SETA SEMPOZYUM

ANAYASA SEMPOZYUMU
Editrler: Ylmaz Ensarolu, Yavuz Gtrk

ULUSLARARASI ANTALYA NVERSTES

SETA SEMPOZYUM SETA & Uluslararas Antalya niversitesi

Anayasa Sempozyumu

14 Nisan 2012, Antalya

ULUSLARARASI ANTALYA NVERSTES

SETA Sempozyum No: 1 Editrler Ylmaz Ensarolu, Yavuz Gtrk

Toplant Fotoraflar Babur Alimov Tasarm ve Uygulama M. Fuat Er, mare Yazar I. Bask ubat 2013 ISBN 978-605-4023-23-3 Bask Pelin Ofset, Ankara letiim SETA, Nenehatun Caddesi No: 66 GOP ankaya 06700 Ankara Tel: (312) 551 21 00 Faks: (312) 551 21 90 www.setav.org info@setav.org twitter: @setavakfi

NDEKLER

SUNU KATILIMCILAR PROGRAM SELAMLAMA AILI KONUMASI: TRKIYENIN ANAYASACILIK GEMII IIINDA, YENI BIR ANAYASA HTIYACI I. OTURUM: YENI ANAYASADA DEVLET AYGITI/SIYASAL SISTEM II. OTURUM: YENI ANAYASADA HAK VE ZGRLKLER III. OTURUM: YENI ANAYASADA VATANDALIK/SIYASAL KIMLIKLER DEERLENDIRME VE KAPANI KATILIMCILAR

5 6 7 9 11 17 27 37 49 52

SUNU

Elinizdeki kitap, 14 Nisan 2012 tarihinde Antalyada Uluslararas Antalya niversitesi ve SETA Vakf ibirliiyle gerekletirilen ve alannda uzman akademisyenlerin katld Anayasa Sempozyumunda sunulan bildirilerden derlenmitir. Bildiriler, yeni anayasann yazm sreci, devlet aygt ve siyasal sistemin nasl dzenlenmesi gerektii, hak ve zgrlk kavramlarnn nasl ele alnaca ve vatandalk ve siyasal kimliklerin nasl ele alnmas gerektiini iermektedir. Trkiyenin yeni toplumsal szlemesi Mecliste bulunan partiler tarafndan yazlrken, elinizdeki kitabn yrtlen bu almaya ve anayasa tartmalara bir katk yapmasn diliyoruz.
SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf Uluslararas Antalya niversitesi

KATILIMCILAR

Prof. Dr. Samim AKGNL, Strasbourg niversitesi retim yesi Do. Dr. Sava BOZBEL, Uluslararas Antalya niversitesi Hukuk Fakltesi Dekan Vekili Yrd. Do. Dr. Vahap COKUN, Dicle niversitesi retim yesi Yrd. Do. Dr. Sezgin Seymen EB, Uluslararas Antalya niversitesi retim yesi Prof. Dr. hsan DAI, ODT retim yesi, Insight Turkey Dergisi Editr Ylmaz ENSAROLU, SETA Hukuk ve nsan Haklar Direktr Prof. Dr. Mustafa ERDOAN, stanbul Ticaret niversitesi Hukuk Fakltesi Dekan Hatem ETE, SETA Siyaset Aratrmalar Direktr Prof. Dr. Cihat GKTEPE, Uluslararas Antalya niversitesi Rektr Prof. Dr. Levent KKER, Atlm niversitesi retim yesi Prof. Dr. Talip KKCAN, SETA D Politika Direktr Prof. Dr. Ergun ZBUDUN, Bilkent niversitesi retim yesi Do. Dr. Bekir Berat ZPEK, stanbul Ticaret niversitesi retim yesi Do. Dr. Tark OUZLU, Uluslararas Antalya niversitesi retim yesi Prof. Dr. Bekir PARLAK, Uluda niversitesi retim yesi Fettah TAMNCE, Uluslararas Antalya niversitesi Mtevelli Heyeti Bakan Prof. Dr. Mehmet TURHAN, ankaya niversitesi retim yesi Prof. Dr. Serap YAZICI, stanbul ehir niversitesi retim yesi

PROGRAM

9.30 - 10.00

Selamlama
Fettah TAMNCE, Mtevelli Heyeti Bakan, Uluslararas Antalya niversitesi Prof. Dr. Cihat GKTEPE, Rektr, Uluslararas Antalya niversitesi Talip KKCAN, D Politika Direktr, SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf

10.00 - 10.30 Al Konumas TRKIYENIN ANAYASACILIK GEMII IIINDA, YENI BIR ANAYASA HTIYACI Prof. Dr. Ergun ZBUDUN, Bilkent niversitesi 10.30 - 12.00

I. Oturum: Yeni Anayasada Devlet Aygt/Siyasal Sistem

Oturum Bakan: Do. Dr. Tark OUZLU, Uluslararas Antalya niversitesi
VESAYET SISTEMINDEN TEMSILI VE OULCU DEMOKRASIYE GEI ZORUNLULUU

Prof. Dr. Serap YAZICI, stanbul Bilgi niversitesi YENI ANAYASA VE HKMET SISTEMLERI Prof. Dr. Mehmet TURHAN, ankaya niversitesi YENI ANAYASADA MERKEZI YNETIM VE YEREL YNETIM Prof. Dr. Bekir PARLAK, Uluda niversitesi

13.30 - 15.00 II. Oturum: Yeni Anayasada Hak ve zgrlkler Oturum Bakan: Prof. Dr. D. hsan DAI, ODT, Insight Turkey Dergisi Editr
YENI ANAYASADA GENEL OLARAK ZGRLKLER REJIMI

Prof. Dr. Levent KKER, Atlm niversitesi retim yesi DIN VE VICDAN ZGRL Do. Dr. Bekir Berat ZPEK, stanbul Ticaret niversitesi

FADE ZGRL Yrd. Do. Dr. Sezgin Seymen EB, Uluslararas Antalya niversitesi 15.30 - 17.00 III. Oturum: Yeni Anayasada Vatandalk/Siyasal Kimlikler Oturum Bakan: Hatem ETE, SETA Siyaset Aratrmalar Direktr
YENI ANAYASA VE VATANDALIK

Prof. Dr. Mustafa ERDOAN, stanbul Ticaret niversitesi KRT MESELESI VE YENI ANAYASA Yrd. Do. Dr. Vahap COKUN, Dicle niversitesi retim yesi YENI ANAYASA VE AZINLIKLAR Prof. Dr. Samim AKGNL, Strasbourg niversitesi

17.00 - 17.30 Deerlendirme ve Kapan Ylmaz ENSAROLU, SETA Hukuk ve nsan Haklar Direktr Do. Dr. Sava BOZBEL, Uluslararas Antalya niversitesi Hukuk Fakltesi Dekan Vekili

SELAMLAMA

FETTAH TAMINCE iei burnunda niversitemizin byle nemli bir konuya ev

sahiplii yapmas hem benim, hem mtevelli heyetimiz ve hem de Antalyamz iin sevindirici bir gelime. lkemiz adeta prangalarndan kurtulma teebbs iinde. Trkiyenin her tarafnda ok nemli altaylar yaplyor. Trkiyenin deiik blgelerinde, deiik platformlarda, deiik kurumlarla Trkiyeyi bu prangalarndan nasl kurtarrz?, hak ettii anayasaya; ada, zgrlk, sivil, herkesi kucaklayc ve Trkiyeyi potansiyeliyle buluturacak anayasaya nasl kavutururuz? sorularna cevap arayan almalar yaplyor. Bu almalardan birinin de Antalyada yaplyor olmas son derece sevindirici. lkemiz ok nemli tarihi mirasa sahip bir lke. Tarihi derinlikleri olan bir lke. Farkl rklar, inanlar, yaplar yzyllarca bar ierisinde barndran ve dnyaya rnek olan bir tarihin miraslaryz. zellikle son 10-15 ylda da yakalam olduumuz siyasi istikrar, ekonomik istikrar ve Trkiyenin sahip olduu gen mteebbisler - ki, ben de onlardan bir tanesiyimlkemizi ok farkl bir yere tayabilir, ok farkl imkanlara sahip yerlere getirebilir. Ben inanyorum ki, Trkiyenin potansiyeli u ana kadar kat ettii mesafenin ok tesindedir. Trkiye hak ettii hukuki alt yapya kavutuu an, blgesini ynlendiren lider bir lke konumunda olacaktr. Bizim bu potansiyeli ok iyi bir ekilde kullanmamz ve deerlendirmemiz gerekiyor. Biliyorum; ok deerli hocalarmz, bu altayda ok nemli fikirleri, ok nemli konular masaya yatracaklardr. Bu toplantnn lkemiz iin, blgemiz iin hayrlara vesile olmasn diliyorum.

CIHAT GKTEPE Bugn, niversitemiz ve SETA ibirlii halinde, Trkiyenin

Osmanldan gnmze kadar intikal eden anayasa srecini, deerli akademisyenlerimizle birlikte mzakere edip, Trkiyenin nn aabilecek yeni anayasa yapm srecine, bilimsel ve toplumsal manada katkda bulunma amacyla bir program dzenlemi bulunmaktadr. Bilindii zere, Kanun-i Esasi ile balayan anayasa tarihimiz, Tekilat- Esasiye ile devam etmi ve Cumhuriyet dneminde de 1924, 1961 ve 1982 Anayasalaryla bugnlere kadar gelmi bulunmaktadr. Ancak bu anayasalarn neredeyse hemen hepsi, olaanst ynetim dnemlerinde hazrlanp kabul edilmitir. Ama Trkiye, artk normal bir srete ve sivil toplumun, bilim dnyasnn, medyann da katklaryla gerekten dnya standartlarnda bir anayasa yapabilecek kabiliyettedir. Tm bunlar iin gerekli ortamn da Trkiye iin mevcut olduu dncesindeyiz. Bu erevede, bu program boyunca, deerli hocalarmzn hepsi uzmanlk alanlar nispetinde bu srece katkda bulunacaklardr.

TALIP KKCAN Yeni kurulan bir niversitenin, Trkiyenin en nemli sorun-

larndan birini ele almas, bu sorunu Trkiyenin bu konudaki en yetkin isimleriyle tartmas nemlidir. nk Trkiyede niversiteler uzun yllar iki eyi yapmad. Bunlardan bir tanesi, Trkiyenin yakc problemleri zerinde dnmedi, tartmad ve ok fazla gr retmedi. Bu da muhtemelen 12 Eylln ve 28 ubatn miras. kincisi, niversiteler kendi zerlerinde de fazla dnmediler. Yani yksekretimin geleceiyle ilgili olarak da ufuk ac grler gelitirmediler. Vakf niversitelerimizin says 60a yakn fakat yksekretimden aldklar paya baktmzda, bunun ok dk olduunu gryoruz. Yani dier lkelerde vakf niversiteleri ya da zel niversiteler yksekretimde %20 kadar pay alrken, renci balamnda bugn Trkiyede bu oran, %5 ile %7 civarndadr. Bu anlamda Uluslararas Antalya niversitesinin hem alaca renciler hem de Trkiyenin uluslararaslamas asndan nemli bir yol kat edeceini dnyorum. Umarz Trkiyenin sorunlar hakknda, hatta sadece Trkiyenin deil, blgenin sorunlar ve kresel sorunlar hakknda almalarmz devam eder.

10 | Anayasa S empoz yumu

SETA SEMPOZ YUM

Trkiyenin Anayasaclk Gemii Inda, Yeni Bir Anayasa htiyac

ERGUN ZBUDUN

AILI KONUMASI

SETA SEMPOZ YUM

Anayasa S empoz yumu | 11

 ERGUN ZBUDUN Trkiyenin bir anayasa sorunu olduu, hepimizin malumu

olan bir gerek. Bu sorunun yakn sebebinin, 1982 Anayasas olduu konusunda da bir kuku yok. Ayn ekilde, 1982 Anayasasnn ne kadar olaan d artlar altnda, ne kadar antidemokratik ve temsililikten uzak usullerle yapld ve ne kadar aibeli bir referandumla kabul edildii de, burada bilinen ve tekrarna lzum olmayan bir baka gerektir. Yine bu anayasann yapl ekli itibariyle ve zellikle yaplnda askeri iradenin rol oynam olmas nedeniyle son derece vesayeti bir ruha, felsefeye sahip olduu da malumdur. Bu Anayasa zerindeki tartma, Anayasann kabul edildii andan itibaren balam ve hala devam etmektedir. Bu da anayasa sorununun ne kadar gncel ve yakc olduunun bir kantdr. Yaplan anayasa deiiklikleri, bir btn olarak gz nne alndnda, Anayasann otoriter, vesayeti, devleti yapsnda nemlice diyebileceimiz bir liberalleme ve sivilleme yaratmtr. Ama onunla birlikte, gene hemen hemen herkesin kabul ettii bir gerek var ki; btn bu deiikliklere ramen, btn bu olumlu geliime ramen, 1982 Anayasasnn kkenindeki vesayeti, otoriter, yasak ve devleti ruh tmyle tasfiye edilememitir. Bugn yle bir noktaya gelinmitir ki, artk kimse, 1982 Anayasasna da onu yapanlara da sahip kmamaktadr. Ama yeni bir anayasa yapalm dendiinde de u ana kadar neticesiz kalan bir aba sz konusudur. Anayasa teorisinde ve anayasa hukuku literatrnde yeni bir anayasa yapm ile mevcut bir anayasann deitirilmesi arasnda olduka keskin bir ayrm yaplmaktadr. Tmyle yeni bir anayasa, ta Fransz htilalinden gelen bir ayrmla, asli kurucu iktidarn bir egzersizi olarak grlmektedir. Mevcut bir anayasann, o anayasann deitirme kurallar dahilinde deitirilmesi ise, tali kurucu iktidar grevi olarak vasflandrlmaktadr. Mesela bir anayasann btn maddeleri veya hemen hemen btn maddeleri mevcut anayasann kurallar dahilinde deitirildii takdirde, biz ona hakikaten falanca anayasann deiiklii mi diyeceiz yoksa tmyle yeni bir anayasa m diyeceiz? Bu, her bakmdan, btn pratik alardan yeni bir anayasa olacaktr. Dolaysyla tarihi kkleri olmasna ramen, bu asli kurucu iktidar-tali kurucu iktidar ayrm, ok kesin ve anlaml bir ayrm deildir. Yeni bir anayasa yapm bakmndan gerek doktrinde, gerek uygulamada, gerek Trkiyedeki tartmalarda ortaya atlan birtakm sorular var. Bunlar u balklar altnda zetleyebiliriz: Ne zaman, kim tarafndan, nasl ve hangi snrlar dahilinde? Ne zaman sorusuna cevap olarak, gene doktrinde olduka anlamsz denilebilecek baz iddialar ileri srlyor. Deniliyor ki, Tmyle yeni bir anayasa, bir asli kurucu iktidarn fonksiyonudur. Bu ancak mevcut anayasada bir kesinti olduu, dolaysyla bir hukuk boluu husule geldii takdirde ortaya kabilir. Peki, hukuk boluu nasl olur; mevcut anayasal sistemde bir kesinti nasl olur? Ya ihtilalle, darbeyle ya da i savala, yabanc igaliyle, blnmeyle vs. Bir anayasa yapmn sadece bu gibi durumlara hasretmek herhalde ancak sama olarak vasflandrlabilecek bir iddiadr. Maalesef meslektalarmz arasnda dahi bu iddiada bulunanlar var. Bunlardan bir tanesine bir tartma srasnda verdiim cevap yeni bir anayasa yapmak iin bamza be tane generalin mi gelmesi lazm? olmutu. Herhalde bundan daha somut olarak cevaplandrlamazd bu iddia. Eer demokratik bir sistemden bahsediyorsak, elbette demokratik bir sistemde asli kurucu iktidarn sahibi halktr ve halktan baka kimse deildir. Dolaysyla bir halkn da her zaman kendini ynetecek temel szleme olan anayasay yapma hakk vardr. Bunun iin anayasal sistemde bir kesintiye, bir zorlamaya, bir darbeye veya ihtilale ihtiya yoktur. Bu, normal zamanlarda da anayasal srecin kendi sreklilii iinde de her zaman yaplabilir. Son 30-40 yl iinde Avrupann en istikrarl baz demokrasileri tmyle yeni anayasalar yapmlardr. Asli kurucu iktidar ya da anayasay tmyle yeni bir anayasa yapma iradesini byle anayasal sreteki antidemokratik zorlamalara dayanan kesintilere balayan fevkalade yanl ve temelsiz bir anlaytan bugn artk uzaklam bulunuyoruz. Bugn bu iddia, son derece marjinal bir ereve iinde kalmtr ve bir milletin, bir halkn demokratik usullerle, diledii zaman kendi anayasasn yapabilecei ve deitirebilecei konusunda artk fazla bir tereddt bulunmamaktadr.

