İÇİNDEKİLER

4 Demokratik Kitle Örgütleri 30 Gençliğin Gündemi (II)

İçin İleri EğitimSistem
6 İşçi Sınıfı 34 İşkenceye, Baskılara
Türkİş Ve Gerici Eğitim
Gerçekler Yasalarına Yanıt:
8 Netaş İşçileri Yemek Boykotu Ve
Tek Yumruk Siyah Çelenk
10 Grev Dalgası 36 Dünyayı Saran Zincir
Yayılıyor Ya da Tek Tek Ateşler
12 Türkİş Kurultayı Yanıyor (II)
Ve Devrimci Sendika! 40 Din ve Toplum
Mücadelenin Geleceği (l) 45 Karikatür
14 Burjuva İdeolojisi 46 Zaferin Simgesi:
Ve Küçük Burjuvaların Mozambik Devrimi
İdeolojisi 51 Kampuçya Sorununa
17 "Ölüm Hücreleri" Bir Bakış
işkence Ve 56 Kültür Üzerine (II)
insan Haklarında 58 Alçalmanın Yazıcısı:
Çifte Standart Kundera
20 10 Aralık 62 Haberler
İnsan Hakları 64 Yorumlu
Evrensel Bildirisi Felsefe Sözlüğü ...
Ve Tutuklu Aileleri 65 Kitap
23 Gençliğin Gündemi (I) 67 Öykü
Dernekler 70 İçerden Merhaba.,,
26 Mücadele Günlüğünden 71 Şafağa Değen Mektup (II)
19651971
FKFDEVGENÇ

Sahibi: Metin Yavuz Dizgi: İlan Koşulları:

İletişim Yayınları Arka Kapak 250,000 TL,
Film: Kapak İçi 200.000 TL.
Sorumlu Yemişleri Müdürü: Delta Grafik Tam Sayfa 150.000TL,
Çelik Malkoç Baskı: 1/2 Sayfa 75,000TL.
Yeni Doğuş WEB OFSET 1/4 Sayfa 40.000 TL.
Teknik Yönetim: 575 39 09
Halûk Göçener Kapak Baskısı
Pano
BAS
SAN

Yönetim Adresi:
Çatalçeşme Sok. No: 46/9 Abone Şartları Çözüm Dergisi
CağaloğluİSTANBUL 6 Aylık 2500 Çatalçeşme Sok. No: 46/9
Tel: 5128949 1 Yıllık 5000 CağaloğluİSTANBUL
Öyle yıkma kendini
Öyle mahzun, öyle garip...
Nerede olursan ol,
içerde, dışarda, derste, sırada,
Yürü üstüne
üstüne,
Tukur yüzüne celladın,
Fırsatçının, işbirlikçi hayımn..."
MERHABA...
Bir ay gecikerek de olsa sizlere yeni

den merhaba demenin coşkusunu yaşı

yoruz. Güzele, doğruya, iyiye yönelik
olarak çıkan her yenide olduğu gibi bizim
de başımızdan geçenler bir aylık gecik

meye neden oldu. Bu d u r u m u hoşgörüy

le karşılayacağınızı umuyoruz.
15 Aralık 1986 günü büromuza gelen
Emniyet Müdürlüğü Basın Bürosu gö

revlileri, dergimizin 1. sayısının İstanbul
Devlet Güvenlik Mahkemesi kararı ile
toplatıldığını bildirdiler.
Yayına başlayışımızın üzerinden 12
gün bile geçmeden toplatılmış olmak, bu
ülkede basın üzerindeki anti
demokratik
uygulmaların hangi boyutlara ulaştığını
görmek açısından çarpıcı bir örnek olsa
gerek.
Bizi etkileyense basınımızın bu olaya
yaklaşımı oldu. Her zaman basına ilişkin
baskılardan söz edenler nedense bu kez
birşeyler söylemekten kaçındılar. Bir
iki
gazete ve bir haftalık dergide çıkan "Yeni
Çözüm" toplatıldı yazılarının dışında ba

sın özgürlüğünden dem vuranlardan bir
ses çıkmaması epeyce düşündürücüdür!
Ankara'da ve İstanbul'daki Öğrenci
Dernekleri kurucuları, bazı yayıncılar
dergi yöneticilerinin gözaltına alınmala

rı, demokrasi güçleri ve basın
üzerinde doîaş(tırıl)an karabulutları gös

teriyor. Ancak şurası açıktır ki, bunlar
aşılacaktır. Kolay olmayacak elbette. Ne
var ki süreçte, demokrasi güçlerinin,
yurtsever
sosyalistlerin üzerlerine düşe

ni yapmaları yolu açacaktır. Bu anlamda
"Çözüm" ilk sayısında ortaya koyduğu il

ke ve anlayıştan sapmadan ve herhangi
bir taviz vermeden yayın hayatına devam
etmekte kararlıdır. Özellikle kamuoyu

nun ve okurlarının gösterdiği ilgiden son

ra; bu tutumun doğru olduğu ve olacağı
açıktır.
Okurlarımızın, özellikle son altı yıldır
oluşturulan gündemin ve güncelin ters

yüz edilmesinde bilinçli
bilinçsiz katkı

ları olan dergilerden olumlu farklılığımı

zı belirten ortak değerlendirmeleri, des

tek ve dilekleri her türlü övgünün üzerin

de oldu bizim için.
Başta dergimize ürünlerini gönderen
okuyucularımız olmak üzere, yazılı
söz

lü değerlendirme ve eleştirilerini gönde

ren. Çözüm alıp okuyan ve okutan t ü m
okurlarımızın yüreklerinin sıcaklığını
yüreğimizde duyduk. Bu bile az şey ol

masa gerek. Farklı mekanlarda yaşadığı
halde aynı şeylerin duyulup hissedildiği;
dostluk, dayanışma, dünyadaki hazların
en güzelidir diye düşünüyoruz. Tüm oku

yucularımızın da buna yüreklen katıldık

larına inanıyoruz.
Çözüm, ilk sayıda olduğu gibi, bu sayı

da da korkunun kırılması, sessizliğin bo

zulmasında üzerine düşeni, bir derginin
işlevleri sınırı içinde yapmak kararında

dır. İlk sayımızda da belirttiğimiz gibi
dergi olmanın ötesinde herhangi bir
fonksiyonumuz yoktur.
Görevinin, yaşanılmış tarihin unuttu

rulmasına karşı çıkmak, bunu yeniden
gündeme sokmak olduğu kadar süreçte

ki gelişmelere de kayıtsız kalmamak ol

duğunun bilincinde olan Çözüm, bu sayı

da da ele aldığı konularla ilginizi çekecek
inancındayız.
Geçen sayımızda, ilk sayı olmamızın
getirdiği bazı yanlışlıklar ve dizgi hataları
vardı. Gayretimiz bundan sonra bunların
olmaması içindir. Okuyucularımızın
hoşgörüsüne sığınarak geçen sayımızda
yer alan yanlışlıklardan, anlam farklılığı
yaratabilecek bir yanlışı belirtiyoruz:
Nikaragua devrimi yazısının ikinci
sayfasının (sayfa 49) birinci sütununun
aşağıdan onikinci satırında yeralan ''sa

vaşçıları" kelimesi "lafazanların" olarak
çıkmıştır. Yani "lafazanların" kelimesi
"savaşçıları" olacaktır.
1987'nin, sorunlarımızın çözümünde
verimli bir yıl olması dileğiyle... Dostça
selamlar.
DEMOKRATİK
KiTLE ÖRGÜTLERİ
İÇİN İLERİ
Bugün Türkiye Sol'unun önündeki
önemli örgütlenme sorunlarından biri de
"neden
nasıl bir yasal mücadele" sorusu

dur.
Bu soruya verilen yanıtlar çeşitli düşün

ce akımlarının kitle çizgisi anlayışlarını da
ortaya koymaktadır.
Neden
nasıl yasal mücadele sorusunun,
böylesine genel aydın çevreden, adının ba

şına birtakım harfler getirerek kendileri

ne büyük misyonlar yakıştıranlara değin
sorulmasının elbette ki temelli nedenleri
var. Bu nedenlerin başında kuşkusuz 12
Eylül'den bu yana "sol"un başına gelen

lerin payı büyük. Ve kuşkusuz ki zaman
iyi bir öğretmendir. Oysa hiçbir zaman,
zamana karşı kürek çekenlerin azalmadı

ğı, tam tersine varoldukları da bir gerçek.
Gerek kişisel, gerekse örgütsel öz
eleş

tiriyi birtürlü beceremeyen ya da kendini
gerçekten sorgulayan bir öz
eleştiri yap

mayı "misyonuna" yediremeyen sol, ba

şına gelenlerin sorumluluğunu yıkacak,
günah keçilerinden biri olarak da, "yasal
mücadele"yi seçmiştir. Yine bu "misyoncu"
soldur ki, bugün için özellikle gençliğin ve
diğer toplumsal katmanların icazet sınır

larını zorlayan eylemlerim yenilgi nedeni
olarak alıp, "yasal mücadele" ile aynı ka

zığa bağlayarak kırbaçlamaktadır.
Yenilen her darbenin ardından duygu

sallıktan sıyrılmış bilimsel bakış açısıyla
yapılması gereken özeleştiri süreci yaşan

mıyorsa, takınılan tutumlar her dönem

de birbirinin benzeri niteliklere bürünü

yor. Ya "uslu durulmadığı" için Faşizm
gelmiş toprağın üzerinde ne var ne yok si

lip süpürmüştür. Ya sorunlar "iyi kavra

namadığı" için ideolojik yanlışlara düşül

müştür. Ya da demokratik kitle mücade

lesinde "deşifre olunduğu" için darbeye
açık davetiyeler çıkarılmıştır vs.
Sol'un birbirinden çok farklı gibi görü

nen ancak sonuçta mücadelenin hangi bi

çimi olursa ölsün arenayı boş bırakma
noktasında birleşilen "darbe fobisi" gü

nümüz sürecinde hâlâ aşılamayan bir han

dikaptır.
Eğer Faşizm demokrasi güçlerinin
önünde hâlâ bir engelse, yapılacak iki şey
vardır(!) Birincisi faşizmin gitmesini, de

mokratik hakların gelişmesini bekleyerek
çalışma zemininin kendi dışında oluşma

sını hayal etmek, ikincisi bu boş zamanın

da da ülkeyi bu duruma düşüren "goşist"
lere küfretmek.
Eğer sorunlar ve ülke gerçekleri iyi kav

ranmadığı için gadre uğranılmışsa yapı

lacak tek iş vardır; yeni Amerika'lar keş

fetmek.
Hele hele içine düşülen yanlışlar arasın

da DKÖ'lerde deşifre olmak da varsa, De

mokratik Kitle Örgütlerinde çalışmaktan,
dolayısıyla kitleden (varlığını koruma yü

ce görevi için) "öcü"den kaçar gibi kaç

mak gerekir.
Sevindirici bir gelişme olarak gençliğin
günah keçiliğinden yavaş da olsa kurtul

maya başladığını görüyoruz. "80'li yılla

rın başında ne olduysa gençlik örgütlen

meleri yüzünden oldu, gençlik eylemleriy

le sınıf politikasını belirlemeye çalıştı" di

yen anlayışlar gençliğin yurtsever
devrim

ci coşkusu ve sınır tanımazlığı karşısında
bu ifadelerini yutmuş, gençliğin ayakla

rına kapanmaya hazır hale gelmişlerdir.
12 Eylül'e gelinceye kadar geçen son 4
5
yıllık zaman diliminde demokratik kitle
örgütlerinin yönetiminde olmayı, onlara
pek yakında güzel günler vaadetmeyi sos

yalizmi savunmakla bir tutanlar, adları

nın başlarına ne getirirlerse getirsinler,
sübjektif olarak ne kadar iyi niyetli olur

larsa olunlar, verdikleri mücadelenin te

mel
tali ayrımına devrimci çözümler bu

lamadıklarından Eylül baskısıyla birçoğu
eriyip gittiler. Geriye kafaları karışmış,
yakın hayalleri gerçekleşmeyince yılgınlığa
düşmüş yüzlerce devrimci ve yığınlar kal

dı.
Zaman öğretmeninden ders alamayan

lar geçmişte nasıl ki kendilerini icazetin
çemberine hapsedip sendikal faaliyeti fay

dacı bir ekonomizme, dernek
oda vb. fa

aliyeti hastalık derecesinde bir popülizme,
Avni ÇALIŞLAR
yayın faaliyetini tiraj hesabına vardıran
anlayış bugün de pek farklı davranmıyor.
Yasal faaliyetten "öcü"yle korkutul

muş çocuk gibi kaçan ve faaliyetini müm

kün olan en dar kadroların dışına taşır

mayan "biz yapalım, istim arkadan gel

sin" diyen anlayış da bugün onca feda

kârlık yapmış olmalarına rağmen(!), hal

kın peşlerinden gitmemiş olmamalarından
dolayı kırgın, kafası karışık oturuyor.
Gerek sosyalizmin savunulmasında
uzunca bir tatil dönemi geçiren oportü

nist ve revizyonist kesim, gerekse müca

deleyi kesintisiz devam ettirmeye çalışan
insanlar, demokratik kitle örgütlerinde
çalışmanın kitlelere varmadaki önemini
yeniden gözden geçirmek veya bilgi taze

lemek zorundadırlar!
NEDENNASIL YASAL MÜCADELE?
Varolan yaygın yılgınlık ve apolitikleş

meden yığınların da nasibini fazlasıyla al

dığı bir gerçek. Devrimci
yurtsever güç

lerin cezaevlerine kapatılmasıyla doğan
boşluğa her türden gericiliğin yukarıdan
aşağı bir iradecilikle yerleştirildikleri de
bir gerçek. Sürecin birçok insandan (Ana

yasa bile yasaklamamış olmasına rağmen
(!)) "Ben demokratım, devrimciyim, yurt

severim" deme cesaretini almış olması ve
bu insanların birçoğunun ense köküne ken

di kendilerini sınırlayan birer oto
dedek

tifler yerleştirmiş olması da bir başka ger

çek. Bunu cezaevlerinde "statükoları ko

rumak" adına her tür gerici dayatmayı
kabullenmekte olduğu gibi, demokratik
kitle örgütlerinde çalışmaktan ürkmede de
görmek mümkün. Sürecin getirdiği bu
olumsuz koşullanmaların ve hastalıkların
aşılması doğru çözümlemeler yapabilmek

ten geçiyor. Geliştirdiğimiz süreç tahlille

rinin, mücadele alanına ilişkin ortaya ko

nan perspektif ile uyum sağlayıp sağlaya

madığını gözlemleyebilmesinin de tek yolu
yaşam içinde sınamaktır. Çünkü "pratik
bilginin ölçüsüdür". Eğer bu ölçüte baş

vurmayıp sürecin olgunlaşması "kendili

ğinden" gelişmelere bırakılırsa, "darbe
fobisi"nin, yılgınlığın, karamsarlığın et

kileri büyük oranda devam ediyor demek

tir. Gerçekten mücadele içinde yeralmak
hattâ (bir dönemler herkesin kendisine
yüklediği misyon gibi) kitleleri toparla

mak gibi iddialar sürüyorsa, kitlelerle bağ
kurmanın yolları mutlaka bulunmalıdır.
Solun önündeki kitlelerle bağ ve örgüt

lenme sorunlarının çözüm yollarından biri
de akıllıca yapılmış bir istihdamla demok

ratik kitle örgütlerinde varolmaktan ge

çecektir.
Devlet kanun hükmünde kararnameler

le yürütülüyor, değil meslek odaları, mec

lis bile işlevsiz duruma itildi diye mesleki
oda birliklerinin dağıtılması mı savunul

malı?
YÖK, öğrenci gençliği siyah
beyaz bir
fotokopi cihazının kopyaları gibi tek tip

leştirmeyî çalışıyor. Örgütlenmeleri bir ya

na konser
tiyatro bileti satmaları dahi ya

sadışı faaliyet sayıyor diye öğrenci dernek

leri kapatılmalı mı?
Halkın küçük esnaf ve geniş yığınları

nı etkileyen üretici ve tüketici kooperatif

leri ezilmeye çalışılıyor, eritiliyor diye ma

halli kooperatiflerden vaz mı geçilmeli?
Onbinlerce memur örgütlenme hakkın

dan bir kez mahkûm edildiler diye me

murların sorunlarını birarada tartışıp sa

vunacakları sendikal faaliyet haklarından
feragat etmeleri rni istenmeli?
Yüksek Hakem Kurulu sendikalı
sen

dikasız emekçilerin haklarını yeterince ko

ruyor deyip, sendikal faaliyet gereksiz mi
sayılmalı?
Halkın her kesiminin, her meslek gru

bunun, her yaşın birarada olabildiği, or

tak paydalmarda ortak mücadele verebi

lecekleri, üzerinde önemine inanarak ya

pılacak bir etüdle yüzlerce örgütlenme
odağı yaratabilecek DEMOKRATİK
KİTLE ÖRGÜTLERİ içinde mücadele et

mek yerine, DKÖ'leri İÇİNDEKİ KİTLE

LERLE BİRLİKTE gericiliğin tekeline mi
bırakılmalı?
DKÖ'ler, varolan en nisbi olanakları da
içerse, daha geniş hak ve özgürlüklerin
sağlanması ve savunulmasında, yöneti

minde olup
olmamak gibi bir sorun öne
çıkartılmadan savunulması gereken mü

cadele mevzileridir. Önderlik; doğru dev

rimci politikayı öngörüp uygulayanın ola

caktır.
En az 15
20 yıl bulunduğu yerdeki mes

leki konumuna ulaşmak üzere onca feda

kârlıklara katlanan ilerici
devrimci
demok

rat
yurtsever insanlar bilgi, yetenek ve
becerilerini geliştirmekten başlayarak ül

kenin yönetiminde meslekleriyle ilgili
alanlarda bağlayıcı yol göstericiliğe kadar
varan bir dizi programı önlerine koyma

lı, aktif, dinamik, etkin meslek örgütle

rinde üye sayılarını artırmaya çalışmalı,
her sosyal ya da teknik meslek örgütü
mensuplarının bilgilerini ülke halklarının
yararına kullanılması gerekliliğinin kav

gasını vermelidir.
Öğrenci gençlik YÖK'ün biçimsel re

formlarla özünde uzaklaştırılamayacağı

nın, sorunun eğitim sisteminin ve eğitim
sistemine kaynaklık eden sosyo
ekonomik
koşulların ta kendisi olduğunun bilinciy

le örgütlenme hakları başta olarak, özerk,
demokratik üniversite mücadelesini her
okulda, her anfide, her kantinde, her yurt
odasında tartışmalı, savunmalıdırlar. Kısa
sürede önemli mesafe kateden öğrenci
gençlik, mücadelenin geneli içindeki mü

tevazi yerini abartmadan, ama canlılığına,
dinamizmine ve dürüstlüğüne sınır tanıma

dan DKÖ'lerde çalışmayı yarış haline ge

tirmelidirler.
Küçük esnaf ve zanaatçılar, ihracata
yönelik birikim politikasının kaçınılmaz
sonucu olarak, bakkalların süpermarket

lere, zanaatçıların da sermayeleri eritile

rek tekellerin sermaye dişlileri arasında
eritilmelerine vb., üretim kooperatiflerin

de biraraya gelerek karşı çıkışı savunmalı

dırlar.
Gecekondularda, banliyölerde yaşamak
zorunda bırakılan geniş yığınlar, aracı

tefeci kâr baskısını biraz olsun hafiflet

mek için mahalli tüketim kooperatiflerin

de biraraya gelebilmelidir. Doğru devrim

ci politika bunlara cesaretle önderlik et


meden geçer.
Örgütlenme hakları (her türlü gerici fa

aliyetin dışında) tamamı ile elinden alın

mış bordro mahkûmları kendi DKÖ'leri

ne kavuşma yolunda faaliyet göstermek

ten kaçınmamalıdırlar.
Önündeki tek alternatifi bir
iki sarı sen

dika ve konfederasyon çatısı altında bir

leşmek durumunda bırakılan işçi yığınlar,
bağımsız devrimci işçi hareketini ve sen

dikacılığını hedef olarak alıp varolan sen

dikaları birkaç sendika natronuna terket

memeli, kendi öz sendikalarını kurduğun

da sendika patronlarını sarı sendikaları

nın sadece tabelaları ve boş binalarıyla
başbaşa bırakmayı amaçlamalıdırlar.
Reformist, revizyonist sapmaların kış
uykusundan kalkar kalkmaz çalacağı ka

pının icazetin yasal organları olduğu unu

tulmadan, kitleleri legalizmin uzlaşmacı

lığına çekme çabalarım saptamada gecik

meden DKÖ'lerin mücadelenin kitlesel
mevzileri olarak yerlerini almalarına ça

lışmalıdırlar.
Toplumun her yerinde gözlemlenen ör

gütlenme ihtiyacına cevabı, yine toplu

mun en duyarlı unsurları verecektir. Kit

lelerin içinde bulundukları ve günbegün
daha da zorlandıkları olumsuzlukların
aşılması, onların bugün ekonomik de

mokratik haklarına yönelen saldırılara
karşı mücadele edeceği birlikler yaratılın

ca, bu birlikler aynı zamanda sorunların
çözümünün reformlarda olmadığının pro

pagandasının yapılabileceği alanlar hali

ne dönüşecektir. Demokratik Kitle örgüt

lerinin eyleminin sınırları örgütlenmesinin
karakterim de belirler.
Bu sebeple DKÖ'leri mümkün olan en
geniş kitlenin katılım sağlayacağı ve top

lumsal muhalefetin yükselmesinde işlevi
olan örgütlenmeler haline dönüştürmek
mümkündür. DKÖ'lerin birinci ana işle

vi kitlelerin ekonomik
demokratik temelli
istemlerinin dile getirildiği ve kazanılma

sı için çaba sarfedildiği örgütlenmeler ol

masıdır. DKÖ'lerde çalışırken bu gerçek
hiçbir zaman gözardı edilmemeli. Keza
bulunduğumuz alanlarda ekonomik
de

mokratik haklan savunacak olan örgüt

lenme ihtiyaçlarına cevap verilmelidir.
DKÖ'lerin ikinci ana işlevi toplumsal mu

halefetin yükselmesinde üstleneceği görev

lerdir. Örgüt içinde reformların elde edil

mesi (ekonomik
demokratik haklar teme

linde) doğrultusunda çalışmak, anti
refor

mist bir propaganda gerekliliğinin gözden
kaçırılması anlamına gelmemelidir. Bu
doğrultuda gerçekleştirilen çalışmalar
DKÖ'lerin yükselen toplumsal muhalefet
içinde, demokratik halk düzeni için veri

len mücadelede yükleneceği işlevin öne

mini artıracaktır.
Bu nedenle DKÖ'lerin önemi küçüm

senmemeli, bir anlamda kitlelerle sağlam
köprülerin atılacağı bir alan olarak görü

lürken diğer yandan da toplum içinde
yüklendiği baskı grubu özelliği gözden ka

çırılmamalıdır.
Dürüst tavır örgütsüzlükten şikâyet et

mek değil, bugüne değin edinilen perspek

tif doğrultusunda kitlelerle bağ kurmanın
ve bu bağın sağlamlaştırmasının olanak

larını yaratma çabasıdır. Örgütsüzlük an

cak ve ancak iradi müdahalelerle aşılabi

lir. Bu iradi müdahale ise kendiliğinden
kitle içinden çıkacak dinamik unsurların
müdahalesini beklemek değildir. Toplu

mun en uyanık kesimleri bu müdahaleyi
gerçekleştirmeyi kendine görev bilerek
kollarını sıvanmalıdırlar.
Toplumun yüzlerce binlerce sorunu, bu
sorunlara temellik eden sosyo
ekonomik
sistemi; salt dernek, oda, kooperatif, sen

dika vb. etkinliklerle değiştirmenin müm

kün olmadığı gözardı edilmeden sapla
sa

man birbirine karıştırılmadan, temel
tali
ayrımı gözden kaçırılmadan, bir derneğin

sendikanın vb.'nin sınırlarının belirli bir
yere kadar olabileceği bir an olsun unu

tulmadan, yasal mücadele savunulmalı,
yasal hakların sınırları genişletilmeye ça

lışılmalıdır.
Bir yandan yasal "sınır"ların koydu

ğu aktivite uygulanırken, bir yandan da

ha geniş hak ve özgürlükler için mücade

le etmenin, mücadelelerin bütününe kat

kısı yadsınamaz, küçümsenemez.
Kitlelerin önünde duran hakların savu

nulması, toplumda neredeyse kangren ha

line gelen örgütsüzlüğün aşılması, toplum

sal muhalefetin yükseltilmesi ve en önem

lisi de kitlelerle bağ kurmak ve bu bağı
sağlamlaştırmak için:
Demokratik Kitle Örgütlerine ileri!

İŞÇİ SINIFI
TÜRKİŞ
GERÇEKLER
Bugün işçi sınıfının karşı karşıya bu

lunduğu sorunları çözmek öncelikle on

ların oluşum süreçlerini kavramaktan ge

çiyor. En azından sorunların çözümü doğ

rultusundaki mücadeleyi geliştirebilmek
için bu kavrayış gereklidir.
12 Mart d ö n e m i n i n a r d ı n d a n
1973'lerde başlayan genel toplumsal ha

reketlilik içerisinde işçi sınıfı mücadelesi

nin önemli bir yeri vardır. Doğru bir ön

derliğe sahip olmayışın getirdiği dezavan

taja rağmen gelişen işçi hareketleri birçok
ekonomik
demokratik kazanımlar sağla

yabilmiştir. İş yavaşlatma, grev, miting, vb.
zengin mücadele yöntemlerinin giderek
daha yaygın biçimde kullanıldığı bir sü

reç yaşanmış ve işçi sınıfı, yaşadığı bu de

neyler ölçüsünde tecrübeye kavuşmuştur.
Ülkedeki sol hareketin gelişimine bağlı
olarak, önceleri kendi ekonomik çıkarlarıy

la sınırlı olan işçi sınıfı mücadele pratiği
giderek daha bir duyarlılık kazanmıştır.
Böylece Türkiye'de yaşanan ve egemen
güçlerce işçi sınıfını ilgilendirmediği iddia
edilen toplumsal
siyasal gelişmeler karşı

sında işçi sınıfı her geçen gün daha fazla
söz söyler olmuş ve daha etkin tavırlar al

ma yoluna girmiştir. Nitekim 12 Eylül ön

cesi Türkiye'sinde sivil faşist saldırılardan
kaynaklanan ve halkın en önemli talebi
olan can güvenliğinin sağlanması, faşist
saldırıların püskürtülmesi konusundaki
mücadeleye işçi sınıfı giderek daha aktif
katılmaya başlamıştır 1979
80'lere gelin
diğinde bütün reformist
revizyonist ayak
bağlarına rağmen işçi sınıfının, gerek
ekonomik
demokratik hak ve özgürlükleri
konusunda ve gerekse genel toplumsal

siyasal gelişmeler karşısında daha gür ses

ler çıkardığını görüyoruz. Artık işçi sınıfı
mücadelesi yeni boyutlar kazanmakta; bir
Servet KURTOĞLU
yandan grevler yaygınlaşırken diğer yan

dan yer yer daha üst mücadele yöntemle

ri gündeme gelmekteydi.
Emperyalist kapitalist sistemin içeri

sinde bulunduğu genel durum ve özellik

le A.B.D. emperyalizminin Orta doğuda
yüz yüze kaldığı koşullar çerçevesinde dü

şünüldüğünde, Türkiye'de yaşanan buna

lımın mevcut yöntemler ile aşılamayacağı
açıktı. Sık sık değişen hükümetler, binbir
çeşit koalisyonlar ve 1978 Aralığında ge

tirilen sıkıyönetim "istikrar sağlamaya"
yetmiyordu. Egemen güçler için,
ekonomik
toplumsal ve siyasal düzeyde
içerisinde bulunan bunalımdan çıkabil

"türk
iş her zaman devlete
ve baştaki hükümetlere
bağımlı olmuştur.bundan
öte asya amerika hür
çalışma enstitüsü (AAFLI)
vb. CIA paravanı örgütler
aracılığıyla, türk
iş
ABD 'nin güdümündedir."
mek amacı ile daha "radikal" önlemler
gerekiyordu.
İşte tam bu noktada emperyalizmin
dayattığı 24 Ocak kararlarıyla yeni bir
ekonomik "istikrar programı" gündeme
geldi. Fakat bu "istikrar programının" ha

yata geçirilebilmesi o kadar kolay değil

di. İşçi sınıfı ve halkın bu programı sessiz
sedasız kabullenmesi, tepki göstermeme

si mümkün değildi. Bu nedenle "istikrar
programının" hayata geçirilebilmesi için
gerekli olan temel hazırlanmalıydı. 12 Ey

lül bu temeli hazırlamak amacıyla geldi.
12 EYLÜL VE İŞÇİ SINIFI:
12 Eylül yönetiminin ilk uygulamaların

dan bir mevcut grevleri kaldırmak ve iş

çileri zorunlu çalışmaya tâbi tutmak ol

muştur. İşçi ücretlerine yapılacağı açıkla

nan göstermelik zam ilanı da, "şirin" gö

rünmek amaçlı bir demogojik aldatmaca

dan öteye geçmemiştir. İşçilerin işbaşı
yapmaları doğrultusundaki duyurularla
birlikte fabrikaların kışlalara dönüştürül

düğünü bütün kamuoyu görmüştür.
Sendikal faaliyetler askıya alınmış, iş

çi sınıfının ekonomik
demokratik sınıf ve
kitle örgütü olma durumundaki DİSK'e
el konulmuş ve dava açılmıştır. DİSK'in
her düzeyde yöneticileri, işçi temsilcileri
ve DİSK üyesi binlerce işçi işkencelerden
geçirilmiş ve zindanlara tıkılmıştır. Ba

ğımsız devrimci sendikalar da aynı uygu

lamalardan paylarına düşeni almıştır.
Ülkemizde Amerikan tipi sarı sendika

cılığın örgütü olan Türk
İş'e bağlı sendi

kaların bir bölümü zaten "24 Ocak istik

rar programına" tepki göstermek bir ya

na, bu programı desteklemişlerdi. "24
Ocak istikrar programının" hayata geçi

rilebilmesinin koşullarını yaratmak ama

cı ile gündeme gelen 12 Eylül'ü Türk
İş
yönetimindeki sendika ağaları alkışlarla
karşıladılar. Türk
İş bir yandan 12 Ey

lül'ü yapanlara övgüler düzerken, diğer
yandan da DİSK'e lanetler yağdırmaktan
geri kalmamıştır. Türk
İş, 12 Eylül yöne

timiyle tam bir ağız
birliği halinde, işçi sı

nıfı hareketi ve DİSK'i bütün her şeyin so

rumlusu olarak göstermeye çalışmıştır.
Türk
İş, 12 Eylül yönetimini dışarı

dan alkışlamayı yeterli görmemiş olacak

ki, genel sekreteri Sadık Side, Sosyal Gü

venlik Bakanı olarak bizzat hükümette gö

rev almıştır. Türk
İş'in hükümete bakan
vermesi ve var gücüyle D.İ.S.K.'i suçlama

sı, üyesi bulunduğu Uluslararası Hür
Dünya İşçi Sendikaları Konfederasyonu
(ICTFU) tarafından bile hoş karşılanma

mıştır. Nitekim sağ bir çizgiye sahip olma

sına karşın ICTFU, Türk
İş'in üyeliğini as

kıya alma gereği duymuştur.
12 Eylül ile birlikte; değil grev, en ba

sit ve doğal hak arama yolları bile işçilere
çok görülüp yasaklanırken, toplu iş söz

leşmesi yapma yetkisi de yönetimin oluş

turduğu Yüksek Hakem Kuruluna (YHK)
verilmiştir. Y.H.K. öylesine bir "hakem"
k u r u l u y d u k i , işlevi egemen güçlerin 12 Ey

lül yönetimi aracılığıyla dikte ettirdiği ka

rarlan işçilere ve kamuoyuna duyurmak

tan ibaretti.
12 Eylül yönetimi YHK aracılığıyla
işçi ücretlerim budamakla kalmamıştır. İş

çilerin çalışma koşulları kışla disiplinine
sokulmuş, görünüşte işçi çıkartma yasağı
olmasına karşın binlerce işçi işten atılmış
 ve açlığa mahkum edilmiştir. İşçilerin
emeklilik hakları, kıdem tazminatları, ik

ramiyeleri vb. birçok haklarıyla birlikte
sosyal hakları da 12 Eylül yönetiminin ga

zabından kurtulamamıştır.
işçilerin örgütlenme ve serbestçe sen

dika seçme hakkı gasp edilir, grev hakkı
yok edilirken, sendikaların politikaya ağır

lığını koyması da yasaklandı.
işçi sınıfına yönelik tüm uygulama

larda Türk
İş yönetiminin birinci derece

den sorumluluğu vardır. Her türlü işçi
hakkını kısıtlayan 12 Eylül yönetiminde
Türk
İş genel sekreteri Bakan durumun

dadır. Tüm uygulamaların "yasal" çer

çevesini oluşturan kararların altında Türk

İş'li Bakanın (S.Şide) imzası vardır. 1982
Anayasası Türk
İş tarafından desteklen

miştir. Türk
İş başkanı Şevket Yılmaz de

mogojik bir şekilde bu gerçeği gizlemeye
boşuna gayret ediyor. Olanlar tüm kamu

oyunun gözü önünde olmuştur. 4.11.1982
tarihli Türk
İş icra kurulu açıklamasını,
anayasa oylaması öncesinde, Ş.Yılmaz te

levizyona çıkarak milyonlarca işçi ve
emekçinin yüzüne karşı okumuştur. Bu
açıklamada şöyle denilmekteydi; "İşçi hak
ve özgürlüklerinin kısıtlanmayacağı yo

lunda verilen sözleri, 7 Kasımda halkoyu

na sunulacak Anayasa metni ve devlet adı

na sürdürülen resmi tanıtma çalışması te

yid etmiştir". Nedir bu açıklamanın özü?
işçi hak ve özgürlüklerinin kısıtlanama

yacağı yolunda yetkililer zaten söz vermiş

lerdi... Nitekim halkoyuna sunulan metin
ve bunu resmi olarak kamuoyuna tanıt

her şart altında işçi
sınıfının kendi özgücüne
güvenen bağımsız sınıf
tavrının gereği olarak,
devrimci
demokrat sınıf ve
kitle örgütü anlayışına
uygun devrimci
sendikacılık ilke ve
programını hayata
geçirmek gerekiyor."
ma çalışmaları verilen sözde durulduğu

nu doğrulamıştır. Türk
İş icra kurulunun
dediği buydu. Buna rağmen Ş.Yılmaz bu

gün utanmadan işçilerin karşısına geçip
"Biz anayasa oylamasında işçilere sandık
başına gidin dedik". Anayasaya evet de

yin demedik" muhtevasında yalanlar söy

leyebiliyor.
Aynı şekilde 1983'te çıkartılan ve ça

lışma hayatını düzenleyen 2821 sayılı sen

dikalar kanunu ile 2822 sayılı Toplu
İş
sözleşmesi, Grev ve Lokavt kanununda ve
benzer nitelikteki tüm kanun yönetmelik
ve kararlarda Türk
İş'in sorumluluğu bi

rinci derecedendir. Ve bunların hepsi işçi
sınıfı hareketine karşı olduğu tartışma gö

türmez kararlardır. Türk
İş'in sözkonusu
işçi düşmanı tavırları bizim için sürpriz ol

mamıştır. Çünkü Türk
İş kuruluşundan
bu yana güdümlü bir yapıya sahiptir ve
işlevini yerine getirmektedir. Türk
İş her
zaman devlete ve baştaki hükümetlere ba

ğımlı olmuştur. Bundan öte Asya Ameri

ka Hür Çalışma Enstitüsü (AAFLI) vb.
CIA paravanı örgütler aracılığıyla, Türk

İş ABD'nin güdümündedir.
Türk
İş'in işçi sınıfı hareketini ege

men güçlere peşkeş çeken tavrı 1983'teki
seçimlerden sonra da sürmüştür. ANAP
hükümeti ve işverenlerle işbirliği halinde
çalışmışlardır. Bu arada özellikle Türk
İş
genel kurulu yaklaştıkça, işçilerin gözü

nü boyamaya yönelik "işçi yanlısı" tavır
alma
gösterileri düzenlemekten de geri
kalmamışlardır. Türk
İş tarafından düzen

lenen birkaç miting toplantıyla, gazetele

re verilen "sert" demeçleri bu doğrultu

da değerlendirmek gerekir.
Türk
İş'in 1983 seçim sonrası tavrı

na ilişkin birkaç örnek vermek gerekirse;
Türk
İş 1984'ten sonra kamu sektö

ründe imzalanacak toplu iş

sözleşmelerinde ANAP hükümetinin da

yatmalarına boyun eğmeyi kararlaştırmış

tı. Hükümet Koordinasyon Kurulu aracı

lığıyla, işçi ücretlerine % 30 oranında zam
öneriyordu, fazlasını vermiyordu. Buna
karşılık Türk
İş başkanlar kurulu topla

nıyor ve işçi ücretlerine % 43'ün altına
zam getiren sözleşmelere imza atmayacak

larını açıklıyordu. Fakat bu aldatmacada
kısa sürede açığa çıktı ve çok değil birkaç
gün sonra Türk
İş'e bağlı sendikalar % 30
oranındaki (% 30'un altında zam kabul
edenler de oldu) zammı içeren sözleşme

leri imzalama yarışına girdiler.
1.5.1986 tarihinde ise Türk
lş başkan

lar kurulunun bir başka toplanışında yi

ne "çok sert" bir karar alındı. "...olum

suzluklar devam ederse gündeme genel
grev gelir...". Bu karardan sonra Türk
İş'in
tabiriyle "olumsuzluklar" devam etti. Hü

kümet öyle bir yeni grev tüzüğü çıkardı ki,
grevler jandarma eşliğinde yapılacak ha

le getirildi. Tabi Türk
İş genel grevin sa

dece sözünü etmişti. Bu bile gelişme sa

yılmalı(!).
Keza, Türk
İş içerisindeki en gerici
sendikalara doğru gidildikçe "genel grev"
sözleri daha çok duyulmaya başlıyor.
Türk
Metal başkanı Mustafa Özbek, bir

iki küçük işyerinde başvurduğu grev aldat

macasından sonra "bu yasalarla grev ol

maz", "bu şartlarla grev yapmak
enayiliktir" gibisinden sözler ederken,
Türk
lş genel kurulu yaklaştıkça Genel
Grev şampiyonu kesildi. Türk
İş kongre

sinde "Genel grev kararı alalım" diyor bu
tür sendikacılar. Bu sözlerin ne amaçla
söylendiği, hangi aldatmacalara hizmet et

tiği ve samimiyetten uzak olduğu açıktır.
Halkımızın bir deyişi vardır: Ses güzel,
ezan güzel ama okuyan bin yıllık papaz...
Tam da buna uyan bir durum.
Sonuç olarak 12 Eylül döneminin ge

nel olarak emekçi halkımıza ve özel ola

rak işçi sınıfına getirdikleri ortadadır. OD

TÜ Öğretim üyelerinden Merih Celasun

un 1973
83 arasındaki on yılı kapsayan
araştırmasında (28 Kasım 1986 Cumhuri

yet gazetesinden) gelişimin ipuçları belir

li ölçülerdede olsa gözükmektedir. Bu
araştırmaya göre Türkiye'de nüfusun en
düşük gelirli % 20'si toplam gelirden
1973'te % 3.45 oranında pay alırken, bu
oran 1983'te % 2.63'e düşmüştür. Nüfu

sun en yüksek gelirli % 20'sinin toplam
gelirden aldığı pay ise 1973'te % 55.33
iken, 1983'te % 55.93'e çıkmıştır. Bu ra

kamlar ülkemizde gelir dağılımdaki den

gesizliğin hangi boyutlara ulaştığının kü

çük bir göstergesidir. Yine araştırmalara
göre asgari ücret son altı yılda reel olarak
% 50 gerilemiştir, işçilik ücretinin üretim
maliyetindeki payı ise % 16 gibi zaten dü

şük bir düzeyde iken daha da düşerek %
8'lere inmiştir.
İşte 12 Eylül'ün işçi sınıfına verdiği
budur.
NE YAPMAK GEREKİYOR?
Öyle bir soru ki, hem söylenecek çok
şey var, hem de uzun söze gerek yok.. Dİ

RENMEK GEREKİYOR? Diş ilen tırnak
ilen direnmek ve mücadele etmek gereki

yor. Türk
İş ve ona bağlı sendika yönetim

lerinin gerçek yüzlerini bıkmadan uzan

madan anlatmak gerekiyor. Sendika ağa

lığını, sarı
mafia tipi sendikacılığı ve sos

yal demokrat geçinen kimi sendikacıların
gerçek yüzlerini, uzlaşmacılıklarını açığa
çıkartmak vazgeçilmez görevlerdendir. İşçi
sınıfının çaresizlik koşullarında sosyal de

mokrat geçinen sendikacıların, reformist
ve revizyonistlerin aşılamaya çalıştığı ham
hayallerin peşine takılıp sürüklenmesini ve
dolayısıyla sonuçta hayal kırıklığına uğ

ramasına uğramasını engellemek gereki

yor. Her şart altında işçi sınıfının kendi
Özgücüne güvenen bağımsız sınıf tavrının
gereği olarak, devrimci
demokrat sınıf ve
kitle örgütü anlayışına uygun devrimci
sendikacılık ilke ve programını hayata ge

çirmek gerekiyor. Bütün hak gasplarına
rağmen var olan mücadele yollarını sonu

na kadar kullanmak ve hayatın zengin
pratiğinden çıkan yeni mücadele yöntem

leri geliştirmek gerekiyor.
NETAŞ İŞÇİLERİ
Şu yaşanılası dünyayı, bazıları için
yaşanmaz hale getirenler vardır. Sabahın
6'sında, kuru bir dal gibi yatan yavrusu

nu bırakıp sefertasına davranan ve sisli si

ren seslerine karışan çelimsiz
uçuk tenli
analar vardır. Hem de bir dolu. Onlarla
beraber, en az yüzleri ve ciğerleri kadar ku

rumuş olan evlerinden çıkan, bir o kadar
da baba vardır. Ve bir o kadar babanın,
bir o kadar oğlu vardır, onlarla aynı yaz

gıyı paylaşan. Zaten o yazgıya ortak ol

sun diye doğar çocuklar, işçi mahellelerin

de.
İşte hergün reklamlarda boy gösteren,
her çeşit mağazanın vitrinlerinde yer alan,
her türden, rengarenk, cici
bici meta'ın
oluşumunun ardında yatan ve bunları ya

şamayanların kanını donduran manzara

TEK YUMRUK
lardır Dunlar.
Üretim ilişkilerinin emekçi sınıfın le

hine çevrilmesi ise ne bu yazgıyı kabullen

mekle, ne de kanı donuk beklemekle ger

çekleşir. Bu, sabırla ve inatla, bir müca

dele deneyimini yaşamak ve bağrında sak

lamakla olacak iştir. İşçi sınıfı bilinci bu

nu gerektirir. Kazanımlar ancak bunların
bilincinde olan ve deneyimlerini bir örgüt

lülük potası altında eriterek doğru hedef

lere yöneltecek olan anaların babaların
ve hatta kuru dal gibi yatan çocukların el

lerindedir.
12 Eylül'den önce tüm bu zinciri oluş

turacak olan emekçi sınıfın özörgütlülü

ğü, sendikal faaliyetlerle kendini göster

miştir. Gerekli örgütlülüğe sahip işçiler,
"uzlaşmaz çelişki"lerden biri oldukları

Tolga GÜNER
nın farkına varıp, büyük
küçük işyerle

rinin kapitalist patronculuklarına ve on

larla içice geçmiş sömürü düzenine baş

kaldırmayı bilmişlerdir. Gene, bulunduk

ları örgütlülük ve işçi sınıfı bilinci çerçe

vesinde bayram yerine gider gibi gitmiş

lerdir grev yerlerine. Sabah kaptıkları se

fertasları artık daha hafiftir ama birazda
davul
zurna ile doyarlar grev yerlerinde.
Yazgılarını kabullenmeyen insanlar çoğal

dıkça davul
zurna sesleri artar, hayaller
genişler, derinden bir yankı uyanır şehir

de, o dev gücün, emekçilerin sesleriyle. O
dönemlerde tüm grevlerden onlarca kat
daha coşkulu bir araya gelirdi bu insan

lar, l Mayıs'larda.
12 Eylül hareketinden sonra bu anla

tılanlar yalnızca hafızalarda kaldı. Amaç
o döneme ait işçi hareketlerini, yüzbinle

ri m i t l e ş t i r m e edebiyatı ile k u l l a n m a k de

ğil. Ama şimdi ne l Mayıs'ları kutlamak,
ne de gerçek a n l a m ı y l a sendikal faaliyet

leri yürütebilmek olanaklıdır. Bu yönde
amacımız yalnızca bu dönem işçi hareket

l e r i n i n üzerinde olan korkunç baskıların
ve k ı s ı t l a m a l a r ı n a l t ı n ı çizmek olabilir.
Herşeyden önce, elli küsur milyon nü

f u s l u ve bir zamanlar yüzbinleriyle bir
amaç uğruna bir alanı doldurabilecek ka

dar çok çalışanı olan bir ülkede, 6 yıl bo

yunca i l k defa 2650 rakamına ulaşabilen
bir grevin altının çizilmesi gerekli. Ve he

men ardından şunlar açıklanmalı;
'80 sonrasında emekçilerin yaşam ko

şulları daha da zorlaşmış, sömürü kendi

ni hemen hemen ikiye katlamış, halkımı

zın üzerinde kara kara dolaştırılan yoz

kültür bulutları işçimizi de sarmaya baş

lamıştır. Bunlar gerekli yasalarla ve bu ya

saların işçilerle ilgili kısımlarıyla pekişti

rilmiştir. İşçilerin sendikal mücadelesi an

cak kanatları koparıldıktan sonra serbest
bırakılmıştır. Mücadele etmek için bırakı

lan zemin ise hiçbir zaman kanadı olma

mış ve her zaman düzene bağımlı olmuş
olan Türk
İş'ten başkası değildir.
İşte böylesi bir ortamda mücadelesi

ni sürdüren NETAŞ grevcileri, demokra

sinin kendisini ancak emperyalist düzenin
boğuk kahkahaları ile ifade edebildiği bir
zamanda, tüm olumsuzluklara rağmen
umut ışıklarının şalterini tutabilmiş, ka

tılımın, o yazgıyı kabullenmeyen, donuk
kanlı olmayı istemeyen insanların verdiği
dirençle, 2650 insanın sıcaklığını taşımış

tır günler boyu gazete sayfalarına, beyin

lere, yüreklere, k u r u bir dal gibi yatmasın
diye çocuklar.
Otomobil
İş önderliğinde gerçekleş

tirilen NETAŞ grevinde, kendileriyle ko

nuştuğumuz grev gözcüleri Zeki Güven ve
Sevinç Şeker; tüm zorluklara rağmen "da

ha da güçlenmiş" olarak ve "tek yum

ruk" halinde grevi sonuna kadar sürdü

receklerini söylüyorlardı.
Kendilerini bekleyen zorlukların bi

lincinde olarak, haklarını almak için so

nuna kadar direneceklerini dile getiren
grevci işçilerin, istemleri ve grevi sürdür

mekteki kararlılıkları, dirençleri ve umut

ları, konuştuğumuz Otomobil
İş bölge
başkanı Şahin Önayak'ın konuşmasında
kendisini açıkça ortaya koyuyordu.
Aşağıda Otomobil
İş Ümraniye böl

ge başkanı Şahin Önayak ile yaptığımız
konuşmayı aynen aktarıyoruz. (*)
ÇÖZÜM — Netaş'ta sürdürülen grev 12
Eylül sonrasının en büyük grevi. Grevin
önemi üzerine neler söyleyeceksiniz?
ŞAHİN ÖNAYAK — Netaş grevi, cidden
b ü y ü k bir grev oldu. Netaş grevinin baş

laması, demokrasi mücadelesinde bir
adım oluşturuyor. Çünkü; yasaların sen

dikalaşmaya getirdiği
kısıtlamalar, sözleş

melerin yapılmasında belli bir engeldir. İş

te "bu yasalarla grev yapılmaz", "bu ya

salarla toplu sözleşmeler olmaz" diyen ba

zı sendikacılara da bu yasalara rağmen
grev yapılabileceğini göstermiş oldu.Netaş
g r e v i n i n önemi oldukça b ü y ü k tabi. Ne

taş grevi, Netaş'ı ve Otomobil
İş'i de aş

tı. Genel bir konu haline geldi. Herkes gre

ve sahip çıkmak zorunda, sahip de çıkı

yor. Netaş grevine destekler ve b ü y ü k da

yanışma örnekleri var. Ayrıca, bu grevle
iç ve dış basın ve kamuoyu da yakında il

gilenmektedir. En önemli tarafı da 12 Ey

lül'den sonraki i l k ciddi ve en b ü y ü k grev
alması. Kısaca bunları söyleyebilirim.
ÇÖZÜM — Grev yaklaşık olarak 35 gün

dür devam ediyor. İşçilerin katılımı ve ka

rarlılığı nasıl?
ŞAHİN ÖNAYAK — Bugün grevin 35'i
g ü n ü , ilk g ü n k ü coşku ve k a r a r l ı l ı k de

vam ediyor. Arkadaşlarımızın moralleri
oldukça yüksek, şu ana kadar hiçbir çö

zülme ve dağılma da olmadı. Bu kararlı

lığımızı haklarımızı alıncaya kadar sürdü

receğiz.
ÇÖZÜM — Grevin sürdürülmesinde kar

şılaştığınız sorunlar nelerdir? Bu konuda
toplumun diğer kesimlerinden neler bek

liyorsunuz? (Dayanışma
destek
yardım
anlamında)
ŞAHİN ÖNAYAK — Karşılaştığımız so

runlardan biri; PTT'nin işverenle birlikte
grev kırıcılığına gitmesi, bu da bazı mon

taj işyerlerinde PTT teknisyenlerinin ça

lıştırılmasıyla oldu. Bir diğeri de fabrika

dan telefon test cihaz makinasının dışarı

ya çıkartılmasıdır. Gerek PTT teknisyen

lerinin çalıştırılması, gerekse bu cihazın dı

şarı çıkarılmasıyla ilgili de sendikamızın
itirazları yapıldı. Müfettişler bu yerlerde
gerekli incelemeleri yaptılar. PTT teknis

y e n l e r i n i n çalıştığını tespit ettiler. Bu da
yasaya aykırı bir tavır takınıldığı ve grev
kırıcılığı yapıldığını ortaya çıkardı. Yasal
işlemlerimizi devam ettiriyoruz. Makina

nın dışarı çıkartılması da gene müfettiş

ler tarafından tespit edildi. Makinanın geri
getirilmesi için yaptığımız bu girişimler so

nucunda İstanbul Valisi, Vali Yardımcısı,
Emniyet M ü d ü r l ü ğ ü Sendikalar Masası
A m i r i bu m a k i n a n ı n geri getirileceğini
söylediler. Bununla ilgilide gerekli yerlere
emir ve talimat verdiler. Karşılaştığımız
önemli güçlükler bunlar oldu. Bunun dı

şında herhangibir baskıyla k a r ş ı l a ş m a d ı k .
Tabi beklentilerimiz dayanışmalar ve
ziyaretçiler, bunlar da zaten yapılıyor. Bil

hassa dayanışmalar, hemen hergün az da
olsa yardım yapılıyor, tabi bu sadece mad

di dayanışma demek değildir, z i y a r e t l e r i n
kendisi de bir dayanışmadır. Hem mora

limizi yükseltiyor, hem de arkadaşlarımı

zın k a r a r l ı l ı ğ ı n ı biraz daha arttırıyor. Bu
da bugüne kadar sağlandı ve s ü r e k l i l i k ka

zandı.
ÇÖZÜM — Genel olarak işçi s ı n ı f ı n ı n ,
özel olarak sendikaların durumu ve sorun

ları h a k k ı n d a k i düşünceleriniz.
ŞAHİN ÖNAYAK — Genel olarak işçi sı

n ı f ı n ı n sorunları elbette çok. Tabi bu so

r u n l a r ı n çözümlenmesi için de sendikala

rın ve işçilerin, sandikalarda birliği sağla

maları gerekiyor. Bu sorunlar ancak sen

dikal b i r l i ğ i n sağlanması sonucunda işçi
s ı n ı f ı n ı n güçlenmesi halinde çözümlene

bilecektir. Bunun çalışmalarının da bir an
önce başlatılmasında yarar vardır. Tabi
sendikalar, bilhassa 12 Eylül'den sonra
çok güç durumda kaldılar. Bir çok sıkın

tılarla karşılaştılar. Sendikaların önünde
herşeyden önce sendikalar yasası bir en

geldir. Çok büyük zorluklar var, tabi zor

lukları anlatmak için çok zaman gerekli.
Gerek toplu sözleşmelerde gerek yetkiler

de önemli z o r l u k l a r var. Bunlar sendika

ların güçlenmesinde ve büyümesinde
önemli ölçüde olumsuz yönde etkilerdir.
ÇÖZÜM — Bugün başlayan Türk
İş
kongresi h a k k ı n d a k i düşünceleriniz.
ŞAHİN ÖNAYAK — Bu dönemki Türk

İş kongresi çok önemli, bu kongrede bize
göre mutlaka büyük değişiklikler olması
gerekir. Ancak Şevket Yılmaz ve ekibi bü

yük sendikaların delegelerinin çoğunluğu

na sahip. Bu kongre aynı zamanda işçisı

n ı f ı n ı n geleceğini de belirli ölçülerde çiz

miş olacaktır. Çünkü sendikal birliğin
Türk
İş'te sağlanması ya da Türk
İş'in dı

şında sağlanması konusu da bundan son

ra gündeme gelecektir. Bu nedenle bu
kongre bizim açımızdan önemli. Bütün
kamuoyu ve dış ülkelerde bu kongreyi ya

kından izliyorlar. Bizim amacımız bu
kongrede d e ğ i ş i k l i k l e r yapılarak demok

ratik sendikal m u h a l e f e t ; n yönetime gel

mesi, yönetime ortak olmasıdır.
ÇÖZÜM — Demokrat kesimin sendika
içinde yönetime gelmemesi durumunda
neler olabilir?
ŞAHİN ÖNAYAK — Şu anda bir şey söy

leyemem. Bu, ancak genel kuruldan son

ra tartışılması gereken bir konudur. Genel
k u r u l d a n sonra mutlaka bir değerlendir

me yapılacaktır, hatalar yapılmışsa onlar
ortaya k o n u l u p tartışılacaktır. Yani bu de

ğerlendirme genel k u r u l d a n sonra yapılır.
ÇÖZÜM — Teşekkür ederiz...
(*) Bu konuşma 22 Aralık 1986
t a r i h i n d e yapılmıştır.
GREV DALGASI
YAYILIYOR..!
Devrimci
demokratik temelde yük

selmeye başlayan toplumsal muhalefe

tin, düzenin açtığı kanallarda akan "dur

gunluların yatağını değiştirme konusun

daki kararlı mücadelesinin yanı sıra, ege

men sınıfların içinde bulunduğu siyasi ve
ekonomik krizin giderek derinleşmesi,
bilindiği gibi, 12 Eylül tarihine rastlayan
Çankaya değişikliğini gündeme getirdi.
Bugün, artık devrimci süreçte yeni bir
"tarih dilimi" oluşturan önce ve sonrası"
diye andığımız 12 Eylül 1980 tarihi, sı

nıflar mücadelesinde neyi ifade etmekte?
Ne anlama gelmekte? Böylesine önemli
ve kapsamlı bir sorunun sayfalarca süre

cek irdelemesini, yanıtını burada verme

nin ne olanağı, ne de gereği var. Ancak
konumuzla ilgisi olması bakımından, 12
Eylül'ün, tekelci burjuvazinin, egemen
sınıflar arasındaki çelişkiyi kendi lehine
çözmek, süreklilik arz eden siyasi ve eko

nomik krizden "kurtulmak" (bunun
mümkün olmadığını kendileri de en az
bizim kadar biliyorlar ya!) yoksul halk
muhalefetinin açtığı gedikleri yamamak
ve "bir daha" (ne umutsuz, ne tarih dışı
bir istem) geriye dönmemek üzere eko

nomik, politik, kültürel, sosyal vb. tüm
alanlarda ihtiyaç duyduğu dönüşümleri
sağlamak olduğunu da söylemek gerekir.
(Aradan geçen 7 yıl sonra geriye şöyle bir
baktığımızda, bunun anlamı daha iyi an

laşılır sanırım.)
Sözünü ettiğimiz hedeflerini büyük öl

çüde vuran işbirlikçi burjuvazi amaçları

na ulaşmak için bunalımının sorumlusu
olarak gördüğü/göstermeye çalıştığı
gençliğin ve işçi sınıfının üstüne yürüye

rek hizaya getirmeye çalıştı. "Fırsatı gani

met bilip" hemen ilk elde grevlere son ve

rildi. Artık bir gün öncesine kadar, sayı

ları yüzbinleri aşan işçinin grev bayrağı,
her anti
demokratik yola meşruluk ka

zandırıldığı 12 Eylül'den sonra indirildi.
(Bugün o bayrağı yükseltme mücadelesi

nin ağırlığını, onuru ilk büyük grevi baş

latan Netaş işçileri taşıyor.)
Şevket Yılmaz patronluğundaki
Türk
İş'in dışında kalan başta devrimci
işçilerin kitle sendikası olan DİSK olmak
üzere tüm sendikaların kapısına kilit vu

ruldu. (DİSK artık resmen kapatıldı). Bu
10
arada Türk
İş Genel Sekreteri Sadık Şi

de'yi Ulusu hükümetine Sosyal Güvenlik
Bakanı olarak vererek (Bu dönemde giz

liliğin alenileştiğine inandığından olsa
gerek, Side de imzasını koyduğu yasalar

la nasıl bir işçi savunucusu (!) okluğunu
dosta düşmana gösterdi.) kadirşinas bir
devlet dairesi, pardon sendikası olduğu

nu kanıtladı. Başta öncüleri sendika tem

silcileri olmak üzere onlara işçi "demo

kratik hak ve Özgürlüklerini" kullanma

nın bedelini zindanlarda ödedi, ödüyor
(işkenceden cezaevine sağ
salim gitme

nin de bir şans olduğunu yaşayanlar iyi
bilirler). Yüzde yüz nasıl olmadı diye şa

şırdığımı yüksek bir oranla "benimse

nen" 82 Anayasasında da yerini alan
YHK ile burjuvazinin aşan kâr oranları

na ulaşmasını daha da kolaylaştırmak
için,işçiler gerçek değerini günden güne
yitiren ücretlere mahkum edildiler. Açlık
ve sefaletle koyun koyuna yaşamak zo

runda bırakıldılar. Sonuçta, çıkarılan an

ti
demokratik yasa ve yönetmeliklerle
"temel haksızlık ve özgürlüksüzlük" or

tamında "hizaya getirilmeye" çalışılan iş

çi sınıfı, 2821 sayılı "sendika yasası" ile
Amerikancı Türk
İş'e mahkum edilen,
2822 sayılı "Toplu iş Sözleşmesi, Grev ve
Lokavt Yasası" ile de "işten atılmalar"
meşrulaştırıldı. Grev, işçinin kullanacağı
bir silah olmaktan çıkarılıp, göstermelik
bir niteliğe kavuşturuldu.
Böylece dingin sularda kürek çekme

ye başlayan (dahası sürdürme hevesinde
olan) burjuvazinin yazdığı senaryoda
herkesin rolü belliydi, "iş barışı" adlı
oyunda Türk
lş Başkanı sert Şevket'in
rolü figüranlıktı. Seyirci sıralarında işçi

ler, suflörlükten arta kalan bürokrat sen

dikacılar da localardan katılıyorlar oyu

na. Ara sıra da rolleri gereği (seyirciler kı

pırdandıkça) "isyankâr" rollerini oyna

maya başlıyorlar. Bitmesi hiç istenmeyen
bu oyunda tüm amaç, kimsenin rollerinin
dışına çıkmamasını sağlamak. Gel gör ki
seyirci daha baştan kendi yerinde rahat

sız oluyor. Tarihsiz değil ki koca sınıf, ta

rihin öğrettiğini yaşamaya, tarihe malet

meyi düşünüyor. Bu arada devlet kapı

sında, Türk
İş'te sarının tonları yarıştırı

lıyor. "Kim daha iyi işçi simsarlığı yapar"
yarışı başlıyor. Kavga
nizah sert Şevket
Sinan DOĞANAY
yerinde kalıyor. Kafası hep "sağ" basan,
konuştuğu beş laftan üçü "teslimiyet",
"uzlaşma", "reform" olanlar da rollerini
gönüllerinin pek istemediği, sert Şev

ket'in ne ettiyse üstesinden gelemediği
bağımsız sendikalar t a b a n ı n talepleri
doğrultusunda davranmaya gayret gös

teriyorlar.
Bu arada bağımsız Otomobil
İş sendi

kasına bağlı Netaş işçileri, 12 Eylül son

rasının ilk büyük kitlesel grevini 86'nın
kasım ayında, salı günü saat onbirde baş

lattılar. 300()'i aşkın işçinin çalıştığı Üm

raniye'deki Netaş'ta grevin başladığı sı

rada İzmir ve Ankara'dakiOtomobil
İş'e
bağlı işçiler de "GREV" diyorlardı. Ve
Netaş işçilerinin "Haydi Greve" haykırış

ları yalnızca son yıllarda ilk büyük grevini
başlatmakla kalmadı. Onlar, örnekleri
PHILIPS'de, DORA'da, DERBY'de gö

rülen büyük bir grev dalgasını da başlattı

lar. Onun, müjdecisi oldular. İki ayı aşkın
bir süredir, zor koşullara rağmen işçi ka

rarlılığıyla greve devam eden Netaş işçi

leri, Türkiye işçi sınıfının gözbebeği du

rumuna geldiler. Netaş'ın ilk "grev" ol

ması, işçi kararlığının anti
demokratik
yasaları ile burjuvazi ve teslimiyetçi sarı
sendikacılara karşı bir güç gösterisi ol

ması da Netaş işçilerini sınıfın gözbebeği
durumuna getirdi. Şimdi dostuyla düş

manıyla tüm gözler Netaş'da.
Bütün işçi sınıfı, demokratik kamuoyu
dayanışma halinde, Netaş grevcileriyle.
Ancak onlarla en büyük dayanışmayı,
bağımsız LASPETKİM
İŞ sendikasına
bağlı Dora, Derby işçileri greve giderek
gösterdiler. Aynı kararlılıkla, aynı diren

çle herşeye rağmen grevle haklı mücade

lelerini sürdüren Dora'lı, Derby'li işçiler,
sınıf onurunun ne olduğunu gösteriyor

lar.
Henüz bir kasırgaya dönüşmedi kuş

kusuz grevler. Zor bir sınavdan geçen
onurlu bir kabarış, bir dalga niteliği taşı

yor Netaş'ın, Dora'nın, Derby'nin grevle

ri. Ama işçi sınıfının "dipten gelen" dalga

sı bir gün duvarları da dövecek elbet. İşte,
bu dalgalardan biri Philips'de başlayan
ve işten atılmaları protesto etmek ama

cıyla 2 sendika temsilcisinin açlık grevi,
diğeri de bağımsız Genel Hizmet
İş
sendikasının İzmir'deki açlık grevi.
 nası önünde açlık grevine baúladı, iúvere- sekiz aylık hakları bir anda gasbedilmiú
GENEL HøZMET-øù nin yanısıra Belediye-øú'in iúçi düúmanı ve iúverenlerin cebine kalmıútı.
tavrına da karúı olan açlık grevi, belediye Bunun üzerine iú mahkemelerine baú-
iúçileri olmasına ra÷men, Belediye-øú vurarak yasal mekanizmayı iúleterek
üyesi olmamaları nedeni ile haklarını ala- haklarını kazanmayı amaçlayan Genel
øúçi sınıfı, ekonomik-demokratik hak- mamaları ve Genel Hizmet-øú'in üyesi Hizmet-øú bundan da sonuç alamayınca
larını ayaklar altına alan anti-demokratik açlık grevine baúladılar.
olan bazı iúçilerin sürgüne gönderilmesi
yasaveuygulamalarakarúı,giderekçeúit- "Bu arkadaúları yönlendiren çeúitli
lenen eylem biçimleriyle mücadelesini üzerine baúlatıldı. Belediye-øú, øzmir Be-
ideolojik güçler var. Mesele parayı al-
yükseltiyor. Netaú'daki, Dora'daki, lediyesinde sözleúme yapmayı yetkili tek
maksa çok zor yolu seçiyorlar. Açlık gre-
Derby'deki hak grevleri devam ederken, sendika kararını çıkarttırarak iúverenle vi yapmak çözüm de÷il. Arkadaúlarımı-
bu kez "hak verilmez alınır" diyen Ba- toplu sözleúme masasına oturdu. (øzmir zınbizekayıtlarınıyaptırsınbütünprob-
÷ımsız GenelHizmet-øúsendikasınaba÷- Anakent Belediye Baúkanı Burhan Özfa- lemleri bitecektir" diyecek kadar sararan
lı belediye iúçileri øzmir'de baúlattıkları tura da karúısında Belediye-øú'in yetkili eylem kırıcısı Belediye-øú sendikası yö-
açlık greviyle hak eylemlerini sürdürü- sendika olmasından çok mutlu olmalı ki, netim kurulu üyesi Burhan Gündüz'ün
yorlar. açlık grevi eylemcilerini "muhatap kabul tüm çabalan, kararlı iúçi tutumu karúısın-
Ba÷ımsız Genel Hizmet-øú sendikası- etmedi÷ini" söyleyerek "bizim muhatabı- da sökmedi.
nın yeni yılın ilk günlerinde baúlattıkları mız Belediye-Iú'tir" diyerek iúveren nez-
iúverenyardakçısı sarı sendika Belediye- dinde geçer akçenin Belediye-øú oldu÷unu
øú'in çirkin teslimiyetçi yüzünü bir kez
daha açı÷a çıkarttı. Ço÷unlu÷ununkapa-
vurguluyordu .
øzmir'de 28 ùubat 984'de yürürlü÷e giren
PHILIPS
tılan DøSK'e ba÷h Genel-øú üyelerinin
oluúturdu÷u ba÷ımsız Genel Hizmet-øú ve imzalanması gereken sözleúme
Sendikasının øzmir l nolu ùube Baúkam Kasım'da imzalanıyor ve Genel Hizmet-øú øúçi sınıfı üzerindeki çok yönlü baskı -
Hıdır Barut, sırtındaki battaniyesiyle hi- Sendikasının üyeleri yasal haklarını lartüm úiddetiyle sürüyor. Bunun son ör-
çe sayılan haklarını almak ve iúçi arka- kullanarak dayanıúma aidatı ödemek su- neklerinden birisi de Philips'te yaúandı.
daúlarının sürgüne gönderilmesini pro- retiyle yararlanmak istedikleri sözleúme- Artık alıúılmıú olan sudan nedenlerle ye-
testo etmek için, Ana-Kent belediye bi- den ikza tarihinden itibaren yararlandırı- di iúçinin iúine son verildi. Pervasızca iú-
lıyorlardı. Bu iúverenlerin arayıp da bula- ten atılmalar özellikle son yıllarda adeta
madıkları bir kazançtı. Yüzlerce iúçinin iúçinin "kaderi" haline getirildi. Ama Phi-
lips'li iúçiler bunu "sessizce" sineye çek-
mediler. Ba÷ımsız Otomobil-øú sendika-
sının Philips baú temsilcisi Mehmet Hel-
vacının baúlattı÷ı açlık grevine temsilci
OKUYAN BøR øùÇø Faruk Saydam da katılarak atılmalara
SORUYOR! karúıprotestoeylemlerinibaúlattılar.
Kapısında sürekli polisin bekledi÷i ve
Yedi kapılı Tebai úehrini kuran kim ? atılan iúçilerin içeri alınmadı÷ı fabrikada
Kitaplar yalnız kralların adını yazıyor iúçilerarkadaúlarınınatılmalarınıprotes-
Yoksa krallar mı taúıdı kayaları? to etmek, açlık greviyle dayanıúmadabu-
Sir de Babil varmıú boyuna yıkılan lunmak amacıyla çay ve yemek boykotu-
Kim kurmuú Babil'i her seferinde na gittiler.
Altınúehir Lima'nın hangi evlerinde otururmuú Soruna atılanlar açısından bakmadık-
acaba yapı iúçileri? larını, 3. ve 7. maddelerin(Philips'liiú-
Nereye gittiler dersin çileriniútenatılmalarınagerekçegösteri-
Çin úeddinin bitti÷i gece duvarcılar len maddeler) tüm iúçilerin sorunu oldu-
Yüce Roma'da zafer anttı çok ÷unu ve mutlak kader olmadı÷ım, var
Kimlerdi acaba bu anıtları diken olan mücadelenin bir halkasını buradan
Sezar kimleri yendi de kazandı bu zaferleri? baúlattıklarını söyleyen iúçiler "tüm iúçi-
Dillere destan olmuú koca Bizans'ta yok ler mücadele saflarına" ça÷rısını yaptılar.
muydu saraylardan baúka Tabandan geliúen bu açlık grevi ve
oturacak yer? benzeri eylemleri örgütlü ve güçlü bir ya-
pı kazandırarak daha üst boyutlara sıç-
Atlantis'te, o masallar diyarında bile bo÷ulurken ratmakla yükümlü olan Otomobil-øú'in
insanlar uluyan denizde bir gece yarısı ba÷ırıp imdat yeterince bu bilinçle hareket etmemesi,
istemiúler kölelerinden. Genç iskender Hindistan'ı eylemlerin hak alma düzeyinde baúarıya
zaptetti Bir baúına mı ? ulaúamamasında etkili oldu.
Sezar Galya'lılan yendi øúçilerin haklı mücadelesi karúısında
Bir aúçı olsun yok muydu yanında? burjuva basınının duyarsız kalması úa-
ispanya'lı Filip a÷lamıú derler úartıcı de÷il kuúkusuz. Ancak "demo-
batınca tekmil filosu krat" basınımızın da anlaúılmaz (aslında
Ondan baúkası a÷lamadı mı acaba? Kitapların her anlaúılır) bir úekilde duyarsız kalması ba-
sayfasında bir zafer Piúiren kim zafer aúını iúte bir sürü sının gerçek yüzünü bir kez daha sergile-
di. Onlar bakar-kör olmakta dirensinler.
olay sana Ve bir sürü soru
Philips'li iúçilerin mücadele ça÷rısı
er geç karúılı÷ını bulacaktır. Ve 'o
Bertolt Brecht gün' selin önünde kimse
duramayacaktır.

