Darende Belediyesi

Es-Seyyid Osman Hulsi Efendi Vakf

DARENDE SOMUNCU BABA ve HULS EFEND KLTR ETKNLKLER

15 Haziran 2002 Cumartesi Darende / Malatya
-

KONFERANS - KONSER ve DL TREN

Prof.Dr. Mehmet Emin Ay nsann Manevi Eitimi Prof.Dr. Ahmet Akgndzn Eser Tantm Darende Tarihi Prof.Dr. Mehmet Emin Ayn Trk Tasavvuf Musikisi Konseri iir Yarmas dl Treni

Saat: 09.00 Yer:Esnaf Kefalet Konferans Salonu - Darende

-HAYIR ARISI (KERMES) AILII -KUDRET HAVUZU AILII -SOMUNCU BABA LAVE CAM AILII -HATIRALARLA DARENDE KONULU FOTORAF SERGS AILII -TOHMA KANYONU VE MESRE YERLER AILII -IKLAR LEN

DARENDE BELEDYE BAKANLII Tel:(422) 615 10 39 - Fax:(422) 615 13 76 Darende-Malatya ES-SEYYD OSMAN HULS EFEND VAKFI GENEL MERKEZ Zaviye Mahallesi Hac Hulsi Efendi Cad. No:71 - 44700 Tel:(422) 615 15 00 - 615 28 95 Fax:615 28 79 Darende-Malatya

Editrden
Somuncu Baba
KLTR-EDEBYAT ve ARATIRMA DERGS
Es-Seyyid Osman Hulsi Efendi Vakfnn Yayn Organdr

MAYIS-HAZRAN 2002

Somuncu Baba

N D E K L E R
Ahmet emsettin 4 ATE Bayaz.................................... Kapak / Gl Yzl nsan, Gl Kokulu nsan Prof.Dr. Prof.Dr. MehmetMehmet Emin AY 6 Hazreti Muhammed (S.A.V)............. Gncel / 20.Asra Damgasn Vuran Bir Sima Resul KESENCEL Es-Seyyid Osman Hulsi Efendi........ 12 Aratrma / Osmanlnn Hz.Muhammed Ak....... M.smail OLAK 15 Tasavvuf / smail PALAKOLU Vefa........................................... 18 k FEYMAN iir / Osman Hulsi Efendi.............. 19 Gr / Osmanl Devletinde Kalitenin nemi. Do.Dr.Said ZTRK 20 Tarih / II.Muratn Olu, Hayati OTYAKMAZ 24 Fatih Sultan Mehmete tleri....... Grnl k GLHAN 25 iir / Darendeye Bal.................. Edebiyat / bn-i Sin Hikayesinin Yeni Bir Yazma Nshas..................Yrd.Do.Dr.Doan KAYA 26 Altun Silsile / Necmettin SARIOLU 30 Hce Muhammed Msum (K.S) -II...... Aratrma / Mustafa Rkmn Cel Slste Dr.Sleyman BERK 34 Ortaya Koyduu Yenilikler............... Abdulvahap KOCAMAN 37 iir / Darende linin Gl Hulsi....... Bir Sahabi / Ukkae Bin Muhasin el-Esedi............ Muhammed HALICI 38 brahim AHN Sohbet / Menkbelerle Edeb............ 40 Deneme / Yrd.Do.Dr.Cemil GLSEREN 42 El yisi El in Bir Deneme............ Ahlk / Musa TEKTA Bir Sofrann Etrafnda db Halkas... 44 Tasavvuf / Mustafa TOPRAK Kuranda nabe.......................... 48 Hatra Fotoraflar ve Basndan Belgelerle Es-Seyyid Osman Hulsi Efendi......... 50 Sdka SARI Mutfaktan / Lokum....................... 52 k KELM iir / Gl Gzel Darendenin.......... 52 Hasan li GKSOY Kltr / Yaayan Sheyl nver......... 53 yk / Raziye SALAM Bir Ayrlk yks Dilra Hanm......... 56 Hanmlara zel / Nuran ZDEN Kaynvalide Hogrs................... 58 Tomurcuklar / Kevser BK ocukta Dil Geliimi...................... 60 Bekir NCE Sizden Gelenler / Neler Oluyor Yollara?. 63

ki Ayda Bir Yaynlanr

ISSN:1302-0803

YIL:9 SAYI:38 MAYIS - HAZRAN 2002

ES-SEYYD OSMAN HULS EFEND VAKFI ADINA MTYAZ SAHB
A.emsettin ATE

GENEL YAYIN YNETMEN

A.Tacettin ATE

YAZI LERNDEN MESUL MDR

Av. Haki DEMR

24

REKLAM ve HALKLA LKLER

Ahmet KARACA - Adem KOZANOLU Yusuf MUTLU - brahim GKMEE Hulusi GLSEREN - Ali AYDOAN Ali GENCAL - Mehmet EN

KAPAK
Ravza-i Mutahhara / Medine

38

AJANS S B / Darende Tel:615 17 55 SB

GRAFK - TASARIM
Aslan TEKTA

TEKNK YAPIM

YAZIMA ADRES
Zaviye Mah. Hac Hulsi Efendi Cad. No:71 44700 Darende / MALATYA Tel:(422) 615 15 00 Fax:(422) 615 28 79 http/www.eshev.com

A.Tacettin Ate TEMSLCLKLER

ADANA (322) 457 66 54 - AMASYA (358) 218 20 28 - ANKARA (542) 453 79 18 ALANYA (242) 511 11 43 - BURSA (224) 254 53 26 - AYCUMA (372) 615 19 21 G.ANTEP (342) 234 21 45 - GLCK (262) 413 22 67 - DENZL (258) 372 11 66 STANBUL (216) 472 08 92 - ZMR (535) 616 95 93 - SKENDERUN (326) 615 73 56 KAYSER (352) 221 00 26 - K.MARA (344) 221 98 99 - ELBSTAN (532) 572 50 47 KARABK (370) 412 38 23 - KARAMAN (338) 214 57 04 - KONYA (332) 251 83 00 EREL (332) 713 01 71 - ILGIN (332) 882 73 64 - KARAPINAR (332) 755 21 11 MALATYA (536) 437 58 50 - MERSN (324) 320 06 11 - OSMANYE (322) 812 78 21 SAKARYA (264) 274 34 38 - SAMSUN (362) 431 44 55 - SVAS (346) 224 53 08 TOKAT (356) 212 24 63 - TURHAL (356) 275 80 07 - ZONGULDAK (378) 251 48 31

BASIM-YAYIM-DAITIM-PAZARLAMA
Somuncu Baba Basn-Yayn Tic.San.Ltd.ti.

53

DAITIM
Yay-Sat

RENK AYRIM - FLM IKI

Bizim Repro (312) 231 26 72

BASKI
Poyraz Ofset (312) 384 19 42 Dergide Yaynlanan Yazlardan Yazarlar Mesuldr Kaynak Gsterilerek ktibas Edilebilir.

60

Somuncu Baba

ieklerin Ba Gl'dr
Ahmet emsettin ATE
Gl deyince aklma, sen gelirsin Efendim. Gl mevsimi mevsimlerin en gzeli, baharn mutusudur. Sabhn seherinde, n ezberinde, gl zikri vardr. Gln muhabbeti gnlde en derinde. Gl aar yanaklarda pembe pembe, gl renkli bulutlarla gl yaar zerimize. Gl sevintir, gl nee. Krmzlk yarar gl ile atee. Gl seni temsil eder, sen deil misin gl-ter. Gl am bahelerde blbl ter. Gl kokusunu hissedince sen dersin aklma. Senden ald kokuyu leme yayar, bunu ancak k mizallar duyar. Gln hatrna dikene katlanlr. Kat kat am yaprayla gl olur ieklere sultan. Ba, emeni, gleni ssleyen gldr. Seher vaktinde sab yelinin dokunuu goncay atrr, etrafa muhabbet satrr. Yapraklarnn arasndaki gzel kokuyu dalga dalga civarna yayar rzgr. Ravzann gl kokusunu duyarz sevgili yr. n srda gldr, "ieklerin ba gl'dr..." Gl anlatmak ve tarif etmek kelimelerin ii deildir. nk onun gzellii tarife smayacak kadar byktr. Gl, Hazreti Muhammed (S.A.V) Efendimizi temsil etmektedir. Gl sevgili tipinin en ak ifade eklidir. Gln krmz rengini olan blbln kanndan aldna inanlr. "Gl ile diken" iyilik ve ktlk, kolay ile zor, dost ile dman ztlklarn ifade eder. Gln yapra, fidan ve ve dallar incelik ve zerafet zelliklerinin temsilidir. Utanga insanlarn yznn kzarmas dolaysyla gl, hay duygusunun da semboldr. Gl ayn zamanda cennet ieidir. brahim Peygamber atee atldnda dt yer gl bahesine dnmtr. Beir Ayvazolu "Gller Kitab"nda, gl deiik ynleriyle anlatmaktadr. yle ki; Gl, tasavvuf sembolizmde ilah gzellii ifade ettii gibi, Allah'n sevgilisi Muhammed'i (habbullah) de temsil etmektedir. Peygamber ve gl sevgisi, gl eklinde Hilye-i erifler yaplmasna da yol amtr. Verd-i Muhammedi yahut Gl-i Muhammed denen bu ilgi ekici kompozisySomuncu Baba

Cubriye'nin ad okunur. Gl-i Muhammedi'nin dier ksmlanda da Ashab-i Kehf in adlaryla drt halifenin zellikleri kaydedilmitir. Mevln hazretleri gnl gl bahesine benzetiyor. Gnldeki gzelliklerin dnyaya, toprak zerine yansm ekillerinde gl motifi olarak ortaya ktn sylyor. Gnl gzellii olmayanlarn glden de, gl bahesinden de bir ey anlamayacan belirtiyor. Mevln Hazretlerinin gl ile ilgili bir hikyesi de yledir. Mevln bir gn ban cms'in dizine koyup koyu bir can sohbetine dalmt. Ei Kira Hatun ne konutuklarn merak ederek kulan kapnn deliine dayad. Tam o srada evin duvarnn birdenbire aldn ve alt heybetli adamn ieri girip selam, verdikten sonra yeri ptklerini grd. Alt heybetli adam Mevln'nn nne bir demet gl braktlar ve hi konumadan geldikleri gibi kp gittiler. Kira Hatun hayretler iinde kalmt. Mevln bir sre sonra, korumas iin bu glleri ona verdi. Fakat Kira Hatun merakn yenemeyerek gllerden birka yapra hizmetisiyle attarlara gnderdi. Nereden geldiini ve adlarnn ne olduunu renmek istiyordu. Attarlar, "Bu k gn bu garip gl nereden gelmi?" diyerek aakaldlar. Aralarnda bulunan erefeddin adl Hintli bir tacir, bu gln Hindistan gl olduunu, zellikle Serendip civarnda yetitiini syledi. Hizmeti, gl yapraklarn alp eve dnd ve duyduklarn Kira Hatun'a anlatt. O srada ieri giren Mevln, eine yle dedi: "O gl demetini bakasna gsterme. nk Hindistan'n kutuplar ve kutsal rem bann bahvanlar onu can diman ve gzn kuvvetlendirsin diye gndermiler". Kira Hatun bu glleri son nefesine kadar saklam, sadece yapraklarndan birkan Mevln'nn izniyle Grc Hatun'a vermi. Kimin gz arsa bu gl yapraklarn srnce o anda iyileirmi. Kokusu ve rengi yllar boyunca hi deimemi, hep yle taze kalm. Tasavvufi sembolizimde gonca halindeki gln vahdeti, alm gln kesreti ifade etmesine karlk glen gnl akln yahut kirinden, pasndan temizlenerek ilh gzelliin yansmasna

Bayaz

hazr hale gelmi kalbi ifade eder. Rivayete gre Hz. Ali (R.A) son nefesini vermeden nce Selman Frsi'den bir deste gl istemi ve getirilen bu glleri kokladktan sonra ruhunu Hakk'a teslim etmitir. Gl, ilah gzellik, gnl gznn almas, peygamberin gl sevgisi, Hazrcti Ali'nin son nefesini vermeden koklad deste gl gibi, din ve tasavvufi motiflerle rlm bir simgedir. Gl neslinden Es-Seyyid Osman Hulsi Efendi'nin bir iiriyle gl faslnn bu yapran glce aalm. Karanfiller ttsn dursun, ieklerin ba gl'dr. Blblleri tsn dursun, Gzlerimin ya gl'dr. Somuncu Baba'nn ili, Taze aar gonca gl. Banda ter blbl, Kokar da ta gl'dr. Huls sulbmz el-Hakk, Resuln line mlhak. Altun silsilenin mutlak, Hep kavmi karda gl'dr.

onlarda, dal ve yapraklar ortasnda alm tek gln zerinde Muhammed yazs, yapraklarda da Ali, Hasan, Hseyin, Fatma (l-i aba) ve cennetle mjdelenenler (aere-i mbeere) okunurdu. Prof. Dr. Beyhan Karamaral, bir makalesinde Berlin Staatsbibliothek'teki bir yazmada yer alan ve "Gl-i Muhammed" denen hilyelerden sz etmitir. Bu hilyelerden birinde, gln ve goncalarnn tayapraklar, pembenin krmzya varan koyu tonlar ve beyaza doru alan ak tonlaryla glgelendirilmitir. Dallarla gvde koyu yeil renktedir. Gln zerine altn hatla unlar yazlmtr: "Kim peygamber efendimizi vasfetmeye kalkarsa yle desin: Ne ar uzun, ne de ksa idi, ne toplu ne de zayf idi. nsanlarn en gzeliydi. Siyah iri gzl idi." Gln yapraklar zerine de peygamberin elerinin adlar yazldr: En utaki yaprakta Hatice-i Kbra, Aie-i Sadka, bu yapran altnda solda Sevde, Hafsa, mm Seleme ve mm Habibe adlar yer alr. Onun altndaki yaprakta Sebe, sada en u taraftakinin altnda Zeynep binti Cahi, Zeynep binti Harime ve Meymune bulunmaktadr. Alttaki tek yaprak zerinde de

Mays-Haziran 2002

Mays-Haziran 2002

Somuncu Baba

gl yzl insan gl kokulu insan

Hz. Muhammed
Prof. Dr. Mehmet Emin Ay
Bahar gzelliklerin mjdecisidir ve tm gzellikler baharla birlikte yzn gsterir. Kar sular eriyip nehirler olur alar. Aalar ve bitkiler, birbirinden gzel iekler aar. Kular kendi dillerince Allah' tesbih ederek cvl cvl ter. Ama farknda msnz bilmem, son birka yldr baharlar bir baka gzel oluyor artk... Niin son yllarda bahar aylar bir baka gzel... Niin insanlar birbirine gl hediye ediyor? Niin birtakm programlar dzenleniyor? Niin gnllerimize huzur ve srur veren saatler yayoruz? Evet, niin btn bunlar? Ve niin baharlar gzel? nk Allah'n en Sevgili kulu ve Habibi, Gnllerin Tabibi, dknlerin kanad, yetimlerin Sahibi, iki cihan Sultan, gl yzl insan ve gl kokulu Peygamber, Hz. brahim'in duas, Hz. Amine'nin Mustafa's, ismi semada Ahmed olarak yazlan Hz.Muhammed (sav) yad ediliyor son birka yln baharlarnda... Biliniz ki, bu yapmaya altmz, sadece bizim deil, semada meleklerin, gkte feleklerin ve yeryznde tm varlklarn yaptklar eyler... ve Bilirsiniz ki, melekleriyle birlikte Allahu Teala ve gelmi gemi btn peygamberler, sevgili Peygamberimize salat selam okuyarak, onun erefini ve deerini yceltiyorlar... Biliniz ki, ister fert, isterse toplu olarak, onu andnz, ona salat selam okuduunuz her an, Allah'n rahmetine, merhametine ve rzasna, Peygamberimizin de efaatine hak kazanyorsunuz. Biliniz ki, onun ak ve muhabbetiyle geirdiimiz dakikalar, okuduumuz salat- selamlar ve dkebiliyorsak eer, gzyalarmz, amel defterimizde prl prl parlayan bir salih amel ve gzel bir ibadet olarak yazlacaktr inaallah... Malumunuz, yeni bir yzyln ikinci ylndayz. Zaman getike slam'n gzellii daha da artyor. Ayn ekilde, alar getike, alar st bir zellie sahip olan slam'n peygamberi Hz.Muhammed (sav) in de deeri, ycelii artyor. Geen zaman, onun sevgisinden bir eyler eksilteceine daha da artryor. nsanlar onu tandka daha ok seviyor, sevdike ona hayran oluyor ve balanyorlar. nk onun sevgisini kalplere Allah yerletiriyor da onun iin... O, tabir yerindeyse, aldka kokusu etrafa yaylan bir gl misli, tanndka kendisine meftun olunan bir sevgilidir... Kim bilir, belki de medeniyetimizde, gln Hz.Peygamber (s.a.v)'in sembol olmasnn bylesi bir izah vardr. Krmz bir glden, "Gl-i Muhammed" diye bahseden, yazd vg dolu na'tine "Gl-i Ruhsar" adn veren, onu bir gle, kendisini de geceler boyunca hasretiyle yanp tutuan bir blble benzeten, ak dolu ecdadmz anmadan gemeyelim ve sz bir Peygamber ana brakalm
(S.A.V)

Aslnda 14 asrdr Hz.Peygamber anlatlyor insanlara... Onu, nce Rabbimiz anlatt tm insanla... Buyurdu ki: "Ey Habibim! Biz seni

Gl-i ruhsarna meftun olanlar phesiz sensiz Ne mlk mal cah ister ne de zevk u safa ister Nola bir kerre ad olsam cemal-i ba kemalinle Ki kemter bendeniz Es'ad sana olmak feda ister...

btn alemlere bir rahmet vesilesi olarak gnderdik." "Ey Habibim! phe yok ki Sen stn bir ahlaka sahipsin." "Ey Habibim! Biz seni doruyu syleyen bir ahit, bir mjdeci, bir uyarc, Allah'a aran bir daveti ve parlak bir kandil olarak gnderdik." Sonra Ashab- Kiram'n iindeki aklar bize Onu anlatmaya devam ettiler. Mesela, sahabilerden air Hassan b.Sabit diyordu ki, "Ben szlerimle Peygamberimizi methediyor deilim. Aksine Onu andm iin benim szlerim deer kazanyor." Ardndan Onu anlatan Kaside-i Brde yazld ve yzyllardr slam corafyasnda okunup duruyor. Byk Trk airi Fuzuli, Hz.Peygamber'e olan sevgisini, hasretini anlatt "Su Kasidesi"ni yazdnda yle diyordu: "Onun elini pmek arzusuyla buna kavuamadan lrsem dostlar!... Ne olur topramdan bir testi yapn ve onunla peygamberimize su ikram edin. Bylece hi olmazsa topram onun dudana desin, ben de Peygamberimize kavumu olaym"... Burada, Arifler Sultan Hz.Mevlana'dan bahsetmeden gemek olmaz. O da yle diyordu: "Ben u can tadm srece Kur'an n klesiyim. Ben Hz.Muhammed'in yolunun tozuyum, trabym ve ben Onun klesiyim. Ya Rabbi bana yerle gk aras byklnde bir az ver ki ben tm insanlara Peygamberimi anlatp duraym." Peki ya Hak a Yunus Emre? Her biri asrlardr Anadolu'da ve Balkanlarda sylenegelen pek ok ilahisinde Yunus Emre, Peygamberimizi konuk eder szlerine... Canm kurban olsun senin yoluna Ad gzel kendi gzel Muhammed Gel efaat eyle kemter kuluna Ad gzel kendi gzel Muhammed

Dilerseniz imdi, sz merhum M. Akif'in, msralarna brakalm. Dnya neye sahipse onun vergisidir hep Medyn ona cemiyyeti, medyn ona ferdi. Medyndur o ma'sma btn beeriyyet Ya Rab bizi maherde bu ikrar ile haret. te byle deerli okuyucularm. Nice airler, Peygamberimizi anlatmak iin Na'tler, Mevlidler, Miraciyeler, emailler yazmlar ve O yce ahsiyeti bizlere tantmaya, anlatmaya almlardr. Gelin imdi Onu kendimize rnek almamz isteyen Yce Mevla'mzn emrine uyarak bir nebze Onun ahlakndan bahsedelim. Hz.Peygamber (sav) her ynyle incelenebilecek gzellikte bir hayata sahiptir. Peygamberlik gibi ulvi bir vazifenin yannda, devlet adaml, retmenlik, aile reislii vb. ynlerden de esiz gzellikte bir "rnek insan"... Onu "en gzel ekilde eiten" (terbiye eden) Allah Teala, belki bundan dolaydr ki, bize onu "en gzel" rnek olarak sunmutur. imdi sizlere bu en gzel rnek insann hayatndan kesitler sunalm O hereyden nce Rabbine kar "en gzel kul" olmaya alyordu ve yle de oldu... Bu sebeple nce onun bu gzel kulluundan bahsedelim. Geceleri scak yatan terkederek kalkar, uzun uzun namaz klard. Bazen secdeleri ylesine uzard ki Hz.Aie validemiz, Onun ruhunu teslim ettii endiesine kaplarak srtna kulak verip nefes alp almadn kontrol etme ihtiyacn duyard. Bir gece yine uzun namazlardan sonra mbarek ayaklarnn itiini grnce dayanamayarak sordu: Ey Allah'n Resul! gelmi ve gemi btn gnahlarn affettiini Allah sana bildirmedi mi? Neden kendini bu kadar yoruyorsun? Peygamberimizin cevab ise
Mays-Haziran 2002

Kapak

Somuncu Baba

Mays-Haziran 2002

Somuncu Baba

ancak bir "gzel kul"un cevab gibi olacakt: "Bana bunca nimetler baheden Rabbime kar kreden bir kul olmayaym m Ey Aie!...." Bu denli gzel kul olan bir peygamberin bir baka gzellii daha vard: Bitmeyen tkenmeyen sevgi.... Onun sevgisinin yceliini bireyle izah etmek istiyorum. Onun ayrc vasf, Habibullah oluudur. Yani Allah'n en sevgili kulu, en sevdii insan, uruna btn kainat yaratt ahsiyet... Her peygamberin ayrc bir vasf vardr. Bilindii gibi, Peygamberler, Allah Tel tarafndan hidayete ulatran rehberler olarak gnderilen ve kendilerinde stn zek, doru szllk, gvenilir olmak, gnah ilememek gibi zellikler bulunan, yce insanlardr. Bu zellikleri itibariyle btn peygamberler, ayn vasflar tayan ve vahyin gzetiminde olan mstesna ahsiyetlerdir. Bununla beraber, onlarn her birine, Allah Tel farkl ayrcalklar da ltfetmitir. ledii gnahtan sonra Allah kendisini affedip temizledii iin Hz.Adem, Safiyyullah; nsanlara iyilii ve ikramlarndan dolay Allah'n dostluunu kazand iin Hz.brahim, Halilullah; Allah yolunda cann feda etmeye hazr olduu iin Hz.smail, Zebhullah;
Somuncu Baba

Tur danda Allah Tel ile konutuu iin Hz.Musa, Kelmullah; ve Allah Tel'nn bir mucizesi olarak babasz dnyaya geldii iin Hz. sa, Rhullah (asm) olarak bilinirler. Son peygamber olan ve "alemlere rahmet" olarak gnderilen Hz.Muhammed (sav) ise Habbullah olarak tavsif edilmektedir. Bu ise, Alemlerin Rabbi ve hereyin yaratcs olduu gibi, sevginin de yegne ve gerek kayna olan Allah Tel'nn, sonsuz ve snrsz, ezeli ve ebedi sevgisine, muhabbetine mazhar olmak anlamna gelmektedir. Burada Seven, hereyin mliki ve sahibi, Sevilen ise hereyin uruna yaratld bir deerli ve aziz peygamber Bu nedenle, Allah Tel ile Sevgili Peygamberimiz arasndaki sevgide bylesi bir ezeli ve ebedi bir ba vardr ve ite bu badan dolaydr ki, Hz.Muhammed'i bilmeden, tanmadan ve sevmeden, "sevgi ba"nn ezeli sahibi olan Allah Tel'ya yaknlk mmkn olamaz. airin diliyle, "Sen ruhunu Allah'a, elini mmetine verdin..." te bylesi bir sevgi kaynann sahibi olan Hz.Peygamber, kelimenin tam anlamyla bir sevgi pnar olup insanla akmtr. Onun sevgisi Rabbinden gelip insanla giden bir pnar... ama O, kaynan hibir zaman unutmam. Rabbine gerekten ak olmu bir peygamber. Bunun iin geceler, insanlar uyurken, o kalkarak uzun uzun secdelerle namazlar klm, niyazlar etmi Mevla'ya... bu sebeple, Rabbi iin dkt gzyalar yastn slatm... Bunun iin, hayatnn son demlerinde Hz.Cebrail gelerek, "Ya Resulallah! Her peygambere yaplan teklif sana da yaplyor ve deniliyor ki dilerse mr bahedeyim daha uzun yaasn." Bu teklife Sevgili Peygamberimizin cevab yle oldu ve ehadet parman semaya doru kaldrarak hafif bir sesle yle dedi. "Hayr ben sadece O yce Dost'a, ben Rabbime kavumak istiyorum..." te rabbini bylesine seven bir peygamber, ayn zamanda tm insanl da engin bir sevgiyle sevmi, onlarn Alemlerin Rabbi olan Allah'n kulu olmasn istemiti. Kymetli okuyucularm. Onun sevgisi sadece insanlara deil hayvanlara bitkilere ve hatta cansz bildiimiz varlklara kadar uzanyordu. Bir hadisinde yle diyordu yce Resul: "Uhud bizi, biz de Uhud'u severiz." Uhud'un kaya ve toprak ktlesi, bir da olduunu

dnrseniz, onun sevgisindeki ycelii de anlam olursunuz. Onun sevgisi, sevgilerin en gzeli, sevdas ise en ak sevda idi... onun sevdasna kara bulamam, esiz gzellikteki sevgisi kara sevdaya dnmemiti. Bu se-beple nice skntlara tahamml etmi, nice zorluklara gs germiti. Bir ideal uruna... kendisine verilen kulluk ve peygamberlik vazifesini en mkemmel ekilde yerine getirmek ideali uruna... Onun mmetine olan sevgisinin yceliini bizlere Allah Teala yle anlatr: "Andolsun ki, size iinizden yle bir peygamber gelmitir ki, sizin zerinize titreyen, skntya uramanz, Onu ok zen, size kar ok efkatli ve merhametli bir peygamberdir" Bir air, Hz.Peygamber (s.a.v)'in mmetine olan sevgisinin, veladetiyle birlikte onda grlen bir zellik olduunu yle dile getirir: "Seyreyleyip yandm mh-cemlini Nur kundak iinde yatar Muhammed Daha tfl iken, mmetin diler Nur kundak iinde yatar Muhammed" Sleyman elebi ise edebi slubla, Hz.Amine'nin dilinden bu olay yle aktarmaktadr. "Kulam azna verdim dinledim, Syledii sz ol dem anladm. Der ki, Ey Mevl, yzm tuttum sana Ya lahi, mmetim ver-gil bana" Bu szler Sevgili Peygamberimizin (s.a.v) dnyaya gelir gelmez mmetine sahip ktnn, mmetini dndnn edebi sanatla rl ifadeleridir. Hz.Peygamberin hayatnn son demlerindeki u niyazn da mmetine olan sevgisinin en byk tecellisi olarak grebiliriz. "Ya Rabbi!... u sekert- mevt (lm sarholuu) ne ar bir eydir...mmetim bu skntya dayanamaz. Sen, onlarn ekecei sknty bende tecelli ettir; ki mmetim bu sknty yaamasn!"... te bylesi bir muhabbete sahip olan sevgili Peygamberimizde bir zellik daha var ki, onu da bu sevgi enginlii ile aklamak mmkndr. O vefakarln zirvesindeki insandr... Vefakrlk, onun ftratnda, hamurunda vardr. Bu, sonradan kazanlm bir ey de deildir. te aada aktaracamz hadiseyi bu gzle deerlendirmek gerekir. Hereyin maddeye indirgendii, vefaszln alp ban yrd u khne zamann, almas gereken nice ibretler var bu hadisde, varn karar

siz verin... Asr- Seadet'in, insanlara mutluluk bahettii gzel gnleri... Bir gn Hz.Peygamber'in (sav) kaps alnr. Gelen yal bir kadndr. Hz.Peygamber (sav) onu grnce yznde byk bir sevin iareti gzlenir. Hemen ieriye buyur edilir ve Hz. Peygamber (sav) geleneklere gre, deerli misafirler iin yaplan bir ilemi yapar; mbarek srtndaki hrkasn karp yere serer ve gelen misafiri onun zerine oturtur. Ksa ziyareti esnasnda hl-hatr sorulan bu yal misafire, muhabbetle ikramlarda bulunan Hz.Peygamber (sav), bir mddet sonra memnuniyeti yznden okunan misafirini yine gler yzle yolcu eder. Onun, daha nce grmedikleri bu yal kadna, bu denli ilgisini ve ikramn merak ederek "kim olduunu" soran Hz.Aie'ye Hz.Peygamber'in cevab ok anlamldr: "O yal kadn, Hatice'nin ok sevdii yakn bir arkadayd..." Hz.Hatice (ra) vefat edeli yllar olmasna ramen,
Mays-Haziran 2002

Mays-Haziran 2002

Somuncu Baba

Hz.Peygamber'in, onun hatrasna duyduu saygy ve ona olan sevgisinden dolay, hayatta kalan arkadalarna gsterdii bu alkay, sadece bir ey izah edebilir: Vefa duygusu... Dilerseniz biraz da bu gl yzl insann, gl kokulu Peygamberin gnlk hayatndan kesitler aktaralm sizlere... Gecelerini ibadetle geiren Peygamberimiz, gnlk yaantsnda sradan bir insan gibiydi... Alakgnllyd. Fakirlerin sofrasnda bulunmaktan yana rahatszlk duymaz, yoksullara, dul ve yetimlere kol kanat gererdi... Kendisine sunulan hediyeleri kabul eder, karlnda fazlasyla mukabelede bulunurdu. Dnyaya nem vermeden yaamt. Bir gn zerine yatp uzand hurma lifinin, vcudunda derin izler braktn gren Hz.mer, bu duruma dayanamayarak alam ve yle demiti. "Msaade ediniz size bir dek alalm. Bakn, vcudunuzda izler olumu. Bizans'n Kayser'leri, ran'n Kisra'lar zevk u safa iinde yaarken Allah'n Rasulnn bu ekilde yaamasna dayanamyorum." Bu samimi szler zerine Sevgili Peygamber: "Ya mer! stemez misin dnya onlarn ahiret de bizim olsun..."
Somuncu Baba