kinci soru: Bunu kim yapacak? sorusudur. Burada iki k karmza kyor; ya normal seimler yoluyla vcuda gelmi olan normal yasama meclisi ya da bu i iin zel olarak kurulacak ve grevi esas itibariyle anayasann yapmyla snrl olacak bir zel kurucu meclis. Bu da Trkiye balamnda tartma konusu olmutur. Baz evreler, hatta bugn de normal ekilde seilmi bir yasama meclisinin bir anayasa yapamayacan, bunun iin ancak birtakm zel usullerle seilmi bir kurucu meclise ihtiya olduu iddiasn tekrarlamlardr. Doktrinde de bu grn savunucular vardr. Bu tr bir kurucu meclisin ya da anayasa konvansiyonunun ye yaplarnn nasl belirlenecei ve seime dayanmayan byle bir kuruluun demokratik meruluu gibi nemli sorunlarn yan sra, bu tr bir yapnn hazrlad tasla TBMM beenmezse ne olaca belirsizdir. Bu iddiann sahipleri de hala tek tk olmakla birlikte marjinal bir pozisyondadrlar. Bugn TBMMnin, bir uzlama komisyonu kurarak anayasa almalarna balam olmas bu gre itibar etmediinin bir iaretidir. Uluslararas hukuka, mukayeseli hukuka baktmzda da hemen hemen hibir Avrupa devletinin anayasasnda, Bulgaristan ve Rusya Federasyonu hari, yeni bir anayasa yapm iin tmyle yeni bir kurucu meclis ihdas edilmesi gerektiine dair bir hkm yoktur. Normalde olaan seimlerle olumu yasama meclisi, belli kurallara riayet etmek artyla, anayasay deitirmeyi saptayan kurallara riayet etmek artyla, yeni bir anayasa yapabilir. O zaman nc soru ortaya kyor: Hangi snrlar dahilinde? Burada zellikle Trkiye bakmndan tartma konusu olan ve halen de tartma konusu olmaya devam eden bir deitirilemez maddeler meselesi karmza kyor. Bilindii gibi, ilk iki Cumhuriyet Anayasas, 1924 ve 1961 Anayasalar, deitirilemezlik ilkesini sadece cumhuriyet ilkesine inhisar ettirmitir. Buna karlk, 1982 Anayasas ve onun gerisindeki Milli Gvenlik Konseyi iradesi, deitirilemezliin kapsamn ilk maddeye yaymtr. Bu ilk madde iinde fevkalade mulak ve her anlama ekilmeye msait birtakm ifadeler de yer almaktadr. Mesela, 2. maddede geen adalet, toplumun huzuru, milli dayanma. Bunlar herkes kendisine mahsus ekilde yorumlayabilir. Gene 2. maddenin atfta bulunduu ve yoruma ok ak bulunan Balang blm ki, fevkalade oven ifadelerle doludur. Bunun gibi ilk maddede eletirilecek birok taraf var. Fakat Trkiyede baz evreler, ilk maddenin dokunulmazl ve yeni bir anayasa almalarnda da bunlara hibir ekilde dokunulmayaca, bunlarn krmz izgiler tekil ettii grn ileri srmektedirler. Bir kere Trkiyede ilk maddeyi deitirilemez klan irade, bata da sylediim gibi demokratik olarak ortaya kan bir halk iradesi

deildir. Bu, Konseyin iradesidir, be darbeci generalin iradesidir. Bunlara otuz ksur sene sonra hala niin kutsiyet izafe edildiini, bir kutsal metin gibi itibar edildiini anlamak son derece mkldr Trkiye balamnda. Pek ok Bat anayasasnda deitirilemez hkmler yoktur. Olanlarn bazlar, rnein Fransa ve talya, bizim eski anayasalarmz gibi, sadece Cumhuriyet ilkesiyle snrl tutmutur. Mensubu olduum Venedik Komisyonu, 2009 ylnda anayasa deiiklikleri konusunda son derece kapsaml ve gzel bir rapor yaynlad. Burada deitirilemez hkmler hakknda da olduka tereddt ve kayg ifade eden ifadelere yer verdi. Bu sorun, u anda anayasa almalarnda cevaplandrlmam bir soru olarak kalmaktadr. Baz partiler, bu ilk maddenin hatta bunun deitirilmezliini salayan 4. maddenin de hibir ekilde deitirilmemesi gereini savunmaktadrlar. MHP ve CHPnin de bu ynde beyanlar var. Buna mukabil, BDP bu maddelerde birtakm deiiklikler yaplmasn zorunlu gryor. AK Partinin pozisyonu henz ok belli deil... zetle, bu konu da nmzdeki dnemde tartma konusu olacak hususlardan birisidir. Bu usul sorunlarn dnda, biraz daha ze ilikin sorulara geecek olursak: Halihazr anayasa yapm sreci nasl iliyor? Bunun bir neticeye ulama ans nedir? Msaade ederseniz, buna ilikin grlerimi sizlerle paylamak istiyorum. Bilindii gibi, seimlerden sonra Mecliste temsil edilen drt partinin oybirliiyle bir Anayasa Uzlama Komisyonu kuruldu ve bunda tm partiler eit sayda milletvekilleriyle temsil ediliyorlar. Uzlama Komisyonu fikri uygun olmakla birlikte, oybirlii kuralnn benimsenmemesi gerekliydi. Trkiyede birtakm yle sorunlar var ki, en bata da Krt sorunu olmak zere, bunlarda drt partinin oybirliini salamak tamamen hayaldir. O yzden, oybirliini kabul etmek, bu Komisyonun almalarn batan itibaren akamete uratmakla ayn eydir. Buna ramen, belki btn partileDNYADA HIBIR rin itirakini salayabilmek amacyla ve hi deilse btn partilerin YERDE YZDE YZN de fikirlerini aka ortaya koymalarn temin etmek iin byle bir yntem benimsendi ve oybirlii kural da kabul edildi. Ancak zelMUTABAKATIYLA, likle toplumu derinden ayran, blen sorunlar zerinde bir oybirlii salanmas, bana ahsen mmkn grnmyor. YZDE YZN

UZLAMASIYLA BIR ANAYASA YAPILAMAZ.

Son olarak, unu sylemek istiyorum: Anayasa yapm almalarnda temel sorunun u veya bu ekilde bir zme kavuturulmas lazm. Bunlar bir bakma toplumu derinden blen sorunlardr ve bunlarn en banda da tabiatyla Krt Sorunu gelmektedir. Burada BDP ve onunla birlikte hareket eden veya onun birlikte hareket ettii silahl gruplar ile radikal Trk Milliyetilii grnn ortak bir noktada buluturulmas kesinlikle mmkn deil. Yerel ynetimlerin yetkilerinin Avrupa emsalleriyle uygun ekilde, paralel bir ekilde geniletilmesi, kltrel haklarn -eitim hakk dahil- gene Avrupa demokrasilerinde grdmz standartlarda kabul. Bunlar gerek Krt ounluunun gerek Trk ounluunun iine sindirebilecei ortalama zmler olabilir. Ama bu ortalama zmleri oybirlii kuralyla kabul edemezsiniz. Burada, Trkiyedeki tartmalarda oybirlii, konsenss, mutabakat deyimlerinin de orijinal manalarndan biraz farkl ekillerde kullanldn ifade etmek isterim. Konsenss hibir zaman yzde yzn mutabakat deildir. Dnyada hibir yerde yzde yzn mutabakatyla yzde yzn uzlamasyla bir anayasa yaplamaz. Ne Trkiyede ne baka yerde. Hatta Trkiyeden ok daha az atmac toplumlarda bile yaplamaz. Dolaysyla siyasilerimiz, genellikle herkesin kendisini iinde bulaca bir anayasa, herkesin benim diyebilecei gibi szler sarf ediyorlar. Bunlar kulaa ho gelen edebi ifadeler. Konsenss kavramn bu kadar mutlak bir anlamda kullanmayp, makul bir konsenss, ortalama bir konsenss, ortalama zmler zerinde, diyelim ki yzde yetmilik yani yetmi - seksen aras bir mutabakat salayabilirsek, bu herhalde yeni yaplacak anayasaya demokratik meruiyet kazandrmak bakmndan da yeterli

bir temel olacaktr. kinci bir blc sorun, din-devlet ilikileri sorunudur. Tabii bu alanda da baz temel ilerlemeler kaydedildi. Bugn artk herhalde trban yasan canlandrmak isteyen evreler son derece marjinal evrelerdir Trkiyede. Artk hemen hemen btn niversitelerimizde byle bir yasak de facto olarak kalkt. Ama bunun hukuken de kesin olarak ortadan kaldrlmas zarureti duruyor. Bu konudaki bir teebbsn, 2008 Anayasa deiikliinin, gene haksz ve yetki amna dayanan bir Anayasa Mahkemesi kararyla nasl akim brakldn da hepimiz biliyoruz -ki, bu karar hakikaten yetki gasp mahiyetinde bir karardr. nc bir sorun; Zorunlu din eitimi olacak m; olacaksa Snni Mslmanlar haricindeki dier toplum gruplarnn da kendi isteklerine uygun bir eitimleri olacak m?, Ne kadar seimlik olacak, ne kadar zorunlu olacak yoksa hi mi zorunlu olmayacak? Diyanet lerinin stats var ki, bu da bir tartma konusudur. zellikle Alevi vatandalarmzn ikayetlerine konu olan bir sorun. Btn bunlar, bugnn snrlar iinde konumaya gayret edeceiz. Nihayet bir vesayet sorunu var. Toplumun bir kesiminde, iten ie bir vesayetilik duygusunun yaamakta olduunu da herhalde hepimiz takdir ediyoruz. Yani bunlar snrsz bir ounluk hakimiyeti korkusu yaratarak, seilmi organlar birtakm brokratik kurumlarn vesayeti altna almaya alan baz nerilerde bulunuyorlar. Tm bunlar, hakikaten bir anayasa yapm srecinde halli kolay olmayan, toplumda derin blnmelere tekabl eden sorunlar. tiraf edelim ki, Trkiye bir sve deil, bir Finlandiya deil. Hakikaten bu toplum, sosyolojik yaps, tarihi geliimi ve anayasal geliimi, u ana kadarki seyri itibariyle bu sorunlar bir ekilde zmeye mecbur. Ama bu sorunlar bir ekilde, hi deilse makul bir ounluun yaanabilir grebilecei zmlere balamayan bir metin de, yeni bir anayasa deerini ve adn tamaya layk deildir. te bunun ans ne kadardr; bugn hep beraber greceiz.

16 | Anayasa S empoz yumu

SETA SEMPOZ YUM

Yeni Anayasada Devlet Aygt/ Siyasal Sistem

SERAP YAZICI, MEHMET TURHAN, BEKR PARLAK

I. OTURUM

SETA SEMPOZ YUM

Anayasa S empoz yumu | 17

 SERAP YAZICI Trkiyenin en nemli anayasal meselelerinden biri, hi kukusuz

ki, vesayet kurumlarnn varldr ve bu kurumlar araclyla temsili demokrasinin, hukuk devleti ilkesinin andrlm olmasdr. Bu nedenle, yeni anayasay yapma ans asndan, ben de deerli hocam Ergun zbudun gibi, hem mitli olmak istiyorum hem de ok fazla mitli deilim. Byle bir frsat elimize getii takdirde, bu yeni anayasann yapm srecinde karar vericilerin zerinde odaklanmalar gereken en nemli konunun vesayet kurumlarnn tasfiyesi olduu kansndaym. Ancak bu sayede Trkiyede gerekten hukuk devletinin, temsili demokrasinin ve oulculuun icaplarna uygun bir siyasal dzen yaratlabilecektir. Tabii, byle bir girizghtan sonra kanlmaz olarak sk sk atf verdiimiz bu vesayet kurumlarnn ne olduu veya bunlar araclyla ortaya kan vesayet demokrasisinin, vesayet ynetiminin ne olduunu tanmlamak icap etmektedir. Vesayet ynetimi, seilmi organlara duyulan gvensizlikler nedeniyle, bu organlarn karar verme yetkileri zerinde atanmlardan oluan, asker-sivil brokratlardan oluan eitli kurumlara siyasal yerindelik ynnden denetim yapma yetkisi veren ynetim modelinin addr ve Trkiye gerek bir vesayet demokrasisi rneidir. Trkiyenin vesayet kurumlaryla, vesayet ynetimiyle tanmas, ilk kez 1961 Anayasasyla gereklemitir. Bu aslnda artc deildir; nk 1961 Anayasasn yapan asker ve sivil aktrlerin ortak paydalarndan biri, seilmi kurumlara, halkn temsilcilerine duyduklar gvensizliktir. Bu nedenle de, halkn temsilcileri zerinde, atanmlardan oluan birtakm kurumlar araclyla denetim yapmay, bylece onlarn izleyecekleri politikalar ynlendirmeyi Cumhuriyetin akbetini korumak bakmndan hayati addetmilerdir. 1961 Anayasasnn kurduu en nemli vesayet kurumu, Milli Gvenlik Kurulu olmutur. Gene bu Anayasa ile birlikte Cumhuriyet Senatosu kurulmutur. Anayasa yoluyla bizzat tasarlanm olmasalar da, Cumhurbakanl makam ile Anayasa Mahkemesi de bir vesayet kurumu olarak fonksiyon icra etmitir. 12 Mart mdahalesini takip eden dnemde, yar askeri dnemde, parlamentonun kabul etmi olduu 1971-1973 anayasa deiiklikleri askeri otoritenin devlet ynetimindeki gcn daha da pekitirmitir. 1982 Anayasas ise, 1961 Anayasasnn yaratt ve bu Anayasa dneminde fiilen ortaya kan askeri ve sivil btn vesayet kurumlarn muhafaza etmek yannda, bunlara yenilerini de eklemitir. Bylece dnyada emsali olmayan gerek bir vesayet rejimi kurulmutur. 1982 Anayasasnn bir yandan dorudan doruya askeri otoriteye sunduu ayrcalklar, bir yandan da askeri ve sivil brokratik makamlara vesayet denetimi yapma imkn sunan hkmleri, hem bu Anayasann geici dzenlemelerinde hem de normal dzenlemelerinde yer almaktadr. 82 Anayasas Milli Gvenlik Kurulunun yapsnda nemli deiiklikler gerekletirmi ve Kurul kararlarna tmyle askeri irade hkim olmutur. Bylece MGK, Bakanlar Kurulunun zerinde hareket eden adeta ikinci bir hkmet nitelii kazanmtr. MGK ile ilgili dzenleme, 2001 ylnda deitirilmesine ramen halen Bakanlar Kurulu zerinde nemli bir denetleyici role sahiptir. Bu yzden yeni anayasada Milli Gvenlik Kurulunun ilgas gerekmektedir. te yandan, Anayasann 125. maddesi Yksek Askeri ura kararlarna yarg bakl sunmaktadr. Bu da 2010 deiikliiyle ksmen ilga edilerek hafifletilmitir ancak sadece silahl kuvvetlerden kesin ihra nitelii tayan kararlar yarg denetimine almtr. Oysa btn disiplin cezas ieren kararlarn yarg denetimine almas icap etmektedir. 1982 Anayasas ile Cumhurbakanl makam da ylesine bir tasarmla dzenlenmitir ki, Cumhurbakan devletin zirvesinde yasama, yrtme ve yarg organlarnn tmn denetleyen bir organa dntrlmtr. Bundan tr de cumhurbakannn devletin en gl aktr olduunu ifade etmek mmkndr. Anayasann cumhurbakanlna bylesine gl yetkiler tanm olmas, 11. Cumhurbakannn seimi srecinde ok ciddi krizlere sebep olmutur. Bu krizin neticelerinden biri, parlamentonun bir anayasa deiikliini kabul ederek Cumhurbakann seme yetkisini halka tanmasdr. Yeni anayasann yapm srecinde Cumhurbakanlnn yetkileri snrlandrlmal, sembolik bir makama dntrlmeli ama Cumhurbakann seme yetkisi halka tannmaldr; nk Trkiyede her zaman iin Cumhurbakannn seimi sreci krizlere gebe olmutur.

1982 Anayasasnn Cumhurbakanl makamna bal olarak yaratt Devlet Denetleme Kurulu ve Yksekretim Kurulu gibi baka vesayet makamlar da vardr. Devlet Denetleme Kurulunun grevini ombudsmanlk kurumu yerine getirebilecektir. Bu yzden, yeni anayasada bu kurumun muhafazasna bence gerek yoktur. Yeni anayasada YKn de gzden geirilmesi gerekir. Belki bu kurulun tmyle ilgas ilk bakta cazip gibi grnmektedir ama yksekretim kurumlarn kalite standard ynnden asgari olarak denetleyen bir kurula da ihtiya vardr. Bu yzden, YK belki muhafaza edilebilir ama ye kompozisyonu ve yetkileri yeniden gzden geirilmelidir. Anayasa mahkemeleri btn demokratik lkelerde yaptklar grevin gerei olarak demokratik meruiyet temelinde ekillenen kurululardr. Anayasa mahkemelerinin en nemli ilevi kanunlarn anayasaya uygunluk denetimini yapmak ve anayasa aykr kanunlar hakknda iptal karar vermektir. Nasl kanun yapmaya yetkili parlamentolar bu yetkilerini halkn iradesinden kazanyorlarsa, anayasa mahkemelerinin da kanunlar iptal eden kararlar zerinde demokratik meruiyet kural olmal, yani ye kompozisyonlar bir biimde halkn iradesiyle ekillendirilmelidir. Nitekim demokratik dnyada anayasa mahkemelerinin ya yelerinin tm veya yelerinin nemlice bir ksm parlamentolar tarafndan seilmektedir. 2010 anayasa deiiklii, yksek mahkemenin ye kompozisyonunu bir lde deitirmitir. Yeni anayasa, Anayasa Mahkemesinin yelerinin en az yarsn seme yetkisini parlamentoya tanmaldr. Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu da Anayasann orijinal metnine gre bir vesayet organ olarak tasarlanmtr ancak 2010 anayasa deiiklii bu kurulun yapsn ok nemli lde deitirmi, onu dnyadaki emsalleri standardna ykseltmi, bylece onun gerekten hukukun stnlnn ve yargnn bamszln gvencesi olan bir organa dnmesini salamtr. Yeni anayasada TBMMye HSYKya ye seme yetkisi nitelikli ounluk kuralyla tannmaldr. 1982 Anayasasnn bir vesayet arac olarak tasarlad en nemli mekanizma, partilerin kapatlmasn dzenleyen anayasa hkmleri olmutur. Aslnda parti kapatma yaptrm da Batda oulcu demokrasinin teminat olarak yaratlmtr. Kapatma yaptrmn kabul eden lkelerde siyasi parti hrriyeti asldr. Bunun kapatmayla snrlandrlmas istisnadr. Nitekim Almanyada 60 ksur ylda sadece iki siyasi parti kapatlmtr. Trkiyeye gelince, her zaman kapatma yaptrm vesayet mekanizmas olmutur. Yeni anayasada mutlaka siyasi parti hrriyeti etkin olarak korunmal ve kapatma yaptrm uluslararas standartlarda dzenlenmelidir. Btn bunlar, Trkiyede temsili bir demokrasinin, hukukun stnlne dayanan insan haklarnn korunduu bir rejimin kurulmas iin belki nemli deiiklikler olacaktr. Ama btn

bunlar kabul ederek, Trkiyede cenneti yaratacamz dnmeyelim; nk sonu olarak anayasa mhendislii demokrasinin nkoullarndan sadece biridir. Unutmamak gerekir ki, demokrasi her eyden nce demokratik bir siyasal kltr, bir zihniyet deiimini gerektirir. Bu ise ok uzun vadeli politikalar icap ettirmektedir.

