E Drejta Detyrimeve sht pjes kryesore e t drejts private romake dhe paraqet- kuptojm prmbledhje t rregullave juridike me t cilat

rregullohen mardhniet detyrimore juridike , midis subjekteve t mardhnieve t detyrimeve lidhur me objektin e mardhnieve t detyrimeve, qshtjen e burimeve t detyrimeve , kontratat, deliktet dhe burime tjera t detyrimeve .Subjektet e nj mardhnie detyrimore :KREDITORES AT DEBITORES- (Kreditori dhe Debitori)Kreditori sht pala e legjitimuar , aktive, prandaj romakt thojn LEGITIMACIO-AKTIVE-( i legjitimuar aktiv) n dobi t tij ka lindur mardhnia detyrimore dhe pala tjetr debitori (borgjliu) sht i legjitimuar pasiv, ai gzn Legitimacio-Pasiva sepse n barr t tij sht konstituar mardhnia detyrimore .Element tjetr konstituiv i do mardhni detyrimore sht objekti i Mardhnies Detyrimore .Objekti i Mardhnies Detyrimore i cili object n drejtn detyrimore quhet edhe PRESTIM-OBLIGATOR (detyrim i debitorit ndaj kreditorit)dhe romakt thojn : nj Dar (t jap diq) Pacere ( t bj diq)- debitori pr kreditorin , Non-Pacere ( mos t bj diq), Pati-(t duroj) , si DEPOZITUM- MIZERABILE (prshkak t kushteve t vshtira dhnia sendit pr koh t caktuar ).Pr t gjitha kto terme t lart prmendura ata thon PRESTARE (me nje term i prmbledh t gjitha )q n shqip sht PRESTIM OBLIGATOR.Burimet e Mardhnieve Detyrimore- jan zakonisht veprimet e njerzve, i personave fizik ose juridik. Vetm veprimet e subjekteve t drejtsis si fakte relevante juridike pr cka dhe i quajm FAKTE JURIDIKE HUMANE .FAKTET JURIDIKE NATYRALE veprimet e subjekteve t drejtsis mund t jen t lejueshme dhe t pa lejueshme .Veprimet e lejueshme jan punt juridike KONTRAKTUS (kontratat) t cilat si burime detyrimesh mund t jen UNILATERALE (t nj anshme) dhe BILATERALE (t dyanshme) dhe MULTILATERALE (t shum anshme).Vetm kontratat bilaterale dhe multilaterale konsiderohen burime detyrimesh ,ndrsa kontrata unilaterale q lidhet me shprehjen e nj subjekti t drejtsis lind KFAZI-KONTRAKTUS ( i mungon dika) psh: premtimi i nj anshm, nj qytetari romak i br para opinionit public se kush do ta gjej kalin e Kalguls(senator) do t shprblehet me 50-mij sesters(ass).Burim tjetr i mardhnieve t detyrimeve jan DELIKTA DELIKTET t cilat jan veprime anti ligjore t cilat i kryejn subjektet e drejtsis.Deliktet ndahen n :Delikta PrivataDelikta PublicaKjo ndarje sht br prshkak shkalls s intensitetit t rrezikshmris q e shkakton veprimi anti ligjor..Nse me nj veprim anti ligjor cenohen vlerat dhe intereset e prgjithshme t shoqris romake ose t shtetit ather kemi t bjm me krimina- vepra penale dhe si t tilla jan object i studimit t drejts-publike penaleDelikta Privata- i rrezikohet intersi juridik t dmtuarit , pr t tjert sht ALIES-AKTA (shtje q nuk ju interson) q zakonisht denohet edhe me normat e moralit t shoqris.Por nga ky veprim antiligjor pals tjetr ti jet shkaktuar dm, prandaj i quajm object i mardhnieve t detyrimeve (dmi shkaktuar). Vetm delikta privata paraqesin burime detyrimesh. Mirpo juristt romak pr t eliminuar rreziqet eventuale nga t cilat raste mund t vi deri te shkaktimi i dmit edhe nga pakujdesia pronarit , ka institucionalizuar burime tjera t detyrimeve t cilat quhen KFAZ DELIKTA jan (gati delikte, me elemente) por nuk ka ardhur deri tek pasoja , deri te shkaktimi dmit.N t drejtn e Justinjanit burimet e detyrimeve jan kontratat , deliktet dhe BARRIE-KAUZARUM-FIGURAE (kontrata delikte q burojn nga faktet tjera relevante juridike). Elementi par : Subjektet e mardhnieve t detyrimeve jan kreditori dhe debitori... kreditori subjekti i