Daha peygamberlik grevi verilmeden nce bile drstl ve doru szll ile insanlar arasnda gvenilir kimse anlamna gelen "el-emin" lakabyla tannmt. O, Allah Teala'nn "Ey Habibim! Emrolunduun gibi dosdoru ol!" ayetine son derece zen gstermekteydi. Ticaret yapt zamanlar, herkes ona gvenir mallarn emanet brakrd. Mekke'den Medine'ye hicret edecei gece birou belki de kendisi ldrmeye azmetmi insanlarn emanetlerini tek tek Hz.Ali'ye teslim etmi ve ertesi gn sahiplerine vermesini tembihlemiti.... O, drst bir tccarn, ahiret hayatnda peygamberlerle birlikte bulunaca mjdesini veriyordu. Kendisi bu derece drst olan Sevgili Peygamberimiz, biz mmetine de unu tavsiye ediyordu: "Doruluk insan iyilie iyilik de cennete gtrr. Yalanclk ise ktle ve ktlk te cehenneme gtrr." Aile hayatnda elerine kar son derece anlayla, sevgi ve efkatle davranan Sevgili Peygamberimiz, "En hayrlnz, ev halkna kar en iyi davrananlarnzdr" buyurmak suretiyle biz mmetlerine ailenin birlii, dirlii ve dzeni iin almamz gereken tavr ortaya koymutur. Ev ilerinde hanmlarna yardm eden Sevgili Peygamberimiz, gerektiinde skklerini kendisi diker, ayakkablarn tamir eder ve bizzat elleriyle st saard. Kz ocuklarna deer vermeyen cahiliye arap toplumunda yetien insanlar, onun telkinleri ve bizzat Sevgili kzlarna ve kz torunlarna gsterdii ilgi ile bu kt huyunu terketmeye balamt. Sevgili Peygamberimizin, ok sevdii ve deer verdii kz Hz. Fatma geldiinde onu ayakta karlayarak alnndan ptn ve srtndaki hrkay yere sererek kzn oturttuunu bize ulatran bilgiler, belki de dnyann en anlaml sevgiyi yaayan baba-kz rneini aktaryorlard. ocuklarn, torunlarn ve nihayet btn ocuklar ok sevdiini ve onlara eitli ekillerle deer verdiini, nemsediini grdmz Sevgili Peygamberimiz, adeta ocuklarla ocuklaacak derece alakgnlllk gstererek onlar sevindirmeye alrd. Dahas hibir ocuun alamasna dayanamaz, mutlaka onu teskin ederdi. Bir sabah namaznda Peygamberimiz ilk rekatta altm ayetlik uzun bir sure okumutu. Ancak ikinci rekatta ayetle namaz bitirdi. Bunun sebebini soranlara ise cevab ok anlamly-

"Kklerimize efkat gstermeyen ve byklerimizin hatrn saymayan, kymetini bilmeyen, bizden deildir."
Hadis-i

d: "Bir ocuk alamas duydum. Annesine sknt vermeyeyim diye namaz ksa tuttum...." Asr- Saadet pekok sahabi ocuun Peygam-berimizle yaanm birok ilgi ekici hatrasna sahne olmutur. Sevgili Peygamberimizin en ok deer verdii kesimlerin banda genler gelmekteydi. Ebu Cehiller, Ebu Leheb gibiler Sevgili Peygamberimize trl eziyetler yaparken, Mekke'nin erefli genleri slam'a gnl veriyorlard. Hz.Ali, Mus'ab b.Umeyr, Zeyd b.Sabit, Muaz b.Cebel ve daha nice genler, Peygamber Efendimizin kendilerine deer vermesiyle her biri ilenmi birer mcevher olmular ve slam dininin ycelmesinde rol oynamlardr. Peygamberimiz bir hadisinde yle buyurmaktayd: "Kyamet gnnde maher meydannda yedi snf insan vardr ki bunlar Allah'n rahmet glgesi altndadr. Bunlardan biri de ibadetle, Allah'a kullukla byyp serpilen genlerdir." Yani ocukken balad ibadetleri genlik anda terk etmeden genliini ibadetle ssleyenlerdir. Genlere ve genlie bu denli nem veren Sevgili Peygamberimiz, genliin sona erdii ve yallk dnemini yaayan insanlara gereken deeri vermitir. Baknz bir hadisinde yle buyuruyor: "Kklerimize efkat gstermeyen ve byklerimizin hatrn saymayan, kymetini bilmeyen bizden deildir." Yine bir baka hadisinde "Anne babasndan herhangi birinin yallk dnemine ulap ta onlarn rzasn alarak cenneti kazanmay baaramayanlara yazklar olsun" uyarsnda bulunarak hem anne babaya ilgi ve hrmete, hem de yallarn nemine dikkat ekmitir. Sevgili Peygamberimizin "Gzel Ahlak"n temsil eden gl bahesinden sizlere gl demetleri sunmaya altk. Bu rnekler ve szler hepsi yaanm hadiselerdir. Ve bunlar, hayat en ince detaylaryla bilinen tek peygamber olan Son

Peygamber Hz.Muhammed (sav)'in hayatndan kesitlerdi. Szlerimin sonunda Yce Allah'n ve Resulnn bizler iin nemli u iki tavsiyesini aktarmak istiyorum sizlere.... Al-i mran suresinin 31. ayetinde yle buyrulur: "Ey Habibim! De ki, eer Allah' seviyorsanz, bana tbi olun, bana uyun ki, Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz balasn". Sevgili Peygamberimiz de u tavsiyede bulunuyorlar: "Mmin sever ve sevilir. Dost olur ve kendisiyle dostluk kurulur. Sevmeyen ve sevilmeyen kimsede hayr yoktur. "Allah iin sevdiiniz kimselerin saysn oaltn. nk onlar belki de size kyamet gnnde efaat ederler Allah Tel cmlemizi kendisinin ve Yce Peygamberinin sevgisine ulaan bahtiyar kullarndan eylesin Binlerce salat, gllerle selam Onun zerine olsun...

10

Mays-Haziran 2002

Mays-Haziran 2002

11

Somuncu Baba

20. Asra Damgasn Vuran Bir Sima

ES SEYYD OSMAN HULUS EFEND

Resul KESENCEL

rk Milletinin ayakta kalmasn salayan dinamikler vardr. Tarih boyunca bu dinamiklerin temellerini maneviyat erenleri oluturmutur. Deiik zaman ve artlarda ortaya kan bu ahslar toplumlar; iyilie, aydnla, gzellie ve kurtulua gtrmlerdir. Bir olan Allah'a, Kurana ve onun Peygamberine inanan milletimizin barndan kan ve kendiyle iftihar ettiimiz; Hoca Ahmet Yesevi, Mevlana, Somuncu Baba, Yunus Emre, Hac Bayram- Veli, Akemseddin gibi erenlerin bulunduu maneviyat kervan asrlar boyu yol almaya devam etmi ve devam edecektir. te bu kervann son halkalarndan biriside bir ulvi kii, bir emre kii, bir li kii, bir eren, Hz Peygamber (s.a.v) neslinden ve Somuncu Baba slalesinden Es-Seyyid Osman Hulusi Efendi'dir. Yapm olduu iler ve yazm olduu eserler asrmza k tutmu, etrafn aydnlatm mkemmel bir rnek olmutur.1
Mays-Haziran 2002

Osman Hulusi Efendi, XII. yzylda Hoca Ahmet Yesevi ile balayp daha sonra Yunus Emre, Eref olu Rumi, Niyazi Msr, Aziz Mahmud Hdai, Ahmet Kuddusi gibi isimlerle devam eden Tasavvuf Trk iirinin XX. yzyldaki nemli bir temsilcisidir. Hakikata giden yolda vecd, evk ve uhud halinde yaadklarn ve grdklerini bir tarafyla klasik gelenee, dier taraftan irad edici tarz ile n planda tutan bir disiplin iinde iir dzlemine karmtr. Tasavvufi Trk Edebiyat erevesinde ilahi ak ile yazd iirlerini "Divan- Hulus-i Darendevi" ad altnda bir arada toplamtr. Osman Hulusi Efendi Divanda daha ok aruz veznini kullanm, hece vezniyle de iirlerini yazmtr. Bu ekilde hem Fuzuli ltyle Divan iiri yazarken hem de Yunus Emre ltyle herkesin anlayaca lde iirlerini kaleme almtr. iirlerindeki esas gayesi insanlar irad etmektir. iirlerini tasavvufi derinlik, manevi nee insanlar hayra ve doruya yneltme amacyla her trl sanat kaygsndan uzak olarak yazmtr. Osman Hulusi Efendinin dier bir eseri "Mektbat- Hulsi-i Darendevi" dir. eitli ahslara yazd mektuplardan oluan ierisinde iirlerinde yer ald Osmanlca bir eserdir. Nasihatnme zellii tayan bu mektuplarda insan- kmil olma unsuru ilenirken muhtelif konulara tasavvufi adan baklmak suretiyle sosyal hayattaki davranlar hususunda tler verilmitir. Mektuplarnda zaman zaman ayet ve hadislerle telmihlerde bulunmu, veya tercmelerini alm; Sd, Molla Cmi ve Mevlna gibi byklerin szlerine yer vermitir. Bylelikle onun nazm da didaktik bir slup kulland grlr. Osman Hulusi Efendi mektuplarnn bir ksmn mensur bazlarn manzum, bir ounu da manzum-mensur karm eklinde yazmtr. Onun mektuplarndaki neve baktmzda sanki

Hayatnn her adm ve an Kurandan bir gezinti, snnetten bir tablo olmu, hayatn yaratcnn istei gibi bir kul olmaa vakfetmi, bunda daha ok baarl olmu, 20. asra damgasn vurmutur.

bir Osmanl dnemi hitab ile karlayoruz. Mektuplarndaki manzumelere baktmzda gayet sde bir dilde yazlm, ou kez konuma lisanyla kaleme alm mesnevileri gryoruz. Ancak her iki halde de hikmetli szlerin, nasihat dolu cmlelerin muhatabna nemli mesajlar verdiini gryoruz. Osman Huls Efendi Dvan ve Mektbatnda Hulsi mahlasn kullanmtr.2 rad vazifesinin yan sra sosyal faaliyetleri ve yaptrd eserlerle tannan Osman Hulusi Efendi eyh Hamid-i Veli Cami imam ve hatiplii srasnda yazarak irad etmi olduu hutbeleri "eyh Hamidi Veli Minberinden Hutbeler" ismiyle neredilmitir. Osmanl Trkesiyle yazlm olan bu hutbeler Hulusi Efendi kendine mahsus rik'a el yazsn kullanmtr. Hutbeler akc bir uslubla yazlm konu zenginlii ve muhteva geniliine sahiptir. Hulusi Efendi kada ve kaleme o kadar nem vermi ki yazm olduu hibir kad pe atmam bir yenisini yazd halde bir ncesini saklamtr. Hutbeleri muhteva olarak; sosyal hayat, ahlak, ibadet, dnya, dnya gndemi, yardmlama, kt hallerden uzak durma, ilim, evre, mbarek gnler, insan, slm, slm byklerinin tavsiye ve grleri, vatan, millet, birlik ve beraberlik, anne- baba hakk, ocuk ve sevgi ieriklidir. Bu ise ok ynll ve geni bak asn ispatlarken sosyal hayat ve insana ne kadar ok nem verdiini bizlere kantlamaktadr. Hutbelerini dvd bir ses tonu ile okuyan Osman Hulusi Efendi tm cemaatin dikkatini kendisine younlatrr. nsanlarnda gnllerine hitap ettii iin hutbeleri ok etkileyici olurdu. yleki Allah ve Allah Resulnden bahsederken tm azameti camiyi kaplar hutbeyi dinleyenlerde ise Allah korkusu artar, imanlar kuvvetlendike kuvvetlenirdi. Osman Hulusi Efendinin hogrs, insanlara kar yaklam, li cenapl, ahlak, mteMays-Haziran 2002

Gncel
12

Somuncu Baba

13

Somuncu Baba

vazilik gibi gzel hasletleri insanlar hayranlk ierisinde brakm bir manevi kuvvet ile insanlar kendi etrafnda toplamtr. Hulsi Efendi insanlar doru yola sevketmek iin elinden geleni yapm, tm insanlara faydal olmutur. nsanlarla ok gzel iletiim ve diyalog kurmasn baaran Osman Hulsi Efendi insanlarn derdine ortak olarak, problemlerin zmnde yardmc olmutur. yle ki, Darende ve evresinde meydana gelen gelime, tartma, husumet, kin ve kan davalar gibi problemleri insanlar ona getirmiler. Hulsi Efendi ise bunlara usulne gre zmler bulmutur. Herkes tarafndan ok fazla sevilip sayld iin problem ve honutsuzluklar zmlemitir. Osman Hulsi Efendi bu yaps ile ok sayda insann zerinde derin izler brakmtr. Bu izlerin yansmalarn ise pek ok insanda grmemiz mmkndr. Osman Hulsi Efendi mahluk-u hdaya kar sevgi ve efkat beslerdi. Cami ierisinde
Somuncu Baba

bulunan yenge ve akrepleri ldrmez onlara merhametle muamelede bulunurdu. Kendi cbbesinin boyun blmne kadar yryen akreplere dahi dokunmaz, evresindekilerede dokunmamalarn, zarar vermemelerini sylerdi. Bu olay u kssay hatrlatr. Beyazid-i Bistami (K.S) tehecct namazna kalktnda bir akrep yanna gelir ve bekler (seyreder) bu olay bir ka kez tekrarlanr. Hizmetlilerinden birisi bu akrebi grr ve zarar vermesin diye ldrr. Beyaz id-i Bistami hazretleri "oul o her gece bizimle beraberdi" demek suretiyle yaratlmlara efkatini dile getirir. te Beyazid-i Bistami ve Osman Hulsi Efendinin hal, yaay ve dnceleri bir lambadan kan alev gibi ayndr. Her ikisi de "Yaratlan severiz yaratandan tr" dsturunun ilke edinmi, bunu hayatlarnda uygulamlardr. Osman Hulsi Efendi her ynyle insanlara rnek olmutur. Ahlak, insan sevgisi, mtevazilii, zekas, ilmi, yaay, cmertlii gibi kendisini ok yceltirken, yok olmadan var olunmayacann en gzel eklini hayatnn parlak ve przsz sahifelerin de gstermitir. Hayatnn her adm ve an Kurandan bir gezinti, snnetten bir tablo olmu, hayatn yaratcnn istei gibi bir kul olmaa vakfetmi, bunda daha ok baarl olmu, asrna damgasn vurmutur. Tarihin derinliklerinde yaayan deiik yol ve metotlar uygulayan byk insanlar Mevln Celaleddini Rm, eyh Hmid-i Veli, Yunus Emre, Alaaddini Attar, Hac Bayram Veli, Abdurahman Erzincani, Akemeddin, Hoca Ahmet Yesevi gibi erenler kendi yaadklar asrlara ve gnmze damgalarn vurmulardr. Osman Hulsi Efendi de aynen bu li kiiler gibi hayatn nasl dolu dolu yaanacan tm insanlara gstermi XX.asra damgasn vurmutur. Gelmi ve gelecek zamandaki insanlarnda bu izi ve izleri takip edecei bir realitedir. DPNOTLAR
1-Es-Seyyid Osman Hulsi Efendi Hicri 22 Ramazan 1331/M.12 Austos 1914 tarihinde Pazartesi gn saat 8'de Malatya'nn Darende ilesinde eyhli mahallesinde domutur. Babas eyhzade oullarndan eyh Hamid-i Veli (Somuncu Baba) Camii mam ve Hatibi Hasan Feyzi Efendi, annesi Fatma hanmdr. 2-Osman Hulsi Efendi "Mektubat Hulsi Daredevi" adl eserinin 41. Mektubundaki bir gazelindeki ifadesi u ekildedir. Ey Muhyi sabr eyle bulursun zafer Beyhude emrini eyleme israf Hulsi hasn sil gnl pasn Ehli tecrid olup shan kl saf

Osmanl'nn

Hz.Muhammed Ak
M.smail OLAK
ceddimizin en mmeyyiz vasf ve ir olma hussiyetini kazanmtr. Sz konusu asil duygularn her zaman ve meknda aa vurmay; hatt devlet apnda bir ciddiyet ve duyarlla brmeyi meziyet bilmilerdir. Tarih, bunu zah eden birbirinden muhteem misllerle doludur. Evvel, Osmanl, devlet hline geldikten hemen sonra kurduu asker birlii, O'nun dvsn gttnden tr "Peygamber Oca" pyesiyle onurlandrm; neferini de "Mehmetik" adyla taltif etmitir. Ordusuna verdii isimlerden biri de, "Askir-i Mansre-i Muhammediye"dir. Devletinin baka bir adn ise, Sultan Vahdeddin'in ifadesiyle, "Devlet-i liye-i Muhammediye" koymutur. Ftih'in Methedilen Byk Ak Peygamberimizin akyla yanp tutuan Osmanl Hnkrlarnn banda, belki de Ftih Sultan Mehmed yer alr. yle olmasayd, herhlde asrlar ncesinden Peygamberimizin vg ve mjdesine nil olamazd. O'na kar trifsiz muhabbetini, en gzel biimde stanbul'un Fethi'nde ortaya koymutur. Rumeli Hisar'n, O'nun gzel ismi "Muhammed"in Arapa yazlna gre in ettirmitir. Ftih'in, Peygamberimizin sensna namzed olduunu, fethin gereklemesi iin dile getirdii, u szler ispatlamaya kfidir: "Avn- ilh ve imdd- peygamberi ile beldeyi dman elinden alacaz!" Ftih u drtlkte, ayn hissiytn daha bedi ifadelerle tehir etmektedir: mtisl-i chid u fillah olubdur niyyetim Din-i slm'n mcerred gayretidr gayretim Ey Muhammed mu'cizt- Ahmed'i muhtar ile Umarm glib ola a'd-y dine devletim. Yavuz'un Muhabbeti ve Mukaddes Emnetler Peygamberimize sonsuz hrmet ve muhabbetiyle kendini en ok belli edip, velyet mertebesine ykselerek bunu ikr klan pdiahlardan biri de, Yavuz Sultan Selim'dir. Yavuz Sultan; "Allah rzs iin tm dnyay fethetmek istiyorum!" idealiyle, askerlerini gaz meydanlarnda det bir "Peygamber Ordusu" gibi sevk ve idre etmitir. Ftuhatlarda, Peygamberin rzsn aramasayd; herhalde
Mays-Haziran2002

smanl'nn, temellerindeki en salam harlarn banda, "Peygamber Sevgisi" gelmitir. Osmanl, Peygamber Efendimiz'e (s.a.v.) ve O'nun kutsal beldesine kar, derin muhabbet, hrmet ve sadktini byk bir hassasiyetle muhafaza etmi ve devletinin en muhkem kidelerinden biri hline getirmitir. Bu ruh, yedi iklim kta demeden, asrlar boyunca Osmanl'y arkasndan srklemitir. ly Kelimetullh dvs urunda ftuhatta bulunurken; Osmanl'nn ba hedefleri arasnda hi kukusuz rzy briyi kazanmak kadar Peygamberimizin honutluuna mazhar olmak ta vard. Osmanl Sultanlar, hayatlar boyunca gaz meydanlarnda hep bu ulv gyeyi gzetmi ve bunun efsunuyla hrikalar sergilemilerdir. Hl byleyken, Peygamberimize hrmet ve muhabbet, soylu

14

Mays-Haziran 2002

15

Somuncu Baba

Aratrma

O'nun Halfesi olma ltfuna eriemezdi. Bunu, arpc ve anlaml bir biimde gsteren ey, Yavuz'un u manzum sz olsa gerek: "Ey keremkn- Rasul-i Kibriya Kemterindir bu Selim-i prhat/ Derghndan iltic eyler at el meded ey mden-i nur-i Hud." Reslullah'a besledii esiz ve snrsz sevginin; O'na ve O'nun beldesine trifsiz bir hrmete dntn ise, Yavuz'un u tarih hitb det hikalatrmtr: "Biz, mukaddes yerlerin hkimi deil; hdimiyiz!" Gerekten de, Yavuz'un szlerinde mnsn bulan bu hakkati, Osmanl; kutsal topraklara sancak asmaktan ve vli ad altnda idreci gndermekten hay edip, atad kiilere "Medine Muhafz" nvann vererek, kuru bir sz olmaktan kurtarp fiiliyta dkmtr. Dier taraftan Yavuz, O'ndan mmetine ydigr kalan; hibir kymetle llemeyecek kadar paha biilmez olan "Mukaddes Emnetleri", Topkap Saray'na getirip, Hrka-i Sadet Dairesi'ne koymakla, bizi ereflerin en ycesiyle mftehir yapmtr. Yavuz'un ahsnda ecddmz, Mukaddes Emnetlere verdii emslsiz deeri; onlar dnyadaki hibir eyaya nasip olmayacak lde, tonlarca arlktaki birbirinden kymetli mcevheratla ssleyip mahfaza altna almakla ve nnde, krk hfza durmakszn, asrlardr nbetlee Kur'n tilvet ettirmekle, mutlak srette gstermitir. Kanuni'ye Reslullah'n Emri Cihan hkmdar Kanuni'nin, Efendimize muhabbet ve ball da, ceddininkilerden aa kalr deildi. Kanuni, bunu u altn szlerle billurlatrmtr: Allah Allah diyelim sanca- h ekelim Yryp her yandan arka siphi ekelim. Umarm rehber ola bize Ebu Bekr u mer Ey muhibb yryp arka siphi ekelim. yle ki, Osmanl klasik eserlerinde, Kanuni'nin rysnda Hazreti Peygamberi grd ve kendisine yle emrettii nakledilmektedir: "Belgrad, Rodos ve Badat kalelerini fethedesin; sonra da benim ehri-

mi mr edesin!" I. Ahmed'in Bandaki Sorgu Sultan I. Ahmed'in, dillere destan fili sevgisi ve muhabbet ykl ifadeleri ise, asrlardr ba tc edilmeye; sityile yd edilmeye deer ldedir. Sultan Ahmed, akllara durgunluk ve hayret verecek bir gzel davranta bulunmutur: Sarna taktrd sorgucun iine, Peygamberimizin ayak izinin resmini koydurmu ve zerine de u muhteem drtl yazdrmtr: N'ola tcm gibi bamda gtrsem dim Kadem-i resmini ol Hazret-i h- Rasul'n. Gl-i glizr- nbvvet o kadem shibidir Ahmed durma yzn sr kademine o gln." I.Ahmed, baka bir drtlnde, kalbindeki mull sevgiyi, Gnller Sultan'na, u derun mnlarla arz etmiti: Zt' pk-i Mustafa'ya km Can ile fahr'l verya km. Muksim-i feyz-i nevdr ol erif Menb-i cud atye km. II. Abdlhamid'in Hassasiyeti Hazreti Peygambere ve O'nun dvsna, ceddi Yavuz gibi, en fazla gnl verip, kendini adayan ulu hakanlardan biri de cennet mekn Sultan II. Abdlhamid'dir. Abdlhamid Han, Peygamberimize olan ta'zim ve muhabbetini, O'nun kutsal beldesine hizmetler gtrmekle ve slm Birlii gyesini gerekletirmeye abalamakla, arz- endam ettirmeye almtr. Hicaz blgesiyle mnasebetleri kuvvetlendirmek ve mukaddes topraklarla aradaki mesfeyi kaldrmak niyetiyle yaptrd Hicaz ve Badat Demiryolu, bunun en gzel ifadesi olmutur. Demiryolu yapmnn Medine'ye ulat esnda, Sultan'n verdii u ok zel tlimat; onun, Ehl-i Beyt'in ahsnda Hazreti Peygamber'e olan sevgi, sayg ve ballktaki hassasiyetini gstermesi asndan, eine az rastlanr mthi bir misldir: "Mmkn olan letlerin zerine keeler sarnz ki, fazla grlt olmasn ve Ehli Beyt'in ve burada yatanlarn ruhlar rahatsz olmasn!." Hrmetin Sembol: Nkib'l Eraflk Devlet-i li, Fahri Kinat Efendimiz ve O'nun kutlu soyu Ehl-i Beyt'e, hrmet ve hizmetini, messeseler kurarak da filen gsterme yoluna gitmitir. Snrlar dhilindeki, Peygamber nesebine mensup Seyyid (Hz. Hseyin) ve erifleri (Hz. Hasan) tek tek kaydederek; her trl ihtiya ve hizmetlerini grmek ve ecerelerini soy ktklerine ileyip muhafaza etmek iin, zel olarak "Nkib'l Eraflk" messesesi ihds etmi ve bana da l-i Beyt'e mensup "Nkib'l Eraf" isimli bir memur atamtr. Peygamber nesline bal olduunu belgeleyenlere, birer berat verip kendilerini her eit vergiden muaf tutmutur.

Btn bu hrmet ve imtiyazlarla, topraklarmzda dank hlde bulunan Seyyid ve eriflerin, huzur ve skun ierisinde hayat srmelerini amalamtr. Osmanl, Nkib'l Eraflara hrmet ve ihtiramda o kadar ileri girmitir ki, bz pdiahlarn Eyp Sultan Trbesinde tertiplenen clus mersimlerinde onlara, kl dhi kuattrmtr. Mesel, III. Ahmed, I. Mahmud ve III. Mustafa'ya, eyhlislm ile beraber Nkib'l Eraf kl kuandrmtr. Cluslarda, Osmanl Sultanna ilk nce, yine Nkib'l Eraf balln arzedip du etmitir. Savalarda ise, pdiahla beraber Nkib'l Eraf da sefere katlyor ve Hazreti Peygamber'in sanca dibinde yryordu. Sancak- erif'in stanbul'dan sefere kndan tekrar dnne dein, Nkib'l Eraf ile miyetindeki btn Seyyid ve erifler, tekbir ve salavat getiriyorlard. Son Sz Ecdad, Haremeyn'e hazin bir ekilde ved etmi olsa da; gnl ban ve muhabbetini hibir zaman kesmemi ve azaltmamtr. Ceddimizin Peygamber Efendimiz'e (s.a.v.) ve l-i Beyt'e gsterdii engin hrmet ve muhabbet ve srf O'ndan dolay dern bir sevgi ve sayg besledii kutsal topraklara mtuf ilgi ve ballk da; aynen dnk gibi bugn ve gelecekteki kuaklar tarafndan da kat' srette devam ettirilip ba tc edilecektir. Zir, bu kalb alka, bizim en byk iar ve meziyet olarak zmsediimiz; asl almet-i frikalarmzn, manev

dnyamzn temel dinamiklerinin ve nihyet mevcdiyetimizin en gl hayat kaynaklarnn banda gelme vasfn hl korumaktadr. Kaynaklar:
1-Ahmet Uur, "Osmanllarda K'be Sevgisi", Tarih ve Medeniyet Dergisi, Haziran 1999, Say: 63, s.42-43. 2-Ahmet Uur, "Milletimizin Ehl-i Beyt Sevgisi", Tarih ve Medeniyet Dergisi, Ocak 1998, Say: 46, s.62-63. 3-Hilmi Aydn, "Mukaddes Emanetlerimiz", Tarih ve Medeniyet Dergisi, Nisan 1999, Say: 61, s.50-54. 4-Hilmi Aydn, "Hrk-i Sadet Dairesi", Tarih ve Medeniyet Dergisi, Ekim 1996, Say: 31. 5-Atilla etin, "Matlb-i ahanem Odur Ki!", Tarih ve Medeniyet Dergisi, Nisan 1998, Say: 49, s.50-52. 6-Muzaffer Tayrek, "Osmanllarda Peygamber Sevgisi", Semerkand Dergisi, Temmuz 2000, Say: 19, s.41-43. 7-brahim Refik, Tarih uuruna Doru, C.1, st.1994, s.20. 8-Read Ekrem Kou, Topkap Saray, st.1960, s.84. 9-Feridun Kandemir, Medine Mdafaas, st.1991. 10-amil Kucur, "Peygamber Nesline Osmanl Hrmeti", Aksiyon Dergisi, 26 Nisan-2 Mays 1997, s.20-22. 11-smail alk, "Osmanl Kadar Caydrc Myz?", Anadolu Genlik Dergisi, Ekim 2001, Say: 21. 12-smail alk, "Ecdadn Mukaddesat Mdafaas", Yeni Dnya Dergisi, Kasm 2001, Say:97, s.58-60. 13-smail alk, "Ecdadn Rasulullah Muhabbeti", Anadolu Genlik Dergisi, Kasm 2001. 14-smail alk, "Osmanl'nn Kutsal Topraklar Tutkusu", Yeni Dnya Dergisi, Aralk 2001. 15-Alphonse de Lamartine, Osmanl Tarihi, st.1991, s.571. 16-Tursun Bey, Tarih-i Ebu'l-Feth, Ner: Mertol Tulum, st.1977, s.40. 17-smail Hmi Danimend, Osmanl Tarihi Kronolojisi, st.1971, C.1, s.231. 18-Cahid Okurer, Byk Fetih, st.1953, s.45. 19-smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, Ank.1972, C.1, s.464. 20-Ylmaz ztuna, Trkiye Tarihi, st.1977, C.2, s.441. 21-Dileri Bakanl Arivi, 12 No'lu Fihrist, s.61, Rumuz: TS-T. 22-Melek Uyarc, "II. Abdlhamidi Doru Tanmak", Konya Osmanl zel, 24 Mart-Nisan 1999, Say: 24. 23-Bayram Altnta, Osmanl'ya Dair, st.2000, s.41.

