Balangay Jornal PDF

BALANGHAY, MARSO 2013
Inilathala 2013 ng 1E2 Printing Press, Inc. Rm. 303, St. Raymund de Penafort, UST Espaa, Maynila Tel. Nos.: 123-4567 / 7654-321 Karapatang-ari 2013 ng Kolehiyo ng Komersiyo at Administrasyong Pangangalakal Unibersidad ng Santo Tomas Reserbado ang lahat ng karapatan. Bawal kopyahin o ipalimbag sa anumang paraan ang kahit na aling bahagi ng kalipunang ito nang walang pahintulot sa pabliser. ISSN 0xxx-xx-xx
John Dexter Lunk Nag-layout 2009, Oggie Ramos May-ari ng litrato sa pabalat
PABALAT: Sa Pilipinas, nagsimula ang pinakaunang mga sibilisasyon sa mga tinatawag na balangay, kung saan ang pamilya ay naninirahan ang mga sinaunang pamilya, at dito na rin nagmula ang sinaunang kalakalan ng Pilipinas. Binibigyan-daan ng balangay ang makabagong edukasyon sa mga mambabasa ng mga saliksik sa kalipunang ito.
UNIBERSIDAD NG SANTO TOMAS KOLEHIYO NG KOMERSIYO AT ADMINISTRASYONG PANGANGALAKAL DEPARTAMENTO NG FILIPINO AKADEMIKONG TAON 20122013
Kalipunan ng mga saliksik sa Filipino 2: Pagbasa at Pagsulat Tungo sa Pananaliksik
Tinipon ng 1E2 Sa pamamatnubay ni G. Jonathan V. Geronimo, MATFIL Propesor sa Filipino 2
Talaan ng Nilalaman
5 15 23
EPEKTO NG KONTRAKTWALISASYON SA MGA MANGGAGAWA NG SM: ISANG PAG-AARAL (Bonito, Daantos, Estacio, Gadduang, Gutib) EPEKTO NG SURPLUS SA REVENUE NG PILIPINAS (Chua, Co, Dalida, Lunk, Uy) POTENSYAL NG PAMBANSANG INDUSTRIYALISASYON: PAG-AARAL SA KALAGAYAN NG KOMPANYANG RICOA BILANG PAGAWAAN NG TSOKOLATE (Cruz, Cua, Mateo, Mendoza, Retana) SIKOLOHIKAL NA EPEKTO NG PAGGAMIT NG WIKANG FILIPINO SA PAGUNLAD NG MGA MALILIIT NA KAINAN SA P. NOVAL (Gervacio, Palacio, Pios, Suarez, Sumalde) ELECTRONIC DOWNLOAD VERSUS TRADISYUNAL NA CD: PREPERENSIYA NG MGA MAG-AARAL NG UST SA PAGTANKILIK NG MUSIKANG PILIPINO (Abuyo, Manabat, Tulud) EPEKTO NG PATULOY NA PAGDAMI NG MGA OFW SA EKONOMIYA NG BANSA (Ballesca, Borromeo, dela Cruz, Ignacio, Largo) EKONOMIKAL NA IMPLIKASYON NG DAYUHANG NEGOSYO SA LARANGAN NG EDUKASYON (Ang, Angeles, Sy, Talampas, Tejada, Tiu) PANANAW NG MGA MAG-AARAL NG KOMERSIYO SA UST UKOL SA ISYU NG ONLINE SHOPPING SA KALIDAD AT SEGURIDAD (Belo, Garcia, Marcelino, Salud, Villavieja) EPEKTO NG DAYUHANG PAMUMUHUNAN SA SERBISYO NG KURYENTE SA PILIPINAS ( Bernardo, Dionisio, Garcia,Hernande, Ona, Sebello)
33
51
63 69 79
89
*Ang mga mananaliksik at mga mensahe*
EPEKTO NG KONTRAKTWALISASYON SA MGA MANGGAGAWA NG SM: ISANG PAG-AARAL
Jeanel Dominique M. Bonito, Felbien Joenes A. Daantos, Paula Danielle A. Estacio, Francheska C. Gadduang at Jericho Joshua C. Gutib
ABSTRAK Napili ng mga mananaliksik na magsagawa ng pag-aaral ukol sa kontraktwalisasyon. Tinalakay sa pag-aaral na ito ang ibat ibang epekto at pananaw sa kontraktwalisasyon ng mga empleyadong nakararanas ng ganitong proseso. Nilalayon ng mga mananaliksik na maipaalam at mabigyang-linaw ang isyu ukol sa konsepto at proseso ng kontraktwalisasyon. Nais din ng mga mananaliksik na matukoy ang mga benepisyong dapat na natatanggap ng mga manggagawa, ngunit maaring hindi naibibigay sa kanila ng tapat. Upang makakalap ng sapat na datos at impormasyon para sa isinagawang pananaliksik, nagsagawa ng interbyu ang mga mananaliksik. Ang ginawang saliksik ay inaasahang makapagmumulat ng mga mahahalagang impormasyon at kalagayan ukol sa mga kontraktwal na paggawa at na tutulong sa pagpapabuti ng kalagayan ng empleyo sa bansa. PANIMULA Palace: Good governance means good economics. Ito ang naging pahayag ng Malacaang matapos ilahad ng National Economic and Development Authority (NEDA) at ng National Statistical Coordination Board (NSCB) ang higit pa sa inaasahang pag-unlad ng ekonomiya. Umabot sa 6.8% ang paglago ng ekonomiya ng Pilipinas sa huling kwarter ng taong 2012 na siyang nag-angat sa 6.6% na paglago para sa kabuuang taon. Nabanggit na ang pagtaas na ito ay dahil sa progreso mula sa pribado at serbisyong sektor ng ekonomiya.
BONITO, DAANTOS, ESTACIO, GADDUANG, GUTIB
Sang-ayon ito sa nakaraang resulta ng Labor Force Survey (LFS), na tinatayang may 37.7 milyong Pilipino ang may trabaho, Oktubre ng nakaraang taon 2012. Nabanggit din na bumaba mula 7% patungong 6.8% ang unemployment rate noong huling kwarter ng 2012. Mula sa mga datos na ito masasabing umaangat paunti-unti ang ekonomiya at empleyo ng bansa ngunit sa nakikita ng iba tila yata walang nangyayaring pagbabago at nagpapatuloy ang bulok na sistema ng gobyerno. Kaugnay ng pananaliksik na ito, balikan natin ang mga pangyayari noong dekada 90. Noong Enero 1, 1995 ay ganap ng kasapi ng World Trade Organization (WTO) ang Pilipinas sa pamamagitan ng paglagda sa General Agreement on Tariffs and Trade o GATT. Si dating Pangulong Gloria Macapagal Arroyo, na noon ay isang senador, ang pangunahing tagapagtaguyod sa pagsapi ng Pilipinas sa WTO. Hindi nagkaroon nang anumang uri ng konsultasyon o pakikipagtalakayan sa mga manggagawa at iba pang batayang sektor ng lipunan sa mahahalagang isyu na makakaapekto sa kanila tulad ng karapatan at kalagayan ng mga manggagawa. Sinunod ng pamahalaang Ramos ang mga panuntunan ng WTO tulad ng pagpapaunlad ng mga industriya, paghatak sa mga dayuhang mamumuhunan dito sa bansa at gawin ang Pilipinas na pangunhaing manlalaro sa globalisasyon. Ginagamit ng pamahalaan ang mura at kontraktwal na paggawa upang mabighani ang mga dayuhang mamumuhunan. (Daenekindt, at Rosero, 2003, p.7) Nang magkaroon ng krisis pampinansya sa Asya noong taong 1997 kabilang ang Pilipinas sa mga bansang naapektuhan. Ang
6
pangyayaring ito ay nagdulot ng malaking pagbabago sa estado ng ekonomiya ng bansa. Maraming pagawaan ang nagsara at nagtanggal ng manggagawa na naging dahilan ng pagbaba ng empleyo sa bansa. Pagkatapos nitoy naging ganap na katotohanan ang kontraktwalisasyon o pagkontraktwal sa lakas-paggawa. Ayon sa International Labor Organization (ILO), ang tradisyunal na modelo ng pagkakaugnay sa isang empleyo o pamantayan ng pagkakaugnay sa isang empleyo (standard employment relationship) ay matagal na panahon nang full-time na pagtatrabahot, nasa ilalim ng isang kontrata na walang nakatakdang panahon, may isang employer, at protektado laban sa hindi makatarungang pagpapaalis. Subalit noong dekada 80 nagkaroon ng mga bagong pamantayan ng empleyo o mas kilala sa maling paraan ng atypical employment. Ilan sa mga itoy, part-time na trabaho, fixed-term contract na pagtratrabaho, at ang tinatawag na triangular employment relationships. Karaniwan sa isang triangular employment, ang mga manggagawa na kinukuha lamang ng employer upang ilipat sa isa pang employer na tinatawag na third party at kilala sa industriya bilang user enterprise. Bukod dito, marami pang uri ng kasunduan sa paggawa ang inuugnay sa kontraktwalisasyon at lumalagpas sa saklaw nito. Sa kasalukuyan, walang katiyakang empleyo ang terminong ginamit upang ilarawan ang kondisyon ng trabaho na hindi regular. Kabilang sa walang katiyakang empleyo ang: outsourcing,
contracting-out casualization,
or subcontracting; fixed-term contracts;

paggamit ng ahensya sa paggawa o mas kilala bilang labor only-hiring; pagtanggap sa mga manggagawa bilang pansamantalang manggagawa o contingent worker; abusadong paggamit ng seasonal at probationary employment at traineeships; at self-employment at independent contractors. Ayon naman sa DOLE (Department of Labor and Employment o Kagawaran ng Paggawa at Empleyo) ang contracting o sub-contracting ay isang kasunduan na may isang punong employer na pumapayag na makiisa sa isang contractor o subcontractor upang matapos ang partikular na gawain, trabaho o serbisyo sa loob ng tiyak na panahon, anumang gawain, trabaho o serbisyo ang isasagawa o tatapusin sakop man o hindi sa mga permiso ng puno.
Contractor o subcontractor ay tumutukoy sa isang tao o entity na kabilang sa isang

lehitimong kontrata o kasunduan. Kasama sa kontraktwal na empleyado ang nahirang ng isang contractor o subcontractor na gawin o tapusin ang isang gawain, trabaho, o serbisyo ayon sa isang kasunduan sa pagitan ng isang empleyado at puno. Ang punong employer ay tumutukoy sa isang employer na siyang nagbibigay ng gawain, trabaho o serbisyo sa mga contractor o subcontractor. Ayon sa Anakpawis partylist, pabor na pabor sa mga kapitalista ang ganitong iskema dahil inaalis nito ang anumang pananagutan nila sa mga manggagawa na nakasaad sa mga batas-paggawa. Sa
kabuuan, ang pangunahing layunin ng kontraktwalisasyon ay lalong pababain ang sahod, tanggalan ng mga karapatan ang mga manggagawa at palawakin ng labis ang tubo ng kapitalista. Pero ang kontraktwalisasyon ay hindi lang panandaliang taktika ng mga kapitalista para magbawas ng gastusin at pigilan ang mga manggagawa na bumuo ng mga unyon. Ito ay pangmatagalang estratehiya para alisin ang lahat ng kanilang obligasyon sa mga manggagawa at ipawalambisa ang lahat ng karapatan sa paggawa. Samakatwid, tinatanggal nito ang anumang balakid para isadlak ang mga manggagawa sa pinakamatitinding porma ng pagsasamantala. Ito rin ay bahagi ng pangkalahatang estratehiya ng pagpapalaganap ng pleksibleng paggawa sa buong mundo ng mga kapitalista para magkamal ng sobra-sobrang tubo. Layunin nitong baguhin nang tuluyan ang kaayusan sa empleyo para maiangkop ang mga ito sa pangangailangan ng pandaigdigang pamilihan bunga na rin ng napakatinding kompetisyon at papabulusok na pandaigdigang krisis. (HB-5110-Praymer, 2011) Ayon sa Asia-Pacific Research Network noong taong 2000, dalawampung sangay ng SM, ang pinakamalaking kalakalan ng tingian sa bansa, 92% ng mga manggagawa ay maaring direktang tanggap o konsyesyuner na tanggap sa bisa ng kontraktwal. Sa kasalukuyan umabot na sa apatnapu ang sangay ng SM. Ibig sabihin sa loob ng 10 taon, sa pagdami ng sangay nito ay nadadag-dagan din ang bilang ng mga empleyado rito, na marahil nagbigay-daan din sa pagdami ng kontraktwal na manggagawa at siyang pinapanukala hanggang sa ngayon. Ito ang
rason kayat nagkaisa ang mga mananaliksik na ang kompanyang SM ang pagtuunan ng pansin hinggil sa paksa ng pananaliksik. Alinsunod sa mga naunang konsepto, taong 1989 inamyendahan ng Labor Code of 1974 ang Batas Herrera. Ipinangalan ito sa nagpanukala nito na si dating Sen. Ernesto Herrera, na siya ring dating lider ng Trade Union Congress of the Philippines. Mas pinalawak ng batas na ito ang sistemang kontraktwalisasyon. Mula sa mga economic zone, pinairal na rin ito sa ibat ibang pagawaan. Nagresulta ito sa malawakang masaker ng mga trabaho at malakihang tanggalan ng mga manggagawa noong simula ng dekada 1990. Pinahintulutan ng Herrera Law ang ibat ibang anyo ng kontraktwal na pageempleyo, kabilang ang ngayoy laganap na sistema ng pag-eempleyo sa pamamagitan ng susun-suson na mga ahensya. Mahigit nang 90% ng mapapasukang bagong trabaho sa Pilipinas ay kontraktwal. Bunga ng kontraktwalisasyon, ipinagkait sa mga manggagawa ang karapatan nila sa seguridad sa trabaho. Nawala ang kapanatagang hindi sila basta-basta matatanggal sa trabaho. Araw-araw ay nakapaloob sila sa sitwasyong bulnerable sa lalong matinding pagsasamantala ng mga kapitalista. (PRWC-Ang Bayan, 2012) Layunin ng pananaliksik na ito na masuri ang kaalaman ng mga manggagawa sa konsepto ng kontraktwalisasyon at matukoy ang kaalaman ng mga
manggagawa sa kanilang mga benepisyo at karapatan. Bukod dito, nilalayon din na matukoy ang mga dahilan ng manggagawa sa pakikipagkasundo sa paraan ng kontraktwalisasyon. Inaasahan na ang pananaliksik na ito ay makakatulong sa mga manggagawang Pilipino; mabigyang linaw ang kanilang konsepto ukol sa kontraktwalisasyon. Ang paksang napili ng mga mananaliksik ay makaka-ambag ng kaalaman maging sa mga kapwa nila Tomasino, upang mabigyan sila ng ideya at kaalaman na magagamit nila sa kanilang trabaho sa hinaharap. Mahalaga ang pananaliksik na ito sapagkat nilalayon nitong masuri kung ang kontraktwalisasyon ay isang epektibo at benepisyal na programa ng gobyerno, na magiging daan upang mabigyan ng kalinawan at kaisipan ang mga apektado nito. At upang makatulong sa mga susunod pang mga mananaliksik na nagnanais magsagawa ng mas malawak pang pagaaral tungkol sa kontraktwalisasyon, isinagawa ang ganitong pananaliksik. METODOLOHIYA Ang pananaliksik na ito ay ginamitan ng deskriptibong uri ng pananaliksik. Naglalayon itong talakayin ang isyu ng kontraktwalisasyon sa pananaw ng mga manggagawa. Nagsiyasat ang mga mananaliksik ng mga paksang tumatalakay sa kontraktwalisasyon; ang mga epekto nito. Sinimulan sa balangkas ang pagpili ng mga respondente na magsisilbing instrumento upang makapagpormula ng kongklusyon.
Nagkasundo ang mga mananaliksik na magsagawa ng pagtatala at pagtatanong (interbyu) sa mga piling respondente. Sa kasalukuyang panahon, isa ang SM sa mga kilalang negosyo na tumatanggap ng mga kontraktwal na manggagawa; mga manggagawang hindi magiging regular o di kayay mga manggagawang may tiyak na buwan ng kontrata sa pananatili sa kanilang trabaho. Ito ang dahilan kaya napili ng mga mananaliksik ang mga partikular na manggagawa sa SM bilang mga respondente sa kanilang isinagawang pagtatala at pagtatanong (interview). Ang mga respondente ay napili sa pamamagitan ng random sampling. Ang batayan sa pagpili ng mga respondente ay ayon sa kanilang trabaho o posisyon sa SM. Ang mga datos na nakalap ay ginamit ng mga mananaliksik sa pagsusuri sa kanilang paksa. Ang mga respondente na kinapanayam ng mga mananaliksik ay tiyak at angkop sa paksang tinalakay. Itoy sa kadahilanan na sila ang mga manggagawang kadalasan ay kontraktwal at ang mga sagot nila ay nagamit sa pagsusuri sa paksang tumatalakay sa mga epekto ng kontraktwalisasyon.
KINALABASAN NG PANANALIKSIK A. Implikasyon ng mga manggagawa sa kontraktwalisasyon Ipinapakita sa talahanayan 1 ang mga naging kasagutan ng mga respondente ukol sa katanungang, Sa umpisa na lumalagda sa isang kasunduan/kontrata ng kontraktwalisasyon, ipinaliliwanag ba sa iyo ang konsepto nito? Paano po ito ipinaliliwanag ng inyong employer? Batay sa mga kasagutan ng mga respondente, natuklasan ng mga mananaliksik na naipapaliwanag sa mga aplikante ng SM ang kanilang mga patakaran at ang konsepto o proseso ng kontraktwalisasyon. Napag-alaman din ng mga mananaliksik na hindi lang ang proseso ng kontraktwalisasyon ang ipinapaliwang sa kanila, ngunit maging ang mga patakaran ng kompanya at mga benepisyong maaari nilang matanggap. Maaring naipaliwanag nga sa mga empleyado ang mga ilang konsepto hinggil sa kanilang kontrata, ngunit hindi ang buong konsepto ng kontraktwalisasyon. Ayon sa DOLE, Department Order 18-A, karapatan ng mga mangagawa ang magkaroon ng ligtas na kalagayan sa paggawa, 13th month pay, retirement benefits at iba pang benepisyo, at ang maipaliwanag ng maayos ang proseso ng kumpanya.
B Ipinaliwanag pati na rin ang patakaran ng kompanya C Ipinaliwanag pati na rin ang mga kaukulang benepisyo at ang ilan pang mga detalye
Talahanayan 1
Respondente Naging kasagutan mula sa interbyu:
A Ipinaliwanag pati na rin ang nakasaad sa kontrata
Talahanayan 2
Respondente Istatus:
Talahanayan 3
A Kontraktwal (nakapagtrabaho ng 5 buwan) A Tax Refund, Philhealth, SSS
B Kontraktwal at naging permanente B 13th month pay, back pay, SSS, Pag-ibig, sick leave
C Kontraktwal at nakapag-renew ng kontrata hanggang ngayon C SSS, Pag-ibig, Philhealth
Respondente Mga benepisyong natatanggap:
Ipinapakita sa ginawang talahanayan 2 ng mga mananaliksik ang mga impormasyon ukol sa katayuan ng tatlong respondente na kasalukuyang nagtatrabaho sa SM. Makikita rito na maaring makapag-renew o maging permanente ang isang manggagawa ng SM. Batay sa mga datos at impormasyong nakalap ng mga mananaliksik na makikita sa talahanayan 2, napag-alaman nila na marami sa mga kontraktwal ang pumapasok o pumapayag sa ganitong proseso dahil sa nais nilang makatulong sa kanilang mga pamilya at ito ang pinaka mabilis na paraan para sila ay magkatrabaho. Ayon sa mga manggagawang kanilang nakapanayam, ang kontraktwalisasyon ay mayroong magandang epekto para sa mga taong naghahanap ng mabilisang trabaho o hanap-buhay. Ngunit, ito ay may negatibo o hindi katanggap-tanggap na epekto para sa mga manggagawang nagnanais ng pangmatagalang hanap-buhay. Makikita rin sa datos na mayroong pag-asang maging permanente ang isang manggagawa ng SM, maaari ring makapag-renew ang iilan ng kontrata, ngunit mas maraming kontraktwal ang hindi nabibigyan ng ganitong pagkakataon. Malinaw na lumalabag sa karapatan nila bilang manggagawa, ngunit dahil kasama ito sa
10
iskema ng kontraktwalisasyon ay wala na lang magawa ang mga ito kundi gampanan ang kanilang kaukulang trabaho. B. Benepisyo at Karapatan, sila ba'y may alam? Makikita sa pangalawang talahanayan kung anu-ano ang mga benepisyong natatanggap ng bawat respondenteng kinapanayam ng mga mananaliksik. Alinsunod sa nilagdaang akda ni Sto. Tomas, Department Order No. 18-02,
Section 8 ng Department of Labor and Employment, ang bawat Pilipinong

manggagawa na kontraktwal ay may karapatan sa kanilang institusyong pinagtatrabahuan. Dito ay makikita ang paglalaan ng karapatan na maging ligtas sa ano mang kapahamakan sa kanilang trabaho, karapatan upang makatanggap ng mga benepisyo at iba pa.
Sa pakikipanayam ng mga mananaliksik sa piling respondente, kanilang nalaman na bago pumirma sa kontrata ang isang aplikante, inilalahad muna ng kanilang employer ang mga probisyon na nakasaad sa kontrata tulad ng haba ng panahong sila ay makakapagtrabaho sa kumpanya at kung anu-ano ang mga benepisyong kanilang matatanggap mula sa kanilang
Talahanayan 4
Respondente
A Sang-ayon siya dahil maganda ang naging karanasan nya mula rito at siya'y naging disisplinado
Buod ng naging kasagutan mula sa interbyu:
B Sang-ayon siya dahil nakapagbibigay ito ng oportunidad sa mga manggagawa at maraming kompanya ang nangangailanagan ng empleyado
C Hindi siya sang-ayon dahil sa kawalan ng kasiguraduhan ng kontrata at dahil ang mga kompanya ang nakikinabang mula rito
trabaho. Sa isinagawang pakikipanayam, ang kadalasang benepisyong natatanggap ng mga respondente ay ang Social Security System (SSS) at Philippine Health Insurance Corporation o Philhealth. Liban sa mga ito, ang iba pang benepisyong kanilang natatanggap mula sa pagtatrabaho ay Sick Leave at ThirteenthMonth Pay. Ayon sa mga kinapanayam, kanilang nasisigurado na natatanggap ang mga benepisyong nakalaan sa kanila sa pamamagitan ng pay slip. Dito ay kanilang nalalaman kung ang kumpanya ng SM ay tapat sa pagbibigay ng mga benepisyong dapat nilang matanggap. Ayon kay Salamat, M. (2006). Odd Jobs under the Arroyo administration, kadalasan ang isang kontraktwal na manggagawa ay nakakatanggap ng mas mababang sahod kumpara sa mga regular na empleyado kahit na ang kanilang trabaho ay kahalintulad ng sa mga regular. C. Kontraktwalisasyon at Kahirapan: Dahilan at Epekto sa Kawalan ng Trabaho Nakatala sa pang-apat na talahanayan ang naka-buod na kalahatang sagot ng mga respondente sa mga tanong kaugnay sa reaksyon at epekto ng kontraktwalisasyon sa kanila bilang manggagawa.
Ang kawalan ng trabaho ay nagdudulot ng malawakang kahirapan sa bansa. Dahil dito maraming Pilipino ang sumasang-ayon na lamang sa konsepto ng kontraktwalisasyon upang makapagtrabaho. Hindi nila alintana ang hindi pagkakaroon ng permanenteng posisyon sa kanilang pinagtatrabahuan o ang pagtanggap ng mga nararapat na benepisyo mula sa kanilang trabaho. Sa pangangalap ng impormasyon, nalaman ng mga mananaliksik na ang konsepto ng kontraktwalisayon ay naglalayon na palitan ang isang regular na manggagawa ng isang kontraktwal na manggawa na nakatatanggap ng mas mababang sahod at nakatatanggap ng kakaunting benepisyo. Kung mapapansin sa naisagawang pakikipanayam sa mga respondente, naipakikita na ang dahilan upang sumangayon sa ganitong kalararan ng kontraktwalisasyon ang mga respondente ay upang makatulong sa kani-kanilang pamilya bunga ng kahirapan sa bansa. Natukoy mula kay respondente A na naging disiplinado siya pagkatapos magtrabaho sa SM, na siyang nagpapakita na kahit papaano ay may natututunan ang manggagawa mula sa mga patakaran ng kompanya. Sa panayam ng mga mananaliksik kay respondente B, siya ay sang-ayon sa ganitong kalakaran dahil sa maraming oportunidad ang naibibigay nito sa mga walang trabaho. Sa kabilang banda hindi sumasang-ayon si respondente C sa
11
ganitong proseso ng kontraktwalisasyon dahil sa may posibilidad na siya ay matanggal sa kanyang trabaho dahil sa limitado ang panahon na siya ay makakapagtrabaho sa kumpanya ng SM. Dagdag pa ni respondente C, ang pagkokontraktwal ay hindi gaanong nakatutulong sa kanya dahil sa maliit lamang ang kanyang sweldo. Ngunit dahil sa iilang benepisyong kanyang natatanggap mula sa kanyang pagtatrabaho kanyang nasabi na kahit papaano ay may naidudulot naman itong kagandahan sa kanya. Makikita mula sa mga interbyu ang ibat ibang pananaw ng mga manggagawa ukol sa epekto sa kanila ng kontraktwalisasyon. Maaayon mula sa mga datos na ang sandaliang pagakakaroon ng trabaho ng mga manggagawa ay nakatutulong sa kanilang mga pangangailangan sa buhay, na siyang dahilan sa pagpayag nila sa nasabing kontrata. Ayon
Kongklusyon at Rekomendasyon Patuloy na sumasabak ang bansang Pilipinas sa pandaigdigang kalakalan tungo sa globalisasyon, at upang makakuha ng mga dayuhang mamumuhunan, ang mura at kontraktwal na paggawa ang nagsisilbing pang-akit sa kanila. Bunga nito ang nagpapatuloy na proseso ng kontraktwalisasyon na siyang pinaiigting ng mga batas na sa halip na pagtuunan ng pansin ang kalagayan ng mga manggagawa. Batay sa isinagawang pananaliksik, ang mga mananaliksik ay humantong sa mga kongklusyon na: una, maaaring sinabi ng lahat ng respondente na ipinapaliwanag ng kompanya ang siyang sakop ng kontraktwal na kasunduan ngunit hindi ang lahat ng nilalayon nito. Posible na ang kaugnay na karapatan ng mga manggagawa ay hindi saklaw nito. P Pangalawa, batid ng mga manggagawa na dapat ay may mga benepisyo silang natatanggap mula sa kanilang employer. Ngunit, kung susuriin ang mga datos hindi lahat ng nararapat ay na benepisyo binibigay sa mga ito, depende pa rin sa kanilang posisyon sa trabaho ang pagpapatupad nito. Natuklasan din ng mga mananaliksik na, naka batay sa kompanyang pinanggalingan ang pagbibigay ng mga benepisyo. Ikatlo, ang patuloy na pagtangkilik ng mga kompanya sa kontraktwalisasyon ay siya ring dahilan kaya patuloy silang umuunlad. Ang SM ay isa sa kilalang ebidensya nito, nababawasan ang kanilang obligasyon sa kanilang mga manggagawa dahil dito, kaya mas malaki ang kita ng kompanya sa ganitong kalakaran ng paggawa.
partylist, dahil sa matinding kawalan ng
din
sa
praymer
ng
Anakpawis
trabaho sa bansa, napipilitan ang mga manggagawa na isuko ang kanilang karapatan sa seguridad sa trabaho at iba pang batayang karapatan sa paggawa. Sa halip na itaguyod at protektahan, ang gobyerno pa mismo ang nagpapatindi sa kawalan ng seguridad ng trabaho dito sa Pilipinas sa ipinapatupad nitong flexible labor policy. Para makahikayat ng dayuhang pamumuhunan, pinahihintulutan at ginagawang pang-engganyo pa ng gobyerno ang ibat ibang iskema ng pleksibilisasyon at kontraktwalisasyon. (HB5110-Praymer, 2011)
12
At sa huli, ang mga manggagawa ay sangayon sa kontraktwalisasyon dahil sa desperadong kondisyon ng ekonomiya sa kabuuan. Hindi man nabibigay lahat ng naaayong karapatan sa kanila, sumasangayon ang mga manggagawa sa nasabing proseso para na rin sa simpleng kagustuhan na magkaroon ng trabaho at mabuhay. Batay sa mga kongklusyong nakalap, mairerekomenda ng mga mananaliksik ang mga sumusunod:
kontraktwalisasyon at magpatupad ng panibagong batas na mangangalaga sa interes ng manggagawa at hindi sa kapakanan lamang ng kapitalista nang sa gayon ay mapabuti na rin ang kalakaran ng kontraktwalisasyon. MGA SANGGUNIAN Bayan, A. (2012). Ika-23 taon ng Herrera Law: Hambalos ng kontraktwalisasyon sa mga manggagawa. Nakuha noong ika
Sa mga manggagawang naghahanap

ng trabaho, tiyakin na naipapaliwanag sa kanila ng maayos at kumpleto ang konsepto ng kanilang kontrata bago ito pirmahan upang masigurado ang magiging epekto nito sa kanila at sa kompanyang pinapasukan. Para sa iba pang mananaliksik, magsagawa ng katulad na pananaliksik ukol sa Kontratwalisasyon batay sa perspektibo ng manggagawa at ng mga iba pang kompanya na nagpapatupad nito. Iwasang maging bias o maging bukas sa lahat ng panig upang makakalap nang mas malawak at ispesipikong impormasyon tungkol sa paksa na pinag-aralan. Para sa mga kompanyang nagpapatupad ng kontraktwalisasyon, kanilang ipagpatuloy ang pagbibigay ng komprehensibong pagtatalakay sa nilalaman ng kontrata at itinatagubilin ang makatarungang proseso sa regularisasyon ng mga manggagawa at hindi lamang isa alang-alang sa pagtatamo ng malaking tubo. Para sa ating gobyerno, muling pagaralan ang epekto ng
-17 ng Enero, 2013, mula sa Philippine Revolution Web Central Website: http:// www.philippinerevolution.net/ publications/ ang_bayan/20120421hambalosng-kontraktwalisasyon-sa-mgamanggagawa Burgonio, TJ., & Olchondra, R. (2013, Pebrero 01). Stellar economic growth at 6.6%. Philippine Daily Inquirer. Nakuha noong ika -3 ng Marso, 2013, mula sa Inquirer Business Website: business.inquirer.net/105219/ neda-ph-economy-grew by-66-in-2012 Cainglet, F., Vega, T.E., & Zapata, J. (2012, Abril 30). Different views on labor contractualization. Philippine Daily Inquirer. Nakuha noong Ika-17 ng Enero, 2013, mula sa Inquirer Business Website: business.inquirer.net/56467/ differentviews-on-laborcontractualization Daenekindt, R., & Rosero, M.A. (2003).
Ang Tao bilang Puhunan: Isang

