TROKOVI

Prof. dr Zdravko Todorovi

Trokovi

Vrste trokova. Karakteristike trokova u kratkom i dugom roku. Metodi alokacije trokova na njihove nosioce.

Trokovi

Vrste trokova prema : faktorima proizvodnje, mjestima nastanka, vezanosti za nosioce, nainu prenoenja na nosoce, zavisnosti od obima proizvodnje i znaaju koji pojedine vrste trokova imaju za donoenje odluka.

Trokovi
Utroci i trokovi Prema vidu izraavanja troenje se moe podjeliti na: troenje u naturalnom vidu utroci i troenje u novanom vidu trokovi.

Trokovi

Kvantitativno posmatrano trokovi su proizvod utroaka faktora proizvodnje i njihovih cijena po jedinici utroka. Naturalno troenje predstavlja troenje elemenata proizvodnje u njihovom prirodnom, naturalnom vidu. Naturalno troenje oznaava troenje prirodne supstance elemenata proizvodnje, bilo supstance materijala i sredstava za rad, bilo bioenergije proizvodjaa - pojedinca (radnika).

Trokovi
Troenjem elemenata proizvodnje u naturalnom vidu nastaju utroci. Utroci su fiziki iskazane koliine elemenata proizvodnje koje se reprodukciono troe u procesu proizvodnje.

Trokovi
Koliina utroenih faktora proizvodnje zavisi od intenziteta troenja i vremena troenja. Intenizitet troenja predstavlja koliinu utroaka faktora proizvodnje u jedinici vremena.

Trokovi

Utroci faktora proizvodnje razlikuju se medjusobno po mjestima na kojima nastaju, mogunostima mjerenja, jedinicama mjere kojima se iskazuju, vezi sa nosiocima i drugim karakteristikama.

Trokovi

Utroci su uslovljeni tehnikim iniocima i organizacijom procesa rada i proizvodnje. Najznaajnije grupe tehnikih inilaca su: karakteristike proizvoda, karakteristike tehnolokog procesa, karakteristike sredstava za rad, karakteristike materijala, tehniki uslovi rada, tipovi proizvodnje i nivo tehnike opremljanosti rada.

Trokovi
Tehniki faktori se mogu mijenjati jedino u dugom roku, investicijama u razvoj preduzea. Organizacioni inioci predstavjaju odredjena dejstva zaposlenih i nain na koji oni obavljaju svoje poslove u procesu transformacije ulaganja u rezultate.

Trokovi
Osnovna klasifikacija utroaka prema elementima proizvodnje koji se troe je podjela na:
utroke materijala, utroke sredstava za rad i utroke radne snage.

Trokovi

Utroci materijala
Utroci materijala predstavljaju fizike koliine materijala utroene u proizvodnji.

Trokovi
Osnovna karakrakteristika troenja materijala u procesu proizvodnje jeste postepeno unoenje materijala u proces proizvodnje i njegova jednokratna upotreba u tom procesu. U zavisnosti od inilaca koji uslovljavaju troenje svi utroci materijala dijele se na: standardne utroke i stvarne utroke.

Trokovi

Standardni utroci materijala nastaju pod isljuivim djelovanjem tehnikih inilaca i predstavljaju minimalnu koliinu materijala potrebnu za proizvodnju proizvoda odreenih karakteristika.

Trokovi
Stvarni utroci materijala predstavljaju koliine materijala koje su stvarno utroene u procesu proizvodnje. Nastaju pod uticajem tehnikih i organizacionih faktora. Stvarni utroci materijala vei su od standardnih utroaka za iznos utroaka nastalih pod uticajem organizacionih inilaca (propusta).

Trokovi
Osnovni pojavni oblici organizaciono uslovljenih utroaka materijala su: kart materijala, kalo materijala i rastur materijala.

Trokovi
Sa stanovita uloge u procesu reprodukcije razlikuju se slijedee grupe materijala:
osnovni materijal (materijal za izradu), pomoni materijal i energija, i reijski materijal.

Trokovi

Utroci sredstava za rad

Utroci sredstava za rad predstavljaju pretpostavljene iznose fizike istroenosti sredstava za rad nastale u proizvodnji. Osnovna karakteristika troenja sredstava za rad je jednokratno unoenje u proces proizvodnje i viekratna upotrebljivost u tom procesu.

Trokovi
Fiziko troenje sredstava za rad predstavlja proces gubitka njihove upotrebne vrijednosti do koga dolazi pod uticajem brojnih faktora troenja, kako prilikom korienja u procesu proizvodnje, tako i kada su sredstva van upotrebe.