Somuncu Baba

16

Mays-Haziran 2002

Mays-Haziran 2002

17

Somuncu Baba

Vefa
smail PALAKOLU
Arapa, bir eyi yerine getirmek, vefal olmak vb. anlamlar olan bir kelimedir. Kur'an- Kerimde "Bana verdiiniz szde durunuz ki, size verdiim szde duraym."1 ayeti ile ifadesini bulan bu terim, Allah' a "elest" toplantsnda verilen sz yerine getirmeyi gsterir. Buna vefa' bil ahd de denir. Bu avam tabakasnn, mjdeye rabeti, tehdidden korkmas sonucu yapt ibadetle olurken, havassnki, rabet, korku veya, bir bedel beklemeksizin, emre srf emir olmas bakmndan verdii szde durmak eklindedir. Havass'l-havassn vefas, g ve kuvvetten uzak kalmak suretiyle, Muhibbinki de kalbine Allah' tan gayrisini sokmamak eklindedir. Kulluk vefasnn esaslarndan biride, noksanln kendisinden kp kendisine dndn grmek. Rabbinden bakasn olgun (kemalli) bulmamaktr.2 Bir ayeti kerimede Cenab- Hak sddklarn vasflarn sayarken ahde olan vefay da zikretmitir. yle ki; "...Anlama yapt zaman szlerini yerine getirir. Sknt hastalk ve sava zamanlarnda sabreder. te doru olanlar, bu vasflar tayanlardr. Mttakiler ancak onlardr."3 Bir baka ayet-i kerime de ise, iman sahiplerine hitaben; "Ey iman edenler! Akitleri (n gereini) yerine getiriniz."4 Yine bir baka ayeti kerimede de Allah adna yemin edildiinde muhakkak yerine getirmesi hususunda da; "Anlama yaptnz zaman, Allah'n ahdini yerine getirin ve Allah' zerinize ahit tutarak pekitirdikten sonra yeminleri bozmayn. phesiz Allah, yapacanz eyleri pek iyi bilir."5 Vefa ile alakal olarak Hulsi Efendi de eserlerinde olduka ilemi ve hayatnda buna yani vefa duygusuna ok nem vermitir. Kardaki insanlarada bu hususa dikkat etmeleri konusunda tasfiyede bulunmu ve dostluun esasn ve balangcn buna balamtr. "Elest kitabnda ki 'bela' y laya sa'y etme Ol hkm unutma olan ahd vefay tut"6 Elest bezmindeki verilen sze ahde, anlamaya bal kalnmas ve vefa gsterilmesini ifade etmitir. Ayrca vefa gsterirken kardan bunu grmeye bilirsin, hatta cefa bile ekebilirsin, ama sen vefadan vazgeme umulur ki o bir gn bu haline piman olur manasndaki beytinde ise, "ek ey gnl cefasn yarin vefasn unma Bir gn o da bu hale piman olur olur ya"7 Vefal olan yarin her trl derde , skntya derman olacan, aresiz durumdaki canna da canann ancak vefal yarin olacan ifade edii ise u ekilde olmutur. "Ey yar vefadar derdime derman yine sensin Bi-are olan canma canan yine sensin"8 Bu meyanda Divanda bir ok beyite rast-

Tasavvuf

lamak mmkndr.9 Yazm olduklar mektupta da verilen szlere ve ahidlere de bal kalnmas ve "ahde vefa" gsterilmesi hususunda unlar ifade etmilerdir. "... Yusuf'u dn bahaya sattn fikr eyler ki ne aldn. Sen slik-i bakym dersin, ne iin menzili fenda kaldn. Yarnn lik' y mahbba vasl olduk da mahcup olmayacandan, emin misin? Artk, kendine gel, izinden uzaklama srat mstakime ynel, sen dostlar unutsanda dostlar seni unutmazlar. Her nefes sevdasna yeldiin yr rehber-i murdndr. Bki Hud, fni m-ad olduu hsn-i itikdndr."10 Buyurarak, gerek dostluun ve arkadaln kar tarafnda buna muhalif de davransa, insann gerek dostunu unutmamas gerektiini ortaya koyarak byk bir vefa' ya sahip olduunu anlamamza frsat vermitir. Bir baka mektupta ise "Scak nefesiniz soumadan evvel dostlarnzla yiyip iiniz. Yoksa onu sonra dmanlarn yiyecektir. Estez bllahi "innem envlkm ve evl dkm fitneh"11. Buna phe yok. Hak ahid ki bir nefes rhum Seni ziyrette sbit kademdir. Eller gibi seni fermu etmem Vefasz deilim bel n etmem Bu ahde vefdr olanca krm Yoksa gayr gam cn d etmem Gnlden olan rz- y devlet Akup su gibi her yere c etmem Aklara bu rz-y teslim El- aynu aynun kad ta' lem.12 DPNOT
752 1-Bakara, 40. 2-Cebeciolu, Ethem, Tasavvuf Terimler ve Deyimler szl, Ankara,s. 3-Bakara, 177. 4-Mide, 1. 5-Nahl, 91. ayrca Bkz. Enfal, 56- Tevbe, 4-7- Nahl, 95- Ra'd, 21-25- sra, 34-Ahab,15- Fetih, 10 6-Ate,Osman Hulsi, Divan- Huls-i Darendevi, c.I.s.25 7-A.g.e,c.I.s.6 8-A.g.e, c.I.s.153 9-Bkz. A.g.e,c.I.s.8,27,30,47,59,82,114,115,143,149,169,192, 201, 10-Ate, Osman Hulsi, Mektubat- Huls-i Darendev,12.mektup,s.36 ayrca,37. mektup,s.99 11-Tegabn ,15. "Dorusu mallarnz ve ocuklarnz sizin iin bir imtihandr." 12-A.g.e, 45.mektup,S.124

Es-Seyyid Osman Hulsi Efendi

Damlay deniz eylemi Ummandr Seyyid Huls Rasuln soyundan gelmi Sultandr Seyyid Huls Ali-Ftma'nn asl Hseyni Kerbela fasl Somuncu Baba'nn nesli rfandr Seyyid Huls Ulular yolundan gitmi Veliliin ispat etmi Dknn elinden tutmu Lokmandr Seyyid Huls Gelmi bir ulu ehire km bir yce sefere Kir bahrine dmlere Kaptandr Seyyid Huls Ol dkn naizlere Dnyalka tacizlere Biareyi - acizlere Dermandr Seyyid Huls uryi statd Mimard - Hattatd Belli Kutbul Aktabd Devrndr Seyyid Huls Sevgi vard ikrmnda Deildi dnya gamnda Edep-Hy makamnda Osmandr Seyyid Huls Feymn bu seyrneye Gelen dner pervneye Ol Diyr Darendeye hsandr Seyyid Huls
k Feymn - Kadirli/Osmaniye
Mays-Haziran 2002 19 Somuncu Baba

Somuncu Baba

18 Mays-Haziran 2002

Osmanl Devletinde Kalitenin nemi

Do.Dr. Said

almasn doru ve gzel yapan iiyi Allah sever. Kuds Hadis

keticinin korunmas Osmanl Devleti'nde en st makamdan en alt makamlara kadar zerinde hassasiyetle durulan bir konudur. Ynettiklerinden ahsen sorumlu olduklar ve tebann kendilerine Allahn bir emaneti olarak verildii telakkisi ierisinde olan Osmanl sultanlar, halkn "terfih-i ahvalleri" yani refah seviyelerinin ykseltilmesi ve korunmas hususunda zen gstermilerdir. Osmanl Devleti'nde tketiciyi korumaya ynelik olarak muhtelif mekanizmalar iletilmi, kurum ve kurulular oluturulmu ve pek ok tedbir alnmtr. Tketicinin korunmasnda geleneksel messeselerden biri olan ihtisab messesesi Osmanl Devleti'nde aynen yrrlkte tutulmutur. Bu messesenin banda bulunan muhtesibin nemli grevlerinden biri tketiciyi korumak idi. Temel ihtiya maddeleri konusunda tketiciyi koruma amacyla alnan tedbirlerin banda kalite kontrol gelmektedir. Kalite kavram, bir rnn tatmin etmeyi ama edindii tketici ihtiyalarna uygunluk derecesi veya ksaca kullanma uygunluk anlamna gelmektedir. Kalite kontrol denildiinde, bir retim sistemi ierisinde kalitenin nceden belirlenmi hedeflere uygun olarak gerekletirilmesinin salanmas ve buna ynelik faliyetlere ilikin yetki ve sorumluluun datlarak bu hedefler dorultusunda yaplan iler anlalmaktadr. Kalite kontrol sisteminin nemi kalitesizlii nleme amacndan ileri gelir1 Kalite kontrol ile ilgili olarak slami kaynaklarda bizatihi Hazreti Peygamberin sz ve fiillerine yer verilmektedir. lk dnemde Hazreti Peygamber ve daha sonra gelen halifeler piyasay kontrol altnda tutmu, haksz

gelir elde etme yollarn kapamaya almlardr. Hz. Peygamber slak buday altta saklayan satcnn bu fiilini engellemi ve bu ayb insanlarn grecei ekilde niye ste getirmediini sormu ve akabinde"Bizi aldatan bizden deildir" ikaznda bulunmutur. Yine "kim afete uram (rk ve bozuk) meyve satarsa kardeinin malndan bir (karlk) ey almasn. rk ve bozuk olanlar ayrdktan sonra satsn. Yoksa neye karlk herhangi biriniz mslman kardeinin maln alacak ?" diyerek rk mal satmay, kaliteli mal kalitesiz malla kartrmay yasaklamtr. Bu konuda Hazreti Peygamber; "kiinin malnda bir kusur varsa sylemeden satmas ona helal olmaz" szleriyle satcnn piyasaya arzettii maln evsafn mteriye tam olarak yanstmas istenmektedir. Bu yasaa yiyecek-giyecek, ev eyas,

gnmzde elektronik ve beyaz eya ile hizmetler de girer. Sanat eserleri, kimyevi muamelelerle retilen kalitesiz nesneler, piyasaya sahte para srme ve hileli her trl mal ve hizmetler bu yasan kapsamna girer.2 Kalite kontrole ilikin bu deinmelerden sonra, Osmanl Devleti'nde reticilerin kaliteli rn retmelerini salamak ve dolaysyla kalite kontrol mekanizmasn iletebilmek amacyla bavurulan bir ksm tedbirleri burada incelemek istiyoruz. Kalitenin korunmas iin alnan tedbirlerin ilki hammadde kontroldr. Kullanma uygun hammadde ile retim yaplmas, dolaysyla retilen maln kalitesinin korunmas iin alnan tedbirler erken dnemlere kadar inmektedir. Osmanl ihtisap kanunnmelerinde ve tara kadlarna yazlan emirlerde imalatta kullanlan hammaddelerin kalitelerine dikkat edilmesi gerektii daima vurgulanmtr. Bu konuda II. Bayezid devrine ait ihtisap kanunnamelerinde, Yavuz Selim kanunnmesinde3 ve Kanun'nin umumi kanunnmesinde geni bilgiler bulunmaktadr. II. Byezid devrine ait Bursa, stanbul ve Edirne htisb Kanunnmeleri dnyann en mkemmel ve geni belediye kanunu olmakla kalmamakta, ayn zamanda dnyada ilk tketici haklarn koruyan kanun, ilk gda maddeleri nizamnmesi, ilk standardlar kanunu, ilk evre nizamnmesi ve ksaca asrna gre ok hrika bir hukuk kodudur. Bu kanun, hem Osmanl rf detlerini ve hem de slm hukukunu ok iyi bilen Mevln Yaraluca Muhyiddin tarafndan hazrlanmtr. Biz, her biri 100 ksur maddeyi bulan bu kanunnameden kaliteye ilikin baz maddelerini arz ediyoruz: Ekmekiler, standart olarak alnan ekmei narh zere pk ileyeler, eksik ve i olmaya. Ekmek iinde kara bulunursa ve i olursa, tabanna let uralar; eksk olursa tahta klh uralar veyahud para cezas alalar. Eyle olcak ekmek gyet ey ve ar olmak gerekdir Aclar birdkleri a pk bireler ve anaklarn pk su ile yuyalar ve tezghlarnda kfir olmaya. Ve i yaiyle nesne birmeyeler. Ve kile ve arun ve dirhem gzlenile; eksi bulunann hakkndan geleler.

Ve sirke ve yourda su koymayalar. Su katlm olub bulunursa, tehir edeler veyahud tahta klh uralar, gezdireler. Kuyumcular, sde ii dirhemine bir ake; minekr ide dirhemine iki ake ve altun sde ise miskline ake; mebbek ide miskline be ake ve gm dmeler iriyi ve hurday gyet ey hlis ileyeler, bakr koyub ilemeyeler. leyenin muhtesib (belediye bakan) gerei gibi haklarndan gele. Ve boyaclar dahi gzedeler, kalb boyamayalar; boyarlarsa gerei gibi hakkndan geleler. Ve iplikilerin iplii tire ipliine berber ola. Ve astar ki, ehirde ilene, sekiz arun ola, eksk olmaya. Olursa hakkndan geleler. Hammmclar, hmmmlar gzedeler, yunmu ola, ss ve sovuk su ile rste ve dellkleri cest ve lk ola. Usturas keskin ola. yle ki, usturas altnda kimesne zahmet ekmeye ve nzr olan fotalar pk duta; mslmana verdi fotay kfire vermeye. Ve dahi hekmlere ve attrlara ve cerrhlara, muhtesib (belediye bakan)in hkmi vardr; grse ve gzetse gerekdir. Berber gzlene; kfir ban tra etdkleri ustura ile mslman ban tra etmeyeler. Kfir yzin sildikleri fota ile mslman yzin silmeyeler. Usturalar keskn ola. Tabibler dahi gzlene; bmrhne (hastahane) tabiblerine gstereler, imtihn edeler, kabul etmedikleri kimesneleri men` edeler. Cerrhlar dahi gzlene; san`atlarnda kmil olalar. Deirmenciler gzlene; deirmende tavuk beslemeyeler ki, halkn ununa ve budayna zarar etmeye. Ve detlerinden artuk almayalar ve iri tmeyeler ve kesmkl buday deitirmeyeler ve ill muhkem ve mnteh hakkndan geleler. Btn izmecilerin ve pamaklarn ve babuclarn iledikleri ey ola, kalb ilemeyeler. Be akelik veyahud dahi ziydelik pamak ve izme ve babu ve gayri, ake bana iki gn hesb vardr. Bunlarn gibileri grb gzedeler. Her kang izme ve babu ve pamak ve gayr, ake bana iki gn hesb zre tamam olmadn delinrse veya sklrse, dikici suludur. Kymeti ne ise, ol mikdr para cezas alalar. Eer gn ve sahtiyn delinrse, debb suludur. Ve eer sklr ise; diken suludur. Eer ba ile kesilrse, diken suludur.
Mays-Haziran 2002

Gr

Somuncu Baba

20 Mays-Haziran 2002

21

Somuncu Baba

smanl Devleti'nde tketim mallar retimine zel bir itina gsterilmitir. Tketiciyi aldatmaya ynelik kalb rn imalatnn her zaman nne geilmitir.

Ve her san'at aydan aya kad ile tefti ede ve dahi gre ve gzede. Her kangs kim ta'yin olunan narhdan eksk sata, muhtesib (belediye bakan) hakkndan gelb tehr ede."4 Kanun'nin umumi kanunnmesinde de benzer hkmler bulmak mmkndr; "sabuncular ve mumcular gzlene, gayet ey edeler, mumlar rk ve kokar yadan olmaya, itidal zre ola ve sabun dahi ey olan pimi ola ve yarlu olmaya" denilmektedir.5 Aydn ve Saruhan kadlarna yazlan 13 Rebilahir 1009/ 21 Ekim 1600 tarihli hkmde yine ayn retim dalnda retim yapanlarn kullandklar hammaddenin kaliteli olmas istenmektedir. 19 Ocak 1801 tarihinde stanbul'da sabun imalatlarnn bir ksm kalitesi dk hammadde kullanmak suretiyle maliyeti drerek ve Girit sabunlarn taklit ederek sabun imal ediyorlard. Yaplan incelemede; "sitne-i Aliyye'me tevrd eden sabun terbiye iin tiride eylemek sabuncu esnafnn mu'td olub ol vecihle hsl olan cerdeleri sitne-i Aliyye'mde edya mceddeden sabun kalyesinin veyahud revgan- zeyt sefinelerinin sintinelerinde mctemi' sintine suyu ile mahlut ekl ve isti'mli mmkn olmayan revgan- zeyt rahs bah ile itir ve sabun i'ml edilb Girid sabunndan dn ve red olduuna binen rahis bah ile fukarya bey' ve fukar dahi bahsnn rahsine binen rabet eyledikleri ve sitne-i Aliyye'de bu vecihle sabun i'ml..." olunduu grlmtr. Bu tr suistimallerin nlenmesi amacyla stanbul'da sabun imalatlarnn kendilerine mahsus damga vurmalar karar ile birlikte Kandiye, Resmo, Hanya ve zmir sabunlarnn sat fiyatlarndan dk olarak 24 pareye halka satmak zere narh verilmitir.6
Somuncu Baba

Tketicinin korunmasnda en nemli mekanizma narh uygulamas idi. Narh uygulamas ile hem kalitenin hem de fiyatlarn kontrol salanyordu. Fiyatlarda ve kalitede belirlenen dzeyin dna karak tketiciyi aldatan imalatlar imalattan el ektiriliyor ve zellikle stanbul 'da imalatta bulunmalar yasaklanyordu. Herhangi bir mamul iin gerekli hammadde oranlar zaman zaman belirtiliyordu. Mesela Hfzshha- Umumiye Sermfetti ve Gmrk Tahlilhanesi Mdr Rasim Paa'nn sunduu 1900 tarihli layihada muhtelif cins yalardan imal edilen sabunlarn muhtevasnda bulunmas gereken tuz ve klor maddesinin % 1.5 ve nihayet % 2.5'u amamas salk asndan lazm olduu belirtilmektedir. Ancak yurt dndan gelen sabunlarda bu ller korunurken yurt iinde imal edilen sabunlarda % 5, 10, 20, 30, 40 ve daha fazla "mevadd- milhye" yani tuz ihtiva ettii grlmektedir. Bu llere sahip sabunlarn "cildi tahzin ve cmey tahrip eylemekde old fennen ve iktisaden derece-i sbta" vard belirtilmektedir.7 Bu nedenle sz konusu kalitesiz retimin nne geilmesi taleb edilmektedir. Gerek yurt iinden gelen gerekse yurt dndan ithal edilen rnler belirlenen llere uymad takdirde el konularak geldikleri yere geri gnderilmesi ayn raporda yer almaktadr. 1906 tarihli belgede mamullerde bulunmas gereken hammadde oranlar zerinde durulmakta, belirlenen llere uymayan rnlerin hileli saylaca belirtilmektedir.8 Yine baz reticilerin srf ecnebi mamulleri ile rekabet edebilmek iin rnlere baz katk maddeleri kattklar anlalm, bunun sadece rekabet amac tad ve sala zararl olmayaca zerine retilen mallarn belirtilen llere uymas gerektii ifade edilmitir. Osmanl Devleti'nde tketim mallar retimine zel bir itina gsterilmitir. Tketiciyi aldatmaya ynelik kalb rn imalatnn her zaman nne geilmitir. 26 ubat 1870 tarihli bir belgede rnn imal edilmesi aamasnda dikkat edilmesi hususu hkmetin vazifeleri arasnda saylmaktadr.9 malat aamasnda katlacak suyun nitelii zerinde bile hassasiyetle durulduu grlmektedir. retimde kullanlacak suyun temiz su olmas ve ls orannda suyun katlmas isteniyordu.10 Yine kalitenin korunmas amacyla hammade

miktar / mamul mal miktar dengesinin korunmas istenmektedir. Hammadde miktar/ mamul mal miktar dengesinin korunmad rnlerin kalitesiz olaca ifade edilmektedir.11 malatta uyulacak esaslara ilikin dzenlemeler olduka erken tarihlere kadar inmektedir. Bu konuda 1502 tarihli Edirne htisab Kanunnmesinde nemli aklamalar bulunmaktadr. Bir ksmn yukarda zikrettik.12 zmirli sabun imalatlarnn retim aamasnda u hususlara dikkat etmeleri istenir; "Sabunhanelerinde tabh eyledikleri sabun kemal zre tabh olduka nm phte iken kazgnlarndan ifraz ve ihra ve kaygan edb dermahzen ve ihtikar ve kalp ve n matbh itmeyup mecm'n ber-mu'td- kadim kemliyle tabh ve def'aten kalyalarna dkp fakat myelik in be alt kantar sabundan ziyde alkonulmamak ve bu nizmn devam ve istikrarna mr'at .."13 malat aamasnda kalitenin muhafazas amacyla hammadde / mamul orannn korunmasna ynelik tedbirler de alnmtr. Bu tedbirlerden biri retim esnasnda ehl-i vukuf ve mubassr bulundurulmasdr.14 Yine zaman zaman retimi denetleyecek kiiler grevlendiriliyordu. Bu grevliler ehl-i vukuf, mfetti, mubassr ve mmeyyiz sfatlarn tayorlard. retim esnasnda ehl-i vukuf ve mubassr bulundurulmas ile hammadde / mamul orannn korunmas da amalanyordu. Kalitenin korunmasna ynelik dzenlemelerden biri de nmune imalattr. 1818 tarihli belgede retiminde grlen suistimaller zerine tedbir olarak nmune mamul retimine gidilmitir.15 Osmanl devleti'nde snai rnlerin standartlara uygunluu ciddi ekilde izleniyordu. Tesbit edilen standartlar kad sicillerine kaydediliyor, lkenin uzak blgelerinde de bu standartlara uyulmas isteniyordu.16 Bu prensib btn mamulat iin geerli olduu sylenebilir. Osmanl Devleti'nde standardizasyona ilikin dzenlemeler olduka erken tarihlere kadar inmektedir. Mesela Fatih dneminde dzenlenen 24 Cemaziyelevvel 884/ 13 Austos 1479 tarihli bir sabunhane hkmnde her sabun kalbnn 200 dirhem olmas isteniyordu.17 malatlar satlarn artrmak amacyla rettikleri mamule daha kaliteli retilen mamullerin

damgasn vurarak zaman zaman piyasaya dk kalitede mamul sryorlard. Bu tr sahte damga ile satlmakta olan rnleri mteri pek de fark edemiyordu. Bu durum hem kaliteli rn imalatlarn ve bu rnleri satanlar etkiledii gibi hem de gmrk gelirlerini etkiliyordu. Sz konusu durum dikkate alnarak mamul nerede imal oldu ise orann damgasnn vurulmas tenbih ediliyordu.18 Klasik dnemde retici esnaf belli prensibler dahilinde almak zorunda idi. Belli bir maln retimini yapabilmek iin kiinin elinde ustalk belgesinin olmas art idi. Bir belgeden rendiimize gre herhangi bir rn imal etmeye talib olan kimse evvela birer miktar cret ile belirli bir zaman sresinde stada (usta) hizmet ettikten sonra iiliklerine icazet verilib nice mddet dahi ici olub, sanatnda ustalatktan sonra eyhleri ve kethudalar vastasyla hammadde iin birer miktar hisse tayin edilib, ihtiya duyulan yerlerde istihdamna ehil olub, ustalar birbirine "muavenet ve muzaharet" ederler idi deniliyor.19 thal mallarn gerek kalitesi gerekse sala zararl olup olmad asndan kontrol yaplyordu. Muayene-i shhiyeye tbi olan eya hakkndaki nizamnme neredilerek zellikle yurt iine giren maln sala zararl olup olmad denetleniyordu. zetle Osmanl Devleti'nde tketiciyi korumaya ynelik nemli tedbirler alnm, pek ok mekanizmalar iletilmi idi. Tketicinin korunmasnda da dikkat edilen hususlarn banda kalitenin muhafazas geliyordu. DPNOTLAR

[1] Serdar Tan, Nurettin Pekirciolu, Kalitesizliin Maliyeti, Ankara 1989, s. 715'den Hseyin Arslan, slamda Tketici Haklar, stanbul 1994, s. 92-95. [2] Hseyin Arslan, age, s. 96. [3] Ahmed Akgndz, Osmanl Kanunnmeleri ve Hukuki Tahlilleri I-IX, stanbul, c. 3, s. 115. [4] Akgndz, Osmanl Kanunnameleri, c. 2, sh. 188-230, 286-304, 387-402. [5] Ahmed Akgndz, Kanunnme, c. 4, s. 328. [6] BA, Maliyeden Mdevver, nr. 9975, s. 148. [7] BA, r-y Devlet, nr. 2708/2; r-y Devlet, nr. 2759/5. [8] BA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii Kalemi, nr. 10/49. [9] BA, Ayniyat Defteri, nr. 964/55. [10] BA, Mhimme Defteri, nr. 71, hkm nr. 296 [11] BA, Mhimme Defteri, nr. 71, hkm nr. 296 [12] Ahmed Akgndz, Kanunnme, c. 3, s. 394. [13] BA, Cevdet ktisat, nr. 934. [14] BA, Mhimme Defteri, nr. 71, s. 148, hkm nr. 296; Mhimme Defteri, nr. 79, s. 299, hkm nr. 595. [15] BA, Cevdet ktisat, nr. 1233. [16] Ahmet Tabakolu, Trk ktisat Tarihi, s. 209. [17] Halil nalck, "Fatih Sultan Mehmed'in fermanlar", s. 700, Ahmed Akgndz, Kanunnme, c. 1, s. 590, 594. [18] BA, A.MKT.UM, nr. 164/78. [19] BA, Mhimme Defteri, nr. 15, hkm nr. 2105.

22

Mays-Haziran 2002

Mays-Haziran 2002

23 Somuncu Baba

II. Murat'n,
Olu Fatih Sultan Mehmet'e

tleri

Hayati OTYAKMAZ
"-Ey benim sevgili olum! nsan olunun her birinde, bakalaryla eitli mnasebetler kurmaya yarayan normal bir akl bulunmaldr. te bu akl, btn saadet ve mutluluun tkenmez kaynadr. Bir de, kendilerine Allah tarafndan bu normal akln verildii kimseler vardr. Bunlarn hibir vakit ne ocukluk, ne genlik, ne olgunluk, ne de ihtiyarlk alarnda her hangi bir eyden ne olumlu ne de olumsuz ynde etkilenmedikleri grlr. Hayatlarnda sadece keder ve acnn bir geveme ve bir tembellik brakt sanlr. Ve bunlar kendi hayatlarnn genlik, yallk gibi hemen her devresinde, keder ve straptan kurtulamadklar iin huzura kavuamazlar. Hayata doyum olmaz, az veya ok olmas, onun kymetini azaltmaz. Bir meyve ancak olgunlat zaman gzelce yenir.Bunun gibi insanlarn da gn grm, tecrbeler geirmi olanlar her zaman tercihe ayandr. Genlik anda duyulan zevk ve sefay, ben uyuz hastalna yakalanmaya benzetirim. Bu hastala tutulan, ancak kand zaman rahata kavuur.Tabii ki byle bir kanma sonunda, daha da kt bir duruma der. Kiiolu genlik yllarnda iledii kabahatlar da, genellikle 24 Mays-Haziran 2002 dnp tanmadan iler. Fakat sonralar bunlar hatrlaynca, bu sular kiinin kalbine haner gibi saplanr ve kiinin cann skarlar. Genliklerinde, doru ve iyi yolda gidenler bunun karl olarak, yallklarnda hrmet ve ikram grrler. Gl ve kuvvetli olmak iyidir. Fakat kuvvet akln emrine verilmelidir. lemlerin yaratcs olan Yce Allah, insanolunu bu dnyaya daim yaamak iin gndermemi, hayatn bitiminde lm tatmasn da istemitir. Yce Allah, insanoluna bu dnyada, belli bir nefes ve rzk takdir etmitir. Kimse ondan fazlasn alamaz. Beni byle sapasalam olarak ihtiyarla ulatran iki eyi iyice tecrbe etmi ve bir det haline getirmiimdir. Bunlardan biri az yemek; dieriyse yediklerimi sindirmek iin gezip dolamaktr. unu da iyi bilmeni isterim: Bu dnyada trl insan vardr, biri; akl ve fikirleriyle yerinde, gelecei az ok gren ve dnen, hi bir anormallikleri olmayan kiilerdir. kincisi; yollarn doru veya eri olduunu bilmekten uzak olan kimselerdir. Ama bu duruma kendi istekleriyle deil, evre etkisiyle dmlerdir. Nasihat edildiinde kabul eder ve sz dinlerler.

ncleri ise; ne kendileri bir eyden haberdardr ve ne de yaplan ikazlara, nasihatlere kulak asarlar. Sadece kendi arzularna uyar ve her eyi bildiklerini sanrlar. Bunlar dierlerinden daha zavalldr. Ey oul! Yce Allah, eer seni ilk srada saydm kiiler arasnda yaratmsa sevinirim. kinciler gibiysen, sana yaplan nasihatlere kulak vermeni tavsiye ederim. Sakn nc gruba dahil olmayasn. Onlar ne Allah'a, ne de insanlara kar iyi bir durumda deildirler. Padiahlar, elinde terazi tutmu bir kimseye benzerler. Sen padiah olunca teraziyi doru tutman isterim. O zaman Yce Allah da senin iyiliini arzular. Her ey Allah'n malumudur. Her ey sadece O'nun (Allah Tel) tarafndan bilinebilir."
Kaynak: Fatih Sultan Mehmed'e Nasihatlar, Tercman Yay. st. 1979.

