Professional Documents
Culture Documents
Che Bolivya Gunlugu
Che Bolivya Gunlugu
erisyaylnlarl@kurtuluscephesi.org http://www.kurtuluscephesi.com
http://www.kurtuluscephesi.net http://www.kurtuluscephesi.org
İÇİNDEKiLER
BOLiVYA GUNLUGU
CHE GUEVARA 25
27 I. KASIM 1966
35 II. ARALIK 1966
47 III. OCAK 1967
60 IV. §UBAT 1967
72 V. MART 1967
88 VI. NiSAN 1967
105 VII. MAYIS 1967
119 VIII. HAZiRAN 1967
132 IX. TEMMUZ 1967
147 X. AGUSTOS 1967
161 XI. EYLUL 1967
180 XII. EKiM 1967
184 E K L E R
186 Kiiba Devleti Bakanlar Kurulunun 15 Ekim 1967 Tarihli Karan
187 ELN 1 Nolu Bildiri
189 ELN 2 Nolu Bildiri
191 ELN 3 Nolu Bildiri
193ELN 4 Nolu Bildiri
19426 Temmuz iSin Kutlama Mesaji
195ELN-B Komutanhgi Politik Komiseri
196ELN 5 Nolu Bildiri
198 Kentlerde Qah§acak Kadrolara Talimat
202 Komutan Che Guevara’mn Aldigi Mesajla
ZORUNLU BIR GIRi§
Fidel Castro
Che Guevara 9
Bolivya Gunlugu
bir du§iince tarzinin dile getirili§iydi. Sade bir anlatimla tutulan bu
notlar bir butun olu§turuyordu.
Bu notlann, gerilla birligi liderliginin agir yukumlulukleri
altinda, bedensel gucun insanustu bir cabayla ve kahramanca
harcani§inin ardindan gelen ender dinlenme anlannda, 50k agir
ko§ullar altinda yiiriitulen bir mucadelenin basjangic a§amasinda
yazildigi unutulmamahdir. Bu da, onun sarsilmaz iradesini ve ca-
h§kanhgini bir kez daha kanitlar.
Bu gunlukte anlatilan olaylar aynntih bicimde tahlil edil-
diginde devrimci gerilla orgutunun geli§imine ozgu kacinilmaz
yanh§lar, ele§tiriler ve suclamalar gondur.
Ozellikle son derece olumsuz maddi ko§ullar icinde ve
sayica 50k ustun bir du§manla kar§i kar§iya bulunan gerilla ordu-
su cekirdegi evresinde, ele§tiriler, surekli vurgulanmalidir, gunku
en kuSuk bir savsaklama, en Onemsiz goriinen bir yanh§1 felake-te
yol agabilir. Bu evrede lider, yapilandan daha fazlasini istemek
zorundadir. Ayni zamanda, her olaydan, her olgudan, -bunlar an-
lamsiz goriinse bile- sava§5ilanni ve yeni gerilla birliklerinin gele-
cekteki kadrolanni egitmek igin yararlanmasi gereklidir.
Gerillanin olu§um sureci, insanlann bilin?lerine ve onurla-
nna yapilan surekli bir gagndir. Che, devrimcilerin en duyarh yan-
lanna seslenmeyi 50k iyi bilirdi.
Che tarafindan bir?ok kez suglanan Marcos, gerilla ordu-
sundan onursuzca kovulacagim duydugunda §6yle cevap vermi§U:
“Beni kur§una dizin daha iyi.” Sonra da hayatini kahramanca
feda etti. Onceleri guvendigi, daha sonralan §u yada bu nedenle
kinamak zorunda kaldigi adamlann tumu ayni bicimde davran-
dilar. Lider olarak son derece karde§ce ve insanca davranmasina
kar§in, gerektiginde sertle§meyi ve buyiik taleplerde bulunmayi
da cok iyi biliyordu Che. Ne var ki, ozellikle ve herkesten cok
kendine kar§i boyleydi. Che’nin disiplini, gerilla bilincine ve ken-
disinin olu§turdugu guclu ornege dayanirdi.
Gunlukte, Debray’den sik sik sozedilmektedir. Debray’e,
Avrupa’da bir gorev verilmi§U, ama Che, icin icin onun gerillacilar
[sayfae] arasinda kalmasini isUyordu. Notiarda, bu devrimci yazann
tutuklanip hapsedilmesinden Che’nin duydugu buyiik endi§eyi
sezebiliyoruz. Debray’le belirli bir anla§mazhga du§mu§tu ve onun
Che Guevara 11
Bolivya Gunlugu
bircok tehlikeye maruz kaldi. Fakat devrimci cizgimizin sapmaz-
hginin beraberinde getirecegi gucliikler bizi sarsamayacak, em-
peryalizm bize boyun erdiremeyecektir.
Devrimci acidan bakildiginda, Che’nin Boliuya Gunlugu'nun
yayinlanmasi konusunda ba§ka secenek yoktur. Gunluk, Barrien-
tos’un eline gecmi§, o da birer kopyasini hemen CIA’ye, Penta-
gon^ ve ABD hiikumetine iletmi§tir. CIA’ya yakin gazeteciler, bu
belgeyi, daha Bolivya’dayken ele gecirmi§ler ve “§imdilik” yayin-
lamamak uzere anla§arak fotokopisini cikarmi§lardir.
Barrientos hiikumeti ve yiiksek askeri §eflerinin, bu gunlu-
giin yayinlanmasini istememeleri icin yeterli nedenleri vardi; ciin-
kii Gunluk, ordulannin gucsuzlugunu ve birkac haftalik bir sava§ta
ikiyiizden fazla silahi ellerinden alan kararh gerillacilardan olu§mu§
bir grubun kendilerini yenilgiye ugrattigini aciga vunnaktaydi.
Bunun di§inda Che, Barrientos rejimini oylesine gercege
uygun sozlerie anlatir ki, artik bunu tarihten sokup atmak olanak-
sizdir.
Ote yandan emperyalizmin de kendine gore nedenleri var-
dir: Che ve ortaya koydugu olaganustu ornek, her gecen gun
gucleniyor, du§unceleri, fotografi, adi; ezilen ve somurulenlerin
haksizhga kar§i mucadelesinde bayrakla§iyor, ogrenciler ve aydi-
nlar arasinda giderek buyiiyen bir hayranhk uyandinyor.
Birie§ik Amerika’da bile, zenci hareketiyle sayilan her gecen
gun biraz daha artan ilerici ogrenciler, Che’yi benimsiyor. Yurtta§hk
haklan icin ve Vietnam’in i§galine kar§i yapilan buyuk gosteriler-
de, Che’nin resimleri mucadele simgesi olarak dalgalaniyor. Bir
ki§inin, bir adin, bir ornegin, bu kadar kisa bir zamanda ve boyle-
sine guclu bir tutkuyla §anlandinlmasina [sayfas] tarihte pek ender
rastlanir yada hie rastlanmaz. Bunun nedeni, Che’nin, bugunun,
giderek de yannin dunyasini belirieyen enternasyonalist du§un-
ceyi, en katiksiz ve en ozverili bicimde temsil etmesidir.
Gecmi§te somurgeci gucler tarafindan ezilen, somuriilen,
bugunse, yankee emperyalizmi tarafindan son derece buyiik bir
yoksulluk ve azgeli§mi§lik icinde tutulan Kita’dan ba§layarak, em-
peryalizmin ve somurgeciligin metropollerine vanncaya kadar,
devrimci mucadelenin evrensel simgesi durumuna gelen bu 6z-
gun ki§ilik giderek daha da yukselmektedir.
Che Guevara 13
Bolivya Gunlugu
mu§tu: “Turn eylemimiz emperyalizme kar§i bir sava§ narasidir
ve insanhgin en buyuk diismani Kuzey Amerika Birle§ik Devlet-
leri’ne kar§i, halklann birligine baghdir. Sloganlanmiz, kulaktan
kulaga yayilacaksa, silahlanmizi kavramak icin ba§ka eller uza-
nacaksa, ba§ka insanlar mitralyoz sesleri ve yeni sava§ naralan
arasinda cenazelerimize agit yakacaksa, 610m ho§ geldi, sefa gel-
di.”
Che, hayatini hice sayarak, kendini devrimin bir neferi ola-
rak goriiyordu. Bolivya da surdurdugu mucadelenin son bulmasiy-
la, onun du§uncelerinin ba§ansizhga ugradigini savunanlar, ayni
basit g6rii§le, eserlerini sonuclandiramamis, ve cabalannin urii-
nunu gorememis, olan marksizmin kuruculanyla birlikte butun
buyuk devrimci du§uniir ve onculerin du§uncelerini de reddede-
bilirler.
Ne Marti ve Maceo’nun ?aU§ma sirasinda olmeleri -ki bunu
kurtulu§ sava§i sonuna yakla§irken yankee istilasinin mucadeleyi
kesinUye ugratmasi izlemi§Ur- ne de emperyalist ajanlar tarafin-
dan katiedilen Julio Antonio Melle gibi sosyalist devrimin hayran-
hk uyandiran savunuculannin olumu, yuzyil once ba§layan bir
geli§imin zaferini 6nleyebilmi§Ur. Artik hie kimse davanin derin
anlamindan, Kubali devrimcileri her zaman esinlendirmi§ olan
bu onculerin mucadele tarzindan ve temel du§uncelerinin gecer-
liliginden ku§ku duyamaz.
Che’nin gunlugundeki notlardan, ba§an olanaklannin ne
kadar gercek ve gerilla sava§inin hizlandinci gucunun ne kadar
[sayfa io] olaganustu etkin oldugu goriilebilir. Bolhya’daki rejimin
cokme tehlikesi ve gucsuzluk belirtileri gosterdigi bir anda, Che
§6yle yaziyordu: “Yonetim hizla cozulmekte. §u anda yuz adami-
mizin daha olmamasi ne kadar aci.”
Che, Kuba deneyinden, kucuk gerilla grubnmuzun kac kez
yokolmanin e§iginden dondugunu biliyordu. Yalnizca rastlantilar
ve sava§in onceden saptanamayan yon degi§tirmeleri nedeniyle
olasiydi bu. Ama bu durum, birilerine, cizgimizin yanh§ oldugunu
du§unmek ve devrimi kesintiye ugratmak amaciyla halklara ca-
resizlik duygusu, a§ilamak icin gerekce olabilir miydi? Tarihte cogu
kez, devrimci geli§melerden once, bu geli§ime ters hareketler
goriilur. Kuba’da, Kuba halkinin silahh mucadelesinin kesin zafe-
Che Guevara 15
Bolivya Gunlugu
davasi, dar, yapay ve aynca haksiz bicimde cizilen sinirlanin a§iyor;
halki kesin kurtulu§u ugruna gercek bir devrimci devin politik,
orgiitsel ve askeri yeteneklerinin ermine giriyor; bu iilkenin Komu-
nist Partisi’nin lideriyse, utanc verici, guliinc ve haksiz talepleri
gecerli kilmaya cah§maktan ba§ka bir§ey yapamiyor...
Bolivya, denize acilmadigi icin, acimasiz bir ablukayla kar§i
karsjya kalmak istemiyorsa, herhangi bir ulkeden daha 50k,
kom§ulannin devrimci zaferine ihtiyaci vardir. Son derece buyuk
sayginhgi, deneyimi ve yetenegiyle Che, bu gelisjmi hizlandirabi-
lecek tek adamdi.
Che, Bolivya Komiinist Partisi’ndeki boliinmeden once, yo-
netici ve militanlarla ili§ki kurarak, Guney Amerika’daki devrimci
hareket icin yardim istemi§ti. Bu militanlardan bazilan, partileri-
nin onayiyla, birkac yil onunla birlikte cesjtli gorevlerde cali§mi§
ki§ilerdi. Bolunme sirasinda kritik bir durum ortaya cikti, cunku
her iki grupta da kendisiyle birlikte cali§an partililer vardi. Fakat
Che, Bolivya’daki mucadeleye ayn bir hareket olarak bakmiyor,
onu, kisa surede Guney Amerika’nin oteki ulkelerine yayilacak
devrimci kurtulu§ hareketinin bir parcasi [sayfa 12] olarak goriiyor-
du. Emperyalizmin boyundurugu altindaki Bolivya ve diger Latin
Amerika ulkeleri halklannin kurtulu§u icin mucadele etmek istey-
en herkesin katilabilecegi, sekterlikten uzak bir hareket orgutle-
meyi planhyordu. Ne var ki, gerilla ussunun hazirhk evresi, onemli
olcude, bolunme sirasinda Monje’nin grubunda kalmi§ degerli ve
alcakgonullu ki§ilerin yardimina baghydi. Che, temel olarak bu
ki§ilere saygisindan oturii, Monjeye kesinlikle sempaU duyma-
masina karsjn, onu birle§meye davet etmi§U. Daha sonra, maden
i§cilerinin lideri ve politikaci Moises Guevara’yla da g6ru§tii. Moi-
ses Guevara, yeni bir orgutun olu§umuna katilmak icin Parti’yle
baglanni koparmi§, daha sonraysa, Oscar Zamora ile anla§mazhga
du§tugunden bu orgutten de aynlmi§ti. Bir ba§ka Monje olan Os-
car Zamora, Che’ye, Bolivya’da silahh gerilla mucadelesinin 6r-
gutienmesi icin cali§acagina sozvermi§, daha sonra, butun yu-
kumluluklerini yadsiyarak, eylem ani geldiginde korkakca bir ken-
ara cekilmi§U. Che’nin olumunden sonraysa “marksizm-leninizm”
adina O’nu en sert ele§Urenlerden bin olmu§tu. Moises Guevara,
Che’nin Bolivya’ya gelmeden onceki onerisine uyarak, duraksa-
Che Guevara 17
Bolivya Gunlugu
rika iilkelerinden sava§cilar olmasi gerektigini du§uniiyordu.
Bolivya’da gerilla sava§i, egitimlerini carpi§malarda gecirecek de-
vrimciler icin bir okul olmaliydi. Bu gorevde kendisine yardimci
olacak, bolivyahlarla birlikte, yeteneklerini, cesaret ve fedakarh-
klanm bildigi, hemen hepsi, Kuba devrimci sava§indan, Sierra
Maestra’dan arkada§i olan, deneyim sahibi, kiiciik bir gerilla gru-
bunun yaninda olmasini istiyordu. Bunlann arasindan hickimse
onun istegini geri cevirmedi, hickimse onu terketmedi ve hickim-
se teslim olmadi.
Che, Bolivya’daki miicadelesini, sozciigun tarn anlamiyla
ona ozgu olan, ustunluk, sogukkanhhk ve ornek bir tutum icinde
surdurdii. Onun, ustlendigi gorevin oneminin bilincinde olarak,
her zaman, kusursuz bir sorumluluk duygusuyla davrandigi soy-
lenebilir. Gunluk'une de not ettigi gibi, gerillacilann savsakgi dav-
randigi durumlarda onlan hemen uyanr ve egitirdi.
Kar§isinda olumsuz etkenler inanilmaz bigimde birle§mi§U.
[sayfa i4] Gerillanin, iglerinden bazilan hasta yada iyile§me devre-
sinde olan degerli ki§ilerden olu§an bir kolunun -birka? gunluk
diye du§unulmu§tu- aynlmasindan sonra, son derece engebeli
bir arazide birbirlerini yitirmeleri sonucu ortaya gikan kopukluk
aylar boyu surmu§ ve Che’nin kuwetleri, arama yapmakla ugra§-
mi§ti. Bu sirada Che, agir astim krizleri gegiriyordu. Ashnda hasta-
hgini basit ilaglarla kolayca kontrol altinda tutabiliyordu, ama ilag
yoklugu hastahgi korkun? bir du§man haline getirmi§ti, ilerisini
du§unerek gerilla birligi i?in binbir guglukle sagladigi ilaglar,
diisman tarafindan bulunup gaspedilince, gekUgi istirap 50k ciddi
bir soruna donusmiisffi. Bu durum, Agustos sonunda baglantisin-
m koptugu gerilla birliginin yokedilmesiyle birlikte, daha sonraki
olaylann geli§iminde buyiik olgude etkili olmu§tu. Ancak, gelik
iradesiyle Che, fiziksel acilanni yendi, hareket yetenegi yada mu-
cadele azmi bir an bile azalmadi.
O, Bolivya koyluleriyle geni§ gapta ili§ki kurmu§tu. Onlann
zihniyetine yabanci olmadigi igin bu koylulerin olaganustu ku§kucu
ve dikkatii karakteri Che’yi §a§irtmadi. Daha once ba§ka vesi-
lelerle onlarla ili§kisi oldugundan, davasini kazanmak icin, uzun,
zor ve sabirh bir cali§ma gerektigini biliyor, fakat zamanla onlan
davaya kazanacagindan ku§ku duymuyordu. Olaylann
geli§imi
18 Che Guevara Bolivya
Gunlugu
dikkatlice izlenirse, Eyliil’de -olumiinden bir kac hafta once-
adamlann sayisi 50k azaldiginda bile, gerillanin geli§me yetenegini
hala korudugu, Inti ve Coco Peredo karde§ler gibi bazi bolivyali
kadrolann, onder olarak sivrildikleri gondur. Higueras’da kurulan
pusu, onlan, caresiz bir durumna du§urmu§tu. Ordunun, Che’nin
yonettigi birlige kar§i tek ba§anh hareketi buydu. Gerilla birliginin
onciileri yokedilmi§, otekiler arasindan da bazilan yaralanmi§ti.
Politik geli§imi daha yiiksek bir bolgeye gunduz vakti gelmi§lerdi.
Bu, Gunluk’te yer almayan, ama olayin taniklanndan bildigimiz
bir gercektir. Gunlerce izledikleri bir rotada, giinisjginda ilerle-
mek ku§kusuz tehlikeliydi, cunku ilk kez gectikleri bir bolgenin
halkiyla onlan kacinilmaz olarak siki ili§kiye sokuyordu. Ordunun
onlan herhangi bir noktada yakalayacagi kesindi. Bu durumun
tumuyle bilincinde olan Che, fiziksel bakimdan cok kotu durum-
da bulunan [sayfa 15] doktora (El Medico) yardim etmek icin tehli-
keyi goze almaya karar vermi§ti.
Pusuya du§meden biraz once §6yle yaziyordu: “Pujioya
vardik, ama orada bizi onceki gungormu§ insanlar var. Fisilti ga-
zetesi burada oldugumuzu bildirmi§ olmali. Katirlarla yolculuk
etmek giderek tehlikeli bir hal ahyor, fakat ben, cok zayif du§tugu
icin, El Medico’nun olanaklar elverdigince rahat yol almasina
cali§iyorum.”
Bir gun sonraysa §unlan yaziyordu: “Saat 13.00’te oncu guc,
Jaguey’e ula§mak icin harekete gecti. Orada katirlar ve doktor
hakkinda karara vanlacak.” Yani Che, bu rotayi terkedip gerekli
onlemleri alabilmek icin hasta konusunda bir cozum yolu ara-
maktaydi. Gel gor ki, o ogleden sonra, oncu guc Jaguey’e yarma-
dan once, grubu, icinden cikilmaz dununa suriikleyen ugursuz
pusuya du§tuler. Bir gun sonra Che, Yuro Geciti’nde son carpi§ma-
sini yapiyordu.
Bir avuc devrimci tarafindan gercekle§Urilen bu ba§an son
derece etkileyiciydi. Yalnizca gerilla sava§ini surdurdukleri cevre-
deki du§manca doga ko§ullanna kar§i verdikleri mucadele bile,
e§i-benzeri g6riilmemi§ bir kahramanhk sayfasidir. LaUn Ameri-
ka halklannin sinirsiz devrimci yeteneginin uyandinlabilecegine
mutiak inanclan, ozguvenleri ve bu goreve kendilerini adayi§lann-
daki kararhhk, bize, bu adamlann gercek buyukluklerini goster-
Che Guevara 19
Bolivya Gunlugu
mektedir.
Che, Bolivya’da gerillacilara bir kez §6yle demi§ti: “Muca-
delenin bu turii bize, insan soyunun en ust a§amasi olan devrim-
cilige eri§me olanagi veriyor, ama ayni zamanda, eksiksiz insan
olmamizi saghyor. Bu a§amalara ula§amayacak olanlar hemen
soylesin ve miicadeleyi biraksin.”
Onunla birlikte sonuna kadar mucadele edenler bu onurlu
nitelikleri elde ettiler. Onlar, bugiin tarihin gercekten zor ve cetin
bir gorev icin cagirdigi bir insan ve devrimci tipini simgeliyorlar.
Bu gorev, Latin Amerika’nin devrimci donusumudur.
Ilk bagimsizhk miicadelesinde onciilerin kar§isindaki
dii§man, coku§ halindeki somiirgeci guctu. Bugiinse devrimcile-
rin kar§isinda dii§man olarak emperyalist kampin en modern
teknik [sayfa i6] ve endustriyle donanmi§ en guclu kalesi var. Bu
dii§man, halkin daha onceki orduyu yoketmesinden sonra, yeni
bir Bolivya ordusu orgiitleyip silahlandirmakla kalmami§, geril-
lalara kar§i sava§ icin hemen silah ve askeri dani§man yardimi
da yapmi§tir. Emperyalizm ayni bicimde, bu kitanin baskici gucle-
rine askeri ve teknik yardimda bulunmaktadir. Bunlann yetme-
digi ko§ullardaysa, Santa Domingo’da yaptigi gibi, dogrudan
dogruya askeri birlikleriyle saldirmaktadir.
Bu du§mana karsj mucadele etmek icin Che’nin sozunu
etUgi tipten devrimciler ve adamlar gerekir. Onlar gibi devrimci
olmaksizin, onlar gibi buyiik zorluklann ustune yiiriime cesareU
gostermeksizin, onlar gibi her an olmeye hazir olmaksizin, onlar
gibi davanin hakhhgina ve halklann yenilmez gucune derinden
ve sarsilmaz bicimde inanmaksizin, askeri teknik ve ekonomik
kaynaklanyla turn dunyaya kendini kabul etUren yankee emper-
yalizmi gibi bir guc karsjsinda, bu kitadaki halklann kurtulu§una
ula§ilamaz.