13
Philippines: Labor Rights and Democracy, Inc. Ericta, C. (2012). Results from the Marso, 2013, mula sa National Statistics Office website: http:// www.census.gov.ph/ content/ employment-rate-estimated-932percentoctober-2012-resultsoctober-2012-labor- force-survey Fox, V. (2009). The Labor Code of the Philippines. Fairview Park, Quezon City: Philippine Law Gazette. Praymer hinggil sa House Bill 5110 o Regular Employment Bill (REB)- Anakpawis partylist. (2011). Nakalap noong ika-3 ng Marso, 2013 mula sa http:// www.scribd.com/ doc/72080956/HB-5110-Praymer Contractualization. (2010). Nakalap noong ika-3 ng Marso, 2013 mula sa http://en.wikipilipinas.org/I ndex.php? title=Contractualization Employment Statistics. (2012). Nakalap noong ika-3 ng Marso, 2013 mula sa http://www.dole.gov.ph/
Survey nang kalagayan ng mga Manggagawang Kontraktwal sa Piling Industriya sa Kalakhang Maynila. Pasig City, Metro Manila,
October 2012 Labor Force Survey (LFS). Nakuha noong ika-3 ng
14
EPEKTO NG SURPLUS SA REVENUE NG PILIPINAS
Nina Ellorah Chua, Charina Nichole Co, Dwenzel Meg Dalida, John Dexter Lunk, Justine Tricia Uy
ABSTRAK Mayroong ilang mga mananaliksik ang nagsagawa na ng pag-aaral ukol sa surplus at mga salik nito. Para sa mga karagdagang impormasyon na maiaambag, nagsagawa ang mga mananaliksik ng isang pag-aaral ukol sa surplus at sa mga epektong naidudulot nito sa revenue ng bansa. Binibigyang-pansin ng pananaliksik na ito ang mga epekto ng surplus ay hindi lamang sa revenue ng bansa, kundi pati na rin sa mga negosyante sa Pilipinas na labis na naaapektuhan sa pagtaas at pagbaba ng surplus taun-taon sa ating bansa. Upang makakalap ng mga impormasyon at datos, nagsagawa ang mga mananaliksik ng isang pormal na pakikipagpanayam sa mga ekonomista, na naglalahad ng ilang mahahalagang impormasyon na makatutulong sa pananaliksik na ito. Napatunayan sa pananaliksik na ito na higit na nakatutulong ang surplus na nagmumula sa mga dayuhang bansasa Pilipnas sapagkat ito ay nakapagpapataas at nakapagpapalago ng mga yaman sa gobyerno na muling gagamitin para sa taumbayan. Para sa mga mangangalakal na Pilipino na namamayagpag sa kani-kanilang mga negosyo ay hindi makakatulong ang surplusgoods, ngunit nakakatulong naman ang cash surplus sa kanilang negosyo. Samakatuwid, ang tanging surplus lamang na mabuti para sa bansa ay ang surplus na nakukuha mula sa mga foreign investments na patuloy na tinatangkilik ng gobyerno ngunit walang epekto at silbi sa tuwirang kapakinabangan ng mga mamamayan. PANIMULA Kung magsisiyasat ang lipunan, talamak ang mga bagay bagay na lumalabis sa dapat na bilang nito. Maging ang isang karaniwang mag-aaral ay nagtataglay ng sobrang baon (allowance) tuwing katapusan ng linggo. Kung ihahambing ito sa ekonomiya, mayroong
CHUA, CO, DALIDA, LUNK, UY
mga produktong lumalabis sa pamilihan at sa pondo ng bayan na hawak ng gobyerno. Maaari itong ipakahulugang surplus. Ang surplus ay nagmula sa salitang Griyego na Perisseuo na ang ibig sabihin ay tira (left over), labis o sobra. Kung isasalin sa salitang pang-ekonomiya, ang surplus ay maaaring maiugnay sa kalabisan ng anumang yaman o buong kahalagahan ng pag-aari, nakabawas na ang gastusin, babayarin at ang mga nakonsumo o nagamit. Ang yaman na tinutukoy dito ay ang alinmang kagamitan, pondo, o badyet na may halaga. Kung susuriin mabuti ang napapanahong isyu, isang halimbawa nito ay ang mga bus sa Pilipinas. Ang mga bus na ito ay hindi brand new at hindi pagmamay-ari ng mga Pilipino. Ito ay mga labis at gamit (used) na sasakyan sa bansang Japan, at maituturing na halimbawa ng surplus sa bansang ito. Dahil patuloy ang pag-unlad ng bansang Japan, patuloy din ang suplay ng pampublikong sasakyan sa bansang ito na nagreresulta ng surplus. Ito ay maaring tumutukoy sa kagamitan o surplus goods. Maaari rin namang pera, kapital o pondo na tinatawag na capital surplus at marami pang ibang uri nito. Ngunit ano nga ba ang kahalagahan ng surplus sa Pilipinas? Masasabi bang maunlad ang bansa kapag mataas ang surplus goods? Para sa ikalawang tanong ang kasagutan ay, hindi maganda para sa suppliers kapag mataas ang kanilang surplusgoods sapagkat ang ibig sabihin nito ay kaunti lamang ang kumo-konsumo ng kanilang mga binebenta at nananatiling sobra o labis ang suplay ng kanilang produkto. Samakatuwid, ang mga suppliers
16
ay hindi kikita ng mataas na halaga. Katulad na lamang sa pagbebenta ng sigarilyo sa panahon ngayon, kapag tumaas ang halaga nito ay kaunti na lamang ang makabibili nito at ang mga suplay ng sigarilyo ay mananatiling surplus goods. Sa usaping capital surplus, ay kabaligtaran ito ng surplus goods. Maunlad ang isang bansa o ang isang negosyo kapag mas mataas ang capital surplus sapagkat may natitira sa revenue nito sa kabila ng lahat ng gastusin. Ayon sa artikulo na isinulat ni Michelle V. Remo (2013) na nakapaloob sa Philippine Daily Inquirer ay tumaas ang Balance of Payments (BOP) surplus ng Pilipinas noong 2012 kumpara noong 2011. Sinasabing umabot ito ng mahigit $2 billion na hindi hamak na mas mataas sa nakaraang taon na $364 million lamang. Ang Balance of Payments BOP ay isang dokumento kung saan itinatala ang daloy ng pagpasok at paglabas ng ibat ibang foreign currencies sa ating bansa. Kalakip dito ang mga transaksyong naisagawa ng bansa upang makipagnegosasyon at makipag-ugnayan sa ibang bansa. Ayon kay BSP Governor Amando Tetangco Jr., ang susi ng mataas na BOP surplus ay ang patuloy na mataas na porsiyento ng pagpasok at pagtanggap ng bansa sa mga foreign portfolio investments. At dahil dito, ang Pilipinas ay napabilang sa isa sa mga fast-growing economies. Batid ng artikulong ito na ipahayag ang magandang balita ukol sa ekonomiya ng ating bansa. Ngunit, kung susuriin mabuti ang artikulong ito, hindi ito sapat na impormasyon upang sabihing maunlad na ang bansa. Ito ay mga panimulang datos lamang na nagpapahayag sa pagtatamo ng
bansa ng mataas na BOP surplus kumpara sa nakaraang taon. Tumaas ang revenue ng bansa dahil tila napabilang ang Pilipinas sa mga fast-growing countries, ngunit ang lahat ng ito ay mula sa foreign investments. Ang pondo o badyet ng bansa ay tumaas, ngunit mayroon bang pagbabago na nararanasan ang mga Pilipino sa kasalukuyan? Mayroon bang pagbabago sa kanilang pananaw ng pamumuhay? Ayon sa sarbey, mayorya ng mga Pilipino ay nagsasabing hirap sa kanilang pamamaraan ng pamumuhay dahil patuloy rin ang pagtaas ng presyo ng bilihin at patuloy ang pagtaas ng halaga ng mga pangunahing pangangailangan gaya ng pagkonsumo ng kuryente, tubig, at petrolyo. Hanggang sa ngayon, talamak parin ang kahirapan (poverty) at kakulangan (scarcity) sa bansa sa kabila ng mga surplus. Ayon kay Carnegie (1901), Surplus wealth
ng mga negosyante kapag may surplus sa kanilang negosyo. Ang papel na ito ay makapag-aambag sa mga karaniwang mamamayan dahil tumutugon ito sa mga napapanahong isyu ng bansa. Bilang isang republikang bansa, mayroong karapatan ang mga mamamayan na malaman at masuri ang mga pangyayari na sumasalamin sa mga transaksyon ng gobyerno, kaya ito tinawag na public records and transactions sapagkat ito ay bukas sa publiko upang mabigyan sila ng sapat na kaalaman ukol sa mga pangyayaring nagaganap sa loob at labas ng bansa. Malaki ang naitutulong ng papel na ito sa mga kursong may kaugnay sa ekonomiya at negosyo sapagkat ito ay tumutugon sa mga suliraning madalas na napagdadaaanan ng mga nag-aaral sa pagtakbo ng ekonomiya at pag-ikot ng pera sa ating bansa. Marahil hilaw pa ang pag-iisip ng karamihan ng mga mag-aaral kung kayat dapat maimulat sila sa mga napapanahong isyu sapagkat sila rin ang makakahanap ng kasagutan tungo sa paglutas nito. Ang papel na ito ay makatutulong din sa pagmulat ng mga Pilipino sa lipunan at komunidad na kanilang ginagalawan. Ang mga mamamayan ay karapat-dapat na makisangkot sa mga usaping gaya nito na tuwiran or di-tuwirang makakaapekto sa kanilang kalagayan mapanuri sa pagpapasya ng gobyerno bilang mga kinatawan na ating iniluklok upang mamuno sa ating bansa, upang matugunan ang mga pangangailangan ng lahat. METODOLOHIYA Ang mga mananaliksik ay gumamit ng paraang pakikipagpanayam sa mga
is a sacred trust which its possessor is bound to administer in his lifetime for the good of the community. Ibig sabihin ay,
ang lahat ng pag-aari ng isang tao na sosobra sa kanyang pangangailangan ay karapat dapat na ipamahagi na ang lahat ay makikinabang at gamitin sa maayos na paraan kung saan ito ay ikauunlad ng isang lipunan. Hindi hanggang datos lamang ang pag-unlad ng bansa at hindi hanggang mga numero lamang ang pagtawid ng mga mamamayan sa kahirapan kung gagamitin ng matiwasay ang yaman ng bansa para sa ikauunlad nito. Nilalayon ng papel na ito na matukoy ang mga positibo at negatibong epekto ng pagbaba at pagtaas ng ibat ibang salik ng surplus sa revenue ng Pilipinas at sa mga negosyo sa bansa. Tinutugunan ng papel na ito ang mga adbentahe at disadbentaheng natatamasa
17
dalubhasa. Ang disenyo ng buong pananaliksik ay ang paraang deskriptiv, sapagkat gagamitin ng mga mananaliksik ang mga nakalap na datos sa mga nakapanayam at bibigyan ito ng mas malalim na pagpapakahulugan. Ang mga respondente ng mga mananaliksik ay ang mga propesyonal na ekonomista, o mga estudyante na kasalukuyang kumukuha ng kanilang mga masteral degree sa larangan ng ekonomiya at pangangalakal. Nagpadala ang mga mananaliksik ng liham sa kakapanayamin sa pamamaraan ng email at sa pag-gamit ng social networking site na Facebook. Kalakip ng liham ang mga katanungang nais alamin ng mga mananaliksik ukol sa kanilang papel, binigyan ito ng sapat na oras ng nakapanayam nila upang sagutan ng buong kadalubhaasan. NAKALAP NA DATOS Mapapatunayan sa pamamagitan ng graf na ito na upang magkakaroon ng equilibrium ay kailangang magtagpo ang supply curve at ang demand curve. Ibig
sabihin nito, dapat pantay lamang ang bilang ng supply at demand. Kapag mas marami ang supply ng produkto kaysa sa demand, magdudulot ito ng sobrang supply o surplus at dahil dito, mapipilitan ang mga negosyante na ibaba ang presyo ng mga bilihin para lamang mubos ang mga sobrang supply. Kapag naman ang demand ay mas malaki kaysa sa supply, mapipilitang magtaas ng presyo ng mga produkto ang mga negosyante. Ibig sabihin marami ang bumibili ng produkto subalit hindi sapat ang bilang ng supply para maibigay ang demand ng mga mamimili. Mahalaga ang papel ng equilibrium ng supply at demand dahil ito ang magdidikta kung kinakailangang magtaas o magbaba ng presyo ng isang produkto at kung gaano kalaki ang kailangang idagdag o ibawas sa bilang ng supply upang mapantayan ang bilang ng demand. Sa paraang ito, hindi malulugi ang mga negosyo sa Pilipinas. Ayon sa talahanayan 1, napag-alaman na mayroong dalawang uri ng surplus at ito ay ang Consumer surplus at ang Producer Surplus. Ang Consumer surplus ay pabor sa mga mamimili sapagkat ang produktong kanilang gustong mabili ay mayroong mas mababang presyo kumpara sa inaakalang halaga nito. Samantala, ang Producer surplus naman ay pumapabor sa mga negosyante dahil maaari nilang ibenta ang kanilang mga produkto sa mas mataas na halaga kumpara sa napag-usapang presyo ng kanilang produkto at lumalabas lamang dito na mas malaki ang kikitain ng nagbebenta. Ayon sa talahanayan 2, mas makakabuti sa ating ekonomiya na mapanatili ang
18
Talahanayan 1
TANONG Bilang ekonomista, ano po ang pagpapakahulugan ninyo sa surplus?
SAGOT Mayroong dalawang uri ng surplus. Ito ang consumer surplus at ang producer surplus. Ang consumer surplus ay ang benepisyong natatanggap ng isang mamimili dahil maaari niyang mabili ang isang produkto sa presyong mas mababa kaysa sa presyong handa niyang bayaran habang ang producer surplus naman ay ang benepisyong natanggap ng isang nagbebenta dahil maaarin niyang mabenta ang kanyang produkto sa presyong mas mataas kaysa sa presyong handa nyang ipagbenta. Ginagamit ang dalawang konseptong ito sa pag-aanalisa sa welfare ng mga consumers at producers sa isang ekonomiya. SAGOT Walang direktang epekto ang surplus o sobrang supply sa revenue ng ating bansa. Ang epekto nito ay magmumula sa kung ano ang gagawin sa surplus. Kapag nai-eksport natin ang sobrang mga produkto sa ibang mga bansa, maaaring dumami ang revenue ng ating bansa. Kapag nasayang lang ang sobrang mga produkto, walang mangyayari sa revenue.
Talahanayan 2
TANONG May kinalaman ba ang pagtaas at pagbaba ng surplus sa revenue ng ating bansa?
Talahanayan 3
TANONG May kinalaman ba ang pagtaas at pagbaba ng surplus sa revenue ng ating bansa?
SAGOT Walang direktang epekto ang surplus o sobrang supply sa revenue ng ating bansa. Ang epekto nito ay magmumula sa kung ano ang gagawin sa surplus. Kapag nai-eksport natin ang sobrang mga produkto sa ibang mga bansa, maaaring dumami ang revenue ng ating bansa. Kapag nasayang lang ang sobrang mga produkto, walang mangyayari sa revenue.
muli sa tamang presyo ang mga sobrang supply tulad na lamang ng pag-eeksport ng mga ito ibang bansa. Sa paraang ito kikita ang ating bansa at magkakaroon na ng pagtaas sa revenue ng bansa. Ayon sa talahanayan 4, Magkakaroon ng epekto ang surplus sa mga mangangalakal ngunit sila pa rin ang magdidikta kung makakasama o makakabuti ang epekto ng sobrang supply sa kanilang kalakalan. Magiging masama ito kung wala silang gagawin kundi ang babaan ang halaga ng kanilang produkto at magdudulot ito ng pagkalugi sa negosyo. Magiging mabuti naman ito kung gagawa sila ng paraan
equilibrium sa pagitan ng bilang ng supplies at demands. Sa madaling sabi,
ang sobra ay hindi makakabuti sa ekonomiya. Mapapatunayan na makakasama para sa mga negosyante ang surplus sapagkat kinakailangan nilang magbaba ng presyo para lamang maibenta ang sobrang supply habang magandang balita naman ito para sa mga mamimili dahil maaari silang bumili ng mas maraming produkto sa mas mababang halaga. Sa huli, malulugi ang negosyo. Ayon dito, magkakaroon lamang ng epekto sa revenue ng Pilipinas ang surplus kung mayroon tayong gagawin para maibentang
19
Talahanayan 2
TANONG May magiging direktang epekto ba ito sa mga kasalukuyang mangangalakal ng bansa?
SAGOT May epekto ito sa mga mangangalakal lalo na kapag ang produktong may surplus ay gawa sa Pilipinas. Kapag may surplus, may sobra sa supply kung kayat kailangan nilang babaan ang presyo upang mabenta ang kanilang produkto. Sa pagbaba ng presyo, maaaring mawalan ng kita at matuluyang magsara ang negosyo dahil sa lugi. Maaari rin namang tuluyang hindi mabenta ang produkto at maging aksaya lang ito. Hindi ito maganda para sa mga negosyo. Iniiwasan ng mga mangangalakal na magkaroon ng surplus upang hindi bumaba ang kita nila. Subalit, kung may pagkakataong ieksport ang mga surplus na produkto ay maaaring magdulot ito ng magandang epekto sa mangangalakal. Kapag mayroong surplus sa isang produktong imported, ang epekto nito ay bababa ang presyo ng produkto sa local market. Halimbawa, kapag sobrang daming inimport na manok papuntang Pilipinas, bababa ang presyo ng manok at mahihirapan ang mga local chicken farmers natin na macaroon ng kita dahil sa mababang presyo ng kanilang produkto.
upang maibenta muli ito gaya ng pageeksport ng mga produkto upang kumita ang negosyo. KONGKLUSYON AT REKOMENDASYON Napatunayan ng mga mananaliksik ang ilang mga kongklusyon mula sa pangangalap ng mga datos na kaugnay sa epekto ng surplus sa revenue ng bansa. Napatunayan na ang cash surplus ay nakakatulong sa pagtaas ng revenue ng isang bansa sa pagpasok ng mga Foreign Investments sa ating bansa. Dahil dito maaaring madagdagan ang badyet ng gobyerno na nagreresulta sa Net Profit. Ngunit sa usaping ekonomiya masama ang sobra, dapat ay panatilihin ang equilibrium kung saan ang supply ay katumbas ng demand. Natunghayan rin ng mga mananaliksik na walang direktang epekto ang surplus sa revenue ng bansa. Ang epekto nito ay nagmumula sa kung ano ang maaaring gawin sa surplus. Samantalang ang
surplus
goods
ay
nakakaapekto sa negosyo ng mga Pilipinong negosyante sapagkat ito ay nagpapababa ng kanilang kita. Ngunit mayroon ring mabuting naidudulot ang surplus goods sa paraang maibebenta nila ito muli sa mas murang halaga para sa mga kumokonsumo ng kanilang mga produkto. Sa usaping local at imported goods, hindi hamak na mas tatangkilikin ng mga Pilipinong mamimili ang imported goods dahil sa kinaugaliang colonial mentality sapagkat pinaniniwalaan nila na ang mga produktong ito ay may mataas na kalidad kumpara sa mga local goods. Ang Pilipinas ay kilala sa pag-gawa ng local goods kayat madalas na nagiging surplus goods ang mga gawang Pilipino at ang mga negosyante na nagbebenta nito ay napipilitang ibagsak ang presyo ng kanilang produkto upang ang kanilang negosyo ay hindi malugi. Sa madaling salita, iniiwasan ng mga negosyantel ang pagkakaroon ng surplus sa kanilang produkto. Ibig sabihin, ang hindi balanseng pag-aangkat ng imported supply na nagbabanso sa local na negosyo ay
20
Talahanayan 4
Respondente
A Sang-ayon siya dahil maganda ang naging karanasan nya mula rito at siya'y naging disisplinado
Buod ng naging kasagutan mula sa interbyu:
B Sang-ayon siya dahil nakapagbibigay ito ng oportunidad sa mga manggagawa at maraming kompanya ang nangangailanagan ng empleyado
C Hindi siya sang-ayon dahil sa kawalan ng kasiguraduhan ng kontrata at dahil ang mga kompanya ang nakikinabang mula rito
hadlang sa industriyalisasyon. Tungkol naman sa Republic Act No.33, ang Pilipinas ay bumibili ng ilang surplus war property mula sa Estados Unidos. Sila ay bumibili ng mga produktong ito para sa seguridad ng ating bansa, ang kanilang mga binibili ay kagamitan para sa proteksyon ng ating mga sundalo. Ngunit dahil surplus ang mga ito, walang katiyakang kasiguraduhan o dekalidad na maaaring maging banta kung gayon sa ilang mga aspekto. Maiirerekomenda ng mga mananaliksik sa kursong may kaugnay sa ekonomiya at negosyo na tumugon sa mga suliraning madalas na napagdadaaanan ng mga nagaaral sa pagtakbo ng ekonomiya at pagikot ng pera sa ating bansa. Nais ng mga mananaliksik na ipagbigay alam ang papel na ito sa mga Pilipinong mangangalakal upang sila ay magabayan patungkol sa kanilang mga hinaing kaugnay sa surplus goods, cash surplus, consumer surplus at producer surplus na buong ipinaliwanag ng pananaliksik na ito. Ang papel na ito ay maaaring maipamahagi sa ibang mga mananaliksik na magsasagawa ng pananaliksik ukol sa surplus at sa mga epekto nito sa revenue ng bansa at maging sa consumers at producers. Para naman sa ating gobyerno, bago sila mamili ng kagamitang surplus suriin muna
nila ang mga ito upang makasigurong ligtas at gumagana ng mabuti ang pinamili. Gayundin, gawing huling opsyon ang ganitong kalakasan ng surplus sa bansa. Makipag-ugnayan din dapat sila sa iba pang bansa bukod sa Estados Unidos pagkat hindi lamang sila ang may kakayahang gumawa ng mga kagamitan ngunit limitahan ang ugnayan, lalo kung malaking likas na yaman ang maisusugal. Bawasan rin nila ang mga pumapasok na Foreign Investment dito sa Pilipinas at palitan na lamang ng mga pumumunahan ng mga Pilipino, pwede rin naman nating ilabas at ibenta sa dayuhang bansa ang mga produktong atin nakakadagdag rin naman ang mga ito sa ating revenue. Ang mga mamamayan ay karapat-dapat na mayroong sapat na impormasyon at kaalaman sa mga pangyayari sa gobyerno at sa pondo na ginagamit ng mga kinatawan nito, na ating iniluklok upang mamuno sa ating bansa, upang matugunan ang mga pangangailangan at hinaing sa kabuuan. Sa larangan ng industriyalisasyon ng bansa, hindi nagpapaunlad ang kulturang surplus sapagkat ang mga ito ay dumaan na sa proseso. Mapipigilan ang pamamayagpag ng industriyalisayon sa bansa. Dahil kung sisiyasating mabuti ang proseso ng palitan ng hilaw na materyales mula sa ating bansa at ng mga imported
21
surplus mula sa ibang bansa ay talo ang
Pilipinas. Malaking pag-sugal ang pagpapalit ng ilang mga hilaw na materyales na maaaring gawing bagong produkto na may mataas ang kalidad sa pamamagitan ng mga makabagong tekonolohiya sa bansa sa mga imported surplus na walang katiyakan ang pagkakaroon ng seguridad nito sa paggamit at ng kalidad dahil nga ito ay surplus lamang. SANGGUNIAN Bello, A. L., Bello, R. T., Camacho, Jr., J. D. V., Catelo, M. A. O., & et al. (2009). Economics. Quezon City: C & E Publishing Inc. p. 31, 36. Boyes, W., & Melvin, M. (1999). Fundamentals of Economics . Boston, New York: Houghton Mifflin Company. p. 63-64. Brown, W. S. (1988). Macroeconomics. United States of America: Prentice Hall International, Inc. p. 281-296. Griffiths, A., & Wall, S. (2012). Applied Economics . United Kingdom, England: Pearson Education Limited. 12th Edition. p. 339-340 Tucker, I. B. (2008). Essentials of Economics. U.S.A.: South-Western Cengage Learning. 6th Edition. p. 71 -74, p. 446-447. Brainyquote. (n.d.). Retrieved from http:// www.brainyquote.com. Remo, M. (2012). Bop surplus surged in november. Retrieved from http://business.inquirer.net. Economics of market equilibrium. (n.d.). Retrieved from http:// www.economicshelp.org. Republic act no. 33. (n.d.). Retrieved from
22
http://www.lawcenter.ph.
POTENSYAL NG PAMBANSANG INDUSTRIYALISASYON: PAG-AARAL SA KALAGAYAN NG KOMPANYANG RICOA BILANG PAGAWAAN NG TSOKOLATE
Gabriel Joshua L. Cruz, Samantha Clair O. Cua, Jesi Catherine A. Mateo, Dianne G. Mendoza at Hazel Jane R. Retaa
ABSTRAK Tatalakayin ng papel na ito ang potensyal ng pambansang industriyalisasyon sa pamamagitan ng pag-aaral ng kalagayan ng kompanyang Ricoa bilang pagawaan ng tsokolate sa bansa. Ang disenyo ng pananaliksik na ginamit ay deskriptiv upang makapangalap ng mga tiyak at balid na datos na kakailanganin at lubos na makatutulong upang maisakatuparan ang papel. Nagsagawa ng interbyu ang mga mananaliksik sa piling ekonomista upang makapangalap ng datos na susuporta sa pananaliksik dahil hindi lubusang pinaunlakan ng kompanyang Ricoa ang panayam. Layunin ng papel na matukoy ang kasalukuyang kalagayan ng kompanyang Ricoa bilang nag-iisang industriya ng tsokolate sa bansa at ang kakayahan ng kompanyang Ricoa na makasabay sa ibat-ibang industriya ng tsokolate sa ibang bansa. Mahalagang usapin ang industriyalisasyon sapagkat ayon kay Lichauco, nangangahulugan na mangangailangan ito ng mga tao na bubuo upang mayari ang mga produkto at magtatrabaho o magbibigay serbisyo tulad ng tagapamahala, kalihim, abogado, mekaniko at iba pa. Nagbibigay din ito ng walang katapusang trabaho dahil tuloy-tuloy lang ang paggawa ng mga produkto habang ito'y kinakailangan ng mga tao at maglalaan ito ng mga oportunidad sa negosyo na makakatulong sa pagbaba ng bilang ng walang trabaho at pagtaas ng sahod. (1988) Kung gayon, makatutulong ang pag-aaral na ito upang lubos na maunawaan ng mga mamamayan ang kahalagahan ng pagkakaroon ng industriyalisasyon at ang kasalukuyang kalagayan ng nito sa ating bansa.
CRUZ, CUA, MATEO, MENDOZA, RETANA
PANIMULA Sa kabila ng pagkakatatag ng industriyalisasyon sa Pilipinas, nananatiling lugmok pa rin ang ekonomiya nito. Maraming solusyon ang inilatag para sa suliraning ito ngunit hanggang sa kasalukuyan ay walang nakikitang pagbabago at pag-unlad sa kalagayan ng ating ekonomiya. Sa loob ng mahabang panahon, naging hangarin ng lahat na maibangon ang kalagayang ekonomikal ng bansa. Bilang tugon sa isyung ito, ang mga mananaliksik ay magsasagawa ng pagaaral tungkol sa kasalukuyang kalagayan ng indutriyalisasyon sa bansa sa pamamagitan ng pagtukoy sa potensyal ng kompanyang Ricoa bilang isa sa mga industriya sa Pilipinas. Nagsimula ang operasyon ng Philippine Food Industries Inc., Philfood Division, noong Oktubre ng 1956. Dahil wala pang kompanya ang gumagawa ng tsokolate, sila ang unang kompanyang sumubok sa paggawa nito. Ang mga produktong matatagpuan sa Ricoa ay Breakfast Cocoa Powder, Sweetened Cocoa Powder, Chocolate Syrup, Curly Tops, Flat tops, Kool Joy at Big Top. Ricoa na lamang ang nag-iisang industriya ng tsokolate sa bansa ngunit makikita ang katatagan ng kompanyang ito at hindi ito sumusuko na mas lalo pa nilang paunlarin ang kanilang produkto at mas makilala pa sa ibang bansa. Ayon sa mga nakalap na datos, may potensyal ang kompanyang Ricoa na makasabay sa ibat ibang industriya ng tsokolate sa ibang bansa dahil pumapangalawa ito sa mga industriya
24
ng tsokolate sa bansa at naglalabas na ito ng kanilang produkto sa ibang bansa tulad ng US at Europe simula pa noong 1956. Dito rin sa Pilipinas kumukuha ng kakaw, ang pangunahing sangkap ng tsokolate, ang mga kompanya sa ibang bansa gaya na lamang ng Askinosie Chocolate at Mars, Inc. Dahil dito, masasabi na kaya rin ng mga kompanya sa bansa na sumabay sa ibat-ibang industriya kung magkakaroon lang ng mataas lebel at kalidad ang mga produktong ito at magkaroon ng bagong inobasyon na tutugon sa mga pangangailangan ng mga tao. Ayon kay Orzales, The Sweet World of Chocolate in the Philippines, ang mga lokal na manggagawa ng tsokolate ay kumakaharap ng mga pagsubok; isa na rito ang produksyon ng kakaw, ang pangunahing sangkap sa paggawa ng tsokolate, na nanatiling kulang sa kabuuan at kalidad. Ang mga manggagawa ay apektado rin ng pagtaas ng presyo ng asukal na isa rin sa mga sangkap ng paggawa ng tsokolate. Bukod sa asukal, ang taripa ay isa ring alalahanin. Ang kasalukuyang taripa ng angkat na asukal ay mas mataas kaysa sa taripa para sa pinrosesong angkat na tsokolate. Ang pagbebenta ng produkto ay apektado ng mga pagbabago sa kagustuhan at panlasa ng mga mamimili at ang pananaw nila sa pagkonsumo ng tsokolate. Ang pagtaas ng halaga ng mga sangkap, enerhiya at paggawa, pagsahod sa mga manggagawa at iba pang epekto ng implasyon ay may direktang epekto sa pagpapatakbo ng kompanya. Bukod dito, ang tunay na kalagayan ng gastos para sa bagong pasilidad at ang kanilang mga konstruksyon ay maapektuhan din ng
BALANGHAY, PEBRERO 2013
implasyon. Subalit, bilang ito ay isang malubhang alalahanin, walang kasiguraduhan na ang mga tumaas na mga gastusin ay papasa sa mga mamimili. Habang ang bansa ay nakararanas ng industriyalisasyon, posible na makapagtamo ng pagbabago sa porsyento ng lakas paggawa na kabilang sa iba't ibang gawain, proseso, pagkukumpuni, paggamit at pagpapalawak ng kaalaman. Kapag ang industiyalisasyon ay nagsimula, may mahusay na paglago sa pagproproseso ng mga hilaw na materyales at pagmamanupaktura at ang porsyento ng mga manggagawa na kasangkot sa pangunahing produksyon ay bumababa. Sa patuloy na paglago ng ekonomiya, ang puwersa ng paggawa ay nagbabago patungo sa pagkukumpuni, paglalapat ng iba't ibang kaalaman at impormasyon, at ang pagpapalawak ng kaalaman na kailangan ng ekonomiya. Sa pagkakaroon ng pambansang industriya, matutulungan nito ang mga manggagawang Pilipino na magkaroon ng trabaho at magkaroon ng sariling industriya ang lipunang Pilipino. Upang maging isang malakas na kapangyarihan sa mundo, kailangang maging pasulong ang industrya ng bansa. Ayon kay Lichauco sa aklat na Nationalist Economics, ang Pilipinas ay hindi isang estranghero pagdating sa nasyonalistang ekonomiya. Sa buong dekada sikwenta, ito ay isa sa mga prominenteng propesyunal sa Asya, at sa pagtatapos ng dekada, ito at ang Taiwan ang nakakakuha ng pinakaprogresibong ekonomiya sa lahat ng may kakulangan sa pag-unlad na mga bansa sa Malayong Silangan. Makikita rito
na isa ang Pilipinas sa mga bansang may maunlad na ekonomiya noong taong 1950 ngunit mababatid ngayon na kabilang na ito sa mga may pinakamababang ranggo sa listahan. Dahil imbis na bawasan ang kakayahang umasa sa sektor ng agrikuktura, doon pa nagtuon ng interes ang Pilipinas kaya naiwan ito ng mga bansang South Korea at Taiwan na binigyang pansin ang sektor ng industriyal. (1988) Sinabi pa rito na ang mga industriya na naitatag sa bansa noong 50s ay mga pagsasaayos at pagpoprosesong mga industriya na nakadepende sa mga imported na mga makinarya at materyales. Isinaad din dito na kung gusto ng isang bansa na matamo ang tunay na industriyalisasyon, kinakailangang tumayo ito sa sarili niyang kakayahan. Huwag itong umasa sa mga makinarya at mga materyales ng ibang bansa. Kinakailangan ng bansa ang mga industriyang gagawa ng makinarya at materyales na gawa mismo ng mga Pilipino na gagamitin ng ating mga maliliit na industriya upang mapalakas pa ito. Nabanggit din sa nasabing aklat na ang pagkakaroon ng mga pabrika at iba't ibang pagawaan ay nangangahulugan na mangangailangan ito ng mga tao na bubuo upang mayari ang ito at mga tao na magtatrabaho at magbibigay serbisyo tulad ng tagapamahala, kalihim, abogado, mekaniko at iba pa. Ang industriyang ito ay mangangailangan din ng produkto mula sa ibang industriya. Halimbawa ay sa pagpoproseso ng pagkain, mangangailangan ito ng mga lata, plastik, garapon o kahit anong uri ng lalagyan. Ang mga pabrikang ito ay nagbibigay din ng
25
walang katapusang trabaho dahil tuloytuloy lang ang paggawa ng mga produkto habang ito'y kinakailangan ng mga tao at magbibigay din ito ng mga oportunidad sa negosyo na makakatulong sa pagbaba ng bilang ng walang trabaho at pagtaas ng sahod. Binigyang-daan ng foreign exchange ang panawagan ng mga Pilipinong negosyante na gawin silang prayoridad kaysa sa mga dayuhang kapitalista upang makabili ng dolyar na hawak ng pamahalaan. Kailangan din na mas maraming oportunidad ang ibigay sa mga Pilipino sa karapatang magtayo ng mga industriya dito sa bansa. Kailangang magamit ang kapangyarihan ng pamahalaan upang magkaroon ng kontrol ang mga Pilipinong negosyante sa ekonomiya ng bansa. Mula sa mga argumentong ito nagmula ang islogang "Filipino First" na naging isang ganap na polisiya ng pamahalaan upang maglaan ng pondo para sa mga Pilipinong magtatayo ng negosyo sa Pilipinas. (Lichauco, 1988) Sa kasalukuyang kalagayan ng industriyalisasyon, maraming Pilipinong manggagawa ang walang trabaho dahil sa kakulangan ng mga industriyang pagtatrabahuan nila. Marami ang nangingibang bansa para magtrabaho. Ngayon, ang remitans ng mga manggagawang Pilipino sa ibang bansa ang mistulang bumubuhay sa ekonomiya ng Pilipinas. Magluluwal ng hilaw na mga materyales ang mga industriya na kailangan para sa iba pang industriya na nakabatay dito. Sa kasalukuyang sistema ay hindi nadedebelop ang batayang industriyang ito, bagamat mayaman sa rekurso ang
26
bansa. Inaangkat pa natin ang mga materyales tulad ng bakal at langis. Samantala, multinasyunal na mga korporasyon ng mina ang naghuhukay ng mga yamang mineral ng bansa, at pagkatapos ay dinadala ito sa ibang bansa para gawing mga sasakyan, imprastraktura ng iba pang industriya, at iba pa. Ang mga Pilipino ang maghuhukay, magpoproseso at pangunahing gagamit sa mga yamang ito para sa pagtatag ng iba pang industriya at paglikha ng yaman ng bansa. Batay sa ibinigay na datos ng kompanya, isinasaad dito na mula pa 1956 ay naglalabas na sila ng produkto sa ibang bansa tulad ng US at Europe. Dahil dito, masasabi na may potensyal ang Ricoa na maging isang pambansang industriya sapagkat ayon kay Nazir Daud, kapag hindi nagtagumpay ang isang negosyo o kompanya sa kanilang sariling bansa, hindi na nito makakamit ang tagumpay sa paglalabas ng produkto sa ibang bansa. Layunin ng pananaliksik na matukoy ang kakayahan ng kompanyang Ricoa na makasabay sa ibat ibang industriya ng tsokolate sa ibang bansa. Gayundin mailahad ang kasalukuyang kalagayan ng kompanyang Ricoa bilang nag-iisang industriya ng tsokolate sa Pilipinas at potensiyal nito sa pambansang industriyalisasyon. Nakatuon lamang sa kompanyang Ricoa ang pokus ng papel. Sakop nito ang kasalukuyang kalagayan at potensyal nito na makasabay sa ibat ibang industriya ng tsokolate sa ibang bansa. Hindi isinama ang ibang industriya ng tsokolate sa bansa bunga ng kakulangan sa panahon.
Kailangang maimulat ang mga estudyante ng Komersyo tungkol sa kalagayan ng industriyalisasyon sa Pilipinas. Sa pamamagitan nito, magkakaroon ng interes at sapat na impormasyon ang mga estudyante na masusing pag-aralan ang galaw at kahalagahan ng industriyalisasyon sa pag-unlad ng ating bansa. Bilang mga estudyante ng Komersiyo, nararapat lamang na magkaroon sila ng sapat na kaalaman sa kung anong uri ng industriya ang kanilang maaaring pasukin. Dahil na rin sa maraming problema ang kinahaharap ng ibat ibang industriya sa Pilpinas, mainam na magkaroon ng initiatibo ang mga estudyante na makahanap ng mga solusyon sa mga suliraning ito. Marami sa mga mamamayan sa bansa ang walang sapat na kaalaman ukol sa kahalagahan ng industriyalisasyon sa isang bansa. Mahalagang may kaalaman ang mga Pilipino sa kung ano ang tungkuling ginagampanan ng mga industriya sa pagpapaunlad ng ating ekonomiya upang malaman rin kung anong uri ng ambag ang maaari nilang maibigay at ang tungkulin nila sa pagpapasakatuparan ng hangaring ito. Malaki ang bahaging ginagampanan ng ating lipunan sa maaaring maging estado ng isang kompanya sa industriyang pinasok nito. Sa kanila nakasalalay kung magiging malakas o mahina ang isang kompanya depende sa kung gaano nila ito tinatangkilik. Dahil dito, layunin ng papel na lalong pataasin ang pagtangkilik ng mga Pilipino mga produkto ng mga pambansang industriya tulad ng Ricoa. Ito ay upang mas mapaunlad at makilala sa buong mundo. Mas malaki ang posibilidad na
magtagumpay ang Ricoa sa industriya kung ang mga Pilipino ay sumusuporta sa mga produktong kanilang ginagawa. Maraming ibat ibang klase ng tsokolate na nagmula sa mga dayuhang kompanya ang nagdudulot ng kompetisyon sa mga pamilihan. Hindi maikakaila na direktang naaapektuhan ng mga ito ang kalagayan ng Ricoa bilang isa sa mga pangunahing industriya ng tsokolate sa bansa. METODOLOHIYA Ang mga mananaliksik ay nagsagawa ng deskriptiv na pananaliksik na nakatuon sa kasalukuyang isyu ng paksa. Sa kadahilanang hindi pinaunlakan ng Ricoa ang interbyu ng mga mananaliksik, hindi nagkaroon ng sapat na impormasyon para masagutan ang ibang mga katanungan kaugnay sa kalagayan at potensiyal ng kompanya. Bilang alternatibo, nag-interbyu ang mga mananaliksik ng piling ekonomista sa paraang purposive sampling upang makapangalap ng mga datos na susuporta at makatutulong sa kanilang papel. Pumunta ang mga mananaliksik sa opisina ng kompanyang Ricoa sa Makati upang makakuha ng mga datos tungkol sa kanilang kasaysayan at profayl. Nagsagawa rin ang mga mananaliksik ng pag-aaral tungkol sa batayang konsepto ng industriyalisasyon upang masuportahan ang kakulangan ng sapat na datos dulot ng pagtanggi ng pangunahing sabjek sa pagaaral. Mula sa mga aklat na nakalap sa Miguel de Benavides Library, nakakuha ng sapat na impormasyon ang mga mananaliksik tungkol sa paksa.
27
Talahanayan 1
TANONG Ano ang inyong reaksyon ukol sa isyu na ang kompanyang Ricoa na lang ang nag-iisang industriya ng tsokolate sa bansa?
SAGOT Hindi maganda ang monopolya sa Pilipinas. Kung totoo mang nag-iisa na lang ang Ricoa, may posibilidad na tumaas ang presyo at posibleng makokontrol nito. Mas mabuti na mapaunlad pa ang indutriya ng tsokolate sa bansa para mas marami pang lokal na manlalaro ang sumama sa industriya na ito. SAGOT Ang kabuuang GDP ay katumbas ng kabuuang kontribusyon ng lahat ng produksyon ng mga kalakal at serbisyo. Nagbibigay sila ng kontribusyon sa kabuuang GDP ng bansa sa ilalim ng sektor ng industriya. SAGOT Kailangan ng bansa ang mga industriya ng tsokolate tulad ng Ricoa sa pag-ambag sa ekonomiya dahil hindi lamang ito nagbibigay ng oportunidad na trabaho sa mga mamamayan, nagbibigay din ito ng pagkakataon sa atin na palawakin pa o payabungin ang ating mga likas
Talahanayan 2
TANONG Paano nakapag-aambag ang kompanyang Ricoa sa pambansang ekonomiya?
Talahanayan 3
TANONG Sa inyong palagay, naniniwala ba kayo na kailangan ng bansa ang mga industriya kagaya ng Ricoa sa pag-ambag nito sa ekonomiya? Bakit?
KINALABASAN NG SALIKSIK Ayon sa Talahanayan 1, kahit na ang Ricoa na lang ang natitirang industriya ng tsokolate sa bansa, napapanatili pa rin nila ang katatagan ng kompanya at hindi pa rin ito sumuko na mas lalo itong paunlarin at makilala sa buong mundo. Ayon sa Talahanayan 2, nakapagambag ang Ricoa sa pambansang ekonomiya sa paraang nakapagbibigay ito ng trabaho sa mga manggagawa. Dahil dito, mababawasan ang bilang ng mga hindi nakakapagtrabaho pati na rin ang bilang ng mga mahihirap sa bansa. Dahil din sa paglalabas ng produkto sa ibang bansa, mas tumataas ang kita nila bilang isang industriya na may pakinabang sa ekonomiya.
28
Ayon sa talahanayan 3, dahil ang pangunahing sangkap ng tsokolate sa ibang bansa ay nanggagaling sa Pilipinas, masasabi na may potensyal ang ating bansa na makagawa ng tsokolate na may mataas na kalidad at kayang makipagsabayan sa mga imported na produkto na magpapataas ng ating ekonomiya. Ayon kay Orzales, The Sweet World of Chocolate in the Philippines, may mga kompanya sa ibang bansa (Askinosie Chocolate at Mars, Inc.) na kumukuha ng kakaw mula sa ating bansa, partikular na sa Davao. Tumutulong ito sa mga magsasaka na makagawa ng mataas na kalidad ng kakaw na inilalabas natin sa bansa. Ngunit, mainam na sa pamamagaitan ng Ricoa ay higit na
Talahanayan 4
TANONG Sa inyong palagay, may dagdag na potensyal ba ang mga produktong galing sa Ricoa na makakapagtayo ng pambansang industriya nito?
Talahanayan 5
SAGOT Dahil sa kasalukuyang estado ng kompanyang Ricoa masasabi na kaya nitong makipagsabayan sa ibang pang industriya ng tsokolate sa loob at labas ng bansa.
TANONG Bilang isang ekonomista, paano niyo pauunlarin ang potensyal ng Ricoa na makipagsabayan sa ibang bansa na may sariling industriya ng tsokolate?
SAGOT Ang problema sa industriya ng tsokolate ay ang presyo. Kailangan suportahan ng gobyerno ang mga magsasaka ng kakaw. Bigyan sila ng tulong sa paraan ng subsidiya, kapital at suporta sa teknolohiya. Para mas mapalago and industriya ng kakaw at dito pwedeng manggaling ang mas maganda at mas murang kakaw para sa paggawa ng tsokolate SAGOT maraming banyagang klase ng tsokolate na may kalidad ang kinokonsumo ng mga domestic na konsyumer. Paano lalabanan ng local na tsokolate ang mga banyagang klase nito? Magkakaroon ng mga posibleng banta ang Ricoa dahil sa mga pagbabago na magaganap sa mga susunod na panahon. Kagaya na lamang ng presyo ng mga bilihin na kung saan kailangan ang mga sangkap sa paggawa ng tsokolate, ang tanim ng kakaw at ang mga manggagawa na isa sa mga magtataguyod ng kompanya.
Talahanayan 6
TANONG 6. Sa inyong palagay, may mga posibleng banta ba at potensyal ang Ricoa sa tunguhin ng industriyalisasyon nito sa hinaharap?
mapapaunlad at mapakinabangan ito ng higit sa loob ng bansa kaysa higit sa pakinabangan ng dayuhan. Ayon sa talahanayan 4, makikita rito na matagumpay ang Ricoa bilang tagapagmanupaktura ng tsokolate sa Pilipinas, ngunit hindi pa sapat upang maging industriya. Ayon kay Daud, kung walang magandang antas ng pagtatagumpay ang kompanya sa isang bansa, malamang ay hindi rin ito tatangkilikin sa iba pang bansa. Dagdag pa ni Orzales, The Sweet World of
Chocolate in the Philippines, ang kompanyang Ricoa ay pangalawa sa mga kumpanyang gumagawa ng tsokolate sa buong bansa. Ayon sa talahanayan 5, kinakailangang itaas ang antas at kalidad ng produkto at serbisyo ng Ricoa upang makasabay sa ibang malalaking kompanya sa ibang bansa. Dapat din ay magkaroon ng mga bagong inobasyon at naiibang katangian ang mga produkto upang mas tangkilikin ito ng mga konsyumer. Magsagawa rin dapat sila ng mga pag-aaral at saliksik kung paano nila mas mapapaangat ang
29
kanilang produkto kumpara sa ibang kompanya ng tsokolate. Kailangan mas maayos din ang maging kaugnayan nila sa kanilang konsyumer upang patuloy na tangkili kin ang kanilang mga produkto. Ayon sa talahanayan 6, sa kabila nito, may potensyal ang Ricoa na harapin at solusyonan ang mga hinaharap na banta. Malaki ang potensyal ng Ricoa dahil ang pangunahing sangkap ng tsokolate sa ibang bansa ay nanggagaling sa Pilipinas, nakakapag luwas sila ng mga produkto nila sa ibang bansa at may karanasan na rin sila sa pagresolba nito. Kung gayon, mainam na magtakda ng control upang higit na makinabang ang local na pagawaan bago iluwas sa dayuhang produksyon. KONGKLUSYON AT REKOMENDASYON Ang paggawa ng tsokolate sa Pilipinas ay bilyong pisong industriya. Batay sa pinakahuling sensus, Census of Philippine Business Industry, 2006, mayroong walo na gusali ang gumagawa ng tsokolate at mga produktong kakaw na may kabuuang kita ng 3 bilyong piso. Masasabi na may potensyal na makasabay ang Ricoa sa ibat ibang industriya ng tsokolate sa ibang bansa dahil may kakayahan ito na maglabas ng kanilang mga produkto. Ayon kay Daud, kapag ang kompanya ay nagsimula ng makipagpalitan ng produkto sa ibat ibang bansa, nagiging bahagi na ito ng pamilihang global. Nagkakaroon ito ng magandang oportunidad na mas lumaki pa ang mga konsyumer at makilala sa buong mundo. Dahil ang pangunahing sangkap ng tsokolate sa ibang bansa ay nanggagaling
30
pa sa Pilipinas, isa pa itong dahilan kung bakit malaki ang potensyal na makagawa ng tsokolate na may mataas na kalidad at kayang makipagsabayan sa mga imported na produkto sa pamilihan. Sa kasalukuyan, nakapagambag ang Ricoa sa pambansang ekonomiya sa paraang nakapagbibigay ito ng trabaho sa mga manggagawa. Dahil dito, mababawasan ang bilang ng mga hindi nakakapagtrabaho pati na rin ang bilang ng mga mahihirap sa bansa. Ayon kay Clarissa Racho-Sabugo, ang kabuuang GDP ay katumbas ng kabuuang kontribusyon ng lahat ng produksyon ng mga kalakal at serbisyo. Nagbibigay sila ng kontribusyon sa kabuuang GDP ng bansa sa ilalim ng sektor ng industriya. Dahil din sa paglalabas ng produkto sa ibang bansa, mas tumataas ang kita nila bilang isang industriya na may malaking epekto sa ekonomiya. Ang kompanyang Ricoa na lang ang nagiisang industriya ng tsokolate sa bansa. Ayon kay Orzales, ang kasalukuyang kalagayan ng kumpanyang Ricoa ay pangalawa sa mga kompanyang gumagawa ng tsokolate sa buong bansa. Makikita rito na matagumpay ang Ricoa bilang nagiisang industriya ng tsokolate sa Pilipinas at kayang makipagsabayan sa ibang pang industriya ng tsokolate sa loob at labas ng bansa dahil binigyang-diin ni Daud na kung walang magandang lebel ng pagtatagumpay ang kompanya sa isang bansa, malamang na hindi rin ito tatangkilikin sa iba pang bansa. Sa kabuuan, batay sa mga nakalap na mga datos ng mga mananaliksik, masasabing may potensyal ang Ricoa na makipagsabayan sa industriya ng tsokolate
sa buong mundo at maging isang pambansang industriya ng tsokolate na makapag-ambag ng malaki sa pambansang ekonomiya. Mula sa natuklasan sa isinagawang pagaaral, inirerekomenda ng mga mananaliksik ang mga sumusunod:
Una,
mas maging bukas ang kompanyang Ricoa sa mga pag-aaral tungkol sa mga inobasyon at pagpapataas sa kalidad ng produkto upang mas mapaunlad at mapagtibay pa ang kompanya. Pangalawa, gumamit ng ibat ibang paraan ng pag-aanunsiyo upang mas makilala at maitampok pa ang kanilang produkto sa pamilihan at mas tumaas pa ang bilang ng mga konsyumer nito. Pangatlo, kailangan ang maayos na ugnayan sa kanilang konsyumer upang patuloy na tangkilikin ang kanilang mga produkto Pang-apat, dapat din ay magkaroon ng naiibang katangian ang mga produkto upang mas tangkilikin ito ng mga mamimili. Panglima, kailangan higpitan o baguhin ang mga batas hinggil sa pagpasok ng mga produktong galing sa ibang bansa. Itaas ang buwis ng mga ipinapasok na produkto o tuluyang limitahan ang pagpasok ng mga dayuhang produkto at babaan ang buwis na ipinapataw sa sariling produkto upang tangkilikin pa lalo ito ng mga konsyumer at mahikayat ang mga kompanya na tumungo sa industriyalisasyon, ang susi sa kaunlaran. Pang-anim, palakasin ang industriya sa paraang ang nagpapalakad dapat ay
mismong mga Pilipino na malaya sa dikta ng dayuhan. Palakasin ng gobyerno ang maka-Pilipinong polisiya partikular sa giit para sa Pilipinong industriyalisasyon laban sa dayuhang pamumuhunan at reporma sa agrikultura para matamo ang makatarungang distribusyon ng mga produkto at hilaw na materyales sa oryentasyong makabansa. Panghuli, linangin ang mga katutubong yaman upang mas tumaas pa ang ang antas at kalidad ng produkto sa Pilipinas upang makasabay sa pamilihang global.
MGA SANGGUNIAN: Bailey, A. (2000) THE CHARACTER OF INDUSTRIALAZATION. Nakuha noong 2000, mula sa Industrialization and Economic Development website: http:// teacherweb.ftl.pinecrest.edu/ snyderd/APHG/Unit%207/ Notes7.htm#D. Guda, K.R. (2013) Pambansang noong Marso 05, 2013, mula sa Pinoy weekly online website: http:// pinoyweekly.org/new/2011/04/ pambansang-industriyalisasyonpara-sa-malawakang-empleyo/. Internasyonalismo. (2010)
industriyalisasyon para sa malawakang empleyo. Nakuha
Industriyalisasyon sa Pilipinas, Posible pa ba?. Nakuha noong
Enero 24, 2010, mula sa Internasyunal na Komunistang Tunguhin website: http:// fil.internationalism.org/ internasyonalismo/201001/143/
31
industriyalisasyon-sa-pilipinasposible-pa-ba. Lichauco, A. (1988). Nationalist Economics. Quezon City: Institute for Rural Industrialization. Orzales, J.K. (2012) The Sweet World of
Chocolates
Nakuha noong Augusto 25, 2012, mula sa Agriculture and Agri-Food Canada website: http://www.atssea.agr.gc.ca/ase/5846-eng.html
in
the
Philippines.
32
SIKOLOHIKAL NA EPEKTO NG PAGGAMIT NG WIKANG FILIPINO SA PAG-UNLAD NG MGA MALILIIT NA KAINAN SA P. NOVAL
Ma. Kazmin M. Pios, Margaret Emmanuelle D.C. Gervacio, Ma. Angelica E. Palacio, Roanne Gem A. Suarez, Irene M. Sumalde
ABSTRAK Makikita sa ating araw-araw na buhay ang mga pamilyar na imahe ng mga Pilipinong tila ginagawang kainan ang kani-kanilang mga tirahan, o di naman kaya'y umuupa ng mga maliliit na lote upang makapagtayo ng mga ganito (Entrepreneur Staff, 2011). Mula pa noon, simula sa ating paghahalu-halo ng mga potahe ng mga dayuhang nakapag-lakbay sa ating pulo, ay naging patok at sikat na ang mga maliliit na kainan, at ngayo'y nahahanap na halos sa bawat siyudad sa ating bansa (blankPixel, 2012). Sa patuloy na paglago ng mga kainan na ito, naging tanong sa mga mananaliksik kung paano nga ba naging sikat at naging laganap ang mga kainan na ito. Napagtuunan nila ng pansin ang mga posibleng salik na maaaring nakatulong sa paglago o pagbagsak ng mga negosyong ito. Mahalaga sa lahat ng mga napansin ay ang kanilang pagtataka sa kung ano kaya ang mga posibleng sikolohiyang epekto ng wikang Filipino sa mga negosyong ito, lalo na sa may-ari, sa mga mamimili, at ang mga maaring implikasyon nito sa mga maliliit na kainan. Dahil malapit sa maraming estudyante at iba pang tao at sa UST, napag-isipang gawin ng mga mananaliksik ang kanilang pananaliksik ukol rito sa mga maliliit na kainan sa kalyeng P. Noval. PANIMULA Noong 1959 Tagalog ang naging wikang pambansa na napili ng Surian ng Wikang Pambansa. Binigyan ito ng katarungang Pilipino bilang pagsisikap na pag-ugnayin ang mga di-katutubong Tagalog. Itinadhana naman ng Konstitusyon noong 1973 ang pagtatakda ng hiwalay na wikang pambansa na papalit sa Pilipino, at tinawag na Filipino. Sa Konstitusyon ng 1987, ang wikang Filipino ay inaasahan pang umunlad at
GERVACIO, PALACIO, PIOS, SUAREZ, SUMALDE
pagyayamanin batay sa iba't iba pang umuusad na wika sa Pilipinas (Belvez, 2010). Sa pag-unlad ng wikang Filipino, tulad ng iba pang wika, ay nabigyan tayo ng pagkakataong mailagay ang ilang mga salita sa wika ng mga dayuhang nakipagkalakal, at nagkolonya sa atin. Patunay rito ay ang mga tao sa Taiwan (isa sa mga original na nanirahan sa Taiwan, na ngayo'y 2% na lamang ng total na populasyon ng bansa) na halos pareho ang bigkas sa ilang mga salita natin (i.e., kung ang Tagalog ay "isa, dalawa, tatlo" kung magbilang, ang mga tao ay "asa, doa, tilo") (Digital Museum of Taiwan Indigenous People, w.p.). Resulta nito ay ang patuloy na ebolusyon ng wikang Filipino na malakawang wika na ginagamit sa mga nagdaang panahon. Dahil dito, kahit halos iba-iba ang bigkas at baybay ng mga wika ng iba pang diyalekto sa ating bansa, maraming salita sa kanilang wika na, kung hindi man pareho ang baybay, ay pamilyar ang bigkas sa ginagamit natin. Kung ating titignan ang sikolohikal at ang sosyolohikal na konsepto ng isang interseksyon o ang interaksyon sa pagitan ng magkakaibang indibidwal sa anu mang klaseng sitwasyon, masasabing hindi madaling bigyan ng hangganan ang sakop ng wikang Filipino dahil sa dami ng kaugnayan nito sa ating buhay (Batan, 2010). Dahil dito, hindi maipapalagay na walang posibleng epekto na madudulot ang wikang Filipino sa sikolohikal na aspekto ng isang tao, lalo na sa larangan ng negosyo na tayo'y maraming interseksyong nakatatagpo.
Kung titignan natin ang paggamit ng wikang Filipino sa negosyo, lalo na sa larangan ng adbertismo, masasabing isa itong mahalagang salik sa pagsikat ng isang produkto. Dahil sa mga islogan o tagline na ginagamit ng mga produktong tulad ng Bingo biscuit (Bi-bingo ka sa sarap!), mga fastfood tulad ng Jollibee (Bida ang saya!) at ng mga palingkurangbayan tulad ng Meralco (May liwanag ang buhay), hindi maitatangging maaaring may sikolohikong aspekto ang paggamit ng wika at komunikasyon sa adbertismo at maging, sa negosyo (Ewen, 1976). Maaaring ipagpalagay na ang ganitong kahiligan natin sa pagkain ay isa lamang sa mga dahilan kung bakit ang marami sa atin ang nagsisimulang tahakin ang ganitong larangan ng negosyo (Heavenleigh Inocencio", 2012). Bunga ng ganitong lumalaganap na adhikain ay ang paggawa, pag-usbong at popularsasyon ng mga maliliit na negosyo sa ating bansa. Ang ganitong pag-iisip ay laganap rin sa iba pang dako ng daigdig. (Kokemuller, n.d). Isang sangay ng microeconomics, sa saklaw ng ekonomiks na pinag-aaralan ang mga ibat ibang mga gawain natin ukol sa ekonomiya na hindi saklaw ang kabuuan ng nasabing larangan, ang mga maliliit na negosyo ay karaniwang may lima o mas mababa pang empleyado (Beggs, 2009). Halos lahat ng may-ari ng mga ito ay itinatayo sa sarili nilang bahay. Kung susuriin sa dami nila sa bansa, isa sa mga pinaka popular na negosyong ay ang may kaugnayan sa pagkain (Andrei, 2010). Maaari nating sabihin na ang karinderya ay isa sa mga pinakapatok na negosyo sa bansa, matatagpuan ito sa kahit saang lugar bunga narin ng kultura sa pagkahilig
34
ng Pilipino sa pagkain (Iron, 2011). Gayundin, masasabi natin na malayo ang narating ng karinderya simula ng maging sikat nito noong mga 1900's, nang maging daanan ang mga karinderya ng mga taong umaakyat ng bundok na unang nagsulputan sa mga bayan sa bansa (Traveler on Foot, 2008). Dahil sa dami ng iba't ibang putahe na inihahanda ng mga may-ari, naghudyat ito ng simulain sa pagtatayo ng iba't ibang karinderya para sa iba't ibang tao (Bravo, 2011). Popular sa marami ang maliliit na kainang ito na laganap sa maraming lugar sa bansa, lalo na sa mga lugar na maraming tao gaya ng mall at mga eskwelahan (Entrepreneur Staff, 2011). Sa University of Santo Tomas, bilang obserbasyon ay napansin ng mga mananaliksik na karamihan sa mga kainan na ito ay laganap sa kalyeng P.Noval (vin, 2012). Napagisipan ng mga mananaliksik na gamiting batayan ang mga kainan na ito ukol sa kanilang pag-aaral tungkol sa mga sikolohikal na epekto ng paggamit wikang Filipino bilang mabisang instrument at salik sa tagumpay ng ganitong negosyo. Dahil sa prinsipyong ito, nilalayon ng pananaliksik na tukuyin ang implikasyon ng paggamit ng Filipino sa mga maliliit na negosyo, partikular na sa mga karinderya, bilang salik ng paglago o pagkabigo ng mga ito. Nais din nilang malaman ang ibat ibang mga sikolohikal na epekto ng paggamit ng wikang Filipino sa mga negosyong tulad nito. Nais makapag -ambag ang mga mananaliksik sa kabuuan ng mga akademikong pag-aaral na maaaring magamit ng mga estudyante na nais ring
makatulong sa lipunan sa hinaharap, lalo na sa aspekto ng negosyo at ekonomiya, partikular na sa mga maliliit na negosyo. Kung magagamit ng mga akademiko sa hinaharap, nais makatulong ang mga mananaliksik sa kabuuan ng unibersidad upang maayos pa ang pagtugon at paghanap ng datos ng mga akademiko upang makatulong sa mga negosyante sa hinaharap, o di naman kaya'y makatulong sa mga gurong nais makahanap ng kongkretong konsepto at datos ukol sa sikolohiyang epekto ng wikang Filipino sa mga maliliit na negosyo na maaari nilang magamit sa kanilang mga sulatin at tinuturo na akda. Gamit ang mga inaasahang resulta, nais makatulong ang mga mananaliksik sa pagbigay ng pangunahing datos para sa mga nagbabalak magtayo ng maliliit na kainan sa mabisa at epektong paggamit ng wikang Filipino sa kanilang mga operasyon sa hinaharap, pati na rin ang mga potensiyal na epekto ng paggamit nito sa sikolohiyang aspekto ng kanilang mga inaasahang mamimili. METODOLOHIYA Sa pangangalap at paghanap ng impormasyon ukol sa mga sikolohiyang epekto ng wikang Filipino sa mga maliliit na kainan, ginamit ng mga mananaliksik ang deskriptiv na pamamaraan ng pagtipon ng iba't ibang datos sa pagsagot sa kanilang mga katanungan. Bunga ng kakulangan sa analitikal at numerikal na datos ukol sa ganitong mga paksa, napagpasyahan ng mga mananaliksik na mas maiging idaan ang kanilang pagsusuri gamit ang pamamaraan ng deskriptiv na pagsusuri, na ang impormasyon na kanilang mahahanap ay unti-unting
35
pagsasamahin at susuriin batay sa mga konsepto at ideyang kanilang nasagap sa kanilang sanggunian, pati narin sa kanilang personal ngunit kritikal na obserbasyon sa mga ito. Dahil na rin sa kakulangan sa oras at mga instrumento, ginamit na batayan ng mga mananaliksik sa paghahanap ng maliliit na kainan ay ang pangalan nito at ang laki ng gusali kung saan ito itinayo. Bagamat mahirap hanapan ng kaibahan ang mga maliliit na kainan sa iba pang mga kainan ay kinailangang gumamit at magtakda ng sariling konsepto ang mga mananaliksik sa pagpasya kung ano ang isang maliit na kainan o hindi ("Heavenleigh Inocencio", 2012). Bumuo ng kanilang sariling konsepto ang mga mananaliksik sa mga terminolohiyang gagamitin sa pananaliksik na ito. Sa obserbasyon ng mga mananaliksik, mapapansing hindi maaaring maging batayan ng pagtawag sa isang lugar bilang isang maliit na kainan batay lamang sa laki ng pwesto nito. Maaaring magkaroon ng karinderyang mas malaki pa sa pwesto ng isang fastfood, ngunit hindi parin natin matatawag na fastfood ang isang karinderya. Kung susuriing mabuti, hindi rin maitatawag na maliit na kainan ang mga franchised na kainan kahit mas maliit pa ito sa isang fastfood o karinderya. Ang isang produkto at negosyo ay franchised kung ang may-ari nito ay pinapayagan kang gamitin ang pangalan ng kanilang negosyo upang ikaw ay makakita ng pera, sa kapalit na may hati ang original na may-ari sa
perang kikitain mo. Kung isasama natin ang franchised na mga kainan sa mga maliliit na kainan, magkakaroon sila ng malaking kalamangan, dahil sa mas maraming nagpapatakbo sa kabuuan nito kumpara sa isang ordinaryong maliit na kainan na di-karamihan ang nagpapatakbo. Sa nabuong konsepto at depinisyon ng isang maliit na kainan para sa pananaliksik na ito, ang mga carinderia ay maaring isama at tawaging isang maliit na kainan. Napagdesisyunan din ng mga mananaliksik na maaari silang magsama ng carinderia sa pananaliksik na ito base sa kanilang konsepto. Sa inisyal na paglilibot ay nakahanap ang mga mananaliksik ng 14 (labing-apat) na potensyal na respondente sa mga kainan sa kalyeng P. Noval. Ang iba sa mga nakita ng mga mananaliksik na hindi nila isinama sa pananaliksik na ito ay ibang mga franchised na kainan, maraming stalls ng kainan, at marami na mga nagbebenta sa mga bangketa. Ang ilan sa mga nakita ng mananaliksik ay nasa kalooban ng kalye ng P. Noval, o nasa mga kayle na sakop ng P.Noval. Matapos ang inisyal na pagpapaalam gamit ang mga liham, natuklasan na sa 14 (labing-apat) na potensyal na respondente, dalawa rito ay franchised o hindi tumatanggap at pinayagang maginterview. Sa kabuuan ng paghahanap ng mga respondente, hindi lahat ng nasa 14 (labing-apat) na potensyal na respondente ay napuntahan. Ngunit sa proseso nito ay natuklasan ng mga mananaliksik na may iba pang mga kainan sa looban ng P. Noval. Mula sa 14 (labing-apat) na
36
respondente ay 7 (pito) lamang ang pumayag na magbigay ng kanilang panayam. Ang mga sangkot na respondente ng mga mananaliksik ay ang mga may-ari ng mga maliliit na kainan. Maaari silang makapagtanong at makapanayam ang mga manggagawa ng mga kainan ngunit kailangan may sapat silang impormasyon at alam sa pagpapatakbo ng negosyong pinapatakbo nila. Mga edad 18 pataas lamang ang hinahanap ng mga mananaliksik na respondente dahil dito magsisimula ang legal na edad at sa edad na ito maaring makapagtrabaho ang mga Pilipino.
KINALABASAN NG SALIKSIK Dahil sa kagustuhan ng mga respondente at mga mananaliksik na protektahan ang mga katauhan ng mga respondente ay iniligay nalang bilang pangalan nila ang mga letrang A hanggang G. Walang batayan ang pagpangalan ng mga respondente gamit ang mga letra na iyan kung hindi ay para lamang itago ang kanilang katauhan. Makikita sa unang kolum ng Talahanayan 1.1 ang bilang ng respondente na nakalista mula A hanggang G. Sa kabilang kolum ay makikita ang pangalan ng kainan na pinapatakbo nila, kasarian at edad. Makikita sa Talahanayan 1.1 ang mga pangalan ng kainang pinapatakbo ng mga respondente at ang kanyang kasarian, pati narin ang edad nila. Ang ibang edad ay wala bagamat hindi nabigay ng Respondente D at E ang taon kung kailan sila ipinanganak. Sa unang dalawang kolum ng Talahanayan 1.2 makikita ang bilang ng Responde mula A to G at ang kainang kanilang pinapatakbo. Nakalista lamang mula A to G ang mga pangalan ng Respondente bilang patunay na prinoprotektahan ng mga mananaliksik ang kanilang mga tunay na katauhan.
KASARIAN Lalaki Babae Lalaki Babae Lalaki Babae Babae EDAD 25 na taon n/a 32 na taon n/a n/a 40 na taon 51 na taon
37
Purposive Sampling ang pamamaraang
ginamit upang makapili ang mga mananaliksik ng mga respondente mula sa P. Noval. Ito ay kung saan pinipili ang mga respondente base sa kaalaman ng mga mananaliksik sa isang populasyon at sa layunin ng pananaliksik. Ito rin ay ginagamit kung pipiliin ang mga respondente ayon sa isang katangiang nasa kanila lamang. Ang katangiang nasa mga napiling respondente ay sila ay mga may-ari o nagpapatakbo ng mga maliliit na kainan sa P. Noval.
Talahanayan 1.1: Pangunahing Datos sa mga Respondente
RESPONDENTE A B C D E F G
KAINAN
Mang Tootz Food House Lopez Canteen Tap n Chop Carinderia ni Aling Gloria 4a's Canteen Kantunan Moira Lyn's Canteen
Talahanayan 1.2: Pangunahing Datos sa mga Kainan na pinapatakbo ng Respondente
RESPONDENTE A B C D E F G
KAINAN
Mang Tootz Food House Lopez Canteen Tap n Chop Carinderia ni Aling Gloria 4a's Canteen Kantunan Moira Lyn's Canteen
EDAD NG KAINAN 22 na taon 53 na taon 25 na taon 41 na taon 8 na taon 16 na taon 1 na taon
POSISYON May-ari May-ari May-ari May-ari Kinatawan Kinatawan May-ari
Talahanayan 1.3: Pangunahing Datos sa sitwasyon ng mga Kainan ng bisitahin ng mga mananaliksik RESPONDENTE KAINAN POPULASYON ORAS AT PETSA ARAW (Base sa Oras at Araw ng PAGKUHA NG PAPAGKUHA NG Pagkuha ng Panayam) NAYAM PANAYAM A Mang Tootz Maraming Tao 1:52pm~1:58pm ; Martes Food House 2/12/13 B Lopez Canteen Onting Tao 2:08pm~2:15pm ; Martes 2/12/13 C Tap n Chop Onting Tao 2:29pm~2:32pm ; Martes 2/12/13 D Carinderia ni Onting Tao 2:38pm~2:41pm ; Martes Aling Gloria 2/12/13 E 4a's Canteen Onting Tao 3:03pm~3:06pm ; Miyerkules 2/13/13 F Kantunan Onting Tao 3:09pm~3:15pm ; Miyerkules 2/13/13 G Moira Lyn's Onting Tao 3:31pm~3:34pm ; Miyerkules Canteen 2/13/13
Sa Talahanayan 1.2 makikita ang edad ng kainang pinapatakbo ng mga respondente at ang kanilang posisyon. Makikita na si Respondente E at F ay kinatawan lamang ng mga may-ari bagamat nahiya at tumanggi ang mga talagang may-ari ng 4as Canteen at Kantunan sa pagkuha ng kanilang panayam. Ang unang dalawang kolum na makikita sa Talahanayan 1.3 ay nakalaan para sa bilang ng respondente (mula A hanggang G), at sa kabila naman nito ang pangalan ng kainang kanilang pinatatakbo. Dahil sa kagustuhan ng mga respondenteng maprotektahan ang kanilang katauhan, nilagay na lamang na A hanggang G ang kanilang mga pangalan.
Makikita sa Talahanayan 1.3 ang estimadong dami ng tao sa oras na pinuntahan ng mananaliksik ang lugar para sa pagkuha ng kanilang panayam. Nasa kabilang kolum naman ang talaan ng oras at petsa kung kailan nila kinuha ang panayam ng mga respondente at ang araw kung kailan nila kinuha ang mga panayam nila. Dahil similar ang ilan sa mga sagot ng respondente sa ilang katanungan sa buong interview, napagpasyahan ng mga mananaliksik na ilagay na sa isang kolum ang mga sagot na pamilyar at medyo pareho sa mga sagot ng respondente. Sa unang kolum ng Talahanayan 2.1 makikita ang ibat ibang mga sagot ng
38
Talahanayan 2.1: Bakit naisipan ninyong itayo ang kainan sa lugar na ito?
KASAGUTAN (Tanong blg. 2) Upang magkaroon ng karagdagang kita/pera. Malapit ang lugar/pwesto sa eskwelahan/lugar na maraming tao Wala pang masyadong ibang kainan sa P.Noval ng naisipan nilang ipatayo ang kainan. KASAGUTAN (Tanong blg. 3) Filipino (lahat ng sitwasyon) Filipino at ibang mga diyalekto ng wikang Filipino at/o wika ng dayuhan (depende sa bibili) KASAGUTAN (Tanong blg. 4) Wika na ginagamit sa transaksyon. Mabilis na serbisyo. Kalidad ng serbisyo. A A B A B A A
RESPONDENTE F B B C C D E G G
TOTAL 2 4 5 TOTAL 4 3
Talahanayan 2.2: Ano ang wikang kadalasang ginagamit ninyo sa mga transaksyon?
RESPONDENTE E C D F G
Talahanayan 2.3: Ano, sa palagay niyo, ang salik na naghahatak ng mga mamimili para kumain dito?
RESPONDENTE
TOTAL 1 1 F G 6
lahat ng mga respondente na magkakapareho. Makikita sa pangalawang kolum ang respondenteng sumagot ng mga kasagutang iyon, makikita sa bawat letra na nakasulat sa tapat ng bawat kolum. Sa hulihang kolum makikita ang total ng lahat ng mga sumagot ng isang kasagutan sa unang kolum. Makikita sa Talahanayan 2.1 ang sagot ng mga respondente ukol sa pangalawang tanong na nakalagay sa interview form na pinakalat sa mga respondente. Nakalagay dito kung sino sa mga respondente ang nagsabi ng mga sagot sa hanay na kaliwa, at ang dami at total ng mga sumagot sa kanang bahagi. Sa unang kolum ng Talahanayan 2.2 nakalagay ang mga sagot ng mga respondente na magkakahawig. Nilagay sa kabilang kolum kung sinu-sino sa mga respondente ang sumagot ng mga
nakalagay sa unang kolum. Nasa pangatlong kolum naman nakalagay ang total ng mga respondenteng sumagot ng tanong na iyon. Makikita sa Talahanayan 2.2 ang sagot ng mga respondente ukol sa pangatlong tanong na nakalagay sa interview form na pinakalat sa mga respondente. Nakita sa resulta ng mga panayam na ang wikang Filipino ang karaniwang ginagamit ng lahat ng mga may-ari ng maliliit na kainan sa P.Noval, maliban na lamang sa ilan na gumagamit ng ibang diyalekto kung may nakikilala silang gumagamit o di naman kayay Ingles kung may mga dayuhan. Sa unang kolum ng Talahanayan 2.3 nakalagay ang mga sagot ng mga respondente na magkakahawig. Sa pangalawang kolum naman nakasaad kung alin sa mga respondente ang sumagot ng kasagutan na iyon, at sa pangatlong kolum
39
Talahanayan 2.4: Nakatulong ba ang wikang Filipino sa kabuuang pagbenta ng kainan?
KASAGUTAN (Tanong blg. 5) Oo, para mas magkaintindihan. Oo, para mas mabilis ang pagbenta. A B
RESPONDENTE C D E E F F G
TOTAL 6 3
Talahanayan 2.5: Nakapag-ambag ba ang wikang Filipino sa pagdagdag sa performance ng mga empleyado/ may-ari sa pagpapatakbo ng kanilang negosyo? Paano?
KASAGUTAN (Tanong blg. 6) Oo, para mas mabilis at mas maayos ang mga transaksyon Oo, para mas mabilis magkaintidihan. A B
RESPONDENTE F C D E G
TOTAL 3 4
Talahanayan 2.6: Nakatulong ba ang wikang Filipino sa pagbuo ng mas magandang relasyon ng may-ari at mga mamimili ng kainan? Paano?
KASAGUTAN (Tanong blg. 7) Oo. Mas nagiging propesyonal ang turingan sa isa't-isa. Oo. Mas nagiging malawak ang sakop ng mga potensyal na customer. A
RESPONDENTE C D F G
TOTAL 5
ang total ng lahat ng respondente na sumagot sa mga tanong na iyon. Makikita sa Talahanayan 2.3 ang sagot ng mga respondente ukol sa pang-apat na tanong na pinakalat sa mga respondente. Nakalagay dito kung sino sa mga respondente ang nagsabi ng mga sagot sa hanay na kaliwa, at ang dami at total ng mga sumagot sa kanang bahagi. Makikita sa unang kolum ng Talahanayan 2.4 ang mga kasagutan ng mga respondente na halos magkaparehas o magkahawig. Sa pangalawang kolum naman makikita ang mga respondenteng sumagot ng mga sagot sa unang kolum. Sa panghuling kolum ay nakalagay ang mga total ng mga sumagot ng mga kasagutan sa unang kolum.
40
Makikita sa Talahanayan 2.4 ang sagot ng mga respondente ukol sa pang-limang tanong na nakalagay sa interview form na pinakalat sa mga respondente. Nakalagay dito kung sino sa mga respondente ang nagsabi ng mga sagot sa hanay na kaliwa, at ang dami at total ng mga sumagot sa kanang bahagi. Sa unang kolum ng Talahanayan 2.5 nakalagay ang mga sagot ng mga respondente na magkakahawig o magkakapareho. Sa pangalawang kolum naman nakasaad kung alin sa mga respondente ang sumagot ng kasagutan na iyon, at sa pangatlong kolum naman ang total ng lahat ng respondente na sumagot sa mga tanong na iyon.
Talahanayan 2.7: Maituturing bang mahalagang salik ang paggamit ng wikang Filipino sa tagumpay ng isang kainan?
KASAGUTAN (Tanong blg. 8) Oo. Mas madaling makapag-intindihan ang lahat kaya mas nagiging madali ang mga transaksyon. Oo. Kailangan gamitin natin ang nakasanayan natin at ng mga customer. A B
RESPONDENTE D C D E E F G
TOTAL 4 5
Makikita sa Talahanayan 2.5 ang sagot ng mga respondente ukol sa pang-anim na tanong na nakalagay sa interview form na pinakalat sa mga respondente. Nakalagay dito kung sino sa mga respondente ang nagsabi ng mga sagot sa hanay na kaliwa, at ang dami at total ng mga sumagot sa kanang bahagi. Sa unang kolum ng Talahanayan 2.6 nakalagay ang mga sagot ng mga respondente na magkakahawig o magkakapareho. Nilagay sa kabilang kolum kung sinu-sino sa mga respondente ang sumagot ng mga sagot na nasa unang kolum. Nasa pangatlong kolum naman nakalagay ang total ng mga respondenteng sumagot ng tanong na iyon. Makikita sa Talahanayan 2.6 ang sagot ng mga respondente ukol sa pang-pitong tanong na nakalagay sa interview form na pinakalat sa mga respondente. Nakalagay dito kung sino sa mga respondente ang nagsabi ng mga sagot sa hanay na kaliwa, at ang dami at total ng mga sumagot sa kanang bahagi. Sa unang kolum ng Talahanayan 2.7 nakalagay ang mga sagot ng mga respondente na magkakahawig o magkakapareho. Sa pangalawang kolum naman nakasaad kung alin sa mga respondente ang sumagot ng kasagutan na iyon, at sa pangatlong kolum naman ang
total ng lahat ng respondente na sumagot sa mga tanong na iyon. Makikita sa Talahanayan 2.7 ang sagot ng mga respondente ukol sa pang-walong tanong na nakalagay sa interview form na pinakalat sa mga respondente. Nakalagay dito kung sino sa mga respondente ang nagsabi ng mga sagot sa hanay na kaliwa, at ang dami at total ng mga sumagot sa kanang bahagi. KONGKLUSYON AT REKOMENDASYON Kung titignan natin sa isang sikolohikong perspektiba, masasabi nating malaki, ngunit hindi kapansin-pansin, ang epekto ng wika sa mga utak ng mga mamimili. Kung papansining maigi ang sub-conscious ng isang tao, malaki ang implikasyon ng wikang ginagamit nila sa kanilang pagpili sa kani-kanilang gawain, lalo na sa pagpili ng pagkain (Pfeifer, 2009). Dahil sa kinalakihan na ng mga Pilipinong gamitin ang wikang Filipino (at ang kanilang natural na diyalekto, kung meron man), mas madali silang maging malapit sa iba pang Pilipino kumpara sa mga dayuhan, dahil lamang iisa ang ginagamit nilang wika. Hindi lang ito napapansin sa mga dayuhang iisa lang ang lahi. Minsan, nagiging mas malapit ang mga dayuhan sa isang klase ng mga Pilipino dahil hindi rin sila pamilyar sa kultura at wika natin.
41
Mabuti ng samahan nila ang kapwang hindi pa pamilyar sa ating kultura kesa nga namang mapahiya dahil sa pilit nating pagiging pamilyar dito. Kapareho nila, sa ibang bansa, mas nagiging malapit tayo sa mga Pilipinong naroroon dahil din sa dahilan ng kultura at wika. Dahil sa iisang wikang ito, nagkakaroon ng pamilyaridad ang isang tao sa kani-kanilang kultura, kahit magkakaiba ang kanilang ugali. Kung titignan ang isang klasrum sa isang bagong taon sa isang klaseng may mga dayuhan, sila pa ang naging mas malalapit sa isa'tisa dahil lamang sila ay may iisang wika. Rason rin na halos iisang kultura, nagiging pamilyar na sa atin ang kultura nating ito. Kahit na lagi tayong pumupunta sa iba't ibang lugar ay nagiging mas malapit tayo sa mga lugar na pinapaalala sa atin ang sarili nating mga tahanan. Dahil ang mga maliliit na kainan ay nasa mga bahay, andito rin ang pakiramdam na kumakain tayo sa sarili nating bahay. Kaya kung mapapansin, kung pupuntahan natin ang isang di-pamilyar na lugar, tuwing kakain doon, mas nagiging kiling tayong hanapin ang mga pagkaing nakasanayan natin dahil natural na sa atin na masanay at magustuhan ang mga pagkaing nakakain na natin dati, dahil parte na ito ng kultura natin simula pa ng mga bata tayo. Dahil dito, isa ito sa mga salik kung bakit nagiging mas kiling tayong kumain sa mga maliliit na kainan (Roberts, 2011). Ngayon, dahil sa pamilyaridad natin sa mga potahe na hinahain sa atin sa bahay, kahit na kumakain tayo ng mga imported na produkto at sa mga mamamahaling restawran, iba parin ang lasa at tiwala natin sa mga pagkaing sariwa at niluto sa tahanan ng naghahanda (Lamb, 2011).
42
Kahit na minsan ay nagiging mas kiling tayo sa mga fast food na dinala ng mga taga ibang bansa dito sa Pilipinas, iba parin ang tiwala natin sa mga putaheng native o natural na sa bansa natin. Kahit pa man sabihin ng mga dayuhan na natural ang kanilang niluluto, nahihirapan tayong maniwala dahil nasanay tayo sa mga klase ng potahe at mga sangkap na gamit sa mga luto ng mga magulang o kamag-anak natin. Dahil mas pamilyar tayo sa niluluto ng ating mga magulang at mga kamaganak kaysa sa mga niluluto ng mga tao sa mga restawran, mas nagkakaroon din tayo ng tiwala sa mga taong nagluluto ng pagkain sa harapan natin, lalung-lalo na kung ang putaheng kanilang ginagamit ay nakasanayan na nating makita (Health Teacher, n.d.). Mas nagtitiwala tayo sa taong ginagawa ang kanilang mga gawain sa harapan natin kaysa sa mga gumagawa patago. Marahil ay inosente man ang intensyon ay hindi natin maaalis ang natural nating hindi pag-tiwala sa mga bagay na di tayo pamilyar. Ito ay dahil sa emosyonal na aspekto ng ating sikolohiya na nasanay sa piling ng mga taong nakasanayan na. Dahil dito, nagiging mas kiling tayo sa mga maliliit na kainan, lalung -lalo na kung may pamilyar na pagkain duon (Gibson, 2006). Kung titignan naman batay sa anggulo ng kabuuan ng maliliit na kainan, kung isasama ang ibat ibang mga salik na napag -usapan kanina ukol sa wika, kultura at ang sikolohikong epekto nito sa mga ibat ibang mamimili, maaari nating masabing nakatulong ang wikang Filipino sa kabuuang operasyon ng mga maliliit na kainan, lalo na sa kanilang paglago at pagkita ng pera. Maaaring gawing rason ng ilan na masarap at mura ang mga pagkain
ng mga maliliit na kainan, o di naman kayat dahil sulit ang pagkain sa presyo nila, ngunit hindi maikakaila na nagkaroon ng salikkung hindi man napapansin ng maigiang wika at ang epekto nito sa sikolohiya natin kayat mapapabili rin tayo sa mga maliliit na kainan, kahit na pamilyar sila sa atin bastat may mga partikular na bagay na mahahanap sa mga kainan na iyon. Dahil sa mga maliliit na detalyeng sikolohikal tulad ng pamilyaridad sa wika, kultura at pagkain, mas pagtangkilik o pagtiwala sa mga taong malapit, nakikita at kapareho natin, o pagka-gusto natin sa mga bagay na may pamilyaridad sa atin kapag napunta tayo sa lugar na di tayo pamilyar. Ang mga maliliit na salik na ito, kasama ang mura na presyo at kalidad ng pagkain, ay masasabing mga pangunahin o basic na mga rason kung bakit ang wikang Filipino ay makakatulong sa pag-unlad at pagusbong ng mga negosyo na ito. Mula sa mga pagsusuri mula sa resulta ng mga panayam, napagpasyahan ng mga mananaliksik na itu-ito ang mga rekomendasyong nais nilang ibigay sa mga balak gamitin, ayusin, patunayan o pabulaanan ang pananaliksik na ito sa kanilang mga kasulatan at sa mga saliksik sa hinaharap. Dahil sa kakulangan sa oras ng mga mananaliksik sa paggawa at pagsasaayos ng saliksik na ito, mairerekomendang suriin ang mga maliliit na kainan sa mas mahabang panahon upang lubusan na makita ang mga sikolohiyang epekto ng wikang Pilipino sa pangmatagalan nilang operasyon. Maari ring kunan ng mas maayos na obserbasyon ang kabuuang kainan na nais kunan ng panayam lalo na sa maliliit na detalye tulad ng hugis at laki
43
ng kainan na maari ring magkaroon ng epekto sa resulta ng kabuuang saliksik. Kung ang nais ay makita ng lubos ang epekto ng wikang Pilipino sa mga kainan sa kabuuan ng kalyeng P. Noval, maaaring palawakin ang saklaw ng saliksik na ito upang maisama ang iba pang maliliit na kainan na hindi katapat ng campus ng University ng Santo Tomas. Maaari rin nilang baguhin ang kalye sa saklaw ng kanilang pananaliksik kung nais nilang gamitin ang kaparis na proseso ng pagkuha ng datos (na may parehong layunin sa saliksik na ito) ngunit sa mga kainan ng lugar na kanilang napili. Kung maaari rin ay dagdagan ng mga mananaliksik sa hinaharap ang bilang ng respondente upang labis na masuportahan ang mga kongklusyon ng kanilang pagsusuri. Kung gagawin ito, maaari itong makapagambag sa kabuuan ng mga akademikong pag-aaral na maaaring magamit ng mga estudyante na nais ring makatulong sa lipunan sa hinaharap, lalo na sa aspekto ng negosyo at ekonomiya, partikular na sa mga maliliit na negosyo, sa pagbibigay ng mas kongkretong datos sa mga posibleng salik ng pagbagsak o pag-angat ng mga kainan na ito at ang kanilang maiaambag sa ating lipunan. Mairerekomenda rin na isagawa ng saliksik ang sikolohiyang epekto ng paggamit ng wikang Filipino sa mga fast-food o mga restawran na ginawa ng mga Pilipino at/o pinapatakbo ng mga Pilipino. Mula rito ay maaari tayong makagawa ng mas malinaw at mas kongkretong pagsusuri sa sikolohiyang epekto ng wikang Pilipino sa mga kainan sa bansa. Kung ibabase sa dami ng tao at mga mamimili, maaari ring
palawakin o pakitirin ang saklaw ng saliksik mula sa mga maliliit na kainan sa P. Noval sa mga kainan sa may probinsya, sa mga popular na lugar, o sa mga lugar na malapit sa mga partikular na uri ng mamimili o di naman kaya'y sa mga partikular na uri ng lugar o gusali. Kung magagamit ito ng mga akademiko sa hinaharap, maaari itong makatulong sa kabuuan ng unibersidad upang maayos pa ang pagsagop at paghanap ng datos ng mga akademiko upang makatulong sa mga negosyante sa hinaharap, o di naman kaya'y makatulong lalo sa mga gurong nais makahanap ng kongkretong konsepto at datos ukol sa sikolohiyang epekto ng wikang Filipino sa mga maliliit na negosyo na maaari nilang magamit sa kanilang mga sulatin at tinuturo na akda. Kung ito ay magagaawa, maari tayong magkaroon ng karagdagang datos ukol sa sikolohiyang epekto ng wika hindi lamang sa mga maliliit na kainan, kung hindi pati narin sa mga fast food at iba pang klase ng restawran. Ito ay mas makakatulong at makapagambag ang mga mananaliksik sa paghahandog ng mas kongkretong mga ideya at konsepto sa mga estudyante sa hinaharap, upang makatulong sa kalidad ng edukasyon na maihahandog ng unibersidad sa mga susunod pa nitong estudyante. Ang UST ay hindi lamang makakapaghandog ng mga estudyanteng magaling sa akademiko ngunit maaari itong makatulong sa pagturo sa mga estudyanteng maging praktikal sa kanilang mga gawain, lalung-lalo na sa larangan ng negosyo, at sa mga realidad na kasama at sakop nito.
Ukol sa mga respondente, mairerekomenda ng mga mananaliksik na kumuha ng respondente alinman sa mga sumusunod. Una, higit sa isang respondente ng mga kainang nais nilang hingan ng panayam (may-ari at empleyado ng kainan) upang magkaroon ng ibang perspektiba. Kung hindi naman, ay tig-isang respondente sa mas marami pang mga maliliit na kainan na may kaparehong rason na tulad sa nauna. Kung hindi maiiwasang makakuha ng respondente na irregular ang bilang (hal. isang respondente sa Kainan A at dalawa naman sa Kainan B, at isa ulit sa Kainan C, etc.), ay maaaring pag-hiwalayin sa proseso ng pagsusuri ng resulta upang makakuha ng mas eksakto na pagsusuri. Kung nais namang makuha ang ibang panayam at perspektibo mula sa saliksik ay maari ring palitan ang saklaw ng respondente mula sa mga empleyado at/o may-ari sa mga kumakain at mamimili. Dahil rito ay maaari ring makakuha ng mas kongkretong obserbasyon at palawakin ang saklaw ng layunin ng saliksik. Kung nais makakuha ng resulta batay sa partikular na sangay ng sikolohiya ay maari ring ayusin ang mga katanungan ng panayam upang maging akma sa bagong layunin o sa partikular na sangay na hinahanap at pinag-aaralan. Maaari ring suriin at obserbahan ang sikolohiyang epekto ng wikang Pilipino sa pagtakbo ng maliliit na kainan sa perspektibo ng mga mood o nararamdaman ng mga may-ari at mamimili o di naman kaya'y sa mas kontroladong kaligiran at konteksto. Dahil rito ay maaari ring magkaroon ng mas malawak pang pagsusuri sa sikolohiyang epekto ng wikang Filipino sa mga maliliit na kainan.
44
Gamit ang mga inaasahang resulta kung gagawin ang mga napayong rekomendasyon, ito ay maaring makatulong sa pagbigay ng pangunahing datos para sa mga taong nagbabalak magtayo ng maliliit na kainan, sa mabisa at epektong paggamit ng wikang Filipino sa kanilang mga negosyo at operasyon sa hinaharap, pati narin ang mga potensiyal na epekto ng paggamit nito sa sikolohiyang aspekto ng kanilang negosyo sa kanilang mga inaasahan at potensyal na mamimili. Sa gayon, mas makakapagplano at handa ang mga negosyanteng ito sa mga posibleng mangyari sa kanilang negosyo, na maaaring makatulong upang mas umunlad ang kanilang maliliit na kainan. Ang saliksik na ito ay maisasaayos pa ayon sa mga detalye sa mga rekomendasyon sa taas, hindi lamang makakatulong sa mga nagbabalak magtayo ng maliliit na negosyo. Ito rin ay maaaring makatulong sa mga opisyal natin sa gobyerno o mga nagsusuri upang magkaroon ng karagdagang datos sa kanilang mga saliksik sa estado ng buhay ng mga taong nagpapatakbo ng mga maliliit na kainan at mga taong kumakain duon. Dahil dito ang saliksik na ito, sa tulong ng mga rekomendasyong nakaulat dito, ay maaring makatulong sa pagunlad ng ating ekonomiya sa pagambag ng karagdagang datos sa larangan ng negosyo, kultura at sikolohiya. Ang huling, at pinakamahalagang, rekomendasyong maibibigay ng mga mananaliksik sa mga balak gamitin ang saliksik na ito sa kanilang mga papel, pagaaral at pagsusuri, ay kung maari ay libutin at suriin nila ang malikhaing paggamit ng wika sa pag-unlad ng negosyo, hindi
45
lamang bilang isang paraan ng pakikipagusap at para makapagintidhan ngunit isang pamamaraang malikhain na nakakakiliti ng emosyon at imahinasyon sa kanilang mga mamimili. Sa mga negosyante at nagbabalak maging negosyante, mairerekomenda ng mga mananaliksik na gamitin rin nila ang wikang Filipino bilang isang malikhaing instrumento hindi lamang para magkaroon sila ng maraming mamimili kung hindi makapagbigay ng inspirasyon at makakiliti ng imahinasyon at emosyon ng mga mamimiling kumakain sa kanilang kainan. MGA SANGGUNIAN Batan, Clarence PhD. (2010). Batong Bahay: Naratibo ng Kahirapan at Tagumpay ng Isang Karaniwang Pamilyang Pilipino. Manila: UST
Publishing House Bowie, A. (n.d). The Effect of Culture on business Relationships. Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Ne uma nn Webs ite: http: // www.neumann.edu/academics/ divisions/business/journal/ review_08/bowie.pdf Bravo, O. (2011). Hanep buhay putting up your carinderia. Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa GMA News Online Website: http:// www.gmanetwork.com/news/ story/211170/economy/hanep buhay-putting-up-your-carinderia Cardello, A. (1996). Food Choice, Acceptance, And Consumption . Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa google books Website: http://books.google.com.ph/books?
id=fKya9ymw7qsC&pg=PA86&lpg= PA86&dq=effect+of+culture+in+fo od+choices&source=bl&ots=dTGa1 wPPpe&sig=KQhaNpTQzwJ0lDH8N0 sk7PQ_YSs&hl=en&redir_esc=y#v =onepage&q=effect%20of% 20culture%20in%20food% 20choices&f=false Carinderia. (n.d). Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Wikipilipinas Website: http://en.wikipilipinas.org/ index.php?title=Carinderia Compeau, M. (2011). Defining small business. Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Forbes Website: h t t p: / / w w w . f o r b e s . co m / s i t e s / marccompeau/2011/10/22/definingsmall-business/
Comprehension Behavioral Studies: Psychological Reality of Linguistic Structure. (n.d). Nakuha noong
Enero 16, 2013, mula sa CCUnix W e b s it e: h t t p : / / www.ccunix.ccu.edu.tw/~lngproc/ MyersJ_PsyReal_V02.pdf De Leon, J. (2012). From rags to riches:
24, 2013, mula sa GMA News W e b s i t e : h t t p : / / www.gmanetwork.com/news/ story/268868/newstv/ tonightwitharnoldclavio/from-ragsto-riches-three-entrepreneurs-whostarted-from-scratch Domingo, M. (2011). Tastebuds: Cheap Thrills for Satisfaction. Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa tomasinoweb Website: http:// t o ma s in o w eb. o rg / 201 1 / bl og s / tastebuds-cheap-thrills-forsatisfaction.tw
Three entrepreneurs who started from scratch. Nakuha noong Enero
noong Enero 16, 2013, mula sa yahoo Website: http:// voices.yahoo.com/effects-languageint er c ult ur al - co mm u ni cat io ns 9025151.html Entrepreneur Staff. (2011). Home based business idea: Carinderia. Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Entrepreneur Philippines Website: http://www.entrepreneur.com.ph/ ideas-and-opportunities/article/ home-based-business-ideacarinderia Ewen, Stuart (1976). Captains of Consciousness:Advertising and the Social Roots of the Consumer Culture. Nakuha noong Marso 04, 2013, mula sa MIT na website. http://web.mit.edu/allanmc/www/ ewen.captainsconsciousness.pdf/ Factors that influence food choices. (n.d). Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Health Teacher Website: h t t p : / / teacher.sheboyganfalls.k12.wi.us/ staff/dfederer/Grade%207%20LLS/ Second%20Quarter/Factors% 20That%20Influence%20Food% 20Choices.htm Funtecha, Henry F. (n.d.). The Filipino language as spirit of national identity. Nakuha noong Marso 04, 2013, mula sa News Today na w e b s i t e . h t t p : / / www.thenewstoday.info/2008/08/2 2/ the.filipino.language.as.spirit.of.nati onal.identity.html Frese, M., et al. How to Plan as a Small
communications. (2011). Nakuha
Effects
46
of
language
intercultural
Scale Business Owner: Psychological Process Characteristics of Action Strategies