DARENDE'YE BALI
eyh Hamid-i Veli yatar burada Yolum Darende'ye baldr bal Lle smbl reyhan biter burada Glm Darende'ye baldr bal Hulsi Efendi muhabbet bendi Gnller sultan limdir kendi Beni irad eden kendidir kendi Elim Darende'ye baldr bal Byle bir limin tatl szn Krk yl nce grdm nurlu yzn zinsiz alamam akn sazn Telim Darende'ye baldr bal Hasreti kendine ekiyor beni Sanki temelimden skyor beni lh bir ate yakyor beni Klm Darende'ye baldr bal Mrit konuunca mritler susar man salam kale yklmaz hisar Can mlkme serin estike eser Yelim Darende'ye baldr bal Coup alamamn nedeni bura Birlik aacnn fidan bura Ulu bir narn bedeni bura Dalm Darende'ye baldr bal Gnpnar'da yorgunluu attm ben Kudret Hamam'nda suya battm ben lim rettiler gevher sattm ben Dilim Darende'ye baldr bal Zmrt gibi vadi gzeldir yeri Tohma ay gelir Grn'den beri Gzyalarm kadar durudur duru Selim Darende'ye baldr bal Zengibar Kalesi Balkl Gl airleri ilham doludur dolu Otuz alt paa saysz vel Kolum Darende'ye baldr bal GLHAN'yim her yl gitsem o yana Vatan benim iin kutsal bir ana ok suyunu itim hem kana kana Glm Darende'ye baldr bal

Tarih

GRNL IK GLHAN
Minyatr: A.lker Erke
Mays-Haziran 2002

Somuncu Baba

25 Somuncu Baba

bn-i Sna Hikayesinin Yeni Bir Yazma Nshas

Yrd.Do.Dr.Doan KAYA
Tarihte bir veya birka cephesiyle halkn beyninde iz brakm pek ok ahsiyet vardr. Bunlar, gerek yazlan eserlerde gerekse zelliklerinden bahsedilmeleri suretiyle nesilden nesile yaatlr. Bazen de halk, bu ahslara nem verdii lde onlarn hayatlarna ait birtakm rivayetler ve yaktrmalar da izafe ederek daha farkl bir biimde kabullerini ortaya kor. Bu, bir bahadr, bir mimar, bir air olabilecei gibi bir hekim ve bir din ulusu da olabilir. Satuk Bura Han, Cengiz Han, Seyyid Battal Gazi, Danimend Gazi Destan, Ahmet Yesev, Hac Bekta Vel, Mimar Sinan bunlardan bazlardr. Belki de onlarn yaamalarnda, eserlerdeki bilgilerden ok, halkn kulaktan kulaa aktard bu tarz anlatmalar, daha nemli rol oynarlar. Szgelii Lokman Hekim'i bugne kadar yaatan da bu deil midir? Lokman Hekim ki, Tp alannda ve Trk kltrnde kendisine nemli yer bulmu; bu yzdendir ki, hekimlerin atas olarak saylmtr ve iirlerde adndan sz edilen ahsiyetlerin banda gelmitir. Adndan sz ettiren pek ok ahsiyet hakknda anlatlan rivayetler kimi zaman onlarn yaptklaryla ilgili kk paralar eklinde deil, hayatn byk blm hatta tamam eklinde olabilmektedir. te burada tantacamz eser de bni Sina (9801037)'nn efsanev hayatn konu edinen bir eserdir. Bilindii gibi, bni Sina (Asl ad; Eb Ali el-Hseyin bin Abdullah bin Ali bin Sn) ok ynl ahsiyettir. Tpla ilgili kitaplarnn yannda felsefe, mantk, psikoloji, metafizik, musiki ile ilgili temel nitelikte pek ok kitap yazm, ilimdeki kuvveti dolaysyla yzyllarca Asya'da ve Avrupa'da ad dillerden dmemitir. Gerek salnda gerekse lmnden sonra bni Sina, insanlar o derece etkilemitir ki, onu sevenler, hakknda hikyeler vcuda getirmilerdir. Onunla ilgili anlatmalarda1 hep bilge kii ve pek ok esrara vakf biri olarak sz edilmitir. Baz klar da onu hikyede olduu gibi sihirbaz olarak nitelerler. Szgelii k Mdam'yi byle bir tavr iinde grrz Sen dn sylersin bir de bugn gr Greydin onlar alardn hngr Ya bni Sn ol ya Zati Sungur Bu manyetizmay Simyadan ara2 Bunun yannda Ali Cengiz, Ecel Detcal Metcal, Allem Kallem ve Ercm Crcm3 gibi eitli masallarda karmza kan sihirbaz tipleri de yine Ebu Ali Sin hikyesinin bakiyesi olarak yerini almtr. Trk halk kimi zaman da anlatlan bni Sn merkezli hikyeleri Lokman Hekim'e mal etmitir.4 Bu da gsteriyor ki, her iki tip de Trk toplumu tarafndan iyice benimsenmi ve kabul grmtr. Demek oluyor ki, Trk halk, tpk Ali r'de ve Hz Ali'de rneklerinde olduu gibi bni Sn'y da kendi kltrnn tezahr olarak bir baka kalp iinde deerlendirmi ve bu ekilde hafzasnda yaatmaya almtr. Bu hikyelerin pek ok sahnesi reel hayattan uzak efsanev niteliktedir. lk defa XVI. yzylda Dervi Hasan Medh tarafndan toplanp kitap haline getirilen hikyeler (H.1001/M.1592-93) III. Murad'a takdim edilmitir.

bni Sina'nn hayat etrafnda teekkl eden hikyeler ikinci olarak Seyyid Ziyaeddin Yahya tarafndan toplanmtr. Seyyid Ziyaeddin eserine Gencine-i Hikmet adn vermitir. Eserin mukaddimesinde Hasan Medh'nin eserini grdn, eseri yazmaya stanbul'da baladn ve kad olarak tayin edildii Larende (Karaman) 'ye gidinceye kadar yolda tamamladn sylemitir. Kitabn sonunda daki, Dedi musannif bunu trh iin Buldu bu Gencne-i Hikmet u'b beyitinde drd tarihte eserini (H.1038=M. 1629)'da bitirdiini belirtmitir. Szkonusu hikyenin tespit edebildiimiz on yazma nshas vardr. Birincisi; Dervi Hasan Medh, Esrar- Hikmet, Kssa-i Eb Ali Sn ve Eb'l-Haris, (stanbul) niversite Ktphanesi, Numara. TY 690. Gremediimiz bu nsha hakknda Ahmet Ate u bilgileri veriyor: "Bu eserin yegne yazma nshas niversite Ktphanesi Trke Yazmalar arasnda bulunmaktadr. Bu nshann evsaf udur. niversite Ktb. TY 690. Ypranm, yar mein bir cilt iinde 77 varak; eb'ad 14 X 20 ( 8,8 X 15,6) cm. zerinde pek ok rtubet eseri olan buruuk gibi bir kt. 19 satrl, ad halk neshi ile yazlm olup, cahil bir kimsenin yapabilecei her trl iml yanl ile doludur. stinsah tarihi yoktur. Grnne gre, XVII. Asra ait bir nsha olmas icab eder."5 Kssa-i Eb Ali Sn ve Eb'l-Haris, nshann 1b-77a sayfalar arasndadr. Yazmann dier ksmlarnda Hikyet-i Nasreddin Hoca (78b-82a) ve eitli dini konular (82b-84b) bulunmaktadr. kincisi; Hz Hikyet-i Eb Ali Sn, niversite Ktphanesi, Numara. TY. 1178. Mstensihi belli olmayan bu nshann zellikleri u ekildedir: "niversite Ktb. TY 1178. yeni yaplm yar mein bir cilt iinde, 239 varak. Kaln, hrl kt. 21 X 14,8 (16,5 X 10) cm. eb'adnda ; on satrl, adi, harekeli nesih. Mrekkebi kahverengidir. Yazmann sonunda istinsah kayd yoktur. Nsha H. XI. (M. XVII) asra ait gibi grnmektedir. bn Sn'nn hikyeleri yazmann varak 202 b-239. arasndaki 37 varaklk bir ksmn igal eder ve sonu noksandr."6

ncs; Seyyid Ziyaeddin Yahya, Gencine-i Hikmet, Revan Kk ktphanesi, Numara 1478. Gremediimiz Revan Kk nshas hakknda Ahmet Ate u bilgileri veriyor: "emseli, miklepli, yaldz zencirekli, vine renginde mein bir cilt iinde, 135 varak; 13 X 19 (7,6 X 15,4) cam. eb'adnda, her sahifede 17 satr vardr; yazs ta'liktir. stinsah tarihi ve mstensihi belli deildir. Nsha, grne gre ok yenidir (H. XII. Asr). Ba ve sonu basmann ayndr."7 Drdncs: Seyyid Ziyaeddin Yahya, Gencine-i Hikmet, Ankara Cebeci Halk Kitapl, Numara.2164.8 Beincisi: Eb Ali Sn Hikyesi, Cahit ztelli Yazmalar arasnda bulunan bu yazma 19 sayfa olup XVIII. yzylda yazlmtr.9 Altncs: Hz Kitab- Ebu Ali Sn, Mehmet ayrda'n zel kitaplnda olup hikye bir aradadr. Dier iki hikyenin hangileri olduu belirtilmemitir. Szkonusu nsha hakknda Mehmet ayrda u bilgileri vermektedir: "... bahis konusu hikye 22 varaktan ibaret olup son ksm maalesef eksiktir. Bu sebeple hikyelerin yazar veya istinsah edeni ile yazld tarih malum deildir. Mevcut varaklar tarafmzdan 2 ve 11. varaklar eksik olduundan 24'e kadar numaralandrlmtr. Cilt ebad 20 X 13,5 cm. yaz 16 X 11 cm. olup her sayfasnda 15 satr bulunan ve nesih olan yazlar Arab tarzda harekelenmi..."10 Yedincisi: Yap Kredi Yazmalar arasnda, 862 numarada kaytldr. Bu konuda hazrlanm kitapta yazma ile ilgili olarak u bilgiler yer almaktadr: Hamd-i b-hadd sena-y ez ba'd- evel cenab- azzete szleriyle balar. Nesih hatla, 220 x 163 mm. lsnde, 44 varakta, 15 satrl, harl, krem kda 1196 (1782) ylnda yazlmtr. Srt mein, st ebru kapl cilt iindedir. Byle rivayet eylemilerdir. Ma'lum olunmak in tahrir olundu.11 Szleriyle sona erer. Sekizinci ve dokuzuncu nshalar M. Sabri Koz'un zel kitaplnda ve Trk Dil Kurumu Ktphanesindedir. Maalesef bu nshalar da grme imknmz olmad.
Mays-Haziran 2002

Edebiyat

Somuncu Baba

26 Mays-Haziran 2002

27 Somuncu Baba

Bunun yannda bni Sin hikyeleriyle ilgili olarak ilki 1839 ylnda Msr'da Bulak matbaasnda olmak zere ondan fazla kitap basldn syleyelim. Bunlardan bazlarnn isimleri, bask yerleri ve yllar yledir. Eb Ali Sn ve Eb'l-Haris, stanbul, 1840/41. Reis'l-Hkem-i Eb Ali Sn, Kazan, 1865-66. Hz Hikye-i Eb Ali bn Sn, stanbul, 1868/69. Kitab- Eb Ali Sn, stanbul, 1386/87. Yukarda belirttiimiz gibi bu kitap Kazan'da da baslmtr. Ancak orada yaayan Trklerin daha iyi anlamas iin 1874'te Abdlkayyum b. Molla Abd'nNsr bu blgede yaayan Trklerin dilinde bir tercme hikyeyi bastrma imkn bulmutur. Ayrca, Seyyid Ziyaeddin Yahya'nn eserini Murad Efendi Muhtar da Arapaya evirmi ve bu tercme 1881 ve 1889'da iki defa baslmtr.12 Hikye, -bizim tespitlerimize gre- lkemizde Cumhuriyetten sonra kitap olarak "Hakiki Sihirbaz Ebu Ali Sn" adyla 1959'da baslmtr. Kltrmzde bu kadar nem arz eden hikyeyi yle zetleyebiliriz: Olduka yakkl, salkl vcuda, kuvvetli hafzaya ve kvrak zekya sahip olan bni Sn ile Eb'l-Haris kardetirler. Ebl Haris ise ayn zellikte deildir. Her ikisi de tahsillerini tamamlayp en iyi ekilde yetiirler. Birlikte dnyay dolamaya karar verirler. Gezdikleri yerlerde bildiklerini retirler, bunun yannda tantklar bilginlerin de bilgilerinden yararlanrlar. Bu arada bir yerde iinde sihirli kitaplarn bulunduu bir maarann olduunu haber alrlar. Ancak maarann bir zellii vardr. O da; senede bir defa maarann aznn saat kadar ak kalmas ve iindeki kitaplarn dar karlamayaca, bilgi edinmek isteyenlerin ancak bu sre zarfnda onlar ezberleyebileceidir. Aksi taktirde bu artlara uymayanlar lecektir. ki karde, yanlarna bir yllk yiyecek alp maaraya girerler. Tam bir sene ieride kalp kitaplardaki btn bilgileri renirler. Dar ktklarnda halk nce bunlardan rker.
Somuncu Baba

nk sa, sakal ve trnaklar uzamtr. kisini de yakalayp ehrin kadsnn huzuruna karrlar. Kad idamlarna karar verirse de bunlar sihirleri sayesinde canlarn kurtarrlar. bni Sn havuza dalar, Eb'l-haris ise bir dala tutunur. Dal bir ip gibi uzanp onu gn derinliklerine gtrr. Eb'l-Haris Badat'ta bir hamam iletir, zengin olur. bni Sn ise, Kahire'ye yerleir, yanna yardmc olarak Behmenyar adnda bir genci alp yetitirir. Burada pek ok skntyla karlarsa da hneri ve zekasyla hepsinin stesinden gelir. Daha sonra memleketi Buhara'ya dnp evlenir. Bildiklerini ve hnerlerini burada da sergiler. Yukarda iaret ettiimiz gibi almamza konu olan Ebu Ali Sina Hikyesinin bilinen on nshas vardr. Bize bunlardan n 1954 ve 1955 yllarnda Ahmet Ate, drdnc ve beinci nshalar Saim Sakaolu, altncsn da Mehmet ayrda tantmtr. Biz de bu almamzda sz konusu hikyenin onuncu nshasn tantacaz. Bu nsha Sivas'ta Ziya Bey Ktphanesi El yazmalar blmnde T.813 kaytl 3931 numaral eserdir. Seyyid Ziyaeddin Yahya'nn Revan Kkndeki Gencine-i Hikmet, (135 varak) adl nsha bir kenarda tutulursa yazma nshalar iinde yaprak says en fazla olan bu eserin zlerek syleyelim ki, ilk ve son yapraklar yoktur. Dolaysyla eserin orijinal adn maalesef burada veremiyoruz. Buna bal olarak eserin mellifi, mstensihi ve yazld tarih hakknda da bilgi sahibi deiliz. Yazmann dier sayfalarnda da byle bir bilgi yer almamaktadr. Hikye metninin tamam nesirdir. Elimizdeki nshann ikinci yapra yle balamaktadr: "gibi bunlar dahi yine ol maaraya girdiler. Bir kede pinhan oldlar. Bir saatden sonra halk gidp maara kapusu rtldi. Bunlar dahi durup akmak akup mum yakup mtalaaya baladlar. Tamam bir yla degin bu kitaplar hfzlarna aldlar. Ebu Ali tiz kraat eyledi Eb'l_Haris'den ziyade tahsil eyledi..." (2a).

Son yapra eksik olan Ziya Bey nshasnn bir nceki sayfann sonunda ise u ekilde ifadeler bulunmaktadr: "gnl ile fikir eyledi kim, imdi ben padiah divanna varup Ebu Ali'yim dimekde ne alem var, hele bir az san'at gstereyin. Anlar arayup beni bulsunlar deyp haric-i ehirde bir mikdar oturd. Endie kisesin ortaya getrdi. Biraz fikr idp karusnda Kirman zemin kal'as grinp turrd. Bir muhkem kal'a grdi kim, burc- feleklerden yukaru gitmi. Heman bir efsun okuyup kal'adan tarafa frdi. Ol dem kal'a" (106b). 15 X 21,5 (8,5 X 13) cm. boyutlarnda olan kitabn dili Trkedir. Anlatm nesir olup her sayfada 15 satr vardr. Sayfa sonlarnda ayak (payende, rabta, rakabe, mir, oban) vardr. Srt deri olup karton ciltlidir. Bataki ilk yaprak yrtktr, ancak yaz karakterinden anladmza gre ayn mstensih tarafndan tamir edilmi ve bu yapraktaki eksik ksmlar yeniden yazlmtr. lk sayfann bana sonradan "Vakf- sahih" ibaresi yazlmtr. Hikye, ad halk neshi ile yazlmtr. Ktlar aharldr. Kitabn arka cilt kapann i ksmnda H. 1240 (M. 1824) tarihi yer almaktadr. Bu da bize en azndan nshann bu tarihten daha nce, muhtemelen XVIII. yzylda yazldn gstermektedir. Bildirimi ona ait ksa hikye ile bitirmek istiyorum. *bni Sn, ocuk yalarnda tahsil grmekteyken cebir ve geometriye kar soukluk duyar. Hatta bu yzden okuldan ayrlp bir kervana katlr. Kervan sefer halinde iken bir vahada konaklar. Sn'y su getirmesi iin kuyuya gnderirler. Sn, kuyunun bayna gidince kovann ipinin srtnd ta andrdn fark eder. Kendi kendine; "p nasl olur da bir ta andrr! Demek ki, srekli onun gidi gelii ta bu hale getirdi. p ta kesebiliyorsa, ben alarak niin zorluklar yenmeyeyim." der. Derhal kervandan ayrlp okuluna dner.13 *sfahanda'yken, ehrin ileri gelenleri onun mehur "Kanun" kitabn grmek isterler. Kaak olduu iin o srada Sn'nn yannda bu kitap yoktur. Etrafndakilerin zldn grnce; merak etmemelerini, ezbere bildii iin ayn kitab tekrar yazdrabileceini syler ve nitekim yle yapar. Daha sonra nshalar karlatrldnda

ikisinin de kelimesi kelimesine ayn olduu hayretle mahede edilir.14 *bni Sn'nn yannda kendisine byk hayranlkla bal itaatkr Behmenyar adnda bir rencisi vardr. Sn, birgn derste, gece uykudan kalkp su imenin vcuda ok zararl olduunu syler. Sebebi sorulduunda da; insanlarn uykudayken vcut ssnda dme olduunu, su iince de akcierlerine kan hcum edeceini anlatr. Bunun zerine Behmenyar Sn'ya; "Hocam! Bu kadar bilgi ve faziletinizle niin peygamberliini ilan etmiyorsunuz." der. bni Sn, rencisini cevapsz brakr. Ayn gece Behmenyar' uyandrp, kendisine su getirmesini syler. Buna aran Behmenyar; "Efendim, daha bugn siz uyku arasnda su imenin zararndan sz ettiniz. Nasl olur da byle bir hata yaparsnz?" deyince bni Sn ta gediine kor: "Sen bana yatmadan nce niin peygamberliimi ilan etmediimi sormutun. Bilirsin ki, peygamberler etrafnda kendisine kesin itaat edecek insanlar olsun isterler. Halbuki, benim en yaknmda olan sen bile kar kyorsun. Sen byle yaparsan, arkamdan kim gelir?" der.
(Tebli olarak sunulmutur: bn-i Sina Hikyesinin Yeni Bir Yazma Nshas, II. Lokman Hekim Tp Tarihi ve Folklorik Tp Gnleri Bilgi leni, Tarsus, 23-26.5. 2001.)
1-Sheyl NVER, ark Folklorunda bn Sn, Byk Trk Filozofu ve Tp stad bn Sn, ahsiyeti ve Eserleri Hakknda Tetkikler, stanbul, 1937. Ali Haydar BAYAT, Trk-slm Toplumlarnda bn Sn Hikye ve Fkralar, Trk Folkloru, IV (48), Temmuz 1983, s. 3-6. Ahmet KABAKLI, Muheyyelt- Aziz Efendi, stanbul, 1973, s.123-136. 2-Ensar ASLAN, Dou Anadolu Saz airleri, Erzurum, 1978, s. 186. 3-Saim SAKAOLU, Trk Halk Masallar zerine Eb Ali Sn Hikyelerinin Tesiri, Uluslararas bni Sn Sempozyumu (Bildiriler), Ankara, 1984, s. 505 Ali haydar BAYAT, Trk-slm Toplumlarnda bni Sn Hikye ve Fkralar, Trk Folkloru, IV ( 48), Temmuz 1983, s. 3. 4-Ali Haydar BAYAT, Trk-slm Toplumlarnda bn Sn Hikye ve Fkralar I, Trk Folkloru, IV (48), Temmuz 1983, s. 3-6. 5-Ahmed ATE, Trk Halk Hikyelerinde bn Sin, Trkiyat Mecmuas, C. XII, stanbul, 1955, s. 266. 6-Ahmed ATE, a. g. m., s. 273. 7-Ahmed ATE, Trk Halk Hikyelerinde bn Sin, Trkiyat Mecmuas, C. XI, stanbul, 1954, s. 35. 8-Drdnc yazma hakknda bizleri haberdar eden Saim Sakaolu (a.g.., s. 502-503)'dur. 9-Bu yazma bizzat ztelli tarafndan tantlmtr. Cahit ZTELL, Halk Hikyelerinde bni Sn, Trk Dili Aratrmalar YllBelleten 1968, Ankara, 1069, s. 213-2219. 10-Mehmet AYIRDA, Yeni Bir Trke Yazma bni Sn Halk Hikyeleri, bni Sn (bni Sn Kongresi Teblileri), Kayseri, 1984, s. 385. 11-Yap Kredi Sermet ifter Aratrma Ktphanesi Yazmalar Katalou, stanbul, 2001, s.346. 12-Selami Mnir YURDATAP , Hakiki Sihirbaz Ebu Ali Sn, Ayyldz Kitabevi, stanbul, 1959, 48 sayfa. 13-Ali Haydar BAYAT, a. g. m., s. 4. 14-Ali Haydar BAYAT, a. g. m., s. 4. 15-Ali Haydar BAYAT, Trk-slm Toplumlarnda bn Sn Hikye ve FkralarII, Trk Folkloru, V (50), Eyll 1983, s. 9-10. Resim Bilgisi 1-ranl bir ressamn izgileriyle bn-i Sina 2-Sheyl nverden bn-i Sin

DPNOTLAR

28 Mays-Haziran 2002

Mays-Haziran 2002

29 Somuncu Baba

Hce Muhammed Masm (K.S)-II

(Urvet-l Vsk)
Mevlt SARIOLU Necmettin
mam- Muhammed Masum hazretleri, dier mrid-i kmiller gibi tarikat- aliyyede dstur tekil eden anlaylar titizlikle uygulamtr. Kendileri bu kurallar veciz ifadelerle ayetullaha ve snnetullaha uygun olarak daha geni bir biimde tefsir etmi ve hvan- kiramn bilgisine sunmutur. Sehaveti birinci derecede telkin etmitir. Riyasz, gsterisiz yaplan bir yardmn, ibadet mesabesinde olacan kabul etmilerdir. Zamann zikir ve tefekkrle deerlendirilmesini emretmitir. Kur'an- Kerim okumay Allah- Teala (c.c.) ile konumak addetmilerdir. En ehemmiyetlisi de istifarn ihvann sk sk bavurmas icap eden hususlardan biri olduuna da iaret ederler. Tvbe kapanana kadar istifar etmenin lzumlu olduunu beyan etmi, hatta bir gnah iledikten sonra saat zarfnda tvbe istifar edilirse, o gnahn yazlmayacan tasdik etmilerdir. Burada "Kolaylatrn, zorlatrmayn. Mjdeleyin nefret ettirmeyin" nktesinin srr yatmaktadr. Hizmetin himmetin anas olduunu, yani her hizmetin bir himmet dourduunu buyurmu ve mridann bilfarz hizmete tevik etmitir.Bir nasihatnda da sanki bu gnleri grrcesine mmetin fesada gittii zaman, din ilminin ok iyi renilmesini tenbih buyurmular ve o anlarda snnete balln insanlar kurtulua gtreceini izah etmilerdir. lmin ancak Allah rzasn taleple, ihtirasn ve ama olarak okunmasnn dnda tevazu ile renilmesini emretmi; bylece tahsil edilen ilmin faydal, bunun aksine renilen ilmin helaka gtrecek kadar tehlikeli olduunu beyan buyurmulardr. Kulun, bilhassa saliklerin korku ve mit arasnda, huu ve tevazu ile amel ilemelerini ve azimeti elden brakmamalarn tavsiye etmilerdir. Ancak baz zamanlar midin daha da galip olmasn arzu etmilerdir. Enaniyetin en byk aresinin nefse muhalefet olduunu kabul etmiler ve o muhalefetin; rza, riyzat ve nefsi tezkiye yoluyla daha da tesirli olacan aklamlardr. Btn bu anlaylarla beraber mam Muhammed Masum hazretleri kefin, harikldenin ve kemlin zirvesine kmlardr. Kendilerinden feyz alan, irada mktedir nice veliler de; tarikat- liyyeye ve mmet-i Muhammed'e saysz iradlarda bulunmulardr. Bunlar ierisinde Muhammed Sddk, Muhammed Hanefi, Hdaperest Han ve Payende Kabili mehurlardr. yle bir tasarruf ehliydi ki; padiahlar sultanlar ve zamann en diktatr idarecileri dahi onun dergahna ba koymulard. Bunlar ierisinde Hdaperest Han bir vali idi. Muhammed Hanefi ise; ok iyi bir hanefi alimiydi. Keza Muhammed Sddk da zahiri ilimde yektaneydi. Muhammed Sddk'tan nakildir : Hz.eyh, kendilerini Peaver'e irada gndermilerdi. Uzun bir sre orada hizmete devam ettiler. Gnlerden bir gn, eyhini ziyaret iin Peaver'den Serhend'e hareket etti. Yolda aya atnn zengisine taklp srklenmeye balad. Evvela Cenab- Hakk'n nusretini, sonrada eyhinin himmetini diledi. Ksa bir sre sonra grdki, Hz. eyh atnn zengisinden tutup durdurmu ve Muhammed Sddk'n ayan da zengiden kurtarmt. Muhammed Sddk, eyhinin ayaklarna kapand, ban kaldrd hayretle grdki eyhi yoktur. Ayn ahs, bir defasnda da suda boulmak zereyken Muhammed Masum hazretleri tarafndan kurtarlm bylelikle de Muhammed Masum hz.lerinin baka bir kerametine ahit olmutur. Vuku bulan baka bir kerametleride yledir: Muhammed Masum hazretleri Kabil'e geldiinde, Muhammed Hanefi hz.lerini terbiyesi altna alm ve onu kendisine bende klmt. Bir gn Kabil'in ileri gelen ulema ve eraf Muhammed hanefi hz.leriyle, eyhini kmsemek yoluyla alay ettiler. Yani Muhammed Masum hazretleri bilindii kadar byk bir eyh olmadn, hatta onun byklnn halkn arasnda rivayet ve dedikodudan ibaret olduunu sylediler. Bu hususa itiraz eden Muhammed Hanefi'ye: "Deneyelim: eyhin gerek bir vel ise; bu gn bir ziyafet hazrlayalm, armadan gelsin." Teklifi kabul eden Muhammed Hanefi; eyhinin akam yemeini yats namazndan sonra yediini belirtmesi zerine, yatsya kadar bekleyeceklerini sylediler ve beklediler. Sofralar alm, yats namazda klnmt. Ksa bir beklemeden sonra Kabil'lilerin alayl baklarn kapnn alnmas adeta dondurmutu. Kapy atklarnda hayretle grdler ki; Muhammed

Masum hazretleri ocuklaryla beraber kapda duruyordu. Buyurdular ki : - Maksadmz keramet gstermek deildir. Zira keramet gstermek ne kadar irkinse, bir velyi de kerametle imtihan etmek o derece irkindir. Biz Muhammed Hanefi'yi ok sevdiimiz iin geldik. O gece eriilmez sohbetlerden biri daha vuku buldu. tiraz eden Kbil Ulular; Hz. eyhe intisap ederek, onun feyz menbandan imeye baladlar. Baka bir mecliste ise, gen bir kza ak olan delikanly "bu bo hayallerden vazgemelisin" diye ikaz ettiler. O delikanl ise aresiz olduunu belirterek eyh Sadi'den bir beyit okuyup, himmetlerini diledi. Mrakabeye dalan Hz.eyh, bir mddet sonra ban kaldrarak o illetten kurtulduunu mjdeledi. Bu gerek sayesinde aylan gen kendilerine intisab ederek, salih ve kmil bir kul olana kadar terbiyeleri altnda bulundular. Hz. eyh hogrde de emsalsizdi. Ancak slam'n ve ehl-i snnetin aleyhine cereyan edecek hibir harekete msamaha ve msade etmezdi. Bir gn Acem hkmdarlarndan birisi Muhammed Masum hazretlerinin hretini duymu ve onun ok iddetli bir ehl-i snnet savunucusu olduunu renmiti. Alay etmek maksadyla askerlerinden birini mam'n huzuruna gndererek, ziyaret edebilmek iin izin istedi. "Kfirde olsa ikramda bulunuruz" diyerek kabul edebileceini beyan etti. kindi zamanna kadar beklediler. Bahsedilen Acem padiah, yine onunla alay etmek iin ve onu kmsemek iin davete icabet etmedi. O srada kendilerini ziyarete Muhammed Hanefi hazretleri gelmi ve hediye olarak bir ka bak getirmiti. Yemekler yendikten sonra Hz. eyh bir salatalk istedi. stei zerine gelen salatal ikiye blerek; "Bu kesilen, Acem ahnn kellesidir" diye buyurdu. Belli bir mddet sonra grdler ki; ehrin dnda Acem ahnn kafas gvdesinden ayrlm ve bir mezbelelie atlmt. Biz bunlar sylerken; Muhammed Masum hazretlerinin vakarna da iaret etmek istedik. Kendileri, byk bir eseri olan "Mntebahat- Masumiyye" isimli eserinde bu hususlara defalarca temas etmi ve ilemitir. Byk bir eser olan Mntebahat- Masumiyye'nin 1. cildinin 4. mektubundan bahsetmeden geemeyeceiz. Kendilerine Muhammed Hanefi ile gnderilen mektuba yazm olduu cevap bu cmledendir. Buyururlar ki : "Ey mesut ve bahtiyar kardeim ! Allah- Teala'nn sevdii kullarnn yolunda yrmek arzusunda isen; bu yolun artlarn ve edeplerini gzetmelisin. En nce snnet-i seniyyeye yapmak ve bidatlardan saknmak lazmdr. nk Allah- Teala'nn sevgisine ulatran yolun esas bu ikisidir. lerinizi, szlerinizi ve ahlaknz; dinini bilen ve

seven dindar alimlerin szlerine ve kitaplarna uydurmalsnz. Uykuda, yemekte ve konumada ar gitmeyip, orta derecede olmalsnz. Salih kullarla beraber olup, onlar sevmelisiniz. Seherde kalkp istifar etmeyi, alamay, Allahu Teala'ya yalvarmay ganimet bilmelisiniz. Zekat ve ftralar; slam' seven kimselere seve seve vermelisiniz. Akrabay ziyaret edip, mektupla gnllerini almalsnz. Komularn haklarn gzeterek, fakirlere ve bor isteyenlere merhametli olmalsnz. yi biliniz ki namaz, dinin direidir. Namaz klan bir kimse dinini dorultmu olur. Namaz klmayann dini yklr. Namazlar mstehap zamanlarda, artlarna ve edeplerine uygun bir biimde klmalsnz. nk Allah Teala'ya kavumann dnyadaki mahallerinden en nemli birisi namaz mahallidir. Kur'an mmkn olduu kadar ok okumal, zamannzn ounu kelime-i tevhidle geirmelisiniz. Zira kalbi temizlemekte kelime-i tevhid en nemli unsurdur. Bu yolun byklerini sevmeyi saadetin sermayesi biliniz. nk bu yolda ilerlemenin yegane vastas; bu yolun byklerini ve prann sevmektir. Muhammed Ma'sum Hazretleri buyurdular ki " Adet olarak riya, gsteri olarak deil de Allah rzas iin, fakirlere yemek, sadaka verip, sevabn meyyitin ruhuna gndermek iyi olur ve byk sevap olur. Yine buyurdular ki" Kulun islah olmas kalbinin slah olmasna baldr. Fesad da kalbinin fesadna baldr." Yine bir konumalarnda "mrn en kymetli zaman genlik zamandr. En kymetli ey ise marifetullahtr. Genliini en kt ey olan heva ve heves peinde harcayp, marifetullahn, mrn en kt zaman olan ihtiyarlk zamanna brakana yazklar olsun. Allah (CC), size ve srat- mstakim olanlara selamet versin. Amin." Muhammed Masum hazretleri byle hikmetle dolmu ve hikmetle yaam, 1080 senesinde 71 yanda iken aban aynn onbeinci gecesi, yani dualarn kabul olduu ecellerin takdir edildii berat Gecesinde talebelerinden baz hadiseleri sorup cevap ald. Sonra da "Bir kutbun ismini yaayanlar defterinden sildiler " buyurarak, vefat edeceine iaret etti. Yine vefatna yakn bir zamanda bir yerde durup; "Pek yaknda kemal sahiplerinden birinin mezar buras olur." Buyurdu. Vefat edince kabrinin oras olduunu grenler bu szde ki iareti anladlar. Ve bu byk Pir Serhend ehrinde irtihal buyurmulardr. Cenab- Hakk fyzt ve berektlarna bizleride nail eylesin (1) Mceddin nak-i bendi nak-i yezdan eyh Masum l-i rtbe-i mahdum n tevelldis zihatif hest-i srur Zedli d yr Hakk mahdum-u malum.
1. Bknz: slm Alimleri Ansiklopedisi, C.l6, ss.89-110

Altun Silsile

Somuncu Baba

30 Mays-Haziran 2002

Mays-Haziran 2002

31

Somuncu Baba

ES-SEYYD OSMAN HULS EFEND (K.S)

