REPUBLIKA SRPSKA

MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE

REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

PRIJEDLOG ZA STAVQAWE POD ZA[TITU

KAO PRIRODNOG DOBRA OD IZUZETNOG ZNA^AJA

SPOMENIK PRIRODE

PE]INA POD LIPOM

BAWALUKA, 2008. godine
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO ISTORIJSKOG I

PRIRODNOG NASQE\A REPUBLIKE SRPSKE BAWA LUKA

PRIJEDLOG ZA STAVQAWE POD

ZA[TITU SPOMENIKA PRIRODE
Elaborat PE]INA POD LIPOM KAO
PRIRODNOG DOBRA OD
IZUZETNOG ZNA^AJA

Rukovodilac Jelena Kadi}

Goran Dujakovi},speleolog

Dr Du{an Mijovi}, geolog

Obra|iva~
Dragan Kove~vi}, dipl.in`.{um.

Goran Pani}, geograf

Fotografije Goran Dujakovi}

Jelena Savi}, dizajn

Tehni~ka obrada Goran Kalini}, obrada priloga

Svetlana [iqegovi}, lektor

Direktor Svetlana [iqegovi}

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 2

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO ISTORIJSKOG I PRIRODNOG

NASQE\A REPUBLIKE SRPSKE pristupio je:
Pravni osnov za dono{ewe akta o stavqawu pod za{titu prirodnog dobra
sadr`an je u ~lanu 33 stav 1. i 2. Zakona o za{titi prirode prema kome se
prirodno dobro stavqa pod za{titu aktom nadle`nog organa na osnovu
Prijedloga ministarstva nadle`nog za za{titu za{titu `ivotne sredine
Republi~ki zavod za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog nasqe|a
Republike Srpske pripremio je Elaborat: Prijedlog za stavqawe pod za{titu
spomenika prirode "PE]INA POD LIPOM" kao prirodnog dobra od izuzetnog
zna~aja sa prijedlogom akta o za{titi.

Bawa Luka, 2008. god.

Direktor Zavoda,

Svetlana [iqegovi}

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 3

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SADR@AJ

PRIjEDLOG ZA STAVQAWE POD ZA[TITU SPOMENIKA PRIRODE "PE]INA POD

LIPOM" KAO PRIRODNOG DOBRA OD IZUZETNOG ZNA^AJA
ú IDENTIFIKACIJA
Vrsta i naziv prirodnog dobra
Osnovna vrijednost
Polo`aj
Povr{ina i granice za{tite
Prethodni status za{tite
Kategorija
Me|unarodni status
úú OPIS PRIRODNOG DOBRA
Priroda
^ovjek i priroda
úúú VREDNOVAWE
Ocjena ispuwenosti uslova za za{titu
Ocjena vrijednosti
Prijedlog kategorije
úñ KONCEPT ZA[TITE
Optimalni model za{tite
Ciqevi razvoja
Proceduralni, prostorni i vlasni~ki aspekt za{tite
Re`im za{tite
Mjere odr`avawa, ure|ivawa i razvoja prirodnog dobra
Upravqawe za{titom
Finansirawe za{tite
Smjernice
ñ PRILOZI
prilog 1: Polo`aj Pe}ine pod lipom na karti 1:100 000
prilog 2: Polo`aj Pe}ine pod lipom na karti 1:25 000
prilog 3: Katastarska skica
prilog 4: Popis katastarskih parcela
prilog 5: Granice za{ti}enog podru~ja i zone za{tite
prilog 6: Geolo{ka karta podru~ja oko Pe}ine pod lipom 1:100 000

LITERATURA

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 4

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

I IDENTIFIKACIJA

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 5

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

VRSTA I NAZIV PRIRODNOG DOBRA

Spomenik prirode "Pe}ina pod lipom"

OSNOVNA VRIJEDNOST
Potkapinski oblik karstnog reqefa sa dva otvora povezana kratakim kanalom. Kao jedan
od karakteristi~nih kra{kih oblika, nekada{we stani{te qudi i arheolo{ki lokalitet
sa materijalnim artefaktima, ovaj objekat predstavqa arheolo{ko geonasqe|e. Na
horizontalnoj stijeni otvora potkapine nalaze se paleolitski crte`i dimenzija 100 h 70
cm, koji prema rezultatima istra`ivawa predstavqaju najstarije na prostoru Republike
Srpske. U dvije sonde kopane ispred otvora prona|eni su i ostaci pe}inskog medvjeda
(Ursus spelaeus).

POLO@AJ
Isto~na Republika Srpska.
Teritorija op{tine Sokolac, podru~je sela Kne`ina, zaseok Kadi}a brdo.
Udaqenost: od Sokoca 12 km, od Olova 26 km.
Pristupa~no putni~kim vozilom iz dva pravca:

- od Olova asfaltnim putem do raskrsnice gdje se odvaja makadamski put za zaseok

Kadi}a brdo, a daqe pje{a~kom stazom 1 300 m do pe}ine,
- od Sokoca asfaltnim putem do raskrsnice gdje se odvaja makadamski put za zaseok
Kadi}a brdo, a daqe pje{a~kom stazom 1 300 m do pe}ine.
Nadmorska visina: 860 metara
Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i
X - 4873,24 N
Y - 6559, 8 E

PRETHODNI STATUS ZA[TITE

Pe}ina pod lipom se do sada nije nalazila na listi za{ti}enih prirodnih dobara
Republike Srpske, a ni Republi~kog zavoda za za{titu spomenika kulture i prirode BiH
(predratni period).

POVR[INA I GRANICA ZA[TITE

U za{ti}enom Spomeniku prirode Pe}ina pod lipom utvr|uje se re`im za{tite II
stepena.
Pod re`imom za{tite drugog stepena nalaze se slijede}e katastarske ~estice: k.~.1090;
k.~. 1091; k.~. 1094; k.~. 1095; k.~. 1096; k.~. 1097; k.~. 1098; k.~. 1099; k.~. 1100; k.~. 1101; k.~.
1102; k.~. 1103; ukupne povr{ine 6,1 hektara koje pripadaju Katastarskoj op{tini
Kne`ina op{tina Sokolac.

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 6

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

KATEGORIJA
Spomenik prirode.
Prirodno dobro od izuzetnog zna~aja - ú kategorija.

ME\UNARODNI STATUS
• IUCN klasifikacija za{ti}enih prirodnih podru~ja: Category III - Natural
Monument / Natural Landmark - Prirodni spomenik.
IUCN Lista nacionalnih parkova i za{ti}enih podru~ja (United Nations List of
National parks & Protected Areas). Ne upisuje se zbog male povr{ine.
• Na osnovu Inventara geonasqe|a Republike Srpske, prirodno dobro Pe}ina pod
lipom je objekat geonasqe|a balkanskog zna~aja i bi}e nominovan za verifikaciju
kod Evropske asocijacije za konzervaciju geolo{kog nasqe|a - ProGEO.

