Seta Perspektif

IRAK YEREL SEIMLERI: KIRILGAN SIYASI SRE

S E TA P E R S P E K T F

S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a t r m a l a r V a k f | w w w. s e t a v. o r g | 2 1 M a y s 2 0 1 3 | N o : 1 7

GR
Irakta 2003 ylndaki ABD igalinin ardndan nc yerel seimler1 20 Nisan 2013 tarihinde dzenlenmitir. Vali ve vilayet ynetimlerini belirlemek zere yaplan seimlerde 8143 aday, 12 vilayette 378 sandalye iin yarmtr. Seimlerde, Krdistan Blgesel Ynetimine bal Dohuk, Erbil, Sleymaniye vilayetleri, anlamazlk blgesi Kerkk ve Maliki hkmetine kar protesto gsterilerinin srd Nineva ve Enbar vilayetleri darda tutulmutur. Dolaysyla seimler, iilerin youn olduu 9 gney vilayeti, Snnilerin youn olduu 2 orta Irak vilayeti ile Snni ve iilerin kark yaad Badat vilayetinde gerekletirilmitir.

FURKAN TORLAK
ftorlak@yahoo.com

SIYASI TTIFAKLAR VE LIDERLER

Seimlere gerek ii Arap partilerin kurduklar Ulusal ttifak, gerekse Snnilerin arlkta olduu El Irakiyye ttifak ayr listeler halinde katlmlardr. Bu dorultuda seimlere Ulusal ttifak ierisinden Babakan Nuri el Malikinin lideri olduu Hukuk Devleti ttifak, Ammar el Hekimin ban ektii Vatanda ttifak ve Mukteda Sadrn lideri olduu zgrler ttifak ayr listelerle girmilerdir. Ulusal ttifak lideri brahim Caferi ise Hukuk Devleti ttifak listesiyle seimlere katlmtr. El Irakiyye ttifakdan eski Babakan yad Allavinin bakanlndaki Birleik Irak Ulusal ttifak, Irak Meclis Bakan same Nuceyfinin liderliindeki Birleikler ttifak, Irak Babakan Yardmcs Salih El Mutlakn ba ektii Irakiyye Araplar farkl listelerle katlmtr. Selahattin ve Diyaladaki Krt oylar iinse KDP ve KYB nderliindeki Kardelik ve Ortak Yaam Listesi seimlerde yarmtr. (bkz. Tablo 1) te yandan seimlere farkl blgelerde ayr listelerle katlan partilerin baz blgelerde de mezhep eksenli ittifaklar gelitirdikleri grlmtr. rnein iilerin youn olduu Vast ile Snnilerin youn olduu Selahattin kentlerine komu olan Diyalada ii Araplar eski seimlerin aksine seimlere tek bir grup olarak katlm ve Ulusal Diyala ttifakn
1. Irakta ABD igali sonras ilk yerel seimler 30 Ocak 2005 tarihinde gerekletirilmi, Snni Araplarn boykot ettikleri seimlerde Seyyid Abdulaziz el Hekim liderliindeki Irak slam Yksek Konseyi birinci, Mesud Barzani liderliindeki KDP ikinci, Celal Talabani liderliindeki KYB nc ve Mukteda Sadr liderliindeki Sadr Hareketi drdnc olmutu. kinci yerel seimler Snni Araplarn da katlmyla 31 Ocak 2009 tarihinde gereklemi, Nuri El Maliki liderliindeki Hukuk Devleti ttifak birinci, Abdulaziz El Hekim liderliindeki Mihrap ehidi Listesi ikinci, Mukteda el Sadr liderliindeki Bamsz zgr Hareket nc, Tark El Haimi liderliindeki Uzlama Cephesi drdnc olmutur.

SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf Nenehatun Caddesi No:66, GOP, ankaya 06700 Ankara, TRKYE Tel: +90 312 551 21 00 Faks: +90 312 551 21 90 www.setav.org | info@setav.org

S E TA P E R S P E K T F

kurmutur. Buna kar ayn kentte Snni Araplar da g birliine gitmi ve Diyala Irakiyye listesi emsiyesi altnda birletirmilerdir. Sekler ii lider yad Allavi ise geleneksel El Irakiyye grubu dnda hareket ederek Diyala seimlerine dier illerdeki gibi ayr listeyle katlmtr. (bkz. Tablo 1)
TABLO 1. TTIFAKLAR VE TTIFAK LIDERLERI
ttifak Ad ttifak Lideri Hukuk Devleti Nuri El ttifak Maliki ttifak erisindeki Partiler/ simler brahim El Caferi (Ulusal Reform Hareketi), Hadi El Amiri (Bedr rgt), Hseyin ehristani (Bamszlar Blou), Abbas El Beyati (Irak Trkmen slam Birlii), Hasan Alevi (Beyaz Irakiyye Blou) Adil Abdulmehdi, Bakr El Zubeydi, Hemmam Hammudi, Rza Cevad Taki, Celaleddin Sair Kusay Suheyl, Ziya El Esedi, eyh Velid El Kerimavi, Hazm El Areci, Nassar Rubai, Maha El Duri Ala Mekki, Hasan uveydir, Meysun El Demluci Esil Nuceyfi (Musul Valisi), eyh Abdullah El Humeydi (ummer Aireti Lideri), Hasan Luheybi, Erad Zibari, Muhammed Ali Temim, Ahmed Nasr El Kerbuli, Cemal El Kerbuli Mesut Barzani, Celal Talabani, Neirvan Barzani

ederek protestocular yannda yer alm, Nuceyfi de protestocularn taleplerini siyasi zeminde yksek sesle dile getiren pozisyonda olmutur. Snni ana akm temsil eden partiler dnda Snni Arap airetleri ve yerel liderler de seimlerde aktif kampanya ierisinde yer almtr. Bu erevede Snni Arap politikaclarn taban ne kadar temsil ettii, edebildii tartlm; adaylarn Malikiye ynelik eletirilerde zellikle de gsteri meydanlarnda bir rekabet ierisine girdii gzlenmitir.

SEIM SONULARI
Seim sonularna gre Babakan Nuri el Malikinin ban ektii Hukuk Devleti Listesi, toplamda 97 sandalye kazanarak seimlerden birinci kmtr. iilerin youn olduu 9 vilayetin 7sinde birinci gelen Maliki grubu, Badatta da en fazla oyu almtr. El Hekim grubu ise toplamda 60 sandalye ile seimlerden ikinci kmtr. iilerin youn olduu vilayetlerde birinci olamayan El Hekim grubu, 8 vilayette ikinci olmay baarm, Badatta ise nc kmtr. Sadr grubu ise toplamda 44 sandalye ile seimlerden nc km, sadece Meysanda birinci olabilmi, Badatta ise drdncl elde etmitir. Bir rvet davas nedeniyle Babakan Malikiden ayrlan eski Irak Hkmet Szcs Ali Dabba ise Kefaat listesi ile srpriz bir k yaparak Babil ve Msennada toplam 7 sandalye kazanabilmitir. (Bkz. Tablo 2) El Irakiyye Cephesine baktmzda yad Allavinin Birleik Irak Ulusal ttifaknn toplamda 11 sandalye kazanarak seimlerden beinci kt grlmtr. Allavi, iilerin youn olduu 9 vilayetten 6snda hi sandalye kazanamayan Allavi, 3 vilayette ise 3 sandalye kazanabilmitir. Allavi Snni blgelerde 5, Badatta 3 sandalye elde etmitir. Meclis Bakan same Nuceyfinin, Birleikler ttifak ise toplamda kazand 13 sandalye ile seimlerden drdnc km, Badatta ikinci olmu, iilerin youn olduu Basrada 1 sandalye kazanmay baarabilmitir. (Bkz. Tablo 2) Seimlerde en byk yenilgiyi Irak Babakan Yardmcs Salih el Mutlakn yaad ve toplamda sadece 5 sandalye kazanabildii grlmtr. Mutlakn kazand sandalyeler eski hkmet szcs Ali Dabban ald oylardan bile dk kalmtr. KBY Blgesi dnda yerel seimlere katlan Kardelik ve Ortak Yaam Listesi ise Badatta hi sandalye kazanamam, Selahattinde 1, Diyalada 3, toplamda 4 sandalye elde edebilmitir. Diyalada ise tartmal bir durum meydana gelmi, iilerin Diyala el Vatani ttifak,

