retim Planlama ve Kontrol EM

2006 Prentice Hall, Inc.

Envanter (Stok)
Yatrlan toplam sermayenin yaklak %50sini oluturmakta ve toplam aktiflerin en pahal ksmdr. retim yneticileri stok yatrmlar ve mteri servisini dengelemek zorundadrlar

Envanterin Fonksiyonlar(levleri)
1. retim srecinin deiik ksmlarnn birbirinden ayrtrlmasn salar. 2. Talepteki dalgalanmalardan firmay korur ve mteriler iin bir seme imkan salar. 3. Miktar iskontolarndan yararlanmay salar.

4. Enflasyona kar koruyucu rol oynar.

Envanter Tipleri
Hammadde
Satn alnm fakat ilenmemi

Yar Mamul
lenmi ancak tamamlanmam. Bir rn iin evrim sresinin bir paras.

Bakm/onarm/iletme malzemeleri (MRO)

Makine ve prosesi alr halde tutacak gerekli malzemeler.

Bitmi Mamul (rn)

Sevkiyata hazr tamamlanm rn.

Malzeme Ak Dngs (evrimi)

evrim Sresi 95%
Girdi Muayene iin bekleme Nakil iin bekleme

5%
kt

Tama Operatr iin Makina lem sresi kuyrukta bekleme ayar sresi

Figure 12.1

Envanter Ynetimi
Stok kalemlerinin nasl snflandrlaca.
Stok kaytlarnn doru olarak nasl tutulaca.

ABC Analizi
Yllk parasal deere dayal olarak stoklar snfa ayrlr.
Class A - Yllk parasal deeri yksek Class B - Yllk parasal deeri orta Class C - Yllk parasal deeri dk

Kritik paralar zerinde politika gelitirmek iin kullanlr.

ABC Analizi
Stok Numara s #10286 #11526 #12760 #10867 #10500 30%

Stoklanan Kalemlerin Saysnn Yzdesi

20%

Yllk Miktar (nite) 1,000 500 1,550 350 1,000 x

Birim Maliyet $ 90.00 154.00 17.00 42.86 12.50

Yllk Parasal Deer $ 90,000 77,000 26,350 15,001 12,500

Yllk Parasal Deerin Yzdesi

38.8% 33.2% 11.3% 6.4% 5.4% 23% 72%

Class A A B B B

ABC Analizi
Stok Numara s #12572 #14075 #01036 #01307 #10572 50%

Stoklanan Kalemlerin Saysnn Yzdesi

Yllk Miktar (nite) 600 2,000 100 1,200 250 x

Birim Maliyet $ 14.17 .60 8.50 .42 .60

Yllk Parasal Deer $ 8,502 1,200 850 504 150

Yllk Parasal Deerin Yzdesi

3.7% .5% .4% .2% .1% 5%

Class C C C C C

ABC Analizi
80 70 60 50 40 30 20 10 0 A Snf B Snf | | | | 10 20 30 40 Yllk Parasal Deer Yzdesi

C Snf
| | | | | |

50

60

70

80

90 100
Figure 12.2

Stoklanan kalemlerin saysal yzdesi

ABC Analizi
Yllk parasal deerin dnda kullanlan dier kritirler.
Mhendislik tasarm deiiklikleri. Tama problemleri. Kalite problemleri.

Yksek birim maliyetler.

ABC Analizi
Kullanlan politikalar unlar ierebilir.
A kalemleri iin tedarikinin gelitirilmesine nem vermek A kalemleri iin fiziksel stok kontrolunun ok sk takibi. A kalemlerinin tahmininde daha fazla dikkat.

Kaytlarn Doruluu
retim ve stok sistemlerinde doru kayt en kritik unsurlardan biridir. Neye ihtiya duyulduu zerinde rgtn odaklanmasn salar. Sipari, programlama ve sevkiyat konusunda net kararlar verilmesi iin gereklidir. Malzeme giri ve klarna ait kaytlarn tutulmas ok hassas biimde yaplmaldr. Depolar emniyetli olmaldr.

Stoklarn Saylmas
Stok kalemleri periyodik olarak saylmal ve kaytlar gncelletirilmelidir.

Periyotlarn belirlenmesinde ABC analiziyle birlikte hareket edilir.

Avantajlar;
Hatlarn durmas veya kesintiye uramasn nler.
Yllk stok ayarlamasna veya saymna gerek kalmaz. Stoklarn doruluunu eitimli personel denetler. Hatalarn sebeplerinin belirlenmesini ve dzeltilmesini salar. Doru stok kaytlarnn tutulmasn temin eder.

