Elektromanyetizma

Elektromanyetizma
Elektromanyetizma

Elektrik Manyetizma

Elektromanyetizma elektrikle ykl paracklar arasndaki etkileime neden olan kuvvet'tir. Bu etkileimin gerekletii alanlar, elektromanyetik alan olarak tanmlanr. Doadaki drt temel kuvvetten biri, elektromanyetizmadr. Dier ; gl etkileim, zayf etkileim ve ktle ekim kuvvetidir. Elektromanyetizma, yerekimi dnda, gnlk yaamda karlalan hemen hemen tm fenomenlerden sorumlu etkileimdir. Olaan madde, formunu her bir moleklnn arasndaki intermolekler gn bir sonucu olarak alr. Elektronlar atom ekirdeklerinin etrafndaki orbitallerde elektromanyetik dalga mekanii tarafndan molekllerinin yap talar olan atomlar oluturmak iin bal tutulurlar. Bu, kimyada, komu atomlarn elektronlar arasndaki etkileimden doan sreleri ynetir. Atomlar arasndaki komuluk, srasyla, elektronlarn elektromanyetik kuvvetleri ve momentumlar tarafndan belirlenir. Elektromanyetizma, elektrik alanda da manyetik alanda da ortaya kar. Her iki alan da elektromanyetizmann farkl sonulardr; ancak, z itibariyle birbirleriyle ilintilidirler. Bundan dolay, deien bir elektrik alan, bir manyetik alan retir; deien bir manyetik alan da, elektrik alan oluturur. Bu etki, elektromanyetik indksiyon olarak tanmlanr ve elektrik jeneratrlerinin indksiyon motorlarn ve transformatrlerin alma temelinde yer alr. Matematiksel olarak konuursak, manyetik alanlar ve elektrik alanlar, bal hareket zerinden 2.dereceden tensr ve bivektr kullanlarak birbirine dntrlebilir. Elektrik alanlar, elektrik potansiyeli(rnein, bir pil voltaj) ve elektrik akm (rnein, bir el fenerindeki elektrik ak) gibi baz ortak olaylarn nedenidirler. Manyetik alanlar, mknatslarla ilgili kuvvetin sebebidir. Kuantum elektrodinamikte, ykl paracklar arasndaki elektromanyetik etkileimler, sanal fotonlar olarak bilinen ve ykl paracklar arasnda dei toku edilen haberci paracklarn incelendii Feynman diyagramlar yntemi kullanlarak hesaplanabilir. Bu yntem pertrbasyon teorisi incelenerek elde edilebilir. Elektromanyetizmann teorik uygulamalar Albert Einstein'n 1905 ylnda zel grelilik teorisini gelitirmesinin nn at.

Elektromanyetizma

Teorinin Tarihi
Aslnda, elektrik ve manyetizma iki ayr kuvvet olarak dnlyordu. Bu gr, 1873'te baslan, James Clerk Maxwell'in, iinde pozitif ve negatif yklerin etkileimlerinin tek kuvvetle dzenlendii gsterilen Treatise on Electricity and Magnetism yaynyla deiti. Deneyler ile aka gsterilmi olan tm bu etkileimlerin drt ana etkisi vardr: 1. Elektrik ykleri, aralarndaki uzakln karesi ile ters orantl bir g ile birbirlerini ekerler ya da iterler: Zt ykler birbirini eker, ayn ykler birbirini iter. 2. Benzer ekilde, manyetik kutuplar (ayr noktalardaki kutuplamalar) birbirlerini eker ya da iterler ve her zaman ift olarak ortaya karlar: Her kuzey kutbu, manyetik alan izgileriyle bir gney kutbuna balanmtr. 3. Bir tel ierisindeki elektrik akm, tel etrafnda, yn akma bal olan (saat ynnde veya saat ynnn tersine), dairesel bir manyetik alan oluturur. 4. Telin iinde, manyetik alana doru veya manyetik alandan doru hareket eden, dng halindeki bir akm indklenir. Benzer olarak bir mknats, manyetik alana doru veya manyetik alandan doru hareket ettirildiinde, akmn yn bu harekete bal olarak deiir.