Ulkelerinde egemen olan dev siyasal ustyapinin, coktan
beri, yakla§ik ikiyiiz yil once kundan o cennet cumhuriyet olma-
digini yava§ yava§ kavramaya ba§layan Kuzey Amerika halkinin
kendisi de, giderek artan olcude, akildi§i, yabancila§mi§, insanhk
di§i ve vahsj bir sistemin ahlaki barbarhgi altinda eziliyor. Bu si-
stem, Amerikan halkindan, saldin sava§lan, politik cinayetler, irk
aynmcihgi, insanlann acimasizca ayaklar altinda cignenmesi, dort-
Che Guevara 21
Bolivya Gunlugu
gotiirmek icin maddi, manevi ve insani giicleri birle§tirebilecek
derin ve etkili bir devrimci donu§umun zorunlulugundan ba§ka
bir cevap verebilir. Eger herhangi bin oligarklan, despotlan ve po-
litikacilan, yani yankee u§aklanni, yani efendileri silip supiiren ve
bunu ko§ullann gerektirdigi gibi olabildigince cabuk gercekle§tiren
Che’nin geli§tirdigi yoldan ba§ka, bizi, o noktaya ula§tirabilecek
sihirli bir formul biliyorsa, elini kaldirsin da Cheye kar§i ortaya
ciksin.
Gercekte, ezici cogunlugu ne yazik ki yoksul olan, ya§ama
hakki, kultiirden ve uygarhktan yararlanma hakki elinden alinan
[sayfa is] Latin Amerika halklanni olu§turan 300 milyon insan -bu
sayi yinnibe§ yil sonra 600 milyona ula§acak- icin hickimsenin
onurlu bir cevabi ve kararh bir eylemliligi olmadigmdan, en uygu-
nu, susmak olacaktir. Che’nin tavn kar§isinda, onunla birlikte,
du§uncelerini cesaretie savunarak du§enlerin tavn kar§isinda, sus-
mak. Bir kitayi kurtarmak gibi soylu bir du§uncenin harekete gecir-
digi bu bir avuc insanin yarattigi destan, iradenin, kahramanhgin
ve insanin buyiiklugunun en yiiksek kaniti olarak kalacaktir. Bu,
bilincleri aydinlatacak, LaUn Amerika halklannin mucadelesine
yol gosterecek bir omektir, Qiinku Che’nin gagnsi, ugruna hayati-
ni verdigi yoksullara ve somuriilenlere ula§acak, kesin kurtulu§la-
nni ger5ekle§tirmek i?in sayisiz el silahlan kavrayacaktir.
Che, son satirlanni 7 Ekim ‘de yazdi. Bir gun sonra, saat
13.00 sulannda, dar bir ge?itte ku§atmayi yarmak igin geceyi be-
klerken, buyiik bir du§man ordusu saldinya gegti. O sirada gerilla
birligini olu§turan az sayidaki insan, karanhk basana kadar tek
basjanna, sel gukurunda ve gegidin ust sirtlannda gizlenerek, ken-
dilerini ku§atip saldinya gegen, sayica ustun askerlere kar§i kah-
ramanca sava§tilar. Che’nin yaninda 5arpi§anlardan bugun hayatta
olan kimse yok. Saghk durumunun kotulugunden daha once soz
edilen doktorla, yine saghgi iyi olmayan bir perulu gerilla, Che’nin
yaninda oldugundan, her§ey, yaralandigi ana kadar, onun, bu ar-
kada§lannin daha guvenlikli bir yere cekilmelerini saglamak icin,
elinden gelen her§eyi yaptigini gostermektedir. Doktor bu
cati§mada degil, birkac gun sonra, Yuro Gecidi’nde 61duriilmu§tur.
Dik, engebeli ve kayalik arazi, gerillacilann birbirlerini gormeleri-
ni zorla§tinyor, hatta bazen olanaksiz kihyordu. Che’den birkac
Che Guevara 23
Bolivya Gunlugu
soylemek yeter. Gunluk, Che’nin, Nacahuasu’ya geli§ tarihi olan
7 Kasim 1966’dan Yuro Gecidi’ndeki carpi§madan bir gun once,
yani 7 Ekim 1967ye kadar olan butun notlan icermektedir. Henuz
elimize gecmeyen birkac sayfa var, ancak bu sayfalar pek onemli
olaylarin gercekle§medigi giinlere ili§kin oldugu icin, icerigin
butiinselligini etkilemiyor. [sayfa 20]
Belgelerin dogrulugu konusunda herhangi bir ku§ku bu-
lunmamasina kar§in, butun fotokopiler, gerek dogrulugunu de-
netlemek, gerekse, ne kadar kucuk olursa olsan herhangi bir
olasi degisjkligi saptayabilmek icin Utizlikle incelendi. Notlar, bu-
gun hayatta olan bir ba§ka gerillacinin gunluguyle kar§ila§tinldi
ve ikisinin butun noktalarda caki§tigi goriildu. Aynca, bugun
ya§ayan ve tek tek olaylann tanigi olan bazi gerillacilann anlattik-
lan da notlann dogrulanmasina yardimci oldu. Soz konusu foto-
kopilerin, Che’nin gunlugune ait oldugu boylece saptandi.
Bu kucuk ve okunaksiz yaziyi cozmek zor bir i§U. Bu cah§-
ma, Che’nin hayat arkada§i Aleida March de Guevara’nin e§siz
yardimiyla gercekle§ti.
Bu Gunluk, Fransa’da Francois Maspero Yayinevi, Italya’da
Feltrinelli Yayinevi, Federal Alman Cumhuriyeti’nde Trikont
Yayinevi, Birle§ik Amerika’da Rampart’s dergisi, Fransa’da Ispa-
nyolca olarak Ediciones Ruedo Iberico, §ili’de Revista Punto Fi-
nal dergisi, Meksika’da Siglo XXI Yayinevi tarafindan ve bazi baska
ulkelerde, ayni zamanda yayinlanacaktir.
Her zaman zafere kadar!
Hasta la Victoria Siempra!
4
Ricardo ve Chinchu olarak da gececek.
Che Guevara 31
Bolivya Gunlugu
23 Kasim
Can sikici bir ziyaret yada bir incelemeye cikan olursa, 6n-
ceden haber alahm diye, giftlige hakim bir yerde, bir gozetleme yeri
yaptik. iki ki§i taramaya cikacagma gore geridekilere iicer saatlik
nobet du§iiyor. Pombo ve Marcos kamp yerimizden dere yatagina
uzanan araziyi iyice tarami§lar.
24 Kasim
Pacho ile Rolando, sel yatagim incelemeye gittiler. Yann
donecekler.
Ak§amustii, Arganaraz’in iki adami “gezmeye cikmi§lar”,
bize de miinasebetsiz bir ziyarette bulundular. Bunda bir gariplik
yoktu, ama Antonio kestfcilerle gitti. Tuma, evdekilerdendi, o da
ortalarda yoktu. Bahane: av.
Bugun Aliocha’nin dogum gunu.
25 Kasim
Gozetleme yerinden haber van Bir cip gelmi§, icinde iki ya
da uc ki§i oturuyormu§. Sitma miicadele servisinden olduklanni
sonra anladik, bizden kan ahr almaz gittiler. Pacho ile [sayfaso]
Rolando, gece gee vakit dondiiler. Haritada gosterilen dere-yi
bulup incelemisjer, sonra irmagin anakolunu izleyerek terke-dilmi§
tarlalara vanncaya dek cikmi§lar.
26 Kasim
Bugun Cumartesi, yine kapanacagiz. Jorge’ye, atla nehrin
yataginda bir ke§fe cikmasini ve sonuna dek gitmesini soyledim.
Hayvan burada degilmi§, bir at istemek icin 20-25 km uzaga, Don
Remberto’ya yaya olarak gitti. Gece donmedi. La Paz’dan haber yok.
27 Kasim
Jorge daha donmedi. Butun gece nobet tutmalanni emret-tim.
Fakat 9’da La Paz’dan ilk cip dondu. Coco ile birlikte uc ki§i daha
gelmi§ti: Joaquin, Urbano ve Bolivyali bir tip ogrencisi olan
Ernesto. O da bizimle kalacakmi§. Coco bir yolculuk daha yapti;
Ricardo, Braulio ve Miguel’den ba§ka, bir de Bolivyali geUrdi, Inti,
28 Kasim
Jorge, bu sabah da ortaya cikmadi ve Coco da goriinmedi.
Sonra gee dondiiler, Jorge meger Remberto’nun evinde kalmi§.
Sorumluluk denen §eyi pek bilmiyor. Ogleden sonra Boliv-
yalilan topladim ve Perululann 20 adam gondermek istediklerini
soyledim; bunlann gonderilmesini hepsi iyi kar§iladilar, ama ha-
rekat ba§ladiktan sonra gercekle§mesini isUyorlar.
29 Kasim
Nehrin topografik durumunu ve gelecekte kamp yerimiz
olacak irmak yatagini incelemeye gittik. Grup Tumaini, Urbano, inti
ve benden kumlmusUi.
Nehir guvenli ama kasvetli. Ba§ka bir yer bulmaya cali§a-
cagiz, buradan bir saat kadar uzakta bir dere daha olsa gerek.
Tumaini du§tu, galiba ayaginin tarak kemigi kinldi. Nehiri olctuk-
ten sonra, ak§am kampa donduk. Burada yeni bir§ey yoktu: Coco, El
Chino’yu beklemek uzere Santa Cruz’a gitti.
30 Kasim
Marcos, Pacho, Miguel ve Pombo, daha uzak bir yerde
bulunan bir nehri incelemek icin ciktilar. Yine cok yagmur yagdi.
5
El Negro, Mario ve kisaca Monje diye de anihr. Onun gibi El Negro diye
amlan Joaquin’in gerillaci grubu ile kan§tirmamak gerekir.
Che Guevara 33
Bolivya Gunlugu
Evde yeni bir§ey yok.
AYIN ANALIZi
1 Aralk
Gun yenilik getirmedi. Marcos ve arkada§lan ak§am don-
duler; ongoriilenden de uzak bir mesafeye gitmi§ler, bir tepeden
obiirune. Sabahin saat ikisinde Coco’nun biriyle dondugunii bana
duyurdular. Bununla g6rii§meyi yanna biraktim.
2 Aralk
El Chino erkenden yanima geldi, uzun uzun icini doktu.
Butun gunu cene calmakla gecirdik. Onemli olani §u:
Kiiba’ya gidecek ve durum hakkinda bizzat bilgi verecek, iki ay
icinde yani harekete gectikten sonra grubumuza 5 perulu katila-
cak; §imdilik yalniz ikisi geliyor, bir radyo teknisyeni, bir de dok-
tor. Bunlar, bir sure bizimle, kalacaklar, silah istedi, ama bir BZ,
birkac mavzer, elbombalan vermeyi ve onlar icin M-l satin alma-
yi kabul ettim. Aynca, Puno yakininda bir bolgeden gecip TiU-
caca’nin oteyanina silah kaciracak olan 5 Peruluya da yardim
etmeye karar verdim. Bana, Peru’daki sikintilanndan ve Calbrto’yu
kurtarmak icin kurdugu curetli plandan sozetU; ama bu bir hayal-
den oteye gidemez. [sayfass] gibi geldi bana. Gerillalardan arta ka-
Che Guevara 35
Bolivya Gunlugu
Ian birkac ki§inin bolgede cati§maya devam ettiklerini du§uniiyor,
ama bu kesin degil, ciinkii bu bolgeye daha varamami§lar.
Konu§manin kalan kisimlan gevezelik. Ayni heyecanla, La
Paz’a gitmek uzere izin isteyerek kalkti; resimlerimizi aldi. Coco
(daha sonra gorecegim), Sanchez’le ve bize haber sizdirmayi va-
deden, Inti’nin kayinbiraderi, Cumhurba§kanhgi Haberalma Ser-
visi §efiyle baglanti kurma emrini aldi. Kurdugumuz ag daha emek-
leme devresinde.
3
Aralik
Yeni bir§ey yok. Cumartesi oldugu icin ke§fe de cikmadik.
Mai sahibinin uc i§cisi, Lagunillas’a ah§-veri§e gitti.
4
Aralik
Yeni bir§ey yok. Bugiin pazar, herkes uslu uslu oturuyor.
Bize katilacak bolivyahlar ve sava§ kar§isindaki tutumumuz ko-
nusunda konu§tuk.
5 Aralk
Yeni bir§ey yok. Qikacaktik ama butun gun yagmur yagdi.
Loro’nun, haber venneden attigi birkac kur§un, bizi alarma gecir-
di.
6 Aralk
Birinci dere yataginda acacagimiz ikinci tunele ba§lamak
icin ciktik. Apolinar6, InU, Urbano, Miguel ve ben cali §tik. Tuma
du§eli, -yuriiyemedigi icin- onun yerini Miguel aldi. Apolinar, ge-
rilla biriigine katilmayi du§unuyor ama La Paz’a gidip bazi ozel
i§lerini halletmek de istiyor. Olur, dedik, ama biraz beklemesi
gerekir. Saat ll’e dogm dereye vardik, once gizli bir patika actik,
sonra da mahzen icin uygun bir yer aradik; arazi cok ta§hk, uste-
lik dere de yer yer kurumu§, uzakta, cakilh bir vadide akiyor.
Ke§if i§ini ertesi gune birakiyoruz. [sayfa 34]
Inti’yle Urbano avlanmaya gittiler. Qunku yiyecegimiz hizla
tukeniyor ve elimizdekilerle cumayi bulmamiz gerekiyor.
6
Adi Polo olarak da gegecek.
8 Aralk
Inti ile dereye hakim bir noktada, bir duzliige kadar gittik.
Miguel’le Urbano, kazmaya devam ettiler. Ogleden sonra Apolinar,
Miguel’in yerini aldi. Karanhk basarken Marcos, Pombo ve Pacho
donduler; bu sonuncusu cok geriden geldi ve bitkindi. Marcos,
diizelmezse, onu onculiikten almami istedi. Plan IFdeki mahzene
giden yolun krokisini cizdim. Burada bulunduklan sure-ce
yapacaklan en onemli i§lerin neler oldugunu gosterdim. Miguel
onlarla kaldi, biz yann yine oraya donecegiz.
9 Aralik
Sabah yola ciktik, agir agir yuriiyerek ogleye dogru oraya
vardik. Pacho, grup dondiigunde orada kalma emrini aldi. Ikinci
kampa varmak istedik ama olmadi. Yeni bir§ey yok.
10 Aralik
Evde yaptigimiz ilk ekmekten ba§ka yeni bir§ey yok. Jorge
ve Inti ile acele birkac isten sozettik. La Paz’dan haber cikmadi.
11 Aralik
Gun, yeni birsey olmadan gecU, fakat ak§ama dogru Coco,
[sayfa 35] Papi ile cikageldi. Beraberlerinde Alejandro ve Arturo’yu,
bir de Carlos adh bir bolivyaliyi geUrmi§lerdi. Oteki cip her zamanki
gibi yolun ustunde kaldi. Daha sonra doktor Moro’yu, 7 Benigno’yu
ve iki bolivyaliyi daha getirdiler. Bunlar Caranavi malikanesinden iki
camba8. Ak§am, herzamanki gibi yolculuktan ve §imdiye dek
7
Morogoro, Muganga yada Doktor diye de gececek
Che Guevara 37
Bolivya Gunlugu
gelmi§ olmalan gereken Antonio9 ve Felix10’den konu§uldu. Papi
ile tarti§ildi ve onun Renan11 ile Tania’yi getirmek uzere iki yolcu-
luk daha yapmasi kararla§tinldi. Evler ve depolar tasfiye edilecek,
Sanchez’e 1000 pesoluk bir yardim yapilacak. Kamyonet onda
kalacak, biz de ciplerden birini Tania’ya devredip otekini ahkoya-
cagiz. i§, silahlan ta§imak icin yapilacak yolculuga kaliyor. Ona,
goze batacak aktamialardan kacinilmasi icin, butun silahlan ayni
cipe doldunnasini emrettim. El Chino Kiiba’ya dogru yola cikti;
cok heyecanh goruniiyor, donu§te buradan gecmeyi tasarhyor.
Coco, Camiri’den yiyecek getirmek icin burada kaldi ve La Paz’a,
Papi gilti. Tehlikeli bir§ey oldu: Valle Grande’dcn bir avci ayak
izlerimizi gormu§, Pombo’nun kaybettigi eldiven tekini bulmu§,
ya da birini gormiis, olabilir. Bu planlanmizi degi§tirmemizi, artik
cok dikkatli olmamizi gerektiriyor. Yann Pombo, avlanmak icin
kurdugu tuzaklan gostermek uzere Antonio ile cikacak. Inti, bana,
buraya gelir gelmez Kuba’nin savasjmiza katilmasi konusunda
tarti§malar acan ve Parti’nin bizimle birie§memesi halinde bizle-
re katilmayacagini soyleyen ogrenci Carlos hakkindaki ku§kulanni
anlatti. Rodolfo, boyle §eylerin kotu yorumdan ileri geldigini soy-
leyerek “cehenneme kadar yolu var,” deyip cikti.
12 Aralik
Butun grubu toplayip sava§in gerceklerinden sozet-
tim.(sayfa 361 Tek elden yonetim ve disiplin uzerinde israrla dur-
dum; degi§ik bir yol tutmak ve parti disiplinine kar§i gelmekle
yuklendikleri sorumlulugu bolivyalilara hatiriattim. Atamalar da
yaptim: Joaquin’i12 askeri §ef yardimcihgina, Rolando ve InU'yi
komiserlige, Alejandro’yu harekat §efligine, Pombo’yu levazim
§
efligine, inti’yi maliyeye, Nato’yu ikmal ve silahlanmaya, Moro’yu
gecici olarak tibbi servise atadim. Rolando ve Braulio, Valle Gran-
de avcisi tuzaklanni kuruncaya ya da Antonio ile kesfe cikincaya
kadar rahat durmalanni gruba bildirmeye gitUler. Ak§am dondu-
8
Bolivya’nm dogu bolgesinden olanlara verilen ad.
9
Yada Olo.
10
Ba§ka yerde El Rubio.
>> ivan.
12
Adi Vilo olarak da gegecek.
Che Guevara 39
Bolivya Gunlugu
bir yer aradik ve faaliyeti yann sabaha degin durdurmaya karar
verdik. Moro ve inti avlanmaya ciktilar, geceyi pusuda gecirece-
kler.
17 Aralk
Moro’yla inti, olup olacagi bir yaban tavusku§u avlami§lar.
Biz, Turna, Rolando ve ben ikinci mahzeni kazmaya ugra§iyoruz,
belki yann biter. Arturo ve Pombo radyoyu kuracaklan uygun bir
yer aradilar ve sonra da, kotu durumda olan yolu acmaya koyul-
dular. Ak§am yagmur yagmaya ba§ladi sabaha kadar da dinme-
di.
18
Aralik
Yagmur butun gun surdu, fakat biz mahzene devam ettik;
diledigimiz 2,5 metreye ula§mamiza az kaldi. Radyo diizenegini
kurmak icin tepeyi inceledik. Elveri§li gibi goruniiyor ama, baka-
hm uygulamada iyi sonuc verecek mi?
19 Aralk
Hava yine yagmurlu ve gezintiye cikma istegi vermiyor,
ama U'e dogru Braulio’yla Nato geldi; nehir derin olmasina karsjn,
ge5ilebilirmi§. Tarn gikarken yerle§meye gelen Marcos [sayfass] ve
onculeriyle kar§ila§tik. YoneUm onda kalacak. Olanaklanna gore
uc-be§ adam gondermesi emredildi. Yol uc saatten biraz fazla
surdu.
Geceyansina dogru Ricardo’yla Coco donduler; beraberle-
rinde Antonio El Rubio (gecen per§embe biletieri alamami§lar)
ile kesin olarak bize katilan Apolinar’i da getirmi§ler. .Aynca bir
kisim i§leri cozumlemek icin tvan da geldi.
Hemen hemen, uykusuz bir gece gecirdik.
20
Aralik
Bazi noktalar tarti§ildi. Alejandro yoneUmindeki ikinci kamp-
ta kalacak olan grup geldiginde, butun emirler verilmi§U. Yol ustun-
de ate§ edilerek vurulmu§ ve ayaginda bir kement bulunan bir av
hayvani gorduklerini soylediler. Joacjuin bir saat once oradan
gecmi§ ama bir§ey gormemi§U. Valle Grande avcisi hayvani ora-
Che Guevara 41
Bolivya Gunlugu
nigno ve Camba’ya rastladik. Ogleden sonra saat 5’te Pacho ve
Camba donduler; gerecleri getirmediler, 50k agir olduklan icin
ormanda bir yere saklami§lar. Yann be§ ki§i gidip getirecek. Mah-
zen tamamlandi, yann da radyonunkine ba§layacagiz.
22
Aralik
Radyonun mahzenine ba§ladik. Once her§ey iyi gitti, to-
prak yumu§akti, ama biraz sonra, bir kaya tabakasia rastladik, bu
yuzden ilerleyemedik. Radyo takimini agir oldugu halde oraya
kadar ta§idilar, ama benzinimiz olmadigi icin deneyemedik. Loro,
kart gondermedigini, haberlerin sozlu oldugunu ve yann gelip
kendisi anlatacagini bildirdi. [sayfa 40]
23
Aralik
Pombo, Alejandro ve ben, soldaki toprak yiginindan olu§an
yiiksekligi ke§fe ciktik. Bir yol acmak gerekiyor, fakat oldugu gibi
de kullanabilecegimizi saniyoruz. Joaquin iki arkada§iyla geldi.
Loro gelemeyecekmi§, cunku domuzun bin kacmis, ve onu ara-
maya cikmi§. Lagunillash'nin hangi yolu tuttugundan daha haber
alamadik.
