Sağlik Kurumlarinda Engelli̇ Standartlari

Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu
T.C. SALIK BAKANLII TRKYE HALK SALII KURUMU BAKANLII
SALIK KURUMLARINDA ZRL BREYLER N ULAILABLRLK TEMEL BLGLER REHBER
Haziran 2012
ANKARA
Salk Kurumlarnda zrl Bireyler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Rehberi
KATKI SALAYAN KLER
Gaye ADSOY Serdar ARSLAN Umut AYANOLU
TRKYE YKSEK HTSAS ETM VE ARATIRMA SALIK LETMES ANKARA ATATRK ETM VE ARATIRMA HASTANES ALE VE SOSYAL POLTKALAR BAKANLII ZRL VE YALI HZMETLER GENEL MDRL
Yrd. Do. Dr. shak AYDEMR Hac Dede AYTEKN Gnl DEMREL CELEP Mustafa CIVDI Ramazan AKIROLU Nevin OBANOLU Mehmet DNLER Gamze FEYZOLU
FATH NVERSTES SALIK YKSEK OKULU TRKYE YKSEK HTSAS ETM VE ARATIRMA SALIK LETMES SB. SALIK YATIRIMLARI GENEL MDRL TRKYE YKSEK HTSAS ETM VE ARATIRMA SALIK LETMES BURDUR L SALIK MDRL SB. TRKYE HALK SALII KURUMU DR. NAFZ KREZ SNCAN DEVLET HASTANES ALE VE SOSYAL POLTKALAR BAKANLII ZRL VE YALI HZMETLER GENEL MDRL
Erturul GKTA Dr. Deniz ALAYAN GM
SB. TRKYE HALK SALII KURUMU ALE VE SOSYAL POLTKALAR BAKANLII ZRL VE YALI HZMETLER GENEL MDRL
Sebahat KARA Fatma KO zdal KUTLU enay MERTOK Ali ZHAN Naciye Esra ZKARTAL Bekir PAKSOY Dr. Ercan SAPMAZ Uzm. Dr. Ahmet SARICA . zden TAKIN Dr. Kemal TEKN Servet TURGUT zen VARDAR Murat YAKUT Uzm. Dr. Nazan YARDIM Ecz. Zehra YENAL Nurcan YILDIZ Aydn YILMAZ
SB. TRKYE HALK SALII KURUMU SB. SALIK YATIRIMLARI GENEL MDRL SB. TRKYE KAMU HASTANELER KURUMU SB. SALIK YATIRIMLARI GENEL MDRL TRKYE YKSEK HTSAS ETM VE ARATIRMA SALIK LETMES SB. SALIK YATIRIMLARI GENEL MDRL SB. TRKYE KAMU HASTANELER KURUMU SB. TRKYE HALK SALII KURUMU TRKYE YKSEK HTSAS ETM VE ARATIRMA SALIK LETMES ANKARA L HALK SALII MDRL SB. SALIK HZMETLER GENEL MDRL SB. PERSONEL GENEL MDRL SB. SALIK YATIRIMLARI GENEL MDRL TRKYE YKSEK HTSAS ETM VE ARATIRMA SALIK LETMES SB. TRKYE HALK SALII KURUMU SB. SALIIN GELTRLMES GENEL MDRL SB. SALIK YATIRIMLARI GENEL MDRL SB. TRKYE KAMU HASTANELER KURUMU
YAYINA HAZIRLAYAN GRUP
Yrd. Do. Dr. Mustafa AKSOY Do. Dr. Mustafa ZTRK Uzm. Dr. Banu EKNC Uzm. Dr. Nazan YARDIM Bio. Dr. Kemal TEKN Dr. Deniz ALAYAN GM Gnl DEMREL CELEP Nurcan YILDIZ Mustafa CIVDI Nevin OBANOLU
NDEKLER
NSZ EKLLER DZN FOTORAFLAR DZN KISALTMALAR 1. GR ...................................................................................................................................................................... 1.1. Dnyada ve Trkiyede Durum ....................................................................................................................... 2. MEVZUAT ............................................................................................................................................................... 2.1. Ulalabilirlik Mevzuat ................................................................................................................................... 2. 2. Salk Bakanl Mevzuat 3. ULAILABLRLK KAVRAMI .................................................................................................................................... 3.1. Ulalabilirlik Rehberinin Gereklilii .............................................................................................................. 4. ULAILABLR SALIK KURUMLARININ ZELLKLER 4.1. Ak Alanlar 4.1.1. Yaya Kaldrmnda Temel Kurallar .......................................................................................................... 