Vatanda ttifak zgrler ttifak Birleik Irak Ulusal ttifak Birleikler

Ammar El Hakim Mukteda Sadr yad Allavi same Nuceyfi

Irakiyye Araplar Kardelik ve Ortak Yaam Listesi Kefaat

Salih El Mutlak Berham Salih Ali Debba

Yerel seimlerin yrtld atmosfere bakldnda ii Araplarn ierisinde Babakan Nuri el Maliki ile Mukteda es Sadr arasnda, bata merkezi hkmetin ynetimi, Snni Araplarla ilikiler ve Krdistan Blgesel Ynetimi ile ilikiler noktasnda bir gerginliin yaand grlmtr. Maliki, tm bu konularda atmac pozisyonuyla ne km, Sadr grubu ise dier gruplarla ilikilerde Malikiyi eletiren bir tavr sergilemitir. Ammar el Hekim grubu ise Malikiyi eletirse de kar kampta yer almam, saduyu arlar ve arabulucu tutumuyla dikkatleri ekmitir. Bunun dnda kalan konularda yerel ynetici adaylar mevcut ynetimleri ve birbirlerini yolsuzlua bulamakla ve vatandaa hizmet gtrmemekle sulamtr. Snni Arap partileri ierisinde ise esas yar Meclis Bakan same Nuceyfi ve onunla birlikte hareket eden eski Maliye Bakan Rafi el savi ile Babakan Yardmcs Salih el Mutlak arasnda gemitir. Salih el Mutlak, Snni Arap vilayetlerinde Maliki hkmeti kart protestolar yrten tabanla sorunlu ilikiler gelitirmi, buna karlk savi grevinden istifa

S E TA P E R S P E K T F

Snnilerin Diyala el Irakiyye ttifakn 2 sandalyeyle gemitir. Bylece Diyalada Allavinin kazand 2 ve Krtlerin kazand 3 sandalye valinin belirlenmesinde kritik nem kazanmtr. (Bkz. Tablo 2) Seim sonularnda dikkat eken bir baka husus, barajn olmamas nedeniyle zellikle drt vilayette yerel aktrlerin nemli bir etkinlik gstererek byk partilerden byk lde oy koparmalar olmutur. Kerbelada Liva, Adil Devlet ve Emel ttifaklar toplamda 100 bin oyla toplamda 3erden 9 sandalye kazanmlardr. Necefte ise Necefe Vefa listesi 120 bin oy alarak 9 sandalye elde etmi ve tm partilerin nne geerek birinci olmutur. Kadisiyede Divaniye ttifak ve Beyda gruplar 82 bin oyla 6 (4+2) sandalye kazanmlardr. Snnilerin youn olduu Selahaddin kentinde ise ana akm partiler olduka zayf kalm, Vali Ahmed Abdullah 95 bin oyla birinci olmu ve 7 sandalye kazanmtr. Ayn kentte milletvekili alan el Kerimin kurduu Irak Asaleti ttifak 66 bin oyla 5 sandalye kazanarak nc olmutur.

