KATEDRA ZA MEHANIZACIJU MAINSKI FAKULTET U BEOGRADU

Transportni ureaji
Uvod u transportnu tehniku

Profesor dr Nenad Zrni, izvodi sa predavanja

Katedra: Katedra za mehanizaciju Modul: Transportno inenjerstvo, konstrukcije i logistika Predmet: Transportni ureaji, 6.4.5, ESPB bodovi - 6 Predmetni nastavnik: Profesor dr Nenad Zrni, dipl.in. Asistent: mr Vlada Gai, dipl.in. Prijem studenata: Kabinet 510 (V sprat), posle predavanja i vebi Predispitne aktivnosti: ukupno 65 bodova Redovnost pohaanja nastave: 10 bodova Kolokvijum sa ocenjivanjem: 3 kolokvijuma 15 bodova = 45 bodova Izvetaj sa laboratorijskih raunarskih vebi: 10 bodova Uslov za polaganje zavrnog ispita: 35 bodova Zavrni ispit: 35 bodova, polae se pismeno/usmeno, tri pitanja sa predavanja Osnovna literatura: Nenad Zrni: Izvodi sa predavanja u elektronskoj formi Davor Ostri i Slobodan Toi: Dizalice, Mainski fakultet Beograd, 2005 Pomona literatura: Slobodan Toi, Proraun maina neprekidnog transporta i dizalinih ureaja, Mainski fakultet Beograd, 2001. Sava Dedijer: Transportni ureaji, Graevinska knjiga Beograd, 1987.

Osnove i podela transporta

Trokovi pretovara, kopnenog i vodnog transporta, uporeenje

Jedinini transportni trokovi, C1,C2, C3 su funkcije trokova, zavise od rastojanja transporta, D1=(500-750) km, D2=oko 1,500 km Trokovi transporta po TEU, 1TEU=1 kontejner od 20 stopa, zavise od kapaciteta

Transportni trokovi, kontejnerski tranport

Spoljnji trokovi u Eurima za 1000 tona kilometara

Investicioni trokovi u Eurima za 1000 tona kilometara

Kretanje materijala unutranji transport Transport spada u grupu pomonih proizvodnih (industrija, graevinarstvo, rudarstvo, pretovar) procesa. U proizvodnji postoji neprekidno kretanje materijala (veih i manjih dimenzija, u komadima ili rastresitim stanju, ili tenom i gasovitom stanju) u toku radnih operacija i izmeu njih, bilo sa prekidima ili neprekidnim tokom). Koliina materijala koja se prenese sa jednog na drugo mesto u odreenom intervalu vremena predstavlja kapacitet transporta. U transportnom lancu postoje utovar materijala na transportno sredstvo, prenos (transport, pretovar) i istovar materijala na odreenom mestu. Na mestu dodira dva transportna sredstva vri se pretovar. Unutranji transport je spona izmeu spoljanjeg transporta i pojedinih radnih mesta. Prema nainu rada sve transportne maine dele se na: Maine sa prekidnim (periodinim, ciklinim) radom (transportni ciklus se obavlja sa prekidima posle obavljenih pojedinih faza), Maine sa neprekidnim (kontinualnim) radom (bolje i ravnomernije korienje maine, manji trokovi pogona, odravanja i nadzora, moe se primeniti samo ako je priprema materijala hranjenje maine ravnomerno i osigurano. Vrsta i oblik materijala mogu da predodrede nain transporta. Po pravcu kretanja materijala transport moe da bude horizontalan, vertikalan ili kombinovan. Po nainu pogona transportne maine su sa runim i motornim pogonom. U obavljanju kretanja materijala uestvuju pomoni ureaji kao to su bunkeri, rezervoari, zatvarai, levkovi, i slino.

Parametri za visok kvalitativni deo prilikom realizacije transportnih usluga su sledei: 1) Tehnika baza koju ine savremena transportna sredstva, i savremena infrastruktura novih transportnih tehnologija; 2) Oblikovanje jedininih tereta (palete, kontejneri, itd.) 3) Logistika podrka realizacije savremenih transportnih tehnologija (informaciona tehnologija, elektronika, elektronska komunikacija, pedicija, kontrola kvaliteta..) Integralni transport: Kombinacija vie naina transporta, javlja se poetkom 20 veka, i prati je kontejnerizacija. Multimodalni transport: Prenos robe (kontejnera) sa najmanje dve vrste transporta. Intermodalni transport: Prenos robe koristei vie od jedne vrste transporta. Najee se ovaj pojam vezuje za transport robe kamionima na poetku, zatim eleznicom na veim meuregionalnim rastojanjima, i ponovo kamionom do krajnje destinacije, ili: Prenos kontejnera (kontejnerizovanog tereta) razliitim vidovima transporta, kamion, eleznica, brod, avion.

