STNAT DUVARLARININ SPREAD SHEET (EXCEL) PROGRAMI LE ZM VE MALYET ANALZ UYGUN DUVAR TPNN BELRLENMES

Y.Do.Dr.Devrim ALKAYA Pamukkale niversitesi Mhendislik Fakltesi, naat Mhendislii Blm, DENZL

GR stinat duvarlar fazla gz nnde olmayan fakat eksiklii, devrilmesi veya hasar grmesi durumunda kendi deerinden kat kat fazla maddi zarara ve daha nemlisi, can kayplarna neden olmaktadr. lkemizde istinat duvarlarna gereken nemin verilmedii ve birok yerde hesaba dayal yaplmad iin her yl eitli ekillerde gelien kazalar sonucunda insanlarn bir takm tedbirler almas gereklilii domutur. Gelien teknoloji ve artan bilgisayar kullanm ile elle zm ok uzun zaman alan mhendislik sorunlarnn bilgisayarda programlar yazlarak ok ksa srelerde zmlerine gidilmektedir. Bu durum gz nne alnarak Excel programn kullanarak istinat yaplarnn projelendirilmesini salayan bir program hazrland. YANAL TOPRAK BASINCI Zemini farkl iki dzeyde tutan ve yanal zemin basnlarnn etkisinde olan dayanma yaplarnn hesaplanmas ( boyutlandrlmas projelendirilmesi ) iin, onlara gelen yanal toprak basnlarnn bilinmesi gerekir. Her yapya bir yanal toprak basnc gelir, bizler ; inaat mhendisleri olarak yaptmz yaplara gelen bu yanal toprak basnlarn karlamak iin aada sraladmz balca yaplar yaplmaktadr. a ) Dayanma ( stinat ) Duvar b ) Palplan Perdesi c ) Kaz Kaplamas d ) Fore Kazklar e ) Ankrajlar Yanal itki altndaki yap elemanlarnn projelendirilmesi, uygulamaclar iin devaml karlalan nemli mhendislik problemleridir. Genellikle toprak itkisine maruz yaplarn projelendirilmeleri, yapya etki eden zemin tabakalarnn davran belirsizliinden tr daha da nem kazanmaktadr.

STNAT DUVARLARI stinat duvarlar, ani seviye farklarnn bulunduu yerlerde zemin veya yaylan maddelerin doal ev alar ile yaylmalarn nlemek iin kullanlan yaplardr. Yaylmas nlenen zemin veya malzeme, istinat duvarna yanal etki uygulayarak, duvar kaydrmaya ve devirmeye alr. stinat duvarlar da oluan bu itkiye kar koyan kalc, rijit yaplardr. STNAT DUVARLARININ KULLANILDII YERLER Eimli arazilerde araziden yararlanmak zere zemini tabi ev asndan daha dik ayla tutmak Kayma gme ihtimali olan zeminlerin yklmasn engellemek Bir binann bodrum duvarlarn oluturmak Kylarn erozyondan veya taknlardan korunmas Kanal ve eklzler Kprlerde kenar ayak grevi yapmak, derin ukurlarn yan duvarlarn tutmak Yol inaatlarnda ev dzenlemesi yaplrken kullanmak Malzeme deposu olarak kullanmak Byk dolma ve yarma gerektiren yollarda, yama yollarnda kullanmak gibi vb. amalara hizmet vermek iin ina olunan dey ya da deye yakn toprak tutucu yaplara istinat duvarlar denilmektedir. STNAT DUVARLARININ TRLER stinat duvarlar genel olarak 5 grup altnda snflandrlabilir. Arlk (Masif) istinat duvarlar Betonarme istinat duvarlar Prefabrike elemanl istinat duvarlar Donatl toprak (toprakarme) istinat duvarlar Farkl tipte istinat duvarlar

