Strategija

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini
2009 - 2011
Finalni nacrt, januar 2009.
Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011
Usvajanje Strategije razvoja malih i srednjih preduzea (MSP) u Bosni i Hercegovini e omoguiti stvaranje povoljnijih uslova za poslovanje MSP-a, koritenje novih fondova Europske unije i ispunjavanje preuzetih ugovornih obaveza Bosne i Hercegovine prema Europskoj uniji. Bosna i Hercegovina je u junu 2008 godine potpisala Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju sa EU i po prvi put stupila u ugovorne odnose sa Unijom. lan 93 Sporazuma se odnosi na MSP-a i glasi 'Saradnja izmeu strana bit e usmjerena na razvoj i jaanje malih i srednjih preduzea (MSP) u privatnom sektoru, i posebno e se voditi rauna o prioritetima koji se tiu pravne teevine (acquisa) Zajednice u oblasti MSP, kao i o deset smjernica utvrenih u Evropskoj povelji o malim preduzeima'. Sporazum uzima u obzir ve potpisano Partnerstvo: Uzima u obzir identifikovane prioritete u Europskom partnerstvu (uvodni dio, 4. razmatranje), Revizija implementacije Sporazuma e ukljuivati i prioritete navedene u Partnerstvu koje su relevantne za ovaj Sporazum (lan 8), Pomo EU e biti uslovljena napretkom u ispunjavanju kriterija iz Kopenhagena i progresa u ispunjavanju prioriteta Europskog partnerstva (lan 112).
Kratkoroni prioriteti (079 i 080) implementacije Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju su: napraviti koherentan zakonski i institucionalni okvir za MSP, usvojiti BH Strategiju za MSP i stvoriti na dravnom nivou minimalne uslove za sprovedbu koherentne i koordinirane politike za MSP, ukljuujui i uspostavljanje Agencije za MSP i forum za dijalog i konsultacije sa MSP. Strategija razvoja MSP-a u BiH je kreirana za period 2005-2008 godina, ali nije zvanino usvojena. Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH je na prijedlog entitetskih vlada, Distrikta Brko i Mree RRA (Delegacije EK) formiralo Radnu grupu koja je uzimajuu u obzir promjene koje su nastale u Bosni i Hercegovini, te preuzete obaveze u procesu integracija u Europsku uniju, aurirala tekst Strategije i kreirala Strategiju razvoja MSP-a u BiH za period 2009-2011 godina. Radna grupa je radila u sastavu: Hamdo Tinjak, Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH Radmila Mihi, Ministarstvo finansija RS Mustafa ahinovi, Direkcija za evropske integracije BiH Jozo Beji, Ministarstvo razvoja, poduzetnitva i zanatstva F BiH Velimir Didak, Ministarstvo finansija F BiH Milan Cviji, Ministarstvo privrede energetike i razvoja RS Adnan Drapi, Odjeljenje za ekonomski razvoj Br ko Distrikta BiH Slobodan Markovi, Mrea regionalnih razvojnih agencija evkija Okeri, Mrea regionalnih razvojnih agencija Podrku radu Radne grupe je pruila i Task Manager Delegacije Europske komisije u BiH Dina Kari. Delegacija je obezbjedila i tehniku podrku Radnoj grupi koju su pruili strunjaci kompanije Atos Origin iz Belgije: Duplouy Jean-Claude, Fead Zairagi i Rasim Tulumovi.
Sadraj Saetak.......................................................................................................................5 1 Uvod .......................................................................................................................8 2 Trenutna makroekonomska situacija u Bosni i Hercegovini................................11 2.1 Rast privatnog sektora .....................................................................................12 2.2 Sektorski prioriteti ...........................................................................................13 2.3 Najvee makroekonomske, pravne i infrastrukturne prepreke za bri razvoj MSP ......................................................................................................................13 3 Pregled sadanjeg poloaja MSP-a u BiH ...........................................................15 3.1 Struktura MSP-a i glavni indikatori .................................................................17 3.2 Okruenje za podrku poslovanju ....................................................................20 4 Prioritetna pitanja Europske unije za razvoj MSP-a i njihova primjena na BiH uslove.......................................................................................................................23 4.1 BiH prioriteti za period 2009 2011. ..............................................................24 4.2 Vizija za period nakon 2011. godine................................................................26 5 Zakoni i regulativa za MSP-a..............................................................................28 5.1 Kratak pregled sadanje situacije u BiH...........................................................28 5.2 Plan implementacije sa oekivanim rezultatima i vremenskim rokom .............31 6 Institucionalna podrka infrastrukturi MSP-a i poslovnim uslugama ....................32 6.1 Saetak sadanje situacije u BiH i predloeni razvoj.......................................32 6.2 Plan implementacije sa oekivanim rezultatima i vremenskim rokovima........40 7 Obrazovanje, obuka i konsalting.........................................................................41 7.1 Sie trenutnog stanja u BiH i predloeni razvoj ...............................................41 7.2 Sprovedbeni plan sa oekivanim rezultatima i vremenskim rasporedom za period 2009. do 2011.............................................................................................46 8 Poreske mjere i financijski instrumenti ...............................................................47 8.1 Kratki pregled trenutne situacije u Bosni i Hercegovini i predloeni razvoj.....47 8.1.1 Poreski sistem ............................................................................................47 8.1.2 Financijski instrumenti...............................................................................48 8.2 Implementacija plana sa oekivanim rezultatima i vremenskim okvirom ........50 9 Jaanje tehnolokih i inovacijskih kapaciteta malih preduzea ...........................51 9.1 Kratak prikaz sadanje situacije u Bosni i Hercegovini i predloeni razvoj......51
3
9.2 Plan implementacije sa oekivanim rezultatima i vremenskim rokovima ........54 10. IKT Informacione i komunikacijske tehnologije .........................................55 10.1 Saetak trenutnog stanja u BiH i predloeni razvoj........................................55 10.2 Predloeni razvoj u kontekstu MSP-a u BiH..................................................56 10.3 Plan implementacije sa oekivanim rezultatima i vremenskim rokovima.......59 11 Jedinstveno trite ..........................................................................................61 11.1 Saetak postojee situacije u BiH i predloeni razvoj ....................................61 11.2 Plan implementacije sa oekivanim rezultatima i vremenskim rokovima.......64 12 Internacionalizacija MSP ...............................................................................65 12.1 Saetak trenutnog stanja u BiH......................................................................65 12.2 Plan implementacije sa oekivanim rezultatima i vremenskim rasporedom ...68 13 Partnerstvo i umreavanje ..............................................................................69 13.1 Saetak trenutnog stanja u BiH......................................................................69 13.2 Plan implementacije sa oekivanim rezultatima i vremenskim rasporedom ...71 14 Pregled predloenih zakonskih izmjena...............................................................74 15 Pregled predloenih institucionalnih izmjena ......................................................78 16 Saetak planova implementacije, sa oekivanim rezultatima i vremenskim okvirom....................................................................................................................79 17 Monitoring i kvalitet implementacije Strategije...................................................85 17.1 Monitoring sprovedbe strategije ....................................................................85 17.2 Monitoring kvaliteta ......................................................................................85 17.3 Monitoring efikasnosti/uinkovitosti .............................................................86 18 Zakljuci i preporuke...........................................................................................88 Lista skraenica........................................................................................................90
Saetak
Mala i srednja preduzea mogu imati znaajan uticaj u razvoju Bosne i Hercegovine. Sa pravom politikom razvoja, zakonskim okvirima i koordiniranom podrkom na svim nivoima, mala i srednja preduzea (MSP) mogu dobiti vei dio domaeg trita i postepeno stranih trita, mogu biti partneri veim domaim i stranim kompanijama, mogu inicirati jake razvojne projekte i tako doprinijeti u otvaranju novih radnih mjesta. Ovakav razvoj MSP-a bi omoguio i njihovo aktivnije uee u procesima smanjivanja siromatva u Bosni i Hercegovini. Implementacija Strategija razvoja MSP-a Bosne i Hercegovine bi trebala omoguiti bri rast i razvoj MSPa u Bosni i Hercegovini, te ispunjenje obaveza koje je drava preuzela potpisujui dokument o Europskom partnerstvu. Strategija ima tri glavna dijela, kao to je objanjeno u nastavku: Uvodni dio ( poglavlja 1-4) opisuje motive i ciljeve Strategije i daje informacije o op oj makroekonomskoj situaciji, o trenutnoj strukturi MSP-a i o okruenju za podrku poslovanju u BiH. Zakljuak uvodnog dijela su prioriteti razvoja MSP-a u EU koji vodi do prioriteta za Bosnu i Hercegovinu za period od 2009. do 2011. godine. Drugi dio (poglavlja 5 13) sadri ope poznate konkurentne faktore razvoja preduzea, iji razvoj zahtijeva pokretanje ili pojaavanje odreenih aktivnosti institucija za podrku razvoja MSP-a na svim nivoima. Zbog relativno kratkog perioda koji Strategija pokriva, trenutno okruenje za poslovanje i nivoa razvoja MSP-a u BIH, Razvojna strategija MSP-a za 2009-2011. uglavnom sadri: Usvajanje promjena ili dopuna zakonskog okvira za rad MSP-a na nivou BiH; Institucionalna poboljanja; Poboljanja obrazovnog i konsultantskog sistema; Poboljanja finansijskih instrumenata MSP-a. Ovo su preduslovi ili takozvani osnovni uslovi ili konkurentski faktori razvoja MSP-a. Ovo je takoe i razlog zato je veina aktivnosti u Strategiji usmjerena na poboljanja gore navedenih faktora. Za takozvane napredne konkurentske faktore (kao to su jaanje tehnolokih i inovacijskih kapaciteta MSP-a, informacijskih i komunikacijskih tehnologija, europeizacija, internacionalizacija, partnerstvo i umreavanje), za period koji pokriva Strategija, predloene aktivnosti se uglavnom tiu obuke i promovisanja. Procijenjeno je da e se vea panja ovim faktorima posvetiti nakon 2011, kada se dodatno ojaa institucionalni okvir i poboljaju uslovi za odgovarajuu podrku razvoju MSP-a. Trei dio, zakljuak (poglavlja 14-18), daje pregled preporuka i aktivnosti prioriteta za implementaciju Strategije. Poglavlje 16 je saetak konkretnih aktivnosti za sva podruja koje Strategija pokriva. Takoer, posebno poglavlje daje smjernice za praenje sprovoenja Strategije, kao i za neprestano praenje kvalitete i efikasnosti aktivnosti koje su sprovedene u Strategiji. 5
Strategija e biti uspjeno sprovedena ukoliko se usvoji i sprovede na svim nivoima podrke razvoju MSP-a. U okvirnim aktivnostima predloenim za period od 2009. do 2011.godine, neke aktivnosti e biti prilagoene potrebama MSP-a (na osnovu povratnih informacija od MSP-a), kao i razvojnim projektima u tom periodu. S druge strane, usvajanje Razvojne strategije MSP-a BiH nudi i razvojnim programima/projektima jasniju sliku potreba i razvoja u oblasti MSP-a.
DIO I
1 U vod
Situacija u kojoj se bh. ekonomija nala nakon zavretka rata 1995. godine, posebno razorena industrija i veliki zaostatak u tehnolokom razvoju, rezultirala su postepenim prihvatanjem injenice da e u BiH, u narednom dugoro nom periodu, mala i srednja preduzea (MSP) nuno imati kljunu ulogu u ekonomskom razvoju i u otvaranju novih radnih mjesta. Dosadanje strateki dokumenti, prije svega Generalni okvir ekonomske strategije razvoja (1999.) i Srednjoro na razvojna strategija BiH (2004.) isticali su centralni zna aj MSP-a za oporavak i razvoj BiH, ali i neophodnost da se za njihov uspjean rast uspostavi pogodno okruenje i stvore odgovarajui uslovi. Dosadanje aktivnosti na podrci razvoju MSP vodile su se na nivou entiteta, uz veoma znaajnu finansijsku podrku i tehniku pomo meunarodnih donatorskih organizacija, ali bez odgovarajue koordinacije. Potreba da se ova koordinacija unaprijedi, radi bolje iskoritenosti postojeih resursa, ali i ispunjenja uslova potrebnih za pristup dodatnim razvojnim sredstvima prije svega strukturnim fondovima EU dovela je do inicijative da se pripremi Strategija razvoja MSP-a Bosne i Hercegovine. Usvajanje Strategije razvoja MSP-a BiH je bio jedan od prioriteta Srednjoro ne strategije razvoja BiH (PRSP), a predstavlja i znaajan korak u ispunjenju obaveza koje je BiH preuzela u okviru primjene preporuka Europske povelje o malim preduzeima1. Na nivou BiH, Strategija razvoja MSP-a utvruje neophodna poboljanja pravnog okvira i institucionalnih struktura koje, neposredno ili posredno, utiu na osnivanje, razvoj i uspjenost MSP, pri emu je glavni cilj uspostava efikasne koordinacije izrade politike i provedbe svih vidova podrke MSP-ima. Ponuene su konkretne mjere kojima e se unaprijediti stanje sa aspekta svakog poglavlja Europske povelje i identificirane oblasti u kojima e biti neophodno potrebe MSP usklaivati sa interesima drugih zainteresiranih strana u procesu ekonomskog razvoja. Strategija takoer predlae aktivnosti potrebne da se omogui da MSP u BiH ponu smanjivati jaz u nivou tehnolokog razvoja i konkurentnosti naspram preduzea iz zemalja EU, pa i iz susjednih zemalja. Meutim, najvei dio posla jeste i treba da ostane na nivou entiteta i niim nivoima, koji ve dugo vode raznovrsne aktivnosti pruanja podrke MSP-ima. Ponuena rjeenja, zasnovana prije svega na bogatim europskim iskustvima, promoviu prije svega fleksibilnost koja omoguuje oslonac na postojee dokumente i institucije, njihovo zajedniko djelovanje i razmjenu iskustava u okviru umreenog sistema protoka informacija i ideja. Strategija definie funkcije koje jedan sistem za podrku razvoju MSP identificira najpogodnije nivoe i strukture u okviru kojih e se pojedine funkcije vriti.
European Small Business Charter
Bitni nedostaci u postojeem pravnom okviru za rad MSP i nepostojanje adekvatne infrastrukture za podrku poslovanju, kao i otean i kompliciran pristup kreditnim sredstvima predstavljaju velike prepreke za razvoj MSP-a u BiH u poreenju sa veinom drugih zemalja u regiji. Pitanja koja treba rijeiti radi stvaranja povoljnijih uslova za razvoj MSP-a: Stvaranje konzistentnog pravnog okvira za MSP, Uklanjanje barijera koje oteavaju i usporavaju pokretanje i rad preduzea, Definicija MSP-a (pratei preporuke EU2, takoer vidi Poglavlje 5) i ustrojavanje statistike, Organizaciona struktura/institucionalni okvir za poslovnu podrku (vidi Poglavlje 6), Horizontalni i vertikalni instrumenti za poslovni razvoj (vidi Dio II, Poglavlja 5-13).
Gore navedena pitanja predstavljaju takoer prioritete Strategije razvoja MSP-a. Ova Strategija ima za cilj da slijedi preporuke Povelje EU o malim preduzeima, to se odraava u njenoj strukturi i u meusektorskom pristupu za razvoj MSP-a. Openito, Strategija razvoja MSP-a u BiH ima za cilj da: Pobolja okruenje za podrku poslovanju (pravno i financijsko okruenje, infrastruktura za podrku poslovanju); Sinhronizira strateke i institucionalne faktore u razvoju MSP sa onima koje preporuuje Europska unija; Stimulira poveanje udjela prihoda i doprinosa dodate vrijednosti za sektor MSP-a openito; Stimulira rast putem usmjerene podrke za visok rast, inovativna i izvozno orijentirana MSP; Omogui i aktivno podri razvoj klastera malih preduzea, mree i udruenja za suradnju da se stvori kritina masa, npr. u oblasti istraivanja i tehnolokog razvoja, nabavki, marketinga i izvoza; Omoguava pristup MSP financijskim resursima budetskog i komercijalnog karaktera; Prui poticaj novim preduzeima u svim ekonomskim sektorima; Aktivno promovie i pomogne promociju poduzetnike kulture u BiH; Pobolja konkurentnost MSP-a na doma im i inostranim tritima; Pomae kod izgradnje obrazovnog sistema na nivoima srednjeg, vieg i visokog obrazovanja sa programima gdje bi omladinsko poduzetnitvo bilo u prvom planu i gdje bi se obrazovali novi menadment kadrovi; Smanji sivu ekonomiju; i Identificira prioritetne projekte i aktivnosti za period 2011-2013.
Slubene novine Europske unije, L 124/36, 20. 5. 2003: Preporuke komisije koje se odnose na definiciju mikro, malih i srednje-velikih preduzea
Provedbom postavljenih ciljeva u periodu 2009 2011 treba postii: Poveanje udjela MSP u BDP-u; Poveanje broja aktivnih MSP; Poveanje broja zaposlenih u MSP; Poveanje konkurentnosti MSP; Bre osnivanje MSP koji e djelovati u sferi visokih tehnologija; Preobuku radne snage, koja je nekvalificirana ili posjeduje radne vjetine koje su zastarjele ili neprilagoene potrebama moderne privrede, iru primjenu informaciono komunikacionih tehnologija (IKT) u radu MSP.
U pripremi ove Strategije, koriteni su slijedei osnovni dokumenti: Europska povelja za mala preduzea i implementacija najboljih praksi iz EU zemalja; Viegodinji program za preduzea i poduzetnitvo, posebno za mala i srednja preduzea 200120053, sa trenutno poznatim smjernicama novog viegodinjeg programa za period 2006-2011 koji je u pripremi i Srednjoro na strategija razvoja PRSP (2004-2007).
Pored gore navedenih dokumenata, priznata je vanost EU preporuka4 koje se odnose na definiciju MSP-a, koja je detaljno obraena u Poglavlju 5. U Strategiji su opisani i tzv. napredni faktori konkurentnosti zajedno sa konkretnim instrumentima u cilju da se promovie izvoz, pomogne razvoj inovativnih kompanija ili da se promovie umreavanje i partnerstvo kao vaan strateki instrument u poslovnom svijetu danas. Strategija zavrava pregledom predloenih zakonodavnih i institucionalnih promjena i takoe daje prijedlog mehanizama za praenje njene implementacije.
Viegodinji program za preduzea i poduzetnitvo, a posebno za MSP-a 2001-2005. http://europe.eu.int/comm/enterprise/enterprise_policy/mult_entr_programme/programme_2001_2005.htm 4 Slubene novine Europske unije, L 124/36, 20.5.2003: Preporuke komisije koje se odnose na definiciju mikro, malih i srednje-velikih preduzea
10
2 Trenutna makroekonomska situacija u Bosni i Hercegovini

Ovo poglavlje prua pregled makroekonomskog nivoa razvoja BiH i takoer se opisuju glavne prepreke za razvoj njene ekonomije. Koriteni izvori podataka su: Izvjetaj o napretku BiH na putu ka EU, Centralna banka BiH, zvani ni statisti ki podaci u BiH, izvjetaji Svjetske banke, Direkcija za ekonomsko planiranje Vijea Ministara
U izvjetaju EK od novembra 2007. godine o napretku BiH5 naglaeno je da se 'makroekonomska stabilnost popravila, ali da nema saglasnosti o osnovama ekonomske politike izmeu BiH i entiteta'. Nezaposlenost u zemlji je jo uvijek jako visoka, a kreiranje poslova je usporeno zbog (izmeu ostalih faktora) visokog oporezivanja rada, iskrivljenih mehanizama odre ivanja plata i slabe slobode kretanja radne snage. U Izvjetaju je tako er naglaeno da je MSP sektor u porastu, ali je rast usporen zbog nepogodne sredine za poslovanje. Struktura za podrku MSP-a u zemlji je to se tie strategije za cijelu dravu neusklaena. BiH se jo nije vratila na svoj prijeratni BDP (procjenjuje se da do toga moda nee ni doi prije 2011. godine). Njen BDP po glavi stanovnika od nekih 2.778,9 EUR (u 2007. vidi tabelu 2.1) je jedan od najniih u regionu. Izmeu 1996. i 1999, stvarni rast BDP-a, potpomognut visokim nivoom strane pomoi u obnovi zemlje, bio je prosjeno 30 posto. Otada, meutim, uz neadekvatne domae izvore rasta, osobito aktivnost u privatnom sektoru, rast BDP-a je usporen. U 2005.godini, prema podacima Centralne banke, rast BDP-a je bio 3,9%, 2006 je bio 6,7%, a u 2007 je bio 6%. Zvanini podaci o BDP se smatraju podcjenjenim jer neuzimaju u obzir sivu ekonomiju 6. Procjena nivoa nezaposlenosti je 44,74 posto (u 2007.). Evidentan je rast prosjenih mjesenih neto plata: u 2005. je bila 275 EUR, u 2006. 299,6 EUR, i u 2007. 322 EUR. Visok nivo nezaposlenosti je jo uvijek vaan uzrok siromatva, i njegovo smanjenje je jedno od prioritetnih pitanja u BiH. Jedan od najpozitivnijih makroekonomskih rezultata u BiH u posljednjim godinama je bila stabilnost cijena i relativno niska stopa inflacije. Direktno strano investiranje u 2006. se znatno povealo (na 917,6 miliona KM) u odnosu na prethodne godine i to, skupa s rastom MSP, predstavlja najsvjetliju nadu za BH ekonomiju.
5 6
Izvjetaj Europske komisije o napretku BiH 2007 Izvjestaj Svjetske banke
11
Saetak opih ekonomskih indikatora je data u tabeli 2-1.

Tabela 2-1: Opi ekonomski indikatori
Indikatori BDP, mlrd. Euro BDP po glavi stanovnika, euro Stvarna stopa rasta BDP, % Rast maloprodajnih cijena, % Tekui saldo, miliona euro Vanjski dug vladinog sektora, m e Bruto slubene rezerve, mil. euro
2003. 7416 1,635 3,0 0,6 -1438 2052,3 1428
2004 8071 2,099 6,3 0,4 - 1318,6 2061,5 1778,8
2005 8655 2,251 3,9 3,7 -1604,9 2217,9 2160,2
2006 9776 2,541 6,7 6,1 - 970,9 2081,4 2787,5
2007 10711 2.778 6 1,5 - 1.400 1996 3425
Izvori: Bilten Agencije za statistiku BiH, BiH Government, IMF Country Report 2004, FIPA: http://www.fipa.gov.ba, Centralna banka BiH, BiH Ured za statistiku, Federalni i RS zavod za statistiku
2.1 Rast privatnog sektora7

Glavne poluge rasta u privatnom sektoru u svim zemljama predstavljaju jaanje poslovne sredine i stranog investiranja, te podrka razvoju poduzetnitva. U odnosu na prethodne godine, dolo je do primjetnih unapreenja u uklanjanju administrativnih prepreka domaem i stranom investiranju. Fokus u unapreivanju poslovne klime e se u narednom periodu pomjeriti sa uklanjanja administrativnih barijera na stvaranje uslova za bolju konkurentnost domae ekonomije, smanjenje poreskih stopa i jaanje privrednog menadmenta. Uklanjanje administrativnih barijera i unapreenje poslovne klime su kljuni strateki instrumenti u svim zemljama. Privui vie stranih investicija predstavlja presudan prioritet Srednjorone razvojne strategije za BiH (takoer poznate pod nazivom Dokument o strategiji za smanjenje siromatva - PRSP), s obzirom na nedostatak domaeg kapitala i brojne pozitivne efekte direktnog stranog ulaganja, izmeu ostalog poveanu stopu zaposlenosti, nove rukovodne vjetine, nove tehnologije, nova trita i povean izvoz. Podaci o stranim investicijama u BiH su prezentirani u poglavlju 12 Internacionalizacija MSP. Jaanje poduzetnitva u BiH je ve utvreno kao preduslov za brz razvoj privatnog sektora, a posebno za rast MSP. U uporedbi sa drugim zemljama u tranziciji, BiH ima najmanji broj preduzea na 1000 stanovnika, osnivanje preduzea najskuplje je u regiji, a i skuplje od bilo koje drave u EU (vidi podatke u poglavlju 3), to je jak znak za vlade u BiH da ubrzaju potrebne reforme u cilju postizanja poslovne sredine pogodnije za razvoj MSP.
Na osnovu Dokumenta o strategiji za smanjenje siromatva (PRSP) Srednjorona razvojna strategija BiH 2004-2007 Dokument revidiran u maju 2006.godine
12
2.2 Sektorski prioriteti

Od sektorskih prioriteta utvrenih u Srednjoronoj razvojnoj strategiji BiH (2004-2007), najvaniji su privatni sektor (privatizacija i finansije), trite rada (zapoljavanje, poslovanje i jedinstveni ekonomski prostor), javni sektor (administracija i statistika), drutveni sektor (socijalna zatita, obrazovanje...), privredni sektor (industrija i turizam), komunikacije (transport i IKT), eksploatacija i zatita prirodnih resursa (vode, okoline, energetike, poljoprivrede, umarstva). Srednjoro na razvojna strategija je aurirana 2006.godine kroz konsultacije Tima za ekonomsku politiku i planiranje. Postoji 6 opih prioriteta za razvoj Bosnu i Hercegovinu koji su navedeni u auriranoj Strategiji iz maja 20068 i brojni sektorski prioriteti koji su direktno povezani sa razvojem MSP-a: 1. Odravati makroekonomsku stabilnost. 2. Poveati privatne investicije. - Poboljavajui pristup, institucije i zakonske okvire za razvoj poduzetnitva i MSP - Podravajui razvoj specijaliziranih konsultantskih institucija koje mogu pomo i MSP u sticanju novih znanja i tehnologija, naroito u podruju internacionalnih standarda i certifikata. 3. Restruktuirati privredu. 4. Poveati nivo zaposlenosti i uvrstiti veze izmeu ljudskih resursa i trita rada. 5. Poboljati sistem socijalne zatite - Jaanjem sredine za poslovanje, restruktuiranjem preduzea, privatizacijom i rastom sektora privatnog poduzetnitva. 6. Poveavanjem transparentnosti i sposobnosti BH drutva. Treba uloiti vie napora u institucionalne okvire za MSP, kao i zakonske okvire. Treba se poboljati poslovna sredina za MSP, kao i podrati unutranje jaanje MSP (omoguavaju i uvoenje novih znanja i tehnologija).
2.3 Najvee makroekonomske, pravne i infrastrukturne prepreke za bri razvoj MSP

Ouvanje makroekonomske stabilnosti i stabilnosti finansijskih trita, potreba za brim razvojem trita kapitala, kao i za reformom fiskalnog sistema, trita rada, daljnjom liberalizacijom vanjske trgovine u regionu, te druga pitanja koja tek treba unaprijediti u BiH, odbijaju mnoge strane investitore. Nepostojanje funkcionalnog jedinstvenog ekonomskog prostora u BiH je posebna prepreka stvaranju privlane poslovne klime za domae i strane investitore, te za uu integraciju sa EU.
http://www.dep.gov.ba/dwnld/Revised_MTDS+AP_English.pdf
13
Poveavanje direktnih stranih ulaganja i stvaranje otvorenog trita kapitala (za inovativne MSP-e je posebno vaan rizini kapital) bit e od presudne vanosti za dugoroni prosperitet zemlje. Pravne i administrativne prepreke su detaljnije obraene u drugom djelu Strategije (posebno poglavlje 5 a i poglavlja 6-13). A ovdje moemo spomenuti: skupe i duge birokratske postupke registracije preduzea neadekvatnu poreznu i financijsku podrku preduzeima sa potencijalom hitnog rasta.
14
3 Pregled sadanjeg poloaja MSP-a u BiH