Ogleden sonra domuz geldi. Hayvan besili ama, ickiler
noksan. Loro boyle §eyleri beceremiyor.
24 Aralk
Noel geldi, sabahlayarak kutiayacagiz. Icimizde ilk kez yol-
culuga cikanlar var, bunlar gee donduler, ama sonunda hep bira-
raya geldik ve iyi eglendik; hatta bazilan biraz kacirdilar. Loro
Lagunillash'nin yolculugunun istenen sonucu vermedigini, ancak
bir kroki elde ettigini soyledi; o da 50k belirsizmi§.
25
Aralik
Yine Qali§maya koyulduk, kampa donmedik. Oraya, Boli-
vyali doktorun onerisi uzerine C-26 adini verdik. Marcos, Benigno
ve El Camba sagdaki dolma araziye gittiler, gece gee vakit don-
duler ve yoldan iki saat uzakhkta kurak bir ova gorduklerini anlat-
tilar; yann oraya gidecekler. Camba hasta dondu. Miguel ve Pacho
sol kisimda yaniltmaya yarayan birkac yolla, radyonun magarasi-
Che Guevara 43
Bolivya Gunlugu
pa donememis, ve geceyi di§arda gecirmi§ler; Miguel bana goste-
rilen davrani§tan yakindi. Yakinma temelde Joaquin, Alejandro ve
doktora yoneltiliyordu galiba. Inti ile Carlos dondiiler, kimseye
rastlayamami§lar. Yalnizca bo§. bir ev varmi§. Haritada Yaki diye
gosterilen yerin burasi olmadigi kanisina varmi§lar. [sayfa 42]
29 Aralik
Marcos, Miguel, Alejandro ve ben, durumu daha iyi kavra-
mak icin ciplak tepeye gittik. Burasi Pampa del Tigre’nin basjangici
olsa gerek. Yakla§ik 1500 metre yiikseklikte bulunan, doruklan
ciplak ve esjt yiikseklikte siradaglar. Bu daglar, Nacahuasu’ya dogru
bir egri cizdiginden, soldaki toprak seti dinamitie yikmak
gerekiyor.indik ve kampa bin yirmi gece vardik, malzemeleri
ta§imak icin 8 kisj gonderildi ama, yine de hepsini getiremediler. El
Rubio ile doktor, Braulio ve Nato’nun yerini aldilar, bu sonun-cusu
gelmeden once yeni bir yol yapti, bu yol, birkac ta§la dere iizerinden
ve ormandan geciyor: cakilh oldugu icin ayak izi birak-ma tehlikesi
yok. Mahzen icin cahsjlmadi. Loro, Camiri’ye gitmek uzere yola
cikti.
30 Aralik
Yagan yagmurla irmak kabarmi§ oldugu halde, birinci kam-pi
tasfiye etmek icin 4 ki§i yola cikti; arkamizda ku§ku uyandira-cak
hicbir §ey birakmadik.Di§ardan haber gelmedi. Alti ki§i, iki kez
mahzene gittiler ve saklanacak ne var ne yok oraya tasjdilar. Qamur
henuz cok yumu§ak oldugu icin finnin yapimi bitmedi.
31 Aralik
Saat 7.30’da doktor, Monje’nin geldigini haber verdi. Inti,
Turna, Urbano ve Arturo ile gitUm. Kar§ila§ma dostca, fakat ger-gin
oldu, cunku benim soramadigim fakat onun cevaplandirmasi gereken
bir soru vardi: “Ne istiyorsun?” Yaninda, Pan Divino 13, talimat
almaya gelen Tania ile artik bizimle kalacak olan Ricardo vardi.
Monje ile once §undan bundan konu§maya ba§ladik, fakat
13
Adi Pedro olarak da gececek.
AYIN ANALIZi
Che Guevara 45
Bolivya Gunlugu
ama nitelik olarak iyi. Monje’nin tutumu, gerillanm geli^imini ge-
ciktirebilir, ama obiir yandan yararh da olabilir: Beni politik odun-
lerden kurtanr. §imdi yapacagimiz §ey, ba§ka Boliuyalilan da
gelmesini beklemek. Guevara He MauricioM ve Jozami adli Arjan-
tinlilerle goru§mek. [sayfa 44]
14
El Pelao ve Carlos adlarryla da gececek.
1 Ocak
Bu sabah, Monje, benimle tarti§maya giri§meden, yola 51-
kacagini ve 8 Ocak’ta Parti yonetiminden istifa edecegini bildirdi.
Gorevinin bittigi kanisindaymi§. Asilmaya gider gibi gitti. Oyle sa-
niyorum ki, Coco’dan, stratejiyle ilgili konularda karanmin kesin
oldugunu 6grenmi§. Demek ki, bizimle hesabi kesmek i?in bu
nokta uzerinde bile bile durdu. Qunku soyledikleri tutarsiz.
Ogleden sonra herkesi toplayip Monje’nin tutumunu an-
lattim: Devrimci sava§a katilmak isteyen herkesle i§birligi yapa-
cagimizi soyledim ve ilerde bolivyahlann gu? anlar, kaygih gunler
ya§ayacaklanni haber verdim. Soainlan hep birlikte ve komiser-
lerle tarti§arak Qoziimleyecegiz.
Mauricio ve Jozami ile goru§mek ve onlan buraya gagir-
mak igin Tania’nin ArjanUn’e yapacagi yolculuk konusunda a?i-
klamalarda bulundum. Sanchez’le, ona ne gibi gorevler du§ecegini
saptadik ve Rodolfo, Loyola ve Humberto’yu §imdilik La Paz’da
birakmaya karar verdik. Camiri’de Loyola’nin bir kizkarde§i ve
Santa Cmz’da Calvimonte var. Mito, [sayfa 451 yerle§ecek yer bul-
Che Guevara 47
Bolivya Gunlugu
mak icin Sucre bolgesine bir yolculuk yapacak. Loyola mali i§leri
denetlemekle yiikumlu olacagi icin ona 80.000 peso gonderile-cek.
Bundan 20.000’i, kamyon satinalmasi icin, Calvimonte’ye veri-
lecek. Sanchez bir g6rii§me saglamak icin Guevara ile baglanti
kuracak. Coco, Carlos’un karde§iyle g6rii§mek ve Havana’dan
gelecek uc ki§iyi evinde banndirmasini soylemek uzere Santa Cruz’a
gidecek. Fidel’e, belgelerde C ZO No 2 diye gosterilen mesaji
yazdim.
2 0cak
Butun sabahi mektubu §ifrelemekte gecirdik. Qocuklar
(Sanchez, Coco ve Tania), Fidel’in radyodaki konusmasini dinle-
dikten sonra, ak§amustune dogru yola ciktilar. Fidel bizlerden oyle
sozetti ki, bizleri davaya daha da bagladi, daha fazlasi olabi-lirse,
tabii.
Kampta yalniz mahzen i§iyle ugra§tik, obiirleri de birinci
kampta kalan oteberiyi almaya gittiler. Marcos, Miguel ve Benig-no
kuzeye dogru kesfe ciktilar. InU ve Carlos, meskun yerlere va-
nncaya dek Nacahuasu’yu taradilar ve herhalde Yaki’ye kadar
gitUler. Joaquin ve doktor Yaki’yi ke§fe gidecek ve kaynagina dogru
meskun yerlere kadar tarayacaklar. Bu i§leri yapmalan icin ken-
dilerine be§gun verildi.
Kamptakiler, Loro’nun Monje’den aynldiktan sonra geri
donmedigi haberini getirdi.
3 0cak
Mahzende tavan yapmaya ugra§iyoruz ama ba§aramiyoruz,
bu i§ yann bitmeli. Oteberiyi almaya iki ki§i gitti; bunlar herkesin
dun gece yola cikmi§ oldugu haberiyle donduler. Geri kalan
arkada§lar mutfagin tavanini yapmaya ugra§tilar. Sonunda bu i§ de
bitti.
6 0cak
Sabahleyin Marcos, Joaquin, Alejandro, InU ve ben ciplak
tepeye gittik. Orada §6yle bir karar aldim; Marcos, Camba ve Pacho
kimseye goriinmeden Nacaheasu’ya sagdan ula§maya [sayfa 46]
cali§acaklar. Miguel, Braulio ve Aniceto toprak sette bir gecit
15
Bolivya halkimn otobuse verdigi ad. Burada, arag ve gereci ta§imak icin
gidip geli§ler kastediliyor.
Che Guevara 49
Bolivya Gunlugu
Doktor (Moro), Turna, kamp degisUrmek icin kalacak olan
Antonio ve ben, Pampa del Tigre’ye ciktik. Orada Antonio’ya ya-
nn, kampimizin batisinda bulunmasi gereken bir dereyi arama
gorevi verdim, bu konuda bildiklerimi anlattim. Sonra Marcos’un
eskiden kullandigi yola cikmaya cah§tik ve kolayca ula§tik. Ka-
ranhk basarken, kestfcilerden altisi dondu. Miguel’le Braulio ve
Aniceto, Joaquin’le Benigno ve Inti.
Miguel ve Braulio tiimsegi a§an irmaga dogru bir Qiki§ yolu
bulmu§lar ve Nacahuasu oldugu anla§ilan bir ba§ka irmaga var-
mi§lar. Joaquin, Frias olmasi gereken irmak boyunca inmi§. Ama
iki grubun da ayni irmak boyunca gitmi§ olmasi olasi, eger oyley-
se elimizdeki haritalar cok kotu demektir, cunku iki irmagin bir-
birlerinden bir dagla aynldiklan ve Grande’ye ayn ayn dokuldukleri
i§aret edilmi§. Marcos daha donmedi.
Havana’dan bir mesaj aldik; El Chino, doktor ve radyo tek-
nisyeni ayin 12’sinde, Rea ise ayin 14'iinde yola cikacaklarmi§.
Oteki arkada§lar hakkinda bilgi verilmemi§.
11 Ocak
Antonio, Carlos ve Arturo ile ilerideki akarsuya dogru ke§fe
cikti, ak§amustu geri dondu. i§e yarar tek bilgi, derenin mera
kar§isindaki avlandigimiz yerden Nacahuasu’ya dokuldugu.
Alejandro ve Pombo, Arturo’nun mahzeninde haritalan ta-
mamlamaya ugra§iyorlar; kitaplanmin lslandigini gelip haber ver-
diler, birkac tanesi bozulmu§, radyo ve telsiz aygitlan islanmi§ ve
paslanmi§. Bundan once iki radyonun daha bozulmus, oldugunu
buna eklersek, Arturo nun yetenekleri hakkinda hazin bir tablo
cikar ortaya. [sayfa 48]
Marcos ak§am uzeri dondu. Nacahuasu’ya cok gerilerden
varmi§ ve irmagin, Frias oldugunu sandigimiz irmakia birle§tigi
noktaya bile ula§amami§. Ne haritalara, ne de bu ikinci irmak
hakkindaki kanilanmiza guvenebilirim.
Aniceto ve Pedro yonetiminde Kechua dilini incelemeye
ba§ladik.
“Boro”16 gunu. Marcos, Carlos, Pombo, Antonio, Moro ve
16
Isirarak kurtgugunu birakan sinek.
Che Guevara 51
Bolivya Gunlugu
Loro’dan haber yok.
15 Ocak
Kentteki kadroya verilecek talimati kaleme almak icin
kampta kaldim. Pazar oldugu icin yanm gun gali§tik. Marcos ve
onciiler toprak kuliibenin, artcilar ve merkezdekiler siperlerin ya-
pimini surdurdiiler, Ricardo, Urbano ve Antonio ise dunku yolu
diizeltmekle ugra§tilar, ba§aramadilar, cunku irmaga bakan vadi ile
tiimsek arasinda sivri bir kayahk var.
Eski kampa gitmedik.
16 Ocak
Siper i§i surduruldu, ama hala tamamlanmadi. Marcos i§ini
bitirdi sayihr, oldukca iyi bir kulube yapti. Doktor ve Carlos, Brau-
lio ve Pedro’nun yerini almaya gittiler. Geldiklerinde Loro’nun
donmiis. oldugu haberini getirdiler, katirlarla geldigini ve Aniceto
onu kar§ilamaya gittigi halde, daha kimseye goriinmedigini soy-
lediler.
Alejandro’da sitma belirtileri ba§ladi. [sayfaso]
17 Ocak
Durgun bir gun. Birinci hattin siperleri ve kucuk toprak ba-
nnak bitti.
El Loro yolculukta neler yaptigini anlatti. Neden gitUgini
sordum, bu yolculugu 6ng6riilmu§ saydigini anlatti ve orada bir
kadina gittigini itiraf etti. Katir icin ko§um getirmis. ama onu, lr-mak
yatagindan gecirememi§.
Coco’dan haber cikmiyor. Kaygi verici olmaya ba§ladi.
18 Ocak
Gune§, bulutiar arasindan yukseldi. Siperleri denetlemeye
gitmedim. Urbano, Nato, Doktor (Moro) Inti, Aniceto ve Braulio bir
“gondola” olu§turdu. Alejandro kendini pek iyi hissetmedigin-den
cali§madi.
Yagmur gecikmedi ve §iddetli yagdi. Loro bu saganakta
ko§tu geldi, Arganaraz’m Antonio ile konu§tugunu ve cok §eyin
farkinda oldugunu haber verdi. Kokain de dahil, herseyde bizler-
Che Guevara 53
Bolivya Gunlugu
gitmesini ve Coco’yu bulmaya cah§masini istedim (Coco’yu
yakalami§ olmalanndan korkuyorum); artik olanaklar elverdig-
ince ormanda ya§amalan gerekiyor.
20
Ocak
Mevzileri denetledim ve dun gece anlatilan planin uygu-
lanmasi icin gerekli emirieri yazdirdim. Plan, irmaga yakin bir
kesimin en sen bicimde savunulmasi temeline dayaniyordu. Bu
bolge, artcilann bulundugu yerle birle§en ve onciilerden bazila-
nyla birlikte, irmaga paralel yollardan saldinya gecilmesini sagla-
yan oteki bolgeyle baglantih.
Birkac deneme yapmaya niyetliydik, fakat birinci kampta
durum gittikce k6tiile§iyor. Durmadan etrafa ate§ eden eli [sayfa 52]
M-2’li bir gringo belirmi§; Arganaraz’in “arkada§i" imi§ ve onun
evine on gunlugune misafirlige gelmi§. Ke§if gruplan gonderecek
ve kampi Arganaraz’in evinin yakinina ta§iyacagiz. Ama, biz bol-
geden uzakla§madan once bir§ey patlak verirse, neler yapabile-
cegimizi de gosterecegiz. Miguel’in ate§i hala diismedi.
21
Ocak
Ufak bir carpi§ma denemesi yaptik, aksakhklar var ama
genellikle iyi, en zayif noktamiz, geri cekilme, buna biraz
cali§maliyiz.
Daha sonra, gruplar gorevlerine donduler; Braulio ile gi-
denler batiya dogru irmaga paralel bir yol acacaklar, Rolando ile
gidenler ayni i§i doguya dogru yapacaklar. Pacho bir dinlenme
merkezi kurmayi denemek icin ciplak tepeye, Marcos ve Aniceto
da, Arganaraz’i gerekUgi gibi gozetleyebilecegimiz bir yol bulma-
ya gittiler. Marcos’dan ba§ka herkes saat 2 de donmu§ olmahydi.
Yollar tamamlandi, ula§im da sagladi. Marcos erken dondu,
yagmur gorii§u engelliyormu§.
Pedro ile Coco, Benjamin, Eusebio ve Waller adh uc yeni
gonulluyle donduler. Birincisi Kuba’dan geliyor ve silah bilgisi ol-
dugundan oncu guce girecek, obur ikisi artci guce. Mario Monje
bu uc Kubaliyla g6rii§mu§ ve gerilla biriigine katilmaktan vaz-
gecirmeye cali§mi§. Monje, parti yoneUciliginden isUfa etmek §6yle
dursun, ustelik Fidel’e, ili§ikteki beige D-IVu gondermi§. Tania’dan
22 Ocak
Oniic ki§ilik bir “gondola”, Pedro ve El Rubio’dan nobeti
almaya giden Braulio ve Walter’le birlikte yola cikti. Ogleden son-
ra dondiiler, ama hepsini ta§iyamami§lar. Orada her§ey yolunda
gidiyormu§. D6nu§te El Rubio du§mii§; tehlikeli sonuclan olmadi,
ama goriilecek §eymi§.
Fidel’e durumu anlatmak ve posta kutusunun i§leyi§ini de-
netlemek icin beige 3'u yazdim. Ayin 25’inde Camiri’deki rande-
vusuna gelirse, bunu Guevara ile La Paz’a gonderirim.
Kent kadrolan (D-III) icin yazih talimat diizenledim. Her-
kes e§ya tasjdigmdan kampta 5ali§ma yapilamiyordu. Miguel’in
durumu duzeliyor, ama bu kez Carlos’un ate§i yukseldi. Bugun
iki yaban tavusku§u avladik; bir hayvancik daha tuzaga du§mu§,
ama tuzak onun ayagini kirdigindan kurtulup ka?mi§.
23 Ocak
Kamptaki i§ler ve yapilmasi gerekli birka? ke§if bolu§uldu:
Inti ve Rolando, gerektigi zaman Doktor’un bir yaraliyla gizlenme-
sine elveri§li bir siginak aramaya koyuldular. Marcos, Urbano ve
ben, Arganaraz’in evini gozetiememize yarayacak bir yer bulmak
icin kar§iki tepeyi incelemeye gittik. Oldukca iyi bir yer bulduk.
Carlos’un hala ate§i var, tipik sitma.
24 Ocak
“Gondola” yedi ki§i olarak yola cikti; e§ya ve misir alip
erkenden dondu; bu kez lslanan Joaquin olmu§ ve tufegini kay-
betmi§, ama sonra bulmu§. Loro dondu ve saklandi bile. Coco ve
Antonio hala di§ardalar. Yann ya da obur gun Guevara ile
geleceklermi§.
Che Guevara 55
Bolivya Gunlugu
Mevzilerimizi savunmak zorunda kaldigimizda, dii§man as-
kerlerini ku§atmamiza yarayacak yollardan birini onardik. Ak§am
da, ge?en gun yaptigimiz tatbikati gozden gegrdik ve yanh§lanmizi
duzelttik. [sayfa 54]
25
Ocak
Bize saldiracak olanlann arkamiza ula§acagi yolu incele-
mek i?in Marcos’la yola Qiktik. Oraya ancak bir saatte varabildik,
fakat yer?ok iyi.
Aniceto ve Benjamin, vadideki Arganaraz’in evine hakim
olan tepedeki ileti§im merkezini denemek i?in Qiktilar, fakat yol-
lanni kaybettiler. Bu yiizden ileti§im saglanamadi; bir daha dene-
meli. Oteberimizi koymak iSin bir mahzen daha kazmaya ba§ladik.
Loro geldi, onciilere katildi. Arganaraz’la konu§mu§ ve kendisine
soylediklerimi tekrarlami§. Adam, Valle Grandeliyi bizi gozetle-
mesi i?in gonderdigini kabullenmi§, fakat bizi ele verenin kendisi
oldugunu inkar etmi§. Coco, Alganaraz’in casus olarak gonder-
digi Valle Grande’liyi kovdu. Manila’dan mesaj aldik, mektup
ula§mi§; Kolle oraya gidecekmi§, Simon Reyes onu orada bekli-
yormu§. Fidel, onlan dinleyecegini, fakat sert davranacagini bildi-
riyor.
26
Ocak
Ikinci mahzeni kazmaya daha yeni ba§lami§tik, Guevara
ile Loyola’nin geldigini haber verdiler. Saat 12.00’de oraya ula§tik.
Bizi bekledikleri orta kamptaki ufak eve gittik.
Guevara’ya §artlanmi acikladim: Grubun dagitilmasi, riitbe
zihniyetinin kaldinlmasi, henuz bir siyasi orgut bulunmadigindan,
ulusal ya da uluslararasi gorii§ aynhklan etrafinda herturlu pole-
mikten kacinilmasi. Her§eyi gosteri§sizce kabul etU. Boylece boli-
vyalilarla soguk bir ba§langictan sonra dostca bir ili§ki kuruldu.
Loyola’yi begendim. Gene ve tath bir kiz. Ama onda buyuk
bir kararhhk seziliyor. Genclik kolundan atilmak uzere, ama §im-
dilik istifa etmesini saglamaya 5ali§iyorlar. Kadro hakkinda ona
talimat ve bir de beige verdim; bundan ba§ka, 70.000 pesoya ula-
§an harcamalan da odedim. Bundan boyle para konusunda dik-
katli olmahyiz.
27 Ocak
Ne var, ne yok hepsinin ta§inmasi idn kalabalik bir “gondola”
gonderdik, fakat hala bir§eyler kalmi§. Coco ve habercile-rin gece
yola cikmalan gerekti. Onlar Camiri’de kalacaklar ve Coco, §ubatin
15’inden sonra dpi satmak uzere Santa Cruz’a gi-decek.
Mahzeni kazmayi surdurduk. Vah§i bir hayvan tuzaga ya-
kalandi. Yolculuk icin kumanya hazirladik. Coco dondukten sonra
yola cikmayi du§unuyoruz.
28 Ocak
“Gondola” eski kampi bo§altmaya ugra§iyor. Valle
Grandeli’yi misir tarlalannda dola§irken gormu§ler, fakat kacmi§.
Qiftlik hakkinda bir karara varmamiz gerekUgi artik anla§ihyor.
Yiyecek ve cephane ikmali tamamlandi sayihr: on gunluk bir
yola yetecek kadar, Yolculugun tarihini de belirledik: Coco’nun
donu§unden bir ya da iki gun sonra ya da 2 §ubatta.
29 Ocak
A§ci, avci ve nobetcilerden ba§ka herkes icin aylak birgun.