 Türk-øú Kurultayı ve Devrimci
Sendikal Mücadelenin Gelece÷i
22-28 Aralık tarihleri arasında Anka-
ra'da toplanan Türk-øú 4. Genel Kuru-
lu, baúta bünyesinde topladı÷ı .5 milyon
iúçi ve emekçi olmak üzere siyasi iktida-
nn, sermaye çevrelerinin, siyasi partilerin,
ilerici-devrimci-demokrat kamuoyunun,
basının kısaca toplumun tüm katmanla-
rıyla büyük bir merak ve ilgiyle izledi÷i;
986 senesi biterken tüm dikkatleri üstün-
de toplayan en büyük olaydı.
Her siyasi etkinli÷in istem ve görüúleri
çerçevesinde de÷erlendirdi÷i ve bu do÷rul-
tuda beklentiler içinde oldu÷u bu Genel
Kurul nihayet sonuçlandı. Genel Baúkan
ùevket Yılmaz ile Genel Teúkilatlanma
Sekreteri Orhan Balaban dıúındaki üç yö-
netici Sadık Side, Kaya Özdemir ve Ömer
Ergunseçilemediler. Yerlerine Genel Sek-
reter Emin Kul (Denizciler Sendikası),
G.Mali Sekreter Çetin Göçer (Belediye-
øú), G.E÷itim Sekreteri Mustafa Baúo÷lu
(Sa÷lık-øú) seçildiler.
Üç baúkan adayının üç ayrı listeyle gir-
di÷i bu seçimde Sosyal Demokratların
baúkan adayı, Petrol-øú Sendikası Baúkanı
Cevdet Selvi ve listesi kılpayı seçimi ka-
zanamazken, sa÷ın ikinci adayı Mustafa
Özbek beklenenden çok daha fazla oy al-
dı.
Kongre geliúmelerini, Genel Kurul'a gi-
dilirken hangi çevrelerin nasıl istem ve
beklentiler içinde oldu÷unu, Türk-øú Ge-
nel Kurulu'nun hangi istem ve beklenti-
lere ne ölçüde yanıt verdi÷ini, bundan
sonra sendikal mücadelenin seyrini bu ya-
zımızda koymaya çalıúaca÷ız.
4. Genel Kurul; seçim çalıúmalarının,
kulis faaliyetlerinin, liste hazırlıklarının
a÷ırlıklı gündem konusu oldu÷u bir Ge-
nel Kurul oldu. Öyle ki bilinen ve bekle-
nen sendikacıların konuúmaları dıúında
Genel Kurul Salonu'nda çok az sayıda de-
lege bulunuyordu. Delegelerin bulunduk-
ları salonlar, otel lobileri özellikle akúam
saatlerinden sonra kulis çalıúmalan nede-
niyle Genel Kurul Salonu'ndan daha ha-
reketliydi. Genel Kurul'da iúçi sorunları-
nın tartıúılıp çözümler aranması, iúçi hak
ve özgürlüklerinin geliútirecek bir prog-
ram üzerinde çalıúılması gibi hususlar ye-
rine úark oyunlarıyla mavi boncuk da÷ıt-
malar, pazarlıklar ön plandaydı. Her úey
2
Gencay OZANOöLU
karmakarıúık, belirsiz bir durumdaydı ve
zaten profesyonel, sendikacıların istedik-
leri de buydu, "suyu bulandırıp içinden
çıkmak" alıúagelmiú taktikleriydi.
Genel Kurul'un koúullan buna uygun-
du. 4. Genel Kurul'un ortaya çıkardı÷ı
bir gerçek vardı ki, o da úuydu: .5 mil-
yon iúçiyi temsilen Türk-øú Genel Kuru-
lu'na katılan delegelerin ço÷unun, iúçi kit-
lesini, iúçi tabanını temsil etme bilinç ve
yetene÷inden yoksun oldu÷uydu. Bunun
birçok ama esas olarak iki nedeni vardı.
Birincisi, Türk-øú'te e÷itimin olmaması,
varsa bile bu e÷itimin gerçek anlamda iú-
çi sınıfının ekonomik-demokratik-politik
ve kültürel sorunlarından uzak, iúçiyi ken-
di sınıfsal konumundan uzaklaútırıp, dıú-
layan, günlük yaúam derdine düúen edil-
gen bir insan konumuna getiren devletçi
politikayı amaçlayan bir e÷itim, Kısacası
bugün üniversitelerde YÖK vasıtasıyla,
kitlelere basınla TRT ile verilen e÷itimin
bir parçası. økinci neden ise sendika içi de-
mokrasinin olmaması. Bilindi÷i gibi Ge-
nel Kurul'a gelinceye dek bir sıra seçim
yapılmıútı önce iúyeri delege seçimleri,
sonra úube, daha sonra sendika genel ku-
rul seçimleri yapılmıú ve Türk-øú Genel
Kurul delegeleri belirlenmiútir. Bu aúama-
larda yapılan antidemokratik tüzük
oyunlarıyla iúçilerin istedikleri de÷il, ço-
÷unluklaprofesyonel sendikacıların iste-
dikleri kiúiler delege seçilmiúlerdi. Seçim-
lerde ise, çıkar iliúkilere ve buna uy-
gun/ba÷lı olarak da hemúerilik iliúkileri
temel ölçüt alınmıútır.
Böyle bir kanıya nasıl varıyoruz?
ùöyle ki, sendikacılık hayatları boyun-
ca greve karúı çıkmıú, genel grevi ise
"anarúistlik" olarak de÷erlendirmiú, sınıf,
sınıf bilinci, artı-de÷er vb. gibi sözler söy-
lendi÷inde tepki gösterip Genel Kurul'u
terketmiú insanlar bu Genel Kurul'da
en keskin "grev", "genel grev"
savunucusu kesilerek "gerekirse hapse
bile girebileceklerinden" dem vurdular.
Kimler tarafından ne amaçla ve neden
kullanıldı÷ına bakmadan sömürü ve
baskılan dile getiren yakınmalar, parlak
ama anlamsız sözler deyim yerindeyse
demagojiler kıyasıya alkıúlanabiliyoru.
Çok de÷il daha birkaç ay öncesine ka-
dar sendikal hak ve özgürlükler için gün-
deme gelen eylem önerilerine "siz 2 Ey-
lül öncesini istiyorsunuz" tekerlemesiyle
karúı çıkan, kendi iúkolunda iúveren ör-
gütü MESS'e karúı sa÷lanmaya çalıúan
"birlik ve dayanıúmayı" beklemeden grup
sözleúmelerini imzalayarak MESS'in tak-
dirlerini alan ve böylece öncelikle iúkolun-
daki iúçilere ihanetini gösteren Türk
Metal-øú Baúkanı ve aynı zamanda Türk-
øú baúkanlı÷ına aday Mustafa Özbek'in
keskin "genel grev" ça÷rılarına inanıp, bu
demagojileri alkıúlayabiliyorlar.
Kulislerde dolaúan söylentilere göre
Mustafa Özbek, Baúbakan Özal ve MESS
tarafından, ùevket Yılmaz da TøSK Baú-
kanı Halit Narin tarafından destekleni-
yordu . Do÷rusu hükümeti en sert úekilde
eleútiren, en keskin çıkıúlarla "genel grev"
ça÷rısı yapan ve her seferinde ùevket Yıl-
maz'ı Halit Narin'in adayı olarak suçla-
yan Mustafa Özbek ve Türk Metal dele-
gelerinin konuúmalarında, iúkolunda kar-
úılarındaki tek iúveren örgütü MESS'e
karúı onu suçlayan tek söz çıkmaması bu
söylentileri do÷rular nitelikteydi. Yine
ùevket Yılmaz ve Teksif delegelerinde de
TøSK ya da Halit Narin aleyhinde bir söz
çıkmadı. Acaba Özbek ve úürekasının de-
di÷i gibi kongre öncesi Teksif iúkolunda
yüzbin iúçiyi kapsayan toplu iú sözleme-
lerini imzalayarak Halit Narin, ùevket
Yılmaz'ın kongreye girmesini mi sa÷la-
mıútı? Bilinmez ama Türk Metal delege-
leriyle Teksif delegeleri arasındaki atıúma-
lar, küfürler mücadelenin sanki MESS,
dolayısıyla Özal hükümetiyle TiSK, yani
Halit Narin arasında geçti÷i úeklindeydi.
Devlet sendikası da olsa Türk-øú úu an-
da iúçi sınıfının en büyük iúçi kitlesini için-
de barındırmaktadır. 282-2822 sayılı ya-
saların çıkmasının ardından DøSK üyele-
rinin Türk-øú içindeki sendikalara geçme-
sinden sonra kitlesel anlamda Türk-øú'in
gücü yadsınamaz, sanırız bu gerçe÷i ka-
bul etmeyen hiç kimse yoktur. Ama önemli
olan sayısal anlamda büyük olmak de÷il,
önemli olan etkili olma, baskı unsuru
olma açısından güçlü olabilmektir.
Türk-øú kâ÷ıttan bir kaplan olmuú, bunun
kime bir yaran var.
Türk-ølú 4. Genel Kurulu toplanırken
 Kurultayı ve Devrimci
Sendikal Mücadelenin Geleceği
(D
22
28 Aralık tarihleri arasında Anka

ra'da toplanan Türk
İş 14. Genel Kuru

başta bünyesinde topladığı l milyon
işçi ve emekçi olmak üzere siyasi iktida

rın, sermaye çevrelerinin, siyasi partilerin,
kamuoyunun,
basının kısaca toplumun tüm katmanla

büyük bir merak ve ilgiyle izlediği;
senesi biterken tüm dikkatleri üstün

de toplayan en büyük olaydı.
Her siyasi etkinliğin istem ve görüşleri
çerçevesinde değerlendirdiği ve bu doğrul

tuda beklentiler içinde olduğu bu Genel
nihayet sonuçlandı. Genel Başkan
Şevket Yılmaz Genel Teşkilatlanma
Sekreteri Orhan Balaban dışındaki üç yö

netici Sadık Kaya ve Ömer
Yerlerine Genel Sek

reter Emin Kul (Denizciler Sendikası),
G.Mali Sekreter Çetin Göçer
Sekreteri Mustafa
seçildiler.
Üç başkan adayının üç ayrı listeyle gir

diği bu seçimde Sosyal Demokratların
başkan adayı, Sendikası Başkanı
Cevdet ve listesi seçimi ka

zanamazken, sağın ikinci adayı Mustafa
Özbek beklenenden çok daha oy al

dı.
Kongre gelişmelerini, Genel Kurul'a gi

dilirken hangi çevrelerin nasıl istem ve
beklentiler içinde olduğunu, Türk
İş Ge

nel hangi istem ve beklenti

lere ne ölçüde yanıt verdiğini, bundan
sonra sendikal mücadelenin seyrini bu ya

zımızda koymaya çalışacağız.
14. Genel Kurul; seçim çalışmalarının,
kulis faaliyetlerinin, liste hazırlıklarının
ağırlıklı gündem konusu olduğu bir Ge

nel Kurul oldu. Öyle ki bilinen ve bekle

nen sendikacıların konuşmaları dışında
Genel Kurul çok az sayıda de

lege Delegelerin bulunduk

ları salonlar, otel özellikle akşam
saatlerinden sonra kulis çalışmaları nede

niyle Genel Kurul daha ha

reketliydi. Genel işçi sorunları

nın tartışılıp çözümler aranması, işçi hak
ve özgürlüklerinin geliştirecek bir prog

ram üzerinde çalışılması gibi hususlar ye

rine şark mavi boncuk
malar, pazarlıklar ön plandaydı. Her şey
12
karmakarışık, belirsiz bir durumdaydı ve
zaten profesyonel, sendikacıların istedik

leri de buydu, içinden
alışagelmiş taktikleriydi.
Genel koşullan buna uygun

du. 14. Genel ortaya çıkardığı
bir gerçek vardı ki, o da şuydu: 1.5 mil

yon işçiyi Türk
İş Genel
katılan delegelerin çoğunun, işçi kit

lesini, işçi tabanını temsil etme bilinç ve
yeteneğinden yoksun olduğuydu. Bunun
birçok ama esas olarak iki nedeni vardı.
Birincisi, eğitimin olmaması,
varsa bile bu eğitimin gerçek anlamda iş

çi sınıfının
ve kültürel sorunlarından uzak, işçiyi ken

di sınıfsal konumundan uzaklaştırıp, dış

layan, günlük yaşam derdine düşen edil

gen bir insan konumuna getiren devletçi
politikayı bir eğitim, Kısacası
bugün üniversitelerde YÖK vasıtasıyla,
kitlelere basınla TRT ile verilen eğitimin
bir parçası. İkinci neden ise sendika içi de

mokrasinin olmaması. Bilindiği gibi Ge

nel gelinceye dek bir sıra seçim
yapılmıştı önce işyeri delege seçimleri,
sonra şube, daha sonra sendika genel ku

rul seçimleri yapılmış ve Türk
İş Genel
Kurul delegeleri belirlenmiştir. Bu aşama

larda yapılan tüzük
oyunlarıyla işçilerin istedikleri değil, ço

ğunlukla profesyonel sendikacıların iste

dikleri kişiler delege seçilmişlerdi. Seçim

lerde ise, çıkar ilişkilere ve buna uy

gun/bağlı olarak da ilişkileri
temel ölçüt alınmıştır.
Böyle bir kanıya nasıl varıyoruz?
Şöyle ki, sendikacılık hayatları boyun

ca greve karşı çıkmış, genel grevi ise
olarak değerlendirmiş, sınıf,
sınıf bilinci, vb. gibi sözler söy

lendiğinde tepki gösterip Genel
insanlar bu Genel en
keskin "grev", "genel grev" savunucu

su kesilerek hapse bile girebi

leceklerinden" dem vurdular. Kimler ta

rafından ne amaçla ve neden kullanıldı

ğına bakmadan sömürü ve baskıları dile
getiren yakınmalar, parlak ama anlamsız
sözler deyim yerindeyse demagojiler kıya

sıya
Çok değil daha birkaç ay öncesine ka

dar sendikal hak ve özgürlükler için gün

deme gelen eylem önerilerine "siz 12 Ey

lül öncesini istiyorsunuz"
karşı çıkan, kendi işkolunda işveren ör

gütü karşı sağlanmaya çalışan
ve dayanışmayı" beklemeden grup
sözleşmelerini imzalayarak tak

dirlerini alan ve böylece öncelikle
işçilere ihanetini gösteren Türk
Başkanı ve aynı zamanda Türk

İş başkanlığına aday Özbek'in
keskin "genel grev" çağrılarına inanıp, bu
demagojileri alkışlayabiliyorlar.
Kulislerde dolaşan söylentilere göre
Mustafa Özbek, Başbakan ve MESS
tarafından, Şevket Yılmaz da TİSK Baş

kanı Narin tarafından destekleni

Doğrusu hükümeti en sert şekilde
eleştiren, en keskin çıkışlarla "genel grev"
çağrısı yapan ve her seferinde Şevket
Halit adayı olarak suçla

yan Mustafa Özbek ve Türk Metal dele

gelerinin konuşmalarında, işkolunda kar

şılarındaki tek işveren örgütü MESS'e
karşı onu suçlayan tek söz çıkmaması bu
söylentileri doğrular nitelikteydi. Yine
Şevket Yılmaz ve Teksif delegelerinde de
TİSK ya da Halit Narin aleyhinde bir söz
çıkmadı. Acaba Özbek ve şürekasının de

diği gibi kongre öncesi Teksif işkolunda
işçiyi kapsayan toplu iş
imzalayarak Halit Narin, Şevket
kongreye girmesini mi sağla

mıştı? Bilinmez ama Türk Metal delege

leriyle Teksif delegeleri arasındaki atışma

lar, küfürler mücadelenin sanki MESS,
dolayısıyla Özal hükümetiyle yani
Halit Narin arasında geçtiği şeklindeydi.
Devlet sendikası da olsa Türk
İş şu an

da işçi sınıfının en büyük işçi kitlesini için

de barındırmaktadır. 2821
2822 sayılı ya

saların çıkmasının ardından DİSK üyele

rinin içindeki sendikalara geçme

sinden sonra kitlesel anlamda
gücü sanırız bu gerçeği ka

etmeyen hiç kimse yoktur. Ama önem

li olan sayısal anlamda büyük olmak de

ğil, önemli olan etkili olma, baskı unsu

ru olma açısından güçlü olabilmektir.
Türk
İş kâğıttan bir kaplan olmuş, bunun
kime bir yararı var.
14. Genel Kurulu toplanırken
işçi sınıfı ve emekçilerin büyük beklenti

leri vardı. 12 Eylül 1980 sonrasında işçi

lerin ve tüm ücretlilerin gerçek ücretlerin

de yüzde 30 oranında bir azalma sözko

nusu. 12 Eylül öncesinde iş güvencesi, işin
sevk ve idaresinde işçinin söz ve karar sa

hibi olması, işçi sağlığı, örgütlenme, hak
grevi vb. kazanılmış haklar geri alındı.
DİSK ve bağlı sendikaların faaliyetleri ya

saklanıp yöneticileri tutuklandı. Bütün
demokratik kitle örgütleri kapatılırken
Türk
İş'in tüzel kişiliğine dokunulmadı.
Çalışma hayatıyla ilgili sendikal özgürlük

leri yok eden yasal düzenlemeler hazırla

nırken tepki göstermesi, karşı çıkması ge

reken Türk
İş, aksine askeri hükümete ge

nel sekreterini bakan olarak verip, işçile

re, emekçilere karşı getirilen anti
demok

ratik düzenlemelerin altına imza atarak
iktidara olan diyet borcunu ödedi.
Türk
İş bir işçi örgütü olarak işçi sını

fına en büyük ihaneti yapmıştır. Bundan
dolayı yalnızca üyesi işçilerin tepkisini al

makla kalmamış üyesi bulunduğu ulusla

rarası kuruluşların ICFTU
ILO
ETUC
(Uluslararası Hür İşçi Sendikaları Kon

federasyonu
Uluslararası Çalışma Örgü

tü
Avrupa Sendikaları Konfederasyonu)
da tepkisini çekerek örgütlerdeki üyeliği
askıya alınmıştır.
"Türkiye'yi 12 Eylül askeri darbesine
götüren 'terörün' başlıca sorumluları iş

çi sendikaları ve öğrenci gençliktir." Rad

yolarda, televizyonlarda, basında yayın

lanan "Milli Güvenlik Konseyi" bildiri

lerinde, "anarşi"yle ilgili hazırlanan te

levizyon programlarında söylenen, anla

tılan buydu. 1982 Anayasası da, 2821

2822 sayılı sendikalar, toplu iş sözleşme

si, grev ve lokavt kanunlarıyla ilgili diğer
yasalar da bu tespiti esas alarak hazırlan

dı. 52 maddesiyle bir nevi sendikalar ya

sası denilebilecek 1982 Anayasası gibi de

taylara inen bir başka anayasa dünyanın
hiçbir ülkesinde bulunamaz. Kötü olan
sendikal hak ve özgürlüklerin, işçi hak

larının köküne "kibrit suyu" eken bu
anayasaya bir işçi örgütü olarak Türk
İş
yönetiminin "evet" oyu vermeye çağrı
yapmasıdır. Anayasaya evet demenin
ölüm fermanını imzalamakla eşanlamlı
olduğunu bile bile bu çağrıyı yapan Türk

İş yönetiminin kalkıp "bu yasalarla sen

dikacılık, grev yapılmaz" demesi inandı

rıcı olamaz. Bu ne perhiz bu ne lahana
turşusu... Zaten kimsenin inandığı ya da
aldırdığı yok. Sanki Demirsoy'la Halil
Tunç zamanında "yağmasamda gürle

rim" misali "Ankara'da varolan Türk

İş" artık yok. 1.5 milyon üyesiyle Türki

ye'nin en büyük işçi örgütü, görüşmek
için, değil Başbakan, bir devlet bakanın

dan bile randevu almakta zorlanıyor.
Yasal düzenlemelerle, bir nevi zoraki
bir uygulamayla bünyesinde topladığı
DİSK üyeleriyle 1.5 milyonluk bir örgüt
olan Türk
Iş yönetimine karşı işçi ve
emekçi kitlelerde had safhaya varan mem

nuniyetsizlik ve hoşnutsuzluğun ne ölçü

de Türk
İş Genel Kurulu'na yansıyacağı
en çok merak edilen konular arasınday

dı. Bu memnuniyetsizlik ve hoşnutsuzluk
Türk
İş'in devletçi ve işbirlikçi politikası
"partilerüstü politika"yı alaşağı edebile

cek bir muhalefete dönüşebilecek miydi?
Sermaye çevrelerinin, siyasi iktidarın en
çok korktukları işte böyle bir muhalefe

tin Türk
İş'te yönetime gelmesidir. Baş

kent çevrelerinde dolaşan ve Türk
İş Ge

nel Kurulu'na kadar gelen, basına yansı

yan söylentilere göre DİSK davasının, ka

rar duruşmasının Türk
İş Genel Kurulu'

na rastlaşması bir tesadüf değil, bilinçli
olarak planlanan bir olaydır. Olay işçi sı

nıfına özellikle delegelere gözdağı vermek
amacını taşıyor. "İşte görüyorsunuz, mu
ACININDA SINIRI VAR
halefeti desteklerseniz başımıza gelecek

ler bunlardır" diye... Bu tehdit bir dere

ceye kadar başarılı oldu ki, dünyadaki Ülkemin günlüğü yalnız
tüm işçi örgütleri özellikle Avrupa kamu
acıyla yazılır oldu
oyu tarafından kınanan DİSK'le ilgili ka
acıyla örüldü günler
rar konusunda Türk
İş Genel Kurulu'nda acılar yaşatıldı halkıma
bağlayıcı hiçbir karar çıkmadı. ve acı bir ağıt gibi
Sonuç olarak "partilerüstü politika
damarlarında dolaşır oldu
nın" mahkûm edilemediği, işçi sorunla
hayıtımızın
rının tartışılıp çözümlerin bulunmadığı,
sendikal mücadelenin geleceği konusun
ve ozanlar
da bir programın çıkmadığı seçim ve ku
konuşan diller
lislerin ağırlıkta olduğu bir genel kurul ol
hep acıyı yazar oldular
du Türk
İş 14. Genel Kurulu. Kongre son
oysa bir halkın
rası Şevket Yılmaz'ın "1987 eylem yılı bütün birhayatında
olacaktır" biçimindeki soyut, güven ver
acı hep olmayacak
meyen açıklaması bu gerçeği değiştirmez. acınında sınırı var
Oluşan yeni yönetim DYP (Doğru Yol yaşıyanların
Partisi) ağırlıklı bir yönetim. Çünkü Mus
Kanlı kırık dişleriyle
tafa Başoğlu ile Çetin Çöçer DYP'li Şev
Kopanlacak bir gün
ket Yılmaz'ın da uzun süre AP milletve
acınmda zincirlen
killiği yaptığı şu anda da DYP ile iyi iliş

kileri olduğu gerçek. Genel Sekreterliğe acı yaşanarak
seçilen Emin Kul sözüm ona Sosyal de
tüketilecek
mokrat diye lanse edilmesine rağmen sos
ve yenilecek
yal demokratlardan fazlaca bir oy alma
gelecek ise
dı. Sosyal demokratların Genel Sekreter acılardan ağulardan
adayı Kenan Durukan 2 oy farkla seçimi süzülüp durulmuş
yitirdi... Sosyal demokrat ama MDP'li bir coşkulu
"milliyetçi" Emin Kul. Kongrede en fazla mutlu bir aydınlık
oyu alarak yeniden Teşkilatlanma Sekre
olacak
teri seçilen Orhan Balabanın sosyaldemok

ratlığına hiç kimsenin itirazı yok. ve geleceği kuracaklar
Listesiyle birlikte kıl payı da olsa 14. o geleceği yaşayacak olanlar
Genel Kurul'da yeniden başkan seçilen bütün bu yaşanılanları
Şevket Yılmaz'ın işi hiç de kolay değil. Se
ve acıyı hiç unutmayacaklar
çimi kaybetmelerine rağmen solun ya da Çünkü acı
"sosyal demokratların" bu denli birlik artık geleceğin
sağlayabildikleri bir başka genel kurul da
Kozası olmuştur
ha yok. Türk
İş'te henüz her şey bitme
Ateş ve kan renginde patlıyacaktır
di, aksine yeni başlıyor. Toprak her şeye
gebe "gün doğmadan neler doğar" der

ler. Gelecek yazımızda Devrimci Sendikal
Mücadelenin Geleceği konusuna değine
22 Haziran '85
ceğiz. Hüseyin İlhan
13

BURJUVA İDEOLOJİSİ
VE KÜÇÜK
BURJUVALARIN
İDEOLOJİSİ
Kaçsan nereye kaçacaksın kendinden
yerin belli yurdun belli, çağın belli
sığınsanda yalnızlığın korumanlarına
işin belli, gücün belli, düşüncen belli
Kaçsan nereye kaçacaksın kendinden
ay ışığı belli, deniz belli, akşam belli
sanma ki avutur bu görüntüler seni
doğuş belli, yaşam belli, ölüm belli
Hiç başınıza geldi mi? Sinemada ve

ya tiyatroda sıralardan birinde oturuyor

sunuz. Ortada bir yerlerde bir koltuk boş

tur. Sıra başına yeni gelen birisi ortadaki
boş koltuğa gitmeyi zahmetli ve gereksiz
14
Şükran DERELİ
gördüğünden "Lütfen herkes bir koltuk
sağa/sola kayabilir mi?" der. Herkes bir
koltuk sağa/sola kayar. Sıra başındaki kol

tuk boşalır, yeni gelen de oraya oturur.
12 Eylül olayı da Sol'da böyle bir so

nuç yaratmıştır. Kimisi kendiliğinden bir
koltuk sağa kaymıştır. Kimisi de böyle bir
"rica"yla... Dominoya benzer türden...
Bu bir sosyal olgudur. Sosyalistler
içinde, küçük burjuvaların' yaygınlığının
sonucudur. Biz de küçük burjuva
"ideolojisi" üzerine belki bilinen şeyle

ri söyleyecek olsak da
bir deneme yaz

maya çalışacağız.
Küçük burjuvazi her şeyden önce sı

nıfsal anlamda ARADA KALIŞI ifade
eder. Bir geçiş durumunu (hiçbir zaman
gerçekleşmeyen) anlatır. Genel olarak bur

juva toplumlarında toplumu oluşturan iki
temel sınıftan birine ideolojik
ekonomik
olarak tabi olmayan katmanları küçük
burjuvazi olarak değerlendiriyoruz. Kü

• o
çük burjuvazi
ki kendi içinde çeşitli kat

man ye kategorilere ayrılabilir
tüm bur

juva toplumlarında burjuva iktidarının
devamının temel dayanağıdır, özünde kü

çük de olsa burjuvadır (X). Küçük yanıy

la emekçi sınıflara, burjuva yanıyla da ha

kim sınıflara yakındır. Ancak her zaman
her ikisi (neden biri) olamamanın sıkın

tısını yaşar. Çünkü ne proleterya özünde
onu proleter olarak görür ne de burjuva
zi burjuva olarak... Kaldı ki, kendi ken

disini bu sınırlardan birine mensup ola

rak görse ve onun yanında tavır olsa da
eğer ortada doğru bir devrimci taktik ve
doğru devrimci bir önderlik yoksa uzun
vadede küçük burjuva yanı ağır basar,
Yeni/yarı sömürge ülkelerde nispeten
daha geniş bir tabana sahiptir. Ülkemiz de
geniş kır ve kent küçük burjuvazisiyle, bir
küçük burjuvalar ülkesi olarak telakki edi
lebilir. Ancak şurası açıktır ki, küçük bur
juva ideolojisinin etkinliği ve yaygınlığı
küçük burjuvazinin nicel gücüyle oranlan

mayacak kadar büyüktür. Gerçi yüzlerce
yıllık ideolojik
siyasal etkilenim ve eklem

lenmeler dolayısıyla proleterya ideolojisi, kü

çük burjuva ideolojisinden bir şeyler al

dığı gibi küçük burjuva ideolojisi de pro

leterya ideolojisinden pek çok şeyi içlem

lemiştir. Küçük burjuva ideolojik litara

türünde buna çokça rastlarınr. Kaldı ki
bugün burjuva ideolojisi de saf değildir.
Zira bugün i n s a n l ı k Marks'lı ve Mark

sizm'li bir dünyada yaşıyor. Metropol ül

kelerde de k ü ç ü k burjuvazinin ve orta sı

nıfların görece genişliği Marksizm'li bir
dünyada yaşadığımızın bir kanıtı ve belki
de b u n u n sonucudur.
Bugün yaygın olarak kullanılan kü

çük burjuva "ideolojisi" deyimini açmak
gerekiyor. Zira "küçük burjuva
ideolojisi" d e y i m i ile sosyalist ideoloji
ve/veya b u r j u v a ideolojisi deyimlerinde

ki İDEOLOJİ kavramı kategorik olarak
f a r k l ı şeyleri ifade ederler, ideoloji kav

ramı sosyalist ideoloji ve burjuva ideolo

jisi deyimlerinde KATEGORİK OLA

RAK aynı şeyi anlatmasına rağmen (bun

lar gerçek anlamda ideolojidirler) küçük
b u r j u v a z i n i n i n gerçek a n l a m d a

kelimenin kendi anlamında bir ideoloji

sinden bahsedilemez. İnsanlık tarihi i k i
ideoloji yaratmıştır. Burjuva ideolojisi ve
sosyalist ideoloji. Birey, sınıf, grup, kat

manlardan herhangi birinin bir tavrı ve

ya düşüncesi bu i k i ideolojiden birine te

kabül eder, ya da aynı anlama gelmek üze

re hizmet eder. Bu, son tahlilde tekabül
ediştir ki, burjuva ideolojisi ve sosyalist
ideoloji dışında da ideoloji kavramının
kullanılmasına bu anlamda da varolma

sına olanak vermektedir (Dinsel ideoloji
vb. gibi). Bu açıdan küçük burjuva ideo

lojisini kategorik olarak burjuva ideolo

jisinin bir varyantı olarak telakki edebili

riz. Bir ideoloji olarak küçük burjuva ide

olojisi toplumlar tarihini ve sınıflar mü

cadelesini her zaman etkilemiştir. Ancak
temel sınıfların karşılıklı denge durumun

da olduğu istisnai ve geçiş dönemleri ha

ricinde belirleyici olamamıştır. Sınıfı gibi ide

olojisi de temel değil arızi bir karaktere sa

hiptir.
Küçük burjuvazinin sınıfsal tavrın

dan
ki temel sınıf değil, ara sınıftır, bu

nu herzaman gözönünde tutmak gerekir

ve temel özelliklerinden sözetmek bize da

ha doğru olarak görünmektedir. Küçük
burjuva ideolojisi derken biz, daha çok
bu anlamda söz edeceğiz. Şunu da belir

telim ki, küçük burjuva ideolojisi derken
küçük burjuva sınıfının dünya görüşü ve
düşünme biçimleri kadar, ondan daha çok
ve esas olarak hangi sınıfsal kökene sahip
olursa olsun küçük burjuvazinin temel
15
ö z e l l i k l e r i taşıyan (insan) lan kastediyo

ruz.
Yazımızın başında küçük burjuvazi
için arada kalış ve geçişten söz etmiştik.
Çağımız burjuva toplumlarında küçük
burjuvazi tavır ve davranışlarıyla iki temel
s ı n ı f arasında yalpalayıp durur. Burjuva

laşmak, sınıf atlamak istemekte fakat bu

nu başaramadığı gibi, burjuvaziden
yeni
sömürge ülkeleri de artı emperyalizmden

darbe yemektedir. (Tekelleşme olgusu). Bu
yanıyla emekçi sınıflara yanaşmakta, an

cak onun başarısından da korkmaktadır.
Zira k ü ç ü k burjuvazinin temeli mülkiye

te, özel mülkiyete dayanmaktadır. Küçük
burjuvazi ile i t t i f a k yapılan bütün devrim

ci mücadele süreçlerinde k ü ç ü k b u r j u v a

zi her zaman ya mücadele h e d e f l e r i n i ge

riletmeye
yumuşatmaya çalışmıştır, ya da
gücü oranında önderliği ele geçirmeye ça

lışmıştır.
Bütün bu ön değerlendirmelerden
sonra asıl konumuz olan küçük burjuva
sosyalistlerine sosyalist mücadele ve sos

yalistler içindeki küçük burjuvalara, bun

ların temel özelliklerine ve tavırlarına ge

çebiliriz.
gözlerini gözlerimden kaçırıyor sun
bir gizlediğin mi var
ellerin titriyor, belli yüreğin soğumuş
artık insansan ne olur inanmazsan ÖYLE
Mİ
sen böyle değildin sana bir hal olmuş
avuçların mı terliyor, neden albastı yüzü
nü
dizlerin çözülüyor belli bir korktuğun var
artık dönek olsan ne olur, ol masan ÖY
LE Mİ
sen böyle değildin sana bir hal olmuş
Bir küçük burjuvalar ülkesinde, kü

çük burjuvaların sosyalist hareket içinde
yaygın olarak bulunması doğaldır. Emper

yalizm ve tekelci burjuvaziden darbe yi

yen, sürekli ekonomik olarak yoksullaşan,
kültürel yozlaşmadan etkilenen küçük
burjuvazi her türden "kurtarıcı" ideolo

jinin ve propagandanın etkisine açık ha

le gelmektedir. Anti
emperyalist anti

tekeîci bu yanıyla da sosyalist ideolojiyi
kabul etmeye hazır hale gelmektedir. Bu

nu bir çıkış olarak görmekte sosyalist mü

cadelenin gelişkin dönemlerinde sosyalist

lere angaje ve kanalize olabilmektedir. El

bette kendi olumsuz özelliklerini de (dev

rimci mücadele açısından olumsuz) bera

berinde getirerek. Bu süreç küçük burju

valar açısından kendi zaaflarından arın

ma sürecidir aynı zamanda. Bunu başa

rabildikleri oranda kalıcı olabileceklerdir.
Küçük burjuvalar bu özellikleriyle sosya

list hareketin gelişmesine engel oldukla

rı, yavaşlattıkları gibi, mücadelenin zor
dönemlerinde ''gericilik y ı l l a r ı " n d a sos

yalistleri en önce terkedenler onlar olmak

tadırlar. Tabi binbir gerekçelerle. Bu ge

rekçelerde i k i cümlede özetlenebilir; "yan

lış yapıyorduk" ve "insana önem vermi

yorduk". Bunda dışsal nedenlerin şu ve

ya bu oranda etkisi olabilir. Ancak şunu
kesinlikle belirtelim ki dışsal nedenler hiç

bir zaman % 49'u geçmez. Önemli olan
içsel neden ve öznel yapıdır.
Küçük b u r j u v a z i n i n sosyalist müca

dele ile uyuşmayan, proleterleşmesine en

gel olan özellikleri nelerdir? Özellikle kü

çük burjuvaların mevcut düzende yaşa

makta oluşundan dolayı içinde bulundu

ğu nesnel durumam değinmek gerekiyor.
Tüm sınıflar gibi küçük burjuvalar da
doğduğu günden itibaren anti
sosyalist
bir propaganda, sınıfsal olmayan bakış,
emperyalist k ü l t ü r , feodal gelenek ve din

sel baskı altında kalmaktadır. Bunlara
karşı çıktığı anda baskı, tehdit, işkence ile
korkutulmaktadır. Sürekli kendini düşün

mesi "kurtarması" öğütlenmektedir. İle

tişim araçları ve "sanat" yapıtlarıyla bur

juva yaşama ve hiç bir zaman başaramı

yacağı sınıfsal atlamaya özendirilmekte

dir. Küçük burjuva insan bunlarla şartlan

maktadır.
Bu etkenlerin boyutları insanı biçim

lendiren etkileri burada anlatamayacağı

mız
bir başka yazının konusu olacak

denli büyüktür. Bundan hareketle, yeri gel

mişken söyleyelim ki, burjuva toplumun

da insan, direnebildiği verili şartlandırma

lardan, özendirmelerden, korkutmalardan
etkilenmediği, onlara direnebildiği oran

da varolabilmektedir. Ki bu da hergün
kendini yenilemesi gereken bir SÜREÇ

TİR. Aksi halde düzenin çarkları arasın

da eriyip yok olmaları işten bile değildir.
Bunu başarabilmek de sağlam bir inanç
ve bilinç, halkına korkunç bir sevgi ve bağ

lılık gerektirir.
Elbetteki özellikle küçük burjuvanın
bunları kırması, bunlardan kurtulması ol

dukça güç olacaktır. Zira binlerce yılda
oluşmuş sosyalist olmayan kültür ve ge

lenekler (aile, okul, eğitim, din, mülkiyet
duygusu, bencillik vb.) etkisini en fazla
küçük burjuvazi üzerinde gösterir. Başka
bir değişle bu etkiye en fazla açık olan ke

sim küçük burjuvazidir. Diğer sınıflar, bu
arada proleterya da aynı şartlandırmalar
aynı propagandalar altında yaşamaktadır.
Ancak proleteryanın sınıf yapısı mevcut
yaşam altında kendisine zincirden başka
kaybedecek şey bırakmamaktadır. Küçük
burjuvazi açısından bu böyle değildir. Kü

çük burjuva mevcut yaşamdan ne kadar
koptuğuna inansa da herzaman ona dön

me umudu taşır. Kaldıki çoğu zaman köp

rüleri bilinçli olarak atmaz. Bunu göze
alamaz. Dönüş için pay bırakır, oportü

nisttir. Bu anlamda; politikada hiçbir za

man tek ata oynamayan burjuvaziden da

ha kurnazdır. Bu durum pratik yaşamda
belki bu basitliği ile gerçekleşmez, ama yi

ne de özde bundan başka değildir.
Küçük burjuvanın sosyalist yaşam ve
mücadeleye uyumunda veya kendini ver

mesinde en büyük engel kendi yaşamışlı

ğıdır. Küçük burjuva bir yaşamın insan

da bir proleter karakter yaratmayacağı
açıktır. (Ama bu bir küçük burjuvanın
sonradan bu karakteri yaratmayacağı an

lamına gelmez. Kaldıki işçide mücadele
içinde proleterlesin) Öncelikle proleterya

nın sabır ve sabatından yoksundur. Çabuk
yorulur ve sıkılır. Uzun vadeli zorluk ve
sıkıntılara gelemez! Disiplin ve fedakar

lık yaşamlarında ve litaratürlerinde bulun

mayan kavramlardır.
Bir belirgin özelliği de güce tapması,
güçlünün yanında yer alması ve kaypak

lığıdır. Her zaman güçlünün ve gündemi
belirleyelim yanında yer alır. Bu noktada
çoğu zaman kraldan kralcı kesilir. Bu da
kendi özgücüne güvenmemesinden kay

naklanır. Politikada bir modadır onun
için. Parka modasında parka giymiştir.
Kalpak modasında da kalpak giyecektir.
kimbilir
hangi sözlere kandın
şimdi pişmansın tedirginsin belki
ele vermek zuldür gizli sevinçleri
gün gelir özeleştiri
YETMEYEBİLİR
kimbilir
hangi antlara kandın
şimdi yalnızsın terkedilmiş belki
silmek zordur geçmişin izlerini
gün gelir ölmek
YETMEYEBİLİR
Ne iş yaparsa yapsın kendine hayran

dır. En iyisini en doğrusunu kendisi yap

maktadır. Kendisinin gördüğünü, yakala

dığını, kimse yakalayamamakta göreme

mektedir. Ne kadar aptal (!) insanlardır
onlar. Oncacık şeyi göremiyorlar mı? Or

tamı görmüyorlar mı? ''Çıkmaz sokak"
olduğunu hala anlayamıyorlar mı? Küçük
burjuva ortama uymak da pek maharet

lidir. Eskiden ortam başkaydı şimdi baş

ka... Şimdi rüzgar başka yönden esiyor.
Küçük burjuvazinin bakışı sınıfsal
bakışın dışındadır. Olaylara
olgulara, sı

nıflar ve bunlar arasında mücadele yok

muş gibi bakmak ister ve bakar. Barışçı
ve barıştırıcıdır. Uzlaşıcı ve uzlaştırıcıdır.
Hayalcidir ve ütopyası budur, sınıfları uz

laştırmak. Bunu da kendi hakemliğinde
yapmak. Bu yanıyla da sınıfsal olmayan
ideoloji arar. İdeolojide sınıflar üstülük
arar.
Etkilenmeye açıktır. Çabuk etkilenir.
Kendine yabancı düşüncelerin etkisinde
kalır. Ve onu kendi ideolojisi gibi savunur.
(Belki sosyalist ideoloji de kendine yaban

cıydı geçmişte). Şu veya bu ölçüde duyar

lı olanları
ki duyarlılıkları ayrıntıya iliş

kindir, gerek değil (XX)
hasta ve buna

lımdadır. Bunun için din'den içki ve sefa

hata kadar çeşitli ilaçlara başvurabilirler.
Küçük burjuvanın hayalciliğinin bir
diğer yönü aceleciliğinden kaynaklanır.
Her şey erken (den) olacaktır. Bunu bek

ler. Olmayınca, artı birde zorluklar çık

mışsa, homurdanır, usanır, yılar, ayrılır.
artık ayrılıyoruz
eski sevinçleri yanına al
biliyorum önümüz bahar
GEREKEBİLİR
artık ayrılıyoruz
Eski hüzünleri yanına al
sözünde durmayan biri çıkar, daima
GEREKEBİLİR
artık ayrılıyoruz
eski özlemleri yanına al
dönmek istersen birgün
GEREKEBİLİR
Bu noktada özelliği sosyalist hareke

tin geçmişini karalamak, kendi bireysel
geçmişiyle övünmektir.
Küçük burjuvalar geneli yakalaya

mazlar. Uzun vadeli ve tarihsel bakamaz

lar. An'da takılıp kalırlar. An'ın kalıcılı

ğına inanır, an'ı abartırlar. Halka güven

mez, umutsuzluğa düşerler. Ve bu süreç
kendi doğal sonucunu getirir.
nicedir
görmek istiyorum seni
önce yüzün kayboluyor ARDINDAN
kimliğin
şimdi kimbilir nerdesin
kimlerlesin
kimsin
NE HAZİN BİR YOKOLUŞTUR BU
nicedir
özlemek istiyorum seni
önce sesin kayboluyor ARDINDAN söz
lerin
şimdi kimbilir nerdesin
kimlerlesin
kimsin
NE HAZİN BİR ALDANIŞTIR BU
Evet şairin dediği gibi ne hazin bir al

danış ve yokoluştur bu...
Ancak belli bir yaşanmışlıktan kop

mak kolay değildir. Tedrici olarak gerçek

leşir. Tedrici olarak gerçekleşen bu süreç

te de kişi bazında küçük burjuva Özellik

ler kendini gösterir İdeolojik plana yansı

m a s ı n ı " s i v i l t o p l u m " c u l u k , yeni

sol'culuk (XXX), troçkizm'de göstermiş

tir. 12 Eylül sonrası Batı'dan es(tiril)en bu
rüzgarlar yursever
sosyalist hareketleri bu
akınların ge(tiri)lmesinde avant
garde rolü
oynamışlar, yeni moda bu akımlar yılgın

lık içindeki küçük burjuvalara çok uygun
düştü. Herzaman "yeni"nin, "daha ye

ni"nin peşinde olan küçük burjuvalarımız
bunlara angaje olarak hem zorluklardan
ve sorumluluklardan kurtulmuşlar hem de
"solculuk"larını devam ettirmişlerdi. Bu
durum onların yurtsever
sosyalistleri ter

kediş için uygun bir araç bir ara durak ol

muştur.
Bunların dışında biri de mütereddit
küçük burjuvalar vardır. Yurtsever sosya

listlere ne kendini verebilmekte ne de gi

debilmektedirler.
UYARI(LAR)
şimdi tam sırasıdır
kaldır başını ve çevrene bak
vazgeçilmiş güzellikler göreceksin
ALIŞMALISIN
şimdi tam sırasıdır
kaldır başını ve yüzlerine bak
ısrarlı aldanışlar göreceksin
ALIŞMALISIN
şimdi tam sırasıdır
kaldır başını ve gidenlere bak
yanlış yalnızlıklar göreceksin
ALIŞMALISIN
şimdi tam sırasıdır
kaldır başını ve kalanlara bak
söyleyecek söz bulamayacaksın
ALIŞMALISIN
"...paylaşmaya bağlı, becerili, bilgi

ye vurgun, karar vermekten çekinmeyen,
sorumluluğunu alan, insanı ve sanatı se

ven, dirençli, acıya ve sevince dayanıklı"
(Yalçın Küçük) olması gereklidir ve sanıl

dığı kadar zor değildir.
(X): Küçük burjuvazi kimi ülke örnekle

rinde olduğu gibi, burjuvazi ve emperya

lizme karşı proleteryadan daha aktif ta

vır alması bunu değiştirmez/yadsımaz.
(XX): Bunlar "Hayvanları Koruma Der

neği"nin eylemli birer üyesi olabilir, uy

gar Avrupa şehirlerinin sokaklarında iş

çilere sopa atan polisi ilgisizce seyredebi

lirler. (Gorki.M.: Küçük Burjuva İdeolo

jisinin Eleştirisi. Ortam Yay. s.49)
(XXX): "Yeni Sol"a bundan sonraki sa

yımızda değinmek düşüncesindeyiz.
16
 "ÖLÜM HÜCRELERİ"
İŞKENCE VE İNSAN
HAKLARINDA ÇİFTE
STANDART
Diyarbakır Cezaevi'nde tutuklular
bugüne kadar neler yaşadı ve hala neler
yaşıyorlar?
Cezaevi'nde yaşamayı başarmış ve
altı
yedi yıllık bir tutukluluk dönemi ya

şayarak dışarıya sağ çıkabilmiş, az sayıda
insan var. Bunların anlattıklarına işken

ce demek güç; çünkü anlatılanları
yaşa

nanları işkence sözcüğü karşılamıyor. Bel

ki "Vahşet" demek daha doğru, yaşanan

ları başka bir sözcükle anlatmak imkan

sız.
Bugün artık sokaktaki insan bile Di

yarbakır Cezaevi'nde yaşananlar karşısın

da şaşkınlığını gizleyemiyor. Sıradan bir
kahvede Diyarbakır Cezaevi'nde yapılan
işkenceleri dinlemek mümkün. Anlatılan
olaylar cezaevinin sınırlarını da geçiyor.
Diyarbakır Cezaevi'nde kadınlar ko

ğuşundan sağ çıkmayı başarmış bir
kişi; ismini açıklamamak için
"Arkadaş" diyorum. Cezaevini anlatıyor.
Yüzündeki, gözlerindeki ifade, uzun uzun
yaşadıklarını anlatmasına gerek bırakma

yacak kadar gerçeği anlatıyor. Ama o ken

dini zorlayarak yaşadıklarını anlatmak is

tiyor. Bir vahşeti yaşamak, sonra bunları
anlatmaya çalışmak, bunları dinlemek,
okumak... Kolay değil, Vahşeti yaşamak
kadar olmasa bile işkencecinin olmadığı,
ama bir hayalet gibi hissedildiği ayrı bir
işkence.
"Birçok kız arkadaşımın zorla ırzı

na geçildi. İğfal edildi. Bir arkadaşı iğfal
eden bir albaymış. Arkadaşın yaşı küçük

Kürşat İSTANBULLU
tü. Bu olaydan sonra hastalık kaptı ve rah

minden ameliyat olmak zorunda kaldı.
Benim bildiğim üç arkadaşım daha var.''
Belki de daha birçok kişi aynı olayla
karşılaşmıştı; ama onun bildiği dörttü. Bu
sayı kim bilir kaçtı? Şemdinli'de karako

lun önünde PKK'lı olduğu söylenen kol

ları ve bacakları kopmuş bir insan cesedi
"son yıllarda sözde fizik
işkenceler durdu. Veysi
Şimşek, nisan 1986'da
atılan dayak sonucu
hastaneye kaldırıldı ve
beyin travmasından öldü.
cezaevinde tutukluları
zorla itirafa zorlama
eylemleri devam ediyor."
ağaca asılmış, sallanıyor ve PKK'lı oldu

ğu söylenen bir kadının bir geceliği o ka

dını yakalayacak olana veriliyor. Sayının
kaç olduğunu bugün için bilmek güç, iş

kencede öldürülenlerin sayısını da tam
olarak bilmiyoruz; ama bu sayının az ol

duğunu kimse söyleyemiyor.
İŞKENCEYLE "MÜSLÜMAN
ve TÜRK" OLANLAR...
Geçtiğimiz günlerde Birleşmiş Millet

ler İnsan Hakları Günü dolayısıyla Tur

gut Özal "insan h a k l a r ı n a s a y g ı l ı
olduklarını" açıkladı. Hatta Avrupa in

san Hakları Komisyonuna "bireysel baş

vuru hakkı"nı da kendilerinin vereceğini
söyledi. Bu açıklamanın ardından Türki

ye'nin insan h a k l a n açısından k a d r e uğ

ramış bir ü l k e olduğu i m a j ı n ı y a r a t m a k
için basın ve yayın organları hep bir ağız

dan AET'nin "işçilerin serbest dolaşım
hakkını" kabul etmemesi nedeniyle Toplu

luk ülkelerini insan haklarını ihlal etmekle
suçlamaya başladı. Bu kararın Türkiye'

deki insanlık dışı uygulamalarla bağlan

tılı olduğu da unutturulmaya çalışıldı.
AET'nin aldığı karara karşı başlatılan ka

mpanyanın ardından hemen piyasaya
"temcit pilavı" tekrar sürüldü: "Bulga

ristan da soydaşlarımızın zorla dini ve is

mi değiştiriliyor"
Şu anda 12 Eylül sonrası çıkan bir ya

saya göre Türkiye'de kimse istediği ismi
çocuğuna koyamaz. Eğer koyduğunuz
isim "Türk örf, adet ve milli duyguları

'yla uyuşmuyorsa cezalandırılırsınız. Me

sela yeni doğan çocuğunuza Sıvan ismi
koymak istediniz. Nüfus memuru bu is

mi kabul etmeyeceği için bir de savcılığa
başvurulup içeri tıkılmanız bile m ü m k ü n .
Türkiye'de yaşayan Rum ve Ermenilerin
birçoğunun dükkanı veya evinin kapısın

da bu kişilerin esas isimlerini göremezsi

niz. Acaba kullandıkları isimleri çok sev

diklerinden mi?
Bu çerçevede sözü "Arkadaş'a" bı

rakıyorum: "Diyarbakır'da yanlış hatır

17
 lamıyorsam 11 Ermeni arkadaşın s ü n n e t
edileceği açıklandı. Garabet Demirci isimli
bir arkadaşın ben cezaevindeyken sünnet
edildiğini duydum."
Cezaevinde erkekler koğuşu havalan

dırmaya çıkarılır ve hepsinin çırıl çıplak
soyunması istenir. Sonra sırayla kontrol
başlar ve sünnetsiz olanlar ayrılır. Cezae

vi müdürlüğünce bir "sünnet listesi" bi

le hazırlanır. Listede kimin hangi gün sün

net olacağı ve tabii "Müslüman ve
T ü r k " ( ! ) olacağıda bu listede yazılıdır.
İik olarak Garabet Demirci sünnete
a l ı n ı r . Garabet'in adı da değiştirilir. Esas
işkence sonra başlar. Günlerce Garabet'e
"Kelirne
i Şahadet" getirtilir. Koğuşlara
yerleştirilen hoperlörden tutuklular her

gün birkaç kez Garabet'in "Kelime
i
Şahadet" getiren sesini dinlerler. Gara

bet'in artık ismi de değişmiştir. Hoperlör
'
den duyulan sesi "Adım Ali, müslüm ol

dum" la başlar. Fakat "müslüman" olmak
ve adının "Ali" olması da işkenceyi dur

durmaz. Bir de "Türk" olması gerekir. Bir
gün Garabet'in koğuşlarda hoperlörden
sesi duyulmuş: "Türküm, doğruyum..."
Yani Garabet uzun bir "tören" sonucu ni

hayet "Türk olmuş"(!) "Türk olmak ko

lay değil" (!) Garabet Türk "olduktan"
sonra veya Türk "yapıldıktan" sonra ar

tık kıpırdayacak halde değildir. Hatta öl

düğü haberleri cezaevine yayılır. Çünkü
ondan kimse uzun süre haber alamaz.
rafı yok. Bütünüyle Türkiye'de uygulanan
"demokrasi"yi tanımlıyor.
Türkiye'deki demokrasiyi tanımla

mak oldukça kolay. Bunun eğer bir göz

altına alınır ve işkence görürseniz daha ko

"işkenceyi mutlaka dayak
olarak anlamak da yanlış,
bizim kadınlar koğuşuna
uzun süre pamuk
verilmedi, yatakların
içindeki kirli pamuklan
kullanmak zorunda
kaldık, birçoğumuzun
rahmi iltihaplandı, tedavi
olmak zorunda kaldık."
lay anlayabilirsiniz, tabii bu işkencede öl
mezseniz. Önce işkence görürsünüz, son

ra uzun uğraşlar sonucu size işkence ya

pıldığım söylemeye başlarsınız. Bu konu

da bir soruşturma açtırmaya çalışabilirsi

niz... Ve tabii bu uğraşınız uzar ve yılları
alabilir. Yani Türkiye'de demokrasi hem
işkence yapmaya hem de "bana işkence
yapılıyor" demeye imkan sağlıyor.
Türkiye'nin bugün işkenceler, işken

cede ölümler ve kayıplar konusunda izle

diği politika çok açık: 'Bunlar söylenir,
söylenir bir süre sonra usanılır. Bu konu

ların üzerine gidenlerde bir süre sonra bı

kar usanırlar. Onun için bu konularda ya

pılan açıklamaları duymamak en iyisi"
ANAP kendi iktidarı döneminde hiç

bir işkence olayı olmadığını açıklarken,
SHP'nin bazı yöneticileri de Avrupa Kon

seyi Sosyalist Grup üyelerine yaptıkları
açıklamalarda da aynı şekilde" 1984 yı

lından itibaren Türkiye'nin demokrasi
doğrultusunda önemli adımlar attığı ve iş

kence olaylarının hükümet tarafından teş

v i k edilmediği" i d d i a l a r ı n d a b u l u n d u

lar. Bu iddialarda bulunan kişi Aydın Gü

ven Gürkan'dı. Erdal İnönü'nün de her
ne kadar sonradan "yanlış anlaşıldı" tar

zında geri dönüşleri olsada benzer açık

lamaları basında yer aldı.
Biz de Diyarbakır Cezaevi'nden ye

ni çıkan bir "Arkadaş"ın açıklamalarına
yer verelim:

Vietnamlı Çocuğu
Diyarbakır'da gördüm

Yıllar önce bir afiş görmüştüm: Sa

vaşın korkunçluğunu olanca canlılığıyla
anlatan bir afişti. Vietnamlı bir çocuk ce

setlerin ve tankların ortasında yalnız du

ruyordu. Bu çocuğun bakışını anlatmak
güç. Kin ve korkuyla karışık bir duygu se

ziliyordu bu bakışta. Belleğime kazınan bu
bakış Diyarbakır'da bir çocuğun gözlerin

deydi, hem de dipdiri, capcanlı. Bir tari

hin hesabını sorar gibi bakıyordu.
"Onlar" geçip gittiler, çocuk sanki
bir savunma aracı gibi elindeki topu yü

züne kapatmış, gözleri topun üzerinde ışıl
ışıl bakıyordu. Korku ve nefret dolu ba

kışları anlatmaksa imkansız.
"Onlar geçip gittiler, çocuk elindeki
topu yüzünden yavaş yavaş indirdi ve son

ra ansızın ara bir sokakta kaybolup gitti.

"Cezaevinde işkence yok"mu?

