Univerzitet u Sarajevu Prirodno-matematiki fakultet Odsjek za geografiju Turizam i zatita ivotne sredine

Turistiki motivi Unsko-sanskog kantona

Seminarski rad iz predmeta Turistika geografija

Mentor: Doc. Dr. Alma Pobri Mr. Edin Hrelja Sarajevo, maj 2013.

Student: Selma Behrem

Sadraj

Uvod ........................................................................................................................................................ 3 1. Geografski poloaj Unsko-sanskog kantona ................................................................................... 4 1.1 Fizikogeografske karakteristike ............................................................................................. 5

1.1.1. Geoloke karakteristike ......................................................................................................... 5 1.1.2. Geomorfoloke karakteristike ................................................................................................ 5 1.1.3. Klimatske karakteristike ........................................................................................................ 5 1.1.4. Hidroloke karakteristike ...................................................................................................... 6 1.1.5. Pedoloke i biogeografske karakteristike .............................................................................. 6 1.2. Drutvenogeografski poloaj ........................................................................................................ 7 1.2.1. Demogeografske karakteristike ............................................................................................. 7 1.2.2. Urbanogeografske karakteristike .......................................................................................... 8 1.2.3. Ekonomskogeografske karakteristike .................................................................................... 8 1.2.4. Saobraajne karakteristike .................................................................................................... 8 2. Turistiki motivi Unsko-sanskog kantona .......................................................................................... 9 2.1. Definiranje turistikih motiva....................................................................................................... 9 2.2. Prirodni turistiki motivi Unsko-sanskog kantona ....................................................................... 9 2.2.1. Geomorfoloki turistiki motivi ............................................................................................ 9 2.2.2. Hidrografski turistiki motivi .............................................................................................. 18 2.2.3. Biogeografski turistiki motivi ............................................................................................ 23 2.3. Antropogeni turistiki motivi ..................................................................................................... 24 2.3.1. Etnosocijalni turistiki motivi ............................................................................................. 25 2.3.2. Manifestacioni turistiki motivi .......................................................................................... 25 2.3.3. Umjetniki motivi ................................................................................................................ 28 2.3.4. Ambijentalni motivi............................................................................................................. 33 3. Zakljuak ........................................................................................................................................... 35 Literatura i izvori ................................................................................................................................... 36

Uvod

Unsko-sanski kanton, zajedno sa njegovim turistikim motivima predstavlja predmet istraivanja ovog seminarskog rada. Znaaj rada se ogleda u tome, da sa turistikog aspekta sagledamo sve prirodne i antropogene potencijale ovog podruja.. Cilj ovog seminarskog jeste da uputi itaoce o mogunosti razvoja turizma na ovim prostorima i iskoritavanje njegovih potencijala. U prvom djelu ovog seminarskog rada obraeni su geografski poloaj ovog podruja, te prirodno-geografske i to sa geotektonskog, geolokog, geomorfolokog, klimatskog, hidrografskog, pedolokog i biogeografskog aspekta, te drutveno-geografske karakteristike analizirane kroz demografiju ovog kantona i naselja i naseljenost. U drugom djelu seminarskog rada analizirani su turistii motivi, prirodni i antropogeni. Prirodno-geografski turistiki motivi analizirani su kroz razne prirodne turistike potencijale kao to su geomorfoloki (planine), geoloki (speleoloki objekti), hidrografski (rijeke, termalne vode, mineralne vode, termomineralne vode, vodeni resursi). Obraeni su i antropogeni turistiki motivi kroz sportsko-rekreativni turizam, manifestacije i sl. Osnovna metoda koritena pri izradi ovog rada jeste metoda geografskog istraivanja. U sklopu ove metode vrena je analiza prikupljene literature koja se odnosi na Unsko-sanski kanton i njegove turistike potencijale.

1. Geografski poloaj Unsko-sanskog kantona

Unsko-sanski kanton se nalazi u sjeverozapadnom djelu Bosne i Hercegovine. Smjeten je izmeu 44 15' i 45 13,6' N te izmeu 15 44,5' i 16 55,5' E. Povrina Unsko-sanskog kantona je 4125 km2 to predstavlja 15,8% ukupne povrine Federacije Bosne i Hercegovine. Unsko sanski kanton jedan je od 10 kantona Federacije Bosne i Hercegovine, konstituisan 1995. godine. Na sjeveru, zapadu i jugozapadu granii sa Republikom Hrvatskom, na sjeveroistoku i istoku sa entitetom Republika Srpska a na jugu i jugoistoku sa Kantonom 10.

Slika 1. Geografski poloaj Unsko-sanskog kantona u Bosni i Hercegovini

Izvor: http://upload.wikimedia.org

Prema administrativno-politikoj podjeli Unsko-sanski kanton ini 8 opina i to: Biha, Bosanska Krupa, Bosanski Petrovac, Buim, Cazin, Klju, Sanski Most i Velika Kladua.

1.1 Fizikogeografske karakteristike

1.1.1. Geoloke karakteristike Podruje Unsko-sanskog kantona se karakterie sloenom geolokom graom i litolokim sastavom to je posljedica duge geoloke prolosti i sloene geoloke evolucije. Na ovom prostoru smjenjuju se paleozojske naslage koje su razvijene u okolini Kljua i Sanskog Mosta, te stijene koje potiu iz mezozojskog tektonskog orogenog ciklusa. Jugozapadno od Grmea rasprostranjene su mlae mezozojske naslage preteno u karbonatnom razvoju, a sjeverozapadno od Grmea rasprostiru se vulkanogeno sedimentni, flini te karbonatni kompleksi. Kenozoik se moe uoiti na podrujima oko Cazina i Bihaa i to neogeni i kvartatni sedimenti. Najvee podruje Unsko-sanskog kantona zahvataju tvorevine nastale tokom mezozoika. Donji trijas je karakteristian za podruja istono od Bosanske Krupe, od Buima prema Velikoj Kladui predstavljen je pjearima, laporcima, laporovito-pjeskovitim krenjacima i kriljavim glinama.Podruje kantona pripada zoni Visokog kra i to knjegovi juni djelovi. Moe se izdvojiti i centalna zona paleozojsko-trijaskih masiva, te manjim djelom zona mezozojskih krenjaka i dolomita sa sa srednjobosanskim kriljavim planinama u jezgru i centralna flina zona.1 1.1.2. Geomorfoloke karakteristike Geomorfologija Unsko-sanskog kantona je veoma sloena i na ovom podruju se izdvajaju morfostrukture bila i polja srednjih hipsometrijskih nivoa od oko 600m nadmorske visine, a u srednjim i junim djelovima se uoavaju morfostrukture oblika antiklinorijuma, horstantiklinala i svodova, a izmeu njih meugorske, unutar gorske i predgorske depresije sa odlikama sinklinorijuma, grebensinklinalama i monoklinalama. Morfostrukturu ovog podruja ine dolinsko-kotlinske i planinske forme. Dominantni su planinski masivi Grmea, Osjeenice, Klekovae, Pljeevice, Male Kapele.2 1.1.3. Klimatske karakteristike Unsko-sanski kanton smjeten je unutar dvije velike klimatske zone: juni djelovi sjevernog umjerenog pojasa i sjeverni dijelovi suptropskog pojasa sjeverne hemisfere. Juni dio kantona probliava se jadranskoj fasadi pa iz tog razloga se osjea znaajan suptropski uticaj na ovom podruju, a tome doprinosi i meridijanski pravac rijenih dolina koje presijecaju reljef. Sjeverni, sredinji i istoni dijelovi kanotna su vie pod uticajem kontinentalne klime, kao odlike sjevernog umjerenog pojasa. Unsko-sanski kanton pripada Cfb klimatu (umjereno topli
1.
1

Prirodni turistiki potencijali Unsko sanskog kantona, diplomski rad, Amela ehi, Sarajevo 2012.

2.