Periyodik Saym rnei

Stoklarda 5.000 kalem: 500 A kalemi, 1.750 B kalemi, 2.750 C kalemi

A kalemleri her ay (20 i gn) B kalemleri her eyrek (60 i gn) C kalemleri her 6 ay (120 i gn) olmak zere saylr.

Stok Snf A B C

Miktar 500 1,750 2,750

Saym Politikas Her ay Her eyrek Her 6 ay

Gnlk Saylan Malzeme Adeti 500/20 = 25/gn 1,750/60 = 29/gn 2,750/120 = 23/gn 77/gn

Servis Stoklarnn Kontrol

Karlln kritik bir bileeni olabilir. Kayplar bozulma veya alnmadan olabilir. Uygulanan teknikler aadaki gibidir;
1. 2. 3. yi personel seimi, eitimi ve disiplini Gelen siparilerin sk kontrol Tesisi terk eden tm klarn etkin kontrol

Bamsz ve Baml Talep

Bamsz Talep - Bir kalem iin oluan talep stoklardaki dier herhangi bir malzemenin talebinden bamszdr. Baml Talep - Bir malzeme iin doan talep stoklardaki dier baz kalemlerin talebine baldr.

Elde Tutma, Sipari ve Hazrlk Maliyetleri

Elde Tutma Maliyeti - stoklar zaman iinde tama veya elde bulundurmann maliyeti Sipari Maliyeti - bir sipariin verilmesi ve teslim alnmasna ilikin maliyetler Hazrlama Maliyeti - bir makinenin bir parti mal imal etmek iin hazrlanmasnn (ayarlanmas) maliyeti

Elde Tutma Maliyeti

Kategori Depolama maliyetleri (kira, amortisman, iletme, vergi ve sigorta giderleri) Malzeme elleleme maliyetleri(ekipman kiras veya amortisman enerji ve dier iletme giderleri) ilik maliyeti
Stok deerinin bir yzdesi olarak maliyeti (aral)

6% (3 - 10%) 3% (1 - 3.5%)

3% (3 - 5%)

Yatrm maliyetleri (kredi maliyeti, vergi ve stoklarn sigortas) Malzemenin bozulmas veya alnmas
Toplam elde tutma maliyeti

11% (6 - 24%)
3% (2 - 5%) 26%
Table 12.1

Bamsz Talep in Envanter Modelleri

Ne zaman ve ne kadar sipari verileceini belirlemekte kullanlr. Ekonomik sipari miktar (ESM)

retim sipari miktar

Miktar iskontosu modeli

Temel ESM Modeli

nemli varsaymlar
1. 2. 3. 4. 5. 6. Talep bilinmekte, sabit ve bamsz Tedarik sresi biliniyor ve sabit Stokun teslimiyat defaten ve ayn anda Miktar iskontosu yok Deiken maliyetler: Elde tutma ve sipari maliyeti Elde bulundurmama sz konusu deil

Stoklarn Zamana Gre Deiimi

Sipari Miktar= Q(Maksimum stok seviyesi) Kullanm hz Ortalama eldeki tutulan stok Q 2

Stok Seviyesi

Minimum stok

Zaman
Figure 12.3

Maliyetlerin Minimize Edilmesi

Ama toplam maliyetin minimize edilmesidir
Toplam maliyet erisi Minimum toplam maliyet Yllk Maliyet Elde tutma maliyeti

Table 11.5

Optimal sipari miktar

Hazrlk veya (sipari) maliyet erisi Sipari miktar

ESM Modeli Yllk sipari maliyeti= S

Q Q* D S H = Sipari bana para says = Optimal sipari miktar = Yllk talep = Her bir sipari iin sipari veya hazrlk maliyeti = Her birim iin yllk elde tutma veya tama maliyeti Yllk sipari maliyeti= (Ylda verilen sipari says) x (Sipari maliyeti) Her bir sipariin maliyeti

D Q

Yllk talep Her bir sipariteki para says D (S) Q

ESM Modeli Yllk sipari maliyeti=

Q Q* D S H = Sipari bana para says = Optimal sipari miktar = Yllk talep = Her bir sipari iin sipari veya hazrlk maliyeti = Her birim iin yllk elde tutma veya tama maliyeti

D Q Q Yllk elde tutma maliyeti=H 2 S

Yllk elde tutma maliyeti= (Ortalama stok seviyesi) x (Bir birimin yllk elde tutma maliyeti) = Sipari miktar (Bir birimin yllk elde tutma maliyeti) 2 Q (H) 2

ESM Modeli Yllk sipari maliyeti=

Q Q* D S H = Sipari bana para says = Optimal sipari miktar = Yllk talep = Her bir sipari iin sipari veya hazrlk maliyeti = Her birim iin yllk elde tutma veya tama maliyeti

