FUNKCIONALNE JEDNAINE, INVERZNA FUNKCIJA I KOMPOZICIJA FUNKCIJA

FUNKCIONALNE JEDNAINE

Postupak reavanja:

i ) Ono to je u zagradi stavimo da je t ( smena)

ii) Odatle izrazimo x

iii) Vratimo se u poetnu jednainu , f ( t ) =... i gde vidimo x zamenimo ga sa onim to smo izrazili

iv) Sredimo taj izraz koji je sad sve po t i zamenimo t sa x


ZADACI

1) Reiti funkcionalnu jednainu: f ( x+1) = x
2
3x + 2

Reenje:

f ( x+1) = x
2
3x + 2 Ono to je u zagradi stavimo da je t

x +1 = t Odatle izrazimo x

x = t - 1 Vratimo se u poetnu jednainu , f ( t ) =... i gde vidimo x zamenimo ga sa onim to smo izrazili

f ( t ) = (t 1)
2
3 (t 1 ) + 2

f ( t ) = t
2
- 2t + 1 3t +3 + 2 Sredimo taj izraz koji je sad sve po t

f ( t ) = t
2
5t + 6 zamenimo t sa x

f (x) = x
2
5x + 6 i evo konanog reenja date funkcionalne jednaine.



2) Reiti funkcionalnu jednainu:
2
1
1
x x
x
f + + = |
.
|

\
|


Reenje:

2
1
1
x x
x
f + + =
|
.
|

\
|


t
x
=
1
pa je odavde x
t
=
1
ovo zamenimo u datoj jednaini

2
1
1
1
) (
t t
t f + + =
www.matematiranje.com www.matematiranje.com/en.html

2
2
1 1
) (
t
t
t
t f
+
+ =

t
t
t
t f
1 1
) (
2
+
+ =

t
t
t f
1 1
) (
2
+ +
= zamenimo t sa x
x
x
x f
1 1
) (
2
+ +
= je konano reenje


3) Reiti funkcionalnu jednainu:
2
)
1
( x
x
x
f =
+


Reenje:

2
)
1
( x
x
x
f =
+

t
x
x
=
+1


x = t ( x+1)

x = t x + t

x tx = t izvuemo x kao zajedniki na levoj strani...

x ( 1 t ) = t

t
t
x

=
1
vratimo se sad na poetnu jednainu...

2
)
1
( x
x
x
f =
+


2
)
1
( ) (
t
t
t f

= zamenimo t sa x ...
2
)
1
( ) (
x
x
x f

= je konano reenje


4) Rei funkcionalnu jednainu: 3 5 )
1 2
2
( + =
+
+
x
x
x
f

Reenje:

3 5 )
1 2
2
( + =
+
+
x
x
x
f

t
x
x
=
+
+
1 2
2
www.matematiranje.com www.matematiranje.com/en.html


x + 2 = t (2x + 1)

x + 2 = 2tx + t

x 2tx = t 2

x (1 2t ) = t 2

t
t
x
2 1
2

=

3 5 )
1 2
2
( + =
+
+
x
x
x
f

f ( t ) = 5
t
t
2 1
2

+ 3 sredimo f ( t ) =
t
t
2 1
10 5

+
t
t
2 1
) 2 1 ( 3

=
t
t t
2 1
6 3 10 5

+
=
t
t
2 1
7

izvuemo minus gore i
ubacimo ga u imenilac, koji onda promeni redosled A - B = - (B A)

f ( t ) =
1 2
7

+
t
t


f ( x ) =
1 2
7

+
x
x
je konano reenje



5) Ako je
2
) 1 ( )
1
( =
+
x
x
x
f , izraunati f(3).

Reenje:

Najpre moramo nai f(x).