Hans Christian rsted

21 Nisan 1820 tarihinde bir akam, Hans Christian rsted ders iin hazrlarken, artc bir duruma tank oldu. Malzemelerini hazrlad srada, kulland pildeki elektrik akm ak ve kapal iken pusula inesinin manyetik kuzeyden saptn fark etti. Bu sapma, onu una ikna etti: Manyetik alan izgileri, tpk k ve sda olduu gibi, elektrik akm tayan bir telin her tarafndan yaylyordu. Bu durum da, elektrik ve manyetizma arasndaki dorudan ilikiyi teyit ediyordu. Keif srecinde, rsted, olgunun herhangi bir tatmin edici aklamasn yapmad, onu matematie dkmeye de almad. Ancak, ay sonra daha youn aratrmalara balad. Bundan ksa sre sonra da, bir teldeki elektrik akmnn bir manyetik alan rettiini kantlayan bulgularn yaynlad. Onun elektromanyetizma konusuna yapt katklardan dolay, manyetik indksiyon, CGS birimine gre (oersted) olarak isimlendirilmitir. rsted'in bulgular, bilim camiasnda elektrodinamike dair youn aratrmalarn kapsn at. Bulgular, Fransz fiziki Andr-Marie Ampre'in, akm tayan iletkenler arasndaki manyetik kuvvetleri tanmlayan matematiksel formu gelitirmesini salad. Ayrca, rsted'in kefi birletirilmi bir enerji kavramna doru byk bir adm oldu.
James Clerk Maxwell Michael Faraday tarafndan gzlemlenen, James Clerk Maxwell tarafndan geniletilen ve Oliver Heaviside ile Heinrich Hertz tarafndan ksmen yeniden formle edilen bu kavram birletirme, 19. yzylda matematiksel fizikin en nemli baarlarndan biridir. Bu baar, n doasn anlamak gibi uzun erimli sonular dourmutur. Ik ve dier elektromanyetik dalgalar, kuantize olan, kendi kendine yaylan manyetik alan titreimleri diyebileceimiz foton formunu alr. Farkl salnm frekanslar, elektromanyetik radyasyonun farkl biimlerini dourur; en dk frekanslardaki radyo dalgalarndan, orta frekanslardaki grnr a, en yksek frekanslardaki gama nna.

rsted, elektrik ve manyetizma arasndaki ilikiyi inceleyen tek insan deildi. 1802 ylnda Gian Domenico Romagnosi, talyan bir hukuk bilgini, elektrostatik yklerle manyetik bir ineyi saptrd. Aslnda, dzenekte galvanik akm yoktu ve bu nedenle elektromanyetizma da mevcut deildi. Kefin bir dkm, 1802 ylnda, bir talyan gazetesinde yaynland. Ancak, an bilim camias tarafndan byk lde gz ard edildi.[1]

Elektromanyetizma

Genel
Elektromanyetik kuvvet, bilinen drt temel kuvvetten biridir. Dier temel kuvvetler: nkleonlar oluturmak iin kuarklar balayan ve ekirdekleri oluturmak iin nkleonlar balayan gl nkleer kuvvet, radyoaktif bozunmann baz trlerini oluturan zayf nkleer kuvvet ve ktle ekim kuvveti. Tm dier kuvvetler (srtnme kuvveti gibi), neticede, paracklarn hareketiyle salanan bu temel glerden ve momentumdan kaynaklanr. Elektromanyetik kuvvet, ktle ekim kuvveti dnda, gnlk hayatta nkleer lekte karlalan tm dier olgulardan sorumludur. Kabaca; atomlar aras etkileimlerden kaynaklanan tm kuvvetler, elektrik ykl atom ekirdeklerine ve atomlarn etrafndaki ve iindeki elektronlara etkiyen elektromanyetik kuvvetle ve bu paracklarn hareketlerinden nasl ivme kazandklaryla aklanabilir. Buna, sradan nesneleri "itme" veya "ekme" srasnda deneyimlediimiz, vcutlarmzdaki ve bu nesnelerdeki her bir molekln arasndaki molekller aras kuvvetten doan kuvvetler de dahildir. Ayn zamanda kimyasal olayn btn formlarn ierir. Elektronlarn hareketlerinin momentumlar tarafndan retilen etkili kuvvet, elektronlarn birbirleriyle etkileim ierisinde olan atomlar arasnda bir dier atoma momentum tayarak hareket etmesi, atom ii ve molekller aras kuvvetlerin anlalmasnda olduka nemli ve gereklidir. Elektronlar toplam, daha dar hale geldike, Pauli dlama ilkesi'ne gre; minimum momentumlar mutlaka artar. Molekler dzeydeki maddenin, younluu da dahil olmak zere durumu; elektronlarn tad momentumdaki deiimin oluturduu kuvvet ve elektromanyetik kuvvet arasndaki denge ile belirlenir.