MEHMET TURHAN Hkmet sistemi tartmalar ok eski bir tartma. zerin-

de yeni bir ey sylenebilir mi bilmiyorum ama ben de biraz irdelemek istiyorum. Hkmet sistemi tartmalarna balamadan nce unu sylemeliyim: Yaplmas dnlen yeni anayasann felsefi temelinin demokratik, zgrlk, oulcu ve ak toplum anlayna uygun olmas gerekir. Ve hangi hkmet sistemi tercih edilecek olursa olsun, hkmet sisteminin bu sylediim felsefi dnya grne uygun olmas gerekmektedir. zerinde durulmas gereken ikinci konu ise udur: Acaba hkmet sistemi tartmalar nemli midir, deil midir? Yani bize bir yarar salyor mu, salamyor mu? Bu konuda ok eitli grler var. Hkmet sisteminin nemini ok benimseyenler var, bunu bu derece nemsemeyenler var. lkemizde parlamenter hkmet sistemini savunanlar daha ilerici, daha zgrlk kiiler gibi grlyor bakanlk veya yar bakanlk hkmet sistemini savunanlarn da byle olmad dnlyor. Bu, tmyle yanl bir dncedir. nk parlamenter hkmet sistemi, bakanlk hkmet sistemi veya yar bakanlk hkmet sistemlerinin hepsi de oulcu demokratik lkelerde uygulanan hkmet sistemleridir. Ancak belirli bir kiiyi dnerek hkmet sistemini ina etmek doru sonular dourmuyor. Tabii benim tercihim, parlamenter hkmet sisteminden yanadr. Parlamenter hkmet sisteminin genellikle Bat Avrupa ve ngiliz devletler topluluu lkelerinde olduka baarl bir biimde ilediini gryoruz. Buna karlk, Afrikada parlamenter hkmet sistemi olmam. Bakanlk sisteminde baarl olmu tek bir rnek var; Amerika Birleik Devletleri. Bunun dnda Latin Amerika lkelerinde bu sistem, genellikle istikrarszlklara yol am, diktatrlklere neden olmu. Bundan yle bir sonuca varlabilir diye dnyorum: Hkmet sistemleri konusunda taklit pek iyi ilemiyor. Yani bir yerde ok iyi ileyen bir hkmet sistemi, rnein ngilterede ok iyi ileyen bir parlamenter hkmet sistemi, Afrika lkelerinde ayn sonucu dourmuyor. Parlamenter hkmet sistemi, dier hkmet sistemlerinden, yani bakanlk ve yar bakanlk hkmet sistemlerinden daha fazla siyasal ynetimde ibirliini zendirmekte ve esnek bir ynetime imkan vermektedir. Bu nedenle, parlamenter sistem demokrasiye gei srecinin baarl olmasna nemli katklarda bulunabilmektedir. Bakanlk ve yar bakanlk hkmet sistemleri ise siyasal sistemde ibirliini salamada ok baarl deil ve siyasal sistemdeki esneklii de yeteri kadar tevik edemiyor. Bir baka deyile, bakanlk ve yar bakanlk hkmet sistemlerinde iktidarn paylam konusunda kurumsal bir tevik yoktur. Yani bakan lkedeki poplaritesini tmyle yitirse veya etkin ynetimi gerekletiremese dahi yine de grevinde kalabilecektir. Bakanlk sisteminde hem yrtmeyi kontrol eden bakan hem de yasama organ dorudan halk tarafndan seilmektedir. Bu da bakanlk hkmet sisteminin esnek olmamasna yol amaktadr. Bakanlk sisteminde aksayan ok nemli bir yn daha var. Bakanlk sisteminde bakann yetkileri ok fazla olduu iin bu sistemde bakanlarn diktatrle kayabileceinden korkulur ve bu nedenle bakanlarn ka kez seilecei belirtilir. Parlamenter sistemde bu yoktur; nk parlamenter sistemde byle bir tehlike yoktur. te bakanlk sistemindeki bu tr kstlayc h-

kmler, ihtirasl bakanlar iin son derece sinir bozucu hkmlerdir ve ihtirasl bakanlar bu hkmleri deitirmeye kalkmaktadrlar. Bakanlk sisteminin Trkiye iin baz sakncalar olduunu dnyorum. Bir kere uzun yllar mutlak yetkilere sahip tek bir kiinin ynetiminde yani padiah idaresinde yaam olan Trkiyede siyasal iktidarn kendi kendini snrlandrma geleneinin olmadn, hem yasamann hem de yrtmenin genel oydan gelmesi sonucunda, eer her ikisi ayn ounluktansa, aznlkta kalanlarn temel gvenceleri bakmndan ciddi sakncalar dourabileceini dnyorum. Cumhurbakannn halk tarafndan seilmesinin de baz sakncalar olacan dnyorum. Halk tarafndan seilen bir Cumhurbakann seim kampanyalarnda, meydan mitinglerinde, parti ekimelerinde ypratlmas sz konusu olacaktr. Byle bir kiinin devletin banda yer almasnn baz sorunlar yaratabilecei sylenebilir. Parlamenter sistem altnda yaam ve bu nedenlerle Cumhurbakanlnn ok daha az zedelenmi bir devlet PARLAMENTER HKMET adam nitelii, tarafsz-yansz bir kii nitelii arayan Trk toplumunda SISTEMINI KABUL ETMEK ne derece kolay kabul edilecei de dnlmelidir. Bakanlk sistemini benim tercih etmeyiimin, bu sisteme kar oluDEMEK, PARLAMENTER umun esas nedeni ise, anayasa geleneimize ters dmesidir. TrkiHKMET SISTEMINDE ye, Osmanl mparatorluundaki parlamenter sistemden sonra Milli Mcadele dneminde meclis hkmeti sisteminden, oradan yava BIRTAKIM DEIIKLIKLER yava parlamenter hkmet sistemine doru gemitir. Bu nedenle bizim bildiimiz uyguladmz hkmet sistemi iyi-kt yanlaryla YAPILMAMASI DEMEK birlikte parlamenter hkmet sistemidir. Yani biz bakanlk sistemini hi bilmiyoruz. Ayrca hkmet sistemlerinde taklit ok iyi sonuDEILDIR. lar dourmuyor. Trkiyede bakanlk hkmet sisteminin veya yar bakanlk hkmet sisteminin kabul edilmemesi gerektii konusundaki en nemli neden ise bizdeki partilerin disiplinli, tutarl, ideolojik ve programatik partiler olmasdr. Bunlar parlamenter hkmet sisteminin gerektirdii partilerdir. Parlamenter hkmet sisteminde hkmet parlamentoya dayanmak zorundadr. Bakanlk sistemine geildiinde partilerin bu zellikleri birden bire ortadan kalkmayaca iin son derece nemli sorunlar ortaya kacaktr. Son olarak, parlamenter hkmet sistemini kabul etmek demek, parlamenter hkmet sisteminde birtakm deiiklikler yaplmamas demek deildir. Her eyden nce parlamenter sisteme ilerlik kazandracak, gereksiz tkanma ve bunalmlar nleme amacn gden kurum ve kurallar getiren, rasyonelletirilmi parlamentarizm dediimiz nlemler ve tedbirler devam ettirilmelidir. Parlamenter sistemde en nemli hususlardan birisi, parlamentoda salam, tutarl ve disiplinli bir ounluun ortaya kmasn salamaktr. yle bir seim sistemi kabul edilmelidir ki, parlamentoda hem ak seik bir ounluk salanabilmeli hem de kk partilerin gerek glerinin stnde rol oynamalar nlenmelidir. Onun iin %10luk barajn ortadan kalkmasn savunmann parlamenter sistemde getirecei tehlikeleri dnmek gerekmektedir. Trkiyede kabul edilmesi gereken seim sistemi dar blge seim sistemi olabilir. Yars ounluk sistemi, yars nispi temsil sistemiyle seilebilir ama parlamentoda bir partinin ounluu salayabilecek bir sayda milletvekili karabilmesine izin verebilecek bir hkmet sistemi olmas gerekir. Yine hkmetin kurulmasn kolaylatrc, drlmesini zorlatrc hkmler devam ettirilmelidir.

BEKIR PARLAK Benim konum merkezi ynetim, yerel ynetim. Esasnda burada
konu biraz daha deildiinde bunun altnda merkez-evre ilikileri ve dolaysyla devlet-vatanda ilikilerinin olduu grlr. Ben bu konuyu ncelikli olarak Trkiyenin bugnk idari yapsna, sistemine nasl geldiine ynelik serencam ksaca anlattktan sonra anayasann nasl bir felsefi temele oturmas gerektiini nk iin ba budur- ardndan da merkez-yerel ilikilerinin nasl kurgulanabilecei zerine fikirlerimi syleyeceim. Trkiye altnc anayasasn yaparken ilk defa devlet-vatanda ibirliiyle, demokrasiden kuvvet alarak, yeni, salam ve halkn ezici ounluunun arzulad bir biimde bir alma iin-

de. Bu, Trkiye iin olduka nemli bir dneme ve bu frsat iyi deerlendirmek gerekir. 75 milyonun deil 125 milyonun anayasasn yapmak, belki bugnk corafyadan farkl corafyalar dnerek anayasa yapmak zorunda. Ama en nemlisi de, halkn nabzn iyi tutarak anayasa yapmak zorunda. Trkiyede devlet-vatanda ayrmas maalesef ttihat kadrolarn yaptklar tasarmlar ile Cumhuriyete bir miras olarak intikal etti. imdi Cumhuriyetin seksen yl aan serencamnda geldiimiz nokta udur: Bugn Trkiyede 40 bini akn yerel ynetim vardr; yani evre resmi otoriteleri diyebileceimiz. 555 yerel vekil vardr, 550 genel vekile karlk olarak. Dier taraftan personelden yani toplam kamu personelinden ve kamu kaynaklarndan %18 ila %20 arasnda pay alan bir yerel ynetim dnyasn ve anayasada vesayet altnda braklan bir yerel ynetim dnyasn gryoruz. Bir tek iyi gelime, 2004 ve 2005 yllarnda yaplan yerel ynetim reformu almalar, yeni yasalardr ama bu da henz bizi arzuladmz dzeye getirmekten uzaktr. Anayasann her eyden nce tekniinden evvel felsefesinin ortaya konulmas gerektiini dnmekteyim. Yani anayasa nasl bir anayasa olacak? Genel erevesi nedir? Kazuistik bir anayasa m olacak yoksa ideolojik bir anayasa m olacak? Bir soyda cumhuriyetini mi devam ettirecek, vatanda cumhuriyetine tebdil mi olacak? Devlet mi millet mi n planda olacak? u ana kadar yrtmenin Trkiye sathndaki teritoryal alandaki biimi tartlmad. Mesela ok kritik bir soru var. Trkiye yeni anayasada blgesel ynetim kuracak m, kurmayacak m? Kurmayacaksa niye kurmayacak, kuracaksa nasl kuracak? Bunun zlmesi gerekiyor. Sadece yerel ynetimlerin bir miktar glendirilerek, hukuksal stat olarak da olsun dier ynlerden mali olarak da olsun, yaplan bir anayasann ben Trkiyenin braknz geleceini bugnndeki ihtiyalarn ve gereini karlamayacan dnmekteyim. Her eyden nce devlet tasarm nemli. Yani devlet bizim iin neyi ifade ediyor? Bir kere devletin esas grevinin bireyi zgrletirmek olduunun mutlak surette altn izmeliyiz. Yani devletin varlk nedeni, zgrlk taleplerinin, toplumsal taleplerin karlanmasdr. Anayasa, devleti kullanma klavuzudur ve anayasa bu manada kesinlikle insan yaatmak iin var olan bir devlet tasarlamak ve tek referans da insan onuru olmak durumundadr. Hatta bu noktada ben anayasann pozitif hukuktan daha ok doal hukuk, hukuksal otoriteyle birlikte ahlaksal otoriteyi de iermesi gerektiini dnmekteyim. Her eyden nce, devletin yapsal bir dnm yaamas gerektiinin ve ekilen sanclarn da bunun bir iareti olduunu dnyorum. Bir kere kendinden menkul oto devlet deil, grnr bir devlet, effaf bir devlet ve hizmet eden bir devleti tasarlamamz gerekiyor anayasada. Ve devleti milletin hizmetine arz eden bir kamulatrma metni ortaya kartmamz gerekiyor. Anayasa sadece hukuksal bir metin deildir; bir uzlama metnidir, bir gelecei okuma metnidir. Belki bir toplumsal manifestodur. Bu anlay benimsemeyen, sadece teknii zerinde younlaan almalarla, esas felsefi tarafnn karlabilecei ynnde endielerim var. Anayasa yaparken mutlaka azami itirak ve azami mterek konusunun da altn izmek gerekir. Yani n artsz, pein hkmsz, rezervsiz, dayatmasz ve ilkeler olmadan, hkmlerin deitirilip deitirilmeyecei bile tartlmamal. Devlet u anda gvenlik konseptine dayanan bir mantkla rgtlenmi durumda ve anayasa da bunu teyit etmektedir. Gvenlik ve zgrlk geriliminin ok iyi tanzim edilmesi gerekir. Birey-devlet geriliminin, asker-sivil geriliminin ve organn karlkl ilikileri ve duruunun ok iyi ayarlanmas gerekir. Trkiye buraya brokratik fetiizmle geldi. Hiten standartl demokrasiyle oktan standartl demokrasi arasnda skm bir vatanda profili var karmzda. darenin btnln ok nemsiyoruz. Anayasada bu ok nemli bir ekilde ifade edilmi durumda ama devlet-vatanda ilikilerini o derece nemsemiyoruz. Halbuki artk bizi elitsel siyasetten kitlesel siyasete getirecek, siyasi kurumlar glendirecek, sivil ynetimi hakim klacak bir dzene ihtiyacmz geldi de, gemekte bile. Trkiye bugn mlki kademelenme

olarak il sistemine dayanmaktadr. llerin altndaki ileler bile anayasada yer bulmamakta, hkmet bir gecede ileleri kaldrabilme yetkisine sahip olmaktadr. Dolaysyla il eksenli bir mlki kademelenme var. zerklik dediimiz mevzunun iyi anlalmas lazmdr. Hem zerklik taleplerini seslendiren kesimlerin hem de anayasa yapc konumda bulunan insanlarn bu noktada ok dikkatli olmalar gerekmektedir. Bir kere zerklik, her eyden nce kendi iinde yerel zerklik / blgesel zerklik dediimiz bir doal terime gemekte hemen. Yerel zerkliin yapsal anlamda iki yn var: Birincisi, merkezi ynetim ile ilikileri, ikincisi halkla ilikileri. levsel anlamda da iki yn var: idari zerklik, mali zerklik. dari zerklik, seilmi organlar eliyle ynetme, kendi ynetimini kendisi tayin etme, personelini atayabilme salahiyetini ifade eder. Mali zerklik, vergi salma, vergi oranlarn koyabilme ve bunlarla oynayabilme yetkisini ifade eder. imdi bu adan baktmz zaman, bizde zerkliin olmadn sylememiz mmkn. Anayasann 123. maddesinde merkezden ynetim ve yerinden ynetimle devlet idare edilir deniyor. Yani yerinden ynetim sz vardr ama bu esasnda szde bulunmaktadr. nk yerel ynetimler, Trkiyede biraz nce ifade ettiim gibi, btnden ancak bete bir pay almaktadr. O da son gelimelerle. Evvela, vatandan siyasete ve ynetime katlm ve yol mekanizmalarn geniletmeliyiz. Vatandalarn ynetime ve siyasete katlma taleplerinin gerekletirilmesi, yerel ynetimlerin en nemli fonksiyonu, ilevidir. Bunun yan sra, etkin ve verimli kamu hizmetinin salanmas da gerekmektedir. Trkiye bugn il ynetimi olarak mlki kademelenme, yerel ynetimlerde de il zel idaresi ve belediyeler ekseninde bir ynetim konseptine sahip. Blgesel ynetim Trkiyede yok. Rahmetli zal zamannda bir giriimde bulunuldu ama Anayasa Mahkemesi bunu iptal etti. zal, sekiz blgeye ayrmt, blge valiliine ayrmt Trkiyeyi. Dnyada blgesel ynetimlerin ok cari, ok yaygn olduunu grmekteyiz. Bugn federatif devletleri darda tutacak olursak; nk orada alt devletler vardr, devletikler vardr ve bunlar bizim region veya regionalization dediimiz mevzunun dndadr. Buralarda ok farkl blgesel ynetim ekillerinden bahsetmemiz mmkn. Byle bir yapnn zellikle de merkezi ynetimden ok ciddi otorite ve yetki devirdiini ve kendi kendini ynetme kabiliyetine ve yetki sahasna DEVLETIN VARLIK sahip olduunu grmekteyiz. imdi byle bir yap iinde iki terimin altn izmemiz gerekir. Bunlardan biri blgeselleme br de NEDENI, ZGRLK blgecilik. Blgeselleme merkezi ynetimin hkmet sisteminin kendi altnda blge ynetim kademesini oluturma giriimidir. BlTALEPLERININ, gecilik ise alttan gelen bir taleptir. Halktan gelen bir taleptir, bugn Trkiyede olduu gibi. TOPLUMSAL TALEPLERIN Trkiye konfederal, federal ve niter yani teki anayasa seenekleKARILANMASIDIR. ri arasnda tabii ki teki anayasa yapmak durumundadr. Hukuksal ve ahlaki otoriteye dayanan bir anayasa yapmak durumundadr. Ve byle bir anayasada niter devletlerin sahip olduu blge ynetimlerinden birini kendi isel dinamikleriyle ve beklentileriyle buluturabilecek gereki bir yntemle blgesel ynetim oluturabilir. Yerel ynetimlerin ok ciddi ekilde glendirilmesi, merkezdeki yetkilerin kstlanarak, bunlarn anayasada belirtilip, kalan btn yetkilerin kamusal otoriteler olarak yerel ynetimlere devri de bir yoldur. Bu birinci yoldur. kinci yol da blgesel ynetimlerin getirilmesidir. Blgesel ynetim Trkiyede zellikle sosyal ve ekonomik kalknmay hzlandrabilecei gibi, dil, din, kltr ve birtakm etnik taleplerin de bir anlamda kendini bulmasn, kendini ifade etmesini ama bu niter yap iinde ve blnmeye gitmeden dizayn edilmesini mmkn klabilecektir. Trkiye bugn geldii noktada mutlak surette yerel ynetimlerini glendirmek zorunda. Blgesel ynetimini tartmak ve realitelere uygun bir ekilde ikame etmek zorunda. Anayasay yapmak hepimizin boynunun borcu ve bu sreci canl tutmak da hepimizin sorumluluunda. Yaplmas gerekenler hususunda syleyecek sz olann eteklerindeki talar dkmelerinin zaman artk dolmaktadr. Anayasay yapma iradesini ortaya koymak ve olabilenin en iyisini yapmak sorumluluu bugnk vatandalar olarak hepimizin mesuliyetindedir.

 NIHAT KANBUR Serap Hocamn bahsettii vesayet sistemlerinin hepsi 61 Anayasasyla geldi. Ondan nce neden gelmedi? Bundan sonraki dnemde yeni vesayet rejimleri olumaz m? Kendisinin de yazar olduu ve AK Partiye teslim edilen anayasa taslanda MGK aynen varln koruyor. Mehmet Turhan Hocam ise dar blge seim sistemini ne srd. Hem baraj korunsun, hem parlamenter sistem devam etsin arzu ediyoruz. Acaba nasl bir demokratik sistem ngrlmeli? Dar blge seim sistemi tek turlu mu, iki turlu mu olmal? Veya siyasi parti kanunlaryla u an ki meclislerin oluumu arasndaki bant elikisini ifade edebilir mi? Son olarak, niter devlet balamnda ki, Anayasamzda byle bir hkm hi yok, niter kelimesi yok- yeni anayasa almasnda federal devlete msait bir istisna konulabilir mi? Konulmal m?

MEHMET HILMI TU Halk tarafndan seilmi bir Cumhurbakann sembolik

yetkili hale getirmek ne derece gereki ve tutarldr?

HALIT YILMAZ Serap Hocam yarg fonksiyonunu vesayet kavram iinde tanm-

lamaya alrken, hukuka uygunluk denetimi yerine ok youn bir yerindelik denetimi zerinde durdu. Bu acaba sadece kendisinin ortaya koyduu vesayet kavramsallatrmasyla ilgili bir problem mi yoksa bizde genel olarak byle bir yarg kltr m var? Eer Serap Hocamn tanmlad vesayet erevesinin dnda bir yarg kltr varsa muhtemel bir yeni anayasann anayasa yargs karsnda karlaaca yeni problemler neler olabilir?

SERAP YAZICI

1961 Anayasasnn efsaneletirildii dorudur. Ben de ayn sreten getim. Beni yetitiren hocalarm da 1961 Anayasasn efsaneletirmilerdi ancak bir akademisyen olarak almaya balaynca bu Anayasann kusurlarn grebildim. MGKyla ilgili olarak ise, 2007 anayasa taslan hazrlarken gerek bir problemle kar karyaydk. Bir, zihnimizde Trkiyenin demokratik geliimi iin en doru ve olmas gerekenler vard. kincisi ise, Trkiye biz bu alma masasna oturmadan ok ksa bir sre nce 27 Nisan e-muhtrasn yaamt. MGK ile ilgili tartmalar srasnda unu hep yaadk: Acaba bu kurulu anayasadan karsak ve yetkilerini mmkn olduunca sembolik hale getirsek ve dzenlenmesini kanun koyucuya braksak ne olur, nasl bir tepki alrz? Ve unda mutabk kaldk: Kamuoyunda rvanist bir izlenim uyandrmayalm. Bu yzden iimiz elvermese dahi baz konularda en iyi zm yollaryla deil de, ortalamann daha fazla zerinde mutabk kalabilecei, bizi de ok fazla tatmin etmeyen zm yollaryla yetindik. Mesela parti kapatmayla ilgili dzenleme de bunlardan birisi oldu. Cumhurbakannn yetkilerine ilikin olarak ise, 1961 Anayasasnda olduu gibi devlet bakanl sfatndan kaynaklanan, ok snrl yetkilerin tannd bir makama dntrlmelidir cumhurbakanl makam. Ama bu makam igal edecek kii halk tarafndan seilmelidir. imdi bunun Trkiyeye ne tr yararlar olabilir? Birincisi, klasik parlamentarizm aslnda devlet bakannn tarafsz olmas esasna dayanr. Yetkisiz olmas esasna dayanr ve bakanlar kurulunun asl yetkilere sahip olduu bir modeli ifade eder. Bylece yetkili olann ayn zamanda sorumlu olduu ve yetkisiz olann da sorumsuz olduu bir model bu. Cumhurbakannn yetkisiz olarak toplum tarafndan seilmesinin ise ok nemli bir mant var. Trkiyede bugne kadar hep cumhurbakann seme sreci krizlerle ekillenmitir. Trkiyeyi bu krizlerin glgesinden kurtarmak gerekir. Bunu seme yetkisini elbette halka tanyabiliriz. O zaman acaba devlet bakanl makam siyasallamaz m? Kamu-

oyuna kendisini hangi zellikleriyle takdim edecek, oy talep edecek? gibi problemler ne srlmektedir. Birincisi, bir kez tarafsz cumhurbakan ideali szck anlamnda ok gzel ama geree tekabl etmiyor. Mhim olan devlet bakannn grevini yerine getirirken kendi siyasi tercihlerinden arnmas, mmkn olduu kadar tarafsz davranabilmesi.

