Jelena Markovi Filozofski fakultet Pale

UDK 371.3 : : 811] : 028.1

EKSTENZIVNO ITANJE U NASTAVI STRANIH JEZIKA1

Apstrakt: Budui da uenicima najee nije mogue da borave meu izvornim govornicima stranog jezika koji ue, ekstenzivno itanje predstavlja najlaki i najpristupaniji nain dodira sa autentinim jezikom. Ipak, ni itanje uopte, a ni ekstenzivno itanje, ne dobijaju panju i mesto koje zasluuju u nastavi stranih jezika. U menjanju takve prakse u nastavi stranih jezika treba imati u vidu istraivanja o rezultatima ekstenzivnog itanja. Oni nedvosmisleno govore o tome da ekstenzivno itanje doprinosi razvijanju vetina itanja i pisanja, izgraivanju vokabulara, poznavanju spelinga i proirivanju optih znanja o svetu. Kljune rei: itanje, ekstenzivno itanje, aktivnosti nakon itanja, vokabular, autentinost

1. Uvod Danas se u nastavi stranih jezika relativno malo panje poklanja vetini itanja uopte, kao i ekstenzivnom itanju. Sami termini intenzivno itanje i ekstenzivno itanje su pedagoke prirode, pa ih najpre treba definisati i ukazati na njihove specifinosti. 1.1. Intenzivno itanje

Intenzivno itanje je ogranieno na uionicu. Uglavnom se itaju krai tekstovi koji se iscrpno analiziraju. Nastavnik pokuava da osmisli as tako da uenici vebaju vie strategija tokom rada. Uvodni deo asa je najee neka strategija brzog itanja.2 Nakon toga obino sledi paljivo itanje teksta. Vebe kojima se proverava stepen razumevanja teksta su
1 2

Primeri koji e biti dati u radu su primeri u nastavi engleskog kao stranog jezika. Na primer: letimino itanje (skimming) ili itanje na preskok u cilju nalaenja odreene informacije (scanning).

Jelena Markovi

raznovrsne. Najvei deo vokabulara je poznat, a deo koji nije poznat se detaljno prouava. U nastavi stranih jezika intenzivno itanje se esto koristi u analizi jezika teksta. Pri tom se usvajaju nove leksike ili gramatike jedinice jezika. 2. Ekstenzivno itanje

Nasuprot intenzivnom itanju stoji ekstenzivno itanje. Ekstenzivno itanje predstavlja pristup nastavi i uenju itanja u kome uenici itaju veliku koliinu materijala (v. Grabe and Stoller 2002:259). Ekstenzivno itanje se odvija bez nadzora, kod kue ili u biblioteci (ree u uionici). Materijal koji se ita je raznovrstan. Cilj je razumevanje osnovnih ideja teksta. Stoga je fokus na znaenju teksta, a ne na samom jeziku. Ekstenzivno itanje omoguava ueniku da oseti zadovoljstvo koje itanje prua. Stoga je Kraen nazvao ekstenzivno itanje "itanjem sa zadovoljstvom" (pleasure reading). Kasnije je taj naziv izmenio u "slobodno i voljno itanje" (free voluntary reading) (Day and Bamford 1998:7). 2.1. Karakteristike ekstenzivnog itanja

Prva vana karakteristika ekstenzivnog itanja je velika koliina proitanog materijala. U metodici nastave stranih jezika je utvreno da koliina proitanog, zadovoljstvo pri itanju, brzina i uspenost stoje u meusobnoj zavisnosti.3 Koliina proitanog je bila najbolji predskazatelj uspeha u itanju u eksperimentalnom istraivanju koje su izveli Renandja, Rajan i Dejkobs (Renandya and Jacobs 2002: 296). Sledea vana karakteristika je raznovrsnost materijala koji se ita. Potrebno je da budu prisutna izdanja razliita po temi i anru. Moraju biti zastupljeni romani, pripovetke, novele, biografije, autobiografije, struna literatura, pa ak i stripovi. Iako najee sam nastavnik bira literaturu, dobro je omoguiti uenicima da nekada i sami biraju ta e itati. Neki autori navode da u ekstenzivnom itanju, u cilju motivacije uenika, nivo teine teksta mora biti znatno ispod nivoa znanja jezika
Ta pojava se naziva Matejev efekat. Njenom prouavanju u nastavi stranih jezika najvie je doprineo Stanovi i drugi predstavnici interaktivnog modela itanja (v. Anderson 1999: 2).
3

