I- GRLT

1.

Grlt ve grlt kaynaklar:

amzn en nemli endstriyel ve evre sorunlarndan biri olarak karmza kan ve yeterli nlemler alnmad zaman insanlara zarar veren ve fiziksel etkenlerden birisidir. nsanlar rahat edebilmek iin grltsz, sakin meknlar tercih ederler. Kent grltsn artran trafik, iyerlerinde iitme kaybna, konuma ve anlama zorluuna sebep olan makine, tezgh ve benzeri ara gerelerin kard sesler birer grlt kaynadr. Baz grltler insanlarn iitme saln ve alglamasn olumsuz ynde etkilemekte, fizyolojik ve psikolojik dengesini bozmakta, i verimini azaltmaktadr. 2. Grltnn tanm ve trleri: Grlt genel olarak, istenmeyen ve rahatsz eden sesler olarak tanmlanr. Endstrideki grlt ise; iyerlerinde alanlarn zerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler brakan ve i verimini olumsuz ynde etkileyen sesler olarak tanmlanabilir. Grlty meydana getiren sesi, fiziksel olarak tanmlamak gerekirse; Ses, maddeden oluan bir ortamda (kat, sv ve gaz) molekllerin skp genlemesinden meydana gelen ve madde iinde yaylabilen bir titreim olay ve bir enerji biimidir. Ses, titreen bir maddenin, bu titreimlerinin maddenin iinde bulunduu ortam moleklleri tarafndan tanan, kulaa kadar gelen ve kulak tarafndan alglanan bir olgudur. Ses dalgalar bulunduu madde ortamna bal olarak yol alr. Havada saniyede 330 metre, suda saniyede 1.490 metre yol alrken, elikte ses saniyede 5.000 metre yol kat eder. Diyapazonun kollarndan birine vurulduunda, diyapazon titreir ve bir ses karr. Diyapazonun kard ses, saf ses olarak bilinir, yani skma ve gevemeler diyapazonda dzgn aralklarladr. Diyapazonda oluan ses dzgn bir sinzoidal eri oluturur. Diyapazonun kollarndan birine vurulduunda, diyapazonun titremesi eklinde bozulan denge durumunun tekrar eski denge durumuna gelmesi bir titreim (tek gidi geli olarak), art arda gelen iki skma veya iki genleme arasndaki uzakla dalga boyu ( ) denir. Dalga boyu uzunluk birimleri ile ifade edilir, santimetre gibi. Bir dalga boyu iin geen zamana periyot (T) denir, birimi saniyedir. Saniyedeki titreim saysna ise frekans (f) denir, birimi; 1/sn. veya Hertz (Hz.) dir. Frekansla periyodun arpm daima sabit olup bire eittir. (fxT = 1). Frekansla dalga boyunun arpm ise, sesin hzn verir (V = fx ), bir baka ifadeyle sesin birim zamanda kat ettii yol demektir. Sesi tanmak iin frekansla dalga boyunun bilinmesi yeterli olmadndan, baka zelliklerinin de bilinmesi gereklidir. Bu defa, diyapazona bir kere kuvvetli, bir kere de yava vuralm. Bu iki vuru nedeniyle, diyapazonun hava molekllerinde meydana getirdii skma ve genlemeler farkl olduundan, duyduumuz sesler de farkldr. Atmosferin, basn ile skma ve genleme arasndaki basn farkna ses basnc denir. Bilindii gibi basn birimlerinden biriside bardr. Bar, bir santimetrekareye 106 dyn'lik bir kuvvetin etkisiyle meydana gelen basntr. Ses basnc ok kk olduundan daha ok Bar'n milyonda biri olan mikro bar ile ifade edilir.

i sal ve i gvenlii konusunda, bir baka ifade iitme kaybna sebep olabilecek grltnn deerlendirilmesi iin grlty meydana getiren sesin basncn ve frekansn belirlemek yeterlidir. Ses basnc sesi duyan kiinin, ses kaynana olan yaknl ve uzaklna bal olduundan, ses basncnn hesaplanmasnda veya llmesinde grltye maruz kalan kiinin kulak dzeyi esas alnmaldr.

Bir ses kaynann yayd ses enerjisinin gcne ses gc (veya akustik g) ad verilir. Ses gc; ses kaynandan bir metre uzaklktaki sesin basnc olarak bilinir. Bu gcn dzeyine ise ses gc dzeyi (Lw) ad verilir. Referans ses gc olarak W o=10-12 W (Watt) kullanlr. Yukardaki tanma gre, ses gc W olan bir kaynan ses gc dzeyi L w , W Lw = 10 Log 10-12

eitliinden hesaplanabilir.