16, 2013, mula sa Massey University Website: http:// m u i r . m a s s e y . a c . nz / bi t s t r e a m / handle/10179/691/jsbm%20muir% 20strategies%20postprint.pdf? sequence=3 Gibson, E. (2006). Emotional influences on
and Success. Nakuha noong Enero
Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa SciVerse Website: http:// www.sciencedirect.com/science/ article/pii/S0031938406000102 rozdzial_02.pdf Gregory, A. (n.d). The Advantages and Enero 16, 2013, mula sa About W e b s i t e : h t t p : / / sbinformation.about.com/od/ ownership1/a/incorporating-yoursmall-business.htm Halliday, M.A.K. & Webster, J.J. (2009).
food choice: Sensory, physiological and psychological pathways .
http://www.bizjournals.com/ southflorida/stories/1997/03/31/ smallb3.html?page=all How to start a carinderia business. (2011). Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Business Diary Website: http://businessdiary.com.ph/1880/ how-to-start-a-carinderia-business/ Ikeda, J. (n.d). Culture, Food, and Nutrition 2013, mula sa OUP Website: http:// www.oup.com.au/__data/assets/ pdf_file/0008/145385/ Chapter_13_Culture_Food_and_Nut rition.pdf Impact of Language in Business. (2009). Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Retail, Sales and Happenings Website: http:// www.krsh.org/2009/09/impact-oflanguage-in-business.html Kaysar, B., et al. The Foreign-Language Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Sage Journals Website: http://pss.sagepub.com/content/ early/2012/04/18/09567976114321 78 Kokemuller, N. (n.d). Advantages and disadvantages of small businesses. Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa azcentral Website: http:// yourbusiness.azcentral.com/ advantages-disadvantages-smallbusinesses-1632.html Koster, E. (2003). The psychology of food
in Increasingly Culturally Diverse Societies. Nakuha noong Enero 16,
Disadvantages of Incorporating Your Small Business. Nakuha noong
Continuum Companion to Systematic Functional Linguistics.