4.1.2. Rampalar (Kaldrm gzergh zerindeki rampalar) ............................................................................. 4.1.3. D Meknlardaki Merdivenler .............................................................................................................. 4.1.4. Korkuluklar ve Kpeteler ...................................................................................................................... 4.1.5. Yaya Geitleri 4.1.6. Duraklar in Temel Kurallar 4.1.7. Ak Otoparklar 4.1.8. Ak ve Yeil Alanlar 4.1.9. aret ve aretlemelerde Temel kurallar 4.1.10. Kent Mobilyalarnda Temel Kurallar .................................................................................................... 4.2. Binalar 4.2.1. Bina i Yatay Dolam 4.2.2. Bina i Dikey Dolam 4.2.3. Kapal Otoparklar 4.2.4. aret ve aretlemelerde Temel Kurallar 5. KAYNAKLAR 6. EKLER A. Ak Alanlar Tespit Formu B. Binalar Tespit Formu
EKLLER DZN ekil 1. Yaya Kaldrmnda Enine ve Boyuna Eim ekil 2. Yne Eimli Rampa ekil 3. Tek Yne Eimli Rampa ekil 4. Yola Paralel Kaldrm Rampalar ekil 5. Kaldrmdaki Aa ve Donatlarn Etrafndaki Ykseltilmi Platformlar ekil 6. (a) Gei Yn zerinde Izgarann Konumu (b) Izgara Aralklar ekil 7. Kaldrmda Drenaj rnei ekil 8. Rampa nndeki Mevcut Su Oluunun zerinin Kapatlmas ekil 9. Sahanlkta Rampann Yn Deitirmesi ekil 10. Rampalarda Dinlenme Alanlar ekil 11. Platform Asansr rnei ekil 12. Merdivenin Genel Grn ekil 13. Yn Deitiren Merdivenlerde Sahanlk ekil 14. Basamak zellikleri ekil 15. Merdiven Altnda kapatlmas Gereken Alan ekil 16. Kpete zerinde Braille Bilgilendirme ekil 17. Yaya Geitlerinde Enerji Kayb ekil 18. Ulalabilir Otobs Dura ekil 19. zrller in Ayrlm Park Yeri rnekleri ekil 20. zrller in Ayrlm Park Yeri rnekleri ekil 21. Otopark Alanlarnda Yaya Kaldrm Rampas ekil 22. Okuma Uzaklna Gre Yaz Bykl ekil 23. Dinlenme Bank Yannda Tekerlekli Sandalye Alan ekil 24. Ulalabilir Banko ekil 25. Bina Girii ekil 26. 90 derece ve U dnl Bina Giri Rampas rnekleri ekil 27. Kap n Genilikleri ekil 28. Merdiven lleri ekil 29. Kpete rnei ekil 30. Hastanelerde Ana Merdivenlerin lleri ekil 31. Tuvalet lleri ekil 32. Klozete Her ki Taraftan Yatay Transfer rnei ekil 33. Tuvalet rnei ekil 34. Birden fazla kabini bulunan umumi tuvalet plan ve lleri ekil 35. Ykseklii Ayarlanabilir Adaptr Taklm Klozet rnei ekil 36. Klozette Tutunma ubuklar ve Ktlk
ekil 37. Lavabo lleri ekil 38. Lavabo Tutunma ubuklar lleri ekil 39. Banyo rnei ekil 40. Kolay Kullanlabilir Musluk rnei ekil 41. Du Alan lleri ekil 42. Asansr lleri ekil 43. Kap aretlerinin Konumu ekil 44. aretlerin Ykseklikleri ekil 45. Ulalabilir Rampa Sembol ekil 46. Ulalabilir Kullanm veya Giri ekil 47. Ulalabilir Bayan ve Erkek Ortak Tuvalet ekil 48. Ulalabilir Bayan Tuvaleti ekil 49. Ulalabilir Erkek Tuvaleti ekil 50. Ulalabilir Asansr ekil 51. Hareket Kstll Bulunan Kii ekil 52. Grme zrl ekil 53. itme zrl in Donanmlar ekil 54. Ses Ykseltici Loop Sistemi ekil 55. Tekst Telefon ekil 56. aret Dili Tercmesi ekil 57. Tahliye in Ulalabilir Gzergah ekil 58. Yangn Tahliyesinde Kullanlabilecek Asansre Giden Ulalabilir Gzergah
FOTORAFLAR DZN
Fotoraf 1. Merdiven Asansr rnei Fotoraf 2. Pelikan Yaya Geidinde Yaya Butonu Fotoraf 3. Rampal Yaya st Geidi
KISALTMALAR
DS ICF BM TSE SUT HKS AMATEM
Dnya Salk rgt Uluslararas levsel Yeti Yitimi ve Salk Snflamasnda Birlemi Milletler Trk Standartlar Enstits Salk Uygulama Teblii Hizmet Kalite Standartlar Ankara Alkol ve Madde Bamll Tedavi ve Eitim Merkezi