2
) 1 ( )
1
( =
+
x
x
x
f

t
x
x
=
+1


x = t ( x+1)

x = t x + t

x tx = t


x ( 1 t ) = t
t
t
x

=
1
vraamo se u poetnu jednainu www.matematiranje.com

2
) 1 ( )
1
( =
+
x
x
x
f

f ( t ) = (
t
t
1
- 1 )
2
Sada umesto t stavljamo 3 jer se trai f(3)

f ( 3 ) = (
3 1
3

- 1 )
2
=
4
25




6) Reiti funkcionalnu jednainu:
2
2
1
)
1
(
x
x
x
x f + = +

Reenje:

2
2
1
)
1
(
x
x
x
x f + = + uzimamo smenu
x
x
1
+ = t , ako odavde probamo da izrazimo x kao to bi trebalo,

zapadamo u probleme...

x
x
1
+ = t sve pomnoimo sa x
x
2
+ 1 = xt

x
2
xt + 1 = 0 ovo je kvadratna jednaina po x i ne vodi reenju


TRIK : OVDE SMENU TREBAMO KVADRIRATI


x
x
1
+ = t kvadriramo

(
x
x
1
+ )
2
= t
2

2
2
2
1 1
2 t
x x
x x = + + pokratimo x-seve

2
2
2
1
2 t
x
x = + +

2
1
2
2
2
= + t
x
x E sad se vratimo u datu poetnu jednainu...
2
2
1
)
1
(
x
x
x
x f + = + pa je f ( t ) = t
2
2 odnosno f(x) = x
2
2 je konano reenje

www.matematiranje.com


7. Reiti funkcionalnu jednainu: x
x
x
f
x
x
f = |
.
|

\
|
+

+ |
.
|

\
|

+
1
2
2
2
1


Reenje:

x
x
x
f
x
x
f =
|
.
|

\
|
+

+
|
.
|

\
|

+
1
2
2
2
1


I ovaj zadatak ne moemo uraditi klasino ve se moramo posluiti trikom...

Ako uzmemo smenu t
x
x
=
+

1
2
, onda je
t x
x 1
2
1
=

+
i

t
x
x
=
+

1
2
odavde x-2 = t (x +1) pa je x 2= tx + t , x tx = t + 2 , x (1-t )= t + 2 i odavde je x =
t
t

+
1
2


Vratimo se u datu jednainu:

x
x
x
f
x
x
f =
|
.
|

\
|
+

+
|
.
|

\
|

+
1
2
2
2
1


f (
t
1
) + 2 f ( t ) =
t
t

+
1
2
dobili smo jednu jednainu...E sad je trik da umesto t stavimo
t
1


f( t ) + 2 f(
t
1
) =
t
t
1
1
2
1

+
=
t
t
t
t
1
2 1

+
=
1
2 1

+
t
t
dobismo i drugu jednainu
Sada pravimo sistem od dve jednaine:

f (
t
1
) + 2 f ( t ) =
t
t

+
1
2

f( t ) + 2 f(
t
1
) =
1
2 1

+
t
t


Prvu jednainu pomnoimo sa -2 pa saberemo ove dve jednaine...

- 4 f ( t ) - 2 f (
t
1
) = -2
t
t

+
1
2

f( t ) + 2 f(
t
1
) =
1
2 1

+
t
t



- 3 f ( t ) =
t
t

1
4 2
+
1
2 1

+
t
t
=
1
4 2

+
t
t
+
1
2 1

+
t
t
=
1
5 4

+
t
t
dakle
www.matematiranje.com


- 3 f ( t ) =
1
5 4

+
t
t
podelimo sve sa 3 i dobijamo

f ( t ) =
) 1 ( 3
5 4

+
t
t
odnosno f ( t ) =
t
t
3 3
5 4

+
umesto t stavimo x i dobijamo:


f ( x ) =
x
x
3 3
5 4

+
konano reenje




INVERZNA FUNKCIJA


Definiimo najpre bijektivno preslikavanje:

Za preslikavanje f: AB kaemo da je :

1) jedan jedan (obostrano jednoznano) , to skraeno piemo 1-1 , ako vai

)) ( ) ( )( , (
2 1 2 1 2 1
x f x f x x A x x = = e


2) na ako je ) ) ( )( )( ( y x f A x B y = e - e

3) bijektivno ako je 1-1 i na


Preslikavanje skupa A na sebe , u oznaci i
A
, sa osobinom ) ) ( )( ( x x i A x
A
= e naziva se identikim (jedininim)

preslikavanjem skupa A.

