§å ¸n m«n häc

§iÖn tö c«ng suÊt

Néi dung :

ThiÕt kÕ bé b¨m xung ¸p cho ®éng c¬ «t« mét chiÒu

víi c¸c th«ng sè sau:

+ P = 1 kW.

+ U = 48 VDC.

+ n = 1000 v/ph.

Gi¸o viªn híng dÉn: T.S D¬ng V¨n Nghi.

Nhãm sinh viªn thùc hiÖn:

NguyÔn TuÊn NghÜa.

TrÇn B×nh D¬ng.

NguyÔn C«ng ChiÕn.

NguyÔn H÷u Nam.

1
 Lêi nãi ®Çu

Trong giai ®o¹n c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh
tÕ ®Êt níc, ngµy cµng cã nhiÒu thiÕt bÞ b¸n dÉn c«ng suÊt
hiÖn ®¹i ®îc sö dông réng r·i trong trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc
s¶n xuÊt, phôc vô ®êi sèng con ngêi. §Æc biÖt trong lÜnh vùc
®iÒu chØnh tù ®éng sö dông van b¸n dÉn.

Trong c¸c lÜnh vùc ®iÒu chØnh tù ®éng nãi chung còng
nh trong lÜnh vùc giao th«ng nãi riªng viÖc ®ßi hái cÇn cã c¸c
bé ®iÒu chØnh nh»m tiÕt kiÖm n¨ng lîng ngµy cµng ®îc ®ßi
hái vµ thay thÕ .

Bªn c¹nh ®ã trong lÜnh vùc giao th«ng viÖc sö dông c¸c
®éng c¬ x¨ng,diezen ngµy cµng cã xu híng gi¶m v× c¸c nhîc
®iÓm nh: Tiªu hao nhiÒu n¨ng lîng, « nhiÔm m«i trêng ... §ång
thêi víi c¸c thµnh tùu cña khoa häc kü thuËt th× viÖc chÕ t¹o
c¸c ®éng c¬ ®iÖn ngµy cµng ®îc hoµn thiÖn . Song song víi sù
ph¸t triÓn ®ã lµ sù ®ßi hái ph¶i cã bé ®iÒu khiÓn c¸c lo¹i
®éng c¬ ®ã víi chÊt lîng tèt nhÊt, tho¶ m·n c¸c yªu cÇu vÒ
kinh tÕ vµ kü thuËt nh»m sö dông vµ thay thÕ c¸c ®éng c¬ cò.

Bé b¨m xung ¸p mét chiÒu sö dông van b¸n dÉn trong t-

¬ng lai ®¸p øng ®îc nhu cÇu cÇn thiÕt vÒ bé ®iÒu khiÓn ®iÒu
chØnh tèc ®é ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu.

Néi dung cña ®å ¸n:

+ Ch¬ng I: Kh¸i qu¸t c«ng nghÖ.

2
 + Ch¬ng II: Giíi thiÖu mét sè m¹ch b¨m xung ¸p øng
dông trong ®iÒu khiÓn ®éng c¬ mét
chiÒu.

+ Ch¬ng III: ThiÕt kÕ m¹ch lùc.

+ Ch¬ng IV: ThiÕt kÕ m¹ch ®iÒu khiÓn.

MÆc dï rÊt cè g¾ng trong viÖc thiÕt kÕ nhng do kiÕn thøc

cã h¹n nªn kh«ng thÓ tr¸nh khái mét sè h¹n chÕ nhÊt ®Þnh,
mong c¸c thÇy ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó ®å ¸n ®îc hoµn thiÖn
h¬n.

§Ó hoµn thµnh ®å ¸n nµy chóng em xin ch©n thµnh c¶m

¬n sù híng dÉn tËn t×nh cña thÇy D¬ng V¨n Nghi .

Nhãm sinh viªn thùc

hiÖn.

Ch¬ng I

Kh¸i qu¸t c«ng nghÖ

1. Vai trß & øng dông cña ®éng c¬ ®iÖn trong lÜnh
vùc giao th«ng.

VÊn ®Ò øng dông cña ®éng c¬ ®iÖn nãi chung trong

truyÒn ®éng ®iÖn s¶n xuÊt còng nh ë ®Çu m¸y kÐo lµ ®îc sö
dông réng r·i. HiÖn nay trong nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi
sèng, th× ®éng c¬ K§B lµ lo¹i ®éng c¬ ®îc sö dông réng r·i
nhê tÝnh kinh tÕ, dÔ chÕ t¹o, chi phÝ vËn hµnh b¶o dìng söa

3
ch÷a thÊp ... Tuy nhiªn, trong mét sè lÜnh vùc nhÊt ®Þnh ®ßi
hái yªu cÇu cao vÒ ®iÒu chØnh tèc ®é, vÒ kh¶ n¨ng qu¸ t¶i,
th× b¶n th©n ®éng c¬ K§B kh«ng thÓ ®¸p øng ®îc hoÆc nÕu
thùc hiÖn ®îc th× ph¶i chi phÝ c¸c thiÕt bÞ biÕn ®æi ®i kÌm
(nh bé biÕn tÇn ...) rÊt ®¾t tiÒn. V× vËy, ®éng c¬ ®iÖn mét
chiÒu hiÖn t¹i vÉn lµ lo¹i ®éng c¬ kh«ng thÓ thay thÕ ®îc
trong nh÷ng lÜnh vùc nãi trªn.

øng dông phæ biÕn cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu hiÖn
nay trong c¸c nghµnh s¶n xuÊt nh hÇm má, khai th¸c quÆng,
m¸y xóc vµ ®Æc biÖt lµ trong c¸c ®Çu m¸y kÐo t¶i ë lÜnh vùc
giao th«ng. §ã lµ nhê hai ®Æc ®iÓm quan träng u viÖt cña nã
lµ :

• Kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh tèc ®é tèt

• Kh¶ n¨ng qu¸ t¶i tèt. §Æc biÖt ë lo¹i ®éng c¬ kÝch
thÝch nèi tiÕp vµ hçn hîp.

Ngoµi hai ®Æc tÝnh c¬ b¶n trªn, th× cÇu tróc m¹ch lùc vµ
m¹ch ®iÒu khiÓn ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu ®¬n gi¶n h¬n
nhiÒu so víi ®éng c¬ K§B, ®ång thêi l¹i ®¹t chÊt lîng ®iÒu
chØnh cao h¬n trong d¶i ®iÒu chØnh réng.

Thùc tÕ lµ ë c¸c níc ph¸t triÓn, viÖc dïng ®éng c¬ ®iÖn

thay thÕ cho c¸c lo¹i ®éng c¬ ®iªzen hoÆc x¨ng lµ phæ biÕn.
§ã còng lµ xu thÕ chung ®èi víi toµn thÕ giíi trong t¬ng lai. Mét
mÆt lµ v× cã nguån ®iÖn réng r·i; tiÕn bé nh¶y vät vÒ c«ng
nghÖ b¸n dÉn cho phÐp chÕ t¹o ®îc nhiÒu bé biÕn ®æi ®iÖn
n¨ng gän nhÑ, kh¶ n¨ng giíi h¹n dßng ¸p cao & tin cËy h¬n.
MÆt kh¸c, lµ ®éng c¬ ®iÖn kh«ng g©y « nhiÔm m«i trêng nh
4
c¸c lo¹i ®éng c¬ kh¸c, ®ång thêi cho hiÖu suÊt cao. §©y lµ mét
trong nh÷ng ®Æc ®iÓm quan träng ®a ®Õn viÖc ®a ®éng
c¬ ®iÖn vµo giao th«ng ngµy cµng réng r·i h¬n. Trong thùc tÕ,
ë c¸c níc ph¸t triÓn nh Mü, §øc, Ph¸p, TQ.. . ®a sè hÖ thèng ®-
êng s¾t dïng ®éng c¬ ®iÖn kÐo ®Çu m¸y ®Òu ®îc cung cÊp
b»ng ®iÖn ¸p mét chiÒu qua ®êng d©y trªn kh«ng hoÆc ®êng
ray thø ba.

§èi víi hÖ thèng ®êng s¾t trong thµnh phè cã ®Æc ®iÓm
lµ kho¶ng c¸ch ng¾n, mËt ®é giao th«ng cao th× viÖc dïng
trùc tiÕp hÖ thèng ®êng d©y mét chiÒu lµ thÝch hîp. Nhng ®èi
víi trêng hîp kho¶ng c¸ch xa h¬n, nh gi÷a c¸c thµnh phè víi
nhau, th× viÖc dông hÖ thèng mét chiÒu lµ kh«ng kinh tÕ.
Trong trêng hîp nµy ngêi ta lÊy t líi ®iÖn xoay chiÒu mét pha cã
tÇn sè 50Hz ÷ 60Hz vµ cã ®iÖn ¸p kho¶ng 25kV sau ®ã qua h¹
¸p cÊp vµo bé chØnh lu ®îc nguån mét chiÒu. Th«ng thêng cÊp
®iÖn ¸p cña hÖ thèng tÇu kÐo ®êng s¾t trong thµnh phè dïng
®iÖn mét chiÒu tõ 600 ÷ 700V (víi TH ®êng ray thø ba) hoÆc
1500V (víi TH ®êng d©y trªn kh«ng). Trong c¶ hai trêng hîp trªn
th× ngêi ta t¹o dßng mét chiÒu b»ng c¸ch chØnh lu tõ líi ®iÖn
xoay chiÒu víi hÖ sè ®Ëp m¹ch lµ 12 ®Ó cã chÊt lîng cao.

§èi víi «t« ®iÖn ngêi ta còng lÊy tõ ®êng d©y trªn kh«ng
nÕu c«ng suÊt ®éng c¬ truyÒn t¶i lín. HiÖn nay, trong mét sè
lo¹i ®éng c¬ kÐo t¶i giao th«ng cã c«ng suÊt nhá, th× ngêi ta
dïng nguån ac-quy kÌm theo bé biÕn ®æi gän nhÑ thuËn tiÖn
cho tÝnh linh ho¹t trong vËn t¶i. Nhng nhîc ®iÓm rÊt râ cña lo¹i
dïng nguån ac-quy lµ chØ ch¹y ®îc qu·ng ®êng ng¾n, ®iÒu

5
nµy g©y bÊt tiÖn cho ngíi sö dông. V× vËy lo¹i nµy chØ kh¶
dông trong trêng hîp c«ng nghÖ chÕ t¹o ac-quy tiÕn bé h¬n
n÷a vµ thùc tÕ lo¹i dïng nguån truyÒn t¶i hiÖn nay vÉn lµ chñ
yÕu trong truyÒn ®éng giao th«ng.