NSZ Dnya nfusunun yaklak yzde 15i- bir milyardan fazla kii eitli zrllk durumuna sahiptir. Nfusun yalanmas ve kronik hastalklardaki art nedeni ile zrl says da artmaktadr. Yaplan aratrmalarda lkemizde ortopedik, grme, iitme, dil ve konuma ile zihinsel zrllerin oran %2,5 iken sreen hastal olanlarn oran %9,70 bulunmutur. Yaklak 8,5 milyon kronik hasta ve zrl, yapl evrede hareketliliklerini kstlayan ok sayda engelin ve uygun olmayan dzenlemelerin bulunmas nedeniyle toplumsal hayata katlmda sorunlar yaamaktadr. Tm dnyada zrllk konusu evrensel normlara oturtulmu ve devletlere bu alanda nemli sorumluluklar yklenmitir. Birlemi Milletler zrl Kiilerin Haklar Szlemesinde herhangi bir ayrm yaplmakszn zrl kiilerin en yksek salk hizmeti standardna ulama haklar vurgulanmtr. lkemizde de zrl vatandamzn haklar, bata Anayasamz olmak zere eitli yasalar ve uluslararas szlemelerle gvence altna alnmtr. 2005 ylnda kabul edilen zrller ve Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanunun geici 2 nci maddesinde Kamu kurum ve kurulularna ait mevcut resm yaplar, mevcut tm yol, kaldrm, yaya geidi, ak ve yeil alanlar, spor alanlar ve benzeri sosyal ve kltrel alt yap alanlar ile gerek ve tzel kiiler tarafndan yaplm ve um uma ak hizmet veren her trl yaplar bu Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren yedi yl iinde zrllerin eriebilirliine uygun duruma getirilir hkm yer almtr. zrl vatandalarmzn salk hizmetlerine daha rahat ulaabilmeleri iin Bakanlmz da kendi grev alanlarnda gerekli almalar yrtmektedir. Bakanlmzca zrl Kiilere Ynelik Salk
Hizmetlerinin Sunumuna ilikin 2010/79 sayl Genelge yaymlanm ve Genelge hkmlerinin uygulanmas iin 81 l valiliimize bildirilmitir. Sz konusu Genelgenin uygulanmasna ynelik, Bakanlmz ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl alanlarnn deerli katklaryla hazrlanan Salk Kurumlarnda zrl Bireyler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Rehberinin zrl ve yaknlarnn nemli ihtiyalarna cevap vereceini umuyor emei geen herkese teekkr ediyorum.
Yrd. Do. Dr. Mustafa AKSOY Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu Bakan
1. GR
Yeti yitimi, kiinin kendinden beklenen i, okul, ev, toplumsal roller ve kendi bakmna ait grevlerini aksatmas anlamna gelir. Birok hastalkta kiide yeti yitimine yol aan olumsuz etkiler ortaya kabilmektedir. Yeti yitimi bedensel ve ruhsal hastalklara bal olarak kiinin i - g grememe hali olarak da ifade edilmekte olup temel yaam faaliyetlerini aksatan, hukuki ve klinik ynlerden nemli olan bir durumu tanmlar. Yeti yitimi ngilizce disability kavramna karlk gelmekte olup Trkede daha sklkla kullanlan zrllk terimi de ayn anlam ifade etmektedir. Yeti yitimi (zrllk) DS tarafndan 1980 ylnda gelitirilen psikolojik, fiziksel veya anatomik yap veya ilevselliin kayb veya sakatlk (impairmen t) sonucu insann normal olarak yapabilecei snrlarn iinde olan herhangi bir aktiviteyi yapabilme yeteneinin kstlanmas veya kayb olarak tarif edilmekte iken Yeni Uluslararas levsel Yeti Yitimi ve Salk Snflamasnda (ICF) sakatlk (impairment), etkinlik snrll ve katlm kstllklar iin bir emsiye terim olarak ele alnmtr. zrllk bir salk sorunu olan bireyle (r: serebral palsi, Down sendromu veya depresyon gibi) kiisel ve evresel faktrlerin (r: olumsuz davranlar, binalarda ve ak alanlarda ulalabilirliin salanmamas ve snrl sosyal destekler gibi) arasndaki etkileimdir (1).