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 7

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

II OPIS PRIRODNOG DOBRA

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 8

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

PRIRODA

GEOLO[KA GRA\A

Geolo{ka prou~avawa oblasti jugoisto~ne Bosne datiraju jo{ od druge polovine 19.
vijeka kada je ura|ena prva geolo{ka karta (A. Bue, 1862). U kasnijem periodu izvo|ena su
specijalisti~ka istra`ivawa, a posebno su zna~ajni radovi austrijskih geologa
Mojsisivicza, Tietzea I Bittnera (1880), Kittla koji se posebno bavio
podru~jem Pra~e (1904), i kasnije Kosti}-Podgorska (1958), Siko{ek (1961), @ivanovi}
(1972), i drugi. Najpotpuniji prikaz geolo{ke gra|e istra`nog podru~ja dat je pri izradi
OGK SFRJ, lista Vlasenica 1980. i lista Pra~a 1983. godine.
Geolo{ka gra|a {ireg podru~ja Pe}ine pod lipom pripada strukturno-facijalnoj
jedinici Centralnoj ofiolitskoj zoni, gdje su pored mezozojskih karbonatnih masa na
istra`nom terenu zastupqeni i sedimenti kvartarne starosti prikazani su na prilogu 6.

Mezozoik
Najstariji sedimenti pripadaju nera{~lawenom sredwem i gorwem trijasu (T2,3), a
rasprostraweni su u jugozapadnom i isto~nom dijelu istra`nog podru~ja, na prostoru
Sqemenske planine. Ovi sedimenti le`e konkordatno preko sedimenata ladinskog kata.
Boja kre~waka je siva, tamnosiva, `u}kasta i rumena. Sprudni kre~waci su naj~e{}e
karstifikovani, masivni, a ponegdje i slojeviti, bankoviti, izuzetno i plo~asti, sa
bogatim ostacima sprudne faune. Sprudni kre~waci se ~esto izmjewuju sa ooliti~nim i
pizoliti~nim ulo{cima debqine desetak metara {to ukazuje na promjene u
sedimetacinom re`imu. Debqina sprudnih kre~waka iznosi oko 450 m.
Sedimenti gorweg trijas (T3) se prostiru na istra`nom terenu kao {iroka zona, zapadno
od prirodnog dobra. Gorwotrijaski karbonatni sedimenti le`e konkordantno preko
sprudnih kre~waka nera{~lawenog sredweg i gorweg trijasa. Kre~waci su uslojeni,
bankoviti ili masivni. Boja kre~waka je svijetlosiva, siva, `u}kasta i rijetko rumena.
Kre~waci su alohemnih tipova sa sparikalcitnim i mikrokristaklastim kalcitnim
cementom. Debqina gorwotrijsakih kre~waka prelazi 500 m.
Vulkanogeno–sedimetna formacija nara{~lawenw jurske starosti (J2,3?) ima veliko
rasprostrawewe na {irem podru~ju, na potezu Kne`ina-Olovo. Ovu formaciju izgra|uju
razli~ite sedimentne stijene u koje su se utisnule velike mase magmatskih stijena
matamorfi{u}i kontakne obode. Sedimentne stijene ove formacije predstavqaju
pje{~ari, glinci i rje|e ro`naci, konglomerati, bre~e i piroklastiti. Pa ipak, na
izdvojenom podru~ju zastupqene su samo mawe mase dijabaza (ββ) i spilita (ββαβ).

Struktura dijabaza je ofitska ili porfirsko-ofitska. U sastav ulaze minerali

plaglioklsa, augita i rje|e hlorita, klinocoizita, termolit-aktinolita i karbonati.
Spiliti su ~est ~lan vulkanogeno-sedimentne formacije u kojoj se javqaju kao izlivna
tijela me|u pje{~arim i glincima. Struktura spilita je naj~e{}e ofitska, a tekstura
masivna i mandulasta, sa bitnim prisustvom minerala albita i augita. Obi~no su
povr{ine do 3 km2.
Stijene jurske starosti (J?) zastupqene su u centralnom dijelu istra`nog podru~ja, oko
Meqina, a na listu Vlasenica su izdvojene kao sredwo- gorwojurske starosti (J2,3?) .
Predstavqaju ih dijabaz-ro`na~ke tvorevine izgra|ene od crvenih, plo~astih ro`naca,
glinovitih ro`naca i podre|eno kvarcnih pje{~ara. Ove tvorevine pripadaju strukturno
facijalnoj jedinici Sokolovi}i-Stijenice-Mesi}i, a tektonski su smje{tene ispod i
preko sprudnih kre~waka strukturno-facijalne jedinice Devetak-Podromanija.
Pretpostavqa se da ove tvorevine prelaze 1000 m debqine

Kenozoik
Kvartarne tvorevine u okolini Pe}ine pod lipom predstavqaju jezerski sedimenti i
sedimenti rije~nih terasa i aluvijalni nanosi male mo}nosti.

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 9

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A
Jezerski sedimenti (j) su zastupqeniji na podru~ju Kne`ine i Gradine, sjeverno od
Pe}ine pod lipom. Materijal jezerskih sedimenta je heterogen, nesortiran i predstavqen
naj~e{}e {qunkovima, pijeskovima i glinama.
Aluvijalni (al) sedimenti su zastupqeni u pro{irenim dolinama potoka i rijeke
Bio{tice. Predstavqaju ih {qunkovi, pjeskovi i pjeskovite gline neznatne debqine.
* * *
Podru~je Kadi}a brda i Kne`ine, nalazi se na kontaktu jedinica Centralne ofiolitske
zone i Drinsko-Ivawi~kog paleozoika. Kre~wa~ka greda sa podkapinskim otvorima
Pe}ine pod lipom, nalazi se na rubnom dijelu ~ela kraqu{ti Drinsko-Ivawi~kog
paleozoika. Sjeverno, zapadno i dijelom isto~no prostire se Centralna ofiolitska
zona sa kompleksom vulaknogeno-sedimentnih tvorevina.
Nastanak {ireg podru~ja istra`ivawa je proizvod sedimentacionih i tektonskih
procesa, a u zavr{noj fazi i erozivnih pri ~emu se stvaraju najmla|i sedimenti i
zavr{nog oblikovawe terena.

REQEF
Podru~je zaseoka Kadi}a brdo, sa kre~wa~kom gredom gdje se nalazi Pe}ina pod lipom,
prostire se sjeverno od Glasina~ke visoravni. Od visoravni je odvaja brdo Malu{ (1083
m) malim prevojem. Okolina pe}ine je blago brdovito podru~je, pokriveno bre`uqcima,
livadama i pa{wacima, kojim vijuga rijeka Bio{tica, najve}i povr{inski tok ovog
kraja.
Izvori{te rijeke Bio{tice nalazi se 6 km, sjever-sjeverozapadno od grada Sokoca.
Izvori{te se nalazi na 760 m.n.v. i ono predstavqa jedno od najdubqih erozionih
zasjeka u perifernim podru~jima sjevernog dijela Glasina~ke visopravni. Oblik
izvori{ta Bio{tice okru`en je uzvi{ewima Pale`, Borovac, Krateq i Kasanov brijeg.
Podru~je izvori{ta Bio{tice izgra|uju trijaski kre~waci, bogati fosilnim
materijalom, ponaj~e{}e megalodon {koqkama. Do mjesta ulijevawa u rijeku Krivaju,
Bio{tica prolazi najve}im dijelom ovakvom geolo{kom podlogom. Ispod kre~wa~ke
grede sa potkapinskim otvorima Pe}ine pod lipom, Bio{tica meandrira u jurskim
pje{~arima, i razdvaja se na dva mawa toka i kasnije ponovo spaja. Ostaci rije~nih
terasa Bio{tice u neposrednoj blizini pe}ine pokazuju na usjecawe rije~nog korita
tokom geolo{ke istorije.