MEHMET TURHAN Her eyden nce, ben de 1961 Anayasasnn efsaneleti-

rilmesi konusuna deinmek istiyorum. O dnemde u vard: Darbeler iyi darbeler, kt darbeler diye ikiye ayrlyordu. Kt darbenin hazrlad kt anayasa, iyi darbenin hazrlad iyi anayasayd. Parlamenter hkmet sisteminin en zayf yan ise, mecliste ounluu salayamazsa hkmet kurulamamas ve hkmet istikrarszlklar. Bu nedenle yar bakanlk, bakanlk gibi hkmet sistemleri dnlyor. nk o sistemde hkmet belirli bir sre iin seiliyor. Parlamenter hkmet sisteminden vazgemiyorsak, yle bir seim sistemi olmas gerekir ki, tek bir partinin parlamentoda ounlua sahip olaca bir gce eriebilsin. Yani ounluu elde edebilsin. Koalisyon hkmetlerine, aznlk hkmetlerine muhta olunmasn ama karsnda da bir muhalefet tabii ki olacak. Yoksa demokrasi olmaz. Bu da, ancak saf bir nispi temsil sistemini kabul ederseniz olabilir. Son bir nokta: Cumhurbakanl, parlamenter hkmet sistemlerinde biraz sorunlu Bu parlamenter hkmet sistemi masa banda birisi tarafndan bulunmu bir hkmet sistemi deil. ngilterede kendiliinden olumu. Krallar yetkilerini kaybetmiler parlamentoya kar. Sizde de krallk sistemi olmaynca, siz iyi kt bir seimle birisini cumhurbakan olarak seiyorsunuz. ok yetkisiz yaparsanz, o zaman da sorunlar kyor. Gemite Ben ankaya muhtar mym? diyen cumhurbakanlar oldu.

BEKIR PARLAK Sorunun esasnda anayasann felsefi yaklamyla ilgili temel bir

dibacesi var. Bir kere anayasa, hukuksal olan en az iermeli. kincisi baz eyleri yazmamalsnz. Ama ncs, Hindistan anayasasndaki dnceyi ifade etme zgrlnde olduu gibi, rlandadaki rlanda anayasasnda yine benzeri konuda olduu gibi mphem, elikili ifadeler asla yazlmamas gerekir. lkesel olarak unu bilmeliyiz ki, tarihsel ve kltrel mirasn reddi zerine kurulan modern devlet, kendi topraklar zerinde kalan unsurlar bir arada tutmaya yetmemitir. Yani tek kimlik modeli tutmamtr.

26 | Anayasa S empoz yumu

SETA SEMPOZ YUM

Yeni Anayasada Hak ve zgrlkler

LEVENT KKER, BEKR BERAT ZPEK, SEZGN SEYMEN EB

II. OTURUM

SETA SEMPOZ YUM

Anayasa S empoz yumu | 27

 HSAN DAI Anayasa Sempozyumunun bu ikinci oturumunda haklar ve zgr-

lkler meselesini masaya yatracaz. Haklar ve zgrlkler, bana kalrsa, anayasann hakikaten zn oluturan unsurlarn banda geliyor. Aslnda anayasa dediimiz metinleri yurttalar olarak hak ve zgrlklerimizi garanti altna alacak bir metin olarak oluturmak niyetindeyiz. Dolaysyla yurttalarn, sanrm, yeni anayasadan beklentilerinin banda hak ve zgrlklerini gvence altna alacak bir yapnn, mekanizmann oluturulmas gerekiyor. Bu konuyu boyutuyla deerli panelistlerimiz tartacaklar.

LEVENT KKER imdi yeni anayasada genel olarak zgrlkler rejimi konusu-

nu tartmaya balarken ben nereden nereye geldik diye ksa bir hatrlatma yapaym. 1961 Anayasas ile ilgili olarak siyah-beyaz bir grnmden kanmak gerekir. yi hkmleri olduu kadar kt hkmleri ve dzenlemeleri de olan bir anayasadan bahsediyoruz. Bu, 1982 Anayasas iin de geerlidir. Bunun yan sra, 1961 Anayasasnn orijinal hali ile 12 Mart 1971 askeri mdahalesinden sonra maruz kald halini de ayr ayr deerlendirmek gerekir. 1961 Anayasasnn temel hak ve hrriyetlerin zyle ilgili ilk dzenlemesi gerekten zgrlk bir dzenleme. Ama 71 mdahalesinden sonra snrlamalar geliyor. Bu durum 82 Anayasasnda da 2001 deiikliklerine kadar sryor. 2001 deiikliklerinde genel snrlandrma sebepleri diyebileceimiz sebepler Anayasadan karlmtr. Dolaysyla 2001 ylna kadar 1982 Anayasasna temel hak ve hrriyetler bakmnda aslnda 12 Mart felsefesi hakimdi. 1961 Anayasasnda Anayasa Mahkemesi 15 yeden oluuyordu. 15 yenin 5ini Meclis seiyor. Yani te birini. Buna kar, 1982 Anayasasnda 11 yeden oluuyor ve Meclis hi bir ye semiyordu. Biz 1961 Anayasasnn dzeyine dahi gelemedik. 2010 ylnda HSYK kompozisyonunu deitiren bir deiiklik yaptk. Neden? nk eski vesayeti yapsndan kardk. Niye vesayeti diyorduk? nk yksek yarg mensuplar kendi aralarnda bir koaptasyon usulyle bu kurumu oluturuyorlard. te Yargtay yeleri onlar seiyorlard. Onlara Yargtay yelerini seiyorlard. Dantay yeleri onlar seiyorlard onlar da Dantay yelerini seiyorlard. 1961 Anayasasnda te bir yeyi parlamento seiyordu. Ama 12 Mart mdahalesinden sonra bu deitirildi. Bugn ikayet ettiimiz, vesayeti, halk denetimine, halka hesap verebilirlik temelinde olumayan bir yarg vesayetinin temellerini atan asl dzenlemeler 1971den sonra oldu. 1971 aslnda 12 Eyll de hazrlam oldu. Dolaysyla biz Trkiye olarak daha zgrlk ve demokratik bir anayasa dzenine varabilmek iin 1982 Anayasasnn uygulamas sresi iinde bir dizi deiiklik gerekletirdik. 1995 deiiklikleriyle toplumsal rgtlerin siyasal srece katlmnn nndeki engeller kaldrld. 2001 ile beraber temel hak ve hrriyetlerin genel snrlandrma sebepleri karld ve temel hak ve hrriyetlerin, ancak ilgili maddede gsterilen sebeplerle snrlandrlaca bir dzenlemeye kavutuk. Buna ramen, trban meselesini mesela, bir mesele olarak yaamaya devam ettik. nk temel hak ve hrriyetler ancak yasa ile snrlanabilir. lgili maddeyle ve maddedeki sebeple snrlandrlabilir derken niversitelerde barts ile ilgili bir yasa, kanundan da kaynaklanmayan bir yasa, stelik Anayasa Mahkemesi kararyla ve herhangi bir sebebe de dayanmakszn, sadece kerameti kendinden menkul niversitede kadn renciler barts takarsa laiklik yklrm trnden 11 yargcn bir ksmnn, ounluun verdii bir yorumla byle bir yasa yaadk uzun zaman. 2004 ylnda ise devrimci bir deiiklik yapld ama bu devrimci sfatn hak eden bir uygulamay maalesef yaayamadk. Yeni anayasada nasl bir zgrlkler rejimi dzenlemeyi dnmemiz konusunda anahtar 2004 deiikliklerinden sonraki durumdur. 2004te 90. maddeye bir cmle eklendi. Usulne uygun olarak yrrle konulmu temel hak ve hrriyetlerle ilgili milletleraras szlemelerle kanunlar ayn konuda farkl hkmler ierir ve buradan bir atma ya da uyumazlk karsa, milletleraras szlemelerin esas alnacan emreden bir anayasa hkm bu. Bu konuda bizi dorudan balayan, yarg yetkisini de kabul ettiimiz iin,

Avrupa nsan Haklar Szlemesidir. Bizim pek ok kanunumuzda bu szlemeyle atan, uyumayan hkmler bulunmaktadr. 2004 ylndaki bu deiiklikten sonra mahkemelerin Anayasann 90. maddesine uygun olarak kanunlar deil de Szlemeyi ne alp uygulamalar gerekirdi. Bunun byle olmad ok ak bir biimde ortadadr. Mahkemeler AHM kararlarn takmyorlar. Byle bir kltrmz var. Dolaysyla sorun Anayasann temel hak ve hrriyetlerle ilgili dzenlemelerine dorudan doruya, oradaki normun ifadesine, lafzna belki de balanamayacak bir baka yerde. Anayasann ruhu diye bir ey varsa ki, 1982 Anayasasnn btn bu temel hak ve hrriyetler ve demokratikleme ynnde geirmi olduu olumlu deiikliklere ramen yle bir ruhu var. O ruhu, Balang blmnde ve eitli maddeler arasna serpitirilmi, daha nceki Anayasalarda olmayan, 12 Eyll darbecilerinin icat edip Anayasaya sokuturduu birtakm cmleciklerde veya birtakm dzenleme krntlarnda grebilirsiniz. O kadar belirleyici ki. Siz 90. maddeye, milletleraras temel hak ve hrriyetlerle ilgili antlamalarn ncelii vardr diye yazn gene fark etmiyor. Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin pilot karar alarak adlandrd kararlarn Trkiye mahkemeleri tarafndan uygulanmamas, bizdeki yarg kltrnden kaynaklanyor. Ve bu yarg kltrnn olumasnn arkasnda tarihsel, daha uzun dnemli bir birikim olmakla birlikte, 82 Anayasasnn 30 yllk gemiinin de normatif ereveyi oluturmak bakmndan bir katk saladn, hatta belirleyici olduunu syleyebiliriz. Yeni anayasada temel hak ve hrriyetler rejimini dzenlerken baz eyleri daha ak dzenlemek lazm. Mesela anayasamz, btn anayasalarda olduu gibi, anayasann balaycln ve stnln ifade eden bir hkm iermektedir. Fakat i temel hak ve hrriyetlere gelince, belki biraz daha ak konumak lazm ve temel hak ve hrriyetlerle ilgili anayasadaki dzenlemelerin her hangi bir kanuna gerek olmakszn dorudan doruya balayc olduuna dair ak bir norm koymak lazm. nk galiba bizim yarg kltrmzde anayasadaki hkmlerin balaycl ancak kanuna dnrse bir anlam ifade ediyor. Yani yarg, nnde bir kanun metninde grd eye ncelik veriyor, anayasadakileri biraz daha soyut ve ilkesel dzeyde anlyor. Ben 90. maddenin uygulanmamasndaki srarn bu aklk karsnda, yani madde metnindeki aklk karsnda byle bir sebepten kaynaklanm olabileceini dnyorum. Temel hak ve hrriyetlerle ilgili milletleraras szlemelerde belirtilen esaslarn belki de yeni dzenlemede anayasa normlar bakmndan da hiyerarik adan stn bir yere oturtulmasnn akln salamamz lazm. Yani kanunlarla anayasa arasnda bir norm olarak deil de, anayasa ile edeer bir norm haline getirmek dnlebilir. Bu ikisini birlikte dndmzde, daha tam bir zgrlkler normuna kavumu oluruz diye dnyorum. Trkiye devleti milletleraras hak ve zgrlklerle ilgili szlemelere pek ok ekince koyuyor veya bazlarnda szlemenin izin verdii lde, rnein Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art rneinde olduu gibi, baz maddeleri imzalamaktan imtina ediyor. Yani onlar kendi hukukunun bir paras haline getirmiyor. Bu szlemelerin iindeki ekincelerin nemli bir ks-

mnda da, Lozan Antlamas referans alnarak byk bir blmnde, ulus-devlet fikrine dayal bir refleksin buralara serpitirildii gryoruz. Yeni anayasada uluslararas szlemelerde hak ve zgrlklere koymu olduumuz, Lozan dnemine atfen dndmz, rezervleri, ekinceleri kaldrmamz gerekiyor. Bunlar gerekletirebilirsek, yeni anayasada temel hak ve hrriyetler rejiminin daha evrensel standartlara yakn, demokratik hukuk devleti prensibine uygun bir dzenleme olaca kanaatimdeyim.

tum. 82 Anayasasnn ruhu bizi hi terk etmeyecek gibi geliyor. Anadolunun her tarafnda yaplan btn sempozyumlar bir tr 82 Anayasasnn ruhunu karma faaliyetleri gibi geliyor bana. imdi Do. Dr. Bekir Berat zipek bize yeni anayasada din ve vicdan zgrlnn nasl olmas gerektii, nasl dzenlenmesi gerektiine ilikin bir sunum yapacak.

HSAN DAI Kker anayasann ruhu dediinde kork-

BEKIR BERAT ZIPEK Tanmla balamakta fayda vardr. Din ve vicdan zgrl-

nedir? Din ve vicdan zgrl, bireyin herhangi bir dine inanmasn veya inanmamasn, inancnn gerektirdii pratikleri, ibadetleri, ritelleri yerine getirip getirmemesini, inancn deitirebilmesini, inancnn propagandasn yapabilmesini, inancnn gerektirdii tarikat, cemaat gibi rgtlenmesini yapabilmesini, dilediinde faydalanma ve bunlardan ayrlma haklarn kullanabilmesini, ocuklarn da kendi inanlar dorultusunda yetitirebilmesini ieren geni bir haktr. Byle bir hakkn geerli olabilecei, yaanabilecei bir hukuki ereve, herkesin, yani farkl ekilde inananlarn eit bireyler olarak yaayabilecekleri bir haklar kategorisine ihtiya gstermektedir. Bu hakkn garanti altna alnd bir hukuki ve siyasi ereve gerekmektedir. Bunun da tabi en ncelikli yolu, tarafsz devlet ilkesinin tesis edilmesidir. Kukusuz din ve vicdan zgrlne ilikin ideal bir dzenleme, sadece onun anayasaya en ideal ekilde yazlmasyla gerekletirilebilecek bir durum deildir. Ancak bu zgrln iyi bir anayasal formlasyonu, anayasada iyi bir ekilde ifade edilmi olmas, gerekli kouldur. Bu balamda, din ve vicdan zgrlne ilikin evrensel tecrbeyi izlememiz ve farkl lkelerin anayasalarnda bu zgrl nasl ifade ettiklerine bakmamz gerekli olabilir. Hele Trkiye iin bu ok daha nemli. Evrensel metinlerde yer alan din ve vicdan zgrlne ilikin dzenlemenin ya da ieriin Batl demokratik devletlerin anayasalarnda da ayn ekilde yer aldn sylemek mmkn deildir. 1982 Anayasasnn 24. maddesinde din ve vicdan zgrl dzenlenmi. lk cmlesi ok gzel: Herkes vicdan, dini inan ve kanaat hrriyetine sahiptir eklinde. Ama keke bu kadarla kalsayd. Devamnda bir-iki cmlede verdiini peyderpey geri alm. rnein nsan Haklar Evrensel Beyannamesinden itibaren pek ok anayasal metinde yer alan ibadet serbestisine ilikin ilk madde, 14. madde araclyla genel bir snrlamaya tabi tutuluyor. Din eitim ve retimi bireylere ve sivil topluma yasaklanm oluyor; sadece devlete ait bir ifade olarak tanmlanyor. Din Kltr ve Ahlak Bilgisi dersinin zorunlu olmasnn anayasal temeli oluturuluyor. zgrln kullanlmas siyasi nfuz, kar salama ya da istismar gibi hukuki bakmdan ihlalin tespit edilmesine uygun bir nitelik tamayan ya da aslnda ihlal bile olmayan soyut bir dizi kriterle snrlandrlyor. Ayrca bu Anayasa devlete bal din sistemine, Diyanet sistemine yer veriyor. Tm bunlardan dolay mevcut dzenleme, evrensel anlam ve ieriiyle insan haklarna aykr bir nitelik tayor. Peki, ideal bir dzenleme nasl olmal? ncelikle bu zgrlk, yani din ve vicdan zgrl, inanmay, inanmamay, farkl biimlerde inanmay veya din ve inan konusunda kaytszlk

dahil olmak zere dier btn tutum allarn meruluunu tanmal. Bireylerin tek balarna ya da kolektif bir biimde, zel ya da ak biimde din ve vicdana dayal pratiklerini gvence altna almal, buna Trkiye toplumunun sosyolojik bir gerei olmasna ramen yasaklanan, yasad saylan cemaat ve tarikatlarla, Snni ve Alevi dergahlar, tekkeleri, cemevleri, manastr, apel ve apartman katnda ibadethane benzeri mekanlar da dahildir. Btn bu pratikler, din kart dnce ve ifadeleri ve onlara ait meknlar da kapsamaktadr. Yani tamamen din kart olan meknlar da ayn ekilde din ve vicdan zgrlnn korumas altndadr. Aznlklarn din ve vicdan zgrlne ilikin statleri de onlarn Lozann gvencelerine ihtiya duymayacaklar, kendilerini aznlk emsiyesine muhta hissetmeyecekleri biimde dzenlenmelidir. Zorunlu din kltr ve ahlak bilgisi dersinin anayasal temeli ortadan kaldrlmaldr. Bu dersin tercihe bal olduu aka belirtilmelidir. Trkiyenin sivil alanda dini eitim veren eitim kurumlar oluturmay kendi toplumuna yasaklayan bir lke olma zellii ortadan kaldrlmaldr. zgr bir toplum, kamu grevlilerinin de din ve vicdan zgrln btn sonularyla birlikte tanyan toplumdur. Bunu zellikle bartl kamu grevlisi alanlar iin sylyorum. nsan haklarna dayal demokratik bir hukuk devleti, kamu alanlar arasnda bartl olan ve olmayan ayrm da yapamaz. Buna btn dini simgelerin, sembollerin de kamu grevlileri asndan kullanlmas dahildir. Bunun yan sra, Diyanetin anayasal temeli ortadan kaldrlmaldr. Din zgrln test etmek, ayn zamanda, buna bal baka zgrlklerin kapsamnda tartlan pek ok hakkn da garanti altna alnmasn salayacaktr. Buna anadilde ibadet de dahildir. Bir sivil anayasa sz konusu olacaksa laikliin zgrlk bir ierikle formle edilmesi ve devletin dinler ve inanlar karsnda tarafszln salamas nemli olacaktr. Bugnk durumda anayasann laikliin tanm konusundaki suskunluu, malum birok ihlalin de kapsn aralamaktadr. Tarafszlk ilkesinin gerei olarak devlet, kamu istihdamnda dine, inanca, mezhebe ve felsefi gre bal tercihleri ve pratikleri nedeniyle hi kimseye ayrmclk yapamaz. Bu gvence kamu hizmetinden yararlanan iin de geerlidir. Vicdani ret, btn vatandalar iin haktr. Kimse dini ve felsefi inanc ve tercihlerine aykr kamu hizmetine zorlanamaz. Vicdani ret hakk, kamu ykmllklerinde eitlik ilkesine uygun olarak kullanlabilir. Din ve vicdan zgrl, btn unsurlar ile birlikte ve herkes iin test etmek mmkn ve ulalabilir bir hedefi ifade etmektedir. Bunun iin korkulara ve n yarglara yenilmeden, evrensel standartlar izleyerek adm atmak, yaadmz lkeyi herkes iin daha iyi bir yer haline getirecektir.