1.1. Dnyada ve Trkiyede Durum Dnyada Durum: Dnya nfusunun yaklak %15i- bir milyardan fazla kii (her 100 kiiden yaklak 15i) eitli yeti yitimi (zrllk) durumuna sahiptir. 110-190 milyon insan fonksiyonlarda ciddi skntlar yaamaktadr. Nfusun yalanmas ve kronik hastalklardaki art nedeni ile zrllk hz da artmaktadr. Savalar, trafik kazalar veya afetler de zrllk nedenlerindendir. zrllk olduka eitlilik gstermektedir. Baz zrllkle ilikili salk durumlar kt salkla sonuland ve geni salk hizmeti ihtiyac gerektirdii halde bazlar bu ekilde olmamaktadr (2). Bununla birlikte zrl kiiler de herkes gibi ayn salk hizmetleri ihtiyacna sahiptirler ve hizmete ulamalar gerekmektedir. Birlemi Milletler (BM) zrl Kiilerin Haklar Szlemesinde herhangi bir ayrm yaplmakszn zrl kiilerin en yksek salk hizmeti standardn a ulama haklar vurgulanmtr (3).
Trkiyede durum: 2002 ylnda yaplan zrller Aratrmasnda ortopedik, grme, iitme, dil ve konuma ile zihinsel zrllerin oran %2,58 iken sreen hastal olanlarn oran %9,70 bulunmutur. Yaklak 8,5 milyon kronik hasta ve zrl yapl evrede hareketliliklerini kstlayan ok sayda engelin ve uygun olmayan dzenlemelerin bulunmas nedeniyle toplumsal hayata katlmda sorunlar yaamaktadr. Alt ve daha yukar yataki kiilerden okuma yazma bilmeyenlerin oran ortopedik, grme, iitme, dil ve konuma ile zihinsel zrllerde %36,33 iken sreen hastal olanlarda %24,81dir. Her 5 zrl kiiden yalnzca 1i igcne katlmaktadr. lkemizdeki mevcut sosyal yaam alanlarnn zrllerin hareketliliklerin i kstlamas, iyerlerinde uygun ortamn yaratlamamas ve zrl igcne olan talebin olduka snrl olmasndan dolay zrllerin igcne katlma oran dktr. 2002 Trkiye zrller Aratrmas sonular da Trkiyede zrllerin ulalabilirlik konusunda sorunlar yaadn ortaya koymaktadr. Sz konusu aratrmaya gre; zrnden tr iinde veya iyerinde yaad sorunlara ilikin soruya cevap veren raklk eitimi alan zrllerin yaklak %70i iyerinin fiziki koullarnn uygun olmadn
belirtmitir. Gnlk yaamnda karlat sorunlara ilikin soruya cevap veren ortopedik zrllerden yaklak %32si fiziksel evre dzenlemeleri olmadndan sokaa kamadklarn, %28i kamuya ak bina ve alanlara giremediklerini, %50si toplu tama aralarna binmekte glk ektiklerini ve %29u da sosyal ve kltrel etkinliklere katlamadklarn belirtmilerdir. Gnlk aktivitelerini yerine getirirken bir bakasna tam baml olan zrllerin yaklak 68i, bir bakasna yar baml olanlarn %46s ve gnlk aktivitelerini kendi bana bamsz yapabilenlerin de %24 iyerinin fiziki koullarnn uygun olmadn belirtmilerdir. Bulunduu evrede zrne uygun toplu tama hizmeti bulunduunu syleyen zrllerin oran %4tr. Ayrca zrl bireylerin genel olarak %20si de toplu tama hizmetinin varlndan haberdar deildir. Yaad bina, cadde, sokak ve yollarda zrne uygun olarak birtakm dzenlemelerin bulunma durumuna bakldnda; hangi zr grubunda olursa olsun genel olarak zrllerin %68inin yaad evrede herhangi bir dzenleme bulunmamaktadr. Ayrca zrl bireylerin %20si bu konuya ilikin olarak herhangi bir bilgisi olmadn belirtmitir. Ulusal zrller Veri Tabannda kaytl olan zrl bireylere ynelik olarak zrllerin Sorun ve Beklentileri Aratrmas, 2010 lke genelinde gerekletirilmitir. Ulusal zrller Veri Tabanna kaytl zrllerin %29,2si zihinsel zrller, %25,6s sreen hastal olan zrller, %8,8i ortopedik zrller, %8,4 grme zrller, %5,9u iitme zrller, %3,9u ruhsal ve duygusal