TRKIYE

i BANKASI KLTR YAYINLARI

Genel Yayn No : 227 Atatrk'n Doumunun 100. Yl Dizisi No. : 7

Her Hakk Kltr Yaynlar Trk Limited irketi'nindir.

Kapak Dzeni FAHR KARAGZOLU Birinci bask: 3.000

Yonca Matbaas, 1981. Ankara

M. Trker ACAROLU

AIKLAMALI ATATRK KAYNAKASI

II (E Z)

TRKYE BANKASI KLTR YAYINLAR

indekiler E ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Ebedi ef Kurtarc Atatrk'n Zengin Tarihinden' Birka Yaprak ... ... ... Ege'de Kurtulu Sava Balarken ... ... ... Eil Balar, stikll Harbi Yazlar ... ... ...... Ellinci Ylda Tarihten Gelecee ... ... ... ... Emperyalizmce Kar Trkiye 1922-1924'... En Byk Kaybmz 10 kinci Terin 1938 ... Ergenekon, Milli Mcadele Yazlar ... ... Erzurum Kongresi ... ... .... ... ... ... ... ...... Erzurum'dan lmne Kadar Atatrk'le Beraber Europe (I/) Et La Turquie N'ouvelle ... ... F ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Fotorafla Atatrk ... ... ... ... ... ... ... ..... VII ------------------------Fotoraflarla Atatrk'n Hayat Doumundan lmne Kadar ... ... ... .. ... G - ... ... ... ... ... ... ... ... ... - ... Gazi Mustafa Kemal Zwischen Europa Und Asien Gazi Mustafa Kemal ... ... ... ... ... ... ... ... Gazi Mustafa Kemal ... ... ... ... ... ... ... ... Gazi Mustafa Kemal Atatrk Founder Of The Turkish Republic ... ... ... Gazi Mustafa Kemal Hz. Nezdinde Bir Yl Elilik ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Gazi ve Eserleri ... ... ... ... ... ... Gazi ve nklap ... ... ... ... ... ... ... ... ... Gaziantep Savann iyz ... ... ... ... ... Gaziantep'te Gazi Mustafa Kemal ... ... ... Gazi'nin Drt Svarisi .... ... ... ... ... ... ... Gazi'nin Vecizeleri ... ... ... ... ... ... ... ... Gazi'nin Yolu ... ... ... ... ... ... ... ... General Papulas'n Hatrat ... ... ... ... ... General Trikupis'in Hatralar Geometri ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... VIII ---------------------Gerek Atatrk.. Gerek Ynyle Atatrklk Trk Devriminin Temel Prensipleri ve Cumhuriyet Rejimi ...... Gestalten Und Gestalter Des Heutigen Europa Ghazi Mustapha Kemal La Resurrection D'Un Peuple ... ... ... ... ....... ... ... ........... ... ... ... Gizli Oturumlarda Atatrk'n Konumalar Grdklerim, Duyduklarm, Duygularm Merutiyet ve Cumhuriyet Devirlerine Ait Hatralar ve Tetkikler... ... ... ... ... ... ... .... ... Grey Wolf, Mustafa Kemal An Intimate Study Of A Dictatr ... ... ... ... Guerre (La) De L'ndependance Turque ... ... H .............................................................. Halifeliin Sonu ... ... ... ... ... ... ... ... .... ...... Halk nderi Atatrk ... ... ... ... .... ...... ... ... Harp Hatralarm ... ... ... ... ... ... ... ..... ... Hatay Kurtulu Ve Kurtar Mcadelesi Tarihi Hatralar .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... Hatralar Ve Sylemedikleri ile Rauf Orbay ... 614 615 816 617 619 ... Sayfa 545667 547 550 552 554 556 559 561 563 565 566 569S73 571

... ... ... ... ... ..... ... ...

. ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

572 575631 577 579 581 583 584 588 590 591 595 598 601 603 605 809 610

...

622 627 630 633666 635 637 839 641 643 645

Hatralarm IX

... ... ... ... ... ... ... ...

647

---------------------Hatralarm Gen Subaylk Yllar 1884=1918 ... 650 Hatralarm Mill Mcadele ukurova'da Fransz gali Ve Kanl Savalar Birinci Byk Millet Meclisi Yurtta eitli syanlar Yunanllarn Denize Dklmesi Atatrk'ten Hatralar, Resimler, Vesikalar ... .... ... .... 652 Hedefiniz, Akdeniz ... ... ....... 653 Hemehrimiz Atatrk ... ... ... ... ... ... 655 Heyet-i Temsiliye Kararlar . ... ... 658 Hilafet Ve Hakimiyet-i Milliye ... ... ... ... .. 859 Hilafet Ve Milli Hakimiyet 662 Histoire De La Republique Turque . . ... 684 ...... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .......... 667729 ki Neslin Tarihi Mustafa Kemal Neler Yapt? ... ... ... ... ... .. ... ... ... 669 lk Meclis'den Kalanlar, 1920-1970 ... ... ... 670 ngiliz Belgelerinde Atatrk 1919-1938 Cilt. 1 : Nisan 1919 Mart 1920 British Documents On Atatrk, 1919 -1938 Volume 1 : April 1919 - March 1920 . .. 672 ngiliz Belgeleriyle Sakarya'dan zmir'e 1921-1922 ... ... ... ... ... ... 674 nklabmzda Posta Ve Telgraflar ... ... ... 676 X ----------------------nklap Psycholoqie'si... ... ... ... .. 678 nklap Tarihine Giri ... ... ... ... ... ... 682 nklap Ve Kadro ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 683 nklap Yolunda ... ... .... ... ... 686 nklaplarn.rettikleri ... ... ... ... ... ... 689 nn Atatrk' Anlatyor .... ... ... ... 691 nsancl Atatrk ... ... ... ... ... ... 692 slam Ahalinin, Duar Olduklar Mezalim Hakknda Vesaika Mstenit Malumat. 893 stiklal Harbi Gazetesi . ... 695 stiklal Harbimiz ... ... ... ... ... ... . .. ... 696 stiklal Harbimizde Enver Paa Ve ttihat-Terakki Erkan. ... ... ... ... ... ... 700 stikll Harbimizin Esaslar ... ... ... 702 stiklal Harbinde Demirci Aknclar 704 stiklal Harbinde 57. Tmen Ve Aydn Milli Cidali ... ... ... ... ... .. ... ... 707 stiklal Harbinde Sarkl Kahramanlar ... 709 stiklal Mahkemesi Hatralar ... ... 711 stiklal Marmzn Tarihi ., ... 713 stiklal Sava Szlk Ve Bibliyografya 718 XI -----------------------------------stiklal Savanda Adanallarn Kahramanlk Destanlar ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .... stiklal Savanda Bozguncular Ve Casuslar ... stiklal Savann Yz ... ... ... ........ ....... ... zmir'den Bursa'ya ........ ... ... ... ... ... ... ... zmir'in Roman ... ... ... ... ... ....... J ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Jpiter ... ... ... ... ... ...... ... ... ... ... ... ... .... K ... ............. ... ... ... ... ... ... - ... ... ...... ...-. ... K. Atatrk ......... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

717 719 722 725 728 731734 733 735807 787

Kemal Atatrk (Gazi Mustafa Kemal) Fel Evszazad Trrkorszaq Tor Tenelmelol ... Kemal Atatrk Soldat Und Fhrer ... ... ... ... Kemal Atatrk Tvorats Nove Turske .......... Kemal Atatrk Untergang Und Aufstieg Der Turkei ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Kemal: Maker Of Modern Turkey ... ...... ... Kemal, Roosevelt, Mussolini ... ... ...... ... ... Kemal Atatrk El Constructor De La Nueva Turquia ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... XII ---------------------Kemal Atatrk Hayat Ve Eserine Ait resimleR Leben Und Werk in Bildern ... ... ... ... .... ... Kemal Atatrk O Demirgos Tes Neas Turkias ... ... ... ... ... Kemal Atatrk Ve ada Trkiye ... ... ....... Kemal Atatrk Ve Milli Mcadele Tarihti ...... Kemal Atatrk Yeni Trkiye'nin Kurucusu ... Kemal Pascha- ... ... ... ... ...... ... .... ... ... ..-. Kemalism ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Kemalisme (Le) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...... Kemalisme (Le) Devant Les Allies ... ... ... ... Kemalist Devrim zerine Denemeler Teori - Uygulama ... ... ...... .... ... ... ........ ... Kemalist-htilal Ve Bulgaristan, 1918-1922 Bulgar Gzyle Atatrk ... ... ... ... ... ... ... Kemalist Yeni Dzen ... .... ... ... ... ... ... ... ... Kemalizm ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...... ... ... Kemalizm ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Kemalizmin Dram ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Kl Ali Hatralarn Anlatyor ... ... ... ... ... Kurtulu Sava Anlar .... ... ............. .... ... ... XIII ------------------------

238 739 741 ... 743 746 747 750

752 753 754 757 760 761 762 765 768 771 773 778 778 781 784 786 787

Kurtulu Sava, Devrimler Mustafa Kemal ve Mahatma Gandi 1919-1928 ... ... ..... ... ... ... ... Kurtulu Sava le lgili ngiliz Belgeleri ... Kurtulu Savamz 1919-1922.... ............... Kurtulu Savanda Deniz Kahramanlar ... ... Kurtulu Savanda Kahraman ukurova'llar Adana, Tarsus, Mersin'liler Hatra ... .... ... ... Kurtulu Savanda Karadeniz ... ... ... ... ... ... Kurtulu Savanda Mula ... ... ... ... ... ... ... Kurtuluun Ve Cumhuriyetin Manevi Mimarlar L ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Layiklik lkesi Sank Sandalyesinde ...... ....... Lenin, Benito Mussolini Mustafa Kemal ... ... ... Loup (Le) Et Le Leopard Mustapha Kemal Ou La Mort D'un Empire ... Lozan ... ... ... ... ... ... ...... ... ... . .. Lozan ... ... ... .... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Lozan Bar Konferans Tutanaklar, Belgeler Lozan'n zlerinde 10 Yl 10 Ans Sur Les Traces De Lausanne ... ... ... XIV ------------------------M .. M. Kemal Atatrk'ten Yazdklarm ... ... ... ... Martyre ( Le) D'Un Peuple Les Turcs Demandent Une Paix Juste Promte

789 792 795 797 798 801 802 805 809827 811 814 817 819 822 824 827

829-893 831

Et Durable ... ... ...... ... ... ... ... ... .. .... ... Menemen rtica Hadisesi ... .... ... ... ... ... ... ... Milli Mcadele Anadolu htilali ... ... ... ... ... Milli Mcadele Balangcnda Mustafa Kemal, Arkadalar Ve Karsndakiler ... ... .... ... ... Mondros Mtarekesinden Sivas Kongresine Milli Mcadele Balarken ... ... ... ... ... Milli Mcadele 1919 -1932 ... ... Milli Mcadele Hatralar ... ... ... ... ... ... ... Milli Mcadele Hatralarm ... ... ... ... ... ... Milli Mcadelede Erzurum ... ... ... Milli Mcadelede Ayaklanmalar ... ... ... ... Milli Mcadelede Trk Aknclar ... .. ... ... Miralay Arif'in Hatrat 1919-1923 ... Modern Trkiye'nin. Douu ... ... ... .......... Mondros'tan Mudanya'ya Kadar .. .... Montreux Ve Sava ncesi Yllar, 1935 -1939 ... XV --------------------Moustapha Kemal Atatrk, 1882-1938 ... ... ... Mouvement (Le) National Turc Et Mustapha Kemal Pachia ... ... ... ... ... ... ... ... Mudanya, Lozan, Ankara ... ... ... ... ... ... ... Mustafa Kemal Balkanlarda ... ... ... ... ... ... ... Mustafa Kemal Begrunder Der Neuven Turkei Mustafa Kemal Eseri Ve Memleketi ... ... ... ... Mustafa Kemal Ve Birinci Byk Millet Meclisi Tarihesi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Mustafa Kemal'lerin Kitab ... ... ... .... .. ... Mustapha Kemal Dictateur ... ... ... ... ... ... ... Mustapha - Kemal On La Renovation De La Turquie ... ... ... .,. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Mtarekede zmir Olaylar ... ... ... ... ... ... ... Mtarekede Yerli Ve Yabanc Basn ... ... ... N ...... ... ... ... ...... ... ... ... ...... ... ... ... ... ... Nationalisme (Le) Turc ... ... ... ... .. ... ... ... Neue (Die) Turkei Politische Entwicklung, 1914-1929 ... ... ... ... ......... ... ... ... ... ... ... ..... Nouvelle (La) Turquie Et La Question D'Orient XVI -----------------------Nutuk ... ... ....... ... ... ... ... ... ... ... .... ... ... Nkte Ve Fkralarla Atatrk .................. O ...... ... ... ... ... ...... ... ... ... ... ... ... ... ... O Zamanlar, 1920-1923 ... ... ... . ... ....... ... 10 Kasm - 31 Aralk 1938 Gnlerinde Trk Basnnda Atatrk in Yazlm Yazlarn Bibliyografyas ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10 Yl Sava (1912-1922) Ve Sonras ... ... ... ... 10 (Yl Rehberi), 1923- 1933 ... ... ... ... ... .. ... 12 Yln Kltr 1923- 1935 .................. 19 Mays ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19. lm Yldnm Mnasebetiyle Trk Basnnda Atatrk ... ... ... ... ... ... ... ... ... . O'nun in Yazlanlar, Sylenenler ... .. ... ... Orient ... .... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Orta Anadolu'da Yunan Mezalimi ... ... ... ... ... 30 Austos 1922 Dumlupnar Bakumandan Meydan Muharebesi Ve nklaplarmz ... ... ... 30 Austos Hatralar... ... ... ... ... ... ... ...

833 835 837 840 843 848 849 852 854 859 861 864 865 868 871

872 874 875 877 880 882 884 886 888 890 891 892 805908 897 900 901

904 908 909934 911

914 916 919 921 922 924 928 927 929 931 934

XVII ------------------------ ... ... ... .. .. . ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... l Esir Olma stiklal Savanda Ereli Alemdar Kurtarma Gemisinin Kahramanl ve Siyasi Neticeleri ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... P ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... . Fays (Le) De Kemal Atatrk Formation Et Evolution De La Nouvelle Turquie ... ... ... Ponts Meselesi Tekilat,. Rum ekavet Ve Fecaiyii Hkmetin stitlaat Ve Tedabiri Avrupa Hkmetleriyle Muhaberat ... ... ... ... ... ... Q ... ... .. ...... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Question (La) Turque ... ... ... ... ... ... ... ... ... 935939

937 941947 943

... ...

946 940952 951 955965 957 959 962 965988 967

R ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Regime (Le) D'Occupation Hellanique En Turquie ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Paa Hazretlerinin Sonbahar Seyahatleri ... ... ... ... Reveil (Le) D'Une Race Dans La Turquie De Mustapha Kemal ... ... ... ... ... ... ... .... ... S ... ...... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Serbest Frka Hatralar ... ... ... ... ... ... ... XVIII -----------------------------Sevres ve Lausanne (Sevr Ve Lozan) Muahedelerinin Tarihesi Ve Hkmleri ... ... Snf Arkadam Atatrk Okul ve Gen Subaylk Hatralar ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Sivas Kongresi ... ... ... ... ... ... ... ... ........... Sivas Kongresi ... ... ... .. ... .... ... ... ... ... Sivas Kongresi Tutanaklar ... ... ... ... ... ... ... Siyasi Dargnlklar ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... Siyasi Ynleriyle Kurtulu Sava ... ... ... .... Son Nbet Defteri ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Sosyal Ve Kltrel Dnceleriyle Atatrk ... Smrlen Atatrk ... ... ... ... ... ... ... ... ... Sus A L'Envahisseur De L'Occupation La Liberation De Smyrne Mai 1919 - Septembre 1922 T ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Tanklar Ve Belgelerle Ata'nn Bursa Nutku Tarih Asndan Trk Devriminin Temelleri Ve Geliimi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. . Tarih Adam: Atatrk ... ... ... ... ... ... ... ... ... Tarih Inda Devrimlerimiz ...... ... ... ... Tarihi Gzyle Atatrk ... ... ... ... ... ... ... XIX -------------------------Tarihten Bgn'e ... ... ... ... ... ... ... ... Tek Adam ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. Turchia (La) Di Kemal ... ... ... ... ... ... Turcs (Les) Et L'Europe ... ... ... ... ... ... . Turquie (La) Actuelle ... ....... ... ... ... ... . Turquie (La) D'Atatrk ... ... ... ... ... ... ... Trk Devrimi Ve Sonras 1919-1948 ... ... ... Trk Devriminin Milli Deeri ... ... ... ... ...

970 972 973 974 978 978 979 982 983 984 987 9891099 991 992 995 998 1000

. ...

1001 1003 1005 1006 1000 1012 1015 1017

Trk Dili Atatrk Ve Biz ... ... ... ... ... ... ... Trk Gazeteciliinin 100'nc Yl in Basn Tarihimizin Kara Ve Ak Gnleri Atatrk'n Hrriyet Fikri Ve Kendi Kalemiyle Bamakaleleri ... Trk nklabna Baklar ... ... ... ... ... ... .... Trk stiklal Harbi II'nci Cilt: Bat Cephesi 5'nci Ksm, 2'rci Kitap: Sakarya Meydan Muharebesi 23 Austos 13 Eyll 1921 Ve Sonraki Harekt 14 Eyll 10 Ekim1921 Trk stiklal Harbi II'nci Cilt: Bat Cephesi 6'nc Ksm, l'nci Kitap: Byk Taarruza Hazrlk Ve Byk Taarruz 10 Ekim 1921 - 31 Temmuz 1022 ... .. ... ... ... Trk stiklal Harbi ..... ...... ... ... ... XX -------------------------Trk stiklal Harbinin Banda Milli Mcadele Trk stiklal Mcadelesi Konferanslar ... .... Trk stiklal Sava, Yunan Cephesi ... ... ... Trk Kurtulu Sava ... ... ... ... ... ... ... ... ... Trk Kurtulu Sava Kronolojisi Mondros'tan Mudanya'ya Kadar 30 Ekim 1918 - 11 Ekim 1922 Trk Kurtulu Sava Ve D Politika... ... ... Trk Mucizesi ...... .... ... ... ... ... ... ... ... ... Trk Romanndan Milli Mcadele ... ... ... ... Trk Ruhu ... ... ... ... ... ... ... .... ... ... ... .... Trk Tarihi Silahl Kuvvetleri Ve Atatrklk Trkiye Bir Devletin Yeniden Douu ... ... ... Trkiye Birinci Byk Millet Meclisi 50. Yldnm, 1920 -1970 ... ... ... ... ... ... ... Trkiye Cumhuriyeti Devlet ve Haliki Gazi Mustafa Kemal ... ... ... ... ... ... Trkiye Cumhuriyeti Ve Trk Devrimi ... ... Trkiye Cumhuriyetinde Layiklik ... ... ... ... Trkiye Cumhuriyetinde Milli Eitim Ve Atatrk ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Trkiye Cumhuriyetinin Ellinci Yl Dolaysyla Atatrk Ve evresi ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... XXI --------------------------

1019

1021 1022

1023

1025 1028

1029 1031 1035 1037 1039 1042 1043 1044 1047 1050 1051 1053 1056 1059 1061 1064 1066

Trkiye ktisat Kongresi 1923 zmir Haberler, Belgeler, Yorumlar ... ... ... ... ... ... Trkiye Maarifi Hakknda Rapor ... ... ... ... Trkiye'de Be Sene ... ... ... ... ... ... ... ... ... Trkiye'de Gerici Eylemler ... ... ... ... ... ... ... Trkiye'de Yunan -Fecayii ... ... ... ... ... ... ... Trkiye'deki Huzursuzluun Hakiki Sebepleri Ve Kemalizm ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Trkiye'nin ktisadi Bakmdan Umumi Bir Tetkiki 1933-1934 ... ....... ... ... ... ... ... ... ... Trkiye'nin Paylalmas 1914-1924 ... ... ... ... Trkler Ve Atatrk ... ... ... ... ... ... ... ... ... Trklerin Manevi Gc ... ... ... ... ... ... .. Trk'n Altn Kitab Gazinin Hayat Ve Byk Halaskarmz Hakknda Mnevverlerimizin Ve Meahirimizin ntibaat Ve Mlahazat ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... Trk'n Atete mtihan stikll Sava Anlar. U ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Unutulmu Gnler ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

1060 1071 1073 1077 1079 1033 1085 1088 1090 1093

1095 1098 11011107 1103

Urfa Savandan Yapraklar .................. XXII --------------------------- ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .,. ... .. U Adam Kemal Atatrk, Roosvelt, Mussolini Byk Devrini: Eitimin Birletirilmesi, apka Ve Giyimin Deitirilmesi, Trk Harflerinin Kabul ... ... ... ...... ... ... ... ... V ...... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Vatan Hizmetinde ... ... ... ... ... ...... ... ... ... Y ... .... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Yabanc Gzyle Cumhuriyet Trkiye'si ... ... ... Yaknlarndan Hatralar ... ... ... ... . ... ... Yaz Devriminin yks ... ... ... ... ... ... ... Yazlmayan Ynleriyle K. Atatrk ... ... ... ... Yeni Trkiye ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... Yeni Trkiye, 1914-1923 ... ... ... ... ... ... ... ... Yeni Trkiye Devletinin Harici Siyaseti ... ... Yeni Trkiyenin Hedefleri ... ... . ... ... ... ... Yerli Yabanc 80 mza Atatrk' Anlatyor ... Yunan Mezalimi ... ... ... ... ... . ... ... ... .... 100 Soruda Atatrk'n Temel Grleri ... ... 100 Soruda Kurtulu Savamsn Tarihi ... ... XXIII ------------------------------------100 Soruda Trkiye'de Devletilik ... ... ... ... 100 Soruda Trkiye'de Gerici Akm ... ... ... ... 100 Soruda Trkiye'nin D Politika Tarihi ... Z ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ........ Ziya Gkalp Trkl Ve Kemalizm ... ... ... Dizin ... .... ... ... ... ... ... ....... ... ... XXIV ------

1105

11091115 1111

1114 11171120 1119 11211155 1123 1130 1132 1134 1135 1137 1139 1141 1143 1144 1147 1149

1151 1153 1155 11571160 1159 1161

E
545 ----EBED EF KURTARICI ATATRK'N ZENGN TARHNDEN BRKA YAPRAK (1939) Atatrk'n en yakn arkadalarndan Cevat Abbas Grer'in (1887-1943) yazd bu yapt, stanbul'da Halk Basmevi'nde basld (192 s., ayrca 18 levha). Kitabn ksa, ama nemli nszn buraya aktaryorum: Kaybyla pek derin aclar duyduumuz, o, llemeyen, tartlamayan byk varlk, Atatrk hakknda yaz yazmak kuvvet ve kudretinde henz olmadm sylemeliyim. Ancak; O, dnya by, Atatrk'n yirmi drt yl hizmet ve refakat (arkadalk) erefini tamak bahtiyarl benim iin ne kadar bykse, koca yllar

devaml bir surette rahlesinde (ders masasnda) aldm feyizlerinin borcunu, bizden sonra geleceklere ve tarihe demek de o nisbette byktr. te bu maksatladr ki, ona ve onun inklabna zlmez balarla balanan, yarnn bykleri, daha dorusu, (Trkl) olacak, bugnk vefakar genlie, Atatrk'n yldnm mnasebetiyle -birka yaprak bile olsa zengin tarihinden bahsetmei vazife bildim. Kitabm; A zerinden ok yllar gemi, tarihe mal olmu birka vaka ile Atatrk'n asker dehasnn, ne mkl artlar iinde meydana ktn; 547 ----Atatrk'n daima mensubiyetiyle iftihar duyduu milletinin z olan Trk ordusuna sevgi ve gveniyle, Trk ordusunun, ona derin bir imanla neden balandn; Savalarda, yabanc ordularn her hususta zenginlii karsnda Trk

ordusunun, noksan harp tehizat ve vastalar ile byk kuvvetler nnde, kk kuvvetlerle, nasl muvaffak olduunu; Her eyden ve herkesten evvel yalnz milli cevhere (Ulusal ze) bel balamak ve ona gvenmek en byk kuvvetimiz olduunu; Atatrk'le nn'nn vazife banda tanmalar, ilk temaslarndan birka gn sonra birbirlerine balandklarnn tezahrn, ifade eden neticelerle; B Kk Trk yavrularnn hakiki retmenleri olan; ok sayn annelere, ocuklarn yetitirmek iin arayacaklar misallerle, masallarn yerine, Atatrk' belletmeyi kolaylatran hikayemi; C Atatrk hakknda gazetelere sylemi ve yazm olduum hatralarmn bir arada korunmas ve sevgili vatandalarmn istifadelerine konmas iin ufak ilavelerle tekrar ettiim makalelerimi iinde tayor. Kitabn ara balklar unlardr: Atatrk Sofya'da. Kafkas cephesi yolunda ve yeni cephede faaliyet. Atatrk hikayesi : Hakiki retmen ANNE azndan sevgili ocuklarmza. Bir izah. Otuzsekiz ylnn birinci kanununun onikinci gnnde Son posta. gazetesinde intiara balam olan Bay

548 ----Sabih'in notlar. lk kimdir ve neden Atatrk ona dknd? Atatrk'n ok sevdii ve sayd anas ile terbiye ve zeka bakmndan vaziyetleri. Yldrm Ordular Kumandan Mustafa Kemal'in istifas, stanbul'a gelii ve mstevli devletlerin donanmalar karsnda szleri. Tatl dile, klk - kyafete mstenit limited irketimizin douu ve akbeti. Atatrk - Nuri Conker : Atatrk'n bykl nisbetinde uluvv cenab da bykt. Atatrk - Halis Byktay. 549 -----EGE'DE KURTULU SAVAI BALARKEN ( 1 9 7 0 )

Nurdoan Taalan'n yapt, stanbul'da Milliyet Yaynlar'nn (Tarih Kitaplar Dizisi) nde basld (237 s., ayrca 4 levha, ciltli, 15 TL.). Kitap, 1970 Karacan armaann kazand. 1971 ylnda Baha Basmevi'nde ikinci basm yapld (20 TL.). Trk Kurtulu Sava tarihinin belirli bir blmnde Ege blgesindeki olaylar, bunlara karan kiileri, el dememi kaynaklardan yararlanarak, bilinmeyen ynleriyle aklamaktadr. rnein, erkez Ethem'in Kurtulu Sava balarken ne biimde, hangi koullarda tarih sahnesine kt, bu kitapta belgelerle aklanyor. Ayrca, zmir Mdafaa-i Hukuk-i Osmaniye Cemiyeti'nin kuruluu ve kurucular zerine, tarihilere k tutacak yeni bilgiler de kitapta yer almaktadr. Kitap iin, az bilinen ya da hi ele alnmam kaynaklar tek tek taranm, bu arada Mondros'tan zmir'in Yunanllarca igaline kadar geen dnemin zmir basnndaki yanklar izlenmitir. Kaynaklarn bir ou da yaayan kiilerdir. Kitap, bu konuya yeni belgesel katklarda bulunmaktadr. Yazar, nsznde kitabn kapsam iin diyor ki: ... Batl devletlerin 1) Ege blgesine niin gz diktiklerini, 2) Arada ne gibi kar oyunlarnn dndn, 3) Yunanistan'n bu topraklar zerinde en az yarm yzyl ncesinden yapmaya balad politik ve ekonomik yatrmlar elimizden geldii lde bu incelememizde belirtmeye altk. 550 ----zellikle pek bilinmeyen konular, rnein, Hasan Tahsin Recep, zmir Mdafaai Hukuk-i Osmaniye Cemiyeti, Ege'de yabanc karlar blmlerini gereinden uzun tuttuk.... Kitabn blm balklarn sunuyoruz: i zmir limannda bir ngiliz sava gemisi, 2. Mondros Mtarekesi ve Ege'de kara bulutlar, 3. Bat Anadolu'yu rumlatrma abalar, 4. Ege'de yabanc karlar, 5. Ege'de Trk halknn durumu ve milli iktisat politikas, 6. Eski zmir, 7. Hasan Tahsin adnda bir adam, 8. zmir Mdafaa-i Hukuk-i Osmaniye Cemiyeti kuruluyor, 9. erkez Ethem sahneye kyor, 10. Ege blgesinde Rum ayaklanmalar, 11. zmir Mdafaa-i Hukuk-i Osmaniye Cemiyeti'nin byk kongresi, 12. Nasihat Heyeti Ege blgesinde, 13. Sahte belgelerle krlan Trk direnme gc, 14. zmir igal ediliyor, Yunanistan. Kaynaklar dipnotlarda gsterildii gibi, ayrca kitabn sonunda gazeteler, kitaplar, inceleme ve aratrmalar, kendileriyle konuulanlar, yazl bilgi verenler, fotoraf yardmnda bulunanlar balklaryla iaretlenmitir. 551 ----EL DALAR, STKLAL HARB YAZILARI (1966) Yahya Kemal Beyatl'nn (1884-1058) makaleleri, stanbul'da 15. Emperyalizmin oyununa gelen

stanbul Fetih Cemiyeti Yahya Kemal Enstits Yaynlar'nn dokuzuncusu, Yahya Kemal dizisinin altnc kitab olarak yaymland (334 s., tpkbasml, ayrca 1 levha, 20 TL.) Beyatl'nn Atatrk ve Kurtulu Sava konularnda iir yazmad sylenir; bu, belki dorudur, ama Kurtulu Savayla ilgili yazlar yazd da kukusuzdur. te, kitap bunlarn bir derlemesidir.

Bu 88 yaznn bizce en ilgin olanlarnn balklar yledir: Esir Jemins ve Altor ehri; Eski saltanat, yeni millet; Onun sesi; Taarruz ayias; Vaziyet; Misak-i Milli; Mustafa Kemal Paa; Yunan buhran; Beklenen taarruz; Kral sahnesi; Esas Edirne; Kral karnaval; Yunanca harp; Bu muharebenin askerleri; istiklal hissimiz; Yeni Trk ruhu 1 - II; Ankara ve Atina; Atina sulh edebilir mi?; 23 Nisan vb. Ozann 1921 - 24 yllarnda yazd dz yazlar, fkralar, makale ve anlar bu kitapta bir araya getirilmitir. Kitaba, ayrca iki de manzume alnmtr. Yazlar leri, Tevhid-i efkar, Hakimiyet-i Milliye gazeteleri ile Dergah dergisinde kmtr. Kadri Yrkolu'nun verdii bilgiye gre, ozan, bu yazlarn, gazetede syleyip yazdryordu. Ayn yllarda ozanla birlikte, leri gazetesinde ulusal dava yazlar yazan, deerli hukuku Prof. Muammer Raid Sevig'in anlattna gre ise, ozan, 552 ----makalelerini kendisi yazyor, ama ok g yazyor, bir ok yerini karalayp yeniden yazyor, msveddelerini titiz ve sinirli bir kalemin bunalml izgileri durumunda veriyordu. Yahya Kemal Enstits Mdr Nihat Sami Banarl, kitabn sonuna eklenen levhada, bu yazlar iin dncelerini sralarken diyor ki:. ... Bilindii gibi, ykc propaganda, Yahya Kemalin Milli Mcadele iin bir tek satr yazmadn ve bir tek msra sylemediini defalarca ileri srmek cretini gstermitir. Halbuki bugn fikir, sanat ve tarih dnyamza sunduumuz; nesirle yazlm bir Milli Mcadele destan olan Eil Dalar kitabnda 86 mstakil nesir ve 9920 satr yaz vardr. Kitaba, ayrca, msra says 20'yi aan iki de manzume alnmtr. Bu yazlarn stiklal Harbi (Kurtulu Sava) yllarnda yazld; Hi yazmamtr' diyenlerin ise bu cesur iftiraya Milli Mcadele'den yllarca sonra giritikleri hesaplanrsa, memleketimizde bu gibi hcumlarn hangi maksatla ve en az ne lde bir cehaletle yapld meydana kar. Birinci nn Sava'yla ilgili anlar ieren Tahattur ve tahasss balkl makalenin ozann elyazsyla tpkbasm sonda verilmitir. Yazlarn derlenmesi, yazlar zerindeki eitli metin, bieni ve tarih incelemeleri, iki yl sren bir alma sonunda btnlenmitir. Dizgi ve dzelti yanllar da metin btnleme yntemiyle dzeltilmitir. Yazlarn inceleme ve dzeltme ilerinde Sleyman Nazif'in olu Sait Nazif Ozankan ile Halis Erginer'in de yardmlar olmutur. 553 ----ELLNC YILDA TARHTEN GELECEE (1973) Prof. Dr. fetinan (Do. 1903) tarafndan gazete ve dergilerde yaymlanan makaleler, Trkiye Bankas Kltr Yaynlarnn 130., (Atatrk dizisi) nin 20. kitab olarak, Ankara'da Trk Tarih Kurumu Basmevi'nde 5.000 say bastrld (V I 26 S ., ayrca 11 plan, 1 levha, 15 TL.). ki blme ayrlan kitabn blm ve yaz balklar unlardr: I. Blm : eitli konular zerine : I ankaya'da mze kk, 2 Mustafa Kemal Atatrk'n son devir Osmanl ordusu ve savalar hakkndaki yazlar, 3 Mustafa Kemal Atatrk'n Trkiye Tarihinin incelenmesi iin dnceleri, 4. Antlar yurda sahip oluun imzalardr, 5 Trk Tarih Kurumu krk yanda, 6 Tarihimizde iki 26 Austos, 7 Van-ran demiryolu alrken, 3 Kayseri'de

Gevher Nesibe ifaiyesi, 9 Cumhuriyetin ilan iin Atatrk'ten anlar, 10 Atatrk ve devletilik, 11Devletilik ilkesi, 12 Atatrk ve alt ilkesi, 13 Trkiye Byk Millet Meclisi, 14 19 Mays 1919, 15 Dnden bugne devletilik ilkemiz, ekonomide devletilik ilkesi ve uygulanmas, 16 Kadn haklar, 17 1973'te Trkiye Cumhuriyeti 50 (1923), Sanayi Planmz 40 (1933) yanda olacak, 18 12 Mart 1921, stiklal Mar'nn kabul yldnm, 19 Ankara niversitesinin ilk fakltesinin kurulu hazrlklar ve al (Dil ve Tarih - Corafya Fakltesi, 9 Ocak 1936). II. Blm: Cumhuriyetin 50. yl iin neriler: 1 50. yl kyleri kuralm, 2 Trk kadnnn siyasal haklar ve grev-

554 ----leri, 3 50. yl koruluklar, 4 deal Cumhuriyet ky plan ve iki rnek ky, 5 Yarnlara kalmal, 6 Ankara'nn eski evleri, Trk ev kltr, mze - evler, 7 zmir'de Trkiye Haritas koruluu, 8 19 Mays yldnm, 9 Kylerimize kitaplk, 10 Lozan antlamasnn 50. yldnmnde. Bitirirken. ou Milliyet" ve Cumhuriyet gazetelerinde yaymlanm bu yazlara bildiriler, konferanslar, radyo konumalar da eklenmitir. lk blmn sonunda 2 sayfalk bir kaynaka vardr. 555 ----EMPERYALZME KARI TRKYE, 1922-1924 (1971) Gazeteci Nait Hakk Ulu'un (1902 - 1977) yapt, stanbul'da (Belge Yaynlar Tarih Dizisi) nin ilki olarak basld (186 s., ayrca 8 levha, 15 lira). Kitabn yazl nedeni en bata yle belirtiliyor : 5 Temmuz 1963 gn ciddilii ile n alm bir Amerikan dergisinde, TIME'in Atlantic nshasnda, (Orthodoxy) bal altnda kan bir yaz, Trk halk efkarnda ve hkmet mahfillerinde hakl bir infial uyandrmt. (Ortodoksluk) balkl bu yaznn iindeki u zehirli, hal ve maksatl satrlar, hem gzmze, hem gnlmze batm ve kalbimizi derinden yaralamt: ... ve Trkiye'de 1922'den nce orada yaamakta olan bir buuk milyonluk Yunan Ortodokslarnn ou diktatr Kemal Atatrk tarafndan ldrld veya tehcir edildi. imdi Patrik Athenagoras'n etrafndaki grup, stanbul civarnda birka Trk adasnda yaayan seksen bin kiiden ibarettir.... TIME'in 26 Temmuz 1963 tarihli saysnn bir kesinde, okurlar stununda, derginin yaz ileri mdrne kar yazlm Chaplin Gilbert imzal bir yalanlama mektubu da kt. Kbrs katliamndan be ay nce, dergi mdrn grerek, kendisini uyaranlar bulundu. Mdr Mr. Jones, yazdaki yanll kabul ederek, bu bilginin Pelican kitaplar dizisinden bir yapttan alnarak bir katolie yazdrlm olduunu, zc olan556 ----bu yanla kt bir niyetle baklmamas yollu zr dileyerek, ilk frsatta Trkiye'ye gidecek bir yazarlarnn bu konu ile ilgileneceini syledi. Kbrs katliam iin bir

hazrlk niteliinde grlen, bu yayn yantsz brakmak, istemediini syliyen yazar : Bir gazeteci olarak o gnlerin olaylarnn iinde yaam olmann sorumluluunu duydum diyor ve szlerine unlar ekliyor : Bu duygu ile 1922'de zmir'i ve btn yurdu saldrganlardan kurtaran Gazi Mustafa Kemalin 'zaferle bar aras'nda, insanl ve milletimize ebedi eref veren askeri ve siyasi tasarruflarn bu ad altnda yazdm. O zaman gen bir yazar olarak, hadiselerin iinde grg ahidi ve Byk nsan'n yaknnda bir muhabir ve muhiti ile devaml temas olan bir gazeteci sfatyla, onun lmez hatrasna bu yazlar sunmay bir vicdan borcu bildim. Okurlarm, 'zaferle bar aras' hadiselerini, birbirine muvazi (kout) gnlerde, 1) zmir'de Bakumandanlk karargahndan, 2) Kanl Anadolu bozgunundan, canlarn kurtaran yunan kaaklarnn kardklar ihtilal ile evlatlarn yiyen Atina'dan, 3) Politikasnn kesinlikle iflasnn buhrann yayan Londra'dan, 4) gal ordularnn tehdit ve tazyiklerine kulak asmyarak ayaklanan, birlik halinde saraya ve istilac kuvvetlere kar ahlanan stanbul'dan, 5) steklerimizi yeniden ve bo yere kan dklmeksizin saladmz Mudanya'dan, 6) Milli hakimiyetine ve ordularna kavuan mukaddes topraklarmzda Gazi M. Kemal'in vatandalar ile yapt toplantlardan gen neslin bilgisi olsun, istedim. Mustafa Kemal'in ve onun idealist arkadalarnn hayatlarnn ve dnya

lsndeki tasarruflarnn, bugn dahi her557 ----hangi bir savunmaya ihtiyac olmadn bilirim. Onlar, zulme, zillete, klelie kar ayaklanan, tertemiz, gn kadar parlak, ebediyete kadar insanla, ve insan haklarna k tutacak bir mcadele ve savan kahramanlar, dnya barnn gerek kuruculardr. Gen kuaklar iin bu yazdklarm makbule geerse, ne mutlu.... Yazar, 1922 - 1924 yllar arasnda Trkiye'nin emperyalizme kar yapmak zorunda kald savam ve savalar btn ayrntlaryla anlatmaktadr. zellikle 9 Eyll 1922'de zmir'in kurtuluundan sonraki olaylar, ara balklar altnda merakl bir dille belirtilmitir. Yazar, Ulusal Kurtulu Savamz ve sonrasn gn gnne izleyip incelemitir. O srada kendisi, Anadolu'nun sesi olan Hakimiyet-i Milliye Ulus gazetesinin sorumlu mdr olarak grevlendirilmiti. Yapt, Bat emperyalizmine ve oyunlarna kar Trk ulusunun savan ve savalarnn bitmeyen bir yks saylabilir. Bu deerli inceleme, bar iindeki bir savan yksdr. 558 ----EN BYK KAYBIMIZ, 10 KNC TERN 1938 (1938) stanbul'da Cumhuriyet Matbaas'nda baslan bu kitap, Atatrk'n lm zerine eitli Trk yazarlar ile ozanlarnn yaz ve iirlerini kapsamaktadr (254 s., ayrca 16 levha, 75 kr.). Nesilden nesile intikal edecek strap balkl nsz yle sona ermektedir: Bu kitap, Atatrk'n lmnden milletimizin duyduu strabn bir ifadesi, ac feryadnn bir destandr. Bu yazlar, Byk efimizin fani hayata gzlerini yumduu gnden, milletin kalbi hissiyatna tercman olan en gzel yazlar, iirleri bir araya toplanarak vcuda getirilmitir. Ulu Atamzn mbarek ismi, Trk milletinin kalbinde nasl ebediyen kalacaksa, bu kitap da koca milletin strap destan olarak nesilden nesle intikal edecektir.

Atatrk iin doktorlar tarafndan en son verilen rapor, kara haber, Hkmetin resmi bildirisi; kitabn en bana konulmu. Kitapta yazlar bulunan yazarlarn makale says yledir: Yunus Nadi Abalolu (4), Falih Rfk Atay (10), Abidin Daver (9), Peyami Safa (7). M. Turhan Tan (8), Hasan li Ycel (11). Fazl Ahmed Ayka (7). Nadir Nadi (5). Hamdi Varolu (2), Yaar Nabi Nayr (1), Refik nce (1), Nurettin Artam (1), Baki Sha Edibolu (1), Cafer Seno (1), Mekki Said Esen (1). iirlerinden birer rnek alnan ozanlarn adlar: Mithat Cemal Kuntay, brahim Aleddin Gvsa, Behet alar, Orhan Rahmi (iki iir), Salhaddin Gngr, Hamdi Varolu, Kemal 559 ----Edib Krkolu, dile Kandeer, Nurettin Artam, Cokun Ertepnar, M. Benderli, Faik Tarhan, Hakk Grkan, Kerim Yaylal. Kitapta, yaz ve iirler kark olarak yer almaktadr. Ayn ylda kitabn yeni basm da yapld; 560 ----ERGENEKON, MLL MCADELE YAZLARI (1964) Yakup Kadri Karaosmanolu'nun (1889 - 1974) Kurtulu Sava'yla ilgili makaleleri, stanbul'da Remzi Kitabevi'nce yaymland 228 s., 5 TL.). Bu kitap, ilkin cilt olarak stanbul'da Hamit ve Kenan Basmevleri'nde 1929 1947 yllar arasnda baslmt. Birinci ve ikinci ciltleri Ergenekon stiklal Sava Yazlar, Varlk Yaynlar'nn (Trk Edebiyat Serisi) nin ilk kitab olarak kan nc cildi ise, Milli SAVA Hikyeleri adlarn tayordu. Daha sonra, bu nc cilt, Varlk Yaynlar'nn (Byk Eserler Kitapl) dizisinde ikinci kez (1965, 178 s., 4 TL.) ve nc kez (1972, 218 s., 10 TL.) basld. Remzi Kitabevi de kitab yeniden bastrd (1973, 10 TL.). - Kitap, 1920 - 22 yllarnda kdam gazetesinde yaynlanm yazlardan semeleri iermektedir. Savan mutlaka kazanlacana duyulan inanc, igal stanbul'u zerine gzlemleri, stanbul Hkmetini destekleyen yazarlarla giriilen tartmalar, Ankara yolculuunu, Anadolu'nun gereklerini, sava cephelerini, liderleri, utku sevincini vb. anlatmaktadr. Kitabn ilk basmna eklenen Son.sz de yazar, kitab iin unlar syler: Ergenekon ad altnda topladm yazlar burada bitiyor. Bu yazlar, kitabn banda da sylediim gibi, Milli Mcadele sralarnda 'kdam' gazetesinde km makalelerden bir kk ksmdr. Gn gnne yllk bir devreyi 561 ----dolduran yzlerce makale iinden yalnz elli - altm tanesini ayrp bir kitap halinde yaymladm. Bunlar dierlerinden daha fazla beenmi olduum sanlmamaldr. O, stiklal Harbine dair tarihin zaptetmiyecei veya zapta lzum grmiyecei baz hurda vesikalar ihtiva ediyor. 1920 ylndan 1923'e kadar Trk milletinin geirdii vicdan ve fikir buhranlarn, ancak bu gibi yazlarla hatrlamak kabildir. te

Ergenekon'u tekil eden paralarn yegane kymeti bu fikir ve vicdan krilerini brlerinden daha bariz surette gstermesinden ibarettir. Bu itibar ile bu yazlar, o devrin manevi manzaralarn, ateten bir izgi halinde aksettiren birer kk aynaya benzetebiliriz. Bu kk aynalarn iinde ben, kendi ehremi de gryorum.... Bu yazlarn yazld srada Karaosmanolu, kdam gazetesinin

bayazaryd. Yaz balklarndan, ilgin grdmz birka unlar: Anadolu'nun iyz; Gln stanbul; stanbul basn; Kalem ve kl; Eer... gene zafer; nn zaferi yahut Metristepe'den grlen eyler; Ankara yolunda; Ilgaz'n eteinde; Ankara; Mustafa Kemal Paa; smet Paa; Ktahya'dan Simav'a; Simav; Yunan taarruzundan sonra; Byk Millet Meclisi; Sakarya vadilerinde (meydan muharebesinden hemen sonra); Garp Cephesi Karargahn ziyaret; Halka doru; Vatan yolunda yeni rnekler; Son nutku dolaysyla; Vatan hainleri ve stanbul; 'Trk'n alnyazs; stanbul iinde bir gezinti; Darlfnun'daki hadiseler dolaysyla; Bozguncular ve Anadolu; zmit'ten gelen ses; zmir'de greceiz vb. 562 -----ERZURUM KONGRES (1968) Mahmut Gololu'nun (Do, 1915) Milli Mcadele Tarihiadl yaptnn birinci kitab, Ankara'da Nve Basmevi'nde basld (XVIII-205 s., 20 TL.). kinci kitap Sivas Kongresi adn tar (Ankara, Banur Basmevi, 1969. XVI-260 s., 20 TL.). Atatrk'n Tarih, bu Kongremizi phesiz ender ve byk bir eser olarak kaydedecektir sz, d kapaa alnm. Lord Kinross, Cevat Dursunolu, Fruzan Hsrev Tkin, evket Sreyya Aydemir, Gen. Kzm Karabekir, Sabahattin Selek, Mazhar Mfit Kansu'nun Erzurum Kongresi'ne ilikin szleri de arka arkaya i sayfalara konulmutur. nsznde gereklere sk skya bal kaldn belirten yazar, Erzurum Kongresi'nden sz eden yaynlardan yararland gibi, Kongre olaylarnn iinde yaam olan kimselerle yapt konumalar ve yazmalardan da ok yararlanmtr. Kitap, drt blme ayrlmtr : I. Kongre ncesi: A) Erzincan - Bresi Litowsk - Batum - Mondros, B) Dou illerinin durumu, C). Milli Mcadele, ) Silahl savunma, D) Ordu ile ibirlii, E) Ayaklanma, F) Milli birlie doru, G) Trabzonlular Erzurum'da;

II. Kongre A) Al, B) Grmeler, C) Erzurum Kongresi ve stanbul Hkmeti, ) Heyet-i Temsiliye;

III. Kongre sonras: A) Beyanname, B) Trabzon'un durumu, C) Atatrk'n ilk muhalifleri, ) Anlamazlklarn gerek sebepleri; 563 ----IV. Ekler 1 17: Tzkler, mektuplar, muhtralar, kayt rnekleri, yaayan delegelerin anlattklar, an notlarndan paralar, Atatrk'n bir mektubu, kar program tasars, Erzurum Kongresi beyannamesi. 564 -----

ERZURUM'DAN LMNE KADAR ATATRK'LE BERABER (1966-1968) Denizli Milletvekili Prof. Dr. Ahmet Mazhar Mfit Kansu (1874 - 1948) tarafndan yazlan yapt, iki cilt halinde Ankara'da Trk Tarih Kurumu Yaynlar'ndan XVI serinin 6 - 6 a sayl kitab olarak, Kurumun'un kendi basmevinde basld (XV - 624 s., 6 plan, 6-5 TL.). 4 Mart 1948'den balamak zere, ilkin stanbul'da kan Son Telgraf gazetesinde tefrika edilmi olan bu anlar, Kurtulu Sava'nn en nemli belgelerinden biri saylsa yeridir. Trk Tarih Kurumu Genel Mdr Mustafa Ulu demir ile Prof. Yusuf Hikmet Bayur'un birer nszle sunduklar kitap, be blme ayrlyor: Osmanl mparatorluu'nun son gnlerini anlattktan sonra, yazar, Mustafa Kemalle ilk karlamasn iletir. Erzurum Kongresi, Erzurum ve Sivas Kongreleri arasndaki dnem, Sivas Kongresi btn ayrntlaryle verilmektedir. Prof. Bayur bu kitap zerine unu syler: Atatrk'n byk Sylev'inden sonra, Mazhar Mfit Kansu'nun bu Anlar, Mustafa Kemal'in Erzurum'a varyla (3 Temmuz 1919.) Ankara'da Birinci Trkiye Byk Millet Meclisi'nin al (23 Nisan 1920) arasnda geen evre iin en nemli kaynaktr. 565 ----EUROPE (L') ET LA TURQUE NOUVELLE (1) (1922) Fransz yazar Jacques Kayser'in yapt, Paris'te Le's Presses Universitaires de France Yaynevi'nce bastrld (139 s., 1 Anadolu haritas, 5 frank). Bir giriten sonra be blme ayrlm: Trkiye ve sava. Sevres antlamas. Trk milliyetilii. slam direnii.: Askeri harekat, slam Bloku. Rus ittifak. Fransa ile anlama. ngiliz hal seferi. Katliamlar sorunu. Bar etkenleri. Sonu. Kitap, belli - bal olarak byk devletlerin dou'daki, yani Trkiye'deki etkilerini, karlarn sz konusu eder. Olduka tarafsz bir gzle grlp yazlmtr. ngiltere'nin Trkiye politikasn dnya iin pek tehlikeli grmektedir. Dnya pazarlarndan birounu kendilerine yitirtecek olan bu Lloyd George politikas karsnda, Lord Grey, Bay Asquith, General Townshend gibi ilerin daha yumuak bir baka ngiliz politikas vardr. Yazar, uluslararas politikann o gnk koullar iinde bir Fransz - ngiliz anlamasnn gerekli olduunu ileri srerken : Mademki ngiltere, belli bir lde, Bat'da kendi hareket zgrln elde etmitir, neden Fransa, Dou'da kendi hareket zgrln elde etmesin? diye sorar. Kitap, uzun sredir yanl anlalan, haksiz olarak maskaraya evrilen, Dou dnyasnn balca gc olmu ve olacak olan Trkiye karsndaki byk devletler politikasn inceleyip eletirir. Bunun iin, ilkin, Trkiye ile mttefikler ara------------(1) 566 ----sndaki savala sonulanan olaylara ksaca deinir. Buradan, Birinci Dnya Savann drt ylna geer. Bununla birlikte, Mttefikler arasndaki gizli dzenbazlklar aratrr. Bar grmelerini anlatr. Son yllarn olaylarla ykl Avrupa ve Yeni Trkiye.

tarihesini, btn bu entrikalarn, pazarlklarn, savalarn verdii dersi aklamaa alr. Kesin ve gerekli bir barn genel koullarnn ne olabileceini gsterir. Sonu olarak, yazar yaptna yle son vermektedir : Bugn btn inanllar Mustafa Kemal'in evresinde toplanm, utkuya gider grmekteyiz. Oysa, slamlk yere serilmi gibi grnyordu; sert dmanlar utku trkleri sylyorlard; zlme egemen olmu, cesaretleri ve giriimleri baltalyordu; slam bloku dalyordu... Birlik yeniden Ankara'nn, yeni kutsal kentin, dmann giremedii bakentin evresinde gerekletirildi. Sevilla'nn Alkazar'na, stanbul'un minarelerine baklsn, sonra da baklsn sonra

slamlk hibir ey yaratmamtr, hibir ey yapmamtr, denilsin! Akdeniz uluslarnn yaptklar incelensin, Dou uluslarnn uygarlklarna da Mslmanlar hareketsiz ve verimsizdir, denilsin!.... Bu kitap, yl sonra Evropa-i novaya Turtsiya / Avrupa ve adyla Rusaya evrilip

Yeni

Trkiye

1925'te Moskova'da Komnist Akademisi yayn olarak

basld (79 s.). Ne yazk ki, dorudan doruya bizimle ilgili, bizim tezimizi tutan bir yapt olduu halde, daha Trkeye evrilmedi! 567 -----

569 ----FOTORAFLA ATATRK (1939) Be gazete fotorafs tarafndan ekilen fotoraflarla dzenlenen bu albm, stanbul'da Cumhuriyet kurumlarnca baslp yaymland (sayfalar numara almam, 200 s., 125 kr.). Ba taraftaki not yledir : Bu albm vcuda getiren resimler, stanbul'da gazete fotoraflar Cemal Gral (Son Posta), Faik enol (Akam), Hilmi ahenk (Tan) ile Selhaddin Giz ve Namk Grg (Cumhuriyet) tarafndan ekilmi ve Cumhuriyet tabi messeseleri (1) tarafndan tertip ve 10 kincikanun (2) 1939 tarihinde neredilmitir. Resimler, tarih srasyla dzenlenmi, siyah - beyaz ve mavi - beyaz olarak baslmtr. Baskya geildikten sonra ele geen eski resimler, albmn sonuna ayrca eklenmitir. Resimler iin Salih Bozok, Kemal Salih Sel, Naci, Foto Ferid brahim, Foto Sreyya'nn koleksiyonlarndan yararlanlmtr. Albmn yeni basm, stanbul'da 1945 ylnda Aydnlk Basmevi'nde

yaplmtr (120 s., 300 kr.). ------------(1) Basm Kurulular. (2) Ocak. 571 ----FOTORAFLARLA ATATRK'N HAYATI DOUMUNDAN LMNE KADAR (1971)

Yap ve Kredi Bankas'nn bir kuruluu olan Doan Karde Matbaaclk Sanayii A.. tarafndan hazrlanp yaymlanan bu albm, Atatrk'n btn yaamn yalnz fotoraflarla gstermektedir (384 s., ciltli, 50 lira). Kapakta Atatrk'n renkli, gzel bir portresi var. nsz yerine geen ksa notu buraya aktaryoruz : Bu kitabn gayesi, Trk Milletinin kalbinde esiz bir kurtulu ve ykselme sembol halinde yaamakta olan aziz Atatrk'n, doumundan balayarak lmne kadar hayatnn trl devrelerine ait fotoraflarn bir araya getirmek suretiyle onun insan yzn ve milletiyle el ele yapt byk mcadelenin eitli safhalarndan elde kalan son hatralar tespit etmekten ibarettir. Atatrk' en derin kran duygularmzla bir defa daha anarken, ellerindeki fotoraflar arzederiz. Selanik'te Atatrk'n doduu evin resimleriyle balyan albm, Antkabir resimleriyle son bulmaktadr. Arada, Ata'nn btn bir yaam var... Atatrk'n Genlie hitabesi, Ankara'da Ulus meydanndaki heykelinin resmiyle birlikte, albmn d arka kapana konulmutur. Geni apl bir alma ile hazrland grlen albmn titiz, zenli, gzel bir basks var. 572 ----Bundan nce kan Fotoraflarla Atatrk (1964) balkl albm, doumundan Cumhuriyet'in ilanna kadar, Ata'nn yaamn, hizmetlerini, yaptlarn, zelliklerini fotoraflarla gsteriyordu. Elimizdeki albm ise, bu kitabn, Cumhuriyetin ilanndan sonra onu yitirdiimiz zamana kadar olan boluklarn da doldurmaktadr. Bylece, artk elimizde tam bir Atatrk fotoraf albm vardr. 573 ----bize cmerte vererek Milli Kahraman'a ait bu aziz hatralar kaybolmaktan kurtarma gayretine candan katlan herkese sonsuz teekkrlerimizi

575 ----GAZ MUSTAFA KEMAL ZVVISCHEN EUROPA UND ASIEN (1936) Avusturyal yazar Dagobert Von Mikusch'un nl yaptnn 10. basm,

Leipzig'de P. List Yaynevi'nce yapld (344 s., ayrca 1 Atatrk portresi, ciltli). Bal Gazi Mustafa Kemal, Avrupa ile Asya arasnda diye dilimize evrilebilecek olan bu kitap, ilkin 1929'da iki cilt biiminde yaymlanmt. Bu basm, yeniden gzden geirilip ilenmitir. Atatrk' Kurtulu Sava'n ve Yeni Trkiye'yi anlatr. ok istek gren bu kitap, 1931'de John Linton tarafndan ngilizceye evrilerek Moustapha Kemal, between Europe and Asia, a biography adyla New York'ta D. Doran Co. tarafndan yaymland (X-3'80 s.). Gene 1931'de Almanca'dan Franszca'ya A. Vaillant ve J. Kuckernberg

tarafndan evrilerek Ohazi Moustapha Kemal, la resurrection d'un peuple adyla Paris'te Gallimard kitabevince 4. kez bastrld (327 s.).

Ayrca, Gazi Mustafa Kemal, 1880 -1938 adyla da Romence'ye evrilerek Bkre'te yaymland (344 s., resimli). Kitabn ngilizce evirisi ngiltere'de, talyanca evirisi talya'da da basld. Dr. Bela Horvath tarafndan yaplan Macarca evirisi Kaml Atatrk (Gazi Mustafa Keml fel evszzad Trkorszg trtenelmebl adyla 1937'de Budapete'de yaymland (201 s., 1 harita). Bunun sonunda, tarihte Trk - Macar ilikileri zerine ek bir blm var. 577 ----Bu kitabn bir zeti stanbulda kan Akam gazetesinde tefrika edildi (10 Kasm 1970). eviri, Tanju Akerson'undur. Atatrk'n yaamn yakndan incelemi olan yazarn, birok yaamyksel anlar yanl kaydetmekle birlikte, Atatrk'n tarihsel deerini anlatabilen bu kitab, iyi bir gr yaptdr. Yazar, kitabnn en son basmna ekledii nsznde, Trkiye'nin kaydettii yeni gelimelerden sz ederken, ada Trk devletinin, yirminci yzyl Avrupas'nn geleneksel devlet biimlerini geride brakan bir yaam ve canllk gsterdiini syler. Yazarn 1928 ylnn yaz ve gz aylarnda Ankara'da kalarak hazrlad yapt, Atatrk'n salnda yazlan yaptlar arasnda, zellikle belge ynnden zenginliiyle dikkati eker. Bundan 50 yl nce bir Alman yazarnn Trkiye'de hazrlad tarihsel nemdeki bu yaptn Trke tefrikasnn bal, Gazi Mustafa Kemal'dir. 578 ----GAZ MUSTAFA KEMAL (1930) Romanc Burhan Cahit (Morkaya)'nn (1892 - 1949) yapt, stanbul'da Kanaat Kitabevi'nce yaymland (79 s., resimli, 50 kr.). Yazar, Bu eseri her satr kendi eseri olan Gazi Mustafa Kemal iin yazdm diyor. Atatrk'n gzel bir yaamyks ve portresidir. 1932 ylnda, yaptn yeni bir basm yapld (60 kr.). 20 ubat 1930 tarihini tayan Trk gencine balkl nsznde yazar diyor ki: ... Bu mert ve marur milletin kan Yirminci Asr dnyasnn yar yerinde ve medeniyet aleminin kan ve atele yurulduu bir dnemde harikalar yapan, mucizeler gsteren bir insan yaratt. Bu insan maluplarn mitsiz yreklerine can verdi. Ezilmi ve bezmi bir orduya harp itah verdi. Drt taraftan sarlm, silahsz, basz, dermansz bir millete kan verdi. Kafa verdi, hrs verdi . Souk bir avu kl kalan memleketi onun nefesi bir yanarda haline getirdi. Ve onun sesi dman saflarndan atlan zafer toplarn skt ettirdi. Memleketin barnda reklenen ylann ban ezdi ve iaesini, Akdeniz'in mavi sularna att. Bu asra erien ve harp ateleriyle pien gen Trk evlad, bu kahramann ad GAZ MUSTAFA KEMAL'dir. 579 -----

Gazi Mustafa Kemal, kaderin byk bozgun zamanlarnda byk milletlere nasip ettii byk habercilerin sonuncusudur. Onlardan biri, bir kavmin kararan ruhunu aydnlatt ve gsterdii k arzn yarsn karanlktan kurtard. Biri, talardan istimdat eden (yardm bekleyen) bir cemiyetin gzlerinde, ve gnllerindeki perdeyi kaldrd ve ona temiz bir halas yolu gsterdi. Gazi Mustafa Kemal Yirminci Asrn banda geldi. Trkn o asil ve kahraman kanndan geldi. ark' karanlktan kurtarmaa geldi. Bugn yaayan Trk evlad, ne bahtiyarsn ki sen Gazi Mustafa Kemal'i ve onun mucizelerini grdn. O, benim gibi senin de gznde ve gsnde yayor. Gazi Mustafa Kemal iin Trk topraklarnn her tepesinde bir heykel dikiliyor, fakat bu devir evltlarnn kalbindeki Gazi, yarnki nesle bakacak bu heykellerden ok byktr. Trk evlad; Gazi Mustafa Kemal yalnz Trk dnyasnn deil, karanlkta kalm milletler aleminin can verici, derman verici, hecan verici bir gneidir. Bu gne nasl dodu, nasl yayld? Onun mukaddes adn tayan u kitap size hilkatin (yaradln) bu macerasn hikaye edecek. 580 ----GAZ MUSTAFA KEMAL (1973) Atatrk katnda Amerikan Bykelisi General Charles H. Sherrill'den Alp Ilgaz'n yeniden dilimize evirdii nl yapt, (Tercman 1001 temel eser) dizisinin 23. kitab olarak, stanbul'da Kervan Kitaplk A.. Ofset Tesisleri'nde basld (236 s., ayrca renkli 4 kroki, 10 TL.). D kapak bal: Br Eliden Gazi Mustafa Kemal. Ba tarafta, Kemal Ilcak'n 1001 temel eseri iftiharla sunuyoruz balkl bir nsz var. Daha sonra, yazar ve yapt zerine u notu okumaktayz: General Cahrles H. Sherrill, 1932 - 1933 Birleik Amerika Bykelisi olarak Ankara'da bulunmutu. Trk stiklal Sava, inklaplar ve bunlarn yaratcs Mustafa Kemal'e hayranlnn bir sonucu olarak bu eseri kaleme almtr. General Sherrill, bu eseri yazmadan nce, bizzat Mustafa Kemal'le pek ok grmeler yapmtr. Bu bakmdan, bir ok grlerin Atatrk'n dnce ve tasavvurlarn aksettirmesi bakmndan byk nem tad muhakkaktr. Yazar, 1932 -1933 Trkiyesini ve Ankarasn anlatmaktadr. stanbul ve Ankara ehirleri iin olduu kadar, olaylardaki deerlendirmelerde de o gnlerin artlar iindedir. Eseri okurken bu hususun gzden uzak tutulmamasnda herhalde fayda vardr. Kitabn blm balklar yledir.: stanbul'a var. Ankara. lk 35 yln anakkale facias. Osmanlln sonuna doru. Douda yeni bir gne douyor. Devlet merkezi 581 ---- Anadolu'ya tanyor. Millet hazrlanyor. Sakarya muharebesi.

Dumlupnar. Halk Partisi. Lozan. Cumhuriyet iln edildi. Mustafa Kemal.

VIII. Hanry. Harf inklab. Tarihin hkmne kar inklap. Dnyaya bir ylba armaan. Trkiye yalnz kalmaktan kurtuldu. ngilizce zgn bal A Year's Embassy To Mustafa Kemal olan kitap, ilkin 1934 ylnda New York ve Londra'da yaymlanmt (C. Scribner's Sons yaynevi, XVI 277 s., plan ve portreli). Ayn yl, Trke ve Franszcaya evrildi. Ahmet Ekrem'in Trke evirisi: Gazi Mustafa Keml Hazretleri Nezdinde Bir Yl Elilik adn tar. Kitap, Ahmet Halit (Yaarolu) Kitabevi'nce, ksaltlm olarak, yaymland (98 s., 4 levha, 50 kr.). ngilizce'den Franszca'ya Pierre Carolet tarafndan yaplan eviri: Mustafa Kemal; l'homme, l'o-euvre,, le pays adyla Paris'te Plon Yaynevi'nce 3.000 say bastrld (VI - 242 s., 7 levha). Bir yl sonra, 1935'te, kitap ayn yaynevine yeniden bastrld. Ayn yapt, bu Franszca eviriden dilimize Enver Esenkova tarafndan, ikinci kez, Mustafa Kemal, Eseri Memleketi adyla evrilip stanbul'da Trkiye Ticaret Matbaas'nda (yabanc Gzyle Atatrk) dizisinin 4. kitab olarak 1955 ylnda bastrld (98 s., 100 kr.). Buna gre, elimizdeki Alp Ilgaz evirisi, dilimizdeki nc eviri olmaktadr. General Sherrili'in Luce Clarence tarafndan ngilizceden Franszcaya hommes: Kamal Roosevelt Trois

Mussolini adyla evrilen baka bir yapt daha

vardr (Paris, Plon yaynevi, 1936, XII - 284 s.). Bu yapt da Trkeye Cemal Bkerman tarafndan adam: Kemal Atatrk - Roosevelt - Mussolini adyla evrilmi olup stanbul'da 1937 ylnda Cumhuriyet matbaasnda basld (302 s., 100 kr.). 582 ----GAZ MUSTAFA KEMAL ATATRK FOUNDER OF THE TURKISH REPUBLIC (1961) stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesinden bir komisyonca hazrlanp slam Ansiklopedisi nin 10.- fasikl olarak yaymlanan (Atatrk) maddesinin tam ngilizce evirisi, stanbul'da Dizerkonca Matbaas'nda basld, Ankara'da Turizm ve Tantma Bakanl'nca yaymland (303 s., 1 portre, 5 harita, 25 lira). Kitabn d kapandaki bal : The Life of Atatrk. ncelediimiz nshann sonundaki fotoraflar koparlm durumdayd. Kitap balca drt blme ayrlm: Osmanl mparatorluu dnemi, Kurtulu Sava sresi, Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti dnemi, Trkiye Cumhuriyeti dnemi. Toplumsal deiimler bu son dnemde anlatlyor. Bilindii zere, Ansiklopedi'nin bu cz 1946 ylnda baslmt. eviri Trke aslna bal kalarak yaplm, kitabn sonuna balca olaylarn bir sredizini yardmyla Atatrk'n ksa bir yaamyks eklenmitir. Bakanlk, yabanc bilim adamlarna Trkiye'yi ve Trkleri daha iyi tantmak iin, nemli belgelerin evirilerini bir dizi biiminde yaymlamaa karar vermiti. Bu yaym dizisinin ilk kitab budur. 583 ----GAZI MUSTAFA KEMAL HZ. NEZDNDE BlR YIL ELLK (1934) Amerika'nn eski Trkiye Bykelisi Charles H. Sherrill'in bu nl yapt, Ahmet Ekrem'in evirisiyle, stanbul'da A. H. Yaarolu Kitabevi'nce yaymland.

(96

s.,

ayrca

kroki).

nszde

Atatrk

ile

Roosevelt

ve

Mussolini

karlatrlmaktadr. Atatrk'e ilikin kimi gerekleri aktaracaz: Bugn herhangi bir yerde kendisinden stn devlet adam bulunmyan Mustafa Kemal kadar byk liyakatli bir zat, Trkler nadiren yetitirmilerdir. Bu kitab yazmakta olduumuz tarihte dnyann en ziyade gznde olan zatn; Mustafa Kemal, Franklin Rosevelt ve Mussoli'nin ayn yata bulunmalar tuhaf bir tesadftr; bu zevat srasyla 1881, 1882 ve 1883 yllarnda domulardr. ... Trk reisine gelince, hususi hayatna dair Mustafa Kemal kadar hakknda yalan uydurulmu kimse yoktur. Bunu bilhassa haset ve kskanlklarn herhangi bir surette, gstermek isteyen yazclar yapmlardr. te bu yzden Garbi Avrupa onun shhatini muhtel sanrlar... Bu biyografi iin Mustafa Kemal'le, hibirisi iki saatten ksa olmamak artyla yaptm mtaaddit ve yorucu mlakatlar bana, karmdaki zatn harikulade kuvvette ve mkemmel shhatte bir adam olduuna ahadet edebilecek kanaati vermitir. Akllara hayret verecek kadar keskin ve alkan olan dima faaliyeti, cihan harbinden beri geen yorucu yllarda milleti iin hayretlere ayan neticeler elde etmi ve hi phesiz daha birok seneler de devam edecektir. 584 ----Trk reisiyle yaptm bu mkalemelerin, (konumalarn) Avrupa'nn dier mmtaz devlet adamlaryla olan mlakatlardan bariz bir fark vardr. Gazi arasra masadan byk bir kt paras alr, renkli bir kurun kalemiyle harp teferruatnn resmini izer, yahut anlatt mlakatlarda bulunan .ehasn yerlerini tespit ederdi... "Bylece btn manzaray siz de grm oldunuz. Hikaye yalnz basit ve

przsz bir surette anlatlm olmakla kalmyor ve fakat onun krokileri sayesinde sanki siz de bizzat orada imisiniz gibi vakay hissediyor ve geen hereye ahit oluyorsunuz. Bu krokilerin en kymetlileri Anafarta (Suvla krfezi), Sakarya ve Dumlupnar tarihi muharebelerinde tatbik etmi olduu tabiyeyi gsterenlerdir. Bu kitap okuyucuya yalnz bu harikulade Trk'n baard hayretlere ayan ileri gstermekle kalmyacak ve fakat marnileyhin istinat etmekte olduu corafi, siyasi ve etnolojik esasat kavramaa uraacaktr. Okuyucularmza stanbul'a tantmakla ie balyacaz. Dnyann mehur limanna muvasalat hakknda yazacamz bir fasldan sonra ertesi gn, modern hkmet merkeziyle eski payitaht ve deniz liman stanbul arasndaki keskin fark grmek iin, deniz seviyesinden takriben 3.000 ayak yksekliinde olan Ankara'ya' gideceiz. Ankara'ya varnca hemen (Mustafa Kemal) in balanglarna dair olan tetkikatmza dalacaz. Bundan sonra Trk cum585 ----huriyetini nasl yarattna dair olan hayretlere ayan tarih gelecektir.

Sonra da Cumhurreisi Gazi Mustafa Kemal Hazretleri tarafndan Trk milli hayatnda tahakkuk ettirilen onbir inklab anlatacaz...,

Trke eviride stanbul blm atlmtr. Ankara'dan sonra, Atatrk'n ilk otuz be yl anlatlr. (Osmanllarn snmesi) ile (arkta yeni bir gne douyor: Millet uyandrld). teki balklar yle: Devlet merkezi ieriye tamyor. Mustafa Kemal ve George Washington. Kadnlar mermi tayor: Millet hazrlanyor. Sakarya muharebesi: Yunan istilas durduruldu ve geriye atld. Dumlupnar sava: Yunanllar Trkiye'den srlp karld. Halk Frkas. Lozan ve Paris'in d mahallelerinden biri. Cumhuriyet ilan edildi: Gazi Cumhur-reisliine seildi. Mustafa Kemal ve VIII. Hanri; Dini devletten ayrmak, hilafetin ilgas. Trklerin Osmanl serpuundan kurtarlmas, fesin yasak edilmesi. inklap daha. Beynelmilel takvimin kabul. Yeni kanun-i medeni, ceza ve ticaret kanunlar. Beynelmilel rakamlarn kabul. Arap yazs yerine Latin harfleri. Trke Kuran: Mustafa Kemal ve Martin Luther. Tarihin hkmne kar inklap. Dnyaya bir ylba armaan : Milli kahraman cihan kahraman oluyor. Trkiye yalnz kalmaktan kurtarld. Bir ayrl alk. Bu deerli yapt, u tmceyle sona ermektedir: Yakn ark'ta sulh ve asayiin Gazi'den baka ve muzaffer Mustafa Kemal'den daha fazla ateli bir dostu yoktur. 586 ----Eser, Enver Esenkova tarafndan Mustafa Kemal, eseri ve memleketi adyla yeniden dilimize evrildi (1955, 96 s., 100 kr.). Asl, Ingilizceden Franszcaya Pierre Carolet tarafndan Mustafa Kemal; l'homme, l'o-euvre, le pays adyla evrilip Paris'te yaymlanmt (1934, 243 s., 15 frank). Yaptn Trkeye son evirisi Gazi Mustafa Kemal adn tar (1973 ev. Alp

Ilgaz, Tercman 1001 temel eser dizisi: 23, 236 s., ayrca 4 kroki, 10 TL.). 587 ----GAZ VE ESERLER! (1934) Behet Macit'in konferanslar, stanbul'da Cihan Kitaphanesi tarafndan

yaymland (110 s., 25 kr.). (Cumhuriyet'in l0'uncu Yldnm hatras hrmeti mnasebetiyle (1) Gazi'nin ocuklarna ve halka ithaf) olunan kitap, eitli konumalar ve konferanslar bir araya getirmektedir. Atatrk'n Cumhuriyet fazilettir sz, kitap balnn hemen altna konulmu. Daha sonra, u kayt grlyor: Hukuk doktorasndan, edebiyat tarihi muallimi (2) mtekait (3) istihkam mlazimi (4) Behet Macit Bey'in stanbul (Saint Benoit) Lisesi 11 -12'nci snflarnda 1933 senesinde verilen konferanslardr. lk konferansn bal udur: Gazi: Sevgili Reisicumhurumuz ve byk dhimiz Gazi Mustafa Kemal Paa Hazretlerinin mevcutiyetinin eseri Burada, Atatrk'n yaam ve Kurtulu Sava anlatlr. Cumhuriyet (1933) Bayram balkl konferansta, ilkin cumhuriyet konusunun bir plan verildikten sonra, genlere seslenilmektedir. teki konferanslarn balklar da unlardr: Halkmz. Bayramz. Genlik. ocuklar. (Cibali Rum lkokulu'nda verilen konferans). Milli tasarruf. Trklerin medeniyete hizmetleri. Yararlanlan ------------19 kaynan izelgesinden sonra da lise ve niversite rencilerinden Mesut Vehbi, Mehmet Ali, Sabahaddin,

(1)Ansna sayg dolaysyla. (2)retmeni. (3)Emekli (4)Temen. 588 ----Ercment ve akir'in - resimleriyle birlikte - yazarn an defterine yazdklar verilmektedir. Baka bir izelgeden, yazarn bundan nce 10 kadar yapt bulunduu anlalmaktadr. kinci konferansn banda yazarn kendi resmi de var. Bundan sonraki yaptnn balnn smet Paa Hazretlerinin hizmet ve himmetleri eseri hakknda olduu en sonda bildirilmektedir. 589 ----GAZI VE NKILAP (1933) Ali Rza Seyfi'nin dng (ideoloji) kitab, stanbul'da Sinan Matbaas ve Kitaphanesi'nce baslp yaymland (112 s., 1 Atatrk portresi, 50 kr.). Potrenin resim alt yledir: Yalnz Trk inklabnn deil, btn beeriyet saadetinin mbeiri (1) Gazi. Yazarn en bataki ki sz udur: Cihann en byk, en kavrayc inklaplarndan birinin nndeyiz; msait yzlerce yllar ve msait binlerce erait altnda yaayan Avrupa milletlerinin bugn gerisinde kaldklar bu inklap Trkiye'de yrmektedir. Gazi nklab nn ve onun grbz olu olan on yanda Gen Trk Cumhuriyetinin kurulduu temel ile onu kuran kahraman ellerin kudretine iman, Trk milletinin bir tek hayat tlsmdr. Ben, bir Trk vatanda, srf dncelerimi Cumhuriyetin Onuncu Yl mnasebetiyle yazmaa mnasip grdm. Bu eser, Gazi'nin ve nklap Cumhuriyetin tarihi deildir. Beeriyetin asap ve adaletini harekete getiren bu can verici frtnann gnlmde uyandrd heyecann kalemden kda geiinde solmu bir hayalidir. Yaptn iledii konularn balklar yle: nklab yapan. Byk adam n kudreti. Gazi, Trkiye'yi ne halde buldu? Gazi ve Trk genlii: Shhat terbiyesi, iktisat ve tasarruf terbiyesi. Dini inklap ve Trke ibadet. Trk in-----------------------------(1) 590 ----Yol gsterici. Ulu

klabnda siyasi seciye nin unsurlar ve byk rnek. - nklap cumhuriyet, inklap vatanda. nklap, milli kltr ve milli seciye. Trk inklab ve milliyetilik. Yazar, Atatrk devrimi dncsn anlatmaa alt bu yaptn u tmcelerle sona erdirir : nsanl talayan btn istidatlarn hakimiyeti frsatn bize vermi olan Gazi'yi anlatmak, keke btn akim (2) mr mn en semereli ii olsayd.

Fakat

Cumhuriyetin

Onuncu

Yldnm

yaplan

ilerin

ebedilemi

byklkleriyle bamzn stndedir., Ve ben hi olmazsa krk dkk, fakat canm ve kanmla yazdm bu satrlar bu byk kahramann, ayana gndermek, yahut milletin nne koymak ihtiyacndaym. ---------------------------------------(2)Ksr, Ksa, Verimsiz. 591 ----GAZANTEP SAVAININ YZ (1952) Sahir zel'in yapt, Ankara'da Dou Ltd. O. Matbaas'nda basld (347 s., resimli, krokili, 4 lira). Gaziantep kurtuluunun 16. yldnm dolaysyla Atatrk'n Antep'lilere gnderdii telgraftan bir para, en baa alnm. Gene ba tarafta u kayt var: Bu kitap, Gaziantep Sava'nn batan nihayete kadar vekayiini (olaylar) muhtevidir ierir. Olaylarn balklar yle : Antep'in Fransz kuvvetleri tarafndan ilk igali ve bunun tesirleri.- Halkn Fransz kuvvetlerine kar ilk mukavemeti, Antep - Kilis yolu zerinde muharebeler ve ahin Bey, Kl Ali'nin Antep ve civarna, ilk gelii ve sebepleri. ehir iine ilk harp balyor. Her iki tarafn kuvvetleri mevcudu. Franszlara yardm iin (Normand) ktalarnn .Antep'e gelii. Harp iin de ehrin ve ehirlilerin durumu. Birinci (Maaraba) sava. (Kurban Baba) sava ve ehir iindeki durum. Franszlara verilen notalar. Kl Ali'nin milletvekili olarak Antep'ten ayrl. Kl Ali'nin ayrlndan sonra An-tepin durumu. Semt tekilat ve Ermeniler. Halk arasndaki birlii bozmak maksadyla yaplan propagandalar. Franszlar Antep'e neden bu kadar ehemmiyet veriyorlard? Antep (Heyet-i merkeziyesi). Akbaba harbi. Franszlarla ilk anlama ve 20 gnlk mtareke. Mtarekeyi takip eden gnler. Milli Mcadele'nin ve Antep savann komu Suriye'deki akisleri. Halkn iaesi ve Hazinenin mali durumu ile Kilis'ten karlan 60 bin lira. kinci Kolordu'nun suret-i teekkl ve Adana Mtarekenin 592 ----hitam ve Franszlarn ikinci defa muhasaras. Antep harbinin Suriye'ye att kundak. Franszlara yardm iin gelen kuvvetlerle (kizkuyu) da sava. Dman, niin ehre hcum etmiyor, yalnz muhasara ile iktifa ediyordu? efik zde-mir, kumanday ele alyor ve notalar teatisi. Antep harbinin en heyecanl gn ve Karatarla camii toplants. Fransz muhasaras kaldrlyor, Franszlar tekrar muhasara altna alnyor. Muhasarada bulunan Franszlar bir huru hareketi yapyorlar. Dnya devletlerinden istimdat. Gn getike durum vahamet kesbediyor Antep savanda, heyet-i shhiyenin hizmet ve fedakarlklar. Ate altnda karlkl notalar ve dmann akim kalan taarruzu. Birinci narl taarruzu. Adana ve civarndaki hadiseler ve kinci Kolordu'nun faaliyeti. Bombardman altnda geen her gn, ehri harap, ehirlileri mahvediyordu. General Gobo frkasnn gelii ve Antep'in en felaketli gnleri. Ya dmana teslim olmak yahut lnceye kadar dayanmak.. Antepliler General Gobo frkasyla kar karya. Gobo'nun teslim teklifini reddeden halkn bu merdane hareketi btn millete takdir ediliyor, fakat yardm edilemiyordu. cephesi hulasa-i vakayii.

Muhasaradaki halkn cephanesini yapan iptidai bir fabrika. Gobo frkasnn ekilii tarihine kadar devam eden vukuat ve hadiseler. Suriye'ye atlan kundak sebebiyle Gobo frkasnn Antep'ten Suriye'ye hareketi. Harp yine btn iddetiyle devam ediyor, vaziyette yeni bir tebeddl yoktu. Kolordunun Karata'a neticesiz kalan bir taarruzu. A bir ehir halknn feryad. Alk tahamml edilmez bir ekil ad. Kolordunun (ikizkuyu) Franszlarn Muusullu cephesine son muharebesi. Byk Millet Meclisi vastasyla btn Trkiye'den Antep'e gelen selam ve takdir,

593 ----taarruzu. Birinci huru hareketi. Birinci hurutan sonraki durum ve Kolordunun vaziyeti. Kolordu Antep'e niin yardm edemiyordu? Alk kahramanlar canl cenaze haline getirmiti, artk yaplacak i ya alktan kitle halinde lmek yahut teslim olmakt. Alk son haddini bulmutu. Son huru hareketleri. Her muharebeyi takip eden afak, harabeler ve plak naalar stnde ykselir. Antep'in teslim olmas ve cereyan eden hadiseler. Teslim artlar. Savan hitamndan sonra, ieride ve dardaki durum. Suriye'deki Milli hareket iin alnan paydos borusu. Fasla-i idare. Savan bilanosu Antep'in i cephesinin haritas. Antep'in d cephesinin haritas. Bu nemli yaptn nsznden bir para alyoruz.: Antep sava, Milli Mcadele tarihimizin gerekten parlak ve erefli bir sayfasdr. ehirlerini igal etmek isteyen mkemmel tehizatt Fransz frkalarna (tmen) kar isyan. bayra eken bir ehir halknn, genci ihtiyar, kadn erkei ile silaha sarlp savaa atlmas ve bu kanl maceraya atlrken, yalnz iindeki imanla evrelerindeki yurttalarnn yardmna gvenerek 6 ay 8 gn boumalar, dnya tarihinde esiz bir hadisedir.... 594 ----GAZANTEP'TE GAZ MUSTAFA KEMAL (1968) Mehmet Solmaz'n hazrlad kitap, (Gaziantep Kltr Dernei Kitap ve Bror Yaynlar) nn 52'ncisi olarak, Gaziantep'te Gaziyurt Matbaas'nda basld 160 s., resimli, 10 lira). En bata, Atatrk portresi altnda, O'nun u szne yer verilmi : Trk'm diyen her ehir her kasaba ve en kk Trk ky, Gazianteplileri kahramanlk misali olarak alabilirler. Dernek Ynetim Kurulu kararyla 1.000 say baslm olan kitabn nsznde, Dernek Bakan Hulusi Yetkin, zet olarak, Aratrc, folklorcu ve derleyici Mehmet Solmaz, yeni Trk devletinin kurucusu Atatrk ile Gazianteplilerin birbirlerine olan sarslmaz ballklarn bu kitapkta belirtmeye almtr diyor. Bir retmen olan yazar da bu kitab niin yazdn girite belirtiyor. Kitap, Atatrk'n Gaziantep'e onur veriinin 36. yldnmne rastlayan 26 Ocak 1969 tarihine yetimek zere hazrlanm. Mustafa Kemal Paa ile Antep'teki ulusal kurulular arasnda geen yazmalar, bu kitapta bir araya toplanmaya allm. Atatrk'n Milli Mcadele'den sonra, Gaziantep'i 26 Ocak 1933 tarihinde ziyareti anlar da kitapta bir araya getirilmi. Kimi kentlerimiz Atatrk'n oraya geliinin yldnmlerini her yl kutladklar halde, her nedense, Atatrk'n onursal hemehrisi olduu (Gaziantep nfusunda Bey Mahallesi 41 Gaziantep, o tarihe kadar bu yldsayl evde kaytldr)

595 ----nmn savsaklam, Gaziantep, Milli Mcadele'de 6.347 ehit, binlerce yaral vermiti. Birka il ve ilemizde Atatrk'n kentlerine gelileri stne kitaplar

yaymlanmtr: Atatrk Krklareli'nde (Nazif Karaam, 1969), Atatrk Krehir'de (Cevat Hakk Tarm, 1956), Atatrk Kilis'te (Mehmet Solmaz, 1968), Atatrk Manisa'da (Sadk Karagz, 1969), Atatrk Silifke'de (zzet Aslan, 1969), Mustafa Kemal Paa Samsun'da (Yunus Nadi Abalolu, 1955), Atatrk Diyarbakr'da... (Kadri Kemal Kop. 1938), Tekirda'da Atatrk (Aydn Oy, 1965) vb. gibi. Oysa, Atatrk Antep'e bu kentlerden nce gitmitir: lk gelii ekim 1918'de Kilis'e (Antep'in ilesi), ikinci gelii 26 Ocak 1933'te Gaziantep'e. te, kitap, bu gelilerin anlarn kapsamaktadr. Atatrk birok ilimizin onursal hemehrisidir: Bursa, Diyarbakr (1926),

Gaziantep (7 Ocak 1933) vb, gibi. Glkler ierisinde hazrlanabilen bu kitap, Gaziantepli Op. Dr. M. Ltf Sylemez'e armaan edilmi. Atatrk'n Antep'lilere, Antep'lilerin Atatrk'e gnderdii resmi mektuplardan sonra, bu mektup ve telgraflar iin yararlanlan kaynaklar (17 tanedir) gsterilmi. Bu gnk Gaziantep ve dolaylar zerine tarihsel ksa bilgilerden sonra, Osmanl a, Gaziantep ad, Kilis, Gaziantep'teki eski yaptlar, Trklerden nceki dnem, nl Trk komutan ve devlet adamnn (nn - Karabekir -akmak) Gaziantep iin vg dolu szleri ve ziyaretleri, Fransz komutanlarnn syledikleri, eitli vesilelerle ziyarete gelen Trk nllerinden kimilerinin yazp syledikleri (bunlarn hemen hepsi yazarn Gaziantep vg antolojisi adl yaptndan alnm, cilt I, 1963 sunulmaktadr. Atatrk'n Ankara'dan Gazian596 ----tep'e gelii, Gaziantep'ten Bursa'ya gidii dolaysyla tutulan kaytlar, Gaziantep Belediye Bakan Yardmcs Mehmet Ali Budak'n ziyaretle ilgili iki ans Atatrk'n Gaziantep'in kurtuluunun 15. yldnmnde Gazianteplilerin onuruna halay ekmesi, irinnar sylemesi, Gaziantep'te ka (yoyo) ve Atatrk, emekli retmen akir Sabri Yenen'in ans, A Dede'nin Gazi'nin kpeiyle ilgili ans, mer Asm Aksoy'un iki mektubu (1966), Dr. Hac Cemil Karslgil'in ans ve yaamyks, Hac Bahtiyar Patpat'n ans, Gaziantep'te Atatrk onuruna verilen len masraf, lise mzik retmeni Ferit Ginol'un ans, Dr. Mecit Barlas'n ans, Nafi Erkl'n anlar, Atatrk Gaziantep onursal hemehrisi, Atatrk'n Gaziantep'e geliinin 33. yldnm dolaysyla Adil Dai'nin hazrlad bir temsilin metni, Gaziantep Belediye Bakan Hamdi Kutlar'n ankaya kkne yemee arlmas, sylei sonunda Atatrk'e deerlendirilmesi, Kutlar'n yaamyks, Antep'e Gazilik san veren yasa metni vb. hep bu kitapta incelenen konulardr. 597 ---GAZ'NlN DRT SVARS (1932) Romanc Burhan Cahit (Morkaya'nn (1892 - 1949) yapt, stanbul'da Kanaat Kitabevi'nce karlan (nklap Ktphanesi) dizisinin 3, kitab olarak yaymland (94 s., resimli, 50 kr.). Yazl 24 Kasm 1931'de sona eren bu yapt, Antep ile Mara

menkbelerini zetler. En bata Atatrk ile Ali Kl'n ikier resmi var. Balang: 1918 balkl nszde yazar diyor ki : Trk inklap tarihini yaratan bu mucizenin bir damlasn Gazi Mustafa Kemal'de yazdm. zmir macerasna ait parasn zmir'in roman kitabnda hulasa ettim. Bu eserim, Trk evlatlarna ark tarihini ykp yapan Trk kyam (bakaldr) ve ihtilalinin l kaplarnda Ermeni etelerine ve Fransz ordularna indirdii kanl penenin macerasn anlatacaktr. Yaptn bu balang blm u biimde srp gider : Fakat Mara'tan gelen yolcularn getirdikleri tehlikeli haberler (Elbistan) iinde henz yaylmt ki imal istikametinden yldrm sratiyle gelen drt svari kasabaya daldlar ve doru eraftan Nakipzade Mehmet Efendimin evine indiler. Her dakika fevkalade bir hareketle karlaan kasaba halk byk bir merakla bu drt svarinin peinden kotu. Toz toprak iindeki beygirler hl soluyordu. Tepeden trnaa kadar msellah drt svarinin kimler olduunu anlamak istiyen halk evin nnde kaynayordu. Birden taze bir haber top gibi patlad: 598 ----- Mustafa Kemal Paa yardmc gndermi, arkadan kuvvet de geliyormu. Bu haber doru idi. Ve ieride Mdafaa-i Hukuk Reisinden vaziyet hakknda malumat soran bu kk mfrezenin kumandan Kl Ali Bey'di... Ve Kl Ali Bey bu cokun halkn arasnda bir dakika bile kaybetmeden derhal iine balamt. Silah yoktu, cephane yoktu. Hatta bu mntkay idaresinde bulunduran Kolordunun bile mntakada yirmi be neferden baka kuvveti yoktu. Kl Ali Bey dorudan doruya Mustafa Kemal Paa'nn emrinde bulunmak zere bu havalide milli tekilat yapacak. Galip Fransa Hkmetinin ordular tarafndan igal edilen Mara, Anteb'i onlardan ve Ermeni etelerinden kurtaracak, Suriye hudutlarndan Karadeniz kylarna kadar geniliyecek istilay durduracakt. Ve bunu yapmak iin gelen Kl Ali Bey'in yannda Yrk Selim ismindeki bir arkadayla iki svari neferi vard. Yrk Selim iin sayfa altnda u not var: Svari Yzbas nebolu'lu Selim Bey. Kitabn 53. sayfasnda bu yiit yzbann bir boy resmi de bulunmaktadr. Bundan sonra, Allah yznz ak etsin! bal altnda yazar unlar yazyor: Daha Sivas'tan hareket ederken Mustafa Kemal Paa ona (Ali Kl'a) u emri vermiti: 599 ---- Adana ve havalisi ile Mara, Antep ve Urfa Franszlar tarafndan igal edilmitir. Franszlarn bu yerler ahalisine yaptklar zulm ve ikence tahammln fevkine kmtr. Dier mntakalara baka arkadalarnz gnderdim. Sizi de Mara ve Antep havalisine gndermee karar verdim. Buralardaki vatandalarmz imdat

ve muavenet bekliyor. Derhal hareket ediniz ve tekilata balaynz. Haydi, Allah yznz ak etsin! demiti. Ve Kl Ali Bey yldrm sratiyle Sivas'tan Elbistan'a inmi, derhal ie balamt.... Daha sonra, yazar, Gaziantep ve Kahramanmara savunmalarn anlatr. Kitapta resimleri verilen yiitler unlardr: Mara kahramanlarndan Beybaba lakabyla maruf Abalzade smail Hakk Efendi, Urfa'da byk varlk gsteren Ali Saip (Ursava) Beyefendi, Mara harekat srasnda mutasarrf vekili bulunan merhum Cevdet Bey, Antep Mdafaa-i Hukuk Reisi Ferit Bey, Gaziantep mcahitlerinden Hac Halil Aazade Ahmet Bey, zdemir Bey vb. En ou Ali Kl'a ait olmak zere, kitaptaki resim says 34' bulur. Ssleme amacyla konulan motif ve desenler bu saynn dndadr. 600 ----GAZ'NN VECZELER! (1930) Cumhuriyet gazetesi sorumlu mdr M. Agh'n derleyip toplad bu zdeyiler, Cumhuriyet gazetesinde yaymlandkdan sonra, Cumhuriyet Matbaas'nda kitap biimine konuldu, (127 s., ayrca 9 levha). Katre ummana dellet eder (1). Dnceli bir sz bal bana bir kitaptr szleri i kapan ardna konulmu. (Byk rehberin vecizeleri tun kafal ve gne alnl Trk genliine ithaf edilmitir). Ba tarafta, Atatrk'n renkli bir boy resmi var. 1927'deki Trk Genliine Hitabe'si verildikten sonra, bir - iki szle? kitabn nasl ortaya kt anlatlr : Byk Gazi'nin mazbut (2) szlerinden iktibas (3) ile Cumhuriyette nerettiimiz vecizelerin gazete sabitelerinde kalmasna gnlmz kail olmad, onlar bir kk ciltte toplayarak millete armaan etmek istedik. Bu szleri Cumhuriyet'te nere balarken de demi olduumuz vehile... Anafartalar kahraman hali, vaz' (4) bak, sz, slubu ile kendisine gsterilen emniyet ve itimadn feyyaz bir memba (5) olmutur. Devlet adamlar szleriyle temayz ederler (6) ve szleriyle velayetlerini (7) kabul ettirirler. Bu szler amillerinin (8) ha---------------------------

1.Damla denizi kantlar. 2.Tutanakl. 3.Alnt. 4.Durumu, konuyu ele al (yaklam). 5.Bereketli bir kayna. 6. Seilirler. 7.Erginliklerini. 8.Dinleyenlerinin. 601 ----line gre ekil deitirebilir, fakat hakikat, olan mazmununu (9) daima muhafaza eyler. Byk adamlarn sz, szlerin bydr kelam, sanki Gazi Hazretleri iin sylenmitir.

Gazi, tarihi byk nutuklarnda kendi eserinin, yani Trk mevcudiyet ve istiklali (10) davasnn erevesi ta iptidadan (11) izilmi olduunu ve mantki, bir silsile dahilinde tahakkuk ettirilirken onun milli bir sr olarak kalb vicdanda (12) muhafaza edildiini beyan etmitir. Buna nazaran Gazi'nin szleri, sylendikleri tarihler itibariyle de ayan-i dikkat ve haiz-i kymettir (13). Onun iin bu szlerin irat olunduklar (14) tarihleri tespit etmek kabil olduka ki ekseriyetle olmutur bunlar vecize ve hitabelerin altna konulmutur. Kitapta (Vecizeler) ve (Hitabeler) diye iki blm var. Her iki blmde konu snflandrmas ya da tarih sras grlmyor. Bu szler abc srasna gre de dzenlenmi deil. Hepsi karmakark olarak altalta konulmu. Kitabn kd ve basks ok gzeldir. ------------------------9.Simgesini. 10.Varl ve bamszl. 11.Balangtan. 12.Yrekte ve vicdanda. 13.Deeri vardr. 14.Sylendikleri. 602 ----GAZ'NN YOLU (1930-33) Otac (Doktor) Memduh Necdet (Otaman)'n 2 ciltlik yapt, stanbul'da Vakit ve Hamit bey Basa'larnda (basmevlerinde) basld (188 165 s., 100 kr.). lk cildi Kurtulu Sava srasnda halk coturup davaya kazanmak iin sylenmi eitli hitableri, son cildi de Dilimizi nasl onarmalyz? genel bal altnda eitli dil yazlarn kapsar. kinci cildin ngen'i (mukaddime) yazarn grevli olarak bulunduu srada Bandrma'da yazlm. Burada, Anadolu'yu kar kar gezip dil bakmndan incelediini bildiren yazar, Birinci Trk Dil Kurultay'na da katlp bu kitaptaki dncelerinin bir bln sylediini belirtmektedir. Sonra, yeniden almaa koyulmu, te bu yazga (yapt) o almann yemiidir diyor. Baha sonra szlerine unlar da ekliyor : Bu kitab nce hibir yat (1) sz kullanmadan yazmtm. Bu kendilikte (hususta) yoksulluum (ihtiyacm) olan Trke szlerin kimisini eski kitaplardan, sylklerden (lgat kitaplarndan), halk dilinden toplamtm. Kimisini de kendim yaptm. Kitabmda anlattm kurallara (kaidelere) uyarak kendim trettim ve bunlarla pek erik (mkemmel) olarak istediklerimi yazdm. Fakat bu yeni szleri daha kimse bilmedii iin kitabm benden baka kimsenin anlayamayacan anladm. Bundan tr onu yeni batan kullandmz dile evirdim (tercme ettim). Bu deneme bana gsterdi ki dilimizin szleri ---------------------------(1) 603 ----ve Yabanc.

onlardan

retilecek

rkler

(mtekkak) (2)

yoksulluumuzdan

(ihtiyacmzdan) (3) eksik deil, artktr.

Bu kitabn biteine (nihayetine) bir de sylkck (lgata) (4) ekledim. Bu sylkckteki szler bu kitab yazarken benim rettiim szlerden yz tanesidir. Bunlarn, hibirinin sylklerde (lgat kitaplarnda) (-5) yeri yoktur. Onlar kitabmda ileri srdm dn (fikir) ve kurallara gre ben rettim. Kitabn 11 blmnden ilk yedisi 1931'de, tekiler 1932-33'te yazlm. Bu ilk yedi blmde, Trke kklerden szcklerin nasl retilebilecei zerine kimi kurallar aklanmaktadr. Blm sonuna kyasl bir izelge de konulmu. Sonda iki izelge daha var: Bu yazgadaki (kitaptaki) kurallara gre yaplm sylerin (lugat) sylk (lgtesi) ile Yazgayazk (kitabiyat - bibliyographie). Kitabn dzeltmelerini, yazarn Trabzon'dan kentta (hemeri), igida (meslekda) ve gerek arkada olan deerli otaclarmzdan (doktor) Kzm smail (Grkan) yapm, ama gene de sona bir yanl - doru izelgesi konulmak gerekmi. Sayn doktorun dille ilgili bu kitab, dil incelemelerimizin tarihi bakmndan deerli ve nemli saylmaldr. Kitabn her iki cildi, Atatrk'n buyruu ile, hkmet tarafndan para armaan grd, Halkevlerince satn alnd. -------------------2.Trevler, tr emenler. 3.Gerekseme, gereksinme. 4.Kk szlk. 5.Szlk. 604 ----GENERAL PAPULAS'IN HATIRATI (1969) stanbul'da kan Yeni stanbul gazetesinin kltr yaynlar arasnda baslan bu yapt, Gn Gnne istiklal Harbi Gazetesi'nin ek kitaplarndandr (58 s., fiyat yok). Kapa, Kurtulu Sava'na ait bir resimle ssldr. Yunan Anadolu Ordusu Komutan General Anastasyas Papulas'n Anadolu eylemcesi zerine bu nemli aklamalar, Atina'da kan Elefteros tipos gazetesinde 2 Ekim 1924'te yaymlanmtr. Eski Yunan Bakomutan, o zamana kadar urad saldrlara karn, kendisini artk susmaktan vazgeiren nedenleri uzun uzadya aklar. Bu nedenler, o gne kadar eitli Yunan sivil ve asker yazarlarnca ortaya atlan yalanc ve ahlaksz duyultu ve yorumlar geree indirmek gereinden oluur. Bu yazarlarca giriilen i, General Papulas'n szlerine eklediine gre, bir sr yalanlarla hayaszca yaplan kara almalardan baka bir ey deilmi. Papulas diyor ki: Binaenaleyh, Kk Asya iinden benim hibir vehile mesul olmadm milletimin anlayabilmesi iin her cihete hakikati sylemeye mecbur oldum. Ve sz uzatmamak iin u ciheti beyan edeyim ki, eer eski dostum General Ksenofon Stratigos'un matbuat stunlarnda beni pek ziyade hayrette brakacak tarzda beni tenkid ettiini, o kadar ki, kendisi btn mesailin hakikatine vakf olduu halde kendisine eref vermeyen vakayii tayir etmek ve bu vakayii millete bir 605 ----roman eklinde gstermek gibi bir takm vesait ile yalnz bir tek maksat takip ettiini grmemi olsaydm, ibu neriyata asla mracaat etmeyecektim.

Mumaileyhin bu husustaki btn gayreti bizzat kendi delailiyle tenakuz tekil eden bir yalanclktan ibarettir Mumaileyh hakikati, kasten ve saika-i menfaatle tahrif etmek istemitir. Nerolunan raporunda ifadatn makul gstermek iin birok defalar evrak-i resmiyeyi tahrif crm ile yakalanmtr. Vakayiin hakikate ve askerlik tarz-i tefehhmnn iptidai kayaidine muhalif netayi istihracna almak ve hatal faraziyelerle imkanszl aikar ihtimaller zerine istinat suretiyle umumen tannm olan askeri hretini mtaaddit defalar tenkis etmitir. Filhakika Msy K. Stratigos giritii Kk Asya iinin nakil ve hikayesinde pek irkin bir rol oynamaya almtr. Mumaileyh, kendisine yakmad kadar da manasz olan birtakm yalan ve iftira usulleri kullanarak hakikati bomak istemitir. Bir hakikat bilinince, onu yksek sesle ilan etmek icabedeceini ve Msy K. Stratigos'un menabi-i ahsiye ilcaatyla yapt gibi bu hakikatin tayir

olunamyacan evvel, hakikati anlamak hakkn haiz olan Yunan milletine, sonra mumaileyhe gstermek iin bugn Kk Asya meselesinin mnaka606 ----asna balyor ve bu meseleyi, hakl haksz, henz setreden esrar perdesini yrtarak mfeteriyana cevap veriyoruz (1). Kitabn ara balklar unlardr : Sahte telgraflar, Yeni planlar. Harp Meclisi. Konstantin ve Ankara seferi. Gonaris, Teotokis ve Kondilis arasnda bir mkaleme. Mesul kimdir? iddianame. M. Stratigos'un Sakarya'daki rol. Ordu srar ediyor. Hkmet srar ediyor. Kk Asya

(13 u halde. Kk Asya iinden benim hibir biimde sorumlu olmadm, ulusumun anlayabilmesi iin, u durumu sylemeliyim. Eer eski dostum Keneral Ksenofon Stratlgos'un basnda beni oka artacak biimde eletirdiini, o kadar ki, kendisi tm almalarn gereini bildii halde, kendisine onur vermeyen olaylar saptrmak ve bu olaylar, topluma bir roman biiminde gstermek gibi birtakm aralarla yalnz tek bir ama izlediini grmemi olsaydm bu yayma balamayacaktm, Sz geen kiinin bu yoldaki tm abas, bizzat kendi tatlaryla elien bir yalanclk oluyor. Sz edilen kii, gerei, bilerek ve kar elde etmek iin saptrmtr. Yaymlanan raporunda, szlerini doru gstermek iin, birok kez, resmi belgeleri deitirmek suuyla yakalanmtr. Olaylarn geree ve askerlik anlay biiminin basit kurallarna kart sonular karmaya almakyanl kuramlarla olanakszl ak olaslklara dayanarak genellikletannm olan askerlik nn kmsene meyecek biimde zedelemitir. Gerekten. Bay K, 5tratigosH giritii Kk Asya iinin anlatsnda vs yksnde pek irkin bir rol oynamaya almtr. Baymz, kendisine yakmad kadar da anlamsz olan birtakm yalan ve iftira yntemleri kullanarak gerei bomak istemitir. Bir doru bilinince onu yksek sesle duyurmak gerekeceini ve Bay K. Stratigos'un kiiliini zorlayarak bilmek yapt gibi, bu gerein saptrlamayacan nce, doruyu bilmek hakkna sahip olan Yunan Ulusuna, sonra kendisine gstermek iin, bugn Kk Asya sorununun tartmasna balyor ve bu sorunu, hakl haksz, henz stn rten giz perdesini yrtarak iftiraclar yantlyoruz,

607 -------------Ordusu Bakumandanlna. Ordunun dnceleri. Harbiye Nezaretine. Kumandanl nasl deruhte ettim? 1921 Mart harekat. Atina'da Harbiye Nazrna. ekilme emri. Takviye birliinin gelii. Bu eviriyi kimin yapt aklanmamtr. Bununla birlikte, ayn balk altnda, brahim Halil'in 1928'de yapt bir eviri vardr. Eski harflerle, stanbul'da Askeri matbaada baslm olan bu eviri (56 s.), Erkan-i Harbiye-i Umumiye Onuncu ubesi yaynlarndandr. Anlalan, kitap, bu eski eviriden yeni harflere aktarlmtr. eviri dilinin eskilii de bunu ispatlar. Aktarma, sade bir dille yaplm olsayd, bugnk kuaklar kitaptan daha kolayca yararlanabilirdi. Hereye karn bu kitap, Kurtulu Savann nemli belgelerinden biri saylmaldr.

Bu anlarn zeti, daha nce, Askeri mecmua'nn Aralk 1927 tarihli 67. saysna ek olarak verilmitir (st. Askeri matbaa, yl 2, ek No. 8, 29 s.). 608 -------------GENERAL TRKUPS'N HATIRALARI (1967) Kurtulu Savamzda Yunan Ordular Bakomutan General Nikolas Trikupis'in anlar, Ahmet Angn'n aslndan evirisiyle, stanbul'da Kitaplk T. Ltd. ti. Yaynlar'ndan (Akam Kitap Klb Serisi) nin 46 sayl kitab olarak Hsntabiat Matbaas'nda bastrld (111 s., 5 TL.). Trkiye'ye kar Anadolu eylemcisini (harektn) Atatrk'e tutsak olmu, tutsaklktan sonra da Bakomutanla ykseltildiini Ata'dan renmi olan an yazar, Anadolu savalar srasnda kar tarafn dncelerinden bize haber vermektedir. Yaptnda pek "efendice" bir dil kullanyor. Birinci Dnya Sava'ndan nceki Yunanistan' anlatan evirenin ba taraftaki notlanyla, kitap, daha kolay anlalyor. Bu yapt, ilkin, eski harfler dneminde dilimize Yunan As-ya-i Sugra Ordusu Kumandan General Trikupis'in hatrat adyla evrilip 67 sayl Askeri mecmua nn 8 numaral eki olarak, stanbul'da Askeri matbaada baslmt (s. 28-75). 609 ---------------------G E O M E T R (1937)

Atatrk taralndan yazld yeni renilen bu kitap, Kltr Bakanl'nca, stanbul'da Devlet Basmevi'nde bastrld (48 s., ekilli, 5 kr.). Kitabn ayn ylda fiyatsz bir basm daha var. zerinde u kayt bulunmaktadr: Geometri retenlerle, bu konuda kitap yazacaklara klavuz olarak Kltr Bakanlnca neredilmitir. Trk Dil Kurumu ba uzman A. Dilar, kendi nshasnn kapana u notu yazm: Bu kitap 1936 -1937 k aylarnda Dolmabahe Saraynda Atatrk tarafndan yazlmtr. Atatrk'n lmnden iki yl nce yazm olduu kitap, okullarmzda bugn bile kullanlan sadeletirilmi, trkeletirilmi kapsar. Gazeteci Said Arif Terziolu, bu kitabn nasl yazldn, A. Dilar'la yapt bir konumada anlatmaktadr (bak: Cumhuriyet gazetesi, say 16831, 15.VI.1971, terimleri

s. 17). Geometri kitabnn yazlmasndaki nedenleri ve iinde yer alan konular Dilar srasyla yle anlatyor: 1936'da yaplan nc Dil Kurultayndan sonra, Atatrk bir geometri kitab yazmay dnd. Ve, kendi Kalem-i Mahsus Mdr Sreyya Anderiman' benimle beraber Haset kitabevine yollad. Haset kitabevinden Franszca geometri kitaplarn setik; saraya gtrdk. Ben, sarayda bir mddet kalarak Atatrk'le beraber altm. Ondan sonra ayrldm, Ankara'ya dndm. Atatrk k stanbul'da Dolmabahe Saraynda geirdi. K aylarnda bu kitab yazd. Bu bir Geometri kitab idi... Bugne kadar, matematikte kullanlan terimlerin hemen hepsini Atatrk verdi. An, Eittir, Eksi, arp ... Bu 610 -----------gibi kelimelerin hepsini Atatrk vazetti. Atatrk, eer Trkecilikten vazgemi olsa idi, bu yeni terimleri bulup kullanmazd. nk bazlar hl bu dncededirler. Yani Gne dil teorisini bir ricat manevras olarak tantmak isteyenler var. Byle olsa idi, Atatrk trkecilie devam etmezdi. Pekl Msavi kelimesini Gne dil teorisine gre, tahlil eder, Trkeliini ispat ederdi. Mseles kelimesini ayn ekilde tahlil eder ve bunun da Trke olduunu iddia ederdi. Atatrk bunu byle yapmad. Neler vard, neler, eski geometride: Mtesaviyul adla, mstakim, murabba, kaime gibi kelimeler... Neler vard! Fakat Atatrk bu kitapta imdiye kadar kullanlan terimleri vazetti. gen i, drtgen i o koymutur. okgen i, a y o koymutur. Bakn, kitaba. Ekenar drtgen, kare ... Hepsini kendisi koydu.... Atatrk, geometri kitabn hazrlarken, yalnz Franszca kitaplar deil, o zaman okullarmzda okutulan dier dillerdeki kitaplar da toplatp saraya getirtti. Bu arada stanbul Erkek Lisesinde, benim arkadam olan Matematik hocas Hasan Fehmi Hoca'nnm kitabnda kibrit kutusu eklindeki cisme misal olarak aynal dolap gsterilmitir. Hocay bulup saraya getirdim.. Atatrk: Ka kii aynal dolab bilir, Anadolu'da? Hele kylerde, kasabalarda... Bunun yerine baka bir ey, mesela (kibrit kutusu) diyemedin mi? O da ayn ekildedir. dedi. Fehmi Hoca, derhal bu deyimi kabul etti ve tashih edeceini bildirdi. Atatrk' bu kitab yazmaya zorlayan baka bir konu var myd? ... Birincisi, Atatrk hep matematikle urard. Eski geometri terimlerinin ou adal idi. Ben bile, uzun uzun bu terimleri okuduum halde imdikiler karsnda gln daha iyi anlyorum... Atatrk'n prensipleri burada da doru idi. Onun iin bu en adal bilim daln ele ald ve kitab rnek olarak brakt. 611 ----Atatrk bundan baka asker terimlerle de uramtr. Bunlara dair de birka rnek verilebilir: Er, albay, yarbay. Hepsini Atatrk, o gnlerin Harp Akademisi Komutan Fuat Paa ile birlikte yazd. Atatrk her zaman fikirlerini aka syler ve bilginlere kar dahi savunurdu. Ancak O'nun eseri olan kitaplarda imzas yer almamtr. Ayn yaznn sonunda Prof. Dr. A. Afetinan da dncesini sylemitir: Ben o gnlerde svire'de idim. Atatrk bana da bir tane yollamt. Atatrk'n terimler zerinde almalar yaptn biliyorum. Bu konuda, uzmanlara grevler veriyordu. Elde edilen yeni terimler hemen her toplantda ska tartlyordu. Bahsettiiniz kitaptan benim elimde de bir tane var. Fakat zerinde Atatrk'n ismi yoktur. Geometri kitab, Ankara'da Trk Dil Kurumunca 1971 ylnda Kurumu

basmevinde yeniden bastrld (VII - 48 s., ekilli, 5 lira).

Kurum yaynlarndan (Atatrk dizisi) nin 4 sayls olan kitapta, bauzman A. Dilar'n 10.XI.1971 tarihli bir nsz var. Buradaki aklamalara gre: Bu kitab Atatrk, lmnden bir buuk yl kadar nce, III. Trk Dil Kurultayndan hemen sonra 1936-1937 yl k aylarnda Dolmabahe Saraynda kendi eliyle yazmtr. ... Yazlacak geometri kitabnn genel tasars izildi. Bir sre sonra ben ayrldm ve k aylarnda Atatrk bu yapt zerinde alt. Elinizdeki kitapk bu emein rndr. Askerlik rndan gelen Atatrk', siyaset olaylar byk bir devlet adam yapm olduu gibi, yurdun kltr sorunlar da Onu byk bir eitimci durumuna getirmitir... 612 ----Kitabn kapanda nemle belirtildii gibi, Atatrk'n bu yapt, geometri retenlerle, bu konuda kitap yazacaklara klavuz olarak Kltr Bakanlnca neredilmitir. Yazar ad yok, fakat yaznn ruhu ve tutumu, onun, Atatrk'ten km olduunu apak gsterir. Geometri, eski terimle Hendese, eitim rgtmzde nemli bir yer tuttuu halde, bunun terim dzeni ok adal ve aprakt. Arapa ile Farsa okul programlarndan kaldrlm, fakat Arapa zerine kurulmu olan terimler kalmt... te bu 44 sayfalk (aslnda 48 sayfalk) kk kitapta boyut, uzay, yzey... gibi terimler hep bu amala Atatrk tarafndan tretilip konmutur. (Yaptta yer yer dizgi yanllar vardr; okurlar bunlar kolayca dzeltebilirler). Atatrk eletirileri daima memnunlukla karlam ve ortaya koyduu yeni szck ve terimlere bir deneme hakk tandn belirtmitir, Amac daima daha uygun a doru ilerlemekti; nerilen deiiklikleri hakl grnce hemen benimserdi... Bu kitap baka bir nemli gerei de tantlamaktadr. Atatrk, III. Trk DL Kurultaynda bir dil felsefesi kuram olarak Gne - Dil Teorisini ortaya koydu. Kimi evreler bunu, Trkeyi artma arndan Osmanlcacl geri dn iin Atatrk'n yapt bir manevra sandlar. Bu kitap bu sannn yanl olduunu kesin olarak ortaya karmaktadr... Atatrk iten, zden, yrei ak bir Ata idi, klc ile ulusunu kurtaran, kalemi ile de onu ykselten. Kitap metni, fotorafik bir basmla yaymlanmtr. 613 ----GEREK ATATRK (1962) General Faruk Gventrk'n (Do. 1912) yapt, stanbul'da Okat Yaynevi'nce bastrld (431 s., 15 TL.). Giri blmnde yazar diyor ki: ... Atatrk iin salnda ve ebediyete intikalinden bugne kadar gerek Trk ve gerek ecnebi yazarlarn kitap, bror, makalelerini, Atatrk'n btn nutuklarn inceledim. Onu yakndan tanyan ve mmkn olabilen byk insanlarla konutum. Hatralar rica ettim ve tarihin derinliklerine girdike ahikalan, zamanen uzaklatka nurlar artan O byk insan bir GEREK olarak canlandrarak sevgili milletime sunmaya karar verdim.