Trokovi
Osnovni oblici stvarnog troenja sredstava za rad su: habanje, starenje i lom i kvar.

Trokovi

Habanje predstavlja osnovni oblik

troenja sredstva za rad do koga dolazi prilikom fukcionisanja sredstva za rad, odnosno prilikom korienja njihove upotrebne vrijednost (smanjenje radnog kapaciteta, pouzdanosti, brzine, preciznosti i sl.).

Trokovi

Starenje sredstava za rad predstavlja

gubljenje upotrebne vrijednosti sredstava pod uticajem faktora fiziog troenja koji deluju u vremenu (biohemijske, hemijske ili fizikalne promjene na sredstvima pod dejstvom "zuba vremena" (korozija)).

Trokovi
Lom i kvar predstavljaju specifine oblike troenja sredstava za rad koji nisu tehniki nuni. Lom predstavlja mehaniki udes jednog ili vie delova sredstva za rad, a kvar funkcionalni poremeaj u radu sredstva.

Trokovi

Utroci radne snage

Radna snaga predstavlja skup fizikih i umnih sposobnosti oveka da radi. Utroci radne snage predstavljaju odredjene koliine bionergije koje se troe u procesima rada. Specifinost troenja radne snage je u neodvojivosti utroaka radne snage od linosti proizvodjaa.

Trokovi

Utroak ljudske bioenergije moe se mjeriti jedinicama za energiju (dul). U praksi utroci radne snage izraavaju se vremenskim jedinicama mjere. Da bi vreme trajanja procesa rada bilo adekvatan izraz utroaka radne snage, neophodno je obezbjediti nepromenjnost elemenata vezanih za pojedinca kvalifikovanosti, intenziteta rada i metoda organizacije rada.

Trokovi

Da bi utroci radne snage bili jednaki minimalno potrebnim za proizvodnju odreenog proizvoda kvalifikovanost, intenzitet i metod organizacije moraju odgovarati potrebama to efikasnijeg troenja radne snage.

Trokovi

Najvea racionalost u troenju radne snage obezbedjuje se izborom one kvalifikovanosti za koju su utroci radne snage po jedinici proizvoda minimalni. Da bi se to postiglo kvalifikovanost radnika, vrstom i stepenom, mora da odgovara vrsti i sloenosti posla koji se obavlja na svakom radnom mestu.

Trokovi

Intenzitet troenja radne snage izraava se koliinom radne snage koja se troi u jedinici vremena. Zahtev za to racinalnijim troenjem radne snage podrazumeva da se izabere intenzitet koji obezbedjuje minimalne utroke rada po jedinici proizvoda.

Trokovi

Ako se organizacija shvati kao celishodna kombinacija radnih operacija zasnovanih na odredjenom metodu rada, onda e razliite kombinacije radnih operacija zahtevati razliit utroak vremena za izvrenje istog zadatka.

Trokovi

Medju mnogobrojnim kombinacijama radnih operacija koje omoguavaju izvrenje odreenog zadatka, treba izabrati onu kombinaciju koja obezbedjuje najkrae trajanje procesa rada po jedinici prozvoda.

Trokovi

Odstupanjem stvarne kvalifikovanosti, intenziteta i organizacije od od navedenih zahteva, dolazi do poveanja stvarnih utroaka radne snage u odnosu na standardne utroke radne snage.

Trokovi

podjela TROKOVA U ekonomskoj teoriji i praksi koriste se brojni kriterijumi za klasifikaciju trokova. Izbor kriterija klasifikovanja uslovljen je ciljevima klasifikovanja trokova. Dominantan cilj klasifikovanja trokova jeste da se omogui upravljanje trokovima, odnosno djeluje na njihovu visinu, strukturu i dinamiku.

Trokovi
Osnovni kriteriji klasifikovanja trokove jesu prema: elementima proizvodnje, mjestima nastanka, nainu prenoenja na nosioce i zavisnosti od obima proizvodnje znaaju za donoenje odluka.

Trokovi
podjela trokova prema elementima proizvodnje predstavlja prirodnu podjelu trokova. Prema ovom kriteriju trokovi se dijele na:
trokove materijala, trokove sredstava za rad, i trokove radne snage.

Trokovi
Trokovi materijala, kao cjenovni izraz utroaka materijala, obuhvataju: trokove osnovnog materijala, trokove pomonog materijala i energije, i trokove reijskog materijala.

Trokovi
Trokovi sredstava za rad su:
amorizacija, trokovi tekueg i investicionog odravanja i trokovi sitnog inventara i alata.

