ODREIVANJE SADRAJA HUMUSA U TLU

Organska tvar tla ima vrlo vanu ulogu u procesu nastanka tla te njegovoj plodnosti. Vaan je izvor biljnih hraniva, povoljno djeluje na stabilnost strukture tla, olakava kretanje vode i zraka, sprjeava ispiranje estica tla i hraniva, potpomae zagrijavanju tla itd. Pri odreivanju ukupnog sadraja humusa potrebno je u fazi pripreme uzorka za analizu ukloniti sve organske tvari nehumusne prirode (korijenje i vidljivi organski ostaci). Odreivanje ukupnog sadraja humusa u tlu temelji se na dva principa: 1. suhim putem - metoda elementarne analize tla 2. mokrim putem: a) permanganatna metoda po Kocmanu b) bikromatna metoda po Tjurinu ODREIVANJE SADRAJA HUMUSA PO KOCMANU Metoda se zasniva na oksidaciji organskih tvari tla pomodu 0,1 M kalij permanaganata (KMnO4) i sumporne kiseline (H2SO4). Pribor : tehnika vaga Erlenmayer tikvica volumena 300 ml menzure volumena 100 i 20 ml pipeta volumena 50 ml stakleni lijevak elektrino kuhalo birete volumena 50 i 100 ml Otopine: 0,1n KMnO4 H2SO4 (razrijeena u omjeru 1 : 3 = jedan dio koncentrirane sumporne kiseline se lagano dolijeva, uz hlaenje, u 3 dijela destilirane vode) 0,1M oksalna kiselina (6,3 g C2H2O4 x 2H2O otopiti u 1000 ml destilirane vode) Postupak: U Erlenmayer tikvicu volumena 300 ml odvagati 0,20- 0,50 g tla. Zatim dodati menzurom 100 ml destilirane vode i 20 ml H2SO4 (razrijeene u omjeru 1:3). Sumporna kiselina stvara kiselu sredinu u kojoj dolazi do razaranja KMnO4 i nastanka kisika, koji zatim vri oksidaciju ugljika iz humusa. Nakon toga se pipetom 50 ml doda 0,1M KMnO4, tikvica pokrije staklenim lijevkom i stavi na kuhanje. Sadraj tikvice kuha 15 minuta od poetka vrenja, koje treba biti polagano. Pri burnom i duem kljuanju dobiju se pogreni rezultati (vie vrijednosti), jer se jedan dio osloboenog kisika gubi u atmosferu umjesto na oksidaciju. Kad je kuhanje gotovo jo vruda suspenzija se titrira sa 0,1M C2H2O4 do potpunog obezbojenja. (Napomena: ako je u postupak uzeto 0,50 g tla mora se utroiti vie od 25 ml oksalne kiseline za titraciju ili se u suprotnom cijeli postupak ponavlja). Zatim se obezbojena suspenzija retitrira sa 0,1M KMnO4 do pojave trajne ruiaste boje. Sadraj humusa u uzorku tla se izraunava prema formuli: Humus=_1,72 x 0,000514 x utroeni ml KMnO4 x normalitet x 10 x 100 / odvaga (0,20-0,50g) 1,72 = faktor za preraunavanje C u humus (58% ugljika u humusu) 0,000514 = 1 cm3 0,1M KMnO4 oksidira 0,000514 g ugljika u CO2 ml KMnO4 = ukupna koliina KMnO4 (50 ml + ml za retitraciju) koliina oksalne kiseline