Ogleden sonra Coco geldi. Santa Cruz’a degil Camiri’ye
gitmi§. Loyola La Paz’a ucakla, Moises de otobusle Sucre’ye [sayfa
56] hareket etmisjer. Pazan baglanti gunu olarak kararla§tirmi§lar.
Bu durumda 1 §ubatta yola cikacagiz.
Che Guevara 57
Bolivya Gunlugu
30
Ocak
Oniki ki§ilik “gondola” miz bol yiyecek getirdi; geride be§
ki§inin ta§iyabilecegi kadar yiik kalmi§. Bir§ey avlayamadik.
Oteberimizi koyacagimiz mahzen bitti, ama hiS de iyi ol-
madi.
31
Ocak
Kampta son gun. “Gondola” eski kampi bo§altti ve no-
betgiler de Qekildiler. Antonio, Nato, Camba ve Arturo burada
kalacaklar. Talimat §6yle; en ge? her UQ giinde bir ili§ki kurula-
cak; dort ki§i bir arada olduk?a, en az iki kisj silah ta§iyacak ve
her an tetikte beklenecek; yeni gelenler olursa talimata uygun
egitilecekler, ama zorunlu olandan fazla §ey ogrenmeyecekler;
kampta ozel oteberi bulundurulmayacak ve butun silahlar kihfla-
ra sanhp ormanda bir yere saklanacak; paralar siirekli olarak
kampta ve birinin ustiinde kalacak; yollar ve civar irmaklardaki
ke§ifler surduriilecek. Ani bir gekilme durumunda, Antonio ile
Arturo, Arturo’nun kazdigi mahzene gidecekler; Nato ve Camba
irmak tarafindan gerileyecekler ve iglerinden bin yann kararla§tira-
cagimiz yere durumu agklayici bir haber birakacak. Sayilan ‘dor-
du a§arsa, birkagi yedek mahzenle ilgilenecek.
Herkesi toplayip konu§tum ve yuriiyu§le ilgili son emirleri-
mi, Coco’ya da son talimati verdim (D-VII).
AYIN ANALIZi
Che Guevara 59
Bolivya Gunlugu
IV. §UBAT
1967
1 §ubat
Ilk a§ama tamamlandi. Arkada§lar biraz yorgun diisffiler,
ama yolculugumuz tumuyle iyi ge?ti. Antonio ve Nato haberle§me
i§aretierini saptamak i?in bizimle yukanya kadar geldiler. Benim
ve yine sitma krizleri ge?iren Moro’nun sirt Qantalanmizi ta§imaya
yardim ettiler.
Yolun yakinindaki agacin altina, bir §i§enin i?ine oturtulan
bir alarm sistemi yerie§tirdik.
Artgi Joaquin, sirt Qantasinin yiikii altinda suratini ek§itip
duruyor ve grubun geg kalmasina sebep oluyordu.
2§ubat
Yonicu ve sikintih bir gun. Doktor yuruyii§u geciktirdi. Za-
ten hiz genellikle du§uktu. Saat 4’te su bulunan son yere vanyor
ve kamp yapiyoruz. Onculer (Frias oldugunu sandigimiz) irmaga
gitme emrini aldilar. Fakat agir ilerliyorlar. Butun gece yagmur
yagdl. [sayfa 59]
Che Guevara 61
Bolivya Gunlugu
6§ubat
Dinlenmekle gecirdigimiz durgun bir gun. Joaquin, Walter ve
Doktor, Rio Grande’yi yatagi boyunca ke§fe ciktilar; 8 km yurii-
diikleri halde bir gecide rastiamami§lar; yalniz, suyu tuzlu bir dere
gormu§ler. Marcos akintiya kar§i gucliikle ilerliyor, Frias’a ula§a-
madi. Aniceto ve Loro onunla birlikte gidiyordu. Alejandro, Inti ve
Pacho irmagi yiizerek gecmek istediler, ama ba§aramadilar. Biz
de, daha uygun bir yer bulmak icin 1 km geriye tasjndik. Pombo
rahatsiz.
Kar§iya gecmeyi bir kez daha denemek icin yann bir sal
yapmaya ba§layacagiz.
7§ubat
Marcos’un gozetimi altinda bir sal yaptik, cok biiyiik ve
kullani§siz. Saat 1.30’da gecit yerine hareket ettik ve 2.30’da acil-
dik. Onciiler iki seferde gectiler; ucuncusunde merkez grubun
yansini ve giysilerini gecirdiler, cantam bende kaldi; merkez grup-
tan geri kalanlan almaya gelirken El Rubio yanh§ bir manevra
yapti ve sal akintiya kapihp acildi, yakalayamadik. Joaquin saat
9’a kadar ba§ka bir sal yapti ama gece zaman yitirmemiz gerek-
sizdi, cunku yagmur durmu§tu ve irmak alcaliyordu. Merkez grupt-
an Tuma, Urbano, Inti, Alejandro ve ben kalmi§tik. Tuma ve ben
topragin ustunde yattik.
10§ubat
Kendimi InU'nin yardimcisi gibi tanitarak koylulerle konu§-
maya gittim. Ama kisa surdugu icin komedi etkili olmadi saninm.
Bunlar bize yardimi dokunamayacak koylulerdendi, yarat-
tiklan tehlikenin de farkinda olmadiklan icin cok tehlikeliydiler.
[sayfaen Biri koyluler hakkinda bazi bilgiler verdi, ama ku§kululugu
nedeniyle kesinle§Uremedi.
Doktor cocuklan muayene etti, birinin barsaklan kurt dolu,
oteki kisraktan tekme yemi§. Bu i§ bitince donduk.
Ogleden sonrayi ve ak§ami huminta17 pi§irmekle gecirdik.
Iyi olmadi. Ak§am arkada§lan toplayip gelecek gun hakkinda bazi
17
Yumu§ak misir unu ile yapilan ve finnda pi§irilen ekmek.
Che Guevara 63
Bolivya Gunlugu
13§ubat Sabah,
50k erken saatte §iddetli bir yagmur ba§ladi,6gleye kadar surdu ve
irmagi kabartti. Daha iyi haberler almaya ba§ladik. Montano, ev
sahibinin 16 ya§lanndaki ogluymu§. Babasi burada degil, bir
haftadan once de donmeyecek. Oradan bir fersah kadar uzakta
bulunan a§agi koy hakkinda belirli bilgiler verdi. Sola dogru uzayan
bir yol var, fakat dar. Bu issiz yerde, Perez’in karde§i, kizi bir
askerle ni§anh olan yoksul bir koylu oturuyor.
Derenin ve misir tarlalannin yaninda, yeni bir kampa
ta§indik. Marcos ve Miguel yola bakmak icin ciktilar. Yiikseklik 650
metre (hava firtinah).
14§ubat
Kampta durgun bir gun gecirdik. Evin oglu uc kez geldi;
birinde, bazi ki§ilerin, birkac domuz almak icin irmagin bu yonu-ne
gectiklerini haber verdi ama, fazla birsey soylemedi. Misir tar-
lasindaki zaran ona fazlasiyla odedik.
Arkada§lar butun gun hicbir eve rastlamadan call cirpi ke-sip
yol actilar; onlann hesabina gore 6 km’yi bulmu§lar. Yani, ya-nnki
yolun yansi.
Havana’dan gelen bir mesaji de§ifre etmeye cahsUk. Ozu,
Kolle ile yapilan g6rii§me. Gorevin, kitasal niteligi hakkinda o gu-ne
degin kendisine bir§ey soylenmedigini, bu durumda, ko§ullanni
benimle g6rii§tukten sonra i§birligi yapmaya hazir oldugunu, biz-zat
kendisinin Simon Rodrigez ve [sayfa 63] Ramirez ile gelecegini
anlatmi§. Bundan ba§ka Simon’un, partinin alacagi karar ne olur-sa
olsun, bize yardim etmek istedigini de haber veriyorlar.
Aynca, kendi pasaportuyla yolculuk eden Fransiz’in da ayin
23' unde La Paz’a varacagini ve Pareja ve Rhea’nin evinde kala-
cagini bildiriyorlar. §imdilik cozemedigimiz ufak bir kisim kaldi.
Bu yeni dostluk atihmini nasil kar§ilayacagimizi sonra
du§unuriiz. Ba§ka yenilik: Merci be§ parasiz gelmi§, soyledigine
gore paralanni caldirmi§; yolsuzluk yaptigini saniyoruz, ama ka-
nitlamamiz olanaksiz. Lechin para bulmaya gidecek.
15 §ubat
Hildita’nin Dogumgunii: 11
Che Guevara 65
Bolivya Gunlugu
yalarla cevriliymi§. Geri donmekten ba§ka care yok.
Yukseklik 980 metre.
19§ubat
Bo§a giden bir gun. Bir irmak bulup oradan cikanz umu-
duyla tepeden indik, ama bu mumkun olmadi. Miguel ve Anice-
to’yu yeni kar§ila§tigimiz siradagi a§malan ve obur yana gecmeyi
denemeleri icin gonderdim; bu da olmadi. Butun gun onlan be-
kledik. Donduklerinde otekine benzer, gecit vermez kayahklar
bulundugu haberini getirdiler.
Yann, irmagin arkasindaki ve batiya bakan (otekiler gune-
ye bakiyordu) son tepeye tirmanmaya cah§acagiz. Yukseklik 760
metre.
20§ubat
Gun oldukca agir tempolu bir yiiruyusje, engebeli bir yol-
da gecti; Miguel ve Braulio misir tarlasindaki ufak dereye varmak
icin eski yoldan gittiler; orada yollanm kaybetmi§ler [sayfa esi ve
dereye karanhk basarken varmi§lar. ikinci akarsuya vardigimiz
zaman, Rolando ve Pombo’yu sivri tepeyi buluncaya degin gev-
reyi ke§fe yolladim fakat saat 3’te donduler; bunun uzerine Pedro
ve El Rubio’yu oburlerini beklemek uzere orada birakarak Mar-
cos’un agmakta oldugu yoldan devam ettik. Misir tarlalannin or-
tasindan akan dereye saat 4.30’da vardik ve kamp yaptik. Ke§if?iler
donmedi.
Yukseklik 720 metre.
21 §ubat
Derenin ters yonune dogru agir yiiriiyu§. Pombo ve Rolando
oteki derenin gegit verdigini bildirmeye geldiler; Marcos da
gordu ve ayni kaniya vardi. Saat ll’de oraya dogru yol aldik ve
13.30’da vardik, ama su cok soguktu ve yiizmeden a§mak olanak-
sizdi. Loro’yu ke§fe gonderdik. GecikU. Artcilan beklemeleri icin
Braulio ve Joaquin’i gonderdim. Loro, derenin ilerde daha geni§le-
digi ve gecil verdigi haberini getirdi. Bunun uzerine Joaquin’in
alacagi sonucu beklemeden yola ciktik. Saat 6’da tarn kamp kur-
maya hazirlandigimiz sirada dondu; yamaca tirmamlabiliyormu§
Che Guevara 67
Bolivya Gunlugu
24§ubat
Ernestico’nun ya§ giinii: 2
Hareketli ve yorucu bir gun. Agir ilerliyoruz, su yok, ciinkii
izledigimiz dere kurumu§. Ogleyin, bicakla kami§ keserek yol
acanlann yorgunluktan yikildigini gorerek, yerlerine ba§kalanni
gonderdik. Saat 2’de biraz yagmur yagdi, mataralan doldurduk.
Biraz sonra da bir pinara rastladik. Saat 5’te su kenannda
bir duzliikte kamp yaptik. Marcos ve Urbano ke§fe ciktilar. Mar-
cos dondu ve irmagin 2 km uzakta oldugunu, fakat irmak boyun-
ca giden yolun biraz sonra batakhkta kayboldugunu haber verdi.
Yiikseklik 680 metre. [sayfae?]
25§ubat
Kotu bir gun. Yuriiyus, agirla§ti, bu yetmiyormu§ gibi Mar-
cos yolunu kaybettiginden sabahi bo§a gecirdik; Miguel ve Loro
ile gitmi§ti. Bunu ogleyin haber verdi ve radyo ile ileti§im kurup
bulundugu yeri belirlememizi bildirdi. Braulio, Tuma ve Pacho
gittiler. Saat 2’de Pacho geri dondu; onu buraya radyo konu§malan
duyulmadigi icin Marcos gondermi§. Benigno’yu yolladim ve 6
saatte irmagi bulamazsa geri donmesini, emrettim. Benigno git-
tikten sonra Pacho beni cagirdi ve Marcos’la kavga ettiklerini,
Marcos’un ona sert emirler verdigini, kami§ kestigi uzun bicagiyla
tehdit ettigini ve tokat attigini anlatti. Pacho ona yuriimeyi surdu-
remeyecegini soyleyince, davranisjanni Pacho’nun giysilerini yirt-
maya kadar vardirmi§.
Durumun ciddiligi kar§isinda InU ve Rolando’yu cagirdim.
Pacho’nun suclamalannin bazilanni kabul etmemekle birlikte,
Marcos’un karakteri yuzunden oncu gurupta gergin, bir hava
estigini dogruladilar.
26§ubat
Sabahleyin Marcos ve Pacho’yu yuzle§tirdim. Sonunda,
Marcos’un ona hakaret etUgi, kotu davrandigi, hatta belki de bicak-
la tehdit ettigi; buna kar§ihk Pacho’nun hakaret dolu cevaplar
verdigi ortaya cikti; belli ki o da dogu§tan kabadayi. Boyle olaylar
daha once de olmu§. Herkesin gelmesini bekledim ve sonra bir
konu§ma yaparak Rosita’ya ula§manin ne buyiik bir caba iste-
Che Guevara 69
Bolivya Gunlugu
muz halde yakinlarda, cevrede ya§am izi yok.
Yiikseklik 600 metre.
28§ubat
Yan dinlenme gunu. Kahvaltidan sonra (gay) Benjan’in 610-
mii iizerine konu§tum ve Sierra Maestra ile ilgili oykiiler [sayfa 69]
anlatip kisa bir konu§ma yaptim. Sonra ke§ifler ba§ladi; Miguel,
Inti ve Loro, emrim uzerine Rosita’nin aki§inin ters yonune dogru
ilerlediler. 3-5 saat yuriimelerini emrettim. Bu surenin Abaposito’ya
varmak icin yeterli oldugunu du§unmu§tum, ama yolun bozu-
klugu yiiziinden varamadilar; ya§am izine rastlamadik. Joaquin
ve Pedro kar§i daga tirmandilar. Hicbir§ey gorememi§ler; ne bir
keciyolu, ne de eski bir patika kalintisi. Alejandro ve El Rubio
irmagi a§tilar ve yol bulamadilar, fakat onlannki yuzeysel bir incele-
meydi. Marcos sal yapimini gozetti. Biter bitmez de Rosita’nin kol
aldigi bir kivnmdan kar§iya gecmeye ba§ladik. Be§ ki§inin canta-
lan gecirildi. Ama Miguel cantasi gecmi§ken kendisi kaldi. Benig-
no’nun ise cantasi kalmi§ken kendisi gecti. Terslikler ustuste ge-
lir. Benigno ayakkabilanni kaybetti.
Sah kurtarmak ise olanaksizdi, ikincisi de bitmemi§ti, bu
yuzden gecimleri ertesi gune biraktik.
AYIN ANALIZi
Che Guevara 71
Bolivya Gunlugu
V.
MART 1967
Mart
Sabahin 6’sinda yagmur ba§ladi. Dindikten sonra irmagi
gecmeye karar verdik, ama hizlandi ve ogleden sonra saat 3’e
degin surdu. Irmagin sulan iyice kabarmi§ oldugundan geci§in
guvenli olmayacagini du§undiik. §imdi iyice kabarmi§ durumda
ve kolay kolay alcalacagi da yok.
Yagmurdan korunmak icin terkedilmis, bir kulubeye sigin-
dim ve yeni kampi orada kurdum. Joaquin eski yerinde kaldi.
Ak§am Polo’nun sut kutusu, Eusebio’nun da sut ve sardalya ku-
tusu yuruttuklerini haber verdiler. Ceza olarak yemekte bu yiye-
cekler bulunacagi gun onlara vermeyecegiz. Kotuye i§aret.
2
Mart
Yagmur §afakta ba§ladi. Herkes bitkindi, ba§ta ben. Irmak
daha da kabardi. Hava acihr acilmaz kampi birakip geldigimiz lr-
maga paralel yoldan geri donmeye karar vermi§tik. [sayfa 711
Che Guevara 73
Bolivya Gunlugu
duk, onu da artcilara verdik. Bugun palmiye meyvesi ve et yedik.
Elimizde kit kanaat uc ogun yiyecek kaldi.
7
Mart
Dort ay oldu. Adamlar erzagm tiikendigini, yolunsa bitme-
digini gordiikce cesaretlerini yitiriyorlar. Bugurr irmak kiyisinda 4
ya da 5 km yol aldik ve umut verici bir yola ciktik. Yediklerimiz: 3-
5 kiiciik ku§ ve palmiye meyvelerinin kalan kismi. Yann konser-
velere ba§layacagiz; adam ba§ina 1/3’den iki gun yeter, sonra siit,
hepsi bu. Zaten Nacahuasu’ya iki-iic gunluk bir yolumuz kaldi.
8
Mart
Bugun az yol aldik, surprizli ve gergin bir gun oldu. Saat
sabahin 2’sinde avda olan Rolando’yu beklemeden yola ciktik.
Bir bucuk saat sonra yol acanlara ve avcilara rastladik (Urbano,
Miguel, Tuma, Doktor ve Chinchu). Epey papagan vurmu§lar, fa-
kat bir su ba§i bulup durmu§lardi. Kamp yapmalanni emrettikten
sonra o yeri gormeye gittim; bir petrol sondaj istasyonu gordum.
Inti ve Ricardo suya atladilar; kendilerini avci gibi tanitmalan ge-
rekiyordu. Elbiseyle atiami§lardi, kar§i kiyiya yuzdiiler, ama Inti’ye
ne olduysa, az kaldi boguluyordu; Ricardo ona yardim etti. Boyle-
ce kiyiya ula§tilar, ancak herkesin dikkatini cekUler. Tehlike i§areti
vermeye gerek kalmadan ortadan kayboldular. Suya atildiklann-
da ogle vaktiydi, 15.15’e degin bekledim, ortaya cikmadilar. Son
nobetciler de saat 21’de cekildiler.
Qok kaygihydim; iki cesur arkadas, tehlikedeydiler ve ne
olup bittigini bilmiyordum. En iyi yuzuculerimiz olan Alejandro ve
Rolando’nun yann kar§iya gecip bakmalanna karar verdik.
Bugun, diger gunlerden daha iyi yemek yedik. Palmiye
meyvesi kalmami§ti ama bol papagan eti vardi, aynca Rolando
iki maymun avlami§ti. \^m
Geci§e erken saatte basjadik, ama bir sal yapmamiz ge-
rekU ve bu da cok zaman kaybettirdi. Nobetciler, kar§i kiyida yan
ciplak adamlar gorduklerini soylediler. Saat 8.30’da geci§ durdu-
ruldu. Obur tarafa uzanan ufak yolu a§tik, burasi issiz ama gorii-
lebiliriz; erkenden, sisten yararlanarak gecmek gerekir.
Saat 10.30’dan 16’ya degin suren umutsuz bir gozetleme-
Che Guevara 75
Bolivya Gunlugu
Tatsiz bir durumla kar§ila§tik. Artcilann §ekeri bitmi§. Aca-
ba az mi verildi, yoksa Braulio mu yuruttii diye du§uniiyorlar.
Bunu kendisiyle goru§meliyim.
12
Mart
Dun acilan yolu 1 saat 10 dakikada katettik. Vardigimizda,
bizden once hareket etmi§ olan Miguel ve Tuma dimdik yiikse-
len bir kayayi a§ma denemeleri yapiyorlardi. Qabalan butun gun
surdu. Yaptigimiz tek i§ 4 kucuk ku§ avlamak oldu. Bunlan mid-
yeli pilavla yedik. Iki ogun yemegimiz kaliyor.
Miguel kar§i kiyida kaldi. G6runii§e bakihrsa Nacahuzu’ya
giden bir gecit bulmu§ olacak. 3-4 km kadar yurudiik.
13
Mart
Saat 6.30’dan 12.00’ye dek son derece tehlikeli dik kayala-
ra tirmandik ve Miguel’in bir siklop19 cahsmasiyla actigi yolu izle-
dik. Nacahuasu’ya vardigimizi sanirken kar§imiza kotu birkac gecit
cikti. Be§ saatte pek az ilerlemi§Uk. Saat 17’de orta §iddette bir
yagmur altinda kamp kurduk. Qocuklar cok yorgun ve moralleri
yine bozuk. Yakla§ik 6 km yaptik ama i§e yaramadi. [sayfa 75]
15
Mart
Yalnizca merkez grup irmagi a§ti. El Rubio ve Doktor bize
yardim ettiler. Nacahuasu’nun agzina varacagimizi umuyoruz.
Adamlardan ucu yiizme bilmiyorlardi ve yiikumuz de fazlaydi.
Akinti bizi bir km kadar suriikledi ve sal orayi a§amaz oldu. Onbir
ki§i bu kiyida kaldik; yann El Rubio ve Doktor geci§lere tekrar
yardim edecekler. Dort atmaca avladik ve umdugumuzdan da
guzel bir yemek yedik. Her§ey lslandi, cunku hava cok nemli. Qo-
cuklann morali bozuk. Miguel’in ve daha bircogunun ayaklan §i§ti.
16
Mart
Ati yemeye karar verdik, cunku yeterli beslenemedigimiz
icin saghgimiz bozuluyor. Miguel, inti, Urbano ve Alejandro’da
hastalik belirtileri ba§ladi bile. Ben de cok dermansizim. Joaquin
19
Siklop: Efsanelerdeki tek gozlu dev.
Che Guevara 77
Bolivya Gunlugu
yanm ati hazirlayacak ve gucunu toplar toplamaz yola cikacak.