Openito se moe rei da zaostajanje u razvoju mali i srednjih preduzea u BiH ima historijsku kategoriju. Ono poinje sa vrlo sporim priznavanjem uloge i znaaja malog biznisa u ekonomiji zemlje. Razlog za to lei u injenici to se tokom cijelog predratnog perioda privredna struktura zemlje zasnivala na velikim kompanijama i sloenim integriranim privrednim sistemima. Socijalistiki model ekonomije nije priznavao privatno vlasnitvo, biznis i slobodno poduzetnitvo i u tom kontekstu ne samo da taj sektor nije podravan sistemskim mjerama, ve istim tim mjerama je i ograniavan. Nakon rata, meutim u strunim i politikim krugovima dosta dugo trajao je sukob teza u smislu da li treba insistirati na predratnoj privrednoj strukturi i u tom kontekstu staviti u prvi plan velike privredne sisteme ili uvaiti ulogu i znaaj malih i srednjih preduzea i ostvariti procese podrke njihovog razvoja po modelima koji su prepoznatljivi u razvijenim zemljama. U tom smislu moe se rei da BiH ne predstavlja tipian primjer sluaja razvoja MSP za zemlju u procesu postsocijalistike ekonomske tranzicije. Nepostojanje jasnog opredjeljenja trajalo je dugo, a mala i srednja preduzea kao faktor razvoja zemlje ubrzano dobijaju znaaj zahvaljujui pozitivnom uticaju meunarodne zajednice, uticaju iskustva susjednih zemalja i manjeg broja eksperata i politiara. Moe se rei da danas postoji konsenzus i ekonomista i politiara da je podrka malim i srednjim preduzeima u svim segmentima eljena smjernica budueg ekonomskog razvoja BiH. Druga nezaobilazna injenica koja je negativno uticala na razvoj MSP, je sporost procesa privatizacije i tranzicije ekonomije BiH ka ekonomiji trinog karaktera. Poto tranzicija dovodi u prvi plan poduzetnitvo i samozapoljavanje po pravilima trine ekonomije, postaje sasvim vidljivo da e rezultati tranzicije pozitivno i to direktno uticati na razvoj MSP. Trei vaan faktor vezan je za nekonzistentnost ekonomske politike i zakonskih mjera na nivou BiH, jer su se strateki pristup, zakonski okviri i drugi instrumenti razvoja MSP dosada uspostavljali na iskljuivo entitetskim okvirima, bez adekvatne koordinacije i usaglaavanja na nivou drave. Republika Srpska je usvojila 'Strategiju razvoja malih i srednjih preduzea' u Republici Srpskoj za period 2006-2010 godina, a Federacija Bosne i Hercegovine je usvojila 2007 godine 'Program razvoja malog gospodarstva'. Nekonzistentnost insitucionalnog okvira je etvrti kljuni faktor koji oteava razvoj MSP-a u BiH. Svi zadaci koji se tiu razvoja MSP-a na dravnom nivou su preneseni na Odjel za ekonomski razvoj i poduzetnitvo Ministarstva vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH. Odjel je uspostavljen prije relativno kratkog vremena (2003) i jo uvijek neposjeduje adekvatne ljudske i tehnike resurse (3 zaposlena, a prema Pravilniku o sistematizaciji radnih mjesta je predvieno 7).
15
Postoji mnogo slabosti u BiH koje se odnose na pravno okruenje i institucionalni okvir. Meu ostalim pitanjima koja predstavljaju prepreku za razvoj MSP-a je nepostojanje odgovarajuih statistikih podataka o MSP-a. Glavne vanjske barijere za razvoj MSPa su izmeu ostalog: Postojei pravni okvir nije pogodan za razvoj MSP-a, i ne postoji konzistentan zakonski okvir o MSP-a na nivou BiH, Trenutno ne postoji definicija MSP-a koja je priznata u bilo kojem pravnom okviru u BiH, a koja je potpuno u saglasnosti sa Preporukom 2003/361/EC, Informacijska tehnologija se ne primjenjuje u administrativnim procedurama, Nema mehanizmima za povratne informacije od MSP-a (u relaciji institucija za podrku razvoja MSP-a: MSP kao korisnik usluga), Vladine institucije na nivou BiH nemaju jasno odreenu niti definisanu ulogu spram sektora poduzetnitva i razvoja MSP, kao i uloge u odreivanju nainu distribucije podrke razvoju MSP-a izmeu dravnog, entitetskog i regionalnog nivoa, Monetarna, kreditna i fiskalna politika su jo uvijek neizgraene i tek su u fazi izgradnje strategija prilagoavanja potrebama i afirmaciji poslovnih subjekata, Na nivou BiH ne postoji institucionalni okvir za podrku MSP, a na nivou entiteta (distrikta) se taj okvir tek izgrauje. Postojee institucije jo uvijek nisu ispunile oekivanja i potrebe MSP-a. Posljedica te injenice je stanje u kojem nema dobro razvijenih programa ni mjera konkretne podrke razvoju MSP. Trenutno dostupne informacije o situaciji u BiH su preuzete iz SWOT analiza enitetskih strategija i programa9, raznih regionalnih10 i drugih strategija11. Slijedee vanjske prepreke razvoja ili slabosti u razvoju MSP-a se takoer mogu spomenuti: visok nivo birokratiziranosti u BiH, slaba podrka proizvodnim MSP-a dominantnost mikro preduzea, nejednaka institucionalna podrka i teritorijalni razvoj MSP-a nizak nivo investiranja iz javnih budeta u istraivanje i razvoj, nedostatak poduzetnike kulture i poslovne etike, dominiranje uvoznog lobija, nedovoljna ukljuenost MSP-a u kreiranju nacrta zakona, nedovoljno investiranje u poduzetniku infrastrukturu,
Strategija razvoja MSP-a RS za period 2006-2010 i Program razvoja MSP-a Federacije BiH EURED projekat EU 11 Srednjorona razvojna strategija BiH
10
16
nedovoljno razvijeni industrijski sektori, a veza MSP-a i nedovoljnog razvoja moe biti: o nedostatka strune obuke i nerazvijen sistem obrazovanja odraslih, o nedovoljne investicije u perspektivne sektore iji se razvoj bazira na strunosti, o nedovoljna primjena modernih metoda koje povezuju razvoj MSP-a i sarauju sa velikim kompanijama. Kada se govori o MSP-a, postoje i unutranje prepreke razvoju: nizak nivo znanja i vjetina u poljima novih tehnologija, ICT, menadmenta i sl. zastarjele tehnologije u veini postojeih MSP-a, velika orijentacija MSP-a na tradicionalnu industrijsku proizvodnju koja se bazira na niskoj produktivnosti i niskom tehnolokom razvoju, sveukupna uska orijentacija MSP-a na lokalno trite, niska konkurentnost MSP-a za izvoz.
3.1 Struktura MSP-a i glavni indikatori

Struktura MSP-a u Bosni i Hercegovini (tabela 3-1) je procijenjena na osnovu dostupnih podataka. Precizni podaci ne postoje, jer ne postoji jedinstvena definicija MSPa u Bosni i Hercegovini, a razliite institucije (statistika, poreske, PIO/MIO i sl.) na razliite naine predstavljaju podatke o MSP- ima. Ukupan broj MSP-a u BiH je dobijen na osnovu podataka iz Strategije razvoja za mala i srednja preduzea RS, Programa razvoja gospodarstva FBiH i Izvjetaja o stanju privrede Brko Distrikta Bosne i Hercegovine za 2007 godinu. Prema definiciji EU za MSP-a, veina kompanija u BiH su MSP. Definicija EU struktuira MSP-a po broju zaposlenih i godinjem obrtu (podaci iz bilansa) i prema toj definiciji (Preporuka 2003/361/EC, Aneks, lan 1 - Preduzee) 'Preduzeem se smatra svaki subjekt ukljuen u ekonomsku aktivnost, bez obzira na pravnu formu. Ovo ukljuuje, posebno, osobe koje se same zapoljavaju i porodine biznise koji se bave obrtom ili drugim aktivnostima, i partnerstva i udruenja koje su redovno ukljuene u ekonomske aktivnosti'.
Tabela 3-1: Struktura MSP-a u BiH
Broj zaposlenih
1-9 10 - 49 49 - 249
% Ukupan broj od ukupnog pravnih lica u BiH broja

151,107 8,712 1,476 93.6 % 5.5 % 0.9 %
TOTAL
161,295
100 %
17
Podaci pokazuju da najvei broj preduzea u BiH spada u kategoriju mikro preduzea (sa brojem zaposlenih manjim od 10), to je 93,6% od svih MSP-a. Ova preduzea spadaju u najranjiviju grupu, kojoj je potrebna pomo na svim nivoima. Veliina sive ekonomije predstavlja poseban problem. Postoje razne procjene o nivou sive ekonomije BiH, i zakljuci tih procjena su da se ona moe kretati od 20-50%. Prema procjenama koje su uradile EC i Svjetska banka siva ekonomija obuhvata oko 36% ukupne ekonomije u zemlji. S obzirom na veli inu stanovnitva i gradova, postoji vie kafia i mini trgovina mjeovitom robom nego u veini drugih mjesta na svijetu. Ove djelatnosti se suoavaju sa otrom konkurencijom i niskom profitnom marom, tako da one jedva opstaju, a ponekad samo nekoliko mjeseci. Iz sektorske perspektive12, trgovinski sektor (bilo na nivou veleprodaje ili maloprodaje) je dominantan. Pored trgovine, preraivaka industrija (posebno u prehrambenom i drvnom sektoru) a i rudarska industrija se smatraju jakim. Pretpostavljamo da velika veina MSP radi u sektoru trgovine. Ovaj problem e se poeti rjeavati na efikasniji nain tek kad drava uspostavi strategiju podsticaja intenzivnog koritenja komparativnih prednosti resursa sa kojima raspolae BiH, kao to su npr. energija, poljoprivreda, ume, turistiki potencijali i sl. Takva strategija bi podstakla porast broja MSP i u sektoru proizvodnje. U BIH postoji velika razlika izmeu registriranih i aktivnih MSP. Taan podatak je nepouzdan zbog navedenih statistikih manjkavosti, ali je poznato da je ekspanzija registracije preduzea u nekim periodima bila bezuspjena bilo u smislu to mnoga od njih nisu postala samoodriva na tritu ili bilo da su kasnije propadala zbog poslovnih neuspjeha. Neke analize su pokazale da su najvei uzroci propadanja mali i srednjih preduzea u BiH usljed neizgraenosti poslovne klime i pravnih okvira, nedostatka realne podrke drave, nedostatka kapitala po realnim cijenama i nelojalne konkurencije. No meutim, razlozi propadanja novoosnovanih preduzea lee u injenici to su osnovali nedovoljno kompetentni strunjaci ili menaderi koji se nisu adekvatno pripremili za voenje vlastitog biznisa. Poduzetniko obrazovanje kako na nivou redovnog kolovanja, tako i na nivou dodatne obuke, seminara i slinih vidova edukacije ili su daleko sporije u odnosu na potrebe prakse.
12
Usvojeno zasnovano na Socio-ekonomskim studijama regionalnih razvojnih strategija EURED-a)
18
Tabela 3-2 pokazuje najznaajnije indikatore razvoja okruenja za MSP-a u poreenju sa ostalim zemljama u regiji, ali takoe naglaava problem statistike, kao i nedostatak kapaciteta unutar drave za izvjetavanjem o strukturi MSP-a.
Tabela 3-2: Broj MSP-a u JI Europi
Albania
Ukupno 64710 239131 55884 registrirane kompanije Aktivne 45034 111072 42153 44424 kompanije Ukupan 64658 70000 55849 44340 broj MSPa Broj MSPa 14.4 15.6 22.3 21.8 na 1000 stanovnika Izvor: Izvjetaj o implementaciji Povelje o MSP-a za Zapadni Balkan, 2007
Bosnia and Herzegovin 103644
Croatia
UNMIK/Kosovo
FYR of Macedo. 180000
Montenegro Serbia 28950 10887 15.9 75430 74736 9.9
Podaci koji su prezentirani za Bosnu i Hercegovinu su iz 2004 godine i nisu slini podacima iz bilo kojeg postojeeg izvjetaja ili novijih statistikih izvora koji su identifikovani tokom rada na Strategiji. Meutim, ovi izvori se i izmeu sebe razlikuju. Za Bosnu i Hercegovinu nisu dati podaci o aktivnim kompanijama, ukupnom broju MSP-a (dat je podatak za ukupan broj pravnih lica u 2004 godinu), broj MSPa na 1000 stanovnika. Izvjetaj Svjetske banke Rad biznisa pokazuje da Bosna i Hercegovina zaostaje iza zemalja regije po nizu indikatora. BiH je pozicionirana na 105 mjestu od 178 zemalja. Od deset posmatranih podruja, BiH je napredovala samo u podruju prekogranine trgovine.
Graf 3-1: Lakoa rada biznisa globalno pozicioniranje
Makedonija, FMRJ Crna Gora Srbija Hrvatska Bosna i Hercegovina Albanija 0 20 40 60 80 100 120 75 81 86 97 105 136 140 160
Izvor: Izvjetaj Svjetske Banke, 2008
19
Vrijeme za zapoinjanje biznisa i broj procedura koje su potrebne su u Bosni i Hercegovini ostale iste u zadnje tri godine, premda BiH znaajno zaostaje iza zemalja regiona prema ovim indikatorima. Tabela 3-3: Poreenje procedura i trajanja zapoinjanja biznisa
Procedure Trajanje (dani)
Albanija Bosna i Hercegovina Hrvatska Makedonija Crna Gora Srbija

Izvor: Izvjetaj Svjetske banke, 2008
10 12 8 9 15 11
36 54 40 15 24 23
3.2 Okruenje za podrku poslovanju

Infrastruktura za razvoja poduzetnitva se intenzivno razvija u Bosni i Hercegovini. Postoje razne agencije za poslovnu podrku, poslovna udruenja, klasteri i 10 inkubatora13, ali je oit nedostatak koordinacije razvoja okruenja za podrku poslovanju. U RS-u je formirana Agencija za razvoj MSP-a koja zajedno sa 4 regionalne i 20 lokalnih Agencija ini osnovnu mreu za podrku razvoja MSP-a u Republici Srpskoj. Strategijom razvoja MSP-a u RS je predvieno niz aktivnosti na daljem jaanju okruenja za podrku poslovanju: Jaanje i finansijska podrka MSPa i razvoju poduzetnitva, Ubrzanje procedura i smanjenje trokova registracije biznisa, Smanjenje finansijskih optereenja i poreza za MSPa, Jaanje institucionalne podrke razvoju MSPa, Kreiranje i razvoj poduzetnike infrastrukture, Partnerstvo i klasterizacija MSPa, Obrazovanje poduzetnika (kroz srednju kolu, univerzitet, neformalno obrazovanje i sticanje vjetina), Jaanje inovativne i tehnoloke konkurentnosti MSPa, Jaanje uloge informaciono-komunikacionih tehnologija u razvoju MSPa, Internacionalizacija MSPa, strane investicije i dijaspora, Integracija gender principa u razvoju MSPa sa naglaskom na jaanje enskog poduzetnitva.
13
BH Inkubatori su se organizirali u mreu i usvojili Strategiju zajednikog djelovanja
20
U FBiH ne postoji slina struktura, a Program razvoja poduzetnike infrastrukture u FBiH do 2010 predvia/ukljuuje: Izradu Strategije razvoja malog i srednjeg poduzetnitva FBIH; Program izgradnje poduzetnikih zona; Program razvoja obrtnitva (stari i tradicionalni zanati); Osnivanje Agencije za razvoj malog gospodarstva; Osnivanje razvojne banke (Fonda) za malo i srednje poduzetnitvo; Osiguravanje poticajnih sredstava za razvoj MSPa (do 2% budeta Federacije BiH, u skladu sa Zakonom o poticaju maloj privredi); Izgradnju informatikog sustava za malo gospodarstvo u FBiH; Ispitivanje mogunosti osnivanja Garancijskog fonda (fonda za potrebe malog gospodarstva); Saradnja sa drugim nositeljima razvoja (preporuka iz EU Povelje). Brko Distrikt Bosne i Hercegovine nema agencije ili sline institucije koja se bavi podrkom razvoju MSP-a. Odjel Vlade za urbanizam, imovinsko pravne odnose i privredu je zaduen za projekte/programe razvoja poduzetnitva. EU je putem projekta EURED podrala uspostavu 5 Regionalnih razvojnih agencija u Bosni i Hercegovini koje su osnovale opine, kantoni, razvoje institucije/agencije i pojedinci. Vlada RS nije podrala organizaciju ekonomskih regija na nain na koji ih je projekat EURED uspostavio. Agencije su formirale mreu radi koordinacije meusobnog rada. Cilj osnivanja je izbalansirati regionalni razvoj odnosno strateki jaati podruja koja pokrivaju svojim radom, a posebno: Razvoja MSP-a, Organizovanje i pruanje obuka, Teritorijalni marketing i promocija podruja, Razvoj instrumenata za podrku MSP-a (poslovne zone, inkubatori, tehnoloki parkovi i sl.), Ruralni razvoj, Razvoj turizma, Privlaenje direktnih stranih investicija, Uee u programima i pilot projektima koje finansira EU
Pojedini kantoni u FBiH (Zeniko-dobojski, Posavski) su osnovali agencije ili sline institucije u cilju poboljanja podrke razvoju MSP-a. Na nivou opina i lokalnih zajednica tako e postoji veliki broj agencija, udruenja poduzetnika, centara i slinih institucija koje daju podrku razvoju MSP-a.
21
Jo uvijek nisu definisani unificirani standardi za pruanje poslovnih usluga MSP-ima u Bosni i Hercegovini. Aktivnosti ovih organizacija nemaju podrku ni jedne ozbiljne platforme za IKT i stoga je vrlo teko pratiti razvoj MSP-a i procijeniti relevantnost ili efikasnost usluga za poslovnu podrku. Uslijed nedostatka koordinacije u okruenju za poslovnu podrku, financijska podrka bilo za organizacije koje pruaju poslovnu podrku ili za sama MSP-a je veoma slaba. Iako je bankarski sistem razmjerno uspjeno reformiran i ojaan, a i mikro-kreditne institucije i kreditno garantni fondovi su aktivne u BiH, zbog nepovoljnog i nesigurnog okruenja MSP jo uvijek imaju tekoa u pristupu kreditnim sredstvima i kreditnim garancijama. Mnoge aktivnosti na uvoenju i unapreenju poslovnih usluga pokrenuli su meunarodni donatori. Meutim, na temelju rezultata oito je da poslovne usluge u BiH, na ovom stupnju razvoja, ne mogu biti odrive. Razlozi se nalaze u niskom stupnju znanja i vjetina, niskom nivou poslovne i poduzetnike kulture, nedostatku financijskih sredstava i sl. Iz svih ovih razloga, MSP ne pokazuju ozbiljnu spremnost da plaaju za bilo kakve poslovne usluge. Shodno tome, ne postoje adekvatni uslovi za novoosnovani sektor privatnih poslovnih usluga. U takvom okruenju teko se razvijaju i postojee poslovne usluge. Zbog nedovoljnih znanja, MSP-ima obino ne mogu pomoi samo informacije, ili kratke inicijalne savjetodavne usluge. Oni ak esto ne znaju ni ta im je potrebno niti, zbog brojnih nedostataka u znanju, kako da iskoriste informacije koje dobiju. Ovo znai da je za uspjeh MSP-ima potreban ozbiljniji pristup u kom su kombinirane informativne usluge, obuka, savjetodavne i/ili mentorske usluge. A uz to ovu inicijalnu podrku (npr. do tri godine postojanja firme) treba kofinansirati. Institucionalni okvir potreban za podrku MSP-a i pregled institucija na razliitih nivoima je opisan detaljnije prvenstveno u poglavlju 6, a i u poglavljima cjelokupnog drugog dijela ovog dokumenta (5-13).
22
4 Prioritetna pitanja Europske unije za razvoj MSP-a i njihova primjena na BiH uslove
Prioriteti za naredni period su prije svega vezani za: poboljanja u implementaciji Europske povelje za MSP, ispunjavanje prioriteta Europskog partnerstva za Bosnu i Hercegovinu, implementacije Strategije integracije Bosne i Hercegovine u EU, uklanjanje drugih uo enih administrativnih barijera za poslovanje MSPa i poboljanje okruenja za poslovanje MSPa
Smatra se da su MSP-a kima svake ekonomije, to svakako vai i za bosanskohercegovaku ekonomiju. Konkurentnost MSP-a je predmet brojnih dokumenata Europske komisije14, OECD15 kao i drugih stratekih dokumenata. Iako svako od njih ima donekle drugaiji fokus, svi se slau da je unapreenje domaih privrednih, tehnolokih, rukovoditeljskih i ostalih poslovnih sposobnosti vaan element u poboljanju konkurentnosti. Mnogi faktori utiu na razvoj domaih sposobnosti MSP-a. Kao prvo, slijedei preduslovi treba da budu ispunjeni: Pored makroekonomske i politike stabilnosti, potrebna su takoer funkcionalna trita i institucije koje pruaju usluge za poslovni razvoj MSP-a; Pravni okvir koji prua podrku stvaranju start-up i razvoju MSP-a, a neophodno je rijeiti i problem gaenja preduzea; Pristup financijama za MSP-a je identificiran u mnogim anketama meu poslovnim ljudima kao najvaniji faktor koji odreuje opstanak i rast MSP-a kako u zemljama u razvoju tako i u razvijenim zemljama, Pristup znanju, Liberalizacija i ukidanje viznog reima radi omoguavanja ravnopravnog nastupa poduzetnika iz BiH na tritu.
Napredniji elementi konkurentnosti MSP-a odnose se na pristup MSP-a novim tehnologijama (ukljuujui IKT) i na njihovu sposobnost da izdre na globalnom tritu za ta mogu biti potrebni instrumenti za poboljanje njihovog rada. Na primjer, u velikoj mjeri se moe pove ati izvozna konkurentnost sektora MSP-a putem formiranja klastera ili putem drugih meukompanijskih povezivanja (npr. povezivanje izmeu velikih i malih preduzea, formalna i neformalna saradnja meu domaim MSP-a, itd.).
14 15
http://ec.europa.eu/enterprise/index_en.htm www.oecd.org, www.investmentcompact.org
23
Iz strategija o poduzetnitvu Europske komisije evidentno je da se uvode mnogi instrumenti i alati za poboljanje gore navedenih faktora konkurentnosti MSP-a. Europska komisija je poduzela niz inicijativa za promociju poduzetnitva i razvoj MSP-a kao to su Europska povelja za mala preduzea i Akcioni plan za poduzetnitvo16. Implementacija Europske povelje za mala preduzea je osnovni dio Lisabonske strategije. Druge vane aktivnosti se odnose na odreivanje komparativnih smjernica i razmjenu dobrih praksi. Specijalne potrebe i zabrinutosti MSP-a su inkorporirane u veinu EU politika i programa. Ovo predstavlja oblikovanje europskog plana za poduzetnitvo za naredne godine i slui kao osnova Strategiji razvoja MSP-a u BiH.
4.1 BiH prioriteti za period 2009 2011.