Prirodni turistiki potencijali Unsko sanskog kantona, diplomski rad, Amela ehi, Sarajevo 2012.

i vlani klimat). Ova klima zahvata podruje sjeverne Bosne kao i doline srednjih tokova koji se ulijevaju u savu. Za podruje slika Une karakteristilne su radijacijske i advektivne ma gle. Godinje kolebanje temperature zraka izmeu najtoplijeg i najhladnijeg mjeseca iznosi d 19C do 20C, a najmanje kolebanje ima Bosanski Petrovac oko 17 C. Najtopliji mjesec je juli sa prosjenom temperaturom 20 C u Bihau, a u ostalim se kree od 19 C do 19,5C. Prosjeno se godinje izlui 1172 mm padavina, a ta koliina se razlikuje od opine do opine. Najmanju koliinu padavina ima Sanski Most sa 986 mm, a najveu Biha i Bosanski Petrovac. Maksimum padavina se javlja u toplijem periodu godine, gdje najvie kie padne u periodu od aprila do augusta, te u novembru. Najvie dana sa snijenim pokrivaem se javlja tokom zime u prosjeku 6,8 dana. Period od aprila do septembra je bez snijega. Prosjeno godinje ima 30,5 dana sa snijegom. Taj broj varira u pojedinim djelovima kantona.3 1.1.4. Hidroloke karakteristike Hidrografsku okosnicu Unsko-sanskog kantona ini rijeka Una sa svojim pritokama Sanom i Uncem. Pored sliva Une postoje jo i slivovi Gline i Korane. Rijena mrea Unsko-sanskog kantona pripada dendroidno-dijagonalnom tipu i nastao je kao posljedica meudjelovanja opih fiziko-geografskih komponenatara prostora. Sliv Une obuhvata vei dio kantona osim sjeverozapadnih dijelova. 1.1.5. Pedoloke i biogeografske karakteristike Najzastupljenija tla na podruju ovog kanotna su automorfna i hidromorfna tla. Automorfna se odlikuju normalnim vlaenjem padavinskim vodama bez zadravanja vode u profilu. Na poduju kanotna zastupljena su tla svih klasa ovog razdjela: nerazvijena zemljita, humusno akumulativna, kambi,a, eluvijalno-iluvijalna tla i antopogena tla. Hidromorna tla nastaju prekomjernim, povremenim ili trajnim vlaenjem tla, u djelu ili na itavom profilu. U ovom tlu vlaenje se obavlja padavinskim vodama. Sliv Une odlukuje visok stepen bioloke raznolikosti, a najvei broj endema i relikata zastupljen je u ekostistemima pukotina karbonatnih stijena gornjeg dijela sliva Une i njene desne pritoke Unca. Na ovom podruju egzistira veliki broj raznovrsnih biljni h zajednica izuzetne vrijednosti preko 1900 biljnih vrsta, to iznosi 53,19 % svih vrsta prisutnih u Bosni i Hercegovini. Biogeografski, Unsko-sanski kanton pripada Eurosibirskoj regiji i unutar nje ilirskoj provinicji, na ijem je podruju narapireniji ekosistem umjerenovlanih liiarsko listopadnih uma hrasta kitnjaka i obinog grava, ekosistem bukovo jelovih uma, te ekosistem tamnih etinarskih uma.4

3.

Prirodni turistiki potencijali Unsko sanskog kantona, diplomski rad, Amela ehi, Sarajevo 2012.

4.

Prirodni turistiki potencijali Unsko sanskog kantona, diplomski rad, Amela ehi, Sarajevo 2012.

1.2. Drutvenogeografski poloaj

1.2.1. Demogeografske karakteristike Podruje kantona naseljeno je jo od prahistorije, ali prvi tani podaci o stanju i kretanju stanovnitva na ovom podruju datiraju iz 1879. godine, dok je zadnji popis bio 1991. i sljedei nije do danas uraen. Do 1992. Godine broj stanovnika je bio u porastu, ali sa odreenim promjenama, te ratnim deavanjima i stradanjima stanovnitva, kao i migracijama dolo je do opadanja broja stanovnika. Do razlike u broju stanovnika prema posljenjem popisu dolo je formiranjem meuentitetske linijem, koja je podjelila teritorije pojedinih opina, te je izvrena preraspodjela stanovnitva meu opinama kantona i pojedinim graninim opinama koje se nalaze na podruju Republike Srpske. Iz tabele 1 se moe vidjeti opadanje broja stanovnika u svim opinama sa izuzetkom opine Buim gdje je broj stanovnika u porastu, dok u opini Bosanski Petrovac je dolo do znatnog opadanja broja stanovnika u odnosu na druge optine.

Opine Biha Klju Cazin Buim Sanski Most Bosanska krupa Velika Kladua Bosanski Petrovac USK 70 732 37 391 63 409 1 697 60 307 58 320 52 908 15 621 360 385

1991.

2010. (procjena) 61 358 19 535 62510 17 911 44 322 28 062 46 759 7 412 287 869

Tabela 1. Broj stanovnika po optinama Unsko-sanskog kantona po opinama za period 1991. i 2010.5

to se tie prirodnog prirataja na kantonu, prema procjenama iz 2010. godine, natalitet iznosi 2690, dok mortalitet iznosi 2129. Po opinama najveu stopu nataliteta ima opina Cazin, dok najmanju stopu ima opina Bosanski Petrovac. Po opinama najveu stopu mortaliteta ima Biha, dok opina Buim ima najmanju stopu mortaliteta. Na osnovu ovih pokazatelja kanton spada u grupu niskog prirodnog prirataja. U nacionalnoj strukturi na podruju Unsko-sanskog kantona iz 1991. godine najveu brojnost su imali Bonjaci sa 69,4 %, zatim Srbi sa 23,7 %, Hrvati sa 3,2 % i Ostali sa 3,7 %. to se tie procjena iz 2010. I dalje veinsko stanovnitvo ine Bonjaci u opina Biha, Bosanska
5.
5

Prirodni turistiki potencijali Unsko sanskog kantona, diplomski rad, Amela ehi, Sarajevo 2012 .

Krupa, Cazin, Velika Kladua i Buim. Srpsko stanovnitvo je u veini na podruju opine Bosanski Petrovac, dok opine Sanski Mosti i Klju imaju ujednaen broj stanovnika Bonjake i Srpske nacionalnosti. Hrvati su najvie zastupljeni u opinama Biha i Sanski Most, a inae ih najmanje ima na podruju Unsko-sanskog kantona. 1.2.2. Urbanogeografske karakteristike Na nastak i razboj naselja veliki uticaj ima njihov fiziko-geografski i drutveno-geografski poloaj, ekonomske i kulturno historijske karakteristike. Na podruju Unsko-sanskog kantona najvea gustina naseljenosti nalazi se uz rijene tokove i vane saobraajnice. Prema popisu iz 1991. Struktura naselja po veliini je razliita po opinama. Tako na podruju opine Bosanski Petrovac egzistiralo je 16 naselja strukture po 200 stanovnika, a u Velikoj Kladui samo jedno naselje ove veliine, dok naselja do 500 stanovnika je bilo u opini Klju i Sanski Most 39, a najmanje u opini Velika Kladua i to 7 naselja. Naselja od 500 do 2000 stanovnika imala je Velika Kladua, a najmanje Bosanski Petrovac i to 5 naselja. Naselja od 2000 do 5000 stanovnika najvie je brojala opina Cazin i to 5 naselja, 3 naselja u opini Buim, zatim opine Biha, Bosanska Krupa, Velika Kladua po 2, a opine Klju i Sanski Most po 1 naselje. Naselja sa vie od 5000 stanovnika su bila opinski centri. to su i danas. Rako naselja sa 5000 do 10 000 stanovnika se ubraja Bosanski Petrovac, Klju i Velika Kladua, naselja sa 10 000 do 20 000 stanovnika Bosanska Krupa, Cazin i Sanski Most, a jedino Biha spada u naselje sa vie od 45 000 stanovnika. Na povrini od 4125 km2, prema popisu iz 1991. gustina naseljenosti je iznosila 8,4 naselja/km2,a po jednom naselju je bilo prosjeno 1005 stanovnika. 1.2.3. Ekonomskogeografske karakteristike Ekonomskogoeografski poloaj Unsko-sanskog kantona je najpovoljniji u cijeloj Bosni i Hercegovini jer gravitira najrazvijenijim centrima Evrope (Zagreb, Rijeka, Ljubljana, Trst, Venecija, Graz, Be itd.). Podruje Unsko-sanskog kantona posjeduje znaajne prirodne vrijednosti koje se odlikuju vodenim tokovima, umskim resursima, mineralnim, termalnim i termomineralnim vodama, te velikim brojem biljnih i ivotinjskih vrsta. 1.2.4. Saobraajne karakteristike Ovaj kanton ima i povoljan geoprometni poloaj jer zauzima prostor na pravcu koridora Zapadna Evropa Mediteran Bliski istok, te dobru saobraajnu komunikaciju sa Republikom Hrvatskom . Na podruju kantona postoje 3 meunarodna granina prelaza za putniki promet: Izai (Biha), Uljebi (Ripa Biha) i Maljevac (Velika Kladua). Postoje i dva objekta zranog prometa: vojni aerodrom eljava i aerodrom oralii (ima ljunanu pistu duine 1200m sa prateim objektima).