Trong khu«n khæ ®å ¸n nµy víi ®Ò tµi thiÕt kÕ bé ®iÒu

chØnh tèc ®é ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu trong «t«, nªn ®Ó lµm
râ tÝnh quan träng cña ®éng c¬ mét chiÒu trong lÜnh vùc nµy
tríc hÕt ta ph©n tÝch râ ®Æc thï cña truyÒn ®éng trong lÜnh
vùc giao th«ng.

2. Ph©n tÝch ®Æc thï vÒ truyÒn ®éng trong giao

th«ng.

Cã thÓ nªu ra ®Æc ®iÓm quan träng vÒ truyÒn ®éng

trong lÜnh vùc giao th«ng lµ:

+ Yªu cÇu cao trong viÖc ®iÒu chØnh tèc ®é; bao gåm
nh÷ng yªu cÇu vÒ d¶i ®iÒu chØnh réng, ®é tr¬n ®iÒu chØnh,
®iÒu chØnh ph¶i ªm, khëi ®éng ®éng c¬ nhanh.

+ Yªu cÇu cao vÒ kh¶ n¨ng qu¸ t¶i, v× t¶i kÐo cña ®Çu
m¸y lµ kh«ng cè ®Þnh

Ngoµi ra, truyÒn ®éng trong giao th«ng cßn ®ßi hái cao
vÒ ®é an toµn khi vËn hµnh. Muèn vËy viÖc thiÕt kÕ ph¶i ®¶m
b¶o ®a ra ®îc mét s¬ ®å ®iÒu khiÓn ®¬n gi¶n tin cËy, dÔ
thao t¸c trong vËn hµnh ®iÒu khiÓn ®éng c¬ « - t«. V× thùc
tÕ trong lÜnh vùc giao th«ng cßn ®ßi hái truyÒn ®éng cã ®¶o
chiÒu, nªn viÖc thiÕt kÕ còng chó träng ®Õn vÊn ®Ò ®¶o
chiÒu quay ®éng c¬.

6
 Thùc chÊt cña viÖc ®iÒu khiÓn «-t« còng nh ®Çu m¸y kÐo
lµ viÖc ®iÒu khiÓn ®éng c¬ kÐo t¶i. V× vËy, tríc tiªn ta ®i giíi
thiÖu mét vµi ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña c¸c lo¹i ®éng c¬ ®iÖn mét
chiÒu, råi tõ ®ã ®a ra quyÕt ®Þnh chän lo¹i ®éng c¬ thÝch
hîp cho truyÒn ®éng trong lÜnh vùc ®ang ®Ò cËp tíi.

3. Giíi thiÖu mét sè lo¹i ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu.

a. §éng c¬ ®iÖn kÝch thÝch ®éc lËp hoÆc song song.

Ph¬ng tr×nh ®Æc tÝnh c¬: BiÓu thÞ quan hÖ gi÷a tèc ®é
(n)vµ m«men (M)

U u Ru + R f
ω= − .M
KΦ ( KΦ ) 2

Víi nh÷ng ®iÒu kiÖn U=const, It=const th× tõ th«ng cña

®éng c¬ hÇu nh kh«ng ®æi. V× vËy quan hÖ trªn lµ tuyÕn
tÝnh vµ ®êng ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ lµ ®êng th¼ng.

ω
Do R rÊt nhá, nªn khi t¶i
thay ®æi tõ kh«ng ®Õn ®Þnh
ω0
møc th× tèc ®é gi¶m rÊt Ýt cho
nªn ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬
®iÖn kÝch thÝch song song rÊt
M
M® cøng. Víi ®Æc ®iÓm nh vËy,
®éng c¬ ®iÖn kÝch thÝch song
song ®îc dïng trong nh÷ng trêng hîp tèc ®é hÇu nh kh«ng ®æi
khi t¶i thay ®æi.

7
 b. §éng c¬ ®iÖn kÝch thÝch nèi tiÕp.

ë ®éng c¬ ®iÖn kÝch thÝch nèi tiÕp, dßng ®iÖn kÝch

thÝch chÝnh lµ dßng ®iÖn phÇn øng : I t= I=I. VËy trong ph¹m vi
kh¸ réng cã thÓ biÓu thÞ:

Φ=KΦ.I

trong ®ã hÖ sè tû lÖ KΦ chØ lµ h»ng sè trong vïng I <0,8I®m

; cßn khi I >(0,8 ÷ 0,9)I®m th× h¬i gi¶m xuèng do hiÖn tîng b·o
hoµ m¹ch tõ.

Nh vËy, biÓu thøc ®Æc tÝnh c¬ cã d¹ng:

Φ2
M=CM.Φ.I=CM.
KΦ

C M .U Ru U U2
⇒ n= − nÕu bá qua R th×: n = hay: M=
Ce. K Φ .M C e .K Φ M n2

Nh vËy khi m¹ch tõ cha b·o hoµ, ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬
®iÖn mét chiÒu kÝch thÝch nèi tiÕp cã d¹ng lµ ®êng hypebol
bËc hai.

ω* Ta thÊy, ë ®éng c¬ mét

chiÒu kÝch thÝch nèi tiÕp, tèc
®é quay n gi¶m rÊt nhanh khi M
t¨ng. Vµ khi mÊt t¶i (M=0, I=0)

M* th× n cã trÞ sè rÊt lín. V× vËy

M® thêng chØ cho phÐp ®éng c¬
lµm viÖc víi t¶i tèi thiÒu P2=(0,2 ÷ 0,25)P®m. Tõ d¹ng ®Æc tÝnh
c¬ ta còng cã nhËn xÐt lµ ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ kÝch
thÝch nèi tiÕp rÊt mÒm ⇒ ®éng c¬ nèi tiÕp rÊt u viÖt trong
8
nh÷ng n¬i cÇn më m¸y nÆng nÒ vµ cÇn tèc ®é thay ®æi
trong mét vïng réng.

c. §éng c¬ ®iÖn kÝch thÝch hçn hîp:

Lo¹i nµy ®îc chÕ t¹o gåm hai cuén d©y nèi tiÕp vµ song
song. T¸c dông cña d©y quÊn kÝch thÝch song song vµ nèi tiÕp
bï nhau hoÆc ngîc nhau. Trªn thùc tÕ ngêi ta chØ sö dông lo¹i
kÝch thÝch hçn hîp bï v× ®éng c¬ ngîc kh«ng ®¶m b¶o ®îc
®iÒu kiÖn lµm viÖc æn ®Þnh. §éng c¬ kÝch thÝch hçn hîp bï
cã ®Æc tÝnh c¬ mang tÝnh chÊt trung gian gi÷a hai lo¹i kÝch
thich song song vµ nèi tiÕp. Khi t¶i t¨ng th× tõ th«ng t¨ng, do
®ã ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ kÝch thÝch hçn hîp bï mÒm h¬n
so víi ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ kÝch thÝch song song. Tuy
nhiªn møc ®é t¨ng cña tõ th«ng kh«ng m¹nh nh ë ®éng c¬
kÝch thÝch nèi tiÕp cho nªn ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn
kÝch thÝch hçn hîp bï cøng h¬n so víi ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng
c¬ kÝch thÝch nèi tiÕp.

ViÖc ®iÒu chØnh tèc ®é ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch

thÝch nèi tiÕp ®îc ®iÒu chØnh nh ë trêng hîp ®éng c¬ kÝch
thÝch song song; dï r»ng vÒ nguyªn t¾c cã thÓ ¸p dông nh÷ng
ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh tèc ®é dïng cho ®éng c¬ kÝch thÝch
nèi tiÕp.

Tõ nh÷ng tÝnh chÊt cña tõng lo¹i ®éng c¬ nh ®· tr×nh bµy

ë trªn, so s¸nh víi ®Æc tÝnh t¶i vµ nh÷ng yªu cÇu cña truyÒn
®éng trong lÜnh vùc giao th«ng ta thÊy r»ng lo¹i ®éng c¬ kÝch
thÝch nèi tiÕp vµ kÝch thÝch hçn hîp kiÒu bï lµ ®¸p øng ®îc
nh÷ng yªu cÇu vÒ truyÒn ®éng. Ta cã thÓ nªu u ®iÓm cña hai

9
lo¹i ®éng c¬ nµy so víi ®éng c¬ kÝch thÝch ®éc lËp hoÆc
song song ®øng trªn quan ®iÓm xÐt sù phï hîp víi ®Æc tÝnh
t¶i:

+ §Æc tÝnh c¬ mÒm vµ ®é cøng thay ®æi theo phô t¶i.

§iÒu nµy rÊt thÝch hîp trong giao th«ng cã yªu cÇu tèc ®é thay
®æi theo t¶i.

+ Cã kh¶ n¨ng qu¸ t¶i lín vÒ m«men vµ kh¶ n¨ng khëi

®éng tèt h¬n. Nhê vËy cho phÐp lµm viÖc ë m«i trêng kÐo t¶i
nÆng nÒ.

+ V× tõ th«ng cña ®éng c¬ chØ phô thuéc vµo dßng phÇn

øng I nªn kh¶ n¨ng chÞu t¶i cña ®éng c¬ kh«ng chÞu ¶nh hëng
cña sôt ¸p líi ®iÖn nªn rÊt thÝch hîp cho nh÷ng truyÒn ®éng
dïng trong nghµnh giao th«ng cã ®êng d©y cung cÊp ®iÖn ®i
kÌm theo t¶i.

Thùc tÕ trong lÜnh vùc nµy ®éng c¬ kÝch thÝch nèi tiÕp
®îc sö dông. Tuy nhiªn ngêi ta còng dïng c¶ ®éng c¬ kÝch
thÝch hçn hîp v× nã cho phÐp thùc hiÖn h·m t¸i sinh n¨ng lîng
mµ vÉn ®¶m b¶o tèt c¸c yªu cÇu truyÒn ®éng.

4. C¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh tèc ®é ®éng c¬.

ViÖc ®iÒu chØnh tèc ®é ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÐo t¶i
trong giao th«ng cã thÓ dïng ph¬ng ph¸p ®iÖn kÕt hîp c¶ ph-
¬ng ph¸p c¬ qua c¬ cÊu b¸nh r¨ng ®Ó t¨ng d¶i ®iÒu chØnh.