legjitimuar aktiv dhe debitori subjekti pasiv.Zotsia obligator-juridike e palve (kush mund t jet pal n mardhnie detyrimore)?Dhe qndron parimi n t drejtn romake:..t gjitha ata t cilt kan zotsi t plot veprimi t gjith Pater Familjas . Personat tjer fizik i kan zotsit e veprimit t kufizuar ( e kan zotsin obligative t kufizuar) prshkak t moshs se jan t mitur, prshkak t gjinis sepse jan femra , prshkak t t metave psiqike , morale, fizike , sepse atyre u sht marr aftsia pr t vepruar pr shkak t ktyre t metave dhe t gjith personat madhor ALIEN JURIS. Nga 1-7 vjet nuk ka fare zotsi obligatore juridike ai vendoset nn TUTORI, Tutori sht pal n nj mardhnie obligative pr t miturin e tij prej 1-7 vjet , prej 7-25 vjet ka zotsi obligatore t kufizuar pers.fizik.Ky person ka t drejt t lidh pun juridike me t cilat do t pasurohet q do ta shtoj pasurin familjare, ai ather ka aftsi t plot obligative juridike nse tenton t lidh pun juridike , kontrat me t ciln do t varfrohet , do ta zvogloj pasurin familjare, n vend t tij vepron tutori. Nse personi ka t meta psiqike morale, fizike , at ii sht marr aftsia pr t vepruar prshkak t ktyre t metave , prandaj zotsin obligatore juridike e kan t kufizuar si edhe fmijt prej moshs 725vjet Ata jan nn prkujdesjen e kujdestarit. Kujdestari mund t jet pal n nj pun juridike pr t prkujdesurin .Personat juridik e fitojn zotsin obligatoro-juridike me rastin e themelimit t personit juridik.At aftsi, zotsi e realizon n komunikim me subjektet tjera nprmjet t prfaqsuesit zyrtar , q sht prher person fizik.Objekt i mardhnieve t detyrimeve si element i dyt i do mardhnie detyrimore objekti varet nga marveshja direkte e palve se far lloj sendi do t jet Themi vetm send n kuptim t ngusht dhe i lejueshm pr qarkullim ekonomik-juridik dhe posibiles ( i mundshm), k ur bhet fjal pr kontraktues, ndrsa te deliktet objekti i mardhnieve t detyrimeve sht dmi i shkaktuar .

Ndrrimi i subjekteve n mardhniet e detyrimeve E drejta romake ishte nganjher e pa tjetrsuar q n vend t kreditorit t vi nj person i tret edhe at pr shkaqe subjektive ose objektive t kreditorit , psh : subjektive- sht i smur, atdit q duhet t jet fizikisht prezent n rom q t nshkruaj n kontratn e shitblerjes....Ather e drgon t autorizuarin e tij mirpo nse kontrata duhet efektuar ose prmbushur nga debitori, e kreditori prshkak t punve tjera m t rndsishme nuk mund t jet n ditn e caktuar , vendin e caktuar q t pranoi shumn e parave prej 50mij ass n emr t borxhit .Prandaj pr ta zgjedhur kt qshjte lind INSTITUTI I CEDIMIT CESIO (lshimi borxhit), ndrrimi i subjekteve n mardhniet e detyrimeve .Ndrrimi i subjekteve nuk lejohet n mardhniet e detyrimeve .- k ontratat e l idhura INTUITU PERSONA n baz t cilsive t veqnata t bashkkontratkuesit psh: kontrata mbi vepren lidhet me skulptorin sepse ai ka aftsit profesionale t veqant (ex)... t gjitha mardhnieve tjera obligative i lejohet nderrimi i subjekteve . Hasim n cedim : AKTIV dhe PASI .Cedimi Aktiv ndrron kreditorin sepse sht i legjitimuar aktiv n baz t marveshjes s cedentit (kreditorit) dhe cesionarit (pals s tret) shum i afrt i kreditorit , q cesionari t z vendin e kreditorit me autorizimet e njjta obligativo-juridike.sht e preferueshme q n rastin e realizimit,cedimit-aktiv kreditori t lajmroi debitorin se kush sht cesionari kreditori ri , juristt romak thojn: t di debitori se kujt tja plotsoj detyrimin .Cedimi Pasiv ndrrimi debitorit me person t tret , realziohet n baz t lejes paraprake t kreditorit dhe n baz t marveshjes midis cedentit (debitorit) dhe cesionarit (personit t tret) i cili pranon q t z vendin e debitorit me t gjitha detyrimet konkrete ... Duhet leja e kreditorit sepse pr kreditorin nuk sht njsoj kush do t jet debitori i tij .Zakonisht kontratat t njanshme lidheshin n baz t mirbesimit- BONAFIDES, edhe t rasti i cedmit pasiv duhet t qndroj bonafides midis kreditorit dhe debitorit t ri.Zhdmtimi (RREPARACIO-DOM)Dmi mund t shkaktohet n mardhnien detyrimore prshkak t voness s debitorit n koh nuk e prmbush detyrimin dhe kreditori i shkaktohet dm ose prshkak t veprimit antiligjor DELIKTA PRIVATE- edhe n kt rast , nj personi subject i drejtsis i shkaktohet dm i cili mund t jet Dominum Emergence (dmi real dhe fitimi humbur) , Alukum Cesans (fitmi humbur). Qshtja e shkaktimit t dmit shkakton mosmarveshje midis palve .Palt kt mosmarveshje mund ta zgjedhin vullnetarisht me marveshje , nse nuk arrin marrveshje ather aktivizojn procedurn civile kontekstiovre me an t padis Akcio Inpersonadhe krkojn nga gjykata q t sjell aktgjykim konstatues, ta zbuloj t vrtetn , mirpo veprimi primar i gjykatsit n procedurn provuese do t jet vrtetimi fajsis i t paditurit (debitorit ).Dhe n dispozitiv t aktgjykimit spari shnohet se cila sht shkalla e fajsis ose ka ose ska fajsi i pandehuri Cilat jan shkallt e fajsis : po ka prgjegjsi n baz t fajsis edhe at n shkalln :Shkalln DOLUS (Dashje ) ka kry nj veprr anti ligjore dhe thot: prgjegjsia sht e plot , duhet menjher t paguaj dmin e shkaktuar me krcnim t sanksionit . (shndrrohet n skllav).Shkalln KULPA ( pa kujdesi ) e cila kualifikohet si kulpa-lata (pakujdesia e rnd) dhe gjykatsi thot : KULPA LATA DOLUS EST (pakujdesia e rnd sht dashja) dhe konstaton : prgjegjsia e plot ekziston , duhet q t bj zhdmtimin i padituri me krcnim sanksio .KULPA LEVIS (pakujdesia e leht ) e cila i ka dy shkall : inkorrekte , inapstrakto.Nuk je kujdesur si pr sendin (qshjten) tnde thot juristi romak INAPSTRAKTO , nuk je kujdesur si BONUS-PATRES-FAMILJAS nuk je treguar i kujdesshm . Prfaqsimi n Mardhniet e Detyrimeve N komunikimin ekonomik juridik pala e cila pr shkaqe objektive-subjektive nuk mund t realizoj t drejtn civile pr t lidh nj pun juridike ka t drejt q nprmjet t institutit t prfaqsimit n nj mardhnie obligative t realizoj institutin e prfaqsimit.Mnyra juridike e vendosjes s ksaj mardhnie e cila ka natyrn obligative juridike realizohet me lidhjen e kontrats mandatumit kontrats pr prfaqsi q lidhet midis autorizuesit dhe t autorizuarit...Legjitimitetin e vet i autorizuari n nj mardhnie konkrete deterymore e shfaq nprmjet autorizimit legal ...Prfaqsuesi i autorizuar t gjitha veprimet i ndrmerrte n emr t vet dhe pr llogari t vet , mirpo pasi skadon (kalon) fuqia e autorizimit ai duhet q ti shtroi llogari autorizuesit.KONTRAKTUS (Kontratat) si burim kryesor i detyrimeveNocioni kontrat u zhvillua n aspektin teorik plot 13 shek . Zhvillimin klasik e prjetoj ky burim n t drejtn n periudhn klasike , sepse ather kemi zhvillimin e hovshum t ekonomis s tregut n baz t ekonomizimit lati-fundist (kompleks tokash q jan n pronsi t nj pronari ).Qarkullimin ekonomik-juridik t mallit i nevojiteshin instrumente juridike q do ta rregullojn kt qshtje .Kontratat ishin instrumentet juridike nprmjet t cilave harmonizoheshin intereset reciproke t subjekteve t drejtsis n nj mardhnie detyrimore .Kontratat u zhvilluan sa i prket forms s lidhjes s tyre dhe t drejtave dhe detyrimeve q lindin prpara.Gjat zhvillimit 13

