UNIVERSITETI SHTETROR I TETOVS

Fakulteti I shkencave t zbatuara Drejtimi:Arkitektur

Lnda:

Materialet ndrtimore

Kontrolloi:
Prof.ass.dr.Naser Kabashi

Tetov 2008

Qeramika
I
HYRJE
Fjala qeramik rrjedh nga fjala greke keramos q do t thot product I poeris e q tash sht nj term general I shkencs pr prodhimin e artikujve t prpunueshm.Materialet qeramike jan jometalike.komponime inorganike prbrja primare e t cilave sht oksigjeni, por gjithashtu I komponuar me karbon, azot, bor dhe silicon.Ndrsa karakteristik e tyre sht se kan fortsi t duhur,qndrueshmri ndaj zjarritdhe qndrueshmri fizike. N qeramik prfshihen materialet e qeramiks silicate:prodhimet e poeris, porcelain, imentoja dhe lloje t ndryshme qelqipor, egzistojn edhe t tilla q jan me karakter joqeramik:materilet e ngurta inorganike q nuk jan silicate, por jan okside t ndryshme nitridet, karbidet ose komponimet me metalet dhe plastikn.Shumica e substancave q formojn materialet e qeramike jan komponime jonike ndrsa disa prej tyre jan edhe kovalente p.sh. karburi I silicit SiC. Prodhimet e qeramiks nuk prdoren vetm pr objekte artistike, por, gjithashtu dhe pr artikuj industrial dhe teknik si jan gypat e kanalizimit dhe izolatort elektrik( kto t fundit kan disa veti elektrike).Vetit elektrike t nj rendi qeramike t bazuara n przierjen bakroksigjen lejojn kto materile qeramike t ken superprueshmri t madhe, ose t projn elektricitet pa rezistenc, n nj temperatur t lart n t ciln edhe metalet projn elektricitetin. N teknologjin hapsirore, matrerialet e qeramiks prdoren pr prodhimin e komponentave pr mjetet hapsirore ndrsa n metalurgji prdoren si materiale zjarduruese pr prpunimin e shtresave mbshtjellse n furrat pr shkrirje. Lloji I qeramiks Qeramika silikate Qeramika e re zbatimi Qelqi,imentoja,porcelani Zjarduruese,poliruese dhe mjetet pr gdhendje dhe rrafshim Qeramika fisnike Elementet elektronike Pajisjet pr mekanik precize Materialet Prbrs kryesor silikatet Materialet josilikate,oksidet,nitridet,karbidet,bori det Materialet me prbrje t rregulluar dhe me mikrostruktur Oksidet, nitridet, karbidet, boridet

Si baz pr klasifikimin shkencor t produkteve t qeramiks shrben dendsia e qeramiks s pjekur, prkatsisht prueshmria pr gazet deh lngjet.N baz t ktij klasifikimi dallojm 2 grupe t mdhenj t produkteve qeramike: a) produktet e qeramiks poroze t cilat thithin prej 5-25% uj dhe b) produktet prej qeramiks s dendur ose qeramiiks s pjekur t cilat thithin vetm deri n 5% uj.

II

VETIT

Qeramika I posedon kto veti:kimike, fizike, termike, elektrike, dhe vetit magnetike gj q I bn t dallohen nga materialet tjera, si jan metalet dhe plastika. Prodhuesi I standardizon vetit e qeramiks duke kontrolluar llojin dhe sasine e materialit q sht prdorur pr prodhim.

Vetit kimike

Qeramikat industriale jan kryesisht t prbra prej oksideve, (komponimeve t oksigjenit), por disa jan carbide (komponime t karbonit me metale t rnda), nitrate (komponime t azotit), boride (komponime t borit), dhe silicate (komponime t siliconit).Pr shembull, oksidi aluminit mund t jet prbrsi kryesor I qeramiks, Alumina qeramika prmban 85-99% oksid alumini. Komponentat primare si jan oksidet, mund t jn gjithashtu t kombinuara me komponime komplekse q jan prbrjet kryesore t qeramiks.Shembuj t till t komponimeve komplekse jan barium titanat (BaTiO3) dhe zinc ferrite (ZnFe2O4).Element tjetr q mund t prdoret n qeramik sht edhe karboni n form grafiti ose diamanti. Qeramika sht m rezistente ndaj korrozionit se plastika dhe materialet. Qeramika nuk vepron me shumicn e lngjeve, gazeve, bazave dhe acideve dhe sht stabile n periudh t gjat kohore.Shumica e materialeve qeramike kan pik t lart t shkrirjes, dhe disa nga to mund t prdoren n tmperatura q ju afrohen atyre t shkrirjes.

