EL-EN'M SRES...................................................................................................................9 Rahman ve Rahm olan Allah'n adyla...............................................................................9 Enam Sresi Yetmi Melekle ndi.....................................................................................9 En'm Sresinin Fazileti......................................................................................................

9 En'm Sresinin lk yet-i Kerimesinin Havas ve Fazileti...........................................9 En'm Sresine Giri.........................................................................................................10 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................10 Hamd Kelimesindeki Lam- Tarif.....................................................................................10 Te'vilt- Necmiyye'den....................................................................................................10 Hamd Mahlk mu?............................................................................................................10 Hamd'e Mstahak..............................................................................................................10 Allah Zatna Hamd etti......................................................................................................10 Hamde Layk Olmak.........................................................................................................10 Allah Gklerin ve Yerin Yaratcsdr...............................................................................11 Gk ve Yerlerin yaratl..................................................................................................11 Hamd ve mahlukat............................................................................................................11 Yedi Kat Sem..................................................................................................................11 Gkler mi Faziletli Yer yz m?.....................................................................................12 Yeryznde Bulunan En Faziletli meknlar.....................................................................12 Yaratmak ile Klmak ?......................................................................................................12 Zulmt ve Nur?...............................................................................................................12 Mecslere Reddiye...........................................................................................................12 Denk Tutulamaz................................................................................................................13 r ve Tasavvuf! Manlar...............................................................................................13 Hikye...............................................................................................................................14 Byklerin Himmeti.........................................................................................................15 nsan Topraktan Yaratld................................................................................................15 Adem Aleyhisselm'n Topra.........................................................................................15 Azrail Aleyhisselm'n Toprak almas..............................................................................16 Adem Aleyhisselm'n Yaratl......................................................................................16 nsana Atele Azablanmasnn Hikmeti?..........................................................................16 Teyemmm.......................................................................................................................17 nsanlar Topraklarnn Alnd Yere Gmlrler............................................................17 Hazret-i Eb Bekir ve mer (r.a)'n Faziletleri.................................................................17 Ecel....................................................................................................................................17 nsann ki Eceli Vardr.....................................................................................................17 Ecel Birdir.........................................................................................................................18 Ecel leri Geri Alnamaz m?............................................................................................18 Yoktan Var Eden...............................................................................................................19 Kfirler ve Yeniden Dirili...............................................................................................19 lmden Sonra Dirilii nkr............................................................................................19 nkr Ehlinin Misli..........................................................................................................19 Tasavvuf Manlar............................................................................................................19 Vakti Yaamak..................................................................................................................20 Allah'n Havas Kullar.......................................................................................................20 Srr Sakat Hazretlerinin ibretli Hli................................................................................20 Gklerin ve Yerin Mabudu...............................................................................................20 Hikaye (Mekandan Mnezzeh).........................................................................................21 Allah Bilir.........................................................................................................................21 Te'vilt-i Necmiyye'den....................................................................................................21

nsann ki Yn Vardr....................................................................................................22 nsann Srr.......................................................................................................................22 Kfirler Hak'tan Yz evirmektedirler.............................................................................23 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................23 Kur'n- Kerimi Yalanladlar............................................................................................24 stihzaya Alanlar...............................................................................................................24 Karn...................................................................................................................................25 Temkn..............................................................................................................................25 Midrr................................................................................................................................26 Nimetleri Vereni Tanmayanlar........................................................................................26 detllah...........................................................................................................................26 Ebdal Kullarn Vasflar....................................................................................................26 Helak eit eittir .........................................................................................................27 Nankrlk Nimeti Eksiltir.................................................................................................27 Hayvanlardan Daha Aa.................................................................................................27 Hikye...............................................................................................................................28 Tasavvuf............................................................................................................................28 lim renmenin Yolu......................................................................................................28 Kur'n- Kerim ve Efendimiz (s.a.v.)'e man....................................................................28 Tefsr-i erif:.....................................................................................................................28 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................29 Kada Yazlm Olarak....................................................................................................29 Hakk Grseler Bile nanmazlar........................................................................................29 Melek nse Bile.................................................................................................................29 Melek Olsayd...................................................................................................................30 Melekler nsan Suretinde Olsalard...................................................................................30 stihza Ettiler.....................................................................................................................30 stihza kimlere...................................................................................................................31 Mslmanlarla Alay..........................................................................................................31 Dilini Tut...........................................................................................................................31 Hikaye (Sahabeye Dil Uzatan)..........................................................................................31 Mbarek Yerlere Defnedilmek.........................................................................................32 Cesetlerin Nakli?...............................................................................................................32 hir zamann nsanlar......................................................................................................32 d Kavmi..........................................................................................................................32 Giden Adamlar Geri Dner mi?........................................................................................32 Allah'n Rahmeti...............................................................................................................33 Tefsr-i erif:.....................................................................................................................33 Rahmet..............................................................................................................................33 Toplanma Gn.................................................................................................................33 Akln Kullanamayan........................................................................................................34 Rahmet Ummdir.............................................................................................................34 Mutlak Rahmet..................................................................................................................34 Rahmetinin Bykl....................................................................................................34 Allah'n Rahmetine Gzel Bir Temsl...............................................................................35 Allah'n Ltf....................................................................................................................35 Allah'n Rahmetinin Bykl........................................................................................35 Besmelenin Bin Mans....................................................................................................35 Muhyiddn-i Arabf nin (k.s.) Duas..................................................................................35 Gece ve Gndz................................................................................................................36

Sebeb-i Nzul....................................................................................................................36 Gece ve Gndz................................................................................................................36 Geceler nsiyet Vaktidir...................................................................................................36 Gecenin Esrar...................................................................................................................36 Hafzn Hazinelerinin Kayna.........................................................................................37 Gece ve Gndz Melekleri................................................................................................37 Mminlerin Velisi Allh Tel Hazretleridir..................................................................37 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................37 Allah'tan Gayri Dost Edinmek..........................................................................................38 Rzklar Veren Allah'tr.....................................................................................................38 slm Olmakla Emir Olunmak..........................................................................................38 slm'n Hakikati...............................................................................................................38 Byk Gnn Azabndan Korkun.....................................................................................38 Azaptan Uzaklaanlara Rahmet........................................................................................39 Allah'n Azap Ettiini Kimse Kurtaramaz........................................................................39 Efendimiz (s.a.v.)'den Bir t........................................................................................39 Fail-i Hakik Allah'tr........................................................................................................40 Meakkat ve Rahatlk Allah'tandr....................................................................................40 Nusret Allah'tandr............................................................................................................40 Allah Kahhar ve Habirdir..................................................................................................40 Allah'n Kudret ve lmi.....................................................................................................40 Her ey Zddyla Kahr Olur..............................................................................................40 Te'vilt-i Necmiyye'den ...................................................................................................40 Hikye (Hak dine giren rahip)...........................................................................................41 Mriklerin ahit stemeleri..............................................................................................42 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................42 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................42 En Byk ahit Allah'tr...................................................................................................42 Kitab Ehlinin Efendimiz (s.a.v.)' Tanmas......................................................................43 Hsran ehli........................................................................................................................44 Herkesin Cennet ve Cehennemde Bir Menzili Vardr......................................................44 Allah'a ftira Eden Zlim...................................................................................................44 yetleri Tekzb Edenler...................................................................................................44 Zlimlere Kurtulu Yoktur ...............................................................................................44 irk Kotuklarnz Getirin................................................................................................45 Mevkflar...........................................................................................................................45 erikleriniz Nerede?..........................................................................................................46 Mriklerin Fitneleri.........................................................................................................47 Kfirlerin Dalletine Baknz!...........................................................................................47 ey Lafz...........................................................................................................................47 Yahudi ve Hristiyanlarn slam'......................................................................................47 mann Sfat......................................................................................................................48 Muakallid'in man............................................................................................................48 Mukallid Olmaktan k..................................................................................................48 Varln Balangc...........................................................................................................48 Aka Erimenin Yolu........................................................................................................48 Sadece man......................................................................................................................48 Kfr Ehli Kurtulua Ermez.............................................................................................49 Riyakrlar..........................................................................................................................49 Eserlerin okluu.............................................................................................................49

Tevhd Kalemi...................................................................................................................49 Kulaklarn Tkamalar......................................................................................................49 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................49 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................50 Kfirlerin Kalbleri Mhrldr........................................................................................50 Kulaklarn Tkyorlard....................................................................................................50 r ve Tasavvuf Manlar................................................................................................50 Allah'n Keremi.................................................................................................................51 Kfirlerin Kur'n- Kerime Efsne Demeleri....................................................................52 Kfirler Halk Kurandan Uzaklatryorlar.......................................................................52 Kurn'dan Uzaklamak.....................................................................................................52 Kfirlerin Pimanlklar.....................................................................................................53 man Etmezler...................................................................................................................53 Ekyay ldrmek Caizdir...............................................................................................53 Pimanlk Akldan Gelmelidir..........................................................................................53 Hayat Sadece Dnya Deildir...........................................................................................54 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................54 Allah'n Huzurunda?.........................................................................................................54 Kyameti nkr Edenler.....................................................................................................54 lenin Kyameti Kopmutur!............................................................................................55 Hasret ekerler.................................................................................................................55 Vebal Ykleniyorlar..........................................................................................................55 Slih Amellere Binerek....................................................................................................56 Kfir Kt Amellerini Yklenir........................................................................................56 Ahirette Ameller ekil Alr...............................................................................................56 Vucd Gnah...................................................................................................................56 Hodbn Olmak Kfrdr ..................................................................................................56 Nefisten Kurtuluun Yolu.................................................................................................56 Zikrullah Kalbi Yeertir....................................................................................................57 Hikaye (Allah Yolunda yrmek).....................................................................................57 Gnah Ykn ndirmek in...........................................................................................57 Dnya Hayat Nedir?........................................................................................................57 Dny ve hiret................................................................................................................58 Ahiretin Gizlenmesi..........................................................................................................58 Dny Nedir?....................................................................................................................58 Dnynn Hududu ............................................................................................................58 Ahiretin Hududu?..............................................................................................................58 Dnya Allah'a Hizmet Edene Hizmet Eder.......................................................................58 Dnya Malna ltifat..........................................................................................................58 Hikye (Dnya ve Ahiret).................................................................................................59 Dny ve hiret Misli.....................................................................................................59 Hikaye ( Dnya ve Ahiret)................................................................................................59 Dnya Kimseye Kalmaz...................................................................................................59 Hikye (Dnya ve Ahiret).................................................................................................60 Dnya hiretin Ekin Tarlasidr.........................................................................................60 hiret Deve Katar Gibidir...............................................................................................60 Bu iki beytin erhi:............................................................................................................60 Kendini Hr Sanan Kle...................................................................................................61 Sakalndan Utan................................................................................................................61 Varlkla nmek.............................................................................................................61

Dnya Hayatnn Ba ve Sonu.........................................................................................61 r ve Tasavvuf Manlar................................................................................................62 Kfirlerin Szlerine Bakp zlmeyin..............................................................................62 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................62 Tekzb................................................................................................................................62 Peygamberleri Yalanladlar...............................................................................................63 lh Nusretin Gelmesi......................................................................................................63 Her Karanlk Gecenin.......................................................................................................63 Sabreden Muradna Erer...................................................................................................63 Allah'n Kelm Deitirilmez..........................................................................................63 Ebu's-Sud Efendiden.......................................................................................................63 Omuz dnmeleri................................................................................................................64 Nefekan kelimesi...............................................................................................................64 Hidyet..............................................................................................................................64 Chillerden Olma..............................................................................................................64 Edep..................................................................................................................................65 man Herkese Nasp Olmaz..............................................................................................65 Tefsr-i erifi: ...................................................................................................................65 Manen l Olanlar............................................................................................................65 nsanlar Drt Ksmdr......................................................................................................66 Sad ve akinin Yaratlmasndaki Hikmet........................................................................66 Bellar Mafirete Sebeptir................................................................................................67 Belya Urayanlar.............................................................................................................67 Bellar ilh Kamdr.......................................................................................................67 Hakik mmet...................................................................................................................67 Hayvanlar Da Bir mmettir..............................................................................................67 Mufassal ve Mcmel Beyn..............................................................................................68 Her ey Kitabullah'ta........................................................................................................68 Kiinin Saptmas..............................................................................................................69 Allah Dileyene Hidyet Verir...........................................................................................69 Emirler..............................................................................................................................69 Kpeklerin ldrlmesi....................................................................................................69 Siyah Kpekler..................................................................................................................70 Tasavvuf] Man................................................................................................................70 eriat ve Tarikat Kanadyla Uanlar.................................................................................70 Kul Hakk..........................................................................................................................70 Hayvanlarn Ksas............................................................................................................70 Kfirlerin toprak olmay istemeleri...................................................................................71 Hayvanlar ve ac................................................................................................................71 Kalbi Mhrl Olan Sar ve Dilsiz Kimselerdir.............................................................71 Allah'a taat Eden..............................................................................................................71 Kalbler...............................................................................................................................71 Cinlerin slm in Mcdeleleri......................................................................................71 Kyamet Anszn Gelir......................................................................................................72 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................73 ilm Tetkik.........................................................................................................................73 Kyamet ve Azap Banza Gelirse Ne Yaparsnz?..........................................................73 Kfir Olarak lenler.........................................................................................................73 Bel ve Sknt...................................................................................................................74 Tefsr-i erif:.....................................................................................................................74

Sknt ve Zararlar.............................................................................................................74 iddet ve Musibette Dua...................................................................................................75 Kfirlerin Kalbleri Katdr................................................................................................75 Kfirlere Nimet ?..............................................................................................................75 Zlimlerin Kk Kesiktir..................................................................................................76 Hamd Allah'a Mahsustur...................................................................................................76 Sebep ve let....................................................................................................................76 Sknt ve Rahat ?..............................................................................................................76 Helak ve stdrc ..............................................................................................................77 Tasavvuf Manlar............................................................................................................77 Btn Ehlinin stidrc?.....................................................................................................77 Tasavvufta stidrc?..........................................................................................................77 Evliyann Hli?.................................................................................................................77 Keramet.............................................................................................................................78 cub (kendini beenme) Ondandr:...................................................................................78 Nimete kr....................................................................................................................78 Hamd.................................................................................................................................78 Hikye (eytan ve kalb)....................................................................................................78 Hamdn Mans.................................................................................................................79 Tevhd'e Davet..................................................................................................................79 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................79 bdet ve Ta'zm AUha'dr...............................................................................................80 lh slp..........................................................................................................................80 yet-i Kerimelerin Tasrifi................................................................................................80 Kfirler nanmazlar...........................................................................................................80 Anszn Azap Gelirse........................................................................................................80 Zlimler Helak Olurlar......................................................................................................81 man Ehli...........................................................................................................................81 yetleri Tekzb Edenler....................................................................................................81 Mekr-i lh.......................................................................................................................82 Hikaye (Allah Sevgisi)......................................................................................................82 Sevgiliye Giden Yol..........................................................................................................82 Tvbe................................................................................................................................83 Pimanlk...........................................................................................................................83 mn ve slm....................................................................................................................83 Kafirlerin steklerine Cevaplar..........................................................................................83 Tefsr-i erifi: ...................................................................................................................83 Hazineler Nasldr?............................................................................................................84 Herkes Gaybi Bilmez........................................................................................................84 Peygamber Melek de Deildir..........................................................................................84 Peygamberlik Vahiyle Olur..............................................................................................84 Vahye Tabi Olmak............................................................................................................85 Vahyin eitleri................................................................................................................85 cthd le Amel................................................................................................................85 Kr ile Gren....................................................................................................................85 Tefekkre Davet................................................................................................................85 Hakiki Dost.......................................................................................................................86 efaat Haktr.....................................................................................................................86 Korkutma Takva indir....................................................................................................87 r Manlar.....................................................................................................................87

Sr Vermeyin.....................................................................................................................87 Szde Kalan tm...............................................................................................................87 Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri Gemi ve Gelecei Biliyordu............................................87 Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri Cebrail AleyhisselnY Geti.............................................88 Vahyi Aklad..................................................................................................................88 Vuslat ve Msiva...............................................................................................................88 Hikaye (zararsz arkada)..................................................................................................88 Slihlerin Amelleri............................................................................................................89 Takva Ehliyle Beraber Olmak...........................................................................................89 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................89 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................89 Mal ve Soy stnlk Deildir..........................................................................................90 Tard Nedir?.......................................................................................................................90 Zikredenlerle Beraber........................................................................................................90 bdetten Maksat...............................................................................................................91 Fakirleri Kovanlar Zlimlerdir..........................................................................................91 mtihan..............................................................................................................................92 slm erefinden Mahrum Olanlar?..................................................................................92 kr Ehli.........................................................................................................................92 Te'vilt-i Necmiyyede buyuruldu:....................................................................................93 kreden Zengin, Sabreden Fakir.....................................................................................93 Zenginin Fakir ile mtihan...............................................................................................93 Fakirin Zengin ile mtihan...............................................................................................93 nsan rdesinin Mertebesi..........................................................................................93 Vuslatn Heyecan.............................................................................................................94 Fakirlerin Fazileti..............................................................................................................94 Fakir Kuldan zr............................................................................................................94 Varlk yilik indir...........................................................................................................95 Miskinlerin Sevgisi...........................................................................................................95 Fakirleri Sevmeyenler Mel'ndurlar.................................................................................95 Rahmeti Yazd...................................................................................................................95 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................95 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................95 man Ehline Byk eref..................................................................................................96 man Ehline Selm............................................................................................................96 Selmn Mans.................................................................................................................96 Mirc Gecesinde Selm.....................................................................................................96 Sonsuz Rahmet..................................................................................................................96 Allh Tel Fil-i Muhtardr...........................................................................................96 Te'vilt- Necmiyyeden.....................................................................................................97 Ktlk leyenler Chillerdir..........................................................................................97 ir Man..........................................................................................................................97 Cehalet ki Ksmdr..........................................................................................................97 Tevbe.................................................................................................................................98 Tafsl Ediyor.....................................................................................................................98 Sebl ................................................................................................................................98 Tarikatn lk i?................................................................................................................98 Tevbeye Sevkeden............................................................................................................98 Gnahlardan kmak........................................................................................................99 Vacipleri Kaza...................................................................................................................99

Haramlar lemekten Tevbe.............................................................................................99 Tevbe-i kalb.....................................................................................................................99 Tevbe Namaz...................................................................................................................99 Namazn Kazas................................................................................................................99 Hadis-i erifin ncelenmesi.............................................................................................100 Gnahlar Silen Bir Dua..................................................................................................100 M'minler iin stifar Etmek.........................................................................................101 ller Dualarmz Bekliyorlar.......................................................................................101 Kurn- Kerimden Bir Dua.............................................................................................101 Kfirler Btl zeredirler................................................................................................101 Tefsr-i erifi:..................................................................................................................101 Sebeb-i Nzul..................................................................................................................101 Beyyine zere Olmak.....................................................................................................102 Azab................................................................................................................................102 Sebeb-i Nzul..................................................................................................................102 Hkm Allah'ndr...........................................................................................................103 Allah Hakk Syler..........................................................................................................103 Azab................................................................................................................................103 Zlimler...........................................................................................................................103 . Ayrlk Atei?................................................................................................................103 Hikye (Hevaya muhalefet)............................................................................................104 Hikye (Hev ve eyh)..................................................................................................104 Beyine.............................................................................................................................104 Hikye (keramet ve hidayet)...........................................................................................104 Kfirler Zulm Ehlidirler................................................................................................105 M'minler Adalet Ehlidirler............................................................................................105 Gaybn Anahtarlar..........................................................................................................106 Tefsr-i erifi:..................................................................................................................106 Gayb Kimse Bilmez.......................................................................................................106 Gaybn Anahtar Betir...................................................................................................107 Aalarn Yapraklar.......................................................................................................107 Tohumlar da Bilir...........................................................................................................107 Ya ve Kuru....................................................................................................................107 Her ey Kitaptadr..........................................................................................................107 Levh-i Mahfuzda.............................................................................................................108 Marifetllah'a Talip Olmak ............................................................................................108 Tasavvuf Manlar..........................................................................................................108 Gaybn Anahtarlarna Misl............................................................................................108

EL-EN'M SRES Bu (sre) Mekk'dir. yetleri: Yz altm betir. Denildi ki: kavl- erifinden itibaren alt yet veya yet Medendir. 1 Allh Tel Hazretlerinden fazl-u keremi sebebiyle bunu tamamlamay mit ederim. 0 hacetleri yerine getirendir... 2 Rahman ve Rahm olan Allah'n adyla Enam Sresi Yetmi Melekle ndi En'm sresi bir gece Mekke'de, beraberinde yetmi bin melek olduu halde topluca bir defada indi. 0 gece melekler, iki ufuun arasn kapatmlard. Melekler bir hrt ve vzlt yani tespih, tahmd ve temcd sesi ile seslerini ykseltiyorlard. Hatta yeryzn kapladlar. 0 anda Efendimiz (s.a.v.) hazretleri secdeye kapand ve: "Azm olan Rabbim noksan sfatlardan mnezzehtir! Yce olan Rabbim noksan sfatlardan mnezzehtir!" diyordu 3. En'm Sresinin Fazileti Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden merf olarak rivayet olundu: -"Kim En'm sresini okursa, gece ve gndznde ona yetmi bin melek istifar ederler." Sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Vahiy ktiplerini ard ve ayn gece yazlmasn emretti.... 4 En'm Sresinin lk yet-i Kerimesinin Havas ve Fazileti Merf olarak, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden yle rivayet olundu: Kim sabahlad vakit, "En'm sresi"nin bandan yet-i kerimeyi " kavl-i erifine kadar okursa; Allh' Tel hazretleri, kendisine yetmi bin melek vekil eder. Melekler onu muhafaza ederler. T kyamete kadar onlarn amellerinin misli ona yazlr. Beraberinde demirden bir klnk bulunan bir melek yedinci kat semdan iner. eytan onun kalbine serden herhangi bir ey vermek (vesvese ve ktlk ilk etmek) istedii zaman, o melek elindeki klnk ile eytan dver. 0 kii ile eytann arasnda yetmibir perde koyar. Kyamet gn olduu zamanda Allh' Tel hazretleri, kendisine yle seslenir: -"Adem olu! (Kudret ve rahmet) glgemin altnda yr! Cennetim meyvelerinden ye! Kevser'in suyundan i! Selsebl suyundan ykan! Sen benim kulumsun; Ben de senin Rabbinim! (Bu gn sana hesap ve azap yoktur!" 5 tmam Vahd (r.h.) hazretleri, "Elvast" (isimli tefsirinde) rivayet ettikleri gibi... 6
1

Bu srenin isimleri: 1- Sret'l-En'm, 2- Sret'l-Hcce fbVl "El-En'm." Deve, sr, koyun ve kei gibi hayvanlar, demektir, 1-Bu srede; 2- Adalet. 4- eygamberlik. 5- Mebde, 6- Med 7- Btl ve ilhd zere olan kiilerin mezhep ve inanlarn ptal, Ve el-Mide sresinde geen "en'm" helal ve haramlyla ilgili konular beyan etmektedir. yetleri: Yz altm betir. (Kfta'ddna gre...) Kelimeleri, bin elli ikidir. Harfleri: On iki bin iki yz krktr. Faslas: J& 1 yani: harfleridir. Bu sre, Mekk'dir. Ancak. yani 151 yetten itibaren alt yetin Medine'de indii rivayet edilir. El-En'm sresi, toptan ve Cebrail Aleyhisselm ile beraber yetmi bin melek ile beraber indii rivayet edilir. En'm sresinin havas ve fazileti iin, mam Gazl ve mam afi hazretlerinin "Havss'l-Kurn" ve acizane hazrlam olduum "Kur'n- Kerimden Dualar" isimli kitabma baknz. Mtercim... 2 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/227.
3

Kurtub Tefsiri: c. 6. s. 295 . Mecmeu'z-Zevid. c.8.s. 20, Camiu's-Sar: 220. ok az farkl lafzlara... smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/228. 4 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/228.
5
6

Kurtub Tefsin: c. 6. s. 3S9, ed-Drr'1-Mensr tefsiri: c. 3. s. 245. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/228-229.

En'm Sresine Giri Yce Meali: Hamd, o Allah'n hakkdr ki, gkleri ve yeri yaratt. Zulmetleri ve nuru yapt. Sonra da, hakk tanmayanlar, bunlar kendilerini yaratana denk tutuyorlar.1 0, o haliktr ki, sizi bir amurdan yaratt; sonra bir eceli bitirdi; bir ecel de nezdinde msemma... Sonra da, siz daha phe ediyorsunuz...2 Halbuki 0, gklerde de Allah, yerde de... Sizin iinizi de bilir, dnz da... Daha ne kesbedeceksiniz, onu da bilir.3 7 Tefsr-i erifi: Hamd Kelimesindeki Lam- Tarif "Hamd, o Allah'n hakkdr." "Hamd" kelimesinin bandaki lam- tarif, cinsi istirak iindir. "Allah iindir." Kavl-i erifinin bandaki lm ise ihtisas iindir. nk Allh' Tel hazretleri. h^\^ "Bunlar kendilerini yaratana denk tutuyorlar." buyurdu... Bylece onlarn (taptklar eyleri) bizzat makst olan eylerden klnanlardan Rablerine olan msviliini defetti. 8 Te'vilt- Necmiyye'den Lm temlk iindir. Yani dnya ve Ahiret'te gklerin ve yerin ehlinin yapm olduu btn hamdler, Allh' Tel hazretlerinin mlkdr. nsanlara kudretinin eseriyle istidad ve itaatine gre kendisine hamd etmelerine imkn veren Allh' Tel hazretleridir. 9 Hamd Mahlk mu? Lakin mahlukatn Allh' Tel hazretlerine olan hamd- senalar mahluktur. Ama Allh' Tel hazretlerinin kendi nefsine olan hamd ise kadm ve bakidir. (3/2) 10 Hamd'e Mstahak Sual: Eer denilse ki: Nimeti veren (iyilik yapana) kretmek vacip deil mi? Mesel talm ve terbiyesinden dolay stat (hocaya), adaletinden dolay sultana (adalet datan kiiye), ihsanndan dolay muhsin (yardmda bulunan) kiiye teekkr etmek gerekmez mi? nk Efendimiz (s.a.v.) hazretleri; -"nsanlara teekkr etmeyen; Allh' Tel hazretlerine 160 kretmez." 11 buyurdular. Cevap: Cevaben denildi: Hamd ve ta'zm, onun tarafndan nimetin vasl olmasna nazaran nimete nail olan kula taalluk etmektedir. Hamd, hakikatte Allh' Tel hazretlerine taalluk etmektedir. Eer Allh' Tel hazretleri, bu nimetin bizzat kendisini yaratmam olsayd; ve muhsin (iyilik yapan) kulun kalbine iyilik yapma duygusunu vermemi ve onun iinde yaratmam olsayd; o kul asla byle bir ihsan, in'm ve iyilik yapmaya kadir olamazd ve byle bir eye g yetiremezdi. Bundan dolay hakikatte Allh' Tel hazretlerinden baka bir muhsin ve Allh' Tel hazretlerinden baka hamde layk ve hakkeden kimse yoktur... 12 Allah Zatna Hamd etti mam Baavf (r.h.) buyurdular: Allh' Tel hazretleri kullarna tahm (ve retmek) iin nefsine hamd etti. Yani ona hamd edTniz demektir 13 Hamde Layk Olmak
7 8

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/229-230. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/230. 9 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/231. 10 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/231.
11
12

Tirmizi: 1954, Eb Davud: 4811, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/231.

13

Baav Tefsiri: c. Z, s. 78 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/231-232.

Mesnev'de buyurdu: nk o Hallak- Tel hazretleri, hamd ve kredilmesini sever. Bundan dolay insann medhe (lmeye) meyli vardr. Haseten fazilet sahibi olan kimse. Salam tulum gibidir, o rzgarla dolar. Fakat insan, ona eer layk deilse, Yalanc rzgar tulumu paralayp sndrr 14 . Allah Gklerin ve Yerin Yaratcsdr "O ki gkleri yaratt." Gklerin iinde bulunanlar, gne, ay, yldzlar ve btn ecrm yaratt. "Veyeri," Yerin iinde bulunanlar; 1- Karalan, 2- Denizleri, 3- Ova, 4- Da, 5- Nebatat, 6- Bitkileri, 7- Aalan, 8- Ve yeryznde bulunan btn mahlukat yaratt.... 15 Gk ve Yerlerin yaratl Allh' Tel hazretleri, gkleri ve iinde bulunanlar iki gnde yaratt. Gkleri ve iinde bulunanlar Pazar ve Pazartesi gnlerinde yaratt. Allh' Tel hazretleri yeryzn ve iinde bulunanlar iki gnde yaratt. Yeryzn ve iindekilerini Sal ve aramba gnnde yaratt. 16 Hamd ve mahlukat Hamdin mahlukata balanmasnda, Allh' Tel hazretlerinin, fiilleri ve nimetleri itibariyle hamde mstahak olduunu tembih iindir. Yine gklerin ve yerin zikre tahsis edilmesi ise, kulun grd kadaryla gklerin ve yerin yaratklarn en byklerinden olmasndan dolaydr. nsanlar iin, gklerde ve yerde byk ibretler ve menfaatler vardr. "Gkler" kelimesinin cemi gelmesi ve yeryz de gkler gibi yedi kat olduu halde "arz-yeryz" kelimesinin mfret gelmesi, gn tabakalar deiik ve hareketleri cihetinden de kat kat olmasndandr. (Yeryznn tabakalar ise hep toprak cinsinden olup ayndr...) Denildi: Her iki gn aras, be yz bin (500 000) yllk mesafedir. 17 Yedi Kat Sem Birinci sema, Dny sems: Mevc-i mekff, yani bazlar bazlarnn zerine donmu olan donuk su dalgalarndandr. Yani ak engelleyen bir dokun su dalgasndandr. kinci kat sem: Beyaz mermerdendir. nc kat sem: Demirdendir. Drdnc kat sem: Kurundan veya tuntandr. Beinci kat sem: Gmtendir. Altnc kat sem: Altndandr. Yedinci kat sem: Krmz yakuttandr.
14

Mesnev-f erif: Defter: 4 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/232. 15 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/232-233. 16 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/233. 17 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/233.

Arz (yeryz) ise sadece topraktandr, baka bir eyden deil... 18 Gkler mi Faziletli Yer yz m? (limlerin) oklar, yeryznn gklerden daha faziletli olduuna kaildirler... nk: 1- Peygamberler yeryznden (topraktan) yaratldlar. 2- Peygamberler, yeryznde Allh' Tel hazretlerine ibdet ettiler. 3- Mahlkat yeryznde Alih' Tel hazretlerine ibdet etmektedir. 4- Peygamberler, yeryznde topraa defnedildiler. 5- Yeryz hilfet diyardr. 6- Yeryz, Ahiret'in tarlasdr. 7- En faziletli meknlar yeryznde bulunmaktadr. 19 Yeryznde Bulunan En Faziletli meknlar 1-Yeryznde en faziletli mekn, Kinatn Efendisi, Allah'n habibi, Hazret-i Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerinin mbarek vucdlarn iini alp kucaklayan, Medine-i Mnevvere'deki ravza- mutahharalarnn bulunduu o mbarek mekndr... Zira cz' asl, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin kabr-i eriflerinin bulunduu yerin toprandandr 20.... 2- Sonra Mekke-i mkerreme'dir. Sonra Beyt-i Makdis'tir. 3- am da Beyt-i makdis'tendir. 4- Sonra Kfe'dir. 0 drdnc harem (olarak kabul edilmi)tir. Badat'ta ondandr.... 21 Yaratmak ile Klmak ? "Zulmetleri ve nuru yapt." "Klmak," in etmek, yapmak ve balatmak (yoktan var etmektir) "yaratmak" gibi... Ancak bunda yani "yaratmak) tekvini (yaratmaya ait) bir in'dr. Kendisinde takdr etmek ve tesviye etmek mans vardr. Bu "Klmak," fiili) ise onun "yaratmak fiilinin) mnasndan ummidir. yet-i kerimede olduu gibi, ter (meru klmak vazetmek) manasna da gelmektedir. Bu kavl-i erifte olduu -"Allah, Bahire'yi meru klmad..." 22 Yani: ,. "(eriatnda) meru klmad, snnet (kanun olarak) emretmedi, demektir. 23 Zulmt ve Nur? "Zuimt" karanlklar kelimesinin cemi gelmesi, zulmn sebeplerinin ve yollarnn ok olmasndandr. nk zulmn sebepleri, zulm yeriyle nurun arasnda kesif crm ve ktle yol aar. Bu alan gedik, yaplan ktlk ve crmlerle oalr,.. "Nur" bunun hilfnadr. Nurun sebebi sadece ktr. (Aydnln sebebi atetir...) Hatta yldzlar bile onun nuruyla aydnlanrlar. Yldzlar nr ecrmdr. Kayan yldzlar ise yldzlarn ateinden ayrlmaktadr. Haddd (r.h.) buyurdular: "Zulmt" karanlklar kelimesinin cemi; "Nur" mfred gelmesi, nurun mteadd olmas (yani her tarafa yaylmasndan) zulmn ise nur gibi yaylmamasindandr.... 24 Mecslere Reddiye Rivayet olundu: Bu yet-i kerime, Mecsfleri yalanlamak ve onlarn;
18 19

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/233-234. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/234.

20

Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin kabr-i erifleri iin Urfal air Yusuf Nb (r.h.) (doumu 1642 Urfa vefat 1712 istanbul) yle buyurmaktadrlar: Sakn Terk edebten ky-imahbb-iHda'dr bu Nazargh ilhdir, makam- Mustafa d/r bu Habb-i Kibriya 'n/n hb-gh/d/r hakikatte Tefevvuk kerde-i Ar- Cenb- Kibriya dr bu Bu hkin pertevinden oldu deycr-i dem zail, mdan a/id/ mevcudat d emin tty 'd/r bu Feiekde mh- nev Bb-s-Selm 'm s/ne- kd/r. An/n kandilidir Cevza matla/ nr-iziyd/r bu Mrat-t edeb art/yla gir "Nb" bu dergh 'a Metf- kuds/ynd/r psegh enbiyd/r bu. 21 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/234-235.
22
23

el-Mide: 5/103, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/235. 24 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/235-236.

"Nurun yaratcs Allah; zulmn yaratcs da eytandr," szlerini tekzb etmek ve inanlarn reddetmek iin nazil oldu.... Teysr Tefsirinde buyurdu: Bu yet-i kerimede "Seneviye" (iki ma'bd edinen mriklere) reddiye vardr. ki ilh edinenler, nurun yaratln Yezdan'a zulmtm yaratln da "Ehremen'"e izafe etmelerine reddiyedir. Buna gre hayr ve errin her eyin yaratcs Allh' Tel hazretleridir. (3/3) 25 Denk Tutulamaz "Sonra da, hakk tanmayanlar, bunlar kendilerini yaratana denk tutuyorlar." Geen cmlenin zerine atftr. Sonra bu tekvn butlann ifde eden yet-i kerimelerde aklananlar zikrettikten sonra, irkin uzakln ifde ve beyan etti. fa) Be (harfi) fyLi' "Denk tutuyorlar. "Fiiline taalluk etmektedir, ihtimam ve istibadn tahkiki iin mml, milin zerine takdm edildi. "Denk tutuyorlar." Fiili, duJi "adaletten gelir. 0 da tesviye etmek, denk tutmak ve eitlemek, demektir, Onu buna tesviye ettim," birbirine eitledii ve denkledii zaman, byle denilir... Kavl-i erifin mans udur: Muhakkak ki Allh' Tel hazretleri, hamd ve ibdete hassaten mstahaktr. Bu tafsilat, Allh' Tel hazretlerinin byk annn ve hassaten hamd ve ibdetin kendisinin zerine kasredilmesinin icbetmesi dolayisyladir... Sonra bu kfirler, onun icbn bilemediler. Allh' subhneh ve Tel hazretlerini ibdette gayrine msavi ve eit kabul ettiler. Bu ise hamdin ba olan krden en uzaktr. Halbuki onlarn taptklar eylerin hepsi Allh' Tel hazretlerinin mahlkudurlar... O eyler, hamdi gerektiren eylerin hibiriyle vasflanmaktan ok uzaktr... Byle bir vasflar yoktur. 26 r ve Tasavvuf! Manlar Bu kavl-i eriflerde u ir manlar var: Allh' Tel hazretleri, kalb semvtn ve arz nefislerini yaratt. Allh' Tel hazretleri, zulmti nefislerin iine koydu. Zulmt; 1- Behm sfatlar. 2- Hayvan sfatlar, 3- Onun yrtc yedi kt ahlak, 4- eytan sfatlardr.., Allh' Tel hazretleri, kalblere de nur koydu. O da onun; 1- Melek sfatlar, 2- Ve bak olan ruhin ahlaklardr, Kimin zerine, nur olan melek ve ruhan sfatlar galip olursa; o kii; 1 - Hak Tel hazretlerine bdet etmeye meyleder. 2- Peygamberlerin davetini kabul eder. 3- Allah'a iman eder, 4- Allah'n peygamberlerine iman eder. 5- eriatn ziynetiyle sslenir.Yani fkh ile amel eder. 6- slm ahlak zere yaar... te bu durumda Allh' Tel hazretleri, onun velisi olur. Allh' Tel hazretleri, veli kullarn, hayvn hilkatin (kt) sfatlarnn zulmtndan; melek sfatlara karr... Allh' Tel hazretleri buyurduu gibi; -"Allah imn edenlerin velsidin onlar zulmttan nura karr," 27 Kimin zerine, hayvn beer sfatlar galib olursa; hev ttuna tabi olur ve dnyev ehvetlerle lezzet duyar. te bu durumda "Tat" onun velisi olur. Onu nurn-ruhn sfatlardan; zulmn -hayvan sfatlara karr. u kavl-i erifte olduu gibi: -"Kfredenlerin ise, velleri Taut'tur; onlar nurdan zulmta karrlar. Onlar ite ashab- nr, hep orada kalacaklardr." 28 te bunlar; "Sonra da, hakk tanmayanlar, bunlar kendilerini yaratana denk tutuyorlar." yet-i kerimesinin mansdr. Yani: Kalpler semavtnn ve nefis arznn yaratlmas, onlara nefsn zulmatn ve ruhan nurun konulmas,
25 26

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/236. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/236-237. Bakara:2/257, Bakara:2/257,

27 28

kfirlerin -nefisleri sfatlarnn galebe almasyla hev tautuna meyletti. Ona taptlar. Tautlar, Rablerine denk tuttular. Te'vilt-i Necmiyye'de de byledir... 29 Hikye Kendisini bir ey konusunda imtihan etmek iin; Yemen Fkh limlerinden bir gurup Arif billh eyh Ebu'1Gays ibni Cemil (k.s.) 30 hazretlerinin huzuruna geldiler. Kendisine yaklatklar zaman, eyh hazretleri onlara: -"Merhaba! Kullarmn kullarna merhaba (ho geldiniz!)" dedi. Bu sz fakhlarn ok arna gitti. (Bir trl man veremediler...) Bunun zerine, Fakihlar. iki tarikatn ve iki frkann (hem eriat ehli ve hem de tarikat ehlinin) imam olan eyh Eb'z-Zebh smail bin Muhammed el-Hadram (k.s.) 31 hazretlerine vardlar. Arif billh eyh Ebu'1-Gays ibni Cemil (k.s.) hazretlerinin sylediklerini haber verdiler. Hadram hazretleri tebessm etti. -"eyh Ebu'1-Gays ibni Cemil (k.s.) hazretleri, doru sylemitir. Siz hev- hevesin kulusunuz; hev- heveste

29

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/237-238.

30

Arif-i billh eyh Ebu'1-Gays ibni Cemil (k.s.) hazretleri evliyann byklerindendir. u hadise onun byklne dellet etmektedir. Abdullah- Yf. (1298 (H.698) senesinde Aden ehrinde dodu, 1367 (H.768)'de Mekke'de vefat etti. Bu zat:) Hicaz'a ilk geldiinde Medine-i mnevvereye girmeden nce kendi kendine; -"Reslullah sallallah aleyhi ve sellem izin vermeyince bu ehre girmem." diye sz verdi. nk ilmi ve edebi ok yksekti. Byklerin, bilhassa Peygamber efendimizin huzuruna edeple girileceini biliyordu. On drt gn Medine'nin giri kapsnda bekledi. Devaml ibdet edip kabul buyurulmasi iin Allah Telya du etti. Bir gece ryasnda Peygamber efendimiz; - "Ey Abdullah! Ben dnyda senin peygamberin, hirette efaatin, Cennette ise arkadanm. Yemen'de on kii vardr. Onlar ziyaret eden beni ziyaret etmi olur. Onlar zen beni zer." buyurdu. Abdullah Yf hazretleri; - "Y Reslallah! Onlar kimlerdir." diye sorunca; -"Onlarn bei vefat etmitir. Bei ise hayattadr." buyurdu. Abdullah Yfi; - "Yaayanlar kimlerdir?" diye sorunca; "eyh Ali Tav, eyh Mansr bin Ca'da, Muhammed bin Abdullah, Fakih mer bin Zeyla, eyh Muhammed bin mer Nehr'dir. Vefat etmi olanlar ise Eb'I-Gays bin Cemil, Fakh smail Hadram, Fakih Ahmed bin Ms bin Acl, eyh Muhammed ibni Eb Bekr Hakemi ve Fakh Muhammed bin Hseyin cl'dir." buyurdu. Peygamber efendimizin manev iareti zerine Medne-i mnevvereden ayrlarak Mekke'ye oradan da Yemen'e geti. nce, Mekke'den Yemen'e gitmi olan hocas eyh Ali Tav'yi ziyaret etti. Peygamber efendimizin ryada ziyaret etmesini tavsiye buyurduu ztlardan sa olanlar ziyaret etti ve sohbetlerinde bulundu. Ziyaretine gittii ztlardan eyh Muhammed bin mer Nehr ona; -"Merhaba ey Reslullah'm elisi!" diye hitb etti. Abdullah Yf hazretleri ona; -"Bu hle ne ile kavutun?" diye sorunca, Bakara sresi iki yz seksen ikinci yet-i kermesinin "...Allah'tan korkun, Allah size ilim retiyor." mealindeki son ksmn okudu. Peygamber efendimizin ryada tavsiye buyurduu zatlardan vefat etmi olanlarn da kabirlerini ziyaret edip Medne-i mnevvereye dnd. Fakat yine Medine'ye girmeden on drt gn Medine kapsnda bekledi. bdet edip kabul olunmas in Allah Telya niyazda bulundu. Bir gece yine Reslullah efendimiz ona; -"Tavsiye ettiim ztlarn onunu da ziyaret ettin mi?" buyurdular. Abdullah Yfi; -"Evet y Reslallah! Ziyaret ettim. Medine'ye girmeme izin var m?" diye sordu. Reslullah efendimiz; -"Gir sen emin olanlardansn." buyurdu. Sevgili Peygamberimizin bu hitabna mazhar olan Abdullah Yfi hazretleri edeple ve gzyalar dkerek Medne-i mnevvereye girdi. Efendimizin mbarek kabr-i eriflerini ziyaret edip yksek feyzlerine kavutu
31

Hadram (k.s.) hazretlerinin asl ismi, Muhammed. Aslen Hadramutlu olup doum trihi bilinmemektedir Eb Abdullah Hadram birok limden ilim tahsl edip hads, fkh ilimlerinde byk bir lim oldu. Bunun yannda Allah Telnn sevgili kullanyla grp tasavvuf yolunda ilerledi. Devaml onlarla bulunmay arzu eder, onlardan bir an ayr kalmamaya alrd. Vaktini Allah Telnn raz olduu ilerde geirir, ilim retir, talebe yetitirir, emr-i mrufta bulunmakla megul olurdu. Ahlknn gzellii, ilminin okluu, dnine ve ibdetine dknl, cmertlii, tatl dili ve gler yz, insanlar tarafndan ok sevilmesine vesle oldu. Kendisini ok seven insanlar, gittii yolu daha iyi renmek iin, nasihatlerini can kula ile dinlediler. Birok kerametlerini grdler. Bu durum, ihlslarmn ve hocalarna kar sevgilerinin artmasna sebeb oldu. Eb Abdullah Hadram, Yemen'de Tihme taraflarnda Dhh kynde yerleti. Kendisine bir dergh yapt ve dersler vererek ilim retti. Ol kalpleri diriltip, insanlara huzur ve saadet haznelerinin kaplarn at. Pekok talebe yetitirip kymetli eserler yazd. Talebeleri arasnda oullar smail ye brahim, Rablerine lyk kul, Reslullah'a lyk mmet, babalarna lyk evld olmaya gayret ettiler, 8u mbarek evldlarnn hlleri, kendisine domadan nce mjdelendi. Gjbten bir ses; "Ey Muhammedi Senin ki olun olacak. Biri fkh, dieri de hads ve fkh limi olacak." diye onlar haber vermiti. Bir talebesi anlatr: Bir gn onun evinde uyuyordum. Bir grlt ile uyandm. Uyuduum evin kapsnda iki kii duruyordu. Biri kapnn sanda dieri de solundayd. Sadakinin Hzr, soldakinin de tlys aleyhimesselm olduunu sylediler. Hzr aleyhisselmn koltuunun altnda bir paket vard, tlys aleyhisselm Hzr'a dnp; "Buhr'dekl hads- erifleri, fakh Burhan Hadram'den mi veya fakh Ali bin Mes'd'dan m veya Muhammed bin smail Hadram'den mi okumak doru olur?' diye sordu. O da; -"Nasl ki bn-i Abbs hazretleri insanlardan kendisini ilm bakmdan en ok tatmin edeni olarak hazret-i mer'i setlyse, ben de Muhammed bin ismail Hadram'yi setim." buyurdu. Daha sonra ortadan kayboldular. Birok kymetli eserin mellifi olan Eb Abdullah Hadram, mm Beyhek hazretlerinin; a'b-l-mn adl eserini ksaltarak bz ilvelerde bulundu. Bu eser zerinde alrken, birok harikulade haller mahede etti. Kitabn isminin Kitb-I-Mrted olmas, kendisine kef ve ilham yoluyla bildirildi. Hadramut taraflar bz kimseler tarafndan igal edilmeye balannca, lim bir zt olan eyh Eb'1-Gays bin Ceml, Eb Abdullah Hadramfye mektup yazarak, istilclarn fitnesinden kurtulmak arzusuyla, Yemen illerinden birlikte hicret edelim diye arz etti. Muhammed bin smail Hadram, yazd cevab mektupta ona; "Benim oluk-ocuum var. Ailem kalabalktr. Onlar brakp g etmem mmkn olmad gibi, onlarla beraber g etmem de mmkn deildir. Bana iki cihetimi de korumak der, siz de cihetinizi himaye ediniz." buyurdu. Vatanndan ayrlmad. Daha sonra bu tehlike ortadan kalkt. Defni esnasnda eyh Eb'1-Gays bin Ceml de hazr bulundu. Kabrine girip mbarek cesedini yerletirdi. Bir mddet yannda kald. Kabirden knca; "Elhamdlillah! Onun vefat, Allah Telnn dvetine icabet etmekten baka bir ey olmad." buyurdu. . 1253 (H.6S1) senesi Yemende Tihme taraflarnda, Dhh kynde vefat etti. Kabri ziyaret mahallidir.

onun kuludur!" buyurdular. 32 Byklerin Himmeti (Hafz irz k.s. hazretleri buyurdular) -"Ben, o kimsenin himmetinin gulmym ki, Gk felein altnda her ne nesne var ise, Onun rengine balanmay kabul eder" 33 nsan Topraktan Yaratld AHh' Tel hazretleri "O haliktr ki, sizi yaratt/1 Ey insanlar! Balangta sizi yaratt. "Bir amurdan," Su kartrlm topraktan... Btn insanlarn ilk maddesi topraktr. nk btn insanlar, beerin asl olan Adem Aleyhisselm'dandr 34... Adem Aleyhisselm'n Topra Sa'd (Sddi- r.h. 35 buyurdular: Allh' Tel hazretleri, Cebrail Aleyhisselm' yeryzne Allh' Tel hazretleri, Cebrail Aleyhisselm' yeryznden biraz toprak getirmesi iin gnderdi. Aleyhisselm yeryzne geldiinde yeryz kendisine; Cebrail -"Benden bir ey eksiltmenden dolay senden Allah'a snrm," dedi. Cebrail Aleyhisselm geri dnd. Topraktan hibir ey almad.. Celleddin-i Rum (k.s.) "Mesnev" de buyurdular: -"Cebrail Aleyhisselm utanma ve haya madeni idi. (Topran) bu yeminleri onun yolunu kapatt... (Yeryznden utand iin ondan toprak almad).., 36 (Cebrail Aleyhisselm) buyurdu: -"Ya Rabbi! Toprak sana snd!" dedi. Mikil Aleyhisselm yeryzne gnderildi. Birinci defa (Cebrail Aleyhisselm'a snd gibi yeryz) ona da snd. (Mesnev'de buyurdu:) (Mikil Aleyhisselm, yer yzne indi. Ondan bir avu almak iin elini uzatt. 37 Bunun zerine toprak, titredi. Kat. Alad, feryd- fign etti. Gznden yalar dkmeye balad.... Bunun zerine Mikil Aleyhisselm, Rabbin huzuruna vard. Kendisinden istenilen iten ve elinden bulunmas gereken Bir avu topraktan bo olarak..." 38 Mesnev'de buyruldu:
32

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/238-240.

33

Divn- Hafz- irz s. 16, Tasavvuf? mans: Bu gk kubbenin altnda l himmet sahibi u kimsedir ki, msiv'nn taallukatndan kalbini temiz tutmaktadr. Allh Tel hazretlerinden gayriye muhabbet ve meyletmez. Allh Tel hazretlerinin rzsndan gayri bir yola girmez. te byle kimselerin himmetine muhtacm. Byle byk zatlarn himmeti iin; -"Byklerin himmeti dalan yerinden sker (ve oynatr...)" smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/240-241.
34

Allah Tel hazretleri, arz yani yeri yaratt zaman zerinde hayattan hibir eser yoktu, o hayatsz yer maddelerinden amur, amurdan da bitki, hayvan ve insan yaratt ve sonra o nsann sulbnden o amurun bir seim rnei olarak kard i"deersiz bir su" iindeki zerreciklerden devaml bir slle olarak sizleri yaratt ve yaratmaktadr. Sizin ilk maddeniz bir amurdan ibarettir. Onu insan yapan Allah'tr. Burada mehur tefsir budur: Allah Tel insanlar dem'den, dem'i de bir amurdan yaratmtr. Fahreddin Rz der ki: "Bence bunda dier bir vecih daha vardr. yle ki, insan, meni ile hayz kanndan yaratlmtr. Bunlar ise kandan, kan da gdalardan doar. Gdalar da ya hayvan veya nebatdir. Hayvan olduu takdirde o hayvann dou niteliindeki durumu, insann dousundaki hali gibidir. Kala kala nebat gdalar kalr. Bundan dolay sabit ki insan, dolaysyla nebat gdalardan, nebat gdalar da phe yok ki amurdan domutur. Ve o halde her nsan bu ekilde balangta amurdan yaratlmtr. amurdan dl suyu. dl suyundan kalb, beyin, karacier ve dierleri gibi sfatta, surette, renkte, ekilde eitli cihazlar ve uzuvlar domas ve teekkl etmesi ise kendi kendine olabilecek bir ey deildir. Bu benzersiz sanat ancak hikmetli bir takdir edici ve merhametli idarecinin takdir ve tedbiri ile mmkn olabilir." nk yok, kendi kendine var olamaz. Kendiliinden doma (jenerasyon spontane), sebepsiz, illetsiz huds (olu) mmkn deildir ve batldr. Elmal Tefsiri c. 3, s.1868-1869.. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/241.
35

Musannif smail Hakk Bursev (k.s.) hazretleri, "Sad buyurdu." dedii ibare, aslnda; "Sdd buyurdu" olmas gerekirdi. Kurtub Tefsiri c. 1. s. 265, Musannif smail Hakk Bursev (k.s.) hazretleri. Sa'd r.h.'dan hep beyitler almlardr. Haber rivayeti yoktur. Burada Sa'd (k.s.) hazretleri buyurdu" cmlesi matbaa hatas olarak yazlmtr. Tercmenin ibaresinde "Ruh'l-Beyn" tefsirinin ibaresine sadk kalmak iin, orada olduu gibi "Sa'd buyurdu," diye tercme ettim. Fakat bu hadis-i erifin banda tefsir ve tarih kitaplar, "Sdd rivayet etti..." diye balar... Kurtub Tefsiri c. 1. s. 265, smail Hakk Bursev hazretlerinin, yazm olduu metnin aslnda bu ibarenin "Sdd buyurdu" eklindedir, olduunu zannediyoruz. Bu matbaa ve tashih hatasnn dzeltilmesi ile inallah, Musannif smail Hakk Bursev (k.s.) hazretlerinin yce ruhniyetleri memnun olacak ve himmetleri, zerimizde saybn olacaktr. Mtercim.
36 37 38

Mesnev- erif: Defter: 5, s. 64,

Bu beyit, Ruh'l-Beyan tefsirinde yoktur: ama mesnev'de var. Sonra ki beyitlerin anlalmas iin buraya aldm. Mesnev- erif: Defter: 5, s. 64 Mesnev- erif: Defter: 5. s. 64

Bunun zerine Allh' Tel Hazretleri, srafil Aleyhisselm'a emretti: -"Yr git! Yeryznden bir avu toprak al gel!" srafil Aleyhisselm yeryzne indi. (3/4) Yeryz yine feryd- fign ile alamaya balad. srafil Aleyhisselm hemen geriye dnd, eli bo olarak... zrn ve yeryznn durumunu Allh' Tel'ya arz etti 39 Azrail Aleyhisselm'n Toprak almas Allh' Tel hazretleri, lm meleini (Azrail Aleyhisselm') yeryzne gnderdi. Yeryz, ondan Allah'a snd. Azrail Aleyhisselm: -"Allh' Tel hazretlerine muhalefet etmekten ona snrm!" dedi. Azrail Aleyhisselm, yeryznn zerinden toprak ald. Topra, krmz, siyah ve beyaz olarak kartrd. Bundan dolay, Adem olunun renkleri ayr ayrdr. Sonra o topra, tatl, tuzlu ve ac su ile yourdu. Bundan dolay insanlarn ahlaklar deiiktir. Allh' Tel hazretleri, lm meleine hitabetti: -"Cebrail ve Mikil yeryzne merhamet edip acdlar... (Bunun iinde yeryznden toprak almadlar.) Sen yeryzne merhamet etmedin. Hi phesiz, bu topraktan yaratacam ruhlar seninle elinle klacam!" buyurdu." 40 (Mesnev'de buyurdu:) -"Allh' Tel buyurdu: -"Yce ilminin izzeti iin seni, mahlkatn zerine cellat (ruhlarn almaya) vazifeli kldm (Yani mahlkatn ruhunu almaya seni vekil kldm)..." 41 Adem Aleyhisselm'n Yaratl Eb Hreyre (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdu: -"Allh' Tel hazretleri, dem Aleyhisselm' toraktan yaratt. Onu amur yapt. Sonra onu (korumaya ve sertlemeye) terk etti. Ta Ki "hame-i mesnn" oldu. Yani simsiyah kuru, sert olup deiti. Sonra onu yaratt, ona suret verip, onu ekillendirdi. Onu olduu halde terk etti. Ta ki "salsl-i fehhr" oldu. Yani kuru ve atete pimi gibi oldu. Sonra ona ruh frld..." 42 Allh' Tel hazretleri, Adem Aleyhisselm' topraktan yaratt. nk topran makam, tevazu ve meskenet makamdr. Tevazu makam ise ycelmek, ykselmek ve sebat etmek makamdr. Bundan dolay Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Kim tevazu ederse, Allh' Tel hazretleri, onu ykseltir (ve yceltir...)" 43 Efendimiz (s.a.v.) hazretleri yle dua ediyordu: -"(Allah'm) beni miskin olarak yaat ve miskin olarak vefat ettir." 44 nsana Atele Azablanmasnn Hikmeti? nsann topraktan yaratlmas, insann su ile deil de; atele azaba arplmasnn hikmetidir. Zira topraktan ma'ml bir zarf {kap gibi herhangi bir eya) bevil veya (dk gibi) baka bir necasetle pislenirse, su ile temizlenmez... (Topraktan yaplm bir kap suyun iine konulursa, suda erir, amur haline gelir ve tamamen bozulur. Yine de ona necaseti bulatran sidii ondan ayrtmak mmkn olmaz...) Bundan dolay (topraktan mamul olan insan) ma'siyetlerle kirlendii ve necis olduu zaman; ateten baka bir eyle temizlenmez; ancak atele temizlenir.... 45
39 40 41 42 43 44

Mesnev- erif: Defter: 5. s. 66, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/242-243. Tefsr-i Tabarn c. 1, s. 293, Hadis no: 510. Kurtub Tefsiri c. 1.S.Z65 Mesnev- erif: Defter: S. s. 68, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/243-244. Kenzu'f-Umml: 15228 , eo Mecmuatuz-Zevid: 17851,

Bidye ve Nihye c. 6, s. 123, Bu duann tamam yledir: -Allah'm zmresinden hasret. beyn etmektedir. beni miskin olarak yaat, miskin olarak vefat ettir ve beni miskinler n hasret." bni Kesr Bidye ve nihye'de, bu hadisi erifin zayf olduunu ktedir. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/244-245.
45

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/245-246.