HSAN DAI

Yeni anayasada din ve vicdan zgrlnn nasl olmas gerektiine ilikin bu zihin ac konuma nedeniyle sayn zipeke teekkr ediyoruz. kinci oturumumuzun son konumac ise Yrd. Do. Dr. Sezgin Seymen ebi. Sayn ebi yeni anayasada ifade zgrl zerine bir konuma yapacak.

SEZGIN SEYMEN EBI fade zgrl hakknda bir ta-

nm vermemiz gerekirse; insann serbeste bilgiye ulaabilmesi, edindii fikir ve kanaatlerinden dolay knanmamas, kayg duymamas ve bunlar tek bana ya da bakalaryla birlikte eitli yollardan serbeste aa vurabilmesi imkandr denebilir. Modern bir kavram olan ifade zgrl, yine modern bir bulu olan ulus-devletin ideolojik bir tavr

olarak karmza kan farkllklarn, eitliliklerin ve kltrel, bilimsel, sanatsal oulculuun tek tipletirici, homojenletirici, birbirine benzetici tavrna kar kan, kmas gereken bir zgrlk olarak gzkmektedir. Bu ynyle ifade zgrl, ulus-devleti ortadan kaldran deil, onu zenginletiren ve oaltan bir kavramdr. Bunun dnda ifade zgrl, insan onuru ve onun maddi ve manevi geliimiyle de dorudan balantl bir zgrlk trdr. Kendisini zgr bir ortamda ifade edemeyen, ortaya koyamayan birey eksiktir ve asla tamamlanamaz. Tm bu ynleriyle ifade zgrl, din ve vicdan zgrl, rgtlenme ve toplanma zgrl, haberleme zgrl, basn zgrl gibi zgrlklerle dorudan iliki ierisinde olup, hatta belirtilen bu zgrlklerinin biimlerinin ontolojik anlamda var olmasnn temel koulu olarak ortaya kan, ana, kkte ve merkezde yer alan bir zgrlk trdr. fade zgrl teriminin esasen iki temel hak grubunu ierdiini syleyebiliriz. Buna gre, ilk olarak bilgi ve fikirleri inceleme, aratrma, elde etme, serbeste renme ve haberleme zgrl gibi haklar bu kapsamdadr. kinci olarak ise, ortaya konan bilgi ve fikirlerin aklanmas ve yaylmas hakkdr. Nitekim Avrupa nsan Haklar Mahkemesi ve Avrupa nsan Haklar Komisyonunun yerlemi itihatlarna gre ifade terimi, tr ne olursa olsun sosyal, siyasi, hukuki vs. her trl gr aklamasn kapsar. Burada gr ve dnceleri aklayan aracn ne olduunun da bir nemi bulunmamaktadr. Esasen ifade zgrl, doas gerei toplum ounluunca ya da hakim kii ve kurumlarca kabul gren bilimsel, sanatsal, dinsel, felsefi ve ideolojik gr ve dncelerin deil, aksine toplumun genel geer dnce dnyas ve ufkuyla kabul ve eylemlerine uymayan fikir ve eylemlerin korunmasn garanti altna ald srece bir anlam ifade etmektedir. Nitekim AHS organlarnn yerleik itihad da, ifade zgrlnn sadece olaan karlanan ve nemsiz grlen bilgi ve dncelerin aklanmas bakmndan deil, toplumda belirli kesimlere aykr, hatta zararl gelen, onlar rahatsz eden, irrite eden, ok edici, endie verici dncelerin de aklanmasn ierdiini belirtmektedir. fade zgrl, sadece birey-devlet ikilemi balamnda da dnlmemelidir kanaatindeyim. fade zgrln snrlandrmaya ynelik ifade ve eylemler, dorudan toplum kaynakl da olabilir. Biz hep birey ve devlet anlamnda dnyoruz ama toplumdan gelen kstlayc bir tavr da sz konusu olabilir. Demokratik bir yaam biiminin ve kltrnn yeterince zmsenmedii hallerde, zel birey veya bizatihi toplumun kendisi bir engel olarak karmza kabilir. Bu anlamda devlet, ifade zgrlnn yetkin ve zgn bir entelektel zeminde gelimesi iin gereken artlar salama ykmll altndadr. uras bilinmelidir ki, AHSni imzalayan lkeler, ulusal mevzuatlarnda Szlemede n grlen zgrlklerden daha azn tanyamazlar. Bu anlamda, bizim kstlama rejiminin Szlemenin snrlarn atn dnyorum. Anayasada belirtilen Cumhuriyetin temel nitelikleri ve devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnl ifadelerinin ideolojik nitelikli aklamalar olduu kanaatindeyim. Cumhuriyetin temel nitelikleri kavram aklanmaya muhta, mphem bir kavramdr. Anayasamzda kullanlan devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnl ifadesi de, kutsal devlet anlayna yakn, devleti bireyin ve toplumun zerinde gren Hegelci bir kapsayc devlet anlayn artrmaktadr. Biz ne kadar zgrlk yasalar getirirsek getirelim, zgrlk dediimiz kavram, biraz metafizik, manevi ve ruhani bir ey. Yani siz o ortam yaratmadnz zaman ve o ortamla oluabilecek zihni kodlar, deiimleri gerekletirmediiniz zaman, asla zgrlk bir ortama ve rejime kavuamayacaksnz demektir.

Bir dnem militan demokrasi anlay etrafnda, AHSnin 17. maddesinde bir hakkn ktye kullanlmas balamnda ifade edilen, zellikle 2. Dnya Sava sonras oluan ortamda demokrasiyi ortadan kaldrmaya kalkan rejimlerin veya akmlarn demokrasi ierisinde yer bulup bulamayaca tartmas yapld. Refah Partisinin kapatlmas davasnda da, AHSnin 17. maddesine dayanarak eriatn tevikinin demokrasi ile badamad ileri srld. Ben, militan demokrasi anlaynn bir oksimoron tekil ettii inancndaym. Demokrasi doas gerei hibir eye kar militan bir tutum alamaz. Normatif olarak da almamaldr kanaatindeyim. Yine militan demokrasi, belirli bir grn hogrsz bir temelde savunulmas anlamna gelmektedir. Her ne koulda olursa olsun, dnceyi aklamaya ynelik snrlamalarn mutlaka yasal bir dzenlemeyle olabildiince ak ve snrlar belirgin bir tarzda kaleme alnmas gerekir dncesindeyim. Pozitif ifade zgrl diye bir kavram var. Sizin sylediklerinizi sadece syleyebilmenizin deil negatif anlamda - sylediklerinizin toplumu deitirebilme gcnn olmas anlamna gelir. Bekir hocamzn zellikle belirttii yerel ynetimlerdeki katlmc yaklam ve insanlarn bu forumlarda mzakereci bir ortamda bir araya gelerek toplumu deitirici, toplumun dinamiklerini deitirici grlerini aklayabilmeleri ve karar alma mekanizmalarnda bu grlerin aklanmasnn da etkili olmasdr. Bu konuya ilikin radikal demokrasi, mzakereci demokrasi, katlmc demokrasi tartmalar var. Ama en azndan ben byle bir yaklamn da anayasamzda zellikle en azndan niyet dzeyinde belirtilmesi gerektiini dnyorum. Buna ilikin olarak, temsili demokrasilerde aslnda halkn katlmn salayacak birtakm usuller de var.

DEVLET, IFADE ZGRLNN YETKIN VE ZGN BIR ENTELEKTEL ZEMINDE GELIMESI IIN GEREKEN ARTLARI SALAMA YKMLL ALTINDADIR.

Son olarak, anayasann hibir ideolojinin savunuculuunu yapmamas gerektiini dnyorum ifade zgrl asndan. Anayasann gerekletirmesi gereken ey, lke geleceini belirli bir ideolojik determinizme tabi klmak deil, yaamn farkllklarnn, eitliliklerinin ve tesadflerinin kendi doallklar ve otantik nitelikleri iinde yaanabilmesini engellemeyecek bir oulculuu normatif anlamda mmkn klmaktr.

HSAN DAI

deolojisiz bir anayasa talebi neredeyse btn anayasa nerilerinde yer alan bir talep. Ben bunu Post-Kemalist bir anayasa olarak niteliyorum. Trkiyenin ideolojisi olmayan bir anayasaya ihtiyac var. Anayasa yapclar bu panelistlerin zgrlk perspektiflerini yansttklar oranda yeni bir anayasa yapabilirlerse hakikaten Trkiye zgr bir lke olacak. Hem din ve vicdan zgrl bakmndan hem ifade zgrl bakmndan.

NIHAT KANBUR Levent Hocam, Madde 90n gzel bir formlasyon olduunu

sylediniz. Fakat biz ceza hukukular, bunun ok kt bir formlasyon olduunu syleriz. nk madde 90da uluslararas anlama hkmlerinin esas alnaca belirtilir. Oysa i hukuk daha gvenceli bir sistem gelitirmise bu durumda hangisinin uygulanaca konusunda mulaklk var. Yeni anayasada bu tr ifadeler kullanlrken, her zaman uluslararas szlemelerin daha gvenceli olduunu dnerek mi bir formlasyon gelitireceiz yoksa i hukukumuzu bu anlamda deerlendirmek durumunda myz? Bekir Berat Hocam Diyanetin anayasal dayana kaldrlmaldr dedi. Sanki dier mevzuattaki hkmler muhafaza edilmelidir gibi bir sonu kardm. Hem din hrriyetini savunurken hem de Diyanetin mevzuat dayanaklarnn devam etmesini savunmanz bir eliki oluturmuyor mu?

 YUNUS YKSEL Anayasann ruhundan bahsettik. Anayasann ruhundan ziya-

de bizim zihniyetimiz ok nemli. Zihniyet devrimi olmadan, ne yazarsak yazalm aynsn uyguluyoruz. Ben retmenim. Mfredat deiir ama retmenler bildiini okumaya devam ederler. Yeni mfredat esas almazlar, eski bildiklerine devam ederler. Toplum da yle, yarglar da yle, brokrasi de yle. O adan zihniyet devrimi gerekten nemli. Bir de Bat toplumlarndan ok bahsettik. Bat ne kadar zgrlk? Amerika zgrlklerin beii ama Guantanamoda hibir hukukun olmad ekilde yarglamalar vs. yaplyor. Daha dorusu, yarglama da yaplmyor. Bu adan Bat toplumlar muhakkak grlmeli, referans edinilmeli ama anayasa iin ben Medine Szlemesinin ok nemli olduu kanaatindeyim. Bir de devletin ksmen veya tamamen dini esaslara dayandrlmamas ile ilgili bir hkmden bahsedildi. Dinde her gzel ey var. imdi biz her gzel ey dinde var diye bunu koymayacak myz? Din dersi ile din kltrn birbirinden ayrt etmek gerektiini dnyorum. nsanlarn inan deerlerini bilmemiz gerekiyor. Sayg duyabilmek iin bilmek zorundayz.

HALIT YILMAZ Btn konumalarda anayasann normatif sorunlarna, bir de yar-

gsal meselelere odaklanyoruz. Dolaysyla Trkiyenin anayasa sorunu sadece metin sorunu deil. Yani Trkiyenin anayasa sorununa ilikin problemlerinin ne kadarn yargsal reflekslere ya da yarg kltrne hamledebiliriz veya ne kadarn anayasa metnine ykleyebiliriz? Laiklik ya da din zgrl ile ilgili meselede ben Diyanet leri Bakanlnn bir revizyondan gemesi gerektiini dnyorum ama Trkiye modeli bir laiklik iinde Diyanet leri Bakanln da muhafaza edebiliriz diye dnyorum. Trkiyede Snni kesimin ok byk blm, Diyanet lerinden fevkalade memnun. Bugn kaldralm m diye sorun, -elimde bir istatistik yok ama- vatandan bundan ok da memnun olduunu ve kaldrlmasn istemeyeceini belirteyim.

MEHMET LBETU Demokrasiyi, aznln haklarnn gvence altna ald o-

unluk rejimi olarak tanmlyoruz. Aa yukar byle bir tarifi var. Trkiyede dindar eilimli ya da dindar Mslman ounluk da var. Anayasal yapy dzenlerken toplumun yapsn ve eilimini gz ard eden bir dzenleme ne kadar doru olur? Aydnlarmz tarafndan adeta Aslolan, dini benimsememektir, dind kalmaktr gibi bir eilimi ne alan ve dindarl marjinal kabul eden bir yaklam adeta seziliyor veya byle anlalan yerler var. Toplumun ounluu, hele Mslman ounluu ortadayken, mesela barts meselesinde yzde yetmiin zerinde bir destek sz konusuyken, yepyeni bir anayasa yapacamz byle bir durumda din kltr ahlak bilgisi almak istiyorsan bile Mslman ounlua sen tercihini kullan denmesi yani aznl temel alan, adeta azl ve aznl temel alan, ounluu ikinci plana iten bir yaklam sz konusu deil mi? Bu ne kadar demokratik?

GLDEREN GLTEKIN Yeni anayasada kadnn yeri kesinlikle belirlenmeli ve

burada vesayet rejiminin maalesef yllardr ortaya koyduu tek tip kadn dayatmasnn artk son bulmas gerektiine inanyorum. Kamusal alanda btn kadnlarn eit artlarda hizmet vermesi ve hizmet almas gerektiine inanyorum.

BEKIR BERAT ZIPEK Diyanetin anayasal temeli kaldrlsn derken Diya-

net kalsn, onunla devam edelim demiyorum. Ben Diyanetin varlna karym. Diyanetin ortadan kaldrlmasnn da bir boluk yaratacana inanmyorum. Biraz nce bir katlmc Diyanetten insanlar memnun dedi. Diyanetin devlet tekilatnn dna karlmas durumunda, eer zaten talep varsa onu yaatacaktr. Toplumun bir kesimi Diyaneti nemsiyor. Diyanetin takvimini de nemsiyor. Hacca giderken de Diyaneti tercih ediyor. Dolaysyla Diyanet belki devlet eliyle bu topluma zorla empoze edilmi bir kurum olabilir ama yllar

iinde kendi talebini de oluturmu. Dolaysyla adil olan onu devletin dna karmaktr. Ben serbest alanda, sivil alanda onu yaatacak bir talep varsa zaten yaatr. Cemaatleri nasl yaatyorsa, sivil toplum rgtlerini nasl yaatyorsa, dier kurumlar nasl yaatyorsa onu da yle yaatr. Anayasa yaplrken hangi kuraln kaynann dini, hangisinin dini nitelik tamadn, yani kayna bakmndan nasl bir gemie sahip olduunu bilemeyiz. Bugn hukuk kural olan pek ok kural, gemite ahlak ya da din kural olarak da vard ya da hali hazrda da yle. Ben sz konusu kuraln dini olup olmamasna deil, niteliine bakarm. yle olmas gerektiini dnyorum. Din dersi ile Din Kltr dersini ayrmak gerekiyor. Sayg duymak iin bilmek zorundayz dendi. Ama bilmek iin de renmek istemek gerekir. renmek istemeyene de zorla retmemek gerekir. Yani orada gerekten retilen genel olarak din bilgisi olsa dahi ki, pratikte byle olmayabiliyor, byle olsa dahi- insanlar bunu almak istemiyorlarsa almasnlar. Trkiyede problem u: Devlet bir taraftan din dersi vermeyi, dini eitimi vermeyi ve din eitimi vermeyi kendi toplumuna yasaklyor. Kendisi de sadece belli bir erevenin iinde veriyor. mam Hatip olarak ya da zorunlu din dersi olarak. Trkiyedeki modelin yanl olmas, bizim baka bir yanl savunmamz gerektirmemeli. Yani zorunlu din dersi kaldrlmaldr dedikten sonra noktal virgl koyup din eitimi ayn zamanda topluma braklmaldr diyebilmek gerekir.

HSAN DAI Ben Trkiyede dindarlarn unu sormalarn istiyorum: Devlet din

eitimi tekelini neden brakmak istemiyor? Neden hala devlet, bu devletin banda kim olursa olsun, din eitimini topluma brakmyor, devletin uhdesinde tutmaya alyor? Biz bunu sormadan ve sorgulamadan, din eitiminin ieriine ilikin anlaml bir tartmaya balamakta bence zorlanrz. Benim kanaatim u: ster zorunlu, ister semeli. Din eitimi toplumun ii, ailenin ii olmal. Devlet din eitimine bularsa orada tehlikeli ilikiler doar. Topluma, halkna, dinini, diyanetini, peygamberini reten bir devlet ile toplum arasnda hiyerarik bir yap douyor. Topluma dinini, diyanetini reten bir devlet hem merutiyetini glendiriyor hem de ierii ne olursa olsun makbul bir varla dnyor. Din zerinden, din eitimi zerinden makbul, deitirilemez ve muhalefet edilemez bir varlk haline geliyor. Son yllarda Trkiyede dindarlarn devletle ilikisi 28 ubatla enteresan bir noktaya geldi. zellikle onunla birlikte bir krlma noktas yaand. Trkiyede dindarlarla devlet arasnda eletirel bir mesafe olutu. Bu eletirel mesafeden bugn ulatmz demokrasi/zgrlkler rejimine doru hzlandk. Trkiyede devletle dindarlarn mesafesini muhafaza etmek gerekir.

LEVENT KKER

Din eitiminin devlet tekeline alnmas, Kemalist bir proje. 1924te fkh konusunda eyhlislamln yetkisi yasama organna yani TBMMye devredilmi olduundan, bunun dnda kalan alanlarda yetkili olmak zere Diyanet leri Reislii kuruldu. Buna paralel olarak Mustafa Kemalin bir sz vardr; herkes dinini, diyanetini renmek mecburiyetindedir. Lakin onun yeri medrese deil mekteptir. Dolaysyla adna ister din kltr ve ahlak bilgisi deyin, ister dini eitim veya din eitimi deyin, dini renmekten kastedilen burada slam dinidir. Din Kltr ve Ahlak Bilgisi dersi bu isim ad altnda zorunlu bir ders olarak muhafaza edilebilir ama bu ismin gerei yerine getirilerek. Uluslararas szlemeler ve i hukuk arasndaki tercihe ilikin olarak da unu belirtmek gerekir. Uluslararas szlemeler i hukukun bir parasdr. Kelsenin bir fikrini burada hatrlatmak gerekir, Hukuk tektir. Dolaysyla uluslararas, zellikle temel hak ve hrriyetlerle ilgili szlemelerde Trkiye Cumhuriyeti kendisini oraya bal kldna gre, yargcn kendiliinden milletleraras antlamann biraz daha stnl var deyip uygulamas gerekir.