Adamlanmiz, atin hepsini yiyip bitirmek istiyorlardi; birazi-
ni saklamalanni saglamak icin epeyce ugra§tim. Ogleye dogru
Ricardo, Inti ve Urbano geride kaldilar. Kamp yerinde, istememe-
me kar§in, onlan beklemek zorunda kaldik. Zaten giic ilerliyor-
duk. Saat 14.30’da Urbano, Ricardo’nun vurdugu bir di§i geyikle
cikageldi. Bol bol yedik ve bu sayede biraz at pirzolasi ayirabildik.
Saat 16.30’da vardigimiz yer, mola yerimiz olmasi gerekirken, kal-
dik ve uyuduk. Gecikenler var, homurdananlar da 50k: Chinchu,
Urbano ve Alejandro.
19 Mart
Sabahleyin, once iyi yol aldik ve kararla§tirdigimiz gibi saat
11’de mola verdik. Fakat, Ricardo, Urbano ve bu kez Aleandro
[sayfa 77] yine geciktiler. Saat 13’te yeti§tiler, ama bir de di§i geyik
getirdiler. Joaquin de onlarla birlikte geldi. Joaquin ile El Rubio
agiz kavgasina basjadilar, araya girmem gerekti ve hakliya haksi-
za bakmayip El Rubio’yu sertce azarladim.
Akarsu yoniinde yola devam etmeye karar verdim ama
havada bir ucak doniip duruyordu. Pek hayra alamet degil. Mer-
kez kamptan haber cikmayi§i da kaygi verici. Yol daha uzun sure-
cek sanmi§tim, ama cocuklann gev§ekligine kar§in, saat 17.30’da
vardik. Bizi El Chino ile gelen perulu doktor El Negro ve radyo
teknisyeni kar§iladilar. Benigno’nun yemegi hazirladigini ve bizi
bekledigini haber verdiler. Guevara’nin iki adami kacmi§lar ve
ciftlige polis gelmi§. Benigno, yiyecek yuklenip bizi kar§ilamaya
geldigini ve uc gun once Rolando ile kar§ila§tigini anlatti.
Iki gunden beri buradaymi§ ve kucuk ucagin uc gundur
buralarda dola§tigini gorerek ordunun irmak yonunden gelebile-
ceginden korkup daha ileriye gitmemis. El Negro, 6 ki§inin cift-
lige saldirdigina tanik olmu§. Ne Antonio, ne Coco oradaymi§lar;
Coco, Guevara’nin oteki adamlanni almak uzere Camiri’ye ve
Antonio da, iki kisjnin kactigini Guevara’ya haber vermeye
gitmi§ler. Marcos’dan, seriivenini kendine ozgu bir bicimde anla-
tan bir yazi (D-VIII) aldim; acikca yasakladigim halde ciftlige gitmis,
Antonio’dan da durumu anlatan iki mektup aldim. (D-IX ve D-X)
Fransiz, El Chino ile arkada§lan, El Pelado, Tania, Guevara
Che Guevara 79
Bolivya Gunlugu
daha yollamayi da kabul ettim. Kar§ihginda orta giicte (40 mil)
50k sayida radyo istedim. Aramizda bir kod iizerinde anla§ip sure-
kli baglanti halinde kalacagiz. Qok heyecanh bir durumu var.
Rodolfo artik eskimi§ olan bir yigm haber getirmi§. Loro’nun
dondiigu ve bir askeri oldurmiis, oldugu ogrenildi. [sayfa 79]
21 Mart
Gunu El Chino, Fransiz, El Pelao ve Tania ile bazi noktalan
acikhga kavu§turmak amaciyla tarti§makla gecirdim. Fransiz, Mon-
je, Kolle, Simon Reyes vs. konusunda bazi haberler getirmisj ama
bunlan daha once duymu§tum. Bize katilmaya gelmi§ fakat
Fransa’ya doniip destek orgiitlerinden bir ag kurmasini ve gecer-
ken Kiiba’ya da ugramasini soyledim. I§ine geldi, evlenmek ve
bir cocuk sahibi olmak istiyormu§. Bolivya’nin kurtulu§ hareketi-
ne uluslararasi bir yardim kampanyasi acmalan icin Sartre ve B.
Russel’a mektup yazmaliyim. Bize oncelikle para, ilac ve elektro-
nik malzeme saglayacak bir arkada§la konu§mali, bir elektrik
muhendisi ve gerekli araclan gonderebilecek birini bulmaliyim,
El Pelao emrime girmeye hazir. §imdilik Jozamy, Gelman
ve Stamponi gruplanyla aramda baglanti ajanhgi yapmasini ve
cali§maya ba§lamak uzere §imdiden be§ adam gondermesini soy-
ledim. Mario Rosa Oliver ile ihtiyara ugrayip selam da goturmeli.
Bize gondermesi icin 500, kendisine de harcirah olarak 100 peso
verecekler. Bu onerimi kabul ettigi takdirde, Arjantin’in kuzeyin-
de incelemelere ba§lamasi gerekir.
Tania baglantilan kurmu§, adamlar gelmi§ler. Dedigine ba-
kihrsa, buraya kadar ciple gelmi§ler ve bir gun kalmak niyeUn-
deymi§ler. Fakat i§ler sarpa sarmi§. Jozamy ilk kez kalamami§,
ikincisinde de, Tania burada oldugu icin baglanti kuramami§.
Ivan’dan ho§goriiyle sozediyor. Neden oldugunu anlayamadim.
Loyola hesabi gondermisj 9 §ubata degin (1.500 dolar). Aynca
genclik kolu yonetiminden aynldigini da bildiriyor. ivan’dan iki
aciklama aldik. Ilki onemli degil, bir askeri kolejin de fotografla-
nni eklemi§. ikincide de kayda deger bir§ey yok. Onemli olan
§ifreli (D-XIII) mesaji de§ifre edememesi. Antonio’dan da tutu-
munu ozurlu gosteren bir yazi aldik (D-XII). Radyoda yeni bir ka-
yip bildiriliyor, sonra da yalanlaniyor, bu da Loro’nun dogru soyle-
Mart
Toplam ganimet §unlar: 16 mavzer, 64 obusiiyle 3 havan
topu, 2 BZ, 2000 mermi, herbiri 2 sarjorlii 3 USIS, 2 serit mermiyle
bir 30’luk. 7 610 ve 14 tutsak var. Bunlardan dordu yarali. Marcos’u
ke§fe yolladik, ama bir sonuc vermedi. Ucaklar §imdi evimizi
bombaliyorlar.
Inti’yi tutsaklarla son kez konusmaya gonderdim. Giysile-
rinden i§imize yarayanlan cikartip alikoyduktan sonra sahvere-
cek. Iki subayla aynca konu§uldu, onlar da giyinik gitUler.Binba§iya,
olulerini aldirmasi igin 27 Mart ogleye degin sure verdik ve bura-
da kaldigi takUrde butun Lagunillas bolgesi igin bir ate§kes oner-
dik. Fakat ordudan istifa edecegi cevabini verdi. Yuzba§i, orduyu
birakmi§ken, bir yil once, partinin istegiyle dondugunu ve Kuba’da
okuyan bir karde§i oldugunu soyledi. Bundan ba§ka bizimle
i§birligi yapmaya hazir iki subayin daha adlanni verdi. Ucaklar
bizi bombalamaya ba§layinca muthi§ bir korkuya kapildilar. Yal-
niz onlar degil, bizden de iki ki§i: Raul ve Walter. Bu sonuncusu
pusuda da cok gev§ek davranmi§.
Marcos cevreyi taradi. Kimseye rastlamami§, Nato ve Coco,
i§e yaramaz birkac ki§iyle “gondola”ya gitUler, ama adamlar yur-
umek istemedikleri icin onlan geri gondermi§ler. Bu adamlara
yol vermeli. [sayfa 82]
25
Mart
Gun, olaysiz gecU. Leon, Urbano ve Arturo, irmagin her iki
kiyisina da egemen olan bir noktaya gozlemcilige gittiler. Ogleyin
Marcos pusudaki yerinden cikti ve herkes asil pusunun bulun-
dugu yerde toplandi. Saat 18.30’da, butun gerillacilann onunde,
yolculugun ve anlaminin bir analizini yaptim. Marcos’un hatala-
Che Guevara 83
Bolivya Gunlugu
dan, aynca intihar eden bir ba§ka yabancidan ve gerillanin bile-
§iminden sozediyor. Kacak ve tutsaklann konu§tugu belli, ama
ne dediklerini bilemiyoruz. Her§ey, Tania’nin te§his edildigini gos-
teriyor; eger oyleyse iki yilhk titiz ve sabirh bir cah§ma bo§a gitti
demektir. Ziyaretcilerin donmeleri 50k gucle§ti. Bu durum Dan-
ton’un hi? ho§una gitmedi saninm. Bunu ilerde anlayacagiz.
Benigno, Loro ve Julio, Pirirenda’ya gitmeye cah§acaklar.
Goriinmeden oraya varmalanni, orada 2 ya da 3 gun kalmalanni
ve sonra Gutierrez’e inmelerini emrettim. Ke§if ucagi birkac
para§utcii atti. Nobetci bunlann av alanina indiklerini soyledi.
Antonio’yu iki ki§iyle birlikte bilgi toplamaya ve tutsak almaya
gonderdim. Kimseyi bulamami§lar.
Ak§am kurmay toplantisi yapildi ve gelecek giinlerde neler
yapacagimiz du§unuldii. Yann, misir getirmek icin kiiciik evimize
bir “gondola”- yapilacak; sonra yiyecek satinalmak uzere
Gutierrez’e gidilecek. Ormanda, buyiik bir olasihkla Pineal ve La-
gunillas arasindaki bolgede, gelip gecen araglara kar§i bir §a§irtma
saldinsi da du§unuluyor.
Bir de bildiri (No.l) kaleme aldik. Bunu Camiri’deki gazete-
cilere ula§tirmaya Sali§acagiz (D-XIII). [sayfa 84]
28 Mart
Radyolar butun gun gerilla sava§i haberleri veriyor. Guya,
120 km Qapinda bir yerde 2000 ki§iyle ku§atilmi§iz ve napalm
bombardimanlanyla desteklenen Qember gitUkge siki§iyormu§,
10-15 kadar da kayip vermi§iz.
Braulio ve emrine verdigim 9 ki§i misir bulmaya gittiler.
Ak§amuzeri bir dizi gilginca haberle geldiler. 1) Ilerdeki durumu
bize haber vermek iSin onden giden Coco kaybolmu§. 2) Saat
16’da ciftiige varmi§lar ve mahzene daha once birilerinin gelmi§
oldugunu sezmi§ler. Misir toplamak icin tarlalara dagihnca Kizil
Hac'dan yedi adam, iki doktor ve bircok silahsiz askerle kar-
§ila§mi§lar. Ate§kesin sona erdigini soyleyerek onlan tutsak al-
mi§lar, ama sonra yollanna devam etmelerine izin vermi§ler. 3)
Bir kamyon dolusu asker gelmi§ fakat esir subaylar, askerlere
ate§ emri vereceklerine, bizimkilerin sozune uyup cekilmelerini
soylemi§ler. Askerler disiplin icinde cekilmi§ler. Bizimkiler saghk
Che Guevara 87
Bolivya Gunlugu
VI. NISAN
1967
1 Nisan
Onciiler, saat yedide hazir oldular, oldukga geS. Silahlan
Ayi Mahzeni’ne saklamaya giden Camba ve Nato gelmemi§lerdi.
Saat 10’da gozetleme noktasindan donen Turna, av alaninda 3 ya
da 4 asker gordugunii soyledi. Mevzilerimize ge?tik ve nobeti
alan Walter katir ya da e§ekle gelen 3 askerin bir§ey yer§le§tirmeye
ugra§tiklanni haber verdi; bana da gosterdi, ama ben bir§ey gor-
medim. Butun bunlann Walter’in bir goz yanilmasindan ibaret
oldugunu ve saldirmayacaklanni du§iinerek saat 16’da geri don-
dum.
Yanndan tezi yok, her yeri bo§altmaya ve Joaquin’in yok-
lugunda artgi gucun ba§ina Rolando’yu gegirmeye karar verdim.
Nato ve Camba, saat 21’de donduler. Orada kalan Joaquin, Ale-
jandro, Moro, Serapio, Eustaquio ve Polo i?in yiyecek ayirdiktan
sonra kalan her§eyi yerle§Urmi§ler. 0? Kubah bu duruma itiraz
ediyorlar. Gune§te kurutulmus, etieri ak§ama saklamak igin bir
kisrak daha kestiler. Saat 23’te Antonio bir Quval misirla dondu ve
higbir yenilik olmadigini haber verdi. [sayfa 89]
Che Guevara 89
Bolivya Gunlugu
6
Nisan
Qok gergin bir gun. Saat 4’te Nacahuasu irmagini gectik ve
yolumuzu surdiirebilmek icin havanin i§imasini bekledik. Sonra
Miguel ke§if yapmaya gitti ama bizi askerlerin ta yakinina gotiir-
me tehlikesi yaratan iki hata i§ledikten sonra. Saat 8’de Rolando
bir ay once ciktigimiz bogazin kar§isinda on kadar askerin bulun-
dugunu haber verdi. Agir agir gittik. Saat 1 l’de bir tepeye vardigi-
mizda tehlikeli bolgenin di§ina cikmi§tik. Rolando ko§a ko§a gelip
bogazda yiizden fazla askerin mevzi aldigi haberini getirdi.
Ak§am, dereye varmadan once, irmak tarafindan sigirt-
maclann sesleri duyuldu. Oraya dogru segirttik ve dort koyliiyle
Arganaraz’in birkac inegini ele gecirdik. Koyliilerde, oniki ba§
hayvan alip getirmeleri icin ordunun verdigi geci§ belgeleri vardi.
Birkac ki§i daha gordiik, ama onlar ileriden gecUkleri icin yakala-
yamadik. Iki inegi kendimize alikoyduk ve onlan dere yatagina
kadar goturmek uzere kar§iya gecirdik. Bu dort sivil, bir muteah-
hit ve oglu, bin Chuquisaca’h, oburii Camiri’li koylulerdi. Qok icten
davrandilar. Bildiriyi onlara verdik. Yayacaklanni vadetUler.
Bir sure onlan tuttuk ve sonra kimseye bir§ey soyleme-
meye soz verdikleri icin biraktik.
Ak§ami yemek yiyerek gecirdik.
7
Nisan
Sag kalan inekle dere yatagina daldik ve hayvani keserek
gune§te kuruttuk. Rolando, kimildayan her§eyi vurma emriyle,
irmagin yakininda pusuya yatti, ama, butun gun bir§ey olmadi.
Benigno ve Camba, bizi Pirerenda’ya goturecek [sayfaDii olan yol-
dan ilerlediler ve bulundugumuz derenin yakinindaki vadiden bir
bicki motoru sesi duyuldugu haberini getirdiler.
Urbano ve Julio’yu, bir mesaj goturmeleri icin Joaquin’e
gonderdim. Geri donmediler.
8
Nisan
Bugun yeni birsey yok. Benigno gitti fakat i§ini biUrmeden
dondu. Yann da bitiremeyecegini soyluyor. Miguel, Benigno’nun
tepelerden gormus, oldugu bir vadiyi taramaya gitti ve geri don-
medi. Urbano ve Julio, Polo ile geri donduler. Askerler kampi al-
Che Guevara 91
Bolivya Gunlugu
ka tufegi tutukluk yapmi§. Yaninda pimi cekildigi halde patiamami§
bir de el bombasi varmi§. Yarahyi agir durumu nedeniyle sorguya
cekememi§ler, biraz sonra o da, onlan yoneten tegmen de 61m0§.
Tutsaklann sorgusundan §unlan anladik: bu onbe§ asker
Nacahuasu lrmagmin a§agisinda mevzi alan bir birliktenmi§. Va-
diyi a§mi§lar, iskeletieri toplami§lar ve sonra da kampi i§gal etmi§-
ler. Askerlerin soylediklerine bakihrsa, radyo, belgelerin ve fotog-
raflann ele gectigini soyledigi halde bir§ey bulamami§lar. Birlik
100 ki§ilikmi§. Onbe§i bir grup gazeteciye kampimiza kadar e§lik
etmi§. Gorevleri bir ke§if yaptiktan sonra saat 17’de donmekmis,
Asil kuwetier Pincal’da bulunuyormu§ Lagunillas’da 30 ki§i kadar
varmi§. Pireboy’a dogru giden grubun da Gutierrez’e cekilmis,
oldugunu saniyorlardi. Daglarda yollanm kaybeden ve susuz ka-
lan bu grubun seriivenini anlattilar. Kacaklann gee doneceklerini
hesaplayarak pusuyu kaldirmadim. Rolando 500 metre kadar
ilerlemi§ti §imdi oncOler ona yardim edebilecek durumdaydilar.
Once cekilmelerini emretmi§tim ama sonra her§eyi oldugu gibi
birakmayi daha mantikli buldum.Saat 17’de, sayica kabank bir
ordu gOcOnOn ilerlemekte oldugu haberi ula§ti. Beklemekten
ba§ka bir§ey yapamazdik. Pombo’yu aydinlatici [sayfa 931 bilgiler
toplamak Ozere gonderdim. Bir sure silah sesleri duyuldu ve Pom-
bo askerlerin yine pusuya dO§tOklerini haber vermeye ko§tu; bir-
cok 610 ve bir tutsak binba§i varmi§.
Bu kez olay §6yle geli§mi§: Irmak boyunca tedbirsizce
yayilarak ilerlemi§ler. Surpriz tarn olmu§. Bu kez kotu, 5 yarali ve
toplam 22 tutsak (verilerin yetersizligi nedeniyle kesin bir bilanco
yapilmasi olanaksiz).
11 Nisan
Sabahleyin oteberiyi tasjdik ve El Rubio’yu arac yoklugun-
dan toprak seviyesinde bir cukura gomduk. Tutsaklan goturiip
salivermesi ve etrafa sacilan silahlan toplamasi icin inti’yi artcilar-
la biraktik. Bu aramanin tek sonucu: Iki esir ve onlara ait iki Ga-
rand. 1 numarali bildiriden iki omegi, bunu gazetecilere ula§tirmayi
vadeden binba§iya verdik. Toplam kayiplan §unlar:
Ikisi tegmen olmak uzere 10 610, bir binba§i ve birkac ge-
dikli olmak Ozere 30 tutsak, bunlardan 6’si yarali (bin ilk cati§-
Che Guevara 93
Bolivya Gunlugu
13
Nisan
Daha hizh ilerlemek icin grubu ikiye ayirdik, ama yine de
agir ilerledik. Kampa saat 16’da vardik, son gelenler de 18.30’da
vardilar. Miguel sabah gelmi§ti. Mahzenler bulunmamis, ve
hicbir§eye el degmemisj her§ey oldugu gibi duruyor, siralar, mut-
fak e§yalan, finn, erzaklar.
Aniceto ve Raul ke§fe ciktilar, ama yeterli olmadi, yann
ikirairmagina degin gitmeli.
Kuzey amerikalilar, Bolivya’ya dani§man gonderilmesinin
eski bir tasanya dayandigini ve gerillayla hicbir ilgisi bulunmadi-
gini ilan ediyorlar. Yeni bir Vietnam’in ilk a§amasi esjgindeyiz bel-
ki. [sayfa 95]
14
Nisan
Tekduze bir giin.
Hastalann siginagindan yiyecek ta§idilar, bize be§ gun ye-
ter. Ust mahzenden, siittozu kutulan getirmeye gittiler. Yirmiiic
kutunun anlasjlmaz bicimde yok oldugu meydana gikti. Moro 48
tane g6turmu§tu ve kimse gidip bunlan alacak vakit bulmu§ ola-
maz. Siit, hep ba§imiza i§ agiyor. Mevzileri Joaquin’in geli§ine
degin peki§Unnek i?in ozel mahzenden bir havan topu ve bir
makineli tufek Qikardik.
Harekati yonetme bi?imimiz belirli degil, ama en uygunu,
topluca Qikmak ve Muyupampa kesiminde bir sure Qarpi§tiktan
sonra kuzeye gekilmektir saninm, olanaklar elverdigi olgude Dan-
ton ve Carlos’u duruma gore Sucre-Cochabamba yolu ustune
yerle§Urecegiz.
Bolivya halkina 2 numarali bildiriyi ve Manila i?in de 4
numarali raporu kaleme aldik. Bunu Fransiz goturecek (D-XXI).
15
Nisan
Joaquin artgilarla geldi. Yann hareket etmeye karar verdik.
Bolgede ugaklann dola§tigini ve makilere ate§ edildigini soyledi-
ler. Yeni bir§ey olmadi. Gidenlerin yardimindan yararlanacak olan
artgilara (Marcos) 30’luk bir makineli tufek vererek grubun dona-
nimini tamamladik.
Ak§am, yolculuk hakkinda ogutler verdim ve sut
kutula-
Che Guevara 95
Bolivya Gunlugu
buna katildi.
Ayni yoldan donmekle, Lagunillas’da haber alip harekete
gecen orduya ya da Tikucha’dan gelen askeri birliklere rastiama
tehlikesiyle kar§i kar§iya geliyoruz, ama artcilarla baglantimizin
kesilmemesi icin bunu yapmak zorundayiz.
Saat 22’de hareket ettik ve molalarla 4.30’a degin yurudiik.
O saatte mola verdik ve uyuduk. Yakla§ik 10 km yapmi§tik.
Rastladigimiz koyliilerden Simon adhsi, korkak goriinme-
sine kar§in i§birligi yapmaya egilimli. Bolgenin “zengini” olan Vi-
des ise tehlikeli. Carlos Rodas’in oglunun kayboldugunu da unut-
mamahyiz. Bu cocuk ekonomik bakimdan bolgenin efendisi olan
Vides’in etkisiyle bir aptalhk yapabilir.