Vetit mekanike

Materialet qeramike jan ekstremisht t forta, jan mjaft t ngurta nn ndrydhje dhe t lakueshme.Sasia e shtypjes q nevojitet pr lakimin e materialit, shpesh prdoret pr t prcaktuar fortsin e materialit. Nj nga qeramikat m t forta, zirconium dioxide ka koeficientin e lakueshmris t ngjashme me at t elikut. Zirconias (ZrO 2) e ruajn fortsin der in temperatur prej 900 C (1652 F), ndrsa silicon carbides dhe silicon nitrides e ruajn fortsin der in temperatur prej 1400 C (2552 F). Kto silicate prdoren n temperature t larta , pr t prodhuar vegla t gas-turbinave. Megjithse materialet e qeramiks jan t forta, rezistente n temperatur, dhe elastike kto materiale jan t brishta dhe mund t thyhen n rast ramje ose gjat nxehjes ose ftohjes.

Vetit fizike

Shumica e prodhimeve industriale t qeramiks jane komponime t oksigjenit, karbonit, ose azotit me materiale t lehta ose gjysm metale.Kto prodhime e kane shkalln e dendsis m t ult se disa metale.Si rezultat, nj pjes m e leht e qeramiks mund t jet m e fort se pjesa m e rnd.Prodhimet e qeramiks jan gjithashtu t rnda, rezistente ndaj konsumimit dhe gryerjeve. Substanca e njohur m e rnd esht diamanti, I ndrtuar nga boron nitride n form kubike kristalore.Oksidet e aluminit dhe silicon carbide jan gjithashtu materiale shum t rnda dhe n t shumtn e rasteve prdoren pr prerje, bluarje, rr, materiale shklqyese dhe materiale t tjera.

C1

prcaktimi I tkurrjes

Tkurrja e produkteve qeramike mund t prcillet pas do faze t veant n procesin e prodhimit t qeramiks.Varsisht nga mnyra e prcaktimit tkurrja mund t jet lineare dhe vllimore.

tkurrja lineare
Tkurrja lineare definohet nprmjet t ndrrimit t njrit nga dimensioned e produkteve qeramike n krahasim me dimensionet fillestare:gjatsin,gjersin apo lartsin,sipas ksaj shprehje:

CL =
ku:

l0 l n 100% lo
l o = dimensioni I trupit (artikullit)para tkurrjes,

l n =dimensioni I njjt pas tkurrjes n ciln do qoft faz t procesit.

Pr prcaktimin e tkurrjes shfrytzohet trupi me model t paralelopipedit.Nga masa qeramike me prbrje t caktuar punohen tri forma t prbrjes n kallpe me fund t lvizshm, I cili mundson rrshqitje t prbrjes s formuar.Pr nxerrjen sa m t leht t formave prej kallpit, kta lyhen me vaj makinash.N etrupa me ndihmn e noniusit shnohen diagonalet me gjatsi t caktuar dhe nga ndryshimi I gjatsis s diagonaleve bhen llogaritjet: tkurrja n ajr tkurrja gjat tharjes tkurrja e prgjithshme

Format e thara dhe t pjekura para matjes s tkurrjes ftohen deri n temperatur t dhoms.Pr seciln tkurrje t trupit vlerat pr l n llogariten nprmjet mesatares aritmetike sipas gjatsis s diagonaleve .

tkurrja vllimore
Tkurrja vllimore definohet n mnyr analoge me at lineare sipas ksaj shprehje:

Cv =

Vo Vn Vo

Ku: Vo = vllimi para tkurrjes

Vn

= vllimi pas tkurrjes

Raporti ndrmjet tkurrjes lineare dhe asaj vllimore sht I till q tkurrja vllimore sht pr tri her m e madhe se ajo lineare.

C2

prcaktimi I dendsis

Prcaktimi i dendsis te materailet qeramike bhet me metodn piknometrike ku, prbrja e that n form pluhuri deri n nj mas konstante futet n piknometrin e matur paraprakisht, deri rreth e lartsis s piknometrit dhe matet.I shtohet nj sasi lngu ashtu q prbrja e thar t njomet dhe bhet trsisht vakumizimi n eksikator me ndihmn e pomps s ujit ose me ndonj aparat tjetr t ngjashm .Kur t ndrpritet lirimi i fluskave t ajrit,n piknometr shtohet ndonj lloj lngu deri te shenja dhe matet. Dendsia llogaritet nga shprehja:

( m1 m o )1 ( m 2 + m1 m o ) m 3

= dendsia e prbrjes [gr/ cm 3 ]

3 1 = dendsia e lngut [gr/ cm ]

m1 = masa e (piknometrit-lngut) [gr]

m 3 = masa e (piknometrit+lngut+prbrjes) [gr]

m o = masa e piknometrit t zbrazt, [gr]

Vakuumizimi bhet me qllim t largimit t ajrit nga poret e hapura, plasaritjet dhe zbraztit q t bhet e mundur t deprtoj lngu i mtur deri n siprfaqen e vet prbrjes.Lngu ideal piknometrik duhet t ket vlera minimale t:tensionit t avullit, momentit dipolar, tensionit siprfaqsor dhe viskozitetit.Dendsia e lngut duhet t jet konstante gjat matjes dhe t ket vler sa m t madhe numerike. Te matjet e sakta dendsia prcaktohet n 20 0.2 o C brenda kohs prej 30 min.