Trokovi
Trokovi radne snage obuhvataju: naknade za izvren rad, naknade za odsustvovanja sa posla (bolovanja, godinji odmori, dravni praznici i sl.) i poreze i doprinose za socijalno i zdravstveno osiguranje radnika.

Trokovi
Prema mjestima njihovog nastanka trokovi se dijele na: trokove izrade, i reijske trokove.

Trokovi
Trokovi izrade nastaju na radnim mjestima izrade proizvoda i to su: trokovi osnovnog materijala, trokovi pomonog materijala, trokovi pogonske energije, trokovi radne snage na poslovima izrade (tehnolokim poslovima), trokovi radne snage na pomonim poslovima u proizvodnji i trokovi sredstava za rad koja neposredno uestvuju u procesu proizvodnje.

Trokovi
Reijski trokovi obuhvataju sve ostale trokove i oni nastaju na rukovodilakim radnim mjestima u proizvodnji i svim, izvrnim i rukovodilakim radnim mjestima, izvan proizvodnje - u pripremi proizvodnje, u komercijalnoj slubi, finansijskoj slubi, slubi kontrole i sl.

Trokovi
Prema vezanosti za nosioce, odnosno proizvode i usluge radi kojih su nastali, trokovi se dijele na:
pojedinane i zajednike

Trokovi
Pojedinani trokovi nastaju u vezi sa izradom odreenog proizvoda ili pruanja odreene usluge i pojedinano su vezani za proizvod ili uslugu. U pojedinne trokove stadaju npr: trokovi osnovnog materijala i trokovi radne snage na poslovima izrade.

Trokovi
Zajedniki trokovi nastaju zajednikim troenjem elemenata proizvodnje radi proizvodnje veeg broja proizvoda.

Trokovi
Prema nainu (metodama) prenoenja na nosioce trokovi se dijele na:
direktne i indirektne.

Trokovi
Direktni trokovi se neposredno po nastanku mogu prenijeti na pojedinane nosioce, na osnovu neposredne operativne evidencije U ovu grupu trokova spadaju npr.: trokovi osnovnog materijala, trokovi pomonog materijala, trokovi radne snage na poslovima izrade itd.

Trokovi
U indirektne trokove ubrajaju se trokovi koji se u trenutku nastanka ne mogu direktno vezati za pojedinane nosioce.

Trokovi
U zavisnosti od dinamike obima proizvodnje, odnosno stepena korienja kapaciteta, trokovi se dijele na: fiksne, i varijabilne.

Trokovi
Dodatni, neotklonjivi i oportunitetni trokovi Za ocjenu alternativnih planskih aktivnosti, naroito kada razliite aktivnosti zahtjevaju realokaciju postojeih resursa, od znaaja su dodatni trokovi, neotklonjivi trokovi i oportunitetni trokovi.

Trokovi
Dodatni trokovi mogu se definisati kao promena u ukupnim trokovima do koje dolazi usled promjene plana aktivnosti. Neotklonjivi trokovi su trokovi koji su ve nastali kao rezultat prethodnih odluka, i koji, stoga, ne utiu na odluke koje se donose nakon njihovog nastanka.

Trokovi
Oportunitentni trokovi izbora odreene alternative mogu se definisati kao rtvovana neto korist od neprihvatanja slijedee najbolje alternative istog rizika. Oportunitetni trokovi istiu razliku izmedju raunovodstvenih i ekonomskih trokova.

Trokovi
TROKOVI U KRATKOM ROKU . U kratkom roku osnovna podjela trokova je na: fiksne, i varijabilne.

Total Cost = TC = TFC + TVC

Average Fixed Cost = AFC = TFC/Q

Average Variable Cost = AVC = TVC/Q Average Cost = AC = TC/ Q = AFC + AVC Marginal Cost = MC = TC/Q

Trokovi
Osnovna karakteristika fiksnih trokova je da se oni u svojoj masi ne mijenjaju sa promenom obima proizvodnje.

Trokovi

Kako se, medjutim, sa poveanjem obima proizvodnje ista masa fiksnih trokova rasporedjuje na sve vei broj jedinica proizvoda, to se sa poveanjem stepena iskorienja kapaciteta fiksni trokovi po jedinici proizvoda ili prosjeni fiksni trokovi smanjuju.

ATC= TC / Q

Trokovi

Degresija prosjenih fiksnih trokova najizrazitija na niim stepenima iskorienja kapaciteta, a sa poveanjem stepena korienja kapaciteta degresija prosjenih fiksnih trokova se ublaava.