Ako je f: AB bijektivno preslikavanje, onda sa f
1
ozaavamo preslikavanje skupa B na skup A, koje ima

osobinu da je
A
i f f f f = =
1 1
. U tom sluaju f
1
nazivamo inverznim preslikavanjem preslikavanja f.


Postupak za reavanje zadataka :

i) Umesto f(x) stavimo y

ii) Odavde izrazimo x preko y

iii) Izvrimo izmenu : umesto x piemo f
1
(x) , a umesto y piemo x.


www.matematiranje.com

1. Data je funkcija f(x) = 2x 1. Odrediti njenu inverznu funkciju i skicirati grafike funkcija f(x) i f
1
(x).

Reenje:

f(x) = 2x 1 Umesto f(x) stavimo y

y = 2x 1 Odavde izrazimo x preko y

2x = y + 1

x =
2
1 + y
Izvrimo izmenu : umesto x piemo f
1
(x) , a umesto y piemo x.

f
1
(x) =
2
1 + x
i evo nam inverzne funkcije.

Poto obe funkcije predstavljaju prave, uzeemo po dve proizvoljne take( prvo x = 0, pa y = 0) i nacrtati ih.

f(x) = 2x 1

x 0 1/2
f(x) -1 0



f
1
(x) =
2
1 + x


x 0 -1
f
1
(x) 1/2 0



1 2 3 4 5 6 7 -1 -2 -3 -4 -5
1
2
3
4
5
6
7
-1
-2
-3
-4
-5
x
y
.
. .
.
.
f(x)=2x-1
f (x) =
-1 x+1
2
y =x

Primetimo da su grafici simetrini u odnosu na pravu y = x .

www.matematiranje.com


2. Data je funkcija ( ) 3 3 f x x = . Odrediti njenu inverznu funkciju i skicirati grafike funkcija f(x) i f
1
(x).


Reenje:



1
( ) 3 3
3 3
3 3
3 3
( )
3 3
f x x
y x
x y
y x
x f x

=
=
= +
+ +
= =




za ( ) 3 3 f x x =

x 0 1
f(x) -3 0



za
1
3
( )
3
x
f x

+
=

x 0 -3
f
1
(x) 1 0



x
y
1 2 3 4 5 -1 -2 -3 -4 -5
1
2
3
4
5
-1
-2
-3
-4
-5
0
y=x
( ) 3 3 f x x =
1
3
( )
3
x
f x

+
=




Opet su grafici simetrini u odnosu na pravu y = x. ta mislite, da li e uvek tako biti?

www.matematiranje.com

3. Odrediti inverznu funkciju za
3
( )
7
x
f x
x

=
+


Reenje:

1
3
( )
7
3
7
3
mnoimo unakrsno
1 7
( 7) 1( 3)
7 3
3 7
( 1) 3 7
3 7 3 7
( )
1 1
x
f x
x
x
y
x
y x
x
y x x
yx y x
yx x y
x y y
y x
x f x
y x

=
+

=
+

=
+
+ = +
+ = +
=
=

= =




4. Data je funkcija

2 4 1 3 5
a b c d e
f
| |
=
|
\ .
. Odrediti njenu inverznu funkciju f
1
(x).

Reenje:

Ovde nam je funkcija zadata na drugi nain. Direktno znamo koji elemenat se u koji preslikava:


ta e biti inverzna funkcija?