Prioriteti za naredni period su uglavnom vezani za poboljanja u implementaciji Europske povelje za MSP, ispunjavanje prioriteta Europskog partnerstva za Bosnu i Hercegovinu odnosno implementaciju Strategije integracije Bosne i Hercegovine u EU, koja kao neophodne mjere 17 navodi: Usvojiti propise koji omoguavaju statistiko praenje MSP sektora na nivou drave. Usvojiti i implementirati propise koji reguliraju kolateral, lizing, bankrot i prinudne naplate. Usvojiti Strategiju razvoja malih i srednjih preduze a i jedinstvenu definiciju malih i srednjih preduzea na nivou BiH. Razraditi akcioni plan rada za realizaciju politika razvoja MSP, usklaenu s prioritetima iz Srednjoro ne razvojne strategije BiH (PRSP) i prioritetima iz Europske povelje o malim preduzeima. Osnovati i uiniti operativnim Vijee za razvoj i poduzetnitvo. Institucionalizirati dijalog izmeu vlade, poduzetnika i sindikata.
Kratkoroni prioriteti (079 i 080) implementacije SSP zahtijevaju da se: napravi koherentan zakonski i institucionalni okvir za MSP, usvoji BH. Strategija za MSP i da se na dravnom nivou stvore minimalni uslovi za sprovedbu koherentne i koordinirane politike za MSP, ukljuujui i uspostavljanje Agencije za MSP i forum za dijalog i konsultacije sa MSP.
16 17
Europska komisija DG Enterprise: http://europa.eu.int/comm/enterprise/entrepreneurship/ index.htm strana 170 Strategije
24
U posljednjem Izvjetaju o implementaciji Europske povelje za mala preduze a u zemljama Zapadnog Balkana (objavljen 2007.godine18) je naznaeno da se BiH treba koncentrisati na uspostavljanje cjelokupne politike na dravnom nivou, da bi se odobrio nacrt Strategije za MSP, uspostavljanje pravnog okvira i drugih predloenih inicijativa. Potrebno je i unaprijediti okruenje za poslovanje kroz: poboljanje i harmonizaciju zakona i propisa o MSP-a openito uspostavljanje jeftinijih i brih uslova za nove male firme ( start-ups), zbog velikih trokova registracije preduzea i nemogunosti on-line registracije.
Bosni i Hercegovini su potrebni bolji zakoni i regulative, a jo jedan problem je nedostatak Analize uticaja regulativa, kao i nedostatak dravne Strategije i Agencije za MSP. Agencija za MSP je uspostavljena u skoro svakoj zemlji Zapadnog Balkana osim u Bosni i Hercegovini. U Izvjetaju je naglaeno da Prije daljeg napredovanja, dogovor izmeu vlada o Strategiji za MSP BiH mora biti postignut na svim nivoima. Potreban je sistem za razmjenu informacija i udruivanje lokalno upravljanih programa na dravnom nivou. Nepovoljna politika oporezivanja i finansije su neusklaene meu entitetima. Takoer je potrebno i poboljanje bankarske politike visokih kamata i nepovoljnih zahtjeva garancije. Potreban je i dalji razvoj institucionalnog okvira. Hitno su potrebne dalje akcije u pravnom okviru koji se odnosi na pristup financijama i inovacijama. Moraju se uzeti u razmatranje miljenja MSP-a prilikom kreiranja zakona i politika. Stoga, zastupanje interesa malog biznisa u procesu kreiranja zakona i politika treba da bude osigurano putem transparentnog irenja informacija, npr. putem Interneta. Takoer treba da bude osigurana bolja saradnja svih interesnih skupina koje su ukljuene u razvoj MSP-a, emu e kljuno doprinijeti zaokruenje institucionalnog okvira za razvoj MSP, prije svega uspostava Vijea za razvoj i poduzetnitvo. Prihvatanje jedinstvene klasifikacije MSP (usklaene s pristupom EU) e omoguiti bolje praenje poloaja MSP i situacije u privredi zemlje i ire. Sve zemlje Zapadnog Balkana, osim Bosne i Hercegovine, primjenjuju EU definiciju MSP-a. MSP e tako er imati koristi od upotrebe informacijske i komunikacijske tehnologije u svom svakodnevnom poslu. Vijee ministara i entitetske vlade u BiH mogle bi stimulirati ove aktivnosti pomou pruanja svih informacija elektronskim putem i osiguravanja sredstava za potpunu eksploataciju ove tehnologije u transakcijama izmeu MSP-a, Vijea ministara i entitetskih vlada, u transakcijama izmeu preduzea i u zadovoljavanju pravnih obaveza. Potrebno je poboljavanje on line pristupa, posebno nerazvijenih on line pristupa, kao i jaanje politike elektronskog potpisa IKT kapaciteta.
18
Izvjetaj kreirali Direktorat Europske Komisije za poduzetnitvo i industriju i OECD Investment Compact za JI Europu uz konsultacije sa Europskom bankom za rekonstrukciju i razvoj i Europskom fondacijom za obuke. Slijede i izvjetaj e biti objavljen na poetku 2008.godine
25
U Izvjetaju je naveden napredak u tri smjera: obrazovanje i obuka o poduzetnitvu (u smislu srednjokolskog obrazovanja i poboljanja dostupnosti znanja), uspjeni modeli elektronskog poslovanja i podrka malim preduzeima (konkretno poslovnim inkubatorima i poslovnim uslugama), bolje i efikasnije zastupanje (stvaranje MSP mrea i dravne/privatne konsultacije). Bosna i Hercegovina je takoer napredovala u usklaivanju sistema sudske registracije biznisa u cijeloj zemlji, dok u sistemu registracije mikro biznisa (na nivou opina) jo uvijek postoje znatne razlike. Tokom perioda kojeg obuhvata ova Strategija, moglo bi se uspostaviti okruenje koje prua podrku poslovanju i unapreuje sposobnosti osoblja institucija da bi se omoguilo i pruanje inicijalnih savjeta o naprednijim faktorima konkurentnosti za poslovni razvoj koje se odnose na europeizaciju i internacionalizaciju, kao i za promoviranje partnerstva i umreavanja meu razliitim formalnim i neformalnim poslovnim grupama i/ili grupama iz javnog sektora. Treba obratiti posebnu panju na najugroenije ciljne grupe, npr. zanatska i mikro preduzea (ukljuujui i samozaposlene), ene poduzetnice i mlade poduzetnike, s ciljem da se stimulira biznis i poduzetnitvo meu ovim kategorijama. Razvoj tradicionalnih trgovina takoer treba posebno razmotriti. I na kraju, ali ne najmanje vano, u BiH treba uvesti europske najbolje prakse i odreivanje komparativnih orijentira. Institucije koje su ukljuene u razvoj MSP-a imale bi koristi od efektivne razmjene dobrih praksi. Ovo bi trebao biti jedan od alata svake institucije. Poglavlja od 5 do 13 (Dio II) detaljno opisuju individualne segmente koji utiu na konkurentnost MSP-a i na naine na koje ovi elementi mogu biti poboljani da bi se pruila podrka brem razvoju MSP-a u BiH.
4.2 Vizija za period nakon 2011. godine

Budui da je implementacija Europske povelje za mala preduze a kljuni dio Lisabonske strategije i stalni plan rada za EU, za oekivati je da e se ovaj proces nastaviti i nakon 2011. godine. Na osnovu razvijenosti BiH u to vrijeme (biti e razvijena infrastruktura i institucionalno osoblje e biti obueno i iskusnije u pruanju podrke sektoru MSP-a) za oekivati je da e biti uloeno vie napora u cilju uvoenja instrumenta za poboljanje tzv. naprednih faktora konkurentnosti MSP-a i srodnih naprednih usluga za poslovni razvoj. Takoer e biti razvijene i vlastite najbolje prakse, koje e doprinijeti samoobrazovanju i samopoboljanju, i shodno tome postepenoj samoodrivosti cjelokupnog okvira za poslovnu podrku. Proaktivno uee svih aktera u podrci poslovanju tokom prvog razvojnog perioda (2009 2011.god.), takoer e omoguiti BiH da se lake prilagodi novim zahtjevima od strane EU.
26
DIO II
27
5 Zakoni i regulativa za MSP-a

Stabilni zakoni i regulative su vaan dio preduslova za razvoj MSP-a. Konkretno, racionalizacija vladinih regulatornih mjera i eliminiranje birokracije, uspostavljanje sistema sve na jednom mjestu, uvoenje elektronske vlade, osnivanje centralnog registra kompanija, itd. bitni su za stvaranje start up preduzea, egzistenciju i razvoj MSP-a . Regulative na svim nivoima trebaju biti jednostavne i praktine, da imaju jasan cilj i da budu trokovno efikasne u primjeni. Postojee regulative je potrebno pregledati i izvriti promjene gdje je potrebno. No, prije svega, regulative treba usvojiti na pravom nivou vlade. Mnogi zakoni nedostaju na dravnom nivou koji bi omoguili kompanijama iste poslovne uslove, ne ovisei o mjestu registracije. Prilikom izrade zakona za MSP-a, pravilo prvo misli na male treba da bude osnovni vode i princip. Ako mjere, zakoni, pravila, regulative i prakse odgovaraju malim firmama, prihvatljive su takoer i za velike kompanije. Glavni ciljevi za period 2009-2011.:
Glavni ciljevi: Kreiranje novih te pojednostavljenje i unapreenje postojeih zakona u BiH da bi se omoguilo: o uspostava efikasnijeg institucionalnog okvira za razvoj MSP-a, o jeftinije i bre osnivanje preduzea o uspostava jedinstvenog ekonomskog prostor u BiH, o prihvatanje EU definicije za mala i srednja preduzea, o poboljalo statistiko i istraivako praenje razvoja MSP-a Indikatori: definicija MSPa je integrirana u sve potrebne zakone i propise (a posebno Zakon o promociji/razvoju MSP-a i poduzetnitva, Zakon o statistici, entitetske zakone vezane za MSP-a) usvojeni svi zakoni prema planu implementacije
5.1 Kratak pregled sadanje situacije u BiH

MSP-a zahtijevaju okruenje sa odreenim karakteristikama da bi uspjeno poslovala. Glavni dio povoljnog okruenja je pravni okvir u kombinaciji sa institucijama koje su u potpunosti operativne u cilju sprovoenja zakona. Situacija u vezi legislative i regulative u BiH je komplicirana zbog preklapanja nadlenosti izmeu opina, kantona, entiteta i drave. U poslijeratnom razvoju i sa uspostavljanjem dva entiteta, Republike Srpske (RS), Federacije Bosne i Hercegovine (FBiH) i Distrikta Brko, veina zakona koja utiu na poslovno okruenje i razvoj MSP-a je usvojena odvojeno, bez adekvatne koordinacije i harmonizacije izmeu razliitih konstitutivnih entiteta. Trenutno u Bosni i Hercegovini postoje dvije definicije MSP-a: jedna u RS,a druga u FBiH. Nijedna od njih nije u potpunosti u skladu sa definicijom EU.
28
Tabela 5-1: EU definicija i definicije u Bosni i Hercegovini
Drava
BDP per c 2007 (EUR) 24.700
Definicija MSP-a Kategoriju MSP-a19 ine preduzea: - srednja preduzea imaju manje od 250 zaposlenih, sa godinjim prometom jednakim ili manjim od 50 miliona EUR i sa ukupnim godinjim bilansom jednakim ili manjim od 43 miliona EUR. - mala preduzea su definisana kao preduzea sa manje od 50 zaposlenih i sa ukupnim godinjim prometom i/ili ukupnim godinjim bilansom stanja jednakim ili manjim od 10 miliona EUR. - mikro preduzea su definisana kao preduzea sa manje od 10 zaposlenih i sa godinjim prometom i/ili ukupnim godinjim bilansom stanja jednakim ili manjim od 2 miliona EUR. Srednja preduzea su pravna lica koja: - zapoljavaju prosjeno izmeu 50 i 249 osoba godinje, - ostvaruju ukupni godinji prihod manji od 50 miliona KM ili imaju ukupni godinji bilans stanja manji od 43 miliona KM. Mala preduzea sa definisana kao pravna lica koja: - zapoljavaju prosjeno izmeu 10 i 49 osoba godinje, - ostvaruju ukupni godinji prihod manji od 10 miliona KM ili imaju ukupni godinji bilans stanja manji od 10 miliona KM. Meu malim preduzeima, RS takoer razlikuje mikro preduzea koja u prosjeku godinje zapoljavaju do (ukljuujui) 9 osoba. Srednja preduzea su pravna lica koja: - zapoljavaju do 250 zaposlenih, - imaju godinji promet do 40 miliona KM i/ili iji godinji bilans ne prelazi 30 miliona KM Mala preduzea su pravna lica koja: - zapoljavaju do 50 zaposlenih, - imaju godinji promet i/ili iji godinji bilans stanja ne prelazi 4 miliona KM Mikro preduzea su pravna lica koja: - zapoljavaju do 10 zaposlenih, - imaju godinji promet i/ili iji godinji bilans stanja ne prelazi do 400.000 KM
Prosjek u EU 27
Republika Srpska
BiH (2778,9) Federacija Bosne i Hercegovine
19
http://ec.europa.eu/enterprise/enterprise_policy/sme_definition/sme_user_guide.pdf
U cilju usvajanja konanih kriterija za MSP u Bosni i Hercegovini, koji e uglavnom biti zasnovani na prometu/bilansu stanja, u obzir bi trebalo uzeti slijedee: 1) Preporuka EC 2003/361/EC koji definira kriterije za MSP, i koja u lanu 2 pojanjava kriterije za MSP u EU: Nivoi se uzimaju kao maksimalne vrijednosti. MS; EIF; EIB mogu odrediti nie nivoe u implementiranju nekih njihovih politika, a takoer mogu odabrati da primjene samo kriterije o broju zaposlenih, osim u oblastima kojima upravljaju razliita pravila dravne pomoi. Definicija MSPa koju je odredila EU e se morati potpuno potovati za oblasti koje su vezane za dravnu pomo MSP-a. Uzimajui u obzir buduu pomo i rad EU strukturalnih fondova, EU definicija za MSP-a e biti veoma korisna pri odreivanju nivo pomoi koji e biti dodjeljen MSP-a, prije svega radi grantova (bonusa) i dravnu pomo koja se dodjeljuje MSPa (EC regulation: 2006/C 54/08 art 49). 2) Uputa za regionalnu pomo 2006/C 54/08-l.49 (razliit intenzitet regionalne pomoi za srednja i mala/mikro preduzea), i lan 87.3 (a) preporuuju se da se za klasifikaciju MSP-a prate kriteriji EU. 3) Poreenje BDP-a Bosne i Hercegovine po glavi stanovnika sa nekim od najmanjih BDP-a po glavi stanovnika u EU 27 zemalja lanica, npr. Rumunije (BDP po glavi stanovnika: 10.300 EUR u 2007.godini, to predstavlja 42 posto prosjenog BDP-a po glavi stanovnika EU 27) nas navodi na zakljuak da iznos BDP ne utie na upotrebu EU definicije za MSP-a u zemljama lanicama. Potrebno je naglasiti da je prilikom svrstavanja MSP-a (u kategoriju mikro, malo ili srednje) obavezno potivanje broja zaposlenih, a MSP moe odabrati da zadovolji jedan od druga dva kriterija koji su vezani za godinji promet ili godinji bilans. Kriterij broja zaposlenih je najvaniji i mora se posmatrati kao glavni20. U Bosni i Hercegovini se treba prihvatiti i u potpunosti primjeniti EU definicija za MSP-a, te u skladu s tim izvriti izmjene postojeih zakona. Prema Preporuci EK od 6 maja 2003 godine (2003/361/EC), MSP je bilo koji subjekat, bez obzira na pravnu formu, koji je ukljuen u ekonomske aktivnosti ukljuujui posebno subjekte ukljuene u obrtnike aktivnosti, i druge aktivnosti na samostalnoj ili porodinoj osnovi, partnerstvu ili udruenja koja imaju redovne ekonomske aktivnosti. Preporuka je objavljena u Slubenom listu EU L 124, strana 36 od 20 maja 2003 i predstavlja jedini autentini osnov za odreivanje uvjeta kvalifikacije MSP-a. Implementacija novih zakona u svakodnevnoj administrativnoj proceduri je najtei zadatak i takoer je stvar najbolje prakse koja se razvija tokom vremena. Praenje i pristup najboljih praksi treba da bude uvedeno na svakom mjestu registracije i u svakoj instituciji za podrku poslovanju na svim nivoima.
20
Preporuka Komisije, 6 maj 2003 (2003/361/EC), dio 4
30
Ovo znai da bi praenje implementacije zakona i podobnosti zakona i administrativnih procedura za MSP-a nadgledalo administrativno osoblje i uz pomo povratnih informacija iz MSP-a. Sistem praenja treba da osigura, izmeu ostalog, povratnu informaciju od strane MSP-a i njihovo prikupljanje u centralnoj novoosnovanoj Agenciji za mala i srednja preduzea na dravnom nivou. Razmjena najboljih praksi meu administrativnim osobljem na mjestima za registraciju tako er bi bilo korisno u cilju poboljanja njihovih svakodnevnih procedura. Ovdje elimo naglasiti najvanije zakone i regulative koji trebaju biti usvojeni za period predvien Strategijom : Zakon o promociji MSPa i poduzetnitva, izmeu ostalog bi trebao ukljuivati i definiciju MSP-a i rezoluciju o ukljuivanju obrtnika i trgovine u ovaj zakon ili usvajanje posebnog zakona o trgovini na nivou BiH. Zakon treba da definie institucionalnu osnovu potrebnu za razvoj MSP-a, ukljuujui dravne, entitetske, regionalne i lokalne institucije za podrku MSP-u okvirni zakon o registraciji, moe biti jo poboljan u segmentima uspostavljanja adrese sve na jednom mjestu, jedinstvenog broja kompanije i u dodatnom smanjivanju procedura registracije.
5.2 Plan implementacije sa oekivanim rezultatima i vremenskim rokom

Akcija Tijelo za implementaciju Relevantna ministarstva na nivou BiH, FBiH, RS, Brko distrikta Vanjski eksperti Relevantna ministarstva na nivou BiH, FBiH, RS, Brko distrikta Vanjski eksperti Relevantna ministarstva na nivou BiH, FBiH, RS, Brko distrikta Vanjski eksperti Relevantna ministarstva na nivou BiH, FBiH, RS, Brko distrikta Vanjski eksperti Relevantna ministarstva na nivou BiH, FBiH, RS, Brko distrikta Vanjski eksperti Relevantna ministarstva na nivou BiH, FBiH, RS, Brko distrikta Vanjski eksperti, EU Vrijeme (Ppo, Kkraj) 2009 Indikatori i komentari Pregled postojeeg zakona i potencijalni amandmani proslijeeni Vijeu ministara ili odgovarajuem zakonodavnom tijelu Pregled postojeeg zakona i potencijalni amandmani proslijeeni Vijeu ministara ili odgovarajuem zakonodavnom tijelu Nacrt zakona proslijeen Vijeu ministara Pregled postojeeg zakona i potencijalni amandmani proslijeeni Vijeu ministara ili odgovarajuem zakonodavnom tijelu Pregled postojeih zakona i potencijalni amandmani proslijeeni odgovarajuem zakonodavnom tijelu Koncept usaglaen i poetak rada na neophodnim aktima za implementaciju
Zakoni o registraciji (treba provjeriti i modificirati) Zakon o raunovodstvu i reviziji (provjeriti harmonizaciju sa meunarodnima standardima) Zakon o promociji MSP-a i poduzetnitva
P: 2009 K:2010
2009
Zakon o statistici (osnovnoj statistici MSP-a) Zakon o privrednim drutvima entiteta i Brko Distrikta Usaglaavanje koncepta regionalnog razvoja u BiH
2009
2009
P: 2009
31
6 Institucionalna podrka infrastrukturi MSP-a i poslovnim uslugama

Ovo poglavlje opisuje odgovorne nosioce na svim nivoima koje igraju vane uloge u razvoju MSP-a i njihove postojee veze, predlae poboljanja u obliku uspostavljanja novih organizacija, organizaciona poboljanja, uvoenje novih poslovnih usluga i/ili poboljanje postojeih usluga. U ovom odjeljku bit e opisani razliiti nivoi institucionalne podrke poslovanju, kao i razlika izmeu javnih i komercijalnih (poslovnih) davalaca usluga podrke. Glavni ciljevi u periodu 2009 2011:
Glavni ciljevi: - Osigurati koordinaciju politika i inicijativa za razvoj i poduzetnitvo na nivou BiH - uspostava najosnovnijeg institucionalnog okvira - osigurati transparentnost i kompatibilnost servisa za podrku razvoju i poduzetnitvu u BIH - Koristiti postojei institucionalni okvir na svim nivoima i osigurati jednaku raspodjelu podrke za MSP za sve ciljne grupe irom zemlje Indikatori: - Osnovano Vijee za razvoj i poduzetnitvo Osnovan Sektor za mala i srednja preduzea i obezbjeeni drugi odgovarajui finansijski fondovi za razvoj i poduzetnitvo Uspostavljena mrea za razvoj i poduzetnitvo
6.1 Saetak sadanje situacije u BiH i predloeni razvoj

Mnogi meunarodni donatori su inicirali projekte za uspostavljanje raznih agencija, centara i institucija za podrku razvoja poduzetnitva bez centralnog plana. Takav pristup se odraava u veoma kompleksnom i netransparentnom institucionalnom okviru i uzrokuje potekoe kako za davaoce poslovnih usluga tako i za MSP-a. Meutim, postoje takoer i neki pozitivni rezultati, konkretno znaajan broj strategija koje su pripremljene u raznim sferama aktivnosti i na razliitim nivoima. U isto vrijeme, uloeno je dosta napora u unapreenje sposobnosti osoblja i njihove kapacitete openito. Pa ipak, rezultati bi bili mnogo bolji da je bio usvojen harmoniziran pristup i izraena odgovarajua platforma za razmjenu najboljih praksi, informacija i znanja u cijeloj zemlji. Ovaj pristup je vodei princip koji je uzet u razmatranje tokom pripreme Strategije. Institucionalna podrka razvoju MSP-a mora biti bazirana na potrebama MSP-a. U svakoj fazi njihovog razvoja, moramo im ponuditi odgovaraju u podrku ili usluge na razliitim nivoima. Zbog specifinosti odreenih faza razvoja MSP-a i razvoja njihovih proizvoda, svaka pojedinana faza zahtijeva razvoj specijaliziranog sektora za pruanje usluga koji mogu ponuditi profesionalne konsultantske usluge. Predlae se da se uspostavi funkcija jake koordinacije na nivou BiH vlade. U cilju ukljuivanja svih aktera u donoenje stratekih odluka i savjeta, predlae se uspostavljanje Vijea/Foruma za razvoj i poduzetnitvo, koji e se sastojati od svih vanih nosioca i interesnih skupina. 32
Vijee moe biti strukturirano od razliitih grupa lanova, npr.: stalnih lanova (onih koji su direktno povezani sa razvojem i poduzetnitvom), povremenih (nestalnih) lanova (ovisi o individualnim pitanjima o kojima e se govoriti) posmatraa (npr. predstavnika stranih donatora, predstavnika Europske komisije, itd.).
Uzimajui u obzir glavni cilj i svrhu formiranja Vijea, Vijee bi trebalo imati ujednaen broj lanova koji zastupaju vladine sektore i poduzetnike. Predloeni broj stalnih lanova Vijea je 10, a ini bi ga : predstavnici Vlada u BiH (4 lana), predstavnici poduzetnika udruenja, razvojne agencije (4 lana) znanstveni sektor (2 lana) Glavni cilj Vijea za razvoj i poduzetnitvo je da se integriraju poduzetnika i konkurentska dimenzija u druge politike, kao to su politike o konkurenciji, okoliu, zatim istraiva ke i trgovinske politike. Prikaz 6.1: Predloeni institucionalni odnosi meu akterima u razvoju i poduzetnitvu
MSTEO predsjedavajui Vijea za razvoj i poduzetnitvo
Relevantna BiH ministarstva
Poslovna/podzetnika udruenja Sektorska udruenja kao povremeni lanovi (kada je neophodno da se bolje shvate sektorski interesi ili prepreke)
STRATEKI NIVO Vijee za razvoj i poduzetntvo MSP-a kao koordinator stratekih odluka o pravnim promjenama, strategijama, viegodinjim programima, itd.
Postojei i novi fondovi za razvoj MSP u BiH
Sektor za mala i srednja preduzea u okviru MSTEO (treba da se osnuje) u ulozi dravnog koordinatora, sprovedbenog tijela za Strategiju MSPa u BiH i kao integrator ponuenih usluga za razvoj i poslovnu podrku kao dio MSTEO
Drugi - komercijalni davaoci usluga u oblasti razvoja MSP-a, npr. privatne konsultantske kompanije i organizacije za obuku, itd.
Mrea za poslovni razvoj sastoji se od svih agencija za poslovnu podrku centara i ureda koji su aktivni u uslugama za poslovnu podrku (ukljuuju i agencije za razvoj MSP na entitetnim nivoima, regionalne, lokalne i ostale razvojne agencije, agenciju za inovacije, FIPA, privredne i trgovake komore, univerzitete, inkubatori, tehnoloki parkovi, poduzetnike zone/centre itd.)
Ovo predloeno rjeenje takoer vodi ka realiziranju interesa jedne od preporuka iz Povelje Europske unije: Omoguiti jae, efikasnije zastupanje MSP-a, to znai stvoriti uslove da preduzea, najvjerojatnije preko ojaanih poslovnih asocijacija, budu direktno i redovno ukljuena u pripremu politika.
33
Predloeno rjeenje je takoer u skladu sa neophodnom mjerom koja je navedena u Strategiji integracije Bosne i Hercegovine u EU : Osnovati i uiniti operativnim Vijee za razvoj i poduzetnitvo21. Stvaranje Vijea za razvoj i poduzetnitvo u BiH omoguava MSP-a da imaju odreeni uticaj na aktivnosti svih nivoa vlade. Tako er se predlae da Vijee za razvoj i poduzetnitvo razmotri sve pravne i regulatorne promjene u zemlji (neovisno o nivou). Ovo bi pomoglo da se integrira princip prvo se fokusirati na mala preduzea na cijelo zakonodavstvo i regulative u zemlji i da se olaka harmoniziranje zakona i regulativa sa razliitih nivoa. Dodatni argumenti za kreiranje predloene strukture: U sklopu buduih ciljeva EU strukturnih fondova, i da bi sektor MSP-a bi u mogunosti da koristi pomo iz ovih fondova, predloena struktura i EU kriteriji su potrebni radi upravljanja/monitoringa/kontrole EU strukturnih fondova, a prema pravilu EC 1083 / 2006 koje govori Europskom regionalnom razvojnom fondu, Europskom socijalnom fondu, Kohezionom fondu, kao i pravilu (EC) N 1260 /1999. Posebna panja se mora posvetiti i pravilu EC 1083 / 2006 iji lanovi su vezani za definiciju MSP-a i potrebom za Fondom i Agencijom za mala i srednja preduzea u dravi, to je u skladu sa slijedeim Pravilom EC 1083 / 2006 i lanovima: o lan 15.1. :(EC 1083 / 2008) Princip dodatnosti: Podrazumijeva finansijsku odrivost granta, odnosno finansijsko uee koje se mora podijeliti izmeu EU, drave, regije, krajnjeg korisnika. o lan 53: Kontribucija fondova i aneks III, EC 1998/2006 koji govori o visinama iznosa koji su primjenjivi za kofinansiranje. Visine iznosa zavise od BDPa po glavi stanovnika drave lanice u poreenju sa prosjenim BDP-om drava lanica o lan 58: Generalni principi upravljanja kontrolnim sistemima na razliitim nivoima (dravni i nii nivoi), o lan 59: Odreivanje ovlasti (upravljanje, monitoring dozvoljenih trokova, revizija) od drave lanice da bi se dostigao decentralizirani pristup ovih funkcija na nacionalnom/regionalnim nivoima. Slijedei prijedlog se odnosi na uspostavljanje Sektora za mala i srednja preduzea koji e u periodu implementacije strategije funkcionisati kao manje operativno tijelo u sklopu Ministarstvu vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH. Ovaj sektor e vriti koordinaciju aktivnosi sektora MSP u BiH, koje su od kljunog znaaja za postizanje transparentnosti i kompatibilnosti usluga za podrku razvoju i poslovanju u cijeloj zemlji. Shodno tome, to e takoer voditi ka smanjenju ukupnih trokova poslovnih usluga podrke razvoja, posebno i zbog udruivanja dvije vane funkcije sektora funkcije razvojne agencije i funkcije za podrku razvoju MSP-a odnosno funkcije za razvoj poduzetnitva.
21
str. 170 Strategije
34
Formiranjem Sektora za mala i srednja preduzea u sklopu Ministarstva spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH koji e vriti ulogu Agencije za MSP je i ispunjavanje obaveza koju je Vijee ministara Bosne i Hercegovine preuzelo potpisujui dokument o Europskom partnerstvu Bosne i Hercegovine sa EU. Vlada RS je u Zakljuku od 15.02 i 10.04. 2008 o primjedbama na dokument o Europskom partnerstvu navela da odreeni prioriteti nisu usaglaeni (jedan od njih je i uspostava Agencije za MSP na dravnom nivou) i smatra da je potrebno obaviti dodatne konsultacije sa Vije em ministara, tako da je kroz proces konsultacija usaglaeno formiranje Sektora za mala i srednja preduzea koji e vriti ulogu Agencije. Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju, koji je stupio na snagu 1 jula 2008, je potvrdio prioritete iz Europskog partnerstva. Pored glavne razvojne funkcije koje se odnosi na strateko planiranje i osiguranje EU (pred-) strukturnih sredstava, razvojne funkcije Sektora za mala i srednja preduzea bi bile: Prioritetno decentralizirani pristup stimuliranja entitetskih/Distrikt/regionalnih/ kantonalnim agencijama MSP-a, kao koordinator, Strateki razvoj novih usluga i instrumenata za podrku MSP-a, Meunarodna saradnja sa regionalnim i meunarodnim agencijama za razvoj MSP-a, Tehnika podrka postojeim entitetskim/regionalnim/kantonalnim/ i lokalnim institucijama za podrku MSP-a, Implementacija Strategije razvoja MSP-a Bosne i Hercegovine, Promocija inovacija i transfera tehnologija; Podrka MSP-ima.
Sektor za MSP e imati odgovarajuu ulogu u organiziranju i razvoju Mree za poslovni razvoj i njenom odravanju. Glavna ciljna grupa ovog segmenta rada Sektora su davaoci usluga ukljueni u Mreu za poslovni razvoj, te posredno MSP kao konani korisnici. Sektor za MSP e kombinirati strateko planiranje i provoenje zakljuaka sektora MSP, ukljuujui projektiranje, administraciju i uspostavu standarda za rad sistema, nadzor, evaluaciju i reviziju transakcija. Sektor za MSP e voditi meunarodne projekte iz svoje nadlenosti i neke projekte na nivou zemlje koji su bitni za razvoj sektora MSP u BiH. Rad Sektora za MSP moe obuhvatati: koordinaciju Mree za poslovni razvoj i u tom smislu: o implementacija opih okvirnih standarda koji se odnose na usluge poslovne podrke MSP-a Mree za poslovni razvoj (u javnom sektoru) u BiH i da osigura kontinuirano odreivanje komparativnih orijentira sadanjih usluga; o organizacija obuke, razvoj alata i pakete za obuku u cilju unapreenja sposobnosti osoblja u organizacijama za poslovnu podrku koje su dio Mree za poslovni razvoj (u javnom sektoru); analizu procesa za razvoj MSP-a u BiH, koja se zasniva na povratnim informacijama primljenim od MSP-a iz regionalnih, lokalnih i ostalih razvojnih agencija, entiteta i Distrikta, a na bazi kontinuiranog praenja putem komparativnih orijentira, predloiti Vijeu za MSP-a poboljanja u zakonodavstvu, nove ili poboljanje instrumente i inicijative za razvoj MSP-a; 35
razviti dravni poduzetniki portal kao zajedniku platformu za davaoce podrke MSP-a, koji se sastoji od internog informacijskog sistema Intranet rjeenja za sve lanove Mree za razvoj MSP-a i lanove Vijea za MSP-a da bi se obuhvatili dnevni procesi, grupne komunikacije, on-line pristup informacijama i zajednikom znanju i Internet portala za sve kompanije i graane; Diseminacija uspjenih programa i poduzetnikog iskustva, objavljivanje uspjeha sektora MSP i promocija pozitivnog imida sektora MSP u BiH, kao i na meunarodnom nivou; Saradnja sa srodnim meunarodnim i stranim organizacijama; Sprovoenje godinjih analiza konkurentnosti MSP-a (npr. podrka uestvovanju BiH u GEM22 studiji Global Entrepreneurship Monitor- Monitor globalnog poduzetnitva i u europskoj mrei za istraivanje MSP-a23 sa projektom Pregled europskih MSP-a) i druge analize koje su od kljunog znaaja za razumijevanje i shodno tome bolje planiranje buduih politika i strategija za MSP.
Da bi se usluge za podrku poslovanju uinile vidljivijim za MSP-a, osigurati razmjenu najboljih praksi i bolje komunikacije meu uesnicima u razvoju MSP-a, poboljati pristup integriranim informacijama i bazi podataka o zajednikoj bazi i konano osigurati najefikasnije koritenje resursa, Mrea za poslovni razvoj je predloena kao neformalna virtualna mrea davalaca poslovne podrke. Mrea za poslovni razvoj je zamiljena kao platforma (zajedno sa poduzetnikim portalom) za sve aktivnosti podrke koje se odnose na biznis. Ovo znai da u sluaju uspostavljanja bilo koje javne poslovne mree (npr. mrea razvojnih agencija, mrea poslovnih inkubatora i sl.), postojea platforma mora biti proirena da bi je koristili novi lanovi mree. Sami lanovi mogu inicirati uspostavljanje radnih grupa kao efikasnog sredstva za fokusirane diskusije i razvoj specijaliziranih usluga i projekata o zasebnim temama njihovog interesovanja. Mrea za poslovni razvoj sastoji se od svih javnih agencija za poslovnu podrku centara i ureda koji su aktivni u uslugama za poslovnu podrku (ukljuujui agencije za razvoj MSP na entitetskim nivoima, regionalne, lokalne i ostale razvojne agencije, agenciju za inovacije, FIPA, privredne i trgovake komore, univerzitete, poslovne zone: specijalne, industrijske, poduzetnike, itd.)
22 23
Global Entrepreneurship Monitor GEM: http://www.gemconsortium.org EC DG Enterprise, The Observatory of European MSPs: http://europa.eu.int/comm/enterprise/enterprise_policy/analysis/observatory.htm
36
Glavne uloge pojedinanih razvojnih agencija24 bi trebale biti: Podrka promociji i koordinacija harmoniziranog ekonomskog razvoja u podruju djelovanja; Promocija direktnih stranih investicija; Izvozna promocija preduzea u podrujima djelovanja agencija; Podrka poduzetnicima; Podrka tehnolokom razvoju u podruju djelovanja agencija; Zatita okoline
Prema pravilima i procedurama koritenja razvojnih fondova EU, uspostava regionalnih razvojnih agencija se odnosi na uspostavu NUTS regija u BiH. NUTS (francuski: Nomenclature des units territoriales statistiques - Nomenklatura prostornih jedinica za statistiku) je hijerarhijski sistem za identifikaciju i klasifikaciju prostornih jedinica za potrebe slubene statistike u zemljama lanicama Europske unije. Ovaj sistem je 1980. godine razvio Europski ured za statistiku u Luksemburgu, s ciljem usporeivanja regija unutar Europe. Ove teritorijalne jedinice su definisane isto za statistike svrhe, te ne tvore nuno slubene upravne jedinice. esto se grupiranjem odreenih upravnih jedinica dobivaju NUTS regije, zbog broja stanovnika koji ivi na podru ju te regije. Svaka europska zemlja je podijeljena na statistike jedinice koje su strukturirane na tri nivoa: NUTS 1 : odgovara statistikim jedinicama u kojim ivi od 3 do 7 milijuna stanovnika ; NUTS 2 : od 800 000 do 3 000 000 stanovnika ; NUTS 3 : od 150 000 do 800 000 stanovnika. Budui da sve zemlje nemaju upravne jedinice s brojem stanovnitva unutar ovih granica, neki nivoi podijele se ne koriste, te ih ini samo jedan lan po nivou. Lokalne upravne jedinice su sastavni dio NUTS regija
24
37
Saetak gore opisanih pojedinanih institucija koje su direktno povezane sa razvojem i poduzetnitvom i njihovi zadaci su prikazani u slijedeem grafikonu:
BiH nivo Vijee/savjet ministara
Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa Sektor za mala i srednja preduzea Vijee/savjet za razvoj i preduzetnitvo
Osniva: Vijee Ministara Finansira: Vijee ministara Predsjedava: ministar MVTEO Vijee se sastaje 4 puta godinje, po potrebi i ee Glavni zadaci: - Djeluje kao inicijator pri donoenju odluka o poslovnom okruenju; - Predlae aktivnosti i politike poboljanja okoline za poslovanje; Predlae strateke odluke i promjene zakona u BiH i zagovara interese MSP-a (monitoring indikatori); Pregled godinjih i viegodinjih izvjetaja, programa i strategija Sektora MVTEO za MSP i iniciranje novih programa. Osniva: Vijee Ministara Finansira: Vijee ministara Rukovodi: Pomonik ministra Glavni zadaci: - Priprema dravnih strategija, zakona i regulativa; - Prioritetno decentralizovan pristup stimulisanja entitetskih/distrikt/kantolnalnim/regionalnim agencijama za MSP kao koordinator; - Strateki razvoj novih usluga i instrumenata za podrku MSP-a; Meunarodna saradnja sa regionalnim i meunarodnim agencijama; Tehnika podrka postojeim entitetskim/kantonalnim/regionalnim i lokalnim institucijama za podrku MSP-a; Implementacija Strategija razvoja MSP-a BiH; Promocija inovacija i transfera tehnologije; Podrka MSP-ima.
Entitetski i kantonalni nivo Entitetska i kantonalna ministarstva Fondovi za razvoj MSP-a entiteta i kantona
Osniva: Entitetske, kantonalne ili druge institucije/organizacije Finansira: Sredstva entiteta, kantona i ostalih izvora Upravljaka struktura uspostavljena od strane osniva a Glavni zadaci: - Obezbje enje direktnih i indirektnih pozajmica za razvoj MSP-a; - Garancije za razvoj MSP-a; Subvencije za fizike osobe za poetak rada biznisa sa inovativnim/visoko tehnolokim programom rada; Subvencije za razvojne projekte MSP-a.
Razvojne agencije entiteta i kantona