zrller, %0,2si dil ve konuma zrller ve %18i birden fazla zre sahip olanlardr. Kaytl zrllerin, %58,6s erkek, %41,4 kadndr. Kaytl olan zrl bireylerin %56,8inin zr hastalk sonucu ortaya kmtr. Kaytl zrllerin, zrnn ortaya kma nedenlerine bakldnda, ikinci srada %15,9 ile genetik veya kaltsal bozukluk, %9,6 ile kaza ve %3 ile gebelikte/doum srasnda yaanan problemler yer almaktadr. Kaytl olan zrl bireylerin %66,9u kaldrmlarn, yaya yollarnn ve yaya geitlerinin zrl bireyin kullanmna uygun olmadn dnmektedir. Yaadklar yerdeki fiziksel evre dzenlemeleri ile ilgili olarak kaytl olan zrl bireylerin %66,3 oturduklar binann, %59,5i dkkn, market, maaza ve lokantalarn, %58,4 kamu binalarnn, %55,4 postane ve banka benzeri yerlerin zrl bireyin kullanmna uygun olmadn belirtmitir.
2. MEVZUAT
12 Eyll 2010 tarihinde "Halk Oylamas"na sunularak kabul edilen 5982 sayl "Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun" hkmleriyle Anayasamzn 10 uncu maddesine eklenen fkralarda yer alan; "Kadnlar ve erkekler eit haklara sahiptir. Devlet, bu eitliin yaama gemesini salamakla ykmldr. Bu maksatla alnacak tedbirler eitlik ilkesine aykr olarak yorumlanamaz." hkm ve "ocuklar, yallar, zrller, harp ve vazife ehitlerinin dul ve yetimleri ile mall ve gaziler iin alnacak tedbirler eitlik ilkesine aykr saylmaz." hkm ile zrller lehine pozitif ayrmclk ieren ayrcalklar tannmasnn eitlik ilkesine aykr olamayaca Anayasal gvence altna alnmtr.
10
2.1. Ulalabilirlik Mevzuat 13.12.2006da BM Genel Kurulunda kabul edilen Birlemi Milletler Engellilerin Haklarna likin Szleme, 30.03.2007 tarihinde lke temsilcilerinin imzasna almtr. Trkiye, szlemeyi bu tarihte imzalayarak ilk imza atan lkeler arasnda yer almtr. Szleme, 3 Aralk 2008 Dnya zrller Gn'nde 5825 sayl Kanunla onaylanmas uygun bulunmu ve Bakanlar Kurulu'nun 27.5.2009 tarih ve 2009/15137 sayl kararyla onaylanmtr. BMnin 64. Genel Kurulunda Dileri Bakan tarafndan Trkiyenin onay yazs sunulmutur. Ayn gn Szlemenin uygulanmasndan doan hak ihlallerinde bireysel bavuru hakkn da ieren Ek protokol imzalanm, ancak yrrle girmesi iin gerekli prosedrler henz tamamlanmamtr. Btn bu sreler sonunda Birlemi Milletler Engellilerin Haklarna likin Szleme, Trkiyedeki hukuki sistemin bir paras haline gelmitir. Szlemenin 1 inci maddesinde Szlemenin amac engellilerin tm insan hak ve temel zgrlklerinden tam ve eit ekilde yararlanmasn tevik ve temin etmek ve insanlk onurlarna saygy glendirmek olarak belirlenmitir. Dier uluslararas insan haklar belgelerine kyasla Szlemede haklar ve ykmllkler olduka ayrntl biimde sralanmtr. Halen yrrlkte bulunan birok uluslararas hukuk belgesi dikkate alnarak ve bunlarla balar kurularak szlemedeki her hak kendi ierisinde ve dier maddelerdeki haklarla glendirilmitir. Eriilebilirlik konusu Szleme metninin balangcnda, 3 nc maddesinde ve 9 uncu maddesinde dzenlenmitir. En ayrntl dzenleme Eriilebilirlik balkl 9 uncu madd ededir. Bu madde; Taraf Devletlerce zrllerin bamsz yaayabilmelerini ve yaamn tm alanlarna etkin katlmn salamak ve dier bireylerle eit koullarda fiziki evreye, ulama, bilgi ve iletiim teknolojileri ve sistemleri dahil olacak ekilde bilgi ve iletiim olanaklarna, hem krsal hem de kentsel alanlarda halka ak dier tesislere ve hizmetlere eriimini salamak iin uygun tedbirlerin alnmasn hkm altna almakta ve bu tedbirlerin