Mustafa Rkmn

Cel Slste C el S lste

O r t a y a Ko y d u u Ye n i l i k l e r
Dr. Sleyman BERK

B
Aratrma

alangcndan itibaren zellikle Seluklu, Beylikler ve Osmanl dneminin cel slsleri, harf ve istif ynnden incelendiinde harflerin ktl, yalnl yannda, kalemin yazl zelliklerinin bulunmad hemen farke-dilir. Cel sls, bu zellikleri ile Osmanl'da da uzun sre devam etmitir. Her ne kadar harflerde, nceki dnemlere gre nemli saylabilecek dzelmeler mevcut ise de, istif gzellii ve harflerin gerek tensb (l, oran) Rkm'a kadar yakalanamamtr. Daha nce grl-meyen, harflerde kalem hare-ketlerinin hakk ve gzellii ile harflerin tensb, terkibin gzellii, Rkm'n zellikle olgunluk dnemi eserlerinde aka grlr. nceki dnemlerde grlmeyen bu durum, Rkm'n cel harflere getirdii en byk zelliktir. Mustafa Rkm'n cel slste yapt deiim u balklarda toplanabilir : 1- Harflerin bnyesini slh etmitir. 2- Harf kalnl ile kalem kalnl arasndaki ideal ly yakalamtr. 3- stifte olaanst
Mays-Haziran 2002

Mustafa Rkm Efendi:

1171/1758 tarihinde Ordu/nydede dodu. Kk yata stanbula gelerek ilmi tahsili yannda aabeyi smail Zhd (.1221/1806)den Sls-Nesih mekederek, 1183/1769 tarihinde icazetini ald. cazet aldnda kendisine Rkm mahlas verildi. III.Dervi Aliden de yaz meketti. Mustafa Rkm btn zorluuna ramen, cel sls ve turada mektup oluturarak kendinden sonraki sanatkrlara derinden tesir edecek deiimi gerekletirmitir. Fatih, Nakdil Trbesi, celi kuak ve yazlar ile Eypte, elebi Mustafa Reid Efendi mezarta kitabesi en nemli eserlerindendir. 1241/1826 tarihinde vefat eden Rkm Efendi, Fatih, Karagmrkte Atikali Paa Camii karsndaki trbede medfundur.

baar salamtr. Mustafa Rkm'a gelinceye kadar hattatlar, cel sls harflerinde, yap olarak tensb bir trl salayamamlardr. Ayn harfin yazmnda bile standart tutturulamam, yaz sadece kaln yazlabilmitir. Fatih devrine kadar cel sls, mimar'de bir ss unsuru olarak grld iin balbana ele alnmam, bu sebeple de cel slste, gerek harf yaps, gerekse istif ynnden aklm- sitte derecesinde baar salanamamtr. Rkm, celde harf gzellii bakmndan, Hfz Osman'n slsteki baarsn yakalamtr. Cel slste Rkm'n tamamlaycs ola-rak kabul edilen hattat Smi Efendi'nin u sz, bu hkm dorular mahiyettedir: "Hfz

Osman'n slslerini bytrseniz Rkm'n celsini, Rkm'n celsini kltrseniz Hfz Osman'n slslerini bulursunuz" Rkm, harflerin bnyesini slah ederek, harf kalnl ile kalem kalnl arasndaki uyumu yakala-mtr. Rkm, Hfz Os-man'n sls llerini by-terek celye baar ile tatbik etmitir. Mustafa Rkm, Hfz Osman'n sls ve nesih yazlarn dikkatle ince-leyerek,bu stadn sls harflerindeki gvde ve duru gzelliklerini celye tatbik etmitir. Celde kalem hakimiyetini salayarak, harfleri en gzel, ideal llerine kavuturmutur. Bu sebeple Rkm'n cel sls harfleri, eyh'in ve bilhassa Hfz

Osman'n sls harfleri gibi canl ve hareketli bir yapya sahiptir. Bu durum, gerek harfler tek tek incelendiinde, gerek istif ierisinde aka grlebilir. Yazda harflerin veya harfleri tekil eden ksmlarn, genel bir tabirle istifi oluturan izgilerin, istif sahasna uyumlu bir ekilde ve ayn nisbette yaylmas, yani istif rgsnn her tarafnn ayn younlukta olmas, istifte organik btnln temini, izgiler arasnda denge, uyum, ritm ve ahengin bulunmas gzel bir istifin temel unsurlardr. Rkm harflerdeki tensb ve ly saladktan baka, gerek satr, gerekse katmerli istifte, harfleri bir birleri ile kaynatrmtr. stifte harfler adeta birbirlerini kucaklamlardr. Rkm'n olgunluk dnemi eserlerinden, 1234 / 1819 tarihli Nakdil Trbesi yazlar zellikle Nakdil maret emesi zerinde bulunan cel sls msenn yet ve ayrca papaan eklinde istifledii yaz, harflerin onun elinde nasl yumuadnn, hamur haline geldiinin delilidir. Ayrca Rkm, istiflerinde tezyini iaretleri ok fazlaca kullanmamtr; Rkm yazlar, harf gvdeleri ile n plndadr. Ancak harflerin tensbn saladktan sonra snrl miktarda, yazy bomayacak ekilde, hareke ve tezyin iaretleri kullanmtr. u bir gerektir ki, Osmanl'da istif, Rkm'la gelime yolunu bulmutur. nceki yzyllarn cel yazlar ile Rkm'n harf, kelime gruplar ve istifleri karlatrlrsa, Rkm'n harflerindeki canllk ve azamet, istiflerindeki gzellik daha iyi grlebilir. Rkm ncesi

cel harflerinde mevcut donukluk ve orantszlk yerini tensb ve canlla brakm, istif danklktan kurtulmutur. Rkm harflerinin dier bir zellii, uzaktan rahata grlebilecek toklukta olular-dr. Harfler, yazlacaklar yahut aslacaklar yere gre gzellik lsne kavumulardr. Rkm cel slste evvela harflerin bnyelerini slh ederek, harf kalnl ile kalem kalnl

arasndaki uyumu bulmutur. Rkm harflerinde kalem hareketlerinin hakkn, gzelliini ve canlln grmek mm-kndr. Rkm, harfleri istif ierisinde en gzel ekilde kullanm, onlar terifata uygun olarak dengeli bir ekilde datmtr. Cel slste yapt inklp-la mektep oluturan Rkm, celdeki tavrn aabeyinin lm yl olan 1221 / 1806 ylndan sonra ortaya karmtr. Mezkur tarihtMays-Haziran 2002

Somuncu Baba

34

35

Somuncu Baba

DARENDE LNN GL HULS

en itibaren Rkm celsi hzl bir gelime yoluna girmitir. 1230 / 1815 - 1234 / 1819 yllar Rkm'n olgunluk dnemidir; en gzel eserlerini bu tarihler aras vermitir. 1234 / 1819 tarihi Rkm'n harf ve terkip mkemmeliyetinin zirvede olduu tarihtir. Bu tarihte yazd Fatih, Nakdil trbesi yazlar ile Eyp, elebi Mustafa Red Efendi mezarta kitabe yazlar, olgunluk dneminin en nemli eserleridir. Gerek Nakdil yazlar, gerek Eyp'teki mezarta kitabesi, harflerinin tensb ve istif mkemmeliyeti bakmndan, hattatlarn ziyaretgh olmutur. Rkm'n sanat hayat genel hatlaryla, 1221 / 1806' ya kadar balang yllar, 1221 / 1806 1230 / 1815 aras gelime dnemi, 1230 / 1815'den sonras ise olgunluk dnemi olmak zere ksma ayrlabilir. Takdir olunur ki, bu snflama, Rkm eserlerinin tasnifi sonucu, genel hatlar itibaryla ve bir fikir oluturmas amacyla yaplmtr; muhakkak ki bu tarihler ncesi ve sonrasyla irtibatldr. Rkm nceleri cel yazlar kareleme (murabba') usul ile byterek yazyorken, son dneminde eline gelen meleke sayesinde, kalem az kalnl 3 cm. olan Nakdil trbesi kuak yazsn dorudan kam kalemle ve sulu siyah mrekkeple yazmtr. Bugn, stanbul Trkslm Eserleri Mzesi'nde muhafaza edilen yaz kalplarnda bunu grmek mmkndr. Rkm'n istifleri harflerin gvde ve durularyla n plandadr. Sanat hayatnn ilk yllarnda, harekeyi seyrek bir e-kilde kullanmtr. Ayrca, Rkm'n balangcndaki hare-kelerinde bir
Somuncu Baba

BBLYOGRAFYA
1-Abdurrahman EREF."Topkap Saray- Hmyunu ",Tarih-i Osmni Encmeni Mecmuas, 1 Kanuni evvel 1326 , cz 5. 2- Ahmed Sreyya (SALTUK). " Osmanllar' da Sanayi-i Nefse, Ezcmle Hutt-u Bed ", Srt- Mustakm, sy. 174 ( 14 Muharrem 1329 ) s. 280-285 3-L, Gelibolulu Mustafa. Menkb- Hnervern. stanbul, Trk Tarih Encmeni Klliyat,1926, 133 + 92 s. 4- ALPARSLAN, Ali. - Osmanl Hat Sanat Tarihi, stanbul, Yap Kredi Yaynlar, 1999, 215 s. -"slmYaz Sanat ", Doutan Gnmze Byk slm Tarihi, c.XIV, stanbul, a Yaynlar, 1993, s. 441 - 522 - " Cel ", Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi (DA), stanbul, Trkiye Diyanet Vakf , 1993, c. VII, s. 265 - 267 - nl Trk Hattatlar, Ankara, Kltr Bakanl , 1992, 147 s. - " bn Mukle'nin slm Yazsna Hizmeti ", Tarih Boyunca Paleografya ve Diplomatik Semineri 30 Nisan / 2 Mays 1986 Bildirileri, stanbul, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, 1986, s. 11-14 - " slm Yaz eitleri; 3 Cel Sls ", Sanat Dnyamz, sy. 33, 1985 , sy. 27 - 35 -" Mimar Yaplarn Yaz San' at Bakmndan nemi ", Boazii niversitesi (Beeri Bilimleri) Dergisi. C. IV - V, 1976 - 1977, 1 - 14. 5-AYVERD, Ekrem Hakk. Fatih Devri Hattatlar ve Hat Sanat. stanbul, stanbul Fethi Dernei , 1953 , 56 s. 6- BALTACIOLU, Ismayl Hakk. Trklerde Yaz Sanat. Mersin. Kltr Bakanl, 1993 143 s. - Trk Plstik Sanatlar. Ankara, Milli Eitim Bakanl, 1971, s. 115 - 121 7- BERK, Sleyman. - " Sultanahmet-Fruzaa Camisi Kitabesi, AD Art Dekor, sy. 90 (Eyll 2000), s. 130-133 - "Hattat Mustafa Rkm Efendi'nin stanbul'daki Mezarta Kitabeleri " AD Art Dekor, sy. 87 ( Haziran 2000 ), s. 120 - 125. - " Hattat Mustafa Rkm'da Cel Sls ve Tura Estetii " , Erzurum, Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Doktora Tezi, 1999 , 155 s. + 115 ref 8- ETN, Nihad M. -"slm Hat Sanatnn Douu ve Geliimi (Ykut Devrinin Sonuna Kadar), slm Kltr Mirsnda Hat San'at, stanbul, IRCICA, 1992, s. 14 - 32. Ykut Musta'sm " slm Ansiklopedisi (A), c. XII , stanbul Milli Eitim Bakanl , 1986 , s. 552 557. 9- DERE, mer Faruk. Hat Sanatnda Hfz Osman Efendi ve Ekol. stanbul, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, 2000. 10 - DERMAN, M. Uur. -"Osmanl Trklerinde Hat Sanat", Osmanl Ansiklopedisi, c. XI, Ankara, Yeni Trkiye Yaynlar. 1999, s. 17-25. -"Yazy Sanat Katna kardlar", Hrriyet Gsteri, sy. 212 (Temmuz-Austos 1999), s. 64-69 -"Trk Hat Sanat:ncelikleri ve Bedi Deerleri", Ar, sy. 3 (Aralk 1997), s. 54-67 -"Sleymaniye Camii'nde Hat Sanat", Mimari Mirasn Bugn, stanbul, IRCICA, s. 303-306 - Sabanc Koleksiyonu. stanbul, Akbank Kltr ve Sanat Kitaplar: 61, 1995, s. 14 - 179 . - " Seluklu' dan Osmanl' ya Cel Slr Hattnn Geliimi ", IV. Milli Seluklu Kltr ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, 25 - 26 Nisan 1994 (Ayr Basm) Konya Seluk niversitesi, Seluklu Aratrmalar Merkezi, 1995, s. 91 - 95 - Balangcndan Bugne Trk Sanat, Ankara, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 1993, s. 373 - 396. - " Hat San' atnda Osmanl Devri ", slm Kltr Mirsnda Hat San'at, stanbul, IRCICA, 1992, s. 33 - 43, 178 - 244 - " Yenicami Sebili'nin Kitbesi ", Lale, 4 (Aralk 1986) s.14 - 17 - " Cel Yazlar ", lgi, sy. 29 ( Mays 1980 ), Yl. 1, s. 30 - 34 - slm Sanatnda Trkler. Ankara, Yap Kredi Bankas Yaynlar, 1974. - " Kanun Devri Yaz San'atmz", Kanun Armaan, Ankara, Trk Tarih Kurumu, 1970, s. 269 - 289 - " Hat Dehalarmzdan eyh Hamdullah ", Hayat Mecmuas, sy. 47 (1969) , s. 23 - " Hafz Osman'n Yaz Sanatmzdaki Yeri " Hayat Mecmuas, sy. 52 (1967), s. 8 - 9 - " Hattat Mustafa Rkm Efendi ", Dosya, M.Uur Derman Arivi. 11- el - KALKAEND Ahmed b. Ali. Subhu'l-a'a. c. III, Beyrut, Dru'l-kutubi'l lmiyye, 1407 / 1987 12-ERBA, Aynur. Fatih ve II. Bayezid Devrinden Gnmze Ulaan stanbul Camilerinin Kitabe ve Cel Yazlar. stanbul, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, 1990, 98 s. 13- GROHMAN, Adolf. Arabische palogrphie ( I. Teil) , Wien, 1967 , 154 s. 14- HABB. Hat ve Hatttn. stanbul, 1305, 285 s. 15- brahim CUM'A. Dirse f Tatavvuri'l-Kitabati'l-Kfiyye. Dru'l - fikri'l-Arab, (ts), 286 s. 16- ISSAM el-Said and Aye PARMAN.Geometic Concepts In Islamc Art. World of Islamic Festival Publishing Company Ltd. London, 1976, s. 129 - 134 17- KTKOLU, Mbahat S. Osmanl Belgelerinin Dili, ( Diplomatik ). stanbul, Kubbealt Neriyat, 1994 , 605 s. 18- KKER, Hseyin Sdk. " Mustafa zzet Efendi " Selmet , sy.12 (Mart- 1963), s. 14 - 16 19- Mustafa el-HABB. " Yaz ile Mimarnin Kaynamas " Gr, sy. 12 ( Aralk 1977 ), s. 38 - 52 20- Melek CELL. eyh Hamdullah. stanbul, 1948, 16 s. + 26 Resim. 21- MUSTAKMZDE, Sleyman Sa'adeddin. Tuhfe-i Hatttn. stanbul, Trk Tarih Encmeni Klliyt, 1928, 756 s. 22- NEFESZDE brahim. Glzr- Savb . stanbul, Gzel Sanatlar Akademisi Neriyat, 1939, 119 s. 23- GEL, Semra. Anadolu Seluklular'nn Ta Tezyinat, Ankara, Trk Tarih Kurumu 1987, 192 s. + 152 resim. 24- ZAYDIN, Abdlkerim. " bn Mukle " , Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, c. XX, stanbul Trkiye Diyanet Vakf, 1999 , s. 211 - 212. 25- RADO, evket. Trk Hattatlar. stanbul, Yayn Matbaaclk, ts (1984) , 303 s. 26- SAFAD, Yasin Hmid. Islamic Calligraphy. London, Thames and Hudson, 1978, 144 s. 27-SELAHADDN el-Mneccid. Ykut el-Musta'sm. Beyrut, Daru'l-kitabi'l-cedd. 1985 , 79 s. - Dirst f Trihi'l-Hatti'l-Arab. Beyrut, Daru'l-ki-tabi'l- cedd, 1972 , 150 s. 28- SERN, Muhittin.- Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, stanbul, Kubbealt Neriyat, 1999, 327 s. -"Osmanl Hat Sanat", Osmanl Ansiklopedisi, c.XI, Ankara, Yeni Trkiye Yaynlar, 1999, s. 26-34 - " bn'l-Bevvb ", Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, c. XX., stanbul, Trkiye Diyanet Vakf, 1999, s. 534 - 435 - Hattat eyh Hamdullah, stanbul, Kubbealt Neriyat, 1992, 203 s. 29- SUYOLCUZDE, Mehmed Necib. Devhat'l-kttb. stanbul, Gzel Sanatlar Akademisi Neriyat, 1942, 160 s. 30- TFEKOLU, Abdlhamit. Erken Dnem Osmanl Mimarisinde Yaznn Kullanm. Van, Yznc Yl niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Doktora Tezi, I-II, 1997. 31- NVER, A. Sheyl. Hattat Ahmet Karahisari, stanbul, 1964, 13 s. + resim. - Hattat Ali BN HLL Hayat ve Yazlar, stanbul, Yeni Laboratuvar Yaynlar, 1958, 15 s. + 9 ref. - Hattat Mustafa Rkm Efendi, Tarih Dnyas, sy. 7, Temmuz 1950 s. 271 - 275. 32- YETKN, Suut Kemal. slm Mimrsi, Ankara, Ankara niversitesi lhiyat Fakltesi, Trk ve slam Sanatlar Tarihi Enstits Yaymlar; 2, 1959, 509 s. slm Sanat Tarihi. Ankara, Ankara niversitesi lhiyat Fakltesi, Trk ve slm Sanatlar Tarihi Enstits Yaymlar : 2 , 1954 , 315 s. 366 levha

SOMUNCU babadan bir haber aldm, DARENDE linin gl HULS. Buna ok sevindim, ok memnun kaldm, Gerein erkn yolu HULS. SOMUNCU babamz bir gl destesi, Doktorundan merhem bekler hastas, Gnllerde maneviyat ustas, Her derde ifadr eli HULS. nansz insanlar her zaman naar, Sabredenler trl beladan kaar, Selametin yolu sabrdan geer, Sabr dolu sa solu HULS. Seni ok zledim koca Darende O mbarek zatn sevgisi bende, ok mutlu olurum O'nu grende, evresi yeili, al HULS, Tanmak isterdim Allah dostunu. Her zaman kbleye serer postunu, Btn irkin iin rter stn, Sevgisi rts, tl HULS. O byk insandan bekleriz himmet. Himmet, buyurursa sonumuz Cennet. O'nun gnlndeki ALLAH, MUHAMMET, Takva peteinin bal HULS, nsan hakk, komu hakk gdenler, Hep kendine eder, kemlik edenler, ALLAH iin diktiimiz fidanlar, Yapra, iei, dal HULS. Bu byk zat her ynyle er kii. Kolay kolay bulunmayan bir kii, Tasavvuf ilminde bize Pir kii, lm-i Ledn ile Vel HULS. Kimseler pheye dmesin aman. pheye denin halleri yaman, Hizmetisi olsun Vahap KOCAMAN. Can dostu MUHAMMET L HULS. Abdulvahap KOCAMAN - Osmaniye
Mays-Haziran 2002

Rakmn Celi Slsle Hazrlad ve Topkap Saray Bb- Selam Arkasnda Bulunan Levhas

slb da yoktur. Rkm'n harekelerdeki estetik geliimi, cel slsteki geliimine ayak uyduramamtr. 1230 / 1815'den sonra artk, Rkm yazlarnda harekeler, harf gvdeleri yannda kendilerini gstermeye balar, ama harf gvdeleri yine de, hareke ve tezyin iaretlere baskndrlar. Rkm, istifte terifata riayet ettii iin harekeleri de yerli yerinde kullanm, harekelerin terifatna da riayet etmitir. Rkm, padiah turalarn da, hat ve ekil ynnden slah ederek, bu konuda da inklp yapmtr. Rkm'n padiah turalarndaki geliimi, cel slsteki geliimi ile paralellik arzeder; 1230 / 1815 tarihinden sonraki turalar olgunluun zirvesindedir. Tura'da nce yazy slah etmi; krs ksmn alt taraftan yuvarlak bir ekle sokmu, istifi yeniden dzenlemitir. Beyzaleri germi, sol taraftan hafif yukarya kaldrmtr; tu ve zlfeyi de genel grnm ile uyumlu bir hle getirmitir. Rkm btnyle deerlendirildiinde, daima yenilie ak ve cesur bir sanatkr olduu

grlr. Her yazsnda farkl bir nkte denemesine girimi, bunda da baarl olmutur. Mihriah Sultan Trbesi iin hazrlad hilyenin tac ksmnda ve hilye metni etrafndaki kuakta kulland harf tetbuklar, onun daha sanat hayatnn balangcndaki yenilik aray-larn gsterir. Mustafa Rkm Efendi, XIX. yzyla kadar cel slste bir trl gerekletirilemeyeni baarm, bilhassa Hfz Osman slslerindeki canll cel slse tatbik etmitir. Yaz istifinde de, Osmanl hattatlarnn ncs olmutur. Padiah turalarndaki hat ve ekil bozukluunu gidererek estetii yakalamtr. Cel slste "mektep" sahibi olan Rkm, kendinden sonra gelenlerce yegne stad olarak kabul edilmitir.

36

Mays-Haziran 2002

37

Somuncu Baba

Gaziantepte Medfun Nbvvet Mhrn pen Sahabi

UKKE BN MUHASSN EL ESED

Bir gn gelecek ki o gn, ana ve baba evladndan firar eder. Boynuzsuz koyun boynuzlu koyundan hakkn alr. O gn gelmeden, eer iinizden birinize vurdum ise ite buradaym, gelsin hakkn alsn o da bana vursun. Birinizin maln aldm ise; gelsin aldm eyi benden istesin, vereyim"
baard. Tepe' ye ilk kan kendisiydi ve dier taraflarda atmalar devam ediyordu. Bu tepede eskiden kalma bir kilise ve ierisinde 6 kei bulunuyordu. Ukke hazretleri karlat 5 keie teslim olmalarn bildirdikten sonra slm tebli etti. Keiler bu tebliden et-kilenmi kalpleri yumuamaya balamt. Bu srada dereden su almaya giden altnc kei olay yerine erimitir. Yaral ve yorgun olan Ukke Hazretleri durumun farkna varmam, Keiin arkadan hanerlemesi sonras ehit olmutur. Bu srada m-cahidler arpmaya devam etmiler, arpma 4-5 gn srmtr. Durumdan haber alan Hz. Ali'nin dier birlik komutanlar (Halid bir Velid, Malik Ejder) yardma gelmiler yaplan savata kffar ordusu bozguna uratlmtr. Ukke Hazretleri Ehl-i Beyte yaknl ve hizmetleri ile bilinen biri idi. Hz. Ali ehadeti duyunca buraya kadar gelmi, Hz. mer inde onaylamas zerine Ukke Hazretleri bu tepe' ye defnedilmitir. slm ordular ise bu blgedeki fetihlerini tamamladktan sonra Mara ve Malatya istikametine doru ilerlemilerdir. Osmanl dneminde bu trbenin bakm, onarm, temizlii ve trbe rts iin paralar tahsis edilmitir. Ukke hazretlerinin ehadetinden gnmze kadar trbe ziyaretgha ak olmu on binlerce insann ziyaretine uramtr. 2- UKKE BN MUHASSN (R.A)'N NBVVET MHRN GRMES VE PMES Hz. Muhammed (sav) son gnlerinin yaklatn anlaynca Hz. Bilal (r.a)' e btn ashab Mescidi Nebevide toplamasn emreyledi. Bylece tm sahabe-i kiram bir araya geldi. ki rekat namaz kldktan sonra unlar syledi: "Bu gn benim dnyamn sonu ve ahiretimin ilk gndr. Allahu teal beni dnya ile ahiret arasnda muhayyer brakt. Bende ahireti tercih ettim. Ben sizlere nebi ve nasihat ediciyim. Ve imdi aranzdan ebediyyen ayrlyorum. Bir gn gelecek ki o gn ana ve baba evladndan firar eder. Boynuzsuz koyun boynuzlu koyundan hakkn alr. O gn gelmeden, eer iinizden birinize vurdum ise ite buradaym gelsin hakkn alsn o da bana vursun. Birinizin maln aldm ise; gelsin aldm eyi benden istesin, vere-yim" dedi. Bunun zerine Hz. Ukke, Hz. Peygamberimizin huzuruna karak "Tebuk seferinden sonra Hazid muharebesinde benim devem sizin devenizin yaknn da idi sizin kamcnz benim srtma vurdu. Bunun sebebini bilmiyorum" dedi. Allahn Resul "Ya Bilal! Kzm Fatma' nn evine git o kamcy bana getir" dedi. Bu duruma ashab ok zld ve alat. Sonra Peygamberimiz (sav) kamy uzatp hakkn al deyince bundan ashab duyguland, hznlendi. Ashab; Ya Ukke Peygamberin yerine bize vur da hakkn hell et dediler. Ukke (r.a) raz olmad. Srasyla Hz. Ebubekir, Hz. mer, Hz. Ali, Hz. Hasan, Hz. Hseyin kendilerine vurulmasn talep etmilerse de Hz. Peygamberimiz bunlara sakin olup yerlerine oturmalarn syledikten sonra "Bu kssasn aynen edas lazmdr." diyerek Hz. Ukke' ye "Srtma vur" diye hitap ettiinde Hz. Ukke "Siz bana vurduunuzda srtm plak idi." deyince Rasulullah (sav) srtn ap "Vur ya Ukke vur da bu ii bitirelim ashabn sabr tamak zeredir"dedi. Ukke (r.a) Rasurullah (sav)' n iki omuz krei arasndaki NBVVET MHRN grr grmez kendisinden geip "L ilahe illallah Muhammed n Rasulullah" diyerek minnet, evk ve feryad ile gz yalar ierisinde NBVVET MHRN pt. Bundan sonra; Anam, Babam sana feda olsun Ya Rasulullah nasl olurda senden ksas talep edebilirim, buna imkan varm? Senin ve ehl-i beytinin yolunda yz binlerce Ukkeler ve canlar kurban olsun dedi. Bunun zerine Peygamber Efendimiz (sav) ehl-i beytine ve ashabna dnp tebessm ederek "Ehl-i cennetten birini ve cennetteki komumu grmek dilerseniz bu zata nazar ediniz ve ziyaret ediniz" buyurdu. Bundan sonra teskin olan ehl-i beyt ve ashab Ukke hazretleri ile musafaha yaparak memnuniyetlerini belirttiler. BBLYORAFYA
1234El- Beyhak Msnedi,c.I Sireti ibni Hiam, c.I Ruzet' il Ashab, c.5 Bilal UAR, Gaziantep Nur danda, Peygamber ve Ehl-i Beyt Yadigar Hz. Ukke. Ankara,1998

Bir Sahabi

Muhammed HALICI
lnda 40.000 bin kiilik bir kuvvetle Suriyeye ilerleyerek Kilis, Antep, Mara ve Malatya' y almak istemilerdir. Bunun iin fetih ordusu; 10.000 kiilik kuvvetlere ayrlarak Halid bir Velid, Ukke bin Muhassin, Malik Ejder (Malik Eter) komutasnda blgenin fethi ve slmlamas iin harekete gemitir. Ukke bin Muhassin Hazretleri Antakya ve Hatay havalisini aldktan sonra trbesinin bulunduu gzergh zerinden Mara' a doru ilerlemek istiyordu. Ancak Roma ortaan en gl devletlerinden biriydi. slm ordusunun da bu kolu ok ypranm ve ehit verilmitir. Hatta Ukke Hazretleri arpmalar srasnda yaralanmtr. Kendisi 73 yanda yorgun ve yaral halde arpmalara devam ederken Halife Hz. mer'in kerameti ile karlat. Hz. mer manen, kendisine trbesi bulunan bu tepeye ekilmesini iaret etti. Kendisi askerlerinden korumalar ile bu tepe' ye kmay

shab- Kiramn byklerinden ve Bedir ashabndandr. Kendisi Medine muhacirlerinden olup ok meakkatler eken sahabelerdendir. Resululah (sav) ile maveresi u ekilde olmutur; Bedir sava esnasnda klc krlm Hz Peygamberde buna mukabil ona bir hurma dal vermi bu hurma dal mucizev bir ekilde uzun beyaz bir kl haline gelmitir. Ukke Hazretleri hayat boyunca bu klc tamtr. Resulullahn sancaktarlarndan olan Ukke Hazretleri Uhud ve Hendek savalarna katlmtr. Ebu Hureyre ve bni Abbas kendisi hakknda ok gzel hadisler nakletmitir. 1- ANADOLUYA GELMES VE EHADET Hz. mer (R.A)' in halifelii dneminde slm Devleti ile Roma mparatorluu arasnda problemler yaanm bunun zerine Roma mparatorluuna kar sefere klmtr. H.18/ M.640 tarihinde Hz. Ali (R.A)' in bakomutanMays-Haziran 2002