Atatrk' ok eitli ynlerden anlatan bu yapt, onun dehasn aydnlatmaa alr. Bunun iin, zellikle, bamszlk duygusu ve devrimcilii zerinde duruyor. Onun komutanl, acma duygusu, halkl, milliyetilii ve layikliini incelemektedir. Uygarlk, devletilik, ekonomi, Milli Eitim, dil ve tarih, politika, parti dncesi din anlay neydi? Bunlar belirtmektedir. Yapt, O'na yle bir seslenile sona erer: ... Atatrk'm! Seni anlatmaa, seni gstermee urayorum. Ve ne hazin, ne acdr, Byk Atatrk'm; bugn ben bu naiz ocuun, bu her ilham- senden alan, senin ordunun aciz ferdi, seni kurtarmaa alyorum... Seni, iki para etmez yobazn ve o yobazn kandrd cahil insanlarn reyinden sandalye uman haris politikacnn vurguncu aann, soysuz komnistin penesinden kurtarmaa alyorum.... 614 ----GEREK YNYLE ATATRKLK TRK DEVRMNN TEMEL PRENSPLER VE CUMHURYET REJM (1965) Do. Dr. Hamza Erolu'nun yapt, Ankara'da Karde Matbaasnda basld (221 s., 15 TL.). Atatrk ve Atatrklk zerine bir deneme niteliinde olan yapta:

Atatrklk Trk devrimine temel olan prensiplerin bir anlatmdr, hatta ta kendisidir. Cumhuriyet rejimi ise, hukuki ve siyasi ynden Atatrkln gerekleme vastalarndandr deniliyor. ncelemenin ilk blmnde, Trk devriminin ba mimar, yapc Atatrk, dn ve lk adam Atatrk, gelecee k tutan nder Atatrk yer almtr. kinci blm, Trk devriminin temel ilkelerinden oluur. nc blmde incelenen Cumhuriyet rejimi, yeni kurulan Devletin belirgin niteliidir. Trk devrimi zerine yazarn grleri topluca sonu olarak sonda aklanmakta, gelecee ait dilekler belirtilmektedir. Yapt, bir kaynaka ile bitiyor. Yazarn bundan sonraki yapt Trk Devrimi Tarihi adn tar; Ankara'da 1967'de Karde matbaasnda basld (VII - 304 s., 20 TL.). Yaptn 4. basm, Ankara'da Emel matbaasnda yapld (XVII-451 s, 40 TL.). 615 ----GESTALTEN UND GESTALTER DES HEUTlGEN EUROPA (1931) talyan kontu ve devlet adam Carlo Sforza (1872 - 1952) tarafndan yazlan nl yaptn Hans Reisiger tarafndan yaplan Almanca evirisi, Berlin'de S. Fischer Yaynevi'nce Leipzig'de bastrld. (440, s.. yazarn 1 portresi ve 22 levhaya, ciltli). Birinci Dnya Sava sonrasndan portreler ve znel izlenimleri kapsayan bu yapt, eitli dillere evrildi. Almanca bal dilimize Bugnk Avrupa'ya Biim Verenler olarak evrilebilir. ngiliz - Amerikan basmlarnn bal: Makers of Modern Europe/Modern Avrupa'nn Yapclar. Franszca evirisi: Les Btisseurs de l'Europe Moderne (1931). Kitap eke, Lehe, spanyolca, svee ve daha baka yabanc dillere de evrildiyse de Trke evirisi kmad.

Blm- balklarn veriyoruz: Bir dnyann sonu. Bir kast'n sonu. Sava ehreleri. Hr Avrupa. Faizmin kkenleri ve biim deiiklikleri. Diktatrler (Gereki diktatr Mustafa Kemal blm de burada, s., 343-364). Sonular. Yazar, Atatrk' nasl tandn syledikten sonra, onun almalarn anlatr, Enver Paa ile kyaslar, Mustafa Kemal politikasnn zgn olduu kadar da gereki olduunu szlerine ekler. Kont Sforza'nn ayrca Dictateurs et dictatures de l'apres - guerre ./ Sava sonras diktatrleri ve diktatrlkleri adl baka bir yapt daha vardr (1931). 616 ----GHAZ MUSTAPHA KEMAL LA RESURRECTION D'UN PEUPLE (1931) Avusturyal yazar Dagobert Von Mkusch'un nl yaptnn A. Vaillant ile J. Kuckenburg olarak basld. Yaptn Almanca zgn bal : Gazi Mustafa Kemal. Zwischen Europa und Aslen (1929). Kitap ngilizce, talyanca, Macarca ve Romence'ye evrildii gibi, Franszca'ya da evrildi, Franszca'daki tamamlayc ad dilimize, Bir Halkn Dirilii olarak evrilebilir Oysa, zgnnde bu tamamlayc ad, Avrupa ile Asya Arasnda idi. ki blmden oluan yaptn blk balklar yledir: I. Blm : 1) Tren, 2) Harp Okulu rencisi Mustafa, 3) Amasz bir ceza, 4) Eylem ve tepki, 5) Eletirmeci, 6) Triyomvirlik, 7) Bir gezi ve bir hkmdar deimesi; tarafndan Almanca'dan Franszca'ya evirisi, Paris'te Gallimard Kitabevi'nce, Busson Basmevi'nde 3. kez bastrld (331 s.). Kitap, ayn ylda 4. kez

II. Blm: 8) ki karma, 9) ktidar savam ve bir Devletin douu, 10) Stepte bir kent (Ankara), 11) Sakarya, 12) Avrupa ile Asya, 13) Paa'nn Hkmeti. Son sz : Gazi'nin grevi sona ermitir. 617 ----Yaptn zeti Akam gazetesinde tefrika edildiyse de dana tam olarak dilimize evrilmedi (10 Kasm 1970). Atatrk'n yaamn yakndan incelemi olan yazarn, birok yaamyksel anlar yanl kaydetmekle birlikte, Atatrk'n tarihsel deerini anlatabilen bu kitab, iyi bir gr yaptdr. Yazar, kitabnn en son basmna ekledii nsznde, Trkiye'nin kaydettii yeni gelimelerden sz ederken, ada Trk devletinin, yirminci yzyl Avrupasnn geleneksel devlet biimlerini geride brakan bir yaam ve canllk gsterdiini sylemektedir. 618 ----GZL OTURUMLARDA ATATRK'N KONUMALARI (1977) Sadi Borak'n (Do. 1911) hazrlad bu kitap, stanbul'da ada Yaynlar arasnda bastrld. (416 s., 50 TL.).

Hazrlayann T.B.M.M. Bakanlk Divanndan ald zel izinle, 200' akn gizli oturum tutana taranm, bunlardan Atatrk'n konumalar saptanarak bu derlemeyle ilk kez ortaya karlmtr. On binlerce sayfa tutan tutanaklar aylarca sren bir inceleme sonunda tarayarak bize sunan derleyici, Sunu balkl nsznde, Atatrk'n bu konumalarnn nemini, niteliini, dilini belirtir. Bylece, son ulusal tarihimizin bir boluu doldurulmu olmaktadr. Bilindii zere, gizli oturumlarda tutanak yazmanlar (ktipleri) Meclis

salonundan karlp bu grev milletvekillerine verilmekteydi. Bu ite onlarn zorluk ektikleri anlalmaktadr; nk, eski harfli tutanaklarn birok blm anlam karlamayacak denli karkm. Bu yzden, bir ok tutanak yarm braklmtr. Noktalar konularak bo braklan pek ok yer vardr. Yanl saptanan szckler de bulunmaktadr; bunlar, ne yazk ki yeni harfli metinlere de yansmtr. Eski harfli metinleri yeni harflere geirmekle grevli olanlarca bir ok szck yanl okunduu iin de kimi tutanaklar, gvenilir kaynak olmaktan kmtr. Borak, bir yla yakn bir sre bu karmak metinler zerinde dikkatlice alm, metinleri anlalr duruma getirmi, yani onarmtr. 619 ----Atatrk'n dili, tarihsel belge olmak bakmndan, olduu gibi korunmu; buna karlk, yaptn sonuna bir Szlk eklenmitir. Balca konumalarn balklar ve konular yledir: Bolu ve blgesindeki olaylar, Ankara'ya gelen Fransz siyasal memuru ile yaplan grmeler. Bolu yresi, Konya, Kafkasya, Trakya, Fransz siyasal memuru, Nurettin Paa, ngiltere, Sleyman efik Paa, Arabistan cephe durumu. isyanlar, Trk - Fransz grmeleri, Trakya olaylar zerine. Siyasal durumu, Franszlarla yaplan grmeler. Sava hareketleri, Cephe ziyaret cephelerin durumu. izlenimleri. Anayasann 4 - 5 maddeleri zerinde Meclis

grmeleri, M. Kemal Paamn aklamalar, - smail Fazl Paa'nn durumu, erke Ethem olay, Ali Fuat (Cebesoy) Paa'nn Moskova bykeliliine atanmas, i ayaklanmalar, yeni cepheler, dzenli ordu kurulmas, Gedos saldrs, Hac kr Bey olaylar. erke Ethem'in bakaldrma olaynn srdrlmesi, ek bilgiler. Londra Konferansna gnderilen Trk delegeleri, bir gn nce yaplan aklamalarn arkas. Bu konuda Babli'ye yazlacak yaznn metniyle ilgili tartmalar. Cephe durumu, irsat kurullar, Mdafa-i Hukuk Cemiyetleri. Merkez Ordusu Komutan Nurettin Paa'nn neden olduu Kokiri olay. Trk Fransz itilfnamesi tasla ile ilgili tartma ve eletiriler. Srp giden Trk Fransz grmeleri, aklamalarn arkas. Nurettin Paa'nn neden olduu olaylarla ilgili aklamalar. Kokiri olay ve Nurettin Paa. Samsun, Kokiri ve Nurettin Paa ile ilgili eletiriler. Askeri, siyasal durum, Hariciye Vekili Yusuf Kemal (Tengirenk) Bey'in Vahdettin'i ziyareti olayna ilikin tartmalar. Hariciye Vekili Y. Kemal'in 620 ----yapt temaslar zerine verilen gensoru nergesinin yant. -Halife Vahdettin Efendi'nin firar ve hal'i zerine grmeler ve Halifelie Abdlmecit Efendi'nin seilmesi zerine. Londra Konferansna giderken stanbul Hkmetiyle

En sonda genel bir dizin vardr. Sonu olarak, bu kitap iin unlar sylenebilir: Atatrk'n gizli oturumlardaki konumalar, O'nun bildiklerimizin dnda, daha pek ok sorun ve glkle karlatn, nice etin zorluklar yenebildiini de gstermektedir. Kitap, bizi, Kurtulu Savamzn bilmediimiz bir ok yn ile kar karya getirmektedir; bu durumuyla, yapt, yeni bilgiler ve belgeler kayna niteliini tamaktadr. Borak, bu yeni yaptyla Kurtulu Sava tarihimize yeni katklarda bulunmutur. 621 ----GRDKLERM,

DUYDUKLARIM,

DUYGULARIM

MERUTYET

VE

CUMHURYET DEVRLERNE AT HATIRALAR VE TETKKLER (1964) Gazeteci Asm Us'un (1884 - 1967) meslek anlar, stanbul'da sahibi bulunduu Vakit Matbaasnda basld (224 s., 10 TL.). Ksa nszn buraya alyoruz: Memleketimizde Anayasaya dayanan demokratik rejim, kinci Abdlhamit'in clusunda toplanan 93 Meclis-i Mebusan ile balar. Fakat bu rejim, ok srmemi, Millet Meclisi datlm ve 33 sene bir daha toplanmamtr. Bugn hayatta olan yal neslin grd demokratik rejim de, 23 Temmuz inklabnda balam, Birinci Dnya Harbinden sonra nihayet bulmutur. Bundan sonra, Milli Kurtulu Harbi ve Cumhuriyetin ilan gelir, Atatrk devrinde, tek parti rejimi devan etmitir. Yalnz, Fethi Bey'in Serbest Frkas ile, ksa bir sre iinde, ift parti tecrbesi yapld. Nihayet, smet nn, kinci Dnya Harbi'nden sonra, ok partili demokrasi devrini at ve CHP'nin yannda, 1945 senesinde DP kuruldu. Merutiyet, Cumhuriyet ve mparatorluk devirlerine ait baz hatralarm ve tetkiklerimi, Grdklerim, duyduklarm, duygularm ad altnda topladm. Bunlarn bir cilt iinde neri, memleketimizde Milli Kurtulu tarihi ve demokrasi hayatnn gelimesi bakmndan, gen nesillere faydal bir fikir verecektir. Hatralarmn yazl, hadiselerin tarihi srasna gre deildir. ahsi grlerimi gsteren hatralarm, hususi tetkiklerime tercihan daha ne almak suretiyle yazdm. 622 ----On blmden oluan yaptn blm ve konu balklar yledir : I. Tanin Gazetesi: Tanin gazetesi nasl balad ve nasl kapand? Tanin in k. Hseyin Cahit (Yaln) ile Tevfik Fikret arasnda dargnlk. Tarihi bir vesika. II. Vakit Gazetesi: Vakit gazetesi nasl karld? Gazeteye Vakit ad nasl verildi? Harbin ac safhalar. Vakit, Nemrut Mustafa Divan-i Harbi'nde. Krt Mustafa Divan-i Harbi'nin Vakit a verdii ceza. Vakit ile kdam gazetelerinin tatili (16 Temmuz 1920 tarihli Vakit tan). Krt Mustafa Divan-i Harbi'nin ihtar. Milli Mcadelenin Balangc: Mustafa Kemal'in stanbul'dan Samsun'a

gidiindeki esrar. Atatrk'n anlattklar. Mustafa Kemal, Damat Ferit kabinesi nazrlar ile konumalarn anlatyor. Mustafa, Kemal, Damat Ferit Paa'nn yannda konuulanlar anlatyor. Harp Akademisi'nde gerilla hakknda bir ders. Mustafa Kemal, 14 Mays 1919'da Damat Ferit Paa'nn konandaki akam

yemeinde konuulanlar anlatyor. Cevat Paa, akir Paa'dan daha anlayl olmutur. stikll Savann dayand temel. Kurtulu Gnleri: Milli ordunun zmir'e girdikten sonra Gazi ile ilk mlakat. zmir yangn. Facialar sahasnda tetkikler. Yunan mezaliminden mesul olan kimdir? Yunan facialar. Uak ile zmir arasnda tahribat. Tahrip tekilat. ntikam alay. Yangn postalar. ete tekilat. Resmi ekiya ile Yunan ordusunun ortakl. Torkum'un faaliyeti. Yerli Rum ve Ermenilerin zmir'e muhacereti. 623 ----karlacak yangnlardan haberdar olanlar. Mslmanlarn muhaceretine msaade edilmiyor. Yunanllarn mezalim plannn safhalar. Soygunculuk. Yangn. Yaklan esirler. Katliam. Atee verilen camiler. Emirname-i askeri. Sivil esirler, rehineler. Esirlere yaplan vahiyane muamele. V. Gazetecilik Hatralarmdan: Lozan Konferansnda. Trende nn ile mlakat. Hayret uyandran telgraf. Rza Nur'un bir itham (H.C. Yaln h.). ttihat ve Terakki, Hrriyet ve tilaf frkalarnn tartmalar. . Avrupa devletleri Hasta adam tedrici olarak zehirliyorlard. ttihatlk ve tilaflk ayrllarnn sebep olduu fikir atmalar. ahs, zmre menfaatlerinin memleket menfaatleri ile kartrlmas. stanbul gazetecilerinin zmir'de Atatrk' ziyareti. zmir'de Gazi'yi ziyaret. Harf inklab hazrl. Zafere doru giden gnlerde stanbul basnnn durumu. Yanl bir telakki. Lozan'da bir mnakaa. Cumhuriyet ilann tenkid eden neriyat. VI. Atatrk'e Ait Baka Hatralar: Akehir mftsnn ders verdii medrese. Gazimin bir hocaya verdii ders. Bir maarif mektebinde. Medrese ruhunun girdii maarif mekteplerinin hali. Makedonya ordusunun Mustafa Kemal. Pertev Paa'nn Makedonya ordusuna getirilii. Mustafa Kemal'in itaat etmedii emir. Atatrk. Atatrk' anlatabilmenin gl. anakkale zaferi ve Mustafa Kemal ismi. Dumlupnar kazanlmasayd, netice ne olacakt? Atatrk halk adam. Atatrk, gkler iinde tabii devrini yapan bir kreye benzetilebilir. Atatrk'n affetmedii tek ey milli hiyanettir. Mustafa Kemal'in anakkale zaferi. Mustafa Kemal'in 624 ----ad stanbul'da resmi azlardan iitilmiyordu. Atatrk'n bir suale cevab. Hatralar ile alakal mektup. kinci mektup (Ali Kza Erenin. mektuplar). VII. Serbest Cumhuriyet Frkas'nn Kuruluu: Yalova'da tarihi bir balo. Atatrk'n yannda smet nn ve Fethi Okyar. Dyun-u Umumiye meselesinin Serbest Frka'nn kuruluunda oynad mhim rol. Dyun-u Umumiye meselesi. Atatrk'n Serbest Cumhuriyet Frkas'na kar durumu. Atatrk'n partileraras tarafszl. Serbest Cumhuriyet Frkasnn program. Prof. Afetinan'n notlar. VIII. Hatay Meselesi: Hatay meselesi nasl balad? Birinci makale (Atatrk'e ait). kinci makale. nc makale Drdnc makale. Beinci makale.

IX. Mali Dertlerimiz: stikrazlar. Paramzn kymeti gittike dyordu. Dyun-u Umumiye meselesi. Haksz bir tenkid. ttihat ve Terakki Frkas iinde ngiliz dmanl. Balkan felaketinin sebepleri. X. Hrriyet ve Demokrasi Yolunda Tetkikler: Osmanl mparatorluunun inkraz. Alman - ngiliz rekabeti karsnda tarafsz bir durum tutulamamasnn neticesi. Birinci Dnya Harbine giriimizin mesulleri. Enver Paa'nn Birinci Dnya Harbine katlmamzda oynad rol. Ac bir ders. Memleketimizdeki bugnk buhran, imparatorluk devrindeki rejim buhranndan baka bir ey deildir. Rejim buhran, devirden devre ekil deitirdi. kinci Merutiyetin babas olan Mithat Paa'nn hatas. bret tekil edecek bir hadise. 93 Kanun-i Esasisinin ilan. Birinci Merutiyet Anayasas teminatszd. 625 ---- 93 Kanun-i Esasisine muhalefet edenlere kar mcadeleler. Kemal Beyin Rfat Bey'e mektubu. 93 Meclisinin feshedilmesi. Ayrlk cereyanlarnn ehemmiyeti. Siyasi hayatta ahsi emniyet. Merutiyet usulne mani olan sebep. Abdlhamit'in tedhi rejimi. bret verici bir mahede. Rfat Bey'in hatralar. Namk Kemal, evde nasl alrd? Rfat Bey nasl tevkif edilmiti? Namk Kemal'in damad. Osmanl devletini ykan sebepler. Karadallarn istekleri reddediliyor. Ayastefanos muahedesinin neticeleri. Kbrs muahedesi. Batdan gelen hrriyet fikri ve Osmanl mparatorluu camias iindeki hristiyan cemaatler. Tarihi bir mzakere. Matbuat Kanunu tasarsnn mzakeresi. Kapitlasyon yasa. -- 93 Meclisi nasl seildi? 93 Meclisi hakknda sylentiler. kinci Merutiyetin hatalar. Ahmet hsan'n (Tokgz) verdii misaller. Asm Us gibi, Atatrk'e yaknl bilinen deerli bir gazetecinin bu epey nemli anlar, ilkin, stanbul'da kendisinin kard gnlk Vakit gazetesinde, 1956-57 yllarnda tefrika edilmiti. Bunlar, ancak yedi yl sonra kitap biiminde baslabildi. 626 ----GREY WOLF. MUSTAFA KEMAL AN INTIMATE STUDY OF A DICTATOR (1933) ngiliz yazar Harold Courtenay Armstrong'un nl yapt, Londra'da A. Barker yaynevince 4. kez bastrld (352 s., resimli, ciltli, fiyat yazl deil). Bal Trkeye Bozkurt, Mustafa Kemal. Bir Diktatrn Gizli Yaam diye evrilebilecek olan yapta, genel olarak, Atatrk'n aleyhinde gzyle baklabilir. Bu yzden yaptn ve her dildeki evirilerinin Trkiye'ye sokulmas yasaklanm, bu yasak hl kaldrlm deildir. Bundan nce, yaptn asl, 1932 ylnn Ekim, Kasm, Aralk aylarnda kez baslmt. En bata, yazar, kitabn hazrlarken, kendisine pek ok malzeme salam alan The Times gazetesiyle The Royal Institute of International Affairs, The Oriental School of Languages ve The Royal Central Asian Society'ye teekkr etmektedir. Yeni Trk abcsini bilmediini syleyen yazar, ba taraftaki notlarnda, Trk kii ve yer adlarn ngiliz yazm ya da sylemiine gre yazdn kaydeder. nszde Osmanl devletinin ksaca tarihesi zetlenir. Kitap, XII blm ve LXXV ble ayrlmtr. Atatrk'n doumundan kitabn yazld tarihe kadar olan yaamn ayrntlaryla anlatr. Blm ya da blk balklar yoktur. Kitapta 4 harita var: 1912 -13 Balkan savanda Balkanl mttefiklerin ilerleyii; 1915 Gelibolu eylemcisi; 1918 Suriye savalar; 1910 ylnda

Osmanl mparatorluu. Elle izilen 9 resmin resim-alt yle: Mustafa Kemal'in annesi Zbeyde Hanm; Mustafa 627 ----Kemal Gelibolu savanda (aslnda bu resim Kocatepe'deki resmidir); Refet Paa; Mustafa Kemal Sakarya savanda (karlar zerinde uyurken); Rauf Bey; Mustafa Kemal ve Ltife Hanm; Fethi Bey; smet Paa; Bakomutan Mustafa Kemal (manevralarda). Sonda, bir ek biiminde, 1288-1932 yllar arasndaki Trk tarihinin bir sredizini verilir. Bavurulan yaptlarla genel danma yaptlarnn bir izelgesi, bir de dizin en sondadr. Kitabn asl 1935'te Londra'da ayn yaynevince 9. kez bastrld. Gene bu metin, 1938'de New York'ta Penguin Books Limited irketince 4. kez yaymland (288 s:). Mm. Soulle ile Vaney tarafndan yaplan, Mustafa Kemal adn tayan Franszca evirisi, 1933'te Paris'te Payot yaynevince (Biblioteque historique) dizisinde bastrld (293 s., 4 kroki). Baka dillere de evrildi. Trkiye'deki yanklarna gelince, yukarda da iaret ettiimiz gibi, kitap kar kmaz bizde yasakland. ok sonralar, 1955'lerde bu yapta kar byk bir ilgi uyand grld. ngiliz casusu olduu sylenen yazarn, bu kitabyla Atatrk'e kara almalarda bulunduu yazld. lkin Peyami Safa, kitabn Franszca evirisinden ilk drt blmle beinci blmn birinci bln (XXIII. blk) Trkeye aktararak, 1955'te stanbul'da Sel yaynlarnn (Atatrk ktphanesi) dizisinin sonuncu kitab olarak bastrd (100 s., 150 kr.); Bozkurt adn tayan kitap, aslnn ancak te birini kapsamaktadr. eviriye bir nsz yazm olan Peyami Safa bunun ilk cilt olduunu, kitabn iki cilt tutacan, daha sonra yazar yantlamak iin bir kitap yazacan, bunun da bu dizide yaymlanacan haber verirse de bu vaatlar asla gerekleememitir. Kitap, Atatrk'n soyu 628 ----ve ailesinden Samsun'a kna kadar olan yaamn anlatr. Bundan sonraki ciltte, asl Kurtulu Savandaki yaam ve yaptklar anlatlacakt. kinci ve asl yank, Sadi Borak'm derledii Armstrong'dan Bozkurt, Mustafa Kemal ve iftiralara cevap balkl kitapla oldu. Gene 1955'te stanbul'da N. A. Banolu'nun yaymlad (Yabanc gzyle Atatrk) dizisinde kan kitapta (98 s.? 100 kr.); Bozkurt kitabnn zetini, Atatrk'n Necmettin Sadak'a dikte ettirerek kendi verdii yaptlar, ayrca Mm. Spanuidi ve Bay Edouard Herriot'nun yaz ve konferanslarndan paralar buluruz. Banolu'nun bildirdiine gre, aslnda, Atatrk, hkmetin yurda sokulmasn, Trkeye evrilip yaymlanmasn yasaklad kitabn olduu gibi dilimize evrilip bastrlmasn istiyordu. Genel kanya gre, yapt, Atatrk'n en mahrem taraflarna inilmek suretiyle yazlmtr. Armstrong, mtareke'de stanbul'da grev alm bir ngiliz yzbasyd. 629 ----GUERRE (LA) DE L'INDEPENDANCE TURQUE

ileri Bakanl Basn - Yayn Genel Mdrl'nce hazrlanp yaymlanan bu Franszca yapt, stanbul'da Devlet Matbaas'nda basld (128 s., resimli, ayrca 7 kroki, fiyat yok). Trk Kurtulu Sava'n anlatan kitabn, savaa katlm ad

verilmeyen bir Trk subaynn Trke yaptndan evrildii kaytldr. Ba tarafta, Trkiye'nin, Genel Savaa katlp yenilen gruptaki devletlerden biri olduu halde, kendisine zorla kabul ettirilen ar bar koullarna boyun emeyip onurlu bir bar antlamas yapabilen tek devlet oluu belirtilmektedir. Bunun nedenlerinden ikisi: Trklerin asla boyunduruk altna girmemi, rgtlenme yetenei yksek bir ulus olmasdr. Kitapta, yl sren Kurtulu Savann tam bir yks ksa, ama zl biimde verilir. Olanak bulunduu lde - re-simlerle, krokilerle belgelenir. Kurtulu Savamzn iyzn epey aydnlatan bir yapttr. Yaptn kimi ara balklarn sunuyoruz : Genel Savan sonu ile Mondros

Mtarekenamesinin imzas. Kurtulu Sava ne zaman balar? zmir'in igali M. Kemal Paa'nn Anadolu'ya geii. Ulusal Hareketin balangc. Savan'n banda Trk kuvvetleri. - Atatrk'n ilk siyasal eylemleri ve buyruklar. Sivas ve Erzurum kongreleri. Kuvay-i Milliyenin douu. Ulusal Hkmetin kuruluu. Misak-i Milli. Sevres antlamas. . ayaklanmalar. Ulusal ordunun kurulmas ve Kuvay-i Milliye'nin ayaklanmas. Birinci nn Sava. Sava nasl oldu? Londra Konferans ve sonra630 ----lan. kinci nn Sava. Yunan cephesindeki kararszlk. Sakarya Sava. Sakarya Savandan sonraki siyasal durum. Byk saldr ve Trk utkusu. Trk saldrs nasl oldu? Yunan mevzileri. 27 Austos hareketi. teki cepheler. Bakomutanlk Sava. Mudanya mtarekenamesi. Lausanne antlamas. Delegasyon Bakan (smet Paa). Kapitlasyonlar sorunu.

Toprak ve snr sorunlar. Grmelerin kesilip yeniden balamas. Sonda, Lausanne antlamasnn Trkiye iin gsterdii anlam belirtmek zere, Sevres antlamasnn maddeleriyle karlatrlmas yaplmaktadr. 631 ----H 633 ----HALFELN SONU (1975) Nait Hakk Ulu'un (1902 - 1977) yapt, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar arasnda, (Tarih dizisi) nin 16. kitab olarak, stanbul'da Baha Matbaas'nda bastrld (221 s., resimli, ayrca 1 Atatrk portresi, 25 TL.). Kitap, bir nsz ve girile be blm ve kimi belgelerden olumaktadr: Byk Trk muammes, I. Padiah ve ulus kar karya, II. Abdlmecid Anadolu'ya arl, III. Saltanatn kaldrlmas, IV. Abdlmecid'in Halifeliin kaldrlmas, Baz belgeler, Sonu, Kaynaka. Atatrk'n 1927 ylnda syledii sultanlkla ilgili bir sz, Mustafa Kemal'in gereki yolu balyla batarafa alnm. nszde halifeliin Yavuz Sultan Selim tarafndan Msr'dan nasl alnd olayna yer verilmekte, daha sonraki gelimeler, Efendi'nin halifelii, V.

zellikle Birinci Dnya Sava srasnda ve sonrasnda geen olaylar iin yararl bilgiler sunulmakta, kitabn nitelii ve yazarnn kimlii zerine unlar sylenmektedir: Bu kitapk, bu olaylarn iinde yaam bir gazetecinin grg tankl yapt gnlerin rndr; yazar, Byk Millet Meclisi Reisi ve Bakomutan Gazi Mustafa Kemal Paa'nn, zaferle bar konumalar arasnda Anadolu iinde; geni lde halk kitleleri ile konutuu, onlarla dorudan doruya meydanlarda, salonlarda, camilerde diyalog kurduu byk seyahatte, kararghnda grev erefini kazanm bir gazetecidir ve Onun konumalarnn tutanaa yakn metinleri ile defterler doldurmutur. 1924 yl Martna kadar liderin hazrlk ve faaliye635 ----tini Vakit in Ankara temsilcisi olarak izlemi, rejim tartmalarn iinden dinlemi, politika sahnesindeki ahsiyetleri yakndan tanm ve devrim hizmetlerinde yer almtr. Bibliyografya'da ad geen basl kaynaklardan daha fazla, grg tan olduu olaylara yer vermitir, yazar.... Birinci blmde hyanet fetvalarnn dou illerine kadar sokulduu, Meclisin alma hazrlklarnn tamamland anlatlmaktadr. kinci blmde 1920 ylnda Anadolu'nun i durumu, veliaht Abdlmecid Efendi'nin Ankara'ya arl, kararnn olumsuz oluu, olu mer Faruk Efendi'nin nebolu'dan evrilii ve teki olaylar aklanmaktadr. nc blmde Mecliste saltanatn kaldrlmas grmeleri, tartmalar, karar, Vahdettin'in bir ngiliz gemisiyle ka, kendisini karanlara teekkr belirtilmektedir. Drdnc blmde Abdlmecid Efendi'nin halifelii, Gazi'nin tarihsel bildirisi,

Meclis ile Halifelik kar karya, Gazi'nin zmir'de annesinin mezar bandaki and, zmirlilerle byk ak oturum, Balkesir'de Gazi'nin byk hutbesi konular incelenmitir. Beinci blmde halifeliin kaldrlmas iin abalar, Aa Han'n mektubu, Hseyin Cahit Yaln'n durumas, Prof. Seyit Bey'in Halifeliin eriata nitelii zerine Meclisteki tarihsel sylevi, hkmetin karar ve sonras aratrlmaktadr. Kimi belgeler arasnda Saltanatn kaldrld gn Atatrk'n tarihsel konumas, yasa metinleri, anlar vardr. Yazar, Bu kitap Atatrk' millete bir defa daha vmek iin yazdm diyerek yaptna son verir. 636 ----HALK NDER ATATRK (1972) Ceyhun Atuf Kansu'nun (1919-1978) yapt, Ankara'da Trk Dil Kurumu'nun (Halk Kitaplar, Trk Bykleri Dizisi) nin ilki olarak, Bilgi Basmevi'nde bastrld (92 s., 5 TL.). Kurum, bu dizinin gtt amac ylece zetlemektedir: Trke szckleri yayn yoluyla ounlua ulatrmak, benimsetmek, okuma sevgisi alamak, dil devriminin gerekliliini rnekleriyle gstermek. Bu dizide, ounluun beenisini gz nnde tutarak, ona kendi diliyle seslenmeye alacaz. Halk arasndaki szl anlatm geleneini yazl anlatmla da gelitirmek balca kaygmz olacak....

Bu ilkelere bal kalan yazar, Atatrk'n yaamyksnden kimi dnemleri halk dili, halk azyla halka anlatmaktadr. Ara balklar, olduu gibi aktaryoruz: ocukluktan subayla. Yarn'n devrimcisi. Anafartalar yiidi. Geldikleri gibi gideceklerdir. Ulus ba kaldryor: Ulusal Kurtulu Sava. Ankara. Eskiyen deiir. Devrime giden yol. Gn dnmleri: Kastamonu sylevi, uygarl giyinmek, kyl buday bacm basma, alfabe retmeni. Demokrasi aac. Yurttalar devrimi. Yurtta bar, dnyada bar. Sabah olursa. On Kasm Perembe. Atatrk'n at yolda. Mustafa Kemal and. Yer yer ozann iirleriyle de bezenmi olan bu yapt, Atatrk' bir halk nderi olarak tantr. ztrke olan diline bir 637 ----rnek olmak zere, nn'nn Atatrk'n lmnden sonra ulusa tarihsel bildirisini ar dille yle sylyor: Devletimizin kurucusu, ulusumuzun zverili, gnlden bal elden, tutan; insanlk lksnn tutkun, sekin kiisi, esiz yiit Atatrk! Bu yurt sana gnller dolusu borludur. Tm yaamn yararna adadn Trk ulusuyla birlikte ululuyor, saygyla

nnde eiliyoruz senin. Yaamn boyunca ruhundaki ateten canllk verdin bize. nan, ki yce ann snmez bir yanar k olarak ruhumuzu her zaman ateli ve uyank tutacaktr. 638 ----HARP HATIRALARIM (1951) Eski Altnc ve Birinci Ordu Komutan, Afyon Milletvekili General Ali hsan Sabis'in (1882 - 1957) ok ciltli yaptnn stiklal Harbi ve Gizli Cihetleri baln tayan beinci cildi, Ankara'da Gne Matbaas'nda basld, stanbul'da nklap Kitabevince sata karld (390 s., ayrca 8 levha, renkli 4 kroki, 750 kr.). Yaptn ilk cildi 1943'te iki kez baslmt. kinci cildi 195l'de yaymland. nc ve drdnc ciltleri baslmad. Paa'nn anlarn kapsayan yaptn birinci cildinin balca konular: Birinci Dnya Sava'ndan nceki olaylar, Almanya ile ittifak. Savan kmas, genel seferberlik ilan. Savaa nasl srklendik? eitli sefer planlar, nizami savalar. kinci cildin belli - bal anlar: Genel karargahta yaptmz gizli savalar. Karadeniz'de srpriz. 1914'te eitli cephelerdeki hareketler. Kprky ve Azap savalar. Hasan zzet Paa'nn gizli istifas. Sarkam, Kanal seferleri, Irak'ta uaybe taarruzlar, ackl sonular. 1915'te Tortum baars. Dilman yenilgisi. Van'n elden kmas. Beinci cildin iindekiler : stiklal seferi ve iyz. Mtarekeden sonra Dou illerimizi ngilizlere igal ettirmemek iin yaptm mcadeleler. Mareal Allenby'in aleyhimde verdii nota. ngilizler nasl Malta'ya srdler? Malta'dan nasl katk? Ankara istasyonunda Mustafa Kemal nasl karlad? smet'in ilk entrikalar. Ankara'dan Afyon cephesine. 15 gnde genel taarruza balanacak iddialar. Birinci Orduya komutan olunca onu ne durumda buldum? slahat

639 ----ve yetitirme abalarmz. smet Paa ile ilk fikir ihtilaflar. Sad taarruz plan. Kaf savunma dzeni. 1922 Martnda smet ile Akehir'de tartma. 30.III.1922'de ay'da yaptrdm bir tren. Haset ve rekabet krizleri alevlendi. Beni istifaya zorlamak giriimleri. smet Paa, Yunanllara taarruzu brakarak, onlarn bize taarruzundan aylarca nasl endie etti ve taarruz hazrlklarmz engelledi? Menzil zorluklar. 1922 Hazirannda. Yunanllara taarruz iin mkerrer bavurmalarm. Ali hsan Paa'y azlettirmek iin smet'in yapt entrikalar ve iftiralar. stikll mahkemesi. zmir Harp Divan. En sonunda sicil ekliyle idareten emeklilie sevk. Grld zere, bu sava anlar daha ok nn'y ktlemek iin kaleme alnma benzer. Yazar, son sayfada nn iin unu syler : Bu zavalldan vatan iin hizmet bekliyenler bylece daima hsrana uramlardr. Yazarn bu anlar, 1950'de Demokrat Parti'den milletvekili seildikten sonra yazd unutulmamaldr. Sbis, anlarna yle son verir : Bu hatralarmla yeni yetien nesle ibret

levhalar gsterebilmi isem, eskilere de tarihin karanlk sayfalarn tenvir edebilmi isem, hayatmn son mkafat olacaktr. Kitabn kapa, yazarn Atatrk ve nn ile ekilmi iki resmiyle ssldr. 640 ----HATAY KURTULU VE KURTARI MCADELES TARH (1970) Mstakil Hatay Devleti Antakya Mebusu, silahl savamda Antakya Mfrezesi Komutam, emekli retmen Nuri Aydn Konuralp'n yapt, skenderun'da Hatay Postas gazete ve basmevinde basld (224 s., resimli, 20 TL.). zerinde basm tarihi bulunmamakla birlikte, nszn yazl tarihi 30 Austos 1970'tir. "Balamadan nce baln tayan bu ksa nsz, kitabn blm ve konularn, zetledii iin, buraya aktaryoruz: Bu kitap'ta yer alan konular, ya bizzat yaanm veya yaanm gibi inceden inceye, yaayanlardan renilerek meydana getirilen bir eserdir. Bu bakmdan, Birinci Dnya Sava sonunda malplara dikte ettirilen Mondros Mtarekesi'nden sonra ve ncesinden balyarak, Hatay'n kurtulu tarihi olan 23 Temmuz 1939 tarihine kadar olan siyasi vakalarla mstevli dman olan Franszlarla yaplan silahl mcadeleyi, Ankara tilafnamesi'nin akdine kadar olan btn muharebe ve msademeleri iine alr. Bu itilafnameyi takip eden gnlerde, Adana'da Hatayllar tarafndan kurulan (Antakya - skenderun Yurdu) nun tekilinden balyarak merhum Atatrk'n Trkiye Byk Millet Meclisinde irat buyurduklar: (Bu gnlerde Trk umumi efkarn megul eden bir Hatay davas vardr. Yksek Meclisinizin dikkat nazarlarn bu mhim dava zerine ekerim 1936) anlamndaki direktiflerine kadar devam eder. Bundan sonra, 641 ----birer ubesi Drtyol ve Kilis'te ve merkezi de stanbul'da alan (Hatay Erkinlik Cemiyeti) tarafndan icra edilen faaliyetlerle ve Trk ordusunun Hatay'a giriine ve bir intikal devri olarak kurulan Hatay vilayetine ve nihayet mstakil (Hatay Devleti)

nin kuruluuna ve daha sonra da Hatay Meclisinin son oturumunda verilen (Trkiye Cumhuriyetine iltihak) kararna kadar devam eder. 3 Silahl mcadele ise iki ksmda mtalaa edilir: A - 21 Kasm 1919'dan 23 Temmuz 1920 Halep'in Franszlar tarafndan igaline kadar sren ksm. B Bu tarihten balyarak (Franklin Buillon Ankara tilafnamesi) nin akdine kadar olan ksmdr ki: Mara'ta teekkl eden kinci Mntaka Kumandanlna bal olarak devam eden ksmdr. 4 - (Fransz Mandas ve Trkler) bal altnda kaleme alnan bir ilaveden ibarettir... Kitabn Hatay'da Manda daresi ve Trkler balkl son blm, Nafi Miskiolu ile Veli Mnir Karabay'n mektuplar temel tutularak yazlm. Hatay savamnda ehit olan 121 kiinin adlar bir izelge biiminde verildii gibi, savama ait resimler kitabn sonunda yedi sayfalk bir albm biiminde sunulmutur. 642 ----HATIRALAR (1973) T.B.MM. Cumhuriyetin birinci 50. dnem milletvekillerinden bir armaan Yasin Haimolu'nun Ankara'da anlar, Ankara

Yldnm'ne

olarak,

Basmevi'nde basld (40 s., 10 TL.). Kitab yayna hazrlayan Zile Kaymakam Sreyya ehidolu'nun; an yazarnn yaamn, kitabn konusunu zetleyen ksa nsz udur: Yasin Haimolu (Akda), I. Cihan Sava'nn sonu, Dou'daki olaylar iine gen yata girmi, Oltulu bir yurtseverdir. Trk - slam Komitesi, Baku slam Hayr Cemiyeti'nde dev alm, Cenub-i Garbi Kafkas Hkmeti'nin ve Oltu ralar Hkmeti'nin en alkan bir eleman olmu, Birinci Byk Millet Meclisi'ne milletvekili olarak katlmtr. Hibir yerde yaymlanmam, zellikle dou blgemizde dnen ilerin, bu konuda derinleenleri de hayrette brakan olaylar... Kars'ta Amerikal, Oltu'da ngiliz subaylar... Ankara'nn o gnleri .... Yaant ... Mustafa Kemal'le tanma, muharebeler, Sakarya ncesi Ankara, Byk Taarruz... Zaferin kazanlmasnn Ankara'daki yaants ... Mustafa Kemal'in karlan... Yazdm bir konu iin yardmm istediimde ekli tomar gnderdi. Sonradan, sayn Prof. Nurettin Can Glekli'nin srar zerine baslmasn istedi. Biz de bu istei yerine getiriyoruz. 643 ----Anlar, para para doudaki ilgin olaylar iine almakta, Byk Millet Meclisi almalarna dokunmakta, o gnk olaylar zincirinde hafzasnda kalan nemli izlenimleri tamaktadr. Dili; bugnk anlaya gre, kusurlu grnrse de ok samimi bir anlat olduundan genellikle dokunulmamtr. Anlar, u balklar . altnda sunulmaktadr: Hayat ve hatralarmdan. Ermeni meselesi. Trk ordusu geliyor. Kars'ta ngiliz askerleri. Oltu'da bir Amerikal. . teki huzursuzluk. Eblhindili Cafer Bey (!). Oltu'da Rumlar.

Yine bir i burgusu. Meclis-i Mebusan yelii. Mustafa Kemal Paa'y ziyaret. Dier anlar. - M. Kemal Paa'nn gizli yolculuu. 644 ----HATIRALARI VE SYLEMEDKLER LE RAUF ORBAY (1965) Gazeteci Feridun Kandemir'in (1896 - 1977) kitab, Nejat Ababa'nn sahibi bulunduu, stanbul'da Yakn Tarihimiz Yaynlar'nn drdncs olarak, Sinan Basmevi'nde basld (208 s., resimli, tpk - basml, ciltli, 10 TL.). Torpidobottan dretnota kadar komutanlk, Bahriye yapm olan Hseyin Rauf Orbay'n (1881 -1964) Nazrl, Babakanlk

kimlii, hizmetleri, erdemleri

ile btn yaamyksn anlatan, her ynyle tantan, belli - bal anlarn yaymlayan bir kitap bu. Tarihe gen byk vatansever ve biz balkl nsznde yazar, kitabnn amac ve. nitelii iin unlar sylemektedir : ... Byk vatanseveri btn cepheleri ile, her hali ile tantmak gereini dnerek, biz, Rauf Bey'in son zamanlarna kadar yaknnda bulunmak mazhariyetine ermi bir insan sfatyla, gcmzn yettii kadar bu devi baarmaa alacaz... Rauf Bey'in, yalnz gen yanda hayatna mal olacak dereceyi bulmu olan Sultan Hamit istibdadna kar mcadelesi, Trablusgarp ve Balkan ve Birinci Dnya Savalar esnasndaki denizcilik faaliyetleri ve nihayet (Hamidiye) ile aknlar ve kinci Dnya Sava gnlerindeki Londra Bykelilii bile, ayr ayr ciltler dolduracak kadar birbirinden nemli olaylar ihtiva etmektedir. 645 ----Biz, bu kitabmzda, yerimizin snrlln hesaba katarak, daha ziyade (Milli Mcadele, stikll Sava ve Trkiye Cumhuriyeti'ndeki Rauf Bey) i tantmaa alacaz. Esasen, daha ncesinden bahetmek yetkisini kendimizde bulmuyoruz... Bu sebeple, ileride yaynlanmak zere bana anlattklar ve yaynlanm olan hatralaryla, zaman zaman alm olduum notlardan faydalanarak meydana getirdiim bu eserin, bilhassa Trkiye'nin kurtarlmasnda Atatrk'n en yakn yardmcs olan byk vatansever Rauf Orbay', gelecek kuaklara rnek olacak btn zellikleri ve cepheleriyle tantmaa yetecek nitelikte olacan zannediyorum.... Kurtulu Sava'ndan sonra Atatrk ile Orbay'n birbirlerinden ayrllarnn sebebi neydi? Orbay ile Atatrk, btn isteklerine karn, neden yeniden birleememilerdi? te, bu kitapta, btn bunlarla, bunlardan sonra olup biten yakn tarihimizin imdiye kadar karanlkta kalm nemli olaylarnn iyz, Rauf Orbay'n kendi azndan renilmektedir. Rauf Orbay'n anlar, Yakn tarihimiz dergisinde yaynland (4 cilt, st., 1962 - 63, 230 s.., SO resim ve belge). Derginin yaz ileri mdr de Feridun Kandemir idi. Orbay zerine baka kitaplar da yazld: Rauf Bey (Erberk nan, 1965) vb. 646

----HATIRALARIM (1973) Bat Cephesi Kurmaybakan Orgeneral Asm Gndz'n (1880-1970) anlar, hsan Ilgar taralndan yayma hazrlanarak, stanbul'da Kervan Yaynlar'nn (Tarih ve Tarih Romanlar Serisi) nin beincisi olarak, Kltr Yaynlar Matbaas'nda basld (240 s., 20 TL.). Cumhuriyetin 50. Yl'nda kan kitabn i kapak bal, yanl olarak, Hatratlarm biiminde yazlmtr. Generalin anlarn hsan Ilgar kendisinden dinleyip yazmtr. Orgeneralin Kurtulu Sava ve sonrasndaki yaamyks ksaca u: 1920'de Mustafa Kemal Paa'nn ars zerine Ankara'ya gitti. Bat Cephesi Kurmaybakanlna getirildi. Kurtulu Sava sonuna kadar bu grevde kald. Byk saldr plann hazrlayanlardan biridir. Cumhuriyet dneminde Genelkurmay 2. Bakanl grevine atand. Emekli olduu 1946'ya kadar bu grevde kald. Kitabn nasl hazrlandn Orgeneral Gndz yle anlatr: Sevdiim ve evladm telakki ettiim Kurmay Albay Ilgar'a, yaadn devirlere ait hafzamda kalanlar sohbet srasnda anlatrken, raz bunlarn fani ahslarmzla syledi. beraber mkaybolmasna gnlnn olmadn srarla Kymetli

paratorluumuzun k ve milletimizin, umutsuzluk iindeki buhran gnlerinde yaratt mucize ile bugnk Cumhuriyetimize imkan veren ahlan olarak tescil edilen vazife hayatmn sahne ve safhalarn bu samimi arzuya uyarak satrlatrm bulunuyorum. Ben anlattm, Ilgar onlara elinizdeki ekli 647 ----verdi. Adlar geenlerden ou, bugn Allah'n rahmetine intikal etmitir. Hepsinin hatrasn tazimle anarm.... hsan Ilgar da nszn yle bitirir: ... Asm Paa, stiklal mcadelesinin en kritik zamannda Mustafa Kemal Paa tarafndan Anadolu'ya arlm ve Garp Cephesi Kurmay Bakanl grevine verilmitir. Savan bundan sonraki btn safhalaryla Atatrk devrimlerinin gereklemesinde daima Mustafa Kemal'in en yakn bir ka kii arasnda bulunmutur. Kendilerinden para para dinlediim hatralarnn gelecek nesillere intikali iin yaynlanmasn rica ettiim zaman bir hayli tereddt geirdiklerini hatrlyorum. Daha sonra tuttuum notlar teker teker incelemi ve yaynna msaade etmitir. Bizzat imzalad notlar elimizdedir ve bunlardan birka rnek olarak bu esere alnmtr. Orgeneral Asm Gndz'n anlar blme ayrlmaktadr: I. Talebeliim ve ilk subaylm: bitiriyoruz. Mustafa Kemal ile tanmam. ~ Akademiyi

II. Mondros Mtarekesinden sonra: Milli Mcadele douyor. Mustafa Kemal'in bana verdii ilk grev. Anadolu'ya arlm, ehzade mer Faruk'un srarl teklifi. Bir garip olay. III. lm - kalm Sakaryas ve gizli kalm baz gerekler: Mustafa Kemal'le kar karya. Durum ok buhranl idi. Yz bin dman kuvveti Ankara'ya ilerlemeye kararl idi. Yeni bir Ergenekon gibi. Yunan ileri hareketi balyor. Mustafa Kemal'in geirdii kaza. Sakarya'ya ekili. Me648 -----

deni bir ordu deil, vahiler srs. Kanl boumadan nceki sknet Yunan Karargahnda ar mnakaalar. ayr taarruz istikameti. Yunan taarruzu balyor. hanetlerin her eiti Fevzi akmak'n bir cevab. Bir destann hikayesi. Mustafa Kemal'in byk gr. Yenmeyen tavuk. Yunan kuatma zorlamalar. Trbetepe kanl savalar. Papulas'n hayalleri. Asm! Gafletlerini ar deteceim onlara!. Basirettepe ve Mlazim Ahmet. Bini subay, yirmi be bin mbarek ehit. Sakarya'dan sonraki gnler. Megalo idea'nn abalar. Tekalif -i milliye sistemi ve topyekun harp. li hsan Paa misali. Byk Taarruzun kumanda kadrosu. Akehir'deki gizli toplantlar. smet Paa ile aramzdaki anlamazlk. Trikopis'in rpnmalar. Byk gn: 30 Austos 1922. Anlar, bu biimde srp gitmektedir. nc blm, yaptn en byk, en

nemli blmdr. General, sava sonrasn ayr ve son bir blmde anlatr. Ltife Hanm, akmak, Karabekir, Hatay sorunu, kinci Dnya Sava, Milli Mcadele arkadalar en sonda anlatlr. 649 ----HATIRALARIM GEN SUBAYLIK YILLARI 1884- 1918 (1969) smet nn'nn (1884 - 1973) anlarnn ilk cildi, stanbul'da Burak Yaynlar'nda basld (263 s., resimli, harital, ayrca 4 levha, 20 TL.). Kitabn d ve ara kapaklar ile sayfalardaki srekli bal: nn'nn Hatralar, Hazrlayan: Sabahattin Selek. lk kez olarak bu kitapla smet nn'nn yazd deil, syledii toplu biimde yaynlanmtr. anlar derli

nn, yaptn bana yazd nsz'de de

belirttii gibi, Selek ile srekli bir alma dzeni kurmu, Hatralarm adnn verilmesini kabul ettii bu diziyi ona hazrlatmtr. Bu anlar sekiz cilt olacak, stibdat'tan Demokrasi'ye kadar, Trkiye'nin btn tarihinin en yetkili azdan anlatlm ilk, tam yksn oluturacakt, ama sonu gelmedi. Gen subaylk yllarndan sonraki dnemlerin anlar, daha yaymlanmad. nsznde nn diyor ki: ...-Bu hatralar, ilk defa olarak baka bir karakter tamaktadr. phesiz, klasik manasyla bir hatra deildirler. zellikleri, sayn Sabahattin Selek'in bir intizam iinde beni anlatmaya sevketmesi ve sylediklerimi bir sra dahilinde, yani kendi sras iinde, hepsini ses bandna alarak bunlar mmkn olduu kadar tam yazmaya almasndadr. Yakn ve devaml temas ile hazrlanm olan bu hatralarn toplanp kamuoyuna arzedilecek hale gelmesi sayn Sabahattin Selek'in kendi gayreti neticesidir. Eser olarak meydana gelmesindeki sorumluluk, bu kaytlar iinde 650 ----ona aittir. Hatralar denecek hayat hikayem bu artlarda da olsa sayn Sabahattin Selek'in emeiyle meydana gelmitir. Kendisine derin teekkr borluyum. Bir gn, bir trl bitip tkenmeyen, sonu gelmeyen siyasi hayatma daha etrafl yazmak icap ederse onu da yapmaya alacam. Bamdan, gnk farkedeceklerdir. geeli ar uzun zaman olmu, hakim bulunan olmadn olaylarn aziz bu

anlatlnda

duygularn

okuyucular

"Eserde, beenildii zaman ok cmert takdirler grm, beenilmedii saman takn lde yerilmi olan bir sade politika insan kendisine ve zamann tesirine dayanarak tarih olaylarn hikye etmeye almtr. Paa, yaam yksnn zetini ba tarafta, iki sayfada veriyor; bunu: Beraber altmz zamanlarda bana daima rehber ve yardmc olan Byk Atatrk'e kar yreim sevgiler ve minnetlerle doludur diye bitiriyor. Anlar, alt blmde aktarlmaktadr: I. Tahsil hayatm, II. Orduda ilk almalar, III. Devrim yllar, IV. Yemen seferi, V. Birinci Dnya Harbi, VI. Hadiselere toplu bak. Kitabn sonunda drt ek vardr: 1. Harp Akademisinden mezuniyet yllar ve snflar, 2. Trkiye'de grevle bulunmu Alman subaylar, 3. Atatrk'n nn'ye verdii sicil, 4. Mustafa Kemal Paa'nn Bakumandan Vekili Enver Paa'ya gnderdii rapor. En sona konulan planlarda sekiz resim vardr. 651 ----HATIRALARIM MLL MCDELE. UKUROVA'DA FRANSIZ GAL VE KANLI SAVALAR BRNC BYK MLLET MECLS YURTTA ETL SYANLAR YUNANLILARIN DENZE DKLMES ATATRK'TEN HATIRALAR, RESMLER, VESKALAR (1961) Birinci Byk Millet Meclisi'nde Adana Milletvekili olan Damar Arkolu (1889 1969) tarafndan yazlan Kurtulu Sava anlar, stanbul'da Tan Matbaas'nda kendi yayn olarak bastrld (VIII - 375 s., resimli, portreli, ayrca 18 levha, bunlardan ikisi portre, 10 TL.). Tamamlayc adndan da anlalaca zere, yapt, Milli Mcadele srasnda ukurova blgesinde Fransz igali yllarnda olup biten kanl olaylar, Birinci Byk Millet Meclisi almalarn, o sralarda yurtta patlak veren i ayaklanmalar, Kurtulu Sava sonunda saldrgan Yunanllarn nasl denize dkldklerini, bu arada Atatrk'le ilgili anlar, resimler ve belgelerle, btn ayrntlaryla anlatmaktadr. General Ali Fuat Cebesoy'un bir mektubu, ba tarafta yer almtr. Doruluunda, gerekliinde kuku olmayan bu salam anlarn, Milli Mcadele tarihimiz bakmndan birinci derecede nemi vardr. 652 ----HEDEFNZ AKDENZ (1972) Aslan Tufan Yazman'n (Do, 1913) yapt, Pamukbank Kltr Yayn olarak stanbul'da Cmerti Matbaasnda 15.000 say bastrld (119 s,, resimli, krokili, fiyat yazl deil). Sakarya'dan zmir'e kadar Byk Saldrnn yksn anlatan bu kitap, Kurtulu Sava'nn 50. yldnm ans olarak, 26 Austos 1972'de yaymland. Kapa, zmir'deki Atatrk antnn renkli resmiyle ssldr. Emekli Orgeneral Fahrettin Altay, nsznde diyor ki: Kurtulu savalarna ve Atatrk devrimlerine dair birka kitap yazm olan Aslan Tufan Yazman, bu eserini de bana getirdi. Beraberce inceledik. zellikle Eret Baskn'na ait olan ksmn esere ekledik. Genel olarak doruyu yanstan bu kitaba, konmu olan Hedefiniz Akdeniz adn ok beendim....

Yazman da kitab zerine yazd sunu yazsnda unlar syler: ... 19'71'de devaml olarak bir yl kadar altn "zmir'deki Ekspres gazetesi, 9 Eyll Bayram yaklarken benden ayn konuda yeni bir yaz dizisi istedi. Yeni belgeler bulmak iin Ankara'da Genelkurmay Harp Tarihi Arivleri'nin iine daldm. Ve sonra Emekli Orgeneral Fahrettin Altay'la uzun konumalarda bulundum. Bu kitaba konu tekil etmi olan yeni yaz dizisi 26 Austos ile 10 Eyll 1971 tarihleri arasnda ve Bir kahramanlk destan bal altnda yaynland. Bundan sonra yazlar sayn Fahrettin Altay'la bir daha beraberce okuduk. Karanlkta kalm baz noktalar ve zellikle Kurtulu Sa653 ----vann kaderini tayin eden olaylardan yeni ortaya km bilgilerle Eret Baskn'n yazp kitaba ekledik.... Kitabn ara balklar unlardr: Sakarya'dan sonraki olaylar. Yunan ordusunda disiplinsizlik. Ilgn ovasndaki uygulama. Byk Taarruz'da komutanlar. - 26 Austos'ta saldr plan ve sessizce sokulu. Cehennemi taarruz. Svarilerimizin akl almaz evirmesi. Dman ordusunun hali. Kar taraf ne diyor? ntihar alay. Eret baskn. Galip Binba'nn kahramanl Yeni ve ok nemli bir belge. 30 Austos zaferi. Kaplang sava. Dman komutanlar nasl esir edildi? Trikopis'i idamdan kurtaran belge. Ordular! lk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri!. Talihsiz bir gn. Miln Hatt'nn nemi. Dmann mtareke teklifi. Alaehir ve Salihli nnde. Askerlik tarihine geecek szler. Manisa balarnda sava. anl Ordu zmir'de. ok nemli bir olay. Atatrk'n verdii- ders. Hrisostomos'un lin edilmesi. Urla ve eme'deki olaylar. Sonda yazarn yaamoyks ve kaynakas vardr. Resmi de konulmutur. 654 ----HEMEHRMZ ATATRK (1972) stanbul'da Ankara Kulb ile Nait Hakk Ulu (1902 -1977) tarafndan hazrlanan kitap, Trkiye Bankas Kltr Yaynlan arasnda, stanbul'da Yenilik Basmevinde basld (400 s., resimli, belgeli, tpk basml, 75 lira). Kulp Ynetim Kurulu'nun kararyla bastrlm olar kitabn ba tarafnda, Kulp Bakan Bahri Knac'nn bir nsz var. Burada deniliyor ki: Sevgili Atamzn Ankara'ya gelilerinin her yldnmnde Ankara ve stanbul'da kulplerimizde kutlama trenleri yapmaktayz... Ankara'nn yeni hayat, iinde ilk gnlerden beri, belediye meclisi yesi, milletvekili ve sonra da vilayet Genel Meclisi mntahap bakan ve Ankara'nn trl siyasi ve sosyal teekkllerinin ynetiminde hemehrilerimizle birlikte alm olan, tarihi (Hakimiyet-i milliye) gazetesinin ilk Yaz leri Mdrlerinden yazar Atamzn hizmetinde, Ankaral Nait Ulu'un, bizim de isteklerimize muvazi bir alma iinde olduunu rendik. Byk byklerimizle yakn temas olan Nait Ulu'un, Hemehrimiz Atatrk iin hazrlad eserini, Ankara ve Hemehrimiz Atatrk konusunda daha mull bir eser halinde hazrlanmasn isabetli bulduk.

Ankara'nn Milli Mcadele iinde yer aln anlatan, deer biilmez derecede nemli Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin karar ve hesap defterleri gibi milli tarihe k tutan belgelerini aziz hemehrilerimiz bize vermek gibi ltufkarlkta bulundular... 655 ----Bu suretle, bize Mill Mcadele ve stiklal Savandan kalan balca kaynak tarihi Nutuk'tan sonra, Ali Fuat Cebesoy'un hatralarnda, Falih Rfk Atay'n ankaya'snda ve K. Karabekir'in anlan arasndaki pasajlarda yer yer raslanan anlatlarla bu eser balant kurmu bulunmaktadr.... Kitapta balca iki blm gze arpyor: Yarm yzyl ncesinde ve Sivas Umumi Kongresi'ne doru balklarn tayan bu blmler ve br blmler, sk sk ara - balklar altnda anlatlmaktadr. M. Kemal Ankara'da balndan sonra, Atatrk'n Ankara'ya gelip yerlemesi ve daha sonraki olaylar, okuru skmayacak biimde, bir gazeteci dili ve anlatm ile anlatlr. Bu arada, Meclis'in almas, Fevzi Paa'nn Ankara'ya gelii, i ayaklanmalar, erkez Ethem'in kstahlklar, Hkmet merkezinin Kayseri ve Sivas'a tanmak istenmesi, utku sonras, Ankara'nn T.C. merkezi oluu ve baka olaylar ayrntl olarak anlatlr. Daha sonra, Ankara'nn tarihesi ksaca zetlenir. Tannm birka yabancnn Ankara izlenimleri verilir. Bankas ve Ankara balkl blmde Bankas'nn yllar, genel mevduat, net kr ynlerinden gelimesi belirtilmektedir. Atatrk'n gen nesillere k tutan lmsz hayat blmnde Ata'nn zgrlk gen subay, I. Cihan Savann kahraman, Muzaffer Bakomutan, devrimci Mustafa Kemal olarak, doumundan lmne kadar btn yaam, bir sredizini izelgesi biiminde sunulmaktadr. 656 ----Belgeler blmnde, Ankara halknn mali yardm, Gazi'den 1930'da Rifat Breki'ye bir mektup, Atatrk'n Ankara'nn devlet merkezi olduunu 1923 banda kesinlikle aklamas belirtilmektedir. ki deerli tarih belgesi balkl son blmde de Ankara Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin karar ve hesap defterleri yaymlanmaktadr. Karar defteri iinde ayrca iki makbuzla bir tezkere bulunmaktadr. Karar defterindeki szcklerin ztrkeleri de sona konulmutur. Karar defterinin belirttii balca olaylar da gsterilmitir. Defterdeki kararlarn tamam yeni harflerle Belgeler blmnde yer ald gibi, nemli kimi sayfalarnn tpk - basm da konulmutur. Btn resim ve belgeler en sonda 70 sayfa kadar tutmaktadr. Cumhuriyetimizin kuruluunun ellinci ylna girerken, Ankara'nn Milli Mcadele ve Kurtulu Sava gnlerine ait an ve belgeleri, gzlerimiz nne seren deerli bir yapt, bu. Kd ve basks da iyi ve gzeldir. 657 ----HEYET-I TEMSLYE KARARLARI (1974)

Prof. Dr. Bekir Stk Baykal (Do. 1908) tarafndan hazrlanan kitap, Ankara'da Trk Tarih Kurumu Yaynlar'ndan XVI. dizinin 23 sayl yayn olarak Kurum'un kendi basmevinde basld (XIV-84 s., 20 TL.). Heyet-i Temsiliye ve kararlar zerine birka szden sonra, derleyici, bu kararlar yaynlamaktadr. Kii ve yer adlar dizini sondadr. Sonu olarak sylenenler unlardr: Byk bir nemi bulunduu aka grlen bu belgeleri yaynlamakla, milli mcadele tarihimizin aratrlmas iin faydal bir i yapmakta olduum kansndaym. 658 ----HLAFET VE HAKMYET- MLLYE (1923) Eski Adliye bakanlarndan Seyyid Bey'in (1870 - 1924) aratrmas, Ankara'da basld (78 s., fiyat yok). nsze yle giriliyor : Hilafet mefhumunu tarif ve tavzihe girimezden evvel u mhim ciheti arzedeyim ki (Hilafet) meselesi hadd-i zatnda mesail-i feriye ve fkhiyedendir, millete ait mesail-i itikadiyeden deildir. Vaka itikadiyata dair olan asar-i slamiyede dahi bu meseleden uzun uzadya bahsolunuyor. Fakat bu, Hilafet meselesinin akaid-i slamiyeden olduu iin deil, belki bu mesele etrafnda bilahare toplanm olan birtakm hurafat ve efkr-i batlay cerh ve iptal iindir (1). Bu nsz yle sona eriyor: Zamanmzda dier birok hakayk-i eriyede olduu gibi, bu Hilafet meselesi hakknda da pek yanl fikirlere, ve lzumsuz taassuba tesadf edilmekte olduundan, hem bu bapta ezhar ve efkar tashih ve tenvir etmek, hem de bu meselenin mahiyet-i eriyesini ve zerine terettp eden ahkam bildirmek maksadyla ibu risale kaleme alnmtr (2). --------------------------------(1) Hilafet kavramn tanmlamaya ve aklamaya girimezden nce, 311 nemli yan sunaym ki, Hilafet sorunu, aslnda hukuk sorunlarndandr. Ulusa zg inan sorunlarndan deildir. Geri, inanla ilikin slam yaptlarnda da bu sorundan uzun uzun sz ediliyor. Fakat, bu hilafet sorununun slam inanlarndan olduundan deil, belki bu sorun yresinde sonradan toplanm birtakm hurafeleri ve batl dnceleri ortadan kaldrmak iindir. (2) amzda birok dinsel yasann gereinde olduu gibi, bu hilafet sorunu hakknda da pek yanl dncelere ve gereksiz banazla rastlanldndan, hem bu konuda kamuyu dzeltmek ve aydnlatmak, hem de sorunun dinsel yasal ieriini ve zerine den yarglar bildirmek amacyla bu kitapk kaleme alnd. 659 ----Kitap iki (ksm) (blm) bir (netice) (sonu) bir de (hatime) den (son) oluur. lk blmn ara balklar unlardr: 1 Hilafetin tarif ve izah, 2 Hilafeti taksimi: Hilafet-i hakikiye, Hilafet-i sriye, 3 Hilafetin eraiti, Kureyilik artnn tetkiki, 4 Hilafetin suret-i iktisab ve akd-i vekalet nevinden olduu, 5 Hilafetin gayesi ve Halifenin vazife ve mesuliyeti, 6 Velayet-i amme, hakimiyet-i milliye. Son blmn ara balklar da unlardr: Hukuk-i Hilafetin takyidi yahut Saltanatn Hilafetten tefriki, Netice, Hatime. En salam kaynaklar gsterilerek yaplan bu incelemeden u sonu kyor: Asrlardan beri Hilafet denilen ey, eran mezmum ve merdut olan Saltanattan ve

kendilerine (Halife) nam verilen zatlar da, mlk ve selatinden baka bir ey deildir. (3) Hatime de sorunu bir kat daha aydnlatmak iin, peygamberin birka hadisi gsterilmektedir. Hilafet zerine o srada kan Trke bir brorn yanld noktalar iaret ediliyor. Dinsel ynden Hilafetin yerini saptayan bu kitapktan, Adliye Bakan Seyyid Bey, bir yl sonra (1924) Trkiye Byk Millet Meclisi'nde Hilafetin kaldrlmas zerine "yasann grlmesi srasnda syledii nl sylevini hazrlarken, yararlanmtr. O sylev de baslmtr (1924, 63 s.). O yllarda (1923-25) bu sorun zerine bakaca bror ve kitaplar da yaymlanmtr. Daha sonra da bu sorun zerine kimi yaynlar yapld, Sey-----------------------------------(3) Yzyllardan beri (hilafet denilen ey, dinsel yasa gereince yerilmi ve yadsnm saltanattan ve kendilerine (halife) ad verilen kimselerden, meliklerden ve sultanlardan baka bir ey deildir. 660 ----yid Beyin

Trkiye

Byk

Millet

Meclisindeki

aklamalar,

Suphi

Mente'in

sadeletirmesiyle, stanbul'da Mente kitabevince yaymland: Hilafetin mahiyet-i er'iyesi (4) (1969, Mente basmevi, 62 s., 5 TL.). Ayrca, Hasan Adnan nelin'in bugnk dile evirisiyle de Tekirda Halkevi yaynlarnn 5. kitab olarak stanbul'da Ekin basmevinde basld: eriat asndan Halifeliin i yz (1970, 67 s., 5 TL.). ---------------------------------------(4) 661 -----HLAFET VE MLL HAKMYET (1923) Halifelik ve ulusal egemenlik sorunlar zerine, eitli yazarlarmzn dnce ve grlerini kapsayan bu kitap, Ankara'da (Matbuat ve stihbarat Mdriyet-i Umumiyesi Neriyatndan) 22 sayl yayn olarak, Matbuat ve stihbarat Matbaasnda basld (240 s.). 5 blmde 30 yazy iine alan kitabn blm ve ara balklar ile yazarlarn gsteriyoruz: I. Blm: 1. Hilafetin hakiki mahiyeti (Ziya Gkalp). 2. Tarihi celse (Aaolu Ahmet). 3. slamda hakimiyet ve tesis-i hkmet (Hoca Rasih Kaplan), 4. Hilafet-i sahiha (Hoca Abdullah) 5. Hilafetin istiklali (Ziya. Gkalp), 6. Hilaf etin vazifeleri (Ziya Gkalp). II. Blm: 7.. Padiahln Trkiye'nin bana getirdii felaketler (Aaolu Ahmet). 8. ki terinisani ihtilali. 9. Hkmet ve Hilafet (Yunus Nadi Abalolu). 10. Canl bir l (Ahmet Emin Yalman). 11. Asl bayram bu gndr (Falih Rfk Atay), Korkarak kat (Falih Rfk). 13. Milletin iradesi (Necmettin Sadk Sadak). 14. Saltanat-i milliye ve ordu (M.N.). 15. ki terinisani inklab (Ahmet Emin Yalman). 16. Halife-i mslimin (Ahmet Emin), 17. Hilafet ve Halife (Cell Nuri leri). Hilafetin dinsel yasalar asndan nitelii,

III. Blm: 18. Alem-i slam ne diyecek? (Aaolu Ahmet), 19. slam lemi ne diyor? (Aaolu Ahmet). 20. Ak mektup son eklini Msrllar 662 ----nasl buldular? (Firari Mustafa Sabri'ye bir Msr'lnn mhim cevab). Makam-i Hilafet hakknda lem-i slamn kanaat ve hissiyat. IV. Blm: 22. Hakimiyet ve mesuliyet (Ahmet Emin Yalman). 23. Hkmdarlk karsnda milliyet (Necmettin Sadk Sadak). 24. Hoca kr Efendi'ye cevap (F.C.). 25. slam'da Hilafet (Hoca lyas Sami), 26. Muterizlerin itirazdan maksatlar (Aaolu Ahmet). 27. Hilafet ve slamiyet hakknda (ankr Mebusu Tevfik'in BMM.'ndeki beyanat). 28. ankr Mebusu Tevfik Efendi'ye ak mektup (Aaolu Ahmet). V. Blm: 29. Halife Hazretlerinin beyannameleri (Halife Abdlmecit bin Abdlaziz Han). 30. Halife Hazretlerinin BMM'ne teekkr telgraflar. Mustafa Kemal Paa Hazretlerinin beyanatlarndan bir para (Meclis sylevinden bir paradr), smet Paa Hazretleriyle mlakat (Mslim Standard dergisinden). Refet Paa Hazretlerinin beyanat (Akam gazetesinden, Ali Naci Karacan). eyh Snusi Hazretlerinin beyanatlar (Yenign gazetesinden). Grld zere, bu kitap, Saltanatn kaldrlmasndan sonra, Hilafetin iyz ve son biimi zerine kimi inceleme ve tartmalar bir araya getiriyor. Hilafetin grevleri, tarihesi, geirdii dnemler ilk blmde; Hilafetin Saltanattan ayrlmas, Hilafetle Saltanatn birlemesinden doan sakncalar ikinci blmde; Hilafet ve slam dnyas, Hilafetin son ald biimin slam dnyas zerindeki etki ve tepkileri nc blmde; Hilafet sorunlar stne tartmalar drdnc blmde; Hilafetin son biimi zerine yetkili kiilerin sz ve yazlan da beinci ve son blmde aklanmakta ve incelenmektedir. 663 ----HISTOIRE DE LA REPUBLIQUE TURQUE (1935) Trk Tarih Kurumu'nca kaleme alnan Tarih kitabnn 4. cildinin Franszca evirisi, stanbul'da Devlet Basmevi'nde basld (XX-372-152 s., 5 tablo, 12 harita, 176 resim, ciltli, 325. kr.). Trke asl Trkiye Cumhuriyeti baln tayan bu cildi Milli Eitim Bakanl, 1931 ve 1934 yllarnda iki kez bastrmt. Franszca evirisi, Kltr Bakanl Kltr Kurulu'nun 25.X1.1933 tarihli buyruu ile ilkin 2.000 say basld, nszde yaptn Atatrk'n byk Nutuk ve teki sylevlerine, resmi ve zel belgelere dayanlarak hazrland; Franszca, ngilizce ve Almanca evirilerinin Cumhuriyetin 10. Yldnm dolaysyla yapld; Trkiye'de son yllarda olup bitenler zerine tam bilgi almak istiyenler iin bunun yararl grld belirtilmektedir. Kitap iki blmden oluur: 1. Trkiye Cumhuriyeti'nin kuruluu, II. Kurtulu Sava'ndan sonra devrim ve reformlar dnemi. lk blm, iki bl kapsar: l. Trk ulusu, bir kez daha, yeni bir devlet kuruyor, 2. Kurtulu Sava. Birinci bln ara balklar unlardr. Yeni bir Trk devleti. Byk Savan sonunda Avrupa devletlerinin durumu. Byk Savan sonunda Osmanl (Aaolu Ahmet). 21. Hilafetin

mparatorluunun durumu., Mustafa Kemal. Milli Mcadele. Milli Mcadele ve stanbul Hkmeti. Ankara'da yeni Trk devletinin kuruluu. kinci bln ara balklar da yledir: Yeni Trk devletinin ilk ulus664 ----lararas ilikileri. Sevres Antlamas. Yeni Trk devletinin ilk baarlan: Yurttaki anari elerinin ortadan kaldrlmas. Yeni Trk devletinin ilk Anayasas ve Meclis'teki siyasal gruplar. Yeni Trk devleti, tilaf devletleri ve Padiah hkmeti. Sakarya utkusu ve rnleri. Son utku. Yeni Trk devletinin rgt tamamlanyor. Yaptn ikinci blm de 9 ble ayrlmtr: 1. Lausanne antlamasndan Cumhuriyetin ilanna kadar. Cumhuriyet ilan. Halifeliin kaldrlmas. Cumhuriyet rejiminde siyasal akmlar. Devrim ve dinsel - adli reformlar: A) Dinle devletin birbirinden ayrlmas (layik devlet), B) Yeni Trk devletinde adli gelime, C) Kadn haklar, D) Yanl olarak dinin temeli gibi gsterilmi rf ve geleneklerin kaldrlmas. Eitim ve retimde devrim ve reformlar: A) Osmanl monarisinde eitim ve slahat, B) Trkiye Cumhuriyetinde ulusal eitim ve retim, C) Cumhuriyetin eitim retim amalar. Devrim ve iktisadi mali reform akmlar: A) Devletin balca siyasal esi olarak ulusal ekonomi, B) Tarm, C) Endstride, D) Ticarette, E) Maden iletmesi, ormanclk, hayvanclk, F) Bayndrlk ileri, G) statistik ve demografya. Salk ve sosyal yardm ilerinde gerekletirilen yenilikler. Trk ordusu ve ulusal savunma. Sondaki Ek blmde, Atatrk'n 1919 ylnda ulusal Haklarn savunulmas, Ulusal Kurtuluun salanmas konusunda kimi komutanlara ve kiilere gnderdii 4 genelge ve ynergenin metinleri bulunmaktadr. Bunlara, 16 Mart 1920'de stanbul'un igali zerine, telgraf memuru Manastrl Hamdi Efendi ile Mustafa Kemal arasnda yaplan telgraf yazmalar 665 ----da eklidir. Bu ciltte anlan belli - bal olaylarn sredizinsel bir tablosu da (188021X.l933) en sonda sunulmutur; bu, bir Atatrk sredizini de saylabilir. Resimlerle haritalar, en sona, iki albm biiminde konulmutur. te, Atatrk'n gzden geirdii Trkiye Cumhuriyetinin resmi tarihi budur. 666 -----

667 ----K NESLN TARH MUSTAFA KEMAL NELER YAPTI? (1900) Dil bilgini Ahmet Cevat Emre (1876 - 1961) tarafndan yazlan yapt, stanbul'da Hilmi Kitabevi'nce yaymland (375 s., 10 TL.).

Son yzylda yurdun geirdii en nemli tarihsel olaylarn canl, doru bir yk ve tanmn veren bu yapt, yazarn ocukluk yaamyla balar. zgr bir yurt yaratmak iin Mustafa Kemal nasl savat? Devrimler nasl yapld? 27 Mays kansz devrimi nasl oldu? Btn bunlar bize ayrntlaryla anlatr. 669 ----LK MECLS'DEN KALANLAR, 1920-1970 (1970) Anadolu Ajans Parlamento Muhabiri Naln Sekin'in T.B.M.M.'nin 50. yldnm dolaysyla hazrlad grmler dizisi, Ankara'da Divan Matbaasnda kitap biiminde basld (175 s., ayrca 19 plan, 10 lira). Kapak dzeni Fikret Otyam'ndr. Babasnn ansna armaan ettii yaptnda, yazar, T.B.M. Meclisindeki doum tarihi kaytlarna gre dzenledii, sa olan ilk dnem mebuslaryla resimli grmler yapm, bunlar bir araya getiriyor. Ferruh Bozbeyli (Millet Meclisi Bakan), brahim evki Atasagun

(Cumhuriyet Senatosu Bakan), Ahmet Ferit Tek (stanbul Mebusu), Fahrettin Altay (Mersin Mebusu), Tevfik Rt Aras (Mentee Mebusu), smet nn (Edirne Mebusu), Mahmut Cell Bayar (Saruhan Mebusu), Ahmet Fevzi Erdem (Batum Mebusu), Atf Tzn (Kayseri Mebusu), Abdlgani Enseri (Siverek Mebusu), Refik Koraltan (Konya Mebusu), Yasin Kutlu (Gaziantep Mebusu), Ali Kl (Gaziantep Mebusu), Halil brahim zkaya (Antalya Mebusu), Hseyin Aksu (Erzincan Mebusu), Yasin Haimoglu Akda (Oltu Mebusu), o cokulu kurulu gnlerini, yllarn, bu gnlere nasl gelindiini, o gnleri yeniden yayarak gen gazeteciye anlatyorlar. 1981 ylndan bu yana Ankara ve stanbul gazetelerinde, TRTde alan, daha sonra A.A.'na geen, eitli tarihlerde meslek rgtlerinin gazetecilik armaanlarn kazanan yasarn bu ilk kitab, belgesel bir yaz dizisini ierdiinden, o yllara k tutan deerli bir yapttr. 670 ----nsznde yazar amacn yle aklamaktadr: O'nun mesai

arkadalar, bu lkenin kurtarlmas iin alanlardan bu ondrt kii, bugn ne durumdaydlar, yaantlar nasld ve 50 yl ncesini nasl hatrlyorlard?. Bu konumalar, Anadolu Ajans gnlk teksir bltenlerinde, dolaysyla abonesi olan gazetelerin kimisinde, 15 gn sreyle 1970'te 13'e indiler balyla yer almt. Kimi blmleri de Trkiye radyolarnda yaplan zel programlarda yaymland. Yazar diyor ki: Kitab hazrlarken, tarih sayfalarnda yer alm gerekleri tekrarlamaktan, elden geldiince kandm. Amacm, yayan ondrt Canl Tarih in hatrladklarn bir araya toplayp, tarih ve tarih tr eserler kaleme alan yazarlarla devlet arivlerine k tutabilmek ve Kurtulu Savamzn bilinmeyen ynlerini akla kavuturmakt. Sekin'in bunu yapabildii sylenebilir. Olaylar daha ok bir gazeteci gzyle eletirmekten kendini alamamtr. 671 ------------------

NGLZ BELGELERNDE ATATRK 1919-1938. CLT 1: NSAN 1919-MART 1920 BRITISH DOCUMENTS ON ATATRK, 1919-1938 VOLUME 1 : APRIL 1919-MARCH 1920 (1973) Bill N. imir'in (Do. 1933) derleyip yayma hazrlad bu belgelerin ilk cildi, Trk Tarih Kurumu Yaynlar'ndan XVI. dizinin 15 sayl kitab olarak. Kurumun kendi basmevinde basld (XXVI -503 s., 150 TL.). Yapt, Cumhuriyetin 50. Yldnm dolaysyla Atatrk'n ansna adanm. Ord. Prof. Enver Ziya Karal'n sunu yazs ile derleyicinin nsznden sonra, belgelerin izelgesi ve zetleri verilir. 162 sayy bulan belgeler, Nisan - Aralk 1919 ile Ocak - Mart 1920 tarihleri arasn kapsar; bu blm ngilizce'dir. Kaynaklar, ngiltere Dileri Bakanl Arivleri ile ngiliz D Politikas zerine Belgeler Yaynlar'ndan derlenmitir. Kii ve yer adlar dizinleri sondadr. Bu belgeler, Mondros Mtarekenamesinin imzalanmasyla, stanbul'a yerlemi olan ngiliz yetkilileriyle Anadolu'ya gnderdikleri ajanlarnn, aralarnda ve ngiltere Dileri Bakanl ile haberlemeleri zerinedir, yani diplomatik bir nitelik tar. ngiliz belgelerinin hemen hemen tm, geni anlamda, Atatrk'le ilgili saylabilir. Derleyici 1.000'den ok ariv cildini inceleyip belgeleri semi, dzenlemi, Trke zetlerini de vermitir. 672 ----teki ciltler, Atatrk'n Samsun'a kmasndan lmne dein sren 20 yllk bir dnemi kapsayacaktr. Belgelerin tpk basm yaplmamtr. kinci cildi 1975'te yaymland kapsam : Nisan - Aralk 1920 (XXX - 550. s., planlar 185 TL.). 673 ----NGLZ BELGELERYLE SAKARYA'DAN ZMR'E, 1921-1922 (1972) Bill N. imir'in (Do. 1933) aratrmas, stanbul'da Milliyet Yaynlar'nn (Tarih Dizisi) nin 21'incisi olarak Sralar Matbaas'nda bastrld 548 s. 2 levha, iinde 10 karikatr, ciltli, 25 TL.). Kitabn sayfalardaki srekli bal: Sakarya'dan zmir'e. 30 Austos utkusunun ellinci yldnm dolaysyla yaymlanan kitabn 15 Haziran 1972'de Londra'da yazlan nsznde ierii zerine bilgiler vardr: ... zerinden elli yl geince arivler alr. Oralarda tarihi yapanlarla yaayanlarn duygular, dnceleri yatar. Belki onlara az - ok yaklalabilir umuduyla belgelerin taranmasna giriildi. Trk Kurtulu Sava zerine ngiltere Dileri arivlerinin yalnz bir dizisinde 723 cilt belge var. Kitap, Kurtulu Sava'nn son yln kapsar. Ama bu pek dolu yl tmyle aydnlatmak iddiasnda deildir. Askeri ve diplomatik gelimelere azar azar yer verildi. Yunanistan ile ngiltere'nin tutumlar biraz ne alnd. Bunlar, Trkiye'nin bamszlk yolunda balca iki engeldi. Sakarya, kitabn belkemii gibidir. Olaylar sanki Sakarya'ya doru akar ve Sakarya'dan kar. Kurtulu Sava'nn nemli dnm noktasdr. Oradan Byk Taarruz'a kadar geen zaman uzundur; ama askeri harekat ynnden durgun, diplomatik gelimeler bakmndan clz bir zamandr bu. Ksa geildi. Byk Taarruz, gn gnne izlenmeye alld.

Belgelerin elverdii lde. Byk Zafer'in yanklaryla sonularna ancak son sayfalarda ksaca deinildi. Zafer sonras apayr bir alandr. Kitabn dnda kalr. 674 ----Burada ngiliz belgeleri kullanld. Belge derken, ncelikle ariv belgeleri kastediliyor. Yaynlanm ngiliz belgeleri yetersiz. Bunlarn seilmeleri de hazrlayana gven vermiyor. imdiye kadar belge yaymlarna ncelik verildi. Bu kitabn ise hem okunabilen hem de kaynak olarak kullanlabilecek bir kitap olmasna alld. Karlalan glk bu noktada dmleniyordu. Yaynlanmam belgeler kullanlyordu. Bunlardan paralar, zetler verirken kl krk yararcasna dikkatli olmak gerekti. ngiliz arivlerine kadar gidemeyecek aratrclar, verilen belgeleri gvenle kullanabilmeliydiler. Ayn zamanda kitap okunabilmeliydi. Dil gl kyordu. Belgelerin dili, hazrlaycnn dili deildi. ou, tumturakl dille yazlm resmi belgelerdi bunlar. Belgelerin dilini bozamad. Yalnz belgeleri krpmakta, zetlemekte pek saknca grlmedi. Yine de kitabn dilinde tutukluklar vardr. Okuyucu bunu anlayla karlayacaktr..... Kitabn plan, sredizinsel sraya gredir: 1... nn'nden Sakarya'ya doru, II. Mustafa Kemal - Harington grmesi konusu, III. Sakarya, IV. Ve sonras, V. Uzun bekleyi, VI. Byk Taarruz, Sonu. Kaynaklar. Blmler iinde, zaman bakmndan, geriye - ileriye doru tamalar olmu. Ara balklarn kimisi, ilk bakta, bilimsel arballkla badamyor gibidir. Dipnotlar, daha ok, aratrclar iin kullanlm. Ayn belgenin birka yerdeki rnekleri, dipnotlarda ayr ayr belirtilmi. Kitaba Punch dergisinden birka karikatr de eklenmi, seilen izgiler olaylar gldr ynnden, ngiliz gzyle zetlemektedir. Bunlar da bir eit belge'dir. Yaynlanm -yaynlanmam ariv belgeleri, sonda ayr ayr gsterilmitir. 675 ----NKILABIMIZDA POSTA VE TELGRAFILAR (1940) Ahmet Baha Gkolu'nun yazd bror, (Trk Posta ve Telgraf Tarihine Ait Tetkikler) dizisinin 4. kitab olarak, Ankara'da Ulusal Matbaa'da basld 16 s., resimli, 25 kr.). Brorn ilk basm, 1938'de stanbul'da kbal Kitabevi'nce yaplmt (16 s.? 15 kr.). Atatrk'n Genlie Hitabesi, en baa alnm. (Trk Dili Tetkik Cemiyeti stanbul Merkez Heyeti sabk azasndan ve ehremini Halkevi Dil - Tarih - Edebiyat Komitesi Bakan) olan yazar, Milli ef ve Reisicumhur Byk smet nn, bu naiz eserimi takdir buyurmulardr diyor. Bu dizide, daha nce, P.T.T, tarihi stne Telgraflkta ana dilimiz ve Mustafa Efendi (1933), Bat ve Douda telgraflk nasl dodu? (1935), Telgraf tarihi, 1856 - 1938 (2 cilt) adl yapt daha yaymlam olan yazar, bu yaptlarn Ebedi ef Atatrk tarafndan da deerlendirildiklerini syler. nsznde unlar kaydeder: 23 Nisan 1920'de Ankara'da Trk Posta ve Telgraf daresinin temeli atlm, 11 Mays 1920'de ilk taazzuv vaki olmu (kurulu domu) 12 Mays 1920'de de kurulu fiiliyat sahasna inklap etmiti. Bu teekkln banda olanlardan Posta ve Telgraf Umuru Mdr Salim'in hatralarna dayanan bu kk eseri (15 yl sonra) Cumhuriyetimizin dnm yllarna ithaf en sunmu, olmam; mahza (geri) inklap tarihimizin mhim bir

kesinin aydnlanmasna ve hem de bu arada yurda hizmet etmi olan meslek kahramanlarn tarihin nisyanna (unutmasna) terket676 ----miyerek onlar kymetleriyle birlikte memleket dncenin mahsul olarak kaleme alnmtr.

genliine tantmak gibi bir

Konuya Mtareke'de stanbul Telgrafhanesi nin durumunu anlatmakla giren yazar, ba tarafta, P.T.T. Mdr-i Umumisi Refik Halit (Karay), Memurin Mdr eyh R... ve Casus Leon'un faaliyetlerini P.T.T. eflerinden Nuri'nin anlarndan alarak anlatr. Telgrafhanede, Trk telgraflarnn hangi koullar altnda altklarn, byk Nutuk'tan ve Salim'in anlarndan aktarmalar yaparak sunar. Kitapta, Ankara Bamdr olan Salim Beyin anlar, byke bir yer tutar. Sonradan P.T.T. Genel Mdr de olmu olan rahmetli Salim Bey'in resmi, el yazs, imza rnei de kitapta vardr. Bu zat, P.T.T. muamelat (ilemler) mfettilii de yapmt. Anlarnda, Kurtulu Sava srasnda ne gibi glklerle karlaldn, nerelerden nerelere yeni hatlar ekildiini ayrntlaryla anlatmaktadr. Yazar, kitabna yle son veriyor: .... Yarln u satr laryla telgraflara her dem duyuracak olan Salim'i 7 Nisan 1927'de Kasmpaa Kulaksz mezarlnn bir kesine gmdk. O bugn orada Trk kahramanlk ve asaletini ifade eden bir tevazu ierisinde yatyor. Aramzdan asla ayrlmayacak olan hatrasn daima sayg ile anmay bir meslek borcu bilirim. 677 ----NKILAP PSYCHOLOGIE'S (1934) A. Refik Stk'nn yapt, stanbul'da Kader Matbaas'nda basld (11 s., 75 kr.). 8 Temmuz 1934 tarihini tayan nsz'de yazar diyor ki: ... 1789 ihtilali eserinin ksa hatlarla izmee altmz manzaras, Byk Harp'ten sonra sebeplerini bu kitapta greceimiz ekilde bir inkiaf sadmesiyle sarsld. Harp sonu balayan Trk ve talyan ihtilalleriyle, yakn zamanda vaki olan Alman ihtilali, kendilerine mahsus tipik vasflarla 1789'un mcerret sisteminden ayrlarak Devleti itimai kuvvetin nfuzu iinde umumi siyasi olu'un kymetine tabi tutmak suretiyle, ameli ve kendi bnyelerine gre hakikat hale uygun rejimlerini kurdular... Her ihtilal de vaka ve eniyet dinamiklii'nin evkiyle; eskinin fertilik balangcndan hareket ederek devlete tand bitaraflk yerine, btn sahalarda fertilik mefhumunun stnde yryen umumi siyasi ve kltrel hayat, Devlet marifetiyle tanzim eyleyen, ferdi milli cemiyet idealinin kaytsz, artsz tabii addeden btn Devlet vakasyla, iktidar birlii'ni kurdu. Muayyen ahlak hakikati bakmndan da, kymet serbestisi yerine Rejim kanaat'n, tahakkuk ettirdi. etin bir mevzuu kurcalamaa alan ve baz umumi hkmleri de tayan bu kitaba hakim lk; byk Trk ihtilalinin kurduu ileri Rejim kanaat'n tekil eden Rasyonel, Radikal Milli Birlik dncesidir. 678 -----

Her eyden stn, her eyden sevgili, dimdik ayakta duran Trkiye; milli kltrn ilerleme ve salamlyla Rasyonel, Radikal Milli Birlik temeli stnde daima ykselecek, medeni lemde nzm roln yapanlarn en nnde yer alacaktr. Byk yol gstericinin Ne Mutlu Trkm Diyene dsturu btn dnyada tekrarlanan eref ve gpta sesi olacaktr. Asil Trk milletinin beer tarihine veheler veren tarihi varl, dnyann her tarafnda kurduu byk devletleri, arktan Garba akan medeniyeti, milletlerin kltr inkiafndaki yksek rol, ebedi kuvvet ve milli lk kaynamzdr. Trk milleti, gelecein engin devirlerinde de bu dsturu tekrarlatmaa mutlak surette hak kazanacaktr. Hepimizin ilediimiz, ebediyete kadar ileyeceimiz eser budur. Kitap, bu idealin umumi surette Felsefe, itimaiyat ve Hukuk'un inkiaf verimlerinden alnm ilmi anlat tasladr. Ancak mevzuun derinliine, nazaran, elemanter mahiyeti haizdir. Yazl, sralan itibariyle de toplama yolu takip olunmam, daha evvel bilhassa Almanca'dan okunan, hatrda kalan malumata kendi grlerimin, dnlerimin tatbiki suretiyle ilenerek yazlmtr. Dorudan doruya mracaat olunan, nakiller yaplan kitap ve ansiklopediler ise sahife altlarna sras geldike iaretlenmitir. Trk inklabnn gelecekteki inkiafn gene tetkik etmek, Rasyonel, Radikal Milli Birlik lksn anlatmaa almak hayatmn en zevkli ve milliyeti vazifesi olacaktr... (1). --------------------------------(1) 1789 ihtilalimin ksaca izmeye altmz grnm, I. Dnya Savaandan sonra, nedenlerini bu kitapta greceimiz biimde bir gelimenin sarsntsyla sarsld. 679 ----Devrim ruhbilimine zmsel bir bak niteliinde olan bu yapt, kitap tan oluur. lenen konular yledir : -----------------------------------Sava sonu balayan Trk ve talyan ihtilalleriyle, yaknda gerekleen Alman htilali, kendilerine zg tipik nitelikleriyle 1789'un soyut dizgesinden ayrlarak devlet'i toplumsal, basknn etkisinde, genel siyasal olu'un deerine uydurmak suretiyle, pratik ve kendi yaplarna gre, gerek durumlarna uyan rejimlerini kurdular... Her ihtilal de oldu ve gereklik dinamiklii'nin ynlendirmesiyle, eskinin bireycilik balangcndan devinerek devlete tand yanszlk yerine, btn aamalarda bireycilik kavramnn stnde yryen genel siyasal ve kltrel yaam, devlet eliyle dzenleyen bireysel ulusal toplum lksnn basz, koulsuz, doal sayan btn devlet olgusuyla, iktidar birlii'ni kurdu. Belirli ahlak gerei, bakmndan da, deer serbestlii yerine rejim Kans'n gerekletirdi. etin bir konuyu kurcalamaa alan ve baz genel yarglar da tayan kitaba egemen lk, byk Trk ihtilalinin kurduu ileri rejim Kans'n oluturan Ussal, Kktenci Ulusal Birlik dncesidir. Her eyden stn, her eyden sevgili, dimdik ayakta duran Trkiye, ulusal kltrn ilerleme ve salamlyla Ussal, Kktenci Ulusal Birlik Kkeni stnde srekli ykselecek, uygar dnyada dzenleyici roln yapanlarn en nnde yer alacaktr. Byk yol gstericinin "Ne Mutlu Trkm Diyene" yasas btn dnyada yinelenen onur ve imrenme sesi olacaktr. Asil Trk ulusunun insanlk tarihine ynler veren tarihsel varl, dnyann her yannda kurduu devletleri, Dou'dan Bat'ya akan uygarl, uluslarn kltrel gelimelerindeki yksek rol, sonsuz g ve ulusal lk kaynamzdr. Trk ulusu, gelecein engin dnemlerinde de bu yasay yineletmeye kesinlikle, hak kazanacaktr.

Hepimizin ilediimiz, sonuna dein, ileyeceimiz eser budur. Kitap, bu lknn genellikle felsefenin, toplum bilimin ve hukukun elde ettii verilerden alnm bilimsel taslaktr. Ancak, Kanunun derinliinden dolay, esel bir ierik tamaktadr. Yazlnda ve konularn sralannda toplama yolu bir ierik tamaktadr. Yazlnda ve konularn sralannda toplama yolu izlenmemi, daha nce, zellikle Almanca'dan okunan, bellenen bilgilere, kendi grlerimin, dncelerimin uygulanmas yoluyla yazlmtr. Dorudan bavurulan, aktarmalar yaplan kitaplar ve ansiklopediler ise, sayfa altlarnda sras geldike gsterilmitir. Trk devriminin gelecekteki gelimesini yine aratrmak, Usu, Kktenci Ulusal Birlik lksn anlatmaa almak, yaammn en zevkli ve ulusalc devi olacaktr. 680 ----Birinci kitap: Giri ve umumi mebdeler: Fizik, biyolojik, sosyolojik bnyelerde tabii ahenk ve nisam (coordination). Umumi mebdeler I. timai teekkllerin siyasi rejimlerden ncelii v/e onlar dourmas.- II. Rejimde farika, III. ktisadi gr (maddiyeci eniyet). Nokta-i nazarmz: Geni bir Devlet sosyalizmi ile Kollektivist esaslardan mrekkep bir iktisat siyaseti. IV. Politika. kinci kitap: I. deal. II. ideoloji. III. dealci bnyesi. nc kitap: I. Rejimi mdafaa esaslarnn ekil, hudut ve derecesi. II. Kendi kendini kritik. III. Yeni milli terbiye. Netice: Bizim anladmz milli terbiyenin Yaraca hedef, Rasyonel, Radikal Milli Birlik. Bu bilimsel yaptn sonunda, 7. sayfalk, gzel bir dizin de vardr. 681 ----NKILAP TARHNE GR (1960) Prof. Dr. Yavuz Abadan'n (1905 - 1967) yapt, Ankara'da Ajans - Trk Yaynlar'nda, basld (74 s., 6 TL.). Kitabn yeni basm !96!2?de yapld (90 s.). Trk devriminin zm ve aklamasnda, tarihsel gidie bal kalarak, hukuksal gre n planda yer verir. rencilerin snav hazrlklarna yardmc olmak zere, ders notlarnn. gzden geirilip zetlenmesinden domu. Yazar, belgelere, zengin kaynaklara dayanarak Trkiye'de inklap hareketleri ve sonular balkl bir yapt hazrlamakta olduunu nsoznde bildiriyorsa da lmne kadar ve o gnden bugne dein byle bir kitap baslmad. Eldeki kitapta, konuya bir giriten sonra, Osmanl mparatorluu'nda yenilik hareketleri, Byk Millet Meclisi, Kurtulu Sava, Mudanya Mtarekesi, Lausanne Antlamas incelenmektedir. Yazarn bu konularda baka yapt ve incelemeleri de vardr. 682 ----NKILAP ve KADRO (1968) evket Sreyya Aydemirin (1897 - 1976) incelemesinin yeni basm, Ankara'da Bilgi Yaymevi'nce (Deneme, An, nceleme Dizisi) nde karld. (307 s., 10 lira). lk basm, 1932'de stanbul'da A. Halit Kitabevi'nce yaplmt (173 s., 100 kr.). Devrim felsefesini inceleyen, devrimleri gerekletirmekle grevli kadronun sorumluluu zerinde duran bu yaptn, iki basmn nszlerinden sonra, 17 blmnn balklar, ara konulan yledir:

I.. Bir usul meselesi: Bir toplum felsefesi ve Milli Kurtulu hareketleri. (Tarihi materyalizm ve marksizm vb.). II. Dnya iktisat buhran iinde bugnk Trkiye: Buhran iinde Trkiye. (Sovyetler faktr vb.). III. nklap: nklap yryor. (Trk inklab, slahatlk deildir.) IV. nklabmzn ideolojisi: nklap ve ideoloji. (nklabmzn getirdii baz deerler.) V. Trk inklabnn an aknda yeri: nklabmzn milletleraras manas. (Kapitalizmin mezar kazclar. Kutsal isyan vb.) VI. Milli Kurtulu hareketlerini anlay: Bize ve bakalarna gre Milli Kurtulu hareketleri. (III. Enternasyonal de hata yolunda. Trkiye Milli Kurtulu hareketini nasl grdler?) 683 ----VII. Milli Kurtulu hareketleri arasnda Trkiye: Trkiye ve Milli Kurtulu hareketleri. VIII. nklap kavram: nklap kavram ve Milli Kurtulu hareketleri. (Bir inklap nerde balar, nerde biter?) IX. nklabn nizam.. (Dnya kapitalizmi de deime halinde.) X. Millet kavram hakknda: Milletlemek (ada anlamda millet, yeni bir varlktr. Batda milletleme hareketi tamamlanamyor. Sosyal milliyetilik.) XI. Devlet kavramn anlay tarz hakknda: deal devlet grn altnda elimeler nizam. (Milli Kurtulu hareketinin devlet nizam. Faizm. Devletilik ve zel teebbs.) XII. Milli sermayenin birikimi: ada kapitalizmin sermaye kaynaklar. (Yeni Trkiye'nin durumu. Milli sanayi. Gmrk istiklali.) Milli Kurtulu hareketinin ana prensipleri; Eski bir dnya nizamndan yeni bir dnya nizamna. Kadro: Kadro kavram hakknda. (deal ibirliinden snf farkllna. Klelikten demokrasiye. Milli Kurtulu hareketlerine gelince. Parti bir mcadele organ. Yeni akmlar. Memleketimize gelince. Hayal ve hakikat.) XV. nklap heyecan: nklabn srkleyici gc: Heyecan. (Kolektif ruh disiplini) 684 ----XVI. Otokritik. (Otokritik nedir? Dev kendi ocuklarn yiyor. Tek cephe. Halkn sesi ve kahraman. Byk millet ve kendini kurtaran inklap.) XVII. nklaplk sanat: Kadro ve aksiyon: Slogan, taktik, strateji. (Yeniden dou.) Son sz.

Yazar, yaptnn konusunu ylece zetler: Trk inklabnn fikir esaslarn, yani inklabmzn ideolojisi'nin belirli bir gr asndan deerlendirilmesidir. Yani bu yapt, Trk devriminin bir yorumunu, bir kuramn verir. Yazar, bir makalesinde unlar syler: Asl fikir neriyatmz, tabi, (Kadro) hareketi, nklap, ve Kadro isimli eserim ve (Kadro) dergisi neriyat ile geniledi. O nklap ve Kadro kitab ki, rahmetli Ebedi efimizin, cihandeer takdirlerine mazhar olmutur. Ve o (Kadro) dergisi ki, Onuncu Cumhuriyet ylnda, onun baar diledii, beyanat verdii tek dergidir. Ama bugn Milli Ktphane'de kilitli kitaplar arasndadr. Hl izinsiz okunmaz, sanyorum. 685 ----NKILAP YOLUNDA (1) (1933) Hilmi A. Malik (Evrenol)'un yapt, Ankara'da Hakmiyet-i Milliye Matbaasnda basld (50 s., resimli, 30 kr.). Yapt, (Kitap Yazanlar Kooperatifi Neriyatndan Kk Seri) nin 4 numaral yayndr. Mart 1933 tarihli Bir - iki sz udur: Bu yazlarn bir ksm Hakimiyet-i Milliye nshalarnda, lk mecmuasnn ikinci numarasnda ve bir ksm da Ankara Halkevi timai Yardm ubesi'nin programnda km ve baslmtr. Daha iyi bir hizmette bulunmak arzusu ile, birok deiiklikler ve ilaveler yaparak bir araya topladm bu yazlar, Kitap Yazanlar Kooperatifi tarafndan baslarak byle bir kk kitap oldu. Bu kk eserde itimai hayatmz (toplumsal-yaam) ve kltrmz (Cumhuriyet, 12.VI.1972).

ykseltecek ve kuvvetlendirecek baz yollar gstermee altk, Bugn yeni ile eski neslin; yeni dnce ile eski dncenin arasnda alm uurumlar seziyoruz. Onlara areler bulmakla beraber, eski nesli bal kald zincirlerden ve karanlk zihniyetten kurtarmak inklabn bizden bugn bekledii ve emrettii en byk ilerden biridir. nklap bu iin baarlmasn istiyor, bekliyor... nklab bu hedefinden ve lksnden ayracak hibir kuvvet yoktur. ---------------------------------------(1) 686 ----1932 ylnda Ankara gazete ve dergilerinde yaymlanm olduklar grlen bu yazlarn balklar yledir: I. nklap yolunda birbirini tamamlyan 3 kuvvet. II. ocuun btn muhitini Devrim Yolunda,

nklaba akan bir hale getirmek (inklap kaynamalar, aileye nfus etme vastalar. Analar - Muallimler birlikleri, ocuk ktphaneleri, -mektebe gidemiyen ocuklar, ehir kylarnda ocuk evleri, ocuk evlerinin gayeleri). III. Frkas'nn prensipleri. IV. in can alacak Cumhuriyet Halk yeri kylerdir. Kyleri elli ylda ne

yapmalyz? V. Kla: Kylnn bilgi kayna. VI. Fabrikalarda, hususi 'messeselerde ve hapishanelerde genlik. VII. a) Kenar mahallerde ocuk evlerinin hazrlanmas, b) Hizmeti ve kimsesiz gen kz ve erkek ocuklar korumak, c) Fuhu ve fuhula mcadele, d) Hapishanelerde mahkum ocuklar.

"SON sz blmnde Atatrk'n yazar, sonu, olarak da unlar syler :

Genlie

Hitabesi'nden paralar aktaran

Genlik tekilat (rgt) kurtarcmzn bu canl szlerini her fabrikada, her hususi messesede; (zel kurumda) her yerde kazdrmal, nakettirmelidir. Bu szler, tarih olmu Gazimizin ve liderlerimizin gstermek istedikleri yollar gsterir, aydnlatr... Trk inklab Gazi'dir, Gazi inklaptr. Gazi'nin eserleri milli Trk tarihinden ve Trk dilinden Trk ideolojisinden kar. nklap bir disiplindir, kuvvetli bir terbiye sistemidir. Bu inklabn izgileri iinde yorulan, ona sadk kalacaktr, onun iin lecektir..... 687 ----Yazarn, ruh bilim ve toplum bilimle ilgili bakaca aratrmalar da var. En nemli yapt da Revolutionary Turkey (Devrimci Trkiye) adl ngilizce kitaptr (1936, Ankara). 688 ----NKILAPLARIN RETTKLER (1934) Sivas Milletvekili Prof. Dr. Vasfi Rait (Sevig)'in (1887-1971) yapt, stanbul'da Gazetecilik ve Matbaaclk T.A.. Basmevi'nde 3.000 say basld (48 s., 50 kr.). CHP programnn ikinci blmnden alnan u para, en baa konulmu: Cumhuriyet Halk Frkas (1) inklapdr (2). Frka, milletimizin birok fedakarlklarla yapt inklaplardan doan ve inkiaf eden prensiplere sadk kalmay ve onlar mdafaa etmeyi esas tutar. 1933'te yazlan kitapta incelenen konular unlardr: Lzumsuz inklaplar, hakiki inklaplar, nklap, htilal, Islhat (3). nklapta kan, terr. Diktatrlk, kuvvetli icra reisleri (4). Kuvvet ve hak. 1324 (1908) inklab. Hakiki inklaplar saridir (05). Muvaffak olmu inklaplar. Zihniyet savalar. nklaplar birer ilerlemedir. rtica korkun bir hatadr. nklab ve neticelerini korumak bortur. nklaba ksenler. nklap bir btndr. Bykln hassas bytmektir. Bu son blm yle biter: Gazi'nin bykl Trk' byk tarihine layk klm ve Trk'n tarihine liyakat kazanm olmasndadr. O byk inklap kurucusuna bin bir minnet!. ---------------------------1.Cumhuriyet Halk Partisi. 2.Devrimcidir. 3.yiletirme. Reform. 4.Yrtme bakanlar. 5.Bulac. 689 ----Kitabn sonunda olan ve olmu balkl bir yk de var.

Yazarn notuna gre, bu yk, 14 Austos 1929 tarihli, 1891 sayl Cumhuriyet gazetesinde, Mazi ve istikbal (6) bal altnda bir bayaz olarak kmtr. -------------------------------(6) 690 ----NN ATATRK' ANLATIYOR (1968) Milliyet gazetesi bayazar Abdi peki (1929 -1979) tarafndan hazrlanan bu yapt, stanbul'da Cem Yaynevi'nin (Kltr Dizisi) nden kitap biiminde basld (112 s., ayrca 4 levha, 750 kr.). nn'nn konumalarnn, evinde banda alnp aktarlmasyla yayma hazrlanan anlar, daha nce Milliyet te tefrika edilmiti. . Gemi ve Gelecek.

Atatrk'n (nn) soyadn verii, Cumhuriyet dncesi, ilan ve kartlar, Atatrk'n Cebesoy ve Karabekir ile ilikileri, Dou ayaklanmas, Terakkiperver Frka, Serbest Frka, Milli Mcadele yllar ve sonras gibi o dnemin nemli kimi olaylar kitapta yer almtr. Kimi tarihsel kiilerin szleri de ekler blmnde toplanmtr. Ayrca, nn'nn Ata'nn zellikleri, grleri, devrimler zerine dnceleri de verilmitir. Kd, basks, dzeni iyi bir kitaptr. 691 ----NSANCIL ATATRK (1964) Gazeteci M. Said Arif Terziolu'nun (Do. 1922) yapt, stanbul'da Ak Kitabevi'nce Yeni Matbaa'da bastrld (144 s., resimli, 5 TL.). Prof. Nihat Erim, nsznde: Atatrk'n ocukluu, genlii, yetime a ve olgunlatktan sonraki davranlarnda bugne, kadar ortaya dklmemi bilgiler, olaylar ve szler aratrclar iin bereketli konulardr. Elimizdeki bu kitap baz noktalar klandryor demektedir. Kitapta derlenen balca anlar: X. yl. sylevi niin eksiktir? Mustafa Kemal'i Anadolu'ya gtren nedenler? Osmanl Ordusu'ndan nasl, niin istifa etmiti? Antkabir'in yerini kendisi nasl semiti? Gen, gzel bir Alman kadnna yazd mektuplarda neler var? vb. eitli kiilerin bu anlar, anlatanlarn szlerine bal kalnarak hazrlanm, herhangi bir ekleme, ksaltma yaplmamtr. Yazarn, Atatrk'le ilgili bakaca yaptlar da vardr. 692 ----SLAM AHALNN DUAR OLDUKLARI MEZALM HAKKINDA VESAlKA MSTENT MALUMAT (1919) Kimin tarafndan hazrland, nerede, hangi basmevinde basld bilinmeyen bu byk boy, resimli kitap, ubat 1919'da ikinci kez basld (68 s., 1 harita). Ermenilerin Dou illerimizde yaptklar kyclklar, belgeler ve fotoraflarla anlatr.

Bu sralarda, Lenin devrimi nedeniyle, Rus askerlerinin subaylarn dinlemeksizin kendiliklerinden cepheden kaarak yurtlarna gittikleri, cephede yalnzca kimi Grc ve Ermeni askerlerinin kald anlalyor. Rus Ordusu'yla ibirlii eden Ermeni etelerinin cephede Rus kuvvet ve nfuzunun ortadan kalkmasndan yararlanarak silahsz, savunmasz Trk halkn gizlice, aka ldrmee balamalar zerine Trklerden yazl bavurmalar, bizim 3. Orduya geliyordu. stila altndaki blgelerden kaarak orduya sman halktan kimi kimselerin kendi ykleri, pek ackl etkiler yapacak nitelikteydi. Erzincan dolaylarnda nl Ermeni sergerdelerinden olup Birinci Dnya Sava banda arkikarahisar'da Trklere yaplan, - katliam dzenleten, daha sonra Antranik'in, katliam Ruslara kaan Sivasl Murad'n, Erzurum dolaylarnda Ermeni serdar saldrlarda bulunan Bayburtlu Arak'n yanndakilerle birlikte

Bayburt ile Mu dolaylarnda katliamlar yapan, ordu menzillerine, menzil kollarna gelip yaptklar anlalyordu. Bu olaylar zerine, General Kafkas Ordularmz Komutan, Rus Kafkas Ordular

Bakomutan

Perjevaliskiy'e

Suehri'nden

gnderdii

yazlarnda,

stanbul'dan ald emir zerine 693 ----kendisine bavurduunu bildirerek Rus ordusunun igali altnda ve ordularmn cephesi karsnda bulunan topraklar blgesinde oturan Osmanl tebaasnn gerek yerli ve gerek dardan gelen Ermenilerce mal, can ve rzlar heder ve payimal edildii vesikalara mstenit olarak anlaldndan, Rus ordusu kumanda heyetinin emrine tamamyla aykr olan bu halin men'ine himmet buyurulmas biiminde ricada bulunuyor. 1917'in son aylar ile 1918'in ilk yarsnda yaplan bu katliamlar; Trabzon, Erzurum, Bitlis, Kars illerine yaylmt. Ermeni ve Rum eteleri, bir program ierisinde, Trklerin rzna, canna, malna saldrya balamlard. Bu olaylar, Trk ordusuna snan Rus subaylar da doruluyordu. te, kitap, Trk - Rus ordular komutanlar arasnda bu konuda yaplan yazmalarn rneklerini vererek balar. Kue kda baslan kitaptaki resimler, Rumlarn, Ermenilerin Trklere yaptklar kyclklar btn plaklyla gstermektedir: Trk mezarlnda tiyatro kurmular, trbeleri ykmlar, ocuklar, kadnlar, ihtiyarlar ldrmler, kzlarn rzna gemiler, evleri ve insanlar yakmlar! Tarihi Ahmet Refik (Altnay), Alman ve Avusturyal yazarlar, durumu gitmitir. Erzurum'da Ermenilerin yaktklar binalarda inceleme yaparak gerek Kafkasya'da Yazmalarda, pek ilgintir. 694 ----STKLAL HARB GAZETES (1969) Gazeteci mer Sami Coar'n (Do. 1919) hazrlayp stanbul'da kan Yeni stanbul gazetesinde 121 gn tefrika ettirdii bu byk yaptn ilk cildi, Yeni stanbul Yaynlar arasnda kitap biiminde de baslp yaymland (15 Mays 30 Ey da Ermeni ktalarnn yaplan kyclk ve yabanll evetlenip srp

grmlerdir. Rus ordusu geri ekilir ekilmez yabanllk olaylar balamtr. Trklere kyclklar aka dorulanmtr.