2. Turistiki motivi Unsko-sanskog kantona

2.1. Definiranje turistikih motiva

Pod turistikim motivima podrazumjeva se za turiste atraktivne pojave i predmete u prirodi i drutvu. Turistiki motivi su osnovni podsticaj kretanja u kojima se ralizuju kulturne i rekreativne potrebe. Dok je potreba subjektivni odraz, motiv je spoljna dra koja podstie i razrjeava tu potrebu. Takoer treba istai da turistiki se ne mogu nalaziti u mjestima stanovanja, odnosno tamo gdje se stvara potreba kretanja. Oni se meusobno razlikuju ne samo po morfolokim, ve i po specifinim svojstvima. Praktina je podjela motiva prema genezi na priodne i antropogene.6

2.2. Prirodni turistiki motivi Unsko-sanskog kantona

Za razliku od antropogenih, prirodni motivi su postali van uticaja ovjekove volje i moi. U prirodne turistike motive ubrajamo geomorfoloke turistike motive koji mogu biti planine i sl., zatim geoloke (speleloki objekti), hidrografski (vodeni tokovi, termalni, mineralni, termomineralni izvori), zatim biogeografski (lov, ribolov) i sl. 7

2.2.1. Geomorfoloki turistiki motivi

Pod reljefom podrazumijeva se prostorni odnos taaka na Zemljinoj povrini. Prema vertikalnoj dimenziji razlikuju se dva osnovna oblika reljefa- udubljenja i uzvienja. Udubljenja su: doline, kotline, krka polja, cirk, krateri, i dr. uzvienja su: planine, vulkanske kupe, morenski bedemi, humovi, dine, i dr. Svi oblici reljefa nisu podjednako atraktivni i nemaju ista turistika svojstva. U morfolokoj strukturi ovog podruja istiu se breuljci i niska pobra, aluvijalne ravni, te visoke planine: Grme (1605 m), Pljeavica (1620 m), Osjeenica (1796 m) i Klekovaaa (1522 m). Najznaajnija i najvia planina na podruju kantona jeste Pljeevica, koja je ujedno i prirodna granica Bosne i Hercegovine sa Republikom Hrvatskom, zatim planina Grme koja je atraktivna za lovni turizam, te planine Klekovaa i Osjeenica koje su idealne za sportrskorekreativni turizam.
6. 7.
6 7

Turistika geografija, dr. ivadin Jovii, Izdava: Nauna knjiga, Beograd, 1989. Turistika geografija, dr. ivadin Jovii, Izdava: Nauna knjiga, Beograd, 1989.

2.2.1.1. Planine Planine kao turistiki motiv privlae vie kao geografski kompleksi pri emu glavnu ulogu imaju visinski elementi tj. ipak su atraktivne kao uzvienja. Planina je, recimo privlana zbog vazduha i zelenila, ali moe biti i privlana i zbog nekih pojava koje nisu vezane za osnovni pojam njenog oblika: vulkani, vodopadi, bioloke vrste, lednici i sl. Vrhovi, kao najvie take su najatraktviniji, jer u najveoj mjeri oliuju osnovne drai uzvienja; preglednost i dominacija nad horizontom su najvaniji efekti vezani za pogled sa vrha. 8 Pljeevica Pljeevica je planina na granici Hrvatske i Bosne i Hercegovine. Visoka je 1657 m i protee se izmeu Korenice (Hrvatska) i Bihaa (Bosna i Hercegovina). Podno ove planine nalaze se Plitvika jezera Nacionalni park pod zatitom UNESCO-a.

Slika 2. Pljeevica Izvor:http://sphotos-a.xx.fbcdn.net/hphotos-ash3/578965_244177965708630_27020032_n.jpg

Pljeevica predstavlja okosnicu dinarske planinske orografske cjeline, a samim tim ima i dinarski pravac pruanja. U geomorfolokom smislu Pljeevica se nalazi na nabrano rasjednim i arijakim strukturama. Takoer se na Pljeevici mogu nai kraki oblici kao to su vrtae. Na ovom podruju prepliu se dva veoma jaka klimatska utjecaja: Panonske nizije i Jadranskog mora.
8.
8

Turistika geografija, dr. ivadin Jovii, Izdava: Nauna knjiga, Beograd, 198 9.

10

Grme Grme je planina koja se protee sjeverozapadnim djelom Bosne, duinom oko 70 km izmeu tokova rijeka Une i Sane. Njegov najvii vrh se nalazi na jugoistonom djelu i zove se Crni vrh na 1604m nadmorske visine. U njegovom podnoju protee se Podgrme sa niim planinskim obroncima, Majdan planine i Srnetice, a nasljanja se na svoja okolna polja kao to su Bravsko, Petrovako, Bjelajsko i Luci polje, te kanjone i doline kao to su Unska, Japranska i zlatna Sanika dolina. Vea mjesta i gradovi okruuju Grme: Biha, Bos. Petrovac, Klju, Sanski Most i Bosanska Krupa.

Slika 3. Grme, Crni Vrh, izvor: http://www.grmec.com/MojGrmec/images/crnivrh01.jpg

Zahvaljujui povoljnim klimatskim prilikama, konfiguraciji terena, reljefa, pedolokom sastavu tla, biljni i ivotninjski svijet je raznovrstan. U zajednici uma zastupljeno je ljekovito i endemino bilje, umsko voe, razne vrste gljiva i umski plodovi. Najpoznatije endemine vrste su apolonov leptir i runolist.

Osjeenica Planina Osjeenica se nalazi u sjeverozapadnom djelu Bosne i Hercegovine, visoka je 1795 m (vrh Velika Osjeenica) i spada u srednje visoke planine. Planinski masiv dug je 30 km. S njene strane nalazi se kanjon rijeke Une i njene pritoke Unca, a sa druge strane kraka polja Medeno, Bjelajsko i Petrovako polje. Osjeenica je bogata florom i faunom, te na ovoj

11

planini se nalazi rijetka biljka runolist. Podruje Osjeenice je vazduna banja koja se odlikuje crnogorinom umom. Na Osjeenici je izvreno oznaavanje ruta za planinare i bicikliste.