Klasik elektrodinamik
Bilim adam William Gilbert, De Magnete 'inde (1600), elektrik ve manyetizmann, her ikisi de maddelerin itilmesi ve ekilmesine sebep olabilirken, farkl etkiler olduklarn ileri srd. Denizciler, yldrmlarn pusula inelerini bozabildiklerini fark etmilerdi, ama yldrm ve elektrik arasndaki balant, Benjamin Franklin 'in 1752'de gerekletirdii deneylere kadar dorulanamamt. nsan yapm elektrik akm ve manyetizma arasndaki balanty ilk kefedip yaynlayanlardan biri Romagnosi 'dir. Romagnosi, 1802 ylnda bir teli bir elektrik pili boyunca balamann yakndaki bir pusula inesini saptrdn fark etti. Ancak bu etki, 1820 ylnda rsted benzer bir deney gerekletirene kadar yaygn olarak bilinmedi.[2] rsted'in almas, Ampre'i elektromanyetizmaya dair matematiksel bir teori retmek zere etkiledi. Klasik elektromanyetizma olarak bilinen elektromanyetizma teorisi, 19. yzyl boyunca eitli fizikiler tarafndan gelitirilmi; nceki gelimeleri tek bir teoriye toplayan ve n elektromanyetik doasn kefeden James Clerk Maxwell 'in almalaryla sonu bulmutur. Klasik elektromanyetizmada, elektromanyetik alan; Maxwell denklemleri olarak bilinen bir dizi denkleme uyar ve elektromanyetik kuvveti Lorentz kuvvet yasas verir. Klasik elektromanyetizmann zelliklerinden biri, klasik mekanik ile badatrlmasnn zor; ancak, zel grelilik ile badatrlabilir olmasdr. Maxwell denklemlerine gre, bir vakum iindeki k hz, evrensel bir sabittir. Bu sabit sadece electrical permittivity ve magnetic permeability of free space 'e baldr. Bu, klasik mekaniin kkl bir temel ta olan Galilean invariance 'i ihlal eder. ki teoriyi uzlatrmann tek yolu, yaylan kta k saan eter 'in olduunu varsaymaktr. Ancak, daha sonraki deneysel almalar eterin varln tespit edemedi. Hendrik Lorentz'in ve Henri Poincar'in nemli katklarndan sonra, 1905 ylnda Albert Einstein, klasik kinematikleri, klasik elektromanyetizmayla uyumlu yeni bir kinematik teorisiyle deitiren zel grelilik tanmyla bu problemi zd. (Daha fazla bilgi iin, bkz: zel grelilik tarihesi.) Ek olarak, grelilik teorisi gsterdi ki, hareketli referans sistemlerinde manyetik alan elektrik alan bileeni sfrdan farkl olan oluturmaktadr, tersi elektrik alan iin de geerlidir. Yani manyetik alan ve elektik alan bir parann iki farkl yz gibi dnlebilir. te bu yzden konunun ad elektromanyetizmadr. (Daha fazla bilgi iin, bkz: Klasik elektromanyetizma ve zel grelilik.)

Elektromanyetizma

Fotoelektrik etkisi
Ayn yl yaynlanan baka bir makalede, Albert Einstein, klasik elektromanyetizmann kkl temellerini zayflatt. Ona fizik dalnda Nobel dl kazandran fotoelektrik etkisi teorisi, sonradan foton olarak adlandrlacak olan parack benzeri eylerde n bulunabileceini var sayyordu. Einstein'n fotoelektrik etki teorisi, Max Planck'n 1900 ylnda sunduu mortesi katastrofunun zmndeki kavramalar artrd. Eserinde, Planck, scak nesnelerin farkl paketlerde elektromanyetik radyasyon yaydn gsterdi. Bu da, siyah cisim mas olarak gerekleen sonlu, toplam bir enerji kavramdr. Bu sonularn her ikisi de, n srekli bir dalga olarak tanmland klasik gr ile dorudan elimektedir. Planck'n ve Einstein'n teorileri, kuantum mekaniinin atalardr. 1925 ylnda formle edilen bu mekanik, elektromanyetizmada kuantum teorisinin icadn gerektirmitir. Kuantum elektrodinamii (veya "QED") olarak bilinen bu teori, 1940'l yllarda tamamlanmtr ve pertrbasyon teorisinin uygulanabilir olduu durumlarda, fizikte bilinen en kesin teorilerden biridir.