Teyemmm nsann {topraktan yaratlm olmas) ayn zamanda su bulunmadnda toprak ile teyemmm etmenin meru olmasnn hikmetidir. 46 nsanlar Topraklarnn Alnd Yere Gmlrler Her ceset, tynetinin (amurunun) alnd yere gmlr. O Adem oullarnn amurunun yorulmak iin alnd yere defnedilir..! 47 Hazret-i Eb Bekir ve mer (r.a)'n Faziletleri mam Mlik (r.h.) hazretleri buyurdular: Ben, Hazret-i Eb Bekir ve mer (r.a.) hazretlerinden daha faziletli kimseyi bilmiyorum. Zira onlar ikisi de Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin tynetinden yaratldlar. nk onlarn ikisinin de kabirleri, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin esrar ile kinatn zerine faziletli olan mukaddes ravza-i mutahharalarna ok yakndr... Allh' Tel hazretleri, onun eref, azamet ve heybetini daha ziyde etsin. 48 Ecel "Sonra hkmetti," Sizden her biri iin lm iin yazd. "Ecel," Kendisine huss bir eceli tayin etti. Yani zamandan belirli bir haddi tayin etti. O zaman girdiinde insann mr sona erer. Bundan kanlmaz. "Sonra" kelimesi, insanlarn yaratllarma kendilerine takdir olunan ecellerinin deiik olduunu iln ve beyan etmektedir. "Ve msemma ecel," Hepinizin dirilmesi iin muayyen ve mahdud bir ecel... Bu kavi-ierif mbted'dr. u kav/-/erifte onun haberidir; En'am Sresi, Ayel "Onun katnda." Allh' Tel hazretlerinin ilminde sabit ve muayyendir. Asla deimez. Hibir kimse ne mcmel ve ne de mufassal olarak ecelin gelme vaktine vakf olamaz. lmn eceli malmdur. Amma ecel ise, icmlen emmrelerinin zahir olmas zerine takriben ma'lumdur. Veya insanlarn mu'td olan mrleri zerine yaklak olarak tahmin edilebilinir... lme (mrn sona ermesine) "Ecel" isminin verilmesi; mrn sonu olmas ve kabre girmeleri itibariyledir. Yoksa kyametin balangc olmas itibariyle deildir. Birinci ecelde isimlendirmenin medar; kendisinin hayatn sonu olmas olduu gibi... Yoksa lmn mddetinin ba olmas deil... nk "Ecel" kelimesi lgatte mddetin sonundan ibarettir; yoksa evveli demek deildir. {Bir eyin eceli onun sonu demektir. Ecel bir eyin balangc demek deildir...) 49 nsann ki Eceli Vardr slm Hakimleri (hikmet ehli olanlar) buyurdular: Her insann iki eceli vardr. 1- Tabi ecel, 2- htirm ecel, Tabi ecel, eer bir kii tabi hali ve mizac zere kalsa (bnyev hususiyetlerini olduu gibi koruyabilse ve) kendisine haric arzalardan hibir ey isabet etmezse, helak edici bir fet gelmezse; elbette onun mrnn sona ermesi, yaamas iin lazm olan rutubetinin korunmas ve hararetinin snmesine kadar devam eder. htirm (kaza ve bellarla gelen) ecel ise, haric sebeplerden herhangi bir sebeple meydana gelen lmdr. Mesel: 1- Yanmak, 2- Boulmak, 3- Haaratn srmas, 4- Ve bunlardan baka sebeplerden meydana gelen lmlerdir... 50
46 47

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/246. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/246. 48 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/246. 49 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/246-247. 50 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/247.

Ecel Birdir Baz fazilet sahipleri buyurdular: Ecel, her canl (ruh sahibi) zerine hayatnn son bulmas iin belirtilmi bir lm vaktidir. Bu vakit gelmeden lm hali hibir kimseye arz olmaz. Bu vakit ileri ve geri alnmaz. Buna u yet-i kerime dellet ettii gibi: -"Hibir mmet ecelini ne sebkeder (ileri gider), ne de geriletebilirler." 51 (3/5) Ecel leri Geri Alnamaz m? Sual: Een sen desen ki: -"(Nuh:) dedi ki: 'Ey kavmim! Haberiniz olsun, ben size ak bir nezrim! yle ki; Allah'a kulluk edin ve O'na korunun ve bana itaat eyleyin. Gnahlarnzdan size mafiret buyursun ve sizi m-semma bir ecele kadar tehir eylesin! Muhakkak ki Allah'n takdir eyledii ecel gelince tehir olunmaz, eer bilseydiniz!" 52 Kavl-i erifi, msemm (tayin edilen ecelin) ileriye alnacana dellet etmez mi?" diye sorarsan; Cevp: Derim: Ecelin taaddd bize nispetledir. Amma Allh' Tel hazretlerine nispetle ise ecel birdir. Bunun tahkiki yledir: Allh' Tel hazretleri, ezelde btn mevcudat bilen ve onlar takdir edendir. Allh' Tel hazretlerinin ilmi, kesinlikle her eyi kuatmtr. Allh' Tel hazretleri ezelde; -"Falanca kii, eer takvl olur (korunursa) ve itaat ederse, onun eceli msemmya kadar (ona tayin edilen zamana kadar) ular!" buyuruyor. Burada zikredilen ikinci uzun eceldir. Msemmlk ile vasflandrlmasi, tahsis iin deildir. nk her hl zere msemm olan ecel; eer takvl olmaz, itaat etmezse; bu mertebeye ulamaz. Lakin, Allh' Tel hazretleri, (ezel olan ilmiyle) o kiinin iki fiilden hangi muayyen fiili ileyeceini bildii iin; Allh' Tel hazretleri, ona muayyen eceli takdr etti. Bu takdiri ecel, Allh' Tel hazretlerinin ilminde muayyen ecel olmu olur.., Allh' Tel hazretlerinin ilmine bir muttali olmadmz iin; bu kiinin bu iki iten hangisini yapacan ve kendisine hangi ecelin kaza ve takdir edildiini bilmemekteyiz. Kii, bu muayyen iki iten birini yapt zaman, kendisine tertip edilen ecel, gerekleir, biz (ancak o zaman) o kii iin takdr edilen msemm olduunu reniriz.... Buradaki tereddt bize nispetledir, yoksa takdire nispetle deil... Eer byle olmazsa; kulun yapm olduu bir fiili vukuundan nce Allh' Tel hazretlerinin bilmemesi lazm gelir... (Byle bir ey muhaldir...) te buna gre Allh' Tel hazretleri kfirlere; -"Mslman ol; cennete girersin" buyurdu. (Mslman ve kfir btn insanlara;) -"nkr etme! (Yoksa) cehennem ateine girersin!" buyurdu. Halbuki Allh' Tel hazretleri, ezel ilmi ve takdiriyle onun Mslman olmayacan biliyor... Emir ve nehiy, itaatin izhr veya muhalefetin izhr iindir. (Bu) kle (iisinin) kendisine itaat etmediini (ve ihanet ettiini) hazrdaki kiilere izhr ve ispat etmek isteyen kiinin durumu gibidir. Onun yapmayacan bildii halde, ona bir ey emreder. Hazrdaki kiilerin, o kle (ve iinin) itaat etmeyeceini renmeleri ve tereddtlerinin giderilmesi; ancak o kle (ve iiye) bir i emredilmekle ortaya kp onlara bu konuda bir ilim sahibi olurlar. Tatn sureti ve kulun ihtiyar btn fiillerinde mukaddert- ilhnin bilinmesi ve zahir olmas da kabildendir... Bu durumda bize nispetle tereddt ortadan kalkm olur. Allh' Tel hazretlerinin ilminde deil... Ancak Allh' Tel hazretleri, kendi ihtiyariyle bizi vaki olan ilmine muttali klarsa o baka... Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini, zamannda kfirlerin hallerinden vaki olan baz eylere muttali klmas gibi... u kavl-i eriflerde olduu gibi: -"Amma o kfre saplananlar: Ha inzar etmiin bunlar, ha etmemiin, onlarca msavidir; imana gelmezler. 53 u kavl-i erif: -"Allah kalplerini ve kulaklarn mhrlemi ve gzlerine bir perde inmitir ve bunlarn hakk, azm (byk) bir azaptr." 54 Ve bu kavi- erif: -"Hem nlerinden bir set ekmiiz, kendilerini sarmzdr da baksalar da grmezler." 55 Bu (yet-i kerimeler) Allh' Tel hazretlerinin ezel ilminde o kfirlerin iman etmeyeceklerini ve iman tercih etmeyeceklerini haber vermektedir.
51 52 53 54 55

El-Hicri: 15/5 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/247-248. Nh: 71/2.3,4, Bakara: 2/6, Bakara: 2/7. Ysn: 36/9,

Bunlar, bu makamda sylenen szlerin sonudur. lim, Melik ve Allm (her eyi hakkyla bilen) Allh' Tel hazretlerinin katndadir.... 56 Yoktan Var Eden... "Sonra da, siz daha phe ediyorsunuz..." Allh' Tel hazretlerinin, onlarn ve atalarnn yaratcs olduu beyn edildikten sonra kfirlerin yeniden dirilmekten phe etmelerini akldan ok uzak bir ey olduunu beyn etmektedir. Allh' Tel hazretleri, onlar ecellerine kadar hayatta tutar. Muhakkak ki (insann meydana geldii) maddeleri yaratmaya ve onlar bir araya toplamaya kaadir olan ve o maddelere yoktan hayat vermeye gc yeten ve onlar diledii kadar canl ve hayatta tutan Allh' Tel hazretleri, o maddelerden ikinci kere olarak insan yeniden yaratmaya elbette kaadirdir. "Mirye" phe celbeden ek ve tereddt demektir. Bu kelimenin asli; l "Deveyi ovaladm," denir. Devenin memelerini tutup st sadrmak iin ovaland zaman byle denir. memeden st karmak ve samak, demektir.
57

Kfirler ve Yeniden Dirili Ebu's-Sud (r.h.) hazretleri buyurdular: Allh' Tel hazretleri, onlar ek ve tereddt olan phe ile vasflandrd. Onlar lmden sonra dirilmeyi kesinlikle inkar etmeleriyle beraber; bunu uzak grmeleri kendisine tevch edildi. Onlar, lmden sonra inkrda srar etmektedirler. u kavl-i erif onlarn hallerinden haber verdii gibi: -"Ve diyorlard ki: 'ldmz ve bir toprak, bir yn kemik olduumuz vakit mi? cidden biz mi mutlak ba'solunacakmz." 58 Ve benzerleri... Kavl-i eriflerinde de olduu gibi; (btn bunlar) onlarn bu zikredilen (lmden sonra dirilii inkar etmeleri) konusunda kesinlikle kabul etmeleri, onlarn inkr zere ve son derece akldan uzak olduklarn gstermektedir 59 lmden Sonra Dirilii nkr Bil ki: nsan nutfe olduu vakit; gelecek bir zamanda kendisinin tesviye edilmi (dzgn) bir insan olacan inkr ediyordu. Beer eklinde tasviri, onun har olma hcceti (ve delili)dir. nsann hari (yani lmden sonra dirilmeyi) inkr etmesi; onun olduu hali (ve varln) inkar etmesi demektir. 60 nkr Ehlinin Misli Mesnev'de Duyuruldu: Senin benzerin, ev sahibinin; -"Kimse evde yok!" demesine benzer. -"Kimse evde yok!" sznden; kapy alan kimse, seni evde olduunu anlar. Kapnn tokmandan elini ekmeyerek vurmaya devam eder... Hem yle ki senin inkrn AHh' Tel hazretlerinin; Yzlerce cmidt har ettiini gsterir.... 61 Tasavvuf Manlar "Sonra," Allh' Tel hazretleri, "Kaza etti," Hikmetinden ruha, takdir ve kaza etti. "Bir ecel," gnlerinden ve hakiki vatanndan Huzurundan ayrlmasndan sonra. "Ve bir ecel de nezdinde msemma..." Bu "Indyye" makamndan frkattan sonra vuslat ecelidir. u kavl-i erifte olduu gibi: -"Sadakat meclisinde, kudretine nihayet olmayan bir ehinah'in huzur-u kibriyasinda!" 62 (3/6)
56 57

ayrlk

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/248-250. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/250. el-Vakia: 56/47,

58 59

Eb Sud Efendi Tefsiri: c. 3. s.207 , smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/251. 60 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/251.
61 62

Mesnev- erif: Defter: 4. s. 36. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/251-252. el-Kamer: 54/55,

Firkat iin belirli bir mddet ve nihayet vardr. Ama vuslat iin mddet ve nihayet yoktur. Allh' Tel hazretleri, "Msemm," buyurdu. nk vuslat vakti, Allah Tel hazretlerinin yce katnda, "Msemm,"dr. Buda: -"Dn rabbine...." 63 Cezbesiyle kulunu kendisine cezbedecei ndr. Vuslat gnlerinin balangc, kalpler dousunda tevhit gneinin doduu zamandan ta vahdet istivasna (dik oluncaya) kadardr. Sonra da tevhit gnei ebediyen yle kalr, tevhit gneine batmak yoktur. "Sonra da, siz daha phe ediyorsunuz..." Ey vuslat ehli! Firkat ehli phe ettikleri gibi... Bu gerekten muhaldir. Akll kiiye den vazife, ecel vakti girmeden nce almaktr, mchede etmektir; gzel tevecch ve amel ile vusul ve vuslata hazrlanmaktr. 64 Vakti Yaamak Baz meyih-i kiram hazert buyurdular: -"Kim vaktinin hkmn zayi ederse; o kii childir. Her kim de bu vaktinin hkm konusunda kusur ederse o kii de gafildir..." 65 Allah'n Havas Kullar Hadis-i erifte buyuruldu: -"Muhakkak ki Allh' Tel hazretlerinin havas (kendisine has sekin) kullar vardr. Allh' Tel hazretleri, onlar cennette en yksek yerlerde iskn eder. Onlar, insanlarn en aklllardrlar. Onlarn btn himmetleri (gayeleri) Rablerine musbakat etmek (Onlarn maksatlar), Rablerinin raz olaca amellere komaktr. Onlar, dnyada zhiddirler. Onlar, dnyann fuzli ilerinden kendilerini alkoyarlar. Onlar, dnya riyasetine ynelmezler. Onlar, dnya nimetlerine kar isteksizdirler. Onlar, dnyada aalandlar; bunun iin dnya hayatnda az bir sabrettiler; (ama Ahiret'te) uzun bir istirahata kavutular..." 66 Srr Sakat Hazretlerinin ibretli Hli Rivayet olundu: Srr es-Sakat (k.s.) hazretlerinin huzuruna bir gn Eb'l-Ksim Cneyd-i Badad (k.s.) hazretleri girdi. alyordu. Ona: -"Seni alatan nedir?" diye sordu. Buyurdular: -"Dn bana kk kz ocuum geldi. Bana; -"Babacm! Bu gece ok scak, u kp uraya as da serinlesin!" dedi. Srr Sakat (k.s.) buyurdular: -"Sonra uyku bast, gzlerim bana galip geldi. Ryamda mahlkatn en gzeli olan bir cariyenin gkten indiini grdm..." Ona sordum: -"Sen kiminsin?" 0: -"Kplerde souk su imeyenlerinim!" buyurdu. Uyandmda, kp aldm ve yere arptm..." Cneyd-i Badad (k.s.) buyurdular: -"Kpn knlan paralarn yerde grdm. Onu yerden kaldrmad. Ta topraa karncaya kadar yerinde kald...." Ey insani Onlarn nimetleri nasl terk ettiklerine bak! Nefisleri iin souk su imeye raz olmadlar. Veya leziz bir yemek yemediler. ite onlar vakitleri murakabe ettiklerinde, Allh' Tel hazretleri, onlara hesap edilen saatler yerine hariten haller nasip etti. Onlarn zevklerine son yoktur... 67 Gklerin ve Yerin Mabudu

63
64

el-Fecr: 89/28. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/252-253. 65 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/253.
66

Hilyet'l-Evliyc.l.s. 17. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/253-254. 67 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/254.

"Halbuki O," Yani Allh' Tel hazretleri... Bu kavl-i erif mbted 'dr; haberi de u kavl-i eriftir.! "Allah," Vasf man itibariyledir. Yani ma'bd'tur. Bundan dolay u kavl-i erife taalluk etmektedir: "Gklerde de yerde de (ma'bd'tur...)" Mans: Allh' Tel hazretleri, ma'bd'tur. Gklerde ve yerde ibdete mstahak ancak odur. Allh' Tel hazretlerinin gklerde ve yerde ma'bd olmas, onun gklerde ve yerde bulunmasn (yerlemesini) gerektirmez. Zira Allh' Tel hazretleri, zaman ve mekndan mnezzehtir. 68 Hikaye (Mekandan Mnezzeh) Rivayet olundu: mam Gazl (k.s.) hazretlerinin stz mam'I-Haremeyn (r.h.) hazretleri, bir yerde baz byklerle misafir olarak arland. Onun yannda limler ve bykler toplandlar. Mecliste bulunanlardan biri ayaa kalkt. Ve: -"Allh' Tel hazretlerinin mekndan mnezzeh olduuna delilin nedir?" Dedi ve u kavl-i erifi okudu: -"O Rahman ar zerine istiva buyurdu." 69 mam'I-Haremeyn (r.h.) buyurdular: Allh' Tel hazretlerinin mekndan mnezzeh olduuna delil; Yunus Aleyhisselm'n baln karnnda Allh' Tel hazretlerine dua ettii u kavl-i eriftir: - "L ilahe illa ente sbhneke inn kuntu minez-zlimn Senden baka ilh yoktur, seni tenzih ederim, muhakkakki ben zlimlerden oldum." 70 Orada olanlar, kendisine aknlkla baktlar. Ziyafet sahibi bunun aklanmasn istedi. Bunun zerine mam hazretleri; -"Burada bin dirhem (altn) borcu olan bir fakir var. Onun borcunu de, ben de bunu beyn edeyim!" dedi. Ziyafet sahibi o fakirin borcunu demeyi kabul etti. Bunun zerine mam'l-Haremeyn (r.h.) buyurdular: -"Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, miraca gittii ve Allh' Tel hazretlerinin diledii yce ve yksek yerlere kadar ktnda; orada yle dua etti: -"Ben, Senin nefsine sena ettiin gibi sana gereince senay ihs edemem (sayamam)." 71 Yunus Aleyhisselm, zulmt ile mptela olduunda, denizin dibinde baln kamnda yle dedi: -"L ilahe illa ente sbhaneke inn kuntu minez-zlimn Senden baka ilh yoktur, seni tenzih ederim, muhakkak ki ben zlimlerden oldum." 72 Diye dua etti. Onlardan her biri (Hem Efendimiz s.a.v. hazretleri ve hem de Yunus Aleyhisselm, biri yedinci katn bile tesinde Sidre-i mntehda dieri de denizin dibinde baln karnnda) muhatap iin olan; "Sen" kavl-i erifyle Allh' Tel hazretlerine hitap ettiler. Eer Allh' Tel hazretleri bir meknda olmu olsayd; muhatap iin olan; "Sen," kavl-i erifyle hitap edilmesi sahih olmazd. (0 takdirde gayb kelimesiyle hitap etmeleri gerekirdi...) te bu, Allh' Tel hazretlerinin mekndan mnezzeh olduunun delilidir..." 73 Allah Bilir "Sizin iinizi de bilir, dnz da..." ikinci haberdir. Yani, sizin aa vurduunuz ve gizlediiniz szleri bilir, demektir. "Daha ne kesbedeceksiniz, onu da bilir." Sizin bir menfaati, celbetmek iin veya bir zarar defetmek iin, kalplerle ve azalarnzla yapm olduunuz gizli ve aikr btn ilerinizi bilir. Allh' Tel hazretleri, bunlar zerine size karlk verir. Eer amelleriniz hayr ise mkfat da hayrdr; eer amelleriniz er ise cezas da serdir... 74 Te'vilt-i Necmiyye'den "Halbuki O, gklerde Allah {ma'bd'tur)." Vucd semvtnda... "Ve yerde de..." Nefisler arznda ...
68

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/254-255. Th: 20/5 , El-Enbiy: 21/87. EbDavud: 1427.

69 70 71 72
73

El-Enbiy: 21/87, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/255-256. 74 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/256.

"Sizin srrnz bir." inize koyan O'dur. O sr, hilfet srrdr, insann kendisi sebebiyle ilh feyzi kabul etmeye mahsus olduu srdr... (3/7) "Ve dnz da..." Sizden zahir olan hayvan sfatlar ve, (aikr olan) nefsn halleri de bilir. "Daha ne kesbedeceksiniz, onu da bilir." Hayr ve serden emirlerde ve nehiylerde, gizlilik ve aikrlk istidadn kullanmakla kazandklarnz Allah bir... Bu kesbetme (kazanma) sfat, sadece insanlara mahsus klnd. Melek ve hayvanlarda kesbetme sfat yoktur. nk melek, hayvan sfatlardan hibir eyi kesbetmeye (kazanmaya) kaadir olamaz. Hayvanlar da melek sfatlardan hibir eyi kazanmaya g yetiremezler. nsan ise bu iki sfatta (Melek ve hayvan sfatlarda) tasarruf edebilir. nsan, Allh' Tel hazretlerinin ahlk ile ahlaklanmaya ve bu sebeple Allh' Tel hazretlerine yaklaabilir. Alih' Tel hazretlerine yaklamann yolu, 1 - Farz ettiklerini ed etmek, 2- Nafileleri yapmak, 3- Haramlardan kanmaktr... Ta ki bu sayede halkn en hayrls olabilsin... Ayn zamanda insan er iledii zaman da mahlukatn en erlisi ve en kts olur 75... Te'vilt- Necmiyye'nin szleri bitti. 76 nsann ki Yn Vardr Hseyin Vaiz el-Kif Faris olan tefsirinde buyurdular: Nasda varid oldu ve buyurdu ki, insan iki yzl aynadr. Bir yznde Rbbiyetin hususiyetleri var. Dier yznde ise ubudiyetin noksanlklar bulunmaktadr. Rubbiyet hususiyetleri cihetinden insana bakldnda; o btn mevcuttan daha byktr. nsanda ubudiyet noksanlklar sayldnda ise o ok byk bir miktarda alak ve zelildir. Ben senin o sfatlarnn izinde yrmekteyim. H ki ben senin sfatlarndan sapp dierine bakaym. 0 dem kendi nazarmla ben hle girerim. 0 zaman her iki cihanda benden daha iyi kimse olmaz. Noksan sfatlardan mnezzeh olan Hak subhneh ve Tel hazretleri, buyurur ki, ben sizin hususiyetlerinizin srlarn gayb lde kaybettiinizi biliyorum. Ve sizin noksan eserlerinizi ahadet aleminde mahede ederek tandnz biliyorum. Baka da biliyorum ki sizin yapm olduunuz o eyler {tevhit, salih amel ve seyr u suluk yolculuu) sizin ycelmeniz, terakk etmeniz manev dereceler almanza sebeptir. Ve insaniyet derecelerinden dmek ise hayvn derekelere dmeyi muciptir (gerektirir)... Bunu seyr u sulk bilenler iyi bilirler. Seyr u suluk erbab bunu slh ve amellerin tezkiyesine sebep olacak amellerle megul olacak usller vermektedirler. Hayvan hazlardan istifde etmenin yerine ruhan nimetlerden mstefd olup, yzlerce derece yksee karlar... Yazklar oldu insann mrne... O mr ki, hep uyku ve gafletle geti... Adem hep almaya g yetirebilir ve ykselir; Meleklerin o yce makamna... Vaiz Hseyin Kifinin szleri bitti... 77 nsann Srr eyhimiz allme Allah kendisine selmet versin (Allah kendisine rahmet etsin) u hadis-i kudsnin tevilinde buyurdular: -"nsann srr benim simindir; benim srrm da onun srrdr." Yani insann srr, benim srrmn zahiridir. Benim srrmn sureti ve benim srrm da onun srrnn btn .ve onun srrnn hakikatidir. Sonra buyurdular: -yi bil ki, insann srr, hakikati ilhiye sureti zere zahir olan insann hakikatndan ibarettir..." Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurduklar gibi:

75

Allah'n emirlerini yerine getiren, mahlukatn en hayrllanndandr. Allah'n emirlerine uymayan, haramlar leyen ise mahlukatn en erlilerindendir. Bu konuda Allh Tel hazretleri yle buyurdu: Halbuki onlar ancak sununla emr olunmulard: Hak perest, muvahhid (hanfler) olarak dini Allah iin hlis klarak, yalnz Allah'a ibadet etsinler ve namaz drst klsnlar ve zekt versinler; ve odur din-i kayyime! 5Kfredenler gerek ehl- kitab'dan olsun, gerek mriklerden muhakkak cehennemateindedirler, orada muhalled kalacaklardr, onlardr btn err'ulberiyye!6 76 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/256-257. 77 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/258.

-"Allh' Tel hazretleri, Adem Aleyhisselm'i kendi sureti zere yaratt. 78 Bu insan hakikat, gayb mertebesinden, ahadet menzilesine indii zaman, noksan sfatlardan mnezzeh olan Hak Subhneh ve Tel hazretleri, Cell ve Cemli ile ona tecelli etti. nsann ark (dou) tarafna Ceml'inin nurunu koydu; garp (bat) tarafna da Cell'inin zulmetini brakt. Birincisinde bir melek ikme etti, o melek hakka hidyet ediyor. kincisinde de bir eytan dikti, o eytan da btla aryor. Melek, Cemalin kabzasna ve ltuf eline sarlmaktadr. eytan Cell'in kabzasna ve kahr eline (kudretine) hizmet etmektedir. Hak Tel hazretleri, bu insaniyetin hakikatini hakka evirmek ve yneltmek diledii zaman, melee bunu kendisine ilham etmesini emreder. O zaman o kii de bunu Cemalden tecelli eden o ilh feyiz ve lh Ceml'in nuruyla bunu grr. Ona tabi olur. Onu kabul eder. Bu devam ettii mddete ruh olur ve hak zere sabit kalr. Onun hakk ispat etmede levhas olan kalb, onun bahesinde otlayan bir kalb olmu olur. Noksan sfatlardan mnezzeh olan Hak Tel hazretlerinin Ceml tecelllere nail olur; Ceml-i ilhiye nin tecellilerinden hasl olan tumniniyetin halis ltuflarna ve sekmesine erer. Bylece selmet, taat, sabr, rz ve bunlardan baka gzel ahlaklar zerine olur.... Amma Allh' Tel hazretleri, kendisini batla evirmeyi murad ederse, onunla eytann arasn serbest brakr. eytan ona btl ilka eder. Kii, onu grmez ve anlamaz. Yani onun btl olduunu bilmez, kendisini haktan perdeler. nk zulm, Cell'in tecellilerinden hsl olur. Bundan kendisine mani olur. Ona yaklatrmaz. Belki onu tutar ve ruhan bir nur olduktan sonra artk zuimn bir nefis olur. (3/8) Buna mahal olan kalbn eker... Bylece bu kalb, nurn bir kalib olduktan sonra tabi muzlime (zulmt sahibi) bir kalb olmu olur. Bunun zerine Hak Tel hazretleri ona Cell tecelliler ve zdrap ve selmet olmamasn gerektiren kahr (khhr sfatnn) halleriyle tecelli eder. Bylece o kii, muhalefet ve (haktan) yz evirmek zere olur. Gzel ahlaklarla vasflandktan sonra kt ahlaklarn sahibi olur. inin (mrnn) sonuna kadar artk byle gider. nk bu Allh' Tel hazretlerinin kadm snneti ve ezel deti (kanunu ve takdiri)dir; diledii zamana kadar byle gider... Muhakkak ki Allh' Tel hazretleri, bir kuluna hayr dilerse, onu dinde fakh klar. 79 Ve onu msivdan (gayrisinden alkoyup) kendisine cezbeder (manev olarak eker...) eytan zerine musallat klmaz. Buyurduu gibi: -"Hakikat o kullarm! Senin onlar zerine bir sultan yoktur." 80 Belki melekler iin onlarn zerine bir sultan olmak zere sultan olarak Cemlin kabzas iin hizmet etmektedir. lemlerde her iki kabzann hkmleri de cridir. Nefislerde ve fklarda onlarn hizmetilerinin ellerinde galibin hkmde taallubu (galebe almas) ile emrinin tamamlanmasna kadar hizmet etmektedirler. almaktadrlar. eyh (k.s.) hazretlerinin, fetvann sadr olmasndan sonra benzeri gelmeyen (iitilmeyen, sylenmeyen ve yazlmayan bu hikmet dolu doru) szleri sona erdi. Her eyin dorusunu Allah bilir. Allah'm beni ona (stadma ve) hakikate tabi olan; eriat ve tarikat yolunda ona tabi olanlardan eyle! min 81 Kfirler Hak'tan Yz evirmektedirler Yce Meali: Byle iken onlara rablarnn yetlerinden herhangi bir yet gelmiyor ki, mutlak ondan yz evirmi olmasnlar.4 te en belli hak geldii zaman da kendilerine, yalan dediler; fakat yaknda onlara ne ile istihza etmekte olduklarnn haberleri gelecek.5 Grmediler mi nlerinde ka karn (Devir.zaman) helak ettik!? Bu yerde onlara, size vermediklerimizi vermitik ve zerlerine semy bol bol salvermitik; rmaklar ayaklarnn altndan akar bir hle getirmitik; yle iken, onlar gnahlaryla helak ettik de arkalarndan yeni bir karn olarak bakalarna ne'et verdik.6 82 Tefsr-i erifi: "Byle iken onlara rablarnn yetlerinden herhangi bir yet gelmiyor..." "m"nfyedir. Birinci^ "harf-i cerri" istirak iin olup mezd'tir. kinci "harf-i cerri"ise, teb'ziyye iin olup, mecrruile birlikte
78 79 80
81

Sahih-i Buhr: 5873. Sahih-i Mslim: 2841,

Allh Tel hazretleri birine hayr diledii zaman, onu dinde fakn klar, hikmeti hakknda Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: Allh Tel hazretleri, kime hayr dilerse onu dinde fkih klar." Sahih-i Buhri: 6882, Sahih-i Mslim: 1037, El-Hicr: 15/42, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/258-260. 82 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/261.

yet iin sfattr. "yetler" kav!-i erifinden murad, ya tenzl yetlerdir. Bu yetlerin gelmesi, nazil olmasdr. Mans, Mekke ehline inen Kur'n yetlerden ayet-i kerimelerdir. "Ancak mutlak ondan yz evirmi olmasnlar." ltifat etmeksizin... Yani tekzp etmek ve istihza yn zere kendisinden yz evirirler... Ya da bu "yetler" kavl-i erifinden murad, mucize ve bundan baka insanlar hayrete dren acayip hadiselere de mil olan tekvn yetlerdir. Bunlarn gelmesi ise onlarn zahir olmasdr... Mans, Allh' Tel hazretlerinin vahdaniyetine dellet -eden tekvn bir yet kendilerine zahir olup (bir mucize ile karlatklar) zaman; hemen o yetten yz eviriyorlar ve sahih bir nazar ve kendilerini o mucizeyi yaratan (Allh' Tel hazretlerine) iman etmeye gtrecek olan ibret gzyle ona bakmay terk ediyorlar. (harf-i cerri), "Yz evirmiler," kavl-i erifine taalluk etmektedir. Cmle, "Gelir" fiilinin meflnden hl olmak zere mahallen mensuptur. Bunda onlarn yetlerden yz evirmekte birbirleriyle yartklarna dellet vardr. Ve onlarn "getirme, "nin vaki olmas, u kavl-i erifte u kelimesinde olduu gibi fesih olur. 83 Kur'n- Kerimi Yalanladlar "te en belli hak geldii zaman da kendilerine, yalan dediler." Muhakkak ki, "Hak" Kur'n- kerimden ibarettir. Onlar, Kur'n- kerimden yz evirmekle Kur'n- kerimin btn yetlerinden yz evirmi oluyorlar. Onlarn yapm olduklar kabahatlerinin byklnden dolay Kur'n- kerimden bununla "Hak" ile) tabir olundu. nk hakkn yalanlanmas hibir kimseden tasavvur edilmez. zerine timi Bir Tedkik 'biram suresi, Cmlenin bandaki harfi, m ba'dinin m kabil zerine tertip iindir. Lakin bu tertip. Hakikatte kendisine myir ve akabinde vaki olan bir eyin zerine deildir. Veya sebebiyle hasldr. Ama tertip, itibar teyr sebebiyledir. Bu tertip; -"Ve o kfredenler 'Bu srf bir iftira! Onu o uydurdu, dier bir kavim de buna kar ona muavenette bulundu' dediler. 84 Kavf-i erifinden sonra vaki olan u kavl-i erif gibidir: Dorusu zulm tezvire gittiler." 85 Yani onlar hikye edilen szlerinin ayns olan zulm ve tezvri (yalan syleme) iini yaptlar. Lakin bu mefhm bakmndan kendisine myir ve ondan daha en ve hal bakmndan ondan daha kt ve daha irkin oldu. Bundan dolay iin korkunluunu ifde iin, lzmn meizm zerine tertip ile harf ile tertip olundu. Yine Hak (Kur'n- kerimi yalanlamak ii) zikredilen yz evirme iinden daha byk bir kabahat ve daha korkun bir eydir. Onu lzm olan butlann yerine kartm oldu. Bundan dolay, (f) harfi ile zerine tertip olundu ki, onun gayet btl bir ey olduunu izhr etsin... Sonra bununla kayt edildi; bu, dnmeden yaplan bir harekettir. Ve onun enaatini ve ktln te 'kd etmektedir... Kavl-i erifin mans: Bu yetler kendilerine geldiklerinde onlar; yetlerden yz evirme davranlaryla; tekzb edilmesi (yalanlanmas) mmkn olmayan bir hakikati, halini ve mealini (sonucunu) dnmeksizin yalanladlar.
86

stihzaya Alanlar "Fakat yaknda onlara ne ile istihza etmekte olduklarnn haberleri gelecek!" "Yaknda" kavl-i erifi, cmlenin mazmunu (ierdii many ve hkm) te 'kd iindir. "Haberler, "kelimesi, "haber, "kelimesinin cemiidir. Bu da an byk haber demektir. (Sradan herhangi haber deil; byk ve anl haber demektir...) "O ey," kavl-i erifi zikredilen hak'dan (yani Kur'n- kerimden) ibarettir. Onun haberleri ise, cil (dnyada) mstahak olacaklar cezalardan ibarettir. Yani onlar, yetleri istihza etmek (alay konusu etmekle) dr olacaklar azab tattklar zaman, yaknda bileceklerdir. Allh' Tel hazretleri, "Bedir sava" gn onlar kllarla katletti...
83

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/261-262. el-Furkan: 25/5. el-Furkan: 25/5, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/262-263.

84 85
86

"Grmediler mi," Allh' Tel hazretleri, onlarn yz evirmek, tekzb etmek ve istihza etmek gibi kabahat ve irkinliklerini zikretti. Bunun ardndan mev'ize makamna geerli olan kavl-i erif ile gemi milletlerin durumlaryla onlara va'zetti. Ve buyurdu: "Grmediler mi," Bu kavl-i erifin bandaki hemze, grleni takririnin inkr iindir. (3/9) 0 da bir mefl iin davet olunmu bir irfandr. Zamir Mekke ehli iindir. Yani onlar, eserlerinin manlarn ve iitilen haberleri bilmiyorlar m? "Ka." ahslardan ibarettir; ister istifhmiyye olsun ister haberlye olsun... "nlerinde (onlardan nce) helak ettik," (Harf-i cerrsaif "Biz helak ettik, "kavl-i erifine taalluk etmektedir. "nceden," murad, Mekke ehli ve halkdr, "nceden," murad, kendi zamanlarndan nceki zamandr. Bu muzfn hazfi ve mzfn ileyh'in onun makamna getirllmesiyledir. "Karn..." "Ka, "kelimesin/n mmeyyizidir. 87 Karn "Karn," Asrlardan bir asr, demektir. Asra, "Karn," isminin verilmesi o asirdakilerin zaman olarak birbirlerine yakn olmasdr. -"Asrlarn en hayrls benim asrm; sonra onlardan sonra gelenlerdir; sonra da onlardan sonra gelenlerdir." 88 Birinci kamdan murat, sahabelerdir. kinci kamdan murat ise, tabinlerdir, nc kamdan murat, tebe-i tabindir. Denildi: "Kam," zaman ve mddet olarak u zamanlara denilir: 1- Seksen sene, 2- Yetmi yl, 3- Altm yl, 4- Krk yl, 5- Otuz yl, 6- Yzyl... Buna gre mzf mahzf tr. Yani; "Asrn ehlinden," demektir. nk zamann kendisine helak olmak olmaz. 89 Temkn "Bu yerde onlara, (mekan) vermitik." istinaftr. Helakin keyfiyetini beyn iindir. Balangcn tafsil etmektedir. Kelmn syk ve sibakndan sadr olan sule cevaptr. Sanki denildi: -"Bu nasl oldu?" (cevaben) denildi: "Biz onlar yerletirdik..."denildi. Bir eyi yeryznde temkn etmek (ve yerletirmek); 1 - Onu yeryznde karar klan (yerleen) klmaktr. 2- Yerlemenin lzm olarak yeryzn, ona karar klnacak yer klmaktr. Bu iki mannn her birinde de (Kur'n- kerimde) kullanlmas varid oldu. Kur'n- kerim, bazen; "Onu yeryzne yerletirdik," buyurdu. (Bu kavl-i erifte olduu gibi; Bu yerde onlara, vermitik.") Baka bir yerde de yle denildi: "Onun iin yeryznde mekn kldk," buyuruldu. Hatta bunlardan her biri dierinin mansnda ve yerinde kullanld. "Bu yerde onlara, vermitik." Kav-i erifinden sonra vaki olan u kavl-i erifte ondandr: Size vermediklerimizi..." Sanki birincisinde; "Onlar iin mekn kldk," ikincisinde de-, "Size vermediklerimiz..." denildi. kelimesi, nekre olup, kendisinden sonra gelen menf cmle ile mevsftur. Aidi ise mahzftr. Mahalli masdariyet zerine mensuptur. Yani, "Onlar karar kldk, onlara verdik yani size vermediklerimizi onlara verdik," demektir. "Ve semy salvermitik;" Yamur veya bulutlar, gnderdik... "zerlerine ..."
87

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/263-264. Sahih-i Buhri: 2509, Sahihi Mslim: 2S33, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/265.

88
89

"Gnderdik," fiiline taalluk etmektedir. "Bol bol aktmakla," ok yadrmak, bol bol vermek, boalrcasma dkmekle... Bu kelime, "Gk"kavl-ierifinden hl'dir. 90 Midrr bn'-eyh (r.h.) buyurdular: kelimesivezninde (mbalaa ism-i fil)dir. Bu ism-i fail mbalaa iin mebn olan kelimelerdendir. (Mesel:) "ok erkek ve ok kz douran kadn," sznde olduu ok erkek ocuk douran, ok kz ocuu douran kadn demektir...) kelimesinin asl, "ok st samakla sad," ve bu da ok st sad demektir. Kendisine ihtiya duyulduunda yaan yamura; "bol yamurlu bulut ve bereketli yamurlar," denilir. 91 Nimetleri Vereni Tanmayanlar "Ve rmaklar kldk..." "Ayaklarnn altndan akar (bir hle getirdik)," Aalarnn altnda, meskenlerinin ve kasr (saraylarnn) altnda nehirler akar, demektir. Manas: Onlara, 1-Cisimde genilik byklk, 2- mrde uzun mddet, 3- Malda byk genilik, 4- Zenginlik, 5- Dnya sebeplerine yeterince kullanabilme, 6- Dnyev sebepleri, menfaatleri celb etmede kullanmak, 7- Zararlar defetmede kullanmann byk imknlarn verdik... (Bu imknlar) Mekke ehline vermediimiz imknlardr. Fakat onlar, kfr ve isyanda o yaptklarn yaptlar da; "yle iken, onlar gnahlanyla helak ettik..." Bu kamda (bu alarda yaayan nesillerin) her biri yapm olduklar huss gnahlar sebebiyle helak oldular. Bu adet, say, mal, mlk ve dier sebepler, kendilerine hibir fayda vermedi. te bunlar (Mekke mrikleri ve btn kfirlerde) onlarn (eski kavimlerin) bana gelen azaplara dr olurlar... "Ve arkalarndan ne'et verdik..." Helak olan her bir kam (kavim ve nesilden) sonra yarattk. "Yeni bir kam olarak bakalarn..." Helak olandan bedel olarak...... Bu (helak olan nesillerden sonra yepyeni bir neslin yaratlmas) Allh' Tel hazretlerinin kudretinin kemlini saltanatnn geniliini ve bykln beyn etmektedir. Zira bir ok mmetin {millet ve nesillerin) helak olmas, Allh' Tel hazretlerinin mlknden hibir ey eksiltmedi. Belki Allh' Tel hazretleri, her bir kavmi ve nesli helak ettiinde onlarn yerine yepyeni bir nesil yaratt. O nesiller, ehirlerini imr ettiler. 92 detllah Kendilerine mhlet verdikten sonra (verilen bu mhleti deerlendirip tvbe etmeyen) zlimleri helak etmek; ve helak ettii zlimlerden sonra adalet ve insaf sahibi yeni nesiller yaratmak; Allh' Tel hazretlerinin detlerindendir. Allh' Tel hazretleri riya (gsteri) ve sum' (desinler diye amel edenleri) yok edip; onlarn yerine sdk-u samimiyet ve ihls sahibi kullar yaratr. Hi phesiz her asrda insanlar elbette hayr zerine olurlar... 93 Ebdal Kullarn Vasflar Ebud-Derd (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Kendisi buyurdular: -"Muhakkak ki Allh' Tel hazretlerinin (baz huss) kullan vardr. Onlara, "Ebdl" denilir. (Onlar bu dereceye); ok oru tutmak, ok (nafile) namaz klmak, tevazu gstermek (Allah'tan korkan kii olarak grnmek) ve gzel giyinmekle asla ulamadlar. Lakin onlar bu dereceyi; 1 - Kalb doruluu, 2- Gerek bir korku, 3- yi niyet, 4- Sadrn (gnl dnyalarnn) selmeti,
90 91

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/265-266. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/266-267. 92 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/267-268. 93 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/268.

5- Btn Mslmanlara rahmet, 6- Mahlkata efkat, 7- ve lhlaslaryla, Allh' Tel hazretleri, ilmiyle onlar kendi zft! iin (dier insanlarn iinden) seip ayrd. Onlar krk kiidirler. (3/10) Onlarn kalpleri brahim Aleyhisselm'n kalbi mislidir. Onlardan bir kii ld zaman, Allh' Tel hazretleri onun yerini tutacak bir kii yaratr. Bil ki onlar; 1- Hibir eye kfretmezler, 2- Asla svmezler... 3- Lanet okumazlar, 4- Altnlarnda olanlar (emirlerinin altnda olan kiilere) eziyet etmezler. 5- stlerinde olanlara haset etmezler, 6- Onlar insanlarn en hayrllardr. 7- Ahlak en yumuak olanlardr. 8- insanlarn en cmertleridir. 9- Onlar hayr ilerinde yarrlar. 10- Onlar Rablernin katnda yksek derecelere ularlar... Onlar ile Rablerinin arasnda bulunanlar ne sratli koan atlar ve ne de esen iddetli rzgar (frtnalar) ulaamaz... Onlar lerinden gelerek (ihlas ve takva ile) hareket ederler. Hayrlara yarmakla Allh' Tel'nm fazl keremiyle olan sevinlerinden dolay onlarn kalplerinde yksek tavanlara (yani gklere) kar.... ite bunlar, "Hizbullah'tirlar. yi bilin ki felh'a kavuacak olanlar bunlardr." 94 buyurdu...." 95 Helak eit eittir "yle iken, onlar gnahlaryla helak ettik." Kavl-i erifinde u iaretler vardr. Helak mutlak olarak: 1- Sr helak, 2- Manevi helak... 3- Beden helak, 4- Ml helak olur, Helak, ma'siyetin uursuzluu ve nimete nankrlk sebebiyledir. 96 Nankrlk Nimeti Eksiltir Ne gzel buyurmular: -"Nimete kr, nimettir, nimeti arttrr. Nimete nankrlk, ieriye gir, demektir. (Nimeti eksiltir...)" 97 Hayvanlardan Daha Aa Kim, dnyaya, dnyann sslerine ve ehvetlerine ynelmesinden dolay; mucizelerden, kerametlerden ve ilhamlardan yz evirirse; muhakkak ki o kii hayvanlar gibidir. Belki hayvanlardan daha sapktrlar. nk hayvanlar, hakk yalanlamyorlar. O kii ise hakk yalanlad. (Bylece hayvanlardan daha aa oldu...) Ne gzel buyurmular: -"Yazklar olsun Adem oluna! Adem olunu yerini alarak dodu. (Daha sonra) hayvanlardan daha aa oldu." u kavl-i eriflerde u iaretler vardr Dnya ve Ahiret'te... "Yaknda onlara gelecek..." "O kendisiyle istihza etmekte olduklarnn haberleri..." Ya dnyada ise; 1- Onlarn peygamberlerin ve evliyann szlerini ve halleriyle istihza etmeleridir. Bunun zerine Allh' Tel
94 95

el-Mcdele: 58/22,

Tirmizi Nevdiru'1-Usl: c. 1. s. 262. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/268-270. 96 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/270. 97 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/270.

hazretleri, 2- Onlar sar, 3- Gzlerini kr eder. 4- Onlar hakka hidyet bulamazlar. 5- Ve hakikat yoluna eremezler. Amma Ahiret'te ise, 1- Allh' Tel hazretleri onlara katiyet azabyla azap eder. 2- Onlara uzaklk verir. 3- Onlar rahmetinden ve mafiretinden uzak tutar. 4- Onlara mahrumiyet verir. 5- Ve onlar cehennem azabnda ebed kalrlar... 98 Hikye mm'l-Haremeyn (r.h.) bir gn, sabah namazndan sonra mescitte ders yapyordu. Kendisine baz sofu eyhler uradlar. eyh ile beraber ashabndan (mritlerinden) baz fakirler vard. Baz yerlere davet olunmulard. mam'-Haremeyn (r.h.) kendi iinden buyurdular: -"Bunlarn tek meguliyetleri yemek ve rakstr!" dedi. eyh davet olunduu davetten dnerken ona: -"Ey fakh! Sabah namazn cnp olarak klan, cnp olarak mescitte oturup, ilimleri tedris eden ve insanlar gybet eden kii hakknda ne dersin?" diye sordu. mam'l-Haremeyn, dnd. Bu szn kendisi hakknda sylendiini anlad. Gitti gusletti. Sonra tasavvuf ehli hakknda itikadn dzeltti ve gzel bir itikada sahip oldu. 99 Tasavvuf Ben (smail Hakk Bursev k,s. hazretleri) derim ki: 1- lk i, itikattr. 2- Sonra onlarn tarikatna tabi olmaktr. 3- Sonra da onlarn makamlarna vasl olmaktr. 100 lim renmenin Yolu Eb'l-Ksm Cneyd-i Badad (k.s.) hazretlerine denildi: -"Sen bu ilimleri kimden istifde ederek rendin?" Buyurdular: -"Benim u merdivenin altnda, Alih' Tel hazretlerinin yed-i kudretinin nnde tam otuz sene oturmamdr!" dedi. Bu tarikatn srlarnn kef olunmas ve nurlarnn parlamas; ancak tam bir mchede ve kuvvetli suluktan sonra elde edilir. Hidyet veren Alih' Tel hazretleridir. 101 Kur'n- Kerim ve Efendimiz (s.a.v.)'e man Yce Meali: Sana, kt zerinde yazlm olarak bir kitap indirseydik de onu elleriyle yoklasaydlar, her halde o kfrlerinde inat edenler yine diyeceklerdi ki, "Bu apak bir sihirden baka bir ey deil."7 Bir de, "unun zerine bir melek indirilse de grsek ." diyorlar. Eer yle bir melek ndirseydik, her halde i bitirilmi olur, sonra kendilerine bir an bile gz atrlmazd.8 Kendisini bir melek klaydk, yine onu bir er klacaktk ve dmekte bulunduklar pheye, onlar yine drecektik.9 Kasem olsun ki, (y Muhammed) senden evvel gnderilen peygamberlerle de elenildi; fakat o elendikleri hak, o maskaral edenleri epeevre kuatverdi.10 De ki: "Yeryznde dolan da bakn, o peygamberlere yalanc diyenlerin akbeti nasl olmu!? 102 Tefsr-i erif:

98 99

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/270-271. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/271. 100 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/271-272. 101 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/272. 102 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/272-273.

"Ve sana indirseydik" 103 Sebeb-i Nzul Rivayet olundu: Baz mrikler: -"Ey Muhammedi Biz sana asla iman etmeyiz. Ta ki sen, Allah katnda (yazlm) ve beraberinde drt melek olduu halde bize bir kitap getirinceye ve bu melekler, o kitabn Allah tarafndan yazldna ve senin Allah'n resul olduuna ahadet ederlerse, o zaman iman ederiz," dediler. Bunun zerine Alih' Tel hazretleri, Sana, kt zerinde yazlm olarak bir kitap indirseydik de onu elleriyle yoklasaydlar, herhalde o kfrlerinde inat edenler yine diyeceklerdi ki, "Bu apak bir sihirden baka bir ey deil." Kavl-i erifini inzal buyurdu. 104 Kada Yazlm Olarak "Kt zerinde yazlm," Yani kat iine yazlm bir kitap... Burada yani "yazlm" demektir. "kitap. "Ona temas etselerdi (dokunsalardi)" Kitab'a "Elleriyle," Gzleriyle grdkten sonra... Artk kendileri iin Kur'n- kerimin sn hakknda herhangi bir phe kalmaz. Burada, "Dokunmak," zikredildi; nk tezvr ve tekzp elle dokunulan eyde vaki olmaz. Elle dokunduktan sonra bir kiinin; -"Her halde gzlerimiz dndrld, belki biz byye tutulmu bir kavimiz." Yani gzlerimiz, engellendi, diye bilme imknlar olmaz. Dokunmak det olarak elle yapld halde burada yine hseten 105, "elleriyle," buyrulmas, caiz olanlar (baka ihtimalleri ortadan kaldrmak ve) defetmek iindir. Zira dokunmak, aratrma yapmak iin de kullanlmas caiz olur. u kavl-i erifte olduu gibi; "Ve dorusu biz o semay yokladk da onu yle bulduk ki iddetli muhafzlar ve ihablarla (ate-alev-yldz) doldurulmu." 106 Biz yokladk, demektir. 107 Hakk Grseler Bile nanmazlar "Her halde o kfrlerinde inat edenler yine diyeceklerdi." Kendilerine zahir olduktan sonra hakka kar direnerek ve inatla diyeceklerdir; bu inatlarn inat ettikleri eylere kar cahilane direnmeleri gibi... "Bu ancak," Bu kitap, "Apak bir sihirden baka bir ey deil." Onu herkese apak sihir olduunu sylerler. Hi phesiz tevfkten mahrum olan kii gayb hakk tekzb eder. Hi aratrmadan hemencecik hakk ayanen ve hiss olarak yalanlar. Eer inkr ehli evliyaullh ve (Allah'n) slih kullarn havada uarken grseler bile; elbette "bu sihirdir" ve "bunlar eytandrlar," derler. (3/11) 108 Melek nse Bile "Bir de, "unun zerine bir melek indirilse de grsek ." Diyorlar. Onlarn zmnen (kapal olarak) peygamberlii kabul etmeyip inkarlarna iaret ettikten sonra, sarahaten (ak olarak) peygamberlii inkarlarnn beynna balad. kelimesi emir mansnda tahdidiyye iindir. "onun zerinde," kavl-i erifindeki zamir, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine rcidir. Yani, ona bir melek inseydi de biz o melei gzlerimizle grsek ve o melek bizimle konuup, onun peygamber olduunu sylese ya... demektir.
103 104

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/273. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/273. el-Hicr: 15/15.