Slika 4. Osjeenica
Izvor: http://i56.servimg.com/u/f56/12/56/45/55/osjece10.jpg

Klekovaa Klekovaa je planina u sjeverozapadnom djelu Bosne i Hercegovine, jugoistono od Bihaa i ujedno je i najvia planina ovog podruja, sa najviim vrhom Velika Klekovaa (1962m). Okruuju je Srnetica, Grme, Osjeenica itd. U sjeverozapadnom dijelu planine, prema planini Osjeenici, nalazi se prevoj Otrelj na 1033 m nadmorske visina, a preko Otrelja vodi put Bosanski Petrovac Drvar Knin. Visoka i gusta etinarska uma raste do nadmorske visine od oko 15000 m, a potrom prelati u rjeu bukovu umu. Sam vrh Klekovae obrastao je klekom, niskim rastinjem, pa se predpostavlja da je po njemu planina i dobila ime. Na Klekovai se moe pronai i rijetka biljka runolist. Prve planinske staze na oba njena najvia vrha, Malu Klekovau (1761m) i Veliku Klekovau (1962m), provedene su oko 1970. godine. Dananja planinarska staza je dobro obiljeena, a postoji i planinarski dom. Nedaleko od Klekovae nalazi se i Lomska prauma na povrini od 298 ha koja je i zakonom zatiena od 1956. godine.

12

Slika 5. Klekovaa zimi,

Izvor: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/bs/thumb/8/80/Klekovaca.jpg/220px-Klekovaca.jpg

2.2.1.2. Peine Peine se ubrajaju meu najvie turistike kuriozitete u reljefu. Lavirinti peinskih kanala, dvorane raznih oblika i dimenzija, duboki ponori i vjeito uborenje i prije svega peinski nakit. Turistika animacija peina zahtjeva posebno ureenje i u ekonomskom smislu su rentabilnije za turistiku eksploataciju. Zbog litolokog sastava veeg dijela Unsko-sanskog kanotna, ovo podruje obiluje krkom morfostrukturom. Od povrinskih krkih oblika na ovom prostoru nailazimo na vrtae, krape i uvale, a od podzamnih krkih oblika na jame i peine. Najznaajniji krki podzemni oblici na podruju kanotna jesu peine koje se nalaze u dolinama rijeka Une, Unca i Sane. Neke od ovih peina su iztraene i poznate u speleolokoj literaturi, dok druge su slabo ili nikako istraene.

Speleoloki objekti na podruju Unsko-sanskog kanotna su: Sanski Most: Grbia peina, Peina Suvaja, Kerkezova peina, Kamengradska peina, Kevska peina, Hrustovaka peina, Dabarska peina, Ivanovia peina, Velika peina, peina Ledenac, peina Vrujac, preina Mraaj

13

 Biha: Radia peina, Krunika peina, Raie peina, Kostela peina, Velika peina, Hodia peina, Gigia peina, Peina u Martin Brodu Cazin: Radetina peina, Glogovaka peina Klju: Vukovska peina, Ramika peina, Dujskova peina, Komika peina Bosanski Petrovac: Rakovia peina, Dragiieva peina Bosanska Krupa: imi peina, Voloder peina Velika Kladua: Hukavica, peina u Rajnovcu. Hrustovaka peina Hrustovaka peina jedan je od prirodnih dragulja opine Sanski Most i dio turistike ponude ovih prostora. Krase je stalaktiti i stalagmiti, koji su umjetniki izvajani tajnovitom rukom prirode i svakog posjetioca ostavljaju bez daha. Peina u selu Hrustovu, koje je udaljeno desetak kilometara od Sanskog Mosta, proglaena je spomenikom prirode i pod zatitom je drave Bosne i Hercegovine. Posjeduje naunoistraivake, obrazovne, turistiko rekreativne i mnoge druge vrijednosti. Ulaz u peinu je veliki otvor u dubini stijene, svod u njenoj unutranjosti je veoma visok, a sama peina prostrana, to ostavlja utisak impozantnosti. Duina peine iznosi oko est stotina metara, s tim to se putevi u njoj ravaju u dva pravca. Uski rukavac Hrustovake peine, i ji se svod postepeno smanjuje nikada do kraja nije istraen i predstavlja veliki izazov za sve prave speleologe. Negdje u sreditu ovoj jedinstvenog prirodnog bisera nalazi se tzv. soba totema. Na tom prostoru voda je hiljadama godina vajala tvrdu kraku stijenu stvarajui udesne oblike, stalaktite i stalagmite kojih se ne bi postidjela niti jedna umjetnika galerija na svijetu. U peini se nalazi i malo jezero ija veliina ovisi o godinjem dobu i koliini vode koju proputa kraka stijena u unutranjost peine.

Slika 6. Hrustovaka peina, Izvor: http://radiosana.ba/index.php?option=com_content&task=view&id=3652&Itemid=67

Arheoloka istraivanja koja su vrena poetkom dvadesetog vijeka, otkrila su da je ulaz u peinu nastanjivan u najranijim fazama postanka ljudskog roda. Na tom prostoru iskopavanja su otkrila praistorijska ognjita gdje se loila vatra, kao i ostatke kostiju pradavnih ivotinja kojima se hranio prvobitni ovjek. Pretpostavlja se kako je ulaz u peinu bio savreno sklonite za nae pretke od zime, vjetra i drugih vremenskih nepogoda. 9

http://radiosana.ba/index.php?option=com_content&task=view&id=3652&Itemid=67, 05.05.2012. 22:07

14

Dabarska peina Dabarska peina se nalazi neto sjevernije od Hrustovake peine jugozapadno od gradskog naselja Sanski Most. Nalazi se u neposrednoj blizini peinskog vrela Dabra. Ulaz u peinu je u obliku luka, visine oko 20 metara, a irine 30 metara. Ulaz je izgraen od gornjojurskih krenjaka. Iz peine izbija manja tekuica irine 3 metra koja je veoma plitka. Peina ulazi duboko u unutranjost, a duine je ne vee od 200 metara. Svodovi su visine i do 15 metara i uoavaju se brojne pukotine i mikrooblici inicijalne faze razvoja stalaktita. Arheoloki je istraena ali je znatno siromanija od Hrustovake peine kada su u pitanju predmeti pronaeni u samoj peini. Potrebno je dodatno istraiti ovu peinu te uraditi adekvatniji prilaz ovom prirodnom spomeniku.10

Slika 7. Dabarska peina Izvor: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/04/Sanski_most,_Dabarska_pecina_(150x 65x35_m,_tez_musl._modlite.jpg

1.

10

Prostorna osnova prostornog plana opine Sanski Most, diplomski rad, Ajdin Mezetovi, Sarajevo 2011.

15

Gigia peina Nalazi se iznad sela Resanovci na sjeveroistonoj strani planinske morfostrukture Ilice (1654m); ovaj speleoloki objekat detaljno istraen i u naunoj speleolokoj literaturi poznat pod nazivom aava peina. Ulaz u ovu peinu dobro je vodljiv iz krkog polja Pei i puta Bosansko Grahovo Drvar, a nalazi se na 895 m nadmorske visine. Ukupna duina peine je 320m. Formirana je krkim koroziono erozivnim procesima u donjokrednim krenjacima. Morfoloki predstavlja jedinstvenu i monomorfnu cjelinu. U peinskom hodnicima i dvoranama zapaaju se peinske sigaste tvorevine. Peina u Martin brodu Spada u vrlo rijetke krake morfoskulpture u naoj dinarskoj planinskoj morfostrukturi i openito u regionu. Peina se nalazi u istoimenom naselju pored puta koji meridijalno povezuje ova naselja. Njena neobinost se sastoji u tome to joj je peinski otvor nastao u sedri. Zavretak peinskog sistema ine sedrene naslage koje su otkrile peinski ulaz, nastala je u trijasko karbonatnom kompleksi koji je isprepleten brojnim pukotinama polomljenog krenjaka. Peina je duga oko 300 m iji kanali, sifoni i peinski sistem pada prema rijeci Uni, to jasno govori da ovaj objekat hidrografski pripada sistemu rijeke Une. Unutranjost nema razvijenog spelleomorfografskog nakita, i stim u vezi ona ini fluviokrku-erozionu formu bez znatnog udjela krke korozije i akumulacije.

