SC CNG B MT 1.

p sut phn t Xt hai phn t hon ton ging nhau nhng hai v tr khc nhau: phn t A nm trong lng khi cht lng, phn t B st mt thong (hnh 3.3). Phn t A tc dng ln cc phn t xung quanh lc ht, ngc li cc phn t xung quanh cng ht phn t A vi lc tng ng v ln. Nh bit, lc ht t l nghch vi khong cch (fh= A/rn, n 7) cho nn gim nhanh theo khong cch. Gi s tm bn knh tc dng ca n bng R, th tt c nhng phn t nm cch tm phn t A mt on bng hoc nh hn R u tc dng mt lc ht ln phn t A (v ngc li). Nu xem mt phn t trung bnh l nh nhau khp mi ni trong h th tng hp lc tc dng ln phn t A s bng khng. Hnh cu c bn knh R c gi l hnh cu tc dng phn t, bn knh R c gi l bn knh tc dng phn t. Phn t B nm st mt thong cht B f lng. Tip gip vi b mt khi lng l kh (hoc hi). Do mt phn t cht lng ln hn mt phn t cht kh nn lc tng hp tc dng ln phn A R t B l mt lc ht hng vo trong lng khi cht lng. Nh vy, mi phn t nm st b mt, cch b mt mt khong nh hn R u b mt lc ht hng vo lng khi lng. Tng hp tt c cc lc ht y s gy ra mt p lc nn khi lng li. p lc y tnh trn mt n v din tch c gi l p sut phn t (Pi). p sut ny rt ln. V d, p sut phn t trong cht lng ln hn p sut phn t trong cht kh hng triu ln.
Hnh 3.3. M hnh tng tc gia cc phn t cht lng.

2. Nng lng b mt Hy xt cc phn t nm lp b mt tip xc gia cht lng v cht kh (b mt y c gi l mt thong hay b mt cht lng). Tt c nhng phn t nm lp b mt cht lng (nh phn t B) u b ht bi mt lc, lc y c kh nng sinh cng a phn t t b mt vo trong lng khi cht lng. D nhin khi phn t i vo long khi cht lng th din tch b mt ngoi gim. Ngc li mt phn t trong lng cht lng mun ra b mt phi tiu th mt cng. Nu qu trnh di chuyn y l ng nhit th cng dch chuyn phn t l cng ca ngoi lc. Khi phn t t trong lng cht lng i ra b mt, lm cho din

tch b mt tng ln, cng ca ngoi lc bin thnh th nng ca phn t. Nh vy, cc phn t b mt c mt th nng so vi cc phn t trong lng khi cht lng. Ni mt cch tng qut hn: Hiu nng lng ca tt c nhng phn t lp b mt vi nng lng cng ca nhng phn t y nu chng trong lng khi cht lng c gi l nng lng b mt cht lng. Nng lng b mt c tnh cht ca th nng, n t l vi din tch b mt, v c th biu din bi: U=S (3.3)

U l nng lng b mt; S l din tch b mt; l h s t l, ph thuc vo bn cht phn t cht lng, mi trng tip xc, nhit v tinh khit ca cht lng, gi l sut cng b mt. T (3-1), ta c: = dU/dS (3.4)

Nh vy sut cng b mt l nng lng cn thit lm din tch b mt thay i mt n v din tch. Tng t nh nguyn l cc tiu th nng trong c hc, y c nguyn l cc tiu ca nng lng b mt: Mt khi lng lun lun c xu hng tin n trng thi c nng lng b mt nh nht. (Tc l c xu hng tin n trng thi c din tch b mt nh nht). T nguyn l ny, suy ra lun lun c gi tr dng. n v ca trong h SI l N/m. b mt cc vt rn cng c sut cng b mt, nhng iu kin bnh thng, gi tr thng rt nh, khng lm thay i hnh dng ca vt rn. 3. Lc cng b mt Mt khi cht lng lun lun c xu hng tin n trng thi c din tch b mt nh nht. iu ging nh tnh cht ca mt mng cng (nh mng cao su). Ch khc nhau c bn gia b mt cht lng v mng cng l din tch b mt cht lng tng l do cc phn t t trong lng cht lng i ra b mt, b dy ca b mt khng thay i, cn din tch mng cng tng ln l do cc phn t gin ra, b dy ca mng gim. Khi mng cao su b cng ra, din tch mng s tng. S tng ny l do ngoi lc tc dng vo mng gy ra. Thnh phn ngoi lc gy ra s tng din

tch ny phi c phng l phng tip tuyn vi mng, c chiu ngc chiu vi lc co li ca mng. Khi t n trng thi cn bng th ln ca ngoi lc bng ln ca lc co li ca mng. Tng t nh vy, trn b mt cht lng c lc cng, do tc dng ca lc cng m din tch b mt cht lng co li sao cho din tch c gi tr nh nht. Nu c mt ngoi lc lm tng din tch b mt cht lng th lc cng b mt s chng li. T , suy ra lc cng b mt cht lng c nhng c im sau (h. 3.4a): a. Tip tuyn vi b mt khi cht lng ti ni ang xt. b. Vung gc vi on cong nguyn t l b mt, ti ni . c. ln ca lc t l vi gi tr ca l: F = l

F l
a

B f1 f2
b

B f1
c

Hnh 3.4

hiu bn cht vt l ca lc cng b mt, ta xt lc tc dng phn t ln cc phn t nm b mt khi cht lng (nh phn t B, hnh 3.4b v hnh 3.4c). Trn hnh 3.3, lc f tc dng ln phn t B c phng vung gc vi mt thong. Lc ny khng lm phn t dch chuyn vo trong lng khi cht lng v cc phn t khc chng li s dch chuyn y. Trn hnh 3.4 ch ra cc lc tng tc phn t f1 v f2 theo phng song song vi mt thong. Khi b mt khi cht lng trng thi cn bng th phn t B b hai lc cn bng tc dng, tng hp lc tc dng ln phn t B bng khng, phn t B ch dao ng xung quanh v tr cn bng ca mnh. Nhng f nu chng ta lm mt mt trong hai lc phn t tc dng ln phn t B th do tc dng ca lc cn li phn t B dch b chuyn (h.3.4c). iu c ngha rng lc tng tc phn t v lc cng b mt c bn cht ging nhau. Trong trng dx hp (h.3.4b), lc cng b mt cha th hin ra, cn trong Hnh 3.5 trng hp (h.3.4c) lc cng b mt th hin ra. C th lm r hn khi nim lc cng b mt bng mt th nghim n gin (h.3.5).

Dng mt khung cng, trn c mt thanh linh ng b trt d dng trn khung. Nhng khung vo nc x phng, ri ly ra. Trn khung c mt mng x phng bao ly thanh b. mng khi co li, cn phi tc dng mt lc f ln thanh b. Khi trng thi cn bng th ln ca lc f bng ln ca lc cng b mt f. Lc cng b mt f tip tuyn vi b mt mng x phng, vung gc vi thanh b (v lc cng b mt f chng li s tng din tch b mt ca mng x phng). Lu rng lc cng tc dng ln c hai b mt bc thanh b. Dch chuyn thanh b mt on dx, din tch b mt mng x phng tng mt lng l: dS = 2ldx. Cng thc hin bi lc f trong dch chuyn dx l: dA = fdx. Cng ny lm tng din tch b mt ln thm dS, tc l lm tng nng lng b mt thm mt lng c gi tr dS = 2ldx. Do , ta c: f = f= 2l.