STNAT DUVARLARINA GELEN YKLER 1-) Duvarn Kendi Arl : Genellikle arlk tr istinat yaplarnda, yatay itkiyi nleyecek en byk kuvvet, duvarn kendi arldr. Duvar tabanna gelen bu kuvvet, tabanla-zemin

arasndaki srtnmeden dolay ortaya kan harekete ters yndeki yatay srtnme kuvvetlerini oluturur. Bu srtnme kuvveti ile duvara gelecek yatay kuvvetler karlanacaktr. 2-) Akif Toprak Basnc : 3-) Pasif Toprak Basnc : Duvar zeminden da doru hareket edecek olursa ( birka Duvar zemine doru hareket eder ise zemin duvara pasif diren milimetre ), zemin aktif hale geer ve duvara aktif toprak basnc uygular. uygular. Zeminin duvara uygulad bu dirence pasif toprak basnc denir. 4-) Duvar nndeki Toprak Basnc : stinat Duvarnn taban zemine gml olduundan duvarn ne doru hareketi srasnda, temel zemine doru hareket edeceinden stabilite hesaplarnda olumlu etki yapacak pasif basn gerilmeleri de taban zerinde ortaya kacaktr. 5-) Sularn Yapaca Basnlar : stinat duvarnn arkasnda hibir zaman, yer st ve yeralt sularnn toplanmas istenmez. Bu sularn duvarda yapaca hidrostatik basncn gz ard edilmemesi gerekir. Ayrca suyun zemin danelerini yzdrme kuvveti de hesaplara dahil edilmelidir. 6-) Deprem Tesiri : Depremin dourduu yatay ivme, istinat duvarnda yaklak %10 kadar ani yanal basn artmalarna sebep olur. 7-) Don Tesiri : zemin souk mevsimlerde muayyen bir derinlie kadar donar ve duvar olumsuz ynde etkiliyebilir. 8-) st Yk (srarj ) Etkisi : stinat duvarnn arkasndaki zemin zerine, fonksiyonlar gerei genelde ilave ve d yklerde tesir edebilir. Ulam aralarnn bulunmas, malzeme depolanmas, bir yap yaplmas gibi etkiler, duvar arkas zemini zerinde, niform yk, erit yk, tekil yk gibi ilave yk tesirleri yaparlar. STNAT DUVARLARININ PROJELENDRLMESNDEK ADIMLAR 1-) Genel bilgilerin toplanmas ( Topografya- ykseklik-evre koullar vb.) 2-) Zemin profilinin ve zemin zelliklerinin saptanmas 3-) Ek yk durumunun belirlenmesi ( Srekli-Noktasal-izgisel Ykler ) 4-) stinat duvarnn trnn seimi 5-) stinat duvarlarna etkiyen yklerin saptanmas 6-) Stabilite kontrollerinin yaplmas * Devrilme Tahkiki * Kayma Tahkiki * Taban Basnc Tahkiki 7-) stinat duvar elemanlarnn hesab