C3

prcaktimi I dendsis kompakte

Gjat zhytjes s trupave poroz n lng do pore e mbyllur q gjendet n te e shtyr n lngun n t njejtn mnyr sikurse n vend t tij t gjendet ndonj grimc materiale e ngurt.Dallimi qndron n at se dendsia e grimcs s ngurt sht m e madhe se e lngut q hulumtohet, prandaj ajo tenton t fundrrohet, ndrsa sasia praktikisht e pamatur, gjegjsisht vllimi i poreve t mbyllura shkon lart.Poret e hapura t mbushura me lng n t cilin trupi sht zhytur jan n ekuilibr me t.Me ndihmn e peshores s Arkimedit matet masa e prbrjes s pjekur n ajr dhe masa e po t njjts prbrje e zhytur n uj. Nse trupi poroz me mas m o , pos matjes hidrostatike ka mas

m1 , ather mund t

prcaktohet vllimi i trupit dhe poreve t mbyllura n t cilat nuk ka deprtuar uj.Ndryshimi ( m o - m1 ) paraqet masn e humbur t prbrjes hulumtuese gjat zhytjes n uj, ndrsa raporti i ktij ndryshimi ndaj dendsis s lngut, n kt rast ujit, e jep vllimin e trupit s bashku me poret e mbyllura, q jepet me an t ksaj shprehje:

V=

m o m1 H O
2

Ku: V =vllimi i prbrjes me poret e mbyllura [ cm 3 ]

m o =masa e prbrjes s that t pjekur [gr]

m1
H
2

=masa e prbrjes s njejt t zhytur n uj [gr]

O

=dendsia e ujit [gr/ cm 3 ]

N baz t mass dhe vllimit t dhn sipas shprehjes, llogaritet dendsia kompakte:

k =

mo H

( m o m1 )

100%

C4

prcaktimi I porozitetit

Duke e ditur dendsin, masn vllimore dhe dendsin kompakte t prbrjes hulumtuese mund t prcaktohet poroziteti I prgjithshm, I hapur dhe I mbyllur sipas ktyre shprehjeve:

p=

k v 100%

Poroziteti I hapur:

ph =
Ku:

k v 100%

= dendsia e prbrjes [gr/ cm 3 ]

v = masa vllimore e prbrjes [gr/ cm 3 ]

= dendsia kompakte e prbrjes [gr/ cm 3 ]

Vetit termike

Si u prmend edhe m lart disa prodhime qeramike kan temperature t larta t shkrirjes, q do t thot se edhe n temperature t larta, kto materiale jan rezistuese ndaj deformimeve dhe ruajn fortsin edhe nn presion. Pr shemull Silicon carbide dhe silicon nitride, prballojn ndryshimet e temperaturs m mir se metalet. Por, ndryshime t tilla t larta mund t dobsojn prodhimet qeramike.Materialet q zgjerohen ose tkurren pr disa shkall t temperaturs mund t rezistojn ndryshimeve t tilla m mir se metalet q kan shkall m t lart t deformimit. Silicon carbidet dhe silicon nitride zgjerohen dhe tkurren m pak gjat ndryshimeve n temperatur m pak se prodhimet e qera t qeramiks. Kto materiale m s shpeshti prdoren pr prodhimin e rotorve t trubins q prdoren n veglat e motorve.

Vetit elektrike

Disa prodhime t qeramiks projn rrymn elektrike. Pr shembull, Dioksid kromi pron elektricitetin m mir se disa metale ndrsa ka prodhime t tjera q jan prues t dobt ose t till q quhen semiprues ( materiale me prueshmri m t madhe se izolatort por, m

t ult se pruesit). Disa lloje t tjera nuk projn aspak si sht oksid alumini dhe t tillt prdoren pr si pjes ndarse pr elementt n nj qark elektrik. Ndrsa porcelain reagon si isolator n temperature t ulta por, projn elektricitet n temperatura t larta.

Vetit magnetike

Prodhimet q prmbajn dioksid hekuri (Fe2O3) shfaqin veti magnetike t ngjashme me ato t hekurit, nikelit dhe cobaltet magnetike.Kto okside quhen ferrite.Qeraik tjera me veti megnatike jan:oksidet e nikelit, t magnezit dhe borit.Kto gjejn prdorim m t madh n motore dhe qarqet elektrike q kan rezistenc t madhe deri n demagnetizim, gjat ktij procesi krijohet fush e fuqishme elektrike q mund t prahet shum vshtir gjat rradhitjes s elektroneve.