36 | Anayasa S empoz yumu

SETA SEMPOZ YUM

Yeni Anayasada Vatandalk/ Siyasal Kimlikler

MUSTAFA ERDOAN, VAHAP COKUN, SAMM AKGNL

III. OTURUM

SETA SEMPOZ YUM

Anayasa S empoz yumu | 37

 HATEM ETE Vesayet meselesini Trkiye ok youn bir ekilde tartyor ama vesayet

meselesinin siyasal sistem ile ilgili boyutlarn, kurumsal vesayet ile ilgili boyutlarn daha ok konuuyoruz. Vesayet sistemi dediimiz ey, havada asl duran bir sistem deil. Bu sistemin bir toplumsal, siyasal dayana var ve bu toplantmzn konusu da bu aslnda. Trkiyedeki siyasal rejimin vesayeti bir siyasal rejim olmasna yol aan temel dinamikleri konuuyoruz, vatandalk rejimini konuuyoruz. nk Cumhuriyetin kuruluundan itibaren birbirine paralel olarak ilerleyen iki sre var. Siyasal rejimle birlikte ilerleyen bir de ulus inas, toplum inas sreci var. ok dinli, ok etnik yapl bir toplumdan Osmanl bakiyesi olan bir toplumdan laik ve Trk milliyetisi homojen bir toplum retme projesi olarak bir ulus ina politikas uyguland. Ve aslnda vesayet rejimi dediimiz rejim, bu ulus inasnn, kurguland biimin dna tamasn engellemeye ynelik bir rejimdi. Ve younlukla da serbest seimlerin balamasndan sonra ortaya kt. Serbest seimlerle toplumsal dinamiklerin siyasal sisteme yansmasnn nne gemek iin bir kurumsal vesayet dzeni ina edildi. Biz bugn bu son oturumda, genel olarak vatandal, vatandalk rejimini ve vatandaln yeni anayasada nasl kurgulanmas gerektiini tartacacaz. Bu erevede, homojen ulus ina srecinin gnmzdeki en yakc problemlerinden birini tekil eden, ayn zamanda siyasal ve toplumsal istikrarszlk retme potansiyeli en yksek problem olan Krt Sorununu ve son olarak da aznlklar konusunu ele alacaz. Aznlklar meselesi de, son yllarda daha sk tartlmaya balanan ve ulus ina sorunun en nemli paralarndan birini tekil eden bir sorunumuzdur. Nfusun homojenletirilmesi balamnda, asimilasyondan entegrasyona uzanan geni sarmal ierisinde, en fazla devlet politikas ile yzleen toplumsal kesim aznlklar oldu Trkiyede.

MUSTAFA ERDOAN Yurttalk terimi ile modern veya zaten teden beri iyi

kt var olan ama modern zamanlarda anlam nemli lde deimi, zellikle de son 200 yln ulus-devlet pratii iinde anlam iyice ekillenmi, belirginlemi olan bir kavramdan sz ediyoruz. Yurttalk anlaymz her ne kadar temelde evrenselci bir kavram olmak iddiasndaysa da, modern devlet asndan aslnda modern devletin zamanla evrildii ulus-devlet anlay dorultusunda kltrel bir trdelii ve bu kltrel trdelie dayal ulus tasavvurunu, devletle zdeletiren bir anlay yanstyor. Kltrel trdelii esas alan bir yaklam ulus-devlet yurttalnn hem ilkesel hem de kltrel snrn oluturuyor. levsel adan bakldnda, yine modern anlay bakmndan yurttalk kimlii, toplumu bir arada tutan, onun i tutarllk ve dayanmasn salayan, gerektiinde onu ortak amalar iin mobilize eden bir ba olduu kabul ediliyor. Modern anlayta, bu ilevi mmkn klacak bir sivik baa her devlette, bu arada demokrasilerde de ihtiya olduu dnlmektedir. Son on yllara kadar liberal-demokratik ulus-devletlerde bu ba, duruma gre, ya etnik veya kltrel milliyetilikle ya da sivik milliyetilikle salanyordu. Ne var ki, gnmzn gitgide ok kltrl hale gelen ve oulculaan toplumlarnda farkl hayat tarzlarnn ve onlara bal kimlik bilinlerinin sivik veya liberal milliyetilikle bile bir arada tutulmas bir hayli zorlamtr. Yurttalk kelimesi ayr anlamda kullanlmaktadr. Birincisi, yurttalk ilk olarak siyasi ve hukuki staty ifade eden bir kavramdr. kinci anlamda, yurttalk bir tr siyasi ehliyet demektir. Bu yurttaln katlmc ynn vurgulayan bir anlamdr. Ve nihayet kadim dnemden beri yurttaln, sivik erdemler dediimiz iyi yurttalk erdemleriyle ilikili olduu varsaylr. Modern yurttalk anlayn iki farkl anlay erevesinde deerlendirebileceimi dnyorum: Yurttalk bir aidiyet midir? Yurttalk bir yelik midir? Gnmzn liberal demokratik devletleri asndan yurttalk ile ilgili asl sorun, devletlerin topluluklar olarak m yoksa yelik birlikleri olarak m grlmesi gerektiidir. Kanaatimce, sivik ulus veya liberal milliyetilik anlayna dayanmak iddiasndaki demokrasilerde bile gnmzde devlet ile yurtta arasndaki ba yelik olmaktan ok aidiyet olarak grlmektedir. Modern yurttaln en temel

sorunu, ite bu cemaati anlaytan kendisini tam olarak kurtaramam olmasdr. Modern yurttaln, anayasal yurtseverlik teriminin/tezinin ortaya atlmasnn arkasndaki temel saiklerden birisi olarak, gnmz toplumlarnn oulcu, eitlilik ieren yapsna uygun olmad genellikle kabul edilmektedir. Tekilci karakteri yznden bu yurttalk anlaynn, gnmzn ok kltrl toplumlarnn gerekleriyle badamad dnlmektedir. Artan bir ekilde artk farkna varyoruz ki, hepsi de insani ilginin meru konular olan birbiriyle karlatrlamaz birok deer ve onlara tekabl eden hayat tarzlar vardr ve farkl yurttalar, bu deerler ve hayat tarzlar iinde eit derecede meru olan farkl tercihler yapabilirler. u halde, ulus-devlet pratii iinde gelitii ekliyle modern yurttalk devrini doldurmu grnmektedir. Bu durumda stesinden gelinmesi gereken teorik sorun, yeni bir ok boyutlu yurttalk kavramn nasl gelitireceimizdir. Geleneksel ulus-devlet temel yurttalk anlayn eletiren Habermas, anayasal yurtseverlik tezini gelitirmitir. Habermas, ulus-devletin varsayd veya ngrd kltrel trdelii siyasi deerlerin trdeliine dntren bir tez nermektedir. Bu, benim kanaatime gre, bir temel sorundur. Ulus-devleti, kltrel trdelie dayand ve bunu dayatt iin eletirirken, bu sefer siyasal alanda herkesin, yani toplumun farkllklarnn, farkl kesimlerin ayn normatif ilkelerde trde biimde birleeceini varsayyoruz. Bu tezin sorunu, birlik iin ok kltrl toplumlarn hala ortak bir dnya grne ve deerlere balanmasn art koymas veyahut da varsaymasdr. Btn modernist retiler gibi, anayasal yurtseverlikle farkllklarn ille de ortak bir ethos etrafnda ve merkezi bir otorite yaps altnda birletirilmesini veya birlemesini ngrmektedir. Trkiyede, son seksen yldr zellikle, cari olan devlet modelinin bu ulus-devlet dediimiz devlet ve kltrel olarak tanmlanm ulusun zdeliine dayanan modelin tipik, bazen karikatrize edilmi bir biimi olduunu da syleyebiliriz. Bu durum, toplumumuzun ierdii eitlilik ve oulculuun gereklerine uygun bir durum deildir. Bata vatandalk tanm olmak zere, yrrlkteki anayasada yer alan dzenlemeler ve ilgili yasal mevzuat bir btn olarak dnldnde, Trk kimliini merkeze alan ve farkllklar dlayan hatta inkar eden bir yurttalk anlay ve pratiiyle kar karyayz. Trkiye Cumhuriyeti tipik bir ulus-devlet olarak, Trklerin devleti olarak tasarlanmtr. Trkiye Cumhuriyetini etnik Trkler cemaatinin siyasi organizasyonu olarak deil de, demokratik bir anayasal sistemin norm ve ilkeleri etrafnda bir araya gelmi oulcu bir siyasi

birlik olarak kavramamzn zaman gelmi ve hatta gemektedir. Bu perspektif asndan sorun, etnik-kltrel bakmdan tarafsz bir anayasaya ve tutarl bir yurttalk anlayna geilmesinden ibaret deildir. Beraber yaamann normatif deerlerini koyacak olan anayasann nasl yapld da ayn derecede nemlidir. Hem etnik-kltrel imalardan uzak bir ekilde oluturulmu bir yurttalar topluluu hem de bu yurttalar topluluunun normatif temellerini veya erevesini yine o yurttalarn btn farkllklaryla birlikte oluturmas, bu oluum srecine aktif olarak katlmalar nemlidir. Anayasa, devleti hangi ad altnda olursa olsun milliyetilikle tanmlamamaldr. Anayasann hibir hkmnde etnik nitelikli ve/veya etnik imalar olan herhangi bir imaya yer verilmemesi gerekir. Anayasada yurttaln tanmlanmasna da gerek yoktur. Bizim yurttalkla ilgili olarak teden beri tarttmz sorunlarn hallinin bir yolu, yurttal yle deil de byle tanmlamak deil, yurttal hi tanmlamamaktr. Anayasada yurttalktan sz edilmesi gerektii durumda, yani iin gerei olarak anayasa metninde yurtta kavram kullanlmas gerekebilir. Bu durumda tercih edilmesi gereken terimler, Trkiye Cumhuriyeti yurttal veya duruma gre yurttalar, yurttalk, yurttalar, yurtta gibi terimler olmaldr. Tabi btn bunlar kanun nnde eitliin anayasada toplumun her kesimi iin gvence altna alnd bir zemin stnde dnmek gerekir.

VAHAP COKUN

Krt meselesinden bahsettiimizde, aslnda uzun bir tarihi gemii bulunan siyasi, sosyal, ekonomik ve kltrel birok boyutu ihtiva eden bir sorundan bahsediyoruz demektir. Meselemiz derin ve bu derin meselenin geni bir tarihsel arka plan var. Toplumsal yaamn birok cephesini dorudan etkileyen ynleri bulunuyor. Krt meselesinin zmsz braklmas, hem sosyal hem siyasi hem ekonomik adan artk mmkn olmaktan km durumda. nk bu meseleyi zmsz braktnz her gn, sosyal adan toplumsal kesimler arasndaki balarn zayflamasna, siyasi adan Trkiyede hukukun ve demokrasinin ilerlememesine ve tahkim edilmemesine, ekonomik adan ise her geen gn daha ar maliyetlerin ortaya kmasna sebebiyet veriyorsunuz demektir. Dolaysyla bu mesele hem insani, hem siyasi, hem de iktisadi kaynaklar berhava eden, demokrasinin tahkim edilmesini engelleyen, toplumsal bar imkansz klan bir mesele. Yeni anayasa sreci, Trkiyenin dier toplumsal fay hatlar gibi Krt meselesinin zm iin de nemli bir frsat verebilir. Krt meselesini zmek iin gerekli ereveyi izmeyen, bu meselenin zm iin gerekli maddeleri ihtiva etmeyen bir metnin yeni bir anayasa olarak nitelendirilebilecei kanaatinde deilim. Keza yeni bir anayasa, bu zellikleri ihtiva eden yeni bir anayasa olmad mddete Krt meselesinin demokratik bir ekilde zleceinin imkan dahilinde olduunu da dnmyorum. Krt meselesi etno-politik bir meseledir. Etnik talepler ieren politik bir meseledir. Etnik ierikli problemlerin dnya yzeyinde anayasal ve yasal dzeyde hangi haklara ve taleplere tekabl ettiine baktnzda unu gryorsunuz: Her etnik ierikli problem, bir taraftan kltrel haklarn tannmasn dier taraftan siyasi temsillerin salanmasn, siyasi temsilde adaletin salanmasn ve z ynetim taleplerini iermektedir. Krt meselesinde de bunlara benzer taleplere vurgu yapldnn sylemek mmkn. Krt siyasal partilerinin sylemlerine, yrttkleri politikalara bakldnda, anayasa srecinde odaa yerletirilen konularn be balk altnda ele alnabileceini dnyorum. Bunlardan bir tanesi, balang metnidir. 82 Anayasasna baktmzda, bu anayasann bence en nemli zellii Krt meselesinin doma-

sna da kaynaklk eden teki bir felsefeyi yanstmasdr. Dolaysyla eer yeni anayasada Krt meselesinin zm iin uygun bir zemin yaratmaksa ama, ie dibaceden balamak gerekir. 82 Anayasasnn homojen toplum tasavvuruna karn yeni anayasa, Trkiyenin etnik, dini ve kltrel adan farkllklarn kabul eden demokratik ve ok kltrl bir toplum anlayna dayanmal, balang metnini de bu anlaya uygun bir ekilde kaleme almaldr. kinci bir husus anadilde eitim sorunudur. Krt siyasal partileri ile grtnzde, onlarn siyasi beyanatlarna, seim beyannamelerine baktnzda, hepsinin zerinde ortaklatklar temel nokta budur. Anadilde eitim mevzusunda iki noktann altn zellikle izmek gerekiyor. Bunlardan birincisi, anadilde eitim hakkyla anadilde renim hakknn birbirinden farkl olduudur. Anadilin reniminden kast edilen, bir lkede resmi dilden farkl bir dil kullanan topluluklarn mensuplarna kendi anadillerinin retilmesidir. Anadilinde eitim ise eitim ve retimin anadilde yaplmasdr. Anadilinde eitim hakknn tannmas demek, resmi dilin eitim-retim srelerinden dlanmas anlamna gelmez. Anadil mevzusunda Krtler kimseden bir ltuf beklemiyor. Aksine bugne kadar gasp edildiini dndkleri, gasp edilmi haklarnn tannmasn talep ediyorlar. Krtlerin anadilde eitim savunusu, Trkeyle de bir kartlk barndrmyor. Dnya anayasalarnda bu konunun ekilde dzenlendiYENI ANAYASA SRECI, ini sylemek mmkndr. Birincisi, eitimin sadece resmi dilde yaTRKIYENIN DIER placan belirten anayasalardr. kincisi eitime ilikin herhangi bir hkme yer vermeyen anayasalardr. ok sayda anayasa var bu konuTOPLUMSAL FAY HATLARI da. nc dzenleme yntemi ise, resmi dilin haricinde dier dillere de eitim verebilme hakkn kayt altna alan anayasalardr. GIBI KRT MESELESININ Trkiyenin yeni anayasa srecinde anadilde eitim konusunda ben ZM IIN DE NEMLI iki trl davranlabileceini dnyorum. Bunlardan birincisi, ErBIR FIRSAT VEREBILIR. gun zbudun hocann bakanlndaki komisyonun hazrlad gibi, anayasada anadilde eitime ilikin yasaklayc herhangi bir maddeye yer vermemektir. kinci bir yol ise, zellikle Azerbaycan, Letonya, Kazakistan, Rusya ve Slovakya anayasalarnda olduu gibi dorudan anayasalarda anadilde eitim hakkn dzenleyen bir ierikle anayasann dzenlenmesidir. Benim ahsi kanaatim ve nerim, anayasada anadilini kullanma hakk ad altnda ayr bir madde halinde anadilde eitimin dzenlenmesidir. Krt meselesi konusunda nc bir konu, vatandalk konusudur. 1924, 1961 ve 1982 Anayasalarnda vatandalk tamamyla Trkle atfla tanmlanmtr. Eer vatandalk tanmndan da Krt meselesinin zm iin bir yol amak istiyorsak, bizim vatandal yeni bir ekilde tanmlamamz gerekiyor. Dolaysyla dnya anayasalarndaki genel eilime baktnzda, ya vatandaln hi tanmlanmamas veya ntr bir ekilde tanmlanmas eiliminin olduunu grmek mmkn. Vatandalk her eyden nce farkllklarn bir arada ve beraberce yaamasn olanakl klmal. Ama sadece bu yetmez. Mevzuatn tamam, btn mevzuatn etnik imalardan arndrlmas gerekir. Bir dier tartmal konu, zynetim talepleri veya idari yapnn yeniden ekillenmesine ilikin taleplerdir. Mevcut anayasada merkezi ynetimle yerel ynetimler arasndaki iliki, yerel ynetimler aleyhine bir eitsizlik ve bamllk ilikisidir. Bu iliki, genel olarak tm Trkiyede ama zel olarak da Krt meselesinde nemli sorunlarn domasna neden oluyor. Zira bu yap, bir taraftan kamusal hizmetlerin blge halkna gerei gibi ulatrlmasn engelliyor, dier taraftan ise blge halknn taleplerinin merkezi otoriteye ulamasnn nne set ekiyor. Bundan tr halkta demokratik iradelerinin hie sayld duygusunu yaratyor. Trkiyede Krtlerin ok arlkl bir kesimi, tam ayrlk talep etmiyor. Bu konuda genel bir kabul mevcut. Dolaysyla Krt meselesindeki stat tartmasn ayrlk iermeyen zyne-

tim talepleri zerinden yrtmek daha dorudur, daha anlamdr. Krtlerin hangi zynetim modeline sahip olmalar gerektii konusunda ise, hali hazrda talepten bahsetmek mmkndr. Birincisi, KADEP ve HAKPAR gibi partilerin savunduu federasyon talebidir. kincisi, BDPnin savunduu zerklik modelidir. ncs ise, AKPnin merkezi ynetimi sadece temel hizmetleri yerine getirmekle ykml klan ve bunun dndakileri yerel ynetimlere brakan ademi merkeziyeti sistemidir. Trkiyede hangi modelin benimseneceini siyasi mcadele belirleyecek elbette ama Trkiye er veya ge bu siyasi, kltrel ve idari oulculuu salamak iin merkezdeki yetkilerin nemli bir ksmn yerele devredecei yeni bir idari modele gemek mecburiyetindedir. Son olarak da una deinmek istiyorum: Siyasi alandaki temsil sorunu, dorudan bir anayasa sorunu deildir; Seim Kanununa ilikin bir sorundur. Ama dier taraftan, yine siyasi temsildeki adaleti sakatlayan anayasal hkmler de vardr; siyasi partilerin kapatlmas gibi, milletvekili dokunulmazln geni tutulmas gibi. Bunlarn da dzeltilmesi gerekmektedir. Anayasa srecinde bu belirtilen alanlarda yaplacak dzenlemeler, Krt meselesinin zmnde nemli merhalelerin almasna katk salar. Zira Krt meselesi, nihayetinde politik bir sorundur ve zm de enin de sonunda politik olmak durumundadr.

SAMIM AKGNL Aznlk haklar aslnda ounluk haklardr. Her aznln

bir ounlua ihtiyac var ve ounluklar aznlklar yaratyorlar. Aznlk haklarna bakarak ounluun kendine ne gibi hak bitiini rahatlkla grebiliriz. ki tane sre vardr aznlk yaratmada. Bir tanesi bizim azlatrma dediimiz bir sre. Bu kantitatif, saysal, bir sretir. kinci sre aznlklatrma ki bu da kalitatif, niteliksel, bir sretir. Aznlk dediimiz kavram ile sayca azlklarndan ok niteliksel olarak, baat olmayan, yani kltrel, siyasi adan toplumun gidiatna karar veremeyen, yn veremeyen gruplar kastediyoruz. Trkiye de aznlk denince akla ilk gelen ey gayrimslim aznlklar. Bu da enteresan; nk aznlk kavram da kontekstten, balamdan balama deien bir kavram. Bu gerekten Trk balamyla birebir ilikili bir kavram. Bunun iki sebebi var. Bir tanesi Osmanlda 19. yzyln bana kadar son derece dinamik bir ekilde gelen millet sistemi kavram. Dieri de u nl Lozan Antlamasdr. Trkiyede Lozan Antlamas herkesin dilinde var ama AZINLIK HAKLARI kimse ap okumuyor. Lozan Antlamasnn 37. maddesi uluslararas metinlerin i hukuktan stn olduunu ak bir biimde taahht ASLINDA OUNLUK eder. Son derece ak bir madde bu.