Morfohidrolo{ke odlike Pe}ine pod Lipom

Pe}ina pod Lipom u speleolo{kom smislu ne predstavqa podzemni objekat. U su{tini,
Pe}ina pod lipom je mali polukru`ni, horizontalni kanal sa dvije potkapine na
krajevima. Ukupna du`ina ne prelazi 4 metra, pa se mo`e re}i da Pe}ina pod Lipom
predstavqa samo mawi potkapinski otvor. Ove potkapine predstavqaju najvjerovatnije
ostatke erodovanog kanala koji je vijugao kre~wa~kom masom i bio hidrolo{ki aktivan.
Sa napredovawem procesa karstifikacije, ovaj dio kanala ostao je u suvoj zoni.
U kre~wa~koj gredi u kojoj se nalazi Pe}ina pod Lipom postoji vi{e sli~nih
potkapinskih otvora raspore|enih po cijeloj du`ini grede. Ni jedan od pomenutih
otvora nema dubqi prodor u unutra{wost stijenske mase. Visina povlatnog sloja iznad
otvora iznosi 8-10 m, pa je prisustvo morfolo{ki, dobro razvijenih pe}inskih,
horizontalnih kanala ,iskqu~eno.

Arheolo{ki i paleontolo{ki nalazi

Arheolo{ki nalazi
Paleolitsko stani{te Pe}ina pod lipom otkriveno je 1987. godine za vrijeme
arheolo{kih istra`ivawa na Gradini u selu Kadi}a brdo, kojima je rukovodio dr.
Blagoje Govedarica. Tokom rekogniscirawa terena u neposrednoj okolini u jednoj od
potkapina, na horizontalnoj stijeni otvora lociran je gravirani crte`, za koji kod
mje{tana postoji vjerovawe da su ga napravili vitezovi o{tre}i sabqe pred borbu.
Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 10
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A
U avgustu 1988. godine izvedeno je prvo sonda`no istra`ivawe ovog lokaliteta.
Istra`ivawa su izvedena u okviru projekta "Istra`ivawa naseqa eneolita i bronzanog
doba glasina~kog podru~ja" pod rukovodstvom dr.Blagoja Govedarice. Na blagoj padini,
ispred ulaza u pe}inu, 3 metra udaqena od stijene sa gavurom, iskopana je probna sonda.
Sonda je zbog nedostatka materijalnih sredstava iskopana do dubine 1,2 m i u woj je
otkriven brojni arheolo{ki i mawim dijelom paleontolo{ki materijal.
Sistematska istra`ivawa lokaliteta Pe}ina pod lipom nastavqena su 1991. godine
otvarawem pet sondi prostorno raspore|ene uz kre~wa~ki odsjek i na livadi ispod, u
blizini rijeke Bio{tice. Arheolo{ka istra`ivawa je vodila Z. Kujunxi}-Vejzagi} iz
Zemaqskog muzeja u Sarajevu u saradwi sa studentima arheologije iz Beograda.
U svim sondama otkriven je bogat arheolo{ki materijal - kamene alatke i oru|a,
artefakti koji su datirani u dowi, sredwi i gorwi paleolit.
Izbor sirovina za izradu alatki i oru|a u stani{tu Pe}ina pod lipom tokom svih
paleolitskih kultura nije se bitno mijewao. Naj~e{}e kori{ten materijal su kremeni
odbluci uzeti iz rije~nih nanosa, a u nekim krupnijim facijesima u~estalije su se
koristila kremena jezgra dobavqena iz mineralnih le`i{ta.
Kulturi doweg paleolita pripadaju nalazi jednostrano ili dvostrano obra|enih
pqosnatih valutaka, udarnog oru|a ili udara~a. Duguqasti krupniji obluci obra|eni na
jednoj strani dvostrano, najvjerovatnije su slu`ili kao sjekire. Zbirci kamenoge oru|a
starijeg klaktonijena mogu pripadati alatke izra|ene na {irokom odbicima ve}ih
dimezija sa podebelim i znatno uko{enim talonom.
Prema nalazima, sredwi paleolit u Pe}ini pod lipom mogu}e je jasno izdvojiti dvije
etape musterijanske kulture (Z.Kujunxi}-Vejzagi}-2001. smatra i tri). Dobro je izra`ena
najstarija faza koju karakteri{u odbici izra}eni levalu{kom tehnikom. To su uglavnom
neretu{irani levaloazijanski {iqci, {iroki no`evi i diskoidni struga~i. Sredwu
fazu ili tipi~an musterijan predstavqa pojava musterijanskih {iqaka, struga~a na
{irokim odbicima i no`eva sa o~uvanom okorinom. Najmla|i musterijan predstavqaju
mikrodimenzionirani artefakti klaktonskog facijesa, blawice, dlijeta sa
prizmati~nim jezgrima i masivna trobrida {ila.

U inventaru gorweg paleolita posebno su zna~ajni tipovi alatki koje pripadaju

oriwasijenskom pojmovnom krugu. U izboru artefakata u morfolo{kom pogledu uo~ene
su dvije faze, starija, koju karakteri{u izvjesne primjese sredwopaleolitskih oblika, i
mla|a faza koju ~ini mje{avina oriwanisijena sa kulturom na sjeveru ve} oformqenog
gravitijena.
Istra`ivawa na lokalitetu Pe}ina pod lipom pokazali su da je pra~ovjek naseqavao
ovaj prostor u dugom vremenskom periodu i da je iza sebe ostavio raznoliku i
zanimqivu materijalnu kulturu. Kao stani{te, ovaj prostor odra`ava pro`etost
Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 11
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A
geodiverziteta i qudskim radom stvorenih vrijednosti. Ovo nalazi{te je od
prvorazrednog zna~aja za istra`ivawe paleolita i po zna~aju nadilazi teritoriju
Republike Srpske, Bosne i Hercegovine jer ima veliki zna~aj za istra`ivawe
paleolitskih populacija jugoisto~ne Evrope.

Paleontolo{ki nalazi
Tokom arheolo{kih istra`ivawa na lokalitetu Pe}ina pod lipom poku{ano je
odre|ivawe stratigrafije kvartarnih naslaga i kulturne pripadnosti nalaza prema
polo`aju u profilu.
Ve} 1988. godine za vrijeme otvarawa probne sonde neposredno uz gravirane crte`e u
profilu posledweg, petog sloja, otkriven je, pored kremenih alatki i oru|a tehnologije
sredweg i mla|eg paleolita, i jedan zub pe}inskog medvjeda (Ursus spelaeus).
Detaqnijih podataka o ovom nalazu nema u postoje}oj literaturi.
Za vrijeme sistematskih istra`ivawa 199. godine, u sondi 2 otkriven je tako|e
paleontolo{ki materijal. U sondi dubokoj 0,8 metara, otkriveno je nekoliko krupnijih
kostiju pe}inskih medvjeda. U ostalim otkopanim sondama nije otkriven paleontolo{ki
materijal.

