Fiziko-hemijski parametri kvaliteta vode

Osnovni pokazatelji kvaliteta vode

Izbor i ocjena kvaliteta izvora vodosnabdijevanja bazira se na rezultatima prouavanja njegovog sanitarnog stanja. Pri tome se ispituju mogui izvori zagaenja vodenog bazena, vri se hemijska i mikrobioloka analiza vode, preduzimaju se mjere, koje su usmjerene na spreavanje zagaenja vodenog bazena, razmatraju predviene metode preiavanja vode i daje se njihova tehniko-ekonomska osnova. Analiza vode se vri uz sprovoenje odreenih pravila uzimanja uzoraka i ukljuuje odreivanje organoleptikih , hemijskih i mikrobiolokih pokazatelja. Uzimanje uzoraka iz otkrivenih vodenih bazena vri se sa povrinske vode i sa one dubine koja je projektovana za vodozahvat. Iz aktivnog vodozahvata uzorci se uzimaju poslije pumpi prvog stepena. Pri analizi vode iz podzemnih izvora uzorci se uzimaju iz onog vodonosnog horizonta, iz kojeg e se zahvatati voda, ili iz ve aktivnih izvora, koji se koriste za vodosnabdijevanje. Za dobijanje objektivne karakterizacije svojstava vode neophodno je izvriti nekoliko serija analiza, uzimajui u obzir sezonske promjene sastava vode. Kvalitet vode uslovljava sveukupnost u njoj rastvorenih mineralnih i organskih materija, gasova, koloida, suspendovanih materija i prisustvo mikroorganizama. Razvoj industrije, usavravanje metoda obrade vode i briga o zdravlju ljudi uslovljavaju usavravanje standarda, koji odreuju kvalitet vode za pie. Donoenju standarda prethodi veliki rad hemiara, medicinara i mikrobiologa, koji su na osnovu sanitarno-mikrobiolokih, sanitarnotoksikolokih i kliniko-statistikih podataka utvrdili maksimalno dozvoljene koncentracije hemijskih jedinjenja i precizirali nivo posebnih pokazatelja kvaliteta vode. U bilo kojem tipu izvorita vode, nainu obrade vode i konstruktivnih osobina vodovodne mree voda mora zadovoljiti odreene normative iz standarda, koji osiguravaju bezbjednost u epidemiolokom pogledu, nekodljivost hemijskog sastava i povoljna organoleptika svojstva vode. Voda, koja se dostavlja potroaima mora biti zatiena od sluajnog i sistemskog zagaenja putem izgradnje zona sanitarne zatite i hermetizacije vodovodne mree. Kvalitet vode za pie mora se odreivati na osnovu cjelokupnosti njenog sastava i svojstava u mjestima ulaska u vodovodnu mreu i razvoenje vode povrinskih razvoda vode i slavina unutranje vodovodne mree. Pokazatelji kvaliteta vode za pie klasifikuju se na tri grupe: 1) organoleptiki; 2) toksina hemijska jedinjenja; 3) bakterioloki. Ocjena kvaliteta vode zapoinje od karakterizacije, fizikih pokazatelja: boja, ukus, miris, temperatura, providnost, sadraj suspendovanih materija.

Fiziko-hemijski parametri kvaliteta vode

Mutnoa vode.
Grubo dispergovane primjese (estice prenika iznad 100 nm) uslovljavaju mutnou vode. Ona se moe izazvati prisustvom neorganskih estica kao to su pijesak i glina i nekih organskih komponenata, na primjer, proizvoda razgradnje biljnih i ivotinjskih organizama. Mutnoa je zastupljena u vodama povrinskih vodenih bazena sa dosta visokom brzinom toka. Veliina mutnoe zavisi od karaktera popunjavanja vodenog bazena, svojstava obalnih stijena, klimatskih i vremenskih uslova. Maksimalne vrijednosti mutnoe vode zapaaju se u predpoplavnom i poplavnom periodu. Pri tome mutnoa vode dostie hiljade miligrama /dm3 i vie. Mutnoa vode se odreuje gravimetrijskim i nefelometrijskim metodama. Gravimetrijska metoda se zasniva na suspendovanju taloga, prosuenog do konstantne mase sa filtrom pri 1050C. Talog se dobija nakon proputanja odreene zapremine vode kroz filter. U praksi preiavanja uporedo s tim koriste se i vizuelne i fotoelektrometrijske metode. Vizuelni metod se zasniva na uporeivanju mutnoe ispitivane vode sa standardnim uzorcima. Fotoelektrometrijski metod odreivanja mutnoe zasniva se na sposobnosti suspendovanih estica da disperguju svjetlost. Fiksacija intenziteta svjetlosnog toka vri se pomou fotoelemenata. Vode sa neznatnom koliinom suspendovanih estica su prozrane. I zbog toga se kvalitet takvih voda karakterie veliinom inverzne mutnoe-prozranou. Prozranost vode se izraava visinom stuba vode, kroz koju se zapaa ,krst, (debljina linija 1mm), nanesen crnom bojom na bijelu porcelansku plou (metod odreivanja prozranosti ,prema krstu,). Voda koja se upotrebljava za pie mora imati prozranost ,prema krstu, najmanje 300 cm.