Birim alandaki ses gcne sesin younluu, bu younluk dzeylerine de sesin iddeti denir. Ayrca, kulamz ayni iddetteki farkl iki sesi tiz ve bas sesler diye ayrt edebilir. Sesin bu zelliine sesin ykseklii denir. Sesi meydana getiren titreimin frekans, bir baka ifade ile sesin frekans arttka (ykseldike) ses tizleir, frekans dtke ses pesleir. Grlty meydana getiren sesleri trde tanmlamak mmkndr. Subsonik sesler, iitilebilen sesler ve ultrasonik sesler. 2.1. Subsonik sesler; frekans 20 Hz.'den dk olan sesler, 2.2. itilebilen sesler; yaklak olarak, frekans 20 Hz. ile 20 kHz arasnda olan sesler ve 2.3. Ultrasonik sesler; frekans 20 kHz'den daha yksek olan seslerdir. Titreen her cisim bir ses kaynadr. Endstride grlt kaynaklar; vurucu tipten dvme, perinleme, akma makineleri ile kesici, ezici ve biim verici makineler; pompalarn, kompresrlerin, trbinlerin, vantilatrlerin, jet motorlarnn ve vanalarn sv ve gaz itici etkileri; frn ve motorlarn ateleme grltleri; transformatr ve dinamolarn yaratt manyetik sesler; evirici dili, motor ve makinelerden ileri gelen titreim ve srtnme sesleri, vb. dir. 3. Grltnn insan zerindeki etkileri Grltnn insanlar zerindeki etkilerini 3 gruba ayrabiliriz. 3.1. Fizyolojik etkiler: Geici veya srekli iitme bozukluklar, kan basncnn artmas, dolam bozukluklar, solunumda hzlanma, kalp atlarnda yavalama ve ani refleksler, 3.2. Psikolojik etkiler: Davran bozukluklar, ar sinirlilik ve stresler, 3.3. Performans etkileri: veriminin dmesi, konsantrasyon bozukluu, hareketlerin yavalamas. Grltye maruz kalma sresi ve grltnn iddeti, insana verecei zarar etkiler. Endstri alannda yaplan aratrmalar gstermitir ki; iyeri grlts azaltldnda iin

zorluu azalmakta ayni zamanda i kazalar da azalmaktadr, buna karn i verimi ve i kalitesi ise ykselmektedir. Endstride, meslek hastalklarnn %10'u, grlt sonucu meydana gelen iitme kayplar oluturmaktadr. Meslek hastalklarnn pek ou tedavi edilebildii halde, grltden ileri gelen akustik iitme kayplarnn tedavisi ise yaplamamaktadr. 3.4. Grltden ileri gelen iitme kayplarna birden ok etki eden faktrler vardr. Bu faktrler sras ile: - Grlty meydana getiren sesin iddeti, Grlty meydana getiren sesin frekans dalm, Grltden etkilenme sresi, Grltye kar kiisel duyarllk, Grltye maruz kalan kiinin ya, Grltye maruz kalan kiinin cinsiyetidir.

Bu faktrleri tek tek incelemeye alalm. 3.4.1. Grlty meydana getiren sesin iddeti nemli olmakla birlikte, hibir zaman tek bana esas l alnmamaldr. Sesin duyma ile olan ilikisinde, sesin iddetini gz nne alarak biraz daha inceleyelim. Salkl bir insan kula, ses basnc cinsinden, 20 Pa ile 200 Pa(Paskal) arasnda bulunan ses iddetlerine duyarldr. Kulak bu geni aralkta rahata duyar. 20 Pa iddetindeki sese iitme eii, 200 Pa iddetindeki sese de ar eii denir. Duyma aral 10 7 basamakl saysal bir skala ierir. Bu ok geni saysal aralktaki ses basncn daha dar aralktaki saysal bir ifade ile tanmlamak iin desibel birimi kullanlr. Pratikte grlt dzeyi (Lp = Ses Basn Dzeyi) l birimi desibeldir. Desibel bir kazan birimi (bir fizik terimi) olup, logaritmik bir ifadedir. P2 P Lp = 10 Log = 20 Log P o2 Po Bu ifadede Po salkl gen bir kulan duyabildii en dk ses basnc olan 20 Pa dr. Logaritmik ifadenin bir sonucu olarak, L p = 0 (sfr) dBlik bir ses basnc 20 Pala, L p = 140 dBlik ses basnc 200 Pala kart gelir. Bu nedenle desibel cinsinden 0 (sfr) dB'e iitme eii, 140 dB'e de ar eii denir. Ses basncndaki her desibellik art sesin gcn ikiye katlar, her on desibellik art ise sesin gcn on kat artrr. Ses iddeti uzakln karesi ile orantl olarak der. Uzaklk iki katna karsa ses iddeti 6 dB azalr.