Ocjena humoznosti tla po Graaninu Humus, % Ocjena humoznosti <1 vrlo slabo humozno 13 slabo humozno 35 dosta humozno 5 10 jako humozno > 10 vrlo jako humozno ODREIVANJE DOZE VAPNA ZA KALCIZACIJU Kisela reakcija tla nepovoljno djeluje na fizikalna, kemijska i bioloka svojstva tla. Osim toga, usporava rast i razvoj biljaka te u konanici smanjuje njihov prinos. Da bi se umanjilo ili potpuno otklonilo ovo negativno djelovanje potrebno je neutralizirati kiselost, odnosno izvriti kalcizaciju tla (unoenje kalcij karbonata ili vapna u tlo). Bududi da kiselost kod tala varira potrebno je utvrditi stupanj kiselosti svakog tla i izraunati potrebnu koliinu vapna za kalcizaciju. Potrebne koliine vapna za kalcizaciju najede se odreuju na osnovu podataka o supstitucijskom i hidrolitikom aciditetu. Uz vapno za kalcizaciju se koriste lapor i dolomit, a od nusproizvoda u ederanama saturacijski mulj. ODREIVANJE SUPSTITUCIJSKOG ACIDITETA- Supstitucijski aciditet je dio potencijalnog aciditeta tla, koji nastaje zamjenom slabije vezanih H+ iona adsorpcijskog kompleksa tla i dijelom na njega adsorbiranih Al3+ i Fe3+ iona s kationima neutralnih soli. Ovi H+ ioni mogu se zamijeniti uz pomod otopine neke neutralne soli (KCl). Pomodu ovog aciditeta vri se neutralizacija kiselosti do pH 6,0. Ovakvu reakciju mogu podnijeti manje osjetljive biljke (ra, zob, krumpir, lupina, i sl.). Pribor: rotacijska mudkalica tehnika vaga plastina boca volumena 500 ml Erlenmayer tikvica volumena 300 ml pipete od 50 i 25 ml birete lijevak Otopine: 1 mol/dm3 KCl ili 1M KCl 0,1M NaOH 1% fenolftalein (1 g fenolftaleina otopiti u 100 ml alkohola) Postupak: Odvagati 100 g (40 g) zrano suhog tla u plastinu bocu volumena 500 ml i preliti s 250 ml (100 ml) 1M KCl. Zatim se suspenzija mudka na rotacijskoj mudkalici 1 sat, a nakon toga filtrira. Od filtrata se otpipetira 125 ml (50 ml), doda 5 - 6 kapi fenolftaleina i titrira sa 0,1M NaOH do pojave trajne ruiaste boje. Izraun supstitucijskog aciditeta: y1 = ml 0,1n NaOH x normalitet NaOH x 10 y1 = ml 0,1n NaOH x normalitet NaOH x 2,5 x 10* Potrebna koliina CaCO3 za kalcizaciju se dobije prema izrazu: CaCO3 [dt/ha] = y1 x 5,25** CaO[dt/ha] = y1 x 2,94*** * ukoliko se (zbog utede) za analizu odvae 40 g zrano suhog uzorka tla i prelije s 100 ml 1M KCl tada se od filtrata otpipetira 50 ml, a u formulu se uvrsti faktor 2,5 ** 5,25 = 2 x 1,75 x 1,50 2 = faktor za preraunavanje na 100 g uzorka tla 1,75 = faktor za preraunavanje na ukupnu kiselost 1,50 = koeficijent za preraunavanje na CaCO3