492

Ekstezivno itanje u nastavi stranih jezika

uenika. Takav stav prema ekstenzivnom itanju je u direktnoj suprotnosti sa Kraenovom tvrdnjom da jeziki input treba da bude na nivou koji je ispred nivoa znanja uenika4. Motivacija uenika e biti postignuta ako izbor knjiga i teina samog teksta predstavlja intelektualni izazov za uenike. Pogreno je smatrati da ekstenzivno itanje iskljuuje aktivnosti na asu nakon itanja. Ukoliko je mogue odvojiti vreme na asu, takve aktivnosti se preporuuju, jer omoguavaju uenicima da kreativno upotrebe svoja saznanja. Najea aktivnost te vrste je prepriavanje sadraja knjige ili pisanje rezimea. Ovi zadaci su esto nezanimljivi za uenike. Umesto njih mogu se koristiti sledee aktivnosti (v. isto 297): nacrtati simbol koji e predstavljati knjigu odigrati neki deo prie po ulogama uraditi poster (reklamu) za knjigu napisati pismo autoru itati zanimljive delove naglas razmeniti miljenja o knjizi tokom diskusije. Korisno je svaku slinu aktivnost na asu zavriti evaluacijom knjige i tabelarnim beleenjem o knjizi. Tabele mogu raditi svi uenici za sebe pojedinano, upisujui u njima komentare o svim knjigama koje su proitali. Tabele sa belekama se mogu voditi i za knjige pojedinano, pri emu svi uenici koji su itali datu knjigu zapisuju svoj komentar o njoj. Korisno je takve tabele uvati u samim knjigama. Nastavnici moraju voditi rauna da vreme posveeno aktivnostima nakon ekstenzivnog itanja treba da bude kreativan doprinos uenika, a ne samog nastavnika. 2.2. Rezultati ekstenzivnog itanja

Prihvaeno je miljenje da je ekstenzivno itanje od izuzetne vanosti u uenju stranog jezika. To se moe zakljuiti sudei po

Kraen smatra da je usvajanje jezika razliito od uenja (v. Lightbown and Spada 1999). On istie da je usvajanje veoma vano, jer predstavlja nesvesnu upotrebu jezika, koja karakterie izvorne govornike. Usvajanje se postie inputom koji je i+1, pri emu je i nivo znanja uenika.

493

Jelena Markovi

rezultatima brojnih eksperimentalnih istraivanja tokom poslednje dve decenije prolog veka.5 Najvaniji efekti su: napredak u itanju6 i pisanju, usvajanje novih rei, napredak u znanju gramatike i spelinga i obogaivanje opteg znanja o svetu. 2.3. Autentinost materijala koji se ita

Poevi od sedamdesetih godina prolog veka, esto se postavlja pitanje autentinosti tekstova na stranom jeziku koji se koriste u nastavi. Miljenja su polarizovana: neki smatraju da samo autentian jezik vodi kvalitetnom uenju stranog jezika a drugi takvo miljenje ne prihvataju. U cilju razmatranja, potrebno je definisati pojmove "autentian", "originalan" i "uproen". Teorijska lingvistika ne poznaje pojam "autentian" jezik. Taj pojam je nastao u primenjenoj lingvistici. Autentinost teksta nije karakteristika koja je prisutna ili odsutna. Autentinost je karakteristika interakcije pisanog teksta i itaoca. Autentian tekst je tekst koji uspeno slui komunikaciji, kao osnovnom cilju jezika.7 Autentino (authentic) nije isto to i originalno (original, genuine). Originalnost je osobina teksta na koju italac ne moe da utie. Izmenom originalnog teksta nastaje uproen tekst.8 Uproavanje treba vriti tako da se smanji koliina informacije iz originalnog teksta. Smanjivanje obima
Dej i Bamford su tabelarno zabeleili rezultate jedanaest istraivanja o efektima ekstenzivnog itanja (v. Day i Bamford 1998:34). Meu ispitanicima su bili zastupljeni uenici osnovnih kola, adolescenti i odrasli. Sva istraivanja su pokazala pozitivan efekat ekstenzivnog itanja. Najee je zabeleen napredak u vetinama itanja i pisanja, obogaivanju renika i motivisanosti za uenje. Neka istraivanja su konstatovala napredak u optoj jezikoj sposobnosti. 6 U oblasti napretka u itanju zabeleeno je uveavanje broja rei koje se automatski prepoznaju (sight vocabulary) to je veoma vana komponenta efikasnog itanja. 7 Takav stav prema autentinosti teksta zastupa Vidouson (v. Widowson 1978:80). On kae da italac daje autentinost tekstu budui da su u tekstu prisutne namere pisca koje italac prepoznaje ili ne prepoznaje (v. Widowson 1979:165). Termini na engleskom koji se mogu nai za "uproen" tekst su : simplified, graded, abridged, adapted i pedagogical.
8 5

494

Ekstezivno itanje u nastavi stranih jezika

informacije mora pratiti uproavanje sintakse i leksike. Tako dobijen tekst je uglavnom autentian, jer prua itaocu koliinu informacija koju on moe da primi i razume.9 U skladu sa stepenom smanjenja obima sadraja, dobijaju se tekstovi razliitog stepena teine. Takvi tekstovi, tj. takve knjige, nazivaju se "stepenovana lektira". 2.4. Stepenovana lektira10