III

Lndt e para pr industrin e qeramiks

Pr prodhimin e qeramiks shfrytzohen lnd t para t ndryshme.N kt ast duhet t theksohet se pr prodhimin e qeramiks klasike silikate,t gjitha lndt e para jan minerale natyrore.Pr prodhimin e qeramiks bashkkohore shfrytzohen kryesisht komponentet e sintetizuara.Prej silikateve natyrore m s shumti prdoren:argjila, feldspatet dhe rra kuarcite. Argjilat jan shkmbinj sedimentues t cilat jan t prbr prej shum mineraleve t argjils:kaolinit, montmorilonitit dhe ilitit.Sipas prbrjes kimike t gjitha mineralet e argjils jan kripra t aluminit t acidit silicik, gjegjsisht silikate t aluminit. Duke pasur parasysh se acidi silicik kristalizon n form t nj vargu t tetraedrave t lidhur ndrmjet tyre n nj shtres, ndrsa Al OH 3 n form t shtresave me struktur

oktaedrike, gjat neutralizimit t tyre vjen deri te ndarja e ujit dhe lidhja e prbashkt e shtresave vetm n rrafshin e atakimit.

Kaolini sht krip e acidit polisilicilik me formul: 2S i O 2

5H 2O

n t ciln gjasht atome t

hidrogjenit jan t zvendsura me 2 atome t alumnit, ashtu q formula e kaolinit do t jet: Al 2O 3 2S I O 2 2H 2O ,q tregon se kaoliniti sht silikat i hidratizuar i aluminit.Kaolini krijohet sipas ktij reaksioni:

2S I O 2 5H 2O + Al (OH ) 3 = Al 2O 3 2SI O 2 2H 2O + 6H 2O
N natyr kaolini krijohet edhe me zbrthimin e e feldspateve nn veprimin e ujit dhe t dioksidit t karbonit sipas ktij reaksioni:

K 2O Al 2O 3 6S i O 2 + 2H 2O + CO Al 2O 3 2S i O 2 2H 2O + K 2CO 3 + 4SiO 2
Nse n reaksionin e neutralizimit marrin pjes 2 molekula t acidit silicik, bashkimi i tyre bhet n 2 shtresa t rrafshta t atakimit dhe prfitohet lloji tjetr i mineraleve t argjils montrmorilonite, ku si antar i ktyre sht minerali pirofilit i cili krijohet sipas ktij reaksioni:

2[SiO 2 5H 2O ] + 2 Al ( OH ) 3 Al 2O 3 4SiO 2 H 2O + 12H 2O

Montmorilonitet jan silikate t hidratizuara t aluminit dhe t magnezit, t cilat krijohen me zvendsimin pjesor t aluminit n profilit me magnez.Kto kan veti t theksuara koloidale.Fryhen mjaft nn veprimin e ujit dhe pr kt arsye n formulat e tyre molekulat e ujit shnohen me n pasi jan t pacaktuara. Kur atomet e aluminit futen n strukturn elementare t acidit silicik, krijohen silikatet e aluminit t njohura si minerale feldspate dhe prej tyre jan t njohura:feldspati i natriumit (albiti), feldspatet e kaliumit (ortoklasi dhe mikroklini) dhe feldspati i kalciumit (anortiti) si lloji mineralesh t lndve t para t qeramiks.

III1

prgaditja e lnds s par pr qeramikn

Qllimi themelor i nj varg operacionesh , t cilt shfrytzohen kt etap , sht q t sigurojn pe do komponent q hyn n prbrjen e mass qeramike , prbrje t caktuar kimike minerale , gjendje fizike dhe lagshti t domosdoshme pr procese t mtejshme . Shum ecuri dhe procese t cilt shfrytzohen n xehetari pr prgatitjen e lndve t para si pr shembull , thngjillin , prdoren mjaft edhe n industrin e qeramiks . Prgatitja e lndve t para prfshin procesin e pasurimit t lndve minerale , edhe at : shprlarjen e xeheve me uj nga dheu , seperacionin n sita apo shirita magnetik ( me rast ndahet pjesa magnetike nga ajo jomagnetike ) , pastrimi kimik dhe largimi i prcjellsve t dmshm , tharje e lndve t para deri n at shkall t lagshtis ku materiali mund m andej t bluhet . Nj prgatitje e gjer e ktill lndve t para , thjesht zbatohet te prodhimtaria klasike e qeramiks silikate , pasi ktu lndt e para jan minerale silikate natyrore ,