^OVJEK I PRIRODA

Uvidom u stawe na terenu, zapa`aju se fizi~i, i drugi vidqivi indikatori kori{}ewa

i modifikovawa prostora u du`em vremenskom periodu. Naseobine qudi u paleolitu
ostavqale su svoje tragove mijewaju}i ambijent i zidove nastambi.
U novije vrijeme, neposredna okolina Pe}ine pod lipom zahva}ena je antropogenim
uticajima u smislu razvoja intezivne poqoprivrede, Okolno zemqi{te prirodnog dobra,
Pe}ine pod lipom se obra|uje za ratarske kulture, a livade ispod potkapinskog otvora
prema rijeci Bio{tici koriste za ispa{u stoke.
Evidentirani su tako|e pored paleolitskih crte`a grafiti novijeg datuma. Iznijeto
stawe djelimi~no je naru{ilo prirodne vrijednosti Pe}ine pod lipom kao i
ambijentalno estetske, i ukazuje da budu}i Staralac treba ozbiqno da pristupi
poslovima ure|ewa i za{tite prirodnog dobra.

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 12

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

III VREDNOVAWE

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 13

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

OCJENA ISPUWENOSTI USLOVA ZA ZA[TITU

Prirodno dobro Pe}ina pod lipom predstavqa potkapinu sa dva otvora povezana
kratakim kanalom i u speleolo{kom smislu nema karakteristike speleolo{kog objekta.
Pa ipak, kao jedan od karakteristi~nih kra{kih oblika, nekada{we stani{te qudi i
arheolo{ki lokalitet sa materijalnim artefaktima, ovaj objekat predstavqa arheolo{ko
geonasqe|e 1 . Na horizontalnoj stijeni otvora potkapine nalaze se paleolitski crte`i,
koji prema rezultatima istra`ivawa predstavqaju najstarije na prostoru Republike
Srpske. U dvije sonde kopane ispred otvora prona|eni su i ostaci pe}inskog medvjeda
(Ursus spelaeus).
Pomenuti skup vrijednosti objekta Pe}ina pod lipom daje joj svojstvo prirodnog dobra
u skladu sa Zakonom o za{titi `ivotne sredine ("Slu`beni glasnik RS", br. 50/02).
Determinisawe istra`nog podru~ja kao prirodnog dobra i ocjena ispuwenosti uslova
za za{titu vr{eni su uokviru standardne procedure vrednovawa sa stanovi{ta potreba
i ciqeva za{tite prirode i `ivotne sredine ~iji su kriteriji iskazani kao:

ƒ Izvornost (autohtonost) – stepen izmjewenosti prirodnog stawa,glanih ~inilaca,

elemenata i odlika nekog prostora ili pojava pod direktnim ili posrednim
uticajem ~ovjeka,

ƒ Reprezentativnost – pokazateq jedinstvenosti i specifi~nosti prirodnog dobra

u okviru grupe srodnih pojava,

ƒ Rijetkost - izraz kvantitativnog stawa i pokazateq ugro`enosti odre|ene pojave

ili procesa, vezano za odre|eni prostorni ili vremenski okvir,

ƒ Raznolikost - izra`ena bogatstvom raznovrsnih, me|usobno kombinovanih,

prirodnih pojava i procesa,

ƒ Cjelovitost-koja izra`ava stepen jedinstva i zaokru`enosti odre\enog prostora

ili pojave i wihovih sadr`aja,

ƒ Esteti~nost-po kojoj se cijene atraktivnost ambijentalnih pojava i qepota

prirodnog dobra.
Ispuwenost uslova za za{titu ocijewena je i u kontekstu potencijala za razvoj op{tih
funkcija ovog podru~ja kao za{ti}enog prirodnog dobra. Op{te funkcije predstavqaju
nau~na, kulturna i obrazovno-vaspitna, dok }e ostale potencijalne funkcije (turisti~ko-
rekreativna, privredna ...) biti razmotrene pri definisawu koncepta za{tite. Na osnovu
izvr{ene analize konstatovanih vrijednosti i funkcija za{tite, utvr|en je visok stepen
me|usobne zavisnosti i uslovqenosti ~lanova navedene relacije.
Ozbiqan problem pri valorizaciji su predstavqala i malobrojna prethodna
istra`ivawa, tako da je valorizacija vr{ena na osnovu vi{egodi{wih terenskih
iskustava autora. Me|utim, bez obzira na pomenute pote{ko}e valorizacije, prirodne
vrijednosti Pe}ine pod lipom imaju sna`nu argumentaciju koja obezbije|uje uklapawe u
navedene kriterijume.
Prilikom valorizacije postojalo je vi{e problema, a jedan od va`nijih je svakako bio
nedovoqni stepen definisanih i propisanih kvantitativnih metoda, {to proisti~e iz
~iwenice da za svaki kriterijum postoji vi{e pokazateqa. Oni se ~esto ne mogu egzaktno
iskazati numeri~kim veli~inama, ve} se determinacija wihovih vrijednosti vr{i na
iskustveno-komparativnoj i kvalitativnoj osnovi. Me|utim, bez obzira na pomenute
pote{ko}e valorizacije, prirodne vrijednosti Pe}ine pod lipom imaju sna`nu
argumentaciju koja obezbije|uje uklapawe u navedene kriterijume.

1
Geonasqe|e ~ine sve geolo{ke, geomorfolo{ke, pedolo{ke i dijelom arheolo{ke vrijednosti
nastale u toku formirawa litosfere, wenog morfolo{kog uobli~avawa i me|uzavisnosti
prirode i qudskih kultura, koje zbog izuzetnog nau~nog zna~aja, predstavqaju i dio kulturnog
nasqe|a, te kao jedinstveno geonasqe|e Evrope i svijeta, moraju biti posebna briga svih
dru{tvenih ~inilaca (iz Deklaracije o geonasqe|u Srbije, 1995).
Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 14
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Morfohidrolo{ke pojave
Pe}ina pod lipom po svojim dimenzijama i karakteristikama ne pripada najzna~ajnijim
speleolo{kim objektima Republike Srpske, me|utim s obzirom da ima i karakteristike
koje predstavqaju interaktivnu vezu ~ovjeka i geodiverziteta, ona je nau~no vrednovana
u okviru radne grupe za speleologiju kao objekat geonasqe|a arheolo{kog karaktera i
uvr{tena u Inventar geonasqe|a Nacionalnog savjeta za geonasqe|e Republike Srpske.

OCJENA VRIJEDNOSTI

Utvr|ivawe stepena zadovoqewa kriterijuma vrednovawa izvr{eno je na osnovu

kvalitativne analize obiqe`ja podru~ja Pe}ine pod lipom po zastupqenim prirodnim
komponentama.

Izvornost
Pe}ina pod lipom je u izvornom obliku sa~uvan objekat, koji pokazuje me|uzavisnost
prirode i qudskih kultura, i ima izuzetan nau~ni zna~aj. Iako je antropogenim
aktivnostima ure|ewa pristupnih puteva objektu djelomi~no izmjewena ambijentalno
pejza`na komponenta, izvornost objekta je visoko rangirana.

Reprezentativnost
Reprezentativnost Pe}ine pod lipom i izdvojenog prostora ogleda se u:

¾ jedinstvenosti niza geomorfolo{kih obiqe`ja i ostataka materijalne kulture;

¾ brojnim arheolo{kim artefaktima razli~itih kulturnih slojeva;
¾ jedinstvenim paleolitskim crte`ima;
¾ paleontolo{kom materijalu,
zbog ~ega je Pe}ina pod lipom svrstana u objekte geonasqe|a Republike Srpske.