Birimler
Elektromanyetik birimler, temel SI biriminin amper olduu elektriksel birimler sisteminin bir parasdr. Temeli, elektrik akmlarnn manyetik zelliklerine dayaldr. Birimler unlardr: Amper (akm) Coulomb (yk) Farad (kapasitans) Henry (indktans) Ohm (diren) Tesla (manyetik alan) Volt (elektrik potansiyeli) Watt (g) Weber (ak)

Elektromanyetik cgs sisteminde, elektrik akm; elektrik akm Ampre yasas tarafndan tanmlanan temel bir niceliktir ve geirgenlii birimsiz bir niceliktir (greli geirgenlik) ve bunun bo uzaydaki deeri birim deer (bu deer matematiksel ilemlerde 1 olarak kabul edilir) olarak kabul edilir. Sonu olarak, bu sistemdeki eitliklerle balants olan baz denklemlerde k hznn karesi aka grnr.
SI (Uluslararas Birimler Sistemi) elektromanyetik birimler Sembol I Q Elektrik akm Elektrik yk Niceliin ad Tretilmi birimler Amper (SI temel birimi) Coulomb Volt ohm ohm metre Watt Farad Volt bl metre Birim A C V m W F V/m Temel birimler A (= W/V = C/s) As kgm2s3A1 (= J/C) kgm2s3A2 (= V/A) kgm3s3A2 kgm2s3 (= VA) kg1m2s4A2 (= C/V) kgms3A1 (= N/C) Asm2 kg1m3s4A2

U, V, ; E Potansiyel fark; Elektromotor kuvvet R; Z; X P C E D Elektrik direnci; Empedans; Reaktans Diren Electriksel g Sa Elektrik alan g Elektrik yer deitirme alan Geirgenlik

Coulomb bl metrekare C/m2 Farad bl metre F/m

Elektromanyetizma

5
Elektriksel duyarllk Conductance; Admittance; Susceptance letkenlik (birimsiz) Siemens Siemens bl metre S S/m T Wb A/m H H/m kg1m2s3A2 (= 1) kg1m3s3A2 kgs2A1 (= Wb/m2 = NA1m1) kgm2s2A1 (= Vs) Am1 kgm2s2A2 (= Wb/A = Vs/A) kgms2A2 -

e G; Y; B , , B H L, M

Manyetik ak younluu, Manyetik indksiyon Tesla Manyetik ak Manyetik alan g ndktans Geirgenlik Manyetik duyarllk Weber Amper bl metre Henry Henry bl metre (birimsiz)

Dipnotlar
[1] Martins, Roberto de Andrade. "Romagnosi and Voltas Pile: Early Difficulties in the Interpretation of Voltaic Electricity" (http:/ / ppp. unipv. it/ collana/ pages/ libri/ saggi/ nuova voltiana3_pdf/ cap4/ 4. pdf). Fabio Bevilacqua and Lucio Fregonese (eds). Nuova Voltiana: Studies on Volta and his Times. vol. 3. Universit degli Studi di Pavia. ss.81102. . Eriim tarihi: 2010-12-02. [2] Stern, Dr. David P.; Dr. Mauricio Peredo (2001-11-25). "Magnetic Fields -- History" (http:/ / www-istp. gsfc. nasa. gov/ Education/ whmfield. html). NASA Goddard Space Flight Center. . Eriim tarihi: 2009-11-27.