Osniva: Entitetske, kantonalne ili druge institucije/organizacije Finansira: Sredstva entiteta, kantona i ostalih izvora Upravljaka struktura uspostavljena od strane osniva a Glavni zadaci: - Upravljanje projektima; - Koordinacija razvoja MSP-a i preduzetnitva; Promocija preduzetnitva; Implementacija preduzetnitva i MSP programa; - Obezbjeenje informacija i konsalting usluga za MSP-a; - Organizacija seminara za MSP-a; - Uee u meunarodnim projektima od zna aja za entitet/kanton.
Regionalni sistem u skladu sa zahtjevima EU integracija

Osniva: Finansiranje: Glavni zadaci: - Podrka, promocija i koordinacija harmonizovanog ekonomskog razvoja u regiji; - Promocija direktnih stranih investicija; Izvozna promocija; Podrka preduzetnicima; - Podrka tehnolokom razvoju u regiji; - Saradnja sa meunarodnim projektima koji su vezani za regionalni razvoj; - Upravljanje regionalnim projekima.
Lokalni nivo Optinska odjeljenja za privredu, lokalne agencije i udruenja, sub regionalne agencije
Osniva: Optina, udruenje nekoliko optina, ostale organizacije/institucije Upravljaka struktura uspostavljena od strane osnivaa Finansiranje: Budeti osnivaa, ostali fondovi Glavni zadaci: - Obezbje enje informacija; - Konsalting usluge za MSP-a; Saradnja na meunarodnim projektima od sub regionalnog/lokalnog znaaja; Upravljanje projekima. 38
Ne treba deformirati trite usluga previe zatienim i sveobuhvatnim uslugama iz javnog sektora. Usluge iz javnog sektora se uvode kao po etna podrka koja se nudi MSP-ima. Profesionalne usluge vieg nivoa ostaju u domeni privatnih davalaca. U izvjesnoj mjeri bi se za neke usluge mogao uvesti princip koncesija (npr. koncesija za pruanje usluga ureda sve na jednom mjestu moe se dati malim privatnim davaocima usluga, ili kod ureda sve na jednom mjestu gdje je jedan od glavnih zadataka informiranje i diseminacija odreenih vrsta informacija; Javno-privatno partnerstvo se esto uvodi u sluaju veih projekata koje kofinansira EU (esto jer je to obaveza kad se radi o strukturnim fondovima ali esto ak i kad nije obaveza, zbog nedostatka ljudskih i financijskih resursa na strani MSP koja ne mogu da osiguraju vlastito financijsko uee ili nemaju odgovarajue ljudske resurse i znanje da vode meunarodne projekte; u ovom sluaju, upravljanje projektom esto preuzima davalac usluga iz javnog sektora, a profesionalne poslove obavljaju MSP); Ovisno o nacionalnom, entitetskom, regionalnom ili lokalnom nivou, postoje neke razlike u tipovima usluga koje prua javni sektor za MSP, Institucije na nacionalnom nivou su zaduene za razvoj nacionalnih i me unarodnih politika i strategija, za razvijanje relevantnih instrumenata, inicijativa i alatki za razvoj MSP ili za kvalitetno jaanje javnih davalaca usluga za MSP (Mrea za poslovni razvoj). Institucije na nacionalnom nivou obino ne nude usluge neposredno MSP-ima (izuzev u sluaju EICC-a25, zbog tipa njegovog posla i jer se on osniva samo na nacionalnom nivou, kao samo jedan u zemlji, ili u sluaju Fonda za razvoj i poduzetnitvo, kao jedinog tog tipa u zemlji, ili u nekim slinim sluajevima). Agencije za razvoj MSP ili sline agencije na nivoima iznad lokalnog (entitetski i ostali) mogle bi imati slinu ulogu razvoja politika i strategija na entitetskom ili regionalnom nivou proirenu na neposredne usluge MSP-ima. Usluge na ovom nivou su obino vie specijalizirane nego na lokalnom nivou. Na ovom nivou, obino se nude i inicijalne usluge koje su povezane sa istraivanjem i tehnolokim razvitkom, internacionalizacijom, uspostavom partnerstava i umreavanjem, te s drugim sloenijim pitanjima. I na entitetskom i regionalnom nivou, preporuuje se organiziranje programa obuke. Informacijska funkcija mora biti uvedena na lokalnom nivou.To znai da se na lokalnom nivou moraju uspostaviti uredi sve na jednom mjestu. Ovi uredi nude i inicijalne savjetodavne usluge povezane sa temeljnim problemima poduzetnitva, npr. pitanjima registracije firme, administrativnim procedurama, dostupnou instrumenata za podrku MSP itd.
25
EICC Euro Info Correspondence Center.
39
Moramo podcrtati i vanost vrste organizacije, menadmenta i informacijske podrke za bilo koji finalno usvojeni institucionalni okvir, radi njegove dugoro ne odrivosti i pozitivnog imida, to ima za posljedicu odriv rast MSP-a. MVTEO mora izraditi detaljan operativan program i projekat za implementaciju ovih preporuka.
6.2 Plan implementacije sa oekivanim rezultatima i vremenskim rokovima

Usklaivanje institucionalnog okvira za podrku poslovanju
Aktivnost Uspostavljanje Vijea za razvoj i poduzetnitvo Priprema detaljnog projekta sa poslovnim planom za uspostavljanje harmonizirane infrastrukture za podrku poslovanju Mrea za razvoj poslovanja za podrku MSPa Institucije i tijela za implementaciju MVTEO, druga relevantna ministarstva, vanjski eksperti MVTEO, Vijee za razvoj i poduzetnitvo, vanjski eksperti Vremenski okvir (P-poetak K-kraj) P-2009-traje Indikator Osnovano Vijee za razvoj i poduzetnitvo Pripremljeni projekat i poslovni plan Osnovan Sektor za mala i srednja preduzea, osoblje obueno na svim nivoima, uvedene odreene aktivnosti Implementacija programa Sektora
P,K- 2009
Formiranje Sektora za MSP
MVTEO, vanjski eksperti Sektor za mala i srednja preduzea, Mrea za razvoj poslovanja sa svim akterima za podrku MSP-u
P-2009trajno
Implementacija programa Sektora
P-2009-trajno
40
7 Obrazovanje, obuka i konsalting

Obrazovanje i obuka jako puno doprinose razvoju ekonomije zasnovane na znanju, pa time i ekonomskom razvoju u cjelini. Sa stanovita MSP, obrazovanje i obuka iz poduzetnitva i dostupnost vjetina su presudni razvojni faktori. U ovom poglavlju se predlae uvo enje novih modela i programa obrazovanja i obuke, te se naglaava vanost angairanja svih ciljanih grupa u procesu obrazovanja i obuke, kao i vanost dostupnosti ovih usluga za sve. Glavni ciljevi u oblasti obrazovanja za period 2009-2011. su:
Glavni ciljevi: Indikatori: Uvoenje poduzetnikih predmeta/programa u - Broj formalnih obrazovnih institucija osnovne i srednje kole, kao i na ne-ekonomske koje su uvele poduzetnitvo u svoje fakultete na univerzitetskom nivou za slijedee: - Promoviranje poduzetnitva kao poslovne programe. filozofije i multidisciplinarnog podruja, - Broj uenika i studenata koji sudjeluju u koje bi trebalo primjenjivati u svim sferama ljudskog rada i aktivnosti tim programima. - Stvaranje uslova za razvoj filozofije nai - Poveani broj novih firmi koje su posao i pospjeivanje filozofije kreiraj osnovali mladi. svoj posao - Prihvatanje promjena kao na in - Broj napravljenih kurseva na univerzitetu razmiljanja u smislu razvoja poslovanja - Broj pria o uspjehu koje su poduzetnici - Obuke za studente fokusirane na finansije (finansijski inenjering, pravljenje biznis objasnili studentima. planova...) sa radionicama o konkretnim projektima - Prie o uspjehu koje poduzetnici objasne studentima. Promocija irenja broja privatnih davalaca usluga - Broj ustanova za obrazovanje i obuku u obuke, poduzetnitva i obuke menadera privatnom sektoru - Broj MSP koji su korisnici usluga - Broj programa obuke i broj sudionika - Promocija i obuka iz poduzetnitva (evidencija o dolascima). - Procjena napredovanja obuke odreivanjem znanja uesnika. Uticaj obuke izmjeren ulazno-izlaznim testovima. - Poveanje broja novoosnovanih firmi
7.1 Sie trenutnog stanja u BiH i predloeni razvoj

Cjelokupno formalno obrazovanje u BiH prolazi kroz reformu. To vai za osnovno, srednje i visoko, vie i visoko obrazovanje. Reforma osnovnog i srednjeg obrazovanja se odvija uglavnom pod patronatom OSCE-a, a aktivno je i niz drugih projekata i programa (EU VET, GTZ26). Vie i visoko obrazovanje je prihvatilo principe reforme koji su uspostavljeni Bolonjskom konvencijom.
od 58 nastavnih planova i programa u BiH, 36 modernizovano uz pomo EU VET-a, a 22 se modernizuju u okviru potpore koju prua GTZ (Sl. Glasnik BiH, br. 65)
26
41
Obrazovanje u Bosne i Hercegovine se provodi po Okvirnom nastavnom planu i programu BiH (donesen 2003 godine). Problematika poduzetnitva u obrazovnom sistemu se tako er razliito tretira, u zavisnosti od stepena obrazovanja i sadraja nastavnog plana i programa po kojem se provodi obrazovanje. U osnovnom obrazovnom sistemu poduzetnitvo se ne obrauje kao zaseban predmet. Okvirni Zakon o visokom obrazovanju Bosne i Hercegovine je usvojen, a donoenje podzakonskih i provedbenih podzakonskih akata je u toku. Razrada predmeta vezanih za poduzetnitvo i menadment na univerzitetima u BiH je u toku, uglavnom u okviru programa TEMPUS Europske unije. Univerziteti i fakulteti su poeli sa uvoenjem programa postdiplomskih studija, kao i mnogo vrsta kraih seminara za one koji nisu u mogunosti ili nisu zainteresovani za studij u okviru formalnih redovnih programa. Promocija poduzetnitva i obrazovanje mladih poduzetnika u srednjim kolama je u reformi takoer predvieno, a pokrenute su i konkretne aktivnosti i implementirani pilot projekti: U cilju unapreenja obrazovnih programa iz oblasti poduzetnitva u srednjim strunim kolama u Republici Srpskoj, Republika agencija je, u saradnji sa Republikim pedagokim zavodom, izvrila izmjenu nastavnih planova i programa iz predmeta Osnove poduzetnitva, koji su sada izjednaeni u svim srednjim strunim kolama. U narednim koracima predviena je izrada udbenika Uvod u poduzetnitvo za srednje strune kole u okviru prvog modula opeg obrazovanja iz oblasti poduzetnitva. Obrazovanje za poduzetnitvo u srednjim kolama u Federaciji BiH je neujednaeno. Na osnovu preporuke Ministarstva razvoja, poduzetnitva i obrta, Vlada Federacije je poetkom 2008 godine zaduila Ministarstvo da zajedno sa Ministarstvom obrazovanja i nauke FBiH formira radnu grupu koja e sveobuhvatno sagledati stanje u ovoj oblasti, predloiti adekvatne mjere i koordinirati aktivnosti sa nadlenim institucijama za obrazovanje na svim nivoima ( kantonalne vlade i nadlena kantonalna ministarstva , zavodi za kolstvo i dr.). Predmet poduzetnitvo u Brko Distriktu Bosne i Hercegovine postoji samo u srednjoj ekonomskoj koli.
Obrazovanje o poduzetnitvu se fokusira ili e biti fokusirano na slijedee kljune teme: Studentska preduzea Obrazovanje za uenike srednjih kola i studenata univerziteta Sajam studentskih preduzea (razmjena sa drugim zemljama EU) Takmienje studenata u poduzetnikim vjetinama Sastanak studenata i biznismena Sastanak predavaa sa meunarodnim predavaima Poboljanje saradnje univerziteta i poduzetnika Poboljavanje ideje za kreiranje klastera / inkubatora: npr. Kako ih finansirati?
42
Na nivou srednjeg obrazovanja reforma predvia da se u srednje kole pored teoretske nastave uvede i vie praktinog rada, radionice o stvarnim sluajevima, kao i vie predmeta potrebnih za procese proizvodnje i usluga. Znaajno mjesto zauzima omladinsko poduzetnitvo i biti e implementirani i efikasniji stuni programi. Na nivou univerzitetskog studija razvijaju se i uvode nastavni planovi za poduzetnitvo i menadment malih preduzea pod pokroviteljstvom TEMPUS programa. Pokrenuti su i programi za postdiplomski studij. Zajedniko svim postojeim programima obuke za MSPe je to da ih MSP koriste uglavnom ako trokove obuke dotiraju donatori. Svijest o vanosti stalnog uenja jo uvijek nije iroko rasprostranjena kod rukovodilaca MSP. MSP agencije bi trebale provesti kampanju podizanja svijesti o EU programima o potrebama za razvoj finansijskog ininjeringa da bi se napravili projekti za dobijanje pozajmica od banaka. Slino tome, mnoga MSP nisu svjesna prednosti konsalting usluga, uprkos mnogim donatorskim projektima. U prolosti, razraeno je nekoliko programa u cilju pruanja obuke domaim konsultantima, ali njihov kvalitet nije uvijek u skladu sa zahtjevima MSP. Istraivanja vrena od strane OECD-a sa fokus grupama iz redova MSP ukazuju na to da MSP smatraju da su usluge koje im se pruaju slabe, s akademskim naglaskom umjesto poeljnih praktinih vjetina i knowhowa. Da bi se popravila ova situacija, potrebno je da akteri (privatni-javni) koji su zadueni za razvoj sektora MSP-a, poduzmu slijedee korake: da naprave procjenu potrebne obuke po preduzeima podjeljenim na one koji su zainteresovani za domae ili meunarodno trite; da razrade program obuke za vanjske konsultante i za rukovodioce MSP-a; da promoviraju ideju da vanjski konsultanti budu uklju eni/plaeni za rad fiksnim honorarima i honorarima za uspjenost. (flat fee, success fee) dravni organi e moi aplicirati za meunarodne donacije u cilju organizovanja seminara/obuke.
Drave lanice EU sve vie okreu panju na promociju poduzetnitva u obrazovanju i obuci, ime ele razviti i podrati interest svojih graana za poduzetnitvo, od kojih mnogi tvrde da su spremni nauiti kako otpoeti ili preuzeti poslovanje neke firme. 27 Posebna panja se obraa na grupe koje su najmanje zastupljene u poduzetnitvu, poput ena, mladih, invalida, samohranih roditelja, nezaposlenih i graana treeg doba. Trebalo bi se razmotriti uspostavljanje centara za profesionalnu obuku u cilju dobijanja strunosti, osiguravanja jednakih mogunosti i da bi se pomoglo nezaposlenim da se prijave za novi posao. Potrebno je pronai dostupne institucije sa logistikom podrkom da bi se obezbijedila odgovarajua obuka i konsultacije za razna pitanja kao to je prethodno navedeno.
Komisija europskih zajednica. 2003. Saopenje od Komsije prema Vijeu i Europskom parlamentu: Razmiljati o malome u Europi koja se proiruje. COM(2003) 26 konana verzija. Brisel: Komisija europskih zajednica.
27
43
Logistika podrka znai obezbijediti didaktika sredstva za nekoliko vrsta obuke, kao to su: Orjentacijska obuka Osnovna obuka Napredna obuka Konsultacije
Kako se moe vidjeti iz gore navedenog kratkog pregleda strategija obrazovanja i obuke u poduzetnitvu, ciljne grupe sastoje se od pojedinaca u svim fazama ivota (od kolskog obrazovanja pa sve do treeg doba, ukljuujui invalide). Strategije pojedinih lanica EU imaju za cilj pojedince koji imaju potencijal da postanu poduzetnici, kao i postoje e poduzetnike koji su u poziciji da se mogu iriti i razvijati svoje poslovanje. Pored uvoenja poduzetnitva barem u srednje kole i na univerzitetskom nivou, bie vano poboljati i poduzetnike i menaderske vjetine studenata na tehnikim fakultetima. Zbog toga treba uspostaviti jedan stepen fleksibilnosti kombiniranja razliitih programa sa raznih fakulteta tako da studenti mogu kombinirati predmete s tehnikih fakulteta sa nekoliko najvanijih poduzetnikih i menaderskih predmeta sa ekonomskih fakulteta. Univerziteti e takoer razviti centre znanja koji e biti okrenuti meunarodnim mjerama MSP-a i imae za cilj poveanje direktnih stranih investiranja i izvoza (meunarodne mjere za MSP). Izuavanje kursa e biti uvezano kroz kole, univerzitete, profesionalne obuke i radni svijet. U kontekstu tekue reforme formalnog sistema obrazovanja, koja ukljuuje razvoj poduzetnikih i rukovodnih vjetina, unaprijeena transparentnost postojeih obrazovnih i programa obuke za MSP ili poduzetniki orijentisane pojedince bi bila neophodna i za obrazovne i za institucije i organizacije za obuku, kao i za MSP. Trebalo bi razraditi posebnu bazu podataka o dostupnim programima i materijalima za obuku i obrazovanje MSP u BiH (bilo formalnih bilo kraih seminara za sve ciljane grupe organizovane na bilo kom nivou u BiH) i njihov sadraj bi se trebao javno predstaviti putem planiranog poduzetnikog portala za BiH28 za objavljivanje informacija, za koji razvoj je zaduen MVTEO odnosno Sektor za mala i srednja preduzea. MVTEO-ve periodine publikacije, broure, letci bi trebali biti izdati i podijeljeni u MSP-ima, da bi dobili odgovarajue informacije o obukama (mjesto, vrijeme, teme obuke...). MVTEO-ve publikacije e preko MSP agencija biti podijeljene MSPima preko agencija za MSP. Jo jedan instrument koji zemlje EU uvijek koriste za stimulaciju razvoja poduzetnikog duha u zemlji i meu ciljanim grupama je kampanja podizanja svijesti. Ove kampanje podizanja svijesti esto ukljuuju i dogaaje kao to su dani poduzetnika, nagrade za uspjene poduzetnike i razne smjernice, obuke i informativne materijale o poduzetnikim mogunostima. Uloga vlade na svim nivoima je da osigura uee svih interesnih skupina.
28
U poglavlju 6 se moe vidjeti vie detalja.
44
Kampanja podizanja svijesti e taloer za cilj imati i: da promovira proces uvrtavanja/kreiranja/ponovnog uvrtavanja radnih mjesta da podri dugotrajno uenje da se razvije dobrobit radnika kroz razvoj njihovih preduzea.
Na nivou preduzea (MSP-a), uenje i obuke e biti organizovane na slijedei nain: periodini kursevi usmjereni na profesionalnu obuku skrojenu prema ciljevima preduzea.
Posebno na univerzitetskom nivou, treba osigurati direktnu interakciju izmeu privrede i formalnih teoretskih programa, i studentima se mora dati mogunost da usvoje radno iskustvo u poduzetnitvu, bilo u uspjenim firmama iz BiH ili uz pomo simuliranih/izmiljenih novoosnovanih firmi. Prie o uspjenim poduzetnicima e studenti dobiti u publikacijama, na MVTEO-vom vebsajtu, preko preduzetnikog portala ili preko poduzetnika-predavaa. Pored toga, redovno formalno poduzetniko obrazovanje na osnovnom, srednjem i univerzitetskom nivou, razvoj novih produkata za obuku, bilo uz pomo institucija koje pruaju podrku privredi bilo uz pomo privatnog sektora, mora biti zasnovano na stvarnim potrebama tek osnovanih firmi ili rastuih privrednih drutava. U europskim zemljama se uvode razliiti instrumenti inicijalne i specijalizovane obuke i konsaltinga. Najpopularniji su vezani za vauerski sistem, na primjer: Sistem vauera za obuku/obrazovanje, sainjen tako da se promovira otvaranje radnih mjesta putem obuke ljudi da se mogu zaposliti u vlastitoj reiji ili da osnuju malu firmu, ili da koriste bonove da bi pokrili trokove kursa obuke ili obrazovanja namijenjenih za zaposlenike MSP, u oba sluaja kod priznate institucije. Svaki bon ima odreenu trinu vrijednost, pri emu obino polovinu plaa preduzee a polovina se plaa iz vladinog budeta planiranog za taj instrument (u nekim sluajevima, za zaposlene u vlastitoj reiji doprinos preduzea moe biti i nii). Preduzee moe otkupiti ogranien broj bonova svake godine. Vaueri se mogu koristiti za sve dostupne programe obuke, koje nude javne ili privatne institucije koje priznaje nadleni organ vlasti, ali koji MSP sami biraju. Pristup sistemu vauera za konsultantske usluge je komplementaran onome gore spomenutome. Bonove mogu koristiti novoosnovane i mlade firme (u nekim sluajevima, granica je 3 godine starosti firme) za sufinansiranje (do 50%) usluga konsaltinga i mentoriranja. Procedure za slubeno priznavanje vanjskih konsultanata moraju biti otvorene, jednostavne i transparentne. Konsultante ovlauje nadleni organ vlasti.
Za oba gore opisana sistema vauera preporuuje se SWOT analiza prednosti nijhovog eventualnog uvoenja u BiH. Ukoliko sistem vauera bude sproveden u BIH u budunosti, morae se ispuniti osnovna pravila za sistem vauera.
45
7.2 Sprovedbeni plan sa oekivanim rezultatima i vremenskim rasporedom za period 2009. do 2011.
Vreme nski raspore d Ppoetak K-kraj P:2009tekue
Aktivnost
Sprovedbeno tijelo
Indikator
Informativne kampanje, ukljuujui i dan poduzetnika i nagrade za preduzea Razvoj baze podataka s dostupnim programima o obuke i obrazovanja za MSP, koja e se integrirati u sistem informisanja i portal za poduzetnike Priprema projekta za uspostavu sistema obuke na osnovu bonova
Priprema projekta za uspostavu sistema konsaltinga na osnovu bonova
Sprovedba sistema obuke na osnovu bonova
Sprovedba sistema konsaltinga na osnovu bonova
Sektor za mala i srednja preduzea, regionalne, entitetske i lokalne agencije za podrku MSP. Sektor za mala i srednja preduzea, nadlena ministarstva na svim nivoima, poslovne mree za razvoj i poduzetnitvo, vanjski eksperti MVTEO (do uspostavljanja Sektora), nadlena ministarstva na svim nivoima, vanjski eksperti MVTEO (do uspostavljanja Sektora), nadlena ministarstva na svim nivoima, vanjski eksperti Sektor za mala i srednja preduzea, nadlena ministarstva na svim nivoima, vanjski eksperti Sektor za mala i srednja preduzea, nadlena ministarstva na svim nivoima, vanjski eksperti
Posredno: poveani broj novih preduzea
P, K2009
Baza podataka razraena i dostupna on-line na internetu
P-2008 K-2009
Projekat spreman
P-2008 K-2009
Projekat spreman
P-2009 tekue
Sistem uveden
P-2009 tekue
Sistem uveden
Komentari: Aktivnosti vezane za formalno obrazovanje nisu spomenute u sprovedbenom planu, jer su one dio drugih strategija i pod nadlenou drugih organa vlasti. Saradnja u izradi konkretnog plana i programa u polju poduzetnitva u okviru formalnog sistema obrazovanja mora se osigurati putem odgovarajuih koordinacionih tijela, a jedan od zadataka Sektora za MSP i Vijea za razvoj i poduzetnitvo biti e uee u njihovoj razradi. 46
8 Poreske mjere i finansijski instrumenti