Turgut Özal "Türkiye'de tutuklula

ra işkence yapılmadığını, işkencenin bir
devlet politikası olmadığını, münferit olan
işkence vak'alarınınsa üzerine gidildiğini"
açıkladı. Bu açıklamanın hiçbiryanhş ta
_

18
 "Son yıllarda sözde fizik işkence dur

du. Veysi Şimşek Nisan 1986'da atılan da

yak sonucu hastaneye kaldırıldı ve beyin
l travmasından öldü. Cezaevinde tutuklu

ları zorla itirafa zorlama eylemleri devam
ediyor. Yalnızca işkencenin şekli değişiyor.
Suphi Çevirici zorla yaptığı itiraftan do

layı intihar etmek zorunda kaldı. İşken

ceyi mutlaka dayak olarak anlamak da
yanlış. Bizini kadınlar koğuşuna uzun süre
pamuk verilmedi. Yatakların içindeki kirli
pamuklan kullanmak zorunda kaldık.
Birçoğumuzun rahmi iltihaplandı, tedavi
olmak zorunda kaldık. Sonra birgün Ce

zaevi İç Emniyet Amiri koğuşumuza ge

lerek "Biz Türkler kadım namusumuz
olarak görürüz. Biz Türk askeriyiz kadı

nı düşmanımız da olsa anamız, bacımız
gibi görürüz Size pamuk aldıracağım. Bir
de çöp kutusu vereceğim. Pamuklarınızı
buraya atın, ben döktürürüm. Siz anamız,
bacımız sayılırsınız!' dedi Bir süre son

ra çöp kutusundaki pamuklan alıp götür

düler. Bu pamukları alarak erkekler ko

ğuşuna götürmüşler. Orada birçoğumu

zun kardeşi, eşi, nişanlısı, arkadaşı kalı

yor. Orada "Bak akşam kardeşinle yattım.
İşte kanlı pamukları. İşte senin karınla
yattım..." gibi iğrenç sözler etmişler. Hüc

relerin önüne bu pamuklan dökerek 'İşte
karılarınızın, kardeşlerinizin kanlı
pamukları' diye bağırdılar.
İki yıldır hücredeler
Türk "aydın"ı "nedense" eskiden
beri Türkiye'de yaşayan ve ülkemiz insa

nı Kürtler konusunda sessiz kalmayı "de

mokratlığının bir gereği saymıştır. Gü

ney Afrika'daki ırkçılığı gerektiğinde her

gün protesto ederken, Kürtler konusunda
ağzını açmamayı bir politika olarak be

nimsemiştir. Halbuki Türk hükümetleri
kendine zarar vermediği sürece Güney Af

rika tarzı rejimleri dünyadaki genel eğili

me uygun olarak protesto ediyor. Mesela
Güney Afrikadaki ırkçı rejimi Türk Hü

kümeti neredeyse haftada bir protesto edi

yor; ve Radyo ve TV'de sık sık Güney Af

rika'daki ırkçı rejim aleyhine haberler yer
alıyor. Eh! Bir de bunlara Türk "aydın

nın, ruhunu rahatlatmak için protestosu
ekleniyor, Türk aydınlarının Kürtler'e ayı

racak zamanları kalmıyor (!)
Şu anda PKK ile ilgili bir davadan
dolayı mahkum olan birçok kişi "Ölüm
hücrele ri"nde ve bu hücrelerde bazı ki

iki seneyi aşkın bir süredir hayatta
kalma mücadelesi veriyor. Fakat bugüne
kadar bu kişilerle ilgili tek bir kelime edil

diğini görmek oldukça güç.
Bu kişilerin "ölüm hücreleri"ine atıl

masına hiç ses çıkarmayan basın ve yayın
organları bu kişiler yakalandığında
ne ga

ripki yasalardan etkilenmeden
aleyhleri

ne salvo atışlara başlıyor. Yasalara göre de

vanı eden bir dava hakkında lehte veya
aleyhte yayın yapmak yasak olduğu hal

de, daha bu insanlar yakalandığı anda suç

lu ilan ediliyor ve bu kişiler aleyhindeki
yayınlar bitmek sizin devam ediyor. Bu ko

nuda, yayınlarının hiçbir meşru yanı ol

mayan ve yasaları sürekli olarak ihlal eden
yayın organlarının başında TRT'nin gel

diğini söylemek hiçte yalnış olmaz.
Kişilerin farklı ırk, dil, din, kültür

den olmaları onların işkence görmelerini
"toplumda bazı örgütler
birer suç makinası gibi
tanıtılıyor ve sonra bu
örgütlere bağlı olduğu
iddia edilen kişiler daha
baştan toplumun önünde
mahkum ediliyor, böyle
bir şartlandırma sürecinde,
yasalar da bir kenara
itilerek zaten zihinlerde
mahkum edilmiş insanlar
rahatlıkla ölüme
gönderilmeye, "ölüm
hücreler inende
öldürülmeye çalışılıyor."
haklı göstermez. Çünkü işkencenin ken

disi başlı başına bir insanlık suçudur ve
bugün bu suç PKK'li olarak görülen ki

şilere karşı işleniyor.
Toplumda bazı örgütler birer suç ma

kinası gibi tanıtılıyor ve sonra bu örgüt

lere bağlı olduğu iddia edilen kişiler da

ha baştan toplumun önünde mahkum edi

liyor. Böyle bir şartlandırma sürecinde ya

salar da bir kenara itilerek, zaten zihin

lerde mahkum edilmiş insanlar rahatlık

la ölüme gönderilmeye, "ölüm hücreleri

nde öldürülmeye çalışılıyor.
Cumhurbaşkanlığına bağlı Devlet
Denetleme K u r u l u ' n u n cezaevleriyle ilgi

li hazırladığı raporda insanın yaşamasının
imkansız olduğunu belirtmek zorunda
kaldıkları Diyarbakır ve Adana Cezaevi

ndeki bu hücreler şu anda yine dolu.
Örümcek, akrep, yılan, fare ve lağım su

larıyla dolu bu hücrelerde insanlarımız,
ölüme terkedilmiş durumda,
Bu insanların PKK'li veya başka bir
siyasal düşünce taşımaları asla onların
"ölüm hücreleri"ne konmasını haklı gös

termez. Hiç kimse bu hücrelerin insan
haklarıyla, insanların yaşama
haklarıyla
bağdaştığını söyleyemez.
Cevdet Yıldırım, Şeyho Sağır; Haşim
Kılıç, Hasan Akdoğan, A l i Toprak, Rıza
A l t u n Adana Cezaevinde "ölüm hücrele

ri"nde bulunan yalnızca isimlerini tesbit
edebildiğimiz insanlar. Bu insanların zi

yaretçiler ile görüşmesi yasak, gazete ve ki

tap okuması yasak, havalandırmaya çıkar

tılması yasak, temizlenmeleri, banyo yap

maları imkansız, mektuplaşmaları yasak..
Ve bu insanlar ve daha birçoğu hücrele

rinde ölümü bekliyorlar,
Özal, Avrupa İnsan H a k l a r ı Komis

yonu'na "Bireysel Başvurma Hakkı"nı
tanıyacağız" diyor. Acaba bu insanlar bu
durumlarını nasıl kanıtlayacak? Bunların
şu anda bu hücrelerde olduklarının kanı

tı var mı? Evet bir kanıtı var. Şu anda hüc

redeler; ama yarın bunu kanıtlamak müm

kün mü? Bunun cevabını böylesi bir ola

yı yaşayan "Arkadaş" şöyle anlatıyor:
"Diyarbakır Cezaevi'nde yabancı bir
heyet geleceği gün herkesi hücrelerden çı

kartıyorlardı. Sonra koğuşlara gelerek
'Eğer ters birşey söylerseniz elimizden çe

keceğiniz var. Bunlar burada sizinle bir

likte yatmıyorlar. Gelip biraz sonra gide

cekler sonra siz elimizdesiniz" diyorlar

dı. Birgün Avrupa Konseyi'nden bir he

yet geldi. C.Ş adlı bir kız arkadaş hücre

deydi. Hemen çıkardılar. Heyet gittikten
sonra tekrar onu hücreye koydular. Biz ko

ğuşta gelen heyete yapılanları anlatmaya
başladığımızda onlarla birlikte koğuşa ge

len subaylar neredeyse onların yanında bi

zi öldüreceklerdi..."
Askeri yetkilinin söylediği "doğru

'ydu. Geldiler gittiler ve C.Ş tek bir ışık
huzmesinin bile girmediği "kör hücre"
olarak adlandırılan "ölüm hücresi"ne
kondu.
Diyarbakır'daki çocuğun bakışının
yalnızca bir avuç işkenceciden hesap sor

duğunu sanmıyorum. O bakış kan ve ateş

le yoğurulmuş bir tarihe karşı sorumsuz

ca bakan Türk aydınından da hesap so

ruyor.
19
 Tutuklu ve
Hükümlü Aileleri
Cezaevlerini Anlatıyor
10 Aralık insan haklan gününde ya-
pılan basın toplantısının amacı bu günün
öneminin ulaúabildi÷imiz, ulaúamadı÷ımız
tüm kesimlere iletilmesini taúıyor.
insan haklarının ihlalinin yaúandı÷ı
ve
tartıúmalarının,yo÷unlaútı÷ıgünümüz-de
øNSAN HAKLARI GÜNÜNÜ KUT-
LAMAK bizlere do÷ru gelmedi. Basın
toplantımızın ana hatlarında da belirtti-
÷imiz gibi iúkencelerin, baskıların keyfî uy-
gulamaların, yıldırıcı politikaların dönem
dönem uygulandı÷ı günümüzde bu úart-
lan yaratan koúulların kaldırılması u÷ra-
úını vermek gerekiyor. Basın toplantımıza
Dernek baúkanımızın ve yöneticilerimizin
büyük bir kısmının katılamamasının
nedeni østanbul dıúındaki cezaevlerine zi-
yaret ve inceleme, derleme amacıyla git-
tiklerinden dolayı toplantıya dernek yö-
neticilerimizden SULTAN ÇELøK ve PA-
KøZE ASMA katılmıútır. ønsan hakları
komisyonu baúkanı olarak toplantıyı ben
Sevgi Erdo÷an üstlenmiú bulunuyorum.
Ayrıca Dernek avukatımız OSMAN ER-
GøN ve Gazeteci KÜRùAT øSTANBUL-
LU görüúlerini belirtmek üzere aramızda-
lar.
Komisyonumuzca de÷erlendirilen
çerçevede basın metninde yer almıútır. Te-
mel noktamız Baskı ve øúkencelere duyar-
sız kalmamak ve yüre÷imizle, sesimizle kı-
saca insanca yaúama insan olabilme ko-
pullarının yaratılması için her yaútakilerin
tavrını yükseltmeliyiz. Yazının baúında da
belirtti÷imiz gibi tavırsız kaldı÷ımız, ba-
naneci oldu÷umuz zaman yaúanan insan-
lık dıúı uygulamalardan hepimiz de payı-
mızı alırız.
Öncelikle oniki Eylülden bu yana ce-
zaevleri ve gözaltı yerleri iúkencenin rahat-
ça uygulandı÷ı alanlar oldu. Aileler de her
dönemde bundan payını aldılar. Yer yer
yıldırıcı baskı politikası biz ailelerde de ya-
úandı. Yakınlarımıza sahip oldu÷umuz
müddetçe - Ölüm cezalarına karúı çıktı÷ı-
mız oranda iúkencesiz adil bir yargılama-
dan yana oldu÷umuz müddetçe çeúitli en-
gellerle karúılaúaca÷ımız bir gerçektir.
ÖLÜM CEZALARININ, demokrasinin
yaratılma ve yaúatılma koúullarının tartı-
úıldı÷ı günümüzde kaldırılması gerekir.
120 dosya meclistedir. ødam cezası onay-
lanmıú hükümlülerin bazı aileleriyle iliú-
kimiz devam etmektedir. Onların yaúadı-
÷ı o anlamsız insanlık dıúı beklentiye ses-
siz kalmamak gerekiyor.. Yaúanan gergin-
likler korkunçtur. Kelimelerle anlatıldı÷ın-
da vicdanen rahatsız olunabilir. Ancak
bizler bu konularda gözyaúı döktürmek ni-
yetinde de÷iliz. Sadece ölüm cezalarının
imza kampanyalarıyla, basın açıklama ve
röportajlarıyla çözülece÷i düúüncesinde
de÷iliz.
Cezaevlerindeki yakınlarına sahip çı-
kan anne babaların zaman zaman u÷ra-
dı÷ı haksızlıkların yanında biz eúlerine de
çeúitli baskılar oldu. Bizzat benim yaúa-
dıklarımı burada insan haklan gününde
insanlık dıúı uygulamaları yaúayan biri
olarak anlatmak isterim.
81 yılının Mart ayında eúim ve çocu-
÷umla birlikte göz altına alındım. Kaldı-
÷ım iki yıl içinde ve siyasi úubede bahsi
geçen tüm iúkenceleri yaúadım, açlık grev-
lerine katıldım. 83 yılının baúlarında tah-
liye oldum. Zaman zaman siyasi úube ta-
rafından göz altına alındım. Eúimden ay-
rılmam veya itirafa zorlamam konusunda
baskı altında kaldım. 12 eylül, ve bazı özel
günler bahane edilerek yapılan tahliye
operasyonlarının içinde alındım. Zaman
……………………………………..
tında kaldım, 85 Nisanında alındı÷ımda
gördü÷üm iúkenceler üzerine tüm yetkili
mercilere dilekçeyle úikayette bulundum.
Ve ko÷uúturmanın açılması talebinde bu-
lundum. Günlerce uzatılıp, ifadelerim za-
mangeçirilerekalmdı.Dosyamsıkıyöne-
time devredildi. østanbul'da sıkıyönetim
kalkınca Diyarbakıra gönderildi. Diyarba-
kır kendisiyle ilgili olmadı÷ım belirterek
dosyayı iade etti. Cumhuriyet savcılı÷ına
iúkenceme úahit olanın ifadesini almayı
sa÷ladıktan sonra esiminde ifadesine baú
vuruldu. Öyle ki eúimin ifadesi alındı÷ın-
da cezaevinde olan birine "sen eúinin iú-
kence gördü÷üne úahit oldun mu?' soru-
su çerçevesinde alınıyor.
Cezaevine, úubeye bir itirafçının
ifadesi üzerine götürülmek üzere gelen
ekibin içerisinde yer alan KEM1KKIRAN
adlı polis davadan vazgeçmemi kendileriyle
u÷raúmamamı söyledi. Bende yasalar nez-
dinde hakkımı sonuna kadar aradım. Di-
lekçelerle sordum. Ancak 4 Aralıkta ile-
tilen bir yazıyla úikayetimin deliller nede-
niyle (yetersizlik söz konusu ediliyor) ek-
sik oldu÷u gerekçesiyle ko÷uúturması dur-
duruldu ve takipsizlik karan verildi. Avuka-
tım gerekli itirazı yaptıysa da sonuç bizim
için sorudur. Üstelik iúkence iddiasında
bulundu÷um polislerin ifadesi alındı÷ın-
da bana bunlar mıydı úeklinde sorma ih-
tiyacı bile duyulmamıútır.
Evet eú olarak yaúadı÷ımız sahip çık-,
tı÷ımız sürece bir sürü insanlık dıúı uygu-
lamaya devam edilecektir. Evet kamuoyu-
nun dikkatini iúkenceler üzerine toplama-
ya calıúıyorsakta iúkence devlet politika-
sınca reddediyorlarsa da øùKENCE-
LER GÖZALTLARINDA VE CEZAEV-
.......................................................................
ÇÖZÜM 20
 Tutuklu ve Hükümlü Aileleri Yardımlaşma Derneğinin 10 Aralık 1986 tarihinde yapmış olduğu
Basın toplantısında okunan ve Basın'a da dağıtılan metni aşağıda aynen yayınlıyoruz.

Bu gün 10 Aralık İnsan Hakları Gü

nü. Basın açıklamamıza Nazi toplama
kamplarından kurtulan bir Alman profesö

rü şu sözlerini kulaklarımıza küp olması te

mennisiyle başlamak istiyoruz. "İlkönce
geldiler, komünistleri alıp götürdüler, ben
sesimi çıkarmadım, sonra Yahudileri alıp
toplama kamplarına işkenceye götürdüler,
ben sesimi çıkarmadım. Sosyal demokrat

ları topladılar, işkenceye götürdüler, ben
gene sesimi çıkarmadım, bana dokunan
bir şey yoktu. Bir gün kapım çalındı, be

ni alıp işkenceye götürdüler. Hiç kimse ses
çıkarmadı. Çünkü ses çıkaracak kimse
kalmamıştı."
"günümüz de siyasal
tutuklular açısından
bakıldığında Aldıkaçtı gibi
profesörlerin 'ayda 4
5 kişi
asıldığında birikme olmaz'
gibi şaşırtıcı
açıklamalarına da şahit
oluyoruz."
Evet, bizler de 1986 Barış Yılı'na çe

şitli beklentilerin umuduyla girdik. An

cak, daha Ocak ayının ilk günlerinde Bü

lent Akarcalı'nın Ceza ve Tutukevlerinde
inceleme yaptıktan sonra ki açıklamalarına
gelen tepkileri t u t u k l u ve hükümlü aile

lerinin içerdeki yakınlarının insanca yaşa

ma koşullan, aile ve avukat görüşü için yap

tıkları girişimleri biliyoruz. Sedat Caner
adlı işkenceci polisin itirafları basını gün

lerce meşgul etti. Üstelik, tutuklu ve hü

kümlülerin mahkemelerde getirmiş olduk

ları tüm işkence iddialarını doğrulayan bu
açıklamalara yetkililerin cevabı "itirafçı
polis solcudur" şeklinde oldu. Öyle ki, iş

kencenin insanlık suçu olduğunu paylaş

maları gerekirken işkencenin savunuculu

ğuna hizmet edici oldular.
"Hukuk ve Ulusal Barış" konulu
Marmara bölge barolarının düzenlediği
seminerin iptali aklımızdadır. Ayrıca ör

gütlenme hakkının ne kadar keyfi çiğnen

diği Derneğimizin dosya kabulü ve tüzük
onayı, kod numarası alma uğraşımızın ör

nekleriyle doludur. Daima her dernekleş

menin ardından yasadışı örgütler araştı

rılır, oysa yasaların tanıdığı ölçüde dernek

leşmeye dahi tahammül edilmediği dö

nemleri yaşıyoruz. Gözaltında kaybolan

lar, işkencede öldürüldükleri tespit edilen

ler, çocuğu yakalanmadığı için 27 kez göz
.
altına alınan Yusuf Yıldırım gibi babalar,
Doğu'da Bingöl'de Sıddık Bilgin olayın

dan sonra Bingöl Genç ilçesindeki Doğan

lı köyünün aniden boşalması sadece ba

sından izlediklerimizdi.
Bütün bu insanlık dışı uygulamala

rın yanında bizim açımızdan en önemli
konular, idamlar ve cezaevi koşullarıdır.
1) Ölüm Cezaları: Bugün TBMM'de
120'yi aşkın idam dosyası Adalet Komis

yonundadır. Ölüm cezasının, insani açıdan
baktığımızda kaldırılması konusunda
hemfikiriz. Ancak, günümüzde siyasal
tutuklular açısından bakıldığında Aldıkaç

tı gibi profesörlerin "Ayda 4
5 kişi asıldı

ğında birikme olmaz", gibi şaşırtıcı açık

lamalarına da şahit oluyoruz. Albert Ca

mus'un da dediği gibi "Ölüm cezaları ne

kadar nadir olarak uygulanırsa uygulan

sın bugünkü şekliyle iğrenç bir kasaplık,
insan kişiliğine ve vücuduna karşı girişil

miş bir tecavüzüdür."
"Doktorlar Davası" olarak bilinen
beraat kararı ile sonuçlanan "Ölüm cezası
kaldırılmalıdır", çağrısına bizler de katı

lıyoruz.
2) Cezaevi koşulları: 12 Eylül sonra

sı güncelliğini her an koruyan cezaevleri
(askeri cezaevleri daha çok) gerek siyasi
tutuklu ve hükümlülerin kararlı, bilinçli
tavırları, gerekse dünya ve Avrupa kamu

oyunun gözlemlemesi nisbi bir yumuşa

mayı getirdiyse de bizler cezaevlerinin ya

lın gerçeklerinden kendimizi uzak tutma

malıyız. Fiili anlamda dayak, işkence her
gün olmasa da güncelliğini aba altında so

pa misali devam ettirmektedir, keyfi uy

gulamalar sürmektedir. İnfaz Yasası ile
yersiz d i s i p l i n cezalarına dayanarak ceza

evi yönetimi bir h ü k ü m l ü n ü n yarı yarıya
şartlı
salıverme h a k k ı n ı ortadan kaldıra

bilmektedir. Keyfi uygulamaların kurum

laştırılmasına bir diğer örnek de zorunlu
giysiyle insan iradesini kırmak, insan ol

maktan çıkarmak uğraşı içinde olanlar bu

gün tektip elbise konusunda serbestlik ta

nımasıdır.
Tutuklu ve h ü k ü m l ü aileleri yardımlaş

ma derneği olarak i m k a n l a r ı m ı z elverdi

ğince yaptığımız inceleme ve araştırmalara
göre, belli başlı cezaevlerinin sorunları
başlıklar halinde aşağıdadır.
MALATYA: E Tipi cezaevinde 15'nci
koğuşunda idare tarafından insanlık onu

runa yakışmayan arama yapılıyor, arama

da elbise ve eşyaları darmadağın edilen
siyasi t u t u k l u l a r reçele ve yağa bulaştırıl

mış gördükleri manzaraya itiraz edince
(Aramanın normal yapıldığı günler de ol

muştur.) "İnsanca arama yapılması gere

kirdi", itirazında bulunan Mustafa Kur

şun adındaki t u t u k l u dışarı çıkarılıp da

yak ve hakarete maruz bırakılıyor. Daha
sonra herkes aramaya karşı çıktı şeklinde
tüm tutuklu ve hükümlüler hücreye atılı

yor. Bunlardan Abdurrahman Kayıkçı,
Müdür'e cezaevinin başka sorunları da ol

duğunu söyleyince özellikle başgardiyan
Yasin.... ve diğer gardiyanlar tarafından
dövülüyor, çene kemiği kırılıyor, halen te

davi için Ankara Numune Hastanesinde
bulunmaktadır. Siyasi tutuklular, cezae

vindeki baskıları ve insanlık dışı uygula

maları protesto etmek için iki günlük aç

lık grevi yapıyorlar. Bugün Malatya Ce

zaevi koşulları çözümlenmemiştir, bu
amaçla yöneticilerimiz halen Malatya'da

dır.
AYDIN: Haziran 86'da yapımı ta

mamlanan Aydın Cezaevinin korumasını
özel yetiştirilmiş köpekler tarafından da
yapılacağının duyurusu hepimizce bilini

yor. 1500 kişilik yapılan E tipi cezaevine
Ege'deki hükümlülerden sevk başlamıştır.
Şevki yapılan tutuklular, cezaevi yetkili

lerince dayaktan geçirilmişlerdir. Aileleri,
gerekli yerlere başvurarak sorunları dile
getirmiş Dernek olarak gerekli girişimler
yapılacaktır.
"cezaevi doktorunun ve
cumhurbaşkanlığına bağlı
denetleme kurulunun
'insan yaşamaz' kararı o
lan hücrelerde hükümlü
ve tutuklular vardır."
BUCA: 21.7.1986 Tarihinde siyasi tu

tukluların yeniden tek tip elbise uygula

masının başlatılmasına tepkileri cezaevi
yönetiminin hücre ve görüş yasağı veril

mesiyle sonuçlanmıştır. Askeri görevlile

rin sivil gardiyanı dövmesi yönetim kad

rosunda da uyumsuzluğun göstergesidir.
Tutuklu ve hükümlülerin de can güvenli

ği söz konusudur.
BARTIN: 7 Aralık 1985 tarihli tutuk

lu ve hükümlü yakınlarının SHP'ye (Ge

nel Merkez) ve Adalet Bakanlığı'na baş

vurularından öğrendiğimiz kadarıyla bas

"Bir gazete yalnızca kollektif bir propagandacı ve
kollektif bir ajitatör değil aynı zamanda kollektif
bir örgütleyicidir."
• Demokratik Kitle Örgütleri
• 80 Sonrası Sendikal Hareket
ve Öğrenci Hareketleri
• Dev
Genç Geleneği
• Yalçın Küçük: "THKP
C Jakoben Geleneğinde
Bir Canlanmadır"
22
kının, keyfi uygulamanın işkencenin yo
yaşam koşulları birçok hükümlü ve tutuk

ğun bir şekilde uygulandığı, en küçük bir l u y u hasta kılmıştır. Havalandırmaya çı

hareketin dahi cezaevi yönetimince yargı
karılmayan tutukluların yakın akrabala

sız, savunmasız ceza verebilme hakkını rıyla da görüşleri engellenmektedir.
kendilerinde bulabildiğinin vurgulandığı ERZİNCAN: Genellikle l ve 2 nolu
dilekçelerine çözüm bulamamışken bazı cezaevlerinde kalan h ü k ü m l ü ve tutuklu

tutukluların özel tip cezaevlerine sürgün ların şu an ciddi bir durumu yoktur.
edilerek tutuklu ve hükümlülerin bir kıs
GAZİANTEP: Cezaevinde kitap alı

mının dağıtımına gidilmiştir.Ekim 1986'da mı yoktur. Ayrıca açık görüşlerde ailele

keyfi uygulamalar boyutunu arttırınca hü
rin yiyecek ve çiçek alınması talebi vardır.
kümlüler açlık grevine giderler. A ç l ı k
DİYARBAKIR: Diyarbakır Cezaevi
grevinin gerekçeleri:
önceliğini ve önemini her dönem için ko

Kurban Bayramında görüş, mektup rumaktadır. Dernek olarak ayrı ve özel
yasağı gibi yatırımlarla yetinmemişler, tah

araştırma yapılması gereken cezaevlerin

liyesi yaklaşmış hükümlüleri zorla sağ gö

dendir.
rüşlülerin yanına koymuşlardır. Bölge sav

Türkiye'deki cezaevlerinden kısaca
cısı bu konunun, uygulamanın yasalara
bahsetmeye çalıştık. Sorunlar hiçbir za

uygunluk taşıdığını belirterek keyfi dav

ranan cezaevi yönetimine arka çıkmıştır.
man çözücü noktalara ulaşmamıştır.
Yapılan müracaatlar ve yetkililerle
Bu ana sorunla birlikte yemeklerin kalo
görüşmeler devamlı kılındığında cezaevin

risi düşük ve temiz değildir. İçine suyunun
deki baskı ve keyfi uygulamaların ciddi
insan bünyesinin kaldıramayacağı kadar
mikroplu olan arıtılmamış ve gözle görü

olarak araştırılacağı gerçeği kendini gös

terecektir.... Bizler de "Aman bize ne,ba

len pislik dolu bu suyu görevliler kullan

na dokunmayan yılan bin yıl yaşasın" cı

m ı y o r , kendileri için kullandıkları çeşme
lığı bırakarak insan haklarına 10 Aralık'
suyunu hükümlülere kullandırtmıyorlar.
ta değil nefes aldığımız sürece sahip çıka

istiklal Marşını zorla söyletmeye devam
lım, koruyalım.
etmektedirler, on gün süren açlık grevi so

nuca gidici olmamıştır. Sorunlar devam et

mektedir.
ADANA: Adana Cezaevinin sorun

ları Cumhuriyet Savcısı Ali Galip Dinçer
TUTUKLU VE
in tutum ve desteğiyle işkence yuvası ha

line gelen cezaevi sorunları halen gündem
HÜKÜMLÜ AİLELERİ
dedir. Cezaevi doktorunun ve Cumhur
YARDIMLAŞMA
başkanı Denetleme Kurulunun kararı "İn

san yaşayamaz" olan hücrelerde hüküm
DERNEĞİ BAŞKANLIĞI
lü ve tutuklular vardır.
SAMSUN: Samsun cezaevinde kötü
AYLIK SİYASİ DERGİ
Kedi Davası
Özeltip Cezaevleri
Dünyada Devrimci Hareket
• Latin Amerika'nın Kesik Damarları
• El Salvador'da Devrim
Sinema Notlan
Ayın Haberi
ŞUBAT'TA ÇIKIYOR!
 GENÇLİĞİN GÜNDEMİ (I)
DERNEKLER
Yaklaşık olarak iki yıldır örgütlenme

sini sürdüren ve 1985 sonlarından itiba

ren gelişmeye doğru ivme kazanan öğrenci
dernekleri, bu süre içinde günlük sorun

lara yaklaşımdan uzun vadeli perspektif
üretmeye kadar birçok defa seçeneksizlik
ve kısırlıklar içinde kaldı.
Zaman zaman kendine yetememez

lik, zaman zaman da devinen sürece ayak
uyduramama biçiminde baş gösteren bu
olumsuzluklar, birbirine bağlı fakat ayrı
başlıklar altında incelenmesi gereken şu
ana nedenlere bağlanabilir.
Birinci olarak, demokratik kitle faa

liyetinin uzun bir süre kesintiye uğraması
genç kuşağın, dernek faaliyetine tüm de

neyimsizlikleri ile birlikte omuz vermesi
sonucunu doğurdu. Yılgınlık edebiyatının
toplumun özellikle "sol" cenahında yay

gınlığını devam ettirdiği ve pasifikasyonu

nun "teorik pilavının" ısıtılıp ısıtılıp kit

lenin önüne sürüldüğü böylesi bir dönem

de kendilerine yol gösterecek "eski (mis)
tüfeklere"de rastlayamayan üniversiteli
gençlik, karanlıkta elyordamı misali, kendi
yolunu kendisi çizmek için kolları sıvadı.
ikinci olarak, sağlıksız anlayışlar öğ

renci dernekleri platformuna faaliyetin
başlangıç aşamasında ağır bir yük oldu

lar. Geliştirilmeye çalışılan canlı faaliyet
içinde nelerle karşılaşılmadı ki? özde hiç
birşey yapmaya niyetli olmayan insanla

rın "aman deşifre olmayalım" yollu
"illegalite" hastalıklarına tanık olundu.
Hazır ortalıkta kimse yokken "Bir an ön

ce malı götürme (!) parsayı toplama" te

laşına düşen dergi çevreleriyle sık sık kar

şılaşıldı. Sonuçta da bebeğin sağlıklı do

ğumu elbirliğiyle gerçekleştirileceğine
"hoyrat ebe" rolleri epeyce sergilendi. Ge

''bebeğin sağlıklı doğumu
elbirliğiyle
gerçekleştirileceğine
'hoyrat ebe' rolleri epeyce
sergilendi, gelişen sağlıksız
örgütlülük içinde,
deneyimsiz insanlar türlü
etkilenmeler arasında
sıkışıp kaldılar."
lisen sağlıksız örgütlülük içinde, deneyim

siz insanlar türlü etkilenmeler arasında sı

kışıp kaldılar.
Üçüncü olarak da günümüz sürecin

de demokratik kitle hareketine perspek

tif sunması gereken, onunla kendi arası

na örgütsel anlamda değil, fakat ideolo

jik anlamda köprüler atacak olan devrim

ci aktivitenin sübjektif yetersizlikleri, ge

lişimin ağır aksak yolalmasında etkileyi

ci rol oynamıştır.
Serdar GÖKTUNA
Ayrı ayrı tartışılmasında fayda bulu

nan bu nedenlerin her üçünün de ortak
özelliği, sürecin hâlâ halk muhalefeti açı

sından ağır darbelerin izlerini taşımasıdır.
Deneyimsizliklerin ve sübjektif güç yeter

sizliklerinin zaman içinde aşılabileceği
tahlili, bizleri daha çok dernekler içinde

ki parsacı anlayışların ilkesizliği ilke hali

ne getiren tavırlarının eleştirisine yönelti

yor.
İlkeli Birliğe Kim Yanaşmaz?
Öğrenci Derneklerinin kendi iç işle

yişlerini ve aralarındaki ilişkilerin niteli

ğini belirleyen, mücadele çizgisini ortaya
koyan ortak paydaların aradan geçen uzun
süreye rağmen saptanmamış olması, öğ

renci gençlik hareketini daha en başta sağ

lıksız bir görünüme büründürdü. Dernek

ler içinde başgösteren, kitleye açık olma

ma, çalışan insanların aralarındaki çeliş

kilerde yanlış çözüm yollarına sapılması,
sekter, gurupçu, tekkeci sahiplenme anla

yışları, sağlıksız bir zemin üzerinde, geli

şebilmek için en uygun koşulları yakala

dılar. Öğrenci derneklerinin kitleselleşme

si, demokratikleşmesi ve gelişen muhale

fet içinde önemli bir mevzi karakterine sa

hip olmasından çok parsa toplama man

tığı ile çalışma yapanlar; ilkesiz, ahbap

çavuş birliklerini kitlenin önüne sürekli
olarak dayattılar. Zaman zaman tartışma

23
 larda ve yayın organlarında onaya ilke di

ye a t t ı k l a r ı olguları çiğnemekten kaçınma

yarak, faydacı kafa yapısının ü r ü n ü ola

bilecek her t ü r l ü çirkin yönteme başvur

dular.
Öğrenci derneklerinin örgütlenme
aşamasına girmesiyle birlikte, derneklerin
toplumda sağlıklı bir mücadele odağı ha

line gelmesini isteyenler, demokratik kit

le örgütlerinin kendine özgü bir demok

ratikliği taşıyan iç ilişkilerini, birliği, ide

lojik birlik temelinde birliği içeren sınıf ör

gütlenmelerinden ayıranlar, demokratik
kitle örgütlerinde farklı sınıf ve tabakala

rın düşüncelerinin (anti faşist, anti emper

yalisı kaynak noktasına sahip olması ge

rektiği unutulmamalı) birarada bulunma
koşullarını sağlamanın görev olduğu bi

lincini taşıyanlar; dernekler plâtformunun
ilkeli bir birlik üzerinde şekillenmesi ge

rektiğini ısrarla yinelediler.
Bunun karşısında özellikle halk mu

halefetinin en sağlıklı unsurlarının ağır
darbeler yemesinin ardından "meydanın
boş olduğu" bir dönemde gençlik içinde
belirli bir etkinliğe kavuşan "Abdurrah

man Çelebiler", kısa bir süre için yakala

"meydanın boş olduğu bir
dönemde gençlik içinde
belirli bir etkinliğe
kavuşan Abdurrahman
çelebi' ler, kısa bir süre için
yakaladıkları etkinliğin
ellerinden kaçacağı telaşı
ve bilinciyle hareket
ettiler."
dıkları etkinliğin ellerinden kaçacağı te

laşı ve bilinciyle hareket ettiler. Örgütlen

menin henüz başlangıç aşamalarında il

keli birlik çağrılarına bu arkadaşların ver

dikleri yanıtlar, iki farklı anlayıştan kay

naklanmasına karşın ilkesizlik konusun

da sergiledikleri benzerliğin bir eşine da

ha ancak "siyam ikizlerinde" rastlanabi

lirdi. Birinci anlayışa göre dernekler kit

leselleşmesini tamamlayamamıştı. Kitlesel
olmayan derneklerde de ilke tesbit etmek
ve bu doğrultuda tartışmalara girmek kit

leyi vesayet altına sokmak demekti. O hal

de günümüz sürecinde ilke olmadan da
"idare edilebilirdi" ve kitleselleşmek için
(???) çaba sarfedilmeliydi.
İkinci anlayışta ise, "Bu çerçeve

24
de tanışılacak ilkeler... böyle bir derginin
içeriği ve işlevi"dir. (Yarın sayı 56 syf 5)
biçiminde ortaya atılan ve parmak sayı

sıyla ağır basan gurubun tüm öğrenci
gençlik hareketi adına, dergi çıkarma yet

kisini ele geçirme çabası göze çarpıyordu.
Kendi savunduğu görüşü arz'in merkezi
ilan ettikten sonra da "ilkeler örneğin
dergi alanında somut bir biçimde ifade
edilemiyorsa ilkeleri tartışalım sözü anla

"işte popülizm ve eliîizm
yani küçük burjuvanın iki
değişik görüntüdeki
hastalığı; vardığı yer ise
'ilkeli birlikten korkmak,
ortak mücadeleye yan
çizmek".
mini yitirir" (Yarın, agy) demekte herhan

gi bir sakınca da görmüyordu.
Öğrenci Derneklerinde yaşanan kısa
sürecin netleştirdiği gibi öğrenci gençlik
hareketinin ivme kaydetmesi yerine mü

cadeleyi entellektüel boyutta ahbap
cavuş
ilişkileri derekesine düşürmek ya da ortak
hareketin koşullarını yaratmak isteğiyle
dergi fikrini karşı karşıya koyarak müca

delenin sağlıklı gelişmesinin önünde en

gel olmak, küçük burjuva bencilliğinin
açık ifadeleri olarak karşımıza çıkıyor.
Birinci anlayış, ortak ilkeler üzerin

de şekillenecek mücadele sürecinin, ken

di üzerindeki bağlayıcılığını yadsımanın
koşullarını bugünden yaratmak kaygısına
düştü. "Henüz kitleselleşemedik" diyerek
gelinen noktayı küçümsediği gibi birlikte
hareketin koşullarını aramak yoluna da

hi gitmedi. Burada yaldızlı lâfızlarla ağ

zından eksik etmediği "kitle" terimini
olur olmaz kullanan fakat kitlevi müca

dele konusunda parmağını dahi kıpırda

tacak dinamizme sahip olmayan tipik kü

çük burjuva popülistlleri ile karşı karşıya

yız.
İkinci anlayış, ortak ilkelerin belirle

nerek sağlıklı bir mücadele odağının oluş

turulma çabalarına "somut iş (dergi)" çığ

lıkları atarak karşı çıktı. Yarın dergisinin
56. sayısının 5. sayfasında "itirazlar yer

siz ve tutarsızdır. Sorunları çözmeye yö

nelik değildir. Başka kaygıların sonucudur.
Bu kaygılar da yersizdir." şeklinde yapı

lan gizli itiraf o dönemde birçok kimse

nin gözünden kaçmakla birlikte dergi ya

yın kurulunun oluşturuluş biçiminden,
Öğrenci Postası'nın kullanılışına kadar
birçok kez ortaya çıkan elitist mantık şim

di daha iyi anlaşılıyor. Dergi düşüncesi

nin tartışıldığı dönem içinde demokratik
kitle örgütlerinde ilkeli birliği sağlamanın
en temel görevlerden okluğunu savunan
devrimci
demokrat temsilcilerin o dönem

de dile getirdikleri kaygıların doğruluğu,
bugün öğrenci derneklerinde çalışan kim

senin gözardı edemeyeceği gerçeklikler ha

line geldi. Bu anlayışın kendi denetimi al

tındaki derneklerde kitleyi, kendi deneti

mi altında olmayan derneklerde ise biri

min tümünü küçümseyen, kendini arzın
merkezi sayan elitist yaklaşımları artık
herkesi rahatsız ediyor.
İşte popülizm ve elitizrn yani küçük
burjuvanın iki değişik görüntüdeki has

talığı; vardığı yer ise "ilkeli birlikten kork

mak, ortak mücadeleye yan çizmek"
Söz hakkına kotalar, vekaletler,
parmak demokrasisi ve ötesi...
Öğrenci derneklerinin örgütleniş sü

reci bir yandan öğrenci gençlik içinde mü

cadele azminin dirilmesinde, suskunluğun
aşılmasında önemli etkilere sahip olurken
diğer yandan da insanların olumsuz an

lamda ifade edilen "dernekçilik"in ne ol

duğunu öğrenmesine yardımcı oldu.Der

nekçilik, demokratik kitle faaliyetinin ön

gördüğü kazanımları hedeflemez. Dernek

çilik saf mücadele istemlerinin ötesinde
gizli istemlerle örülüdür. Dernekçilik,
açıktan açığa ifade ettiklerini arkasını dö

ner dönmez unutmaktır. Dernekçilik ilke
olarak ortaya koyduğunu işine gelmediğin

de reddetmektir. Dernekçilik gurııpçuluk

tur, ilkesizliktir, üçkağıtçılıktır, parsacılık

tır, alicengiz oyunudur.
"Dernekçilik"! bu şekilde tanımla

dıktan sonra ortaya koyulacak birkaç ör

nek tanıma daha da açıklık kazandıracak

tır. Örneğin dernekçi bir yandan "azınlık
kendi görüşlerini, serbestçe çoğunluk ha

line getirecek koşullara sahip olmalı" (ya

rın, agy) der, diğer yandan da dernek tem

silcilerinin ilkeler ve derneklerin deney ak

tarımları ile ilgili konular tartışılırken tem

silcilerin konuşmalarına ''parmak
hesabıyla" kotalar koymaya, söz hakkını
akıl almaz süreler içine sıkıştırmaya çaba
sarfeder. Dernekçi örneğin "Tüm öğren

ci derneklerinin akademik
demokratik

sendikal temelli olan ve temsilci gönder

diği kurul, dolaysız ve eşit tartışma hak

kını sağlayan platformdur" sözleriyle baş

layan bir 'üst kurul' önerisini getirir ve ka

bul edilmesinin hemen ardından başlayan
dergi tartışması sonucunda yapılan oyla

mada platformda bulunmayan dernekle

rin başka derneklere verdikleri 'vekâletna

me'leri kullanarak "dolaysızlık" ilkesini
ayaklar altına almakta hiç bir sakınca gör

mez. Dernekçi, böylesi ilkeleri neden
ortaya atar gibi bir soru hiç aklınıza gel

meşin, kendisinden başka herkese uygu

lanması için yasaların savunucusu kesilen
kurnaz yahudiyi kim tanımaz ki? Dernek

çi, bir yandan öğrenci gençlik adına çıka

rılacak olan dergiyi "bütün birim örgüt

lerinin aktif katkısı, yönlendirilmesi ve
desteği ile çıkartılacak" (Yarın sayı 56 syf
4) bir dergi olarak tanımlarken, birkaç sayı
çıktıktan sonra ise "Sonuç olarak dergi, onu
savunan grupların sorumluluğu altında
çıkmak zorunda kaldı." (Yarın sayı 64 syf
3) sözlerini ağzından kaçırarak gerçek ni

yetini ve kimliğini ortaya koyar. Dernekçi
daha neler yapar? öğrenci postası yayın
kurul olarak parmak hesabıyla seçilen in

sanları biranda "Güçlü ulusal önderlik"
(Yarın sayı 64 syf 5} olarak ilân ediverin
Öğrenci gençiliğe de hiç bir yerde önün

de görmediği kendi okulunu temsil etme
yetkisi dahi vermediği "ulusal önderleri"
"önemli olan toplumsal
mücadele içinde güçlü bir
sese duyulan ihtiyaçsa, bu
ihtiyacı giderecek olan bir
örgütlenme, öğrenci
gençliğin birliğini
sağlayacak niteliğe sahip
olmalıdır, birlik masa
başında oluşmaz, esas
olarak mücadeleden çıkar."
seyretmek düşer. Ve dernekçi "ulusal
önderliğin" verdiği mütevazi (!) pişkinlikle
tekkeci anlayışlarını eleştirenlere "bugün
tek hedefleri öğrenci hareketinin önderli

ğini yürüten kesimleri yıpratmak, onun
gücünü kırmaktır." (Yarın s.64 agy) biçi

mindeki yaygaralarla ortalığı birbirine ka

tar.
Dernekçinin tek bir görüntüsü yok

tur. Dün ''pasosu olan herkes okula girer"
çığlıkları atarak okullardaki faşist işgalle

re açık davetiyeler çıkartanların bugün
üstlendikleri 'aktif görüntüler' sizleri hiç
yanıltmasın. Ağabeyleri panellerde sosya

listçilik oynayanların dergilerinde yaptık

ları 'başkaldırı' edebiyatı da nereden çık

tı demeyin. Öğrenci gençlik hareketi
netleşme sağlanmadan, dünü ve bugünüy

le mücadele çizgilerini sağlıklı bir değer

lendirme olanağına kavuşmadan, bir sü

re daha bu tür parsa eğilimleriyle yüzyü

ze gelecektir. Öyleki inisiyatifi elinden ka

çırdığı anda türlü şark kurnazı tutumla

ra girişerek faaliyete sahiplenme çabası

na girişecek bu t u t u m u da açığa çıkartı

lınca kendisini kitleyle özdeşleştirerek çığ

lıklar atacaktır. Örnek mi gerektiriyor? İş

te örnek; ''Aynı hatalı eğilimin bir diğer
görüntüsü dar kapıcılıktır. İnsiyatifi kay

betme korkusu k i t l e katılımından kork

maya varır." (Gökyüzü s. 12 syf 4) İstan

bul'da gerçekleşen açlık grevine (tüm risk

ler sona erdikten, kalacak ev bulunduk

tan sonra) ikinci gün katılma talebinde bu

l u n a n Gökyüzü dergisinin bir yöneticisi

nin eyleme alınmaması ( A G n i n iç işleyiş
ilkesi gereği] kitle katılımının engellenmesi
ve dar kapıcılık olarak nitelendiriliyor. Oy

sa açlık grevinin t ü m kitleye açık oldu

ğu duyurusu bu arkadaşlar tarafından da
b i l i n i y o r d u . Şimdi sormak gerekiyor. Ey

lemin başında "kitleden insanlar olarak"
nerelerdeydiniz. ("Adem toprağı beller,
Havva iplik eğirirken soylu kişi neredey

di?"
Almanya'da Burjuva Demokrakit
Devrim. F.Engels), Aynı dernekçinin da

ha önce ayrı plâtform oluşturma, meşru

laşma çabalan ile kendisini gösteren öğ

renci gençlik hareketini bölme çabalan da
devrimci
demokrat öğrencilerin gözünden
kaçmadı. Dernekçinin sıkça karşılaşılan
bu tipi ile ilgili olarak da söylenecek çok
şey var. Ancak gençlik içinde meydana ge

len netleşmeye bağlı olarak hızlanan
soyutlama bu konuyu daha fazla ele ala

rak tartışmamızı gereksiz kılıyor.
Bugün gelinen nokta, yavaş yavaş
"dernekçi" öğrenci gençlik hareketini top

lumsal muhalefet içinde sağlıklı bir mü

cadele mevzii haline getirmek isteyen dev

rimcileri birbirinden ayırıyor, ayıracak.
Kampanyalarda "doruk noktasını" ken

disine göre tesbit edenler, ivmenin yük

selmesi karşısında baka kalanlar kendile

rinin yeralmadığı eylemlere sürekli olarak
karaçalma eğilimi gösterdiler. Reformiz

min önceleri pek göze batmayan bu tutu

mu, gençliğin atılgan ve coşkulu eylemle

riyle açığa çıkartıldıkça hırçınlaşma ve
yükselen hareketi geri çekme çabasına da

ha sık rastlanacaktır. Çünkü mantık salt
iyileştirmelerle sınırlıdır.
Böyle geldi de böyle mi gidecek?
Demokratik kitle örgütlerinde ve
özelde öğrenci derneklerinde mücadele et

me onur ve cesaretini üzerlerinde taşıyan

lar, sergilenen bu olumsuz tablo içinde
umutsuzluğa kapılmasınlar. Her gelişim,
esas olarak olumsuzun olumsuzlanması
üzerinde şekillenir. Ana amaç, derneklerde
kitlevi mücadeleyi yükseltmekse, farklı gö

rüşe sahip insanların birarada bulunma
koşullarım sağlayacak olan ortak payda

ları yakalamaksa, b u n u gerçekleştirebil

menin y o l u n u n tekkeci, oportünist sahip

lenme anlayışlarının, eleştiri süzgecine so

kulmasından geçtiği unutulmamalıdır.
Bu nedenle her kim kendi popülist ve
elitist küçük burjuva mantığının ürünü
olarak mücadelenin önüne set çekiyorsa,
her kim ortak mücadelenin koşullarını
grupsal kaprisi uğruna başvurduğu çirkin
yöntemlerle engelliyorsa onların bu tutu

mu karşısında t u t a r l ı bakış açısına sahip
olan devrimci gençlik, dur demeyi bilme

lidir. Çünkü toplumsal mücadelenin böy

lesi anlayışlarla önünün tıkanmasına ta

hammülü yoktur. Eleştirmemek, kabul

lenmek ve onaylamak anlamını taşır.
"ilkeli birlik, mücadele
ivmesinin yükselmesini, ve
sağlıktı bir gelişim rotasına
oturmasını isteyenler için
ACİL BİR GÖREVDİR."
Devrimci
demokrat gençlik bulundu

ğu birimlerde, dernek üst geçici yönetim

leri hangi anlayışa sahip olursa olsun kit

le içinde ilkeli, sağlıklı mücadele edecek
insanlarla ilişkilerini geliştirmeli ve gere

kiyorsa öğrenci derneğini üç
beş kişinin
derneği haline getiren "dernekçi" hempa

larını yönetimden uzaklaştırmalıdır. An

cak yönetimden uzaklaştırmanın da kalı

cı bir çözüm olmadığı unutulmamalıdır.
Yönetim faaliyeti sırasında olumsuz tavır
sergilemiş olan bu arkadaşlarla da birlik

te kotarılabilecek birçok şey olabileceği
biran olsun akıldan çıkarılmamalı, onlarla
da birlikte hareket etmenin koşullan aran

malıdır. Yönetimde yer alan ve sağlıklı or

ganize edilmesi gereken yapının da orta

ya konulan ilkeler konusunda duyarlı dav

ranması, hiç bir koşulda çift ölçütlere sap

maması gereklidir.
Önemli olan toplumsal mücadele
içinde güçlü bir sese duyulan ihtiyaçsa bu
ihtiyacı giderecek olan örgütlenme, öğren

ci gençliğin birliğini sağlayacak niteliğe sa

hip olmalıdır. Birlik masa başında tartı

şarak oluşmaz. Esas olarak pratik müca

deleden çıkar. Derneklerin örgütleniş sü

reci ve kendi bünyesinde açtığı kampan

yalar birliğe güç kattı. Fakat bu kampan

yaların da gösterdiği gibi mücadele, örgüt

lenme ve çalışma ilkelerinin belirleneme

miş olması nedeniyle eleştiri
tartışma ve
yeni öneriler büyük oranda sonuçsuz kal

dı. İşte bu nedenle ilkeli birlik, mücadele
ivmesinin yükselmesini ve sağlıklı bir ge

lişim rotasına oturmasını isteyenler için
ACİL BİR GÖREVDİR.
25
 GÜNLÜĞÜNDEN 19651971

FKF
DEVGENÇ

Türkiye Devrimci Gençlik Federasyo

Ali YILDIRIM  Suat ÇELEBİ
nu'nun (DEV
GENÇ) IV. kongresi olağa

nüstü kongre olarak 9
10 Ekim 1969 tari

hinde toplanmıştır. Daha önce FKF adı

m taşıyan örgüt ad ve tüzük değiştirmiş
daha da önemlisi yürütülen bir dizi tar

tısına ve ideolojik mücadele sonucunda
Milli Demokratik Devrim çizgisini savu

nan anlayış örgütte egemen olmuştur.
Aralık 1965'de kurulan FKF zama

nının tek sosyalist örgütü TİP'e ideolojik
olarak bağımlı fakat örgütsel olarak özerk
bir yapılanma arzediyordu. FKF'in ilk yıl

ları çalışma raporlarında da belirtildiği gi

bi daha çok örgütlenme, her fakültede bir
f i k i r k u l ü b ü oluşturmaya yönelik faliyet

lerle geçti. Bu arada adı
tabelası olup da
kendisi
kitlesi olmayan gençlik cemiyet

leri bir çözülme süreci yaşıyorlardı.
TMGT, TMTF, MTTB gibi yapılar genç

ligin istemlerinin gerisinde kalıyor, istem.
lere sahip çıkamıyor, giderek de statü

kocu bir içerikle donanıp eriyorlardı.
27 Mayıs sonrasında ortaya çıkan di

ğer bir çizgi ise TİP'e muhalefet eden Do

ğan Avcıoğlu yönetimindeki YÖN dergi

siydi. Kemalizm'in sözcülüğünü yapan
YÖN, 'geniş cephe' politikası öneriyor ve
işçi sınıfının güçsüz olduğunu, köktenci
dönüşümleri yapamayacağını, bu neden

le küçük burjuvazinin ileri kesimi olan as

ker
sivil aydınların halktan yani geniş işçi
ve köylü kitlelerinden yana yapacağı giri

şimlerin bunların daha üst düzeyde eko

nomik ve toplumsal yaşama katılımını
sağlayacağım ileri sürüyordu. Kaynağı
YÖN'de bulunan Milli Demokratik Dev

rim hareketi evrimleşip YÖN'den kopar

ken sol'daki ilk ayrılığın da temelini oluş

turuyordu. MDD'ye göre "Ülkemiz yarı
sömürge
yarı feodal bir yapıya sahiptir.
Türkiye bugün emperyalist sistem içinde

dir, ve bu sistem ekonomiden kültüre de

ğin bütün toplumu baskı altında tutmak

tadır. Türkiye'de feodal güçler ülkenin bir

çok bölgelerinde ekonomiye hükmetmekle
kalmamakta, ideolojisi ile feodalizm ha

yatımızı her yönden etkilemektedir. Bu
durumda Türkiye toplumunun önündeki
devrimci görev Türkiye'nin bağımsızlığı

26
 m gerçekleştirmek feodalizmi tüm izleriy

le ortadan kaldırmaktır. Anti
feodal, anti

emperyalist demokratik
devrim sosyalist
devrimin önünde aşılması gereken zorunlu
bir aşamadır". 1966 sonlarında Malatya'

da yapılan TİP kongresinde somutlaşan
muhalefet doğal olarak FKF'ye de yansı

dı.
İki çizgi mücadelesi FKF içinde gün

deme gelirken embriyon halindeki MDD
anlayışının gelişimi ve formülasyonunda
Kasım î967'de çıkan TÜRK SOLU der

gisi önemli bir işlev gördü,
22 Ocak 1967'de yapılan I. FKF ku

rultayında sosyalist devrim'i savunan
gençlerin adayı İzzet Ararat başkanlığa se

çildi. Temmuz ayında kurulan İstanbul
Sekreterliğine ise Veysi Sarısözen getiril

di. Bu dönemde gerek polis gerekse geri

çilerden kaynaklanan FKF'ye yönelik bas

kılar yoğunlaşırken FKF'de örgütleme ça

lışmalarım hızlandırdı. Konferanslar, açık
oturumların yanısıra, 6.Filonun İstanbul'a
gelmesini protesto etmek amacıyla Dol

mabahce'de bir çadır kurularak açlık gre

vine başlanıldı. 10 Ekim 1967'de '6.Filo
Defol' adıyla gerçekleştirilen eyleme ka

tılanlar tutuklanıp çeşitli cezalara çarptı

rıldı.
14 Kasım 1967'de ise arasında
FKF'nin de bulunduğu gençlik kuruluş

ları İstanbul'dan Ankara'ya "Özel okul

lar devletleştirilmelidir" yürüyüşünü ger

çekleştirdi. Yürüyüşe katılan 300 kişi özel
yüksek okulların anayasaya aykırı oldu

ğunu ilan ederek devletleştirilmesini ister

lerken gittikleri yerlerde mitingler düzen

leyerek halkçı eğitime nasıl darbe vurul

duğunu anlattılar.
1968'in başlarında ise İstanbul Yük

sek Öğretmen Okulunda fikir kulübü kur

dukları gerekçesiyle İbrahim KAYPAK

KAYA ve Muzaffer Oruçoğlu okuldan
uzaklaştırıldı.
23
24 Mart 1968'de yapılan FKF II.
kurultayında seçilme olayı farklı kesimler

ce farklı bir şekilde açıklanan bir kişi, Do

ğu Perinçek başkanlığa seçiliyordu. TİP

liler daha sonra MDD saflarında yer alan
Perinçek'in seçilmesini partinin istediği

ni, bu zamanda Perinçek'in sosyalist dev

rimi savunduğunu seçildikten sonra ise
gerçek düşüncelerini açıkladığını yani Pe

rinçek'in hile yaptığını iddia ederlerken,
Perinçek ise kurultayda MDD çizgisini
bütün açıklığıyla savunduğunu ve verilen
zorlu bir ideolojik mücadele ile başkan se

çildiği savunusunda bulunmaktaydı. FKF
daha önce salt üniversite gençliğinin ör

gütü iken kurultayda alınan bir kararla işçi
ve köylü gençliğin de örgütü oluyordu. Yi

ne kurultayda Vietnam halkının devrim

ci önderi HO Şİ MİNH'e bir telgraf çe

kildi.
Perinçek'in temsil ettiği MDD anlayı

şıyla
FKF Nisan 1968'de 27 kuruluşça ger

çekleştirilen "Türkiye Devrimciler Güç

birliği"ne katıldı.
Türkiye çapında anti emperyalist mü

cadele dalga dalga gelişirken FKF içeri

sinde de MDD
Sosyalist Devrim çatış

ması büyüyordu. 11 Temmuzda FKF Ge

nel Yönetim Kurulu toplanarak Perinçek'i
başkanlıktan aldı ve yerine başkanlığa sos

yalist devrim yanlısı Zülküf Şahin atan

dı.
"Eylem yapmayalım faşizm gelir"
anlayışıyla kitlelerin istemlerinin gerisine
düşen TİP'e karşı MDD hareketi güçlenir

ken FKF'de yönetimi sosyalist devrimci

lerin alması birşeyi değiştirmedi. İşçi köylü
gençlik arasında dayanışma güçlenirken
eylemler de durmaksızın birbirini izliyor

du. Nisan 68'de Antalya Elmalı köylüleri
ağaların topraklarını işgal ederken öğrenci
kuruluşları da onların yanındaydı.
Mayıs ayında "NATO'ya HAYIR"
haftası 17 kuruluşun ortak eylemleriyle
anti emperyalist kutlamalara dönüşüyor

du.
HAZİRAN 68 ise Avrupa'dan esen
eylem rüzgarının Türkiye'nin somut ko

şullarıyla birleşerek "reform değil DEV

RİM İSTİYORUZ" fırtınasına dönüştü

ğü tarihti. Bütün Üniversitelerde işgal kon

seyleri kurulup haklı istemler en geniş kit

leye duyurulurken gençlik her kesimden
yoğun bir destek görüyordu. Haziran ey

lemleri bir dolu deneyimi, ders çıkarılacak
mücadele biçimlerini bağrında taşımakta

dır.
15 Temmuzdan başlayarak 6.filoya
karşı bir dizi eylemler yapılırken, devrim

ciler de ilk şehitlerini veriyorlardı. Vedat
Demircioğlu Gümüşsüyü öğrenci yurdu

na yapılan baskın sonucu polis tarafından
katledildi.
Demircioğlunun öldürülmesini pro

testo etmek amacıyla yürütülen eylemle

ri ise Deniz GEZMİŞ yürütüyordu. Gez

miş İstanbul'da FKF'ye alternatif olarak
kurulan Devrimci Öğrenciler Birliğinin
(DÖB) başındaydı. Kurucuları arasında
Cihan ALPTEKİN'in de bulunduğu DÖB
ekibinin önderliğinde Dolmabahce Dire

nişi olarak bilinen anti emparyalist
anti
faşist gösteriler yapıldı.
4
6 Ocak 1969'da toplanan FKF III.
kurultayında MDD hareketinden Yusuf
Tüpeli başkanlığa seçildi. Çalışma rapo

runda şöyle deniliyordu: "Ulusal kurtu

luş savaşları hızla gelişiyor. Zincirlerinden
başka kaybedecek şeyleri olmayan maz

lum dünya halkları ağır ve nasırlı ellerini
toprağa basıp usul usul doğruluyorlar.
Emperyalizm geriliyor Mazlum halklar
kahraman bir sabahı karşılamaya hazırla

nıyorlar."
"Bu kurultayda MDD çizgisi büyük
bîr ü s t ü n l ü k sağlamasına karşın örgüte
b ü t ü n olarak egemen olamadı, İstanbul
sekreterliğini yine Sosyalist Devrimciler
kazandı. Bunda İstanbul'da MDD çizgi

sinin DÖB'de yani FKF dışında örgütlen

mesinin de önemli bir payı vardı. Merkez
yürütme kurulu şu kişilerden oluşuyordu:
Yusuf Küpeli, Mehmet Demir, Tunç Çe

tin, Münir Ramazan Aktolga, Çağatay
Anadol, Tuncer Eşsizhan, Ruhi Koç, Mus

tafa Ulusoy, Süleyman Coşkun. Sıtkı Coş

kun İstanbul sekreteri olurken kurultay ce

zaevinde b u l u n a n Deniz Gezmiş ve Türk
Solu yazı işleri müdürü Vahap Erdoğdu

ya birer telgraf çekti. Çok geçmeden Ni

san 68'de İstanbul sekreteri istifa edince
yerine MDD çizgisinden Rahmi Aydın
atandı.
İşçi köylü eylemleri giderek artarken
MDD çizgisi içerisindeki ayrılıklarda ken

disini göstermeye başlıyordu.
Ocak 69'da Ataman
Gollüce köy

lülerinin eylemleri geniş yankılar yarattı.
Ege tütün mitingleri düzenlenirken Kara

deniz'de ise fındık yürüyüşleri yapılmak

taydı.
A n t i emperyalist gösterilerin eri bü

yüklerinden biri 16 Şubat 1969'da tarihe
'Kanlı Pazar' olarak geçen olaylardı. 30
bin kişilik işçi öğrenci topluluğunun
"Emperyalizme Karşı Y ü r ü y ü ş Mitingi"

gericilerin ve polislerin saldırısına uğradı.
İki işçi ölürken çok sayıda insan da yara

landı. Dinci gericiliğin siyasal gericilikle
bu dayanışması devrimci güçler açısından
birçok dersi barındırıyor.
Yine bu günlerde Türkiye'ye büyükel