Nakuha noong Enero 24, 2013, mula sa Academia Website: http:// www.academia.edu/1080426/ SYSTEMIC_FUNCTIONAL_LINGUIST ICS_edited_by_M._A._K._Halliday_a nd_Jonathan_J._Webster
Effect: Thinking in a Foreign Tongue Reduces Decision Biases.
How
can culture impact the food, restaurant, and hospitality?. (n.d).
How cultural, language differences affect business. (1997). Nakuha noong

Enero 16, 2013, mula sa South Florida Business Journal Website:
Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa yahoo Website: http:// a n s w e r s. y a ho o. c o m/q u e st i o n / i n d e x ? qid=20080813022447AAfYTDf
choice: some often encountered fallacies. Nakuha noong Enero 16,
2013, mula sa SciVerse Website: http://www.sciencedirect.com/ s c i e n c e / a r t i c l e / p i i /
47
S 0 9 5 0 3 2 9 3 0 3 0 0 0 1 7 X Lamb, L. (2011). How culture affects diet. Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Live Strong Website: http://www.livestrong.com/ article/476301-how-culture-affectsdiet/ Lee Flores, W. (2004). The 10 Most 2013, mula sa News Flash Website: http://www.newsflash.org/2004/02/ si/si001807.htm Lemons, L. (n.d).What is a Micro Business?. Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Hilton NY Website: http:// www.hilton.k12.ny.us/pdf/What% 20Is%20A%20Micro% 20Business.pdf Linguistic Discrimination. (n.d). Nakuha noong Enero 24, 2013, mula sa Wikipedia Websit e: http: // en.wikipedia.org/wiki/ Linguistic_discrimination Maitah, M. (n.d). How culture affects your business. Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Maitah Website: http:// w w w . m a i t a h . c o m / w p content/How%20culture% 20affects%20your%20business.pdf Markman, A. (2010). How language affects whether you think something is true. Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Psychology Today Website: http://www.psychologytoday.com/ blog/ulterior-motives/201012/howlanguage-affects-whether-you-think -something-is-true Microeconomics. (n.d). Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Investopedia Website: http:// www.investopedia.com/terms/m/ microeconomics.asp
48
Microeconomics versus Macroeconomics.
Powerful Businessmen in the Philippines. Nakuha noong Enero 24,
(n.d). Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa About Website: http://economics.about.com/od/ economics-basics/a/Microeconomics -Versus-Macroeconomics.htm Micu, Chris-Jayne (2010). Filipino language is the heart of our heritage. Nakuha noong Marso 04, 2013, mula sa Philippine Generation Website: h t t p : / / www.philippinegenerations.org/201 0/01/filipino-language-is-heart-ofour.html/ Mikulak, A. (2012). Speaking two
languages also benefits low income children. Nakuha noong Enero 16,
2013, mula sa Association for Psychological Science Website: h t t p : / / www.psychologicalscience.org/ index.php/news/releases/speakingtwo-languages-also-benefits-lowincome-children.html Enero 16, 2013, mula sa Cadence Health and Nutrition Courses Website: http://www.reuters.com/ article/2009/09/16/idUS135712+16 -Sep-2009+PRN20090916
Nutrition Psychology: Food Choices and Eating Habits. (n.d). Nakuha noong
Out
Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Flying SoloWebsite: http:// www.flyingsolo.com.au/ understanding-micro-business Paz Belvez, M. (2010). Development of
now: Understanding micro business, 2012 2013. (n.d).
Filipino, the National Language of the Philippines. Nakuha noong

Pebrero 24, 2013, mula sa National Comission for Culture and the Arts Website: http://www.ncca.gov.ph/
about-culture-and-arts/articles-on-c -n-a/article.php?igm=3&i=207 Pfeifer, G. Factors in Food Choice. (2009). Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa The Psychologist Website: http://www.thepsychologist.org.uk/ archive/archive_home.cfm? volumeID=22&editionID=177&Artic leID=1533 Plans of putting up carinderia. (2010). Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Just Another Pixel Website: h t t p : / / www.justanotherpixel.net/2010/07/ plans-of-putting-up-carinderia.html Psychological Health for Small Business. (n.d). Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Work Safe Website: http://www.deir.qld.gov.au/ workplace/resources/pdfs/ psychhealth-smallbusiness.pdf Richards, L. (n.d). The Effects of Socioculture on business. Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Chron W e b s i t e : h t t p : / / smallbusiness.chron.com/effectssocioculture-business-10602.html Rivers, D. (2013). Microbusiness economic trends: Into the Future. Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Small Business Trends Website: http://smallbiztrends.com/2013/01/ microbusinesses-economic-trendsfuture.html Roberts, J. (2011). Effects of a Cultural and Religious Beliefs on Food Choices. Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa yahoo Website: http:// voices.yahoo.com/effects-culturalreligious-beliefs-food10538263.html?cat=51 Rodrigo, C. (n.d). Micro and Macro: The Economic Divide. Nakuha noong
49
Running a carinderia restaurant in the backyard. (2006). Nakuha noong
Enero 16, 2013, mula sa International Monetary Fund Website: http://www.imf.org/ external/pubs/ft/fandd/basics/ b i g s m a l l . h t m
Enero 16, 2013, mula sa Pinoy Money Talk Website: http:// www.pinoymoneytalk.com/runninga-carinderia-restaurant -in-thebackyard/ Sarangi, P. (n.d). Nature of Culture and its Impact on business. Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa scribd Website: http://www.scribd.com/ doc/17743776/Nature-of-Culture-Its -Impact-on-Business Shepherd, R. (n.d). Influences on Food Choice and Dietary Behaviour. Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa MNI Website: http:// www.mni.is/D10/_Files/ F1_Shepherd%20Richard.pdf Simon, M. (n.d). Food Politics. Nakuha noong Enero 24, 2013, mula sa Appetite for Profit Website: http:// www.appetiteforprofit.com/faqs/ food-politics/
Small-Business owners unclear on health impact. (2010). Nakuha noong

Enero 16, 2013, mula sa USA Today W e b s i t e : h t t p : / / usatoday30.usatoday.com/money/ smallbusiness/2010-03-23smallbusinesshealth23_CV_N.htm
Smallest businesses need more support says MPs. (2011). Nakuha noong
Enero 16, 2013, mula sa BBC News Website: http://www.bbc.co.uk/ news/business-15864898 Societal impact of food choices. (n.d). Nakuha noong Enero 16, 2013,
Study: Psychology of Food Choices, What It Takes to Feel Truly Satisfied.