Grlt Dzeyi

Yer ve konum

0 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140

dB " " " " " " " " " " " " "

itme eii. Sessiz bir orman. Fslt ile konuma. Sessiz bir oda. ehirde bir bro. Karlkl konuma. Dikey matkap. Yksek sesle konuma. Kuvvetlice barma. Dokuma salonlar. Haval eki, aa ileri. Bilyeli deirmen. Uaklarn yan. Ar eii.

3.4.2. Gen ve salkl bir insan kula, frekans 20 Hz. ile 20000 Hz. arasndaki seslere duyarldr. Bu duyarllk, yarasada 60000 Hz., yunus balnda 140000 Hz. dir. insan sesleri normal artlarda 500 Hz. - 1500 Hz. civarndadr. Ancak, baz literatrde bu aralk 175 Hz. 7000 Hz. olarak da verilebilmektedir. 3.4.3. Grltden etkilenme sresi olduka nemli bir faktrdr. Uzun sre iddetli bir grltnn etkisinde kalan kiinin byk lde iitme kaybna uramas muhtemeldir. 3.4.4. Grltden etkilenme, kiiden kiiye ok farkl sonular gsterir. kulan fonksiyonu bakmndan durumu, evvelce geirilen veya halen mevcut olan hastalklar, kiilerin duyarllnda nemli faktrdr. Ancak, iitme kaybnn tespitinde bu faktr dikkate alnmaz. 3.4.5. Grltden etkilenmede, ya da nemli bir faktrdr. zellikle iitme kaybnn tespiti iin yan dikkate alnmas arttr. itme kaybnn tespitinde 40 yandan sonra her bir yl iin 0,5 dB(A) iitme kayb olarak dikkate alnr. 3.4.6. Grltden etkilenmede, cinsiyet de ayr bir faktrdr. Ancak, iitme kaybnn tespitinde bu faktr de dikkate alnmaz. Erkekler kadnlara gre grltden daha fazla etkilenirler. 3.5 Grltnn insanlar zerindeki iitme kayb dnda kalan, fizyolojik, psikolojik ve performans etkilerine de, ksaca zet olarak deinelim. 3.5.1. Grltl ortamlarda kalan veya yaayan insanlarda - Konsantrasyon, dikkat ve reaksiyon kapasitesi zayflar,

- Yorgunluk, uyku bozukluklar, ge uyuma, - Merkezi sinir sistemi bozukluklar, ba arlar ve stresler, - Metabolik ve hormonal bozukluklar grlebilir ve - Performansta gerilemeye, dolays ile i veriminde azalmaya sebep olabilir. 3.5.2. Birden bire iddetli bir grltnn etkisinde kalndnda - Kan basnc (tansiyon) ykselmesi, - Kardiyo vaskler (dolam) bozukluu, - Solunum hz deimesi, - Terlemenin artmas ve - Stresler grlebilir, - Performansta gerilemeye, dolays ile i veriminde azalmaya sebep olabilir. 3.5.3. Grlt ayrca - Konuurken barma, - Sinirli olma hali, - Karlkl anlama zorluu, - Kiiler arasndaki ilikilerde olumsuzluklar ve - kazalarnn artmasnda etkin rol oynar. Grltnn en nemli etkisi phesiz, insanlarn iitme duyusu zerindeki iitme kayplardr. 4. itme Kayb Uzunca sre, iddetli grltye maruz kalan kiilerde grlen iitme kayplar iki tiptir. 4.1. letim tipi iitme kayb: D ve orta kulakta oluan iitme kayb tipidir. Ses iddeti, d ve orta kulaktan geerken bir kayba urar ve i kulaa aynen iletilmez. Bu iitme kayb tipi, ani yksek bir patlamann d kulak zarn zedelemesi sonucunda grlr. Ayni ses orta kulaktaki kemikiklerde de dzensizlikler oluturabilir.