Slika 8. Peina u Martin Brodu

Izvor: http://mw2.google.com/mw-panoramio/photos/small/63689901.jpg

2.2.1.3. Vodopadi

Martin Brod Martinbrodski buk je prvi veliki vodopad rijenog toka Una i nalazi se kod Martin Broda, naselja smetenog na dnu kanjona gdje se u Unu ulijeva Unac. Na ovom djelu sedra je stvorila mnogo kanala, brzaka te nekoliko veih vodopada od kojih je visina najeveeg 55 m. U

16

neposrednoj blizini vodopada nalazi se i nekoliko spomenika kulture: manastir Rmanj i graevina iz zimskog doba Milaneva Kula koji upotpunjuju ljepotu rijeke.

Slika 9. Martin Brod, izvor http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/67/Martin_brod.JPG

trbaki buk Nizvodno od Martin Broda nalazi se drugi veliki vodopad Une, trbaki Buk. Nalazi se u klisurastoj dolini. Sastoji se iz tri bigrema odsjeka irine 40 m i visine 23,5 m. Rijeka se velikom brzinom zahvaljui ogromnom protonom snagom vode, obruava niz stjenovitu podlogu i tako razbijajui se od stijene stvara prekrasan bijeli zid. To je u stvari nekoliko vodopada, jedan do dugom u neposrednoj blizini, a najvei slap visok je 25m. Ovaj vodopad ini najvrijedniji spomenik prirode i prirodne rijetkosti ovog podruja. Sedrene tvorevine, kako je utvreno, nisu starije od 60 000 godina.

17

Slika 10. trbaki buk, izvor: http://www.nfilipovic.com/content/photography/mountains-and-nature

Vodopad Blihe Nalazi se u blizini naselja Fajtovci zapadno od gradskog naselja Sanski Most. Visina vodopada iznosi 72 metra. Prema opinskim podacima na ovom prostoru se planira osnovanje Parka prirode Vodopad Blike. Njegova povrina bi iznosila 50 km2 sa svim prateim objektima, infrastrukturom i servisnim slubama. Pratei ovaj fenomen veliku ulogu su imale i sedrotvorne biljke koje su do dan danas ouvale ovaj vodopad od presuivanja i izmetanja tako da i one ulaze u osjetljiv biodinamiki sistem koji treba da bude pod zatitom i stalnim nadgledanjem.11

2.2.2. Hidrografski turistiki motivi

Viestruki znaaj vode za turistika kretanja vezan je za njenu bioloku i geografsku funkciju. Kupanje i sportovi na vodi daju mnogo vei znaaj hidrografskim objektima u prirodi pa se kroz te mogunosti najvie i cijeni njihova turistika atraktivnost. Sve vode na zemljinoj povrini mogue je podijeliti na okeane i mora i kopnene vode. Kopnene vode su rijeke, jezera, lednici i podzemne vode.

9.

11

Prostorna osnova prostornog plana opine Sanski Most, diplomski rad, Ajdin Mezetovi, Sarajevo 2011.

18

2.2.2.1. Termalni, mineralni i termomineralni izvori Termomineralni izvori su juvenilskog porijekla i najee su vezani za rasjedne zone i linije. Atraktivnost termomineralnih izvora ne iscrpljuje se samo kroz rekreativne ve je vezana i za kuriozitetne, a naroito za estetske elemente. Mogunosti iskoritavanja toplotne energije poveavaju njihovu turistiku vrijednost. Na podruju Unsko- sanskog kanotna nalaze se mnogi izvori mineralne, termalne i termomineralne vode. Neki od ovih izvora se koriste u zdravstvene svrhe, neki se planiraju valorizovati, a neki su u manjoj mjeri istraeni ili nisu nikako istraeni. Najnaajniji termomineralni izvori na ovom podruju jesu Sanska Ilida u opini Sanski Most i Banja Gata u opini Biha koje se koriste u zdravstvene svrhe kao banjska ljeilita.

Na podruju Unsko-sanskog kanotna postoje sljedee mineralne vode: Slane i sulfatne vode (Haani, Majki Japra, Arapua) Sulfatne vode (Brda, Ramii, ukovi) Ugljokisele vode (Koprivna) Postoje i sljedei termalni izvori: Zona Donji umatac Grabovac Barake u Maloj Kladui Tjenica i Kozica, Sanska Ilida Traka Ratela, Vedro polje, Proii

Termomineralni izvori su, kako smo ve spomenuli Gata kod Bihaa, zatim Rai kod Bihaa i Sanska Ilida kod Sanskog Mosta. Haani Na podruju sela Haani nalazi se izvor mineralne vode u zoni disperanog izljevanja koji je bogat Glauberovom soli. Marki Japra U Marki Japri se nalazi izvor sa mineralizacijom od 29g/l i suhim ostatkom od 27,4 g/l. Izvor Slanac u Majki Japri koji se nalazi na lijevoj obali rijeke Japre 100 m zapadno od puta za selo Bundale ima mineralizaciju 3.44g/l a drugi izvor u istom selu kod sela Kondii ispod Vukovia glavice ima mineralizaciju 5 g/l. Arapua U selu Arapua juno od zaseoka Grabovac u opini Bosanska Krupa postoji izvor mineralizacije 1,4 g/l.

19

Brda i Ramii U opini Klju nalaze se izvori Crveno vrelo kod Brda i Srabljivo vrelo kod Ramia sa mineralizacijom 2-3 g/l. Ove vode u atmosferskog porijekla koje nastaju njihovom infiltracijom i rastvaranjem gipsa i anhidrida. Stanovnici ovog podruja primjenjuju ovu vodu kao terapiju za lijeenje konih oboljenja. ukovi Na podruju ukova kod sela Oraac u opini Biha javljaju se mineralne vode kao izvori i to: Izvor Bile vode Izvor Jezero Izvor Perinovac

Ove vode cirkuliu kroz gipsane naslage obogaene sulfatima. Pomau pri lijeenju bubrenih oboljenja, steriliteta, sniavanjem krvnog pritiska i drugo.

Slika 11. Ljeilite Banja Gata, izvor http://www.ljeciliste-gata.ba/images/klima/histo_2.jpg

2.2.2.2. Rijeke Rijeke su veoma znaajni turistiki motivi. Njihova atraktivnost zasniva se na mogunostima kupanja kao posebnom obliku rekreacije. Atraktivnost rijeka vezana je i za kuriozitetne hidroloke pojave, ali i za estetske elemente naroito ako su povezani sa drugim motivima.
20

Kuriozitetne hidroloke pojave na rijekama su vodopadi, slapovi, ponori i sl.Najznaajniji prirodni resurs Unsko-sanskog kantona jesu vodeni tokovi. Glavna hidrografska okosnica ovog podruja je rijeka Una sa svojom najveom pritokom Sanom. Osim Une i Sane, ovo podruje je bogato manjim rijekama i potocima od kojih su neke poznate kao ribolovna podruja i na kojim se odravaju razna ribolovna natjecanja, te rijekama koje nisu toliko poznate ali su u planu da se valorizuju u turistike svrhe. Rijeka Una Una izvire iz jakog voklijskog izvora kod Donje Suvaje u Republici Hrvatskoj na 375 m nadmorske visine, a ulijeva se u Savu kod Jasenovca (95m). Sliv rijeke Une pripada kranjem sjeverozapadnom dijelu Bosne i Hercegovine, a jedan dio sliva se nalazi i na podruju Republike Hrvatske. Sliv ima sloenu geoloku strukturu. Izvorite i srednji dio sliva uglavnom je graen od mezozojskih krenjaka i dolomita. Sliv rijeke Une karakteristian je po sloenoj geotektonskoj morfostrukturi.Prostor od Martin Broda pa sve do Bihaa lei u vioj zoni visokog kra. Dalje od Bihaa do Bosanske Krupe se nalazi u zoni mezojzojskih krenjaka i dolomita u ijem jezgru su smetene srednjobosanske kriljave planine i centralnoj jurskokrednoj i gornjokrednoj flinoj zoni.Unski sliv je nepravilnog trokutastog oblika, ija duina iznosi 125 km, a irina 115 km. Ukupna povrina sliva iznosi 9 640 km2, a prosjena visina je 595 m. Ukupna duina toka iznosi 256 km. U gornjem toku, od izvora do Bihaa Una nosi obiljeja prave planinske rijeke. Od Bihaa do Bosanskog Novog nosi karakteristike brdske rijeke, a na potezu od Bosanskog Novog do ua je ravniarska rijeka. Najvei pad Una ima na vodopadu Martin Brod koji je visok 54 m, te na vodopadu trbaki Buk visine 23,5m.