t cilat n varsi nga vendet ku gjenden mund t jen me kualitet mjaft t ndryshm dhe me prcjells t shum llojshm . Te prodhimtaria e qeramiks bashkkohore sinteza paraprake kryhet me prpunim termik me rast n materialet e formuara ( briketat ) vjen deri formimi i kompozimeve kimike me reaksionet n gjendje t ngurt n temperatura t larta , kto kompozime jan : stanatet , titanitet , zyrkanatet , nga t cilan m von prodhohen : qeramika fisnike , qeramika pr elektronik , materialet e larta zjarrduruese dhe radio qeramika . Prpunimi paraprak termik shfrytzohet edhe te prodhimi i shamotiti , ku argjili dehidratizohet duke e lshuar ujin kristalor nga molekulat e tij dhe e humb vetin e plasticitetit . Duhet theksuar se edhe vet procesi i prfitimi t shamotit ose briketave prbhet prej nj varg ecurish : bluarje dhe przierje e komponentve , formimi i briketave , tharja dhe pjekja e tyre . N kt mnyr , tr cikli i operacioneve dhe proceseve teknologjike n prodhimtarin e qeramiks mund edhe dy her t prsritet , spari gjat prgatitjes s komponentve t veanta pr masn qeramike , ndrsa m von gjat prodhimit t produkteve t gatshme . Bluarja e lndve t para e mundson prfitimin e grimcave me prmasa t nevojshme sipas krkesave , pr proceset e mtejshme t prpunimit dhe prfitimin e produkteve me veti t dshiruara . Duke pasur parasysh se n procesin e pjekjes zhvillohen reaksione n gjendje t ngurt dhe proceset e sinterizimit dendsimi i mass , pr zhvillimin e shpejt t ktij operacion sht shum me rndsi disperziteti i madh i lnds s par , pr kt arsye operacionit t bluarjes n industrin e qeramiks , do her i kushtohet kujdesi i veant . Pr bluarjen shfrytzohen lloje t ndryshme t mullonjve me veprim kontinual dhe diskontinual . M s shumti prdoren mullinjt rrotullues me sfera , tcilt e bluajn suspensionin e mass qeramike n raport t caktuar me masn e sferave : masn qeramike , dhe masn e ujit .

III2

prgaditja e mass qeramike

Me nocionin mas qeramike nnkuptojm przierjen homogjene t lndve t para pr ndrtimin e trupave t veant . N kt rast , n varsi nga roli q kan komponentt e veant , n proceset e prodhimit t qeramiks klasike , kto ndahen n tri grupe themelore : 1 . Komponentt plastik,t cilt e mundsojn formimin (trajtsimi )e produkteve qeramike,kto jan :argjila dhe mineralet e argjils . 2 . Mbushsit t cilt e zvoglojn tkurrjen e mass qeramike gjat tharjes dhe pjekjes s produkteve qeramike edhe at kto jan :kuarci (SiO ),rra,shamti etj.

10

3 . Shkrirsit,roli i t cilve sht q ta ulin temperaturn e pjekjes s produkteve qeramike.Pr kt qllim m s shumti shfrytzohen fledspatet. Przierja e lndve t para duhet ta mundsoj prfitimin e mass me prbrje t caktuara homogjene , kimike mineralogjike dhe granulometrike ( kjo do me thn prfitimin e grimcave me prmasa t caktuara ). Pas dorzimit vllimor ose masor komponentt przihen n przierse , t cilat punojn n mnyr periodike ose kontinuale. Operacioni i przierjes s lndve t para m s shpeshti zhvillohet gjatbluarjes s imt . N kt rast n parim przierja e lndve t para mund t zhvillohet n dy mnyra t ndryshme edhe at : me rrug t thata dhe t njoma . Sipas ksaj t fundit prfitohen masa m homogjene prandaj edhe m s shumti , prdoret . Pas przierjes , te rruga e njom , masa filtrohet n filtra me korniz . Prgaditja e mass qeramike duhet t siguroj veti t caktuara fizike : dendsi , ngjitje dhe plasticitet t domosdoshm pr proceset e mtejme t formimit t produkteve qeramike . Kt veti kryesit varen nga prmbajtjen e mjeteve lidhse n mas , si dhe nga vetit e vet mass . Masa e prbr nga materialet e argjils tergon dukuri plastike ( kjo edhe pas ndonj veprimi nga jasht ) , sasia e pranishme e materialeve organike n agjil si dhe karakteri dypolar i molekulave t ujit n t cilat argjila tregon veti plastike .

III3

shtuarja e mjeteve lidhse

Materialeve qeramike jo plastike u shtohen mjetet lidhse , kto jan lngjet , t cilat sipas rregullave mjaft mir e bjn njomjen e grimcave dhe sigurojn plasticitet t caktuar t mass qeramike . Gjat tharjes uji dhe mjetet lidhse largohen . Si mjete lidhse largohen . Si mjete lidhse shfrytzohen materiet organike dhe minerale si dhe tretsirat e ktyre materieve . Gjat tharjes uji avullohet , ndrsa materiet minerale ngelin n prbrjen e produkteve . Uji nuk llogaritet si mjet lidhse , por si materie e cila i zhvillon vetit plastike t materieve qeramike . Pr llojet e veanta t produkteve qeramike ( si pr shembull porcelani ) prgatitja e mass prfshin pas filtrimit edhe vakumizimin e mass qeramike me qllim t largimit t flluskave t ngelura t ajrit ndrmjet grimcave t veanta . Vakumizimi bhet n presat e vakumit npr t cilat shtytet masa qeramike me ndihmn e przierses (1) deri n dhomn e vakumit (2) ,ku bhet largimi i ajrit t mbetur nga masa qeramike . Masa e vakumizuar nga dhoma me ndihmn e boshtit (3) shtytet me presa der n thikat (4) ku prehen copat me dimensione t nevojshme pr formim t mtejshme,si q sht paraqitur n fig 1