shekujsh : t forms s kontrats e drejta romake kontratat i ndanKontratat Formaliste (formale)Ndr kontratat m t rndsishme t kontrats (drejts) formaliste jan :MANCIPACIO , NEKSUM , FIDUCIA.Kontratat VERBIS t lidhura (me fjal) por soleme .Kontratat Reale lidhen me dorzimin e thjesht t sendeve. Si kontrata reale e drejta detyrimore i njeh . Huan (Mutumin) , Huaprdorja- (Komodotumi) , Depozitumi (depozita) , Pignus (pengu i dors) .Kontratat tjera t cilat lindin n kohn klasike jan kontrata q lidhen me shkrim (literes), prandaj edhe quhen Kontrata Literale ...Por nga e drejta greke q n kohn e prpilimit t ligjit t 12 tabelave u kopijuan format e kontratave me shkrim, mirpo mbajn emrin n gjuhn greke , psh : singrafa n kuadr t librit mbi kontabilitetin e skllavopronarit hasim edhe n formulime elementare t kontrats me shkrim ku pronari ka shnuar psh : Prej meje personi fizik XY ka bler 1000kg far gruri mim t realizuar prej 10 ass .Kontratat Konsensuale jan kontrata t cilat lidhen me arritjen e marrveshjes s thjesht midis palve me konsensus . Ndr kontratat konsensuale kryesore jan :

Empicio Vendicia ( kontrata shit blerjes ) Lokacio Kondukcio (Kontrata Qiras) Societas ( Kontrata e Ortakllkut ) . Kontrata e Mandatumit (Autorizimit)Kriter tjetr pr ndarjen e kontratave jan t drejtat dhe detyrimet q lindin mes palve kontraktuese ... Kontratat ndahen n :Kontratat t Njanshme ku vetm kreditori ka autorizime dhe vetm debitori ka detyrime...N nj kontrat ku ekziston vetm kreditori dhe debitori psh : kontrata e huas,Kontratat e Dyanshme - jo t barabarta KONTRAKTUS.................... BILATERALES jan kontrata q lidhen si t njanshme, mirpo gjat kohs vazhdimisht t tyre lindin detyrime edhe or kreditorin psh : hua-prdorja (KOMODATUM) pr dhnsin e hua-prdorjes q sht i cilsuar vetm si kreditor gjat efektuimit t kontrats ka mundsi q t lindin detyrime t jashtzakonshme , sepse marrsi i hua prdorjes si debitor ka b hargjime t jashtzakonshme pr mirmbajtjen e objektit t kontrats ....Lloj tjetr i kontratave njihen siKontrata Sinallagmatike t dyanshme (t barabarta ). Ku n t njjtn kontrat palt kan rolin edhe t kreditorit edhe t debitorit . ( kontrata e shitblerjes )Kriter tjetr pr ndarjen e kontratave , se a sht kontrata n dobi ose n ngarkes t pals tjetr . Nse sht lidhur n dobi t pals tjetr quhet Kontrata Lukrative (Dobisjellse) pr njrn pal , psh : Kontrata Dhurats (Oneroze) ose n ngarkes t pals tjetr , psh Depozitum n ngarkes t depozitmarrsit , edhe n ngarkes t pals tjetr , psh : Kontrata shitblerjes .Elementet e Kontratave - e drejta romake bn ndarjen n : Elemente Esenciale Elemente Jo Esenciale Elemente Natyrale - ( t msohet vet n shtpi )Elementet Esenciale do kontrat duhet t prmbaj : 1)cilat jan subjektet e kontratave, 2) objekti kontrats (presimi obligator) , 3) akordimin vullnetit mes palve , 4) Forma parashikkuar juridike pr lidhjen e kontrats .... Nse nj kontrat e ka t mangt nj ose m shum elemente esenciale ajo do t shpallet inekzistuese (nul) nuk do t prodhoj asnj efekt juridik .....Elemente tjeraq quhen jo esenciale sepse nuk jan imperative (i patjetrsuar) q t jen pjes e kontrats .Ligjvnsi i parasheh , palt me vullnetin e tyre t lir , mund t inkorporojn , mund t parashohin nj element jo esencial ., fakt ky q kt element e shndrron n esencial , elemente jo esenciale jan : kushtet (Dies) , afatet (Terminus) , urdhresat (Modus) .-Subjektet e Kontrats , Objektet e Kontrats ... ( T msohen nga subjekti dhe objekti i mardhnjes s detyrimeve .- Akordimi Vullnetit ( T msohet vet )- Format e parashikuara juridike ( njsoj si edhe te ndarja e kontratave n forma t ndryshme , formale , literaliste ...).