Pa jednostavno, elementi iz drugog skupa se slikaju u prvi










Ili zapisano na drugi nain:
1
2 4 1 3 5

f
a b c d e

| |
=
|
\ .






www.matematiranje.com

a.
.1
.2
.3
.4
.5
b.
c.
d.
e.
f
a.
.1
.2
.3
.4
.5
b.
c.
d.
e.
f
-1

KOMPOZICIJA FUNKCIJA

Neka su : f A B i : g B C funkcije. Tada sa g f oznaavamo kompoziciju ( proizvod ) preslikavanja

i f g , i definiemo ga sa ( ) (( )( ) ( ( )) x A g f x g f x e = . Na ovaj nain smo ustvari dobili preslikavanje

: g f A C ( kompozicija se najee obeleava sa , a ita se krui

primer 1.

Date su funkcije
1 2 3 4
a c b d
f
| |
=
|
\ .
i
a b c d
6 8 7 9
g
| |
=
|
\ .
odrediti ( )( ) g f x


Reenje:


Ajmo najpre da ovo predstavimo dijagramom da vidimo ta se zapravo deava a onda emo ispisati i reenje:


a.
.1
.2
.3
.4
b.
c.
d.
.6
.7
.8
.9
f
g



Za svaki element radimo posebno:


( )( ) ( ( )) ( (1)) (a) 6 g f x g f x g f g = = = = Na slici uoite crvene strelice.

( )( ) ( ( )) ( (2)) ( ) 7 g f x g f x g f g c = = = = Na slici uoite crne strelice.

( )( ) ( ( )) ( (3)) ( ) 8 g f x g f x g f g b = = = = Na slici uoite plave strelice.

( )( ) ( ( )) ( (4)) ( ) 9 g f x g f x g f g d = = = = Na slici uoite ute strelice.

www.matematiranje.com



primer 2.

Ako je
1 2 3 4
c b d
f
a
| |
=
|
\ .
,
p q r s
1 4 3 2
g
| |
=
|
\ .
i
b c d
r p q s
a
h
| |
=
|
\ .
odrediti:

a) f g = ?

b) ? g h =

c) ( ) ? g h f =

Reenje:

a) f g = ?

Kako je
1 2 3 4
c b d
f
a
| |
=
|
\ .
i
p q r s
1 4 3 2
g
| |
=
|
\ .
,idemo redom:

( )( ) ( ( )) ( ( )) (1) f g x f g x f g p f c = = = =

( )( ) ( ( )) ( ( )) (4) f g x f g x f g q f d = = = =

( )( ) ( ( )) ( ( )) (3) f g x f g x f g r f b = = = =

( )( ) ( ( )) ( ( )) (2) f g x f g x f g s f a = = = =

Odavde imamo da je:
p q r s
c d b
f g
a
| |
=
|
\ .


b) ? g h =

p q r s
1 4 3 2
g
| |
=
|
\ .
i
b c d
r p q s
a
h
| |
=
|
\ .
, pa je :

( )( ) ( ( )) ( ( )) ( ) 3 g h x g h x g h a g r = = = =

( )( ) ( ( )) ( ( )) ( ) 1 g h x g h x g h b g p = = = =

( )( ) ( ( )) ( ( )) ( ) 4 g h x g h x g h c g q = = = =

( )( ) ( ( )) ( ( )) ( ) 2 g h x g h x g h d g s = = = =

Pa je :
b c d
3 1 4 2
a
g h
| |
=
|
\ .

www.matematiranje.com


c) ( ) ? g h f =

Slino radimo , samo to sada imamo tri funkcije u kompoziciji:

1 2 3 4
c b d
f
a
| |
=
|
\ .
,
b c d
r p q s
a
h
| |
=
|
\ .

p q r s
1 4 3 2
g
| |
=
|
\ .


[( ) ]( ) ( ( ( ))) g h f x g h f x = Prvo radimo f, pa h i na kraju g...

Ovako smemo da radimo jer vai asocijativni zakon ( ) ( ) g h f g h f = . Dakle:

[( ) ]( ) ( ( ( ))) ( ( (1)) ( ( )) ( ) 4 g h f x g h f x g h f g h c g q = = = = =

[( ) ]( ) ( ( ( ))) ( ( (2)) ( ( )) ( ) 3 g h f x g h f x g h f g h a g r = = = = =

[( ) ]( ) ( ( ( ))) ( ( (3)) ( ( )) ( ) 1 g h f x g h f x g h f g h b g p = = = = =

[( ) ]( ) ( ( ( ))) ( ( (4)) ( ( )) ( ) 2 g h f x g h f x g h f g h d g s = = = = =

Ova kompozicija je
1 2 3 4
( )
4 3 1 2
g h f
| |
=
|
\ .


primer 3.