Obojenost vode.
Huminske i fulvo kiseline i njihove rastvorljive soli, alge, mogu najaviti boju vode. Intenzitet boje obojenih voda karakterie se obojenou. Obojenost vode odreuje se prema platinsko-kobaltovoj skali i izraava se u stepenima. Odreivanje obojenosti vri se kolorimetrijskom metodom. Saglasno standardima obojenost vode ne treba da bude iznad 200 prema platinsko-kobaltnoj skali. U odreenim sluajevima, uz saglasnost sa organima sanitarnog nadzora , dozvoljava se obojenost vode do 350.

Miris i ukus vode.

Miris i ukus prirodnih voda uslovljavaju rastvorene soli, gasovi i organska jedinjenja nastala u toku ivota vodenih organizama. U saglasnosti sa porijeklom mirisi se dijele na prirodne i vjetake. Prirodni mirisi (riblji, truleni, glibaviti, pljesnivi, i dr.) nastaju kao rezultat ivotne aktivnosti vodenih organizama, kao i pri razlaganju organskih materija. Vjetaki mirisi (fenoli, hlorfenoli i dr.) nastaju pri zagaenju izvora otpadnim vodama. Prema standardima, miris se odruje pri temperaturi vode od 200C i pri podgrijavanju do 600C. Pri tome se daje kvalitativna i kvantitativna karakterizacija. Miris i ukus se odreuju organoleptiki; u vodi se zapaa gorki, slatki, kiseli, ili slani ukus. Svi ostali osjeaji ukusa odreuju se kao sporedni ukusi. Miris i ukus se kvantitativno odreuju prema petostepenoj skali mirisa i ukusa. Intenzitet mirisa vode ne smije da bude iznad 2 boda pri 600C. Ukus vode, takoe, ne smije da bude vei od 2 boda pri 200C.

Fiziko-hemijski parametri kvaliteta vode

Temperatura vode.
Temperatura vode zavisi od poloaja i podvrgnuta je znaajnim kolebanjima. Veina izvora za vodosnabdijevanje ima odreeni dijapazon kolebanja temperature, koji je uslovljen klimatskim uslovima. Najpovoljnija temperatura vode za pie je 7-120.

Hemijske komponente, koje utiu na organoleptika svojstva vode.

Hemijska jedinjenja, koja se nalaze u vodi za pie, nakon to dostignu prag koncentraciju mogu jako izmijeniti organoleptika svojstva vode i pogorati jen kvalitet. Zbog toga standardi predviaju maksimalno dozvoljene koncentracije (MDK) takvih komponenti ili se reglementira odreeni pokazatelj kvaliteta vode. Prije svega, ukupni sadraj soli li mineralizacija vode. Mineralizovane vode, koje sadre vie od 1g rastvorenih soli, imaju prilino slan i opor ukus, loije gase e, ogranieno su pogodne za privredno-komunalne potrebe. Ukupni sadraj neisparljivih mineralnih i djelimino organskih jedinjenja u vodi za pie kontrolie se veliinom suvog ostatka. Ona se odreuje masom taloga, koji se formira nakon uparavanja i isuivanja do konstantne mase (1050C) profiltriranog uzorka vode. Pri primjeni ove metodike odreivanja u dobijeni rezultat ukljuuju se i koloidne primjese vode, jer se one ne uklanjaju pri filtraciji. Masa suvog ostatka, saglasno standardima, ne smije da bude iznad 1000 mg/dm3. Osim ovog pokazatelja koriste se, takoe, i drugi: ,ukupni sadraj primjesa,, ,rastvaranje materija,. Odreivanje ukupnog sadaja primjesa razlikuje se od odreivanja suvog ostatka time to se ono vri sa nefiltriranom vodom, to jest u taj pokazatelj se ukljuuju i suspendovane materije. Pokazatelj ,rastvaranje materije, identian je suvom ostatku. arenjem isuenih taloga pri 6000C odreuju se pokazatelji: ,ostatak poslije arenja, i , gubici pri kaljenju,.