10
§iÒu chØnh b»ng ph¬ng ph¸p ®iÖn cµng tèt bao nhiªu cµng
gi¶m ®é phøc t¹p & cång kÒnh cña c¬ cÊu c¬ khÝ bÊy nhiªu.

Thùc tÕ tån t¹i hai ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh tèc ®é ®éng
c¬ mét chiÒu:

 §iÒu chØnh ®iÖn ¸p cÊp cho ®éng c¬; tøc lµ thay ®æi
U.

 §iÒu chØnh ®iÖn ¸p cÊp cho m¹ch kÝch tõ ; tøc lµ thay

®æi tõ th«ng Φ.

Ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh tèc ®é b»ng c¸ch thay ®æi Φ cã

thÓ thay ®æi ®îc liªn tôc & gi÷ ®îc hiÖu suÊt cña ®éng c¬ lµ
kh«ng ®æi v× sù ®iÒu chØnh dùa trªn viÖc t¸c dông lªn m¹ch
kÝch thÝch cã c«ng suÊt nhá so víi c«ng suÊt ®éng c¬. Nhng do
b×nh thêng ®éng c¬ lµm viÖc ë chÕ ®é ®Þnh møc, øng víi
kÝch thÝch tèi ®a (Φ=Φ®m=Φmax), nªn chØ cã thÓ ®iÒu chØnh
theo híng gi¶m tõ th«ng; tøc lµ ®iÒu chØnh tèc ®é trong vïng
trªn tèc ®é & giíi h¹n ®iÒu chØnh tèc ®é bÞ h¹n chÕ bëi c¸c
®iÒu kiÖn c¬ khÝ vµ ®¶o chiÒu quay nªn ph¬ng ph¸p nµy
kh«ng thÝch hîp trong trêng hîp ®éng c¬ kÐo t¶i giao th«ng.

Ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p phÇn øng ®éng c¬ chØ

cho phÐp ®iÒu chØnh tèc ®é quay díi tèc ®é ®Þnh møc v×
kh«ng thÓ n©ng cao ®iÖn ¸p lªn trªn U®m cña ®éng c¬. Ph¬ng
ph¸p nµy cho phÐp ®iÒu chØnh triÖt ®Ó v× cã nh÷ng u ®iÓm
sau:

+ HiÖu suÊt ®iÒu chØnh cao.

+ Kh«ng cã tæn hao trong m¸y ®iÖn khi ®iÒu chØnh.

11
 + ViÖc thay ®æi ®iÖn ¸p phÇn øng, cô thÓ lµ gi¶m U ⇒
m«men ng¾n m¹ch Mnm gi¶m, dßng ng¾n m¹ch Inm gi¶m; ®iÒu
nµy rÊt cã ý nghÜa trong lóc khëi ®éng ®éng c¬.

+ §é sôt tèc tuyÖt ®èi trªn toµn d¶i ®iÒu chØnh øng víi
mét m«men lµ nh nhau.

+ §iÒu chØnh tr¬n trong toµn bé gi¶i ®iÒu chØnh.

Tuy vËy, ph¬ng ph¸p nµy ®ßi hái c«ng suÊt ®iÒu chØnh
cao, vµ ®ßi hái ph¶i cã nguån ®iÖn ¸p ®iÒu chØnh ®îc.

Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn ta thÊy viÖc chän ph¬ng ph¸p

®iÒu chØnh ®iÖn ¸p phÇn øng lµ thÝch hîp cho ®éng c¬ kÐo
t¶i giao th«ng. MÆc dï, d¶i ®iÒu chØnh chØ cho phÐp thÊp
h¬n tèc ®é ®Þnh møc nh ta cã thÓ më réng d¶i ®iÒu chØnh
nhê kÕt hîp víi c¬ cÊu c¬ khÝ nh ®· ®Ò cËp ë trªn.

5. Giíi thiÖu nguyªn lý chung cña bé biÕn ®æi ®iÖn

¸p mét chiÒu.

Nh ë trªn ®· ®Ò cËp, ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p ®îc

lùa chän trong ®iÒu chØnh tèc ®é ®éng c¬. Thùc tÕ, ®Ó thay
®æi ®iÖn ¸p phÇn øng ®éng c¬ «-t« ngêi ta cã thÓ thay ®æi
gãc më chËm α nÕu dïng bé biÕn ®æi lµ hÖ thèng chØnh lu,
hoÆc thay ®æi tÇn sè b¨m trong trêng hîp bé biÕn ®æi lµ bé
b¨m xung ¸p mét chiÒu.

ViÖc sö dông hÖ thèng chØnh lu tiristor - ®éng c¬ chØ øng

dông trong trêng hîp t¶i cña nã lµ lo¹i ®éng c¬ c«ng suÊt lín, sö
dông s¬ ®å chØnh lu tiristor – ®éng c¬ mét chiÒu lu«n ®i kÌm

12
theo viÖc ®a thªm bé läc kång kÒnh nªn chØ kh¶ dông cho
truyÒn ®éng ®Çu m¸y tÇu ®iÖn kÐo t¶i lín.

Víi lo¹i ®éng c¬ c«ng suÊt nhá th× viÖc dïng bé b¨m xung
¸p mét chiÒu lµ phï hîp. V× thiÕt bÞ b¨m xung lµm viÖc víi hiÖu
suÊt cao (theo tÝnh to¸n lµ xÊp xØ b»ng 1); Ýt nh¹y c¶m víi
nhiÖt ®é vµ ®iÒu kiÖn m«i trêng v× tham sè ®iÒu kiÓn lµ thêi
gian ®ãng më; ®Æc biÖt lµ cã kÝch thíc nhá gän (tÝnh c¶ läc),
nªn rÊt phï hîp víi «t« ®iÖn.

Sau ®©y giíi thiÖu nguyªn lý chung cña bé b¨m xung,

®ång thêi ph©n tÝch kh¸i lîc vÒ c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn chÕ
®é lµm viÖc cña bé b¨m xung - ¸p còng nh vÊn ®Ò lùa chän
thiÕt bÞ ®¸p øng ®îc c¸c yªu cÇu vÒ chØ tiªu kü thuËt vµ kinh
tÕ.

K L2
• • •

ChØnh l­ C1 D C2
u kh«ng T¶i
®iÒu
khiÓn
• • •

S¬ ®å nguyªn lý cña bé b¨m xung ¸p

mét chiÒu
Trªn s¬ ®å th× bé b¨m xung ¸p lµm viÖc nh mét c«ng t¸c
t¬ tÜnh (K) ®ãng më liªn tôc 1 c¸ch chu k× . Nhê vËy mµ biÕn
®æi ®îc ®iÖn ¸p mét chiÒu kh«ng ®æi E thµnh c¸c xung ®iÖn

13
¸p mét chiÒu Utb cã trÞ sè cã thÓ ®iÒu chØnh ®îc. §iÖn ¸p Utb
nµy ®Æt vµo phÇn øng ®éng c¬ sÏ lµm thay ®æi tèc ®é ®éng
c¬ « t«.

Khi bé b¨m xung ¸p lµm viÖc ë chÕ ®é gi¶m ¸p th×

0<Utb<E.

Khi bé b¨m xung ¸p lµm viÖc ë chÕ ®é t¨ng ¸p th×

E<Utb<0.

Trong s¬ ®å trªn L,C lµ bé phËn läc ®Ó san b»ng vµ gi÷

cho ®iÖn ¸p t¶i thùc tÕ lµ kh«ng ®æi ,môc ®Ých lµ gi¶m hÖ sè
®Ëp m¹ch n©ng cao chÊt lîng ®iÒu chØnh .

§iÖn ¸p trªn t¶i thu ®îc phô thuéc vµo tÇn sè ®ãng c¾t
kho¸ K.Trong khi ®ã c¸c h¹n chÕ vÒ c«ng nghÖ vµ tæn hao cña
bé biÕn ®æi ®iÖn ¸p mét chiÒu quyÕt ®Þnh giíi h¹n tÇn sè
lµm viÖc cña bé biÕn ®æi .§Ó tr¸nh c¸c sãng kh«ng mong
muèn vµ tõ ®Êy tr¸nh ®îc Momen ®Ëp m¹ch th× tÇn sè ph¶i
lín h¬n mét møc nµo ®ã .TÇn sè ®ãng c¾t cµng nhanh th×
cµng gi¶m ®îc kÝch thíc cña bé läc ,nhng nÕu qu¸ lín sÏ sinh ra
nhiÔu v« tuyÕn .V× vËy ph¶i c©n nh¾c ®Ó lùa chän ®îc bé
biÕn ®æi lµm viÖc ë d¶i tÇn thÝch hîp( díi 1KHz). Thùc tÕ th-
êng dïng tÇn sè b¨m kho¶ng 400Hz ÷ 600Hz.

Thùc tÕ kho¸ K trªn s¬ ®å nguyªn lý ®îc thay b»ng kho¸

®iÖn tö cô thÓ lµ Tiristor hoÆc Transistor(C«ng suÊt hoÆc
MOS).

Dïng Tiristor cã u ®iÓm lµ trÞ sè giíi h¹n cao ,lµm viÖc

ch¾c ch¾n rÎ tiÒn,tæn hao khi dÉn nhá nhng cã nhîc ®iÓm lµ

14
më chËm nªn chØ sö dông réng r·i ë tÇn sè ®ãng më thÊp (díi
500Hz).

Transistor MOS thÝch hîp víi d¶i tÇn sè chuyÓn m¹ch cao
h¬n 100KHz.

Transistor c«ng suÊt thÝch hîp víi d¶i tÇn tõ 20->100Khz,cã

gi¸ thµnh rÎ h¬n,tæn hao Ýt h¬n MOS.

Víi hÖ thèng dïng Transistor th× yªu cÇu lµm m¸t kh«ng
cao b»ng Tiristor,nhng Tiristor l¹i cho phÐp dÔ b¶o vÖ chèng l¹i
c¸c sù cè h¬n Transistor .V× vËy ë nh÷ng m«i trêng lµm viÖc
nÆng nÒ viÖc sö dông Transistor lµ h¹n chÕ.