(2009). Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Reuters Website: http://www.reuters.com/ article/2009/09/16/idUS135712+16 -Sep-2009+PRN20090916 Tao. Nakuha noong Pebrero 24, 2013, mula sa Digital Museum of Taiwan Indigenous Peoples: http://www.dmtip.gov.tw/Eng/ Tao.htm The Determinants of Food Choice. (2005). Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa European Food Information Council Website: http:// www.eufic.org/article/en/expid/ review-food-choice/
mula sa Calorie Count Website: http://caloriecount.about.com/ forums/weight-loss/societal-impactfood-choices-sounds-all
UST: Food Tripping the Thomasian Way.
/06/16/the-story-of-the-carinderia/
2012). Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa The World Beyond My Wall Website: http:// www.theworldbehindmywall.com/2 012/08/ust-food-tripping-thomasian -way.html Vitex, O. (n.d). Advantages and noong Enero 16, 2013, mula sa Chron Website: http:// smallbusiness.chron.com/ advantages-disadvantages-startingbusiness-scratch-816.html Yapchiongco, M.R. (2011). Tips on how to put up a carinderia. Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa ThePOC Website: http://www.thepoc.net/ thepoc-features/mukhang-pera/ mukhang-pera-features/15314-tipson-how-to-put-up-a-carinderia.html 5 Reasons why people love to eat. (2012). Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa blogspot Website: http:// heavensniche2.blogspot.com/2012/ 07/5-reasons-why-people-love-toeat-in.html 5 Uses of Psychology in your business. (2012). Nakuha noong Enero 16, 2013, mula sa Planet Soho Website: http://www.planetsoho.com/ blog/2012/01/5-uses-of-psychology -in-your-small-business-2/
disadvantages business from
of starting a scratch. Nakuha
The Joys (and dangers) of owning a microbusiness. (2012). Nakuha
noong Enero 16, 2013, mula sa The New York Times Website: http:// boss.blogs.nytimes.com/2012/11/0 7/the-joys-and-dangers-of-owninga-microbusiness/ Tira Andrei, A. (2010). Nanays Kusina or
2013, mula sa Digital Archive W e b s i t e : h t t p s : / / digitalarchive.wm.edu/bitstream/ h a n d l e/ 1 0 28 8/ 2 0 2 1 / Nanays_Kusina_or_Carinderia.pdf Traveler on Foot (2008). The Story of the Carinderia.Nakuha noong Pebrero 24, 2013, mula sa Traveler on Foot n a b l o g . h t t p : / / traveleronfoot.wordpress.com/2008
50
Carinderia? The Perceived Lack of Filipino Restaurants in American Dining. Nakuha noong Enero 16,
ELECTRONIC DOWNLOAD VERSUS TRADISYUNAL NA CD: PREPERENSIYA NG MGA MAG-AARAL NG UST SA PAGTANKILIK NG MUSIKANG PILIPINO
Jan Cedrik S. Abuyo, Gino Emmanuel P. Manabat, Kyle Simor R. Tulud
ABSTRAK Tinatalakay sa papel na ito ang mga preperensya ng mga mag-aaral ng UST ukol sa paraan ng musikang OPM Ito man ay bumili ng orihinal na CD o ang pagdownload na gamit ang internet. Ginamit na instrumento ng mga mananaliksik ang sarbey na gagamitin sa pag interpreta ng mga datus. Ang mga respondente ng pananaliksik na ito ay ang mga mag-aaral ng Unibersidad ng Santo Tomas. Napatunayan sa pagaaral na ang preperensyiang ng mga estudyante ay ang Internet downloading kumpara sa paggamit ng Tradisyunal na CD sa pagtangkilik ng OPM. PANIMULA Ang mga Pilipino mula sa kasaysayan kilala bilang isa sa mga pinakamahusay na mangaawit at manunugtog sa buong mundo. Ayon kay Robles, ito ay sa kadahilanang labis ang kanilang dedikasyon at pagmamahal sa musika, katunayan ay bago pa man dumating ang mga Kastila; marunong na ang mga Pilipino ipahayag ang kanilang mga sarili sa pamamagitan ng musika, sa pamamagitan na lamang ng pagtugtog ng mga katutubong instrumento. Nakatanggap din ng ibat ibang impluwensiya ang musikang Pilipino sa pamamagitan ng mga lahing sumakop sa ating na siyang nagbigay kulay pa sa ating musika at nagpapatuloy magpasahanggang ngayon (2010). Original Pilipino Music, ngayon mas madalas tawaging OPM, ang orihinal sa Filipino pop songs, lalo na sa pormang ballad. Tulad na lamang ng mga awiting sumikat noong 1970 hanggang sa kalagitnaan ng 1990 na kinanta ng mga Filipino pop. Sa paglipas ng oras pati na rin ang pagbuo ng ibat ibang alternatibong stilo sa musika, gayunpaman, ang term na
ABUYO, MANABAT, TULUD
OPM ngayon ay tumutukoy sa anumang uri na nalikhang awitin ng mga indibidwal sa Pilipinas, hindi alintana ng lokasyon at oras kung kailan binubuo. Ayon sa website na Popular Music, maraming mga kanta sa Pilipinas ang kadalasang ginagamitan ng wikang Filipino lalo na sa pag sulat ng lyrics. Ang OPM na kilala parin sa Pilipinas ngayon. Umasenso rin naman sa kasalukuyan ang Pinoy Rock; ilan sa mga ito ay ang mga Pilipinong banda gaya ng Kamikazee, Callalily, Razor Back, Parokya ni Edgar atbp. Ang RnB at Acoustic ay umasenso rin. Ang halimbawa nito ay tulad ng RnB Princess ng Southborder at Freestyle na nagpakilala sa mga mellow na klaseng awitin. Ayon sa isang blog, ang pagsigla ng OPM ay magsisimula sa atin mismong mga Pilipino. Bigyang halaga ang mga awitin at ang mga artistang lumikha ng mga ito. Mas makakabuti para sa OPM ang patuloy na suporta ng mga Pilipino upang itoy umunlad. Isang magandang halimbawa nito ay ang K-Pop. Dahil sa suporta ng mga koreano sa K-Pop, itoy sumikat sa buong mundo. Ganun din sa J-Pop ng mga Hapon. Ang pagbagsak ay sanhi ng patuloy na pagtangkilik ng mga awitin na galing sa ibang bansa. Dahil dito, mas ginugusto ng mga Pilipino ang mga awiting ito dahil mas madalas na nila ito marinig sa radyo. Isa sa tradisyunal na paraan para sa pagbangon ng OPM ay ang pagbili ng mga orihinal na CD upang kumita ang mga mangaawit at magpatuloy lumikha ng mga awitin. Isa pang paraan ayon sa isang blog ay ang patuloy na pagsuporta at pagtangkilik ng OPM upang makilala ito sa ibang bansa.
Mula sa aklat na Understanding the Music Business ni Dick Weissman, ang pinagmulan ng teknolohiya sa pagrerecord ay ginawa ng isang German-born Engineer na si Emile Berliner. Noong 1880, si Emile Berliner ang nageksperimento ng isang disc na base sa phonograph na kung saan naging kapalit ng mga cylinder-based machines. Noong 1891, si Berliner ay gumawa ng isang kumpanya upang maibenta ang kanyang mga flat discs, na kung saan silay naging Victor Talking Machine Company, ang pangatlo sa mga orihinal na kumpanya ng recording (2010). Ang Compact Disk (CD) ay isa sa mga sikat na bagay na ginagamit sa pag-lagay ng isang file, litrato at musika. Ito ay pinasimulan ni James Russell. Ang CD ay naimbento noong 1965, ngunit hindi ito kaagad sumikat sa mga tao. Ang nagpasikat ng paggamit nito ay ang kumpanyang Philips at sila ang nag parami ng CD noong 1980. Nasabak ang compact disk sa komersyo noong 1982, at ito ay naging tampok sa buong mundo. Noong 1987, ang CD ay nagsilbing basehan na rin ng IEC (International Electrotechnical Commission) upang magbigay daan sa bagong teknolohiyang natuklasan. Simula noon ang CD na ang pangunahing gamit ng mga tao sa buong mundo sa pakikinig ng musika at iba pa. Ito na rin ang ginagamit ng mga musikerong Pilipino sa pagbenta ng kanilang kanta sa tumatangkilik na mga magaaral. Ang pinakamataas na kita ng musika ng idustriya sa Pilipinas ay mula sa mga CD na binebenta sa buong kapuluan. Ayon kay Wicknick, noong maging uso ang mga CD sa mga bansang Europe, Japan at America, ang mga CD ay read-only.
52
Walang ibang paraan upang makapaglagay ng mga kanta (burn) sa isang CD. Subalit, mabilis umangat ang teknolohiya sa nakaraang dalawampung taon at ngayon, sa taong 2003, ang mga MP3 at mga bagay tulad ng iTunes ay nagaalok ng mga kanta na may maliit na halaga. At ngayon, maaari ng mag-burn ng mga kanta sa mga CD, magtago at mangolekta ng mga kanta at maglagay ng mga kanta sa mga maliliit na makinarya tulad ng MP3 players, iPod, at iba pa (2010). Ayon kay Hall, nagsimula ang pagdodownload ng musika sa Peer to Peer o P2P Sharing. Ang mga tao ay ginamit ito sa pagbibigayan ng mga sarisarili nilang file ng musika at isinantabi ang mga karapatan ng mga musikang binili at basta na lang ipinakakalat sa iba (2012). Sa makabagong panahon kung saan mas bumibilis pa ang pagdaloy ng impormasyon at pag unlad ng teknolohiya, nagkaroon na ng makabagong teknolohiya sa pagbili ng musikang pilipino at ito ang Edownloading. Ang E downloading ay mas mabilis ang pagkuha ng kanta kumpara sa Cd. Sa panahon kung saan ang hawak ng mga magaaral ngayon maging ang matatanda ay mga cellphone atbp, mas madaling gumamitin ang e downloading. Ayon nga sa Time Magazine, paunti unti na nagiging dominante ang pagbenta ng mga musika sa e-downloading sites kumpara sa mga tindahan. Ang mga Pilipino mula sa kasaysayan ay kilala bilang isa sa mga pinakamahusay na mangaawit at manunugtog sa buong mundo. Ayon kay Robles ito ay sa kadahilanang labis ang kanilang dedikasyon at pagmamahal sa musika, katunayan ay bago pa man dumating ang mga Kastila; marunong na
ang mga Pilipino ipahayag ang kanilang mga sarili sa pamamagitan ng musika, sa pamamagitan na lamang ng pagtugtog ng mga katutubong instrument. Nakatanggap din ng ibat ibang impluwensiya ang musikang Pilipino sa pamamagitan ng mga lahing sumakop sa ating na siyang nagbigay kulay pa sa ating musika at nagpapatuloy magpasahanggang ngayon (2010). Original Pilipino Music, ngayon mas madalas tawaging OPM, ang orihinal sa Filipino pop songs, lalo na sa pormang ballad. Tulad na lamang ng mga awiting sumikat noong 1970 hanggang sa kalagitnaan ng 1990 na kinanta ng mga Filipino pop. Sa paglipas ng oras pati na rin ang pagbuo ng ibat iba at alternatibong istilo sa musika, gayunpaman, ang term na OPM ngayon ay tumutukoy sa anumang uri na nalikhang awitin ng mga indibidwal sa Pilipinas, hindi alintana ng lokasyon at oras kung kailan binubuo. Ayon sa website na Popular Music, maraming mga kanta sa Pilipinas ang kadalasang ginagamitan ng wikang Filipino lalo na sa pag sulat ng lyrics. Ang OPM na kilala parin sa Pilipinas ngayon. Umasenso rin naman sa kasalukuyan ang Pinoy Rock; ilan sa mga ito ay ang mga Pilipinong banda gaya ng Kamikazee, Callalily, Razor Back, Parokya ni Edgar atbp. Ang RnB at Acoustic ay umasenso rin. Ang halimbawa nito ay tulad ng RnB Princess ng Southborder at Freestyle na nagpakilala sa mga mellow na klaseng awitin. Ayon sa isang blog, ang pagsigla ng OPM ay magsisimula sa atin mismong mga Pilipino. Bigyang halaga ang mga awitin at ang mga artistang lumikha ng mga ito. Mas makakabuti para sa OPM ang patuloy na
53
suporta ng mga Pilipino upang itoy umunlad. Isang magandang halimbawa nito ay ang K-Pop. Dahil sa suporta ng mga koreano sa K-Pop, itoy sumikat sa buong mundo. Ganun din sa J-Pop ng mga Hapon. Ang pagbagsak ay sanhi ng patuloy na pagtangkilik ng mga awitin na galing sa ibang bansa. Dahil dito, mas ginugusto ng mga Pilipino ang mga awiting ito dahil mas madalas na nila ito marinig sa radyo. Isa sa tradisyunal na paraan para sa pagbangon ng OPM ay ang pagbili ng mga orihinal na CD upang kumita ang mga mangaawit at magpatuloy lumikha ng mga awitin. Isa pang paraan ayon sa isang blog ay ang patuloy na pagsuporta at pagtangkilik ng OPM upang makilala ito sa ibang bansa. Mula sa aklat na Understanding the Music Business, ang pinagmulan ng teknolohiya sa pagrerecord ay ginawa ng isang German -born Engineer na si Emile Berliner. Noong 1880, si Emile Berliner ang nageksperimento ng isang disc na base sa phonograph na kung saan naging kapalit ng mga cylinder-based machines. Noong 1891, si Berliner ay gumawa ng isang kumpanya upang maibenta ang kanyang mga flat discs, na kung saan silay naging Victor Talking Machine Company, ang pangatlo sa mga orihinal na kumpanya ng recording (Weissman, 2010). Ang Compact Disk (CD) ay isa sa mga sikat na bagay na ginagamit sa pag lagay ng isang file, litrato at musika. Ito ay pinasimulan ni James Russell. Ang CD ay naimbento noong 1965, ngunit hindi ito kaagad sumikat sa mga tao. Ang nagpasikat ng paggamit nito ay ang
kumpanyang Philips at sila ang nag parami ng CD noong 1980. Nasabak ang compact disk sa komersyo noong 1982, at ito ay naging tampok sa buong mundo. Noong 1987, ang CD ay nagsilbing basehan na rin ng IEC (International Electrotechnical Commission) upang magbigay daan sa bagong teknolohiyang natuklasan. Simula noon ang CD na ang pangunahing gamit ng mga tao sa buong mundo sa pakikinig ng musika at iba pa. Ito na rin ang ginagamit ng mga musikerong Pilipino sa pagbenta ng kanilang kanta sa tumatangkilik na mga magaaral. Ang pinakamataas na kita ng musika ng idustriya sa Pilipinas ay mula sa mga CD na binebenta sa buong kapuluan. Ayon kay Wicknick, noong maging uso ang mga CD sa mga bansang Europe, Japan at America, ang mga CD ay read-only. Walang ibang paraan upang makapaglagay ng mga kanta (burn) sa isang CD. Subalit, mabilis umangat ang teknolohiya sa nakaraang dalawampung taon at ngayon, sa taong 2003, ang mga MP3 at mga bagay tulad ng iTunes ay nagaalok ng mga kanta na may maliit na halaga. At ngayon, maaari ng mag-burn ng mga kanta sa mga CD, magtago at mangolekta ng mga kanta at maglagay ng mga kanta sa mga maliliit na makinarya tulad ng MP3 players, iPod, at iba pa (2010). Ayon kay Hal, nagsimula ang pagdodownload ng musika sa Peer to Peer o P2P Sharing. Ang mga tao ay ginamit ito sa pagbibigayan ng mga sarisarili nilang file ng musika at isinantabi ang mga karapatan ng mga musikang binili at basta na lang ipinakakalat sa iba (2012). Sa makabagong panahon kung saan mas bumibilis pa ang pagdaloy ng impormasyon
54
at pag unlad ng teknolohiya, nagkaroon na ng makabagong teknolohiya sa pagbili ng musikang pilipino at ito ang edownloading. Ang E downloading ay mas mabilis ang pagkuha ng kanta kumpara sa Cd. Sa panahon kung saan ang hawak ng mga magaaral ngayon maging ang matatanda ay mga cellphone atbp, mas madaling gumamitin ang e downloading. Ayon nga sa Time Magazine, paunti unti na nagiging dominante ang pagbenta ng mga musika sa e-downloading sites kumpara sa mga tindahan. Ang layunin ng papel na ito ay matukoy ang paraan na higit na tinatangkilik ng mga mag-aaral ng Unibersidad ng Santo Tomas sa pagkuha nila ng musikang pinapakinggan. Gayunpaman, layunin na ilahad at suriin ang mga dahilan sa pagpili at maiugnay sa kalagayng pang ekonomiya ng industriyang musika kung sa tradisyunal bang paggamit ng tradisyunal na Compact Disk o CD o sa makabagong pagdodownload ng musika galling sa internet. Ayon kay Spellman, hindi na natin maitatanggi pa sa lalo pang paparating na hinaharap ay ang pagkuha natin ng musika ay lahat na ay manggaling sa mabilisang pagdodownload mula sa internet (2001). Inilathala pa ito noong 2001 at ngayong 2013 ay unti unti na ngang ang mga musikang ating pinapakinggan ay halos sa internet download na nanggaling. Ang pinaka sikat sa lahat ay ang tinatawag na MP3 Format na mga musika, una itong nailabas noong 1997 ito ay unang pinakilala ng mga popular na audio player tulad ng WinAmp. Ang mga konsyumer ay kinukuha ang mga audio files sa cd na kinokompres ito upangmaging mp3. Noong
1997 din Ang Rio ay ipinakilala bilang unang malakihang bentahan ng mp3 player. Ang RIAA o Recording Industry Association of America ay kinasuhan ang kumpangyang Rio sa kadahilanang ang kagamitan ay pinapayagang kopyahin ng walang pahintulot ang mga kanta. Samakatuwid ay dito nagumpisa na ang kumpitensya ng pagkuha ng musika na galling sa tradisyunal na CD at galling sa internet. Ngunit mapapansin natin na ang ugat naman nito ay ang mga kantang galling sa binibiling CD at ipinapasa sa iba sa pamamagitan ng internet. Nagpatuloy ang illegal na sistema ng pagpapalitan ng musika (Brown, 2001). Hanggang sa dumarami na ang tumatangkilik nito, kahit may mga alternatibo at legal na paraan sa pag kuha ng musika ngunit hindi pa rin ito masyadong nagtagumpay hanggang sa dumating si Steve Jobs ng kumpanyang Apple at ipinakilala ang Itunes noong 2001. Ang Itunes ay nakipag partner sa mga Recording label na kumpanya (Hormby, 2007). Sa kasalukuyan ay makikita natin ang mga estudyante na may kanyakanyang bitbit na mp3 players tulad ng Ipod Itouch mismong kanilang mga Cellphones ay ginagamit sa pakikinig ng musika, at alam naman natin ang mga pinapakinggan nilang musika ay halos malaking bahagi din ay mula sa Internet, tulad nga ng sinabi ni Spellman, darating ang araw na halos sa pag dodownload sa internet manggaling ang mga kantang pinapakinggan sa kasalukuyan (2001). Pansinin natin kahit ang mga lumang kanta ay isinalin na rin at inupload sa internet upaneg muling buhayin ang mga kanta noon pa mang phonograph palang ang ginagamit nila.
55
Mahalaga ang pagsasagawa ng pananaliksik na ito na nakakapagbibigay ng impormasyon sa industriya ng musika ukol sa mga mahahalagang isyu sa pagbenta ng mga piratang kanta at file sharing sa internet. Isang salik ayon sa pag- aaral na The Culture of Piracy in the Philippines, na ang sa makabagong panahon ng digital na globalisasyon nagbubukas ng mabisang paraan upang makapasok at makakuha ng mga produkto mula sa industriya ng musika, telebisyon atbp. Ang tanging kailangan lamang ay teknikal na kagamitan na pwedeng mabili ng ordinaryong Pilipino at kakaunting kaalaman lamang upang magawa ito (Baumgartel, 2005). Dahil madali lang itong gawin, halos lahat ng Pilipino ay kayang pumirata ng mga proukto kabilang na ang mga mag-aaral. Mahalagang malaman at maintindihan natin kung ano nga ba ang mas tinatangkilik ng mga mag-aaral sapagkat dito natin maiintindihan kung bakit nagkakaroon ng pagpirata ng produkto at file sharing sa Pilipinas. Mahalaga para sa mga mag-aaral ng Business Economics ang pag- aaral na patuloy na naiimpluwensiyahan ng mga dayuhang musika ang mga mag-aaral lalo na at nagiging sikat ang mga dayunhang musika sa buong mundo at mas nakukuha ito ng atensyon sa mga mag-aaral. Ayon kay Lee, isang Dj ng isang radyo at isang manunulat ng Manila Bulletin, Sa
na banda o musikerong bumalik sa industriya (2012). Mahalagang malaman

natin ang tunay na nangyayari sa OPM sapagkat ito rin ay bahagi ng ating kultura at kabuhayan. Sa pananaliksik mabibigyan natin ang mga mag-aaral ng ideya kung sa paanong paraan pa nila mapauunlad ang pagtangkilik ng maraming magaaral sa Original Pinoy Music.
kasawiang palad... Ang Pilipinas ay ibang iba sa karatig bansa makikita mo yung mga musikero nila na tinutugtog ang kanilang mga kanta sa sarili nilang wika dito sa Pilipinas, sa top 20 countdown ng FM radio ay mas higit pa rin ang mga musikerong Amerikano. Siguro merong isa o dalawang OPM lamang, kapag may sikat
56
Sa mga baguhang negosyanteng Pilipino rin makikinabang ang pag-aaral na ito at sa mga gustong sumabak sa ganitong negosyo dahil magagabayan sila sa pamamagitan ng pag-alam kung ano ang mas magandang paraang ng pagbigay serbisyo sa mga mag-aaral sa maayos na paraan habang nakakapag-ambag sa ekonomiya ng Pilipinas. Ayon kay Britten sa kanyang librong Music Industry, mahirap talagang kumita sa mga recording companies dahil sa karamihan ng taong nagdodownload ng mga musika sa internet nagsimula ang ilegal na downloading noong 1999 ng imbenta ang Napster na naging legal rin matapos ang dalawang taon Napwersahan ang ibang companya na sumali sa makabagong paraang ng pagbenta ng musikaAng BMG ang unang commercial digital download noong April 2003 Simula noon ang download sales ay maaring tumaas ng apatnapung porsyento sa 2012 samantala ang CDs ang pinakamabenta pa rin, sa ngayon (2009). Mahalagang matukoy ng mga mananaliksik kung ang CD pa rin ba ang mas binibili o hindi na sa kadahilanan na ito ay isang mahalagang salik sa pagunlad at pagtaas ng kita ng mga negosyanteng Pilipino sa kanilang produktong ibebenta.
METODOLOHIYA Ang mga mananaliksik ay magsasagawa ng Basic Research na tatalakayin ang isa sa mga napapanahong isyu ukol sa preperensya ng mga estudyante sa pagtangkilik ng musikang pinoy na nakabatay sa tradisyunal na CD o sa paraan ng Electronic downloading. Ang mga mananaliksik ay naghanap ng mga artikulong mula sa silid aklatan ng UST at mula sa internet na sasagot sa mga suliranin hinggil sa epekto ng Edownloading at tradisyunal na CD sa mga mag- aaral at maging sa industirya ng musika sa kabuuan. Upang makakuha ng sapat at katanggap- tanggap na datos, nagsagawa naman ang mga mananaliksik ng random sampling na sarbey bilang instrumentong ginamitin sa ibat ibang mag -aaral sa ibat ibang kolehiyo ng Unibesidad ng Santo Tomas naz respondent ng pagaaral. Matapos makahanap ng sapat na datos, gagawa ng talahanayan upang paghambingnin ang dalawang baryabol sa ibat ibang anggulo, at mahahalagang impormasyon.
Grap 1
Ang saklaw ng pananaliksik ang mga target na bilang ng respondent mula sa salik ng pag-aaral. Bibigyang- diin lamang ang preperensya ng mga respondente at ang implikasyon ng pagtangkilik sa napiling paraan ng pagkuha ng musika. KINALABASAN NG SALIKSIK Makikita sag rap 1 na tuutukoy sa bilang ng mga estudyanteng tumatangkilik sa OPM mula sa tatlumpung (30 -100%) repondente, samantala walang respondente ang tumugon na hindi sila tumatangkilik sa OPM. Ayon kay Atilano, isang manunulat sa Inquirer, Isa ito sa
mga problema sa mga manunulat, bloggers at media gumagawa ng sariling pahayag na kaya nilang baguhin ang kaisipan ng nakakarami lahat tayo ay produkto ng musika na nasa paligid natin. Marami tayo, hindi mawawala ang sa atin talaga at ayun ang OPM (2012).
Ang nagpapahayag ng kakaunti na lamang ang tumatangkilik sa OPM ay ang mga taong hawak ang media at ang mga kakaunting taong may abilidad na
57
Talahanayan 1: Preperensiya ng mga estudyante sa pagtangkilik sa OPM
Tradisyunal na CD Internet Downloading
Bilang ng mga mag-aaral 5 25 Bilang ng mga mag-aaral 8 22 Bilang ng mga mag-aaral 16 14
Talahanayan 2: Mas mabisang paraan sa pagpapalaganap ng OPM
Talahanayan 3: Mas mabisang paraan sa pagtaas ng kita ng Industriya ng Musika
makapahayag sa maraming tao, ngunit ayon sa pie chart ay marahil kitang kita naman kung gaano karami ang patuloy na tumatangkilik sa musikang pinoy, at kapansin pansin na bawat isang magaaral ay nakikinig at tumatangkilik pa rin sa OPM. Ibig sabihin ang OPM ay madali pa ring makakuha ng atensyon sa mga magaaral. Makikita sa talahanayan 1 ang bilang ng mga mag-aaral na preperensiya ang tradisyunal na CD o internet downloading. Sa nakuhang datos, makikita sa na mas mataas ang bilang ng mga respondenteng tumatangkilik sa Internet downloading na may bilang na dalawamput lima (25- 83%). Samantala naman ang tumatangkilik sa tradisyunal na CD ay may bilang na lima (5 -17%). Sa datos na ito, mapatunayan natin na higit na sa nakakarami ang may alam sa makabagong teknolohiya ng internet downloading. Pangalawang punto sa unang hanay ng datos, sa kadahilanan na sobrang layo ng agwat ng internet downloading kaysa sa tradisyunal na CD ay masusuring mas tinatangkilik ng mga mag-aaral ngayon ay ang internet downloading kumpara sa tradisyunal na CD. Maliban sa nagiging
58
sikat ang internet downloading sa Pilipinas, mas nakakamura ang internet downloading sa mga magaaral na piling kanta lang ang gusto nila sa kanilang tinatangkilik na lokal na musikero. Matatagpuan sa talahanayan 2 na ito ipinapakita ang bilang ng mga respondenteng sumasangang-ayon sa mas mabisang paraan sa pag papalaganap ng OPM sa bansa. Mas nakakahihigit ang mga mag-aaral na nagsasabi na mas mabisang paraan sa pagpapalaganap sa internet downloading na may bilang na dalamput dalawa (22- 73%) kumpara naman sa tradisyunal na CD na may bilang na 8. Sa ngayong panahon kung saan mabilis na ang daloy ng impormasyon ito ay isang paraang upang mapalaganap ang OPM hindi lamang sa mga magaaral pati na rin sa buong Pilipinas. Ayon sa SocialBakers.com, meron ngayon ang Pilipinas na 30,094,560 na pilipinong gumagamit ng facebook at tayo ang pangwalo sa pinakamataas sa bawat bansa. Sa paggamit lamang ng social networks ng internet mabilis itong mapapalaganap at mas marami ang tatangkilik dito.
Makikita naman sa talahanayan 3, makikita na mas mabisang paraan upang mapataas ang kita ng industriya ng musika ang tradisyunal na CD na may bilang na labing anim (16- 53%) na repondente kumpara sa internet downloading na many bilang na labing apat (14- 47%) lamang. Sa obserbasyon na ito makikita pa lang natin na mas mataas pa rin ang kikitain ng industriya ng musika sa pagbebenta ng mga CD kumpara sa internet downloading kahit na mas tinatangkilik ng mga magaaral ang OPM sa paraan ng pagbili ng kanta mula sa internet downloading. Samantala kahit ang internet ang nangungunang paraan sa pagtangkilik ng mga magaaral, may ibat ibang salik pa rin ang hindi pananagumpay ng internet downloading at dahilan na nakapagaambag ng malaki sa industriya kumpara sa tradisyunal na CD. Matutunghayan sa grap 2 ang ibat ibang paraan ng pagbili ng musikang pinoy at ang bilang ng mga magaaral na gumagamit nito. Sa aming nakuhang datos, makikita natin na dalamput dalawa (22- 76%) ang bilang ng mga respondente na gumagamit ng illegal na paraan ng pagbili ng musikang pinoy mula sa internet at ito ang pinakamalaki sa apat na paraan.
Grap 2: Paraan ng pagbili ng OPM
Ang pinakamaliit naman na bilang ay ang mga bumibili ng mga musikang pinoy sa internet sa legal na paraan na may bilang na isa (1- 4%) lamang. Sinasabi nga ng Philippines Association of the Recording Industry (PARI) na bilyon ang nawala sa mga industriya ng rekording dahil sa pamimirata ng mga kanta. Umaabot ng 83% sa mga Cd na naibebenta at 95% naman sa internet download ang napipirata sa bansa (Pauso, 2011). Ayon obserbasyon, makikita natin na kakaunti lamang ang babalik na pera sa Industriya ng Musika dahil sa kakaunitng bumibili sa legal na paraan samantala naman kumikita ang mga illegal na nagbebenta partikular sa internet. Nakikita sa datos na maraming tao ang tumatangkilik sa ganitong paraan ng pagbibili ng produkto. Ayon nga sa International Intellectual Property Alliance (IIPA), Ang Pilipinas daw ay isa na sa pinagtutungunan nila ng pansin dahil sa raming mangangalakal na namimirata ng mga produkto dito. Ito ang isang kadahilanan kung bakit nagiging aksesibol ang mga piratang kanta sa pilipinas ay sapagkat maaraming tao na rin ang namimirata ng mga musikang pinoy. Samantala sa Pilipinas, naranasan ko ang
59
ibang uri ng pamimirata . Hindi lamang ang pamimigay ng mga libreng CD bagkus pinagkakakitaan pa ito ng mga pirata na ibig sabihin ay ang pera ay hindi napupunta sa gumawa nito kahit ayokong mangyari ito kailangan tanggapin na nakakaakses na rin sa software ang mga musika at pelikula ang maraming pirata ngayon (Baumgartel, 2005).
Maraming tumatangkilik sa paraan ng pagbili ng illegal na kanta sa internet kaya mas marami ang nagbebenta ngayon sa internet. Ito ay isa sa mga salik kung bakit ang internet downloading ay hindi nakakatulong sa pagunlad ng industriya ng musika, bagkus ito pa ang dahilanan kung bakit nagkakaroon ngayon ng malaking pinsala sa industriya maging sa mga maliliit na negosyo (legal). Maihahambing din ito sa mga binebentang pirated na mga DVD, sa kadahilanan na
Lahat ng mag-aaral ngayon ay mulat sa

makabagong paraan ng pagtangkilik sa musikang Pinoy. Karamihan ng mga respondente ay mas tinatangkilik ang Internet Downloading kumpara sa Tradisyunal na cd sa pagkuha ng kanilang musikang pinapakinggan. Naimpluwensiyahan ng makabagong mundo ang mabilis na takbo ng teknolohiya lalo na sa bansa at maging ang sariling musika (OPM) ay madaling naiidodownload at naipapamahagi sa pamamagitan na ng internet. Kahit abot kamay na natin ang mga kantang banyaga na kinagigiliwan halos ng lahat dahil sa mas mabilis na pagkuha ng musika sa internet ay hindi rin pahuhuli ang OPM lalo na sa mga datos na nakalap na nakikinig pa rin ng musikang sariling atin. Dahil na rin na mas mura ang pagbili ng mga kanta sa internet at mas maraming piratang kanta mula sa internet na minsay maaari mo pa makuha ng libre, masama ang naidudulot nito sa mga nagbebenta ng tradisyunal na CD na magmumura ang halaga at mapipilitang silang ibagsak ang presyo ng mga CD. Ngunit sa kabilang banda, nakatutulong ang ganitong madaling proseso sa popularisasyon ng awiting Pinoy na mailulunsad sa masang tatangkilik. Malayong- malayo ang agwat ng tumatangkilik sa tradisyunal na CD kaysa sa mga tumatangkilik ng internet downloading, sa kadahilanang mas makakadulot ng ginhawa at maiiwasan ang dyahe sa mga respondente. Mas pinipili ng mga estudyante ang pagtangkilik ng mga musikang Pinoy sa internet subalit hindi alam ng mga nakakaraming mag-aaral na hindi ito
marami sa mga piiniratang mga DVD ay binebenta ng Php70 mga bagong pelikula sa DVD ay binebenta ng Php700 samantala ngayo itoy bumaba sa Php500 sa ganitong presyo, itoy hindi pa rin kayang bilhin ng marami sa ating mga Pilipino (Baumgartel, 2005). Katulad sa mga
piniratang mga DVD, ganito rin ang nararanasan ng industriya ng musika, mas abot kaya pa rin ang mga pirating musika kumpara sa legal. Ang implikasyon ay mas bumababa ang kita ng mga negosyante kasabay ng pagbaba ng ekonomiya.
Kongklusyon at Rekomendasyon Ayon sa mga nakuha naming datos at impormasyon ay ito ang kinahantungan n gaming pananaliksik:
60
Naapektuhan din ang mga mang-aawit

sa positibo at negatibong paraan, una ay mas nagiging popular ang mangaawit kung maraming tumatangkilik ng kanta niya lalo kung sikat na sikat ito sa internet. Pangalawa naman ay maaring malugi ang album (CD) ng kanta ng mang-aawit sa kadahilanang wala ng gaanong tumatangkilik dito dahil sa paglobo ng porsyentong tumatangkilik sa pagdodownload sa internet. Dahil sa mga natuklasan, iminumungkahi ng mga mananaliksik ang mga sumusunod na rekomendasyon sa mambabasa lalo na sa guro, mag-aaral, institusyon at iba pang larangan: Para sa mga mag-aaral, hindi naman masama na tangkilikin natin ang pag dodownload ng musika sa internet ngunit gawing balanse ang pagtangkilik sa tradisyunal upang hindi magresulta nang pagkalugi. Mas babaan pa sana ang presyo ng mga orihinal na CD upang lumalaki ang bilang ng tagatangkilik particular ang masa na higit na kailangang imulat. Para naman sa mga distribyutor ng musika sa internet ay panatilihing mababa ang presyo Para sa Philippine Association of the Recording Industry (PARI) mas paigtingin pa ang kampanya laban sa pamimirata at makipag ugnayan sa pamahalaan lalo na sa OMB o Optical media board na sangay ng pamahalaan laban sa mga pekeng paraan ng pag- prodyus ng musika. Malaki ang nawawala sa ekonomiya ng bansa dahil lang sa mga piniratang
nakakapag-ambag sa kita ng industriya.
produkto lalo na ang musika, imbes na umunlad ang ating bayan ay baka mas bumagal pa ang usad ng pagunlad ng ating bansa at pag lago ng ekonomiya. pamamagitan ng kalidad na istasyon na may makabagong kagamitan at mahuhusay na manggagawa, ay mas epektibong maibabahagi sa sambayanan ang kagandahan ng ating awitin, at kagalingan ng mga mangaawit, manunugtog at kompositor, silay pa lamang nagsisimula o batikan na sa industriya Nirerekomenda at hamon din namin sa kinakpipitagang industriya ng musika sa Pilipinas na gumawa ng mga dekalidad na awitin; hindi yung sumasabay lang uso kahit wala ng kwenta ang mensahe ng kanta ay tuloy pa rin.
Sanggunian: Atilano, J. (2012,
Hearing
Baumgartel, T. (2005). THE CULTURE OF PIRACY IN THE PHILIPPINES ,
Artikulong kinuha sa h t t p : / / entertainment.inquirer.net/61338/ opm-hearing-it-straight-from-ourmusicians OPM: Hearing it straight from our musicians
it
Oktubre
from
5). OPM: musicians .
Pananaliksik mula sa http:// www.asian-edition.org/ piracyinthephilippines.pdf Bellis M. History of Compact Disk or CD. Artikulong kinuha sa http:// inventors.about.com/od/ qrstartinventors/a/CD.htm Britten, A. (2009). Working in the Music
Industry: How to books. Hall, S. The History of Downloading Music.

Kinuha sa http://www.ehow.com/ facts_5152254_history-
61
downloading- music.html Hutchison, T. (2008). Web Marketing for the Music Business. Oxford, UK: Elevier, Inc. Lee, G. (2012). Making Filipino Music Count. Artikulong nakuha sa http:// www.mb.com.ph/articles/366803/ making-filipino-musiccount#.US2voDCyDAo Pauso K. (2011). Music Piracy and the Philippine Government. Isang blog m u l a s a h t t p : / / kat pauso.com/2011/08/music piracy-and-the-philippinegovernment/ Ramos, J. (2013, Enero 9). Foreign Music vs. Filipino Music Opm or OPM. Ang blog ay kinuha sa http:// jannethramos25.blogspot.com/2013 /01/foreign-music-vs- filipino-musicor-opm.html Rimorin, M. (2010). Tungkol sa Orihinal na
Artikulong nakuha sa h t t p : / / mb.com.ph/node/312710/apo#.US2v0zCyDAp A possible solution to music piracy ... http: //www.soci alba kers.com/ facebook -statistics/philippines Philippines Facebook S t a t i s t i c s . copyright 2013 allrights reserved
Musikang Pilipino. Isang artikulong nakuha s a h t t p : / / mar o char i m. co m/ 2010/ 08/ 15/ tungkol-sa-orihinal-na-musikangpilipinoonoriginalpilipino-music/ Robles, C. (2010). Kasaysayan ng Musika sa Pilipinas. Blog nakuha mula sa http://cristhianrobles.webs.com/ apps/blog/show/2621881kasaysayan-ng-musika-sapilipinas Wicknick, D. (2010). The RIAA MUSIC DOWNLOADING CONTROVERSY: Both Sides of t h e Record .Artikulong nakuha sa
http://musicbizadvice.com/advice/ features/the-riaa-musicdownloading- cont rov ersy -bothsides-of-the-record/
(2011). A Possible Solution to Music Piracy.