Somuncu Baba

38

Mays-Haziran 2002

39

Somuncu Baba

MENKIBELERLE
brahim AHN

edeb
bulunmaldr. Tasavvuf ballarna "Allah'a vuslat dediimiz (Allah ile beraber olma) bilincini verme gayesinde olan ve tatbiki yn ar basan, laf retmekten holanmayan bir disiplindir. Hedefi cennet veya cehennemin motive ettii bir slami hayattan ziyade; Allah' sevmek ve onun rzasn kazanmaktan kaynaklanan deruni bir takva yaantsdr. Edebe riayet insana nasl huzur ve skunet hasl ederse edebe riayetsizlik de insann manevi yksek derecelere ermesine mani olur. Bundan dolaydr ki baz bykler edebe riayet konusunda son derece titiz davranmlardr ve yalnz olduklarnda dahi ayaklarn uzatp yatmay bile edebe muayyir addetmiler ki gnllerde hakiki edep tecelli eyleyeCneydi Badadi (K.S) hazretleri, huzuruna gelen Ebu Hafs ismindeki zatn mritlerine, grd edep ve terbiyenin ok yksek oluuna iareten "dervilerinizi, sultanlara hizmet edenlerin edebi gibi edeplendirmisiniz" deyince ebu Hafs (K.S) Hazretleri yle cevap vermitir. "zahiri olan bu edep talim ve tekellfle deildir lakin onlarn kalpleri, Hk Celle ve lnn taziminde mamur olduundan onlara bu edebi zahirinde ihsan buyurmutur." Yani, gnller Hakkn zikri ve tazimiyle mamur olunca, beden de tabiatyla adab- zahireye riayetkar olur. Ehli dinin edebi ise, nefislerinde riyazat azay cevahirlerini muhafaza, ehvetlerini terk iledir. Nefislerini edeple terbiye edenler, Halik Zlcelal'e ibadete, ihlas nimetine nail olurlar. Ariflerin edebi ise her edebin stndedir. eyh Bayeziti Bestami Hazretleri baz yaknlarna ; -Dn gece sabaha kadar bir kere "la ilahe illallah" diyemedim, buyurdu. Sebebini soranlara; -ocukluumda kt bir sz sylemi-

nsann yaratl gayesine uygun, Rabbinin kendinden raz olmas iin, hayatnn her safhasnda uymas lazm gelen vasflardan en nemlisi edebdir. yi ahlak, gzel terbiye, utanma, zarafet, usluluk, insanlara kasten ve fiilen gzel davranta bulunmak manalarna gelen "edeb" hatann her eidinden saknmay bilmektir. Edeb'den eriat, hizmet ve Hakk'n edebi anlalr. lki dinin zahirine, ekli unsurlarna tam anlamyla riayet etmek, ikincisi hizmette ileri gitmekle birlikte yaptklarn grmemek, ncs Allah'a ve kendine ait olan bilmektir. Tasavvuf ehli, genel esaslarna uygun olarak edebi, zahiri ve batini olmak zere ikiye ayrmlardr. Zahiri edep, beden ve eriatle ilgili, batn edep ise, kalp ve Hak'la ilgilidir. Her ikisine de nem verilmekle birlikte esas olan batn edeptir. Zira edebin bu ekli mutlaka bedene de yansr. Nitekim Peygamber Efendimiz (S.A.V) "Kalbi huu iinde olann, bedeni de yle olur" buyurmutur. (Slemi. S 122) Edepler snnetleri glendirmek iindir. Snnetler vacipleri, vaciplerde farzlar glendirir. Farzlar ise iman korumak iindir. Edep tasavvuf okulunda nemli bir husustur. Edeple davranma canlya cansza, insana, hayvana, her eye herkese yaplmaldr. Tasavvuf yolunun yolcusu nazik ve kibar insandr. Onu bu ekilde davranmaya iten motif "Allah'n her an, her yerde beraberinde olduu ve kendisini kesintisiz olarak gzetledii (ihsan)" bilincidir. Bu husus Kuran- Kerimdeki eitli ayetlere dayanmaktadr. "Her nerede olursanz olun O sizinle beraberdir." (Hadid-4) ite bu ayet bilin olarak bir mminde yerleirse artk o hareketini yce bir sultann huzurun da imi gibi dzeltmeye alr. Bunun tahakkuku iin bir insanda Allahla beraber olmann bilinci mutlaka

tim. Dn gece onu hatrladm. O kadar utandm ki sabaha kadar bir kere "la ilahe illallah" diyemedim buyurdu. Byklerden birine sormular ki Allah Teala'ya insanlar yaklatran edepler hangileridir? Buyurmu ki, Rububiyyetini tanmak, emirlerini itaatle amel, nehyinden kanmak, her zaman hamdetmek ve skntl zamanlarda sabretmektir. brahim Ethem sultanl brakarak mrit olduu zaman kendisine bir balta ve ip verilmi ve srtyla ormandan odun ekmesi emredilmiti brahim Ethem yllarca eyhinin kapsna bal hizmet etmiti bir gn naslsa eyhinden habersiz bir dervi ile gizli bir yere ekildi ve srtnda odun tamaktan alan yaralara keten tohumu lapas koydurdu ve bu hali eyhinin duymamas iin dervi arkadann ayaklarn perek yalvard. eyhi duyarda ikayet ettii zannna kaplr diye korkuyordu. Aradan tam on yl geti dayanamyarak eyhinin huzuruna varp ayaklarna kapand. Yalvarp yakararak; -Sultanm; dedi Bu fakire bir himmet nazar eyle .... stad kendisine -Haydi iine git, biz sana himmet edecek zaman biliriz. Bostanc bostann sulayacak zaman bilir, zaman gelince sular, zaman gelince apalar. Ama sen bunlara dayanamyorsan iple baltay brak, nereye istersen ek git diye kt. brahim Ethem yapm olduu edep d hareketinden dolay mahcup oldu, ipini ve baltasn alarak ormann yolunu tuttu. Mmin, dnyada hibir yaratlmn incindiini istememeli ve kendisi de hibir yaratlm incitmemelidir. Haktan ve halktan utanmal, sama sapan, bo manasz, szleri sylememelidir ve bu szleri dinlememelidir Cneydi Badadi hazretlerine mensup byklerden Ryem Hazretlerine halife bir gn; -Be hey edep yoksulu! diye hitap etmiti. Ryem buna; -Ben nasl edep yoksulu olabilirim ki Cneydi Badadi gibi bir zatla sohbetim var... cevabn vermitir. "Srr Sekti buyuruyor ki" "Marifet yukardan aaya doru ku gibi pervaz edip iner ve utan, haya sahibi gnlleri arayp bulur ve onlara konar"

Peygamber Efendimiz (S.A.V) in cier paresi mam Caferi Sadk Beyazid-i Bestaminin eyhi idi. Bir gn Beyazda; -Ya Beyazd, u kitab taktan indir, dedi Beyazd; -Hangi taktan? Diye sordu. mam- Cafer buyurdu; -Bunca zamandr buradasn. Daha tak grmedin mi? Beyaz idi Bestami yle cevap verdi, -Ey efendim, ben senin yannda teferrce gelmedim ki bam kaldrp drt bir yana nazar edeyim ve nesne greyim. eyhi mam- Cafere bu sz pek houna geldi. -"Ya Beyazid senin iin tamam oldu, var yine Bestam'a git" buyurdu. Yine bir gn yarenleri Beyazd'a; -Ya Beyazid falan yerde bir byk zat var, dediler. O, kimsenin faziletinden bahsettiler ve velidir diye vdler. - Bunun zerine Beyazd Hazretleri; - Bize szn ettiiniz bu zatn ziyaretine gitmek vacip oldu, buyurdu ve mritlerini alarak o zatn ziyaretine gitti. - Methi yaplan zatn ikamet ettikleri mahalleye vardklar zaman onun mescide gitmekte olduunu grd. Ve bu zatn mescide giderken kbleye kar tkrdn mahede etti. Bunun iin grmekten imtina ederek geri dnd ve methi senas yaplan bu kimse iin dedi ki; Methi senas yaplan bu kii kbleye kar tkrmekle snnete muhalif harekette bulundu. Dinin hkmlerine ve snnetin ifasna sayg gstermeyene nasl olur da keramet isnat edilir. O kimse nasl olurda evliyaullah dan olur? u halde Hakka talip olan sadk aklara, Hakkn rzasn isteyenlere bu ahlakla ahlaklanmak elbette gerekir insan olmak, yalnzca surette insan olmak deildir. nsan olmaktan Murat iyi ahlak ve edep sahibi olmaktr. Ve kemali marifettir. Yazmz Es Seyyid Osman Hulsi Efendinin Divanndan bir beyitle bitirmek uygun olur. Ne gzel buyurmu;
"Ademi ikmale sebep lazm olan cmle edep HULUS ya bak gr ki hep stk btnlerde btn"
Mays-Haziran 2002

Sohbet

Somuncu Baba

40 Mays-Haziran 2002

41

Somuncu Baba

E L

Y S

Yrd.Do.Dr.Cemil GLSEREN

"El in" Bir Deneme

"eller". yi olmak iin sahi el mi olmak gerek? Hep ellere mi yaranacaz hayatmz boyunca? "El iyisi" desinler diye mi mr tketeceiz? Bu yapmack iyiliklerden, sahte gsterilerden, kendimizi kk grmekten usanmayacak myz? Bir syrlsak, kendimizden olan grebileceiz. Bouna deil aydnmzn yabanclamas. Az uzak duracaksn, uzakta kalacaksn; yad olacaksn, yaban elde yetieceksin, iltifat onlara... Devir bu devir, krk onlar giyiyor. kram da onlarn hakk. Misafire hizmet greneimizdir. tiraz buna deil. "nsanlar iyi eylere lyktr" diyordu bir merubat firmas reklamnda. Unvanlarla, makamlarla daha da atelenen bu hastalk, bu el grdlk, bu el iyisi olmaklk, hep de el stnde. Gerekleri grmez eden, gzleri perdeleyen bu hal, kiinin kendini de ykseltmez, evresindekini de. Hayran olurlar ama hep bakalarna. Ne kendine bakar, ne de kendinden olana. Oysa ,"Elden gelen n olmaz, olsa da vaktinde olmaz". El elin eeini nasl arar biliyorsunuz deil mi ? Biliyorsunuz da hl bu elden medet ummak da ne oluyor ? Artk karar verdim; ya el olacam, ya dil. Grene anlayana bilene... El stnde hep eller dedik. mkan da onlar iin, frsat da. El iinde ocuk azarlamak gemi kuaklarn affedilmez bir kusuruydu. kr imdilerde artk ne hanma barlyor, ne de ocuklara. Bu tr babalk ve kocalk devirleri geride kald. yi de oldu. Bylece "Sen sus,otur yerine!" terslemeleri de bitmi oldu. Bunun yerini vg ve takdir ald. Biraz fazla abartsak da ocuklarmzn buna ihtiyac vard. Ah bir de evremizdeki takdiri, vgy ve de dl hak edenlerin farkna bir varabilsek yok mu. Yad, yaban vdmz, dllendirdiimiz gibi sevdiklerimizi de grebilsek, hi olmazsa lykyla sevebilsek, dorusu tadna doyum olmaz. Beklentimiz; aman tek bize "iyi" desinler. Hastalmz bu zaten. Merak buyurulmasn, Yzne iyi derler tabii. Hepsi bu. Salan inek kesilmez. Oysa, sel gider, kumu kalr. Alarsa anam alar, seninki de sana alar, ellerinki deil. Biraz haset ruhlular, ekemezler bakarsn kna bile yakar kim bilir. Yanmz grmek, yaknmz gzetmek,

zmze vurulmasndan pek holanmadmz, kabullenilmesi g ama oumuzun vazgeemedii, belki de farkna bile varamad bir tarafmz, bir zelliimiz "el grdlk". Rahmetli babaannem -nur iinde yatsnok kullanrd, hem de iyi tanrd "el iyisini". stelik el iinde "Nasl davranlr, nasl oturulur, ne kadar yenir, ne konuulur, ne konuulmaz?". Bize sylemekten ok yaayarak, uygulayarak retirdi. Okuma yazmas yoktu ama rnekti. Tam bir Osmanl kadnyd. Sz bilirdi, a bilirdi, i bilirdi. Pratik ve i bitiriciydi. Hatr gnl takip eder, hasta, garip yoklar, aalarn az yaralarna iyi gelen karadut urubunu eksik etmezdi. Fakir fukara anas, dnlerin keyvenisi, Aa Mahallenin ebesi, hac annesi idi. Hrsl ama biraz da asabi idi. El iyisi olanlara ok ierlenirdi, kahrlanrd. Dtan kzard, iten gcenirdi. Bakasn dile vermez, en ok da kendi ocuklarna sitem ederdi. "El iyisi bunlar !" szn hl unutabilmi dei-lim. Kafam karmakark. El iyisi olmak nerede balar, nerede biter? Ne kadar el iyisi, en iyisi hangisi? Var m ortas? Bende de var m bilmem. Kim bilir, belki de ayrtedemeyenlerden biriyim. Bildik diyelim. Kabul edemeyiz. Kurtulamayz da. Byle gider ite. nsanolunun var gnnde oalan eller, dar gnnde yok olmu. Masal da bi-tince, ba daa deince; el gider, yar kalr. Gelirse can gelir, canan gelir. Peki niye byleyiz? Hep da, hep desinlere srkleniriz niye? Atalarmzn gzel ve o denli de isabetli bir tespiti var; Evdeki dana buza olmaz. te sebep bu bence. Gzmz hep darlarda, telerde. nmze, yanmza bakmyoruz ki el iine komaktan, elin iini bitirmekten, yanmzdakini, yremizdekini grelim. oumuzda bu aalk duygusu hakim. Her kesimde yer edinmi. Bat hayranlnn taklitilie, zentinin teslimiyete ynelmesi, ayn sosyal hastalmzn rn deil de ya nedir? Yerlisi, Avrupals derken i rndan kt. Szn ksas gzde olan hep

dirliimizi, birliimizi gstermek zamandr. Onlarn ellerinden tutalm, tutalm ki "el" olmasnlar. plesi elleri pmek duyulas szleri sylemek, grlesi yzleri gzlemek zor mu yoksa gcmze mi gidiyor ne? El ne der? Bo ver. iten gemeden , bir kere olsun deyiver; Ne derler, ne derlerse desinler. Evin hanmnn bir ad da "el kz" deil mi? Yeri gelince Anadolu'da hl kullanlr. Kocas da tabii ki el olu. "El olu deil mi sevdi de kaverdi." Yrei yank bir ein gzel bir trksdr bu. "Sonra el kapsnda, ele gne kar, el lem adama ne der?" diye az m kahr ekilir. Bunun adna sabr denilir ki bu sabr sigortas yuvay ou zaman ayakta tutar. Kz babas, gelin kzna ne der bilir misiniz; "Gelinlikle gittiin kocan evinden ancak kefenle karsn." Efendim bylece gemiler yaklmtr, btn sigorta polieleri yrtlmtr. Oturup senaryo yazn, film ekin, tre deyin, aalayn, knayn. Dorusu iin o taraf beni ilgilendirmez. Olmu mu olmu. Var m var. Azalm m evet. Bitmi mi hayr. Sabr, kanaat, gelenek, namus ,aile, eref hepsi bir arada. Hepsi de bizimle i ie. Ne kabilirsin ne de geebilirsin. te bu bizim hayatmz. "El" olmadan "yi" olmak. Yani "ellemeden" "iyilemek". Olmak ya da olmamak gibi bir ey bu. Bu yazy belki de yazmama sebep olan bir arknn bir satrdr;- Ben sz uzattm ama o ok z bir sz.-" Gl yan eller srnr / atlasa (da) blbl." Nasl atlamasn, nasl? Sadece trk ve arklarda m var eller? Deyimlerimiz, manilerimiz ve ata szlerimiz. Sylemiler, hem de el sz deil, Atalar Sz. Alana, anlayana; "El adamn dn verir, ekmeini vermez."

Kim yalan diyebilir ki; Akl veren ok, i veren yok. Bize de lzm olan a, i, e. Gerisi bo. A deyince bir sz daha geldi aklma; "El a ya karn artr, ya ba." Artmaz m, hem de nasl? stelik o a bir de bana kakmaz m? IV. Murat boa buyruk vermemi: "Leh Kralna da yardm edile / Yardm almaya alan buyruk almaya da alr." Keke bu sz hi unutmasaydk. Hi phe yok ki "Veren el, alan elden stndr." Ama nafile, hepsine altk, yardma da, buyrua da... Doymadk, doyulmaz ki. "El avucundan su ien kanmaz."m. nk ; "Elin ayran yrek soutmaz." En iyisi, 'Arsz am, dertsiz bam.' 'Trnan varsa ban ka.' Yoksa "El, el iin alamaz, bana kara balamaz." "Alarsa anan alar, gerisi yalan..." Neylersin elsiz de olmuyor, elle de ... "Ele desen drt olur, ie atsan dert olur." Devir bu devir: Bana bir ey verenle, iimi greni severim. Ben de... Kim "yok, hayr" diyorsa kendini kandrr, beni, seni deil. Ne dersiniz? El iyisi mi, en iyisi mi? Hangisi? Ne daraln, ne darln. En iyisi mi siz, "siz" olun; Arkadan iyisi kynden, azn iyisi evinden. Yeter ki; Gzden, gnlden olsun; yaddan, yabandan deil. Candan, cierden olsun; zden kaandan deil. Seven, sevilen olsun; szden cayandan deil. inde helal olsun; hepten haramdan deil. Gl olsun, glen olsun; benden de helal olsun. imdi bu yazy okuyanlarn neler dndklerini,dahas neler syleyeceklerini tahmin etmeye alyorum. Yahu bu yazda ne var, ne denmek isteniyor? yi olan kim ya da ne? Hi belli deil.Her ey bir kalemde silinip atlm (m acaba?). Bu kadar el szn sralamann gerei var myd? Bunlar alt alta sralamak sanki marifet .Dahas burada el kim anlalmyor. Bunlara benzer bir yn eletiri gelecektir.Keke btn bunlar yz yze olabilse keke. Btn bu tenkitleri alm kabul ediyorum.Evet duygusallk var m var; yalnzlk, o da var; anlalmazlk yannda anlalamama da var. zenti, kendimizi kk grme, gvensizlik, bakalarn abartl bir biimde gzmzde bytme, kapris, kskanlk, ekememezlik hasl uzatmaya ne gerek ite bu bizim hayatmz, hayatmzn ta kendisi deilse de nemli kesitleri ksaca gerekleri. El, her zaman "ben" ve "biz" dnda da aranmamal. yle olur ki bendeki eli ben bile fark edemem. Varn siz bizdekini dnn. Benden selam olsun bizim ellere..

Deneme

Somuncu Baba

42 Mays-Haziran 2002

Mays-Haziran 2002

43 Somuncu Baba

bir sofrann etrafnda db halkas

Musa TEKTA
Toplumlarn "mihenk" kabul ettii, yle insanlar vardr ki onlarn hayat, btn ynleriyle etrafndakilere rnek olur. Peygamberimizin snnet izgisini takip eden hal ve hareketleriyle ona uyan "yaayan snnet modeli" olarak tanmlanabilecek ahslardan biri de Es-seyyid Osman Hulsi Efendi'dir. Hulsi Efendi'nin hayatnn hangi kesitini ele alrsanz aln, muhakkak Kur'an ve snnete uygunluk arzettiini grrsnz. Biz bu yazmzda misafire ikrm ok seven Efendi Hazretlerinin bir sofrann etrafnda nasl davrandn baz hatralarla birlikte temel kaynaklardaki durumunu inceleyeceiz. Hulsi Efendi'nin gnl ve kaps herkese ak, herkesin nasiplendii bir bereket sofras idi. Ceddi Somuncu Baba'nn muhabbetle yourduu, gnl ateinde piirdii somun ekmeklerinin scakl ve manevi lezzeti alar tesinden bu gne yansyarak Hulsi Efendi'nin sofrasndaki lokmalarda tezahr etmiti. Bu bereket sofrasndan fakir, zengin, yerli, yabanc nasibi olan herkes bir lokma almtr. Memurundan, iisinden Cumhurbakanna kadar bu haneye urayan milyonlarca insan onun ikrmnn, misafire gsterdii ilgi ve alkann hassasiyetine hayran kalmtr. Hulsi Efendi sahrada ve byk ziyafetlerde yere serilmi bir yayg zerinde yemek yerdi. Evde ise ounlukla sofra bezi zerine konan bir sofra tahtas etrafnda gnl halkasn olutururdu. Misafire gerekli ilgi ve alkay gsterir, ncelik tanrd. Yalnz bana yemek yemezlerdi. zellikle misafiri bekler yle yemee balard. Misafir olmad zamanlarda ise komular arrd. (zellikle Dvnnn katibi Muhyiddin Ttncy) eer gelen olmazsa, ocuklarn sofrann etrafna toplar yle yemek yerdi. Yemee balamadan ve sonra ellerini ykard, ancak kurulamaz ve elini silmezdi. Yemee besmele eker ve tuz ile balar, yemek esnasnda sohbet ederdi. Sofrasnda kak sesi duyulmazd. Etrafndakilerde ona riayet ederdi. Sofrada yemeklerin evdeki imkanlar dahilinde misafire ikramda cmert davranrd. Evdeki imkanlar dahilinde yine evde hazrlanan yemeklerin uygun kaplarda itina ile dizilmesini ister ve sofra dzenine dikkat ederdi. Sofra hizmetlerin bazen kendi bizzat yapar bazen de yardmc olurdu. Ekmee ok hrmet gsterir, en kk krntlarn bile dklp salmasn istemez, onlar eliyle toplayp yerdi. Sofraya oturanlardan utanga davrananlara yemek yemeleri iin iaret eder, bazen eliyle taneli olanlardan ikram ederdi. Lokanta ve hazr yemekleri tercih etmez, evde hazrlanan yemeklerde de yerli ve tabii malzemelerin (tereya, zeytinya) kullanlmasn arzu ederlerdi. Tereya, bal, st gibi yiyecekleri tavsiye ederdi. Sofrada yeillik bulunmasn arzu eder, salatalara sirke konulmasn emreder, bazen bizzat sofrada eliyle dkerdi. Souk suyu ok sever, sohbetlerinde babas Hatip Efendi'ye deiik yerlerden sular getirdiini anlatr, kendiside deiik kaynak sularndan getirilen ime sularn ierdi. Yemein sonunda tekrar tuz ile yemei bitirip, dua ederlerdi. Yllardr yemek hazrl ev halk tarafndan yaplagelmitir. zellikle zevceleri Hac Naciye Hanm (Hac Valide)'n bu hizmeti severek yapmas gerek kendisinin gerekse evdeki kzlar ve gelinleri iin bir rneklik tekil etmitir. Bu giri bilgilerinden sonra, baz hatralarla birlikte yukarda arzettiimiz hususlarn temel kaynaklardan incelemesine gee-

Yemek, insann tatmin etmek zorunda bulunduu madd bir ihtiyatr. Ancak bu ihtiyacn, itidalli bir ekilde giderilmesi gerekir. Yiyecek maddelerinin drt muhtelif derecesi vardr: Birincisi srf ihtiya maddesi olarak gerekenlerdir; bunlar insann varln devam ettirmesi iin yenir; bu, btn fniler iin ilh bir mecburiyettir. kincisi, din veya meden vazifeleri daha iyi bir surette yerine getirmek, kuvvet kazanmak veya kuvvetini artrmak iin yenen yiyeceklerdir ki, -bunlar da makbuldr. Hulsi Efendi, Pakistanl misafiri ile birlikte ncs tam tok olma ocuu) geldi, sanki arkasndan bir iteni var gibi halidir, bu da vlecek yahut yerilecek bir hal hemen elini yemee soktu. Reslullah aleyhissaltu deildir. vesselm elinden tuttu. Arkadan bir bedevi geldi, Drdncs tokluun tesinde olan -ve insan sanki onun da arkasndan iten biri vard, alelacele o iin ok menfur olan- oburluktur ki, bu ar bir da elini yemee soktu. Aleyhissalatu vesselam onun haldir; insann hem canna, hem parasna zarar da elinden tuttu. Ve unu syledi: verir. "eytan, zerine Allah'n ismi zikredilmeyen nsanlar, ardan saknmaldr. Fazla yiyerek yemei kendine hell addeder. Nitekim, sayesinde de, ok az yiyerek de gnah ilememelidir. Hele yemeimizi kendine helal klmak iin bu cariyeyi bu son durumda, yememeyi canna kyacak dereceye getiren kimse intihar crmn ilemi kadar getirdi. Ben de elinden tuttum. Bunun zerine u sulu olur ki, bu Yaradan'n indinde ok byk bedeviyi getirip onunla yemei kendine helal klmak istedi, ben onun da elinden tuttum. Nefsim gnahtr. Yemekte ifrata kamamak insana mahsus bir elinde olan Zt- Zlcell'e yemin olsun eytann eli fazilettir. Ekmee varncaya kadar her ey l o ikisinin eliyle birlikte avucumdadr." "Reslullah dairesinde kullanlmaldr. Birinci derece nemi aleyhissaltu vesselm, bunlar syledikten sonra olan ekmee, Allah'n bir nimeti olarak hrmet besmele ekip yemeye balad."(Mslim, Eribe 102, (2017); Ebu Davud, Et'ime 16, (3766) etmek lzmdr. Sa el ile yemelidir. Peygamberimiz yle Eer ekmek, sofraya dier yiyeceklerden nce gelmise, Allah'a kar kran ifadesi olarak, bir buyurmulardr; - bnu mer radyallahu anh lokma almak; ekmein hibir parasn, hibir zer- anlatyor: "Reslullah aleyhissaltu vesselm buyurdular ki: "Sizden kimse sakn sol eliyle yiyip resini yere drmemek lzmdr. Sofrada yemee, Besmele ile balayp, imesin. nk eytan soluyla yer ier."(Mslim, Eribe hamdele ile bitirmektir. Hatt her lokmay aldka 106, (2020) Lokmay kk almal, iyice inemeli, azn"Bismillah" demek, daha gzeldir. Herkesin duyup daki lokmay yutmadan dierini almamaldr. sylemesi iin, Besmeleyi aikre okumaldr. Huzeyfe radyallahu anh anlatyor: "Biz nk bu, yemekte aceledir. Yemei yermemeReslullah aleyhissaltu vesselm'n yannda lidir. Resl-i Ekrem, hi bir yemei beenmezlik yemee oturunca, Reslullah aleyhissaltu ves- etmezdi. Dost ve ahbblar yedirmekte byk faziletler selm yemeye balamadka, kesinlikle elimizi vardr. Peygamberimiz Bir Hadis-i erif-lerinde; yemee vurmazdk. Bir seferinde yine O'nunla yemee oturmutuk. Derken bir cariye (kk kz "Kim Allah'a ve ahirete inanyorsa mi-safirine ikrm
Mays-Haziran 2002

lim.

hlak

Somuncu Baba

44 Mays-Haziran 2002

45 Somuncu Baba

etsin..." (Ebu Davud Et'ime,5 (3748) buyurmaktadrlar. Misafire gnlden koparak yaplan ikrm kiinin mkemmel bir iman sahibi olduunun delillerinden biridir. Cafer bin Muhammed (R.A.): "Dostlarnzla sofraya oturduunuzda oturmay uzatn. nk bu sofra ba, Allah huzurunda hesabn vermeyeceiniz mrnzn bir parasdr." diyor. Hasan- Basr (Allah rahmet etsin): "Kii kendisine, aile efradna, anne ve babasna yedirdii yemekten mes'ldr. Nereden kazandnn hesabn verecektir. Yalnz dost ve ahbblarna yedirdiinden mes'l deildir. Allahu Tel bunu sormaktan haya eder." demitir. Abdullah bin mer (R.A.): "yi ve bol azk alarak yolda arkadalarna ikram etmek, kiinin eref ve mrvvetindendir." buyurdu. Shabe-i Kiram; "Bir sofrada toplanmak, ahlk faziletlerdendir." derlerdi. Onlar, Kur'n okumak iin bir araya toplanr ve sonunda bir ey tatmadan yni hafif bir ey yemeden ayrlmazlard. Denildi ki, bz dostlarn byle samimiyet havas iinde toplantlar tertb etmeleri, dnyalk deil, hiret iidir. Es-Seyyid Osman Hulsi Efendi'nin misafirsiz sofrasnn olmad, yukardaki anlatlanlarla birletii zaman bereket ve huzur dolu sofralarn kymeti daha iyi anlalr sanrm. Ayet-i kerime de; "Size rzk ettiklerimizin iyilerinden yiyin." (Bakara: 57) buyurulmutur. Eb Sleyman Drn: "Yemeklerin iyisini yemek, Allahu Tel'nn rzsn celbeder" demitir. Btn bu tayyibt, temiz ve iyi yemekler, bir de souk su imek ve sonunda lk su ile elleri, ykamakla tamamlanr. Me'mn "Buzlu su imek Allah'a kr gerektirir." dedi. Edblerden biri: "Dostlarn davet edip onlara koruk a ve borani yedirip bir de souk su iirdin mi ite ziyafeti tamamlam

oldun" demitir. Bir ziyafette fazla masraf eden hne sahibine, hekimin biri: "yi pimi ekmein, keskin sirke ve bir de souk suyun bulundu mu kfi , bu masraflara hi de lzum yoktu!" dedi. Hulsi efendi hazretleri her zaman souk su imeyi ok severlerdi. Yemee tuz ile balamaldr. Zira, tuzda hastalklara ifa vardr. Bu manada, Resulullah (S.A.V) Efendimizin Hazret-i Ali'ye yle buyurduu rivayet edilmitir: - "Ya Ali, yemeine tuz ile bala. Zira, tuz, yetmi hastala ifadr. Cinnet, czzam, abra, i ars, di ars bunlar arasndadr." (ir'atl-slam, s.164,) Hz. Ali'nin (R.A) "Yemee tuz ile balayan kimseyi, Allah Teala yetmi dertten kurtarr." buyurmulardr. Yukardaki Hadis-i erifle ilgili bir hatra yledir; Hulsi Efendi'nin hac ziyareti akabinde yanna gelen Kangal Mfts, haclar ziyaret etmenin fazileti ile alkal bir Hadis-i erif okuduktan sonra, bu hadisin hangi kitapta olduunu, kaynayla beraber sylemitir. Daha sonra sofra kurulmu ve yemee balanrken Hulsi Efendi tuz ile balamay tavsiye edip, Peygamberimizin Hz. Ali (R.A)'ye olan emir niteliindeki Hadisi erifini sylemitir. Bunun zerine, Mft efendi bu hadisin kaynan ve hangi kitapta zikredildiini sorunca, Efendi hazretleri o anda sehpann zerinde bulunan kitab iki eliyle bir rpda aarak Hadis-i erifin yerini gstermilerdir. Bu hadise karsnda hayrete den Mft efendi Hulsi Efendi'yi tebrik etmi ve bu olay gittii her yerde anlatacan sylemitir. Bir mddet sonra hastalanan Mft efendinin Sivas'ta tedavi grd hastanede hramczde smail Hakk Efendi ziyaretine gider. Bu hatra nakledilince hramczde hazretleri; "Kardam onu da biz yetitirdik, bizim mektebimizde tahsil grd" buyururlar. Hulsi Efendi "tuz ile balanmas hadisini" baz zamanlarda sofra banda anlattktan sonra, gnmzde tbben bunun ispatlandn, tuz ile yemee balamann ve bitirmenin doktorlar tarafndan tbb olarak faydal olduunu ve tavsiye edildiini sylerlerdi. Denildi ki, yeil sebzelerin bulunduu sofrada melekler de hzr olur. Bu gibi yeil sebzelerle sofray sslemek de mstehabdr. Sofrada yeilliin bulunmas eytann kovulmasna vesiledir den-

mitir. brahim Nehai demitir ki; "Yeilliksiz sofra, aklsz ihtiyara benzer." Caferi Sadk Hazretleri de; "Bir kimse malnn ve ocuunun artmasn isterse yeilliklerden yemee devam etsin" buyurmulardr. Darende'li k Mevlt'den yle bir hatra dinlemitim; 1962 ylnda Hulsi Efendiyi ilk ziyarete gidiimde ieriye girdim ki byk bir sohbet meclisi kurulmu, herkes huzur ile oturuyor ilahiler okunuyordu. Bana ay doldurup verdiler itim. Hayalimin tesinde tarif edemeyeceim lemler yaadm. Bu arada sofra geldi yemek yedik. Aylardan nisan olmasna ramen sofrada yeillik (marul, maydanoz vs.) vard. Nasl yettiini, nerden bittiini dndm. O zamanlar imdiki gibi herey her zaman bulunmuyordu. Ta ki, bahelere ekilen sebzeler bitecek ki herkes yeillik yz grsn. Neyse ben o anda gnlmden sofrada bulunan yeilliklere hayret ettim. Oradan kalknca ben hibir ey sylemeden Hulsi Efendi beni ard, bana dnerek; "Pir Efendimiz hramczde smail Hakk Efendi bizim iin "her nimet olumuz Hulsi'nin ayana gider buyurmular, burada her gn dolar taar, nasibi olan herkes yer" buyurdular." Yine bu arada Hulsi Efendi'nin bir szn hatrlatmak istiyorum, bazen latife yollu yle buyururlard; "Oul, manavdan kmayn kasaba girmeyin." Hulsi Efendi, bahesinde trl meyve ve sebzelerin yetitirilmesine, misafirlere ikram edilmesine nem verirdi. Bahesinde, kiraz, erik, kays, vine, elma, eftali, nektarin dut, armut, kzlck gibi meyveler yetitirirdi. Darendede yetitirilmesi zor olan fndk, Trabzon hurmas, hlamur, zeytin gibi aalarn da fidanlarn baheye diktirmitir. Ayrca her trl sebze bahesinde yetitirilir taze taze tketilirdi. Yemekten nce ve sonra elleri ykamak snnettir. Bu husustaki bir Hadis-i erif yledir; - Hz. Selmn radyallahu anh anlatyor: "Tevrat'ta okudum; "Yemein bereketi, yemekten sonra (el ve az) ykamadadr" diyordu. Bunu Reslullah aleyhissaltu vesselm'a syledim: "Yemein bereketi yemekten nce ve sonraki ykamalardadr!" buyurdular."(Ebu Davud, Et'ime 12, (3761); Tirmizi, Et'ime 39, (1847). Efendi hazretlerinin her yemekten sonra yapt "sofra duasn" kendi kalemiyle yazm olduu defterinden alnan orijinal metin ile beraber ksa anlamn vermek istiyorum. "Allahmme enzilil berekt, ve dif'l-

hasent. Allahmm'er-ham kileh, ver-ham sahibeh, ve bi hsnil htimeh, rzen lillah'ilFatiha" "Allahm, (Bu sofraya, bizlerin zerine) bereketlerini indir (yadr). yilik ve gzellikleri kat kat artr. Allahm, bu sofradan yiyenleri bala, onlara merhamet et, bu sofra sahibini de bala merhamet et, gzel akibetler ver. Allah rzas iin elfatiha" Kymetli okuyucular; byk bir edeb bidesi olan Hulsi Efendi'nin sofrasnn etrafnda bu itina ile hazrlanan nimetlerden bir lokma alan insanlar, bu huzuru td hibir an unutmamlardr. Halen bu ocakta pien ve misafire ikrm edilen yemekler ayn lezzet, ayn tat ve ayn db ile sunulmaktadr. Nasibi olanlara ne mutlu...