Vodonini pokazatelj pH.

Vaan pokazatelj istoe i svojstava sastava vode je pH. Prema standardima dozvoljava se variranje pH u granicama 6,5 8,5. Odstupanje pH od ovih vrijednosti ukazuje na remeenje stabilnosti vode i njeno mogue zagaenje.

Tvrdoa vode.
Joni Ca2+ i Mg2+ karakteriu ukupnu tvrdou. Umjereno tvrda voda nije opasna sa higijenskog aspekta, jer sa vodom u organizam dospijeva 20-30 % Ca2+, neophodnog za odravanje u normi razmjene materija u organizmu. U tom pogledu neke malo mineralizovane vode su manje poeljne. Hidrogen-karbonatno-kalcijumove vode srednje tvrdoe imaju najprijatniji ukus. Prema standardima, ukupna tvrdoa vode za pie ne smije biti vea od 7 mg-ekv/dm3. U nekim prirodnim vodama zapaa se poveani sadraj jedinjenja gvoa mangana. Ne posjedujuci izraeno toksino dejstvo, oni pogoravaju kvalitet vode, dajui joj pri koncentraciji veoj iznad 0,1-0,3 mg/dm3 gvoeviti ukus. Zbog toga dozvoljena koncentracija gvoa u vodi za pie iznosi 0,3 mg/dm3, a mangana 0,1 mg/dm3. Stalne komponente prirodnih voda- sulfati i hloridi pri visokom sadraju, takoe, negativno utiu na kvalitet vode. Tako, pri koncentraciji hlorida iznad 500 mg/dm3 u vodi se pojavljuje prilino

Fiziko-hemijski parametri kvaliteta vode slani ukus. Ako je sadraj sulfata u vodi iznad 500 mg/dm3, dolazi do suzbijanja nekih funkcija organizama i imaju purgativno dejstvo. U vodi za pie ne smije biti vie od 350 mg/dm3 hlorida i 500 mg/dm3 sulfata. Za obradu vode na vodovodnim stanicama primjenjuju se reagensi koji se pri koncentraciji, koja je vea od dozvoljene, mogu negativno odraziti na kvalitet vode. Zbog toga standardi normiraju rezidualne koncentracije tih materija u vodi za pie. Pri koritenju aluminijumskog koagulata MDK rezidualnog aluminijuma iznosi 0,5 mg/dm3. MDK flokulanta poliakrilamida je 2 mg/dm3. Pri dezinfekciji vode hlorom koncentracije osloboenog rezidualnog hlora mora da bude najmanje 0,3 a najvie 0,5 mg/dm3 poslije 30minutnog kontakta ili sadraj vezanog rezidualnog hlora treba da bude najmanje 0,8 i najvie 1,2 mg/dm3 poslije 60-minutnog kontakta hlora sa vodom. Limitira se, takoe, i sadraj drugih dezinficirajuih reagensa. Utvreno je da je sadraj rezidualnog ozona u vodi 0,1-0,3 mg/dm3, koncentracija rezidualnog srebra do 0,05 mg/dm3. Nedopustiva je vea koncentracija jona Ag usljed njegovog toksinog dejstva. Sadraj heksametafosfata ili natrijum-tripolifosfata u vodi treba da bude najvie 3,5 mg/dm3. U prirodnim vodama, koje se koriste za vodosnabdijevanje, ponekad se deava prisustvo materija, koje neposredno ispoljavaju tetno dejstvo na organizam. U takve materije se ubrajaju opteotrovne materjie, soli tekih metala i neke organske materije. U vodi namijenjenoj za privredno-komunalno snabdijevanje, utvrene su MDK takvih materija. U ,Pravilniku za zatitu povrinskih voda od zagaenja otpadnim vodama, date su maksimalno dozvoljene koncentracije (MDK) za vie od 400 hemijskih jedinjenja. MDK nekih toksinih materija (mg/dm3): Be2+-0,0002; Se6+-0,001; As3+,5+-0,05; Pb2+-0,1; Sr2+-2; Mo2+-0,5. Za radioaktivne elemente radijuma i stroncijuma utvreni su dozvoljeni nivoi aktivnosti: 4.44*103, odnosno, 48*102 c-1m-1. Ograniava se i sadraj nitrata u vodi za pie do 10mg/dm3. Maksimalno dozvoljena koncentracija fluora u vodi za pie I i II klimatski reon je 1,5 3 mg/dm , za III- 1,2; za IV-0,7 mg/dm3. Ako se vri fluorisanje vode, onda doza fluora iznosi 70-80% od MDK za dati reon. Pri sadraju veem od 20 mg/dm3 toksino dejstvo ispoljava i poliakrilamid. Toksinim jedinjenjima sa jaim dejstvom pripadaju i vieatomski fenoli. Vodeni bazeni su najee zagaeni fenolom- C6H5OH. Pri sadraju fenola iznad 0,001 mg/dm3 zapoinje ispoljavanje njegovog toksinog dejstva i pojavljuje se karakteristian miris. Fenoli lako ulaze u interakciju sa hlorom, stvarajui hlorfenole, koji imaju vrlo neprijatan miris. Prisustvo hlorfenola u vodi, ak pri visokom kvalitetu vode, po svim ostalim pokazateljima, ini je nepogodnom za pie. Kuvanje vode pojaava hlorfenolni miris. Dejstvo nekih toksinih jedinjenja, koji istovremeno prisustvuju u vodi, moe se sumirati ili ak pojaavati, bez obzira na to, to sadraj svakog od njih, uzetih posebno, ne nadmaujeMDK. Mogunost tetnog dejstva kompleksa toksinih materija, onda suma, izraena u dijelovima MDK svakog od njih, ne treba da bude vea od jedinice: C1/C1, + C2/C2, + ... Cn/Cn, < ,=1 ; gdje su C1, C2, ...Cn- koncentracije toksinih materija u vodi, mg/dm3 ; C1,, C2,,...Cn,- MDK toksinih materija u vodi, mg/dm3