hangi alanlarda nasl alnmas gerektiini aklamaktadr. Trkiyede zrller iin ulalabilirliin salanmasna ynelik ilk yasal dzenleme 1997 ylnda 572 sayl Kanun Hkmnde Kararname ile yaplmtr. Bu Kararname ile birok kanunda zrllerle ilgili dzenleme yaplrken 3194 sayl mar Kanununa ulalabilirlikle ilgili bir madde eklenmitir. Bu dzenleme ile yaplm ve yaplacak altyap alanlarnda ve yaplarda ulalabilirlik ilkelerinin, yapl evreyle ilgili planlama, projelendirme, uygulama, ruhsatlandrma ve denetleme gibi grev ve sorumluluklar olan ilgili kurum ve kurulularca uygulanmas hkm altna alnmtr. mar Kanununda yaplan bu deiikliin ardndan, (Mlga) Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan ilgili alt ynetmelikte zrller iin yapl evre faaliyetlerinde ulalabilirliin salanmasna ynelik gerekli dzenlemeler yaplarak 02.09.1999 tarihinde 23804 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. 7 Temmuz 2005 tarihinde yrrle giren 5378 sayl zrller Kanununun geici 2 nci maddesi ise tm kamu kurum ve kurulularna ok ak ykmllkler getiren bir dzenlemedir. Bu maddede Kamu kurum ve kurulularna ait mevcut resm yaplar, mevcut tm yol, kaldrm, yaya geidi, ak ve yeil alanlar, spor
1
Eriilebilirlik terimi Birlemi Milletler Engellilerin Haklarna likin Szlemede ulalabilirlik terimi yerine tercih edilmitir.
11
alanlar ve benzeri sosyal ve kltrel alt yap alanlar ile gerek ve tzel kiiler tarafndan yaplm ve umuma ak hizmet veren her trl yaplar bu Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren yedi yl iinde zrllerin eriebilirliine uygun duruma getirilir. hkm yer almaktadr. Toplu tamaclk hizmetlerinin ele alnd Kanunun geici 3 nc maddesinde ise; Bykehir belediyeleri ve belediyeler, ehir iinde kendilerince sunulan ya da denetimlerinde olan toplu tama hizmetlerinin zrllerin eriilebilirliine uygun olmas iin gereken tedbirleri alr. Mevcut zel ve kamu toplu tama aralar, bu Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren yedi yl iinde zrller iin eriilebilir duruma getirilir. hkm ile 2012 ylna kadar bykehir belediyeleri ve belediyelerin denetim grevleri olan sistemler dahil olmak zere, toplu tama tatlarnda ve sistemlerinde zrller iin ulalabilirlik nlemlerini tamamlamalar ngrlmtr. zrller Kanunu ile tm kamu kurum ve kurulularnn getirilen ykmllklerin hayata geirilmesine yol gstermek amacyla, 12.07.2006 tarihinde 2006/18 sayl Babakanlk Genelgesi yaymlanm, mevzuata uygun ekilde dzenlemelerin yaplmas iin gereken nlemlerin alnmas zorunluluunu bir kez daha vurgulayan 12.08.2008 tarihli bir Babakanlk Talimat tm kamu kurum ve kurulularna gnderilmitir. Dier yandan 19.12.2007 tarihli (09.09.2009 tarihinde deiiklik yaplan) ve 26735 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelikte de zrllerle ilgili hkmlere yer verilmitir. lgili mevzuatta ad geen Trk Standardlar Enstits standartlarnn, zrllerin ulaabilirlii ile dorudan ilgili olan tanesi; TS 9111: zrller ve Hareket Kstll Bulunan Kiiler in Binalarda Ulalabilirlik Gerekleri (4), TS 12576: ehir i Yollar-zrl ve Yallar in Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapsal nlemlerin Tasarm Kurallar (5) TS 12460: ehir i Yollar-Rayl Tama Sistemleri Blm 5: zrl ve Yallar in Tesislerde Tasarm Kurallardr. Dier yandan, 03.07.2005 tarihli 5393 sayl Belediye Kanununda hizmet sunumu, belediye bakannn grev ve yetkileri, belediyenin giderleri konularnda zrllere ynelik hkmlere yer verilmitir. 