KAYNAKLAR
1- Ali Rza Karabulut, Tbb- Nebevi Ansiklopedisi, 4. Bask, Mektebe Yay, Ank 1994. 2- Gelibolulu Mustafa li, Ziyafet sofralar, Tercman 1001 Temel Eser, (Haz: Orhan aik Gkyay) Kervan Kitaplk A., st ,1978. 3-mam Gazali, hyau ulmi'd-dn, (Terc: Ahmed Serdarolu) II. Cilt, Bedir Yay, ist, 1975. 4- mamolu Muhammed, ir'atl-slam -Mslmann Grg Kitab-, (ev; Abdulkadir Akiek) Salam Kitabevi, st,ty. 5- Mehmet Yardmc ve Arkadalar, Malatya Mutfak Kltr, Kltr Bak Yay, Ank, 2001. 6- M.de M. D'OHSSON, 18. Yzyl Trkiyesinde rf ve Adetler, Tercman 1001 Temel Eser, (ev: Zerhan Yksel) Kervan Kitaplk A.. 7- Mehmed Salih, dat- Milliye ve Kavaidi Medeniyye, Aydnlk Basmevi, Ank, 1944 8- Nezihe Araz ve Arkadalar, 21. Yzyln Eiinde rf ve detlerimiz, Trk Kltrne Hizmet Vakf,II. Bask, st, 1994. 9-Seyyid Ali zde, ir'atl-slam, (Terc: Naim Erdoan) Pamuk Yay,st,ty .

Somuncu Baba

46 Mays-Haziran 2002

Mays-Haziran 2002

47 Somuncu Baba

Kuranda nbe ve
Bir Gnl Adam Olabilmek-I
Mustafa TOPRAK
Kur'an bir hazineler adas, ona inananlarsa birer define arayclardr. Ancak define arayclar aday tahrip ederek bulduklar mcevherleri hrslarn tatmin etmek amacyla kullanrlarken, inanan insanlar Kur'an'a tazim ederek ruhlarn, gnllerini ve dimalarn yeniden ina etme amacyla bulduklar (okuduklar) kelime ve ifadeleri anlamlandrr, anlamaya ve iselletirmeye alrlar. nsan hayatiyetinin shhati ve idamesi iin ekmek, su, hava ne kadar lzumlu ve ihtiya ise ruh, gnl ve idrakin imar, slah ve tekaml iin de kavramlar o kadar lzumlu ve ihtiyatr. nk insanlar dncelerini, topluluk ve medeniyetlerini kavramlarla imar ve ina ederler. Birbirleriyle olan mnasebetlerini retmi olduklar kavramlara yklemi olduklar anlamlara gre ekillendirirler. Bu demektir ki ne kadar ok kavram tasavvur edersek, zihinsel faaliyetlerimiz o kadar gl ve tutarl olur. Aksi durum sz konusu olduu zamanda insan slar, koflar, ruh ve gnl dnyasnda imar ve ina ameliyesi/hissiyat zayflar ve insan giderek sradanlar, d dnyann etki ve ynlendirmesine kendini teslim eder. Yaanan olaylar da ahitlik etmektedir ki kavram reten topluluklar, kavram retemeyen (yahut var olan kavramlar canl bir ekilde kullanamayan) topluluklar etkilemekte ve ynlendirmektedirler. Bir mslman (toplum) iin kavramlardan uzak durma, kavram retmeme, onlar anlama ve anlamlandrma gibi entellektel abalardan uzak durma dnlemez. Ne var ki ilikiler arasndaki sradanlk ve yapaylk byle bir illetle mall oluun bir gstergesidir. Kur'an, nazil olduu dnemden bu gne, deil inananlarnn, inkarclarnn bile yneldikleri, aratrma yaptklar, kelime ve kavramlaryla uratklar bir kitap olagelmitir. Haliyle ona inananlarn, onun kelime ve kavramlaryla ilgilenmeleri daha da evleviyetli bir konudur. Tarih boyu mslmanlar aras mnasebetlerin en belirleyici gc Kur'an kelimeleri olmutur. Ortak anlamalar ilikileri kuvvetlendirirken farkl anlamalar ilikilerin ayrmasn hazrlamtr. Bugn de mslmanlar idrak ve ilikilerini yeniden imar ve ina etmek iin yine Kur'an kelimeleri kullanmaldrlar. Onlar yeniden anlama ve anlamlandrmaya almaldrlar. Aslolan mslmann "Konuan Kur'an", "Yryen Kur'an", "Yaayan Kur'an" olmasdr. Bunun olumas iin de her bir mslmann bir define araycs dikkatiyle Kur'an sreleri, yetleri ve hatta kelimeleri arasnda dolaarak davran, dnce ve ruh dnyasna "anlam ve etki" katmaldr. Aksi taktirde ne Kur'an' anlama ne de onun mesajna gre ekillenme mmkn olabilir. Bir mmin iin "Allah'n boyas ile boyanmak"1 tan daha gzel ne olabilir? Bunun iin de onun kelimeleriyle dnmek, onun mesajlarna gre hareket etmek, niyet ve dnceleri onun istek ve iradesiyle oluturmak gerekmektedir. Bu girizgahn ardndan bir Kur'an kelimesi olan "inbe" ifadesinin Kur'an'da kullanlna ve bizim iin nasl bir anlam ifade ettiine geebiliriz. unu da hemen belirtelim ki Kur'an, okunsun, dnlsn, ibret alnsn ve anlalsn2 diye gnderilmitir. Bununla beraber Peygamber Efendimizin (s.a.v) u ifadeleri Kur'an'n okunmas ve anlalmasnn gereklilii konusunda son derece dikkat ekicidir. Kendisine fitneden kurtulma yolunu soran sahabiye Allah Rasl "kitabullah" iaret ederek yle buyuruyor: "Kim ondan baka bir yol ararsa, Allah onu saptrr. Kim kibrinden dolay ona arkasn dner, ondan bakasyla hkmederse, Allah onun belini krar. O, hikmetli t, apaydnlk nur, ve (erisi olmayan) dosdoru yoldur. Onda sizden ncekilerin ve sizden sonrakilerin haberi ve aranzdakilerin hkm vardr. O, hakk batldan ayrandr. aka ve elence deildir. Ve o, cinlerin dinlemekten alkonulmad (bir kitap) tr. Reddedenlerin

okluu onu eskitmez, ibretlerini / tlerini n a k z e t m e z , artclklarn / acayipliklerini nefyetmez... onu bilen ileri gider... onunla hkmeden adalet eder... Ona smsk sarlan doruHadisi yu bulur."3 Peygamber Efendimiz-den nakleden Ali (ra), hadisi aktard kiiye, "ona sarl" diyerek de konunun nemine bir kez daha vurgu yapmtr. Grlyor ki Efendimiz aleyhissalt vesselm son derecede anlaml tarihi gndermelerde bulunmakta ve bizlerin dikkatini Kur'an zerine ekmektedir. Bu yzden olmal ki ktphanelerimiz ciltlerle ifade edilecek Kur'an aratrmalaryla doludur. "Ne-ve-be" fiilinden treyen "inbe", kelime olarak "birinin makamna uramak, birini ziyaret etmek"4, "bir eye dnmek ve bir eye almak, onu huy edinmek"5 gibi anlamlara gelmektedir. Kur'an'da ise "inbe" kelimesi, kulun Allah Tel ile olan mnasebetleri balamnda kullanlarak "Allah'a dnmeyi, ona itaat etmeyi, ona teslim olmay, ona itaat iin lazm olanlar yerine getirmeyi, rc etmeyi, piman olmay, tvbe etmeyi"6 ifade etmektedir. Grld gibi "inbe" kelimesi salt kelime olarak "bir eye ynelmeyi, bir eye almay vs." ifade ederken, Kur'an kelimesi olarak kullanldnda "her eyden dnerek Allah'a her eit ynelmeyi" ifade ediyor. Yani Kur'an- Kerim kul Allah ilikisine yeni bir kavram ile yeni bir boyut kazandryor. O da kulun Allah'a gnl vermesini ve her halkarda ona ynelmesini, msivay telemesini ifade ediyor. Kavramsal ereveyi ortaya koymadan nce inbenin Kur'an'daki kullanmlarn, kullanldklar balamlarla grmeye alalm: "brahim, gerekten halimdir (yumuak huylu), ilidir, Allah'a gnlden ynelendir (mnb)."7 "Baarm Yalnzca Allah Tel'nn (yardmyladr). Yalnz ona dayandm ve yalnz ona ynelirim (unbu)."8 "nkar edenler, ona Rabbinden bir yet

indirilmeli deil miydi diyorlar? Deki: Allah, dilediini (bu tr szlerle) saptrr, kendisine gnlden ynelenleri (enb) de hidayete (kendisine) ulatrr." "(Gnlden Allah'a ynelenler) iman edenler ve Allah' zikretmekle gnlleri huzur bulanlardr. Biliniz ki gnllerin huzur bulmas Allah' zikirle olur (kalpleri ancak Allah' zikretmekle, anmakla huzur bulur)."9 "Gnlden Allah'a ynelin (mnbn) ve ona kar takval olun (ondan korkun, ona dayann, kuvvet ve enerjinizi ondan aln). Namaz ikame edin ve ona ortak koanlardan olmayn ki onlar, dinlerini paraladlar ve blk blk oldular. Her grup kendi yanndakilerle (kendileriyle, yapp-ettikleriyle) sevinip vnmektedirler." "nsanlara bir zarar dokundu mu, gnlden Rab'lerine ynelerek (mnbn) ona yalvarrlar. Sonra Rab'leri onlara bir rahmet tattrnca, hemen onlarn bazlar Rab'lerine ortak koarlar."10 "Eer onlar seni, hakknda bilgin olmayan bir eyi bana ortak komak iin zorlarlarsa (mcadele ederlerse), onlara itaat etme. Onlarla dnyada iyi gein ve gnlden bana ynelen kimselerin (enbe) yoluna uy. Sonra dnnz banadr. Size yaptklarnz haber vereceim."11 "Onlar gkten ve yerden nlerinde ve arkalarnda bulunan grmyorlar m? dilesek onlar yere batrrz, ya da zerlerine gkten paralar drrz. Bunda gnlden Rabb'ine DPNOTLAR
1-2 Bakara 138. 2-Bkz.: 16 Nahl 89; 18 Kehf 109; 31 Lokman 27; 54 Kamer 17, 23, 32, 40; 38 Sd 29. 3-Tirmizi, Fedail'l-Kur'an, 2831; Darimi, Fedail'l-Kur'an, 3197-3198; Ahmed, Msned, 666; 4-Mutal, Serdar, el-Mu'cemu'l-Arabiyyu'l-Hadis, s.924, stanbul ts. 5-Hicazi, Mustafa, el-Mu'cemu'l-Veciz, 1.bs. Msr 1980. 6-Bkz.: bn manzur, Lisan'l-Arab, I, 775-776, Beyrut 1994; Hicazi, Mustafa, age., s.638; Karahisari, Mustafa b. esddin, Ahteri Kebir, s. 47, stanbul ts. 7-11 Hd 75. 8-11 Hd 88. 9-13 Rad 27-28. 10-30 Rum 31-33; Kr.: 39 Zmer 8. 11-31 Lokman 15. 12-34 Sebe' 9.

Tasavvuf

Somuncu Baba

48 Mays-Haziran 2002

Mays-Haziran 2002

49 Somuncu Baba

Somuncu Baba

50 Mays-Haziran 2002

Es-Seyyid Osman Hulsi Efendi

Mays-Haziran 2002

51

Somuncu Baba

Basndan

Yaayan

Sheyl nver
Hasan li GKSOY
arasnda en ok eser veren kiidir ve "limsanatkr" hviyetini onun kadar kimse hak etmemitir. Sevdiklerimizden yarm sayfa mektubu esirgeyen bizler, Sheyl Hoca'nn bibliyografyasna baktmzda, onun, ylda otuz yaynlk ortalamay atn grrz. Bu hesaba, birer gayrmatb eser niteliindeki bin ksur "defter" dahil deildir... Saylar drtbini bulan ariv dosyalarnn iindeki yzbinlerce not dahil deildir... Sevdiklerine gnderdii "defter-mektup"lar dahil deildir... Ve elbette, bir "hoca" olarak 1933'den beri verdii dersler, sohbet ve konferanslar dahil deildir... Bir insan hayatna smas imknsz grnen bibliyografyas dnda Sheyl nver Hoca'y bir de "san'atkr" ynyle verdii eserler bakmndan incelersek, hayretimizin iki katna kaca kukusuzdur. O, Ziya Paa'nn, "yinesi idir kiinin, lfa baklmaz ahsn grnr rtbe-i akl, eserinde.." beytiyle kasdettii "akl rtbesi"nin yansra, ayn zamanda ilim, sabr ve gayret rtbelerini de ortaya koyan eserlerinde yayor.. stelik sadece hayatnda deil, memtnda, yni sonsuzluk lemine gidiinden sonra vermeyi srdrd eserlerinde ve kendisi iin yazlanlarda yayor... "Uygurlarda Tababet"den "Kuevleri"ne; "Ftih Devri Yemekleri"nden "Selsebiller"e; "Mzehhib Karamemi"den "Edirne Ressam Dr. Rfat Osman"a kadar derledii binlerce aratrma dosyasnda yayor... Fn hayat sona eren insann amel defteri kapanr. Ancak u e giren kimselerin defterleri kapanmaz: insanla faydal eser brakanlar, hayrlhalef, yni hayrl evlt yetitirenler, bir de, meyveli aa dikenler... Bu tarife gre, Sheyl nver'in amel defteri, bu zelliklerin hepsi de kaydedilmi olarak ak duruyor: Eserleri... Evld ve srekli meyve veren rencileri!...
Mays-Haziran 2002

Lokum
Sdka SARI
Malzemeler; 1 kg Un, Tuz 3 Yumurta 1 Su Barda Sv Ya 1 kak Tereya (Eritip) 1 ay Ka Karbonat 1 Su Barda Su kzartmak iin 2 su barda sv ya. Yapl ; Hamur yourma kabna unu alyoruz, ortasn ap malzemeleri ilave ediyoruz. Mant hamuru gibi sert bir hamur yapyoruz. Ceviz byklnde paralar alp elimizin iinde parmak gibi yuvarlyoruz. Sonra eer evde kalbur varsa onun zerine parmaklarmzla bir taraftan bastrp hamura kalburun ekli verilir. Sonra kzgn yada kzartlp ya szdrlr. Kahvaltlarda ve ay saatlerinde nefis olur, hele birde yannda gl reeli varsa. Not: Kalburumuz yoksa iri delikli naylon szgete ayn ii yapar.

GL GZEL DARENDE'NN Trl trl am iek Gl gzel Darende'nin Ar gerek kovan gerek Bal gzel Darende'nin Somuncu, Hulsi vard nleri dnyay sard Malatya erenler yurdu li gzel Darende'nin Deimez ne ise asl Bindrtyz yl ayn usl Seni hakka eder vasl Eli gzel Darende'nin Arifler gerei grr Hamidettin bata durur Hak'tan alr halka verir Dili gzel Darende'nin Aklar yartrr Gnlleri bartrr Menziline eritirir Yolu gzel Darende'nin Kelm der koun gelin Seyredipte ibret alin Bal zikreder bilin Gl gzel Darende'nin Ak KELAM - Sivas aamak, bir insann kendisine tahsis edilmi belirli bir zaman tketip lmesinden ibaret olmamaldr. Kii, te dnyaya gtkden sonra da yaamay hak edebilmelidir... Bir mr dnn ki, hibir dakikas ilimsiz, san'atsz ve insanlara bireyler vermeden gemesin... Yine bir insan dnn ki, fevkalde youn ilikilere ramen hayat boyunca hi kimseyi incitmesin... Bu, dnyev yaayndaki intizam uhrev hayatna da uygularcasna, doduu tarih olan 17 ubat 1898'den 88 yl sonra yine bir 17 ubat'da fn vcuduyla topraa giden Dr. Ahmed Sheyl nver'in ksa tarifidir. O, yirminci yzyln en alkan ve en disiplinli insanlarndan biriydi. nk, 88 yl olarak biilmi mrnn erikinlik gnlerinden hibirini ziyan etmedi. Osmanl Devleti'nin son, Trkiye Cumhuriyeti'nin ilk gen aydnlar

Mutfaktan

Somuncu Baba

52

Mays-Haziran 2002

53

Somuncu Baba

Kltr

de bir karncay incitmekten ekinen hassasiyetinde yayor... Gerek hastahne gerek muayenehane doktorluu srasnda geerli kld, "fakirden almak yok, ona vermek var" felsefesi yznden kendisine kran borlu hastalarnn dualarnda yayor... Hayatnda hi kimseye ktlk etmeyen, lkin beerin yapsndaki nankrlklerle zaman zaman incitilen Hoca, bu incitilmeler karsnda: "Ktlk yapanlarn hepsi ldler.. Allah 'a kr ben yayorum.. " diyor.. Burada ne demek istediini imdi ok iyi anlyabildiimiz Sheyl Hoca, Nmn hayr ile andrmaa eyle himmet leme geldiine bir ta terketme dell Ta da nakn da mahveder eyvan amma. Ebed, elsinede dir olur zikr-i ceml kt'asnda tarif edildii gibi, her zaman "hayrla anlan" ve sonsuza kadar dillerde gzelliklerle devredecek olan isminde yayor... Onun bayran tayanlardan lker Erke diyor ki:

Sheyl Hoca yayor!.. Dnyadayken ismi duyulan ama sonra unutuluveren pek ok kimsenin aksine, o, ebed hayatn srrn zm, "lmemeyi" baarabilmi ender insanlardandr. Trkiye'nin en kkl Tp Fakltesi'nin bir ant ismi olarak.. "Hocalarn Hocas" kimliiyle, saysn bilemiyeceimiz kadar tp rencisinin ahsnda yayor... "Profesrl ve ordinarysl bana sonradan verdiler.. Doktor nvnn kendim aldm..." diyerek kendisini "Doktor Sheyl" diye tantan her trl gsteriden uzak lim kiilii, cemiyet adaml, san'atkrl, kanaatkrl, efendilii, tevazu' ve hogrsnde yayor... Ve Hoca, rnek "ahlkyla" yayor!.. Tp fakltelerimizdeki deontoloji bilim dalnn kurucusu olarak, "meslek ahlkna" saygl her tp doktorunun bu zelliklerinde yayor... smini tad En Byk Ahmed'den balayp nice gnl erini, bu arada Ftih Trbedr'n, sonra Abdlaziz Mecdi Efendi'yi ve oradan da Gen Sheyl'i aydnlatan tertemiz bir inan yolunun gerek mslmanlnda yayor... San'atnn yansra gzel huylarn da zmsedii bir baka kmil insann, skdarl Ressam Hoca Ali Rza Bey'in hem san'atnda, hem
Somuncu Baba

"..Saylamyacak kadar ok ynlerinden birisi, talebe ve insan yetitirmedeki yetenei idi... Onlar gzel rnek ve tlerle eitirdi. Bizlere hi mi krlmazd?.. Ama, sitemlerini hep ufak ykler iine gizleyip sylerdi. Arif olan anlar, kendini dzeltirdi... " Baz akllar ermese de, Sheyl Hoca'ya talebelik bitmezdi. nk ona yetimek mmkn deildi. Yannda krk yl geirseniz, ondan hergn yeni bir ey renirdiniz. Hoca'ya otuz yl talebelik yapma ansna erenlerden Eczac Uur Derman unlar sylyor: "..Hoca masum dodu, masum yaad, masum ld.. Baucunda, Hac Kmil Akdik hattyla u beyit asl dururdu: Cihan bamla ey kil, budur makbl-i ins cin Ne sen bir kimseden incin, ne kimse senden incinsin." te, hayat bu anlay zere gemitir... " Topkap Saray'ndaki bahvanlarn, niversite'deki bekilerin-odaclarn ve rastlad herkesin "selm verip-hatr soran Ordinarys Profesr Sheyl nver Hocas", onu tanyan her gnlde yayor... imdi ne yazk ki emsalini gremediimiz, birbirlerine fsebilillh sunulmu "garazsz-ivazsz", yni "ard niyetsiz, kar gzetilmeyen" ve mutlaka ebed lemde de srdrlen dostluklarda yayor... Giyiniinden, yrynden, konumasndan,

Hasan li Gksoy Sheyl Hoca ile

selm veriinden bellidir ki, Sheyl nver tam bir "stanbul Beyefendisi" dir.. Hatt, Nezih Uzel'in dedii gibi, "Son stanbullu"dur!.. Beir Ayvazolu, Sheyl Hoca'nn vefatndan sekiz yl sonra kaleme ald 27 Mays 1994 tarihli yazsnda, onun portresini yle izmektedir: "Hezarfen tbiri, hi kimseye, Sheyl nver'e yakt kadar yakmaz... ki ihtisast tp doktoru, tp tarihisi, ilimler tarihisi, folklor aratrmacs, etnograf, yazar, arivci, ressam, ir, hattat, ebrzen, mzehhib... " Vazar Necati Doru'nun ok doru tarifiyle: "..Sheyl Hoca tp doktorudur ama, Trk insannn kltr anatomisini morg masalarnda deil, evlerde, sokaklarda, camilerde, mezarlklarda incelemitir... " Btn bu zelliklerinin yansra Sheyl Hoca, kaybolmaa yz tutan mill kltrmzn pek ok unsurunu, ama en bata "geleneksel Trk ssleme sanatlar"n rnesansna kavuturan adamdr. Onun sadece bu alanda neler verdiini; t 1936'larda Topkap Saray nakhnesi'nde derslere balayan Mihriban Szer'lerden, Yakupolu Ahmet'lerden gnmze, herbiri yeni yeni sanatkrlar yetitiren ka rencisinde yaadn birlikte grelim ve tekrar edelim:
Mays-Haziran 2002

54 Mays-Haziran 2002

55 Somuncu Baba

Bir Ayrlk yks

Raziye SALAM
Bugn deniz ne kadar da durgun. Martlar lk atarak szlyor ve bir anda kafalarn suya sokarak ksmetleri olan balklar avlyorlar. Deniz onlarn bu hareketlerine kaytsz kalarak bir araf gibi przsz duruyor. Tpk Dilara Hanm'la birlikte son kez Boaz Kprs'nden getiimiz gn gibi. O gn de deniz byle durgundu ve Dilara Hanm gzleri yaararak bakmt 'Bu deniz havasn bir daha nerede bulacaz?' diyerek. Aslnda durgun duran denizin iinde nice alkantlar ve binlerce yaam var. Dardan belli olmaz ama iten ie kaynamaktadr, ayrlk acs insanlar gibi. ektikleri acyla yzlerine bir skunet hkimdir ama ilerinde bir volkan kaynamaktadr. Annem, Aye Ablam, benden iki ya byk Nermin Ablam ve Dilara Hanm... Hepimiz ok iyi dosttuk. O Aye Ablam'la yat olmasna ramen annem, kendisinden bykm gibi ok sayg duyard. Zaten Dilara Hanm'n evresindeki insanlarda sayg uyandran bir hli vard. Hepimiz onu ok seviyorduk. Onun ok geni olan arkada evresinde de Dilara Hanm'n yeri bakayd. nsanlarn hlinden ok iyi anlard. Derdi olanlar ona rahat rahat alr ve ondan akl sorard. O da elinden geldii kadar onlara are olmaya alrd. Evlerinin ok geni olan salonunda sk sk bir araya gelip konuurduk. Salon epeevre yer minderi ile denmiti. Krmz Malatya hallardan kesme yastklara yaslanarak oturduunuzda sanki 2001'de stanbul'da deil de, birka yzyl ncesi Anadolu'da bir ky evinde oturuyormu hissini duyardnz. Salonun bir kesinde arz- endam eden semaver misafir geldiinde hi kapanmaz, muhabbetli aylaryla insanlara huzur verirdi. Salonun bir duvarnda boydan boya byk bir bfe vard. inde eit eit porselen demlikler, el rgs oraplar, kkl bykl ok sayda semaverler bulunurdu. Dilara Hanm btn misafirlerini bu salonda arlard. Yere kurulan byk formika sinilerde yenen yemeklerin tad bir baka olurdu. Bundan yedi sene ncesine kadar biz Bakrky'de oturuyorduk. Arada bir ablamla

Dilra Hanm...
ocuklar anneme brakr ve vesait yaparak onlara giderdik. Orada oturup da bir saat sohbet etmek bize inanlmaz huzur verirdi. Dilara Hanm ok kkl ve geni bir aileden geliyordu ve bir araya geldiimizde daha ok onlar anlatrd. Anne ve babasnda o kadar saygyla bahsederdi ki, onlar hi tanmayan yabanc biri bile ayn saygy duymakta hi tereddt etmezdi. yle grlyordu ki byle bir aileye, zellikle anne ve babasna layk olma abasyla kendini ok ypratyordu. Bilmiyordu ki ondan dolay ailesine bir laf gelmesi yle dursun, ancak vgler yadrlabilirdi. Dilara Hanm'dan dnerken ablam otobste 'Bir dostu grmenin verdii huzurun yerini hibir ey tutamaz.' derdi. Haklyd. Biz onu grp bir saat konumak iin onca yolu sevinerek gidiyorduk. Onun yaknnda oturmak iin o evreden ev almay ok istedik ama bizim elerimizde hi byle bir niyet yoktu. Ama bir eyi gnlden istedin mi hibir ey imkansz deildir. Nitekim nce ben, daha sonra Aye Ablam, Nermin ve annemler srasyla ona yakn bir ev aldk. imdi artk daha ok biraraya geliyorduk. Benim evim biraz uzakt, vesaitten sonra biraz uzun bir merdiven ve birka tane de yoku kyordum. Ama ilgintir, asla yorgunluk hissetmiyordum. Bu hle ok arr, kendi kendime 'Bir dostu, bir arkada grmee gidiyorsan asla yorulmazsn.' diyordum. Bazen de giderken yolda Dilara Hanm'la grp baz konularda fikrini almay dnrdm. Oraya varnca nasl olur bilinmez, konumalarn iinde doal olarak o konular geer ve ben daha bir ey sormadan cevabm alrdm. Dnerken yolda kendi kendime 'Aslnda buna amamam lazm. Deil mi ki biz dostuz, dostlar birbirinin kalbini bilir. Kalpten kalbe bir yol vardr grlmez.' derdim. Dilara Hanm hayr ileriyle uramay ok severdi. Bu konuda Aye Ablam ona ok yardm ederdi. Yksek renim gren fakir rencilere yardm iin her sene kermes dzenliyorlard. Biz de elimizden geldiince onlara yardm ediyorduk. Bu sayede karlk beklemeden insanlar iin bireyler yapmann verdii mutluluu tadyorduk.