Slika 12. Rijeka Una u Bihau, Izvor: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Una,Bihac_2004.JPG/28 8px-Una,Bihac_2004.JPG 21

U rijeku Unu se ulijeva itav niz pritoka od kojih su najznaajnije: Unac, Klokot, Krunica, Sana, Mljeanica, Motanica, iravac. Rijeka Sana Rijeka Sana svoj tok zapoinje spajanjem tri snana krka vrela: Palaliko, ojderevo i Sansko vrelo u podnoju masiva Crne gore, koja se na duini od 1,5 spajaju u jedno, kod sela u opini Mrkonji Grad na 940 m nadmorske visine. Desna je pritoka Une i ukupna duina njenog toka iznosi oko 146 km. Rijeka Sana svoj tok zavrava u Bosanskom Novom, gdje joj je i ue u Unu na 119 m nadmorske visine.

Slika 13. Rijeka Sana, izvor: http://www.turizamrs.org/slike/sana1.jpg

U geolokom pogledu rijeku Sanu ine stijene razliitog petrografskog sastava i starosti. Paleozojske naslage nalaze se kod Kljua, tanije sjeveroistono kod Duboana. Od Sanskog Mosta do Prijedora rijeka Sana usjeena je iskljuivo u permokarbonskim pjearima, krilljcima i krenjacima. Nizvodno od Prijedora do Bosanskog Novog, nalaze se takoer permokarbonski kriljci, pjeari i krenjaci. Najvei dio sliva rijeke Sane se nalazi na podruju umjereno-kontinentalne klime izuzev izvorine elenke i rubnih djelova koji pripadaju podruju predplaninske umjerenokontinentalne klime. U rijeku Sanu se ulijeva itav niz manjih rijeica i potoka, od kojih su najznaajnije: Kozica, Banjica, Vuaj, Potoarska rijeka (potok), Kijevska rijeka, Sanica, Dabar, Bliha.

Rijeka Glina Rijeka Glina tee sjevernom granicom opine velika Kladua u duini od oko 20 km. Njene najznaajnije pritoke su Kladuica i Glinica. Glina je malog pada i ima niske obale, kao i

22

njene pritoke, koje gotovo cijelim toko meandriraju, a zbog niskih obala, u vrijeme velikih padavina, izlijevaju se iz svojih korita i plave okolna podruja.

Slika 14. Rijeka Glina u blizini Velike Kladue Izvor:http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Glina_River_Maljevac.jpg/300pxGlina_River_Maljevac.jpg

Rijeka Korana Rijeka Korana izvire kod Plitvikih jezera. Njena duina iznos 134,2 km, a ulijeva se u rijeku Kupu kod Karlovca. Malim dijelom protie kroz Bosnu i Hercegovinu, tanije kroz sela Trac i Traka Ratela u opini Cazin. U Trcu se ulijeva rijeka Mutnica, a u Trakim Ratelima rijeka Toplica.

2.2.3. Biogeografski turistiki motivi Biljni i ivotinjski svijet imaju viestruki znaaj za ivot ljudi. Prije svega savremena ishrana i normalan bioloki razvoj ovjeka se ne mogu zamisliti bez bjelanevina, masti, skroba ili nekih drugih materija organskog porijekla. Biljni i ivotinjski svijet imaju poseban znaaj i za turistika kretanja. Iako u prirodi postoji povezanost izmeu dvije osnovne kategorije ivog svijeta njihova specifina obiljeja se razliito manifestvuju u turistikim kretanjima.U cjelini vegetacija ima vei znaaj. Od biogeografskih turistikih motiva najznaajnija su podruja bogata ribom, kao to je rijeka Una, gdje je ribolov dosta razvijen. Jo od vremena Japoda ribolov je vrlo zastupljena tradicionalna aktivnost kod stanovnitva koje nastanjuje podruje dananjeg Nacionalnog
23

parka Una. Mnogim ribolovcima iz regije i cijele Europe poznati su dosadanji reviri za muiarenje Unac i Una, a novom organizacijom ribolova stvoreni su uvjeti za daljnju popularizaciju ovog sporta na ove dvije rijeke. Ribe nacionalnog parka Una su: potona pastrmka, lipljen, klen, gagica, pe 1. Bitno je spomenuti i mnoga lovaka podruja na Unskosanskom kantonu, ponajvie na podruju planine Grme. Djeluje vei broj lovakih drutava.12 ULO 'BIHA' Biha Lovaka drutva na podruju opine Biha egtistiraju jo od davne 1945.god.,ali je Udruenje lovakih organizacija novijeg datuma i formirano je 21.12.2008.god.,udruivanjem,transformacijom tri lovaka drutva na opini Biha:ULO "Tetrijeb",LD 'VB Srna' i ULO 'Ljuto' u jedno jedinstveno lovako udruenje na opini,koje je ponijelo naziv grada Bihaa i nosi puni naziv Lovaka organizacija 'Biha'. ULD 'SRNA-GRME' Klju Podruje opine Klju izuzetno je bogato umom pa je znaajno i po mnogobrojnim lovitima. Lovako drutvo na ovom podruju egzistira od 1946.god. LD 'DIVOJARAC' Bosanska Krupa Lovako drutvo 'Divojarac' je poelo sa radom 1947.god. Aktivna lovita na podruju bosanskokrupske opine su na planini Grme, a povrina ovog lovita je cca 40.000 ha. Na komercijalnoj osnovi dozvoljen je lov na divlju svinju,vuka,srndaa,divlju patku. LD 'LOVAC' Buim Lovako drutvo 'Lovac' je osnovano 1953.god. i danas ima oko 200 lanova. Veliina lovno produktivne povrine iznosi 12 908 ha. Na prostoru lovita komercijalni lov je dozvoljen na divlju svinju, vuka, lisicu i divlju maku.13

2.3. Antropogeni turistiki motivi

Ova grupa motiva odreena je vrstom i znaajem priredbi i manifestacija za koje se vezuju turistika kretanja. U ovu grupu motiva ne ulaze priredbe lokalnog znaaja koje se mogu odraziti na produenje motiva, ali mnogo ne utiu na veliinu posjeenosti. Za razliku od vrste motiva kod kojih je nain prezentovanja najee problem i bitan uslov turistikog aktiviranja, manifesacioni motivi su ujedno i turistike manifestacije.
12

http://nationalpark-una.ba/bs/ribe.php http://tzusk.info/lov.php

13

24

Sve motive koji rajzrjeavaju kulturnu potrebu kretanja nazivamo kulturnim turistikim motivima. Razlikuju se: etnosocijalni, umjetniki, ambijentalni, manifestacioni i pejzani kulturni motivi. U atraktivnom pogledu za kulturne motive su najee vezani atributi estetskog i znamenitog, ali nuno proimanje kulturnih i rekreativnih elemenata podrazumijeva i isto rekreativne efekte. 14

2.3.1. Etnosocijalni turistiki motivi Etnosocijalna grupa kulturnih turistikih motiva je veoma heterogena po obliku pojavljivanja, ali kompleksna po nainu dejstva. Etnosocijalna grupa kulturnih motiva zahvata u cjelini ivot nekog naroda, njegovu materijalnu i duhovnu kulturu. Etno selo ardaklije Seosko domainstvo ardaklije se nalazi u selu Vrtoe na 30-om kilometru magistralnog puta M5-E761 (Biha-Sarajevo). "ardaklije" su staro seosko domainstvo gdje se ivi i radi onako kako se nekada ivjelo i radilo na seoskom domainstvu, gdje se moe ui vati u jelima i piima koja su spremljena na tradicionalan nain, u etno ambijentu. Pored ugostiteljskog sadraja ardaklije pruaju mogunost aktivnog odmora poput jahanja konja, vonje fijakerom, sulukama, konjskim kolima, etnjom i vonjom bicikla po umskim stazama. Upoznavanje sa tradicionalnim zanatima kao to su tkanje, kovanje, vunovlaanje koje ima za cilj da oivi tradiciju i promovie bogatstvo razliitosti ovog podruja.