Kyclklar dzenli kuvvetlerce geni apta yaplmtr. Kitabn belgeleri, resimleri

ll 1969, byk boy, sayfalar numaralanmam, resimli, belgeli, gazete eki olarak parasz, cilt zerinde fiyat kayd yok). D kapakta ad Gn gnne... diye balar. Metin, 15 Mays - 30 Eyll 1919 tarihleri arasnda gazetelerde kan haber, yorum, resim ve belgeleri kapsar. zmir'in igali haberiyle balyan yapt; Damat Ferit kabinesi birbirine girdi, Fransa stanbul kumandanln istiyor, Trkiye ile bar Paris'te deil, Londra'da yaplacak haberleriyle sona eriyor. Arada, o yln drt buuk ay iinde olup biten btn teki olaylar aktarlyor. Ne yazk ki yaptn br ciltleri kmad. km olsayd, 3 - 4 cilt iinde, gn gnne, btn bir stiklal Harbi Gazetesi kazanacaktk. Aratrclara ok byk bir kolaylk salanm olacakt. nk, o gazete koleksiyonlarn kitaplklarmzda tam olarak bulmak olana yoktur. Kendi trnde tek ve yarm kalan bir yapt! Bu gazeteye ek olarak ayrca Kurtulu Sava'yla ilgili 9 kitap yaymland. 695 ----STKLAL HARBMZ (1959 - 60) General Kzm Karabekir'in (1882-1948) en byk yapt, stanbul'da Trkiye Yaynevi'nce karld (XII-1.171 s., ayrca 22 levha, ciltli, 40 lira). Generalin kznn imzalann tayan nszde, bunun bir anlar ve belgeler kitab olduu aklanmaktadr : Eser, vekayiin cereyan ettii tarihlerde gn gnne tutulmu notlar halinde kaleme alnmtr. Tamamen vesaike mstenittir. Bir zamanlar imhas iin ok allm ve hatta stikll Harbinin Esaslar adl kk bir hulasa eseri de 1933 yllarnda nerettirilmeden toplattrlp yaktrlmtr. Fakat nceden alnan tedbirler sayesinde bu hatratn asln tekil eden bu eser ele geirilememi, bugne kadar da muhafazas mmkn olabilmitir... Hatratta bir harf dahi deitirilmemitir. Eser, aynen baslm, aslna tam bir sadakat gsterilmitir. Hatratn nerinden sonra lehte veya aleyhte sylenecek ve yazlacaklar tarihin hakemliine brakmak ve cevaplandrmak arzusundayz (1). Yayncs Tahsin Demiray da diyor ki: stiklal Harbimizin nl Kumandan Kzm Karabekir Paa, Gazi -----------------------------------------(1) Yapt, olaylarn olduu tarihlerde gn gnne tutulmu notlardan karlarak yazlmtr. Tmyle belgelere dayanr. Bir zamanlar, yok edilmesine allm, hatta istiklal Harbi'nin Esaslar (Bamszlk Sava'nn Esaslar) adl kk ve zet bir yapt da 1933'te yaymlatlmadan toplatttrlp yaktrlmtr. Fakat, nceden alman nlemlerle, bu anlarn asln oluturan bu yapt ele geirilememi, bugne dek de saklanabilmitir. Anlarda, bir harf bile deitirilmemitir. Yapt, olduu gibi baslm, aslna sayg gsterilmitir. Anlarn yaymndan sonra, lehte ya da alehte.szler sylenecek, yazlacak. Onlar, tarihin hakimliine brakacaz, yantlamayacaz. 696 ----Mustafa Kemalin Nutuk unu btn cephelerinden, bilhassa ark Cephesi bakmndan.tamamlayc bir vesikalar hazinesi olan bu eserini vcuda getirip Trk milletine ve onun ordusuna armaan etmekle klcyla grd erefli hizmetlerini kalemiyle tetvi etmitir. ... Kzm Karabekir Faa bu eseriyle tarih metoduna uygun olarak bir eser yazma iddiasnda deildir. O sadece hatralarn, mr boyunca toplad vesikalar millete mal etmek istemitir. Bunun zaman am ile bir ilgisi yoktur... Vesikalar ark Cephesi

arasndaki fikir ve notlarn o zamann atmosferinin iinde mtalaa etmek icabeder... (.2). Paa'nn yaam ve yaptlar anlatldktan sonra, stiklal Harbi yaptk. Amilleri (3) yazmazsa, tarihi masal olur baln tayan u ksa nsze yer verilmektedir: stiklal Harbi gibi uzun ve mhim fedakarlklarla baarlan muvaffakiyetin tarihi vakalar karan veya onlarn iinde rpnanlarn vesaike mstenit hatralar neredilmedike doru yazlamayaca phesizdir (4). -------------------------------------

2. Kzm Karabekir Paa, bu yaptyla bilimsel tarih yntemine uygun bir yapt yazma savnda deildir. O, yalnzca anlarn, yaants boyunca toplad belgeleri, ulusa mal etmek istemitir. Bunun zaman amyla bir ilgisi yoktur... Belgeler arasndaki dncelerini ve notlarn, o zamanki ortamda deerlendirmek gerekir..". 3. Etkenleri, 4. Bamszlk Sava gibi uzun ve nemli zverilerle baarlan baarnn tarihsel olaylar karan ve onlarn iinde rpnanlarn belgelere dayal anlar yaymlanmadka, doru yazlamayaca kukusuzdur. 697 ---stiklal Harbini drt zaman blmesine ayryorum. Yazdklarm, bildiim ve

yaptklarmn mmkn mertebe tafsilatndan sarf-i nazarla, tespitidir (5). I Mtareke aktinden zmir igaline kadar (31 Terini evvel 1334'ten 15 Mays 1335'e kadar ). (15 Ekim 1918'den 15 Mays 1919'a dek). II zmir igalinden stanbul igaline kadar (15 Mays 1335'ten 16 Mart 1336;'ya kadar). (15 Mays 1919'dan 16 Mart 1920'ye dek). III stanbul igalinden ark harekat hitamna kadar (16 Mart 1336'dan 1 Kanunu evvel 1336'ya kadar), (16 Mart 1920'den 1 Aralk 1920'ye dek). IV ark harekat hitamndan sulh aktine kadar (6) (1 Kanunu evvel 1336'dan 23 Austos 1339'a kadar). (1 Aralk 1920'den 23 Austos 1923'e dek). Bundan sonraki ahval herkese grlm ve grlmektedir. Yapt, Paa'nn da iaret ettii gibi, Mtareke yapl ve zzet Paa kabinesinin, iktidara gelii ile balayp Yunan ordusuna saldr ve son utku ile bitiyor. Kitabn sonunda (1. cilt) kayd varsa da bakaca cildi kmad. Paa, u zdeyi yineleyerek yaptna son verir: -------------------------------------(5).... Olanaklar elverdiince, ayrntdan saknlarak saptanmasdr.

(6) Dou hareketinin sona ermesinde bar szlemesine dein. 698 -----

Vatanda! Yanl bilgi felaket kaynadr. Her iin evvela hakikatini ara ve ren! Sonra mnakaasn istediin gibi yap! Birincisi vicdanna, ikincisi seciye, ve irfanna dayanr (7). (Vesikalar) blmnn aklanmas: Kitabn iinde geen veya mevzu ile ilgili bahislere, ait baz vesika numuneleri (rnekleri) tarih srasyla bu ksmda verilmitir. Bu belgelerden kimisi unlardr: Mustafa Kemal Paa'nn ordu mfettiliine tayinine ait Harbiye Nazrlnn emri. M. Kemal Paa'nn ordu mfettiliine ait talimatnamesinin ba taraf. Ayn talimatnamenin son taraf. Tayin emri ile Talimatname'nin yeni harflerle metni. Damat Ferit'in M. Kemal'e yazd telgraf. K. Karabekir Paa'nn M. Kemal Paa'ya telgraf. Birinci Cihan Savandan nce Trkiye'nin taksimine ait olup Paris'te bastrlan harita. Harbiye Nazr Turgut Paa'nn K. Karabekir Paa'ya telgraf. Karabekir'in Turgut Paa'ya telgraf... Kimi tarihsel resimler de en son blmde verilmitir. ------------------------------------------(7) Yurtta! Yanl bilgi felaket Kaynadr. Her iin ncelikle gereini ara, ren! Sonra, tartmasn istediin gibi yap Birincisi vicdanna, ikincisi rana (Karakter) ve kltrne dayanr. 699 -----STKLAL HARBMZDE ENVER PAA VE

TTHAT-TERAKK ERKN (1967) - 1948) yapt, stanbul'da Mente

General

Kzm

Karabekir'in

(1882

Kitabevi'nce, Mente Matbaas'nda bastrld (886 s., 15 TL.).Rahmetli generalin kzlar, yazdklar nsz'de babalarnn kitab iin

unlar sylyorlar: ... Bu defa yaynladmz eserinde de (stiklal Harbimizde Enver Paa ve ttihat - Terakki erknnn (1) yaptklar) yine vesikalara istinaden anlatlmaktadr. Bizler, onun tarihimizin bu yazm olduu satrlara bir tek kelime katmadan ve bir tek ok nl ve mhim kiilerinin Kurtulu Sava srasndaki

kelime kartmadan, hatratnn (2) olduu gibi yaynlanmasn salarken, yakn faaliyetlerini (3), tasavvur (4) ve teebbslerini (5) tarihilerimizin ve umumi efkrn (6) bilgi ve istifadesine (7) sunmu olmann huzurunu duymaktayz.... Kitapta birka blm var: stiklal Harbimizde Enver Paa ve ttihat ve Terakki erknnn yaptklar; Halk ralar Fr-------------------------------------1.leri gelenlerinin. 2.Anlarnn. 3.Etkinliklerini, eylemlerini. 4.Tasarlarn. 5.Giriimlerini. 6.Kamuoyunun. 7.Yararlanmasna. 700 ----kas program, slam htilal Cemiyetleri ttihad nizamnamesi, Enver Paa: Batum Kongresinden Dervaz'da vefatna kadar vb. gibi. Kitap, batan sona belgelerle doludur. Bunlardan kimisi Karabekir Paa tarafndan Mustafa Kemal Paa'ya, kimisi

de

bakalarnca

Karabekir

Paa'ya

yazlmtr.

lk

belge,

Cemal

Paa'nn

Moskova'dan Mustafa Kemal Paa'ya gnderdii 3 Haziran 1920 tarihli mektuptur. Son belge de, Dou Cephesi Komutan Kzm Karabekir Paa'nn zmir'den Dou Cephesi Komutan vekilinin bir ifresine gnderdii 23 Mart 1339 (1923) tarihli yanttr. Kurtulu Savamzda Enver Paa ve yandalarnn yaptklar zerine General Kzm Karabekir'in son dncesi udur: ... Bu mufassal bahis (8), Enver Paa ve taraftarlarnn stiklal Harbi'ndeki menfi (9) hizmetlerini ve buna bilmeyerek arkadalarmzn bile yardm ettiklerini anlatm oluyor (s. 362-363). ------------------------------------8.Ayrntl Konu. 9.Olumsuz. 701 ----STKLAL HARBMZN ESASLARI (1951) General Kzm Karabekir'in (1882 - 1948) kitab, stanbul'da Sinan Basm ve Yaynevi'nce karld (192 s., 200 kr.). Balang yle sona eriyor; Vatanda! Yanl bilgi felaket kaynadr, hereyin evvela hakikatini ara ve ren! Sonra mnakaasn istediin gibi yap! Birincisi vicdanna, ikincisi seciye ve irfanna dayanr. Paa'nn baslm ve baslacak yaptlarnn izelgesi verildikten sonra, Bir ihtiya adl daha baslmam yaptndan iki iir (Hakikat bir nurdur ve Uyand m Beer?), gene daha baslmam Ermeniler adl kitabndan birka sayfa sunuluyor. Yazar, Kurtulu Savamzn ana izgilerini ylece zetliyor: Milli istiklalimizin (1) tehlikeye gittiini kimler ne zaman grd ve ne gibi teebbslerde bulundu? stiklalimizi kurtarmak iin serdolunan (2) muhtelif nokta-i nazarlar (3) nelerdir? - Benim planm etrafnda ilk evvel kimler topland ve bu plann tatbiki esnasnda fikirler daima mutabk (4) kald m? Erzurum, Sivas Kongreleri - Misak-i Milli hudutlar (5) Heyet-i Temsiliyenin (6) mesaisi stanbul Meclis-i Mebusan Milli Hkmetimizin tuluu. -----------------------------------1.Ulusal bamszlk. 2.leri srlen. 3.Grler. 4.Uyumu. 5.Ulusal Ant'la belirlenmi anlar. 6. Sivas Kongresi'nce Kurulan Ulusal Kurul. 702 ----4 Harekat-i askeriye, dahili ve harici siyasetimizdeki muhtelif nokta-i nazarlar ne idi? Yeil Ordu ne idi? stiklal Harbi daha evvel bitebilir mi idi? 5 stiklal Harbi esnasnda propaganda ve casusluk meseleleri. 6 ark muhalefeti nereden kt? 7 stiklalimizin temininden sonras iin fikirler ne idi? Netice ne oldu?

General, btn, bunlar aklar ve anlarn anlatrken, bol bol belgelere dayanmaktadr. Sonda, yaymcnn Bu kitab nasl nerettim, ve nasl imha edildi? balkl sayfalk bir aklamas var. Buradan renildiine gre, kitap, 1933 ylnda 15 forma (240 s.) olarak baslm, ama Ali Kl'n ricasyla piyasaya kmayp toplatlm, Topkap dndaki ukurlarda yaklmtr. Yaymc, olayn ayrntlarn 64 sayfalk bir kitap, biiminde ayrca yaymlyacan sylyorsa da byle bir kitap km deildir. Kitabn n ve arka kapaklarnda Generalin iki resm vardr. Kitabn 4. basm, stanbul'da Toker Matbaas'nda yapld (1972), 12.50 Lira). 703 ----STKLAL HARBNDE DEMRC AKINCILARI (1970) Kurtulu Sava'nda Demirci Kaymakam brahim Etem'in geni anlarndan derlenmi olan bu kitap, stanbul'da kan Yeni stanbul gazetesinin (Kltr Yaynlar) nn sekizincisi olarak, Yeni stanbul Matbaas'nda basld (128 s., fiyat yok). Gn gnne stiklal Harbi Gazetesi nin ek kitaplarndan biri olan yaptn d kapanda, Atatrk'n Kurtulu Sava'nda orduyu teftiine ait bir resim var. Kitabn d kapak bal: Demirci Aknclar. Ksa nsz buraya aktaryoruz : Bir buuk yl dman iinde yoksul ve her taraftan evrili kaldlar. Yaln dalar ve ormanlarda yalnz kendi glerine dayandlar, saldrdlar... Devam zere hareket halinde olarak dmanla 60 defa arptlar. Dmana 787 l, 151 yaral insan, 137 hayvan, 2 hafif makinal tfek, 1 top, 191 tfek, 190 esir braktrdlar. Birok telefon, telgraf ve posta muvasalalarn kestiler. Eya, mhimmat, erzak, mevai gibi ganimetler de caba! Birok kyleri yamadan, yaklmaktan kurtardlar. Bulunduklar geni mntakada Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti namna kurduklar idare makinasiyle, aknclar tresiyle halk zerinde Yunanllara hkim bir Trk varln gsterdiler. Asayii korudular. akiliin kkn kuruttular... Bir buuk yl ylmadlar, yldrdlar... Yurdun kurtuluuyla btn aclarn dindirdiler. Bu boumada kendileri 21 ehit, 2 esir, 22 ya704 ----ral insan, 45 hayvan verdiler... Fakat bu zararlara binlerce kar koyan yce 231 s.,

milletlerine nl ve temiz bir tarih braktlar. Bu anlar kitab, blme ayrlyor: 1. nn muharebeleri sonuna kadar Demirci aknclar, 2. Sakarya muharebeleri sonuna kadar Demirci aknclar, 3. Sakarya'dan Byk Taarruza kadar olan, zaman iinde Demirci aknclar. 1. Blmn ara balklar: Demirci'de Milli Hkmet ve iki karar. erkez Etem'in Yunanllarla anlamas. erkez Etem'in Trk ordusuyla arpmas. Ordunun muzafferiyet haberi. Kuva-yi Seyyare'nin Demirci'den ka. Trk ordusunun Demirci'ye girii. Grdes'te ilk aknc tekilleri. Aknclar i banda. Blmn konu balklar: Yunanllarn umumi taarruzlar. Dmann Demirci mntakasndaki hareketleri: krk muharebesi. Aknclarda yeni seim, Aknclar

And, Dmann, teslim teklifi ve Kra baskn. ve dmann af beyannamesi,

Bir dman yardaksyla

muharebe. Demirci'nin aknclar tarafndan igali. gal altnda Milli Hkmet

Blmn ara balklar da yle: Demirci'den ve Simav'dan ikinci k. Akda'da aknclar tresi. Mfrezelere verilen talimat. Mfrezelerin yeni tekilleri. Dman igaline maruz kalan hakiki mslman ve Trklere beyanname, Aknclar Divannda ilk hcum. etni akileri. Bigadi komutanna mektup. Sndrg'da dman sktrmas, Sndrg'l mnevverlerle grme. Makbule Hanm). Dman tarafndan takip. Aknclarn yurt 705 ----arks (iir). Gvem akilerinin tedibi. Sndrg'nn Knk pususu. Dman takibinde. Ketil'de Yunan Kumandanlna. Akta pususu. Umum mfrezelere. Ayba tamimleri. Yaya aknclar tipi altnda. Avclk ve Balkesir'le irtibat. akilerin ilticas.. Aknclarn 12 bin kiilik dman tarafndan takibi. Bozbk msademesi. Dman kuatma hattnn yarlmas. Ulus danda. Dman baskn ve ayrlk - Stl civarlarnda geen yalnz gnler. Seydan danda. Kocayayla muharebesinin neticeleri. Rapor ve beyannameler. Knk muharebesi. Silendinin ardak msademesi. Dmann takip hareketinin neticesi. Dmann vaziyeti ve mezalim. Bilumum ahaliye. Kula mntakasnda. - Pek yrekli Molla Mehmet ve hrriyete kavuma. Yeni raporlar. Balkesir Yunan Kumandanlna mektup. mleki muharebesi...... 706 ----STKLAL HARBNDE... 57. TMEN VE AYDIN MLL CDAL (1) (1937) Emekli Albay Mehmet efik (Aker)'in 2 ciltlik yapt, 104 ve 105 sayl Askeri Mecmua nn (Tarih ksm) ekleri olarak (11. yl, say 44 ve 45), stanbul'da Askeri Matbaa'da basld (byk boy, 114 - 240 s., 9 harita, 20-51 kr.). Yaptn tam bal udur: stiklal Harbinde (Byk Harbin mtarekesinden 336 (920) senesi sonuna kadar) 57. Tmen ve Aydn milli cidali. Ba tarafta, Dou Sorununa, Kurtulu Savama genel olarak bakan yazar, kitabn kapsam zerine kimi aklamalarda bulunarak diyor ki: Bu kitap ite o stiklal Harbi'nin ilk devresinin. 57. Tmen blgesine (Aydn, Mentee, Antalya, Denizli, Burdur, Isparta mntkasna) den ve mtareke antlamas gnnden 1. Kanun - 920 gnlerine kadar (yani stiklal Harbi'nin dourduu kanun harici kuvvetlerin (milislerin) (kaldrld zamana kadar) olan iki senelik parasn btn tafsilatyla yazar. 57. Tmen ve onun silahlandrd ve sevk ve idare ettii ulusal kuvvet (Milli kuvvet) yalnz Yunanllarla vurumu deildi. O tmenin blgesine ayak basan talyan kuvvetlerinin siyasal salgnlklaryla da uramt. Hatta siyasal emeller peinde alan ngiliz adamlaryla da karlamt. Hem bu kadarla deil; sebebi yukarda iaret edildii zere, son Padiahn ve hkmetinin muhalefet elleri ile de arpmt. Baz ahsi -----------------------------------(1) Ulusal direni. Sndrg Yunan gal Kumandanlna. Demirci'ye doru hareket (Grdes kz

707 -----

gcenmelerin dourduu mkllerle de karlamt. Bu itibarla bu kitap; ibretle ve dikkatle okunmaa deer birok hadiselerle doludur... Yazar, 57. Tmen Komutan olarak, bu geni blgede olup biten olaylarn banda bulunmutu. Kitaptaki anlar, olaylar, dnceler belgelere dayanr. Kitapta; ulusal deerlerimiz, erdemlerimiz yannda, kusurlarmz, aymazlklarmz da saylp dklmtr. Konularda ak ad vermekten saknan yazar; bununla beraber ters veya iri yazldna kanaati olan ilgililerin itirazlarn, sayglarla ve ispatlarla karlamaya da hazr bulunduunu sylyor. Kitapta, 57. Tmen Komutanlnn resmi belgelerle bilip tand adamlar ve olaylar yazlabilmi. Daha nice anlmaa deer adamlarla olaylar da varm. Fakat ya hatrda kalmam; yahut vesaika gememi veyahut kitab daha ziyade kabartmamak istenilmi olmasndandr ki, bu kitaba hadisatn teferruat ve kahramanlar yazlamamtr. O srada biri Ordu, teki Milis kuvvetler olmak zere iki tr kuvvetin yanyana, elele vererek bir ama uruna savata rol oynadklarn belirten yazar, bunun neden, byle olduunu, bu ikinci (resmi olmayan) ulusal kuvvetin neden dourtulduunu, bir buuk yl sreyle niin bu sfat ve varl tadm anlatmaktadr. Kitabn inceledii konular temelinden kavrayabilmek iin bu gibi notlar pek yararldr. zetleyelim : Bu kitap, karargah Aydn'da bulunan 57. Tmenin Kasm 1918 Mart 1920 tarihleri arasndaki almalarn resmi olarak belgeleyen bir yapttr. 708 ----STKLL HARBNDE SARIKLI KAHRAMANLAR (1972) Milis Generali Ahmet Cevat Rfat Atilhan (1892 - 1967) tarafndan yazlan kitap, stanbul'da (Aykurt Neriyat) arasnda, 3. kez olarak, Yaylack Matbaasnda bastrld (144 s., resimli, 6 lira). lk basm, 1867'de stanbul'da Uur Yaynlar'nn 3. kitab olarak kmt. Av. Dani Esendal'n, yazarn yaamyksyle ilgili yazs ba tarafta. Bundan sonra, Malubiyet ve hezimet (1) bal altnda, Birinci Dnya Sava sonunda Osmanl mparatorluu'nun yenik dp dalmas anlatlr. Asl metin, Kurtulu Sava'nda yiitlik, yararlk gsteren sarkl kahramanlar dan, zellikle Galip Hoca (Cell Bayar); ilk ulusal birliklerden elik Alay Komutan, eski Afyon mebusu, ulemadan Hac kr elikalay; Bartn Mfts Hac Rfat Efendi; din bilgini Sleyman Srr Kumbasar; Denizli Mfts Ahmed Hulusi Efendi; Ulusal Ordunun onursal mfts, Birinci Millet Meclisinde Aydn mebusu Hoca Esad Efendi; Bahe Mfts Hac Abdurrahman Efendi; Tarsus'ta Camii nur hatibi, mcahit Enis Alp Ayta ve Bakalarnn hizmetlerini dile getirir. Bu kiilerin portreleri de kitaba eklidir. Sonda Ve aradan elli yl geti! bal ile (s. 113-141) son elli yln olaylarna ksaca deinilir. Bu blm, daha ok, masonluk ile yahudilik konularda yazlm bakaca ----------------------------------------aleyhindedir. O

(1) 709

Yenilgi ve bozgun.

----kitaplar da bulunan yazarn, masonluk - yahudilik konusu stnde srarla durduu bellidir. Feylesof Rza Tevfik Bey ise, en sona konulmutur. 710 ----STKLAL MAHKEMES HATIRALARI (1955) Ali 1 Tl-.) stiklal Mahkemeleri, Kurtulu Sava srasnda ve sonrasnda, zel yasasnda belirtilen sularla ilgili kovuturma yapmak zere kurulmu olaanst yetkileri olan yarg organlaryd. Kurtulu Sava balarnda Ankara Hkmetinin kar karya 1920 kald gn 21 nemli sayl sorunlardan yasa biri Bu de orduda grev sorumluluunu stiklal srdrebilmek, askerden kama olaylarn nleyebilmekti. Bu amala, 11 Eyll karld. yasaya gre kurulacak Mahkemeleri'nin asker kaaklarn yarglamas ngrlyordu. ok gemeden, Kl'n (1888 1971) anlar, stanbul'da Sel Yaynlar'nn (Atatrk (Blkba) imzal, balksz, 4 ktalk bir iir

Ktphanesi) dizisinin dokuzuncu kitab olarak Hisar Matbaas'nda bastrld (112 s.,

yasann yetersiz olduu, stiklal Mahkemeleri'nin yarg konular arasna bakaca sularn da girmesi gerektii kansna varld. Bunun zerine, 31 Ocak 1922'de 249 sayl yasa yrrle konuldu. Mahkemelerin idam cezalar dnda kalan kararlar kesin, yerine getirilmesi zorunlu olacakt, dam cezalar Trkiye Byk Millet Meclisi'nin onayna bal tutulmutu. Acele durumlarda Meclis'in onay beklenmeden idam cezalar yerine getirilebilecekti Gene 240 sayl yasaya gre, stiklal Mahkemeleri, Meclis yeleri arasndan, gizli oyla seilecek bir bakan, iki ye bir savc, bir yedek ye olmak zere be kiiden oluacak, Mahkemeler gerekli grlecek yerlerde kurulacakt. stiklal Mahkemeleri deiik zamanlarda, eitli yerlerde kuruldu, belirli da711 ----valara bakarak karara balad. Bu davalarn banda, Kurtulu Sava dneminde asker kaakl, vatan hainlii sular gelir. Mahkemelerin daha sonraki dnemlerde ele ald balca konular ise, Yeilordu sorumlular ile Aydnlk dergisi evresinde toplanan kiiler, eyh Sait ayaklanmas olayna katlanlar, zmir suikast sanklardr. Bu olaylar nedeniyle Diyarbakr, Pozant, Elcezire, stanbul, Ankara, Yozgat'ta stiklal Mahkemeleri kuruldu. stiklal Mahkemeleri, 1920'den balayarak zmir suikast olayna (1926) kadar vakit vakit grev yapt, bunlarn kurulu ve yetkileriyle ilgili yasa ise, 4 Mays 1949'da karlan 5384 sayl yasayla kaldrld. te, stiklal Mahkemesi yesi sfatyla olaylarn iinde yaayan, Mahkemede geen olaylarn hepsini yakndan bilen Ali Kl'n bu kitabnda iyzleri ayrntlaryla okunan balca olaylar: 1. zmir suikastnn gerei: nde ve perde arkasndaki suikastlar, 2. Ankara'da boularak ldrlen Trabzon mebusu Ali kr olay, 3.

Topal Osman olay, 4 Miralay Kasap Osman'n idam, 5. ngiliz casusu Mustafa Sagir olay, 6. stiklal Mahkemelerine gelen merakl olaylardan birka. Kitabn blm balklar unlardr: stiklal Mahkemeleri ne maksatla ve nasl kuruldu?, zmir'de Atatrk'e kar hazrlanan suikast teebbsnn iyz ve suikastlarn muhakemesi; Gazi'nin mdahale ettii bir tevkif karar; Miralay Kasap Osman vakas vb. Yazarn teki yaptlar da unlardr: Atatrk'n hususiyetleri (1955); Kl Ali hatratn anlatyor (1955) vb. 712 -----------STKLAL MARIMIZIN TARH (1963- 71) Muhiddin Nalbandolu'nun (Do. 1935) yaptnn ilk cildi, stanbul'da (Cem yaynlar) arasnda, Yeni Matbaa'da basld (XVI - 208 s., resimli, notal, 750 kr,). airinin, bestekrnn ve o devirde yaayanlarn dilinden stiklal Marmzn tarihi incelenmektedir. stiklal Marmzn tahlili blmn yazan Prof. Dr. Mehmed Kaplan'dr (s. 184 - 205). Kapak ve dekoratif yazlar Prof. Emin Barn ile Cemal Akyldz'n, notalar Ziya Akyiit'indir. Atatrk, 1924'te mar iin unlar sylemi: Bu marn stiklal davamz anlat cihetinden byk bir manas vardr. Benim en beendiim paras da udur: Hakkdr, hr yaam bayramn hrriyet, Hakkdr, Hakka tapan milletimin stiklal Benim bu milletten daima hatrlamasn istediim vecizeler ite bunlardr. Mar yazan Mehmet Akif Ersoy (1873 -1936), lmnden alt ay nce, 16 Haziran 1936'da demi ki: "manm olmasayd, yazabilir miydim? Zaten ben baka trl dnp baka trl yazanlardan deilim... inde ne varsa, btn duygularm yazlarmdadr. ... O iir, milletin o gnk heyecannn bir ifadesidir. Bin-bir fecayi (facia) karsnda bunalan ruhlarn straplar iinde halas (kurtulu dakikalarn bekledii bir zamanda yazlan o 713 ----mar, o gnlerin kymetli bir hatrasdr. O iir bir daha yazlamaz. Onu kimse yazamaz. Onu ben de yazamam. Onu yazmak iin o gnleri grmek, o gnleri yaamak lazm. O iir artk benim deildir. O, milletin maldr. Benim millete kar en kymetli hediyem budur, Allah bir daha bu millete bir stiklal Mar yazdrmasn!. M. Nalbandolu, nsznde, kitabn Mehmed Akif stiklal Sava'nda genel bal altnda toplanan yaptnn bir blm olduunu syleyip unlar ekler : Nakledilen vakalar hakiki olulardr. Burada, stiklal Marmzn tarihi ile ilgili en ince farklar dahi kaydetmek ve bunlar mukayeseli ekilde bir araya getirmek suretiyle btn ayrntlaryla beraber anlatmaya altk. Bu arada, marn yazld gnlerde airimizin psikolojik durumu, yaknlarnn davranlar ile milli mcadelemizin, manevi cephesini aksettirmeye bilhassa, nem verdik. Konuanlar bizzat tarihi yapanlar: airimizin kendisi, yaknlar ve o gnlerde onun yannda

bulunanlar ile marmzn bestekardr. Denilebilir ki; bu eser o destan hava iinde yaam ve o havay teneffs etmi ahsiyetlerle tarih iinde yaplm rportajlardan, bir hamaset destannn, tarihi hatralarla yazlm hikyesinden ibarettir; bu ahsiyetlerin, adeta bir esatir efsanesi (1) gibi grnen Milli Mcadele yllarnn - yalnz anlatanlar deil -yaad, katld ve bir paras bulunduu bu destan blmleri iinden sesleniidir... Benim burada yaptm i, bilinenlere kendi aratrmalarm ve yaptm mlakatlarn nda bir ekil vermee almaktan ibarettir.... ----------------------------------

(1) 714 -----

Yaratl efsanesi.

stiklal Mar bestecileri: Osman Zeki ngr (1922), smail Hakk, Ahmed Yekta Madran, (1922), Mehmed Zti Arca (1921), Ali Rifat aatay (1921), Kzm Uz, Mustafa Sunar, Rauf Yekta, smail Zht (1921). Bunlarn besteleri ile kapak resimleri veriliyor. blmden oluan yaptn giri blm Milli marlarmz ve stiklal Marmz zerine, ikinci blm stiklal Marmzn tarihi, son blm de stiklal Marmzn tahlili balklarn tamaktadr. Sabri Esat Siyavugil'in (1907 - 1968) de bir Trk Milli Mar yazdn, dostu Yaar Nabi Nayr'a Dijon'dan gnderdii 6.V.1928 tarihli mektubundan reniyoruz : ... Ve nihayet Trk Milli Mar'n iki aydan beri yazyorum. Trk Milli Mar'n, stiklal Mar'nn yerine ikame etmek kabil olursa ne la... 18 msradan ibaret olan bu manzumeyi ok samimi, ok heyecanl ve bilhassa ok sade ve ok veciz yazmak istiyorum. ki ay henz ikmale kfi gelmedi. Mtemadiyen altm halde,,. (Yaar Nabi: Dost Mektuplar. Mektuplaryla Edebiyatlarmz, st., 1972, s. 106). 715 -----------------STKLAL SAVAI SZLK VE BBLYOGRAFYA (1941) Mustafa Nihat Ozon (1896 - 1980), Baha Drder (Do. 1912), Ramazan Gkalp Arkn (Do. 1914) tarafndan hazrlanan kitapk stanbul'da (Yeni Mecmua Neriyat) ndan (Okul Antolojisi) dizisinin ncs olarak, A. Sait Matbaas'nda basld (s. 33-48, 10 kr.). Her hafta kan bu brorlerden ancak drd yaymlanabilmitir. Diziye, okuma kitaplarnda yazlar bulunanlar alnmtr. indeki yaz ve iirlerle yazarlar srasyla unlardr: stiklal Mar (Mehmed Akif Ersoy, 12 Mart 1921'de BMM'.nde milli mar olarak kabul olunmutur). stiklal Sava. stiklal Sava kronolojisi (15 Mays 1919 - 22 Haziran 1941), Dne ve bugne ait yazlar: Kara bir gn (Sleyman Nazif). nn'nde bir hitabe (Samih Rifat, Hakimiyet-i Milliye gazetesi, haziran 1921). Cumhuriyete inanyorum (smail Hakk Baltacolu). Dn unutma, bugn iyi anlarsn (Refik Halit Karay). Ac ve tatl gnlerin iirleri: Son mektup (Hikmet Recep,

Hakimiyet-i Milliye gazetesi, 1339). Sensin (Yusuf Ziya Orta). nklaba doru (Kemalettin Kamu, 1922). Onyedinci ylda (Haim Nezihi Okay). brorde geen yabanc szcklerin karlklar bir szlkte

Sonda,

gsterilmise de (kaynaka) blm yoktur. zerinde basm tarihi kaytl deilse de 1941 yl Aralk aynn son haftasnda basld sanlmaktadr. Bu dizide kan teki brorlerin balklar unlardr: Atatrk; nn; Hasan Ali Ycel.

716 ----------STKLAL SAVAINDA ADANALILARIN KAHRAMANLIK DESTANLARI (1937) Tarsus'un onursal hemehrisi Cemal Efe'nin anlar, stanbul'da Brhanettin Basmevi'nde basld (84 s., resimli, ayrca 6 plan). Yazar, bu kitab niin yazdn, ba tarafta ylece anlatmaktadr: ... Adana -yiitleri byk Babu; ulu nder Atatrk'n ilk iaretiyle silaha sarlarak Kurtulu Sava'n kazanmak iin hepsi canla, bala almlardr. Yad ve tespit edilmee, (anlmaya ve saptanmaya) tarihe yazlmaa layk birok kahramanlar yetitiren Adanallarn bu yiitler menakbn toplayarak ahfada bekliyordum. Seneler geti. Henz ufak bir eser bile grlmedi Gzmden uzaklamayan ehitlerin hayali bu eseri yazmak cesaretini bana verdi... lk kurunu atann ilk esercii yazmas da mukaddermi. Bu eserde ne bir romancnn muhayyelesinde canlandrd hayali kahramanlar, ne de bir edibin yaz sanatn gstermek iin yazd yazlar vardr. Bu eserde; stiklal Sava'nda Adana cephesinde alan btn kahramanlarn ve bilhassa ehit Molla Kerim, Mustafa Nail, Hac shak, Hac Yolda, Veli Haim, Karafakh'l Yahya, mcahit Emin, mcahit Dervi, Baltall Zeki, Gen zzet, Te717 ----keliolu Mustafa, Bayraml'l Dede aa, Bayraml'l Ak, Karahac alkan, Karaca Aslan, Mustafa, (Molla Nasuh, Aslan-yrek brahim, Efeler Rifat, Mlazm Besim, Nebi avu, Damlama jandarma karakol kumandan zabta-i belediye avuu Selanikli Hamdi avu, Esat avu, Kemal Ekin, Yaz Ali, Doktor Aziz, Adanal Kara Fatma gibi kahramanlarn menakb toplanarak sunulmaa allacaktr... Bu eserim Adana'nn eli kalem tutan byklerini, genlerini bu milli borcu ifaya davet ederse ne mutlu!. Yaptn blm balklar: Hac Yolda. Tank manii. Veli Haim, Bir casus. Bir vecibe. Birinci Kavaklhan harbi (11 Nisan 336 - 920). eyhli kyl Abdurrahman. stanbul'un igali gecesi (16/17 Mart 336, ifthan'da bir kpr yklmas). Trk'n duas. Milli kavgada Adana cephesi (halk ozan Hasan Efendi'nin Tarsus'un kurtulu gnn kutlamak iin yazd destan). ukurova'nn yetitirdii kahramanlarn portreleri, ayr bir albm biiminde, sona eklidir. 718 (yklerini) (gelenlere) yadigar brakmalarn eli kalem tutanlardan

----STKLAL SAVAINDA BOZGUNCULAR VE CASUSLAR (1964) Gazeteci Feridun Kandemir'in (1896-1977) yapt, stanbul'da Nejat

Aababa'nn sahibi bulunduu Yakn Tarihimiz Yaynlar'nn nc kitab olarak Ercan Matbaas'nda bastrld (200 s., resimli, ciltli, 10 TL.). Yazar, Milli Mcadele balangcnda stanbul'dan Konya'ya hangi koullar altnda gittiini, orada gnlk gazete durumuna getirdii t n bana hangi amala getiini, olanca olanaklaryla Mustafa Kemal'in sesini kylere varncaya kadar her yana duyurmak abasna nasl koyulduunu anlatyor, bu arada diyor ki: ... Bu kitapta, sizi, sust yakalanp veya herhangi bir phe ile tutulup stiklal Mahkemelerine verilen, ... bozguncularla casuslarn belli ballaryla kar karya bulunduracaz. Bu arada, ilk bozgunculuk teebbslerinin tesiriyle akn akn askerlikten kaarak, stne titrenen ordu saflarn bo brakanlarla Trk vatanda olduklar halde Yunan ordusunda Trklere kar silah kullanmak hyanetini gstermi olanlardan bazlarn tantmay da ihmal etmeyeceiz. Bozguncularla casuslar gibi bunlar da; stiklal Mahkemeleri huzurunda hesap verilerini tafsilatyla anlatan ve imdiye kadar tek satr dahi yaynlanmam olan gn gnne tutulmu zabtlar okuyarak tanrken, ayn zamanda memleketin o gnlerde iinde bulunduu, cidden ok mkl ve tarifi imkansz vaziyeti de, baka hibir eserin baaramyaca719 ----ndan phe etmediimiz bir sarahatle apak bir halde gzlerinizle grr gibi olunacanzdan eminiz. Bu kitap, Kurtulu Sava srasndaki hemen hemen btn bozgunculuk ve casusluk olaylarnn canl rneklerini oluturan eitli bozguncu ve casus tiplerini karmza getiriyor; bize onlarn stiklal Mahkemeleri huzurundaki, imdiye dein hi bir yerde yaynlanmayan sorgularna ilikin dosyalara gre, birer birer nasl hesap verdiklerini gsteriyor. Kitapta yantlar bulunan balca sorular unlardr : Dmanlara kar giritiimiz Kurtulu Savanda karmza kan, dmandan da beter bozguncularla casuslar kimlerdi? Hangi yollardan iimize szyorlar, zellikle henz kurulmaa balayan ordumuzu hedef edinerek neler yapmak istiyorlard? Hi birinin istediini yapmasna olanak vermemek iin ilk nlem olarak Trkiye Byk Milet Meclisince yer yer kurulan stiklal Mahkemeleri ilkin kimleri mahkm etmiti? Ankara'ya kadar gelerek Mustafa Kemal Paa, Fevzi Paa ve baka bakanlarla konuacak ya da milletvekillerine kendini pek hatr saylr deerli i adam ya da deerli konuk nelerdi? Bu yurtta doup bym, i - g sahibi olarak refah iin-de yaamakta olduklar halde, Yunan ordusuna katlarak, Trklere kar silah kullanrken yakalanan yerli Rumlar stiklal Mahkemesinde bu hyanetlerinin hesabn verirken neler sylediler, nasl mahkm oldular? diye tantacak derecede iimize sokulabildikten sonra yakalanp mahkeme nne karlan casuslarn hesap verirken ortaya attklar gerekler

720 ----stanbul'da, Mustafa Kemal Paa ve arkadalar ile, Milli Mcadele ve Kurtulu Sava aleyhindeki srekli iftiralaryla, yayn yoluyla en byk bozgunculuunu yapan gazeteciler kimlerdi? Bunlar neler uydurup neler yazyor, niin byle yapyorlard? Sava sonulandktan sonra, btn bozguncular nasl saptanp bir kara izelgeyle yurttan, bir daha geri dnmemek zere, atlp koyulmulard? Bu 150'lik izelgede Sultan Vahdettin'in yaknlarndan; baka daha kimler vard? te, kitap bu sorular yantlamaktadr. 721 ----STKLAL SAVAININ YZ (1958) Emekli Svari Albay erif Gralp'n kitab,. stanbul'da Dizerkonca

Matbaas'nda basld (239 s., 1 portre, 5 TL.). Trk Ordusu'nun Birinci Dnya Sava'nda Filistin ve Suriye muharebeleri ile Kurtulu Sava'na katlm olan yazar, bu kitabnda, Kurtulu Sava anlarn anlatyor, onun iin kendinden oka sz ediyor. nsz'de unlar sylyor: "... Bildiim hakikatlar olduu gibi yazmaa altm. Her madde ve vakaya da istenildii kadar canl ahit gsterebilirim. Bununla beraber, eserimi kendimi meth sena (vmek) iin deil, daha ziyade o devri yaayanlarn straplarn ve fedakrlklarn iyice anlatabilmek iin bu ekilde yazdm. Yoksa, bana nazaran belki on defa, yz defa daha fazla kahramanlk gstermi binlerle arkadamz o muharebelerde ehit dmler, binlercesi de kendi ecelleriyle vefat etmiler, mhim bir ksm da bugn an ve erefle yaamaktadrlar. Kitab yazabilmek iin elindeki belgeleri de ylece sralar: 1-20 Nisan 1920 gn yani ilk Meclisin almasndan iki gn evvel 200 muntazam svari, iki makineli tfek ile Ankara'ya gelip asilerin Aya'a kadar geldiklerinden dolay kendilerini tehlikede grerek titreen mebuslarn yreklerine su serpmi olmak; 2-20 Nisan 1920 gecesini 21 Nisan'a balayan gece yars darack cevizden mamul - bir kanapenin zerinde Atatrk ile n722 ----nu'nn ortasnda diz dize oturmak ve grmek erefine nail olmak; 3 - 23 Nisan 1920 gn Meclisin alndan evvel Hac Bayram Veli Cami-i erifinde, kemal-i huu ve huzurla cuma namazn eda eden Atatrk ve Meclis yelerini bir suikasta maruz kalmamalar iin cami-i erif ile Meclis arasnda klla selamlamak ve muhafaza etmek; 4 lk Muhafz Birlii'nin kumandan olmak selahiyeti; 5 Savalar esnasnda kumanda ettiim Alay Harp Ceridesi'nin ksaltlm eklinin elimde bulunmas; 6 Harp Tarihi Dairesi'nde altm esnada birok vesaikin tetkik frsatn bulmaklm.

Giri blmnde:

Bu eserimde ilmelyakin (1)

ve aynelyakin (2) olarak

bildiklerimi yazdm iin esere de (i yz) dedim diyor. Trk Kurtulu Savan drt dneme ayran yazar, bunun en doru olaca kansndadr: I Tereddt devri (kararszlk, aknlk); 2 Teettut devri (dalma, anlamazlk); <3 Tebellr devri (durulma, anlama); 4 Teebbs devri (duruma hakim olma). Kurtulu Sava'nda Trk kadnnn roln de belirten yazar, Anadolulu Trk kadn zerine Atatrk'n szlerini akta-------------------------------------(1) Bir eyi kendi gzyle grp ieriini bilme. (2) Kesin bilgi. 723 ----rr (s. Kurtulu verir. 724 ------ZMR'DEN BORSAYA (1922) Halide Edib (Advar, 1884 - 1984), Yakup Kadri (Karaosmanolu, 1889 - 1974), Falih Rfk (Atay, 1894 - 1971), Mehmet Asm (Us, 1884 - 1967) tarafndan ortaklaa yazlan bu yapt, stanbul'da Halk kitaphanesince yaymland incelemeden oluur. Ksa nsz buraya aktaryoruz: zmir'den Bursa'ya kadar yanm Trk topraklarnda ve Yunan cinayetinin her trlsne urayan yzbinlerce Trk mazlumu arasnda seyahat eden muharrirler (1) bu kitapta ahsi intibalarn (2) toplamak istemilerdir. Binaenaleyh bu kitaba ne resmi bir vesaik mecmuas (3), ne de bakmamaldr. Eserin muharrirleri bu sayfalarda Yunan tahribat (4) ve zulmn btn mul (5) ile gstermek iddiasnda da deildirler. Bu vazife, Sakarya vesaiki gibi, Garbi Anadolu faciasna dair neredileceinden phe etmediimiz resmi raporlara aittir. Kitabn muharrirleri, eer mehip (6) ve kanl hailenin (7) snk bir aksini tespit edebilmilerse kendilerini bahtiyar addederler. Zira bu haile burada tasavvur edilenden, bu kitapta -----------------------------1.Yazarlar. 2.Kiisel izlenimlerini. 3.Belge toplam. 4. Ykmn. alelade bir propaganda eseri nazaryla (155 s., 30 kr.). ykler, mektuplar ve Yunan Ordusu'nun sorumluluu zerine bir

207

Mudanya

Mtarekesi,

Lozan

Konferans,

Halifenin

yurttan

uzaklatrlmas, Cumhuriyetin ilan vb. yazarn zerinde durduu son konulardr. Savann zyaps, bu savata PTT hizmetleri, stanbul gmrk hamallarnn hizmetlerini belirttikten sonra, yazar, Atatrk zerine son yargsn

5.Kapsam. 6.Korkun. 7.Trajedi, facia, dram. 725 ----yazlandan, hatta Garbi Anadolu harabelerinde bugn grlenden bin kat daha mthitir. Muharrirler zmir'den Bursa'ya kadar, Manisa, Kasaba, Alaehir, Salihli, Uak, Afyonkarahisar ve Ktahya'dan geen bir hat zerinde dolatlar. Bu hat Yunan cinayet sahasna nispet pek mahdut bir ksmdr. Yangn ve ktal ekil itibariyle her tarafta az ok ayn olmakla beraber, pek geni olan zulm mntkasnn kitapta bahsedilen yerlere mnhasr olmadn gstermek iin bu ihtara lzum vardr. Bu kitabn nerinden maksat, ne aleyhimizdekileri lehimize evirmee almak, ne milletin kalbindeki gayz (8) ve kini yeniden tututurmaktr, herkesten ziyade kendimizin bihaber olduumuz Trk mazlumiyetinin derecesi hakknda bizzat kendimizi tenvir edebilmektir. (9) Kitabn iindeki yklerin balklar: Vurma Fatma (Halide Edib, Bursa, 12 Ekim). Emine'nin ahadeti, Kasaba intibalar (Halide Edib). Bayramzn altnda (Halide Edib, Bursa, 11 Ekim), Kk Neron (Yakup Kadri). Dnya gz ve ahret sesleri (Yakup Kadri). Teslim! Teslim! (Yakup Kadri). Falih Rfk imzasn tayan zmir'den Bursa'ya kadar blmnn ara balklar: Bornova'da son gece- (Bornova, 25 Eyll). Manisa harabelerinde (Manisa, 27 Eyll). Kasaba harabelerinde harabelerinde (29 ------------------------------(Kasaba, 28 Eyll). Salihli

(8) (9)

Kin. Aydnlatabilmek.

726 ----Eyll). Alaehir harabelerinde (Alaehir,. 30 Eyll). Mesut bir kasaba (Uak, 1 Ekim), Yakup Kadri'nin Yunan barbarlarnn yakt kyler ahalisine seslenen

yazsndan sonra, Falih Rfk'nn Garbi Anadolu'dan Garbi Trakya'ya balkl yazs, daha sonra gene Yakup Kadri'nin Issz ky ve dilsiz kz balkl yazs yer alyor. Mehmet Asm'n Yunan Ordusu'nun Hkmeti'nin mesuliyeti balkl

incelemesiyle kitap sona ermektedir. Yaznsal bir dille yazlan yaptn deer ve nemi ortadadr. Kitabn yeni harflere evirisi, (evri yazyla basm) Hseyin Fevzi Ayberk tarafndan, Yunan Mesaimi , (1970) adiyle yaymland gibi, nci Enginn'n sadeletirmesiyle de zmir'den Bursa'ya adyla yeniden yaymland (1974, st., Atlas kitabevi, 144 s., 10 TL.). 727 ----ZMR'N ROMANI (1931)

Romanc Burhan Cahit (Morkaya'nm (1892 - 1949) yapt, stanbul'da Kanaat Kitabevi'nce karlan (nklap Ktphanesi) dizisinin ikinci kitab olarak yaymland (79 s., resimli, 50 kr.). kapakta Ata'nn, daha sonra Kzm zalp'in resimleri var, Byk Millet Meclisi Bakan zalp'tan stila ve ihanete kar kurulan kin siperlerinin tedbirli kumandan diye sz ediliyor. Balnda roman szc bulunmakla birlikte, bu bir roman deil, zmir'in igali ve kurtarlmas olaynn tarihsel bir yksdr. Yazarn ksack nsz u: Bu kk kitap, byk zaferle nihayet bulan zmr muharebesinin btn heyecanl levhalarn ifade edecektir. Yarnki Trk genliinin hayret ve hayetle okuyaca bu kanl destan, byk bir cihan harbinden sonra istilaya urayan Trk vatannn ne ac ve ne mitsiz gnlerde dirilip ayaa kalktn btn hakikatiyle anlatrsa, benim iin hakl bir eref olur. Yazarn not ald yerler: 1 Gazi Hazretleri'nin hatrat, 2 Kzm (zalp) Paa Hazretlerinin hatrat, 3 zmir Mebusu Cell (Bayar) Beyin hatrat, 4 Afyon Mebusu Ali (etinkaya) Beyin hatrat. Resimler, Kzm Paa Hazretleriyle Cell Beyefendi'den toplanmtr. zmir'in genel bir grnmnden sonra, metin banda (Bi728 ----rinci ksm) deyimi kullanlmsa da bakaca blmler bulunmamaktadr. Konu balklar yledir: 'Tehlikeli bir gece. Trk'e taze iman geldi galin ilk akam. Kan ve ate balyor, istila dalgalar. Kin siperleri. Yedi dman. Ate gibi bir cevap. Mustafa Kemal yola kyor. Btn Anadolu. Yalnz Millet. Anzavur - Gavur imam. Saray ve millet. Kan ve ate. Kzm Paa'nn bir plan, Hn. hanet. Cehalet ve inklap. Yaptn son blmcesi udur: Trk vatannn 918'den 922'ye kadar geirdii bu ok kanl macerann baka cephelerine ait canl safhalarn milli tarihimize bir vesika olmak zere Gazi Mustafa Kemal ve Gazi'nin drt svarisi isimli eserlerimde yazmtm. zmir misakn asl kahramanlarnn lisanndan alp vatan genliine u satrlarmla anlatmak yirmi yllk tahrir hayatmn en mesut bir hadisesini tekil ediyor. Trk genci, bu bir macera roman deil, kendi milletinin hakiki bir macerasdr. Oku!. Kitapta zmir igali ve kurtarlmasnn asl kahramanlar olarak, yazarn anlarndan not ald General Kzm zalp, Cell Bayar ve Ali etinkaya gsterilmekte ve anlatlmaktadr!. Kitap, motif ve desenlerden baka, 22 resimle de ssldr.

729 -----

731 ----J P T E R

(1929)

Hasan Cemil (Canibel, 1879 - 1967) tarafndan yazlan bu kitapk, stanbul'da Hamit Matbaas'nda basld (46 s., 50 kr.). Belks Cevad'a armaan edilmi. Ba tarafta Friedrich Gundolf'un iki sayfalk bir yazs var. Bunun son iki blmcesi yledir: Byk insan en yksek isevilik, Sezarsz bir bir timsaldir, onunla biz ilahiyi idrak ederiz; Fikri ve tasavvur edilemez, .... Shakespeare'siz, onun

tarihi dnya, eni insanlarn haricinde hibir yerde mevcut deildir. sa'sz bir Roma muhalledeleri (oyunlar) olamyaea gibi. eni (gereklilii olan) insan daima fikirden evveldir. Onun iin her salam, devir, tekrar tekrar, daima cokun sellerle akar hayat kaynaklarna, byk insanlara rcu eder... Ve bunlar, bize, ualarn ve tohumlarn kabul edenlere yeni ekil vererek, kendileri de ekillerini tebdil ederler... Onlar deitirerek deien haliklardr. Bu kitapk, balksz iki blmden oluun Bu, Atatrk zerine yaznsal bir hitabe saylabilir. Burada Atatrk, Tanrlar babas Jpiter'e benzetilmitir. Yazar, ba tarafta unlar syler: ... Ben burada size ne rivayet, ne menkule, ne masal, ne efsane anlatacam. Benim bugn size anlatmak istediim, meneini Trk'n asil rkndan alan byk ve necip bir kadnn millete ihda ettii o dnyann ve asrlarn bir tanesi, o. nsan Jpiter ve onun yaratt byk 733 ----eni hayattr. Bugn iinde yaadmz byk ebedi devir ki, orada tarih tarihin fevkine ykselmi, hadiseler mecralarn deitirmi, tabiat ve mukadderat beeri iradeye ramolmutur...(1). Bu, bir konferans metni de olabilir. -------------------------------------(1) Ben, burada, size ne sylenti., ne' aktarma, ne masal, ve efsane anlatacam. Benim, bugn", size anlatmak istediim, Kaynan Trk'n soylu rkndan alan byk ve asil bir kadnn ulusa armaan ettii o dnyann ve yzyllarn bir tanesi, o (insan Jpiter) ve onun yaratt byk gerek yaamdr. Bugn iinde yaadmz byk sonsuz dnem ki, orada tarih, tarihin stne km, olaylar yataklarn (niteliklerini) deitirmi, doa ve aln yazgs insan istencine boyun emitir. 734 -----

735 -----

K. ATATRK (1978) ktisat Profesr Dr. Feridun Ergin'in (Do. 1917) yapt, Yaar Eitim ve Kltr Vakf Yaynlar'nn beincisi olarak, stanbul'da Duran Ofset Matbaaclk ve Ambalaj Sanayii A.. tesislerinde basld (253 s., 100 TL.). indekiler srasyla yle: 1 On be yl sonra, II Aile ats, III O ve ttihatlar, IV Osmanl ordusunda, V Mustafa Kemal ve Vahidettin, VI Bizans surlarndan Ankara kalesine, VII Lider ve Bakumandan, VIII 29 Ekim'e doru, IX Tek kiinin egemenlii, X Devrimler ve Batlama hareketi, XI Atatrk zamannda Trk ekonomisi, XII Yurtta bar, cihanda bar, XIII lmszle gei. Yazarn Atatrk Zamannda Trk Ekonomisi (1977) 1938), kaynaka dizin vardr. lk blmde, 1938 - 1953 yllar arasnda geen 15 yllk dnemin olaylar zetlenirken, teki blmlerde Atatrk'n tm yaamyks anlatlr. Yazarn dili, ztrkeye yakn bir sadeliktedir. Kd ve basks gzel olan kitap, karton bir gmlek iinde sunulmutur. 737 ----KAMAL ATATRK (GAZ MUSTAFA KEMAL) FEL EVSZAZAD TRRKORSZAG TOR TENELMELL (1937) Alman yazar Dagobert Von Mikusch'tan Dr. Bela Horvth'n Macarca'ya evirdii nl yapt, Budapete'de Dr. B. Horvth Yaynevi'nce bastrld (201 s., 1 harita). Kitabn Almanca asl Gazi Mustafa Kemal. Zwischen Europa und Asien (1929) adn tar. Birok dile evrilmi bulunan bu nemli yaptn Macarca's na Dr. Ferenc Jozsef bir nsz yazm, yapt sunuyor. eviren de bir balangtan baka, kitabn sonuna, Trk - Macar tarihsel ilikileri zerine, 30 sayfalk bir inceleme eklemitir. Kitap 13 blme ayrlyor: I. Tren. II. Harp Okulu rencisi Mustafa, III. Amac olmayan bir ceza, IV. Eylem ve tepki, V. Eletirmen, VI. Triyumvira, VII. Bir gezi ve bir hkmdar deimesi, VIII. ki karma. IX. ktidar savan ve bir Devletin douu, X. Stepte bir kent (Ankara), XI. Sakarya, XII. Avrupa ve Asya, XIII. Paa'nn hkmeti, Sonsz: Gazi'nin grevi sona ermitir. Byk adamn yaamn incelemi olan yazarn, birok yaam yksel anlar yanl kaydetmekle birlikte, Atatrk'n tarihsel deerini anlatabilen bu kitab, iyi bir gr yaptdr. Yazar, kitabnn son basmna ekledii sonszde, Trkiye'nin kaydettii yeni gelimelerden sz ederken, ada Trk devletinin, Yirminci Yzyl Avrupas'nn geleneksel devlet biimlerini geride brakan bir yaam ve canllk gsterdiini syler. 738 ----KAMAL ATATRK SOLDAT UND FHRER (1935) adl 67 sayfalk kitap,

zet biiminde, bu yapta aktarlmtr (s. 183 - 199). Sonda sredizini (1881 -

Alman yazar Hanns Froembgen'in yapt, Stuttgart'ta Franckh Yaynevince 2. kez bastrld (224 s., ayrca 14 resim, R. ffinger tarafndan izilen Trkiye ve Komular haritas, ciltli, fiyat yazl deil). Ad; Trkeye Kemal Atatrk, Asker ve nder diye evrilebilecek olan yapt, (Rote - kreis - Bcher/Krmzember Kitaplar) dizisinde yaymland. Ba taraftaki notta; (Gazi) sfatyla (Kamal Atatrk) adlarnn Trkedeki anlamlar aklanmtr. Kitabn gmleini ssleyen, ba tarafta ayr bir levhaya da baslan Atatrk bstn heykeltra Joseph Thorak yapmtr. Kitap, d ve i kapaklarda (Asker ve nder) alt baln tamakla birlikte, metin ana blme ayrlmtr: Asker, Asi, Muzaffer lk blmde u ara blkler yer almaktadr: Gelibolu, Selanik, Suriye. Bu blmde Atatrk'n askerlik yaam anlatlr. kinci blmde u ara balklara rastlanmaktadr: stanbul, Erzurum, Anadolu, Paris, Sivas, Ankara, Sevres. Bu blmde, Mtareke dneminde sava sonu bar grmelerinin Atatrk zerinde brakt izler gzden geirilerek, byk kurtarcnn bakaldrmasna yol aan politik ve toplumsal olaylar anlatlr. zellikle, padiahn ve hkmetinin tutumlar ve Bat devletleri ayrntlaryla belirtilir. 739 ----nc ve son blmde, Kurtulu Savann balca noktalar saptanmaktadr. Burada u ara balklar grlyor: Sakarya, Dumlupnar, Lausanne, Elhamra (burada Kurtulu Sava sonunda utku ile birlikte ulalan mutluluk gnleriyle zor ve etin anlara dokunulur), Trklerin atas. Sonu: Bu kitap, Atatrk'n gz kamatrc baarsnn, km ve rm koutundaki almalar

bir toplumu bilim ve akl yolu ile bamszla ve zgrle nasl kavuturduunun yksdr. Yaymcs da gmlee yazd sunu yazsnda bu gr paylamaktadr. 740 -------KAMAL ATATRK TVORATS NOVE TURSKE (1939) Dr. Zoran Sv. Tomi'in Srpa yapt, Belgrad'da Planeta Basmevi'nde basld (CV-294 s., ayrca 16 levha, ciltli). kinci baln Trkesi: Yeni Trkiye'nin Yaratcs. Ba tarafta Atatrk'n, nn'nn, Bayar'n ve Tanrver'in portreleri yer alyor. Yazarn nsznden sonra, stanbul Darlfnunu eski profesrlerinden, Trkiye'nin Bkre Bykelisi Hamdullah Suphi Tanrver'in nemli bir Balang var. 95 sayfa tutan bu blmde, Tanrver, Trk, zellikle Osmanl tarihinin bir zetini verir. Trk Ordusu'nun Balkanlara girmesi. Balkanlar'daki Trk mimarl, slahat hareketleri, yazn, zellikle ulusal yazn, dng (Panislamizm, Osmanllk, Trklk), Mustafa Kemal zerine geni bilgiler vermekte, sonu olarak da Srp Osmanl ilikileriyle yazsn bitirmektedir. Yazar, yaptn, temelde iki blme ayrmtr: I. Osmanl mparatorluu, Trk Cumhuriyeti. II.

Birinci blmn inceledii konular unlardr: I. Osmanl mparatorluunun kuruluundan (13. yzyl) Trkiye'nin Avrupa savama katlmasna (13 Kasm 1914) kadar, 2. Trkiye'nin Avrupa savana katlmasndan Mondros mtarekesine (30 Ekim 1918) kadar, 3.. Mondros mtarekesinden Sevres barna (10 Austos 1920) kadar, 4 Osmanl mparatorluuna genel bir bak. 741 ----kinci blmde incelenen konular da yledir: 1. Mustafa Kemal'in Anadolu'ya kndan Ankara'da Trkiye Byk Millet Meclisi'nin alna kadar, 2. Yunanllarn Anadolu'daki ilk saldrsndan (22 Haziran (1920) Mudanya mtarekesine (10 Ekim 1922) kadar, 3. Mudanya mtarekesinden Saltanatn kaldrlmasna (1 Kasm 1922) kadar, 4. Saltanatn kaldrlmas, 5. Lausanne bar (24 Temmuz 1923), 6. Ankara'nn yeni Trk devletinin bakenti oluu. (13 Kasm 1923), 7. Cumhuriyetin ilan (29 Ekim 1923), 8. Halifeliin kaldrlmas (3 Mart 1924), 9. Devrimler, Tepkiler, 11. Cumhuriyetin gelecei. 10.

Sonda bir sonsz ile kaynaka var. Bu kitap, zellikle Cumhuriyet tarihimiz iin nemli saylabilecek bir belge nitelii tamaktadr. Yaptn Franszca evirisi u adla, gene Yugoslavya'da yaymland : Kamal Atatrk. Le Createur de la nouvelle Turquie (Belgrad, Planeta Basmevi, 1939). 742 ----KAMAL ATATRK UNTERGANG UND AUFSTIEG DER TURKEI (1937) Prof. Herbert Melzig'in Almanca yapt, Frankfurt am Hain'da Societts - Verlag tarafndan yaymland (304 s., ayrca 8 levha, ciltli, fiyat yazl deil). Tamamlayc bal Trkiye'nin k ve Ykselii olarak dilimize evrilebilecek olan kitap, 14 blmden oluur. lk blm, zgrlk ve Yurt baln tar. 1906 ylnn zgrlk

dncelerinin gelitii Selanik'te Mustafa Kemal ve arkadalarnn zgrlk iin giritikleri almalar belirten bu blm, Abdlhamid'in tahttan indirilii, Atatrk'n eitli yerlerde ald grevleri, Enver Paa ve arkadalarnn hkmete egemen olular ile Birinci Dnya Sava'na Trkiye'nin girii ve savan ilk yllarn anlatr. kinci blm, Arburnu Kahraman adn tar. Mustafa Kemal'in ynettii bu savunma ayrntlaryla anlatlr. nc blm, Topyekun Savaa Giri in yksdr. Ulusun Sesi baln alan drdnc blmde, Mustafa Kemal'in Samsun'a k, Yunanllarn Anadolu'ya girii, Adalardaki taknlklar, Erzurum'dan

balayarak Mustafa Kemal'in giritii ulusu uyandrma hareketi ksaca anlatlr. stanbul mu, Ankara m? bal altndaki beinci blmde, Anadolu Milli Mcadelesi'ne karlk stanbul Hkmeti'nin politik, diplomatik faaliyetlerinden sz edilir. 743

----Kurtulu Sava adn tayan altnc blmde, sava hareketlerinden ok siyasal etkinliklere yer verilmitir. Sakarya Meydan Sava balkl yedinci blmde Kurtulu Sava anlatlrken, yoksul Trk ulusunun ordusuyle birlikte kadn - erkeinin bir tek cephe biiminde vurumasnn yks verilir. Savan gelimesini haritada da gsteren yazar, Trk Yunan cephelerinin gelime biimini ve Trk kuatma hareketini de anlatmaktadr. Bu blm, Sakarya marndan yaplm Almanca eviriyle son bulur. Sekizinci blm Diplomatik Aralk adn alr. Burada, Sakarya utkusu sonunda, yabanc devletlerin birden nasl yn deitirdikleri anlatlrken, ilk rnek olarak, Azerbaycan, Ermenistan, Grcistan Sovyet Cumhuriyetleri'nin Kars Anlamas'n imza etmelerine deinilmektedir. Gene bu utku sonunda Sovyet Mustafa Kemal yaknlamas Mttefikler safnda da bir yarma etkisi gstermitir. Nitekim, Aristide Briand, Fransz Parlamentosu'nda Mustafa Kemal bir asi deil, yurtseverdir demitir; bu szler de bu blmde nakledilir. Daha sonra Franklin Bouillon ile grmeler, Franszlarn bylece Milli Mcadele nnde boyun emeleri, yakn gelecekte Gney topraklarmz boaltacaklar konularna deinilir, "Gene bu blmde, yaplan diplomatik grmelere yer verilmektedir. Kesin utku adn tayan dokuzuncu blmde, Yunanllarn anayurttan atl dile getirilir. Yce szlerle utku vlmek te, bu arada stikll Mar'nn ilk, blmnn Almanca evirisi de sunulmaktadr. 744 ----"Zaman Dndrme diye Trkeye evrilebilecek bir ad tayan onuncu blmde, Trkiye'nin gerilemesinin ba nedeni olarak, Halifelik yolu ile da ballk konusunun Mustafa Kemal'ce nasl dnld anlatlr. Bu konuya getirilen zm, yani Saltanatn ve Halifeliin kaldrlnn yks anlatlmaktadr. Lausanne Antlamas ve Cumhuriyetin lan adn alan on birinci blmde, bu iki nemli olayla ilgili ite ve dtaki grme, tartma ve kararlar anlatlr. Halifeliin Can ekimesi baln tayan on ikinci blmde, Halifeliin kaldrlnn gerekesi, Halifenin yurttan ailesiyle birlikte ayrl zetlenir. Engelin Kaldrlmas adn alm olan on nc bolm de, Cumhuriyetin ilann engelliyen sosyo - politik nedenlerin ortadan kaldrlmasna deinilir. Gelecek devrimleri haber veren dnce giriimlerinin Atatrk ve arkadalar arasndaki tartmalar gzden geirilir. Son blm Gelecein tasarm adn tar. Burada, bata Harf devrimi olmak zere, tm devrimlerin yks vardr. Sonda bir kaynaka bulunmaktadr. 745 ----KAMAL: MAKER OF MODERN TURKEY (1934) Afganl yazar Serdar kbal Ali ah'n ngilizce yapt, Londra'da H. Joseph Yaynevi'nce karld. (297 s., ayrca 1 Atatrk portresi, ciltli). Bal, Trke'ye Kamal: ada Trkiye'nin Yaratcs olarak evrilebilir. Yazarn bundan nce yaymlanm Turkey adl ngilizce bir yapt daha vardr.

Sir Mohamed Iqbal'e armaan edilen yaptn nsznde, Seyid kbal, kitabnda Gazi Mustafa Kamal'in bir portresini izmek istediini, onun yaamyksnn yalnz Trkler iin deil, btn Asya iin bir rnek olduunu, hazrlklar srasnda kendisine yardm eden Mehmet Mnir Beyle Ankara'daki teki dostlarna teekkr ettiini belirler. 16 blme ayrlan kitabn blm balklarn veriyoruz: 1. Asya'nn deien yz, 2. Gizemli sarayda, 3. Sakin, suskun Kamal, 4, Tarihsel drtnala gidi, 5. Mustafa Kamal'in srgn edilii, 6. Babli'ye meydan okuma, 7, tilaf devletlerinin aldatc ilerlemesi, 8. stanbul'un igali, 9. Devrim, 10. stanbul'dan gelen neriler, 11. stanbul'un ikiyzllkleri, 12. Yunan saldrs, 13. Kamal alnyazsn gerekletiriyor, 14, Hanedann sonu, 15. Cumhuriyet, 16. Rakamlarla bugnk Trkiye. Sonda, Trk Kurtulu Sava'nn ve Anadolu Devrimi'nin 7 sayfalk bir

sredizini var (19 Mays 1919'dan 29 Ekim 1933'e, Cumhuriyetin Onuncu Yldnm'ne kadar). 746 ----KAMAL, ROOSEVELT, MUSSOLINI (1936) Amerika B. D.eski Trkiye Bykelisi General Charles H. Sherrill'den talyanca'ya evrilen yapt, Bologna'da N. Zanichelli Yaynevi'nce karld (311 s., ayrca 3 portre). Kitabn zellii, bu tarihsel kiiyi ayr ayr incelemeyip karlatrarak, gerek insanlar olarak, gerekse yaptlaryla tantma sidir. 24 blmden oluur. 13 sayfalk bir giriten ve yazarn kitab niin yazn anlatan iki sayfalk yazsndan sonra, u blmler gelir: devlet bakannn resmi tanm, devletli ile zel konumalar. kiinin karlkl birbirilerini yarglar. Yzclk. ocukluk ve genlikleri. lk olgunluk: Bir asker, bir hukuku, bir gazeteci. politik bamszlk demeci. Dnya Savanda : Bir subay, bir bahriye mstear, bir onba. 29 ve 30 rakamlar. 39'uncu ylda. Ilml elik ubuklar. Cehenneme ini. insan : kisi kendi kendini yetitirmi, biri sonradan olgunlam. byk psikolog, bir ulusal bunalmn karsnda. Halk Partisi, Faizm, New-Deal (Yeni Dzen). alma temeldir uan birlikler. devlet adamnn bayndrlk merak. devletlinin aa merak. Din ileri. devlet adamn tanmlamak iin yol. Kadnlarn siyasal yaama girileri. denizler. Hangi yolu tutacaz? Eyll sonuna kadar dayanacak m? Kitabn zellii, gereki oluudur. yle, ki yazar her devlet adamn da yakndan tanm, kendileriyle uzun grmeler yapm, portresini izdikten 747 ----sonra, arasndaki yaknlk ya da uzaklklar ortaya koymutur. Bylesine canl ilenmi kyasl bir incelemeye sk sk rastlamak olana yoktur. Yapt, yabanclar iin hazrlanm olmakla birlikte, biz Trkler iin de Atatrk zerine yeni grleri kapsamaktadr. Bunda Atatrk'n yasara zel olarak kendisi iin verdii bilgilerin de rol vardr. Bununla birlikte, yazar, Ankara'ya bykeli gnderilmeden nce, her birinin ruhbilimsel

Atatrk'n yaam ve yapt ile ilgilenmi, br kitap yazmaa karar vermiti. Bykelilik nerisi yapldnda sevincim ok byk olmutur diyor. Daha nce stanbul'a gelip Trk inilerini incelemi olan yazar, ertesi yl Trkiye'ye bykeli olarak geldiinde Atatrk zerine yazd kitabn bir blmn Franszcaya evirip Dileri Bakan Dr. Tevfik Rt Aras'a sunmu, bir bykelinin Atatrk zerine byle bir kitap yazmasnn doru olup olmadn Aras'tan sormu, Aras da yapt inceledikten sonra yant vereyim demi; ertesi gn de Atatrk'n kendisini kabul edecei ve yazdklar zerine bilgi alaca bildirilmitir. lk buluma iki saat srm, sonraki bulumalarn bu, en ksas olmutur. Kitabn nc blmnde devlet adamnn karlkl yarglarn incelerken, yazar, u olay aktarr: Roosevelt kendisinden Trk ve talyan devlet adamlaryla kendisi arasndaki benzerliklerin neler olduunu sormutu. Buna yantm kolay oldu, diyor yazar. talyan devlet adamnn aileden gelen bir gelenekle sol dnceleri vard. Mustafa Kemal ise, Osmanl geleneksel dnceleri iinde yetimi, ama mparatorluun k nedenlerini bu dncelerde bulduu iin bir devrimci olmu, geleneklerden tiksinmitir. Ksaca, Mussolini soldan saa, Mustafa Kemal ise, sadan sola gemitir. Bu karlatrma 748 -----zerine, Roosevelt kendisine Peki, beni nerede gryorsun? diye sormu, yazar da kendisine Byk bir devletin bakan iin en iyi yer Orta'dr demesi zerine, Roosevelt aynyla yle yant vermitir: Biraz Ortann solunda, ltfen!. Kitapta her devlet adamnn da yazara armaan ettikleri imzal resimler var. Atatrk'n portresinde kendi elyazsyla ngilizce olarak unlar yazldr ok aziz dostum doann erdemlerine derinden nfuz eden Charles H. Sherrill'e, K. Atatrk, 12 Temmuz 1935. Yapt, Cemal Bkerman tarafndan, 1937'de adam: Kemal Atatrk, Roosevelt, Mussolini adyla dilimize evrilmi; bu kitap, stanbul'da Cumhuriyet Matbaas'nda baslmtr. 749 ----KEMAL ATATRK EL CONSTRUCTOR DE LA NUEVA TURQUIA (1945) Blanco dizisinin B Villalta'nn spanyolca yapt, Arjantin'de Buenos Aires'te Claridad Yaamykleri Kitapl) (479 s., ayrca 1

Yaynevi'nin (Biblioteca) ete Grandes Biografias/Byk Trkiye haritas, ciltli, 5 dolar).

blmnn 10. kitab olarak, ikinci kez basld

Bal Trkeye Yeni Trkiye'nin Kurucusu Kemal Atatrk olarak evrilebilecek olan yapt, ilkin Temmuz 1939'da, son kez de 1966'da basld. Yazar, ba taraftaki notunda, Atatrk konusuyla neden ilgilendiini akladktan sonra, Onun demokratik bir diktatr olduunu, devrimleriyle yurdunu batan aa deitirmeyi gerekletirdiini, Osmanl otokrasisini ilerici bir Trk demokrasisine evirdiini, byk bir demokrasi ustas olduunu belirtir. Yapt, be blme ayrlr: I. Kemal'in kiilii: Politikaya ynelii, lkleri; II. Yurdun savunmas : Trablusgarp, Balkan savalar, Birinci Dnya Sava, Gelibolu, Kafkasya, Almanya'da, Suriye'de, Mondros; III. Yeni devlet: mparatorluun kmesi, Yunan yaylmas, halk ve Kemal, savunma, Ankara, stanbul'un igali; IV. Topyekn sava : sava, Ermenistan eylemcesi, konferanslar ile savalar, tutsak

stanbul, Sakarya, byk savunma, Akdeniz'e, monarinin kaldrlmas, son utku, Lausanne; V. Cumhuriyet ve toplumsal devrimler: Cumhuriyet, Halifeliin kaldrlmas, kyafet devrimi, tekkelerin kapatl750 ----mas, adli devrimler, abc, toplumsal politika, Atatrk'n Ankara's, lm. Sonda "bir sredizini izelgesi, abcsel dizin, Osmanl, Atatrk ve yeni Trkiye tarihi zerine kaynaka var. Trkler, Trkiye, Trk yazn zerine yaynlaryla tannm olan yazarn bizimle ilgili teki yaptlar da unlardr : El Pueblo Turco/Trk Halk (1936); Guadros de la Estambul Actual (1937); Literatura Turca /Trk Yazn (1939), ayrbasm); Literatura Turca Contemporanea / ada Trk Yazn (1940) vb. Btn bu yaptlar, Buenos Aires'te baslmtr. 751 ----KEMAL ATATRK HAYAT VE ESERME AT RESMLER LEBEN UND VVERK IN BILDERN (1939) Otto Lachs'n Trke - Almanca albm, stanbul'da Trkische Post Gazetesi Matbaasnda basld, stanbul ve Leipzig'de Erich Kalis Kitabevi'nce yaymland (sayfalar numaralanmam, 112 s., 114 resim, ciltli, fiyat yazl deil). Kitabn Trke - Almanca metni ve dzeni, Dr. Eduard Schaefer tarafndan hazrlanm. nsz yerine geen ba taraftaki bir sayfalk yaz, yle sona eriyor: Bu resimlerle tebarz ettirilmek (1) istenilen ey, dnyamza gelmi byklerin tarihinde yer alan Atatrk'n ahsiyetidir (2) ve bu eser Atatrk ile kahraman Trk milletine ithaf olunmutur (3). Ba tarafta Atatrk'n yaam ksaca anlatlr. Yaptn blmleri unlardr: ilkeler, kltr, ekonomi politikas, salk, d

Asker ve kurtarc. Harici ve dahili kalknmada byk devlet adam. Kemalist Trkiye'nin milli kuvvet memba olan Anadolu'nun ehresi. Atatrk halk arasnda. Arasna btn bir hayat sdran drt resim Batan gne. Ankara'ya dn. Atatrk'n vasiyeti (Genlie Hitabe'si). -------------------------------------1. Belirtilmek. 2. Kiilii 3. Armaan edilmitir. 752 ----KEMAL ATATRK O DEMRGOS TES NEAS TRKAS (1936) Yunanl tarihi Thomas Ath. Vaidis'in Rumca yapt, Atina'da Akropol

Yaynlar'nn (Byk Adamlar) dizisinde bastrld (XII - 192 s., resimli). En bata Atatrk'n bir portresi var. Bu kitap, Ahmet Angn tarafndan 1967'de Kemal Atatrk, Yeni Trkiye'nin Kurucusu adyla dilimize evrildi (st., Kitaplk Ticaret Ltd. ti. Yaynlar, 175 s., resimli, 10 lira). zgn baln Trke anlam da budur.

Bir nsz, bir de sonszden baka, yapt, alt blme ayrlyor, Blm balklar yledir : I. Mustafa Kemalin tarihsel kiiliine giri. II. Kemal Atatrk'n ilk yllar. III. slamiyetin gn batm. IV. Erzurum'dan zmir'e. V. Devrim ve devrimci. VI. Yeni Trkiye. Yazarn da nsznde belirttii zere, bu kitap, bir yaamyks deil, bir tarih yaptdr. Yazar, eletirmeler de yapmaktadr. Kitap Anadolu eylemcesi ile Yeni Trkiye'nin kuruluu konularnda daha ok bilgi vermitir. 753 ----KEMAL ATATRK VE ADA

TRKYE (1976)

Alman yazar Jonannes Glasneck'in Kemal Atatrk und die Moderne Trkei (1971) adl yaptn Almanca aslndan Arif Gelen dilimize evirmi, kitap Ankara'da Onur Yaynlar'nda, a Matbaas'nda dizdirilip bastrlmtr (336 s., 25 TL.). Bir nszle blmden oluan yaptn blm ve ara balklar yle : I. Padiahn bir generali : Sultan Abdlhamid'e bakaldrma; Jn Trklerle atma; Alman komutas altnda. Ulusal Kurtulu Savanda nder: stanbul'dan Erzurum'a; Ulusal devrimin balangc; Gericilik ve ilericilik arasnda Trkiye Byk Millet Meclisi; Her yerde dman var; Trk - Sovyet dostluu yolunda; Sakarya'da dnm noktas; Zafer ve bar. Trkiye Cumhuriyetinin ilk bakan: Trkiye ehresini deitiriyor; ktisadi bamszlk iin; Bar bir d politika; Kemal Atatrk'n lm ve vasiyeti. Gnleme; Kaynaka; Adlar dizini. nszden yaplacak alntlar, kitap iin okura, gerekli bilgileri verebilecektir : ... O'nun iin ok kii yazd, kiilii konusunda ok yorumlar yapld. Ancak burjuva basn bir noktada gr birliindeydi: Bu Trk generali ve devlet adam, tarihi yapan ki754 ----ilerdendi' Onlar iin bu, daha ok yalnz bir sekin grupun, yalnz birka sivrilmi byk kiinin dnya olaylarn belirledii sav konusunda bir kantt... Hangi koullar onun byle stn bir rol oynamasn salam, hangi kiisel deneyimler ona bu rol yerine getirme olanan vermiti? Mustafa Kemal'in yaamnn ve yaptnn yorumlan biimi, yazarn siyasal grne ve ou zaman milliyetine bile balyd... 1933'ten sonra Goebbels'in propagandaclar ayrca, 'iki byk ulusal kahraman arasnda benzerlikler', yani Hitler ile Kemal arasnda benzerlikler bulup karma konusunda byk aba gsteriyorlard. Batl lkelerde bu konu deiik bir duruma getirilmi ve getirilmekte; Hitler, Mussolini ve Lenin'in yanna Atatrk de konularak, btn bu kiiler, 'otoriter' ya da 'totaliter' rejimlerin benzer temsilcileri olarak nitelenmektedir...

Coku verici yazlar ve biyografiler de Kemal Atatrk' bir 'bozkurt', 'at stndeki hayalet', hatta bir kinci Cengiz Han, yapyordu. Bunlara gre, bu kii, Trk soyunun gerek temsilcisidir... Avrupa ve Amerika'daki bir burjuvann, byle ykleri okurken srtndan souk terler dklm olmas gerekir. ngilizlere gre, Mustafa Kemal gibi emperyalist bar buyrultusuna kar dikilmi birisi, ancak bir 'haydut', 'ete ba' ya da 'Moskova ajan' olabilirdi. Halifelii, fesi ve peeyi kaldran adam, tutucu yazarlar iin dinsiz, neredeyse bolevik bir ykc, liberaller iin ise, halkn gerek babas saylrd, Mustafa Kemal'e kar anlay, en ok 755 ----Fransz burjuva biyografi yazarlar arasnda grlr. Onu Vercingetorix, Napolyan Bonaparte, hatta nl, Paris komncleri ile karlatrdlar.... Yazar, btn bunlarn Atatrk olayn aklamaktan uzak olduunu syler. Tarihsel koullarn aratrlmasn ister. Sovyet tarih bilimi aratrma sonularna, kendi almasn dayandrmtr. Kitapta, Atatrk'n yaamyksnde, tarihsel ve gncel eye hakkn verme giriiminde bulunulmutur. Sonda, 1876 -1970 yllarn ieren bir sredizini vardr. 756 ----KEMAL ATATRK VE MLL MCADELE TARH (1944) Ankara Gazi Lisesi ve Maliye Mektebi Tarih retmeni Enver Behnan

apolyo'nun (1900-1972) yapt, Ankara'da Berkalp Kitabevi'nce stanbul'da Gven Basmevi'nde bastrld (421 s., ayrca 6 levha, 350 kr., ciltlisi 450 kr.). Kitabn 3. basm 1958 ylnda stanbul'da Rafet Zaimler Yaynevi'nce yapld (824 s., 15 TL.). Mustafa Kemal ve Milli Mcadele ve Kemalizm balkl nszde yazar unlar sylyor : ...Bu eserimde Milli Mcadele nasl balad ve Trkiye Cumhuriyeti binas nasl kuruldu? Onu manevi' varlnm yettii kadar sosyolojik metotlarla, bir tarihi gzyle izaha alacam. Bu eserde esas mihver, yeni binann mimar olan Atatrk'n hayatn da sizlere, btn hislerimden uzak, hasbi (karsz) bir ekilde ve objektif bir tarzda anlatmaa alacam. Btn hayatm mddetince fertlere hizmeti ideal edinmedim, millet hadimi (hizmetisi) olmay gaye edindiimden, bu sebepledir ki, Trk Devletinin banisi (kurucusu) ve Trk milletinin hadimi Atatrk' de, Trk milli vicdannn bir mihrak olarak tetkik edip, millet yolunda alanlara bir rnek vermek iin uzun almalardan sonra bu eseri hazrladm. Atatrk'n hayatn bana yazdran birinci amil, (etken) Atatrk, btn hayat mddetince bir (Trk) gibi dnd iin, onun manevi varln tebarz ettirmeyi bir vazife edindim... 757 ----Ben kendi nefsime, Milli Mcadele'ye henz bir talebe iken yirmi yamda itirak ettim. Bir gnll milis, olarak, Kuva-yi Milliye eteleri arasna katldm. Milli ordu

teekkl edince Ankara'ya gelerek,

btn stiklal Sava esnasnda yeni devletin

kuruluunun btn tekmln de bir tarihi olarak bizzat grerek iinde yaadm ve notlar aldm. Sizlere sunuyorum. Atatrk'n Kemalizm mefkuresine (retisi'ne, idealine) ilk katlanlardan birisi de ben oldum. Niin onu sevdim, onun ideallerinden ayrlmadm? ...Milliyeti olduu iin, Trk tarihine bir kymet verdi. Trk'n z diliyle konumasn arzu etti. Btn inklaplar z benliimize doru idi. Medeniyette garp, (uygarlkta batc) kltrde milliyeti (kltrde ulusalc) idi. Devlet idaresinde ise mstakil bir Trk siyaseti vard.... Genlii dinamik bir ruhla yetitirmek iin geceli gndzl alt. te Kemalizm bir dinamizmdir. Ne saa, ne sola deil, ileriye giditir. te bu sebepledir ki ben Ankara'dan, onun manevi merkezinden ayrlmadm. ...Ve onun mazlum milletlere bir rnek inklabn, byk adam olmak isteyenlere bir rehber olacak hayatn objektif bir ekilde yazmay gaye edinerek, Atatrk'n hayatn, Milli Mcadele'yi ve Cumhuriyet'in nasl kurulduunu sizlerin nne sayfalar halinde koydum.... Kitabn ba tarafnda, Atatrk'n onuncu yl sylevi ile nn'nn Ata'nn lm zerine Trk milletine beyannamesi verilmitir. Kitap, alt blme ayrlmtr: I. ocukluu, II. Umumi Harp, III. Samsun'a k, .IV. Ankara'da Meclisin al, V. stiklal Harbi ve Cumhuriyetin iln, VI. Atatrk ve Kemalizm, Atatrk'n lm, cenaze treni, Genlie hita758 ----besi, eserleri ve Meclisteki dier nutuklar, Atatrk'n baba ve ana soyu eceresi. Atatrk'n Birinci Dnya Sava zerine anlar, stanbul'da kan Milliyet gazetesinden (1926) aynen alnarak kitaba aktarlmtr (s. 125-178). Atatrk'n Enver ve Talt Paalara tarihsel raporu da bunu izlemektedir. 759 ----KEMAL ATATRK YEN TRKYE'NN KURUCUSU (1967) Yunanl yazar Thomas A. Vaidis'in yapt, Ahmet Angn'n evirisiyle, stanbul'da Kitaplk Ticaret Ltd. ti. Yaynlar'nn (Akam Kitap Kulb Serisi)nin 54 - 55 sayl kitab olarak, Bahar Matbaas'nda basld (175 .s., resimli, 10 TL.). Kitabn asl, 1936'da Atina'da Akropol Yaynevi'nin (Byk Adamlar) dizisinde yaymlanmt (192 s.). Yazar, nsznde : Ben yaamyks yazmyor, tarih anlatyor ve eletirme yapyorum. Ben bir tarih yks kuracama, Kemalin yaam ile yaptnn tarihsel bir aklamasn ve eletirisini vermei yeledim diyor: Kurtulu Savamz zerine Yunan grn iyice belirten bir yapttr, bu. 760 ----KEMAL PASCHA (1934) Alman yazar Fritz Rssler'in Almanca yapt, Berlin'de R. Kittlers Yaynevi'nce (Manner und Machte) dizisinde karld (128 s., resimli, harital, ciltli).

Kitap, Cumhurbakan Gazi Mustafa Kemal'e armaan edilmi. Ba tarafta, ansyle Yardmcs (daha sonra anslye ve Trkiye Bykelisi) olan von Papen'in tek sayfalk bir nsz var. Kitabn balca blmleri yledir: Mustafa Kemalin genlii. Devrimci Mustafa Kemal. Gen Trkler hareketi. Trablusgarp seferi. Balkan sava. (Birinci) Dnya Sava; anakkale Savalar, Gney cephesi. Mustafa Kemal ulusal hareketi rgtlyor. zmir, Erzurum, Sivas. Kprl'l Hamdi Bey. - Ankara'da Byk Millet Meclisi. Trk Vesaillesi Sevres. Bat cephesi, nn savalar. Ermeni sorunu. Londra Konferans. Parlamentarizm: Sakarya meydan sava. Ankara'da Trk Fransz antlamas. Kartlk ve Ordu. Bakomutanlk Meydan Sava. Lausanne. Kartln alakl. Byk Millet Meclisi iin yeni seim. Yeni Trkiye. Yeni Devletin yaps. Ekim 1918'deki Trk kabinesi. Haritalar. Kitabn sonunda, Alman yazar Hanns Froembgen'in, ayn yaynevince yaymland bildirilen, Yeni Trkiye'yi konu edinmi Auf Befehl des Gazi adl romannn ilan var. 761 ----K E M A L S M (1969) Robert College Siyasal Bilimler Profesr Dr. Suna Kili'nin ngilizce yapt, stanbul'da Robert College Yaynlar arasnda, Mente Matbaas'nda bastrld (239 s., I Atatrk portresi, fiyat yazl deil). Yazar, Bu almam, 50. yldnm vesilesiyle Trk Kurtulu Savann yce hatrasna armaan ediyorum diyor. Atatrk'n u szn kitabn ba tarafnda buluruz : nklabn hedefini kavram olanlar, daima onu muhafazaya muktedir olacaklardr.. nszn evirisi, aa - yukar yledir: Robert College'in Ynetimi ve Ekonomi Blmnce yaynlanan bu yapt, iki amaca yneliktir : 'Talep blmnde bu, yararlanma ya da eletiri iin okulda nerilen kimi dnce ve aratrmalar asndan gerekli ortam salar. 'Arz' blmnde umulur ki, yayn iin byle bir frsatn douu, toplumsal bilimler ve i ynetimi alanlarnda pek gerekli olan inceleme ve yazlar zendirecektir.... Yapta izlenen konular, yle bir sra gsteriyor : I. Giri; II. Milli Mcadele dnemi; III. Atatrk devrimleri ve Kemalizm dngs (ideolojisi) : 1923 -1938; IV. Cumhuriyet Halk Partisi Kurultaylar ve Kemalizm dngs: 1923 -1945 : Kemalizm'in ilkeleri, Kemalizm dngs ve Trk ordusu, Kemalist d politika, Tek partili dizge., (sistem) ve Kemalizm dngs, Kemalizm dngsnn genel deerlendirmesi, kinci Dnya Sava ve Kemalizm dngs; V. ok partili 762 ----dizge ve Kemalizm dngs: 1945 -1960; sonular ve Kemalizm dngs; VII. Sonu.

VI. 27

Mays

1960 devrimi,

Kiitabn iki eki var : Sivas Kongresi Beyannamesi (9 Eyll 1919); Misak- Milli. Birincisi, Eliot Grinnel Mears'n Modern Turkey (New York, Mac Millan Co., 1924, s. 627-828) adl yaptndan, ikincisi de Ahmet Emin Yalman'n Turkey in the World WAR (NEW HAVEN, YALE University Press, 1930, s. 276 - 277) adl kitabndan alnmtr.)

Sonda bulunan 13 sayfalk seme kaynakada, Trke ve yabanc dilerdeki belli - bal kitap, bror ve makaleler gsterilmitir. Sonu blmnde sylenenler, aa yukar, unlardr: "Trkiye'nin karlat nemli sorunlardan biri, yani geleneksel sosyo-ekonomik yapda olmas gereken yenilik, zellikle 1930'lardan sonra Atatrk'n dikkatini ekmee balad. Bu konuda byk abalar harcanmasna karn, sosyo-ekonomik yapda nemli deiimler elde edilemedi, Bunun en nemli nedenleri unlardr : Atatrk ne sosyoekonomik olaylardan tmden haberliydi, ne de kendisine bu konularda yardmc olacak, yeterli eitim grm bir kadrosu vard; lke de bu alanda deneyimden yoksundu. Ancak, en nemli nokta udur: Atatrk, Trk modernlemesi iin sosyoekonomik deiimin gerekliliine inanyordu. Bu yzden, bugn Trk siyasal geliiminin en tartmal durumlarnn sosyo-ekonomik sorunlarla ilgili oluu rasgele deildir. Kemalizm dngs, kapal modern bir Trk toplumunun oluumuna deil, ak bir modern Trk toplumuna yneliktir. 763 ----Atatrk

devrimlerinin

hem

doas,

hem

Kemalizm

dngs

bu

amaca

dorultusundadr. Trk Ulusal Bamszlk Hareketi, dnyada daha sonra grlen ulusal bamszlk hareketleri iin bir anlam tar. Trkiye gerekli sosyo-ekonomik deiiklikleri, kendi Anayasasnn ngrd gibi, anayasal bir rejim-de gerekletirebilirse, dnyaya, zellikle gelien teki lkelere iyi bir rnek olacaktr; o zaman siyasal zgrl elden karmadan, hzl bir ekonomik geliim balayabilir... 764 ----KEMALISME (LE) (1937) Asl ad M. Kohen (Cohen) olan M. Tekinalp'n Franszca yapt, Paris'te F. Alcan Kitabevi'nce yaymland (VIII - 299 s.). Fransz Parlamentosu Bakan Edouard Herriot, nsznde diyor ki: Bay Tekinalp'n bu gzel eseri, duygu hararetiyle (scakl) bilgi sekinetinin (dinlenme) uzlaabileceini ispat ediyor. Yazardan, ilkin yurtseverlik duygular emrine ayrd geni kltr vmeme izin vermesini dileyeceim. Yazar, Kemalist eseri nmze, sermek iin, Trk devrimini, insan ruhlarn, kurumlarn karakterini deitiren o evrensel hareketler arasna sokuyor; o devrimin bu hareketler arasna nasl girdiini, bu hareketler arasnda nasl sevildiini gsteriyor... ten gelen bir sevgi ve dosta merak duygular ile bizi eken bu gen Cumhuriyeti, Bay Tekinalp'n kitab sayesinde daha iyi tanyacaz.... Kitabn Trkesi Kemalizm adyla 1936'da stanbul'da Cumhuriyet Matbaas'nda baslmt (V - 347 - X s., ayrca 13 levha, 150 kr.). Yazar, Balangta diyor ki: Ben ne profesyonel bir kalem sahibiyim, ne de siyasi bir adamm. Sadece vazifesini mdrik (bilen) bir yurttam ve bu sfatla, yurdumu, daima hakiki manasyla tantmaa almmdr. Herhangi bir siyasi gaye ile, hibir zaman gayertkelik etmedim ve hadisat, daima, iinde yaadm ve pek tabii olarak her trl heyecanlarm ve akslamellerini (yansmalarn) muhitte mahede (gzlem) ettiim, gibi, aynen gstermekle iktifa ettim (yetindim)...

765 ----Trk milli ruhunun uyanna taalluk eden (likin) her safha hakknda imdiye kadar nerettiini eserlerde oldua gibi bu eserde de, esasl hadiseleri ve hkim fikirleri, sadece hakikati mahede etmek ve ondan mlhem olmakla, (esinlenmekle) o hakikatleri tahlil ederek, en doru addettiim neticeleri karmakla, iktifa ettim. Bunda bir dereceye kadar muvaffak olursam, kendimi bahtiyar sayacam. Bu eserde, inklabmz canlandran ruhun hakiki vasfn, bugnk ve yarnki mukadderatmza hekim olan rejimin asl mnsn aka izah etmei faydal buldum. ...Kemalizm'in ykselme hareketinin mteveccih (ynelik) bulunduu istikamete doru (dorultuya) bir bak atfetmek daima faydal olur. Mesele sadece ileriye doru bir gz atmak, Kemalizm'in, an erefle (anla erefle) ve azimle ilerledii yola biraz k serpmekten ibarettir. Bundan sonra, kitap, blm iinde otuz ble -ayrlmaktadr. Blm ve blk balklarn veriyoruz : I. Blm: KEMALZMN YARADILII : 1. Kemalsi devrimi, 2. Kemalizm ruhu, 3. Kemalizm den nce slahat hareketleri, 4. Muammann anahtar, 5. Kurtulu sava, ilk merhale, 8. Kemalist ruhun baz zellikleri, 7. Yenilesen bir yurt ve ulus, 8. Kadrolarn dzenlenmesi, 9. Halk Partisi yeni bir

II. Blm: KEMALZM YOLU: 10. Geriye doru bir bak, 11. Kahrolsun eriat hkmeti, 12. Layik yasalar, 13. Harf devrimi, 14. Kadnn zgrl. 15. Trk tarihinin yeniden kuruluu, 16. Smer ve Hitit uygarl, 17. Dilin Trkeletirilmesi, 18. Soyad devrimi, 19. Humanitarisme 766 ----rseverlik, 20. Kemalizm ve gzel sanatlar, 21. Kemalist rejimin ileride yapaca iler. III. Blm : KEMALZM DOKTRN VE DEOLOJS. : 22. Gereklerin altnda, 23. Demokrasi, 24. . Devletilik, 25. Milliyetilik, 26. Trk milliyetilii, 30. Kemalizmin gelecei, Trke metindeki resimlerin hibiri, 27. Kemalizm ve ulus kavram, 28. Kemalizmin inia (rayonnement) , 29. Devrimcilik, Franszca, metinde yoktur. Herhangi bir kaynaka ve dizin de bulunmamaktadr. metinden eke'ye ve ba-

Kprl'nn nsz de alnmamtr. Yapt, bu Franszca evrildi: Kemalismus (Prag, Orbis Yaynevi, 1938, 271 s.).

767 -----KEMALISME (LE) DEVANT LES ALLIES (1922) Fransz (Beyolu'nda) gazetecisi Michel Paillares'in Franszca yapt, stanbul'da

ve Paris'te

Bosphore

Yaynlarn'da kt (X - 494 s., ciltli).

Paris'te P. Thevoz basmevinde baslm olan kitap, balca drt blmden oluur: Kemalizm'in sahneye k; Sevres Antamas; Ankara Anlamas; Dou barna doru.

Ekim 1921 tarihli nszde belirtildiine gre, yazar, birka kez Trkiye'ye gelip gitmi, hatta ilk geliinde (1894 - 98) uzun sre yurdumuzda kalp grev yapm. Bu yaptn da 23 Ocak 1922'de Nice'te tamamlam. Bylece, yapt, Byk Saldr'dan nce yazlp yaymlanmtr. Kitabn blm ve konu balklarn veriyoruz : Birinci blm: Kemalizm'in sahneye k, 1919: I. Bir Amerikan anketi: Amerika Birleik Devletleri Trkiye zerine bir manday kabul edecek mi?. Ermenistan mezardan kacak m? Bu konuda Trkler ne diyor?. Yunanllarn yant nedir?. Gayri mslimler ne diyor?. - Trk gazetelerinin dedikleri, Jn Trkler (Kemalistler) hibir yabanc korumay kabul etmiyor. Yksek Konsey nnde: Trk savunmas. Mttefiklerin yant. Milli Mcadele : Enverizm'in ardndan Kemalizm. Erzurum ve Sivas Kongreleri. 768 ----IV. Mttefikler tarafnda: Fransz politikas. Fransz subaylar Kemali destekleyip ngiltere'ye satayor. V. Damat Ferit Paa iktidardan dyor: Kemalizm yeni bir g kazanyor. kinci blm: Sevres Antlamas, 1920: I. Kilikya'da: Mara dram, Mustafa Kemal Fransa'da destek buluyor, ngiltere hristiyanlarn talihiyle urayor. II. stanbul Trklerin elinde kalyor: Geici bir igal. ngiliz ve talyan Yksek Komiserlerinin bildirisi. stanbul halkna bildirge. Mttefikler ile Trkler Bar antlamasn tartmaya hazrlanyor. Bay Milerand Tevfik Paa'ya bar koullarn sunuyor. III. Sevres Antlamas: Trkiye yazgsn reniyor, Kemalistlerle Mustafa

Trkmenler Sevres Antlamasn yrtmak istiyorlar. Venizelos'un dmesi. nc blm: Ankara Anlamas. Yunan sorunu: Londra Konferans, Mttefiklerin nerileri. Saldrya geen Yunanllar baarszla uruyor. Mttefikler tasarlarn sunuyorlar, Yunanllar yeniden saldrya geiyorlar. Yunanllar iyi askerdir. Yunanllarn yalnz kusurlar yok... Fransz halk ile Yunan halk arasnda tehlikeli bir yanl - anlalma yaratld. Yunanllar Fransa'y sever ve bunu ispat ederler. II. Ermeni sorunu: ada tarihin en kara sayfas. Bir ngiliz mavi kitabndan zet. Trklerin Ermeni katliam zerine Alman haberleri Bay Morgenthau'nun tankl. Ayn Almanlar Ermeni cellatlarn damgalyor. Talt'n (Paa) btn bir halkn ldrlmesini hakl gstermek iin ileri srd 769 ----nedenler. Fransz protestolar. Ermenilere verilen gzel vaatlar. III. Fransz - ngiliz anlamazl: Ermeniler nerede?. Londra Anlamas, Ankara Bekir Sami Bey'i yadsyor. Ankara Anlamas metni. Fransa hereyi unuttu. Ermenilerin yeni gleri. Fransa bir kmazda. 1920'de, Bay Briand... ak diyor. 1921'de, Bay Briand... kara diyor. Fransa Cumhuriyeti, Mttefiklere verdii szden dnyor. Ankara Anlamas'nn gerek iyz nedir?. Fransa Cumhuriyeti, Dou Hristiyanlarn yzst brakyor.

Drdnc blm : Dou barna doru : I. Trkiye'nin uzun bir nekahet dnemine gereksinmesi var: Trk var, Trkk var. Kemalistler katliamlar knamyor. Kemalistlerin; reaya ve yabanclarn kiisel statsne el srmelerine izin vermemeliyiz. Trkiye'nin bir yabanc vasiliine salt gereksinimi vardr. II. Samimi Antant (Entente Cordiale) ve Dou Sorunu: Yalnz Franszlarla ngilizler Trkiye'yi savunabilir. Dmanmz kim? Almanya m, ngiltere mi?. Anlamalara daha sk sarlalm, szlerimize daha bal olalm!. III. Trkiye'de Fransa: Bizim bir d politikamz var m?. Basnmz iyi haber veremiyor. Fransa'nn Dou'daki rol, Haiye... Grld zere, bu kitap, btn bakmndan, Trklerin ve Kemalizm'in aleyhindedir. Yazar, ak olarak, Yunanllarn ve Ermenilerin yanndadr. Ankara Anlamasn hazmedememitir. Trkiye'nin bir mandaya ya da baka eit bir vasilie gereksinimi olduu dncesindedir. Ancak, daha sonraki olaylar, onun bu dncesinde ne kadar yanldn gstermitir. 770 -----KEMALST DEVRM ZERNE DENEMELER. TEOR UYGULAMA (1971) Ortaklaa bir yapt olan bu kitap, Ankara'da (Halkevleri ve Kemalist Devrimciler Birlii Ortak Yaynlar )nn ikincisi olarak, Trk Tarih Kurumu Basmevi'nde basld (48 s., 250 kr.). Bir elkitab nitelii gsteren yaptta, be deneme var: 1. Kemalist devrimciler ve gbirlii (Kadri Kaplan), 2. Kemalist devrim zerine (Sahir Koak), 3. Kemalist devrimde milliyetilik ve halklk (Suphi Karaman), 4. Kemalist devrimin diyalektii ve devrimin strateji ve taktii (Kadri Kaplan), 5, Kemalist halklk (Anl een). Bu be denemeden ikisini yazan, Halkevleri Genel Bakan Kadri Kaplan, kitaptaki yazlarn niteliini de belirten nsznde yle diyor : Trk Devrimcileri, yzylmzn en tipik ve etkin olaylarndan birisi olduunda hi kuku bulunmayan ve etkisi yarm yzyldr duyulup, anlam gittike daha belirgin hale gelen byk Trk Devrimini, 'Atatrk Devrimi'ni, toplumumuzun tarihsel dorultusunda gelitirip hedefine ulatrmak sorumluluuyla kar karyadrlar. Atatrk dneminden sonra giriilen eitli rejim denemeleri ve bu denemeler srasnda meydana kan gerekler gstermitir ki, kesin bir devrim dncesine sahip olmamz ve bunu, inanla benimsenebilecek bir dnce temeline oturtup sistemletirmemiz gerekmektedir. Aksi halde, bu boluk kendi771 ----sini iddetle duyuracak, zellikle gen kuaklar, bu boluu dolduracak akmlara kaplmaktan kanmayacaklardr. Trk genliinin yrekten bal olmas gereken fikir akm ise, hi kukusuz ki, Cumhuriyeti kendilerine gvenle emanet eden Byk nderlerinin dncelerine dayal olmaldr. Trk halk iin de, ayn eyi sylemek mmkndr. Atatrk dnce, halkmzn kafasnda, gnlnde ve karlarnda en salam dayanan ve gvencesini bulmaldr.

Bu kk bror, Atatrk' dnceye dayal olarak, Atatrk Devrimi'nin genel niteliini saptamak ve Kemalist Devrimin temel yapsn ve ilkelerini meydana kartmak amacyla giriilen bir teori - uygulama denemesidir. Sk kalplaryla rlm bir doktrin yapma iddiasnda bulunmad ve byle bir tartma da gereksiz grld iin, KEMALZM terimi kullanlmam, bunun, ancak uzun almalar sonucu ilerde yaplabilecei dnlmtr. Bu, yzdendir ki, brordeki yazlarda, birbirleriyle eliir gibi gzken baz hususlar ve deiik nitelendirmeler, olduu gibi braklmtr. Bylece okuyuculara, temel dnceyi bozmadan, deiik tasnifleri grmek ve konuyu deiik ynlerden incelemek olanann verilmesi gznnde tutulmutur. Bu tr tartmalar ve denemelerle oturtulacana 772 ---------KEMALST HTLAL ATATRK (1969) VE BULGARSTAN, 1918-1922 BULGAR GZYLE ve dondurulmadan ve sistemletirileceine inanyorum. Mill Devrimimizin en doru temele srekli gelimeye ak bir ekilde

Bulgar tarihisi Stefan Velikov'dan (Do. 1924) Naime Ylmaer'in dilimize evirdii kitap, stanbul'da Kita Yaynlar'nn (Dnya Gzyle Atatrk Dizisi) nin ilki olarak, Hsntabiat Matbaas'nda bastrld (163 s., portreli, levhal, 750 kr.). Bulgarca bal Kemalistkata revoltsiya i blgarskata obtestvenost, 1918 1922, Franszca bal La Revolution Kemaliste et l'Opinion Bublique Bulgare, 1918-1922 olan kitap, ilkin, Sofya'da Bulgar Bilimler Akademisi'ne bal Balkan Aratrmalar Enstits'nce yaymlanmt (1966, 129 s., ciltli, resimli, tpk basml, 0.96 leva). Prof. Nikolay Todorov'un sorumlu redaktrl altnda yaymlanan kitap, Atatrk devriminde Bulgarlarn zdeksel tinsel yardmlar gibi, Kurtulu Savamzn imdiye kadar hi bilinmeyen, zerinde durulmam bir ynn iyice aydnla karmaktadr. Yazara gre, Atatrk devrimi, Trk balknn ada tarihinin en parlak sayfalarndan biridir. Bir ok etken, Trk devriminin baarya ulamasna, Trkiye'nin yaylmc (emperyalist) nfuzu ve egemenlii ortadan kaldrmasna yardm etmitir. Bunlar arasnda, Trk ulusunun en nl evlatlarndan biri olan Mustafa Kemal'in nderliinde yapt yiite sava ile Sovyetler Birliinin zdeksel - tinsel 773 ----bakmndan nemli yardm n tasar (plan) tutmaktadr. Kemalist devrimin baarsnda dorudan ya da dolayl olarak yardm dokunan etkenler arasnda, Bulgaristan'n ilerici kamuoyunun destei de unutulamaz. Bulgar kamuoyunun davranyla Kemalist devrimi desteklemesi, bugne dein Trk - Bulgar ve yabanc tarihilere haksz olarak nemsenmemi, hi hesaba katlmamtr. Bu incelemede yazar, bu nemli soruna bir aklk vermek istemektedir.

Yaylmac Birinci Dnya Sava'nda Trkiye, 1914-1918 baln tayan yaptn ilk, blmnde, ksaca, Osmanl mparatorluunun Almanya yannda savaa nasl girdii, o yllarda Trk halknn durumunun nice olduu, askersel eylemcenin (harekt) seyri ile mparatorluun teslim koullar bildirimlii (artname) belirtilmektedir. Gene burada, ackl ve ekilmez bir duruma dm olan kyller ve asker kaaklarnca oluturulan Kuvay-i Milliye hareketinin douu gzden geirilmektedir. Bu adan baklnca, Kuvay-i Milliye hareketinin balangc ile Trk kyllerinin kendiliinden oluan ilk direnilerinin anti - feodal bir zyaps vard. Trkiye'de Ulusal Kurtulu Hareketinin Balangc ve Gelimesi, 1918 -1922 bal altndaki ikinci blm, 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Brakmas'ndan sonra, Trk halknn ulusal kurtuluunu salayan antiemperyalist savamnn balayp gelimesini, Rusya'daki Ekim devriminin bu savama etkisini, Mustafa Kemal Paa ynetiminde anti - feodal zyapdaki bu ulusal 774 ----bir direni hareketinin yaratlmasn, Trk - Yunan savan, yurdu paylaan yaylmclarn kovulmasn gzden geirir. te yandan, Trk halknn utkuyu kazanmasnda olduu kadar, yurdu kleletiren Sevres Antlamasnn yrtlp atlmasnda da kesin bir etki yapm olan Sovyet yardmn gsterir. Bulgar Halk - ifti Birlii Hkmeti ve Kemalist Devrim baln tayan nc blmde yazar, Aleksandr Stamboliyski Hkmeti'nin Ankara'daki Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti'yle diplomatik ilikiler kurmaa alan d politikasn dikkatle gzden geirir. Byle bir konu, ilk kez ele alnmaktadr. Burada ifti Hkmetinin Kemalist devrime kar tutumu, Kemal Paa Hkmeti'yle grmek iin Ankara'ya gizlice bir diplomatik kurul gndermesi, Trk halknn savamna destei belirtiyor. Yazarn zel ilgisini eken ey, asl Anadolu olaylar karsndaki Bulgar cemiyet lerin eitli iten savamn anti - emperyalist bir tm ulusa savan durumuna geiini gstermektedir. Yazar, Trkiye'nin savunmas: iin kurultaylarn,

kamuoyunun durumu ve tutumudur. Trakya Olaylar ve Bulgar Kamuoyu balkl son blmde, Bulgar halknn davran incelenmitir. Bu aratrmann sonu blmnde de yazar, Bulgarlarn Kemalist devrimin baarsnda, Trk ulusunun smrgeci - yaylmac dizgeden (sistem) kurtuluunda yaptklar alak gnll (mtevaz), ama kesin yardm pay zerinde bir kez daha durmaktadr. Bu eviri, iin yazar, Sofya'dan gnderdii nszde diyor ki: Son iki ksmda ise, Bulgar halknn olduu kadar, Trk milletinin de bilmedii ve belgelere dayanan olaylar ve bilgiler bulacaktr, okuyucular. 775 ---KEMALST YEN DZEN (1970) ODT Sosyal Demokrasi Dernei Eitim ve Aratrma Kurulu'nun 1969 yl almalarnda hazrlanm olan bu kitabn ikinci basm, ODT Sosyal Demokrasi Dernei Yaynlar'nn 3 ncs olarak, Ankara'da Ulusal Basmevi'nde bastrld (108

s., 5 lira), Bir bilini kurulunca hazrland anlalan kitabn ba tarafna Atatrk'n u sz aktarlm: Trk uygarl, en ksa zamanda ada uygarlk dzeyinin stnde yeni bir gne gibi doacaktr. lk basm Kasm 1969'da yaplm olan kitabn nsznde deniliyor ki: ... Dnce ve anlatm zgrlnn Anayasa teminat (gvencesi) altnda olduu Trk demokrasisinde dnceleri anlatma ve inandrma yoluyla topluma benimsetmeye alacak yerde, zorlayc nitelik ve lde eylemlere bavurmak yanltr, geersizdir... Mustafa Kemal devrimi ve Kemalizm, Trk ulusunun tek devleti Trkiye Cumhuriyeti'nin, ykselerek ebediyete kadar zgrlk, demokrasi ve bamszlk iinde yaaynn felsefesidir... Kemalizm'in ekonomik ve sosyal ynlerini gerekletirmek iin alanlarn, bizim grmz paylaanlarn, saflarmzda birleeceine inanyoruz. Kitab oluturan drt blmn balklarn ve ara - balklarn veriyoruz: 776 ----I. Bozuk dzen: Eski Trk uygarl. Trk ekonomisinin genel grnm, zet. II. Yeni dzen ne olabilir? : Kapitalizm. Komnizm. Sosyal demokrasi. III. Dzen deiiklii ne getirecek?: Eitimde. Tarmda.- Sanayide. IV. Dzen deiikliinin yolu.