4.2. Alg tipi iitme kayb: Bu iitme kayb tipi, i kulakta grlen bir iitme kaybdr. kulaktaki kokleada bulunan svnn veya liflerin bozulmas ile duyma sinirlerinin almamasdr. Bu iitme kayb tipi daha ok, yksek iddette ve yksek frekansl seslerin oluturduu iitme kaybdr. Endstride, yksek grltye bir sre maruz kalan kiilerde geici alg tipi bir iitme kayb grlebilir. Bu etkilenme uzun sre olursa, iitme kayb devaml (kalc) olur ve kulak kaybettii yeteneini artk geri kazanamaz. 5. Grltnn deerlendirilmesi Endstride, yksek grltnn, iilerde meydana getirdii iitme kayplar bir meslek hastaldr. Meslek hastal 506 sayl Kanunun 11inci Maddesi ile 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortalar Kanununun 14 inci maddesinde yle tanmlanr.

Meslek hastal: sigortalnn altrld iin niteliine gre tekrarlanan bir sebeple veya iin yrtm artlar yznden urad geici veya srekli hastalk, sakatlk veya ruhi arza halleridir." Hangi hastalklarn meslek hastal saylaca ve bu hastalklarn, iten fiilen ayrldktan en ge ne kadar zaman sonra meydana gelmesi halinde sigortalnn mesleinden ileri geldiinin kabul edilecei Sosyal Sigorta Salk lemleri Tz'ne ekli listede belirtilmitir. Meslek hastalklar listesinde bu hastalklar be grup altnda toplanmtr. A . Kimyasal maddelerle ortaya kan meslek hastalklar, B . Mesleki cilt hastalklar, C . Pnmokonyozlar ve dier solunum sistemi hastalklar, D . Mesleki bulac hastalklar, E . Fizik etkenlerle olan meslek hastalklar. Endstride, grltnn sebep olduu iitme kayplar da, fizik etkenlerle olan meslek hastalklar grubuna giren bir meslek hastaldr. Sosyal Sigorta Salk lemleri Tz ekindeki meslek hastalklar listesinde; "Grlt zararlarnn meslek hastal saylabilmesi iin grltl ite en az iki yl, grlt iddeti srekli olarak 85 dB.'in stnde olan ilerde en az 30 gn allm olmak gereklidir." denilmektedir. Grlt iin ykmlk sresi de 6 ay olarak belirtilmitir. Kanunla salanan yardmlardan yararlanabilmek iin sigortalnn meslek hastalna sebep olan iinden fiilen ayrld tarih ile meslek hastalnn meydana kt tarih arasnda geecek azami sreye ykmllk sresi denir. Endstride grlt en iyi ekilde, llerek deerlendirilmelidir. Bir iyerinde, grlt dzeyi lmeleri, grlt lme cihazlar ile yaplr. Grlt lme cihazlar, anlk grlt lme cihazlar, ortam dozimetreleri ve kiisel dozimetreler eklinde dzenlenmitir. Bir iyerinde, sekiz saatlik alma sresince toplam grlt dzeyi llmeli ve iyi bir frekans analizi yaplmaldr. Ayrca, iyerinde alan iilere, kiisel dozimetreler taklarak, kiilerin maruz kald toplam grlt dzeyleri belirlenmelidir. Grlt lmeleri Grlt Ynetmeliinde belirtilen TS 2607 ISO 1999: 1990 standardna uygun olarak yine bu standarda uygun lme cihazlaryla yaplmaldr. itme kayplar gz nne alnarak, grlt lmeleri yaplacaksa, grlt lme cihazlar dB(A)'ya kalibre edilmelidir. Bu lmeler iin grlt lme cihazlarnda bulunan (A) konumunda lmeler yapmak gerekir. Grlt ynetmeliine gre yaplan deerlendirmede Ppeak deerlerin llmesi iin de grlt lme cihaznn (C) konumu kullanlmaldr.

Grlt lme cihaznda dB(A) deeri, insan kulann duyma erisine en yakn olan deerleri ifade eder. nsan kula, sesleri zellikle dk frekanslarda ve yksek frekanslarda belli kayplarla duyar. Ses lme cihazlarnda A, B, C ve Lineer lme konumlar vardr. Bunlardan (A) skalas insan kulann duyma erisine gre kalibre edilmitir. Bir baka ifade ile (A) skalasndaki lme, insan kulann duyduu deerdir. B skalas, telefon irketleri

tarafndan kullanlan, C skalas ise tm seslerin lmesinde kullanlan bir skaladr. Ayrca, cihazlarda bulunan lineer skalas da, frekans analizi yaplmak istendiinde kullanlan skaladr.