Rijetkost
Zna~ewe pojma ili kategorije "rijetkost ispoqava se kroz prisustvo oblika i pojava
objekata ne`ive prirode, pri ~emu se uspostavqa posebna skala za kvalitativno ili
kvantitativno izra`avawe brojnosti ideterminisawe teritorije kroz "rijetkost kao
vrijednost sebi", koja je izra`ena kao prirodna dragocjenost, i formira obavezu za{tite
i o~uvawa, a opredjequje i na~in (u pogledu vrste i re`ima za{tite) za ostvarivawe tog
ciqa.
S obzirom da pojedini elementi i oblici reqefa predstavqaju tipi~nost svojom
pojavom i na~inom izra`enosti sa specifi~nim elementima ostataka materijalne
kulture koji po postanku predstavqaju nedjeqivu cjelinu sa svojim prirodnim
okru`ewem, {to predstavqa rijetkost koja je obiqe`ena kao geonasqe|e, zakqu~uje se da
je podru~je Pe}ine pod lipom izuzetno.

Raznolikost
Spomenik prirode Pe}ina pod lipom pokazuje znatan stepen raznolikosti prirodnih
sadr`aja, prije svega elemenata arheolo{kih nalaza i geodivirziteta, s obzirom na
analizirane vrijednosti. Kategorija "raznolikosti" ukqu~uje u sebi prostornu
varijabilnost fenomena i procesa fizi~ko-geografskih ~inilaca (elemenata) i
jedinstvenog `ivog svijeta, i mo`e se ocjewivati kao zasebna vrijednost ili kao
estetska vrijednost koja proisti~e iz obeqe`ja predeonog lika i uklopqenosti
speleolo{kog objekta.

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 15

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Cjelovitost
Cjelovitost je preduslov za{tite prirodnog dobra, odnosno jedna od bitnih odrednica
prostornog okvira za{tite. Primjena ovog kriterijuma veoma je slo`ena s obzirom na
izuzetnu iznijansiranost pojma "cjeline" u fizi~ko-geografskom, biolo{kom, odnosno
ekolo{kom, arheolo{kom ili nekom drugom pogledu, kao i nejednaku taksonomiju
"cjelina" u nau~nim disciplinama. Stepen cjelovitosti prirodnog dobra cijeni se prije
svega sa prakti~nog kao skup realnih mogu}nosti da se sa granicama za{tite obuhvate
su{tinske vrijednosti jednog prostora koje su me|usobno uzro~no-posledei~no povezane
i time obezbjede uslovi wihove za{tite i razvoja. Na osnovu ovakve postavke, zakqu~uje
se da je skup osnovnih vrijednosti Pe}ine pod lipom u mnogome homogenozovan i
prostorno uobli~en, odnosno lako prepoznatqiv sa aspekta utvr|ivawa aspekta okvira
za{tite.

Estetika predjela
Pejsa`no-ambijentalne vrijednosti Pe}ine pod lipom se visoko rangiraju i pored
subjektivnosti do`ivqavawa i ocjene lijepog u prirodi. Te se vrijednosti zasnivaju na
raznolikosti i nenaru{nosti pojave/objekta predeonog lika direktnim efektima
privrednih aktivnosti. Estetika predjela osobito dolazi do izra`aja zbog mogu}nosti
{iroke vizuelne percepcije ne samo pojedinih elemenata ve} i cjelovitog prostora ~iji
su oni dio. Relativna jednostavnost prirodnog dobra uticala je da se o~uva estetika
predjela i pored pose}enosti turista i dobre pristupa~nosti objektu.

PRIJEDLOG KATEGORIJE

Na osnovu pravilnika o ketegorizaciji prirodnih dobara i preporukama Nacionalnog

savjeta za geo-nasqe|e RS i evropske asocijacije za konzervaciju geolo{kog nasqe}a
(Pro geo) a cijene}i ~iwenicu da su{tinska obiqe`ja Pe}ine pod lipom po ve}ini
kriterijuma imaju visok rang u trostepenoj skali vrednovawa i da ovo podru~je mo`e
uspje{no razvijati za{titne i druge dozvoqene funkcije, predla`e se svrstavawe
Pe}ine pod lipom u prirodna dobra od izuzetnog zna~aja, odnosno prirodna dobra I
kategorije.

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 16

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

IV KONCEPT ZA[TITE

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 17

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

OPTIMALNI MODEL ZA[TITE

Koncept za{tite Spomenika prirode "Pe}ina pod lipom" se zasniva na dosada{wim

iskustvima u za{titi, razvoju, ure|ivawu i upravqawu spomenikom prirode koji su
bazirani na:

ƒ o~uvawu i unapre|ivawu ukupnih prirodnih vrijednosti,

ƒ o~uvawu predionih odlika,
ƒ uskla|enoj za{titi i kori{}ewu prirodnih resursa,
ali i potrebama koje se name}u nakon detaqnog vrijednovawa prirodnih i qudskim
radom stvorenih vrijednosti, kako bi za{ti}eno prirodno dobro moglo da bude
nominovano za objekat geonasqe|a balkanskog zna~aja pri Evropskoj asocijaciji za
konzervaciju geolo{kog nasqe|a (ProGEO).

CIQEVI RAZVOJA

Op{ti ciqevi
Prostorni plan Republike Srpske (1996-2015), odnosno Etapni plan 1996-2001, poglavqe
10. ta~ka 3. "Za{tita prirodnih dobara", jedini trenutno relevantni dugoro~ni program
razvoja, postavqa slijede}i op{ti ciq razvoja:
"postizawe racionalne organizacije i ure|ewe prostora, uskla|ivawem wegovog
kori{}ewa sa mogu}nostima (i ograni~ewima) u raspolagawu prirodnim i stvorenim
vrednostima i sa potrebama dugoro~nog socijalnog i ekonomskog razvoja", a prije svega
sa za{titom `ivotne sredine.
Konceptom za{tite i razvoja, neophodno je, u op{tem smislu obezbijediti:

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 18

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

ƒ funkcionalnu integrisanost prostora i uskla|ivawe;

ƒ saobra}ajnom integracijom i stru~nom opremqeno{}u prihvatnog punkta posti}i

boqu povezanost spomenika prirode sa okru`ewem.
Polaze}i od opredjeqewa da je jedna od razvojnih aktivnosti podru~ja turizam, na bazi
motiva i resursa prirodne i stvorene sredine, ciqevi bi se ostvarivali kroz:

ƒ ukqu~ivawe lokalnog zainteresovanog stanovni{tva u tr`i{ni sistem kori{}ewa

turisti~kih i komplementarnih razvojnih potencijala,
ƒ ekonomsko stimulisawe i predfinansirawe nekomercijalnih aktivnosti, koje
obezbije|uju pripremu podru~ja,
ƒ logisti~ku i institucionalnu podr{ku na svim nivoima.
Prema op{tim ciqevima razvoja i za{tite koji su definisani planskim i zakonskim
odredbama i stru~nim postulatima, primewuju se ciqevi upravqawa u skladu sa
me|unarodnom kategorizacijom za{ti}enih prirodnih dobara IUCN i predla`e se
usvajawe me|unarodne kategorije III,
"Upravqawe podrazumijeva:
ƒ za{titu vrijednih i o~uvanih prirodnih cjelina i wenih elemenata;
ƒ plansko i programsko usmeravawe i uskla|ivawe za{tite, delatnosti i
aktivnosti;
ƒ o~uvawe skladne interakcije prirode i kulture kroz za{titu predjela i/ili
marinskih predjela i odr`avawe tradicionalnog kori{}ewa zemqi{ta, na~ina
gradwe i dru{tvenih i kulturnih manifestacija;
ƒ podr{ka na~inu `ivota i ekonomiji koja je u skladu sa prirodom i za{tita
dru{tvenog i kulturnog miqea zajednice;
ƒ o~uvawe diverziteta predela, stani{ta, pridru`enih vrsta i ekosistema;
ƒ eliminacija i daqe spre~avawe eksploatacije zemqi{ta i preobimnih
aktivnosti;
ƒ mogu}nost kori{}ewa kroz rekreaciju i turizam u skladu sa osnovnim
kvalitetima podru~ja;
ƒ podr{ka nau~nim i obrazovnim aktivnostima koja }e doprinijeti dugoro~noj
dobrobiti lokalnog stanovni{tva i razvoj javne podr{ke za{titi takvih podru~ja;
i
ƒ doprinos dobrobiti lokalne zajednice kroz obezbje|ewe prirodnih proizvoda
({umski i ribolovni proizvodi) i usluga (kao {to je ~ista voda ili prihod iz
odr`ivih oblika turizma)."

Posebni ciqevi

S obzirom na status i funkcije Pe}ine pod lipom kao za{ti}enog prirodnog dobra,
djelimi~no kori{}ewe i ure|enost okolnog prostora, neophodno je planirati i
sprovesti niz mjera sanaciono-ure|ajnog karaktera, kao {to su:

• obiqe`avawe pe}ine/potkapina i granica za{ti}enog prostora na propisan na~in;

postavqawe informativnih tabli, putokaza i tabli upozorewa o po{tovawu
uspostavqenog reda i re`ima;
• konzervacija paleolitskih gravura;

Istra`iva~ki radovi
Program istra`ivawa Pe}ine pod lipom podrazumijeva slijede}e radove:

• nastavak arheolo{kih istra`ivawa;

• nastavak paleontolo{ih istra`ivawa,
• organizovawe istra`ivawa speleofaune, posebno sisara i entomofaune.

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 19

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A
Rezultate planiranih istra`ivawa Pe}ine pod lipom i planove sanacije i ure|ewa
potrebno je na programskom i projektnom nivou integrisati kroz Program za{tite i
razvoja.
Bli`e uslove odr`avawa reda i pona{awa vlasnika zemqi{ta, korisnika objekata i
posetilaca na za{ti}enom prostoru utvrdi}e Staralac posebnim aktom.

PROCEDURALNI, PROSTORNI I VLASNI^KI ASPEKT ZA[TITE

Proceduralni aspekt za{tite

Na osnovu odredbi Zakona o za{titi `ivotne sredine ("Slu`beni glasnik RS", br. 50/02)
zakqu~eno je da treba donijeti akt o stavqawu pod za{titu Pe}ine pod lipom u statusu
i pod nazivom Spomenik prirode "Pe}ina pod lipom". Aktom o za{titi treba ustanoviti
wen za{titni status kao jedinstvenog prirodnog dobra koje obuhvata Pe}inu pod lipom i
posebno dio karstnih profila sa paleolitskim crte`ima koji predstavqaju jedinstvenu
cjelinu.
S obzirom da je navedeni objekat vrednovan kao prirodno dobro od izuzetnog zna~aja
dono{ewe akta o stavqawu pod za{titu je u nadle`nosti Vlade Republike Srpske, na
prijedlog Ministarstva za prostorno ure|ewe gra|evinarstvo i ekologiju i Republi~kog
zavoda za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog nasqe|a Republike Srpske.

Prostorni i vlasni~ki aspekt za{tite

Za za{titu u svojstvu spomenika prirode osim Pe}ine pod lipom predla`e se prostor u
wenoj neposrednoj okolini obuhva}en povr{inama katastarskih parcela na katastarskoj
op{tini Sokolac, Skup{tine op{tine Sokolac, prikazane na prilogu br. 3 i 4.

RE@IM ZA[TITE

Na prostoru koji je predmet ovog Elaborata i koji se predla`e za za{titu neophodno je

uspostaviti re`im za{tite úú stepena koji }e biti regulisan Izmjenama i dopunama
Zakona o za{titi prirode.

U konkretnoj primjeni, navedeni re`im podrazumijeva tretman Spomenika prirode

"Pe}ina pod lipom" kao za{ti}enog prirodnog dobra. Na osnovu ovakvog re`ima
neophodno je aktom o za{titi, u ciqu preventivnog djelovawa, utvrditi pravno-
administrativne mjere, kao {to je navedeno.

Djelatnosti na za{ti}enom prostoru koje nisu zabrawene, kao i radovi van za{ti}enog
prostora za koje se osnovano pretpostavqa da mogu nepovoqno imati {tetne posqedice
za za{ti}eni Spomenik prirode "Pe}ina pod lipom", podle`u proceduri dobijawa
saglasnosti u skladu sa Zakonom o za{titi `ivotne sredine i Uredbe o projektima za
koje se provovodi procjena uticaja na `ivotnu sredinu. Izre~ene zabrane i navedena
procedura ne odnose se na postoje}i na~in kori{}ewa poqoprivrednog zemqi{ta.

Bli`e uslove reda i pona{awa vlasnika zemqi{ta, korisnika objekta i posjetilaca na

za{ti}enom podru~ju utvrdi}e Staralac posebnim aktom, a po prethodno pribavqenim
uslovima i mi{qewu Republi~kog zavoda za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog
nasqe|a Republike Srpske.

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 20

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A
MJERE ODR@AVAWA, URE\IVAWA I RAZVOJA PRIRODNOG DOBRA

Na podru~ju Spomenika prirode "Pe}ina pod lipom", u smislu odr`avawa, ure|ivawa i

razvoja prirodnog dobra, kao dozvoqene mere se propisuju:

⇒ Nau~na istra`ivawa;
⇒ Poqoprivredna proizvodwa doma}instava u individualnom re`imu.
⇒ Podizawe autohtonih sastojina li{}ara na povr{inama pod {ikarama i {ibqacima,
ako su uslovi povoqni, uz o~uvawe postoje}e autohtone vegetacije.
⇒ Izgradwa novih objekata i izvo|ewe radova koji su u funkciji prezentacije i
za{tite za{ti}enog prirodnog dobra, a koji su imenovani ovim elaboratom - ure|ewe
saobra}ajnica, prihvatnih povr{ina, i dr., ili odgovaraju}im Planskim aktom
spomenika prirode.
⇒ Zadr`avawe postoje}ih trasa saobra}ajnica, a mo`e se predvideti i asfaltirawe
iskqu~ivo onih saobra}ajnica koje }e voditi do planiranog parkinga kako bi se
omogu}ilo povezivawe naseqa i postoje}e lokacije posebne namene.
⇒ Zadr`avawe elektromre`e podru~ja na postoje}im pravcima dok se ne steknu uslovi
za wenu rekonstrukciju u cjelini ili dijelovima uz obavezno kablirawe.
⇒ Prikqu~ivawe novih objekata uz obavezno kablirawe na mjestima gdje se naru{ava
ambijentalna cjelina.
⇒ Javno osvjetqewe na urbanizovanim povr{inama koje mo`e imati iskqu~ivo
pejza`ni karakter uz upotrebu odgovaraju}ih svjetlosnih tijela.
* * *
Na podru~ju spomenika prirode Pe}ina pod lipom, u ciqu odr`avawa, ure|ivawa i
razvoja prirodnog dobra, i sprovo|ewa re`ima za{tite II stepena zabrawuje se:

⇒ Industrijska eksploatacija mineralnih i nemineralnih sirovina na cijelom

podru~ju, osim ako se ne radi o strate{kim sirovinama, pri ~emu odluku donosi
nadle`ni dr`avni organ u skladu sa Zakonom o rudarstvu.
⇒ Primarna prerada i predkoncentracija sirovina, osim u slu~aju strate{kog
interesa, pri ~emu se utvr|uju posebni uslovi za{tite `ivotne sredine.
⇒ Deponovawe primarnih i sekundarnih jalovina, komunalnog, industrijskog i drugog
otpada i vi{kova zemqe sa otkopa na za{ti}enom podru~ju.
⇒ Izgradwa industrijskih, infrastrukturnih, privrednih, hidrotehni~kih i drugih
objekata ~iji rad i postojawe mogu izazvati nepovoqne promjene kvaliteta zemqi{ta,
voda, vazduha, `ivog svijeta, qepote predjela, kulturnih dobara i wihove okoline.
⇒ Promjena namjena povr{ina, izuzev promjena koje proisti~u iz programskih
dokumenata Staraoca.
⇒ Gradwa stambenih, ekonomskih pomo}nih objekata poqoprivrednih doma}instava i
vikend objekata izvan gra|evinskih podru~ja utvr|enih posebnim planskim i
urbanisti~kim dokumentima, odnosno gradwa objekata poqoprivrednih
doma}instava izvan postoje}ih gra|evinskih parcela do dono{ewa tih dokumenata.
⇒ Prosjecawe bilo koje nove saobra}ajnice, ukoliko nije utvr|ena va`e}im prostornim
ili urbanisti~kim planom, ili granskim osnovama koje su usagla{ene sa re`imima i
mjerama za{tite podru~ja.
⇒ Uzimawe fosilonosnih materijala sa geolo{kih profila.
⇒ Svaka promjena postoje}e morfologije terena i vodotoka, prevo|ewe voda jednog u
drugi vodotok, i izmjena hidrodinami~nih karakteristika i re`ima vodotoka bez
saglasnosti nadle`nih institucija.
⇒ Izvo|ewe hidrogeolo{kih radova bez saglasnosti Republi~kog zavoda za za{titu
kulturno istorijskog i prirodnog nasqe|a i Staraoca;
⇒ Kaptirawe izvora, izgradwa hidrotehni~kih objekata (akumulacija, brana ...),
ukqu~uju}i i regulaciju vodotoka.
⇒ Svako pregra|ivawe vodotoka i izgradwa novih ribwaka.
⇒ Formirawe deponija bilo kog otpada.
⇒ Formirawe mrcini{ta na podru~ju otvorenog karsta.

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 21

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A
⇒ Skladi{tewe, deponovawe i bacawe komunalnog otpada i otpadnih materijala svih
vrsta van mjesta odre|enih za tu namenu, kao i neregulisano formirawe mrcini{ta i
odlagawe stajskog |ubriva.
⇒ Rukovawe otrovnim hemijskim materijama, naftnim derivatima i drugim opasnim
materijama.
⇒ Uni{tavawe {umskih kompleksa i wihovo usitwavawe.
⇒ ^ista sje~a u prirodnim sastojinama i kr~ewe {uma, kresawe lisnika i prekomjerno
kori{}ewe drvne mase u odnosu na ciqeve i principe gazdovawa {umama.
⇒ Kr~ewe {uma i obavqawe drugih radwi na mjestima i na na~in koji mogu izazvati
procese jake i ekscezivne vodne erozije i nepovoqne promjene predjela.
⇒ Preoravawe prirodnih livada i pa{waka.
⇒ Sadwa, zasijavawe i naseqavawe vrsta biqaka stranih za prirodni `ivi svijet ovog
podru~ja, osim za potrebe spre~avawa erozije i klizi{ta.
⇒ Sakupqawe i stavqawe u promet vrsta iz Naredbe o kontroli prometa i kori{}ewa.
⇒ Sakupqawe i kori{}ewe svih za{ti}enih divqih biqnih i `ivotiwskih vrsta.
⇒ Uni{tavawe divqih vrsta biqaka i `ivotiwa za{ti}enih kao prirodne rijetkosti
ili drugih zakonski regulisanih kategorija.
⇒ Naseqavawe vrsta `ivotiwa stranih za prirodni `ivi svijet ovog podru~ja, u
slobodnom prostoru.

UPRAVQAWE ZA[TITOM

Uspostavqawe zakonske za{tite, odnosno progla{ewe Pe}ine pod lipom za za{ti}eno

prirodno dobro - spomenik prirode, jedan je od osnova za upravqawe za{ti}enim
prirodnim dobrom. Upravqawe prirodnim dobrom podrazumeva efikasno planirawe,
pra}ewe stawa, preduzimawe mera i aktivnosti na unapre|ivawu, razvoju i kori{}ewu
prirodnih vrijednosti podru~ja saglasno utvr|enim mjerama i uslovima za{tite.
U preduzimawu mjera i uslova za{tite, imaju}i u vidu potrebu o~uvawa prirodnih
vrijednosti, ne`ive i `ive prirode posebnu pa`wu u upravqawu spomenikom prirode
treba posvetiti za{titi speleolo{kog objekta i prirodnih otvora u karstu.
Na osnovu konsultacija i mogu}nost razvoja prirodnog dobra i wegovog ukqu~ivawa u
Programe razvoja regionalnog i vi{eg karaktera, preporu~uje se da se za staraoca
spomenika prirode "Pe}ina pod lipom" odredi Skup{tina op{tine Sokolac.
Me|usobne obaveze Staraoca i predstavnika organa koji donose akt o za{titi,
neophodno je regulisati ugovorom koji mo`e biti ograni~enog ili neograni~enog
trajawa. Veoma je zna~ajno da Staralac dobije neposrednija ovla{}ewa u domenu
obustavqawa radova koji nisu u skladu sa propisanim re`imom za{tite i nalagawem
mjera koje su du`ni da sprovedu korisnici prostora.

FINANSIRAWE ZA[TITE

Finansijska sredstva za izradu potrebne dokumentacije, istra`ivawa i izvo|ewa

radova na za{titi potrebno je obezbediti iz izvora u skladu sa ~lanom 44. Zakona o
za{titi prirode. Tako|e treba dio radova koji se odnose na turisti~ku prezentaciju
lokaliteta da participira Staralac, a Republika da pru`i ode|ene olak{ice nosiocu
razvoja turizma, odnosno Staraocu. Tro{kovi teku}eg odr`avawa za{ti}enog prirodnog
dobra koje vr{i Staralac pokrili bi se dijelom iz sopstvenih sredstava Staraoca, a
dijelom iz op{tinskih sredstava, odnosno iz namjenskih fondova Republike, i dijelom
iz naknada koje }e na zakonom propisan na~in davati glavni korisnici ovog prostora,
odnosno prirodnih resursa.