2.3.2. Manifestacioni turistiki motivi

Ova grupa motiva odreena je vrstom i znaajem priredbi i manifestacija (kulturne, politike, umjetnike, sportske, zabavne) za koje se vezuju turistika kretanja; u ovu grupu motiva ne ulaze priredbe lokalnog znaaja koje se mogu odraziti na produenje boravka (film, pozorite), ali mnogo ne utiu na veliinu posjeenosti.

14

Turistika geografija, dr. ivadin Jovii, Izdava: Nauna knjiga, Beograd, 1989.

25

2.3.2.1. Privredni manifestacioni motivi EKOBIS EKOBIS je sajam izlobeno-prodajnog karaktera. Na sajmu su do sada promovirani izlagai iz Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Srbije, Crne Gore, Slovenije, Austrije, Njemake, eke, Slovake, Italije, Francuske, Turske, Finske i Izraela. U okviru prateih sadraja sajma organiziraju se edukacijski programi, okrugli stolovi, struni skupovi, prezentacije i promocije firmi, proizvoda i projekata, poslovni susreti privrednika, ekoloke akcije, djeije ekoloke radionice, gastro-festival i sl. Organizator je privredna komora Unsko-sanskog kantona.

2.3.2.2. Zabavni manifestacioni motivi Bihako ljeto Ljeto 1999. godine u Bihau bilo je obogaeno jednim nesvakidanjim dogaajem, Festivalom scensko-teatarske umjetnosti Bihako ljeto". Od tada, svake godine, sa kalendarskim poetkom ljeta Biha ivi novi ivot, jer Bihako ljeto" za ovaj grad znai puno vie od festivala. Kao da se u tim danima otvaraju brojne riznice bogatog kulturno-historijskog naslijea Bihaa, nanovo nadahnjujui njegove stanovnike onim profinjenim izrazima ljudskog duha to ivot ini uglaenijim, bogatijim, duhovnijim. Kroz svoj kontinuitet, Festival je postao svojevrstan kulturni brend grada Bihaa i njegove ljetne turistike ponude. Sve renomirane pozorine kue iz BiH, kao i mnoge iz susjedne Hrvatske u svoj godinji kalendar upisuju gostovanje na naem Festivalu. Po daskama bihakih otvorenih i zatvorenih scena prodefilovali su mnogi umjetnici od kojih emo navesti samo neke: Zijah Sokolovi, Josip Pejakovi, Emir Hadihafizbegovi, Haris Burina, Jasna Dikli, Nada urevska, Enis Belagi, Ksenija Paji, Zijad Grai, Ivica Vidovi. Svakog ljeta se prikae oko 15 recentnih pozorinih predstava, od kojih i nekoliko djeijih, a u prateem programu odravaju se koncerti i promocije novih publikacija. Uz ambiciju da ovaj festival iz regionalnog preraste u internacionalni i globalni, poeljeti dobrodolicu ljudima koji su doli da gradu daruju najbolja ostvarenja svoga rada i talenta, kao i onima koji su doli da svjedoe tom inu, izuzetna je ast. 2.3.2.3. Sportski maniestacioni motivi

Una Regata Una Regata je meunarodna tradicionalna turistiko - sportsko - kulturna manifestacija.

26

Regata je centralni dogaaj turistike promocije potencijala rijeke Une i prirodnog okolia. Regata se odvija u 3 etape, a traje 4 dana. Pored raftinga, ovu manifestaciju krase i mnogi drugi kulturno-rekreacioni sadraji, kao Skokovi sa Gradskog mosta u Bihau i Bosanskoj Krupi te mnogi koncerti raznih izvoaa.
Slika 15. Una Regata na trbakom buku

Izvor: http://www.krupljani.ba/images/stories/Vijesti/Unsko-sanski_kanton/una_regata_strbackibuk3.jpg

Kljuka regata Kljuka regata se odrava svake godine na rijeci Sani. To je manifestacija koja u prosjeku traje 3 dana. Po broju uesnika i plovilima na rijeci, Kljuka regata je ove godine15 premaila Unsku, iako je Unska bila 40. jubilarna, sa duom tradicijom, znaajnom podrkom kantonalnog budeta i profesionalnom organizacijom Turistike zajednice Unsko-sanskog kantona.

15

http://noviradiobihac.com/index.php?option=com_k2&view=item&id=1109:una-vi%C5%A1e-nije-jedinaklju%C4%8Dka-regata-po-broju-u%C4%8Desnika-prema%C5%A1ila-unsku&Itemid=19

27

2.3.3. Umjetniki motivi

Umjetniki motivi odraavaju interesovanje turista za umjetnike spomenike koji obiljeavaju razvojni put nekog naroda u prolosti, ali nisu manje atraktivna ni savremena umjetnika dostignua. Oni imaju iroku snovu turistike atraktivnosti i u tom pogledu mogu dijelovati samostalno i utoliko jae ukoliko im je vea monumentalnost. Prema nainu pojavljivanja i po oblicima atraktivnosti razlikuju se arhitektonski, likovni i teatralni turistiki motivi. 2.3.3.1. Arhitektonski turistiki motivi U arhitektonske motive ubrajaju se razne vrste graevina sa umjetnikim vrijednostima, arhitektonskim znaenjem ili kulturnohistorijskim fukcijama. Kapetanova kula Kapetanova kula u Bihau se nalazi u centru grada, u Gazi Husref Begovoj ulici, na lijevoj obali rijeke Une, okruena nekadanjim gradskim zidinama. Kapetanova kula u Bihau ini skup spomenika, zajedno sa Crkvom Svetog Ante i grobnicom bihake aristokratije. Cjeli kompleks se nalazi na osnovi visine tri metara, ojaanom potpornim zidovima. Danas je Kapetanova kula koristi kao muzej, sa stalnom postavkom istorijske zbirke i dokumenata sa podruja Bihaa.

28

Slika 16. Kapetanova kula

Izvor: http://krajina.ba/21230/kapetanova-kula-bihac/

Damija Fethija

Dolaskom Osmanlija na ove prostore i osvajanjem posljednje utvrde u Pounju - Bihaa (1592.godine), mnogo toga se unutar zidina grada mijenja i prekraja. Prvo sto nova vlast preduzima jeste pretvaranje postojeih crkava u damije. Po naredbi glavnokomandujueg turskom vojskom i dugogodisnjeg zapovjednika Bihaa, Hasan-pase Predojevia , Crkva svetog Antuna preuredjuje se u glavnu damiju u gradu, Fethiju (u prevodu-osvojena). Stari zapisi kazu da je Crkva svetog Antuna sagraena krajem XIII i poetkom XIV stoljea i da je bila ukusno graen sakralni objekt, duzine 19,5 metara, sirine 9,2 metra, sa etiri podbona zidna pilastra. Graena je u gotskom stilu, sa visokim krovom, iljastim prostorima od ukrasnog kamena, te zvonikom na osam uglova. Pored crkve se nalazio dominikanski samostan koji se u listinama hrvatskih feudalaca spominje jos 1266. godine. Prilikom
29

uredjenja crkve u dzamiju, turski graditelji su ponesto ostavili od starih obrisa crkve. Neki od prozora sa june i sjeverne strane zazidani su, a novi otvoreni a u sredini objekta, umjesto oltara, postavljen je mihrab. Iznad velikih ulaznih vrata ostala je gotika rozeta. Zvonik je ostao netaknut sve do 1863. godine kada se zbog dotrajalosti rui i zamjenjuje vitkom munarom. U samom podnozju munare i dan danas ostali su neostecena dva natpisa na arapskom jeziku koji govore o izgradnji ovog vjerskog spomenika. Damija Fethija je jedna od najouvanijih sakralnih graevina u Bosni i Hercegovini.16

Slika 17. Damija Fethija

Izvor: http://www.discoverbihac.ba/dzamija.php

Turbe (Mauzolej) Prva pomisao istraivaa historijskih i drugih vrijednosti jednog grada kada se nae u blizini jednog ovakvog spomenika kao to je Turbe jeste kako i zato je podignut daleko od muslimanskog groblja ili damije. Sa ove vremenske distance jo je tee udovoljiti znatielji ako se zna da je period kasnoturske i rane Austro-Ugarske vladavine ovim gradom prekriven naalost jo uvijek velom tajne. Turbe je ve stoljeina u centru grada Bihaa, podignut da svjedoi o jednom proteklom vremenu. A podaci o ovoj grobnici kau da turbe potie iz vremena Austro-Ugarske okupacije Bihaa i izgraena je u znak prema braniocima grada koji su hrabro poginuli.