62
EPEKTO NG PATULOY NA PAGDAMI NG MGA OFW SA EKONOMIYA NG BANSA
Tara Ballesca, Anica Borromeo, Lennard dela Cruz, Ian Ignacio, Dominic Largo
ABSTRAK Ang brain drain ay tinutukoy na ideya bilang isa sa mga dahilan kung bakit ang mga dalubhasang Pilipino ay naghahanap-buhay sa mauunlad na bansa. Marami ang lumilipad upang mangibang-bansa sapagkat iniisip ng mga taong ito na kahit ano pa man ang kanilang angking galing ay hindi sila uunlad sa bansang ito, ngunit tama nga ba ang ganitong kaisipan? Nakatutulong nga ba ito hindi lamang sa pang-indibidwal na pagsulong ngunit pati na rin sa kolektibong tagumpay? Sa pananaliksik na ito, napagpasyahan ng mga mananaliksik na gamiting instrumento sa pangangalap ng datos ang pag-iinterbyu. Natuklasan sa saliksik na mayroong negatibo at positibong epekto ang pangingibang bansa, at napatunayan din na ang mga OFW ay nakapag-aambag ng malaki sa ekonomiya ng Pilipinas. Nilalayon ng papel na matukoy ang mga dahilan sa di-mapigilang diaspora ng mga Pilipino. Pangalawa, nais masuri ng mga mananaliksik ang mga kongkreto pang ideya ng brain drain at dahilan ng pag-iral nito. Gayundin, nais mabatid ng mga mananaliksik ang kabutihan sa ekonomiya ng mga OFW. Nais din maglapat ng paraan na maaaring maging solusyon sa ganitong suliranin, at maibahagi ang mga datos na nakalap sa mga kapwa-Pilipino upang maging kasangkapan tungo sa ikauunlad ng bansang Pilipinas. PANIMULA Ang brain drain ay ang itinitawag na konsepto ng maramihang pag-alis ng mga mga dalubhasa at mga nakapag-aral na mamayan ng isang bansa. Sa nagdaang
BALLESCA, BORROMEO, DELA CRUZ, IGNACIO, LARGO
dalawang dekada, ang pangingibang bansa ay nagmarka na ng ideya sa mga Pilipino bilang isang panibagong paraan sa paghahanap ng mas maunlad na ikabubuhay. Ang mga Overseas Filipino Workers o OFW ay nagpapadala ng salapi sa kanilang mga kamag-anak na naiwan sa Pilipinas, at ang mga padalang ito ay tinatawag nating remittances. Ang remittances ay isa sa mga malalakas magpataas ng GNP ng isang bansa. Samakatuwid, ang pangangailangan ng gobyerno sa mga OFW sa ibat ibang rehiyon ng mundo ay sadyang napakatindi sapagkat nakikita ng ating mga opisyal ang mga ito bilang mag-aahon sa mababang ekonomiya ng Pilipinas. Kung wala ang ganitong mga pagpapalit, maaaring makaranas ang Pilipinas ng matinding hirap dahil sa pagtaas ng ating utang sa mga ibang bansa. Ayon sa nalikom na estatistiko, ayroong mahigit kumulang na limang milyong OFW sa kasalukuyan, karamihan sa kanila ay nasa Midldle East at Estados Unidos, at ang iba naman ay naghahanapbuhay sa Europa at mga karatig-bansa sa Asya. Ang mga OFW ay nahahati sa tatlong kategorya: una, ang mga permanenteng imigrante, pangalawa ang mga irregular o nananatili sa ibang bansa nang pansamantala lamang, at ang ikahuli ay ang mga Overseas Contract Workers (OCW) o mga trabahador na may nakapirming panahon ng serbisyo, na madalas ay pang-anim na buwan hanggang dalawang taon.Noong 2002, mahigit kumulang 80 000 na pilipinong kasambahay ang nagtatrabaho sa Singapore, 5 000 sa United Kingdom,
64
at 152 000 sa Hong Kong. Ang mga iba ay nagsisilbi pang live-in-maids sa mga mayayamang pamilya sa nasabing mga bansa. Bukod pa sa hirap ng trabaho, ang hindi ikinabuti nito ay mayroong tinatantyang dalawang milyong Pilipino ang hindi nakatatanggap ng sapat na proteksyon mula sa sariling embahada. (Kaibigan, 2002) Buwan ng Enero hanggang Hulyo noong taong 1996, naglabas ang gobyerno ng istatistikong ulat na naglalahad na ang bilang ng mga OCW ay tumaas na sa 323 523. Ang pangyayaring ito ay nagpapahiwatig na marami nang mga Pilipino ang itinuturing ang diaspora bilang isang alternatibong solusyon sa kawalan ng trabaho. Ang datos ng gobyerno ay nagpapakita na dahil sa laki ng populasyon ng mga OCW/OFW, maaaring maliit na pursyento lamang nito ang kayang matulungan ng mga institusyon ng gobyerno. Bilang mga mag-aaral ng Komersyo na hinuhubog upang maging mahusay na ekonomista, makatutulong ang pag-aaral na ito upang maging kanilang gabay sa pagdating ng panahon na maghahanap na sila ng mga pagkakakitaan. Makatutulong din ang pag-aaral na ito upang makapagmulat sa kanila at magkaroon ng pambansang kamalayan sa sitwasyong kinakaharap sa lipunan. Sa gobyerno, ang pag-aaral na ito ay maaaring maging umpisa upang masolusyonan ang lumalaking suliranin ng bansa. Ang mga resulta na nakalap kapag nabigyang pansin ng mga namamahala ay maaaring makatulong upang mapabuti ang estado ng pagtatrabaho sa bansa.
METODOLOHIYA Ang mga mananaliksik ay napagpasyahan na gamiting instrumento ang pag-iinterbyu upang makakalap ng datos, sapagkat ang ganitong paraan ang pinaka-angkop upang matugunan ang mga layunin ng pag-aaral. Ang mga mananaliksik ay nakapag-interbyu ng dalawang (2) respondente. Ang isa ay nagtatrabaho sa Philippine Overseas Employment Administration o POEA, at ang isa naman ay OFW sa Middle East (ang paraan kung paano pinili ang mga respondente ay nakaulat sa susunod na bahagi ng papel). Ang unang hakbang na ginawa ng mga mananaliksik matapos makapamili ng paksa, instrumento sa pananaliksik, at mga respondente, ay gumawa ng balangkas na gagamitin sa kabuuan ng pag-aaral. Sumunod na rito ang pag-iinterbyu sa mga napiling respondente na napili sa paraang random sampling. Bukod sa pag-iinterbyu, gumamit pa ng ibang pamamaraan ang mga mananaliksik upang makakalap ng datos. Isa na rito ang pagbabasa ng mga aklat at mga pahayagan. Dito ay mas napalalim pa ang kaalaman ng mga mananaliksik at lalong naging maalam sa kasalukuyang estado ng mga OFW. Gumamit din ang mga tagapanayam ng internet upang makahanap ng mga karagdagang impormasyon. Matapos tipunin ang lahat ng mga datos, inihambing ng mga mananaliksik ang mga magkakaibang pananaw at pahayag ng mga respondente, at mula rito ay binuo ang kongklusyon at rekomendasyon.
KINALABASAN NG SALIKSIK Ang mga resulta ay ipahahayag sa pormat na tanong-sagot. Ang ibang mga kasagutan sa interbyu ay mababasa sa wikang banyaga, depende sa kung papaano sinagot ng respondente ang mga ibinigay na tanong. 1. Ano po ang inyong palagay ukol sa umiiral na brain drain sa Pilipinas?
RESPONDENTE 1: Kung ako ang tatanungin, oo. Maraming Pilipino lalo na ang mga fresh grads natin ang talagang magagaling. Kung ikukumpara mo ang mga pinoy sa mga taga-ibang bansa, mas magaling tayo sa kanila sa ibat ibang larangan ng trabaho, ngunit ayun nga lang, kung sino pa ang magaling sila-sila pa ang mga umaalis. RESPODENTE 2: Medyo lang. Maraming mga magagaling na umaalis subalit marami rin naman ang nananatili. Depende yan sa availability at flexibility ng trabaho rito sa Pilipinas.
2. Nakabubuti po ba sila sa paglago ng ekonomiya ng bansa?

RESPONDENTE 1: Two-faced doors eh. Oo, pwedeng pinapalago nila ang ekonomiya ng bansa, ngunit at the same time, pinapalago rin nila yung sa iba dahil syempre, doon sila nakabase. RESPONDENTE 2: Oo naman, mataas ang naitutulong ng remittances sa ekonomiya dahil isa ito sa mga major factors na nagpapataas sa GNP ng bansa.
65
3. Tinuturing niyo po ba na bayani ng bansa natin ang mga OFW?