105 106
107

el-Cinn: 72/8, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/273-274. 108 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/274-275.

"Eer yle bir melek indirseydik, her halde i bitirilmi olur." Eer biz ekli zere melek indirsek bile onlar, yine iman etmeyeceklerdir. O beklenen korkun ve beeriyetten hibirine mahede etmeye takat g ve kuvvetlerinin yetiremeyecekleri bir durumdur ve o durumda i bitirilmitir, yani onlar klliyen ve tamamen helak olurlar "Sonra kendilerine bir an bile gz atrlmazd." Azap indikten sonra artk onlara gz ap kapayana kadar bir zaman bile mhlet verilmez. Mans: Emrin gerekletirilmesi ve kendilerine gz atrlmann olmamas, (gibi) iki emir beyan edildikten sonra, kendilerine mhletin verilmemesi ise emrin gerekletirilmesinden daha iddetli klnd. nk azap ile korkutmak azabn kendisinden daha iddetli, meakkatli ve daha korkutucudur... 109 Melek Olsayd "Kendisini bir melek klaydk," He zamiri matlp iindir. 0 da Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin peygamberliine ahitlii talep edilen melektir. "Yine onu bir er klacaktk." 0 melee adam temsili verecektik. Getii zere, bir melei kendi heykeli (ekli ve asl hli) zere grmek ve mahede etmeye hibir kimsenin gc yetmez. Cebrail Aleyhisselm, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine Dihyet'l-Kelb (r.a.) hazretlerinin suretinde gelirdi. Davud Aleyhisselm'a, gelen iki melek, birbirlerinin hasm olan iki adam suretinde gelmilerdi. ibrahim Aleyhisselm'a gelen iki melek ise,, iki misafir suretinde gelmilerdi. nk beer kuvvet, melekleri kendi suretleri halinde grmeye gc yetmez. Fakat buna ramen kutsi kuvvetlerinden dolay peygamberlerden bazlar melekleri, kendi suretlerinde grd. 110 Melekler nsan Suretinde Olsalard "Ve elbette onlar drecektik." Mahzfn cevbdr. Eer o melekleri adam suretinde dnyaya gndermi olsaydk; elbette onlar, insan temsiliyle hat ederlerdi. "Dmekte bulunduklar pheye..." 0 zaman ona: "Sen ancak bir beersin, melek deilsin." diyerek kendi nefislerine pheye derlerdi. Allh Tel hazretlerinin temsili deitirmesinde, pheli bir adam buyurmas, meleklerin onlarn phelerine sebep olmasndandr. Peygamberlerin melek klnmasnn muhal olduunu (yani insanlar uyarmak iin meleklerden peygamberlerin gnderilmeyeceini) te'kd etmektedir. Sanki yle denildi: Eer yapm olsaydk, snmza layk olmayan; Kavme vermi olduumuz pheye melekleri drmekle (ulhiyete) yakmayan bir i yapm olurduk. "pheye drmek," darb- meseldir. phelendii zaman, kendilerine bir i mkl olduu zaman byle sylenir. "Elbise giydi" fiilini als, elbiseyle rtnmektir. 111 stihza Ettiler "Kasem olsun ki, senden evvel gnderilen peygamberlerle de elenildi; "Resuller ile," kavl-i erifi, "istihza olundu," mine taalluk etmektedir. (Harf-i cerri) ibtid iin olup "Resuller," kelimesine sfat vaki olan bir mahzfa taalluk etmektedir. Bu Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin kavminden (mriklerden) grm olduu eziyet, hakszlk ve zulmlere kar bir tesellidir. Yani: Allah'a kasem olsun ki, senin zamanndan nce saylar ok, sn yce bir ok resul ile istihza olundu. Muzfn hazf ve muzf ileyhin muzfn yerine ikme edilmesiyledir... "epeevre kuatverdi." Hemen onun akabinde... Yani ihata etti veya inzal buyurdu veya epevre kuatverdi yahut buna benzer... nk bunun mans, ' "kuatma" fiilinin mans, mul ve lzum zerine dnmektedir. "kuatma," er olarak (zararna kuatmak) mansnda kullanlmaktadr. Zira ikrah edilen (holanlmayan) bir fiilin insan zerine gelmesi mansndadr. "Fakat eien" hak, o maskaral edenleri teshir etti..." Ism-i mevsidr. Aid ise, M kavl-i erifmdeki he (.) zamiridir.
109 110

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/275. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/276. 111 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/276-277.

"istihza ediyorlar," etmektedir. Mevslsiisie beraber, "kuatma" Yani: stihza etmekte olduklar o ey kendilerini kuatt. Ve ondan dolay hepsi helak oldular. Burada, ihata etmek ve helak etmek fiilerinin peygamberlere isnd edilmesi, sebebe isnd kabilindendir. Manas: Kfirler, peygamberlere istihza etmeleri sebebiyle; Allh Tel hazretleri onlar helak etti. Allh Tel hazretleri, bunu "Bedir gn" tahakkuk ettirdi. Yani kfirlerin helak olmalarn gerekletirdi De ki: "Yeryznde dolan," Gemi mmetlerin hallerini renmek iin yeryznde dolan "Sonra bakn, o peygamberlere yalanc diyenlerin akbeti nasl olmu!?" Onlarn balarna gelen azap ile nasl helak olduklarn tefekkr edin... "sonra,"'kelimesi, iki vacibin arasn ayrik ve uzaki kiindir. lira muhakkak ki seyrin vcbu (yani daha nce helak olan mmetlerin tarih kalntlarn dolamak) nazar (bakp ibret almak, gemi mmetlerin inkr ve gnahlar sebebiyle ne hale geldiklerini grmek ve tefekkr etmeye) vesile olduu iindir. Bunun misli u szdr: "Abdest al sonra (yle) namaz kl,"... "Akbet," kelimesi, mastardr. 0 iin sonu ve meali (yani var noktas ve sonucu) demektir. 112 stihza kimlere Sonra bil ki: stihza, azgn ve mark nefis sahibi olan kiilerin her zaman peygamber ve evliyadan din erbab ile yapa geldikleri kt bir eydir. 113 Mslmanlarla Alay Rivayet olundu: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Bill, Suhayb. Ammr ve dierleri aibi (baz) "mstaz'aflar" 114 dan bir cemaat ile beraber Mescid-i haramda idi. (3/12) Eb Cehl Kureyin ulularyla onlara urad. Ve: -"Muhammedi Bunlarn cennetin melikleri olduunu zannediyor!" dedi. Ve Fakir Mslmanlar ile alay etti. Allh Tel hazretleri de bedir gnnde ona yaplanlar yapt. Eb Cehl de Mslmanlara yapm olduu istihz'nn cezasn buldu. te akl sahipleri iin bir ibret tablosu ve ders alma yeridir. 115 Dilini Tut Mesnev'de buyurdu: -"Sen halk incitmek iin dilini muhafaza etmezdin. nne ve ardna ibretle bakmazdn. Halbuki nne kendi lmn ve can ekime hayalin Ardndaysa, dostlarnn lm vard..." 116 Hikaye (Sahabeye Dil Uzatan) Bir i vard. Kendisine bni Heyln deniliyordu. Sahabe-i kiram 117 hakknda yakk olmayan szler sylyordu. bni Heyln, bir gn duvar ykyordu. Ykt duvar onun zerine ykld. Duvarn altnda kalp fec bir ekilde can verdi. Medine-i Mnevvere'nin "bak" kabristanlna defnettiler. Fakat ikinci gn rtunu -sevan lercumes onu kabrinde bulamadlar. Hatta onun zerine defnedilen toprak bile yoktu. Bu durumda baka birisinin o kabri deme ve ama ihtimali yoktu. nk o toprayla beraber yoktu. Kabrin kerpilerini olduu hal zere grdler. Bunu insanlardan byk bir kalabalk grd. Hatta buna ahit olanlardan biri de Kad Cemleddin Efendi idi. Zamanla bunun hreti o kadar yayld ki dnyann her yerinden insanlar onu grmeye geliyorlard. Bu hadise Allh Tel hazretlerinin kalbini erh ettii kimselerin kendisinden ibret ald yetlerdendir...
112 113

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/277-278. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/278.

114

"Mstaz'aftr. Mstaz'af, zayf braklm, gszletirilmi, demektir. Baka bir ifdeyle mstaz'af, aslnda kendisi zayf olmamasna ramen, iinde bulunduu yaamaya zorland ortam iinde g ve dinamizmi dondurulan ve nne bir ok engeller konan ve "Mstekbirierin zulm altnda inleyen kiiler demektir. Mstaz'af, mstekbir'in karldr. "Mstekbir", Byklenen, gcn putlatran, kendinden baka byk tanmayan. Aslnda zayf olduu hlde, zorla elde ettii ktidar ile kendine byklk ve snrsz g olduunu dnrler. Mstekbirler, bu glerini halk kendi arzu ve emelleri istikametlerine doru yneltmeye alrlar. mer Faruk Hilmi, Gneydouda Tre ve Kan Davalar s. 88, Ufuk Gazetesi yaynlar anhurfa-2000, Kur'n- kerimin bir ok yet-i kerimelerinde "Mustaz'aflar," ve "Mstekbirler," kelimesi gemekte ve onlarn halleri bize beyn edilmektedir. 115 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/278-279.
116 117

Mesnev- erif Defter: 5, s. 73, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/279. Sahabe-i kiram hakknda gerek bir bilgiye sahip olmak iin, lmam- Rabban (k.s.) hazretlerinin ilgili mektuplarn ve mer Nash Bilmenin "Sahabe-i Kiram Hakknda Mslman1 arn Nezih I Jkatlan" isimli kitabn tavsiye ederim.

mam Sahav (r.h.)'n

"Maksid'l-Hasene, "isimli kitabnda byledir""

118

Mbarek Yerlere Defnedilmek Bu hadiseden anlald gibi, sahabelere ta'n etmek (sahabelere dil uzatmak) ve istihza'nn kt bir akbeti vardr. Allh Tel hazretleri, fask kiinin cfesini mbarek yerlerden, kt yerlere intikl ettirir. Hadis-i erifte varid olduu gibi; "mmetimden kim, Lt kavminin amelini ilerse, Allh Tel hazretleri o kimseyi onlara nakleder ve hatta onlarla beraber har olur." 119 mam Suyt (r.h.) hazretlerinin "Ed-Drer'1-mntessere," isimli kitabnda da byle ... 120 Cesetlerin Nakli? Bu hadis-i erif, cesedin nakli hakknda sarih ve sahih bir haberdir. nk har (lmden sonra yeniden dirili) ruh ve cesetle birlikte olacaktr. Allh Tel hazretleri, erli (ve kt) cesetleri erefli ve mbarek meknlardan kt (ve erli kimselerin mezarlklarna) naklettii gibi; hayrl (ve iyi kimselerin) cisimlerini ve cesetlerini de kt ve deersiz meknlardai). erif ve mbarek meknlara nakleder. Mekke ve Medine'nin iki mezarl olan "Bak" ve "Hcn" (cennet'1-bk ve cennet'l-muall mezarlklarna nakli) gibi... Allh Tel hazretleri, ehli ehline sevk eder... 121 hir zamann nsanlar Bu (zamanmz), hir zamandr. Bu zamanda, zahirde ve btnda, lm ve hayatnda kbleye dnen insanlar ok bulunurlar. (Bu ada ehl-i snnet ve'1-cemaat zere olan kiiler ok ok azdr...) Syleyen ne gzel sylemiler: -"Nas (insanlar) gitti, geriye ise ancak nasns kald." Nasns", insanlara benzeyen ve hakikatte insan olmayandr. 1- Onlar Ye'cc ve Me'cc'dr. 2- Sureti insan suretinde olan hayvandr. 3- nsan sureti zerine yaratlp, bir eyde insana benzeyen ve dier bir eyde insana benzemeyendir. 4- Adem olu deillerdir. 5- Denildi ki, onlar Adem olundandrlar... 122 d Kavmi Rivayet olundu: d kavminden bir mahalle ehli; peygamberlerine isyan ettiler; Allh Tel hazretleri, onu "nasns'"a neshetti. Onlardan her bir adamn ayn yerden kan bir eli ve bir aya vard. Onlar kular gibi sryor ve hayvanlar gibi otluyorlard. Hayrl insanlar neredeler? Akl sahipleri neredeler? Hepsi gelip getiler!!! Vallahi onlardan ok az kald! 123 Giden Adamlar Geri Dner mi? Hafz (k.s.) buyurdular: -"Bu zulmet, ondaki dnyadr. Nice zamana dek dost midiyle otururum. Kh parmam diimde, Ve Kh bam dizimin zerinde...
118 119
120

Maksd'l-Hasene s. 492, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/279-280. Maksd'l-Hasene no: 1185. (s. 491| smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/280. 121 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/280. 122 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/281. 123 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/281.

(Yani canann hasretiyle bazen parmam srrm ve bazen de gam ve kederden bam dizime indiririm...) Sabrm tkendi. Arslann snana (inine) kurt inip yerleti. Aklm utu; gvercin yerine kargalarn tmesi zerine... (Yani ereflilerin yerini reziller ald iin aklm gitti, demektir.) Ey ferah ve talih kuu! Devlet mjdesini getir!. Belki gnler, daha nce olduu gibi, kavme geri dner..." 124 Allah'n Rahmeti Yce Meali: "Kimin u gklerdeki ve yerdeki?" de. "Allah'n" de. 0 kendi uhdesine rahmeti yazd. Her halde sizi kyamet gnne toplayacak, bunda pheye mahal yok. Nefislerine yazk edenlerdir ki imn etmezler.12 Halbuki, gecede, gndzde barnan ne varsa O'nun ve iiten-bilen ancak O.13 125 Tefsr-i erif: yerdeki?" de. "Allah'n" de..." Bu kavl-i erif, Mekkelileri, akll ve dier btn mahlkatn yaratma, mlkiyet ve tasarruf cihetinden hepsinin Allh Tel hazretleri iin olduuna zorlamak iindir... Sanki yle denilmektedir: Zahir olduu halde, bunun aksini sylemek ve ikrar etmemeye sizin iin yol var m? u cihetle ki bunu inkr etmeye hibir kimse kaadir olamaz. Sorann cevbn bakasndan beklemeden gereken cevb yine kendisinin vermesi; bu ve benzeri suallerin cevplarnn muayyen olduunu (ve bu sorunun cevabnn deimeyeceine) im etmek iindir. Onun hakk burada muhataptan cevab beklemek deildir; belki cevap ile itirafa hemen gemek, hakikati beyan etmektir. 126 Rahmet " "O kendi uhdesine rahmeti yazd." Mstakil bir cmledir. Emrin altna dhildir. Allh Tel hazretlerinin kullarna kar raf ve rahm olduunu beyn iin sevk edilmitir. (3/13) Allh Tel hazretleri, insanlara azap etme hususunda hemen acele etmez. Onlardan tevbe ve kendisine dnmeyi kabul eder. "0 kendi uhdesine rahmeti yazd." Kavl-i erifin mans, fazilet ve ihsan olarak kendisine rahmeti lzm ve vacib kld, demektir. Zira muhakkak ki Allh Tel hazretleri, kendisine bir eyin vacip klnmasndan (yani bir eyi yapmak mecburiyetinde olmaktan) mnezzehtir. "Nefs" kelimesiyle zttan tabir edilmesi; " "Nefs" kelimesi Allh Tel hazretleri hakknda kullanlmaz," diyen kiilerin aleyhinde bir hccettir ve delildir. 127 Toplanma Gn "Her halde sizi kyamet gnne toplayacak..." Mahzf'kasemin cevbdr. Yani vallahi sizleri kabirlerinizden dirilterek toplayacaktr veya sizleri kyamet gnnde har ederek bir araya toplayacaktr. irkleriniz ve dier ma'siyetleriniz zerine sizi cezalandracaktr. Her ne kadar size mhlet veriyor, dnyev olarak size azap etmiyorsa; ve rahmeti icb hemen sizi cezlandirmyorsa; kyamet gnnde elbette sizi diriltip; cezalandracaktr. "Bunda pheye mahal yok..." Kyamet gnnde veya sizi toplamada asla phe yoktur. "0 nefislerine yazk edenler..." Sermyelerini zayi etmilerdir. Sermyeleri de asl ftrat ve akl- selimdir. Bu mbted'dr, devam olan u kavl-i erif de haberidir: "Onlar iman etmezler." Kavl-i erifin bandaki (O) fe harfi mbtedmn art mansn tazammun etmesi iindir. 128
124

Divn- Hafz- irz s. 233. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/281-282. 125 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/282. 126 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/282-283. 127 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/283. 128 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/283-284.

Akln Kullanamayan Onlarn iman etmemelerinin hsran etmelerine sebep olduunu beyn etmektedir. Muhakkak ki akln iptali, 1 - Hislere uymak, 2- Vehme tabi olmak, 3- Hev- heveslerine uymak, 4- Taklite dalmak, 5- ibretle bakmaktan gfl olmak, 6- bretli hadiselerden ders almamak, 7- Ve akllan kullanmamak sebebiyledir... Onlarn (bu sebeplerle akllarn iptal etmelerinden dolay); kendilerini kfrde isrr etmeye ve iman etmekten kanmaya gtrd... Bylece kfirler, huss rahmet diresinden ktlar.... 129 Rahmet Ummdir Kad (Beydvr.h.) buyurdular: Rahmetten murad, dnya ve hirette umm olan rahmettir. 1- Marifete hidyet,(Allah' tanyabilmek...) 2- Delillerin nasbedilmesiyle tevhidini bilmek, (Tevhidin delillerini aklettirmesi...) 3- Kitaplar indirmesi, 4- Ve kfre mhletin verilmesi hep bu rahmetin gereidir.... 130 Mutlak Rahmet Hseyin Vaiz el-Kif (r.h.) tefsirinde buyurdular; Rahmetten murad, zat rahmettir. O mutlak ve kevn rahmettir. O rahmetle btn varlklar, yokluktan varla kavutu. Onun neticesinde, hi istemeyen ve sual etmeyenlere bile at (ilh ihsan ve ikramlar) verildi. Varlklar, nimetlere kavutular. Varlklar, istemeden, dua etmeden, hacet rabtasn yapmadan ve hakketmeden bile nice nice ilh rahmetlere kavutular.,. Mesnev- manevde varit oldu: -"Adem (yokluk aleminde) iken bizim hakkmz var myd? K bizlere ceset ruh verildi. Ve ilim nurunu sald zerimize,,," (te bizim yoktan yaratlmamz, bize verilenler hep ilhrahmetin eseridir...) 131 -"steimizi zahmetsiz ihsan ettin/ Biz azmz oynatmadan (senden istemeden ve konumadan) sen bizim maksadmz anladn ve bize iyilikte bulundu. 132 Rahmetinin Bykl Eb Hreyre (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdu: Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden iittim, yle Duyuruyordu: -"Allh Tei hazretleri, rahmetini yz cz kld. (Bu yz czden) doksan dokuzunu yannda alkoydu. Tek bir czn de yeryzne indirdi. Yer yzne indirilen bu bir czden btn mahlkat birbirine rahmet ediyor ve acyorlar. Hatta hayvan yavrusuna st emzirirken, ona zarar verir endiesiyle ayan kaldrr..." Mkemmel imam (Hads ilmini en iyi bilen lmam- Nevev hazretleri 133 bu hadis-i erifin erhinde buyurdular: Bu hadis-i erif, Mslmanlar iin mjde ve midin kemline dellet eden (hadis-i eriflerdendir.... Zira bu dnyada (ilk mahlkattan son mahlkata kadar btn varlklar iin olan) zahir ve btn btn nimetler Allh Tel hazretlerinin yeryzne indirdii o tek rahmetten hsl olmaktadr. hiret yurdunda Mslmanlar iin tecelli edecek olan yz rahmet hakknda ne dnrsn? (lh rahmetin genilik ve bykln var artk
129 130

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/284. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/284. Mesnev- Manev - erif Defter. 6, s. 78

131 132 133

, Mesnev- erif: Defter. 2, s. 25, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/285. Musannif hazretlerinin "Ekmel mam" diye vd kiinin adn vermediler. Sadece onu vdler. Musannif hazretlerinin vd bu kii, imam Nevev (r.h.) hazretleridir. nk mam Nevev hazretleri. Sahih-i Mslim erhinde bu hadis-i erifin erhinde yle buyurmaktadrlar: -"Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin, Allh Tel hazretleri, rahmeti yz cz kld hadis-i erifi sonuna kadar bu hadis-i erifler, Mslmanlar iin rec ve mjde hadislerindendir."

sen dn!) 134 Allah'n Rahmetine Gzel Bir Temsl mer bin el-Hattab (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: -"Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine esirler getirildi. Esirlerin iinde bulunan bir kadn memesinden st sap ocua iiriyordu. Kadn esirlerin iinde bir sabi grd. Onu kucana ald. Smsk sarld. Ve onu emzirmeye balad. (Kadnn ocuklarna olan dknl ve acma duygusu zerine) Efendimiz (s.a.v.) hazretleri bize; -"Bu kadn gryor musunuz? Bu kadn ocuunu atee atar m?" diye sordu. Biz: -"Hayr! O ocuunu atee atmaya kaadirdir ama asla ocuunu kendi eliyle atee atmaz!" dedi. Bunun zerine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri; -"Allh Tel hazretleri, kullarna bu kadnn ocuuna olan rahmet ve efkatinden daha rahmdir ve daha ok acmaktadr!" buyurdu. 135 Allah'n Ltf Mesnev'de buyuruldu: Ate, Allh Tel hazretlerinin kahrndan bir zerredir. Ktleri tehdit eder ve korkutur. Allh Tel hazretlerinin kahrnn atei, bu kadar stn ise de; Onun ltf- kereminin serinlii daha ileride ve daha stndr. 136 Allah'n Rahmetinin Bykl Mesnevfde buyuruldu: Allh Tel hazretlerinin rahmeti yle byk bir rahmettir ki. Bykl tasavvur edilemez. Ancak eserleri grlr. 137 Besmelenin Bin Mans eyh'l-Ekber (Muhyiddin-i Arab k.s. hazretleri) "Ftht-i Mekkiyye" isimli kitabnda buyurdular: -"Rahmet yeti olarak Kur'n- kerim'de u yet-i kerimeyi grdk; o da; "Rahman ve rahm olan Allah'n ad ile..." yet-i kerimesidir. Besmele tam bin many tazammun etmektedir. Her bir man ancak etraflca dnmekle hsl olur. -"Rahman ve rahm olan Allah'n ad ile..." yet-i kerimesinin tazammun ettii mannn husul elbette lazmdr. Bu manlarn her birinin husul iin bir sene gerekir. Bu bin mannn tam olarak anlalmas iin ise bu mmetin zerine tam bin senenin gemesi lazmdr...138 Muhyiddn-i Arabf nin (k.s.) Duas -"Ey Allah'm! Alnlar terledii, inlemeler oald ve bizim zerimize sevgililer alad ve tabipler bizden mitlerini kestii zaman; bize rahmet et! Allah'm! Toprak biz! rtt, ahbap ve dostlar bizi terk ettii, nimetler bizden ayrld ve nesm (ho rzgar) kesildii zaman bize rahmet et! Allah'm! smimiz unutulduu, cismimiz rd, kabrimiz kaybolduu ve zikrimiz (bahsimiz) kapand (ve hibir kimsenin artk bizden sz etmedii v tamamen unutulduumuz) zaman, bize rahmet et! Allah'm! Srlar akland, gizlilikler (ve kalpte olanlar) ortaya karld, amel defterleri yayld, teraziler ortaya konulduu zaman bize rahmet et! Allah'm! Ey Hayy- Kayym ve y Rahman y Rahm! Senin rahmetinle Senden yardm diliyoruz!" (3/14) Bu mezkr eyh Muhyiddin-i Ekber (k.s.) hazretlerinin
134

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/285.-286.

135 136 137

Sahih-i Buhr: 5653, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/286-287. Mesnev- erif. Defter: 4, s. 143. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/287. Mesnev- erif. Defter: 3. s 139. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/287. 138 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/287-288.

mnctdr. Ve mrme and olsun ki bu mnct, gerekten erif bir mnct ve latf nidadr... 139 Gece ve Gndz "Halbuki, gecede, gndzde barnan ne varsa O'nun..." 140 Sebeb-i Nzul Rivayet olundu: Mekke kfirleri, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine geldi. -"Ya Reslallh (s.a.v.)! Biz iyi biliyoruz ki, seni bizi davet ettiin eye sevk eden ey, senin fakirliin ve hacet sahibi olmandr... Biz senin iin (Arap) kabilelerinden ok mal toplarz. Bylece sen bizim en zengin adammz olursun ve bylece sen zerinde bulunmu olduun davetten dnersin!" dediler. Mekke mriklerinin bu konumalar zerine Allh Tel hazretleri (onlara gereken cevb vermek iin) bu yet-i kerimeyi indirdi ve: Halbuki, gecede, gndzde barnan ne varsa O'nun ve iiten-bilen ancak O." Buyurdu. Mans: Gece ve gndzde istikrar eden gece ve gndzn ierdii btn varlklar, Allh Tel hazretlerine mahsustur. Eer Allh Tel hazretleri, Resul (s.a.v.) hazretlerinin insanlarn en zengini olmasn murad etseydi, elbette gece ve gndz onun zerine ve meknna mal yadrrd. Ey'nn iki zamana (gece ve gndze) nispet edilmesi, ey'nn gece ve gndzde iskn edilmesinden dolay byle bir tabir kullanld... "Ve o iitendir." itmede mbalaa sahibidir. Her iitilen eyi hakkyla iitir. Allh Tel hazretleri, her malmu (btn eyay) hakkyla bilir. Sz ve fiillerden hibir ey ona gizli kalmaz.
141

Gece ve Gndz Haber'de varit oldu: Allh Tel hazretleri, biri karanlk ve dieri de aydnlk iki cevher (temel madde) yaratt. Aydn olandan her trl nuru (ve ) kartt. Gndz onun nurundan yaratt. Dier kalan klarndan ise, atei (ve cehennemi) yaratt. Karanlk maddeden ise btn karanlklar karp ayrd. Geceyi o karanlktan yaratt. Karanln dier kalanlarndan ise cenneti yaratt. Onun iin gece, cennettendir; gndz ise ateten (cehennemden) dir..." 142 Geceler nsiyet Vaktidir Bundan dolay, geceleri nsiyet kurmak (sohbet ve muhabbet etmek) daha oktur... Geceler, sevenlerin nsiyet vaktidir. Mahbublarn (sevgililerin) gzlerinin aydnl ndr. yet-i kerime, gecede, gndzde, buyurarak) gecenin gndz zerine 'takdm edilmesi; muhakkak ki gecenin Mevl Tel hazretlerine hizmet etme vakti ve gndzn de mahlkata hizmet etme n olmasndan dolaydr.... (Bundan dolay gece gndzden daha erefli ve daha stn olduundan takdm olundu...) Peygamberlerin miralar hep geceleyin oldu. Kadir gecesi gecelerin iindedir... Bin geceden daha hayrl olan kadir gecesi gecededir; gndzlerin iinde deildir... Bunun mislleri oktur. Evliyann bazlar, -"Gece geldii zaman, byk mahlkat geldi..." derlerdi. 143 Gecenin Esrar Bu meclisleri toplayan fakir (Allah'n rahmetine muhta smail Hakk Bursev) der ki: Amma... 1- Gecenin esrarndan, 2- Gece de yaplan mnctn halveti (tad),
139 140

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/288-289. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/289.

141
142

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/289. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/290. 143 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/290.

3- Halvetin zevki, 4- Ve vahdet (yalnz kalmann gzellii ve zevkinden) mahcup ve mahrum olan kimselere ise; gndzler daha mahbub ve daha sevimli ve daha hotur. (Onlar gndz severler) mesel "ulem-i rsum" maneviyttan mahrum olan zahir limler gibi... Nahiv limi olan "S'leb" (r.h.)'a bakmyor musun? S'leb (r.h.) yle derdi: -"Keke hi gece olmasa da ashabm (talebelerim) hi benden ayrlmasalar da (srekli ders okutsam)" derdi. Bu szler onun, talebelerine olan lfetinin hrsndan gelmektedir. Zira "muallim"lerin hibiri, hl ve makam bakmndan "mctehid"lerden daha yksek deildir. Grmyor musun? (Tarih kitaplarnda hayatn okumuyormusun?) Bizim imammz "mm- Azam" (k.s.) hazretleri, gndzleri ders okutur ve geceleri de ihya ederdi...144 Hafzn Hazinelerinin Kayna Hafz (k.s.) buyurdular: -"Allh Tel hazretlerinin Hafza vermi olduu Btn saadet hazineleri (ilim, marifet, fesahat ve belt)... Hepsi gece dualarnn, Seher vaktinde virdler, zikirler ve evrd- eriflerin bereketiyledir..." 145 Bu zikredilen takrirlerden; gecenin gndz zerine daha faziletli olduu anlald... 146 Gece ve Gndz Melekleri Bil ki her ey, Allh Tel hazretlerinin, yaratt mahlukttr. Gece ve gndzn her biri iin kendisine mvekkel olan bir melek vardr. Haberde Selmn- Faris (r.a) hazretlerinden vrid oldu. Buyurdular: Geceye vekil olan bir melek vardr. Ona "erhl" denir. Gecenin vakti geldii zaman, o melek siyah cevher (siyah bir top) tutar ve onu bat tarafna sevk eder (dellet eder). Gne ona bakt zaman, gz ap krplacak bir sratle batmas vacip olur. Gne ta ki bir daha o cevheri grnceye kadar batmamakla emir olunmutur. Gne batt zaman, gece gelir. Melein iki kanatlan altnda zulmet (karanlk) yaylr. Dier bir melek gelinceye kadar o cevher askda kalr. (Gelen dier melee) "Herhl" denilir. O da beyaz bir cevher ile gelir. Onu gnein doaca tarafa asar. Gne onu grd zaman; hemen gz ap krpmcaya kadar bir zaman iinde doar. Zira gne, beyaz cevheri grnceye kadar domamakla emir olunmutu. Gne doduu zaman, gndz gelir. Melein iki kanatlan altnda nur yaylr. Gndzn aydnl iin mvekkel (vazifeli) bir melek vardr. Gecenin karanl iin de mvekkel (vazifeli) bir melek vardr. Gnein bat ve domas annda..." 147 Haberde varit olduu gibi... 148 Mminlerin Velisi Allh Tel Hazretleridir Yce Meali: "Y..." de; "O gklerin, yerin yaratan Allah'tan bakasn m vel ittihaz edeceim? Halbuki, O besliyor da, kendisi beslenmekten mnezzeh bulunuyor". Ve "ben, cidden ehl-i islm'n birincisi olmakla emir olundum" ve "sakn mriklerden olma!" buyuruldu.14 "Ben 'de, "rabbime isyan edecek olursam, cidden byk bir gnn azabndan korkarm.15 Kim, kendisinden o gn azap bertaraf edilirse, ite onu rahmetiyle balamtr. Ve ite ayan beyan kurtulu odur. Eer Allah sana bir keder dokundurursa, onu O'ndan baka aacak yoktur. Ve eer sana bir hayr dokundurursa, yine O her eye kadirdir.17 Kullarnn stnde kahir O, hakm O, habr O. 149 Tefsr-i erifi: "De;" Habibim Ahmed! Resulm ya Muhammed (s.a.v.)! Mekke kfirlerine de... Bu yet-i kerime, mrikler, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini irke ve babalarnn dinlerine davet ettikleri zaman
144

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/291.

145

Divn- Hafz- irz, s. 103, Bu beyt. Hafz (k.s.) hazretlerinin, tasavvuf ehli. vird, zikir ve seher vakitlerini ibdetle geiren bid bir kii olduuna da delildir. Bundan dolay tasavvuf limleri, Hafz irz (k.s.) hazretlerinin btn beyitlerine tasavvuf manalar vermilerdir. 146 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/291.
147
148

Ed-Drr'l-Mensr: c. 3, s. 327, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/292. 149 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/293.

nazil oldu. 150 Allah'tan Gayri Dost Edinmek "Allah'tan bakasn m vel ittihaz edeceim?" Mstakil veya irkyoluyla Allah'tan baka ma'bd mu edineyim? Halbuki Allh Tel hazretleri, ezelde beni habib edindi. Efendimiz {s.a.v.) hazretleri buyurduklar gibi; -"Eer ben Allah'tan gayri bir "Halil" edinmi olsaydm; elbette Eb Bekri halil edinirdim. Lakin Allh Tel hazretleri sizin sahibinizi (arkadanz-peygamberinizi) halil edindi." 151 (3/15) Yani ben edinmiyorum, demektir. Burada inkr edilen (kabul edilmeyen) Allh Tel'dan gayriyi veli edinmektir. Yoksa dost edinmek (inkr edilen ey) deildir. inkrn zerinde cereyan eden ey olduu iin mefi takdim olundu. 152 Rzklar Veren Allah'tr "0 gklerin, yerin yaratandr." "Fatr": Onlar yoktan icd edendir. 153 Daha nce geen herhangi bir misl (ve rnek) olmadan gkleri ve yeri yoktan yaratandr. Bu kavi-/erif, ism-i Celf'den bedeidir. Halbuki Allh Tel hazretleri, "Besliyor da, kendisi beslenmekten mnezzeh bulunuyor". Allh Tel hazretleri, mahlkat rzklandrr; kendisi rzklanmaktan mnezzehtir. Burada hseten yemek yedirmenin yani beslemenin zikredilmesi, mahlkatm beslenmeye olan iddetli ihtiyacndan dolaydr. 154 slm Olmakla Emir Olunmak "Ve ben, cidden ehl-i slm'n birincisi olmakla emir olundum, de." Yzn ihls ile Allh Tel hazretlerine dndrmeyi ve ona ynelmekle emir olundum. nk Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, slm'da mmetinin imamdr. "Ve sakn mriklerden olma!" Yani din ilerinden herhangi bir ite, bana asla mriklerden olma denildi. Mans: Ben Mslman olmakla emir olundum ve irkten nehiy olundum (alkonuldum). 155 slm'n Hakikati islm'n hakikati vucci hapsinden kurtulmaktr. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden baka hibir kimse bundan kurtulamaz. Bunun iindir ki, kyamet gnnde btn peygamberler; -"Nefsim! Nefsm" (Ya Rabbi! Nefsimi kurtar)" diye dua ederlerken Efendimiz; s.a.v. hazretleri de; -"mmetim! mmetim" (Ya Rabbi! mmetimi kurtar!" diye dua eder... 156 Byk Gnn Azabndan Korkun "Ben de, "Rabbime isyan edecek olursam, korkarm." Allah'n emirlerine ve nehiylerine muhalefet etmekten yani hangi isyan olursa olsun ilemekten korkarm. Cidden byk bir gnn azabndan..." Kyamet gnnn azabndan, demektir. "korkarm" fiilinin mefuldr.
150

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/294. SahrH Mslim; 4381, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/294.

151
152

153

FTIR kelimesi, "fatr" masdanndan ism-i faildir ki, "ftrat" bunun bin-i nev'i veya hsl- masdardr. "gklerin ve yerin yaratcs" olan Allah hem btn ftratlar Vapar yaratr, herri de onlarn tayin edilmi olan devamlar ve birbiri ard sra ke-silmeksizin srmeleri iin muhta olduklar doal ihtiyalarn da baheder, ltfeder. Ve kendisi her ihtiyatan uzaktr. Bu yaratma ve ihsanna kar kullarndan, yarattklarndan hibir fayda maksad gzetmez. Ancak ikinci durumda ebed rahmetine ulamakla onlar gadabndan korumak iin kendine, emirlerine ve h kmlerine teslim olmay ve uymay ister. Elmal Tefsiri ,c 3, s, 1889-1890, 154 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/294-295. 155 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/295. 156 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/295-296.

Bunda onlarn mitlerini krmak ve onlarn byk bir azaba mucip olan s kiiler olduklarna tembih vardr. 157 Azaptan Uzaklaanlara Rahmet "Kim, kendisinden o gn azap bertaraf edilirse..." O byk gnde, kim kendisinden o iddetli azap defedilirse yani kendisine azap edilmezse; o gn," kavl-i erifi, "defedilmek," iin zarftr. "ite onu rahmetiyle balamtr." Onu kurtarm ve ona in'm ve ihsanda bulunmutur. "Ve ite bu," Azabn bertaraf edilmesi, Ayan beyan kurtulutur." Zahir ve gzle grlen bir kurtulutur.... 158 Allah'n Azap Ettiini Kimse Kurtaramaz "Eer Allah sana bir keder dokundurursa." Bu kavl-i erif, akll kiinin Allah'tan baka bir veli edinmesinin caiz olmadna baka bir delildir. "Zarar," bel, hastalk, fakirlik ve benzeri musbetler, demektir. "zarar.." kavl-i erifinin bandaki be (v) harfi ta'diyyet (mteaddilik) iindir. Bu kavl-i erifin Farsa tercmesi: -"Ve eer Allh Tel hazretleri, sana herhangi bir ktlk ulatrp dokundurursa," demektir. "Onu aacak yoktur." Bu zarar amaya kaadir ve onu senden defetmeye gc yeten hibir kimse yoktur. "Ancak O vardr..." Yalnz Allh Tel hazretleri vardr. "Ve eer sana bir hayr dokundurursa," Shhat, (maddi ve manev) herhangi bir nimet ve benzer eyleri sana verirse, "Yine O hey eye kadirdir." Allh Tel hazretleri vermi olduu hayrn muhafazasna ve devamna kaadirdir. Ondan bakas onu kaldrmaya gc yetmez. u kavl-i erifte olduu gibi: -"Ve eer AHah sana bir keder dokunduracak olursa, onu O'ndan baka aacak yoktur ve eer O sana bir hayr murad ederse, o vakit de O'nun fazln reddedecek yoktur; 0, onu kullarndan dilediine nasip eder. 0 yle gafur, yle rahimdir. " 159 Efendimiz (s.a.v.)'den Bir t Ibni Abbs (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdu. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine bir katr hediye edilmiti. O katr Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine Kisr (ran ah) hediye etmiti. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, kldan yaplm bir ip (yular) ile ona bindi. Sonra beni de arkasna oturttu... Uzun zaman benimle gitti. Sonra bana dnd: -"Ey gen!" dedi. Ben: -"Buyur y Reslallah (s.a.v.)!" dedim. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Sen Allah' (n emirlerini ve yasaklarn) muhafaza et; O da seni (btn sknt ve bellardan) muhafaza etsin! Sen Allah' (n dinini) muhafaza et; Onu (n yardmn ve rahmini hemen) nnde grrsn! Varlkta (ve bollukta ibdet, ihlas ve takvan ile) Allah'a tann ki; Allh Tel hazretleri de iddet ve darlkta seni tansn (sana yardm etsin)! Bir ey isteyecein zaman (sadece) Allah'tan iste! Yardm dileyecein zaman Allah'tan yardm dile! Olacak eyler hakknda kalem geti. (Olacaklar yazld...) Eer btn mahlkat (senin iin toplanp), Allh Tel hazretlerinin sana hkmetmedii bir menfaati sana vermek isteseler buna kaadir olamazlar (byle bir eye gleri yetmez...) Yine eer btn insanlar, Allh Tel hazretlerinin yazmam olduu bir zarar sana dokundurmak iin senin aleyhinde alsalar buna da gleri yetmeyecektir. Eer sen, yakn ile (tereddtsz bir imanla) beraber sabr ile amel etmeye g yettirirsen; bunu yap! Eer buna gcn yetmezse sabret! Muhakkak ki, senin kerih grdn (sevmediin ve holanmadn) eylere sabretmede ok hayrlar vardr! yi bil ki ilh nusret (yardm) sabrla beraberdir.
157 158

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/296. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/296-297.

159

Yunus 10/107, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/297-298.

Muhakkak ki belnn almas (giderilmesi) skntyla beraberdir. Muhakkak ki kolaylk zorlukla beraberdir!." 160 Fail-i Hakik Allah'tr Sual: Eer sen desen ki: "Bazen bir kiinin arkadann zerinde skntlardan bir sknty amas (defetmesi) tasavvur olunur. (Buna ne diyeceksin)? Cevp: Derim ki, zararlar aan (ve kullarn zerinde defeden) hakikatte Allh Tel hazretleridir. Allh Tel hazretleri bunu ya sebeplerin vastas ile yapar, ya da gayri bir ekilde yapar... 161 . Meakkat ve Rahatlk Allah'tandr Hafz (k.s.) buyurdular: -"Ey hakm (hikmet sahibi akll kii)! Senin nne meakkat ve zorluk gelse... Veya rahatlk ve mutluluk gelse, Btn bunlar Allah'tan gayriye nispet etme... nk bunlar (meakkat ve rahat) veren Allh Tel hazretleridir..." 162 Nusret Allah'tandr Yardm grmek ve yardm dilemek de byledir. Yardm dilemek de hakikatte Allh Tel hazretlerindendir. Peygamberler ve evliyadan yardm dilemek ise hacetin kazas (yerine getirilmesi) iin onlardan efaat dilemek manasnda (mecz)dir... Muvahhid (Allah'n varlna ve birliine iman etmi kii) vucdda (bir eyin var olmasnda) Allh Tel hazretlerinden baka bir messirin olduuna asla itikad etmez.! 163 Allah Kahhar ve Habirdir "O kahirdir." O kaadirdir. Hibir ey onu istil ederek onu aciz brakmaz. "Kullarnn stnde; O, hakimdir." Yani emrettii ve yapt btn ilerde hikmet sahibidir. Allh Tel kullarnn btn gizli ilerinden haberdrdr. Allh Tel hazretlerinin kahr ve annn ycelii ulv hislerledir. Ondan "istire-1 temsiliyye"yoluyla fevldyyet (stnlk) ile tabir olundu. 164 Allah'n Kudret ve lmi "O kullarnn stnde kahirdir." Kavl-i erifi, Allh Tel hazretlerinin kudretinin kemlinden ibarettir. (3/16) Nasl ki, "Hakm O, habr 0.." kavl-i erifi de, Allh Tel hazretlerinin ilminin kemlini ifde ve tabir ettii gibi.... 165 Her ey Zddyla Kahr Olur Molla Fenri (r.h.) hazretleri, tefsirinde buyurdular: Fevkyyet (stnde olmak) kudret cihetindedir. Yoksa yksek mekn cihetinde deildir. Zira Allh Tel hazretlerinin sn bundan ycedir yani Allah mekndan mnezzehtir. Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, ister var olsun ve isterse yok olsun btn mmkinta kahir ve kaadirdir. Zira Allh Tel hazretleri, bunlarn her birini zddyla kahreder. Allh Tel hazretleri ma'dm (yok olan eyleri) icd (var etmekle) kahreder. Mevcudat ise yok etmek ve ifsd etmekle kahreder. 166 Te'vilt-i Necmiyye'den ... Te'vilt-i Necmiyye'de buyuruldu:
160

Msnedi ahmed 2666, ok az deiik lafzlarla smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/298-299. 161 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/299.
162

Divn- Hfz- irz, s. 95, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/299-300. 163 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/300. 164 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/300. 165 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/300. 166 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/300-301.

Allh Tel hazretlerinin kahr btn kullarna ummdir. Kfirlerin kahr olunmalar, kalblerinin lm ve nefislerinin hayatyladr. Zira yaratln balangcnda ruhlar zerine serpilen nur onlara dokunmad... Onlar da bylece tabiat zulmetinde ardlar. Sapttlar. Ve bylece eriat nuruna hidyet bulamadlar. Mminlerin nefislerinin kahr ise eriat nuruyladr. Allh Tel hazretleri Mminlerin Allah'a taat ve ibdetle kyam olmalaryla, Allah mminleri tabiat zulmetinden kartt. Muhibbnn kalblerinin kahr ise, itiyak (ak ve cezbe) parltlanyladr. Muhibbn, mahedenin ltfuyla onunla nsiyet kurar. Sddklarn ruhlarnn kahr ise, Cellinin sfatlarnn tecellilerinin kamlaryladir. Ve zetle, grdn her ey, Onun izzetinin alemlerinin altnda kahr olunmu ve Allah'n samadniyetinin meydannda elbette zelil olmutur. Kula den vazife, Mevl'sn tanmak ve onun ibadetiyle megul olmaktr. Mevl'mz ise, her eyi yaratan, her eyi icd eden ve her eyi kahreden Allh Tel hazretleridir.... 167 Hikye (Hak dine giren rahip) eyh Abdulvhid bin Zeyd (k.s.) 168 hazretlerinden hikye olundu. Buyurdular: Bir gemide yolculuk yapyordum. Gemi bizi bir adaya srkledi. Orada puta tapmakta olan bir adam grdm. Ona; -"Ey adam! Sen kime tapyorsun?" dedik. O gzyle putu im ve iaret etti. Biz ona; -"Senin mabudun bu mu? Bu bizim yanmzda yapma bir eydir. Bunun benzerlerini yapanlar var! Yapma bir ey ma'bd olamaz!" dedik. 0; -"Peki siz kime tapyorsunuz?" diye sordu. Biz: -"Biz, ar semda, bat (gc ve kuvvetinin tezahr) yeryznde, diriler ve ller hakknda kazas (ve hkm) geerli olan; isimleri mukaddes, azamet ve kibriysi yce olan zta (Allah Tel hazretlerine) tapyoruz!" dedik. 0 yine sordu: -"Bunu size kim bildirdi?"
167

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/301.

168

eyh Abdlhvhid bin Zeyd (k.s.) hazretleri. Tebe-i tabinden olup, Basra'da D umu kesin olarak bilinmemektedirDo. 'dirBasr-r elBe nyesi EbK. rtam ya Abdlvhid bin Zeyd hazretleri, Tabin devrinde mehur hads ve fkh limleri olan, Eb shk, A'me, Hasan- Basr, sm'l-Ahval, Salih bin Han, Amr bin Meymn, Eb shak eybn gibi limlerden ders ald. Hads ve fkh renerek bu limlerde sz sahibi oldu. Tebe-i tabin devrinde Basra'da yetien mehur hads ve fkh limlerinin ileri gelenleri arasnda yer ald. Zamann ilim renmekle ve ibdet yapmakla geirdi. Senelerce sabah namazn yats namaz abdestiyle klp, geceleri uyumamttr. Duas ok makbuld. Hads ilminde sika, salam gvenilir bir rvi olup rivayetleri "Ktb-i Sitte'de" yer alr. rendiklerini nsanlara retmeye alrd. Cuma namazndan sonra evinin evresi hads ve fkh renmek isteyen talebelerle dolard. Bkp, yorulmadan saatlerce ders verir ve onlarn yetimelerini isterdi. Bir dakikasnn boa gemesini istemez, ya renir yahut da retirdi. Derslerine sdece namaz vakitlerinde ara verdiini talebeleri anlatmlardr. Abdlvhid bin Zeyd, dnyya deer vermemesi, devaml ibdet ve ilimle megul olmas, herkese iyilik etmesi ile dikkati ekerdi. nsanlar onu sever ve hrmet ederdi. Yaay ve hikmetli szleriyle pek ok kimsenin doru yola girmesini salam, herkese rnek olmutur. Abdlvhid bin Zeyd hazretleri yaad ibret verici hadselerden bzlarn, insanlara nashat ve ders olmas bakmndan nakletmitir. yle anlatmtr: Bir rahibin odasnn yanna yaklap, ey rahip diye ardm. Fakat cevap vermedi. nc defa armda ban uzatp: "Ey kii ben rahip deilim. Rahip, Allah Teldan korkan, O'na sayg gsteren, belsna sabredip, kazasna raz olan, nmetlerine kredip onun iin tevazu gsteren, izzet karsnda zilleti kabul eden, kudretine teslim olup, heybet ve azameti karsnda eilen. hesap ve azabn dnen, gndzn oru, gecesini ibdetle geiren, Cehennem'i hatrladka uykusu kaan kimseye denir. Ben ise saldrgan bir kpeim. nsanlara zararm dokunmasn diye kendimi buraya habsettim." dedi. Bu szleri zerine yle sordum: "Allah Tely bildikten sonra insanlar Allah Teldan uzaklatran ey nedir?" "Kardeim! nsanlar Allah Teldan ancak dny mal ve sevgisi uzaklatrr. nk dny isyan ve gnah yeridir. Akl banda olan dnyy kalbinden karp, gnahlarna tvbe ederek kendisini Allah Telya yaklatracak eye ynlendirir." diyerek daha nce kendisinin mn ettiini syledi. Yine yle anlatmtr: Hacca gitmitim. Yanmda bir gen durmadan Peygamber efendimize salt selm getiriyordu. Bz yerlerde okunmas daha uygun dualar olduu halde, gen her yerde du yerine salevt okuyordu. Dikkatimi ekti ve kendisine sordum. Gen yle dedi: Babam ile birlikte hacca gitmitik. Yolda uyudum. "Kalk baban ld." dediler. Kalktm gerekten babam lmt. Ayn zamanda yz de kararmt. lm ve ayrca yznn kararmas beni daha da zd. Bu znt ile tekrar uykuya daldm. Bu srada ryamda siyah yzl drt kii ellerinde demir kamlar olduu halde, babama yaklatlar. Tam vuracaklar zaman nur yzl bir zatn geldiini, onlara dnerek; "Vurmayn!" dediini, eli ile de babamn yzn svazlayarak nrlandrdn, sonunda bana; "Artk uyan, baban nrlanmtr." diye sylediini grdm. "Sen kimsin?' diye sorduumda, "Ben Peygamberim, bana salevt getirdii iin ona efaat ettim.' dedi. Uyandm, sylendiigibiydi. Bu sebeple ben de salevt- erfeyi devaml okuyorum. Yine buyurdular: Bir defasnda Beyt-i Mukaddese gitmek zere yola ktm. Fakat yolu ardm. Nereden gideceimi bir trl bilemedim. Bu akn halde karma bir kadn kt. Bana yaklat; "Ey garib kimse, yolunu mu ardn?" diye sordu. Sonra: "Allah Tely tanyan kimse nasl garib olur? Onu seven nasl yolunu arr?'" dedi. Sonra da bana elindeki denei uzatp; "Bu asann ucundan tut, nmden yr." dedi. Asann ucundan tutup nnde yrmeye baladm. Yedi adm kadar yrdm ve kendimi Mescid-i Aks'da buldum. Gzlerimi outurarak kendi kendime; "Herhalde yanl gryorum, nasl olur?" dedim. Bunun zerine bana yol gsteren kadn; "Ey kiil Senin yryn zhidlerin, benimki de ariflerin yrydr! Zhid yryerek. arif ise uarak gider. Yryerek giden uarak gidene nasl ulaabilir?" dedi ve gzden kayboldu. Onu bir daha hi grmedim. eyh Abdlvhid bin Zeyd (k.s.) hazretleri, . 793 (H. 177) veya 802 (H. 186)'de, bir rivayete gre de 805 (H. 189) senesinde vefat etmitir. Daha geni bilgi iin baknz: Evliyalar Ansiklopedisi

-"Allah Tel hazretleri, bize kerm bir resul gnderdi. 0 bunlar bize bildirdil" dedik. O yine sordu: -"Peygamber sizin aranzda ne yapt?" diye sordu. Biz: -"Resul (s.a.v.) hazretleri, risleti (peygamberlii) ed edince, Melik (Allah Tel hazretleri), onu kabzetti. Ona katnda olan eyleri seti..." Sordu: -"Yannzda herhangi bir almet terk etti mi?" Biz: -"Evet! dedik... Yanmza Melik'in Kitabn brakt!" O: -"Melik'in kitabn bana gsterin! Meliklerin kitab ok gzel kitap olmaldr!" dedi. Ona Mushf- erifi (Kur'n-i kerimi) gsterdik! O: -"Ben bunu anlamyorum (Kur'n- kerim okuyup anlayamyorum)" dedi Bunun zerine biz ona Kur'n- Kerim'den bir sre okuduk! Biz okuduka o alamaya balad. T sre bitinceye kadar hep alad. Sonra: -"Bu kelmn sahibine yakan asla isyan etmemektir!" dedi. Sonra Mslman oldu. Gzel bir islmiyet yaad. Sonra birka gn iinde bu gzel hali zere vefat etti. Sabah ve akam Melik'l-Mtel hazretlerine hamd- senalar olsunl Ma'bd ve maksut O'dur. Mevcut olan btn iler O'na dndrlr! 169 Mriklerin ahit stemeleri De ki: "Hangi ey ahadete en byktr?" De ki: "Allah ahit benimle sizin aranzda. Ve bana bu Kuran vahyolundu ki sizi ve her kime ererse onu, bununla inzar edeyim. Y siz Allah ile beraber dier ilhlar olduuna gerekten ahadet mi ediyorsunuz?" De ki: "Ben ahadet etmem." De ki: "Hakikat ancak u; 0 bir tek ilh ve phesiz ki ben sizin eriklerinizden tamamen beriyim."19 Kendilerine kitap verdiimiz mmetlerin ulems, o peygamberi kendi oullarn bilir gibi bilirler. Kendilerine yazk edenlerdir ki, ancak mn getirmezler.20 Allah'a iftira ederek yalan uyduran veya onun yetlerine yalan diyen kimseden daha zlim kim olabilir!? phe yok ki, zlimler felah bulmazlar.21 Hele, hepsini mahere toplayacamz, sonra o irk koanlara diyeceimiz gn; "Hani nerede o sizin zu'm etmekte olduunuz erikleriniz?"22 Sonra, baka fitnelik edemeyecekler; sde yle diyecekler: "Rabbmiz Allah'a yemin ederiz, vallahi bizler mrik deildik."23 Bak, vicdanlarna kar nasl yalan sylediler. Kayboluverdi de kendilerinden o uydurduklar mabutlar. 170 Tefsr-i erifi: yktr?" 171 Sebeb-i Nzul "De ki: "Hangi ey ahadete en bYce Meali: Rivayet olundu: Kureyliler Efendimiz s.a.v. hazretlerine, -"Ey Muhammed! Biz gerekten seni Yahudi ve Hristiyanlara sorduk; onlar, kendilerinin yannda (bulunan semav kitaplarda) senin herhangi bir zikrin ve sfatnn bulunmadna inanyorlar? Senin Allah'n Resul olduuna ahitlik edeni bize gster? Onlar (Yahud ve Hristiyanlar) seni inkr ediyorlar!" te bu soru zerine bu yet-i kerime nazil oldu 172. Bu yet-i kerimeyle Allh Tel hazretleri Habib-i Edbi (s.a.v.) hazretlerine. Onlara; -"ahadet cihetinde hangi ey daha byktr?" diye sormasn emretti. 173 En Byk ahit Allah'tr Allah en byk ahittir. Allh Tel hazretlerinin ahadeti, mahlkatn ahitliinden daha byktr. nk mahlkatn ahitlii ve ilimleri btn eyann hepsinin hakikat ve mhiyetlerini ihata edip (kapsayamaz)... Noksan sfatlardan mnezzeh olan hak subhneh ve Tel hazretleri ise ilmi. eyann hepsinin hakikatini ihata eder.
169 170

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/301-304. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/304-305. 171 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/305.
172
173

Eb Sud Tefsiri c. 3. s. 118. BaaV Tefsiri c. 2, s. 89. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/305-306.