6. Grltye Kar Alnacak nlemler Bir iyerinde grltye kar alnacak korunma yntemlerini de yle sralayabiliriz. 6.1 Teknik Korunma 6.1.1.Grlt kaynanda alnmas gereken nlemler 6.1.1.1. Kullanlan makinelerin, grlt dzeyi dk makineler ile deitirilmesi, 6.1.1.2. Grltl yaplmas gereken ilemin, daha az grlt gerektiren ilemle deitirilmesi, 6.1.1.3. Grlt kaynann ayr bir blmeye alnmas. 6.2. Grltl ortamda alnmas gereken nlemler 6.2.1. Makinelerin yerletirildii zeminde, grltye ve titreime kar yeterli nlemleri almak, 6.2.2. Grlt kayna ile grltye maruz kalan kii arasna grlty nleyici engel koymak,

6.2.3. Grlt kayna ile grltye maruz kalan kii arasndaki uzakl artrmak,

6.2.4. Sesin geebilecei ve yansyabilecei duvar, tavan, taban gibi yerleri ses emici malzeme ile kaplamak. 6.3. Grltnn etkisinde kalan kiide alnmas gereken nlemler 6.3.1. Grltye maruz kalan kiinin, sese kar iyi izole edilmi bir blme iine alnmas, 6.3.2. Grltl ortamdaki alma sresinin ksaltlmas, 6.3.3. Grltye kar etkin kiisel koruyucular kullanmak. Kulak koruyucularnn grlt engelleme deerleri; Cinsi Pamuk Parafinli pamuk Cam pamuu Kulak tkac Kulaklk Azaltma derecesi 5 - 16 dB. 20 - 35 " 7,5 - 32 " 20 - 45 " 12 - 48 "

6.2. Tbbi Korunma 6.2.1. Grltl ilerde alacaklarn, ie girilerinde odyogramlar alnmal ve salkl olanlar altrlmaldr. i kazalarna kar, kesin denilebilecek, yeteri kadar nlem alnabiliniyorsa, grltl ilerde doutan sar ve dilsizlerin altrlmas da dnlebilir. 6.2.2. Grltl ilerde alanlarda, grlt iddeti ve grltden etkilenmeler dikkate alnarak uygun aralklarla kulak odyogramlar alnmal ve iitme kayb grlenlerde gerekli tedbirler alnmaldr. Grlt lme periyodlar, yaplan lmlerde ve maruz kalan kiilerin odyogramlar dikkate alnarak iyeri hekimi veya i gvenlii uzmanlar tarafndan belirlenmelidir. 7. Grlt denetim yntemleri, yasal dzenlemeler Grlt denetimi ncelikle iyerindeki grlt iddetinin iyi bilinmesi ile balar. verenler, iyerindeki grlt iddetinin ne olduunu, bu grlt dzeyinde iyerinde alan iisinde ne gibi sorunlar yaracan ve sorunlardan kendisinin, ne denli etkileneceini iyi bilmesi gerekir. Grltye kar yeterli nlemi almayan iveren, iisinde meydana gelecek meslek hastalndan sorumlu olacak ve tazminat demek zorunda kalacaktr. Ayni ekilde ncelikle iyerinde grev iyeri hekimi olmak zere, iyerinde grev yapan i gvenlii uzman da meydana gelen meslek hastalndan sorumlu olmas gerekir. Ayn ekilde, iyerindeki grltnn olumsuz etkilerinden, alan iilerin kendilerinin nasl etkileneceklerini, fizyolojik ve psikolojik neticeleri hakknda yeteri kadar bilgi sahibi olmalar, iyerindeki grlt denetim yntemlerinin iyi almasn salayacaktr. Bilindii gibi, lkemizde iyerlerinin salk ve gvenlik artlar ynnden denetimi, bata alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl olmak zere, Salk Bakanl ile yerel idareler (Belediyeler) tarafndan yaplmaktadr. Bu kurululardan, phesiz en etkin ve en yaygn denetim, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan yaplan denetimlerdir.