10.07.2004 tarih ve 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununda, bykehir, ile ve ilk kademe belediyelerinin grev ve sorumluluklar ve bykehir belediye bakannn grev ve yetkileri balklarnda zrllere ynelik hkmler yer almaktadr. Kanunda ayrca zrl hizmet birimleri oluturulmasna ynelik hkm bulunmaktadr. Yerel ynetimlerle ilgili dier bir Kanun, 5302 sayl ve 22.02.2005 tarihli l zel daresi Kanunudur. Kanunda hizmet sunumu ve il zel idaresinin giderleri konularnda zrller iin dzenlemeler bulunmaktadr. Dier yandan, 31.07.2009 tarihinde 27305 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Uyulacak Usul ve Esaslara likin Ynetmelikte darenin sunduu kamu hizmetlerinin zrller iin ulalabilir olmas iin gerekli tedbirlerin alnmas hkm bulunmaktadr. Tm bunlardan hareketle ncelikle fiziki evre artlarnn zrllere uygunluu konusunda mevcut durumun ve ihtiyalarn tespit edilmesi, sz konusu ihtiyalarn giderilmesi iin yaplmas gereken eylemler
12
ve bu eylemlerden sorumlu kurulularn tespitine ynelik olarak Ulalabilirlik Eylem Plan hazrlklar yaplmtr. Eylem Plannn hazrlanmasnda ilgili tm kesimlerin grlerinin alnmas ve katlml bir belgenin ortaya karlmasna ynelik olarak ilgili kamu kurulular ve sivil toplum kurulularnn da katlmyla bir dizi toplant gerekletirilmi ve Ulalabilirlik Eylem Plan bu dorultuda ekillendirilmitir (6).
Tablo1: Trkiyede zrl Bireyler in Ulalabilirlik Mevzuat (7)
lgili Mevzuat
Yaplan Dzenleme
572 sayl Kanun Hkmnde Kararname ile 3194 sayl mar Kanununa aadaki 3194 sayl mar Kanunu madde eklenmitir. Ek Madde1;Fiziksel evrenin zrller iin ulalabilir ve Yaanabilir klnmas iin, imar planlar ile kentsel, sosyal, teknik altyap alanlarnda ve Yaplarda Trk Standartlar Enstitsnn ilgili standartlarna uyulmas zorunludur. Ynetmelikte ilk kez tanm da verilerek zrl kavramndan, ulalabilirlikten ve Planl Alanlar Tip mar Ynetmelii (02.09.1999 ve 13.07.2000 tarihli dzenlemeler mar Mevzuat Plansz Alanlar mar Ynetmelii (02.09.1999 tarihli dzenleme Trk Standartlar Enstits (TSE)nn zrllerle ilgili standartlarndan bahsedilerek belediyelere zrllerle ilgili mevzuat ve standartlara uyma, bunlar uygulama ve dier gerekli nlemleri alma ykmllkleri getirilmitir. Ynetmelik ile yaplarda, ak alanlarda (yol, otopark, park, yaya blgesi, meydan ve kaldrmlarda), bunlar zerindeki ulam ve haberleme noktalarnda ve peyzaj elemanlarnda zrllerin ulaabilirliinin salanmas iin TSE standartlarna uygun dzenleme yaplmas koulu getirilmitir Bu Ynetmelikte de ulalabilirliin salanmas iin TSE standartlarna uyulmas ykmll getirilerek baz llerde ve ticari kullanmlara ilikin maddelerde dzenlemeler yaplmtr.
Plan Yapmna Ait Esaslara Dair Ynetmelik (02.09.1999 tarihli dzenleme
Planlarda zrllerin kentsel kullanmlar, sosyal ve teknik altyap alanlarnda ulaabilirliini salayc tedbirlerin alnmas amacyla zrllere ynelik her trl mevzuat ve TSE standatlar dikkate alnr hkm ile kentsel, sosyal ve teknik altyap standardn belirleyen tabloya, sosyal tesis alanlarnn rehabilitasyon merkezlerini kapsamas hususu eklenmitir.
Gecekondu Kanunu Uygulama Ynetmelii (02.09.1999 tarihli
zrllerin ulaabilirliinin salanmas iin TSE standartlarna uyulmas zorunluluu getirilmi, binalarn eitli blmlerindeki llendirmelerde ve zelliklerde dzenlemeler yaplmtr.