Allh Tel hazretleri, Resul (s.a.v.) hazretlerine hemen cevp vermesini emretti ki, cevabnn tayini iln etmek ve onlarn bundan baka cevap vermeye kudretlerinin olmadn beyan etmek iindir. "ahit..." O ahittir... "Benimle sizin aranzda.." Benim sdk (ve doruluuma)... "Ve bana vahyolundu," Allh Tel hazretleri tarafndan... "Bu Kuran," Benim risletimin shhatine ahittir... "Bununla sizi inzar edeyim." Ey Kur'n- kerimin nzul vaktinde Mevcut olanlar! Kur'n- kerimin iinde bulunan vad (korkutma)larla sizi korkutaym ner kime ererse," Muhatabiar zamirinin zerine atftr Yani Kur'n- kerim kendisine ulat kimse, demektir. Yani kyamet gnne kadar, Kur'n- kerimin kendisine ulat btn cin ve insanlar.. Muhammed bin Ka'b el-Kurtub (r.h.) buyurdular: Kur'n- kerim kendisine tebli edilen (ve ulaan) kimse; sanki Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerini grm ve Kur'ri- kerimi ondan iitmi gibidir! "Gerekten ahadet mi ediyorsunuz?" Onlarn mrikler olduklarn kendilerine ikrar etmeye zorlamaktr. Zira onlarn bunu inkr etmeye yollar yoktur. nk onlar bununla mehur olmulardr. Buradaki istifham inkr ve azarlamak iindir Mans Faris olarak, "sizler ahitlik ediyor musunuz?" demektir. (3/17) "Allah le beraber dier ilhlar olduuna gerekten, De ki:" Onlara... "Ben ahadet etmem." Buna ahitlik etmem; her ne kadar siz buna ahitlik etseniz bile; zira o btldr. Ondan yz evir ve: De ki: Hakikat ancak u; O bir tek ilh..." Emri tekrar/ ve te 'Md iindir Yani belki (muhakkak ki) ben, Allh Tel hazretlerinden baka ilh yoktur; ancak O, vardr. Yani ulhiyeti mnferittir. "Ve phesiz ki ben sizin eriklerinizden tamamen beriyim." Sizin tapmakta olduunuz putlardan... 174 Kitab Ehlinin Efendimiz (s.a.v.)' Tanmas "Kendilerine kitap verdiimiz kimseler..." Daha nce geen, onlar (mriklerin); "Bz seni Yahud ve Hristiyanlardan sorduk!" szlerine bir cevaptr. sm-i Mevsl o kimselerden murad,, Yahud ve Hristiyanlardr. "Kitab"dan murad ise, kitap cinsidir. Tevrat ve incil'i iine almaktadr. "Onu bilirler." Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerini ve kendi kitaplarnda onun hilye, vasf ve sfatlarn bilirler. "Kendi oullarn bilir gibi..." Kendilerince muayyen olan btn tatllkla tanrlar. Rivayet olundu: Efendimiz (s.a.v.) geldiklerinde, Hazret-i hazretlerine; -"Allh Tel hazretleri, yet-i kerimeyi indirdi; hazretleri, Medine-i Mnevvere'ye mer (r.a.), Abdullah bin Selm (r.a.) peygamberi (s.a.v.) hazretlerine bu -"Kendilerine kitap verdiimiz mmetlerin ulems, o peygamberi kend oullarn bilir gibi bilirler. Kendilerine yazk edenlerdir ki, ancak imn getirmezler." 175 (Burada sz edilen tanma ile) siz Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini nasl tanyordunuz?" diye sordu. Abdullah bin Selm (r.a.); -"Ey mer! Ben Onu (Efendimiz s.a.v. hazretlerini) sizin aranzda grdmde; onu hemen tandm; olumu tanr gibi... Muhakkak ki ben Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerini, kendi olumdan daha iyi tanrm. Zira ben kadnlarn ne yaptklarn (gizlice nasl bir halt ilediklerini) bilemem! Ben Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin hak peygamber olduunu ve Allh Tel hazretleri tarafndan gnderildiine ahadet ederim!" dedi. Bunun zerine Hazret-i mer (r.a.) Ona; -"Allah sana muvaffakiyetler versin! Ey bni Selm!" dedi..." 176
174

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/306-307. el- En'm: 6/20.

175 176

Ed-Drr'1-Mensr: c. 1, s. 357. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/307-309.

Hsran ehli "Kendilerine yazk edenler..." ki kitap ehlinden ve mriklerden kendi nefislerini aldatanlar: Allh Tel hazretlerinin insanlar zerinde yaratm olduu ftrat zayi etmekle; (kendi kendilerini) zarara urattlar ve kendilerine yazk ettiler. (Nefislerini hsrana uratanlar), iman gerektiren beyyinelerden (delil ve hccetlerden) yz evirdiler. Bu mbted'dr. Devam'/ da onun haberidir. "Onlar asla imn getirmezler." nk onlarn kalbleri zeri mhrldr. Fe harfi sebebiyet iindir. Onlarn, iman etmeye sebep olan; 1- Asl ftrat 2- Ve akl-i selmi zayi ettiklerine dellet eder. 177 Herkesin Cennet ve Cehennemde Bir Menzili Vardr mam Baav (r.h.) buyurdular: -"Bu (hsran ve byk zarar undandr), muhakkak ki Allh Tel hazretleri, her dem olu (insan) iin, cennette bir menzl ve cehennemden bir meznil kld. Kyamet gn olduu zaman, mminlerden ate ehli (cehennemlik olanlar) iin cennette mertebeler yaratt. Cehennem ehli olanlar iin, cennette menziller yaratt ..." 178 Allah'a ftira Eden Zlim "Allah'a iftira ederek yalan uyduran kimseden daha zlim kim olabilir!?" Onlar, her iki kitabda (Tevrat ve ncil'de) bulunan Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin sfat ve hilyesinin aksine szlerle Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini vasfetmeleri, Allh Tel hazretlerine byk bir iftiradr. Yine onlarn, "Melekler kzlardr," ve "Onlar (putlar) Allah katnda bizim efaatilerimizi" demeleri, ve bunlara benzer szlerle Allah'a iftira ettiler. Yani bunlardan daha zalim kimse yoktur, demektir 179. yetleri Tekzb Edenler "Veya onun yetlerini yalanlayan..." Sanki bunlar, 1- Kur'n- kerimi yalanladlar. 2- Mucizeleri inkr ettiler. 3- Ona sihir (by) adn verdiler. 4- Tevrat' tahrif ettiler. 5- Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin na't-i erifini (vasflarn) deitirdiler. te btn bunlar, Allh Tel hazretlerinin yetlerini yalanlamaktr. tn am suresi, V "Veya" kelimesi btn bunlarn hepsinin iftira olduunu iln etmek iindir. Zaten yalanlamak tek bana bile zulmde ifratn son derecesine ulamaktadr. Bunlarn ikisinin arasn toplad zaman ise byk bir zulm olur? Onlar, Allh Tel hazretlerinin nefyettiini ispat ettiler ve Allah'n ispat ettiini de nefyetmi oldular... (te bu byk bir iftiradr...) 180 Zlimlere Kurtulu Yoktur "phe yok ki," Yani an...
177

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/309.

178 179

Baav Tefsiri: c. 2. s.74, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/309-310. Evliya olmad halde evliyalk taslayan ve mrid-i kmil olmad halde ird makamna oturan, dedelerinin ve atalarnn salih kullar olduunu ileri srerek, kendisininde Allah'n sevgili kulu ve eyh olduunu leri sren kiiler de Allh Tel hazretlerine iftira edenlerin snfna girerler. Bunlar mteayyihler; "Allah'a iftira ederek yalan uyduran kimseden daha zlim kim olabilir!?" yet-i kerimesinin hkmnn altna girerler. Yazklar olsun sahte eyhlere ve sahte eyhlerin ardnda yryen beyinsizlere... Mtercim. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/310. 180 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/310-311.

"Zlimler felah bulmazlar. Zlimler, ikrah edilen, holanmayan eylerden kurtulamaz ve matluplarna asla nail olamazlar. Zlimlerin hli byle olunca, zulmde ileri giden ve zulmn doruk noktasnda olanlarn halini var sen dnl 181 irk Kotuklarnz Getirin "Hele, hepsini mahere toplayacamz, sonra o irk koanlar diyeceimiz gn;" "Gn" kelimesi, zarfiyet zerine, muahhar bir zamir ile mensuptur. barenin erhinde ve beynnda dar olmas zerine iln olmak zere hazf olundu. Har, insanlar malm bir yere toplamaktr. (Onlar) zamiri hepsine rcidir. "Hepsi" kelimesi ondan hldir. Mans: Biz o 7n insanlarn hepsini har ederiz. Sonra biz hseten rr^nKlere syleriz; btn insanlarn nnde (ve ahitliiyle onlar) azarlamak, kk drmek ve horlamak iin; makl (sz) diresinin ihata etmeyecei korku ve hl ile olan diyeceimizi deriz... 182 Mevkflar "sonra" kelimesiyle atf, mevkiflerde kyamet gnnn makamlarnn arasnda hsl olan (uzun zaman ifde eden) terh iindir. nk kyamet gnnde bir ok mevkf (durma yeri) vardr. 0 mevkflerin her birinde o gnn uzunluunun hasebine gre durulur 183...
181 182

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/311. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/311.

183

Kyamet gnnn tam elli (50) mevkf vardr. smail Hakk Bursev (k.s.) hazretlerinin kaynaklarndan biri oian eyh'l-Ekber Muhyiddin-i Arab (k.s.) hazretlerinin "Ftuhata Mekkiye" isimli kitabnda mevkifler alakal uzunca bir hadis-i erif vardr. Hadis-i. erifte yle buyurulmaktadr: Hazret-i A (r.a.) buyurdu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Muhakkak ki kyamet gnnde elbette elli (SO) mevkf vardr. Bu mevkflardan her biri bin senedir. lk mevkf, insanlar kabirlerinden kalktklar zamandr. nsanlar, mezarlarndan kalktklarnda tam bin sene plak, ayak ve ba ak, a ve susuz olarak beklerler... Kim kabrinden; 1-Rabbine iman etmi, 2- Peygamberine iman etmi, 3- Allah'n cennetine... 4- Ve cehennemine iman etmi, 5- lmden sonra dirilmeye, 6- Kyamete 7- Kaza ve kadere... 8- Hayrn ve errine.,. 9- Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerinin Allh Tel hazretleri katnda getirdiklerini... Yani, Kur'n- kerim ve slm eriatin, tasdik ederse, kurtulur, fevz ve necata urar... Ganimete erip mes'd olur... Ama kim bu eylerden (mann esaslarndan birinden) ek ve phe ederse, alnda, susuzluunda, gam, keder ve znt inde tam bin sene kalr. Ta ki Allah Tel hazretleri onun hakknda diledii gibi hkmedinceye kadar yle kalr... Sonra insanlar bu makamdan mahere sevk edilirler. nsanlar atein kvlcmlar ve tepesinde ve gnein scakl altnda tam bin sene ayaklar zerinde beklerler. Ate onlarn salarnda ve ate onlarn sollarnda, bir ate onlarn nlerinde bir ate onlarn arkalarnda ve gne ise onlarn zerlerinde olduu halde beklerler. O gn arn glgesinden baka bir glge yoktur. Kim Allh Tel ve tebreke hazretlerine, ona ihls ile ahit ve peygamberi Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerine ikrar ederek; 1- irk, 2- Sihirden uzak, 3- Mslmanlarn kanlarn aktmam olarak... 4- Allah'a nasihat. 5- Resul (s.a.v.) hazretlerine nasihat.... 6- Yani Allah ve Resul (s.a.v.) hazretleri iin iyilik steyen... 7- Allah ve Resul (s.a.v.) hazretlerine itaat edenleri seven, 8- AHh ve Resul (s.a.v.) hazretlerine isyan edenlere buz edenler ise; Rahman olan Allah'n arnn glgesinin altnda glgelenirler. Gam ve kederinden kurtulur. Ve her kim. bu konularda had ve hududunu aar ve tek bir kelime ile bu gnahlardan birine derse ve bu konuda kalbi deiir veya dinin emirlerinden biri konusunda herhangi bir ek ve phe tarsa; tam bin sene, scaklkta znt ve Allah'n azabnda kalr. Ta ki Allh Tel hazretleri onun hakknda diledii gibi hkmedinceye kadar... Sonra insanlar zulmet ve nr'a sevk edilirler... O zulmette tam bin sene kalrlar. 1- Allh Tel hazretlerine herhangi bir ey irk komadan kavuur; 2- albine nifaktan herhangi bir ey girmez, 3- Dinin emirlerinden herhangi birinde iinde ek ve phe etmez, 4- Kendi nefsinde hakk verir. 5- Hakk syler 6- Kendi nefsinde insanlara kar insafl olur. 7- Gizlilik ve aikr olarak Allah'a itaat eder, 8- Allh Tel hazretlerinin kaza (ve takdirine) rz olur. 9- Allh Tel hazretlerinin kendisine verdikleriyle kanaat ederse; Gz ap krpncaya kadar miktar (ok ksa bir srede) yz bembeyaz olarak zulmetten nr'a karlr... Ve bylece gam ve kederlerin hepsinden kurtulur. Kim bu eylerin birinden geri kalr veya muhalif olursa, o gam, keder ve zntnn iinde tam bin sene kalr. Sonra o kii yz kapkara (simsiyah) olmu olduu bir halde, o zulmetten karlr. 0 kii artk Allh

erikleriniz Nerede? (Mriklere yle seslenilir:) "Hani nerede erikleriniz!" Yani sizin Allh Tel hazretlerine ortak kotuunuz o ma'budlannz nerede? irkin onlarn ma'budlarma ispat edilmesi, izafeti mezciyye itibariyledir. "0 sizin zu'm etmekte olduklarnz..." Kendilerini irk ve efaatiler zannettikleriniz "Zu'm," btl sz ve kelamn ounda yalan sylemektir. 184

Tel hazretlerinin meeti (ve dilemesi) altndadr. Allh Tel hazretleri ona diledii gibi yapar (ve hkmeder)...'" Futht-i Mekkiyye c. 1, s. 386-387, eyh'l-Ekber Muhyiddn-i Arab (k.s.) hazretleri, bu hadis-i erifi rivayet ettikten sonra devamnda buyururlar: Sonra insanlar, hesap iin mevkiflere sevk edilirler... Bunlar on mevkftr... Mevkiflerin her birinde bin sene kalrlar. (Birinden kurtulan dierine geer...): 1. Mevkifte haramlardan sual olunur, 2. Mevkifte hev- hevesten, 3. Mevkifte, Anne ve baba haklar, 4. Mevkifte, ileri kendi emrinde olan insanlarn haklarndan, (aile ve bakmakla ykml olan kiilere) Kur'n- kerimi talim etmek, onlara dinlerini retmek ve onlar edeplendirmekle hakknda hesaba ekilir. 5. Mevkifte; mlkiyeti altnda olanlar hakknda (kle, esir ve iileri) hakknda hesaba ekilir. 6. Mevkifte akrabalarnn hak ve hukuku. 7. Mevkifte sla-i rahm... 8. Mevkifte, hasetten... 9. Mevkifte mekir (tuzak...) ile.. 10. Mevkifte, hile hakknda hesaba ekilirler.... Futht-i Mekkiyye c. 1, s. 387, Sonra nsanlar, kitaplarn almak iin tam on be mevkifte hesap olunurlar. Bu mevkiflerin her birinde tam bin sene beklerler. 1. Mevkifte, sadakalardan ve Allh Tel hazretlerinin kendisine farz kld zekattan hesaba ekilirler. 2. Mevkifte, hak szden, nsanlar affetmek ve balamak konularnda hesaba ekilir. 3. Mevkifte iyilii emretmek. 4. Mevkifte, ktl nehyetmek, 5. Mevkifte, gzel ahlak, 6. Mevkite Allah in sevmek ve Allah iin buz etmek konusunda. 7. Mevkifte haram maldan... 8. Mevkifte ki imek, 9. Mevkifte ferlerini (avret mahallerini) haramdan korumak, 10. Mevkifte yalan szden... 11. Mevkifte yalan yere yemin etmek, 12. Mevkifte, faiz yemek, 13. Namuslu kadnlara iftira etmek. 14. Mevkifte yalan yere ahitlik etmek, 15. Mevkifte bhtandan sual olunur... Btn bunlardan kurtulan kii Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin "Liv-'1-hamd" sancann altnda toplanrlar. Futht-i Mekkiyye c. 1, s. 387. Bu gnahlar ileyip, dnyada bunlardan tevbe etmeden len kiiler ise, bunlarn her birinde tam bin sene gam, keder, znt, korku, alk, susuzluk iinde bekler. Ta ki Allh Tel hazretleri onun hakknda hkmn verince kadar. Futht-i Mekkiyye c. 1, S. 388, Sonra insanlar, kitaplarn okumak iin bin sene ayakta kalrlar. Ameli iyi olan cennete kt olan insan se insanlarn nnde rezil ve rsv edilir ve orada bin sene kalrlar. Sonra insanlar, mizan iin sevk edilirler... Burada bin sene kalrlar. Hesab ar gelen kurtulur. Hafif gelen ise bin sene orada kalrlar. Sonra insanlar, Allh Tel hazretlerinin kudret nnde on iki (12) mevkifte kalrlar. Bu mevkiflerin her biri bin senedir. 1. Mevkifte, kle azad etmek, 2. Mevkifte, Kur'n- kerim hakknda, Kur'n- kerimin hukuku ve Kur'n- kerimi okumak... 3. Mevkifte cihattan... 4. Mevkifte gybetten. 5. Mevkifte nemmeden, 6. Mevkifte, yalandan, 7. Mevkifte, ilim renmekten, 8. Mevkifte, ucub (kendini beenmek) din, meslei, i, soyu ve sopu hakknda kendini beenmek ve insanlardan stn grmek. 9. Mevkifte, kibirlenmekten. 10. Allah'n rahmetinden midini kesmekten. 11. Mekrullah'tan emin olmaktan, 12. Mevkifte komu hakkndan sual olunur... Bunlarn her birinde kurtulan kurtuldu. Yoksa her birinde tam bin sene yokluk, alk, znt ve keder iinde kalrlar. Sonra insanlar srat kprsne sevk edilirler. Srat kprsnn zerinde geitler vardr. U bin sene ykseli, bin sene dz, bin sene de nili bir yoldur. Srat kprsnn zerinde gzetleyen melekler vardr. Kprnn zerinde bulunan gzetlemelerde melekler sual ederler: 1. imandan, 2. Namazdan, 3. Zekattan, 4. Orutan, 5. Hacdan...

Mriklerin Fitneleri "Sonra, baka fitnelik edemeyecekler; sde yle diyecekler:" "Fitne" kelimesi "naks) finin haberi olmak zere merfdur. Haberi ise, kavi-i serindir, istisna ise btn ey'dan ummi olarakistisn-i mferra'dir. Onlarn fitneleri, ya kfrleridir. Bundan murad ise, onlarn kt akbetleridir. Yani onlarn mrleri mddetince lazm grp kendisine sarldklar kfrlerinin akbetleri ve kendisiyle iftihar ettikleri eylerden bir eyin sonu ise ancak onu inkr etmeleri, Kanmalar ve u szleriyle ondan beri etmeleridir: (3/18) 'Rabbimiz Allah'a yemin ederiz, vallahi bizler mrik deildik." Amma onlarn cevaplan fitne ile tabir olundu. nk bu bir yalandr. Onlar bu szleri, kendilerinin re'sen bu menfaatten uzak olduklarn, hayret ve dehetlerinin ifratlarnn asla kendilerine fayda vermeyeceklerini iyi biliyorlard. Onlar; -"Ey Rabbim! Bizi bundan kart!" diyerek cehennemde daim kalmayayaknen inandlar.... 185 Kfirlerin Dalletine Baknz! "Bak," Habibim Ahmed! Resulm ya Muhammed (s.a.v.) "Vicdanlarna kar nasl yalan sylediler!" Dnyada kendilerinden irkin sadr olduunu inkr ederek; yalanlarndan taaccp etmeleridir. Bu taaccp edilen bir itir. "Kayboluverdi de kendilerinden o uydurduklar mabutlar!". "Yalanladlar," kavl-i erifinin zerine atftr. ' "Bak," kavl-i erifin ifde ettii manann altndadr. Yani onlarn iftiralarnn nasl zail olduuna, gittiine ve nasl btl olduuna bak! nk onlar putlar hakknda iftira ediyorlard. Onlarn Allah katnda kendilerine efaatiler olduklarn ve bylece bunlarn hepsi tamamen kyamet gn btl olurlar. 186 ey Lafz Bu yet-i kerimelerde baz emirler (iler) vardr. Birincisi: "ey", kelimesinin Allh Tel hazretleri hakknda kullanlmasdr. Lakin bu "dileyen," mansna olup; varl dilenen mansna deildir. Allh Tel hazretleri, mrit ve dileyendir. 187 ikincisi: Tevhd'in akebinde hemen irkten uzaklamak gerekir. 188 Yahudi ve Hristiyanlarn slam' Mevln An elebi ismiyle mehur olan (zt), "Hav sadru'-erat" isimli kitabnda buyurdular: Yahud ve Hristiyanlarn Mslman olmalarnn art, onlarn ahadet kelimesini getirmelerinden sonra; Yahudilik ve Hristiyanlktan beri olmalar (ve tam olarak) uzaklama artna baldr. Yahudlik ve Hristiyanlktan beri olup uzaklamadka asla Mslman olamazlar. Velev ki ahadet kelimesini defalarca getirseler bile... nk onlarn ikisi de szlerini, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin sizlere gnderilmi peygamber olduuyla tefsir ettiler. Lakin bu (fetva) bu gn Mslmanlarn kuvvet bulduu (Dar'l-slm'da 189geerlidir.
6. Taharetten... 7- Mezlim {hakszlk olunanlara hakkn vermekten...). nsanlar, bunlarn her birinde bin sene kalrlar. Ta ki Allh Tel hazretleri diledii gibi hkmedinceye kadar... Futht-i Mekkiyye c. 1, s. 388, Allah'n mafiretine rahmetine snrz; Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin efaatini talep ederiz. min. Mtercim. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/312-315.
184
185 186

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/316. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/316-317. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/317.

187

ey, vucd manasnadr. Allh Tel hazretleri de vacib'l-vucd'tur. erh'l-Eml s. 6, eyh Allme Ebu'l-Hasan Sircddin Ali Ibni Osman el- Evs (r.h.) hazretlerinin yazm olduu ve asrlardr, ders kitab olarak okutulan "Bed'-I-Em!" isimli Kelm ilminde ana kayna olan eserinde yle buyurmaktadrlar: -"Biz Allh Tel hazretlerini "ey" diye isimlendiririz. Ama eya gibi deiL.Ve "zt1' deriz. (Lakin) alt cihetten hlidir...' erh'l-Emli s. 6, 188 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/317-318.
189

Dar'I-lslm, slm kanunlarnn geerli olduu yerdir.

Dar'l-Harb 190lde ise Yahud ve Hristiyanlardan herhangi birinin ahadet kelimesini getirmesiyle onun Mslmanlna hkmedilir. Veya; "Ben slm dinine girdim," Ya da : "Ben Muhammed (s.a.v.)'n dinine girdim," demesi yeterlidir. Bu szler, onun kfrden tevbe edip Mslman olduuna delildir.... 191 mann Sfat "Ed-Drr" isimli kitabda buyuruldu. mann sfatnda zetle yle denilmesi gerekir: Allh Tel hazretlerinin bana emrettii her eyi kabul ettim ve Allh Tel hazretlerinin bana nehyettii her eyden de kandm. Kii, buna kalbiyle itikad eder ve diliyle de ikrar ederse, sahih iman ile iman etmi ve hepsinp iman etmi olur. (Ed-Drr'l-Muhtasar'n szleri) bitti.... 192 Muakallid'in man Mukallidin iman sahihtir. Imam- Azam Eb Hanife (r.h.) hazretlerinin katnda... Ancak mukallid olan kii, nazar (dikkat ve ibretle bakmay) ve istidlal (delil getirmeyi) terk ettii iin gnahkrdr... 193 Mukallid Olmaktan k "Fasl'l-Hitb" isimli kitapta buyuruldu: Kim Mslman lke ve ehirlerinde yaar ve Allh Tel hazretlerinin sanatn (ve eserlerini) grdnde; Allh Tel hazretlerini tebih ettii zaman; o kii, taklidin hududundan (mukallid olmaktan) km olur. 194 Varln Balangc ncs: Muhakkak ki Allh Tel hazretlerinin; -"Kendilerine kitap verdiimiz mmetlerin ulems, o peygamberi kendi oullarn bilir gibi bilirler." 195 Kavl-i erifleri una iaret etmektedir: Muhakkak ki baba (ve ecdat) ocuklarnn kendilerinden tahakkuk ettiklerini bilirler. Kendilerinin ocuklarnn k yerleri ve oullarnn varlklarnn kendilerine bal olduklarn bilirler. Marifet ehli de byledir. Onlar da Allh Tel hazretlerinin kendilerinin (yaratl emirlerinin) sudur ettii zt ve varlklarnn balangc olduunu bilirler... 196 Aka Erimenin Yolu Hafz (k.s.) buyurdular: -"Hakikatler mektebinde, ak edbi nnde agh ol Ey oul al ki, bir gn baba olasn Uyumak, yemek ve imek seni ak mertebesinden uzaklatrd. Sen aka,_ uykusuz, yeme ve imeden kesildiin zaman eriirsin 197 Kadm olan balangca vsl olmak; hadis olan vasf kprsnden getikten sonra mmkn olur... 198 Sadece man Drdncs: Muhakkak ki kiiye menfaat veren; 1- man, 2- Tevhd, 3- Sdk- samimiyet, 4- Ihlstr. irk ve yalan deil... 199
190
191

Dar'l-Harb ise. slm hukukunun geerli olmad yerlerdir. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/318. 192 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/318-319. 193 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/319. 194 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/319.
195
196

El-En'm: 6/29, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/319.

197
198

Divn- Hafz- irz s. 208. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/319-320. 199 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/320.

Kfr Ehli Kurtulua Ermez Rivayet olunur: Mrikler, kyamet gn, Allh Tel hazretlerinin mafiretini ve tevhit ehlinin gnahlarn gemesi {ve onlar affetmesini) grnce; bazlar bazlarna; -"Gelin, irkimizi gizleyelim belki biz de tevhit ehliyle beraber mafiret olunuruz," dediler. Ve yle derler: -"Allah'a yemin olsun ki ey Rabbimiz biz asla mrik olmadk!" deler. Ama Allh Tel hazretleri, onlarn dillerine mhr vurur. Onlarn btn organlar (uzuvlar dile gelip konuur ve) onlarn aleyhinde kfrlerine ahitlik yapar. Mrikler (ve kfirler) asla kurtulua eremezler. 200 Riyakrlar Tevhd ehlinden riyakr olanlar da byledir. Gsteri ehli olanlar, kendilerinin yakn ve kemli ihls zere olduklarn zannederler.* Onlarn fiilleri sadece ve sadece uzuvlarndan (organlarndan) sadr olmaktadr. Bunun hilfna dellet etmektedir. Allh Tel hazretleri, cehennemi mutlak olarak irk ehlini temizlemek iin yaratt. Lakin kfr ehli cehennemde daim olarak Kalacaklardr. Makam anla... 201 Eserlerin okluu yi bil! Muhakkak ki Allh Tel hazretleri birdir. Ve her ey, Allh Tel hazretlerinin birliine ahadet etmektedir. Bu marifet ve mahede ehli bu vahdet zere onu bilir ve mahede ederler. Eserlerinin okluu vahdete zt deildir. Aala beraber bir tohum gibi.... 202 Tevhd Kalemi Hafz (k.s.) buyurdular: -"Vahdet tuzan rdn! Ey hli kark olan Hafz Tevhd kalemini ek, unun ve bunun zerine (insan ve cinlerin zerine 203..). 204 Kulaklarn Tkamalar Yce Meali: lerinden kimi de vardr, seni Kur'an okurken dinler; fakat, biz onlarn kalblerine onu zevkiyle anlamalarna mni kabuklar geirmiizdir, kulaklarnda da bir arlk vardr. Her mucizeyi grseler de ona imn etmezler; hatta sana geldiklerinde seninle cidal yapmaya kalkarak der ki o hak tanmaz kfirler: "Bu, eskilerin esatirinden baka bir ey deil."25 brleri ise, hem ona yaklamaktan nehyederler, hem de kendileri ondan uzaklarlar ve bu suretle mcerred nefislerini helak ederler de farkna varmazlar...26 Grsen, atein basma durdurulup da "Ah!" dedikleri vakit; "Ah, ne olurdu bir geri evrilsek de rabbimizin yetlerini inkr etmesek, mminlerden olsaydk..."27 Hayr! Evvelce gizleyip durduklar karlarna kt da ondan; yoksa geri evrilselerdi, mutlak o nehyedildikleri fenala yine dneceklerdi; phesiz yine yalanclar...28 205 Tefsr-i erifi: "lerinden kimi de vardr, seni Kur'an okurken dinler;" Sen Kur'n- kerim okuduun zaman, demektir. (3/19) 206

200 201

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/320. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/320-321. 202 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/321.
203 204

Divn- Hafz- irznin baz nshalarnda. "u ve bu," cmlesi yerine: "nsan ve cin." cmlesi gemektedir. Onun iin bu many da parantez iine aldm. Mtercim. Divn- Hafz- irz s. 191, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/321. 205 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/322-323. 206 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/323.

Sebeb-i Nzul Rivayet olundu: (Bir gn Mekke'nin ileri gelenleri olan) Eb Sfyn, Veld, Nadr, Utbe, aybe Eb Cehil ve benzerleri toplanm; Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden Kur'n- kerimi dinliyorlard. Onlar, Nadr'a sordular. Nadr, haberler sahibi (kitap okumu bilgili) bir kiiydi. (Ona); -"Ey Katle'nin babas, Muhammed ne diyor?" dediler. 0: -"0 beyti klana yemin olsun ki, ne dediini bilmiyorum. Ancak o dilini hareket ettiriyor ve daha nce size anlatm olduum eski mmetlerin masal ve efsnelerini anlatyor..." dedi. Eb Sfyn (r.h.) dedi: -"Ben onun sylediklerinin bazlarn hak gryorum..." dedi. Eb Cehil: -"Hayr!" dedi. te bu hadise zerine bu yet-i kerime nazil oldu. 207 Zamr mrikler iindir. 208 Kfirlerin Kalbleri Mhrldr "Ve biz kldk." in edip, yapk, "Onlarn kalblerinin zerine..." Zamir man itibariyle ^ "O kimse, "ye rcidir, "is\ "Kabuklar," Bir ok perdeler, kabuklar gerdik... yle kabuklar ve perdeler ki, harite insanlarn kendilerini tand ve bildii kaderince takdir edilemeyecek kadar ok... "Kabuklar," kelimesi, kesreyle olan kelimesinin cemiidir. O da kelimesi de) kendisiyle eyann rtld ey, demektir 209. "Onu zevkiyle anlamalarna mni...." 210 Mzfin hazfiyie mefi' ieh 'tir. Kur'n- kerimden iittiklerini anlamalarndan holanmadklar iin, demektir. itme zikrinin kendisine dellet ettii Kur'n- kerimi anlamaktan korkuyorlard. 211 Kulaklarn Tkyorlard "Ve," Ve biz kldk. "Kulaklarnda da bir arlk vardr." Sarlk ve arlk vardr. Bunlar, Kur'n- kerimi hakkyla iitmekten (ve anlamak ve Mslman olmaktan) holanmadklarndan bu korkudan kulaklarn tkarlar. Bu durum (onlarn kalblerinin zerinde perde olmas ve Kulaklarn tkamalar); 1-Onlarn Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine yapm olduklar ilerinde cehaletlerinin kemlini, tabir eden bir temsldir. 2- Kalblerinin Kur'n- kerimi anlamaktan ifrat derecesinde uzak olduu, 3- Kulaklarn tkamalar ve gelen sz geri pskrtmelerini tabir eden bir temsildir. Bu kavl-i erif, 1- Allh Tel hazretlerinin, kalbleri evirdiine, 2- Bazlarn hidyetle erh edip atna, 3- Bazlarn da perdeler gerip, onlar Allah'n kelmn anlamaz ve kavramaz hale getirdiine, 4- man etmez bir hale getirdiine delalet eder. Ehli snnet ve'1-cematin mezhebi bu olduu gibi 212... r ve Tasavvuf Manlar yet-i kerimede u iaretler vardr. 1- Allh Tel hazretlerinin kelmn dinleyenlerin,
207
208

Eb Sud Tefsiri c. 3, s. 121, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/323-324.

209

"Ekinne" kelimesi, kinn" kelimesinin cemiidir ki kat kat rtler demektir. Herkesin tanmad garip ve irkin rtler mnsn ifade eder. Yani biz de kalblerine kat kat ve grlmedik rtler koymuuzdur ki, dinledikleri Kur'n' fkh zevkle anlamalarna engeldir. Elmal Tefsin c. 3, s. 1901-1902.
210
211

FIKIH, bir eyi. bir sz sebep ve hikmetiyle zevkine vararak anlamak ve hatta tatbik edecek ekilde anlamaktr. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/324.

212

yle dua edilmitir: Ey kalpleri dndren (kalblere hkmeden) Allah'm; benim kalbimi dinin ve islm itaatin zerine sabit kl." Kenzu'l-Ummai: 1682, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/324-325.

2- Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin hadis-i eriflerini dinleyenlerin, 3- Veya hakikat erbabnn (mrid-i kmillerin) szlerini; Sadece ve sadece; 1 - nkr etmek, 2- Aleyhinde delil olarak kullanmak 3- Ve ta'n (eletirmek ve rtmek) iin; Dinleyenlerin mkfat (yapm olduklar iin karl) ise ancak; Allh Tel hazretlerinin onlarn kalblerinin ve iitmelerinin (kulaklarnn) zerine hicb (perde) germesidir... Onlara bylece Kur'n- kerim, hadis-i erif ve mrid-i kmillerin hikmetli szlerinin; 1 - Nurlar onlara vasl olmaz. 2- Onlar, bunun halvetini (tatlln) bulamazlar 3- Ve hakikatini asla kavrayamazlar 213. Allah'n Keremi Molla Cm (k.s.) buyurdular: Ne acep Kur'n- Kerimin bir harfinden bile nasibi olmaz! Eer Allh Tel hazretlerinin kereminden bir ey gelmezse, o zaman gzler grmez olur. "Ve eer onlar her mucizeyi grseler..." Kur'n yetlerin hepsini iitseler yani onu iiterek mahede etseler bile... "Ona imn etmezler;" Grdkleri, mucizelerin her birini inkr ederler ve o yetleri, sihir, iftira, masal ve efsne diye isimlendirirler; inatlarnn ifrat derecesinde olmas ve taklitlerinde (atalarnn rf, adet, gelenek ve trelerine sk skya) kuvvetle bal olmasndan dolay her eyi inkr ederler. - "Hatt," "Hatt," kelimesi, aslnda) ibtidiyye iindir. Bununla beraber gaye mansn ifde etmesine bir mni yoktur. Yani onlarn Kur'n- kerimi anlamaktan men olunma derecesi yle bali oldu ki, ta ki onlar; "Sana geldiklerinde seninle cidal yapmaya kalkrlar." Onlar o halde seninle mcdele etmektedirler. " Der ki o hak tanmaz kfirler:" itmi olduklar yet-i kerimeleri, mcerred inkr etmekle kalmazlar; belki derler ki: "Bu sadece," Bu Kur'n- kerim ancak; "Eskilerin esatirinden baka bir ey deil." Onlarn btl ve yalan hikyeleridir. esatir," kelimesi, zammeyle kelimesinin cemiidir. i "Glmeler" kelimesinin, kelimesinin cemii, ve "Acayipler," kelimesinin, kelimesinin cemidir 214
213

u hadise, bu hikmetli tefsr ile ilgili olarak; Gavs- A'zam Abdlkadir Geyln hazretlerinden gzel bir hatradr: Abdlkadir Geyln Hazretleri, Eb sid Abdullah ve lbn's-Sakk lim renmek iin Badat'a geldiler. Yusuf l-Hemedan Hazretlerinin, Nizmiyye Medresesinde vaaz ettiini duymulard. Bunlar onu ziyaret etmeye karar verdiler. bn's-Sekk: "Ona bir soru soracam ki. cevbn veremeyecek." Eb Sid Abdullah; " Bende bir soru soracam. Bakalm cevap verebilecek mi?" Abdlkadir Geyln Hazretleri; " Allah korusun... Ben o byk zt'a nasl soru sorarm. Sdece huzurunda edebimle durur, beklerim. Kulak veririm hikmet dolu szlerine, onu grmekle ereflenir ve bereketlenirim," dedi. Yusuf Hemedn Hazretlerinin bulunduu yere gittiler. O anda orada yoktu. Biraz beklediler. Yusuf Hemedn Hazretleri geldi. Onlar konumadan kendisi sze balad: tbns-Sekk'ya: -"Yazklar olsun sana ey ibn's-Sekk! Demek bana cevbn veremeyeceim bir sul soracaksn h! Sormak stediin sul udur. Cevb yledir. Ben gryorum ki, senden kfr kokusu geliyor." Sonra Ebu Said'e dnd; -"Sen bana bir sual soracaksn ve bakacaksn ki, ben o sulin cevbn nasl vereceim h. Senin sualin udur. Cevb yledir. Fakat sende edebe riayet etmediin iin. mrn hzn ve keder ile geecektir." Abdlkadir Geyln hazretlerine dnd sevgi ile: -"Ey Abdlkadir bu edebin gzellii ile, Allh' Tel hazretlerini ve Resuln raz ettin. Cenb- Allah'n ve Peygamber efendimizin rzasn evliyullahn himmetini kazandn. Ne mutlu sana... Ben senin Badat'ta bir krs'de oturduunu, ok yksek bilgiler anlattn ve "Benim ayam, btn evliyaullhin boyunlar zerindedir." dediini sanki, gryor gibiyim ve ben. yine senin vaktindeki, btn evliyaullh senin onlara olan yksekliin karsnda boyunlarn emi hlde olduklarn grr gibiyim." buyurdu ve gzlerden kayboldu. Onu bir daha gremediler. Yusuf l-Hemedn Hazretlerinin bu byk kerameti gerekleti. bn's-Sekk okudu. Devrin en byk limi oldu. Eli olarak halife tarafndan Bizans'a gnderildi. stanbul'da btn Hristiyan papaz ve bilginlerini bilgisi ile aciz brakt. Orada bulunduu mddet ierisinde Bizans Kralnn kzna ak oldu. Kral: "Hristiyan olursan sana kzm veririm" dedi. Oda slm dinini bir kadn ile deitirip; Hristiyan oldu. Belm gibi kfrde gitti.Btn sevab Ashab- Kehf in kpeine verildi. Ebu Said hayat boyunca znt, ile ve zorluklarla geti. Abdlkadir Geyln hazretleri ise evliyullahn ba tac oldu. Allah'n dostlarna kar edepli ve terbiyeli olmak gerekir. Evliya olmad hlde "Ben evliyaym. Ben mridim. Ben eyhim" diyerek Mslmanlarn inanlar ile oynayan kiinin iman ve nikh tehlikeye girdii gibi Cenab- Allah'n sevdii kiilere. Evliyullah'a dman olann da iman ve nikh gider. Edep bir t imi nri Hd 'dan Giy ol tac emin ol her bel 'dan smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/325.
214

"Estr" kelimesialnm bir cemi sga ki, mfredi. "ustur" ve "stre" veya estir", "estire" veya "estara"dr. Yahut _- 'in cemiidir, "str", "str"un oulu" estar", "estar"n, oulu da "estr" dir. Bunun kendi lafzndan tekili olmayan "abdd" ve "emtt" gibi bir oul smi

Kfirlerin Kur'n- Kerime Efsne Demeleri Kitabllh nazil olduunda, Kfirler hep onu knadlar. "Bunlar esatir, masal ve efsneden ibarettir." dediler. Ondaki szlerin hikmet ve nurundan mahrum kaldlar. Bylece iman edemediler. 215 Mesnev'de buyuruldu: Ey oul! Kur'n- kerimi sadece zahiri olarak grme eytan, Adem Aleyhisselm' sadece toprak grd (ve kfir) oldu." 216 Kfirler Halk Kurandan Uzaklatryorlar "Ve Onlar,"Kfrler, i "Nehyederler...' nsanlar nehyediyorlar. "Ondan," Kur'n- kerim ve ona iman etmekten... "Ve hem de kendileri ondan uzaklarlar..." Kendileri, nefislerini ondan uzaklatrmaktadrlar; Kur'n- kerimden gayet byk bir nefretle nefret etmekte olduklarn izhr etmek suretiyle... Halk ondan nehyetmelerini te'kd olmas iin... Zira bir eyi nehyeden kimsenin nehyedilen eyden kendisinin kanmas, nehyi tamamlayan unsurlardandr. Belki bu sr, nehiyden uzaklamay tehir etmelerindendir.. uzaklamak, demektir. 217 Kurn'dan Uzaklamak "Ve bu suretle helak ederler..." Nehyetmekve kanmakla helak etmezler; "Yalnz kendi nefislerini (helak ederler...) nk bunun zarar sadece kendilerinedir. j "Onlar farkna varmazlar..." Yani halbuki onlar bilmezler. Onlar, ne kendilerini helak etmek ve ne de bunun onlarn aleyhinde iktiz etmesiyle byle bir eyden; 1- Kur'n- kerim, 2- Efendimiz (s.a.v.) hazretleri 3- Ve Mminlere asla zarar veremeyeceklerdir. (Kur'n- kerimi inkr etmelerinin zararlar sadece ve sadece kendilerinedir...) 218

olduu da sylenmitir. Fahreddin Rz der ki, "Cumhur.. "yani ncekilerin yazdklar eyler" diye tefsir etmilerdir. Ibn Abbas, "estru'l-eweln"in mns: demitir ki, D "ncekilerin yazdklar szleri" demektir. .......u halde estr, mestrt. istuvar, tarih, masal ve hurafeler demek olmad halde,bunlarn daha ncesi bulunan estru'l-evvelin, gemilerin tarihi, masal ve efsane ile eanlaml gibi olmutur. Elmal Tefsiri, c. 3, s. 1903-1906, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/326-328.
215 216

Mesnev- erifi: Defter: 3, s. 161.

Mesnev- erifi: Defter: 3. s. 162, Bu beytin siyak ve sibak yledir: Kur'n- kerimin bir zahiri var. Bir de zhrin altnda kat kat ban var. 0 batnnda akllar hayran brakan; nc bir btn var. Kur'n- kerimdeki drdnc btn ise gizlidir. Onu Allh Tel hazretlerinden bakas bilmez. Yedinci btna kadar birer birer hep byledir. Bu Mustafa (s.a.v.) hazretlerinin hadis-i erifidir. Bunda asla phe etme! Kur'n- kerimi sadece zahiri sanma! iblis Adem Aleyhisselm' sadece toprak sand. Kfre sapt. Kur'n- kerimin zahiri, insann terkibine benzer. Sureti grnr ama ruh gizlidir. nsann halini amcas, days dhi yz yl bir arada yaasalar bile Bir kl kadar bile anlayamazlar. Mesnev- erifi: Defter: 3. s. 162. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/328. 217 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/329. 218 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/329

Kfirlerin Pimanlklar "Grsen, atein bana durdurulduklar vakit..." (3/20) Hitab, ya Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinedir. Ya da Mahede ve grme snnda olan bir kimse iindir. "Durmak," hapistir, (yani kendisini btn hareketlerden alkoymaktr...) Eer", kelimesinin cevb ve "grme" fiilinin mefl mahzftr. Yani, onlar, atein banda dururken onlar grm olsaydn; ta ki onlar atei gzleriyle grdklerinde; elbette sen (szn) tabir edemeyecei bir ekilde onlar grrdn, demektir. "Ah!" dediler." harfi tembih iindir. "Ah, ne olurdu bir geri evrilsek..." Dnyaya geri dndrlsek... "Ve rabbimizin yetlerini inkr etmesek..." Kur'n- kerimi... "Ve mminlerden olsak.." Kur'n- kerime iman etsek ve Kur'n- kerimin gereince de amel edip, ta ki bu korkun mevkf grmesek; diyeceklerdir. Heri iki fiilin nasb olmalar, vav'dan sonra temenninin cevb zerine (fiil-i mzriyi nasbedenlerden) of harfinin gizlenmesiyle nasbtrler. Vav harfi, fe harfinin mecrasna geerlidir. Mans: Muhakkak ki biz tekzb etmemeyi ve mminlerden olmay murad ettik, demektir. 219 man Etmezler "Hayr! Evvelce gizleyip durduklar karlarna kt da ondan;" t (in dorusu) onlarn syledikleri gibi deildir. Onlar eer dnyaya gnderilseler elbette iman edecekler szleri onlarn syledikleri gibi deildir. Kyamet gn onlardan vaki olan bu temenn; onlarn iman etmeye rabet ettikleri iin deildir. Belki artk onlara varacaklar mevkif (cehennem ateindeki yerleri) kendilerine zahir olup gsterildii iindir. Bu mevkfleri dnyada kendilerine gizliydi. O da onlarn banda durduklar cehennem ateidir. (Bu yet-i kerimede zikredilen) gizlemekten murad; onlarn kyameti yalanlamalardr. nk bir eyi tekzb (yalanlamak) onu inkr etmek (rtp gizlemek)tir. Fakat onlarn tekzip ve kfrlerini gizlemeleri ise muhaldir. (mkanszdr. nk Allah'a kar hibir ey gizlenilmez...) "Yoksa geri evrilselerdi," Faraza dnyaya gnderilselerdt; "Mutlak o nehyedilckleri fenala yine dneceklerdi;" irke geri dnerlerdi. Klliyen grdkleri cehennem ateini unuturlard. Bu onlarn mahede ettikleri eylere nazarlar (ibretle bakmalarnn) noksan olmas ve galip olmamasndandr. Tpk bls gibi... eytn'a Allh Tel hazretlerinin yetleri ayan beyn aka gsterildii halde; eytan sonra inat etti. (Kfir oldu...) Fakat Allh Tel hazretlerinin kaza ve kaderine ve onun ezel hkmnde asla deiiklik yoktur. "Ve phesiz onlar elbette yalanclardr..." Onlar, getirdikleri (syledikleri) ve ortaya attklar btn iddialarnda, dinlerinde ve szlerinde elbette yalanc olan bir kavimdirler 220 . Ekyay ldrmek Caizdir Bu yet-i kerimeyle, baiy (slm devletine ba kaldran) ve fesat karan kiilerin ldrlmesine fetva verilir. Zira yasaklanan eye geri dnen bir kii, iman etmez. 221 Pimanlk Akldan Gelmelidir Mt-snev'de Duyuruldu: O pimanlk, ona meakkatan hsl olmutur. Nurlu (ve aydn) bir akldan meydana gelmi deildir. Onun sknts geince pimanlktan bir eser kalmaz. Byle bir tevbe toprak kadar bile olamaz. O tevbe ettike; Akl Pri ona; -"Biz onu reddetsek o yine bize elbette dner," der." 222

219 220

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/330. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/330-331. 221 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/331.
222

MesnevH erif: Defter. 4, s. 89, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/331-332.

Hayat Sadece Dnya Deildir Yce Meali: Yine dnp; "Hayat, srf dnya hayatmzdan ibaret; biz bir daha dirilecek deiliz." Diyeceklerdi.29 Hem grsen onlar, rablarnin huzuruna durduklar vakit. "Nasl" diyecek; "u grdnz hak deil mi imi?" "Evet. Rabbimiz hakk iin." diyecekler. O halde buyuracak: "Tadn azab, kfrettiinizin cezas..."30 Hakikat, hsranda kald o, Allah'n karsna kacaklarn inkr eden kimseler ki, nihayet saat gelip anszn kendilerini bastrverince; "Eyvah Hayatta yaptmz taksirlerden dolay hasretlerimize bak." derler. O dem ki, btn veballerini srtlarna yklenmi gtryorlard. Bak ki, ne fena ykler gtryorlar.31 Dnya hayat, bir oyundan, bir oyalanmadan baka nedir? Elbette dr- hiret, korunan muttakiler iin daha hayrldr. Hl akllanmayacak msnz?32 223 Tefsr-i erifi: 'Ve Derler..." "Elbette dnerler," kavH erifinin zerine atftr. Cevbn makamna dhildir. Dnyaya Dnseler .... deildir," Hayat deildir, demektir. Zamir hayat iindir. nk zamirlerin bazlar mbhem olarak kullanlr. Mercii ancak m ba 'dinin zikriyle bilinmektedir. "Hayat, srf dnya hayatmzdan ibaret; biz bir daha dirilecek deiliz." Biz bu hayattan ayrldktan sonra bir daha dirilecek deiliz. Balangc yeniden dirilme ve ner (mezarlarndan ayaa kalkp mahere toplanmann meydana getirdii) hallerden grleni grmemi gibidirler. 224 Allah'n Huzurunda? "Hem grsen onlar, rablarnn huzuruna durduklar vakit." Sual iin hapis olup tutuklanrlar. Cn olan bir kle azarlanmak ve cezalandrlmak iin efendisinin nnde durup bekledii gibi... Cevb mahzftr. Yani elbette sen byk bir i grrdn, demektir. "Dedi," Tevbh (ve azarlamak) iin meleklerin dili zere onlara dedi. Bu istinaftr. u (grdnz) deil mi imi?" lmden sonra dirilme ve hesap... . "Hak? (Onlar da): "Evet. Rabbimiz hakk iin." diyecekler." Elbette o haktr. O halde buyuracak: "Tadn azab..." 0 grdnz azab... "Kfrettiinizin cezas..." Dnyada bunu inkr etmeniz sebebiyle... Onlarn her halkrda azabn acsn grmeleri ve hissetmelerini beyn iin hseten zevk lafz zikredildi... Zevk (tatmak) tadan kiinin grd hissettii eydir. nk onlar onu birincisinden daha iddetli greceklerdir... 225 Kyameti nkr Edenler "Hakikat, hsranda kald o, Allah'n karsna kacaklarn nkr eden kimseler." lmden sonra dirilii inkr edenler, gerekten aldandlar. "Nihayet saat gelip kendilerini bast-nverlnce;" kelimesinin ifde ettii gaye onlarn) tekzblerinin nihayetini ifdedir. Yoksa hsranlarnn sonunu ifde iin deil... Zira o an onlardan her biri iin aldandklar ortaya kt. Anszn, "Onlara geldi, "fiilin failinden hldir. Anszn ve birden geldi, demektir. (anszn), bir eyin birden sratle ve insanlarn uur ve hissetmeyecekleri bir halde gelmesi demektir. Bir eyin geldii vakti veya geleceini insanlar bilseler ve nceden hissetseler, ona "Anszn." denilmez. Kyametin kendisinden kopaca vakit, Allh Tel hazretlerinden baka hibir kimsenin bilemedii anszn ve
223

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/332-333. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/333 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/333-334.