Ovo poglavlje sadri ocjenu postojeih financijskih ema za poduzetnitvo, te poreskih mjera. Opisani su razliiti financijski instrumenti (zajmovi/financijske eme za nova i mala preduzea, investitori "aneli", poreske mjere, sheme uzajamnih garancija itd.) koji se u najveoj mjeri primjenjuju u ostalim zemljama. Za period koji pokriva Strategija, glavni ciljevi su:
Glavni ciljevi: - olakanje pristupa kreditnim sredstvima promovirati razvoj specifinih financijskih instrumenata stimulirati razvoj trita kapitala za MSP sa perspektivom brzog rasta usklaivanje poreskog sistema u zemlji promocija i obuka MSP u oblasti mogunosti financiranja njihovog rasta i njihovih projekata Indikatori: - iznos kreditnog financiranja i broj korisnika MSP-a - iznos konkretne financijske podrke MSP-ima i broj korisnika MSP-a - broj MSP i/li projekata koji se (ko)financiraju rizinim ili drugim kapitalom i njihova vrijednost - broj usklaenih zakona - broj programa obuke i broj njihovih sudionika
Oekuje se da e sadanji proces privatizacije u BiH poveati priliv kapitala stranih investitora, koji e u budunosti ulagati i u perspektivne inovativne projekte u BiH. MSP u BiH moraju razumjeti (pored klasinog kreditnog financiranja, oporezivanja i sistema subvencija) i princip rada trita kapitala.
8.1 Kratki pregled trenutne situacije u Bosni i Hercegovini i predloeni razvoj 8.1.1 Poreski sistem
U toku je reforma poreske politike u Bosni i Hercegovini. Zakon o porezu na dodanu vrijednost sa jedinstvenom stopom od 17% je usvojen 2004. godine i trenutno je na snazi. Uprava za indirektno oporezivanje na dravnom nivou je zaduena za prikupljanje PDV-a, svih posrednih poreza i plaanja koja su u vezi sa meunarodnom trgovinom. U BiH, porez na dobit preduzea je 10%. Ostale poreske obaveze, koje su trenutno odreene u entitetima, imaju razliite poreske stope (npr. porez na dohodak, porez na imovinu), to predstavlja problem. Ako je sjedite preduzea u Brko Distriktu BiH i isto preduzee ima poslovnu jedinicu u entitetima, porez na dobit za poslovnu jedinicu plaa se u entitetu gdje je registrovana poslovna jedinica, a za dio dobiti koji je ostvaren u Distriktu Brko porez se plaa u Distriktu. Isto vai za situaciju kada je sjedite preduzea u nekom od entiteta, a poslovna jedinica u Distriktu Brko. Konano, moe se uzeti u obzir implementacija raznih poreskih poticaja za podrku lokalnim MSP, posebno onim koji investiraju zahtjevne sektore. 47
MVTEO nije direktno zaduen za promjene zakonskog okvira poreskih mjera, ali aktivna saradnja na pripremanju ili izmjeni poreskih zakona e biti potrebna da bi se osigurali povoljniji uslovi za razvoj MSP-a.
8.1.2 Financijski instrumenti

Veina predstavnika poslovne zajednice istie da glavni problem predstavlja pristup novcu i financijskim sredstvima. Veina ih smatra da je teko dobiti zajmove za obrtni kapital i nove investicije. Poduzetnici se radije oslanjaju na porodicu i individualni kapital nego to oekuju da bi mogli dobiti kredit po povoljnim uslovima od banaka, mikro-kreditnih organizacija (MKO), lizing kompanija i ostalih institucija koje se bave kreditiranjem direktni instrumenti finansiranja. Mala i srednja preduzea se suoavaju sa nedostatkom likivdnosti i visokim kamatnim stopama., a u isto vrijeme se bankarski sektor suoava sa problemom prevelike likvidnosti. Banke i MKO-e istiu da su dali veliki broj kredita malim i srednjim preduzeima, te da ima jo dovoljno kapitala za kreditiranje malih i srednjih preduzea, meutim, istovremeno, banke jo uvijek nisu spremne da daju dugoro ne kredite. Veina kredita koje su mala i srednja preduzea dobila od banaka su kratkoroni, iako mala i srednja preduzea i dalje trae dugorone kredite. Oigledno je da mala i srednja preduzea trpe zbog postojanja ovakvog jaza izmeu pristupa kapitalu i spremnosti banaka da se suoe sa prateim rizicima. Banke od MSP-a zahtijevaju prevelike garancije za male zajmove, a njihove procedure su spore i komplikovane. Veina banaka zajmove odobrava radije na osnovu iranata i visokih kolaterala nego na analizi poslovnih planova traioca zajma, novanih tokova i ostalih komercijalnih indikatora koji ukazuju na platenu sposobnost traioca zajma. Banke i ostali investitori preferiraju nekretnine i neproduktivni kapital od poslovnih procesa i trinih izgleda zajmoprimca. Nedostatak analitike vjetine, kako kod banaka, tako i kod malih i srednjih preduzea, zabrinjava. ak i pored uraene relevantne analize, banke u Bosni i Hercegovini zahtijevaju visoku pokrivenost duga sredstvom obezbjeenja. Odnos izmeu visine kredita i imovine kao sredstva obezbjeenja duga esto je u rasponu od 30 - 50%. Kao rezultat ovakve situacije, imovina malih i srednjih preduzea nije dostatna da bi se na osnovu nje obezbijedila financijska sredstva na nain kako je to mogue u ostalim zemljama centralne i isto ne Europe. Tokom posljednjih osam godina veliki broj poduzetnika je pokrenuo poslovnu djelatnost zahvaljujui zajmovima koje su podigli kod mikrokreditnih organizacija. Uz pomo Svjetske banke i 27 ostalih donatorskih organizacija, mikrokreditne organizacije su razradile emu koja donekle udovoljava potrebama novoosnovanih i ve postojeih malih i srednjih preduzea u smislu financiranja. Meutim, MSP-a nisu uvijek zadovoljni mikrokreditima. Postoje upozorenja da su kamatne stope u MKO veoma visoke, a to je razlog zato se njihovi fondovi sporo sprovode. Kamatne stope u komercijalnim bankama su u veini sluajeva povoljnije. Lizing je u Bosni i Hercegovini relativno novi oblik poslovanja (prva leasing kompanija je osnovana u aprilu 2001. godine) i od poetka svoga rada se suoavaju sa problemima u radu radi neusklaenosti postojeih zakona sa lizing nainom poslovanja.
48
U Bosni i Hercegovini su indirektni finansijski instrumenti u fazi razvoja. Trenutno je veina zemalja Centralne i Istone Europe uvela eme kreditnih garancija (osim Albanije, Bosne i Hercegovine, Bive Jugoslovenske Republike Makedonije i Moldavije).29 Meutim, u Bosni i Hercegovini je u posljednjih par godina pokrenuta inicijativa za uspostavljanje eme kreditnih garancija. Ove inicijative su sprovele uglavnom lokalne nevladine organizacije u saradnji sa meunarodnim organizacijama. Nedavno su neke od regionalnih agencija uspostavile fondove za njihova podruja djelovanja. Trenutno postoji pet fondova za kreditne garancije u Bosni i Hercegovini. Osim nekoliko kantonalnih i opinskih investicija, ne postoji ni dravna ni entitetska podrka ovim inicijativama. Entitetske i Vlada Brko Distrikta BiH putem svojih institucija i ministarstava razvijaju razliite mehanizme pomoi za razvoj MSP-a, a jedan od koritenih mehanizama je i dodjela grantova. Dodjela ove vrsti pomoi za razvoj MSPa nije usklaena i koordinirana. Jedno od najznaajnijih pitanja za MSP-a je da se nae jednostavan pristup finansiranju, da bi se odrao njihov razvoj i dobili dovoljni resursi za implementaciju njihovih stratekih planova. Problemi sa kojima se suo avaju mala i srednja preduze a prilikom obezbjeenja financijskih sredstava su uglavnom posljedica nespremnosti veine financijskih institucija da pruaju usluge malim preduzeima na temelju trokova ili rizika, ili pak, s druge strane, posljedica njihovog ogranienog poslovnog kapaciteta. Stoga, dostupnost financijskih sredstava ne predstavlja glavnu prepreku: kljuni problemi se povezuju sa relativno slabom zrelou bankarskog i financijskog sektora, kao i percepcijom da je pruanje usluga financiranja malih i srednjih preduzea istovremeno rizino i previe skupo. S obzirom na ovu situaciju, treba razviti i ojaati razliite instrumente za podrku lokalnim MSP-a, da bi im se pomoglo dok se ne uspostavi funkcionalan bankovni sistem. Moe se istraiti nekoliko alternativa za poveavanje mogunosti finansiranja MSP-a. irom svijeta se koriste razliiti naini finansiranja MSP-a, a izbor najveim dijelom ovisi o razvojnom stepenu preduzea. Stoga, u poetnoj fazi MSP-a, financijska pomo bi se trebala fokusirati na temeljni vlasniki kapital, te podrku prvim poslovnim aktivnostima. U ovu svrhu mogue je identificirati 4 glavna instrumenta: investitore "anele biznisa"; poetni kapital i vlasniki kapital; mikro kredite i elektronsko financiranje. Faza razvoja i rasta predstavlja drugi korak u razvoju malih i srednjih preduzea. Prihodi poinju da rastu i preduzee postaje profitabilno. Stoga, mala i srednja preduzea u ovoj fazi trebaju razliitu vrstu potpore: generalno govorei, financiranje duga moe postati vanije pitanje od samog vlasnikog kapitala, jer preduzee je ve ustrojeno. Mogue je identificirati sedam instrumenata za koje postoji potreba u ovoj fazi: poduzetniki rizini kapital; trita duga; zajmovi i grantovi; faktoring; garancije i lizing.
29
Szabo, 2005 http://www.erenet.org/papers/szabo2005.pdf
49
Kada je rije o poboljanju finansijske podrke, vlasti bi trebale ponuditi razliite naine finansiranja, napraviti zakonski okvir koji bi privukao privatni poetni i vlasniki kapital, kao i domaa i strana ulaganja i kapital za pokrie rizika. Definicija MSP-a je vaan preduslov za jasno razgraniavanje ciljne grupe MSP-a u cijeloj zemlji. Uz ovo, EU ima jasno definisane regulative o nainima finansijske podrke MSP-a.30 Ova pravila bi se trebala uvesti i u BH regulative. Da bi se osiguralo da se razliiti naini finansiranja za MSP pravilno koriste i maksimalno iskoritavaju, vani su programi obuke o razliitim vrstama poslovnih aktivnosti ili o projektima finansiranja.
8.2 Implementacija plana sa oekivanim rezultatima i vremenskim okvirom

Vremenski okvir P-poetak K-kraj
Aktivnost
Tijelo za provedbu MVTEO, tj. Sektor za mala i srednja preduzea, nadlena entitetska i ministarstva distrikta, agencije za podrku MSP-a, vanjski eksperti po potrebi Sektor za mala i srednja preduzea, nadlena entitetska i ministarstva distrikta, agencije za podrku MSP-a, vanjski eksperti po potrebi
Indikator
Kampanje informiranja i podizanja svijesti
P: 2009tekue
Programi obuke o razliitim vrstama poslovne djelatnosti ili financiranju projekata
P: 2009tekue
EC povelja o dravnoj pomoi http://europa.eu.int/scadplus/leg/en/lvb/126064.htm
30
malim
srednjim
preduzeima;
Izvor:
50
9 Jaanje tehnolokih i inovacijskih kapaciteta malih preduzea

U svim razvijenim zemljama postoji saglasnost da je tehnoloki i inovacijski kapacitet najvaniji faktor razvoja i konkurentnosti dananjeg svijeta. Ovo poglavlje opisuje najvanije instrumente za pomo MSP-a u njihovim procesima inovacija i koritenju najnovijih tehnologija koje su dostupne u njihovim svakodnevnim procsima. Predlau se poboljanja na sadanjim sistemima i uvoenje novih instrumenata. Za period na koji se Strategija odnosi, glavni ciljevi su:
Glavni ciljevi: - Poboljanje pristupa MSP odgovarajuoj infrastrukturi, znanju i rezultatima istraivanja Indikatori: - Broj inkubatora, tehnolokih parkova, univerzitetskih centara za primijenjeno istraivanje koji su otvoreni za partnerstvo sa privatnim sektorom i broj korisnika koji su MSP - Poveanje broja patenata - Izdavanje zakona koji je naklonjen inovacijama - Broj programa obuke i broj njihovih sudionika - Poveanje broja patenata: preko zakona koji je naklonjen inovacijama (patentiranju)
Promocija i obuka u oblasti istraivanja i tehnolokog razvoja i inovacija
9.1 Kratak prikaz sadanje situacije u Bosni i Hercegovini i predloeni razvoj

Situaciju u Bosni i Hercegovini moemo saeti kako slijedi: Prije rata u Bosni i Hercegovini postojala je jaka veza i mrea saradnje izmeu nauno istraivakih centara na univerzitetima (Sarajevo/Zenica, Banja Luka, Tuzla, Mostar) i velikih kompanija. Danas je ova saradnja slaba i skoro da ne postoji izmeu MSP-a i nauno-istraivakih centara. Zakoni i regulative u ovoj oblasti jo uvijek nisu definisani i u najboljem slu aju postoji samo sporadino finansiranje u ovoj oblasti. Koncept klastera je relativno nov u BiH i predstavlja novi razvojni model. Meunarodni donatori asistiraju u identificiranju mogunosti klastera u BiH. USAID je nedavno poeo sa aktivnostima za uspostavljanje klastera drvne industrije u centralnoj Bosni i klastera turizma u Hercegovini, dok GTZ vodi aktivnosti razvoja tri klastera: automobilske, tekstilne i kone industrije. U BiH praktino ne postoje programi za promociju tehnologija u malim preduzeima, osim prezentacija na sajmovima. Glavna barijera za transfer tehnologija u MSP-a je, osim nepostojanja programa, i nedostatak informacija o novim tehnologijama. Nema novih razvojnih projekata za MSP-a koja ukljuuju nove tehnologije. 51
Zakonski okviri su obino definirani Zakonom o intelektualnom vlasnitvu i zakonima koji su vezani za ovaj zakon, a oni nisu direktno u domenu MVTEO, iako imaju znaajan uticaj na konkurentnost MSP-a. U posljednjih nekoliko godina u Europi, stavljen je poseban naglasak na razvoj okruenja koje prua podrku inovacijama. Mnogi programi i projekti su inicirani ili od strane Europske komisije ili na nivou pojedinih zemalja lanica. Situacija u BiH je takva da su uslijed razliitih vlada pokrenute razliite inicijative, ak i na nivou lokalnih vlada. Ovo je uzrokovalo jednu kompleksnu, slabo organiziranu situaciju u kojoj MSP-a ne znaju gdje da ponu i koga tano da kontaktiraju za odreenu uslugu. MSP-a takoer se esto ale na obimnu papirologiju i proces odobravanja projekata koji iziskuje dosta vremena. Izuzetno je vano da vlada implementira jednu centralnu politiku i organizira podrku, saradnju i poticaj istraivanju i razvoju u BiH. Politika za promociju inovacija i relevantni pravni okvir bili bi potrebni na dravnom nivou, a agencija za inovacije mogla bi biti organizirana ili na dravnom ili na entitetskom nivou. Takoer je evidentno iz najboljih Europskih praksi da je agencija za inovacije dobar izbor za koordinaciju inovativnih aktivnosti i aktivnosti istraivanja i razvoja. Agencija za inovacije i/ili tehnoloki razvoj tako er moe integrirati poseban fond (ili moe biti osnovan kao nezavisna institucija) koja nudi kompanijama (ukljuujui MSP-a) financijsku podrku za projekte istraivanja i razvoja. U nekim zemljama ovu ulogu imaju dravni razvojni fondovi koji podravaju tako er i druge vrste projekata. Ciljana promocija inovacija e morati uzeti u obzir slijedee kljune teme, kao to su: Zakon naklonjen inovacijama (patentiranju); Poreske mjere: mogui trokovi projekata istraivanja, razvoja i inovacija; irenje informacija o istraivanju i razvoju i EU programima inovacija; Razraivanje srednjoro ne (do 2010. godine) i dugorone strategije ( 2015. do 2020.godine) za implementiranje infrastrukture za inovacije (industrijski parkovi, tehnoloki centri, tehnoloki inkubatori); Studenti istraivanja i razvoja i oslobaanje naknada od poreza sve do minimalne plate; Reduciranje poreza za donatore projekata za istraivanje i razvoj; Finansiranje za naknadno finansirane EU izvore istraivanja i razvoja (MSP-a i nevladine organizacije); Institucija koja e promovisati koritenje inovacijskog potencijala; Lako uspostavljanje spin-off kompanija: sopstvena odluka uz ograniena novana sredstva, glavni program..; Promocija stranih strunjaka Uvoenje koncepta standarda kao ISO 9000 i sl.
52
Uspostavljanje inkubatora i tehnolokih parkova je neophodno kao i uspostavljanje klastera; ovaj proces je ve u toku u BiH. Ono to nedostaje je politika o inovacijama ili strategija koja bi definirala uloge svih postojeih aktera i identificirala mogue nove koji e biti osnovani, i odredila bi mehanizam za njihovu koordinaciju. Ova strategija bi takoer trebala definirati uslove za uspostavljanje inkubatora, tehnolokih parkova i drugih institucija podrke i njihove uloge. U isto vrijeme, naini za pristup MSP-a ovim oblicima podrke treba da budu pojanjeni. Strategija za inovacije bila bi dobra osnova za uspostavljanje inovativne mree (lanovi mogu biti postojei poslovni centri ili regionalne agencije sa pruanje usluga usmjerenih ka promociji inovativnih i istraivakih programa koje e podravati EK i vlade u BiH). Univerziteti i istraivaki centri, tehnoloki parkovi i tehnoloko-orijentirani inkubatori, inovatori i druge interesne skupine tako er bi trebali biti lanovi inovativne mree. Takva organizacija imala bi za rezultat veu transparentnost, bolje usmjerenu potronju inostrane pomoi i poboljanu efikasnost financiranih programa i projekata, od kojih bi svi pobudili vei interes MSP-a za mogunosti transfera tehnologija i za veu orijentaciju na inovacije. Iako podobna, MSP-a iz BiH ne uestvuju u 7. okvirnom programu EU31, glavnom europskom istraivakom programu koji financira brojne istraivake projekte iz cijele Europe svake godine. Bilo bi neophodno poboljati irenje informacija i pomoi koji su povezani sa takvim programima meu MSP-a kroz EICC i druge davaoce poslovne podrke. Postoje tako er drugi europski istraivaki programi i inicijative u kojima BiH MSP-a mogu uestvovati, ali je na vladi BiH da inicira odgovarajue procedure na nivou EU: COST istraivaki program (sve zemlje u Europi kao i susjedne zemlje BiH uestvuju u ovom programu, izuzev Albanije i Bosne i Hercegovine); EUREKA inicijativa32 paneuropska mrea za trino orijentirane industrijske inovacije istraivanja i razvoja (sve zemlje u Europi kao i susjedne zemlje BiH u estvuju u ovom programu, osim Makedonije i BiH).
Innovation Relay Centres Network (Mrea centara za prenos inovacija) tako er se financira iz 7. okvirnog programa. Vlada BiH mora takoer provjeriti mogunost lanstva i poeti primjenu procedura za lanstvo u ovoj dobro organiziranoj mrei. Druga iroko priznata europska mrea koja se preporuuje je EBN europska BIC mrea organizacija za podrku javnih ili privatnih, inovativnih MSP-a i poduzetnika sa dugom tradicijom. EBN okuplja oko 160 poslovnih i inovativnih centara (BIC) i slinih organizacija kao to su inkubatori, inovativni centri i poduzetniki centri. EBN je referentno mjesto za inovacije, inkubaciju i poduzetnitvo u Europi. Za obje spomenute mree bilo bi neophodno kao prvo rijeiti pravna pitanja o politikama za inovacije i organizirati odgovarajuu infrastrukturu podrke za inovacije MSP-a.
31 32
Oekuje se da e Bosna i Hercegovina ispuniti uslove za punopravno koritenje ovog fonda od 2009 godine www.eureka.be
53
Iz mnogih BiH izvjetaja evidentno je da MSP-a imaju malo interesa za istraivanje i razvoj i za pitanja inovacije. Iz tog razloga trebalo bi uloiti vie napora za uvo enje programa obuke jo u srednjoj koli, i obavezno na univerzitetima kao i drugih programa obuke za sadanje menadere, koji bi bilo u formi kratkih seminara. Kampanje podizanja svijesti na dravnom nivou e biti proirene u regijama i entitetima, a takoer su i efikasno sredstvo da se doe do to vie populacije. Implementirati e se sistem nadgledanja kampanje podizanja svijesti i napravie se godinji izvjetaj o kampanji podizanja svijesti u sektoru MSP.