çi olarak atanan "CIA ajanı ve Vietnam
kasabı katil Commer"in arabasının ÖD

TÜ'yü ziyareti sırasında devrimci öğren

cilerce yakılması, devrimcilere büyük pres

tij sağlamıştır,
FKF İstanbul sekreterliği Mart ayın

da "İşçi
Köylü
Öğrenci Birliği"ni ku

rarak mücadele çizgisini geniş alanlara
yaymakta daha örgütlü hareket eder ol

muştur. Diyarbakır'da Özgürlük miting

27
 leri düzenlenirken, baskı
terör yasa ta

sarısını protesto gösterileri, b ü y ü k Yargı

tay y ü r ü y ü ş ü , 28
29 N i s a n l a r ı anma mi

tingleri yapılmıştır.
9
10 Ekim 1969 tarihinde yapılan ola

ğanüstü IV. kongrede artık MDD çizgisi

ni savunan anlayış bütün olarak egemen

liği eline almıştır. Kongrenin başında su

nulan bir önerge ile üç TİP'li örgütten ih

raç edilmiştir. "Oportinizmin kesin ihra

cından sonra" bu kez tartışma MDD için

de yani Perinçek ile Cayan grupları ara

sında sözkonusu olmaya başlamıştır.
Kongrede bir t ü z ü k değiştirme komisyo

nu kurularak FKF'nin adı Türkiye Dev

rimci Gençlik Federasyonu (TDGF
Dev

Genç) olarak d e ğ i ş t i r i l i r k e n FKF tüzü

ğü de yenilendi. Bu kurultayda merkez yü

rütme kuruluna Atilla Sarp, İrfan Uçar,
Oral Çalışlar, Tuncay Çelen, Gün Zileli,
Ömer Özerturgut, Ergun Aydınoğlu, Ah

met Bozkurt, Aktan İnce seçilirken İstan

bul sekreterliğine Cihan Alptekin, İzmir
Sekreterliğine Ali Karşılayan getirildiler.
Atilla Sarp ise bir uzlaşma sonucu başkan

lığa seçildi. (M.Belli'nin aracılığıyla)
Kurultay sonrasında yayınlanan l no

lu genelge de "Kurultayın sosyalist gençliğin
geçmiş eylemlerini geliştirdiği, halkımızın
Milli Demokratik Devrim mücadelesinin
genel meselelerini ve bu mücadele içinde
devrimci gençliğin yerini ve görevlerini tar

tışarak kararlaştırdığı, bilimsel sosyalizmin
ışığı altında ve sosyalist ahlaka uygun bir
biçimde eleştirilerle önümüzdeki devrim

ci mücadelemize ışık tutmuştur" denil

mekte ve kurultayın oy birliğiyle aldığı ka

rarda ise şunlar dile getirilmektedir:
"TDGF sosyalist gençliğin düşünce ve ey

lem örgütüdür. İçinde bulunulan dönem

de, h a l k ı m ı z ı n milli demokratik devrim
mücadelesindeki görevlerimiz:
1. Anti emperyalist gençlik hareket

lerine öncülük etmek, bu amaçla üniver

site gençliğini mücadele içinde örgütlemek
ve hedefe ulaşmak için devrimci örgütlen

memizi sağlamlaştırmak, devrimci disip

l i n i güçlendirmek ve eylem içerisinde dev

rimci ideolojik eğitimimizi sağlamak ve
oportinizmle mücadele etmek, 2. Milli de

mokratik devrim mücadelemizin kesin za

fere ulaşması için işçi ve köylü yığınları ile
mücadele içerisinde devrimci bağlar ku

rarak, işçi
köylü ve gençlik dayanışma

sını sağlamlaştırmak, 3. Emperyalizme, iş

b i r l i k ç i b u r j u v a z i y e ve kapitalizm öncesi
k a l ı n t ı l a r a karşı b u t ü n , milli sınıf ve taba

k a l a r ı n d e v r i m c i güç b i r l i ğ i n i n gerçekleş
mesi için mücadele etmektir. Türk Solu,
A y d ı n l ı k , İşçi
Köylü gazetesi halkımızın
y ü r ü t t ü ğ ü m i l l i demokratik hareketimizin
propaganda ve eylem silahlarıdır...
Ocak 1970'de Perinçek grubunun Ay

dınlık Sosyalist Dergiden ayrılarak Prole

28
ter Devrimci A y d ı n l ı k Dergisi'ni çıkarma

ya başlaması Dev
Genç i ç e r i s i n e y a n s ı

mış PDA y a n l ı s ı A k t a n İnce, Ora! Ça

lışlar, Gün Z i l e l i M Y K ' d e n a y r ı l m ı ş on

ların yerine ise Oktay Etiman, N u r e t t i n
Öztürk, Ruhi Koç getirilmişlerdir. PDA

alarm a y r ı l m a s ı y l a DEV
GENÇ, M a h i r
Çayan'ın önderliğinde geleneksel çizgisi

ne ulaşmıştır. MDD içindeki ilk ayrılık

lardan başlanarak bunların irdelenmesi
Türkiye Devrimci Hareketinin önemli bir
kesilme ışık tutacak niteliktedir. MDD'den
önce PDA/ASD ayrımı sonrasında ise
ASD / K u r t u l u ş a y r ı m ı n ı n teorik ve pra

t i k bazda t a h l i l edilmesi bugün için de iş

levsel bir çalışma olacaktır.
Önümüzdeki yazılarda bu ayrımların
kökenine inmeye, THKP
C, THKO, TİİKP,
TİKKO gibi yapıların oluşan sürecine eğil

meye çalışacağız.
Genel IV. Kurultayda kabul edilen t ü z ü k
şöyledir:
ADI VE MERKEZ:
Madde l — Türkiye Devrimci Genç

lik Federasyonu, Cemiyetler Kanununa
göre k u r u l m u ş bir dernekler birliğidir.
Merkezi Ankara'dadır.
Madde 2 — AMAÇ: Türkiye Dev

rimci Gençlik Federasyonu emperyalizm
ve feodal kalıntılara karşı verilen h a l k ı m ı

zın m i l l î demokratik devrim mücadelesin

de sosyalist gençliğin düşünce ve eylemi

nin geliştirilmesi amacı ile k u r u l m u ş t u r .
Türkiye Devrimci Gençlik Federasyo

nu amacına ulaşmak için gerekli eğitim ve
propaganda çalışmalarında bulunur, top

lantılar, gösteriler düzenler, yayın yapar,
sergi açar.
Madde 3 — ÜYELİK: Federasyona

onun amacım benimseyen yüksek öğretim
k u r u m l a r ı n d a ki sosyalist öğrenci kuru

luşları ve sosyalist işçi ve köylülerin kur

duğu dernekler katılabilir.
Üyeliği kabul için Merkez Y ü r ü t m e
Kurulunun karan gerekir. Merkez Yürüt

me Kurulunun herhangi bir derneğin mü

racaatını reddetmesi halinde, Genel Yöne

tim Kuruluna baş vurulabilir. Bağlı der

nekler sosyalizmin bilimini eylem kılavu

zu edinen üyelerden oluşur.
Madde 4 — DERNEKLERİN FE
DERASYONA KARŞI HAKLAR! VE
ÖDEVLERİ: Dernekler, federasyon, or

ganlarına, TDGF, Tüzüğü gereğince tem

silci yollarlar, her dernek Merkez Y ü r ü t

me Kurulunca belirlenen oranda, federas

yona gelirinin belli bir bölümünü verir. Fe

derasyon yetkili organlarınca alınan karar

lar dernekleri ve dernek üyelerini bağlar.
Dernekler federasyondan ancak, genel ku

rullarının aldığı kararla ayrılırlar.
Madde 5 — FEDERASYON OR
GANLARI: TDGF, organları şunlardır:
a. Kurultay,
b. Genel Yönetim Kurulu,
c. Merkez Yönetim Kurulu,
d. Merkez. Onur Kurulu,
e. Merkez Denetim Kurulu,
f. Bölge Yürütme Kurulları.
Madde 6 — KURULTAY: Kurultay,
Türkiye Devrimci Gençlik Federasyonu

nun en yüksek organıdır. Kurultay, Genel
Başkan, eski'Genel Başkanlar, kurucular,
Genel Yönetim Kurulu üyeleri, Merkez
Onur Kurulu üyeleri, Merkez Denetim Ku

rulu üyeleri, Bölge Yürütme Kurulları baş

kanları ve kurul üyeleri dernek başkanla

rı ile Dernek Genel Kurullarında seçilecek
genel kurula katılma hakkınada sahip her
on üye için bir kurultay temsilcisi üyeden
oluşur. İki kurultay arasında genel kurul
yapmamış dernekler, kurultaya katılamaz

lar. Yönetim Kurulu aksine karar verme

dikçe olağanüstü kurultaylara katılabil

mek için derneklerin genel kurullarını yap

ma zor unluğu yoktur. Kurultay, genel yö

netim kurulu üyelerini, merkez onur kuru

lu üyelerini, merkez denetim kurulu üye

lerini seçer. Gençlik, yurt ve dünya sorun

larını görüşür. Genel yönetim kurulu gü

dülecek politika konusunda açık, tutucu
kararlar alır, hesaplan inceler, genel yö

netim kurulu raporunu tartışır, arındırma
konusunda karar verir.
Toplantı yeter sayısının 2/3'nün oyu
ile federasyon tüzüğünde değişiklik yapı

labilir.
Kurultayı, genel yönetim kurulu top

lantıya çağırır, kurultay yılda bir kez top

lanır.
Madde 7 — GENEL YÖNETİM
KURULU: Genel Yönetim kurulu kurul

tayca seçilen her dernekten ikişer üyeden
oluşur. Aydınların kurultaya katılmış ol

ması gerekmez. Bu durum, üye sayısının
tek olması için kuruluş önceliği göz önün

de t u t u l m a k ve bir kurultay dönemi ge

çerli olmak üzere dernekler sırası ile ge

nel yönetim kurulana bir fazla üye verir

ler. Her demekten bir yedek üye seçilir. Bo

şalan üyeliğe, varsa kendi yedeği, yoksa oy
alış sırasına göre yedekler seçilir.
 Genel başkan bu k u r u l u n da başka

nıdır. Genel yönetim k u r u l u iki kurultay
arasında federasyonu yönetir. Üyeleri ara

sında genel başkan ve merkez yürütme ku

rulunu ve bölge y ü r ü t m e k u r u l l a r ı ile üye

lerini seçer.
Madde S — MERKEZ YÖNETİM
KURULU: Merkez yürütme k u r u l u fede

rasyonun en yüksek yürütme organıdır.
Genel yönetim k u r u l u kararlarını uygular
ve federasyonun işlerini y ü r ü t ü r . Mer

kez y ü r ü t m e k u r u l u , genel yönetim k u r u

lunun merkezde oturanları arasından se

çilen sekiz asıl ve dört yedek üye ile genel
başkandan oluşur, genel başkan başkan

lığında haftada en az bir kere toplanır. İlk
toplantıda genel sekreteri ve genel saymanı
seçer, merkez yürütme k u r u l u federasyo

nun tüzüğü ve genel tutumuna, kendi ka

rarlarına, dernek tüzüğüne aykırı davran

dığı an ya da örgüte zararlı olduğu kanı

sına vardığı zaman dernek yönetim kuru

luna işten el çektirir. Ancak, yerine hemen
üç kişilik geçici kurul kurar. Bu kurul bir
ay içinde genel kurula gitmek zorundadır.
Gerekli gördüğü çalışma ve uzmanlık kol

larını kuran
Madde 9 — GENEL BAŞKAN: Ge

nel başkan, genel yönetim kurulu üyeleri
arasından seçilir. Yeri boşalınca genel yö

netim k u r u l u üyeleri arasından ve kurul

taya kadar görevli olmak üzere bir yenisi

ni seçer. Genel başkan federasyonu tem

sil eder. Federasyon adına demeç vermek,
yalnız genel başkanın hakkıdır. Genel baş

kan, temsil ve demeç verme yetkilerini,
merkez yürütme kurulunun onayı ile ge

çici olarak belirli bir konu da başkasına
devredebilir.
Genel yönetim kurulu, merkez yürüt

me kurulu toplantılarına başkanlık eder.
Bu kurulları toplantıya çağırır.
Madde 10 — MERKEZ ONUR KU
RULU: Merkez onur kurulu, kurultayca se

çilen üç asil, bir yedek üyeden oluşur, bu
kurula bir dernekten iki üye giremez.
Dernekler, dernek yönetim kurulu
üyeleri, dernek onur kurulu üyeleri hak

kında disiplin cezaları verir. Ayrıca üst
yargı yeri olarak da iş görür.
Merkez onur kurulu, genel başkan,
genel yönetim kurulu üyeleri, merkez de

netim kurulu üyeleri hakkında disiplin ce

zası veremez, bu hak kurultayındır. Mer

kez onur kuruluna, merkez yürütme ku

rulu, merkez denetim kurulu ve dernek yö

netim kurulları karar alarak başvurabilir.
Madde 11 — MERKEZ DENETİM
KURULU: Merkez denetim kurulu, ku

rultayca seçilen üç asil ve bir yedek üye

den oluşur, görevi genel merkezde genel
saymanca tutulan hesapları denetlemek

tir.
Madde 12 — BÖLGE YÜRÜTME
KURULLARI: Bölge y ü r ü t m e kurulları,
en az üç üye derneğin b u l u n d u ğ u ve ge

nel yönetim k u r u l u n u n uygun gördüğü şe

h i r ve bölgelerde k u r u l u r . Başkan ve ge

nel yönetim k u r u l u n u n tespit ettiği 5 ya
da 7 üyeden oluşur. Bölge yürütme kuru

lu üyelerini ve başkanın genel yönetim ku

r u l u o bölge veya şehirdeki dernek üyele

rinden tespit eder. Bölge y ü r ü t m e kurul

ları bulundukları şehir veya bölgedeki der

nekler ve derneklerle federasyonunun ge

nel merkezi arasındaki i l i ş k i y i sağlamak

la görevlidir. B u l u n d u k l a r ı bölgede fede

rasyonu temsil ederler. Federasyon karar

larını uygularlar.
Madde 13 — DERNEKLER: Der

nekler federasyon tüzüğüne, k u r u l t a y , ge

nel yönetim kurulu kararlarına ve genel

gelere uymak zorundadırlar. Bunun dışın

da kendi tüzüklerine göre çalışırlar.
Madde 14 — FEDERASYON GE
LİRLERİ: Federasyonun başlıca gelirle

ri, üye ödenekleri, bağışlar, federasyon
malları, yayınlar, rozet, k i m l i k kartı gelir

leridir.
Madde 15 — ORTAK HÜKÜMLER:
Federasyon tüzüğü ve üst organ kararlan,
alt organları ve dernekleri bağlar.
Madde 16 — Yedek üyelerin,bulun
dukları organda söz hakkı vardır. Oy hak
kı yoktur.
Madde 17 — Bu tüzükte düzenlen
meyen ayrıntılarda merkez yürütme kuru
lunca hazırlanacak ve genel yönetim ku
rulunca onaylanacak iç tüzüğü ve orada
da yoksa, Türkiye Büyük Millet Meclisi
İç Tüzüğüne baş vurulur.
Madde 18 — Bir kurula ya da bir
kimseyi atayan ya da geçen kuru! o kuru
la ya da o kimseye işten el çektirebilir.
Madde 19 — Federasyondan çıkarı
lan, kapatılan ya da fesh edilen derneğin
federasyon organlarındaki üyesinin göre
vi iş gördüğü kurul ya da üst organ tersi
ne karar almazsa sürer.
Madde 20 — Fesih durumunda fede
rasyon malları ve varlığı merkez yürütme
kurulunun kararına uygun olarak dağıtı
lır.
Madde 21 — GEÇİCİ MADDE

LER: Bu tüzüğün kurultayca kabulünden
sonra merkez yürütme k u r u l u gerekli iş

lemleri yerine getirerek federasyona bağlı
örgütlerin belgelerini ve onların üyelikle

rinin durumlarını yani tüzüğü uygular.
Madde 22 — Merkez y ü r ü t m e kuru

lu, federasyon tüzüğüne göre değişiklik

lerin yapılması için dernek yönetim kurul

larına gerekli talimatı verir. Bu talimat üye
örgütlerinin genel k u r u l l a r ı n a sunulur.
ASKERİ SAVCININ NOTU:
Tüzüğün açık ifadesinden anlaşıl

maktadır ki, TDGF," emperyalizm ve fe

odal kalıntılara karşı verilen Millî Demok

ratik Devrim mücadelelerinin için sosyalist
gençliğin düşünce ve eyleminin geliştiril

mesi" amacını güden, gençlik kesiminden
olsun, işçi kesiminden olsun, köylü kesi

minden olsun sosyalist dernek veya kuru

luşların meydana getirdiği bir üst kuruluş

tur.
Tüzüğün üçüncü maddelerinde
TDGF'nin sadece bir gençlik örgütü ol

madığı sosyalist işçi ve köylülerin kurduk

ları dernekleri de bünyesine almakla ol

duğu, bu derneklerin üyelerinin bilimsel
sosyalizmi kendilerine eylem kılavuzu
edinmeleri gerektiği, bilimsel sosyalizmi
eylem klavuzu olarak seçen üyelerin bağ

lı derneklere girebileceği zikredilmektedir.
Nitekim tüzüğün üçüncü maddesine
uygun olarak yurdun çeşitli yerlerinde, ör

neğin GAZİANTEP, MERSİN, KARS,
SİLİFKE, ELBİSTAN, ADANA ve IĞ

DIR'da devrimci gençlik dernekleri, TAR

SUS, ZONGULDAK, MALATYA ve
BURSA'da Fikir Klüpleri, ANTALYA'da
Devrimci Fikir Klübü, KONYA Gençlik
Birliği, BALIKESİR, ESKİŞEHİR, Dİ
YARBAKIR'da Devrimci Fikir Klüpleri
kurulmuş.
A N K A R A ' d a k i yüksek okul ve fa

kültelerdeki f i k i r klüpleri ve devrimci
gençlik dernekleri federasyona bağlanmış.
Karadeniz Teknik Üniversitesinde
devrimci gençlik örgütü kurulmuş,
KAYNAKLAR:
— 1965
71 Türkiyesinde devrimci müca

dele ve Dev
Genç, KURTULUŞ yayın

ları (Kimi yerlerde broşürün yazarı ola

rak M a h i r Cayan gösterilmesine kar

şın yazan Yusuf Küpeli'dir)
— Türk Solu
— Ant
— Türkiye Halk K u r t u l u ş Partisi / Cep

hesi dava dosyası
— Ankara sıkıyönetim komutanlığının ha

zırladığı Dev
Genç iddianamesi (1971

211 sayılı)
— istanbul sıkıyönetim komutanlığının
h a z ı r l a d ı ğ ı Dev
Genç iddianamesi,
(1972
214 s a y ı l ı )
29
GENÇLİĞİN GÜNDEMİ (II)
EĞlTlMSİSTEM
insanı "insanlaştıran" yani diğer hay

vanlardan ayıran özelliği üretim faaliyet

leridir. Bu üretim faaliyeti sosyal pratiğin
diğer faaliyetlerini
eğitim de dahil
belir

ler.
Eğitim, insanın sosyal pratiğinin ayrıl

maz bir parçasıdır. Eğitimi, sosyal yaşam

dan ayırmak, içini boşaltmak anlamına
gelir ki bugün yapılan ve egemenlericin ge

rekli olan da budur.
Eğitim sosyal pratikten ayrılmaz diyo

ruz, çünkü o, sosyal pratikte edinilmiş

edinilen bilginin aktarılması sürecidir.
Bilginin kaynağı ise insanın üretim faali

yetleridir.
Bu anlamda bilgi, birikimdir, geçmiş

te ve o anda insanın üretim sürecinde (do

ğa ile mücadelesinde) kazanılan bir biri

kim.
Bir toplumun gelişebilmesinin ve yaşa

masının olmazsa olmaz koşullarından biri
de, bu bilginin, birikimin aktarılması sü

recinin (eğitimin) varlığıdır.
Burada kavranılması gereken ana hal

ka, bilginin ve bilginin aktarılması süre

cidir. Eğitimin, üretim sürecinden ayrıl

mazlığı ve onun tarafından belirlendiğidir.
"Her şeyden önce maddeciler insanın
üretim faaliyetlerini bütün ötekilerini ta

yin eden en asli eylem olarak görür, in

san bilgisi aslında maddi üretim faaliye

tine tabidir. Bu maddi üretim faaliyeti
içinde insan, tabiat olaylarını, tabiatın
özelliklerim ve yasalarını, kendisi ile ta

biat arasındaki ilişkileri yavaş yavaş an

lamaya başlar, gene bu üretim faaliyetle

ri sırasında insan ile insan arasındaki belli
ilişkileri de değişik derecelerde kavrama

ya başlar. Üretim faaliyetleri olmaksızın
bu bilgilerin hiçbiri elde edilemez."
Eğitimin üretim sürecinden ayrılmazlığı
ve üretim için olması bizi aynı zamanda
eğitimin insanın "insanlaşması" süreci ol

duğu noktasına da götürür. Bu nedenle
"eğitim insan içindir" ve "eğitim üretim
içindir" kavramları birbirini dışlamaz,
tümlerler. Bunları karşı karşıya getirmek
yanlıştır.
30
Eğitimin üretim için olması aynı za

manda eğitimin insan için olması da de

mektir. Çünkü insanı "insan" yapan üre

tim faaliyetleridir ve üretimde "insan"sız
gerçekleşemez.
Yani üretim için eğitim aynı zamanda
"insan yapma" olayıdır. Buraya kadar
belirtilenlerden eğitimin "her toplum için
zorunlu yaşama ve gelişme koşulu oldu

ğu" sonucu çıkmaktadır.
Ancak sınıflı toplumlarda insanlaşma
süreci olarak eğitimin özü ne ölçüde ko

runmakta ya da başka bir deyişle ne için,
neden tahrip edilmektedir? Çünkü ege

men sınıflar için her dönem sorun sömü

rünün en iyi nasıl gerçekleşeceği ve nasıl
gizleneceği olmuştur, işte eğitimde tahrip

liğin kaynağı bu durumdur.
Sömürü, egemen sınıfın gerici ideoloji

sinin, üstyapı kurumlarıyla kitlelere empo

ze edilmesi ve kitlelerin "yanlış bilince" sa

hip olmalarının sağlanması yoluyla gizle

nir.
"Bize yanlış bir bilinç vermek ve yöne

tici sınıflar ideolojisinin sömürülen sınıf

lar üzerindeki etkisini geliştirmek için el

den gelen her şeyin yapıldığını da görme

liyiz. Aldığımız hayat anlayışının ilk un

surları, eğitimimiz, öğretimimiz, bize hep
yanlış bir bilinç veriyorlar!'
Bu nedenledir ki emek sürecim salt va

rolan toplumsal yapının devam etmesini
sağlayacak biçimde organize eden ve bu
süreci insanlaşma süreci olmaktan çıka

ran egemen güçlerin yine emek sürecinin
bir unsuru olan eğitimi de ayrı amaç doğ

rultusunda örgütlemeleri doğaldır.
Örneğin can çekişmekte olan kapita

lizmde Politzer'in belirttiği bilimsel ve tek

nik ilerleme gibi eğitimi de "yalnız sos

yal ihtiyaçların hizmetinde olmamakla
kalmazlar, çünkü kapitalist kârın hizme

tindedirler. Fakat, hattâ bilimsel fikirler,
yığınların içine eni konu giremezler ve on

ların kültür düzeylerini yükseltmeye hiz

met edemezler. Gerici burjuva ideolojisi
yığınlara hakim olur, burjuva üstyapısı
onların kültür düzeylerini belirler ve bu
kültür düzeyi kaçınıhnaz olarak bilimsel
Serdar GÖKTUNA
bilgiye göre geri kalır."
Kapitalizm, üretim sürecinde, insanı in

sanlaşmaya yabancılaştırırken bunu üst

yapı kurumlarıyla meşru kılar, pekişti

rir. Zaten üretim sürecinde üretime gide

rek ilgisiz kalan insan, beraberinde siya

sete, sanata, bilime vb. yani kendi sosyal
pratiğinin öteki faaliyetlerine de ilgi duy

mamaya başlar. Burjuvazi için de olması
gereken en iyi durum budur.
Böylece kapitalizmde insan emeğinin ya

bancılaşması, insan eğitiminin güdük ge

liştirilmesine yolaçar.
Kapitalist üretim ilişkilerinde insan ken

di emeğine ve emeğin ortaya koyduğu
ürününe sahip değildir. Çünkü, satın alı

nan emek ve üretimde oluşan metalar,
üretim araçlarını özel mülkiyetinde bulun

duran kapitalistlerin sahipliğine girmişler

dir, işçi, ürettiği ürünü istediği gibi değer

lendiremez, kullanamaz. Onun üretimde

ki yeri, sadece "makina"nın parçası ol

mak biçiminde belirlenmiştir.
O, her çeşit zenginliği üretirken, gün

lük yaşamında bunların hiçbirinden "ge

rektiği kadar" yararlanamaz. Üretimi ile
yaşamı arasında giderilmez bir açıklık var

dır. Ürettikçe bu açıklıkta artmakta ve iş

çiyi de giderek ürettiği nesneye, üretim sü

recinde yabancılaştırmakta. Böylece üre

timin artışı işçinin fizyolojik ve zihinsel
olarak tükenişine ve/veya önemli oranda
yıpranışına, ekonomik olarak da yoksul

laşmasına (aşın üretim, aşırı
kâr) yolaç

maktadır.
Burada yabancılaşmanın boyutu, salt in

sanın kendine ve emeğine yabancılaşmasıy

la sınırlı değildir. Insan(lar)ın yabancılaş

ması, birbirlerine, topluma da yabancılaş

ması demektir.
Emeğin köle, sermayenin özgür olarak
dolaştığı kapitalizmde, bilinçli üretim,
toplum ve "insan" için üretim yapılamaz.
Böyle olunca da insanlararası ilişkilerde
gerçek ilişkiler olamaz.
Toplumda, bireylerin, giderek üreten

le üretilene sahip çıkanların arasındaki
farklılık, gerçek ilişkilerin olmayışı ve ya

bancılık, beraberinde çatışmayı getirir.
 İnsanın yabancılaşması, insanın eğiti

mini de güçleştirir, tek yanlı kılar demiş

tik. Çünkü insanın yabancılaşması, kapi

talist üretim ilişkilerinin, bir sonucudur ve
bu ilişkilerde kol emeği ile kafa emeği bir

birinden ayrılmıştır. Kol emeğinin kayna

ğı işçilerdir. İşçi bu ayrım sonucu salt kol
emeğinin kullanımına yarayacak bilgileri
öğrenirken, burjuvazi zihinsel faaliyet
alanlarını el altında tutar, insanın eğiti

mi böylece bu toplumsal sürecin başından
itibaren tek yanlı olarak belirlenmiştir. Ar

tık sınıfın eğitimi ve öğrenimi, üretimdeki
ve üretim ilişkilerindeki yerine göre sınır

lar içine alınmıştır.
Burada neden tek yönlü eğitiliyoruz,
neden "bu öğretiliyor da öteki öğretilmi

yor?" sorusuna yanıt isteyen, "öğretilen

leri kim saptıyor" sorusuna yanıt bulun

malıdır diyor, haklı olarak A.Rovter...
Öğretilenler, egemen bir azınlık tarafın

dan sömürüsünü devam ettirmek, meş

ru kılmak, gizlemek için saptanıyorsa tek
yönlü ve güdük olacaktır.
Çünkü kapitalizmde sanayiin dallarının
geliştirilmesi nasıl dallarda elde edilen kâr
oranına göre değişiklik gösterebiliyorsa,
insanın yönlerinden birinin geliştirilmesi
ve eğitimin buna hizmet etmesi de, serma

yenin kârına göre belirlenmektedir. Bu
ı durumun giderilmesinin tek yolu da üre

tim araçları üzerindeki özel mülkiyetin
değiştirilmesidir.
Eğitimin tek yönlülükten kurtarılması ve
insanın insanlaşma sürecini bütünlemesi
gerekir. Bunun yolu ise üretim biçiminde
köklü değişimden geçer.
Toplumun üretim biçiminin insan eğiti

mi, çok yönlü ve üretim süreci ile içiçedir.
Eğitimle üretim arasında sıkı bir işbirliği
olmalıdır.
Toplumcu eğitim, "toplum üyelerinin is

tedikleri işi seçebilmelerini ve ömürleri bo

yunca bir tek işe bağlanıp kalmamalarını
sağlayacak, evrensel, zorunlu politeknik bir
eğitim" olmalıdır.
Marx'ta politektik eğitimi, eğitimin zi

hinsel ve bedensel unsurlarıyla birarada ele
almakta ve onu, eğitimin temeline otur

maktadır. Politektik eğitim, üretimin bilim

sel ve teknik temellerini eğitmene verir. Eği

tilen insan, üretenin kendisi olduğundan
kafa ile kol emeğinin ayrılığı ortadan kal

kar. Bu eğitim, salt üretimin gelişmesine
hizmet etmez, o, emeğin insancıllaşmasını
:la sağlar.
Politeknik eğitim, bu anlamda ne tek
başına teknik eğitim ne de mesleki eğitim

dir. O meslek eğitimlerinin üzerine oturt

nası gereken temel eğitimdir. Kişiyi tek
nesleğe bağlı kılmaz, tersine meslekler
hakkında genel bilgiyi insana verir ve bu
da mesleklerarası geçişi olanaklı kılar. Po

liteknik eğitim, yoğunlaşmış bilgi biriki

üretimle içice verildiği eğitimdir.
Politeknik eğitim insanı çok yönlü kılar,
onun yaratıcı yeteneklerinin, üretim süre

cinden kopup körelip yok olmasını engel

ler.
"Eğitimin görevi, soyut bilgiler yığın

larıyla yüklenmiş insanlar yaratmak de

ğil, içinde bulundukları ortamın madde

sel ve kültürel gereklerini karşılayacak ye

tenekleri yetiştirmektir" ve bunu ancak
toplumcu eğitim başarabilir.
Yazımızın bu başlığında eğitim kavra

mından ne anladığımızı kısaca açmaya ça

lıştık. Şimdiki başlıkta eğitim sürecinde
fonksiyonel rolü olan üniversitelerin işlev

lerini ve sorunlarını ele alacağız.
ÜNİVERSİTE VE TEMEL İŞLEVLERİ
Üniversiteler, "bilimleri genişletip de

rinleştirecek" ve araştırmalarının verile

rini yalnız sayılı bir öğrenci kitlesine de

ğil, halk yığınlarına da götürmesi gereken
kurumlardır."
"Üniversite bir toplum içinde, bir üst
yapı kuruluşu olarak en üst eğitimi yapıp,
uzmanlaşmış bilimsel düşünebilme yete

neğine sahip ve araştırıcı elemanlar yetiş

tirmekle (toplum için
halk yararına) araş

tırmalar yapmakla görevlidir. Üniversite

nin yetiştirdiği kişiler beyinleriyle, emek
ve eylemleri (bilimsel düşünebilme ve uy

gulama yetenekleriyle) bir ülkenin üretim
güçleri arasında ve ekonomik yaşamı için

de yer alırlar. Bir üniversite aynı zaman

da ülkenin sosyo
politik yaşamına, yani
ülkenin üst yapısına da ürettiği kültür, ya

rattığı değer, plan ve programları ile etkir.
Gerek Server Tanilli'nin gerekse TÖS
Devrimci eğitim şürasının üniversite kav

ramına getirdikleri açıklık oldukça yerin

dedir.
Bu anlamıyla üniversiteler, insanın eği

tim sürecinde nitel bir aşamayı karakte

rize etmektedir. Üniversiteler, kişiye, ül

kesinin toplumsal yapısına, üretim süre

cine ilişkin sorunlara ve gelişmelere etki

de bulunabilecek ve bilimi halkın yararı

na kullanabilecek, insani yönlerini ve ye

teneklerini geliştirebilecek özellikler ka

zandırır. Bu öğrenim sürecinden geçmiş
kişi, üretim sürecine girdiğinde zaten öğ

reniminde üretimi de yaşadığı için yaban

cılık çekmez, bir adaptasyon mesafesine
gerek duymaz.
Üniversitenin, toplumsal yaşamda
önemli bir yer tuttuğu, kavramın tanımıy
la da ortaya çıkmaktadır. Önemli yer tut

ması sorumluluğunun da büyük olması
demektir. Bu sorumluluk ise halka, insa

na ve bilimedir.
insanın "insanlaşması" sürecine katkı

da bulunmayan, halkının ve üretimin so

runlarına çözümler getirmeye çalışmayan,
bilimi gerici hakim ideolojilere kurban
eden üniversite "üniversite" olamaz.
Kapitalizm ise, eğitimin halk yara

rına olmasını, bilimin üretici güçlerin ge

lişiminde kullanılmasını, insanın insanlaş

masını, kendi sisteminin çıkarları açısın

dan düşmanca karşılamaktadır. Tersini
beklemek kapitalizmin bugünkü aşama

sının tabiatına aykırıdır.(*)
Çıkarın niteliği onun ilerici ya da geri

ci özelliklerini de ortaya koyar. Eğer işçi
sınıfının ve ezilen kitlelerin çıkarlarının
korunmasından söz edersek bu ilericidir.
Ve bu çıkarı gözeten eğitim de ilericidir.
Yok eğer bir avuç azınlığın, çoğunluğun
zararına, yoksulluğu pahasına çıkarından
söz ediyorsak bu gericidir ve bu çıkarı
gözeten eğitim de gericidir.
Doğal olarak da gerici eğitim, statüko

nun korunmasını hedefleyecek ve politi

kasını, programını ona göre şekillendire

cektir.
NASIL BİR ÜNİVERSİTE
İSTİYORUZ?
"Üniversite temel amacı yeni bilgi üret

mek olan insanları eğiten kurumdur."
Bu amaca ulaşmak için mevcut bilgile

ri de elbette öğretecektir. Çünkü eski bil

gi öğrenmeden bilgi üretilemez.
Üniversite sadece bilgi üreten bir kurum
da değildir. Bilgi üretim yöntemlerini de
araştırmak tekniklerini de öğretir. Yeni
bilgi üretme yöntemleri geliştirir...
Türkiye'deki üniversitenin niteliği de
halka dönük olmalıdır.
Nedir halka dönük üniversite?
— Türkiye sorularını ortaya koyup açık

ça tartışabilen, bir üniversite.
— Sınırlamalara aldırmayan bir üniver

site.
— "Dünya Dönüyor" diyebilen ve bu

nu için çarmıha gerilemekten korkmayan
bir üniversite. Giardona Suruno, Galilei
Galileo gibi yürekli kişilerin toplandığı bir
kuruluş.
— Bütün engellemelere rağmen, halkın
içinde bulunduğu çıkmazları emekçilerin
sömürülmesini, ezilmesini, kahredilmesin],
israf edilmesini, korkmadan söyleyebilen
bir üniversitedir.
Halka dönük üniversite, okumak iste

yen herkese kapılarını açacaktır.
Akademik
demokratik taleplerin dile
getirilmesi ve kazanımlarının sağlanması
mücadelesinin üzeri atlanamaz.
Somutlarsak, bugün nihai hedef çarpık
eğitim sisteminin değiştirilmesi iken ya

kın gelecekte YÖK politikasının ve ken

disinin iflas ettirilip, kaldırılması, bu

31
gün ise YÖK nezdinde anti
demokratik
uygulamalara karşı, mücadelenin kıyası

ya verilmesi gereklidir. Bu yol karmaşık

tan basite değil, basitten karmaşığa doğ

ru bir nota izlemelidir. Küçük zaferlere de
mücadelenin sağlıklı ve güvenli ilerleme

si için ihtiyaç olduğu unutulmamalıdır.
BUGÜNKÜ HEDEFE İLiŞKiN
Bugün, YÖK ve anti
demokratik uygu

lamaları, sistemin eğitim politikası olarak
karşımızda cisimlenmektedir. YÖK, üni

versite özerkliğini bir kalemde silip atmış,
öğrenimi paralı kılmış, bilim adamının
haysiyetine darbe vurup, onun bilimsel
her türlü üretimini araştırısını kendi po

litikasına uygun düşmedikçe olanaksız kıl

mış, öğrencileri derse devam zorunlulu

ğu altında ders çalışma makinası haline
getirmiş ve en önemlisi eğitimde standart

laşma adı altında, düzene uygun kafalar
yetiştirmeyi, "tektip insan" üretmeyi te

mel hedef olarak almıştır.
Bu noktada bugünkü görev, bütün ola

rak YÖK'le ve özel olarak da bu anti

demokratik uygulamalarına karşı, prog

ramlı ve hedeflerini tespit edilmiş müca

deleyi hayata geçirmektir.
YÖK'ün uygulamalarını kaba olarak
ele alıp bu konudaki düşüncelerimizi şöyle
dile getirebiliriz:
a) YÖK üniversite özerkliğine darbe
vurmuş ve tamamen ortadan kaldırılmış

tır.
Özerklik üniversitenin gerek okul içe

risindeki gerek dışarıdaki egemen güçle

re ve onların baskıcı kurumlarına karşı bi

l i m s e l idare ve de giderek mali bağım

sızlığı demektir. Üniversite özerkliğinin en
önemli öğesi ve temel taşı bilimsel bağım

sızlık veya başka bir deyişle akademik öz

gürlüktür. Akademik özgürlük, üniversite
camiası içinde yeralan tüm insanların

öğretim üyeleri ve yardımcıları, öğrenci

ler
serbestçe yayında bulunma ve araş

tırma hakkına sahip olması demektir.
Yani bir üniversite öğretim üyesinin,

düşünce söz ve yazılarından ötürü hiçbir
kovuşturmaya uğramaması gerekir.
Ancak bilimsel bağımsızlığın gerçekle

şebilmesi, belli bir yöntemin, bilim ada

mına yukarıdan aşağıya zorla dayatıldığı
bir ortamda, bilim adamı için mümkün
değildir.
Yöntem bağımsızlığı bilimsel bağımsız

lığın zorunlu koşullarından biridir.
Bilim adamı muhakkak ki kendi dalı

nın özgül yöntemlerini kullanmak zorun

dadır. Ancak bunun yanısıra doğayı açık

lamaya çalışan, en genel sorunları incele

yen "felsefe yöntemi"ni de bağımsızca se

cebilmeli, kullanabilmelidir.
Bu, idealist felsefenin metafizik yönte

mi olabileceği gibi, metaryalist felsefenin
32
diyalektik yöntemi de olabilmelidir. Yön

temin seçimi, doğruluğu, yanlışlığı bilim
adamının kişisel sorumluluğuna, "akade

mik çevreler"in ve toplumun yargılarına,
değerlendirmelerine bağlı olmalıdır.
"Nasıl insanı doğa karşısında özgür ve
onurlu kılabilmek için kilise öğretisinin
hacri altından sıyrılmak gerekmişse, insa

nın insan karşısında özgür ve onurlu kılı

nabilmesi için de egemen sınıfların "po

litiküstü üniversite" aldatmacasının hac

ri altından sıyrılmak gerekecektir.
İnsanı özgürlüğe götüren bilgi, doğal

ruhsal
toplumsal tüm "zorunruluklar"ı ve
"yabancılaşmalar"ı, bunların yenilebilir

liği, aşılabilirliği, değiştirebilirliği bilinciy

le kavrayan ve bu kavrayışın doğrultusun

da, aktif
pratik
kritik
poiitik tavırlar alan
"bilim"dir. Yoksa insanı "zorunluluk

lar" karşısında pasif, "mütevekkil", boy

nu bükük, dişleri üstüne çökük bir "köle"
kılmış olan metafizik "bilgicilik" değil...
Pratik
kritik
poiitik, özlü ve özgür bir
bilim ise, ancak iç yapısı eksiksiz demok

ratlaştırılmış gerçekten "özerk" bir üni

versitede sözkonusu olabilir."
Özerkliğin diğer önemli unsuru idari
bağımsızlık, üniversitenin yine üniversite
içinde ve kendisi tarafından oluşturulan
organlarca yönetilmesi, bu konuda siya

si baskılardan etkilenmez durumda olun

ması demektir.
Üniversitenin kendi eliyle seçtiği organ

lar, idari bağımsızlığın göstergeleridirler.
Ancak bu seçimin salt üniversite içi şek

linde belirtilmesi eksik kalır.
Üniversite içinde eğer, en üstteki öğre

tim görevlilerinden başka diğer hiçbir ke

simin (öğrenciler, asistanlar üniversite
personeli vb.) söz hakkı yoksa, idari ba

ğımsızlıktan söz etmenin ne anlamı ola

bilir.
Demek ki idari bağımsızlık, demokra

tik üniversite yönetimini de şart koşar.
Bu noktada üniversite yönetimi, üniver

sitenin çağdaş yapıya kavuşması, özerk

liğin ve bilimsel özgürlüğün daha işlevsel
hal alması, araştırmaların daha yaygın ve
geniş katılımlı yapılabilmesi için, üniver

site, kapsamı içerisinde öğretim, eğitim ve
bilim yapma uğraşı veren tüm kesimleri
içinde barındırmalı, söz hakkı, temsil hak
ki tanımalıdır. Bunlar öğretim üyeleri ol

duğu gibi, asistanlar, öğrenciler ve üniver

site personelidirler.
Üniversite özerkliğini, üniversitelerüs

tü bir kurul değil, üniversitelerarası bir
kurul
ve ancak üniversitelerarası işbirli

ğini sağlama, birtakım konularda itiraz

ları inceleme noktasında, ortak bir organ
zedelemeyebilir.
b) Üniversitelerin verdiği eğitimde stan

dartlaşma:
YÖK eğitimin standartlaştırılarak "tek tip"
insan yetiştirme çabasını politikasının oda

ğına oturtmuştur. Üstyapı kurumlarında
"kurumsallaştırılmaya" çalışılan ve başa

rılan eklektik, şoven
gerici ideolojinin is

tediği insanlar "tek tip" insanlardır. Bu
noktada gençlik önemlidir. Çünkü gençlik
"tek tip"leştirilirse toplumun aktivitesine
büyük darbe vurulmuş olacaktır.
Eğitimde ve bilimsel düşüncede stan

dartizasyonu sağlamaya çalışmak en ge

rici istem ve politikadır.
Çünkü "tek tip" insan yetiştirme poli

tikası insanı "insan" olarak görmeyen,
"kitleleri sürü olarak kabul etmek lazım

dır" diyen anlayışın ürünüdür. Bu anla

yışı ülkemizde Hitler hayranı, Nasyonal
sosyalizmin savunucusu faşistler, 'Dina

mik Ana Stratejiler' adlı kitaplarında sa

vunmaktadırlar. Aynı kitabın eğitim bö

lümünde 5. maddenin "c" şıkkı üniver

sitenin ıslahı için "üniversite muhtariye

tinin" kaldırılması gerekir der. Şimdi bu
noktada sormak hakkımız olsa gerek. Ne

dendir bu çakışma?
Eğitimde, standartlaşma değil, demok

ratikleşme, standart eğitim değil, bilim

sel ve çok yönlü eğitim gereklidir.
c) Parlak öğretim, yoksul kesimin çocuk

larına öğrenim kapılarının bilinçli olarak
kapatılmasıdır:
Sosyal devlet kavramına sıkı sıkı sarı

lan hakim sınıf, devletin sosyal yaşama
ilişkin her türlü kurumunu ve faaliyetini
asgariye indirmenin teorilerini, ABD
emperyalizminin ideologlarından kapmış
ve asgari ölçüde hayata geçirdiği sosyal fa

aliyetlerden dolayı da yığınlardan "ekstra
ücret" talep etmeyi sorumluluğu olarak
saymıştır.
Sadece propaganda noktasında, devlet
sözcüğünün başına sosyal kelimeleri ko

nulmakta, diğer yandan topluma karşı
devletin yükümlülüğünün yerine getiril

mesi sözkonusu olduğunda, kronik enf

lasyonun, bütçe açlığının, üretimdeki ve

rimsizliğin vb. temel nedenlerinden biri
olarak sosyal devlet kavramı gösterilmek

tedir. Kısacası kapitalizm, sisteminde çö

zümlenemez sorunlarının günahını yine
başka yerde aramaktadır.
Bu anlamda "ekstra ücret" üniversiteli
gençlikten de istenmekte, zaten fırsat eşit

sizliğine dayanan eğitimde bir de ekono

mik eşitsizlik ön plana çıkarılmakta, eği

tim kapıları yoksul emekçi çocuklarının
üstlerine kapanmaktadır.
Örneğin bugün nüfusun %76'sını tem

sil eden tarım kesiminin içinden gelen
gençliğin üniversitelerdeki oram üniversi

teli gençliğin % 17'sidir. Yine ülke nüfu

sunun %20'sini oluşturan işçi kesiminin
çocuklarının üniversitedeki oranı %8'dir.
Yani işçi ve köylülüğün içinden gelen
gençliğin, üniversitedeki toplam oram
%25'dir. İşçi ve tarım kesiminin ülke nü

fusundaki toplamı ise %96'dır. Diğer yan

dan ülke nüfusunun yüzde birinden bile
 düşük (%0.67) bir orana sahip olan yük

sek gelirli çeşitli kesimlerin çocukları, üni

versiteli gençliğin %33'ünü kapsamaktadır.
Bu korkunç uçurumun paralı öğretim
aracılığıyla daha da açıldığını söylemek
için kahin olmamıza gerek yoktur.
Paralı eğitim hiçbir biçimde savunula

maz ve haklı gösterilemez. Paralı eğitim
kaldırılmalı, ''sosyal devlet" deniliyorsa
tam tersi öğrencilere, tüm giderlerini kar

şılayacak geniş kredi olanakları ve sos

yal
kültüreî gelişmeleri için faaliyet alan

ları, kurumlan yaratılmalı, sağlanmalıdır.
d) Rektör ve dekanların YÖK tarafın

dan saptanıp, atanması bilim adamına
saygısızlıktır:
Bu uygulama, özünde bilim adamına ve
bilimlere karşı açık bir güvensizliktir. Ki
bu durum kimseyi şaşırtmamalıdır. Çün

kü "akla karşı" tavır alış, güvensizlik salt
YÖK'e özgü bir olay değildir.
Bu uygulama üniversite özerkliğine en
ı kaba hakaret anlamını taşımaktadır. Bi

lim adamı açıkça küçük düşürülmekte ve
ulaştığı seviyeye verdiği emeğin ve sene

lerin kazandırdığı en doğal hak olan, için

de geliştiği bilini yuvasında, seçme
seçilme
hakları, seviyesizce yok sayılmaktadır,
Buna dur denilmeli ve karşıtı yani doğ

ru olanı talep edilmelidir; rektör ve dekan

lar YÖK tarafından değil, üniversite/fa

külte içinde öğretenin, öğrenenin ve üni

versite eğitimine yardımcı olan persone

lin de söz sahibi olduğu üniversite yöne

tim kurumlarınca, demokratik seçimle
saptanmalıdır.
e) Araştırmaların YÖK denetiminden,
onayından geçmesi:
Bu zorunluluk YÖK'e "bilimlerüstü"
bir sıfat kazandırmakta, YÖK üyeleri de
bilim adamlarıüstü kişiler mertebesine
ulaşmaktadırlar.
Bir bilim adamının araştırma faaliyeti onun
varlık koşuludur. Bu faaliyeti daha düşün

sel planda iken denetim altında tutmak is

teyen bakış açısı ve davranış çağdışıdır. Ve
aslında bu bakış açısı, bu politika, bilim

den, araştırmadan
ileriye dönük ne tür ve
ne olursa olsun
korkmaktadır.(**)
Egemen güçler toplumbilimin yanısır

da tüm pozitif bilimlere de aynı gerekçeyle
düşman olmuştur.
Bilim adamının araştırma ve inceleme

sinin kendi iradesi dışında denetimde tu

tulması ve egemenler yararına yönlen

dirilmeye çalışılması YÖK politikasıdır.
Bu YÖK politikası aracılığıyla "1980'

den sonra... üniversite öğretim üyelerinin
çalışma, düşünme ve yazma özerkliği bir
kumanda, zincirine bağlandı." Buna kar

şı çıkmak, öğrenci gençlik kadar ve do

ğal olarak daha da ileri noktada bilim
adamının görevidir.
Araştırmada bağlayıcı, konunun seçi

mini ve yönetimini belirleyecek kişi yine
araştırmayı yapan olmalıdır, Bilginin ile

tilmesi gereken yer üniversiteüstü ve dışı
anti
demokratik bir kurum olamaz. Bu
diyalog öğretim üyesi ile üniversite biri

mi (fakülte vb.) yönetimi arasında, ola

nakların en geniş nasıl kullanımı mümkün
olur noktasında sürebilir. Bu nedenle her
türlü denetim kaldırılmalıdır.
f) Derslere devam zorunluluğu özünde
öğrencinin sosyal yaşamdan koparılması

na hizmet etmektir:
Bugün derslere devam zorunluluğunun
gerekçesi olarak, başarı oranının artma

sının sağlanması gösterilmektedir. Öğren

cilere, üretimden kopuk ansiklopedik bil

gilerle donatılmış ders programları zorla
dayatılmakta, bu şekilde tüm zamanlan
"müfredatla" doldurulup, insan olarak
diğer sosyal
kültürel faaliyetlerde bulun

ması bilinçli olarak engellenmektedir.
Derslere devam zorunluluğu başarı ora

nının artıp artmayacağını belirlemez. Ba

şarı oranının artması dersin ve genelde alı

nan eğitimin öğrenci için yaşamında kul

lanıp kullanamayacağını bilmesine ve biz

zat yaşamasına bağlıdır.
Sosyal pratikten ve özel olarak üretim
sürecinden kopuk eğitime, öğrencinin ya

bancılaşması, ilgisiz kalması devam zo

runluluğu ile giderilemez, tersine o, bu du

rumu daha da pekiştirir, güçlendirir. Za

ten aslında bu istenmektedir ondan.
Derslere devam zorunluluğu, genç ne

silin de eğitimini yaparken çalışmak, ya

şamını kazanmak zorunda olduğu ülke

mizde, öğrenciyi tüm zamanıyla sınıflara
hapsetmeyi, onu ekonomik olarak da bi

tirmeyi amaçlamaktadır,
Derslere devam zorunluluğu, kendi
hakkında kararı kendisinin verebileceği ve
hattâ sosyal gelişmeleri izleyip, yorumla

yabilecek kapasiteye sahip gençliğin, bu
yönünün tüketilmesinin ve güvensizliğin
bir başka yoludur.
Derslere devam zorunluluğu genel ola

rak kesinlikle kaldırılmalı, özel olarak fa

külte yönetimlerince (öğrenci temsilciliği

nin de katılımıyla) ana ve uygulamalı ders

ler için kararlaştırılmalıdır.
g) Rotasyon bir tehdit aracıdır:
Anadolu'daki öğretim açığının kapatıl

ması amacıyla getirildiği söylenen bu "zo
.
runlu hizmet" iddiaya uygun değildir.
Çünkü özellikle doğudaki temel sorun
üniversitelerdeki öğretim üyesi açığı de

ğil, doğu
batı arası "aşılamaz" görünü

me sahip eğitim
öğretim kurumlarının ye

tersizliği, gençliğin ve hattâ halkın bun

lardan yararlanma olanağı, giderek doğu

daki bu kurumların gerçekte "gecekon

du üniversite" olup olmadıklarıdır.
Burada değinmeden geçemeyeceğimiz
bir nokta da, üniversitelilerin sayısının
artmasının bir "gelişme" demek olmadığı

dır. Bugünkü durumu ile olsa olsa "bü

yüme"dir, üniversite enflasyonudur.
Çünkü "büyüme nicel ve süreklidir. Ge

lişme ise nitel ve süreksizdir."
Rotasyonun doğu
batı arası eğitim uçu

rumunu ortadan kaldırmak amacıyla de

ğil, YÖK Düşüncesinde olmayanlara uy

gulanan "tehcir" olayıdır, kaldırılmalıdır.
Sorun Anadolu'ya hizmete karşı olmak
değildir. Karşı çıkılması gereken, doğru
görünen yanlış olarak ve bilerek bir amaca
hizmet ettirilmesi politikasıdır.
SONUÇ:
Gençliğin birliğini sağlama, mücadele

sine ivme kazandırma, somut taleplerden
hareketle bir eylem platformu oluştur

maktan geçmektedir.
Ülkede varolan dağınıklıktan sürekli
dert yanarak sorunlar halledilemeyeceği

ne göre, örgütlü, bilinçli, üretken çalış

mayla her geçen gün kitleyle daha fazla
kaynaşarak mücadeleye hız vermeliyiz.
Gençliğin birliğini sağlamak için farklı
görüşlerin, ayrılıkların üzerini kapatma

ya çalışıp birlik için birlik oluşturulması

na şiddetle karşı çıkmalıyız.
Evet, gençliğin devrimci mücadeleye
kazandırılması ancak ve ancak oportüniz

min teşhiriyle mümkündür. Bunun yoluy

sa kitle içerisinde yoğun bir çalışma ve ey

lem programının yaşama geçirilmesidir.
(*) "Çıkarların yönlendirmediği bir eğitim var
mıdır? Çıkar peşinde olmak belirli bir şeyi
istemektir. Belirli bir şey istemeyen eğitim
olamaz. Bizler bu belirli şeyleri yapmak ya
da yapmamak doğrultusunda eğitiliriz. Bu
bizim bazı bilgilen almamız diğerlerini de
almamamızla sağlanır. Yapmamız ve yapma

mamız gereken şeylere göz atarsak, eğitim
plancısının kim olduğunu da ortaya çıkarı

rız. Yalnızca yaptıklarımızın ve yapmadık

larımızın kime yaradığını araştırmamız yeter.
(**) "Burjuvazi'... artık kendi sömürü sınıf çıkar

larına zarar vermeden toplumlar bilimim
teşvik edemezdi, çünkü bilim kapitalizmin
önlenemez olarak yıkılacağı sonucuna va

rıyordu!' (A.Router)
Yararlanılan Kaynaklar:
Marksist Ekonomi Sözlüğü
Sosyal Yayınlar
Felsefenin Temel İİkeleri
Politzer
Dev
Genç Dosyası
Yükseliş ve Düşüş
Ali Gevgili
Türkiye'nin Toplumsal Yapısı
Emre Kongar
Düşün Dergisi
1984 Ö.Canatan
Düzene Uygun Kafalar Nasıl Yetiştirilir?

A.Router
Gözlem Yayınları
Sosyalist Kültür Ansiklopedisi
Devlet ve Demokrasi
Server Tanilli
Uygarlık Tarihi
Server Tanilli
TÖS Yayınları
Öğrenci Ayaklanmalan
A.T.Kışlalı
Somut
Yazko Yayınları
33
 NCEYE, BASKILARA
VE GERİCİ EĞİTİM
YASALARINA YANIT:
YEMEK BOYKOTU VE
SİYAH ÇELENK
istanbul Üniversitesi Turan Emeksiz
yemekhanesinin iki katında bir anda 600'e
yakın öğrenci ayağa kalktı ve "dışarı çık

tı. Salondaki sessizlik, garsonların ve
"garsonumsu" kişilerin tabldotları top

lamasıyla son bulurken bu olay aynı sa

atlerde İstanbul'daki diğer üniversite ye

mekhanelerinde de yaşanıyordu.
Perşembe gününden itibaren yaratılan
tüm gerginlik ortamına, "flaş patlatmala

ra" rağmen öğrenci gençlik kararlaştırdığı
haklı protestoyu dile getirdi.
İ.Ü. Merkez binasındaki ve çevredeki
fakültelerin katılımıyla Turan Emeksiz ye

mekhanesinde, MBYYO, Cerrahpaşa
Tıp, Marmara iktisadi İdari Bilimler,
Atatürk Eğitim, Yıldız ve İTÜ Taşkışla
yemekhanelerinde gerçekleştirilen yemek
yememe protestosu, öğrenci gençliğin üze

rine yönelen baskılara, 44. madde deği

şikliğine yanıt niteliği taşıyor ve öğrenci
gençliğinde söz hakkının olduğu gerçeği

nin altını çiziyordu.
Demokratik Öğrenci Hareketi'nin so

mut taleplerinden yola çıkarak akademik

demokratik mücadelenin ivmesini yükselt

mesi ve öğrenci gençlik üzerinde uyarla

nan apolitikleştirmenin kırılması çabası,
karşılığım bugün için yeni baskı ve keyfi
uygulamalarla buluyor.
44. madde değişikliği için sürdürülen
kampanyanın ardından çeşitli bahaneler

le kampanyada aktif görev alan öğrenci

ler ve öğrenci dernekleri yoğun bir baskı

ya tâbi tutuldu.
Ankara'da yürüyüşe katılanlar hakkın

da soruşturmalar açılırken, açlık grevine
katılanlar gözaltına alınıyor, yurtlardan
atılıyor, dekanlık odalarında siyasi polis
tarafından tehdit ediliyorlardı. Öğrenci
derneklerinin bazısının dernek merkezle

ri kapatılırken, bazısı da tümden fesedi

liyordu.
Okul kantinlerinde sivil polisler kendi

lerince(!) "sivrilmiş" öğrencileri izliyor

lardı, amaç ise genel bir tedirginlik hava

sı yaratmaktı.
Baskının keyfiliği öylesine bir noktaya
ulaşıyordu ki, okullarda tiyatro bileti sa

tanlar hakkında cezalar veriliyor, açlık
34
grevini sadece ziyaret ettiler diye insanlar
dekanlık kovuşturmasına uğruyor, öğren

cilere derneklere üye olmama yaptırımı
getiriliyordu. Suskunluk bir kabulleniş
anlamına geliyor ve bu da elde varolan ve
çapı bilinen haklara saldırıyı gündeme ge

tiriyordu. İstanbul Üniversiteleri'ndeki
yemek boykotu da yayınlanan basın bil

dirisinin ifade ettiği gibi "suskunluk
kabullenmekse" susulmayacağının bir ifa

desi olmuş ve işte bu noktada bir anlam
kazanmıştır.
ÇELENK EYLEMİ
Yemek boykotuna katılım İstanbul
Üniversitelerinde haklı mücadelenin gide

rek daha kitleselleştiğini ve kitlenin de ba

şarı ile sonuçlanan örgütlü davranışlardan
sonra bir coşku ve güven kazandığını gös

teriyordu.
Sistemli ve organizeli bir baskıya kar

şı, aynı derecede sistemili
organizeli karşı
tavırın gerek ve zorunluluğunu kavrayan
demokratik kavrayan demokratik öğrenci
hareketi süren baskıya, gözaltına alınma

lara rağmen ikinci karşı çıkışını da İst.
Ün. Merkez bina kapısı önüne bıraktığı
"Baskılara ve işkenceye son" yazılı siyah
çelenekle yapmıştır. .
8 Ocak günü saat 13.30'da İ.Ü. önü,
gök delinmişçesine yağan yağmura ve aya

za rağmen İstanbul'un tüm üniversitele

rinden gelen yüzlerce öğrenci tarafından
doldurulmuştu.
Bu insanlar "militarizmle karşı karşı

ya gelmekten korkmayan önderler" de

ğildi. Bunlar sadece demokrat
ilerici

yurtsever ve devrimci, dürüst, duyarlı öğ

renci gençlikti.
Dürüst ve duyarlı idiler, çünkü "dış"

tan çok "iç"teki engellemelere rağmen
baskılara, işkenceye hayır demek için ala

na gelmişlerdi. "Dış" engellemeler bu in

sanlara doğal geliyor ve bunu göze alarak
protestoyu gerçekleştiriyorlardı da, işin
doğrusu "iç"tekilerin zorunu anlayamı

yorlardı. Halkımızın güzel bir deyişi var

dır: "Kedi erişemediği ciğere mundar der

miş". Bire bir tekabül etmese de bu du

rum onu andırıyor bize. "Mundar" de

mek bu seferde "önderler"e düştü, ne ya

palım nasipmiş...
Çelenk'in izi ve rengi bu sistem sürdük

çe hiç çıkmamacasına İ.Ü. kapısına ası

lırken, öğrenci gençlik haklı eyleminin ba

şarısını ve gururunu alkışlarıyla dile geti

riyordu.
Bu alkışlar demokratik öğrenci hareke

tinin baskı politikasına indirdiği tokatlar
idi...
İstanbul'da hayata geçirilen bu eylemle

rin değerlendirilmesi ve gereken derslerin çı

karılması için açıkça ve dürüstlükle yaşan

ması gereken bir eleştiri
özeleştiri süreci
olmak zorundadır. Kucaktaki taşlar yere
dökülmeli ve en uygunları seçilerek ortak
hedefe birlikte atılmalıdır.
SÖZDEKİ KiTLE
EYLEMDEKİ KİTLE
Eylemlerin örgütlenişi süreci, kararın alı

nış biçimi vs.yi bir yana bıraksak ile bu ey

lemler kitle çizgisi ve kitle kavramı konu

sundaki yanlış anlayışları, dar ama bir o
kadar da geniş hayal gücüne sahip görüş

leri bir kez daha tanımamızı sağladı.
Öyle ki kitle deyince "YÖK'e karşı olan
herkesi" anlayan ve bu aşamada demok

rat
ilerici
yurtsever insanların içinde yer

aldığı kitleden bahsedenleri de dar görüş

lülük(?) ve "acelecilikle" suçlayan bu be

beği emekletmeden koşturmaya çalışan
gerçek "aceleci ve dar görüşlü" Saint

Simon'larımız şimdi önlerine düşen saç

larının rengine baksınlar.
Sormamak elde değil diyoruz ve affı

nıza sığınarak soruyoruz; siz hangi ülke

nin toplumsal pratiğinde, sol güçlerin ağır
darbe yediği bir ortamdan ve kitleler üze

rindeki zor yoluyla yaratılan politik erez

yondan sonra en geniş kitlelerin o alan

daki devrimci politikaların (bakın hem de
devrimci doğru politikaların diyoruz) pe

şinden harekete geçtiğim gördünüz. Ya da
soruyu biraz değişik soralım: Yine siz han

gi ülkede özellikle ilerici
demokrat
dev

rimci potansiyel harekete geçirilmeden,
daha ona yeterince güven verilmeden en
geniş kitlenin harekete geçirildiğini gör

dünüz? .5
 Kitle kavramına artık açıklık getirmek
gerekir. İlerici
devrimci güçler için kitle
kavramı her dönem değişiklik içerir. Ör

neğin bir parti için eğer toplumsal düzeni
değiştirmek için yola çıkmışsa ilk aşama

da birkaç binle ifade edilen işçi sayısı ya
da insan sayısı onun için yeterli kitle ola

bilir, ancak toplumsal düzenin değişikli

ğinden sonra o parti için kitle birkaç bin

le değil, yüzbinlerle ifade edilebilir.
Demek ki mevcut topluma muhalefet
eden politik ya da ekonomik
de.nokratik
alanların Örgütlenmelerinin ilk aşamada

ki kitle anlayışı hiçbir zaman için bilinçsiz

güdüsel davranışları ağır basan topluluk

lar olarak ele alınamaz. Bu aşamadaki kit

le, harekete geçtiği olayların kaba siyasi
hatlarını bilen
benimseyen insanlar olarak
algılanmalıdır. Bunlarda üniversitelerde
ilerici, demokrat, yurtsever ve devrimci
gençliktir.
Bu kitle anlayışını, "kitle sınırlarını
daraltmaktır" denilmesin. Çünkü diyen
hata yapar, yanılır, onlara 80 öncesi genç

lik örgütlerinin harekete geçirdiği anti

faşist, anti
emperyalist, demokrat, yurt

sever ve devrimci gençlik gösterilir.
Kısacası, bu eylemde göstermiştir ki de

mokratik öğrenci hareketinde birlik zo

runludur hem de kitle tabanına oturabil

mek için zorunludur. Bu birlik çok sesli
olmalı ve kimsenin babaca "Mülkiyetin

de" bulunmamalıdır. Demokratik plat

formda hendek yarışına gerek yok, en faz

la ve uzun atlayanın gücü bellidir. Yan

gından mal kaçırma mantığı terkedilme

lidir. Çünkü bu mal öğrenci gençliğin ma

lıdır, gençlik de "neden?" sormayı sever.
Yine bu eylem ve hattâ 44. madde kam

panyasındaki eylemlerde göstermiştir ki
harekete geçirilmesi gereken kitle ilk aşa

mada ilerici
demokrat
yurtsever ve dev

rimci gençliktir. Ancak bu kitle hareket

lendirilirse daha geniş kitle için çekim
merkezi yaratılabilir.
BUGÜN VE BUGÜNDEN
SONRASINA İLİŞKİN
Gençliğin etkisinin tepkiyi getirmesi
doğaldı. Öğrenci gençlik haklı taleplerini
dile getirmiş, gerekli etkiyi yaratmıştı, sı

ra tepkide idi. İşte yukarıdaki baskılar bu
tepkinin ifadesidir.
Öğrenci gençlik hak alma mücadelesin

de, bu tepkinin her zaman varolacağını ve
dozajının artacağım unutmamalıdır. Mü

cadele programı ve örgütlülüğü de, bu du

rum gözönüne alınarak yaratılmalıdır.
Mücadelenin kısa vadeli, programsız ve
günü birlik eylem kararları ile sürdürüle

ceğini sanmak ve pratik yaşamda da bu

nu uygulamaya kalkmak öğrenci gençli

ğin mücadelesinde onarılmaz yaralara yol

açacaktır. Bu politika sonucu, giderek kit

le ile öz örgütlenmesi arasındaki zaten şu
aşamada varolan ayırım daha da derinle