***2,94 = 2 x 1,75 x 0,84 2 = faktor za preraunavanje na 100 g uzorka tla 1,75 = faktor za preraunavanje na ukupnu kiselost 0,84 = koeficijent za preraunavanje na CaO ODREIVANJE HIDROLITIKOG ACIDITETA- Hidrolitiki aciditet je sposobnost tla da ione adsorpcijskog kompleksa zamjenjuje s bazama iz soli jakih baza i slabih kiselina i oslobaa ekvivalentne koliine kiseline. To je cjelokupni potencijalni aciditet tla (ukljuujudi i H+ ione supstitucijskog aciditeta). Hidrolitiki aciditet se odreuje alkalnim solima Na ili Caacetata pri emu dolazi do zamjene H+ (i Al3+) iona na adsorpcijskom kompleksu tla s baznim ionima acetata i do nastanka octene kiseline. Na osnovu hidrolitikog aciditeta vri se neutralizacija kiselosti do pH 7,0. Na taj nain se tlo "osposobljava" za uzgoj biljaka osjetljivih na kiselu reakciju (lucerna, ederna repa i sl.). Pribor: rotacijska mudkalica tehnika vaga plastina boca volumena 500 ml Erlenmayer tikvica volumena 300 ml pipete od 25 i 50 ml birete lijevak Otopine: n Ca-acetat (88 g Ca(CH3COO)2 x H2O treba otopiti u destiliranoj vodi prenijeti u odmjernu tikvicu volumena 1000 ml, koja se do oznake dopuni vodom); ako koristimo n Na-acetat tada 136 g istog CH3COONa x 3H2O otopimo na isti nain. Otopine treba prije upotrebe neutralizirati pomodu Ca(OH)2 ili NaOH uz pomod fenolftaleina do pojave crvenkaste boje. 0,1n NaOH fenolftalein Postupak: U plastinu bocu volumena 500 ml odvagati 100 g (40 g) zrano suhog tla i preliti s 250 ml (100 ml) Ca ili Na-acetata. Suspenzija se mudka 1 sat na rotacijskoj mudkalici, a zatim filtrira. Od filtrata se otpipetira 125 ml (50 ml) i titrira uz dodatak 5 - 6 kapi fenolftaleina sa 0,1n NaOH do pojave trajne ruiaste boje. Hidrolitiki aciditet se izrauna prema izrazu: y1 = ml 0,1n NaOH x normalitet NaOH x 10 y1 = ml 0,1n NaOH x normalitet NaOH x 2,5 x 10 Potrebna koliina CaCO3 (CaO) za kalcizaciju se dobije prema izrazu: CaCO3 [dt/ha] = y1 x 4,25 CaO[dt/ha] = y1 x 2,52 Ova metoda se primjenjuje za mineralna tla. Navedene koliine su dovoljne za neutralizaciju kiselosti oraninog sloja tla dubine 20 - 25 cm na povrini od 1 ha. *ukoliko se (zbog utede) za analizu odvae 40 g zrano suhog uzorka tla i prelije sa 100 ml n KCl tada se od filtrata otpipetira 50 ml, a u formulu se uvrsti faktor 2,5

REAKCIJA OTOPINE TLA

Reakcija tla moe biti kisela, neutralna ili alkalna, a odreena je odnosom koncentracije vodikovih (H+) i hidroksilnih (OH-) iona. Izraava se pomodu pH-vrijednosti. pH je negativan logaritam koncentracije H+ iona u otopini tla.

pH vrijednost otopine tla utjee na normalan rast i razvoj biljaka, te na fizikalno - kemijske procese koji se odvijaju u tlu. Pri kontroli plodnosti tla odreivanje pH je obvezna kemijska analiza, bitna za proraun potrebnih koliina gnojiva za pojedine usjeve. Od direktnih metoda za odreivanje reakcije tla najpoznatije su kolorimetrijske i elektrometrijske. KOLORIMETRIJSKE METODE - Kolorimetrijske metode odreivanja reakcije tla koriste se na terenu i u laboratoriju, a baziraju se na upotrebi indikatora. Postupak: U epruvetu se stavi malo tla, doda otprilike dvostruka koliina destilirane vode (konvencionalni odnos tla i vode je 1 : 2,5), promudka i ostavi da se suspenzija sedimentira. U relativno bistru otopinu doda se nekoliko kapi indikatora. Kada se otopina oboji nastalu boju treba usporediti sa skalom boja za odreeni univerzalni indikator, gdje su navedene i odreene pHvrijednosti. U laboratoriju treba obavezno filtrirati suspenziju, te u filtrat dodati nekoliko kapi indikatora ili uroniti papir-indikator. Boju, kao i na terenu usporeujemo sa standardnom skalom koja se dobije uz indikator. Odreivanje reakcije tla se vri u H2O ili u 1 mol/dm3 KCl. ELEKTROMETRIJSKE METODE- Elektrometrijsko odreivanje pH vri se pH-metrima koji mjere razliku u elektrinom potencijalu ovisno o aktivitetu H+ iona. Odreivanje reakcije tla vri se u H2O (aktivni aciditet) ili u 1 mol/dm3 KCl (supstitucijski aciditet). S biljno - fiziolokog stajalita bitne su pHvrijednosti odreene u 1 mol/dm3 KCl, naroito za tla humidnih podruja. Naime, za biljke nisu tetni samo slobodni H+ ioni iz otopine tla (aktivni aciditet), nego i H+ ioni vezani u adsorpcijskom kompleksu tla (supstitucijski aciditet). Ocjena reakcije otopine tla pH < 3,5 3,5 4,4 4,5 5,0 5,1 5,5 5,6 6,0 6,1 6,5 6,6 7,3 7,4 7,8 7,9 8,4 8,5 9,0 > 9,1 reakcija otopine tla ultra kisela ekstremno kisela vrlo jako kisela jako kisela umjereno kisela slabo kisela neutralna slabo alkalna umjereno alkalna jako alkalna vrlo jako alkalna