224
225

birden meydana gelen bir vakittir. Bundan dolay kendisine hafif saat, ismi verildi. Kendisinde byk iler meydana gelir. Kyamete saat isminin verilmesi, onun kyametin kopma tarafna ve nefislerin mesafesine doru almasndan dolaydr. Mans; onlara saatin (kyametin) anszn koptuu zahir oluncaya kadar onlar hep kyameti inkr ettiler, elemektir. (3/21) 226 lenin Kyameti Kopmutur! Sual: Eer denilse ki: (Kfirler) ancak/lme kadar tekzb edip (yalanlayabilirler)?" Cevp: Cevap (olarak derim Yi:) Muhakkak ki lm, zaman olarak, dnya zamanlarnn sonu ve hiret zamanlarnn badr. Kimin tekzbi (Kur'n- kerimi ve Efendimiz s.a.v. hazretlerini yalanlamas) bu zamanla sona ererse; o kiinin anszn olarak saatin kopmas zamanna kadar yalanlad tasdik olunur. Bundan dolay Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Kim lrse, gerekten onun kyameti kopmutur. 227 Hasret ekerler "Dediler," "uakta ki, "kelimesinin artdr "Eyvah hasretlerimize bak," "Hasret," iddetli pimanlk duymak ve elem (ac) ekmektir. htt ikbl elmez Hasret, id Nidas ise mecazdir. Zira hasretten ikbl gelmez. Mans ise, mbalaa ile iddetli tahassrdr. Sanki onlar hasreti nida ettiler. Eer senin bir vaktin varsa, bu senin onu hazr etme zamanndr. Onun benzeri, "Ah ne olayd biz!) cmlesidir. 228 Maksut olan, mnd'nin hats zerine tembihtir. Zira kendisinin en ok muhta olduu eyleri terk etmitir. Onlar bu eylerin nidasna terk etti. "Hayatta yaptmz taksirlerden dolay," 1- Kyametin kopma iinde bizim tefritte bulunmamz, 2- Onun hakkna riyet etme konusunda taksr ilememiz, 3- Ona iman ederek ona hazrlanmaktan yoksun olmamz, 4- Ve slih amelleri ilemek iinde ifrat derecesinde olmamzdan dolay yazklar olsun bize!!! "Harf-i cerri" "Hasret, "e taalluk etmektedir. "m"masdariyyettir. "Tefrt" bir eyi yapmaya gc yettii halefe o yapmaktan taksr ilemek ve yapmamaktr. Uzak eyi229 Vebal Ykleniyorlar "O dem ki, btn veballerini srtlarna yklenmi gtryorlardir." "Dediler," fiilin failinden hldir. "Veballer" kelimesi, "vebal" kelimesinin cemiidir. Bu da aslnda arlk yklemektir. (Mesel:) Denilir yani, ka; "Ona arlk ykledim," denilir, diu yjj "Melik'in veziri," sz bundan gelmektedir. nk vezr, Melikin kendisine vatandalarnn ve milletinin ilerini yrtmesi iin srtna ykledii vezirlik abas (ar yknden) dolay vezir (toplumun idare vazifesini yklenen) kii denilmitir. Gnaha "vebal" ismi verildi; nk hat ve gnahlar, sahibinin zerinde ok ar gelmektedir. Yklemek, kesf olan maddelere tabi olan hldir; yoksa manev arazlara tabi olmaz. Kendisi ile araz oian eyler vasflanmaz; temsl ve tebh yoluyla vasflanr "Srtlar," kelimesinin zikri de byledir. u kavl-i erifte, "el" kelimesinin u kavl-i erifte Kullanlmas gibi: -"Banza ne musibet geldiyse, kendi ellerinizin kazanc iledir; halbuki bir oundan affediyor." Yine mu'td olan (alla gelen ey) yklerin srta yklenmesi olduu iindir; nasl ki alla gelen kazanmann da el ile yaplmas gibi... Mans: Onlar yapmadklar hasenat (iyi amellerden) dolay hasret ekerler. Halbuki onlar yapm olduklar gnahlarn ar ykn yklenmektedirler.
226

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/334-335.

227 228 229

Kef'l-Haf:2618, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/335. u kavl-i erifte olduu gibi:2S0 -"0 gn ki kii ellerinin ne takdim ettiine bakacak ve diyecek ki kfir: "Ah D ,98/40: Nebe'- en'mben bir toprak olayd n'olayd e-ur: 42/30, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/335-336.

"Bak ki, ne fena ykler gtryorlar." Ne kt ey ykleniyorlar. Yani vebal ykleniyorlar. 230 Slih Amellere Binerek... Sdd (r.h.) ve dierleri buyurdular: M'min kabrinden kt zaman, kendisini suret ve kokusu ok gzel olan bir ey karlar. M'mine der ki: -"Beni tanyor musun?" M'min kii: -"Hayr!" der. 0: -"Ben senin slih amelinim! Bana bin! nk dnyada ben senin srtndaydm. Sen beni uzun sre tamtn!" der. Bu (hadise), u yet-i kerimenin beyandr. -"Muttakleri vefd halinde (binekli olarak) huzuru Rahmn'a cem edeceimiz gn..." 231. 232Yani, bLSj Binek olarak, demektir. 233 Kfir Kt Amellerini Yklenir Amma kfir ise, (kabirlerinden kalkt zaman), onu irkin suret ve kt kokar bir ey karlar. Ve ona; -"Beni tanyor musun?" diye sorar. 0: -"Hayr!" der. 0 irkin ve kt kokulu ey; -"Ben senin habs olan amelinim! Dnyada sen bana bindin; bu gnde ben sana bineceim!" der. te bu, -"0 dem ki, btn veballerini srtlarna yklenmi gtryorlardr. Bak ki, ne fena ykler gtryorlar." 234 yet-i kerimesinin mansdr. 235 Ahirette Ameller ekil Alr Bu takdirde (hirette) gnah yklenmek (mecaz olarak deil de) hakikat zere olmu olur. nk ameller her ne kadar dnyada araz eyler ise hirette surete brnrler. (ekil alrlar; iyi ve kt kendilerine hs bir ekil alrlar....) 236 Vucd Gnah Bil ki gnahlar oktur. Varlk gnah hepsinin zerindedir. nk insan btn gnahlara sevk eden vucddur. Vucd, slka man olan bir arlktr. Slik'e den vazife, hepsinden tevbe etmek ve kll bir fena ile hak yolunda fena bulmaktr. 237 Hodbn Olmak Kfrdr Hafz (k.s.) buyurdular: -"Ak leminde (tasavvufta) kiinin kendi fikri ve kendi gr yoktur. Bu mezhepte (tasavvuf yolunda) hodbinlik yoktur. Hodbn olmak (kendini beenmek) kfrdr..." 238 Nefisten Kurtuluun Yolu Bazlar (tasavvuf ve hikmet ehli) buyurdular: -"Nefisten, nefis sebebiyle kmak mmkn deil. Nefisten ancak Allh Tel hazretleriyle (Allah'n yardm,
230

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/336-337. Meryem: 19/85. Ed-Drr'1-Mensr: c. 3 . s. 263 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/337-338. , El-En'm:6/31,

231 232
233

234 235

Ed-Drr'1-Mensr: c. 3 . s. 263. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/338. 236 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/338. 237 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/339.
238

Divn- Hafz-. irz s. 202, Tasavvuf mans: Ey k. bu klk leminde ve ak^y lunda (tasavvufta) kendi vcdunu tefekkr etmek, grn tercih etmek. mau(mrid-i kmilin) emrine itiraz etmek yoktur. Zira ilh aklar (seyr-u suluk tale yani mritler) mezhep ve merebinde kendi vcdunu grmek, kendi gor beenmek ve kendi tedbirini beenmek kfrdr yani kendi yolunu inkrdr. Zira grn beenen bir kii. kendi fikrini Allah'n emir ve yasaklarnn yani er' nuku zerinde grp kabul ederek hakikaten kfre girebilir. Mtercim. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/339.

nuru, feyzi ve zikriyle) kmak mmkndr...." 239 Zikrullah Kalbi Yeertir eyh Eb Abdullah Muhammed bin Ali et-Tirmiz el-Hakm (k.s..) hazretleri buyurdular: Zikrullah, kalbi yeertir, nemlendirir ve onu (Allh Tel hazretlerine) yneltir. Kalb, zikrullahtan hli olduu zaman, kendisine nefsin harareti ve ehvetlerin atei isabet eder ve o zamanda kalb kasvet bulur, kalbi kurur ve bylece btn azalan tat ve ibdetten alkoyar. Onu uzattn zaman krlr. Aa gibidir. Kuruduu zaman artk erilmez ve ancak kesilmeye elverili olur. Ve bylece atee odun olur. Allh Tel hazretleri, bizi bundan korusun! Zikir, tevhit ve ehline tabi olmak usln asldr. 240 Hikaye (Allah Yolunda yrmek) Ali bin Muvaffak (r.h.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: Senelerden bir sene mahmilin iinde haccettim. Baktm, yayan yryenleri gndm. Onlarla beraber yayan yrmek istedim. ndim. Onlardan birini mahmile bindirdim. Onlarla beraber yrdm.... (3/22) Sahraya (le) ulatk. Yoldan saptk. Ve uyuduk. O gece ryamda baz cariyeler grdm. Ellerinde altndan leenler ve gmten ibrikler vard. Yayan yryenlerin ayaklarn ykyorlard. Sadece ben kaldm. Onlardan biri arkadana; -"Bu da onlardan deil mi?" diye sordu. Dier cariyeler: -"Bu mahmili olan bir kimsedir!" dediler. O criye; -"Hayr! Belki bu da onlardandr! nk bu adam, iinden yayan yryenlerle hacca yayan yrmek (devenin) mahmilinde yrmekten daha sevimlidir! (Hatta bunun iin mahmilini brakp, yayan yryenlerle beraber yayan yrd)" dedi. Bunun zerine benim de iki ayam ykadlar... Onlarn ayaklarm ykamalaryla beraber; grdm btn yorgunluk benden gitti. (Rahatladm.) 241 Gnah Ykn ndirmek in Sahih ve salam bir itikd ile bir veli (Allah dostlarndan) biriyle yryenin hli bylece olunca; Efendimiz (s.a.v.) hazretleriyle beraber yryen kiinin hli nasl olur? Eer Mekke kfirleri ve Arap Mrikleri, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini dinleselerdi ve kendisine indirilen zikre (Kur'n- kerime) tabi olsalard elbette (cehennem ateinden ve kfrden) kurtulurlard. Ve sirtlanndaki btn ykleri (gnahlar) drp indirirlerdi. Ve Firdevs cennetine yrrlerdi. Lkin Allh Tel hazretleri dilediine hidyet verir. 242 Dnya Hayat Nedir? "Dnya hayat deildir." Mzf/n hazf zerinedir. Yani, dny amelleri deildir, demektir. Yani ameller, ona taalluk etmektedir, o, o olma cihetiyle.... "Ancak bir oyun ve oyalanmadr..." nsanlar (baz geici) menfaatleriyle oyalar ve onlar megul eder. Kiiyi daim lezzete (cennet ve rahmete) gtren iman ve slih ameli yok eder. "oyun" kelimesinin mans, nefsi megul eden eydir. Kiiyi kendisine faydal olan eyden uzaklatrr. "elence" kelimesinin mans ise nefsi, cidd eyden hezle, yani ciddiyetsiz olan eylere evirmektir. "Elbette hiret diyar," Uhrev hayatn mahalli olan diyar, Korunan muttakiler in daha hayrldr." Kfr ve isyandan korunan takva ehli iin daha hayrldr. nk hiretin faydalar, zarardan hlistir. (Szlm ve yalnzca faydadr...) hiretin lezzetlerinin iinde de asla elem (sknt ve ile) yoktur. hiretin menfaat ve lezzetleri devaml srp gitmektedir... "Hl akllanmayacak msnz?" harfi mukadder zerine atf iindir.
239 240 241

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/339.

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/339-340. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/340. 242 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/340.

Yani "sizler gaflet ediyorsunuz ve hl akllanmayacak msnz?" demektir. Yani iki iten (oyun, elence ve aldanma olan geici) dnya hayat m; yoksa fayda ve lezzetleri daim olan hiret yurdu mu? (Hangisinin daha hayrl olduunu akl etmeyecek misiniz?...) 243 Dny ve hiret Dnyya "dny" ad verildi. 1- Dnyann hiretten nce gelmesi, dnynn alaklndan dolaydr... hiret'e de, "hiret" ismi verildi... Ahiretin, yaratlnn dnyann yaratlndan sonra olmasdr. (Yani ahiretin gereklemesi, insanlarn dnyada yaamalar ve kyametin kopmasndan sonra olmasdr....) 244 Ahiretin Gizlenmesi Allh Tel hazretleri, hireti insanlarn gzlerinin nnde gizledi. Zira eer hiret (Cennet, Cehennem) grlselerdi; o zaman insanlar, onu inkr edemezlerdi. (Onu gzle grdklerinden dolay ister istemez herkes iman edecekti... Kimse akl ve irdesini kullanamayacakt...) O takdirde teklifler, mihnetler ve .imtihan kalkard.245 Dny Nedir? (Halbuki Allh Tel hazretleri) yeryznde olan eyleri ibtil ve imtihan iin ziynet ve ss kld. Dnyann hakikati seni Rabbinden megul eden eydir.... 246 Dnynn Hududu Hakikat ehli buyurdular: Gkler, yerler ve ikisinin arasnda olan her ey, kinat ve fesat lemidirler. Dnyann hududuna girerler... 247 Ahiretin Hududu? Amma; 1- Ar, 2- Krs 3- Ve ikisine taalluk eden slih ameller, 4- emiz ruhlar 5- Cennet, 6- Ve cennette olan eyler ise, ahiretin hududuna (snrna) girerler... 248 Dnya Allah'a Hizmet Edene Hizmet Eder Hadis-i kuds'de yle buyuruldu: Allh Tel hazretleri, dnyay yarattnda ona u kavl-i erifiyle hitabetti: -"Ey dnya, bana hizmet edene hizmet et! Sana hizmet edeni de yor (kendi hizmetinde altrarak ona yorgunluk ver)." 249 Bundan dolay dnya Allah'n baz veli kullarna gelir. Baz evliyaya da acuze (yal bir kadn) suretinde gelerek evlerini sprr. Baz evliyaya da her gn bir kuru ekmek olarak gelir.. 250 . Dnya Malna ltifat
243

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/341.

244

Yoksa Cennet ve Cehennem u anda mevcutturlar, vardrlar. Bu konuda daha geni bilgi iin kelm ve akaide kitaplarna (ehli snnet itikadna) baknz. Mtercim. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/341-342. 245 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/342. 246 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/342. 247 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7342. 248 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/342-343.
249
250

Deylem, Msned'l-Rrdevs, c. 5. 239 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/343.

Sual: Eer dersen ki; "Allh Tel hazretleri bu dnyay m'minler iin yaratt halde; neden ondan zahit olmay emretti?" Cevp: Derim ki: "(Dnlerde damat ve gelinin bana serpilen) ekerler, damadn bana serpildii halde; damat himmet ve arzusunun byklnden dolay o ekerlere iltifat etmezi Eer damat efendi kendi banda (ocuklar iin) serpilen ekerlere iltifat edip toplayacak olursa ok byk bir ayp ilemi olur. Hadis-i erifte Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -Tirdevs (cennetindeki) ziyafet iin nefsinizi a brakn! 251 Zira hakm (hikmet ve akl sahibi) bir misafir, yemekten sonra tath geleceini mit ediyorsa, karnn tka basa (doyuncaya) kadar yemek yemez. 252 Hikye (Dnya ve Ahiret) Badt'l bir Kad, vezr gibi hizmeti ve hametiyle klhann bulunduu bir sokaktan geiyordu. Klhanc ortaya kt. Klhanc bir Yahud olup, cehennem? sretindeydi. Yz katran gibiydi. Etrafndan sanki katran akyordu. Klhanc Yahud hemen gelip; Kad efendinin atnn yularndan tuttu. Ve: -"Ey Kad Efendil Allh Tel hazretleri, seni kuvvetlendirsin; Peygamberinizin; hadis-i -"Dnya m'minin hapsi ve kfirin cennetidir!" 253 eriflerinin mans nedir?" Grmyor musun dnya senin iin cennet oluyor. Sen Mslman ve Muhammedi olduun halde sanki cennette yayorsun? Dnya benim iin bir hapishane! Ben kfir ve Yahud olduum hlde sanki zindandaym?" Halbuki hadis-i erif bunun aksine dellet etmektedir?" diye sordu. Kad efendi cevp verdi, kendisi dnyann fazllanndand: -"(Ey klhanc!) Allh Tel hazretlerinin bana vermi olduu dnya ziyneti, zenginlii ve hameti, Allh Tel hazretlerinin cennette bana vaad ettii nimetlere nispetle bir zindandr. Ve senin iin hazrlanm olan cehenneme nispetle buras da senin iin bir cennettir..." dedi. 254 Dny ve hiret Misli Denildi ki: Dny ve hiretin misli, iki kars olan bir adam gibidir. Eer ikisinden birini rzve memnun ederse; dierini kzdrr. 255 Hikaye ( Dnya ve Ahiret) bidin biri, lm deine dt. Ve buyurdu: Benim zntm, hiret yurdu, gam, keder, hatlar ve gnahlar zerine deildir. Benim zntm; uykulu geirdiim geceler, iftar gnler ve zikrullah'tan gfl geirdiim saatleredir! 256 Dnya Kimseye Kalmaz Ne gzel buyurmular: -"Ne Hzr Aleyhisselm'in mr kalr! 257 Ve ne de skender'in (Zlkarneyn'in) mlk kald u alak ve geici dny iin; Niza ve mnakaa etme! Ey Dervi!" (3/23) Dnya kalmaz; hiret ise bak ve daha hayrldr,.. 258
251
252

, erh Msnedi Eb'l-Hanfe, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/343. Sahih-i Mslim: 5256, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/344.

253
254

255

Buna benzer bir hadis-i erif "mam Rabbn (k.s.) hazretlerinin Mektubtnda gemektedir. Baknz: Mektubt: 1, s. 83, mektup: 73, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/344. 256 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/344-345.
257

H.zr Aleyhisselm'in hayat ve mr hakkmda "Hmv Aleyhisselm" isimli kitabma baknz. Hzr Aleyhisselm uzun bir mre sahip olmasna ramen bir fan olarak e da bir gn vefat edecektir. 258 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/345.

. Hikye (Dnya ve Ahiret) Cafer bin Sleyman (r.h.) buyurdular: Ben ve Mlik bin Dinar (k.s.) hazretleri, Basra'ya uradk. ehrin sokaklarnda gezerken bir sarayn yaplmakta olduunu grdk. mr ediliyordu. Gzel bir gen, sarayn inaatnda alan iilere emrediyordu. 0 gen; -"Yapn! leyin!," diyordu. Yanna vardk. Kendisine selm verdik. Selmmz ald. Mlik bin Dinar (k.s.) hazretleri ona sordu: -"Bu sarayn inaatna ne kadar altn harcamay niyet ettin?" O: -"Yz bin altn harcamaya niyet ettim!" dedi. Mlik bin Dinar (k.s.) hazretleri ona: -"Sen bu mal bana vermez misin? Ben onu hakk olan yere koyaym (harcanmas gereken yerde harcaym) ve onun yerine Allh Tel hazretleri katndan bu saraydan daha hayrl bir saray tazmin edeyim. yle bir saray ki, vildnlar, hizmetileri, kubbeleri, adrlar ve gzel baheleri bulunsun. Kubbe ve haymalar krmz yakuttan olup, cevher ile sslenmi olsun, topra zaferan, harc miskten olsun. 0 sarayn binasna hibir el dememi olsun ve onu hibir usta bina etmemi olsun. O saray; noksan sfatlardan temiz Celil Tel hazretleri, "ol" dedi oda oluverdi...." dedi. Mlik bin Dinar (k.s.) hazretlerinin bu szleri, gence tesir etti. Sylenen paray hazrlad. Kalem ve kat getirtti. Sonra yazd: Rahman ve Rahm olan Allah'n ad ile... Bu (yazl senet) Malik bin Dinar'n falan olu falana olan taahht ve tazminidir. Hi phesiz ki, ben Allah katnda senin bu kasrna (sarayna) karlk bir saraya kefilim. Sfat (ekil ve yaps) benim vasfettiim gibidir ve hatta daha ziydesini vermek Allah'a kalmtr. Senin bu maln karlnda, senin bu sarayndan daha geni ve daha gzel bir saray, cennette satn aldm. Koyu bir glgede ve Aziz ve Celil'e yakn olarak..." Sonra o yazlan drd ve o gence verdi. Ve o genten alm olduu ...bin altn da fakir fukaraya (Allah yolunda) infak etti. Hepsini datt. Krk gn sonra o gen ld. O gen varislerine, Malik bin Dinar hazretlerinin kendisine yazm olduu mektubu bedeniyle kefeninin arasna koymalarn vasiyet etti. O gencin vefat ettii gece Malik bin Dinar (k.s.) hazretleri (namaz kld) mihrabnn zerine konulmu bir mektup grd. Onu eline ald, at. Mrekkepsiz yazlm bir mektup idi. Ve yle yazlyd: Bu (belge), Azz ve Hakm olan Allah tarafndan Malik bin Dinar'a (gnderilen bir) beraattr. O gence sz verdiin kk ve yetmi kat ziyadesiyle verdik!" 259 Dnya hiretin Ekin Tarlasidr Mesnev- erifte buyuruldu: Bu akbeti gren herkes, daha mesut olurlar. Mahsl midiyle ie daha iyi sarlrlar. Zira onlar bilirler ki dnya, maher ve hiret iin saknanlarn (takva ehlinin) bir ekin tarlasidr." 260 hiret Deve Katar Gibidir Mesnev- erifte buyuruldu: Bu cihan da devenin yndr... Yn tercih edersen, deven olmaz. Deveye sahip olursan ynn de ok olur. 261 Bu iki beytin erhi: Yani develerin ynleri gibi olan dnyay setin. Devenin yn olan dnyay devenin kendisi gibi olan hiretin zerine tercih ettin. Bu ekilde sen hiretten mahrum olursun. Yn tercih edenler, develerin kendisinden mahrum olduu gibi... Develere mlik olan deve sahipleri bunun hilfnadir. Zira deve sahipleri iin deve yn ve tylerinin hibir deeri yoktur... (nk o bunlara bolca sahiptir...) 262
259

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/345-346.

260

Mesnev- erif: Defter: 4. s. 115. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, hadis-i eriflerinde yle buyurmaktadr: -"Dnya hiretin ziraat (ekin) yeridir." Kef'l-Haf: 1320, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/346-347.
261

Mesnev- erif: Defter: 4. s. 121. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/347. 262 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/347.

Kendini Hr Sanan Kle Mesnev- erifin baka bir yerinde yle Mevln (k.s.), buyurdular: Ey bu cihann esirleri! Ne garip eydir ki, Nmnz, cihann emirleri, olmu. gama (ve kedere) mahkm... Byleyken hl kendini hr sanrsn 264.. . Sakalndan Utan

263

Sen cihna kul olmusun, Cn ise

Mevln (k.s.). Mesnev- erifin baka bir yerinde yle buyurdular: Taht dediin ey, tahtadan ibarettir. Ey dertli ba! Kede olduunu sandn ama, kapda kaldn. Sen daha sakalna hkmedemiyorsun! Ya leme nasl sultan olursun?!!! stemediin halde sakaln aarr! Ey eri mitli! Sakalndan utan! 265 Varlkla nmek Mesnev- manev-i erifte buyuruldu: "Renkle kokuyla nmek...Makama meyletmek (Gibi hareketler) ocuklar aldatp sevindirir." 266 Dnya Hayatnn Ba ve Sonu Mesnev- manev- erifte buyurudu: te bu dnya zahiren gzel grnmekle beraber; Kendi kusurlarn sana syleyip durmaktadr. Bu fesat leminden murad, Olu ve hatta bozulu (kevin ve fesat) birer nasihattir: 267 Olu (kevn) sana; -"Gel ben pek gzelim!" Fesat da; -"Benden sakn, ben (deerli) bir ey deilim!" der. Ey baharn gzelliine hayran kalp dudaklarn sran! Son baharn (ve kn) soukluuna ve hazn mevsiminin sarlna bir bak!! Gndzn gnein yzn gzel grrsn. Birde akam st gnein batnda onun lmn dn! Dolunay gkleri ssler grrsn! Ama onun son gnlerdeki hasretine bak! nsan ocuk iken, gzelliiyle halkn dikkatini zerine eker. Kocaynca her bakmdan itibr kalmaz. Gm bedenliyken seni avlayan gzellerin, htiyarlklarnda pamuk tarlasna dndklerini grrsn. (3/24) Ey yal ball gzel yemeklere esir plan, Onlarn fazlasna git de helada seyret! O zaman onlara; -"Hani gzelliin nerede? Tabaklardaki safa ve lezzetiniz ne oldu? dersin. Oda sana; -"O taneydi ben de tuzaydm, tane gizli olunca, sen de tutuldun?" der. Nice eller, stadlar kskandrrken; Akbet sanatn icrada onlar titrerler. Genken mahmur, nergis gibi gzler; sonunda sulanmaya balar. Arsanlann safn datan yiit; Sonunda farelere malp olur. Misk kokan kvrck salar; sonunda merkebin kuyruu gibi irkinlesin nce byle olua dikkat et; Sonra da onlarn deierek nasl bozulduklarna bak! (bret al...). 268

263 264 265 266 267 268

Mesnev- erif: Defter: 4, s. 36,

Mesnev- erif: Defter: 4, s. 37, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/347. Mesnev- erif: Defter: 4, s. 27, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/347-348. Mesnev- erif: Defter: 4. s. 99, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/348. Bu iki beyit mesnevi manevi erifte gememektedir fakat aadaki beyitlerin girii oldugu iin buraya aldm Mesnev- erif: Defter: 4, s. 63, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/348-349.

r ve Tasavvuf Manlar yet-i kerimede u iaretler vardr: Nefsn lezzetleri "tatmakla geen dnyev hayat, ocuklarn oyunlar; oyalanmalarna ve isyan ehlinin elencelerine benzer. Kiinin (hakka varan perdelerini) ziyadesiyle rter. Beeriyetten ruhniyete seyr-u suluk yapabilmek; ehvetleri terk etmek; hakkn gayrisinden yz evirmek ile olur. Allh Tel hazretlerine ynelmek ise takva ehli iin Allah ile Allh Tel hazretlerinin gayrisinden daha hayrldr. Daha akllanmyor musunuz? Allh Tel hazretleri sizi bu i iin yaratt; baka bir ey iin deil... Buyurduu gibi; -"Ben seni kendim iin yetitirdim..." 269 Allah'm! Bizleri mrn zayi etmekten muhafaza eyle! Bizi n hakikatine hidyet buyur! Muhakkak ki sen Vehhb (ziyadesiyle hibe edici) ve Had (hidyet verici)sin! Bu iki beyit. Mesnev- manev- erifte gememektedir. Fakat aadaki beyitlerin girii olduu iin buraya aldm.270 271 270 Kfirlerin Szlerine Bakp zlmeyin Yce Meali: Cellim hakk iin, biliyoruz ki, syledikleri lf seni cidden incitiyor. Mamafih onlarn yalanc dedikleri sen deilsin. Lkin zlimler Allah'n yetlerine cehudluk ediyorlar.33 Cellim hakk iin, senden nce gnderilen peygamberler tekzib olundu da, tekzib ve ez edilmelerine kar sabrettiler. Nihayet kendilerine nusretimiz geldi. yle ya, Allah'n kelimt- va'dini deitirebilecek hibir kuvvet yoktur. Alimallah sana mrseln kssalarndan haber de geldi.34 Eer onlarn omuz dnmeleri sana pek ar geliyorsa, haydi kendi kendine yerin dibine inecek bir baca veya gklere kacak bir merdiven arayp da, onlara bambaka bir yet getirmeye gcn yettii takdirde hi durma. Allah dilemi olsayd elbette onlar hidyet zere toplard; o halde sakn chillerden olma.3S 271 Tefsr-i erifi: yetleri Yalanlyorlar "Cellim hakk iin, biliyoruz," kelimesi, burada teksr (okluk) iindir. Allh Tel hazretlerinin ilminin okluundan murad, taallukunun okluudur. Muhakkak ki," n... "Seni cidden incitiyor." Habibm Ahmed! Resulm ya Muhammed (s.a.v.)! syledikleri lf..." "Seni cidden incitiyor." Fiilin failidir. Ism-i mevsi'n aidi mahzftr. Yani, o Mekke kfirlerinin syledikleri laflar, demektir. 0 laf onlarn sylediklerinde hikye edilen u szlerdir: -"Bu eskilerin efsanelerinden baka bir ey deil..." 272 Ve buna benzer szleridir. 273 Tekzb "Muhakkak ki onlarn yalanc dedikleri sen deilsin," Onlarn sylediklerine aldr etme... Onlarn btn syledikleri, (haddi zatnda) Allh Tel hazretlerinedir. nk onlar, hakikatte Allh Tel hazretlerinin yetlerini yalanlyorlar; (sadece) seni deil... Ve lkin zlimler Allah'n yetlerine cehudluk ediyorlar." Lakin onlar, Allh Tel hazretlerinin yetlerini yalanlyor ve inkr ediyorlar. Onlar bunu senin hakknda yapmyorlar. Onlarn yalan ve inkrlar hakikatte bana (Allh Tel hazretlerine) dnmektedir. nk sen fnsin. Msiv (Allh Tel hazretlerinin gayrisi) ise Allh Tel hazretleri sebebiyle geicidir. Bak olan Allh Tel hazretleridir. Hi phesiz ben onlardan intikam alacam. Bundan asla phe yoktur. Zulmden murad, onlarn inkrlardr. "Cuhd," aksini bilerek inkr etmekten ibarettir. Be harfi fiile taalluk etmektedir. Takdim kasr iindir. "Onun hakkn inkr

269
270

Th: 20/41. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/349. 271 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/350.
272
273

El-En'm: 6/25, El-Enfl: 8/31, El-M'minn: 83, En-Nemh 38. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/351.

(Mesel:) inkr edildii zaman, ve onu inkr etti," denilir. 274 Peygamberleri Yalanladlar "Cellim hakk iin, senden nce gnderilen peygamberler tekzib olundu... yalanland" Bu kavl-i erif, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini tesellidir. Zira bel ve musbetler, ummletii zaman, haffleir. Yani vallahi senden nce, byk n sahibi, ve bir ok peygamber, senin gibi tekzb olundular. Veya senin zamanndan nce de bir ok peygamber yalanland, demektir. "Tekzib ve ez edilmelerine kar sabrettiler..." Onlarn tekzibleri ve eziyetlerine sabrettiler. "Nihayet kendilerine nusretimiz geldi." Onlarn sabrlarnn sonucu, Allh Tel hazretlerinin onlara yardm etmesi oldu. Onlara dokundu ve onlar, sana kavminden gelen musbetlere sabrettiler. Yardm, sabredenler iin vaad edilmitir. 275 lh Nusretin Gelmesi Nusretyani ilh yardmn gelmesi; 1- htimal ki hccet, delil ve burhanlarnn izhr edilmesi yoluyla, 2- Kahr ve galebe ve dmanlar helak etmesi yoluyla da olma ihtimali vardr. 276 Her Karanlk Gecenin Hafz (k.s.) buyurdular: -"Ey gnl Sabr (ok sabrl) ol! Gam ekme ve keder ve zntye kaplma! Zira sonuta bu akam sabah olur. Bu gece seher vakti olur.... 277 Sabreden Muradna Erer Ve Yine buyurdu: -"Eer Nh Aleyhisselm gibi, senin de Tufana sabrn varsa; 0 Bel def olur. Bin yllk muradn hsl olur..." 278 Allah'n Kelm Deitirilmez "yle ya, Allah'n kelimt- va'dini deitirebilecek hibir kuvvet yoktur." Yani Allh Tel hazretlerinin nusret ve galebesine deiiklik yoktur. Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: -"Onlar, elbette onlar muhakkak muzaffer olacaklardr^ Ve elbette bizim askerlerimiz mutlak onlar galip geleceklerdir." 279 "Kasem olsun ki sana mrseln kssalarndan haber de geldi." Senin kalbine sknet veren haberleri geldi. O da Allh Tel hazretlerinin nusreti ve ilh yardmdr. (3/25) 280 Ebu's-Sud Efendiden Mevln Ebu's-Sud Efendi (r.h.) buyurdular: -"Cr ve mecrr kavH erifi,) fail olmak zere mahallen merfdrya da mazmunu (ierdii man) itibariyle.. Yani "baz peygamberlerin haberleri" demek... Veya mevsf takdiriyledir. Yani, peygamberlerin haberlerinden

274 275

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/351-352. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/352. 276 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/352.
277 278 279
280

Divn- Hafz- irz s. 88, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/353. Divn- Hafz- irz s. 90, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/353. es-Safft: 37/171-173. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/353.

baz lari 281 Omuz dnmeleri "Eer onlarn omuz dnmeleri sana pek ar geliyorsa," Sana byk gelir ve onlarn sana gelen Kur'n- kerime iman etmekten yz evirmeleri meakkatli gelirse... Onlarn ona hazr olmamas yetler kabilindendir. Senin onlarn Mslman olmalarna hrs (ve arzundan) dolay, onlarn istedikleri (ve sorduklar) her eyde onlara icabet etmek istedin.... (Hatta) Eer gcn yeterse; bir baca e-dinmeye..." Tnel, baca, ve kaz... "Yerin iine (dibine)," Derin iine doru kazardn... 282 Nefekan kelimesi tbn eyh (r.h.) buyurdular: "Tnel," Yerin iinde (dibinde) kazlan gizli bir yoldur ki, onun baka bir yerden k vardr. "Kstebek yuvas," kelimesi de bundan alnmadr. nk kstebek bir yerden yeri deler, yerin derinliklerine doru iner; sonra da oradan ilerleyip, baka bir yerde yer yzne kar. Merdiven "Veya bir merdiven..." Gk yzne kan bir let. Kendisiyle gklere kabilecek bir let... getiresin..."O gkte... "Bir yet..." Onlara etkileyecek eylerden... Cevabi mahzftr... Yani bunlar yapabilirsen hemen yap ikinci art cmlesi, birinci artn cevbdr. Bundan maksat. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin kavminin iman etmelerinin istemeleri konusundaki hrsn (arzu ve isteini) beyndr. Eer kavminin iman etmeleri iin Efendimiz (s.a.v.) hazretleri yerin altnda ve gklerin zerinde bir yet getirmeye gc yetseydi (ve kavmin iman etmeleri de buna bal olmu olsayd) elbette Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, kavminin iman etmeleri iin o yeti getirirdi. Burada, "arama," fiilinin, "Edinmek" ve benzeri fiilinin zerine tercih edilmesi; derinliklerine tnelin kazlmas veya gklere merdivenin konulmasnn aranmasna insan gcnn yetmeyecei eylerden olduunu duyurmak iindir. Nasl edinilsin? 283 Hidyet "Allah dilemi olsayd," Onlarn hidyetlerini... "Elbette onlar hidyet zere klard..." Lakin Allh Tel hazretleri bunu dilemedi. Bu (yani Allh Tel hazretlerinin kfirlerin hidyetlerini dilememesi); onlarn ihtiyar (arzu, irde ve isteklerini) iman tarafna evirmemelerindendir.... Halbuki onlarn buna sahip olma imknlar vard. Ve onlarn kendilerini imana davet eden yetleri mahede etmeye gleri vard. Ama onlar iman etmediler. rdelerini bu tarafa doru kullanmadlar. Bundan dolay onlarn iman etmemelerine kendini helak etme! 284 Chillerden Olma "O halde sakn chillerden olma!" Olmayacak bir i iin haris ve sabretmen gereken yerde de sabrszlanarak chillerden olma... nk bu chillerin adetlerindendir. Zira. Allh Tel hazretlerinin, meet (dilemesinin) onlarn imanlarna taalluk etmemesi; Allh Tel hazretlerinin zikredilen ince (ve ok dakik) olan ilerinin cmlesindendir... 285

281

Eb Sud Tefsiri c. 3. s. 127, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/354.
282

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/354.

283
284

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/354-355. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/355. 285 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/356.

Edep yet-i kerimede, Allh Tel hazretleri tarafndan; Efendimiz (s.a.v.) hazretleri (ve dolaysyla mmetine) terbiye ve edep vardr. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurduklar gibi: -"Muhakkak ki Allh Tel hazretleri bana edep retti; edebimi (terbiyemi) gzel yapt." 286 man Herkese Nasp Olmaz Yce Mel: Sde iitmesi olanlar davete icabet eder. llere gelince, onlar Allah diriltir; sonra hepsi O'nun huzuruna karlrlar.36 Durmular da, "Ona Rabbinden bambaka bir yet indirilse ya!" diyorlar. De ki: "phesiz Allah yle bir mu'cizeyi indirip durmaya kadirdir; ve lkin ekserisi bilmezler."37 Hem, yerde debelenen hibir hayvan ve iki kanadyla uan hibir ku yoktur ki, sizin gibi birer mmet olmasnlar... Biz kitb'ta hibir tefrit yapmamzdr. Sonra hepsi toplanr rablarna harolunurlar.38 yetlerimize yalan diyenler, birtakm sarlar ve dilsizlerdir; zulmetler iindedirler. Kimi dilerse Allah artr, kimi de dilerse bir tark-i mstakim zerinde bulundurur. 287 Tefsr-i erifi: Hakk itenler "Ancak icabet eder," Senin imn'a davetini kabul eder. "O iitmesi olanlar..." itmenin kendilerine ulat ve iitmesi olan kiiler; anlar ve dnrler. ller deil... Bunlar (imn etmeyenler) ite o llerdendirler... Hafz (k.s.) buyurdular: -"Feyz ilhyi kabul etmek iin pak, temiz ve duru olmak gerekir... Yoksa her bir ta ve kl, l'l'-u mercan olmaz?." 288 Manen l Olanlar "Ve ller," Kfirler... Kfirler hakk iitmedikleri (Efendimiz s.a.v. hazretlerinin mbarek sesine kulak vermedikleri iin) llere benzetildiler. "Onlar Allah diriltir;" Kabirlerinden diriltir. "Sonra O'na..." Allh Tel hazretlerine, bakalarna deil... "Dnerler..." Ceza iin, Allh Tel hazretlerine dndrlrler. te o zaman icabet ederler. Amma bundan nce ise buna yol yoktur. "Ve dediler:" Kureyin reisleri dediler: "Keke," Tahdidiyye olup, manasnadr. "Ona Rabbinden bambaka bir yet indiril(Mesel:) 1 - Deve, 2- As, 3- Sofra 4- Ve insan imna gtren baka harikalar (ve mu'cizeler) inseydi ya "De k:" Onlara cevaben de ki: "phesiz Allah yle bir mu'cizeyi indirip durmaya kadirdir;" Onlarn istedikleri btn yet ve mu'cizeleri indirmeye Allah kadirdir. (nk daha nce bu yetleri bir ok peygamberlere indirdi...) Ve lkin ekserisi bilmezler."
286

Kenzu'l-Umml: 18673, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/356. 287 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/357.
288

Divn- Hafz- irz s. 89. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/357-358.

Lakin bu yetlerin onlara inmesi, kendileri iin beldr. nk onlarn bu yetleri inatla ve bilerek inkr etmeleri kendilerinin helklarn icbettirir. 289 nsanlar Drt Ksmdr Bilki insanlar, dinler konusunda drt ksmdrlar. 1 - Nefis ve ruhuyla Mslman, 2- akiler grnen kfir, 3- man elbisesi iinde kfir, 4- akvet elbisesi iinde Mslman... Birincisi: Saadet elbisesi iinde nefsi ve ruhu mesd olanlar. Bunlar; 1 - Peygamberler, 2- Taat ve ibdet ehli olanlardr... kincisi: akvet elbisesi iinde nefsi ak ve kfir olan kimseler. (Zahiren ve btnan kfir olanlar...) Bunlar; 1 - Kfirler, 2- Byk gnahlara isrr edenlerdir... ncs: Saadet elbisesine brnm akiler (kfirler)dir. Bunlar: 1- Bel'm bin Br 290, 2- Berss 291, 3- bls'tir. ncs: akvet elbisesi iinde sad (imn ehli) olanlardr. lerinin (Mslman olmalarnn) balangcnda imnlarn gizleme annda Bill, Suhayb ve Selmn (r.a.) hazretleri gibi... Sonra onlar da elbiselerini (grnlerini) takva ve hidyet elbisesiyle deitirdiler. 292 Sad ve akinin Yaratlmasndaki Hikmet Sual: Eer sen desen ki: Allh Tel hazretlerinin sad ve ak yaratmasndaki hikmet nedir? Ve (sonra da) Allh Tel hazretlerinin; -"Allah dilemi olsayd elbette onlar hidyet zere toplard;" 293 ve; "Eer Allah dilese hepinizi hidayette klard..." 294 Buyurmasnn hikmet ve sebebi nedir? Cevap: Deriz ki: Abdullah bin mer (r.a.) hazretleri buyurdular: -"Allh Tel hazretleri, ezelde, mahlukatindan (yaratklarndan) falanca (kiinin) kendisine isyan edeceini biliyordu. O kiinin istidadnn saadet iin sebkat etmemi olmasndan... O kiinin sabit olan eyada istidadnn icab; onun zerinde sebkat eden kaz'ya gre Allh Tel hazretleri onu ak olarak yaratt.... Onun istidad, Cell ilerinin izhrdr. (3/26) Sanki o istidad lisanyla ak olmay istedi. Gklerde ve yerde olan ey. 1-Kl, 2- Hl, 3- stidd, lisanyla AUah Tel hazretlerine (dua edip ondan) istemektedirler. Allh Tel hazretleri her gn bir e'ndedir... Allh Tel hazretleri, feyiz verir ve (herkese) sabit ayanlardaki istidadlarna gre gayb ilmi hasebince akvet ve saadet verir... Noksan sfatlardan mnezzeh olan Allh Tel hazretleri, ezel ilmiyle (falanca kulunun da) kendisine ibdet edeceini bildii iin onu da sad olarak yaratt. Yani onun istidadnn icml saadeti iktiz edeceini ve onun; "Rabbnz deil miyim!" (diye sorduu vakit, onlar da:) "Bel!" evet, dediler; 295 Kavl-i erifyle vaad edilen ne'eti insaniyyeti kabul edeceini bildi. Onlardan sdr olan bu icabet, onlarda bulunan ezel saadete dellet eder. Eer bu onlarda bulunmam olsayd; teklf ve hitabn onlara verilmesi de sahih olmazd... -"Allah dilediini mahv isbat da eder ve mm'i-kitb O'nun nezdindedir." 296
289

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/358-359.

290 291

Dinini dnya iin satan, dnyalk iin dini tahrif eden, dnya ehlinin keyfine gre fetva veren ve madde iin hak ehline kar jkan btn ilim ehli bu snfa girer. Chil sofular, sahte eyhler, evliya olmadan evliyalk taslayanlar ve halkn din hislerini stismar eden btn sahtekrlar Bersis'in snfna girerler. 292 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/359-360.
293 294 295 296

El-En'm: 6/3S. En-Nahl: 16/9. El'A'rf: 7/172 Er- rad13/39.

Sen insann, sad ve ak olduunu bildiin zaman (iyi bilirsin ki); sad istidd; bir kiiye ancak, bast halini (geni, sevgi, Allah'n emirlerini memnuniyetle yerine getirme ve feyzi ilhyi kabule hazr olma durumunu) gerektiren; 1 - Rz olunan szler, 2- Gzel fiiller, 3- Ve Ahlk hamide ile verilir.... akvet istidad ise, kabz hlini (kapal ve skntl olma durumunu) gerektirir... Bundan dolay Allh Tel hazretleri, habibi edibi Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerine; akvet ehlinden kendisine gelen eziyetlere sabr ve tahamml etmesini emretti.... 297 Bellar Mafirete Sebeptir Dnyada kahr, cell ve bel'ya uramak, gufrana sebeptir. Kiinin (ibdet ve taatiyle) nail olamad cennetteki derecelere; kii, ancak urad bellar kaderince nail olur. Haberde yle varid oldu: -"Muhakkak ki cennette, havada asl baz makamlar vardr. Kuun yuvasna girmesi gibi o makamlara da bel ehli olanlar girerler. Bel ehlinden bakas ona giremez." 298 Belya Urayanlar -"Muhakkak ki kii, dini hasebince (belya) mbtel klnr. Eer bir kii, dininde salbet (kuvvetli bir din itikad) sahibi ise, onun bellar iddetli olur. Eer kii, dininde ince (ve zayf) ise o da dini kaderince belya urar. (Mslman) bir kul, (yeryznde) gnahsz olarak yrynceye kadar bellara urar... " 299 Bellar ilh Kamdr Bellar, Allh Tel hazretlerinin kullan zerinde kamlardr. Kullar, dnyaya meyil etmesinler ve onunla megul olmasnlar diye... Kullar, bu kamlarn vurulmalarndan dolay Allh Tel rotiPdne doru firar edip kaarlar... (Allah'a snrlar...) Atn Kararghna (ahrna) kamas gibi... Karargh olan diyar sadece hirettirNe gzel buyurmular: Biz bellar kimseye vermeyiz. Ta ki onun adn zevale urayanlardan edelim... 300 Hakik mmet zetle- kim, musibetlerden ve bellardan bir eye urarsa; (iyi bilsin ki)' gzel sonu sabrdadr. Kii, sabr ile hakiki mmet-i merhumeden olur. Ve sabr iie kii. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin izine girmi (ve yolunda yrm) olur. 301 Hayvanlar Da Bir mmettir "Hem, yerde debelenen hibir hayvan Ve o "debe-yoktur ki..." Harf-icerri, istirakn te'kdiiindir. Harf'i cerri de mahzfa taaiiuk etmektedir. lenen (hayvan)"kelimesinin vasfdr. Yani, yeryznn herhangi bir yerinde bulunan hayvanlarn fertlerinden hibir fert yoktur ki, demektir. "Ve hibir ku yoktur ki..." Havann boluklarndan uan kulardan bir kuv. ki kanadyla uar..." Mahede edilen mu'td (ala gelen) durumda olduu gibi.
297

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/360-362.

298 299

Kaynana ulaamadm. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/362. Tirmizi: 2322, Bu hadis- erifin banda da yle buyurulmaktadr: Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine soruldu: -"Hangi insan iddetli bel'ya urar?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Peygamberler, sonra benzerleri ve benzerleri...." smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/362. 300 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/362-363. 301 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/363.

Kularn kanatlar ile kaytlanmas, te'kfd iindir (Mesela:) "Gzlerimle baktm ve ellerimle tuttum, denildii gibi'. Sratten mecazdr. nk yle denilir: "Falancayeryznde utu,"yani sr'atle gitti, demektir. "(Muhakkak ki) sizin gibi birer mmettirler. 302 Halleri mahzftrler, nzkan ve ecelleri (kelimeleri) ise mukadderdir. "Biz kitapta hibir tefrit yapmamzdr." "Bir eyde tefrit etti", denilir. (Yani) onu zayi etti ve onu'terketti, demektir. Yani eylerden herhangi bir eyi nemle terk etmedik; onu beyn ettik. Allh Tel hazretleri, bunda gereince btn mahlkatnn maslahat ve faydalarna riyet eder. 303 Mufassal ve Mcmel Beyn Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, her eyi (kitabnda) beyan etti (Bu beyn:) 1- Tafsilatl veya; 2- Ksa, olarak beyn etti... Mufassal yani geni olarak beyn edilmesi, u kavl-i erifte olduu gibidir: -"Hem onda zerlerine yle yazdk: "Cana can, gze gz, buruna burun, die di, cerhler birbirine ksastr". Kimde bu hakkn sadakasna sayarsa, o ona keffaret olur. Ve her kim, Allah'n indirdii ahkm ile hkmetmezse, onlar hep zlimlerdir." 304 Amma ksa ise u kavl-i erifte olduu gibidir: -"Bir de Peygamber size her ne emir verirse tutun, nehy ettiinden de saknn ve Allah'tan korkun;" 305 Her ey Kitabullah'ta Rivayet olundu: mam afi (r.h.) hazretleri, Mescid-i Haram'da oturuyordu. Ve orada olanlara; . -"Siz bana neden sorarsanz (sorun) muhakkak o sorunuza Kur'n- kerimden cevap vereceim!" dedi. (Orada bulunan) adamn biri sordu: -"hraml olan birinin eek arsn ldrmesine ne dersini" imam afi (r.h.) hazretleri buyurdu: -"Onun zerinde hibir ey yoktur!" dedi. Adam: -"Bu Kitbullah'n neresinde vardr!" diye sordu, imam afi (r.h.) buyurdu: -"Allh Tel hazretleri kitabnda; -"Bir de Peygamber size her ne emir verirse tutun, nehy ettiinden de saknn ve Allah'tan korkun;" 306 buyurdu.
302

Hayvanlar da insanlar gibi birer mmettirler. Onlar da kendi lisanlanyla Allh Teal hazretlerini tebih etmektedir: "Gklerde ve yerde bulunanlarla dizi dizi kularn Allah' tebih ettiklerini grmez misin? Her biri kendi duasn ve tebihini (renmi) bilmitir. Allah onlarn yapmakta olduklarn hakkyle bilir." Nur sresi ayet 41 eyh Ahmed Gazl hazretleri. "Btn ilimleri iki kelimede topladm. Bunlar; Allah'n emirlerine tazim, yarattklarna efkat etmektir." Bu sz btn evliya ve ulem tarafndan beenilmi ve kabul grmtr. Atalarmz bu gzel szleri beenmekle kalmam, hayvanlarn bakm, beslenmesi, barnmas ve tedavisi iin vakflar bile kurmulardr... Biz insanlara ve dier mahlukata merhametli davranmal ve onlara acmalyz ki, melekler de bize acsnlar. Merhamet etsinler. Gnahlarmzn aff iin, tevbe ve istifar etsinler... "Sen yerde olana ac ki, gkteki (melekler) de sana acsn." Camiussair c.l .s. 64. buyurmaktadrlar. nsanlara, hayvanlara ve btn mahlukata merhamet etmeyen acmasz kiilere acnmaz... "Merhamet etmeyene rahmet olunmaz." Camisssair c. 2. s. 546, "nsanlara acmayana Allah c.c. rahmet etmez." Camiusssair c. 2, s. 546, Mahlkatn efendisi olan insanlar ve insanlar iin Cenab- Allah'n yaratt varlklara acmayan ve kalbinde merhamet tamayan kiilerin, peygamberlerin, limlerin ve ehidlerin efaatna nail olup lh rahmete kavumas ok zor... "Gnn birinde bir adam yolda yryordu. Susuzluu artt. Su ararken bir kuyu buldu, iine inerek (su) iti. Sonra (dar) kt. Ne grsn! Dilini karp soluyan bir kpek... Susuzluktan (ya) toprak (Iar) yiyordu. Adam; -Bana gelen susuzluun benzeri bu kpee de ulamtr; dedi ve hemen kuyuya indi. Mestine su doldurarak, sonra az ile tutup yukar kard ve kpei sulad. Allah onun iin (bu ameli) kr olarak kabul edip onu yarglad (ona mafiret etti.) Ashab (sordu): -Ey Allhn Resul, hayvanlar ( bakp korumakta) da bizim iin bir ecir var mdr? Dediler. Raslltah (s.a.v.) Hazretleri: -"Her ya (ayan) cier (sahibin) de ecir vardr."buyurdular. Riyaz'us-Salihn Hadis no: 126, Hayvanlara iyilik yapan kt insanlarn bile gnahlar af olunur: "Gnn birinde bir kpek, kuyu etrafnda dolap duruyordu. Susuzluk onu ldreyazmt. Derken Israiloullarfnn fahielerinden biri. onu grverdi. (Ayandan) mestini kard, onun iin mestiyle su kard ve kpei sulad. Buna karlk o kadn baland." Riyaz'us-Salihn Hadis no: 126, "Bir kadn, lesiye kadar hapsettii bir kedi sebebiyle azap olundu da bu yzden cehenneme girdi. Kediyi hapsettii vakit; onu doyurmam, su vermemi, yerdeki, haerti bile yemeye brakmamt." Riyaz'us-Salihn hadis No: 1597, slam Hukukunda "Hayvan Haklan" derlenip mstakil bir kitap hline getirilerek, halkmzn ve ilim adamlarnn istifadesine sunulmaldr. slam hukukundaki. Hayvan Haklar grld zaman insanlar parmaklarn sracaklar. slam dininin hayvanlara vermi olduu haklara baktka slam dinine olan sevgileri artacaktr. nk: "Bir ok hukuk sisteminin insanlara vermedii hak ve hrriyetleri, slam hukuku hayvanlara vermitir." Mtercim. 303 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/363-365.
304 305 306

El-Mide: 5/45,

El-Har: 59/7, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/365-366. El-Har: 59/7,

mam afi sonra mer (r.a.) hazretlerine isnden yle buyurdu: -"Size snnetimi ve benden sonra hlef-i rdnin (rd ve hidyete ermi olan halifelerin) snnetini tutmanz sylerim..." 307 mam afi (r.h.) hazretleri sonra da Hazret-i mer'e isnden u hadis-i erifi rivayet ettiler: -Ihrml kiiye eek arsn ldrmek vardr." 308 "Sonra hepsi rablarna..." Yani mmetler, "Harolunurlar." Kyamet gnnde Rablerine har olurlar... Bakasna deil. Allh Tel hazretleri, onlarn arasnda hkmeder. Yalanlayanlar... "Ayetlerimize yalan diyenler," Kur'n~ kerimi yalanlayanlar... "Birtakm sarlar..." Yani Kur'n- kerimi (zerinde) dnmek ve anlamak iitmestyle iitmezler. Bundan dolay KVn- kerimi; "Evvelkilerin masal ve efsneleri" diye isimlendirdiler. Onu Allh Tel hazretlerinin yetleri olarak saymazlar. Ve ondan gayri ise saparlar. "Sarlar," kelimesi, "sar" kelimesinin cemiidir. Bundan maksat onlarn (Kur'n- kerimi inkr edenlerin) hallerini, sarlarn hallerine benzetmektir. Lakin mbalaa iin tebh harfi hazf olundu. "Ve dilsizlerdir..." Hakk konumaya gleri yetmez. Bundan dolay senin davetine icabet edemiyorlar. dilsizlerdir" kelimesi, "dilsiz ve lal" kelimesinin cemiidir. "Zulmetler iindedirler." Kfrn zulmetleri iinde, demektir. Mbted'nm nc haberidir. 309 Kiinin Saptmas "Kimi dilerse Allah," Saptmasn yani onun iinde sapkl yaratmay dilerse, Onu artr, Dalleti onun iinde yaratr... Lakin Allh Tel hazretlerinin bir kimsenin iinde dallet (sapklk ve artmay) yaratmas; o kulun dallette dehaleti (istek ve arzusu) olmakszn; cebr (ve zorlama) yoluyla deildir. Belki kul, ihtiyarn (arzu ve isteini) dalleti kesbetmeye ve kfr tahsil etmeye doru sarfettii zaman, Allh Tel hazretleri onlar iin dalleti ve kfr yaratr... 310 Allah Dileyene Hidyet Verir "Ve kimi de dilerse," Hidyetini dilerse... "Bir tark-i mstakm zerinde bulundurur..." Kendisine gideni saptmaz. Hidyet zere olann ayaklarn hidyet zere sabit klar... 311 Emirler Bu yet-i kerimede u iler vardr. Birincisi: nsanlarn gayri mahlklar da insanlar gibi birer mmettirler. 312 Kpeklerin ldrlmesi (Efendimiz s.a..v. hazretleri) hadis-i erifte buyurdu: -"Eer kpekler de (sizin gibi) bir mmet olmam olsalard elbette kpeklerin hepsinin ldrlmesini emrederdim. (Siz yine de) her behim (zararl kpeklerin) siyahn ldrn." 313

307 308
309

Tirmizi: 2676, Ebu Davud: 4607. Ibni Mace: 42. Msned-i Ahmed: 17144.