Stepenovana lektira se pojavila tridesetih godina prolog veka, jer je primeeno da uenici ne mogu da itaju knjige koje u velikom stepenu nadmauju njihovo znanje jezika. Stepenovana lektira je obino podeljenja na sledee nivoe: poetni (beginners), osnovni (elementary), srednji (intermediate) i napredni (advanced) ili je oznaena brojevima. Pokazalo se da korienje stepenovane lektire ima nekoliko pozitivnih efekata na itanje. Zabeleen je napredak u optem poznavanju stranog jezika. Uenici usvajaju mnogo novih rei, a rei koje ve znaju susreu u novim kontekstima i pamte njihova nova znaenja. Znatno se usavrava upotreba vetina i strategija itanja. Uenici vebaju itanje u znaenjskim grupama rei. Osim razumevanja eksplicitnog znaenja teksta, uenici formiraju sopstveni stav o autorovim pogledima i idejama i kritiki ocenjuju vrednost knjige. U radu sa stepenovanom lektirom, mora se voditi rauna o sledeim okolnostima: Knjige se moraju birati oprezno i paljivo. Izbor knjiga mora odgovarati odreenoj sociokulturnoj sredini i nivou znanja uenika.
9

Vidouson navodi da se, kao rezultat uproavanja, mogu dobiti proste prie (simple accounts) ili uproene verzije (simplified versions). Proste prie se dobijaju uproavanjem sadraja i strukture teksta, a uproene verzije nastaju uproavanjem struktura teksta uz zadravanje sadraja. Vidouson smatra da je bolje koristiti proste prie, iako one predstavljaju ponovo pisan tekst, jer zadravaju autentinost. Uproene verzije najee nisu autentine iako predstavljaju modifikacije originalnog teksta (v. Widowson 1978:88-89). 10 Termin na engleskom jeziku glasi graded readers.

495

Jelena Markovi

3.

Nain rada odreuje nastavnik, vodei rauna o karakteristikama uenika i uslovima rada. Povremeno je potrebno da nastavnik odredi knjigu za itanje, tako da svi uenici mogu da uestvuju u naknadnim aktivnostima na asu. Treba menjati aktivnosti koje se koriste na asu nakon itanja. Uenici e znatno vie panje pokloniti itanju kada uoe da svaki deo ili element knjige moe biti teite rada. Cilj upotrebe stepenovane lektire je osposobljavanje itaoca za itanje originalnog materijala. Zavrni komentar

itanje uopte, a posebno ekstenzivno itanje, ne sme da bude shvaeno kao jezika vetina u kojoj se tekstovi koriste da bi uenici odgovorili na pitanja ili usvojili jezike strukture i vokabular. itanje je, prvenstveno, obogaivanje mentalnog sadraja memorije uenika, tj. nadgraivanje njegovog opteg znanja. Iako su efekti ekstenzivnog itanja pozitivni, ekstenzivno itanje je retko zastupljeno u uionici. Neki od razloga su obimni programi i nedostatak vremena tokom nastave. Drugi razlog izbegavanja ekstenzivnog itanja jeste to to nastavnici, u takvim aktivnostima, nemaju centralnu ulogu, za razliku od intenzivnog itanja. Stoga esto stiu pogrean utisak gubljenja vremena koje je posveeno ekstenzivnom itanju. Sledei vaan razlog je potreba organizovanja biblioteke11 za uenike. Za to je potrebno dosta vremena, truda i izvesna finansijska sredstva. Mada uvoenje ekstenzivnog itanja moe biti dugotrajan i zahtevan proces, rezultat koji se njima postie navodi na zakljuak da je takav trud isplativ. Komentar koji daje Natol (1998:128) najbolje zaokruuje rad posveen ekstenzivnom itanju: Najbolji nain napredovanja u znanju nekog stranog jezika je otii i iveti meu njegovim govornicima. Sledei najbolji nain je itati ekstenzivno na tom stranom jeziku.12
11

Natol daje veoma korisne preporuke u vezi sa organizovanjem biblioteka. (v. Nuttall 1996:133-141).

496

Ekstezivno itanje u nastavi stranih jezika

Jelena Markovi

Extensive Reading in Language Teaching Summary Extensive reading is a pedagogical concept. It denotes motivating students to read large quantities of reading materials, at home, in libraries, mainly out of class, for their own pleasure. Reading materials should be diverse and interesting. Different genres should be used, and different topics introduced. Although the teacher usually chooses reading materials, students should be involved in choosing materials as well. Different post-reading tasks are obligatory, since they represent the final stage of extensive reading. Therefore teachers should plan their activities so as to have extra time in class after reading tasks. Tasks may include writing summaries, comments, discussions, drawing posters for the book, roleplays or whatever may be interesting for students. In this way, students cognitively rediscover the contents of the material and memorize structures, words, special uses of words etc. If extensive reading is not followed by short or long-term tasks, the effects and benefits of extensive reading are, mainly, lost. The results of extensive reading show that it should be practiced much more, since it helps to enhance reading and writing abilities. It also develops students' vocabulary and broadens their general knowledge. Since students usually study foreign languages without having much chance to communicate with native speakers and live among them, the best way to learn a foreign language is to read extensively in it. By reading in the target language, students will not only get the spirit and the culture of the language they are learning but will gain substantial linguistic competence as well.

12

Nuttall, 1998, 128.: "The best way to improve your knowledge of a foreign language is to go and live among its speakers. The next best way is to read extensively in it".

497