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 22

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SMJERNICE

U ciqu stavqawa za{ti}enog dobra u funkciju i rje{avawa mogu}ih konfliktnih

interesa, neophodno je odmah pristupiti:

ƒ Obezbje|ivawu planskih osnova za upravqawe i ure|ewe podru~ja, {to bi

podrazumijevalo izradu slijede}ih dokumenata:
o sredworo~nog i godi{wih programa za{tite i razvoja za{ti}enog dobra;
o prioritetnih razvojnih programa za za{ti}eno podru~je, kao samostalnih
dokumenata ili dijelova programa regionalnog razvoja podru~ja Sokoca.

ƒ Izradi dokumentacione osnove, pod kojom se podrazumijeva:

o utvr|ivawe stawa izgradwe na podru~ju, odnosno pravnog statusa svih
postoje}ih objekata, uz wihovu legalizaciju po Zakonu, ako odgovaraju
kriterijumima iz ovog elaborata;
o uspostavqawe katastra instalacija;
o revizija, a`urirawe katastra, posebno stawa vlasni{tva na
poqoprivrednim povr{inama.

ƒ Organizaciji za{tite na podru~ju i to:

o formirawe slu`be nadzora;
o organizovawe saradwe sa slu`bama op{tina, posebno inspekcijskim
slu`bama iz urbanizma i gra|evinarstva radi spre~avawa bespravne
izgradwe;
o u saradwi sa Republi~kim zavodom za za{titu kulturno istorijskog i
prirodnog nasqe|a i zavi~ajnim muzejima napraviti programe
istra`ivawa za{tite etnonasqe|a na za{ti}enom prostoru i drugo.

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 23

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

V PRILOZI

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 24

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE PE]INA POD LIPOM

Polo`aj Pe}ine pod lipom 1:100 000
(Topografska karta, list Kladaw,1981 i list Gora`de 1985.)

Spomenik prirode Pe}ina pod Lipom

Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i X – 4872,2500 N

Y – 6556,3200 E

Nadmorska visina 860 m

Prilog 1

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 25

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE PE]INA POD LIPOM

Polo`aj Pe}ine pod lipom 1:25 000
(Topografska karta list Kladaw 3-4,1980.)

Spomenik prirode Pe}ina pod Lipom

Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i X – 4873,24 N

Y – 6559,8 E

Nadmorska visina 860 m

Prilog 2
Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 26
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A
SPOMENIK PRIRODE PE]INA POD LIPOM
Kopija katastarskog plana
Katastarska op{tina Kne`ina ( novi premjer )
Republi~ka uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove
Podru~na jedinica Sokolac

Prilog 3
Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 27
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE PE]INA POD LIPOM

Popis i povr{ine katastarskih ~estica

broj povr{ina
~estice (m2)
1090 3 390
1091 5 383
1094 2 213
1095 12 199
1096 3 641
1097 3 203
1098 8 206
1099 750
1100 600
1101 4 110
1102 7 890
1103 9 624

Prilog 4

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 28

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE PE]INA POD LIPOM

Zone i re`imi za{tite

Prilog 5
Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 29
 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

SPOMENIK PRIRODE PE]INA POD LIPOM

Geolo{ka karta podru~ja oko Pe}ine pod lipom 1:100 000
(OGK list Vlasenica L 34-134 i OGK list Pra~a K34-2)

Legenda

Aluvijalni nanos Plo~asti do bankoviti kre~waci

sa brahiopodama
Tankoplo~asti, laporoviti i pjeskov., {kri-
Sprudni kre~waci sa koralima qavi kre~waci, glinci i kvarcni pje{~ari
Ro`naci, glinci, alevroliti i Granica osmatrana i
grauvakni pje{~ari aproksimativna ili pokrivana
Pe{~ari, glinci, ro`naci, spiliti, Eroziona ili tektonsko – eroziona
dijabazi i dr. granica
Bankoviti megalodonski kre~waci i Osa sinklinale
trakasti kre~waci
Jezerski sedimenti: pjeskoviti {qunak Osmatran rasjed
i pijesak
Megalodonski kre~waci Pokriven rasjed

Spiliti Fotogeolo{ki osmatran rasjed

Dijabazi Polo`aj pe}ine

Prilog 6

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 30

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Napomena:

Pe}ina pod lipom po svojim dimenzijama i karakteristikama ne pripada najzna~ajnijim

speleolo{kim objektima Republike Srpske, me|utim s obzirom da ima i karakteristike
koje predstavqaju interaktivnu vezu ~ovjeka i geodiverziteta, ona je nau~no vrednovana
u okviru radne grupe za speleologiju kao objekat geonasqe|a arheolo{kog karaktera i
uvr{tena u Inventar geonasqe|a Nacionalnog savjeta za geonasqe|e Republike Srpske.
Zbog toga pe}ina nije speleolo{ki snimana pa ne posjedujemo ni plan ni profil Pe}ine
pod lipom.

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 31

 REPUBLIKA SRPSKA
MINISTARSTVO PROSVJETE I KULTURE
REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

LITERATURA

Dujakovi} G. (2004): Pe}ine i jame Republike Srpske.-Zavod za uxbenike i nastavna

sredstva, Srpsko Sarajevo
Kujunxi}-Vejzagi}, Z. (1989): Gravure na stijeni i gravirani ukrasi na upotrebnim
predmetima Badaw i Pe}ina pod lipom.- Glasnik Zemaqskog muzeja, Nova serija, 44,
Sarajevo
Kujunxi}-Vejzagi}, Z. (2001): Pe}ina pod lipom – paleolitsko stani{te na Glasina~koj
visoravni.- Glasnik Zemaqskog muzeja Bosne i Hercegovine (Arheologija), Nova serija, sv.
48/49,1996-2000, str. 33-89, Sarajevo
Strajin,V., Moji}evi}, M., Pami},J., Sunari}-Pami}, O., Veqkovi},D., \or|evi}, D. (1980),
Tuma~ za Osnovnu geolo{ku kartu 1:100 000, list Vlasenica K 34-134, Savezni geolo{ki
zavod, Beograd
Strajin,V., Moji}evi}, M., Pami},J., Sunari}-Pami}, O., Veqkovi},D., \or|evi}, D. (1980),
Osnovna geolo{ka karta SFRJ, 1:100 000, list Vlasenica, L 34-134, Savezni geolo{ki
zavod, Beograd

Vujnovi},L. (1983), Tuma~ za Osnovnu geolo{ku kartu 1:100 000, list Pra~a K 34-2, Savezni
geolo{ki zavod, Beograd
Vujnovi},L., Mari},J., @ivanovi},M., Reqi},D., Sofiq,J., Mijatovi},V., Mitrovi},P.,
Tomi},B., Vrhov~i},J., Andrija{evi},M. (1983), Osnovna geolo{ka karta SFRJ, 1:100 000,
list Pra~a K 34-2, Savezni geolo{ki zavod, Beograd

Spomenik prirode P e } i n a pod Lipom 32