de Snni ve ii Araplarn yaad blgelerde etkin gsteremedikleri grlmtr. Irakl Krtlerin zellikle Diyaladaki snrl varlklar Irakn Arap blgesiyle corafi etkileim blgesinin bu vilayette younlatn gstermitir. Genel fotorafa bakldnda lke ierisindeki homojenleme olgusunun deimedii grlmtr. Seimlerin Snnilerin youn olarak yaad sadece 2 vilayette gereklemi olmas, seim atmosferinin genel olarak ii partilerin kendi aralarndaki rekabet mcadelesini yanstmas sonucunu dourmutur. Bu noktada Irak Babakan Nuri el Malikinin lideri olduu Hukuk Devleti ttifaknn her ne kadar seimlerden birinci kan ittifak olsa da getiimiz yerel seimlere gre oy orannda d olduu grlmtr. Esasnda Babakan Maliki, yerel seimlerden ezici bir zaferle kmay planlam ve muhtemel zaferini seim sonrasnda erken genel seim ilan ile Irak parlamentosuna tamay hedeflemitir. Buna gre dzenlenecek erken seimle Maliki, ii oylarn ezici ounluunu arkasna alacak ve zellikle Krtlere kar kendisini destekleyecek Snni airet ve siyasetilerle ounluk hkmetini kuracaktr. Nitekim Maliki, bu konudaki grlerini yerel seimlere bir hafta kala Meysan Vilayetinde parti tekilatna yapt konumada dile getirmitir.2 Ancak iler Babakan Nuri el Malikinin hesaplad gibi gitmemi, Hukuk Devleti ttifak her ne kadar birincilii elde etse de yerel seimlerde umduu destei bulamamtr. Zira ii semen, Babakan Nuri el Malikinin ieride Krt, Snni ve hatta ii siyasetilere, hem de darda blgesel lkelere kar yrtt siyasi gerginlik zerine kurulu politikalarn arkasndan srklenmeyeceine dair bir mesaj vermitir. Gerek ieride gerek darda diyalogu savunan El Hekim grubunun, parti baznda en yksek oyu almas ve seimlerde ykselie gemesi de bunu gstermektedir. Her ne kadar ii semen, atma yerine uzlamay temsil eden lml el Hekim izgisine kredi vermeyi tercih etse de Malikiye kar Krtlerle yaknlamay deneyen ve Snni Araplarla ttifak araylarna giren Sadr grubuna da destek vermemitir. Dier taraftan iilerin youn olduu kentlerde oy veren semenlerin ortalama ila drtte biri Maliki, Sadr ve El Hekime oy vermeyerek geleneksel parti dnda araylara da yeil k yakabileceklerini gstermilerdir. Bununla birlikte bu oylarn gittii
2. El Maliki: ntihabatil Muhafazat Setedfau bitticahi Tekili Hukumetin Alebiyyetin Siyasiyye, 14 Nisan 2013, Al Sabah El Jadid.

YEREL SEIMLERIN SIYASI YELPAZEYE ETKILERI

ABDnin ekilmesi sonras Irak Yksek Seim Kurulu tarafndan ynetilen ve Irak gvenlik gleri tarafndan emniyet nlemleri alnan seimlere 12 vilayette katlm oran % 51i bulmutur. 2009da dzenlenen yerel seimlere katlmn da % 51 olduu dikkate alnrsa siyasetilerin halk seimlere katlmaya ikna etmekte pek baarl olamad deerlendirilmitir. stelik 2010 genel seimlerine katlmn % 62 orannda olmas dikkate alndnda bir sorun olduu algs pekimitir. Bu sonuta, alnan gvenlik nlemlerinin younluu, seim srasnda trafiin durdurulmas ve saldrlarn etkisi olduu gerekeleri de ifade edilmektedir. Ancak Snni Arap semenin gerek siyasetilere gerekse Badattaki merkezi ynetime tepkisinin Diyala, Salahaddin ve Badattaki katlma negatif etkide bulunduu kukusuzdur. ii Arap tabann katlmnn dk olmas yerel yneticilerden hizmet bekleyen semenlerin siyasi ve idari srelerden memnun olmadklarn gstermitir. Dier taraftan seimlerde ii Araplarn Snnilerin youn olduu drt vilayetten seimlerin yapld sadece Diyalada varlk gsterebildii anlalmtr. Buna karlk Snni Araplarn iilerin youn olarak yaad vilayetlerde varlk gsteremedii, sadece Basrada Nuceyfi grubunun bir sandalye kazanabildii grlmtr. Irakl Krtlerin listesinin