11

vakuumizimi I mass qeramike

Masa qeramike pr derdhje posarisht prgatitet me shtuarjen e elektroliteve n suspensionin mass s argjils n uj , si q jan : NaOH , NaCO dhe alkalie t tkera t cilat e zvoglojn viskozitetin dhe e mundsojn rrjedhjen e suspensioneve. Roli i alkalineve n procesin e lngzimit shpjegohetme faktin se deltina ka karakter t dobt acidik dhe joni i hidrogjenit n molekuln saj (jonit H) mund t disocoj prej molekuls dhe t zvendsohet me jonin e natriumit ( jonit Na) , me rast , konglomerai i makromolekuls s deltins zvoglohet dhe paralelisht me zvoglimin e tij rritet lvizshmria e grimcave , fakt ky q ndikon n shndrrimin e brumit deltinor n nj mas t lngt , e cila mund t formohet me an t derdhjes . Prania e komponentve t ndryshm me karakter jodeltinor n mas qeramike , t prgatitur pr formim , tregon ndikim t dukshm n vetit e produkteve qeramike q prftohen . N kt drejtim sht mjaft delikat roli i gurit glqeror , i alkalieve , i oksidit t kalciumit , i oksidit ferik , i gjipsit , i substancave organike etj . Guri glqeror e zvoglon dukshm qndrueshmrin e deltins ndaj temperaturave t larta . Po ashtu edhe dyoksidi i karbonit q lirohet me zbrthimin e tij mund t shkaktoj plasje dhe deformime t mdha n format e prfituara , sidomos n fazat e mvonshme t procesit teknologjik faza e tharjes dhe t pjekjes s produkteve qeramike . Prania e oksidit t kalciumit dhe t alkalieve t tjera n masn deltinore ndikon n uljen e temperaturs s zbutjes s saj . Kur sht e nevojshme , oksidi i kalciumit i shtohet mass deltinore n fom t suspensionit , shrbetit t glqeres . Oksidi ferik ( Fe 2O 3 ) luan po ashtu rolin e shkrirsit . Sasia e tij n masn qeramike varet prej karakterit t brumit dhe t produkteve q do t prftohen me formimin e tij . Sasia maksimale e lejuar e oksidit ferik pr masn qeramike t porcelanit sht 0,6% Fe 2O 3 ndrsa n masn qeramike pr prodhimin e produkteve t materialeve zjarrduruese sht 5% Fe 2O 3 . Sulfati i kalciumit dhe kriprat e tjera t tretshme , nse jan t pranishme n masn e qeramiks n sasi mbi ato q mund t tolerohen , mund t shkaktojn

12

pasoja negative n cilsin e produkteve qeramike . Gjat pjekjes kto materie , sidomos n pranin e lagshtis , deprtojn n siprfaqen e modelit dhe trupit t formuar , duke shkaktuar t ashtuquajturn dukuri t lulzimit t produkteve qeramike , prkatsisht dukurin e paraqitjes s njollave t qndrueshme . Prania e substancave organike n masn qeramike nuk sht e dmshme , parimisht , me prjashtim t rasteve kur sasia e tyre sht tepr e madhe , pasi ather ato shkaktojn tkurrje t dukshme t formave gjat pjekjes . Pr prfitimin e mass qeramike prdoren zakonisht kto metoda : a) Metoda e that, b) Metoda plastike dhe c) Metoda shlikere ose metoda e lngt. Me metodn e that t prgatitjes nnkuptohet prgatitja nprmjet njomjes s lndve t para , t matura sipas recepturs , me nj sasi t ujit deri n 10% . Metoda n fjal prdoret kryesisht pr qeramikn ndrtimore dhe pr prodhimin e produkteve t ndryshme t industris s materialeve zjarrduruese . Me metodn plastike t prgatitjes s mass qeramike nnkuptohet njomja e przierjes s prgatitur t lndve t para dhe t materialeve t tjera joplastike deri sa t prfitohet brumi . Metoda prdoret pr nevojat e industris s materialeve qeramike pr ndrtim dhe nevojat e poeris .

qeramika nw artin e poerisw

Metoda shlikere ose metoda e lngt e prgatitjes s mass qeramike prdoret pr nevojat e industris s porcelanit , t farfuris , t gurit artificial etj . Pr kt qllim prgatiten dy suspensione suspensioni i komponentve plastik dhe ai i atyre joplastike .