Kemalist yeni dzen ve alt yap devrimlerini ksaca anlatmaa alan bu kitabn sonunda, okurlara bu konuda daha yararl olabilecek - Trke ve ngilizce 27 kitabn izelgesi sunulmutur. 777 ----KEMALZM (1936) Asl ad M. Cohen olan M. Tekinalp'in yapt, stanbul'da Matbaaclk ve Neriyat Trk Anonim irketi'nce, Cumhuriyet Matbaas'nda bastrld ( V - 3 4 7 - X s., ayrca 13 levha, 150 kuru). Ba tarafta, Fransz Parlamentosu Bakan Edouard Herrilot ile Prof. Dr. Fuad Kprl'nn iki nsz var. Herriot diyor ki : Bay Tekinalp'in bu gzel eseri, hissiyat hararetiyle bilgi sekinetinin

uzlaabildiini ispat ediyor. Melliften, evvela yurtseverlik duygular emrine tahsis ettii geni kltr vmeme msaade etmesini dileyeceim. Mellif, Kemalist eseri tebarz ettirmek iin, Trk inklabn, insan rulharn ve messeselerin mahiyetini deitiren o cihanmul hareketler meyanna ithal ediyor, o inklabn bu hareketler arasna nasl girdiini ve bu hareketler arasnda nasl teferrt ettiini gsteriyor. Da tepelerinde tutuup ufku batan baa aydnlatan ateler gibi, gece karanlnda, Anadolu yaylasnda parlyan bu tecedddn bykl ve kendine has bakal, bu suretle belirmektedir...

ten gelen bir muhabbet ve dostane tecesss hisleriyle mncezibi olduumuz bu gen Cumhuriyeti, Bay Tekin Alp'in kitab sayesinde daha iyi tanyacaz...... Kprl de nsznde unlar sylyor : 778 ----Eski arkadam Tekinalp'n bu gzel eseri, Kemalizm'in inkiaf safhalar ve ideologie'si hakknda objectif bir aratrma mahsuldr. Bugnk Trkiye'nin maddi ve manevi bnyesini, psychologie'sini anlamak ve renmek istiyenler iin, bu eserin kymetli bir rehber olacan memnuniyetle syliyebilirim. Yalnz yeni Trkiye'yi renmek istiyenler deil, umumiyetle milletlerin uyan ve ykseli tarihiyle uraan sociolague'lar ve tarihiler de bu eseri byk istifade ile okuyacaklardr, kanaatndaym. Kahramanlarn tarihteki rol hakknda Carlyle'den beri ileri srlen nazariyeler de, Trk inklabnda kendilerine ok kuvvetli bir istinatgah bulacaktr. nk Trkiye'nin, tarihte ei olmyan bu kurtulu, uyan, ykseli hareketi, yine tarihte ei olmayan byk bir kahraman'n, Atatrk'n eseridir; ve tarihi reaite'ye sadk kalmak iin. Trk inklab tarihinin tetkikinde mutlaka bu esastan balamak, bu gr zaviyesinden bakmak, aratrmalar bu merkez etrafnda toplamak lazmdr. nk Atatrk, hadiselerin yaratt bir ef deil, hadiseleri yaratan bir batr. Kurtulu savann ilk gnlerinden balyarak Bakumandan meydan muharebesine kadar geen btn hadiseleri, Cumhuriyetin ilnndan bugne kadar btn siyasi, itimai, kltrel byk inklaplar tetkik ediniz, greceksiniz ki, btn bunlar, ayn diman, ayn radenin, ayn imann yaratt, muazzam, ahenktar bir inklap silsilesidir; bir sistemdir. te Tekinalp'n bu kitab, bize bu sistemi, btn bykl ve original'lii ile gsterdii iin, Kemalizm edebiyat mahsulleri arasnda her zaman ehemmiyetini muhafaza edecektir. Bir Balangtan sonra, blm iinde otuz blkten oluan yaptn konu balklarn veriyoruz : 779 ----I. Blm :

Kemalizmin

yaradl:

1. Kemalizm

inklab, 2. Kemalizm ruhu,

3. Kemalizmden evvel slahat hareketleri, 4. Muammann anahtar, 5. stiklal Harbi - ilk merhale, S. Kemalist ruhun baz hususiyetleri, 7. Yenileen bir vatan ve yeni bir millet, 8. Kadrolarn tanzimi, 9. Halk Partisi; II. Blm : Kemalizm yolu : 10. Geriye doru bir nazar, 11. Kahrolsun

eriat hkmeti, 12. Layk kanunlar, 13. Harf inklab, 14, Kadnn serbestisi, 15. Trk tarihnin yeniden kuruluu, 16. Smer ve Hitit medeniyeti; 17. Dilin Trkeletirilmesi, 18. Soyad inklab, 19. Humanitarisme ve sulhseverlik, 20. Kemalizm vs gzel sanatlar, 21. Kemalist rejiminin ileride yapaca iler; III. Blm: Kemalist doktrini ve ideolojisi: 22. eniyetlerin altnda, 23.

Demokrasi, 24. Devletilik, 25. Millicilik, 26. Trk millicilii, 27. Kemalizm ve millet mefhumu, 28. Kemalizmin inia (rayonnement), 29. nklaplk, 30. Kemalizmin atisi. 780 -------KEMALZM (1970)

stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi profesrlerinden Dr. smet Giritli'nin (Do. 1924) yapt, stanbul'da Birlik Matbaas'nda basld (72 s., 5 lira). Kemalizm'in (bizini kurtulu, kurulu ve yeniden dou kaynamz) olduuna mr boyunca inanm, gerek Kemalist Behet Kemal alar'n aziz hatrasna armaan edilen kitap, blme ayrlm : 1 Batlama ve Kemalizm, II Kemalizm'in Marksizm ile Uyumazl, III - Trkiye'nin Dzeni Kemalizm'dir. Her blmn de kendi arasnda ara blkleri var. lk blmde, yazar, Kemalizmi en ksa biimde Batllama olarak kabul eder. Batllamay da Trk ulusunu maddesel ve anlamsal ada koullara uygun biimde (insanca) yaama eilimi olarak tanmlar. Szlerine unlar da ekler : Gerekten Atatrk'n Batllamadan anlad ey, uygarlamadan ibarettir. Uygarln maddesel yn olan (teknik) ve anlamsal yn olan (kltr) bir btn tekil eder. Bu bakmdan da Atatrk uygarlk ve kltrn kesin olarak birbirinden ayrlmyaca fikrindedir. Daha sonra, tarihsel anlam ynnden Kemalizmi inceler. 1961 Anayasas asndan layiklik zerinde durur. Trkiye'nin Atatrk dnemindeki d politikasn anmsatr. Trkiye'nin Ortak Pazar'a girmesiyle ilgili kimi dnce ve grler ileri srer. kinci blmde, Kemalizmin Marksizmle uyuamyaca tezi gelitirilmektedir. Tarihsel grevi bakmndan Marksizm, kapitalizmin temeli olan liberalizme dayanan dzene bir tepki olarak ortaya kmtr. Roger Garaudy Sosyalizmin byk 781 ----dnemeci adl Trkeye de evrilen yaptnda: Uluslararas komnist eylem, bir bunalm iindedir demektedir. 1981 Anayasas, Kemalizm gereklerini izleyerek ekonomik liberalizm, komnizm, faizm, teokrasi gibi. Batda yer almalarna karn, gerek anlamda aklc, zgrlk batll temsil etmekten uzak den akmlara deer vermemitir. Atatrk devrimciliin yn, anlam, devrimci eylemin ierii, snr, ada Batl,yani zgrlk sosyal demokrasiye gre titizlikle saptanmal, En ksa tanm ile Atatrklk ya da Kemalizm, modern Trk devletinin kuruluunda temel olan fikir ve ilkelerin btndr. Son blm, bugnk Trkiye dzeninin ancak Kemalizm olabilecei

dncesinin ispatna ayrlmtr. Doan Avcolu ile Blent Ecevitin son eserleri (Trkiye'nin dzeni ile Atatrk ve devrimcilik) ok faydal bir bilgi ve etd iin malzeme deposu oluturmaktadr. nn'nn geen yl Meclis'te yapt bir konuma, tarihi olmaa namzet tir. Japon modeli batllama ya da Japon efsanesi bizde slamc gelenekilerin kendi grlerine kant gsterdikleri bir olaydr. 1961 Anayasas, Atatrk'ten sonra, milli devlet, ve lke ve milletin btnlk ve blnmezlii ilkelerini benimsemitir. Bu bakmdan, Trkiye, sivil ve asker olarak, btn milletin tedirgin olduu bu halden memleketi karma yollarn, bugnk Anayasa dzeni iinde Kemalist ilkeler etrafnda toplanarak ve Atatrk kuaklarna yarar bir ekilde bulmaldr. Zira, Atatrk airi rahmetli Behet Kemal alar'n syledii gibi, Kemalizm, bizim kurtulu, kurulu ve yeniden dou kaynamzdr. Bu itibarla biz Mustafa Kemal'den sonra Trk milletinin yeni bir bekleyi hasreti iinde, olmasna ihtimal vermiyoruz [Yazar burada, Cemal Kutay'n 782 ----Beklenen adam: Atatrk'n yarda braktklarn tamamlayacak olann not defteri, st. 1970 adl yaptna gnderme yapmaktadr]. Vermiyoruz, zira Mustafa Kemal

Trk tarihinin gelmi - gemi ve beklenen adam olarak madalyonu ebediyen ssleyecek, rakipsiz ve biricik kimsedir. Bu nedenle Atatrk'n yarda braktklarn tamamlayacak olan dan deil, olanlar dan bahsedilebilir. Bu ekibin fikriyat, yani izleyecei isabetli yn ise ancak Kemalizm olabilir. 783 ----KEMALZMN DRAMI (1980) Vedat Nedim Tr'n (Do. 1897) kitab, stanbul'da ada Yaynlar arasnda, Erdini Basm ve Yaynevi'nde basld (159 s., 1 resim, 50 lira). Kemalizm stne yorumlar, denemeler ve izgileri ieren bu kitap, gazete ve dergilerde kan bu tr yazlardan bir semedir. Yazar, nszde, kitab iin diyor ki : ...Elimde ne kalmsa, onlardan bazlarn setim, Atatrk'n altn anda, Ankara'da Matbuat Umum Mdr, Turizm Mdr, Radyo Mdr, grevlerini yapm olan bir yazarn gemiteki zlemlerini ve son ylardaki ac burukluunu yanstan bu kitapn adn da Kemalizm'in Dram koydum. 10 Ekim 1979. Yazlar blmde toplanm : nancmz ve lkemiz; Gzel Sevgisi; irkinletirilen Dnyamz, Birinci blmde yer alan yazlarn balklar yle: Devletin yapclk gcne inanmak gerek (Kadro dergisinden, 1933); Kadro hareketi; talyan Trkolou profesre yant (10 Haziran 1976); deolojik yoksulluumuz: Yeni bir Trk imaj yaratma zorunluu; Kemalizmin dram; Bilinmeyen ynleriyle evket Sreyya Aydemir; deolojisiz Trkiye; Yakup Kadri'siz de, kaldk; Yunus'tan Atatrk'e; Filozofsuz kalan Avrupa ve Yunus; Bir an: Baba Laini'nin saduyusu; Potsdam'da Atatrk olsayd; Eitim devrimi gerek; Az gelimilik ayb; Kalknmamza hizmet eden Trk dostu (Prof. Dr. Fritz Baade, Prof. Dr. Fritz Christiansen Weniger, Prof Dr. Haris Wilbrant); Barbar deil,. uygar Trkiye; Sanat saldrs gerek; Bir kongrenin 784 ----dndrdkleri (Beinci Trk Sanat Kongresi, 21 - 2l Eyll 1978, Budapete); Gzel eitimi; Benim televizyonum yok; Bir Muhsin Erturul vard; Sanat kozlarmz kullanalm; Gnah karma yl (1979 Dnya ocuk Yl). kinci blm oluturan makalelerin balklar: Gzel, lmez deerler dnyas (1942); Gzele vg; Byk sr; Byk eitici: Tiyatro; Halk trkleri; Dokuzuncu senfoni; Bir lmn anlam (Neyyire'nin ruhuna, 1943, Ulus); Her il'e bir tiyatro; Eybolu'larn sergisi (1945, Ulus, Ankara); Bara yaklarken: I-X (1942); Gzel sevgisi (1966, Varlk); ocuk resimleri (1936, Ulus); Neden gelimiyor yaratc gcmz? Oyalar dnyas; Kumalar dnyas; oraplar dnyas; Acep mutluluk ne ola ki? (1947, Aile); Temizlik ve gzellik ihtiyac; Bak, cami, sana ne getirdim?! (1948, Aile); Oyun; Cemal Nadirin ardndan (Nisan 1947, Aile); Yeni insan - yeni okul. Son. blmdeki yazlarn balklar da unlardr: nsan dman amz (1978); Saldrganlk salgn; rt ki lem; Hayvanlaan insanlk. Bu yazlarda ileri grlmektedir. Yazar, srlen kimi dncelerin bir ok kez yenilendii Kadro dergisinden gnmze dein Kemalizm

ideolojisinden hi ayrlmam, onu en aklc ve ada biimde ilemitir. Anlarn da Yllar byle geti (1976) adl kitabnda derledi. 785 ----KILI AL HATIRALARINI ANLATIYOR (1965) Atatrk'n yakn arkadalarndan Ali Kl'n (1888-1971) anlar, stanbul'da Sel Yaynlar'nn (Atatrk Ktphanesi) dizisinin beinci kitab olarak, Hisar Matbaas'nda basld (132 s., 1..TL.). Kitabn ayrld 15 blmn balklarn sunuyoruz: 1 Mustafa Kemal'i nasl tandm?, 2 Mustafa Kemal'i Sivas'ta Heyet-i Temsiliye kararghnda ilk defa tanyorum, 3 Heyet-i Temsiliye Reisi Mustafa Kemal,- 4 Heyet-i Temsiliye Ankara'ya gidiyor, 5 Birinci Byk Millet Meclisi, 6 erke Ethem hadisesi, 7 Eskiehir bozgunu ve Mustafa Kemal Paa'nn mdahalesi, 8 Birinci Byk Millet Meclisi garip bir halita idi, 9 Gazi Mustafa Kemal zaferi nasl kazand?, 10 smet Paa'nn Heyet-i Murahhasa Reislii ve Mecliste balayan muhalefet hareketleri, 11 Birinci Meclisin feshine nasl gidildi?, 12 Ali Kemal'in zmit'te lin edilmesi hadisesi, 13 stanbul'un istirdad (geri alnmas) ve saltanatn ilgas, (kaldrlmas) 14 Birinci Meclisin feshi kararnn sebepleri ve yeni intihabat, (seimleri) 15 kinci Trkiye Byk Millet Meclisi. Ali Kl'n bu anlar, grld gibi, 28 Ekim 1919'da Svas'ta Temsil Heyeti kararghnda, balayp 22 Austos 1923'te (kitapta bu tarih, yanl olarak 1922'dir, s. 130) Ankara'da kinci Byk Millet Meclisi'nde Lausanne Antlamas'nn onaylanmasyla son bulmaktadr. Yazar, teki anlarn u kitaplarnda toplad: stiklal Mahkemesi Hatralar (1955); Atatrk'n Hususiyetleri (1955); Atatrk'n Son Gnleri (1955). 786 ----KURTULU SAVA ANILARI (1978) Cumhuriyet gazetesi kurucusu, bayazar Yunus Nadi (Abalolu)'nun (18801945) anlarnn yeni basm, stanbul'da ada Yaynlarnn (Tarih - An - Gezi Olay Dizisi) nin 20, kitab olarak, Erdini Basmevi'nde yapld (398 s., 50 TL.). Ba taraftaki, anlar stne aklamalardan kimi blmleri buraya aktaryoruz : ...Siyasa adam, dnr, gazeteci ve usta yazar rahmetli Yunus Nadi'nin bu anlar Cumhuriyet gazetesinin ilk k gn olan 7 Mays 1924'te 'Yenign'den Kurtulu Cumhuriyet'e' bal altnda yaymlanmaya balam, zaman zaman ara verilerek 31 Ekim 1925'e dein srm, 290. tefrikada bitmitir. O, gnlerde Sava'nn gizli kalm en ince noktalarnn bilinmesine kar kamuoyunda byk

bir istek vardr. Atatrk'n byk Nutuk adyla beklenen Sylevi daha henz hazrlanmamt. te o zaman Yunus Nadi'nin bu anlar, Sylev'in ilevini yerine getirmitir. Bu ilev, greceksiniz ki, bugn de srmektedir. Yunus Nadi'nin z kendisinin (bizzat) yaad olaylar, iine katld savam ve byk kurtarc Mustafa Kemalle o zamanki eitli grmeleri, zelliini ve zgnln hl korumaktadr. Sylev'de bulunmayan kimi gzlem ve belgeleri de ayrca bu anlarda bulabileceksiniz.

...Biemi (slbu) bozmamak amacyla anlalmas g Osmanlca szckler ve deyimler, o gnn anlalr diline geirilmi, eer ar Trkesi ile karlamak zorunlu ise, Osmanlca; deyim ve szckler aynen alkonularak yanlarna bugnk 787 ----Trkesi ayra (parantez) iinde aklama olarak konmutur. Tamamlayc eitli tarih ve bilgiler de ya ayra iinde ya da dipnot olarak eklenmitir. Belgeler'deki dil ise, ok gerekli yerler dnda, hemen hi dokunulmamtr. Cumhuriyet gazetesinde bu anlar tarih srasna gre tefrika edilmitir. Gazetecilik kurallarna gre ilgin bir noktadan balatlp, blm blm daha gerilere ya da daha ilerilere geilerek anlatlmtr. Biz, bu anlar kitap haline getirip yaymlarken, blmleri tarih sralarna gre yerletirip dzenledik. O gnler iin gerekli grlen, bugnse deerini yitirmi olan kimi ayrntlar da bu kitaba almadk. Bu anlarn nemli ksm 1955 ylnda tarih srasna uygun olmayan biimde Sel Yaynlar tarafndan cilt olarak "Birinci Byk Millet Meclisi'nin al ve syanlar", "Ankara'nn ilk gnleri" ve "Mustafa Kemal Samsun'da" adlaryla yaymlanmtr. imdiki biimiyle ilk kez yaymlanmaktadr.... Oysa, yazarn Sel Yaynlarnca 1955 ylnda karlm iki kitab daha vardr: Bab-i Ali'nin Milli Hareketi Datmak ve Mustafa Kemal'i Tevkif Etmek Teebbs, Ali Galip Hadisesi, erke Ethem Kuvvetlerinin haneti. Her nedense, Kurtulu Sava'yla ilgili bu anlar kitaba alnmamtr. Kitap, be blm ayrlm: Mtarekenin kara gnleri. Mustafa Kemal Paa Anadolu'da Mustafa Kemal arkadalarn Anadolu'ya aryor. Trkiye, Byk Millet Meclisinin al. Yunan kuvvetleri taarruza geiyor. Bylece, anlar, 1918 -20 yllarn, kapsamaktadr, tamamlanm deildir. 788 ----KURTULU SAVAI DEVRMLER MUSTAFA KEMAL VE MAHATMA GANDI, 1919 -1928 (1972) Hintli yazar Dr. R. K. Sinha'nn Trke olarak yazd bu kitap, stanbul'da Milliyet Yaynlar'nn (Tarih Kitaplar Dizisi) nin 22'ncisi olarak, Latin Matbaas'nda bastrld (.287 s., ciltli, 20 lira). Kitabn ara kapanda ve sayfa zerlerindeki bal: Mustafa Kemal ve Mahatma Gandi'dir. Atatrk'n ve Gandi'nin renkli portreleriyle ssl kapak dzenini Etem alkan hazrlam. nsz, u szlerle sona erer: Toplumsal ve politik devrimciler olarak hem Mustafa Kemal Atatrk, hem de Mahatma Gandi iki byk ada nder Asya'da siyasal ve toplumsal devrimin en byk mealesiydiler. zerlerine, byk Asya ktasn, smrgeci entrikalarn atma alan olmaktan kurtarmak ve toplumlarn ilerleme ve uyanlarn nleyen tutucu domalardan grevini almlard. Sekiz blme ayrlan yapt, ylece zetlenebilir.: lk blmde, Trkiye ile temizlemek

Hindistan arasndaki tarihsel ilikiler, Birinci Dnya Sava sonuna kadar, gzden geirilir. kinci blmde: Birinci Dnya Savandan sonra Trkiye, Mondros mtarekesi, tilaf Devletlerinin Trkiye zerine dnceleri, Mustafa Kemal'in nderliinde ilk ulusal direnme hareketi (Mays 1919-Austos 1920) anlatlr. nc blmde: Birinci Dnya Sava sonras Hindistan'n Trkiye'ye kar tutumu zerinde durulurken, Trk davasna katkda bulunmak zere Mahatma Gandi'nin

Hindu - Mslman birliinin kurucusu olarak ortaya k (Mays 1919-13 Mays 1920) zetlenir. Drdnc b789 ----lmde: 14 Mays 1920'de Sevr antlamasnn Hindistan'daki yanklar, Gandi'nin ngiltere'ye olan btn inancn yitirmesi, Trklere yaplan hakszln dzeltilmesi iin harekete geii (1 Austos 1920 - Aralk 1920) incelenir. Beinci blmde: Trkiye sorununa Hindistan'n katks, Gandi'nin Hkmete kar boykot ars, Ankara'ya yardm kampanyas amas, bunun halk zerindeki etkisi, 30.000 kiinin bu davaya ilikin olarak tutuklanmas, Trklerin Yunanllar Sakarya savanda yenmeleri, bu olayn Hindistan'daki yanklar (1921) anlatlr. Altnc blmde : Gandi'nin tutuklanmas, kaynan Trk davasndan alan hareketin sonu, ngiliz hkmetine bask, Trklerin Afyon ve Dumlupmar'da Yunanllara kar giritikleri sava ve kesin utku (Austos 1922), bu olayn Hindistan'daki yanklar, padiahln sona ermesi, Hint mslmanlarnn bu olay karsndaki tutumlar (1922 - 1923 Lozan antlamasna, kadar) zetlenir. Yedinci blmde: Trkiye'de cumhuriyetin ilan ve Halifeliin sona ermesinin Hintli mslmanlar zerindeki etkisi (1923 - 24) gzden geirilir. En uzun blm olan son. Blmde de Trkiye'deki devrim (reform) hareketleri zerinde durularak, Atatrk devrimlerinin balangc (1924 - 28) tek tek anlatlr, bu devrimlere kar tepkiler, Gandi'nin bu devrimler zerine grleri ayrntlaryla verilir. Sonu'ta, Trk ulusunun Ata's ile Hint ulusunun Atas (Rastrapita) arasnda genel bir karlatrma yaplr. Yapt, yle sona erer: -Onlar yle byk kurtarcydlar ki, kendi uluslar iin vcut ve kanlarn feda etmekten ekinmediler. te bu nedenle, unutulmaz insanlar oldular. Benzerlerini dnya daha ok uzun 790 ----bir sre gremeyecektir ve insanlk tarihindeki izleri, asla silinmeyecektir. En sonda (Hinte terimler szl) bulunmaktadr. Ksa bir zeti Milliyet gazetesinde tefrika edilmi olan bu yaptn yazar, Sinha, Hindistan'n Bihar niversitesi Tarih krss retim grevlisidir, yksek eitimini Ankara Dil ve Tarih - Corafya Fakltesi'nde tamamlamtr. Kitap, Atatrk ile Gandi'yi ustaca incelemekte, zellikle Atatrk devrimlerini, Hindistan'da Gandi'nin yapmak istedikleriyle karlatrarak, bunlarda ortak yanlar aramaktadr. 791 ----KURTULU SAVAI LE LGL NGLZ BELGELER (1971) nl Alman tarihisi Gotthard Jaeschke'den Cemal Kprl'nn dilimize evirdii bu yapt, Trk Tarih Kurumu yaynlarndan olup (XVI. serinin 11. says) olarak Ankara'da Kurum Basmevi'nde basld (XIV-316" s., belgeli, 45 lira); Yazarn dostlar rahmetli Tevfik Byklolu ile Faik Reit Unat'n aziz anlarna armaan edilmi olan kitap, M. Tayyip Gkbilgin'in bir nsz ile balamaktadr. T.B.M. Meclisi'nin 50. Yldnm'nde Prof. Jaeschke'nin bu nemli yaptnn yaymlanmasn, bize birok bakmlardan k tutmak niteliinde bulunmas ile, Prof. Gkbilgin, mutlu bir rastlant sayarak, zetle diyor ki:

Gerekten, bu konuda byk ve deerli bir otorite olan Profesr Jaeschke'nin, son yllarda aratrclara alan ngiliz arivlerindeki uzun alma ve aratrmalar sonucunda ilim dnyasna sunulan bu tarihi gerekler, milli mcadele tarihi edebiyatmza nemli bir katk mahiyetindedir. Mesel, mehur 16 Mart facias arefesinde ngiliz makamlarnca alnan tedbirleri ve bunun gerekesini bu eserde en yetkili ahsiyetlerin zikretmek isterim.., azlarndan renebilmemizi bir rnek olarak burada

Milli Mcadele tarihimizin daha bir ok nemli olaylarnn bilinmiyen belgelerini renmek, bazlarnn iyzne vakf olmak, bir ok konularda vuzuha kavumak mmkn olabiliyor: Sevres bar anlamasnn hazrlanmas, Malta mevkuflar ile ilgili vesikalar, Londra Konferans mzakerelerinin gizli kalm 792 ----belgeleri bu eserde gn na kmaktadr. Sayn Profesr Jaesehke, imdiye kadar olduu gibi, bu defa da Milli Mcadele tarihimizin aydnlanmasna byk bir hizmet ifa etmi bulunmakla bugnk ve yarnki Milli Mcadele tarihi aratrclarnn krann kazanmtr. 23 Nisan 1970 gn yazlan giri blmnde yazar, Milli Mcadele tarihine yeni bir k getirebilmek iin yaplan bu denemede, Foreign Office'in dosyalarnda zc bir eksikliin varln saptam olduunu belirttikten sonra diyor ki: Fakat bunun dnda Milli Mcadele'ye ait birok, meseleler tarihan tam bir aydnla kavumutur. Britanya politikasnn temaylnn ve bilhassa Londra, Paris ve Roma'da kaleme alnan taksim planlarna kar Trk savunma savann haklln erkenden kabul eden Yksek Komiserliin, Trkiye'ye kar, o zamana kadar sanlmakta olandan ok daha az dmanca olduu da ayn zamanda meydana kmtr. 11 blme ayrlan eserin Trk - ngiliz dostluuna doru? baln tayan ilk blm; Altnc Sultan Mehmet Vahideddin ile son Osmanl hkmetlerinin ngiliz dostluunu kazanmak iin yalvarp yakarmas, Veliahd Abdlmecid, ngilizlerin ekilmesi konularn incelemektedir. kinci blm, Mondros Mtarekesi'nin uygulanmas ve yorumunu iermektedir. Ermeni ve Yunan amalarn gzden geiren nc blmde, ngilizler onlar ne dereceye kadar desteklemilerdir? diye sorulduktan sonra, stanbul - Trakya ve Pontus sorunlar aratrlmaktadr. Drdnc blmde, Yunanllarn zmir'de karaya kmalar, Anadolu ierisine girmeleri, Ankara'ya ilerleyip zmir'e ekilmeleri anlatlr. 793 ----Mustafa Kemal Paa balkl beinci blmde alt ara - blm var: 1. Sultan Mehmet Vahideddin'in Ona gvenmesi, 2. Adana'dan stanbul'a kadar, 3 Yakup evki Paa ve Samsun blgesindeki asayisizlik, 4 Mustafa Kemal Paa'nn 9. Ordu Mfettiliine tayini, 5 Mustafa Kemal Anadolu'da a) Samsun, b) Havza, c) Amasya, d) Erzurum, e) Sivas, f) Ankara; 6 Ankara ve stanbul hkmetleri arasnda ngilizlerin artan kararszl. teki blmlerin balklar da yle : Harp canileri, Sevres, tarafl anlama, stanbul Boaz'nda Centilmen Anlamas, ngilizlerin bitaraflndan dostluuna giden yol. Sonda, Babli arivlerinden. tam yararlanmann nemine iaret edilmektedir.

794 ----KURTULU SAVAIMIZ, 1919-1922 (1973) Dileri Bakanl Aratrma ve Siyaset Planlama Genel Mdrl'nce, Cumhuriyetin 50. Yldnm dolaysyla Ankara'da yaymlanan Trkiye D Politikasnda 50 Yl adl ok ciltli yaptn ilk cildi bu bal tar (XL - 212 s., fiyat yazl deil). Dileri Bakan mit Halk Baylken, nsznn banda unlar syler: Cumhuriyetimizin 50'nci Yldnm'nn kutlanmasna Trkiye D bir katk olmak zere Politikasnda 50 Yl konusunda yaplan bu yaynlarn, dier grevlerle

kstlanm almalarn sonucu olarak yetersiz grnebilecek yanlarna ramen, ana ama ve meselelerinde millete ortak bir anlaya sahip olduumuz ve kamuoyumuzun sevindirici ilgisini daima uyank bulundurduu D politikamz ve bunun 50 yllk uygulamalar hakknda, baz yararl olabileceklerini mit ediyorum.... Kitap, iki blmden oluur. Batarafta 25 sayfa tutan ilk blm Birinci Dnya Savann sonunda Osmanl mparatorluunun durumu baln tar. Polat Erol tarafndan derlenen bu blmde, Mondros Mtarekesi'nin imzalanmasndan Sevres Antlamas'na kadar yer alan gelimeler zetlenir. Bu arada, Paris Bar Konferans ile stanbul'un igali sz konusu edilmektedir. Emine rs tarafndan hazrlanan Kurtulu Sava ve D Politikamz balkl ikinci blmde: Milli Mcadele'nin balamas, Trk - Sovyet ilikileri, I. nn Sava'ndan Sakarya'ya kadar. (1921 ylnda siyasal durum, Milli Mcadelede cepheler, 795 ----I. nn Sava ve diplomatik sonular, Londra Konferans, Dileri Bakan Bekir Sami Beyin Londra'da imzalad anlamalar, Moskova Antlamas, Trk -Afgan Antlamas, II. nn Sava ve sava sonunda yer alan siyasal gelimeler), Sakarya zaferine doru (Sakarya zaferinden sonraki siyasal gelimeler : Kars, Ankara, Trkiye - Ukrayna Dostluk Antlamalar, 1922 yl banda siyasal durum, Paris Konferans), Byk Taarruz ve sonras, Mudanya Mtarekesi konular incelenmektedir. Bu alma, Aratrma ve Siyaset Planlama Genel Mdrl Aratrma Dairesi gzetiminde yaplmtr. Kitapta, temel bakmndan, belgeler ve olaylar erevesinde kalnmtr. Bu cildin hazrlanmasnda, 19 Mays 1919 tarihinden Mudanya Mtarekesine kadarki dneme ait d ilikiler ve diplomatik almalar zerine imdiye kadar bu konuda yaplm olan almalardan yararlanlarak toplu bilgi verilmesi amac gdlmtr. Giri blmnde, Birinci Dnya Sava ncesi ve savan ortaya kard koullar, bar antlamalar ve sonular, kinci Dnya Sava ve sava sonu olaylar stnde durulmaktadr. 796 ----KURTULU SAVAINDA DENZ KAHRAMANLARI (1943) aydnlatmalarda bulunmu

stemen Nahit Z. apaner'in yazd yapt, 368 sayl Deniz Mecmuas nn tarihsel eki olarak, Genelkurmay Bakanl IX. ubesi'nce, stanbul'da Deniz Matbaas'nda bastrld (44 s., ayrca 1 harita, 21 kr.). Lisede okurken, Kurtulu Sava'nda deniz kuvvetlerimizin almalar

konusunda bir konferans vermi olan yazar, 1936'da, subaylnn ilk dneminde, savata bulunup da sa olanlarla teker teker konuarak, tam yedi ylda bu kk yaptn hazrlayabilmi. Kitapta, Kurtulu tarihimizdeki deniz almalarnn genel erevesi iinde neler yaplabildii gsterilmee allyor. Yokluklar iinde Trk denizcisinin byk gc belirtilmektedir. Ba taraftaki Birka Sznde yazar diyor ki: Sayn Tuamiral Cevat lmen'in Kurtulu Sava'nda Karadeniz adl kymetli eserleri, bu mevzuun harekat ve ana hattn tekil etmekte ve naiz yazm da bunu; ahslarn hizmetlerini ereveleyerek, btnlemektedir.... Kitabn iki blm var. lk blm bal: Denizde iki-taraf kuvvetleri arasndaki nispetler, tekilatmz ve kara harekatnn genel erevesi. Son blm bal da udur: Nakli yat (1), harekat (2) ve vekayi (3) Pontusularla mcadele. -------------------------------1.Tama. 2.Eylem. 3.Olaylar, 797 ----KURTULU SAVAINDA KAHRAMAN UKUROVA'LILAR ADANA, TARSUS, 'MERSN'LLER, HATIRA

(1936) Emekli Albay smail Ferahim alvuz'un yazd bu anlar, stanbul'da Aydnlk Basmevi'nde basld (172 s., resimli, ayrca 1 levha,- 75 kr.). An yazar Kurtulu Sava'nda, Tarsus Grup Kuva-yi Milliye Komutan olan Topu snfndan bir binbadr. Mtarekede Konya'da 41. Frka Topu Alay 1. Tabur Komutan iken, annesinin lm zerine, stanbul'a gelir. tilaf Devletleri stanbul'u igal edince, ngilizlerin ve Franszlarn Trk Ordusu'nun erlerine ve subaylarna yaptklar aalama ve kyclklar gzleriyle grp hazmedemediinden, ailesini stanbul'da brakp hemen Konya'daki birliine dnyor. O srada, M. Kemal'in emriyle, ordumuz yeniden canlanmaa balar. Antep ve Adana blgesini gal eden Franszlardan bir tabur, Toroslar'da Pozant'ya kadar gelip yerleir. ukurovallar Fransz kuvvetlerine kar canla- bala direnie gerler. Pozant'daki tabur, Kuva-yi Milliyecilerce kuatlr. Yardm gnderme denemeleri de boa kar. Fransz taburu pusuya drlp tutsak edilir, silahlar ellerinden alnr. Franszlar buna zorlayan, Glek'li 44 kiilik yiit bir mfrezedir. Kitapta, Fransz bulunmaktadr. tabur komutannn askerlerine sylevinin evirisi de

Tarsus Grup Komutanlna atanan (16.VI.1336) yazar, grup merkezi olan Melemez kyne gidip greve balar. lk ii, ciddi bir tefti yapmaktr. Hac Talip iftliindeki Fransz birliine saldrlr. Franszlar ilkin topu atei karsnda kalyorlard. 798 -----

Tarsus balar saldrs yapld. (Blge Komutan Kaymakam emsettin tarafndan yazlan emrin tpkbasm kitabn sonuna eklidir). Mdafaa-i Hukuk Cemiyetlerine yazlan yazlarn rnekleri de verilmitir. Franszlar, dank bir durumda, balardan Tarsus'a katlar. Bizden ehit ve yarallar vard. Ama, Franszlar daha byk yitikler verdi. Onlardan 200 tfek, 7 makineli tfek, 5 otomatik tfek alnmt. Tarsus'ta kuatlan Franszlar, Adana'dan gelen Fransz kuvvetince kurtarld. Godebes denilen yerin dousundaki Kk Ziyaret tepesinin elde edilmesiyle demiryolunun daha yklmam blmlerinin de krlp dklmesiyle Kuva-yi Milliyenin hareketleri serbestletirildi. Konya ve Karaman ayaklanmas zerine, yazar, Tarsus Grup Komutanlndan ayrlr. Franszlar Fadl srtlarna yrynce, yazar, Karaman'dan dnp merkez blgesine gider. Franszlarn Hkmetimizle imzaladklar anlamaya gre silah brakld zerine Krt - Musa'daki Fransz Birlii Komutanndan gelen mektubun asl ile Trke evirisi verilmitir. Bay Franklin - Bouillon ile Binba Sarrault anlama grmeleri iin gelirler. Grmeler bir sonuca varnca, Franszlar Adana ve dolaylarndan ekilip giderler. te, Milli Mcadele'de Tarsus cephesinde Tarsus'lularn banda bulunarak, pek deerli yararlklar gstermi olan yazara, bir kran borcu olmak zere, Tarsus Belediye Meclisi, onursal hemehrilik payesi verir (1933). Kurtulu Savana katlan Adana, Tarsus ve Mersinlilerden ounun portreleri kitap799 ----ta vardr. Bu belgelerden bakasnn yitmi olduu bildirilmektedir.

Ayn dneme ait olarak, Taha Toros'un da stanbul'da kan Milliyet gazetesinde 19 gn tefrika edilmi nemli bir incelemesi Sava'nda 23 Ocak 1972). 800 ----KURTULU SAVAINDA KARADENZ (1943) Tuamiral Cevat lmen'in yapt, 367 sayl Deniz Mecmuas nn tarihsel eki olarak, Genelkurmay Bakanl IX. Deniz ubesi'nce, stanbul'da Deniz Matbaas'nda bastrld (Ocak 1943, 20 s., 11 kr.). Kitapn blmleri ve incelenen konular unlardr: I Kurtulu Sava'nda Karadeniz: Kurtulu Savamza katlan gemiler ve deniz kuvvetlerimizin dmanlar, deniz kuvvetlerimizce cephane ve malzemenin Anadolu'ya karl biimleri, gemilerin salanmas, ikmal durumlar, aldklar grevler, baarlar, slerimiz, personel ve materyal, liman rgt. II Alemdar: Karl, Puntoslularla savam. vardr : Kurtulu Toroslar'da esir den Fransz Kumandan Mesnil'in Trkiye anlar (5 -

III Rsumat 4 numarann serveni: Ordu olay ve bat. IV Kurtulu Sava'nda ahin: Cephane ve uak tamacl. V Karadeniz'de taarruzi motorgambotlar Oranya ile Gazal. deniz hareketlerimiz: Enosis Vapuru ve

VI Cumhuriyet'in ilk deniz kuvveti: Dn ve bugn. Kitap, binbir yiitlik ve yreklilik dolu devrim tarihimizden Karadeniz ile ilgili kimi olaylar anlatmaktadr. Tuamiralin yannda alm stemen Nahit Z. apaner'in de Kurtulu Sava'nda Deniz Kahramanlar adl bir yapt vardr (st., 1943, 44s.). 801 ----KURTULU SAVAINDA MULA (1973)

Mulal gazeteci ve toplum aratrmacs nal Trke'in yazd bu yapt, (Mula li Toplum Yaps Aratrmalar) dizisinin ikinci kitab olarak, stanbul'da Yelken Matbaas'nda 5.000 say basld (463 s., resimli, portreli, belgeli, 20 TL.). Cumhuriyetin 50. ylna Mula'nn armaan olarak iki cildi birarada yaymlanan yapt, Kurtulu Sava'nn 1.444 Mulal ehidiyle gazilerine ve malllerine armaan olunmu. Mula Valisi zer Trk, nsz nde yapt iin diyor ki: ... Bu eserde bu sorularn eski Mentee Livas'na ait olanlar cevaplanmaktadr. Fethiye'den Bodrum'a, ine'ye, Aydn'a kadar, hi ilenmemi, deerlendirilmemi veya bulunmam belgelerle zeybek, temen ve kyl ittifaknn Mula topraklarndaki rgleri bir bir almakta, blgenin talyan ve Yunan igal politikasna kar gtm olduu soylu Milli Mcadele ak esas perspektifi iinde gnmze getirilmektedir.... Yazar da nsz nde yaptn yle tantr: Eserimiz okuyucuya iki cilt bir arada verilmektedir. Birinci ciltte Kurtulu Sava ncesinin Mulas, ekonomik, sosyal ve kltrel ynleriyle ilenmektedir Konularn ve kahramanlarn Kurtulu Savayla harman olduu ve henz tazeliini koruduu bu yakn a aratrmas, yle sanlr, hi ilenmiyen Mula yakn tarihinin unsurlarndan bazlarn yaantmzn gnlk ve 'ilgin konular durumuna getirecektir. kinci cilt btnyle Kurtulu Savan ve Mula Kuva-yi Milliyesini kapsar. 802 ----zellikle bu konular, kongre, dernek ve gerilla hareketleri halinde ayrntlarna kadar ilenmitir..... Girite tarih aratrmacs Zeki Erolu'nun zmir'deki kendi arivinden alnan Koca Han sylevi ne yer verilmi. Dr. Cemil erif (Baydur) tarafndan okunan sylev de buradadr. Kurtulu Sava ncesinde Mula'nn toplumsal, kltrel, ekonomik yaps anlatlrken ilgin noktalara deinilmektedir. O srada Mula'da Trklerden baka Rumlar, Yahudiler, Ermeniler, hatta Zenciler de yaarm. Alevi Trkler (Tahtaclar), Girit, Rumeli, Dou Anadolu gmenleri, nfus kaynaklarn oluturmu. Osmanllar efe ve zeybek ruhu tayan bir toplum olarak gzkmektedir, bu yrede. Toplum yaam deyince belediyeler, partiler, dernekler, seimler, sosyal kinci ciltte

hizmetler ve kurumlar akla gelir. Kltr yaamnda ise, medreseler, tekke ve

dergahlar; okullar yaynlar, yksek renimli Mula sekinleri tantlmaktadr. Ekonomik yap da tarm, ticaret ve endstri yaamndan oluur. kinci cilt blme ayrlmaktadr: I. Mondros Mtarekesinden sonraki durum (30 Ekim 1918 - 11 Mays 1919), II. Mula'da talyan igali (11 Mays 1919 - 5 Temmuz 1921), III. Zafere doru Mula'da Kuvay-i Milliye (11 Mays 1919 - 8 Kasm 1920). lk blmde galiplerin ve talya'nn tutumlar, stanbul'un gsz durumu, Ege direnme rgtleri anlatlr, Enosisi Mulal Rumlar tehir edilir. Gney - bat Anadolu'daki talyan igal hareketleri, ileler olarak tek tek incelenmitir. O sra803 ----larda byk asker kaaklar olmu, 57. tmen kmt. Mula ve ine komut anlarnn iine son verildi. Mula'da Trk - talyan ilikileri de bu blmde ele alnr. Mula'nn Kurtulu Savandaki yeri, u balklar altnda belirtilir: Kurtulu Savann ilk halk hareketleri, Mula'da Kuvay-i Milliye ruhunun parlay. leler ve bucaklarda Kuvay-i Milliye hareketleri, Gerilla savalar ve Mula (Yrk, Ali Efe etesi vb.).Aydn savalar ve Mula, kongre hareketleri Basn yayn hareketleri - ekimeler (Yrk Ali Efe ve Demirci Efe basknlar vb.). B.M.M. dnemi 23 Nisan sonras ve kurtulu. Ulusal cepheye yansyan Mulallar. Jn Trkler. Kuvay-i Milliyeciler: lke ve blge apndaki askeri siyasal unsurlar (Mustafa Mulal, Yunus Nadi, Zihni Derin, Hilmi Uran vb.). Mula Kuvay-i Milliyesi'yle ilgili fotoraflar, ayr bir blmde, iyi kda baslm. Kaynaka ile nemli kaynak kiilerin izelgesi sona eklenmitir. Yazarn bundan nce yaymlad Mula ile ilgili bir toplumsal aratrmas daha vardr 804 ----KURTULUUN VE CUMHURYETN MANEV MMARLARI (1973) Cemal Kutay'n (Do. 1912) yapt, Ankara'da Diyanet leri Bakanl Yaynlar'nn 159 sayl kitab olarak yaymland (399 s., resimli, 35 TL.). Yazar, sunu yazsnda : Ben elinizdeki derlemede daha ok, kronolojik aklar iinde ferdi tespitlere (1) altm diyor. Daha nce kan Milli Mcadele'de ncekiler ve Sonrakiler (1963) adl yaptnn ikinci cildindeki (Din Adamlar) blm, imdi bu adla yaymlanmtr. Bunu Byk gerek diye adlandrmay da dnm. Kurtulu Savamda din adamlarnn hizmetlerini anlatan yaptn inceledii konularn ve blmlerin balklar: 1. Ac bir gn, 2. Kara gnler iinde ak mitleri bulma abalar, dank kprdamalar, 3. lk karar, ilk cephe, ilk fetva ve ahlanan iman seli, 4. Bir ehir, bir olay, bir ehit ve ebedi hakikat, 5. Milli Mcadele balarken Trk manevi veraseti (2), 6. Bir gaflet (3), bir irad (4), yolun ayrld an, 7. Tanyanlarla tanmyanlarn fetva kavgas, 8. Bir elde namaz seccadesi, bir elde silh mit ve haysiyet bayran aan maneviyat erleri, 9. Zafer; irad (aydnlatma) kavgasn kazanan bekliyordu, 10. Din adamlarmz slam dnyasna Trk'e -----------------------------------

1.Bireysel saptamalar. 2.Kalt. 3.Dalgnlk, dalma. 4.Uyandrma, uyandrma. 805 ----manevi vecibesi'ni (5) deme kaplarn ayor, 11.- Var - you zafer emrine veri hareketi: Tekalif-i Milliye'de (6) ky imamlar, 12. Misilsiz himmet deryasndan elli yl sonra hafzalarda kalabilen damlacklar; Himmet denizinden damlacklar: 1. Beldesini, Mustafa Kemal'in safna ilk veren din adam: Amasya Mfts Hac Tevfik Efendi'nin cesaret destan, 2. Erzurum Kongresi'ndeki al ve kapan dualarnn sahibi: iran Mfts Hasan Fahri Polat Hoca Efendi, 3. ki istiklal madalyal mft ve bir ileye evrili dikkatin sralad maneviyat erleri: al Mfts Ahmet zzet algner, 4, ehit iki mft ve tek bir cephede maneviyat erleri: vrindi'nin Yallar kynden dersiam Ali Rza Efendi ile Bilecik Mfts Mehmet Nuri Efendi, 5. Ankara evresinde mft efendi: Ahmet Mfit Kurutluolu, Hayrullah Efendi, smail Hakk Efendi, 6. Garp Cephesi fahri vaizi Alay Mfts Kurdolu Hac Hafz Mustafa Zeki Hoca ve arkadalar, 7. Aknc kollar mfts ve ngiliz kumandan: Mustafa Ik Hoca, 8. Mftler, efeler, nc arayanlar, 9. Dman nnde bayran eken mft: Kean Mfts Rait Efendi, 10. Kylerde kentlerde maneviyat erlerinin istiklal urundaki hizmet destanlarndan hafzalarda kalabilenler. Kitabn sonunda bir (Ak sesleni) var:. Ey eli kalem tutanlar, gnl ve kafas u dnm noktas eiinde lkesinin mutluluunu arzulayan erkei - kadn - askeri - sivili - her trl meslein sahibi olanlar!... te daha son ahit'ler fani nefeslerini tamamlamadan, izler tamamen yok olmadan bu emei ltfen harcamanz, ky ky dolap himmet destanla----------------------------------5.devini, boynunun borcunu. 6.Ulusal ykmllkte. 806 ----rn tespit etmenizi, o karanlk gnlerden aydnla kn hakiki nclerini tarihimizdeki layk yerlerine oturtmanz istiyorum.... Kitabn bir dizini bulunmay belki de tek eksiidir. 807 -----

L
809 ----LAYKLK LKES SANIK SANDALYESNDE (1966)

Toplumbilim:

retmeni

Faik

Muzaffer

Ama'n

(...-1978)

savunmas,

stanbul'da (Bar Yaynlar) nn ilki olarak, Byk Matbaa'da basld (32 s., 2 TL.). Kapak dzeni: Kemal ncesu. Kitap, (Fikir Savalar Dizisi) nde yaymland. 1947-48 ders ylnda Diyarbakr Lisesi Toplumbilim retmeni bulunduu srada, F.M. Ama, rencilerin din duygularna dokunur szler sylemek suretiyle grevini ktye kullanmaktan sank olarak Diyarbakr l Ynetim Kurulu'nun 3 Austos 1948 tarihli kararyla mahkemeye verilmiti. Son snf rencilerine toplumbilim dersinde bir yazl dev vermi. Bu devde, hukukta layiklik ilkesini savunan Prof. Mahmut Esat Bozkurt'un bir parasn rencilerin yazl olarak aklamalarn istemi. Para, 1926 ylnda Adalet Bakan bulunan Bozkurt'un, eri, hkmlerin kaldrlmas, onun yerine layik Medeni Kanun'un kabul edilmesi gerektii tezini savunan Trk Medeni Kanunu'nun gerekesinden alnm. lgin bir nokta olarak, rencilerin, byk bir ounluu, Bozkurt'un dncelerini aklayacak yerde, layiklik ilkesini ktlemiler. dev ktlarnda, seri yarglar yerine layik Medeni Kanun'un, layik Ceza Kanunu'nun kabul edilmelerini ho grmediklerini belirtmiler. Son snf fen blm rencilerinden biri, resim yapmann gnah olduunu ileri srenleri hakl karmaya bile kalkm. retmen bunlara (pek zayf) notu vermi. renciler bu devi Diyarbakr Mfts Halil'in etkisiyle bu 811 ----dman olmu. Mft ve onun etkisindeki birka tccar retmeni Milli Eitim Bakanl'na ikayet etmiler. Lise Mdr Ahmet zbey de bu kiileri desteklemekten ekinmemi. Hazrlk soruturmasn yapan Bakanlk Mfettii Mesut Erginsav'n zet yazs ile Savclk'n esas hakkndaki mtalaasnda retmenin grevini ktye kulland kaydedilmi. Daval, savunmasnda, layik bir devletin din karsndaki durumunu inceler. Layikliin Trkiye'de 9 Nisan 1928 tarihli, 1222 Sayl Yasayla kabul edildiini anmsatr. Bundan u sonucu karr : Kanunlar yrtmekle grevli olan Hkmet, din karsnda tam bir bamszla sahip bulunmaktadr. Lise programnda felsefe retmeninin grevleri belirtilmitir. Sank Atatrk'n 1924 ylnda Samsun'da stiklal Okulu'nda retmenlere yle seslendiini anmsatmaktadr: Dnyada her ey iin, maddiyat iin, maneviyat iin, hayat iin, muvaffakiyet iin en hakiki mrit ilimdir, fendir. lim ve fennin haricinde mrit aramak gaflettir, cehalettir, dalalettir (1). Sank, yarg nnde yineler: Dinin esaslar, devletin sosyal dzenine, iktisadi dzenine, siyasal dzenine, hukuk dzenine aykrdr. Sank, kendisini sulandrmak isteyenlere unu salk veriyor: Trk Ceza Kanunu'nun 10 Haziran 1949 gnl, 5435 Sayl Yasayla deien 163. maddesine baksnlar. Sank, yargca seslenerek yle, diyor : ------------------------------------------(1) Dnyada her ey iin, zdeksel kazanmlar iin:, tinsel deerler iin, yaam iin, baar iin en gerek yol gsterici bilimdir, fendir. Bilim ve fennin dnda yol gsterici aramak uymazlktr, bilgisizliktir, sapknlktr. 812 ----biimde yazdklarn sylemiler. Mft, retmene

Ben, rencilerime, Kuran'n dnya hayatna ilikin buyruklar eskimitir; artk bununla i grlemez, dedim. nk, Atatrk devrimine ve bu devrimin temeli olan layiklik ilkesine bal yurttalar yetitirmekle grevli bulunan bir felsefe retmeninin bu fikrin tersini kabul etmesini ve sylemesini imknsz bulanlardanm. imdiye kadar sylediklerini de ylece zetler: Ben, derslerimde

rencilerime, Atatrk devriminin ilkelerini kavratmak ve onlara bilim grn alamak iin btn gcmle altm.. Bu almam sonucunda rencilerin din duygulan incinmise, bunun birinci nedenini dinsel inanlarla bilim gr arasndaki aykrlklarda aramak gerekir. Bunun ikinci nedenini de on drt yzyl nce konmu olan dinsel hukuk kurallar ile layik Trkiye Cumhuriyeti'nin layik hukuku arasndaki derin ve kesin ayrlklarda aramak gerekir. Sank szlerine yle son verir: Bu davada cezalandrlmas istenen Faik Muzaffer deildir. Bu davada layiklik ilkesinin ta kendisi sank sandalyesindedir... Layiklik ilkesinin cezalandrlaca yer, layik Trk mahkemesi deildir ve olamaz. Dava, yarg Seyfettin Tokbey'in verdii aklanma kararyla sonulanmtr. 813 ----LENN, BENITO MUSSOLINI

MUSTAFA KEMAL (1930)

Romen yazar Th. Martinescu - Asu'nun Romence yapt, Bkre'te Universala Yaynevi'nce bastrld (136 s., 14. ley). Lenin, Mussolini ve Atatrk'n yaamyklerini, etkinliklerini, baarlarn anlatan kk boyutlu bir kitaptr. Ksa nsz, aa - yukar u : Bu kitap, bir eitim yapt deildir. Nesnel olarak olaylarn bir anlatmdr. Kimi tmceler biraz daha ayrtl ve duygusal ise, bu yalnzca gerei dana iyi duyurabilmek iindir. Ancak, Lenin iin bir szm var. Onu, Mussolini ile Kemal'in yanbana koyuumun nedeni, Georges Sorel'in dncelerini gerekletirmee alm olmasdr. Faizm ve Bolevizmin ortak temeli udur: Sorel'in retisi: Bir dzenin deitirilmesi ancak iddetle, Tufan gibi ykc olmas gereken g politikasyla olanakldr. Ancak Devrim, uluslar iin bir klavuz belirtisinden baka bir ey olmayan bir efsanenin (mithos) desteine gereksinme duyar. "Bu kuramlar, iki ar u olan Bolevizmle Faizmi birletirir. Bunlardan birincisi baarszla, br utkuya ulamtr. Ancak Lenin yaptn srdrebilmi olsayd, yani NEP (Noviy Ekonomieskaya Politika - Yeni Ekonomi Politikas) ile yapt gibi, Mars'n retisini tmyle braksayd, kentsoylu ekonomisine dnseydi, sonu kim bilir nasl olurdu? 814 ----Bununla birlikte, komnizm zerindeki btn n yarglarmzdan syrldm. Lenin'e 26 sayfa, Mussolini'ye 45 sayfa ayrm olan yazar, Atatrk'e 62 sayfa gibi yaptnn en byk blmn verir. zledii yntem, incelenen kiilerin nce yaam yklerini, sonra etkinliklerini ve baarlarn vermekten oluur. Bu arada, her inceleme srasnda, kiiye gre, dn tarihinin balca yazarlarndan alntlar yapmaktadr.

Atatrk'n yaamyksne giri olarak, u szler gze arpmaktadr: Onun yaam m? evresine kar bitmeyen bir sava. Snrsz bir kararllk. Bklmeyen bir isten. Atatrk'e ayrlan inceleme on blmden oluur. Bunun ilk blmnde, Atatrk'n ocukluundan Osmanl mparatorluunun kne dein gelen dnem anlatlr. kinci blm, Atatrk'n Kurtulu Savana karar verip savaa girdii dnemi kapsar. Utkuyla sonulanan bu dnemi, nc blmde anlatlan Lausanne Antlamas sonular izler. Drdnc blmde, Yeni Trkiye'nin douu, eskiden yeniye geiin aamalar anlatlr. Beinci blm, devrimlere ayrlmtr. Srayla Halifeliin kaldrlmas, layikliin getirilii anlatlrken, yazar, Atatrk'n yapt iin yle demektedir: Onun yaptklar, tarihiler ve toplumbilimciler iin ok ilgin bir toplumbilim zmlemesi ortaya koyar. Gericiliin karsnda kendilerini gsz sayan, nice toplumsal rahatszlklar iinde kvranan lkelere rnek olacaktr. Unutmayalm: Uluslar rneklerle canlanr, yknmeyle eitilirler. 815 ----Altnc blm, Atatrk'n Trk ulusunu eskiden yeniye geirii srasnda karlat kimi zaman alas, ama anlaml olaylar rnekleriyle anlatr. rnein, bir karlama srasnda bir ky imanmn okuduu Arapa duaya Atatrk, yle karlk verir: Tanr, beni de, seni de kendi dilimizle anlar. Yedinci blmde, Trk ulusunun gemite kaklp kald kusurlar ve bunlardan syrl anlatlr, Sekizinci blmde devrimler, layikliin uygulannda karlalan kimi kkl - bykl direnilerin yks verilir. Ama Atatrk kararldr. Dokuzuncu blm, bu kararlln yksdr. Onuncu (son) blm ise, direnilerin ayaklanma ve suikast biimini almas karsnda Cumhuriyetin ve devrimlerin kurtarlmas ve korunmas iin alnan nlemleri aktarmaktadr. Sonu olarak, Atatrk'n baarl yapt, vgyle birlikte baka uluslara rnek olacak bir yol olarak gsterilir. Yazar, Trk ulusuna seslenerek: Ey Tanr'nn kulu, lmn sisli, gz korkutucu etkisine girmiken, varlnn acl gn batnmda kvranrken, imdi mutlu ol: Kemal'de yeni yalvacn buldun! der. Bu kitabn geni bir zeti iin bak: Mustafa Kemal, Eseri ve Memleketi (Gen. Charles H. Sherrill'den ev. Enver Esenkova, 1955, s., 90-96). 816 ----LOUP (LE) ET LE LEOPARD (1958) Fransz yazar Jaegues

MUSTAPHA KEMAL OU LA MORT D'UN EMPIRE

Benost

Mechin'in

yapt,

Paris'te

A.

Michel

Yaynlar'nnda 41,000 say olarak yeniden basld (464 s., 900 fr.). Yazarn Bozkurt ve Pars adl iki ciltlik yaptndan ilki Mustafa Kemal ya da Bir mparatorluun lm baln tar. (tekisi: bn Seoud ou la Naissance d'un Royaume / bn Suud ya da Bir Kralln Douu'dur.) 1949 -1953 yllar arasnda Clairvauz'da yazlm olan bu yaptn be blm var: .. 6.000 ylndan . S. 1880 ylna kadar Trkler ve Osmanl mparatorluu.

mparatorluun kmesi (1881 - 1918). mparatorluun 22).

lm

(1918--

Mustafa Kemal'in Trkiye'yi slamlktan uzaklatrmas (1922 - 24). Kemalist Trkiye (1924 -38). Sondaki ekte, 1922 ylnda Kemalist Trk ordusunun zmir'i geri al srasnda Fransa'nn Dou Deniz Kuvvetleri Blm Komutan Amiral Dumesnil'in Kurmay Bakan Yardmcs Amiral Moreau'nun tuttuu notlar verilir. lkin yaymlanan bu anlar, zmir'in aln tarihesi iin pek nemlidir. zmir yangn, Trk - Yunan yarmas, Ermeni sorunu, Fransz ve ngiliz kuvvetlerinin durumu, Trakya, stanbul, Boazlar sorunlar, Mudanya Mtarekesi gibi nemli konulan kapsamaktadr. Kaynaka blmnde kitaplar, raporlar, sylevler, belgeleme fonlar, dergiler, gazeteler gsterilmitir. Kitap, dilimize Zahir Gvemli ile M. Rsim zgen tarafndan Kaplan ve Pars Mustafa Kemal adyla evrilmi, bu eviri 817 ----stanbul'da (Yabanc gzyle Atatrk) dizisinin ilk kitab olarak yaymlanmtr (1955). Kitabn ikinci cildi baslmad. Bu eviride Mustafa Kemal'e yaktrlan (Kaplan ve Pars) sfatlarnn gerekte bn Suud'a ait olduunu yukarda belirtmitik! Kald, ki kitabn d kapanda (Kurt ve Pars Mustafa Kemal) yazldr. 818 ---L O Z A N (1933)

Ord. Prof. Mehmet Cemil (Bilsel) in (1879 - 1949) 2 ciltlik yapt, stanbul'da A. hsan (Tokgz) Matbaas'nda basld; (464 -705 s., 300 - 400 kr.). smet Paa'nn Lozan, byk bir eserin, ancak bir sayfasdr. Eseri yaratana ballmz ebedidir sz i kapaa alnm. Bir devletler hukuku profesr olan yazar, yaptnn ilk cildinin giri blmnde, Birinci Dnya Sava'n Osmanl mparatorluu'nun bu savaa katln 193 sayfada incelemektedir. Yaptn ilk cildi, iki blmden oluuyor: Mondros ve Sevr: lm. Sevr'in yrtl: Kurtulu. Birinci blmn kapsad konular yle: Mondros mtarekesi. Paris bar konferans. zmir'in igali. Bar konferans nnde heyetimiz. Bar konferansnda Yunan istekleri. Sevr antlamas nasl ha zrland? Sevr'in esaslar. Sevr nasl imza edildi? lk cildin ikinci blmnn inceledii konular da unlar: Kurtulu yolu. Erzurum, Sivas, Ankara. nn'nden Sakarya'ya. Gmr, Moskova, Kars antlamalar. Ankara itilaf. Bar giriimleri. Byk zafer ve Mudanya. Kurtulu sava ve Devletler hukuku. kinci cilt, salt Lozan'dr. 10 blmle bir son szden oluan bu cildin blm balklar da yledir: I. Konferansn almas: Lozan'a doru. Konferansn al, Konferansn nizamnamesi. 819

----II. Kapitlasyonlarn kaldrlmas: stiklal Kapitlasyonlarn mahiyeti. Kapitlasyonlar niin verilmitir? Kaldrma teebbsleri. Lozan'da Trk ve Frenk tezleri. Tezlerin deeri (smet Paa'nn delilleri daha dorudur). Konferansn kesilmesi. Kesilmeden sonra. III. stiklal rejimi: kamet ve adli selahiyet (Lotus meselesi). Yabanc mektepler ve messeseler. Posta ii Salk ii (bu da bir kapitlasyondu). .Muahedeler rejimi. Ticaret mukavelesi. IV. Trkiye devletinin snrlar: Trakya snrlar. Snrlardan kan meseleler (Karaaa meselesi). Asya snrlar (Suriye snrlar). Irak snrlar (Musul meselesi). Deniz snrlar (Adalar ve Meis adas meselesi). Osmanl mparatorluunun tasfiyesi (Adakale, Msr, Sudan, Trablusgarp, Kbrs adas, Fas ve Tunus). V. Aznlklar ii: Aznlklar i ve nemi. Lozan'da aznlklar ii. 42'nci madde. Yurt meselesi (Ermeni yurdu). Genel af. Ahali deimesi (mecburi deime). Patrikhane (Rum Patrikhanesi). VI. Boazlar rejimi: Devletler hukukunda boazlar. Boazlar meselesinin nemi. Renven ve Bazili'nin yazlar. Boazlarn kapall rejimi. Lozan'da genel konuma (smet Paa hakim kalmak istiyor). Mahdut aklk rejimi (smet Paa tahdit ediyor). Askersizlik. Boazlar Komisyonu Kontrol yoktur). Milletleraras teminat (smet Paa yeterli grmyor). Baka geitlerle kyas ve mlahaza (Macellan, Cebelitark, Svey kanal, Panama ve Kiyel. Mahdut aklk kaidedir). Anzak, Aruburnu. 820 ----VII. Esirleri brakma ve boaltma (nasl gittiler?). VIII. Tabiiyete dair hkmler: Lozan sistemi (Etabl ihtilaf. Trk - Yunan tezleri. Kbrs ahalisi hakkndaki hkmler. Msr, Cezayir, Fas, Trablusgarp hakkndaki hkmler). IX. ktisadi hkmler: Bunlarn douu. Mallar, haklar, karlar. Mukavele ve zaman amlar. Borlar (Dyun-i Umumiye. Snai ve edebi mlkiyetler. Mteferrik hkmler. ltihak beyannameleri. Muhtelit hakem mahkeme leri. X. Konferansn kapanmas: Konferansn bilanosu. Zabtlar. Son oturumlar (Murahhaslarn nutuklar, smet Paa'nn nutku). Muahedenin imzas (svire Reisicumhurunun nutku). Muahedenin kit olmyanlara tesiri (Belika, Portekiz, Polonya, ekoslovakya). Muahedenin tasdiki (B.M.Meclisi Hariciye Encmeni reisi Yusuf Kemal Beye gre, raportr Tevfik Rt Beye gre). Devletlerin tasdiki. Son sz: Kurtulu Sava dnya tarihinin en gzel parasdr. Lozan'da mzakere niin uzun srd? smet Paa'nn rol. Lozan bar antlamasnn Trke metni ikinci cildin sonuna eklidir.

821 -----

L O Z A N

(1971)

Rahmetli gazeteci Ali Naci Karacan'n (1896 - 1955) yaptnn yeni basm, stanbul'da Milliyet Yaynlar'nn (Tarih Kitaplar Dizisi) nin 11. kitab olarak kt (672 s., 7 levha, ciltli, 35 lira). Kitabn ilk basm, Trk nklap Tarihi Enstits Yaynlar arasnda Lozan Konferans ve smet Faa (1943) adyla yaymlanmt. smet nn, ba tarafta Rahmetli Ali Naci Karacan'n Lozan eserinin yeni basks bana sevin verdi ve bende ok sevgili hatralar uyandrd diyor. Babakan kr Saraolu, Ankara'dan 7 Temmuz 1943 tarihinde yazara gnderdii mektubunda, ... Lozan Konferans'nn etrafl bir tarihini yazmakla, siz, hadiseler iinde yaayan neslin borlu olduu bir vazifeyi yapm oluyorsunuz. Eseriniz, Trk inklab edebiyatna esasl bir hizmettir demektedir. Milli Eitim Bakam Hasan - Ali Ycel de 30 Haziran 1943'te unlar sylemektedir: "nklap Enstits, stiklal Mcadelesi'nin neticesini aldran Lozan iin Karacan'n kaleminden km bir hatra albmn neretmekle vazifesinin ikinci ksmnda kymetli bir balang yapm oluyor. Lozan bizim iin aziz bir hatra, tarih iin ehemmiyetli bir olaydr. Ebedi efin byk ve isabetli bir takdirle harp gibi sulh de yksek zeka ve iradesine emniyet ettii Milli efimiz nn'nn ahsiyetini, Karacan'n bu kitabnda, Lozan'da birbiri arkasna ve ok ke822 -------reler frtnal geen olaylar arasndan izgi izgi belirir ve canlanr gryoruz. Lozan Konferans'nda ba delegenin emrinde ve yaknnda bulunan Sivas Milletvekili Atf Esenbel, bu kitabn yaz taslaklarn okuyup incelemi, Enstit'ye basm raporunu vermi, Ycel de bu raporu yazsnn iine almtr. Esenbel, alt noktada toplad dncelerini, kitabn basmn salk vermekle sonulandrmaktadr. Karacan, nsznde, kitapta noktaya dikkat edildiini belirtir: Olaylar ve insanlar o tarihte olduklar gibi yazmak, Sorunlar, geirdikleri grme aamalarnn gelimelerini izleyerek eksiksiz ve deiiksiz anlatmak, Konferans btn havasyla yaatmak, Esenbel'inde dedii gibi, kitap, Lozan barnn sreen biim ve anlamda yazlm bir tarihi deildir. Daha ok, konumalarn btn evreleri, konumaclarn g ve gszlkleri zerine dzenlenmi bir rapordun Buna, ok geni anlamda, siyasal - tarihsel bir grm de denilebilir. 823 ----LOZAN BARI KONFERANSI TUTANAKLAR, BELGELER (1969-73) Ankara niversitesi Siyasal kuku Profesr Ali Sena Ltf 2 takm, 6 cilt, 8 kitap Bilgiler Fakltesi Meray'n (1921 Ankara Devletler Hu -1977). evirisi Basme-

biiminde,

niversitesi

vi'nde basld (hepsi 172 50 lira). Faklte Yaynlar arasna alnan yaptn banda,

smet nn'nn 30 Eyll 1969 tarihli, 5 sayfalk bir nsz var,. Burada, nn, Lozan Antlamas'nn yaps ve tamamlanma yksn anlattktan sonra, szne yle son verir: Son fasl olarak, Lozan Muahedesi'nin zelliini anlatacam. I'inci Cihan Harbi'nden kalan muahedelerin hibirisi yaamaz. Yalnz Lozan Muahedesi ayaktadr. II'nci Cihan Harbi'nden sonra yeni muahedeler dnyaya yeni meseleler ve yeni ihtilaflar karmtr. Lozan Muahedesi, Trkiye iin esasl deerini ve uluslararas mnasebetlerde klavuz olacak ilkeleri tamakta devam etmektedir. Denilebilir ki, Lozan Muahedesi, imzasndan 26 sene sonra, tazeliini muhafaza etmektedir. Meray da sunu yazsnda, bu eviriyi nasl yaptn anlatr. Bilindii zere, Lozan Antlamas'nn Trke metni Dstur da yaymlanmt (3. tertip, 2. basm, cilt 5, s., 7). Bu, Antlama'nn yalnz metnidir. Konferans tutanaklarnn resmi metni ise, Franszcadr: Confererence de Lausanne sar les affares du Proche Orient, 1922 - 1923. Recueil des actes de la Conference (Paris, Imprimerle Nationale, -1923). Bunun ngilizce evirisi de ayn yl yaymland: Lausanne Conference on Near Eastern affairs, 1922 -1923. Recrods of proceedings and draft terms of 824 ----Peace (London, His Majesty's Stationery- Office, 1923). kiilik bir kurulca [Prof. M, Cemil Bilsel - Orhan emsettin - Ahmet Reit] Trkeye evrilen Konferans tutanaklar 1924'te bastrld : ark-i Karib umuru hakknda Lozan Konferans, 1922 -1923. Konferansta tezekkr olunan senedat mecmuas (st., kdam matbaas, 1340/1924). Eski yazyla baslm olan bu evirinin dili ardr. Prof. Meray, evirisi iin bilgi verirken diyor ki: Tutanaklar ve belgeleri

Trkeye yeniden evirirken, bata Franszca resmi metni gznnde tuttum. Bununla birlikte, hem 1924 Trke evirisinden, hem de zellikle ngilizce yaplm konumalar iin ngilizce eviriden yararlandm; karlatrmalar yaptm. Franszca tutanaklarda, Konferansn al treni sylevleri yoktur. ngilizce eviride, bu tren ve sylevler, ngilizce verilmektedir. svire Konfederasyonu Bakannn sylevini, ngilizce metinle, Prof. Cemil Bilsel'in ve Ali Naci Karacan'n kitaplarndaki [Lozan; Lozan Konferans ve smet Paa] Trke metinden yararlanarak, yeniden evirdim; Lord Curzon'un sylevini, tam olarak, yalnz Tutanaklarn ngilizcesinde buldum. smet Paa'nn sylevine gelince, zellikle sayn nn'nn Ulus gazetesinde (27 Austos 1968) kan anlarndaki metinle, Bilsel'in ve Karacan'n kitaplarndaki Trke metni ve ngilizce evirisini gznnde tuttum; bu sylevin Franszcasn gremedim. eviride doru kapsaml, ak bir Trke'ye yer verilmi. Kii adlar, Trke ve ngilizce yazlanlar dnda, resmi tutanaklardaki gibi Franszca yazlm. Basknn ve say825 ----fa dzeninin, teknik olanaklar elverdii lde, resmi tutanaklara benzetilmesine allm. Her kitabn sonlarna birer Dizin eklenmi. Prof. Dr. lhan Unat, ilk oturumun tutanaklarn evirmede ibirlii de yaparak, evirinin gereklemesini desteklemi. 1973 ylnda, Lozan Antlamas'nn 50. yldnm byk trenlerle kutlanmtr.

Bu konuda u kitaba da baknz: Conference de Laussanne sur les affaires du Proche-Orient, 1922-1923. Actes signes Lausanne, 1e 30 janvier et le 24 juilllet 1923, Lettres et accords en date du 24 juilllet 1923 relatifs divers clauses de ces actes (Paris, Imprimerie Nationale, 1923). 826 ----LOZAN'IN ZLERNDE 10 YIL 10 ANS SUR LES TRACES DE LAUSANNE (1935) Dileri Bakan Dr. Tevfik Rt Aras'n (1883-1972) eitli sylevleri, Trke ve Franszca olarak, stanbul'da Akam Matbaas'nda iki cilt biiminde yaymland (246 - 284 s.). Dileri Bakanl Genel Sekreteri Numan Menemenciolu, yazd ksa nszde, bu derleme kitabn, Aras'n, bakanlktaki ilk 10 yl iinde, T.B.M.Meclisi'nde, Milletler Cemiyeti'nde, resmi lenlerde sylemi olduu sylevlerin metnini kapsadn aklar. Kitabn balnn da belirttii zere, kitap, Lausanne'in izlerinde 10 yldr Hkmetin siyasal alanda baar ile yerine getirdii grev zerine ak, zl bir dnce vermektedir. Bakanlnn 10. yldnmnde kitap Aras'a armaan edilmitir. lk sylev, 1923 Austosu'nda, Lausanne Antlamas'nn kabul dolaysyla, T. B. M. Meclisi'ndeki grmeler srasnda Dileri Komisyonu Raportr olarak okunmutur. Son deme de 8 Aralk 1934'te Milletler Cemiyeti'nde, Yugoslavya Kral Aleksandr ile Fransa Babakan Barthou'nun Marsilya'da ldrlmeleri zerine alan grmelerde verilmitir. Musul sorunu zerine sylev var. Trk - Sovyet, Trkiye - Iran Trkiye - talya, Trk - Yunan, Trk - Bulgar ilikileri, Balkan Pakt, Trk - Romen ilikileri vb. ile ilgili pek ok sylev ve deme bulunmaktadr. Btn bu sylev ve demelerin says 70'i bulur. 1925 -35 yllar arasndaki Trk d politikas, bu kitapta pek gzel biimde yansmaktadr. 827 -----

829 ----M. KEMAL ATATRK'TEN YAZDIKLARIM (1971) Prof. Dr. A. fetinan'n (Do, 1903) yapt, Milli Eitim Bakanl'nn (1000 temel eser) dizisinin 55. kitab olarak, stanbul'da Milli Eitim Basmevi'nde 50.000 say bastrld (XII -123 s., ayrca 18 levhada resimler, Atatrk'n elyazsndan rnekler, 5 TL.). Bir nszden sonra, kitap blme ayrlm: I. M. Kemal Atatrk'n biyografisi; II. M. Kemal Atatrk'n fikri hayat : 1) Not ettiim ksa cmleler, 2) M. Kemal Atatrk'ten yazdklarm, 3) M. Kemal Atatrk'n elyazlar ile eitli konular; III. M. Kemal Atatrk'n muvaffakiyet srlar. Sonu. M. Kemal Atatrk'n elyazsndan rnekler (Atatrk ilkeleri).

nszn son blm yledir: Benim ahit olduuma gre, Atatrk resmi nutuklarn, bilgileri topladktan sonra bizzat sentezini kendisi yapard. Esasen btn yazdklarnda kendine has slbu daima kolaylkla anlalabilir. Hatta son Meclis a - nutkunu (1 Kasm 1938) dahi hasta yatanda yazm olduunu biliyorum. Atatrk ok kitap okur ve bu okuduklarm etrafna yayarken eitli konular zerinde tartmalar yapmay severdi. evresinde bulunanlarn bilgilerinden de istifade eden Atatrk'n, fikirlere aklk ve yn vermede byk baar salad grlrd. 831 ----Bu kitapta, M. Kemal Atatrk'n biyografisi ile eitli vesilelerle not ettiim szlerini topladm. Bunlardan bir ksmn sonradan kendisine gsterdiim vakit dzeltmeler yapmtr. Bazlar da dorudan doruya kendi elyazlaryla olanlardr. Bu szler pek tabiidir ki herhangi bir konuma mevzuu iinde baz olaylarn aklanmas iin sylenmitir. Btn bunlar Atatrk'n entellektel yaantsnn birer belgesi olarak veriyorum. Atatrk'n elyazsyla verilen szlerinden bir blm, zgrln eitli biimleriyle ilgilidir (1930). Resimlerin ou, Trk Dil ve Tarih Kurumlar'na ilikindir; bu arada, annesi ve babasnn portreleri de verilmitir. 832 ----MARTYRE (LE) D'UN PEUPLE LES TURCS DEMANDENT UNE PAIX JUSTE PROMTE ET DURABLE (1919) Eski Mtareke Komisyonu. Bakan Ortaeli Galip Kemali (Sylemezolu) tarafndan Franszca yazlan bu kitap, talya'da, Roma'da ikinci kez gzden geirilmi ve geniletilmi olarak basld (56 s., fiyat yok). Trklerin haktanr, tez ve srekli bir bar istediklerini belirten bu yapt blmle bir sonutan oluur: 1) Yunan ynetimince Makedonya'daki mslman halka yaplan bask ve kyclklar stne resmi belgeler (1913 - 14), 2) Makedonya, Trakya ve Aydn ilindeki Mslmanlarla Rumlarn deiimi iin 1914'te yaplan Trk - Yunan anlamas, 3) 30 Ekim 1918 tarihli Mtareke, uygulamas ve sonular. Sonu: Dnya bar, Osmanl mparatorluunun konfedere devletler biiminde hemen yeniden kurulmasna baldr. lkin 3 Temmuz 1919'da baslm olan bu kitap, ay sonra, 1 Ekim 1919'da yeniden baslrken, yazar buna birka sz eklemektedir : Son aylarda Dou'da durum olduka deiti. zmir'in Yunanllarca igali tarihinden 15 Mays 1919 beri Anadolu'da Milli Hareket balad. Bu savam btn Anadolu'ya yayld, geniledi, byd. Arap illerinin kimi eleri, ulusal emellerini gerekletirme a geldiine inandlar. Dou'da zellikle Arap sorununun, zmnde, ngiliz - Fransz politikasn oluturan karlar ve gr alarnda kimi ayrlklar grld, kimsenin gznden kamad. 833 -----

"Bu bror yeniden bastrmakla, Dnya Sava karaykmndan yeni km btn evren halklarna, Dou ileri zerine bir eyler sylemek, Osmanl halknn ektii aclar daha iyi tantmak, onun ulusal lksn, yasal haklarn, Milli Mcadele'sini gstermek istedim. Kitabn sonunda, 30 Ekim 1918 tarihinde, Limnos adasnn Modros limannda, ngiliz Agamemnon zrhlsnda, Akdeniz ngiliz Kuvvetleri Komutan, Visamiral Sir Somersot Arthur Gough - Calthorpe (ngiltere ve Mttefikleri adna) ile Bahriye Nazm Rauf Bey (Orbay), Hariciye Nazrl Mstear Read Hikmet Bey, Osmanl Genelkurmayndan Sadullah Bey (Osmanl Hkmeti adna) imzalanan Mtareke koullar (25 madde) verilmitir. 834 ----MENEMEN RTCA HADSES (1931) Hariciye Vekaleti Matbuat Umumi Mdrl'nn 13 sayl yayn olan bu bror, Ankara'da Hariciye Vekaleti Matbaasnda (29 numaral basma olarak) basld (13 s., fiyat yazl deil). Bu resmi belgede olay yle anlatlr: 23.12.1930 sal gn kendisine Mehdi ss veren Dervi Mehmet namnda bir mrteci, yannda be msellah arkada olduu halde Manisa tarafndan Menemen'e gelerek halk arasnda eriat isteriz diye tahrikat (kkrtma) yapmaa alm ve halk kendilerine iltihaka davet etmise de halk bu teklifi nefretle reddetmitir. Bu hadise zerine Zabit Vekili (Yedeksubay) Kubilay Bey'in kumandasndaki mfreze mrtecileri teslim olmaa davet etmise de bu teklife atele mukabele grmtr. Msademede mrtecilerden ldrlm, birisi ar yaral olarak istisal edilmitir (Yakalanmtr). Zabit Vekili Kubilay ile mahalle bekisi ehit olmutur, Vakada ehit denlerin cenazesi her taraftan gelen heyetlerin itirakiyle ve byk merasimle kaldrlmtr. Memleketimizin her tarafnda bu irtica hadisesini telin edici mitingler yaplmtr. dare ve adliye makamat (makamlar) byk bir srat ve iddetle tahkikata girimi, son vakta kadar irtica, ekavet (ekiyalk) ve gizli tekkelerle alakadar baz adamlar celp (ar835 ----lp) ve isticvap (sorgusu yaplm) ve tevkif etmi, bu ile alakas grlen baz maznunlar (sanklar) Menemen'e sevkedilmilerdir. Vicdan ilerini politika vastas olarak kullananlar aleyhinde esasl takibat balamtr. Olayn bu zetinden sonra brorde, u belgeler yer almtr: Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Hazretlerinin Menemen hadisesi esnasnda mrteciler tarafndan vahiyane bir surette ehit edilen htiyat Zabit Vekili Kubilay Beyin ehadeti mnasebetiyle orduya gnderdikleri taziyetname. Byk Erkan-i Harbiye Reisi Mr Fevzi Paa Hazretleri, u tamimle mektubu orduya tebli etmitir... -Bavekil smet Paa Hazretleri, Menemen hadise-i irticaiyesi ile bunun icap ettirdii tedbirler hakknda Byk Milet Meclisi'nin 1 knunusani 1931 tarihli itimanda atideki beyanatta bulunmulardr... Kararnameler: cra Vekilleri Heyeti'nin 31.12.1930

tarihli, 10388 sayl kararlar; T.B.M.M. Umumi Heyeti'nin 1.1.1931 tarihli 17. inikadnn 1. celsesinde, Menemen hadisesi zerine kabul ettii (Menemen kazas ile Manisa ve Balkesir merkez kazalarnda rfi idare [sk - ynetim] ilan hakknda 594 sayl karar. Bror u haberlerle sona erer: rfi Divn-i Harp 15.1.1931 Perembe gn saat 14.30'da muhakemelerine balamtr. Maznunlarn adedi 122 kiidir. Menemen'deki gericilik olayyla ilgili resmi belgeleri biraraya getiren bu bror, bir kaynak deeri tamaktadr. 836 ----MLL MCADELE ANADOLU HTLAL (1903-65) Sabahattin Selek'in (Do. 1921) iki ciltlik yapt, stanbul'da Sralar ve stanbul Matbaalarnda basld (320-368 s., 25 lira). kinci cildin tamamlayc ad: Yeni Trk Devletinin Kuruluu.

Her iki cilt de birer nszden sonra, drder blme ayrlyor. 1. Cildin indeler :

1.Blm : A. Yenilgiye doru. - B. Bozgun, C. Mtareke. 2.Blm: A. Zat-i ahane. B. stanbul hkmetleri. C. Halk. D. Din ve din adamlar. E. Siyasi teekkller. F. Ordu. K. Kuvay-i Milliye. L. Maddi ve manevi kaynaklar. M. Liderler. 3. Blm: A. Ordunun terhisi, kumandanlarn tasfiyesi. B.

galler, aznlklarn davran ve Trklerin tepkisi -C. M. Kemal Paa stanbul'da. D. M. Kemal Paa'nn Anadolu'ya gnderilmesi 4. Blm: Anadolu htilali : A. zmir'in igalinden Sivas Kongresine. B. Sivas Kongresinden Byk Millet Meclisine. C. Byk Millet Meclisi D. htilalin zaferi. 2. Cildin indekiler : Giri-: stiklal Harbine genel bir bak. 1. Blm: 1. Yunanistan: A. Tarihe, B. Yunanistan'n Anadolu seferi. .2. stiklal Harbinde d politika: A. Trkiye 837 ----ile Rusya, talya, E.

B.

Trkiye

ile

ngiltere,

C.

Trkiye ile Fransa, D.

Trkiye ile

Trkiye ile Amerika.

2. Blm: 1. Birinci nn muharebesi. 2. Yeni Trk Devletinin kuruluu: A. Temel gr: Halklk, B. Anayasa, C. Saltanatlarn tepkisi, D. Saltanatlar direniyor, E. Yeni bir devlet merkezi aranyor, F. lk bte. 3. Siyasal gelimeler (bar midi) : A. Londra Konferans, B. Reddedilen anlamalar, C. Moskova antlamalar. 4. kinci nn muharebesi. 3. Blm: 1. ekimeler ve gruplama: A. ttihatlar, B. Solcu teekkller, C. Birinci Grup, D. kinci Grup. 2. Yunan byk taarruzu: A. Ktahya - Eskiehir muharebeleri, B. Sakarya Meydan Muharebesi. 3. Yeni siyasi gelimeler: A. Kars

Antlamas, B. Ankara Antlamas, C. Bar teklifi, 4. Byk Trk taarruzu. 5. Harbin sona erii. 4. Blm: Yeni Trkiye: A. Yeni Trk Devletinin fikri temelleri. B. Yeni rejim ve rejim kadrosu, C. Rejim ordusu. Hazrlanmas tam dokuz yl sren kitapta yer yer adlar geen kimselerden, geni bir kaynakadan yararlanlmtr. Yapt, Milli Mcadeleyi deiik zyapda iki ayr dnem olarak ele alp incelemektedir. Milli Mcadele dneminin olaylarn, insanlarn gerek yzleriyle tantmaa alan yazar, bunlarn eletirisini yaparken, kendi dncelerini de syler. Bu konuda var olan bilgileri, belli bir toplumsal adan, amzn koullarn, gereksinmelerini gznnde tutarak, yeniden deerlendirmek istiyor. Yeni bilgilerin nda, nceden beri bilinen kimi konularn eleti838 ----risini yapmaktadr. Atatrklk anlaynn duruk (statik) dzenden karlmas yolunda son zamanda gsterilen abalara yardmc olmak amacn da gtmektedir. Yaptn ikinci basm 1965te yapld (336 - 440 s., ciltli, 30 TL.). nc basm 1966, drdnc basm (Anadolu htilali adyla) 1968 tarihlidir (tek cilt, 739 s.). 1969 - 1970 yllarnda Mill Mcadele Ulusal Kurtulu Sava bal altnda Aaolu Yaynevi'nce 20 fasikl biiminde yeniden bastrld (400 s., resimli). 839 ----MLL MCADELE BALANGICINDA KARISINDAKLER (1964)

MUSTAFA

KEMAL

ARKADALARI

VE

Gazeteci Feridun Kandemir'in (1896 - 1977) yapt, stanbul'da Aababa'nn sahibi bulunduu Yakn Tarihimiz Yaynlar arasnda, Ercan Matbaas'nda 4.000 say basld (200 s., resimli, 10 lira). Dizinin ilk kitab olan yaptn d kapak bal: Mustafa Kemal, Arkadalar ve Karsndakiler'dir. Yaptna Balarken yazar, yakn tarih yazarlarnn kimi dalgnlk ve

savsaklklarn belirten rnekleri sayyor. Milli Mcadele banda Atatrk'n en yakn arkadalar, zellikle Rauf Orbay, Kzm Karabekir ve Ali Fuat Cebesoy'un hibir yerde yaymlanmam deerli anlarndan, notlarndan yararlanmay baaramadn sylyor. Kitabn konu ve blm balklar yledir : stanbul'dan ayrl. Mustafa Kemal Paa ile nasl anlatk? (Karabekir Paa anlatyor). Padiahla son grme, smet Bey ne fikirde? Nasl anlatk? (Ali Fuat Paa anlatyor). Mitinglerle protestolar. Ali Fethi Bey der ki. Wilson'a ekilen telgraf. Ayn (zaman) ve (artlar) iinde bunlar ve O. Hsrev Gerede ne diyor? Samsun'a kar kmaz. Milletine gvenen adam nasl konuur?. Onun verdii iaretle hep sabahladk. O buralardan gittikten sonra. Mustafa Kemal Paa'nn setii alma arkadalar. stanbul kendini bir trl bulamyor. Yabanc bir devletin himayesi isteniyor, Kadere boyun emek gerektir. lk tepkinin neticesi. Biz, her eyi yapmaa karar vermitik (Refet Paa 840 ----anlatyor), Mustafa Kemal Paa ne yapyor? Mustafa Kemal stanbul'a dnmyor. stanbul hkmeti adna Ali Kemal ne diyor? Amasya toplants.

Amasya kararlar. Amasya'dan Trakya'ya direktif. Ben

haydutba deilim

(M. Kemal'in Harbiye Nezaretine dilekesi). stanbul'un haince tedbirleri. Sivas'ta Mustafa Kemal aleyhine kendini gsteren hareket, smet Bey'den Kzm Karabekir Paa'ya (I.VI.1919). Erzurum'da nemli kararlar. Karabekir niin O'nu baa geirmiti? Yenibahe'li kr anlatyor. Mustafa Kemal askerlikten ekilince. M. Kemal askerlikten nasl ekildi? O'nunla anlamazlklar ve anlamalar. Erzurum Kongresi. Hrriyet ve tilaf'larla Nigeban'clar. Ali Kemal'le Damat Ferit ve tekiler. Muvaffak olmamaya imkan yoktur (M. Kemal anlatyor). Sivas Kongresi ne yapt? smet Bey (Paa) de manda istiyordu. elebi Efendi'yi istikbal (24.VI.1919). Son milli karar. Ordular da Hkmeti tanmyor. Gneyin Kurtulu Sava. Kar taraf ne dnyor, ne diyor? Filozof Rza Tevfik ne diyor? Kardakilere gre Anzavur (4.XIX.1919). -Yeni durumda yeni kararlar. Bir baltalama teebbs daha, Padiahn ngilizlerle gizli anlamas. Bat Anadolu'da neler olup bitiyordu? Trkn sz (Karabekir anlatyor). Kzm Karabekir stanbul'u istiyor. Rauf Bey'in fedakarl. -Sivas Kongresi beyannamesi. Mustafa Kemal'in ilk nutku ve tepkileri. Alemdar dan sonra Peyam. manszlar artan seimler. Meclis ve Padiah. Grevini yapan Meclis baslyor. Son defa Vahdettin'le kar karya. Dmanlarla yine kar karya. Milli harekete uymayan kumandanlar. Fevzi Paa'ya gelince... Fevzi Paa ne yapyordu? Aksi dn ve hareketin sebebi ne imi? Ankara'ya balayan aydnlar akn. O zamanki Ankara'dan iki grn. 841 ----Fevzi Paa da Ankara'ya iltihak ediyor. Saltanat ve Hilafet (Ali Kemal, 171.1920). Padiah ve damadnn son marifetleri. u Anadolu (Rza Tevfik, Mays 1920, Peyam). Bir elinde fetva, bir elinde kl. Bilinmesi mutlaka lzm olan, gerek. Vahdettin akl (General hsan Aksoley anlatyor). Netice. Bir gazeteci dil ve biimiyle yazlm olan bu yapt, ilgi ve merakla

okunmaktadr. 842 ----MONDROS MTAREKESNDEN SVAS KONGRESNE MLL MCADELE BALARKEN (1959) Prof. M. Tayyib Gkbilgin'in (Do, 1907) yapt, Ankara'da Trkiye Bankas'nn (Atatrk ve Devrim Serisi) nin beinci kitab olarak yaymland (VIII - 195 s., ayrca 9 plan, 6 lira). Bu birinci kitap, Mondros Mtarekesi'nden Sivas Kongresi'ne kadar olan olaylarn yksdr. kinci kitap da Sivas Kongresinden Byk Millet Meclisi'nin almasna (4 Eyll 1913 - 23 Nisan 1920) kadar geen dnemi anlatr (Ankara, Trkiye Bankas, Atatrk ve Devrim Serisi No. 13, 1965. XV-440 s., 30 lira). lk kitap, bir nszden sonra, yedi blme ayrlmaktadr: I. Mondros Mtarekesinin, memlekette yaratt tepkiler (Kasm - Aralk 1918), II. galler ve mdahaleler karsnda Tevfik Paa Hkmeti g durumda (Ocak - ubat 1919). III. Damat Ferit Paa Hkmeti i banda (Mart - Mays 1919). IV. Milli hareketler ve Mustafa Kemal. V. zmir'in igali ve bunun vatan sathnda yaratt akisler (Amasya tamimine 22 Haziran kadar). VI. Mustafa Kemal Paa milli haklarn ve mcadelenin banda: Amasya tamimi (Haziran -Temmuz 1919), VII. Erzurum Kongresi ve tesirleri, umumi vaziyet (Sivas Kongresine kadar).

Temmuz 1957 tarihli nsznde yazar yaptn nasl hazrladn yle anlatr: ... Trk Kurtulu Sava gibi bir lmdirim mcadelesi zerinde ve dolaysyla Atatrk, ve inklaplar hakknda yazlacak, tahlil ve izah edilecek, mtalaalar yrtlebilecek ve bilhassa tekrar tekrar hatrlanacak birok nokta843 ----lar mevcuttur. Zaten, niversitelerle yksek okullardaki Trk nklab Tarihi derslerinin balca hedeflerinden birisi de budur. Bu arzu ve ihtiya iledir ki, bundan bir mddet evvel, Trk Tarih Kurumu, bu yakn ve ayn zamanda ok mhim tarihi devir zerinde yeni tetkikat yaplmasn, vesikalar toplanmasn ve bunlar tahlil veya terkip eserleri olarak neretmeyi kararlatrm ve bu hususta, bu sahada alan ve niversitelerle yksek okullarda Trk nklab Tarihi derslerini veren yelerine bir takm vazifeler vermiti. O zamanlarda alman bir kararla da Babakanlk Ariv Dairesinde mahfuz ve bu senelere ait vesaik zerinde tetkikat yapmak ve almak msaade ve salahiyetini bu yelerine tanmt. te Mll Mcadele balarken adn tayan bu naiz eser, bu arzu ve ihtiyatan mlhem ve o vesikalar zerinde yaplan tetkiklerin mhasslas olarak ortaya kmaktadr. 10 sene kadar Yksek Denizcilik Okulunda ve ksmen de Gzel Sanatlar Akademisi ile Teknik Okulda nklap Tarihi derslerini takrire ve milli mcadele ruhunu genlie telkine alan bir tarihi sfatyla ve Meclis-i Vkel Mazbatalar 1335 (1919) senesine ait dosyalarn dikkatle inceledikten ve o zamana ait gazeteleri, neriyat da gzden geirdikten sonra o ok mkl ve karanlk gnlerin bir panoramasn Trk umumi efkarna sunmak istedik Halen niversiteleraras bir faaliyete de mevzu olan ve yakn bir istikbalde tahakkukunu dilediimiz bu sahadaki byk ve mull eserlerin nerine intizaren imdi bu hulasay, sadece, o zor artlar iinden syrlmak isteyen Trk milletinin gayret ve hamlelerine umumi bir bak olarak, birok ders ve ibret alnacak noktalar bulunan ve bilhassa o zamanki merkezi hkmetin ve icra 844 ----organnn muhtelif hadiseler karsndaki tepkisi ortaya koyan bir kk monografi mahiyetinde neir sahasna vazediyoruz. Hibir iddias olmyan ve ancak 1919 senesinin bir ksmn, Sivas Kongresine (4 Eyll) kadarki milli mcadele tarihini ihtiva eden bu eserin mteakip devirlerini, artlar msait olur ve imkan bulunursa, tamamlama ve Trk ehamet ve celadetinin btn glkleri yenerek nasl aydn bir istikbale yneldiinin, kendi grmze gre, bir tahlil ve hulasasn yapmak arzusundayz.,... 845 ----MLL MCADELE 1919-1922 (1971-72) Orgeneral Kzn zalp'in (1882 -1968) anlan iki cilt biiminde, Ankara'da Trk Tarih Kurumu Yaynlar'nn XVI. dizisinin 13 sayl kitab olarak Kurumu'n kendi basmevinde basld (XXIII - 269 - 211 s., ayrca 29 resim, 60 lira). Alt blme ayrlan yaptn blm balklar yledir: I. Blm : zmir igalinden stanbul'da Meclis-i Mebusan'n toplantsna kadar (s. 3 -84),

II. Blm:

stanbul'da

Meclis-i

Mebusan'n

toplantsndan

Ankara'da Byk Millet Meclisi'nin kuruluuna kadar (s. 85 -120), III. Blm: Byk Millet Meclisi toplantsndan Erturul Grupu nun

kuruluuna kadar (s. 121.-147), IV. Blm: Erturul Grupu'nun kurulmasndan Sakarya muharebesine kadar

(s. 149-187), V. Blm: Sakarya muharebesinden 14 Ocak 1922 tarihine kadar. (s. 189 223), VI. Blm: 15 Ocak 1922'den Aralk 1922'ye kadar (s. 225-239). Yazarn olu Prof. Teoman zalp'in 1970'te yazd nszden sonra,

Orgeneral. Kzm zalp kimdir? balkl, imzasz, 11 sayfalk incelemede yazarn yaam, almalarn hizmetleri anlatlr. Ksa Giri blmnn son blmcesinde, Orgeneral, anlar iin yazmtr: Ben, Milli Mcadele'nin ilk g846 ----nnden itibaren hadiseleri takibe msait ve selahiyetli vaziyet ve makamlarda bulunmu olduumdan, grdklerimi ve bildiklerimi yazmay ve bu arada baz belgeleri yaynlamay milli bir vazife saydm. Bilhassa, kaydedilmemi veya belgelerin kaybolmu olmas sebebiyle mehul kalmas muhtemel yle mhim hadiseler vukubulmu ve milletin emsalsiz ve ok byk fedakarlklar olmutur ki, bunlardan grdklerimi ve bildiklerimi yazmakla milletime faydal bir hizmette bulunduumu zannediyorum. Sonda 24 sayfalk bir dizin var. En sondaki ek blme, Sulh Konferansnn cevab bal altnda, 18 Temmuz 1920 tarihli San Remo Bar Konferans'nn iddetli yant, T. B. M. M. Zabt Ceridesi'nin 3. cildinden (1941 basml) alnarak konulmutur. Rahmetli Orgeneralin bu ayrntl, belgeli anlar, gerekten deerlidir. Olu, nsznde, babasnn yapt iin unlar sylyor: zmir'in igal edildii 15 Mays 1919 tarihinde balayan Milli Mcadele, hemen hemen her gn tutulan notlar ve muhafaza edilen belgelere dayanlarak, 1929 1931 yllarnda bir Milli Mcadele hatrat olarak yazlmtr. Bu kitap 15.5.1919 gnnden balayp 1922 yl sonlarna kadar geen 3.5 yllk bir devreyi kapsamaktadr 1955. - 57 yllar arasnda 1931'de yazd hatrat gzden geirerek bir redaksiyon yapt. Buna ramen baskya verilebilecek durumda deildi. Balangta yaynlamay dnmyor ve ileride, yaynlarsnz, diyordu. ...Onun steklerini mmkn olduu kadar yerine getirerek, hatrat baskya verilebilecek bir ekilde dzenledim. 847 ----Byk Millet Meclisi'nin kuruluundan ve askeri harekatn daha dzenli bir ekle girmesinden sonra, olaylar zerinde Meclis tutanaklar tutulmu ve askeri harekat hakkndaki belgeler daha dzenli bir hale sokulmu olduundan, bu zamandan sonra belgelerin toplanmasnn zerinde fazla durmad anlalmaktadr. Milli Mcadele'nin ilk yln ve zellikle zmir ve yaknlarnda yaplm olan ilk mcadeleyi kapsayan Birinci ve kinci Blme ait 107 belge unlar

mevcuttur. Toplam belge says 118'dir. Bu belgelerden, kendisinin hatrat yazarken aynen alarak koymu olduklarn, hatrat ierisinde, birer belge olmalar nedeniyle, hi Trkeletirilmeden aynen braktm. Bunlarn says 58'dir. Dier 60 belge, tarih srasna ve kendisinin de hatratta yapt ekle uyularak, yalnz konusu belirtilerek yerlerine yerletirilmi, btn belgeler ikinci ciltte bir liste ile birlikte tpkbasm olarak yer almtr. Elimizde belgesi bulunmayan, fakat hatrata yazm olduu baz yazmalar da kitaba alnmtr. Ayrca Atatrk'le yaplan yazmalarn hemen hepsi hatrata geirilmi olup, bunlar Byk Nutuk'un 3'nc cildinde de mevcuttur... Blm ve dier konu balklar da, hatratta kendisinin aynen koyduu balklardr. Elimizde mevcut resimler, lgisine uyularak yerlerine yerletirilmitir. .. Bu hatratn sonunda, baz olaylar ksm ksm yazacam diyor. Daha mektep sralarndan balayarak ilgi ekici grd ve zellikle Atatrk'le her geen baz olaylar, ayr ayr balklarla 1955 ylnda yazd... Yaptn, 2. cildi, Belgeler e ayrlmtr. 848 ----MLL MCADELE HATIRALARI (1953) General Ali Fuat Cebesoy'un lira). Yazarn armaan yazs yle: Milli Mcadele Hatralar'n, Trk istiklal ve inklabnn ba olan rahmetli arkadam Mustafa Kemal Atatrk'e mukaddes mcadelemizde feragatle hizmet edenlere ve vatann kurtuluu urunda kanlarn. dken aziz ehitlerimize ithaf ediyorum. 1914-1920 yllar olaylaryla ilgili olar bu anlar; Birinci Dnya Sava, Mtareke ve Kurtulu Sava'nn balangcn kapsar. Balca blmlerinin balklar unlardr : Cepheler yklrken. Cenup cephesi. stanbul'daki temaslarmz. Milli Mcadele hakknda neler dnyorlard? Konya'dan Ankara'ya. Ankara'daki icraatmz. zmir'in igali Mustafa Kemal Paa, Samsun'a kyor, Hseyin Rauf Bey Anadolu'ya geiyor. Amasya mukarrerat. Ankara'da bir Amerikal (Mr. Bravn). stanbul'dan gelen mektuplar. Erzurum'la temasmz. Mustafa Kemal Paa'nn istifas. Paris sulh konferans. Veliaht Abdlmecit Efendi vaziyeti nasl gryordu? Erzurum Kongresi arifesinde. Erzurum Kongresi. zmir cephesi nasl kurulmutu? stanbul - Anadolu. Ankara'nn ehemmiyeti. Yeni Harbiye Nazrnn (Sleyman efik Paa) icraat. Sivas Kongresi. Manda meselesi. zmir cephesine bir bak. Birinci Eski849 ----ehir hareketi Bilecik mlakat, tamir cephesine bir bak.-zmir cephesi meselesi. Ankarallar ile Hkmet arasndaki ihtilaf, Sivas itima, Cenup cephesi. Sivas'tan ayrlrken, Kilikya'nn kurtulu mcadelesi, balyor.-Kayseri'den Ankara'ya. Heyet-i Temsiliye'nin Ankara'ya gelii. Mustafa Kemal .Paa - Msy Picot mlakat. Meclis-i Mebusan toplanmadan evvel. smet (1882 -1968) anlarnn ilk cildi, stanbul'da

(Vatan Neriyat) arasnda yaymland (528 s., krokili, yazarn 1 portresiyle, 5

Beyin (nn) Ankara'ya birinci gelii. Memleketin mdafaas iin. Kilikya kurtulu mcadelesi. rtica hareketleri. Ali Rza Paa kabinesine dair. stanbul Meclisinde Felah-i Vatan grupu. stanbul igal olunurken. stanbul'un igalinden sonra. 23 Nisana doru. Byk Millet Meclisi'nin kad. Hendek ve Dzce isyanlar. Mareal Fevzi akmak'n Anadolu'ya gelii. stanbul'un milli tekilata yapt yardm. Karakol Cemiyeti. Kocaeli mntkas. Dahili isyanlar karsnda. zmit hareketi ve sebepleri. Cenup cephesi. Yunan taarruzu. Meclis mzakereleri. Yeil ordu. Uak'n ziya. Umumi mdafaa plan. Garp cephesindeki yeni vaziyeti Siyasi cereyanlar. Meclisin ve hkmetin Sivas'a nakli meselesi. Garp cephesinin takviyesi ve ark cephesi. Garp cephesi. Gediz taarruzu ve sebepleri. Trkiye Komnist Frkas. Garp Cephesi Kumandanlndan neden ayrldm? Moskova eliliini neden kabul ettim? Moskova eliliine daha evvel tayin edildiim anlalmt (1920 Kasm sonlar). Kitabn sonunda, 80 - 82. sayfalarda bir blm yaymlanm olan, Dahiliye Nazr Ali Kemal'in bildirgesine kar bildirimin tam metni bulunmaktadr. 27 Haziran 1935 (1919) tarihli bu gizli bildiri, Yirminci Kolordu Komutanlndan Erkan-i Harbiye-i Umumiye Reisi Cevat. (Paa'ya, ordu mfettilikleri850 ----ne, kolordu komutanlklarna, illere mutasarrflklara, askerlik ube bakanlklarna ifreli telgraf ve gizli yaz biiminde yaynlanmtr. General Cebesoy'un anlar, Kurtulu Savamzn en deerli, en gvenilir belgeleri arasnda saylmaktadr. Yazk, ki yaptn baka cildi baslmad. Yazarn teki yaptlar unlardr: Birssebi - Gazze Meydan Muharebesi ve Yirminci Kolordu (1938, 80 s., 19 kroki); Moskova Hatralar, 21.XI.1920 -2.VI.1922 (1955, 350-IX s., 1 levha, harita); Gen. Ali Fuat Cebesoy'un siyasi Hatralar (2 cilt, 1957 - 60, 344-VI-254s.,); Snf Arkadam Atatrk, Okul ve Gen Subaylk Hatralar (1967, 174 s.). 851 ----MLL MCADELE HATIRALARIM (1957) Milis Yzbas lyas Sami Kalkavanolu'nun anlar, stanbul'da Ekicigil Yaynevi Matbaas'nda basld (143 s., resimli, 10 TL.). nsz nde yazar unlar syler: ... Ben de, bu ideale gnl verenlerle birlikte, iptidadan sonuna, yani Byk Zafere kadar, gerek tekilatlanma hareketlerinde, gerekse cephe hizmetlerinde fiilen altm. Takdire mazhar olan acizane hizmetlerimden dolay da, milis yzbalk rtbesi ve stiklal madalyas ile taltif edildim... imdi: aradan otuzbe yl gibi uzun bir zaman getikten sonra, bugnk varlmz salam olan Milli Mcadele'ye ve ondan sonrasna ait baz hadiselere temas eden hatralarm yazmaa kalkm, nefsime bir iftihar pay ayrmak isteyiim gibi, bir maksada atfedecekler bulunabilir. Ruhumda byle bir arzu meyli olsayd, otuzbe yllk bir zamann gemesini bekliyecek kadar sabrl olabilir miydim? Hayr. Beni bu hatralar yazmaa sevkeden saik; mahrumiyetler iinde oluuna ramen, Trk milletini, btn bir husumet cihanna kar emsalsiz bir zafere ulatran Milli Mcadele ruhunu douran, birlik idealini yaatan veya sndren ve

netice itibariyle, memleketi saadet veya felakete gtren ruhi ve siyasi amilleri tebarz ettirecek hadiseleri, genliin. gzleri nne sererek, onlardan ibret almalarn salamaktr,... Kitabn balca konu balklarn veriyoruz: Bizim Mcadelemiz nasl balad? Trabzon mukavemete hazrd. s852 ----tanbul'da ilk faaliyet. Silah ve cephane nakliyatn temin eden grup. Karadeniz boaznn Anadolukavandan cephane sevkiyat. Ankara ile ilk temas. Anadolu'ya geerken bama gelenler. Frkaclk ihtirasnn hazin bir tezahr. Milli kuvvetlerin orduya iltihak. Milli Mcadele'nin douu. Kzm Karabekir Paa'nn Anadolu'ya geii. Mustafa Kemal Paa'nn Anadolu'ya geii. Mustafa Kemal Paa ikayet ediyor. Salahiyet hudutlar geniletiliyor.Mustafa Kemal Paa Anadolu yolunda. ngilizler diretiyorlar. Mustafa Kemal Paa dayatyor. Mustafa Kemal Paa'nn istifas, iimizdeki dmanlarn melanetleri. Kamelya gazinosu hadisesi: Krk palikaryaya kar yiit. Trabzon bombardman. Alemdar vapurunun gazas. Vicdan sahibi yabanclardan biri. Kalkavanzade brahim Kaptan. Milli Mcadele'de brahim Kaptan. brahim Kaptan Yunan Divan-i Harbi huzurunda. Atina sera kampnda. Beklenmedik bir hadise. stiklal Mahkemesinin beyannamesi. Gazetecilerin tevkifi. Ben de tevkif ediliyorum. stikll Mahkemesinde yeni bir dava. Suikast tertibat var m? lyas Sami Efendi'nin sorgusu. Komnist Mehmet Efendi'nin sticvab. Osman Khyann mdafaas. smail Hakk Bey'in ahadeti, -nc muhakeme. Suikast davas nihayet hitam buldu. Osman Khya bir seneye mahkm oldu. Verilen karar. Sonda Milli Mcadele'de grupumuza vapurlaryla fiilen ve nakden yardmda bulunanlar bal altnda kimi kiilerin portreleri var. 13 sayfa tutan bu albm blmnden baka, metinde de resim ve belgeler bulunmaktadr. 853 ----MLL MCADELEDE ERZURUM (1946) Milli Mcadele kahramanlarndan Cevat Dursunolu'nun (1892 - 1970) biricik yapt, Ankara'da Ziraat Bankas Matbaas'nda basld (1171 s., 1 levha, 2 lira). Byk Nutuk tan alnan (s. 45) Atatrk'n Erzurumlulara teekkryle balayan kitap; Milli Hareketin niin ilknce Erzurum'da gelitiini aklayan bir nsz, Mondros Mtarekesi'nin ilk gnlerini anlatan bir Giri, stanbul'da Vilayet-i arkiye Mdafaa-i Hukuk-i Milliye Cemiyeti'nin kurulmasyla balayp Kongre'den sonra Mustafa Kemal Paa'nn Erzurumlu oluu ile sona eren bir metin ve 8 belgelik bir ek blm kapsamaktadr. nszde yazar, Erzurum'da kurulan ilk savunma rgtnde grev aldn, o gnlerde birok nemli olaya tank olduunu, Yeni Trk Devletinin kuruluunu, yerlemesini grmek gibi bir armaana da eritiini belirtir. Daha sonra unlar yazar : O byk gnlerin, birok olaylarna ahit olduumu bilen baz tarihi dostlarm teden beri bana bu gnlerin hatralarn yazmam tavsiye ediyorlar, hususiyle genlie, inklap tarihi okutan arkadalarm Milli Mcadele tarihinin Dou illerini ilgi-

lendiren ksmnn ilk zamanlarn aydnlatmak bakmndan bunlarn yazlmasnn ve elimdeki vesikalarn baslmasnn bir vazife olduunda srar ediyorlard. Yazar, ilkin bu grevi bakalarnn daha iyi baaracaklarn dnm, son zamanda geree uygun olmayan kimi yazlar grm, olaylarn stnden 25 yl getiinden artk bun854 ----lara nesnel bir gzle baklabilecei dncesiyle anlarn yazmaa balamtr. Bu bakmdan, imdi yazlacak ey yalnzca bir tarih olacaktr diyor. Olaylar belgelere balayan yazar, ahsi hatralarma ve o zamanki grlerime mmkn mertebe az yer vermee altm. Yalnz herhangi bir hatrann yazlmamasnn olaylarn aklanmasn eksik brakaca yerlerde bunlardan ve diye eklemektedir. Kitap; yalnz Mondros Mtarekesi'nden Erzurum Kongresi sonuna kadar geen olaylar kapsar. Bu Kongre'nin kararlaryla Milli Hareket memleket - mul bir devreye girmi ve bir dnm noktas olmutur. Giri blmnde, Mondros Mtarekesinin (30 Ekim 1918) ilk gnlerindeki olaylar anlatlr. Erzurum gibi dman elinden yeni kurtulmu yerlerde kylnn ot yedii bildiriliyor. Yurdun i ve d gvenliini salayacak hibir rgt kalmam, Babli'de treyen kart basn drt bir yana zehir sayordu. Daha savan banda yedeksubay olarak orduya katlan aydn genlerden biri olan yazar, Trakya'da terhis olunarak stanbul'a gelir (4 Aralk 1918). lk ii Maarif Nezareti'ne bavurarak, Mtarekeden drt ay nce kendisine nerilen Erzurum Darlmuallimin Mdrln istemek olur. Nazra gre, Erzurum'un mukadderat, yani hudutlarmzn iinde kalp kalmyaca henz belli olmadndan, orada yeniden bir Darlmuallimin amaya lzum kalmam tr. Yazar, bir daha uramamak zere, bu Nezaret'ten ayrlr. Sleyman. Nazif'in stanbul'da kurduu Vilayet-i. arkiye Mdafaa-i Hukuk-i Milliye Cemiyeti'ne bavurur. Cemiyetin Erzu855 ----rum'da bir ubesini amak iin yetki ister, Cemiyet'in bir Ni-zamname'sini alp ayrlr. 1918 Aralk ay sonlarnda, on gnlk frtnal bir yolculuktan sonra, Trabzon'a kar. Yollarda ve Erzurum'da durum yrekler acsdr. Erzurum rgtlenmeye balar. Cemiyet'in bir ubesini aarlar {10 Mart 1335/1919). Bakanla Marifetname yazar brahim Hakk torunlarndan Hac Emin Efendi, yazmanla da Dursunolu getirilir. Bir bildiri kaleme alnarak btn dou illerine yazlr. Cemiyet glendirilir. Ynetim Kuruluna yeni bir biim verilir. Ordu ile ilk ilikiler balar. Oradaki Ordu Komutan Yakup evki Paa'dr. Paa iin bana gemek nerisini kabul etmez. evredeki illere ilk tama giriimleri yaplr. Erzurum Kongresi'ne doru gidiliyordu. Bir toplant yapld, tartmalar ok sert oldu. Toplantya gelen Erzurumlularn bir izelgesi kitaba eklidir. Ulemadan, askerlerden, aydnlardan, memurlardan, kentin ileri gelenlerinden pek ok kii toplantya katld. Bu toplantlar sonunda Cemiyet'e nemli grevler verildi. Yazar, bunlar be noktada toplamaktadr. grlerimden bahsettim

Bu gnlerde Erzurum'daki 15. Kolordu Komutanlna Kzm Karabekir Paa getirilir. Paa'ya karlar. Paa, yollarnn hak olduunu, savunmadan baka kar yol bulunmadn syler, yardm edeceine sz verir. Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti dnda gizlice bir de stihlas-i Vatan Cemiyeti kurulur. Bu blm, arkada Necati'nin an defterinden alarak nakleder. Kentte bu Cemiyet'e yeminle ye yazlr. 856 -----------------Mustafa Kemal Paa artk Samsun'a kmtr. Karabekir Paa Cemiyetle aktan aa ibirlii yapt gibi, Mustafa Kemal Paa da harekete gemi, telgrafla Cemiyetin desteklenmesini rica ediyordu. Erzurum l Kongresi topland (17 Haziran 1919). Bakan Raif Efendi'nin sylevinden sonra, yazman, olarak Dursunolu, hazrlanm olan raporu okur. Kongreye sunulan esaslar 6 madde, alnan kararlar 7 madde biiminde toplar yazar. Kongre, be gn srdkten sonra, dalr, iki sorun zerinde durulur : Ermenilere kar savunma, Osmanl camiasi ndan ayrlmama. ki kongre arasnda iki kk olay olur: Erzurum'a. Yarbay A. Rawlinson ile General James G. Harbord bakanlnda iki kurul gelir. Bunlardan ilki ngiliz, ikincisi Amerikaldr. Kitabn 16 sayfas, bu kurullarn Erzurum'da yaptklaryla ilgilidir. Bunlar, Mtareke koullarnn uygulanmasn denetlemek iin geliyorlard. Uzun sre Erzurum'da kalp hkmetlerine rapor verdiler. Mustafa Kemal Paa, 3 Temmuz 1335/1919'da Erzurum'a vard. Ilca'da karland. Bu karlamay 4 sayl lk dergi sinde Mevlt Aa balkl bir yazsnda saptam olan yazar, Erzurum gsterdiinden, bu any kitabna alr. halknn o zamanki dncesini

23 Temmuz 1919'da Erzurum Kongresi alr. Kongreye katlan Dou illeri yelerinin bir izelgesini kitapta buluruz. Kongrenin tartp benimsedii esaslar, genel izgiler zerine Atatrk'n Nutuk unda ayrntlar var. Dursunolu burada yalnz haklarnda ayrnt verilmeyen blmler zerinde aydnlatmalarda bulunur, kendi grlerini yazar. 857 ---Nizamname'nin grlmesi uzun srer. Burada yazar, Mustafa Kemal'in dnn gsteren bir olay anlatr, Erzurum Valiliine atanan Reit Paa'nn Kop danda temizlenmesi dncesine kar: Bu memlekette hkmsz vatanda ldrlemez, vatanda ancak mahkeme kararyla cezalandrlr demitir. Bildiri'nin grlp kabul edilmesiyle Kongrenin ii biter. Genel merkezle ban kesen Cemiyet, arki Anadolu Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti adm alr. Kongre kararlarnn zmn yaparken yazar, temel stnde durur, iki nemli karar aklar: Glerin yasak edilmesi, insancl ve ada amalarn gerekletirilmesi. Kongre sralarnda ve Kongreden sonra Erzurum'da olup bitenler, zellikle Mustafa Kemal'i ilgilendiren bir olay. (hi olmazsa, 1.OOO lira salanmas ii) merakl bir dille anlatlr. Paa'ya Erzurumlu olmas nerilir, o da bunu memnunlukla kabul eder. Daha sonra, 4 Eyll 1919'da Sivas Kongresi toplanr. Kitabn sonunda, 8 belge, ek bir blm biiminde, sunulmaktadr. Bu zgn yaptn nemini ayrca belirtmee gerek var m?