18Msan
§afaga kadar yuriimus. ve gecenin son saatlerinde muthis.
soguga karsjn, bir guzel kestirmi§tik. Sabahleyin onciiler civarda
ke§fe ciktilar; bir yerli evine rastiami§lar, ama fazla bir bilgi edine-
memi§ler. Nobetciler, bir athyi yakalami§lar, bu da Carlos Rodas’in
ogullanndan biriymi§ ve Yakunday’a gidiyormu§. Tutuklami§lar.
Agir ilerledik. Matagal’a, oradan da ls^m A. Padilla’nin bir fersah
uzakliktaki evine gittik. Vardigimizda saat 3 olmu§tu. Adam kor-
kuyordu; bizi sepetiemek i?in elinden geleni yapti, ama §ansi
yokmu§, yagmur yagmaya ba§ladi ve konaklamak zorunda kal-
dik.
WMsan
Butun gunu orada gegirdik, yolun her iki yonunden gelen
koyluleri tutukladik, boylece kalabalik bir tutuklu grubu olu§tu.
Saat 13’te nobetgiler krallara layik bir armagan getirdiler: bu,
Lagunillas'h gocuklann kilavuzlugunda pe§imize du§mu§ olan Roth
adh bir ingiliz gazeteciydi. Belgeleri duzenliydi, ama ku§kulu §eyler
vardi: pasaportunda ogrenci yazihyken silinmi§, gazeteciye
S
evrilmi§ti (gergekte foto muhabiriyim, diyordu). Bir Porto-Rico
vizesi var. Buenos-Aires’den alman bir orgiitleyici kartina ili§kin
soru sordugumuzda askeri okul ogrencilerine ispanyolca dersleri
verdigini itiraf etU. Kamp yerine gitmi§ oldugunu, orada kendisine
Braulio’nun yolculuklanni ve ba§indan gecenleri anlatan gunce-
Che Guevara 97
Bolivya Gunlugu
siireyi sabahin 6’sina degin uzatmak istediler; onu da biz kabul
etmedik.
Iyi niyetlerinin kaniti olarak iki karton sigara getirmi§lerdi
ve uc yolcunun Muyupampa’da tutuklandigini, ikisinin sahte bei-
ge ta§imasi nedeniyle, durumlannin tehlikeli oldugunu soyledi-
ler. Carlos icin i§ sarpa sardi demektir, Danton’un kendini kurtara-
bilmesi gerekir.
Saat 17.30. Uc AT-6 gelip icinde bulundugumuz evi, yemek
pisjrdigimiz sirada bombaladilar. Onbe§ metre uzaga du§en bir
bomba Ricardo’yu hafifce yaraladi. Ordunun cevabiydi bu. As-
kerlerin morallerinin nasil bozuldugunu anlamak icin haberlere
gozatmak gerek, gelenlerin anlattiklanna bakihrsa bikkinhk ba§
gOStermi§. [sayfalOO]
Saat 22.30’da iki atla yola ciktik (bin Vides’in oglundan
aldigimiz; oteki gazetecininki) ve Tikiicha’ya dogru gittik.
Saat 1.30’da mola verdik ve uyuduk.
21
Nisan
Roso Carrasco’nun evine degin yuruduk. Bizi 50k iyi
kar§iladi ve bize ihtiyacimiz olan her§eyi satti. Ak§am, Muyupam-
pa-Monteagudo yolunun dogru ikiye aynldigi Taperillas sapagina
kadar yuruduk. NiyeUmiz bir su basjnda oturmak ve pusu kur-
mak igin ke§if yapmakti. Pusu kurmamizin bir baska nedeni daha
vardi; radyo bir fransiz, bir ingiliz ve bir arjantinli ucretii askerin
olduriildugunu haber veriyordu. Bu ku§kuyu gidermeli ve ibret
olacak bir ceza vermeliydik.
Yemekten once, Nacahuasu’da olen Vargas’in kayinbabasi,
ihtiyar Rodas’in evine ugradik ve ona bir aciklamada bulunduk.
Yetinmi§ goriindu.
Onculer emirleri iyi anlamami§lar; yollanni surduriip ko-
peklerin uyanmasina ve §iddetie havlamasina neden oldular.
22
Nisan
Yanh§hklar sabahtan ba§ladi; Rolando, Miguel ve Antonio,
biz ormana cekildigimiz sirada pusu kurmak icin ke§fe ciktilar.
Fakat YPFB marka kamyonette bizim izlerimizi inceleyen adam-
lara ve geceyi burada gecirdigimiz hakkinda bilgi veren bir koyluye
Che Guevara 99
Bolivya Gunlugu
arttirdik ama, yeni bir§ey cikmadi. Ak§am, ertesi gun icin gerekli
talimat verildi. Dort gun Benigno ve Aniceto, gidip Joaquin’i ara-
yacak, dort giinde Coco ve Camba, Rio Grande’ye giden patika-
da bir ke§fe cikip burayi kullanihr duruma sokacaklar. Joaquin
gelinceye kadar misirlann civannda kalacagiz ve ordunun gelip
gelmeyecegini anlayacagiz. Joaquin, [sayfa 102] butun adamlanyla
gelme ve hasta olan varsa, gecikenlerden birini onun yaninda
birakma emrini almi§ti.
Danton, El Pelado ve ingiliz gazetecinin ba§lanna geleni
daha bilmiyoruz; basina sansiir kondu. Ba§ka bir cati§madan ve
iic-bes, tutsaktan soz ediliyor.
24
Nisan
Kestfciler yola cikti. Irmagin bir km daha yukansina, ufak
bir duzliige yerle§tik. G6rii§ alani, papazin ciftliginden yakla§ik
500 metre yakin olan, son koyliinun evine kadar uzaniyor (tarla-
da marihuana bulduk). Koylu dondiigunde §a§inp kaldi. Ogleden
sonra bir AT-6, kucuk evin iizerine iki yayhm ati§i yapti. Pacho
gizemli bicimde kayboldu, hastaydi ve geride kalmi§ti. Antonio
ona yolu gostermis, ve 5 saatte ula§abilecegi yolda ilerlemeye
ba§lami§; fakat gelmedi. Yann cikip onu arayacagiz.
25
Nisan
Kara gun. Saat 10’da Pombo gozetleme yerinden gelip 30
askerin kucuk eve dogru ilerledigini haber verdi. Antonio gozetie-
me yerinde kaldi. Hazirlandigimiz sirada ko§up bakti, askerlerin
60 ki§i kadar olduklanni ve daha gelenlerin bulundugunu soyledi.
Gozetleme yerinin yetersiz oldugu artik ortadaydi; bu yer olaylan
onceden haber almamiza elveri§li degildi. Kampin giri§ yolunda,
o andaki olanaklanmizla pusu kurmaya karar verdik. Alelacele
akarsuyun kiyisinda, 50 metre g6rii§ uzakligi olan kucuk, dik bir
yoku§ta mevzi aldik. Urbano, Miguel ve ben otomatik tufeklerle
yerle§tik. Doktor, Arturo ve Raul sagi tuttular, gorevleri kaci§i ve o
yonden ilerlemeyi engellemekU; Rolando, Pombo, Antonio, Ri-
cardo, Julio, Pablito, Dario, Willy, Luis, Leon onlan yandan bastir-
mak icin akarsuyun obur yaninda mevzi aldilar. Inti, sel yataginda
kaldi, oraya siginmaya kalki§anlara saldiracakti. Nato ve Eusta-
Nisan
Birkac metre uzakla§inca birini Coco ve Camba’yi arama-
ya gonderdim. Miguel’e de, bu sirada kamp yapip bekleyecegimiz
bir yer bulma emri verdim. Fakat ogleyin oburleriyle dondu. Soy-
lediklerine bakihrsa, yukun altinda gucliikle dort saatiik bir yol
acmisjardi ve oradan tepeye tirmanilabilird:. Bununla birlikte, Be-
nigno ve Urbano’yu, daha yakin olan Nacahuasu’ya dokiilen
nehrin vadisine tirmanma olanagi ara§tirmalan icin gonderdim;
fakat gune§ batarken donduler ve her§eyin cok kotu gitUgini soy-
lediler. Iquiri’ye ulasan bir yol bulmak umuduyla, Coco’nun actigi
patikadan yolumuzu surdurmeye karar verdik.
Bir maskotumuz van Lolo adinda bir karaca. Bakalim o
cok ya§ayacak mi?
27
Nisan
Coco’nun dort saat surdugunu soyledigi yolu ikibucuk saat-
te a§tik. Turunc agaclannin sik oldugu bu yerin haritada Masico
olarak i§aretienen yer oldugu kanisina vardik. Urbano ve Beni-
gno yol acmayi surdurduler, fazladan, bir saatiik bir kisim ekledi-
ler. Geceleri soguk §iddetli oluyor.
Bolivya radyolan ordunun bir bildirisini yayinladi; burada
kopek bakicisi bir sivil kilavuzun ve Royo adh kopegin olumun-
den sozediliyor. Bizden de Rubio adli bir Kubah ile bir bolivyal-
min oldugunu ekliyor. Aynca, Danton’un Camiri yakinlannda tu-
tuklu oldugu, oburlerinin de hayatta ve onunla birlikte olduklan
anla§ihyor.
Yukseklik 950 metre. [sayfa 105]
AYIN ANALIZi
1 Mayis
Bayrami, ?ah Qirpi sokiip yol a?arak kutluyoruz. Agir ilerli-
yoruz. Akarsuyun aynlma Qizgisine daha ula§amadik.
Almeida Havana’da beni ve bolivyali unlu gerillacilan oven
bir konu§ma yapti. Soylev uzun, fakat iyiydi. US gun yetecek yiye-
cegimiz var. Bugiin Nato sapanla bir ku§ vurdu, ku§ donemi ba§-
ladi demektir.
2 May is
Ilerlemenin agir yiiriidugu ve cografi dummun belirsizlik
gosterdigi bir gun. Qali girpiyi temizleme guQlugii yuzunden, an-
cak iki saat yuriiyebildik. Bir tepeden, Nacahuasu’nun yakinlann-
da oldugumuzu kesUrdim; demek 50k kuzeydeyiz, ama daha
Iquiri’den eser yok. Miguel ve Benigno’ya butun gun, Iquiri’ye ya
da bir akarsuya ula§acak bir yol agmalanni emrettim, gunku hi?
suyumuz kalmadi. Yiyecegimiz de kit kanaat [sayfa 109] be§ gun
Mayis
Gegirme, yellenme, kusma ve ishaller gumi. Gercek bir
[sayfa 114] org konseri. Domuzu sindirebilmek icin gunu tarn bir ha-
reketsizlik icinde gecirdik. Kusuncaya degin kendimi 50k kotu
hissettim, sonra biraz duzeldim. Ak§am misir kebabi, kabak ve
dunku §61enden arta kalanlan yedik, daha dogrusu yiyebilecek
durumda olanlar yedi. Butun radyolar, Venezuela’ya yapilan bir
Kuba Qikarmasinin ba§ansizhkla sonuglandigini israria yayinla-
dilar. Leoni hukumeU ilgili kisjlerin isim ve riitbelerini verdi, tani-
miyorum bunlan, ama bir§eylerin sarpa sardigi da anla§ihyor.
14
Mayis
Erken yola Qiktik, keyifsizdik. Amacimiz, Benigno ve Cam-
ba’nin bir ke§if sirasinda bulduklan bir paUkadan Pirerenda golu-
ne varmakti. Hareketten once adamlan topladim ve takildigimiz
sorunlar hakkindaki du§uncelerimi soyledim: en onemlisi, yiye-
cek konusuydu. Benigno’yu bir kutu konserve yedigi ve sucunu
kabul etmedigi icin, Urbano’yu gizlice kuru et yedigi ve Aniceto’yu
da yemek konusunda i§birligi yapmaya gonullu iken ba§ka konu-
larda yancizdigi icin ele§tirdim. Toplanti sirasinda yakla§makta
olan bir kamyonun sesi duyuldu, Birgun i§imize yarar diye, yakin
bir siginaga 50 kadar balkabagi ve iki kental tanelenmis, misir
yerle§Urdik.
Yoldan cikmi§, fasulye toplamaya ba§lami§tik ki, yakinimi-
zda patlamalar duyuldu ve az sonra bizi “vahsjce bombalayan”
15Mayis
Kayda deger
bir§ey yok.
[sayfa usi
16Mayis
Yola cikmadan once, kusma ve ishalle birlikte §iddetii bir
kann agnsina tutuldum. Agnyi demerolla kestiler; beni bir hama-ga
ta§irlarken kendimi kaybetmi§im; uyandigimda kendimi iyi
hissettim, ne var ki kundak cocugu gibi altimi kirletmi§tim. Bir
pantalon bulu§turup verdiler ama, su yoklugundan bir fersah ote-den
pis pis kokuyordum. Gunu oldugumuz yerde gecirdik, hie kendimde
degildim. Coco ve Nato civarda ke§fe ciktilar ve gu-neyden kuzeye
yonelen bir yol buldular. Gece, ayi§igindan yarar-lanip ilerledik, o da
kaybolunca dinlendik.
17 May is
Yuruyu§u saat 13’e, yakla§ik uc gun once birakildigi
anla§ilan bir keresteci atolyesine vanncaya dek surdurduk. Ficilar
icinde §eker, misir, icyagi, un ve su vardi. Orada kamp yaptik. Qo-
cuklar kamptan cikip ormanda kaybolan yollan ke§fe gittiler. Ra-
ul’un ayaginda sjddetli agnlar veren ve yuriimesini engelleyen bir
yara acildi. Kuwetii bir antibiotik surduk; yann da yaracagiz. Yak-
la§ikl5 km yol aldik.
Yukseklik 920 metre.
18 Mayis
Roberto-Juan Martin.
Gunu, i§ciler ya da ordu gelir korkusuyla pusuda gecirdik,
yeni bir§ey yok. Miguel ve Pablito gidip iki saat uzakta, caprazla-ma
uzanan bir yol kenannda su buldular. Raul’un yarasini deldik
Che Guevara 111
Bolivya Gunlugu
ve 50 cc. irinli sivi akittik, sonra da iltihaba kar§i bir tedavi uygula-
dik. Bir adim atacak durumda degil. Bu gerillada ilk kez di§ cektim,
kurbani Camba. Her§ey iyi gecti. Ufak bir finnda pi§irilmi§ ekmek
ve ak§am da kotu bir sebze corbasi yedik, hepsini kustum. [sayfa
116]
19
Mayis
Onculer kav§akta pusu kurmak icin erkenden yola ciktilar.
Oraya vannca yerlerine biz gectik, onlar da Raul’u alip kav§aga
getirdiler, merkez grubun bir kismi bir suya degin yuriidu, can-
talan oraya birakip yava§ yava§ iyile§mekte olan Raul’u ta§imaya
yardim etmek icin geri dondu. Antonio suyun aki§ yonunde ufak
bir ke§fe gikti ve terkedilmi§ bir askeri kamp buldu, orada da
kuru erzak vardi. Nacahuasu uzak olmamali ve yaptigim hesaba
gore Congri irmaginin alt tarafinda bulunuyoruz. Sanilanin tersi-
ne, butun gun yagmur yagdi.
On gun yetecek kadar yiyecegimiz var, etraf balkabagiyla
misir dolu.
Yiikseklik 780 metre.
20
Mayis
Camilo.
Bugiin yerimizden kipirdamadik. Merkez grup sabahleyin
pusuya yatti ve ogleden sonra hep Pombo’nun yonetiminde bu-
lunan oncu onun yerini aldi. Pombo, Miguel’in segtigi yerin kotu
oldugu kanisinda. Miguel, irmagin aki§ yonunde bir incelemeye
Qikti ve sirt gantasi olmadan iki saat iginde Nacahuasu’yu buldu.
Kim tarafindan atildigi belli olmayan bir el silah sesi duyuldu. Na-
cahuasu kiyisinda iki manga askere ait olmasi gereken, ba§ka bir
askeri kampin izleri var. Luis’nin hircinhgi yiizunden yine olay
cikti, ceza olarak pusuya gitmesini yasakladim. Olgunca kar§iladi
saninm.
Bir basin konferansinda Barrientos, Debray’nin gazetecilik
niteligini kabul etmedigini ve Kongre’den 610m cezasi isteyecegini
acikladi. Hemen hemen turn gazeteci ve yabancilar, ona, Debray
hakkinda soru sordular. Kendini, inanilmayacak kadar zayif da-
yanaklarla savundu. Bu adam §a§ilacak kadar yeteneksiz. [sayfa m\
25 May
is
Iz birakmadan, bir buSuk saatte Saladillo’ya vardik. Nehrin
aki§inin tersi yonune dogru, kaynaga degin yakla§ik iki saat yuru-
diik. Yemegimizi orada yedik. Saat 15.30’da tekrar tirmanmaya
ba§ladik. Yine iki saat yiiriiduk; saat 38’de, doruga ula§madan, 1100
metrede kamp yaptik. Oglana gore buyuk babasinin chaco24’suna
(§ako) degin iki fersah ve Benigno’ya gore de Rio Grande
uzerindeki Vergas'in evine kadar bir gunluk yol var.
26 May
is
iki saatlik yuriiyiisten ve 1200 metrelik dorugu a§tiktan sonra
oglanin buyuk babasinin chaco’suna vardik. Orada ?ah§an iki lrgati
bize dogru yuriidukleri igin yakalamak zorunda kaldik. Bun-lar,
ihUyann kayinbiraderleriydi. Yasjan 16 ile 20 arasinda. Bize, oglanin
babasinin yakalandigini ve her§eyi agikladigini anlattilar. ipita’da 30
asker varmi§1 heryerde devriye geziyorlarmi§. Kizartilmi§ domuz ve
igyagiyla pi§mi§ balkabagi yedik. Bolgede su yok, ipita’dan figiyla
geUriyorlar. isayfa u9] figiyla getiriyorlar. Ak§am, ipi-ta’ya 4 ve batiya
dogru 4 olmak uzere 8 km uzaktaki iki karde§e ait chaco’ya dogru
yola Qikip §afakta vardik.
YukseklikllOOmetre.
27 Mayis
Tembellik, biraz da umutsuzluk gunu. Vadedilen mucize-ler
yerine, bula bula biraz kurumus, §eker kami§i ve i§e yaramaz
23
Ki§isel ozgurlukleri guven altina almak ve ozellikle ki§iyi keyfi tutuklama-
lardan korumak amaciyla ingilizler tarafindan X. yuzyilda yapilan bir sozle§me-
dir. Bugun bircok dillerde yargic huzuruna cikanlmayi isteme hakki anlaminda
kullanilan bir terim olmu§tur.
24
Gecimi saglamaya yetecek kadar tanm yapilan toprak.
114 Che Guevara
Bolivya Gunlugu
bir pres bulduk. Tahmin ettigimiz gibi chaco’nun ihtiyar sahibi
ogleyin arabasiyla, domuzlar icin tasjdigi suyla geldi. Donerken,
artcilann pusuya yattigi yerde bir§eyler sezmi§ti. Artcilar onunla
bir lrgati tutukladilar. Saat 18’e dek ahkondular ve bu saatte, pa-
zartesiye degin civardan aynlmamalanni ve kimseye bo§bogazhk
etmemelerini ogiitleyerek, iki karde§in kucuguyle birlikte adami
saliverdik. iki saat yurudiik ve Caraguatarenda yolu kenannda,
bir misir tarlasinda uyuduk.
28 May is
Pazar. Erkenden kalktik ve yola koyulduk. Bir bucuk saatte
Caraguatarenda chaco’lanni gectik. Benigno ve Coco kesfe ciktilar,
fakat bir koylu onlan g6rmii§; tutuklami§lar. Qok gecmeden, ozel
korku belirtileri gostermeyen bir yigin tutsak birikmi§ti yanimiz-
da. Ihtiyar bir kadin ve cocuklan bizi goriince haykirmaya ba§la-
dilar. Ne Pacho, ne de Pablo kadini tutuklamaya cesaret edebildi.
Kadinla cocuklar koye dogru kactilar. iki ucuna mevzilenerek
saat 14’te koyii i§gal etUk. Biraz sonra petrol istasyonunun cipini
aldik. Petrol istasyonuna ve kisjlere ait olmak uzere toplam iki cip
ve iki kamyona elkoyduk. Bir§eyler yedik, kahve icUk ve bir yigin
tarti§madan sonra saat 19.30’da ipitacito yonunde yol aldik. Bir
dukkana girdik ve 500 pesoluk mal alarak, bunlan torenle koylu-
lere emanet etUk. Itay’da konuk kaldigimiz evde bizi icten kar§ila-
dilar. ipitacito’daki dukkanin sahibi de oradaydi. Fiyat listesi yaptik,
siki bir pazarhga giri§tim; fakat,saninm beni tanidilar. [sayfa 120]
Peynir ve ekmekleri vardi, kahveyle birlikte ikram ettiler;
ama bu konukseverlikte bir bityenigi var. Santa Cruz’a giden de-
miryolunu izleyerek Espino’ya dogru yolumuzu surdurduk, fakat
kamyonlanmizdan bir Ford, Espino’dan 3 fersah beride bozuldu.
Sabahi onu cah§tirmaya ugra§arak gecirdik, ancak cabalanmiz
bo§a gitti, cunku 2 fersah daha gittikten sonra tarn ve kesin ola-
rak durdu. Onculer ciftiigi ve cipini ele gecirdiler, dort kez gidip
gelerek bizi tasjdilar.
Yukseklik 880 metre.
29 May is
Espino, eski koy 58’deki su baskininda, sular altinda kaldi-
AYIN ANALIZi
1 Haziran
Onciileri yolda mevzi almaya ve 3 km kadar uzaga, petrol
yatagina giden yolun kav§agina dogru ke§fe yolladim. Ucaklar
bolgeyi taramaya ba§ladilar. Bu da, kotu hava ko§ullan yiiziinden
zorla§an askeri harekata tekrar basjanacagi yolundaki radyo ha-
berlerini dogrulamakta. iki 610 ve uc yarah hakkinda tuhaf bir
bildiri yayinladilar: eskilerden mi sozedildigi yoksa yeni mi oldu-
gu belli degil. Saat 5’te yemek yedikten sonra anayola dogai git-
tik. 7-8 km’si olaysiz gegti. BirbuQuk saat anayolda ilerledikten
sonra, 7 km uzakta bulunan bir chaco’ya uzanmasi gereken bir
yola saptik. Ama herkes yorulmu§tu, yan yolda uyuyup kaldik.