ViÖc sö dông lo¹i linh kiÖn nµo dïng trong bé biÕn ®æi
trong thùc tÕ lµ dùa vµo kh¶ n¨ng kinh tÕ kü thuËt vµ trong
nhiÒu trêng hîp th× viÖc lùa chän kh«ng râ rµng .

Ngoµi sù ¶nh hëng cña c¸c th«ng sè kü thuËt lµ tÇn sè

®ãng c¾t, giíi h¹n vÒ c¸c linh kiÖn th× chÊt lîng ®iÒu chØnh
tèc ®é «t« cßn phô thuéc vµo c¶ c¬ cÊu ®iÒu chØnh lµ kÝn
hay hë. Dïng s¬ ®å ®iÒu chØnh kÝn (cã vßng ph¶n håi) sÏ t¨ng
thªm tÝnh æn ®Þnh tèc ®é víi mét tÇn sè ®ãng c¾t nhÊt
®Þnh, n©ng cao ®îc chÊt lîng ®iÒu chØnh.

Trªn ®©y giíi thiÖu nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t nhÊt vÒ c«ng
nghÖ. ViÖc thiÕt kÕ chi tiÕt xin dµnh cho c¸c môc díi ®©y.

15
 Ch¬ng II

Bé b¨m xung ¸p mét chiÒu

Nh ®· giíi thiÖu ë ch¬ng tríc, bé b¨m xung ¸p mét chiÒu cã

nhiÒu u ®iÓm trong truyÒn ®éng giao th«ng. Bé b¨m xung ¸p
biÕn ®æi ®îc ®iÖn ¸p mét chiÒu tõ 0 ®Õn gi¸ trÞ ®iÖn ¸p
nguån US mét c¸ch tr¬n liªn tôc. PhÇn trªn còng ®· ®Ò cËp tíi
nguyªn lý chung cña bé biÕn ®iÖn ¸p mét chiÒu, ë ch¬ng nµy
ta ®i chi tiÕt giíi thiÖu tæng quan nguyªn lý ®iÒu chØnh, c¸c
ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh vµ mét sè s¬ ®å b¨m xung ¸p thùc
tÕ.

I. Nguyªn lý

Nguyªn lý chung lµ biÕn ®æi gi¸ trÞ cña ®iÖn ¸p mét chiÒu
ë c¸c møc kh¸c nhau.

Ura

BB§
US mét Ura
chiÒ
u t
t1 t2

Ura lµ mét d·y xung vu«ng (lý tëng) cã ®é réng t1 vµ ®é

nghØ t2. §iÖn ¸p ra b»ng gi¸ trÞ trung b×nh cña ®iÖn ¸p xung.
16
Nguyªn lý c¬ b¶n cña c¸c bé biÕn ®æi nµy lµ ®iÒu khiÒn c¸c
phÇn tö c«ng suÊt b»ng ph¬ng ph¸p xung. §Ó cã hiÖu suÊt lín
th× ®iÖn ¸p sôt trªn c¸c phÇn tö c«ng suÊt ë tr¹ng th¸i më ph¶i
nhá, dßng qua nã ë tr¹ng th¸i më rÊt nhá.

II. Ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p ra

Cã hai ph¬ng ph¸p:

 Thay ®æi ®é réng xung (t1).

 Thay ®æi tÇn sè xung (T hoÆc f).

1. Ph¬ng ph¸p thay ®æi ®é réng xung

Néi dung cña ph¬ng ph¸p nµy lµ thay ®æi t1, gi÷ nguyªn
T ⇒ Gi¸ trÞ trung b×nh cña ®iÖn ¸p ra khi thay ®æi ®é réng
lµ:

t1 .U S
U tai = = ε .U S
T

t1
trong ®ã ®Æt: ε = lµ hÖ sè lÊp ®Çy, cßn gäi lµ tØ sè chu
T
kú.

Nh vËy theo ph¬ng ph¸p nµy th× d¶i ®iÒu chØnh cña Ura
lµ réng (0 < ε ≤ 1).

2. Ph¬ng ph¸p thay ®æi tÇn sè xung

Néi dung cña ph¬ng ph¸p nµy lµ thay ®æi T, cßn

t1=const. Khi ®ã:

t1
U tai = .U S = t1 . f .U S
T
17
 1
VËy Ura=US khi f = t vµ Ura=0 khi f=0.
1

Ngoµi ra cã thÓ phèi hîp c¶ hai ph¬ng ph¸p trªn. Thùc tÕ ph-
¬ng ph¸p biÕn ®æi ®é réng xung ®îc dïng phæ biÕn h¬n v×
®¬n gi¶n h¬n, kh«ng cÇn thiÕt bÞ biÕn tÇn ®i kÌm.

III. C¸c d¹ng c¬ b¶n

Dùa vµo c¸ch m¾c kho¸ xung, c¸c bé läc vµ nguån cung
cÊp mµ cã c¸c d¹ng s¬ ®å sau:

1. BiÕn ®æi h¹ ¸p:

S¬ ®å nguyªn lý nh sau:

L1

U Ur C T¶
D1

S
a läc
i

PhÇn tö ®iÒu chØnh quy íc lµ kho¸ K ( thùc tÕ lµ Tiristor

hoÆc Tranzitor).

§Æc ®iÓm cña s¬ ®å nµy lµ kho¸ K, cuén c¶m vµ t¶i m¾c

nèi tiÕp. T¶i cã tÝnh chÊt c¶m kh¸ng hoÆc dung kh¸ng. Bé
läc L & C. §i-«t m¾c ngîc víi Ura ®Ó tho¸t dßng t¶i khi kho¸ K
ng¾t.

18
 + K ®ãng ⇒ US ®îc ®Æt vµo ®Çu cña bé läc. Lý tëng th×
Ut¶i = US (nÕu bá qua sôt ¸p trªn c¸c van trong bé biÕn ®æi).

+ K më ⇒ hë m¹ch gi÷a nguån vµ t¶i, nhng vÉn cã dßng It¶i

do n¨ng lîng tÝch luü trong cuén L vµ Lt¶i, dßng ch¹y qua D, do
®ã Ura=Ut¶i’ =0.

Nh vËy, Ut¶i tb ≤ US. T¬ng øng ta cã bé biÕn ®æi h¹ ¸p.

§Æc tÝnh truyÒn ®¹t:

U tai
WI = =α
US

2. BiÕn ®æi t¨ng ¸p:

S¬ ®å nh sau:
L1 D1

U Ur C T¶
S
K
a läc
i

§Æc ®iÓm: L1 nèi tiÕp víi t¶i, Kho¸ K m¾c song song víi t¶i.
Cuén c¶m L1 kh«ng tham gia vµo qu¸ tr×nh läc gîn sãng mµ
chØ cã tô C ®ãng vai trß nµy.

+ K ®ãng, dßng ®iÖn tõ +US qua L1 → K → -US. Khi ®ã D

t¾t v× trªn tô cã UC (®· ®îc tÝch ®iÖn tríc ®ã).

19
 + K ng¾t, dßng ®iÖn ch¹y tõ +US qua L1 → D → T¶i. V× tõ
th«ng trong L1 kh«ng gi¶m tøc thêi vÒ kh«ng do ®ã trong L1

dΦ
xuÊt hiÖn suÊt ®iÖn ®éng tù c¶m eL = w , cã cïng cùc tÝnh
dt

US. Do ®ã tæng ®iÖn ¸p: U=US+eL → lµm D th«ng → Ut¶i=U-

+eL. VËy ta cã bé biÕn ®æi t¨ng ¸p.
S

§Æc tÝnh cña bé biÕn ®æi lµ tiªu thô n¨ng lîng tõ nguån US
ë chÕ ®é liªn tôc vµ n¨ng lîng truyÒn ra t¶i díi d¹ng xung
nhän.

§Æc tÝnh truyÒn ®¹t:

U tai 1
WI = =
US 1−ε

3. BiÕn ®æi ®¶o cùc:

S¬ ®å m¾c nh sau:
D1
K

U Ur
L1

C T¶
S
a läc
i

L1 chØ ®ãng vai trß tÝch luü n¨ng lîng.

C ®ãng vai trß läc.

+ K ®ãng, trªn L1 cã US, dßng ch¹y tõ +US → K → L1 → -US.

N¨ng lîng tÝch luü trong cuén c¶m L1; ®i-«t D t¾t; Ut¶i=UC, tô
C phãng ®iÖn qua t¶i.
20
 + K ng¾t, cuén c¶m L1 sinh ra søc ®iÖn ®éng ngîc chiÒu
víi trêng hîp ®ãng ⇒ D th«ng ⇒ n¨ng lîng tõ trêng n¹p vµ C,
tô C tÝch ®iÖn; Ut¶i sÏ ngîc chiÒu víi US.

VËy ®iÖn ¸p ra trªn t¶i ®¶o dÊu so víi US. Gi¸ trÞ tuyÖt ®èi
|Ut¶i| cã thÓ lín h¬n hay nhá h¬n US.

4. BiÕn ®æi c«ng suÊt lín theo nguyªn lý nhiÒu nhÞp:

§Æc ®iÓm: M¾c song song n bé biÕn ®æi riªng lµm viÖc
cïng mét t¶i vµ nguån US.

§Ó gi¶m ®é gîn sãng cña It¶i vµ Ut¶i , c¸c kho¸ K1, K2, K3, …
lµm viÖc lÖch pha nhau mét gãc 2π/n. Khi ®ã mçi bé biÕn
®æi chÞu dßng ®iÖn It¶i/n ; tÇn sè lµm viÖc f=fΣ/n.

Cã thÓ lµm viÖc ë hai chÕ ®é : lÇn lît vµ ®ång thêi.

NhËn xÐt: C¸c bé biÕn ®æi (3 & 4) cã u ®iÓm ë chç lµ cho

phÐp nhËn ®îc ®iÖn ¸p ra t¶i Ut¶i cao h¬n ®iÖn ¸p nguån
cung cÊp US, song chóng chØ thÝch hîp víi d¶i c«ng suÊt nhá
nªn Ýt th«ng dông.

IV. Mét sè s¬ ®å b¨m xung ¸p

Thùc tÕ cã rÊt nhiÒu s¬ ®å b¨m xung ¸p mét chiÒu víi

nhiÒu ®Æc ®iÓm kh¸c nhau tuú môc ®Ých sö dông, song
chóng ®Òu lµm viÖc dùa trªn nh÷ng nguyªn lý cña c¸c
d¹ng c¬ b¶n nh ®· giíi thiÖu ë môc trªn.