Trokovi
U fiksne trokove ubrajaju se sledei trokovi: trokovi sredstava za rad kada se amortizacija obraunava po vremenskom metodu, trokovi rada i materijala u pripremnoj fazi procesa rada, odnosno na poslovima konstrukcije proizvoda, razrade tehnolokog procesa i sl.; trokovi rada najviih rukovodilaca u preduzeu - generalnog direktora, lanova upravnog odbora i sl.

Trokovi
Za razliku od fiksnih trokova, varijabilni trokovi mijenjaju se sa promenom obima proizvodnje. Varijabilni trokovi raslojavaju se na komponentu proporcionalnih trokova, komponentu progresivnih i/ili degresivnih trokova, kao i komponentu relativno - fiksnih trokova.

Trokovi

Ukupni proporcionalni trokovi mijenjaju se proporcionalno promjeni obima proizvodnje, dok se po jedinici prozvoda ne mijenjaju sa promenom obima proizvodnje.

Trokovi
U proporcionalne trokove ubrajaju se:
trokovi osnovnog materijala, trokovi pomonog materijala i energije, trokovi radne snage na poslovima izrade proizvoda, trokovi sredstava za rad kada se amortizacija obraunava po funkcionalnom metodu.

Trokovi
Pojedini varijabilni trokovi bre se mijenjaju od obima proizvodnje, i to su progresivni trokovi, a pojedini trokovi mijenjaju se sporije u odnosu na obim proizvodnje, i takvi trokovi nazivaju se degresivni trokovi.

Trokovi
Relativno fiksni trokovi nastaju raslojavanjem proizvodnih kapaciteta na vie zona obima proizvodnje. Ovi trokovi ne mijenjaju se sa promenom obima proizvodnje u okviru odredjene zone obima, ali se naglo mijenjaju pri promjeni zone obima.

Trokovi

U relativno fiksne trokove ubrajaju se trokovi materijala i rada na pripremno - zavrnim poslovima organizacionih delova preduzea (pogona, smena i sl.) i slojeva proizvodnje (serija, modela, tipova i sl).

Trokovi
Ukupni varijabilni trokovi. prosjeni varijabilni trokovi. AVC = VC / Q

Trokovi
Granini (marginalni) trokovi predstavljaju promenu ukupnih trokova po jedinici promjene obima proizvodnje. MC = TC / Q MC = VC / Q

Trokovi
prosjeni varijabilni trokovi sa poveanjem obima proizvodnje najpre opadaju, dostiu minimum, a zatim poinju da rastu. Minimum prosjenih varijabilnih trokova ostvaruje se na onom obimu proizvodnje na kome se izjednaavaju marginalni i prosjeni varijabilni trokovi.

Trokovi
Ukupni trokovi predstavljaju zbir ukupnih varijabilnih i ukupnih fiksnih trokova. Stoga je dinamika ukupnih trokova rezultat dinamike varijabilnih i fiksnih trokova. prosjeni ukupni trokovi sa poveanjem obima proizvodnje najpre opadaju, dostiu minimum, a zatim poinju da rastu. prosjeni ukupni trokovi jednaki su:

Trokovi
TROKOVI U DUGOM ROKU U dugom roku svi faktori proizvodnje se mogu mjenjati, tako da u dugom roku nema fiksnih trokova. . Dugorona kriva ukupnih trokova prikazuje promjene ukupnih trokova do kojih dolazi zbog promjene proizvedene koliine proizvoda u periodu dovoljno dugom da se svi faktori proizvodnje mogu mijenjati.

Trokovi
TROKOVI U DUGOM ROKU prosjeni dugoroni trokovi dobijaju se dijeljenjem ukupnih dugoronih trokova koliinom proizvoda za svaki obim proizvodnje. Kriva dugoronih prosjenih trokova predstavlja obvojnicu kratkoronih kriva prosjenih trokova.

TC=360+40Q-10Q2+0.5Q3 TC=360+40Q+10Q2 TC=360+40Q

TC=120+50Q-10Q2+Q3 TC=250,000+1000Q-5Q2+1.2Q3 TC=160+16Q-0.1Q2+0.02Q3 TC=3,000+1,000Q+0.003Q2+0.01Q3 TC=100+60Q-3Q2+0.1Q3 TC=50+16Q-2Q2+0.25Q3 TC=20+2Q-0.5Q2+0.1Q3 TC=170+22Q-1.5Q2+0.03Q3 TC=100+60Q-5Q2+0.7Q3