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl'nn, Tefti Kurulu Bakanl'na bal i Mfettileri (Teknik) marifeti ile iyerlerinde ii sal ve i gvenlii ynnden, zellikle iyerlerinin fiziksel ve kimyasal artlar asndan yaplan denetimlerin salkl ve bilimsel olduu sylenemez. nk, Mfettileri (Teknik) denetimlerini be duyular ile yaparlar. Oysa, iyerinin fiziksel ve kimyasal artlarnn bilinmesinin en iyi yntemi lme ve deerlendirmedir. 7.1. yerlerindeki grltnn denetimi ile ilgili olarak, i Sal ve Gvenlii Tz Madde: 22'de "Ar ve Tehlikeli ilerin yaplmad yerlerde, grlt derecesi 80 desibeli gemeyecektir. Daha ok grltl almay gerektiren ilerin yapld yerlerde, grlt derecesi en ok 95 desibel olabilir. Ancak, bu durumda iilere balk, kulaklk veya kulak tkalar gibi uygun koruyucu ara ve gereler verilecektir." denilmektedir. Ayn Tzn 78 inci maddesinde ise; " Grltnn zararl etkilerinden korunmak iin aadaki tedbirler alnacaktr; 7.2. yerinde grlt karan makinelerin monte edilmeleri srasnda, iyeri taban, titreimi ve sesi azaltacak malzeme ve sistemle yaplacaktr. 7.3. Grltl iyerlerinin duvarlar, sesin yansmasn nleyecek malzeme ile kaplanacak ve binalar, ift kapl, ift pencereli ina edilecektir. Duvarlar ses geirmeyen malzeme ile yaplacaktr. 7.4. Grltnn azaltlamad hallerde, bu Tzn 22 nci maddesi hkmleri uygulanacaktr. 7.5. Grltl ilerde alacak iilerin, ie alnrken genel salk muayeneleri yaplacak, zellikle duyma durumu ve derecesi llerek, kulak ve sinir sistemi hastal olanlar ile bu sistemde arzas bulunanlar ve hipertansiyonlular, bu ilere alnmayacaklardr. Ancak doutan sar ve dilsiz olanlar, bu ilere alnabileceklerdir. 7.6. Grltl ilerde alan iilerin, periyodik olarak, genel salk muayeneleri yaplacaktr. Duyma durumunda azalma ve herhangi bir bozukluk grlenler, kulak ve sinir hastal bulunanlar ve hipertansiyonlu olanlar, altklar iten ayrlacaklar kontrol ve tedavi altna alnacaklardr." denilmektedir. Ayrca, Salk Kurallar Bakmndan Gnde Ancak Yedi buuk Saat veya Daha Az allmas Gereken ler Hakknda Ynetmeliin 4 nc maddesinin (u) bendinde Grlt dzeyi 85 dB(A)y aan iler de, gnde en fazla yedi buuk saat allabilecei belirtilmitir. 23.12.2006 tarihli Resmi Gazete de yaymlanan ancak 23.12.2006 tarihinden itibaren yrrle giren Grlt Ynetmeliinin 5 inci maddesinde belirtilen , Maruziyet Snr Deerleri ve Maruziyet Etkin Deerleri dikkate alnarak, ayni ynetmeliin nc ve drdnc blmlerinde yer alan 6 c, 7 nci, ., ve 14 nc maddeleri mutlaka uygulanmaldr. 8. Grlt lmeleri Grlt lmeleri; kaynanda, ortamda ve alann kulak seviyesinde olmak zere grlt lme ekipmanlar ile yaplr. Bir iyerinde, grlt lmeden nce ne iin grlt lmesi yaplaca sorusuna verilecek cevap dorultusunda bir plan ve program yaplr. Yaplan bu plan ve program dorultusunda da grlt lmeleri yaplr ve deerlendirilir.

8.1. Kaynanda yaplan grlt lmeleri; Yaplan plan ve programda hedef, iyerinde alanlarn salk ve gvenlii olmaldr. Bu hedef dorultusunda, iyerindeki her bir grlt kaynann grlt dzeyi llmelidir. Bu lmeler grlt kaynann bir metre uzanda ve alanlarn kulak seviyelerine edeer noktalarda yaplmaldr. Bu lmeler, grlt kaynann kard grltnn srekli ve deiken oluuna gre; anlk lm yapabilen grlt lme aygt ve ortam dozimetreleri ile yaplabilir. Yine bu lmler, grlt kaynaklarnn tek tek kardklar grltler veya tmnn kard grltler eklinde de lmeler yaplabilir. Ayrca, grltl ortamlarda grltnn zararl etkilerine kar alnacak nlemlerde kullanlmak zere, alma blgelerinin grlt haritalarnn kartlmasnda da yarar vardr. Bilindii gibi, grlt dzeyi desibel olarak llmekte ve tm deerlendirmeler de bu birimle yaplmaktadr. Desibelin logaritmik bir ifade olduunu belirtmitik. Bu nedenle her bir kaynakta llecek grlt dzeyi, kaynaklarn birlikte kardklar grltnn deeri iin basit aritmetik toplama ile belirlenmez.

rnein: Tek tek kardklar grlt dzeyleri ayni olan, iki grlt kaynann, ayni anda kardklar grlt; 100 dB + 100 dB = 200 dB deil, 100 dB + 100 dB = 103 dB deerindedir. Aadaki izelgeden; iki grlt kaynann tek tek kardklar ses dzeyleri biliniyorsa, her ikisinin ayn anda (birlikte) kardklar grlt dzeyini bulmak iin ses dzeyleri arasndaki farka kart gelen deer yksek dzeydeki ses dzeyine eklenerek bulunabilir. rnein: ki ses kaynandan birisinin ses dzeyi 90 dB olsun, dierinin ise 85 dB olsun, ikisi arasndaki fark (90 85 = 5 ) 5 dB olur. 5 dBe kart gelen miktar 1.2 dB dir. Bu durumda iki ses kayna ayni anda altnda bu kaynaklarn her ikisine bir metre uzaklktaki ortak bir noktada ses dzeyi 91.2 dB olacaktr.