Butun yol boyunca, uzaktan bir tek silah sesi duyuldu.
Yukseklik 800 metre.
2 Haziran
Gregorio’nun du§undugu gibi 7 km’yi katedince chaco’ya
ula§tik. Orada, semiz bir domuz alip kesUk, fakat o sirada [sayfa 125]
27
Piling, gune§te kurutulmu§ et ve ni§astayla hazirlanan Bolivya’mn dogu
bolgelerine ozgu bir corba.
Haziran
Tumuyle sessizlik i?inde ge?en bir gun. Pusuda bekledik,
fakat ordu ilerlemedi, yalnizca, ufak bir u?ak bolgede birka? da-
kika dola§ti. Belki de bizi Rosita’da bekliyorlardir. Tepedeki yol
ilerledi, hemen hemen doruga ula§ti. Yann nasil olsa gidecegiz,
yiyecekler bize 5-6 gun bol bol yeter.
12
Haziran
Once Rosita’ya yada hie olmazsa, yine Rio Grande’ye
ula§abilecegimizi sanarak yola 5ikmi§tik. Kuguk bir su ba§ina var-
digimizda i§in guglugunu anladik ve orada kalip haber bekle-
meye ba§ladik. Saat 15’te daha onemli bir akarsu bulundugunu,
fakat §imdilik oraya inmenin olanaksizhgini ogrendik. Orada kal-
maya karar verdik. Gun biUyordu, ustelik guneyden esen riizgar
soguk ve yagmurlu bir gece geUrdi. [sayfa 128]
Radyo ilging haberler verdi: Presencia gazetesi cumartesi
gunku ?ati§mada bir askerin oldugunu, bir digerinin de yaralan-
digini bildiriyor; bu 50k iyi bir§ey ve dogru gozuyle de bakilabilir,
demek ?ati§malann duzenini du§mana surekli kayiplar verdire-
cek bigimde surduriiyoruz. Ba§ka bir bildiri, gerilla §eflerinden
birinin, Inti’nin olumunu bildiriyor ve gerilladaki yabancilann sayi-
sini veriyor: 17 Kubali, 14 Brezilyali, 4 arjantinli, 3 perulu. Kubali
ve Perululann sayisi dogru, bunu nasil ogrendiklerini ara§tirmak
gerek.
Yukseklik 900 metre.
28
“Herhangi bir §ikayetim yok” anlaminda kullamliyor (en).
Haziran
Chaco’da bana Fernando Sacamuelas olarak On saglayan
bir yigin di§ Qekimleriyle ge?en iki gOnden sonra muayeneha-
nemi kapattim; ogleden sonra yola Qiktik ve bir saatten fazla yOr-
OdOk. Bu sefer boyunca, ilk kez bir katira bindim. UQ tutsagi
Mosquera yolunda bir saat yOriittOk; saat ve Abaza’lan30 da i?inde
olmak Ozere butun e§yalanna el koyduk. Belediye ba§kani
Calixto’yu kilavuz olarak gotOrmeye niyetimiz vardi, ama hasta
oldugunu goriince (belki de numara yapiyordu) biraktik ve hiSbir
i§e yaramayacagini bildigimiz ciddi uyanlarda bulunmakla yeUn-
dik. Paulino mesajimi Cochabamba’ya goturecegine soz verdi.
Ona, inti’nin kansina bir mektup, Manila’ya §ifreli bir mektup ve
dort bildiri verecegiz. [sayfa 132]
Dorduncusu gerillamizin bile§imini veriyor ve inti’nin 610-
munu yalanhyor. Bu (....)31dir. Kentle iliski kurup kuramayacagi-
mizi artik anlayacagiz. Paulino bizim tutsagimizmi§ gibi goriinerek
geri dondu. Yukseklik 750 metre.
22
Haziran
Oscura ve Morocos’u geride birakip birka? saatlik siki. bir
yuruyii§ten sonra Pasiones adh akarsuya ula§tik. Haritaya gore
Florida’dan yada Paulino’nun bir kayinbiraderinin oturdugu ilk
meskun yer olan Piray’dan 6 km uzaktayiz. Fakat, Paulino yolu
bilmiyor. Ay i§igindan yararlanarak yiiriiyecekUk, ama bu kadar
yakindayken bu zahmete degmez.
23
Haziran
Ancak bir saat dogru duriist yiiriiyebildik. PaUka kayboldu,
30
Koylu ayakkabisi.
31
Orijinalinde de yazisiz birakilmi§tir.
Haziran
Benim icin kotu bir gun. Her§ey normal gibiydi, ama Flori-
da yolunda pusuya yatanlardan nobeti almalan icin 5 ki§i gon-
dermistim ki, silah sesleri duyuldu. Atia hemen oraya ko§tuk ve
garip bir manzarayla kar§ila§tik: Kesin bir sessizlik icinde, gune§te,
irmagin kumlan ustunde dort asker cesedi yatiyordu. Gidip silahl-
anni alamazdik, ciinkii du§manin nerede oldugunu bilmiyorduk.
Saat 17’ydi, bunu yapabilmek icin gece olmasini bekledik. Miguel
haber yolladi: Sol yamacinda kinlan dal sesleri i§itiyormu§. Anto-
nio ve Pacho segirttiler ama gormeden ni§an almamalanni em-
retUm. Biraz sonra kar§ihkli silah sesleri duyuldu. Geri cekilmelerini
emrettim ciinkii bu ko§ullar icinde yenilme §ansimiz fazlaydi.
Geri cekilis, gecikti ve iki ki§inin yarah oldugu haberi geldi: Pablo
ayagindan, Tuma ise karnindan. Onlan elimizdeki olanaklarla [say-
fa 134] ameliyat etmek icin aceleyle eve ta§idik. Pablo’nun yarasi
hafif, tek sonuc yiiriiyememesi, bu da bizim icin sikintih olacak.
Tuma’ninki karacigerini yirtmi§ ve bagirsagi delmi§. Ameliyat si-
rasinda oldu. Son yillarda yanimdan hi? aynlmami§, baghhgi her
turlu ku§kunun ustunde olan bir arkada§i kaybetmi§tim. iSimde
evladimi kaybetmi§im gibi bir duygu var. Olurken saatini bana
vermelerini istemi§, cesaret vermek igin yapmadiklanni goriince,
kendisi gikanp Arturo’ya teslim etmi§. Bu hareketiyle saatin hi?
gormedigi ogluna gonderilmesini istedigini anlatmi§ti. Bundan
once olen arkada§lann saatlerini hep g6ndermi§tim. Sava§ sur-
dukce ta§iyacagim. Cenazesini bir ata yukleyip goturduk. Bura-
dan uzak bir yere gomecegiz.
Iki yeni casus yakaladik: Bir jandarma tegmeni ve bir jan-
darma eri. Iyice azarladik. Ustlerinde bize yararh ne varsa alinip
donla gonderildiler. Qunku adamlanmiz, yararh olabilecek
her§eyin alinmasi, yolundaki emrimi aynen uygulami§lardi. Do-
kuz atla yolaciktik.
27
Haziran
Tuma’yi iyi kotu gomme gorevini uzulerek yerine geUrdik-
ten sonra, yolculugumuzu surdurduk. Tejeria denen yere geldik.
Onbe§ km’lik bir yolculuga cikildi, onculer saat 14’de hareket et-
tiler, biz de saat 14.30 ‘da. Gece bastirdigindan, arkadan gidenler
1 Temmuz
Hava aganrken, haritada Barcelona olarak gosterilen
Barchelon’a dogru yoneldik. ihtiyar Lucas, yolu diizeltmek icin
bize yardim etti, fakat yine de sarp ve kaygandi. Onculer sabah-
leyin yola ciktilar, biz de ogleyin. Bulundugumuz yiikseklikten
inmek, sonra bogazi yeniden tirmanmak icin ogleden sonra butun
zamanimizi harcadik. Onculer yollanna devam ededursunlar biz
de ilk chaco’da uyuduk. Orada, adlan Yepez olan, cok cekingen
uccocuk vardi.
Bamentos bir basin konferansi verdi ve benim burada oldu-
gumu kabul etti, fakat birkac gun icinde hesabimin goriilecegini
sozlerine ekledi. Bizlerden fareler ve yilanlar diye sozederek, bili-
nen o budalaca savsatalanna bir yenisini daha ekledi. Aynca,
Debray’i cezalandiracagini tekrarladi.
Andres Coca adh bir koyliiyii tutukladik; onu yolda bulduk,
obur iki ki§i (Roque ve oglu Pedro) ile birlikte goturduk.
Yukseklik 1550 metre. [sayfa 139]
10 Temmuz
Bir at kaybettigimizden yola gee ciktik, hayvan sonra geldi.
En yuksek tepede, 1900 metrede az kullanilan bir yoldan gectik.
Saat 15.30’da bir tapera’ya ulasUk. Geceyi orada gecirmeye karar
verdik, ama yolun orada bittigini gormek tatsiz bir surpriz oldu.
Bir de 6nemsememi§ oldugumuz patikalan gozden gecirdik, ama
onlar da bir yere cikmiyordu. Filo’ya bagh olmasi gereken chaco’lar
kar§idan goriinuyordu.
Radyo, Sumaipata ve Rio Grande arasinda olup haritada
gosterilmemis, olan El Dorado bolgesinde gerillacilarla carpi§ildigini
32
Terkedilmi§ yada gegici olarak kullanilan kulube.
13 Temmuz
Sabahleyin 50k dik ve kotu havanin kayganla§tirdigi bir
tepeyi indik. Saat 11.30’da Miguel’i bulduk. Camba ve Pacho’yu
irmak boyundakinden aynlan paUkada ke§fe yollami§tim. Bir saat
sonra donduler ve chaco’lar, evler gorduklerini, hatta terkedilmi§
bir eve de girdiklerini soylediler. Yola Qiktik,biraz sonra ufak bir
derenin aki§ini izleyerek, ilk eve ula§ip geceyi orada gegirdik.
Evin sahibi daha geg geldi ve bir kadinin, belediye ba§kaninin an-
nesinin bizi gordugunu, buradan 1 km uzakta bulunan Filo koyun-
deki askerlere haber ula§tirabilecegini soyledi. Butun gece nobet
tuttuk.
14 Temmuz
Surekli giseleyen yagmurlarla gegen bir geceden sonra,
gunduz de yagmaya devam etti, fakat, ogleyin yanimizda iki kila-
vuzla belediye ba§kaninin kayinbiraderi Pablo ve ilk evin sahibi
Aurelio Mancilla ile yola Qiktik. Kadinlan agla§ir halde biraktik.
Yolun kav§agina geldik; bin Florida ve Moroco’ya oteki Pampa’ya
AYIN ANALIZi
1 Agustos
Durgun bir gun; Miguel ve Camba yolu a?maya ba§ladilar,
fakat toprakla bitkilerin Qikardigi guQliikler nedeniyle bir kilomet-
reden fazla gidemediler. 5-6 gunluk yiyecegimizi saglayacak ya-
bani bir tay vurduk. Ordunun oradan ge?mesi olasihgini du§u-
nerek, tuzak kurmak i?in hendekler kazdik. Yann yada obiirgun
gelip kampimizi bulmamalan halinde, tasanmiz, gegmelerine izin
vererek, sonradan ate§ etmek.
Yukseklik 650 metre.
2 Agustos
Yol, Benigno ve Pablo’nun Qabalan sonucu epey ilerledi.
Vardiklan yerden geri donmeleri yakla§ik iki saat surdu. Radyo
bir “toplum aleyhtan"nin cesedinin kaldinldigini ilan edeli beri,
hakkimizda higbir haber yayinlamiyor.
Astim beni fena sarsti ve son ignelerimi de tukettim; §imdi
yalnizca haplar kaldi, onlar da ancak 10 gun yeter. [sayfa 155]
Agustos
Yol a?ma fiyaskoyla sonu?landi; Miguel ve Urbano bugun
57 dakikada dondiiler; 50k agir ilerliyoruz. Hi?bir haber Qikmadi.
Pacho’nun durumu diizeliyor, bense kotuyiim. Geceyi de gundu-
zii de kotu ge?irdim, yakinda iyile§ecegimi de ummuyorum. Da-
mardan novokain ignesi yapmayi denedim, ama sonu? alamadim.
4
Agustos
Qocuklar, giineybatiya yonelen bir kanyona vardilar. Bu-
nun, Rio Grande’ye dokulen dereye kadar uzandigi du§unulebilir.
Yann, iki§er ki§ilik ekipler halinde, 4 ki§i yol agmaya gidecek ve
Miguel bizim yonde, terkedilmi§ chaco’lar sandigimiz yerleri gor-
meye gikacak. Astimim biraz duzeldi.
5
Agustos
Benigno, Camba, Urbano ve Leon iki§er ki§ilik ekipler halin-
de bolunduler. Ama onlerine Rosita’ya dokulen bir dere yatagi
giktigindan, yollanna bugun tarlalardan devam ettiler. Miguel cha-
co’yu gormeye gitti, ama bulamadi. At eti bitti. Yann bahk avlan-
maya 5ah§acagiz ve oburgun ba§ka bir hayvan kesecegiz. Yann
su ba§ina dek ilerleyecegiz. Astimim iyice kotuledi. Aynlmaya
kar§i oldugum hade, yann bir grubu onden gondermek zorunda
kalacagim; Benigno ve Julio gonullii giktilar, bakalim Nato’nun
tutumu ne olacak.
6
Agustos
Kampimizi ta§idik, ne yazik ki, uq saat degil, ancak bir saat
yuriiyebildik; bu da henuz uzakta oldugumuzu gosteriyor. Beni-
gno, Urbano, Camba ve Leon yol a?makla oyalana dursunlar,
Miguel ve Aniceto da, yeni dere boyunca, Rosita’ya dokuldugu
yere dek ke§if yapmaya gittiler. Ak§am donmeyince, uzaktan ha-
van topu ati§i gibi bir ses de duydugumdan, onlemlerimizi aldik.
Bolivya’nin bagimsizhk yildonumu oldugundan Inti, Chapaco ve
ben birka? soz soyledik.
Yukseklik 720 metre. [sayfa isei
Agustos
Kotu bir gun. Qali§ma yoniinden de oyle. Hicbir yenilik
yok, fakat ak§am haberieri dinlerken cocuklann gitmekte olduklan
mahzenin, ordunun eline gectigini ogrendik; oyle kesin bilgiler
veriyorlar ki, ku§ku gotiirmez. Bugiin havanin garipligi yiiziinden
astimim azacak. Qe§itli belgelerimiz ve fotograflanmiz da ellerine
gecmi§. Indirdikleri en agir darbe bu oldu; bin konu§tu mu ne?
Kim? Belirsiz.
15
Agustos
Coco ve Aniceto’nun gelmememeleri halinde Benigno’yu
aramak uzere iki ki§i gondermesi icin, Miguel’e bir mesaj yazdim
ve bunu goturmekle Pablito’yu gorevlendirdim. Ama onlara yol-
da rastiami§, ucu birlikte donduler. Miguel, karanhk bastigi anda,
vardigi yerde kalacagini soyleyip su gondermemizi istemi§. Yann
erkenden hareket edecegimizi bildirmesi icin Dario’yu gonder-
dim, o da yolun bittigi haberini getiren Leon’a yolda
rastlami§.
[sayfa 160]
Santa-Cruz radyosu, Muyupampa grubundan iki ki§inin tu-
tuklandigini bildirdi. Artik ku§kumuz kalmadi, sozkonusu olan
Joaquin’in grubu. Qok siki§tinldiklan belli, iki tutuklu da konu§mu§.
Hava soguktu fakat kotu bir gece gecirmedim. Ayni ayagimda
ba§ka bir cibani daha de§memiz gerekecek. Pacho iyile§ti. Chu-
yuyako’da orduya kayip verdirmeyen bir cati§madan daha soze-
dildi.
16
Agustos
Iyi denebilecek bir yolda 3 saat 40 dakika yiiriiduk, sonra
bir saat dinlendik. Bir kiymik battigi icin katir beni yere silkeledi,
Agustos
Miguel, Coco, Inti ve Aniceto, bir mufrezenin bulundugu
anla§ilan Vargas’a giden en iyi yolu bulmak uzere, ke§fe ciktilar.
Ama yeni bir§ey bulamadilar. Eski patikadan yolumuza devam
etmemiz gerekecek. Arturo ve Chapaco ava ciktilar, bir di§i geyik
vurdular. Arturo da, Urbano ile nobetteyken bir tapir vurdu. Ama,
yedi el ate§ etmesi kampta tela§ yaratti. Bu hayvan bize 4 gunluk,
di§i geyik de 2 gunluk et saglayacak. Biraz da fasulyemiz ve sard-
alyamiz var; hepsi 6 gunluk eder. Listede sirasi gelen beyaz atin,
ba§ini kurtarmaktan yana §ansi artiyor. Camba ile konu§up bundan
sonraki konak yerimizde Joaquin’le bulu§mamizdan once gide-
miyecegini soyledim. Chapaco aynlmayacagini, cunku, bunun
alcakhk olacagini belirtti. Ama alti ay yada bir yil icinde aynlabil-
meyi diledigini de ekledi; bu umudu ona bagi§ladim, birbirini tut-
mayan §eyler soyledi. Durumu iyi degil.
Haberler hep Debray ile ilgili, oteki saniklann sozu bile
edilmiyor. Benigno’dan haber yok; varmi§ olabilir. [sayfa \w]
20
Agustos
Yol acma i§iyle ugra§anlar, yani Miguel ve Urbano, aynca
“bayindirhk i§leriyle” gorevli olanlar, yani Willy ve Dario fazla iler-
leyemiyorlar; bunun icin o gun de orada kalmaya karar verdik.
Coco ve Inti bir§ey tutamadilar, fakat Chapaco bir di§i geyik ve bir
maymun avladi. Di§i geyikten yedim, bu yiizden gece §iddetli bir
astim krizi gecirdim. Doktor hala hasta; bu, saghk durumunu tu-
muyle etkileyen ve onu sakat eden bir lumbago olsa gerek.
Benigno’dan haber cikmadi. Artik onunla ilgilenmeye ba§lamaliyiz.
Radyo, Sucre’den 85 km uzakhkta gerillacilann bulundugu-
nu acikladi.
21
Agustos
Ayni yerde Benigno ve arkada§lanndan haber almadan bir
Agustos
Gun, yeni bir§ey olmadan ge?ti. Kalk borusu 5’te ?aldi ve
yol aganlar erkenden yola Qiktilar. Ordudan 7 ki§i mevzilerimize
dek sokuldu, ama gegmeye yeltenmediler. Avcilan silah sesleri-
yle Qagiran bir halleri vardi; yann firsat bulursak saldiracagiz. Yol
ilerlemedigi i?in, Miguel, Urbano’yu talimat almaya gonderdi. Ama
o, talimati kotu ve artik bir§ey yapilamayacak bir saatte ula§tirdi.
Radyo, Dorado tepesinde bir silahh ?ati§ma oldugunu
-Joaquin’in grubuyla olsa gerek- ve gerillacilann Camiri’den 3
km uzakta bulunduklanni haber verdi.
26
Agustos
Her§ey ters gitti: 7 ki§i yine geldiler, 5’i irmagin a§agi yonu-
ne gitmek ve 2’si de irmagi a§mak uzere bolunduler. Pusudan
Agustos
Kasvetli ve kaygi vend bir gun. Susuzlugumuzu Caracore
meyveleriyle36 giderdik. Daha dogrusu, nefsimizi aldattik. Miguel,
bir tabancadan ba§ka silahi olmayan Pablito’yu avcilardan biriyle
su bulmaya gonderdi.
Saat 16.30’da hala donmedigini goriince Coco ve Aniceto’yu
onu aramaya gonderdim. Gece donmediler. Artcilar bayinn ba§in-
da kaldilar. Radyoyu dinleyemedik; yeni bir mesaj yayinlandi ga-
liba. Sonunda, iki aydir bize arkada§hk eden gene kisragi kesUk;
kurtarmak idn elimden geleni yaptim, ama adigimiz gitUkce arti-
yordu, §imdi yalnizca susuzluk cekecegiz. Yann da suya ula§acagi-
mizi sanmiyorum.
Radyo, Tatarenda bolgesinde bir askerin yaralanmis, ol-
dugunu bildiriyor. Anlamadigim nokta §u: Kayiplanni titizlikle aci-
khyorlar da, neden ba§ka yonden yalan soyluyorlar? Yalan
soylemiyorlarsa, Caraguatarenda ve Taperillas gibi issiz yerlerde
onlara bu kayiplan verdiren kimler? Joaquin, adamlanni iki gruba
mi ayirdi? Yoksa bagimsiz odaklar mi kuruluyor?
Yukseklik 1200 metre,
29
Agustos
Yorucu ve kaygih bir gun. Yol acanlar agir ilerliyor; birara,
Masicuri’ye nereden gideceklerini §a§irdilar. 1600 metrede ve ol-
36
Kuzey Afrika inciri .(yabani incir-en).
AYIN ANALIZi
1 Eylul
Erkenden yola ciktik, katirlardan birinin dii§mesi yuzun-
den olayh bir yuruyii§ten sonra tepeyi inebildik. Doktor iyi degildi,
ama ben iyiydim, katin rahatca siirebiliyordum. Yuruyii§ sandigi-
mizdan uzun surdu. Honorato’nun evinin yakinindaki akarsuya
vardigimizi 18.15’te farkettik. Miguel var guciiyle yiirudii, ama
anayola ancak karanhk basarken vardi; Benigno ve Urbano tem-
kinli yurudiiler, gozlerine anormal bir§ey ili§medi. Bunun uzeri-
ne, bo§ evi i§gal ettik; Ordu igin, etrafina barakalar yapilarak ge-
ni§leUlmi§U. §imdilik evlerin hepsi bo§tu. Un, yag, tuz ve oglaklar
bulduk; ikisini kestik ve unla kendimize bir §61en duzenledik,
ama pi§irilmesi butun gecemizi aldi. §afakta evde ve yolun ba§inda
birer nobetgi bi: rakarak gekildik. Yukseklik 740 metre.