Yine byle bir kermes hazrl ncesi, yaptmz elilerini ve dier arkadalardan topladmz eyalar gzden geirmek iin sabahn erken saatlerinde Aye Ablam'da toplandk. Btn mallar gzden geirip fiyatlandrdktan sonra Sakine Teyze'ye gitmek iin yola ktk. Sakine Teyze bahe iinde tek katl bir gecekonduda oturuyordu. Evi biraz uzakt ama Aye Ablam'la Nermin'in arabalar vard. Biraz adres aradktan sonra oraya vardk. Hep birlikte bahede otururken Dilara Hanm bana dnd ve 'Haydi Glsm aaca k da bize biraz kiraz topla.' dedi. Ben ayama bir terlik giyerek aaca ktm. Arkamdan Nermin de geldi. Epeyce kiraz topladk. Hayatmzn en lezzetli kirazlarn orada yemitik. Dostlarla yenen her eyin tad bir baka oluyordu. Daha sonra ay ierken yanmza bir kedi yaklat. Sakine Teyze 'Zeynep! Gel olum!' diye kediye seslenince biz kendimizi tutamayp glmeye baladk. Dilara Hanm 'Allah iyiliini vere Sakine Teyze! Kediye hi Zeynep ismi konur mu? stelik de erkekmi. Bari Minno, Tekir gibi bir ey deseydin.' dedi. Sakine Teyze 'Yok bacm, o artk ismine ok alt. Baka isimle arrsam beni dinlemez.' dedi. Sonradan horozunun da 'Kibo' olduunu duyunca daha ok gldk. O gn unutamayacamz bir gn oldu. Dnerken Sakine Teyze arabaya yaklap 'yi ki geldiniz. Evimi bahemi enlendirdiniz.' diye ok dua etti. nsan sevdikleriyle birlikte bir gn geirip de onlarn yzlerinde huzurlu bir ifade olduunu grnce kendisi de huzurlu oluyor. Byle zamanlar hi unutulmayp gzel bir an olarak kalyor. Gnlerimiz hep byle birlik, beraberlik iinde geiyordu. Biz kz karde, annem ve Dilara Hanm sk sk biraraya geliyorduk. Bir derdimiz olduunda paylayor, bu gzel dostluun hayatmza katt olumlu katklarla yaayp gidiyorduk. Ama bu hep byle devam etmeyecekti. Eskiden dinlediim bir trkde geen bir dizede olduu gibi: "Demedim mi, nazl yarim ben sana? ok muhabbet tez ayrlk getirir." Getirdi de. Nitekim bir gn Dilara Hanmlar'n stanbul'dan Erzurum'a tanacaklarn duyduk. Ei oradaki niversiteye dekan olarak atanmt. Onlarn buradan tanacana nce inanamadk. Ama gnler

getike ayrlk acs bizim zerimize btn arl ile kmee balad. Tanmadan bir gn nce onlara gittiimizde btn eyalarn hazrlanm olduunu grdk. Dilara Hanm 'Artk gidiyoruz. Ykmz hazrland.' derken gzyalarn tutamad ve tlbendinin ularn gzlerine bastrd. Zaten ben onun ne kadar zlrse zlsn gzyalarn aktarak aladn hi grmedim. Gzleri yaarr ve o hemen mendilini bastrarak onlarn akmasna engel olurdu. Ben o zamanlar hep 'Dilara Hanm gzyalarn iine aktarak iin iin yanyor.' diye dnrdm. O alaynca biz de kendimizi tutamadk. Aslnda gideceini duyduumuz gnden beri hep alyorduk. Aye Ablam 'Ah Dilara Hanm! Sizi burada tutmay beceremedik. Artk sizden sonra hibir ey ayn olmayacak.' dedi. Dilara Hanm 'Oraya gelirsiniz, yine grrz.' diye bir yandan bizi teselli ediyor, bir yandan da acele acele toplanan eyalarn arasndan bize hatra olarak brakabilecei bireyler aryordu. Aslnda bizim iin en byk hatrann onun dostluu olduunu bilmiyordu. Ertesi gn hayatmzn en zor gnlerinden birini yaadk. O ok yaknmzdayken birden ok uzaklara gidiyorduk. Arabalarnn baheden kn hi unutmayacam. Onlar arabaya kalan birka para eyalarn yerletirirken Dilara Hanm yzmze hi bakmamaya dikkat etti. Ben 'Ne olur bir kez daha baksa...' diye iimden geirdim. Ama, o hi bakmadan bizimle vedalat ve arabaya geip oturdu. Biliyordu ki o anda baksayd, hepimizin gzyalar sel olup akacak ve belki de birbirimizden hi ayrlamayacaktk. Arabalar daha baheden kmadan hava birden karard ve bir yamur yamaya balad. Yamur da bizimle birlikte onlar uurluyordu. Onlar gideli tam alt ay oldu. O gnden sonra ben de Dilara Hanm gibi gzyalarm hep iime aktyorum. Demek ki ayrlk acs byle oluyormu. nmde sessiz sessiz akan u deniz gibi dardan bir ey belli etmiyoruz ama iin iin yanyoruz. Ben minibsle onlarn evinin yaknndan geerken hl fena oluyorum ve bam evirip o yana bakmyorum. Eskiden oradan geerken Dilara Hanm'a gnl selam gnderirdim. imdi orada bu selamm alacak kimse yok. Ablamlarla biraraya geldiimizde sk sk onu anyoruz. Bir dosttan ayrlmann acsyla ben her telefonda 'stanbul'a geliyoruz.' haberini almak iin umutlanyorum. Allah'n rahmeti bol, kadri ycedir. Kim bilir belki bir gn...
Mays-Haziran 2002

yk

Somuncu Baba

56

Mays-Haziran 2002

57

Somuncu Baba

Kaynvalide Hogrs
Gelin Evin Direi Sayg Edep Gerei
Nuran ZDEN
Sevgili kaynvalideler, Geen saymzda bahsettiimiz gibi sevilen, saylan bir kaynvalide olmaya karar verdiyseniz eer, gelininizle ilikilerinizde bunu nasl baaracam diye endieye kaplmayn. Sizi strese sokacak btn olumsuz dnceleri kafanzdan atn. Tam tersine iinizi sevgi ile doldurun. Gelininizi, yani ok sevdiiniz olunuzun eini kendi evladnz gibi sevin. Gnlnzde ona ayr bir yer verin. Srekli el kz gzyle bakp da ne onu ne de kendinizi huzursuz edecek dncelere kaplmayn. Unutmayn ki onun da ailesi onu, sizin olunuzu sevdiiniz kadar sevip stne titriyordu. Kzlarn evlendirip mutlu olduunu grmeyi sizin kadar onlar da istiyordu. Peygamber Efendimiz (SAV) bir Hadis-i erifinde 'Size yaplmasn istemediinizi siz de bakasna yapmaynz.' diye buyurmulardr. Kendi kzmzn el kapsnda huzursuz ve mutsuz olduunu grsek zlmez miyiz? Sevgili kaynvalideler, Gelin-kaynana ekimesi hem sizi, hem gelininizi ypratr. stelik ailenin dier yeleri de bu ekimeden nasibini alr. Srekli huzursuz olan bir insan etrafna bunu aksettirir. Huzursuzluunuzu gizlemeye alsanz (Bunu nasl becereceksiniz?) bu da sizin shhatinize zarar verir. Unutmayn, gelininiz baka bir aileden yani kendi ailesinden ayrlp size geldi. Onun yetitirilme tarz, ald terbiye, kltr, tahsili, yemesi imesi sizinkinden tamamen farkl olabilir. Daha balarda bunlar gz nne alarak ondan sizin istediiniz bir gelin olmasn beklemeyin. Her hareketini denetleyerek onu huzursuz etmeyin. Ufak tefek hatalarn grmezlikten gelin. nk sizin de onun houna gitmeyecek davranlarnz olabilir. Sk sk imal szler sylemeyin. Onun yapt ilerde beendiiniz eyleri syleyerek gnln aln. Srekli ben oluma yle iyi baktm, unu yedirdim, bunu giydirdim diyerek onu ynlendirmeye almayn. Vara yoa sinirlenip her eye mdahale etmeyin. Gelininizin kendi ailesiyle sk sk grmesinden rahatsz olmayn. Sizin de evli kznzn size gelmesinden nasl memnun olabileceinizi dnn. Onu kendi kznz gibi grp hounuza gitmeyen her eyi birlikte konuarak halletmeye aln. Sakn arkasndan konumayn. Syledikleriniz onun kulana giderse (Sylenen sz hibir zaman doru olarak gitmez.) hi ho olmayan tatszlklar, huzursuzluklar kendini gstermeye balar. En nemlisi, gelininizin hounuza gitmeyen

huylarn ve hareketlerini olunuza sakn sylemeyin. Bunu yapmaktan kann. Olunuz bu hareketinizden holanmayp sizden uzaklaabilir. Ya da fkeyle eine satap aralar alabilir. Unutmayn ki olunuz eninde sonunda bir bakasnn kzyla evlenecek, sizinle deil. Hangisi olsa mutlaka geinme yoluna gitmelisiniz. Hem kendi z ocuklarmzla ok iyi geindiimizi iddia edebilir miyiz ki? Aradaki kuak fark ok iyi anlamamza imkan vermiyor. Ama karlkl sevgi ve saygyla stesinden gelebiliriz. Gzel hayallerle kurulan bir yuva huzur iinde olursa bundan kendinize karacanz mutluluk payn hi de gz ard etmeyin, nk daha da ileride sizi bekleyen ok gzel eyler var. En gzeli torun sevgisi. Torun sevgisi Allah-u Teala'nn (CC) bize verdii sevgilerin en tatls. Onu kucanza alp sevmek inann ok hounuza gidecek. Torunlarmz bizden uzaklamadan birlikte olmak varken niye nemsiz meseleler yznden saygnlmz yitirelim? kincisi: Bu daha da gzel. Dourmadan, hi emek ekmeden bir kz evlat sahibi oldunuz. Hele de kznz yoksa... Artk yemeyip yedirerek, giymeyip giydirerek ona gznz gibi bakmak sizi mutlu etmez mi? Gelininizle dertlemek, birbirinizi incitmeden

Gelininizi, yani ok sevdiiniz olunuzun eini kendi evladnz gibi sevin. Gnlnzde ona ayr bir yer verin. Srekli el kz gzyle bakp da ne onu ne de kendinizi huzursuz edecek dncelere kaplmayn.

tartmak, birlikte gezmek, o size anne dedike iinizde hissettiiniz o gzel duygular yaamak hayatnzn en gzel anlar olacak. Sakn 'El kz ile byle mutluluk olur mu?' demeyin. Olur. nk nyargsz ve sevgiyle baladnz zaman o sizin gznze el kz gibi grnmez. ncs: Kendi olunuzun mutluluu... Onu cannzdan ok sevdiniz. steseler, cannz hi dnmeden onun uruna verirsiniz. Peki onun mutlu ve huzurlu olmasn istemez misiniz? Siz gelininizi olunuza ekitirirseniz, ya da aranzdaki tatszl birtakm imal sz ve hareketlerle ona belli etmeye alrsanz, onu zor durumda brakabilirsiniz. Ama.... lla da 'Ben bunlar yapamam, ben kaynanaym.' diye anlamsz bir otorite kurmaya kalkarsanz; olunuz, gelininiz, torunlarnz size istediiniz gibi yakn olmazlar. Formalite icab sizinle grmeye alrlar. Tekrar ediyorum. Gelininize yeterince sevgi gstermezseniz, ailenizin nemli bir yesi gibi grmezseniz, onun gnlnde 'f, bu kaynanamdan bktm artk. Aman gene kaynanam, yeter artk.' gibi bir yeriniz olur. Sevgili kaynvalideler, Mutluluklarn en gzeli ailenin btn yelerinin birarada sevgi ve saygyla yaamasdr. Kendi gemiinize veya etrafnzdaki gelin-kaynana ilikilerine bakacak olursanz,gznzn nne hi de ho olmayan olaylar gelecektir. Her frsatta birbirinin arkasndan konuan gelin kaynanalar hangi meselesini halledebildiler? Balangta bu ekilde uyum iinde yaamak zor olabilir. Fakat olaylara hogr ve anlayla yaklarsak zaman iinde halledilemeyecek bir meselemiz olmayacaktr.
Mays-Haziran 2002 59 Somuncu Baba

Hanmlara zel
Somuncu Baba

58 Mays-Haziran 2002

Kevser BK

ocukta Dil Geliimi

Bir milletin gelecei, analarn yetitirecei ocuklardr. (Atatrk)

BR HADS Resulullah (Aleyhisseltu vesselm) buyurdular ki. "ocuk san solundan ayrmasn bildi mi ona namaz emredin" (Ktb-i sitte, cilt.7, shf.359)
BLMECELER 1-lde yryen deve ne yapar? Glge yapar

ANNECM
Anneciim, oka beni, Sanma "ko"un kuzu kalr Gzyalarm kurusa da Yanamda tuzu kalr Gznde en gzel bak Yzn gklerdeki nak Birgn bitse de bu ak Yreimdi izi kalr Scakln hep elimde orabmda mendilimde Bir gn ll olsa dilimde Yine "anne" sz kalr Dua sensin dileimde Amacmda ereimde Yllar gese yreimde Bu sevginin z kalr Yzn gzlerime perde Gln devdr derde Elinin dedii yerde Ne ar, ne sz kalr.

Tomurcuklar

2-Dnyann en iyi dndn kim bilir? 3-Hangi balklar uar Suiei 4-Hangi iek koklanmaz Martya yakalananlar Dnme dolaba binen.

FIKRA

YARAMAZ OCUK
Arkadann evinden kk yaramaza annesi sorar: "Gittiin evin altn stne getirmedin ya?" ocuk gayet sakin: "Hayr. Yalnz bir ara ev sahibi beni kenara ekip" "Olum uslu durursan sana gcr gcr bir 100 binlik vereceim" dedi. "sakn almasaydn. Teekkr etseydin" diyen annesine; yle cevap verdi; Yaa, almadm. "siz gcr gcr yz binlii bo verin de; eski- psk bir 500 binlik verin dedim" der.

Sadettin Kaplan

KM DED

1- Bir arparsam hastanelik olursun. 2- Eyvah yine bam yanacak. 3- Ltfen barmayn sar deilim. 4- 24 saat mesaide hi ekilmiyor.
Somuncu Baba

ocuun dil geliimini balca iki dnem halinde kelimelik cmleciklerle konuurken, 2 yan bitiren ele almak mmkndr. Bunlardan birincisi; "pasif dil" bir ocuk, kelime says ikiden fazla cmleler kurmaya dnemi, ikincisi ise "aktif dil" dediimiz dnemdir. balar. ocuun kulland cmleler geniledike, ocuk ilk alt aynda heyecanlarn belirtmek, kelime daarc da byk bir hzla gelimeye balar. evresindekilerin sevgisine ve konumalarna karlk Bebeklik anda iken yani pasif dil dneminde verebilmek iin "Agu" sesleri karr. Bu bir bakma iken ocuunuzla bol bol konumusanz, ite bu ses tellerini harekete geirmek iin att ilk adm abanzn meyvesini imdi almaya balayacaksnz. saylr. Daha sonra byklerin seslerini taklit etmeye ocuk, ilk duyduu ve kafasna yerletirdii alarak neredeyse konuacakm gibi anlatma geer. szckleri teker teker sylemeye balayacaktr. Pasif Bu dnemde anne-baba ve yakn evre ocuun konu- dil dnemini yazcs olmayan bir bilgisayara benmasna katlmal, onun kard sesleri cevaplandr- zetmitik. 2 yln sonunda yazc takldnda hafzaya maldr. yklenen bilgiler kmaya balayacaktr. Bu dnemde ocuk; "Agu" seslerinden sonra tek heceli basit ocuunuzla konumaya devam edin. sesleri karmaya balar. "Ba, ma, de..." v.b. Bunu; Baz ocuklar konumaya balar-balamaz basit hecelerin tekrarlanmasyla meydana gelen szckleri, kelimeleri ak-seik ve anlalr bir ekilde kelimeler takip eder. "Baba-mama-dede..." v.b. telaffuz eder. Baz ocuklar ise uzun sre sadece anneocukta "Pasif dil" dediimiz dnem; kendisine babasnn anlayaca dilden, yarm szcklerle sylenenleri anlamaya balad dnemdir. Pasif dil, konuurlar. Bunun nedeni ocuun yapsna bal daha ok sralama anda ar basmaktadr. Bu olmakla birlikte, anne-babann ve evredekilerin dnemdeki dil, grnrde pasif olmakla birlikte asln- ocukla konuma ekline-oranna ve szckleri da pasif dememek te gerekir. nk ocuk her ne anlalabilir ekilde sylemelerine baldr. kadar konuamyorsa da, kendisine sylenilenleri ve "Yaplan incelemelere gre, annelerin ocukalgladklarn hafzada bir araya getirip derlemektedir. laryla fazla ilgilenemedikleri Bu dnemde ocuk; henz yazcs taklmam bir bilgerektii kadar konuamadkgisayar misalidir. Bilgiler hafzaya kodlanr, dosyalara lar yoksul ailelerin ocuklar; ve birimlere ayrlr, ktnn alnaca ekonomik sknts olmayan zaman bekler. ailelerin ocuklarndan daha Hulsi-Kamil 18 aylk olan bir ocuk, kendi ge konumakta ve konuuydurma kelimelerini brakp, malar daha yava ilerbyklerin dilinden szcklerle lemektedir." konumaya balar. "-drt ocuk konuma ve kelime ile yz" kelime arasnda dil yetisinden yararladeien bu szck hazinesini narak dnya ile ilgili kullanmaya balayan ocuk, kavramlar olutura"beni al", "araba bin", bilir. Kendine gre "mama ver" gibi bir iki muhakeme yrtmkelimelik cmleler kuraeye balayabilir. bilir. Sralama an leriye dein atnda ocuunuzun kelime dnceleri, tasarlar hazinesinin geniliini ve dil olabilir, d kurabilir. geliimini hz, sizin onunla ocuk konumaya konuup konumamanza, konubalad zaman, dnsel yaam byk bir srama oyununu srdrpma yapm olur. srdrmemenize baldr.1 Bu aa gelinceye kadar trmanmak, komak gibi "Aktif dil", dediimiz ikinci dnem ise; ocuun fiziksel geliimi salayacak uralara dalan ocuk, konumaya balad dnemdir. ki yandaki bir bundan sonra zamann byk blmn yeni rendii ocuun, "dil ynnden" hzl geliimi, dolaysyla szlerin kullanmna ayracaktr. Gesell'in "kelime dnm noktas olmaktadr. 16-18 aylk bir ocuk 1-2 al" diye tanmlad bu dnemde, ocuunuzla
Mays-Haziran 2002

60 Mays-Haziran 2002

(Kilorit) (Saat)

(Mikrofon)

(Elektrik)

61

Somuncu Baba

kelime oyunu oynamaya, evresindekilerin Anne: Dolabn bandan ekil ocuk: buz dolab neden bu kadar adlarn belirlemeye devam edin.2 souk? Baz anneler ya zaman darlndan Anne: Yemekler bozulmasn diye yaknarak, ya da o anda ocuunu zorlaocuk: Yemekler neden bozulur? mayarak ona iyilik yaptn dnrler. Anne: Buz dolabnn bandan ocuk ihtiyacn syleme frsatn bulekil demedim mi sana! madan, isteyecei eye ynelir ocuk: Yemekler neden bozulur? ynelmez hemen anne atlarak, "su mu Anne: Mikroptan istedin, ekmek i istedin?" vb. diyerek ocuk: Mikrop nedir? ocuun isteini gidermeye alr. Bu F.Zehra Anne: Dolabn bandan ekiliyortr davran ocuu tembellie itmekten musun, ekilmiyormusun? baka ie yaramaz. Brakn ocuunuz konumay Bu bylece srp gider. renmenin hevesiyle, yarm cmleciklerle de olsa imdi ayn durumda ocuun geliiminde sorukendi arzularn dile getirsinler. O anda houna giden, yeni grd bir varlksa, ismini syleyin, ocuk larn nemini kavram bir annenin tutumu grelim. ocuk: Buz neden souktur? tekrar etmeye alsn ve belleine yerlesin. Anne: Buz demek donmu su demektir. Bu dnemdeki dil geliiminde ortaya kacak Dnyann kutup denilen yerlerinde hava yle souktur olan yeni bir aamada ocuun ok "soru sorma"sdr. ki, her ey donar. Eti buzlua koyunca donar ve bozulocuk hzla, yeni kelimeler, yeni oluumlar renmmaz. Hani geen hafta buz dolabna koymay unuteye altndan "Bu ne?" u ne?" gibi sorularyla tuum pilav pe dkmtm de, "bozulmu" demiska karlalmaktadr. Anne-baba ocuunu soru tim hatrladn m? yamuru altnda bunaldn hissettii anda onun ne ocuk: "Kediye de verilmez" demitin. Peki kadar zeki olduunu dnerek rahatlamaldr. nk bozulmu ne demek, neden kediye ocuk zekilii orannda soru soracaktr. verilmez? deal olan ocuun btn sorularn Anne: Gzle grlmeyecek sabrla cevaplamaktr. Bu onun d kadar kk milyonlarca hayvanck gcn gelitirmeye, kelime daarcn vardr. Bunlar havada uar. Bazlar zenginletirmeye, ve zekasn iletmeye aktaki yiyeceklerin zerine konar, yarayacaktr. orada yaar. zeri mikroplu yiyecekNe yazk ki; hibir anne-baba leri yersen, hasta olursun, karnn ocuun btn sorularn sakin bir ekilde arr. Bu hayvancklar (mikroplar) cevaplandracak kadar sabrl olamaz. souu sevmezler. Yemekleri buz Buna zamanlar da yetmeyebilir. En iyisi dolabna koyup, souk tutunca ellerinden geldii kadar cevaplamaya mikroplarda yemee konup, onu almaktr. bozamazlar. Ama fazla souk insan ou anneler, ocuklarn sorularn sal iin zararldr. basit ve birer angarya olarak grp ocuk: Souk bana ne yapar? geitirmeye alrlar. Halbuki, o soru Bu konuma byle srp gider. ocuk iin ok nemli ve hatta cevab bir Gnlk yaamda ele alnacak olan anne-ocuk bulutur. konumas belki de ocuun mr boyunca grecei ocuun sorularna cevap vermekle ilgili, bir en byk ders olacaktr. Bu dersi "dnyann gizlerine rnekte iki ayr tutumu sergileyeceiz. giri" diye adlandrlabilir. Bir anne mutfakta buz kalbn boaltrken yere ocuklarn sorular da bu ereve ierisinde ele bir buz paras drr bunu gren ocuk buzu eline alnarak cevaplandrlmaya allmaldr. alarak annesine sorar; ocuun duygu geliimini, gnlk dildeki farkl ocuk: Buz neden souktur? ve anlaml kelimelerle destekleyelim. Bylece aile Anne: Donmu olduu iin ortamn; gelecein fikir-sanat adamlaryla gnl dostocuk: Neden donmutur? larnn yetitirdii, lgt lgt esen zarif bir erguvan Anne: Souk dursun diye bahesine evirebiliriz. ocuk: Buz dolab neden souktur? DPNOTLAR: Anne: Motoru vardr 1-Fitzhugh DODSON- ocuk eitimi el kitab s.77 ocuk: Niin vardr? 2-a.g.e s.106
Somuncu Baba

Neler oluyor yollara, yollara neler

"O ehirler, ilek yollar zerinde hala durmaktadr. 78 Bunda inananlar iin ibret vardr." Hicr; 77-7
"Yol" kelimesi; genellikle coraf bir yerden dier bir yere gidebilmek iin insanlarn atklar bir imkn tarif ediyor. Yol, gidebildiimiz ve kullanabildiimiz, zerinde sanyiyi, ilmi, irfan, adleti tadmz bir madd vastadr. Her trl hizmetler "yollarla" insanlara ular ve gelimi bir ekonomi, gelimi bir yol sistemiyle birlikte kurulur. rnein ulam imkan bulunmayan bir yerde bir okul ve orada yarna hazrlanacak ocuklar dnebilir misiniz? Da bana, yolu-izi yok yerde bir fabrika yapmay! Toplumlar, ulam imknlarn salayan yollarn modern hle getirdike ve onlar "gidemediin yer senin deildir" anlayyla gelitirdike, sanyileri gerekli yerlerde kurulabilir, salk hizmetleri zamannda yaplabilir; devlet, syii ve kamu gvenini salamada daha messir olabilir. Birok kii yaam boyunca elde ettii imkan ve baarlar, ald eitime borludur. Eitim, insann kafasndaki kalplar krarak, dnyaya daha esnek ve geni adan bakp, hayat kontrol etmeyi kolaylatrr. Dnme ufkunu geniletmek iin iyi bir eitim, okumak ve daha ok bilgi sahibi olmak bugne kadar kefedilmi tek YOLdur. Uzun yllardan beri toplumlar gelien teknolojiye ayak uydurabilmek, hayatlarn daha dzenli, daha rahat daha gvenli ve daha kolay srdrebilmek iin sistemlerinde deiiklikler ve yenilikler yapmaya balam-lardr. Eitim sisteminin ve okullarn, teknolojinin getirmi olduu yeni artlarn yeni teknolojik ortamn etkisinin dnda kalmas szkonusu olamaz. amzda, acmaszca sren bir rekabet ortamnda ayakta kalabilecek bir toplumun oluturulmas aa uygun bilgili ve hogrl olarak yetitirilen nesillerle mmkn olabilir. Bu toplumun hazrlanmas eitimin sorumluluunda bulunmaktadr. imdiye kadar eitim sistemimiz hem retmeni hem renciyi retici deil tketici olarak konumlandrd iin ezber zerine dayal bir eitim anlay ocuklarmz bitirmektedir. Halbuki ocuklarmz ok ynl yetimeli ve aldklar eitim onlara gven vermeli ve mutlu etmelidir. 21. yzyln insann hazrlayacak olan eitim bu aa uygun eitim personeli ile yaplmaldr. Internet ve WWW (World Wide Web) eitimcilerimizin dnyasna birden bire giriverdi. Bilgi patlamasnn bir sonucu olarak retmen rencisi iin deerli olan hereyi renmesi ve retmesi mmkn deildir artk. Eitimciler, bilgi emesi ya da bilgi kp deil, eitim aratrmacs kimliinde olmak zorundadr. Bylece retmenin ve rencinin rollerinin artk deitii apak bir gerek. Deiimin hz kazand gnmzde, hayat boyu aktif renmeyi alkanlk haline getirenler dnyann miraslardrlar, ve onlar ki pasif bir halde eitilenler kendilerini adapte ettikleri dnyann artk var olmadn greceklerdir. Kim bilir belki de gremeyeceklerdir! letiim ve bilgi teknolojileri yaam eklimizi deitiriyor, nk insan-makine iletiiminin nemi artyor, bilgi miktarca artyor, bilgi zaman iinde eskiyor ve bireyin bilgi gereksinimi deiiyor. Bylesine hzla deien bir ortamda istikbale hazrlkl olmann yolu bilgi retmekten geiyor. nsan yaamnda kanlmaz ekilde yer almaya balayan Bilgi-lem devrimi ekonomide, toplum yaamnda ve kltrde kalc deiikliklere neden olmutur. Dijitallemenin ve Kresellemenin dinamikleri ekonomileri yeniden tanmlamaktadr. Bilgisayarlarn birbirine balanmas sayesinde dnyamz kresel bir ky haline gelmektedir. Artk Internet'in 8. Dnya Harikas olduuna inanlarn says bir hayli fazladr.
Mays-Haziran 2002

Neler oluyor yollara, yollara neler oluyor? Bekir NCE

62 Mays-Haziran 2002

63

Somuncu Baba

Sizden Gelenler

Hz. Musa ve yanndakiler nlerine kan denizle, arkalarndan gelen Firavun'un ordusu arasnda kaldlar. Allah, inananlarn gemesi iin denizi ikiye yard ve denizde bir yol at. nananlar geince deniz (yol) kapand, onlar takip eden Firavun ve ordusu ise suda bouldular ve helak oldular.

Kendilerinden nce nice nesilleri ykma urattmz grmyorlar m?... (Enam suresi, 6)
Zaman iinde yaayan nice devlet ve milletin de ktn, hatta medeniyet tarihinden silinip gittiini grrz. Unutulmamaldr ki Allah, diledii anda diledii insan ya da toplumu helak edebilir. Gnmzde ar giden ve eski kavimlerin iledii sular ileyen toplumlar da bu duruma dmekten iddetle saknmaldrlar. Toplumlarda ne trl deiiklik olursa olsun, teknolojik ynden ulalan seviye veya edinilen imkanlar, hibir nem tamamaktadr. Bunlar, kimseyi Allah'n azabndan kurtarc deildir. rnein, Kanun'nin son dnemlerinde Osmanl Devleti pek ve Baharat yollarndan beklenen ticari kazanc elde edemedi. Alternatif ticaret yollarnn n plna kmas sonucu jeopolitik yap deiiyor, iktisad yap zorlanmaya balyor. nk Avrupallarn mit Burnu'nu bulmalaryla Corafi yollar deimitir. Internet'i bir eit Bilgi-Deryasna veya BilgiOtoyoluna benzetirsek yanl saylmaz. Fiziksel veya mekan bamlln ortadan kaldrarak ok geni manada dnya apnda birbirimize balanmamz salyor. Haberleme (e-mail) eklimizin deitiini hepimiz gryoruzdur. Internet'teki bilgi otoyollarnn salad imkanlardan bazlar: - Kolay ve hzl bir ekilde bilgiye eriim. - letiim iin daha geni frsatlar. - birlii iin geni olanaklar. Sanayi devrimini skalamakla bir imparatorluk yitirmi olan Trkiye'nin Bilgi-Toplumu (e-toplum) olmasn nasl salayabiliriz? Internet kefedilen ve bizim varlmz gstermemiz gereken yeni yolumuzdur. Bu yollarn kefedilmesi ile Internet'in ksa bir srede yeni bir pazar haline gelmesi srpriz olmad ve zerindeki Bilgi-Otoyollar bizi iine eken yeni girdabmz oldu. Hz, rekabet ve mallarn mbadelesi bu girdaba yakalanmamza daha da katkda bulunuyor. lek yollar canll ve hayat beraberinde getiriyor. Dlanm olmak veya bu yollarn dnda kalmak durgunlua yol aacaktr. Byle bir olaya maruz kalmak korkumuz olmal. Gemite ina edilen byk yollarn medeniyetleri nasl yok ettiini unuttuumuzu dnyorum. Velhasl dnyada bir misafir olarak bulunduumuz ak ve uzun yollarn yolcusuyuz, kullandmz yollar gzel semeliyiz! yi bir eitim sistemi ile engin bir bilgi ufku iinde zihnini, bilgisini lkenin kalknmasna, toplumun refahnn artmasna adayan, bilgili ve kendine gvenen insanlar yetitirilebilir. Ve ancak Hulsi Efendi gibi ho grl Allah dostlarnn gsterdii yollardan giderek bu ideallere ulaabileceimize inanyorum.

PEK YOLU: in'i Asya zerinden Anadolu ve

Avrupa'ya balayan trih kervan yolu. En ok tanan ticret eyas ipek olduu iin, bu yola pek Yolu ad verilmitir. pek Yolu mlttan nce kullanlmaya baland. pek Yolu kltr trihinde de nemli bir rol oynamtr. Bu yol ile felsefeler, daha ziyde sanat, ahlk, rf ve detler mbadele edilmitir (deitirilmitir). Batya pusula, kt gidince Avrupa'nn deniz gc geliti. Hristiyan leminin doudaki son temsilcisi Bizans da 1453'te Trkler tarafndan fethedilince trih pek Yolu nemini kaybetti. Avrupa devletlerinin gemileri ticreti devam ettirebilmek iin mit Burnunu dolaarak, Hindistan'a ve in'e gelmeye baladlar. Kanun Sultan Sleyman, krlemeye yer tutan pek Yolunun canlandrlmas iin bz teebbslerde bulundu. Avrupa ticretini Anadolu'ya ekmek iin Franszlara bz haklar verdi. Bunlar vermekle Fransa'y Avrupa devletlerinden ayrmay, Hristiyan bir devleti himyesi altnda tutmay ve ticreti canlandrmay dnmt. Gemilerin gelimesi, Anadolu ve dier yerlerde zaman zaman devam eden asayisizlik pek Yolunun ilememesine sebeb oldu. Zamanla nemini tamamen kaybetti. (Yeni Rehber Ansiklopedisi)

pek Yolu

Somuncu Baba

64 Mays-Haziran 2002