Fiziko-hemijski parametri kvaliteta vode

Bakterioloki pokazatelji kvaliteta vode za pie.

Navedeni pokazatelji karakteriu nekodljivost vode u odnosu na prisustvo patogenih mikroorganizama. Ukupna koliina mikroorganizama- mineralizatora organskih materija, koji nisu opasni po zdravlje ljudi, odreuje se koliinom kolonija, izraslih pri zasijavanju na hranjivu podlogu 1 cm3 vode za pie. Ukupan broj takvih kolonija ne smije biti vei od 100 u 1 cm3 vode. Vaan bakterioloki pokazatelj je sadraj u vodi bakterija grupe crijevnog tapia. Broj bakterija grupe crijevnog tapia u 1 dm3 vode odreuje veliinu koli-indeksa, a najmanja zapremina, u kojoj se nalazi jedna elija bakterije grupa crijevnog tapia, odgovara koli-titru. Saglasno standardima, koli-titar mora da bude >,= 300, a koli-indeks <,=3.

Fiziko-hemijski parametri kvaliteta vode

Akumulacija Boac

Slika1. Akumulacija Boac

Slika2. Akumulacija Boac, uzvodno od EKO centra 2011.

Slika3. Akumulacija Boac, septembar 2011

10

Fiziko-hemijski parametri kvaliteta vode

Primjeri rezultata fiziko-hemijske analize

Tabela 1. Rezultati ispitivanja fiziko-hemijskih parametara akumulacija Boac
Parametri temperatura vazduha temperatura vode rastvoreni kiseonik % zasienja kiseonikom pH elektroprovodljivost providnost vode ukupni alkalitet kao CaCO3 HPK( O2 bihromatni) BPK5 ukupne suspendovane materije kalcijum magnezijum NH4-N NO2-N NO3 -N ukupni fosfor gvoe cink bakar hrom iva nikl olovo kadmijum C C 3 g/m %
o o

S/cm cm 3 g/m 3 g/m 3 g/m 3 g/m 3 g/m 3 g/m 3 g/m 3 g/m 3 g/m 3 g/m 3 g/m 3 mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 mg/m

Datum 27.02.2012. 2.0 2.8 9.40 72.4 8.40 428 / 200 <5.0 2.36 4.8 70.5 13.9 0.09 0.004 2.67 <0.003 20.6 15.7 6.89 1.6 <0.04 0.17 <0.05 2.91

Koncentracija Datum Datum 09.05.2012. 27.06.2012 .. 24.0 20.0 17.9 22.0 12.25 14.69 137.5 173.59 8.25 8.22 330 289 410 420 160 150 <5.0 <5.0 1.93 0.95 2.2 3.2 58 52 11.6 10 0.03 0.09 0.006 <0.002 0.24 0.07 0.01 0.024 11.16 <0.03 16.9 <0.2 4.31 <0.2 <1.0 <1.0 <0.04 <0.04 <0.1 0.12 0.47 0.14 <0.03 <0.03