şecek, güven de güvensizliğe dönüşecek

ti. Bunu "başarmaya" kimsenin hakkı
yoktur ve aynı şekilde devrimci
demokrat
gençliğin de bu "başarıya" izin vermeye
hakkı yoktur. Bu unutulmamalı...
Anti
demokratik baskılara karşı müca

dele, programlı, zamanlaması yapılmış,
hedefleri belirlenmiş ve netleşmiş, öğren

ci gençliği harekete geçirebilecek, dina

mizm kazandırabilecek ve en önemlisi öğ

renci gençliğin yasal örgütlenmeleri olan
öğrenci dernekleri içerisindeki tüm "ses

lerin" katılımını sağlayabilecek eylemler
dizisinin hayata uygulanmasından geçer.
Öğrenci gençliğin bu mücadelesi, kam

panyalar şeklinde yürütülmelidir. Çünkü
kampanyalar güçlerin yoğunlaştırılabile

ceği ve daha verimli kullanılabileceği or

tamı sağlarlar.
Bugün öğrenci gençliğin üzerinde yo

ğunlaşan gerici baskıları püskürtebilme

nin ve bir ileri kazanımını elde edebilme

nin, kitleye güven vererek hak alma mü

cadelesinin önünü açabilmenin yolu ivme

yi yükseltecek kampanyalardan geçer.
Etkiye tepki gelecektir diyoruz, ancak
bu tepkinin etkisiz kılınmasının yolu da
bir ileri aşamada yeni etkiler de bulun

maktan geçer. Bu konuda cezaevleri mü

cadelesi açık bir örnektir. Örneğin işken

cenin durdurulması için yapılan bir AG'

ye tepkisi, ziyareti, kantini vb. kesmek bi

çiminde olur, bu durum eylem kararlılıkla
sürdürülürse tersine döner, ziyaret, kan

tin vb. açılır, sıra ana talebin
işkencenin

durdurulup durdurulmasına gelir. Güçler
dengesinin durumuna göre de "pazarlığa
oturulur".
Öğrenci gençlikte bir kampanya yürüt

muştur, ardından baskılar yoğunlaşarak
gelmiştir. Şimdi sorun kararlılığı göster

mek, programlı karşı çıkışı sağlamaktır.
Ancak baskılar böyle bertaraf edilip, ta

lebe yönelik kazanımlara ulaşılabilir.
Öğrenci gençlik bir yandan baskılara
son derken ve çıkan gerici eğitim yasala

rına tavır alırken diğer yandan artık söz
hakkı kullanmasının zamanının geldiğini
de dile getirmelidir. Eylem programları

nı bu istem üzerine de oturtmalıdır.
l.Ü.'LÜ BİR GRUP ÖĞRENCİ
GENÇLİĞİN BASIN BİLDİRİSİ
Ülkemizde çağdaş demokratik özerk
üniversite istemiyle sorunlarına sahip çı

kacak gücü gösteren, çözüm yolunu da öz
örgütlenmesi olan öğrenci derneklerini
oluşturmakta gören, yüksek öğretim
gençliği üzerindeki baskılar son dönem

de alabildiğine yoğunlaştırılmış bulun

maktadır.
Bilinçli biçimde günümüze dek sürege

len kampanyalar ile kamuoyunda demok

ratik öğrenci lehine oluşan sempati silin

meye çalışılmakta, gençliğin potansiyel!
suçlu olduğu teması sürekli işlenerek öğ

rencilerin kendi içlerinde de bu suçluluk
psikolojisini oluşturması sağlanmaya ça

lışılmaktadır. Yürütülen karşı kampanya

nın hedefi çok açıktır. Demokratik öğren

ci hareketinin toplumsal meşruiyetini or

tadan kaldırmak, yalnızlaştırmak ve sü

reç içinde boğmak, yok etmek. Bu anla

yışın ürünü olarak hem yıldırmak hem de
kamuoyunu şartlandırmak adına yapılan

lara şu örnekler verilirse olaylar berrak

laşacaktır.
Son dönemde dernek yöneticileri sürek

li gözaltına alınıp bırakılmakta, dernek lo

kalleri kapatılmaktadır. Bu doğrultuda
Marmara Üniversitesi Basın Yayın Yük

sek Okulu, Uludağ Üniversitesi İktisadi
İdari Bilimler Öğrenci Dernekleri Büro

ları kapatılmış, Balıkesir Mühendislik Öğ

renci Derneği feshedilmiştir. Protesto ey

lemlerine katılan öğrenciler önce yurtla

rından atılmakta, ardından polis idare iş

birliği ile soruşturmalar yapılmakta, toplu
bilet satma gerekçesiyle dernek yönetim
kurullarında yeralan öğrenciler okuldan
uzaklaştırılmakta, kantinler sürekli sivil
güvenlik görevlileriyle denetim altında tu

tulmaktadır. Aralıksız biçimde stres altın

da olmak, öğrencilerin ruhsal dengesini
bozmakta, bunun uzantısı olarak intihar

ların arttığı görülmektedir. Sayıldığında
zinciri uzatıp gidecek olan tüm bu baskı

lar sonuçta öğrenci gençliğin alabildiğine
doğal, insanca haklarını aramak, savun

mak, konusunda edilgen kılınmasmda ve
birleşik
örgütlü gücünü oluşturmasında
engel olarak kullanılmaktadır. Gysa bu

güne dek haklılık zincirinde ve yasal çer

çevede gelişen hak arama mücadelesi, or

tak sorunları, ortak çözümlerde aşmaya
çalışan öğrencilerin birlikte davranma ira

desinin doğal bir uzantısıdır. Bu gerçek
hiçbir çarpıtmaya yer vermeyecek kadar
açıktır. Bu noktada yapılan tüm spekü

lasyonları kınıyoruz. 44. madde değişik

lik önerisi konusunda öğrencilerin daha
önce belirttikleri taleplerden kopuk ve il

gisiz yeni düzenlemede ise getirilen telafi
vizesi vb. ek haklarla oyalama mantığı gü

dülmekte, üniversite gençliğinin bu kadar
saf olmadığı unutulmaktadır. Sorun üret

me konusunda temposuna yetişilmesi ola

naksız olan YÖK kurumu ortadan kalk

madıkça bu bataklık içine her gün bir öğ

renciyi daha çekerek, genişleyecek, gide

rek bilimsel üretimde çağa yetişmek ha

yal olacaktır.
Öğrencilerin acil taleplerinin dikkate
alınması konusunda bugüne dek yürütü

len kampanyalara YÖK ve yöneticiler dü

zeyinde gereken yanıtın verilmemesini kı

nıyor, bu doğrultuda akademik
demokra

tik taleplerimizi bir kez daha duyurmak
ve baskıları protesto etmek için 26 Ara

lık günü yemek boykotuna gideceğimizi
bildiriyoruz. Susmak, kabullenmekse sus

mayacağız.
35
EMPERYALøST
AùAMADA SINIF DÜNYAYI SARAN
SAVAùIMLARI:
l- EùøTSøZ GELøùøM YASASI ZøNCøR
VE TEK ÜLKEDE DEVRøM
SORUNU

Emperyalizmle beraber bütün "ulu-
sal ekonomiler" dünya ekonomisi denilen
zincirin halkaları haline geldiler. Emper-
yalist aúamaya ulaúan kapitalist üretim iliú-,
kileri, üretici güçlerin geliúimi önünde ge-
rici bir set haline gelerek toplumsal devi-
nimin objektif úartlarını yarattı. Ulusla-
rarası emperyalist zincire eklemlenen dün-
yanın en ücra köúelerindeki ülkelerde bile
devrim tavına girdi. Artık tek tek
ülkelerdeki üretim iliúkilerinin geliúim
seviyesine ve olgunlu÷una bakmak
toplumsal dönüúüm için temel olguları
ifade etmez. Artık devrim için gerekli
olan olgu, objektif koúullar de÷il (çünkü
emperyalist zincirin dünyayı sarmasıyla
objektif koúullar olgunlaúmıúta), sübjektif
koúullar yani devrim için örgütlülü÷ün
oluúması sorunudur. Marks ve Engels'in
tekel öncesi için do÷ru olarak önerdi÷i
(ancak tekel öncesinde geliúimi elverme-
di÷i için zaten gerçekleúmeyecek olan) ilk
proletarya devriminin kapitalizmin
en geliúmiú oldu÷u, demokrasinin
ve kültür seviyesinin en yüksek ol-
du÷u ülkede olaca÷ı teorisi, emperyalist
dönemde geçerlili÷ini yitirdi. "Emperyalist
cephenin zinciri, halkanın en zayıf oldu÷u
noktada kırılmalıdır; ve bu noktanın ille
de kapitalizmin en geliúmiú oldu÷u,
proleterlerin yüzde úu, köylülerin yüzdebu
kadar oldu÷u bir ülkede olması koúul de-
÷ildir. "(Stalin, Leninizmin ølkeleri)
Öte yandan kapitalizmin eúitsiz geli-
úim yasası gere÷i, çeúitli kapitalist ülkele-
rin geliúimleri düz bir hat izlememekte, be-
lirli ülkeler o ana kadarki birikim ve geli-
úimlerine göre çok daha hızlı geliúerek sıç-
ramak bir geliúim gösterebilmektedir. Te-
kelci dönemde kapitalizmin bu eúitsiz ve
sıçramak geliúimi tek tek ülkelerde dev-
rimi olanakk, hatta zorunlu kıldı. Böyle-
ce Marks ve Engels tarafından tekel ön-
cesi dönemde önerilen, burjuvaziyi yık-
mak için bütün ileri ülkelerde veya bun-
ların ço÷unda ortak mücadelenin gerek-
kk÷i öngörüsünden çıkan "devrim bütün
ülkelerde birden patlar verecektir" düúün-
cesi geçerlik÷ini yitirdi. "...Kapitakzmin
geliúmesi farklı ülkelerde hiç de muntazam
olmayan bir úekilde yürümektedir. Meta
üretim sisteminde baúka türlü de olamaz.
Bundan da reddedilemez bir úekilde úu çı-
kıyor ki, sosyakzm bütün ülkelerde aynı
anda zafere ulaúamaz. Önce bir ya da bir-
kaç ülkede zafere ulaúacak, ötekiler bir sü-
re burjuva ya da burjuva öncesi dönem-
de kalacakta." (Lenin, Proleterya Devri-
TEK TEK ATEùLER
YANIYOR
minin Savaú Programı, Sosyakzm ve Sa-
vaú), Lenin bütün ileri kapitalist ülkeler-
de aynı anda devrimi savunan II.Enternas-
yonal parti ve sözcülerini úu úekilde eleú-
tiriyor, "kendileri çok akıllı sayanların ve
üstelik sosyalist geçinenlerin, devrim bü-
tün ülkelerde birden patlak vermedikçe,
iktidarın mücedele ile ele geçirilemeyece-
÷ini iddia edenlerin her türlüsünü biliyo-
'emperyalizmin
çeliúkilerini, devrimci yoldan
çözümlemeye sahip gerçek
kuvvetin'yani geliúmiú
proletaryanın varlı÷ı,
emperyalizm aúamasında
hazır olan objektif koúullara
ilaveten rusya 'da sübjektif
koúullarında yaratılmasını,
yani çeliúkileri devrimci
tarzda çözecek
örgütlenmenin de
yaratılmasını sa÷lıyor ve
devrimi baúarıya
ulaútırıyordu."
rum. Bu adamlar, bu gevezekklerle dev-
rime sırt çevirdiklerini ve burjuvazinin ya-
nına geçtiklerini sezmiyorlar. Çakúan sı-
nıfların uluslararası oranda devrim yap-
malarını beklemek herúeyin bekleyiú için-
de donakalması demek olur. Bu saçma-
dır!' (Lenin'den aktaran Stalin, Sa÷ ve Sol
Sapmalar)
YA DA
(2)
Tek bir ülkede devrimin gerçekleúebi-
lece÷i, iktidarın mücadele ile alınabilece-
÷i bizzat pratikte yaúanıyor ve "emperya-
list zincir en zayıf halkasından", yani Çar-
lık Rusya'sından kopuyordu ve bu
devrim" proleterya devriminin mayası ve
baúlangıcı oluyordu. "Tarih bizi, (yani Rus
Marksistlerini, J.St.) herhangi bir ülkenin
proleteryasının karúılaútı÷ı hemen yerine
getirilmesi gereken görevler içinde en dev-
rimcisi olan acil bir görevle karúı karúıya
getirmiútir. Bu görevin yerine getirilmesi,
sadece Avrupa irticainin de÷il, Asya irti-
cainin da en güçlü kalesinin yıkılması, Rus
proleteryasını, uluslararası devrimci pro-
leteryanın öncüsü durumuna getirir." (Le-
nin, Ne Yapmalı, Aktaran J.Stalin, Le-
ninizmin ølkeleri) Devrim neden Rusya'da
baúarıya ulaútı? "øúte bunun için, Rusya'-
nın, emperyalizmin çeliúkilerinin kesin so-
nucunu verecek olan çatıúma noktası ol-
ması gerekiyordu; bu sadece, bu çeliúki-
lerin Rusya'da özellikle rezilce, özellikle
tahammül edilmez úekilde bekrlenmesin-
den ötürü de÷ildi. Sadece Rusya'nın, Ba-
tının mak sermayesini Do÷unun sömür-
gelerine ba÷layan Batı emperyakzminin
baúkca deste÷ini teúkil etmesinden ötürü
de de÷ildi; fakat bunlarla birlikte, emper-
yalizmin çekúkilerini, devrimci yoldan çö-
zümlemeye sahip gerçek kuvvetin yalnız
Rusya'da bulunmasından ötürüydü." (Sta-
lin, Leninizmin ølkeleri)
"Emperyalizmin çeliúkilerini, dev-
rimci yoldan çözümlemeye sahip gerçek
kuvvetin" yani geliúmiú proletaryanın
varlı÷ını, emperyalizm aúamasından
hazır olan objektif koúullara ilaveten
Rusya'da sübjektif koúullarında
yaratılmasını, yani çeliúkileri devrimci
tarzda çözecek ör-

36

gütlenmenin de yaratılmasını sağlıyor ve
devrimi başarıya ulaştırıyordu. Bu doğrul

tuda köylülükle ittifak sorunu çözülerek,
köylülük devrimin yedeğine alınıyor, dev

rim gelişkin proletaryanın bulunduğu şe

hirlerde başarıya ulaşarak kırlara doğru
yayılıyordu. Gerçekleşen devrimin ilk aşa

ması, çarlık despotizmini devirme, feodal
kalıntıları temizleme, toprak sorunu ve
ulusal sorunu çözme doğrultusunda de

mokratik devrim, bunun arkasından ke

sintisiz bir şekilde geçilen ikinci aşama ise
sosyalist üretim ilişkelerini yaşama geçir

me doğrultusunda sosyalist devrimdi.
"emperyalizmin açık ya
da yan açık işgalleri
sömürgelerde ulusal ve
sınıf sal tepkileri
yoğunlaştırdı."
"Her şey söylediğimiz gibi oldu. Devrimin
izlediği yol çıkardığımız sonuçların doğru

luğunu saptadı. İlk önce 'bütün' köylü

lük ile beraber monarşiye karşı, (ve dev

rim bu aşamada burjuva devrim, burju

va demokratik devrim olarak kalıyor.);
sonra da yoksul köylülük ile birlikte, yarı

proleterya ile birlikte, bütün sömürülen

lerle birlikte, zengin köylüler, kulaklar,
sperülatörler dahil, kapitalizme karşı
ve
devrim artık sosyalist devrim olmuştur."
(Lenin, İki Taktik, Aktaran J.Stalin, Le

ninizmin İlkeleri, s.36
37)
Sovyet devrimiyle beraber devrimin
emperyalist zincir içindeki herhangi bir ül

kede, özellikle emperyalizmin en zayıf hal

kasında gerçekleşeceği kanıtlanıyor ve dev

rimin odağı batıdan doğuya kayıyordu.
2 II.BUNALIM
DÖNEMİNDE DEVRİMCİ
MÜCADELE
Devrimin odağının doğuya kayması,
emperyalizmin feodal üretim ilişkelerinin
tam olarak tasfiye edilmediği ülkelere yö

nelik olarak, emperyalist dönemde gerçek

leştirilen işgaller ve ortaya çıkan emper

yalist sömürgecilik, bu ülkelerde yaşanan
çelişkileri keskinleştirmekte ve bu çelişki

lerin adım adım devrimci tarzda çözülme

ye başlaması devrimin odağının batıdan
doğuya kaymasının maddi göstergelerini
oluşturur.
Emperyalizmin açık yada yarı açık iş

galleri sömürgelerde ulusal ve sınıfsal tep

kileri yoğunlaştırdı. Halk güçlerince ge

liştirilen ulusal kurtuluş savaşları da ezi

len halkların emperyalist boyunduruktan
kurtulmasının aracı oldu. Bu ülkelerde
proloteryanın nicel ve nitel anlamda geri
oluşu temel güç olarak köylülüğü ön pla

na çıkartıyor ve proleteryanın ideolojik
önderliği altında, ezilen tüm halk kitlele

ri, halk iktidarını kurma doğrultusunda
ulusal demokratik devrimlere yöneliyor

du. Ulusal bağımsızlık savaşlarının zafe

re ulaşması, demokratik halk devriminden
sosyalist devrime kesintisiz bir rotada iler

leyisin k o ş u l l a r ı n ı yaratıyor, emperyalist
z i n c i r i n zayıf h a l k a l a r ı birer birer kopu

yor, e m p e r y a l i s t pazar daralıyordu.
Geri b ı r a k t ı r ı l m ı ş ülkelerde devrimin
rotası p r o l e t a r y a n ı n gelişmemişliği, şehir

lerde emperyalizmin s ı k ı denetimi ve
e m p e r y a l i z m i n k ı r l a r d a ekonomik, aske

ri, siyasi, k ü l t ü r e l ve ideolojik denetimi

nin z a y ı f l ı ğ ı (yani k ı r l a r ı n emperyalizmin
y u m u ş a k k a r n ı olma espirisi) nedeniyle
kırlarda g e l i ş i p buralarda k u r t a r ı l m ı ş böl

geler o l u ş t u r m a ve n i h a y e t ş e h i r l e r i kuşa

tıp, şehirlerde genel ayaklanma ve grev
şeklinde sürerek n i h a i hedefe ulaşan bir
n i t e l i k arzediyordu (Örneğin V i e t n a m ve
Çin devrimleri).
3 YENİSÖMÜRGECİLİK
V E YENİSÖMÜRGE
ÜLKELERDE DEVRİMCİ
MÜCADELE
Emperyalizmin ikinci bunalım döne

minde görünen acık ve yarı açık işgalin var

lığı, emperyalizmin ve işbirlikçi kukla yöne

t i m l e r i n i n niteliğinin kitleler tarafından ko

layca görülmesini sağlıyordu. Yaygınlaşan
ulusal b i l i n c i n mücadele içinde kısa süre

de yığınları kucaklaması, emperyalizmi,
kullandığı s ö m ü r ü yöntemlerinde değişi

me yöneltti. Öte yandan emperyalizmin
ulaştığı ekonomik aşama ve sermaye ih

racıyla sömürge ülkelerde kapitalist üre

tim ilişkilerinin temelinin yaratılması ve
yaşam bulması, emperyalizmin yeni poli

tikalarını uygulamasını olanaklı kıldı.
"emperyalizm yeni
sömürgelerde kendisine
göbekten bağlı işbirlikçi
tekeller yaratarak,
sömürgeciliğini bu
işbirlikçi tekeller eliyle
yürütmeye başladı."
Emperyalizmin yaşama geçirdiği yön

temleriyle yeni sömürgecilik emperyalist
tekellerin, pazar alanlarındaki ülkelere
doğrudan yatırıma yöne meşini sağladı.
İçinde bulundukları süre eli bunalıma ge

çici çözümler bulma yo unda girilen ve
yeni
sömürgecilik olarak adlandırdığımız
2.paylaşım savaşı sonrasına gelen bu dönem

de emperyalizmin jandarmalığı rolünde en
öne çıkan emperyalist güç A.B.D.'ye bak

tığımızda A.B.D. tekellerinin yabancı ül

37
kelerde doğrudan doğruya yaptığı yatırım
Sermaye olarak gönderilenden, 9,5 gulandığı emek
yoğun sanayii alanları
lar 1946 yılında 7.2 milyar dolar iken 1961 milyar dolar fazlası A.B.D.'ye nakdi ola
yeni
sömürge ülkelere devredilirken met

y ı l ı n d a 34.7 milyar dolar olmuştur. Yani rak döndürülmüştür. ropal ülkelerdeki yatırımlar sermaye

yatırımlar 27.5 milyar dolar artmıştır. Öte Yapılan yatırımlar öncelikle gıda, gi
yoğun ileri teknolojinin uygulandığı alan

yandan yapılan yatırımlar, dolaysız serma
yim, dokuma, kimya ve montaj sanayii gi
larda gerçekleşiyordu. Emperyalizm, es

ye ihracını b ü y ü k ölçüde aşarken, doğru
bi emek yoğun alanlarda geri kalmış tek
ki sömürge yöntemlerinin devamı olarak,
dan y a t ı r ı m l a r ı n sağladığı gelirler de, yapı
nolojilerle gerçekleştirilmiştin Böylece iş
yeni
sömürge ülkelerdede gerçekleştirilen
lan sermaye ihracım aşmıştır. Bunu aşa
birlikçi tekellerce yeni bir işbölümü ger
her yatırımda, ucuz emek
gücünü ve ucuz
ğıdaki tabloda görebiliriz. çekleşiyor, geri kalmış teknolojilerin uy
hammaddeyi kullanıyor ve artı
değer sö

mürüsüne katılıyordu. Ancak yeni sömür

Ülke dışına doğrudan doğruya Dolaysız yatırımların geci ilişkiler, emperyalizmin klasik sömür

sermaye akımı (milyon dolar) geliri (milyon dolar) gecilik ilişkilerinden farklılıklar gösteri

yordu. Birinci olarak emperyalizm yeni sö

1950 621 1294 mürgelerde kendisine göbekten bağlı işbir

1951....... 528 1492 likçi tekeller yaratarak, sömürgeciliğini bu
1952...... 850.... 1419 işbirlikçi tekeller eliyle yürütmeye başladı.
1953 722 1442 (Emperyalizmin 1. ve 2. bunalım dönem

1954 644 1725 lerinde böylesi işbirlikçi tekellere rastlan

1955 779........ 1975 maz. Bu dönemde görülen komprador
1956 1859 2120 burjuvazinin niteliği yatırımlara yönel

1957 2058 2313 mekten ziyade emperyalizm adına acen

1958 1094 2198 talık görevini yürütmektir). İkinci olarak
1959 1372 2206 emperyalizm, yeni sömürgelerde açık iş

1960 1694 2348 galleri bir yana bırakarak, sömürge ülke
1961. 1467........ 2672 ordularını iç savaş ordusu halinde örgüt

Toplam... 13708., 23204 lendirerek gizli işgallere yöneldi. Kısacası
emperyalizm yeni sömürgelerde içsel ol

gu haline geldi.
Kaynak: US. Deperrnent of Commerce, Survey of Current Business, kasım 1954, s.9
Artık emperyalist tekelin ihraç ettiği
13; ağustos 1955 s.18
20; ağustos 1957 s.25; ağustos 1959 s.31; ağustos 1961 s.22
23; bazı mallar içerde, çeşitli ortaklıklar adı
ağustos 1962 s.22
3. Aktaran Sweery Baran, Çağdaş Kapitalizmin Bunalımı, s.134. altında üretiliyor, ülke içindeki ve dışın

38
daki pazarlara sunuluyordu. Emperyalist c ı l ı k , b a y i l i k yapan komprador b u r j u v a
lerdeki devrimci mücadeleyi de yeni bir
tekel yaptığı y a t ı r ı m l a , elde edilen kârın ları yeninin sanayi b u r j u v a l a r ı oluyor, içeriğe b ü r ü n d ü r d ü . Emperyalizmin var

büyük bir bölümünü kendi ülkesine ak
emperyalist tekellere ortak, emperyalizm l ı ğ ı n ı açığa çıkartan, emperyalist k ü l t ü r
tarıyordu. Nakdi sermaye yerini, gittikçe adına yatırımlara yöneliyordu. Çıkar iliş
p o l i t i k a l a r ı n ı n , demogojilerinin yarattığı
teknik bilgi, patent hakkı, yedek parça, kisi emperyalizmle bu "işbirlikçi" burju
politik duyarsızlığı kırıcı nitelikte bir si

teknik eleman gibi üretim bileşenlerinin vaziyi bütünleştiriyordu. yasi gerçekleri açıklama kampanyasını ön

diğer unsurlarına bırakıyordu. Emperya
Ekonomik gelişimin dışa bağımlı ka
gören, s i l a h l ı mücadeleyi politik perspek

lizmin uluslararası işbölümünde yeni
rakteri nedeniyle, gelişen kapitalizm reka
t i f t e y ü r ü t e n bir ön aşayamayı, halk sa

sömürge ülkelere devrettiği alanlarda bu betçi dönemini yaşamadan tekele yönel
vaşının öncül halkası olarak biçimlendirir.
ülkelerde gerçekleştirdiği yatırımların sağ
di, dış dinamiğin (emperyalizmin) yönlen

ladığı gelir, kendi ülkesinde bu alanlarda dirdiği yapay bir tekelleşme yaşandı. Eko
Bu perspektifle yürütülen uzun süreli
elde ettiği geliri aşmıştır. Y i n e A.B.D. için nomik ilişkiler içinde kapitalizm öncesi ve halk savaşları, tek tek ülkelerde zaferi ger

aşağıdaki tabloya bakalım: tekel öncesi biçimler tasfiye edilemeden, çekleştirecek, emperyalist pazarı sürekli
olarak daraltacaktır. Emperyalizm ile ezi

len dünya h a l k l a r ı arasında varolan çeliş

kinin, dünya çapında baş çelişki olarak
varlığını sürdürdüğü bu dönemde; metro

Yabancı ülkelerdeki A.B.D.'den yapılan pol ülkelerin devrimci halkaya eklenmesi
ortaklıkların satışları: ihracat: ise baş çelişkinin çözüm sürecine bağlı ola

rak değerlendirilmelidir.
1957 1965 Artış 1957 1965 Artış
Kâğıt ve bağlı ürünler 881.... 1820.. 939.... 223.... 389.... 166 Sermaye ihracı ve emperyalist sömü

Kimya sanayi ürünleri 2411.. 6851.. 4440.. 1457.. 2402.. 945 rü nedeniyle, metropol ülkeler sömürge

Lastik ürünleri 968.... 1650.. 1682.. 161..... 167.... 6 lerden büyük bir sömürü payı almakta,
Madenler 1448.. 3357.. 1809.. 8181.. 1735..
146 sömürge ve yeni
sömürgelerde devrimci
Makinalar (elektrik) bunalımı yoğunlaştırırken, kendi bunalı

makinaları hariç) 1903.. 5257.. 3354..' 3102.. 5158.. 2056 mını görece rahatlatmaktadır. Metropol

Elektrik mak. ve lerce elde edilen bu sömürü payının bir
araçları 2047.. 3946.. 1899.. 874.... 1661.. 747 b ö l ü m ü n ü n kendi ülkelerindeki emekçe

Ulaşım araçları 4228.. 10760. 6532.. 1784.. 3196.. 1412 lere sus payı olarak dağıtılması, metropol

lerde s ı n ı f ç e l i ş k i l e r i n i yumuşatıcı etki ya

ratmaktadır. Emperyalist sömürü nede

niyle metropollerde artı
değer sömürüsü

nün yumuşak olması, emekçi yığınların
Kaynak: Yabancı ülkelerdeki ortaklıkların satışları. Survey of Current Busines, Ka

düzene karşı tepkilerini nötralize ederken,
sım, 1966, İhracat: US.Buseau of the Census, Statistical Abstracks of the United Sta

işçi sınıfı içerisinde bir işçi sınıfı aristok

tes, 1966 ve age.i965 Aktaran Sweezy Baran. Ç.K.B.s.174
rasisi yarattı. Oluşan bu işçi s ı n ı f ı aristok

rasisi, proleteryanın mücadelesinin önü

ne yanlış hedefler koyarak, mücadeleyi bu

lanıklaştırıp, önünü tıkayarak metropol

lerde sınıf mücadelesinin zayıflamasına ve
Emperyalist tekellerin yeni
sömürge birlikte varlıklarını sürdürmeye devam et
güçsüzleşmesine neden oldu. Böylece, de

ülkelerde yaptıkları yatırımlara oranla elde tiler. Bir yandan emperyalizmin yoğun sö
rinleşen çelişkilere karşılık metropol ülke

ettikleri kâr ise daha fazladır. Ucuz emek m ü r ü s ü ve kendi b u n a l ı m ı n ı yeni
lerin mali
oligarşileri henüz rahat soluk
gücü ve rahat sömürü koşullarının yarat
sömürgelere aktarması, diğer yandan var
alabilmektedir.
tığı bu durumu ABD'ni Standart Oil of lığını sürdüren tekel, tekel öncesi ve kapi

New Jersy tekelinin 1958 sonundaki var
talizm öncesi egemen sınıfların sömürü
Bu nedenle devrimin odağı sömürge,
lık ve kazançlarının çeşitli bölgelere göre sü emekçi yığınlar üzerindeki sömürüyü yeni
sömürge ülkelere kaymakta metropol
dağılımından görelim: kat kat artırırken, egemene sınıflar arasın
ülke proleterlerinin k u r t u l u ş u ve kapita

Varlıklar Kazanç da da sömürüyü paylaşma doğrultusun
l i z m i n bir sistem olarak y o k o l u ş u
da çekişmeleri de gündeme getirdi. emperyalizmle
ezilen halklar arasındaki
ABD
Kanada. 67............ 34 çelişkelerin çözümüne bağlanmaktadır.
Latin Amerika 20 39 Yeni
sömürge ülkelerde siyasi yöne
Ezilen halkların verdikleri ulusal bağım

Doğu Yarımküre 13 27 tim sürekli faşizm olarak biçimlendi. Fa
sızlık savaşıyla emperyalist zincirden kop

Toplam 100 100 şizm zaman zaman parlamenter biçim al
maları, emperyalizmin pazar alanı olmak

Aktaran, Sweezy Baran, Çağdaş Ka
tında, örgütlü olarak, zaman zaman da tan çıkmaları, metropollerin bunalımla

pitalizmin Bunalımı s.129 egemen sınıfların oluşturduğu yönetimsel rını bu ülkelere aktararak b u n a l ı m ı ve sı

ittifakın "ipi elden kaçırmaya başladığın
n ı f çelişkilerini yumuşatmayı engelleye

Yeni sömürge ülkelerde geliştirilen sa

da da" açık, askersel biçimde uygulama
cektir. Bu da metropollerde artı
değer sö

nayi ise kendi gelişim dinamiğini oluştu

ya başlar. Emperyalist işgal ordularının ye
mürüsünü yoğunlaştıracak, sınıf savaşımı

ramayan, emperyalizme bağımlı, onsuz
rini de o ü l k e n i n ordusu alıp, ülke içinde
nı keskinleştirecek, metropollerdeki dev

yaşayamayacağı bir sanayi konumundadır.
ki ordu iç
savaş koşullarına göre örgütle
rim hareketlerini yaratıp başarıya götüre

Yatırımlar, bağımsız bir ekonomik geliş

nir.
me yerine bağımlılığı pekiştiren, bağım
cektir. İşte bu şekilde emperyalizm (dola

sız ekonomik gelişmeyi tümden yokedip, yısıyla kapitalizm) t a r i h i n çöp tenekesin

emperyalizme bağımlı gelişim sürecini Yeni
sömürgecilik i l i ş k i l e r i n i n ve sü
de yerini alacaktır. Tek tek ateşler,
başlattı. Eskinin komisyonculuk, acenta
rekli faşizmin varlığı, yeni
sömürge ülke
dünyayı saran zinciri yok edecektir.
Dünyada buğdaylar var
Bütün insanlara yetecek kadar;
Güller, mersin ağaçlan, zevk ve güzellik,
Ve ballı bezelyeler var: Herkes için.
Evet, birkaç kişinin değil bezelyeler,
Kabuklan çatlamış tatlı bezelyeler herkesin.
Melekler, Şeytanlar
Ve tanrı sizin olsun, yeryüzü bizini.
"İnsanı din yaratmaz, dini insan
yaratır" diyor Marx. İnsanoğlunun doğa
karşısındaki güçsüzlüğünü ve doğayı çö

zümleyememesinden ortaya çıkan din; in

sanın doğa karşısında güçsüzlüğünde sı

ğındığı ve kendince açıklayabilmesini sağ

ladığı bir kurum olmuştur.Sınıflı topluma
geçişle birlikte bu özellikleriyle egemen sı

nıfların hizmetine giren din, Kapitalizm
öncesi toplumlarda, ekonomi dışı zorun
temel olduklarından biri olmuş (bazen en
önemlisi) ilerici döneminde, feodalite ta

rafından kendisine karşı kullanılması ne

deniyle dini reddeden kapitalist egemen sı

nıflarda, tarihi olarak gericileşmeleriyle
birlikte, iktidarlarım sürdürme yolunda
halkı düşünsel olarak etkisizleştirmenin
Önemli bir aracı olarak dini kullanmışlar

dır.
Kullanmaktadırlar... Marx'ın deyişiy

le din, "halkın afyonu" olma işini gör

mektedir.
DİNİN BASKIYA 
ZULME KARŞI
BAŞKALDIRMALARA
ARACILIK ETMESİ:
Yaşamın zenginliği içersinde bazen,
din'ir belirtilen işlevine ters düşen bazı gö

revlerde üstlendiğini görmek olasıdır.
Hıristiyanlığın ilk olarak ortaya çıkı

şında kölelerin ve köylülerin köleci devle

te karşı isyanlarına düşünsel temel oluş

turmuştur. Osmanlı İmparatorluğu'nda
Rumların, Bulgarların ve İmparatorluk
bünyesindeki diğer ezilen ulusların ulusal
gelişimi ve bağımsızhk mücadelelerinde
kilise kurumu önemli bir rol oynamıştır.
Yine müslümanlığın ilk ortaya çıkışında
Arap yarımadasında köleciliğin keyfi öl

dürme, zulüm ve benzeri uygulamalarına
karşı çıkmıştır. İlerki yıllarda İran'da, Os

manlı'larda merkezi otoriteye karşı gerçek

40
DIN VE TOPLUM
leşen ayaklanmalarda mezhep ayrılıkla

rının, bu ayaklanmaların gerçekleşmesin

de önemli bir rolü olmuştur.
Bugün Latin Amerika'da ve birçok
ülkede kilise, faşist diktatörlüklerin insan

lık dışı işkence ve katliamlarına tavır ala

bilmekte; hatta, yer yer din adamları halk

ların faşist diktatörlüklere karşı mücade

lelerine (bu genellikle de olsa) aktif ola

rak katılabilmektedir. İrlanda halkının İn

giliz emperyalizmine karşı sürdürdüğü ba

ğımsızlık mücadelesinde katolik kilisenin,
ulusal bütünlüğü sağlama konusunda
önemli bir etkisi vardır.
ABD'de kilise demokratik özlü ba

rış hareketinin en büyük destekçisidir.
Bu örneklen daha da çoğaltmak
mümkündür. Ancak hemen altını çizerek
belirtelim ki, dinin bazen böylesi bir işlev
üstlenmesi onun asıl işlevi olan "halkın
afyonu" olma özelliğini kalıcı olarak yad

sımaz, yadsımıyor. Dinin tarihi ve sınıflar
mücadelesinin karmaşık, zengin pratiğin

de ortaya çıkan, egemen baskı ve zulme
karşı olma işini de üstlenmesi geçici, özel
ve istisnai bir durumdur. Dinin zaman za

man böylesi işlevler üstlenmesinin kökenin

de kendi iç yapısı değil, sınıflar mücade

lesi vardır. Ezilen bir sınıfın, ezen ve sö

müren sınıfa karşı, ilhak edilen ve bölge

nin, ilhak edene karşı, haksızlığa uğrayan
bir kesimin, haksızlık edene karşı müca

delesinde din, ezilen sınıfların, yoksul
halkların başkaldırmasında düşünsel bir

liği sağlıyor; halkları birleştiren ideolojik
maya olabiliyor. Yani dinsel başkaldırının
kökeninde, sınıfsal başkaldırı, ezilmiş

lik ve zulüm vardır ve ancak böylesi du

rumlarda din, ezilenlerin mücadelesine
hizmet edebiliyor. Nitekim bazen ezilen

lerin başkaldırısında etkili olan din, ege

menlerin, ilhakçıların dini olduğunda en
ufak bir ilerici işlev görmüyor ve egemen

lerin iktidarlarını sürdürmek için kullan

dık lan başlıca araçlardan biri haline ge

İlker ÖZKAN
Bugün Orta
Doğu'da dinin yukarıda
belirttiğimiz gibi, ezilen halkların baş

kaldırı aracı olma işlevini yüklendiği bir
durum yaşanmaktadır.
1979 Şubat devrimiyle dünya politi

kasında öne çıkan şii hareketi, İran dışın

da diğer bölge ülkelerinde de yaygınlaşa

rak önemli bir etkinlik sağlamış ve bugün
için bölgedeki anti
emperyalist güçler için

de önemli bir konuma sahip olmuştur.
Bu durum devrimci güçlerin dinci ha

reketleri doğru bir şekilde değerlendirip
bu bakış açısıyla tavırlarını belirlemeleri

ni zorunlu kılmaktadır. Bizde bu yazımız

da dini hareketleri özel olarak da şii ha

reketini değerlendirmeye çalışarak bilim

sel bir görüş sunmaya çalışacağız.
İRAN'DA DİNCİ
HAREKET:
Emperyalizmin Orta
Doğu'daki en
Önemli üsleri, karakolu ve en büyük pa

zarı olan İran, bir avuç egemen dışında her
sınıf ve tabakadan, her politik görüşden
güçlerin onyıllarca süren zorlu, uzun ve
kanlı mücadelesiyle, 1979'da Şah oligar

şisinin alaşağı edilmesiyle bu konumunu
kaybeder.
Sahneye çıkan güçlerin başında mol

lalar gelmektedir. Mollaların sınıfsal ta

banı, şehir de küçük orta burjuvazi kır

da da, şah oligarşisi ile bütünleşen en bü

yüklerin dışında kalan hariç feodal top

rak sahipleridir. Dinin İran toplumunda
ki etkisi büyüktür şii ibadet kurumlarının
ve din adamlarının dokunulmazlığı var

dır.
Dönemin çarklarım emperyalizm ve
onun çevresinde odaklasan yerli işbirlik

çilerle döndüren, ülkeyi emperyalizmin ile

ri karakolu ve silah pazarı yapan, çeşitli
milliyetlerden halkları birbirine kırdıran, ül

keyi halklar hapishanesine çevirerek kurt
ulusunun ulusal gelişimini çarpıtan ve ulu

sal mücadelesini kanla boğan, halkları se

falete tutsak eden Sah yönetimine karşı
toplumda büyük bir tepki ve gelişen mü

cadele vardır.
Mollaların Şah'a karşı tavır almaları
'Ak devrim" ile daha da yoğunla

şır. AK devrim ile Şah oligarşisi, kırsal
alanda da yukarıdan aşağıya kapitalist
(daha da somutlarsak emperyalist) üretim
"ve dinsel önderler
kuramsal olarak aynı
zamanda toplumsal
yaşamda da önderdirler,
bu yan bile yarı feodal
ilişkilerin yoğun olduğu
bölgelerde geçmiş
gücünden çok şey
kaybetmiş olsa da şii din
adamları aynı zamanda
toplumsal yaşamın da
önderleridirler."
ilişkilerini inşa ederek; şehirde de tekelleş

meyi hızlandırarak toplumsal yaşama her
şeyiyle egemen olmayı amaçlamaktadır.
Şah yönetiminin bu adımı, yarı feodalle

rin, orta ve küçük burjuvazinin; emper

yalizme bağımlılığın artmasının ve tekel

leşmenin yoksullaşmalarını hızlandırdığı
için Şah yönetimine karşı tavır alanların
sınıfsal tabanı genişler, mücadelede ak

tif ve yoğun bir düzeye sıçrar.
Bu ekonomik temele karşı çıkış
vede
sınıfsal ( 1 ) üst yapıda yaşam biçimi ve de

ğerler sisteminde zıtlığın derinleşmesiyle
de desteklenir. Şah hanedanlığı ve saray
çevresine çöreklenen büyük ticaret ve sa

nayi tekelleriyle, toprak sahiplerinin yaşa

mı ve ahlaki değerleri doğaldır ki, göbek

lerinden bağlı oldukları emperyalizmin
yoz, kozmopolit, çürüyen kültürel yapısı

na uygun olacaktır. Bu durum, dinci güç

lerin yoğun tepkisini çekiyordu. Ekono

mik çelişki ile bütünleşen bu tepki, geniş
bir sınıfsal tabanı olan ve kırsal alanda da

ha yoğun olmakla birlikte şehirlerde de
emekçi halk kesimleri arasında önemli
dinsel ve politik etkinliği olan mollaların
mücadelesini körükler. 1945'lerdeki Şah
yönetimine tavır 1960 Ak devrimi sonrası
bir üst düzeye sıçramış düzene alternatif
çıkmaya çalışan bir öze dönüşmüştür.
Müslümanlıkta din, insanın sadece
ölümünden sonraki yaşamına hazırlık
için bugünkü yaşamına kurallar koyamaz,
toplumsal yaşamınada müdahale eder. Şi

i'likte toplumsal yaşama müdahale, müs

lümanlığın diğer mezheplerinden daha
çoktur. Ve dinsel önderler kuramsal ola

rak aynı zamanda toplumsal yaşamda da
önderdirler. Bu yan bile yarı feodal ilişki

lerin yoğun olduğu bölgelerde geçmiş gü

cünden çok şey kaybetmiş olsada Şii din
adamları aynı zamanda toplumsal yaşa

mında önderidirler.
1979 "İslam devrimi'' devrimi sosyal
bir devrime dönüşememiştir. Yani Şah oli

garşisinin karşı mücadele eden güçler (sınıf

sal yapılarına bağlı olarak) politik bir dev

rim olarak niteleyebileceğimiz İran devri

minde, mevcut üretim ilişkisini (kapitalist)
yıkıp yerine bir ileri üretim ilişkisi (sosya

list) kuramamışlardır. Emperyalizm ve
onun yerli işbirlikçisine dayanan Şah oli

garşisini aşağıdan yukarıya gelişen bir dev

rimle yıkıp yerine ağırlıkla orta ve kısmen
küçük burjuvazinin değişik politik temsil

cilerinden kurulu bir yönetim kurmuşlar

dır.
Bu yapının ikili yanı vardır; emper

yalizm ve yerli işbirlikçisi olan saray çev

resinde kümelenen Şah oligarşisine ve
onun baskıcı, kuramcı rejimine son ver

miş olması; ama sonuçta burjuvazinin kat

manlarına dayanması,
sömüren bir sınıf
olmaları ve kapitalist üretim tarzının sü

regelmesi...
Devrimin ilerlemesi, demokratik ve
ulusal yanların güçlenmesini sağlaması ve

ya gerileyerek halk için diktatörlük olması
ve emperyalizmle bütünleşmesi sınıf mü

cadelesinin seyrine bağlıdır. Bu tip devrim

lerde, devrimi yapan tarafların çokluğu ve
değişik ittifaklara dayanması var olan du

rumun aynen korunmasına olanak tanı

maz. Demokratik ve bağımsızlıkçı niteli

ğin gelişmesi ve giderek sosyalist devrime
dönüştürülmesi, proletaryanın doğru bir
mücadelesi ve ittifakları politikasıyla ola
bilir.
İran'da bu süreç, ileriye doğru yaşan

mamış, devrim çarkı geriye dönmüştür.
İran
lrak savaşının başlamasından
bir süre sonrasına kadar rejim nispeten de

mokratiktir. Komünistler dahil tüm poli

tik güçlerin örgütlenme, propaganda, gös

teri serbestliği vardır. Ancak devrimci ve
demokratik güçlerin tutarlı, esnek, kararlı
çizgilerinin olmamasında kolaylaştırıcı et

kisiyle mollalar iktidara tek başlarına ha

kim olurlar ve diğer güçleri katliama va

ran baskı ve terörle susturdular. Kürdis

tan'ın hiç bir ulusal talebine esneklik gös

terilmez ve ulusal mücadele boğulmaya ça

lışılır.
1979 öncesi halkın baskı ve zulme kar

şı mücadelesine bayrak açan din, bugün
halkı ezmenin, savaş alanlarında katletme

nin bir aracı olmuştur. İran devriminde de
görüldüğü gibi din'in iktidara gelmeden
önceki işlevi iktidara geldikleri ve egemen

lerin aracı olmaya başladıktan sonra tam
tersine döndü. Bugün bu yönetim İran

da halka karşı aynı katılıkta sürüyor ve ar

tık anti
emparyalisttikleri ise büyük oran

da kaybolmuş, edeta anti ABD tavırlara
bürünmüş.
(2)
Dış ticarette özel mülkiyete yer vere

rek, tekelleşme önündeki bir engel daha
yıkılmış, orta ve küçük burjuvaziye daya

narak ve bizzat devletin temel sanay'i in

şa ederek kurulmaya çalışılan "ulusal ka

pitalist ekonomi" programı bir çok ye

41
rinden delinmiştir. 1979 devrimiyle emekçi
halkın elde ettiği kazanımlar yok olmuş,
tüm demokratik haklarına el konulmuş,
alım gücü hızla kötüleşmiştir.
Iran hala ve bir süre daha ABD
emperyalizminin Orta
Doğu 'daki çıkarları
için bir tehlikedir. Bu tehlike durumu sa

dece Iran devriminin gerçekleşmesi ve
ABD emperyalizmine karşı tavır alması

na bağlı değildir. Iran molla diktatörlüğü
bölgenin bir çok ülkesine islam devrimi

ni yaymak için çıktı (uğraş veriyor) Orta

Doğu'nun gerici, ABD uşağı şeyhlerinin
"dinci hareketlerin
ulusalcı ve bağımsızlıkçı
özleri yoktur, hedefleri,
iktidarlar kurmaktır,
islamcılık ise sınıflar üstü
bir ideoloji değil,
günümüzde yok olma
sürsecini yaşayan orta
burjuvazinin ve bazı
feodal unsurların yok
olmalarına karşı
sarıldıkları bir 'can
yeleği'dir."
ve krallarının yönettiği arap ülkeleri baş

ta olmak üzere bir çok ülkede dini hare

ketlere İran devriminin verdiği maddi ve
moral destekle, mevcut yönetimlere alter

natif ciddi bir güç olmuşlardır. İran dev

42
riminin ABD emperyalizmini zedeleyen
bir yanıda budur. Bu hareketler, bir avuç
işbirlikçinin baskıcı, emperyalizm uşağı ik

tidarlarına zaman zaman korku yaratır.
Dinci hareketlerin ulusalcı ve bağım

sızlıkçı özleri yoktur. Hedefleri, İslami ik

tidarlar kurmaktır. İslamcılık ise sınıflar
üstü bir ideoloji değil, günümüzde yok ol

ma sürecini yaşayan orta b u r j u v a n ı n ve
bazı feodal unsurların yok olmalarına kar

şı sarıldıkları "can yeleğindir. H a l k ı n de

mokratik bilincine ve ulusal istemlerine ce

vap veremeyeceği içinde, emperyalizm ve
tekeller dünyasına yöneltilen ilk dönem

lerde görülen anti
emperyalist tavırda yok
olmaya mahkumdur. Yani kısa sürede ba

ğımsızlıkçı politika emperyalizmin çıkar

larını (ekonomik ve politik) zedeler. An

cak uzun sürede onunla bütünleşmesi ka

çınılmazdır.
LÜBNAN'DA DİNCİ
HAREKET:
Dinsel görünüşlü örgütlenmelerin
çok güçlü olduğu ülkelerden biriside Lüb

nan'dır.
Emperyalizm, Lübnan'a siyasi ba

ğımsızlığı sömürüsünün ülkedeki en bü

yük ortağı olan hristiyanlara toplumsal ya

şam ve devlet kurumlarında çok büyük ay

rıcalıklar sağladıktan sonra vermiştir. Bu
durum, geçmişte güçlü olan Hristiyanla

rın bağımsızlık döneminde, ekonomik ve
siyasi olarak dahada gelişmelerinde etkili
olur. Sayıca bugün az olmalarına karşı
devlet kurumlarında üstünlük hristiyan

lardadır. Bu üstünlük ekonomik olarak
güçlerini geliştirip, pekiştirmelerine des

tek oluşturmuştur. Sınıflı toplu olması do

layısıyla doğal olarak hristiyanlar arasın

da da emekçi sınıflar vardır. Ancak sömü

rücü egemenler arasında hristiyanların ezi

ci üstünlükleri vardır.
Nüfusun yarısını oluşturan müslü

manlar ise toplumun en yoksul kesimidir

ler. Ve devlet yapısında ve toplumsal örgüt

lenmelerde yasal siyasal varlıkları çok az

dır.
Lübnan adeta din ve mezhep mozai

ğidir. Çok çeşitli dinsel ve mezhepsel top

l u l u k l a r vardır.
Toplumsal uyumsuzlukların ve sınıf

sal uçurumların derin olduğu Lübnan'da,
komünist ve ulusalcı demokratik güçler,
varolan çelişkileri sınıfsal ve ulusal 'de

mokratik temellerine doğru çözme konu

sunda hiç başarılı olamamışlar, halk yığın

larını bu temelde örgütleyememişlerdir.
Bu eksiklikler, kapalı ve yarı feodal, dini
i l i ş k i l e r i n güçlü olduğu Lübnan'da, her
topluluğun kendi varlığını korumak için
iç örgütlenmesinin ve dayanışmasının içe
kapanmasını kolaylaştırır. Din de içe ka

panıklığın ve var ofrna mücadelesinin ma

yası olmuştur. Yani, bu örgütlenmenin özü
dincilik değil, kimi(hıristiyanlar) ayrıca

l ı k l ı egemen konumlarını korumak, kimi
(dürziler) varolan konumlarını devamet

tirmek, kimide (müslümanlar özellikle şi

i"ler) siyasi ayrıcalıklara son vererek eko

nomik ve sosyal ezilmişliklerine son ver

me temelinde, iç dayanışmalarını geliştir

mişler; bu uğraşlarında daha güçlü olabil

mek ve tüm topluluğu peşlerinden sürük

leyebilmek için topluluğun ortak inancı
olan dini kendilerine bayrak edinmişler

dir. Sınıfsal ve ulusal temelde örgütlenen
sosyalist ve ulusalcı güçler zayıftır. Top

luluk örgütlenmeleri ise çok güçlüdür.
Devletin en büyük örgütü ve silahlı
koruyucusu olan ordu ise hem sayıca az

lığı, teknik geriliği ve hemde toplumsal ya

pının mozaiğini hristiyan ağırlıkta yansıt

ması nedeniyle devlet otoritesinin güçlü
bir biçimde varolmasını engellemiş, daha
sonrada 1970 Ürdün katliamı üzerine Lüb

nan'a geçen Filistinlilerin moral ve mad

di desteğiyle de güçlenmeye başlayan
müslümanların mücadelesiyle de gücü
azalmış, 1978 Lübnan iç savaşından son

ra ise Lübnan
ordusunun ve devletinin

otoritesi başkentin belli mahallelerinde ve
birkaç kasabada kalmıştır. Ancak hemen
hemen, toplumsal olarak bir çok hizmet
kurumunu yaratan ve silahlı milis kuran
topluluklar ülkede adeta özerk bölgeler
yaratmışlardır.
Bu güçlerin asıl sorunu ulusal veya sı

nıfsal mücadele değil, topluluk olarak çı

karlarıdır dedik.
 3
Nitekim 1982'de< >; önce sınır bo

yunca üstlenen filistin devrimci güçlerini

yoketmeyi ve giderek de Lübnan demok

ratik hareketinin en önemlisi olan F i l i s t i n
9
devrimci h a r e k e t i n i t ü m ü y l e yok etme he

defli israil saldırılarına karşı bu g r u p l a r
ilk dönemde hiç bir direniş göstermemiş

lerdir. Bu tavırsızlıkta İsrail hareketinin kı

sa süreceği ve toplumsal yaşama hiç mü

dahale etmeyeceği, sadece Filistinlilere yö

neleceği ham hayali; kendi aralarında ulu

sal demokratik birliğin olmamasına bağ

lı zayıflıkları ve kendi özgüçlerine güven

sizlikleri yanında Filistin güçleriyle arala

rında ki zaman zaman silahlı çatışmaya
dönüşen çelişkilerininde etkisi vardır.
İsrail işgali genel olarak dürzi'lerin
gücüne dokunmamıştır. Ancak sınıra ya

kın güney Lübnan'ı kendisi açısından tam
güvenli yapabilmek için, yandaşı hristiyan
güçleri destekleyerek bu bölgede yaşayan
şii'leri ve örgütlenmelerini dağıtmaya yö

nelmiştir.
İşgalin uzaması ve toplumsal siyasal
yaşama müdahalesi, bundan en çok etki

lenen şii'ler başta olmak üzere birçok ör

gütlenmeyi harekete geçirmiş, yaklaşık bir
yıllık bir s u s k u n l u k ve şaşkınlık dönemin

den sonra özellikle şii'ler İsrail'e karşı si

lahlı eylemler ve kitlesel gösteri ve grev

lerle direnmeye başlarlar.
Şii t o p l u l u ğ u n en b ü y ü k örgütü
Emerdir. Dinsel topluluk örgütü olsada
Emel, dinsel
fanatik yanı güçlü değildir,
Anti
emperyalist ve özelliklede Anti
ABD
yanı olan bu örgüt şiilerin toplumsal ya

şamdan i t i l m i ş l i ğ i n e son vererek, toplum

sal örgütlenmelerin ve devletin, Lübnan
toplumunun ve çeşitli topluluklarının güç
dengelerine göre tekrar düzenlenmesi için
mücadele ediyor. Pragmatist, küçük bur

juva milliyetçisi olan bu örgütün bağım

sızlıkçı ve demokratik yanlan oldukça yo

ğundur.
İsrail işgalinde ilk dönemlerde Emel'

in karşı tavır almamasının etkisiyle hızla
gelişen ve şii topluluğu içinde önemli bir
yoğunluğa erişen dinsel, fanatik örgütlen

melerde vardır. Bu örgütlenmelerin bir kıs

mı İran'dan aldıkları para, insan, silah ve
lojistik destekle "islam devrimi"ni Lüb

nan'da gerçekleştirmeye çalışırken, bir kıs

ımda Suriye güdümünde bir Lübnan kur

mak için mücadele ediyorlar. Aktif
silahlı
eylemleri diğer örgütlemelerin çıkıp müca

dele vermediği koşullarda hızla gelişerek
kitle tabanı yaratmalarını sağlamıştır.
1983'de Amerikan, Fransız askerlerinin
kaldığı karargaha intihar kamyonu ile sal

dırarak Lübnan halkının bağımsızlık ve
demokratik Özellikleri olan mücadelesini
boğmak amacıyla Lübnan'a gelen emper

yalist askerlerinin 300'e yakınını öldürmesi
le başlayan ve daha sonra birçok kere tek

rarlanan benzer veya değişik, çok geniş
y a n k ı l a r uyandıran eylemlerin hemen he

men çoğunu böylesi örgütler gerçekleşti

rebilmiştir. Bugünde bu örgütler, devletin
yeniden var olan güç dengelerine göre ör

g ü t l e n d i r i l m e s i mücadelesinde en ön saf

tadırlar. İsrail işgaline karşı Lübnan dev

leti hiç bir tavır almamıştır. Devlet kada

melerinde yer alan m ü s l ü m a n l a r ı n bazı

ları sadece cafcaflı sözlerle yetinirken,
hristiyanlar tam bir suskunlukla işgali des

teklemişlerdir. Sivil hristiyan örgütlerin az
bir kesimi tavırsız kalırken, büyük bir kıs

mı adeta İsrail askeri gibi terör ve katli

am uygulayarak, halkın baskı, zulüm ve
işgale karşı yükselen bilinç ve mücadele

sini ezmeye çalışmıştır.
İsrail'e karşı mücadelenin, işgal böl

gelerinde çoğunluğunda şii o l m a s ı n ı n
etkisiyle daha çok şiilerden geldiğini be

lirtmiştik. Diğer etkenlerle birlikte bu mü

cadele zaten azalan ve ülke topraklarında
çok dar bir alanda etkili olabilen devlet
otoritesini tamamıyla yitirtmiştir. Hristi

yanların egemen olduğu devlet bugün,
hristiyanlara bile söz geçirememektedir.
Hükümetin bakanları devlet başkanının
ölüm fermanını imzalıyor ve her topluluk
kendi örgütlenmesini toplumsal yaşamını
giderek güçlenen bir şekilde herşeyiyle dü

zenlivor ve silahlı milislerini güçlendiriyor.
İsrail işgali amaçlandığının tam ter

si bir sonuç yaratmıştır. Halkın ve toplu

lukların toplumsal yaşantıya katıl

ma bilinci yükselmiş ve çeşitli topluluk

lar silahlı örgütlenmeler yaratarak bu bi

linçlerini gerçekleştirmeye çalışmaktadır

lar. Bugün emperyalizmin bu sorunları,
çözme adıyla piyasaya sürdüğü planlan
kimse dikkate bile almıyor. Eski ilkelere
göre toplumsallaşmanın ve devletin örgüt

İenemeyeceği açıktır. Kaldıki, silahlanmış
halkı bir yana iten çözümlerin gerçekleş

mesi olasılığının çok az olduğu dünya ta

rihi tarafından kanıtlanmıştır.
Lübnan halkının ezici çoğunluğu yü

rüttüğü silahlı mücadeleyle emperyalizmin
ve yerli işbirlikçilerinin ülkeyi ve bölgeyi at

lama tahtası yaparak Ortadoğu'nun sö

mürülmesine uygun oluşturulan devleti ta

nımıyor ve devletin tekrar, eskisinden da

ha ileri demokratik ilkelerle örgütlendiril

mesini istiyor, bunu gerçekleştirmek için

de mücadele ediyor.
İşte bu mücadelede halkın önderi,
mayası din olmuş, dinsel topluluk teme

linde örgütlenen yapılar baskı, zulüm ve
itilmişliğine karşı mücadelede halkın ön

deri olmuştur.
Bu araplar arasında hala sürekli ça

tışmalar olmaktadır. Halkları birleştiren,
bütünleştiren sınıfsal ve ulusal temelde de

ğilde, halkları daha da az ayıran dinsel

mezhepsel kapsamın Örgütleridir. Temel

de çıkar çelişkilerine, görünürde ise din

sel çelişkilere bağlı olarak çalışıyorlar. Tu

tarsız politikaları ve halkı bölen
bir top

l u l u k l a sınırlayan
örgütlenmeleri bu güç

lerin zayıflığımda beraberinde getiriyordu.
Zayıflık, varolma mücadelelerinde kendi
öz güçlerine dayanma yerine, kendileri dı

şında ki güçlere bel bağlamalarını, paslan

malarında beraberinde getirir. Ortadoğu

nün çok çeşitliliği ve sürekli değişen taraf

lar, sağlam sınıfsal tabam olmayan ve tu

tarlı bir çizgileri olmayan ülke ve örgütle

rin k u r d u k l a r ı i t t i f a k l a r ı n k u r u l u p

y ı k ı l m a s ı ikileminden kurtulamayanla

rın en önemli nedenidir. İttifakların yıkıl

ması ve taraflar arasındaki çelişkilerin de

rinleşmesi, bu güçlere yaslanan'Lübnan'

daki örgütîerede yansıyor ve çatışmaların
önemli nedeni oluyor. Ortadoğu dengesin

"günümüzde din olgusu
bazı ülkelerde özel bir
durum olarak baskıya
zulme karşı başkaldırıların
gerçekleşmesinde etkin
olma fonksiyonunu
üstlenmiş olsada esas
işlevini 'halkların afyonu'
olma özelliğini koruyor ve
bu amaç için yaygın
şekilde kullanılıyor."
de gücünü artırma isteğiyle taraflar ken

di politikaları doğrultusunda buradaki si

lahlı örgütleri bir koz olarak kullanmaya
çalışmaktadırlar ve yer yer kullanıyorlar

da.
Bu çatışmaların bir nedenide emper

yalist ajanların pravakasyonlarıdır. Ortak
bir hedef için kararlı bir şekilde bir araya
gelemeyen bu örgütler arasında varolan çe

lişkiler, provakasyonlarla daha üst boyut

lara sıçrayarak çatışmalara dönüşebiliyor.
Feodal ilişki ve kafa yapısını atamamış bu
örgüt insanlarında ki öç alma duygusu
da yoğun olarak vardır. Bu doğaldır, yad

sınmamalıdır. Bugün anti
emperyalist ay

rıcalık temelinde örgütlenen örgütler dev

lete karşı mücadele yürütselerde, bu örgüt

lerde topluluk çıkarı ön plandadır. Ve
pragmatik bir çizgi izlerler.
Din, her koşulda halkın ulusal ve sı

nıfsal bilinçlenmesinin önünde engeldir.
Halkın sorunlarına gerçek anlamda sahip
çıkıp, bilinçlenmesini ve ortak mücadele

sini köstekleyen din, çağ dışı konumlarla,
devrimci
demokratik mücadelenin ve bi

43
linçin geri olduğu koşullarda halkın ezil

mişliğe, sömürülmüşlüğe karşı bir sığma

ğı olmaktadır. Ezilmişliğe karşı mücade

le sürdüren halkların düşünsel bayrağı
olan din ve dinci ilkelere göre örgütlenen
güçler, ezilmişliğe, emperyalizmi karşı mü

cadeleleriyle ilerici misyon y ü k l e n i r k e n ,
halkların gerçek kurtuluşu için ulusal

sımfsal bilinç ve mücadelesinin önünde
engel olmakla gerici bir misyonuda yük

lenirler, Emperyalizme karşı mücadele sü

recinde ağır basan yan ilerici özüdür. An

cak iktidara hakim olduktan hemen son

ra, ilerici misyonunu hızla kaybederek, sö

m ü r ü n ü n koruyucusu olmaya başlarlar.
İran bunun açık örneğidir. 1979 devrimi
öncesi tüm halk güçleriyle Şah oligarşisi

ne karşı savaşırken mollalar, iktidara gel

dikten sonra kendi dışındaki hiç bir güce
yaşam hakkı tanımazlar. Halk güçlerini
Şah dönemini aratır oranlarda ezmişler

dir. Ve anti
emperyalist özellikleri hızla
kaybolurken halkını kendi çevresinde tut

ma amaçlı anti
ABD tavırlara girmişler

dir.
Dinci güçlerin ( 4 ) gerici özelliklerinin
ağır basması iktidara geldikten sonra de