Vremens ki okvir Ppoetak K-kraj
Aktivnost
Implementacijska tijela Sektor za mala i srednja preduzea, poslovna mrea za razvoj i poduzetnitvo sa svim akterima za podrku MSP-a, posebno tehnolokih parkova, industrijskih inkubatora, istraivakih centara, vanjskih ekperti po potrebi Sektor za mala i srednja preduzea, poslovna mrea za razvoj i poduzetnitvo sa svim akterima za podrku MSP-a, posebno tehnolokih parkova, industrijskih inkubatora, istraivakih centara, vanjskih ekperti po potrebi
Indikator
Kampanja podizanja svijesti o inovacijama
P- 2009neprekid no
50 % industrijskih i IKT MSP-a je svjesno o inovacijama i njihovim zatitama
Organizacija programa obuke za industrijska i IKT MSP-a
P-2009neprekid no
- seminari o sistematskim inovacijama i kreativnosti - vanost patenata i IPR openito - ugovorna pitanja (transfer tehnologija)
54
10. IKT Informacione i komunikacijske tehnologije

IKT ima ogromnog uticaja na sve aspekte ivljenja u modernom drutvu, te koritenje IKT i izgradnja informacijskog drutva mogu biti jako sredstvo za postizanje odrivog razvoja. Stoga je sasvim prirodno i predvidivo da se u okviru strategije razvoja MSP primjenjuje ovo snano sredstvo u cilju unapreivanja stanja MSP. Meutim, IKT, kao primarni primjer visoke tehnologije, nije jednako dostupan svima. Efikasno koritenje IKT zahtijeva visok nivo obrazovanja, iskustva, znanja, kao i strunosti u rukovoenju i upravljanju. Nedovoljan razvoj u nekim ili u svim ovim aspektima u manje razvijenim zemljama i regionima, kao i u manjim preduzeima, ima tendenciju prepreavanja u postizanju eljenih ciljeva. Za period na koji se strategija odnosi, glavni ciljevi su: Glavni ciljevi: Indikatori: - Poveanje koritenja Interneta - Osigurati MSP-ima jeftiniji pristup - vee koritenje legalnog softvera u Internetu i licenciranom softveru, i/li sektoru MSP promocija i pristup softveru koji postoji u javnoj domeni - Promocija i obuka u sferi IKT - Broj programa obuke i broj sudionika Preciznije, bie najmanje tri konkretna cilja kao: Uvoenje prakse elektronskog upravljanja koji e poboljati komunikaciju i razmjenu informacija izmeu MSP-a i dravnih administrativnih tijela na dravnom i regionalnom nivou, za efikasnu i koherentnu implementaciju politike MSP-a u cijeloj BIH; Upoznati MSP-a sa modernim informacionim i komunikacijskim tehnologijama (IKT) i pomoi im u da upoznaju prednosti uvoenja strategije i primjene elektronskog poslovanja da bi poboljali konkurentnost; Poboljati pristup MSP-a IKT aplikacijama preko portala napravljenog za MSP za elektronsko poslovanje da bi se stvorili uslovi koji e omoguiti MSP-ima da se udruuju i bolje nadmeu na globalnom elektronskom tritu.
10.1 Saetak trenutnog stanja u BiH i predloeni razvoj

Kako je naznaeno u UNDP-ovom Izvjetaju o procjeni spremnosti 33, stanje sa MSP u BiH, vezano za IKT, izgleda da je takvo da se kompjuteri koriste, postoji konekcija, kao i pristup internetu. Privatni sektor je po eo koristiti internet za pruanje usluga (uglavnom fizikim licima), a oko 60% javnih slubenika ima kompjuter na poslu (preko 40% opinskih slubenika koristi kompjutere na poslu). Meutim, aplikacije se obino ograniavaju na Microsoft Office, a ostali softver redovan za moderna preduzea, poput ERP-a ili CRM-a, se malo koristi.
33
april 2006
55
Pristup internetu se generalno svodi na e-mail, i skoro da se nikako ne koriste web-stranice, a kamoli web tehnologija u cilju podsticanja elektronskog poslovanja (oko 14,5% kompanija su imale registrovane web stranice). Manjak je obuenih korisnika, strunjaka za uvoenje i podrku IKT rjeenja, kao i sredstava za njihovu nabavku. Tako er ne postoji ni rukovodna vizija vezano za potencijale IKT-a. Sa strateke strane, vano je osigurati daljnji razvoj uspjenih primjera, koji bi postali uzori za druga preduzea, kao i obezbijediti mehanizme za podrku razvoju prosjenih privrednih drutava. injenice spomenute u uvodu su spoznate u Bosni i Hercegovini, te je u novembru 2004 usvojena Strategija za razvoj informatikog drutva u Bosni i Hercegovini. Nema potrebe pokuavati duplicirati ovaj posao, i odista, njegove nalaze i preporuke treba univerzalno podrati u cilju toga da bi zemlja mogla krenuti naprijed u ovom presudnom segmentu razvoja. Mjere predloene u okviru IKT strategije za BiH bile bi od koristi drutvu u cjelini, a zasigurno i posebno MSP-ima. One su dovoljno sveobuhvatne da bi mogle imati uticaja na sve segmente ivota i sve aspekte drutva. Akcioni plan implementacije ove Strategije je obuhvatio period od 2004-2007. godine i UNDP trenutno radi34 na izradi novog Izvjetaja o procjeni spremnosti BiH, koji e analizirati stepen uspjenosti implementacije Strategije. Zakonski okvir je uglavnom fokusiran na Zakon o komunikacijama i Zakon o telekomunikacijama, Zakon o elektronskom poslovanju i elektronskom potpisu podzakonski akti se rade, Zakon o zatiti podataka - koji su ve usvojeni na nivou BiH. Svi spomenuti zakoni nisu direktno u domenu Ministarstva trgovine i ekonomskih odnosa, ali imaju mnogo uticaja na koritenje IKT-a i njegovih podsistema od strane MSP, npr, na koritenje rjeenja u smislu elektronskog poslovanja.
10.2 Predloeni razvoj u kontekstu MSP-a u BiH

Telekomunikacije i internet: U kontekstu MSP u BiH, nivo koji traimo je uvoenje broadband usluga i u skladu s tim e se praviti elektronska infrastruktura. Broadband je stub znanja u drutvu, jer omoguava pristup naprednim javnim uslugama, bogatijoj multimedijalnoj zabavi, obuci i radu. Sa broadband vezama, novi oblici inovativnog poslovanja mogu promijeniti ivote pojedinaca, poveati povezanost drutva i doprinijeti ekonomskom razvoju. Ali zajednice ija bi ekonomija najvjerovatnije najvie profitirala od broadband-a trenutno najmanje profitiraju od informacijskog drutva zbog nedovoljne povezanosti i socioekonomskih faktora. Osnovni razlog za to je usluga ija cijena ne zavisi od koliine komuniciranja. Poto e biti teko obezbijediti takvu uslugu svuda, treba dati prioritet lokacijama gdje postoji koncentracija produktivnih resursa, poput poslovnih centara, tehnolokih parkova, inkubacijskih centara i klastera.
34
Izvjetaj bi trebao biti objavljen u drugoj polovini 2008 godine
56
Neki vebsajtovi e biti pregledani da bi se razvila IKT politika za MSP: http://ec.europa.eu/information_society/index_en.htm http://ec.europa.eu/information_society/industry/comms/internet/index_en.htm Model provajdera aplikacijskog softvera (ASP model): Provajder aplikacijskog softvera (ASP) obezbjeuje kompjuterske usluge klijentima preko mree. Softver ponuen preko ASP modela se ponekad naziva i On-demand softver (softver po zahtjevu) ili softver kao usluga (SaaS). Najvee ogranienje ASP-a je omoguavanje pristupa odreenom aplikacijskom programu (kao to je naplaivanje medicinskih usluga) koristei standardni protokol kao to je HTTP. Dostupnost interneta, kako je ve gore opisano, omoguila bi koritenje ASP modela u cilju rjeavanja problema pristupa MSP visokokvalitetnom softveru za preduzea. Kod ASP modela, aplikacija se daje centralno na jednoj taki i njoj mogu pristupiti mnoga privredna drutva preko interneta. Nema potrebe za kupovinom servera, licence ili za obuavanjem IT osoblja. Ovaj model je posebno pogodan za MSP, jer ona obino ne mogu privui najbolje IT osoblje i stoga imaju potekoe u odabiru, kupovini i odravanju softvera za preduzea. Potreba za ASP modelima se razvila zbog poveanih trokova specijaliziranog softvera koji su uveliko prevazili cjenovni domet malih i srednjih preduzea. Takoer, sve sloeniji softveri su doveli do ogromnih trokova njihove distribucije konanim korisnicima. Sa ASP modelima, sloenost i cijene tih softvera mogu biti srezani. Pored toga, pitanja nadogradnje su elimisana postavljanjem ASP modela da odrava pruanje svakodnevnih usluga, neprekidne tehnike podrke, fizikog i elektronskog osiguranja i podrku za neprestano poslovanje i fleksibilan rad. Trokovi softvera: Trokovi licenciranja softvera su veliki problem za zemlju kakva je BiH, a posebno za MSP. Najuspjenije firme e biti u stanju iskoristiti sve prednosti komercijalnog softvera. Mnoge druge nee. Postoje dvije druge alternative, i obje treba iskoristiti: 1. Ozbiljno koritenje softvera za javne domene. 2. Prodavce komercijalnog softvera treba podsticati da prilagoavaju cijene tako da uzmu u obzir lokalnu ekonomsku realnost. Postoji globalni trend da proizvoai i softvera i hardvera obezbjeuju jeftinije alternative za odreena trita. Dobar pristup bi bio kada bi vlada odvojila na stranu odreeni postotak trokova licenciranja koje plaa za komercijalni softver u jedan fond za podrku lokalnim inicijativama otvaranja izvora. Pored toga, kada se potpisuju veliki ugovori sa prodavcima softvera, u njima bi trebale postojati odredbe u prilog ostalim korisnicima istog softvera u zemlji. To moe varirati od popusta do zahtjeva za obezbjeenjem prijevoda, obuke ili posebnih pogodnosti, koje su obino ograniene na odreena trita, poput tehnolokih garancija.
57
Ostala IKT oprema: Kao i softver, i ostalu IKT opremu treba spoznati kao opremu koja omoguava rad, i vlada treba iznai naine da podstakne njeno koritenje putem poreskih olakica, finansiranja, i drugih sredstava koja su joj na raspolaganju. Znanje: Najbitniji odluni faktori za uvoenje IKT u MSP su podrka vodeeg rukovodioca ili vlasnika, te dostupnost vanjske tehnike podrke. Tijela nadlena za donoenje politike obino pretpostavljaju da e znanje stvarati univerziteti i da je ono to je potrebno efikasan prijenos takvog znanja na preduzea i finansijska podrka za univerzitete. Iskustvo je pokazalo da je znanje koje se gaji pri univerzitetima vie fundamentalne prirode, s dugoronijom vrijednou nego to je poznavanje IKT koje je potrebno MSP. MSP obino trebaju praktine informacije o tome kako razviti IKT strategiju i sprovesti potrebna IKT rjeenja. To obino prua komercijalni privatni sektor, a ne univerziteti. Javne institucije S ciljem da to postane jedini nain kontaktiranja izmeu MSP-a i javnih institucija u BIH, prvi korak e biti da se uvede sistem takozvanog elektronskog rukovoenja koji e biti centraliziran. U budunosti, Ministarstvo telekomunikacija bi mogao razviti slian sistem kroz sistem elektronskog rukovoenja. Sistem elektronskog rukovoenja e bit portal na dravom nivou, koji e ukljuivati sve relevantne javne institucije sa kratkim opisom njihovih uloga u poslovanju MSP-a, jednostavne kontakte i veze sa relevantnim servisima za poslovanje elektronske vlade (prema elektronskim pravilima Europe 2005, postoji 8 servisa) kao to su: Dravni servisi za poslovanje 1. doprinosi za zaposlene 2. porez na dobit: prijava, notificiranje 3. PDV: prijava, notificiranje 4. registracija nove firme na jednom mjestu 5. podnoenje podataka statistikim uredima 6. carinska deklaracija 7. okoline dozvole (ukljuujui i podnoenje izvjetaja) 8. javna nabavka Referentni website: hhtp://europa.eu/scadplus/leg/en/lvb//124226.htm Nekoliko funkcija bi se trebalo integrirati u sistem elektronskog rukovo enja: Elektronska vlada: Kako vlada poinje sa sprovoenjem elektronske vlade, istraivati e se i primjenjivati mnoge IKT tehnologije. Vlada e ii na to da smanji trokove i stvara ekonomije skale, koncentriranjem napora u okviru javne uprave i putem uvo enja zajednike tehnologije. Mnogo od toga bi se moglo i trebalo obezbijediti i za MSP. Neki primjeri su: portal MSP-a, obezbjeivanje web hostinga, jeftine pripreme web stranica, softvera za elektronsku trgovinu s laganom konfiguracijom.
58
Europska elektonska mrea za podrku poslovanju (eBSN) -Europski portal politika za elektronsko poslovanje slui kao ured sve na jednom mjestu, on-line okruenje za sve europske inicijative elektronskog poslovanja koje su pokrenule dravne vlasti na dravnom, regionalnom ili lokalnom nivou, s ciljem promoviranja IKT-a i elektronskog poslovanja meu MSP-a. Ovaj program se moe uvrstiti u ovo poglavlje jer stimulira MSP-a da istrauju inovativne politike IKT-a i elektronskog poslovanja.35 Za nadolazei period auriranja strategije, drugi IKT sistemi bi trebali biti predvieni i razraeni, npr: elektronska trgovina i elektronska nabavka.

Aktivnost Sprovedbeno tijelo Vreme nski raspore d Ppoetak K-kraj P-2009Kontinu irano P-2008Kontinu irano Indikator
Promotivne i informativne kampanje (elektronsko poslovanje, softver za javne domene) Organizacija razliitih vrsta seminara irom zemlje Uspostavljanje internet sajtova za MSP gdje se nudi i profesionalna pomo korisnicima (po mogunosti u okviru postojee infrastrukture za podrku poslovanju, ukljuujui inkubatore, tehnoloke parkove, itd) Razvoj elektronske tehnike pomoi za sprovoenje IKT u BIH Izgradnja elektronske infrastrukture za broadband Sprovoenje sistema elektronskog rukovoenja (mogue za ve postojeu
35
Agencije za MSP, nadlena ministarstva i agencije za podrku MSP-a na svim nivoima, vanjski eksperti po potrebi Agencije za MSP, nadlena ministarstva i agencije za podrku MSP-a na svim nivoima, vanjski eksperti po potrebi Agencije za MSP, nadlena ministarstva i agencije za podrku MSP-a na svim nivoima, vanjski eksperti po potrebi
50 % MSP u BiH informisano o mogunostima koje pruaju IKT i elektronsko poslovanje Svake godine obueno minimalno 500 MSP
Minimalno 20 Internet sajtova ustanovljenih irom zemlje i obueno osoblje za podrku
Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa-RS-FBIH Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa i entiteti RS-FBIH Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa i entiteti RS-FBIH
P- 2008 P- 2009 K- 2011 P-2009 K-2011
Broj ugovora o tehnikoj pomoi (ininjerstvo) Broj infrastrukturnih jedinica Praenje podataka o elektronskom rukovoenju
http://ec.europa.eu/enterprise/e-bsn/about/ebsn/index_en.html
59
podrku poslovnoj infrastrukturi, ukljuujui inkubatore, tehnoloke parkove, itd) Obezbjeivanje sufinansiranja za nabavku opreme i softverskih licence za novoustanovljene inovativne firme; dio ove aktivnosti predstavlja obezbjeivanje sufinansiranja malim inovativnim firmama za razvoj softvera i grupama za prilagoavanje, lokalizaciju i distribuciju softvera za javne domene za potrebe MSP, to bi moglo predstavljati minimalno 10 % svih odobrenih prijedloga projekata.
uz stranu pomo
Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa
P-2009 K-2011
Finansijska pomo distribuirana MSP-ima preko javnih tendera svake godine
60
11 Jedinstveno trite
U ovom poglavlju opisuju se najbitnije prednosti i mogue prepreke jedinstvenog trita Bosne i Hercegovine i EU, te se predlau instrumenti kojima bi se MSP u BiH pomoglo da iskoriste prednosti jedinstvenog trita. MSP u BiH moraju biti svjesna vanih elemenata jedinstvenog trita, izmeu ostalog: EU normi i standarda, javnih nabavki, jedinstvene valute, liberalizacije konkurencije na tritu telekomunikacija koja je dovela do ubrzavanja elektronskog naina poslovanja i trgovine, itd. Posebno su pitanja certifikacije (usko vezana sa tehnikom harmonizacijom BH zakonodavstva), kao i standardizacije i kvaliteta, od krajnje vanosti i za BH proizvodne firme i za BH potroae. Finansijska trita su kljuna za funkcioniranje moderne ekonomije. to su povezanija i vra, to su podjele kapitala i dugoroni ekonomski poduhvati efikasniji. Prema tome, dopunjavanje jedinstvenog trita u podruju finansijskih usluga je kljuni dio cilja Europske komisije dobijanja boljih poslova u jo dinaminijoj, inovativnijoj i boljoj Europi (odnosi se na sve usluge)36. Za period na koji se Strategija odnosi, glavni ciljevi su: Glavni ciljevi: - Uspostava jedinstvenog ekonomskog prostora unutar Bosne i Hercegovine uz aktivnosti u sferi tehnike harmonizacije sa EU Indikatori: - Pripremljen akcioni plan i harmonizirani prvi prioritetni zakoni (ovo nije u neposrednoj domeni politike o MSP) - Broj pokrenutih i zavrenih aktivnosti na uspostavi jedinstvenog ekonomskog prostora
11.1 Saetak postojee situacije u BiH i predloeni razvoj

Zakonodavstvo Bosne i Hercegovine se postepeno usklauje sa acquisom EU u oblastima povezanim sa jedinstvenim tritem EU. U tom kontekstu usvojen je niz novih zakona i propisa, izmeu ostalog: Zakon o osnivanju Zavoda za standardizaciju, mjeriteljstvo i intelektualnu svojinu BiH, Zakon o javnim nabavkama, Zakon o konkurenciji, itd. Uprkos gore navedenim injenicama, MSP jo uvijek nalaze da im europsko trite predstavlja ogromnu prepreku, iz dva glavna razloga: propisima vezanim za EU norme i standarde, npr, tehniko zakonodavstvo, standardi o sigurnosti hrane, poput HACCP-a, zatita potroaa itd. jo uvijek nisu usklaeni sa acquisom EU; institucionalni okvir u oblastima tehnikog zakonodavstva i propisa, strandarda i kvaliteta, jo nije razvijen.
http://ec.europa.eu/internal_market/top_layer/index_19_en.htm
36
61
Treba naglasiti da ovi problemi ne utiu samo na MSP, nego i na BH industriju u cjelini. Jedina razlika tie se pomonih poslovnih usluga, koje su mnogo potrebnije MSP nego velikim privrednim drutvima. esto se kae da su temelji jedinstvenog trita etiri slobode - sloboda kretanja ljudi, robe, usluga i kapitala. Ove slobode su sadrane u Europskom sporazumu i ine osnovu okvira jedinstvenog trita. Ali ta one znae u praksi za sve u EU? Pojedinci: pravo na ivot, rad, studiranje ili penziju u drugoj zemlji EU Potroai: vea konkurentnost dovodi da niih cijena, veeg izbora za kupovinu i ve i stepen zatite Poslovanje: lake i jeftinije poslovanje van granica Slobodan protok roba je zasnovan na spreavanju stvaranja novih barijera za trgovinu, meusobno priznavanje i tehniku harmonizaciju industrijskih proizvoda. Za proizvoae, a posebno za MSP, to znai da moraju biti propisno obueni i informirani o tome kako ispuniti zahtjeve potrebne za plasiranje proizvoda na trite. Vano je da izvoznici u EU budu svjesni trinih zahtjeva EU. Tehniki zahtjevi i pravila idu najvie u korist krajnjim potroaima. Tehnikim i sigurnosnim zahtjevima za proizvode poveava se odgovornost proizvoaa i unapreuje povjerenje potroaa u sigurnost i kvalitet proizvoda. Europsko zakonodavstvo u polju tehnike harmonizacije industrijskih proizvoda se sastoji od niza direktiva za odreene grupe proizvoda, kojima se uspostavlja minimalni nivo sigurnosti, zatite javnog zdravlja, potroaa i okolia (takoer poznate pod nazivom temeljni ili osnovni zahtjevi). Proizvoa mora osigurati ispunjavanje tih zahtjeva kod proizvoda koje plasira na trite. Neophodno je nekoliko okvirnih zakona u cilju omoguavanja propisnog funkcioniranja infrastrukture kvaliteta u Bosni i Hercegovini. Zakon o standardizaciji, akreditaciji i o upostavljanju akreditacijskog zavoda na nivou BIH je ve na snazi. Pored ovih zakona, postoji i Zakon na dravnom nivou o zatiti potroaa, koji potroaima prua dodatnu zatitu. Obino se obraa posebna panja na certifikaciona tijela koja rade u oblasti direktiva novog pristupa. Mnoge nove zemlje lanice su upotrijebile zakon o tehnikim zahtjevima za proizvode i ocjenjivanju usklaenosti kao osnovni zakon za transpoziciju veine direktiva i propisa novog pristupa. U BiH se mora donijeti strateka odluka u smislu daljeg postupanja u ovoj oblasti. Mora se ustanoviti jo jedan set osnovnog zakonodavstva da bi se omoguilo funkcioniranje unutranjeg trita: Direktiva o opoj sigurnosti proizvoda 2001/95/EC Direktiva o odgovornosti za proizvode 85/374/EEC.
62
Mala i srednja preduzea susreu se sa posebnim potekoama u dostizanju tehnikih zahtjeva EU, uglavnom zbog nedostatka kadrovskih resursa i finansijskih sredstava u slu aju potrebe za skupim testiranjem proizvoda. Pristup mikro finansiranju bi trebao biti bolje razvijen. (vidi poglavlje 8). Stoga bi od velike vanosti bila vanjska finansijska i savjetodavna pomo prilagoena odnosnom sektoru i mogunostima MSP. Na osnovu Upitnika iz 2004. vezanog za Europsku povelju o malim preduzeima koji je obezbijedila BiH i na osnovu iskustava iz drugih zemalja, mi smatramo da bi razvojni prioriteti MSP u BiH u oblasti europeizacije trebali biti slijedei: Uspostava odgovarajueg pravnog okvira u oblasti sigurnosti proizvoda i procedura javnih nabavki Institucionalna izgradnja u cilju obezbjeivanja infrastrukture kvaliteta: Infrastruktura kvaliteta se sastoji od institucija koje slue kao ekonomski operatori u oblasti standardizacije, akreditacije, mjeriteljstva i ocjenjivanja usklaenosti. Institucije i praksa koje su u skladu sa principima EU pomogli bi BiH u njenim naporima izlaenja na trita EU i globalna trita. Tom aktivnou bi se MSP u BiH omoguilo da dobivaju certifikate priznate i u svojoj vlastitoj zemlji i na globalnom nivou, a osobito na unutranjem europskom tritu. Obuka: strateki potez u pravcu europeizacije bio bi obezbijediti specijalizovanu obuku za MSP da bi im se pomoglo pri ispunjavanju zahtjeva jedinstvenog trita. Ta obuka bi se obavljala u oblastima bitnim za MSP u BiH koja izvoze svoje proizvode u EU, na primjer: o Zahtjevi EU za tehnike proizvode (oznaavanje CE oznakom, direktive novog pristupa i globalni pristup, harmonizirani europski standardi, jedinstveni certifikati za proizvode prihvaeni u svih 27 zemalja lanica, elektrini proizvodi, maine, elektromagnetska kompatibilnost, oprema pod pritiskom); o Zahtjevi EU za drvo i drvne proizvode (zakonodavstvo EU o drvetu, zahtjevi za namjetaj i ostale proizvode na osnovu Ope direktive o sigurnosti proizvoda); o Zahtjevi EU za tekstilne proizvode (direktive EU, eko etikete za tekstilne materijale, tekstilni materijali kao lina zatitna oprema); o Zahtjevi EU za prehrambene proizvode (direktive EU o pakiranju hrane, HACCP, eko etikete za hranu); o Dobrovoljno oznaavanje proizvoda (kako i gdje ih nabaviti, bolji prihvat na tritu sa dobrovoljnim oznakama); o Procedure za javne tendere; o Informacioni resursi EU na internetu, osobito za MSP (EurLex, Komisija oblast za MSP u Generalnom direktoratu za preduzea, Solvit kao sredstvo za rjeavanje pitanja vezanih za propisno funkcioniranje unutranjeg trita) o Obuka o izgradnji projekata koji su podrani od strane banke da bi se dobio pristup mikro finansiranju i bankovnim zajmovima o Obuke usmjerene na jedinstveno trite robe, usluga i kapitala, zajedno sa studijama praktinih sluajeva i prezentacijama pria o uspjehu.
63
Lak pristup informacijama i poslovnim uslugama: postii e se razvojem on line baza podataka i portala, te putem uvoenja specijaliziranih poslovnih usluga. MSP-ima bi trebale informacije o CE oznaavanju, zahtjevima za certificiranje, direktivama novog pristupa, direktivama o opoj sigurnosti proizvoda, tekstilnim materijalima, sigurnosti hrane, drvnim materijalima i ambalai.