HAKLARIDIR. HER AZINLIIN BIR OUNLUA IHTIYACI VAR VE OUNLUKLAR AZINLIKLARI YARATIYORLAR.

Drt konu var bu Lozan ve aznlklar konusunda. Bir tanesi dinsel, etnik, ulusal ya da dilsel aznlklar konusu. Lozann sadece gayrimslim aznlklara hak verdii dnlr. Aslnda Lozan Antlamasnn ierisinde gayrimslim aznlklara da, Mslmanlara da, btn vatandalara da, Trke bilmeyenlere de, deiik deiik gruplara eitli haklar tannmtr. Bunun altn izmek gerekiyor. kinci bir konu, verilecek olan haklar beli bir blgeyle snrl kalacak m yoksa genel mi konusu. Lozan Anlamasnn, 14. maddesini teritoryal haklara bir rnek olarak gsterebiliriz. Bu madde mroz ve Bozca adalarnda gvenlik ve dzenin yerel ynetim eliyle yerli halk tarafndan toplanan ve yerel ynetimin emrinde bulunan bir polis tarafndan salanmasn ngrrken, Lozann dier verdii dier haklar teritoryal haklar deildir. rnein 41. maddede Mslman olmayan uyruklarn, nerede nemli bir oranda bulunuyorlarsa orada anadillerinde eitim salanaca, genel kolaylklar gsterilecei belirtiliyordu. Bu adan nonteritoryal bir haktr. Bu durum Sryaniler ya da Keldaniler iin de

geerli olabilirdi. Genelde teritoryal hak, aznlk haklar literatrnde verilmesi daha kolay olan haklardr. nk belirli bir ereve sunabiliyorsunuz. nc konu bireysel ve kollektif haklar. Aznlk haklar literatrnde deiik dnemden bahsedilebilir. Birinci dnem Milletler Cemiyeti Dnemi diye nitelendirebileceimiz dnem ve bu erevenin ierisinde imzalanm 13 ila 15 antlama var. Lozan Antlamas da bunlardan biri. Milletler Cemiyetinin aznlklara yaklam, aznlklara insani bir yaklamdan ok biraz sekriter, gvenliki bir yaklam. kinci Dnya Savandan sonra kurulan ikinci dnemde ise, Birlemi Milletler anlaynda aznlk kavramnn kelimesi dahi ortadan kalkacak. Buradaki anlay udur: Bireysel haklar verelim. Bu bireysel haklar aznlklarn da kendilerini korumalarna yeterli. Daha fazla hak vermeyelim. Bunun dnda bir aznlk hakk sz konusu deildir. nc dnem, 1990 sonras Avrupada gene aznlk savalar balad zaman, zellikle Yugoslavyada, hem Avrupa Konseyi erevesinde hem de AGT erevesinde tekrar retilmeye balayan metinlerdir. Bu metinlerden en nemlilerden iki tanesi, Ulusal Aznlklar Koruma ereve Anlamas ve Blgesel ve Aznlk Dilleri Avrupa artdr. Burada verilen haklar kolektif haklar deil gene bireysel haklardr. Bu nc dnemi iki dnemin bir sentezi olarak grebiliriz. Drdnc konu, negatif hak - pozitif hak meselesi. Negatif hak herkese verilen, herkesi eit sayan haktr. Pozitif hak ise ek verilen bir hak deildir. Eitlie ulaabilmek iin verilen, belirli bir gruba verilen haktr. Trkiyede oturan herkesin din ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eit saylmas negatif hak iin bir rnektir. Pozitif hak dediimiz ise ayrcalk deil belli durumlarda eitlie ulaabilmek iin verilen haktr. Sabahtan beri konuulan bir konu var. te anayasa deiecek ama anayasann deimesi bir ie yarar m, zihniyetin deimesi gerekir vs. Ben de biraz katlyorum bu konuya. Doru. Toplum ynetmelikle deitirilemez ama yardm eder, ama hzlandrr, ama belli konularda gerekten belli gruplarn insan haklar ihlallerinin kurban olmalarn nleyebilir. O yzden zihniyeti deitirmemiz elbette nemli, elbette gerekli bir ey ama anayasa deitirip de zihniyetin deitirilmesine yardmc olmak da nemli. Anayasada aznlklara bence yer verilmemeli. Trk balamnda, Trkiye balamnda aznlk kelimesi/kavram kirlenmi bir kavramdr. Aznlk kelimesinden anlalan ey, bu kavramdan anlalan ey ezilmilik, azlk, kenara itilmilik, ayn hakka sahip olmama vs. Halbuki bah-

settiimiz insanlar, Mslman-gayrimslim, Krt-Trk, erkez-Bonak, ne olursa olsun Trkiye Cumhuriyeti vatanda olarak ve en bata elbette insan olarak ayn haklara sahiplerdir. Yeterince glendirili negatif haklara yani eitliki haklara ihtiya var. Bence aznlk kavram aznlklara zarar vermektedir. Aznlk olduklar iin aznlk haklarndan faydalanamadklarn dnyorum. O yzden de, anayasada spesifik olarak aznlklara bir hak tannmasn tehlikeli buluyorum nk bu durumda aznlklar iin zel bir kompartman getirilmi olur. Mesela Vakflar Genel Mdrlnde cemaat vakflar diye bir blm var. Cemaat vakflar diye zel bir yapnn olmas, varolu sebebi ne olursa olsun, bence cemaat vakflarnn karlarna aykr. Cemaat vakflar ne demek? Orada her vakf olmal ama Aznlklar zleme Tali Komisyonu gibi zel bir durum olmas bence aznlk kelimesinin kirlenmiliinden geliyor. Lozan Antlamasnn da dier antlamalar gibi i hukuktan stn olduu gayet net bir ekilde sylenmeli. Bu durumda Trkiyedeki btn gruplarn, btn kltrel, dilsel, ulusal, dinsel, etnik gruplarn haklar da korunabilir.

MURAT BURA TAHTALI Trkiyede uzun zamandr, zellikle de Krt me-

selesinin balang tarihinden itibaren, yeni anayasa tartmalaryla paralel olarak yeni anayasada vatandalk, daha dorusu Trklk vurgusu, dierlerini incitmeyecek, aznlklar incitmeyecek ekilde Trklk vurgusu yaplmasna sebebiyet veriyor. Sayn Vahap Cokuna bir sorum var; Yeni anayasa metnini kaleme alacak olsaydnz Krt vatandalar incitmeyecek bir Trklk vurgusunu nasl yapardnz?

NIHAT KANBUR Konumaclarn sylevlerinden aslnda vatandala ilikin belki Trk ibaresinin kullanlmadnn ama sanki st bir kavram kullanlmas gerekliliinin ortaya ktn dnyorum. Acaba byle bir gereklilik var mdr? Vahap hocam, be hususta temel ald noktay Krt meselesi olarak belirtti. Krtlerin gerek anlamda kim tarafndan temsil edildiini nasl anlayacaz? u an kullanlan dil olarak m dnyorsunuz? Bir de niye sadece dil olarak alyoruz bunu? Acaba bu tarz taleplerin u an gerekten yeri ve zaman m? Bunlarn yan sra, Lozan Antlamas u an Trkiye Cumhuriyeti Devleti bakmndan balayc mdr? Uluslararas hukuk bakmndan bir antlamann ok uzun yllar boyunca hi uygulanmam olmas ve uygulanmasn isteyen uluslararas camiann bunu sorun etmemesi bu anlamda balaycl nasl etkiler? MAYA ARAKON 1920-1921 Meclis grmelerinde ve 1921 Anayasasnda Krdistan Vekili vurgusu yaplrken ve Mustafa Kemalin zerklik vaadi olduu son zamanlarda gndeme getirilmiken, Cumhuriyetin kurulmas sonrasnda homojen bir Trk toplumu yaratlmas ve daha ileri dnemlerde Krtln inkar, asimilasyonu politikalarnn uygulanmas ve sonunda da Krt kelimesi ile blclk kelimesinin edeer tutulmasn nasl deerlendiriyorsunuz? Yani 1920lerde blc olmayan, kurulu srasnda blc olmayan bir halkn devlet mekanizmas ierisinde tehdit olarak alglanmas sreci nasl gerekleti? kinci olarak, Krt sorununun gvenliki politikalarla zlebileceini ve yahut da en azndan PKK sorununun Krt sorununun neresinde olduunu nasl deerlendiriyorsunuz? Krt sorunu ve PKK

birbirinden bamsz mdr? Gvenliki politikalarla sadece PKK sorunu zlebilir mi? Bir de gayrimslimler, dindarlar ve Krtler bu devlet sisteminde her zaman devletin paranoya oluturduu ve tehdit olarak alglad kesimler olagelmitir. Dindarlar eriat olarak nitelenmitir, gayrimslimler vatan haini olmutur, Krtler de blc veya terrist olarak nitelendirilmitir ve birtakm yapay toplumsal krlmalar ve blnmeler yaratlmtr. Acaba bu srete, bu bahsettiim ve ounluu oluturan kesimler birbirleriyle daha dayanma ierisinde olsayd, bu sorunlar daha hzl ve daha toplumsal kken talebiyle zlebilir miydi? Byle anayasa yapp da sonra toplumun reflekslerinin deimesini beklemek yerine, toplumun bu ekilde sivil inisiyatiflerle birbirine yaklamas daha yapc ve hzl bir zm getirir miydi?

MUSTAFA ERDOAN Trkle atf yapmazsanz, herhangi bir etnik tanm

kullanmazsanz, etnik kavrama atf vermezseniz o zaman bir st kavrama da ihtiyacnz olmaz. Bir st kavram terimi ile, biliyorum bunu ima etmek iin sylemiyorsunuzdur ama, ahlaki hiyerari armndan kurtulmas zor. Biz Trkler Krtleri ikna etmek iin bazen canm ite 66. maddedeki Trklk kavram, Trklk tanm, Trk vatandal tanmnda kastedilen ey, buradaki siyasi, hukuki olarak vatandaln Trk olarak adlandrlmas. Aslnda Krtler iin de, bakalar iin de bir ayrm yapmayan bir tr st kavram gibidir diyoruz. Peki tersi olsayd, Krtle atf olsayd, o zaman Trkler ne diyecekti? Ben artk una kesin olarak kani oldum ki, Trkiyedeki resmi tutum, kanunlara da yansyan ekliyle, bu yurttal hala bir Trk kimlii etrafnda yorumlamakta. Trk derken, daha dorusu yurtta derken, Trk kast etmekte. Son olarak, bu devlet aslnda bata bugnk olduu ekliyle tipik bir ulus-devlet olarak kurulmad. Sivil bir milliyetilie, sivil ulus anlayna daha uygun bir ekilde kuruldu. 1920-1923 arasndaki durumu sylyorum. Ama zamanla Trk odakl bir ulus-devlete dnmeye balad. Trklk dndaki kimliklerin inkarna varan bir boyuta ulat. Problem ondan kaynaklanyor. Dolaysyla bizim burada hi deilse farkl olmay hak mahrumiyetinin gerekesi haline getiren veyahut statsn azaltmak iin, tenzili rtbe iin gereke haline getiren mevcut uygulamadan uzaklamaya ihtiyacmz var. En azndan bunu yapabiliriz diye dnyorum.

SAMIM AKGNL 66. madde bana kalrsa vatandal filan tarif etmiyor. Trk

Devletine vatandalk ba ile bal olan herkes Trktr demekle Trkl tarif ediyor. O yzden bence tamamen kaldrlabilir. Bu Pax Ottomana hikayesi de biraz abartlan bir hikaye. Pax Ottomana son 50 ylda rehabilite edilmitir. Yani Osmanl mparatorluunun millet sisteminde her ey o kadar gllk glistanlk deil birincisi. kincisi, bu sistemi bugne adapte etmek imkansz nk bu sistemde hiyerari var; millet-i hakime var, millet-i mahkume var. Biz diyoruz ki, eitlikten bahsediyoruz, insan haklarndan, bireysel haklardan vs.den sz ediyoruz. Temsil konusunda ana dili neye gre belirleyeceiz? dendi. Bilin ile. Ulus, ne tarihle, ne anne babayla, ne dedeyle oluur. Bilinle oluur. Yani ne diyeceiz? Kardeim senin annen baban Trk. Niye Krte okumak istiyorsun? mu diyeceiz. Hayr. stenildii her yerde, isteyen her grubun, istedii her dilde, her dilin eitimi, her dilde eitim gayet sorunsuz verilmelidir. Lozan Antlamasnn balayc olan yerleri var, balayc olmayan yerleri var. On iki adalar talyaya brakan 15. Maddesi kadk oldu. Fakat insan haklar konusunda balayc. Bir limit yok u tarihte bitecek Lozan Antlamas diye ve Lozan Antlamasn kadk klan baka bir antlama da yok.

VAHAP COKUN Murat Bey siz anayasada vatandal nasl tanmlardnz?

diye sordu. Anayasada vatandal tanmlamamak da bir seenek. Bu da dnlebilir ama

mutlaka bir tanm gerekiyorsa Vatandaln kazanlmasnda, kullanlmasnda ve kaybedilmesinde etnik, dini, dinsel, cinsel vb. hibir ayrm gzetilemez. Vatandalar kendi istekleri dnda vatandalktan karlamaz gibi bir ifadeyi kullanrdm ben en azndan. Buradaki tanm tamamen vatandalktr. Konumamda belirttiim anadilde eitim, vatandalk vb. konularn zaman mdr? diye soruldu. ki adan bu syleme katlmyorum. Birincisi, siz eer Krt meselesini zmek istiyorsanz, bu gibi sorunlarla yzlemek zorundasnz. Krtlere bunun zaman mdr? derseniz yaralarsnz. Bu doru bir ifade deil. kinci olarak, ben hak meselesinin, douraca sonulardan bamsz ele alnmas gerektiini dnyorum. Benim hak algm budur. Ana dilde hak temel bir haktr ve bu Krtlere verilmelidir. Sadece Krtlere de deil herkese her bir bireye verilmek durumundadr. Bunun siyasi sonucu ne olur? Benim ngrm Krtlerin anadilde hak talebi karlanrsa bu Trkiyenin birliine beraberliine BU DEVLET ASLINDA daha fazla katkda bulunur ama bunun tersi sonu yaratsa bile, mesela ayrlk eilimleri glendirse bile, ben anadilde hak savunusundan BATA BUGNK vazgemem.

OLDUU EKLIYLE TIPIK BIR ULUSDEVLET OLARAK KURULMADI. SIVIL BIR MILLIYETILIE, SIVIL ULUS ANLAYIINA DAHA UYGUN BIR EKILDE KURULDU.

Krtler nasl tehdit oldu? algsna gelince. Trkiyedeki ulus-devlet yaratma srecinin birtakm tekilere ihtiyac var ve bunu karlayan unsurlardan bir tanesi de Krtler. Krt meselesinde gvenliki perspektifle bu sorunu zemezsiniz. PKKyle sadece demokrasiyle, demokratik hak ve zgrlk alanlarn genileterek mcadele edebilirsiniz. PKKnin gc dadaki be-alt bin elemanndan gelmiyor. PKKnin gc, sosyolojik meruiyetindendir. Bu sosyolojik meruiyetini ortadan kaldrmann veya azaltmann iki yolu vardr. Bir tanesi, yasal ve anayasal dzeyde demokratikleme ortam salamak; ikincisi, silahszlanma iin uygun ortam yaratmak. Bunu salamadnz mddete, maalesef genlerimizi kaybetmeye, karlkl milliyetilii ilerletmeye devam ederiz ve bu hepimiz iin son derece ac bir fatura olur.

Toplumsal kesimler neden birbirlerine kendi haklar konusunda duyarl davranmyorlar? Cumhuriyetin en nemli baarlarndan bir tanesi, toplumsal kesimleri, dierlerinin hak talebi karsnda tamamyla defansif ve deaktif bir pozisyona sokmaktr. Yani Alevilerin haklar ve talepleri olduunda Snnilerin veya barts sorunu olduunda Alevilerin bunu destekleyecekleri bir kltrn gelimesini engellemi olmasdr. Bu demokrasi kltryle ilintili bir ey. Hepimiz bir ekilde demokrasiyi reniyoruz ama maalesef hepimiz bir para Kemalistiz. Nedir Kemalizmin temel unsurlar? Muhalefeti sevmez. Topluma biim vermeye alr. Kendisi dnda sz sylenmesinden holanmaz. Lider klt vardr. Hepimizde bir para bundan var. Dolaysyla bu toplumsal kesimlerin birbirleriyle haklarna sayg duyar, onlar destekler bir aamaya gelebilmesi, biraz da Kemalizmden kurtulmaya bal.

48 | Anayasa S empoz yumu

SETA SEMPOZ YUM

DEERLENDIRME VE KAPANI
YILMAZ ENSAROLU, SAVA BOZBEL

SETA SEMPOZ YUM

Anayasa S empoz yumu | 49

 YILMAZ ENSAROLU Anayasa dediimiz ey ok kabaca insan hak ve zgr-

lklerini gvence altna alan toplumsal szlemelerdir. O yzden de anayasalarda bir temel hak ve hrriyetlere dair blm olur, bir de o hak ve hrriyetlerin nasl bir devlet aygt ile korunacana dair blmler olur. Biz bugn bu toplantda, bu ok kaba, genel kabul grm iskeletten hareketle biraz kendimize, gemiimize, anayasal tarihimize baktk. te yandan, yeni bir anayasa yapm srecindeyiz. Nasl sonulanacan henz bilmesek de, en azndan bu srecin bal bana bir anlam, bir nemi olduunu biliyoruz. Bugn burada bir kez daha grdk ki, kesinlikle bu memlekete yeni bir anayasa lazm. Mevcut anayasa ile bizim insanca yaayabilmemiz mmkn deil. Bu anayasa yirmi bir deiiklik geirdi. Yirmi bir deiiklik daha yapsak bile, bu 82 Anayasasn, Trkiyede herkesin kendi szlemesi olarak kabullenip benimseyebilecei, herkesin kendi hak ve zgrlkleri asndan kendisini gvence altnda hissedebilecei bir toplumsal szlemeye dntrmemiz mmkn deil. Kald ki, 12 Eyll liderini yarglarken 12 Eyll Anayasasyla yaammz srdrmeye daha ne kadar tahamml edebiliriz? Ergun Hocam konumaya balarken asli kurucu-iktidar tali kurucu iktidar tartmalarna ksmen deindi. Parlamentoda bulunan btn partiler bir araya gelerek bir uzlama komisyonu oluturdular. Neden? nk biraz da kaamadlar. Btn partilerin tabannda aslnda ciddi bir anayasa talebi var. Bu toplumun farkl kesimlerine farkl dzeyde yansm olabilir. Ama gerekten artk hibir siyasi partinin grmezden gelemeyecei kadar ciddi biimde yeni bir szleme, yeni bir anayasa talebi var. Tabii btn bunlarn yan sra, Serap Hocam ok gzel syledi; ok mkemmel bir anayasa da yapsanz sizin toplumsal kltrnz, siyasal kltrnz, demokratik kltrnz gelimemise, salkl hale gelmemise, ok mkemmel bir anayasa da sizin btn sorunlarnz zmez, zmeye g yetirmez. O yzden bizim kendimizi de deitirmemiz gerekiyor. Bu toplantnn, gerekten zgrlk, herkesin zgrln teminat altna alan, bize deitirilemez maddeler dayatmayan, her bir maddesi deitirilebilen, ideolojisi olmayan, devleti efendi olmaktan karp bize hizmeti klan bir anayasann yaplmasna srecine mtevazi bir katk olmasn diliyorum.