ODREIVANJE ZEMNOALKALIJSKIH KARBONATA U TLU

Soli ugljine kiseline (karbonatI) su u mineralnom dijelu tla ponekad prisutne u velikim koliinama. Uglavnom su to karbonati kalcija (CaCO3) i magnezija (MgCO3), a u halomorfnim tlima i karbonati

natrija (Na2CO3), koji se odreuju posebnim metodama. O sadraju CaCO3 u tlu ovisi niz fizikalnih i kemijskih svojstava. Utvrivanje kalcij karbonata - CaCO3 zasniva se na njegovoj reakciji sa klorovodinom kiselinom - HCl, pri emu se oslobaa CO2. Tijek reakcije je slijededi:
CaCO3 + 2 HCl CaCl2 + CO2 + H2O

CaCO3 se moe odreivati na terenu (kvalitativno) i u laboratoriju (kvalitativno i kvantitativno). Kvalitativnim metodama se samo utvruje prisustvo i priblina koliina CaCO3, dok se kvantitativnim metodama utvruje njegova tona koliina. Kvalitativna metoda odreivanja CaCO3-Ovom metodom odreuje se prisustvo CaCO3 u tlu i njegov priblian sadraj. Postupak je slijeddedi: uzorak tla na terenu (grudva tla) ili u laboratoriju (1 - 2 g zrano suhog tla na satnom staklu) se tretira s priblino 10% HCl (razrijeenom u omjeru 1:3). Znak da u tlu ima CaCO3 je pojava umljenja i pjenuanja. Na osnovu intenziteta i pjenuanja moe se priblino odrediti sadraj CaCO3 u uzorku tla. Postupak: U au volumena 100 ml sipati 20 - 30 ml HCl razrijeene u omjeru 1 : 3. Nakon toga au s kiselinom izvagati. Posebno se vae 2,00 - 10,00 g zrano suhog uzorka tla (koliina ovisi o intenzitetu umljenja i pjenuanja pri kvalitativnoj analizi) i paljivo prenese u au sa kiselinom. Tom prilikom dolazi do reakcije oslobaanja CO2. Za ubrzanje reakcije uzorak je potrebno povremeno mudkati. Nakon zavretka reakcije(prestalo je umljenje i pjenuanje) aa ponovno treba izvagati sa cjelokupnim sadrajem. Razlika u masi ae sa klorovodinom kiselinom i uzorkom prije i poslije reakcije predstavlja masu osloboenog CO2. Masa osloboenog CO2 se mnoi koeficijentom 2,274 da se dobije masa CaCO3 u uzorku. Sadraj CaCO3 se izraava u postocima. *Koeficijent 2,274 dobije se dijeljenjem molekularnih masa CaCO3 i CO2 ( 100,08935 : 44,00995 = 2,27409 ) Prema tome: 1 g CO2 = 2,274 g CaCO3.

Volumetrijska metoda odreivanja CaCO3-Princip metode je dobivanje volumena CO2 pri odreenom barometarskom tlaku i temperaturi zraka. Aparati za volumetrijsko odreivanje CaCO3 nazivaju se kalcimetri. Pribor: Scheibler kalcimetar precizna tehnika vaga 10 % HCl (razrijeena u omjeru 1 : 3) termometar barometar tablica za odreivanjemase CO2
Scheibler kalcimetar sastoji se od tri staklene cijevi (A, B, C) i boice D, koje su meusobno povezane gumenim crijevima. Cijevi se nalaze na metalnom stalku. Cijev A je pomina i slui za izjednaavanje tlaka. Cijev B je graduirana, a na njoj se oitava volumen osloboenog CO2. U cijevi A i B je obojena voda. Cijev C ima vretenasto proirenje ija je svrha usporavanje reakcije oslobaanja CO2. Izmeu cijevi B i C nalazi se ventil. U staklenu boicu D se stavlja mala epruveta sa HCl.