TEHNIKA HARMONIZACIJA, STANDARDIZACIJA I KVALITET
Aktivnost
Sprovedbeno tijelo - EICC (uz angaman eksperata iz EU) - Trgovinske komore - Druga relevantna tijela - institucija ili firma iz drave lanice EU (odabrana po osnovu javnog tendera)
Vremenski raspored P-poetak K-kraj
Indikator
Obuka
P: 2009tekui proces
250 obuenih osoba svake godine
Sprovedba zahtjeva EU za tehnike proizvode (oznaavanje CE oznakom), drvne, tekstilne materijale, hranu, i ambalau kod MSP, usluga i kapitala
P: 2009neprekidan proces
200 MSP sprovodi zahtjeve godinje
64
12 Internacionalizacija MSP
Sve zemlje i sve firme se permanentno suoavaju s pojavom globalizacije i regionalizacije, koje prati sve ubrzanije uee preduzea na meunarodnim tritima. U cilju osiguranja najboljih moguih uslova za uspjean prodor svojih firmi na inostrana trita, drave uvode brojne mehanizme podrke. Preduzea se suoavaju sa dugakom listom internih problema, kao i problema iz svoje poslovne sredine; posebno su mala preduzea ta koja nisu u stanju niti u poziciji da rjeavaju te probleme bez pomoi svoje vlade i njenih programa podrke. Da bi njihov ulazak na strana trita bio manje-vie uspjean, firmama nije potrebna samo pomo njihove zemlje; poslovne usluge, poput informacionih usluga, telekomunikacijskih, savjetodavnih i obrazovnih usluga, su takoer vane. Posebno ove posljednje izgleda da su od najvee vanosti, poto preduzea nemaju know-how o inostranim tritima niti poznavanje svake pojedine faze procesa internacionalizacije. Za period koji obuhvata Strategija, glavni ciljevi su:
Glavni ciljevi: - Saradnja izmeu svih zainteresiranih aktera pomenutih u poglavljima 5 13 (meusektorski), da se unaprijedi konkurentnost bh. MSP na domaim i stranim tritima - Promocija i obuka MSP u sferi internacionalizacije - Poveanje izvoza bh. MSP-a Indikatori: - Proizvodi doma ih MSP mogu da konkuriraju stranim preduzeima na domaim i stranim tritima (udio domaih proizvoda na doma im tritima, poboljanje vanjskotrgovinskog bilansa) - Broj programa obuke i broj sudionika Poboljanje vanjskotrgovinskog bilansa
Cilj ovog Poglavlja je da se saini kritika procjena razliitih oblika pomoi, ustanovljenih programa i usluga dostupnih u cilju promocije poslovne internacionalizacije malih i srednjih preduzea, te da se predlei model institucionalne podrke, neophodnih instrumenata i usluga potrebnih za naprednu integraciju MSP u BiH u meunarodno poslovanje. U kontekstu MSP kapaciteta u smislu ulaska na strana trita, vanost umreavanja i partnerstava (izmeu samih MSP, kao i izmeu MSP i velikih privrednih drutava) biti e dodatno naglaena.
12.1 Saetak trenutnog stanja u BiH

Efekti internacionalizacije su poeli pogaati i Bosnu i Hercegovinu, posebno putem meunarodnih organizacija, koje nude pomo u razvoju strategija, zakonodavstva, institucija i instrumenata u razliitim oblastima. Brojni programi obuke sponzorirani od strane meunarodnih institucija za razliite ciljane grupe su u razliitim fazama sprovedbe. Posebno se promoviraju koritenje informacijskih tehnologija, umreavanje i partnerstva, kao i meunarodna studijska putovanja, razmjene itd. Sve te aktivnosti doprinose boljem uvidu u meunarodne trendove u BiH, te unapreuju poslovnu sredinu, koja je postavljena tako da postepeno postaje slinija poslovnim sredinama u drugim zemljama i atraktivnija za potencijalne strane investitore. 65
Glavni inostrani trgovinski partneri BiH su Hrvatska, Slovenija, Srbija, Njemaka, Italija, Austrija i Maarska, iza kojih slijede eka, Francuska, Holandija, Turska. BiH ima relativno visok deficit u vanjskotrgovinskom bilansu. Statistiki podaci takoer pokazuju da je osim trgovinskog deficita, struktura vanjske trgovine u Bosni i Hercegovini zaista nepovoljna, jer se veina izvoza sastoji od sirovina i poluproizvoda, dok zemlja uvozi gotove i luksuzne proizvode. Prema podacima Vanjskotrgovinske komore Bosne i Hercegovine, pokrivenost uvoza izvozom u Bosni i Hercegovini je iznosila 45% u 2007 godini. Napori ka unapreenju investicione klime poveanjem transparentnosti i smanjenjem administrativnih prepreka doveli su 2002. godine do udvostruenja direktnog stranog investiranja37 (282 miliona EUR), a dostigli su vrhunac 2007.godine. Direktno strano investiranje je doseglo 1,62 milijardi EUR 2007.godine, trostruko vie nego u 2006.godini. Na nivou vlade, strateka uloga u procesu internacionalizacije pripada Ministarstvu vanjske trgovine i ekonomskih odnosa, te Ministarstvu inostranih poslova kad su u pitanju bilateralni sporazumi, europske integracije i pomo iz inostranstva. Trenutno su najvanije institucije angairane u direktnu podrku MSP u procesu internacionalizacije Agencija za promociju stranih ulaganja (FIPA), Agencija za garantiranje investicija (IGA), Vanjskotrgovinska komora i druge privredne komore, te Euro info dopisni centar (EICC). Svi oni su povezani s europskim i/ili meunarodnim mreama s tradicijom u pruanju usluga privrednim drutvima koja ele internacionalizirati svoje poslovanje. U budunosti, regionalne razvojne agencije i Sektor za mala i srednja preduzea u sklopu Ministarstva spoljne trgovine i ekonomskih odnosa na dravnom nivou e tako er imati ulogu u procesu internacionalizacije, posebno putem pruanja relevantnih instrumenata za internacionalizaciju MSP. Uprkos relativno dobrom zakonodavnom okviru sa stanovita internacionalizacije, zbog toga to ima malo dobro kvalificiranih potpornih institucija, MSP se suoavaju sa mnogim unutranjim i vanjskim preprekama38 kada pokuavaju ui na strana trita. Na osnovu mnogih studija sainjenih u starim lanicama EU i novoprikljuenim dravama lanicama EU, oigledno je da su vrste prepreka na nivou MSP sline. Unutranje prepreke su veinom vezane za nedostatak finansijskih i informacionih resursa, tehnoloki zastarjelu proizvodnu opremu i proizvode, nerazvijenu ili nedovoljno razvijenu marketinku strategiju MSP za ulazak na strana trita, mali kapacitet proizvodnje, nepoznavanje i nedostatak informacija o stranim tritima, te prepreke vezane za znanje.
37 38
Izvor: FIPA BiH - MSP i globalno trite Analiza ogranienja u konkurenciji (ITC International Trade Centre UNCTAD/WTO, 1997); - Haahti A., Hall G., Donckels R., Internationalizacija MSP Projekat Interstratos (Routledge, 1998) - Rezec, Filipi. 2000. Studija o slovenskoj internacionalizaciji MSP. (SBDC, 2000)
66
Najoitije meu vanjskim barijerama/poteko ama su neredovna ili zakanjela plaanja, ili neplaanja, visoki transportni trokovi, nestaica savjetodavnih i konsalting usluga, neadekvatni instrumenti, zakonodavstvo i procedure za finansijsku pomo , carinske i pediterske formalnosti i nerazvijena i nedovoljno koordinirana institucionalna infrastruktura. Poznato je da su mnogi od ovih instrumenata ve uvedeni u BiH. Ono to najvie nedostaje je koordinacija stratekih i operativnih aktivnosti u odnosu na internacionalizaciju, i njihova transparentnost. Slijedei instrumenti bi se tako er trebali primjeniti: Promoviranje dugoronih poslovnih partnerstava sa kompanijama EU Izdavanje praktinih preporuka, fokusiranih na: kako pronai investicijske i izvozne ciljeve, razliite tipove meunarodnih suradnji i izgradnju dugoronih partnerstava sa kompanijama EU. Aktivnosti promoviranja izvoza bi trebale biti olakane uz pomo: Izvoznih misija u inostranstvo Uestvovanja na sajmovima trgovine Olakavanja misija za kupovinu u zemlji Radom Agencije za promociju izvoza Bosne i Hercegovine
Aktivnosti privlaenja investicija bi trebale biti olakane uz: Meunarodne investicijske forume u BiH Vanjske misije za privlaenja stranih investicija Unutranje misije za strano investiranje Poslovni profili bosanskih preduzea sa najmanje 50 investicijskih profila e biti distribuirani putem inerneta, B2B dogaajima, seminarskim brourama.
Ciljani investitorski poticaji za strane investitore e biti formulisani i proireni kao mogunosti za investicijske projekte u bazi podataka na dravnom nivou. To e funkcionisati kao okrilje za agencije MSP-a. Bie objavljene smjernice za poslovnu tehnologiju/termini vezani za promociju izvoza i promociju investiranja, da bi se olakala upotreba iste terminologije kao i u govornom poslovnom jeziku. Pomo preduzeima da razviju strateki plan za novu kompaniju
Ova politika omoguava obuku lokalnih konsultanata za poslovanje da bi se poboljale njihove vjetine rukovoenja, poslovanje MSP-a da bi se osigurala podudarnost sa meunarodnim poslovnim praksama.
67
Strateki planovi koji razvijaju lokalni konsultanti za MSP e biti bazirani na: 1) potrebama preduzea da izvoze i privuku investicije; 2) kako istraivati trite u zemljama EU? 3) kako poboljati saradnju sa partnerima iz EU za nedovoljno razvijene oblasti meunarodnih odnosa i poboljanje saradnje najprivlanijih oblasti poslovanja?
12.2 Plan implementacije sa oekivanim rezultatima i vremenskim rasporedom

Vremenski raspored P-poetak K-kraj
Aktivnost
Sprovedbeno tijelo Sektor za mala i srednja preduzea, druga nadlena ministarstva i agencije za podrku MSP-a na svim nivoima, vanjske eksperti po potrebi Sektor za mala i srednja preduzea, druga nadlena ministarstva i agencije za podrku MSP-a na svim nivoima, vanjske eksperti po potrebi
Indikator
Promotivne i informativne kampanje (strano trite, strategije za ulazak na strano trite)
P-2009neprekidan proces
20% MSP-a u BiH informisano o mogunostima koje nudi strano trite
Organiziranje raznih seminara irom zemlje
Najmanje 300 obuenih MSP-a svake godine
68
13 Partnerstvo i umreavanje
Dananje doba je definitivno i najprepoznatljivije karakterizirano razvojem poduzetnikih i drugih vrsta mrea, a takav trend e se i nastaviti. Sve je o iglednije da je nae doba doba globalnog partnerstva, gdje preduzea pribjegavaju saradnji i partnerstvu u cilju raspodjele (a time i smanjenja) rizika i trokova, omoguavanja razmjene znanja, vjetina i know-howa, pristupa novim tritima i informacijama, tede vrijeme ili se ak ujedinjuju i kombinuju svoja tehnoloka postignua. U skladu s tim, infrastruktura za poslovnu podrku bi trebala ponuditi onu vrstu podrke i pomoi koja bi pruila privrednim drutvima elemente neophodne za opstanak pod ovim uslovima. Partnerstva i mree mogu biti u razliitim oblicima (saradnja izmeu javnog i privatnog sektora; sklapanje podugovora izmeu malih i velikih privrednih drutava; partnerstva i umreavanje na lokalnom, regionalnom, entitetskom i okrunom nivou; partnerstva i umreavanje MSP, te institucije za podrku privredi, na nacionalnom, meuregionalnom i meunarodnom nivou, itd). Jo jedan vaan aspekt su saradnja/partnerstvo izmeu vladinih i nevladinih institucija i organizacija (posebno izmeu vlade i poslovnih udruenja). Na temelju ovog uvoda u vanost partnerstva i umreavanja, definiramo glavne ciljeve u ovoj oblasti za period Strategije (v. slijedeu tabelu):
Glavni ciljevi: - Obuka davalaca podrke za MSP - Promocija partnerstva i umreavanja i obuka MSP o ovoj temi Indikatori: - Broj programa obuke i broj sudionika (za detalje vidi pododjeljak Sprovedbeni plan) - Broj privatno iniciranih partnerstava i poslovnih mrea
13.1 Saetak trenutnog stanja u BiH

Vanost umreavanja i partnerstava sve se vie spoznaje u BiH, ali mogu e vrste mrea i partnerstava, stratekih pristupa i sprovedbenih procedura za iniciranje odgovarajuih mrea jo nisu dovoljno poznate, a nedostaju i vjetine potrebne za njihovu uspjenost i dugoro no odranje. Proces umreavanja i uspostave partnerstava u BiH je primijeen u slijedeim sferama: mreama privrednih komora sa neobaveznim lanstvom (ustanovljavaju se ne nacionalnom, entitetskom i okrunom nivou); poslovnim udruenjima (Udruenje preduzea/MSP postoji u F BiH i u RS); mreama Agencija za MSP u RS; inkubatora (uz meunarodnu i domau pomo, do sada je ustanovljeno devet inkubatora, tj. NBR u Gradacu, Modrii, amcu,Mostaru, Zenici, Prijedoru; IT i proizvodno orjentisani u Tuzli, epu, Sarajevu i Brkom); inkubatori su oformili mreu i usvojili 69
strategiju kao platformu za njihov budui zajedniki rad. fondovi za obezbjeenje kredita (uz meunarodnu, a u posljednje vrijeme i domau pomo, uspostavljeno je 5 fondova, a oni su uspostavili mreu fondova za obezbjeivanje kredita u Bosni i Hercegovini tehnolokim parkovima (otpoeti su neki prijedlozi projekata, npr, u Zenici); klasterima (u FBiH, CCI projekat USAID-a implementira dva klastera- drvne industrije u Centralnoj Bosni i klaster turizma u Hercegovini, dok GTZ radi na tri klastera-klaster automobilske, tekstilne i kone industrije); mreama regionalnih razvojnih agencija kojima koordinira EURED, i koje funkcioniraju, sa 5 regionalnih agencija;
Druge vrste partnerstava i mrea ustanovljavaju se izmeu samih privrednih drutava (npr, zajednike investicije, strateki savezi, franizne mree, konzorcijumi, kooperative, poslovni klubovi, saradnje po osnovu podugovora uglavnom izmeu veih i manjih privrednih drutava, poslovnih i nauno-istraivakih mrea, virtualnih preduzea, itd). Poznavati razliku izmeu gore navedenih vrsta mrea vrlo je vano za osoblje institucija koje pruaju podrku privredi, a ak i vanije za sama privredna drutva, jer svaka vrsta ima svoje posebne karakteristike i prednosti. Meutim, kod BH firmi izraeno je neshvatanje razliitih vrsta mrea, pa time i nepostojanje kapaciteta za odrivo upravljanje njima. Svaka mrea treba podrku putem razli itih sredstava informacione tehnologije i baza podataka sa znanjem, u cilju pokrivanja dnevnih procesa lanova mree, treba stalnu komunikaciju izmeu njih i pristup zajednikom znanju. Razvoj ide dalje ka virtualnim poslovnim mreama i virtualnim preduzeima. Vanredni razvoj IKT-a omoguava inovativne odnose meu preduzeima, organiziranima u proirene mree, bez obzira na to gdje im je lokacija. U takvom scenariju, velika preduzea mogu reorganizirati svoje tradicionalne lance dostave (koje obino formiraju MSP) u skladu sa virtualnim vertikalnim privrednim konceptom i metodologijom, da bi zadobila bolju kontrolu nad aktivnostima podugovornih izvoaa, smanjenje trokova i vremena isporuke, te smanjenje broja podugovornih izvoaa. Zavisno od vrste mree koju se osniva i razvija, potrebne su razliite potporne aktivnosti. Za sve mree su potrebni opi programi obuke o poslovnom umreavanju i partnerstvima, do informacionih kampanja i distribucije objavljenih vodia o umreavanju, ali postoje i mnoga pitanja koja se ne mogu generalizovati, npr, pravna pitanja koja bi mogla znaajno varirati zavisno od vrste mree; isto vai i za organizacioni pristup i rukovo enje. To takoer znai da uz programe obuke, vlada treba da uvede i pouzdane usluge konsaltinga, savjetovanja i mentorisanja, djelomino sufinansirane od strane vlade, barem prve tri godine od po etne ideje o ustanovljenju mree. Vanost vladine podrke razliitim vrstama mrea i partnerstava (ne samo velikim industrijskim mreama poput klastera i inkubatora) ne smije se zanemariti. Mree inicirane od firmi i pojedinaca su jako vane, ak i ako obuhvataju samo par malih firmi. 70
Te male inicijative doprinose podizanju kulture umreavanja i partnerstava, dok u isto vrijeme pruaju realnu praksu i iskustvo umreavanja za one angairane u tim partnerstvima. A prie o poslovnim uspjesima su pune primjera uspjenih firmi koje su zaete malim partnerskim mreama. Zbog tradicionalne uloge velikih industrijskih firmi i zbog stranih investitora koji bi mogli biti ukljueni u vlasniku strukturu takvih privrednih drutava u BiH, o ekuje se da e u narednom periodu doi do poveane potrebe za specijaliziranim uslugama i proizvodnjom. Podugovaraki odnosi kao jedna od glavnih formi partnerstava izmeu malih i velikih, mogli bi postati vrlo vani za razvoj MSP. Uloga vlade je u tome da pomogne u pripremi MSP za takve mogunosti. Tek osnovana MSP imaju veliku korist od poslovnih inkubatora. Mnoge zemlje su uspjeno razvile takve instrumente. Poslovni inkubatori u BiH su formirali mreu i kreirali strategiju Strategija razvoja BH inkubatora39 bez podrke dravnog sektora. Tehnoloki parkovi su jo jedan instrument koji, putem saradnje s univerzitetima i drugim istraiva kim institucijama, nude dobra rjeenja za tehnoloki orijentisane i inovativne firme. U poljoprivrednom sektoru postoji duga praksa osnivanja kooperativa, i taj oblik, uz odreenu modernizaciju, moe jo pruati korisne usluge MSP u BiH. Na osnovu ovih primjera mogunosti za stvaranje mrea u BiH, modeli umreavanja i partnerstava su i dovoljno vrijedni i dovoljno vani za prosperitet MSP da bi se cijenila mogunost razrade posebne srednjoro ne strategije ili programa za jaanje umreavanja MSP u BiH. Tom strategijom bi se utvrdile najprikladnije vrste mrea za razliite grupe MSP u odnosu na potencijalne poslovne mogunosti. Zbog kompleksnosti i diverziteta ovog pitanja, sprovedbeni plan u donjem tekstu sadri samo ope inicijalne aktivnosti.
13.2 Plan implementacije sa oekivanim rezultatima i vremenskim rasporedom

Aktivnost Sprovedbeno tijelo Vremensk i raspored P-poetak K-kraj Indikator
Sektor za mala i srednja preduzea, ministarstva na Sufinansiranje programa nivou entiteta i distrikta,, obuke za razliite ciljane agencije za podrku MSP-a grupe (moe se finansirati na svim nivoima, mrea za iz tehnike pomoi) razvoj poslovanja sa svim akterima podrke MSP-a, vanjski eksperti po potrebi Sufinansiranje Sektor za mala i srednja
39
P-2009 tekui proces
200 uesnika godinje za svaki program obuke razraen za najvanije ciljane grupe
P-2009-
Mjeseni neformalni sastanci
Prvi Strategija je kreirana na kraju 2006.godine,a aurirana verzija je usvojena u martu 2008 na treem
sastanku BH inkubatora
71
neformalnih poslovnih sastanaka uz prezentaciju pitanja vezanih za umreavanje i partnerstva Sufinansiranje aktivnosti postojeih mrea
Kampanje za promociju i informiranje o umreavanju i partnerstvima
preduzea, ministarstva na nivou entiteta i distrikta, agencije za podrku MSP-a na svim nivoima, mrea za razvoj poslovanja sa svim akterima podrke MSP-a Sektor za mala i srednja preduzea, ministarstva na nivou entiteta i distrikta, Agencije za podrku MSP-a na svim nivoima, Mrea institucija za razvoj privrede sa svim akterima podrke MSP-u Sektor za mala i srednja preduzea, ministarstva na entitetskom i nivou distrikta, agencije za podrku MSP-a na svim nivoima, mrea za razvoj poslovanja sa svim akterima podrke MSP-a, vanjski eksperti po potrebi
tekui proces
10 sastanaka godinje (svaki put u razliitim gradovima za razliite uesnike) ukupno oekivani broj uesnika 500
B: 2009tekui proces
Godinje podrane aktivnosti deset mrea
P-2009tekui proces
Nivo spremnosti za ulazak u bilo koju vrstu mree, broj ustanovljenih privatno iniciranih mrea
72
DIO III
73
14 Pregled predloenih zakonskih izmjena

U ovom poglavlju sumirani su zakoni nabrojani u Strategiji - dio II. U mnogim slu ajevima sami zakoni se ne odnose neposredno na MSP-e, ve je proaktivan odnos u smislu uvijek imati na umu male neophodan u skoro svakom zakonskom i stratekom dokumentu. Zbog toga Strategija obuhvata i zakone iji je uticaj indirektan. Nie navedeni spisak sadri i zakone koji su ve usvojeni na nivou BiH, ali koje treba ponovo razmotriti da bi se promjene zakonskog okvira za rad MSP-a uinile djelotvornim. U nie navedenom spisku nema specifinih zakona o standardima i normama EU, jer ovaj specifini paket zakona i propisa zahtijeva posebne procedure. MVTEO mora tijesno nadzirati ove zakonske pripreme i osigurati adekvatan period tranzicije i tehniku pomo da se MSP-a pripreme za uvoenje normi i standarda EU. Proaktivni pristup MVTEO u ovom sluaju bio bi od velike vanosti za MSP-a.
74
Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011 BiH nivo Naziv Ne postoji U pripremi Postoji Ne postoji x Originalni nazivi: - Okvirni zakon o registraciji poslovnih subjekata (18. 9. 2004 + 180 dana) Odgovorno tijelo (tijela): - Ministarstvo Pravde BiH Zakon o registraciji preduzea Brko Distrikt U pripremi Postoji Ne postoji x Originalni naziv: - Zakon o registru preduzea i poduzetnika (Sl.glasnik BD 2001, 10/02, 14/02) Odgovorno tijelo (tijela): - Vlada Distrikta Brko, B&H - Pravilnik o upisu, pravilnik drugih osoba u sudski register (Sl. glasnik BD) Odgovorno tijelo (tijela): - Pravosudna komisija Distrikta Brko, B&H RS U pripremi Postoji x Originalni naziv: - Zakon o upisu u sudski registar (Sl. glasnik RS 24/98, 37/01, 39/03) - Uredba o upisu u sudski registar (Sl. glasnik RS 30/99) Odgovorno tijelo (tijela): Ne postoji FBiH U pripremi Postoji x Originalni naziv: - Zakon o postupku upisa pravnih osoba u sudski registar (Slubene novine FB&H 4/00, 19/00, 49/00, 32/01, 14/02, 19/03) - Uredba o upisu u sudski registar pravnih osoba koje obavljaju gospodarsku djelatnost (Slubene novine FB&H 12/00, 16/00, 38/00, 58/01) - Odluka o standardnoj klasifikaciji djelatnosti u FB&H (Slubene novine FB&H 28/98, 36/98, 47/98)
1 Odgovorno tijelo (tijela): MRPO Okvirnim zakonom o registraciji u BiH standardizirani su neki osnovni elementi procedura za registraciju (naela, registracije, predmeti registracije, sadraj i upravljanje Registrom, trokovi registracije, vrijeme registracije, obavezni podaci o predmetu, procedure pravnih formi i drugih promjena predmeta, obrazaca potrebnih za registraciju, slobodan uvid tree strane u registraciji, itd.) MSP-a moraju dostaviti razliite obrasce i prijave za odobrenja u razliite urede na razliitim nivoima u vladi. Nekoliko projekata EU, OSF, SEED-a, vedske, vicarske i USAID-a fokusirano je na uspostavljanje sve na jednom mjestu da bi se racionalizirali i pojednostavili procesi za odobravanja putem eliminiranja koraka i konsolidiranja autoriteta . U cilju pravne sigurnosti, bitan je pouzdan, unificiran i harmoniziran registar pravnih lica u BiH. Registar javnih lica je javna evidencija i mora biti dostupna svakoj zainteresiranoj strani, i ako je mogue, u elektronskoj verziji.
Komentari:
75
Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011 BiH nivo Naziv Ne postoji U pripremi Postoji Ne postoji Brko Distrikt U pripremi Postoji Ne postoji RS U pripremi Postoji Ne postoji FBiH U pripremi Postoji
x Nema zakona Zakon o promociji MSP-a i poduzetnitva Odgovorno tijelo (tijela): - MVTEO Odjel za poduzetnitvo
x Nema zakona Odgovorno tijelo (tijela): - Vlada BD i RBDA
x Originalni naziv: - Zakon o podsticanju razvoja malih i srednjih preduzea (Sl. glasnik RS 64/02) Odgovorno tijelo (tijela):
x Orginalana naziv: Zakon o podsticanju razvoja male privrede (Sl. Glasnik FBiH
Komentari: EU zakoni: Zakon o raunovodstvu i reviziji Komentari:
Odgovorno tijelo (tijela): Ministarstvo razvoja, poduzetnitva i obrta FBiH Nakon usvajanja Strategije za razvoj MSP-a, veoma je vano za MSP-a da se usvoji BiH zakon o promociji MSP-a. Odluka Vijee o multinacionalnom programu za preduzea i poduzetnitvo, i konkretno za MSP-a 2001 2005. Preporuke Komisije od 6. maja 2003. odnose se na definiciju mikro, malih i srednje velika preduzea, Evropska povelja za mala preduzea. x x x x Orginalana naziv: Originalni naziv: Nema zakona Nema zakona Zakon o raunovodstvu i reviziji BiH (SG 42/04) Zakon o raunovodstvu i reviziji u Brko distriktu BiH Zakon o raunovodstvu i reviziji RS (juni 2005) Zakon o raunovodstvu i reviziji u FBiH (SG 32/05)
(provjeriti harmonizaciju sa meunarodnima standardima) - pregled postojeeg zakona i potencijalni amandmani proslijeeni Vijeu ministara
76
Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011 BiH nivo Naziv Ne postoji U pripremi Postoji Ne postoji Brko Distrikt U pripremi Postoji Ne postoji RS U pripremi Postoji Ne postoji FBiH U pripremi Postoji
x Nema zakona Zakon o privrednim drutvima 4 Odgovorno tijelo (tijela): - MVTEO Odjel za poduzetnitvo
x Originalni naziv; Zakon o preduzeima Brko Distrikta BiH (Sl. glasnik br.11/01, 10/02, 14/02, 1/03, 8/03, 4/04) Odgovorno tijelo;Vlada BD BiH
x Originalni naziv: Zakon o preduzeima (Sl. glasnik RS, br.24/98, 62/02, 66/02, 38/03, 97/04, 34/06)
x Orginalana naziv: Zakon o privrednim drutvima (Sl. Novine FBiH br.23/99, 45/00, 2/02, 6/02, 29/03, 68/05)
Komentari: EU zakoni:
Odgovorno tijelo (tijela): Odgovorno tijelo Ministarstvo pravde FBiH (tijela);Ministarstvo privrede, energetika i razvoja RS,Ministarstvo pravde Ne postoji zakon na nivou BiH niti postoji prijedlog niti inicijativa za izradu jedinstvenog zakona.Vjerojatno razlog lei u injenici da se na Zakon o privrednim drutvima oslanja i mnotvo drugih zakona na entitetskim nivoima kojima je regulisana oblast trita kapitala i upravljanja privrednim drutvima.Ipak postoji veliki stepen podudarnosti zakona na svim nivoima sa neznatnim razlikama jer su svi zakoni usvojeni po uzoru na zakone iz zemalja u okruenju.Prema postojeim zakonima ne postoji podjela privrednih drutava na mala, srednja i velika. x Nema zakona Zakon o statistici BiH, (Sl.Glasnik br.57/02, Odgovorno tijelo (tijela): - Ministarstvo finansija x Originalni naziv; Zakon o statistikom birou (Sl. Glasnik BD br.4/01) Odgovorno tijelo (tijela): - Vlada BD x Originalni naziv: Zakon o statistici (Sl. Glasnik RS, br.85/03, ) Odgovorno tijelo (tijela): Ministarstvo finansija,Ministarstvo pravde x Orginalan naziv: Zakon o statistici u FBiH, (Sl. Novine FbiH br.63/03) Odgovorno tijelo (tijela): Ministarstvo finansija
Zakon o statistici 5
Komentari:
Usvojen je krovni zakon na nivou BiH. Postojei zakoni o statistici ne poznaju podjelu privrednih drutva na mala, srednja ili velika niti u svojim statistikim podacima imaju izraene kriterije za ovu podjelu.
77
15 Pregled predloenih institucionalnih izmjena

Ovo poglavlje daje saetak predloenih institucionalnih potreba koje se odnose na sve teme u Dijelu II. Najpotrebnija aktivnost je uspostavljanje odgovarajue institucionalne infrastrukture za razvoj i poduzetnitvo na dravnom nivou koja bi se sastojala od Vijea/Foruma za razvoj i poduzetnitvo i Sektora za mala i srednja preduzea u sklopu MSTEO. Jednoobrazni standardi, bolja koordinacija, poboljana vidljivosti uvedenih instrumenata i aktivnosti moe se postii putem dobro voene neformalne, virtualne mree za razvoj i poduzetnitvo koju bi inili svi javni davaoci usluga za podrku razvoja i poslovanja na svim nivoima i iz svih sektora. Bolja koordinacija se mora postii meu svim postojeim davaocima usluga. Mrea za razvoj i poduzetnitvo, koju podrava kompleksan informacijski sistem, predstavlja jedno od najboljih rjeenja. Meu postojeim davaocima mora se obratiti posebna panja na uspostavljanje inkubatora, klastera, kooperativa i na bilo koje oblike poslovne saradnje.
78
16 Saetak planova implementacije, sa oekivanim rezultatima i vremenskim okvirom