8-) Drenaj sisteminin seimi 9-) Yer deitirmelerin bulunmas

HAZIRLANAN PROGRAMIN TANITILMASI

Programmz tek veya iki tabakal kohezyonlu veya kohezyonsuz zeminlerde kargir ve betonarme konsol duvar hesaplar yapabilmektedir. iddetli yamur olmas durumunda suyun %100 drenaj ve sadece danelerin doygun hale geldii kabulu ile hesap yaplmaktadr. Yaplan hesaplamalarda Rankine teorisinden yararlanlmtr. Programda sayfalar arasndaki gezintiler ekrann belirli yerlerindeki linkler aracl ile salanmaktadr. Veri girileri sadece kaln puntolarla yazlm yerlere yaplacaktr. Programmzdaki sayfalar unlardr ; 12Balk Sayfas Giri Sayfas Zemin zelliklerini, zemine etkiyen d yklerini (tekil veya yayl ykler) , malzeme zelliklerini ve blgenin depremsellik durumunu programa tantmak iin veri girii yapaca sayfadr. Sayfamzda bulunan linkler yardmyla istenilen yap tr seilip ilemlere devam edilecektir. 3Kargir Duvar Hesap Sayfas Bu sayfada sadece duvarn boyutlar zeminin tabakalarnn ykseklii girilecektir. Girilen bu boyutlara ve giri sayfasndaki verilere gre program tarafndan tahkikler yaplp gerekli sonular verilecek ve uyarlar yaplacaktr. Bu uyarlar dorultusunda gerekli dzeltmeler yapldktan sonra metraj sayfasna geilip yapmzn maliyeti elde edilebilir. 4Betonarme Konsol Duvar Hesap Sayfas Konsol duvarn boyutlar ve zemin tabakalarnn ykseklikleri tasarm eklinin stnde girilecektir. Bu verilere gre yaplan tahkikler ve uyarlar dorultusunda gerekli dzeltmeler yapldktan sonra sol stteki link yardmyla statik hesaplar blmne geilir. 5Statik Hesap Sayfas Bu sayfada Betonarme Konsol Duvar ksmndaki sonular nda gerekli donatlarn hesab yaplacaktr. Bu blmde Kullanc tarafndan sadece kullanaca donat aplar girilecektir bu veriler nda program gerekli hesaplar yapacaktr. Bu ilemler

Bu ksm kapak niteliindedir. zm veya herhangi bir veri giriimi yoktur.

tamamlandktan sonra kullanc isterse donat detaylarn grebilir isterse direk metraja gidip maliyeti grebilir. Not : Konsol Duvarmzn en kritik noktalarndaki momentlere gre donatlarmzn hesab yaplacak eer istenirse kullanc tarafndan daha fazla blgede moment hesab yaplp donatlar belirlenebilir. 6Donat Detay : Statik hesaplar ksmnda yaplan hesaplarda belirlenen donatlarn rnek modelimiz zerinde belirtilmektedir. Bu sayfadan sol stteki linkler yardmyla istenirse yapnn maliyeti renilebilir. 7Metraj Sayfas Kullanc tarafndan belirlenecek istinat duvarnn uzunluu ve Bayndrlk Bakanl 2006 Yl Birim Fiyatlar dorultusunda maliyet hesab yaplacaktr. Kullanc isterse birim fiyatlar zerinde deitirebilir. 8Bilgilendirme Sayfas ki tane bilgilendirme sayfas bulunmaktadr biri program tarafndan belli deerler karlnda kullanlan deerlerin kullancya belirtildii, ikincisi ise kullancnn tasarmda dikkat etmesi yerlerin belirtildii tasarm kurallar sayfasdr. Kullanlan deerler altta tablo olarak belirtilmitir, tasarm kurallar ise ilerde ayrca bir blm olarak incelenecektir.

RNEK UYGULAMA Seilen rnek problemde zemine ait karakteristikler, = 1,6 t /m3 , qa = 150 kN/m2 q = 20 kN/m2 = 30o

q =2t/m

5,00 m

0,40 m 1,35 0,40 3,50m 1,75 m

Not : Kayma tahkikinin salanmad grldnden yapnn gerekli boyutlar artrlmtr.

Donat Detay

Bu yapnn 1 m uzunluk iin toplam maliyeti 2196 YTL olarak elde edilmektedir. KONSOL STNAT DUVAR LE KARGR DUVAR ARASINDA MALYET KIYASLAMASI Farkl zemin koullarnda hangi ykseklie kadar hangi istinat duvar tipinin seilmesinin uygun olacan belirlemek iin iki farkl zemin koulunda hazrlanan programla istinat duvarlar projelendirilmi ve maliyet analizleri ile hangi tipte duvar yaplmasnn uygun olaca ortaya konmutur. A) Kohezyonsuz zeminde uygun duvar tipi: Tek tabakal dane birim hacim arl 1,93 t/m3 olan bir zemin zerinde 5 m uzunluk iin isel srtnme as 20 derece alnp kargir istinat duvarlarnn hangi ykseklikler iin hangisinin kullanmnn uygun olduunu program yardmyla bulunmutur. ulunmutur. Kohezyonsuz zeminde, sel Srtnme As = 20 derece iken H= 4 m iin; Maliyetler :