Kurtub Tefsiri: c. 18. s. 18. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/366-368. 310 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/368. 311 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/368. 312 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/368. 313 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/368.

Siyah Kpekler Bu undandr; 1 - nk siyah kpek eytandr. 2- Zira siyah kpek, kpeklerin en saldrgan, 3- En kuduzu, 4- Kpeklerin en habisleri, 5- Faydas en az olan. 6- Ve kpeklerin en ok uyuyandr... Ve bundan dolay Ahmed bin Hambel (r.h.) hazretleri; -"Siyah kpekle avlanmak caiz olmaz," buyurdular. 314 Tasavvuf] Man Bu Hem, yerde debelenen hibir hayvan yoktur ki...") kavl-i erifte u manlar vardr: Muhakkak ki beeriyet topranda debelenen eyler, hareket eden (ve insan harekete geiren) her eydir: 1- itmek, 2- Grmek, 3- Lisan, 4- A'zlar 5- Btn organlar gibi... 6- Nefs 7- Ve nefsin sfatlan da yeryznde debelenen eyler snfna girer... 315 eriat ve Tarikat Kanadyla Uanlar Ve l"Ve iki kanadyla uan hibir ku yoktur ..." kavl-i erifte beyan edilen iki kanat; 1- eriat, 2- Tarikat kanadyla uanlardr. (Mesel:) 1- Kalb, 2- Ruh 3- sfatlar da sizin gibi birer mmettirler. Onlar da sizin gibi, yaptklarndan (fiil) ve hallerinden sual olunacaklardr. Bu kavl-i erif, bu hakikate dellet etmektedir: -"Bir de hi bilmediin bir eyin ardnca gitme; nk kulak, gz, gnl; bunlarn her biri ondan mesul bulunuyor!" 316 Kul Hakk kincisi: Har (lmden sonra yeniden dirili) ummidir. Eb Hreyre (r.a.) hazretleri buyurduklar gibi: -"Allh Tel hazretleri, kyamet gn; btn behim (hayvanlar) ve yeryznde debelenen btn mahlukt, kular ve her eyi hasredip (yeniden diriltir). Ve hatta boynuzsuz koyun in boynuzlu koyundan (hakk) alnr...317 Hadis-i erifte buyurulduu gibi: -"Elbette kyamet gn, btn haklar ehline (hak sahiplerine) verilecektir. Hatta boynuzsuz koyun iin boynuzlu koyundan (hakk) alnr..." 318 Yani boynuzsuz koyun iin boynuzlu koyundan ksas yaplr... 319 Hayvanlarn Ksas bni Melek (r.h.) hazretleri buyurdular: -'Hem, yerde debelenen hibir hayvan ve ki kanadyla uan hibir ku yoktur ki, sizin gibi birer mmet
314 315

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/369. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/369.

316 317 318

319

El-lsr: 17/36. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/369-370. Tefsr'l-Kurtub c. 6. s.329. Tirmizi: 2344. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/370.

olmasnlar... Biz kitb'da hibir tefrit yapmamzdr. Sonra hepsi toplanr rablarna harolunurlar." Kavl-i erifinde, vah {ve evcil) btn hayvanlarn har olunacaklarna dellet vardr. Allh Tel hazretleri buyurduklar gibi: -"Ve vah (hayvanlar har olup) topland vakit." 320 Lakin hayvanlardaki ksas, mukabele ksasdr. Tekliften ksas deildir. Ibni Melek'in szleri bitti. 321 Kfirlerin toprak olmay istemeleri Sonra behim, vah hayvanlara ve kulara; "Toprak olun!" denilecektir. Hayvanlar da bu arznn (yeryznn) topra gibi toprak oluverirler. te o an de hayvan olmay temenni ederler. (u. kavl-i erifte beyn gibi:) doan lemin kfirler edildii -"Muhakkak ki biz size yakn bir azab ihtar ettik; o gn ki kii ellerinin ne takdim ettiine bakacak ve diyecek ki kfir: 'Ah n'olayd ben bir toprak olaydm!" 322 Hayvanlar ve ac Haddd (r.h.) buyurdular: Bundan (hayvanlarn kyamet gn toprak olmalarndan) murad; onlarn dirilmelerinden sonra yok edilmeleridir. Zira bu yok olularnda (kyamet gn toprak olmalarnda, herhangi bir lm gibi) elem ve ac grmeyeceklerdir. 323 Kalbi Mhrl Olan Sar ve Dilsiz Kimselerdir ncs: Allh Tel hazretlerinin kalblerini mhrledii kimseler, onlar, aslnda sar ve dilsiz kimseler gibidirler. Zaten sar olmak dilsizin hususiyetlerindendir. Mesnev'de buyurulduu gibi. -"Daima anada doan sar olan kimse dilsizdir. Konuan kimse nce annesinin szlerini duyar." 324 Allah'a taat Eden Mesnev-i erifte buyuruldu: Sleyman Aleyhisselm, seslenince; Btn Sebe kular kendisine meylettiler, yneldiler. Sadece can ve kanad olmayan kular. Veya balk gibi aslnda dilsiz ve sar olanlar, Ona meyledemediler... Hayr! (zr dilerim...) Ben yanldm. Sar (ve dilsiz de) olsa o, Allh Tel hazretlerine itaat edince; Allh Tel hazretlerinin vahyi onu duyar ve iitir Hle getirir 325 Kalbler Halkn (insanlarn) kalbleri Allh Tel hazretlerinin kudret elindedir. Allh Tel hazretleri, kalbleri istedii ekilde evirip evirir (ve kalblerde tasarruf) eder. 326 Cinlerin slm in Mcdeleleri

320
321

et-Tekvr: 85/5 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/370-371.

322

. En-Nebe1: 78/40. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/371. 323 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/371.
324 325

Mesnev-i erif-i Manev; Defter. 4, s. 117. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/371-372. Mesnev-i erif-i Manev, Defter: 4. s. 35. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/372. 326 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/372.

Rivayet olundu: Mekke kfirleri. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini ldrmek zere toplandlar. Onlar bu ekilde toplant halinde iken, iblis zerlerine (yanlarna) girdi. eytan onlara sordu: -"Neden byle toplandnz?" onlar da toplanma maksatlarn eytana anlattlar. eytan Eb Cehil'e: ."Ey- Ebu'l-Hakem! Sen tapmakta olduun putu ve ma'budunu atrp, Muhammed'in nne koysan ve orada ona secde etsen; belki o zaman Muhammed, senin putundan bir ses iitir," dedi. Eb Cehil'in cevher ve yakut ile bezenmi (altn ve gmten) yaplma bir putu vard. Onu srtna ald. Gtrp, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin nne koydu. Ve orada putuna secde etti. Sonra da puta: -"Ey ma'bdum! Biz sana ibdet ederiz ve sana yaklamaya alyoruz. Bu Muhammed, sana (putlara) taptmz iin; bizi tenkit ediyor (bize ar szler sylyor). Biz senden bize yardmc olman ve Muhammedi tenkit edip ona (svmeni) istiyoruz!" dedi. Put hareket etmeye,. konumaya ve Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin aleyhinde kt sz sylemeye balad. (3/28) (znt ve kederden) bir ey, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin kalbine girdi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, HazretHatce annemizin evine dnd. ok az bir zaman gemeden hemen kap alnd. Elinde kl olan bir gen ieriye girdi. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine selm verdi. O gen: -"Ya Reslallah (s.a.v.)! Emret, senin emrini yerine getireyim!" dedi. Efendimiz {s.a.v.) hazretleri ona: -"Sen kimsin?" dedi. 0: -"Ben cinlerdenim!" dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri sordu: -"Senin kuvvetin ne kadara ular?" 0: -"Allah'n izniyle, Hir ve Eb Kubeys dalarn yerinden skp (onlar omuzlayp) denize atmaya gcm yeter!" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri sordu: -"u an nereden geldin?" 0: ~"Ben yedinci denizin adasmdaydm. Cebrail Aleyhisselm bana geldi ve; -"Putun iine girip, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine ar szler syleyen falanca eytana yeti! ve hemen onu bu klla ldr!" dedi. Bunun zerine drdnc kat yerde ona yetitim ve onu ldrdm, dedi. Efendimiz {s.a.v.) hazretleri ona; -"Sen dn! Muhakkak ki ben dmanmdan dolay sadece Rabbimden yardm dilerim!" buyurdular: O gen; -"Ya reslallah hazretleri benim sizden bir hacet ve dileim var! dedi. -"(Nedir o?) -"Dileim, senin dn (az nce) olduun mekna geri dnmendir. Onlar gidip bunu (Eb Cehil'e haber verip) ikinci kere putlar getirip senin yannda yine ona secde ederler!" dedi. Ertesi sabah Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, yannda Eb Bekir Sddk (r.a.) hazretleri olduu halde, o yere gitti. Eb Cehfi yannda putu olduu halde yine geldi. Dn yapt gibi yapt. (Yani orada putuna secde etti. Sonra da puta: -"Ey ma'bdum! Biz sana ibdet ederiz ve sana yaklamaya alyoruz. Bu Muhammed, sana (putlara) taptmz iin; bizi tenkit ediyor (bize ar szler sylyor). Biz senden bize yardmc olman ve Muhammedi tenkit edip ona (svmeni) istiyoruz!" dedi. Put hareket etmeye, konumaya balad. Put: -"L ilahe illallah Muhamrned'r-Reslllah- Allah'tan baka ma'bd yoktur. Muhammed (s.a.v.) Allah'n resuldr... Ben sadece bir putum! Ne kimseye fayda verebilir ve nede zarar!... Allh Tel hazretlerini brakp bana tapanlara yazklar olsun!" dedi. Eb Cehf ve orada olanlarn hepsi bunu iittiler. Eb Cehil ayaa kalkt putunu krd. Ve; -"Muhammedi Putlar byledi!" dedi. Bundan anlald ki, Allah Tel hazretleri, zahir olan her eyde hakk syler. Lakin mnafk ve kfir olanlar bunu iitmezler. 327 Kyamet Anszn Gelir Yce Meali: De ki: "Br dnr msn kendinizi, eer Allah'n azab banza gelir veya o Saat banza gelirse, Allah'tan bakasna m dua edersiniz? Eer doru sylerseniz, syleyin bakaym."40 Dorusu, yalnz O'na dua edersiniz de, dilerse o feryada geldiiniz bely zerinizden kaldrr, ve lhza siz, o irk kotuklarnzn hepsini unutursunuz.41 328
327 328

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/372-374. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/374-375.

Tefsr-i erifi: "De ki:" De k Ey habibim Ahmed! Resulm ya Muhammed (s.a.v.)! Mekke ehline de : "Bir dnr msn?" 329 ilm Tetkik Kef harfi hitap iin olup; isnadn te'kfdi iin kendisiyle muhtab fail zamri te'fdd olunmaktadr. rb'da mahalli yoktur. szndeki kef harl gibidir. Bu kef (sadece) muhatabn, mfred, mzekker ve benzerleri hallerine dellet eder. Kendisiyle murad edilen manya mutabk olur. Te harfi ise ebediyyen tek halde mefth mfred olarak kalr. Bu te harfi ekimlerde de olduu gibidir... Terkib mebntdir. Her ne kadar j"grme"'den haber verse de.... Bu grme ister kalbi ve isterse basar (gzle grmeye ait olsun) farketmez... Lakin bundan murad, grmenin, mutaallakndan haber vermektir. Yani: Bana haber verin, demektir. Haberin sebebi olan ilim veya grme ii, haberden mecaz kilindi. Susturma ve yneltme olan istifham (soru), talebi iine toplayan iten mecaz klnd. 330 Kyamet ve Azap Banza Gelirse Ne Yaparsnz? "Eer Allah'n azab banza gelirse..." Dnyada azap banza gelirse; sizde'n nceki mmetlerin bana geldii gibi... "Veya o Saat banza gelirse..." Bu azaba mil olan kyamet banza koparsa; o da uhrev azaptr... "Saat," kyametin iinde kopaca vaktin ismidir. Kyametin kopma vaktine saat isminin verilmesi, o hafif saatte byk ilerin meydana gelmesinden dolaydr... "Allah'tan bakasna m dua edersiniz?" Bu haber almann yeri ve susturma yeridir. "Eer doru sylerseniz, syleyin bakaym." artn cevb mahzftur. Yani, eer siz, putlarnzn ilh (ma'bdlar) olduu konusunda sdk (olup doru sylyorsanz); siz bilerek onlara dua ettiiniz gibi... Bana haber verin Allah'n azab size geldiinde, Allah'tan gayriye mi dua edeceksiniz. Onlar, noksan sfatlardan mnezzeh olan Allh Tel hazretlerinin gayriye dua etmelerinin haberlerinin gereinde tasdik ederler.... 331 Kfir Olarak lenler "Dorusu, yalnz O'na dua edersiniz..." Menfi cmlenin zerine atftr. Sanki yle denildi; hayr siz Allh Tel hazretlerinin gayrisine deil, belki siz
329

"Bir dnr msn? Bu tabir, Arap dilinde benzeri bulunmayan bir soru ve teaccb kelimesidir ki, derin bir hayret ortaya koymak suretiyle "bana haber veriniz" mnsn ifade eder. Kaideye gre bunun tam mns: "sen kendinizi grdn m syle" demek gibi grnrse de, Nahiv ilminde bu ekilde fail ve mef l olmayp, kyasa uymayan bir terkip olduu beyan edilir. "sen seni grdn m? ' "sen, sizi grdnz m?" yerinde bir tekit ve tefsir mnsnda bulunduu ve tmyle "acayip, haydi haber ver veya haber veriniz" mealinde kullanld gsteriliyor. de ki "hemze" stifham iindir ki, teaccb (ama) ve ihbar (haber verme) bunun gereidir. Bu fiil, gzle grme den veya "grmeye isabet etmek, ciere nfuz etmek" mnsna re'y ve itikaddan veya iki meflne teadd eden efl-i kulbdan, babnda bak ilim mnsna gr veyahut babnda bak olmayp haber verme mnsna olan ilm gr olmak zere drt itikak ile kullanlr, ilk nde kelimenin aslndan olan ikinci hemze ya tahkik veya beyne teshil ile okunur ve hazf caiz olmaz. Ve muhatabn deimesine gre gibi, t harfi (fail zamiri) deiir ve faili gsterir, buna gibi, kf "in bitimesi caiz olmaz. Fakat haber verme mnsna lm grten olduu zaman hemzenin tahkiki ve beyne teshili, hazf ve elife ibdl ile meddi de caiz olur. Nitekim ounluk (cumhur) kraatlerinde tahkik ile. Nf ve Ebu Cafer'de teshil ile, Ks'de skat ile ve Ver'de ibdl (hemzenin elife evrilmesi) ile okunmutur ki, bu ibdl Sarf ilmi kaidesine aykr olmakla beraber Arap kelmnda vardr. Sonra i bu l "bana haber verin" mnsnda muhatabn deimesine gre gibi t 'nn, nceki gibi deimesi caiz olduu gibi, t mfred mzekkerdeki hli zere mefth (stnl) kalmakla beraber, muhatabn deitiine aret iin sonuna gibi eitli ekilde bitiik kfin katlmas da caiz olur ki, bu durum, bu fiile mahsustur. Buna gre kelimesi yerinde olarak "bana haber veriniz" demektir. Yani *s zamiri, mef'l deil, failin deitiine delalet eden bir harftir. Basrallarn izah budur. Fakat Kis bunun birinci mef l makamnda olduuna kani olmutur. Bu ekil ile mn yine "bana haber verin" olmakla beraber - arasnda esas itibariyle ince bir zevk fark vardr. Kalbin vki'de kendine ve kendinde meydana gelen eylerle ilgili vicdanndan, yani bir uura uurdan; ise mutlak bir uur vicdanndan sormak ve soruturmak demek olur. Nitekim bu yette sorusu bu dan sormak ve soruturmak demek olur. Nitekim bu yette sorusu bu sbjektif fii olan dua ile ilgili vicdana ynelmi. Allah'tan bakasna m dua ediyorsunuz?" buyrulmutur. Gelecek olan yetinde de "Allah'tan baka bunlar size geri verecek tanr kimdir" (Enam. 6/46) buyrulmu. nefislere dlarndan vki olacak gelmelerle ilgili vicdana yneltilmitir ki, Ks mezhebi hem Nahve ait kyasa uygun, hem de bu ince fark aa karm olmas bakmndan bizce daha ok dikkate ayandr. Elmal Tefsiri c. 3, s. 1925. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/375. 330 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/376. 331 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/376-377.

sadece Allh Tel hazretlerine dua ediyorsunuz. "O feryada geldiiniz bely zerinizden kaldrr." Onu kaldrmas iin Allah'a dua ederseniz, demektir. "Dua edersiniz" kavi-i erifin zerine atftr. Yani dualarnzn hemen ardnda, demektir. "Dilerse," Onu amay dilerse... Dualarn kabul Allh Tel hazretlerinin dilemesine baldr. Onlarn bazlarn kabul eder; (mesel) dnyev azaba taalluk eden baz dualar gibi... Ama dier baz dualarnda da olduu gibi kabul etmez... Ve uhrev azaplarn kaldrlmasna taalluk edenlerin hibirini kabul etmez. Saat (kyametin kopmas) uhrev azaplarn cmlesindendir. Allh Tel hazretleri, kendisine irk koanlar asla mafiret edip balamaz. Kfirler, balanmaz ve balanmalar asla dilenmez... irk kotuklarnzn hepsini unutursunuz." "Dua edersiniz"kavl-ierifin zerine atftr. Yani, azaplar kaldracak olann sadece Ailh Tel hazretleri olduu ve ondan gayrisinin azab kaldrmaya kaadir olamayaca gerei akllarnza tam iledii vakit; Ailh Tel hazretlerini terk edip, kendilerini Allah'a irk kotuunuz putlar klliyen ve tamamen terk edip unutuyorsunuz. Unutmak burada terk etmek manasnadr; yoksa gfl olmak mansna deildir. 332 Bel ve Sknt Yce Meali: Cellim hakk iin, senden nce birtakm mmetlerle resuller gnderdik; dinlemediler de, onlar iddetler ve zaruretlerle sktk; gerek ki yalvarsnlar diye...42 Hi olmazsa byle tazyikimiz geldii vakit bari yaivarsaydiiar; ve lkin kalbleri katlam, eytan da her ne yapyorlar ise kendilerine ssl gstermiti.43 Bu sebeple, vakt ki edilen ihtarlar unuttular, zerlerine her eyin kaplarn averdik; nihayet kendilerine verilen bu genilik ve serbestlik ile tam ferahladklar srada anszn tuttuk, Kendilerini yakalayverdik. Ne bakarsn, hepsi bir anda btn mitlerinden mahrum dtler.44 Artk o zulmedip duran kavmin kk kesilmiti. Hamdolsun Allah'a, o rabbl-lemne.45 333 Tefsr-i erif: "Cellim hakk iin, gnderdik..." Allah'a and olsun ki, hakikaten biz peygamberler gnderdik. "Birtakm mmetlere..." Bir ok mmetlere... "Senden nce," Senin zamanndan nce olan zamanlarda, demektir. harf-i cerri "Kfelilerin (nahiv) mezheblerine gre zamanda gayenin ibtids iindir. (Mesel:) "Gece evvelinin (balangcnda) uyudum (sonuna kadar) uyudum. Ayn banda sonuna kadar oru tuttum," sznde olduu gibi.,. (3/29) Haiye yazan Sinan elebi (r.h.) buyurdular: harf-i cerri, mucb kelm 'da zid olmasn caiz gren kavil -zerine buradaki harf-i cerri zid'tir. Ama dierlerinin yannda ise - harf-i cerri, j Zarfyet manasnadr. u kavl-i erifte olduu gibi; -"Ey o btn imn edenler! Cuma gn namaz iin nida olunduunda, hemen Allah'n zikrine koun ve alm-satm brakn..." 334 Sknt ve Zararlar "Onlar tutup (sktk)" harfi fesahat iindir. Hazfn itibr zerine mebn olan kelm kendisiyle fesih olunur. Onlar, peygamberlerini yalanladlar ve biz de onlar yakalay verdik... "iddetler ile..." iddet ve fakirlik ile... "Ve zaruretlerle," Zarar, ft, (musbet ve bellar) ile, demektir. ikisinin (yani "iddet/er ve zaruretler," keiimeieri mennes'tir. Mzekkerieriyoktur.
332 333

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/377-378. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/378-379.

334

El-Cuma: 62/9, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/379.

"Gerek ki yalvarsinlar diye... 0 iddet, fakirlik, zarar ve musibetlerin kaldrlmas iin; tazarru, zillet, ve candan Allh Tel hazretlerine dua etsinler ve kfr ve isyanlarndan tvbe edip; Allah'a dnsnler diye onlara sknt ve zararlar verilir... 335 iddet ve Musibette Dua "Hi olmazsa..." Bari "Byle tazyikimiz geldii vakit," Azabmz geldii zaman, "Yalvarsaydlar;" Bulunduklar makam (balarna gelen sknt ve iddetler) bunu gerektirdii halde bunu yapmadlar. "Hi olmazsa.,." kavl-i erifi, levmi (knama) ve tendmi (pimanlandrmayi) ifde eder. Bu davet olunan ii yapmaya gc yettii (halde yapmad) vakittir. O ii terk ettii iin zr sona ermitir. 336 Kfirlerin Kalbleri Katdr "Ve lkin kalbleri katlam..." Man zerine istidrk iindir. Yani, onlar yalvarp dua etmediler; lakin onlarn kalbleri kaskat kesildi, katlat ve kurudu. Eer onlarn kalblerinde, incelik ve (ilh) korku olmu olsayd; elbette onlar, yalvarrlard. "eytan da her ne yapyorlar ise kendilerine ssl gstermiti. eytan, onlar iv etmek, vesvese vermek ve onlar lezzet, rahata davet edip; onlara kfr ve isyan gzel gstermektedir. Tefekkr, tedebbr edip, ibret almalarn salamad. Onlar akllarna getirmediler, balarna gelen sknt, iddet ve zararlarn asl sebeplerini dnmediler. Halbuki onlarn bana gelenler hep bunun iindi337 Kfirlere Nimet ? "Bu sebeple, vakt ki edilen ihtarlar unuttular..." Mukadder zerine atftr. Onun iine dtler, kendilerinin dm olduu iddet, sknt ve zararlardan zikredileni unuttular. Onlar bunu unuttuklar zaman; "zerlerine her eyin kaplarn averdik;" Istidrc yolu zere nimetlerin eitlerinin kaplarn atk... "Hatta," Ibtid iindir; bununla beraber, Hk "Atk," kavi-i erifinin g-yesi'dir. "Nihayet kendilerine verilen bu genilik ve serbestlik ile tam ferahladklar srada..." Kendi hallerini beenir oldular. "Ferah," marklktan (ve sevinten gelen) ferahlktr. Kendisine isabet eden dnyev (zenginlikten dolay) Karun'un ferahl gibi... "Onlar tuttuk," Azap ile... "Anszn," Anszn birden bire tutuverdik ki, azaplar daha iddetli olarak zerlerine vaki olsun, daha korkutucu, daha rktc ve daha tesirli olmas iindir. Men 338ehli dedikleri gibi. Onlar, rahat ve rehavet halinde azap ile
335 336

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/379-380. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/380.

337

Balangta fakirlik ve ihtiya, mahlkun asl yokluunun gerei ve mahiyetinin lzumlu unsurudur. Onu defeden ve yok eden de Allah'n rahmetidir. 0 rahmetin eksilmesi ile ortaya kan fakirlik, zaruret ve sknt ise. isyanlar ve serseri insanlara hadlerini ve, kendi kendilerine bakld zaman durumlarnn gereini hissettirerek ve gstererek kurtulu ve kulluk hissi uyandracak bir fiil almet ve ilh hatrlatcdr. Ve bundan dolay ihtar ettii mny anlayanlar iin bir nimettir. Fakat bunun, bu ihtar edici kuvveti ve irad edici dela leti devaml deil, belli bir mddet ile snrlanmtr. Bunun iin byle bir ilh skntya tutulanlar, onu ilk nce nimet bilmeli ve sratli bir ekilde uyanarak nefsin ba kaldrmasn krmal ve kulluk aczini hemen anlayp tvbe ve yalvar ile Allah'a snmal ve slah yoluna dnmelidir. Bu uyankllk ne kadar abuk olursa, dnya ve Ahiret faydas da o kadar mhim olur. Bunu anlayp tvbekar olanlar dnyada olmazsa, herhalde Ahiret'te istifade ederler. En iddetli olan ilk tesir anlar getike ihtarn kuvveti azalr, daha ok kuvvetlen dirmeye ihtiya duyulur ve gittike uyanma ihtimali azalr ve zor elde edilir. Nihayet o snrl mddet biter, skntnn btn uyarc kuvveti de tkenir, bir alkanlk ve tabiat haline gelir ve kalb yle katlar ki, artk ondan sonraki bakaldrma alabildiine iddetlenir. Artk bask ve iddetin hibir terbiye edici hassas kalmaz. Bunun iin terbiye edici bir hikmet ve maksatla tatbik olunacak bask ve iddet uzun ve devaml olmamaldr. lh hikmet, basky, iddeti ve nihayet azap etmeyi, fesad slah, ktlkleri snrlama, durdurma ve temizlemek iin tatbik eder. Fakirliin ve zaruretin kayna olan ktlklere kar basky artrmak ise, o ktlkleri oaltmak demek olur. Bunun kurtulma ihtimali varsa, zorlamada deil, kolaylatrmadadr. "Bir ey skt zaman geniler" Mecelle madde: 17, Sktrma ile katlam olan kalpleri yumuatrsa, kolaylatrma ve geniletme yumuatabilir Ve artk bu geniletme ve genileme onlara ya kurtuluu kazandrr veya patlatr bitirir. Ve her iki takdirde ktlkler sonsuz braklm, ktlerin arkas alnm olur. Elmal Tefsiri: c.3. s. 1928-1929. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/380-381.
338

Men, belagat ilminin en mhim fenlerinden biridir. mam- Sekkk (r.h.) hazretleri. men ilmini yle tarif etmektedir:

tutuldular ki, onlarn kardklar ve kaybettikleri o selmet ve afiyet halleri zerine hasret, pimanlk ve zntleri iddetli ve ok olsun diye... "Hepsi bir anda btn mitlerinden mahrum dtler." Gayet byk bir tahassr ile hasret ekmektedirler. mit ettikleri btn hayrlardan mitlerini kesmilerdir. Su kelimesi, m fact iindir. (masdan ve burada kendisinden mtak olan, mit kesenler" ism-i fail'i) helak edici (musibet, felket ve bellar) geldii zaman, kurtulutan midini kesmek, demektir. Mans hasret ve hzn, demektir. 339 Zlimlerin Kk Kesiktir "Artk o zulmedip duran kavmin kk kesilmiti." Onlarn sonular, onlardan hibirinin kalmamas cihetiyle kklerinin kesilmesidir. Bir eye tabi olup, onun arkasndan gelene sylenir. Baba iin evld gibi... (Mesel:) Bir kii kavmin sonuncusu olursa; "Falanca kii. kavme tabi oldu," denilir. (Muzr ve masdan da ek/inde gelir 340. mam Baav (r.h.) buyurdular: Onlarn hepsi azaba girdiler; onlardan hibir kimse geride kalmad. 341 Hikmetin illetini i'r ve beyan in; ism-i zahir, zamirin yerine konuldu. Onlarn helak olmalar zulmler sebebiyledir. Onlarn, nankrl kr yerine koymalar, taat ve ibdet yerine isyan ve gnahlar ikme etmek olan zulmleri sebebiyledir... 342 Hamd Allah'a Mahsustur "Hamdolsun Allah'a, O lemlerin Rabbine..." Kfirlerin helaki zerine hamd olsun... Zira kfir ve slerin helaki, arz ehlinin (kendilerine slmiyet arzedilen kiilerin) fasid akaidlerinin (inanlarnn) ve habis (irkin) amellerinin ktlklerinden insanlarn kurtulmalar cihetiyle apak ve byk bir nimettir. Bunun zerine hamd etmek haktr. Hi phesiz bunda Resullerin (s.a.)'n konutuu ve dile getirdii hak kelimeyi ln etmek de vardr. 343 Sebep ve let Bu yet-i kerimelerde u iaretler vardr: Onlardandr: Allh Tel hazretleri, btn ilerin merci (dnecekleri makam)dir. steyerek ve mecburen bir halde herkes Allah'a dnecektir. Akll kii, Allh Tel hazretlerinden gayriye iltica edip snmaz. nk msivallah (Allh Tel hazretlerinin gayri herey) sebepler ve letlerdir. Hakikatte messir olan Allh Tel hazretleridir. M'minin ii, Allh Tel hazretlerinin (rahmet) kapsna (ibret nazaryla) bakmak ve iddet, sknt, fakirlik ve zarar hallerine hazrlk Allh Tel hazretlerinin tarafndandr... Kfir aksine... Zira kfirler, iddetler indii zaman, kfirlerin gzleri alr. Makbul olan, ihtiyren (kendi istek ve arzusuyla) Allah'a dnmesidir. Zira kul (kii) her halde efendisinin kapsn terk etmez. 344 Sknt ve Rahat ? Onlardandr. Allh Tel hazretleri insanlar bazen sknt, fakirlik ve zarardan rahat, rehavet, eitli zenginlik ve nimetlere ve bazen de bunun aksine evirir. efkatli bir babann yapt gibi... efkatli baba, bazen evldna hain davranr ve bazen de ona kar lutfkr davranr. (Btn bunlar onun) salah (iyilii), hccetleri ilzam etmek ve illeti (sebebini) izah iindir. Bu muamelede onun iin terbiye, dininde ve dnyasnda byk fayda vardr; eer akln kullanrsa... (3/30) Saib (r.h.) buyurdular:
Arab lafzlarn kendisi sebebiyle muktazy hale mutabk olduu ahvl kendisi vastasyla bilinen ilme. "llm- men" denilir. Miftah'lUIm ve Telhs"e baknz. 339 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/381-383.
340 341
342

Baav Tefsiri c. 2, s. 80.

Baav Tefsiri c. 2, s. 80, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/383. 343 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/383-384. 344 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/384.

Hayat etin ve skntldr. Hayata kar dik bal olmak aklllk deil... Ve hayat ve zaman taraflar inili ve kldr.. 345 . Helak ve stdrc Onlardandr: Muhakkak ki helak, istidrc kaderince Mekruhtan Allh Tel hazretlerine snrz. Hadis-i erifte buyuruldu: (ve nisbetinde)dir. -"Sen, Allh Tel hazretlerinin dnyada da bir kul'a ma'siyeti zerine (gnahna nazaran) ona sevdii eyleri verdiini grrsen; muhakkak ki ite o, (Ailh Te hazretlerinden kula) bir istidrc'tr. Sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretleri; -"Bu sebeple, vakt ki edilen ihtarlar unuttular, zerlerine her eyin kaplarn averdik; nihayet kendilerine verilen bu genilik ve serbestlik ile tam ferahladklar srada anszn tuttuk, kendilerini yakalayverdik. Ne bakarsn, hepsi bir anda btn mitlerinden mahrum dtler." 346 "yet-i kerimesini okudu..." 347 Tasavvuf Manlar Te'vilt-i Necmiyyede buyuruldu: "zerlerine her eyin kaplarn averdik;" Zahir erbabna nimetlerin, suretin, bellarn kapsn atk, demektir. 348 Btn Ehlinin stidrc? Btn ehli ise, 1 - Futht- gayb'ten kaplarn almas, 2- yetlerin gsterilmesi, 3- Kerametlerin zahir olmas, 4- Nurlarn gnderilmesi, 5- Srlarn kefedilmesi, 5- Muttali olunan hatralar (dnceler), 6- Vakitlerin safl, 7- Ruhan mahede, 8- hsan olunan huzur, 9- Benzerleri... 10- Tarikat ocuklarnn (tarikata yeni girenlerin) grdkleri benzeri eyler (hep beldr...) 349 Tasavvufta stidrc? Bu tarikatn mutevasstiannn (tasavvuf yolunu ortalayanlarn) ounu seyr slk esnasnda, nefisleri mchede ve ryztlarn okluundan yorulma annda bir takm fetler, fitne ve bellar arz olur. Bylece eytan ona vesvese verir. Nefisleri, kendilerinin seyr sulukta yksek derecelere bali olduklarn (ve artk keramet sahibi olduklarn) ho ve gzel gsterir. Kendilerinin byk mertebelere ulatn ve artk eyhin (mrid-i kmil'in) sohbetinden mstan olduunu ve onun tasarrufuna teslm olmaya ihtiyacnn olmad vesvesesini verir... Bylece eyhinin huzurundan kar (eyhini terk eder ve) talep (hakk arama ve bulma) yolunda kendi nefsine muvafk bir yol tutmaya balar ve bylece rsvaylk uurumuna der ve eytana maskara olur. Bu halde, kendilerine baz detleri yrtan (harika) eyler, gsterilir; onlar bu harika eylerin kendilerine ibdetlerinin neticesinde verilen (kerametler olduunu) sanrlar. 350 Evliyann Hli?

345

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/384. El-En'm: 6/44,

346 347

Msned-i Ahmed: 16673, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/384-385. 348 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/385. 349 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/385-386. 350 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/386.

Onlardan (evliya ve eyhlerden) bazlar lde yryordu. ok susad. Bir kuyunun bana vard. (Kuyudan su ekmek iin kova, ip gibi letler yoktu; kuyunun iine de inemiyordu, o suya baktnda) kuyunun suyu kaynamaya balad. Su ykseldi. Ta kuyudan tamaya balad. Bunun zerine o zat ban semya kaldrd. Ve yle dedi: -"Ya Rabbi! iyi biliyor (ve inanyorum) ki sen her eye kadirsin! Lakin ben buna takat getiremem! Sen bana baz bedevileri (lde yaayan kt insanlar) bana musallat klsaydn da bana iddetli bir tokat vursayd da ve bana iilecek bir yudum su verseydi; benim iin daha hayrl olurdu. Sonra ben bu yumuakln, efkat ve merhametin ondan deil de sadece senden olduunu bilirdim!" 351 Keramet eyh Abdullah el-Kure (k.s.) buyurdular: 'Kim, yet ve kerametlerin ve hriku'l-delerin kendisinden zahir olmasn; halkn ma'siyetlerin zuhurunu kerih grmeleri gibi irkin grmezse; bu (keramet ve harikulade) eyler kendisinin hakknda bir hicap ve perdedir. Kerametleri gizlemek ise rahmettir..." 352 cub (kendini beenme) Ondandr: Ucub (kendini beenmek) yerilen (mezmm) ve helak eylerdendir. Hadis-i erifte yle buyuruldu: -" ey, helak edicidir: 1 - taat olunan cimrilik, 2- Tabi olunan hev- heves, 3- Kiinin kendi nefsini beenmesi..." 353 Ne gzel buyurmular: Kendini beenenler, din ehlinden deiller. Hodbn olan kiiler, hi Allh Tel'y gremezler. (Hep kendi grlerini beenen kiiler, Allah'n beenmez olurlar...) Haber cihan ve mest olmak birdir. Kendini beenmekle putperest olmak birdir... Kendini beenme hastalnn ilc, baarnn Allh hazretleri tarafndan olduunu grmektir. 354 Nimete kr Edici emirlerini Tel Onlardandr: Elbette ni'metler, hamd ve kr gerektirmektedir. Sahih haberde yle varid oldu: -"Cennette ilk davet olunacak kiiler, her halde Allh Tel hazretlerine hamd edenlerdir." 355 Hamd Nuh Aleyhisselm; -"Hamd o Allah'a ki bizi o zlim kavimden kurtard!" 356 Kavl-i erifiyle Allh Tel hazretlerine hamdettiinde selmeti buldu. O cihetle ki, Allh Tel hazretleri ona; -"Y Nuh! n, bizden bir selm ve bir ok berekt ile sana ve beraberindeki kimselerden birok mmetlere...." 357 Elbette selmete hamd etmek lazm. Bu selmet, ister dnyev salk ve afiyet olsun ve isterse, din selmet fark etmez. Zira bunlarn her biri bir nimettir... 358 Hikye (eytan ve kalb) Adamn biri Sehl bin Abdullah (r.h.) hazretlerinin huzuruna geldi. Ve ona; -"Hrszn biri evime girdi ve btn eyalarm ald," dedi. Sehl bin Abdullah (k.s.):
351 352

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/386. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/387. Kenzu'l-Umml: 43667. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/387.

353
354

355 356 357

358

Beyhaki:c. 1,s. 471 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/387-388. , el-M'minn: 23/28. HcJ: 11/48, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/388.

-"Allh Tel hazretlerine kret!" dedi. {Orada olanlar akn akn baktlar ve yle izah etti:) -"Eer hrsz senin kalbine girmi olsayd; (kalblere giren) o hrsz eytandr; (ve eytan) senin tevhidini (inancn) bozsayd; o zaman ne yapardn?"... 359 Hamdn Mans Bu erefli meclisleri toplayan fakir (smail Hakk Bursev) der ki: Uykuda, (rya ve man aleminde) bana hamdn mans soruldu. Ben de; -"Hamd, sebeplerini hazrlayarak kemli izhr etmektir," dedim. Soruyu soran kii ki o da meyihin sadtndan biriydi. O yine buyurdu: -"Sebebleri hazrlamak ne demektir?" Ben dedim ki: -"Senin iki elini sem'ya kaldrman, melekt alemine doru bakman, hud ve huyu izhr etmen ve bu durumda hakkyla, gerektii gibi, Allh Tel hazretlerine hamd senalar etmendir..." (3/31) Sonra ben uykudan uyandm. Bylece Allh Tel hazretlerine hamd etmenin tefsiri, krn mertebelerine iaret ederek gelmi oldu. Bazlar buyurduklar gibi: kr nimetler iin bir badr. Azaplar kaldrmann lazmdr. kr ksm zeredir: Kalb kr, el ile yaplan kr Ve az (dil) ile yaplan kr..." Hamd, devaml olarak nimetlerin velisi (ve sahibi) olan Allh Tel hazretlerine mahsustur.... 360 Tevhd'e Davet Yce Meali: De ki: "Syleyin bakaym, eer Allah sizin kulaklarnz ve gzlerinizi alverir ve kalblerinizi mhrleyiverirse, kimdir Allah'tan baka bir ilh ki, onu size getirip verecek?.." Bak, biz yetlerimizi nasl evirip-evirip trl suretlere sokuyoruz? Sonra da onlar nasl geiveriyorlar? De ki: "Grdn m kendinizi, ayet Allah'n azab anszn yahut aktan banza geliverirse, zlimler gruhundan bakas m helak oiacak!?" Biz o gnderilen peygamberleri ancak rahmetimizin mjdecileri ve azabmzn habercileri olmak zere gndeririz. Onun iin kim imn edip salh yolunu tutarsa, onlara korku yoktur ve mahzun olacaklar onlar deildir.48 yetlerimize yalan diyenlerdir ki, fk det edindikleri iin kendilerine azap dokunacaktr.49 361 Tefsr-i erifi: "De ki:" Ey habibim Ahmed Resulm ya Muhammed (s.a.v.)I Mekke ehline de ki: "Syleyin bakaym," Ey mrikler, bana haber verin! Zira. "B'yet" grme ii, ister gzle grme olsun isterse, ilm grme olsun (hepsi de) haber vermenin sebeplerindendir. Daha nce getii gibi... "Eer Allah sizin kulaklarnz ahverirse..." Allah sizi sar ederse, "Ve gzlerinizi..." Klliyen btn amellerinizi.... "Ve kalblerinizi mhrleyiverirse," Kalblerinizi, kendisi sebebiyle aklnz ve anlaynz giderecek ekilde zerini rtse; ve bylece sizler mecnunlar olursunuz. "Kimdir Allah'tan baka bir ilh ki," "kim,"kelimesiistifhmiyyeolup, mbted'dir. "ilh", kelimesi de onun haberidir. "gayri" kelimesi de onun sfatdr... "Onu size getirip verecek?.." Yani Allh Tel hazretlerinin sizden aldklarn size kim geri getirebilir? Bu onun fa "kim, "kelimesinin) ikinci sfatdr. Cmle, haber mevkiinde olup "R'yet'e taalluk etmektedir. 362
359 360

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/388. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/389. 361 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/390.
362

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/390-391.

bdet ve Ta'zm AUha'dr Yani, bana haber verin, eer Allh Tel hazretleri sizden alan en deerli azalarnz soyup alsa; Allh Tel hazretlerinin gayri, kim onlar size (geri) getirebilir? Buna noksan sfatlardan mnezzeh olan Allh Tel hazretlerinden bakasnn g ve kuvvetinin yetmedii bilinen bir gerektir. Bundan dolay, ibdet ve ta'zme mstahak olan Allh Tel hazretleridir. Bu kavl-i erif, mriklere kar baka bir delil getirmek ve hccettir.. 363 . lh slp "Bak," Resulm ya Muhammed (s.a.v.) taaccple bak! "Biz yetlerimizi na! evirip-evirip trl suretlere sokuyoruz?" Biz yetlerimizi tekrar ediyor, ikrar ediyor ve onlar bir slptan baka bir sluba eviriyoruz. 1- Bazen akl makamlarn tertibi, 2- Bazen tergb yoluyla, 3- Bazen terhb yoluyla, 4- Bazen tembh, 5- Bazen de gemi milletlerin hallerini hatrlatmakla (slbu deitiriyoruz....) 364 yet-i Kerimelerin Tasrifi Haddd (r.h.) buyurdular: "Tasrif," (deitirmek ve aklamak), yet-i kerimelerin mansn zahir olduklar cihetlere yneltmek ve izhrn tamamlamaktr. 365 Kfirler nanmazlar Sonra da onlar nasl geiveriyorlar?" yet-i kerimelerden yz eviriyorlar. mn etmiyorlar. "Sonra" kelimesi, onlarn yet-i kerimelerden yz evirmelerinin (akldan ok) uzak olduunu beyn iindir. Kendisine ynelmeyi, (kendisini kabul etmeyi ve akl- selimin kendisine imn etmeyi) icbeden bu gzel ve bedi slba ve yet-i kerimelerin sluptan slba evirilmelerine ramen onlar, yetlerden yz evirdiler. (nkr ettiler... 366 Anszn Azap Gelirse De k': Grdn m kendinizi."
363 364

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/391-392. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/392. 365 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/392.
366

Bir vcutta kulaklar yapyoruz, gzler yapyoruz, kalpler yapyoruz, bunlar alyoruz veriyoruz; bir kalbe hem kulaktan, hem gzden, hem de kendinden nianlar veriyor, delaletler telkin ediyoruz. Onlara hem varlklarn duyuruyoruz, hem yokluklarn; ayn bir mny kh kulaklara koyuyoruz, kh gzlere sokuyoruz, kh dorudan doruya kalbe brakyoruz. Bir mn, kh bir ses olup kulaklarda nlyor, kh bir nak olup gzlerde panidyor. kh bir ac ve tad veya srf bir akl olup kalpleri oynatyor. Bir ses, bir nak, bir akl, kh gemileri ekip getiriyor, kh geleceklere ekip gtryor, kh bir nimetin cazibesi ile istekleri ekip imrendiriyor ve kh bir cezay uzaklatran eyle nefretler, korkular sayor; bir ses nameden nameye, duraktan duraa eitli nitelikler iinde diziliyor, kulaklara dklyor; doru ve eri. krk veya krk olmayan hareketler, skunetler bir k ile eitli ekiller kazanp gzlere sokuluyor. Btn bunlar ayn bir mn ile bir uur, bir idrak, bir nur olup kalplere iniyor, zihinde izlenim brakyor, derken o uur ve idrak o kalpten yine ayn mn ile harekete geiyor, eitli, birbirine benzer, birbirinin ayn ekiller ve nitelikler ile nefislerden, bedenlerden birer fiil olarak kyor. nceki gibi aziardan ses. ellerden yaz olarak yava yava yaylyor ve btn bu tasarruflar ve deimelerde o kulaklar, gzleri, kalpleri, vcutlar birletiren ayn mnlar sabit ve ayn medluller ebed kalp gidiyor. Fezann derinlikleri, zamann uzamas iinde kalplerde duyulup hafzalarda tutulan, dillerde sylenip kulaklarda iitilen, ellerle sayfalara yazlp gzlerle grlen, azlarla okunan ve bu ekilde tekrar tekrar yaylp yaayan ve fakat bunlarn hibirine girmi olmayp o derinlikleri ve uzunluklar kaldrarak bir noktada, bir vicdan parltsnda toplayan o ebed mnlar ve deimez hakikatlerdir ki tek olan Allah Tel' nn varln, kudret ve tasarrufunun kemalini gsteren hak yetlerin asl, zt ve hak sfatnn ifadesi olan ve Allah'n teblii ve ifadeye gc yeten en belaatl bir mtekellim (konuan) olduunu da ispat eden Kurn'n, Keimullah (Allah kelmn)n kendisidirler. Baknz Allah o yetleri Kurn'nda ne tertiplere, ne sluplara, ne nazmlara koyuyor: Kh yapmaya, kh yok etmeye, kh iadeye ynlendiriyor. Kh tek bir tembih ve ihtar yapyor, kh hisleri harekete getirip tevikler, korkutmalar sayor, kh gkleri ve yeri gezdirip ufuklar dolatryor, kh kalplerin, vicdanlarn derinliklerine indirip dnyalar gsteriyor, kh akl prensipler tertibiyle mantklar iinde grnmeden grnmeyeni anlatyor. Kh ayn anlay, ayn haberi, ayn mahedeyi, ayn yeti bir bedi sanat ile ekilden ekle, suretten surete, nazmdan nazma, eitli ve pek ok yetler yapyor ve kh ok eitli yetleri bir yete dkp genileri ksaltyor. zetle hakikatin durumlarn nasl bir harf, bir kelime hline getiriyor, o harfleri ve kelimeleri nasl sg (kip)lara ekiyor da, o ak deliller ile kendi varln, birliini, tasarruf kudretini kulaklara, gzlere, kalplere nasl tebli ediyor?? Elmal Tefsiri c. 3. s. 1933. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/392-393.

Ey mrikler! Bana haber verim "ayet Allah'n azab anszn yahut aktan banza geliverirse..." Yani gece veya gndz gelirse... nk umumiyetle azap geceleri anszn gelir. Gndz gelen ise aikr gelmi oluyor. Bu kavl-i erif, el-A'rf sresinde beyan edilen u yet-i kerimeye uygundur: -"Ya imdi u ky-kasaba ahlisi geceleyin uyurlarken, azabmzn kendilerine baskn halinde gelivermeyeceinden, emin mi oldular!? Yine o ky-kasaba ahlisi, kuluk vakti oynayp, elenip dururlarken, kendilerine azabmzn gelivermeyeceinden emin mi oldular!? 367 Kur'n- kerimin baz yet-i kerimeleri dier yet-i kerimelerini tefsr etmektedir. Bu kalbe aydnlk indir. 368 Zlimler Helak Olurlar "Zlimler gruhundan bakas m helak olacak!?" stifham nefiy manasnadr. Ve istihbarn mutaaliak mahzftur. Yani bana haber verin; size mahsus olan azap anszn veya aikr bir halde cil olarak (dnyada hemen) banza gelirse; sizden nceki mmetlerin bana geldii gibi (sizin de banza gelirse) o takdirde hliniz ne olur? Sonra bunu beyn iin yle denildi: "Zlimler gruhundan bakas m helak olacak!?" Size mahsus olan azap ile sadece siz helak olursunuz. Zahir ismin zamir yerine konulmas, onlarn helklarmn kfr imn yerine koyma zulmlerinin sebep olduunu iin etmek iindir. Peygamberler mnzir ve mbeirdir "Biz gnderilen peygamberleri ancak rahmetimizin mjdecileri ve azabmzn habercileri olmak zere gndeririz...." Peygamberlerin gnderilmesinde takdir olunan iki hldir... Yani biz peygamberleri ancak, mjdelemeleri ve korkutmalar iin gnderdik. Bu ikisinde de peygamberlerin gnderilmelerinin gayesi kat'iyetle beyn etmektedir. Biz peygamberleri, sadece onlarn zerlerine yetlerimizi ortaya koymak ve onlar sebebiyle insanlara yetlerimizi okutmak deildir; belki peygamberlerin kavimlerini taat ve ibdet zerine sevap ile mjdelemeleri ve ma'syet zerine azapla korkutmalar iin gnderdik. "Mjdelemek", sevindirici haberi ile haber vermektir. "Korkutmak," zararl bir haberi, haber vermektir. 369 man Ehli "Onun iin kim imn eder..." Peygamberlere (ve onlarn getirdiklerine..,) "Ve salh yolunu tutarsa," Ameli slih iler veya salh yoluna girerse... "Onlara korku yoktur..." Peygamberlerin korkuttuklar dnyev ve uhrev azaptan dolay onlara hibir korku yoktur. "Ve mahzun olacaklar onlar deildir." Dnya ve hirette mjdelenen sevaplar karmasyla asla mahzun olup zlmezler. 370 yetleri Tekzb Edenler "yetlerimize yalan diyenlerdir ki," O, peygamberlerin mjdeleme ve korkutma annda konuup beyn ettikleri ve mmetlere tebl ettikleri yetlerdir... (Bu yetleri tekzb ettikleri iin:) "Kendilerine azap dokunacaktr..." Elim bir azap dokunacaktr. Dokunmak, azaba isnd olundu. Halbuki bunun hakk, ihya (diriltmeye) isnd edilmesi gerekirdi. Bunun (azabn) maksatl olarak ilenen gemi fiillerinden dolay olmasndandr... htiyar, kinaye ile istiare yolu zeredir. Onu (azab) sanki diri bir eymi gibi, kendilerine vsl olmas ve kendilerine ulamas talep olunur. "Fk det edindikleri iindir..." Onlarn devamla yapageldikleri fsk u fcurlarnda srar etmeleriyle tasdik ve taattan kmalaryla azap onlara

367
368

El-A'rf: 7/97-98, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/393-394. 369 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/394-395. 370 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/395.

dokundu, demektir.... (3/32) 371 Mekr-i lh Bu yet-i kerimelerde bir ok tergib ve terhb vardr. Kuds kelimelerde yle buyuruldu: -"Ey dem olu! Srat gemedike benim mekrm'den emin olma!' 372 Sevgiliden Sevgiliye Rivayet olundu: Allh Tel hazretleri (brhm aleyhisselm'a vahiy ederek yle) buyurdu: -"Ey brahim! Sende grdm bu iddetli korku nedir? " brahim Aleyhisselm: -"Y Rabbi Nasl korkmam ki? Halbuki babam Adem Aeyhisselm'n mahalli (yeri) sana yaknd. Sen onu kudret elinle yarattn. Ona kendi ruhundan fledin! Ve sen meleklere ona secde etmelerini emrettin! Ancak Adem Aleyhisselm'n bir zellesinden dolay sen onu civarndan (yaknlndan) karttn!" Allh Tel hazretleri, ona yle vahiy etti: -"Ey brahim! Sen bilmez misin ki, sevgilinin sevgiliye kar suu ok iddetlidir." 373 Hikaye (Allah Sevgisi) Mlik bin Dinar (k.s.) hazretlerinden rivayet olundu: Basra sahralarna girdim. Birden Sa'dn el-Mecnn karlatm. Ona; -"Halin nasl (naslsn)?" diye sordum. 0: -"Ey Malik! Sabah ve akam uzun bir sefere hazrlksz ve azksz olarak kmay murad eden ve kullar arasnda hkmeden dil Rabbin huzuruna karlacak olan kiinin hli nasl olur?" dedi. Sonra da iddetli bir ekilde alamaya balad. Ona sordum: -"Seni alatan nedir?" 0: -"Vallahi! Ben, dnya hrsndan lm korkusundan ve bellarn gelmesinden dolay alamyorum! Lakin ben, salih bir ameli kendisinde gzelce ilemeden geen mrme alyorum!" dedi. (Hafz k.s. hazretleri buyurdular:) -"Bir slih amel edelim! Yoksa, pimanlk getirir! yle bir gndeki can metan baka br cihn'a ektiim kyamet gunu.... 374 (Malik bin Dinar k.s. devam ediyorlar:) Beni alatt! Vallahi, azk azl, kurtuluun uzakl ve geitlerin etin oluu beni alatt. Ve bundan sonra bilmiyorum cennette mi olacam yoksa cehennemde mi! Ben ondan hikmet dolu szler iittim. Ona; -"nsanlar, senin deli olduunu zannediyorlar?" dedim. O: -"Ben deli deiliml Lakin Mevlm'n sevgisi kalbime ve iimdeki uzuvlarma kart ve hatta etim, kanm ve kemiklerimin arasnda akp dolat..." dedi. 375 Sevgiliye Giden Yol (Hafz k.s. hazretleri buyurdular:) -"Leyl'nn evinin yolunda, bir ok hatralar vardr. 0 yola ayak tepmenin art mecnn olmaktr. Kervan yol ald gitti. Sen hl uykudasn l senin nnde kap gidersin. Yolu kimden soracaksn; ne yapacaksn?." 376

371

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/395-396. Camiu'l-Ulm ve Hikem: c. 1, s. 230. Ibnu Receb el-Hanbel smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/396-397. Divn- Hafz- irz s. 170. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/397-398.