ğilde öncede olabilir. Bu durum egemen
güçlerce aralarındaki ilişkinin geçici çö

zümlere bağlanması nedeniyle olabilece

ği gibi (Pakistan vb.) halk güçlerinin mü

cadele ve örgütlenme bilinçlerinin kendi
durumlarını sarsabileceği (Tunus gibi, vb.)
veya daha değişik hedeflerle olabilir.
DİNCİ HAREKETLER
VE TAVIR:
Günümüzün baş çelişkisi, emperya

lizm ile ezilen halklar arasındadır. Sosya

listler, yürüttükleri mücadelelerinde itti

fak politikasını doğru tespit etmelidirler.
Çelişkinin iki tarafından biri olan emper

yalizme vurulan her darbe, çelişkinin di

ğer tarafı olan ezilen halkların ulusal ve
sosyal kurtuluşlarını daha da güçlendire

cektir. Bu anlamda emperyalizme karşı
mücadele eden her güç güvenilmez de
olsalar, gerici de olsalar nispeten devrimin
ittifaklarıdır, emperyalizme vurulan her
darbe, devrimin temeline bir taş koymak
demektir. Bu genel bakış açısı, ittifakla

rı politikasını pratik adım olarak belirler

ken, temel önemli bir anahtardır.
Dinci güçlere de bu genel bakış açı

sıyla yaklaşmalıyız.
Çağdışı bir düşünce olması, halkın
ulusal ve sınıfsal bilincini köreltmesi ne

deniyle dini örgütler ve din görüntülü mü

cadeleyi dikkatle değerlendirmesi, devrim

44
ci politika ve gündeme geldiğinde i t t i f a k

lar politikasını kesin sınırlarıyla buna göre
belirlemelidir. A k s i d u r u m büyük yanıl

gılara yol acar. Halkın anti
empetyalist, de özel bir durum olarak baskıya, zulme
anti
faşist devrimci b i l i n c i n i n köreltmesi

ne hizmet eder
İran'da 79 öncesi devrimci güçlerin
şah diktatörlüğünü yıkmak için dolaylı ve
özelliğini koruyor bu amaç için yaygın şe

ya dolaysız yollarla i ş b i r l i ğ i yapmaları, yi

ne Lübnan'da devrimci
demokratik güç
sinde faşist diktatörlükler derinleşen eko

lerin İsrail işgaline ve ABD emperyalizmi

ne, hristiyan azınlığın çıkarlarını koruyan
devlete karşı mücadelelerinde dinsel temel

deki örgütlenmelerle gücbirliği yapmala

rı doğrudur.
Ancak dinsel propagandanın halkın
bilinçlenmesi ve gerçek k u r t u l u ş u n u sağ

laması önünde engel olduğunu bilerek,
devrimci propagandanın en önemli hedef

lerinden biri olarak da din görüşüne yönel

meleri gerekir. İran'da devrimci
demok

rat güçler bu konuda' yetersiz kalmışlar

dır. Din düşüncesinin geniş emekçi yığın

ları etkilemesinin engellenmemiş olmasıdır.
Şah diktatörlüğünü y ı k m a k t a güçbirliği
yapabilecek dini güçler, Şah y ı k ı l d ı k t a n
sonra gündemin baş kefesine oturan de

mokratik devrim mücadelesinin önünde ar

tık engel olmaya başlamışlardır. O nokta

dan sonra çağdışı, fanatik, kendi dışında
hiç bir güce tahammülleri olmayan mol

lalarla devrimci güçlerin artık ittifakı sür

dürmelerinin bir anlamı kalmamıştı; bu it

tifaka en kısa zamanda son verip, molla
iktidarını hedef alan yeni bir mücadele

nin ve bunun i t t i f a k l a r ı n ı n örgütlenmesi

ne girişmeleri gerekiyordu. Ancak devrim

ci güçler bunu başaramamış, bir kısmı
mollaların peşine t a k ı l ı r k e n , diğer kısmı
da mollaların gerçek niteliğini açığa çıka

racak bir mücadeleyi geliştirecek ittifak

ları kurmayı başaramamışlar, bu koşullar

da mollalar i k t i d a r ı n ı yerleştirebilmiş ve
iktidarlarını yerleştirip, sağlamlaştırdıktan
sonra, kendi dışlarındaki tüm güçleri vahşi
bir fanatizmle, katliamlarla ezmeye yönel

mişlerdir.
Eğer Lübnan'da da bugün İsrail iş

galinin, ABD emperyalizminin ve hristi

yan azınlığın bekçiliğini yapan Lübnan
devletine karşı mücadelede, dinsel temel

deki örgütlerle gücbirliği yapan devrimci

demokratik güçler güçbirliğini ilkeli bir
temele oturtamaz; dinin halkın bilinçlen

mesi önünde engel olduğunu gözönünde
bulundurmaz, dinin etkinliğini kıracak bir
mücadeleyi örgütleyemezlerse; topluluk çı

karlarını savunan dinci örgütleri, topluluk
çıkarlarını savunmaktan çıkarıp, ulusal bir
platforma çekemezlerse, varolan devlet yı

kılıp, hristiyan azınlığın çıkarlarına son ve

rilse ve toplulukların güç dengelerine gö

re bir devlet kurulsa dahi (ki bu geçmişe
göre ileri bir adım olur) ulusal kurtuluşu
sağlamayacak, gerçekten demokratik dü

zen kurulamayacaktır.
Günümüzde din olgusu bazı ülkeler

karşı başkaldırıların gerçekleşmesinde et

kin olma fonksiyonunu üstlenmiş olsa da
esas i ş l e v i n i " h a l k l a r ı n a f y o n u " olma
kilde kullanılıyor. Dünyanın birçok yöre

nomik krize bağlı olarak yoksulluğa ter

kedilen halkın kendi sorunlarına sahip çık

masını, bilinçlenmesini engellemek için,
yükselen mücadelesini bastırmak için din
olgusunu alabildiğince kullanmaya çalışı

yor. Hatta Pakistan vb. görüldüğü gibi şe

riat yasalarını uygulamaya koyuyor. Papa,
dünyayı dolaşarak sosyalist ülkelerde
karşı
devrimin hortlaması amacına yöne

lik propagandalar yapıyor. Yoksulluk için

de, açlıkla ve ölüm mangalarının kurşun

larıyla ölen emekçi halka "tanrıya şükür
etmelerini" salık veriyor. Yoğun işkence,
baskı ve katliamlarla birlikte din etkeni

nide kullanarak halkların mücadelesi en

gellenmeye, durdurulmaya çalışılıyor. Hal

kın kendi gücüne olan güveni yok edilir

ken, "bu dünya için değil, öbür dünya
için" uğraşması hedefleniyor. Bu anlam

da din olgusuna ve dini örgütlere karşı ta

vırdan sözederken sadece i t t i f a k l a r poli

tikası için değil, karşı durum için de tavrı
belirlemek gerekmektedir.
DİPNOTLAR:
(1) Biz burada Şah yönetimine karşı mü

cadele eden ulusalcı, sosyalist, demok

ratik güçleri konu dışına taştığı için be

lirtmiyoruz.Amacımız mücadele eden
güçlerin taktiğim belirtmek değil,
dinci güçleri belirtmektir.
(2) Kaldı ki, bu anti
ABD tavrı (politika

sı), emperyalizmin ekonomik özüne
set koyma biçiminde değildir. İzlenen
bu politikanın ağırlık yanı, halkların,
içi boşaltılarak görünüşteki hedeflere
yönelecek bilincinin çarpıtılmasıdır.
Bu politika ABD elçiliği işgalinde çok
net ortaya çıkar. Sansasyonel tavırla
halk yığınları olayın özüne yöneltil

mez, öz örtülerek biçime saldırılır.
(3) Bunu söylerken bu güçlerin temel özel

liklerini vurguluyoruz, farklı gruplar

da değişik yoğunlukta da olsa, demok

ratik
ulusalcı yatılanda vardır. Ancak,
b u g ü n için temel özelliği bu olan
topluluk örgütlenmesi göremiyoruz.
(4) Kastedilen geçmişte emperyalizm ile iş

birlikçilerine karşı mücadele edilirken,
daha sonra bu mücadeleyi terkeden
dincilerdir.
KARİKATÜR
Artık gözümüz açıldı. Daha önceleri size tahammül etmek,
çılgınlıklarınızın ve isteklerinizin korkunç sonuçlarına katlanmak
zorundaydık... Bundan sonra kararlarınızın kahredici sonuçlarına
katlanamayız. Bugünden sonra, daha büyük ve faydasız fedakarlıklar
yapmayı reddediyoruz... YETER... ye artık bizimde taleplerimiz var...
EKMEK VE IŞIK
MOZAMBİK DEVRİMİ
Kasım ayı sonlarında bir uçak kazası
ve ardından ülkeler arası yoğun politik
suçlamalar gündemi meşgul etti. Uçak ka

zasında hayatım yitiren Samora Machel,
salt liderliğini yaptığı Mozambik devrimi
için değil, aynı zamanda dünya ezilen
halkları içinde bir kayıptı...
Afrika kıtası, özellikle 1960
1973 yıl

ları arasında bir dizi devrimlere gebe ol

du ve yaşadı. Gine
Bisau, Angola gibi
Mozambik devrimi de bu sürecin ürünü
idi.
Kapitalizmin emperyalizm aşaması
öncesi döneminde ki klasik sömürgecili

ği ve emperyalizm dönemindeki, sömür

geciliği, yeni
sömürgeciliği altında yaşayan
Afrika kıtası halkları, ulusal bilince var

dıkları ölçüde bu gidişe dur demeye baş

ladılar.
20. yy. başlarında, ilk dünya sosya

list devriminin gerçekleşmesi, ardından
1950'lere kadar diğer kıtalarda ki ulusal
kurtuluş hareketlerinin başarısı, Afrikada
ki bağımsızlık mücadelesinin kıvılcım al

masında önemli rol oynadılar.
1960
1975'li yıllarda Afrika'nın uya

nışı, kendini tüm Afrikayı saran gerilla
hareketleri biçiminde göstermişti. Sömür

ge politikası gereği irili ufaklı onlarca ül

keyisuni olarak bölünmüş Afrika kıtasın

da, gerilla savaşları. Bu yılllar içinde, Af

rikada 25 hükümet darbesinin oluşu ve ge

rilla savaşlarının kıtayı kaplaması, yöne

tenlerin yönetemez oluşunun, yönetilen

lerinde yönetilmek istemeyişinin bir gös

tergesidir.
Bu süreçte, kurtuluş örgütleri, sırasıy

la MPLA ve PAIGC olan Angola ve Gine

Bisau ile birlikte FRELİMO önderliğin

de ki Mozambik devrimi, emperyalizmin
Afrika katısında ki siyasi
ekonomik çı

karlarına startejik önemde bir darbe vur

muştur
Mozambik devriminde de görüldüğü
gibi, Afrika halklarının, kurtuluşlarına gi

den yolu ve bu yolu kendilerine gösteren
doğru politikaları, politik örgütlenmelere
sonuna dek sahip çıkması ve hatta çok il

kel çok eşitsiz koşullarda bunun savaşımı

nı vermesi gerçekten ilginç bir özelliktir,
Bu özellik, kaynağını dile getirilme
mis bir yaşayış biçimi olan ortaklaşa ya

şamın verdiği politik olgunluktan almak

tadır. Sömürgecilik ilişkilerinin var olma

dığı dönemleri de, toprak ve diğer üretim
araçlarının topluma ait olması ve bunla

rın bireyler tarafından kullanımının yine
toplum tarafından denetim alımda tutul

ması, şeflerin değiştirebilmesi özelliği ve
kabile demokrasisi, bu politik olgunluk
için yeterli geleneksel şartlar idi.
• Ancak Afrika toplumunun bu gele

neksel, komünal ve eşitlikçi yapısı, kurtu

luş hareketlen içerisinde çeşitli eğilimlerin
doğmasına da neden teşkil etmiştir. "Af

rika sosyalizmi" teorisi bunlardan biridir.
Afrika'nın bu yapısından yola çıkan ve
Afrika'ya özgü bir sosyalizmden söz
eden Afrika sosyalizmi, son tahlilde ka

pitalizme hizmet eder. Bu teori... bilimsel
sosyalizmin evrenliğini bölgeselliğe ve mil

liyetçiliğe indirger. Gelişen toplumsal mü

cadeleyekumanda edebilmenin yolunu po

litikada "sosyalizmi savunmaktan" geç

tiğini kavrayan bu teori ve liderleri, Afri

ka'da ki gerçek sosyalist hareketlerin
önünde engel oluşturmuşlardır. Mozam

bik devrimi bu teorilere de darbe vurmuş

tur. Samora MACHEL bu konuda şöyle
der; "Bir tek sosyalizm vardır: İşçi sınıfı

nın bilimsel sosyalizmi. Bir Mozambik
sosyalizmi, bir Afrika sosyalizmi asla var
olmadı ve var olmayacak."
Bu yazımızda, ağırlıkla Mozambik
devriminin tarihçesini vermeye çalışacağız.
İsteyen ders çıkartmayabilir. Bu tür yaşan

mış toplumsal deneyimleri göz ardı ede

bilir ve bu devrimide istisna, özgül bir
mücadele yöntemini temel almış diye de

ğerlendirebilir. Ancak bu istisnalar o ka

dar çoğaldıki, yakında istisnalar kaideyi
bozmaz deyişi yerine "kaideler istisnayı
bozmaz" demek zorunda kalacaklarım

da unutmasınlar.
Adnan SAATÇİ
MOZAMBİK'İN TARİHİ 1498'DE
BİTER 1975'DE BAŞLAR
1498'de çıktığı gezi sonucu Mozam

bik'e adımını atan Vasco da Gamma'dan
itibaren, Portekiz varlığı bu topraklardan
eksik olmamıştır. Sömürgeciler, bu süre
boyunca kontrol altında tuttukları liman

lar aracılığı ile özellikle madeni zenginlik

leri (altın, gümüş vb.) Portekiz ve batıya
aktarmışlardır. İkiyüz y ı l l ı k bir dönem
boyunca, pek çok Afrika ülkesi gibi Mo

zambik'te, Avrupa için sermaye birikim
kaynağı olmuştur. Avrupalının, Afrikanın
yeraltı zenginliklerini fark edişi ve ona yö

nelik korkunç, acımasız hırsı, ondokuzun

cu yüzyıl içerisinde, k ı t a n ı n paylaşımı için
ortak anlaşmalar şeklinde kendini kağıt
üzerinde resmileştirdi. Bu paylaşım müca

delesinin ilk t a r i h i ise a s l ı n d a Vasko da
Gamma gibi gezginlerin, devletleri adına
servet ve toprak aramaya çıktıkları dö

nemlere dek uzanır.
1884
5 Berlin konferansı sonucu, Af

rika resmen paylaşılır ve Mozambik, An

gola, Gine Bissau ile birlikte Portekiz'e
düşer.
Hemen harekete geçen Portekiz, üç
yıllık bir savaştan sonra Mozambiği işgal
eder, yönetimini eline alın
Bu yıllardan ilk direniş hareketlerine
(1920
30) kadar, Portekiz sömürgeciliğinin
merkezi Despot yönetimi altında ki Mo

zambik toprakları, yabancı şirketlere ge

niş ölçeklerde kiraya verilmiş, köylüler en
yoğun ve baskıcı koşullarda buralarda kö

lece çalıştırılmış, misyonerler aracılığı ile
din afyon görevini görmekten öte, din ku

rumu kilise (katolik) bizzat ülkede ki ege

men güçlerden birisi olmuş ve sonuçta do

ğal kaynaklar acımasızca sömürülmüştür.
Bu duruma ilk direniş, köylülerden
gelmiştir. Sömürgeciliğin adetlerini silah
zoruyla kabul ettirmeye çalışması, her tür

lü devlet işini kontrolunda bulundurma

47
 sı, h ü k ü m e t l e r i ataması, Mozambik'i Mo

z a m b i k l i l e r e pazarlamaya çalışması, köy

l ü l ü ğ ü n derinden derine kinini biliyordu.
1930'larda bir grup köylü tarımsal
ü r ü n l e r i n i pazarlamak, üretimini düzenli
k ı l m a k amacıyla kooperatifler kurarlar.
Sömürgeci faşist yönetim. Böylesi kollektif
hareketleri her türlü olanaktan yoksun k ı l

ı n ı ş ağır denetimle, vergilerle kuşatmıştır.
Bu baskılara yönelik köylülerin tepkisi ar

t ı k politik bir nitelik almıştı.
Portekiz sömürgeciliği, direniş hare

k e l l e r i n i n filizlendiği 1920'lerden FRELİ

MO'nun organize bir güç olarak ortaya çı

k ı ş ı n a dek geçen süre boyunca, oluşan di

reniş örgütlerini satın aldıkları liderler ara

c ı l ı ğ ı ile bölmeye ya da yönlendirmeye ça

l ı ş m ı ş l a r d ı r . Satın alma yolunun temelin

de faşist baskı (1930'lar sonrası) ve zor yer
a l ı r k e n , para, mevki ve kabile şeflerine
bölgelerinde destekli egemenlik hakkıda
bu yolun aralarındadır.
Örneğin; 1920'lerde kurulan Gremic
A f r i c a n o (Afrika Birliği) liderlerinden bir
k ı s m ı Portekiz yönetimince satın alındı

ğından örgüt ikiye bölünmüştü. Bu t ü r ör

gütler, faşist Salazarın "Yeni
Devletin'in" kurulmasından sonra gelen
baskılar, satın almalar sonucu yozlaşmış,
giderek burjuva k u l ü p l e r i haline gelmiş

lerdir. Ancak artık direniş tohumlan atıl

m ı ş t ı . Tüm etnik gruplar, sosyal yapılar,
örgütlenmelerini yaratıyorlardı. Direnişin
c a n l ı l ı k ve örgütlülük süreci 1945'lere ge

l i n d i ğ i n d e daha da netleşmiş, belirginleş

mişlerdir.
Ö z e l l i k l e 2. dünya savaşı sonucu,
dünya faşizminin yediği ağır darbeler, sos

y a l i s t s i s t e m i n b ü y ü k kazammları, Mo

z a m b i k direnişi üzerinde de önemli etki

ler yapmış ve politik faaliyetlerin canlan

masında işçi, öğrenci ve köylülüğü kapsa

masında olumlu bir rol oynamıştır.
1947'de işçi grevleri patlak verir, ar

d ı n d a n öğrenci gençlik mücadeleye katı

l ı r . I949'da liseli öğrencilerin k u r d u k l a r ı
NESSAM adlı örgüt, bağımsızlık mücade

lesinde aktif olarak yeralır. Bu örgüt, ülke
çapında bir iletişim ağı oluşturabildiği gi

bi, sonraları Frelimo için harekete geçebi

lecek kadro kaynağıda olmuştu. NESSAM,
varlığını resmi olarak 1964'e kadar sürdür

dü. Faliyetlerini sosyal ve kültürel etkinlik

lerle kamufle eder. Ancak bu tarihdedir ki
gizli polis tarafından kapatılır. Fakat kara

rın pek fonksiyonu kalmamıştır. Çünkü
1963'de NESSAM yöneticileri Mozambik
Öğrenci Birliği'ni kurmuşlar ve Frelirnonun
örgütsel iradesi altına girmişlerdir.
İşçi grevleri 1956, 1962
63'de yeniden
patlak verir, bu grevler politik yeraltı grup

larınca yönlendirilir. Ç ü n k ü kurulması

na izin verilen sendikalar sadece beyazla

rın ve bazende asimile edilmiş Afrikalı

ların üye olabildiği faşist sendikalardır.
48
FRELIMO'nun ilk başkanı Eduardo Montlane (sağ baştaki)
Ancak grevlerde kendiliğindenciliğin ve
bölgeciliğin ağır basması, politik grupla

r ı n yeraltı örgütü olarak faliyetlerinin kı

sa süre önce başlaması ve güçsüz olması so

nucu, grupların İradi; yönlendirme çaba

larına rağmen, eylemler başarısızlığa
uğramıştır.
Buna rağmen, eylemlerin ve halkın
h o ş n u t s u z l u ğ u n u n artması, baskıyı, bas

kıda yeni yeraltı örgütlenmelerini ya da
bunların arasındaki birliği doğurur. FRE

LİMO yani Mozambik Kurtuluş Cephe

si'de ülke çapında ki bu yeraltı Örgütlen

melerinden en büyük üçünün birleşmesi
ile 1962'de kurulur. Bu üç örgüt 1960'da
kurulan UDENOMO(Mozambik Demok

ratik Ulusal Birliği) 1961'de kurulan MA

NU (Mozambik Afrikası Ulusal Birliği) ve
de UNAMI (Mozambik Afrikası Ulusal
Bağımsızlığı) idi.
Birleşmeyle birlikte 1962 Eylül'ünde,
FRELIMO'nun 1. Kongresi gerçekleştiri

lir. Kongre sonucunda Frelimo, Sömürge

ciliğin kovulmasının ve ülke bağımsızlığı

nın, ancak silahlı mücadele ile kazanıla

bileceğini kabul eder ve dünyaya açıklar.
"Barışçıl yollardan bağımsızlığımızı
kazanabilmemiz için gerekli her çareye
başvurmakta kararlı olmamıza rağmen,
savaşın gerekli ve kaçınılmaz olduğu so

nucuna varmıştık."
Portekiz Sömürgeciliğinin faşist po

litikası, sömürgelerin kendi kaderlerini ta

yin h a k k ı n ı tanımadığı gibi, her türlü ba

rışçıl politik eylemleri (Grev, gösteri, Di

lekçe vb.) silah zoruyla ve kanla bastırmay

ya çalışmıştı. A r t ı k Ulusal Kurtuluş hare

keti için iki başlı tek alternatif vardır. "Ya
zafer ya ölüm"
"Bu nedenle Frelimo liderleri, silah

lı mücadelenin tek (Temel
bn) mücadele
metodu olduğunu inandılar."
Silahlı mücadele, örgütün kurulma

sından iki yıl sonra başladı. Bu iki yıl bo

yunca, teknik eksiklikler giderilmiş ve
halk içerisinde, kadrolar tarafından, kur

tuluş için silahlı mücadelenin gerekliliği te

melinde politik ajitasyon yapılmıştır. (*)
Frelimo 25 Eylül 1964'de Mozambik
halkına, kendi öz örgütleri Frelimo'nun
ülkenin tam bağımsızlığının kazanılması
için silahlı mücadeleye başladığını ilan
eder.
"Mozambik Halkı
Bu gün Frelimo
hepiniz adına Mozambik'in tam bağımsız

lığına kavuşması için Portekiz sömürgeci

liğine karşı Mozambik halkının genel silahlı
ayaklanmasının başladığım gururla ilan
eder."
Böylece ülkenin iç taraflarında baş

layan silahlı mücadele, askeri hedef ola

rak Karakol ve idari noktaları seçmiştir.
Bu eylemlerin başarısı örgüte katılanların
sayısını ve örgütlenmenin gücünü arttır

mıştı. 1964'de Frelimo'nun eğitim görmüş
250 adamı, 1967'de donatılmış 8000 kişi

lik bir ordu oldu.
Silahlı mücadelenin toparlayıcı ve bi

reysel değil kitlevi karakteri kendini bir

kez daha gösteriyordu. Temel mücadele
metodu olarak alınan ve politik mücade

lenin bir biçimi olan silahlı mücadele sa

yesinde "Frelimo'nun savaşma gücü 3 yıl

da 32 kat artmıştır."
Frelirnonun silahlı mücadeleye yük

lediği işlev, reformistlerin söylediği ve sa

vunduğu gibi mevcut düzeni salt rahatsız
edici eylemler şeklinde olmamıştır. Freli

mo silahlı mücadeleyi, sonunda portekiz
sömürgeciliğini koyacak bir halk savaşı

nın temel aracı olarak görmüştür.
"Frelimo... Portekizlileri rahatsız ede

cek eylemlerde değil sonunda onları yene

cek bir halk savaşına hazırlanmıştır."
Kuzey Mozambik, silahlı mücadele

nin başladığı 1964 yılından sonra Porte

kiz işgalinden kurtulur.
 Bu k u r t a r ı l m ı ş bölgelerde her t ü r l ü dos Santos önderliğinde ki devrimci ka

sömürüye son verir, eğitim kampları, okul

lar, sağlık ocakları k u r u l u r . Halk, kendi
yönetimine i l i ş k i n her t ü r l ü politik tartış

mayı yapar ve karar alır. Aynı zamanda
bu bölgeler kurtuluş ordusu için, asker ve
lojistik destek kaynağıdır.
1968'de ki 2. kongre, bu k u r t a r ı l m ı ş
bölgelerden olan NlASSA eyaletin de ya

pılır. 2. kongre bir y ı l sonra gündeme ge
larını temsil ettiği kadar; özelliklede silahlı
lecek ayrılık öncesi örgüt için mücadeleyi
de yansıtır.
Bu yıla kadar geniş halk yığınları içe

risinde'örgütlenen Frelimo'nun, iç sorun

ları da halk içi s ı n ı f ve sosyal katmanla

rın aralarındaki çelişkilerden farklı değil

dir.
Mozambik ve diğer Afrika ülkelerin

de ki pre
kapitalist ilişkilerin cisimlen

diği kabilecilik, bu ülkelerin sosyal, siya

sal yaşamında önemli bir rol oynamakta

dır. Bağımsızlık savaşlarını yöneten poli

tik örgütler içinde de göz ardı edilemez bir
gerçeklik olarak kabilelerin varlığının, ulu

sal savaşa yığın katılımı noktasında baş

langıçta ki olumlu et k isi, politik yapının
hedef ve programı netleştikçe olumsuzlu

ğa dönüşüyor, örgüt içi çelişkilerin yoğun

laşmasına, kabilecilik
bölgecilik çatışma

sına yolaçıyordu. Bu gelişim seyri diğer
Afrika ülkeleri k u r t u l u ş hareketlerinde ol

duğu kadar Frelimo'da da yaşandı.
Frelimo'nun 1962'de ki kongresinde
başkan seçilen Eduvardo Mondlane
1968'de k u r t a r ı l m ı ş bölge olan Kuzey Mo

zambikte yapılan i k i n c i kongrede tekrar
başkan seçilmesinin ardından 1969'da Da

res Sallarn katledilince, örgüt içi çelişki

lerde tamamen açığa çıktı. 2. kongrede
marksist Samora Machel ile Marcelino
nat ilk
sağ sapmanın temsilcisi Papaz Uria
Slmango} önderliğindeki uzlaşmacı kanat
arasında geçen yoğun tanışmalar sonucu
sağ sapma etkisiz kılınmıştır.(**)
Kongre sonucu yenilgiye uğrayan
Lazzaro Kavadame
, Uria Simango gru

bu " İ k t i d a r ı n geleneksel yapısını sürdür

mek isteyen A f r i k a Feodalitesinin çıkar

mücadelenin hızla gelişimine karşı koy

mak için Portekiz sömürgeciliğini destek

leyip harekete geçirdiği daha çekirdek ha

linde olan
yerli burjuvazinin çıkarlarının
savunucusuydu.
iki kanat arasında ki mücadele bir
başka anlatımla uzun süreli bir halk sa

vaşının emperyalizmin
sömürgeciliğini
kovabileceğini savunan "İşçi
Köylü
i t t i f a k ı " ile sömürgeci sistemle uzlaşıcı, bi

çimsel b a ğ ı m s ı z l ı k t a n yana olan "Burju

vazi
Feodalite i t t i f a k ı " arasında idi.
Bu kongre ile artık mücadelenin Por

tekiz sömürgeciliğine karşı savaşım yönün

den ayrı olarak ' k u r t a r ı l m ı ş bölgelerde ya

r a t ı l m a k istenen toplumsal düzenin nüve
o r g a n l a r ı n ı n örgütlendirilmesi ve hayata
geçirilmesi için somut kararlar alınır.
Devrimci kanadın" örgüte hakim ol

masının ardından uzlaşmacılar ve kabile
şefleri FRELİMO'dan ayrıldılar ve por

tekizlilerle anlaşıp t e s l i m oldular. Bu ge

lişme sonucu bağımsızlık hareketinin güç

ten d ü ş ü c e ğ i b e k l e n i r k e n tam tersi oldu.
Örgüt giderek daha h ı z l ı geliştive güçlen

di..
Işçi
köylü i t t i f a k ı n ı temel alan FRE

LİMO II. kongreden 1975 y ı l ı n a yani ba

ğ ı m s ı z l ı k i l a n ı n a kadar geçen mücadele
süreci boyunca silahlı savaşımı ülkenin her
bölgesine yayacak, kitleleri devrim için sev
ferber edecek ve Halk Savaşı Stratejisini
hayata geçirecekti.
FRELİMO'nun bölünmeden sonra

ki bu başarısı, ancak yaşanan süreci örgü

tün gerçek bir "parti" olması süreci olarak
ele alınırsa anlaşılabilir. Çünkü Marksist
'
leninist bir politik organizasyonunun par

tileşme süreci ideolojik birlikten
netlikten,
kadro üretkenliğinden
yetiştirilmesinden
ve hiyerarşide konumlandırılmasından» is

tenilen toplumsal dönüşüme ilişkin prog

ramın yaratılmasından geçer. Bu koşulla

rı sağlayan politik organizasyon, doğru ül

ke t a h l i l i ile yine doğru mücadele anlayı

şını temel almışsa hızla gelişir ve sınıf ta

banına oturur.
SONUÇ
Evet sonuç... Bazılarına göre bu "rna

ceracılığın"da hüsranla bitmesi gerekiyor

du... Ne yazık ki bitmedi.
Bu gün Mozambik halk demokrasisi
ile yönetilen bir ülkedir.
1977'de 3.Kongresini yapan FRELİ

MO, halk demokrasisini "demokratik
halk örgütlenmelerinin, bir başka deyiş

le, k u r t u l u ş savaşı sırasında ortaya çıkan
ve kurtarılmış bölgelerde kökleşen halk ik

tidarının örgütsel y a p ı l a r ı n ı n bütün ülke

ye yayılması ve sağlamlaştırılması olarak
tanımlamıştır.
Devrim sonrası Mozambik halkı bir
yandan diğer ulusal k u r t u l u ş hareketleri

ne yardımını s ü r d ü r ü r k e n , diğer yandan
bir ileriki toplumsal düzenin t e m e l l e r i n i
yaratma mücadelesini sürdürüyor.
Kitlelerin harekete geçirilmesinde di

narnızador (harekete geçirici grup) adı ve

rilen örgütlenmeler anahtar rol oynuyor.
Monilane'den sonra
FRELtMO'nun başına geçen
Samora Machel.
49
Bu örgütlenmeler, her çalışına biriminde
(fabrika, okul vb.) üyelerinin s ü r e k l i bir
araya gelip, sorunları tartışmaları, çözüm

ler bulmaları, plan
program hazırlamaları
kısacası en geniş şekilde demokrasiyi iç

lerinde işletmeleri sayesinde kitlelerle, uy

gulanan politika arasında kopukluk teh

l i k e s i n i ortadan kaldırıyorlar.
Kırsal alanda yaratılan "Komün
Köy"ler, insanların ortak hastanelerinin,
okullarının, doğumevlerinin, hamamının,
halk pazarının, yüzme havuzunun ve bir
toplama salonunun olduğu kırsa! bir yer

leşme biçimi idiler. Burada toprak ortak
işleniyor, ürün aynı şekilde ortaklaşa kal

dırılıyor ve kooperatifler aracılığıyla genel

l i k l e devlete pazarlanıyor.

Şehirlerde ve kırsal alanda ki küçük

esnaf ve zanaatkarların mülkleri devletleş

tirilmemiş aksine üretimlerini arttırabilme

leri ve sosyal
ekonomik güvencelerinin
sağlanması için kendi istekleriyle koope

ratiflerde örgütlenmeleri teşvik edilmiştir.
Bu gün Mozambik devrimi, dünya iş

çi s ı n ı f ı devriminin bütünleyici bir parça

sıdır ve sosyalizme geçişin maddi temeli

ni yaratacak ve ideolojik temellerini sağ

lamlaştıracak bir yönetim biçimi olan halk
demokrasisi ile vönetilmektedir. FRELlMO içinde Machel'in muhalifi Marcelino Dos Santos.

DIP NOTLAR
(if) Mozambik devrimi silahlı kadro

ların eğitimi konusunda Cezayir

ve Tanganika (Tanzanya) tarafın

dan büyük yardımlar görmüştür.
(**) Samora Machel Mozambik dev

riminde anahtar rol oynayan Te

te Eyaletinin siyasi komiseri ve
politik
askeri liderliğin en
önemli kişilerinden idi.
Marcelino dos Santos: Ülke için

de sanatsal etkinliklerirde aktif
rol almıştır. Paris'te yaşadığı sür

gün hayatı sırasında FRELl

MO'nun kuruluşunda yer ahr.Bu

gün Mozambik'te en etkin lider

lerdendir.
Uria Simango: Katolik papaz.
Frelimo'nun kuruluşunda genel
sekreter yardımcısı.
(* * *) Afrika kıtasında emperyalist sö

mürgecilik politikasının bir işle

vi de ülke halklarının uluslaşma
sürecinin bilinçli olarak engellen

mesi, kabilecilik yaşamının, böl

gesel parçalanmışlığın muhafa

zası olarak şekillenmiştir. Böyle

ce bu politika aracılığıyla top

lumsal uyanış, ağır sömürü ve
baskı koşullarında da olsa
örgütsel
ulusal birliğini sağlaya

mayacak, tek tek bölgesel başkal

dırılar kolaylıkla bastırılabile

cekti.
Bu nedenle uluslaşma süreci Af

rika kıtasında aynı zamanda baş

kaldırış sürecidir de. Başkaldırış
ne denli hızlı yayılır ve etkinleşir

se kabile
bölge ilişkilerinin, dar

görüşlülüğün yerini ulusal bilinç
ve karakterin alışı da o denli hızlı
gelişmiştir.
Mücadelenin emperyalizme ve
onun ülke içindeki işbirlikçilerine
karşı sürmesi demek, ulusal sa

vaşım ile sınıfsal savaşımın bir
arada verilmesi demektir. Açık iş

gal, savaşımın ulusal yanını ön
plana çıkarırken, gizli bir emper

yalist işgal olgusu savaşın sınıf

sal yanını ön plana çıkaracaktır.
Özellikle Afrika kıtasında, daha
doğrusu yaygın prekapitalist
ilişkilerin ağır bastığı ülkelerde,
emperyalizmin izlediği **böl

yönet" politikasını boşa çıkar

masının tek yolu, temel alınan
mücadele yönteminin, uluslaşma
süreci içerisinde "bağ" sağlayı

cı görevi görmesidir. Ki böyle de
olmuştur.
Bu noktada Mozambik için,
uluslaşma sürecinde Frelimo'nun
ayrı bir yeri vardır. O, içinde her
türlü kabile insanını, ortak bir
noktada, ülkenin bağımsızlığı
noktasında mücadeleye sokabil

miştir. Örgütün bölge örgütlen

melerinde veya alt organlarında
değişik kabile insanlarını birara

ya getirme ve çalıştırma başa

rının etkeniydi. Mozambik hal

kının uluslaşma sürecinin örgüt
içi işleyişi bu şekilde idi. Olayın
bir yanı böyle. Diğer yanı ise ül

ke çapındaki uluslaşma sürecin

de kurtuluş örgütünün halka ulu

sal bilinci taşıması, geniş örgüt

lük ağı ile bölgeler, kabileler arası
ilişkiyi, birliği ve bir ulusuh in

sanları oldukları düşüncesinin
yayılmasını sağlamasıdır.
"FRELİMO bizim tek bir halk
olduğumuzu gösterinceye kadar
bir ulus olduğumuzun farkında
değildik.
KAYNAKÇA:
FRELİMO
Üç Kıta Yayınları
Mozambik Kurtuluş Hareketi
Yöntem
Yayınları
Dünyada Neler Oluyor?
Alan Yayınları
Devrimler Karşı
Devrimler Ansiklopedisi

Gelişim Yayınları
Afrikada Sınıf Mücadelesi
Nukrumah

50
 KAMPUÇYA
SORUNUNA
Bilimsel sosyalizm kuramcılarının ka

pitalist toplumun ilişki ve çelişkilerini çö

zümlemesi, onları sosyalist üretim ilişki

lerin kapitalizmin yıkıntıları üzerinde yük

seleceği tespitine ulaştırmıştı. İdeolojik
düzlemde gerçekleştirilen bu bilimsel yar

gı, 1917 Sovyet Ekim Devrimi ile ete ke

miğe büründü. Ve dünyanın 1/6'sında
sosyalist üretim ilişkilerinin örgütlenme

si olanağı doğdu. 1917
1945 arasında da
Çin, Vietnam Devrimleri'nin yanısıra Do

ğu Avrupa'da meydana gelen Demokra

tik Devrimler dünyanın 1/3'üne sosyaliz

min kapılarını araladı. İlerleyen süreç sos

yalizmin, salt iktidarın ele geçirilmesi de

ğil, aynı zamanda uzun erimli ve belki de
iktidarın ele geçirilmesinden daha da zor
evreleri içeren bir aşamanın yaşanması ge

rektiğini gösterdi. Birçok ülkede halkları
ilerleyen tökezletecek olumsuzluklarla
karşılaştı. Keza burjuvazinin ideoloji ve
üretim gücünün sosyalist toplum içinde
bulduğu yansılar, sağ ya da sol görünüm

de de olsa revizyonizmin etkinlik kazan

ması uygun zeminler yarattı. Bu etkileme

ler sosyalist üretim ilişkilerinin örgütlen

dirilmesinin önüne setler çekerken, ulus

lararası planda da sosyalist sistemin ken

di iç ilişkilerinde farklı revizyonist kamp

laşmaları ortaya çıkardı. SSCB
Çin çatış

ması, Etiyopya'da yaşanan Eritre sorunu,
Angola devrimi sırasında MPLA ile
FNLA arasındaki saflaşmalar, daha da
önemlisi Kampuçya'da yaşanan Pol Pot
rejiminin Heng Sambrinie önderliğinde
devrilmesiyle yaşanan Çin
Vietnam sıcak
savaşı vb. sosyalist sistem içindeki sağlık

sızlığın nedenleriyle tartışmaya açılması

nı zorunlu kılıyor.
Kampuçya'da sosyalizmin örgütlenmiş
süreci ve 1984 yılında meydana gelen ge

lişmeler, bir yandan sosyalizmin örgütlen

mesi sorununa ilişkin yanlış anlayışların
eleştirisini görev haline getirirken diğer
yandan da sosyalist sistemin iç çelişkile

rinin sorgulanabilmesine olanak sağlıyor.
BİR BAKIŞ
Uzakdoğu'yu kaynar kazan haline ge

tiren bu gelişmeleri sadece sonuçlarıyla
değerlendirmek bilimsel bir yaklaşım ola

maz. Neden
sonuç diyalektik bütünlüğü

nü gözden kaçırmamak için Kampuçya
sorununu biraz daha eskiye uzanarak ir

delemek durumundayız.
KIZIL KMERLER'İN
İKTİDARI ALMADAN
ÖNCESİNE KISA
BİR BAKIŞ:
Eski adı Kamboçya, yeni Kampuçya
olan bu ülke, 1877 yılında özgür bir ülke
olarak tarih sahnesinde yerini almıştır. Fa

kat bu süreç içinde Fransız sömürgecili

ği, ülkeyi istila etti. Bu işgal 1945 yılına
kadar sürdü. Vietnam
Fransız savaşı so

"Kızıl Kmerler
emperyalizmin kuklası
faşist iktidarı, uluslararası
sosyalist güçlerin de
yardımıyla devirmişlerdi,
sıra yeni toplumsal
ilişkilerin ülkede tesis
edilmesine gelmişti, ve
bugünkü sorunların
başlangıcıda bu noktadan
itibaren başladı."
nucu yapılan Cenevre antlaşmasıyla Kam

boçya'da bağımsızlığına kavuştu. 1970 yı

lına kadar ülke Prens Sihanuk'un idare

sinde kaldı. 1970'de' Maraşal Lon Nol'ün
yaptığı bir darbe ile Sihanuk iktidardan
düşürüldü.
Nadir KARACA
Bu darbeden sonra ülkede kıpırdan

malar başladı Lon Nol'ün diktatörlüğü

ne karşı ordunun içinde dahil olmak üze

re çeşitli çevrelerden muhalefet yükseldi.
Bu muhalefetin merkezinde Kızıl
Kmerler vardı. "Halk Savaşı"nı savunan
Kızıl Kmerler, bu strateji çerçevesinde mü

cadeleyi yönlendirecek, geniş halk yığın

larıyla yönlendirerek, Giderek yayılan
mücadelede Kızıl Kmerler. Kuzey Vietnam
ve Çin tarafından destekleniyordu. Çin,
Kızıl Kmerlere silah ve malzeme yardımı
yaparken, Kuzey Vietnam'da 30 bin ki

şilik bir kuvvetle yardım etmekteydi.
19 Nisan 1975'te başkent Phoum
Penh (Pom Pen), Kızıl Kmerlerin eline
geçti. Ülkenin adı Kampuchea (Kampuç

ya) oldu. Kızıl Kmerler, emperyalizmin
k u k l a s ı faşist iktidarı, uluslararası sosya

list güçlerin de yardımıyla devirmişlerdi.
Sıra yeni toplumsal ilişkilerin ülkede tesis
edilmesine gelmişti. Ve bugünkü sorunla

rın başlangıcı da bu noktadan itibaren
başladı.
KIZIL KMERLERİN
YÖNETİMİ VE
GELİŞMELER
KARŞISINDA
VİETNAM'IN
KAMPUÇYA'YA
MÜDAHALESİ
rı üç yıl sürdü. DHD (Demokratik Halk
Devrimi) programının uygulanması gereken
bu üç yıl içerisinde, Kızıl Kmer'lerin izle

diği yanlış politika sonucunda ülkede ade

ta felakete uğramıştı. Bu zaman zarfında
kaba mantığın yaptığı hataların en somut
göstergesi 3.5 milyon ölüydü.
 A m e r i k a n e m p e r y a l i z m i n i n desteği

ne sahip faşist r e j i m i n devrilmesinden son

ra Kmerler, geçmişte burjuva yozluğunun
merkezi olarak gördükleri kentleri zor yo

l u y l a boşaltmaya yöneldiler. Emperyalist
i l i ş k i a ğ ı n ı n bir sonucu olarak yeni sömür

ge ülkelerde çarpık bir kentleşme olması
ve bu çarpık kentleşmenin içinde barındır

d ı ğ ı s o r u n l a r ı n ç o k l u ğ u yadsınamaz.
DHD'nin önündeki görevlerden biri de bu
çarpık şehirleşmenin aşamalı bir şekilde
düzeltilmesidir. Aynı süreçte kırın önemi
a r t ı r ı l a r a k kentlerdeki n ü f u s fazlasının kı

ra aktarılması da gerekecektir. Ama bun

ların yapılabilmesi, sürecinin karakterine
uygun olabilmesidir. DHD, proletaryanın
diğer s ı n ı f k a t m a n l a r ı y l a iktidarı bölüştü

ğü
kendi önderliğini kaybetmeden
zorun

lu bir süreçtir. Bu süreçte diğer sınıf ve ta

bakalarla olan ilişkiler, proletaryanın güç

lenmesine paralel olarak sürekli yeni baş

tan düzenlenir. Özellikle i k t i d a r burjuva
katmanlarla bölüşülüyorsa, ortaya çıkan
sorunların aşılabilmesi İÇİP proletaryanın
zora başvurması gerekebilir. Proletaryanın
u z u n vadeli m ü t t e f i k i olan kent k ü ç ü k
burjuvazisi ve köylülükle olan i l i ş k i l e r çok
daha esnek yürütülmelidir. Emperyalizm
t a r a f ı n d a n s ü r e k l i körüklenen ve giderek
t ü m t o p l u m u kangren gibi saran k ü ç ü k
burjuva özlemleri devrimle birlikte bir an

da koparıp atmak imkansızdır. Burada ya

pılması gereken, alt yapıda üretim ilişki

lerini giderek kollektefleştirirken, üst ya

pıda ise emperyalizmin k ü l t ü r ü n ü tasfiye
ederek, yerine halkların k ü l t ü r ü n ü yerleş

tirmektir. Bu ise, Kampuçya'da da bugün

den yarına bir çırpıda olacak birşey değil

dir.
Kmerler'in kentleri boşaltıp kıra sür

meye çalışmaları, en azından yeni sömür

gecilik ilişkiler içersinde palazlanan küçük
burjuva özlemlerle çatışmaya yolaçabilir
n i t e l i k t e d i r . Bunun dışında, sosyalizmi il

ke olarak benimseyyen anti
emperyalist,
anti
Lon Nol'cü kesimlerin de böyle bir
olaya tepki göstermeleri çok doğaldır. Ni

tekim bu uygulama muhalefetin oluşma

sında önem taşıyacaktır.
Kmerlerin diğer büyük girişimi ise,
geniş köylü kitlelerini büyük sulama pro

jeleri için seferber etmekti. Bunun yürü

tülmesinde de yine zor, temel öğe olarak
ele a l ı n d ı . Tarımsal kalkınmanın can da

man sulama projesinin yaran tartışılmaz.
Yalnız, böylesi bir projenin hayata geçi

rilmek istenmesinde yapılabilecek yanlış

lıklar, amaçlarının tam tersi sonuçlan ve

rebilir. Kampuçya'da da böyle olmuştur.
Feodal ilişkilerin oldukça yoğun olduğu
bu ülkede uygulanan zor, ters tepmiş ve
geleneksel olarak pirinç ihraç eden Ka

mpuçya, sonuçta üretimin düşmesiyle cid

di ek sıkıntı içine girmiştir.
Bunların dışında TV, daktilo, otomo

bil vs. gibi araçlar yozlaşmış bir hayatın
unsurları olarak değerlendirildi.
52
B i l i n ç l i k u l l a n ı l d ı ğ ı n d a sosyalist bi

l i n ç ve ü r e t i m i n g e l i ş m e s i n d e ö n e m l i kat

kıları olabilecek teknolojik gelişmelere sırt
çevirmenin y a n ı sıra, aydın kesim üzerin

de yoğun baskılara g i r i ş i l d i . İş bunlarla da
kalmadı.
Yaşanan sürece eleştirilerde b u l u n a n
ve muhalefet eden d e v r i m c i l e r de bu bas

kılardan nasibini aldı.
Baskılar giderek tırmanır, katliamlara
dönüşün Can korkusuna düşen h a l k ı n bir
"Pol
Pot rejiminin
uyguladığı politika,
sosyalist sistem içindeki
iki farklı görüşten biri
olan Çin'in milliyetçi
sapma anlayıyşının hiç bir
süzgeçten geçirilmeden
otomatikman Kampuçya 'ya
aktarılmasıdır.''
kesimi çareyi y u r t d ı ş ı n a kaçmakta bulur.
Bu arada ülkede Pol
Pot rejimine
karşı oluşan muhalefet "Kampucya'nın
Ulusal Kurtuluşu İçin Birleşik Cephe"
(KUKl
BC) adlı örgütte toplandı. Bu ör

gütün yürüttüğü mücadeleye Vietnam des

tek verdi.
Pol
Pot rejiminin uyguladığı politika,
sosyalist sistem i ç i n d e k i i k i f a r k l ı görüş

ten biri olan Çin'in milliyetçi sapma an

layışının hiçbir süzgeçten geçirilmeden,
otomatikman Kamapuçya'ya aktarılması

dır. Zaten kendi sapma olan bir anlayışın
zaman
mekan kavramlarını hiçe sayarak,
farklı bir ülke koşullarında uygulanmaya
çalışılmasının yarattığı sorunlar Pol
Pot
Fotoğrafta Prens Shanouk'un askerleri görülüyor.
r e j i m i n i n y ı k ı l m a s ı n ı n nedenlerinden bi

r i n i o l u ş t u r m u ş t u r . Pol
Pot rejimine kay

n a k l ı k eden bu sakat anlayış ve bunun kar

ş ı t ı d u r u m u n a düşen SSCB r e j i m i n i bir

kaç c ü m l e y l e anlatmaya çalışalım.
Herşeye ekonomik ilişkiler çerçevesin

de bakan ve ekonomik i l i ş k i l e r a ğ ı n ı n do

ğal gelişiminin sosyalist insan yaratacağın

dan hareket eden modern revizyon izm
SSCB'de ete kemiğe bürünürken, diğer gö

rüş Çin t a r a f ı n d a n ileri s ü r ü l ü y o r d u . Bu

na göre sosyalist i n s a n her şeydir. Sosya

l i s t k ü l t ü r tüm s o r u n l a r ı çözebilecek güç

tedir. Ekonomik ilişkiler, bu valontirist ya

na göre tali konumdadır. Sosyalizmin hem
b i l i n ç l i insan hem de buna denk düşecek
ekonomik i l i ş k i l e r b ü t ü n ü o l d u ğ u n u kav

rayamadan bu i k i sapmanın, devrimini
yapmış ülkeleri ve hatta devrim mücade

lesi veren güçleri bile az
çok e t k i s i altına
aldığını görüyoruz. Sosyalist sistemin baş

lıca i k i gruba a y r ı l m a s ı ve giderek bu i k i
grubun çatışmaya girmesi, devrimini yap

mış ü l k e l e r i o l d u ğ u kadar Çin Hindi yarı

madasındaki ü l k e l e r i de etkiledi.
Kampuçya devrim sırasında Çin'in
ideolojisini tamamen benimserken, Viet

nam da SSCB i l e k a r ş ı l ı k l ı yardim ve iş

birliği i l i ş k i l e r i n e girdi, Bu durum bile baş

lı başına sorun yaratacak önemdedir. Ara

l a r ı n d a k i ideolojik a y r ı l ı k Kampuçya'nın
Çin K ü l t ü r Devrimi'nden esinlenen aşırı
sert u y g u l a m a l a r ı y l a b ü t ü n l e ş t i . Bu baskı
ve u y g u l a m a l a r ı Heng SamrirTninönder

liğinde oluşan cephenin Pol
Pot rejimine
karşı mücadeleyi y ü k s e l t m e s i n e yol açın

ca, ülke içindeki dengeler yeniden değiş

meye başladı. İktidara alternatif yeni bir
güç varidi ."Kampuçya'nın Ulusal K u r t u

luşu İçin Birleşik Cephe"... (1978)
Tüm bu nedenlerin yanısıra muha

 l e f e t i n en a ğ ı r l ı k l ı ayağını oluşturan şim

d i k i Kampuçya yönetiminin merkezi V i

etnam'da olmasından dolayı, i k i ü l k e ara

amda i l i ş k i l e r hızla bozuldu. 1977'den iti

baren s ı n ı r çatışmaları başladı. K a r ş ı l ı k l ı
toprak i h l a l l e r i oluyordu. 1977 Aralık ayı

n ı n son g ü n l e r i n d e Vietnam, Kampuçya'

ya b ü y ü k kayıplar verdirdi. 1978 Şubatın

da V i e t n a m çatışmaları durdurmayı, sını

r ı n her i k i tarafından 5 km. genişliğinde
askerden a r ı n d ı r ı l m ı ş bölge tesis etmeyi
ö n e r m i ş ve b i r b i r l e r i n i n iç işlerine karış

mamayı t e k l i f e t m i ş t i . Pol
Pot rejimi bu

nu kabul etmedi, çatışmalar giderek tır

mandı. Muhalefet cephesiyle, Vietnam,
b i r l i k t e 27 A r a l ı k 1978'de saldırıya geçti.
7 Ocak 1979'da başkent Pom
Pen ele ge

ç i r i l d i . Pol
Pot ise yanına aldığı bir kışını
k u v v e t i y l e , Tayland s ı n ı r ı n d a k i dağlık ve
ormanlık bölgeye çekildi. 8 Ocak 1979 gü

nü Heng Samrin kendi başkanlığındaki
"Kampuçya Halk İhtilal Konseyi"ni kur

du ve "Kampuçya Halk Cumhuriyetinin
k u r u l u ş u n a açıkladı.
Durum bu noktaya geldiğine göre, bu
noktada akla hemen şöyle b i r t a k ı m s o r u

lar gelmektedir. Vietnam'ın Kampuçya'

ya açık müdahelede bulunması doğru mu

dur? Ve devrimci görev ne o l m a l ı d ı r ? Ya

pılan, enternasyonelist bir dayanışma mı

dır? Yoksa devrim ihracı mıdır?
Başından beri Kampuçya'daki dev

rimci güçleri destekleyen V i e t n a m , Pol

Pot'un yönetime gelmesi ve DHD süreci

nin bilinen biçimiyle gelişmesi sonucu bu
sefer güçlerini devrimci m u h a l e f e t i n ya

nında seferber etmiştir. Pol
Pot
rejimi sa

dece ülke içindeki k a t l i a m l a r ı y l a kalma

mıştır. Çatışmalar, uluslararası planda
ABD
CIA, destekli ve çeşitli gerici rejim

lerin desteklediği Kızıl Kmerler ve Siha

nuk Kuvvetleriyle Heng Samrin kuvvetle

r i n i n çatışması şeklinde bir boyut kazan

dı. İşte bu nokta önemlidir. Ç ü n k ü bu ça

tışma, diğer b i r anlamda emperyalizm

den kopma mücadelesidir de. Çin
Sovyet
çatışmasının bu ülkeye yansıması, ise mü

cadelenin ayrı bir boyutudur. Ve soruna
yaklaşımda ön plana çıkarılmaması gere

ken bir yandır.
Bugün Kampuçya'daki çatışmaların
eriştiği boyut, ABD emperyalizminin des

teğindeki güçlerle sosyalist güçler arasın

d a k i çalışmaya dönüşmesi biçimindedir.
Bu noktada sosyalist güçler arasındaki ça

tışmaya dönüşmesi biçimindedir.
Bu noktada devrimci güçlerin çatışmayı
kendi lehine çevirmesi için Vietnam halkın

dan enternasyonal destek istemesi doğal

dır. Ve Vietnam'ın da destek vermesi, Pol

Pot'a karşı çatışma içinde yer alması doğ

ru bir tavır olarak görülebilmelidir. Zaten
enternasyonal destek
yardım da bunu ge

rektirir.
Ancak bu noktada desteklenen güç

l e r i n n i t e l i ğ i n e ve de emperyalizmle olan
ilişkilerine göre de değerlendirme yapılma

lıdır. A ç ı k t ı r ki Sosyalistler gericiliğe ve
emperyalizme hizmet eden her türden ça

tışmada, devrimci güçlerden yana olmak
durumundadırlar. SSCB'nin bölgede Çin'le
çatışmasının bir görünümü de olsa, esas
olarak ABD
CIA destekli hareketler ol

ması nedeniyle Kızıl Kmerlerle Prens Si

hanuk taraftarlarına karşı Vietnam ve Heng
Samrin k u v v e t l e r i n i desteklerler.
Ama esas belirleyici güç olan Heng
Samrin'in kuvvetleri olmalıdır. Yani Heng
Samrin k u v v e t l e r i n i n halk güçleri ile olan
i l i ş k i l e r i açısından h a l k ı n çoğunluğunca
tasvip edilmiyorsa ve h a l k ı n çoğunluğu
sosyalizm taraftan değilse, devrimi garanti
altına alacak halk k i t l e l e r i n i n desteği söz

konusu değilse. Vietnam'ın Kampucya'da

ki mücadeleye müdahalesi tasvip edilemez.
Enternasyonalizm, geniş halk kesim

l e r i n i n t a l a b i üzerine diğer devrimci güç

l e r i n destek vermesiyle sözkonusu olabi

lir. İşte bu çerçevede baktığımızda "modern
revizyonizm"in birçok ülkedeki çıkmazı

n ı n da izahı kolaylaşıyor ve sonunun Af

g a n i s t a n ' d a k i gibi "devrim ihracı" olma

dığım görebiliyoruz.
Vietnam'la SSCB arasında çeşitli
alanlarda işbirliği olduğu bir gerçektir.
Ama b u n u n l a V i e t n a m ' ı n SSCB'nin doğ

r u l t u s u n d a hareket e t t i ğ i n i söyleyemeyiz.
Bunu söylemek, bugün modern revizyo

nizmin sosyalist sisteme damgasını vurdu

''enternasyonalizm, geniş
halk kesimlerinin talebi
üzerine diğer devrimci
güçlerin destek vermesiyle
söz konusu olabilir."
ğ u n u n ve o çizginin onaylanmasının bir
başka şekilde izahı demektir. Bu anlam

da ö z e l l i k l e V i e t n a m , Küba. vb. ülkelerin
a y r ı m ı n ı da koymak gereklidir.
Peki tüm haklılıklarına rağmen Viet

nam'ın Pol
Pot rejimini yıkmak için ülke

deki m u h a l e f e t güçlerinide yedekleyip
Pom Pen'e kadar ilerlemesi ve giderek bu
hareketi t ü m Kampuçya'ya yaymasını da
doğru olarak değerlendirebilir miyiz?
Vietnam güçlerinin Kampuçya'da bir
çatışmada b i r i n c i derecede rol oynaması

n ı n k a b u l ü ancak emperyalizmin karşı
güçleri t ü m olanakları ile destekleyip sal

dırıya geçirmesi halinde m ü m k ü n olabi

lir. Emperyalizm birinci derecede işin için

de rol oynamadıkça. V i e t n a m ' ı n Heng
Samrin k u v v e t l e r i n i yedeklemesini k a b u l
e d e b i l m e k m a n t ı k l ı b i r görüş olamaz.
Karnpuçya'da giderek gelişen ve güç

lenen bir m u h a l e f e t vardır. Vietnam bu
m u h a l e f e t i başlangıçtan beri çok yönlü
olarak desteklemektedir. Pol
Pot rejimi
Kampuç h a l k ı n ı n gözünde hızla prestij
kaybetmekte ve Kızıl Kmer örgütünde top

lanan dar bir m i l i t a n gücün baskı yöntem

leriyle a y a k t a durmaya çalışmaktadır. Hız

la gericilesen bu rejime karşı giderek b ü

yüyen KUKİ
BC iktidara alternatif durum

dadır ve zaman bu gücün lehine çalışmak

tadır. Bu durumda Vietnam'ın yapmış ol

duğu askeri müdahele birleşik cephenin as

keri zaferini kolaylaştırmışa da karşılığın

da bazı s o r u n l a r ı n doğmasına da yol aç

mıştir. Bugün yeni Kampuçya yönetiminin
Kızıl Kmerlerden koparmaya çalıştığı Prens
S h a n u k ' a bağlı olan g r u p b u n u n bir ör

neğini teşkil ediyor. Birleşik cephenin ken

di özgücüne bağlı olarak i k t i d a r a gelmesi
d u r u m u n d a m ü t t e f i k l e r i n i n ve kendisinin
daha g ü ç l ü , k a r ş ı s ı n d a k i askeri güçlerin
daha zayıf olması kuvvetli bir ihtimaldi.
Prens Sihanuk taraftarlarına göre; işgalci
güç g ö r ü n ü m ü n d e k i Vietnam b i r l i k l e r i n e
b i r t a k ı m m i l l i c i eğilimlerin muhalefet et
beri ÇKP ideolojisi d o ğ r u l t u s u n d a hare
nedene dayanmamaktadır. Sosyalistlerin
mesi doğaldır. Sosyalizmin ve h a l k ı n uzun ket etmekteydi. Pol
Pot r e j i m i n i n i k t i d a r ı b a k ı ş ı açısı Ç i n ' i n Vietnam'a müdahale

vadeli olarak çıkarı için bu t ü r kısa vade
ele geçirdikleri sonra,ÇKP ideolojisini t ü m sini değil, aksine Pol Pot döneminde reji

li o l u m s u z l u k l a r göğüslenmelidir. y a n l ı ş l a r ı y l a dogmatik bir şekilde ülkeye min anti
sosyalist uygulamalarına karşı çı

taşıyınca, ortaya çıkan sorunların büyük
kılması gerektiğini savunur. Sosyalizm adı

l ü ğ ü n ü ve rejimin yanlışlarını, oluşan mu
na geniş h a l k y ı ğ ı n l a r ı n ı katleden Pol Pot
ÇİNVİETNAM halefeti katliamlarla nötralize etmeye yö
rejimine karşı destek vermek ve bugün de
ARASINDAKİ nelmesi, Vietnam'ın tavır almasına yol aç
bu desteği s ü r d ü r m e k Çin'i de Pol Pot re

mıştır. Bu d u r u m , Çin'in V i e t n a m ' a karşı j i m i n i n suçlarına ortak etmektedir.
ÇELİŞKİLER VE t a v ı r almaya yönelmesinin i k i n c i ana ne

KAYNAĞI denidir.
Bu nedenlerden d o l a y ı V i e t n a m

Vietnam
Karnpuçya arasındaki sava
Kampuçya arasındaki çatışmada Çin, Ka

şın başlamasıyla birlikte, Çin devreye gir
mpuçya'dan yana taraf olmuştur. 17 Şu
POLPOT REJİMİNİN
di. Ç i n ' i devreye sokan. Vietnam toprak
bat 1979 gün yüzbin k i ş i l i k bir k u v v e t l e
l a r ı m işgale yönelten nedir? Bunları i k i YIKILMASINDAN
b a ş l ı k a l t ı n d a toplayabiliriz: SONRAKİ DURUM VE
a.) Dünya sosyalist sisteminde iki ayrı "Vietnam güçlerinin
sapma olarak ortaya çıkan Çin, SSCB ça
Kampuçya'da bir
SON GELİŞMELER
tışması, bu çatışmanın bir ürünü olarak
b i r i SSCB'yi sosyal emperyalist olarak çatışmada birinci derecede
görmekte ve SSCB ile sıkı ilişkilere sahip rol oynamasının kabulü
olan tüm ülkelere ise ona bağlı sömürge
ancak emperyalizmin karşı Vietnam ile Kızıl Kmerler arasında

ler olarak değerlendirmektedir. Bu anla
ki çatışmalar İ984'ün son aylarında tek

yış, ulusal k u r t u l u ş savaşı veren Vietnam'

güçleri tüm olanakları ile
rar şiddetlendi. Öyle ki, bu çatışmalar Çin
in savaş sonrasında ülkeyi yeni baştan ona
destekleyip saldırıya ile Tayland'ı da kapsayacak şekilde boyut

rabilmek için SSCB ile girdiği yakın iliş
geçirmesi halinde mümkün lanmaya başladı. Heng Samrin yönetimi

k i l e r i de aynı şekilde görmektedir. 3 Ka
olabilir." ni devirmeye çalışan güçlere bir göz atar

sım 1978'de Vietnam, SSCB ile "barış, sak, çatışmaların vardığı boyuta daha iyi
dostluk ve işbirliği" antlaşması imzalan
anlayabiliriz.
dı. Buna göre, karşılıklı yardımlaşma vs. Çin Vietnam sınırından içeri girdi. Kuzey

yanısıra, taraftarlardan biri saldırı veya de birtakım topraklan işgal etti. Daha Daha önceden de belirttiğimiz gibi,
saldırı tehdidi altında kalırsa, taraflar ge
sonra, bu askeri harekatın amacına ulaş
ülkeden kaçan K ı z ı l Kmerler, Tayland sı

rekli tedbirleri almak amacıyla derhal bir
tığını söyleyerek geri çekildi. Bugün de Çin nırındaki dağlık bölgelere yerleşmişler ve
birlerine danışacaklardı. Bu durum Çin ile Vietnam arasında genellikle Çin'den Tayland'ın da yardımıyla üsler oluştur

için Vietnam'ı SSCB'nin uzantısı olarak kaynaklanan sınır çatışmaları gündeme muşlardır. Bu ülkeden yaptıkları vurkaç
değerlendirmeye yetecekti. gelmektedir. saldırılarıyla. ''Kampuçya Halk Ulusal
b.) Pol
Pot rejiminin daha Lon
nol Çin'in yukarda anlatılan nedenlerden Konseyi" adındaki Vietnam'ın destekle

i k t i d a r ı n a karşı mücadele ettiği süreçten kaynaklanan mücadelesi ise, hiçbir haklı diği yönetimi yıpratmaya çalışmaktadır.
 Şu anda adı geçen üslerin mevcut yö

netimi yıkmaya çalışan üç grup var. Bun

lar:
1
Eski başbakan Lon Nol başkanlı

ğındaki "Kmer Halk Kurtuluş
Cephesi" bu cepheye bağlı 12 bin
kişilik silahlı gücün olduğunu ga

zete haberlerinden çıkarabiliriz.
2
Kızıl Kmerier: Pol
Pot önderliğin

de 90 bin kişilik vurucu gücü ol

duğu söyleniyor.
3
Prens Shanuk'a bağlı 5 bin kişilik
silahlı güç.
Bu güçlerin içersinde Prens Sihanuk'
un özel bir yeri var. BM'de Kampuçya'

nın esas ve yasal temsilcisi olarak kabul
ediliyor. Tüm ülkeler tarafından tanınıyor.
Pol
Pot rejiminde bile Kampuçya'nın ger