Díi ®©y xin giíi thiÖu hai s¬ ®å b¨m xung ¸p:

21
  Mét lo¹i cho phÐp t¸i sinh n¨ng lîng vµ cho dßng t¶i liªn
tôc.

 Mét lo¹i cho phÐp ®¶o chiÒu dßng t¶i, thùc hiÖn ®îc
h·m t¸i sinh n¨ng lîng vµ cã thÓ ¸p dông ®îc nhiÒu chÕ
®é ®iÒu khiÓn kh¸c nhau.

1. S¬ ®å b¨m xung ¸p lo¹i B.

S¬ ®å nguyªn lý cña bé b¨m xung ¸p lo¹i nµy nh sau:

• • •
S1 D2
L1 R
US C
• •
id
S2 E
D1 ud

• • • •

Gi¶i thÝch:

+ S1, S2 lµ lo¹i ®iÒu khiÓn hoµn toµn.

+ T¶i cña bé b¨m xung ¸p lµ ®éng c¬ kÝch tõ nèi tiÕp cã

thÓ thay thÕ b»ng R-L-E; trong ®ã E lµ søc ph¶n ®iÖn ®éng
cña ®éng c¬.

+ D1lµ Diod hoµn n¨ng lîng ;D2 lµ diod cã t¸c dông tr¶
n¨ng lîng t¸i sinh cho nguån.

1.1. Ho¹t ®éng cña s¬ ®å :

§Ó chiÒu dßng ®iÖn t¶i nh h×nh vÏ ta cho S1 ho¹t ®éng

nh mét kho¸ ®ãng c¾t ;cßn S2 kh«ng lµm viÖc .Khi S1 më
dßng ®iÖn tõ nguån ch¶y qua S1 qua t¶i vµ trë vÒ ©m nguån

22
.Khi S1 kho¸ dßng t¶I ®îc khÐp m¹ch qua ®iod D1 ®¶m b¶o
dßng t¶I lµ liªn tôc ngay c¶ khi S1 kho¸ .

§Ó ®¶o chiÒu dßng ®iÖn phÇn øng ®éng c¬ (dßng id) ta

cho S2 vµ D2 vµo vËn hµnh cßn S1 ng¾t. Khi ®ã ,do qu¸n tÝnh
®éng c¬ vÉn quay theo chiÒu cò mÆc dï bÞ ng¾t ra khái
nguån → E > 0. Lóc nµy m¹ch t¶i chØ cã nguån duy nhÊt E
khÐp m¹ch qua S2 → xuÊt hiÖn dßng ®iÖn ch¹y ngîc l¹i chiÒu
ban ®Çu .C«ng suÊt ®iÖn tõ cña ®éng c¬ lµ:P®t= Id.E > 0.

C«ng suÊt lóc nµy ®îc tÝch luü trong cuén c¶m L. Khi S2
ng¾t, trªn ®iÖn c¶m L sinh ra søc ®iÖn ®éng tù c¶m (∆UL)
cïng chiÒu víi E.Tæng hai søc ®iÖn ®éng nµy lín h¬n ®iÖn
¸p nguån US lµm D2 dÉn ngîc dßng vÒ nguån vµ tr¶ l¹i phÇn
n¨ng lîng ®· tÝch luü trong cuén c¶m L. §Ó ®¶m b¶o S 2 dÉn
dßng ®iÖn ngîc ngay khi dßng thuËn qua D1 t¾t ta ph¸t xung
vµo më S2 ®ång thêi víi viÖc ph¸t xung kho¸ S1.Sau ®©y lµ
biÓu ®å d¹ng sãng m« t¶ ho¹t ®éng cña sơ đồ:

23
i®k1

i®k2

ud

US Ud

id

Id

iS

iD1

iD2

BiÓu ®å d¹ng sãng dßng,

¸p

Tõ biÓu ®å d¹ng sãng ta cã nhËn xÐt :

24
 + Dßng qua phÇn øng ®éng c¬ lµ liªn tôc nÕu ta ®¶m
b¶o S2 dÉn tríc hoÆc ngay sau khi dßng qua D1 t¾t.

+ Dßng ®iÖn qua phÇn øng ®éng c¬ cã phÇn ©m nªn

gi¸ trÞ trung b×nh cña nã cã thÓ nhá bÊt kú ,thËm chÝ b»ng 0
hoÆc ©m .§iÒu nµy cã thÓ ®iÒu khiÓn ®îc b»ng c¸ch thay
®æi thêi gian dÉn cña S1 vµ S2.

 NhËn xÐt:

¦u ®iÓm cña s¬ ®å nµy lµ:

+ Dßng qua t¶i lu«n lµ liªn tôc,do ®ã t¹o ®iÒu kiÖn tèt
cho ®éng c¬ ho¹t ®éng ªm.

+ Cã thÓ thùc hiÖn ®îc qu¸ tr×nh t¸i sinh n¨ng lîng.

1.2. C¸c biÓu thøc cã liªn quan:

V× t¶i lµ ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu nªn ta cã thÓ thay

thÕ b»ng t¶i R-L-E, trong ®ã:

E: Søc ph¶n ®iÖn ®éng cña ®éng c¬

R: §iÖn trë d©y quÊn cña ®éng c¬

L: §iÖn c¶m d©y quÊn cña ®éng c¬

a. X¸c ®Þnh Imax vµ Imin :

 Khi H ®ãng m¹ch (t¬ng ®¬ng víi viÖc më S1) ta cã :

did
L + Rid + E = U S
dt

di d (U − E ) R
⇔ + ai d = S ; víi a=
dt R L

Sö dông ph¬ng ph¸p biÕn ®æi Laplace ta ®îc:

25
 (U ó − E ) a
pI d ( p ) − I d (0) + aI d ( p ) =
R p

Khi míi b¾t ®Çu cho bé biÕn ®æi lµm viÖc th× Id=0. Nh-
ng sau mét vµi chu kú, dßng Id sÏ biÕn ®éng vµ x¸c lËp gi÷a
hai gi¸ trÞ Imax vµ Imin ( Do D1 & D2 dÉn khi S1 kho¸).

Do ®ã Id(0)=Imin . Thay vµo ph¬ng tr×nh trªn ta ®îc:

(U ó − E ) a
pI d ( p) + aI d ( p) = + I min
R p

(U ó − E ) a
⇔ ( p + a) I d ( p) = + I min
R p

(U ó − E ) a I
⇔ I d ( p) = + min
R( p + a) p ( p + a)

Tra b¶ng gèc ¶nh ta t×m ®îc:

Uó − E
i d (t ) = .(1 − e −at ) + I min .e −at
R

 Khi m¹ch hë ( t¬ng ®¬ng víi viÖc kho¸ S1 më S2).

Ta cã ph¬ng tr×nh trong giai ®o¹n D1 dÉn :

di d
L + Rid + E = 0
dt

(V× tÇn sè ®ãng c¾t cao nªn coi nh E kh«ng ®æi trong
suèt qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña bé b¨m xung )

T¬ng tù nh vËy ta t×m ®îc nghiÖm

E
i (t ) = − .[1 − e −a ( t −εT ) ] + I max e −a ( t −εT )
R

VËn dông c¸c s¬ kiÖn :

26
 t=εT ⇒ Id=Imax

t=T ⇒ Imin=Id
−1
U 1 − B1 E
⇒ I max = ó. −
R 1 − A1 R

U ó A1 B1 − A1 E
⇒ I min = . −
R 1 − A1 R

Trong ®ã:

A1 = a − aT ; B1 = e aεT

b. X¸c ®Þnh ®iÖn ¸p trung b×nh trªn t¶i :

Tõ biÓu ®å d¹ng sãng cña ®iÖn ¸p ®Æt trªn t¶i, ta cã:

εT
1
U d = ∫ U ó dt = εU ó
T 0

c. Gi¸ trÞ trung b×nh cña dßng t¶i :

Tõ ph¬ng tr×nh cña m¹ch t¶i ta cã:

did
L + Rid + E = U d
dt

T
1 did 1 T 1
T
1
T
⇒ ∫L
T 0 dt T ∫0
+ Rid dt + ∫ Edt = ∫ U d dt
T 0 T 0

⇒ 0 + RI d + E = εU ó

εU ó − E
⇒ Id =
R

d. §é nhÊp nh« cña dßng ®iÖn t¶i :

Ta cã:

27
 −1
I max − I min U a (1 − B1 )(1 − A1 B1 ) (1 − ε )εTU ó
∆I d = = . ≈
2 R 1 − A1 2L

(Khi lÊy gi¸ trÞ xÊp xØ nh trªn ta coi R=0)

Tõ biÓu thøc võa tÝnh ®îc ta thÊy r»ng :Khi T=const th×
®é nhÊp nh« ∆Id lµ hµm cña tû sè chu kú ε .Tõ ®ã ta cã ;

d∆I I (1 − ε ).T .U ó εTU ó

= −
dε 2L 2L

d∆I I
Cho = 0 → ε max = 0,5
dε

TU ó
Do ®ã ∆Idmax=
8L

VËy muèn cho dßng ®iÖn t¶i Ýt nhÊp nh«,cÇn t¨ng tÇn sè
b¨m f hoÆc t¨ng ®iÖn c¶m L(b»ng c¸ch nèi thªm 1 ®iÖn
c¶m nèi tiÕp víi phÇn øng ®éng c¬).

e. Gi¸ trÞ trung b×nh dßng qua van:

Ta cã :
T εT −1
1 1 1 L U .(1 − B1 ).(1 − A1 B1 )
IT = ∫
T 0
iT (t )dt = ∫ i1 (t )dt = [(U ó − E )ε + . S
T 0 R R T (1 − A1 )

⇒ I T ≈ εI d

f. Gi¸ trÞ trung b×nh qua diod :

−1
U L (1 − B1 ).(1 − A1 B1 ) E ε .U S − E
ID = S . . − (1 − ε ) ≈ .(1 − ε ) = I d .(1 − ε )
R R.T 1 − A1 R R

2. S¬ ®å b¨m xung ¸p cã ®¶o chiÒu (lo¹i B kÐp).

S¬ ®å nguyªn lý cña s¬ ®å:

28
 • • • • •
S1 D1 S2 D2
L1 R E
US C
• • • •
id
S4 ud S3
D4 D3
• • • • •

S1,S2,S3,S4:Lµ c¸c van ®iÒu khiÓn hoµn toµn

TruyÒn ®éng trong giao th«ng còng ®ßi hái ph¶i ®æi
chiÒu quay. S¬ ®å trªn cho phÐp ®iÒu chØnh tèc ®é quay vµ
®¶o chiÒu quay mét c¸ch linh ho¹t ,®Æc tÝnh lµm viÖc cña
®éng c¬ cã thÓ ë c¶ 4 gãc phÇn t.