K GRLT KAYNAININ BULUNDUU ORTAMLARDA SES DZEYLER ARASINDAK FARK dB) 0 2 3 4 5 6 7 8 10 12 14 YKSEK DZEYDEK SESE EKLENECEK MKTAR (dB) 3.0 2.6 1.8 1.5 1.2 1.0 0.9 0.8 0.4 0.3 0.2

16

0.1

9. itme kaybna etki eden faktrlerden sesin frekans, sesin iddeti ve maruz kalnan sreye bal olarak iitme kayb deerlerinin grafiklerle incelenmesi Grltden ileri gelen iitme kayb miktarlarn (dB olarak), iitme kaybna etki eden faktrlerden, grltnn frekansna, grltye maruz kalnan sreye ve grlt iddetine bal olarak aada verilen grafiklerle inceleyelim. 9.1 Birinci grafikte 4000 Hz. sabit frekansl 83 db(A), 92 dB(A) ve 97 dB(A) iddetindeki grltye mazur kalan bir kiinin yllara gre iitme kayplar verilmitir. 9.2 kinci grafikte ise, 92 dB(A) sabit iddette deiik frekanslardaki grltye maruz bir kiinin yllara gre iitme kayplar verilmitir.

dB

60
97 dB(A)

50 40 30 20 10 0 0
Grafik 1:
YIL
83 dB(A) 92 dB(A)

10

20

50

83 , 92 ve 97 dB(A)lk grlt dzeylerinde, grltye maruz kalan

kiilerin 4000 Hz sabit frekansl grltdeki iitme kayplarnn yllara gre dalm.

10 0 -10 -20 -30 -40 -50

11~20 6~10 1. yl

1~5

-60 -70
dB

21~30 30~

250 8000

500

1000

2000

4000

7000

Grafik 2:

92 dB(A) sabit iddette ve deiken frekansl grltye maruz kalan kiilerde iitme kayplarnn yllara gre dalm

10. Grlt Ynetmeliin uygulanmas bakmndan, gnlk grlt maruziyet dzeyleri; 10.1 Gnlk grlt maruziyet dzeyi (LEX,8h)(dB(A) re.20 Pa): Sekiz saatlik i gn iin anlk darbeli grltnn de dahil olduu btn grlt maruziyet dzeylerinin zaman arlkl ortalamas olarak ifade edilir. 10.2. Haftalk grlt maruziyet dzeyi: Gnlk grlt maruziyet dzeylerinin sekiz saatlik be i gnnden oluan bir hafta iin zaman arlkl ortalamas olarak ifade edilir. 10.3. Maruziyet snr deeri ve Maruziyet etkin deerleri; en yksek ses basnc ynnden tanmlanmtr. 10.4. Maruziyet snr deerleri: LEX,8h=87dB(A) ve Ppeak =200 Paiii 10.5. En yksek maruziyet etkin deeri: LEX,8h=85dB(A) ve Ppeak= 140 Paii 10.6. En dk maruziyet etkin deeri: LEX,8h = 80dB(A) ve Ppeak= 112 Paiii 10.7. En yksek ses basnc (Ppeak): C - frekans arlkl anlk grlt basncnn maksimum deeri olarak tanmlanmtr.

10.8. Ynetmelik Dip Notu : (i) : 140 dB (C) ile ilgili olarak 20 Pa (ii) : 137 dB (C) ile ilgili olarak 20 Pa (iii) : 135 dB (C) ile ilgili olarak 20 Pa olarak alnr. 11. Hibir kulak koruyucu kullanmadan bir gn iinde grlt iddetlerine gre msaade edilen maruz kalnabilecek sreler ise; aadaki tabloda verilmitir.