Postupak: U boicu D odvagati 0,50 - 5,00 g zrano suhog uzorka tla (ovisno o intenzitetu umljenja i pjenuanja pri kvalitativnoj analizi - ako je intenzitet reakcije bio jai uzima se manja koliina uzorka i obrnuto). Epruvetu do 2/3 napuniti s 10 % HCl. Zatim je potrebno izjednaiti razinu obojene tekudine u cijevima A i B (u cijevi B mora biti na nuli). Zatvori se ventil na cijevi B, te boica D. Nakon zatvaranja boice otvori se ventil i boica nagne da se HCl razlije po uzorku tla. Dolazi do reakcije pri kojoj se oslobaa CO2. za ubrzanje reakcije boicu treba lagano mudkati. Osloboeni CO2 prolazi kroz cijev C, zatim kroz ventil ulazi u cijev B, u kojoj potiskuje tekudinu prema dolje. Kada se reakcija zavri izjednaava se razina obojene tekudine u cijevima A i B pomiudi cijev A po stalku. Nakon zavretka reakcije oita se volumen osloboenog ugljinog dioksida (cm3) uz barometarski tlak (mm Hg) i temperaturu (0C). Iz tablice se proita kolika je masa 1cm3 CO2 u postojedim uvjetima. Koliina osloboenog CO2 mnoi se sa koeficijentom 2,274 za preraun u masu CaCO3 u uzorku. Dobivena vrijednost se izraava u postocima. PRIMJER OBRAUNA: - odvaga = 2 g zrano suhog uzorka tla - volumen osloboenog CO2 = 6,5 cm3 - temperatura zraka = 210C - barometarski tlak = 749 mm Hg stupca - masa 1 cm3 CO2 (tablica) = 1841 g = 1,841 mg 6,5 cm3 x 1,841 mg = 11,97 mg = 0,01197 g CO2 2 : 0,01197 = 100 : X X = 0,60 % CO2 0,60 x 2,274 = 1,36 % CaCO3 Masa 1 cm3 CO2 (g) pri razliitim vrijednostima tlaka i temperature zraka (volumetrijska metoda)
temperatura 0C 28 27 26 25 24 23 22 21 Barometarski tlak, mm Hg 742 744,5 749 751 753,5 756 758 760 762,5 765 767 769 771 1778 1784 1791 1797 1810 1817 1823 1828 1833 1837 1842 1847 1852 1784 1790 1797 1803 1816 1823 1829 1834 1839 1843 1848 1853 1858 1791 1797 1803 1809 1822 1829 1835 1840 1845 1849 1854 1859 1864 1797 1803 1810 1816 1829 1836 1842 1847 1852 1856 1861 1866 1871 1803 1809 1816 1822 1835 1842 1848 1853 1858 1862 1867 1872 1877 1809 1815 1822 1828 1841 1848 1854 1859 1864 1868 1873 1878 1883 1815 1821 1828 1834 1847 1854 1860 1865 1870 1875 1880 1885 1890 1822 1828 1835 1841 1854 1861 1867 1872 1877 1882 1887 1892 1897

20 19 18 17 16 15 14 13

1828 1834 1841 1847 1860 1867 1873 1878 1883 1888 1893 1898 1903 1834 1840 1847 1853 1866 1873 1879 1884 1889 1894 1899 1904 1909 1840 1846 1853 1859 1872 1879 1885 1890 1895 1900 1905 1910 1915 1846 1853 1860 1866 1879 1886 1892 1897 1902 1907 1912 1917 1922 1853 1806 1866 1873 1886 1892 1898 1903 1908 1913 1918 1922 1928 1859 1866 1872 1879 1892 1899 1905 1910 1915 1920 1925 1930 1935 1865 1873 1878 1885 1899 1906 1912 1917 1922 1927 1932 1937 1942 1872 1878 1885 1892 1906 1913 1919 1924 1919 1934 1939 1944 1949