RESPONDENTE 1: Hindi. Mas bayani pa rin ang mga nurse na pinipili magtrabaho sa mga barangay kaysa sa ospital sa ibang bansa, ang mga construction workers na pumapayag kahit ang kinikita barya lang, o kaya naman ang mga nagoopisina walong oras isang araw na nagiging backbone ng mga local companies natin dito. Yan ang mga bayani, hindi yung umaalis para lang sa easy money. RESPONDENTE 2: Oo, sila ang mga higit na naghihirap na okey lang mapalayo sa pamilya mabigyan lang ng magandang buhay ang mga kamag-anak. Gustuhin man nila manatili rito, kakaunti lang talaga ang trabaho, o kung mayroon man, contractual o hindi pa sapat ang kita para sa pang-araw-araw na pangangailangan. Hindi mo rin masisisi kung iyon talaga ang realidad.
isa naman ay hindi kaisipang ito.
sumang-ayon
sa
4. Anu-ano ang mga pwedeng mga hakbang na pwede nating gawin upang mabawasan ang mga nangingibang-bansa?
RESPONDENTE 1: Let the government provide more job fairs, relevant trainings for fresh grads, livelihood programs, and relocation of industries. Sa ganitong paraan, employment rate of the Philippines will be higher. RESPONDENTE 2: Make the quality of education in the Philippines better, and change the outlook of the people to jobs. Most of all, make their salary higher. Kumbaga dapat sakto yung bayad sa pangangailangan ng tao.
Sa buong talakayan, mapapansin natin na magkaibang opinyon ang binigay ng dalawang panig. Ang isa ay pabor sa mga Pilipinong nangingibang bansa dahil mas dumarami raw ang oportunidad sa pagtatrabaho, at ang
Napatunayan ng grupo na malaki ang naibabahagi ng mga OFW sa ekonomiya dahil sa mga pagpapadala nito ng bayad. Bagamat hindi buongbuo na sumang-ayon ang unang respondente rito, inamin pa rin nito na may naibabahagi silang mabuti sa ekonomiya ng bansa sapagkat ayon sa pangalawang respondente, ang mga remittances ay isa sa mga malalakas magpataas ng Gross National Product o GNP ng bansa. Ang isa pang layunin ng grupo ay napagbigyang-diin din sa interbyu, at ito ang makahanap ng mga hakbang na maaaring maging solusyon sa suliranin ng patuloy na pagdami ng OFW. Ilan na rito ang local job fairs, na makatutulong upang mabigyan ng pagkakataon ang ating mga kababayan na makahanap ng pagkakakitaan. Pangalawa ay ang paglilipat ng mga industriyaupang maging mas madali ang koneksyon ng mga mamamayan sa mga kumpanya. Panghuli ay ang pagtataas ng kalidad ng edukasyon sa bansa upang mas dumami ang mga angkop na magtrabaho para sa mataas na posisyon at hindi mga kontraktwal lamang. Sa ganitong paraan, ang mga mamamayan ay makikita ang pagiging OFW bilang isang opsyon at hindi ang nag-iisa na lamang na paraan upang kumita ng sapat. KONGKLUSYON AT REKOMENDASYON Ang pag-aaral na ito ay natatangi sa kadahilanang iminumungkahi ng mga resulta ang hanay ng mga motibo sa pagpapadala ng mga OFW. Lumalabas
66
na kapwa ang paghahangad na makatulong sa bayan at pansariling kapakanan ang pinagmulan ng datos. Ang pangunahing dahilan kung bakit nag-aasam ang mga Pilipino na makapagtrabaho sa ibang bayan ay dahil sa laki ng halagang maaari nilang kitain. Kumbaga ang kanilang kinikita sa isang taon dito sa Pilipinas ay maaari nilang kitain sa ibang bayan sa loob lamang ng maiksing panahon. Dito makikita natin na isa sa mga dahilan kung bakit ang mga Pilipino ay nangingibangbansa ay sapagkat maliit lamang o hindi sapat ang kinikita ng mga trabahador. Bukod pa rito, malaking porsyento ng sweldo ng mga manggagawa ay napupunta lamang sa buwis hanggang maliit na halaga na lamang ang kanilang naiuuwi para sa kanilang mga pamilya, kaya sinuman ang mapalad na makatagpo ng isang maayos na kumpanya sa ibang bansa, ay hindi na nila sinasayang ang pagkakataon. Ang pagtatrabaho sa ibang bansa ay nakapagbibigay ng mga magagandang oportunidad upang makatuklas ng mga ibang bagay at makapunta sa ibat ibang lugar, upang makisalamuha sa ibang tao, matutunan ang kanilang kultura, mga tradisyon at paraan ng pamumuhay nang hindi kinalilimutan ang sariling pinagmulan. Maaari itong makapagbigay ng natatanging kaisipan at maihanda ang mga tao sa malawakang perspektibo. Sa pamamagitan nito, nakakamtan mo ang kalayaan, at natututong mabuhay at tumayo sa sarili mong mga paa. Bagamat maraming positibong epekto na
naihahain ang pangingibang-bansa, ay hindi natin maikakaila na mas mainam kung ang mga taong ito ay piliin ang pagtatrabaho sa sariling bansa, sapagkat ang mga ito ay hinubog ng mga paaralan upang maging mahuhusay na mamamayan na makapaglilingkod sa bansa. Dahil dito, karapatdapat lang na ang kanilang sariling bansa ang makinabang sa kanilang naangking karunungan. Ang layunin ng grupo na makatuklas ng mga hakbang upang solusyonan ang problema ng brain drain ay nakamtan sa interbyu na isinagawa. Para sa naihaing argumento, ang kagyat na gawain ay dapat mapabuti ang estado ng mga datos ng pangingibang bayan. Ang estado ng mga comparative data sa immigration policies, lalo na sa kanilang bilateral na dimensyon, ay maaaring maging pangalawang kadahilan na naglilimita sa cross-country. Pinag-aaralan ng mga nagtatakda ng paglilipat ang mga kahihinatnan ng mga ito sa pagtanggap at pagpapadala ng mga trabahador. At dahil sa mga hadlang sa datos, maraming mga macro studies sarbey ang hindi matuklasan ang pananahilang epekto ng mataas na kasanayan sa emigrasyon at sa pag-unlad sa isang ganap na nakakukumbinsing paraan. Ang resulta, ang hudyat at bigat ng mga epektong ito ay mananatiling pagmumulan ng isyung kasasangkutan ng mga ekonomista. Ang mga katibayang natamo sa pagaaral na ito ay nararapat lamang na maghatid ng kaalaman sa mga tagagawa ng batas ng kapwa nagpapaunlad
67
at maunlad na mga bansa na hindi dapat italaga ang kanilang oras sa paghihigpit sa paglabas-pasok ng mga indibidwal na may pinag-aralan. Hindi lamang ang mga bansang pupuntahan ang maaaring makinabang mula sa pagdagsa ng mga bihasang imigrante, ngunit ito ay maaaring maging kapakipakinabang din para sa mga bansang pinagmulan na tulad ng Pilipinas. Sa katunayan, habang naghihintay pa ng mas malawakang pag-aaral upang magkaroon ng matibay na argumento, kahit sa usaping ito, nananatiling bukas ang pintuan ng mga mayayamang bansa sa pangingibang bayan ng mga taong bihasa at maari itong masabing isang efficient aid. Naway ang mga paraan na nakalap ng grupo galing sa interbyu ay maisagawa, nang mabawasan na ang diaspora sa bansa. Ang pagkakaisa ng mga mamamayan at ng gobyerno sa ganitong hain ay makapag-aambag ng malaki upang ang mga dalubhasang produkto mismo ng Pilipinas ay kilalanin ang kanilang sariling bansa bilang unang bansa na iibigin nilang maghanapbuhay. SANGGUNIAN Adams, R. [2003]. International Migration, Remittances and the Brain Drain: A Study of 24 Labor-Exporting Countries. World Bank Policy Research Working Paper 3069,Washington, D.C. Family Income and Expenditure Survey (FIES) (various years).National Statistics Office. Government of the Philippines. National Statistical Coordination Board (NSCB) (various years). Philippine
68
Statistical Yearbook National Statistics office (NSO) (various years).Statistical Yearbook. Philippine Overseas Employment Administration (POEA) [2009]. Philippine Overseas Employment Administration (POEA) [2010].
http://www.poea.gov.ph/stats/ Stock%20Estmate%202009.pdf
Philippine Overseas Employment Administration (POEA) [2011].
http://www.poea.gov.ph/stats/2 010%20Deployment%20by% 20Occupation,%20Destination% 20and%20Sex%202010%20-% 20New%20hires.pdf http://www.poea.gov.ph/ stats/2011Stats.pdf
EKONOMIKAL NA IMPLIKASYON NG DAYUHANG NEGOSYO SA LARANGAN NG EDUKASYON
Andrea Nicole A. Ang, Alynna Gianna G. Angeles, Marigold Grace DC. Sy, Paula Denise R. Talampas, Princess S. Tejada, Marlon Dave O. Tiu
ABSTRAK Ang pananaliksik na ito ay tumalakay sa ekonomikal na ambag ng mga dayuhang paaralan sa bansa at implikasyon sa kamalayan at kulturang ibinabahagi ng mga ito sa mga magaaral na Pilipino. Nagsagawa ng panayam ang mga mananaliksik bilang instrumento sa pananaliksik. Napili ng mga mananaliksik ang dalawang dayuhang institusyon sa kalakhang Maynila upang magsilbing seting ng pag-aaral. Napatunayan sa pag-aaral na ang mga dayuhang paaralan sa Pilipinas ay nakapag-aambag sa ekonomiya ng bansa sa pamamagitan ng pagbibigay trabaho sa mga Pilipinong guro at mga empleyado. Ang mga dayuhang institusyon na ito ay nakapagbibigay din ng sapat na karunungan at tamang kaugalian sa mga mamamayan ng susunod na henerasyon. Ang mga nakapagtapos na mga mag-aaral ay makatutulong sa pagtaas ng lakas-paggawa ng bansa. Lumabas din sa pag-aaral na may mga negatibong epekto din ang mga dayuhang paaralan. Kabilang na dito ang pagkakaroon ng dayuhang pamamaraan ng pag-uugali at pamumuhay ng mga nagiging mag-aaral nito. Makikita rin na dahil sa pag-unlad ng mga dayuhang negosyo sa bansa, mas kumikita ang mga dayuhan kaysa sa mga Pilipino. Mahalaga ang pag-aaral na ito sapagkat nakapagbibigay ito ng mga impormasyon na makatutulong upang maimulat ang mga mata ng mga mamamayan sa kasalukuyang suliranin ng bansa lalo na sa usapin ng mga dayuhang negosyo. PANIMULA Hindi mapagkakaila na ang mga Pilipino ay may malaking pagpapahalaga sa edukasyon. Itinuturing itong kayamanan na hindi mananakaw ng sinuman. Para sa marami, ang edukasyon ang susi sa tagumpay. Ito ang daan upang maging dalubahasa sa napiling
ANG, ANGELES,SY, TALAMPAS, TEJADA, TIU
larangan. Sa mga kadahilanang ito, ang pagpili ng paaralan na huhubog sa kamalayan at katauhan ng isang mag-aaral ay nagiging prayoridad na rin ng maraming Pilipino. Sa panahon ngayon ay nagiging kaakit-akit sa paningin ng mga Pilipino ang mga dayuhang paaralan o mga international schools. Ayon sa pahayag ni Brummitt, patuloy ang pagdami ng bilang ng mga dayuhang paaralan para mapunan ang dumadaming demand ng mga magulang at mag-aaral na pinipili ang mga dayuhang institusyon (2011). Ayon kay Cofino, ang international schools o mga dayuhang paaralan ay mga pribadong institusyon na nagbibigay serbisyo sa mga kabataang naninirahan sa labas ng kanilang bansa at sa mga lokal na mayroong kakayahang makapagbayad ng mataas na matrikula. Ang mga dayuhang paaralan ay karaniwang sumusunod sa mga modelong kurikulum na galing sa Estados Unidos, United Kingdom, Canada, Australia o New Zealand (2009). Sinabi naman ng Jyotirmay International School na ang konsepto ng international school ay nagsimula noong ikalawang kalahati ng ikalabinsyam na siglo kung saan maraming pamilya ang lumilipat-lipat sa ibat ibang bansa para sa kanilang trabaho. Kasabay nito ay ang responsibilidad ng mga magulang na tugunan ang pangangailangan ng kanilang mga anak ng pormal na edukasyon na aangkop sa pangkalahatan nilang pagunlad sa larangan ng edukasyon. Ang mga bansang Hapon, Switzerland at Turkey ay ilan sa mga bansang nanguna sa pagkakatatag ng mga international schools.
70
Ang patuloy na pag-unlad ng mga paaralang ito ay naka-aapekto rin hindi lamang sa edukasyon ng mga mamamayan kundi pati na rin sa ekonomiya ng bansa. Ipinahayag din ni Brummitt na kasabay ng pagdami ng mga kabataan na nagnanais na mag-aral sa mga dayuhang paaralan ay ang pagtaas din ng demand ng mga gurong nais magtrabaho sa mga paaralang ito (2011). Ang ekonomikal na implikasyon ng mga dayuhang institusyon ay hindi lamang umiikot sa pagbibigay ng trabaho sa mga Pilipino. Ayon kay Hayden at Thompson iilan lamang ang nagsasagawa ng pagaaral tugkol sa mga dayuhang paaralan. Kakaunti pa lamang ang mga taong nagkaroon ng interes na magsaliksik tungkol sa implikasyon ng mga paaralang ito sa ekonomiya at maging sa kamalayan ng mga mag-aaral (1995). Layunin ng papel na ito na malaman ang implikasyon ng mga dayuhang paaralan sa edukasyon ng mga Pilipino at maging sa ekonomiya ng bansa. Nais ng mga mananaliksik na malaman ang kaibahan ng mga mag-aaral ng mga dayuhang paaralan mula sa mag-aaral ng mga lokal na paaralan sa ating bansa. Alinsunod dito, nilalayon din na malaman kung ang mga mag-aaral mula sa dayuhang institusyon ay nakatutulong upang mapaunlad ang kalagayan ng ekonomiya. Kabilang din sa mga layunin ay ang malaman ang mga salik na naka-aapekto sa buwis na ibinabayad ng mga dayuhang negosyo, tulad ng mga paaralan, sa gobyerno upang makatulong sa pag-angat ng ekonomiya. Gusto rin malaman ng mga mananaliksik kung paano hinaharap ng mga dayuhang paaralan ang mga karaniwang suliranin partikular na sa usapin ng kultura at
EPEKTO NG SURPLUS SA EKONOMIKAL NA IMPLIKASYON NG DAYUHANG NEGOSYO SA LARANGAN NG EDUKASYON NG PILIPINAS
pagkamakabayan ng mga mag-aaral dahil na rin sa ang mga paaralang ito ay mayroong dayuhang pamamaraan. Ang pag-aaral na isinasagawa ng mga mananaliksik ay nakatutulong upang masolusyunan ang mga isyu sa kasalukuyang panahon lalo na sa usapin ng mga dayuhang negosyo sa bansa. Ito rin ay maaring maging instrumento upang maunawaan ng mga mamamayang Pilipino ang papel ng mga dayuhang paaralan sa bansa. Mahalaga rin ang papel na ito sa Kolehiyo ng Komersiyo at Administrasyong Pampangangalakal, lalo na sa kurso ng Business Economics, dahil kaakibat nito ay ang mga impormasyon na makatutulong upang maimulat ang mga mata ng mga mamamayan sa ibang suliranin na kinahaharap ng ating bansa. Makikita din sa pananaliksik na ito ang mga salik na naka-aapekto sa mga ilang kabataang Pilipino kung bakit nais nilang mag-aral sa isang dayuhang paaralan at kung bakit ganoon na lamang ang kagustuhan ng ibang mag-aaral na makapagtapos sa isang dayuhang institusyon. Ang isa sa dalawang dayuhang paaralan na pokus ng pag-aaral ay nag-umpisa bilang isang science high school at hindi naglaon, noong taong 2007, ito ay naging isang international school. Ang dayuhang institusyon na ito ay para sa mga babae at lalaking mag-aaral mula preschool, mababang paaralan at mataas na paaralan. Nagsimula ang kanilang paaralan na may labing-isa (11) na mag-aaral hanggang sa lumaki ang kanilang populasyon na umabot sa bilang na dalawang daan at labing-lima (215). Nagkamit din ang paaralan ng
parangal mula sa Kagawaran ng Edukasyon noong Setyembre 20, 2004. Matapos nito ay nagkaroon pa ng mga kabataang naging interesado na mag-aral sa paaralang ito. Makalipas ang tatlong taon ay muling nadagdagan ng sampung (10) bagong nasyonalidad ang populasyon sa kanilang paaralan. Ang ikalawang paaralan na naging pokus ng pag-aaral ay nagmula sa pangarap ng isang ginang na makapagturo. Taong 2001, nagkaroon ito ng katuparan nang maupahan niya ang isang maliit na sala kung saan nagsimula siyang magturo ng dalawampung (20) bata. Nais niyang maturuan ang kanyang mga estudyante na magsulat, magbasa, magbilang at magsalita ng wikang Ingles. Dahil sa lumalaking populasyon ng mga mag-aaral, nagbukas ang paaralan ng mga sangay sa Cubao at Caloocan noong 2005. Nagkaroon ng malaking pagbabago sa paaralan noong taong 2006-2007 kung saan ang mga dayuhang Koreano, Intsik at Arabo ay naging bahagi nito. Nagkaroon ng kumpletong preskul, elementarya at sekondarya ang paaralan noong 2007, dahilan upang mas makilala pa ito sa ibat ibang lungsod. Sa kasalukuyan, umaabot na sa 1,246 ang kanilang mag-aaral kung saan animnaput siyam (69) sa mga ito ay mga dayuhan. METODOLOHIYA Ang mga mananaliksik ay gumamit ng deskriptibong disenyo ng pananaliksik upang tumutugon sa pangkasalukuyang suliranin at penomena ng ating lipunan na nangangailangan ng kasalukuyang mga datos na makatutulong sa pagsasagawa ng
71
pananaliksik. Nagsagawa ng panayam o interbyu ang mga mananaliksik bilang instrumento sa pangangalap ng datos. Napiling kapanayamin ng mga mananaliksik ang tagapamahala ng isang dayuhang paaralan sa Maynila at ang tagapangasiwa ng isang dayuhang paaralan sa Quezon City. Ang mga respondente ay napili sa pamamagitan ng random sampling. Napagdesisyunan ng mga mananaliksik na ang mga respondente ang kapanayamin sapagkat sila ang makapagbibigay ng sapat na impormasyon upang matugunan ang mga suliranin na inihanda ng mga mananaliksik. Ang mga respondente rin ang napili sapagkat may matagal na silang karanasan sa dayuhang paaralan. Kinalabasan ng Pananaliksik Ang dalawang dayuhang paaralang kinapanayam ay parehong mga bunga ng
Talahanayan 1
dayuhang pagnenegosyo ngunit mayroon silang magkaibang oryentasyon, pamamaraan at kalikasan sa pagtuturo sa kanilang mga mag-aaral at maging sa implikasyon nila sa ekonomiya ng Pilipinas. Ang bilang ng mag-aaral sa respondent A ay nasa dalawang daan (200) na mag-aaral na. Samantalang ang Respondente A ay umabot sa 1,246 na mag-aaral sa kabuuan, animnaput siyam lamang (69) ang dayuhan at 1,177 ang Pilipino. Kahit na ang mga paaralan na ito ay mayroong dayuhang oryentasyon, hindi pa rin nila nilimot na bigyang kaalaman ang mga Pilipinong mag-aaral tungkol sa kahalagahan ng kanilang tradisyon at kultura. Ang dayuhang paaralan kung saan galing si respondente A ay sumusunod sa patakaran ng Kagawaran ng Edukasyon, kaya naman ipinagdiriwang pa rin ang mga lokal na selebrasyon sa bansa katulad nang Buwan ng Wika. Gayunpaman, nabanggit
Respondente B Nag-umpisa sa isang munting pangarap ng isang guro noong taong 2001 na nagkaroon ng katuparan sa isang maliit na sala na inupahan niya para makapagturo. Sa patuloy na pag-unlad nanatili ang layunin ng tagapangasiwa na magbigay ng maayos na pasilidad para matamo ang edukasyong may kalidad na pandaigdigan at serbisyo sa lahat ng mag-aaral.
Mga Katanungan Maaari po ba kayong maglahad ng mga batayang impormasyon tungkol sa kasaysayan at pagkatatag ng paaralan?
Respondente A
Nagsimula ito bilang isang science high school. At di naglaon, noong 2007 naging isa na itong international high school.
Talahanayan 2
Ilan po ang kasalukuyang bilang ng populasyon sa inyong paaralan? Ilan po ang mga dayuhan? Ilan po ang mga Pilipino?
72
Pitumput walo (78) ang magaaral dati. Pero ngayon ay nasa dalawang daan (200) na mag-aaral na.
Sa ngayon mayroong 1,246 na mag-aa ra l sa ka buuan, animnaput siyam (69) ang dayuhan at 1,177 ang Pilipino.
Talahanayan 3
Sa kabila ng kalikasan ng paaralan na may dayuhang oryentasyon, may mga umiiral na programa po bang naglilinang sa pagkamamayan ng mga estudyanteng Pilipino?
Talahanayan 4
Sinusunod namin ang kurikulum ng DepEd (Kagawaran ng Edukasyon) kaya ginagawa naming ang mga bagay na karaniwan dito sa Pilipinas. Pero sinusubukan at pinagdiriwang rin naming ang lahat ng kultura ng ibang bansa, hindi namin hinahayaang may isangtabi ang kung sinuman.
Ang mga ito ay napapaloob sa aklat na ginagamit ng paaralan at may mga proyekto na ibinibigay ang mga guro sa mga estudyante ayon sa patakaran ng DepEd (Kagawaran ng Edukasyon) sa bagong K+ 12 Basic Education Program. Ang lahat ng ito ay nagsusulong sa potensiyal ng mag-aaral para manatili ang pagkamamayan ng estudyanteng Pilipino.
May mga programa po ba sa kurikulum ng eskwelahan ang nakabalangkas sa pangunahin/basic na kahingian/ requirements ng umiiral ng mga patakarang pang edukasyon sa bansa?
Talahanayan 5
(Naisagot na sa naunang tanong)
Ang kurikulum ng eskwelahan ay alinsunod sa patakaran ng K+12 Basic Education Program mula sa Preskul, Elementarya at Sekondarya at may karagdagan pang asignatura lalo na sa Ingles at dayuhang mga lengguwahe para ang mga mag-aaral ay mapabilang sa kabuuang kompetisyon. Wala kaming basehan na datos para dito pero sa aking palagay, posibleng magpatuloy ng pag-aaral at magtrabaho sa Pilipinas para magkaroon ng ganap na kaalaman muna at saka na lamang magtrabaho sa ibang bansa.
Karamihan po ba ng inyong mga mag-aaral, partikular ang mga Pilipino na nagtatapos, ay pinipiling magpatuloy ng pag-aaral at magtrabaho sa Pilipinas?
Sa ngayon, oo, pero hindi magtatagal magbabago din iyon. Totoo na ang mga Pilipino ay masisigasig. Pumupunta sila sa ibat ibang bansa para magtrabaho. Kung makapipili sila, mag-aaral sila sa ibang bansa. Walang duda na ang mga Pilipinong mag-aaral ay gugustuhing mag-aral sa abroad.
din na hindi pa rin nila nakalilimutang ipagdiwang ang iba pang mahahalagang pandaigdig na mga selebrasyon para sa kanilang mga dayuhang mag-aaral. Hindi nila hinahayaan na maisantabi ang kung sinuman. Ganoon din naman ang pagpapahalagang ibinibigay ng pangalawang dayuhang paaralang aming kinapanayam. Ang kurikulum ng dalawang dayuhang paaralan ay alinsunod sa patakaran ng DepEd. Hindi lamang nakapokus ang pagtuturo sa dayuhang edukasyon,
bagamat binibigyan din nila ng kahalagahan ang patakarang pang edukasyon sa bansa. Hindi maiiwasan na mayroong mga Pilipinong mag-aaral na nagsisipagtapos ang mas pinipiling magtrabaho sa ibang bansa. Ang mga iba namang dayuhang mag-aaral na nakapagtapos sa mataas na paaralan sa Pilipinas ay nananatili sa bansa upang ipagpatuloy ang pag-aaral hanggang kolehiyo, ang iba naman ay mas pinipiling mag-aral sa bansa kung saan talaga sila galing. Ibinahagi rin ni respondente A ang
73
Talahanayan 6
Maaari ninyo po ba kaming bigyan ng saklaw ng inyong ibinabayad na buwis sa ating gobyerno?
Buwis? Wala akong ideya. May buwis kaming binabayaran ngunit hindi ito parte ng aking trabaho kaya hindi ko masasabi kung magkano ito.
Ang paaralan ay isang paaralan na nakadeklara na Non-Profit Institution sa Securities and Exchange Commission (SEC), kaya walang binabayarang buwis.
Talahanayan 7
Sa tingin ko malaki ang naitutulong namin. Sa Sa inyong palagay, opinion ko, wala ng mas anu-ano po kaya hihigit pa sa kinabukasan ang mga adbentang bansa kundi ang he at disadbentaedukasyon. Halos lahat ng he ng pagdami ng mga bata sa mundo ay mga dayuhang kinakailangang pumasok namumuhunan sa sa paaralan. Kaya kung larangan ng mayroon tayong magaedukasyon sa gandang paaralan, magabansa? gawa nating baguhin ang mundo.
Adbentahe sa ating bansa: -Nakapaga-ambag sila sa pagpasok ng pera sa ating bansa at nakatutulong sila sa paglago ng turismo sa ating bansa -Nagkakaroon tayo ng kaalaman ng ibang kultura at magagamit natin ito sa mabilis na pakikipag-ugnayan sa ibang bansa Disabentahe sa ating bansa: -Mas kumikita ang mga dayuhan kaysa sa atin dahil maliit ang puhunan at gastusin nila sa ating bansa
kanyang saloobin tungkol sa kanyang preperensya sa mga tinatanggap niyang mga guro. Sinabi niya na mas gusto niya ang halo ng mga Pilipinong guro at dayuhang dahil ang bawat bansa ay mayroong kani-kaniyang tingin sa mundo. Sila ay mayroong ibat ibang pananaw pagdating sa pagtuturo na kanilang naibabahagi sa mga mag-aaral. Sinabi rin niya na kawili-wili ang mga Pilipino dahil sila ay masayahin at mapagbigay. Ang mga Pilipino ay magagaling na guro, lalo na kapag kumukuha ka ng mga bata pa na kayang makipagsabayan sa estilo ng mga dayuhang paaralan. Nalaman din ng mga mananaliksik, batay sa kanilang mga panayam, na hindi lahat ng dayuhang paaralan ay nagbabayad ng
buwis, tulad ng paaralan ni respondente B. Ang paaralang ito ay nakadeklara na NonProfit Institution, ibig sabihin ay wala silang binabayarang buwis sa gobyerno. Malinaw na di-patas ang ganitong kalakaran na nakakiling para sa dayuhang polisiya ang sistema. Sa mga dayuhang institusyon na nagbabayad ng buwis, ayon sa Bureau of Internal Revenue (BIR), ang halaga ng ibinabayad na buwis ng mga pribadong institusyon ay nakabatay sa kanilang kita at kung hindi nila ito matutugunan ay magkakaroon sila ng karampatang parusa ayon na rin sa batas. Dahil sa pagkakaiba ng klasipikasyon ng mga dayuhang paaralan ay nagkakaroon din sila ng pagkakaiba sa buwis na kanilang
74
Talahanayan 8
Sa inyong palagay, paanong nakapagaambag ang inyong institusyon sa ekonomiya ng bansa?
Halos lahat ng Pilipino na pumupunta sa abroad ay nagbibigay ng remittance dito. Ang mga remittance na ito ay pinapataas ang gross domestic product ng bansa. Sa tingin ko, kung mas maraming Pilipino ang makakakita ng ibat ibang kultura at hindi sila magiging sarado sa pagbabago ay mas maganda ang magiging katayuan ng Pilipinas. At totoo ito para sa kahit anong bansa.
Siguradong makakatulong kami sa ekonomiya ng bansa kapag mahuhusay ang mga guro na tatanggapin namin sa aming institusyon. Sa pamamagitan nila maaasahan namin na siguradong tama ang pagtuturo ng mga konsepto at pamamaraan at paglinang na gagawin nila sa isip ng mga mag-aaral
ibinabayad. Isa naman sa mga papel na ginagampanan ng ating gobyerno ay ang pagbibigay tiyak na sapat ang buwis na iniaambag ng mga dayuhang paaralan na nakatutulong sa ekonomiya ng bansa. Nagpatuloy pang mangalap ng impormasyon ang mga mananaliksik at natuklasan nila na, ayon kay Wilms, mayroon pa ring naglalarong disbentaha sa mga dayuhang paaralan. Para sa kanya, ang mga mag-aaral sa mga dayuhang paaralan ay nakikilala bilang iba o nahihiwalay sila sa lipunang kanilang ginagalawan dahil na rin sila ay nanggagaling sa mga pamilya na may kaya sa buhay. Sila ay nagsama-sama sa iisang paaralan na hindi karaniwan sa iba pang paaralan sa bansa, karamihan pa sa kanila ay mga dayuhan. Para kay Wilms ay nagiging sarado ang kanilang mundo sa loob lamang ng mga dayuhang paaralan kung saan ang mga kasama nila ay yaong mga kalebel nila sa buhay. Hindi sila gaanong namumulat sa tunay na kalagayan ng mundo sa labas ng kanilang munting paaralan. Ito ang nagiging hamon sa mga dayuhang paaralan ngayon. Kapag nabigyan nila ng sapat at magandang edukasyon ang mga kabataang nasa kanilang pangangalaga, sila ay mga magiging ideyal na mag-aaral at
mamamayan ng mundo dahil sa kanilang kamalayan sa ibat ibang kultura ng mundo. Nagkakaroon sila ng potensyal na maaaring hindi makamit ng mga kabataang galing sa ibang institusyon dahil na rin sa lawak ng edukasyon na ibinigay sa kanila ng mga dayuhang paaralan. Sinabi din niya na nakadepende ang husay, pamumuhay at kabuuang potensyal ng mag-aaral sa ibinibigay na kaugalian at edukasyon ng mga dayuhang paaralan (2009). Ang bawat paaralan ay may kani-kaniyang layunin para makatulong ang kanilang institusyon sa ekonomiya ng Pilipinas. Ang dalawang banyagang institusyon na aming binigyang panayam ay iilan lamang sa mga dayuhang paaralan na nakatutulong sa ekonomiya ng bansa sa pamamagitan ng dayuhang pagnenegosyo sa larangan ng edukasyon. Ang serbisyo na kanilang ibinibigay ay hindi lamang para sa pangalan ng kanilang paaralan, kundi para na rin sa kinabukasan ng kanilang mga mag-aaral at ng bansa. Ginagawa nila ang lahat para mabigyan ng magandang edukasyon ang bawat mamamayan ng Pilipinas. Sa tingin nila, maganda rin naman ang dayuhang paaralan sa paraan na nakatutulong ito para bigyan ang mga Pilipino ng kaalaman tungkol sa tradisyon at kultura ng ibang bansa nang hindi
75
naisasantabi ang pagpapahalaga sa sariling yaman ng Pilipinas. Nakatutulong din ang mga dayuhang mag-aaral sa pag-aambag ng salapi sa ating bansa sa pamamagitan ng remittances at nakatutulong din sila sa paglago ng ating turismo dahil na rin sa patuloy na pagdami ng mga dayuhang pumapasok sa bansa. KONGKLUSYON AT REKOMENDASYON Ang mga dayuhang paaralan sa Pilipinas ay nakapagbibigay ng malaking ambag sa ekonomiya ng Pilipinas, katulad ng anumang institusyong pang-edukasyon sa bansa. Bukas ang maraming pinto ng mga paaralang ito para makapagbigay trabaho sa maraming Pilipinong guro. Sa pamamagitan nito ay napapanatili ang employment rate ng mga Pilipinong guro at patuloy silang nakapagbibigay serbisyo sa bansa. Hindi makakaila na dahil sa kalikasan ng mga dayuhang paaralan ay mayroon pa ring pumipili na magkaroon ng magkahalong mga Pilipino at dayuhang guro sa kanilang paaralan, ngunit hindi ibig sabihin nito ay hindi na nabibigyang pansin ang potensyal ng mga Pilipinong guro. Pati na rin ang mga empleyado ng mga paaralang ito ay kadalasang binubuo ng mga Pilipino sapagkat mayroon silang likas na pagiging masayahin, mabuting pakikitungo sa kapwa, magiliw na pagtanggap sa mga bisita, at pagiging mapagbigay. Sinisiguro rin ng mga banyagang paaralan sa Pilipinas na ang kanilang mga mag-aaral balang araw ay magiging kapakipakinabang sa kani-kanilang bansa. Ang mga nakapagtapos ng sekondaryang antas sa mga dayuhang paaralan sa Pilipinas ay
76
tumatahak ng alinman sa dalawang landas: ang magpatuloy ng pag-aaral ng kolehiyo sa Pilipinas o ipagpatuloy ito sa ibang bansa o sa bansa kung saan sila nagmula. Maaapektuhan naman ng desisyong ito ang lugar kung saan nila pipiliing magtrabaho. Para sa mga nagpatuloy ng pag-aaral at pagta-trabaho sa Pilipinas, sila ay nakapagaambag sa ekonomiya ng bansa sa pamamagitan ng pag-aalok ng serbisyo para sa bayan. Para naman sa mga piniling magpatuloy ng pag-aaral at magtrabaho sa ibang bansa ay nakatutulong pa rin sila sa pamamagitan ng pagpapadala ng mga remittances para sa kanilang mga kababayan. Ang mga remittances na ito ay nagpapataas sa gross domestic product ng bansa. Sa usapin naman ng pagmulat sa kamalayan ng mga mag-aaral, ang mga dayuhang paaralan ay mas nakatuon sa pagpapalawak ng kaisipan ng mga kabataang nasa kanilang pangangalaga. Nilalayon nila na maging bukas ang kamalayan ng kanilang mga mag-aaral sa ibat ibang kultura ng ibat ibang bansa at hayaan silang ikumpara kung aling kultura ba ang nais nilang yakapin at isabuhay bilang mga mamamayan. Ito ay sa kadahilanan na nais ng mga paaralang ito na maging pantay-pantay ang pakikitungo sa bawat mag-aaral na galing pa sa ibat ibang bansa na may ibat ibang kultura at kaugalian. Dahil ang mga dayuhang paaralan ay nakalinya sa kurikulum na ibinibigay ng Kagawaran ng Edukasyon ng pamahalaan, napapanatili pa rin ang kulturang Pilipino at pagkamamamayan ng mga mag-aaral sa tulong na rin ng mga makabayang gawain na patuloy na isinusulong sa bawat dayuhang paaralan.
Nilayon ng mga mananaliksik na magbigay ng mga rekomendasyon para tugunan ang mga natuklasang suliranin sa pananaliksik na naisagawa. Isa na rito ay ang panawagan sa mga pangulo o punong guro ng mga dayuhang paaralan na siguraduhing nalilinang pa rin ang kultura at kamalayang Pilipino sa bawat mag-aaral, lalo na sa mga Pilipinong kabataan. Makabubuti rin kung maglulunsad ang mga dayuhang paaralan ng mga gawaing makabayan at magpapakita sa kagandahan ng Pilipinas, hindi lamang para mapahalagahan ito ng mga Pilipinong magaaral kundi para makita rin ng mga dayuhang pamilya na tunay ngang magandang manirahan sa bansang Pilipinas. Kaugnay nito, nananawagan din ang mga mananaliksik sa Kagawaran ng Edukasyon na ipagpatuloy ang pagsasagawa ng kurikulum na lalong makapaglilinang sa kamalayan at pagiging makabayan ng mga kabataang Pilipino, nag-aaral man sila sa loob o labas ng mga dayuhang paaralan. Makatutulong kung gagawing mandato ng paggamit ng wikang Filipino bilang core ng pag-aaral. Mahalagang talakayin din bilang bahagi ng kurikulum ang mga isyung panlipunan na makakahulma sa kritikal na kaisipan ng mga mag-aaral. Gayunpaman, sa paghahangad ng mataas na uri edukasyon ng bawat dayuhang mga paaralan, dapat mapanatili pa rin ang tunay na layunin ng isang magandang paaralan upang sa ganoon ay mas lalong umangat at umunlad ang ating bansa. Inirerekomenda ng mga mananaliksik sa mga susunod pang mga mag-aaral na magsagawa pa ng mga pananaliksik na may kaugnayan sa mga dayuhang paaralan at gumamit sila ng iba pang pamamaraan
77
ng pangangalap ng datos tulad ng sarbey upang makalikom ng sagot sa mga datos na kinakailangan sa pananaliksik. Makabubuti rin na bigyang-pansin na makapanayam ang mismong mga guro upang higit na maging balanse at higit na balido ang mga impormasyon. SANGGUNIAN
Going
(2010). Nakuha noong Marso 4, 2013, mula sa The Economic Times Website: http:// economictimes.indiatimes.com/ news/news-by-industry/services/ education/going-global-international -schools-gaining-momentum/ articleshow/5718425.cms? intenttarget=no International Schools: A growing choice. (2011). Nakuha noong Marso 4, 2013, mula sa expatica.com Website: http:// www.expatica.com/de/education/ school/International-schools-Agrowing-choice_17628.html Cofino, K. (2009, Enero 25). The World of International Schools. Artikulong inilathala sa http:// superkimbo.wordpress.com/2009/0 1/25/the-world-of-internationalschools/. Hayden, M. & Thompson, J. (1995).
global: gaining
'International' momentum.
schools
nalathalang disertasyon o tesis, Unibersidad ng Bath, Reyno Unido. Ang website na ito ay naglahad ng mga impormasyon at kaligiran tungkol sa
International Schools and International Education: a relationship reviewed. Di
mga dayuhang paaralan (http:// www.jyotirmay.org/internationalschool.html). Ang website na ito ay naglahad ng mga impormasyon at kaligiran tungkol sa kaukulang buwis na ibinabayad ng ibat ibang institusyon (http://www.bir.gov.ph/ taxinfo/tax_income.htm). Wilms, C. (2009, Abril 26). International Schools: What are they?. Artikulong inilatha la sa http:// www.iteachnet.org/blog/ international-schools-what-are-they.
78
PANANAW NG MGA MAG-AARAL NG KOMERSYO SA UST UKOL SA ISYU NG ONLINE SHOPPING SA KALIDAD AT SEGURIDAD
Joey Angelica Belo, Jeomarc Garcia, Mary Joe Camille Marcelino, Ge-An Moiseah Salud, Lan David Villavieja
ABSTRAK Tinatalakay sa saliksik na ito ay sa pananaw ng mga mag-aaral ng Kolehiyo ng Komersyo sa Unibersidad ng Santo Tomas sa mga isyu ng pamilihang online sa kadahilanang marami na ang humihikayat dito. Makikinabang sa pananaliksik na ito ang mga gustong magtayo ng kanilang negosyong online gayun din sa mga nagbabalak at bumibili na pamilihang online. Gumamit ng sarbey bilang intrumento ang mga mananaliksik upang makapangalap ng datos at pinasagutan ito online upang mapabilis at mapadali ang pagkuha ng impormasyon. Makikita sa mga nakalap na datos na malaki ang bahagdan ng mga repondente ang nainiwala sa kalidad ng mga binebenta online. Karamihan sa mga repondente ay may kaunting paniniwala sa seguridad ng kanilang binibilhan ng mga produkto o serbisyo. Matatagpuan din sa datos na lahat ng respondent ay may binabayarang pataw na buwis sa paggamit ng credit cards. Mahalaga ang pag-aaral na ito upang makapagbigay ng sapat na kaalaman ukol sa dekalidad sa pagtangkilik sa bagong kalakarang ito. PANIMULA Maraming mga istratehiya sa pagpapalago ng pera at negosyo ang patuloy na nalilikha sa panahong ito. Isa na rito ang pagbebenta ng mga produkto sa mga networking sites. Pinakamadalas gamitin ng mga negosyante ay tinatawag na online sellers bilang istratehiya na mas nakikilala ang kanilang mga produkto ng milyun-milyong tao sa ibat ibang lugar sa bansa at sulok ng mundo. Kung ikukumpara ito sa isang tradisyunal na pagbebenta, mas mababa ang kapital ng mga online sellers kaysa sa mga negosyante. Gumagamit ang mga online sellers ng mga internet websites upang makapagbenta. Ang mga sikat na websites
BELO, GARCIA, MARCELINO, SALUD, VILLAVIEJA
na ito sa Pilipinas ay ay ang sulit.com.ph at ayosdito.com.ph. Sa katagalan ng ganitong sistema ng pagbenta at pagbili ay pinasok na rin ng mga online sellers ang pagbebenta sa mga social networking sites na maraming tao sa ibat ibang lugar ang nakakapag-usap at sosyalisasyon gamit ang kompyuter at internet. Pangunahin dito sa mga SNS (Social Networking Sites) ay ang Facebook.com na ayon sa CNET Asia, mahigit labindalawang milyong Pilipino ang gumagamitng Facebook. Ang Facebook ay ilan sa mga pinakatampok na gamitin ay sa dahilan na marami ng paraan para magamit ito upang makabenta ng produkto o serbisyo. Isa sa mga kakayahan nito ay maipakita ang kanilang produkto mula sa kanilang mga kaibigan hanggang sa mga interesadong mamimili sa pamamagitan ng photo tagging system. Maaari ring makalikha ng isang fan page para sa online shop at upang bisitahin ng mga interesadong mamimili. Hindi tulad sa tradisyunal na pagbebenta, libre lamang ang paggawa ng fan page sa Facebook. Ang paraan ng pagbayad sa produkto o serbisyo na inaalok sa mga pamilihang online ay may maraming metodo sa pagbabayad. Ang mga tanyag dito ay ang paggamit ng credit card at PayPal na hindi na kailangan makipagkita ang bumili sa pagbabayaran sapagkat online na magbabayad ang credit card o PayPal para sa mamimili. Iba pang alternatibo ay ang checke, debit card, E-money, atbp. Pinapadalang online sellers ang kanilang produkto sa maraming paraan. Una rito ay ang downloading. Pangalawa ay mismong pagkuha ng konsyumer sa isang lokasyon. Pangatlo ay ang pagpapadala ng nagbebenta sa tirahan ng mamimili.
80
Ang Online Shopping/Selling ay nagsimula noong 1991 kung saan binuksan ng unang WWW (World Wide Web) server at browser para sa Komersyo. Noong 1994 naisagawa ang online banking o pagbabayad sa internet na sinimulan ng Pizza shop na kung tawagin ay Pizza Hut. Lumabas ang isa sa mga tanyag na online shopping site sa buong mundo noong 1995 na kung tawagin ay Amazon at sa sumunod na taon na ito, 1996, lumabas ang isa rin sa mga tanyag na site, eBay. Ang kakayahan nitong makapagbigay ng convience sa mga konsyumer ang isa sa adbentahe ng pamilihang online. Sa prosesong pamilihang online, ang isang interesadong mamimili ay makakapili ng kanyang gusto mula sa mga produktong ibinebenta. Matapos makapili ay maaari na siyang magbayad sa mga remittance centers, mobile money transfers o internet money transfers. Maaari naming matanggap ng mamimili ang kanyang binili sa tulong ng mga courier services na makapagpapadala ng produkto sa diretso sa tinitirahan ng mamimili. Ayon kay Sarah Gonzales, isa sa mga online sellers sa facebook, isang adbentaheng sa pamilihang online ay maaaring makita at makapamili ang mga interesadong mamimili anumang oras naisin. Ito ay mabuti para sa mga nanay at ibang taong kulang o walang oras para pumunta sa mga pamilihan. Gayunpaman, ang ikinakabahala ng mga mamimili sa pamilihang online ay ang kalidad ng mga produktong ibinebenta. Maraming produktong ibinebenta sa online shop ay de-kalidad ngunit marami din naman ang nagbebenta ng mga may
mababang kalidad. Ang mga second hand products ay isang halimbawa nito. Hindi na maaaring ibalik ang produkto kung ito ay may sira nang natanggap ngunit noong ipinadala naman ng online seller ay maayos. Sa medaling salita, no return, no exchange policy. Suliranin din ng mga mamimili ang kanilang seguridad sa pagkakaroon ng transaksyon sa kanilang pagitan at ng nagbebenta. Dumadami na ang mga issue ng mga naloko o na-scam dahil sa online shopping. Mayroon na ding bumili ngunit hindi naman natanggap ang produkto. Paano nga ba nagaganap ang mga suliraning ito? Ano ang kailangang gawin upang makaiwas sa mga kapinsalaang ito? Isang datos galing sa Grey Group Asia Pacific na apat na put anim na porsyento ng mga tao sa Pilipinas ay nakasubok na ng pamilihang online. At sabi naman sa Nielson, isang research firm na nagsagawa ng pananaliksik noong 2010, pitumput dalawang porsyento ng mga Pilipinong mamimiling online ay ginagamit ang paraan ng pagbili upang bumili ng groseri. Ito ay nagpapatunay na ang mga Pilipino ay paunti-unti nang yinayakap ang pamilihang online. Nilalayon ng saliksik na itong matukoy ang kalidad ng mga produktong mula sa pamilihang online. Isa sa pinagtatalunan ang tungkolsa kalidad ng mgaproduktong nagmula sa pamilihang online. Ang kadalasang mga paraan sa pagbili sa pamilihang online ay pagtingin ng mga larawan ng ibinebenta at pagtigin sa mga kalidad na inilahad ng mga nagbebenta nito. Ngunit may mga pagkakataong ang makikita lamang ay larawan at presyo ng
produkto kung kaya ay nahihirapan pa din ang iba sa pagdedesisyon ng bibilhin. May ibang pagkakataon naman na ang mga nakalagay na kalidad sa larawan ay hindi tiyak o kaya naman ay hindi talagang nakikita sa produktong iyon. Kung gayon, mahalagang pagsuriin ang napapanahong kalabasang ito para mapagtibay sa lalong hinaharap. Matukoy ang kasiguruhan na mapagkakatiwalaan ang mamimiling online ang unang layunin ng pananaliksak na ito. Sabi nga nila, ang pagpasok sa negosyo ay tulad ng pagsugal sapagkat hindi mo alam ang kasunod na mangyayari. Alinsunod sa salawikaing ito ay ang mga panganib ng mga online sellers mula sa ibat ibang scam. Matukoy ang kasiguraduhan ng pagdating ng mga produktong online mula sa pinagbilhan na website o pamilihang online. Isa mga dahilan ay ang pagdating ng kanilang ipinamili sa tamang araw ng pinag-usapan kung kayat isinagawa ang pananaliksik na ito upang makapagbigay ng karagdagang kaalaman sa mga konsyumer na magagamit sa pagpapasya. Isa sa mga layunin ay ang paglalahad ang mga pagkakataon na mali ang produktong natatanggap ng mga mamimili mula sa pamilihang online. Ang ilang panayam ng mga nakaranas na nang pagbili sa pamilihang online ay ang hindi pagtanggap sa produktong kanilang binili sapagkat mali ang napadala o kaya naman ay wala nang kaparehas na stock ng produkto. Ang ilang dahilan naman ay ang hindi tuluyang pagkakaunawaan sa pagitan ng mamimili at nagbebenta nito.
81
Makapagbigay ng ilang mga karagdagang pataw sa pagbabayad mula sa credit card. Iniisip ng mga mamimili ang mas nakakamura sa kanila kung kayat nagtatanong ang nakararami kung ano ang mas mura at mas madaling paraan ng pagbibili sa pamilihang online. Makapagbigay ng mga alternatibong gawain sa pagkakataong nabayaran na ngunit hindi pa naipapadala ang produkto ang panghuling layunin ng pananaliksik. Inaasahang makapagbibigay ng mga alternatibong gawain sa pagtatapos ng pananaliksik upang makatulong at makagabay sa mga konsyumer na gagamit pa lang ng pamilihang online. Ang pananaliksik na ito ay mahalaga sa mga mag-aaral ng Komersyo upang mapalawak ang kanilang kaisipan sa kalakalang nagaganap hindi lamang sa tradisyunal na pamilihan kundi pati na rin sa pamilihang online. Ang pananaliksik na ito ay magsisilbing gabay ng mga magaaral sa pagtatayo ng kanilang pamilihang online kung sakali man na sila ay pumasok sa larangan ng pagnenegosyo habang sila ay nag-aaral pa o sa oras na sila ay makapagtapos. Maaari ring magamit ng mga mag-aaral sa Komersyo ang pananaliksik na ito sa panahon ng kanilang pagbuo ng isang pananaliksik at mapaunlad ito. Umaasa ang mga mananaliksik na makapaglalahad ng isang kapaki-pakinabang na pananaliksik sa tulong nito. Makatutulong din ang pananaliksik na ito sa komunidad partikular na sa mga nagbebenta sa mga pamilihang online
upang magkaroon sila ng ideya kung ano pa ang mga maaaring kakulangan bilang isang online seller at kung paano pa nila mapatataas ang kalidad at seguridad ng mga produktong kanilang ibinebenta. Makapagtataguyod din ang komunidad ng mga online seller ng magandang relasyon sa pagitan nila at ng kanilang mga mamimili sa tulong ng ginawang pananaliksik. Ang pananaliksik na ginawa ay makakatulong sa bansa upang mailabas ang potensyal ng bansang Pilipinas na makilala sa larangan ng online selling. Mahalaga din ito, sapagkat sa pamamagitan ng online selling ay nagpapaikot ng puhunan sa bansa na tumutulong sa pagtaas ng ating ekonomiya. Sa pagkakaroon pamilihang online, mabibigyan ng oportunidad ang mga mamamayan na magkaroon ng trabaho at libangan. Sa tulong nito, mababawasan ang bilang ng unemployment rate at magiging kapakipakinabang ang bawat mamamayan sa pag -unlad ng ating bansa. Mabibigyang halaga din nito ang mga small-scale business owners at sa kabilang banda, mabawasan na rin ang mga foreign investors at bigyang pansin ang galling at kakayahan ng Filipino entrepreneurs. METODOLOHIYA Ang pag-aaral na ito ay gumamit ng deskriptiv na pananaliksik. Naglalayong malaman at maunawaan ng mga mananaliksik ang pananaw ng mga consumers ng mga online shops ukol sa kalidad at seguridad nito bilang bagong kalakaran ng pamilihan. Pumili ang mga mananaliksik ng dalawmput walong (28)
82
na respondente mula sa mga mag-aaral ng Komersyo sa Unibersidad ng Santo Tomas sa paraang random sampling. Gumamit ang mga mananaliksik ng sarbey upang makapangalap ng mga impormasyon. Naghanda ang mga mananaliksik ng siyam (9) na katanungang naglalayong makuha ang pananaw ng mga bumibili ukol sa seguridad ng mga produkto at serbisyo ng mga online shops. Kumuha rin ang mga mananaliksik ng mga impormasyon sa internet. KINALABASAN NG SALIKSIK Ang mga ilang produktong nagmumula sa mga pamilihang online ay mataas ang kalidad kung kayat maraming mamimili ang nahihikayat na bumili sa mga pamilihang online. Ang ilan naman sa mga produkto ay kaparehas lang ang kalidad sa mga produktong nabibili sa tradisyunal na pamilihan ngunit pinipili na rin nilang bumili sa pamilihang online dahil sa ilang mga dahilan tulad ng mas mura o kaya naman ay mas madali dito. Makikita sa graf 1 ang mga ibinigay na kasagutan ng mga respondente hinggil sa kalidad ng produktong nabibili sa online
Grap 1: Kalidad ng Produkto
shops.
Mula sa dalawamput walong respondente, labingwalo (18 o 64.29%) ang nagsasabing mataas ang kalidad ng mga produktong nagmumula sa pampamilihang online. Samantala, ang natitirang sampung respondente (10 o 35.71%) ay nagsasabing mababa ang kalidad ng mga produkto mula sa online shops. Upang maiwasan ang mga pagkakataon na magdudulot ng hindi pagkakatiwalaan, mas pinipili rin ng online sellers makipagharap sa pinamimilihan sa lugar na malapit sa konsyumer upang makasiguro sa transaksyon at upang iwas abala na din sa kanila. Ang ilang online sellers naman ay pinipili na din ang paraan na pagpadala sa mga couriers upang makasiguro sila. May ilang online sellers na may terms & conditions na inilalahad at nakalagay doon ang mga paraan tulad ng pagpapadala muna ng pera bago ipadala ang produkto. Nanghihingi naman ng katibayan na naipadala na ang pera bago ipadala ang produkto at ganoon din ang kanilag gagawin. Makikita sa graf 2 ang tugon ng mga respondente ukol sa kasiguraduhan na
83
Grap 2: Pagtitiwala sa Online Shops
Grap 3: Kasiguraduhan ng pagdating ng produkto
mapagkakatiwalaan ang taong pinamimilihan sa online shops. Mula sa dalawamput walong respondente, karamihan sa kanila (60.71% o 17) ay medyo nakasisiguro lamang na pinagkakatiwalaan ang taong pinamimilihan sa online shops. Ang iba naman sa mga napiling respondente (28.57% o 8) ay hindi nakasisiguro sa pagtitiwala sa taong pinamimilhan online. Samantala, ang mga natirang napiling respondente (10.71% o 3) ay lubos na nakasisigurong nagtitiwala sa pinamimilhang online.
Marami ang hindi pa nakakaranas bumili sa online shops sapagkat natatakot sila na hindi darating ang produkto na binili. May ilan naman na tinitignan muna ang mga feedback mula sa ibang naging konsyumer bago bumili sa partikular na online shop. Sinisiguro naman ng mga online seller ang pagpapadala ng produkto matapos matanggap ang pera. Naglalagay ang ibang katunayan o mga litrato ng resibo mula sa mga couriers upang masigurado ang kanilang mga konsyumer. Ipinapahayag ng graf 3 ang kinalabasan ng ibinigay ng kasagutan ng mga respondent
84
ukol sa garantiya ng pagdating ng produktong pinamili online. Mula sa dalawamput walong respondent, dalawamput dalawa (78.57% o 22) ay nakasisiguro sa pagdating ng mga produktong kanilang pinamili sa pamamagitang online. Samantala, mayroon pa din sa mga napiling respondente (21.43% o 6) ang hindi nakasisigurong darating ang kanilang mga pinamiling produkto online. Marami ang pagkakatong mali ang produktong naipapadala at hindi iyon maiiwasan. Ang ilang mga dahilan ay hindi pagkakaunawaan ng konsyumer at online seller, pagkawala ng stock ng produkto, at pagpapalit ng mga order ng mga konsyumer. Sa mga ganitong pagkakataon, nararapat na maka-usap muli ang online seller at liwanagin ang produktong nais bilhin. Maaaring ipabalik ang produkto ng napadala, palitan ang produkto ng napadala, at pagbabalik ng pera. Ayon sa graf 4 na naglalahad ng tugon ng mga respondente ukol sa maling produktong natanggap ngunit naipapadala namang muli ang dapat, karamihan sa mga
Grap 4: Pagpapa;it ng Produkto
napiling respondente (42.86% o 12) ay nasasabi pang mali ang produktong natanggap ngunit hindi na itinatama o pinapadala pa ang produktong dapat matanggap. Ang ilan naman sa mga napiling respondent (39.29% o 11) ay nasasabi pang mali ang produktong natanggap at itatama ito. Ang sagot naman ng mga natitirang respondente (14.29% o 4) ay nagsasabing hindi na nasasabing mali ang produktong natanggap. Bumibili ang ilang mga konsyumer sa online shops sapagkat napapansing mas nakakamura ang pagbili dito kumpara sa mga pamilihan kung saan mas mahal sapagkat madaming binabayarang miscellaneous fees hindi tulad sa online na internet lang ang kailangan upang makapagtayo ng negosyo. Tulad ng pagbili sa tradisyunal na pamilihan kagaya sa mga mall, maari na ding gumamit ng credit card sa pagbili sa pamilihang online. Parehas din ang mga paraan sa paggamit ng credit card sa malls at sa online shop. Ang mga karagdagang pagpataw ay nakasalalay sa kondisyong ibinigay ng bangko. May mga pagkakatong nagkakaroon ng karagdagang pataw kung hindi kaagad nabayaran ang nabawas sa bangko.
85
Grap 5: Pagpataw ng tax sa mga credit card
Grap 6: Produktong di-natatanggap
Ayon sa resulta ng sarbey na ipinapakita ng graf 5, ang lahat ng mga napiling respondente o dalawmput walo (28 o 100%) ay nagsasabing mayroong karagdagang pagpapataw sa kanilang credit card tuwing sila ay nagbabayad gamit ito. Wala naman sa mga napiling respondent (0% o 0) ang nagsasabing walang karagdagang pagpapataw sa kanilang mga credit card tuwing sila ay nagbabayad gamit ito. Marami ang nagsasabing ang pagbili online ay nagbibigay ng hindi kasiguraduhan sapagkat maaaring hindi dumating ang kanilang ipinamili. May ilang paraan sa pagbili sa online shop tulad ng pakikipagkita sa nagbebenta, pagpapadala ng pera
86
gamit ang mga remittances, at ang paggamit ng credit card. Marami na rin ang gumagamit ng credit card sa pagbibili sapagkat ito ay iwas abala sa kanilang mga gawain at mas madali ito kumpara sa iba. Ngunit hindi pa rin makaka-iwas sa mga sitwasyong nabawasan na ang pera sa credit card ngunit hindi pa din dumadating ang produktong ipinamili. Ayon sa mga napagtanungan, ang mabisang gawin sa mga ganitong pagkakataon ay pagkonsulta muli sa online seller bago gumawa ng hakbang. Mula sa nakaprisintang graf 6, sinasabing lahat ng mga respondente (92.86% o 26) ay tinatawag ng muli ang napagbilhang online shop tuwing hindi natatanggap ang
produktong kanilang nabayaran na. Samantala, may ilan sa mga respondente (7.14% o 2) ang hindi na tumatawag o pinapabayaan na lamang ang nangyari kahit pa hindi na natanggap ang produktong napamili. KONGKLUSYON AT REKOMENDASYON Batay sa mga nakalap na datos at impormasyon, ang mga mananaliksik ay humantong sa mga sumusunod na kongklusyon: a. Karamihan sa mga mag-aaral ng Komersyo sa UST ay naniniwalang mataas ang kalidad ng mga produktong mula sa online shops. b. Ang karamihan sa mga napiling respondente ay may agam-agam pa sa sa tiwalang ibinibigay sa pagbili mula sa online sellers. c. Lumalabas na siguradong makararating ang mga produktong binili mula sa online shops sa mga konsyumer. d. Hindi na pinapalitan ng online sellers ang maling produktong naipapadala sa mga mamimili, ngunit may ilan din na ipinapadalang muli sa mga konsyumer ang produktong dapat nilang matanggap. e. Mayroong karagdagang pataw kapag ginamit ang credit card sa pagbili mula sa online shops. f. Tinatawagan o nagsasagawa ng follow up ang mga mamimili sa kanilang pinagbilhan kung sakaling hindi pa natatanggap ang produktong binayaran na. Kaugnay ng isinagawang pag-aaral, buong pagpapakumbabang iminumungkahi ng mga mananaliksik sa mga kinauukulang
indibidwal, pangkat, tanggapan o institusyon ang mga sumusunod na rekomendasyon: a. Para sa online sellers, mas pataasin pa ang kalidad ng produktong itinitinda. Magsagawa ng regular na inventory check. Huwag nang ibenta ang mga may sira o depektibong produkto at panatilihing maayos ang mga produktong ibinebenta. Bago ipadala ang produktong, siguraduhin na ito ay walang sira. b. Para sa mga konsyumer, bago bumili at magbayad para sa produktong nais, maglaan ng sapat na panahon upang magkaroon ng background check sa online seller. Suriin ang pagkalehitimo ng pagbibilhan sa pamamagitan ng pagtingin sa mga rebyu, mga komento at mga katugunang natatanggap mula sa mga nakaraang konsyumer. Sa hindi nakasisiguradong makararating ang pinamiling produkto, bumili na lamang sa tradisyunal na pamamaraan upang makasiguro pang may silbi ang perang ipambibili. Para sa mga pinapapalitan ang mga produktong napamili at nabayaran kahit pa ito ay inireklamo na sa online seller, i-report ito agad sa kinauukulang ahensyang makatutulong sa iyo patungkol sa ganitong kaso. Maghanap ng alternatibong paraan ng pagbabayad upang maiwasan ang mas maliking babayaran dahil sa pagpapataw ng buwis sa credit card. Kung hindi kaya ay bumili na lamang sa tradisyunal na pamamaraan. c. Para sa mga ahensya ng gobyerno na nangangasiwa sa pagnenegosyo, pagaralan kung paano mapapataas ang seguridad ng mga nagbebenta o konsyumer sa online shops sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga
87
mga alituntunin o tv commercial ukol sa mahusay at ligtas paanunsyo, na pagbebenta at pamimili ng produkto d. Para sa iba pang mga mananaliksik, magsagawa ng katulad na pag-aaral hinggil sa iba pang issue ng online shopping at/o iba pang respondente upang mapalawak ang pag-aaral at makahanap pa ng mga karagdagang solusyon tungkol sa iba pang suliranin sa online shopping. SANGGUNIAN Nutt, Army. Traditional Vs Online Shopping. Nakuha noong 2013, January 20 mula sa Ezinearticles. http://ezinearticles.com/?Traditional -Vs-Online-Shopping&id=1897281 Morales, Izah. (2010). Survey says Filipino online shoppers growing. Nakuha noong January 20, 2013 mula sa Inquirer. http:// newsinfo.inquirer.net/ breakingnews/infotech/ view/20100118-248061/Surveysays-Filipino-online-shoppersgrowing Online Shopping. Nakuha noong 2013, Janury 20 mula sa Wikipedia. http:/ en.wikipedia.org/wiki/ Online_shopping Lucas, Dacim L. (2012). Filipinos top in online shopping research, but lag in purchases. Nakuha noong 2013, Janury 28 mula sa Inquirer Technology. http:// technology.inquirer.net/16152/ filipinos-top-in-online-shoppingresearch-but-lag-in-purchases Vyavhare, Amol. (2009). Advantages and
88
online.
Disadvantages of Internet Shopping. Nakuha noong 2013, January 21 mula sa ArticlesWave. http:// www.articleswave.com/shoppingarticles/advantages-disadvantagesof-internet-shopping.html
EPEKTO NG DAYUHANG PAMUMUHUNAN SA SERBISYO NG KURYENTE SA PILIPINAS
Jeffrey DS. Hernandez, Marko Jose Bernardo, John Patrick Dionisio, Alfred Austin Garcia, Angelo Ona, Marvin Alexis Sebello
PANIMULA Karamihan sa ating mga Pilipino ay mabilis na naapektuhan ng bawat pag galaw ng presyo ng kuryente kahit hindi direktang naapektuhan, mararamdaman nila ito sa pamamagitan ng mga ibat ibang negosyo na halos lahat ay nangangailangan ng kuryente. Noong 1991, itinakda ang Republic Act No. 7042 at kinikilala rin sa simpleng pangalan na Foreign Investments Act of 1991. Sinasabi rito na may patakaran ang Estado na manghikayat ng mga mamumuhunan mula sa mga dayuhang indibidwal, korporasyon, o gobyerno na may kakayahang mag-ambag sa pag-unlad ng ating ekonomiya; tinatawag na dayuhang namumuhunan ang mga dayuhang indibidwal o korporasyon na nag-iinvest sa partikular na bansa o estado, Sinasabi rin sa nasabing batas na magkakaroon ng hatian sa pagitan ng Pilipino at dayuhan sa 60:40 na hatian ibig sabihin na ang 60% ng kikitain ng kumpanya/Negosyo ay dapat mapunta sa Pilipinong mayari at ang natitirang 40% ay siya naming mapupunta sa Dayuhang namumuhunan, gayun din naman sa larangan ng shares o ownership parehas lang ang pinapatupad ng batas ukol dito. Ayon saba blog na (http://talkenergy.files.wordpress.com) mas mura ang taripa ng kuryente ng mga katabi nating mga bansa kumpara satin halimbawa na dito ang Cambodia na kapaglumampas na ng 100KWH ang iyong kuryente sa isang buwan 750/KWP RIAL o Php 7.72/KWP(2011) lamang ang iyong babayaran na taripa kumpara dito sa Pilipinas na aabot sa Php 4.6786/ KWP. Kung patuloy pang tataas ang kuryente dito sa Pilipinas maaring mabawasan ang mga mamuhunan dito sa ating bansa, gaya ng isang paksa sa ekonomiks na kapag nagtaas ang presyo bababa ang pagkonsumo. Sa kasulukuyan, ang globalisasyon na nagbubukas sa multinasyonal na mga kumpanya ay namumuhunan sa mga nakikita nilang may kakayahang bansang umunlad. Maraming
BERNARDO, DIONISIO, GARCIA, HERNANDEZ, SEBELLO, ONA
nagsasabi na ang Dayuhang pamumuhunan na positibong makatutulong sa pagmumulang lakas sa pagunlad ng ekonomiya ng Pilipinas. Ang takbo ng mga dayuhang namumuhunan sa Pilipinas ay relatibong katamtaman lamang kumpara sa mga bilang ng dayuhang namumuhunan sa mga kalalapit na bansa sa ASEAN. Ngunit ang Estados Unidos na may pinakamaraming ambag na pamumuhunan sa Pilipinas ay bunga ng kolonyal na relasyon sa pagitan ng Estados Unidos at ng Pilipinas. Mahalagang ang kasalukuyang paksa dahil malaking tulong ang mga dayuhang namumuhunan para sa kaulanran ng ating bansa kung nasa tama lamang ang pagpapatakbo ng lahat at walang mapupunta sa bulsa ng kung sino sino, isa pa dapat magkaroon din tayo ng magandang relasyon sa ibang bansa. Inilahad sa aklat na Textbook on the Philippine Constitution nina Hector S. De Leon & Hector M. De Leon, Jr, , kailangang makilala tayo ng ibang bansa para masabing isa tayong malayang bansa/ estado METODOLOHIYA Ang mga mananaliksik ay gumamit ng deskriptiv na pananaliksik sa paraang interbyu upang maisagawa ang pagTalahanayan 1
aaralna may kasalukuyang karamoatang linya . Ang mga respondente ay nagmula sa mga ahensya ng BSP(Banko Sentral ng Pilipinas, Napocor(National Power Corporation), at isang ekonomista mula sa Unibersidad ng Santo Tomas upang pagkunan ng mahahalagang datos.Pinili ng mga respondente sa paraang random at purposive sampling. Bumuo ang mga mananaliksik ng mga tanong para sa mga nabanggit na kapanayaman. Sa kabilang dako naman, napagkaisahan din ng mga mananaliksik na bumuo ng mga tanong na nababagay sa mga paktwal na kaalaman ng mga tagatugon sa sinangayunang interbyu. Sa pamamagitan ng istratehiyang ito, ang makakalap naming datos ay hindi lamang nakasaad sa opinyon bilang mamamayan, ngunit nakabatay din sa katotohanan na nakapaloob sa aming pagaaral at nauukol sa tagatugon ng mga eksperto. KINALABASAN NG SALIKSIK Makikita sa unang talahanayan kung paano binigyan ng depinisyong ng bawat repondente ang salitang dayuhang pamumuhunan . Makikita naman sa ikalawang talahanayan kung ilang bahagdan ang share profit ng
Ano po ang pagpapakahulugan nyo sa dayuhang pamumuhunan? RESPONDENTE A (NAPOCOR) RESPONDENTE B (EKONOMISTA) Ang dayuhang pamumuhunan Nangangahulugan ito sa larangan ng pagneay ang paglalagalag o paggugol ng negosyo ngunit nanggaling sa ibat-ibang lokasydayuhang negosyante saisang bansa. Mapa on o labas ng Pilipinas ang taong namumuhunan enerhiya man o ibang larangan ng negosyo o ang may ari ng naturang negosyo. Ang paang pag-usapan, ang dayuhang pamumu- ghahanap buhay ng banyaga sa ating bayan hunan sa mata ng Pilipino ay ang paglaga- kung saan ang patakaran na kanilang sinusunod nap ng negosyo na hindi nabuo na sa hang- ay sariling atin. Posible rin na pagkaakit ng ganan ng Pilipinas. dayuhan sa ating bansa na magtayo ng negosyo sapagkat mayroong potensyal ang ating bansa upang magkaroon ng isteybol na kita.
90 BALANGHAY, MARSO 2013
Talahanayan 2
2. Mayroon po bang dayuhang pamumuhunan sa serbisyo ng kuryente sa bansa? Kung meron, ilang bahagdaan po sa kabuuan ang share profit ng mga dayuhan? RESPONDENTE A (NAPOCOR) RESPONDENTE B (EKONOMISTA) Mayroong dayuhang Oo mayroon mga namumuhunan sa Pilipinas. Sinusunod namumuhunan sa serbisyo natin ang patakarang 60-40 na nangangahulugang 60% na kung kuryente dito sa Pilipi- makatawan sa pamumuhunan ng Pilipino subalit 40% na nakanas. Nakalagay sa batas na laan para sa mga banyaga. Sa kabilang dako, marami pang papag namuhunan ang mga takaran na sinusunod ang Pilipinas ngunit hindi ko masasabi ang d a y u h a n m a k a k a k u h a eksaktong porsyento ng shares, ang tanging nalalaman ko ay lamang sila ng halagang masmataas o mas binibigyan ng pansin ang porsyento na napu40% at 60% naman ay punta sa pamumuhunan ng Pilipinas kaysa sa dayuhang namapupunta sa amin. mumuhunan. Bayan muna bago ang banyaga. Ayon sa respondente, to protect the national interest kaya mas pinapaburan ang Pilipinas kaysa sa dayuhan
Talahanayan 3
3. Anu-anong mga dayuhang bansa ang namumuhunan sa serbisyo ng kuryente sa bansa? RESPONDENTE A (NAPOCOR) Respondente (B): Ekonomista Madaming dayuhang bansa na namumuhan Japan, Netherlands, USA, United Kingdom, Canada, sa serbisyo ng kuryente sa Pilipinas; at France na nakaayon sa kasalukuyang datos mula sapagkat Germany, France, America, at Chi- sa Banko Sentral ng Pilipinas. Marami pang iba na ang masasabi nating may pinaka- ngunit hindi matatag ang pakikipag negosyo sa malaking ambag sa serbisyo ng kuryente sa Pilipinas ang mga hindi nabanggit na bansa sa ating bansa. katanungang ito.
Talahanayan 4
4. Ano-ano ang epekto ng dayuhang pamumuhunan sa serbisyo ng kuryente sa ating bansa? RESPONDENTE A (NAPOCOR) Nakatutulong ang pagrami ng dayuhang namumuhunan sa serbisyo ng kuryente sa Pilipinas bagamat masrumarami ang shares at napagkukunan ng mahahalagang istak(supplies) para makagawa ng enerhiya. Ngunit ang masamang epekto nito ay pag sumobra ang dami ng mga namumuhunan sa bansa ay lalaki rin ang gastusin ng NaPoCor sa pagdistribyut at paggawa ng enerhiya. Equilibrium o pagbalanse sa populasyon ng dayuhang namumuhunan sa bansa. ang susi ng magandang epekto sa Pilipinas. RESPONDENTE B (EKONOMISTA) Magagamit dito ang law of supply and demand mula sa Economics 101. Maaari rin na sa pag-unlad ng negosyo, tumataas o patuloy na dumarami ang pangangailangan ng producer ng enerhiya. Ang pagdaloy ng dayuhang pamumuhunan ay nangangahulugang umuunlad ang bansa ngunit sa pagdami nila ay tumataas din ang ekspektasyon ng dayuhan at gayun din ang mamamayan. Nangangailangan na magtaas ng kalidad ng produkto o serbisyo sapagkat rumarami ang kompetensya sa pag-unlad ng bansa. Ibigsabihin, magmamahal ang pangunahing produkto dahil gumaganda
mga namumuhunan at lumabas na ito ay 60:40, 60% ay mapupunta sa Pilipinas at 40% sa mga dayuhang namumuhunan.
Sa ikatlong talahanayan naman makikita ang mga bansang namumuhunan satin pag dating sa serbisyo ng kuryente, nabangit din ng Respondente B na Marami pang iba
91
Talahanayan 5
5. Anu-ano ang mga pangunahing dahilan ng pagtaas ng kuryente sa Pilipinas? RESPONDE NTE B (EKONOMISTA) Ang patuloy na pagtaas ng kompetensya mula sa pag-unlad ng bansa. Nakikipagsabayan ang mga negosyante mapadayuhan man o mamamayan para maakit ang mga consumers. At ang patuloy na pangangailangan ng materyales upang makagawa ng produktot serbisyo ng enerhiya.
RESPONDENTE A (NAPOCOR) Maraming paktor ang nakakaapekto sa kuryente ng Pilipinas at nakadepende ito sa sinaunang batas hanggang sa kasalukuyang batas. Nakasaad sa sinaunang batas na babayaran lamang ng NaPoCor ang nagamit nilang kuryente tuwing katapusan ng buwan, prepaid kung baga. Sa kabilang dako naman, nakasaad sa kasalukuyang batas na fix na halaga ng pera ang babayaran ng NaPoCor kahit na hindi gumamit ng kuryente sa kabuuan ng buwan, postpaid kungbaga. Nakatutulong ang pagrami ng dayuhang namumuhunan sa serbisyo ng kuryente sa Pilipinas bagamat masrumarami ang shares at napagkukunan ng mahahalagang istak(supplies) para makagawa ng enerhiya.
Talahanayan 6
6. Maituturing bang isang salik na dahilan ang dayuhang pamumuhunan sa bansa? Ang mga dayuhang negosyante o namumuhunan sa ating bansa ay maaaring maging asset ng Pilipinas sapagkat gumaganda ang ating ekonomiya at nagiging isteybol ang gastusin natin sa kuryente o powercost. Samakatuwid, maituturing din na isang elemento ng pagtaas sa gastusin ng kuryente ang mga dayuhang namumuhunan sa ating bansa sapagkat ang pagtaas ng kanilang populasyon ay nangangahulugang tataas ang pangangailangan sa Enerhiya. Magkukulang ang nakaistak na enerhiya at gayon na din ang mga mahahalagang materyales upang makabuo ng kuryente na gagamitin ng mga namumuhunan. Magreresulta ito sa pagtaas ng powercost upang makabili ng high quality na materyales na maaaring makagawa ng masmaraming enerhiya, ngunit sa masmalaking halaga.
sa pagtaas ng kuryente RESPONDENTE B (EKONOMISTA) Oo at hindi, ang pagtaas ng kuryente ng bansa ay nakasalalay din sa kasalukuyang ekonomiya ng bansa, maaari rin makaapekto ang kasalukuyang estado ng kompetensya sa larangan ng serbisyong ito. Oo dahil nangangaila nga n ta yo ng masmaraming istak ng enerhiya upang matugunan ang pangangailangan ng lahat.
ngunit hindi matatag ang pakikipag negosyo sa Pilipinas ang mga hindi nabanggit na bansa sa katanungang ito Pinapakita nito na marami pang gusting tumulong ngunit hindi palang naayos ang negosasyon. Magkatulad na paliwanag ang
92
respondent pareho nilang ibigsabihin na makakatulong o may karamapatang epekto ang mga namumuhunan sa Pilipinas. Ibat-ibang persepsyon ang makukuha sa karamihan ng mamamayan ng Pilipinas sa kahulugan ng dayuhang pamumuhunan ukol sa kuryente. Ito ay ang pagtayo ng negosyo ng banyaga gamit ang ating espasyo at likas na yaman. Ayon naman sa
sagot sa magkaibang nagawa ng dalawang
Talahanayan 7
7. Ano ang implikasyon ng dayuhang pamumuhunan sa ekonomiya ng bansa? ESPONDENTE A (NAPOCOR) RESPONDENTE B (EKONOMISTA) Alam ng karamihan na ang Karamihan ng mga bansang lumalaganap ay mayroong ekonomiya ay isa sa mga maha- pangangailangan sa produkto o serbisyo, materyales mula halagang elemento para umunlad sa yaman ng bansa at trabaho upang matugunan ang panang bansa. Nakatutulong ang pa- gangailangan ng maunlad na bansa subalit hindi abot ang mumuhunan ng mga dayuhan sa sapat na kapital para makapagsimula gumawa ng mga Pilipinas sa pag-unlad ng eekonomi- binanggit. Ang mga dayuhang namumuhunan ay nakaya sapagkat ito ay nagiging daan katulong sa paglago ng ating kapital at sa pagbubukas ng upang umakyat ang credit rating ng bagong produktibong kalakalan. Maaaring makapagbukas bansa at maragdagan ang oportuni- ng sariling negosyo ang isang bansa ngunit nangandad ng karamihan sa ating mama- gailangan ng loan sa banko upang makapagsimula, mayan na makapagtrabaho. Magan- ngunit ang Pilipinas ay isang Developing Country, maaari dang bagay na naaakit ng Pilipinas tayong makapagpahiram ng pera sa taumbayan na ang dayuhan para mamuhunan sa nagbabalak magtayo ng negosyo subalit hindi matutugunating bansa dahil maslumaki ang an ng Banko ang lahat ng nangangailangan ng pera dahil per capita income ng Pilipinas o ang tayo ay isang bansa na lumalago pa lamang. Walang masanaturang kinikita ng ating bayan ma sa pag-asa sa mga banyagang nag nenegosyo ngunit taunan. Makikita rin natin na sumi- may posibilidad na makontrol nila an gating industriya kagla ang consumer spending o ang pag pinabayaan natin silang mamuno sa larangan ng negopamimili ng tao sa ating produkto, syo. import man o sariling gawa.
Talahanayan 8
8. Sa inyong palagay, may potensiyal pamumuhunan? RESPONDENTE A (NAPOCOR) Maaari tayo maging malaya (independiente) sa pagpapatakbo sa negosyo ng kuryente subalit no man is an island .
po bang hindi umasa ang bansang Pilipinas sa dayuhang RESPONDENTE B (EKONOMISTA) Maaari ngunit walang bansang hindi nangangailangan ng tulong. May probabilidad na makatayo sa sariling paa ang Pilipinas ngunit gaya ng sinabi ko sa pampitong tanong, ang Pilipinas ay Developing Country pa lamang na nangangailangan ng gabay para umunlad. Kaya subalit nangangailangan ng matagal na panahon para maabot ang gusting makamit.
aming tagatugon ng interbyu, ang dayuhang pamumuhunan ay ang paglalagalag o paggugol ng dayuhang negosyante sa isang bansa. Ang Dayuhang pamumuhunan sa serbisyo ng kuryente ay may malaking ginagawa para sa enerhiya ng bansa. Ang alam ng karamihan ay nakabubuti ito para sa lipunan at ekonomiya ng ating bansa dahil ito ay nagbibigay ng oportunidad para magkaruon ng trabaho at masmapalaki ang
industriya sa Pilipinas, ngunit ang presyo ng kuryente sa ating bansa ay hindi nalalayo sa mga elemento na apektado sa pagdating ng mga dayuhang namumuhunan. Ayon sa NaPoCor, maaari tayo maging malaya(independiente) sa pagpapatakbo sa negosyo ng kuryente subalit no man is an island ayon sa aming tagatugon dahil ang bawat bansa ay nangangailangan ng
93
tulong o suporta upang mapalaganap ang maunlad na ekonomiya ng isang bansa. KONLUSYON AT REKOMENDASYON A. Natuklasan ng mga mananaliksik na direkta ngang nakakapekto ang mga dayuhang namumuhan sa bansa, malaki rin ang kanilang naitutulong pagdating sa aspekto ng pagbabayad sa mga inaangkat na materyales para makagawa ng dekalidad na enerhiya, may malaking epekto ang patuloy na pagdami ng mga dayuhang namumuhunan sapagkat kung darami ang mga ito maari ng tumindi ang kontrol ng presyo sa kuryente at mahihirapan na rin ang NaPoCor sa paghahatid at paggawa ng enerhiya. Direkta silang nakakapaekto kung paano mababayaran ang mga naiangkat na materyales B. Kung marami ang mga namumuhunan sa bansa hindi rin magiging mura ang presyo ng kuryente dahil sa tayo ay inaangkat lang din ng kuryente, ibigsabihin nagpupundar lamang ang dayuhang namumuhunan sa halaga ng inaangkat at hindi agad makokontrol ang presyo ngunit bukas ang posibilidad para rito. C. Sa karamihan ay nakabubuti ito para sa lipunan at ekonomiya ng ating bansa dahil ito ay nagbibigay ng pagkakataon para magkaroon ng trabaho at mas mapalawak ang industriya sa Pilipinas, ngunit ang presyo ng kuryente sa ating bansa ay hindi nalalayo sa mga elemento na apektado sa usapin ng mga dayuhang namumuhunan. Ayon sa NaPoCor(National Power Corporation), maraming salik ang nakakaapekto sa kuryente ng Pilipinas at nakadepende
94
ito sa sinaunang batas at ipinapatupad hanggang sa kasalukuyan (Republic Act No. 6395). Nakasaad sa naunang mga batas na babayaran lamang ng NaPoCor ang nagamit nilang kuryente tuwing katapusan ng buwan, (prepaid). Sa kabilang dako naman, nakasaad sa kasalukuyang batas na fix na halaga ng pera ang babayaran ng NaPoCor kahit na hindi gumamit ng kuryente sa kabuuan ng buwan, (postpaid). Nakatutulong ang pagdami ng dayuhang namumuhunan sa serbisyo ng kuryente sa Pilipinas bagamat maslumalaki ang bahagi at napagkukunan ng mahahalagang stocks(supplies) para makagawa ng enerhiya. Ngunit ang masamang epekto nito ay pag tuluyang lumaki ang dami ng mga namumuhunan sa bansa ay lalaki rin ang gastusin ng NaPoCor sa pagdistribyut at paggawa ng enerhiya. Equilibrium o pagbalanse sa populasyon ng dayuhang namumuhunan sa bansa ang susi ng magandang epekto sa Pilipinas. D. Natuklasan din ng sa pananaliksik na kayang magkapagsarili ng Pilipinas nang walang alalay ng mga dayuhan ngunit ipinapalagay na mahirap dahil sa kakulangan ng mga power plants sa Pilipinas. Gayundin , lumabas sa pagaaral na matagal nang binabalak ng ahensyang NaPoCor na magtayo ng maraming Hydro Electric Power Plants ngunit sila ay nahaharang ng pamahalaan dahil sa malaking badyet na kanilang kakailanganin. Ang pagtatayo ng mga Hydro Electric Power Plants ay masasabi nating higit na makakatutulong dahil mas makakatitipid ang buong bansa sa paggamit nito dahil ito ay hindi na
kinakailangang iangkat dahil marami rin tayong mga yamang dagat na pwedeng gamitin sa pagtayo ng Hyrdo Electric Power plants ngunit dahil sa ito ay nangangailangan ng malaking budget at matagalang konstruksyon hindi ito isinusulong ng gobyerno. E. Ang mga dayuhang negosyante o namumuhunan sa ating bansa ay maaaring maging asset ng Pilipinas sapagkat lumalago ang ating ekonomiya at napapanatili ang gastusin natin sa kuryente o powercost. Samakatuwid, maituturing din na isang elemento ng pagtaas sa gastusin ng kuryente ang mga dayuhang namumuhunan sa ating bansa sapagkat ang pagtaas ng kanilang populasyon ay nangangahulugang pagtataas ng pangangailangan sa enerhiya. Magkukulang ang nakaimbak na enerhiya at gayon na rin ang mga mahahalagang materyales upang makabuo ng kuryente na gagamitin ng mga namumuhunan. Magreresulta ito sa pagtaas ng powercost upang makabili ng dekalidad na materyales na maaaring makagawa ng mas maraming enerhiya, ngunit sa mas malaking halaga. Wala tayong sapat na power plant upang matugunan ang pangangailangan sa kuryente ng mamamayan ng Pilipinas at sa mga d um a ra gda g at ka s al uk uy an g nadadagdagan ang mga dayuhan sa bansa mapa negosyante man o imigrante. Sa krisis na ito, batay sa mga datos na nakalap lumalabas na wala tayong magagawa kung di umangkat ng suplay mula sa ibang bansa. F. Mababatid natin na sa huli ang kawawa pa rin ay ang mga mamamayan dahil
sila ang tunay na nagpapasan ng mga bayarin ng ating kuryente, sila ang tunay na dapat magkontrol nito. Sa kanila kumukuha ng pondo ang gobyerno para makapag-angkat ng kuryente. Huwag naman sanang gawing negosyo ang kalakaran ng kuryente dahil ito ay pampublikong pangangailangan at karapatan ng bawat mamamayan na dapat ginagamit ng publiko at sa pamamagitan ng gobyerno ay higit na pinakikinabangan. Kapag patuloy ang pagtaas ng day uh ang na mu m u hu na n a ng kalakaran sa kuryente ay hindi maglalaon magiging pribado ito at lalong maghihirap ang bansa Batay sa mga kinalabasan ng saliksik, inirerekomenda ang mga sumusunod: Para sa pamunuan ng ahensya ng NaPoCor ang paghahangad ng mas maayos na serbisyo ng kuryente ay nangangailangan ng puspusang giit pagaralan ang posibilidad ng mga Hydroelectric Power Plants bumuo ng masuring plano at unt-unting isagawa upang unti-unting mapalaya sa liberal at makadayuhang pamilihan hindi lang mabuti sa ating ekonomiya bagkos pati narin sa kalikasan ng bansa. Para sa DOE itinatagubilin ang pagsusulong ng mas maraming pag-aaral upang lumabas ang potensyal ng ating bansa at ang kakayahang sumuporta sa pangangailangan ng serbisyo ng kuryente Para sa mga Konsyumer - iminumungkahi ang pagtitipid ng kuryente bilang kaunting tulong sa pagtititpid hindi lang ng kanyakanyang bayaring ngunit pati na rin sa ating pamahalaan upang mabawasan din
95
ang bayarin ng gobyerno sa pagaangkat ng materyales. Para sa mga mambabatas muling pagaralan ang ganitong mga batas upang makapagdisenyo ng bagong mga panukala na magsusulo ng sa puspusang pagpapatayo at limitasyon ng mga dayuhang namumuhunan at bigyang diin kung paano mas magagamit ang sariling mga likas na yaman sa pagpapaunlad ng serbisyo ng kuryente sa Pilipinas. Para sa mga susunod na mananaliksik pag-aralan at bigayan pansin ang mga resulta ng papel upang mapaunlad pa at makapag-ambag sa paglutas ng mga naibukas na isyu sa pag-aaral. SANGGUNIAN: De Leon, H. & De Leon, H. Jr. (2011). Textbook on the Philippine Constitution. Manila, REX Book store. Nurelveana. (2012). The Importance of Foreign Direct Investments . Nakuha noong Marso 19, 2012, mula sa Slideshare Website: http:// www.slideshare.net/arveana/theimportance-of-foreign-directinvestment (2011). Table B.1 Electrical Tariff in ASEAN Member Countriesin local currency/ kWh or otherwise noted. Inilathala s a h t t p : / / talkenergy.files.wordpress.com/201 1/02/asean-electricity-tariff2011.pdf Lucas, D. (2012) Philippines new darling of global investors. Artikulong inilathala sa http:// business.inquirer.net/83570/
96
philippines-new-darling-of-globalinvestors
Mga Mananaliksik
Unang Grupo Gitnang litrato (L-R): Daantos, Felbien; Bonito, Jeanel; Estacio, Paula; Gadduang, Francheska; Gutib, Jericho. Ang paggawa ng papel na ito ay nagpamulat sa amin ng maraming bagay, hindi lang bilang mga estudyante ngunit maging bilang mga Makabayang mamamayang Pilipino. Sinubok nito ang aming mga kakayahan sa pagsulat, pagiging kritikal, at higit nitong sinubok ang aming pagkakaibigan bilang isang grupo. Sinong mag aakala na lubha ngang mas mahirap ang paggawa ng papel/pananaliksik sa Filipino kaysa sa Ingles. Ang papel na ito ay hindi magiging posible kung wala ang mga respondenteng buong pusong pumayag na silay kapanayim ukol sa aming paksa,maraming salamat po! Lubos kaming nagagalak na nakatapos kami ng isang pananaliksik, sa tulong ng aming guro, G.Geronimo maraming maraming salamat din po! Para sa walang sawang pagsagot sa aming mga tanong, at sa patuloy na pagpapaganda at pagrerebisa ng aming papel at para na rin po sa mga jokes mo tuwing klase natin! J Gaya ng iyong sabi hindi lahat matatapos dito, minulat mo ang aming mga isipan sa kahalagahan ng wikang Filipino, na kahit ang simpleng paggamit nito ay makakatulong sa amin, at sa atin. Asahan nyo pong patuloy naming bubuksan ang aming mga isipan sa mga bagay na ikauunlad ng bawat isa sa amin, sa paraang nakabubuti sa lahat. Hindi po nagtatapos sa apat na sulok ng aming silid-aralan ang iyong mga pananaw, kaisipan, na ibinahagi sa amin!
Ikalawang Grupo (L-R): Chua, Nina; Uy, Tricia; Lunk, Dexter; Dalida, Dwenzel; Co, Charina. Ang lahat ng pinagdaanan naming bilang isang grupo ang nagdala sa amin sa puntong ito. Nagpapasalamat po kami sa lahat ng aming mga magulang, sa aming mga kamag-aral at sa aming propesor na tuluyang nagbibigay ng tulong sa amin upang matapos itong pamanahong papel. Nagpapasalamat kami lalong lalo na kay G. Geronimo, na nagbukas sa aming mga sipi at mga mata sa magiging kinabukasan ng Pilipinas kapag itoy nakulong lamang sa apat na sulok ng silid aralan. Binigyan niya kami ng mga intelihenteng tanong na nagpatanto sa amin na ang Filipino ay hindi lamang kurso sa kolehiyo kundi itoy isang pamumuhay namin. Hindi matatapos ang mga napag-aralan namin sa isang semester lamang sa aming propesor, mananatili to sa amin, hanggat umabot man na kamiy nagtatrabaho na.
Ikatlong Grupo (L-R): Mateo, Jesi; Mendoza, Dianne; Cruz, Gabriel; Cua, Samantha; Retana, Hazel. Nais naming ipaabot ang pasasalamat namin sa lahat ng naging parte at tumulong sa amin para mabuo ang papel na ito. Sa Ricoa Company, na nagbigay ng dagdag na impormasyon ukol sa kanilang kasaysayan. Kay Prof. Clarissa Racho -Sabugo na nagpaunlak ng panayam na nakatugon sa aming papel. Lalong-lalo na sa aming propesor sa Fil 102 na nagbigay inspirasyon at nagbukas sa aming mga mata sa katotohanan. Hindi lamang niya ipinakita sa atin ang riyalidad kundi inihanda niya rin tayo para harapin ang tunay na mundo. Nagpapasalamat kaming lahat sa inyo ng buong puso at sa inyoy utang namin ang bawat pahina ng pag-aaral na ito. Ikaapat na Grupo (L-R): Suarez, Roanne; Palacio, Angelica; Sumalde, Irene; Pios, Kazmin; Gervacio, Margaret. Binibigay naming mga mananaliksik ang aming taos pusong pasasalamat sa mga taong tumulong at ginawang posible ang pagsasagawa ng saliksik na ito. Unang una, nagpapasalamat kami sa mga magulang namin sa pagbibigay nila ng permiso na lumabas kami ng bahay upang magawa ang panayam ng pamanahong papel na ito kahit katapusan ng linggo. Sa pito naming mga respondente na pumayag hingan ng kanilang panayam ukol sa aming paksa at sa sitwasyon ng mga maliliit na kainan dito. Sa aming guro na si Sir Jonathan Geronimo, kami rin ay nagpapasalamat, dahil tinulungan niya kaming maging posible ang aming pamanahong papel sa kanyang mga patnubay at payo, pati narin ang mga asal at aral na naituro niya samin habang ginagawa ito. Sa UST na ginawang posible ang paggawa ng ganitong papel, at sa Poong Maykapal.
Ikalimang Grupo (L-R): Manabat, Gino; Abuyo, Cedrik; Tulud, Kyle Nagpapasalamat po kami kay Sir Geronimo na gumabay sa amin sa ginawa naming papel. Nagpapasalamat din po kami sa Poong Maykapal, na nagbigay sa aming ng mga kaalaman at kakayahan para matapos itong papel na ito. Nagpapasalamat rin kami sa aming mga magulang at aming mga kamag-aral sa tuluyang suporta na binibigay nila sa amin.
Ikaanim na grupo (L-R): Largo, Dominic; Ignacio, Ian; dela Cruz, Lennard; Borromeo, Anica; Ballesca, Tara. Mula sa aming mananaliksik, salamat sa lahat ng naging bahagi ng aming ginawang pag-aaral. Sa mga taong tumulong na nakapagbahagi pa ng kanilang kaalaman na nagamit namin sa pagsulat ng pamanahong papel. Sa aming dalawang respondente na pinaunlakan ang aming paanyaya na nakatulong sa aming mga mananaliksik tungkol sa patuloy na pagdami ng mga OFW at mga epekto nito sa bansa. At ang panghuli, sa aming propesor na namatnubay sa aming mga mananaliksik sa buong panahon ng aming pag-aaral. Nawa'y lahat ng ating natutunan sa isa't isa sa buong pananaliksik na ito ay patuloy na maisabuhay, tungo sa ikauunlad ng bansang Pilipinas.
Ikapitong Grupo (L-R): Angeles, Alynna; Ang, Andrea; Tiu, Marlon; Tejada, Princess; Sy, Marigold, Talampas, Paula Ang mga mananaliksik ay nais magpasalamat sa mga mga taong kung hindi dahil sa kanila ay magiging imposible ang pamanahong papel na ito. Una, sa ating Panginoon na nagbigay pagkakataon sa ating lahat na magsagawa ng isang pag-aaral na makatutulong sa sambayanang Pilipino, at sa Kanyang paggabay sa lahat ng mga mananaliksik habang nasa proseso ang papel na ito. Ikalawa, kina Ginoong Timothy Boulton at Ginang Pia Fampo, at ang kanilang mga dayuhang paaralan na nagpaunlak sa kahilingan ng mga mananaliksik na sila ay bigyan ng panayam para sa datos ng pag-aaral na ito. Ikatlo ay sa mga kapwa mag-aaral ng 1E2 na naging kasama ng mga mananaliksik sa mga pagsubok na dumating habang isinasagawa ang papel. At higit sa lahat, para sa aming propesor na si Jonathan Vergara Geronimo, na naging sandigan ng bawat mananaliksik, naging pasensyoso at ginawa ang lahat ng kanyang makakaya para sa ikagaganda ng bawat pamanahong papel, sa lahat ng mga biro niyang nagpatawa sa buong klase, para sa lahat ng pag-uunawa para sa bawat "pasaway" at makulit na mananaliksik at sa pagmumulat niya sa diwa ng buong klase sa kung ano at sino ang tunay na Pilipino. Maraming salamat po.
Ikawalong grupo (L-R): Belo, Angelica; Villavieja, Lan; Salud. Ge-An; Garcia, Jeomarc; Marcelino, Camille. ngayon ay hindi pa ito ganito nagbibigay ng epekto sa amin. Ngunit darating ang araw mararamdaman din namin ito kapag ito ay malubhang malubha na na halos wala nang nalalapat na solusyon para dito. Sa sandaling panahon na ikaw ay naging aming propesor, nagawan ninyo ng paraan upang matamnan kami ng pagiging makabayan. At opo. Naging malaking impluwensya kayo sa aming mga bagong pananaw. Naparating ninyo sa amin ang reyaledad ng buhay. Hindi lahat ay nakararanas ng "kaburgesan" kaya dapat lamang ay hindi kami maging ganid at maging apektado din sa nararamdaman ng kapwa. Maraming salamat din sa mga konsiderasyong ibinigay ninyo sa amin lalo na sa pagpapasa ng aming mga papel. Naging reasonable po kayo sa mga itinakda ninyong pagpapasa dito at napakadali ninyong makausap tuwing humihingi pa kami ng karagdagang oras. Hindi pa ito ang huli. Sa uulitin Sir!
Mula sa aming grupo Ginoong Geronimo, buong puso kaming nagpapasalamat sa aming mga napulot na mga bagay bagay mula sa inyo. Hindi lamang sa larangang akademiko maging sa mga bagay sa aming kapaligirang dati ay hindi namin pinahahalagan dahil hindi naman kami apektado dito. Minulat mo kaming oo, sa
Ikasiyam na grupo (L-R): Bernardo, Marko; Sebello, Marvin; Ona, Angelo; Hernandez, Jeffrey; Garcia, Austin; Dionisio, Patrick
Mula sa aming grupo, kami po ay lubos na nagpapasalamat kay Ginoong Jonathan Vergara Geronimo na siyang nagsaayos at tumulong sa pag sasabuhay ng saliksik na ito. Nais din po naming magpasalamat sa ahensya ng NaPoCor sa pagpapaunlak sa aming panamayam. Sa pamunuan ng BSP sa pagpayag na makakuha kami ng kahit kaunting datos na kakailanganin sa saliksik na ito. Para sa isang ekonomistang hindi na bibigyan ng pangalan maraming maraming sa inyong tulong dahil marami kaming natutunan at naintindihan, sa mga kaklase na tumulong maraming maraming salamat ang salik sik na ito hindi maisasagawa kapag wala kayong lahat maraming salamat sa pagkakaroon natin ng iisang mithiin na magbigay impormasyon at makaambag pa ng lubusan sa ikauunlad ng bansa.