SAVA BOZBEL Kamu hukukusu olmasam da bir hukuku olmam hasebiyle

kendi amdan yeni anayasada olmas gereken birka noktaya temas etmek istiyorum. Bunlardan birincisi, neden acaba 1982 Anayasas miadn doldurmutur? Bir defa bu ihtilal rn bir ama anayasasdr. Bu ihtilal rn ama anayasasnn, artk 12 Eylln yargland bir dnemde yrrlkten kaldrlmas gerekir. Son kullanma tarihi bir anlamda gemitir. kincisi, bu anayasa devletin vatandana kar bak asnda tay, bir anlamda aty oluturmaktadr. u andaki sistemimize baktmz zaman, vatanda potansiyel sulu ve sahtekar pozisyonunda. Onun iin bu atnn ortadan kaldrlmas gerekiyor artk. ncs, uluslararas temel hak ve hrriyetlerin nazara alnd szlemelerde gre, bu 82 Anayasas o standartlara sahip deil; vesayeti bir yapya sahip. Bu vesayeti yapnn ve vesayet kurumlarnn da ortadan kaldrlmas icap etmektedir. zetle, mevcut Anayasa, Trkiyeye, geldii konuma artk yakmamaktadr. Yeni nesle, gezen, gren, dolaan, geliri 10 bin dolar aan yeni lkeye, yeni Trkiyeye bu anayasa kesinlikle yakmamaktadr. Peki, yeni bir anayasa yaptmz zaman btn bu dertlerimize are olacak m? Serap Yazc hocamz ve dier konumaclarmz bunu belirttiler. Yeni anayasa yaptmz zaman, btn dertlerimize are olabilecek bir sistem, bir anayasa henz dnyada icat edilmedi. Ama byle bir anayasa, yeni ve zgrlk bir anayasa, bu zihniyet devrimi ynnde atlm ok nemli bir adm olacaktr. Yeni anayasa yapld zaman zgrlk, kafas hr, vicdan hr nesillerin yetimesi bakmndan yeni, ok nemli bir balang yaplm olacak.

KATILIMCILAR

Fettah Tamince 1972 ylnda Vann aldran ilesinde dnyaya gelen Fettah Tamince, ilkretimini aldran lkokulunda tamamlam, ardndan da eitimine Antalya ve Almanyada devam etmitir. lk ticari giriimlerine niversite yllarnda balayan Tamincenin irketlerinin faaliyet ve yatrm alanlar bugn, turizm, otel yatrmlar ve iletmecilii, kuyumculuk, inaat ve gayrimenkul gibi eitli sektrleri kapsamaktadr. irketlerinin faaliyet gsterdii lkeler arasnda ise, Trkiyenin yan sra, Rusya, Kazakistan, Ukrayna, Hrvatistan, Libya ve Birleik Arap Emirlikleri ba sralarda yer almaktadr. Eitime yapt katklardan dolay 2010 ylnda TBMM stn Hizmet dlne layk grlen Fettah Tamincenin, Mtevelli Heyeti Bakanln stlendii Uluslararas Antalya niversitesinin temeli de 2010 ylnda atlmtr.

Talip Kkcan Prof. Dr. Talip Kkcan SETA Vafk Di Politika Direktr ve Marmara niversitesi Ortadou Aratrmalar Enstits Mdrdr. School of Oriental and African Studieste (Londra niversitesi) yksek lisans, Centre for Research in Ethnic Relationsda (Warwick niversitesi) doktora yapt. Ayn niversitede iki yl sre ile doktora sonras aratrmalar yrtt. Kkcann ortadou toplumlar, Trkiye-AB ilikileri, karlatrmal laiklik modelleri, Avrupa Birlii lkelerindeki Trkler, kltrel kimlik ve entegrasyon ile ilgili yaynlar mevcuttur.

Cihat Gktepe Prof. Dr. Cihat Gktepe, Lisans ve Yksek Lisans Eitimini Seluk niversitesinde (1986-1993), Doktorasn ise, Birmingham niversitesinde (1998) tamamlad. 1998-2007 yllarnda Kafkas niversitesi, 2007-2011 yllarnda ise TOBB-Ekonomi ve Teknoloji niversitesi Tarih Blmnde grev yapan Gktepe, TOBB niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Dekanl grevini de stlenmitir. 20 Aralk 2011 tarihinde Uluslararas Antalya niversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Blmnde retim yesi olarak greve balam, 03 ubat 2012 tarihinde ise Uluslararas Antalya niversitesi Rektrlk grevine atanmtr. Yakn dnem Trk Siyasi Tarihi uzman olan Gktepenin, Trke ve ngilizce yaynlanm yirmi be makalesi ile iki kitab (Trkiyeye Kar ngiliz D Politikas 1959-1965, Trkiyenin Politik Tarihi) bulunmaktadr.

Ergun zbudun Prof. Dr. Ergun zbudun, halen Bilkent ve stanbul ehir niversitelerinde retim yesi olup, eitli yllarda ABDnin Chicago, Columbia, Princeton niversiteleriyle Paris niversitesi Siyasal Aratrmalar Enstitsnde misafir retim yesi ve Milletleraras Siyasal Bilim Dernei (IPSA)nin Ynetim Kurulu ve Program Komitesi yeliklerinde bulunmutur. 1990 ylndan bu yana, Avrupa Konseyi Hukuk Yoluyla Demokrasi Komisyonu (Venedik Komisyonu) yelii grevini srdrmektedir. Anayasa hukuku, siyasal partiler, seim aratrmalar ve Trk siyasal hayatyla ilgili konularda ok sayda Trke ve ngilizce yayn vardr.

Tark Ouzlu Uluslararas Antalya niversitesinde Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Blmnde Do. Dr. olarak grev yapan Tark Ouzlu doktora derecesini Uluslararas likiler alannda Bilkent niversitesinden 2003 ylnda, ayn alandaki yksek lisans derecelerinden ilkini 1998 ylnda Bilkent niversitesi ve 2000 ylnda da London School of Economicsden almtr. 2004-2012 yllar arasnda Bilkent niversitesi Uluslararas likiler Blmnde retim yesi olarak alan Dr. Ouzlunun alma alanlar, d politikann Avrupallamas, transatlantik ilikiler ve NATO, Avrupa Birlii d, gvenlik ve savunma politikalar, Trk-Yunan ilikileri ve Kbrs sorunu ve Trk d politikasdr. Dr. Ouzlunun uluslararas dergilerde yaynlanm ok sayda akademik makalesi bulunmaktadr.

Serap Yazc Prof. Dr. Serap Yazc, 1984te Ankara niversitesi Hukuk Fakltesinden mezun oldu. Ayn niversiteden 1986da CHPnin Nitelii ve Laiklik Politikas isimli almasyla yksek lisans, 1995te de Trkiyede Askeri Mdahalelerin Anayasal Etkileri balkl almasyla doktora derecesi ald. 2001de Bakanlk ve Yar-Bakanlk Sistemleri: Trkiye in Bir Deerlendirme isimli almasyla doentlik unvanna hak kazand. 2009da Demokratikleme Srecinde Trkiye ve Yeni Bir Anayasa Hazrl ve Trkiye: Sekincilikten Toplum Szlemesine balkl almalaryla stanbul Bilgi niversitesi Hukuk Fakltesinde profesrle atand. Halen stanbul ehir niversitesi Hukuk Fakltesinde retim yesi olan Yazcnn ok sayda kitab bulunmaktadr.

Mehmet Turhan Prof. Dr. Mehmet Turhan, lisans ve yksek lisansn Ankara Hukuk Fakltesinde tamamlad. 1981 ylnda doktor, 1988 ylnda doent ve 2002 ylnda profesrlk unvan ald. Ankara niversitesi, Dicle niversitesi ve Krkkale niversitesinde retim yesi olarak grev yaptktan sonra, 1990-2002 yllar arasnda Anayasa Mahkemesinde Raportr olarak bulundu. 2002- 2010 yllar arasnda Bakent niversitesi Hukuk Fakltesinde dersler verdi. Halen ankaya niversitesi Hukuk Fakltesinde Anayasa Hukuku Profesr olarak grev yapmaktadr. Yaynlanm 11 kitabnn yan sra, makaleleri, kitap eletirileri ve evirileri bulunmaktadr.

Bekir Parlak Prof. Dr. Bekir Parlak, Uluda niversitesi Kamu Ynetimi Blmnde 1987de Lisans, 1990da Yksek Lisans derecesini ald, 1998de de doktorasn tamamlad. 1985de Devlet statistik Enstitsnde, 19881995 yllarnda ileri Bakanlnda uzman ve mdr olarak, 1992-93de Ondokuz Mays niversitesinde akademik danman, 19952000 yllarnda Cumhuriyet niversitesinde retim yesi olarak grev yapt. Kasm 2000den itibaren Uluda niversitesi BF Kamu Ynetimi Blmnde Kamu Ynetimi Blm Bakan ve Ynetim Bilimleri Anabilim Dal Bakan olarak almaktadr. Yaynlanm on be kitab, bir szl ve yze yakn makalesi bulunmaktadr.

hsan Da Prof. Dr. hsan Da 1985te Gazi niversitesi ktisadi ve limler Fakltesi Kamu Ynetimi Blmnden mezun oldu. 1989da ngilteredeki Lancaster niversitesinde yksek lisansn, 1993te de ayn niversitede doktorasn tamamlad. 2004ten beri Orta Dou Teknik niversitesi BF Uluslararas likiler Blmnde profesr olarak grev yapmaktadr. nsan haklar, demokratikleme, slam ve siyaset ve AB-Trkiye ilikileri konularnda almalar bulunmaktadr. Zaman ve Todays Zaman gazetelerinde ke yazarl yapmaktadr. Insight Turkey dergisi editrdr. Son olarak Turkey between Democracy and Militarism: Post-Kemalist Perspectives adl kitab yaymlanmtr.

Levent Kker Prof. Dr. Hseyin Levent Kker, 1980de Ankara niversitesi Hukuk Fakltesinden mezun oldu. Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesinde Siyaset Bilimi Blmnden 1983te master, 1987 ylnda Modernleme, Kemalizm ve Demokrasi balkl tez almasyla doktora derecesini ald. 1981 ylnda Gazi niversitesi ..B.F. Kamu Ynetimi Blmnde Aratrma Grevlisi olarak akademik kariyerine balayan ve Bilkent niversitesi ile Orta Dou Teknik niversitesinde uzun yllar ders veren Kkerin ok sayda kitab, ngilizce ve Trke makaleleri ve evirileri bulunmaktadr. Kker, hlen Atlm niversitesi Hukuk Fakltesi Kamu Hukuku Blm retim yesidir ve 1997den beri hizmet verdii Yakn Dou niversitesindeki (Lefkoa, Kbrs) grevini de srdrmektedir.

Bekir Berat zipek 1989da Hacettepe niversitesi Kamu Ynetimi Blmnden mezun oldu. Yksek lisansn ayn niversitede, doktorasn Ankara niversitesinde 2000 ylnda tamamlad. Siyaset bilimci Do. Dr. Bekir Berat zipek, stanbul Ticaret niversitesi retim yesidir. Liberal Dnce Topluluu yesi olan zipek, arlkl olarak ada siyasi teoriler, insan haklar ile bu kapsamda akademik zgrlk ve ifade zgrl konularnda almalar yrtyor. Muhafazakrlk ideolojisinin Trkiyedeki uzmanlarndan biri olan zipekin yaymlar arasnda Muhafazakrlk: Akl, Toplum, Siyaset ile editrln yapt Teorik ve Pratik Boyutlaryla fade zgrl adl kitaplar var. zipek, Stratejik Dnce Enstitsnn almalarna uzman olarak katkda bulunuyor ve Star ve Todays Zaman gazetelerinde ke yazarl yapyor.

Sezgin Seymen ebi Yrd. Do. Dr. Sezgin Seymen ebi, stanbul Hukuk Fakltesi mezunudur. stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnde Avrupa Birlii Hukuku zerine yksek lisans; CUNY Brooklyn Collegeda Karlatrmal Siyaset Bilimi zerine ikinci yksek lisans derecesini almtr. 2008 ylnda Politics, Contingency and Rawlss Theory of Justice adl dll doktora tezi ile Rockefeller College, SUNY/Albany/New Yorkdan doktor nvann almtr. Halen Uluslararas Antalya niversitesi Hukuk Fakltesinde Anayasa Hukuku krssnde retim yesidir.

Hatem Ete SETA Siyaset Aratrmalar Direktr olan Hatem Ete, lisans ve yksek lisans renimini ODT Sosyoloji blmnde tamamlad. 2007-2008de doktora aratrma bursuyla Columbia niversitesinde aratrmalarda bulunan Ete, Democracy and Tutelary Regime in Turkey: The Political and Sociological Roots of Tutelage in Single-Party Era adl teziyle ODT Sosyoloji blmnde doktorasn tamamlad. Etenin, eitli dergi ve gazetelerde yazlar yaynlanmaktadr.

Mustafa Erdoan Ankara Hukuk Fakltesi mezunu olan Prof. Dr. Mustafa Erdoan, yksek lisans ve doktorasn ayn Fakltede yapt; 1991de Doent, 1997de Profesr oldu. dar yargda (1983-85), Ankara niversitesi (1985-1990) ve Hacettepe niversitesinde (1991-2010) altktan sonra, Eyll 2010da emekli olup stanbul Ticaret niversitesine geti. Halen bu niversitenin Hukuk Fakltesi Dekan olarak grev yapyor. Yurtdnda eitli kereler aratrmac olarak bulunan Erdoan, kurucusu olduu Liberal Dnce Topluluuna ait Liberal Dnce dergisinin editrlnn yan sra, birok akademik derginin yayn veya danma kurulunda yer almaktadr. Yaklak 30 yldr anayasa hukuku, insan haklar ve siyaset teorisi alanlarnda birok kitap, makale ve evirisi bulunmaktadr.

Vahap Cokun Yrd. Do. Dr. Vahap Cokun, lisans ve yksek lisansn Dicle niversitesinde, doktorasn ise Ankara niversitesinde tamamlad. eitli gazete ve dergilerde ok sayda makalesi yaynlanan Cokun, akademik almalarn Dicle niversite Hukuk Fakltesinde srdrmektedir. Cokunun nsan Haklar Liberal Adan Bir Tahlil (2007) ve Ulus-Devletin Dnm ve Meruluk Sorunu (2009) adl kitaplar Liberte Yaynlar tarafndan yaynland. Toplumsal Barn nas: Sivil Bir Anayasa Aray ve Eitimde Anadilinin Kullanlmamas Sorunu ve Krt rencilerin Deneyimi adl yaynlarda da editr ve yazar olarak yer ald.

Samim Akgnl Tarihi ve Siyaset Bilimci Prof. Dr. Samim Akgnl, Strasbourg niversitesi retim yesi ve Fransz Ulusal Bilimsel Aratrmalar Merkezi Aratrma Yneticisidir. Ayrca Syracuse niversitesinde ve Yeditepe niversitesinde, Avrupada Ayrmclk ve Irklk, Aznlklar, Trkiye-Avrupa Birlii ilikileri, Trk - Yunan likileri, Trkiye Siyasi ve Toplumsal Tarihi, slam ve Politika, Din ve atma gibi dersler vermektedir. Aratrmalar, Trkiyede gayrimslim aznlklar, Balkanlarda Mslman aznlklar, Bat Avrupada Mslmanlar, Avrupada Din-Devlet ilikileri ve aznlk kavram konular zerinde younlamtr. Trke zerine sosyal-dilbilim almalar da vardr. Bilimsel dergilerde birok Franszca, Trke ve ngilizce makaleleri yaynlanmtr.

Ylmaz Ensarolu 1959 ylnda Arda dodu. Ankara niversitesi lahiyat Fakltesini bitirdi. 19781980 yllarnda z Gda Sendikasnda Genel Sekreterlik ve Genel Bakanlk yapt. 19931996 yllar arasnda nsan Haklar ve Mazlumlar in Dayanma Dernei (MAZLUMDER)nin Genel Bakan Yardmcl, 19962004 yllar arasnda da Genel Bakanlk grevlerini yrtt. 2005 2006 retim ylnda, ngilterede Durham niversitesi bnyesinde insan haklar ve gvenlik konularnda aratrmalar yapt ve TESEVin gvenlik sektr reformu alanndaki almalarnda yer ald. Halen MAZLUMDER, nsan Haklar Gndemi Dernei (HGD) ve nsan Haklar Aratrmalar Dernei (HAD)nin yesi ve nsan Haklar in Diyalog Dergisi Genel Yayn Ynetmeni olan Ensarolu, SETA Vakf Hukuk ve nsan Haklar Direktr olarak almaktadr. Tamamlanmam Bir Deer: nsan Haklar (ehir Yaynlar, stanbul, 2001) adl kitabnn yan sra, insan haklar, sivil toplum, demokratikleme, gvenlik sektr reformu, din zgrl, laiklik, Krt sorunu ve nefret sular zerine deiik yerlerde yaynlanm almalar bulunmaktadr.

Sava Bozbel Dr. Bozbel, lisans derecesini 1993 ylnda stanbul niversitesinde derece ile tamamlam, ardndan Milli Eitim Bakanl bursu ile gittii Almanyada Mnih Ludwig-Maximilians-Universittde zel hukuk alannda LL.M yapm, doktora derecesini ise Regensburg niversitesinde (Almanya) 2003 ylnda almtr. 2003-2006 yllar arasnda Balkesir niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesinde grev yapan Bozbel, buradaki grevinden ayrlarak 2007 yl banda Kadir Has niversitesi Hukuk Fakltesi Ticaret Hukuku ana bilim dalnda greve balam, bu niversitede doentlik unvan alm ve 2012 Mart ayna kadar buradaki grevine devam etmitir. Fikri mlkiyet hukukunda, zellikle telif haklar, fikri haklar, marka hukuku ve biliim hukuku alannda eserler veren Bozbel, yurt iinde ve yurtdnda birok bilimsel toplantlara katlm, seminer ve konferanslarda tebliler sunmu, dergilerde editrlk ve yayn kurulu yelii de yapmtr. Bozbel, ayn zamanda CDH (Centralvereinigung Deutscher Wirtschaftsverbnde fr Handelsvermittlung und Vertrieb) yesidir.

SETA SEMPOZYUM

ANAYASA SEMPOZYUMU
Editrler: Ylmaz Ensarolu, Yavuz Gtrk

Uluslararas Antalya niversitesi ve SETA Vakf ibirliinde 14 Nisan 2012 tarihinde Antalyada bir Anayasa Sempozyumu dzenlenmitir. Sempozyumda sunulan bildiri metinleri, yeni anayasann yazm sreci, devlet aygt ve siyasal sistemin nasl dzenlenmesi gerektii, hak ve zgrlk kavramlarnn nasl ele alnaca ve vatandalk ve siyasal kimliklerin nasl ele alnmas gerektii konularn deerlendirmektedir.

SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf Nenehatun Caddesi No:66, GOP, ankaya 06700 Ankara, TRKYE Tel: +90 312 551 21 00 | Faks: +90 312 551 21 90 | www.setav.org | info@setav.org