858 ----MLL MCADELEDE AYAKLANMALAR (1975) Emekli General Kenar Esengin'in (Do. 1910) kitab, stanbul'da Ar Yaynlar arasnda ikinci kez basld (251 s., 20 TL.). Kitabn 1969'da yaynlanan ilk basmnn ad Mill Mcadele'de Hiyanet Yar idi (Ankara, Ulusal Basmevi, VII - 252 s., portreli, 12 TL.). Konusu, Kurtulu Sava ya da Milli Mcadele srasnda i ayaklanmalar, onu bomak isteyenlerin hyanetlerini ortaya koymak, bugnk ve yarnki kuaklara kimi ibret verici olaylar belgelerle gstermekti. Zincirleme srdrlen hyanetlerden tr, kitaba o ad verilmiti. Ancak, ilenen konuyu daha iyi belirtmi olacana inanlarak, kitabn dzeltilmi yeni basmna bu adn konulmas, daha uygun bulunmutur. Yazar, Milli Mcadelecin ok yanl olaylarndan bir parasn, i ayaklanmalar ve hiyanetler blmn, imdiye kadar yaplan eitli yaynlardan karmak, arivlerde bulduu nemli belgeleri toplamak, herkesin okuyup yararlanabilecei bir duruma getirmek istemi. nsznde diyor ki: ... Milli. Mcadeleye kar olanlar, bunlarn nedenlerini, nasl hazrlandklarn, hiyanet yarlarnn nasl srdrldklerini ve bastrldklarn; hangi ynlerden bugnk gidie benzediklerini, bunlardan nasl ibret dersi alnmasnn gerekli olduunu anlatmaya altk. Hiyanetlerin kaynaklarn, kimler tarafndan beslendiklerini, zayf den bir lke iinde ne gibi hain emellerin doabileceini ve ne gibi dncelerin hortlamak steyeceini meydana koymak istedik. Ayaklanmalarn hangilerinin, 859 ----n, en kaln izgileriyle ve vesikalarla bu kk kitapta toplamay yararl bulduk.. Her yan ile ibret dolu olan bu i ayaklanmalar, bu hiyanet yarlar, Milli Mcadele tarihimizin en ac, en zc yandr. Olaylar gnmzde lerek, yabanc, emperyalist devletlerin kimler ile nasl ibirlii yaptklarn ve burada taassup, irtica ve yobazln, siyasi ihtiraslarn, satlmln ve iimizde yaad halde yabanc emeller tayan kii ve zmrelerin en karanlk ve bunalml gnlerde rnekleri grlecektir.... Saylar yirmiyi bulan bu i ayaklanma ve hiyanetler unlardr : I. eyh Eref ayaklanmas, bu srada Dou Anadolu'nun durumu; II. ngilizlerin oyunca Ali Bat ayaklanmas; III. Hain ayaklanmas, Ermeni Cumhuriyeti hayali; IV. Birinci Bozkr ayaklanmas, Konya blgesinde durum; V. kinci Bozkr ayaklanmas; VI. Birinci Anzavur ayaklanmas, Ahmet Anzavur kimdir? Demirkap arpmas; VII. Ahmet Anzavur'un ikinci ayaklanmas; VIII. Birinci Dzce ayaklanmas; IX. Yarbay Arif'in ldrlmesi, Ali Fuat Paa'nn el koymas; X. Milli glere kar Kuva-yi nzibatiye kuvvetleri; XI. Anzavur'un yeniden meydana k; XII. Kuva-yi nzibatiye'nin saldr ve bozgunu; XIII. stanbul Hkmetinin Anadolu Genel Mfettilii; XIV. Birinci Yozgat ve Zile ayaklanmalar, Yldzeli olay; XV. kinci Dzce Ayaklanmas; XVI. Konya ayaklanmas, Deliba'n Konya'ya girii; XVII. Kokr ayaklanmas, Sivas valisinin anlama teklifi; XVII. Kokr ayaklanmas, Sivas valisinin anlama teklifi; XVIII. Pontus Cumhuriyeti, blge Rumlarnn ayaklanmas, tarihte Pontus; XIX. Demirci Mehmet Efe'nin bakaldrmas; XX. erkez Ethem ayaklanmas, erkez Ethem kimdir? Yunanllara neden snd? Alnacak dersler. 860 ----hangi amalarla hazrland-

MLL MCADELEDE TRK AKINCILARI (1970) Aknc Svari Vardar Mfreze Komutan Abdurrahman zgen Do. 1895) Yapt, stanbul'da Dizerkonca Matbaasnda basld, nsel Kitabevi'nce datld (71 s., resimli, 750 kr.). Yazar, en bata: stikll Harbi devamnca bu isimle anldm. Bundan byle benden, konuacaklarn da bu isimle anmalarn rica ederim diyor. 15 Mays 1919'da 17. Kolordudan ayrlp zmir'in igali zerine teslim olmayarak Mill Mcadeleye gnll katlan yedek temen zgenin ksack nsz udur; Bu kk almada, mevcut btn noksanlklar iin pein af dilerim. stikll Harbi'nin acl gnlerini yaam, ok gen yata vatan mdafaas iin Mill Mcadeleye gnll katlm bir kii olarak, o gnlerin ac, tatl anlarn dilimin dnd kadar arkadalarmn da yardmlaryla yazdm. Yeni nesil yakn tarihini ok iyi bilsin. Gn geldiinde vatan mdafaasna o gnlerin ruhuyla girsin. Bizleri de gzlerinin nnden eksik etmesin. Baarya ulasn. Ve hibir zaman aklndan karmasn ki, Yunan milleti, tarihte Trk milleti ile rastlat gnden beri kt emeller iindedir. Dmanln beslemekte ve gelitirmektedir. 1334 Maltepe At Okulunu bitirenlerden, 1334-418 sicil numaral Yedeksubay zgen'in anlarnn ara balklar yledir : 861 ----stikll Harbine balang. zmir'den ayrl. Salihli cephesi. Anzavur ile ilk msademe. Demirci Mehmet Efe. . lk baskn. kinci baskn. nc baskn. Aydn muharebesine katlan milis kuvvetlerinin kumandanlar. Aydn taarruzu. Balkesir'e doru. Kzm Beyin ilk emri. 14. Svari Alayna iltihak. Lefke katliam. Lefke katliamn rtbas etmek iin ngilizlerin stanbul Erkanharbiyesi'ni protestosu. stanbul'daki Erkanharbiye Nazr Fevzi Paa'nn 14. Kolordu Kumandanlna yapt tebligat.. 14. Kolordu Kumandannn 20. Kolordu Kumandan Ali Fuat Paa'ya gnderdii telgrafname. Ali Fuat Paa'nn telgraflar. Ali Fuat Paa'nn takdir mektubu. Burin muharebesi (Bursa, Yeniehir ovasnda). Mustafa Kemal Paa ile karlamam. Yunanllar Bursa'y kuatyorlar. erkez Ethem isyan. nn muharebeleri. kinci nn muharebesi. Fahri Bingazi ile karlama (Fahri zdilek). Elvanlar baskn (Uak). Sakarya muharebesine doru. Eskiehir'e taarruz. Son byk taarruz. Bakumandan Meydan Muharebesi. Son taarruzda ordularn bandaki kumandanlar. Fahreddin Paa'nn kendi azndan. ok dikkatli olunacaktr (26 Austos, taarruz emri verildi). Son byk taarruz hakknda Gazi'nin takibettii harekat. Kesin olarak verilen emir, 31 Austos 338, ordularmzn tam muzafferiyetiyle devam eden hcumlar ve dmann il yavrusu gibi kamas. zmir'i igal iin verilen talimat (9 Eyll 1922 : zmir'e giri). zmir'e girmek iin verilen talimat. Yazar, kitabnn sonuna u notu eklemi: Madd imknlarn darl sebebiyle hatralarmn dilerim. 862 ----tamamn yazamadm. zr

Yazarn, silh arkadalarnn, komutanlarn portreleri, Kurtulu Savana ait bakaca resimlerle deerlendirilmi bir yapttr bu; yeni basmlar yapld (st., Tekin Yaynevi, 1971, 1973 Austos, 239s., resimli,- 15 TL.) 863 ----MRALAY ARF'N HATIRATI 1919-1923 (1970) Eski Kolordu komutanlarndan, Eskiehir Mebusu Miralay Mehmet Arif'in anlar, Hseyin Fevzi Ayberk'in bugnk dile evirisiyle, stanbul'da kan Yeni stanbul gazetesinin (Kltr Yaynlar )nn yedincisi olarak, Yeni stanbul Matbaas'nda basld (59 s., fiyat yok). Gn Gnne stikll Harbi Gazetesinin ek kitaplarndan biri olan yaptn d kapanda, Kurtulu Savanda namaz klp dua eden bir cemaate ait bir resim var. in (Kltr da ilgin ve alacak Yaynlar)nn ikincisi yan u: Bir olarak, ayn Mill yl nce, yapt u ayn gazete, balk altn Anadolu evrildii s., fiyat dile 61

yaymlam

bulunuyordu:

Mcadele

Hatrat.

inklab. Yalnz, bunun belirtilmemiti (st., Yeni yok).

kim tarafndan bugnk stanbul Matbaas, 1969.,

Kitabn asl bal ise udur: Anadolu nklab, Mcahedat- Milliye Hatrat, (l) 1335-1339/1919-1923 (st., kdam Matbaas, 1924. 90 s., 40 kr.). Ayberk'in evirisinde kitap ksaltlmtr. ----------------------------------------(1) 864 ----MODERN TRKYE'NN DOUU (1970) ngiliz tarihisi, Prof. Bernard Lewis'den Do. Dr. Metin Kratl'nn dilimize evirdii yapt, Ankara'da Trk Tarih Kurumu'nun Yaynlar'nn IV. serisinin 8 sayl kitab olarak basld (XVI-541 s., ayrca 3 harita, 55 lira). Ocak 1960'ta Londra'da yaymlanan ngilizce asl, Mays 1967'de yeniden baslmtr. lk basmn nsznde yazar, kendi yaptn yle sunup zetler: Bu kitabn konusu, eskinin ykntsndan yeni bir Trkiye'nin douudur. Kitap, Trk uygarlnn kaynaklar ve tabiat hakknda giri mahiyetinde bir incelemeden sonra, iki ksma ayrlr. Birinci ksmda ana olaylar ve sreler, Trkiye tarihinin basit bir hikyesi olarak deil, daha ziyade, deimenin balca evrelerini izlemek ve tanmlamak abas olarak, kronolojik srayla ortaya konmutur. nceleme, Atatrk'n partisinin, bizzat kendisinin rgtledii hr bir seimle iktidardan uzaklat ve lkenin, tarihinin yeni bir evresine girdii 19'50'ye kadar olan dnemi kapsamaktadr. Kitabn ikinci ksmnda, deimenin drt vehesi daha ayrntl olarak incelenmitir. Trkler arasnda yekvcut zdelik ve ballk duygusunun, devlet teori ve uygulamasnn ve onun hkim olduu dini ve kltrel hayatn ve en son ekonomik ve toplumsal dzenin deimesi Son blmde, Trk devriminin mahiyeti ve onun baar derecesi zerinde baz genel sonulara ulama abasnda bulunulmutur. Ulusal Mcahitlerin Anlar.

Yeni basmnn ksa nsz de udur: Bu kitabn ilk basks 1960'ta yapld. O zamandan beri birok yeni materyel gn na kmtr. nemli belgeler ve hatralar yaynlanm veya incelenmi, gerek Trkiye'de, modern 865 ----Trk tarihi ve dncesi zerinde pek ok inceleme ve monografiler kmtr. Bu kitabn birbirini izliyen yaymlarnda kk deiiklikler yaplmt; yeni bir bask'nn yaym, daha geni gzden geirmelerde bulunmak frsatn vermektedir. Bunlar, hem yapsal, hem de pratik nedenlerle, kanlmaz olarak, yine biraz snrl olmutur. Bu snrlar iinde, hem tarih, hem tarih yazcl bakmndan daha sonraki gelimelerin salad daha geni perspektiflerden ve daha derine giden grlerden yararlanmaya altm; baz olgu ve yarg yanllarn dzelttim, baz ihmalleri giderdim, ve bir ok sorunlarn ve olaylarn takdimini deitirdim veya genilettim. Seilmi bibliyografya da yeniletirilerek bugne ulatrlmtr. Yaptn blm balklarn veriyoruz: I. Giri : Trk uygarlnn kaynaklar, II. Dou evreleri: Osmanl mparatorluu'nun ykl, III. Batnn etkisi, IV. Osmanl reformu, V. Devrim tohumlar. VI. stibdat ve aydnlanma, VII. ttihat ve Terakki, VIII. Kemalist Cumhuriyet, IX. Atatrk'ten sonra Cumhuriyet, X. Deime evreleri: mmet ve millet, XI. Devlet ve hkmet, XII. Din ve kltr, XIII. Elit ve snf, XIV. Sonular: Trk devrimi, seilmi bibliyografya, Dizin, Haritalar: I. 179'2'de Osmanl mparatorluu, II. 1908'de Osmanl mparatorluu, III. Trkiye Cumhuriyeti. Yaptn asl resimli olduu halde, Trke evirisinde fotoraflar yoktur. Bylece, fotoraflarn ekilmesi, resimlerin rprodksiyonu iin kimi kiilere yazarn teekkrleri bolukta kalmaktadr. Kitabn hazrlanmasnda yararlanlan yabanc dillerdeki kaynaklar, Trke yaptlardan daha oktur; bu seme kaynaka tam 25 sayfa tutmaktadr. Sonraki abcsel dizin de 34 say866 ----fa kaplamaktadr. Kitap, Trk Tarih Kurumu zenle baslmtr. gerek dier lkelerde,

basmevinde, iyi kda, byk bir

Yapt, Trk devrim tarihinin en iyi kaynaklarndan biri olarak deerlendirilebilir. 867 ----MONDROS'TAN MUDANYA YA KADAR (1973) Dr. Selhattin Tansel'in drt ciltlik yapt, Babakanlk Kltr Mstearl'nca karlan (Cumhuriyetin 50. Yldnm Yaynlar) dizisinin 6/1-2 sayl kitaplar olarak, Ankara'da Babakanlk Basmevi'nde basld (324 - 251 s., iki cildi birden 20 TL.). Yazar, nsznde yapt iin unlar syler: ...Mondros'tan Mudanya'ya kadar adn tayan bu kitapta, bugne kadar eksik braklm olan konularn tamamlanmas tecrbesine, daha sonra yaplacak olan aratrmalarn hizmet edecei dnlerek, cesaretle giriilmi, mevcut belgeler ve gerekli eserler incelendikten ve yzde yze yakn bir kanaata varldktan sonra bile, daha ele gememi birok belgelerin bulunabilecei dikkate alnarak, kesin hkmlere gidilememitir, sadece aadaki sorularn cevaplar verilmee allmtr:

1 Kurtulu iin mcadele ne zaman ve nerede balamtr? 2 Kurtulu Savann balamasnda ve milli tekiltn kurulmasnda kimlerin pay vardr? 3 Yunanllara kar duyulan nefret stanbul ve Ankara'dakiler arasnda ayn deil midir? 4 Mustafa Kemal Paa, yalnz Pontus meselesi iin mi Anadolu'ya

gnderilmitir? 868 ----5 Osmanl devlet adamlarndan bazlarnn, Milli Mcadele hareketini idare edenlere kar cephe almalarnn sebepleri nelerdir? Eer bu kitapta yukardaki sorular cevaplayabilen bilgiler verilebilmise ve imdiye kadar yazlan eserlerin deinmedikleri veya noksan braktklar konular biraz daha incelenebilmise, kitabn yazar, kendini mutlu sayacaktr... Yaptn ilk cildinde ele alnan konular unlardr: I. Blm: 1 Birinci Dnya Savann son aylarnda Osmanl mparatorluu ve Mondros Mtarekenamesinin imzalanmas, 2 Mondros Mtarekesi'nin uygulanmas ve bu uygulamann Trkiye'de meydana getirdii huzursuzluk, 3 Mondros Mtarekesi'nin uygulanmas ve Trkiye'deki aznlklar, 4 Mondros Mtarekesi'nin uygulanmas karsnda Trk milleti; II. Blm: tilaf devletlerinin Osmanl mparatorluu hakkndaki kt niyetleri ve bu niyetlerini uygulamalar; III. Blm: gallerin yurt iindeki yanklar, ilk tepkiler ve ilk direnmeler. ndeks. Kitabn ikinci cildinde, Mustafa Kemal Paa'nn 1919 yl Haziran'ndan o yln sonuna kadar yapt almalar, bu arada geen nemli olaylar incelenir. Birinci blmn balklar yledir: I. Havza'dan Erzurum Kongresi'ne kadar Mustafa Kemal Paa ve onunla ilgili nemli olaylar, II. Erzurum, Balkesir, Alaehir kongreleri, Bu kongrelerin topland sralarda ve daha sonra meydana gelen olaylar, III. Sivas Kongresi ve bu kongre srasnda Damat Ferit Paa Hkmeti, Kuva-yi Milliyecilerin ald tedbir 869 ----ve kararlara kar baz ehir ve kasabalardaki tepkiler. Damat Ferit Paa'nn son teebbsleri ve istifas. kinci blmn ara balklar da unlardr: I. Ali Rza Paa Hkmetinin, Kuva-yi Milliye ile bozulmu olan ilikileri dzeltme teebbsleri srasnda hareketler ve bu arada tilaf devletlerinin Trkler ve Trkiye hakknda verdikleri baz kararlar, II. Kilikya, Gneydou Anadolu ve Dou Anadolu'da nemli olaylar. ndeks. 1920 yl olaylar, nc ciltte toplanmtr. Drdnc cilt ise, 1921 yl olaylar ile 11 Ekim 1922'ye kadar geen olaylar kapsamaktadr. 870

----MONTREUX VE SAVA NCES YILLARI, 1935- 1939 (1973) Dileri Bakanl Aratrma ve Siyaset Planlama Genel Mdrl'nce Cumhuriyetin 50. Yldnm dolaysyla yaymlanan ok ciltli Trkiye D Politikasnda 50. Yl adl yaptn drdnc cildi bu bal tar (XII - 247 s., fiyat yazl deil), Kitabn I. Montreux Konferans ncesinde Akdeniz'in durumu ve talya, II. Montreux Konferans'nn hazrlk safhas, III. Montreux grmeleri balklarn tayan ilk blmn Sha Umar; IV. Montreux mzakereleri esnasnda ve sonrasnda Trk - Sovyet ittifak antlamas grmeleri blmn Ali Hikmet Alp ile stn Dinmen; V. Sadabad Pakt, VI. Hatay meselesi blmlerini Emine rs; VII. Trk - ngiliz - Fransz beyannamesi ve l ittifak antlamas, VIII. 1939 Trk - Sovyet Antlamas teebbs balkl blmlerini de Ali H. Alp ve stn Dinmen hazrlamlardr. Kitap, temel bakmdan belgelere, dayanr. Konularn dzenini olaylarn tarihsel neminden ok, o tarihlerde gerektirdii diplomatik almann younluu geni lde etkilemitir. Kimi durumlarda diplomatik almalarn gn gnne izlenmesi gerekmitir. Belgeler ve metinlerdeki kimi yanllar, yabanc szckler vb. aynen braklm, uzun metinler biimindeki belgelerin ierii stne aklamalarda bulunulmutur. 871 ----MOUSTAPHA KEMAL ATATRK, 1882-1938 (1958) Willy Sperco'nun Franszca yapt, Paris'de Nouvelles Editions Latines Yaynlar arasnda basld (205 s., fiyat yazl deil). D kapak bal deiiktir: Moustapha Kemal Atatrk, Createur de la Turquie Moderne, 1882 - 1938 (Mustafa Kemal Atatrk, Modern Trkiye'nin Yaratcs, 1882- 1938). D kapak Atatrk'n gzel bir portresiyle ssldr, kitapta bakaca resim yoktur. Gznle grdklerin, iten bir tank olmal diye evrilebilecek bir zdeyi baa alnm. 31 blme ayrlan kitabn blm balklar yle: ocukluk. Harp Okulunda. Jn Trk devrimi. Trablusgarp Sava. Sofya'da Ataemiliter. 1914-1918 Sava.Veliaht ile Almanya'da. zlme. zmir'in igali. Sivas ve Erzurum kongreleri. gal altndaki stanbul'da. Anadolu'da. Kurtulu Sava. Utku Mtareke. Sultann ka. Halife. Lausanne Konferans. Bar. Bat Anadolu gezisi. Bakent Ankara. Gazi Orman. iftlii. Halifeliin kaldrlmas. Tekilat- Esasiye Kanunu. -Avrupai kyafetin kabul. syan ve suikast. Layik yasalar. Mustafa Kemal stanbul'da. Latin harfleri Bat mzii. Yz yllk bir dmanln sonu. Zoraki diktatr. Toplumsal reformlar. Gazetecilere ve diplomatlara gre Mustafa Kemal. Mustafa Kemal'in modern yaam. kinci Byk Sava ncesinde. Hastalk, lm. Sondaki ek blmde, Atatrk'n vasiyetnamesinin Franszca evirisi var. Kaynaklar arasnda 79 yapt gsterilmitir. 872 ----Yazar, Atatrk'n doum yln Hicri 1296 (Mildi 1882) olarak gsterirse de bu Hicri tarih 1878 - 79 yllarna karlk olduundan, dorusu, 1880 - 81 yllarn karlayan 1296 Mali yl olmak gerekir (s, 8).

Yazarn Trkiyeli olduu ya da uzun sre Trkiye'de kald anlalyor. nk, rnein, Atatrk'n manevi evlad Rukiye Hanmla Jandarma Temeni Hsn Beyin Dolmabahe Saray'nda yaplan dnlerinde hazr bulunduunu, Gazi Mustafa Kemali birok kez balolarda, kabul trenlerinde, lenlerde, Ankara ve stanbul dansinglerinde grmek frsatn bulduunu kaydeder. Byk bir Trk dostu olduu anlalan yazarn Paris'te , stanbul'da drt bizimle ilgili Franszca yapt yaymlanmtr. Paris'te baslanlar: L'Orient qui s'eteint (Paris, P. Geuthner, 1935. 213 s.); Le Domaine de Lamartine en Turquie (Paris, Editions Revue de France); stanbul, paysage ltteraire (La Nef de Paris Editions). stanbul'da baslanlar: Les Tresors du Vieux Serail (st., Rizzo yaynlar); Ntre Dam d'Ephese (st., Basn - Yayn Md.); Sur les pas ele Saint Ncolas (st., Basn-Yayn Md.); Les Anciennes familes italiennes de Turquie (st., L. Zelli basmevi, 1959). kacak kitaplar arasnda da --ikisi bizimle ilgili yapt gsterilmitir: Turcs d'hier et d'aujourd'hui; Amours Levantines; "Un Agent maritime. Yazarn imdi Trkiye'de oturmad renilmitir. 873 ----MOUVEMENT (LE) NATIONAL TURC ET MUSTAPHA KEMAL PACHA (1922) Ankara'da eski Matbuat Umum Mdr olan Hseyin Ragp (Baydur)'un Franszca yapt, Paris'te Etudes Sociales et Politiques Basmevi'nde basld (63 s., fiyat yazl deil). Bir nszden sonra, yedi blme ayrlm: stanbul'un askeri igali. Ankara'da Byk Millet Meclisi'nin al. Mustafa Kemal Paa. Ankara Hkmeti. Aznlklarn haklar. Pontus sorunu. Trk Ortodoks Kilisesi. Anadolu'daki Byk Utku'dan az nce yazlm olan bu yapt, Milli Mcadele'nin bir tarihesidir. Yazar, bu utkunun Trkler iin kutsal bir grevden baka ey olmadn kaydeder. 874 ----MUDANYA, LOZAN, ANKARA (1933) Romanc Burhan Cahit (Morkaya)'nn (1892 - 1949) eseri, stanbul'da Kanaat Kitabevi'nce (nklap Serisi) nin 4. kitab olarak yaymland (88 s., resimli, 50 kr.). D kapa, alt okla ssldr. Yazl Emirgan'da 20 Austos 1933'te sona eren yaptn, resimli, iyi ktl, gzel baskl, ansiklopedik bir kitap olduu grlyor. Buna, Cumhuriyetin Onuncu Yldnm dolaysyla yazlm, on yllk Cumhuriyet tarihi de denebilir. Yazar, nszn yle sona erdirir : Trkiye Cumhuriyeti, bu inklap geiren milletin layk olduu bir idare ekli idi. Cumhuriyet tarihi, bugn on yana basyor Bu gnn gen Trk evlatlar bu kk, fakat tehlike, heyecan, mahrumiyet ve nihayet mcadelenin mahsul olan cumhuriyetin on yllk tarihini iliklerine kadar ezberliyeceklerdir. Fakat yalnz dne deil, dnden bugne geen inklap nesli de yarn hazrlamak iin daima onun bu mcadelesini tahattur etmelidir. nk ileriye atacamz her admda dnk cesur ve kuvvetli hamlelerin iman olmadka dnyann giritii yeni mcadeleye mutabakat edemeyiz. Bu kitab, Trk genliine, bugnk Trk nesline, dn yaamayan bugnk Trk ocuklarna inklabn on yllk bir maceras, Cumhuriyetin canl bir tarihi olmak zere yazdm.

Umarm ki hatrladm, topladm, kaydettiim bu notlar byk inklaptan bir damla karabilmi olsun. 875 ----Kitabn blm balklar yledir: Trk Devleti nasl kuruldu? Lozan yolunda. Trkiye Cumhuriyeti. Trk kadn. Medeni Kanun, Tekkeler, tarikatlar nasl ykld? Yeni Trkiye yryor. Sarayburnu'nda bir gece. Yeni harflerden sonra. Yeni maarif, yeni bilgi. Trk vatannda yenilik. smet Paa'nn bir sz: Ne yapacaz, kendi yamzla kavrulacaz! Fikir hareketlerinden sonra. Yeni iktisat ve milli sanayi. -Dil ve fikir hareketleri, Harp sonu nesli ve spor. Kitapta 72 resim vardr. 876 ----MUSTAFA KEMAL BALKANLARDA (1959) Rahmetli gazeteci Mahmut Necmettin Deliorman'n olu Al-tan Deliorman'n kitab, stanbul'da Trkiye Yaynevi'nce karld (60 s., ayrca 4 levha, 3 TL.). Atatrk'n 1913 - 1914 yllarndaki Sofya Ataemiliterlii yaamn, tarihsel belgelere dayanarak anlatyor. Ba taraftaki birka szde yazar diyor ki; ...Bu kitabmz, Mustafa Kemal'in ataemiliterlik hayatn, bilinen en kk teferruatna kadar ortaya koymakla kalmyor, ayn zamanda ele ald hadiselerin doruluk derecesini de aratryor. Muhtelif kaynaklardan teyit edilmeyen ve doruluu hakknda phe uyandrabilecek hadiseler, onun iin, kitabn erevesi dnda braklmtr. Okuyucular da greceklerdir ki, kitabn ikinci zellii, hissi endielerle verilmi hkmlerden mmkn olduu kadar uzak kalmak olmutur. Hadiselerin sebep ve sonular arlatlm, verilecek hkm okuyucuya braklmtr. Basit de olsa, tarih metodlarna sadk kalmak gayesiyle ahslar yaadklar zamana ve iinde bulunduklar muhite gre ele alnmlardr. Kitabn tertibi ise, imkan nispetinde kronolojik bir sra takip edilerek yaplmtr. Bu arada baz konular dier konularla ele almak zarureti, mecburi baz atlamalar hasl etmitir. Esasen kitap ilmi bir iddia tamad iin bu mecburiyet her halde ho grlr. Olaylar bir tarih ve vaka dizisi halinde sralamak yerine, Mustafa Kemal'in ruhi durumunu ele alarak; O'nu, ihtiraslar, arzular, baarlar, yani ksaca beeri 877 ----taraflaryla canlandrmak dileimiz de hi bir zaman bir iddia halini almamtr. Atatrk'n hayatndan bir safhay aydnlatacak bu kitabn hazrlanmasnda yardm vazife telakki eden akir Zmre, Hsrev Gerede ve Necmettin Deliorman'a teekkr etmeyi bir bor bilirim.... Kitap, Atatrk'n yalnzca Sofya'daki ataemiliterlik yllarm anlatt halde, buna Mustafa Kemal Balkanlarda gibi geni kapsaml bir ad taklmas, epey artc ve abartmaldr. 21 blme ayrlan kitabn kimi ara balklarn veriyoruz: Sofya yolunda sarn bir zabit. M. Kemal'in komusu: amyarmas denilen Adliye Nazr Popov. nklabn ilk imeklerinden biri, M. Kemal'in

gzlerinde, oban larn operasn seyrederken akt. M. Kemal, Bulgaristan'daki Trke gazeteleri kontrol altna alyor. M. Kemal... Makedonyal ihtilalcilerle dost olmaya alyordu. M. Kemal'i ldrmek isteyen Bulgarin kafas koparlyor. Bulgar Sadk, M. Kemal'e suikast tertipleyen tekilatn liderlerini ldryor. Sarn bir Yenieri, kyafet balosunda byk mkafat kazand. Bu Yenieri, M. Kemal'dir. Bulgar Milli Meclisinin mebuslardan daha titiz bir mdavimi: M. Kemal. Bulgar Milli Meclisinde 17 Trk mebus. Matmazel Mara, Balkanlarda bir Mata Hari'nin mjdesidir. M. Kemal son merhaleyi de ayor: Bulgaristan mttefikler safnda savaa giriyor. Cepheleri zleyen askerin ardndan bir gnll akmdr balad. Mustafa Kemal'le mterek kader: zmir ehidi Hasan Tahsin (Nevres). Tuna, sanki Mustafa Kemal'in kalbinde aldyordu. 878 ----Kitabn sonuna konulan planlarda amkoru, Sofya, Boris park, Ulusal Tiyatro yaps, Sofya'daki Banyoba camisi, Trk Bykelilii binas, Sobranya (Millet Meclisi), Filibe, Jekov, Malinov, Llyapev, Mihailov, Akov, Radev, Kojuharov ve Gen. Daskalov'un resim ve portreleri vardr. 879 ----MUSTAFA KEMAL BEGRUNDER DER NEUEN TURKEI (1955) Fransz yazar Jacques Benoist - Mecirin'den Gther Vulpuis tarafndan Almanca'ya evrilen yapt, Dsseldorf - Kln'de Eugen Diederichs Yaymevi'nce karld (384 s., 7 harita, ciltli, fiyat yazl deil). zgn bal: Mustapha Kema on la Mort d'un Empire. Almanca bal Mustafa Kemal, Yeni Trkiye'nin Kurucusu olarak dilimize evrilebilir. evirinin herhangi bir nsz yoktur. Yalnz gmlein n kvrmmda tek stun zerine yazlan sunu yazsnda, Atatrk yeni alarn en ilgin kiisi olarak sunulmakta, kitabn yazar devlet adam, tarihi ve yazar olarak nitelendirildikten sonra, yaamyks alanndaki ilk kaydedilmektedir. ve baarl denemesinin bu kitap olduu

Bu kitapta Trkiye'nin kurucusu tarafndan yeni alara getirilii anlatldktan sonra, gelecek alarda Trkiye'nin oynyaca etkin role de iaret edilmektedir. Kitabn iinde bir katalog niteliinde sunulan 8 sayfalk. kk bror,

1955'in yeni yaynlar arasnda sz konusu kitabmz da ksa bir sunu yazsyla vermektedir. Burada kitabn fiyat 15.80 D. M. olarak gsterilir. Kitap be bolm ve 117 ble ayrlmtr, ilk blm, lm Osmanl kalm

mparatorluunun

kuruluunu;

ikinci

blm,

imparatorluun

savamn (1881.- 1918); nc blm, mparatorluun, k (1918 - 1922) dnemini; drdnc blm, Mustafa Kemal Trkiye'yi slam'dan koparyor (1922 1924) ko880 ----nusunu; beinci ve son blm de Kemalist Trkiye'yi (1924 -1938) anlatyor. Yapt, Trkiye'de Yasak yaynlar (1965) kitabna alnd. Nedeni tam olarak bilinmiyorsa da Trkiye'nin kendi olanaklaryla kendine yetebilecei dncesini

Atatrk'n yerletirmi olmas, son 10 yllarda toplumsal ve ekonomik hkmet grlerinin bu dnceye pek uymamas gsterilmektedir. 881 ----MUSTAFA KEMAL ESER VE MEMLEKET (1955) Amerika Birleik Devletlerinin eski Ankara Bykelisi General Charles H. Sherriirin ngilizce yaptndan Pierre Carolet'nin Franszca'ya Mustafa Kemal; l'homme, l'euvre, le pays adyla evirdii kitaptan Enver Esenkova'nn Trkesiyle dilimize aktarld, Niyazi Ahmed Banolu'nun sahibi bulunduu (Yabanc Gz le Atatrk) yayn dizisinin 4. kitab olarak stanbul'da Trkiye Ticaret Matbaas'nda basld (96 s., 100 kr.). D kapakta. kitap bal yle: Dhi ve yaratc Mustafa Kemal; insan ve eseri, Bir giriten sonra, kitap u ara balklar altnda sunulur : stanbul'a muvasalat. Ankara. lk otuzbe yl. anakkale facias. Osmanlln bat. arkta yeni bir gne douyor, uyanan bir millet. Baehir memleket iinde kuruluyor : Mustafa Kemal ve George Washington. Kadnlar cephane ikmalini temin ediyorlar; millet hazrlanyor. Sakarya Sava, Yunan istilasnn durdurulmas ve tard. Dumlupnar Sava, Yunanllarn Trk topraklarndan kovuluu. Halk Partisi Lozan ve Paris civar. Cumhuriyetin ilan, Mustafa Kemal cumhurreisi seiliyor. Mustafa Kemal ve VIII. Henry; din ve devlet ilerinin ayrl, Halifeliin ilgas. Osmanl vesayetinden kurtulan Trkler; fes yasak ediliyor. inklap daha. Beynelmilel takvimin kabul. Yeni medeni, ceza ve ticaret hukuklar. Beynelmilel rakamlarn kabul. Latin alfabesi Arap harflerinin yerini alyor. Kuran Trke'ye tercme ediliyor; Mustafa Kemal ve Martin Luther. Trk inki882 ----lab tarihin verdii hkm haksz kard. Dnyaya yaplan Noel hediyesi: Milli bir ef, milletler efi haline geliyor. Trkiye inzivadan kurtuluyor. thaf. Yapt, bundan nce Ahmet Ekrem tarafndan Gazi Mustafa Hz. nezdinde bir yl elilik (1934) adyla dilimize evrilip A.H. Yaarolu kitabevince yaymlanmt (96 s., ayrca 4 kroki). Bu eviride (stanbul) blm atlmken, Esenkova evirisine alnmtr. Esenkova evirisinin son tmcesi yledir: Yakn arkta sulhun Gazi Mustafa Kemal'den daha atein bir mdafii olamaz. Esenkova evirisinin bir. zellii de, Romen yazar Th. Martinescu - Asu'nun Lenin, Benito Mussolini, Mustafa Kemal (1930) adl yaptnn kitabn sonunda 3 sayfalk geni bir zetini vermesidir. 883 ----MUSTAFA KEMAL VE BRNC BYK MLLET MECLS TARHES (1969) Tarih retmeni Enver Behnan apolyo (1900 - 1972) tarafndan yazlan bu kitap, Ankara'da (lkemiz Yaynlar) nn ilki olarak, lkemiz Matbaas'nda basld (61 s., ayrca 26 plan ve portre, 12.5 lira). Metin bal: Birinci Trkiye Byk Millet Meclisi Tarihesi. Yapt, bir nszden sonra, 24 blme ayrlm. Yaynevinin nsznden kimi paralar buraya aktaryoruz:

... Byk kurtarc Atatrk btn ynleri ile incelenmi ve artk (kurtulu) fikrinin sembol haline gelmitir. Bu bakmdan Trk kurtulu hareketini inceleyenler derin ayrntlarna kadar bu emsalsiz sava ele almlar, ciltler dolusu eserler meydana getirmilerdir. Fakat, demokratik gelimemizin ilk ve kurtulu mcadalemizin beii ve karargah olan Birinci Trkiye Byk Millet Meclisi nedense ksmen bu ayrntl incelemelerin dnda braklmtr. Katlanlan fedakarlklarn, yaratlan mucizenin bykl ve bu gn zerinde maalesef baz mnakaalar yaratlmak istenen parlamenter zihniyetin temeli zerinde hatralara dayanan objektif grlerini yanstm olan deerli tarihimiz Enver Behnan apolyo'nun Mustafa Kemal Atatrk ve Birinci B.M. Meclisi adl bu kitab, iaret ettiimiz hususu ksmen olsun kapatabilmek iin lkemiz Yaynlar'nn birincisi olarak neretmekte fayda grdk. 884 ----Bu eserin Kuva-i Milliye destannn yaratlma sebeplerini gzler nne sereceine inanyoruz. nk kurtulu mcadelesini yrten bir kadronun yaad hayat gen nesillere aksettirmek, mzakerelerin seyri hakknda onlara fikir vermek bakmmdan byk faydalar temin edecei aktr. Eseri baz vesika ve fotoraflarla daha olumlu bir hale getirmi olduumuza inanyoruz.... Yaptn blm balklar yle: Trkiye'nin paylalmas. Ankara'nn igali. Birinci Byk Millet Meclisi binas. Binay ykmaya gelen bir grup. Ankara'da milli faaliyetMustafa Kemal Paa geliyor. Anadolu'da seim yaplyor. Yeni Meclisin ad konuyor. Meclis binasnn hazrl. Bayrak meselesi. Toplant salonu hazrlanyor. Millet Meclisinin al. Mustafa Kemal Paa krsde. ilk kabinenin kuruluu. lk mebuslar, Padiaha ariza. -Gizli bir toplant. Atatrk'n bir takriri. Meclis bnyesi, tevhid-i kuva. Mesli'in siyasi prensipi. stanbul'un anlama teklifi. T. B. M. M.'ne kar isyanlar. Tekilt-i Esasiye Kanunu. Millet Meclisi'inde siyasi cereyanlar. Planlarda Meclisin i ve d resimleri bulunmakla birlikte, Atatrk'ten baka, ilk Meclis'e katlan milletvekillerinden unlarn portreleri de var : Mustafa Aa (Dersim), Diyap Aa (Dersim), Dr. Rza Nur, Kara Vasf, Refik nce (Adliye Vekili), Kazm Paa (zalp), Rauf Bey (Merkez Komutan), Hac Bekir (Konya), Fethi Bey (Okyar), Yunus Nadi, Mft Hoca (Krehir), Esat Hoca (Denizli), Rasih Hoca (Antalya), emsettin Hoca (Ankara) vb. 885 ----MUSTAFA KEMAL'LERN KTABI

(1925)

Habil Adem (Pelister)'in yapt, stanbul'da Cihan Kitaphanesi'nce Mahmut Bey Matbaas'nda bastrld, (171 s., 50 kr.). D kapakta kitabn basm yl 1926'dr. Atatrk'n pek nl bir sz, d ve i kapaa alnm: ki Mustafa Kemal vardr. Birisi ben, fani Mustafa Kemal. Dieri, milletin arasnda mevcut ebedi Mustafa Kemallerdir ki, ben, onlarn hayallerini tahakkuk ettiriyorum.

Yaptn kapsamna giren iki konunun balklar: Asya zihniyetinin hutut-i umumiyesi'(l) ile Trkiye'deki medrese zihniyeti. Kitap, yle sona erer: Trkiye'nin vazifesi, bu aileye (Avrupa ailesine girerek seri bir surette Trk hukuku, Trk hars, sanayi-i kat sarihtir (5) : To be, or not to be That is the question. (8) Kitabn d arka kapanda, yazarn baslm teki kitaplar gsterilmektedir: Ankara ve Avrupa siyaseti (1923); da medeniyeye mstenit Trk iktisadiyat messeselerini tesis etmektir (2) Hayat mantki (3), hailevidir (4), fa-

--------------------------------(1) (2) (3) (4) (5) (6) Genel izgileri. Sanayi uygarlna dayanan Trk ekonomisi Kurumlarn Mantksal. Trajik, dramatik. Ak. Olmak ya da olmamak, ite btn sorun bu.

Kurmaktr.

886 ----Pancermanizm - Panislavizm (1322/1906); Trklk siyaseti - Hilafet siyaseti; Anadolu'da Trkiye; Malup milletler; Rusya'nn vilayet-i arkiye siyaseti; Faal Trkiye; arkta ngiliz - Alman rekabeti; lahi hukuk - dnyevi hukuk; Trkmen airetleri; Krt airetleri; Beynelmilel usul-i temsil; Trk cihangirlii. 887 ----MUSTAPHA KEMAL DICTATEUR (1936) Fransz yazar ve romancs Philippe de Zara'nn aratrmas, Paris'te F. Sorlot Yaymevince, Mayenne'de Folch Basmevi'nde bastrld (373 s.). Bal dilimize Diktatr Mustafa Kemal olarak-evrilebilir. Konu balklar yledir: I. 23 Temmuz 1908 ve Eski Rejimin dmesi, II. Kendi kendine el koyan htilal. Trk - talyan sava, III. Kendi kendine el koyan htilal. Balkan savalar, IV. Byk Bayram (Edirne'nin geri aln), V.. 1914 -1918.

Alman smrgesi Trkiye, VI. Hasta adam'n lm. Sevres Antlamas, VII. Mustafa Kemalin saati geldi, VIII. ldeki Bakent, Lausanne Antlamas, IX. Asya'ya veda. Trk Cumhuriyeti, X. Ankara 1935. Kaynaklar arasnda yalnz Franszca yaptlar gsterilmi, yazarn 1916 - 28 yllar arasnda eitli gazete ve dergilerde (bunlar arasnda Revue de Smyrne/zmir dergisi de var) yaymlanm makaleleri, yaymlanmam rapor, not ve anlar da anlmtr. 888

----Bu yapt iin, genel olarak, 1908 - 1936 yllar arasndaki Trkiye'yi siyasal toplumsal bakmdan anlatr, denilebilir, Atatrk'n diktatrl zerinde zellikle durulmaktadr. Yapt, Henry Rollin'e armaan edilmitir. Padiahm! suiistimallere kar tek are, kltr! sz i kapaa alnmtr. Yazarn Autour de la mer latine adl, Akdeniz evresinde (Dou, Trkiye, talya, Tunus) yapt gezilerin notlarn kapsayan yaptna Fransz Akademisince dl verildi. 889 ----MUSTAPHA- KEMAL OU LA RENOVATION DE LA TURQUIE (1929) Fransz tarihisi Jean Melia'nn nl yapt, Paris'te Bibliotheque - Charpentier Yaynevi'nce bastrld (240 s., bir Atatrk portresi, 12 frank). Romanlar, yaznsal ve tarihsel incelemeleriyle tannan yazarn bu yapt, blme ayrlyor: I. Blm : Sava ve devlet adam Mustafa Kemal, II. Blm: Devrimci Mustafa Kemal, III. Blm: Trkiye ile Fransa. lk blmde Milli Mcadele, T. B. M. Meclisi, Yunana kar utku, yeni Trk ulusu ve yurdu, cumhuriyet, Krt ayaklanmas, Musul sorunu, Trkiye'nin dostluk anlamalar anlatlr. kinci blmde devrimler srasyla saylr : Fesin yerini alan apka, kadn haklan, Medeni Kanunun kabul, teki devrimler, layiklik, Trk dili, yeni takvim, Latin abcsinin kabul, toplumsal reformlar, reform anlayna kar tepkici komplolar anlatlr. Yazara gre, adalama, Trkiye'ye yeni bir ulusal ruh vermitir. Son blmde de Fransa ile yeni Trkiye arasndaki ilikiler gzden geirilir. Fransa Trkiye'nin yzyllk dostudur. 1914 -1918 savandan sonra, Fransa, Trkiye tarafn tutmutur. Ankara anlamas ile Lausanne antlamas, Trkiye Suriye snr sorunu, Fransz kltr ile Fransz - Trk birlii ve 1789 ruhu gibi konularla yapt sona ermektedir. 890 ------------MTAREKEDE ZMR OLAYLARI ( 1 9 7 3 ) Nail Moral'nn Mtareke dnemiyle ilgili anlar, Ankara'da Trk Tarih Kurumu Yaynlar'ndan XVI. seri 18. sayl kk bir kitap biiminde Kurum'un kendi basmevinde basld (kk boy, 83. s., ayrca 1 levha, 5 TL.). Yazar, nsznde, Bu yazlarm hi bir polemie meydan vermemek niyet ve temennisi ile ele alnd. Filhakika imdiye kadar ne ben, ne de aabeyim Halit Morali, zmir iin almalarmz hakknda bir ey yazmadk diyor. Kitapn blm balklar unlardr: Nureddin Paa'ya verilen memorandum. Harpten evvel Londra ve ngilizler. Harbe gireceimizi sezi. Harp iinde. Harbin son gnlerinde zmir. Mtareke balarnda. Bekiraa blnde. gal arifesinde. Mdafaa-i Hukuk stanbul'da. Arapyan Hanna mevkufen gtrlmem. Anadolu'ya gidiim. Rodos'ta. zmir'e kavuu. stanbul'da tilaf devletlerinin mmessillerine tevdi edilen 12 Mart 1919 tarihli muhtra tercmesi.

Sayfa altlarnda dipnotlar verilmitir. Anlar olduka eski bir dille yazlmtr. Metin d tek levha, Mdafaa-i Hukuk-i Osmaniye'nin Mart 1919'da zmir'de yapt Byk Kongre'nin grup fotorafdr. 891 ----MTAREKEDE YERL VE YABANCI BASIN (1973) Emekli Kurmay Albay hsan Ilgar'n (Do, 1912) derledii bu kitap, stanbul'da Kervan Yaynlar'nn (Tarih ve Tarih Romanlar Serisi) nin yedincisi olarak, Toker Matbaas'nda basld (180 s., 12:50 TL.). Cumhuriyetin 50. Yl'nda kan kitabn nsznde yazar u noktalar Belirtir: ..Bu kitapta., Mtareke basnn grup halinde topladk. Birinci grupu Milli Mcadele karsndakiler, ikinci grupu Milli Mcadelenin yanndakiler, nc grupu da yabanc basn tekil etmektedir. Birinci ve nc grup, Mustafa "Kemal'in Milli Kurtuluu, kimlere ve nelere ramen baardn gstermesi bakmndan ok dikkate deerdir. bret doludur. Yeni nesillerin bu gerei, o byk adamn nasl adice, bayaca ksteklendiini de bilmesi lazmdr. O'nun davasn, yani milletin davasn engellemek iin ne byk yalan ve dolana tenezzl edildiinin, yine yeni nesillerimizce anlalmasnda yarar grmekteyiz. Bu yazlar, elbette o devirde yazlanlarn tamam deildir, Bunlar sadece rnekler olarak sunulmutur. Ayrca yazlarda baz anlamsz boluklar, kopukluklar grlecektir. Bunlarn, o devrin sansr tarafndan karlm blmler olduunu hatrlatmak isteriz. Milli Mcadeleye kar olan basn'da yaz yazan gazeteciler unlardr: Refi Cevat Ulunay, Ouz Tekin, Kirpi Refik Halit 892 ----Karay (Alemdar), Tark Mmtaz Gztepe (mit), Aydede R. H. Karay (Alemdar), Mesutzade, Refik Halit Karay, Dr. Selhattin, Sat. Ayn. Hafz smail, Muammer Asaf, Mustafa Sabri, Ayn. Elif, Kal, Nasrettin Hoca Ahmet Refik Altnay (Alemdar), li Kemal (Peyam-i sabah). Milli Mcadelenin yannda olan basn'da yaz yazan gazeteciler de unlardr: Velid Ebzziye (Tasvir-i efkr), smail Hakk (Doru sz, Balkesir), Karagz (Karagz), Ferit Cell Gven (Yeni Adana), Yakup Kadri Karaosmanolu (kdam), Altn ne (Karagz), Arif Oru (Yeni dnya), Ltf Arif, Ahmet Emin Yalman (Vakit), Mehmet Behet (Ahali, Edirne), Suphi Nuri leri (leri). Milli Mcadelede yabanc basn da udur: Astio (Atina), Birmingham post (ngiltere), Tribuna (talya), Times (ngiltere), Debats (Fransa), Chicago tribune (Amerika B.D.), Morning post (ngiltere), Jo gorti sayn (Ermenice, stanbul), l Tempo (talya), Mir (Sofya), Daily telegraph (ngiltere), Journal d'Orient (Franszca, st.), Bosphore (Franszca, st.). Kitap, yalnz Mtareke dneminde deil, Kurtulu Sava yllarnda kan yerli ve yabanc, lehte ve aleyhte gazete yazlarn da kapsamaktadr. Bu konu ok daha derinliine incelenebilir, bize daha byk bir yapt verilebilirdi. Kitabn, yeni basmnda geniletilmesini dileriz.

893 -----

895 ----NATIONALISME (LE) TURC (1921) Fransz yazar Bn. Berthe Georges - Gaulis'in yapt, Paris'te Pion Yaynevi'nin (Les Problemes d'aujourd'hui) dizisinde nc kez bastrld (147 s., 9 frank). Bir ylda kez baslan bu ksa yapt, Bay Alfred de Tarde'n ynettii Bugnn sorunlar balkl ekonomik ve siyasal incelemeler koleksiyonunda yer almtr. Bir giriten sonra, kitabn blm var : Mtareke ertesi Ulusal hareket. Ankara. Sonu. Kurtulu Sava ortalarnda yazlm olan bu kk kitap, Eyll 1919 - Austos 1921 tarihleri arasnda Trk milliyetiliini incelemektedir. Bu iki yln olaylarnn bir zetini veren kitabn hazrlamak iin, yazar, Anadolu'ya iki kez, stanbul'a kez gezi yapm. ngiliz emperyalizmine kar Mustafa Kemal Paa ile arkadalarnn yrtp gittikleri savam yerinde aratrmtr. Girite diyor ki: 1919'dan beri efin evresinde gruplanm bulunan Milli Mcadele'nin asker ve sivil byk simalar, ona itaat etmek, yetenek ve bilgilerini pazarlk etmeden ortaya srmekle, ender grlen bir fedakarlkta bulunmulardr. Trk milliyetiliinin zyaps, son ama iin tam bir zgecilik, tm kendinden gme olarak nitelenebilir. Acaba bununla, er ya da ge, baarya ulamyacaklar m, dersiniz?. lk blm bl kapsamaktadr: Eski Trkiye can ekiiyor. stanbul'da tarihsel bir gn. Yunanllar zmir'de. Bu blmde, ngiltere'nin gerek Trkiye'ye kar olduu, Dou'da Fransa'ya kar Savam verdii, Trk milliyetilerinin kendilerini belli etmeden her yana sokulduu, Franszlara Neden dilsizsiniz? diye sorduklar, stanbul'un ebedi 897 ----entrika kenti sar ve

olduu, Paris duraksamalar iindeyken Trkiye'nin bir eyler

bekledii belirtilir 16 Mart 1920'de ngilizlerin stanbul'da bir darbe yapmas, tarihsel bir gn olmutur. Meclis-i Mebusan'n kapatlp mebuslarn Malta'ya srgne gnderilmesi ile Anadolu, gitgide, yayan Trkiye'nin kalbi olmaa balad. ngilizler: ler kt giderse, daha iyi diyorlard. Damat Ferit, ngiliz mandasnn adamyd. Times gazetesinin muhabiri, Kasm 19'19'da Krtler douda, Yunanllar - batda, zmir'de diye yazyordu. Londra ne istiyordu? ngilizler yanlyor, kar yolu bulunmaz yanllar yapyordu. Trk bamszlk hareketi, btn Asya'nn gnln kazand. Fransa, Trk milliyetiliini anlamaa balad. 15 Mays 1919'da Yunanllarn zmir'e girii ile gzler Fransa'ya evrildi. stanbuldaki basn Biz ngilizleri isteriz diye yazyordu Oysa, zmir ili bir sava alan durumuna gelmiti bile. Menemen, Bergama, Aydn'daki yerli Rumlar Zito Venizelos! diye baryordu. zmir ve yresinin etnik bakmdan Rum olduunu

syliyen Yunanllar, rakamlar yalanlyordu; mslman Trkler ounluktayd. Yangnlar, yaylyor, ykntlar oalyordu. Yaptn ikinci blmnn banda Trk milliyetiliinin ilk belirtileri anlatlarak, Mustafa Kemal'e geilir. Ondan bir kahin - uzgren diye sz edilir. Ulusal sava balamtr. Ba kesile denilen asi iyi bir rgtyd. Trkiye Trklerindir diyordu. Hangi manda? diye soruyordu. Babli iki yanl bir oyun peindeydi: Aka muhalefet, gizlice tevik! ngiliz birlikleri Van - Sivas - Adana izgisini tutmutu. 898 ----Kasm 1919'da ngilizler Anadolu'da Badat demiryolunu denetimlerine almt. Eskiehir garn ellerinde tutuyorlarsa da kente girme tehlikesini gze alamyorlard. Anadolu stnde bir bunalm dolayordu. Yazar burada Eskiehir'de grdklerini anlatrken, kentin modernlemekte olduunu syler. Oradan Konya'ya geer. Mevlana tekkesini anlatr. Trkler Biz yabanl insanlar deiliz derler. Bolm sonunda, yazar, Asya milliyetiliini anlatr. Baku Kongresi'nde (1920) Lenin'in Dou'ya yeni forml getirdiini belirtir, slam Devletleri Konfederasyonu kurulabilir mi? Trkiye slam'n manevi merkezidir, Mttefikler, Asya uyannn gcnden habersizdirler. Son blmde yazar, Ankara'ya Modern Mekke der, Trk utkusunun kesin olduunu bildirir. 899 ----NEUE (DIE) TRKE POLITISCHE ENTWICKLUNG, 1914-1929 (1930) Alman yazan Dr. Kurt Ziemke'nin yapt, Almanya'da Stutgart, Berlin ve Leipzig kenlerinde yayn yapan Deutsche Verlags -Anstalt Yaynevi'nce bastrld. (550 s., ayrca 5 harita, ciltli, fiyat yazl deil). Yaptn bal dilimize Yeni Trkiye, Siyasal Gelime, 1914 -1929 diye evrilebilir. Be blme ayrlan kitabn ilk blmnde Trkiye'nin Birinci Dnya Savandaki politikas ve Trk - Alman ilikileri incelenir. kinci blmde tilaf Devletlerinin Dou sorunu politikas, Sevres Antlamas ve Osmanl Hkmeti, Mustafa Kemal'in ortaya k anlatlr. nc blmde: Sevres Antlamas karsnda ngilizlerle Yunanllar, 1921 Londra Konferans; Briand, Sforza ve Bekir Sami; Fraklin Bouilion (Ekim 1921), 1922- Paris Konferans, Mudanya, Lausanne Konferans ve Antlamas, Almanya ve Lausanne Antlamas konular zerinde durulur. Drdnc blmde: Ermeni, Krt, Musul sorunlar, Almanya ile Yeni Trkiye, Rusya ile Yeni Trkiye ilikileri sz konusu edilir. Son blmdeyse, Sultanlk ve Halifeliin kaldrlmas, Trk - ran - Afgan ilikileri, Trkiye ile Arap slam lkeleri arasndaki ilikiler, Balkan lkeleriyle ilikiler gzden geirilir. Belgeler kitabn sonunda ayr bir ek biiminde verilir (s., 447 - 469). Kaynaklar: Lausanne Konferans, Musul sorunu, Ermeni sorunu vb. gibi ayr blmler biiminde sunulur (s.., 529 - 535). Adlar dizini sondadr. Bir de konular dizini dzenlenmitir. 900 ----NOUVELLE (LA) TURQUIE ET LA QUESTION D'ORENT (?)

Bal Yeni Trkiye ve Dou Sorunu diye dilimize evrilebilecek olan bu Franszca brorn ne zaman, nerede hangi basmevinde basld ya da hangi yaynevince karld belli deildir (20 s., fiyat yazl deil). Fransa ya da svire'de baslm olabilir. yazarl blm var : Avant - propos par M. Fouate, La Question d'Orient et la Paix generale par Mahamoud Maan, Veut - on condamner mort la Turquie? par Habib Edib (Trehan). Bay Fuat, nsznde, Osmanl mparatorluu'nun korunmas, hatta mevcut deilse yeniden yaratlmas, yalnz bunun iin kimi reformlarn yaplmas gerektii tezini savunur: kapitlasyonlarn kaldrlmas, Bat uluslar modelinde yeni bir Medeni Kanunun kabul, ynetim ve adliye reformlar, zel ynetimler iin yeni bir yasa karlarak yerel yaamn dzeltilmesi vb, gibi reformlar ne srer. Dou sorununun zm iin kimi yollar nerir: a Sava ncesi Osmanl mparatorluu snrlarnn korunmas, b Taraya geni haklarn tannmas; Trk olmayan tara eyaletleri, Wilson ilkelerinin 12.'sine, Lloyd George'un 5 Ocak 901 ----1918 tarihli sylevine uygun olarak, geni bir zerklikten yararlanrlar. c imdiki Dyun-u umumiye'nin yetkilerinin geniletilmesi; onun

danmanlar eitli nezaretlere atanr, lkenin ekonomik ve

uygar gelimesini

salamak iin uluslararas byk sermayeler bu kurumun emrine verilir. d Hilafet, Saltanat gibi, bamsz bir dinsel kurum haline getirilmeli; Din ile Devlet birbirinden ayrlmal. Doal olarak, eyhlislam, dorudan doruya Halife'nin emrine verilmelidir. e Osmanl snrlar dnda kalan Trk aznlklarnn btn haklarnn korunmas iin gereken nlemlerin alnmas; Yunanistan'da olduu gibi, Trk aznlklarnn haklarnn ellerinden alnmasna, ezilmesine, yok edilmesine izin verilmemelidir. (Aznlk haklar, Hristiyan aznlklarndan bakasna verilemez, demek insanlkla alay olur.) Bu, Trklerle Trk olmayanlar ayn zamanda memnun edecek bir zm biimi olur. Yazar, Versailles'daki Mttefiklerin Drtl Konseyinden sz ettiine gre, bu satrlar 1919 ylnda yazlm olmaldr. Manda ynetimini ya da Osmanl mparatorluunun paralanmasn geri evirmektedir. Mahmud Maan'n on sayfalk incelemesi, Dou sorunu ve Genel bar adn tar. Yazar, Dou sorununun kkenini Deli Petro ve II. Katerina'ya kadar karr. Bu sorunun iine sve, Polonya, Kafkasya, ran' da sokar. Wilson ilkelerinden 1, 11 ve 12.'ncisine uygun olarak Dou sorununa bir z getirmek isteniyorsa, ayrca insanln' geleceinin tehlikelerden uzakla902 ----mas dileniyorsa, u 6 noktann gz nnde bulundurulmas gerekir: 1) Osmanl imparatorluunun tamamnn ynetimi, 2) Hilafet, 3) Balkan yarmadasnn ynetimi, 4) Kafkaslarn ynetimi, 5) ran'n ynetimi, 6) Uluslararas sermaye ve

bayndrlk ileri. Beinci blmde, Belcistan ile Afganistan'n ynetiminden de sz edilmektedir. Yazar, bu zm biimi kabul edilmezse, Dou sorununun ileride byk ykm getireceine iaret eder. Habib Edip Trehan'n Trkiye lme mahkm edilebilir mi? sorusunun yant, 4 sayfa tutmaktadr. Mttefiklerin Trkiye'nin son iki yzylda dnya barn tehlikeye sokacak hibir davranta bulunmadn belirtir. Son 75 ylda Trkiye hep i reformlarn gerekletirmee almtr. O yzden, dnya barn tehdit etmemitir. Mttefiklerin Versailles'deki Drtl Konseyi, bir yandan yzyllardan beri bamszlklarn yitirmi bir takm kk devletlere bamszlk vermee alrken, te yandan yedi yzyldan beri bamsz yaayan Trkiye'yi tamamiyle ortadan kaldrmak iin ne mmknse yapmaktadrlar. Byle bir sapklk nasl aklanabilir? Balkan savandan aslan payn alm olan Yunanistan, Bat Anadolu'yu teknik bakmdan ynetecek durumda deildir. Bir Ermeni Cumhuriyeti dncesi, Ermeni ruhunda deil, Amerikan misyonerlerinin fantezisinde domutur. Krtlerin bamsz bir devlet kurma dncesinden kimsenin haberi yoktur. Antalya, Konya, Adana'nn talyanlar'ca gali mantkszdr. Trkiye, Savata, Halifeliin yetkilerinden yararlanmay dnmemitir. Bar Konferans tehlikeli bir sorun zerinde almaktadr. Versailles'daki Bar Konferans ykc deil, yapc olmaldr.

903

----N U T U K

(1927)

Atatrk'n, Cumhuriyet Halk Frkas'nn 15 - 20 Ekini 1927 tarihinde Ankara'da toplanan kinci Byk Kongresi'nde okuduu byk sylevin eski harflerle ilk (lks) basm, Ankara'da Trk Ocaklar Heyet-i Merkeziyesi Matbaas'nda basld (627 s.,' 1 levha, 3, harita 5 TL.). 1.000 say baslan kitabn kapak ve sayfa kylar ssleri stanbul'da Cumhuriyet Basmevi'nde, harita ve levhalar Viyana'da baslmtr. Ayrca, olaan basm, 50.000 say baslmtr. Bunun dnda, gene ayn ylda, eski harflerle, iki cilt biiminde, 50.000 say daha baslmtr (543 - '303 s. '3 harita, 7 levha, 750 kr.). Atatrk'n portresini kapsayan plan ile harita ve krokiler Ahmet hsan (Tokgz) tarafndan Viyana'da bastrlmtr. 1919- 1927 yllan arasnda Trkiye'de olup bitenleri anlatan bu byk sylevin deeri zerine ne sylense azdr. 1931'de Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti tarafndan hazrlanp yaymlanan, Trkiye Cumhuriyeti Tarihi'ni kapsayan Tarih ders kitabnn 4. cildinde yle denilmektedir: ...Nutuk'ta Byk Gazi lkenin Genel Sava sonunda Mondros Mtarekesi'nin imzasndan sonraki vaziyetini anlatarak sze balam, ancak Trk milletinin ve ondan doacak irade gcnn baarabilecei ar koullar altnda geen Ulusal Sava safhalarn, bunlarn iyzndeki gerekleri, 1927 ylna kadar olan inklap hareketlerini btn belgeleriyle konuan bir tarih halinde anlatmtr. Ben Trkm, Trk vatandaym! diyen herkes Byk Nutuk'u bir deil, birok defalar dikkatle, duyarlkla, sayg ve tazimle okumak zorundadr. 904 ----Cumhuriyet'in 15. yldnmne rastlayan 1938 Ekiminde C. H. P. stanbul rgtnce hazrlanp yaymlanm olan Onbeinci Yl Kitab'nda da Nutuk, u satrlarla deerlendirilir: kinci Parti Kongresinin en temelli amacn, ulusal

bakann kurtulu ve ulusal devrimin her cepheden tahlil

ve hikayesini yapan

byk Nutuk'lar tekil eder. Bu Nutuk, hadiselerin douunu ve her vakann olu koullarm canl ve gerek bir belagatle anlatr. Kongre, sabah ve akam devam eden toplantlarla alt gn sren bu nutku, derin vecd ve takdir duygularyla ve candan tasvip, tezahrleri iinde dinledi. Nutuk'un tasvibi ile Parti'nin byk bakanna teekkr edilmesi teklifi, ittifakla kabul olundu. Bu kararn nemi, dokuz yl nce toplanm olan Sivas Kongresinden bugne kadar Devlet ve Parti hayatnda yaplm olan ilerin yeni Parti Kongresi tarafndan kabul ve takdir edilmi olmasdr. Trk devrim tarihinin en deerli bir eseri olan Nutuk'un byk bir emek mahsul olarak bizzat efin elyazsyla yazlm olmas, ona ayrca deer vermektedir. Nutuk'un gerek bizde, gerekse yabanc lkelerde ok eitli basmlar ve evirileri vardr. Bunlarn hepsini urackta gstermek olana bulunamaz. Yeni harfli ilk basm, Milli Eitim Bakanlnca 1934 ylnda cilt biiminde yapld: Cilt I: 1919 - 1920 (317 s., ayrca 1 plan); Cilt II: 1920-1927 (345 s., ayrca 3 harita, 18 plan); Cilt III: Belgeler (348 s., ayrca 7. harita). Yalnz metin blm, Cumhuriyetin 15. yldnm dolaysyla, Kltr Bakanlnca tek cilt olarak 1938'de bastrld (658 s., ayrca 1 plan, 2 harita, 50 kr.). Trk Devrim Tarihi Enstitsnce u yllarda yeni basmlar Milli Eitim Bakanl eliyle yaptrld: 1950 59 (3 cilt, 1280 s., ayrca 1 plan, 905 ----12 TL.); 1959 - 60 (10.50 TL.); 1960; 1961 (12 TL.); 1962; 1963; 1967 (24 TL.). Trk Dil Kurumunca 1963. - 64 yllarnda M. Turul, S. Bilsel, C. ztelli, M. S. Arsoy tarafndan bugnk dile evirisi, 2 cilt biiminde Ankara'da Sylev. Nutuk adyla yaymland (623 s., ayrca 1 plan, 25 TL.). Son yllarda daha baka basmlar da yapld: 1973 - 75 (2 cilt, Kltr Bakanl 1000 temel eser dizisi: 67, 68) vb. gibi. Ahmet Kklgiller, Nutuk'u ocuklar iin zetledi (st., Milliyet yaynlar, Ekim 1973, kk boy, 272 s., ciltli, 12.50 TL.). Ord. Prof. Dr. Hfz Veldet Velidedeolu, herkesin kolayca okuyup anlayabilecei biimde blmlere ayrp yer yer zetleyerek Sylev adyla yayna hazrlad (st., ada yaynlar, 4. basm, 1979, 448 s., 75 .TL.). Nutuk'un yabanc dillerdeki evirilerine gelince, Franszca evirisi Discours du Ghazi Moustafa Kemal, President de la Republique Turgue, Octobre 1927 adyla 1929'da Leipzig'de K. P. Koehler yaynevince bastrld (678 s., ayrca 1 portre, 3 harita, 9 kroki); bunun belgeleri de Documents relatifs au Discours du Ghazi Moustafa Kemal Pacha adyla ayn ylda, ayn yaynevince karld (279 s., 123 Fr.). ngilizce evirisi de ayn ylda, ayn yaynevince A Speech delivered by Ghazi Mustapha Kemal, President of the Turkish Republic, October 1927 bal altnda yaymland (724 s., ayrca 7 levha, 3 harita); Ayn eviri 1963'te Milli Eitim Bakanlnca A Speech delivered by Mustafa Kemal Atatrk, 1927 adyla stanbul'da Milli Eitim basmevinde bastrld (VII - 744 s., ayrca 1 plan, 10 kroki ve harita 47 TL.). Rusa evirisi, Put Novoy Turtsii, 1919-1927 adyla Moskova'da 1934'te 4 cilt biiminde baslp yaymland (453 - 440 - 460 - 570 -s.) Dr. Paul Rotti tarafndan yaplan 906 ----Almanca evirisi, Die neue Trkei. Der Weg zur Freiheit Die nationale Revolution, 1919 - 1927 adyla 1928'|de Leipzig'de K. P. Koehler yaynevince iki cilt biiminde bastrld (480-424 s.), E. Rossi tarafndan yaplan talyanca evirisi de l Discorso

di Mustafa Kemal, sulle vicende della Turchia del 1919 al 1927 adyla Roma'da 1927'de zet biiminde yaymland (Oriente moderno; VII, s., 529 - 558). Atatrk'n sylev ve demeleri'nin de Rusa gibi eitli dilerde evirileri vardr. (1966), Bulgarca (1968) vb.

Bu konuda ayrntl bilgi iin u iki kaynaa bavurulabilir: Cumhuriyet gazetesinin Atatrk'n byk Sylev'inin 50. yl zel eki (st., 15.X.1977, 4 s., resimli, zellikle Arslan Kaynarda'n Atatrk'n byk Sylev'i ve basmlar yazs); Trk dili dergisinin, okunuunun 50. ylnda Sylev zel says (Ankara, Kasm 1977, say 314, portreli ve resimli, tpkbasml, s., 273 - 576, zellikle Trker Acarolu'nun, Trke basmlar, yabanc dillere evirileri, Sylev zerine yaynlar ve bir Sonu'u ieren Sylev kaynakas adl aratrmas). 907 ----NKTE VE FIKRALARLA ATATRK (1907) Tarihi Niyazi Ahmet Banolu (Do. 1913) tarafndan derlenen 3 ciltlik yapt, stanbul'da Tekin Yaynevi'nce 4. kez bastrld (239 - 271 - 257 s., birden 30 TL.). Atatrk'n en yaknlarnca anlatlm 200' akn fkray kapsar. Anlarn anlatanlar arasnda Makbule Atadan, Sabiha Gken, Prof. Dr. A. fetinan, Hasan Rza Soyak, Salih Bozok, Ali Kl da var. Yaptn ilk basm Nkte, fkra ve izgilerle Atatrk adyla gene 3 cilt biiminde 1954 - 55 yllarnda Yeni tarih dnyas dergisinin Atatrk zel says olarak yaymlanmt (her cilt 96 s., birden 450 kr.). Yapt bir ayda kez baslm, 60.000 nsha satlm, rekor krmt. Milli Eitim Bakanlnca okullara, kitaplklara salk verildi. 908 -----

O
909 ----O ZAMANLAR, 1920-1923 (1937) Yazn tarihi ve yazar smail Habib (Sevk)'n (1892 -1954) yapt, stanbul'da Cumhuriyet Matbaas'nda basld (322 - VIII s., 100 kr.). eitli gazetelerde km makaleleri kapsayan kitabn nsz yerine geen ba taraftaki yazda deniliyor ki: Bu kitapta toplanan yazlara O zamanlar denmesi kymetin yazlarda deil, yazlan zamanlarda grlmesindendir. Milli Mcadele, stiklal Sava gibi adlar verilen o - drt yllk zaman btn mazide yoktu; nk Trk milleti btn mazisinde felaketin o kadar sonsuzuna dmemiti ki o kadar sonsuz bir ahlan frsat eline gemiti, diyebilelim. O zamanlar bundan sonraki btn atide dahi yoktur. nk Trk milleti bir daha yle bir felakete dmiyecek; nk o zamanlarla yalnz lmden kurtulmu

deil, lmemee, de ermiiz. O zamanlar hem kendini, hem kendinden sonray kurtard. - drt yllk bir zaman; bir taraftan hal derin bir gayya iinden elik bir engelle kancalayp kar; bir taraftan tarihin mukadderat nehri halindeki nne geilmez akn durduru; ve bir taraftan da atiyi nereye gidecei belli bir ose gibi uzat; o - drt ylda zaman var... Bu yazlar beni o zamanlara erdirmi ve o zamanlarn iinde yaatm olan talime krederek topladm... 911 ----On yedi ylla on drt yl evveli arasnda yazlan bu genlik yazlarn imdi hibir tarafna dokunmakszn olduu gibi nerediyorum; yazlar yazandan ok yazlan zamann olduu iin. Onlar deitirmek hakk yasana da verilemez... O zamanlarn bir de yaz ekline girmemi hatralar var. Bunlar kl kl dolap duruyorlar... Zaman getike daha iirleen o hatralar varsn yle dolap dursunlar: Eer yazmak denen ihtirasn penesi bir gn onlara da uzanmazsa. Kitaptaki yazlar drt blmde sunuluyor : I. Blm: Sakarya'dan nce [zmir'e doru (Balkesir) ile Ak sz (Kastamonu) gazetelerindeki yazlar, 1920 - 21] : Gzel belde.-mamn nuru. Klk'n hneri. On ikincisi. Byk lokma. Son koz. Fakat mmkn myd? teki harp. Yakup Kadri Bey'e. Adaletin kuvveti. Bilet alrken. Kral hasta olmu. Nbet Hamza'nn. Zafer yolu. Ruhun kudreti. Cehenneme kadar. II. Blm: Byk Zafer'e kadar [Ak sz (Balkesir), Yeni gn (Ankara) ve zmir yurdu (nsha-i mahsusa) gazetelerindeki yazlar, 1921 - 22] : Karde hkmetin sefiri Azerbeycan mar, Snmiyen ate. Buhara heyetine verilen ziyafet, ttihatlk m, vehim mi? Bir cevap. Habbeden kubbe. Meclisin yldnm. ki Ankara. Ankara'nn panoramas. Gazeteciler sohbeti. ki bahar ve iki Gazi. Esir melike. Paa'nn kknde. Edirne'nin manas. Bayram selamlarken, Akdeniz'e, Byk Za'fer'in nutku. 912 ----III. Blm: Zafer'den sonra. [Yeni gn deki (Her gn bir dnceller, 1922 23] : Yeni gn, eski gn. Kuvvetsizliin kuvveti Gne ve arz. Bir tebih mnasebetiyle. ki ember. En byk gayemiz, Ordunun dersi. Desteksiz millet. Kafalar deimeli. Bir hatra. Mukaddes ate. Milliyetin manas. Din ve milliyet. Mazinin mevkii. Kavutuk, fakat kaynamadk. Kazancmzn en by. airenin yapt. rk noktas. Bklemiyen bilek. Bizim New - Yorkumuz. Kfl silah. emun'un sa. Paa'nn methinden holanmyanlar. kiz umde.ifte mikrop. Meclisin kymeti. IV. Gazi ile Adlana seyahati [Hakimiyet-i milliye (Ankara) gazetesinde kan intibalar ve Gazi'nin nutuklarndan paralar, 1923] : Serlevahsz mukaddeme. Dnerken balyan seyahat. Adana'ya gidi. Adana'nn sevinci. Altn yurt. Halk gecesi. Gazi'nin Adana'daki nutuklarndan birka para. Mersin'de drt gn. Gazi'nin Mersin'deki nutkundan. Tarsus'un kymeti. Gazi'nin

Tarsus'taki

nutuklarndan

paralar.

Selukilerin

stanbulunda.

Gazi'nin

Konya'daki nutuklarndan paralar. Zaferin balad belde. Gazi'nin Afyon'daki nutuklarndan paralar. iniler beldesinden Ankara'ya..Gazi'nin Ktahya'da muallimlere nutkundan. zetle denilebilir ki Sevk'n gazete yazlar ile gezi notlarn ieren bu kitap, 1920 - 23 Trkiye'sinin genel havasn verebilmesi bakmndan tarihsel olduu kadar duygusal bir deer tar. 913 ----10 KASIM-31 ARALIK 1938 GNLERNDE TRK BASININDA ATATRK N YAZILM YAZILARIN BBLYOGRAFYASI (1958) Sami Nabi zerdim'in (Do. 1913) hazrlad yapt, Ankara'da Trk Tarih Kurumu Yaynlarndan XII. dizinin 3 sayl kitab olarak kt (XV-239 s., 21 TL.). Atatrk iin yaynlanan yaz ve yaptlarn artk byk bir toplama vard bilinmektedir. Bunlarn tam ve bilimsel kaynakalarnn hazrlanmas gerekir. imdiye dein bu yolda kimi yaptlar kmtr. te, bu da onlardan biridir. Yapt, bir metinle ekten, bir sreli yaynlar kaynakasyla dokuz dizinden olumutur. nszde zerdim amacn, alma alann, Atatrk'n lm gnnden 1938 ylnn son gnne dein dergi ve gazetelerde bulduu yazlar, kaynakasnn dzenini, yazn ve z - adlar sorununu aklayp belirtiyor. Byk emeklerin verimi olan kaynaka hazrlanrken, 21 Haziran 1934 tarihli, 2527 sayl Basma Yaz ve Resimleri Derleme Yasas gereince yurtta baslan btn yaptlardan Derleme Mdrlnce toplanan be nshadan birinin gnderildii, Ankara Ulusal Kitaplndaki dergi ve gazete koleksiyonlarndan yararlanm. Btn sreli yaynlar taranm. Kitabn sonunda, bunlarn bir izelgesi de var. Bir seme yaplmayarak, yazlan her ey gsterilmi : Makale, fkra, dzyaz, iir, sylev, grm, grme, glencek, soruturma, yazarnn imzasn tayan haberler, ayrca karikatr, resim, kabartma, bst zdebask914 ----lar vb. gibi. Haberler, asl metinde deil, bir seme yaplarak ek II. ve III. denilen blmde verilmektedir. Dnya basnndan yazlar ve zetler de toplanmtr. Atatrk'n lmnden sonra geen 51 gnde yazlan yazlardaki duygu stnln, zerdim de belirtiyor. Bu yzden, bir konular dizini yapmay olanak dnda grdn sylyorsa da, bizce bu, pek olanaksz bir ey deildi. 143 sayfa tutan asl metin, yazarlarn soyadlarna gre dzenlenmi. Burada, btn yazlarn tam kimlikleri verilmektedir. I. ekte Atatrk'n sylevleriyle konumalar gsterilmi, II. ekte gazete haberleri verilmi, III. ekte de yabanc basn zetleri sunulmutur. Dizinlere gelince, kitap, bu bakmdan pek varsl. Dokuz dizin dzenlenerek, her trl arayp bulma kolayl salanm; vglere deer. Uzun ve sabrl bir takm almalara gereksinme gsteren byle bir yapt pek gzelce sunan zerdim'in, ileriki almalarnda, Atatrk iin teki yllarda yazlp Trk basnnda km olan yazlarn kaynakasn da hep ayn dzen ve zenle zellikle bu ynyle yararl olan yapt,

hazrlanmas beklenirdi, ama bunu eitli engellemelerle imdiye dein bir trl gerekletiremedi. 915 ----10 YIL SAVA (1912-1922) VE SONRAS (1970) Emekli Orgeneral Fahrettin Altay'n (1880 - 1974) anlar, stanbul'da nsel Yaynlar arasnda basld (544 s., resimli, portreli, belgeli, 20 TL.). Kitabn d kapanda, ayrca Grp geirdiklerim deyii var. Kapak resmi, Altay'n Atatrk'le 1924'te ektirdii bir resimle ssldr; Atatrk'n son kalpakl, askerlerin de son sipersiz apka resmi budur. nszde yazar grdklerini, bildiklerini, iinde yaad olaylar tarih srasyla bu kitapta topladn belirtir, gereklerin dna kmadn syler. Bu grevi yaparken de olaylar belgeler ve fotoraflarla deerlendirmee alr, bu bakmdan yapt ok varsldr. Generalin kitabnda aktard olaylar, Osmanl mparatorluunun son

dneminde Enver Paa ile olan snf ve silah arkadal ile balamakta, Birinci Dnya Sava, Kurtulu Sava, Cumhuriyetin kuruluundan devrim yllarnn sonuna dek srp gitmektedir. 94 yanda iken lm olan yazar, En yce idealim ancak YATAN olmutur diyor. Kitabnn nszn gen Trk kuaklarna bir tle sonulandryor: Bu Vatan binlerce mihnet, binlerce ehit ve saysz savalarn neticesinde elde edilmi bir idealdir. Sevgili yeni yetien Trk nesilleri, onu seviniz. Hem de pek ok seviniz. nk o, insanlar ve en orak 916 ----topra ile bile bu sevgiye gerekten layktr. En byk idealiniz vatan olmaldr. Bu anlarn dank noktalardan toplanarak kitap biimine getirilmesinde, gazeteci Taylan Sorgun ok alarak yardmda bulunmu olduundan, general ona teekkr etmektedir. Ne yazk, ki kitapta bir iindekiler izelgesiyle bir adlar ve olaylar dizini bulunmadndan, yararlanmak ok glemektedir! Yazar, ilknce, kendi kimliini belirtmekle sze balar. Birinci blm Hatralarm baln tamaktadr. Enver Paa'dan 1904 ylnda ald bir mektubun tpkbasmn da verir. 1906'da Bitlis'e srgn edilmi, 31 Mart (1909) olayn Erzincan ve Erzurum'da yaar. Tunceli - Dersim tedip hareketlerine katlr. Hamidiye Svari Alayna girer. Balkan savalarnda ate hattn ilkin grr. anakkale savanda, Anafartalarda savar. Filistin cephesine hareket emrini alr. Kuds savana katlr. Mtareke gnlerinde Konya'dadr. Yunanllar zmir'i, talyanlar Antalya ve Konya'y igal etmitir. 1919 sonlarnda M. Kemal'den tarihsel bir mektup alr. Kitabn ikinci blm Milli Mcadeleyi anlatmaktadr. Konya'da 12. Kolordu Komutandr. 1920'de karargahyla Afyon'a varr. Denizli olayn anlatr. Demirci Mehmet Efe'nin M. Kemal'e yazd telgraf rnei kitaptadr. Uak der. Yeil ordu haberleri gelir. erkez Ethem tedip edilir. Eskiehir -Ktahya sava olur.

Sakarya savana katlr, dmana bir gece baskn yapan Byk Saldr balar. Ordu zmir'e doru 917 ----yrmektedir. 9 Eyll'de zmir'e girilir. zmir'in alnndan sonra da yazar anlarn srdrr. Urla yarmadasn dmandan temizler. Cumhuriyet yllarna ilikin anlar da ilgintir. zmir suikast, Menemen olay, Cumhuriyetin onuncu ylnda Mareal Voroilov'a refakat, nn'nn babakanlktan ekilmesi vb. gibi olaylar zerine anlar, yakn tarihimize katkda bulunmaktadr. 918 ----10. (YIL REHBER), 1923 -1933 (1933) Cumhuriyet Halk Partisi'nce hazrlanan bu klavuz, Ankara'da Hakimiyet-i Milliye Matbaas'nda bastrld (Vll - 255 s., fiyat yok), Bu rehber niin karld? balkl nszde, Cumhuriyetin Onuncu Yldnm'n Kutlama Komisyonu'nun almalar anlatlmaktadr Komisyon,. Hkmetin, ulusal kurulu ve ortaklklarn derledikleri on yllk i yazanaklarn zetleyerek bayram iin alacaklara yetitirmeyi i saym. Bakanlklarda, illerde yardmc komiteler kurulmu. Gazete ve dergilerde yayn yapacak, konferans ve sylev verecek, bayram iin iir ve resim hazrlayacak olanlara, Komisyon, vaktinde bu klavuzu ellerinde ve emirlerinde bulundurmakla, her yerde bayram gnlerinin anlaml ynn glendirecek ara ve gereci hazrlam olmaktadr. Bu klavuzda, ayr paralarda yaz, rakam ve grafiklerle gsterilmi olan aklamalarla Trkiye'de on ylda neler yaplm olduunun maddesel hesab verilmektedir. Klavuzda hkmet merkezi ve devlet merkezine bal ya da ilgili kurulu ve kurumlar iin aklamalar var. zel idare ve belediyelerin almalar toplam olarak zetlenmitir. Klavuz, C. H. P.'nin ve Halkevlerinin ksa tarihiyle balyor, ondan sonra Atatrk'n tarihsel sylevinden, Ulusal Kurtulu hareketinin balad zamanki Trkiye'nin durumunu zetleyen ksa bir para konulmu. Bundan ama: On yllk cumhuriyetin ilerini gzden devireceklere yeni devletin temeli olan 919 ----durumu ve siyasal kavramlar ksaca gstererek, cumhuriyet dnemi almalarnn sonular zerinde karlatrma yapmalarna hizmet etmek. Bundan sonra, hemen, yeni devletin kurulmasndan 1933'e dein yaplm ilerin zetlerine geilmektedir. Komisyon, almalarnn sonularn, bu almalar dolaysyla edindii geni dosyalar, zel yasaya gre, Babakanla sunmutur. Cumhuriyetin ilk on ylndaki durumlar aklanan iler unlardr: Adliye, Milli Savunma, Dileri, ileri, Emniyet, Jandarma, Maliye Gmrk ve Tekel, Sanayi, Madenler, Ticaret, ulusal bankalar, Tarm, Orman, Veteriner, Bayndrlk, Devlet Demiryollar, P. T. T., Salk ve Sosyal Yardm, Milli Eitim (ksa bir tarih, ana, ilk, orta okullarla liseler, retmen okullar, yksek okullar ve niversite, kitaplklar,

eski eserler, harf devrimi, millet mektepleri, izcilik, eitimin ulusal, layik, bilimsel, halk nitelikleri), Dantay, Vakflar, statistik, dernekler, Ankara, yryen devrimin byk ileri: apka ve kyafette devrim, uluslararas takvim ve saat, Cumhuriyette kadn, Trk dili ve tarihi aratrmalar, yetim, dul, emekli ve memurlar koruma ileri, ticaret ve deme dengeleri. Trk kurtuluunun ve devriminin yksek kavramlarn belirten ksa szler sona konulmutur. En sonda eitli grafikler vardr (s., 209 - 255). 920 ----1-2 YILIN KLTR, 1923-1935 (1935) mer Kemal Aar'n bror, Adana'da Trk Sz Basmevi'nde basld (16 s, fiyat yazl deil). Adana Halkevi'nin 3 sayl yayn olan kitapk, Cumhuriyet devrinde kltr alannda yaplan ilerlemeyi halkmza anlatmak iin yazlmtr. Cumhuriyet eitimi ve kltrne genel bir baktan sonra; ilk ve orta okullarda, liselerde, retmen okullarnda, meslek okullarnda, niversite ve yksek okullardaki ilerleyi, yllara gre okul, retmen ve renci saylar verilerek gsterilmektedir. Ulus okullarnn almalar, eitim ve kltre harcanan paralar da belirtildikten sonra, Seyhan (Adana) ilinde ilk ve orta retim ileri (ortaokul, kz ve erkek liseleri retmen okulu, tecim okulu, tarm okulu), Adana'daki orta retim okullarnn yllk bteleri aklanr. Daha sonra Halkevi, Trk Tarihi Aratrma Kurumu (Trk Tarih Kurumu) Trk Dili Aratrma Kurumu (Trk Dil Kurumu) zerine bilgi verilmitir. Brorn, kltrden ok, eitim ileri zerinde durduu grlyor. Ama, o sralarda, Milli Eitim Bakanlnn ad da Kltr Bakanl idi; bunu unutmamak gerek. Yazarn, Elz Halkevi yaynlarndan kk bir nklap tarihi de var (st., 1937, 32 s.). 921 ----19 MAYIS (1944) Falih Rfk Atay'n (1894 - 1971) kitab, Ankara'da Ulus Basmevi'nde basld (48 s., 50 kr.). 23 ubat 1944'te yazlan balksz ilk yazda, bu an notlarnn nasl tutulduu anlatlr. 1926'da Siirt Mebusu Mahmut Soydan ile Falih Rfk Atay, Ankara'da kan Hakimiyet-i Milliye ile stanbul'da yaynlanan Milliyet gazeteleri iin, Atatrk'n anlarnn bir blmn kendi azndan dinleyip yazmlar. Bu anlar, her iki gazetede, 13 Mart 1926 tarihinden balayarak tefrika edildii gibi, stanbul'da kan Vakit gazetesinin okurlarna bir armaan olarak da baslp verildi (32 s.). Hatralar ksm olacakt: Dnya Harbi'ne ait olanlar, Mtareke srasnda stanbul'daki faaliyetlerine ait olanlar, nihayet Kuva-yi Milliye devrine ait olanlar!. 32 paralk ilk yaz dizisinde, Mustafa Kemal, Birinci Dnya Sava anlarn anlatr. Hatralarda birok isimler getii iin ve bu isimler arasnda yabanc devlet reisleri de bulunduu iin bu yazlarn ierde ve darda yanklar uyandrmamasna ihtimal yoktu. Hkmetin ricas zerine Mustafa Kemal birinci ksmn sonunda hatralarn kesti. Fakat biz Samsun'a kncaya kadar geen hadiseler hakknda notlarmz tamamlamtk....

nl Nutuk, bilindii zere, Atatrk'n Samsun'a ayak basmasyla balar. Bu kitaptaki notlar ise, Mtareke'de- Adana'dan stanbul'a gelii ile Samsun'a k arasndaki dnemin anlardr, Mustafa Kemali stanbul'dan ayrlarak Ana922 ----dolu'ya gelmee ve Trk tarihinin balca byk hareketlerinden birine balamaa sevkeden sebepler, bu hatralardan anlalmaktadr. 19 Maysn yirmi beinci yldnmnde, kurtulu kahramannn

biyografyasndaki bu boluu kapamak iin eseri nerediyorum.... Atay; dedikoduya meydan verecek ve tarih bakmndan ciddi bir deeri olmyan paralan ayrm, zel adlarn bir bl yerine iaretler kullanm. Kitabn te ikisini kapsayan anlar, 12 blkte sunuluyor, Daha sonra Atatrk'e yazlar bal altnda, yazarn kimi yazlarndan rnekler verilmektedir: Zafer sabah (1.1X1943). ld gn (11.X1.1938. Son gelii (21.X1.1938). nklap Atatrk (10.X1.1939). 19 Mays'ta dnceler (19.V.1942). Zafer nedir? (10.X1.1943). Unutmamak (10.X1.1943). Zafer sabah (I.IX1943). ld gn (11.X1.1938). Son la stanbul'da Sel yaynlarnn (Atatrk ktphanesi) dizisinde basld gibi (128 s., 1 TL.), son olarak Atatrk'n hatralar, 1914 - 1919 (1965) adyla da Ankara'da Trkiye Bankas kltr yaynlar arasnda, Ajans - Trk matbaasnda bastrld (IV-125 s., 1 plan, 15 TL.). En son olarak da smet Bozda'n sadeletirmesiyle Atatrk'n anlar bal altnda, stanbul'da kan Milliyet gazetesinde 15. Mays 1978 gnnden balayarak tefrika edildi (XXIX/11147). 923 ----19. LM YILDNM MNASEBETYLE TRK BASININDA ATATRK (1958) Akpnar lkretmen Okulu Yazn retmeni Mustafa ahin ile Ldik Ortaokulu Mzik retmeni Osman Ik'n hazrladklar bu kitap, 1957 Kasm aynda dergi ve gazetelerimizde kan Atatrkle ilgili yaz ve iirleri bir araya getirmektedir (159 s., 250 kr.). Kitabn nerede basld ya da yaymland kaytl deilse de (Ata'ya Armaan) dizisinin ilkidir. 25 Kasm 1975'de yazlan nszden kimi blmleri alyoruz: Atatrk'n ve devrimlerinin eitli ynlerini aklyan eserlerin, yetimekte olanlara ok faydal olaca inancndayz. Aziz Atatrk leli 19 yl olduu halde, belirttiimiz vasfta kitaplarn says ok azdr. Yetkililer, bu konuda nedense biraz ihmalkar davranyorlar. Her 10 Kasm'da basnmzda Atatrk ve devrimleriyle, ilgili ok deerli yazlar kar. Fakat bu yazlar, gnlk haber muamelesi grr ve gazete - dergi sayfalarnda kalr, gider. Zaten her dergi ve gazeteyi herkesin okumasna imkan da yoktur. Biz bu yazlar derleyip toplu bir halde okuyucuya sunmay faydal bulduk. Her gazete veya dergi Atatrk'e ve devrimlerine kendi siyasi eiliminin erevesi asnda baktndan bu kitap, ayn zamanda devrinin de, az - ok bir grnts olacaktr.

Bulunduumuz yurt kesi, lkemizde kan btn yayn organlarn elde etmemize imkan vermedi. Bunca uramamza 924 ----ramen, baz nemli dergi ve gazeteleri bulamadk. Bunlarn eksiklii kitabmz iin byk bir kayptr. Gelecek yllarda daha esasl alarak bu eksiklerimizi tamamlamak kararndayz. Kitabmz tertiplerken, yazlarn aldmz gazete ve dergilerin isimleri, abcsel sraya konmu ve yazlar bu esasa gre yerletirilmitir. Yaptmz i, toplama yoluyla da olsa bilhassa dokmanlar bir arada bulundurmas bakmndan, Atatrk'e kar bir Genlik vazifesi olarak kabul edilirse, kendimizi mutlu sayacaz. Kitapta Akis dergisinden Zafer gazetesine kadar, eitli sreli yaynlarda kan makale ve iirlere yer verilmitir. Hazrlyanlarn 10 ubat 1958'de yazdklar Son sze , gre: ... Bu kitabn kusurlar ok zlerek syliyelim ki gnlmzle imkanlarmz uyuturamadk. Mesela iyi kt bulamadk, resim koyamadk vs. Atatrk hakknda yazlanlar bir kitap halinde toplayp okuyucularmza sunmay nemli bir vazife bildik. Bu ii lnceye kadar her yl devam ettireceiz. Gelecek yllarda daha olgun, daha gzel, Atatrk'e daha layk bir kitapla karnza kmaya sz veriyoruz. Ne yazk, ki kitab hazrlyanlar bu szlerini tutmak olanan bulamamlardr. 925 ----O'NUN N YAZILANLAR, SYLENENLER (1938) C. H, P. Fatih Halkevi, Dil Tarih, Edebiyat ubesi tarafndan hazrlanan kitap, stanbul'da Baar Basmevi'nde basld (480 s., ayrca 6 plan). Kitabn d kapa, Atatrk'n bir portresiyle ssl. Basm tarihi kaytl deilse de Aralk 1936'de basld kestirilebilir. (Yazlar sredizimsel ve abcsel bir temele gre snflandrlmtr). Yaldzl baslm planlarda, Atatrk'n genlie hitabesi, smet nn ile Cell Bayar'n ulusa bildirileri yer alm. nn'nn Kadir bilen ve byk evlat yetitiren milletimizin yreinde 'Kemal Atatrk' ad sevgi ve hrmet iinde ebedi olarak yaayacaktr sz, ayr bir sayfaya konulmu. O'nun iin yazanlar ve syliyenlerin adlar, soyad srasyla, baa ve sona iki dizin biiminde yerletirilmi (Fikret dil'den Hasan - Ali Ycel'e kadar). 10 - 23 Kasm 1938 tarihleri arasnda gazete ve dergilerde kan makaleleri tarih srasyla ve gnler arasnda sreli yaynn abc dzeniyle veriyor. Sonda ayrca yaz balklarna gre bir dizin de var. Metinde iirlere hi yer verilmemitir. 926 ----O R I E N T (1934) Fransz devlet adam ve yazar Edouard Herrtot'un (1872-1957) gezi notlar, 36. kez olarak, Paris'te Hachette Kitabevi'nce bastrld. (420 s., fiyat kaytl deil). Gaziye ar balkl bir giriten sonra, yapt, 14 blme ayrlyor. Blm balklar yledir :

I. Yunanistan rnei, II. Rodop dalarndan Varna'ya, III. Kyl bir demokrasi, IV. Bir Cumhuriyetin bahar, V. Yeni Trk rejiminin eseri, VI. Gemie sayg, VII. Ukrayna'da, VIII. Kuban'dan Moskova'ya, IX. Devrim Mzesi'nde, X. Genel yap, XI. Maddesel rgt, XII. Dn yaam, XIII. Sovyet rejiminin sonular ve evrimi, XIV. Letonya'da. Mart 1934 tarihli giri blmnde belirtildii gibi, bu yapt, Dou lkelerine yaplm bir gezinin sormacas, gzlemi, yazanadr. ok geni snrl bu lkelerde yaplan gezide, znel izlenimler yannda, nesnel belgeler de toplanmtr. Beyaz rkla sar rkn birlemeden kart bu pek geni alan yakndan tanmak olana bulunabilir mi? Bu yzden, yazarn gzlemleri, pek doal olarak, snrl kalmtr. Yer yer izlenimler, yer yer de belgeler konuturulmaktadr. Bilgiler, gzlemler ve haberlere dayal bir eletiri dncesi srdrlmektedir. Yazara, yarglamadan nce, bilip anlamak dncesi egemen olmu. Bunca olaylarn, bunca kiilerin haklar birbirinden ayrd bir dnyada, onlar biribirine yaklatrmak, bar iin gereklidir. Bu konuda Fransa, pek az ey bilir. 927 ----zellikle genler, yeni kuak zerine uygulanan bir sormaca srasnda yazara klavuzluk eden ilkeler, ite bunlardr. Herriot, genleri ok sevmektedir (tpk Atatrk gibi). 1933 ylnn Austos aynda yaplm olan bu gezinin notlarnda ilkin

Yunanistan, sonraki iki blmde Bulgaristan, daha sonraki blmde de (s. 65158) Trkiye izlenimleri anlatlr. Yazar, bu ilgin yaptnn drtte birini Trkiye'ye ayrmtr. Bir Cumhuriyetin bahar blmnde Trkiye'nin Kurtulu Savayla birlikte en son, en yakn a tarihini, Yeni Trk rejiminin yapt blmnde, Atatrk ve devrimlerini, bu arada 21 Austos 1933'te Dolmabahe saraynda Gazi Mustafa Kemal'le geirdii iki buuk saatin izlenimlerini, Gemie sayg blmnde de yeni Trkiye'de tarihe kar saygy, son kazlar, Trk Tarih Kurumu'nu anlatr. Bu anlatm srasnda, resmi ve zel belgeleri kulland gibi, Atatrk'n Nutukundan da aktarmalar yapar, Daha sonra Sovyetler Birliine ve Letonya'ya geer. Bu nemli yapt ne yazk ki, dilimize evrilmemitir. Ancak, Herriot'dan, dilimize evrilen iki yapt var: Nfus meselesi ve rkn korunmas (ev. Enis Behi Koryrek, st. Aydnlk Basmevi, 1936. 72 s.); Beethoven (ev. Atiye Eymur ile Zeynep Mustafa, st., Bat yayn, 1947. 275 s., 3 resim, 300 kr. Hayat serisi: 2). Herriot, deerli yaptlar yazmtr. Anlar Jadis - Eskiden ad altnda yaymland. Hachette kitabevince yaymlanan teki yaptlarndan birka unlardr : Dans la foret normanda; Esquisses; Sous olivier; Le Porte Oceane; La France dans le Monde- Dnyada Fransa (5 cilt). 928 ----ORTA ANADOLU'DA YUNAN MEZALM (1921) Garp Cephesi Erkan- Harbiyesi 2'nci ubesi Neriyat'ndan olan bu czlk (ciltlik) yapt, stanbul'da Terinievvel 1337 (Ekim 1921) tarihinde Orhaniye Matbaas'nda bastrld. (63-86-96 s., resimli, ayrca 1 kroki, 2 harita, yklan kylere ait 1 cetvel, fiyat yazl deil).

Mukaddeme'de (1) unlar yazldr: .... Bilhassa zmir'e, ayak bastklar, gnden beri sakin ve masum Anadolu kylerinde ekildedir... Yunanllar ve onlarla nankrcesine terik-i harekt (4) eden yerli Rumlarn bu cinayetleri Yunan kumandanlarnn emir ve terviciyle (5) olmutur. Mezalime ait kitaplara dere ve ilve olunan vesaik suretleriyle bizzat Yunan esirlerinin ifadat (6) bunu meyyettir.. (7) <<Garp Ordusunca tekil edilen bir heyet, tahlis olunan (8) kylerde Yunan mezalimini peyderpey tahkik ve tesbit etmekte olduundan ibu mezalim ve tahribat birer kitap halinde cem olunarak enzar-i medeniyete (9) arzedilecekti... -------------------------------------(1) nsz. (2) kence, zulmler (3) Alaklk. (4) Eylem ortakl. (9)Hogrsyle, desteiyle.(6) fadeleri. (7) Dorular (8) Kurtarlan (9) Uygarln gzleri nne. 929 ----Kitaba geirilen olaylar, zellikle u biimde belgelendirilmee allm: 1 Yerinde ekilen resimler, 2 Mezalim Heyeti'nin resmi raporu, 3 Yunan er ve subaylarnn tank nnde alnan ifadeleri, 4 Amerika Yakn Dou Yardm Heyeti'nin huzur ve tankl (Bu Heyet, mezalime ait zel raporunu eitli yabanc makamlara sunmutur)... lk cildin blm balklar unlardr: Yaral Trk esirlerine Yunanllar tarafndan beynelmilel hukuka ve insani kavaide muhalif olarak yaplan mezalim. Gayrimuharip ahaliye yaplan mezalim silsilesi. Yunan esirlerinin ifadesi. Yunanllarn igal ettikleri sahalarda ika eyledikleri gasp ve garat. ... Ky, kasaba ve ehir tahribat, ihrak. kinci cildin konusu, ancak Sivrihisar blgesinde saptanan yabanllk ve kyclk zinciridir. Blm balklar yle: En ok mezalime maruz kalan kyler. Nispeten az zulm gren kyler. Sondaki kroki, tamamyla ve ksmen yaklan, yklan kyleri gstermektedir. nc cilt de Sivrihisar blgesinde yaklp yklan kylerin devam verir. kinci cildin bandaki Bir-iki szde: Bundan baka Haymana havalisinin bir ksm ile Mihalk havalisi kalyor ki bunlar da taakup edecek czlerde tesbit olunmak zeredir deniliyorsa da bu blgelerdeki Yunan kyclklaryla ilgili baka brorler kp kmad bizce bilinmemektedir. Yalnz, Garp Cephesi Erkanharbiyesi yaynlarndan 4 sayl bir cz var ki, zmir Sigortalar tfaiye Kumandan Msy Greskovi'in zmir byk yangn hakkndaki raporudur baln tar. Rapor, 1923'te stanbul'da Hsntabiat matbaas'nda baslmtr (23 s., ayrca 11 I plan, 2 levha). 930 ----30 AUSTOS 1922 DUMLUPINAR BAKUMANDAN MEYDAN MUHAREBES VE NKILAPLARIMIZ (1933) yaptklar mezalim (2) ve enaat (3) tarihin kaydetmedii bir

Yazar bilinmeyen bu byk boy kitap, 30 Austos'ta yazlm, Cumhuriyet'in Onuncu Yldnm Bayram'nda, Ankara'da deal Matbaa'da baslmtr (43 s., 50 kr). Ankara'da haftalk olarak yaymlanan Ankara Haftas adl siyasal halk gazetesinin (Halk Kitaplar), dizisinin ilkidir. blm var : I. Gazi anlatyor: 30 Austos 1922 Dumlupnar Bakumandan Meydan Muharebesi nasl kazanld ve hedefi nedir? II. 30 Austos Zafer Bayram hakknda kanun ve kararnamesi III. Onbir yln inklap tarihesi: bir-iki sz, onbir yln inklaplar, Gazi'nin Genlie hitabesi, lk blmde, Atatrk'n iki sylevi veriliyor: 1-30 Austos 1924yte

Dumlupnar'da, Muharebe'nin ikinci yldnmnde yerinde yaplan byk trende sylenen sylevin metni (7 sayfa), 2-1927'deki byk Nutukundan (s. 482-486). kinci blmde, Zafer bayram hakkndaki 1 Nisan 1926 tarihli, 795 sayl 4 maddelik yasa metni ile bunun Bakanlar Kurulunca 25 Austos 1926 tarihinde kabul edilen kararname rnei sunuluyor. Son blmde, Lausanne Bar Antlamasndan (24 Temmuz 1923) Onuncu Yl Bayramna (29 Ekim 1933) kadar 11 ylda yaplan btn devrimler sredizin srasyla gsterilmektedir. Ki931 ----tabn son yars bu devrimlere ayrlmtr. Biz, bu ilk Atatrk devrimlerinin burada yalnz balklarn verebileceiz. Kitapta, bunlarn tarihleri, bata Atatrk ve nn olmak zere, eitli kiilerin bunlar zerine dnceleri de vardr: Lozan Sulh Muahedesi. Ankara, devlet merkez. zale-i ekavet Kanunu. Cumhuriyetin ilan. Halifeliin kalkmas. Tedrisatn birletirilmesi. Ky Kanunu, Hakimlerin kyafeti. eriye mahkemelerinin kaldrlmas. Aarn kaldrlmas.- Ankara Hukuk Fakltesi. Tekkelerin kapatlmas. - apka giyilmesi. Zaman lleri. Trk Ceza Kanunu, Trk Kanun-i Medenisi. Kabotaj hakk. Borlar Kanunu. Trk Ticaret Kanunu. Milli sanayi. ark vilayetlerimiz. Yksek ktisat Meclisi Beynelmilel rakamlar. Ankara ehri. Trk harfleri. Tam teekll nahiyeler. Millet Mektepleri. cra ve flas Kanunu. Devlet ve din ilerinin ayrl. iftiye kredi kooperatifleri. Gmrk Tarife Kanunu. iftiye toprak. Trk tarihi. Vilayetlerin idaresi ve hususi idareler. Milli parann kymeti. Belediye Kanunu. Milli tahsil ve terbiye. ller. Halkevleri. Buday Kanunu. stanbul niversitesi. Demiryollarmz. Trk kadnl. Tasarruf ve iktisat. Trk gc. Salk ileri. Siyasi dnce birlii. Trk dili. Trk inklab. Gazi diyor ki (byk Nutuktan, Genlie hitabesi). Bu devrimler ve konular zerine dnceleri verilenler: Gazi Mustafa Kemal, smet (nn), kr.Kaya, Sadri Maksudi (Arsal), Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti, Recep (Peker), Dr. Reit Galip. Sonuta Trk inklab iin sylenenler: 932 -----

Btn bu saylanlar en az bir zamanda, evresine alm olan harekete ksaca Trk inklab denir. Trk inklab, hi phe yok, en etin artlar iinde yaratlmasna ramen, cihan inklaplarn en by, en kudretlisidir. Byk Trk milletinin, cihan iinde ve cihan milletlerine kar, bugnk yksek grn, bu en byk inklabn neticesi'dir. Bu netice, 19 Mays 1919'da Samsun'a ayak basan tek neferli ordudan, ordulam bir millet; ordulaan milletten, dnyay yenmi milletleri yenen bir zafer; ve sonra, asrlk hasta adama, btn ark uyandran ve yerinden oynatan, nne durulmaz bir g; medeniyet gc, yaratann; Gazi Mustafa Kemaln byk milletine kazandrd netice'dir. Bu netice, bugn yaratcsnn iaret ettii hedefe; yeni yoldan eski hedefe; eski ve tarihi hedefe; dnya milletlerine stnlk hedefine; dev admlaryle ilerliyen netice'dir. Bu byk boy kitabn boyu kadar bir deeri olduu sylenebilir. NOT: Namk Edip'in 1932'de Ankara'da Hkimiyet-i Milliye basmevi'nde baslm, ayn ad tayan bir yapt, vardr (83 s., Ankara Halkevi yayn). 933 ----30 AUSTOS HATIRALARI (1955) stanbul'da Sel yaynlarnn (Atatrk ktphanesi, dizinde baslan kitap, eitli anlar kapsamaktadr 96 s., 100 kr.) Zafer Bayramnn 33. yldnmnde kan anlar kitab, Ata'nn byk utkunun ksa bir yksn anlatan Dumlupnar syleviyle balyor; Mareal F. akmak, Ata'nn yaverlerinden Salih Bozok, Muzaffer Kl ve Cevat Abbas Grer, General Trikupis ve onu tutsak eden Ahmet avu'un anlaryla srp giderek Ata'nn cepheden gnderdii 5 rapor. O'nunla gren gazetecilerden Ali Naci Karacan ve Ercment Ekrem Tal, zmir'e ilk giren komutan ve subaylarmzdan General Zeki, Albay Reat ve Binba erafettin'in anlarndan sonra zmir kaplarnda Falih Rfk Atay, Y.K. Karaosmanolu ve C.N. leri'nin Bakomutanla ayr ayr yaptklar grmelerle sona eriyor. Kitabn hazrlanmasnda yararlanlan balca kaynaklar da gsterilmitir. Yapt, tarihilere deerli belgeler vermesi bakmndan nemlidir. 934 -----

935 ----L, ESR OLMA STKLL SAVAINDA EREL ALEMDAR KURTARMA GEMSNN KAHRAMANLII VE SYAS NETCELER! (1966) Nurettin Peker'in (Do. 1893) yazd yapt, stanbul'da nar Matbaas'nda basld (176 s., resimli, belgeli, 10 lira). Alemdar Gemisi'nin bu kahramanlk yks, daha nce, stanbul'da aylk olarak kan Tarih Konuuyor dergisinde (cilt 3, say 14, 15, 18'de) zetlenmiti. 85 belge ile 34 tarihsel fotoraf da

kapsayan

kitab,

stanbul'da

Okat

Yaynevi

datt.