Date su funkcije ( ) 3 2 f x x = i ( ) 5 7 g x x = + . Odrediti:

a) f g
b) g f
c) f f
d) g g

Reenje:

Ovo je drugi tip zadatka vezan za kompoziciju funkcija.

a) f g

( )( ) ( ( )) f g x f g x = = Sad zamenimo funkciju koja je unutra, znai ( ) g x

( )( ) ( ( ) ) (5 7) f g x f g x f x = = + = nadjemo kako izgleda funkcija f ( ( ) 3 2 f x x = ) i gde vidimo x stavimo sve
iz zagrade...

( )( ) ( ( )) (5 7) 3 (5 7) 2 f g x f g x f x x = = + = + i jo da ovo malo prisredimo...

( )( ) ( ( )) (5 7) 3(5 7) 2 15 21 2 15 19 f g x f g x f x x x x = = + = + = + = +
www.matematiranje.com

b) g f

( )( ) ( ( )) g f x g f x = = opet prvo zamenimo funkciju unutar...

( )( ) ( ( )) (3 2) g f x g f x g x = = , sad posmatramo funkciju g i gde vidimo x stavimo sve iz zagrade...

( )( ) ( ( )) (3 2) 5(3 2) 7 g f x g f x g x x = = = + opet malo sredimo...

( )( ) ( ( )) (3 2) 5(3 2) 7 15 10 7 15 3 g f x g f x g x x x x = = = + = + =


c) f f

( )( ) ( ( )) (3 2) 3(3 2) 2 9 6 2 9 8 f f x f f x f x x x x = = = = =


d) g g

( )( ) ( ( )) (5 7) 5(5 7) 7 25 35 7 25 42 g g x g g x g x x x x = = + = + + = + + = +


primer 4. Date su funkcije ( 1) 5 3 f x x + = i (2 3) 3 1 g x x = + . Odrediti:

a) f g

b)
1 1
g f



Reenje:

Ovo je zadatak u kome vas profesor proverava sve tri stvari: funkcionalnu jednainu, inverznu funkciju i

kompoziciju funkcija.

Prvo da nadjemo f(x) i g(x).















www.matematiranje.com
( 1) 5 3
1
1
( ) 5( 1) 3
( ) 5 5 3
( ) 5 8 ( ) 5 8
f x x
x t
x t
f t t
f t t
f t t f x x
+ =
+ =
=
=
=
= =
(2 3) 3 1
2 3
2 3
3
2
3
( ) 3 1
2
3 9 2
( )
2
3 11 3 11
( ) ( )
2 2
g x x
x t
x t
t
x
t
g t
t
g t
t x
g t g x
= +
=
= +
+
=
+
= +
+ +
=
+ +
= =

Dalje traimo inverzne funkcije:














Sada moemo nai:


3 11 3 11 15 55 16 15 39
( )( ) ( ( )) ( ) 5 8
2 2 2 2
x x x x
f g x f g x f
+ + + +
= = = = =


1 1 1 1 1
8 2 16 55 2 39
2 11
8 2 39
5 5 5
( )( ) ( ( )) ( )
3
5 3 3 15
1
x x x
x x
g f x g f x g

+ +

+
= = = = = =
www.matematiranje.com



1
( ) 5 8
5 8
5 8
8 8
( )
5 5
f x x
y x
x y
y x
x f x

=
=
= +
+ +
= =
1
3 11
( )
2
3 11
2
3 11 2
3 2 11
2 11 2 11
( )
3 3
x
g x
x
y
x y
x y
y x
x g x

+
=
+
=
+ =
=

= =