S E TA P E R S P E K T F

yerel liderlerin genel seimleri etkileyebilecek ekilde kendi illerinin dna kp organize olabilecekleri de kukuludur. Seim sonras dikkat edilmesi gereken en nemli husus ise Snni Araplarn youn olduu ve bir lde seimlere katlmad Diyalada ortaya kan tablodur. Zira iilerin Diyalada kurduklar ttifak ile Krtlerin ttifak seimlerde vilayet meclisindeki toplan 29 sandalyenin 15ini elde etmilerdir ve seim sonras ittifak kurmay grmeye balamlardr. zellikle Snni Araplarn youn olduu bir vilayette valinin Snni Araplarn dndan atanmas yahut Snni Araplarn kendi vilayetlerinde ynetimden dlanmalar gibi bir durum genel olarak siyasi srece zarar verebilir, zel olarak da kentte kanl hesaplamalara ve iddetin artmasna yol aabilir.

Gelinen nokta itibariyle 2013 Irak yerel seimlerinin 2009 yerel seimlerinin aksine Iraktaki yerel dengeleri ve aktrleri ok fazla deitirmedii grlmtr. Dier taraftan hem ii hem de Snni tabanda semenlerin yer yer ana akm partiler dnda araylara girdikleri ve merkez dnda bulunan yerel aktrlere kredi atklar deerlendirilmitir. Neticede 2013 seimlerinin genel olarak lkede siyasi srecin zayflad bir ortamda snk getii sylenebilir. 2005te gerekleen ilk yerel seimlerin 18 vilayette, 2009da gerekleen yerel seimlerin 14 vilayette, 2013te gerekleen bu seimlerin 12 vilayette gereklemesi dikkate alnd siyasi sreteki gerileme daha rahat anlalacaktr. Seimlerin, 2005te Snni Araplarn sre dnda kaldklar yerel seim ortamn anmsatmas ise riskli bir gsterge olarak karmza kmakta ve gelecee dair soru iaretleri oluturmaktadr.

TABLO 2. SEIM SONULARI

Vilayet Ad ve Sandalye Says Babil 31 Badat - 58 Basra - 35 Diyala - 29 Kadisiye - 28 Kerbela - 27 Meysan - 27 Musenna - 26 Necef - 29 Selahattin - 29 Vast - 28 Zikar - 31 Toplam 8 7 8 8 5 7 10 97 7 7 60 5 5 44 7 13 5 11 4 Nuri Maliki 8 20 16 Ammar Hekim 7 6 6 iiler 12 5 3 6 7 6 4 4 9 3 3 5 2 3 1 1 3 Mukteda Sadr 3 5 3 Ali Debba 4 same Nuceyfi 7 1 Snni Araplar 10 Salih El Mutlak 3 yad Allavi 1 3 1 2 3 Krtler Dier 8 14 8 2 11 13 4 5 15 18 8 9 115

Furkan TORLAK Suriyede 2000-2006 yllar arasnda Felsefe ve slam Hukuku alanlarnda eitim grd. stanbul Bilgi niversitesi Uluslararas likiler Blmn bitirdi. Kanal 7, Kanal 24, CNN Trk, 6NEWS, TRT Arapa ve TRT Trkte gazeteci olarak alt. 2007 ylnda Doan Yayn Holding tarafndan yln En Yaratc Yeni Gazeteci dlne layk grld. Bilim ve Sanat Vakfnda 2008-2009 yllar arasnda Klasik Felsefe Metinleri dersi verdi. SETA D Politika Direktrlnde aratrma asistanl yapt. Halen Polis Akademisi Gvenlik Bilimleri Enstitsnde yksek lisans eitimini srdrmekte olup AK Parti Ekonomi leri Bakannn danmandr.

Nenehatun Caddesi No:66, GOP, ankaya 06700 Ankara, TRKYE Tel: +90 312 551 21 00 | Faks: +90 312 551 21 90 www.setav.org | info@setav.org