372
373

374
375

376

Divn- Hafz- irz s. 202. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/398.

Tvbe Zele (herhangi bir kusurun meydana gelmesi ve) takdiri zerine akll kii hemen tvbe ve istifara komaldr. Ta ki Melik'I-Kahhr olan Allh Tel hazretlerinin azabndan kurtulabilsin.... Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: -"Onun iin kim imn edip salh yolunu tutarsa, onlara korku yoktur ve mahzun olacaklar onlar deildir. 377 Pimanlk Rivayet olundu: Melekler, bir kulun gnahlanyla semya ykselirler. O gnahlar Levh-i Mahfz'a arzettiklerinde, o gnahlarn yerinde hasenat (iyilik ve sevaplar) grrler. Melekler yz koyun secdeye kapanrlar ve derler ki: -"Ey Rabbimiz! Sen biliyorsun ki; biz ancak onun iledii amelleri yazdk!" Allh Tel hazretleri buyurdu: -"Doru sylyorsunuz! Lakin kulum gnahlarna piman oldu. Gz yalaryla benden efaati oldular; ben de onun gnahn mafiretimle yarligadm. Keremle ona muamele ettim. Ben keremde bulunanlarn en kerimiyim!" (Bu rivayet gsteriyor ki,); 1- man, 2- Salih amel, 3- Ve hatalara kar pimanlk duymak; 4- (Ve gnahlarndan tvbe etmek; dnya ve hirette kurtulua sebeptir...) 378 mn ve slm Baz bykler buyurdular: Muhakkak ki imn ve slm'n hakikatte bir ey olmalar mmkn olur. Lakin bunlarn her biri rf mecaz ile bir nev'e mahsusturlar. man: Kendisinde kalb tasdik olan her eye imn denir. Hi phesiz kendisinde imnn asl mans bulunduu iindir 379 . Kafirlerin steklerine Cevaplar Yce Meali: Deki: -"Ben size "Allah'n hazineleri benim yanmdadr." demem, gayb da bilmem, size "Ben meleim." de demem; ben ancak bana veriien vahye ittiba ederim; tabi olurum. De ki: "Kr, grenle bir olur mu? Artk bir dnmezmisiniz?"50 Hem, bununla unlar inzar eyle ki, rablarnn huzuruna horolunacaklanndan korkarlar; yle ki, kendileri iin onun huzurunda ne bir dost, ne bir efaati yok. Gerektir ki onlar korunuriar.s1 380 Tefsr-i erifi: "De ki:" Ey habibim Ahmed Bazen yet-i kerimelerin inzali ve bazen de baka eylerle senden istekte bulunan kfirlere de ki... "Ben size "Allah'n hazineleri benim yanmdadr! demem..." Yani, ben Allh Tel hazretlerinin hazinelerinin takdirinin bana havale edildiini (benim emrime verildiini) ve ben Allh Tel hazretlerinin hazinelerinde mstakil olarak istediim gibi tasarruf edebiliyorum diye iddia etmiyorum. Ta ki siz benden, 1 - yetlerin indirilmesini istemektesiniz. 2- Veya azabn indirilmesini
377

el-En'm: 6/48, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/398. 378 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/398-399.
379

man ve slmda umum husus min vech'in kaidesi vardr. Mslman olduunu syleyen her kii. iman sahibi olmayabilir; ama iman sahibi olan herkes Mslmandr... u kavl-i erifte beyn edildii gibi: -"A'rabler 'man ettik!" dediler. De ki: Siz henz iman etmediniz ve lkin henz iman kalplerinizin iine girmemi olduu halde slama girdik deyin ve eer Allah'a ve Resulne itaat ederseniz size amellerinizden hi bir ey eksiklemez, nk Allah gafur, rahimdir." ElHucrt: 14. Bu konuda daha geni bilgi iin; Kelm ve Akid kitaplarna baknz. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/399.
380

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/400.

3- Ya da dalarn altna evrilmesini 4- Ve bunlardan baka benim snma layk olmayan eyleri benden istemektesiniz 381 "Hazineler" hazine kelimesinin cemii olup; hazine e-dilmi (gizlenmi) ey manasnadr. 382 Hazineler Nasldr? Haddd (r.h.) buyurdular: Allh Tel hazretlerinin hazineleri, kullarn hazineleri gibi deildir. Allh Tel hazretlerinin hazineleri, mukadderatnn hazineleridir ki, onlar; ancak Allh Tel hazretlerinin onun yaratmasyla bulunur. "Hazineler" a ly- "hizne" kelimesinin cemii'dir. hizne" eyann gizlendii meknn ismidir. Bir eyin "hizne" edilmesi, ellerin kendisine ulaamayaca ekilde (ykseke) bir yere koymaktr. Mrikler, (Efendimiz s.a.v. hazretlerine); -"Eer sen gerekten Allh Tel hazretleri tarafndan peygamber isen; bizim zerimize dnyann menfaat, hayr ve hazinelerini ya ve bolca dat!" dediler. Kavl-i erifin mans: Ben rzklann anahtarlarnn elimde olduunu, ben tutar ve datrm, diye iddia etmiyorum, demektir. 383 Herkes Gaybi Bilmez "Ve ben gayb da bilmem..." Bu kavi-i erif, "Ben size "Allah'n hazineleri benim yanmdadr! demem..." kavl-i erifin mahalli zerine atftr. kelimesi mezfd olup, nefyi zikretmektedir. Yani yine iddia etmiyorum, demektir. Ben, Allh Tel hazretlerinin ilerinden gaybi bildiimi iddia etmiyorum; bana saatin vaktini, azabn inme zamann veya benzeri eyleri sormayn. 384 (3/33) Peygamber Melek de Deildir "Ve size "Ben meleim." de demem;" Meleklerden bir melek de deilim. Hatta beerin takatinin kaldramayaca, hriku'1-de ileri bana teklif etmeyin. Ge ykselmek ve benzeri eyleri... Veya benim meleklerin sfatyla sfatlanmam ve benim beeriyetten kp, melekler snfna girmemi {yemeden imeden, evlenmeden ve beer hayattan kesilmemi) istemeyin ...385 Onlarn szleri, bunu beyn ettii gibi: -"Bir de 'Bu peygambere ne oluyor?' dediler; 'yemek yiyor ve arlarda yryor, ona bir melek indirilse de maiyetinde yaver bir savulcu olsa ya! Veya ona bir hazine braklverse, yahut gzel bir bahesi olsa da ondan yese ya!...." 386 Peygamberlik Vahiyle Olur Mans: Ben bu eyden birini (yani; 1- Allann hazinelerinin elimde olduunu, 2- Gaybi bildiimi, 3- Ve melek olduumu) iddia etmiyorum. Ta ki siz onun eserleri ve hkmleri olan eyleri gstermemi benden istiyorsunuz. Sizin isteklerinize icabet etmemi de risletimin (peygamberliimin) shhatli olmadna delil kabul ediyorsunuz. Halbuki peygamberlie, bu zikredilen eylerin hibiri katiyetle taalluk etmez. Rislet (peygamberlik) Allh Tel hazretleri tarafndan vahyin gelmesinden ve gelen vahy ile gereince amel etmekten ibarettir 387 u kavl-i erifin bina klnp haber

381
382

Eb Sud Tefsin c. 3. s. 136. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/400-401. 383 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/401.
384

Gaybten haber verdiini iddia edenlere asla aldanmamak lazm. Gayb hi kimse bilmez. Mtercim. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/401-402.
385 386 387

Eb Sud Tefsiri c, 3, s. 136,

El-Furkn: 25/7-8, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/402. Eb Sud Tefsiri c. 3, s. 136,

verdii bu konu yeterli bir aklamadr: 388 Vahye Tabi Olmak "Ben ancak bana verilen vahye ittiba ederim..." Yani, ben ancak bana vahiy olunana; benim vahiyde hibir dehaletim olmakszn tabi olurum. Veya vahiy olunanda iddia etmem yoluyla benim bir etkim olmaz. Veya vecihlerden herhangi bir vecihle... demektir. 389 Vahyin eitleri Vahiy tr: Birincisi: Melekin dili zere sabit olan... Kur'n- kerimin vahyi bu kabildendir. kincisi: Melekin iaretiyle sabit olandr. Kelm (sz) ile beyn etmeksizin sadece iaretle gelen vahiydir. Bu hadis-i erifte vahyin bu eidine iaret etmektedir: -"Hakikaten "Ruhu'l-Kudus" (Cebrail Aleyhisselm) kalbime fledi ki; "Muhakkak ki bir kimse, rzkn tamamlamadan elbette asla lmez." 390 ncs: Allh Tel hazretleri tarafndan Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin kalbine verilenlerdir. Allh Tel hazretleri tarafndan Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin kalbine ilham yoluyla phesiz olarak doan ve izhr olunan vahiylerdir. Allh Tel hazretleri kendi katnda kendi nuruyla gsterdi. Buyurduu gibi: -"Muhakkak ki, biz sana bihakkn Kitb indirdik ki, insanlar arasnda Allah'n sana gsterdii vehile hkmedesin. Hinlere mdafaa vekili olma!..." 391 cthd le Amel Sul: (Eer desen ki:) Eb'I-E'r (r.h.) hazretleri ve mtekellimlerin (Kelm ilminin limlerinin) ouna gre bu yet-i kerime (yani "nsanlar arasnda Allah'n sana gsterdii vehile hkmedesin. " 392 Kavl-i erifin delaletiyle) Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin ictihd ile hkmetmesi olduuna dellet ettii halde; Halbuki "Ben ancak bana verilen vahye ittiba ederim..." 393 kavl-i erifine gre) Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin sadece vahye tabi olduu sabittir? (Bu nasl tefsir edilir?)" Cevp: (Cevaben derim ki:) Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin itihad meal itibariyle vahiy klnd. Muhakkak ki Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin itihad zerine ikrar klnmas (aksi Allah tarafndan vahiy edilmemesi), Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin hak zere olduuna dellet eder, Balangta vahiyle sabit olduu gibi 394... Kr ile Gren "De ki: "Kr, grenle bir olur Dallette olan ile hidyet zere olan misli... Zira Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, nefsini ilh vahye tabi olmakla vasflandrdna gre, onun nefsini hidyet zere vasflandrmas da lazm gelir. Ve kendisine kar inat eden, hakka tabi olmayan davetinden (slm dininden) uzaklaanlar da dalletle vasflandrmas lazmdr. Vahyin gayriyle amel etmek, krlerin amellerinin (krkrne i yapanlarn yaptklar) ilerin yerine geer. Vahyin gereince amel etmek ise gren (hakikati ve ne yaptn bilerek ve grerek i yapanlarn) ilerinin yerine geerlidir.... 395 Tefekkre Davet "Artk bir dnmez misiniz?"
388 389

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/402-403. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/403. Msned'-ihb: c.2, s. 185, BaaV erh's-Srme. no: 4112,

390 391 392 393 394

en-Nis: 4/105. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/403-404. en-Nis: 4/105. El-En'm: 6/50,

Ictihad'ta mctehidin hata etmeside umulur. Fakat Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin itihadnda hata etmesi mmkn deildir. Zira eer Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, isabet etmemi olsa; o iin dorusu Allh Tel hazretleri tarafndan kendisine bildirilecektir. Bundan dolay, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin btn hkm ve kararlar ilh vahye dayanmaktadr. Mtercim. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/404. 395 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/404-405.

Siz hak olan bu kelm iitmiyor musunuz? lh kelm zerinde tefekkr etmiyor musunuz? (Dnmyor musunuz? Eer tefekkr etmi olsaydnz elbette;) hidyete erer, ona tabi olur ve onun gereiyle amel ederdiniz. Tevbh (ve azarlamann kayna) onlarn iki ii birden yapmamalardr: Yani onlarn Kur'n- kerimi dinlemek ve zerinde dnmekten yoksun olmalardr. "Hem, bununla inzar eyle." Sana indirilen vahiy (Kur'n-i kerim ile) korkut, (kimi?) "unlar ki, rablarnn huzuruna nerolunacaklarndan korkarlar;" Yeniden dirmek ve Rablerine toplanacaklar yani Allh Tei hazretlerinden baka mlkn (sahibi) olmad bir yere toplanacaklarna ve Allah'tan baka kendilerine menfaat ve zarar verenin olmadna imn edenleri korkut, demektir. Denildi ki: hfa. "Korkuyorlar," kavl-i erifi; "Biliyorlar," manasnadr. nk onlarn korkulan ilimlerindendir...396 Hakiki Dost "yle ki, kendileri iin onun huzurunda (ondan gayri) ne bir dost..." Kendilerine menfaat veren bir yakn... "Ve ne bir efaati (yoktur)," Ki onlara efaat etsin... Cmle, nefy cmlesidir. Yani "har olurlar" fiilin zamirinden hl mevziinde deildir. Kendisinden korkutulan har ise bu hal zeredir. "Ondan baka," kavl-i erifi, "Deildir," (naks fiilin) sminden hldir. Yani Allah Tel hazretlerine geerek, (onun gayri), demektir. (Ism-i) mevsi unlar ki,) kavl-i erifinden murad, s m'minlerdir. Tefsirlerin ounda byle (tefsir ve beyn edildii) zere 397 efaat Haktr Ama efaatin Allah'tan gayrisinden meydana gelmesinin nefyine gelince... Zira ehl-i snnet ve'1-cemaat mezhebine gre, kyamet gnnde; 1 - Peygamberler 2- (limler) 3- Evliya 4- Ve ehidler) efaat edeceklerdir 398. (Btn bunlarn) efaat etmeleri, ancak Allh Tel hazretlerinin izniyle olur. efaat Allh Tel hazretlerinin izniyle olduuna gre hakikatte efaat eden de Allh Tel hazretleridir, demek olur... Mevln Eb Sud Efendi (r.h.) buyurdular: (sm-i) mevsi (^Ji unlar ki,) kavl-i erifinden murad, kfirlerden hasr caiz grenlerdir. Bunlar aslnda crm sahibi olan kfirlerdir: 1- Kitabehli gibi 2-(Mrikler gibi... Mriklerden) lmden sonra dirilmeyi itiraf edenler, babalar olan peygamberlerin efaatlerinde tereddt eden, evvelkileri (Efendimiz s.a.v. hazretlerinden nceki mrikler) gibi... 3- Ve sonra ki mrikler gibi ki putlarn kendilerine efaat edeceine inanan mriklerdir. 4- Her ikisinde beraberce tereddt eden baz kfirler gibi.... 5- lmden sonra dirilme ile ilgili hadisi {Efendimiz s.a.v. hazretlerinden bir eyler) iittiklerinde gerek olabilir dncesiyle korkuya kaplanlardr. Amma re'sen hasr inkr edenler, hasra kail olduklar halde, babalarnn efaatini veya putlarn efaatini kesip atanlar, inzr (korkutma) emrinin dndadrlar. Eb Sud Efendinin szleri bitti. 399 Kelm, zahire gredir. Zira kfirlerin kendilerine efaat edecek ve szleri dinlenecek bir dostlar yoktur. (3/34) 400
396

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/405.

397 398

Tefsr-i Kebir: c. 12, s. 223, (4/539), smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/406. Hadis-i erifte yle buyuruldu: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Kyamette (zmre) efaat eder: Peygamberler, sonra limler ve daha sonra ehidler." Ibni Mace: 4304,
399
400

Eb Sud Tefsiri c, 3, s. 137. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/406-407.

Korkutma Takva indir "Gerektir ki onlar korunurlar." Emrin ta'lilidir. Yani onlarn takvh olmalar ve iinde olduklar hali kknden skp, (kfr ve isyan) atmalar, taat, ibdet ve salih amel ilemeleri iin korkut. Veya kfr ve isyanlardan saknrlar, demektir. 401 r Manlar Bu yet-i kerimede u iaretler vardr: Allh Tel hazretleri. Peygamberi Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine, kfirlere akllar kaderince (akllarnn alaca mertebeye gre) konumasn emretti 402. Bunun iin Allh Tel hazretleri buyurdu: -"De ki: "Ben size "Allah'n hazineleri benim yanmdadr." demem..." 403 Halbuki onlar benim yanmdadr. Lakin ben sizlere onun yanmda olduunu sylemiyorum. 0 da eyann hakikati ilmi ve mhiyetini bilme bilgisidir. Btn bunlar, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin katndaydi; Allh Tel hazretlerinin gstermesiyle; -"leride biz onlara hem afakta, hem nefislerinde ayetlerimizi yle gstereceiz ki nihayet onun hak olduu kendilerine tebeyyn edecek Kfi deil mi bu ki rabbin her eye ahid!" 404 Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin; -"(Allhml) Bize eyay olduu gibi gster!" duasnn icbetiyle ona btn eyann hakikati verildi.332 Yine Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin: "Bana kelimeleri toplayan verildi." 405 (Btn bu hazinelere ramen) Allh Tel hazretleri kendisine; "Allah'n hazineleri benim yanmda deildir,"de buyurdu. 406 Sr Vermeyin eyh'I-Ekber (Muhyiddini Arab) k.s. el-ether hazretleri buyurdular: -"Srlarn tohumunu kr (l) topraa atmayn." "Srlarn tohumunu atmayn," Yani, kalb ve ruhun gdas olan hakikatleri, cisim iin buday tohumu gibi; "Kr (l) topran iine..." Yani hakk grmeyen ve btn eyada hakikati mahede edemeyen taifenin istidad arzna ekmeyin.... Molla Cami (k.s.) hazretlerine ait olan erhti'l-Fsus"ta olduu gibi... 407 Szde Kalan tm Sa'd (k.s.) hazretleri buyurdular: -"Yazk olur Sefillere ilim ve marifetten konumak... ilimlerden konuuyorlar. Zira, tohumu l ve orak topraa ekmekle zayi edilmiolur..." 408 Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri Gemi ve Gelecei Biliyordu

401

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/407.

402

Hadis-i erifte buyuruldu: -"Biz peygamberler topluluu, insanlar mertebelerine indirmek ve nsanlara akllar kaderince konumakla emir olunduk." Ihy-u Ulumiddin c. 1, s. 57, -"Ben insanlara akllar kaderince hitab etmekle emir olundum." En-Nihye fi Garib'l- Ahdis, mukaddime. Feyz'l-Kadir: 3693, Hazret-i Ali (r.a.)'dan yle rivayet olundu: -"nsanlara onlarn bildikleri (ve anladklar) ekilde konuun. Siz insanlarn Allh Tel hazretlerini, Resuln (s.a.v.) yalanlamalarn ister misiniz?" Buhar; 124, Sahihi Mslim: 465,
403 404 405
406

ei-En'm: 6/50. el-Fussilet:4t/53.

Msned-i Ahmed: 9328, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/407-409. 407 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/409.
408

Bostan-i S'd s. 60. Sa'd irz. htimam: Cenab- ky Muharnmed Ali Fur. 131b-Tahrn smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/409.

"Ve ben gayb da bilmem..." 409 Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, mz (gemite olmu) olanlar haber veriyordu. Olacak olanlar da Hak Tel hazretlerinin haber vermesiyle haber veriyordu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri "Mirc gece"si buyurdular: -"Boazma bir katre damlatld; (o anda) olanlar ve olacaklar rendim." Kim: -"Peygamber (s.a.v.) gaybi bilmiyor derse, gerekten bana isabet eden (gelen ilimde) hata etmitir. Ben size "Ben bir melekim" demiyorum. Halbuki ben melek makamn oktan atm. Cebrail Aleyhisselm: -"Buyur! Ge!" dediimde o, bana: -"Eer bir parmak kadar ileri gitsem elbette yanarm!" dediinde ben meleklerin makamn oktan getim..." 410 Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri Cebrail AleyhisselnY Geti Sa'd (k.s.) hazretleri buyurduklar gibi: -"Bir gece Burak'a bindi. Felekten geti. Mirc'a kt. Peygamberlik makamyla, melekleri geti. Allah'n verdii kudret ve kuvvetle Cebrail Aleyhisselm geti. Burak'a bindikten sonra "Kurbet Th"inde Cebrail Aleyhisselm brakt. Cebrail Aleyhisselm "Sidre-i mnteh" da kald. Ondan ileri gitmedi... 411 Vahyi Aklad Ben ancak ^ana verilen vahye ittiba ederim..." Yani ben Alih Tel hazretlerinin katnda olan makamlarmdan ve hallerimden haber vermiyorum. Halbuki; -"Benim Alih Tel hazretleriyle yle bir vaktim vardr ki, ona ne mukarreb bir melek ve ne de gnderilmi bir peygamber (herhangi bir resul) g (ve tkt) getirebilir." 412 Ancak Alih Tel hazretlerinin vahyettiini size haber veriyorum. Alih Tel hazretlerinin sizin gzlerinizi kr ettii ve benim grdm bir konuyu; ben nasl size haber vereyim? Grenle grmeyen bir deildir. 413 Vuslat ve Msiva Sonra Alih Tel hazretleri; "Hem, bununla inzar eyle..." Buyurdu. Bu hakikat ve manlar haber ver; korkanlara yani inayet cezbeleriyle Rablerinin huzuruna har olmay mit edenleri korkut, demektir. Onlar iin tahakkuk eder. Onlar iin Alih Tel hazretlerinden baka vusul yoktur. Yani Evliyadan ve efaati yani peygamberlerden bir efaatileri yoktur. nk vusul, hakkn cezbeleriyle mmkn olur. Belki onlar, vusul talep etme yolunda Alih Tel hazretleriyle m sivllahtan saknm olurlar... 414 Hikaye (zararsz arkada) Srr Sakat (k.s.) hazretleri, buyurdular: -"Bir gn kabristanla uradm. Bir de baktm ki, Behll Dne (k.s.) oradayd. Ona: -"Burada ne yapyorsun?" diye sordum. 0: -"Ben, kavimle oturuyorum! (yle br kavim ki) kendileriyle beraber olduum zaman: bana eziyet etmezler ve kendilerinden ayrldm zaman da bana gybet etmezler..." dedi. Ben ona: -"A olursun?" dedim.
409 410

el-En'm: 6/SO.

Kaynana rastlayamadm. Bu konuda daha geni bilgi Sleyman elebi (r.h.)'n "Mevlid-i Nebf'nin Mira bahrine baknz. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/409-410.
411 412
413

Bostan Sa'd irz s. 5, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/410-411. fteif'l-Haf: 2159. Feyz'l-Kadir: 4377, El-Milel ve'l-Nihel: c. 2, s. 44, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/411. 414 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/411.

0, yz evirdi ve (giderken yle) diyordu: -"A kal! nk alk, takva amelindendir. Uzun alk, elbette bir gn; doyacaktr..." 415 Slihlerin Amelleri Denildi: Slihler, Allh Tel hazretlerinin onlardan gayrilerinin dnda (sadece kendilerini) sslemi olduu (manev ziynetlerinin) misli bir ordu mislidir. (Orduya) melikleri; -"Bana arz olunmak zere sslenin! Kimin ss ve ziyneti daha gzel olursa; o kii benim katmda yksek derecelere sahip olacaktr!" dedi. Melik, daha sonra kendisinin yannda bulunan ordunun (ve insanlarn herhangi birisinin) yannda bulunmayan ss, ziynet ve taklan gizlice memleketinin havassna (baz zel kiilere) ve muhabbet ehline (sevdii kiilere) gnderdi... Onlar (arz olunma merasiminde) melikin kendilerine gnderdii ziynetle sslendiler. Onlar gren dier ordu ve askerler, melike arz olunma annda secdeye kapandlar.... te bu Allh Tel hazretlerinin slih amellere ve temiz hallere muvaffak kld kiilerin mislidir. Bu kiilerin, kendilerinin yannda bulunanlar (manev ziynetlerini) avm- nasa (insanlarn avamlarna, o hallerden habersiz olanlara) vasfetmelerine hacet ve ihtiyalar yoktur. Onlarn bunu bilmeleri kfidir. Onlarn bu gzel halleri elbette "Arz-i Ekber" (hesap iin Allh Tel hazretlerine arz olunma) gn ve "Kesb-i Ahmer" (misk tepelerinin) yannda zahir olup ortaya kacaktr. -"Onlar, sayg deer hizmetiler ve efendilerdi. Biz ise kt kullarz... Ne kt kul...." 416 Takva Ehliyle Beraber Olmak Yce Meali: Ve yle, rablarnn cemlini isteyerek, sabah-akam O'na dua edenleri yanndan kovaym deme. Sana onlarn hesabndan bir ey yok, senin hesabndan da onlara bir ey yok ki, bareleri kovup da zlimlerden olacaksn.52 Byle, bazlarn bazsyla fitneye de drmnz ki, yle desinler: ~"!.. unlar m o Allah'n aramzdan ltfna lyk grd kimseler!?'* Allah kreden kullarn daha iyi bilir deil mi?53 417 Tefsr-i erifi: sabah-akam Rablerine dua edenleri yanndan kovaym deme..." (3/35) 418 Sebeb-i Nzul Rivayet olundu: Kureyin reisleri, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine geldiler. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin erefli ve mbarek meclislerinde, Suhayb (r.a.), Ammr (r.a.) Habbb (r.a.), Bilal (r.a.) ve Selmn (r.a.) 419ve onlardan baka dier fakirleri grdklerinde; Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine; -"Sen eer bu kleleri ve cbbeleri ynden: (ve yamal olan fakirleri) yanndan kovarsan- o fakir sahabelerin cbbeleri yndendi ve baka bir eyleri yoktu- biz seninle otururuz ve seninle sohbet ederiz!" dediler. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri: -"Ben m'minleri kovamam!" dedi. Onlar: -"Hi olmazsa, biz sana geldiimizde onlar kalkp gitsinler ki, Arablar bizim faziletimizi bilsinler. nk sana srekli Arablardan eliler, gruplar gelmektedir. Biz, Arablann bizi o fakirlerle beraber oturmu olarak
415 416

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/411-412. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/412-413. 417 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/413. 418 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/414.
419

Musannif smail Hakk Bursev (k.s.) hazretleri, Mekke'de iman eden sahabelerin arasnda, Selmn- Faris (r.a.) hazretlerini saymas sadece fakir sahabeleri saymak iin olsa gerek... nk Selmn- Faris (r.a.) hazretleri, Mekke'de deil de Medine-i Mnevverede, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine gelip, Mslman oldu. Selmn- Faris (r.a.) hazretleri aslen ranldr. sfehn'a yakn bir kyde dodu. Asl ismi Mabeh'tir. Genliinde mecsi idi. Sonra Hristiyan rahiplerle tant. Hristiyan oldu. tm tahsil etti. O devrin byk bir limi oldu. Deiik yerlerde kald. Bir sre Bursa'da da kald. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin Medine'ye hicretleri zerine gelip iman etti. Ehli beytten sayld. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden bir ok hadis-i erif rivayet etti. Rivayet etitii hadis-i eriflerin altm kadar kitaplara geti. Selmn- Faris (r.a.) hazretleri. Hazret-i mer (r.a.) tarafndan Medyine vali tayin edildi. Sitisle-i saadatn ikinci halkasn tekil etmektedir. Selmn- Faris (r.a.) hazretleri, ikiyzelli (250. bir rivayete gre de 350) yalarnda iken H-35 (655) ylnda Medyin'de vefat etti... Vefat ettii zaman, terekesi, bir tas. bir leen. bir kilim ve bir hasrdan ibaretti.

grmelerinden utanyoruz... Biz kalkp gittiimizde eer dilersen, yine onlar meclisine alabilirsin!" dediler. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, onlarn imn etmelerine tama ederek byle bir yola ba vurmay temenni etti (iinden geirdi) ite bunun zerine Alh Tel hazretleri bu yet-i kerimeyi indirdi...." 420 Mal ve Soy stnlk Deildir (Bu yet-i kerimeyle) Ailh Tel hazretleri, Efendimiz (s.a.v. hazretlerine, zenginin fakire ve ereflinin dk olanlara stn klnmasn sevmediini retti. Zira Ailh Tel hazretlerinin. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin gndermi olduu yol dindir. Dnya halleri deildir 421... Tard Nedir? "Tard", Uzaklatrmak, demektir. Farsa olarak mans yledir: Senin meclisinde bulunan Allah'n erleri o derviler ki onlar, kendilerini besleyemeyecek kadar fakir ve yoksul insanlar yannda kovma; onlar gece ve gndz, Ailh Tel hazretlerini zikrediyorlar... 422 . Zikredenlerle Beraber Burada siJiy. sabah-akam) diye iki vaktin zikredilmesinden murad devaml Ailh Tel hazretlerini zikretmek, demektir.
420

Kenzu'i-Ummal: 4373, Bu konuda yle geni bir rivayet vardr: Habbb (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: -"Akra' bin Habis et-Temim ve Uneyne bin Hisn el-Fezr (birinde Efendimiz s.a.v. hazretlerine geldiler ve) Reslullah (s.a.v.) hazretlerini Suhayb (r.a.) Bill (r.a.) ve Ammr (r.a.) ve Habbb (r.a.) hazretleri gibi zayif ve fakir m'minlerden baz insanlarla beraber oturur grdler. Zayif m'minleri, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin etrafnda grdklerinde, onlar hakir grdler. Geldiler. Efendimiz (s.a.v.) hazretleriyle halvet edip (tenh bir yere ekerek ba baa kalp), Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine; -"Biz senin bize (mahsus) bir meclis kurman istiyoruz. Arablar bununla bizim faziletimizi anlarlar. nk Arab heyetleri (ve kabilelerin elileri) sana geliyorlar. Arablann bizi bu klelerle beraber grmelerinden utanyoruz. Biz sana geldiimizde onlar yanndan kaldr. Biz senden ayrldmzda istersen onlar yine yannda oturt..." dediler. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri: -"Olur!" dedi. Onlar: -"yleyse bizim iin bir yaz yaz!" dediler. (Habbb r.a. hazretleri) buyurdu: -"Efendimiz s.a.v. hazretleri, bir sahife istedi. Ve onlarn istediklerini yazmas iin Hazret-i Ali'yi (r.a.) ard. Biz de bir kenarda oturuyorduk. Cebrail Aieyhisselm indi. Ve buyurdu: -"Ve yle, rablarmn cemlini isteyerek, sabah-akam O'na dua edenleri yanndan kovaym deme. Sana onlarn hesabndan bir ey yok, senin hesabndan da onlara bir ey yok ki, bareleri kovup da zlimlerden olacaksn." El-En'm: 6/52, Sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, bu inen yet-i kerimeleri. Akra bin Habis ve Uneyne bin Hsn'e anlatt ve buyurdu: - "Byle, bazlarn bazsryla fitneye de drmnz ki, yle desinler: "!.. unlar m o Allah'n aramzdan ltfna lyk grd kimseler!?" Allah kreden kullarn daha iyi bilir deil mi?" El-En'm: 53. Sonra buyurdu: -"yetlerimize iymn ediyor olanlar, yanna geldikleri zaman da de ki: "Selm sizlere. Rabbnz kendine rahmeti yazd. inizden her kim bir cahillikle bir kabahat yapm, sonra arkasndan tevbe edip dzelmi ise, ona kar gafr-rahm olmay irade buyurdu."" El-En'm: 54. (Habbab r.a. hazretleri) buyurdu: -"(Bu yet-i kerimelerin) inmesinden sonra biz Reslullah {s.a.v.) hazretleri ve o da bize yle yakat ki. otururken dizdize ve hatta (sanki) dizlerimizi onun mbarek dizlerinin zerine koyuyorduk... Efendimiz {s.a.v.) hazretleri beraber bizimle oturuyordu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, kalkmak istedii zaman ancak o zaman kalkp bizi terk ediyordu. Sonra Ailh tel hazretleri u yet-i kerimeyi inzal buyurdu: -"'yle' de ve rabbinden sana vahyolunan tilvet eyle! Onun kelimtm tebdil edecek yoktur ve Ondan baka bir penan (smak) bulamazsn I Nefsince de o kullarla beraber sabret ki sabah-akam (her vakit) rablerine du eder, cemlini isterler. Sen dnya znetini arzu ederek onlardan gzlerini ayrma ve o kimseye itaat etme ki kalbini zikrimizden gafil brakmz, keyfinin ardna dm ve ii, haddini amak olmutur! "El- Kehf: 28, "Kalbini zikrimizden gafil braktmz kimse..." Akra bin Uneyne (ve benzer kiiler) dir. Sonra: -"Helak!" buyurdu. Helak olan i. Uneyne ve Akra'm iidir... Sonra Ailh Tel hazretleri onlara iki adamn mislini, (kehf sresi yet 3243 arasn) misl getirdi. Ve dnya hayat iin (kehf 44-46 arasn) misl verdi... Sonra Habbab (r.a.) hazretleri buyurdular: -"Biz Efendimiz {s.a.v.) hazretleriyle beraber otururduk. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin kalkaca saate ulatmzda biz (Efendimiz s.a.v hazretlerinden msaade isteyerek) kalkardk ki, o da kalkp gidebilsin diye...." Ibni Mce: 4117. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/414-415.
421

El-Hucurt sresinde; insanlarn hayrls yle tarif edilecektir: "Haberiniz olsun ki Allah yannda ekreminiz en takvalnzdr;" el-Hucurt: 49/13, Efendimiz (s.a.v.) hazretleri de yle buyurdular: "Ey insanlar! Dikkat edin! Rabbiniz bir (olan Allah) dr. Babanz da birdir. Gznz an! Arap rkna mensup olann dier rklara, Acem rkna mensup olann. Arap rkna; beyaz (renkli insan) in siyah (rk)a. siyah (insanlar) in beyazlara stnl yoktur. FAZLET, ANCAK TAKVA LEDR." Msned-i Ahmed bin tianbel; c. 5, s. 106. air Mehmed Akif de ne gzel buyurmu: Arab'n Trk'e Laz'n erkez'e yahut Krd'e Acem'in inliye rhn m varm? Nerde! Mslmanlkta ansr m olurmu? Ne gezer Fikr-i kavmiyyeti tel'in ediyor Peygamber. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/416. 422 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/417.

-"Kimin Ailh Tel hazretlerini zikretmesi devaml olursa; o kiinin Ailh Tel hazretleriyle oturmas da (o kiinin kendisini Ailh Tel hazretlerinin huzurunda hissetmesi de) devaml olur..." Buyurduu gibi: -"Ben beni zikredenin meclisindeyim (yani o kii devaml olarak rahmetime gark olmutur)! 423 bdetten Maksat "istiyorlar," Zikirleri ve ibdetleriyle istiyorlar; "Onun cemlini..." Ailh Tel hazretlerinin cemlini ve rzsn istiyorlar. Onlar dnyev kazan ve mallardan hibir ey istemiyorlar. Bu kavl-i erif, "dua ediyorlar, " fiilinin failinden hl'dir. Yani: Onlar, Allh Tel hazretlerine ihls ile dua ediyorlar, demektir. Duann ihls ile kaytlanmas: hlasn, ii z olmasndan dolaydr... bdete ihls ile niyet etmedi. Her ne yaptysa bir posttan ieri girmedi. Uzaklatirmamann ikram (insana duyulan saygnn ve dinin) en kuvvetli vaciplerinden olduunu beyn edip bu uuru vermek iin buyurdu: "Sana onlarn hesabndan bir ey yok, senin hesabndan da onlara bir ey yok..." Mrikler, Mslman fakirleri yererlerken onlarn kle (kkenli) olmalarn, miskn ve fakir olmalarn sadece ne srmediler: belki onlarn imnlarna da dil uzattlar. Ve yle dediler: -"Ey Muhammed (s.a.v.)! Mslman fakirler, senin yannda toplandlar ve senin dinini kabul ettiler; bunun nedeni ise, onlarn senin yannda yiyecek ve giyecek bulmalardr. te onlar bu sebeple Mslman oldular. Yoksa hakikatte onlar, senin dininden ri ve sana imn etmekten yoksundurlar..." Allh Tel hazretleri, mriklerin bu (irkin, kt ve iftira dolu) szlerini defetmek ve onlarn bu szlerinden doan ve fakir Mslmanlarn huzur-u risietten kovulmalarn icp edecek dnceyi akla getirecek vehimlere cevap verdi. Ve buyurdu: "Senin zerine deil..." Sana den ancak onlarn hallerinin zahirine itibr etmektir. O da onlarn mttekilerin nian ile nianlanmalardr. Eer onlarn, mriklerin dedikleri gibi, kendisinden rz olunmayan bir btnlar (i lemleri olsa) bile; onlarn imnlarnn hesaplarnn zarar ancak kendilerine dner; sana deil... Zira herkesin hesabnn zaran kendisine aittir; bakasna deil... Bundan maksat, kfirlerin ta'n (yersiz eletiri, haksz yermeleri ve irkin szlerini) defetmek ve Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin, fakirlerin terbiyesi ve dinlerinin zerine sabit klmaktr. "Onlarn hesaplan" ve "Onlarn aleyhinedir" kavl-i eriflerinden zamir, "Rablerine dua ederler." (KavN erifinde beyan edilen fakir Mslman) zatlara rddir. Bir ey," kavl-i erifinde ki, ^ harf-i cerri zid'tir. Bu kavl-i erifte; difi "Senin zerine," ve^fe "Onlarn zerine" kavl-i erifinin failidir. nk nefye itimat etmektedir. "onlarn hesabnda" ve "Senin hesabndan" kavl:i erifleri, "bir ey" kelimesinin sfatlardrlar Sora takdim olundular ve byle hl oldular... Mevln Eb Sud Efendi hazretleri buyurdular: "Senin hesabndan da onlara bir ey yok'.." Bu kavl-i erifin m kabli (ncesiyle yani, "Sana onlarn hesabndan bir ey yok..." ifadesiyle cevap tamam olmasyla beraber; bu kavl-i erifin zikredilmesi (yani ayrca "Senin hesabndan da onlara bir ey yok..." buyurmas) onlarn hesaplarndan hibir eyin Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin zerinde olmadn, kendisinden asla phe olmayan ekilde nazm- erifde mbalaa ile ifde iindir. Bu ayn zamanda Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin hesabnn (Efendimiz s.a.v. hazretlerine davetine icabet etmemek ve ona imn etmemekten dolay onlarn hesaba ekileceini) u kavl-i erifin yolu zere beyndr: -"Her mmet iin bir mddet mukadder... Mddetleri gelince, bir lhza geride kalmazlar, ne de geemezler..." 424 breleri kovarsan. Nefyin cevbdr. "Bize gelmedim bize konuurdun," (sznde nefy mans) gibi.... kelimesi mensbtur. Burada mans konumann olmad zeredir. Zira konumann sebebi olan gelmek olmad iin... te bu yet-i kerimedeki nefy bu kabildendir. Zira eer onlarn hesaplarnn zararlar eer muhatabn zerinde karar klm olsayd; o zaman bu elbette onun imnndaki bir pheden ve kt bir vehimden dolay muhatabn onlar uzaklatrmalarna sebep olurdu. (te bu yet-i kerime) bu sebeb olmadndan onlarn kovulma sebeplerinin olmadna hkmetti.... 425 Fakirleri Kovanlar Zlimlerdir

423 424
425

Kef'l-Haf:61l. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/417. el-A'rf: 7/34, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/417-419.

"(0 takdirde) zlimlerden olacaksn..." Nehyin cevbdr. 0 nehiy; -"Ve yle, rablannin cemlini isteyerek, sabah-akam O'na dua edenleri yanndan kovaym deme." Kavl-i erifidir 426. mtihan "Byle, fitneye drdk." Kendisinden sonra geien; takdiminden ibaret oian ffi/in masdanna iarettir, (3/36) 0 da Allh Tel hazretlerinin, din ilerinde m'minlerin fakirlerinin dnya ilerinde, kt bir hlin kemlinde olmalaryla beraber, Allh Tel hazretlerinin fakirlerin imn etmelerine muvaffakiyet vermesidir. Kef (d) har, iktihm ve esm-i iaretin ifde etmi oiduu fehmetin te'kfdi iindir. Mans: Bu imtihan, keml derecesindeki bedi (ve gzel) imtihan olarak; yani biz onlar mbtel kldk... "Bazlarn bazsyla..." nsanlarn bazlarn bazlaryla mbtel kldk; bakasyla deil... Sonrakileri, dnya ilerinde evvelkilerin zerine takdim ettik; dnya ilerinde zerlerinde kll bir takdim ile takdim ettik... "Desinler diye..." lam (J harfi) onlarn ilerinin akbeti iindir. Yani baz evvelkiler, sondakileri iaret ederek; ve kendi aralarnda bulunan dnyev byk uurumlar ve farkllklara bakarak; onlar hakir, zelil ve kk grmeleri ve hakik fazilet olan manev stnlklerden kr ve yoksun bir halde yle desinler; "!.. unlar m o Allah'n aramzdan ltfuna lyk grd kimseler!?" Allh Tel hazretlerin kendilerini hakka isabette muvaffak kld. Allh Tel hazretleri bizim dmzda kendilerine kendi katnda yardm etti. Halbuki bizler, ileri gelenler, reisler ve efendileriz. Onlar ise kleler, fakirler, miskinler ve dk insanlard. Onlarn bu szlerinden maksatlar; onlardaki minnetin vukuunu inkrdr; u szlerinin yoluyla; -"Eer slm dini hayr olmu olsayd; bunlar (fakir ve zayf insanlar) slm olmada bizi geemezlerdi!"... Yoksa, Allh Tel hazretleri zerine itiraz yoluyla vukuunu itiraf etmekle beraber, o fakir ve zayf Mslmanlar zerine ilh ltfn gelmesini hakir grmek deildir.... (Belki inkrdr...) 427 slm erefinden Mahrum Olanlar? Kelb (r.h.) buyurdular: (O gnn rf, adet ve geleneklerine gre) erefli (stnlk kompleksine kaplm aklsz) biri, (o gnn dnya grne gre) dk (fakir ve zayf) birisinin kendisinden Mslman olduunu grp ona baktnda; Mslman olmaktan vazgeer; burun kvrr ve: -"Bu adam Mslman olmakta beni gemi!" der. Ve Mslman olmazd... 428 kr Ehli iyi bilir deil mi?" "Allah kreden kullarn daha Onlarn bu szlerini ret ve onu iptaldir... Yani Allh Tel hazretleri nimetlerine kredenlerin kimler olduunu daha iyi bilmez mi? T ki siz Allah'n nimetini kullarndan uzak gryorsunuz. Bu kavl-i erifte u iaretler vardr: Bu zayf ve fakir m'minler; Allh Tel hazretlerinin Kur'n- kerimi indirmesi ve kendilerine imn etmeyi muvaffak klma nimetinin hakkn ok iyi biliyorlar. Bu nimetlerden (Kur'n- kerim ve imn nimetinden) dolay Allh Tel hazretlerine krediyorlar. Yine bu kavl-i erifte, fakir ve zayf m'minler iin ileri geri konuan kiilerin bunlarn hepsinden ok uzak olduuna tariz vardr. 429

426

nsanlar Allah'n kitabna, dinine, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin yolunda ve feyz-i ilhye davet eden kiilerin (hsseten vazifeli ahslarn), Allah'n bir hikmet ve sebepten dolay fakir yaratt kimselere kar duyarl olmalar lazm. Bu yet-i kerimenin mansndan ibret almaldrlar. Fakirleri brakp; (birka kuruluk dnyalk iin asla) zenginlerin el ve eteklerini pmemelidirler. Allh Tel hazretleri dilerse, her yerden gnderir. Hazineler onun elindedir. O sebepleri yaratr. -"Kim bir zengin kiiye; onun zenginliinden dolay tevazu ederse, o kiinin te ikisi gider." Kef'l-Haf: 2444. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/420. 427 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/420-421. 428 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/421. 429 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/421-422.

Te'vilt-i Necmiyyede buyuruldu: "'Byle, bazlarn bazisyla fitneye de drmnz ki..." Yani zengin, fakir kimse ile: fakir olan da zengin ile imtihan olunmaktadr. Zengin kii kretsin ve fakir de sabretsin diye... Eer fazilet sahibi kretmezse; faziletinin yok olmasna taarruz etmitir. Eer mefdl {fazileti dk olar fakir kimse) sabrederse; fazilete nail olmak iin alm olur. Sabreden fakir, kreden zengine msavidir.. 430 .. kreden Zengin, Sabreden Fakir Sleyman Aleyhisselm krde, sabreden Eyyb Aleyhisselm ile beraber olduu gibi... Sleyman Aleyhisselm, suret bakmndan kuilukta ameli ok, Eyyb Aleyhisselm da suret bakmndan kullukta (hastalndan dolay) ok amel ilemekten acizdi; ama "gzel kulluk" makamnda ikisi de birbirlerine eit (ve msavi idi)ler... Allh Tel hazretleri her ikisine de; -"Ne gzel kul!" 431 buyurdu. 432 Zenginin Fakir ile mtihan Fazln (faziletli ve fakirin) mefdl (fazileti dk ve fakir) ile imtihan, kendi faziletini, fazileti dk ve fakir olan kimseden stn grmesidir. Ve onu hakir bilmesidir. Onun kendisindeki hakkn menetmesidir. (Fakire vermesi gereken, sadaka, r ve zekat vermemesi ve insana insan olduu iin deer vermemesidir...) 433 Fakirin Zengin ile mtihan Mefdl (fazileti dk ve fakirin) fzl (fazilet sahibi ve zengin ile) imtihan ise, ona verilen fazilet ve zenginlii kskanmas ve ona hased beslemesidir. Ve o kiinin kendisinin hakk olan fazl (sakada, r ve zekatndan) kendisine vermedii iin ona dman olmasdr. 1- nk bu davranyla halka krlm ve Hak'tan kesilmitir. 2- Veya o, at ve men'i (verme ve vermeme) iini halktan bilmesidir. 3- Halbuki hakikatte veren ve men eden Allh Tel hazretleridir. Akll kiiye den vazife, Allh Tel hazretlerinin setiini semek; ve Allh Tel hazretlerinin murad ettiini istemektir... 434 nsan rdesinin Mertebesi Kifi (r.h.) Faris tefsirinde buyurdular: Esrarn kefinde geldi ki; irde mertebe zerinedir: Birincisi: Sadece dnya iradesidir. Allh Tel hazretleri buyurduu gibi; -"Siz, dnya uruzunu istiyorsunuz." 435 Bunun almeti, dnynn ziyadelemesi iin, dinin noksanlna rz olmaktr. Ve bunlar, Mslman dervilerden (fakirlerden) yz evirdiler. kincisi: Sadece hireti murad etmektir. Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: onun 349 iin -"Her kim de ahireti ster, ona lyk bir sa'y ile m'min olarak alrsa, ite bunlarn sa'yleri mekr olur." 436 Bunlarn iki almeti vardr. 1- Dinin selmeti iin dnyann noksanlna rz olmak, 2- Dervilere (Mslman fakirlere) nsyet kurmak ve onlarla lfet etmektir...
430

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/422.

431

Sad: 30 ve 44, Allh Tel hazretleri, Eyyb Aleyhisselm, hakknda yle buyurdu: - Bir de 'Al bir demet elinle de vur onunla, hnis olma!1 Hakikat biz onu sabrl bulduk; ne gze! kul! Hakkaten o bir evvabdr..." Sd: 38/44, Allh Tel hazretleri, Sleyman Aleyhisselm iin de yle buyurdu: -"Bir de Davud'a Sleyman' bahettik; ne gzel kul, o cidden bir evvab..." Sd: 38/30, Grld gibi, Sleyman Aleyhisselm, ok zengin ve kreden bir kul olarak; Allah in rzsn kazand ve "ne gzel ku!" mertebesine nail olduu iin: Eyyb Aleyhisselm da fakirlik ve hastalna ramen sabrettii iin "ne gzel kul" mertebesine nail oldu... Mertebeye nail olmak varlk ve yokluk ile ilgisi yoktur. Kulun sabr ve kryle ilgilidir... Mtercim. 432 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/422. 433 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/423. 434 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/423.
435 436

El-Enfl: 8/67, El-sr; 17/19,

ncs: Sadece Hak Tel hazretlerini murad etmektir. (Ne dnya ve ne de hiret...) Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: -"Herkesin bir istei, (kendine gre) bir dini ve mezhebi vardr. Benim isteim size vasl olmak (ulamak) ve dinim ise rznizdr..." (3/37) 437 Vuslatn Heyecan rdeyle insanlarla k onutu. ok konutu. Bunun hakikati, kalbte heyecann hs! olmas, kuldan kararn soyulup alnmasdr; ta ka ki kul, Allh Tel hazretlerine vsl olsun, irde sahibi gece ve gndz asla yerinde duramaz; ve Allh Tel hazretlerine vsl olmadan skt ve istikrar da bulamaz!!! Te'vilt-i Necmiyyede olduu gibi... 438 Fakirlerin Fazileti Bu yet-i kerimede, fakirlerin faziletini beyn vardr: -"Ve yle, rablarnn cemlini isteyerek, sabah-akam O'na dua edenleri yanndan kovaym deme. Sana onlarn hesabndan bir ey yok, senin hesabndan da onlara bir ey yok ki, bareleri kovup da zlimlerden olacaksn." 439 Bunlarn almeti ise, 1 -Her iki kinattan (dnya ve hiretten) gemek... 2- Kendisinden ve halktan azd olmaktr. (Yani btn mlhazalardan kurtulup, Allah'n rzsn istemektir...) Ne gzel buyurmular: -"Bizim lemin hattyla, kapdan gemek geldi. Fena denizinde gark olup, zamandan gemektir. Allah' stemek! Onlar Allh Tel hazretlerinin cemlini murad ediyorlar. Hepsi hep ondan (dnyev veya uhrev bir eyler) istiyorlar. Ama onlar ise Allah'tan sadece O'nu istiyorlar. Denildii gibi: Eb Sid El-Hudr (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu: Buyurdular: -"Ben, muhacirlerin zayflarndan (fakirlerinden) bir nefer (topluluk) ile beraber oturuyordum. plaklktan dolay bazlar, bazlarnn arkasnda saklanarak kendilerini rtyorlard. Kaari (Kur'n- kerimi okuyan bir zat) bize Kur'n- kerim okuyordu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri yanmza geldiler. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri bize selm verdi ve sordu: -"Sizler ne yapyorsunuz?" Biz: -"Ya Reslallah (s.a.v.)! Kri (okuyucu) bize Kur'n- kerim okuyor ve biz de Allah'n kitabn dinliyoruz!" dedik. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri: -"mmetimin iinde, nefsimi kendileriyle sabretmem iin emir olunduum kiiler klan Allh Tel hazretlerine hamd- senalar olsun!" Buyurdu: -"Sonra Efendimiz (s.a.v .) hazretleri, kendisini bizden saymas iin; bizim tam ortamza oturdu. Sonra eyle (iaret ederek) bize; -"Bu ekilde halka (evremde dire) olun!" buyurdu. (Sahabelerin halka eklinde oturmalaryla) hepsi, yzleri Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine grnd." (Eb Said el-Hudri r.a.) buyurdu: -"Efendimiz (s.a.v.) hazretleri o muhacirlerin zayflar (ve fakirleri) arasnda benden baka tamdk bir yz grmedi..." Sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretleri bize buyurdu: -"Mjdeler olsun! Ey fakir (zayf ve yoksul) muhacirler topluluu! Kyamet gnnde tam kurtulu ile mjdeler olsun size! Siz kyamet gn, zenginlerden yarm gn nce cennete gireceksiniz!" buyurdu. Bu yarm gn, (dnya seneleriyle) be yz yldr...." 440 Fakir Kuldan zr Hadis-i erifte buyuruldu: -"Kyamet gn, fakir kul getirilir. Dnyada kulun kuldan zr dilemesi gibi; Allh Tel hazretleri, fakir kuluna kar zr beyn eder. Ve buyurur: -"zzetim ve Cellim hakk iin, ben dnyay senden benim yanmdaki deersizliinden dolay uzak tutmadm. Lakin burada sana hazrlam olduum keramet, fazilet ve nimetlerden dolay seni fakir kldm..." (Allh Tel hazretleri devamla buyurur:
437 438

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/423-425. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/425. El-En'm:6/51,

439 440

Eb Davud: 2666, Msned-i Ahmed: 11210, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/425-426.