Kaynaklar
Web Nave, R.. "Magnetic Field Strength H" (http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/magnetic/magfield. html). Eriim tarihi: 2007-06-04 Oppelt, Arnulf (2006-11-02). "magnetic field strength" (http://searchsmb.techtarget.com/sDefinition/ 0,290660,sid44_gci763586,00.html). Eriim tarihi: 2007-06-04 "magnetic field strength converter" (http://www.unitconversion.org/unit_converter/magnetic-field-strength. html). Eriim tarihi: 2007-06-04 Kitaplar Durney, Carl H. and Johnson, Curtis C. (1969). Introduction to modern electromagnetics. McGraw-Hill. ISBN0-07-018388-0. Rao, Nannapaneni N. (1994). Elements of engineering electromagnetics (4th ed.). Prentice Hall. ISBN0-13-948746-8. Tipler, Paul (1998). Physics for Scientists and Engineers: Vol. 2: Light, Electricity and Magnetism (4th bas.). W. H. Freeman. ISBN1-57259-492-6. Griffiths, David J. (1998). Introduction to Electrodynamics (3rd bas.). Prentice Hall. ISBN0-13-805326-X. Jackson, John D. (1998). Classical Electrodynamics (3rd bas.). Wiley. ISBN0-471-30932-X. Rothwell, Edward J.; Cloud, Michael J. (2001). Electromagnetics. CRC Press. ISBN0-8493-1397-X. Wangsness, Roald K.; Cloud, Michael J. (1986). Electromagnetic Fields (2nd Edition). Wiley. ISBN0-471-81186-6. Dibner, Bern (1961). Oersted and the discovery of electromagnetism. Blaisdell Publishing Company. ISSN 99-0317066-1 (http://www.worldcat.org/issn/99-0317066-1). ; 18.

Elektromanyetizma

Ek okumalar
Purcell, Edward M. (1985). Electricity and Magnetism Berkeley Physics Course Volume 2 (2nd ed.). McGraw-Hill. ISBN0-07-004908-4. Moliton, Andr (2006-12). Basic electromagnetism and materials (http://books.google.com/ ?id=2kPAIlxjDJwC&printsec=copyright&q=fundamental). New York City: Springer-Verlag New York, LLC. ISBN9780387302843.

D balantlar
Electromagnetic Force (http://scienceworld.wolfram.com/physics/ElectromagneticForce.html) - from Eric Weisstein's World of Physics Ties That Bind Atoms Weaker Than Thought (http://web.archive.org/web/20081203132321/http://www. livescience.com/othernews/060815_constant_weak.html) - LiveScience.com Physics 221B notes quantization (http://bohr.physics.berkeley.edu/classes/221/0708/notes/hamclassemf. pdf) Physics 221B notes interaction (http://bohr.physics.berkeley.edu/classes/221/0708/notes/radnmatt.pdf) Quarked Electromagnetic force (http://www.quarked.org/askmarks/answer5a.html) - A good introduction for kids MIT OpenCourseWare 8.02: Electricity & Magnetism (http://ocw.mit.edu/courses/physics/ 8-02sc-physics-ii-electricity-and-magnetism-fall-2010/) Free, independent study course with video lectures, homework help videos, assignments, course notes and more.

Madde Kaynaklar ve Katkda Bulunanlar

Madde Kaynaklar ve Katkda Bulunanlar

Elektromanyetizma Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?oldid=12769559 Katkda bulunanlar: Aerensgaard, Alitokmen, Doukan Mustafa Aydn'er, Dnya vatanda, Eldarion, Ertansinansahin, Hasan Sami Bolak, Katpatuka, Krkzn, Metal Militia, Nedim Ardoa, Onursendag, Superyetkin, Vito Genovese, , 9 anonim dzenlemeler

Resim Kaynaklar, Lisanslar ve Katkda Bulunanlar

Dosya:VFPt_Solenoid_correct2.svg Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dosya:VFPt_Solenoid_correct2.svg Lisans: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Katkda bulunanlar: Geek3 Dosya:rsted.jpg Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dosya:rsted.jpg Lisans: Public Domain Katkda bulunanlar: Aastrup, Anne-Sophie Ofrim, JdH, Joonasl, Smeira, Thue, 1 anonim dzenlemeler Dosya:James-clerk-maxwell3.jpg Kaynak: http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dosya:James-clerk-maxwell3.jpg Lisans: Public Domain Katkda bulunanlar: User:Bcrowell

Lisans
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported //creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/