16

http://www.discoverbihac.ba/dzamija.php

30

Slika 18. Turbe u Bihau Izvor: http://www.discoverbihac.ba/images/DSC02020.jpg

Stara damija u Buimu Na podruju opine Buim ima oko 20 vjerskih objekata (damija), jedna od njih je locirana na Starom gradu i spada meu najstarije damije na Balkanu, te je ista proglaena kao zatieno nacionalno obiljeje.To je Stara damija.Prije dolaska Omer Pae Latasa Buim je brojio 374 kua, a na ovoj dananjoj ariji ispred damije, bila je trnica na kojoj se trgovalo sa itom. Buim se je nalazio izmedu dva velika carstva Austrijskoga i Turskog. Upravo na ovoj ariji ispred sadanje damije nalazi se jedna esma HUDUT, to u prevodu na turskom i znai granica.

31

Slika 19. Stara damija u http://buziminfo.ba/live/images/sampledata/dzamija_buzim.jpg

Buimu,

izvor:

2.3.3.2.

Likovni

umjetniki

motivi

U likovne umjetnike motive ubrajaju se i vrijednosti iz najranijih perioda ljudske historije i savremena ostvarenja.

Gradska galerija Biha JU "Gradska galerija" u Bihau otvorena je 25.11.1998. godine. Izgradnja galerije u potpunosti je finansirala Opina Biha, a nakon otvaranja, Odlukom o osnivanju JU Gradska Galerija, Opinsko vijee opine Biha, preuzelo je obavezu i finansiranje ove javne ustanove. Galerija se nalazi u samom sreditu grada Bihaa, zaprema povrinu od 220 m2. 17 Galerija Enver Krupi Akademski slikar Enver Krupi je u svom testamentu odredio da svu svoju pokretnu i nepokretnu imovinu ustupi gradu Bihau koji je duan da osnuje i izgradi Umjetniku galeriju Enver Krupi. Ova ustanova bi trajno uvala i odravala ovu zaostavtinu. Testament je

17

http://www.ggbihac.ba/ggbihac.php

32

obuhvatao nekoliko stotina umjetnikih slika u uljanoj tehnici, akvarelu i crteu, nekretnine u Beogradu i Bihau i odreen iznos novanih sredstava. 18

2.3.4. Ambijentalni motivi

Ambijentalni motivi su manje ili vee prostorne cjeline sa nekim od atributa turistike atraktivnosti. Ambijentalni turistiki motivi su najee ansambli antropogenih elemenata: razliiti tipovi naselja, privredni objekti (hidrocentrala, industrijski rejoni), saobraajni objekti (aerodromi, moteli, komunikacije, luke), manje urbane sredine (trgovi, bulevari), parkovi, rekreativni sportski centri i dr.

Stari grad Sokolac Stari grad Sokolac nalazi se na jednom izbreku sa istone strane brda Debeljae na lijevoj obali Une. Ispod je Golubiko polje, rijeka Una i magistralni put. U selo Sokolac, moe se doi iz Bihaa idui putevima na lijevoj obali Une ili iz Golubia gdje je most preko kojeg moe prijei automobil sa magistralnog puta koji vodi desnom obalom Une. Drugi prijelaz sa magistralnog puta preko dobrog mosta je neto junije u Lohovu. Grad lei na strmoj vapnenastoj hridi oko 60 m vioj od posljednjih kua sela Sokoca. Od ravnice poinje uspon i put prolazi kroz glavnu mahalu u kojoj se nalazi centar sela sa damijom i starim mezarjem. Na vrhu sela kod posljednjih kua je plato sa kojeg se putem moe pjeke lako popeti na grad koji za oko 60 m nadvisuje plato na vrhu sela. Utvrda u Sokocu se u srednjovjekovnim dokumentima pominje pod imenom Sokol. Na karti M. Quada izdanoj u Amsterdamu 1593. grad je oznaen pod imenom Zokol, kao u svim srednjovjekovnim dokumentima, tj. sve do pada Sokola zajedno sa Bihaem pod osmansku vlast. Na karti iz 1699. godine pojavljuje se ime Sokolatz.

18

http://www.galerija-krupic.ggbihac.ba/

33

Slika 20. Stari grad Sokolac

Izvor: http://farm4.static.flickr.com/3278/2493610066_0ac1ed46cc_o.jpg Stari grad Ostroac

Stari grad Ostroac spominje se prvi put 1286. godine i pripadao je Blagajskim knezovima. Kroz itav srednji vijek ima veliki strateki znaaj za poloaj ovog podruja i doline Une. Njegovo ime Comunitatis Ostrocenzis nalazi se na peatu jednog kupoprodajnog ugovora iz 1403. godine.Osmanlije ga zauzimaju 1579. godine. Grad ima sjeverni dio koji je iz srednjeg vijeka i narod ga je prozvao narodnim, a srednji i juni dio su iz osmanskog perioda i nazvani su gospodskim.

Slika 21. Stari grad Ostroac Izvor: http://www.mybosnia.net/images/stories/48/cazin/2328925953_2e12399555.jpg

34

3. Zakljuak

Na osnovu prikupljene literature, i u toku pisanja ovog seminarskog rada, moe se zakljuiti da podruje Unsko-sanskog kantona obiluje turistikim motivima, kako prirodnim, tako i antropogenim, koji bi mogli pridonijeti razvoju ovog djela Bosne i Hercegovina kao jednom od bolje razvijenih turistikih regiona na podruju drave. Takoer moemo i vidjeti da dosta prirodnih motiva ovog kantona nije turistiki valorizovano i u veini sluajeva dosta zaostaje u infrastrukturnom pogledu unato silnim prirodnim turistikim potencijalima. Takoer, jedan od ciljeva ovog seminarskog rada, jeste da se spoznaju svi potencijalni turistiki motivi da bi se u budunosti mogli na pravi nain valorizovati i iskoristiti i na taj nain predstaviti potencijalnim turistima. Mora se istaknuti, da ovo podruje ima veoma povoljan geografski poloaj to u velikoj mjeri utie na mogunost razvoja turizma. Dobro je saobraajni povezano sa Srednjom i Zapadnom Evropom, to bi olakalo dolazak turista na ovo podruje.

35

Literatura i izvori

1. Turistika geografija, dr. ivadin Jovii, Izdava: Nauna knjiga, Beograd, 1989. 2. Prirodni turistiki potencijali Unsko sanskog kantona, diplomski rad, Amela ehi, Sarajevo 2012. 3. Prostorna osnova prostornog plana opine Sanski Most, diplomski rad, Ajdin Mezetovi, Sarajevo 2011. 4. Atlas svijeta za osnovnu i srednju kolu, Izdavako preduzee Sejtarija , 1998. godina

Internet: 1. http://nationalpark-una.ba 2. http://www.discoverbihac.ba/

36