S¬ ®å cã thÓ cã nhiÒu chÕ ®é ®iÒu khiÓn,díi ®©y ta sÏ

giíi thiÖu hai chÕ ®é ®iÒu khiÓn thêng gÆp.

2.1. §iÒu khiÓn ®èi xøng :

1. Ho¹t ®éng:

Trong chÕ ®é ®iÒu khiÓn ®èi xøng th× c¶ 4 van S1÷S4

®Òu ho¹t ®éng. Gi¶ thiÕt S2 vµ S4 ®ang dÉn dßng t¶i ch¶y qua
(theo chiÒu tõ B → A).

- T¹i thêi ®iÓm t=0 ®a xung më S1 vµ S3. V× tríc thêi

®IÓm ph¸t xung mét kho¶nh kh¾c th× iS2=IS4>>0 nªn ®Õn θ
=0, muèn kho¸ S2 & S4 ta cÇn kho¸ cìng bøc b»ng c¸ch ph¸t
xung ©m vµo cùc ®iÒu khiÓn .Khi ®· kho¸ S2 & S4 ,dßng t¶i id =

29
Imin kh«ng thÓ ®¶o chiÒu ngay lËp tøc do t¶i ®iÖn c¶m .Nã tiÕp
tôc duy tr× theo chiÒu cò theo m¹ch D1 – E – D3  t¶i –D1 vµ suy
gi¶m dÇn . Khi ®ã D1 & D3 dÉn dßng .

- §Õn t=t1 : Khi dßng qua D1 vµ D3 suy gi¶m vÒ 0 th× S1

vµ S3 sÏ dÉn nÕu vÉn cßn tiÕp tôc duy tr× xung ®iÒu khiÓn
.Dßng t¶i ®æi chiÒu vµ t¨ng trëng dÇn theo chiÒu tõ A→ B.

- §Õn t=t2 ta l¹i cho më S2 & S4 ®ång thêi kho¸ S1 vµ

S3.Dßng t¶i l¹i tiÕp tôc duy tr× theo chiÒu cò v× D2 vµ D4 ®ang
dÉn, S2 vµ S4 sÏ dÉn dßng khi nã b¾t ®Çu b»ng 0 vµ ®æi chiÒu

DiÔn biÕn ho¹t ®éng cña s¬ ®å ®îc m« t¶ theo biÓu ®å

d¹ng sãng nh sau:

30
 i®k1

i®k2

ud

US

-US

iS

2. TÝnh c¸c biÓu thøc cã liªn quan:

a. T×m biÓu thøc cña dßng t¶i :

uS1Khi
, (D1, D3) & (S1, S3) dÉn :
iS1
Trong giai ®o¹n nµy ®iÖn ¸p trªn t¶I lµ UT=US ,do ®ã ph-
¬ng tr×nh m¹ch t¶I sÏ lµ:

di d
L + Rid + E = U S
dt
uD1, iD1
Gi¶i t¬ng tù nh ë s¬ ®å 1 ( b¨m lo¹i A) ta cã:

US − E
i d (t ) = .(1 − e − at ) + I min .e − at
R

 Khi (D2, D4) vµ ( S2, S4) dÉn th× : Ud = - US ,do ®ã ph-

¬ng tr×nh m¹ch t¶i sÏ lµ:

BiÓu ®å d¹ng sãng dßng, ¸p trªn c¸c
di
L d + Rid + EphÇn
= −U S tö
dt

31
 US + E
VËy id (t ) = − .(1 − e −a ( t −εT ) ) + I max .e − a ( t −εT )
R

Ta còng t×m ®îc:

U S 2.e − a (1−ε )T − e − aT − 1 E U S 2 A1 B1 − A1 − 1 E
I min = . − = . −
R 1 − e −aT R R 1 − A1 R

−1
U 1 + A1 − 2 B1 E
I max = S. −
R 1 − A1 R

(U S − E ) U A .B − 1 −at
⇒ i1 (t ) = +2 S . 1 1 e
R R 1 − A1

−1
(U + E ) U 1 − B1 −a ( t −εT )
⇒ i 2 (t ) = − S + 2. S e
R R 1 − A1

t2
Víi ε = (Tû sè chu kú )
T

Tõ biÓu ®å d¹ng sãng cña dßng /¸p t¶i ta cã:

b. Gi¸ trÞ trung b×nh cña ®iÖn ¸p trªn t¶i:

T t2 T
1 1
U d = ∫ u d dt = [ ∫ U S dt + ∫ (−U S )dt ]
T 0 T 0 t2

1
= [εTU S − U S (T − εT )] = εU S − U S (1 − ε )
T
= (ε − 1 + ε )U S = ( 2ε − 1)U S

VËy nÕu ta thay ®æi ®îc ε ta sÏ ®iÒu chØnh ®îc Ud .

Cô thÓ :

 ε=0,5→ Ud=0⇒§éng c¬ ®îc ®Æt ®iÖn ¸p

 ε>0,5→ Ud>0⇒§éng c¬ quay thuËn.

32
  ε<0,5→ Ud<0⇒§éng c¬ quay ngîc.

c. Gi¸ trÞ trung b×nh cña dßng qua diod D1 vµ D3 :

t −1
1 1 2.U S 1 (1 − B1 ).(1 − A1 B1 ) U S E
ID = ∫
T 0
i1 (t ).dt = . .
R aT 1 − A1
−
R
.(1 − ε ) + .(1 − ε )
R
2.U S U −E
≈ .ε .(1 − ε ) − S .(1 − ε )
R R

d. Gi¸ trÞ trung b×nh dßng qua van :

−1
U − E 2.U S 1 (1 − B1 )(1 − A1 B1 ) U − E 2.U S
IT = ε. S − . . ≈ ε. S − .ε .(1 − ε )
R R aT 1 − A1 R R

e. Gi¸ trÞ trung b×nh dßng t¶i :

US E
Id = .(2ε − 1 − )
R US

f. §é ®Ëp m¹ch dßng t¶i:

−1 −1
I max − I min 2.U S (1 + A1 − B1 − A1 B1 ) U S (1 − B1 ).(1 − A1 B1 )
∆I = = . = .
2 2R 1 − A1 R 1 − A1
U S ε .(1 − ε ).R.T U S
≈ . = .T .ε .(1 − ε )
R L L

US
VËy : ∆I = .T .ε .(1 − ε )
L

2.2. §iÒu khiÓn kh«ng ®èi xøng :

Trong chÕ ®é ®iÒu khiÓn kh«ng ®èi xøng ta cho bé biÕn

®æi lµm viÖc nh sau :

+ Muèn ®éng c¬ quay thuËn :Cho S1 , S4 ®ãng më lu©n

phiªn 1 c¸ch chu kú ; cßn S3 lu«n dÉn dßng t¶i ; S 2 cho
nghØ lµm viÖc . Khi ®ã ta cã m¹ch t¬ng t¬ng nh sau :

33
 • • • • •
S1 D1 • S2 D2
•
id L1 R E
US C
• • • •

S4 ud • S3
D4 • D3
• • • • •

M¹ch trªn gièng nh m¹ch ®· ph©n tÝch ë s¬ ®å 1 . Ho¹t

®éng gièng nh ®· ph©n tÝch ë s¬ ®å 1 .Theo trªn ®iÖn ¸p
trung b×nh trªn t¶i lµ: Ud=εUS , do 0<ε<1 nªn ®éng c¬ quay
theo chiÒu thuËn .

+ Khi muèn ®¶o chiÒu quay ,cho ®éng c¬ quay theo

chiÒu ngîc l¹I .Ta cho S1 nghØ lµm viÖc hoµn toµn ;®ång thêi
cho S2 vµ S3 ®ãng më lu©n phiªn nhau ;cßn S4 cho dÉn hoµn
toµn Khi ®ã ta cã s¬ ®å lóc lµm viÖc nh sau :

• • • • •

• S1 D1 S2 D2
•
L1 R E
US C
• • • •
id
• S4 ud S3
• D4 D3

• • • • •

Trong trêng hîp nµy ,gi¸ trÞ trung b×nh ®iÖn ¸p ®Æt lªn
t¶i lµ Ud=-εUS <0 ⇒ §éng c¬ quay ngîc.

34
  NhËn xÐt:

So víi ph¬ng ph¸p ®iÒu khiÓn ®èi xøng th× ph¬ng ph¸p
®iÒu khiÓn kh«ng ®èi xøng cã nh÷ng u ®iÓm sau:

+ §iÖn ¸p ra t¶i chØ cã 1 dÊu ë chiÒu x¸c ®Þnh.

+ Cho phÐp gi¶m ®é ®Ëp m¹ch dßng ®iÖn 2 lÇn so víi

ph¬ng ph¸p ®iÒu khiÓn ®èi xøng.

+ MÆt kh¸c nã còng cho phÐp lµm viÖc ë c¸c chÕ ®é sau:

 εUS> E → §éng c¬ nhËn n¨ng lîng .

 εUS < E → §éng c¬ ph¸t n¨ng lîng.

 -εUS < 0 → §éng c¬ bÞ ®¶o chiÒu quay.

Nhng ph¬ng ph¸p nµy cã nhîc ®iÓm lµ m¹ch ®iÒu khiÓn

phøc t¹p h¬n. Trong qu¸ tr×nh quay theo mét chiÒu x¸c ®Þnh
nµo ®ã 1 van lu«n ë tr¹ng th¸i dÉn b·o hoµ ⇒ G©y ra tæn
hao dÉn lín (nÕu lµ Transistor) .

ë trªn, chØ nªu nguyªn lý ho¹t ®éng cña c¸c s¬ ®å b¨m

xung víi viÖc chØ coi c¸c van lµ c¸c kho¸ ®ãng c¾t ®¬n
thuÇn. Trong thùc tÕ, ®Ó phï hîp víi yªu cÇu c«ng nghÖ ta sö
dông Transistor v× nh÷ng u ®iÓm sau:

+ Cã thÓ sö dông víi tÇn sè ®ãng c¾t cao.