Datum 13.09.2012. 10.0 19.0 8.5 87.9 7.62 350 450 165 8.45 1.77 2.8 61.4 11.7 <0.01 0.006 0.33 0.013 <0.03 17.5 2.21 <1.0 <0.04 0.32 4.11 0.26

11

Fiziko-hemijski parametri kvaliteta vode Tabela 2. Rezultati ispitivanja fiziko-hemijskih parametara Vrbas, nizvodno od brane
Parametri vodostaj temperatura vazduha temperatura vode rastvoreni kiseonik % zasienja kiseonikom pH elektroprovodljivost ukupni alkalitet kao CaCO3 HPK( O2 bihromatni) BPK5 ukupne suspendovane materije kalcijum magnezijum NH4-N NO2-N NO3 -N ukupni fosfor gvoe cink bakar hrom iva nikl olovo kadmijum cm o C o C 3 g/m % S/cm 3 g/m 3 g/m 3 g/m 3 g/m 3 g/m 3 g/m 3 g/m 3 g/m 3 g/m 3 g/m 3 g/m 3 mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 mg/m 3 mg/m Datum 27.02.2012. 2.0 3.2 9.80 75.4 8.47 432 198 6.00 2.28 1.8 78.5 9.9 0.04 0.004 2.84 0.006 20.2 11.5 10.9 3.56 <0.04 2.11 27.4 14.0 Koncentracija Datum Datum 09.05.2012. 27.06.2012 .. 225.9 225.9 20.0 20.0 14.0 18.3 13.5 8.05 134.9 89.9 8.08 8.2 349 342 175 190 9.2 <5.0 3.47 1.11 1.0 5.8 65 71.3 9.2 7.7 0.03 0.16 0.005 0.005 0.43 0.28 0.024 0.034 19.29 <0.03 11.7 <0.2 2.29 <0.2 <1.0 <1.0 <0.04 <0.04 <0.15 1.43 0.53 <0.05 <0.03 0.17 Datum 13.09.2012. 225.9 8.0 17.0 7.93 79.7 7.75 370 187 8.91 3.3 2.6 67.7 14.7 0.02 0.02 0.13 0.029 0.03 11.7 1.46 <1.0 <0.04 <0.1 <0.05 <0.03

12

Fiziko-hemijski parametri kvaliteta vode

Zakljuak
Osnovni cilj bio bi regulisati kvalitet vode: Cjelokupno stanovnitvo snabdijevati zdravom pijaom vodom i obezbjeivanje potpunije zatite podzemnih i povrinskih voda, to se djelimino moe ostvariti: - usklaivanjem razvoja vodosnabdijevanja sa porastom broja korisnika i koliine upotrebljene vode; - razdvajanjem vode za pie od vode za tehniku upotrebu; - formiranjem nacionalnog centra; - zatitom i odabirom izvorita koji se mogu koristiti bez znatnijih intervencija; - obezbjeivanjem stalne zdravstvene kontrole ispravnosti i kvaliteta vode; - podizanjem nivoa znanja postojeih i novozaposlenih kadrova. Uvoenje odgovarajueg monitoringa nadzora, kontrole, i provjere dobijenih rezultata je put i obaveza, za regionalne i lokalne vodovode i druge vrste vodnih objekata, kako bi se stekli uslovi za sigurnu vodu za pie i zatitu zdravlja potroaa, ali i ispravili nedostaci u tehnologiji pripreme vode. U zatiti zdravlja stanovnitva prioritet su rutinska ispitivanja koja u osnovi trebaju podrati preciznija definisanja dodatnih parametara ispitivanja, a i vea odgovornost na lokalnom i regionalnom nivou u obezbjeenju dovoljnih koliina zdravstveno sigurne vode za pie.

13

Fiziko-hemijski parametri kvaliteta vode

Literatura
1) Dragutin A. uki, Vitko M. Ristanovi: Hemija i mikrobiologija voda, Novi Sad, 2005. 2) Dragutin A. uki, Vsevolod T. Jemcev: Opta i industrijska mikrobiologija, Beograd, 2004. 3) Zbornik radova: Kvalitet vode, smanjenje gubitaka vode i odvoenje otpadnih voda, Jahorina, Pale, 2006. 4) Zbornik radova: Kvalitet vode, gubici i racionalna potronja vode u velikim i manjim vodovodima, Jahorina, Pale, 2004. 5) asopis agencije za vodno podruje rijeke Save Sarajevo: Voda i mi, Sarajevo, 2008. 6) asopis udruenja za tehnologiju vode i sanitarno inenjerstvo: Voda i sanitarna tehnika, Beograd, 2011.

14