13

III4

tharja e produkteve qeramike

Procesi i tharjes s produkteve qeramike i cili bhet zakonisht para pjekjes mund t ndahet n tri faza . Me fazn e par t tharjes nnkuptohet largimi i ujit q gjendet n poret ( zbrazsit ) e trupit t formuar , me rast grimcat e deltins afrohen me njra tjetrn dhe trupi tkurret zvoglon vllimin e tij pr afro 6% . Uji q largohet me kt rast quhet "uji i tkurrjes" . Faza e dyt e procesit prfshin tharjen e mtejme t trupit , me rast tkurrja e trupit dhe zvoglimi i vllimit t tij vazhdon edhe m tej dhe arrin vlern maksimale prej 22% . Uji q ndahet me kt rast quhet "uj poroz" . Duhet t theksohet se n kt faz t tharjes , ajri deprton n poret prej t cilave sht larguar uji , fakt ky q mundson prdorimin e materialeve qeramike poroze edhe si materiale pr izolim termik . Faza e tret e tharjes prfshin tharjen e mass xhelatinoze dhe gjat saj tkurrja e trupit ndrkrehen plotsisht . N fazn e tharjes s trupave t formuar rreziku kryesor i cili mund t shkaktoj plasje dhe deformime t plota t formave t prfituara shttkurja e shpejt siprfaqsore . Ajo shkakton tkurrje t dukshme t siprfaqes , formimin e kore mbi siprfaqen e trupit dhe pengon n kt mnyr largimin e lagshtis nga brendsia e trupit . Pr kt arsye n masn e trupit paraqiten forca t brendshme ,t cilat shkaktojn plasjen e trupit t thar . Varsia e procesit t tharjes , prkatsisht ndrrimit t vllimit n varsi tkohs s tharjes sht dhn n figurn e mposhtme.

diagrami i tharjes s mass deltinore Me prjashtim t disa produkteve t thjeshta qeramike dhe t tullave pr ndrtimtari q thahen n hapsir t lir dhe n kushtet normale atmosferike, produktet e tjera qeramike thahen n mnyr artificiale.Tharja artificiale e produkteve qeramike bhet n agregat t posame pr tharje,q parimisht mund t jen me zona t lvizshme ose t palvizshme t nxehjes . N t vrtet , agregatt n fjal nga pikpamja e konstruksionit dhe e mnyrs s funksionimit nuk dallohet

14

aspak prej furrave njdhomshe , shumdhomshe dhe tunelore , q prdoren n prpjekjen e produkteve qeramike . Dallimi qndron vetm n pikpamje t sasis , t temperaturs dhe t lagshtis s ajrit t gazrave pr tharje . N procesin e tharjes nj kujdes i veant duhet ti kushtohet lagshtis s ajrit , pasi q vetm n kt mnyr mund t rregullohet dhe t drejtohen tkurrja , lakimi dhe deformimi i produkteve gjat tharjes . Varsisht prej forms dhe prmasave t produkteve q thahen dhe prej mnyrs s tharjes , procesi mund t zgjas prej disa ditve deri n disa jav dhe muaj . Shpejtsia e tharjes varet prej prmasave dhe prej tempareturs e sasis s ajrit pr tharje . Si detyr e operacioneve difuzive t tharjes n prodhimtarin e qeramiks sht q ta zvogloj prmbajtjen e lagshtis n masn qeramike deri n at nivel q t mos pengoj m tutje n procesin e pjekjes , si dhe trupi formsuar ta ruaj formn e marrur m par . Nse komponentt fillestar lidhs jan kompozime organike , ather kemi t bjm me diegjen paraprake t lidhsve organike , e jo me tharjen . Shumica e produkteve qeramike formohen nn ndikimin e ujit , prandaj edhe tharset prdoren me t madhe n prodhimtarin e qeramiks . Si ambient pr tharje thjesht shfrytzohet przierja avull uji dhe ajr , n raporte t ndryshme t przierjes dhe n temperatura t ndryshme varsisht nga faza e tharjes . Q gjat tharjes mos t vjen gjer te plasaritja e trupave , pr shkak t nxehjes s hovshme t siprfaqes s tyre n krahasim me pjesn e brendshme t trupave , trupat m t rndsishm thahen n przierjen avull ajr n temperatur prej 30 40 C dhe me prmbajtje t mdha t lagshtis n hyrje t tharses . N pjesn e mesme t furrs prmbajtja e lagshtis s przierjes zvoglohet , ndrsa temperatura arin deri n 80 C , kurse n dalje nga tharsja trupat ngadal thahen . Proceset e ktilla zhvillohen n tharset bashkkohore me kanale t ngjashme me furrat tunelore npr t ciln kalojn shiritat ose vagonetat t mbushura me material pr tharje n kahe t kundrt me ajrin e nxehur . N pajisjet moderne ekzistojn edhe ventilator lvizs , t cilt lvizin npr kanalet e tharses ndrmjet vagonetave dhe mundsojn przierje m t mira t ajrit npr shtresa t veanta t materialit t paluar , i cili e bn ftohjen e materialit n pjesn dalse t furrs . M par jan shfrytzuar tharset diskontinuale t cilat tani nuk prdoren pasi jan treguar jo ekonomike . N vendet e pasura me energji elektrike shfrytzohen edhe tharset me frekuenc t lart , ato me rrezatim infra t kuqe dhe pajisje t tjera elektrike pr tharje .