+ §iÒu khiÓn ®îc hoµn toµn, kh«ng cÇn thªm c¸c m¹ch
phô trî cho viÖc kho¸ cìng bøc nh ë thyristor.

+ ThÝch hîp víi c«ng suÊt nhá...

35
 S¬ ®å m¹ch lùc khi dïng transistor nh sau:

+V • •

T D T D

T D T D

• •

Ch¬ng III
ThiÕt kÕ m¹ch lùc

I. Chän van m¹ch lùc.

 Chän ®éng c¬: P®m=1kW; U®m=48V; Rw= 0,2Ω; Lw =

0,1mH; η=83%.

Víi tÇn sè lµm viÖc th«ng thêng lµ f=400Hz ⇒ T=2.5 ms. Tõ

c¸c th«ng sè trªn ta tÝnh ®îc:

Pdm 10000
I 1dm = = = 24,5 A
U dm .η 48.0,85

Ew®m= Udm- Rw.I®m=48 - 0,2 × 24,5 = 43V.

36
 ViÖc chän van b¸n dÉn m¹ch lùc ®îc chän theo c¸c th«ng sè
c¬ b¶n cña van. Hai th«ng sè c¬ b¶n ®Ó chän van lµ:

+ Gi¸ trÞ dßng trung b×nh lín nhÊt cña van (Itb max); ®©y lµ
gi¸ trÞ dßng lín nhÊt mµ van cã thÓ chÞu ®îc øng víi chÕ ®é
lµm m¸t tèt nhÊt cho van (chÕ ®é lý tëng). Trong thùc tÕ,
kh«ng ®¹t ®îc ®iÒu kiÖn lµm m¸t lý tëng nªn viÖc sö dông van
kh«ng ®îc qu¸ gi¸ trÞ nµy.

+ Gi¸ trÞ biªn ®é ®iÖn ¸p ngîc lín nhÊt cho phÐp ®Æt lªn
van (Ungîc max ); nÕu vît qu¸ gi¸ trÞ nµy th× van bÞ chäc thñng.

Nh ®· ®Ò cËp ë phÇn tríc, ta dïng c¸c van b¸n dÉn lµ c¸c

tranzito c«ng suÊt; tøc lµ c¸c van ®iÒu kiÓn hoµn toµn. XuÊt
ph¸t tõ ®Æc ®iÓm c«ng nghÖ, ta chän ®iÒu kiÖn lµm m¸t lµ
lµm m¸t cìng bøc b»ng qu¹t giã, víi c¸c c¬ cÊu: Van + c¸nh t¶n
nhiÖt chuÈn + tèc ®é giã (12 m/s). V× vËy:

Itb van thùc= (0,4 ÷ 0,5) Itb van max.

 Chän tranzito c«ng suÊt (T1 ÷ T4).

Tõ biÓu thøc dßng trung b×nh qua van x¸c ®Þnh ë trªn, ta
cã:

U S − E 48 − 43
Itb Van = IT = ε.Id ⇒ Itb van max thùc = Id max = = = 25 A
R 0,2

I tbvanthuc
⇒ I tbvan max = = 50 A
0,5

Tõ biÓu ®å d¹ng sãng ®iÖn ¸p ®Æt trªn van, ta thÊy ®iÖn

¸p ngîc lín nhÊt ®Æt lªn van lµ US; tøc lµ :

Ung van max = US = 48V.

37
 Tõ kÕt qu¶ hai th«ng sè tÝnh to¸n ®îc ë trªn ta chän lo¹i
tranzito c«ng suÊt lo¹i BUT 90 cã c¸c th«ng sè sau:

M· UCE ,V UCE0 , UCE..sat , IC, IB , A toff, µ ton, ts, µ Pm,

hiÖu V V A s µs s W
BUT 200 125 1,2 50 7 0,4 1,2 1.5 250
90

 Chän c¸c ®i-ot (D1 ÷ D4).

BiÓu thøc dßng trung b×nh qua c¸c ®i-èt lµ: ID = Id.(1-ε) ⇒
ID max thùc = Id max = 25A. Còng tõ ®å thÞ d¹ng sãng cña diode ta
thÊy r»ng ®iÖn ¸p ngîc lín nhÊt ®Æt lªn c¸c diode lµ: 48V.

VËy ta chän lo¹i BYT30 do h·ng Thomson chÕ t¹o cã c¸c

th«ng sè:

M· Itb , A Umax , V
hiÖu
BYT 30 30 200 ÷
1000

II. ThiÕt kÕ m¹ch trî gióp.

Thùc tÕ lµ tæn hao chuyÓn m¹ch cña tranzitor c«ng suÊt

lín h¬n rÊt nhiÒu so víi trêng hîp nã lµm viÖc víi t¶i x¸c ®Þnh.
MÆt kh¸c, so víi tiristor kh¶ n¨ng chÞu qu¸ t¶i cña tranzitor kÐm
h¬n. Trong trêng hîp cô thÓ lµ tranzitor ph¶i lµm viÖc nh mét
kho¸ ®iÖn tö ®ãng c¾t m¹ch ®iÖn víi tÇn sè ®ãng c¾t lín, th×
tæn thÊt n¨ng lîng khi chuyÓn tr¹ng th¸i lµ ®¸ng kÓ, v× n¨ng l-

38
îng tæn thÊt tØ lÖ víi tÇn sè ho¹t ®éng cña Tranzitor. V× vËy,
®Ó gi¶m nhá tæn thÊt khi chuyÓn m¹ch vµ tr¸nh cho tranzitor
lµm viÖc qu¸ nÆng nÒ th× ngêi ta sö dông thªm c¸c m¹ch ”trî
gióp”.

C¸c phÇn tö chñ yÕu cña m¹ch trî gióp lµ L2 vµ C2 . Chøc

n¨ng cña L2 lµ h¹n chÕ sù t¨ng cña ic trong qu¸ tr×nh tranzitor
®ãng m¹ch, cßn tô ®iÖn C2 cã t¸c dông lµm chËm sù t¨ng cña
VCC trong qu¸ tr×nh tranzitor c¾t m¹ch.

S¬ ®å m¹ch trî gióp nh sau:

D2
DIODE
L1
T¶i c¶m 1uH
R1
1k

Q1 R2 D1
NPN 1k DIODE

C1
1uF

Khi biÓu diÔn m¹ch lùc trªn s¬ ®å nguyªn lý ta kh«ng ®a

thªm c¸c m¹ch trî gióp vµo nh»m ®¬n gi¶n ho¸ m¹ch nhng thùc
tÕ mçi tranzitor sö dông ®Òu thiÕt kÕ m¹ch trî gióp ®i kÌm.

39
 Ch¬ng iV

ThiÕt kÕ m¹ch ®iÒu khiÓn

I,C¸c khèi c¬ b¶n cña m¹ch ®iÒu khiÓn

1. M¹ch t¹o dao ®éng:

+12V

RA
R1 52k
2k 1 Gnd555Vcc 8
2 Trg Dis 7
3 Out Thr 6
4 Rst Ctl 5
RB
0.4k

+
C1 CT
.01uF .067uF

Bé t¹o dao ®éng

Timer555

§Ó t¹o ®îc xung vu«ng víi tÇn sç 400Hz ta sö dông vi m¹ch

t¹o dao ®éng Timer555 víi c¸c th«ng sè cho nh trªn:

S¬ ®å thay thÕ cña vi m¹ch nh sau:

Vc
Q :Tr¹ng th¸i (møc logic)dÇu ra t¹i thêi c
R1
®iÓm t,lµ ®Çu ra ®¶o cña FF trong vi m¹ch
Q
Nguyªn lý ho¹t ®éng: R2
6,
Khi Q =1 th× Transistor dÉn b·o hoµ ,tô C
dÉn ®iÖn qua Transistor nªn ®iÖn ¸p trªn tô
Uc gi¶m

1
Khi tô Uc gi¶m tíi Uc= Vcc − ε th× Q =0.
3

40
 Khi Uc t¨ng tíi Uc= U

2
Vcc + ε th× Q =1 Transistor l¹i t
3 t1 t2
dÉn b·o hoµ. T

Kho¶ng thêi gian t1 phô

thuéc vµo τn¹p,víi τ t

=(R1+R2)C
n¹p BiÓu ®å d¹ng sãng cña
Timer555 ë chÕ ®é ®a hµi
Kho¶ng thêi gian t2 phô phiÕm ®Þnh

thuéc vµo τphãng ,víi τphãng=R2C

Qua tÝnh to¸n ta ®îc

t1=(R1+R2)Cln2

t2= R2Cln2

Chän C=0,067µF;R2=0,4kΩ ⇒R1=52kΩ;ta sÏ ®îc tÇn sè dao

®éng cña Timer lµ f=400Hz

2. M¹ch t¹o xung r¨ng ca:

Ta sö dông m¹ch nh sau: 15V

+V

0.6k
ZY18

1k
PNP
T1

T2
Q1
C2
MSD601-ST1 0.8uF

Bé t¹o xung r¨ng c­a

41
 Víi c¸c th«ng sè ®îc chän nh sau:

Transistor: Chän lo¹i NPN:MSD601_ST1

Diod Zener DZ: Chän lo¹i ZY18; Zener Silic ; Uz=18V;P=2W

Trong s¬ ®å nµy th× T1 ,Dz R t¹o ra nguån dßng vµ nguån

dßng nµy ®îc n¹p cho tô C

Uz
I= β
R

Trong ®ã:

Uz:§iÖn ¸p æn ®Þnh cña Diod Zener Dz.

β:HÖ sè khuyÕch ®¹i cña Transistor T1.