Svaki pojedini plan implementacije naveden u Strategiji - dio II Strategije sumiran je u slijedeoj tabeli. Poglavlje 5 Zakoni i regulativa za MSP
Akcija Tijelo za implementaciju Relevantna ministarstva na nivou BiH, FBiH, RS, Brko distrikta Vanjski eksperti Relevantna ministarstva na nivou BiH, FBiH, RS, Brko distrikta Vanjski eksperti Relevantna ministarstva na nivou BiH, FBiH, RS, Brko distrikta Vanjski eksperti Relevantna ministarstva na nivou BiH, FBiH, RS, Brko distrikta Vanjski eksperti Relevantna ministarstva na nivou BiH, FBiH, RS, Brko distrikta Vanjski eksperti Relevantna ministarstva na nivou BiH, FBiH, RS, Brko distrikta Vanjski eksperti, EU Vrijeme (Ppo, Kkraj) 2009 Indikatori i komentari Pregled postojeeg zakona i potencijalni amandmani proslijeeni Vijeu ministara ili odgovarajuem zakonodavnom tijelu Pregled postojeeg zakona i potencijalni amandmani proslijeeni Vijeu ministara ili odgovarajuem zakonodavnom tijelu Nacrt zakona proslijeen Vijeu ministara Pregled postojeeg zakona i potencijalni amandmani proslijeeni Vijeu ministara ili odgovarajuem zakonodavnom tijelu Pregled postojeih zakona i potencijalni amandmani proslijeeni odgovarajuem zakonodavnom tijelu Koncept usaglaen i poetak rada na neophodnim aktima za implementaciju
Zakoni o registraciji (treba provjeriti i modificirati) Zakon o raunovodstvu i reviziji (provjeriti harmonizaciju sa meunarodnima standardima) Zakon o promociji MSP-a i poduzetnitva
P: 2009 K:2010
2009
Zakon o statistici (osnovnoj statistici MSP-a) Zakon o privrednim drutvima entiteta i Brko Distrikta Usaglaavanje koncepta regionalnog razvoja u BiH
2009
2009
P: 2009
Poglavlje 6 institucionalna podrka infrastrukturi za MSP i poslovnim uslugama

Aktivnost Uspostavljanje Vijea za razvoj i poduzetnitvo Priprema detaljnog projekta sa poslovnim planom za uspostavljanje nove harmonizirane infrastrukture za podrku poslovanju Mrea za razvoj poslovanja za podrku MSPa Formiran Sektor za mala i srednja preduzea Implementacija MVTEO, druga relevantna ministarstva, vanjski eksperti MVTEO, Vijee za razvoj i poduzetnitvo, vanjski eksperti MVTEO, vanjski eksperti Vremenski okvir P-2009-traje Indikator Osnovano Vijee za razvoj i poduzetnitvo Pripremljeni projekat i poslovni plan Osnovan Sektor za mala i srednja preduzea, osoblje
P,K- 2009
P-2009trajno
79
obueno na svim nivoima, uvedene odreene aktivnosti Implementacija programa Sektora Sektor za mala i srednja preduzea, Mrea za razvoj poslovanja sa svim akterima za podrku MSP-u P-2009-trajno Implementacija prvih programa Sektora
Poglavlje 7 Obrazovanje, obuka i konsalting

Aktivnost Informativne kampanje, ukljuujui i dan poduzetnika i nagrade za preduzea Razvoj baze podataka s dostupnim programima o obuke i obrazovanja za MSP, koja e se integrirati u sistem informisanja i portal za poduzetnike Implementacija Sektor za mala i srednja preduzea, regionalne, entitetske i lokalne agencije za podrku MSP. Sektor za mala i srednja preduzea, nadlena ministarstva na svim nivoima, poslovne mree za razvoj i poduzetnitvo, vanjskji eksperti Sektor za mala i srednja preduzea, nadlena ministarstva na svim nivoima, vanjski eksperti Sektor za mala i srednja preduzea, nadlena ministarstva na svim nivoima, vanjski eksperti Sektor za mala i srednja preduzea, nadlena ministarstva na svim nivoima, vanjski eksperti Sektor za mala i srednja preduzea, nadlena ministarstva na svim nivoima, vanjski eksperti Vremenski okvir P:2009tekue Indikator Posredno: poveani broj novih preduzea
P, K-2009
Baza podataka razraena i dostupna on-line na internetu
Priprema projekta za uspostavu sistema obuke na osnovu bonova
P-2008 K-2009
Projekat spreman
Priprema projekta za uspostavu sistema konsaltinga na osnovu bonova
P-2008 K-2009
Projekat spreman
Sprovedba sistema obuke na osnovu bonova
P-2009 tekue
Sistem uveden
Sprovedba sistema konsaltinga na osnovu bonova
P-2009 tekue
Sistem uveden
80
Poglavlje 8 Poreske mjere i finansijski instrumenti

Aktivnost Implementacija MVTEO, tj. Sektor za mala i srednja preduzea, nadlena entitetska i ministarstva distrikta, agencije za podrku MSP-a, vanjski eksperti po potrebi Sektor za mala i srednja preduzea, nadlena entitetska i ministarstva distrikta, agencije za podrku MSP-a, vanjski eksperti po potrebi Vremenski okvir Indikator
Kampanje informiranja i podizanja svijesti
P: 2009tekue
Programi obuke o razliitim vrstama poslovne djelatnosti ili financiranju projekata
P: 2009tekue
Poglavlje 9 Jaanje tehnolokih i inovacijskih kapaciteta malih preduzea

Aktivnost Implementacija Sektor za mala i srednja preduzea, poslovna mrea za razvoj i poduzetnitvo sa svim akterima za podrku MSP-a, posebno tehnolokih parkova, industrijskih inkubatora, istraivakih centara, vanjskih ekperti po potrebi Sektor za mala i srednja preduzea, poslovna mrea za razvoj i poduzetnitvo sa svim akterima za podrku MSP-a, posebno tehnolokih parkova, industrijskih inkubatora, istraivakih centara, vanjskih eksperti Vremenski okvir Indikator
Kampanja podizanja svijesti o inovacijama
P- 2009neprekidno
50 % industrijskih i IKT MSP-a je svjesno o inovacijama i njihovim zatitama
Organizacija programa obuke za industrijska i IKT MSP-a
P-2009neprekidno
- seminari o sistematskim inovacijama i kreativnosti - vanost patenata i IPR openito - ugovorna pitanja (transfer tehnologija)
81
Poglavlje 10 IKT informacione i komunikacione tehnologije

Aktivnost Promotivne i informativne kampanje (elektronsko poslovanje, softver za javne domene) Implementacija Agencije za mala i srednja preduzea, nadlena ministarstva i agencije za podrku MSP-a na svim nivoima, vanjski eksperti po potrebi Agencije za mala i srednja preduzea, nadlena ministarstva i agencije za podrku MSP-a na svim nivoima, vanjski eksperti po potrebi Agencije za mala i srednja preduzea, nadlena ministarstva i agencije za podrku MSP-a na svim nivoima, vanjski eksperti po potrebi Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa-RS-FBIH Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa i entiteti RSFBIH Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa i entiteti RSFBIH uz stranu pomo Vremenski okvir P-2009Kontinuirano Indikator 50 % MSP u BiH informisano o mogunostima koje pruaju IKT i elektronsko poslovanje Svake godine obueno minimalno 500 MSP
Organizacija razliitih vrsta seminara irom zemlje
P-2008Kontinuirano
Uspostavljanje internet sajtova za MSP gdje se nudi i profesionalna pomo korisnicima (po mogunosti u okviru postojee infrastrukture za podrku poslovanju, ukljuujui inkubatore, tehnoloke parkove, itd) Razvoj elektronske tehnike pomoi za sprovoenje IKT u BIH Izgradnja elektronske infrastrukture za broadband Sprovoenje sistema elektronskog rukovoenja (mogue za ve postojeu podrku poslovnoj infrastrukturi, ukljuujui inkubatore, tehnoloke parkove, itd) Obezbjeivanje sufinansiranja za nabavku opreme i softverskih licence za novoustanovljene inovativne firme; dio ove aktivnosti predstavlja obezbjeivanje sufinansiranja malim inovativnim firmama za razvoj softvera i grupama za prilagoavanje, lokalizaciju i distribuciju softvera za javne domene za potrebe MSP, to bi moglo predstavljati minimalno 10 % svih odobrenih prijedloga projekata.
Minimalno 20 Internet sajtova ustanovljenih irom zemlje i obueno osoblje za podrku
P- 2008
Broj ugovora o tehnikoj pomoi (ininjerstvo) Broj infrastrukturnih jedinica Praenje podataka o elektronskom rukovoenju
P- 2009 K- 2011 P-2009 K-2011
Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa
P-2009 K-2011
Finansijska pomo distribuirana MSPima preko javnih tendera svake godine
82
Poglavlje 11 Jedinstveno trite

Aktivnost Implementacija - EICC (uz angaman eksperata iz EU) - Trgovinske komore - Druga relevantna tijela Vremenski okvir Indikator
Obuka
P: 2009tekui proces
250 obuenih osoba svake godine
Sprovedba zahtjeva EU za tehnike - institucija ili firma iz proizvode (oznaavanje CE drave lanice EU oznakom), drvne, tekstilne (odabrana po osnovu materijale, hranu, i ambalau kod javnog tendera) MSP, usluga i kapitala
P: 2009neprekidan proces
200 MSP sprovodi zahtjeve godinje
Poglavlje 12 Internacionalizacija MSP-a

Aktivnost Implementacija Sektor za mala i srednja preduzea - MSTEO, druga nadlena ministarstva i agencije za podrku MSP-a na svim nivoima, vanjske eksperti po potrebi Sektor za mala i srednja preduzea - MSTEO, druga nadlena ministarstva i agencije za podrku MSP-a na svim nivioima, vanjske eksperti po potrebi Vremenski okvir P-2009neprekidan proces Indikator 20% MSP-a u BiH informisano o mogunostima koje nudi strano trite
Promotivne i informativne kampanje (strano trite, strategije za ulazak na strano trite)
Organiziranje raznih seminara irom zemlje
Najmanje 300 obuenih MSP-a svake godine
Poglavlje 13 Partnerstvo i umreavanje

Aktivnost Implementacija Sektor za mala i srednja preduzea MSTEO, ministarstva na nivou entiteta i distrikta,, agencije za podrku MSP-a na svim nivoima, mrea za razvoj poslovanja sa svim akterima podrke MSP-a, vanjski eksperti po potrebi Sektor za mala i srednja preduzea MSTEO, ministarstva Vremenski okvir Indikator
Sufinansiranje programa obuke za razliite ciljane grupe (moe se finansirati iz tehnike pomoi)
P-2009 tekui proces
200 uesnika godinje za svaki program obuke razraen za najvanije ciljane grupe
Sufinansiranje neformalnih poslovnih sastanaka uz prezentaciju pitanja vezanih za
P-2009tekui proces
Mjeseni neformalni sastanci 10 sastanaka godinje (svaki put u
83
umreavanje i partnerstva
Sufinansiranje aktivnosti postojeih mrea
Kampanje za promociju i informiranje o umreavanju i partnerstvima
na nivou entiteta i distrikta, agencije za podrku MSP-a na svim nivoima, mrea za razvoj poslovanja sa svim akterima podrke MSP-a Sektor za mala i srednja preduzea MSTEO, ministarstva na nivou entiteta i distrikta, Agencije za podrku MSP-a na svim nivoima, Mrea institucija za razvoj privrede sa svim akterima podrke MSP-u Sektor za mala i srednja preduzea MSTEO, ministarstva na entitetskom i nivou distrikta, agencije za podrku MSP-a na svim nivoima, mrea za razvoj poslovanja sa svim akterima podrke MSP-a, vanjski eksperti po potrebi
razliitim gradovima za razliite uesnike) ukupno oekivani broj uesnika 500
B: 2009tekui proces
Godinje podrane aktivnosti deset mrea
P-2009tekui proces
Nivo spremnosti za ulazak u bilo koju vrstu mree, broj ustanovljenih privatno iniciranih mrea
84
17 Monitoring i kvalitet implementacije Strategije

U ovom poglavlju se opisuju mehanizmi predloeni za monitoring sprovedbe Strategije razvoja MSP i mjerenje kvaliteta i efikasnosti predloenih aktivnosti. 17.1 Monitoring sprovedbe strategije Glavni organ ovlaten za monitoring je Vijee ministara, koje bi pratilo sprovedbu aktivnosti strategije na osnovu kvartalnih izvjetaja Ministarstva vanjske trgovine i ekonomskih odnosa. Vanjski revizor (najvjerovatnije privatna firma) e vriti monitoring sprovedbe strategije na kvartalnoj osnovi. Revizor e provjeravati: o Da li se sprovedba strategije odvija u skladu sa sprovedbenim planom i po vremenskom rasporedu o Na osnovu mehanizma za dobivanje povratnih informacija od MSP i institucija koje daju usluge podrke privredi, ili putem razgovora o tome da li je kvalitet obavljenih aktivnosti zadovoljavajui. Na kraju perioda Strategije, vanjski revizor e pripremiti konani izvjetaj ili reviziju.40 Vanjski revizor odgovara direktno Ministarstvu vanjske trgovine i ekonomskih odnosa. Pojedinane aktivnosti planirane u Strategiji takoer prate (razvojne) institucije zaduene ili ukljuene u datu aktivnost ili projekat.
Sve trokove monitoringa snositi e Vijee ministara 17.2 Monitoring kvaliteta Kvalitet se mjeri uglavnom od strane MSP putem mehanizma za dobijanje povratnih informacija kod institucija za podrku privredi. Kvalitet usluga pruenih MSP mjeri se putem upitnika ili evaluacijskih formulara izraenih za MSP koja koriste usluge institucija za podrku privredi, obrazovnih i organizacija za obuku, te konsultanata u okviru Mree za razvoj i preduzetnitvo. Jo jedan indikator kvaliteta usluga pruenih MSP je broj posjetilaca/korisnika pojedinanih usluga ili instrumenata, a posebno broj redovnih/repetitivnih korisnika datih usluga ili instrumenata. Uslugodavci MSP mogu koristiti druge mehanizme za unapreivanje svog kvaliteta, npr, okrugle stolove, grupe za diskusiju i sline oblike, gdje se razgovara o uslugama koje se pruaju MSP.
40
Pristup Evropske komisije je slian. Svaki program EU pregleda vanjski revizor na kraju programa.
85
Povratne informacije od MSP prikupljene na nivou svakog pojedinanog uslugodavca, koji priprema kratki izvjetaj o takvim povratnim informacijama i predloenim indikatorima Agenciji za mala i srednja preduzea na kvartalnoj osnovi. Na osnovu tih izvjetaja, Sektor za mala i srednja preduzea priprema izvjetaj za cijelu Mreu za razvoj i poduzetnitvo. Izvjetaj slui za procjenu efikasnosti razliitih instrumenata ili usluga, on tako er pomae kod aktivnosti i budetskog planiranja u narednom periodu, a moe se i koristiti u cilju promocije Mree za razvoj i poduzetnitvo. Svaki pojedini uslugodavac MSP mora sprovoditi najmanje gore spomenuti kvalitet mjera na redovnoj osnovi. Preporuuje se da se definiu jedinstveni standardi (upitnici, formulari za evaluaciju, izvjetajni formulari) za svakog lana Mree za razvoj i poduzetnitvo, u cilju omoguavanja uporedne analize i pripreme izvjetaja za cijelu Mreu. Kvalitet usluga i instrumenata se takoer moe mjeriti od strane uslugodavaca MSP. To znai da uslugodavac MSP moe sam ocijeniti kvalitet administrativnih procedura, kvalitet smjernica dobijenih od Ministarstva vanjske trgovine i ekonomskih odnosa odnosno od Sektora za mala i srednja preduzea, te na osnovu toga preporuiti unapreenja Ministarstvu vanjske trgovine i ekonomskih odnosa odnosno Sektoru za mala i srednja preduzea. 17.3 Monitoring efikasnosti/uinkovitosti Primjena kombinacije indikatora se koristi u velikim izvjetajima i studijama o razvoju i konkurentnosti MSP u EU i u svijetu. Svi dole spomenuti izvjetaji i studije nude dobru uporednu procjenu nivoa razvijenosti MSP i uinkovitosti instrumenata i usluga uvedenih za MSP u uporedbi sa drugim zemljama. Bilo bi vano da BiH bude obuhvaena u tim studijama. Da bi se uestvovalo u izvjetajima i studijama dole spomenutim, neophodno je uvesti i mjeriti odgovarajuu kombinaciju indikatora koji se koriste u tim studijama i izvjetajima. Na nivou Europske komisije uvode se indikatori politike preduzea za sve drave lanice EU. Svake godine se objavljuje posebna publikacija 41 sa indikatorima za sve zemlje EU. Stoga se preporuuje da se isti indikatori koriste u BiH. Oblasti koje su u pitanju su pristup finansiranju, administrativna i regulatorna sredina, funkcionalna trita, inovacije, poduzetnitvo, ljudski kapital i pristup informacijama i komunikacijskim tehnologijama. Za svaku oblast se odabiru indikatori iz tabele sa rezultatima preduzea (ukupno: 21 indikator). Europska komisija Generalni direktorat za preduzea sprovodi jo jedno godinje ispitivanje o konkurentnosti MSP, - Evropska mrea za istraivanje MSP42 sa projektom Opservatorija evropskih MSP).
Vie detalja moete vidjeti u depnoj knjizi EK GD za preduzea, vezano za indikatore politike preduzea: Kako drave lanice rangiraju na tabeli s rezultatima preduzea koja se nalazi na http://europe.eu.int/comm/enterprise/library/lib-competitiveness/series_competitiveness.htm 42 Ek GD za preduzea, Opservatorija evropskih MSP: http://europa.eu.int/comm/enterprise/enterprise_policy/analysis/observatory.htm
41
86
Jo jedna dobro poznata studija, takozvana GEM (Global Entrepreneurship Monitor Monitor globalnog poduzetnitva)43 studija takoer je vana za bolje razumijevanje i bolje planiranje daljnjih politika i strategija u odnosu na MSP. Istraivanje e biti sprovedeno u Bosni i Hercegovini prvi put 2008 godine44. Projekat odreivanja granica regulatornih trokova poslovanja45 je jo jedan projekat odreivanja mjerila u odnosu na MSP, koji sprovodi Svjetska banka na godinjoj osnovi u preko 130 zemalja. Podaci iz BiH su ve ukljueni, ali nije jasno ko je glavni izvor informacija niti kako su informacije prikupljane.
Zbog kompleksnosti indikatora koje treba uvesti, preporuuje se da se otpone poseban projekat u cilju analize potrebnih indikatora i predlaganja metoda za prikupljanje potrebnih podataka za BiH.
43 44 45
Global Entrepreneurship Monitor (Monitor globalnog poduzetnitva) GEM: http://www.gemconsortium.org Licencu za istraivanje je dobio Centar za razvoj poduzetnitva iz Tuzle u partnerstvu sa Univerzitetom Tuzla. vie detalja moete vidjeti na internet adresi: http://rru.worldbank.org/doingbusiness
87
18 Zakljuci i preporuke
Usljed veoma kompleksne strukture faktora konkurentnosti MSP-a u smislu makro i mikro perspektive, sektorskog stajalita, horizontalne i vertikalne perspektive, nemogue je detaljno obuhvatiti sve aspekte u ovoj Strategiji odnosno u periodu od 2009-2011. Iz tog razloga prezentiranu Strategiju za razvoj MSP-a treba shvatiti kao strategiju za razvoj MSP-a sa inicijalnim aktivnostima. Strategija sadri i preporuke za naprednije programe podrke. Nepostojanje odgovarajuih statistikih podataka o MSP-a u BiH uzrokuje openito mnoge probleme i isti problemi su se javili tokom pripreme ove Strategije. Ova pitanja ometaju empirijski pristup za bilo koju studiju o MSP-a u BiH. Kvalitetnija statistika obrada podataka se predlae kao jedno od prioritetnih horizontalnih pitanja koje MVTEO mora inicirati u budue. Tokom pripreme Strategije javljalo se pitanje o tome do koje mjere se odreena teme odnosi na razvoj MSP-a i gdje je polazna taka za pitanja koja se tiu velikih preduzea ili ak za domen cjelokupnog poslovanja. Pored ovog, tako er ne postoji velika razlika izmeu MSP-a i velikih preduzea kada se radi o konkurentnosti. Razlika se odnosi na poslovne usluge budu i da MSP-a zahtijevaju vie vanjske poslovne konsultantske i finansijske podrke koja je povoljna za MSP-a. Jedno od pitanja koje se djelomino odnosi na spomenuti problem je, na primjer, oblast harmonizacije tehnikih zakona. Prije ili kasnije, harmonizacija e se morati uraditi, ali sa stanovita MSP-a to bi predstavljalo vie prepreku nego prednost na ovom nivou razvoja MSP-a u BiH i zbog toga to institucionalni okvir jo uvijek nije spreman da implementira ovako kompleksan i veoma zahtjevan projekat. ak i u Europi preduzeima je dat vremenski period od godinu ili dvije da prilagode svoje interne procesa tokom tranzicije. U tom svjetlu, sugerira se postepeno harmoniziranje zakona, i preporuuje se da se preduzeima omogui dosta vremena da bi mogle prilagoditi svoje procese. Prije ove faze preduzeima treba pruiti odgovarajue smjernice i programa obuke. Da bi se pruile takve usluge, odgovorno tijelo treba da osigura zagarantiranu tehnika i finansijsku podrku institucijama za implementaciju i preduzeima. Institucije treba da budu obuene i konsalting usluge razvijene da bi mogle pruiti preduzeima odgovarajue savjete u tom pogledu. Postoji nekoliko pitanja koja iziskuju vie panje i preporu uje se njihova implementacija tokom ove Strategije: Potrebne su zakonske i regulatorne promjene, posebno one koje se odnose: na donoenje zakona o preduzeima, pojednostavljivanje procesa registracije preduze a, donoenje zakon o promociji MSP-a i pristup financijama. S obzirom na veoma kompleksna pitanja Strategija preporuuje da se detaljno ispitaju zakonske i regulatorne promjene na svim nivoima i sektorima. U kombinaciji sa izgradnjom i unapreenjem institucija, ovo treba da bude prioritetni zadatak ove Strategije, u periodu 2009-2011. 88
Treba izgraditi institucionalni okvir i njime upravljati na nain koji e osigurati zajedniku platformu za javne davaoce poslovnih usluga i preduzea. Od kljunog znaaja je i razvoj odgovarajueg informacijskog sistema. Strategija predlae razvoj poduzetnikog portala i sa vanjskog i sa unutarnjeg aspekta. Izrada i drugih vanih strategija kao to su Strategija o inovacijama i Strategija umreavanja MSP-a pomogle bi da se osigura vie fokusirana inostrana pomo i vie strateki pristup za pitanja koja su izuzetno vana za konkurentnost MSP-a na dugoronoj osnovi. Zajednika karakteristika za sve faktore konkurentnosti opisanih u ovoj Strategiji lei u injenici da je njihov razvoj uvjetovan razliitim programima obuke i kampanjama za podizanje svjesnosti u cijeloj zemlji.
Predlae se institucionalni okvir kao fleksibilna, virtualna platforma koja omoguava lanovima da komuniciraju, razmjenjuju najbolje prakse i svoje znanje sa ciljem da poboljaju poslovne usluge za MSP-a i da ih uine transparentnijim i efikasnijim. ak i tamo gdje koordinirajua uloga za neke od tema iz Povelje EU (i ove Strategije) pripada drugim vladinim ili javnim tijelima u BiH, MVTEO i tijela za razvoj i promociju MSP koja predlae ova Strategija moraju aktivno sudjelovati u tim aktivnostima, da osiguraju adekvatno ukljuivanje svih aspekata relevantnih za MSP. Pored oekivanog brzog razvoja MSP-a u BiH, sama Strategija i njena implementacija u budunosti e pruiti Vijeu ministara i odgovornom ministarstvu alat za meunarodnu promociju BH. ekonomije i politike za razvoj MSP-a sa ciljem da se ubrza proces pristupa EU, povea interes za direktna strana ulaganja i da se postigne bolja pregovaraka pozicija sa bolje fokusiranim prijedlozima prema inostranoj pomoi. Meutim, u budunosti treba oekivati smanjenje strane pomoi, a programi EU e se za BiH otvarati samo postepeno i uz uvjete vezane sa uspjenost reformskog procesa BiH i mogunosti BiH da na odgovaraju i nain upravlja i kofinancira individualne projekte. Zbog toga je najvanije za vlade u BiH da udrue svoje napore, financijske i ljudske resurse na podrci MSP.
89
Lista skraenica
BiH BDP DB EC EC-DG EICC EU EURED FBiH IKT IFC IMF MSP MVTEO OECD PRSP PIO/MIO RRA RS SSP SWOT UNCTAD Bosna i Hercegovina Bruto drutveni proizvod Distrikt Brko Europska komisija Generalni direktorat europske komisije za preduzea Euro info korespodentni centar Europska unija Program europske unije za regionalni ekonomski razvoj Federacija Bosne i Hercegovine Informaciono komunikacione tehnologije Meunarodna korporacija za finansije Meunarodni monetarni fond Malo i srednje preduzee Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj Srednjoro na razvojna strategija BiH Penziono / mirovinski invalidski fond Regionalna razvojna agencija Republika Srpska Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju snage, slabosti, mogunosti, prijetnje UN Konferencija o trgovini i razvoju
90

Strategija

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Strategija

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Strategija

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini

Finalni nacrt, januar 2009.

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

European Small Business Charter

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

2 Trenutna makroekonomska situacija u Bosni i Hercegovini

Izvjetaj Europske komisije o napretku BiH 2007 Izvjestaj Svjetske banke

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

Saetak opih ekonomskih indikatora je data u tabeli 2-1.

2003. 7416 1,635 3,0 0,6 -1438 2052,3 1428

2004 8071 2,099 6,3 0,4 - 1318,6 2061,5 1778,8

2005 8655 2,251 3,9 3,7 -1604,9 2217,9 2160,2

2006 9776 2,541 6,7 6,1 - 970,9 2081,4 2787,5

2007 10711 2.778 6 1,5 - 1.400 1996 3425

2.1 Rast privatnog sektora7

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

2.2 Sektorski prioriteti

2.3 Najvee makroekonomske, pravne i infrastrukturne prepreke za bri razvoj MSP

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

3 Pregled sadanjeg poloaja MSP-a u BiH

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

3.1 Struktura MSP-a i glavni indikatori

% Ukupan broj od ukupnog pravnih lica u BiH broja

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

Usvojeno zasnovano na Socio-ekonomskim studijama regionalnih razvojnih strategija EURED-a)

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

Bosnia and Herzegovin 103644

FYR of Macedo. 180000

Montenegro Serbia 28950 10887 15.9 75430 74736 9.9

Izvor: Izvjetaj Svjetske Banke, 2008

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

Albanija Bosna i Hercegovina Hrvatska Makedonija Crna Gora Srbija

3.2 Okruenje za podrku poslovanju

BH Inkubatori su se organizirali u mreu i usvojili Strategiju zajednikog djelovanja

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

http://ec.europa.eu/enterprise/index_en.htm www.oecd.org, www.investmentcompact.org

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

4.1 BiH prioriteti za period 2009 2011.

Europska komisija DG Enterprise: http://europa.eu.int/comm/enterprise/entrepreneurship/ index.htm strana 170 Strategije

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

4.2 Vizija za period nakon 2011. godine

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

Strategija razvoja malih i srednjih preduzea u Bosni i Hercegovini 2009 - 2011

5 Zakoni i regulativa za MSP-a

5.1 Kratak pregled sadanje situacije u BiH