D Q Q Yllk elde tutma maliyeti=H 2 S

Optimal sipari miktar yllk sipari maliyetinin yllk elde tutma maliyetine eitlenmesi ile bulunur D S = Q Denklem Q* iin zlrse Q H 2

2DS = Q2H Q2 = 2DS/H Q* = 2DS/H

Bir ESM rnei

Aadaki verilere gre optimal sipari miktarn bulunuz D = 1,000 nite S = $10 sipari bana H = $.50 bir birimin bir yllk elde tutma maliyeti

Q* = Q* =

2DS H 2(1,000)(10) = 40,000 = 200 nite 0.50

Bir ESM rnei

Aadaki verilere gre optimal sipari miktarn bulunuz D = 1,000 nite Q* = 200 nite S = $10 sipari bana H = $.50 bir birimin bir yllk elde tutma maliyeti

Beklenen sipari says =N=

Talep = Sipari Miktar

N= 1,000 200

D Q*

= 5 ylda verilen sipari

Bir ESM rnei

Aadaki verilere gre optimal sipari miktarn bulunuz D = 1,000 nite Q* = 200 nite S = $10 sipari bana N = 5 sipari/yl H = $.50 bir birimin bir yllk elde tutma maliyeti

Sipariler aras beklenen sre

=T=

Bir ylda allan i gn says N 250 = 50 days between orders 5

T=

Bir ESM rnei

Aadaki verilere gre optimal sipari miktarn bulunuz D = 1,000 nite Q* = 200 nite S = $10 sipari bana N = 5 sipari/yl H = $.50 bir birimin bir yllk elde tutma maliyeti T= 50 gn

Toplam Yllk Maliyet = Sipari Maliyet + Elde Tutma Maliyeti TC = D SQ + H Q 2 200 ($.50) 2

TC =

1,000 ($10) 200 +

TC = (5)($10) + (100)($.50) = $50 + $50 = $100

Gl Bir Model
ESM Modeli gl bir modeldir
Tm parametre ve varsaymlar karlanmasa bile alr

ESM civarnda toplam maliyet erisi biraz yatay seyreder

Bir ESM rnei

Ynetim talebi %50 daha az tahmin etmitir bu durumda : D = 1,000 nite Q* = 200 nite 1,500 nite S = $10 sipari bana N = 5 yllk sipari says H = $.50 yllk birim bana T = 50 gn

TC =

D SQ +

Q 2
200 ($.50) = $75 2 + $50 = $125

TC =

1,500 ($10) 200 +

Toplam yllk maliyet sadece %25 artmtr

Bir ESM rnei

Yeni talep deeri iin hesaplanan ESM = 244.9 birimdir D = 1,000 nite Q* = 244.9 nite 1,500 nite S = $10 birim bana N = 5 yllk sipari says H = $.50 yllk birim bana T = 50 gn

TC =

D SQ +

Q 2
244.9 ($.50) 2

TC =

1,500 ($10) + 244.9

Sipari miktar 200 olduunda elde edilen toplam maliyet sadece %2 daha fazladr

TC = $61.24 + $61.24 = $122.48

Tekrar Sipari Noktas

ESM modeli ne kadar sorusuna cevap verir Tekrar Sipari Noktas ise ne zaman sorusuna cevap verir

ROP =

Gnlk Talep

=dxL
d=

Yeni Bir Talep in Tedarik Sresi gn Olarak

D Bir ylda allan i gn says

Tekrar Sipari Noktas Grafii

Q* Stok seviyesi (birim)

Eim = birim/gn = d

ROP (nite)

Figure 12.5

Tedarik sresi= L

Zaman (gnler)

Tekrar Sipari Noktas rnei

Talep= 8,000 DVD/yl Yllk alma gn 250 Sipariler iin tedarik sresi = 3 gn

d=

D Ylda allan i gn says

= 8,000/250 = 32 nite ROP = d x L = 32 nite/gn x 3 gn = 96 nite

retim Sipari Miktar Modeli

Bir sipari verildikten sonra zaman iinde oluan stoklar iin kullanlr

Hem retim hem de tketimin ayn anda olduu durumlarda kullanlr

retim Sipari Miktar Modeli

Hem retim hem de kullanmn olduu evrim Envanter Seviyesi

Maksimum Envanter

retim olmad sadece tketimin olduu evrim

Zaman
Figure 12.6

retim Sipari Miktar Modeli

Q = Sipari Miktar H = Yllk birim bana elde tutma maliyeti t = Gn olarak retim gn says
Yllk stok elde tutma maliyeti