Nguyªn lý ho¹t ®éng:

-Khi T2 bÞ kho¸ (Kh«ng cã ®iÖn ¸p ®Æt vµo cùc gèc):Tô C

®îc n¹p ®iÖn
t
1 Uz Uz
Uc= ∫ Idt = β .t = A.t ; A = β . = const
C0 CR CR

®iÖn ¸p ®ång bé r¨ng ca tuyÕn tÝnh víi thêi gian

-Khi T2 th«ng (Cã ®iÖn ¸p ®Æt vµo cùc gèc):Lóc nµy tô C

phãng ®iÖn qua T2 nªn Uc nhanh chãng gi¶m vÒ 0 (Coi R≅0)

3. Kh©u khuyÕch ®¹i :

Sö dông khuyÕch thuËt to¸n kh«ng ®¶o TL084 víi s¬ ®å

15V
+V
nh sau: +
TL084
Uvµo Ura
+V -15V

R1
R2 42

Bé khuÕch ®¹i
 Víi khuyÕch thuËt to¸n trªn ta dÔ dµng tÝnh ®îc hÖ sè
khuyÕch ®¹i cña m¹ch

R1 + R2
K=
R2

Thay ®æi c¸c th«ng sè R1 vµ R2 cña m¹ch ta sÏ cã t¬ng øng

víi 1 ®iÖn ¸p ®Çu vµo sÏ cã mét ®iÖn ¸p ®Çu ra cã ®é lín gÊp
K (tuú ý)lÇn ®iÖn ¸p ®Çu vµo .

4. Kh©u so s¸nh :

Ta sö dông vi m¹ch LMC6762A/NS víi s¬ ®å nh sau:

15V
+V

Urc LMC6762A/NS
Ura
10V
+V

+V-15V
Rvar

+V
-10V

M¹ch so s¸nh lµ m¹ch b¸o hiÖu sù b»ng nhau gi÷a ®iÖn ¸p

cÇn so s¸nh Uv vµ ®iÖn ¸p chuÈn Uref .

43
 §Çu ra cña m¹ch so s¸nh lµ møc logic cao hoÆc thÊp (®iÖn
¸p ra d¹ng xung vu«ng cã ®é lín phô thuéc vµo ®iÖn ¸p b·o hoµ
cña vi m¹ch so s¸nh vµ cã ®é rçng xung phô thuéc vµo ®iÖn ¸p
chuÈn),

Nguyªn lý ho¹t ®éng:

-Khi Uv>Uref th× Ur=Ubh ≈ Vcc

-Khi Uv<Uref th× Ur=-Ubh ≈ -Vcc

Uv
+Vcc +
Ubh
Uv - Uref
Ur
+
Ur
+
U Ubh
-Vcc
ref

-Ubh

5. M¹ch ph¶n håi d¬ng dßng ®iÖn vµ ph¶n håi ©m

tèc ®é :

-§Ó ph¶n håi d¬ng dßng ®iÖn: Ta dïng Sensor dßng S1 ®Ó

nhËn biÕt dßng ®iÖn phÇn øng cña ®éng c¬ ,sau ®ã cho qua
bé khuyÕch ®¹i víi hÖ sè K .M¹ch sÏ ph¶n håi d¬ng dßng ®iÖn
vÒ bé ®iÒu chØnh dßng ®iÖn R(I).

44
 - §Ó ph¶n håi ©m tèc ®é: Ta sö dông m¸y ph¸t tèc nèi cïng
trôc víi trôc ®éng c¬ ,®iÖn ¸p ®Çu ra cña m¸y ph¸t tèc tû lÖ
víi tèc ®é theo biÓu thøc sau:U=γ.ω vµ ®îc ph¶n håi trë l¹i vµo
bé ®iÒu chØnh tèc ®é.

+ Khi dïng m¹ch ph¶n håi ©m tèc ®é ®Ó gi¶m sai sè tèc

®é ,tøc lµ lµm t¨ng ®é cøng cña ®Æc tÝnh c¬ nh vËy sÏ lµm
t¨ng gi¸ trÞ cña dßng ®iÖn ng¾n m¹ch vµ momen ng¾n m¹ch ,
g©y nguy hiÓm cho ®éng c¬ khi bÞ qu¸ t¶i vµ g©y háng hãc
cho c¸c bé phËn truyÓn lùc .

+ §Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a yªu cÇu vÒ æn ®Þnh tèc

®é vµ yªu cÇu vÒ h¹n chÕ dßng ®iÖn ngêi ta thêng dïng ph-
¬ng ph¸p ph©n vïng t¸c dông .Trong vïng biÕn thiªn cho phÐp
cña m«men vµ dßng ®iÖn phÇn øng ®Æc tÝnh c¬ cÇn cã ®é
cøng thÝch hîp ®Ó ®¶m b¶o sai sè lµ nhá.

+ Khi dßng ®iÖn vµ momen qu¸ ph¹m vi cho phÐp nµy th×
ta ph¶i gi¶m m¹nh ®é cøng c¬ cña ®Æc tÝnh c¬ ®Ó h¹n chÕ
dßng ®iÖn .

+ MÆt kh¸c ,trong qu¸ tr×nh khëi ®éng ,h·m ,®iÒu chØnh
tèc ®é ®éng c¬ thêng cã yªu cÇu gi÷ cho gia tèc kh«ng ®æi
®Ó ®¹t ®îc tèi u vÒ thêi gian qu¸ ®é cÇn cã ®o¹n ®Æc tÝnh
c¬ cã ®é cøng b»ng kh«ng.

+ Nh vËy c¸c m¹ch vßng ®iÒu chØnh ®îc nèi theo cÊp ®éc
lËp víi nhau ,viÖc ph©n vïng t¸c dông gi÷a æn ®Þnh tèc ®é vµ
h¹n chÕ dßng ®iÖn .

45
 + §iÖn ¸p ®Çu ra cña bé R(ω) lµ ®iÖn ¸p ®Æt dßng ®iÖn
phÇn øng Ui ®Æt .

+ Bé ®iÒu chØnh dßng R(I) cã nhiÖm vô duy tr× dßng

phÇn øng lu«n b»ng gi¸ trÞ Ui ®Æt.

6. Mét sè m¹ch phô trî kh¸c:

a. M¹ch lÆp : Sö dông khuyÕch thuËt to¸n kh«ng ®¶o

TL084 víi s¬ ®å nh sau:
15V
+V
TL084 R10
+ .5k

+V -15V

M¹ch lÆp
Cã chøc n¨ng c¸ch ly vÒ ®iÖn ®èi víi Transistor nh»m b¶o
vÖ Transistor.

b. Vi m¹ch NAND: Sö dông vi m¹ch 4093 hä CMOS.

§©y lµ m¹ch Vµ ®¶o ,®Çu ra cña m¹ch cã møc logic cao

nÕu mäi ®Çu vµo cña m¹ch ®Òu cã møc logic cao

c. Trig¬ lo¹i JK:

S
J Q
CP _
K Q
R

Trig¬ JK

Cã 2 ®Çu vµo, 2 ®Çu ra .

46
 Nh vËy ta cã s¬ ®å cÊu tróc cña m¹ch ®iÒu khiÓn ë trang
bªn:

47
 K

D§ RC • T1
S
+ VCC
& T4

(+) 1RTr • • • • •
R(ω) R(I) • T1 D1 T2 D2
E id
US C
• • • •
(-) 2RTr ud
T4 D4 T3 D3
• • • • •
• T2
S FT
& T3

1RTr

T NPN

D J SQ T3
N CP Q_
KR T4 2RTr

NPN 48
S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña m¹ch ®iÒu khiÓn
49
 II. Nguyªn lý ho¹t ®éng cña m¹ch ®iÒu khiÓn

- Sensor dßng S2 ®îc g¾n ®Ó ®o dßng cña m¸y ph¸t tèc

cho ta tÝn hiÖu dßng ®iÖn tû lÖ víi tèc ®é ®éng c¬ ,khi ®éng
c¬ cã tèc ®é nhá th× S2 cã tÝn hiÖu ra lµ tÝn hiÖu D .

- Ban ®Çu khi më m¸y ,ngêi vËn hµnh ®Æt tèc ®é cho
®éng c¬ lµ Uω®, sau ®ã Ên nót më m¸y T, khi ®ã ®Çu vµo
J=1 nªn ®Çu ra thuËn T=1 lµm cho R¬le trung gian 1RTr t¸c
®éng-> tiÕp ®iÓm thêng më 1RTr ®ãng vµo lµm cho ®iÖn
¸p®iÒu khiÓn U®k ®îc ®a vµo bé so s¸nh lµ ±15V .Lóc ®ã khi
U=15V th× T1 th«ng ,T4 kho¸ vµ khi U=-15V th× T1 kho¸ T4
th«ng ,nh vËy T3 lu«n th«ng T1 vµ T4 thay nhau th«ng nªn
®éng c¬ ®îc ®Æt ®iÖn ¸p thuËn vµ quay thuËn .

- Khi muèn ®iÒu chØnh tèc ®é ®éng c¬ ,ngêi vËn hµnh

thay ®æi l¹i Uω® b»ng c¸ch ®iÒu chØnh l¹i gi¸ trÞ cña U®k tøc

td
lµ lµm ε = thay ®æi nªn U= εU N thay ®æi theo, ®iÒu chØnh ε
T
tr¬n ®îc th× ta sÏ cã mét d¶i tèc ®é tr¬n.

- Khi muèn ®éng c¬ quay ngîc (®¶o chiÒu chuyÓn ®éng):

Lóc nµy ngêi vËn hµnh Ên nót më m¸y ngîc N,tuy nhiªn v× tèc
®é cña ®éng c¬ ®ang lín nªn Sensor dßng S2 cha cã gi¸ trÞ
tÝn hiÖu ®iÖn ¸p D nªn ®Çu vµo R kh«ng cã tÝn hiÖu .Khi ®ã
ngêi vËn hµnh cÇn ph¶i gi¶m tèc ®é cña ®éng c¬ (Chóng ta cã
thÓ kÕt hîp víi hÖ thèng phanh c¬ khÝ) ,khi tèc ®é cña ®éng
c¬ gi¶m ®Õn mét ngìng nµo ®ã th× chóng ta sÏ cã ®îc tÝn
hiÖu D,lóc nµy ta míi cã thÓ Ên nót N ®Ó nhËn ®îc tÝn hiÖu

50
K=1 ®Æt vµo Flip-flop lµm N=1,T=0,bé so s¸nh thuËn ®îc t¸ch
ra ®ång thêi bé so s¸nh ngîc ®îc ®a vµo ,lóc nµy T2 vµ T3 thay
nhau dÉn cßn T4 lu«n th«ng .

- Khi tèc ®é ®éng c¬ gi¶m dÇn ,®éng c¬ ®îc h·m ngîc.

Khi tèc ®é cña ®éng c¬ gi¶m tíi gi¸ trÞ kh«ng th× ®éng
c¬ ®îc khëi ®éng ngîc vµ b¾t ®Çu quay ngîc.

51