H = 4 m ykseklik iin bulunan maliyetlerin sonucunda ayni zemin artlarnda Konsol Betonarme Duvarn Kargir Duvara gre 182,46 YTL daha ucuz olduu grlmtr

H = 3,4 m iin; Maliyetler :

H = 3,4 m ykseklik iin bulunan maliyetlerin sonucunda ayni zemin artlarnda Konsol Betonarme Duvar ile kargir duvar fiyatlar yaklak olarak birbirlerini dengelemektedir. Bu sayede yapm olduumuz programda H = 3.4 m genilikte konsol betonarme duvar ile kargir duvar arasndaki optimum zm bulunmu olup, H = 3.4 m zerindeki yksekliklerde kargir duvar yapmak maliyet asndan konsol betonarme duvara gre daha pahalya gelmektedir. H = 3.4 m zerindeki yksekliklerde konsol betonarme duvar yapmak daha ekonomik zmler sunmaktadr. B) Kohezyonlu zemin koullarnda uygun duvar tipi: Tek tabakal dane birim hacim arl 1,93 t/m3 olan bir zemin zerinde 5 m duvar uzunluunda , kohezyon 20 kN/m2 alnp. Hangi duvar tipinin kullanmnn uygun olduu program yardmyla bulunmutur. Zemine ait Kohezyon = 20 kN/m2 iken

H= 4 m iin; Maliyetler :

H = 4 m ykseklik iin bulunan maliyetlerin sonucunda ayni zemin artlarnda Konsol Betonarme Duvarn Kargir Duvara gre 1509,87 YTL daha ucuz olduu grlmtr H = 3,2 m iin; Maliyetler :

H = 3,2 m ykseklik iin bulunan maliyetlerin sonucunda ayni zemin artlarnda Konsol Betonarme Duvar ile kargir duvar fiyatlar yaklak olarak birbirlerini dengelemektedir. Bu sayede yapm olduumuz programda H = 3.2 m genilikte konsol betonarme duvar ile kargir duvar arasndaki optimum zm bulunmu olup, H = 3.2 m zerindeki yksekliklerde kargir duvar yapmak maliyet asndan konsol betonarme duvara gre daha pahalya gelmektedir. H = 3.2 m zerindeki yksekliklerde konsol betonarme duvar yapmak daha ekonomik zmler sunmaktadr. SONU Hazrlanan programla konsol ve arlk istinat duvar zmleri hzl bir biimde yaplabilmektedir. Program depremli ve depremsiz durumlar iin stabilite tahkiki yapmakta, maliyet analizlerini karmaktadr. Program istinat duvar projelendirmesini kolaylatrmakta ve hatal zmler yalmas riskini azaltmaktadr. Hazrlanan programla

farkl zemin koullarnda kargir ve betonarme konsol istinat duvarlarnn maliyetleri incelenmi ve yaklak 3.5 m den sonra betonarme konsol istinat duvarlarnn daha ekonomik olduu belirlenmitir.

KAYNAKLAR 1. KUMBASAR V., KP F. ZEMN MEKAN PROBLEMLER alayan Kitapevi, 2000, stanbul 2. CELEP Z., KUMBASAR N. Betonarme Yaplar ,Teknik Yaynevi , 1996, Ankara 3. UZUNER B.A., Temel Zemin Mekanii ,Teknik Yaynevi, 2001, Ankara 4. KANAN A., DRK S., stinat Duvarlarnn Bilgisayarda Projelendirilmesi, PA Mhendislik Fakltesi, naat Mh. blm, Bitirme Projesi, Yn: Y.Do.Dr. Devrim ALKAYA, 2007, Denizli