p = Gnlk retim hz d = Gnlk talep/kullanm hz

= (Ortalama Stok) x

Yllk birim bana elde tutma maliyeti

Yllk stok seviyesi

= (Maksimum stok seviyesi)/2

Maksimum stok seviyesi

retim gnleri boyunca retilen toplam miktar

= pt dt

retim gnleri boyunca kullanlan toplam miktar

retim Sipari Miktar Modeli

Q = Sipari Miktar H = Yllk birim bana elde tutma maliyeti t = Gn olarak retim gn says
Maksimum stok seviyesi =

p = Gnlk retim hz d = Gnlk talep/kullanm hz

retim gnleri boyunca retilen toplam miktar

= pt dt

retim gnleri boyunca kullanlan toplam miktar

te yandan, Q = toplam retilen = pt ; bylece t = Q/p

Maksimum stok seviyesi =p Q d p Q =Q 1 p d p

Elde tutma maliyeti=

Maksimum stok seviyesi (H) = 2

Q 2

d p

retim Sipari Miktar Modeli

Q = Sipari Miktar H = Yllk birim bana elde tutma maliyeti D = Yllk talep p = Gnlk retim hz d = Gnlk talep/kullanm hz

Sipari Maliyeti= (D/Q)S Elde tutma maliyeti= 1/2 HQ[1 - (d/p)]

(D/Q)S = 1/2 HQ[1 - (d/p)] Q2 = 2DS H[1 - (d/p)] 2DS H[1 - (d/p)]

Q* =

retim Sipari Miktar Modeli

D = 1,000 nite p = 8 nite gnlk S = $10 d = 4 nite gnlk H = $0.50 birim bana elde tutma maliyeti/yl

Q* =

2DS H[1 - (d/p)]

Q* =

2(1,000)(10) 80,000 0.50[1 -= (4/8)]

= 282.8 yada 283 jant

retim Sipari Miktar Modeli

Yllk veriler kullanldnda retim sipari miktar

Q* = H 1

2DS Yllk talep hz Yllk retim hz

Miktar skontosu Modeli

Yksek miktarlar satn alndnda dk fiyatlar sz konusudur Azalan rn maliyetiyle artan elde tutma maliyeti arasnda bir denge noktas aranr
Toplam maliyet = Ykleme maliyeti + Elde tutma maliyeti + retim maliyeti D S+ Q QH + PD 2

TC =

Miktar skontosu Modeli

Tipik bir miktar iskontosu listesi aada verilmitir
skonto Says
1 2 3 skonto Miktar 0 - 999 1,000 - 1,999 2,000 ve daha fazlas skonto (%) ndirim yok 4 5 Fiyat(P) $5.00 $4.80 $4.75
Table 12.2

Miktar skontosu Modeli

Bir miktar iskontosu analizinde takip edilecek admlar
1. Her bir indirim iin, Q* hesapla

2. Eer Q* en dk sipari miktar iin verilen fiyatn salamyorsa, salanan iskontolu aral bul.
3. Her bir Q* iin maliyet hesapla 4. En dk toplam maliyeti veren Q* se

Miktar skontosu Modeli

1.ndirim iin toplam maliyet erisi 2.ndirim iin toplam maliyet erisi

Toplam Maliyet$

3.ndirim iin toplam maliyet erisi

a
1. Fiyat krm

2. ndirim iin Q* en dk maliyeti verdii iin bu aralktaki balang deeri 1000 birimlik miktar se 2. Fiyat krm

1,000

2,000 Sipari miktar

Figure 12.7

Miktar skontosu Modeli

Her indirim iin Q* hesapla
2(5,000)(49) = 700 birim (.2)(5.00) 2(5,000)(49) = 714 birim (.2)(4.80) 2(5,000)(49) = 718 birim (.2)(4.75) Q* = 2DS IP

Q1* =
Q2* = Q3* =

Miktar skontosu Modeli

Her bir indirim iin Q* hesapla
2(5,000)(49) = 700 birim (.2)(5.00) 2(5,000)(49) = 714 birim (.2)(4.80) 1,000 dzeltilmi deer 2(5,000)(49) = 718 birim (.2)(4.75) 2,000 dzeltilmi deer Q* = 2DS IP

Q1* =
Q2* = Q3* =

Miktar skontosu Modeli

skonto Sra No
1 2 3

Birim Fiyat
$5.00 $4.80 $4.75

Sipari Miktar
700 1,000 2,000

Yllk rn Maliyeti $25,000 $24,000 $23.750

Yllk Sipari Maliyeti $350 $245 $122.50

Yllk Elde Tutma Maliyeti $350 $480 $950

Toplam Maliyet
$25,700 $24,725 $24,822.50
Table 12.3

En dk toplam maliyeti veren miktar ve fiyat se