Balangay Jornal PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Balangay Jornal PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Balangay Jornal PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BALANGHAY, MARSO 2013

BALANGHAY, MARSO 2013

Kalipunan ng mga saliksik sa Filipino 2: Pagbasa at Pagsulat Tungo sa Pananaliksik

Tinipon ng 1E2 Sa pamamatnubay ni G. Jonathan V. Geronimo, MATFIL Propesor sa Filipino 2

BALANGHAY, MARSO 2013

*Ang mga mananaliksik at mga mensahe*

BALANGHAY, MARSO 2013

EPEKTO NG KONTRAKTWALISASYON SA MGA MANGGAGAWA NG SM: ISANG PAG-AARAL

BALANGHAY, MARSO 2013

BONITO, DAANTOS, ESTACIO, GADDUANG, GUTIB

or subcontracting; fixed-term contracts;

EPEKTO NG KONTRAKTWALISASYON SA MGA MANGGAGAWA NG SM: ISANG PAG-AARAL

Contractor o subcontractor ay tumutukoy sa isang tao o entity na kabilang sa isang

BALANGHAY, MARSO 2013

BONITO, DAANTOS, ESTACIO, GADDUANG, GUTIB

BALANGHAY, MARSO 2013

EPEKTO NG KONTRAKTWALISASYON SA MGA MANGGAGAWA NG SM: ISANG PAG-AARAL

Respondente Naging kasagutan mula sa interbyu:

A Ipinaliwanag pati na rin ang nakasaad sa kontrata

BALANGHAY, MARSO 2013

BONITO, DAANTOS, ESTACIO, GADDUANG, GUTIB

A Kontraktwal (nakapagtrabaho ng 5 buwan) A Tax Refund, Philhealth, SSS

C Kontraktwal at nakapag-renew ng kontrata hanggang ngayon C SSS, Pag-ibig, Philhealth

Respondente Mga benepisyong natatanggap:

Section 8 ng Department of Labor and Employment, ang bawat Pilipinong

EPEKTO NG KONTRAKTWALISASYON SA MGA MANGGAGAWA NG SM: ISANG PAG-AARAL

Buod ng naging kasagutan mula sa interbyu:

BALANGHAY, MARSO 2013

BONITO, DAANTOS, ESTACIO, GADDUANG, GUTIB

partylist, dahil sa matinding kawalan ng

EPEKTO NG KONTRAKTWALISASYON SA MGA MANGGAGAWA NG SM: ISANG PAG-AARAL

Sa mga manggagawang naghahanap

Ang Tao bilang Puhunan: Isang

BALANGHAY, MARSO 2013

BONITO, DAANTOS, ESTACIO, GADDUANG, GUTIB

October 2012 Labor Force Survey (LFS). Nakuha noong ika-3 ng

BALANGHAY, MARSO 2013

EPEKTO NG SURPLUS SA REVENUE NG PILIPINAS

BALANGHAY, MARSO 2013

CHUA, CO, DALIDA, LUNK, UY

BALANGHAY, MARSO 2013

EPEKTO NG SURPLUS SA REVENUE NG PILIPINAS

BALANGHAY, MARSO 2013

CHUA, CO, DALIDA, LUNK, UY

BALANGHAY, MARSO 2013

EPEKTO NG SURPLUS SA REVENUE NG PILIPINAS

TANONG Bilang ekonomista, ano po ang pagpapakahulugan ninyo sa surplus?

equilibrium sa pagitan ng bilang ng supplies at demands. Sa madaling sabi,

BALANGHAY, MARSO 2013

CHUA, CO, DALIDA, LUNK, UY

BALANGHAY, MARSO 2013

EPEKTO NG SURPLUS SA REVENUE NG PILIPINAS

Buod ng naging kasagutan mula sa interbyu:

CHUA, CO, DALIDA, LUNK, UY

surplus mula sa ibang bansa ay talo ang

BALANGHAY, MARSO 2013

BALANGHAY, MARSO 2013

CRUZ, CUA, MATEO, MENDOZA, RETANA

Ang mga mananaliksik at mga mensahe