Yazar,

nsznde

aklamalar yapyor: Kurtulu Sava'nn topluca tarihini yazacaklara kaynak ve okuyanlara yararl olmas iin 1950'de yaynladm stikll Sava. nebolu - Kastamonu ve havalisi deniz ve kara harekt resim ve vesikalarla adndaki eserin vesikalaryla okuyucularma sundum... Kurtulu Savamzn biricik deniz savan yapan kahraman Alemdar gemisi de, denizcilere lp esir olmamann, tad bayran erefini korumann parlak rneini vermitir. Zaferle biten bu tek deniz savanda denizcilerimizden yaralanm, biri ehit dmtr... Bu kahramanlk sayesindedir ki, Franszlar, Mustafa Kemal'le anlaarak denizlerimizde Trk bayrann egemenliini ve milli hkmetimizin varln tanmlardr. 937 ----imdiye dek, bu nemli olayn vesikalarn elde edemiyenler, bu parlak destan birbirinden eksik ve yanl yazarak ancak -drt sahifeye sktrmlardr. Halbuki, 1921 ylndaki bu olay bandan sonuna kadar idare eden Kastamonu ve Bolu havalisi kumandan Muhittin Paa'nn (Atatrk'n Harbiye retmeni) zellikle birletirdii altm ksur ifreli vesikalar iine alan Alemdar dosyasn o zaman Paa'nn Karargh Muhafz Takm Kumandan ve zel ktibi bulunduum srada, naiz yazara vermi olmasndan dolaydr ki, bu orijinal vesikalara dayanarak yaptm incelemeler sonunda bu olayn tmn yazmak mmkn olmutur. Resmi ve maddi imknszlk yznden ge kalmtr. imdiye kadar her nedense, geni kavramyla ilenmemi ve moral bakmndan bir filmi evrilmemi olan bu olayn, yaayan kahramanlarndan dinlediim senaryoyu ve geminin seyir jurnallerindeki bilgileri aynen yazdm... Yazarn kansnca, Kurtulu Sava'nda deniz kuvvetlerimiz kara kuvvetlerimizi desteklemi; deniz yollar da, kara yollar gibi, Milli Mcadele'nin damarlar olmutur. Kitabn ana konusu: l, esir olma, esir aldr. Alemdar gemisini, ark Osman Efendi stanbul'dan karmtr. Gemi Ereli'ye gelip Kuva-y Milliye'ye katlr. Ama dman tarafndan yakalanp Zonguldak'a getirilir. Ulusal eteler tam zamannda gelip yardm ederler. Fransz C-27 gemisiyle savaan Alemdar, yaral olarak utku, kazanr. Tutsaklar alr, ieri gnderir, Fransz sava gemileri Ereli'ye gelir. Franszlara gre, Alemdar, bir korsan gemisiydi. Verilen nota ve ltimatomlarn Trke rnekleri eklidir. Milli Hkmet direniyordu. Ankara ile Paris hkmetleri anlat. Tut938 ----saklar geri verildi. Alemdar batmt.. Ama ulusal, siyasal varlmz ilk olarak tannmt. Alemdar yzdrlerek ift demirle gven altna alnd. Trabzon'a gitti. 300-304'nc sahifelerinde akladm, Alemdar'n destann bu kez tam olarak resim ve

Kurtulu Savandan sonra Ereli'deki kalknma hareketleri de kitapta anlatlr. Yakn tarihimizin servenlerini yaam olan yazarn yaamyks sonda verilmitir. Belgelerle resimler, en sonda ayr bir albm biiminde sunulmaktadr. 939 -----

P
941 ----PAYS (LE) DE KAMAL ATATRK FORMATION ET EVOLUTION DE LA NOUVELLE TURQUIE (1938) Avusturya'nn Ankara'ya gnderdii ilk eli olan August Rittenvon Kral'n Almanca yaptndan, Viyana niversitesi'nde Prof. Dr. Andre Robert taralndan Franszca'ya yaplan eviri, yeniden gzden geirilmi ve ok geniletilmi 2. basm olarak, Viyana ve Leipzig'de W. Bramller'in niversite Yaynlar arasnda kt (IX-304 s., ayrca renkli 1 Trkiye haritas, fiyat yazl deil). Yeni Trkiye'yi daha iyi tantmak, n-yarglar gidermek, yanllar rtmek amacyla hazrlanan yaptn yazar, Balkanlarda ve Anadolu'da olduu gibi, eski ve yeni Trkiye'de de birok yl geirmi, illerimizi, halkmz, dilimizi renmi, belgelemesini yerinde toplamtr. Das Land Kaml Atatrk's. Der Werdegang der modernen Trkei/Kaml Atatrk'n lkesi Yeni Trkiye'nin oluum ve geliimi baln tayan yaptn Almanca asl, 1935'te ayn yaynevince bastrlmt. Bunun nsznde, yazar, bu incelemenin, yalnz Trkiye'nin kltrel ve ekonomik sorunlaryla ilgilenen meslek adamlarna deil, Yakn-Dou'yu daha iyi tanmak, bu lkelerin durumunu tam olarak renmek istiyen geni bir okuyucu topluluuna da seslendiini kaydeder. Tam nesnel olmaa alan yazar, fkralardan, kiisel izlenimlerden alabildii lde kanm. Kemalist Trkiye'nin nasl olutuunu, her alanda gerekletirilen, dnyada aknlk 943 ----Uyandran saysz ve byk devrimlerin ana izgilerinin neler olduunu, tkel bir tarihsel aratrma iinde gstermee almtr. Geri yaptn her blm eit lde derin saylamazsa da bir btn olarak, yeni Trkiye ve onun esinlendii lk zerine tam bir dnce vermektedir. Trke adlar Trke yazm ile gsterilmi, bunlarn okunu biimleri stne

rneklerle aklama yaplmtr. Trk basn ve kaynakas gzden geirilmitir. Ekim 1937'de yazlan ikinci basmn nsznde, yaptn batan baa yeniletirildii, yeni olaylarn ve yemliklerin eklenmesiyle tamamland belirtilir. Tarihsel blmler dnda kalan kltrel, ynetimsel, ekonomik sorunlarn zellikle gelitirildii kaydedilir. Tarmsal retim ve kk sanayi yannda, yer-alt kaynaklarna da bir yer verilmitir. Askeri ve siyasal sorunlara - zel bir dikkat ve zen gsterilmitir. Bu, ne yeni Trkiye'nin oluumunun yaln bir tarihesi, ne bir izlenimler dergisi, ne de Atatrk'n bir yaamyksdr. Yapt, yeni Trkiye'nin durumunun zenli bir incelemesi, o zamana kadar yurdumuzda gerekletirilenlerin bir dengelemidir.

Yazar, on be ylda yaplan btn devrimlerin Trk halknca candan benimsendiine, bunlarn btn Avrupallarca da sevgiyle karlandna iaret eder. Din, eitim-retim, mzik yazn vb. gibi blmlerin yazmnda Trke yaynlar gznne alnmtr. 23 blme ayrlan yapt, Anadolu'da Mill Mcadele efi Mustafa Kemal Paa ile balayp sonularla sona ermektedir, 944 ----teki blmlerden kiminin balklar unlardr: Osmanl mparatorluunun sonu. Lausanne Bar. Gazi Mustafa Kemal Trk Cumhuriyeti Bakan. Halifeliin kaldrlmas. 1924 Anayasas. 1925 Krt ayaklanmas, Gazi Mustafa Kemal'e suikast (1926). Partiler rgt. 1929 Krt ayaklanmas. Trk - ran anlamas, Devlette kltr yenilii. Layiklik ve demokrasi. Yeni hukuk rgt (1926). Kadn haklarnda eitlik. Ynetim reformlar. Maliye ve vergi rgtnn adalamas. Milli Eitim. Latin akesi. Dilin ulusallamas. Tarih aratrmalar. Tarm ve orman rgtnn yenilenmesi. Ticaret ve endstri rgt Para ve ticaret politikas. Ulusal endstrinin gelimesi. Banka ve sigortalar. Demir, deniz ve hava yolar. Turizm. Gzel sanatlar, yazn, basn. Yeni Bakent, bayndrlk ileri Salk ve sosyal yardm.-statistik. Ordu. Kitabn Almanca asl 1937'de yeniden basld gibi, Kenneth Benton tarafndan yaplan ngilizce evirisi de Kemal Atatrk's land. The Evolution of modern Turkey adyla 1938'de ayn yaynevince bastrld. 945 ----PONTUS MESELES TEKLAT, RUM EKAVET VE FECAYl HKMETN ISTlTLAAT VE TEDABR AVRUPA HKMETLERYLE MUHABERAT (1922) Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti'nce resmen hazrlanan bu kitap, Ankara'da Matbuat ve stihbarat Matbaas'nda basld (52-124-159-15-18-8 s., ayrca 24 plan, I levha, parasz datld). D ve i kapaklarda, yle iki not var : Matbuat Mdiriyet-i Umumiyesi'nin teebbsyle bitaraf bir heyet tarafndan Karadeniz sahilindeki Rum tekilt merkezleriyle Metropolithanelerinde elde edilen evrak ve vesaike istinaden kaleme alnmtr. Rum Metropolithaneleri ile ecnebi messesatnda elde edilen evrak ve vesaikin birer suretleri ile Rumlar tarafndan Trklere kar tatbik olunan mezalim-i vahiyanenin mahallerinde alnm fotorafileri kitaba leffedilmitir. 52 sayfalk mukaddime deerli bir tarih aratrmasdr : 1 Anadolu Trktr: Irak'ta Smerler, Filistin ve Anadolu'da Hititler, Hititler den sonra Anadolu, Trakya ve Anadolu, 2 Trk idaresinde Hristiyanlar. 3 Haricin entrikalar. 4 Trkiye'de Yunan ve Rum ihtilal cemiyetleri. 5 Fener Patrikhanesi ve Yunanistan. 6 stanbul'da Yunan tekilt ve cemiyetler, 1 Pontus tekilt ve safhalar, gibi blmleri var, bu nszn teki be blmnn balklar da yledir : 946

----Tekilt. Rumlarn Trklere mezalim ve itisafat. -Hkmetin istitlat. ttihaz olunan tedabir. Dve'l-i ecnebiye ile muhaberat, harici propagandalar ve tesirat. nemli belgeleri kapsayan bu kitaptaki resimler, kue kdna baslmtr. 947 -----

Q
949 ----QUESTION (LA) TUROUE (1923) nl Fransz gazetecisi Maurice Pernot'nun yapt, Paris'te B. Grasset Yaynevi'nin Rene Gillouin ynetiminde yaymlad (Politeia) adl politik dnce ve eylem dizisinin 3. kitab olarak 4. kez basld (X-322 s., 6.75 frank). Yazar, bundan on yl nce de stanbul'a ve Anadolu'ya yapt bir gezinin notlarn Rapport sur un voyage d'etude Constantinople, en Egypte et en Turquied' Asie (Paris, P. Didot, 1913) adl yaptnda toplamt. Bal Trk sorunu diye Trkeye evrilebilecek olan kitaptan ilk 10 nsha numaralanp lks olarak baslm. Kitap, be blme ayrlmaktadr: I. stanbul Mttefiklerin denetiminde, II, Ankara, Bat ile Dou arasnda Trkler, III. Trkler ile slamlk, IV. Trkiye'deki gayri-mslim aznlklar, V. Trkiye ile Byk Devletler: Kitap, mtareke'den sonraki Trk tarihinin gncel olaylarn anlatr. Rene Gillouin imzasn tayan Giri blmnde, Trk sorununun slamln geni ve uzun bir sorunu olduu kaydedilir. Verilen bilgiye gre, yazar, Yksek retmen Okulu ile Roma Fransz Okulunu bitirmi, geziyi severmi, d sorunlar, yabanc uluslarn tarihi konularnda birinci derecede uzmanm. nsz yazar, bu yapt okuduktan sonra, bir slam uygarl bulunduuna inandn, dostlar Anglo-saksonlarn son hal seferi dedikleri, Hristiyanln Kfirlie, Uygarln Barbarlna slmla kar bir savaa kendilerini zorladn syler Bay Louis Massignon'un Revue hebdomadalrede (3 hazi951 ----ran 1022 tarihli, s. 12) kan bir makalesini anmsatr; burada Massignon, slamln sa ile annesini tandn, uzun samandan beri slamln Hristiyanla artk gzda yermediini sylemektedir. Trk barbarl sulamasna yant Bay Pernot'nun yaptnda bulmaktayz. Trk konukseverlii, Trklerin ksz, yetim ve yoksullara acmas zerinde zellikle durulmutur. Bat uygarl karsnda Trkiye'nin, genellikle slamln bugnk durumu, XIX. yzyln son yarsnda Japonya'nn durumuna ben-zer. slam dnyasnn Bat'dan renecei ok ey varsa, Bat'nn da ondan renecei bir eyler vardr. slamlk, bir uygarlktr, Tinsel deerleri, Devlet anlayn korumasn bilmitir.

Kitabn ilk blmnde Mtareke stanbul'u tanmlanr: stanbul'da ynetim, maliye, Rus gmenleri, yoksulluk, ulusal duygu, Trk milliyetilii, Trklk, stanbul ile Ankara arasndaki ayrm. kinci blmde Anadolu hareketinin kkenleri, Erzurum ve Sivas kongreleri, Doucular ile Batclar, Ankara ile Moskova, Mustafa Kemal, Ankara ile Berlin: Asya'da Alman oyunlar. Panislamizm ile Mttefikler politikas anlatlr. nc blmde Trkiye ile reformlar, Trk halknn z-yaps, slamlk ile Trkiye'deki uygarlk, slam hukuku, kadnlarn durumu, rf, det, gelenek, kltr vb. aklanr. Drdnc blmde Yahudiler, Rumlar, Ermeniler gibi gayr-i mslimlerin durumu gzden geirilir. Son blmde de Almanya, Rusya, ngiltere, Fransa, Amerika B.D. ve Japonya gibi byk devletlerin 952 ----Sevres antlamas ile Trkiye'nin paralanmas stanbul sorunu, ulusal haklar incelenir. Kasm 1921 ubat 1922 tarihleri arasnda Roma'da yazlm olan yaptn sonunda, Milli Mcadele hareketinin tarihini aydnlatacak 10 belgenin Franszca evirileri toplanmtr. Yapt hazrlanrken, bu belgelerin metinlerinden yararlanlm 1. Ankara Mftsnn Fetva- erifi II. Erzurum Kongresi kararlar, III. Erzurum Kongresi Beyannamesi, IV. Balkesir Milli Tekilat nizamnamesi; V, VI, VII. Balkesir Milli Kongresinin yaymlad protestolar, VIII. Svas Kongresinin Sultana gnderdii telgraf, IX. - Mustafa Kemal'in sylevi, X. Cenap ahabeddin Beyin yazara demeci. Grld zere, bu yapt, epey ilgin konular kapsamaktadr. 953 ----Trkiye politikalar,

R
955 ----REGIME (LE) D'OCCUPATION HELLENIQUE EN TURQUIE (1921) Lausanne'daki Trkiye BM. Meclisi Daimi Brosu (Le Bureau Permanent du Congres Turc de Lausanne) tarafndan yaymlanan bu kitap, Lausanne'da Dr. A. Bovard-Giddey Basmevi'nde bastrld (48 s., fiyat yazl deil). Bal Trkiye'de Yunan igal Rejimi diye dilimize evrilebilecek olan kitap, bu igale ait resmi belgelerle rtlemez kant ve tantlar kapsamaktadr. Bir giriten sonra kitap, Babli'nin stanbul'daki Mttefikler Yksek

Komiserlerine gnderdii notalarla bakaca belgeleri iermektedir. Bunlar: 1 stanbul ve dolaylarnda, 2 -Trakya'da, 3 zmir ve dolaylarnda, 4 Anadolu'da, diye drt blme ayrlmtr. .Son blmde, ayrca, Bursa Genel Hkmetinin (Gouvernement General de Brousse) raporu, Yunan tethi ve vaheti zerine bir

tanklk, sz gtrmez kimi olaylar, Yunan igali rejimi stne ksa bir zet ve buna yaplan drt sayfalk bir ek de vardr. Yapt, Yunan igalinin karayazl Trk halkna yapt tethi ve zulm btn ayrntlaryla ispatlamaktadr. Kitabn arka kapanda, Trk sorunu ile ilgili yeni yaynlarn yle bir izelgesi de bulunmaktadr: 1 La Turquie moderne (Cenevre'deki Trk Yurdu yaynlarndan), 2 L'Asie Mineure et ses populations (Trk Yurdu), 3 La Civilisation Turque en Asie-Mineure (Lausanne, Trk Yurdu), 4 Memoire sur les nationalites etablies en Asie-Mineure (Cenevre, 957 ----Yurdu), 5 Smyrne au point de vue geographique, economique ete. (Lausanne, Trk Yurdu), 6 Un Appel la Justice (stanbul, publie par la Ligue de def ense des droits ottomans et approuve par le Congres national reuni a Smyrne, le 17 Mars 1919), 7. Atrocites greques dans le vilayet de Smyrne, documents (Cenevre, Ligue de defense des droits ottomans), 8 - Atrocites greques (ikinci dizi, Lausanne, Bureau permanent du Congres Turc), 9 Atrocites commises par les Armeniens (stanbul, Congres National) 10 La Turquie devant le tribunal morplial (st. Conqres National) 11 Les Turcs d'apres le auteurs celebres (st. Congres National), 12 Les Allies qu'il nous faudrait (Pierre Loti), 13 Les Massacres d'Armenie (Pierre Lotti), 14 Les Turcs et la question d'Armenie (Kara emsi), 15 Le Proletariat Turc au Congres socialiste international de Berne, 1919 (Kara emsi), 16 L'Islam, les Turcs et. la Societe des Nations (Kara emsi), 17 Turcs et Armeniens devant L'histoire (re-. futations du memoire de delegation armenienne, Kara emsi), 18 La Question Turco-armenienne (Rstem Bey), 19 Les Turcs et les revendications greques (Paris, A, - G. L'Hoir basmevi), 20 Le Martyre d'un peuple (Galip Kemali Bey, talya, Salsomaggiore),. 21 Les Grecs a Smyrne (Dr. N. Read Bey, Paris), 22 Le Traite Turc (Lausanne, Bureau permanent du Congres Turc). 1919-21 yllar arasnda yaymlandklar anlalan bu Franszca yaptlarn nemi, balklarndan bile belli olmaktadr. 958 ----RESCUMHUR GAZ MUSTAFA KEMAL PAA HAZRETLERNN SONBAHAR SEYAHATLER (1925) Kimin tarafndan hazrland, nerede baslp yaymland belli olmayan bu kitap, Atatrk'n 1924 Sonbahar'nda Bat ve Kuzey-Dou Anadolu'ya yapt byk gezinin izlenimleriyle resimlerini kapsar (160 s., resimli, ayrca 1 Atatrk portresi). Kitapta 6 blm var : 1. Dumlupnar, 29-30 Austos 1924. 2. Bursa'da, 16 Austos -11 Eyll. 3. Karadeniz kylarnda, 11 Eyll - 23 Eyll. 4. Samsun'dan Erzurum'a, 24 - 29 Eyll 1924. 5. Felket mntakasnda, 30 Eyll - 9 Ekim 1924. 6. Ankara'ya avdet, 10 -18 Ekim 1924. Atatrk'n nl Dumlupnar sylevi ilk blmde yer alyor. Balang'ta bunun iin deniliyor ki: Byk Reisimiz Austos sonlarnda Ankara'dan Dumlupnar'a azimet Trk

buyurdular ve Yunan istila ordularnn inhidam ve imhasna ahit olan alky civarndaki ehamet meydannda ehitler Abidesi'nin esasn vaz'ettiler. Reis Hazretlerinin, ehit askerin ba ucunda, on binlerce halk muvacehesinde irat bu-

yurduklar

nutuk

tarihimizde

unutulmaz

bir

aheser

olarak

kalacaktr.

Bakumandan Muharebesi'nin ferdasnda muzaffer Trk ordularna Akdeniz hedefini gsteren Byk Gazi 1340 (1924) ylnn 30 Austosu'nda ayn tepeden Trk milletine istikbal ve itila yolarn iaret buyurdular. Dumlupnar treninden sonra, Atatrk, Eskiehir'den Kara-ky yolu ile Bursa'ya gemi, Bursa'nn 959 ---hazr bulunmutur. Daha sonra-Hamidiye-zrhlsyla Mudanya'dan hareket ederek Karadeniz limanlarndan Trabzon, Rize, Giresun, Ordu ve Samsun'u ziyaret etti. Erzurum dolaylarndaki deprem ykm zerine gezi programn deitirerek Amasya-Svas-Erzincan zerinden felaketzedeleri teselliye kotu. Paa, be yl nce ayn yollardan geerken, yurdun her yan igal ve istila edilmiti. Bunun iin, Paa'nn gezileri srasnda ulus her yerde byk bir cokunlukla minnet ve kranlarn belirtmeye alt. Halkn cokulu karlama ve uurlama gsterileri bunu gsterir. Paa halkla pek iten ilikilerde bulundu. Onun dertlerini gereksinmelerini dinledi. Felaketzedelerin aclaryla kendisi urat. Musul statkosuna ait anlamazlk zerine, gezilerine son vererek Trkiye Byk Millet Meclisi'ni hemen toplantya arp Ankara'ya dnd. Cumhurbakan her frsatta belediyelerde, Halk Frkas (Partisi) merkezlerinde Trk ocaklarnda, retmen derneklerinde, okullarda eitli sylevler verdi. Gazi'nin ruhundan kopan birer genel kural niteliinde olan bu uyarc hitabeler, kendisine verilen yantlar, btn geilen yerlerde, en uzak kelerde bile halkn o etkili cokunluu, o sohbet havas, cumhuriyet ve devrim dncesi evresinde kurtarcnn ve Trk toplumunun karlkl bir anlama tablosu olarak gelecek kuaklara gemeye deer. Bu itibarla bu kymettar tezahrlerin yevmi gazete sahifelerinde unutulmayp gelecek zamanlara toplu bir vesika halinde tevdii bizim iin tarihi bir vazifedir. (I) -----------------------------------------(1) Bu yzden, bu deerli belirtilerin gnlk gazete sayfalarnda unutulmayp gelecee toplu bir belge olarak sunulmas bizim iin tarihsel bir devdir. kurtulu bayramnda

960 ----Bu

gezinin

bir

zellii

de

u:

Yalnz

Anadolu

iindeki

blm

3.000

kilometreden ok bir uzakla ulaan bu gezi srasnda, Ltife Gazi Mustafa Kemal hanmefendinin de btn yol ve merasim yorgunluklarna ramen daima byk bir zindei ve evk ile Byk Reise refakat buyurmalardr. Muhtelif yerlerde merasim esnasnda kendilerinin de hazr bulunmas kymettar Reisimizin etrafn bir muhabbet ve tebcil halesi eklinde kuatan kitleye kadnlarmzn da itirakini temin etmitir... (2) Bol resimli oluu, bu gezi kitabn bsbtn deerlendirmitir. -------------------------------------------(2) Latife Gazi Mustafa Kemal Hanmefendi'nin de btn yol ve tren

yorgunluklarna karn srekli bir dinlik ve cokuyla Byk Bakan'a arkadalk

etmeleridir. Trl yerlerde, tren srasnda, kendilerinin de hazr bulunmas,deerli Bakanmzn evresini bir sevgi ve kutlama oylas biiminde kuatan kitleye kadnlarmzn da katlmasn salamtr. 961 ----REVEIL (LE) D'UNE RACE DANS LA TURQUIE DE MUSTAPHA KEMAL (1927) Fransz yazar Rene Marchand'n yapt, Paris'te Nouvelle Societe d'Edition yaynlarnda basld (232 s., I portre, 1 harita, 12 frank). 1927 ylnn Mays-Haziran aylarnda Trkiye'ye yapt bir gezinin notlarn veren yazar yaptn Trkiye-Fransa Cumhuriyetleri arasndaki dostluun temellerini atm olan Bay Albert Sarraut'ya armaan ediyor. Kitabn ayrld 12 blmn balklar ile ikisinin ara balklarn sunuyoruz : I. Trk Cumhuriyetinin bakenti Ankara. II. Mustafa Kemal. III. Byk Millet IV. Halk Partisi. V. Cumhuriyetin yaptlar: Bayndrlk ileri. PTT. Tarm. Dardan gelen gmenler. Ticaret ve endstri. Salk ve sosyal yardm. ocuk esirgeme. Milli eitim. Adalet. Milli savunma. Maliye. VI. Kltr abas: Trk-Ocaklar. Basn. Gzel sanatlar. - Yazn. Latin harflerinin kabul. VII. Kadnn zgrl. VIII. Ky, din, ahlk ve trelerin geliimi. IX. Dnyada Trkiye. X. Fransa karsnda Trkiye. 962 ----XI. Dinlenme kenti istanbul. XII. Simplon-Orient-Express'te. Bal Bir rkn uyan. Mustafa Kemal'in Trkiye'sinde diye dilimize evrilebilecek olan yapt, anlald zere, yabanc bir yazarn yurdumuzda geirdii iki ayn izlenimlerini tamaktadr. Bundan alt yl sonra yazar, deerli trkolog Jean Deny ile birlikte Petit manuel de la Turquie nouvelle (Yeni Trkiye'nin kk elkitab, 1933) adl byk yaptn (318 s.) hazrlayp yaymlad, Bay Sarraut buna gzel bir nsz yazd. 963 ----Meclisi.

S
965

----SERBEST FIRKA HATIRALARI (1949) Ahmet Aaolu'nun (1869 1939) lmnden sonra yaymlanan yaptlarndan biri, stanbul'da Nebiolu Yaynevi'nce (Nebiolu Yaynevinin Siyasi Yaynlar'nn onuncusu olarak karld (168 s., 250 kr.). Bundan 20 yirmi yl sonra da kitabn yeni basm yapld (1969). Atatrk'n 1930 ylnda arkada Fethi Okyar'a kurdurduu serbest Cumhuriyet Frkas ancak 100 gn yaayabilmi, kimi olaylardan sonra kapatlmtr. Bu Parti'nin ne gibi dncelerin etkisi altnda doduunu, ancak 100 gnlk bir yaamdan sonra niin arabuk dalp tarihe kartn, bu ackl servenin tam yks ve tarihini ite bu kitap bize anlatr. Kuruluunun gerek nedenlerini aka anlatt gibi, dolaynda evrilen gizli oyunlar, dolaplar, dedikodular, zellikle Atatrk, nn, Ali Fethi Okyar ve daha bir ok nemli kiilerin oynadklar olumlu-olumsuz rolleri btn aklk ve plaklyla, zgn belgelere dayanarak aklamaktadr. Yaynevinin ve Samet Aaolu'nun nszleri ile Ahmet Aaolu'nun yaptlarnn izelgesinden sonra, kitap, blme ayrlyor: Serbest Frka'nn kuruluu. zmir hadiseleri ve Frka'nn feshi. Frka'nn feshinden sonra. Yaynevi, yazarn yaam ve yaptlarn anlatt nsznn banda unlar syler: Bu eser, Trk siyaset tarihinin en mhim hadiselerinden biri olan Serbest Cumhuriyet Frkas'nn kurulu ve daln, bu frkann en mhim uzuvlarndan Ahmet Aaolu'nun mahedeleriyle anlatmaktadr... 967 ----Yazarn olu Samet Aaolu da nsznde babas ve yapt zerine diyor ki: Babam merhum Ahmet Aaolu'nun Serbest Cumhuriyet Frkasnn kuruluu ksa ve heyecanl hayat ve sonu hakkndaki hatralarm iki dnce ile neretmee karar verdim. Bunlardan birisi memlekette yerleip inkiaf etmesine altmz gerek demokrasinin ve samimi demokratlarn karsna her zaman kan ve kacak olan zihniyeti ve o zihniyetin hareket tarzn ok canl misallerle meydana koymaktr. kinci fikir, milli hayatmzn dikkate ayan bir hadisesi olarak vukubulan bu teebbsn ok karanlk, aa-yukar dedikodulardan ileri gitmiyen tarihini biraz aydnlatmak ve bu suretle bir hizmette bulunmaktr... Ahmet Aaolu'nun Serbest Cumhuriyet Frkas'na ait hatralar phesizki milli hayatmzn bu safhasna bir tarafl bir bakn mahsuldr, Ahmet Aaolu bu macerada rol alm, Frkann douundan saadet, batndan elem duymu ve hatralarn da bu insani hislerin tesiri iinde yazmtr. Onun bu hatralarnda anlattklarnn hakikat bakmlarndan kontrol edilebilmesi iin bu tecrbede rol alm dier kimselerin veya bu hadisenin iinde yayanlarn kendi hatralarn anlatmalar icap edecektir. Bugn Serbest Cumhuriyet Frkas'n kuranlar, bata Atatrk olmak zere, hepsi Allah'n rahmetine kavumulardr. Bunlar arasnda yalnz Frka Lideri merhum Fethi Okyar'n muharrir Ziya akirt (Soko) anlatt anlalan baz noktalar vardr. Binaenaleyh Serbest Cumhuriyet Frkas'na ait ve bu frka kurucular tarafndan Ahmet Aaolu'nun bu hatralarndan baka

968 ----yazlm hatralar yoktur, denilebilir

ve bu itibarla bu hatralara Serbest

Cumhuriyet Frkasnn bu frkann kurucular iin hakiki saylan tarihi diye baklabilir: Buna mukabil bu partinin kurulu ve hayat safhalarnda mahit ve Cumhuriyet Halk Partisi mensubu sfatyla bulunanlarn kendi bilgilerini meydana koymalar imkn vardr ki bu da hatralarn doruluu hakknda bir l olabilir! Nihayet Serbest Cumhuriyet Frkas'na birinci planda bulunmadan mensup olan ve halen hayatta olan zevat vardr, nc Byk Millet Meclisi azasndan Galip ve Naki beyler gibi! Bu zevat da kendi bilgilerini meydana koymak suretiyle hakikatin aydnlanmasna yardm edebilirler. Merhum babamn 'Serbest Cumhuriyet Frkas' hatralarn nerederken takip ettiim hedefler, beni bu hatralarda ahslara ait olan baz ksmlar karmaa sevketti... 969 ----SEVRES VE LAUSANNE (SEVR VE LOZAN) MUAHEDELERNN TARHES VE HKMLER (1934) Kooperatifilik Hukuku Profesr Suphi Nuri (leri)nin (1887 1945)

konferans, stanbul'da Arkada Basmevi'nde kitap biiminde basld (48 .s., 25 kr.). Yksek ktisat ve Ticaret Mektebi Talebe Cemiyeti Yaynlar'nn 62. kitab olan yapt, Gazi Mustafa Kemal'e) armaan edilmi. Konu. 1932 -1933 yllarnda st. Hukuk Fakltesi ikinci snfnda, Devletler Husus Hukuku dersinde rencilere konferans olarak verilmi. Konferansya gre, Sevres ile Lausanne Antlamalar'nn tariheleri ve

hkmlerinden sz ederek bir karlatrma yaparken, akla gelen nemli iki soru udur: 1 Sevres Antlamas'n imzaya nasl zorlandk? 2 Niin, Lausanne Antlamasn dmanlarmza imza ettirebildik? Bu sorularn yaptn verebilmek iin, konferans btn Trk-Osmanl tarihine eletirici bir gzle bakp ksaca anmsatr. Bu incelemede, olumlu belgeden ok kiisel dnce ve inanlarn. sunmakla yetindiini sylyor. Ancak, her eyden nce, Tarih kavram stne F. Challaye'in kitabndan ksa bir bilgi aktaryor. Konferansn ara-balklar unlardr: I Balang. II Tarih, a) tarihin metodu, b) tarihin kurduu mazi, c) hulasa. III Sevres Muahedesini imzaya nasl mecbur olduk? IV Ni970 ----in Lausanne Muahedesini dmanlarmza imza ettirmee muvaffak olduk? V Sevres'e srklenirken. VI Sevres Muahedesi, len Osmanllar, yaayan Trkler, 1. Mondros Mtarekesi, 2 erves Muahedesine doru. VII Lausanne Muahedesi, inklap, cumhuriyet, gaye. Son blmde; Misak-i Milli, Mudanya Mtarekesi,

Lausanne ve teki antlamalar, Antlamann metni ve ekleri, hkmleri, sonular gzden geirilmitir. Konferans, szlerine yle son verir: Bizi Mustafa Kemal mmetlikten karp millet yapt. Tebaalktan kurtarp yurtta yapt. Esirlikten alp efendi yapt. Fakat biz btn bu iyiliklere layk olmaklmz iin byk bir feragat ve seciye sahibi olmalyz... ordusunun Lausanne'n askerine verdii layk bir istikllimize seciye, layk bir seciye, Mustafa Kemal istifade Trkn hukuk-i ammesinden

edebilecek bir seciye. Binaenaleyh, yaasn Lausanne Muahedesi! 971 ----SINIF ARKADAIM ATATRK OKUL VE GEN SUBAYLIK HATIRALARI (1967) General Ali Fuad Cebesoy'un (18821968) anlar, stanbul'da nklap ve Aka Kitabevlerince Baha Matbaas'nda bastrld (174-S., 8 levha, 15 TL.). Bir blm Cumhuriyet gazetesinde tefrika edilmi olan bu anlarnda, General, Harp Okulu'ndan sonra Harp Akademisi'nde de snf arkada olan Atatrk' genlik ylarnda anlatyor. Alt blmlk kitaptan rendiklerimizin birka unlardr: Cebesoy'un babas smail Fazl Paa, Mustafa Kemali kendi olu gibi severmi. M. Kemal, hakiki bir Trk milliyetisi idi. Topu stajna M. Kemal am'da balam. Manastr, o zamanlar, devrimin en ileri merkeziymi. Ata'nn kans: orduyu politikadan kurtarmak gerek! Enver Paa, Mustafa Kemal'i kskanrm... Anlar, 1916 ylnda apakur boaz savunmasnda Ruslarla yaplan, kanl savalarn son dneminde Cebesoy-Atatrk karlamasyla sona ermektedir. Yaptn, Atatrk konusundaki bilgilerimize katklarda bulunduu sylenebilir. Generalin Kurtulu Sava ile ilgili teki yaptlar da unlardr : Milli Mcadele hatralar (1. cilt, 1953); Moskova hatralar, 1920-1922 (1955); Gen. Ali Fuad Cebesoy'un siyasi-hatralar (2. cilt, 1957-60); Mustafa Semai - Milli lider (1956, Belletenden ayrbasm).

972

----SVAS KONGRES (1963) Yazn retmeni Vehbi Cem Akun'un (1909 1979) yapt, yeni belgeler eklenmesiyle ikinci kez olarak stanbul'da nkilap ve Aka Kitabevlerince Tan Matbaas'nda bastrld (191 s., resimli, portreli, 5 TL.). lk basm 1945'te Sivas'ta Kmil Matbaasnda yaplmt 208 s., 3 TL.). Yeni batan yazlmasna geniletilmi olan yapt, bu son durumu ile -aha da deerlenmitir. Rauf Orbay, yazara gnderdii mektupta: "Yazlarnzla benim bildiklerim arasnda mhim ayrlklar vardr. Fakat bugn bunlar, yazmak zaman deildir" diyor. Orbay, bir yl sonra (1964) ldne gre, bu konuda bildiklerini syleyip yazamam, demektir. Bununla birlikte, Feridun Kandemir'in 1965'te yaymlanan hatralar ve Syleyemedikleri ile Rauf Orbay adl kitabnda kimi aklamalar ve anlar bulunabilir. 973

----SVAS KONGRES (1969) Mahmut Gololu'nun (do. 1915) Milli Mcadele Tarihi adl yaptnn ikinci kitab, Ankara'da Banur Matbaas'nda basld (XVI 261 s., 20 TL.) Birinci kitap, Erzurum Kongresi (1968) adn tar. Atatrk'n Erzurum ve Sivas Kongrelerine ilikin bir dncesini kitabnn d kapana alan yazar; Ali Fuat Cebesoy, Vehbi Cem Akun, Alfred Rstem ve Atatrk'n bu kongreyle ilgili ve bakaca dncelerini aktardktan sonra, nsz olarak da Atatrk, Lord Kinross ve Genelkurmay Bakanlnn kimi dncelerini sunar. Erzurum Kongresi adn tayan birinci kitabn nsz, bu kitabn da nszdr der. kinci kitap, tpk birincisi gibi, drt blme ayrlmtr : I Kongre ncesi: A) Karar, B) Baarszlk, C) Zorluklarn yenilmesi, D) Kongre hazrlklar, E) Bat illerinin durumu; II Kongre: A) Sivas Kongresinin nitelii, B) Al, C)Grmeler, D) Manda meselesi, E) Sivas Kongresi ve stanbul Hkmeti, P) Heyet-i Temsiliye; III Kongre sonras: A) Tepkiler, B) Diyarbakr'n durumu, C) Trabzondaki muhalefet, D) Svas-stanbul, E) Anadolu Byk Kongresi, F) Amasya bulumas, G) Komutanlar toplants, H) Bir iftlik kurma hikyesi, ) Rumeli; 974 ----IV Ekler: 18 tanedir: lkeler, tzkler, anlar, delege izelgesi, Sivas Kongresi Beyannamesi, telgraflar, yaamykleri, Mustafa Kemal Paa'nn resmi zarflar iinde stanbul'a gnderilen bildirisi, rade-i Milliye'den bir rnek. Bu dizinin nc kitab, Birinci Byk Millet Meclisi adn tar. 975 ----SVAS KONGRES TUTANAKLARI (1969) Ulu demir'in yapt, Ankara'da Trk Tarih Kurumu Yaymlarndan XVI. dizinin 10. kitab olarak Kurum basmevinde basld (XII -120 s., ayrca 2 plan, 20 TL.) Sivas Kongresi'nin 50. yldnm dolaysyla Atatrk'n ansna armaan edilen kitap, 4 - 11 Eyll 1919 tarihlerinde Sivas'ta toplanm olan Kongre'nin sekiz genel toplantsna ait tutanaklarla, Atatrk'n a sylevi ve Genel Kongre Beyannamesi'ni kapsamaktadr. Sonda bir dizin vardr. Kongre tutanaklarnn drt sayfas, tpk-basm olarak da verilmitir. nsz yle balar: Trk Tarih Kurumu kitaplnda F 65 fotokopisinden Trk harflerine evirerek yaynladmz sayda kaytl Kongresi

Sivas

tutanaklar'nn asl Cumhurbakanl kitaplnda Sivas Kongresine ait bir dosya iinde teki belgelerle birlikte ve iki defter halinde bulunmaktadr. Birinci defter 20 X 24.2 boyutunda I-79'uncu sahifeleri iine almaktadr, Her sahifede 23 satr vardr. kinci defter 20 X 28.8 boyutundadr ve 80-107'nci sahifelerden ibarettir. Her sahifede 33 satr vardr. kinci defter izgili tek tek sahifelere yazlmtr. Arkalar botur, sonradan bir araya getirilmitir. Her iki defter kurunkalemle

yazlmtr. Sahifelerden bazlarnn kenarlar krmz kurunkalemle yukardan aa izildii gibi, baz cmlelerin altlar da yine krmz kalemle izilmitir. Bu izgilerin Atatrk tarafndan yapldn sanmaktaym. Bunlardan baz nemli olanlarn bu baskda gsterdik. 976 ----demir'in belirttiine gre, Atatrk, byk "Nutku"nun Sivas Kongresiyle ilgili blmn yazarken, bu defterden yararlanm (Nutuk, 1927 basm, s. 68). nszn son blmcesi de yledir: Sivas Kongresi srasnda Atatrk'n gtt ama, Kongrede herhangi bir ayrla meydan vermemek ve ileride izliyecei yol iin gerekli yetkileri almaktr. Bunun iin konumalar srasnda daima yumuak davranmakta ve uzlatrc bir tutum bulunmaktadr. Kongre tutanaklarnn nemini belirtmee gerek grmyoruz. 977 ----SYAS DARGINLIKLAR (1955-56) Gazeteci Feridun Kandemir'in (1896-1977) alt ciltlik yapt, stanbul'da (Ekicigil Tarih Yaynlarnn 6-11. kitaplar olarak yaynland. Cumhuriyetin ilk yllarnda, Atatrk dnemi siyasal yaamndaki siyasal kiiler arasnda ba gsteren kimi anlamazlklarn iyzn anlatmaktadr. Her cildin kapsad konular yle: 1. cilt: Konuya genel bir bak niteliindedir (112 s.). 2. cilt: Birbirlerinden ebediyen ayrllar (120 s.). 3. cilt: Cumhuriyetin ilk muhalefet partisi nasl kuruldu? smet Paa i bandan ekiliyor Kzm Karabekir Paa muhalefet lideri vb. (120 s.). 4. cilt: Serbest Frka nasl kuruldu, nasl kapatld? (128 s.). 5. cilt : Karabekir'in kitab niin ve nasl yakld? Yaklan kitabn asl (1.12 s.). 6. cilt: Atatrk - nn, nn - Mareal dargnl (96 s.). Resim ve portrelerle ssl bu ciltlerin her biri, zamannda, 100 kuru fiyatla satlm, bir ka kez baslmtr. 978 ----SYAS YNLERYLE KURTULU SAVAI (1978) Nait Hakk Ulu'un (1902-1977) yapt, stanbul'da Milliyet Yaynlarnn (Tarih Dizisi)nin 27. kitab olarak, Smer Matbaas'nda basld (440 s., ayrca 4 plan, ciltli, 25 lira). Kapak resmi : Etem alkan. Elli yl nce Trkiye Cumhuriyeti'nin temelleri atlrken Atatrk ve

arkadalarnn yapt toplantlarn, Hilafetin kaldrlna kadar geen olaylarn btn aklamalar, bu kitapta bir araya getirilmitir. Kurtulu Sava ve Cumhuriyet dnemlerinde, byk nderle birlikte bulunmu bir gazeteci olan yazar, olaylar daha derinden ve ayrntlaryla inceleyebilmitir.

1919'dan 1924'e kadarki olaylarn siyasal ynleri, ilkin bu kitapta kamuoyuna aklanmaktadr, denilebilir. Padiah ordudan korkuyor, Kzm Karabekir Paa Anadolu'da grev almaya alyor, Mustafa Kemal'i Anadolu'ya gnderen srlar, onun Vahdettin'le ilikileri, Vahdettin'e veda, Boaz'dan k; Karabekir'e ilk ifresi konularndaki aklamalarla balyan bu kitap, u genel balklar tayan yedi blme ayrlmtr : Anadolu ihtilali ve mill kongreler Erzurum, Sivas, stanbul kongreleri). Millet, mukadderatn eline alyor (T.B.M.M. ve Hkmeti kuruluyor). Mill Mcadele gnlerinden Byk Zafere T.B.M.M.'nin be979 ----yannamesi vb.). rtica ile kar karya (Meclis ve Halifelik kar karya). Cumhuriyet'e doru, (smet Paa ve 14 arkadann teklifi). Cumhuriyet'in ilanndan sonra (stanbul basnndan destek, Rauf Orbay Grup nnde, Hseyin Cahit Yaln'n durumas). Hilafetin sonu: Yarg, Eitim Birlii, Layik Trkiye (Halifelik kaldrlyor. Dou ve Bat bu karar karsnda hayran kalmt). Yazar, Cumhuriyet Trkiyesi iin unlar sylyor: Yalanm ve km byk bir mparatorluktan 1923 ylnda gen, dinamik ve inklap bir cumhuriyet, Trkiye Cumhuriyeti domutur. Akdeniz'i, Karadeniz'i, Orta Dou'yu, Kuzey Afrika'y, Arap Yarmadasn ve Balkanlar kapsayan bir okyanusun sulan ekilerek Anadolu'da yeni bir kaynak, yeni bir g fkrmt. Kurumlaryla, gtt dncelerle, yaay ve davranyla yepyeni bir varlk; modern bir kimlikle uluslar topluluu iin de yer alm, kendisini kabul ettirmitir. Bu yeni varlk, gen Trkiye Cumhuriyeti, yzyllarca etkisinde kald (Dou'da Kurtulu Sava, Yeil Ordu,.

yaayna biim veren her eyi deitirmi, bu gn bile btn dnyann hayran kald gz pek devrimlere girimitir; kyafeti deitirmi, harf inklab yapm, ehir ve kasabalarda yzyllarca araf altnda kalan kadna toplumdaki yerini vermi, onlar bugn ileri baz uluslarn bile eriemedii lde devlet hayatna, her trl almaya ortak ettirmitir. Yzyllardr zel hayata egemen olan teolojik ve geleneki esaslarn ve uygulamann yerini svire Meden Kanunu almtr ve btn bu yeniliklerle birlikte layik devlet kabul edilmitir. Bu yeni Cumhuriyetin, reform ve kurumlar yalnz biimde kalmam, kkl atlmlara balang olmutur 980 ----genci Bat niversitelerinde yetimi, saylar her yl artan Trk niversite ve yksek okullar on binlerce eleman hazrlam, her alanda yeterli bir kadro oluturmutur. Trk'n toplumsal hayatnda byk deime ve gelimeler, yakn zamanlara kadar ilkel tarm, artlarn yaamaktayken bugn Trk ekonomisi hzl bir endstrilemeye ynelmitir. Btn tarihi boyunca fetihten fethe giden, ordularyla Orta Asya'dan kalkp Viyana kaplarna dayanan Trkler, dnya barnn en nemli ilkesini, Yurtta sulh, cihanda sulh'u d politikasna ilke yapm ve yarm yzyllk bir bar dnemiyle dnyaya yeni bir rnek vermitir... Binlerce Trk

Yaptn batarafnda, ulusal kongrelerden nceki gnlerin umutsuz, inansz savamn, mandacl okuruz. Padiaha bir manda muhtras verilir. Hiyanetlere karn, Sivas Kongresi, baaryla sona erer. 16 Mart 1920'nin kanl sabah, tam 27 sayfada anlatlr. ngilizlerin snt Vahdettin nasl kardklar, Cumhuriyetin ilanndan sonraki kkrtc yaynlar, Hilfet kaldrlrken Meclis'ten efkat ve acma dilekleri, sanrm, bu kitabn en ok ilgi ve merak uyandracak konularn oluturur. 981 ----SON NBET DEFTER (1955) Cumhurbakanl kitaplks Bn. zel ahingiray'n hazrlad kitap, Trkiye -Bankas tarafndan Ankara'da yaymland (183 s., fiyat yazl deil). Bataraftaki kayt udur : Atatrk'n hastalndan vefatna kadar tutulan, hastalk seyrini ve tedavi metodunu tesbit eden jurnaller, 1.X.1938 10.XI.1938. Kitap, iki defteri kapsamaktadr. Alt sayfalk nsznde ahingiray'n akladna gre, Cumhurbakanl arivinde bulunan bu iki defterin yaymlanmasn Bayar istemi. Kitap, Atatrk'n son 40 gn iindeki hastalk seyrini saptamaktadr. Gn gnne tutulmu olan bu notlar, son 40 gnn nasl bir savam iinde gemi olduunu gsterir. Defterler, birtakm rakamlar ve ksa anlatmlardan oluur. Defterlerden biri, 1.X.1938 cumartesi gnnden 8.XI.1938 sal gnne kadar srer; Atatrk'e verilen besin maddelerinin cins ve miktarlarn gsterir. tekisi de 1.X.1938 cumartesi gnnden 10.X1.1938 perembe gn saat 9,u 5 geene kadar srp gider; Atatrk'n nabz, derece, tansiyon, idrar doktorlarn mdahalesi ve ziyaretleri kapsar. Bu rakamlar ve ksa szlerin neye yarayacan, derleyici madde madde saymaktadr: Hekimler, tarihiler, an yazarlar, felsefeciler, yurttalar bu notlara gereken deeri vereceklerdir. Gene ahingiray'n toplad Atatrk'n Nbet Defteri, 1931 -1938 (1955. VIII750 s., 20 lira), Ankara'da Trk nklap Tarihi Enstits Yaynlar'nda basld. 982 ----SOSYAL VE KLTREL DNCELERYLE ATATRK (1962) nsal Oskay, Erdoan S. Bozdoan ve smet Umarusman'n ortaklaa hazrladklar bu kitap, Ankara'da Atatrkler Dernei Yaynlar'nn ilki olarak, stiklal Matbaas'nda bastrld (102 s., 4 TL.) nsz yle sona eriyor: Trk sonu deildir. Gerek sava ondan senin yolunu iziyor. Ata'nn bildikse ne mutlu bize! Atatrk'n Bursa'da genlikle yapt konulardaki dnceleriyle srp gidiyor: genci! Kurtulu Sava bir sonra balayandr. Bu kitap bir para sana ileteu

dncelerini

konumayla

balayan

kitap,

Kurtulu Sava balangc, Nutuktan bir para, Osmanl mparatorluu hakknda, dnceleri, Dinde arnma, Milletin iradesi karsnda saltanat ve halifelik, gzel sanatlar ve kltr alannda Atatrk, Eitim, Dil, nsanlk, sava almas ve Atatrk; Dnya bar Trkiye, Yurtta sulh, cihanda sulh ne demektir?; Gerek bamszlk hakknda Atatrk ne diyordu?, Uygarlk, Atatrk'n halk bir hkmetten ne anlad, Devlet adam, Dnyann gelecei hakknda n gr, nn Savanda, Afyon Meydan Savanda, Genler, Onuncu yl sylevi vb.

Atatrk'n btn bu toplumsal ve kltrel dnceleri, balca u kaynaklardan derlenmitir: Sylev ve demeler, Nutuk. Fransz yazar M. Pirnot ile konumas anekdotlar, Ycel dergisi, TBMM konumalar, Tarsus'ta iftilerle konumas (1923) Atatrk'ten dnceler kitab, Ruen Eref naydn'la konumas (1937). Atatrk'le konumalar kitab, Atatrk diyor ki kitab, Dumlupnar konumas. (30.VIII.1924). vb. 983 ----SMRLEN ATATRK (1973) Ankara maiyet memuru (stajyer kaymakam) Asm Aslan'n kitab, Ankara'da ark Matbaas'nda basld. (64 s.' 5 lira). Atatrk'n 1926-27 yllarnda gerek zerine syledii iki zdeyii ba tarafa alnm. Yazar, yaptn gerek Atatrk'lere adam : Smrlen Atatrk', Atatrk' smrmeyen ve O'nun en gerek yol gsterici sayd bilimin gsterdii yoldan giderek byk kurtarcnn ilkelerini, lklerini ve sosyal adaleti en iyi ekilde gerekletirmee ve Trkiye'yi bir an nce ada uygarlk dzeyine ulatrmaa alan gerek Atatrklere adyorum. Bir nszden sonra, konu, u balklar altnda incelenmektedir : Her yerde Atatrk. Herkes Atatrk. Papaan Atatrkleri. Maske yaplmak istenen Atatrk. Atatrk' istediiniz gibi gsterebilirsiniz. elikilerin nedeni. Atatrk neydi? . Ne yapmalyz? Bilim, Atatrk'ten daha byktr. Bilim ne diyor? Trkiye'nin durumu. Trk modeli kalknma yolu. nsan Atatrk. Ben de Atatrkym. Bize Atatrk gibi bir adam lzm. Atatrk'n yaptklar ve yapamadklar. Atatrk kimdir Atatrk, komnizm, faizm ve gericilik, Asgar mterekler. Atatrk ve Atatrklk hakkndaki tavrmz ne olmaldr? te budur gerek Atatrklk. Kaynaklar (24 kaynaktan oluan bir kaynaka). 984 ----Kitabn, nemli grdmz nszn de buraya aktaryoruz : Bir lke dnn: Orada yaayan btn insanlar her frsatta Atatrk'ten sz etsinler. Bir lke dnn: Orada yaayan btn insanlar her frsatta Atatrkyz desinler. Bir lke dnn: Orada iktidara gelen btn hkmetler her frsatta Atatrkyz. Atatrk ilkelerinin uygulaycsnz. Trkiye'yi ancak Atatrklk kurtarabilir diye nutuk eksinler. Bir lke dnn: Orada yaayan btn insanlar her zaman gece, gndz, sabah, akam, ilkbahar, yaz, sonbahar, k zindeyiz Ataaam! Kalbimizdesin Ataaam! Sen. lmedin, yayorsun Ataaam!... Atam, sen kalk, ben yataaam! diye bas bas bardklar halde o lke, dnyann en geri lkelerinden biri durumunda kalsn. te o lkenin ad Trkiye, o lkede yaayan insanlar da 'Trk insanlar' dr.

Bu durum karsnda insan, ister istemez, kendi kendine yle bir soru sormaktan edemiyor: Peki, ama herkesin her frsatta Atatrk'ten sz ettii ve yine hemen herkesin her frsatta 'Atatrkym' dedii bir Trkiye, neden hl dnyann en geri lkelerinden biri durumundadr? 'Trkiye'yi ancak Atatrklk kurtarabilir' deniliyor, fakat herkes Atatrklk' kendi eilimine gre yorumlad iin herkesin zerinde birletii belli bir Atatrklk yok. Bu durumda ne yapmak lazmdr? Atatrk ve Atatrklk hakkndaki tavrmz ne olmaldr? 985 ----te biz, bu kitapta bu tr sorunlarn cevaplarn aratrmaa ve bulmaa altk. Ancak, unu hemen belirtmek istiyoruz: Bu kitap bizim istediimiz gibi olmad. Aslnda Smrlen Atatrk imdikinden daha hacimli ve daha doyurucu olacakt, ama olanakszlklar yznden kitaba almay dndmz birok konular kitap d braktk. Dileimiz, bu eseri ileride daha hacimli, daha doyurucu ve daha iyi bir ekilde karabilmektir. Trkiye'de Atatrk konusunun ne biimlerde smrldn anlatan, bunlara kar yollar neren bu yapt, ilgi ve merakla okunmaktadr. 986 ----SUS A L'ENVAHISSEUR DE L'OCCUPATION A LA LIBERATION DE SMYRNE MAI 1919-SEPTEMBRE 1922 (1922) talyan yazar Gilberto Primi'nin Franszca yapt, stanbul'da Franszca olarak kan Presse du Soir gazetesi yaynlar arasnda basld (11 - 60 s., ayrca 4 levha, 2 harita, fiyat yazl deil). Presse du Soir Mdr Bay Eugene Maximoff, nsznde, Yunan yenilgisinin 450 km. boyunca tam iki hafta srdn, dmann sayca stn olduu kadar iyi silahlanm olduunu, yaptta Trk utkusunun tam bir incelemesinin bulunduunu kaydeder. Uzun yllar Trkiye'de yaad iin Trk halkn ok iyi tandn, Trk utkusunun byk lde Trk savalarnn moral stnlne borlu olduunu, Kemalist hareketin sradan bir serven olmayp halkn gnlnde derin kaynaklara dayanan ulusal bir hareket saylacan yazar. efin ve askerlerinin parolas: "Yurdun kurtuluu"dur. Btn slam dnyasnda Mustafa Kemal Paa ad vnle anlmakta, nk o hasta adam canlandrmak iin tansklar yaratmtr. Trkiye dnyaya parlak bir ders vermi bulunmaktadr. Kitabn asl metni, Trk ulusal hareketinin oluumunu anlatan genel dncelerle balar. Yazar bunu, 1912-13 Balkan savana kadar gtrr. Daha sonra, Hareketin banda bulunan yneticileri tantr: Trkiye Byk Millet Meclisi Bakan ve Ulusal Ordu Bakomutan Gazi Mustafa Kemal Paa'y Liman von Sanders'in 20 Nisan 1922 tarihli bir yazsyla deerlendirir. Bakanlar Kurulu Bakan Hseyin Rauf (Orbay) Bey'i 2 Aralk 1921 tarihli bir yazda gzel bir denizci sima olarak betimler, 987 ----Ege'deki savalaryla nl Hamidiye kruvazrnn resmini de verir. Dileri Bakan Yusuf Kemal (Tengirenk) Bey'i 9 ubat 1922 tarihli bir yazda tantr. Ankara Hkmetinin stanbul'daki diplomatik temsilcisi Hamid Bey'i de tantrken,

Fransa ile yaplan bar antlamasnn bilimsel olarak onun yapt olduunu belirtir. Btn bu kiilerin portreleri de sunulur. Bundan sonra, (Mays 1919 - Eyll 1922) tarihleri arasnda buuk yla yakn sren Trk Kurtulu Savann Yunanllarn zmir'e karma yapmasyla balad, Erzurum kongresi, Bursa'nn dmesi, nn savalar, Mttefiklerin arabuluculuu, zmit n boaltlmas, Sakarya sava, Yunan donanmasnn Marmara'daki etkinlii, abluka hareketi, Anadolu'daki i rgt, gerilla hareketleri, Byk utku saldrs, bu balklar altnda bir bir anlatlr. En sonda Kundaklar! bal altnda, Yunanllarn Bat Anadolu'yu yangna vererek batan baa yakp kl ettikleri, kargaa ve bozgun yarattklar belirtilerek, bunlar Yeni Anabasisin zavall kahramanlar diye nitelenir. O gnlerde, kralc ve resmi Yunan gazetesi Patris, Yunan Hkmetinin Byk Devletlerce kendisine verilen Anadolu mandasndan vazgetiini yazyormu. Primi buna garip bir manda diyor ve yaptn u tmceyle bitiriyor: Heyhat, cani mandaclarn ellerinde, uygarlk mealeleri, birer yangn mealesi olmaktan ileri gidemedi... Beyolu, Asmal Mescid soka 35 numaral Presse du Soir gazetesi basmevinde baslm olan bu deerli yaptn, zmir'in kurtuluunun ilk gnlerinde, 1922 Eyll'nde yazlp basld anlalmaktadr. 988 -----

T
989 ----TANIKLAR VE BELGELERLE ATA'NIN BURSA NUTKU (1967) stanbul Milletvekili Reit lker'in hazrlad bu kitap, stanbul'da Okat Yaynevi'nce Yeni Sava Matbaas'nda bastrld. (151 s., 4 TL.). Trk kamuoyunu parlamentosu, niversitesi, genlii, polisi, adliyesi ve basnyla yllarca tartmaya srklemi Bursa nutku sorunu, bu kitapla zmlendi. Yazar, sekiz ylda yapt aratrmalarn sonucu olarak Atann "Bursa nutku"nun Atatrk'n kendisince sylenmi olduunu aklayp ispatlad. Ekteki belgeler arasnda, Trk Tarih Kurumunun Bursa nutku zerine bilimsel, kesin karar da vardr. Bilindii zere, bu nutuk, ilkin 1947'de Bursal gazeteci Rza Ruen Ycerin Atatrk'e Alt Birka Fkra ve Hatra adl kitabnda yaymlanmt (24 s.). 991 ----TARH AISINDAN TRK DEVRMNN TEMELLER VE GELM (1973) Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Hukuk Tarihi Krss retim yelerinden Do. Dr. Ahmet Mumcu'nun yaptnn gzden geirilmi ikinci basm, Ankara Hukuk Fakltesi Yaynlar'nn 322 sayl kitab olarak, Ankara'da Sevin

Matbaas'nda yapld (XVI - 234 s., ayrca 1 tablo, 14 lira). Kitabn srt bal udur : Trk devriminin temelleri ve geliimi. 1971'de ayn matbaada yaplan ilk basm, Ankara Hukuk Fakltesi yaynlarnn 298 sayl kitabyd (19 lira), Yazar, kardei Mehmet Mumcu'ya adad yaptnn ikinci basm .iin: kinci baskda, baz ufak hatalar dzeltilmi, fakat kitap tmyle ayn kalmtr diyor. Nasl ki kitabn sayfa says hi deimemitir. Kitabn amac zerinde ksa bir aklamada demliyor ki: Bu kitap? tm Trk niversitelerinin ve yksek okullarnn -son snflarnda okutulmas zorunlu bulunan Trk devrim tarih dersinde rencilere yardmc olmak zere hazrlanmtr. Bunun dnda hibir iddias yoktur. Trk Devriminin salam bir ideolojisini kurmak bu kitapta ele alnmam, yalnz rencilere Devrimin gelimesinin tarih asndan nemli safhalarn gstermek yolu tutulmutur. Kitabn yazlmasnda pek ok kaynak kullanlmakla birlikte ilk planda Genelkurmay Harp, Tarihi Bakanlnca yaynlanan Trk devrim tarihi ve Atatrk devrinde Trk Tarih Tetkik Cemiyeti'nce hazrlanp bastrlan Tarih IV. Trkiye Cum992 ----huriyeti adl ders kitaplaryla Sabahattin Selek'in Anadolu htilali adl eserinde ve Mahmut Gololu'nun deerli aratrmalarndan, son kan ders kitaplarndan ve baz belgelerden yararlanlmtr. Ayrca Nutuk vazgeilmez ba kaynamz olmutur. Bu ksa yardmc ders kitabnn rencilere yol gsterici olmasn dilemek tek amacmzdr. Ba taraftaki 4 sayfalk bir kaynaka blmnde, kitabn yazlmasnda

yararlanlan

yaptlarn

blm

gsterilmitir.

Giri blmnde; Devrim tarihinin anlam belirtilmektedir. Asl metin, u balklar tayan drt blme ayrlmtr: I. Trk devrimini douran artlar, II. Trk devriminin balamas : Osmanl Devletine kar ihtilal ve Ulusal Kurtulu Sava. III. Kurtulu Savaann bitmesinden Atatrk'n hayattan ayrlmasna kadar devrimin geliimi, IV. Atatrk'ten sonra Trk devriminin gelime yn. Kitabn arlk noktas, ikinci blm zerinde toplanm, 160 sayfa tutan bu blmde Kurtulu Sava ve sonular, zellikle Lausanne bar stnde durulmutur. 75 sayfa kaplayan nc blmde, btn devrimler ile Atatrk dneminde d siyaset konular ilenmitir. Atatrk'ten sonraki gelimeler, kitabn sonunda bir formada zetlenmitir. Sonu blmnde yazar, kitab iin : Burada, Trk Devriminin en kaba izgileri ile geliim hikayesi verilmitir diyor. Sonda iki ek verilmektedir. Bunlardan ilkinde, Cumhuriyetin kurulu yllar, Atatrk'n lm ve son zamanlarla ilgili kimi rakamlar var. Bylece, 50 yllk kalknmann kapsam ze993 -----

rinde kaba da olsa bir fikir belirmektedir. kinci ekte, 1881 -1971 yllar arasndaki son 90 yl iinde Trk devriminin ksa bir sredizini bulmaktadr (8 sayfa). Yaptn en son formas; kii, yer ve kavram adlaryla ilgili bir dizindir. Kitabn 5. basm, stanbul'da nklap ve Aka yaynlarnda kt (1979, 224 s., 100 TL.). 994 ----TARH ADAM : ATATRK (1969-70) Adil Ylmazolu'nun yazd bu 2 ciltlik yapt, stanbul'da Milliyeti Yaynlar arasnda, Turan ve z - gr Basmevlerinde 2.000 say basld (348-416 s., ayrca 1. cilt sonunda Fotoraflarla Atatrk blmnde 13 resmi kapsayan 13 plan, iki cildi birden 100 lira). kinci cildi hazrlayan yetkili aratrma kurulu yeleri unlardr: Barbaros Baykara, Hulusi Yavalar, M. Ziya Ttnc, M. Tevfik Bakan. Yaynevi sahibi M. Ziya Ttnc yapt sunarken yazd nszde unlar syler : Elinizdeki bu kitap, uzun ve ileli bir alma sonunda hazrlanmtr. Mustafa Kemal'i anlatabilmek iin yze yakn kitap okumak, ok sayda vesika ve rivayetleri incelemek, sonra bunlarn sentezini yapmak, elbette ksa sreli ve kolay bir alma ile mmkn olmazd. Yazar arkadamz, bunca almalarn da yeterli bulmamaktadr. Konu byk olunca, o konunun ilenmesi de elbette ki, g ve ileli olacakt. Ele alnan konu gayet byk ve nemliydi. Atatrk hakknda yazlan yerli ve, yabanc kitaplarn says binin ok stndedir. Bunlarn hepsinin okunmasna, phesiz, imkan yoktu. Bu bakmdan yazarmz, zellikle, doruluundan phe edilmeyen kitaplar, haber ve biyografi kaynaklarn, gerek vesikalar, inanlr rivayetleri tercih etmitir. 995 ----Bunun da yeterli olmadn biliyoruz. Atatrk hakknda yazlacak bir kitaba, en azndan bu kitabn btn kadar bir giri yaplmas gerekirdi. Drtyz ksr sayfalk bir kitapta O'nun douundan balayarak, lmne kadar sren 58 yllk bir 'Destan - Yaant'nn zetini yapmak ok zordu. Fakat bundan dana geniine ne maddi, ne de manevi imkan yoktu.... Ttnc, nsznn sonunu yle balar: Verdiimiz bu izahatn altnda, yazar, nce 19. yzyln komanterini yapmaktadr. Mustafa Kemal, domadan nce Osmanl mparatorluunun durumu nasld? kta zerine yaylm olan Devlet, hangi artlar iindeydi, ne gibi bunalmlar, meseleleri vard? Bu bakmdan, kitaba (Eski bir konak) bal altnda Osmanl mparatorluunun o gnlerdeki durumunu ve kk Mustafa'nn dnyaya gzlerini at zaman yurdun iinde bulunduu dzen ve yaama artlarn anlatmakla balad. Ksa bir mrn uzun ve dalgal yaantsn btn ayrntlaryla sizlere sunarken, stmze den grevlerden en nemlisini yaptmza inanyoruz.

Birinci cildin ilk blmnde, Atatrk'n doumundan Samsun'a kna kadar, ikinci blmnde Samsun'a kndan sonra (Atatrk'n gerek douu) anlatlr. Bu arada; Kuvay-i Milliye, Byk Millet Meclisi, erkez Ethem olay zerinde durulur. Olaylar, tarihin akna gre sralanr. Ama bu yntemden yazarn zaman zaman ayrld grlmektedir : Ali Galip ile erkez Ethem olaylarnda olduu gibi. 996 ----kinci cilt, bir giriten sonra, Millet Meclisi'nin alndan Atatrk'n lmne kadar geen olaylar anlatmaktadr. Kurtulu Sava, Mudanya mtarekesi,. Saltanatn kaldrlmas, Lozan antlamas, Atatrk'n evlenmesi, Ankara'nn bakent oluu, Cumhuriyetin ilan, Halifeliin kaldrlmas, Layiklik, Terakkiperver Cumhuriyet Frkas, devrimler: Kyafet, apka, hukuk, kadn haklar, harf devrimleri, Serbest Frka, Menemen olay, Soyad Yasas, Bayar'n babakanl, Hatay sorunu, vasiyeti, lm konular daha ayrntl olarak - anlatlr. Atatrk'e ait kimi notlar sondadr. Atatrk iin yazlan iirlerden (Dalarca - Taranc Hanhan'n iirleri) de sona konulmu, Atatrk'n yaam sredizini en sondadr. 997 ----TARH IIINDA DEVRMLERMZ (1970) General Fahri Belenin (1892-1975) incelemesi, stanbul'da Mente Kitabe'vi'nce yaynlad (VI - 209 s., 25 TL.). Yaynlanndan be yl nce yazlan nszde, kitabn gemii ycelikleri ve eksikleriyle inceleyecei belirtilmektedir. Tarih nda Trk devrimlerini incelerken, her biri ayr bilim kolu olan sekiz konu zerinde duracaz ki, kk bir kitapta bunlarn derinliklerine kadar girmek mmkn olamayacana phe yoktur. Bu nsz yle eriyor : Devrimlerimizi tarih nda incelememizin bir sebebi de devrimler hakknda bir ok kitaplar yazld halde, onlarn tarih asndan incelenmemi olmalardr.... blme ayrlan kitabn blm ve blk balklar yledir : I Tarihte din ve devlet ilikileri ve layik devletin douu: 1. lk ada din ve devlet, 2. Orta ada din ve devlet, layiklik; 3. Yeni ada dnva devlet, 4. Trkiye'de

II Trk devriminin kaldrd kurumlar: 1. slam bilim kurumlar, 2. slamda tarikatlar: Trkiye'de tarikatlarn kaldrlmas, 3. slamda Hilafet gelenei: Saltanat ve Hilafetin kaldrlmas; III Sosyal devrimler: 1. Batllama hareketleri (adalama), Trkiye'de hukuk devrimi, eriat hukukundan layik 998 ----hukuka gei, kadn haklar Trklerde ve slamda kadn, 3. Dil devrimi, Trk dilinin tarihine bir bak, Osmanlcada evrim hareketleri, Atatrk ve dil devrimi, Harf devrimi, ibadet dili, 4. mmetilikten milliyetilie gei, slamlk ve Trkler, s2.

lamclk ve mmetilik, Trklk akmlar, Turanclk, milliyetilik, devrimi. Kitabn sonunda drt sayfalk bir kaynaklar izelgesi vardr.

5. Tarih

Yazarn teki yaptlar arasnda unlar daha nemli saylabilir: anakkale sava (1935); Byk Trk zaferi (1962); Atatrk'n asker kiilii (1983); Birinci, Cihan Harbinde Trk harbi (5 cilt, 1964-67 Genelkurmay Bakanl yayn, en nemli yaptdr). 999 ----TARH GZYLE ATATRK (1959) Tarihi Halk Y. ehsuvarolu'nun (1912 - 1963) yapt, stanbul'da Varlk Yaynevi'nce (Byk Cep Kitaplar) dizisinde bastrld (77 s., resimli, portreli, 2 TL.). Kitabn ikinci basm 1963, nc basm 1967 ylnda yapld. Yazar, bu kitabnda, Atatrk'n yaam ve anlarndan trl aamalar, dikkatle incelenmi belgelere dayanarak, anlatmaktadr Atatrk'n bilinmeyen yanlarndan kimisi, buradan renilebilir. ncelenen konularn balklar yledir : Atatrk'n doduu ev; Mustafa Kemal'in dershanesi; Atatrk'e ait hatralar; anakkale'de Mustafa Kemal; Mustafa Kemal Paa'nn VI. Mehmet Vahdettin'le konutuu oda; ankaya kk; Bakumandan Meydan Muharebesi; zmir'e girdii gn; Cumhuriyetin ilan; Atatrk'n hatralar; Atatrk'n istikbale ait grleri; Atatrk ve saatler; Atatrk'n son senesi; Atatrk bibliyografyas (Prof. Dr. Herbert Melzig'in yapt zerine). Yazarn ilkin makaleler biiminde yazp yaynlad bu incelemelerin kaynaklar, dipnotlarda, gsterilmitir. 1000 ----TARHTEN... BUGN'E (1970) Prof. Dr. A. fetinan'n (Do. 1908) yapt, Ankara'da Trkiye Bankas Kltr Yaynlar'nda kt (VII - 248 s., ayrca metin d 12 s. el yazs ile 9 resim, 20 TL.). Kitap, Ankara'da Trkiye Byk Millet Meclisi'nin alnn ellinci yldnm ansna adanmtr. Bu kitapta toplanan yazlar, 1950 - 1989 yllar arasnda temel konu zerinde konferans ve makalelerden olumaktadr : I. Trkiye ve medeniyet tarihi zerine, II. Kadn haklar ve grevleri zerine, III. Trkiye Cumhuriyeti devri, Atatrk ve Trk inklab. Hepsinin toplam, 80 yazdr. Bunlar birbirleriyle ilgili sorunlar olmakla birlikte, yazar, blm ayrm yaplmasn gerekli grmtr. Bu yaz ve konferanslarn hangi vesilelerle nerelerde yaynland, nerelerde konferans olarak verildii de altlarnda belirtilmitir. Bunlar eitli yerlerde sylenmi, kimileri de yaynlanmtr. Bu kitaba niin Tarih'ten... bugne adn verdiini, yazar, nsznde yle aklamaktadr: Yazlarmda gemi olaylar ve medeniyet eserlerinden rnekler yer almaktadr. Ancak, btn bunlar yurt ve Trk tarihimizin meseleleri olarak incelerken, bugne olan tesirlerini dnmekteyim, zellikle Cumhuriyet devrimizin inklap hareketleri, bugnk milli hayatmza olan tesiri ve faydalar bakmndan nemlidir. Milli tarihin temeli zerinde kurulan millet birliimiz, ada medeniyetin iinde yerini almak mecburiyetindedir. Bu itibarla tarihin bugne mspet tesirlerini bilerek, gnmz deerlendirmek gerektiine inanyorum.

1001 ----Yazar, Geen gnlerim adn verdii anlarndan orman ve aala ilgili iki yazsn da kitabnn sonuna koymutur. Yazarn ele ald konular, tarihsel belgelere ve anlarna dayanarak, belirli dnlerin ilenmesinden oluur. zerinde duyarllkla durduu kimi sorunlar, bu kitabnda yinelenmektedir : Trkiye birliini salayan tarihsel belgelerin Atatrk tarafndan ortaya atlmas, uygulanmas; Atatrk'n baarl olmas iin gtt ilkeler; uygarlk kavram zerindeki tanm ve tasar vb. gibi. Yine bu yazlarnda btn yaam boyunca zerinde alt belirli konular, kitabn sonunda, bir sraya gre zetlemektedir : 1. Trk kadn haklar, 2. Arkeolojik kazlar, 3. Kurtulu Savamzn antlar ve mzeleri, 4. Kayseri'nin Gevher Nesibe Hatun ifaiyesi (hastanesi), 5. Piri Reis ve yaptlar, 6. Mimar Koca Sinan ve yaptlar, 7. Her blgedeki kent ve kasabalarda etnografk eyann mzelerde toplanp sergilenmesi, 8. Az gelimi ya da iktisaden gelimekte olan lkeler deyimini reddetmek, 9. Uygarlk tarihinin ilenmesi. Belgeler arasnda bulunan, Atatrk'n Balkan Antantnn ilk almalarnda Franszca olarak okuduu sylevin kendi elyazsyla Trke msveddesi (10 sayfa) bize pek ilgin grnd. 1002 -----TEK ADAM (1963-65) Eski bir ekonomi uzman olan evket Sreyya Aydemir'in (1897 - 1976) ciltlik yapt, stanbul'da Remzi Kitabevi'nce yaymland (415-608-580 s.., 45 lira). lk cilt Mustafa Kemal'in 1881 -1919 yllar arasndaki yaamn, ikinci-cilt 19191922 yllar arasn, yani Kurtulu Sava dnemini, son cilt de 1922'den Cumhuriyete, 10 Kasm 1938'deki lmsz yolculuuna varan yaamyksn anlatmaktadr. Atatrk' talihinin rgsn, mantn ve zaruretler in dmleri ile dokuyan bir hesap adam, bir dzen sanats, bir determinist olarak ele alan yazara gre, Mustafa Kemal, bir tek adam idi. Tarihte zel grevi olan, bu grevini benimseyen, onu gerekleme alanna karabilen adam... te, bu kitap, o dnemin, o insann yksn verir. Yapt, Atatrk' hem Trk toplumunun, ann bir rn, hem de topluma, ana etki yapan tarihsel bir kii olarak inceler, Mustafa Kemal'in daha ok insancl ynn aratrr. Bilimsel, belgesel bir yapt olmaktan ok bir yaamyks roman saylr. Kitabn ikinci basm 1965 - 66, nc basm 1966 - 69, drdnc basm 1971 - 73, beinci basm 1974 ylnda yapld. Yazar, Ankara'dan 5 Nisan 1960 tarihinde romanc Mehmet eyda'ya gnderdii bir mektupta, kitap iin unlar syler: Tek Adam etin bir i Ama ruhu srkleyici bir i. Zaten biri lazmd. Atatrk' btn ariyet libaslarndan tecrit edip 1003 -----

yalnz bana bir insan, bir veya bir ka kompleksin insan olarak ele alacak kadar cesur olsun. Yani bir byk insann hayat hikyesini, etrafndaki kalabaln deil, bu kalabal etrafnda toplayan asl insann maceras olarak anlatsn. Bilmem, ifade edebildim mi? Ama u da var ki kitap ok zaman alacak. (Milliyet Sanat Dergisi, 312, 26.11.1979, s. 14). ok deil, kitap, yl sonra gn yz grd. 1004 ----TURCHIA (LA) DI KEMAL (1926) Cornelio di Marzio'nun talyanca yapt, Milano'da Alpes Yaynevi'nce bastrld (328 s., 17 plan, 1650 liret). Yaptn blm balklar unlardr: Eski Osmanl mparatorluu, Trk bunalm. Kemal'in Trkiyesi. Siyasal snrlar. Siyasal partiler, C.H.P., Terakkiperver Parti ve muhalefet. Gayri mslm din ve mezhepler, Trk basn, Sonu. Son bir blm (eyh Sait ayaklanmasndan, Musul sorunundan, apka devriminden vb. sz eder). Ek: 20 Nisan 1924 tarihli Tekilat-i Esasiye Kanununun (1) talyanca evirisini verir. Kitabn yazl stanbul'da 1925 Nisan'nda bitirildii halde son blm 1926 Ocak ay tarihini tamaktadr. (Trk basn, s., 257-281) blmnde, o an Trk gazete ve dergileri, yabanc ve aznlk dillerindeki basn zerine ilgin bilgi ve gzlemler vardr. -------------------------------------(1) Anayasa. 1005 ----TURCS (LES) ET L'EUROPE (1920) Fransz yazar Gaston Gaillard'n yapt, Paris'te Chapelot Kitabevi'nce yaymland (384 s., 8 frank). ki bin say bastrlan kitabn bal Trkeye Trkler ve Avrupa diye evrilebilir, Austos 1920'de yazlan bu kitap, 1921'de Londra'da ngilizceye evrildi: Turks and Europe (London, Thomas Murby and Co., VI - 408., harital). Dokuz blmden oluan yaptn balklar ile kapsadklar konular aada gsteriyoruz : I. Trkler: II. Trk mparatorluu : Tarihe. Kapitlasyonlar. Oryantalizm ve Turqueries. Trk mparatorluu ve sava. III. IV. Savata. Trkiye. Konferanstan nce Trkiye: Eski Mtareke anlamalar. Yunanistan'n

zmir'i igali. lk Osmanl delegasyonu. lk delegasyonun geri dn. Osmanl Hkmetinin durumu ile Milli Mukavemet. Trkiye'deki yabanc karlar. Trkiye'nin kaynaklar. Damat Ferit hkmetinin dmesi. Ali Rza kabinesi. Mara olay. Urfa ve Antep olaylar. Amerika Birleik Devletlerinin suskunluu. Trk sorununun yeniden ele alm. ngiliz - Amerikan protesto kampanyas. Halifeliin savunmas iin Hint delegasyonu, slamln deeri. Kiliseler Birlii. Ortodoksluk karsnda slamlk. ran ulusal hareketi. V. stanbul'un igali: Londra ve Paris Meclisleri nnde bar antlamas. Kabinenin ekilmesi. Yeni Damat Ferit kabinesi. 1006

----VI. Trkiye ile bar antlamas: Mustafa Kemal'in protestosu. Ahmet Rza'nn, Galip Kemal'inin protestolar. Halifeliin savunmas iin Hint Delegasyonunun protestosu. Antlamann incelenmesi. Trk basn ve antlama. - Cafer Tayyar Edirne'de. Hkmet kuvvetlerinin Milli kuvvetlere kar eylemcesi. Kilikya'da Fransz mtarekesi. Mustafa Kemalin sna Osmanl delegasyonunun sunduu gzlemler. Mttefiklerin yant. Trakya'daki Yunan eylemcisi. Osmanl hkmeti antlamay imzaya karar veriyor. .Saltanat ailesinden yenin antlamann imzasn protestosu, talyan Yunan olay ve Ermenistan, Yugoslavya ile Kral Hseyin'in protestolar. Antlamann imzalanmas. VII. Trk mparatorluunun paralanmas: 1. Trk-Ermeni sorunu. 2. Turan ve Arap Birlii .hareketi: Pantrkizmin kkeni. Trkler ile Araplar. Hicaz. Emir Faysal. Suriye sorunu. Suriye'deki Fransz eylemcesi. Byk Lbnan'n yeniden kuruluu. Arap dnyas. slamln oynad rol. VIII. Eski Rus mparatorluundaki mslman Trkler ile Trkiye : Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti. Grcistan ile Azerbaycan. Kafkasya ve Hazar Denizi tesi cumhuriyetlerinde bolevikler. Ermeniler ile Mslmanlar. IX. Trkiye ile Slavlar: Trklere kar Slavlar. stanbul ve Rusya. Bu yaptn 1918 -1920 yllar, yani Mtareke dneminde i ve d olaylar ve gelimeler iin ne kadar nemli olduu grlyor. 1007 ----Yazarn, hep Birinci Dnya Sava ile ilgili teki yaptlar da unlardr: Culture et Kultur (242 s., Paris, Berger - Levrault, 3 frank); Judaisme et Kultur (38 s,, Paris, Giard et Briere, 1 frank); Le Germanisme et les Cultures antiques (Revue des Nations latines, Floransa, Aralk 1917); Les Jesuites et le Germanisme (29 s., Paris, Giard et Briere, 1918, 1 frank); Amerique latine et Europe occidentale (301 s., Paris, Berger - Levrault, 1913, 3.50 frank); L'Allemagne et le Baltikum (279 s., 7 harita, Paris Chalepot, 1919, 6 franks); Le Mouvoment panrusse et les Allogenes (79 s., Paris, Chapelot, 1919, 2.75 frank); La Collusion Germano - Russe vb. 1008 ----TURQUIE (LA) ACTUELLE (1924) Kemal Bey'in Paris'te verdii bir konferans, Paris'te Comite National d'Etudes Sociales et Politiques tarafndan kendi basmevinde 246 sayl fasikl olarak bastrld (29 s., fiyat yazl deil). Oturuma bakanlk eden M. Larison'dur. Konferans 18 ubat. 1924?te verilmitir. Bal Bugnk Trkiye diye dilimize evrilebilecek olan konferansta, 1924 Trkiye'sinin kurumlar ve eilimleri aka, ksaca anlatlmaa allmtr. Konumac, ilkin, Bugnk Trkiye deyiminden ne anladn, Yeni Trkiye ile

Osmanl mparatorluu arasnda kk bir karlatrma yaparak belirtir. Biz artk eitli rklardan, eitli dinlerden insanlarn meydana getirdii geni bir federasyon deil, homogen bir varlz, ayn lkye, ayn dile, ayn kltre sahip insanlarn bir topluluuyuz. Bu yeni bir Devlet, yeni bir gerektir. Yeni Trkiye eskisinden insanlarnn kavramlar ile ayrlr... Burada, egemen dnce Trklktr. Trkln Turanclkla hibir ilikisi yoktur. Bilirsiniz, baylar, Turanclk Asya'da,

Rusya Tataristan'nda dodu. Amac, Azerbaycan ran, Trkiye Trklerini, birbirine yakn bu Trk halklarn ulusal bir birlik iinde birletirmektir. Ayn kkten gelen bu halklarn birliine Ouz-Birlii denebilir. Bu sosyal bir ryadr, Trkln bu kken birlii ile manevi bir ba kurmaktan baka ilikisi olamaz. Bu giriten sonra, konumac, Trkiye'nin kurumlarn ylece sralar: Trk dili ve yazn, Mzik, Ahlak alan, Adliye ala1009 ----n Ekonomi alan, Politika alan. Konumann sonunda Trkiye-Fransa ilikilerine de deinilir. 7 sayfa tutan bu konumadan sonra, tartmalara geilir. Sz alanlar arasnda, Manuel historique de la Question d'Orient/Dou Sorununun tarihsel elkitab yazar Ancel de vardr. Bu adam? Ankara'nn nemli gazetesi Yeni gn n 16 Mays 1923 tarihli saysnda yaymlanm bir makaleden paralar okuyup konumacya kar kar. Siz Franszcann Trkiye'de ikinci dil olduunu sylediniz, ama stanbul Vilayet Meclisi'nin ald bir karara gre Franszca, eitim stanbul'da yasaklanmtr der. Sz alan Jean Deny bunun doru olmadn syler. Ancel, bu kez Hakimiyet-i milliye gazetesinin 15. Ekim 1923 tarihli saysnda kan Galatasaray Lisesi'nin yeni ders programyla ilgili bir yazdan paralar okuyarak takr. Kemal Bey bunlar yantlar, ama Ancel hereye kar kar. Deny yeniden sz alr. Bakan, Trkiye maslahatgzar Ragp Beye sz verir. Sonra, Fransa Dileri Bakanl Anadolu Servisi-eski mdr Gout konuur; Kemal Beye birtakm sorular sorar. lk sorusu ahlakla ilgili olup eski Trklerde kadn - erkek eitlii zerinedir. Bugnk Trkiye'de bu durumu gremediini syler. kinci sorusu kapitlasyonlar, Hilafet ve dinle ilgilidir. Bu noktada Gout yle konuur: Sizin Bat modelini alabileceinize inanmam ben; sizin iin endie ettiim nokta da budur. Batnn en iyi yanlarn kopya ediniz. Ama unutmayn, ki siz slam dininden uzaklaamazsnz; nk onu kendiniz benimsemisiniz. Trk devletinin dini slamlktr.... 1010 ----Kemal Bey, Gout'nun tarih ve felsefe trnden kantlarna karlk verir. Ben Trk rknda var olan ahlak erdemlerini yeni bir biimde uyarlamaktan sz ediyorum der. Daha sonra Bougle sz alarak Siz Bat ile Dou'yu evlendirmek istiyorsunuz der. Birka ay nce Trkiye'yi dolatn, bir Fransz gz ile kimi izlenimler edindiini, Kemal Bey'le ayn dncede olmadn syliyerek ona birtakm sorular yneltir. Kemal Bey bu ilgin sorulara teekkrle yant verir. Aznlklar konusuna deinir. Kapitlasyonlardan sz eder. gereksinme duyacan, szlerine ekler. Yeni Trkiye'nin yabanc sermayeye

Dr. Mardus sz alarak tarafsz kimi gzlemlerini anlatr. Oul, baba ve dede olarak Asyal olduunu, ama tmyle Fransz kltr, Fransz ruhu ile yetitiini, bu yzden kendisini rnek gstererek, bir Asyalnn kendi derin kkenini unutmadan da pekl Bat anlamnda bir insana dnebileceini syler. En sonunda, Trkiye zerine birok kitap yazm olan Mme. Gaulis sz alarak Anadolu'yu gezerken

gzne arpan bir olay anlatr. Biz Trklere ok hatalar iledik der. 1011 ----TURQOIE (LA) D'ATATRK (1935) Fransz kadn yazar-Marguerite

zarar - ziyan verdik, byk

Bourgoin'n

kitab,

Paris'te E. Rey

Yaynevi'nce, Bordeaux'da J. Biere Basmevi'nde bastrld (XI1I - 271 s., resimli, incelediimiz nshann fiyat kayd silinmi). Yazar tarafndan resimlendirildii kaydn tayan yaptn i kapa Yepyeni bir dnyann sabahnda uyanan bir halk... deyiini tayor. Kitaptan nsha Japon kdna (A B-C) diye numaralanm, elli nsha Hollanda kdna 1'den 50'ye kadar numaralanm olarak baslmtr. Kitabn Copyright tarihi 1936'dr. Kitap Atatrk'e yle armaan olunmu : Eski Galatlarn bakenti Ankara'dan 1923'te Lausanne antlamas ile utku kazanan Kemal Atatrk'e Kuvvete kar hak. Byk Gaul'l Vercingetorix'in bir torun kzndan derin sayglarla. 1935 Ekiminden Fontainbleau'da yazlm, olan nsz yle balar: Bir Bay bana dedi ki: Trkiye zerine bir kitaba ne dersiniz? Gautier'yi okudunuz mu? Onu okuyunuz. O, Dou stne hereyi grp sylemitir. 14 blme ayrlan yaptn blm balklarn sunuyoruz: 1. 2. 3. 4. Bu bir masald... Ve bu artk masal olmaktan kt. stanbul'un fethi stanbul'da ... Chteaubriand ile birlikte. 5. stanbul'da yada

slam'n can ekimesi: 1012 ----a) b) Beyolu ve takvim devrimi. Galata.

c) Fes ile kasketin sava. e) stanbul ve dil devrimi. d) Rakam a. 6. Camiler ve eski ykler. 7. Trklere ait sanat

yaptlar: a) b) Topkap Saray, Kapal ar.

8. stanbul dolaylar: a) b) Fener. Eyp.

c) )

skdar. Bizans surlar.

d) Boazii, 9. Gaza ve Ben. 10. Eski Anadolu : a) 1013 ----12. 13. 14. Bahelerdeki iekler. Peeyi kaldran kadnlar. Ankara ya da bir Dnyann sabah. Bursa. 11. Yeni Trkiye.

(Gazi ve Ben) balkl blmde, yazar, Trkiye'de Cumhuriyetin pek yeni olduunu, Atatrk'n sarn olmasna pek atn, o yzden Gazi'nin belki de kendi rkndan bir karde olabileceini, nitekim Trklerin Fransa'ya varmas gibi, Gaul'llerin de Trkiye'ye geldiklerinin tarihe tantlanm olduunu, hatt O'nu kendi atas Vercingetorix ile akraba saymann pek yanl olmyacan ve hatt tpk Jenne d'Arc gibi, O da ngilizleri kendi lkesinden kovduu iin onunla bile akraba saylabileceini kaydeder! Ancak, btn bunlarn yaznsal birer hayalden ileri gidemiyeceini de szlerine ekler. Bununla birlikte, Vercingetorix ile hsmln aa - yukar tarihsel bir temele dayandnda ayak diretir. (Yeni Trkiye) blmnde Kemalettin Kamu ile yapt grmeyi anlatr. Bunu izleyen (Bahelerdeki iekler) blmnde, belki de ilk kez olarak, Yunus Emre'nin iki iiriyle Kemalettin Kamu'nun birka iirinin Franszca evirileri verilmektedir. Son blmde de Namk Kemal'in (Hrriyet) kasidesinden bir para vardr. 1014 ----TRK DEVRM VE SONRAS 1919-1946 (1971) Do. Taner Timur'un yapt, Ankara'da Doan Yaynlar'nn (Bilimsel Aratrmalar Dizisi) nin 13 sayl kitab olarak basld (VIII - 294 s., 15 lira). Kuram ve yntem zerine bir giriten sonra sekiz blme ayrlan yaptta ilkin Milli Kurtulu Sava anlatlyor. Bu blmn ara balklar ve konular unlar: Milli Kurtulu Sava ve snflar; D ilikiler; deoloji; Batyla uzlama abalar; Lozan ve zmir ktisat Kongresi; Smrgecilik ve emperyalizm; Siyasi rejim : C. H. P. kuruluyor; Lozan: Yeni Trkiye. Daha sonra, Trk devrimi ve devrim dngs incelenmektedir. ktidar savanda snflar ve aamalar gzden geirildikten sonra 1923-1929 yllar arasndaki iktisat politikas, tarmda gelimeler ve kapitalizmi zendirim konular ele alnmtr. Bu arada kimi vergiler ve eitim, sanayi ve tekeller, yabanc sermaye konular da aratrlmtr. (deoloji) blmnde pozitivizm ve Trkiye, Atatrk ve pozitivizm, layiklik konularna deinilmektedir. (Buhran yllar) nda devlet karmacl ve kapitalizmi, devletletirmeler, sanayileme program ve snflar incelenmitir.

(Siyasi rejim ve ideoloji gelimeleri) nde Serbest Frka denemesi ve Kadro hareketi'ne deinildikten sonra, (Sava yllar) nda 1939 -1945 dneminde Milli Korunma Yasas, Varlk Vergisi ve Toprak rnleri Vergisi, Ky Enstitleri ve iftiyi Topraklandrma Yasas vesilesiyle kk burjuva iktidar, ikti1015 ----sat politikas ve snflar konular ele alnarak, sonuta btn bunlarn bir deerlendirmesi yaplmaktadr. Grld zere, yazarn bu almas, 1919 - 1946 dneminin sosyo - politik gelimesini konu edinerek incelemitir. almann zellii, dnemin ou kez muhtevasna eilmeden incelenen ideolojisini somutlatrma ve snfsal bir analize dayandrma abasndadr. Bylece, bu dnemde sanayileme sorununun neden zlemedii de ortaya konulmaktadr. Yapt, Yeni ve zgn birtakm grleri kapsamaktadr. 1016 ----TRK DEVRMNN MLL DEER (1973) Ankara ktisadi ve Ticari limler Akademisi retini yesi Prof. Dr. Hamza Erolu'nun kitab, (Trk Devrim Kurumu Atatrk ve Devrimlerini Aratrma Kurulu Yaynlar-.) nn ikincisi olarak, Ankara'da Emel Matbaas'nda basld (32 s., 4 TL..). Yazara gre, Trk ya da. Atatrk devriminin ulusal deeri, milli snrlar iinde etkileri ile devlet ve toplum hayatnda yaplan kkten deiikliklerdir. Kkten yaplan bu deiiklikler politik, hukuki ve sosyal ynden inceleme konusudur..., Bylece, kitap, blme ayrlr : I. Siyasi ynyle Trk devriminin deeri, II Hukuki ynyle Trk devriminin deeri: Yeni devletin kuruluu ve siyasi dzeni; devletin layk bir nitelik kazanmas ve hukukun layikletirilmesi, III. Sosyal ynyle Trk devrimi: Sosyal ynyle Trk devriminin. kapsam ve nitelii; sosyal ynyle Trk devriminin cevaplandrlmas. muhtevasna ve niceliine kar itirazlar ve bunlarn

Sonu: Aklamalarmzda Trk Devriminin Trk toplumunda hukuki, siyasi ve sosyal adan yapt kkten deiiklikler nedenleri ile birlikte anlatlmaya allmtr. Toplumda deer yargs olarak yaplan kymetlendirmeler, Trk devriminin btnln, radikal niteliini ve glln ortaya koymaktadr. Ekonomik ynden deerlendirmeler ise Trk ekonomisinin gelimeleri de dikkate alnarak ayr bir inceleme konusu olacaktr. 1017 ----Trk Devrimi'nin milli bnyesinin dndaki deeri ise etkileri, dier toplumlara fikir ve ideal olarak yol gsterici, k tutucu gc de keza ayr bir incelemenin konusu olacaktr, Trk Devrimi'nin bilimsel aratrmalara dayanarak daha iyi tanmlanmas, Trk Devrimi'nin Trk olacaktr. insanna gvenini arttracak, huzurlu- yaayna dayanak

Kitapta 53 dipnot bulunmaktadr.

1018 ----TRK DL ATATRK VE BZ (1973) Hekim Rt Ergun'un (Do. 1917) Cumhuriyetin 50. Ylna armaan ettii yapt, stanbul'da kendi yayn olarak, Fatih Yaynevi Matbaas'nda basld (110 s., 10 TL.). Yazar, nsznn banda unlar sylyor: Trk diline dost olanlarn etkisi ile, onlar gibi ben de z dilime ilgi duymaya baladm. Bu konuda ok yapt okudum. rendiklerimin kendimde sakl kalmasn istemedim. Bu deerli yaptlardan ayrdm gerelerle, bir betik (kitap) yazmak isteine kapldm. Sizleri, hi olmazsa benim grdm kaynaklara gtrebilirsem, kendimi mutlu sayarm.. Giri'te amacn, yaptn yle aklar : Ben bu yaln almamla, nce Trklerin, yzyllar tesinde, dillerine olan ballklarn, slaml benimseme yllarnda dilerini korumak iin harcadklar abalar, sonralar devlet katlarnda Trkenin kullanlmam olmasna gsterilen byk tepkiyi, giderek, sarayda ve ynetim blmlerinde Arapa, Farsa, Franszcann stn, Trkenin kaba ve yetersiz grln, dzenlemeler (tanzimat) dnemindeki dil tartmalarnn ksa zetini anlatacak, daha sonra da, imparatorluklar yklmakla birlikte, ilerinden kan bir kahramann, Atatrk'n, canlandrd Trk ruhu ve Trk dili bilincinin olumlu sonularn gstereceim. Bu byk Devrimin nemini kavrayamam olanlara yant (cevap) lar vererek kiilerin ve kurulularn neler yapabileceklerini anlatmaya alacam.... 1019 ----Deiik

yaptlardan

ald

blmlerdeki

szckleri

elden

geldiince

Trkeletiren yazar, hekim olduu iin, daha ok hekimlik dalma ilikin dilden rnekler vermi. Kitapta yer alan 13 incelemenin balklar yle.: Dil ve bir ulusun ycelii; Trk dilinin tarih zeti; Trk ad zerine; Trklerin dillerine ballklar; zntden doan mutluluk; Osmanllk dnemi; zc bir davran; Dzenlemeler (tanzimat) dneminde dil; Dilimizin 20. yzyldaki ve Cumhuriyet dnemindeki durumu; Dil sevgisi kimlere neler, yaptrmtr?; Dil devriminin amacn btnyle kavramam olanlarn verdii bir rnein asl ve bu dnte olanlara yantlar; Trk dilinin gzellii; Gzel Trkemiz iin neler yapabiliriz? Sonu'ta yazar, Bu durumda bize den grev ne olacaktr? sorusuna u yant verir: Biz, dil sorununu her eyin stnde tutacaz. Atatrk'n kalt (miras) olan Dil Kurumunun almalarna ilgi ve ballk gstereceiz. Bilgimize gre, gerektiinde onu uyaracaz. niversitelerimizdeki blmlerin dil almalarna da saygl olacaz. Dil konusunda tartmaktan ylmayacaz. Bu tartmalarda birbirimizi krmayacaz. Baka uluslarn dilinde de yabanc szcklerin bulunduunu syleyenlerin savlarna bakarak, dilimizi yabanc szcklerden temizleme abasndan dnmeyeceiz.... Kaynakada konuyla ilgili 72 yapt yazar adlar, balklar, basm yerleri, yllar ve sayfalaryla gsterilmitir. 1020 -----

TRK GAZETECLNN 100'NC YILI N BASIN TARHMZN KARA VE AK GNLER ATATRK'N HRRYET FKR VE KEND KALEMYLE BAMAKALELER (1980) Gazeteci ve tarihi Niyazi Ahmet Banolu'nun (Do. 1913) yazd bu kitap, stanbul'da M. Sralar Matbaasnda basld (111 s., 500 kr.). Yazar, ba tarafta unlar syler : ...Biz, bu yaz serimizde, Abdlhamit devri basnna dair, bugne kadar hibir yerde neredilmemi yle vakalar okuyucularmza sunacaz ki, bunlar gelecek nesiller iin cidden birer dokman olacaktr. Yalnz bilhassa una iaret etmek isteriz : Bu eserde okuyacanz vakalarn ou, inanlamyacak kadar gln, hatt istibdat kelimesinin manasna samyacak kadar hayret ve dehet verici olacaktr. Bunun da sebebi, Abdlhamid'in basn mevzuunda hususi metodlar bulunmasdr... Ba tarafta, (Kara gnler) de Abdlhamit dnemindeki basnmz, sonda, (Ak gnler) de, Atatrk ve gazetecilik anlatlr (s., 93-109). Bu blmn ara balklar yledir : Atatrk ve gazetecilik. kinci makale : Bugn kendisi pek mtemayil bir dostunu daha kaybetmek zeredir, Heyecanl gnler. Hkmetten soruyoruz. Asm Us ne diyor? Atatrk'n ba makaleleri: 22 - 28 Ekim 1937. nc makale : zerinde hakl olarak durduumuz bir nokta. Drdnc makale: Hkmete hitap ediyoruz. Gn biten intizar. Beinci makale: Hl intizar, Trkiye aldatlamaz. Bu bayazlar, Hatay sorunu dolaysyla yazlmtr. Kitap, belgelere dayanmaktadr. 1021 ----TRK NKILABINA BAKILAR (1959) Peyami Safa'nn (1899-1961) bu nl yaptnn ikinci basm, stanbul'da nklap Kitabevi Yaynlar'nda kt (202 s., 5 TL.). lk basm 1938 ylnda yaplmt. Kitabn banda, yazarn iki nsznden baka, rahmetli Prof. Mustafa ekip Tun'un yapt zerine deerli bir yazs da var. Dokuzuncu Hariciye Kouu romanndan sonra, yazarn en ok tannan bu dn yaptnda; devrimden nceki akmlar (Trklerin, Garplarn, slamclarn Programlar) balklar altnda gzden geirilmektedir. Byk Hal dnemi, Birinci Dnya Sava sonras incelenmektedir. Trk sorununa girmeden nce, Avrupa nedir? Dou nedir? sorular yantlanmaktadr. Trk, Arap ve Yunan dncesi aratrldktan sonra, iki ayr gidi belirtiliyor. aprazlama bir geliimin gizi: step ve site, riyazilemek ve sitelemek olarak zmleniyor. Elde bulundurduumuz byk olanaktan sz alyor. Devrim, yaam ve ideal demektir. Trk milliyetiliinin Avrupa milliyetiliinden ayrld noktalar gsteren yazar, yeni tarih ve dil anlaymz da belirterek, hukuk ve iktisat konularndaki aklamalarla yaptn sonulandrr. Bu kitap, devrimlerimizi, tarihsel geliimleri ierisinde, derinlemesine, genilemesine zmlemeye alan ilk ve son yapt saylabilir. 1022 ----TRK STKLAL HARB II'NC CLT : BATI CEPHES 5NC KISIM, 2'NC KTAP : SAKARYA MEYDAN MUHAREBES 23 AUSTOS -13 EYLL 1921 VE SONRAK HAREKAT, 14 EYLL 10 EKM 1921 (1973)

Genelkurmay Bakanl Harp Tarihi Dairesi resmi yaynlarnn 1 numaral serisinde kan bu ok ciltli yaptn bu blm, Ankara'da Gnkur. Basmevi'nde basld (VIII-508 s., ayrca 96 kroki,. 2 kurulu, 6 ek, 10 TL.). Harp Tarihi Bakan Korgeneral Atf Erkan'n nszde verdii bilgilere gre, yaptn bu blm, Em, Kur. Alb. Ahmet Timural tarafndan, Em. Alb, Rauf Atakan ve Em. Alb. Alian Berktay'n yardmlaryla yazlm, Em. Gen. Cevdet Timur tarafndan tamamlanarak, Harp Tarihi Bakanlnn yetkili komisyonunca incelenmitir. Yapt, 23 Austos 1921'den 13 Eyll 1921'e kadar 22 gn geceli-gndzl aralksz srp giden Sakarya Meydan Muharebesini, bundan sonra 10 Ekim 1921 tarihine kadar sren harekt kapsar. Sakarya savann balad 23 Austos 1921 tarihine kadar, hazrlk

dnemindeki d ve i siyasal durum, taraflarn sava gleri ve harekt alannn incelenmesi, II. cilt-5. ksm-I'inci kitapta ayrntl olarak yazldndan, bu kitapta ayn konulara yeniden yer verilmemi. 1023 ----Yaptn yazlmasnda, Harp Tarihi Arivi ile Cumhurbakanl Arivindeki belgelerden, konuyla ilgili resm ve zel yaynlardan, yararlanlmtr. lk blmde Sakarya Meydan Muharebesi, ikinci blmde Yunanllarn ekilme ve Trklerin takip harekat, son blmde de lojistik ve idari faaliyetler incelenmektedir. Sonda kronoloji ile kaynaka da vardr. Yapt bol bol krokiler, kurulular ve eklerle zenginletirilmitir; Ekler arasnda, zellikle Korg. Papulas'n son askeri durum zerine Yunan babakanna yazd rapor, T.B.M. Meclisinin takdirnamesi ile taltif hakkndaki yasann metni, Yunan ordusunun Sakarya batsna ekilerek savunma dzeni ald ve daha geriye ekilmemesi stne yazlar dikkati ekmektedir. 1962 ylndan beri srdrlen bu dizideki belgelere dayal yaptlar, ilk elden birer kaynak deeri ve niteliini tar. 1024 ----TRK STKLAL HARB II'NC CLT: BATI CEPHES 6'NCI KISIM, 1'NC KTAP: BYK TAARRUZA HAZIRLIK VE BYK TAARRUZ 10 EKM 1921 31 TEMMUZ 1922 (1967) Genelkurmay Bakanl Harp Tarihi Dairesi resmi yaynlar dizisinin ilk kitab olan bu yapt, kr Erkal tarafndan hazrland, Ankara'da Gnkur. Basmevi'nde basld (IX-386 s., ayrca 38 kroki, 11 kurulu, 280 kr.). Kitap, 10 Ekim 1921-31-Temmuz 1922 tarihleri arasndaki sava hazrlklarn kapsamaktadr. Siyasal, corafi, askeri durum; Sad Taarruz Plan tartmalar ve Yunan ordusunca alnan dzenler; Trk ordusunda savunma plan tartmalar ve teki faaliyetler; Byk Taarruza balama tartmalar, taarruzdan nce Yunanllarn umulan eitli harektna kar alnan nlemler, lojistik ve idari faaliyetler be blm biiminde anlatlmaktadr. Trk stiklal Harbi'nin tamam, 16 kitaplk bir diziden oluur. 1025

----TRK STKLL HARB (1902-75) Genelkurmay Bakanl Harp Tarihi Dairesinin 1 numaral resmi yaynlar dizisinin 7 ciltlik (16 kitaplk) byk, yapt, Ankara'da Gnkur. Basmevi'nde baslp yaymland. kinci, cilt dndaki btn ciltler tek kitaptan oluur; yalnz ikinci cilt on kitaptan olumaktadr. Ciltlerin (ve kitaplarn) sras, yazarlar ve konular aada gsterilmitir: Cilt I.. BIYIKOLU, Tevfik. Mondros Mtarekesi ve tatbikat (1962). 8, XIV -.233 s., 22 ek, 8 kroki, 10 kurulu, 570 kr. Cilt II/ 1. GVENDK, Hakk. Bat-cephesi (1963). 8, X-229 s., 4 ek, 36 kroki, 5 kurulu, 455 kr. (Yunanllarn Bat Anadolu'da istil hareketine balamalar. zmir'in igali, Mustafa Kemal Paa'nn Samsun'a kmas. Milli mukavemetin kurulmas: 15 Mays - 4 Eyll 1919). Cilt 11/2. APAK, Rahmi; HALL, Reat; COKUNER, Kadri. Bat-cephesi (1965). .8 XI - 407 s., 27 kroki, 9 kurulu, 16 ek, 430 kr. (Sivas Kongresi ve Heyet-i Temsiliye devri. stanbul'un tilf devletleri tarafndan resmen igali. Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmetinin kurulmas. Bat Anadolu ve Trakya cephelerinde Yunan ileri harekt: 4 Eyll 1919 - 9 Kasm 1920.) Cilt II/3. APAK, Rahmi; NALP, Kmil. Bat cephesi (1966). 8, XI - 608 s., 69 kroki, 5 kurulu, 6 ek, 770 kr. (Birinci, kinci nn, Aslhanlar ve Dumlupnar muharebeleri: 9 Kasm 1920 -15 Nisan 1921). 1026 ----Cilt II / 4. NALP, Kmil. Bat cephesi (1974). 8, VI-607 s., 36 kroki, 1 kurulu, 9 ek, 950 kr. (Ktahya, Eskiehir muharebeleri 15 Mays 1921-25 Temmuz 1921) Cilt II / 54. NALP, Kmil. Bat cephesi (1972) 8, IV-316 s., 37 kroki, 4 kurulu, 3 ek, 525 kr. (Sakarya Meydan Muharebesinden nceki olaylar ve mevzi ilerisindeki harekt:. 25 Temmuz 22 Austos 1921). Cilt II / I5-2. TMURAL, Ahmet. Bat cephesi (1973). 8, VIII - 508, s., 96 kroki, 2 kurulu, 6 ek, 10 TL. (Sakarya Meydan Muharebesi 23 Austos -13 Eyll 1921 ve sonraki harekt 14 Eyll- 10 Ekim 1921.) Cilt II / 6-1. ERKAL, kr. Bat cephesi (1967). 8, IX-386 s., 38 kroki, 8 kurulu,'25 ek, 280 kr. (Byk Taarruza hazrlk ve Byk Taarruz.) Cilt II / 6-2. N, Kemal. Bat cephesi (1968). 8, IX-337s., 57 kroki, 4 kurulu, 7 ek, 430 kr. (Byk Taarruz : 1-31 Austos 1922). Cilt II / 6-3. N, Kemal; SKER, Reat. Bat cephesi (1969). 8, VI-282 s., 5 ek, 45 kroki, 350 kr. (Byk Taarruzda takip harekt: 31 Austos -18 Eyll 1922). Cilt II/6-4. TZEL, Abidin. Bat cephesi (1969). 8, V-280 s., 3 ek, 7 kroki, 1 kurulu, 275 kr. (stikll Harbinin son safhas : 18 Eyll 1922 -1 Kasm 1923. Boazlara kar harekt. Mudanya Mtarekesi, Mtarekeyi izleyen olaylar ve harekt, . Lozan Antlamas. Trk Silahl kuvvetlerinin bara dn.) Cilt III. TUGAC, Hsamettin. Dou cephesi, 1919-1921 (1965). 8, XII-330 s.,.43 kroki, 4 kurulu, 16 ek, 430 kr.

1027 ----Cilt IV. SARAL, Ahmet- Hulki. Gney cephesi (1966), 8, VI-295 s., 37 kroki,.2 kurulu, 415 kr, (ngiliz ve Franszlarn Gney-Dou Anadolu'yu igal etmeleri, Milli Mcadele hareketleri, bu blgede yaplan muharebeler ve Revandiz harekt: 15 Mays 1919-20 Ekini 1921) Cilt V. BESBELL, Saim; GYMEN, hsan. Deniz cephesi ve Hava harekt (1964). 8, XV- 262 s., deniz cephesine blm: Hava harekt.) Cilt VI. APAK, Rahmi. ayaklanmalar: 1919-1921 (1964). 8, V-172 s., 16 kroki, 3 kurulu, 1 grafik, 225 kr. (I. blm : 1919 ylndaki ayaklanmalar; II. blm: 1920 ylndaki ayaklanmalar; III. blm: Pontus ve Kokiri harekt, 1921). Cilt VII. TMUR, Cevdet ve arkada. dar faaliyetler, 15 Mays 1919 - 2 Kasm 1923 (1975). 8, XII - 465 s., 5 harita, 12 kroki, 4 kurulu, 4 grafik, 8 izelge, 14 resim, 15.60 TL. nszlerde verilen bilgilere gre, btn bu cilt ve kitaplar (blmler), Harp Tarihi Dairesi Bakanlnca yetkili komisyonlara inceletilerek yaymlanmtr. Olaylar ve hareketler ok ayrntl olarak yazlmtr. Bu byk yaptn hazrlanmasnda, Harp Tarihi Arivi ile Cumhurbakanl Arivindeki belgelerden, konularla ilgili resmi ve zel yaynlardan yararlanlmtr. Cilt ve kitap (blm) sonlarnda sredizin (kronoloji), kaynaka (bibliyografya) ve eitli dizinler vardr. Yapt bol bol verilen krokiler, kurulular, eklerle varsllatrlmtr. Tam 14 ylda tamamlanabilen bu belgelere dayal 16 kitaplk dizi, ilk elden byk bir kaynak deeri ve nitelii tar. 1028 ----TRK STKLL HARBNN BAINDA MILL MCADELE (1928) Svari Yzbas Midillili Ahmet (Atman)'n yapt, Byk Erkanharbiye Reislii X. ubesi tarafndan Reisliin Ankara Matbaas'nda eski harflerle bastrld (byk boy, 3-126's., ayrca 6 plan, 11 kroki, 19.kr.). Yazar, nsznde diyor ki: ... Milli Mcadele'nin bidayette, (balangta) isyankr bir ruhun dank ve perian tezahrat eklinde balam olan safahat vardr ki bu safahatn iptidaen karanlklarda kalmaktan kurtulmas o safahat bizzat yaam olanlarn kendi malumatlarn, velev ki en naiz ve ehemmiyetsiz dahi olsa, tespit etmi olmalar ile mmkndr. te bu kanaatledir ki ben, bu safhaya ait malumatm, maiyet-i devletlerinde bulunmakla mftehir olduum muhterem Erkan-i Harbiye-i Umumiye Reisimiz (Genel Kurmay Bakan Fevzi (akmak) Paa Hazretlerinden aldm ilham ve kuvvete ve beraberce harbettiimiz silah arkadalarmn malumatlarna ve bizzat kendi hatralarnla istinat ederek nerediyorum... zmir'in Yunanllarca igalinden nceki kimi nemli olaylarn anlatm ile balayan yapt, zmir'in igaliyle Yunan yabanllnn grd karl, UrlaSeferihisar - eme - Menemen -Manisa - Ayvalk - Akhisar - Bergama'nn igallerini, Menemen katliamn anlatr. Akhisardaki ulusal rgt, Redd-i igal Cemiyeti, ilk Milli Alay Komutam Halit Paa olay, ilk Papasl saldrlarmz, Balkesir ait: ek, 2 kurulu, 6 kroki; hava (I. blm: Deniz cephesi; II. harektna ait: 10 ek, 2 kurulu, kroki, 345 .kr.