çek yönetimi olarak BM'de Sihanuk tanı

nıyordu.
Bu güç birleşerek "Kampuçya De

mokratik Koalisyonu" adlı birlik oluştur

dular. Şu anda bu koalisyonun başında
Prens Shanuk bulunuyor. İşin ilginç yanı,
bu koalisyonu oluşturan bu güçler arasın

da geçmişte sürekli çatışmalar oluyordu.
Önemli görüş ayrılıklarına rağmen, Heng
Samrin'i devirmekte anlaşmış ve kendi ara

larındaki ayrılıkları bir kenara koymuş gö

rünüyorlar...
Bu gerici güçler, Tayland, Endonez

ya, Malezya, Singapur ve Filipinler gibi
ABD emperyalizminin bölgedeki temsil

cileri görünümünde olan yeni sömürge ül

keler tarafından desteklenmektedir. Yeni
Kampuçya yönetimini dolayısıyla Viet

nam'a karşı savaşan bu gruplara, askeri ve
maddi yardımlarda bulunmaktadırlar.
Heng Samrin ve Vietnam birliklerine
karşı savaşanların yönlendirilmesinde ağır

lıklı fonksiyonu Çin üstlenmiş gibi görün

se de emperyalizmin bölgedeki yeni sö

mürgeleri yukarıda adlarını saydığımız

vasıtasıyla Çin'den geri kalmadığı belirt

mek gerek
özellikle de Tayland aracılığıy

la karşı devrimcilere silah, cephane ve yi

yecek yardımını sürdürüyor. Gerektiğinde
Tayland topçularının Kampuçya toprakla

rını ateşe tutması da ayrı bir askeri yardım
fonksiyonu taşıyor. Bunların dışında,
emperyalizmin uluslararası planda diplo

matik desteği de sürüyor. Denilebilir ki,
emperyalizm ile Çin'in istemleri bu olay

da üstüste düşmüştür. Bu anlamda bu iki
güç, Vietnam ve Heng Samrin'in yöneti

mi konusunda birbirini bütünleyen bir rol
oynamaktadır.
Çatışmalar 24 Aralık 1984 tarihinde
Vietnamın, karşı
devrimci Tayland sınırın

daki kamplara saldırısıyla başladı. Bu ta

rihte açıklama yapan Vietnamlı bir yetkili:
"ülkede barış ve düzenin sağlanabilmesi
için böyle bir cezanın" gerekir olduğunu
söyledi. Çatışmalar kısa sürede boyutlan

dı. V i e t n a m b i r l i k l e r i , Poain Mater ve
Rum TM'ci kamplarını ele geçirdiler, karşı
devrimcilere b ü y ü k kayıplar verdirdiler.
Prens Sihanuk yaptığı açıklamada, "Vi

etnam birliklerine karşı koyan güçlerin iyi

ce köşeye sıkıştığını" bildirerek, başta Çin
olmak üzere diğer ülkeleri yardıma çağı

rıyordu.
Savaş alanı da genişledi. Tayland sı

nırında üstlenen Kmer b i r l i k l e r i Vietnam
güçleri karşısında tutunamayınca, Tayland
içlerine doğru çekilmeye başladılar. Bun

ları kovalayan Vietnam birlikleri de Tay

land sınırından içeri girdiler ve bir müd

det sonra geri çekildiler.
Tayland sınırında bunlar olurken, Çin
topçuları da Vietnam sınır bölgelerini
bombalıyordu. Bu gelişmelere paralel ola

rak ÇKP adına Hu Yoa Bak yaptığı açık

"denilebilir ki,
emperyalizm ile Çin'in
istemleri bu olayda üst
üste düşmüştür, bu
anlamda hu iki güç,
Vietnam ve Heng
Sammrin'in yönetimi
konusunda birbirini
bütünleyen bir rol
oynamaktadır."
lamada "Vietnam ile Çin arasındaki iliş

kiler Vietnam'ın Kampuçya işgaline son
verdiği takdirde düzelebilir. Vietnam ya

yılımcı politikasında ısrar ederse, karşısın

da Çin'i bulacaktır" dedi ve Çin'in Ha

noi'ye ikinci kez dersim verme hakkına sa

hip olduğunu da belirtti.
Bunun karşısında Vietnam askeri yet

kileri yaptığı açıklamada ise, "sınır
bunalımının" Çin tarafından körüklendi

ğini, eğer Çin'in gerçekten gerilimi azalt

mak diye bir düşüncesi varsa, kendileri

nin (Vietnam'ın) yaptığı ateşkes çağrısını
kabul etmesini" söylüyordu.
Yine Vietnam'ın BM'deki temsilcisi
Huang Dich tarafından yapılan açıklama

da; "Kampucya'da yönetime karşı müca

dele eden gerilla güçlerin oluşturduğu ko

alisyondan çekilmesi halinde Prens Siha

nuk'a Kampuçya hükümetince görev veri

leceği" söyledi. Görülen odur ki, Viet

nam ve Heng Samrin yönetimi dünyadaki
aleyhlerine oluşan diplomatik trafiği böy

le bir taktikle tersine dönüştürmeyi düşün

rnüştür. A s k e r i alanda fazla gücü olmayan
Sihanuk'a hükümette görev verilmesinin
başka bir anlamı olmasa gerek.
Pol
Pot yanlısı Kızıl K ı n e r l i r i n Ka

mpuçya içlerine sızmasını önlemek için V i

etnam b i r l i k l e r i n i n Tayland, Kampuçya
a r a s ı n d a k i d a ğ l ı k bölgede b i r sura daha
b u l u n d u r u l a c a ğ ı m söyleyen Hoang Dich,
"Kampuçya ordusu g ü ç l e n d i k t e n sonra,
Vietnam birliklerinin bu ülkeden
çekileceklerini" belirtti ve ' " V i e t n a m , Ka

mpuçya'yı Pol
Pot'un k a t l i a m c ı yöneti

minden k u r t a r d ı ğ m ı b u g ü n Kampuçya
h a l k ı n ı n kendi kaderini tayin hakkından
sözedenler aslında 3 milyon Kampuçya

lının katili Pol
Pot y ö n e t i m i n i i k t i d a r a ge

tirmek iseyenlerdir" dedi.
Bu gelinen noktada y ö n e t i m k a r ş ı n
grupların büyük güç kaybettikleri ortada

dır. Bu gruplar da içinde b u l u n d u k l a r ı du

r u m u n f a r k ı n d a o l d u k l a r ı n d a n , başka
güçlerden daha fazla destek islemektedir

ler. Emperyalizm, bu çatışmalardan ken

di lehine nihai çözüm elde etmese bile,
mevcut durumu koruyarak Kampucya'da

ki yönetimin güçlenmesini engellemek is

temektedir. Aynı istek Çin için de geçerli

dir. Yapılan son askeri hareket, yönetime
karşı savaşanların b ü y ü k kayıp verdirmiş
olsa da, hala belirli bir güce sahip olduk

ları yadsınamaz. Bu gücün tamamen ber

taraf edilmesi, ancak yeni yönetimin Ka

mpuçya halkıyla bütünleşerek ülkede de

mokratik halk devrimi programının başa

rıyla uygulaması, böylece yönetim karşıtı
gruplara kaynak teşkil edebilecek olum

suzluklara yolaçmamasından geçecektir.
Halkla kurulan sıkı bağlar, Kampuçya'nın
savaş gücünü de artıracak ve böylece kendi
başlarına mücadele yürütebilecektir.
"Ağlamak istiyorum,
Gül renkli yanaklar üstüne
Ama, diyorum
Boğulsun istemiyorum
Gün ışığı şiirim hüzne
Gözyaşlarımla...
Benim şiirim
Çiçek gibi açmalı,
Buz tutmuş yüreklerde
Toprağı evren,
Yaprağı sonsuzluk kokmak
Ve bir kurşun gibi
Delip geçmeli karanlığı
Peşinde alev gibi yürekler
Kelepçesiz bilekler
Ve zincirsiz beyinlerle
Yarının aydınlığına ulaşmalı.,."
Ali Özdemir
55
 KÜLTÜR ÜZERİNE (II)
YENİ SÖMÜRGECİLİK VE
EMPERYALİZMİN KÜLTÜR
POLİTİKASININ
KAYNAKLARI
Emperyalistler arası çelişkilerin, uz

laşmazlık kazanması ve uluslararası plan

da emperyalistler arası bir paylaşım sava

şına dönüştüğü 1940'lı yılların ardından
yeni sömürgecilik, özelde A.B.D.'nin po

litikaları açısından da dönüşümlerin ya

şandığı yıllarda başlamıştır. Emperyaliz

me bağımlı sömürgecilik ilişkileri içinde
bulunan ülkeler de bu yeni biçimleme için

de koşullarına uygun yeni roller aldılar.
Yeryüzünde artık geçerliliğini yitirmeye
yüz tutmuş bulunan politikalar rafa kal

dırılıyor. Yerine daha özgün, daha nitelikli
programlar uygulamaya konulmaya baş

lıyordu. Emperyalizmin açık işgali altın

da tutulan ülkelerdeki uyanış ve özel ola

rak metropollerdeki sosyal, siyasal bilinç

lenme böylesi bir değişimi kaçınılmaz kı

lıyordu. Artık, emperyalizm açısından ge

cerliolan uzun vadeli politikalardır.Emper

yalist işgalin topuyla, tüfeğiyle, askeriyle
arenada boy gösteren varlığı kaçınılmaz
olarak karşıtını da hızlı bir şekilde yara

tıyordu. Nitekim sonraki yıllarda Çin,
Vietnam
Kore örnekleri tarihin bu yönde

ki kaçınılmaz dinamiği kadar sömürgeci
ülkelerin de ömürlerini uzatacak yeni po

litikalar yaratmaktaki tercihlerinin haklı

lığını kanıtlıyordu. Bir kere dünya çapın

daki değişen dengeler kadar bizzatihi met

ropolün kendi içindeki çelişki ve toplum

sal muhalefeti ilk tehlike sinyallerini du

56
yuyordu. Ama asıl sancı tahakkümün al

tında bulunan ülkelerdeki başkaldırıydı.
Açık işgalin zorba işkenceci gerçeği işbir

likçilerle teröre dönüşen yüzü ve kan emici
azgın sömürünün doğurduğu koşullar ra

hatlıkla işgalciye karşı bir tepkiyi doğur

duğu gibi ülke içinde bütünleşilen işbir

likçi, kukla iktidarların varlığını da tehli

keye sokuyordu. Açık ki emperyalizm çı

'sorunsalımızın can alıcı
noktasıda burada ortaya
çıkıyor.emperyalizmin içsel
bir olgu haline gelmesi ve
kaleleri içeriden fethetmesi
espirisi, kültür alanında da
amansız sinsi bir istilayı
toplum yaşamında giderek
derinleşen etkilerini
karşımıza getiriyor."
karlarını zaafa sokacak gelişmeler karşı

sında tedbir almakta gecikmeyecektir.
Açık işgalin avantajları, yarattığı büyük
riskleri karşısında geçerliliğini yitirmiştir.
Artık Il.paylaşma savaşının arifesinde
köklü değişikliklere gitmek kaçınılmazdır.
İşte bu noktada emperyalist gizli işgal
espirisinin niteliğini belirlemenin önemi or

taya çıkıyor. Tabiki bu şekilde değişikliği
sömürgecilerin çıkarlarından vazgeçmeleri
ya da taviz vermeleri anlamına gelmiyor.
Söz konusu olan sömürülerini daim kıla

cak yeni arayışlarına pratikte geçerlilik ka

zandırmak, derinleşen sarsıcı hale gelen
Kaya DOĞRUER
bunalımlarına biraz olsun deva olacak ça

releri b u l m a k t a d ı r .
Hasta yatağındaki emperyalizm,
ölümcül hastalığına geçici de olsa nasıl bir
deva bulacaktır. Öyle yapacakki hem ken

di içindeki tepkileri nötralize edecek hem
de bağımlı ülkedeki çıkarlarının ikamesi

ni sağlıyacak. İşte bu noktada özellikle bi

zim gibi ülkelerde geçerli olan yeni sömür

gecilik espirisi önümüze çıkıyor. Özde bir
ülkenin ekonomik
siyasi
kültürel, kısaca
her alanda emperyalizme tam bağımlılı

ğını sağlıyacak olan bu kayıtsız
şartsız kö

lelik görünümündeki "bağımsızlık",
"demokrasi" manevralarıyla siyasi alan

da genel oyla seçilen kukla parlamentolar,
dan vücuda gelen hükümetler ve özel ola

rak yukarıdan aşağı geliştirilip, destekle

nen güdük, çarpık gelişmiş yerli bir işbir

likçi sınıfın desteğinde, çıkarlarını gözete

cek baskı güçlerinin oluşumuyla gerçek ni

teliğine kavuşuyor. Ülkenin sivil, askeri, si

lahlı güçleri de bu tabloda elitin baskı ay

gıtı olma işlevi kadar yeni sömürgecilik
ilişkilerinin oluşumundan önce emperya

list, açık işgal ordularının fonksiyonları

nı üstlenecek biçimde örgütlenir. Demok

rasi yutturmacası ise, nisbi hakların dü

zeni tehdit eder konuma gelmesinden he

men sonra egemen sınıflarca her an rafa
kaldırılıp, açık faşizan yöntemlerle yerini
bırakabiliyor. Dünyada bu konuda sayısız
örnek verilebilir. Demokratik hak ve öz

gürlüklerin rafa kaldırılması ve yukarıdan
aşağı devlet eliyle elitin açık baskı ve ta

hakkümünün kurumlaştırılıp, sürekli ha

le getirilmesi de her an mümkündür. Ay

rıca, uluslararası planda emperyalizm
bunca özel çaba ve programlarına rağmen
ipin ucunu bazen kaçırabilir ve son Nika

ragua, Libya örneklerinde olduğu gibi
kendi askeri gücünü de devreye sokabilir.
Yaşamsal çıkarlarının ortadan kalkması
karşısında yeni sömürgelerinde işbirlikçi
iktidarları gibi kirli, azgın dişlerini göste

rebilir. Yaşadığımız süreçte istisnai de ol

sa bunlar emperyalizmin bunalımı açısın

dan önemli ipuçlarıdır. Bunun karşısında
halk güçlerinin dünya çapındaki gelişimi
ve yayılması emperyalistlerin bu çabala

rının çıkmazını da açıkça gösteriyor.
Sorunsalımızın can alıcı noktası da
burada ortaya çıkıyor. Emperyalizmin iç

sel bir olgu haline gelmesi ve kaleleri içe

riden fethetmesi espirisi, kültür alanında
da amansız sinsi bir istilayı toplum yaşa

mında giderek derinleşen etkinliklerini
karşımıza getiriyor. Emperyalist değerler
ve yaşam alışkanlıkları yukarıdan aşağı
yerli işbirlikçilerin bütünleşmesi çerçeve

sinde bütün toplum katlarına empoze edi

liyor. Devletin elinde tutulan radyo, TV.
gibi ideolojik baskı araçları ve en temel

de yürürlükteki eğitim programı bu ama

cın rahatlıkla uygulanmasını sağlıyor. Yeni
sömürgeleşme sürecinin başlangıcındaki
"Küçük Amerika Olma" hayalleri özde
ülkemizin bugün geldiği, (getirildiği) du

rumu çok iyi özetliyor. Küçük Amerika
olamadıysa da topluma özümletilen hayat
tarzıyla ülkemiz bugün u y u ş t u r u l a n içten
içe çürüyen ve yeni sömürge i l i ş k i l e r i n i n
yarattığı çöküntüyle ilk sırayı alan Güney
Kore, Hong
Kong gibi ülkelerin konumu

na getirildi. Hayat damarları kurutuldu.
Ülkede kesintisiz uygulanan depolitizas

yon politikalarıyla tek tipleştirme sürecin

"gençlik ülke gerçeklerinden
koparılıp apolitik bir
kuşak yaratma yönünde
önemli mesafeler
kaydedildi, bu kuşatmayı
yaranlar ise katledildi,
işkenceye tabi tutuldu,
zindanlara dolduruldu."
de önemli mesafeler aldı. Uyuşturucu, fu

huş, gibi, ahlak çöküntüsü egemen hale
getirildi. Gençlik ülke gerçeklerinden ko

parılıp apolitik bir kuşak yaratma yönün

de önemli mesafeler kaydedildi. Bu kuşat

mayı yaranlar ise, zindanlara dolduruldu
ve bu durum yeni kuşaklara sürekli gös

terildi. Tercihlerini emperyalizmden, ku

rulu düzenden yana yapmaları için
yeterli örnekler önlerine konuldu. İşçi
sınıfı
köylülük gibi bütün halk güçlerinin
nötralize edilmesi, beyinlerinin uyuşturul

ması için ne gerekirse yapıldı. Tabii ki, bü

tün bunlar hep birden olmadı. Sinsi bir be

yin yıkama programıyla on yularca top

lum katlarına egemen K ı l ı n d ı . Açık ki, ka

pitalizmin dünya görüşüyle yoğrulmuş, bi

reyci yoz bir toplum yaratma amacı i n s a

nın yabancılaşması o l g u s u n u n gerçekleş

tirilmesi ancak ve ancak yerli i ş b i r l i k ç i sı

nıfların tam ve kayıtsız
şartsız i ş t i r a k ı y l a
sağlanabildi. Nasıl gelindi bu noktaya?
Ülke içinde kendi öz dinamiğiyle ge

lişmiş yerli tekelci burjuvazi gelişemediği
için bu dinamik dışarıdan, emperyalizm ta

rafından verildi. Yerli burjuvazi emperya

lizmle birleşip içice geçti... E m p e r y a l i z m
olgusu her alandaki bütünleşmeyle içsel
olgu haline geldi. Artık günümüzde yerli
tekelci burjuvaziyle emperyalizmi keskin
"kendi dinamiğiyle
demokratik devrimim
yapamayan burjuvazi
emperyalizmle alaturka

arabesk alışkanlıklarını
yitirmeden bütünleşti. bu
bütünleşme güdük, gerici,
tutucu baskıcı bir egemen
sınıf kliği yarattı"
çizgilerle birbirinden ayırtetmek i m k a n s ı z
hale geldi. Kendi dinamiğiyle demokratik
devrimini yapamayan burjuvazi emperya

lizmle alaturka
arabesk alışkanlıklarını yi

tirmeden bütünleşti. Bu bütünleşme, gü

dük, gerici, tutucu, baskıcı bir egemen s ı

nıf kliği yarattı. Bunlarda beraberinde
halk kültürüne düşmanlığı getirdi. Resmi
ideoloji her şeyin üzerine çıkarıldı. Resmi
ideolojinin, kurulu düzenin dışındaki bü

tün düşünceler hareketler suç sayıldı. So

run halkın kendi değerlerinden, yaşam tar

zından vazgeçirilmesi, kendi ülke gerçeğin

den koparılıp, sıradan g ü n l ü k s o r u n l a r
içinde kayıp olanı düşünmeyen, düşünce
üretmeyen, hep yönetilen, tüketen, verile

ne razı olan, istendiği biçimde emeğini ve

ren, boyun eğen bir t o p l u m yaratmanın
yöntemlerinin bulunmasıydı. Egemen ide

oloji bu konuda süreçle yaşanan deneyler

le b i r l i k t e giderek y e t k i n l e ş t i , güçlendi.
İdeolojik baskı aygıtlarının resmen ellerin

de olmasıyla antenlerden, vericilerden be

yinlere ulaşan standart programlar, boyalı
basının her t ü r l ü çarpıklık ve sapmayla al

lanmış, pullanmış katkısıyla bütün toplum
katmanlarının tutsak alınabilindiği günü

müzde i n s a n l a r ı n hayatı a r t ı k kendi ira

d e l e r i n i n dışında belirleniyorsa, insanlar
bu kıskaca hergeçen gün dahada boğulup
batıyorsa, bunda toplumun alternatif güç
yaratma, bilimsel doğru seçenekleri yarat

ma ve bunu proleter d e v r i m c i h a l k ı n kül

t ü r ö z e l l i k l e r i y l e b i r l e ş t i r i p , halka u l a ş t ı r

ma k o n u s u n d a k i e k s i k l i k t e de görmek ge

rekiyor. Bu d i n a m i k ve b i l i n ç b i r i k i m i n i n
hemen y a r a t ı l m a s ı tabi ki beklenemez.
A m a bu konuda o n u r l u b i r geçmişin bi

r i k i m i n i n gücü de gözardı edilemez. Her
nekadar zor g ü n l e r d e k e n d i n i b u r j u v a z i

n i n a p o l i t i k l e ş t i r m e ve dejenerasyon po

l i t i k a s ı n d a n kurtaramayıp, h a l k ı n müca

delesinin(değerlerinin)tahrip edilmesine ses
çıkarmayıp asgari görevlerini savsaklayan

ların yarattığı ek bir tahribat söz konusuy

sa da asıl sorun bugünden yarına devrimci
proleter k ü l t ü r ü ulusaldan evrensele uza

nacak bir yelpazade geliştirecek mücade

lenin bilincini oluşturacak, giderek nitelik
kazanacak çalışmalardır.
Ancak, bu şekilde b ü t ü n hayatımıza
giren, somut ifadesiyle k ü l t ü r emperyaliz

mi olarak karşımıza çıkan halkın kendi ik

tidarı önünde en büyük setlerden b i r i n i
oluşturan bu düşmanı tanıyabilir, yenebi

liriz.
Öz k ü l t ü r ü m ü z ü n silahlan k ü l t ü r
emperyalizminin karşısında en b ü y ü k di

renine odaklarından olacaktır. Amaç,
sadece direnmek değil, yenmekse, gerekli
b i l i n ç silahlarıyla donanmamız şarttır.
57
 ALÇALMANIN YAZICISI
KUNDERA
Kundere'ya geçmeden Önce söyleye

ceklerim var.
12 Eylül'den sonra Türk sanatı dev

rimcilere ve devrimciliğe düşman kesildi.
"Eylülist" rejiminin idamlar, hapisler ve
işkencelerle başlattığı, Türk ilericileri ve
ilericiliğini mahkum etme politikasını sa

natçılar yazdıkları ve yaptıkları ile sürdür

meyi bir görev bildiler. Hiç bir estekik de

ğeri olmayan ürünleri, yalnızca başkaldı

rıyı ve başkaldıranı karaladığı için okuyu

cuya kabul ettirmeye çalıştılar. Sadece
Türkiye'de üretilen sanat ürünlerinin ço

ğunda değil, aynı zamanda ithalatı da aynı
yönde yapıyorlar.
Bugün bütün edebiyatta, sanatta baş

kaldırıya, her türlü haksızlığa, adaletsiz

liğe yönelik bir estetiğin var olma şansı or

tadan kalkmış görünüyor. Bunu bir üç

genle sağlıyor Türkiye. Bu üçgeni şu şe

kilde açıklamak mümkün; bir yanda ya

yıncılar var, diğer yanda holding sanat
dergilerinin eleştirmeleri var, bir üçüncü
köşesinde de propagandist fıkra yazar

ları var. Bu üçgenin içinde yazar, sanatçı,
sadece başkaldırıyı, haksızlığa karşı mü

cadeleyi karalayan edebiyatın geçerli ol

duğunu düşünüyor ve buna göre yazıyor.
Kuşkusuz bu üçgenin etkin olabilme

si için, buna uygun bir ortama hitap et

mesi gerekiyor. Bu da Türkçe'ye "yenikçi"
diye çevirdiğim
başka dillerde de. var, in

gilizce "defeatist" deniyor
bir psikozdur.
12 Eylül Türkiye'de ilericiyi, devrimciyi bir
yenikçi psikoz içine itti. Bu psikoz içinde
bir çok devrimci, ilerici, kendisini karala

yan, yaptığı işin yanlış olduğunu göster

meye yönelik edebiyata, sanata çok alıcı
bir duruma geldi. Hapishanedeki arkada

şının bir eksikliğini görüp, içine girdiği
devrimci mücadeledeki bir yanlışı genel

leme eğilimi var.Bu eğilim, 12 Eylül'ün fiili
baskısından doğdu.
58
Yalçın KÜÇÜK
Bu doğduktan sonra altını çizmek is

tediğim ikinci nokta şu; bu tür sanat ürün

lerini ortaya çıkartanların, ne 12 Eylül'ü
yapanların, ne tekellerin, ne de emperya

lizmin ajanları olmasına gerek yok. Da

ha açık olarak söyleyeyim; herhangi bir
yazarın, herhangi bir yerden emir aldığı

nı düşünmemiz gerekmiyor. Herbirini bü

tün bunlardan tenzih ediyorum. Eleştir

diğim yazarların, sanatçıların hiçbirine öz

nel olarak kötü niyet yüklemiyorum. An

cak bunları aklamak da istemiyorum (X).
Türkiye'de artık çok basit genellemeleri
aşmak durumundayız. Türkiye artık da

ha karmaşık bir ülkedir. Türkiye artık te

kelci aşamadadır. Tekelci aşamada artık
insanlara bir şey yaptırmak için mutlaka
onun ajan olmasına gerek yok. Nedir?
Bugün Türkiye'de veri kabul ettiğimiz üç

gen içinde başarılı olmak istiyorsanız, eğer
sizi bu holding sanat dergilerinin eleştir

menlerinin övmesini istiyorsanız, mutla

ka devrimci hareketi karalayacaksınız. Pi

yasanın normları böyle.
Yanlış anlaşılmasın. Ben kesinlikle
Türk solcusunun eleştirilmesine karşı de

ğilim. Tam tersine eleştiri olmadan biz ge

lişemeyiz. Mutlaka eleştiri olacak. Birbi

rimizi eleştireceğiz. Ama her zaman söy

lediğim gibi; bu toplumu için, halkı için
bu kadar meşakkate katlanan, beğenilsin
beğenilmesin inandıkları yolda yürüyen,
acıya ve sevince dayanıklı bu büyük küt

lenin sıcaklığını, toplumu değiştirme sı

caklığını duymadan karalanmasını redde

diyorum. Yaptıklarının bir bölümünü ben

de eleştiriyorum; onlar beni, çok daha faz

la eleştiriyorlar. Hiç bir itirazım yok; biz
eleştiriden ve katılımdan çıkacağız, büyü

yeceğiz. Eleştiri var; bugün az bile ve art

ması gerek. Karalama var; bugün yalnız

ca karalama var ve kalkması gerek; sorun
kadar basit.
Ancak eğer sanatçı iseniz, eleştiriniz
ve gücünüz yetiyorsa karalamanızı bir
estetik bütünlük içinde yapmak zorunda

sınız. Daha önce de belirttiğim gibi bu
ürünlerde bir estetik değer bulamıyorum.
Peki sanatçı kimdir. Herşeyden önce sa

natçı çağının tanığıdır. Ama bizim sanat

çılarımız biraz fazla ampirisist görünüyor

lar. Güncelle fazla ilgileniyorlar, güncelin
fazla etkisinde kalıyorlar. Çok sevdiğim
bir romancının, üç romanını, tarih için

deki üç romanını, çok kısa olarak özetle

yerek, bu söylediklerimle neyi kastettiği

mi anlatmaya çalışayım. Adalet Ağaoğlu'

nun üç romanından söz edeceğim. Birin

cisi "Ölmeye Yatmak", ikincisi "Bir Dü

ğün Gecesi", üçüncüsü "Üç Beş Kişi".
Romancı toplumdan nasıl aşırı ölçüde et

kileniyor, eğer benim bu üç romana ba

kış açım doğruysa bunu görebileceğiz,
imajları, kurguyu, tipleri doğru anladıy

sam.
Ölmeye Yatmak, bir üniversite pro

fesörü hanımla, bir öğrenci arasındaki aşk
ilişkisidir. Üniversite Öğretim Üyesi hanım
profesör veya doçent bunun rahatsızlığı

nı duyar. Ve bunun için intiharı düşünür.
Bütün roman bunun üzerindedir. Nedir
bu roman? Bu roman şudur; 1960'lı yıl

lar dünyada ve Türkiye'de devrimci hare

ketin yükseliş döneminin romanıdır. Dev

rimcilik sahneye hakimdir.
Doçent Aysel, dünyada ve Türkiye'

de tartışma gündemini oluşturan, akade

mik yaşamı sarsan, yeni bir dünya için or

taya çıkan, yeni insana takılıyor. Devrim

ci öğrencisinden "gebe" kalıyor.
Bu dönem de, Türkiye'nin sıcak top

rağına yeni bir tohum atılıyor; genç öğ

renci ve işçiden. Eski kuşak bu tohumla
sarsılıyor. İkirciklidir. İntihar girişimi bir
güvensizliği yansıtıyor. Kısaca 1960'lı yıl

larda Türkiye'de ve dünyada başını kaldı

ran insanlar var. Büyüyen baş kaldıran bir

şey var.
Evet Ölmeye Y a t m a k ' t a başkaldırı
var. Fakat Bir Düğün Gecesi'ne geldiği

miz zaman bir değişiklik görülüyor. Ömer
diye bir profesör var. Plancı profesör ve
birde A y ş e n diye bir kız var. Ölmeye Yat

m a k ' ı n k a h r a m a n ı Aysel'in yeğeni olan
Ayşen. Bu kez Ayşen Profesör Ömer'e
aşık. Hikaye tersine dönüyor. A r t ı k pro

fesör Ömer'den ilham alıyoruz. Artık 12
Mart gerçekleşmiştir; Ömer siniktir. Ömer,
toplumsal sorumluluklara yabancı yaşa

yan bir imaj veriyor. Y e n i k l i ğ i n i l k to

humlarını içeriyor. Bu yüzden profesör

plancı Ömer'i sevmedim.
Üç Beş Kişi ise E y l ü l i s t dönemde ya

zılıyor; sanayicinin b a ş a r ı l ı o l u ş u a n l a t ı

lıyor. Eylülist dönem de, yalnızca sanayi

ciyi ve hatta ithalat ve ihracatla uğraşanı
başarılı sayıyor. Bir anlamda Orta Çağ

ın "efendi" adamı bezirgan, tekrar ön pla

na geliyor.
Sanatçı güncelde kalıcı olabilene gö

rebilendir. Gelen dalgayı hem duyan ve
hem de dalganın arkasını görebilendir. Es

tetik, hiçbir zaman o l u m l u y u göstererek
gelişmiyor. Hep olumsuzu göstermek du

rumundadır.
Sanatçımızdan, biri Faust bir Don
Kişot ya da bir Julien Sorel y a r a t m a l a r ı n ı
istemiyorum. Ancak gelecek i n s a n ı m ı z ı n
ipuçlarını görmek de hakkımızdır. Gele

cek insanımızın ipuçları, bu günün eyle

minde var, yansıtmak durumundalar.
Cumhuriyet Kitap K l ü b ü ' n ü n dergi

si Çerçevesinde bir söyleşide ifade etmiş

tim. Burada tekrar yazarak aktarıyorurn
"Romanımızın temel işlevi, gelecek insa

nımızı, embriyonik ölçüde yazmaktır. Ge

lecek insanımız, paylaşıma bağlı, beceri

li, bilgiye vurgun, karar vermekten çekin

meyen, sorumluluğunu alan, insanı ve sa

natı seven, dirençli, acıya ve sevince da

yanıklı insanımız, yaşadığımız eylemin
içindedir; romancımız b u n u yazmak d u

rumundadır" Bu insan t ü r ü Batı'da tü

kenmişse, bu bizim s o r u n u m u z olamaz.
Batı'da bu insan türü, gittikçe gelişen bi

rey, tükendiği için roman b u n a l ı m ı n ı ya

şıyor. Eğer Avrupa'da roman bir sanat, bir
anlatım kolu olarak kendini bitirmişse, bu
bizim kabahatimiz değildir. Biz eğer geri
kalmışsak geri k a l m ı ş l ı ğ ı n da bazı avan

tajları var.
Batı'da ş i m d i en iyi romanmış! Ne

rede? Onüçüncü y ü z y ı l ı yazıyor: Gülün
Adı. Polis romanı tekniğini orta cağın ma

nastırına getiriniz; lingüistik eklemeler ya

pınız. İşte "Gülün Adı" ortaya çıkıyor.
Birey'in gelişimi tekelci aşamada dur

muş olduğu için Batı'da roman b i t m i ş t i r .
Bittiği için Batı İnce Memed'i okuyor. Yaşar
Kemal Toros Dağlan'm yazıyor, onlar
okuyor. Latin A m e r i k a romanını okuyor.
Başkaldıran adam var orada. Avrupalı'

nın başka okuyacağı "imaj" yok artık; bu
ortaya çıkıyor. Tekrar olacak ama yine de
yazıyorum. Tekelci aşamada birey, her
hücresi iltihapla dolu bir yaratıktır. Hiç bir
istenci, hiç bir iradesi olmayandır. Bu söy

lediğim sadece teorik değil. Batılılar bu

nu yaşıyor. ,Batı Avrupa'da Amerika'da
aydın bitmiştir Birey bitmek üzeredir. Kaf

ka'nın Metomorphoses romanı, romanda
Samsa b u n u gösterir. Bugün Avrupalı,
Kafka'nın Samsa'sına dönüşüyor. Kafka'

nın d ö n ü ş ü m ü n d e Samsa kendisinin ha

mamböceğine dönüşmesini izliyor. Batı
dünyasında, tekelci aşamada, insan ha

mamböceğine dönüşüyor. Hamamböceği

nin romanı yazılmaz. Bir kez yazılır; Kaf

ka yazdı. İ k i n c i s i yazılmaz aslında. Bir de
Kundera yazıyor. Kunderada önemli kah

raman Sabina. i h a n e t i seviyor. Böyle ya

zıyor. İhanete t u t k u n Sabina'yı bulan
Kundera, Türkiye'de övülüyor. Türkiye'

de nasıl övülür, sevilir.
Kundere'ya geçmeden önce son bir
parantez açıyorum. Yayıncı, holding sanat
dergileri eleştirmenleri, propogandist fıkra
yazarları üçgeninden söz ettim. E t k i n l i k

leri var Ancak bu etkinliğin ötesinde bir
çizgi var, ortaya çıkarmaya çalışıyorum.
"Bizim" içimizde "yenikçi" pisikozu var.
"Biz" ölümle, işsizlikle, işkence ile hapis

likle, toplumumuzu değiştirme ve daha ile

riye götürme mesleğimizi, bizimki bir mes

lek'tir, bilerek kullanıyorum, "yanlış"
bulmaya başladık. "Biz"tümden olmasa
bile kısmen "çözüldük". Bizler kısmen
"çözülmüş" olduğumuz için, dünyanın
her yanında insanı alçakan
yazılara daha
yatkınız. Bunun değişmesi gerek.
Şimdi Kunderaya ve Dayanılmaz Ha

fiflik'e geçebilirim.
Tekelci aşamanın iltihaplı düzenine ve
dönemine denk
düşüyor.
Bu dönemde özellikler ve çizgiler var.
Gazete okumamayı öğretiyor.
Tiyatro, seyretmemeyi öğretiyor.
Üniversite, cehaleti öğretiyor.
Kundera, bütün bu söylenenlerin ve
ileri sürülenlerin doğrulanması oluyor. Bir
de, Türk basının kampanyalarının ya
boş ya da halkıma zararlı olduğu yolun

daki tezime yeni bir pratik getiriyor.
Kundera adındaki dejenere yazarın
kitabını, sadece sosyalist sisteme düşman

l ı k saçtığı için eleştirmek y a p t ı k l a r ı n ı ha

fife almaktır. Bu dejenere yazar anti

sovyetizm kayığına binerek insanın alçal

masının edebiyatını deniyor. Bireye geliş

mesine ve varolmasına küfrediyor.
Kundera'nın Anti
Sovyet olduğuna
k u ş k u yok. Ancak bu Kundera'nın asıl
özü y a n ı n d a i k i n c i derecede önemli olu

yor. Kundera insanın alçalmasının yazıcı

sı olarak ortaya çıkıyor. İnsanı başkaldı

ran yaratık olarak değil, ezilen ve sürünen
canlı olarak yazıyor.
Ben Kundera'yı öven diğer arkadaş

larımdan ne daha zekiyim, ne de daha faz

la b i l g i l i y i m . Kundera'yı propoganda
edenlerden iki farkım var. Bir: Türkiye be

nim işim. Günün yirmidört saatini Türk

iye'yi düşünmeye ayırıyorum. İki: ben on

ların tersiyim. Onlar, 12 Eylül'ü, Kunde

ra'yı övenler, propoganda edenler, Eylü

list düzeni kabul ediyorlar. Küçük küçük
değiştirmelerden yanalar. Benim soyadım.
Küçük olduğu için, büyük değişiklikler

den yanayım. Kundera ise değişiklik dü

şüncesine karşı çıkıyor. İlerleme'yi redde

diyor. Bütün kahramanlarım bunun için
yaratıyor. Türkiye'de bunun için kampan

ya haline getiriliyor. Kundera "Ben mis

yonlu insana karşıyım" diyor. "Ben Sov

yetler Birliğindeki Sosyalizme de razıyım,
ideali gelirse, kitaplardaki gelirse daha
kötüdür" diyor. Bunun için çevriliyor ve
yayılıyor.
Kundera'yı övenleri utandırmak ar

tık benim acil görevimdir (XX). Hep öv

düler; çok az yeren oldu. Yerenler, iyi ro

man olduğunu ve ancak anti
sovyet çizgi
taşıdığını söylediler. Böyle yerenler, öven

ler kadar yanılıyorlar. Anti
sovyet oldu

ğu kesin; ancak anti
sovyetizm bu roman
olmayan yazıyı sunmaya yarıyor. Kunde

ra'nın yazdıkları Anti
sovyetizmden çok
daha ötede, insanın hamam böceği olma

sını dile getiriyor.
Dayanılmaz Hafiflik'in dört kahra

manı var. Hepsini kısaca tanıtacağım.
İşimi böylece bitiriyorum.
Önce tereza ile başlıyorum. Kadının
bir derdi van güçsüz olmak istiyor. Güç

süzlük için yalvarıyor: "Güçsüz olmanı is

tiyorum. Benim kadar güçsüz" (1). Türkçe
çevirisinin sayfa numaralarını veriyorum.
Göz kararmasına güçsüzlerin esrimesi de
diyebiliriz. Güçsüzlüğünün farkına varan
bir kişinin güçsüzlüğüne karşı çıkmak ye

rine ona boyun eğmeye karar vermesi..
Güçsüzlükten sarhoştur, daha da güçsüz

leşmek ister, kentin en büyük meydanın

da herkesin gözü önünde yere yuvarlan

mak, daha da alçalmak, aşağının aşağısı
olmak ister" (2). Bu Kundera'nın baş kah

ramanı Tereza'dır; aşağı
aşağısı olmayı is

tiyor.
Karakolda yediği iki sopa karşısında
çözülmüş ve bozulmuş bir lümpen ortaya çı

kıyor. Çözülmüş insanı anlatıyor. Bir çö

z ü l m ü ş l ü k ortamında piyasaya sürülüyor.
Sabina'ya geliyorum. Kundera'nın
ressam kahramanı oluyor. "Franz'ın bilme

diği şey Sabina'nın bağlılıktan çok ihanet

le baştan çıktığıydı" (3). Birinci kadın Te

reza, aşağılanmayı seviyor, ikinci kadın
59
Sabina, ihanete t u t k u n olarak ortaya çı

kıyor.
Herhalde artık Dayanılmaz Hafiflik,
kendisini b e l l i etmeye başlıyor.
"Güçsüzlük" "alçalma" ve "ihanet" bir
yazıcılık malzemesi yapılıyor ve dünyada
y i r m i n c i yüzyılın orta çağında ve Türki

ye'de bir Eylülist yılgı döneminde piyasa

ya sürülüyor. Eğer kısmi bir çözülme psi

kozu olmasa, yayıncı, holding sanat der

gileri eleştirmenleri ve propagandist fık

ra yazarları, böyle bir kitabı bir kampan

ya haline getiremezlerdi.
Anti
Sovyetizm, şu aşamada, yalnız

ca yoz estetik ölçüleri gizlemeye yarıyor.
Bu yoz estetik ve ahlak programına
karşı çıkma, Sovyet yanlısı olmakla ozdeş
tutulabiliyor. Öyle sanıyorum belli bir
a ç ı k l ı k sağladıktan sonra "anti
sovyet"
yanlıları bile, mücadele ve direnç ölçütle

rine bağlı kaldıkları ölçüde, Kundera'dan
uzaklaşacaklardır. İlk işimiz, içimizdeki
kısmi yenilikçi psikozunu atmaktır. Bunu
yaptığımız ölçüde, çoğunun sevdiği Daya

nılmaz Hafiflik, çoğunun tiksindiği bir ro

mana dönüşecektir.
Devam ediyorum.
"İhanet. Küçük yaştan başlayarak baba

mız, öğretmenimiz bize ihanetin düşünü

lebilecek en alçakça suç olduğunu söyle

yip dururlar. Peki ama nedir, ihanet? İha

net setleri yıkmak ve bilinmeyenlere doğ

ru başını alıp gitmek demektir" (4). İha

netin bir alçaklık değil bir özgürlük oldu

ğu yazılıyor. Kundera'nın Sabina'sı için
"ihanet, setleri yıkmak ve bilinmeyenlere
doğru başını alıp gitmek" oluyor. Daha
devam etmemi istiyormusunuz?
Kaldığı yerden devam ediyorum: "Sa

bina bilinmeyene doğru başını alıp git

mekten başka birşey düşünemiyordu".
Prag'da hastabakıcı Tereza, yalnızca alçal

mayı ve yerlerde yuvarlanmayı istiyor.
"O zaman yine bir ihanet özlemi
duydu." Sabina hep ihanet özlemi duyu

yor. Devam ediyorum; dar anlamda bu ki

tabı anti
sovyet bile sayamıyorum. Hitler
ile Stalin'i faşist Almanya ile buna karşı
savaşan Sovyetler Birliğini aynı sepete ko

yan bir kitaba anti
sovyet diyemem. An

ti sovyetizminde bir ölçüsü var; olması ge

rekiyor.
"Fransız arkadaşlarına bundan söz
ettiğinde, kulaklarına inanamadılar. 'Ya

ni ülkendeki işgale karşı savaşmak isteme

diğini mi söylüyorsun?' Onlara, komüniz

min, faşizmin, bütün işgallerin, bütün is

tilaların ardında çok daha temel, yaygın
bir kötülüğün yattığını ve kötülüğün yat

tığını ve kötülüğün havaya kalkmış yum

ruklar ve dillerinde bir ağızdan haykırılan
bir örnek heceler uygun adım yürüyen
insanlardan oluşan bir resmi geçitte en so

m u t görünümüne kavuştuğunu anlatabil

60
mek isterdi. Ama onlara b u n u hiçbir za

man anlatamayacağını biliyordu." (5).
Kundera, her t ü r l ü başkaldırıya, havaya
kalkan y u m r u k l a r a ve dolayısıyla insan'a
karşı çıkıyor. Çoban türünden kendi ha

linde yaşayan bir insan türünü özlüyor.
"Öğrenimini sürdürürken yurtta kalı

yordu, Sabina. l Mayıs sabahı bütün öğ

renciler resmi geçite katılmak üzere erken
f;
den boy göstermek zorundaydılar. Öğrenci
görevlileri eksik bulunmadığından emin
olmak üzere tüm binayı tepeden tırnağa
ararlardı. Sabina helada sak

lanırdı."(6). Sabina l Mayıs gösterileri ye

rine helayı tercih ediyor.
Bir kısmî yenilmişlik, bir kısmî çözül

müşlük psikozuna denk düşürülüyor: 12
Eylül, l Mayıs gösterilerinimi yasakladı?
Siz pek üzülmeyin. Sosyalist ülkelerde ay

dınlar l Mayısı helada geçiriyorlar. Eylü

list dönemde havaya kalkan yumruklar kı

rıldı mı? Üzülmeyin. Yumruklar önemli
değil. "Bedensel sevgi şiddetsiz düşünül

mez."(7). Önemli olan budur. Sabine, şid

deti yalnızca yatakta istiyor. Yumrukları
kaldırmasanızda olabiliyor.
Sanki Dayanılmaz Hafiflik, bir Ey

lülist Türkiye için yazılmış!
Ben Kundera'yı öven arkadaş ları

mın tersi olduğumu tekrarlıyorum. Onlar,
kendilerinin doğrularıdırlar.
Felsefe artıklarından bir sebze çorba

sı yapan Kundera, "kitsch" felsefesini öne
sürüyor. 'Bok" demek oluyor. Kundera

ya göre komünizm, sosyalizm, l Mayıs,
yumruklar, yürümek hepsi hepsi "kitsch"
sayılıyor.
Bir tek "olumlu" tip var: Franz.
Franz'ı da okuyacağım. Bir profesör. Öğ

renciliğinde Castrocu ve sonra Maocu
omuş daha sonra bırakmış ve eski tüfek'
liği seçmiş. Sabina, 1968 yılından sonra
Batı'ya ve özgürlüğü setleri yıkınca Franz
ile tanışıyor. Sevişiyorlar. Franz solculu

ğunu hatırlıyor. Frariz; solculuğu bir Bü

yük Yürüyüş olarak görüyor.
Sabina'ya "senin eski ülkendeki bir
tek yasaklanmış kitabın bile bizim üniver

sitelerimizde çiğenen milyarlarca sözcük

ten daha değerli olduğunu anlatmaya ça

lışıyor. Sabina, bütün bunları "kitsch" sa

yıyor; bok olarak görüyor. Sevgileri uzun
sürmüyor. Sabina, yeniden Büyük Yürü

yüş sevdasına düşen Profesör Franz'ı bı

rakıyor. Franz'da genç bir öğrenci ile se

vişmeye başlıyor. Öyküsü de asıl burada
başlıyor.
O kıza kendini göstermek için ve
Kamboçya'da "Sovyetler'in köpeği Viet

namın'ın esiri" olduğu için, Kamboçya'ya
giden aydınlar grubuna katılıyor. İlaç gö

türecekler. Hani bizede geliyorlar ya ay

dınlar. Franz da Kamboçya'ya gidiyor.
Anti
Sovyetliği ayrı. Franz bir aydınca
davranış içine girmek istiyor. Tek yaptığı
işi bu, ancak Franz oraya gidince, Türk ro

manlarında da, Türk filmlerinde de olmaz
birşey oluyor. Tam gidip Kamboçya hal

kına yardım edecekken, karşısına iki ta

ne hırsız çıkıyor.
Hırsızlar, Franz'a, "ver paranı" di

yorlar. Vermiyor. "Birden başına ağır bir

şey indi ye o an ikiye büküldü. Bir yere
götürülmekte olduğunu hayal meyal sezi

yordu. Sonra boşluğa fırlatıldı ve düşme

ye başladığını hissetti. Şiddetli bir çatırtı,
sonra bilincini kaybetti." (8). Bir dahada
kendisine gelemedi. Büyük Yürüyüş'e ye

niden heveslenen Franz, kitsch yoluna gi

diyor.
Buna estetik denmez, ilkellik deniyor.
Büyük Yürüyüş'e çıkan Profesör Franz'ı
i k i h ı r s ı z a öldürtmek yeni Türk romancı
larının bile aklına gelmiyor.
Son olarak Tomas'ı anlatacağım. Al

çalmış bir alçaktır; görülüyor. Prag'da ün

lü bir cerrah olarak başlıyor, sonra Sov

yetler Birliği'nin müdahelesi üzerine Çe

koslavakya'yı bırakıyor. Geri dönüyor.
Hepsi bu; işini yapıyor. Bir süre sonra da
alçalma süreci başlıyor. Bütün estetik bu
alçalma süreci üzerine kuruluyor.
Dubçek döneminde ki bir yazısından
dolayı gözden düşüyor. Taşraya gönderi

lecek; hiç bir itirazı yok; bir tek sorunu
olabiliyor, hergün sevişecek kadın bulama

maktan korkuyor.
"Taşraya taşınırlarsa hayatlarının ne

yi andıracağını gözünün önüne getirme

ye çalışıyordu. Her hafta başka bir kadın
bulmakta zorluk çekecekti. Erotik serü

venlerin sonu demekti, bu."(9). Yalnızca
bunun için istemiyor; ancak yinede taşra
da doktorluğa başlıyor.
Alçalması sürüyor, doktorluğu da gi

diyor. Mesleğini sevmeyen Dr. Tomas, es

ki dönemde yanılmış olduğunu açıklayan
bir kağıdı imzalamayarak çok büyük ay

dınca bir davranış içine giriyor. Cam sili

cisi oluyor.
Dayanılmaz hafiflik, böyle bir este

tik üzerindedir: Tomas artık apartman
camları siliyor. Her cam sildiği evde ev sa

hibesi ile sevişiyor. Türlü türlü sevişiyor
ve roman bunları yazıyor. Tomas işinden
memnun görünüyor.
"Açıklarken Tereza'nın ses tonu yas

lı, hınçsız, neredeyse sevecendi. 'Aylardır
saçın ağır ağır bir koku saçıyor.. Kadın
cinsel organı kokuyor. Sana söylemek is

temedim ama gecelerce sevgililerinin apış
aralarını kokusunu solumak zorunda kal

dım."(10) Tomas işinden hoşnut görünü

yor,
Tereza ise artık Tomas'ın yıkanmışın bi

le istemiyor. Kendisini suçlu sayıyor. To

mas'ın tekrar ülkesine dönüşünü kendisi

ne bağlıyor.
 Bitiriyorum. Tereza ile Tomas'ın ko

nuşması ile bitiriyorum.
"Burada mutluyum, fark etmedin mi BELGE YAYINLARI ALAN
Teraza?" dedi Tomas.
"Cerrahlık senin misyonunda" dedi
Tereza.
"Misyon dediğin sersemce bir şey Te

reza. Misyonum yok benim. Kimsenin
yok. Özgür olduğunu, bütün misyonlar
B.J.Odek Gülten Akın
dan arınmış olduğunu fark etmen o ka
LÜBNAN'DA İÇ SAVAŞ 42 GÜN
dar büyük bir ferahlama ki." "Tel örgüler içindeki oğullar,
Türkçesi: Yavuz Akdoğan
Hepsi bu kadar. Bu konuşmadan yarım (yeni çıktı) kızlar, dışındaki analar, nişanlılar,
sayfa sonra Dayanılmaz Hafiflik, sona eri
kızkardeşler... 42 gün süren açlık
yor. grevinin acılan..."
Antonio Gramsci Nokta
Kaynaklar: HAPİSHANE DEFTERLERİ
(1): Kundera M. "Var Olmanın Dayanıl
Türkçesi: Adnan Cemgil Hasan Kanafani
maz Hafifliği", iletişim Yayınları, GÜNEŞTEKİ ADAMLAR
İst: 1986, s.81 "Türkçe'de ilk kez Filistin
(2): a.g.e. s.84 Sacide Çekmeci öyküleri..."
(3): a.g.e. s.99 NİZAMİYE KAPISINDA Sanat Olayı
(4): a.g.e s.99 Bir Ananın Anlatısı
(5): a.g.e. s.108
109 (2. baskı) Joseph Conrad
(6): a.g.e. s. 108 KAZUMOV'UN ÖYKÜSÜ
(7): a.g.e. s.120 "1918 yılında Rus devrimcilerinin
(8): a.g.e. s.277 çabaları... Devrimin insan
(9): a.g.e. s.237 Domitila malzemesi... Kopacak fırtınanın
(10): a.g.e. s. 239 KONUŞMAK İSTİYORUM sezinlemesi..."
Bolivya Madenlerinden Nokta
(*): Yalnız Türkiye'de mi? 1848 Dev
Bir Kadının Aniatısı
rim Rüzgârı'nın ardından gelen George Orwell
yenikçi dönemdeki edebiyat da bu KATALONYA'YA SELAM
durumda. Dominique Eudes
KAPETANİOS "İspanya iç savaşından ilginç bir
"Kırklar, demokratik düşün

Yunan İç Savaşı kesit..."
celerin hala yayıldığı ve geliştiği YeniGündem
bir dönemdi."
"Zamanın edebiyatının ve Thomas Hauser
edebiyat eleştirisinin, büyük bölü
Perry Anderson KAYIP
mü devrim korkusu içerisinde, da
TARİHSEL MATERYALİZMİN
ha önceki devrimci inançlarına "Şili'deki 1973 Pinochet
İZİNDE darbesinin çarpıcı bir anlatımı"
ihanet halinde bulunan ve bütün
ülkelerde gericilerle uzlaşmış olan

Almanya'da Hohenzollern'le,
Anna Seghers
Fransa'da III. Nopoleon'la, İngil

Sabiha Serte! ÖDÜL
tere'de Viktorian'la
önde gelen
ROMAN GİBİ "1932 Almanya'sının sokak
Avrupa burjuvazisinin yönettiği Demokrasi Mücadelesinde çatışmaları, Hitler öncesi ortamın
Bir Kadın (çıkıyor) gerçek bir anlatımı"
gerici yolu izler."
"Caryle'in 1848'den önce ve
H. A. K.
sonraki yazdıklarını karşılaştır
Mustafa Sönmez Sorgu
mak yeter. Ötekiler, dönemin ger
TÜRKİYE EKONOMİSİNDE
çekten büyük yazarları
Flanbert BUNALIM III "Cezayir ve Yunanistan'da
gibi, son yıllardaki haliyle Dickens (3. basım) çarpıcı iki tanıklık
gibi derin bir sarsıntıya ve umutsuz

luğa batmışlardı. Bir başka bölüm
ise
hem de çoğunluktadır bunlar

gericilik ideolojik bir uzlaşma

ya girmeyi seçmişlerdi." G.Lukacs;
Avrupa Gerçekçiliği, İstanbul,
1977.S.136
(**): Bu konu ya ilişkin "Estetik belge
Heseplaşma" adını verdiğim bir yayınlan alan yayıncılık
yeni çalışma içerisindeyim. Ocak
ayın başında yayınevine teslim
edebileceğim.
HABERLER HABERLER HABERLER HABERLER HABERLER HABERLER
DİSK
DAVASI
SONUÇLANDI
DİSK ve bağlı sendikalar davasında ka

rar, 6 yıllık bir yargılamadan sonra 24
Aralık 1986 günü verildi. İstanbul 2 Nu

maralı Askeri Mahkemesi'nde süren 1477
Sanıklı DiSK davasında, DİSK'in ve bağlı
sendikalardan Taper
İş ve Devrimci Yapı

Iş Sendikası dışında kalan sendikaların
kapatılmasına karar verildi. 1169 kişinin
beraatiyle sonuçlanan davada 264 kişi çe

şitli hapis cezalarına çarptırıldı.
DİSK Genel Başkanı Abdullah Baştürk
ve Genel Sekreter Fehmi Işıklar ile birlikte
yürütme kurulunun 5 üyesi, TCK'nın
141/1 maddesi uyarınca 10'ar yıl hapis,
3 yıl 4 ay genel güvenlik gözetimi altında
bulundurulma cezasına çarptırıldılar.
Son sözleri sunulan sanıklardan Fehmi
Işıklar; "DİSK sendikal bir örgüt olarak
bağımsızlığı, demokrasiyi ve sosyalizmi
savunmuştur. Verilecek bu karar ülkemiz

de insan haklarının ve demokrasinin öl

çüsü olacaktır" dedi.
Aldığı 10 yıl mahkûmiyeti, toplam 4 yıl
7 gün cezaevinde kalarak karşılayan Ab

dullah Baştürk, Brüksel'den yaptığı açık

lamada hemen yurda dönerek kararı tem

yiz edeceklerini açıkladı.
Davada ceza alan sendikalar şunlardı:
MADEN
IŞ, BANKSEN, TEKSTiL,
BASIN
lŞ, GIDA
IŞ, LASTİK
İŞ, GE