III

FABRIKIMI

Qeramika industriale mund t prodhohet nga pluhuri I ngjeshur ngusht I cili m pas I nnshtrohet nj temperature t lart.Qeramika tradicionale si sht porcelain,tjegulla krijohen nga pluhur I prbr prej mineraleve si jan argjila dhe silici ose egzistojn lloje t tjera t prbra prej pluhuri shum t pastr prej kemikaleve speciale( karbidet silicate, aluminet dhe barium titanate). Mineralet q prdoren pr prodhimin e qeramiks nxiren nga toka dhe m pas coptohen deri sa bhen pluhur.Prodhuesit shpesh bjn przierjen e ktij pluhuri me tretsir dhe m pas bhet kondenzimi I tretsirs.M pas bhet ndarja e tretsirs, ndrsa pluhuri nxehet me qllim q t bhet pastrimi I tij. N fund mbetet pluhur trsisht I pastr ku 1 grimc ka madhsi prej nj micrometer (1 mikrometer = 0.000001 meter ose 0.00004 in).

Formimi 15

Pas pastrimit ,shtohet nj sasi e vogl e dyllit q t bhet ngurtsimi I pluhurit t qeramiks pr prpunim m t leht ndrsa ka raste kur mund t shtohet edhe plastika me qllim t arritjes s butsis. M pas pluhuri mund t formsohet n objekte gj q arrihet prmes procesesh t ndryshme si p.sh. slip casting, shtypjes, formimit injektiv dhe shtrydhjes.Pasi q qeramika formsohet ather nxehet,process ky I njohur si densifikim q shrben q materiali t arrij fortsin dhe dendsin e duhur.

A1

Slip Casting

Proces I formimit gjat t cilit formohen vrima n objekt. Pluhuri I qeramiks derdhet n kallp q ka mure poroze, dhe I njjti mbushet me uj. Gjat ktij procesi kapilar ( forcat krijohen nga tensioni I siprfaqes dhe nga lagja e qosheve t kanalit) n muret poroze lirohet uji nga pluhuri dhe kallpi, duke ln pas nj shtres t fort qeramike.

A2

Procesi I shtypjes

Gjat ktij procesi, pluhuri I qeramiks derdhet n kallp n t cilin veprohet me shtypje.Shtypja bn kondenzimin e pluhurit n qeramik t ngurt q m pas formsohet Brenda n kallp.

A3

Formimi injektiv (fryerja)

Formimi injektiv prdoret pr formimin e objekteve t vogla dhe t ngatruara. N kt metod prdoret piston q t shtyj pluhurin e qeramiks npr nj kanal t nxeht deri n kallp, ku pluhuri ftohet dhe ngurtsohet varsisht forms s kallpit. Kur objekti sht ngurtsuar, hapet kallpi dhe pjesa e qeramiks hiqet.

A4

Nxjerja (extrusion)

Nxjerja sht proces I vazhdueshm gjat t cils pluhuri I qeramiks nxhet n fuci t gjata. Nj vidh rrotulluese e detyron materialin e nxehur t marr formn e duhur. Kur shfaqet forma e vazhduar ather forma ftohet, ngurtsohet dhe pritet n gjatsi t dshiruar.Ky process prdoret pr prodhimin e gypave t qeramiks,tullave dhe tjegullave.

Densifikimi

Procesi I densifikimit prdoret prgjat nxehjeve intensive pr t transformuar objektet qeramike n objekte t forta dhe t dendura.Pas formsimit,objekti futet n furra elektrike n temperatura ndrmjet 1000 dhe 1700 C (1832 dhe 3092 F).Kur qeramika nxehet,pjest e pluhurit bashkohen.Kur grimcat e qeramiks ngjeshen, objekti bhet m I dendur duke arritur nj tkurrje prej 20% n krahasim me madhsin e vrtet.Qllimi I procesit t nxehjes sht q t rritet fortsia e qeramiks duke fituar struktur t brendshme kompakte dhe t dendur.

16

prodhimi i produkteve qeramike

IV

APLIKIMI

Qeramika vlersohet pr vetit mekanike q I posedon,duke marr parasysh fortsin, qndrueshmrin.Vetit magnetike dhe elektrike I bjn t prdorshme n aplikime elektronike, ku mund t prdoren si isolator, gjysmprues, prues dhe magnete, Qeramika gjithashtu gjen prdorim edhe n fluturimet hapsirore, medicin, konstruksione dhe industrin nukleare por, ditt e sotme prdorim m t ger gjen n prodhimin e pllakave dekoruese.

prdorimi I qeramiks si material dekorues

17