Kongresi, rgtn geniletilmesi, daha sonra Aydn ynndeki igaller : BayndrTire-demi-Nazilli'nin iga1029 ----li, Aydn dolayndaki milis rgt, Malko kprs, teki basknlar (Erikli baskn gibi) anlatlr. Salihli Cephesi buradaki Kuvay-i Milliye rgt; Bozdadaki Kuvay-i Milliye, Ahmetli'nin iki kez igali ve boaltlmas, Uluslararas Tahkikat Komisyonu'nun raporu verilir. Soma-Akhisar - Alaehir - Balyanbolu ynndeki Yunan igalleri, cephelerdeki savalar, bu cephelerden resmi makamlara yazlan raporlar btn ayrntlaryla sunulur. Daha sonra, Bat Cephesi Komutanl kurulup emir ve komutay eline alr. Yazar, tarihsel olaylar, Milli Hareket'in dnm noktas olan burada keser. Kurtulu Savamzn bandaki Milli Mcadele'yi anlatan yaptn nem derecesi pek gzel anlalmaktadr. . Savatan eitli sahneleri gsteren resimler, renkli krokiler stanbul'da askeri matbaada baslm. Yazarn portresi de kitaba eklidir. 1030 ----TRK STKLL MCADELES KONFERANSLARI (1927) Trk Subay ve Devlet Adam Cevdet Kerim (nceday)'nn (1893-1951) konferanslar, T.C. Maarif Vekaleti Milli Talim ve Terbiye Dairesi Halk Terbiyesi ubesi'nin (Halk Konferanslar) dizisi yaynlarndan, biri olarak, stanbul'da Devlet Matbaasnda basld .(V-230 s., ayrca 4 harita, 44 kr.) D ve i kapaktaki aklama : 1927 senesi, Ankara Trkocanda, stanbul Darlfnun konferans salonunda ve Ankara Muallimler Kursunda verilmitir. Bu be konferansn bandaki nszde konumac ilkin unlar syler : Trk milletinin iman ve mefkure kayna, en samim ifadesiyle ata ocaklarndan biri olan Ankara Trkocanda, Maarif Vekaletinin tartip ettii mhim ve kymetli konferanslar meyannda stiklal Harbine ait vezaif de bendenize tevdi edildi. Hi phe yok ki Maarif Vekil-i muhteremi Necati Beyefendi, bu yksek teebbsleriyle memlekette inklap terbiyesi iin pek layk ve lazm bir r am oldular. Necati Beyefendinin Halk konferanslarn muntazam bir tekilatla ve tann her tarafnda tatbike gemi olmalar, bendenizi, bu kutsi vazifeyi stanbul Darlfnn salonunda da tekrar erefine mazhar kld.. nsz yle srp gider : stiklal Harbi; btn bir leme dein Trkn, lmden hayat, fenadan beka, ademden vcut yaratt bir harikadr. tiraf edeyim ki her ferdimizin teker teker kahraman olduu bu byk hadiseyi layk olduu kutsiyet ve azametini vererek tespit ve takrir edememek 1031 ----korkusu

iindeyim. Ne de olsa byle erefli ve kutsi bir vazifeyi ifa frsat ve msaadesini bendenize bah buyuran Maarif Vekalet-i Celilesine ve Erkan-i Harbiye-i Umumiye Riyaset-i Celilesine kranlarm arzeylerim. Bendeniz, elde edebildiim vesaike gre bu vazifeyi bu kadar yapabildim. Salahiyettar ve daha fazla sahib-i malumat olanlar, milletin z mal olan bu hadisat ikmal ve itmam etmek mecburiyeti altndadrlar. Evvelce stiklal Harbi hakknda Trk stiklal Harbi namyla yazdm kitabn Mondros'tan nn muahrebesine kadar olan aksamnn ikinci bir kitap halinde mufasallan nerini sonraya brakmtm. Konferanslarn tab' bu noksan ksmen ikmal etmi oldu... Muhterem Kprlzade Mehmet Fuat Beyefendinin nklap terbiyesi hakknda yazdklar ok kymetli makalelerini, bu hakayiki pek vakfhane ve limane terih etmesi itibariyle maruzatma ilve ettim. nszden sonra verilen Kprl'nn bu yazs da nceday'nn yapt ve konferanslar zerinedir. Bu konferanslarn konular srasyla yledir: Birinci konferans: 1 Mukaddime, 2 stiklal Harbine takaddm eden siyasi vaziyet, 3 Mondros Mtarekenamesinin akdi ve mtareke mevadd, 4 stiklal mcadelesi nasl balyor?, 5 Dvel-i tilafiye tarafndan Mtareke mevaddnn tatbiki, 6 Bu zaman zarfnda stanbul'daki vaziyet. kinci konferans : 1 Mustafa Kemal Paa'nn Anadolu'ya gemesi, 2 stanbul'da Meclisin yeniden kad, Misak-i Milli'nin tespit ve ilan, 3 Garpta General Milen hattnn tespiti, 1032 -----4 Bu vaziyet karsnda Anadolu'da vaziyet-i siyasiyenin mnakaa ve tetkiki ve verilen karar, 5 stanbul'un 16 Mart 366'da Dvel-i tilafiye tarafndan igali, 6 Padiah ve hkmetinin bu vaziyet karsnda hiyanetkrane hareketleri, 7 Milletin kyam, 8 Trkiye Byk Millet Meclisi'nin suret-i kadi, 9 Anadolu Hkmetini ilk tasdik eden devlet, 10 Bu hadisattan sonra stanbul'un, dmanlarn ve Anadolu'nun vaziyeti, 11 Garpta Yunan ordusunun Milen hattndan umumi taarruza gemesi, 12 Sevr muahedenamesinin stanbul Hkmeti tarafndan kabul. nc konferans : 1 Orduyu takviye ve tekil zarureti, 2 Anadolu ordusunun emir ve kumanda ekli, 3 Birinci nn muharebesi ve erkez Ethem'in isyan, 4 z yurdumuz Ardahan ve Artvin livalarnn Anavatana ilhak, 5 Gaziantepin facia-i sukutu, 6 kinci nn ve Dumlupnar muharebesi. Drdnc konferans: 1 Adapazar ve zmit havalisinin suret-i istirdad, 2 Zonguldak ve Antalya havalisinin suret-i istirdad, ve Adana havalisinin istirdad, 6 Pontus meselesi. Beinci konferans: 1 Austos 338 harekat-i taarruziyesi nasl ve ne maksatla ihzar edildi? 2 Taarruz-i hakiki mntakasnn tespiti, 3 Bakumandanln taarruz planndaki esasat, 4-26 Austos gn taarruzun icras, 5 Bakumandan Meydan Muharebesi ve Bakumandann 1 Eyll 338'de Dumlupnar'-dan Millete ve Orduya yazd beyannameler, 6 Esir Yunan generallerinin Bakumandann huzuruna evki, 7 Bursa ve zmir'in igali ve Anadolu'dan dmann kamilen tard, 8 Mu-

Ktahya - Eskiehir muharebesi, 4 Sakarya Meydan Muharebesi, 5 Gaziantep

1033 ----zaffer ordularn Boazlara tevecch, 9 Mudanya Mtarekesi ve stanbul'un son fethi, 10 Bu muzafferiyetin temin eyledii netayi, 11 Anadolu'da Yunan mezalimi, 12 mhim kyas : Mill kyamn balad gn vatann manzara-i umumiyesi, Sevr muahedenamesi ile hsl olan vaziyet ve Lozan muahedesiyle memleketin ald ekil (kyasl harita zerinde), 13 Netice. Konumacnn eski bir kurmay subay olmas, Birinci Dnya Savanda Kafkas cephesinde savam, Kurtulu Savana katlm bulunmas bu konferanslarna ayr bir deer ve nem katmaktadr. nceday, Kurtulu Savandan sonra, kurmay binba rtbesindeyken ordudan ayrld, Politikaya atld. CHP. Sinop milletvekili oldu (1937). Ulatrma (1940-41) ve Bayndrlk (1946-47) bakanlklarnda bulundu. ikinci Dnya Sava yllarnda yurdun drt bucanda moral konferanslar verdi. C. K. nceday, Kurtulu Savandan sonra, kendi anlarndan, savalara katlan komutan ve kurmaylarn bilgilerinden, Yunan komutanlarnn Trkeye evrilen raporlarndan yararlanarak Trk stiklal Harbi, Garp Cephesi (1925) adyla toplu bir kitap yazmt (222 s., 31 kroki). Bu kitap, Genelkurmay Bakanl Talim ve Terbiye Dairesi yaynlarndandr. Kitap yazldnda iki tarafn belgeleri daha yaynlanmam, tarihe tarihi gzyle baklacak bir zaman gememi olduu halde, baar kazand, bir ok dile evrildi, devrimler ve Atatrk zerine yazlan kitaplara da kaynak oldu. Yazarn, ok sonralar, Zonguldak Halkevinde verdii bir konferans da orada nklap ve stiklal adyla bastrld (1936, 33 s.). 1034 ----TRK STKLL SAVAI, YUNAN CEPHES (1944) Yedek Subay Okulu Sava Tarihi retmenimiz Emekli Kurmay Yarbay smail, Hakk Tmerdem'in ders notlar, Ankara'da Yd. Sb. Okulu Basmevi'nde 9. kez basld (170-11 s., ayrca sava durumlarn gsterir er renkli be byk levhada 9 kroki, 65 kuru). Trk-Yunan savan operatif ve tabiye bakmndan incelemektedir. Yazar, bu basm iin yazd, kitabn en sonuna konulan nszde : Trk stiklal Sava trl operatif (sevklcey) ve tabiye durum ve olaylaryla doludur. Bu kadar trl durum ve olaylar, hibir yabanc sava tarihinde bulamayz diyor. lk yazlan asl nszde ise, u aklamay yapyor: ... Ben bu kk kitabmda Atatrk ve smet nn, Trk ulusu ile birlikte: dmanla nasl vurutular? Ac mukadderi nasl deitirdiler ve sonra nasl keskin vurdular ve yardlar?... Nasl ezdiler ve yok ettiler? Bunlar, sava usullerine gre inceleyerek anlatmaa altm. nanmca, Trk stiklal Sava dnya sava tarihinde en iyi gdenmi (sevk ve idare edilmi) ve tam siyasal sonucu alnm biricik bir savatr. Gelecek savalarn gdeminde rnek alacak bir Trk deha eseridir. . Kitap, bu deha yaptnn okunup anlalmasn kolaylatrmaktadr. Savan genel nedenleri sralandktan sonra, Birinci nn savandan Byk saldrya kadar, btn Trk-Yunan muharebelerinin nasl olduu ayrntlaryla anlatlyor. Bunlar

1035 ----iin birer inceleme devi de veriliyor. Yunanllarn yapt yanllar gsteriliyor. Savalarla ilgili birtakm genel bilgiler sunuluyor. ki tarafn kuvvetlerinin say ve durumu krokilerle belirtiliyor. renciler iin zetler de yaplmaktadr. Kitabn ilk basm Yunanllarla stiklal Harbi baln tayordu (1931). Harbiye Mektebi 1931 yl ders notlar olarak Okulun basmevinde baslmt (121 s., ayrca 1 harita, 5 kroki, 60 kuru). kinci basm Devlete derlenemediinden, yl bilinmemektedir. Ancak, teki basm yllar unlardr: 1935, 1938, 1939, 1940, 1941. Yedek Subay Okulu Ankara'ya tandktan sonraki basmlar, bakentte yaplmtr. Yapt, bir ders kitab olmakla birlikte, byklerce de zevkle okunabilir. 1036 ----TRK KURTULU SAVAI (1988) stanbul'da kan Belgelerle Trk Tarihi Dergisinin zel yaynlarnn ilki olan, bu kitap, Mente Matbaas'nda bastrld (256 s., resimli, portreli, harital, 20 TL.). Bataraftaki teekkr yazsndan, kitabn hazrlanmasnda emekleri ve

yardmlar geenlerin adlarn reniyoruz: Genelkurmay Bakanl Harp Tarihi Dairesi, Ordu Film Merkezi, smet nn, Metin Toker, Cemal Yldrm, hsan lgar, H.V. Saltkgil, Suphi Mente, Erturul Zeki kte vb. Av. E.Z. kte imzasn tayan nszde, kitabn konusu ile devi yle belirtilmektedir: ... lk hedefin elde edilmesini salayan ve tarihimize, Byk Taarruz veya Bakumandanlk Meydan Muharebesi ad ile geen muharebeler ve hemen sonras Zafer, kitabn konusu olarak seilmitir. Konuyu, okuyucularna savan sorumluluunu yklenen komutanlarn

kaleminden tetkik etmek ve saati saatine o gnleri yaamak imknn vermek, bu kitabn grevidir. Bakumandanndan erine kadar, tek bir dncenin, kurtuluun, hkim olduu ve eyleme geirdii Onbegn Savann (26.VIII. 9.1X.1922) belirtilen ekilde yayma hazrlanmasn salayan ve yardmc olanlara minnet ve kran borcumuzdur. Sekiz blme ayrlm, olan kitabn blm balklaryla yazarlar yledir: 1037 ----Byk Taarruz ve Zafer (Bakumandan Gazi Mustafa Kemal); Birinci, kinci nn savalar ve sonras (Mareal Fevzi akmak); Sakarya'dan zmir'e (Garp Cephesi Ordular Komutan smet nn); Byk Taarruz nasl hazrland? (Garp Cephesi Kurmay Bakan Orgeneral Asm Gndz); Byk Taarruzda Svari Kolordumuz (Svari Kolordusu Komutan Orgeneral Fahrettin Altay); Kurtulu Savamz (Korgeneral Fahri Belen); Kurtulu Sava anlar (Korgeneral Nuri Berkz); Mtareke'den Byk Taarruz'a kadar (hsan lgar). Grld zere, kitabn yazarlar, Kurtulu Savan yapanlardr. Onun iin, bu. yaz ve anlarn birincil bir nemi vardr. Orta boyutlu kitap o denli bol resimlidir

ki, bunu konunun bir albm de saymak olanakldr. Kurtulu Savamzn kaynak kitaplarndan biri de budur. 1038 ----TRK KURTULU SAVAI KRONOLOJS MONDROS'TAN KADAR 30 EKM 1918-11 EKM 1922 (1970)

MUDANYA'YA

Alman bilgini Prof Gotthard Jaeschke'nin (Do. 1894) yapt, Trk Tarih Kurumu Yaynlar'ndan olup (XVI. seri say 12) Kurum basmevi'nde basld (XIX 239 s., 30 lira). Eser, ilkin Ankara niversitesi Trk nklp Tarihi Enstits'nn yayn program iine alnm, memurlarndan Nimet Arsan'a Almancadan dilimize evirtilmitir. Enstit, mali olanakszlklarndan dolay, kitabn baslmasnn gecikmemesi iin, yayn hakkn Trk Tarih Kurumu'na vermitir. Trk nklap Tarihi Enstits'ne armaan edilen yaptn nasl hazrlandn, yazar, giri blmnde anlatmaktadr. Bu ksa yazy buraya aktaryoruz : 1929 ylnda Berlin'de Deutsche Geselschaft fr Islamkunde (Alman slam Birlii Cemiyeti) tarafndan Die Trkei seit dem Weltkriege (Dnya Harbinden bu yana -Trkiye) ad altnda bir Geschichtskalender 1918-1928 (1918-1928 Kronolojisi) baslmt. Bu tarihten sonra 1961 tamamlamak zere yaynlanan ciltler unlardr : yl sonuna kadar, takvimi

II ve III: 1929 ve 1930 yllarna aittir (Berlin 1930-1931), IV : 1931 - 1932'ye aittir, Die Weit des Islams, Cilt: 15 V : Die Trkei in den Jahren 1933 und 1934, Mitteilungen des Seminars fr Orientalische Sprachen zu Berlin, Cilt: XXXVIII, ksm: II (Berlin 1935). 1039 ----VI: Die Trkei in den Jahren 1935 -1941 (Leipzig 1945), VII ve VIII: Ayn ad ile 1942-1951 ve 1952-1961 (Wiesbaden 1955 ve 1965), son ksm Otto Harrassowitz yaynevince neredilmitir. lk be ksma ait ahs ve konu dizinini Siegfried Rzeppa Mitteilungen der Ausland-Hochschule an der Universitat Berlin, Cilt: XLI, 1938, ksm : IIde tertip etmitir (Berlin, Verlag Walter'de Gruyter, 1939). stanbul niversitesi tarafndan ilk iki ksmn Trkeye evrilmesi fikrinin ortaya atlmas zerine hasrlanan tercme o zaman Edebiyat Fakltesi'ne bal bulunan Trk nklab Tarihi Enstits aratrmalarnn II. ve IV. saylar olarak neredilmiti (stanbul 1939 ve 1941 - eviren: Niyazi Recep Aksu) : Cilt: I 1913 1923, Cilt: II 29.X.1923 - 1.1.1930. 40 seneden beri Trk Devrimi zerine neredilen kitap, yaz ve makalelerin ihtiva ettii olaylarla oalan malzeme, kronolojiyi yeniden ele almay gerektirmitir. Bilhassa Trk Devriminin dierlerine nazaran en nemli devri olan Mill Mcadele zaman iin byle esasl bir tetkik yapmak zaruri olmutur. Yazarn 1965 ve 1966 yllarnda Ankara ve stanbul ktphanelerinde mtareke zamanna ait Trk basnn ve Londrada British Museum'un gazete arivinde bulunan ngiliz basnn tetkik etmek hususundaki arzusu ilgililerce yerine getirilmi; fakat daha da nemlisi, Bavekil Harold Wilson'un, tarih aratrmalar iin, 1922 yl sonuna kadar olan ksmn serbest brakt Foreign Office dosyalarn gzden geirmesi mmkn

olmutur. Bu suretle Documents on British Foreign Policy 1919-1939, First Seriesnin ciltlerine ge1040 ----memi olar 30.X.1918 ~ 27.VI.1919 ve 1922 yl devrileri hakknda bilgi edinmek mmkn olmutur. Bu eserimin hazrlanmasnda deerli yardmlarndan dolay Bayan Nimet Arsan ve Sayn Sami N. zerdim'e samimi teekkrlerimi sunmak isterim. 5 sayfalk bir kaynakadan sonra yaptn metni verilmektedir. Sondaki dizinde Trk tarihi iin nemi az olan adlar anlmam, yabanc lke izelgelerine yalnz balca olaylar konulmu. Nazr ve cra Vekillerinden yalnz en nemli olanlar, dizinin sonundaki ektedir. 1041 ----TRK KURTULU SAVASI VE DI POLTKA (1973) Dr. Salhi R. Sonyel'in yaptnn ilk cildi; Trk Tarih Kurumu Yaynlarnn XVI. dizisinin 19 sayl kitab olarak, Ankara'da T. T. Kurumu Basmevi'nde basld (XIX 255 s., ayrca 14 plnta 18 belgenin tpk-basm, 60 TL,). Yazarn Austos 1972Jde Londra'da yazd nszde bildirdiine, gre, bu yaptn byk bir blm, Trk milliyetilerinin d politikas, 1919-1923 (The Foreign policy of the Turkish nationalists, 1919-1923) bal altnda, 1967-71 yllar arasnda ngilizce doktora tezi olarak hazrlanm, tez 1971 Austosunda Londra niversitesine sunulmu, 25 kasm 1971'de yazarna Felsefe Doktoru payesi verilmitir. Yapttaki ngiliz belgeleri, ngiliz Devlet Arivi Genel Mdrnn izniyle yaymlanmtr. Bu ilk cilt, Mondros brakmasndan Byk Millet Meclisi'nin alna kadar olan dnemi inceler. Trk, ngiliz ve Yunan kaynaklarna dayanan yapt, be blmden oluur: I. Mondros brakmas, II. Trkiye'nin blnmesi, III. Trk ulusal akmnn douu, IV. Ulusal d politikann temelleri: A) Amasya bildirisi ve Erzurum Kongresi, B) Sivas Kongresi ve sonras, V. Heyet-i Temsiliye'nin d ilikileri. Belgeler, kaynaka, dizin. 18 belgenin tpk - basmlar sonda ayr bir albm biiminde verilmitir. 1042 ----TRK MUCZES (1969) Fransz kadn yazar Berthe Georges - Gaulis'den . Reyhan Ennl'nn evirisi, stanbul'da yaymlanan Yeni stanbul gazetesinin (Kltr Yaynlar) nn beincisi olarak, Yeni stanbul Matbaas'nda basld (61 s., fiyat yok). Gn Gnne stiklal Harbi Gazetesi nin ek kitaplarndan biri olan yaptn d kapanda, Atatrk'n Fransz yazar Claude Farrere ile zmit istasyonundaki karlamasn gsteren bir resim var. Sekiz blme ayrlan kitabn blm balklar yledir: I. Ykntlar arasnda; II. Sava : Afyonkarahisar;

III. IV. V.

Paalar ve stanbul, Ses, Hi konumuyordum; Paris; Birinci Lozan Konferans;

VI. stanbul ve Ankara arasnda; VII. VIII. kinci Lozan Konferans; Trkiye.

Kitapta yaptn zgn bal verilmedii iin, bunun, yazarn Yeni Trkiye ile ilgili yaptlarndan hangisinin zeti ya da btn olduu anlalamamaktadr. 1043 ----TRK ROMANINDA MLL MCADELE (1973) Dr. Aytekin Yakar'n incelemesi, Ankara niversitesi Dil ve Tarih - Corafya Fakltesi Yaynlar arasnda, (Trk Dili ve Edebiyat Aratrmalar Enstits Yaynlar) nn 20. kitab olarak, Ankara niversitesi Basmevi'nde baslp yaymland (130 s., 10 lira). 1963 tarihli nszde, u aklama grlmektedir: Toplumumuzun son yz elli yllk deime ve gelimesinde bazan nc, bazan izleyici olarak hayatmza karan edebiyatmz, Milli Mcadele ile bu deime ve gelimelerin en youn ortamna girmi olur... Bylece her manada kurtuluumuzun ifadesi olan ve tarihi akmzda bir keba durumu gsteren Milli Mcadele, romanlarmzda hangi alardan ele alnm ve ne lde yanstlabilmitir? Bu almamzda, millete mcadelemizi bu geni anlamyla ele aldk ve romanlarmz bu gr asndan incelemeye altk.... Giri blmnde, Milli Mcadele'ye kadar Trkiye'de milliyet dncesinin gelimesi ile Cumhuriyet'ten sonra Trk romannn gelime ynleri belirtilmektedir. Daha sonra, yapt, be blme ayrlr: I. Trk roman ve Milli Mcadele, Yunanllarn ve yerli Rumlarn mezalimi, 1044 ----III. Karakterler, II.

IV. Milli Mcadele ile sathi

ilgisi bulunan romanlar, V. Sonu.

lk blmn geni plan udur : A) Cephedeki mcadeleler: Yunan igali, II. nn sava, Eskiehir - Ktahya savan, Sakarya sava, Dumlupnar ve Bakumandanlk meydan savalar. L. ete savalar: a) D dmana kar: Vurun kahpeye, Yorgun sava, Kk fedailer, Kalpakllar; b) dmana kar: Ateten gmlek. 2, Ordu harekat: a) D dmana kar; Ateten gmlek, Doludizgin; b) dmana kar: Kalpakllar. B) Cephe gerisindeki mcadeleler: a) Kylerin olumsuz tutumu: Yaban,

Kalpakllar; b) Kasabalarn olumlu tutumu: Kalpakllar - Doludizgin; c) Kasabalarn olumsuz tutumu: Vurun kahpeye, Kalpakllar; ) ehirlerin olumlu tutumu: 1. Basn : Esir ehrin insanlar, 2. Gizli tekilat faaliyetleri: Kalpakllar - Doludizgin, Yorgun sava, Esir ehrin insanlar, 3. Miting : Ateten gmlek, d) ehirlerin olumsuz

tutumu: 1. Kozmopolit unsur: Ateten gmlek, Sodom ve Gomore, 2. Basn: Esir ehrin insanlar. kinci blmde incelenen romanlar: Vurun kahpeye, Yaban, Hep bu topraklar iin, Kalpakllar, Doludizgin. nc blmn konu balklar : Karakter bolluu, cinsiyet, erkekler, kadnlar, meslek ve sosyal durum, psikolojik zellikler, Drdnc blmde incelenmi olan. romanlar da yledir: Dikmen yldz, Halas, Nianllar, Esir ehrin insanlar - Esir ehrin mahpusu, Yeil gece, Yzba Cell. 1045 ----Sonu blmnde ise, incelenen btn bu romanlarn deerlendirmeleri ve yorumlar yaplr : nceleme konumuz olar romanlar genel olarak yansttklar eitli cephe ve cephe gerisi faaliyetlerde, mcadelenin ana yapsna ve ilkelerine aykr bir deerlendirme gstermiyorlar. Hatt bazlar bir hadiseyi gerek llerini hemen hi bozmadan, olaya almlardr.... nceleme u satrlarla son bulur: air, romanc birok gen sanatlarn son yllarda zel bir ilgi ile Milli Mcadele ve Atatrk'e eilmi olduklarn gryoruz. Bu durum, Milli Mcadele'den bu yana, hadiseyi sanat konusu yapabilmek iin, gerekli mesafenin yeni yeni teekkl etmekte olduunu gsterir. Bu itibarla, bu arada eserleri bir erken doum mahsul saymak ve bunlarda grlen bir takm aksaklk ve kusurlar bu sebebe balamak geree aykr bir yorum olmayacaktr. Sona konulan kaynakada inceleme konusu olan yaptlarla alma srasnda yararlanlan yaptlar gsterilmitir. Milli Mcadele'yi konu edinmi romanlarn yalnz bu yaptta incelenenlerden olumad, bu konuda daha birok romann bulunduu bilinmektedir: H. . Dinamo'nun romanlar vb. gibi. 1046 ----TRK RUHU (1944) M. Tekinalp'n yapt, stanbul'da Remzi Kitabevi'nce yaymland (XXIV-287 s., ciltli, 2 lira). Yabanc dildeki yaptlardan kimisine (M. Cohen) diye imza atm olan yazarn Kemalizm zerine Trke, Franszca, Almanca bir yapt daha vardr. Franszcas da bulunan bu yaptn nsznde, Trk Tarih Kurumu Bakan Prof. emseddin Gnaltay'n Ankara'dan yazara gnderdii 20.II.1944 tarihli mektup da aklanmaktadr. Mektubunda Gnaltay, Yalnz Trk tipleri arasna Cengiz'i de katmanz tarihi hakikate uygun bulmadm sylemek isterim diyor. Buna kar yazar u yant vermektedir: Evvelemirde urasn belirtmek isterim ki kitabn hibir yerinde Cengiz'in Trk olduu ve Trklerle Moollarn ayn rka mensup olduklar gibi iddialar, mevcut deildir. Esasen kitapta muhtelif vesilelerle izah ettiim gibi, Trk ruhu bakmndan antropolojik ve etnolojik bahisler mevzuumuzun dnda braklmtr... Franszca bask iin yazlan, Trkesine de alnan nszde ise, yazar, yaptn ylece zetler : Bu kitap birbirini tamamlayan drt ksma ayrlmtr. Birinci ksm, (Atalar ruhu) bahsine tahsis edilmitir. Fikrimizce, milli ruhun esas unsuru budur. Bir milletin manevi ahsiyetinde lmez ve deimez olan ey bu unsurdur...

Fakat, bu kitabn ikinci ksmn tekil eden ve (Sentetik ruh) adn verdiimiz ey iin bu mlahaza varit deildir. On asr kadar Trk hayatna hkim olmu bulunan sentetik ruhta ne lmezlik vardr, ne de bu ruh Trkn z ruhudur. Sentetik 1047 ----ruhun tezahrleri sosyoloji dilinde muhit ve deiir. Bu kitabn nc ksm, Tanzimattan Kemalist inklaba kadar giden gebelik devresine tahsis edilmitir. Bu devir, sentetik ruhun asrlk tezahrlerinin maziye doru itildii devirdir. 19'uncu asrn bir hususiyetini tekil eden milli uur, o devirde kklemi ve slami milletleraras kltrn asrlarca boyunduruk vurduu atalar ruhunun hususiyetleri o milli uurun tesiriyle muhite karak yeni Trkiye'yi dourmutur. Eserin drdnc ksmn tekil eden (Yeni Trkiye), demek oluyor ki, Eski Trklerin, yani bin yldan daha fazla bir zaman evvel, anayurttan; yksek Ural Altay steplerinden, bodur Tatar atlarna binerekten dar taan insanlarn diriliinden baka bir ey deildir. Bu eski fatihlerin ahfad artk, kltr sahasnda ftuhat kazanmak iin tabii beygir deil, buhar beygirini kullanyorlar. Bu kltr ftuhat, Ebedi ef Atatrk'n, de mjdeledii gibi, onlara, modern milletlerin seviyesi stne kmak imkann verecektir. 4 blm ve 31 ble ayrlan, kitabn blk balklarn sunuyoruz : I. Trk ruhu ve milli kahramanlar. II Trk deyince ne anlyoruz? III Milli ruh deyince ne anlyoruz? IV Irklarn msavatszl. V Trk ruhunun yaps nedir? VI radeli meyil ve hareketler, uursuz grenekler, insiyaklar. VII Irk, muhit, zaman. VIII rsiyet ve ataya ekme (atavizm). IX Atalar hayat. X Tre ve yasa. XI Yasann ykselii ve alal. XII Gebelik ve dinamizm. XIII Civanmertlik hasletleri. XIV Mete ve Attil. XV Sentetik ruh. XVI Trklk ve slamclk. XVII Osmanl mparatorluunun uzun 1048 ----srmesi. XVIII slam medeniyeti. XIX lk darbeler. XX- Bizans tesiri. XXI ark tevekkl. XXII Trk Birlii. XXIII Tanzimat slahat. XXIV Namk Kemal (slamiyet devrinin ahslan). XXV Merutiyet. XXVI Ziya Gkalp. XXVII Dirili (Kemalist inklap devaml bir inklaptr. Yeni Trkiye ile atalar Trkiye arasndaki yaknlklar. Trk kadnnn serbestlie kavumas), XXVIII Armazol ve Ahriman. XXIX Yeni Trkiye ve atalar ruhu (Cengiz'in imparatorluk merkezini Karakurum stepinin gbeinde kurmas ve Atatrk'n Ankara'y yeni Trkiye'nin merkezi edinmesi. Yeni Trkiye'nin yasas, Cengizler ve Attil'lar yasasnn istinat ettii ayn esaslara dayanr. Atalar ruhu ve Halk Partisi'nin alt oku). XXX Atatrk ve nn. XXXI nhitat ve satvet (Kemalist rejim baka hibir demokrasi veya otokrasi rejimiyle kyas edilemez). 1049 -----TRK TARH SLHLI KUVVETLER VE ATATRKLK (1974)

zaman adlar verilen tesirlere gre

Genelkurmay

Bakanl'nca

Cumhuriyetin

50.

Yldnm

dolaysyla

yaymlanan bu kitap, Ankara'da Ajans - Trk Matbaas'nda bastrld (402 ., renkli ve siyah - beyaz resimli, ayrca 3 plan, bunlardan biri renkli Atatrk portresi, fiyat yazl deil). Atatrk'n Trk ordusuna 29.X.1938 tarihli son bildirisi ile balyan yapt, Atatrk'n ruhuna ve ulusa armaan edilmitir. Yedi blme ayrlm olan yaptn ilk blmnde Trk ulusu ve kltr, balangcndan gnmze kadar Trk ordusu; ikinci blmnde dnyadaki Trk siyasal birlikleri ve yeni yurt kurma olaylar; nc blmnde Anadolu'nun eski ve yeni tarihi; drdnc blmnde Osmanl devletinin kuruluu, duraklama ve gerileme dnemleri, devleti kurtarma abalar; beinci blmnde Trk yurdunun ve ulusunun kurtarlmas abalar, T.B.M.M'nin Ankara'da toplanmas, Milli Mcadele; al-tnc blmnde kurtarlan yurdun bayndrlmas, ulusun kalkndrlmas, Cumhuriyetten sonraki gelimemiz; yedinci blmnde de Atatrklk konular incelenmektedir. Son blmn ara balklar yledir: Atatrk'n hedef ilkeleri, Atatrk'n siyasal sistem ilkeleri, Trk inklaplar, Atatrk'n dnya gr, Trk ulusunun Atatrk'e kran duygular, dier dnya milletlerinin Atatrk hakkndaki grleri, Trklk dnyasnn nemli olay kronolojisi. Dorudan doruya yararlanlan kaynaklarn drt sayfalk izelgesi ile yapt sona ermektedir, Kitap, iyi kda gzelce baslmtr. 1050 -----

TRKYE BR DEVLETN YENDEN DOUU (1971) Tannm ngiliz tarihisi Arnold J. Toynbee'nin (Do-14.IV.1889) yapt, Kasm Yargc'nn evirisiyle, stanbul'da Milliyet Yaynlar'nn (Tarih Kitaplar Dizisi)nin 12. kitab olarak Baha Matbaas'nda basld (320 s., ayrca 4 levha, ciltli, 20 lira). nszde, Eserin stnl, bir tarihinin bilimsel metodu ile yazlm olmasndan geliyor denilmektedir. Babas gibi tarihi olan yazar zerine verilen bilgiler arasnda unlar da var : Londra niversitesine tarih profesr oldu (1919). Trk Yunan savan Avrupa'daki ve Yakn - Dou'daki birok nemli olay yerinde izledi Bizans uygarl uzman olarak yetiti. Daha sonra kendisini tarih felsefesine verdi Yaptlarndan baka gazete ve dergilerde yaymlanm yzlerce yaz, grm ve dizi grm de vardr. Bunlar arasnda Turanclk akm zerine yaymlanm ok nemli yazlar da bulunmaktadr. Birka kez Trkiye'yi gezip grd. Haziran 1926'da yazlan kitabn nsznde yazar unlar sylyor : Trkiye zerine byle bir kitap yazmam yaynevi 1923 yaznda teklif etmiti. O tarihte Ankara'dan henz dnmtm. Daha nce 1921 ylnn byk bir ksmn, Trk Yunan savan, bir bu yandan, bir br yandan inceleyerek geirmitim. ngiltere'de bulunduumda da ou zaman Yakn - Dou tarihini incelemek ve bu konuda dersler vermekle urayordum. 19 blme ayrlan yaptn blm balklarn sunuyoruz: Trkiye ve Bat Eski Osmanl mparatorluu (1299 -1774) Batnn etkisi (1774 - 1919) 1908-18 bilanosu ve Mttefik1051 -----

lerin bar artlar Mustafa Kemal Trk - Yunan sava (1919-22) Lozan konferans ve bar antlamas 1789 fikirleri Kapitlasyonlar ve kavim sisteminin kaldrlmas Saltanatn kaldrlmas ve cumhuriyetin ilan Halifeliin kaldrlmas Cumhuriyet ve diktatrlk Nfus, tarm, demiryollar Ticaret, sanayi ve maliye Sosyal ve kltrel sorunlar Trkiye'nin uluslararas durumu Musul sorunu Sovyet Rusya, Boazlar ve slam dnyas Sonu. Mustafa Kemal blmnde yazar, Atatrk'le XVII. yzylda ngiltere'de krala kar bakaldran Cromwelli karlatrmaktadr. Toynbee, bir Sonula yaptn kapamaktadr. Denilebilir ki, yaptta, amzn en byk tarihisi, gen Trkiye Cumhuriyeti zerine bu aratrmasn yazarken, pek ok yazarn ve tarihinin tersine, duygular ve nyarglardan uzak kalmay, gerekleri bir bilim adamnn yansz gzleriyle grmeyi bilmitir. Bu yapt, her bakmdan gerek Trkiye'yi renmek istiyen yabanclar kadar, duygulardan arnp Trk devrimini bilimsel adan grmek isteyen bizler iin de yararldr, sanrz. 1052 ----TRKYE BRNC BYK MLLET MECLS 50. YILDNM, 1920-1970 (1973) Nurettin Can Glekli ile Rza Onaran'n ortaklaa hazrladklar bu kitap, Babakanlk Kltr Mstearl'nca yaymlanan (Cumhuriyet'in 50. Yldnm Yaynlar) nn sekizincisi olarak, stanbul'da Milli Eitim Basmevi'nde 3.000 say bastrld (XI - 317 s., ayrca 25 plan, 20 TL,). Sunu yazsnda, Bu dizide, Atatrk, Kurtulu Savamz, Cumhuriyet Trkiyesi ve inklaplarla ilgili konular ileyen eser ler yaynlanacaktr deniliyor. Yazarlar da, Giri te unlar belirtiyorlar: Sayn okuyucularmz, bu kitapta u blmleri bulacaklardr : 1.- Tarihe, 2 Anlar, 3 - 50. yl treni, 4 Mesajlar. Tarihe blm, Mondros Mtarekesinden balamakta ve Ankara'da Byk Millet Meclisi'nin ve Milli Hkmetin kurulmasyla sona ermektedir... Meclisin almasndan sonraki blmde, objektif olabilme endiesiyle zor bir yntem uyguladk. Olaylarn gelimesini ve rgtlerin kurulmasn, Birinci Byk Millet Meclisi Zabt Ceri1053 ----delerindeki mzakerelerden oluturduk. Bunun iin Zabt Ceridelerini eledik ve onlarn iinden tarihin akn olduu gibi veren nergeleri, tartmalar, kanun ve kararlar aldk; sadeletirdik ve zetledik. Atatrk'n Nutuk'undan da ayn biimde faydalandk... Bu kitabn hazrlanmasndan maksat, 50. yldnmn kutlamak iin yaplm olan treni anlatmak, Birinci Byk Millet Meclisi'nde alanlardan bugn hayatta

bulunanlarn anlarn deerlendirmek,

Trkiye

Byk

Millet

Meclisi'nin

anlmasyla olduu kadar, kuruluu ve ilk faaliyetleri ile ilgisi bulunanlar dinledikten sonra vesika deerinde' izlenimler tespit etmektir. Trene ait blm daha ksadr; fakat, 50 yl sonra bu al kutlama, anlam bakmndan byk bir nem tamaktadr. Mesajlar blmnde, 50. yl dnm treni dolaysyle yaymlanm yazlar var.. Bu kitap, Atatrk'n, Byk Millet Meclisi'nin kuruluunun birinci yl dnmnde yapt bir bildiri ile sona eriyor. Biz, bylece, Omun yce eserini balatmasna ve sona erdirmesine sembolik olarak sadk kaldk. Birinci Dnya Sava sonunda Osmanl Devletinin durumunu, Bamszlk Savamn balamasn anlatan ilk blmn sonunda, T. B. M. M. birinci dnem milletvekillerinin izelgesi var. Anlar blmnde, mebuslarn (Fahrettin Altay, Dr. Tevfik Rt Aras, Ahmet Fevzi Erdem, Refik Koraltan, Yasin Kutlu, Ali Kl, Hseyin Aksu, Yasin Haimolu, smet inn, Ahmet Ferit Tek; memurlarn (Ord. Prof. Dr. Hfz Veldet Velidedeolu, Efltun Cem Gney, Tahsin erifsoy, Hasbi Sargn, Cevat Duru, Mehmet Hsn nsal, hsan Kaftangil, Vehbi Ko, Tayip 1054 ----Baer, hsan Yaln, Refet Sezen, Feridun Kandemir, Ramiz mre, Rza Erdim, Mahir z, Nihat Dinmen, Kzm Tolun, Prof. Avni Refik Bekma); gazetecilerin (Ahmet Hidayet Reel, Kemal Salih Sel, Enver Behnan apolyo, Sreyya Kalabay, Mnir Meyyet Bekman, Nait Ulu) anlar bulunmaktadr. Ellinci yl treninin anlatld nc blmde; Antkabir, Meclis ve Birinci Meclis binasndaki trenler, Millet Meclisi, ve Cumhuriyet Senatosu bakanlarnn ve Hseyin Aksu'nun konumalar verilmitir. Son blmdeki bildiriler arasnda, Birinci yldnmnde Mustafa Kemalin azndan 23 Nisan bildirisi de vardr. Kitabn metni resimli olduu gibi, ayrca sona bir resim albm ile bir de kaynaka eklenmitir. 1055 ----TRKYE CUMHURYET DEVLET VE HALKI GAZ MUSTAFA KEMAL (1933) Av. Suat Tahsin (Trk) (Do, 1906) tarafndan, Cumhuriyetin Onuncu Yldnm (29 Ekim 1933) dolaysyla yazlan kitap, stanbul'da Akam Matbaas'nda basld (XVI -424 s., ayrca 1 plan, 250 kr.). ki cildi bir arada kapsayan kitabn ilk cildi bir giri niteliini tar. Burada Birinci Dnya Sava, Mondros silah brakmas, Sevr antlamas, Devlet-i Aliye-i Osmaniye'nin k anlatlr. Kitabn asl konusu, ikinci ciltte incelenir: Kurtulu Sava, Mudanya silah brakmas, Lozan antlamas, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin kuruluu. Her iki cilt iin kaynaka, ayr blmlerde gsterilmitir. Buralarda, Trke ve yabanc dillerdeki yaynlar iaretlidir.

Ba taraftaki Cumhuriyet genliinin ament's nde, yasarn Atatrk'n Trk genliine hitabesine verdii yant var. Burada yazar, Atatrk'n hitabe metnini alm, ancak birinci konuan kii olarak bir para deitirerek yazmtr. Bu Ament den sonra gelen nszde yazar, zetle, diyor ki: ...Biz bu eserimizde yeni tarihi hakikatlerden mlhem olarak Mustafa Kemal tarafndan halkolunan yeni ve son Trk devletinin, Trkiye Cumhuriyeti devletinin kuruluundaki tarihi ve hukuki azameti tasvire alacaz. Bilhassa hukuk-i dvel ve hukuk-i esasiye cephesinden yeni devletin kurulduu sralarda 1056 ----tahakkuk etmi olan siyasi artlarn mulak terkibini ve Osmanl devletinin inkrazndaki buhran ve mudiliyeti ve garpllar tarafndan asrlarca Osmanl devletiyle birlikte Hasta Adam telakki edilen ve Sevr suikastyla harita-i lemden silinip sprlmek istenen Trk milletinin hayatiyet ve asaletini ve bu byk milletin halkettii Mustafa Kemal ve Mustafa Kemal'in halkettii yeni byk devletin, Trkiye Cumhuriyeti'nin cihana kar Lozan zaferiyle iktisap ettii lemmul mevkiini gstermee alacaz... (1).. Bu nsz ylece sona erer: Muhammet byk bir mrit, Aristo lemmul bir filozof, skender muhteem bir asker, Bismark yaman bir siyasi, Lenin dehha bir inklap, Danton sehhar bir hatip ve fakat Mustafa Kemal bir fevkaddehdr. nk O Muhammet'ten ve Arsito'dan, skender'den ve Bismark'tan, Lenin ve Danton'dan vcut bulmu ve btn bunlardan baka da kadim ve mucizekr Trk milletinin sulbnden halkolunmu bir varlktr O, dhiler gibi tek bir zirveden ibaret deil; Trk rkn asrlarca kucanda emzirip cihana medeniyet getirmi byk l----------------------------------------------------

(1) Bir bu yaptmzda yeni tarihsel gereklerden esinlenerek Mustafa Kemal'ce yaratlan yeni ve son Trk devletinin, Trkiye Cumhuriyeti devletinin kuruluundaki tarihsel ve hukuksal grkemi anlatacaz. zellikle devletler hukuku ve anayasa hukuku ynlerinden yeni devletin kurulduu svalarda olumu siyasal koullarn anlalmaz bileimini ve Osmanl'nn yklndaki bunalm ve kmaz ve Batllarca Hasta Adam diye nitelenen Trk Ulusunun yaam ve soyluluunu, bu ulusun yaratt Mustafa Kemal'i, Mustafa Kemal'in yaratt yeni Trkiye Cumhuriyeti'nin dnyaya kar, Lozan. Antlamasyla kazand evrensel yeri- gstereceiz. 1057 ----keyi eviren semalara hkim zirvelerden mteekkir bir silsiledir. (2) Sonda, 1924 tarihli Tekilat -i Esasiye Kanunu metni verildikten sonra, yasar, yaptn u blmcelerle sona erdirir: ...Kanaatimce; Trk inklab, Trk Hukuk-i Esasiyesindeki harekat-i azime, dnyann hibir milletine nasip olmu deildir. Bu inklap, ilk defa kendini gsteren bir seyr hareketle ehl-i iz'ana dehet ve hayret vermi bir inklaptr. Beeriyet tarihi bu kadar ksa bir zamanda bu kadar azametli ve bu kadar mull bir hadisenin vukuunu henz sahifelerine kaydetmemitir.

Bu sebepledir ki, Mustafa Kemal medeniyet ve insanlk hayatnn mstakbel nesilleri iin, btn dehalar, silsilesinin ok yukarlarnda, FEVKADDEH tannacak bir varlk olarak ebediyen tayacaktr. ---------------------------------------(2) Muhammet bir yolgsterici, Aristo evrensel bir filozof, skender grkemli bir asker, Bismark yaman bir siyaseti, Lenin dahi bir devrimci, Danton byleyici bir hatip ve fakat Mustafa Kemal, bir olaanst bilgedir. nk O, Muhammet'ten ve Aristo'dan, skender'den ve Bismark"tan, Lenin ve Danton'dan olmu, bunlardan baka da eski ve mucize yaratan Trk ulusunun Sulbnden olmu bir varlktr O, dahiler gibi tek boyutlu bir doruktan gelmedi. Trk soyunu, yzyllarca kucanda emzirip dnyaya uygarlk getirmi bir lkeyi eviren gklere egemen doruklardan olumu 1058 ----TRKYE CUMHURYET VE TRK DEVRM (1973) Prof. Dr. A. fetinan'n (Do. 1908) yapt, Babakanlk Kltr Mstearl'nca karlan (Cumhuriyetin 50. Yldnm Yaynlar) dizisinin onuncusu olarak, Ankara'da Babakanlk Basmevi'nde basld (180 s., ayrca 25 plan, 1- harita, 10 TL.). Kitabn tamamlayc ad: M. Kemal Atatrk, kurtulu, istiklal, Cumhuriyet ve Trk devrimi. Bir nszden sonra blme ayrlan eserin konu balklar yle: I. 1) XIX. ve XX. yzyllarda dnya olaylar. 2) XIX. Ve XX. yzyllarda Osmanl Devleti, 3) M. Kemal Atatrk'n meslek ve fikir hayat -(1881-1918); II. 1) 1918-1919 memleketin genel durumu, yurt birlii fikri ve uygulanmas, milli kongreler, 2) 1920 T.B.M.Meclisi Hkmeti, Sevr Anlamas, Kuzeydou Sava ve Gmr Antlamas, 3) 1921 Anayasa, nn savalar, Ankara itilafname si, Kars Antlamas, 4) 1922 Byk taarruz ve zafer, Mudanya mtarekesi, saltanatn kaldrlmas, 5) 1923 Lozan Antlamas, kinci T. B. M. Meclisi'nin seimi, zmir ktisat Kongresi, Ankara bakent, Cumhuriyetin ilan, 6) 1923 -. 1939 devresinde Trkiye; III. Trk devrimi ve ada medeniyet yolunda Atatrk ilkeleri: 1) Trk devrimi, 2) Trkiye Cumhuriyeti halk, layik, 3) Ekonomide devletilik, 4) Fikri ve sosyal hayat, 5) Ei1059 ----tim ve retim, harf devrimi, 6) Milliyetilik prensiplerinin dayand esaslar, Devrimcilik ilkesi. Yazarn kaynaklar yerli ve yabanc yaynlardr. Bunlarn bir kaynakasn gstermemi: Bunlar bibliyografya kitaplarnda toplanmtr. Onun iin ayr ayr kitap ismi yazmadm diyor. Ancak, kaynaka ve sredizini kitaplarnn ksa bir izelgesi ile yurtbilgisi ve tarih konularnda kan kendi yaptlarnn tam bir izelgesini dzenlemitir. Bir dizinden baka, Atatrk'e ait 32 resimlik bir albm ile Sevr Antlamasna gre Trkiye'nin bllmesini ve Lozan'da izilen Trk ulusal snrlarn gsterir bir harita sona konulmutur. bir silsiledir."

7)

Yapt iin yasar unu da syler : Ancak bir de bizzat K. Atatrk'ten dinlediim, not ettiim ve bazen de kendi el yazlaryla olan blmleri ekledim. Bylece belgelerim arasnda dorudan doruya iittiim, grdm ksmlara da yer vermi oldum. 1060 ----TRKYE CUMHURYETNDE LAYKLK (1955) Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Devlet Kuramlar ve Siyasal Hukuk Asistan Dr. Blent Dver'in (Do. 1928) doktora tezi, Faklte yaynlar arasnda bastrld (VII - 260 s., 5 TL.). Kitabn iindeki bal: Trkiye Cumhuriyeti'nde Layiklik Prensipi'dir. Bir Giri ile be blmden oluan yaptn blm balklar yledir: I. Layik devletin tarihi gelimesi, II. Devletin layiklii, III. Hukukun layiklii, IV. retimin layiklii, V. Din hrriyetinin snrlar ve layiklik prensipinin meyyideleri. Giri'te konunun saptanp snrlanmas, (layik) szcyle ilgili terimlerin tanm yaplmaktadr. lk blmde, batda ve Trkiye'de layik devletin tarihsel geliimi ele alnr. Bu arada, slamlktan nceki Trk devletleri, slamda devlet ve hukukun dincierkil (teokratik) zyaps, Osmanl mparatorluunda devlet ve hukuk dizgesi, Cumhuriyet dnemi incelenmektedir. kinci blm devletin layikliinin ana temelleri, Trkiye'de layik devlet dizgesi (bu arada Atatrk'n layik devlet gr) gibi konular ele alr. nc blmde Cumhuriyet dneminde layik hukuk hareketinin aamalar (bu arada Atatrk'n layik hukuk anlay), layik hukuk dizgemizin temel grleri, aznlklar ve layik hu1061 ----kukumuz,

layik devlet dizgesine yaplan kar -klar, layik kaza dizgemiz

aratrlmaktadr. retimin layiklii konusunun incelendii drdnc blmde layik eitim retimin genel esaslar, Trkiye'de layik eitim - retim ele alnrken, Dantay'da rahmetli Prof. Dr. Blent Nuri Esenin din derslerinin devlet okullarnda okutulamayaca zerine at davaya eilinmekte, soruna toplumsal - siyasal ynden baklmaktadr. Son blmde de din zgrl ve snrlar, dinsel dernek kurma zgrl ve snrlar, dinsel propaganda zgrl ve snrlar (bu arada Atatrk aleyhine ilenen sularla ilgili yasa), dinsel eitim ve retim zgrl ve snrlar (zel dinsel eitim - retim ynetim biimimiz, aznlklarn ve yabanclarn dinsel eitim - retim haklar), Trk pozitif hukukunda dinsel eitim - retim zgrlnn snrlar, buna aykr davranlarn yaptrmlar (meyyideleri), bu arada izinsiz dersane ama ve Arap harfleriyle eitim - retim yapma yasaklar zerinde durulmaktadr., Layiklik ilkesinde srar etmenin anlamn belirtmee alan genel sonuta yazar diyor ki:

Bu etdde daha ziyade nazari ve mevzu bir hukuk kaidesi olarak ele aldmz layiklik prensipini drt noktadan, Devletin, Hukukun, retimin layiklii ile Din hrriyetinin snrlar ve layiklik prensipinin meyyideleri bakmndan inceledik. Trkiye'de devletin layiklii, dinin devlet hayatnda siyasi bir fonksiyon ifa etmesine kesin olarak son verme eklinde tecelli etmitir. Buna mukabil devlet, inklaplarn icap ettirdii 1062 ----fevkalade bir zabta tedbiri olarak din ilerini bir kamu hizmeti saymakta devam etmitir, yani devlet sistemimiz, bu hali ile, tam layik deil, yar layik bir mahiyet arz etmektedir. Hukukun layikliine gelince, Trk kanun vaz kanun yaparken artk eriatn vizesine tabi deildir. Hayat dini kurallara gre tanzim etmek arzusu beeriyeti bir adm bile atmaktan alkoyacak ok tehlikeli bir yoldur... retimin layiklii bakmndan, Trkiye'de Cumhuriyet devriyle birlikte tam layik milli terbiye sistemine gidilmitir. Trk kltrnn layikletirilmesi hurafelerden, batl itikatlardan uzak, hr bir zeka disiplini kurma gayesini gder. Medrese zihniyetinden ve skolastik dncenin dar kalplarndan uzak, hayat bir terbiye sistemi Cumhuriyet maarifinin temel amac olmutur. .. .Etdmzn son blmn tekil eden din hrriyetinin snrlar ve layiklik prensipinin meyyideleri konusu ise, bir ka bakmdan zellik tamaktadr. Bu hususta birbirine tamamiyle zt iddialar ortaya atld grlmektedir. Yazar, bu savlar da zetleyerek yantlamaktadr. Ona gre, Trk devrimi din zgrlnn snrlarnn izilmesinde ok titiz davranmtr. Trk inklab bylece dine hcum etmekten ziyade, dinle alakas bulunmayan tereddi etmi messeselere kar evrilmi bir silah olmutur.... Aratrmalarda yararlanlan kaynaklarn bir blm dipnotlarda gsterildii gibi, ayrca sondaki kaynakada da tekiler gsterilmitir. Adlara ve kavramlara gre dizinler en sonda bulunmaktadr.

1063

----TRKYE CUMHURYETMDE MLL ETM VE. ATATRK (1968) Amerikal Prof. Howard S. Wilson ile Dr. lhan Bagz'n ortak yaptlar, Ankara'da Dost Yaynlar'nn (Eitim Dizisi) nin ilk kitab olarak, Ajans - Trk Matbaas'nda bastrld (263 s., ayrca 1 izelge, 10 TL.). Kitabn d kapanda (Milli) szc yoktur. Ba tarafta Bagz'n notuna gre, iyi insan H. E. Wilson, kitabn yaynlandn gremeden lmtr. Kitapta, Osmanl gemiinden Trk eitimine gelen soranlarn neler olduklarn, bunlarn Cumhuriyet' dneminde nasl gelitiini, glklere kar gsterilen zm yollarn, bu alandaki baar ve baarszln nedenlerini buluyoruz. imdiye dein eitimcilerin konu d sayp deinmedikleri, aslnda eitime yn veren toplumsal ekonomik nedenlere bu kitapta deinilmekte, ac da olsa, kimi gerekler ortaya konulmaktadr.

Alt bolme ayrlan kitabn blm ve blk balklar yledir : I. Yakn ada Osmanl mparatorluu eitimine ksa bir bak : A) Osmanl eitim kurumlar, B) Reform yllar ve eitim, C) kinci Merutiyet ve eitim; II. Kurtulu Sava yllar ve eitim; III. Trkiye Cumhuriyeti;

IV. Cumhuriyet devrinde modern eitimin kurulmas : 1.= Eitimin birletirilmesi (Tevhid-i tedrisat) ve dini etkilerin okullardan uzaklatrlmas, 2. Erafn ve Dileri Bakanlnn 1064

-----etkileri ve eitim, 3. Mali glkler, 4. dare rgtnn yeniletirilmesi, 5... Karma eitim, 6, Okul programlar ve ders kitaplar, 7. Alfabe deiiklii, 8. Ulus okullar ve halk eitimi, 9. Yeni eitim sistemi armaanlar, 10. Bir deerlendirme denemesi; V. Modern eitimin gelitirilmesi 1. Yeni ilerleyiler ve Reit Galip, 2. Arkan - Tongu ve eitmen denemesi, 3. niversite reformu, 4. Halkevleri C.H.P. ve eitim, 5. Ziraat eitimi, 6. Mesleki ve teknik retim, 7. Ky Enstitlerine doru; VI. Mustafa Kemal'in yetimesi ve eitimle ilgili fikirleri:

Atatrk'n eitimle ilgili fikirleri, son sz. Bu kitap, Amerika'da yazlm. Prof. Wilson, California niversitesinde Eitim Fakltesi dekanl yapm. Tevfik leri'nin Milli Eitim Bakanl dneminde hazrlanan Eitim Komisyonu Raporu'nun yazlmasna Amerikal temsilci olarak katlmtr. Kitapta, zel bir aratrmadan ok, genel bir zet nitelii bulunmaktadr. Her hangi bir konu zerinde derinlemesine bir alma yok. Kitapta belki gereinden ok, kaynaklardan alnan metinlere rastlanmaktadr. Sonu olarak, yazarlar, Trkiye'nin toplumsal - ekonomik sorunlarna verdikleri geni yerle, eitimin bir lkenin toplumsal yapsyla nasl zde ve bal olduunu gstermee almlardr. Kitabn, Atatrk'n yetimesiyle ilgili blm, bilinenlere yeni bir ey katmyor, denilebilir. 1940'larda kesilen konu, eitimimizin en nemli dnemini kitabn plan dnda brakmtr.

1065

----TRKYE CUMHURYETNN ELLNC YILI DOLAYISIYLA ATATRK VE EVRES (1974) Ord. Prof. Dr. Sadi Irmak'n (Do. 1904) yapt, stanbul niversitesi Atatrk Devrimleri Aratrma Enstits Yaynlar'nn ilki Matbaas'nda bastrld (155 s., fiyat yazl deil). olarak, stanbul'da Sermet

Kitaba

Balarken

yazar

unlar

syler:

Bu

aratrmada

50

yllk

Cumhuriyetimizin bir biyografik panoramasn, baka bir deyimle milli hayatn nirengi noktalarn izmeyi deneyeceiz. Bu dnemdeki btn olaylar elbette toplumumuz yaratmtr. Ama, topluma yn veren dnceler ve onlarn temsilcileri, yani liderler vardr. Bir de iinde olaylarn getii milli ortam vardn Biz bu seride bata Atatrk olmak zere 50 yln dnce ve eylem temsilcilerinin kiiliini belirtmee abalarken, milli ortamn koullarn da inceleyeceiz. Bu kitap bir tarih olmad gibi, bir sosyolojik inceleme de deildir. Sadece 50 yln nirengi noktalarndaki kiileri ve ortam koullarn grntler halinde yanstmaya alacaz. Bylece bu denemenin az - ok sbjektif olmak gibi bir zaaf olacan kabullenmee mecburum... Ba tarafta Mustafa Kemal'in tarihe douu ile Atatrk devrimleri balkl iki inceleme var (s., 3 -63). Atatrk' bylece anlatan yazar, daha sonra onun evresi ne geer. Bu evrede bulunan kiiler unlardr: 1066 ----smet nn, General Kzm Karabekir, General Ali Fuat Cebesoy, Hseyin Rauf Orbay, Mareal Fevzi akmak, General Refet Bele, Ali Fethi Okyar, Mahmut Cell Bayar, Recep Peker, Dr. Refik Saydam, kr Saraolu, Hasan Hsn Saka, Hseyin Avni Ula, emseddin Gnaltay, Mahmut Esat Bozkurt, Mehmet Akif Ersoy, Falih Rfk Atay, Halide Edib - Advar, Yunus Nadi Abalolu, Ahmet Aaolu, Samih Rfat, Mustafa Necati, Hamdullah Suphi Tanrver. Neye gre sralandklar pek belli olmayan bu kimseler iin, yazar: Biografik bilgiler hususunda rahmetli brahim Aleddin'in Trk mehurlar kitabndan faydalandm der. Oysa, o kk kitabn pek ok eksii ve yanl bulunduu artk anlalmtr. Daha sonra, yazar, adlarn verdii kiilerle ilgili kendi bilgilerini ve anlarn anlatr. Her nedense, Recep Peker'e bakalarna yapt gibi davranmam, adnn altna yalnz doum tarihini yazm, lm tarihini ise kendi anlar iinde geirmitir. Kitabn son 10 sayfas, yukarda adlar anlanlarn dnda kalanlar birtakm kategori lere ayrarak anar: Askerler, Atatrk'n yakn evresinde bulunanlar, idareciler, din adamlar, samimi muhalifler, hatipler, kadnlar, bilim adamlar, yazarlar, Milli Mcadele rgtleri, Meclis iin faaliyetleriyle tannanlar, 19 Mays 1919'da Atatrk'n yannda Samsun'a kanlar, Erzurum Kongresince seilen Temsil Heyeti yeleri, Sivas Kongre since seilen Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Temsil Heyeti yeleri, Mtarekede Atatrk'n emrinde stanbul'da alm olan gizli heyet yeleri. En sonda, Atatrk'n personel politikas ve baz karakter zellikleri balca u noktalarda belirtilmektedir: nsanlarn 1067 ----ruh yapsna tehis koyma gc, insanlar en ok yararl olacaklar yerde altrma yetenei, gerekilii, eitimcilii, vefas, insanlar ruhi etkisi altna alma gc, kinci olmayp affedici oluu. Son blmcede yazar kitabm hazrlarken yararland kaynaklarn adm ksaca anar.

1068 ----TRKYE KTSAT KONGRES 1923 ZMR HABERLER-BELGELER-YORUMLAR (1968) Gndz kn'n yapt, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar arasnda basld (XXIV - 469 s., 25 lira). Kurtulu Sava Trkiyesi'nin ekonomik ve toplumsal yaps zerinde nemli bir bilimsel aratrma olan bu kitapta drt blm var: I 1923 Trkiye ktisat Kongresi'nin amac ve nitelii, II 1923 Trkiye ktisat Kongresi'ne varan hazrlklar, III 1923 Trkiye ktisat Kongresinin al ve yapt almalar, IV 1923 Trkiye ktisat Kongresi'nde kabul edilen esaslar. Kitabn en nemli blm sonucusudur. Bu konuda imdiye kadar ayrntl bir aratrma yaplmamt. Yazar, sunu yazsnda amacn yle aklamaktadr : Bu kitabn amac Kurtulu Sava Trkiyesi'nin iktisadi ve toplumsal yapsn yanstan olaylardan biri olan 1923 Trkiye ktisat Kongresi'ne ilikin haber, belge ve yorumlar derleyerek aratrclara ve rencilerimize toplu ekilde sunmaktr. kinci blmde, ktisat Vekaletince seilen Heyet-i Faale'nin hazrlad rapora, stanbul'da Milli Trk Ticaret Birlii ile stanbul Umum Amele Birlii'nin yapt hazrlklara zel bir yer verilmi. Ayrca, bu blmde, Kongre'ye katlan delegelerin adlarnn saptanmasna da allm. Kongre'nin Ercmen almalar ile Genel Kurul grmelerinin tutanaklar,

btn aramalara karn, bulunamam. Bu eksiklik, Anadolu Ajans'nn ve kimi gazetelerin grmelerle ilgili 1069 ----olarak verdikleri haberlerle giderilmee allm. Gazetelerde yaymlanan izlenim ve yorumlara da yer verilmi. Son blmde, Kongrece kabul edilen Misak-i ktisadi Esaslar ile ifti, Tccar, Sanayici ve ii Gruplarnn ktisadi Esaslan ve Kongre'nin yabanc sermaye zerine Hkmete sunduu esaslar yer almaktadr. Sonda bir ad ve konu dizini var. 1070 ----TRKYE MAARF HAKKINDA RAPOR (1939) Amerika'daki Columbia niversitesi profesrlerinden, amzn en byk eitim filozoflarndan John Dewey (1859-1952) tarafndan hazrlanan bu rapor, stanbul'da Devlet Basmevi'nde basld (VI - 30 s., fiyat yazl deil). Batarafa ksa bir dizin ile Mill Eitim Bakan Hasar li Ycel'in iki sayfalk bir nsz eklenmitir. Mill Eitim Bakanlnn ars zerine, 1924 ylnda Trkiye'ye gelerek bir-iki ay kadar incelemelerde bulunan Prof. John Dewey, Bakanla, inceleme ve dncelerinin sonularn kapsayan iki rapor vermiti. Bunlardan biri, bir rapor olmaktan ok, bteye acele konulmas gereken kimi denekleri, bunlarn nerelere harcanacan gsteren bir muhtra niteliindedir. Profesr, bunu daha

yurdumuzdayken vermiti. teki, byk boy 30 sayfa tutan asl rapordur. Bunu Dewey, Amerika Birleik Devletlerine dndkten sonra yazp gndermitir. Bu raporlar Bakanlka dilimize evirtilerek 1925 tarihli, 1-2 sayl Maarif Vekaleti mecmuasnda yaymlanmt. te, bu kitapk, o raporlarn yeni harflerle baslm biimidir. (Maarif Vekillii ana programa hazrlklar serisi)nin ilk kitabdr. Bteye konulmas muktezi tahsisat hakknda muhtra ile ptidai rapordan sonra gelen bu kitapn 23 sayfasn kaplyan Esas raporda u konulara deinilmektedir: 1071 ----1 Program, 2 - Marif Vekillii tekilat, 3 Muallimlerin yetitirilmesi ve terfihi, 4 Mektep sistemi, 5 Shhat ve hfzsshha, 6 Mektep inzibat, 7 Muhtelif maddeler. Bu rapor pek nldr. Deerli bir eitimci ve kaynakac olan sayn hocam Fuat Gndzalp, retmen meslek kitaplar klavuzu adl yaptnda bu rapor iin unlar syler: u kanaatm kaydedeyim, k memleketimizin realitelerine ok uygun ve ok da makul olan bu tavsiyelerin hepsinin derhal ve srarla tatbikine geilseydi, o zamandan beri Trkiye'nin kltrel ve belki de dolaysyla ekonomik ehresi bugnknden baka trl olurdu Bu rapordaki tavsiyelerden birou bugn bile tazeliini muhafaza etmektedir. Mesela, Ky Enstitlerinin kurulmasn bu raporunda ilk defa tavsiye edenlerden biri de John Dewey'dir. (Cilt II: 19391948, s, 30). 1072 ----TRKYE'DE BE SENE (1921) Alman Mareali Liman von Sanders'in (1855-1929) Trkiye'ye ait Birinci Dnya Sava anlar ile Tarih-i Askeri Encmeni'nin belgeli ve ayrntl dncelerini kapsayan yapt, stanbul'da Matbaa-i Askeriye'de basld (XII - 331 s., ayrca. 2 harita, metinde 12 kroki, 60 kr.). (Erkan-i Harbiye-i Umumiye tarih-i harp neriyat-i hususiye klliyat)nn 2 sayl kitab olan yapt, Genelkurmay Bakanl 3. ube Mdr ve Tarih-i Askeri Encmeni Reisi Hseyin Hsn Emir (Erkilet)'in yazar ve kitabn tantc nitelikte bir yazsyla balar. Bir Trk paas olarak Osmanl ordusuna giren (I913), be yl Trkiye'de nemli roller oynayan, Kolordu Komutanl, Ordu Mfettilii, Ordu Komutanl, Yldrm Ordular Grupu Komutanl yaparak anakkale, Filistin ve Suriye'de yazgmz yneten yazarn Trkiye zerine olan bu yapt ok nemli saylmaktadr. Yaptta, Trkiye'de be yl yaayan, ordularmza bar ve savata komuta eden bir yabanc generalin Trkler zerine grleri, anlaylar, dnceleri okunur. Hizmetimizdeki bir yabancnn niformamz giymekle, kontratlar imzalamakla, geici de olsa, dn ve milliyetini deitirmesi olana bulunmadn retir. Birinci Dnya Sava tarihimizi ksaca zetler. Kanal seferleriniz, Sarkam servenlerimiz, Romanya ve Makedonya

gsterilerimiz, Kafkasya ve ran fetihlerimiz stne, generalin ac eletirileri birer gerektir. Generalin kendi bilgi ve gzlemlerine dayanan szleri okluk dorudur. Btn ya-

1073 ----zlannda derin bir Almanlk duygusunun ve tarafgirliinin egemen olmasna gelince, buna da katlanmamz gerekir. Albay Naci Beyin bakanlndaki 11 kiilik eviri kurulu, kimi yararl notlaryla dzeltmeler yapt gibi Askeri Tarih Encmeni de kitabn sonuna ekledii dnceleriyle, birtakm gerekleri aydnlatr. Bylece, okur, nemli noktalar zerine yanl bilgi ve kan edinmekten kurtulabiliyor. Von Sanders'in anlar, kendisinin Trkiye'de pek mutlu bir yaam srmediini gstermektedir. etin zyaps, hemen anlamazlklara meydan verirdi. Trkiye'deki Almanlarn ounluu, generalde sevimli saygya deer bir kiilik bulamamlard. Bunlar ondan yalnz tiksinirler, szlanrlard. Enver Paa, onca bir rakipti. Trklere gelince, onu iyi tanyanlar arasnda lehinde-aleyhinde olanlar vard. Bir noktada birlemilerdi: Liman orta derecede bilgili ve yetenekli, sert, krc bir Alman generalidir. anakkale'de, Trk silahlar ve yiitler, onu pek zorlu dmanlara kar utkuya ulatrdlar. Onun ordugdm, salam ve ak saylmaz, lk gnlerde dmann Arburnu blgesinde, Conk bayrndan kyya atlmasn, 19. Frka Komutan Mustafa Kemal Bey'e, Seddlbahir blgesinde dmann durdurulmasn, 26. Alay Komutan Binba Kadri Bey'e borluyuz. General, anakkale'de tel rg engelleri gerisinde topraa yerlemi stn bir dmana kar gereksiz saldrlar yaptrarak bo yere lmlere neden olmakla sulanr. Yldrm Ordular Grupunun bandayken ne salt bir savunma yapt, ne de Falkenhayn'n savunma biimini izledi, Kuvvet1074 ----leri pek gszd. Btn varn-younu ilk hatta soktu, hibir yedek kuvvet brakmad; bylece ansszln oaltt. 24 blme ayrlm olan yaptna, yazar Trkiye'ye nasl geldiini anlatmakla balar. Kimi blmlerin balklar unlardr: Umumi Harbin balangcna kadar Almanya Askeri Heyeti. Trkiye'nin tarafszl. Trkiye'nin Umumi Harbe girii, Kafkasya'da, Svey kanalnda ilk savalar. anakkale seferine balamadan nceki zaman. anakkale seferinin birinci ve ikinci blm. O srada teki Trk cephelerindeki hadiseler : Kafkasya, Irak, Msr.. 1916 senesinde eitli cephelerdeki hadiseler: Anadolu, Avrupa'ya Trk ktalar gnderiliyor. 1917hadiseleri. Yldrm tekilat. 1918 hadiseleri. Filistin cephesinde, birinci ve ikinci eria muharebeleri. Filistin cephesinde Mart-Ekim aylar: Nasra baskn, am'a ekilme Son sz. Grld zere, generalin Trkiye'de grev ald 1913-1918 yllarna ait anlar, zellikle Birinci Dnya Savandaki Trkiye olaylarn, Trk cephelerini, sonlardaki en byk blm de 1918 olaylarn ayrntlaryla anlatr.

Yapt, yazarn tutuklu olarak bulunduu 1919 Ekiminde Malta adasnda Almanca olarak yazlm, Almanya'ya dnnde belgelerle tamamlanm, ilkin 1920 Austosunda Fnf Jahre in Trkei adyla Berlin'de yaymlanmt (408 s., 11

harita). Yazar, .ksack nsznde, Trkiye'de geen be yllk hizmet yaamnn, yalnz Birinci Dnya Savama ait dmanlarla kar deil, Heyet-i slahiye denilen askeri kurulun nfuz ve etkisi1075 ----ni ksmaa durmadan alan kiilere kar da hatrlatr. Yaptn Almanca metni birka kez basld. Yazar, son sznde Birinci Dnya Savanda Almanya'nn Trkiye'den istediklerini ylece zetler: Almanya'nn askerlik zemininde dahi Trkiye'nin itirak ve faaliyetinden bekledii eyler ifrat derecede olduundan huzur bulmak imknszd. Trkiye yalnz Boazlar mdafaa etmek, uzaklarda bulunan hudud-i vasiasn himaye ve muhafaza eylemekle kalmayacak, Msr' zaptedecek, Acemistar' mstakil edecek, Maveray-i Kafkas'ta mstakil hkmetlerin esasn ihzar eyleyecek, mmkn olursa neticede Afganistan- zerinden, Hindistan' tehdit edecek ve nihayet Avrupa sahne-i harplerinde muavenet-i fiiliyede bulunacak idi... Generalin yararl grlerek dilimize evrilen bu anlarnda, kimi esaslar ve ayrntlara ilikin birok yanl gze arpmaktadr. Ayrca, eski Osmanl mareali, tarafszln da koruyamamtr. Askeri Tarih Encmeni, yanl birtakm noktalar kitabn sonunda dzeltmektedir (s. 309-331). Bu dzeltmeler: Alman askeri kurulu,. Trkiye'nin Birinci Dnya Savandaki hizmetlerinin deerlendirilmesi gibi genel sorunlarla olduu kadar; anakkale, Filistin, Suriye, Bat Arabistan, Irak cepheleriyle de ilgili bulunmaktadr. Yapt, Kumandan Mabille'in Franszca evirisiyle, Paris'te Cinq ans de Turquie adyla yaymland (1923, Payot kitabevi, 384 s., 16 harita 120 frank). Yaptn ngilizce evirisi de vardr. Trkeye, ikinci kez, Mehmet evki Yazman tarafndan Trkiye'de be yl adyla evrilerek, stanbul'da Baha matbaasnda basld (1968, Burak Yayn Ltd. ti, 360 s., 15 lira). 1076 ----TRKYE'DE GERC EYLEMLER (1972) Prof. Dr. Neet aatay'n (do. 1918) yapt, Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar arasnda bastrld (X 102, s., 5 lira). Cep kitaplar boyundaki yapt, 1923'ten bu yana, yurdumuzdaki gerici eylemleri inceler. nsz'n sonlarnda deniliyor ki: Bu kitabmzda, dini duygular smrcs karclarn kiilere ve topluma yaptklar, srdrmeyi planladklar basklardan, frsat bulduka uyguladklar eylemlerden rnekler verdik. Yurdumuzda dinin doru ve gerek anlalmas ve anlatlmas iin neler gre yazdk ncelenen konular yle sralanmaktadr: Genel olarak Trklerde din kavram ve anlay: 1923'ten nce Osmanllarda durumu dzeltme abalar. 1923'te ilan edilen Cumhuriyet rejiminin getirdikleri. Trkiye'de taassubun nedenleri: 1. Sosyo-ekonomik nedenler, 2. Kiisel nedenler: A) Dini vakflardan faydalanm olanlar, B) Tekkelerden faydalananlar, C) anlam ile yaplmak gerektiini kendi dncelerimize

bir cidal ile gemi olduunu

Prestijlerini kaybedenler; 3. D entrika ve mdahaleler: A) Trk hkmetinin ilerlemesinde saknca grenler, B) Uzun yzyllar Trk idaresinde kalp yeni zgrle kavuan komu mslman devletlerin kskanlk hisleri, C) Hristiyan gayreti. Bu genel giriten sonra, Prof. aatay, Atatrk'ten bugne, gericilik eylemlerini, sredizinsel sraya gre, yle zetler: 1077 ----Gazi Mustafa Kemal Atatrk devri: Cumhuriyet rejimine ve onun getirdii yeniliklere kar ilk tepkiler. Menemen olay. Bursa'da Arapa ezan olay. Siirt'te eyh Halit ve olunun tertipleri. skilip olay. smet nn devri: Saldrgan bir gerici akm olarak Ticanilik. Demokrat Parti iktidar: Nurculuk. Milli Birlik Komitesi idaresi. Adalet Partisi iktidar: Rabitat'l-lem-il-slami. lahiyat Fakltesi olaylar. Kuvvet Komutanlarnn bildirisi. Bu olaylarn nda, yazar, asl amacn sonu blmnde anlatr. Bu blmde, Diyanet leri rgt zlenen duruma nasl gelir? Milli Eitim politikas nasl olmaldr? sorularn yantlar. Burada, bu iki kurulua den grevler gibi, bunlarn savsaklamalar da dile getirilir. Kitaba, yararlanlan yaptlar izelgesi ile bir dizin de eklidir. Kitap, bugn iin ok gerekli bir uyarma amacn tamaktadr. Yazar gericiliin kaynaklar, nedenleri, dnemler boyunca gsterdii nitelikleri bilimsel bir adan incelemitir. Ancak, bu kk kitabn kimi eksikleri olduu bellidir. Yazarn, ileride bu konuda daha geni bir aratrma hazrlayaca umulabilir. Kitabn tantma yazs iin, Sami N. zerdim'in Bibliyografya blteninde (Ankara, 1/6, Kasm 1972, s. 269-270) kan eletirisine baknz.

1078

----TRKYE'DE YUNAN FECAY (1921) (Dahiliye Nezareti Muhacirin Mdiriyet-i Umumiyesi Neriyatndan) olan bu 2 ciltlik kitap, stanbul'da Matbaa-i Ahmet hsan ve rekas'nda basld (12-134-1-2287 s., ayrca 12 plan, 5 harita). Yayn dizisinde 4 ve 5 sra saysn alm bulunan yaptn ilk cildinin kapanda (Sng ve bakla katledilmi Yarmca'l 12 yanda Muharrem)in resmi var. Bu ilk cilt, blmden oluur: 1 Mukaddeme, 2 Vekayi, 3 Rapor ve resimler. lk cildin dizimi 12 sayfa tutar. Dokuz sayfalk nszde deniliyor ki:

... Ve biare ahali ile hanelerini mahv ve tahrip eyleyen ve ibu kitabn tahrir ve tab esnasnda sesleri stanbul'dan bile iitilen toplarn byle ak ehir ve kylere ve bignah ahaliye tevcih edilmemesi iin Dvel-i Mutelife-i Muazzama gemilerinden bir ksmnn Marmara sevahiline izam kararlatrlmtr. ... Yukarda bahsolunan zmir igal-i fecimden itibaren henz iki sene kadar ksa bir mddet mrur etmedii halde hanelerini, temin-i maietlerine hadim balarn, dkkanlarn, hasl btn mameleklerini terkederek ierilere, dalara iltica ve hicret eden mslmanlarn miktar 325.000'dir. 1079 ----... arki Trakya'nn dahi zmir gibi Yunan ordularna bah ve ihdasndan sonra cereyan eden vekayi slamlar iin yeni bir elem ve matem safhas amtr: bu safha iki suretle tezahr etmektedir: 1 Nfus siyaseti, 2 mha ve zulm ve tecavz politikas. Kitap, bundan sonra, bu iki dnemi ayrntlaryla anlatr. Daha sonra, konu Bat Anadolu'ya dner: Bursa vilayeti, Balkesir, zmit ve anakkale livalaryla stanbul havalisinin de Yunan asakiri tarafndan igalinden sonra 21.0.00 mslman meskenlerini terkle hicret ve ilticaya mecbur olmutur. bu kitabn ksm-i mahsusunda grlecei vehile, payitahta uzak mahallerde yaplan, mezalimden kat-i nazar, stanbul'un sayfiyesi mesabesinde bulunan Karamrsel, Gebze ve ile'de ve Boaziinin Beykoz, Paabahesi mahallerindeki fecayi pek ziyade tahammlsz bir raddeye varm olduu kanaati husul bulmu olmaldr ki; ile'ye giden bir ksm ngiliz asakiri kumandan serian Dersaadet'ten msellah polis ve jandarma celbi lzumunu kaza kaymakamna teklif etmi ve bunun zerine bir miktar msellah jandarma ve polis gnderilebilmitir. Bunun ardndan, Yunan askerlerinin zorla mal alma, rza geme, insan ldrme iin izledikleri yola genel bir bak yaplr. Yunan askerleri bu iren amalarna varmak iin iki biimde hareket etmektedirler : 1080 ----1 Mslman erkeklerini bir yere toplayarak silahlarn teslimi teklifi, 2 Erkekleri bu suretle baz mevakide cem ve tevkif edilen aileler nezdinde taharriyat. Birinci k: Erkeklerin zerlerinin taharrisi vesilesiyle nakidden baka, saat, yzk, hasl zikymet ne varsa alnr; kinci k : Bu k iki veihle tatbik olunur; evvela Yunan askeri, bade Rum eteler tarafndan... bu kitaba dercolunabilen ve yaklan kylerin, yklan yuvalarn dumanlarn; anasz, babasz kalan yetimlerin figanlarn; ismeti yerlerde srnen kzlarn hkrklarn gznne getirerek kalpleri paralayan, kulaklar yrtan vekayi Yunan

askerlerinin taht-i igalinde bulunan ve zabta memurlaryla ahali-i mslimesi tamamen silahtan tecrit ve ibu silahlarla yerli Rumlar teslih olunduu mahallerde cereyan edip (Neron)lar bile titretecek dereceye varan mezalimin ika olunduu yerlerdeki ahval ve erait-i mthie dahilinde cemedilebilmi ve bu husustaki raporlarla muharrerat-i resmiyenin hemen ksm-i azam gelen giden yolcular vastasyla ve gizli gnderilmek suretiyle elde edilmitir. Binaenaleyh; henz tahkiki hviyetlerine bile imkan grlemeyen binlerce maktulleri muhtevi kuyularda, su mahzenlerinde, hendeklerde, kylerin enkaz altnda baslp boulan vekayiin miktar, bu kitaba gemek suretiyle hzur-i beeriyete ibret ve intibah numuneleri olarak kabilen vekayie nispetle, pek oktur. Mahaza gerek mtebaki vekayiin, gerek zmir ve civarnda cereyan eden hadisatn dahi yakn ve mnasip bir zamanda neri mukarrerdir.

1081 ----nszn son sayfa altnda yle bir not grlyor: Gerek ibu kitapta, gerek ikinci ve nc kitaplarda grlecek vekayi mateessf tarih srasyla tasnif edilemiyecektir. Zira malum bulunan ahval ve erait-i fevkalade dolaysyla vekayiin tahkik ve tesbiti muhtelif zamanlarda mmkn olabiliyor. Biz, yaptn ikinci cildini gremediimiz iin, bunun kapsad konular

saptayacak durumda deiliz. 1082 ----TRKYE'DEK HUZURSUZLUUN HAKK SEBEPLER VE KEMALZM (1971) Y. Mh. Hseyin Remzi Tekg'n (do. 1927) kitab, Adananda Canvarol Matbaasnda basld (51 s., 3 lira). Yazar, bugn Trkiye'deki huzursuzluun gerek nedenlerini yle sralamaktadr: I lk ana sebep olan, kt ve yanl zihniyetlerimiz (dnme tarzmz) ile, Bat'dan taklit ile alnan messeselerin uyuamamas; II Ana sebepler olan u ana ve yedi nemli olmak zere, ceman u on problemler : 1 - Mill ahsiyetimizin tam tarifi; 2 Milli doktrinimizin yaratlmas; 3 Milli din ihtiyacmza cevap verilmesi; nemli problemler 4 Kyllerimiz ve kasaballarmz ile, aydnlarmz ve tahsili ehirlilerimizin arasndaki derin uurumun kapatlmas: 5 Her sahada adamlar (liderler) yetitirilmesi; 6 Sosyal - ekonomik - politik yapmzn ortamn ve bu ortamdaki glerin dengesini ve mahiyetlerini iyi anlamak ve iyi deerlendirmek; 7 Brokratlarmzn yanl tutumlar; 1083

----8 Messeselerin deil, fakat, hereyde ve her yerde partizanln hkim olmas; 9 Gayr -i mill cereyanlarn mevcudiyeti; 10 Sevk idare ve i-alma zihniyetlerimizin, modern ve

lmi deil, fakat, eskimi, khnelemi ve karakui olmalar. Bu sorunlar etraflca aklayan yazar, Kemalizmi ksaca incelemektedir. Kitabn sonlarna doru, bir de neri ortaya atyor: Kemalizm, bir Milli Kalknma Kongresi toplyarak; mlletimizin her sahadaki fikir, ilim, fen, sanat ve pratik eleman adamlarn bir araya getirip, ana, nemli, byk ve kk btn problemlerimizi, ilmin, fennin ve sanatn altnda partizanlktan uzak tutarak onlara tetkik ettirecektir. Sonu olarak yazar, bugnk huzursuzluktan kurtulmak iin, Atatrk devrimlerine, yani Kemalizme dnten baka kar yol gremediini belirtmektedir. 1084 ----TRKYE'NN KTSAD BAKIMDAN UMUM BR TETKK, 1933-1934 (1936) Amerikan uzmanlarnca hazrlanm olan bu inceleme, 3 kitap iinde 7 cilt biiminde Ankara'da Kyretmeni ve M. hsan Bakmevlerinde basld (475 - 594 - 598 s., grafikli, harital, fiyat yazl deil). Washington Bykeliliimiz aracl ile hazrlatlan bu incelemeyi yapan uzmanlar kurulunda Walker D. Hines, B. Somervell, O. F. Gardner, E.W. Kemmerer, C.R. Whittlesey, W. L. VYright Jr., B. Wadsted, G.H. Dorr, H. Alexander Smith ve V. Trivanovitch var. ounluunu Princeton niversitesi profesrlerinin oluturduu bu kurul, Amerikal uzmanlarla Trk yardmclarnn ortak almasyla hazrladklar raporu, 1934 Maysnda Trkiye Cumhuriyeti Hkmetine sunmutur. Atatrk'n 1923'te Alaehir'de syledii: Askeri zaferlerimizle marur olmayalm; yeni ilim ve iktisat zaferlerine hazrlanalm szyle balayan rapor, Trk ekonomisinin hemen hemen btn sorunlarna eilmektedir. Raporun I. kitap, II. cildi olan Ziraat ksm, 1939'da Ankara'da Birinci Ky ve Ziraat Kalknma Kongresi raporlar arasnda Tarm Bakanlnca yeniden bastrld. Raporun kapsam zerine bilgi edinmek iin, ciltlerin ana balklarn veriyoruz : I. cilt: Umumi mtalaalar. Konklzyon ve tavsiyeler; II. cilt: I. Ziraat. II. Orman servetleri. III. Maden servetleri. IV. Su servetleri; 1085 ----III. cilt: : V. Mahrukat ve muharrik kuvvet, VI. Sanayi; IV. cilt: VII. Mnakalat, VIII. Dahili ticaret, IX. Harici ticaret; V. cilt: X. Mal iler, XI. Evkaf; VI. cilt: XII. Mesai ileri, XIII. Shhat ve maarif. XIV. idare, lahikalar 1, 2, 3; VII. cilt: Para ve bankaclk hakknda mzeyyel rapor.

"Bu nemli rapor, btnyle 1,667 sayfa tutmaktadr. Trkiye'de kalknma iin elverili bir ortamn varlndan sz edilen raporda, Hariten sermaye tedariki konusu zerinde de durulur (kitap I). Hereyin para ile zmlenemiyecei anmsatldktan sonra eitim, ynetim, alma konularnn nemi belirtilmektedir. Afyon iin rapor nemli saylabilecek neriler getirir. Bunlar arasnda, iyi bir gelir kaynann salanmas iin Smerbanka bir fabrikann kurulmas da var (kitap II). Milli eitim sorunu zerinde derinlemesine duruluyor (kitap III). Prof. Dr. Cavit Orhan Ttengil'in Bir Amerikan raporu balkl yazs

(Cumhuriyet, 13.X.1972, s. 2), bu raporu inceler. Sayn Ttengil diyor ki: ... Bizim amacmz, bir yandan nemli bir rapora ilgililerin dikkatini ekmek, bir yandan da gnmzde tartlan baz konular iin 38 yl nce ileri srlen baz nerileri hatrlatmaktr. Bu hatrlatmann hl ilgin yanlar varsa, byk klfetler pahasna salanan raporlarn yarar sorunu zerinde durulabilir. 1086 ----... Amerikal retim yeleri ve uzmanlar kurulunca hazrlanan bu rapor, Cumhuriyetin ilk 10 ylnda ulalan baarlarla gelecee dnk kalknma azmini ortaya koymaktadr. Belli bir noktadan dne ve yarna baklan bu tr almalarn birlikte getirdii bir takm sorunlar da eksik deildir; ileri srlen neriler ne lde deerlendirilmi ve uygulanmtr? Dikkat ekilen sakncalara ramen baz konularda kendimizi esirgemeyiimizin kkeninde ne vardr? Deien koullara ramen geerli olan, deerini koruyan neriler hangileridir?.. 1087 ----TRKYE'NN PAYLAILMASI, 1914-1924 (1972)

Amerika'nn Baltimore kentindeki John Hopkins niversitesinde Tarih Profesr olan Laurence Evans'n siyasal incelemesi, Tevfik Alanay'n evirisiyle, stanbul'da Milliyet Yaynlan'nn (Tarih Kitaplar Dizisi)'nin yirmincisi olarak, Baha Matbaas'nda bastrld (424 s,, ciltli, 25 lira). zgn bal United States policy and the partition of Turkey/Amerika Birleik Devletleri politikas ve Trkiye'nin paylalmas olan yaptta, yazar, 1 914 - 24 yllar arasna byk bir k tutan belgesel bir alma ile yeni gerekleri ortaya koyuyor. Osmanl - Trk mparatorluunun paralanp Avrupa devletleri arasnda paylalmas, 1774 ylndan Birinci Dnya -Savandaki hesaplamaya kadar olan dnemde, Orta-Dou'nun ana siyasal olay idi. Kitabn amac, bir yandan sava dnemi boyunca, Amerikan d politikas ynnden, bir siyasal olayn anlamn, bu olaylar iinde Amerika'nn tutumunu, te yandan, yine Amerika'nn, Dou sorununun zmnde isledii yolu aklamaktr. Kitabn blm balklar yle : 1 Almanya'ya kar sava ve Trkiye, 2 Sava - bar amalar, gizli anlamalar ve 14 nokta, 3 Bar konferans - Manda sisteminin kurulmas, 4 Kendi kendini ynetme hakk isteyenler, 5 Faysal ve devletler, King-Crange Komisyonu, 6 Devletler ve Trkiye, zmir'e karma, 7 Wilson'un konferans politikasnn iflas, 8 Suriye'nin Franszlar tarafndan igali, 9 Amerika'nn ekilmesi, kendi kendini ynetme ilkesinin sonu, 10 Karar, A.B.D. ve Sevr ant-

1088 ----lamas, 11

A.BJD. ve Mandalar, petrol ve Amerika'nn haklar, 12

Amerika'nn Trkiye ile ilikileri, 13 Yeni Trkiye'nin douu, 14 Lozan. Yazar, konuyu ilerken, Amerikan d politika grlerinden hareket ediyor. Kitap, Osmanl mparatorluu ile A.B.D. arasndaki diplomatik, ekonomik, sosyal ilikileri, bunlarn politikay etkilemesi ya da onun tamamlanmasna hizmeti ynnden inceler. Kitabn Amerikan politikas zerine bir inceleme olmas bakmndan, olaylar, bu politikann gereleri olarak ilenmitir: Belgelerin kaynaklar, nszden sonra, ayr bir aklama biiminde gsterilmi. Aratrmalar rn olan bu kitap, balca be kaynaktan elde edilen gereklere dayanmaktadr: Amerikan, Ulusal Arivindeki Dileri dosyalar ile Paris Bar Konferans'ndaki Amerikan Misyonu dosyalar; Wahington'daki Kongre Kitaplndaki Bakan Wilson ve Dileri Bakan Robert Lansing'in ve Yale niversitesindeki Sterlin Kitaplnda bulunan Edward House'un belgeleri. Bunlara ek olarak, A.B.D. ve ngiltere'ye ait resmi yaynlardan yararlanlm. 1919 - 39 yllarna ait ngiltere Dileri belgeleri, ngiliz yaynlar olarak gsterilmitir. 1089 ----TRKLER VE ATATRK (1955) Msrl yazar Aziz Hanki'nin yapt, Faruk Mirgn'n evirisiyle, (Ekicigil Tarih Yaynlar) stanbul'da

arasnda, Ekicigil Matbaas'nda basld (96 s., 100 kr.).

Kitabn sonunda (birinci kitabn sonu) kayd bulunduu halde, bugne kadar, bu kitabn baka cildi yaymlanmad. Almanya Dileri Bakan Dietrich'in u sz, i kapak arkasna konulmu: Dnya tarihi birka ahsn tarihidir Bu ahslar askerdirler: Yaaylarnda asker, tavr ve hareketlerinde asker, i ve faaliyetlerinde asker. Onlarn muvaffakiyetlerini salayan asker ahlak ve faziletidir, nefislerine "inan, mcadele cesareti, i ve faaliyetlerinde 'karar, galebe ve zafer azim ve iradesi. Kitabn bu ilk cildi, be blme ayrlyor: I. Yeni Trkiye, II. -Siyasi ihtilal, III. stiklal Harbinin efsaneleri, IV. Sosyal ihtilal, nsoz'n buraya aktaryoruz: Bu eser intiar ettii zaman artk Atatrk mevcut deildi. Hibir kuvvet nnde malup olmamay baaran Trkiye'nin Byk Kurucusu 10 Kasm 1938 sabah amansz bir hastala zebun olarak hayata gzlerini kapamtr. Btn bir milletin gzyalar, dnyann her kesindeki muhtelif milletlerin izhar ettikleri sonsuz ve heyecanl sempati ile ebedi uykusunu, yorulmaz yaratcs olmaktan bir an fari olmad parlak eserinin glgesinde uyumaktadr. 1090 ----Atatrk tarihin bir dnmn beraberinde gtrerek gitmitir. Hareketli ve ateli hayatnn roman memleketin parlak tarihine nur katmtr. Birinci Dnya Harbi sonras diktatrlerinin kdemlisi elli seki yanda, Trkiye Cumhuriyetinin onbeinci sene-i devriyesinden (yldnm) iki gn sonra ebediyete, intikal etmitir. Asrlarca kendini kr krne mitsizlie kaptrm bir milleti uyuukluk ve ihmal karanlklarndan kurtardktan sonra ona sarslmaz heyecan ve imann V. Atatrk.

benimsetmi, onbe senede Trkiye'yi be - alt asr ileri koturmu, eski bir memleket ve milleti birka sene iinde, her trl normal tekaml iin lzumlu merhaleleri ineyerek modern bir memleket ve millet haline getirmek mucizesini baarmtr. Bu kadar parlak bir baar ile tarihin nadiren kaydettii bir milli destann, kahraman, nurunu yalnz btn hayatn vakf ve hasrettii milletinin takdirkar hrmetine mazhar olmakla kalmam, ayn hrmet ve hayranl, hudutlar dnda, ta uzaklarda da kazanmaa muvaffak olmutur. Bu eserin eiinden; millet tarihinde nadiren tekerrr eden mut ad d, tarihin ve talihin seyrini deitiren Byk lnn hatrasn hrmetle selamlarz." Ne yazk, ki bu gzel kitabn evirisi yarm kalm, ikinci ve son cildi kmamtr. Arapa asl 1939'da Kahire'de baslm, Gamil Hanki tarafndan yaplan Franszca evirisi ayn ylda Turcs et Atatrk adyla Kahire'de F. E. Nuri ve olunun basmevinde baslmtr (11-189 s., 1 portre, 1 harita). Trke evirisi bulunmayan blmlerin balklar yledir: VI nsan, VII Atatrk'n Atatrk'n cenaze treni, IX 1091 ----Atatrk'n vasiyetnamesi, X smet nn, XI Rumeli, XII Anadolu, XIII Osmanl slalesi Kaynaka. Yeni Trkiye haritas. Kahire Bykelimiz S. Alhan'n yazara gnderdii 30 Eyll 1938 tarihli Franszca mektubu? ba tarafa konulmu. Gamil Hanki'nin nszde akladna gre, bu Franszca eviri ktnda, Atatrk henz lm yerine nn gemi bulunuyordu. 1092 ----TRKLERN MANEV GC (1973) Trk dostu olarak tannan Fransz yazar Claude Farrere (1876-1957) tarafndan yazlan bu yapt, Orhan Bahaeddin'in evirisinden sadeletirilerek stanbul'da (Tercman 1001 Temel Eser) dizisinin 10. kitab olarak, Kervan Ofset Tesislerinde bastrld (230 s., 10 -TL.). Kapak dzeni: Necati Onat. Ba tarafta Eser ve yazar hakknda bilgi verilirken, u noktalar belirtiliyor: Tercman 1001 temel eser serisinin bu kitabyla, nl Fransz yazar Claude Farrere'in iki ayr eserini birden okuyucularmza sunuyoruz. Birincisi: Trk uuru, Trklk ve Trklerle ilgili hikayeler klliyat; ikincisi: Trkiye'nin manev kuvvetleri ise bir fikir eseridir. ...Bu satrlar yazan, bir yabanc olduuna gre, eser, apayr bir kymet, dikkatle zerinde durulmaya deer bir hususiyet kazanyor.. Yazar birka defa Trkiye'ye gelmitir, sonuncu gelii lmnden birka yl ncesine rastlar. 1935 ylnda Fransz Akademisi yeliine seilmitir. Trkiye ve Trklere kar ok byk manevi yaknl olan Claude Farrerein bu eserini okuyunca, yazarn gerekten inanlmaz derecede ileri grl bir kimse olduunu anlyoruz. I. Dnya Savanda ve daha sonra, Fransa'nn Trklere kar cephe, almasn tenkid eden yazar, bunun, Ortadou'ya hkim olan Fransz kltr ve medeniyetinin sonu demek olacan aka belirtmektedir. Yazarn bu kehaneti onbe, yirmi yl iinde lm, VIII

1093 ----gereklemi,

Trkiye

imparatorluunun

yklmasyla

Fransz kltr de

Ortadou'dan silinip gitmitir. Eserin dikkati eken, bir hususiyeti, yazarn, cahil bulduu Fransz

okuyucusunu, Trkiye - Fransa dostluunun temellerine indirebilmek, iki lkenin ne kadar eski dost olduunu anlatma gayretidir. Nitekim Ahmet Cemaleddin Paa'nn maceralar adl hikayesiyle, iki lkenin Kanuni zamanndaki dostluunu ustaca ilemi, daha sonra XX. yzyla dnmtr. Elinizdeki eserin Trk uuru ksmnda, Trkiye'nin, 1903'den sonraki siyasi ve itimai hayatnn ackl durumu dile getirilmektedir. htilal dedii 1908 II. Merutiyet hareketleridir. 1937'de ilk defa yaynlanan Trkiye'nin manevi kuvvetleri adl eserde ise umumi Trk tarihi, bir fikir adam gzyle incelenmekte, daha sonra Cumhuriyet Trkiyesi zerinde durulmaktadr. Kitabn iindekiler unlardr: Balarken: Trkler. Evvel zaman iinde: erkez Beyi, korsan, amiral, vali, spanya Asalet-meab, Fransa Markisi ve birok hkmdarlarn dostu Ahmed Cemaleddin Paa'nn harikulade maceralar. Ve gnmzde: Prenses Seniha'nn yedi mektubu. Btn alar iinde: Trk uuru. Kedi hikayesi. Kpek hikayesi Trk ehidi, lenin ardndan, Trkiye'nin manevi kuvvetleri. Bu son blm, Cumhuriyet Trkiyesiyle, zellikle yeni Ankara ile ilgilidir. 1094 -----TRK'N ALTIN KTABI GAZ'NN HAYATI VE BYK HALASKARIMIZ HAKKINDA MNEVVERLERMZN VE MEAHRMZN NTBAAT VE MLAHAZATI (1928) stanbul'da ciltli, 500 kr.). Kitapta iki blm var: lk blm, byk Gazi'nin ocukluundan 1928 ylma kadar ki yaamnn birok resimle birlikte btn aamalarn kapsar. Son blm, dnrlerimizin ve sekinlerimizin Kurtarcmz zerine manzum ve dzyaz olarak dncelerini, gzlemlerini, izlenimlerini iermektedir. Bu yaptn hazrlanp yaymlanmasnn nedeni olarak, nszde yle Trk Neriyat Yurdu'nca hazrlanp yaymlanan bu kitap,

Cumhuriyet Matbaas'nda basld (187-128 s, resimli, ayrca 1 Atatrk portresi,

denilmektedir : Bugne kadar, aldmz her nefesi kendisine borlu olduumuz bu byk insan iin birok resimler, yazlar, besteler, heykeller, abideler yaplm olmakla beraber, henz onun btn hayatn ihtiva eden derli - toplu muntazam, byk bir eser vcuda getirilmedi. Trk'n altn kitab elbette bu byk boluu tamamiyle doldurabilmek kanaatyla intiar sahasna kmyor. Onun gayesi byle byk bir iddiay tamaktan uzaktr. Fakat, Gazi'nin serapa muhteem bir tarih olan hayatnn btn an natyla ve btn vesikalaryla neredilecei gne kadar imdilik kaydyla elde mevcut vesaika ve bilhassa kendi hatratyla nutuklarna istinat ederek mmkn mertebe mazbut bir eser vcuda getirildi. 1095 -------

Trk Neriyat Yurdu, birka seneden beri, Halaskarmz hakknda btn mnevverlerimizin ve meahirimizin mtalaalarn da biriktirmee ve toplamaya alarak Trk'n altn kitab'na ikinci bir ksm halinde ilave etti. Trk Neriyat Yurdu, Trkiye'yi - kurtaran en byk adam hakknda ilk eseri vcuda getirmekle iftihar ve Trk tarihinin bu altn varaklarn onun yksek namna ithaf eder. Her ne kadar, nszde, Atatrk zerine ilk yazlan Trke yaptn bu olduu kaytlysa da, biliyoruz ki, bundan birka yl nce Peyami Safa'nn Kurtulu Sava komutanlar ve bykleri zerine yazp eski harflerle tarihsiz olarak (1922?) yaymlanan yaamyksel nitelikteki brorleri arasnda, Byk Halaskarmz (Mustafa Kemal Paa; ocukluu ve genlii, siyas ve askeri hayat adl, stanbul'da Orhaniye matbaasnda baslm, ilk Trke yapt bu olsa gerekir. Trk'n altn kitab'nn ilk blm bl kapsamaktadr : 1. ocukluu, mektep hayat Siyasi ve askeri hayatnn ilk safhalar. Merutiyetken sonra. 2. Umumi Harbe girerken. Umumi Harpten karken. Mtareke'yi takibeden tarihi gnler. 3. Milli Mcahedenin balangcndan zamanmza kadar Zaferi ve nklab tenvir eden btn vekayi. Bu son blk de e ayrlr: 1. Milli Mcahedenin ilk safhas: Gazi'nin Samsun'a k. Erzurum'da. Erzurum Kongresi mukarrerat. Amerikan mandas, stanbul ile kat-i mnasebet. Mustafa Kemal'in artlar. Salih Paa ile temas. stanbul baskn. Sait Molla kahpesi. Yalanc peygamber. Tarihi bir karar. 2. Gazi Meclis Reisi olduktan sonra: Dman taarruzu. Yeil Ordu ve mahiyeti. Ermeni tehlikesinin, iza1096 ----lei Trakya'dakiler. smet Paa cephe kumandan. Birinci nn zaferi. Ethem'in tenkili. Londra Konferansna davet. kinci nn zaferi. Mhim bir dnm noktas. Gazi Paa kumandan. Sakarya zaferi. Taarruz hazrlklar. lk byk zaferimiz. Lozan Konferans. Ankara makarr-i hkmet. Cumhuriyet ilanna hazrlklar. 3. Cumhuriyet devrinde: Cumhuriyet ilan. Gazi'miz Reisicumhur. Cumhuriyet ve halkn sevinci. Hilafet lehinde tahrikat. Hilafetin ilgas. Terakkiperverler. zmir suikast. Gazi Hazretlerinin Genlie iradettikleri Hitabe. Trk Neriyat Yurdu kurucular rahmetli Naci Kasm ile rahmetli M. Hseyin Tutya'nn bir notuna gre, iki ylda hazrlanan bu yaptn ikinci blmndeki yaznsal yazlar, geli tarihleri dikkate alnarak dzenlenmi. Bu blmde paralar bulunan yazar ve ozanlardan kimisi unlardr : Naci Kasm (Gazi'nin zuhuru), Abdlhak Hamit Tarhan, Samipaazade Sezayi, Yunus Nadi Abalolu (Gazi zerinde etd), Sivas Mebusu Rasim, Mithat Cemal Kuntay, Fatma Aliyye, Vasf Raid Sevk, Cell Sahir Erozan, Halil Nihat Boztepe, Raif Necdet Kestelli, M. Fuad Kprl, H. P. Ozansoy, Necip Asm Yazksz, smail Hakk, Ahmet Refik Altnay, vb. yaptn Gazinin hayat baln tayan ilk blm, yeni harflerle, kez basld (Trk Neriyat Yurdu: 1930; stanbul Maarif Kitaphanesi: 1961, 1963). 1097 -----TRK'N ATELE MTHANI STKLAL SAVAI ANILARI (1962) Romanc ve ykc Halide-Edip Advar'n(1884-1964) an kitabi, stanbul'da Can Yaynlar arasnda basld (312 s., 10 TL.). Yazar diyor ki:

Anlatacaklarn

basit

eylerdir.

Trk'n

atele

imtihan

esnasnda,

mcadelede yer alm olan Trklerin ve dmanlarnn genlii gelecekte bunu okuduklar zaman, birbirlerinin kanna gze gelecek, o eski kin dnyas kuracaklardr. Tpk Sinekli - Bakkal (1936) roman gibi, bu anlarda nce ngilizce, sonra Trke yazlm. 1918'den 1923 sonralarna kadar Kurtulu Savan iine alan bu kitap, stiklal Savan hazrlayan zihniyetin, baka baka ynlerden, lehte ve aleyhte olan btn fertlerin, en fazla, bir ruh tahlilinden ibarettir. Geri, balca vakalar da iine almsa da, bu hatralar asl, btn bir memleketin, yl sonunda zmir'e nasl nne geilmez bir sel gibi beraberce aktn gsterir. 18 Ekim 1918'den 19 Mays l919'a kadar Milli Mcadele'yi hazrlayan olaylarla anlarna balayan yazar, zmir'in igali srasndaki i kargaal da anlatyor. kinci blm, Ankara'da olup bitenlere ayrlm: Mustafa Kemal, i savan nemli dnemleri, yeni ordu. nc blm, cephe ile ilgili: Sakarya, Halide Onba (Eyll 1921 Austos 1922), atele imtihan ve bu 1098 ----imtihandan sonra 9 Eyllde zmir'e var, zmir'den Bursa'ya gei, savan sonu. Yazarn son szleri de pek ilgin: Mensup olduum millet, istiklalini tarihin en asil ve sor bir ate imtihanndan sonra kazanmt. Fakat, dier bir ideale de kavumas gerekti... Bu, tek bana kazanlmak iin mcadele edilen gaye, Hrriyet imtihandr. stikll savann imtihannda en bata telakki edilen ve sembol olan Mustafa Kemal Paa vard. te bundan dolay onun devrinde eziyet ekmilerin bile, kalplerinde daima bir yeri vardr. O, sonu gelmiyen hrriyet alanndaki abalamalarn bir semboldr. Trk milleti de dier hr dnya milletleri gibi hr olacaktr. Burada Henry W. Nevinson'un u szlerini alyorum: Hrriyet denilen ey, biliyorum ki, tpk ak gibi her gn yeniden kazanlmas gereken bir eydir. Nasl her gn ak istersek ve ak kaybedersek, hrriyeti de yle ister ve kaybederiz. Hrriyet kavgas hi bir zaman bitmez, alan hi bir zaman bitmez alan hi bir zaman skn bulmaz. Kitap, o dneme ait birtakm resimlerle de ssldr. Ateten gmlek (1928) yazarnn anlar okunmaa deer. Kitabn 2. ve 3. basmlar, stanbul'da Atlas kitabevince Hilal basmevinde yaptrld (1971, 1973, 274 s., 272 s., 1 portre, 10'ar lira : Trk'n atele imtihan, Kurtulu Sava anlar adyla. 1099 ----girdiren dmanlk perdesini yrtacak, gz ve nefret harabesinin stnde bir insanlk ve bar

1101 ----UNUTULMU GNLER (1980)

Gazeteci, yazar, evirmen Sreyya Sami

Berkem'in Mtareke ve Kurtulu

Sava anlar, stanbul'da Hilmi Kitabevi'nce yaynland (175 s., 6 TL.). (raan tarih kitaplar serisi) nin 9, kitab olarak kan yapt, evket Rado'ya armaan edilmi. Yazar, nsznn sonlarnda diyor ki: ...Bir millette karakterli insan saysnn okluudur, ki o milletin en karanlk gnlerde bile desteini tekil eder ve yklmasnn nne geer. Ykl gnlerimizde eer Sultan Vahidettin bata olmak zere Damat Ferit ve rekas meydan bo bul-salard, karlarna bir Mustafa Kemal ile arkadalar kmasayd ve bu kurtulu binasnn harcna bizler gibi feragatle kum tayanlar bulunmasayd Trkiye Cumhuriyeti diye genlerimizin imdi iftihar duyduklar messese acaba kurulabilir, miydi? Hi zannetmiyorum ve buna ihtimal vermiyorum. Kitap, Mtareke ve Anadolu olmak zere iki blme ayrlmtr : 1. Mtareke: 1. Tezatlar, 2. Yzba Kmil Bey, 3. Bir kargann

marifetleri, 4, Hac Veli Efendi, 5. Baba jurnalcisi, 8. Ylanl ayazma hadisesi, 7. Sakarya kahraman, 8. Nabluslu Yasin Aa, 9. Nemrud'un huzurunda, 10. Hac Ammara, 11. Halil Nuri Yurdakul, 12. dam locasnda, 13. Nusrat'n idam, 14. Tevkiflere dair, 15. Amiral Bristol, 16. General Harbord, 17. Rayan'la bir grme, 18. Kzkulesi nnde, 19. Camide bir vaaz, 20. Kurtulu, 21. Atamza dair bir hatra; 1103 ----I. Anadolu: I. Ankara yolunda, Mustafa Sagir meselesi, 2. Konya'ya gidiyorum, Ata'nn huzurunda, 3. Konya'daki almalarm, Nuri Tahsin ve akbeti, 4. zmir yolunda, zmir'e giri, zmir yangn, Bornova'ya yerleiyoruz, gazete ii suya dyor, Konya'ya dn, 5. Ali hsan (Sabis) Paa hadisesi, Halk gazetesini karyorum, seimler balyor, adaylar belli oluyor, faziletin manas, 6. Konya'dan ayrl, 7. Gazetecilie veda. Servenlerle dolu olan yaamnn ancak bir blmne ilikin olaylar ve anlar, pek ksa izgileriyle, bu kitaba sdran yazarn bundan sonraki yaam u izgileri izlemitir: Dilerinde konsolos, bakonsolos, bykelilik baktibi, bykelilik mstear, maslahatgzar olarak 30 yla yakn bir sre hizmet ettikten sonra, ayrlyor (1954). Ayvalk'n karsnda, eskiden Rumlarn (Mokoni), yani Misk Kokulu adn verdikleri ve Trklerce Alibey adas denilen yere giderek, kasabann gneybatsnda, denize, denizin tesindeki Ayvalk kasabasna bakan airane bir yerde bir evceiz yaptryor. Kitap baslana dek orada oturuyor. Dnyor, okuyor, yazyor. Yaz mevsimlerinde de motoruyla bala kyor. Olaylar uzaktan seyretmee karar veriyor. Kimi zaman dayanamayp kaleme sarlyor, ac ac haykryor. te yaam byle gelip geiyor! Yaam zerine hi bir kaynakta bir bilgi bulunmadndan, doduu ve ld tarihi saptayamadk. Japonya gezisiyle ilgili anlar Diyar-i ezhar adyla eski harflerle, Pukin, Turgenev, ehov, Sienklevi, Oscar Wilde, Collins, Smiles, Pemberton vb. yabanc yazarlardan evirileri yeni harflerle baslmtr. 1104 ----URFA SAVAINDAN YAPRAKLAR (1940) Gaziantep Ahmet elebi lkokulu retmeni Kerim Frat'n yazd kitap, Gaziantep'te C. H. P. Basmevi'nde basld (99 s., resimli, ayrca 1 kroki, 50 kr.).