NEL
IŞ, SOSYAL
lŞ, OLEYlS, BAY

SEN, NAKLlYAT
IŞ, DEV.MADEN

IŞ, KERAMlK
IŞ, DEVRiMCi SAĞ

LIK
lŞ, HÜRCAN
lŞ, PEKTİM
İŞ,
YERALTI MADEN
İŞ, ASİS
DEVRlM

Cl TOPRAK
İŞ, SİNESEN, YENİ HA

BER
İŞ; LİMTER
İŞ, TİS, ASTER
İŞ,
TEKGES
İŞ, İLERİCİ DERİ
İŞ, TÜM

KA
İŞ, FINDIK
İŞ.
TAPER
İŞ, DEVRİMCİ YAPI
İŞ ve
EMAŞ'ın davalarında ise ceza alan olma

dı.
62
DİN SİLAHININ
GERİ TEPİŞİ:
gelmişlerdir. 80'den sonra da din ve
TÜRBAN
Din Türkiye'nin sorunlarından bir
tanesidir. Tesettür de (örtünme) dinin...
Türbanda tesettür içinde ayrıntı bir ol

gudur. Ancak bu, son günlerde bir nu

maralı sorun haline ge(tiri)lmiştir. Biz
de bu "belirlenen gündem" üzerine gö

rüş belirtmek durumunda kaldık. Fa

kat buna rağmen türban olayına oldu

ğundan fazla önem vermek niyetinde
değiliz.
Altı yıldır varolan gelişmeler ve bu
günkü gerçekler ışığında türban olayı

na bir kişisel özgürlükler sorunu olarak
bakmak bizi yanlış değerlendirmelere
götürür. Türban yasağı kararı karşısın

da tavır alışta, öncelikle olayı yerli ye

rine oturtmak geçmişinden ve diğer
bağlarından koparmamak gerekiyor.
Bu karara, YÖK'ün ve düzenin öğren

ciye, öğretim elemanlarına ve insana ki

şiliksizleştirici, robotlaştırıcı ve tek

tipleştirici biçim vermesi açısından karşı
olmak gerekiyor. Karşı oluş ancak bu
anlamdadır. Konuya genelde böyle ba

kılmalıdır. Çünkü bugün alınacak ta

vır gericiliğe alet olma tehlikesi mevcut

tur. Böyle bir platforma düşülmemeli

dir. Elbette aksi şekilde de YÖK ve ege

men güçlere angaje olma tehlikesi de
mevcuttur. Sınıf mücadelesini, sınıfla

rı ve bunların ideolojilerini yok sayan
sivil toplumcu bir bakış da yararsız ve
bunun ötesinde sakattır. Bu açıdan ola

yı bugün almış olduğu Biçim'inden kur

tarmak gerekiyor. Olay özünde hakim
güçlerin ideolojik çelişki ve açmazının
bir varyantıdır
Mevcut türban olayına neden salt bir
kişisel özgürlükler sorunu olarak bakı

lamaz. Zira türban kendiliğinden orta

ya çıkmış ve kendi başına bir olay de

ğildir. Olay toplumsaldır, bir tarihi ve
bir temeli vardır. Bu yanı gözönüne alı

narak değerlendirilmelidir.
Dinin toplumdaki işlevinin ne oldu

ğu konusuna DİN ve TOPLUM yazı

sında değiniliyor 12 Eylül olayı bir yân

dan da kitlelere yönelik olarak sosya

list ideolojinin (etkinliğinin kırılması
yönünde onun) yerine bir ideoloji ikâ

me edilmeye çalışılmasını anlatır. Ha

kim güçler her zaman dini kitlelerin pa

sifize edilmesi ve statikliği için kullana

dinsel ideoloji kitlelerin ve gençliğin
devrimci ideolojiye kanalize olmaları

nı engellemek için bir paratoner görevi
görmesi amacıyla pompalanmıştır. Bu
olgu aynı zamanda Türkiye'nin Orta

doğu ve Arap ülkeleriyle yakınlaş(tı

rıl)ması politikalarıyla da bağlantılıdır.
Ancak yazının esas konusunu oluştur

madığı için bunu geçiyoruz.
Böylesi amaçlarla bilinçli olarak kö

rüklenen ''irtica'', üstyapısal bir olgu
olarak dinsel ideolojinin görece bağım

sızlığından dolayı kendileri açısından
artık denetlenebilir bir olgu olmaktan
çıkma emarelerini gösterince, tavır al

mak durumunda kalındı. Bu tavır da
somut olarak türban konusunda orta

ya çıktı. Kısaca son günlerde kamu

oyunu meşgul ve üzerinde fırtınalar ko

parılan "türban olayı" bilinçli olarak
körüklenen bir silahın geri tepmesidir.
Türban konusundaki ısrardan dolayı
"irtica" gelişmemektedir, aksine
"irtica" geliş(tiriî)diğinden dolayı tür

ban konusunda
örgütlü
direnmeler
gündeme gelmektedir.
Genel olarak dinsel hareketlerle itti

fak özel olarak da türban olayına sa

hip çıkmak aynı şekilde Sol için de ge

ri tepen bir silah durumuna gelebilir.
Dikkatli olmak gerekmektedir. Önce

likle Sol, ideolojik olarak kendine gü

venmelidir. Kişisel özgürlüklerin sınır

landırılmasına karşı çıkmak ve insan
hakları konularında sosyalist
yurtse

verlerin tavrı açıktır. Ama bu herkes
açısından böyle değildir. Bugün dev

rimcilerin türban olayında kendilerini
sınamaya ihtiyaçları yoktur. Sınanma

larına da izin vermemeleri gerekmekte

dir. Amiyane tabirle dolduruşa gelme

mek gerekiyor. "Siz insan haklarını ve
kişisel özgürlükleri savunmuyorsu

nuz?" sorusuna sosyalistler muhattap
olmamalıdır. Eğer olurlarsa
ki bu, so

ruyu soranın demogoji yaptığını göste

rir
anlatacakları şey, salt türban olayı
değil türban olayına nasıl gelindiği ola

caktır, irtica ve dinsel ideolojinin han

gi düşünce ve amaçlarla nasıl körüklen

diği olacaktır. Ve bugün, neden ve han

gi amaçlarla tavır alındığı olacaktır.
Kaldı ki bugün, biçimselliğin dışında ve
bir uyarı mahiyetinden öte bir tavırda
alınmamaktadır "irtica"ya... Ve bek

lenmemelidir.
HABERLER HABERLER HABERLER HABERLER HABERLER
Okullarda din dersi okutulmasının
zorunlu hale getirilmesi daha az "ir

tica" mıdır, ya da daha az insan hak

lan ve kişisel
vicdani özgürlük sorunu
mudur? Örnekler çoğaltılabilir.
Bugün türban yasası koya zihniyet
de, buna karşı çıkan zihniyet de Sol'

un yabancısı değildir. Sosyalist
yurt

severler karşısında olduğu bu ilkel zih

niyetlerden birine angaje olmak duru

munda değildir. Kendi düşünceleri ve
kendi gündemleri vardır. Bu konuda
tercih etme durumda değillerdir. Şu
unutulmamalıdır; sosyalistler için her
zaman tehlikeli
bu açıdan dikkatli
olunması gerekli
durumlardan biri ha

kim güçler arasındaki çelişkilerde nasıl
tavır alınacağıdır. Bu problematik'in
çözümü; olayı toplumsallığı ve sınıf
mücadelesi içinde yerine oturtmak, ola

ya emekçi sınıfların ve sosyalist ideo

lojinin çıkarı açısından bakmaktır.
Sol, sosyalist ideoloji yerine bunu en

gellemeye yönelik ikame edilen dinsel
ideolojinin gelişip güçlenmesine alet
olamayacağı gibi, hakim güçlerin insan

ları ve üniversite gençliğini robotlaştı

rıcı, kişiliksizleştirici, tek
tip'leştirici
uygulamalarını savunamaz. Ki son tah

lilde bunların ikisi de aynı hakim güç

lere hizmet eder.
BAŞKENTTEN
HABERLER
Diğer büyük kentlere oranla aralık ayı
Ankara'da çok yoğun bir baskı ortamın

da geçti. Özellikle öğrenci gençliğin üze

rinde yoğunlaşan ve sistemli karaktere bü

rünen uygulamalar bazı okullarda devre

ye idarenin de girmesiyle kendini açıktan
açığa gösterdi. Bu masum öğrenci talebi

nin ardında gizli örgüt, kışkırtıcılık, va

tan hainliği... vb. arayışları devletin her
düzeydeki yetkilisi tarafından dile getiri

lerek öğrenci gençlik hedef tahtası haline
getirildi. Sözkonusu saldırılar da bu açık

lamaların mantıksal bir sonucuydu.
öğrenci gençliğin "depolitize olmuş
gençlik" kategorisinin dışına taşma eği

limi göstermesi ve bunun kamuoyunda da
sempatiyle karşılanması, varlık şartlarını
12 Eylül e borçlu olan tüm kesimleri de

rinden rahatsız etti. Gençlikteki kıpırda

nış aslında toplumun derinlerinde yatan
antagonist sınıf karşıtlıklarının dolaysız
bir dışavurumudur, işte bu dışavurum de

mokratik gelişmelerin bir ön
habercisi ol

duğu için tüm demokrasi düşmanı güçler
kendi geleceklerinden endişelenmektedir

ler. Baskıların temelinde yatan gerçek iş

te budur.
SBF
ÖD ve AÜOD'nin bazı yönetici

lerinin gözaltına alınmasının ardından
GÜBYYO da resmen idare
polis işbirliği
ile "göze batan'' bazı öğrenciler karako

la alınıp dayak, gözdağı ve hakarete ma

ruz bırakıldılar. Salt gelir getirmek ama

cıyla yeni yıl kartları satan öğrenciler göz

altına alındılar, sergilen dağıtıldı, içlerin

de ilerici ozanların sözleri geçen kartpos

tallar "suç unsuru" diye müsadere edil

di. "Kartpostallarla bir sınıfın diğer sınıf

lar tahakküm kurmaya yönelik örgüt kur

mak" suçu sabit görülememiş olacak ki
gözaltına alman 20'ye yakın öğrenci ser

best bırakıldı, kartpostallar "tutuklandı,"
EGO'dan toplu taşım kartı uygulamasın

da öğrenci indirimi yapılması için imza
toplayan öğrencilerden bazıları hakkında
dava açıldı. Bütün bunlara ilave olarak da
solcu olarak bilinen bazı öğrencilere kı

rık not verme türünden yeni tür bir baskı
da göndeme geldi. Öğrenci örgütlülüğü

nün YÖK denetimine sokulması için ida

re denetiminde dernek kurma çalışmala

rına hız verildi.
Gözaltına alman öğrencilere bir yandan
sistemli işkence uygulanırken, diğer yan

dan öğrenci derneklerine güvensizlik to

humları ekmek için olsa gerek, "dernek

lerin tümünde ajanlarının bulunduğu, her
gelişmeyi bildiklerini... vb." demagojik ifa

delerle insanların yıldırılarak kendileriy

le 'işbirlikciliğe' zorlandılar. Ayrıca ken

dilerine muhbirlik yapacaklara da "kesin
olarak okul bitirme garantisi ve ücret"
teklifleri yapılarak insanlar kişiliklerinden
uzaklaştırılmak istendi. Bütün bunların
daha sonra salıverilen öğrenciler tarafın

dan kitle içinde anlatılacağı ve bunun da
dolaylı olarak pasifikasyona hizmet ede

ceği elbette hesaplanmıştı.
Öğrenci gençlik üzerinde bunca baskı
yaşanırken Ankara'da yeni bir okul, Doğ

ramacı'nın Bilkent'i bütün ihtişamıyla
açılıyordu. En elit kesimin çocuklarına
eğitim vermek amacıyla, kurulmuş olan
Bilkent ile diğer üniversiteler arasındaki
farkı Milliyet gazetesi çok açık bir şekil

de dile getirdi. Üniversitelerde en ufak bir
hak için mücadele eden halk çocukları iş

kencelere, baskılara, okuldan atılma ce

zalarına katlanırlarken, Doğramacı'nın
Bilkent'inde akademik
demokratik hak

lar yukarıdan aşağıya verildi. (Örneğin,
öğrenci konseyleri, modern laboratuvar

lar, lüks denilecek yurtlar, kütüphane

ler... vb.) Bu karşılaştırma bile ülkede
kimlerin demokratik hakları olabileceği

ni açıkça gösteriyor. Varlıklılara verilen
haklar, yoksul çocuklarına verilen ise bas

kılar olmaktadır. Ama zaten onlar kendi
haklarının ancak kendi mücadeleleri so

nucunda, sıkıntılara göğüs gererek alına

bileceğini yaşanan deneylerle bilmektedir

ler.
Bu baskılar yaşanırken öğrenci gençlik
içindeki demokrasi güçleri ilkeli birlikler
oluşturup ülke düzeyinde bir mücadele
perspektifini hayata geçirmeleri gerek

mektedir. Bu gerçeği bir kenara iten Ya

rın dergisi çevresindeki arkadaşlar "par

sacı" ve "benmerkezci" bir anlayışla aç

lık grevini başlattılar. Eylemin hedefini de
oldukça daraltarak "Yarın" çevresine yö

nelik gözaltına alınmaları protesto için ey

leme giriştiklerini açıkladılar. Bizler de
hangi ilerici kesimden olursa olsun, tüm
gözaltına alınmalara, işkencelere karşıyız
ve bunu şiddetle protesto ediyoruz ve bu

na tepki duymanın tüm ilericilerin ortak
görevi olduğuna inanıyoruz. Hele bu tepki
demokratik kitle örgütlerinin platformun

da dile getirilecekse o kitle örgütlenmesi

nin içinde bulunan tüm eğilimlerin katı

lımını sağlamak için çaba sarf edilmeli. Bu
yapılmayıp sözkonusu eylemde olduğu gi

bi "tekkeci" bir zihniyetle "ben yaparım,
gelen gelir" mantığıyla değil, yukarıda
açıkladığımız gibi, demokratik kitle ör

gütlerinde demokrasiden yana tüm güç

lerin ilkeli birliktelikler oluşturarak ve
bunları ülke düzeyine yayarak gerçek ka

zanımlar elde edebileceğine inanıyoruz.
Yaygınlaşarak süren bu saldırı dalga

sı, aslında devrimci gençlik hareketini he

nüz rüşeym halindeyken boğmayı amaç

lamaktadır. Bilinmektedir ki, o bir kez
kök salınca, geçmişinden sıhhatli dersler
çıkartarak atılım yapınca, artık onu dur

durmak için yeni Eylül'ler gerekecek.
Ankara'daki baskı sadece gençlik ke

simine yönelik olmadı. Belirli yayınevle

ri basıldı. Üç yayıncıyla birlikte yayınevi
müşterilerinden de bazıları gözaltına alın

dı. Oyun yazan Yılmaz Onay, oğlu ile bir

likte AST'taki oyun provasından alınarak
işkenceden geçirildi ve serbest bırakıldı.
Bu karşı
devrimci saldırı dalgasına kar

şı alternatif politikalar, üretip, ülke dü

zeyinde organize bir kampanya ile her tür

lü yasal yollar ve direnişlerle sorunlar gün

deme getirilmeli, kamuoyunda haklılığı

mızı pekiştirecek ve toplumsal desteği ar

tıracak yeni yollar bulup, iktidar üzerin

de demokratik baskı gücü oluşturulmalı.
Saldırıları geriletmenin başka yolu yok

tur. Baskıların genel olarak öğrenci kit

lesini derneklerden uzaklaştırmasının
önüne geçilmeli, baskılara göğüs gerebi

leceğimiz bilinci yığınlara maledilmelidir.
63
 YORUMLU FELSEFE SÖZLÜĞÜ YORUMLU FELSEFE SÖZ
İKTİDARIN ELE GEÇİRİLİŞİ
VE
KORUNMA ARACI OLARAK
"ZOR"
Tarihsel gelişimi çözümlemek, insanla

rın beyninde oluşan (sübjektif) fikir ve
yargılara temel dayanak noktası yapmak

la sağlanamaz. Fikir ve yargılar idealist
yaklaşımlarla olayların altında yatan ne

denleri araştırmadan "tarihin büyük
adamların ürünü olduğu" sonuçlarına va

rabilir, Bu anlayış biçiminin, dünya savaş

larından tutun da, toplumsal devinimle

re varıncaya değin, zaman, mekân ve di

ğer dinamik unsurları bir yana bırakarak,
tarihi kahramanlara, onların politik ey

lemine maletmesi kaçınılmazdır. Öyle ki
gün gelir çaresiz kaldığı durumlarda ken

disini ve toplumu kurtaracak kahraman

lar aramaya başlar. Bulamayınca da öf

ke ile haykırır "Kahramanı olmayan ül

keye ne yazık". (Brecht
Galileo Galilei)
"Politik eylemlerin, devletin şaşaalı ic

raatının tarihte belirleyici olduğu fikri, ya

zılı tarih kadar eskidir ve halkların, geri

de, sahnedeki gürültülü oyunun arkasın

da sessizce cereyan etmiş olan gerçekten
de ileriye doğru evrimine ilişkin bize ka

dar ulaşan malzemenin bu kadar az olma

sının da ana nedenidir." (Engels, Anti

Dühring)
Siyasal güç, ekonomik gelişmenin buy

ruklarına boyun eğmek zorundadır. Ör

neğin siyasal zor araçlarından olan "ya

sa h u k u k diline çevrilmiş ekonomidir"
(Engels). Siyasal zor ekonomik gelişmeyle
uyumlu olduğu sürece varlığım sürdürür.
Ama ne zaman ki ekonomik gelişmeyle
çatışır, işte o zaman yenilmeye mahkum

dur. Bunun yanısıra zor araçlarının nite

liğini ve gelişkinliğini de üretici güçlerin
gelişim seviyesi belirler. Örneğin b u r j u v a
hukuku, feodalizmin hukuk sisteminden
çok daha ileri ve gelişkindir. Keza "taban

ca kılıcı yener, ve bu en çocuksu belitçiye
bile, zorun salt bir istek işi olmadığını, yü

rürlüğe girmeden önce, çok gerçek ön ko

64
şulların varlığını, yani daha çok yetkin
olanların, daha az yetkin olanları altetti

ği aletlerin varlığını gerektirdiğini; ayrı

ca, genellikle silah denen bu aletlerin üre

tilmesi gerektiğini, bunun da yetkin zor
araçları üreticisinin daha az yetkin araç

ları üreteni altetmesi anlamına geldiğini,
ve tek sözcükle, zorun zaferinin silah üre

timine ve silah üretiminin de genel olarak
üretime
dolayısıyla 'ekonomik güç'e,
'ekonomik durum'a, zorun emrinde bu

"Eskinin parçalanması ve
yıkıntılarının üzerinde yeninin
gelişip serpilmesi için tek yol
vardır o da zor'dur. Çünkü
'zor yeni bir topluma gebe
her eski toplumun ebesidir."
(Marks)
lunan maddi araçlara dayandığını herhal

de kavratacaktır." (Engels, Anti
Düh

ring)
İşte bu yüzden tarihin anahtarını "üre

tim toplumsallaştığı andan itibaren ege

men ekonomik yasalarda aramak gere

kir". Başka bir deyimle
aslında yine sı

nıf mücadelesinin ortaya çıkardığı
büyük
adamların arasında araştırmak yerine sı

nıfların, sınıf mücadelelerinin tarihi ola

rak algılamak, üretimin gelişim yasalarıy

la birlikte değerlendirmek bilimsel bir
yaklaşım olur.
Toplumların tarihsel gelişimini ekono

mik yasalarla açıklamak için, bu gelişimi
sağlayan temel yasayı belirlemek gerekir,
işte bu devinimi sağlayan "tarihin en
önemli yasası, üretici güçlerle üretim iliş

kileri arasındaki zorunlu uygunluk yasa

sıdır".
"Sosyal ilişkiler, üretici güçlere sıkıca
bağlıdırlar, insanlar, yeni üretici güçleri
elde ederken, kendi üretim biçimlerini de
değiştirirler ve üretim tarzını, yani hayat

larını kazanma biçimini değiştirirken, bü

tün sosyal ilişkilerini de değiştirirler. El
değirmeni, size feodal toplumu, buharlı
değirmen de kapitalist toplumu verir."
(Marks, Felsefenin Sefaleti)
Üretim faaliyetindeki insanlar, üretim
araçları, bilimsel teknik bilgiler, iş alış

kanlıkları ve her çeşit iş tecrübesini içeri

ğine dahil edeceğimiz üretici güçlerle, üre

tim sürecindeki insanların birbirleriyle
maddi ilişkilerini betimleyen üretim iliş
kileri uyum sağladığı sürece toplumsal
üretim biçimi değişikliğe uğramaz. Dıştan
gelen zor araçları ne boyutta olursa olsun
bu nesnel gerçekliği değiştiremez.
Toplumsal üretimin değişikliğe uğra

ması da ancak üretim ilişkilerinin, üreti

ci güçler önünde set oluşturmaya başla

masından, egemen sınıfın gerici bir karak

tere bürünmesinden itibaren olanaklıdır.
Artık üretim ilişkileri, üretimin en hare

ketli, en devrimci unsurları olan üretici
güçleri geliştirmez. Artık mevcut üretim
ilişkilerinin devri kapanmıştır.
"Üretici güçler nasılsa üretim ilişkile

rinin de öyle olması gerekir... Zamanı geç

miş üretim ilişkilerinin yerini yeni üretim
ilişkileri alır." (Stalin, Diyalektik ve Ta

rihsel Materyalizm)
Eskinin yerine yeninin geçiş sürecine
determinizm yetmez. Çünkü eski, tarih

ten silinmemek için, yaşamını biraz daha
uzatmak için her yola başvurur, elindeki
tüm olanakları kullanır. Eskinin parçalan

ması ve yıkıntılarının üzerinde yeninin ge

lişip serpilmesi için tek yol vardır o da
ZOR'dur. Çünkü "Zor, yeni bir topluma
gebe her eski toplumun ebesidir". (Marks,
Kapital cilt I)
Eskinin temsilcileri zor'u tarihsel devi

nimi engellemek amacıyla kullanırlar. Ve
ellerindeki iktidar aracılığıyla gelişimin
önünde güçlü bir set oluştururlar. Alt ya

pıdaki sınıfların antagonizmaya varmış
çelişkileri olgunlaşan diğer sübjektif şart

ların (kitlelerin ve önder örgütlenmenin
durumu) bütünleşince devrimci durum
gerçekleşmiş olur.
"Marksist devrim anlayışı, sürekli ve
kesintisiz bir ihtilal sürecini öngörmekte

dir. Devrim halkın devrimci girişimiyle

aşağıdan yukarı
mevcut devlet cihazının
parçalanarak, politik iktidarın ele geçiril

mesi ve bu iktidar aracılığıyla
yukarıdan
aşağıya
daha ileri bir üretim sürecinin ör

gütlenmesidir."
 YORUMLU
İşçi sınıfının ele geçirdiği iktidar aracı

lığıyla bir ileri üretim tarzını örgütleme

si, oluşturulan sosyalist devletin ilk ve son
en büyük görevi hayata geçirmesiyle ola

naklıdır. Bu görev "mülksüzleştirenleri
mülksüzleştirmektir". İşte tarih sosyalist
toplumun örgütleniş sürecinde o çağa de

ğin rastlanan devrimlerden farklı bir dev

rimi karşımıza çıkarıyor. Daha önceki
devrimlerin görevi alt yapıda gerçekleşmiş
yeni üretim ilişkilerine uygun üst yapı ör

gütlenmeleri yaratmakken, sosyalist dev

rim öz itibariyle
yukarıdan aşağıya
bur

juvazinin zor yoluyla mülksüzleştirilerek
sosyalist üretim ilişkisinin örgütlenmesi

ni içermektedir.
Örgütlenen yeni üretim ilişkilerinin üre

tici güçlerle uyum halinde olması sınıf mü

cadelesinin bir süre için de olsa ertelendi

ği anlamına gelmez. Ellerindeki mal var

lıklarını ve iktidar güçlerini yitiren "eski
toplum" temsilcileri yenilginin verdiği hır

çınlıkla daha da saldırgan olurlar. Hattâ
i uzun sürede edindikleri yönetim tecrübe

leri ve uluslararası ilişkileri sayesinde güç

lerini yığmayı, toparlanmayı ve saldırmayı
yeni kurulan genç devletten daha iyi bi

lirler. "Emekçilerin iktidarı, sınıf müca

delelerinin sonu değil, bu mücadelenin ye

i biçimlerde devamıdır. Emekçilerin ik

tidarı, siyasi iktidarı ele geçiren muzaffer
emekçilerin yenilmiş ama yok edilmemiş,
ortadan kalkmamış, direnmeden vazgeç

mek şöyle dursun direnmeyi daha da art

tırmış olan sömürücü burjuvaziye karşı
mücadelesidir." (Lenin)
İşte bu yüzden iktidarın ele geçirilmesi
zoru ve mücadeleyi ortadan kaldırmaz,
İktidar aracılığıyla, baskı araçlarıyla es

ki toplumun direngen öğelerinin tarihin
çarkını geri çevirme çabalan boşa çıkarı

labilir ve buna uygun zor yöntemlerini de
içeren bir örgütlenme yaratılabilir.
"Sadece sınıf mücadelesini kabul eden
bir kimse henüz Marksist değildir. Çün

kü burjuva düşüncesinin, burjuva siyase

tinin çerçevesi dışına çıkmayabilir. Mark

sizmi sınıf mücadelesi öğretisi içinde tut

mak, onu güdükleştirmek, çarpıtmak,
burjuvazi tarafından kabul edilebilecek
duruma getirmek demektir. Bir kimse sı

nıf mücadelesini kabul etmekle yetinme

yerek bunu proletarya diktatörlüğünü ka

bule kadar vardırırsa Marksist'tir." (Le

nin)
Kaynakça:

Kapital cilt
I (K.Marks)

Anti
Dühring (F.Engels)

Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm (J.Stalin)

Felsefenin Sefaleti (K.Marks)

Galileo Galilei (B.Brecht)

Felsefenin Temel İlkeleri (G.Poützer)
KİTAP
EL
DEVRiM
da devrimcilerin savaşım azmi de sınır ta

nımıyor. El Salvador halkı kendisini her
gün biraz daha köleleştiren zorbaya kar

şı mücadelenin içine yaklaştıkça yaklaşı

yor. Ve işte bu yüzden El Salvador devri

me gebe..
"...Rejime karşı direniş yükseliyor: Bu

gün, Salvador halk güçlerinin zaferi ülke
çapında yayılıyor. Ocak 1981 'de Farabun
do Marti Ulusal Kurtuluş Cehpesi
(FMLN), ilk büyük saldırısını gerçekleş

tirmesinden bu yana rejime karşı güçleri

ni büyük ölçüde arttırdı. FMLN, 1982
Ekim'inden 1983 ilkbaharına dek süren
eylemleriyle, Salvador savaşında öncülü

ğü ele aldı. Ülkenin doğu ve merkez ke

simlerinde, sabotaj eylemlerinden düşman
birliklerinin yokedilişine dek, çeşitli ey

Emperyalizmin ortaya çıkmasıyla kapi
lemlerini içeren geniş kapsamlı bir gerilla
talizmin, ilerici karakterini sürdürdüğü savaşı yürüttü. 1983 Nisan ayında San
burjuva devrimleri çağma göre değişikli
Salvador ve Santa Ana'de yaptığı eylem

ğe uğrayan çelişkiler içinde, emperyalizm lerle de, başkentte ve ülkenin batısında da
ile ezilen haklar arasındaki çelişki, baş çe
her zaman büyük saldırılar gerçekleştiri

lişki haline geldi. Devrim dalgası dünya
lebileceğini gösterdi." (El Salvador'da
nın sanayileşmiş merkezlerinden, geri kal
Devrim, s y f . l 1)
mış, sömürge yörelerine doğru hızla kay
FMLN, beş partinin oluşturduğu, ülke

dı. Ezilen halkların emperyalizme karşı en nin demokratik güçlerine politik ve aske

önde gelen mücadele mevzilerinden olan ri anlamda önderlik yapan bir savaş cep

Latin Amerika'da da devrim dalgası dur hesi olarak oluşturuldu. FMLN'nin mer

durak tanımıyor. Bolivya'da, Arjantin'
kezi komutanlığı da bünyesinde barındır

de, Şili'de, Nikaragua'da, Kolombiya'da, dığı beş ayrı partinin üst düzey sorumlu

Honduras'ta, Guatemala'da, El Salva
larından birer temsilcinin katılmasıyla or

dor'da ezilen halklar günden güne "sö
ganize edildi. Bu örgütlenme, birbirinden
mürüşüz bir dünya" istemlerini kararlı tu
farklı anlayışlara sahip ayrı devrimci stra

tumlarıyla daha fazla ortaya koyuyorlar. tejileri savunan partileri biraraya getir

Latin Amerika önemli bir mücadele mekten öte ileri hedeflere doğru yönelin

mevkii. Çünkü Latin Amerika, dünyanın rnesinde uyumlu bir koordinasyonu da
jandarması olan emperyalizminin en az
sağladı. Komutan Schafik Jorge Handal
gın sömürü yöntemlerini hayata geçirdi
bu gelişim sürecini, şöyle açıklıyor:
ği, bir "arka bahçe". Çünkü Latin Ame
"Biz, değişik ve politik koşulları ile her
rika, egemen işbirlikçi oligarşilerin halk
birinin kendi silahlı kuvvetleri olan beş
ların alınterini, pervasızca ABD'ye peşkeş partiyiz. Biraraya gelmemiz çok güçtü
çektiği, sınıflararası çelişkilerin günden ama her şeye karşın bunu başardık... Ön

güne derinleştiği gelişmelere sahne... ce ayrılıkları görenler, gerçekleri ve geliş

El Salvador, Latin Amerika'da yakla
me eğilimlerini doğru çözümleyemiyorlar
şık beş milyon nüfusuyla ufacık bir ülke... demektir. Biz tek bir parti değiliz, beş par

Ufak ama aynı zamanda devrimci müca
tiyiz. Bundan dolayı beş ayrı görüş var.
Ancak sorunlar ve çelişkiler her seferin

delenin oldukça ileri boyutlara vardığı
patlamaya hazır bir barut fıçısı... Nika
de daha aza indirgeniyor. Daha olgunla

şıyoruz ve anlıyoruz ki, bizim ortak ça

ragua devriminden sonra kurtuluşa en çok
yaklaşan ve ABD'nin devrimi geciktirmek lışmamız, ortak mücadelemiz bizi tüm
için her yola başvurduğu, yeni silahlarını farklılıklara karşın ileri götürecektir."
denediği bir savaş alam. Bunun karşısın
(a.g.e., syf.31)
65
KİTAP KİTAP KİTAP KİTAP KİTAP
Ei Salvador'da devrimci demokrat güç
varacağından korkan PCS yöneticileriyle
lerin biraraya gelmeleri ve silahlı müca
açıktan çatışmaya girilmek istenmemesiy

dele temelinde örgütlendirilen ortak bir di. Nitekim Komutan Carpio "Bazı grup

cephede yeralmaları "masa başı birlikçi
ların, sona ermemiş mücadeleyi lafla yü

leri "nin anlayamayacağı bir gelişim süreci rütmeye çalıştıkları ama, hiçbir sonuca
yaşadı. El Salvador'da birlik, silahlı mü
varamadıkları yola girmek istemiyorduk.
cadelenin prestijinin halk kitleleri arasın
Bunlar konuşmaya başlarlar ama, sonun

da yaygınlaşmasının ve yine bu prestijin da görürler ki, silahlı mücadeleyi yürüre

geleneksel revizyonist çizgileri de etkile
çek ne parti ne bir örgüt kalmıştır"
yip radikaleştirmesinin ürünüdür. Kırk yıl
{a.g.e., syf.73) diyerek lafazanlıkla pra

dır sağ bir çizgi izlemeyi gelenek haline ge
tik mücadele arasındaki ayrımı da net bir
tiren El Salvador Komünist Partisi (PCS) şekilde belirliyor.
bile, bugün silahlı mücadeleyi savunur du
Salvador Carpio, silahlı mücadelenin
ruma gelmişse bu çok anlamlıdır, gelişim süreci içinde baştan sona temel ol

FMLN içinde en yaygın örgütlenmeye masının yanısıra bunun uzun süreli bir
FPL (Farabundo Marti Halk Kurtuluş halk savaşı anlamına geldiğini de vurgu

Güçleri)'nin Başkomutanı Salvador Caye
luyor. El Salvador'un denetim ve coğrafi
tone Carpio, 1970 yılma kadar PCS'nin konumuna ilişkin şartları halk savaşının
içinde yeraldı. Fakat parti çizgisinin silahlı gelişim seyrine özgün taktikler kazandır

mücadele konusunda kesin karşı tutumu
sa da politikleşmiş askeri savaş stratejisi

nu değiştiremeyeceğini anlayınca PCS'den ni öz itibariyle değişikliğe uğratmıyor.
ayrılarak bir grup "Compenaros" (yol
"Başka bir yerde uzayan savaş dağlar

daş) ile birlikte FPL'yi kurdu, FPL silahlı daki savaşla birlikte yürür ve gerillanın
mücadele çizgisini pratik eylemleriyle or
dağlarda düşmandan daha iyi korunaca

taya koydukça, kitlelere önderlik ettikçe ğı görüşünden hareket edilir, çünkü bu
Ei Salvador'un en güçlü örgütü haline yıllar boyu uzamıştır. Biz ise mücadeleye
ulaştı. kent gerillasıyla başlamaya zorlandık. Tu

Komutan Carpio, El Salvador'da ön
pamaros (Uruguay) deneyimi, bize bunun
gördükleri devrimci stratejiyi genel hat
mümkün olduğunu gösterdi. Bugün sava

larıyla şöyle ortaya koyuyor: şı üç stratejik cephede yürütüyoruz: Kent

"Politik değişimin silahlı eylemlerle lerde, dağlarda ve kırlarda. Ancak baş

bağlantılı olması ve başlangıçta ilk olarak langıç ve ilk gelişme aşaması için kentleri
kalan tüm mücadele biçimlerinin kombi
seçtik. İkinci adımda, kırlarda savaşa baş

nasyonu. Silahlı mücadele, başladığında ladık, bugün ise üçüncü aşama olarak
henüz ülke düzeyinde uygulanmasa ve he
dağlardaki savaşı güçlendiriyoruz"
nüz belirleyici olmasa da, bütün sürecin (a.g.e., syf.78).
belirleyici faktörüdür. Yani temeldir, di
FPL'nin önderi Salvador Cayatone
ğer mücadele biçimleri silahlı mücadele
Carpio'nün silahlı mücadeleyi savunma

yi rayına oturtmak içindir. dığı için ayrıldığı PCS (El Salvador Ko

Biz El Salvador'da politik
askeri örgütü münist Partisi) silahlı mücadelenin pres

kurduğumuzda bu bir gerekliliğe cevap tij kazanmasıyla radikalleşmek zorunda
veriyordu. Çünkü silahlı yolu reddeden ve kalmıştı. Ancak PCS'nin sözcülerinin açık

hareketi politik yola indirgeyen örgütler lamalarında bu konuda bir özeleştiriye
vardı. Yani halkın anlayabileceği açık rastlamak mümkün değil. PSC'nin eski
kavramlar bulmak zorundaydık. tavrı ya reformistlerin parti içinde etkin(!)
Bu kavram (poîitik
askeri örgüt) parti olmasına bağlanıyor, ya da "biz bunu o
çizgisinin inkârı anlamında ele alınamaz, zaman da söylemiştik" gibi sözlerle PCS'

tersine bu çizgi içinde halka doğru çizgi
nin ne kadar ileri görüşlü(!) olduğu ka

yi ve katılımın iki yanını açıklamak zorun
nıtlanmak isteniyor. Ancak 1930 yılından
daydık. Kitlelerin mücadelesi ve silahlı beri örgütlülüğünü sürdüren PCS'nin si

mücadele. Bunların ikisinin de bu örgüt lahlı mücadele kararıyla birlikte silahlı
tarafından yönlendirilmek zorunda mücadelenin örgütlenişi konusunda gös

oluşu" (a.g,e., syf.70). terdiği acemilikler bu konuyu şimdiye ka

Komutan Carpio PCS'den ayrıldıktan dar hiç dikkate almadıklarının gösterge

ve net ayrılıklar taşıdıkları hâlde polemik
sidir.
lere girmekten kaçındıklarım söyledikten FMLN merkez komutanlığında PCS
sonra bu tavırlarını üç ana nedene bağlı
temsilcisi olan Schafik Jorge Handal bu
yor. Bunlardan birincisi doğru ve yanlışı gerçeği açıkça dile getiriyor:
pratik mücadelede elde edilebilecek kanıt
"Parti yetkilileri, partinin beyni, çatı

larla günışığına çıkarmaktı, ikincisi, ay
sı ve sinir sistemi olan ve merkezi bütün
rılık sonrası PCS içinde ayrılanlara karşı kararların hazırlayıcısı ve uygulayıcısı du

gelişen ihbar kampanyasını durdurmak. rumundaki ulusal yönetim kadroları ve
Üçüncüsü ise ayrılığın önemli boyutlara orta düzeydeki kadrolar, ne silahlı müca

66
KİTAP KİTAP
deleye geçiş için nasıl örgütlenmek gerek

tiğini ne de bunun politik mücadeleyle
bağlantısının nasıl kurulacağını bilmiyor

lardı" (a.g.e., syf.90).
Bunun nedeni oldukça açıktı. PCS ge

çen yıllar boyunca silahlı mücadele gibi
bir konuyu gündemine bile almamış, gün

demine aldığında ise 1968 Mart ayında ya

yınlanan parti belgesinde olduğu gibi "ge

nel bir ayaklanmayla kazanılan devrimci
iktidarın korunması dışında, bu ülkede bir
gerilla savaşının mümkün olmadığı"
(a.g.e.,, syf.94) şeklinde kararlar alınarak
silahlı mücadele "büyük günlere" sakla

nıyordu(!).
Oysa mücadele deneyimi, silahlı sava

şımın devrimci sürecin başından sonuna
kadar temel olduğunu ve iktidarın parça
parça elde edileceğini göstermeye başla

mıştı. 1982 seçimleriyle birlikte yükselen
mücadele bayrağı ülkenin üçte birinde
FMLN bayraklarının dalgalanmasını ve
buralarda halk iktidarının nüvelerinin
oluşturulmasını sağlamıştı.
"Halk iktidarı, en iyi ve en yaygın bi

çimde kırsal bölgelerde gelişmiştir. Ora

larda daha ileri adımlar atılmıştır" (a.g.e.,
syf.57).
Poder Popular (Halk İktidarı) örgüt

lenmesinin her yerde kalıcılığı sözkonu

su değildir. Ancak iktidarın tümden ele
geçirildiği dönemde Poder Popular gü

venceye kavuşmuş olacaktır. Aynı zaman

da, bu gelişme iktidarın tümüyle ele geçi

rilme aşamasına kadar önemli derecede
birikim yaratacağı için devrimin ilerleme

sinde büyük katkılarda bulunacaktır.
El Salvador halkı emperyalizme karşı
kurtuluş mücadelesi veriyor. Onun işbir

likçileriyle canını dişine takarak savaşıyor.
El Salvador'da devrimciler kararlı.
Komutan Joaquin Villalobos bu karar

lılığı şu cümlelerle açıklıyor:
"Eğer emperyalizm halkımızın kendi
geleceğini belirlemesini engellemeye kal

karsa, eminiz ki Vietnam'dakinden çok
daha ağır bir yenilgiye uğrayacaktır. Hiç

bir şey ve hiç kimse özgürlük mücadele

mizi durduramayacak. Halkımız ve hal

kımızın savaşçıları, zaferi kazanmaya ka

rarlıdır ve kazanacağız.
Venceremos! (Zafer Bizimdir)" (a.g.e.,
syf.123).
"El Salvador'da Devrim" Yarın Yayın

lan tarafından Federal Almanya'da Welt

kreis Verlags tarafından 1983'te "El Sal

vador, die unsichtbare front" adıyla çı

karılan aslından Türkçe'ye çevrilerek ya

yınlandı.
"El Salvador'da Devrim" mücadelesi

nin gelişimi önemli seviyelere ulaşmış bir
halkın deneylerinden yararlanmak için
mutlaka okunmalı.
 ÖYKÜ ÖYKÜ ÖYKÜ ÖYKÜ ÖYKÜ ÖYKÜ ÖYKÜ

ŞİMDİ VE HEP
"ATEŞİ CANLI TUTMAK İÇİN"
Artık dünden çok uzak bir günde...
Dünle bütünleşen koskoca bir beş yılı hep
ama hep içinde taşıyacak... Saniye saniye
ruhunda duyacak. O ardı ardına gelen acı
dalgalarını anımsayacak, bedeni aynı ta

zelikte gerilecek, gövdesinden çığlıklar ko

pacak yine. Sevinçleri de öylesine duya

cak. Yaşamının beş yıllık kesitini böylesi

ne bölüşmüşlüklerle. Bir yürek olmalar

la, bir gurur denizi anaforunda hep yaşa

yacak. Ama şimdi düşünceleri de duygu

ları gibi tutunumsuz. Doğrusu onları
kontrol altına almak için bir çaba da har

camak istemiyor, istiyorki, bu kapalı,
zevksiz yontular yığını mekanda beş yılı

nı noktalayan zamanı çoğaltan ve zama

nı müthiş daraltan, şu dakikaları bütün
derinliğiyle yaşasın. Her dakika unutul

maz resimlerle bilincine çakılıyor. Kurgu

suz yaşamak istiyor zamanı. Tam bu an

da o müthiş uğultu. Giderek ritmik ses

lerle, tanıdık türkülere, anlamlanmış çağ

rılara dönüşüyor. Ama belli ki duvarlar yi

ne sallanıyor. Koyu gri yüzeyleri boğulma

nın yok olmanın sarsıntısını duyuyor. Yal

nız değil, hiç yalnız olmadı ki... Ama şim

di fiziki olarak o bir yürek olmuş sesler

den ayrılmanın acısını derinden duyuyor.
Anlamlandıramadığı karşılığını koyama

dığı duygularla bildik, depremlerinden bi

rini daha yaşıyor. Hep ıslak, hep rutubet

li soğuğu iliklerindeki çürütücü etkisiyle
yine duyuyor. Ama şimdi bunu usta taşı

maya hiç gerek yok, diye düşünüyor. Za

manı şu çirkin mekandaki son soluklanış

larını bilincine iyice kazımak istiyor ve bir

den bu mekanı çirkinlikle anlamlandırma

sına kızıyor. Ne güzellikler yarattılar bu

rada. Duvarlarda işlevlerini unuturcasına
karşılarında eğildi, çirkin gri yüzeylerin

de her mevsimin tablosu nice özlemlerle
çizildi,canlandıda duvarlar varlık neden

lerini unutup bir sevgi çağlayanında ku

cakladı hep o sıcak kalan soluklarını,
Ne sellerle taşıp gittiler bu duvarlar
üzerinden hasretlerine. İşte şimdi yürüye

rek ve ilk defa bileklerini yakan damarla

rındaki kanı boğup, derin yaralar açan ke

lepçeler olmadan yürüyecek koridorlar

da... Başını kaldırdığında renksiz korido

run ucunda gürültü makinasının donuk
siluetini görüyor. Kulaklarını patlatırca

sına en anlamsız çığlıkların beyinde pat

lamalara durduğu ses verme aygıtını son
kez görüyor. Ama her radyo açıldığında
gecenin bir yarısında uykularını bölen ka

ra iç bulandırıcı müziği, sonuna kadar açı

lan sesiyle yine o iç titremeleriyle anımsı

yacak ve hiç unutmayacak... Koridorun
bir ucundan bir ucuna karşılıklı sıralarla
uzayıp giden demirden kapıları görüntü

lüyor şimdi. Hiç açılmayan kapılar, beden

lerini tutsaklıyan kapılar ve şimdi üzerle

rinde varlıklarını yoksıyan beyaz yuvarlak

taki siyah numaralar gibi. Simsiyah, ka

ranlığı sahiplenenlerin varlıklarını simge

liyorlar.
Zamanın ölçüsünü yitirmiş gibi... Ne
zamandır bekliyor burada. Hücresinin ka

pısında dışarıya son çıkışı... Az önce ken

disini uğurlayan, daracık pencerelerde sı

cak gülümseyişlerim bütün hayatına yer

leştiren dostlarının kendisini uğurlayan
türkülerini duyuyor yeniden. Yayından
kopmuş çelik gibi fırlıyor, yerinden. Ka

pının üzerinde duran avuç içi kadar yeri
kaplayan mazgalın sürgüsünü şakırtıyla
çekip, mazgalı açıyor. Arkadaşının adını
söylüyor, sıcak kucaklaşmalarını engelle

yen demir kapının soğukluğuna çarpıp
avuçlarını kenetliyorlar. Gözlerinin, söz

lerinin içindeyim hep seninleyim der gibi
duran gülümseyen dudakları görüyor. Yü

zünü aşağı eğdikçe burnunu sonra gök
mavisi gözlerini görüyor. Arkadaşının çe

nesini artık göremiyor. Çünkü mazgal de

liğinden bütün bir yüzün suretini görme

si imkansız. Durulmaz bir sıcaklığı ve hüz

nü bir arada yaşıyor. Kelimeler sanki dü

Hüseyin İLHAN
ğümlenmiş ve çok uzun zamanların anla

tısı, konuşması, sıcak ellerine akmıştır iki

sinin de. Tiz uyarıcı bir ses doluyor, tam
bir sıra aralığa. "Yasak yasak hemşerim.
Niye açtın yerinde bekle ve kımıldama..."
Kendisine doğru koşan üniformalı görev

liler mazgalda kenetlenen ellerini zorla ko

pararak, hızla kapatıyorlar mazga.. Acıy

la burkuluyor yüreği. Kendisinin de daha
önce içinde yaşadığı bir lahite kapatılmış
gibi duyuyor arkadaşını. Canlı canlı gö

mülmenin duygusu bir yerlerden kayalar
kopartıyor içinden. Arkadaşının şen hay

kırışı doluyor koridora. "Güle güle...gü

le güle... kendine iyi bak... Benim için bo

ğazda çay içmeyi bir de, vapurlara binmeyi
sakın unutma..." Koridor seslere boğulu

yor. Koridordaki bütün hücredekiler he

nüz götürülmediğini koridorda bekletildi

ğini hissediyor ve adıyla çağırmaya başlı

yorlar. "Muhtar muhtar..." Dönmek hüc

relerine varmak herbirini kucaklamak is

tiyor. Görevlilerden tek tek vedalaşmak
için izin istiyor. "...Kurtuldun onlardan
daha ne istiyorsun... Görüşüp ne yapa

can?..." Buz dağlan öfke sesleriyle devri

liyor beyninden. Anlatamaz ki o hep in

san hep yüce kalan bağlılığını sevgisini...
Her hücreden yeniden türküler başlıyor.
Bu uğurlamanın sevinci ve hüznü sesler

den süzülüp ilmik ilmik bilincine, akıyor.
Hiç ama unutamayacak dostlarını beraber
yaşadıkları hep canlı kalacak... Ateşi hep
sıcak duracak. Türküleri dinliyor. Dağla

rın özgürlüğün havası yürüyor damarla

rında... Tanısı olmayan bir çağıltı. Ya da
hep beraber yaratılan bir durmaz nehir.
Türküler içinde nehirlere dönüşüyor...
Mutlu mu? Özgürlüğü adımlamaya baş

layışı güzel mi? Bilemiyor... ve sadece ay

rılığı düşünüyor... Dün başka bir gündü.
Anadolu hapishanelerine nakledilen arka

daşlarından boşalan yatağa onlardan ay

rılmanın burukluğuyla özenle yerleşmiş

ti. Elinde bırakılabilen kitapları incitmek

67
 ten korkarcasma yerleştirmişti plastik se
mayacağım..." Müthiş bir uğultu yüreği, yor. Direnişlerinde coplanarak kendilerin

pete, kartlarını dizmişti üzerlerine özgür
yüreği sıkışıyor. Soluğu kesilir gibi oluyor. den geçtikleri karanlıklarda savruldukla

lüğün... Mektup yazmış sonra artık gece
bütün hücrelere yeniden doluyor sanki... rı anların inatçı direngen ışıkları gibi. (C)
leri bir kaç saat akabilen suyla buz gibi Hepsini birden kucaklıyor duygusunda. bloktan sızan ışıklar; kollarında, düşen ar

soğukluğunu duyarak ve sıradaki arkada
Ara koridoru, iki yanında yürüyen görev
kadaşlarının yansısını taşıyarak bulduğu
şını gözeterek yıkanmıştı. Açık pencere ca
lilerle geçiyor. Sesler geride kalıyor. (C) gediklerden dışarı fırlayıveriyor. İçinden
mından soğuk dökülüyordu. Kaskatı ke
blokun ara girişinin önünde geçerken göz
o günlerde bu bloka kapatılan direnişçi

silmiş iliklerine değin donmuştu. Artık İeri süzülüyor, parmaklardan içeri. Firari lerin seslerini duyarak çoğultarak "Hay

alışmışlardı... sıcak su ise ulaşılmaz bir gözlerinin süzülüşünü görmüyor kimse. di gidelim..." diyor. Beraber yürüdükleri

şeydi. Yıkanma faslı bittikten sonra çama
ni biliyor çok mutlu. Beraber çıkacaklar
Ölüm orucunda dostları bu bloğun hüc

şır yıkamaya koyulmuşlardı, çamaşırları
canlarıyla aydınlattıkları zindan karanlı

relerine birer birer atıldı. Ölüme terkedi

nı nasıl kurutacağını d ü ş ü n m ü ş t ü uzun ğından. İkinci ara koridora geçişten önce
lerek ölüm yolculuğundaki direnişleri kı

uzun. Nerdeyse iki sene olmuştu, hücre
bir kez daha görevlilerin elinden kurtula

rılmaya çalışıldı. Bu aşağılık uygulamaya
lerden hiç çıkarılmıyorlardı, Çamaşırları rak havalandırmalara seslenmek istiyor.
da yenilmedi dostları. Vücudunun kaskatı
daracık pencerelerden sarkıtıp kurutmak Bu kez koparılıp alınıyor parmaklıklar

kesilerek, sedyeyle buradan geçirilişini
da "Yasak..."ti. Sabah ise adı okunmuş
dan. Görevliler sinirli. Dudaklarında gü

anımsıyor. Tedavi kabul etmeyişlerinin o lümsemesinin izlerini eksiltmiyerek arala

tu. "Hazırlan gidiyorsun.....hazırlan gidi

sıcak kalan anları gibi sedyeyle geçtikleri rında yürüyor yeniden. Görevlilerin rit

yorsan." ''Nereye" demişti. Yeniden sor

guya alınmakta olasıydı. Geçmiş, gele
koridorlarda yürüyerek başı dik geçiyor mik, tek perdeden yürüyüşlerinin sesini
cek... bilincinde karmakarışık akıp gidi
şimdi... Yeni bir yaşama geçmişten daha ayaklarındaki plastik terliklerin aykırı sesi
yor. Elinde yalnız ilaç tor basıyla çağrılan güçlü bağlarla adım atıyor. Heyecanını ta
bozuyor. Senelerdir bu plastik terliklerden
seslere uzanıyor. Şaşkın duygulu. "Torban şıran, bilincindeki setlerden aşıran o gü
başka ayaklarına giysi verilmedi. Bu ter

nerede.." diyor. Tek telden tiz ses resmi do
cü nerden aldığını çok iyi biliyor. O hep liklerle buradan çıkmanın onurunu adlan

nuk anlamsız. "Arkadaşlarıma bıraktım beraber ölümü bir sevgili gibi karşılayan dırıyor bilincinde. Görevli bir subay yeni
eşyalarımı..." Karşısındaki ses yine tanı
arkadaşlarının görüntüleri geçiyor gözle
nöbete gelenleri soyarak anyor.Bu tanık

şız. "Yaa" yine üzerinde bir pijamasıyla... rinin önünden... Bir an onların bedenle
lığını da unutmak istemiyor. Aynı görev

Elbiseye saatler sonra kavuşabilecek. Tu
riyle ruhlarıyla bütünleşmiş duruyor ken
liler kendi bedenlerindeki, bilinçlerinde

tukevini, tek renkı ki elbiselerini giyme
disini... Bütün benliğiyle kendisiyle bera
ki aşağılanmayı belki de bilinçsizce aşma
diklerinden katılmadıkları acılarını yaşa
ber taşıyor hepsini. Yürek vuruşları bera
yolu olarak t u t u k l u l a r ı verilen buyruklar

tacak bir şıklıkta duruyor pijamalarıyla. ber ölüme koştukları o sıcak ateş günle
la soyarak, gidermek istiyorlar diye düşü

ölçülü... rahat... kendine güvenli. Şimdi rinin vuruşu kadar hızlı. Bu çarpıntının nüyor. Blok defterinde son çıkışı yapılır

iki yıldır görüştürülmediği ailesinin kar
hızı ve devingenliği hep belli tablolara ka
ken kayıtsızca yanıbaşında süren görevli
şısına da başı dik olarak, direnmesinin, patılmış koridorun duvarlarından bir ışık aramasını seyretmesine kızıyor bir görev

başeğmemesinin armağını gibi olan bu demetiyle yansıyıp nice renklere dönüşü
lide.
pijamalarla çıkacak ve pijamasız don
atlet
kaldığı günleri de zindanın o kara soğu

ğunda hep hatırlayacak. Öldüresiye çırıl

çıplak soyularak, direnmelerinin kenetlen

melerinin cop darbeleriyle bazı abartma

sız kalaslarla, demir çubuklarla kırıldığı,
kenetli kollarının yerlerinden kesilircesine
sonsuz acılarla vurularak birbirinden ko

partılmalarının izlerini taşıyan koridoru
da hiç unutmayacak. Yerlerde sürükleniş

lerini ardı ardına inen tekmelerin copla

rın kafalarından, göğüslerinden, ağrının
da sınırlarını aştığı vuruşları bir yaşam bo

yu duyacak. Bu çirkin bina kadar, hatta
ondan daha da çok bu çirkinliği içinde ta

şıyan, insan özelliklerini yitiren uygulayı

cıların o çirkin gülüşlerini, acı vermekten
mutluluk duyan, direnme karşısında çıl

dıran varlıklarını hiç ama hiç unutmaya

cak.
Şimdi tahliye oluşunun sevincini du
yamıyor. Sevincine baskın çıkan bu iç kay

namayı bütün benliğiyle yaşıyor. Kendi

sini uğurlayan türküler, coşkulu sesleniş

ler, o zindan günlerini saran sloganlarını
duyuyor. Burdaki son anlarını bütün de

rinlikleriyle yaşamak istiyor. Şimdi ken

disini susturmak isteyen görevlilerin uğ

raşı içinde bağırıyor bağırıyor. "Hoşcaka

lın dostlarım... hoşçakalın, sizi hiç unut

68
 Artık sayısını çok iyi bildiği bir baş

ka demir kapının eşiğindedir. İki tarafın

da iki demir kapı bulunan bir mezarı an

dıran mahkemelere giriş gelişlerinde aran

dıkları kelepçelendikleri arama odasında

dır. Tek tek alındıkları her duruşmaya çı

kışın ve dönüşün işkenceli karşılama ve
uğurlamalarının yapıldığı oda insanlık dışı
arama ve zincirlemelere karşı direndikle

ri karanlık bölüm.. Bir an tavanın üzeri

ne doğru acı çığlıklarıyla indiğini duyu

yor. Başını kaldırdığında duvarlara bulaş

mış kanları görüyor. Kendi kanları.. Bir
çağın yaşanmış zamanların tanığı gibi..
Bütün bedeninin gerildiğini, içindeki dağ

ların depreminin başladığını duyuyor ye

niden. Hiç bir anlatıya sığmayacak kadar
yoğun usundakiler.. Arama odasındaki
bekleyişinde derin bir çoğalmayı yaşıyor.
Sevdikleriyle dostlarıyla inançları ve dire

nmeleriyle bu çoğalmanın arama
odasına sığmadığını görüyor. Çoğalmala

rının renkleriyle haykırışlarıyla ulaşacağı
nehirleri denizleri yaşıyor. Boşuna geçme

di burada beş yılı. Bütün yaşadıklarının
bir karşılığı olacak. O "bir günü" besli

yecek gücünü çoğaltacak suların damarı
olacak diyor içinden.. Müthiş coşkulu
"Bu kez kelepçelenmeyeceksiniz. Bu kı

yağımı unutmayın.." diyor yılışık bir gö

revli, ona yalnızca buz gibi baktığını his

sediyor. İlk tutuklanışında belleğinde bir
"gözlüklü İsmail" diye adıyla bir de o çir

kin sırıtışıyla kalan görevliyi anımsıyor.
"Altın bilezik takacağım sizlere.." diye ke

lepçeleriyle övünen.. Geceleri bile işken

ce yapmaktan zevk alan sıradan bir gö

revli. Ve ona emir verenler. Ve onun gibi
işkence yapanlar. Tek kalıptan dökülmüş
gibi birbirine benzeyen. Soğuk, buz gibi
yontular. İşte o kapıda açılıyor.. Kapı ar

dında yeniden kapanırken bilincinde hep
duyacağı o demir kapıların açılıp kapanır

ken çıkardığı sesler çakılıyor.. Sanki bilin

cinde bir daha unutulmamacasına çıkma

macasına çivileniyor kapının sesi. Tutsak
yaşamı boyunca bu kapı sesleri hep çok ay

rı, çok özel bir ayrıntı olmuştu. Çünkü hep
önce kapı seslerini duymuşlardı, hücre ka

pılarının açılmasından önce bu seslerle göz

leri dışarıya uzanmıştı. Seslerden, görün

tüler oluşmuştu bilinçlerinde. Kapı ve pos

tal seslerinin ardında işkence başlamıştı. İş

kencenin başlayıcı da, sevinç haberlerinin
mektuplarında, mahkeme dönüşlerininde,
çayın yemeğin gelişide hep bilinçte ayıkla

nan seslerle kendi niteliklerinde özelleş

mişti. Hemen anlaşılıyordu. Şimdi o ka

pılar ardında kalıyordu. İdare kısmının
merdivenlerinden yukarı çıkarken geride
kalanların yemekleri götürülüyordu. Bir
defa daha yıllarına yerleşen bir alışkan

lıktan kopuşunun hüznünü bu kadar de

rin duydu. Dostaları şimdi yemek hazır

lığındaydı. Kendisinden söz ediyorlardı.
Yine kapının altındaki dar oyuktan tabak

larını uzatacak, yemeklerini alacaklardı..
Bu uygulamaya çok direnmişlerdi.. Ama
daha şimdiden o dost sofrasının özlemiş

ti. Açlık grevleri sonrasının sofraları da
geçti gözünden ılık ürpertilerle doldu içi..
Kopabilirmiydi bir daha bu dostluklardan,
bu ölümüne bağlılıklardan, sevgilerden..
İdare binasına çıkarken yıllardan
sonra ilk defa bir boy aynasından kendi

ni görüyor. Bir an durur gibi oluyor. Şa

şırmış, aynadaki kendisine gülümsüyor.
Arkadaşlarından ayrıldığından bu yana
içini ısıtan ilk sıcak karşılama bu.. Ayak

larında terliklerini sürüyerek geçiyor ko

ridoru. Sağdaki odalardan birine giriyor.
Memurlar son çıkış evraklarını hazırlıyor.
Şimdi karşısında uygulamalarıyla övünen
cezaevi müdürü var. Kapıdan giren sıhı

ye görevlisi esas duruşta yanlarında diki

liyor. Müdür boğuk sesiyle yanına çağırı

yor onu. Hemen oracıkta pantolonunu sı

yırıp iğne yaptırıyor sıhiye görevlesine. Bir
yandan da kendileriyle konuşmaya çalışı

yor. "Kantini iflas ettireceksiniz bu gidişle.
Yine ne kararı aldınız.." diyor. Giderayak
bir şeyler kapmaya çalışıyor, "kantin çok
pahalı, fiyatlar çok fahiş, alım gücümü

zün üzerinde., ailelerimizin sırtından kö

şeyi döndünüz zaten.." diyor bir arkadaş,
"tabiy döneceğim.." diyor yine gülerek.
Ne konuşulur, ne tartışılır bu adamla..
Mahkeme gidişleri sırasındaki ahlak dışı
arama ve dövülmeleri protesto ettiklerin

de "işkence yapmak şerefsizliktir." diye
haykırdıklarında "İşkenceyi bana mı an

latacaksınız. Siz daha işkence nedir gör

mediniz.. Ben iyi bilirim nasıl olduğunu."
diyebilen birisiyle ne konuşulurki.. Sıkın

tılarını anlamış gibi çıkıyor odadan.. Bu
kısa görüşmede usunda sanki tutanakla

ra geçiyor. Tam bu sıra.. havalı bir subay
"Bir daha böyle şeylerle uğraşmayın"
öğüdünde bulunuyor pişkince. Bunca ezi

yetinin üzerine ne denir. En iyisi yanıt ver

memek diye düşünüyor. Ama bu öğüdü
bırakılışında emniyet götürülüşündede
duyacak bir daha. "Bir kez daha sağ ola

rak gelmeyi bekleme." diyecekler.
İşlemler çabuk bitiyor." Kendisiyle bı

rakılan arkadaşlarıyla karşılaşıyor ilk kez.
Sımsıkı kucaklıyor onları. Şimdi daha ra

hat. Gülüyorlar. Bloklardan birbirlerine
arkadaşlarını soruyorlar. Görevliler gül

melerinden böyle şen sohbet etmelerinden
rahatsız oluyor fakat ses çıkarmıyorlar.
İki yanlarında önlerinde arkalarında ka

labalıkça dizilmiş görevlilerle dış avluya
çıktıklarında, ilk aydınlıkla gözleri kama

şıyor. Güzel bir İstanbul sabahı şimdi dış
kapıya kadar yürüyecekler. Her zaman

ki gibi bir bayram şenliğinde, başları dik
çıkmanın şenliğini yaşıyorlar. İlk defa se

nelerce kapatıldıkları, can verdikleri, bu
binanın dışını bu kadar kapsamlı görüyor,
ilgiyle gözlerini gezdiriyorlar.. Yürekleri
usları yine duvarların ardında.. O yaşamı,
çoğaltan sevinçleri coşkuları büyüten dar
mekanın içinde.. Duvarın ötesinde yürürken
arkadaşlarına dokunuyor gibiler... Ve ilk de

fa bir duvarla karşılaşmadan bu kadar uzun
yürüyorlar. Yer çekimsiz havada uçar gibi..
Ya da yürümeyi yeni öğrenir gibi. İki yıl dı

şarı çıkarılmadan hücreye kapatılmışlıklarını
geride bırakır gibi. Gerçek olanla yaşananın
çelişkisi. İnsan direncinin vardığı akıl al

maz düzey. İradenin kınlamadığı koşul

larda insan bedeninin uyum sağladığı ko

şulları insan ancak yaşamakla biliyor. Ve
şimdi yeni ama geçmişine sımsıkı bağlı bir
yaşamın eşiğinde yürürken yol sallanır gi

bi. Her an ayağının dibinde kayıpda gi

der gibi. Görevliler hırçın, hala saldırgan,
tehditkar.. Ama alışıklar ve şimdi onlarla
uğraşmaya niyetleri yok. Doyasıya açık
havayı yıllardır kendilerinden gizlenen
toprak kokusunu içine çekiyor. Hiç yaban

cısı değil. Hep bu duyuşlarla içice oldu.
Yaşama sevincini doğayı hiç eksiltmedi
içinde.. Şimdi daha canlı, daha somut içi

ne doğru y ü r ü y o r . Dış büyük demir kapı
ağır ağır açılıyor önlerinde. Nizamiye göz

üküyor. Ellerini arkasına düğümleyip bu
anların keyfini bütün derinliğiyle duyma
çabasıyla yürüyor. Rahat sakin.. Kendisi

de şaşırıyor nasıl böyle olduğuna kapı
önünde heyecanlı bir kıpırdanma aileleri
sevdikleri.. Yıllardır kendilerine can yol

daş olanlar, daha can olacaklar.. Yakın

larını uzaktan ayırmaya çalışıyor. Seçemi

yor. El sallayışlarına ellerini kaldırarak ya

nıt veriyor. Görevliler bunada karışıyor.
Onları dinleyen kim. Yoklar artık. Niza

miye kapısına yaklaştıkça yeni hayatının
başlangıcını iyice duyumsuyor. Önce geri
dönüp arkadaşlarını çevreleyen ama yine

de onları tutamayan tutamıyacak olan du

varlara nöbetçi kulübelerine bir kez daha
bakıyor.. Sonra bulutların arasında sıyrı

lan güneşe çeviriyor bakışlarını. Gökyü

zü, sakin ve iç açıcı. Yüreği göğün rengiy

le birleşiyor. "Her şeyimle ayaktayım,
ayaktayız, yıkılmayacağız." haykırışı dö

külüyor dudaklarında, "insanlık onuru iş

kenceyi yenecek" sloganları kadar diri ve
güçlü, Yeniden görevlilerin tehditkar ba

kışları arasında çıkışa doğru yürürken ka

pıda bekleyenlere el sallıyor. Sanki ayrı

lıkları düşmüş gibi dinç yüreğiyle, hep
genç hep coşkulu kalan bilinciyle dün ka

dar yakın gördüğü ayrılmanın hasretini tü

ketmeye doğru yürüyor. Tüketilecek ve
yengiye uğratılacak daha çok şey varken,
bunları aşma azmiyle yürüdüğünü bili

yor...
Kasım
Aralık'86
69
İÇERDEN
 Mayıs
Haziran
1985

"ŞAFAĞA DEĞEN MEKTUP"

Hep anlatmak istedim çoktan pankartlarını

şafağa değen seslerimizi hazırlıyorduk
taşımak istedim hü düştü ha düşeceklerin
Ama biliyorsun/ama biliyorlar işte öylesine bir günde
uğruna şafak doğumlarına ateşlenen fitiller
can verilenler son gıdımındayken
Duyacaklar çağrıyı saniyeler saniyeden daha az zaman
büyüyüp gelişecek söz konusuyken
yayılacak biri erken davrandı
ve öyle bir tutku saracakki bedenleri ve müthiş bir gürültüyle
her yürekte o ilk patlayan düştü şafağa
gümbürtüler sarsıldı zindan geceleri
Tarlalarımızda koşacağız sanki dağlar
o güne denizler yerinden oynadı yerinde
Günler devriliyordu ardı sıra öylesine bir andı
günler parçalanmış atom yanıbaşında fitili
zerreleri gibi tutuşturulmuş
milyonlarca öldürücü acı vurgunu patlamaya hazır olanlar
gibi yayılmıştı bedenlere yanıbaşlarında yaşayanlar
Yani sevdiğim ancak anlatabilir bu anı
masa başında
rahat yatakta geçen günler değildi, Yürek deryada sevdiğim
Ya da oturup havuz başına bilsen anlatmak yazmak
ayaklarını suya salıp şimdi nasıl zor
bir sigara içimlik sefa değildi. hergün hergün
Günler öyle zor her gece o günleri yaşadık
öyle acı sürümüydü günlerimizin sularını
büyüyen büyüyen o günlerin aşkı dolduruyor
ağrılar ve sen beni anlarsın
her an gövdeden kopan günümüz günümüz
yiten parçalar şafağımıza değen
Yürüyordu zaman ya bu gümbürtülerle
yürüyordu hain gece fırlayıverecek yuvasından
ama indi inecekti artık kimse tutamaz
hain gecenin üzerine hiç bir güç önüne geçemez
bir şafak gümbürtüsü daha tetiğe dokunan parmak
niceleri hazırdaydı ve haznede fırlayan
işte o günlerde sevdiğim mermi gibi
yüreklerimiz ayaklanmıştı saplanacak göğsüne egemenlerin
gecelerimiz uykusuz bitirecek hükmünü
ve gözlerimizden esirgeyip içimize akan
gözyaşlarımızla işte bu söz
Tetikte bekliyorduk söylenmekle kalmadı
zaman uzamış şafağımıza değen gümbürtülerle
düştü düşecekti tarlalarımıza / bir bir ateşlendi
hep birden onlarca Bekle şafağımız
Karanfil daha bekle günümüz
Ateş menzilinde bekle sevdiğim
Fitil tam bombanın ucunda Tarlalarımızda yürüyerek
her saniye/her saniye akın akın geleceğiz
patlayacak Şimdi yüreklerimiz
ve kopacak gümbürtüler haziran sıcağı
şafağımıza düşecek ve gelincik tarlaları
yarınımız olacak canlar karanfillerimizi
o bekleme anlarım selamlıyor selamlıyorum
anlatabilir miyim güzelim kucaklıyorum seni
ÇÖZÜM'Ü
OKU
OKUT
ÇÖZÜM, ilk sayısından başlayarak abone kampanyası açmıştır. Derginin nite

liğinin yükselmesinde göndereceğinizi yazıların etkisi olacağı kadar, abonelerin
sayısının artması da derginin yasaması ve güçlenmesine katkıda bulunacaktır. Yazı
ve abone kampanyasında göstereceğiniz çalışmalarda şimdiden başarılar diliyor
ve teşekkür ediyoruz.

ABONE KARTI
ADI SOYADI
MESLEĞİ
YAŞI
ADRES

TEL
SÜRE 6 AYLIK ( ) l YILLIK ( )
HESAP NO METİN YAVUZ, Ziraat Bankası Çem

berlitaş şubesi 6059 no'lu hesaba 2500
( )TL. 5000 ( )TL. yatırdım.
Banka alındı belgesi ilişiktedir.

Önemli not Abone kartı için lütfen dergiyi kesmeyi

niz. Sayfanın fotokopisini çektirip ke

siniz.
Aboneliğinizin hangi sayıdan
itibaren başlamasını istediğinizi bildi

riniz.

AÇIKLAMA:
ÇÖZÜM Dergisi, ayda bir çıktığı için önemli bazı olayları yorumlarıyla birlikte
okuyucuya aktarmakta gecikmektedir. Bu nedenle abonelerimize ay içinde geliş

miş bulunan ve duyurmakta geç kalmak istemediğimiz bazı olay ve gelişmeleri
periyodik olmayan ve gerçeğinde çıkacak olan "ÇÖZÜM DUYURU" ekiyle ilet

mek istiyoruz. ÇÖZÜM D U Y U R U ' n u n bayilerde satışı olmayacaktır. Bu ek sa

yılar sadece abonelerimize gönderilecektir.