Poloaj transportnih ureaja i maina u okviru logistike

Pretovar Kopno-brod

Pretovar Skladini deo

transporter

Upravna zgrada

Kapija

Primeri transportno logistikih sistema terminala, reni Bazel, Rajna Strazbur, Rajna

Krems, Austrija

Enns, Austrija, Dunav

Primeri transportno logistikih sistema terminala, morski

Paragon, Amsterdam

Hamburg

New Jersey Bayport terminal, Houston

Brzi razvoj industrije u drugoj polovini devetnaestog i poetkom dvadesetog veka nametnuo je i brzi razvoj dizalica i drugih maina za dizanje i prenoenje delova, robe i ostalog materijala. Potrebu za transportom sve veih koliina materijala i robe i sve sloenije tehnoloke zahteve morale su da prate i ispunjavaju i transportne maine, kako maine tzv. prekidnog transporta, tako i maine neprekidnog transporta, u koje spadaju transporteri, elevatori, konvejeri i si. Danas nema oblasti industrije u kojoj se ne primenjuju transportne maine: u industrijskim halama za premetanje delova, materijala, remont maina, u livnicama za transport odlivaka i materijala, u morskim i renim lukama za pretovar robe, u elezarama u sastavu tehnolokog procesa i za skladitenje rude, u graevinarstvu, rudarstvu, skladitima u industriji, robnim skladitima, hidro i termo elektranama, itd.

U delu maina prekidnog transporta najbrojniju grupu ine dizalice. Shodno tome, za razvoj dizalinih maina su znaajna tri osnovna perioda, koji se odnose na vrste pogona dizalinih maina, prema kojima se dizaline maine mogu razvrstati u tri osnovne grupe: 1. maine sa runim pogonom (od antikih vremena do danas); 2. maine sa parnim pogonom (istorija, od 19 veka, gotovo se vie ne primenjuju); 3. maine sa elektropogonom (od 1881.), hidraulinim pogonom od 19 veka (voda i ulje), pneumatskim pogonom i sa SUS motorima (od 1895. godine).

Pogoni transportnih ureaja i maina Runi pogon (mehanizmi koji retko rade i relativno kratko vreme, kod mehanizama dizalica male nosivosti i sa kratkim radnim hodom, maks. runa sila 200 N. 1. Parni pogon (prevazien, kod eleznikih i plovnih dizalica), nizak stepen korisnog dejstva, glomazno postrojenje, neophodnost dranja kotla sve vreme pod parom, velika teina maine, nezavistan rad od spoljnih izvora energije. 2. Pogon motorima sa unutranjim sagorevanjem (kod mobilnih i plovnih dizalica, viljukara, vei stepen korisnog dejstva, stalna spremnost za rad, lako zaustavljanje motora, manje dimenzije i teine motora, ne dozvoljava vee preoptereenje ni u kraem vremenu, izbor motora prema najveem moguem teretu, ne moe se ostvariti obrtanje na suprotnu stranu. 3. Hidraulini i pneumatski pogon (hidraulini pogon - mobilne dizalice, podizai, liftovi, sastoji se iz pumpe, razvodnika, radnih cilindara sa klipovima, i vodova, hod klipa do 3 m, sigurna eksploatacija, regulisanje brzine promenom protoka radnog fluida u jedinici vremena, ureaji bez prenosnog mehanizma, manje dimenzije i teine, ravnomeran pogon i jednostavno upravljanje, potrebna velika tanost kod izrade delova, neekonominost pri dizanju manjeg tereta od proraunatog jer potronja tenosti ne zavisi od veliine tereta koji se die, sloenost dodavanja fluida kod pokretnih ureaja, neophodnost primene specijalnih tenosti pri niskim temperaturama, primena ograniena jer su pri veim hodovima dui cilindri to vodi ka glomaznosti konstrukcije; pneumatski pogon - vitla. 4. Elektrini pogon (motori jednosmerne i naizmenine struje, najrasprostranjeniji, mogunost izrade potpuno odvojenih i nezavisnih pogona, lako upravljanje i kontrola rada i mogunost automatizacije rada maine, mala potronja energije, spremnost motora za trenutni poetak rada, mora se osmisliti napajanje elektrinom energijom).