Kitabn ba tarafnda, Atatrk ile nn'nn birer portresi var. 6 ubat 1939 tarihli lk sz nde yazar yle diyor: ...Bu kitap: o ac ve karanlk gnlerin strabdr. Titrek, canlanan yapraklar mesut Cumhuriyetimizin faziletkar havasnda hayata kavumutur. Korkarak yazdm,.. nk: Bilmediklerimin yannda, bildiklerim bir zerre tekil eder.... Yaptn blm balklarn sunuyoruz: I. Giri. II. Urfa'nn igal gnleri. III. Urfa Milli Kuvveti nasl hazrland? IV. Villi, Siverek'te. V. Norman, Siverek'te. VI. Siverek'te Milli Kuvvet'in teekkl. VII. Ali Saip (Ursava) Siverek'te. VIII. Halep'ten Urfa'ya getirilen Ermeniler. IX. Siverek'te Milli Kuvvet'in toplanmas. X. Milli Kuvvet'in Urfa'ya hareketi. XI. Urfa'ya nasl girdik? XII. lk ate nasl patlad? XIII. akloz'un evi... XIV. Soukkanllk muvaffakiyetin esasdr. XV. Bedizzaman karakolunun zapt.XVI. Trk'n yarasn ancak Trk sarar. XVII. Klapl tepesine gece baskn. XVIII. Top nasl geldi? XIX. Mahmut Nedim'in konana taarruz. XX. Suru'a hareket. XXI. Uzun sren elemli gnler. XXII. Akakale'ye hareket. XXIII. At koar, atl nr. XXIV. Kei'in bana taarruz. XXV. Urfa savanda bulunanlar,XXVI. 11 Nisan 1336. Frat'n 1105 ----iki saihlinde hareketi. Bu kitap zerine yazlan iki yaz, sona eklidir. retmen akir Sabri Yener ile retmen Ziya Gner'in yazlar, Gaziantep gazetesinin 19 Nisan 1940 tarihli ve 603 sayl, 10 Mays 1940 tarihli ve 606 sayl nshalarnda yaymlanm. Son yazdan kimi blmleri ilgin bulduumuz iin buraya aktaryoruz : Urfa kurtuluu hakknda bugne kadar iki kitap yazld: birincisi Ali Saip Ursava tarafndan yazlan Urfa'nn kurtulu mcadelesi (1924), ikincisi Kaymakam Ali Rza tarafndan kaleme alnan Urfa sava idi... Birinci kitapta rahmetli Bay Ali Saip hemen hemen yalnz kendisinden bahsetmi; Urfa'nn saysz, fakat mehul kalm kahramanlarna hi yer vermemiti. Epeyce kabark sahifeli (276 s.), olan bu kitabn birka yapra istisna edilirse, geriye kalan ksm bir Fransz subaynn muhtralar ile doldurulmutur. Yani, eserin ksm-i azami mellife ait deil, kk bir paras kendisine, byk bir blm bakasna ait bulunan bu kitaba bitaraf gzyle baklamaz ve bir methiyedir, demek daha caiz olur. kinci kitap da gya bu ite hizmeti grlp ad meskt geilen kimselere eref hissesi ayrmak ve bu eksii tamamlamak kastyla yazld. Mcadeleye takaddm eden zamanlar, mutasarrf ehit Nusrat Bey'in celadeti, merhum Hac Mustafa'nn etecilii ve Yarbay Ali Rza'nn balangtaki yararl, bu kitapta anlatlmaya allmt. Fakat bu da adeta kronolojiden baka bir ey deildi. Gayet ksa yazlmt. Mcadelenin asl ruhu1106 XXVII.

dman

hazrl

XXVIII. Suru

harekat. XXIX. ntikam

----na ve ne gibi ahval ve erait altnda yapldna temas edilmeden hazrlanm bir eserdi. Bu mevzuda yazlm olan nc kitaba gelince : Bu, ad geen dier iki kitaba nazaran mkemmeldir. Yukarda bahsettiimiz eksiklikler burada telafi edilmee allmtr. Kitab yazan Siverekli retmen Kerim Frat mcadele srasnda bir ihtiyat subay ve bir yakn hemehri sfatyla bizzat alm ve bu yksek heyecan tatm bir arkadatr. Bu itibarla kitap edebi bir kymet de tamakta ve hakikat olduu gibi anlatmaktadr.... Kitapta yazarn ve Urfa savana katlan belli - bal kahramanlarn portreleri bulunmaktadr. Yazarn Urfa kahramanlar (1944) adl bir yapt daha vardr (111 s., 150 kr.). 1107 -----

1109

---- ADAM KEMAL ATATRK ROOSEVELT, MUSSOLN (1937) Amerika Birleik Devletleri'nin eski Ankara Bykelisi General Charles H. Sherr'den Cemal Bkerman'n dilimize evirdii yapt, stanbul'da Cumhuriyet Matbaas'nda basld (302 s., ayrca 3 gravr, 100 kr.). Asl ngilizce olan kitap, bir yl nce, Luce Clarence'n Franszca evirisiyle, Paris'te Plon Kitabevi'nce Trois hommes : Kamal, Roosevelt, Mussolini adyla bastrlmt (1936, XII - 265 s., ayrca metin d 3 gravr). Ayn ylda, talya'da da Hamal, Roosevelt, Mussolini adyla bir basm daha vardr (Bologna, N. Zanichelli Yaynevi, 1936, 307 s.). Blm balklar yledir: Balang. Bir zr. I. devlet efinin resmi olarak sunuluu. II. lerle zel grmeler, III. devlet adam birbirlerini nasl gryorlar? --IV. Yzme. V. ocukluklar. VI. Genlik: Bir asker, bir avukat, bir gazeteci. VII. politik istiklal beyannamesi. VIII. Dnya Savamda: Bir subay, bir bahriye mstear, bir onba. IX. Yirmidokuzuncu ve otuzuncu gnler. X. Otuzdokuzuncu ya srasnda. XI. Karakterlerin dlmesi. XII. Cehenneme ini. XIII. Birisi yeniden doan, ikisi kendi kendilerini yetitirmi olan adam. XIV. uzman psikolog ulusal bir bunalm karsnda. XV. Trk Halk Partisi, Faizm, New Deal Party. XVI. Grevler: Emek ve sermaye. XVII. adamn bayndrlk ilerine kar gsterdikleri ilgi ve merak. XVIII. devlet adamnn aalara kar besledikleri sevgi. XIX. Din. XX. Bi1111 -----

reylerin tanm iin metod. XXI. Kadnlarn siyasal ilerlemesi. XXII. Orta deniz (Akdeniz). XXIII. Nereye gidiyorlar? XXIV. Eyll'e kadar srecek mi? Grld zere, yazar, devlet adamn tek tek deil, her konuda bir btn olarak incelemektedir. Gravrler, devlet adamnn imzalayp yasara verdikleri resimleri (portreleri) gstermektedir. lk Atatrk kaynakasn hazrlayp yaymlamakla nl Alman tarihisi Prof. Dr. Herbert Melzig, yazar ve yaptlar iin, 1944'te unlar syler : Mukayeseli biyografiye geerken, buna dair kan kitaplarn ekserisinde, yukarda iaret olunan hatalarn daha ok gze battn syliyebiliriz. Amerika Bykelicisi Charles H. Sherrill'in Atatrk'e kar duyduu hayranln ok candan ve samimi olduuna phe yoktur. Ancak, A year's embassy to Mustafa Kemal ve Three men: Roosevelt, Mussolini, Mustafa Kemal ismindeki eserlerinde yapt tarih mukayeselerde byk hataya dmtr. (Atatrk bibliyografyas. Yeni Trkiye'nin, siyasi bibliyografyas, 2. basm, st., 1944, s., 218). Prof. Melzig, daha sonra, szlerini yle srdrr: Dnyann en salam grl muharrirlerinden biri olan eski talyan ricalinden Kont Carlo Sforza, Atatrk'n lm mnasebetiyle Neue Zrcher Zeitungda kan bir yazsnda, onun; ne Bismarck, ne Cromwell ve ne de Byk Petro ile kyas olunamayacan ak bir lisanla anlatmt. Halbuki, Sherrill, A year's embassy to Mustafa Kemal kitabnda Atatrk' din ve devlet ilerini ayrmak bakmndan ngiltere Kral Sekizinci Hanri'ye; Kur'an' Trkeye tercme ettirmesi ynnden de Byk Alman 1112 ----inklaps Luther'e benzetiyor. Fakat btn bu mukayeselerde, bilhassa tarihi olanlarda, aksaklk vardr. nk Atatrk, Messeseler lavyla kalmam, bir milleti, bir kltr durumundan dierine nakletmee almtr. Mussolini talya'da liberal sistemi kaldrp yerine Faizmi koymak ve iktidar mevkiinde tutunabilmek iin evvela Monari ile, sonra Papalkla uzlamak mecburiyetinde kalmtr. Halbuki Kemal Atatrk, Osmanl mparatorluunu ve Hilafeti olduu gibi tarihin derinliklerine gmm ve onun yerine hibir Avrupa sistemine, ideolojisine uymayan ve fikir ynnden kendine has kymete malik bulunan modern bir milli devlet kurmutur. Atatrk biyograflar arasnda bunu ilk olarak gren, Kont Carlo Sforza olmutur. (ad geen yapt, s.,219). 1113 ---- BYK DEVRM : ETMN BRLETRLMES APKA VE GYMN DETRLMES TRK HARFLERNN KABUL (1973) Gazeteci Nait Hakk Ulu'un (1902 -1977) (Ak Yaynlar Limited irketi Neriyat) nn 30. kitab olarak, stanbul'da Baha Matbaas'nda bastrld (214 s., resimli, 15 TL.). Cumhuriyetin 50. yl iin hazrlanm olan kitap, balkta anlan byk devrimi, blmde anlatr. Gazi Mustafa Kemal'in Verilmi bir kararm varken balkl bir sz, en baa alnm. Bunun sonunda, Atatrk diyor ki: ... Tasavvurlarm tatbik edebilmek iin, hazrlklara devam ediyorum. Fikir hazrlklar, seferberlikte, davul - zurna ile asker toplamaa benzemez! Bu ite ok mtevaz, uysal ve fakat muhatabna samimiyet telkin ederek, sabrla almak lazmdr. Yazar, Eitimin birletirilmesi konusunda zetle yle syler: Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile eitim birlii kurulduktan sonra, muhtelif kanunlar ile batl

hurafelerin ve zararl fikirlerin kaynaklar da kurutulmu, bu suretle Trkiye'de yzyllardan beri insann hr dncesine engel olan etkiler, birer birer kaldrlarak, memleketin ve milletin manevi havas temizlenmiti. Olayn azametini kyaslamak iin dnelim: Fransz ihtilal-i kebiri Byk Fransz devrimi 1789'da balad halde, okullar 1882'de, yani o devrimden ancak 93 yl sonra layikletirilebildii halde, memleketimizde, cumhuriyetin iln ve kabulnden drt ay sonra, eitim birliinin baarlmas, byk Trk devriminin yceliini gsteren parlak bir rnek ve bir 1114 ----3 Mart 1924'te gerekletirilen bu devrim, kitabn ilk yarsn oluturur. 25 Kasm 1925 tarihli yasayla halkn apka giymesi ykmll konmutur. Kitabn 50 sayfasn kaplayan bu blmde, Atatrk'n ilk apka giyiine ait anlar da var. 3 Kasm 1928 gn yeni Trk harflerinin kabul yasas kmt. Gazeteci Hakk Tark Us, byk harflere gerek grmyordu. Gazi aklamalar yapt. 9 Austos 1928 gecesi Sarayburnu'nda ulusa aklama yapt. Dolmabahe'de almalar oldu. Okullarda retim yeni harflerle olacak, orduda harf retimi yaplacak, millet mektepleri alacakt. Bu devrim, Enver Paa'nn Birinci Dnya Sava yllarndaki ayrk Arap harfleriyle yapt giriime benzemezdi. Kurslar almaya balad. lk hareket Tekir da'nda oldu. Gazi, milletvekillerini seferber etti. Byk harf seferberlii balad. Gazi yeni bir geziye kt. Meclis'te tarihsel bir konuma yapt. 1 Kasm sabah herey hazrd. smet Paa ba uygulayc idi. Gazi'ye altn bir abc sunuldu. Yasa ksa bir gei dnemi kabul etti. 1929 Ocak ay bandan sonra Trke baslan kitaplarn Trk harfleriyle yaymlanmas zorunlu klnd. Ancak, basn skntya uram, bask says dm, sat azalmt. 1930?da gazetelere prim verilmesi iin bir yasa yaymland. Bylece, harf devrimi de gerek yerini bulmu oldu Bu devrimi, yazar, belgelere ve anlarna dayanarak gzelce anlatmaktadr. Resimler yapt daha da deerlendirmitir. 1115 -----

1117 ----VATAN HZMETNDE (1967) Yusuf Kemal Tengirenk'in (1878-1969) zyaam yks ve anlar, stanbul'da Bahar Matbaas'nda basld (302 s.., resimli, 20 TL.). Hukuku, milletvekili, bakan olarak politikac ve devlet adam sfatyla nemli hizmetler baarm olan yazar, ocukluundan 1933 ylnda sona eren Adliye Bakanlna dek zyaam yksn ve anlarn bu kitapta toplad. Konumuzla ilgili belli - bal grevleri unlar : Kastamonu mebusu (1919), T. B. M. M. Hkmeti ktisat Vekili (1920-21), Moskova'ya giden Heyet-i Murahhasa yesi (1920),

Moskova'ya giden ve 16 Mart 1920 tarihli Dostluk Antlamasn konuup yapan ikinci Heyetin Reisi (1920), Adliye Vekili (1921), Hariciye Vekili (1921-22) vb. Bu arada, Fransa delegesi Franclin Bouillon ile Ankara Anlamasn imzalad (1921). Hariciye Vekili olarak stanbul yolu ile Paris ve Londra'ya gitti (1922). Sinop mebusu (1923-42), Londra Bykelisi (1924), Ankara Hukuk Fakltesi ktisat Profesr (1925-41), yeniden Adliye Vekili (1930-33) oldu. Anlar bu tarihte sona ermektedir. Ancak, yazar, Sinop ve stanbul milletvekili. (1946 -50) olarak yasal grevini daha sonralar da srdrmtr. En son olarak Kurucu Meclise ye seildi, Atatrk'n yakn arkadalarndan biriydi ktisat ve ticaret konularnda nemli yaptlar vardr. Boyabat'ta gmld. 1119 ----Kitabnn blm ve konu balklar yledir: Bir Anadolu ocuunun tahsil hayat. 13 Haziran 1331 (1921) tarihli leri gazetesinden: Siyasi simalarmz: Yusuf Kemal Bey (Ethem Ruhi Balkan). Merutiyetin ilan. Adliyenin slah. 31 Mart vakas, Adana vakas. Avrupa'da tahsilim. Adliye Nezaretinde memurluum. Adliyeden ayrlm ve mebusluum. Ankara'ya gidiim. Meclisin almas ve Rusya'ya birinci gidiim (kitabn belki en nemli blmdr). Ankara itilafnamesi. Hariciye Vekili olarak Avrupa'ya gidiim. Bakumandan Paa ile cepheye gidiimiz. Bakumandan Paa'nn bizim eve gelmeleri. Zafer. Hariciye Vekilliinden istifam. Trkiye Rusya muahedenamesi (metni). Kitabn sonunda, Trkiye'nin kuzey - dou snrnn saptanmasyla ilgili ek metin vardr. 1120 ----dodu, stanbul'da zatrrieden ld, Alemda mezarlna

Y
1121 ----YABANCI GZYLE CUMHURYET TRKYES (1938) Dahiliye Vekaleti Matbuat Umum Mdrl'nce hazrlanp yaymlanan bu byk kitap, stanbul'da ituri Biraderler Basmevi'nde basld (299 s., 70 plan, fiyat yazl deil). Balarken balkl nszden birka blmceyi aktaryoruz: Trkiye Cumhuriyeti, tarihinin onbeinci ylna; tahakkuk etmi byk emeller, realite olmu hlyalardan mrekkep i lerle girmektedir. Kemiyet itibariyle mahdut olan bu zamann kalite zerinde vcuda getirdii tenevv, milli hayat olduu kadar, dnyay da alakalandrmaktadr. Onbeinci senenin kadrosu iine giren mefhumlarn yanyana sralanmas bile insana nasl bir harikuladelik karsnda bulunduunu izaha kafidir...

Onbe cumhuriyet ylnda Trkiye, yabanclarn btn bu telakkilerini kknden ykm deildir. Onbe asrn idrakini onbe ylda ykmak, esasen mmkn deildir. Fakat onbe senelik cumhuriyet hayat, btn dnyay alakalandrm, Ankara kalesi cehil ile dolu karanlk bir dnyaya kar kl bir lem gibi almtr. Bu realitenin intibalarn Yabanc gzyle Cumhuriyet Trkiyesi adl bir eserde toplamay muvafk grdk. Yabanc mellif ve muharrirler u son onbe sene iinde Trkiye hakknda pek ok yaz yazmlardr. Sade Atatrk hakknda neredilenlerin says normal bir ktphaneyi dolduracak miktardan fazladr. Makalelerin miktar hakknda kati bir hesap 1123 ----vermek mmkn deildir. Bu neriyat zaviyesinden Trkiye nasl bir dekor iinde grlmektedir? Yabanc neriyat zaviyesinden Trkiye Cumhuriyeti: a) Atatrk'n ahs, b) Umumiyetle inklap hareketleri, c) Harici politikadaki muvaffakiyetler bakmndan dikkate layk bir mevzu saylmaktadr, Yabanc gzyle Cumhuriyet Trkiyesi'nde bu mevzulara dair birer mukaddeme ile yabanc muharrirlerden lalettayin alnm paralar greceksiniz. Kitabn blm balklar ve iindekiler yle: I. Dnya matbuat ve Atatrk: Gazi Mustafa Kemal Trkiyesi (Charles H. Sherri'in yaptnn ilk blmnden bir para); Kemal Atatrk (Yorgi Pesmazolu, Proia, Atina, 1937); Kemal Atatrk'n vaziyeti hayranla deer (Hester Donaldson Jenkins, New-York Times, New-York, 1936); Atatrk byk bir retmendir (Dr. Hester D. Jenkins, New-York Herald Tribine, New - York, tarihsiz): Kemal Atatrk (George Benneb, Vu dergisi, 1935); Trkiye'nin Atatrk'e borcu (Hans Froembgen, Western Mail, Cardiff, 1937); Atatrk eserinden baz istinsahlar (Prof. Herbert Melzig, tarihsiz); Atatrk snm bir imparatorluun kllerinden modern bir Trkiye yaratt (Carel Hatman, Belfast Telegraph, rlanda, 1938); Atatrk bize bir model olabilir (ngiliz yazar Herbert Sidebotham, Scrutator takma adyla, Sunday Times, 1938, Ulus gazetesinden). 1124 ----II. Dnya matbuat ve Trk inklab.: Byk bir inklap eseri (Raymond Cartier, Le Nouvelliste gazetesi, tarihsiz); Trkiye'nin yeni bnyesi (yazar adsz, Times, 1935); Kemalizm ruhu (Rom Landan, Spectator dergisi, 1937); Trk mucizesi (Belikal yazar Henri Liebreeht, Ulus, Ankara, 1938); 1937 Trkiye'si (Henri Liebreeht, Le Soir, Bruxelles, 1937, Ulus tan); Ankara yeni hkmet merkezi (Henri Liebreeht, Le Soir, Bruxelles, 1938); Atatrk Trkiyesinin hakiki yz (Gerard Ton-gas, L'Europeen Paris den naklen Ulus, 1936); Trk yenilemesinin sembol Ankara (Gerard Tongas, L'Europeen Paris den naklen Ulus,

1936); Eski Trkiye'den yeni Trkiye'ye (E. Her-riot'nun 29.XI.1933'te verdii konferansn metni, 10 sayfa); Yeni Trkiye'nin eseri (E. Herriot'nun 6.XII.1933'te verdii konferansn metni, 10 sayfa); Onbir ylda alt asr (Robert de Beauplan, Vu dergisi, 1935); Bir millet ykseliyor (yazar adsz, Arbeiter Woche, Viyana, 1935); Trkiye'nin garpllamas (yazar adsz, Freihet, Viyana, 30 Aralk?); Trkiye'nin kalknmasn gsteren bir delil daha (imzasz. El - Mukattam, Kahire, 1936); Mustafa Kemal'in Trkiyesi (J. H. Walton, Daily Telegraph,. Londra, 1935); Ankara yeni Trkiye'nin kalbi (M. Svetovski, Belgrad'da kan Vremeden naklen Ulus, 1936); stanbul, Ankara, zmir (L. Nikulin, yer ve tarih yok); ki kta arasnda Trkiye'nin inkiaflar (imzasz, Londra'da kan Times ten naklen Ulus 1936); Trklerin tekil ettii misal (imzasz, La Patrie Annami-te, Hanoi, 1936); Modern Trkiye'nin oluu (Norbert Bischoff, Reichpost, Viyana, 1935); Trkiye, emsalsiz kalknmas (imzasz, El - Mukattam, Kahire, 1938); Kemalist tecrbe muvaffak oldu mu? (N. Vilensky, La Bourse egyptienne, Kahire, 1937); 16 milyon bekliyor (Dr Karl Brusch Weiler, Ulus, Ankara, 1935); 1125 ----lerliyen Trkiye (Jean G. Martin, La Tribune de Geneve, svire, 23 Ocak 1938); Yeni Trkiye'nin iktisadi siyaseti (imzasz, La Republique, Fransa, 1934); Atatrk hakknda (imzasz, El-Bel, Msr, 1935); Bir ngiliz gzyle Trk okullar (Brian Stanley, School and society dergisi, yeri ve tarihi yok); Trkiye'nin planl politikas (imzasz, Paris'te kan L'Europeen den naklen Ulus, 1936); Trkiye'de grdklerim (Necmeddin Nasf, El - Mukattam, Kahire, 1936); Manevraya itirak eden ktaatn mesaisi hakknda hkm (Miliroy F. olakanti, Vreme, Belgrad, 1937); Trk askeri manevralar (Aleksand Ganev, Slovo, Sofya, 1937); Trk ordusunun manevralar (imzasz, Le Temps, Paris, 1937); Trk ordusu (Yarbay C. Requette, L'Independance belge, Bruxelles, 1937); Atina sergisinde Trk kitab (Kostas Kerofilos, Atina'da kan Le Messager d'thenes den naklen Ulus, 12.11.1937); Trk kadnnn vaziyeti (Prof. Malche'n verdii konferansn konusu, svire'de kan Revue de, Laussanne, tarihsiz); Trk kadnlar saylav oluyorlar (Robert S. Baudouy, La Tribune des Nations, Paris 1935); Moskova'da Trk resim sergisi (Olga Bubnova, Journal de Moscou, Moskova, tarihsiz); Trk hapishane sistemi ve bunca yaplan reform (G. Howland Shaw, Amerika sefareti mstear, yeri ve tarihi bellisiz); inli gzyle Trkiye: Drtyz milyon inlinin ihtiyac : Bir Atatrk bekliyorlar (imzasz, Tan, st., 1937). III. Dnya matbuat ve harici mnasebetlerdeki muvaffakiyet ve prestijlerimiz : A. Balkan Antant : Yugoslav Kabinesi reisi Trkiye'yi ziyaret ediyor (M. S. Y., Samouprava, Belgrad, 1936); Yugoslavya Bavekilinin Ankara'ya ziyareti (imzasz, Vreme, Belgrad, 1936); Trk - Yunan dostluu (M. Moskopules, Atina'da kan Le Messager d'Athenesden naklen Ulus, 1936); Atatrk'1126 ----n realist siyaseti bizim ve hepimizin siyasetidir. Belgrad'da kan Samoupravadan naklen stanbul'da kan Kurun, 1938); Balkan Antant hakknda Rumen ve Bulgar matbuatnn neriyat (imzasz, Yeni Asr, zmir, 1938); Balkan Antant teblii hak-knda Le Temps gazetesinin bayazs (imzasz, Ulus), Ankara, 1938). B. Montreux : Boazlar ve Akdeniz (Amiral Gadov, Berlin'de kan Deutsche Allgemeine Zeitungdan naklen Ulus, 1936); Montreux Konferans ve bugnk

Trkiye (imzasz, Journal de Montreuxden naklen Ulus, 1936); Montreux'de Balkan Antantnn birlii (imzasz, Le Messager d'Athenes den naklen Ulus, 1936); Montreux ve Cenevre (imzasz, Paris'te kan Le Temps dan naklen Ulus, 1936); Montreux Konferans (imzasz, Pravda, Moskova, 1936); Gene anakkale meselesi (imzasz, Londra'da kan Sunday Times dan naklen Ulus, 1936); Sz Trklerindir (imzasz, Cumhuriyet, st., 1936); Yugoslav mat buatnn neriyat; Elefteron Vima Yunan ulusunun sevincinden bahsetmektedir; Journal ve Ere nouvellein neriyat (Paris); Boazlar mukavelesi ve Trk Bulgar dostluu (imzasz, Sofya'da kan La Parole Bulgareden naklen Ulus, 1936); Yeni bir Boazlar rejimi: Montreux Konferans (imzasz, Foreign Affa irs, New - York, Ekim 1936); Boazlar Akdeniz siyasasnn anahtarlar (imzasz, La Tribuna des Nations, Cenevre, 1935). C. Saadabad Pakt : Byk Trk stadlarmza (imzasz, El - lem arabi, Badat, 1937); Trk - ran dostluu (imzasz, Ki, Tahran, 3 Temmuz?); ehinah Hazretleriyle Atatrk (imzasz, The Economist, Londra, tarihsiz); Trkiye ran (imzasz, Near East, 12 Temmuz?); ark Pakt (imzasz, Great Britain and the East dergisi, 1937); Trkiye ve Asya pakt (im1127 ----zasz, -Siovo, Sofya, 1937): Yakn ark pakt (imzasz, Pravda, Moskova, 1937); Saadabad Pakt (imzasz, Koelnische Zeitung, Kolonya, 1937); n Asya bloku (imzasz, Hamburger Fremdenblatt ile Breslauer Neueste Nachrichten, Almanya, 1937); Saadabad Pakt (imzasz, Samouprav, Belgrad, 1937).

D. Hatay: Sancak davamz karsnda Yugoslav dostlarmz (M. Svetovski, Belgrad'da kan Vreme den naklen stanbul'da kan Tan, 1936); skenderun ve Antakya halis Trk yurdudur (Dr. Jaeschke, Berlin'de kan Orient Nachrichten ten naklen st.'da kan Cumhuriyet, 1937); Hatay anlamas ve Fransz matbuat (imzasz, Ulus, Ankara, 1938); Sovyetler ve Hatay (imzasz, zvestiya, Moskova, 1938); Hatay anlamas ve Yunan matbuat (imzasz, Etnos ile Elefteron Vima, Atina, 1938); skenderun Sancanda sulh ve skn (imzasz, Times, Londra, 1938). E. Kredi anlamalar: Yeniden canlanan bir dostluk (imzasz The Times Londra, 1938); ngiliz - Trk Dostluunun mana The Turth, Londra, 1937); Trk - ngiliz endstriyel ibirlii (B. S. N. Karlinski, Londra'da kan The Financial Times dan naklen Ankara'da kan Kzlay, 1937); Trk - ngiliz anlamas (imzasz, Zora, Sofya'dan naklen Akam, st., 1938); Trkiye yalnz bir dost deil, ti iin de bir mteridir (imzasz, Evening Standarddan naklen zdir'de kan Anadolu, 1938);- Trkiye'ye kredi (imzasz, Times, Londra, 1938); Trkngiliz kredi anlamas (imzasz, Times, Daily Herald, Financial times, Daily Telegraph, Morning Post gazeteleri, ngiltere, 1938); Trk ngiliz ibirlii (imzasz, Times in Trkiye zel saysndan, 1938 Austosu). 1128 ----F. Umumiyetler harici mnasebetler: Acun siyasas yksek nfuzlarnn nokta-i telakkisinde Trkiye'nin durumu (imzasz, Vradini, Atina, 1935); Trkiye sulh taraftardr (imzasz, Bal-kan Herald, Eyll 1935); Trkiye Cumhuriyetinin d politikas (Fritz Rssler, Reichswart, Berlin, 1936); Msavi hak (imza-sz, Deutsche Diplomatisch Korrespondenz, Berlin, 1937); Birinci Sovyet - Trk

antlamasnn 15inci yldnm (imzasz, Pravda, Moskova, 1936); Trk Sovyetler dostluk muahedesinin on yl uzatlmas mnasebetiyle (imzasz, zvestiya, Moskova, 1935); Zaindustralisazin in Trkiye - Sovyet dostluu hakkndaki hususi nshasndan; Msr'da Trkiye (Ahmet Sanribu, Mecelloti dergisi, Msr, tarihsiz). Kitabn sonuna ayr bir albm biiminde konulan, kue kda baslan fotoraflar da yazlar gibi blm ve konulara ayrlmtr. Grld zere, bu kitap, eitli konularda d basndan paralar kapsad iin nemli saylmak gerekir. 1129 ----YAKINLARINDAN HATIRALAR (1955) Atatrk'n yaknnda bulunduklar herkese bilinen kiilerin anlar, stanbul'da Sel Yaynlar'nn (Atatrk Ktphanesi) dizisinin 8, kitab olarak, Hisar Matbaas'nda bastrld (120 s., 1 TL.). Kitapta anlar bulunan Atatrk'n yakn lar kimlerdir? Hasan Rza Soyak'tan hatralar (eitli anlar). Dr. Tevfik Rt Aras'n zengin hatralarndan bir ka (zellikle Atatrk'n d politikasyla ilgili blmleri ilgintir). Onuncu yl hakknda bir hatra (Prof. Y. Hikmet Bayur'un bir ans). Fethi Okyar'dan bir hatra (Sakarya meydan savayla ilgilidir) Atatrk'ten Salih Bozok'a mektuplar (Atatrk'n mektubu ile Bozok'un bir mektubunu kapsar). Atatrk, otuz be senelik arkadamd (Sreyya Yiit'in eitli anlar) Cevat Abbas Grer'den baz hatralar (eitli anlar). Eski vekil ve sefir Behi Bey'den bir - iki hatra (eski Nafia Vekili ve Paris Bykelisi Behi Erkinin eitli anlar. Eski Umumi Ktip Tevfik Byklolu'ndan hatralar (eitli anlar). Adliye Vekili Mahmut Esat Bozkurt'tan hatralar (Atatrk'n drdnc lm yldnmnde yaplan sorulu - yantl bir grme). ocukluuna dair baz hatralar (Atatrk'n ocukluk ve mahalle arkada Hac Mehmet Somer'in anlar). Asaf lbay anlatyor (Atatrk'n ocukluk arkada ve eski Ankara Belediye Bakan Asaf lbayla yaplan bir rportaj). Rahmetli M. Kemal ke'den bir ka hatra (Op. Dr. M. Kemal ke'nin eitli anlar). Bingazi'den Anadolu'ya ve lmne kadar yannda 1130 ----bulunan Dr. brahim Tali ngren, Onun eitli zamanlarda geirdii rahatszlklar ve anlarn anlatyor). Bu kitabn hazrlanmasnda yararlanlan balca makaleler, sonda bir izelge biiminde gsterilmitir. 1131 ----YAZI DEVRMNN YKS (1978) Sami N. zerdim'in (Do. 1918) kitab, Ankara'da Trk Dil Kurumu Tantma Yaynlar'nn (Dil Konular Dizisi) nin beincisi olarak, lkyaz Basmevi'nde, 2. kez bastrld (80 s., 1 resim, 20 TL.). Kitabn ilk basm, ayn dizide, 1962 ylnda, Ankara niversitesi basmevinde yaplmt (40 s., 1 resim, 1 TL.). (27 yl Atatrk'n

Kitabn, Trk harflerini kendisine 1928 yaznda, okullar almadan nce retmi olan babas A. Babi zerdim'in ansna adayan yazar, nsznde, yaptn kapsam ve nitelii zerine gerekli bilgileri veriyor: Bu kk kitab meydana getiren drt yaz, 1958 yl iinde 'Ulus'' gazetesinde yaymland (9 Austos, 3 Kasm, 12 Aralk, 15 Aralk). Bu yazlardan ama, 9 Austos 1928 akam Gazi Mustafa Kemal (Atatrk)'in Sarayburnu Park'nda yeni Trk alfabesini mutulad saatten, Trk alfabesini yerletiren yasann yrrle girdii 1 Ocak 1929 gnne dein, Trkiye'nin drt bucanda yeni harflerin nasl hzla yayldn anlatan gazete haberlerinin bir zetini vermekti. Bilginlerin uygulanmas iin yllara gereksinme duyduklar yeni alfabemiz, Atatrk'n gr ile drt aya sdrlm, 1929 ylnn ilk gn, Trkiye bir kltr savan kazanmt. Trk dilinin zlemesi iin Arap yazsnn atlmas gerekliydi. Dil zlemesini hzlandran ve gerekletiren, yeni Trk alfabesidir. Trk Dil Kurumu'nun otuzuncu yln kutlarken, yeni Trk alfabesinin otuzuncu ylnda yaymlanm olan bu yazlar 1132 ----gzden geirerek bir araya getirmeyi, halka ve rencilere sunmay istedim Bu kk kitab okuyanlarn, yurtta yeni harflerin yerletirilmesi abasnn sadece ksa bir yksnn anlatlm olduunu unutmamalarn dilerim. Yoksa, bu byk devrim hareketinin tarihi elbette ayrca geni olarak yazlacaktr. Kitabn ikinci basm iin de yazar, unlar sylemektedir : Trk harflerinin kabulnn ellinci, Trk Dil Kurumu'nun kuruluunun krk altnc ylnda, bu. kk kitab, gzden geirerek, eklemeler, dzeltmeler yaparak yeniden sunuyorum. Bu basma, cumhuriyet dneminden ncesini zetleyen bir 'Giri' ile, Atatrk'n konuma ve yazlarn yasa metinlerini vb. ieren 'Ekler' blmn ekledim. Yine renci ve halk iin hazrlanm bu basmda, 'Seilmi kaynaka' ile, okuyucularn konuda bilgilerini geniletecek, kitaplar, yazlar gsterdim. Kitapta incelenen konular, srasyla yledir : Giri : Gemie ksa bir bak. 1.. Atatrk'n yeni Trk harflerini mutulad gn, 2. Yeni Trk alfabesine hazrlk aylar, 3. Yeni Trk alfabesini deneme aylar, 4. Yeni Trk Alfabesi Kanununun kndan Millet Mekteplerine, Sonu. Ekler. Kii adlar. Seilmi kaynaka. lk basm 10.000 say baslan kitabn yeni basmnn bask says

belirtilmemitir. Ekler arasnda nemli iki yasa metni de verilmitir: Beynelmilel Erkanm Kabul Hakknda Kanun ile Trk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakknda Kanun (No. 1353, kabul tarihi: 1.X1.1928). 1133 ----YAZILMAYAN YNLERYLE K. ATATRK (1963) Gazeteci Said Arif Terziolu'nun (Do. 1922) hazrlad yapt, stanbul'da Ak Kitabevi Yaynlar arasnda, Hamle Matbaas'nda bastrld (96 s., 3 TL.). lkin Cumhuriyet gazetesinde Ankara rportajlar - Atatrk'e dair hatralar bal altnda yaynlanm olan bu yazlar, ankaya kknde, Mecliste, daha baka yerlerde srekli ya da geici olarak Atatrk'le konumu kimselerin anlarn bize iletir. Herbiri bamsz bir konudur. Ord. Prof. Enver Ziya Karal ile Prof. Dr. A.

fetinan, anlar birer nszle sunarlar. Bu yazlarda, Atatrk'n zelliklerinden biri olan kendi kendinin adam olmak istedii zerine izlere rastlanr. Ayrca, Atatrk'n doa sevgisini kapsayan anlar da var. Yapt, Atatrk iin yazlan kitaplarda gemeyen siyasal, ynetimsel belge ve szlere de sras geldike yer vermektedir., Bylece, Ata'nn bykln belirtecek belgelere yenilerini katmtr. Grm biiminde yazlm olan bu gzlemler, devrim tarihimize, dnce yaammza yardmc olmutur. 1134 ----YEN TRKYE (1959) Rockefeller Vakf'nn yardmyla Trk - Amerikan niversiteliler Dernei'nin emei sonucunda stanbul'da Nebiolu Yaynevince bastrlm olan bu kitap, Yeni Trkiye'nin 27 Mays 1960 devrimine kadar olan politika, hukuk, ekonomi, kltr bakmndan tam bir incelemesini kapsamaktadr (415 s., 15 TL.). 1953 ylndan beri bir Bilim Kurulunca hazrlanm olan yapt, bizdeki tarihsel toplumsal olaylarn gelimelerini gsterir. Yeni Trkiye'nin iinde bulunduu olaylar nesnel bir grle her ynden incelemek, eletirmek, yarnlara doru giden yolu aydnlatmak yararl bir itir. Yaptn ad, Osmanl mparatorluunun ykl sonucunda Atatrk devrimleriyle balayan yeni gr ve yaay belirtiyor. Bu bakmdan, bu yazlarn bugn tarihsel bir deeri de vardr. Yurdumuzun tannm bilim adamlarnn ortak almalaryla oluturduklar yapt, drt kitaba ayrlm : Birinci kitapta, Prof. Enver Ziya Karal ile Prof. Dr. Ahmet kr Esmer, Osmanl Devletinin kuruluundan Lausanne Antlamasna kadar Trkiye'nin siyasal olaylar ile Trk diplomasi tarihini incelemektedirler. Hukuk sorunlarn (Anayasa, Batllama, Basn) iine alan ikinci kitap; Prof. Dr. Hseyin Nail Kubal, Prof. Dr. Tark Zafer Tunaya, Hasan Refik Ertu tarafndan yazlmtr. nc kitapta, ekonomik - toplumsal iler Ord. Prof. mer Cell Sar, Prof. Dr. Sabri lgener, Do. Osman Okyar, Prof. Dr. Orhan Tuna tarafndan incelenmitir. Bu incelemeler Trkiye ekonomisindeki yap deiikliklerini, iktisadi gelime ve yenilenmemizin dnce saymanln, d ticaret ve yabanc anamal so1135 ----runlarn, Trkiye'de sanayileme hareketlerinden doan ii - iveren ilikilerini gzden geirmektedir. Eitim, Edebiyat, Folklor (Halkbilim) ile ilgili yazlar iinde bulunduran drdnc kitapda da Hasan, - l Ycel'in Trkiye milli eitimi, Prof. Ahmet Hamdi Tanpnar'n Trk edebiyatnda akmlar, Prof. Sabri Esat Siyavugil'in Folklorda, sahnede ve resimde Trk konulu incelemeleri vardr. Btn bu almalar bize Birinci Dnya Savandan yenilmi olarak kan, ancak Kurtulu Sava ile yeni bir yaaya kavuan Trkiye'de Cumhuriyet' dneminin hemen hemen btn ynleriyle bir dengelemini sunmaktadr. 27 Mays 1960'ta kapanm olan bir an saymanln yapt iin imdi yaptn deeri bir kat daha artmtr, denilebilir. 1136 ----YEN TRKYE, 1914 1923 (1971)

Trkiye Byk Millet Meclisi'nin 51. Kurulu Yldnmnde, Yeni Trkiye'yi kuranlarn anlarn anmaa vesile olmak zere, Fuat Muhasibolu tarafndan zel olarak hazrlanp stanbul'da zdemir basmevinde basld (32 s., resimli, 10 lira). Atatrk'n 1919'da Samsun'a hareketinden nce ektirip (Kardeim Rauf Beye) diye armaan ettii portresi en baa alnm, Bu byk boy kitapta balca blm var: A) 1914 - 1919 Mondros'tan Samsun'a; B) 1919 -1923 Kurtulu Sava, Cumhuriyetin ilan: C) Atatrk, hayat - askeri vazifeleri. lk blmn banda ereve iine alman aklama udur: Bu zel say 1914'ten 1923 tarihine kadar cereyan eden olaylarn bir kronolojisi eklinde hazrlanmtr. Yeni Trkiye Devletinin ilk Millet Meclisinin kurulu yldnmnde, geirdiimiz badireleri bir defa daha hatrlatmakta fayda vardr. Aadaki yazda Osmanl Devletini paralayan Mondros Mtarekesinin tam metnini, vatan sathna yaylan igale kar sivil halkn direniini ve Mondros Mtarekesine kar Mustafa Kemal Paa tarafndan kaleme alnan Amasya Tamimini okuyacaksnz. Brorn hangi sreli yaynn zel says olduu aklanmamtr. Portreden sonraki fotoraflarn resim - altlan yle: Atatrk Milli Mcadele yllarnda, Mustafa Kemal Paa 1919'da Erzurum Kongresini hazrlad sralarda, Cumhuriyetin kurucusu ve ilk bakam Gazi Mustafa Kemal, (nfus czdan sureti), Atatrk'n babas Ali Rza Efendi, Mustafa Kemal erkan harp yzbas, 1137 ----Mustafa Kemal annesi Zbeyde Hanmefendi ile (bu resimde bir yanllk olacak: Zbeyde Hanmn elini pen kii Atatrk'e hi benzememektedir), M. Kemal Balkan harbinde binba, 2. nn zaferinden sonra smet Paa ile. 1138 ----YEN TRKYE DEVLETNN HARC SYASET (1934) Prof. Yusuf Hikmet Bayur'un (Do. 1891) Milli Eitim Bakan iken yazd, Ankara ve stanbul niversiteleri devrim tarihi krslerinde verilmi dersleri de kapsayan yapt, stanbul'da Akam matbaasnda basld (183 s., 10 kr.). Trk tarihinin ana hatlar adl byk yaptn msveddeleri arasnda, II. dizinin 17 kitab olarak yaynland. Yararlanlan kaynaklar izelgesiyle balayan yapt, blme ayrlabilir: I. Lozan Konferansndan nce, II. Lozan Konferans ve bar, III. Lozan'dan sonra, Girite Birinci Dnya Savandan nce Osmanl mparatorluunun durumu ile o sava srasndaki diplomatik olaylar anmsatlm, Mondros Mtarekesi ve onu izleyen dnem anlatlm, Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmetinin kuruluundan sonraki olaylar belirtilmitir. Ankara'daki ulusal hkmetin d politikas blmde incelenmektedir. Lozan Konferansndan nceki olaylar u balklar altnda gzden geirilmektedir : Douda temaslar, Batya kar durum, Londra Konferans, Franszlarla anlama, 1921in teki siyasal olaylar, 1922 ylnn siyasal olaylar, byk Zafer ve Mudanya mtarekesi.

Lozan Konferans ve bar, u konu balklaryla verilir : Snrlar, iktisadi nfuz blgeleri, stanbul, uyrukluk, adli kapitlasyonlar, aznlklarn korunmas, askeri hkmler, ceza, iktisadi hkmler, Boazlar Komisyonu. 1139 ----Lozan'dan sonra da yeni dnem anlatlr. Kitap, bu adla 1935 ylnda ikinci kez basld gibi, Trkiye devletinin d siyasas adyla da iki basm yapt (1938, 1942). Yazarn konumuzla ilgili iki kitab daha vardr: Trk inklab tarihi (3 cilt, 195057); Atatrk, hayat ve eseri (1. cilt, 1963). 1140 ----YEN TRKYE'NN HEDEFLER (1974) Ziya Gkalp'n (1876-1924) makaleleri, Hikmet Tanyu'nun bir incelemesiyle, stanbul'da Baha matbaasnda yeniden basld (83 s., 5 TL.). lk basm, Ankara'da 1956'da Hr basm ve yaynevince yaplmt (59 s.). Ziya Gkalp'n kz Hrriyet Gkalp tarafndan kurulan Gkalp yaynlarnn ilk kitab olan yaptn nsznde deniliyor ki: Babam Ziya Gkalp'n eserlerini lmnn 50. ylna yaklarken bir kran borcu olarak btn dnya uluslar iin Gkalp yaynlar nam altnda kartyorum. lk eser olarak Yeni Trkiye'nin hedefleri isimli yazlarn semekteki maksadm, o zamann ihtiyalarna gre milletinin dertlerine are arad. Bu eser tabii ki, Atatrk zamanndaki - Yeni Trkiye'nin hedefleri idi. Ziya Gkalp eserleri ile zamannn dertlerine are aramakla beraber daha ileri zamanlara, gelecekteki Trk milletinin kaderine de tesir ederdi..., Hikmet Tanyu'nun Ziya Gkalp ve Yeni Trkiye'nin hedefleri hakknda bir aratrma denemesi balkl incelemesinde, Gkalp zerine kan kitaplarn bir blm yazarlarn srasna gre gzden geirilir, Osman Tolga'nn bu kitapla ilgili bir incelemesi anlr, Gkalp'e kar olan hareketler anlr, yapttaki makalelerin hangi koullar altnda, hangi nedenlerle yazlm olduklar aklanr. O sralarda Ankara'da yaynlanan Yeni Trkiye gazetesinin 1 - 9 Temmuz 1923 tarihli saylarnda 1141 ----makalenin balklar yledir: I. Irklar arasnda msavilik, II. Milletlerin msavilii, III. Kadnla erkein msavilii, IV. Kastlarn ve snflarn msavilii, V. Milletlerin, sevimesi, VI. Suni msavatszlklarn kaldrlmas ve tabii msavatszlklarn onlarn yerine ikamesi, VII. nsanlar hrdrler. Grld zere, Gkalp, bu yazlarnda insanlarn ve uluslarn eitlii ve zgrl zerinde durmutur. Lausanne antlamasnn imzasndan, Cumhuriyetin ilnndan nce yazlan bu makaleler; uluslarn, rklarn eitliini, Trklerin en ileri dzeye ulam olduunu, ngiltere, Fransa ve baka devletlerden asla geri olmadn ispata yneliktir. km olan bu yedi

Atatrk'n ve yeni Trkiye'nin nderlerinin, Ziya Gkalp'n teki yaptlar gibi, bu yazlarndan da esinledikleri dncesi ileri srlebilir, zellikle devrimlerin gerekletirilmesi srasnda. 1142 ----YERL YABANCI 80 MZA ATATRK' ANLATIYOR (1959) stanbul'da yaynlanan Tarih - corafya dnyas dergisinin Kasm 1959 tarihli 9 -10. says, Atatrk zel says olarak kt (s. 161-320, resimli, 5 TL.). indeki yazlardan balcalar: C. Bayar Atatrk'n son gnlerini anlatyor (Hakk Tark Us); Atatrk son bir ay nasl geirmiti?; Atatrk'n cehaletle mcadelesi (Gen. Baki Vandemir); Vatan dnda bykl daha iyi anlalan Atatrk (Ord. Prof. Dr. A. S. nver); Asl kabri (Fazl Ahmet Ayka); Atatrk Trk kadnn kurtard; Dnya bykleri ve Atatrk (Mahmut Esat Bozkurt); Papa'nn Kemal Atatrk Trkiyesine ait intibalar (Aykut Grkey); Atatrk anakkale'de (Cevad Abbas Grer); 1918'de M. Kemal vatan nasl gryordu? (Minber gazetesi); Atatrk'n gazetecilii (Ayla Merih); Atatrk'e eilen bir srgn (Refik H. Karay); Hasta adama hayat veren insan: Atatrk (Cell N. leri); Atatrk neden byk yapclar arasnda? (arl Fisenje); Atatrk'n bakumandanl nasl mnakaa edilmiti? (H.S. Tanriver); Atatrk bir yabanc balosuna nasl casus gndermiti?; anakkale'de M. Kemal Bey'le mlakat (Dr. Ernst Jaeckh); Atatrk'e verilen ad ve sanlar (Kerim Yund); Atatrk ve Vahdettin (Tevfik Bykloglu); Hikayeci Sait Faik, Atatrk Mzesinde vb. 1143 ----YUNAN MEZALM (1970) Halide Edib (Advar), Yakup Kadri (Karaosmanolu), Falih Rfk (Atay) ve

Mehmet Asm (Us) tarafndan ortaklaa yazlan bu yapt, Hseyin Fevzi Ayberk'in eski dilden yeni dile evirisiyle, stanbul'da yaymlanan Yeni stanbul gazetesinin (Kltr yaynlar) nn dokuzuncusu olarak, Yeni stanbul matbaasnda yeniden basld (92 s., fiyat yok). Gn gnne stiklal Harbi gazetesinin ek kitaplarndan biri olan yaptn d kapanda, Kurtulu Savanda yaklp yklan Bat Anadolu kasabalarmzdan birine (belki de zmir'e) ait bir resim var. Yaptn eski harfli ilk basm, zmir'den Bursa'ya adn tar. (st., Halk kitaphanesi 1338/1922. 155 s.). Ayrntlar iin buna bak. Yeni basmnda yapt yar yarya ksaltlmtr. Ba taraftaki ksa Birka sz buraya aktaryoruz : Bu kitabn yazarlar, Byk Zaferden sonra zmir'den Bursa'ya kadar yamalanm, yanm, Trk topraklar zerinde, adm adm dolaarak grglerini yazmlardr. Bu kitapta anlatlan olaylar, Anadolu harabelerinde grdklerinden ok daha hafiftir. Yazarlar, zmir'den Bursa'ya kadar, Manisa, Turgutlu, Alaehir, Salihli, Uak, Afyon ve Ktahya'dan geen bir izgi zerinde dolatlar. Bu izgi, Yunan cinayetleri blgesinin kk bir ksmdr. 1144

----Yamalar, yangnlar, biim bakmndan her tarafta, az ok benzerlik gsterirse de, sz konusu edilen sahalarda, tyler rpertici bir zellik tar. Bu da ilk basmdaki nszn ksaltlm biimidir. lk basmda sonda bulunan Mehmet Asm Us'un yazs, bu kez, en baa alnm : Yunan mezaliminden mesul olan kimdir?. Bu yaznn ara balklar unlar: Yaplan zulmlerin iddeti. Tahrip harekatnn srati. Tahrip taburlar. ete tekilat. Tomruk'un faaliyeti. Yerli Rum ve Ermenilerin zmir'e muhacereti. Soygunculuk. Yangn. Katliam, Emirname-i askeri. Sivil esirler, rehineler. Mezalimden mesul olanlar : 1. Yunan Hkmeti ve Yunan milleti, 2. Zulm yapan kumandanlar ile erat ve ahslar. teki yk ve yazlar da unlardr: stiklal Savana ait hikayeler (Halide Edib Advar) : Emine'nin ahadeti. Bat Anadolu'dan Bat Trakya'ya (Falih Rfk Atay). Yunan barbarlarnn yakt kyler ahalisine (Yakup Kadri Karaosmanolu). Vurma Fatma (Halide Edib - Advar). Bayramzn altnda (Halide Edib - Advar). Kk Neron (Yakup Kadri Karaosmanolu). Dnya gz ve ahiret sesleri (Yakup Kadri Karaosmanolu).Teslim, teslim (Yakup Kadri Karaosmanolu). Bornova'da son gece (kitapta belirtilmemi olmakla birlikte, Falih Rfk Atay'ndr). Manisa harabelerinde (kitapta belirtilmemi, ama F.R. Atay'a aittir).Kasaba harabelerinde (kitapta imza yoksa da F.R. Atay'ndr). Salihli harabelerinde (F.R. Atay'ndr). Alaehir harabelerinde Mesut bir kasaba (Falih Rfk Atay). 1145 ----Btn bu yk ve yazlar ksaltlarak alnm, Yakup Kadri Karaosmanolu'nun Issz ky ve dilsiz kz balkl yazsna ise hi yer verilmemitir. Kitapta dizin yoktur. 1146 ----100 SORUDA ATATRK'N TEMEL GRLER (1968) Eletirmen Fethi Naci Kalpakolu'nun (Do. 1927) yapt, stanbul'da sahibi bulunduu Gerek yaynevince, (100 soruda) dizisinin ikinci kitab olarak, Gn matbaasnda bastrld (104 s., 5 TL.). Kapak : Said Maden. Kitap, Atatrk'n temel dnce ve grlerini, 100 soru iine serpitirilmi 14 blmde inceler : I. Hayat, kiilii; II. Atatrk ve Milli Mcadele; III. Halk hkmeti ve bamszlk; IV. Sovyetler Birlii ve komnizm; V. Devrim anlay ve devrimleri; VI. Trkiye'nin ekonomik ve sosyal yaps; VII. Ekonomi politikas, devletilik ve kapitalizm; VIII. D politika,. bar ve sava; IX. Eitim, retmenler ve genlik; X. Uygarlk; XI. Ordu ve milli harp sanayii; XII. Dil, tarih, basn, sanat; XIII. .Milliyetilik, slamclk, Turanclk; XXV. eitli konular. (F.R. Atay'ndr).

Kitabn arka kapandaki tantma notundan u paralar alyoruz : Fethi Naci'nin Atatrk'n btn sylevlerini, demelerini, tamim, telgraf ve beyannamelerini, ayrca, Atatrk hakknda yazlan kitaplar inceleyerek hazrlad bu kitabn amac, Atatrk' 'olduu' gstermektir. Kitap bu amala hazrland iin ortaya saclar da, solcular da artacak yeni bir Atatrk gerei kmaktadr...

Sorulara ve cevaplara aklk kazandrmak iin, gerektii zaman, Atatrk hakknda yazlan kitaplardan paralar alnm ve dipnotlar halinde kullanlmtr.... 1147 ----Yazar, yapt iin Atatrk gereine bir yaklam denemesi demektedir. Oysa, kitap; deerli bir kaynaktr, 1970 ylnda kitabn yeni bir basm da kt. 1148 ----100 SORUDA KURTULU SAVAIMIZIN TARH (1971) Em. Tmgeneral Cell Erikan'n yapt, stanbul'da Gerek yaynevinin (100 soruda dizisi) nin 28. kitab olarak, Fono tesislerinde basld (264 s., 15 lira). Kapak kompozisyonu, ressam Said Maden tarafndan yaplm. Yazar, 2 Haziran. 1971 tarihinde Ankara'da yazd nsz'de yle diyor: Trk Kurtulu Savann iki yn vardr: .Devrim ve Sava. Bunlardan

birincisi ve Kuva-yi Milliye (ulusal Kuvvetler) zerinde olduka nesnel incelemeler yaymland. Askeri sava iin yazlanlar ise doallkla znel yaynlar olarak kald. Bunun nedeni Harp Tarihi Dairesi resmi yaynlarnn ancak 1961'den sonra kmasdr. Bu kitapla biz, bu resmi yaynlara dayanarak, devrim yn ile ulusal kuvvetlerin katksn deerlendirdikten sonra savan zet br tarihini sunuyoruz. Bylece imdiye kadar hep kahramanlk yanna nem verilen bu evrensel olay zerinde genel ve nesnel bir izlenim vermeye altk. Bunu yaparken, okurlar, fikirlerimiz ardndan srklemeye deil; sunduumuz nesnel verilerle olaylar yarglayacak hale gelmelerini salamaya zendik. Belirli sorular gerekli aklamalarla karlamann, kolay anlalan bir yntem olduu kansndayz. Onun iin bu byk savan karmaas iinde zihinlere taklabilecek en nemli sorular cevaplandrmaya dikkat ettik. 1149 ----Kitapta; kimi yanlglara parmak basarak eletirilerde bulunduysak bu, yalnz gerei belirtmek ve gelecek iin dersler karmak iindi; yoksa kimsenin hizmetini kmsemeyi dnmedik. nk biz, bu savaa katlm olan yiitlerin herbirinin, yalnz gnl ve emek vermi olmalaryla bile, kutsal saylmas ve yerici eletiriden uzak tutulmas gerektii kansndayz. znel ve temele dayanmayan savlar ileri srmekten olabildiince kanmaya altk. Baardysak ne mutlu!. Bu 100 soru, alt blmde sorulup yantlanmaktadr : I. Topyekn sava = halkn sava, II. Ulusal Kuvvetlerle oyalama, III. Stratejik savunma, IV. Dengede sava, V. Stratejik saldr, VI. Savan sona erdirilmesi.

Byk saldrya katlan tmen komutanlar ve st komutanlarn adlar, rtbeleri, grevleri de kitabn sonunda ayr bir ek biiminde gsterilmitir. 1150 ----100 SORUDA TRKYE'DE DEVLETLK (1974)

Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fak - ktisat Kuram Doenti Dr. Korkut Boratav (Do. 1935) tarafndan yazlan yapt, stanbul'da Gerek yaynevinin (100 soruda dizisi) nin 41. kitab olarak, Yelken matbaasnda basld (383 s., 25 TL.). Kapak dzeni: Said Maden. Yazarn Trkiye'de devletilik, 1923 -1950, iktisadi dnceler ve iktisadi mevzuat balkl yapt, 1964'te Fakltenin Maliye Enstitsnce oaltma biiminde yaymlanmt (211 s.). imdi bunu yeniden gzden geirerek bu dizide yaymlamaktadr. Yaptn kapsad dnemler yle : I. 1923 -1931, II.. 1932 -1939, -1945, IV. Sonu : 1946 ve sonras. III. 1940

nszn son iki blmcesini buraya aktaryoruz :. Devletilik, Trkiye'de siyasi iktidarlarn belli bir dnem boyunca izledikleri iktisat politikalarnn ana unsurunu oluturmu; ayrca resmi ideolojinin iinde de nemli bir yer kaplamtr. Bu bakmdan esas olarak hkim snflarn maldr. Devletilik tartmalarnn deindii eitli sorunlar zerindeki sosyalist tezler ve eletiriler bu nedenle alma kapsam iine alnmamtr. Trkiye'de devletilik, esas olarak bir belge almasdr. Trkiye Cumhuriyetinin sosyal ve iktisadi tarihini renmek isteyenlerin bavurmak ihtiyacn duyacaklar bir kaynak olabilirse, amacna ulam olacaktr. te yandan, incelediimiz malzemenin telkin ettii zmlemeleri yapmaa da gerektike teebbs ettik. Yakn tarihimiz, zerinde almakta olan ara1151 ----trclarn yeni bulgular karsnda bu zmleme ve yorumlarn yetersizlii phesiz ki ortaya kacaktr; ancak biz, bundan sadece kvan duyacaz. Yazarn ynla belgeyi inceleyerek sabrl ve titiz bir alma sonunda hazrlad bu yapt, Devletilik konusuna aydnlk getirmekle kalmamakta, ayrca Trkiye Cumhuriyetinin ekonomik ve toplumsal tarihini renmek isteyenler iin vazgeilmez bir bavurma kitab niteliini de tamaktadr, denilebilir. 1152 ----100 SORUDA TRKYE'DE GERC AKIMLAR (1968) Do. Dr. etin zek'in (Do. 1934) yapt, stanbul'da Gerek Yaynevince, (100 soruda) dizisinin 3. kitab olarak, Fono matbaasnda bastrld TL.). Kapak: Said Maden. Kitap, 100 soru iine serpitirilmi drt bolmde Osmanllardan bu yana Trkiye'deki gerici akmlar aratrp inceler. Blm ve konu balklar yledir: I. Giri: Gericilik kavram. Dinci gericilik. Burjuva gericilii. Gericilik trleri arasndaki iliki; II. Osmanl Toplumunda Gerici Akmlarn Nitelikleri, Amalar, Nedenleri: Osmanllarda slahat hareketleri. slamc tepki. Tepkinin nedenleri. slamc rnesans. Merutiyetin dnce alkmlar iinde islamcln yeri; III. Yeni Trkiye'ye Doru Hukuki Yap ve slamc Tepki: Ulusal egemenlie doru. Saltanatn kaldrlmas. Hilafetin ilgas. Cumhuriyetin ilan. 1924 (223 s., 10

Anayasa sistemi ve deiiklikler. Hukuki deiimlere tepki, Terakkiperver Frka; IV. Trk Devrimlerinin Temel Grleri: Trk Devriminin antiemperyalist amalar. Uygarlama. Halklk, ulusuluk, devrimcilik, layiklik. Trk Devriminin snfsal yn. deolojide zgrlk. Trk Devriminin saptrlmas; V. Trk Devrimine Kar slamc Tepki: Gerici tepkinin ana nitelikleri. Fiili olaylar. slamc tezler, Nurculuk. 1153 ----Siyasi deiimlerin etkileri. DP olay. Antikapitalist amatan emperyalizmin kucana; VI. 21 Mays ve sonras: Yeni Anayasa dzeni. Sleymanclk. Sosyaladaleti islamc gr. Burjuva gericiliiyle dinci gericilik elele. Ulusal bamszlk hareketine kar islamc tepki. Varlabilecek sonular. Kitabn arka kapandaki tantma notunda yle deniliyor: Do. Dr. etin zek, bu yeni kitabnda, Trkiye'nin en aktel meselesi haline gelen gericiliin, tarih boyunca, sosyal snflar asndan bilimsel aklamasn yapmaktadr. Osmanl devletinden bu, yana grlen 'batllama slahat' hareketlerini ve bunlara kar gsterilen tepkileri bir bir inceleyen, bu olaylarn snfsal adan deerlendirilmesini yapan yazar, Trk Devriminin baarszlk nedenlerini, saptrln bu gr asndan incelemektedir.... 1154 ----100 SORUDA TRKYE'NN DI POLTKA TARH (1969) stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi retini yelerinden Prof. Dr. Edip elik'in (Do. 1921) tmyle belgelere dayanarak yazd bu kitap, stanbul'da (223 s., 10 TL.). Kapak: Said Maden. Kitap, lOO soru iine serpitirilmi bir giri, drt blm ve bir sonutan olumaktadr. Bolm balklar yle: 1919 -1923 dnemi, 1923 -1939 dnemi, kinci Dnya Sava dnemi, 1946dan bu yana. Kitapta yantlar bulunan balca sorular unlardr : Bamsz d politika nedir? Erzurum ve Sivas kongrelerinin d politika hedeflerinin saptrlmas bakmndan nemi nedir? Misak-i Milli nedir? Kurtulu Sava sresince, Trkiye ile Sovyetler Birlii'nin yaklamalarn salayan nedenler hangileridir? Kurtulu Sava srerken, Bat devletleriyle olumlu ilikiler kurulamamasnn sebepleri nelerdi? Lozan'daki bar grmeleri? Kapitlasyonlar nasl verilmiti, Lozan'da nasl kaldrld? Musul anlamazl nasl zmlendi? Bozkurt - Lotus anlamazl nedir Lozan Boazlar Szlemesi neden, nasl deitirildi? Montr Szlemesi nedir? kinci Dnya Savann hemen ncesindeki olaylar, Trkiye'nin d politikas zerinde ne gibi etkiler yapmtr?... Kitap, 27 Mays 1960 devrimine kadar Trkiye'nin d politikas zerine akla gelebilecek btn sorular yantlar. Gerek yaynevinin (100 soruda dizisi) nin sekizincisi olarak, Fono matbaasnda bastrld

1155

-----

Z
1157 ----ZYA GKALP TRKL VE KEMALZM (1975) Av. Yusuf Ziya nan'n (Do. 1930) yapt, (Trk milli mefkresine doru) dizisinin ilk kitab olarak, stanbul'da Er-Tu matbaasnda basld (96 s., 15 TL.). Neden ulusal lk? sorusunu yantlayan bir giriten sonra, konu, iki blmde incelenmektedir: I. Milliyet dncesinin oluumu; II. Kemalizmi etkileyen doktrin: Ziya Gkalp Trkl : 1. Ziya Gkalp'te millet anlay, 2. Ziya Gkalp'te Trklk ve Turanclk, 3. Ziya Gkalp'n Trkl ve Kemalist milliyetilik uygulamas, 4. Ziya Gkalp ve Kemalizm ilikilerinden kan sonu. nszde kitap iin unlar syleniyor: Biz bu eserimizde sa ve solu eletirmekten vazgetik, ama sa ve sol teorisyenlerinin grlerini ele alarak bunlar Kemalizm ile mukayese ederek doru ve mterek ynlerini bulmaya altk. Neticede Trk milli mefkuresinin doru olarak tespitine yardmc olmak istedik. nk Atatrk'n u sz bize rehber olmaktadr: Doktrin istemem, donar, kalrz. Yazarn Gkalp - Kemalizm ilikilerinden kard sonu, aa - yukar udur: Trk devrimi genel olarak oturmu, ancak devrimin genel felsefesinden saplmtr. Genler, Trk devriminin amacna yneltilmemitir. Ne sac, ne de solcusu Kemalizme sndrlamam her iki uta gittike uzaklatrlarak dman kardeler yaratlmtr. Gene Trk devriminin temel amac olan aydn - halk birlii yerine, aydn - halk ayrl, hatt d1159 ----manl kurulmutur. Genlerimize ulusal ruh deil, aalk kompleksi verilmitir. Onlar Batl klarken, Batdan da, Doudan da nefret etmeleri salanmtr. Batnn ada dncesi yerine, amal ve belli grler benimsetilmitir. Bat taklitilii uygarlk ad altnda sunulurken, genlik, znden koparlmtr. Batllamak diye Batnn ne kadar rezillii varsa kopya edilmi, organizasyon ve teknik deta kap dar braklmtr. Bu yanl tutumdur ki Trkiye'nin ada teknik ve ekonomik aamasn yapmasna engel olmu, Trk d politikas baarsz ve yanl tutumlar iine girmi, Trkiye Cumhuriyetinin ellinci ylnda bir ok siyasal sorunun domasn deta hazrlamtr. Bu arada, ulusal ruh da zedelenmitir. Nemelazmc bir ortam domu, yurt iin cann veren Trkn yerine, sanki karlar iin yaayan bir acayip tip konulmak istenmitir. Bu kaos iinde ordu, zaman zaman mdahalede bulunmak ya da grevini yapmak durumunda kalmtr. Btn bunlar Trk hkmetlerinin Kemalist ilkelerden sapma tehlikelerine kar uyarlmalar ya da aymazlk uykusundan

uyandrlmalar

amacna

ynelik

yurtsever

davranlar

olarak

tarihsel yerlerini almtr. Yazar, yanlgya dme nedenlerini be noktada, toplar. Trk hkmetlerinin ivedilikle zmek zorunda olduklar sorunlar ve ileri de sayarak kitabna son verir. 1160 ----Kaynaka'daki Yaptlaryla Yazarlar ve evirmenler Dizini

A. Refik Stk. Bak: Gir, A. Refik Stk Abadan, Prof. Dr. A. Yavuz (1905-1967) nklap tarihine giri (1960), 682 Abalolu, Yunus Nadi (1880-1945) Al Galip hdisesi (1955), 10 Ankara'nn ilk gnleri (1955), 28 - Birinci Byk Millet Meclisi'nin al ve isyanlar (1955), 423 - Kurtulu Sava anlar (1978), 787 Abdlziz, Kolca'l Bir in limi nazarnda istikbal. arkn yeni gnei Gazi Mustafa Kemal Hz., umum Trklerin ve btn insaniyetin ittihad (1933), 411 Acar, hsan Atatrk, grler ve hatralarla (1962), 113

Afetinan, Prof. Dr. Aye (do. 1908) Atatrk hakknda konferanslar (1948), 115 Atatrk ve Trk kadn haklarnn kazanlmas. Tarih boyunca Trk kadnnn hak ve grevleri (1968), .218 -Atatrk'ten hatralar (1950), 274 -Atatrk'ten yazdklarm (1969), 284 -Devletilik ilkesi ve Trkiye Cumhuriyetinin birinci sanayi plan, 1933 (1972), 506 1161 ------- Ellinci ylda Tarihten gelecee (1973), 554 M. Kemal Atatrk'ten yazdklarm (1971), 831 Tarihten... bugne (1970), 1001 Trkiye Cumhuriyeti ve Trk devrimi (1973), 1950 Aakay, Dr. Mehmet Ali (1883-1965) Atatrk'ten 20 an (1963), 286 Aaolu, Ahmet (1869 - 1939) Serbest Frka hatralar (1949?), 967 Aar, mer Kemal 12 yln kltr, 1923-1935 (1935), 921 Ahmet Ekrem (ev.) Gazi Mustafa Kemal Hz. nezdinde 584 Akarsu, Prof. Dr. Bedia (do. 1921) Atatrk devrimi ve yorumlar (1989), 87 Akay, hsan Atatrkln ilkeleri (1964), 230 Akbal, Oktay (do. 1923) Atatrk yaad m? (1975), 220 bir yl elilik (1934),

Aker, Alb. Mehmet efik stiklal Harbinde... 57. Tmen ve Aydn milli cidali (1937), 707 Akka, M. (ev.) Atatrk devrimi sosyolojisi (1973), 82 Akta, Refik Necdet (derl.) Atatrk'n bamszlk sava nasl hazrland? (1973), 301 Alaeddin Haydar A Angora aupres de Mustafa Kemal (1921?), 3

Alanay, Tevfik (ev.) Trkiye'nin paylalmas, 1914-1924 (1972), 1088 Alda, Talt Atatrklk ve toplumsal snflar (1971), 237 Alptekin, Mahmut Cumhuriyete kan verenler (1973), 457 Altan, etin (do. 1926) Atatrk'n sosyal grleri (1965), 367 Altay, Org. Fahrettin (1880-1974) 10 yl sava (1921-1922) ve sonras (1970), 916 1162 -----Ama, Faik Muzaffer (? 1978) Laiklik ilkesi sank sandalyesinde (1986), 811 Angn, Ahmet (ev.) General Trikupis'in hatralar (1967), 609 Kemal Atatrk, Yeni Trkiye'nin kurucusu (1967), 760 Ankara Klb (st.) Hemehrimiz Atatrk (1972), 655 Ankara n. Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Cumhuriyetin 50. yldnmn anma kitab(1974), 466 Aralov, Semiyon vanovi. Sovyet Bir Sovyet diplomatnn Trkiye hatralar, 1922-23 (1967), 422 Arar, Av. smail (do. 1921) Atatrk, Kurtulu Sava, devrimler ve Cumhuriyet Trkiye'si ile ilgili kitaplar (1960), 153 Atatrk'n halklk program ve halklk ilkesinin tarihesi (1963) 315 Atatrk'n zmit basn toplants, 16/17 Ocak 1923 (1969), 338 Ara, Dr. Tevfik Rt (1883-1972) Lozan'n izlerinde 10 yl. 10 ans sur les traces de Lausanne (1935), 827 Arburnu, Kemal (derl.) Atatrk'ten anlar (1969), 270 - Atatrk'n milli ekonomi zerindeki dnceleri (1973), 345 Arkolu, Damar (1889-1969) Hatralarm, Milli Mcadele. ukurova'da Fransz igali ve kanl savalar. Birinci Byk Millet Meclisi, Yurtta eitli isyanlar. Yunanllarn denize dklmesi. Atatrk'ten hatralar, resimler, vesikalar (1961), 652 Armstrong, Harold Courtenay. ngiliz Bozkurt (1955), 424 Grey wolf. Mustafa Kemal, an intimate study of a dictator (1933), 627 Arsan, Nimet (ev.) Trk Kurtulu Sava kronolojisi, Mondros'tan Mudanya'ya kadar, 30 Ekim 1918 - 11 Ekim 1922 (1970), 1039 1163

----Aslan, Asitti Smrlen Atatrk (1973), 1984 Akn, Muzaffer (ev.) Atatrk ve nn, bir Amerikan elisinin hatralar (1966), 192 Akun, Vehbi Cem (1909-1979) Sivas Kongresi (1963), 973 Atadan, Makbule Aabeyim Mustafa Kemal (1959), 9 Atatrk, Gazi Mustafa Kemal (1881-1938) Atatrk'n askerlie dair eserleri (1959), 300 Atatrk'n Maarife ait direktifleri (1939), 343 Atatrk'n milli ekonomi zerindeki dnceleri (1973), 345 Atatrk'n lmez szleri (1938), 349 Atatrk'n sylev ve demeleri (1945), 368 Gazi'nin vecizeleri (1930), 601 Geometri (1937), 610 Nutuk (1927), 904 Atay, Falih Rfk (1894-1971) Atatrk'n hatralar, 1914-1919 (1965), 323 ankaya (1961), 491 zmir'den Bursa'ya (1922), 725 19 Mays (1944), 922 Yunan mezalimi (1970), 1144 Atay, Neet Halil Byk Meclis ve inklap (1933), 438 Atilhan, Gnrl. Ahmet Cevat Rfat (1892-1967) stiklal Harbinde sarkl kahramanlar (1972), 709 Atman, Midillili Ahmet Trk stiklal Harbinin banda Milli Mcadele (1928), 1029 Attll, Osman (1922-1978) Atatrk ve Byk Zafer (1972), 166 Ayberk, Hseyin Fevzi (ev.) Miralay Arif'in hatrat, 1919-1923 (1970), 864 Yunan mezalimi (1970), 1144 Aydemir, evket Sreyya (1897-1976) nklap ve Kadro (1968), 683 Tek adam (1963-65), 1003 1164 ----Bainville, JacqueS. Fransz Dictateurs (Les) (1936), 516 Banolu, Niyazi Ahmet (do. 1913) Atatrk (1987), 47 Atatrk Ansiklopedisi. Trkiye Cumhuriyeti siyasi tarihi (1971-78), 55 Atatrk bamuharrir ve Atatrk'n kulbesi (1957), 61 Atatrk'n stanbul'daki hayat, 1899-1319, 1927-1932 (1973), 333 Nkte ve fkralarla Atatrk (1967), 908 Trk gazeteciliinin 100'nc yl iin basn tarihimizin kara ve ak gnleri. Atatrk'n hrriyet fikri ve kendi kalemiyle bamakaleleri (1960), 1021

Basn - Yayn Genel Md. (Ankara) Guerre (La) de l'independance turque (1937), 630 Menemen irtica hadisesi (1931), 835 Yabanc gzyle Cumhuriyet Trkiyesi (1938), 1123 Baar, Ahmet Hamdi (1897-1971) Atatrk'le ay ve 1930'dan sonra Trkiye (1945). 264 Bagz, Dr. ilhan Trkiye (1968), 1064 Cumhuriyetinde Milli Eitim ve Atatrk

Bakr, Rasim (derl.) Atatrk'ten vecizeler (1971/282 Baydar, Mustafa (1920-1976) Atatrk ve devrimlerimiz (1973), 181 Atatrk'le konumalar (1964), 260 Baydur, Hseyin Ragp Mouvement (Le) national turc et Mustapha Kemal Pacha (1922), 874 Baykal, Prof. Dr. Bekir Stk (do. 1908) Heyet-i Temsiliye kararlar (1974), 658 Baylad, Derman Cumhuriyete kan verenler (1973), 457 Bayol, Hseyin (do. 1946) Atatrklk ve temel prensipleri (1973), 236 1165 ----Baysal, Mevlt ankaya'da Gazi'nin hizmetinde (1954), 4S2 Bayur, Prof. Yusuf Hikmet (1891-1980) Atatrk, hayati ve eseri (1963), 116 Yeni Trkiye devletinin harici siyaseti (1934), 1139 Behet Macit Gazi ve eserleri (1934), 588 Belen, GnrL Fahri (1892-1975) Askeri, siyasal ve sosyal ynleriyle Trk Kurtulu Sava (1973), 34 Atatrk'n askeri kiilii: (1963), 299 Byk Trk zafer. Afyon'dan zmir'e stiklal Harbi hatralar, tenkitler, tahliller (1962), 441 Tarih nda devrimlerimiz (1970), 998 Belgelerle Trk. Tarihi Dergisi Yaynlar (st.) Trk Kurtulu Sava (1968), 1037 Benoist - Mechin, Jacques. Fransz la Mort d'un empire (1958), Loup (Le) et le leopardi Mustapha Kemal ou 817 Mustafa Kemal, Regrnder der neuen Berkem, Sreyya Sami Unutulmu gnler (1960), 1103

Trkei (1955), 880

Betin, Saffet rfi Atatrk inklab ve Ziya Gkalp-Yahy Kemal - Halide Advar (1951), 136 Beyatl, Yahya Kemal (1884-1958) Eil dalar, stiklal Harbi yazlar (1966), 552 Bil, Hikmet (do. 1918) Atatrk'n sofrasnda (1955), 360 Bilsel, Ord. Prof. Mehmet Cemil (1879-1949) Lozan (1933), 819 Binyazar, Adnan (do. 1934)

 Atatrk yolunda krk yl. Varlk'tan semeler, 19331973 (1973), 221 Bolulu, Asuman ve Osman Atatrk ve 10 Kasm (1968), 206 Borak, Sadi (do. 1911) Armstrong'dan Bozkurt: Mustafa Kemal ve iftiralara cevap (1955), 32 1166 ---- Atatrk (1973), 49 Atatrk ve edebiyat (1972), 187 Atatrk'n zel mektuplar (1961), 354 Gizli oturumlarda Atatrk'n konumalar (1977), 619 Boratav, Do, Dr. Korkut (do, 1935) 100 soruda Trkiye'de devletilik (1974), 1151 Bourgoin, Marguerite. Fransz Turquie (La) d'Atatrk (1935), 1012 Bozda5 smet (do. 1916) Atatrk'n sofras (1975), .358 Bir an perde arkas, Atatrk - nn, nn -Bayar ekimeleri (1972), 409 Bozdoan, Erdoan Sezai Atatrk, the founder of Turkey (1963?), 163 Sosyal ve kltrel dnceleriyle Atatrk (1962), 983 Bozkurt, Prof. Mahmut Esat (1892-1943) Atatrk ihtilali (1967), 126 Bkennan, Cemal (ev.) adam: Kemal Atatrk, Roosevelt, Mussolini (1937), 1111 Bykturul, Amiral Afif anakkale olay. stiklal Harbinde deniz cephesi (1969), 486 C Carolet, Pierre (ev.) Mustafa Kemal; l'homme, l'oeuvre, le pays (1955), 882 Cebesoy, Gnrl. Ali Fuat. (1882-1968) Milli Mcadele hatralar (1953), 849 Snf arkadam Atatrk, okul ve gen subaylk hatralar (1967), 972 Cemal Efe stiklal Savanda Adanallarn kahramanlk destanlar (1937), 717 Chambrun, Charles de. Fransz Atatrk et la Turquie nouvelle (1939), 101 Coar, mer Sami (do. 1919) Atatrk ansiklopedisi (1973-74), 54 stiklal Harbi gazetesi (1969), 695 1167 ----Cumhuriyet Basmevi (st.) En byk kaybmz, 10 kinciterin 1938 Fotorafla Atatrk (1939), 571

(1938), 559

Cumhuriyet Halk Partisi (Ankara) 10 ans de republique (1933), 528 10. (yl rehberi), 1923 -1933 (1933), 919 Cunbur, Dr. Mjgn Atatrk ve milli kltr (1973), 201 aatay, Prof.Dr. Neet (do. 1918)

 Trkiye'de gerici eylemler (1972), 1077 alar, Behet Kemal (1908-1969) Dolmabahe'den Antkabir'e (1955), 535 ambel, Hasan Cemil (1879-1967) Jpiter (1929), 733 apaner, Nahit Z. Kurtulu Savanda deniz kahramanlar (1943), 797 elebi, mer Atatrk Kayseri'de (1973), 141 elik, Prof. Dr. Edip (do. 1921) 100 soruda 'Trkiye'nin d politika tarihi (1969), 1155 iller, Selahattin Atatrk iin diyorlar ki, Trk ve dnya basnndan 450 isim, 1.150 sz (1965), 120 B Dahiliye Nezareti Muhacirin Mdiriyet-i Umumiyesi (st.) Trkiye'de Yunan fecayii (1921), 1079 Dver, Dr. Blent (do. 1928) Trkiye Cumhuriyetinde laiklik (1955), 1061 Deliorman, Altan Atatrk'n hayatndaki kadnlar (1961), 329 Mustafa Kemal Balkanlarda (1959), 877 Demir, Dr. Ziya Byyen Atatrklk ve Milli Eitimde reform (1974), 446 Demirer, Ercment Din, toplum ve Kemal Atatrk (1969), 525 1168 -----Demirkan, Selhaddin (do. 1894) Bir milletin yaratt lider : Mustafa Kemal Atatrk (1972), 410 Dewey, Prof. John (1859-1952) Trkiye maarifi hakknda rapor (1939), 1071 Dileri Bak. Aratrma ve Siyaset Planlama Genel Md. (Ankara) Cumhuriyetin ilk on yl ve Balkan Pakt, 1923-1934 (1974), 472 Kurtulu Savamz, 1919-1922 (1973), 795 Montreux ve sava ncesi yllar, 19354939 (1973), 871 Diniz, Vedat Atatrk'le bir baloda. Onun forumlar, reformlar, metodu (1971), 259 Dursunolu, Cevat (1892-1970) Milli Mcadelede Erzurum (1946), 854 Drder, Baha (do. 1912) Atatrk, hayat ve hatralar. Salnda ve lmnde yazlanlar. Bibliyografya ve szlk (1941?), 117 stiklal Sava. Szlk ve bibliyografya (1941?), 716 E Ecevit, Blent (do. 1925) Atatrk ve devrimcilik (1970), 175 Edib-Advar, Halide (1884-1964) - zmir'den Bursa'ya (1922), 725 Trk'n atele imtihan, stiklal Sava anlar (1962), 1098 Yunan mezalimi (1970), 1144 Edis5 Hasan li (ev.)

 Bir Sovyet diplomatnn Trkiye hatralar, 1922-1923 (1967), 422 Ege n. ktisad ve Ticar Bilimler Fakltesi (zmir) Cumhuriyetin ellinci yldnm an eseri (1973), 465 Egeli, Mnir Hayri (1901-1970) Atatrk'n bilinmeyen hatralar (1954), 306 Ekici, Nail Cumhuriyete kan verenler (1973), 457 1169 ----Elibal, Gltekin Atatrk ve resim-heykel (1973), 209 Ellison, Grace Mary. ngiliz Bir ngiliz kadn gzyle Kuva-i Milliye Ankara's (1973), 414 Emre, Ahmet Cevat (1876-1961) ki neslin tarihi. Mustafa Kemal neler yapt? (1960), 669 Ender, Muzaffer (derl.) Atatrk nesir antolojisi (1960), 160 Engin, Dr. Arn (do. 1900) Cumhurluumuzun 50. yldnmnde Atatrklk bildirisi (1972), 474 Ennl, Reyhan (ev.) Trk mucizesi (1969), 1043 Erden, Gnrl. Ali Fuad (1883-1957). Atatrk (1952), 44 . Ergin, Prof. Dr. Feridun (do, 1917) K. Atatrk (1978), 737 Ergun, Dr. Rt (do. 1917) Trk dili, Atatrk ve biz (1973), 1019 Erikan, Gnrl. Cell Atatrklk. Kemalizm (1974), 232 100 soruda Kurtulu Savamzn tarihi Erilkun, Mesut Kemal Atatrk'ten ilhamlar (1954), 261 (1971), 1149

Erolu, Prof. Dr. Hamza Devlet kurucusu Atatrk (1973), 504 Gerek ynyle Atatrklk, Trk devriminin temel prensipleri ve cumhuriyet rejimi (1905), 615 Trk devriminin milli deeri (1973), 1017 Esengin, Gnrl. Kenan (do. 1910) Milli Mcadelede i ayaklanmalar (1975), 859 Esenkova, Enver (ev.) - Mustafa Kemal, eseri ve memleketi (1955), 882 Ethem, erkes - erke Ethem'in hatralar (1962), 494 Evans, Prof. Laurence. Amerikal Trkiye'nin paylalmas, 1914-1924 (1972), 1088 Evrenol, Hilmi A. Malik: nklap yolunda (1933), 686 1170 -----Farrere, Glaude (1876-1957). Fransz gc (1973?), 1093

Trklerin manevi

Fatih Halkevi (st.) O'nun iin yazlanlar, syleyenler (1938?), 926 Frat, Kerim. Urfa savandan yapraklar. (1940), 1105

Froembgen, Hanns. Alman Kemal Atatrk, Soldat und Fhrer (1935), 739 G Gaillard, Gaston. Fransz Turcs (Les) et L'Europe (1920), 1006 Garp Cephesi Genelkurmay Orta Anadolu'da Yunan mezalimi (1921), 929 Gaulis-Georges, Berthe. Fransz Nationalisme (Le) turc (1921), 897 Trk mucizesi (1969), 1043 Gelen, Arif. (ev.) Kemal Atatrk ve ada Trkiye (1976), 754 Gencer, Ali smet (do. 1938) Devlet dzeni ve Atatrklk (1964), 502 Genosman, Kemal Zeki Atatrk tarihi (1971-78), 55 ansiklopedisi. Trkiye Cumhuriyeti siyasi

Genelkurmay Harp Tarihi Dairesi Bakanl (Ankara) Atatrk (1939), 41 Trk stiklal Harbi. II'-nci cilt: Bat cephesi, 5'-inci ksm, 2'nci kitap: Sakarya Meydan Muharebesi... ve sonraki harekat... (1973), 1023 Trk stiklal Harbi, II'-nci cilt: Bat cephesi, 6'-nc ksm, 1'inci kitap: Byk Taarruza hazrlk ve Byk Taarruz... (1967), 1025 Trk stiklal Harbi (1962-75), ve Atatrklk (1974?), 1050 1026 - Trk tarihi, silahl kuvvetleri

Gernan, Muzaffer (derl.) 1928, 9 Austos, harf inklab (1938), 408 Ghiat, Prof. Petre. Romen Atatrk (1975), 52 1171 ----Giritli, Prof. Dr. smet (do. 1924) Kemalizm (1970), 781 Glasneck, Johannes. Alman Kemal Atatrk ve ada Trkiye. Kemal Atatrk und die moderne Trkei (1976), 754 Gololu? Mahmut (do, 1915) Atatrk ilkeleri ve Bursa nutku (1973), 129 Cumhuriyete doru, 1921-1922 (1971), 459 Erzurum Kongresi (1968),563 Sivas Kongresi (1989), 974 Gontaut-Biron, Kont Roger de Fransz D'Angora Lausanne, les etapes d'une decheance (1924), 499 Gkalp, Ziya (1876-1924) Yeni Trkiye'nin hedefleri (1974), 1141

Gkbilgin, Prof. M. Tayyib (do. 1907) Milli Mcadele balarken, Mondros Mtarekesinden Sivas Kongresine (1959), 843 Gkman, Mehmet Muzaffer (do. 1915) Atatrk ve devrimleri tarihi bibliyografyas (1968), 177 Gkolu, Ahmet Baha nklabmzda posta ve telgraflar (1940), 676 Gken, Enver Naci (do. 1916)

 Atatrk' anyoruz, anma trenleri iin elkitab (1973), 288 Gktrk, Hakk Atatrk kafal nn: Atatrk devriminin ba savunucusu (1974), 140 Granda, Cemal elebi (do. 1910) Atatrk'n uann gizli defteri (1971), 377 Grew, Joseph H. Amerikal Atatrk ve nn, bir Amerikan elisinin hatralar (1966), 192 Glekli, Nurettin Can Trkiye Birinci Byk Millet Meclisi 50. yldnm, 1920-1970 (1973), 1053 Gndz, Orgnrl Asm (1880-1970) Hatralarm (1973), 647 Gndz, Necati (do. 1930) Atatrk a ve zihniyeti (1973), 75 1172 ----Gney, Eflt Cem Dumlupmar'a Gngr, Selhaddin

(1896-1980) doru (1944), 538 (1896-1968) psychologie'si (1934), 678

Atatrk'e kafa tutanlar (1955), 251 Gr, A. Refik Stk nklap Garaip, Alb. erif stiklal Savann iyz (1958), 722 Grer, Cevat Abbas (1887 -1943) Ebedi ef kurtarc Atatrk'n zengin tarihinden birka yaprak (1939), 547 Grkan, Turhan Atatrk'n uann gizli defteri (1971), 377 Gven, Zht Anzavur isyan Gventrk, Korgnrl. (1965), 31

Faruk (do. 1912)

Din nda yobazlk, Atatrklk (1967), 524 Gerek Atatrk (1962), 614 H Halkevleri Atatrk Enstits (Ankara) Atatrk ve devrim, Atatrk dnce zerine denemeler (1973), 170 Atatrk ve genlik, Atatrk dnce zerine denemeler (1972), 189 Atatrk ve toprak, Atatrk dnce zerine denemeler (1972), 212 Halkevleri ve Kemalist Devrimciler Birlii (Ankara) Atatrk dnce zerine denemeler (1971), 227 Kemalist devrim zerine denemeler, teori-uygulama (1971), 771 Hanki, Aziz. Msrl Trkler ve . Atatrk (1956?), 1090

Haimolu, Yasin Hatralar (1973), 643 Herriot, Edouard Fransz Orient (1934), 927 Horvath, Dr. Bela (ev.) Kamal Atatrk... (1937), 738 1173

----Ilgar, Alto. hsan (do. 1912) Hatralarm (Orgnrl. Asim Gndz'n) (1973), 647 Mtarekede yeril ve yabanc basn (1973), 892 Ilgaz, Alp (ev.) Gazi Mustafa Kemal (1973?), 581 Irmak, Ord. Prof, Dr. Sadi (do. 1904) Atatrk devrimleri tarihi (1973), 92 Trkiye Cumhuriyetinin ellinci yl dolaysyla Atatrk ve evresi- (1974), 1066 Ik, Osman 19. lm yldnm mnasebetiyle Trk basnnda Atatrk (1958), 924

brahim Etem stiklal Harbinde Demirci aknclar (1970), 704 brahim Halil (ev.) General Papulas'n hatrat (1969), 608 demir, Mustafa Ulu Atatrk, 1880 -1938 (1939), 67 Biga ayaklanmas ve Anzavur olaylar, gnlk anlar (1973), 404 Sivas Kongresi tutanaklar (1969), 976 leri, Prof. Suphi Nuri (1887-1945} Sevres ve Lausanne (Sevr ve Lozan) muahedelerinin tarihesi ve hkmleri (1934), 970 mece, Mustafa Selim (derl.) Atatrk'n apka devriminde Kastamonu ve nebolu seyahatleri (1975), 3372 nan, Av. Yusuf Ziya (do. 1930) Atatrk, ilkelerine baklar (1978), 134 Atatrk'te temel prensipler (1971), 266 Ziya Gkalp Trkl ve Kemalizm (1975), 1159 nceday, Cevdet Kerim (1893-1951) Trk istiklal mcahedesi konferanslar (1927), 1031 nn, Gnrl. 1174 ---- Hatralarm. Gen subaylk yllar, (1969), 650 peki, Abdi (1929-1979) nn Atatrk' anlatyor (1968), 891 1884-1918 smet (1884-1973)

rdesel, Mehmet anakkale savalar ve harp sahalar rehberi (1973), 489 --- slam ahalinin duar olduklar mezalim hakknda vesaika mstenit malmat (1919), 693 st. n. Atatrk Devrimleri Aratrma Enstits Atatrk Devrimleri I. Milletleraras Simpozyumu bildirileri (1975), 89 st. n. Edebiyat Fakltesi -Cumhuriyetin 50. ylna armaan. Edebiyat Fakltesi (1973), 468 zdem, Ekmel Ata'mz, Akhisar, Trkiye ve dnya (1939), 385 Jaeschke, Gotthard. Alman Kurtulu Sava ile ilgili ngiliz belgeleri (1971), 792

 Trk Kurtulu Sava kronolojisi, Mondros'tan Mudanya'ya kadar, 30 Ekim 1918 - 11 Ekim 1922 (1970), 1039 Kadolu, Fuat Din nda yobazlk, Atatrklk (1967), 524 Kafl, Kadircan (1903-1969) Atatrk'ten altn yapraklar (1943), 288 Kalkavanolu, lyas Sami Milli Mcadele hatralarm (1957), 852 Kalpakolu, Fethi Naci (do. 1927) 100 soruda. Atatrk'n temel grleri (1968), 1147 Kandemir, Feridun (1896-1977) Atatrk'n kurduu Trkiye Komnist Partisi ve sonras (1966), 340 Cumhuriyet devrinde siyasi cinayetler (1955), 455 Hatralar ve syleyemedikleri ile Rauf Orbay (1965), 645 stiklal Savanda bozguncular ve casuslar (1974), 719 Milli Mcadele balangcnda Mustafa Kemal, 1175 ----arkadalar ve karsndakiler (1964), 840 Siyasi, dargnlklar (1955-56), 978 Kansu, Prof. Dr. Atalet Mazhar (1874-1948) Erzurum'dan lmne kadar Atatrk'le beraber (1966-68), 565 Kansu, Dr. Ceyhun Atuf (1919-1978} Atatrk devriminin temeli: ya (bamszlk, ya lm (1964), 88 Atatrk ve Kurtulu Sava (1969), 196 Atatrk olmak (1966), 229 Cumhuriyet bayra altnda. Yaamykmde devrim (1973), 453 Halk nderi Atatrk (1972), 637 Karabekir, Orgnrl. Kzm (1882-1948) stiklal Harbimiz (1959-60), 696 stiklal Harbimizde Enver Paa ve ttihat-Terakki erkn (1967), 700 stiklal Harbimizin esaslar (1951), 702 Karacan, Ali Naci (1896-1955) Lozan (1971); 822 Karaam, Nazif (do. 1930) Atatrk Krklareli'nde, 20 Aralk 19.30 (1969), 143 Karal, Prof. Dr. Enver Ziya (do. 1906) Atatrk hakkmda konferanslar (1946), 115 Atatrk'ten dnceler (1958), 272 Karaosmanolu, Yakup Kadri (1889-1974) Atatrk (1961), 46 Ergenekon, Milli Mcadele yazlar (1964), 561 zmir'den Bursa'ya (1922), 725, Yunan mezalimi (1970), 1144 Kartekin, Enver (do. 1910) Devrim tarihi ve Trkiye Cumhuriyeti rejimi (1973), 511 Karauuz, Thir Anadolu'dan kovduklarmz (1965), 18 Kayabal, M. Ali (ev.) anakkale olay (1972), 482 Kayser, Jacques Fransz Europe (L') et la Turquie nouvelle (1922), 566 Kemal Bey Turquie (La) actuelle (1924), 1009 1176

----Kl, Ali (1888-1971) Atatrk'n son gnleri (1955), 366 stiklal Mahkemesi hatralar (1955), 711 Kl Ali hatralarn anlatyor (1955), 786 Kratl, Do, Dr. Metin (ev.) Modern Trkiye'nin douu (1970), 865 Kili, Prof. Dr. Suna Kemalism (1989), 762 Kinross, Lord. ngiliz Atatrk, bir milletin yeniden douu (1966), 72 Kiiolu, Mir Hamza Atatrk ilkeleri ve din (1965), 131

Kzlay, Nait Atatrk, felsefe gzyle (1955), 105 Kocatrk, Dr. Utkan Atatrk ve Trk devrimi kronolojisi, 1918-1938 (1973), 215 Atatrk'n fikir ve dnceleri (1971), 313 Atatrk'n hatra defterlerine yazdklar (1971), 321 Atatrk'n sohbetleri (1971), 361 Atatrk'n toplanmam telgraflar (1971), Atatrk'n yazdrdklar (1971), 381 Konuralp, Nuri Aydn Hatay kurtulu ve kurtar mcadelesi tarihi (1970?), 641 Kop, Kadri Kemal Atatrk Diyarbakr'da ve O"nun hatralar (1938), 99 Cumhuriyet (1933), 451 Kprl, Cemal (ev.) Kurtulu Sava ile ilgili ngiliz belgeleri (1971), 792 Kral, August Bitter von. Avusturyal Pays (Le) de Kaml Atatrk. Formation et evolution de la nouvelle Turquie (1938), 943 Kuckenburg, J. (ev.). Fransz Ghazi Mustapha Kemal, la resurrectfon d'un peuple (1931), 617 Kumral, A. Muhtar (1913-1970) Atatrk diktatr mdr? (1949), 95 Kunter, Macide Vildan Atatrk'n hayat ve baarlar (1953), 328 1177 ----Kuran, Av. Alp Burada Atatrk yarglanyor (1972), 428 Kurosman, Nusret (derl.) eitli cepheleriyle Atatrk (1984), 498 Kutay, Cemal (do. 1912) - Beklenen, adam: tamamlayacak olann not defteri (1970), Atatrk'n yarda braktklarn

Kurtuluun ve Cumhuriyetin manevi mimarlar (1973), 805 L Lachs, Otto. Alman Kemal Atatrk. Hayat ve eserine ait resimler. Leben und Werk in Bildern (1939), 752 Le Reverend5 L. Fransz D'Angona Lausanne, les etapes d'une declieance (1924), 499 Leventolu, Mazhar (do. 1925) Atatrk gp giderken (1971), 110

 Atatrk yrr, dururken (1971), 225 Atatrk'n vasiyeti (1968), 380 Lewis, Prof. Bernard. ngiliz Modern Trkiye'nin douu (1970), 865 M. Agah (? 1932) Gazi'nin vecizeleri. (1930), 601 Maan5 Mahamoud Nouvelle (La) Turquie et la Question d'Orient (?), 901 Marchand, Rene. Fransz Reveil (Le) d'une race. Dans la Turquie de Mustapha Kemal (1927), 962 Martinescu - Asu, Th, Romen Lenin, Benito Mussolini, Mustafa Kemal . talyan Turchia (La) di Kemal (1928), 1005 Matbuat ve stihbarat Umum Md. (Ankara) Byk inklabmz (1922), 435 Hilafet ve milli hakimiyet (1923), 662 Mehmet Arif Miralay Arif'in hatrat, 1919-1923 (1970), 864 1178 ----Melia, Jean. Fransz Mustapha - Kemal on la Renovation de la Turquie. (1929), 890 Melzig, Prof. Dr. Herbert. Alman Atatrk bibliyografyas. Yeni Trkiye'nin siyasi bibliyografyas. Bibliographie niverselle de la Turquie nouvelli (1944), 62 Atatrk'n balca nutuklar, 1920-1938 (1942), 302 Kamal Atatrk, Untergang und Aufstieg Mente Ktabevi (st.) Atatrk, din ve laiklik (1968), 98 Meray, Prof. Ali Seha Ltf (1921 - 1977) (ev.) Lozan Bar Konferans; tutanaklar, Mercanhgil, Muharrem belgeler (1969-73), 824 der Trkei (1937), 743 (1930), 814 Marzino, Cornelio di.

Dodu (1920-1971)

Atatrk ve devrim kitaplar katalogu (1953), 171 Metel, Basit Atatrk ve donanma (1966), 484 Metin, Ali Atatrk'n imdiye kadar yaynlanmam anlar (1967), 374 Mikusch, Digobert von. Avusturyal Gazi Mustafa Kemal, zwischen Europa und Aslen (1935), 577 Ghasi Mustapha Kemal, la resurrection d'un peuple (1931), 617 Kaml Atatrk. (Ghzi Musztafa Keml). Felevszazd Trkorszg trtenelmebl (1937), 738 Mll Ktphane (Ankara) Atatrk ve Byk Zafer (1972), 168 Atatrk'n zel ktphanesinin katalou, Antkabir ve ankaya blmleri (1973), 351 Byk Zaferin 50. yldnm'ne armaan (1972), 444 Mrgn, Faruk (ev.) Trkler. ve Atatrk (1955?), 1090 Moorehead, Alan. ngiliz anakkale geilmez (1972), 482

1179 ----Moral, Nail Mtarekede zmir olaylar (1973), 891 Morkaya, Burhan Cahit (1892-1949) Atatrk'n iki cephesi (1939), 331 Gazi Mustafa Kemal (1930), 579 Gazi'nin drt svarisi (1932), 598 zmir'in roman (1931), 728 Mudanya, Lozan, Ankara (1933), 875 Muhasibolu, Fuat Yeni Trkiye, 1914-1923 (1971), 1137 Mumcu, Do. Dr. Ahmet Tarih asndan Trk devriminin temelleri ve geliimi (1971), 992 Mustfa Kemal Dernei (st.) Atatrk ne zaman dodu? (1972), 157 Nalbandolu, Muhiddin (do. 1935) stiklal marmzn tarihi (1963-71), 713 Namk Edip 30 Austos 1922 Dumlupnar Bakumandan Meydan Muharebesi ve inklaplarmz (1932),933 Nayr, Yaar Nabi (1908-1980) Atatrklk nedir? (1963), 234 Nimetullah, Pekinli (ev.) --Bir in limi nazarnda istikbal. arkn yeni gnei Gazi Mustafa Kemal Hz. umum Trklerin ve btn insaniyetin ittihad (1933), 411 ODT Sosyal Demokrasi-Dernei (Ankara) Kemalist yeni dzen (1970), 776 Ouzcan, Ltfi Atatrk ve Trk ocuklar (1961), 213 Ouzkan, A. Ferhan (do. 1921) Devrimci Atatrk (1963), 514 Okay, M. Vedat ile enay Sezen Bakomutan Sava (1972), 391 Byk Taarruz'da Bat Cephesi komutanlar ve ehitleri (1972), 439 1180 ------Olcaytu, Tmgnrl. Turhan Dinimiz neyi emrediyor, Atatrk ne yapt? nklabmz, ilkelerimiz (1971), 526 Onaran, Rza Trkiye Birinci Byk Millet Meclisi 50. yldnm, 1920-1970 (1973), 1053. Onger, -Av. Beria Atatrk devrimi ve kadnlarmz (1965), 85 Oranl, Ziya Atatrk'n imdiye kadar yaynlanmam anlan (1067), 374 Orhan, Bahaeddin (ev.) Trklerin manevi gc (1973?), 1093 Oskay, nsal Sosyal ve kltrel dnceleriyle Atatrk (1962), 983 Otaman, Dr. Memduh Necdet Gazi'nin yolu (1930-33), 603 30 Austos 1922 Dumlupnar Bakumandan Meydan Muharebesi ve nklaplarmz (1933), 931 Ozanolu, Dr. Gaye Nail Atatrk ideali ve sosyal reform (1967-68), 123

 kn, Gndz Trkiye ktisat Kongresi, 1923, zmir, haberler-belgeler-yorumlar (1968), 1069 Aventure (L') Kemaliste (1921), 387 nder, Mehmet (do. 1926) Atatrk'n yurt gezileri (1975), 383 zalp, Orgnrl. Kzm (1882-1988) Mill Mcadele, 1919-1922 (1971-72), 846 zek, Do. Dr. etin (do. 1934) 100 soruda Trkiye'de gerici akmlar (1968), 1153 zerdim, Sami Nabi (do. 1918) Atatrk devrimi kronolojisi (1963), 80 Bayraklaan Atatrk, Atatrk iin yazlar (1963), Bilinmeyen Atatrk (1976), 405 10 Kasm - 31 Aralk 1938 gnlerinde Trk basnnda Atatrk iin yazlm 1181 ----yazlarn bibliyografyas (1958), 914 Yaz devriminin yks (1973), 1132 zgen, Abdurrahman (do, 1895) Milli Mcadelede Trk aknclar (1970), 861 zg, Prof. Dr. Melhat (do; 1907) Atatrk'e sevgi (1972), 256 zn, Mustafa Nihat (1896 -1980) Atatrk, hayat ve hatralar. Salnda ve lmnde yazlanlar. Bibliyografya ve szlk (1941), 117 stiklal Sava. Szlk ve bibliyografya (1941?), 716 ztuna, zcan Byk Taarruz'da Bat Cephesi komutanlar ve ehitleri (1972), 439 Paruev, Parakev (do. 1932). Bulgar Atatrk, demokrat diktatr (1973), 78 Pavlova, Nelia. Bulgar asll Fransz Au pays du Ghazi (1930), 385 Peker, Nurettin (do. 1893) l, esir olma, stiklal Savanda Ereli Alemdar kurtarma gemisinin kahramanl ve siyasi neticeleri (1966), 937 Pelister, Habil dem Mustafa Kemal'lerin kitab (1925), 886 Pernot, Maurice. Fransz Question (La) turque (1923) 951 Primi, Gilberto. ltalyan Sus l'envahisseur! Deroccupation a la liberation de Smyrne, Mai 1919 Septembre 1922 (1922), 987 Paillares, Mishel. Fransz Kemalisme (Le) devant les Allies (1922), 768 Papulas, Gnrl. Yunanl General Papulas'n hatrat (1969), 605 Reel, Ahmed Hidayet (1895-. 1971) Atatrk'e ait hatralar (1949), 246

1182

-----Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Paa Hazretlerinin sonbahar seyahatleri (1925); 959 Reisiger, Hans (ev.). Alman Gestalten und Gestalter des heutigen Europa (1931), 616 Robert, Prof. Dr. Andre (ev.), Fransz Pays (Le) de Kaml Atatrk. Formation et evolution de la nouvelle Turquie (1938), 943 Roccalta, P. di. talyan Angora e Kemal Pascia (1932), 22 Roger, Noelle. Fransz Anadolou, la Turquie de Kemal Atatrk (1933), 12 Ronart, Dr. Stephan. Alman Bugnk Trkiye (1937), 425 Rssler, Fritz. Alman Kemal Pascha (1934), 761 -- -Sabis, Gnrl. Ali hsan (1882-1957) Harp hatralarm (1951), 639 Safa, Peyami (1899-1961) Atatrk kimdir? Kemalizm nedir? (1943?), 145 --Bozkurt (H.C. Armstrong'dan eviri, 1955), 424 --Byk halskrmz Mustafa Kemal Paa; ocukluu 70 genel ve siyasi ve askeri hayat (1922?), 432 --Trk inklabna baklar (1959), 1022 Salman, Gnay (ev.) anakkale geilmez (1972), 482 Sanders, Mareal Liman von (1855-1929). Alman Trkiye'de be sene (1921), 1078 Sargll, Kni Atatrk ilkeleri (1972), 123 Saygn, M. Cell Diyanet cephesinden Atatrk inklaplar (1952), 530 Schlicklin, Jean. Fransz Andora... l'aube de la Turquie nouvelle, 1919 -1922 (1922), 25 Sekin, Naln lk Meclis'den kalanlar, 1920-1970 (1970), 670 1183 ----Sel Yaynlar (st.) 30 Austos hatralar (1955), 934 Yaknlarndan hatralar (1955), 1130 Selek, Sabahattin Hatralarm. Gen subaylk yllar, 1884-1918 (. nn'nn) (1969), 650 Milli Mcadele. Anadolu ihtilali (1963-65), 837 Serdar kbal Al ah. Afganl Kamal: Maker of modern Turkey (1934), 746 Sertelli, skender (derl.) Dnya alyor, cihan matbuatndan paralar (1939), 540 Sevig, Prof, Dr. Vasfi Rait (1887-1971) nklaplarn rettikleri (1934), 689 Sevk, smail Habib (1892-1954) . Atatrk iin lmnden sonra hatralar ve hayatndayken yazlanlar (1939),

121 O zamanlar, 1920 - 1923 (1937), 911 Seyfiolu, Ali Rza Gazi ve inklap (1933), 590 Seyyid Bey (1870-1924) Hilafet ve hakimiyet-i milliye (1923), 659 Sforza, Kont Carlo (1872-1952) Batisseurs (Les) de l'Europe moderne 394 Dictateurs et dictatures de l'apres-guerre - (1931), 519 Gestalten und Gestalter des heutigen Europa (1931), 616 Sherrill, Gnrl. Charles H. Amerikal A year's embassy to Mustafa Kemal (1934), 6 Gazi Mustafa Kemal (1973?), 581 Gazi Mustafa Kemal Hz. nezdinde bir yl elilik (1934), 584 Kemal, Roosevelt, Mussolini (1936), 747 Mustafa Kemal, eseri ve memleketi (1955), 882 adam: Kemal Atatrk, Roosevelt, Mussolini (1937),. 111 Sinha, Dr. R.K. Hintli Kurtulu Sava, devrimler, Mustafa Kemal ve Mahatma Gandi, 1919-1928 (1972), 789 1184 (1931),

-----Soko, Ziya akir Atatrk, "byk efin hususi, askeri, siyasi hayat (1938), 74 Atatrk'n hayat (1938), 325 Solmaz, Mehmet (haz,) Gaziantep'te Gazi Mustafa Kemal (1968), 595 Sonyel, Dr, Salhi R. Trk Kurtulu Sava ve d politika (1973), 1042 Soyak, Hasan Rza (1888-1970) Atatrk'ten hatralar (1973), 276 Doumundan Cumhuriyetin ilanna kadar fotoraflarla Atatrk ve Atatrk'n hususiyetleri (1904-66), 533 Sylemezolu, Galip Kemali Martyre (Le) d'un peuple. Les Tur es demandent une paix juste, promte et durable (1919), 333 Sperco, Willy. Fransz Moustapha Kemal Atatrk, 1882 - 1938 (1958), 872 Steinhaus, Kurt. Alman Atatrk devrimi sosyolojisi (1973), 82 Sman, Mahic Atatrk felsefemiz ve teknii aratrma sonu lar (1973), 107 ahin, Mustafa 19. lm yldnm mnasebetiyle Trk basnnda Atatrk (1958), 924 ahingiray, zel (derl.) Atatrk'n nbet defteri, 1931 -1938 (1955), 346 Son nbet defteri (1955), 982 alvuz, Alb, smail Ferahim Kurtulu Savanda kahraman ukurovallar: Adana, Tarsus, Mersinli ler, hatra (1938), 798 aman, Dr. Bedri Tabir (ev.) Bugnk Trkiye (1937), 425

apolyo, Enver Behnan (1900- 1979) Cumhuriyetin onuncu yldnm Ankara'da nasl kutland? 1923-1933 (1934), 464 Kemal Atatrk ve Milli Mcadele tarihi (1944), 757 1185 ---- Mustafa Kemal ve Birinci Byk Millet Meclisi tarihesi (1969), 884 ehsuvarolu, Halk Y. (1912- 1963) Tarihi, gzyle Atatrk (1959), 1000 enalp, Leman (do. 1924) Cumhuriyetimizin 50. yl bibliyografyas ve ellinci ylla ilgili almalar (1975), 462 imir, Bill N. (do. 1933) ngiliz belgeleniyle Atatrk, 1919-1938. Cilt 1: Nisan 1919 - Mart 1920. British documents on Atatrk, 1919 - 1938. Volume 1: April 1919 - March 1920 (1973), 672 ngiliz belgeleriyle Sakarya'dan zmir'e, 1921-1922 (1972), 674

Taalan, Nurdoan Ege'de Kurtulu Sava balarken (1970), 550 Tamko, Metin Bibliography (A) on the foreign relations of the Republic of Turkey (19191967) and brief biograp hies of Turkish statesmen (1968), 401 Tan, M. Turhan ( 1886-1939) Atatrk (1939), 42 Tansel, Dr. Selhattin Atatrk ve Kurtulu Sava, 1919-1922, yaynlanmam fotoraflarla (1965), -199 Mondros'tan Mudanya'ya kadar (1973), 868 Takran, Tezer (1905-1979) Cumhuriyetin 50. ylnda Trk kadn haklar (1973), 470 Tekg, Hseyin Remzi (do. 1927) Anadolu Trklerinin milli ideolojisi: Kemalizm (1971), 14 Trkiye'deki huzursuzluun hakiki sebepleri ve Kemalizm (1971), 1083 Tekinalp, M. Kemalisme (Le) (1937). 765 Kemalizm (1936), 778 Trk ruhu (1944), 1047 Tengirenk, Yusuf Kemal (1878-1969) Vatan hizmetinde (1987), 1119 Tepedeleliolu, Nizamettin Nazif (1901-1970) Atatrk'n son balosu (1944), 363 1186 ---- Bilinmeyen taraftaryla Atatrk (1959), 407 Terziolu, M. Said Arif (do. 1922) Atatrk'n Ahmet avuu (1968), 298 nsancl Atatrk (1964), 692 Yazlmayan ynleriyle K. Atatrk (1963), 1134 Tevetolu, Dr. Fethi (do. 1915) Atatrk'le Samsun'a kanlar (1971), 261 Tez, lhami Bekir (do. 1901) Atatrk, hayat ve lm, 1881 - 1938 (1946), 119 Tezel? Ayhan (ev.) Atatrk, bir milletin yeniden douu (1986), 72

Tezer, kr (?-?) Atatrk'n hatra defteri (1972), 319 Timur, Do. Taner Trk devrimi ve Sonras, 1919-1946 (1971), 1015 Tomi, Dr. Zoran Sv. Srpl Karnal Atatrk, tvoratssove Turske (1939), 741 Tongas, Gerard. Fransz Atatrk et le vrai visage de la Turquie moderne (1937), 104 Toros, Taha Atatrk'n Adana seyahatleri (1939), 298 Toynbee, Arnold J. (do, 1889). ngiliz Trkiye, bir devletin yeniden douu (1971), 1051 Tr, Vedat Nedim (do. 1897) Kemalizmin dram (1980), 784 Trehan, Habib Edib Nouvelle (La) Turquie et la Question d'Orient (?), 901 Trikupis, Gnr. Nikolas. Yunanl General Trikupis'in hatralar (1967), 609 Tunaya, Prof. Dr. Tark Zafer (do. 1915) Devrim hareketleri iinde Atatrk ve Atatrklk, mahedeler ve tezler (1964), 509 Tunel, Prof. Bedrettin (1910-1980) Atatrk ve 30 Austos Zaferi'nin ilk kutlan (1972), 208 Byk Zafer ve Afyonkarahisar, 1922-1972 (1972), 443 1187 ----Tun, Cevat Kzm (do,. 1901) Atatrk ve genlik, moral eitimi (1972) .190 Turek, brahim S. (ev.) Bir ngiliz kadn gzyle Kuva-i Milliye Ankara's (1973), 414 Turhan, Prof. Dr. Mmtaz (1808- 1969) Atatrk ilkeleri ve kalknma (1965), 132 TURZM . ve Tantma Bakanl (Ankara) Gazi Mustafa Kemal Atatrk, founder of the Turkish Republic (1961), 583 Tmerdem, smail Hakk Trk stiklal Sava. Yunan cephesi (1944), 1035 Tnay, Bekir (do. 1916) Atatrk'n devrim destan (1964), 311 Trk, Av. Suat Tahsin (do, 1906) Trkiye Cumhuriyeti devleti ve halk Gazi Mustafa Kemal .(1933), 1056 Trk - Amerikan- niversiteliler Dernei (st.) Yeni Trkiye (1959), 1135 Trk Dil Kurumu (Ankara) Atatrk'e sayg (1969), 254 Dil devrimi zerine (1967), 522 Trk Neriyat Yurdu (st.) Trk'n altn kitab. Gazi'nin hayat ve byk halaskarmz hakknda mnevverlerimizin ve meahirimizin intibaat ve mlahazat (1928), 1095 Trk Tarih Kurumu (Ankara) Atatrk konferanslar I (1984), 151 Histoire de la Republique Turque (1935), 684 Trke, nal. Kurtulu Savanda Mula (1973), 802

Trkiye Byk Millet Meclsi (Ankara) Anadolu'da Yunan zulm ve vaheti (1922), 16 Trkiye Byk Millet Meclsi Daimi Brosu (Lausanne) Regime (Le) d'occupation hellenique en Turquie (1921), 957 Trkye Byk Mllet Meclisi Hkmeti (Ankara) Pontus meselesi Tekilat, Rum ekavet ve fecayii, hkmetin istitlaat ve tedabiri, Avrupa hkmetleriyle muhaberat (1922), 946 1188 ----Trkiye'nin iktisadi bakmdan umumi bir tetkiki, 1933-1934 (1936), 1085 Ttengil, Prof. Dr, Cavit Orhan (1921-1979) Atatrk' anlamak ve tamamlamak (1975), 291 Ttnc, Ziya (derl.) Byk Atatrk (1987), 431

Ulu, smail Hakk (1899-?) Atatrk'n izdii portreler (1968), 309 Ulu, Nait Hakk (1902-1977) anakkale destannn 50. yl (1986), 479 Emperyalizme kar Trkiye, 1922-1924 (1971), 556 Halifeliin sonu (1975), 635 Hemehrimiz Atatrk (1972), 655 Siyasi ynleriyle Kurtulu Sava (1973), 979 byk devrim: eitimin birletirilmesi, apka ve giyimin deitirilmesi, Trk harflerinin kabul (1973), 1114 Umarusman, smet Sosyal ve kltrel dnceleriyle Atatrk (1962), 983 UNESCO Trkiye Milli Komisyonu (Ankara) Atatrk, 1881-1938 (1963), 69 Ural, ule Byk Taarruz'da Bat Cephesi komutanlar ve ehitleri (1972), 439 Us, Mehmet Asm (1884-1967) Grdklerim, duyduklarm, duygularm. Merutiyet ve Cumhuriyet devirlerine ait hatralar ve tetkikler (1964), 622 zmir'den Bursa'ya (1922), 725 Yunan mezalimi (1970), 1144 Uygar, H. smail Anlarda Atatrk (1973?), 27 lker, Bei Tanklar ve belgelerle Atamn Bursa nutku (1987), 991 lmen, Tuamiral Cevat Kurtulu Savanda Karadeniz (1943), 801 nal, Refik (derl.) Atatrk'n sevdii tr1189 ----kler. Halk mziinden yanklar. Kurtulu Sava trkleri (1973), 356 naydn, Ruen Eref (1892-1959) Anafartalar Kurnandan Mustafa Kemal ile mlakat (1930), 20 Atatrk ve milli tesant (1954), 203 Atatrk' zleyi (1957), 295 Atatrk'n hastal,. Profesr Dr. Nihad Read Belger'le mlakat (1959), 317

nsel, M. Ziya (1915-1972) Ata'mn gnnde (1965), stn, Prof. Dr. Emin Faik (? - 1973) Atatrk: kiilii, lkcl, genlie gveni (1983), 147 Atatrk, lkcl (1973), 164 zel, Sahir Gaziantep savann iyz (1952), 592 Kemal Atatrk, Yeni Trkiye'nin kurucusu (1967), 760 Vaillant, A. (ev.). Fransz Ghazi Mustapha Kemal, la resurrectlon d'un peuple (1931), 617 Velidedeolu, Ord. Prof. Dr. Hfz Veldet (do. 1904) Atatrk ilkeleri ve Trk kadnlnn ilesi (1970), 133 Bir lise rencisinin Milli Mcadele anlar (1971), 417 Velkov, Stefan (do. 1924), Bulgar Kemalist ihtilal ve Bulgaristan, 1918 -1922. Bulgar gzyle Atatrk (1969), 773 Villalta, Blanoo. Arjantinli Kemal Atatrk, el constructor de la nueva Turquia (1945), 750 Vulpuis, Gnther (ev.) Mustafa Kemal, Be'grnder der neuen Trkei (1955), 880 Vaidis, Tlomas Ath. Yunanl Kemal Atatrk, o demilirgos tes neas (1936), 753 Walder, David. ngiliz anakkale 1190 ---Wilson, Prof. Howard E. Amerikal Trkiye Cumhuriyetinde Milli Eitim ve Atatrk (1968), 1064 olay (1970), 484 Trkias

Yakar, Dr. Aytekin Trk romannda Mill Mcadele (1973), 1044 Yap ve Kredi "Bankas A.. (st.) Atatrk Kitapl katalou (1973), 148 Fotoraflarla Atatrk'n hayat, doumundan lmne kadar (1971), 572 Yargc, Kasm (ev.) Trkiye, bir devletin yeniden douu (1971),1051 Yazman, Aslan Tufan (do. 1913) Atatrk'le beraber. Devrimler, olaylar, anlar, 1922-1938 (1969), 257 Hedefiniz Akdeniz (1972), 053 Yazman, Mehmet evki (ev.) Trkiye'de be yl (1968), 1076 Yeinobal, Nihal (ev.) Atatrk, bir milletin yeniden douu (1966), 72 Yerli, yabanc 80 (imza Atatrk' anlatyor (1959), 1143 Yeilyurt, Ali Haydar Atatrk ve komumuz Bulgaristan (1968), 193 Ylmaer, Raime (ev.) Atatrk, demokrat diktatr (1973), 78 Kemalist ihtilal ve Bulgaristan, 1918 - 1922. Bulgar gzyle Atatrk (1969), 773 Ylmazolu, dil Tarih adam: Atatrk (1969-70), 995 Yolaan, Tark Ltfi Atatrk sevgisi (1952), 182

Ycer, Rza Ruen Atatrk'e ait birka fkra ve hatra (1947), 240 Yzbaolu, Muammer (do. 1927) Atatrk'te anmak (1971), 293

Zara, Phillippe de. Fransz Mustapha Kemal dictateur (1936), 888 Ziemke, Dr. Kurt: Alman Neue (Die) Trkei, politisclie Entwicklung, 1914-1929 (1930), 900 1191 ----NOT: nszde kitabn sonuna eklenecei belirtilen konularn abcsel dizininden, pek oylumlu bir yer tutaca anlald iin, bu basnda vazgeilmitir. 1192 -----