-"Ey kulum! u (maher) saflarna k! Bak, benim rzm iin; sana yediren, seni giydiren (ve sana yardmda bulunan) kiinin elinden tut! 0 senindir. (Ona efaat et)." Ter insanlarn azna kadar dayanm iken (o fakir ve zayf kii), saflarn arasnda dolaarak, (dnya hayatnda) kendisine iyilikte bulunanlara bakar ve onlar bulur. Ve onlarn ellerinden tutarak; onu cennete sokar..," 441 Varlk yilik indir Hafz (k.s.) hazretleri buyurdular: -"Ey zengin kii Derviin (fakirin) gnln al! Zira altn hazinelerinde dirhem kalmad! Zeberced'ten yaplm, bir ardak zerine yle yazlmt: -"Altnlar sadece kerem ehlinin iyilik yapmas iindir. 442 Miskinlerin Sevgisi Hadis-i erifte buyuruldu: -"Her eyin bir anahtar vardr. Cennetin anahtar da ok sabreden miskinleri ve fakirleri sevmektir. Onlar (sabreden miskin ve fakirler) kyamet gnnde Ailh Tel hazretlerinin katnda oturacak olanlardr." 443 Fakirleri Sevmeyenler Mel'ndurlar eyh Attr (k.s.) hazretleri buyurdular: -"Dervilerin (fakirlerin) sevgisi cennetin anahtardr. Dervilerin (fakirlerin) mstehaktr..."444 Allhm bizleri sevenlerden eyle (Rahmet) kapnn dna kovulanlardan eyleme! 445 Rahmeti Yazd Yce Meali: yetlerimize imn ediyor olanlar, yanma geldikleri zaman da de ki: "Selm sizlere. Rabbnz kendine rahmeti yazd. inizden her kim bir cahillikle bir kabahat yapm, sonra arkasndan Tevbe edip dzelmi ise, ona kar gafr-rahm olmay irade buyurdu."54 Daha byle yetlerimizi tafsl edeceiz, hem mcrimlerin yolu seilsin diye. 446 Tefsr-i erifi: "yetlerimize imn ediyor olanlar, yanna geldikleri zaman..." 447 Sebeb-i Nzul Rivayet olundu: Bir kavim, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine geldiler. Ve: -"Biz byk bir gnah iledik! istifar ve zr dilemek iin ne tedbr buyurursunuz?" dediler. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri skt ettiler. Onlara bir ey sylemedi. Onlar da mitsiz bir halde dnp gittiler. te bu yet-i kerime bu hadise zerine nazil oldu. 448
441 442 443

dman

ise

lanete

Ihy-u Ulmiddin: c. 4. s. 307, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/426-427. Divn- Hafiz- jrz s. 83, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/427-428. KenzTl-Ummal: 16587. Fey'l-kadir: 7322, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/428.
444 445
446

Pend-i Attar: s. 11, eyh Feridddn Muhammed Attar (k.s.). 1280- Dersaadet,

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/428. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/429. 447 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/429.
448

Tefsr-i Tabern: 7/207, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/429-430.

man Ehline Byk eref mam (Fahruddin-i Rz r.h.) buyurdular: Allh Tel hazretlerine imn eden herkes, bu erefe dhildir. 449 man Ehline Selm "De ki: "Selm sizlere.." Btn mekruh (holanlmayan eylerden) ve fetlerden selmet bulmak size... 450 Selmn Mans Selm, teslm manasnadr. Yani selmet ile dua, demektir. "Selm sizlere.." kavl-i erifinin mans, size selm etmekle selm ediyorum yani, Allh Tel hazretlerinin sizi dininiz, malnz ve nefsinizde btn fet (grnr grnmez bel, kaza, musbet ve felketlerden) korumas ve selmete erdirmesi iin dua ediyorum, demektir. det, gelen kii, oturana selm verdii halde; Allh Tel hazretleri, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine onlara (mmetine) selm verme iinde ilk olarak kendisinin balamasn emretti. Bu Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin onlarn (yanna gelenlerin ve sahabelerin) zerine selm yaymak ve onlarn. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin zerine selm yaymakla ihtiama kaplmamalar iindir. Bu dnyada ki selmdr. Ahirette ki selm ise, m'minler cennete girme annda; meleklerin m'minlere selm vermeleridir. u kavl-i erifte olduu gibi: -"Rablerne korunmu olan muttakler de zmre zmre cennete sevk olunmaktadr. Nihayet ona vardklar ve kaplan bekileri onlara: -" 'Selm sizlere, ne hosunuz! Haydin girin onlara ebediyyen kalmak zere diye selm durduklar...." 451 Ahirette de selma ilk balayan Allh Tel hazretleridir: -"Bir selm, rahm bir rabden kelm!" 452 Mirc Gecesinde Selm "De ki: "Selm sizlere.." kavl-i erifi, Allh Tel hazretlerinin, mira gecesinde, Habib-i Edbi Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerini selmlamasna iaret ediyor... Mira gecesinde Allh Tel hazretleri; -"Selam senin zerine olsun; ey neb, Allah'n rahmeti ve bereketi de..." buyurduunda; Efendimiz (s.a.v.) hazretleri; -"Selm bizim zerimize, ve Allah'n slih kullarnn zerine olsun!" dedi. 453 (ite bu yet-i kerimede bu na iaret vardr...) Zulmnden (isyan ve hatalarndan) sonra gnahlarndan Tevbe edenler; slihn kullarn zmresine dhildirler. yet-i kerimenin beyn ettii man buna zt ve ters deildir... (3/38) 454 Sonsuz Rahmet "Rabbmiz kendine rahmeti yazd." Yani Allh Tel hazretleri, kaza ve hkmetti ve mukaddes ztnn zerine, fazilet ve ihsan yoluyla rahmeti vacib kld, demektir. 455 Allh Tel Fil-i Muhtardr bn'-eyh (r.h.) buyurdular: (harf-i cerrri) icb ifde eder. ikisi (icb ile istil) toplandklar zaman, icb te'kd ederler. Bu (kavl-i erif yani;
449

Tefsr-i Kebir: c. 13. s. 3. (5/5), smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/430. 450 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/430.
451 452 453
454

Ez-Zmer: 39/73,

Yasin: 36/58, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/.430-431. Tefsr-i Kurtub: c. 3. s. 435, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/431. 455 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/431-432.

"Rabbnz kendine rahmeti yazd." Buyurulmas), Allh Tel hazretlerinin fail-i muhtar (dilediini yapan) olmasna zt ve ters deildir. Belki bu kavl-i erif, Allh Tel hazretlerinin fazln ve keremini beyn ve te'kd iindir... 456 Te'vilt- Necmiyyeden... Te'vilt- Necmiyyede buyuruldu: . Kuds hadiste yle buyuruldu: Allah tebreke ve Tel hazretleri cennete buyurdu: -"Sen benim rahmetimsin; seninle kullarmdan dilediime rahmet ederim!" 457 Allh Tel hazretleri, kullarndan dilediine cennetiyle rahmet eder. Allh Tel hazretleri, kullarndan dilediine de zt ile rahmet eder.... 458 Ktlk leyenler Chillerdir inizden her kim bir kabahat yapm..." "Rahmet" kelimesinden bedeldir. Takdri, nefsinin zerine yazd; muhakkak ki kim iinizden kabahat amel ederse... Muhakkak ki bu cmlenin mazmunu, hi phesiz o, rahmettir... Kelimesi Farsa, "Kt i" demektir. "Bir cahillikle..." "Amel etti" fiilin failinden hf'dir. Yani cehalete sarlarak yapmasdr. 1- Hakikaten chil olmasdr. (Yani) onu (iledii iin) ne olduunu bilmeyerek ve iten kendisine gelecek olan zararlar ve akbetinin ne olduunu bilmeyerek; yapmasdr. 2- Hkmen chil olmasdr. (Yani) yapm olduu iin kt kibetini bilerek yapmasdr. Zira kiiyi sonuta zarara gtren kt ameli ileyen kii, onu biliyor, demektir. 3- Zannediyor... Bu da hkmen childir. Bu kavl-i erif, mekked hldir, ve; "inizden (kim) bir kabahat yapm...." Kavl-i erifin mazmunu (ierdii many) ikrar iindir... Zira ktlk yapan kii, hakikaten veya hkmen cehaletten ayrlm deildir. (Ktlk ileyen kii, hakik ve hkm olarak childir...) 459 ir Man aret ehli buyurdular: "Sizden kim," kavl-i erifiyle ktlk yapanlarn iki snf olduklarna iaret vardr. 1- Bir snf sizdendir; ey hidyete eren m'minler! 2- Bir snf ta sizin gayrinizden dallet zere olan kfirlerdendir. 460 Cehalet ki Ksmdr Cehalet de iki ksmdr. 1- Dallet cehaleti, 2- Cahillik cehaleti. Dallet cehaleti, ruhlar leminde salan nurdan hata etmenin neticesidir. Cahillik cehaleti, insann cibilliyetinin zerinde olduu cehalettir. Kfirlerden kim, dallet cehletiyle bir ktlk ilerse; onun Tevbesi yoktur. (Onun imna gelip Tevbe etmesi yoktur...) Ama, m'minlerden kim, kendisine zerk edilen cahillik cehletiyle bir ktlk ilerse; onun iin Tevbe vardr. u kavl-i erifte olduu gibi: "Sonra Tevbe etti," Ondan dnd... ""Onun arkasndan..." Onu iledikten sonra... "Ve dzeltti..." tfst edip, yapm olduu bozuk amelleri, dzeltti. Bu da, bir daha hata ve gnaha dnmemek ve ifsat etmemektir. Muhakkak ki o," Mahzf mbted hm haberidir.
456

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/432.

457
458

Sahihi Buhri: 4569. Sahih-i Mslim: 2846. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/432. 459 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/432-433. 460 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/433.

Yani, O'nun emri; muhakkak ki Allh Tel hazretleri; "Gafr'dr," 0 gnahkr kulu, "Rahm'dir..." Ona rahmet edicidir 461 .. Tevbe Kif (r.h.) hazretleri, tefsirinde buyurdular: Kueyr (k.s.) hazretleri buyurdular ki: -"Eer melek senin tarafndan zillet (ve gnah) grmezse, senin tarafndan rahmet yazmazi Sonra senin iki kitabn var. 1 - Biri ezel 2- Biride vaktidir... Mukarrerdir ki, vakt kitap, ezel kitaba ters ve onu btl eder bir mahiyette deildir. Bu yet-i kerimenin manst, gnah hastalarnn hastalklarna ifdr. ifnn art perhizdir. Yani Tevbe ve istifardr... Ne gzel buyurmular: Gnah hastalklarnn ilac, gece ve gndz; Perhiz urubunu imektir. istifardan deil... Erenlerin arzusu, vuslattr. are bakalarna nail olmamaktr. Feryat deildir... 462 Tafsl Ediyor "Daha byle yetlerimizi tafsl edeceiz.." iktihm iin olup, ism-i iaretin ifde etmi olduu fehmet (ve azamet) mansn te 'kfd iindir. "Bylece" kavl-i erifi de kendisinden sonra gelen fiilin masdanna iarettir. Yani, bedi tafslat ile biz Kur'n- kerimin yetlerini tafsl ediyoruz... Taat ehlinin sfatnda ve onlardan crm ehlinden srar edenler ve evvbinlere, hakkn zahir olmas ve onunla amel etmesi iin.. "Hem mcrimlerin yolu seilsin diye..." Bylece mcrimlerin yolu ortaya ksn da ondan ictinb etsinler (kansnlar ve korunsunlar) diyedir... 463 Sebl "yol" kelmesi f olmakla merf'dur... . yol) kelimesi, Ben Temm (kabilesinin) lgatine gre, mzekkerdir. Hicaz ehlinin lgatine gre ise mennes'tir. Mcrimlerin yollarnn seilmesi ve izah ise; "Hem helak olan beyyineden helak olsun, hem de yaayan beyyineden yaasn..." 464 (kavl-i erifinin beyan edildii helak olan ile yaayann ortaya kmasdr...) 465 Tarikatn lk i? Akll kiiye den vazife, feyiz ve felah (kurtulu) yolunda; salh ehlinin vasl olduuna (yce mertebelere) vasl olmaktr. Tarikatn ilk ii ise Tevbe ve istifardr... 466 . Tevbeye Sevkeden limler (r.h. hazert) buyurdular; 1 - nce gnahn irkinliini dn; 2- Sonra da bunda kendi zaafiyetini ve hayatnn azln dn... Bir karncann srmasna ve gnein scaklna tahamml edemeyen bir kii, cehennem ateine ve (boa gibi)
461 462 463

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/433-434. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/434. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/434-435.

464
465

El-Enfl: 8/4Z, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/435. 466 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/435.

ylanlarn srmalarna (sokmalarna) nasl dayanabilir? (Bunlar tam dnrsen Tevbe edersinin) 467 Gnahlardan kmak Kula gereken, gnahlarn btn ksmlarndan kmak gerekir. 1- Sen Allh Tel hazretleri ile aranda olan gnahlardan Tevbe ve istifar ile kmalsn. 2- Allah'n kullar (mahlukat) arasnda olan gnahlardan ise, a) Helallemek, b) Ve hak sahiplerine haklarn vermekle olur. (3/39) 468 Vacipleri Kaza Ama terkedilen vacipler: 1- Namaz, 2- Oru, 3- Zekat gibi ibdetler, mmkn mertebe kaza edilir... 469 Haramlar lemekten Tevbe Seninle Allh Tel hazretleri arasnda olan gnahlar; h 1- ki imek, 2- alg aletlerini almak, 3- Faiz yemek, 4- Ve benzeri gnahlardan ise, a) kalbinin gemilere piman olmas, b) Kalbine bir daha benzeri gnahlara dmemenin tam olarak yerlemesidir. 470 Tevbe-i kalb 1- Mmkn mertebe hasmlar rz ettikten sonra 471 2- gcn yettii kadar kardklarn (zekat ve namaz) kaza ettikten sonra; 3- Kalbinin gnahlardan kanmas zerine 472; 4- Senin yakarma, yalvarma ve tazarru ile gze! bir ekilde Allh Tel hazretlerine, dnmen gerekir ki, ltf keremiyle O sana kfi gelsin... 473 Tevbe Namaz Bundan (yani Tevbenin btn artlarn yerine getirdikten) sonra, gider gusl abdesti alrsn. Elbiselerini ykarsn (ya da temiz elbiseler giyersin) iki rek'at namaz klarsn. Sahih hadis-i erifte olduu gibi: -"Bir kul yoktur ki, herhangi bir gnah ilediinde, gzel bir ekilde taharet alr (abdest veya gsl abdestini alr); ardndan kalkar iki rek'at namaz klar ve sonra istifar eder (Allh Tel hazretlerinden balanmasn dilerse); muhakkak ki Allh Tel onu balar." 474 Namazn Kazas Baka bir hadis-i erifte buyuruldu: -"Herhangi bir erkek veya kadn kul, cehaleti zamannda namazn terk etmi ve terk etmi olduu namazlarn zerine byk bir pimanlk duymusa; o kul, Cuma gn, len ile ikindi vakti arasnda, on iki rek'at namaz
467 468

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/435-436. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/436. 469 ismailHakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/436.
470

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/436.

471 472

Hasmlar rz etmek ve haklarn vermek mmkn iken; hasmlar rz etmeden yaplan, bir tevbe. kiinin kendisini kandrmasndan ibarettir... Tevbenin en byk unsurlarndan biri de tevbenin kalb olmasdr. Dil tevbe ederken, kalbin melanet ve Ktlk peinde olmas ayrca tevbeye muhtatr. 473 ismailHakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/436-437.
474

Snen-lEb Davudi 1300, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/437.

klsn; Her rek'atnda; 1-Fatiha, 2- yet'l-Krsi, 3- hls, 4- Felak, 5- Nas srelerini birer kere okursa; Allh Tel hazretleri, kyamet gn onu hesaba ekmez. Ve o kii, ktlk ve gnahlarnn amel defterinde iyilikler bulur..." 475 Onu "Muhtasaru'l-lhy" da zikretti. 476 Hadis-i erifin ncelenmesi Bu faydalar toplayan bu fakir (eyh smail Hakk Bursev k.s. hazretleri) buyurur: Bu hadis-i erif, sahih olmas takdirinde bu namazn kazaya kalm olan btn namazlarnn kazas olarak kiiye fayda vermez. (Yani bu namaz, gemi btn namazlarn kazas yerine geme-z...) Bu namaz kulun kazaya kalm olan btn kaza namazlarnn yerine nasl bedel olabilir ki? Zira bu hadis-i erifin evvelinde Tevbe ve pimanlk zikredildi. Tevbenin artlarndan biri de gemi olan namazlarn (ve zekat gibi ibdetlerini) kaza etmektir. Az nce zikredildii gibi... "Allh Tel hazretleri, kyamet gn onu hesaba ekmez." Hadis-i erifin mans, ona: -"Ey kulum! Sana farz ettiim namazn vaktini neden geirdin? Namaz neden te'hr ettin?" diye sormaz. (Yani namaz geciktirmesinden dolay hesaba ekilmez; yoksa klmadndan dolay deil....) Kiinin kazaya brakp, sonradan kld namazlarndan dolay hesaba ekilmemesi, ite erif namazdan dolaydr ki, bu namaz, kiinin Tevbesini ve zrn ziyadesiyle beyn ettiini te'kd etmektedir 477. er- erifte (fkh kitablarnda) tarif ve beyn edildii zere; kii, terk ettii namazlarndan sorguya ekildii gibi; vaktinden te'hr ederek kld (kaza ettii) namazlarndan da (te'hr etmesinden dolay) hesaba ekilecektir. te beyn (ve tefsirimiz) bazlarna mkil ve zor gelen meseleyi akla kavuturmaktadr. nsanlardan bazlar, Ramazan- erifin son Cumasnda, len ile ikindi arasnda bir gn ve bir gecelik namazlarn kaza ediyorlar. Bu tarihte bir gece ve gndzlk namazlarn kaza edenlerin kldklar kaza namazlar hakikatte sadece o gnlk ve gecelik (be vakit) kaza namazlardr. (Yoksa vaktini geirmi olduklar btn kaza namazlarnn yerine gemez). Lakin onlar (Ramazan- erifin son Cumasnda be vakit namazlarn kaza edip, onun btn kaza namazlarnn yerine getiini sananlar) kendi zanlannda ve keyfiyet hakknda byk bir yanlln iindedirler. "Her eyin dorusunu en iyi Allah bilir!" 478 Gnahlar Silen Bir Dua Tergb ve Terhb isimli kitapta buyuruldu: Muhakkak ki Adamn bjri Efendimiz (s.a..v) hazretlerine geldi. Ve: -"Vah benim gnahlarma! Vah benim gnahlarma!" dedi, iki veya kere... Efendimiz (s.a.v.) hazretleri ona yle buyurdu: -"yle dua et: -"Allhm! Senin mafiretin benim gnahlarmdan daha genitir! Senin rahmetin benim yanmda gnahlarmdan daha mitlidir." Adam bu ekilde dua etti. Sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretleri ona: -"Tekrar et!" buyurdu. Adam tekrar etti. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri ona yine; -"Bir daha syle!" buyurdu. Adam bu dua ve istifar tekrar syledi. Bunun zerine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri: -"Kalk! Allah seni mafiret etti (gnahlarn balad)!" buyurdu." 479
475

Muhtasaru'l-lhy, Bu konuda Seyyid Muhammed Hakk el-Nzilli (k.s.) hazretleri "Hazinet'I-Esrr" isimli kitabnda kaza namazlar hakknda yle bir hadis-i erif rivayet ettiler: -"Kim. akam namazndan sonra iki rekat namaz klar. Rekatlarn her birinde; 1- Bir fatiha-i erife, 2- Bir yet'l-Krs, 3- kere ihls sresini okursa; Allh Tel hazretleri, o kiiden krk yllk namazn kaza eder..." Hazinet'I-Esrr: s. 41, Dar-I-Fikr-Beyrut, Bu hadis-i erif, size garip gelmesin. Bu hadis-i erif, Kur'n- kerim'de u yet-i kerimelere dayanmaktadr: ve onlar ki Allah'n beraberinde dier bir ilaha du etmezler, Allah'n haram kld nefsi haksz katleylemezler ve zina yapmazlar, her kim de bunlar yaparsa ar cezaya arpar. Kyamet gn ona azap katlanr ve onda muhakkar muhalled kalr; 69 Ancak tevbe ve iman edip salih bir amel ileyenler baka, nk bunlarn seyyitm, Allah haseQajtebdLeder_ve Allah gafr-rahm bulunuyor." Furkan Sresi: 25/68-70, 476 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/437-438.
477

Kii, vaktinde klmad namazlardan dolay da hesaba ekilecektir: "Kim bir namaz vakti geesiye kadar terk ederse, (Cehennem) ateinde, bir hukub azab olunur. Bir hukub seksen yldr. Her yl, yz altm gndr. (Ahiretin) Her gn. sizin gnlerinizle bin sene kadar uzundur." (Mektbt- Imm- Rabbn c.l, s. 274) 478 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/438-439.

M'minler iin stifar Etmek (M'minlere istifar hakknda Efendimiz s.a.v. hazretleri buyurdu 480 -"Kim her gn m'minler iin istifarda bulunur (Allhm mminleri bala diye dua ederse); her mmin erkek ve mmin kadn saysnca; Allh Tel hazretleri ona bir hasene yazar." 481 ller Dualarmz Bekliyorlar -"Mezarndaki l, denizde boulmak zere olup imdat dileyen kimse gibidir. (Veya hapishanede tutsak olan kimse gibidir. alma ve kazanma imkan olmad iin) o kendisine gelecek olan dualar bekler. (Veya hapishanedeki mahkm gibi akraba ve dostlarndan kendisine gelecek olan bir hediyeyi beklemektedir...) l; 1- Babasndan, 2- Annesinden, 3- Kardeinden, 4- Arkadandan, 5- Dost ve yaknlarndan gelecek olan (dua ve hediyeleri) beklemektedir. lye bir dua (ve hediye) geldii zaman, o dnya ve iindekilerden daha sevimli ve daha hayrldr. Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, dnya ehlinin dualarn dalar misli, kabir ehlinin zerine sokar... Muhakkak ki hayattakilerin llere hediyeleri, onlar iin; istifar etmektir 482 ve onlar iin sadakalar vermektir."483 Kurn- Kerimden Bir Dua -"Y rabben. Mafiret buyur bana ve anama babama ve btn m'minlere, hesap baa dikilecei gn." 484 -"Muhakkak ki sen her tevvb ve evvbn kendisine dneceisin..." 485 Kfirler Btl zeredirler Yce Meali: De ki: "Ben sizin Allah'tan baka taptklarnza ibdet etmekten nehyedildim." "De ki: "Ben sizin nevalarnza tbi olmam; o takdirde armm ve ben hidyete erenlerden deilmiim demek olur".56 De ki: "Ben Rabbimden bir beyyne zerindeyim. Sz ise onu tekzib ettiniz. Acele istediiniz azap benim elimde deil; hkm ancak Allah'ndr. O hakk anlatr; hem O, dva fasledenlerin en hayrlsdr." 57 De ki: "O acele istediiniz benim elimde olsayd, sizinle aramzda i oktan hkm giymiti. Mamfh hakszlar Allah daha ok bilir." 486 Tefsr-i erifi: "De ki: "Ben nehyedildim..." 487 Sebeb-i Nzul Kurey'in kfirleri. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini baba ve dedelerinin dinlerine ardlar. te bu hadise zerine bu yet-i kerime indi. Yani, ben sarf olundum, ahkondum, bana nasbedilen deliller ve tevhid hakknda bana inen yet-i kerimelerle
479 480 481 482 483 484
485

Ezkr'n-Neveviyye: No: 1035. Kef'l-Haf: 583, Feyz'l-Kadir: 6138 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/439-440. Mu mirilere istifar hakknda Allh Tel hazretleri. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine yle buyurdu: mdl unu bil ki L Hle illallah (Baka ilah yok, ancak bir Allah); bir de gnahna ve Kenz'l-Ummal: 2067, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/440-441. Mikt'l-Mesbih:2355, Kenzu'l-Ummah 42783, bu son cmle, Ruhu'l-Beyn tefilrlnln metninde yoktur. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/441. brahim: 14/41, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/441-442. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/442-443. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/443.

486
487

(ben tevhidimi brakp eski dine dnmekten nehiy olundum....:) "Taptklarnza ibdet etmekten..." Sizin taptnz eylere ben asla tapmam. "Allah'tan baka..." Olan her ne olursa olsun... "De ki: "Ben sizin nevalarnza tbi olmam;" Nehyi icbeden eye iarettir. Sanki Kurey kfirleri: -"Neden sen bizim zerinde olduumuz dinden nehiy olundun? Ve sen neden bizim atalarmzn dinine tabi olmamz men ediyorsun?" diye sordular. Buna cevp verildi: -"Sizin zerinde olduunuz ey, sizin hev- hevesinizdir; asla hidyet deildir! Ben nasl nevanza tabi olaym ve hidyeti terk edeyim? (Byle bir ey kesinlikle mmkn deildir! Zira:) "O takdirde armmdir..." Yani eer ben sizin hevnza tabi olursam, dallete derim hak yolu terk etmi olurum, demektir. "Ve ben hidyete erenlerden deilmiim demek olur". Ben hidyet yoluna girmi olanlardan olmam olurum. Bu cmle, m kabiinin zerine aft/r. 488 Beyyine zere Olmak "De ki: "bir beyyine zerindeyim." Olan beyyine " "Rabbimden..." "Beyyine," kendisi ile hakla btln arasn ayran ak hccettir. (Mesel:) Senin yannda ak bir hccet ve sdk bir ahit olduu zaman sen; "Ben bu ite, bir beyyine zerindeyim ve ben bunda bir yakn (tam bir bilgi) zerindeyim," denilir. Ondan "Beyyine," den) murad; Kur'n- kerim ve vahiydir. (3/40) Siz ise onu tekzib ettiniz." stinaf cmlesidir. Bundan haber vermek iin, sevkediidi. Zamir-i mecrr,. onu kavl-i erifi) tembih iindir. Mzekker gelmesi ise beyn ve burhan itibariyledir. Mans: Ben Rabbimden byk bir beyyine zerindeyim. Siz ise onu ve onun iinde olan haberleri yalanladnz; gelecek olan azap ile korkutmakta Kur'n- kerimin verdii (ve sizin yalanladnz) haberlerin cmlesindendir.
489

.. Azab "Acele istediiniz azap benim elimde deil; 490 Sebeb-i Nzul Kurey'in reisleri; -"Ne zaman bu va'd, eer sdksanz?" 491diyorlard. Bunu istihza veya ilzam (susturma) yoluyla sylyorlard. Hatta Nadr bin el-Hris, "Hatm" 492 de ayaa kalkt. Ve yle dedi: "AUahmF Eer bu senin tarafndan gelmi hak kitap ise, durma zerimize gkten talar yadr veya bize daha elm bir azap ver." 493 Mans: Kur'n- kerimde vaad edilen ve sizin hemen istediiniz azap, benim elimde deildir. Siz vaad edilen azabn tehir edilmesini benim hkmm ve kudretimde tekzb (yalan) hl olarak kabul ediyor ve hatta onu hemen size getirmemi istiyor ve size izhr etmemi (peygamberliimin) doruluu olarak kabul ediyorsunuz. Yani azap ii ve onu getirmek bana havale edilmi deildir... 494

488 489

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/443-444. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/444. 490 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/444.
491 492

Yunus: 48, Bu kavl-i erif Kur'n- kerimin tam alt (6) yerinde tekrar etmektedir: -"Bir de. 'Bu va'de ne zaman, doru iseniz?' Diyorlar." Yunus: 48. El-Enbiy: 38. en-Neml: 71, es-Sebe':29, Yasin: 48, el-Mlk: 25, Hatm: Kabe'nin kuzey bat duvar yani Rkn-i Irak ile Rkni m'nin karsnda yerden bir metre kadar yksek bir duvar vardr. te bu duvara "Hatm" denilir. Bu duvar ile Beytllah arasndaki yere de "Hicr-i Kabe" denilir. Buras, Hazreti brahim'in yapm olduu Kabe binasnn iinde idi... Hazret-i smail ile Hazreti Hacer annemizin buraya defnedildii rivayet edilir. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin peygamber olarak gnderilmesinden be (5) yl kadar nce, yaplan tamirde malzeme yetersizliinden dolay buras Kabenin dnda brakld. Burada namaz klnr. Ama buraya dnlerek namaz klnmaz. Altn oluk dediimiz "Mizb- Kabe" de buradadr...
493
494

el-Enfl: 8/32. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/445.

Hkm Allah'ndr "Hkm (deildir)," Yani bunda (size azap getirmek) ve baka ilerde acele etmek veya geciktirmek hkm sadece ve sadece; "Ancak Allah'ndr." Yalnz O'nundur. Var olan (ve olmayan) eylerde benim dahlim (etki ve tesirim) olmakszn meydana gelmektedirler. 495 Allah Hakk Syler "O hakk anlatr;" 496 Allh Tel hazretleri hakk syler. Ve btn hkmlerinde ona tabi olunur. Onun hkm hak olandr. (Hak olan sadece ve sadece Allah'n hkmdr...) Azabn te'hri, sabit olan bir haktr ve bel bir hikmet zerine cri olup, bina edilmitir. Hkmn asln menetmektir. Sanki btl hakka taarruz etmekten menetmektedir. Veya hasmn, karsndakine tecvz etmesidir. "Hem O, dva fasledenlerin en hayrhsdr..." tiraz cmlesidir. Kendisinden nceki cmlenin mansn kararlatrmak iin bir ektir. Husus bir yol ile hakk anlatmaya iarettir. Hak ile btln arasn ayrt edicidir... 497 . Azab "De ki: "Benim katmda (elimde) olsayd..." Benim kudretim ve mmknatmda olmu olsayd; I* "O acele istediiniz (azap)..." Kur'n- kerimde gelecei vaad edilen azabn gelme ii Allh Tel hazretleri tarafndan bana havale edilmi olsayd; Sizinle armzda i oktan hkm elbette gereklemiti."Sizin; -"Ne zaman bu va'd, eer sdiksanz?" 498 sznz ve benzeri szlerinizle istediiniz azap hemen dnyada size gelirdi. Fiil'in mefl iin bina edilmesi (yani '^ "kaza olundu." fiilinin mehul olarak gelmesi) 1- (Hakik) failin noksan sfatlardan mnezzeh olan Allh Tel hazretleri olduunu tayin ve iln edilmesi, 2- Emrin (iin) korkunluunu beyn 3- Ve hi phesiz edebe riyet iindir. 499 Zlimler "(Bununla beraber) hakszlar Allah daha ok bilir." Allh Tel hazretleri, zlimlerin hallerini biliyor ve onlarn daha iddetli bir azaba mstahak olmalar iin onlara istidrc yoluyla mhlet vermektedir... Bundan dolay. Allh Tel hazretleri, onlarn balarna gelecek olan azabn gelme iini benim elime vermedi ve azabn hemen gelmesine de hkmetmedi. Fakat putlara tapan (tevhd ile Allah'a imn etmeyen, onun Resul ve kitabna imn getirmeyen kiiler) ister kendilerine mhlet veriisin ve isterse, dnyada azab tatmasnlar; azaptan asla kurtulamazlar. 500 . Ayrlk Atei? Yine byledir; 1 - Dnyaya tapanlar,
495

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/445-446.

496

0 hakk anlatr;" Nf. Ibn Kesir, Asm. Ebu Ca'fer kiretlerinde "sad" ile, geri kalanlarn kiretlerinde noktal "dad" ile i okunur ki, birisi 'dan, dieri .ui Odandr, u 'nn asl, bir ii tamamiyle ayrmak, ayrp bitirmektir ki, "kesip atmak" diye de sylenir. rkelimesinin kk de yasaklamak (men'etmek) tir.. Btl yasaklamas bakmndandr ki, hkm denilmitir. "Kasas" ve "kissa"dan ^ kelimesi, bir haberi tebli etmek yerine getirmektir ki, Trke " aytmak" denilir. Bunu "ayltmak" masdanyle kartrmam aldr. Kaza. szler ve fiiller veya her ikisi ile olur. "Kass" ise szl olur. z gtmek" mnsna da gelir ve o zaman fiil olur. zetle hkm ve hakimiyette, kaza ve kadlkta biri ilm, biri amel (pratik) iki durum vardr. "Kass" daha ok bunun ilm tarafna, "kaza" da daha ok pratik ve icra tarafna bakar- Ve hak ve batl ayrmak, bunlarn sonulardr. u halde burada hem teri (kanun koyma ile ilgili) ve ilm, hem de icra ve amel hkm ve hakimiyetin ancak Allah'a mahsus ve ilh hkmn hem hak, hem hayr olduu anlatlmtr. Elmal Tefsiri: c. 3, s. 1946, 497 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/446.
498
499

Yunus: 10/48, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/446-447. 500 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/447.

2- Nefislerine, 3- eytana 4- Hev- heveslerine tapanlar da asla kurtulamazlar. Bunlar (putlara tapanlar), cehennem azabindadrlar. Bunlar (dnya, eytan, nefis ve nevalarna tapanlar) ise firak (ayrlk) ateinde ve azabndadrlar... Akll kiiye den vazife, hev- hevesine tabi olmamaktr; Allh Tel hazretleri buyurduu gibi; -"De ki: "Ben sizin nevalarnza tbi olmam; o takdirde armm ve ben hidyete erenlerden deilmiim demek olur" 501 Hikye (Hevaya muhalefet) Bazlar buyurdular: Bir kere siyahlarn (zencilerin) ehirlerine uradm. Orada havada oturan bir ey grdm. Ona selm verdim. Selmm ald ve bana selm verdi. Ona; -"Ne ile havada oturuyorsun?" diye sordum. 0: -"Hevya muhalefet ettim; bylece havada yerletirildim." dedi. 502 Hikye (Hev ve eyh) Yemen Fakhlarndan (Fkh limlerinden) bir cemaat, Byk eyh Eb'1-Gays (k.s.) hazretlerini bir eyde imtihan iin yanna gelmilerdi. Fakhlar kendisine yaklatklarnda, kendilerine; -"Merhaba! Ey kulumun kullan!" dedi. eyhin bu szleri onlara ok ar ve byk geldi. ki tarikatn eyhi, iki frkann imam, lim ve arif Ebu'z - Zebh smail bin Muhammed el-Hadram (r.h.) hazretlerine gittiler. eyh Eb'1-Gays (k.s.) hazretlerinin sylediklerini kendisine haber verdiler. Hadram (r.h.) tebessm etti. Ve buyurdu: -"eyh doru syledi!" (Fakihler ona hayretle baktlar. O devam etti:) -"Siz hev- hevesinizin kulusunuz; hev ise onun kuludur. (Bundan dolay eyh doru syledi), dedim. Kii, ancak takva le nevadan kurtulur. Mesnev'de buyuruldu: Allah korkusu hev'nin ellerini balarsa; Akln ellerini zer... Akl hizmetkrn olursa; Sana hakim ve galip olan btn duygularn da senin; Birer mahkm ve esirin olurlar 503.... Beyine Bil ki hev, nefsin vasflarndandr. Bu yet-i kerimeler, nefsin slh ile ilgilidirler. Kim Rabbinden bir beyyine zerine olursa ki, Rabbin beyyineleri, hakikatte sadr (gnl lemini) erh eden nurdur. (Rabbinden gelen beyyine zerine olan kimse) hidyet zerine olur; hev- heves zerine olmaz. Hi phesiz onun almetleri vardr. (3/41) 504 Hikye (keramet ve hidayet) Baz slihlerden hikye olundu. insanlara konuuyor ve onlara vaaz ediyordu. Baz gnlerde bir Yahudi ona urad. Vaiz olan zt insanlar korkutuyor ve onlara u yet-i kerimeyi okuyordu; -"Hem iinizden hi biri yoktur ki mutlak ona varacak olmasn ve bu rabbinin uhdesine vacip kld bir kazyyemuhkeme olmutur." 505 (Bu yet-i kerimeyi iiten) Yahudi:
501

El-En'm: 6/56. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/447-448. 502 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/448.
503

Mesnevi-i Manev-i erif: Defter: 3, s. 70, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/448-449. 504 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/449.
505

Meryem: 19/71,

-"Eer bu kelm hak ise bizimle sizin aranz birdir (Allah katnda msavidir)" dedi. Bunun zerine vaiz olan eyh; -"Hayr! Biz (Mslmanlar ile Yahudiler) bir deildir. Belki bizler, urar ve geeriz. Sizler ise urar ve oradan karlmazsnz. Biz takvamzla cehennemden kurtuluruz. Siz ise zulm (kfrnz ve irkiniz) sebebiyle ebediyen cehennemde kalrsnz. Sonra vaiz efendi, ikinci yet-i kerimeyi okudu: -"Sonra muttak olanlara (kurtulu ve) necat veririz de zlimleri dizleri st brakrz!" 506 Bunun zerine Yahudi olan kii; -"Biz takva ehliyiz!" dedi. Vaiz eyh ona; -"Hayr Yahudfler takva ehli deiller! Belki biz (Mslmanlar) takva ehliyiz!" dedi ve u yet-i kerimeyi okudu; ".... Ve bize hem bu dnyada bir hasene yaz, hem hirette. Biz sana cidden Tevbe ile rca geldik." Buyurdu ki: "Azabm! Onunla dilediimi musap klarm, rahmetim ise her eye vsidir. leride onu, bilhassa onlar iin yazacam ki; korunurlar ve zekt verirler. Hem onlar ki, yetlerimize imn ederler.156 Onlar ki, yanlarnda Tevrat ve ncil'de yazl bulacaklar o Resule, o mm Peygamber'e intiba ederler. O, onlara ma'rf le emreder ve onlar mnkerden nehy eyler ve temiz-ho eyleri kendileri iin hell, murdar eyleri zerlerine haram klar. Srtlarndan ar yklerini ve zerlerindeki balar, zincirleri indirir atar. O vakit ona imn eden, ona kuvvetle tazim eyleyen, ona yardmc olan ve onun nbvvetiyle beraber indirilen nuru takip eyleyen kimseler; ite o murada eren felaha kavuanlar onlar..." 507 Yahud, -"Bunun doruluuna bir burhan getir!" dedi. Bunun zerine vaiz eyh (r.h.) buyurdular: -"Bunun burhan hzrdr; burada hazr olan herkes ona nazrdr (bakp grr...) O burhan da seninle benim elbiselerimi atee atmamdr. kimiz de elbiselerimizi atee atalm. Hangimizin elbisesi atete yanmazsa; o (ve onun dini zere olanlar) kurtulur; hangimizin elbisesi yanarsa o (ve onun dini zere olanlar) cehennemde ebediyen kalrlar! (Buna raz msn?)" (Yahud: -"Evet!" dedi. Orada byk bir ate yaktlar...) Hazr olan btn insanlarn huzurunda) Vaiz eyh hazretleri kendi elbisesini soydu. Yahud de elbisesini soydu. Vaiz efendi, Yahudnin elbiselerini kendi elbisesinin iine drp koydu. (Tutuup alevleri gklere ykselen) atein iine att. Bir sre sonra vaiz eyh (k.s.) atein iine girdi, elbiseyi eline ald ve atein br tarafndan kt.... Sonra elbiseleri at. Vaiz eyh'in elbiseleri sapa salamd. Bembeyaz ve tertemiz olmutu. Ate onun elbiselerinin kirini yakm, gidermi ve tertemiz etmiti. Yahudnin elbiseleri eyh'in elbiselerinin iine durulmu olduu halde, yanm ve kl olmutu. Mslman eyh'in elbisesi zahirde olduu (Yahudnin elbiselerinin zerinde olduu) halde yanmamt. Yahud bunu grnce Mslman oldu. Hamd, Allh Tel hazretlerine mahsustur. Bu hikye zikredilen bu yet-i kerimelere mnsiptir. 508 Kfirler Zulm Ehlidirler Muhakkak ki Kurey kfirleri; Zulm ve Hev ehlindendiler. Bunun iin onlarn davalar ve iddialar kendilerine menfaat vermedi. Bundan dolay azap ehlinden oldular... 509 M'minler Adalet Ehlidirler M'minler ise, 1- Adalet, 2- Beyyine, 3- Hidyet ehlidirler... Bunun iin onlarn takvalar kendilerine fayda verdi. Kendileri iin kaplarn am olan cennetlere vasl oldular. Kimin elbisesi (yukardaki hikyede olduu gibi) ateten yanmaktan salim olursa; onun vcdu evleviyyet yoluyla ateten korunur. Belki elbise, hakikatte, btn ruhun kendisiyle rtnd, zahiri vcuttur. Elbette onu temizlemek gerekir. nk onun temizlii kiiyi btn temizlemeye gtrr.

506 507
508 509

Meryem: 19/72, El-A'rf: 7/156-i 57. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/449-451. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/451.

Allh Tel onu kolaylatrsn! min 510 Gaybn Anahtarlar Yce Meali: Gaybn anahtarlar O'nun yanndadr; onlar ancak O bilir. Hem, kara ve denizde ne varsa bilir. Bir yaprak dmez ve arz'n zulmt iine bir habbe de gitmez ki, O bilmesin. Ne bir ya, ne de bir kuru yoktur ki, her hl bir kitap- mbn'de olmasn.S9 511 Tefsr-i erifi: "O'nun yanndadr;" Hassaten Allh Tel hazretlerinin katandadr. "Gaybn anahtarlar," Allah'n gaybnn anahtarlar, demektir. Meftih Kelimesi "Anahtarlar" kelimesi, yh kelimesinin cemidir 512. kelimesi, mimin fethiyle mahzen ve kenz (hazine) demektir. Bu izafet; "Suyun kp," kbilindendir. Makama mnsip olan da budur. Mft Sa'd elebinin 513 "HavaT'lerinde olduu gibi... "Anahtarlar" kelimesinin "Miftah" kelimesinin cemii olmas da caizdir. "Miftah" kelimesi, mimin kesresiyledir ve ama leti, demektir. Mans: Allh Tel hazretlerine vasl olanlar gayba (nispetle) zerinde kilitler olan (kilitlerle kapall kuvvetlendirilmi) olan hazineler gibidir. Onun in tahyl yolu zerine kendisine miftahlar tespit olundu. Onun yannda bu anahtarlar olduuna gre, gayb olan hazinelere vasl klacak olan da o'dur... bakas deil... bni eyh'in hlerinde olduu gibi... 514 Gayb Kimse Bilmez "Onlar ancak O bilir." M kabiinin (kendisinden nceki kavi-i erifin) mansn te'kfd iindir... "Celleyn Tefsir"515 inde buyuruldu: Bu, u yet-i kerimede kendisinden haber verilen be gayb hakkndadr: -"Her halde Allah, Kyamete dair lim O'nun yanndadr ve yamuru O yadrr, rahimlerde ne var O bilir ve hibir nefis" yarn ne kazanacan bilmez, bir nefis hangi yerde leceini de bilmez! phesiz ki Allah alm'dir, habr'dir." 516 Buhr rivayet ettii gibi 517
510 511

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/451-452. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/452.

512

MEFTAH". mim'in fethiyle mekn (yer), alacak yer demektir. Mim'in kesriyle de "miftah" let ismi olup anahtar demektir. Yani daha almam, vcuda gelmemi, bizim ilmimiz ulamam o kadar gayb hazineleri vardr ki btn bunlarn kaplan veya anahtarlar ancak Allah'n katnda, Allah'n elindedir
513

Mft Sa'd elebi. Osmanl eyh 'l-slm lamn onuncusudur. smi Sa'dullah bin sa bin Emirhn'dr. Sa'd elebi ve Sa'd Efendi diye mehurdur. Kastamonu'nun Daday kazasnda dodu. Doum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Kk yata babasyla beraber stanbul'a geldi. Babas Murat paa Camiinde imamd. lk tahsilini babasndan ald. Zamann limlerinden ilim tahsil etti. Sonra Molla Muhammed Samsn'den ilim tahsil etti. cazetler ald. Mderris oldu. stanbul'da Ba ibrahim, Edirne'de Talk ve Vezir Mahmud Paa medreselerinde ders verdi. lim retti. Daha sonra sahn- seman medreselerine atand. Daha sonra eyhlislm Kemal Paa-zdenin vefat zerine 940 (M. 1533) ylnda eyh'l-Islm oldu. Fatihte evinin yannda bir "Dar'l-Kurra" ina etti ve orada srekli ilim retti. eyh'lIslm Sa'd elebi Efendi, takva ehli ve ir ruhlu ve ok ibdet eden bir zat di.... eyh'l-Islm Sa'd elebi, bir ok kitap yazd. Bu kitaplarn banda burada smail Hakk Bursev hazretlerinin zikrettii haiyesidir ki bu haiyenin ismi: "Fevid'l-Behiyye" dir. Bunu Kad Beyzv hazretlerinin tefsirine haiye olarak yazd. ok deerli bir kaynaktr. Ayrca; Haiyetl-nye, erh'l-Hidye, Fetv fi Mevz min Fususu'l-Hikem, Fetev-i Sa'diyye, Haiyet'l alel- Kamus Sa'd elebi, 945 (M. 1538) ylnda stanbul'da vefat etti. Kabri Eyyub Sultandadr. llmiyye Salnamesi s. 355'de daha geni bilgi vardr. 514 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/452-453.
515

Celleyn Tefsiri, ksa ksa kelime meali yapan ok deerli ve mehur bir tefsirdir. ki Cell'in tefsiri demektir O iki Cell: 1- Allme Celleddin Muhammed bin Ahmed'tir 2; Celleddin Abdurrahman bin Eb Bekir es-Suytrdir.
516 517

Lokman: 31/34,

Tefsiru'l-Celleyn, c. 1, s. 118, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/453-454.

Gaybn Anahtar Betir Buhr erifte rivayet olundu: lbni mer (r.a.ydan rivayet olundu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Gaybn anahtarlar betir. Onlar ancak AHh Tel hazretleri bilir. (Onlar:) 1 - Rahimlerdekini ancak Allah bilir. 2- Yarn ne yapacan kimse bilmez; ancak AHh Tel hazretleri bilir. 3- Yamurun ne zaman geleceini bilmez; ancak Allah bilir. 4- Kii, hangi toprakta (nerede) leceini bilmez; ancak AHh Tel hazretleri bilir. 5- Saat (kyametin) ne zaman kopacan kimse bilmez; ancak Allh Tel hazretleri bilir."389 "Hem, kara ve denizde ne varsa bilir..." 518 Bulunan mevcudatn hepsini mufassal bir ekilde cinslerinin eitlerinin deimesiyle ve fertlerinin okluuyla hepsini bilmektedir. (nk hepsi Allah'n yaratklardr....) Bu kavH erif, AHh Tel hazretlerinin ilminin gayyibt beyan etmesinin ardndan onu tamamlamak ve mkemmelletirmek iin, mhedta taalluk eden ilminin beyndr. Ve ayn zamanda bu kavl-i erif, bunlardan gayb ve mhedttan olan her bir eyin, onlar ihata eden Allh Tel hazretlerinin ilmine aklkta eit olduuna tembihtir... 519 Aalarn Yapraklar "O ey ki dmez," ' "harf-i cerh" zidtir. "Yaprak; muhakkak ki O onu bilir." Den ve sabit olan murad ediyor. Yani Allh Tel hazretleri, aatan den yapraklar ve aacn zerinde sabit kalan yapraklan bilir. Bu kav-i erif, Allh Tel hazretlerinin ilminin mbalaa ile btn cz'iyyat ihata ettiini ifade eder. 520 Tohumlar da Bilir "Bir habbe yoktur ki," "Yaprak" keiimesinin zerine atftr. Habbe Farsa ile, "dne" denilir. "Ve arz'n zulmti (karanlklar) iine, Yani yeryznn iinde olan tohumlan AHh Tel hazretleri elbette bilir.... Kif {r.h.) buyurdular: Bundan murad, yerin iine (derinliklerine) ekilen tohumlardr. (3/42) 521 Ya ve Kuru "Ne bir ya yoktur ki," "Yaprak" kelimesinin zerine atftr. Farsas, "slak" demektir. "Ne de bir kuru yoktur ki" Farsas, kuru, demektir. Yani bu eylerden denlerin hepsi Allh Tel hazretlerinin ilmindedir... Haddd (r.h.) buyurdular: "Ya," ve "Kuru", yer ve gklerde olan btn eyadan ibarettir. nk eya bu iki sfatn hli deildir. (Bir ey ya yatr ya da kurudur...) Hadddnin szleri bitti. Bu iki sfat cisimlere mahsustur. nk yalk ve kuruluk cisimlerin vasflarndandr... 522 Her ey Kitaptadr "Ancak bir kitap- mbn'dedir." O da "Levh-i Mahfz"dur. BukavNerif, birinciistisn'dan "bedei-iistlml"dir Veya o Allah'n ilmidir; o takdirde de "bedel-i kl" olur. ^rt "Ne bir ya, ne de bir kuru yoktur ki," kavl-i erifleri mbted olmak zere merf olarak ta okundular. O zaman onlarn haberleri de "Her hl bir kitap- mbn de olmasn..," kavl-i erifidir. Makama en mnasip olan da budur. nk bu, hem ya ve hem de kuru olana mildir. Bu takdirde, annda

518
519

Sahih-i Buhr: 4328, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/454-455. 520 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/455. 521 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/455-456. 522 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/456.

skt (dmek) olmayan iin olmu olur. 523 Levh-i Mahfuzda Haddd (r.h. Buyurdular: Sual: Eer denilirse ki: "Allh Tel hazretlerine hibir ey gizli kalmamasyla beraber, bunun levh-i Mahfuzda olmasnn faydas nedir? Eer Allh Tel hazretleri, bunlar yaratmadan ve yazmadan nce biliyorsa; bunlar neden yazyor? Hfzetmek ve ders etmek iin mi yazd?" Cevp: Denildi: Faydas udur ki, hadiseler, levh- Mahfuzda yazlm ekline muvafk olarak meydana geldii zaman; meleklerin buna olan ilmi ve yaknleri ziydeleir. Melekler, Allh Tel hazretlerinin sfatlarna tazim edip yceltirler.... Bu fakir (ismail Hakk Bursev k.s. hazretleri) der ki: Muhakkak ki melekler, terakki ve tenezzl (ykselme ve inme) ehlinden deiller... Bundan dolay (Haddd hazretlerinin beyan etmi olduu meleklerin ilim ve yaknlarnn ziyadeleme faydas) gerekten ok kusurlu, faydasz ve mansz bir aklama olmu oldu.... Belki biz deriz ki: -"Levh-i Mahfuz (bir nev') kalptir. Bu tayin insann kalbi gibidir. Olan ve yaknda olacak olanlar onun (levh-i mahfz'un) iine nakedildi. 0 tenziltn mertebeleridir. Allh Tel hazretleri olacak olan btn mukadderat onun iinde zaptetti. Levh-i mahfz'un faydas (meleklerden ok) insanlara dnktr. Onu lim billh olan zatlar bilirler.... 524 Marifetllah'a Talip Olmak Hafz (k.s.) buyurdular: -"Bu kavimde marifet yoktur! Ey AHhml Bir sebeple kendi cevherimi; Allah'tan gayriye mteri kldm (Allah rzsnn dnda baka eyler arar kldm)..." 525 Tasavvuf Manlar Bu yet-i kerimede u iaretler vardr: Allh Tel hazretleri, her ey iin o eyin kendisine mnsip bir "ahadet" (grnen) kld ve kendisine mnsip bir de "gayb" (grnmeyen) kld... Allh Tel hazretleri gaybm hepsine kendisiyle o eyin gayb ve ahadet kaplar alacak olan bir anahtar kld. Bu ey, Allh Tel hazretlerinin ezelde kendisine takdr ettii ilh irde gibi yaplr. "Gaybn anahtarlar O'nun yanndadr;" Bu gayb, "Onlar ancak O bilir." Zira muhakkak ki Halik Tel hazretleri o'dur. Ondan baka halik (yaratc) yoktur. Bu gaybn anahtarlarnn ilminin bilinmesinde veya kullanlmasnda; bir peygamber veya herhangi bir velinin dahli (tesiri) yoktur. Zira bu sadece Halik Tel hazretlerine mahsustur. Ben yaknda sana bunun hakknda bir misl getireceim; o mislimle sen bunun hakikatini ok iyi idrak edip, anlayacaksn. 526 Gaybn Anahtarlarna Misl Bu suret nakeden nakkan (resim yapan ressamn) mislidir. Muhakkak ki her suretin nakedilen bir grnen taraf vardr. 0 da onun hey'eti (dta baklnca grnen eklidir.) Bir de onun gayb taraf vardr. O da tasvr edenin ilmidir. Kendisiyle tasvrin ilminin kaplar alan anahtar ise, o suretin eklinin yaplmas iin tasarlanan bilgidir. Nakkan zihninde sabit olduu gibi... O da kalemdir. Kalem nakkan elindedir. Nakkan elinde olan kalemde nakkatan bakasnn herhangi bir tasarrufu yoktur. Allh Tel hazretleri, musavvir (tasvir eden) nakkan ta kendisidir. Suret ise yaratlan gaybiyyet ve ahadeti muhtelif olan kinattr. Bundan her suretin ahadeti, onun yaratl ve tekvinidir. Onu tasvir eden kalem; o kalem ki, anahtar olup, kendisiyle kendisinin sureti zerine tekvinin, oluunun ilminin kaplan alan anahtar, melekttur.
523 524

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/456-457. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/457.

525

Divn- Hafz- irz. s. 135, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/457-458. 526 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/458.

Her eyin melekutunun kalemiyle her ey olur. Melektun kalemi ise, Allh Tel hazretlerinin kudret elindedir. Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: -"O'nun emri, bir eyi murad edince ona sade ol demektir, o oluverir. Artk tesbh edilmez mi yle her eyin melektu yedinde bulunan Sbhn'a! Hep de dndrlp O'na gtrleceksiniz. 527 Eyalar, deiik olduklar gibi; melektiyyt da deiiktir. Her eyin melektu; 1- Ceml'dan, 2- Nebatattan, 3- Hayvandan, 4- nsandan, 5- Meleklerden 6- Ve benzerlerinden her bir ey'in melektu; onun, suretine mnsiptir... Bundan dolay (incelikten, "Gaybn anahtarlar") kavl-i erifinde "anahtarlar" cemii, "gayb" kelime de mfret olarak geldi... Ve Allh Tel hazretler; "Gaybn anahtarlar O'nun yanndadr;" buyurdu. "Gayb" tekvin (yaratma) ilmidir. Bu da btn eyada birdir. Melektte ise oktur; tasvr edenin kaleminde ok olduu gibi... Cidden an!a!H "Onlar ancak O bilir..." "Ve." Ve tekvn ilmiyle; "Hem, kara ve denizde ne varsa bilir..." Zira, kara kinat, ahadet ve suret lemidir. ,Deniz ise gayb ve melekt lemidir. Allh Tel hazretlerinin; -"O yle Allah ki O'ndan baka ilah yok! Gaybda bilir, ahadeti de O rahmn'dr, rahm'di! 528 kavl-i erifi (ve benzerleri) buna dellet etmektedir. 529 Ve bu ilmiyle; Bir yaprak dmez ki, 0 bilmesin." nk o yapra, yaratan Allah'tr. Onu (dalnda) sabit tutan Allah'tr. Onu (dalndan) dren de Allah'tr. "Ve arz'n zulmt iine bir habbe de gitmez ki, (0 bilmesin...)" (3/43) Yani nefis arznn sfatlarnn karanlklarna giren ruh habbesi demektir. Yine arzn karanlklarnda hibir habbe yoktur ki... Yani kalb arz ve beer sfatlarnn karanlklarnda hibir habbe yoktur ki, muhakkak ki onu terkip eden Allah'tr. Allah onun keml ve noksanlklarn bilir... 530

527 528 529

Yasin: 36/82-83, el-Har: 59/22,

Bu kavl-i erif yani, "Gayb da bilir, ahadeti de" Kur'n- kerimin tam on yerinde tekrar edilmekledir. 1) En'm: 73, 2) Tvbe: 94, 3) Tvbe: 105 4) Ra'd: 9, 5) M'minn: 92 6) Secde: 6, 7) Zmer: 46, 8) Har: 22 9) Cuma: 8. 10) Tebun: 18.
530

smail Hakk Bursevi (k. S.) Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih yaynevi 7/458-460.