2 Eylul
Sabah erkenden, Coco, Pablo ve Benigno’yu evde, Miguel’in
yonetiminde, pusuda birakip chaco’lara dogru gittik. [sayfa un
Eylul
Gun, hicbir haber alinamaksizin, sonucu beklemekle gecti.
Grup saat 4.30’da bir katir ve biraz malla dondu. Moron’un evinde
askerler varmi§ ve kopeklerinin sayesinde, neredeyse grubun far-
kina varacaklarmi§, bunlar geceleri dola§iyor olmali. Adamlan-
miz evin etrafinda gezinmi§ler. Sonra Montano’ya dogru bir yol
acmi§lar; orada kimse yokmu§. Ama evde misir bulmu§lar, bir
kental kadar almi§lar. Ogleyin irmagi gecmister ve kar§i kiyida iki
ev gormiisjer. Evlerden birinde bulunanlann hepsi kacmi§; bizim-
kiler de biraktiklan katira el koymu§lar; otekinde bulunanlar
i§birligine yana§mami§, bu nedenle tehdide ba§vurmak zorunda
kalmi§lar. Gerillacilara hi? rastlamadiklanni ve yalnizca, karnaval-
dan once Perez’in evinde bir grup (biz) gordiiklerini soylemi§ler.
Grubumuz yola ciktiginda henuz gunduzdu, Moron’un evini i§gal
etmek icin geceyi bekledik. Her§ey iyi gidiyorken Arturo yolunu
kaybetti, bir patikada uyuyakalmi§, av bulmak icin de 2 saat kay-
bedildi. Bazi izler birakmisjar, hayvanlar hepsini silmezse bizi bu-
labilirler; ustelik yolda birkac §ey de kaybetmi§ler. Qocuklann
derhal morali bozuldu.
Radyo, olen gerillacilann kimliklerinin henuz tesbit edil-
medigini, fakat her an haber ahnabilecegini soyledi. Bir mesaj tu-
muyle de§ifre edilebildi. OLAS’in bir zafer, fakat Bolivya [sayfa m\
delegasyonunun bombok oldugunu yaziyor; PCB’den Aldo Flo-
res ELN’in temsilciligi iddiasindaymi§, onu yalanlamak gerekmi§.
Kolle’nin bir adamini g6rii§mek icin istemi§ler; Lozano’nun evini
arami§lar, o ise saklaniyor. Debray’i takas edebileceklerini urn-
uyorlar. Hepsi bu kadar; Son mesajimizi almadiklan anla§ihyor.
6
Eylul
Benigno
Benigno’nun dogum gununun olaylara gebe oldugu erken-
Eylul
Yorucu bir gun. Saat 7’de Miguel onculer ve Nato ile yola
cikti. Bu yonde olanaklar elverdigince uzaga gitmesini, geci§in
[sayfa 180] giicle§tigi yerde bir sal yapmasini emretmi§tim. Antonio
butun artcilarla pusuya yatti. Nato ile Willy’nin bildigi bir magara-
ya iki M-l tiifegi biraktik. Hicbir haber gelmedigi icin, Saat 13.30’da
yola giktik. Katirla gidemedik, bense yeniden astim krizine yaka-
lanmak uzereydim. Hayvani Leon’a biraktim, yola yaya devam
etUm. Artgilar, tersi anlamda emir gelmezse, saat 15’te yola ?ika-
caklardi. O sirada, Pablito gelip okuzun, hayvanlann gegecegi
yerin kar§isinda bulundugunu, 1 km yukanda da sahn yapilmakta
oldugunu bildirdi. Hayvanlann gelmesini bekledim, sonunda saat
18.15’te adamlan gonderdim de getirdiler. Bu sirada, iki katir lr-
magi a§ti (okuz daha once gecmi§ti) ve biz de sahn bulundugu
noktaya dogru agir agir gittik. Baktim ki, 12 ki§i daha bu kiyidalar,
yalnizca 10 ki§i kar§iya gecmi§. Boylece geceyi ikiye bolunmu§
olarak gecirdik ve son kokmu§ sigir eU payimizi da yedik.
Yukseklik 720 metre. Yol 2-3 km.
15
Eylul
Biraz fazla yol aldik, 5-6 km kadar. Fakat, Pesca irmagina
ula§amadik, cunku hayvanlan iki kez sudan gecirmekgerekU, bi-
rinde de katir gecmemekte inadetti. Bir sefer daha kaldi, ama,
bakahm katirlar gecebilecekler mi?
Radyo, Loyola’nin tutuklandigini bildirdi. Fotograflar yiizun-
den olacak. Bogamiz oldu, celladin eliyle elbet.
Yukseklik 780 metre.
170 Che Guevara
Bolivya Gunlugu
16 Eylul Gun,
sal yapimi ve irmagi a§ma cabalanyla gecti. Bir su-kaynagma
varana kadar, yalnizca 500 metre yuriiyebildik ve ora-da kamp
yaptik. Irmagi a§ma i§i, iki kiyiya baglanan iyi bir salla, olaysiz
ba§anldi. Yalniz kahnca Antonio ve Chapaco surtusffiler ve
hakaret ettigi icin Antonio, Chapaco’ya gunluk bir ceza verdi; adil
oldugundan emin olmamakla birlikte, bu karara saygi goster-dim.
Ak§am bir olay daha oldu [sayfa isn Eustaquio Nato’yu bir pay fazla
yemekle sucladi. Yemek yiiziinden cikan can sikici bir durum
daha. Doktorun saghgi ve cocuklann onunla ilgili olarak ne-ler
du§undiikleri, hep birer dert (Julio hep sacma sapan laflar
ediyor). Yine de butun bunlar onemsiz sayilabilir. Yiikseklik 820
metre.
17 Eylul Pablito
Bugun yine di§cilikle ugra§tik: Arturo ve Chapaco’nun
di§lerini cektim. Miguel irmaga ke§fe ve Benigno yolu kollamaya
gittiler. Katirlann cikabilecegini, ancak bundan once irmagi iki
kez gecmek icin yiizmeleri gerektigini soylediler. Pablito’nun
onuruna pilav pisjrdik. Gerillacilardan en genci o, bugun 22 ya§ina
basti.
Radyo yargilamanin ertelendiginden ve Loyola Guzman’in
tutuklanmasina kar§i yapilan bir protesto hareketinden ba§ka ha-
ber vermedi.
18 Eylul
Saat 7’de yola ciktik, fakat biraz sonra Miguel geldi, done-
mecte uc koyluye rastiadiklanni ve bunlann bizi goriip gorme-
diklerini bilmedigini soyledi. Chapaco, eksilmeyen kavgalardan
birini daha sahneye koydu: Arturo’yu §arj6riinden 15 kur§un cal-
makla sucladi. Felaket adamin bin ve i§in iyi yonu, Kubalilara sa-
ta§tigi halde, bolivyalilann onun tarafini tutmayi§i. Katirlar yiizme-
den irmagi a§tilar, fakat bir ucurumdan gecerken siyah katir eli-
mizden kacti, sonra 50 metre yuvarlanarak yaralandi. Piraypandi
irmagina dogru e§eklerine binmi§ giden 4 koyluyu tutukladik.
Buradan bir mil uzaktaki bir irmakta, Rio Grande kiyisinda Aladi-
no Gutierrez ile adamlannin avlandiklanm ve balik tuttuklanni
20 Eyliil
Uc saatte varabilecegimizi hesapladigimiz Lucitano’ya, ka-
ranlik basarken varabilmek icin saat 15’te yola cikmaya karar
verdim; fakat bazi gucliikler hareketimizi saat 17’ye dek geciktir-di,
biz tepenin ustiindeyken karanhk bastirdi; bir me§ale yaktik, ama
Aladino Gutierrez’in evine yine de 20’den once varamadik; bize
satacak bir§eyleri yoktu, birkac sigara ve birkac lvir zivir bu-
labildik, ama giyecek yoktu. Biraz kestirdikten sonra 4 fersah ote-de
oldugunu sandigimiz Alto Seco yonune gitmek uzere, saat 3’te yola
ciktik. Vanr varmaz belediye ba§kaninin telefonuna elkoy-duk, ama
yillardan beridir cah§miyormu§, hat kopukmu§. Belediye ba§kaninin
adi Vargas ve atanah cok olmami§.
Radyoda onemli bir haber yok. 1800 metreden gectik, Lu-
citano ise 1400 metre yiikseklikte.
Qiftlige dek yakla§ik 2 fersah gittik.
21 Eylul
Saat 3’te parlak ayi§igin altinda yola ciktik. Yolda onceden
bir ke§ifte bulunmu§tuk; saat 9’a dek canh bir varhga rastlama-dan
yiiriiduk ve o gune kadar ula§tigimiz en yuksek tepelerden, 2040
metreden a§tik. O sirada iki sigirtmaca rastiadik; bize Alto Seco’ya
giden yolu gosterdiler, daha 2 fersahhk yolumuz vardi, gecenin bir
kismini ve butun sabahi yuruyiisje gecirdigimiz hal-de, ancak 2
fersah yol alabilmistik. ini§teki ilk evlere ula§tigimizda, yiyecek
bir§eyler satinaldik ve bunlan belediye ba§kaninin evine gidip yedik;
daha sonra Piraymini kiyisinda misir oguten bir su degirmenine
rastiadik (yukseklik 1400 metre). Adamlar korkuyor ve yolumuzdan
kacmaya cali§iyorlar, agir hareket ediyor, bu yiiz-den cok zaman
kaybediyoruz. Alto Seco’ya degin 2 fersahhk yol 12.35’ten saat 5’e
dek surdu.
22 Eylul
Biz, yani merkez grup, Alto Seco’ya vardigimizda belediye
ba§kaninin, yakinda bulundugumuzu haber vermek uzere, [sayfa 184]
dun yola ciktigini ogrendik, misilleme olarak, biz de onun
23
Eylul
Bulundugumuz yer guzel bir portakal bahgesiydi ve epey
meyve kalmi§ti. Gunu dinlenmekle ve uyumakla gegirdik, fakat siki
nobet tutmak gerekti. Saat l’de kalkip 2’de, Loma Larga’ya dogru
yola Qiktik, oraya §afakta vardik. 1800 metreye giktik. Yukler agir,
bu yiizden yuriiyu§umuz yava§. Benigno’nun yaptigi yemek-tengok
fazla yedim.
24
Eylul
Loma Larga adh koye ben karaciger sancisi ve kusmalar,
gocuklar da sonu? vermeyen yiiruyu§ler yiizunden biUk durum-da
ula§tik. Geceyi Pujio yolu kav§aginda gegirmeye karar [sayfa iss]
verdim. Evinde kalan tek koyluden, Sostenos Vargas’dan -oteki-ler
bizi goriir gormez ka5mi§lardi- satmaldigimiz domuzu kestik.
Yukseklik 1400 metre.
174 Che Guevara
Bolivya Gunlugu
25 Eylul
Pujio’ya vardik, ama orada bizi onceki gun gormiis, insan-
lar var; ba§ka bir deyimle, fisilti radyosu orada oldugumuzu
bildirmi§. Pujio, bir tepede kurulmu§ ufak bir koy. Bizi gordiikleri
zaman kacan koyluler, sonra yava§ yava§ yakla§tilar ve iyi dav-
randilar. Serrano’dan Chuquisaca’ya bir borcluyu tutuklamaya ge-
len jandarma o sabah §afakta yola cikmisU. Uc bolgenin’ kesi§tigi
noktadayiz. Katirlarla yolculuk etmek tehlikeli bir hal aliyor, fakat,
50k zayif du§tiigu icin doktorun olanaklar elverdigince rahat yol
almasina cah§iyorum. Koyluler bolgede hi? askere rastlamadikla-
nni soyliiyorlar. Tranca Mayo’ya ula§incaya dek, mola vererek
yurudiik ve sonra bir yolun kenannda uyuduk. Miguel istedigim
onlemleri almami§ti. Higueras belediye ba§kani bu civarda; no-
betciye tutuklamasi icin emir verdim.
Inti ile ben, Rucara yakininda bulunan La Higuera’ya vann-
caya dek, bizimle gelmesi icin Camba ile konu§tuk. Oradan San-
ta Cruz’a gitmeyi deneyebilirdi.
Yiikseklik 1800 metre.
26 Eylul
Bozgun. §afakta Picacho’ya vardik. Herkes bayram yapiyor-
du; ula§tigimiz en yiiksek nokta burasi: 2280 metre. Koyluler bize
50k iyi davrandilar ve Ovando benim her an yakalanabilecegimi
ilan ettigi halde, yolumuzu korkusuzca surdurduk. Higuera’da
her§ey degi§ti, erkekler ka5mi§, yalniz birka? kadin kalmi§ti. Coco
telgrafcinin evine gitU, cunku orada telefon vardi ve ayin 22’sinde
alinmi§ bir haberle dondu. Valle Grande kaymakaminin belediye
ba§kanina, gonderdigi bu yazida, gerillacilann bolgede bulundukla-
nnin ogrenildigi [sayfa isei ve butun haberlerin odemeli olarak V.G’ye
(Valle Grande) ulastalmasi bildiriliyordu. Telgrafci kacmi§ti, fa-
kat kansi, kom§u koy Jaguey’de bayram oldugundan, kimsenin
telefon etmedigine dair guvence verdi.
Saat 13’te oncu guc Jaguey’e ula§mak uzere yola cikti.
Orada katirlar ve Doktor hakkinda karara vanlacak. Biraz sonra
koyde kalan, fakat buyuk bir korku icinde bulunan tek erkekle
konu§uyordum ki, bir tuccar cikageldi. Valle Grande ve Pucaro’dan
geldigini, bir§ey gormedigini soyledi. Onun da cok sinirli bir hali
Eylul
Gergin bir gun daha. Ke§if: inti ve Aniceto butun gun evi
gozetlemek uzere gittiler. Yolda hareket erken ba§ladi. Ogleye
dogru, her iki yonden cantasiz askerler gecti, diger bazilan da,
yuksuz e§eklerle tepeye cikip yiiklerle indiler. inti saat 18.15’te
geldi; tepeyi inen 16 askerin chaco’ya girdiklerini ve bir daha cik-
madiklanni haber verdi, e§ekler orada yiiklenmis, olmali. Bu yolu
izlemek, en kolay ve en mantiklisiydi, fakat bu haberler kar§isinda
tehlikeli oldugu anla§ihyordu, ciinkii pusuda bekleyen askerler
bulunabilecegi gibi, evlere, bizim varhgimizi sezecek kopekler de
yerle§tirilmi§ti. Yann iki ke§if yapacagiz: Bin ayni yerde, oteki,
askerlerin gectigi yolu a§ip tepelere cikmak ve oralardan oteye
bir ciki§ yolu olup olmadigim anlamak icin. Radyo hicbir
haber vermedi. [sayfa i89]
30
Eyliil
Yine gergin bir gun. §ili’nin Balmaceda Radyosu, ordunun
resmi kaynaklanndan, Che Guevara’nin bir kanyonda siki§tinlmi§
oldugunu haber aldiklanni agikladi. Yoresel istasyonlar bir§ey soy-
lemiyorlar, i§in iginde ihanet oldugu ve bizim bu bolgede oldugu-
muzu kesin olarak bildikleri anla§ihyor. Az sonra askerler yine iki
yonden ge?meye basjadilar. Saat 12’de 40 silahh asker ayn ayn
kollar halinde gegUler. Kulubeye dek gittiler, orada kamp kurdu-
lar ve sinirli bir halde nobet tutmaya ba§ladilar. Bunu Aniceto ve
Pacho haber verdiler. inti ve Willy, Rio Grande’nin ku§ ucu§u 2
km uzakhkta oldugunu, kanyonun yukan kesiminde uc ev bulun-
dugunu ve kamp yapmak icin etraftan goriinmeyecek uygun yer-
ler bulundugunu soylediler. Su aradik, sonra saat 22’de zahmetii
bir gece yolculuguna ciktik. El Chino’nun karanhkla yuriimekte
gucluk cekmesi bizi geciktirdi. Benigno iyile§iyor, fakat Doktor
kendini toparlayamiyor.
AYIN ANALIZI
Ekim
Ayin bu ilk gunu yeni bir§ey olmadi. §afakta bir koruya
vardik ve giri§ noktalanna nobetgiler dikerek kamp kurduk. i§gal
etmeyi tasarladigimiz kanyondan 40 asker havaya ate§ ederek
ge?ti. Saat 14’te son silah sesleri duyuldu. Kuliibede kimse yok
gibi; ger?i Urbano oradan 5 askerin Qiktigini gormu§, ama belirle-
yemedigimiz bir yone dogru gitmi§ler. Yerin iyiligi ve du§man
kuwetlerinin harekatini tumuyle gormeye elveri§li olmasi nede-
niyle, orada bir gun daha kalmaya karar verdim. Pacho, Nato,
Dario ve Eustaquio’su bulmaya gittiler ve saat 21’de donduler.
Chapaco’nun pi§irdigi kizartmalar ve biraz kurutulmus, etie aghgi-
mizi bastirdik.
Higbir haber yok.
Yukseklik 1600 metre.
2
Ekim
Antonio
Butun gun bir tek asker goremedik. Yalnizca goban kope-
Ekim
Yola Qiktik, 5.15’e dek guglukle ilerledik. Sonra ke?iyolunu
birakip agaglannin yiiksekligi sayesinde, merakh gozlerden uzak
kalabilecegimiz kuguk bir koruya daldik. Benigno’yla Pacho, bir-
ka? kez ke§fe Qiktilar ve su bulmak i?in de yoredeki bir evin gev-
resinde donenip durdular. Oysa evin yaninda bir kuyu olmasi ge-
rekiyordu. Ke§if bittigi sirada, 6 askerin eve geldigini gormu§ler,
gegerken ugramis, olmalilar. Karanhk basarken giktik; Qocuklar
susuzluktan bitkindiler, hele Eustaquio’nun bir yudum su, diye
yalvaran hali yurekler acisiydi. Qok bozuk, engellerle dolu bir
yolda ilerleyip §afakta, yoresinden kopek havlamalan duyulan
ku-?uk bir koruya vardik. Qok yakinda yuksek ve giplak bir tepe
var.
Yarasindan irin sizan Benigno’yu tedavi ettik. Benigno gece
sancidan inleyip durdu. Doktora da bir igne yaptim.
Radyo, Leon’la Camba’nin Debray davasinda tanik olarak
dinlenmek uzere Camiri’ye goturiilduklerini, soyledi.
Yukseklik 2000 metre. [sayfa i951
6
Ekim
Qevrede yaptigimiz ke§if sonucunda bir evin yakininda ol-
No 36
Ramon,
Ivan buraya hasta olarak geldi. Oturma izninin bitmesin-
den, alti gun once oradan yola cikmi§. De§ifre olmami§. Bu ne-
denle yine donebilir. iyile§ir iyile§mez geri donmesi icin olanak
arayacagiz. Rodolfo ile Pareja ideolojik saglamhklanni biraz yitir-
mekle biriikte iyi durumda sayihr, Rhea ise iyice zivanadan cikti.
Lozano mesaj gonderdi; onunla haberie§memiz iyi gidi-
yor.
Lozano, Rodolfo ile baglanti halinde. El Chino’dan aldigi-
miz son telgraf Camiri’den gonderilmis. ve Sanchez’in eline gecmi§.
No 37
Ramon,
1) Puno’da gerilla cekirdeginin hazirlanmasinda ELN
sorumlusu perulu Capac, El Chino ile baglanti kuramadiklann-
dan ve ondan haber alamadiklanndan goru§umuzu ogrenmek
icin buraya geldi. Yonetimin bile§iminden sozetmeksizin ona
Bolivya’daki gerilla mucadelesinin onemini anlattik ve stratejik
icerigini acikladik. El Chino’ya, g6rii§ birligine varmak icin gerilla-
cilarla baglanti kurmasini bildirdik. Sanchez destek gorevlerinde
yardimci oluyor. Buraya 20 adam [sayfa 2i4] gondermek ve gerilla
odagi olu§turma cali§malanni surdurmek icin yollanan 25 000
dolan almi§lar. La Paz’da, Sanchez, El Chino’nun goturdugunden
geriye kalan 48 000 dolan almi§. Bunu Capac’tan ogrendik. Ona
paraya dokunmamasini, El Chino ile gerilla orgutu arasindaki
anla§mayi beklemesini, Sanchez’i de §imdiki durumunda birak-
masini soyledik.
Gerilla odagi hazirhklan cok yava§ ileriiyor: Qiftlikte ke§ifte
bulunan yalnizca be§ adam var. Silahlar 12 av tufegi ve Bolivya
sininndan saglanacak sava§ malzemesinden olu§makta. Bunlar
bir Z-B-30, dort karabina ve 2 hafif makineli tufek. Lima’da ELN
uyelerinin cogunlugu, propaganda ve orgut-lenmeyle ugra§iyor.
Eylem odagini orgutieme cali§masinin onemini onlara bildirdik.
2) Maspero, Debray’in durumunu ogrenmek ve savunma-
siyla ilgilenmek icin oraya gidiyor. Kolle ile baglanti kurmayi de-
neyecek. Kendisine haber ula§tirmaya cah§acagiz. I§i bitince he-
men donecek. Bilim ve edebiyat dunyasindan saygin ki§ilerin
No 39
Ramon,
OLAS devrimci du§unceler i?in tarn bir zafer oldu. Bolivya
heyeti berbat. Gerillanin gikanna ters du§en konumlan savundu-