ODREIVANJE KAPACITETA I STANJA ZASIDENOSTI ADSORPCIJSKOG KOMPLEKSA TLA

Adsorpcijski kompleks tla ine svi koloidi tla (organski, mineralni i organomineralni), koji imaju sposobnost da na svojoj povrini adsorbiraju katione. Veliina adsorpcijskog kompleksa tla je bitna za uvanje hraniva u tlu, a njegov sastav je vrlo bitan za fiziklano-kemijska svojstva tala. Analiza adsorpcijskog kompleksa obuhvada odreivanje: S = suma za zamjenu sposobnih baza T-S = nezasidenost adsorpcijskog kompleksa tla T = maksimalni adsorpcijski kapacitet tla za baze V = stupanj zasidenosti adsorpcijskog kompleksa tla bazama Metoda (po Kappen-u) kojom se odreuju navedene veliine primjenjiva je za nekarbonatna tla pouzdanije rezultate daje na kiselim tlima. Odreivanje sume za zamjenu sposobnih baza- Metodom se utvruje suma za zamjenu sposobnih baza (milieqv.H+/100 g tla). Kod nekih tala, npr. halomorfnih, vano je poznavati i kompletnu ionsku bilancu (anione i katione) pa se koriste druge metode za analizu. Princip metode po Kappen-u je da se uzorak nekarbonatnog tla tretira sa 0,1M HCl pri emu H+-ioni HCl istiskuju baze iz uzorka tla u otopinu. Zatim se titracijom sa 0,1M NaOH odredi koliina preostale HCl. Iz razlike izmeu dodane koliine HCl prije reakcije i njezine koliine odreene nakon reakcije odreuje se utroena koliina HCl za zamjenu baza. Pribor: tehnika vaga plastine boce volumena 500 ml rotacijska mudkalica plastini lijevci pipeta volumena 50 ml bireta volumena 100 ml Otopine: 0,1n HCl (u 1000 ml destilirane vode otopiti 8,24 cm3 HCl-a specifine mase 1,19) 1 %-tni fenolftalein 0,1M NaOH Postupak: U plastinu bocu volumena 500 ml odvagati 50 g nekarbonatnog zrano suhog uzorka tla i preliti s 250 ml 0,1M HCl. Ovako pripremljen uzorak moe stajati 24 sata ili se mudkati 1 sat na rotacijskoj mudkalici. Nakon stajanja ili mudkanja suspenziju treba filtrirati, a od filtrata otpipetirati 50 ml, dodati fenolftalein i titrirati s 0,1M NaOH do pojave slabo ruiaste boje. Koliina utroenog 0,1M NaOH za titraciju 50 ml filtrata se oznaava sa b. Vrijednost sume za zamjenu sposobnih baza (S) se izraava u milieqv.H+/100 g tla, a izraunava se na slijededi nain: S = 10 x [(50 ml HCl x normalitet) (b x normalitet)]

Odreivanje nezasidenosti adsorpcijskog kompleksa tla bazama- Nezasidenost adsorpcijskog kompleksa tla bazama (TS) predstavlja H+ ione adsorpcijskog kompleksa tla koji se mogu neutralizirati bazama. Izraunava se (po Kappen-u) iz produkta hidrolitikog aciditeta y1 i koeficijenta 6,5. Izraava se u miliekv. H+/100 g tla. T-S =y1 x 6,5 / 10 Odreivanje maksimalnog adsorpcijskog kapaciteta tla za baze- Maksimalni adsorpcijski kapacitet tla za baze je maksimalna koliina baza koja se moe adsorbirati. Znai to je suma baza kojima je adsorpcijski kompleks tla zasiden i H+ -iona adsorpcijskog kompleksa, koji mogu biti zamijenjeni bazama. Izraunava se prema Hissink-u na slijededi nain: T=(T-S)+S Izraava se u miliekv. H+/100 g tla. Odreivanje stupnja zasidenosti adsorpcijskog kompleksa tla bazama- Izraava se u postocima, a izraunava prema slijededoj formuli: V=S/T x 100