Max. Grlt dzeyi dB(A) 80 85 90 95 100 105 110 115

Maruz kalnabilecek max. sre (saat/gn) 16 8 4 2 1 1/2 1/4 1/8

Yaplan aratrmalar sonucunda ortamdaki grlt dzeyine bal olarak izin verilebilen en fazla (maksimum) alma sreleri saptanmtr. Grlt ynetmeliinde byle bir tablo verilmemekle birlikte, bu tabloya gre yaplacak almalar sonucunda, iiler zerinde grltden ileri gelebilecek iitme kayplar, meslek hastal saylabilecek dzeylere ulamamas nedeniyle, grltl ortamlardaki almalar iin grltden etkilenmemek iin uygun ve yeterli bir nlem olacaktr. Ancak, tabloda verilen deerler ortamdaki grltnn srekli ya da kesikli olmas durumlarnda geerlidir. Patlama ve yksek darbeli grltlerde geerli deildir. 12. Kulak koruyucularnn nemi ve kulak koruyucularn kullanma alkanl kazanma Yine grlt ynetmenliindeki belirlenen artlara uygun olarak, iilere grltl ortamlarda uygun kulak koruyucular verilmeli ve bu koruyucularn iiler tarafndan kullanlmas salanmaldr. nsanlar tm koruyucu ekipmanlarda olduu gibi kulak koruyucularn kullanmaktan kanrlar. zelikle de iyerindeki usta, usta ba ve formen gibi kalifiye alanlar bata olmak zere iiler, grlt iddetinin yksek olduu ortamlarda kulak koruyucusu kullandklarnda, konumalar, makine arzalarn, uyar sinyallerini ve benzeri sesleri duyamadklarndan ikayetidirler. Oysa byle bir hisse kaplma ve endie yersizdir. iler tarafndan kulak koruyucularnn kullanlmasna, aada tabloda verilen sreler izlenerek altrlmal ve alkanlk kazandrlmaldr. Verilen kulak koruyucular kiinin kulana uygun olmal ve nasl kullanlaca retilmelidir.

KULAK KORUYUCULARINA ALITIRMA LEDEN NCE 1. Gn 2. Gn 3. Gn 4. Gn 5. Gn 30 Dakika 1 Saat 2 Saat 3 Saat

PROGRAMLARI LEDEN SONRA 30 Dakika 1 Saat 2 Saat 3 Saat

Tm Vardiya Boyunca

Kulak yoluna giren kulak tkalar veya kulak kepesini rten kulak koruyucular, grlty kulak zarna gelmeden nce azaltr. Kulak tkac veya kulak kepesini rten kulak koruyucularn seimi grlt dzeyine ve yaplan ie baldr. Ancak, verilen bu kulak koruyucular kiinin kulana uygun olmal ve nasl kullanlaca da retilmelidir. Kulak koruyucular yprandnda, sertletiinde veya ekilleri bozulduunda yenisi ile deitirilmelidir. Kirli kulak tkac, asla kullanlmamaldr. Kulak tkalar gnde en az bir kere sabun ve su ile ykanmaldr. Uygun bir bakmla kulak tkalar (ear plugs) aylarca, tm kula kaplayan koruyucular (ear muffs) yllarca kullanlabilir. En iyi kulak koruyucusu kulaa iyice uyan yani rahata kullanlabilendir. Kulak yoluna taklan tkalar kullanlrken, kulak yolundaki kk bir aklk koruyucunun etkinliini nemli lde azaltr. Bu nedenle iyi bir koruyucu kulaa iyice oturandr. Kulak tkalar takldktan sonra konuma veya herhangi bir eyi ineme sonucu yerinden kabilir. Bu nedenle alrken zaman zaman kontrol edilerek yerine iyice yerletirilmelidir. Eer kulak tkalar devaml temiz bulundurulur ise kulakta tahri ve dier herhangi bir reaksiyona neden olmaz.

Aadaki tabloda da eitli kulak koruyucularnn grlt dzeyini azalma dereceleri verilmitir. KULAK KORUYUCULARININ GRLTY ENGELLEME DEERLER CNS AZALTMA DERECES PAMUK 5 - 16 dB PARAFNL PAMUK 20 - 35 dB CAM PAMUU 7,5 - 32 dB KULAK TIKACI 20 - 45 dB KULAKLIK 12 - 48 dB 13. Eitim; Grlt dzeyi 80 dB(A) ve daha fazla olan yerlerde alacak her iiye ie balamadan nce; grltnn iitme duyusuna olan olas etkileri, kulak koruyucularnn amac, avantajlar, dezavantajlar, kullanlmas, uygun olan koruyucu tipinin belirlenmesi, bakm ve temizlii gibi konular ieren kapsaml bir eitim verilmelidir. Bu eitimler her yl yenilenmelidir. Ayrca iiye yaplan muayene ve odiometrik testlerin sonular tm ayrntlar ile aklanmas gerekir.