Hidraulini pogon

Runi pogon, runa lanana dizalica Dizalica sa hidraulinim pogonom dizanja strele

Hidraulini lift

Pneumatski pogon

Parni pogon, 1939, poslednja parna dizalica u SAD koja jo radi

Dizel motori, dizalica sa pneumaticima i viljukar

Elektrini pogon

Vitlo sa kolicima na elektrini pogon

Dizalica na elektrini pogon

Savremene konstrukcije dizalinih maina predstavljaju sloeno projektovane i proizvedene konstrukcije uz potpunu primenu napredne tehnologije aktuelne mainogradnje. Dizalice variraju prema nosivosti od nekoliko desetina kilograma, do vie stotina tona na gigantskim dizalicama koje slue za opsluivanje luka, brana, hidro-centrala, kao i na snanim hidraulinim dizalicama. Osnovni pravci razvoja dizalino transportnih maina mogu se definisati kao strateki ciljevi i to: 1. Dalje irenje oblasti primene dizalino transportnih maina i njihovo konstruktivno i tehnoloko usavravanje; 2. Omoguavanje zamene dizalinih elemenata i sklopova, to u znatnoj meri poveava ekonominost izrade, montae i remonta dizalice i njenih podsklopova i sklopova; 3. Smanjenje vibracija i neeljenog dejstva na ivotnu sredinu (eko maine) i zatita mehanizama od preuranjenog habanja; 4. Automatizacija i jednostavnost u upravljanju radnim mehanizmima uz primenu potrebnih zatitnih ureaja za bezbednost i zatitu pri radu; 5. Primena visokovrednih i alternativnih materijala za odgovorne i teko optereene elemente konstrukcije dizalice; 6. Opremanje dizalica specijalizovanim zahvatnim ureajima za podizanje tereta u cilju skraivanja vremena zadravanja pri vezivanju i skidanju tereta. Uporedo sa time, potrebno je dalje poveavati eksploatacione karakteristike maina. Zbog toga se prilikom izrade elemenata i sklopova dizalice mora sve obavljati prema specijalno razraenim tehnikim uslovima. Takoe je potrebno sprovoditi i naunu organizaciju u sistemu za plansko usluno obavljanje remontnih radova.

Runa dizalica sa zupastom polugom

Runa hidraulina dizalica

Runa dizalica sa zavojnim vretenom Runo lanano vitlo Elektrino vitlo sa kolicima

Mosna dizalica Portalna dizalica

Kabl kran Pretovarni most

Portalni manipulator

Dizalice manipulatori i roboti

Konzolna dizalica

Luka portalna dizalica

Toranjska dizaliza - GSD

Obrtne dizalice

Mobilne dizalice

Plovne dizalice

Derik kran

Mehanizovane garae

Liftovi

Kofiasti podiza skip ureaj

Viljukari

Podizne platforme

Prema vrsti transportovanog materijala, mogu se transportovati: Komadni materijal (generalni tereti komadni tereti heterogenog sastava, pojedinani tereti, maine, ureaji i/ili njihovo delovi, polufabrikati gvoe i elini proizvodi, roba, ili tereti nastali pakovanjem materijala u vree, sanduke, kutije, posude, bale, bave, palete, kontejnere); Osnovne karakteristike komadnih tereta su njihova masa koja odreuje nosivost dizalice, i njihove dimenzije i geometrijski oblici koje odreuju dimenzije elemenata transportera, npr. zahvatnih ureaja). Zahvatni ureaji za generalne terete su kuka, uzengije, traverze koje na krajevima imaju pokretne ili nepokretne kuke, hvataljke, kljeta, spreder, elektromagneti koji se koriste za delove od elika, u livnicama, valjaonicama, pneumatski zahvatni ureaji. Rasuti materijal (komadasti, zrnasti, prakasti, moe se sipati i grabiti, npr. ugalj, gvozdena ruda, boksit, cement, sumpor, fosfati, itarice, itd., karakteriu se uglom slobodnog nasipanja materijala kao prirodnim svojstvom, krupnoom granulacije, abrazivnou, vlanou, lepljivou, itd.); Izbor pretovarne mehanizacije zavisi najee od krupnoe granulacije rasutog materijala. Standardni zahvatni ureaj za rasute teret su grabilice, magneti, hidraulini i pneumatski sistemi, elevatori sa koficama, rotori sa koficama. Teni i gasoviti tereti (sirova nafta, derivati, hemijski proizvodi, teni gasovi, pretovaruju se bez ambalae, osnovne karakteristike su gustina, viskozitet, zapaljivost, agresivnost, itd.);