13
dzenleme Otopark Ynetmelii (02.09.1999 tarihli dzenleme) Snaklarla lgili Ek Ynetmelik (02.09.1999 tarihli dzenleme) Kanunun 19 uncu maddesi ile 634 sayl Kat Mlkiyeti Kanununun 42 nci 5378 sayl zrller ve Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun (01.07.2005 zrllerle lgili Mevzuat tarihli) maddesinin birinci fkrasndan sonra gelmek zere u madde eklenmitir; zrllerin yaam iin zorunluluk gstermesi hlinde, proje tadili kat maliklerinin en ge ay ierisinde yapaca toplantda grlerek say ve arsa pay ounluu ile karara balanr. Toplantnn bu sre ierisinde yaplamamas ve ya tadilat talebinin ounlukla kabul edilmemesi durumunda; ilgili kat malikinin talebi zerine bina gvenliinin tehlikeye sokulmadn bildirir komisyon raporuna istinaden ilgili mercilerden alnacak tasdikli proje deiiklii veya krokiye gre inaat, onarm ve tesis yaplr. lgili merciler, tasdikli proje deiiklii veya kroki taleplerini en ge alt ay iinde sonulandrr. Komisyonun tekili, alma usul ile zrlnn kullanmndan sonraki sre ile ilgili usl ve esaslar (Mlga) Bayndrlk ve skan Bakanl ile (Mlga) zrller daresi Bakanl tarafndan mtereken hazrlanacak ynetmelikle belirlenir. Geici 2 nci madde; Kamu kurum ve kurulularna ait mevcut resm yaplar, mevcut tm yol, kaldrm, yaya geidi, ak ve yeil alanlar, spor alanlar ve benzeri sosyal ve kltrel altyap alanlar ile gerek ve tzel kiiler tarafndan yaplm ve umuma ak hizmet veren her trl yaplar bu Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren yedi yl iinde zrllerin eriebilirliine uygun duruma getirilir. Geici 3 nc madde; Bykehir belediyeleri ve belediyeler, ehir iinde kendilerince sunulan ya da denetimlerinde olan toplu tama hizmetlerinin zrllerin eriilebilirliine uygun olmas iin gereken tedbirleri alr. Mevcut zel ve kamu toplu tama aralar, bu Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren yedi yl iinde zrller iin eriilebilir duruma getirilir. Yaplarda zrllerle lgili Mevzuat zrllerin Kullanmna Ynelik Proje Tadili 22.04.2006 tarihli Ynetmelik ile tadilat talebinde bulunan kat malikinin dier kat malikleriyle yapaca toplantda talebinin reddedilmesi durumunda kurulacak olan komisyonla ilgilidir. Kat maliki, tadilat yaplacak olan binann ruhsat ilemlerinin yapld kurulua bavuru yaparak bir komisyon Snaklarn yapmnda TSE standartlarna uyulmas hkm getirilmitir. Otoparklarn yapmnda TSE standartlarna uyulmas, umumi bina, blge otoparklar ve genel otoparklarda,1den az olmamak artyla park yerlerinin %5inin zrl iareti koyularak zrllere ayrlmas artlar getirilmitir
14
Komisyonlar Tekili, alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik (22.04.2006 tarihli)
oluturulmasn talep edebilir. Bu komisyonun sz konusu talebin gereklilii ve bina gvenlii asndan bir deerlendirme yapmasnn koullar Ynetmelik kapsamnda ele alnmaktadr.
5378 sayl Kanunun geici 2 nci maddesinde, belirtilen uygulamalarn gerekletirilmesi iin tannan 7 yllk srenin 07.07.2005 tarihinde baladn 2006/18 sayl Babakanlk Genelgesi (12.07.2006 tarihli) hatrlatarak bu konudaki en byk grevin yerel ynetimlere dt belirtilmektedir. Genelgeye gre, bu dzenlemeler, hazrlanacak eylem planlar dorultusunda gerekletirilecektir. Eylem planlar, ksa vadeli (2005-2007), orta vadeli (2008-2010) ve uzun vadeli (2011-2012) olarak belirlenecek, belediyeler bu dzenlemelerin TSEnin ilgili standartlarna uygun olmasna dikkat edecekler, satn alacaklar, kiralayacaklar veya denetimlerinde bulunan toplu tama aralarnn zrllerin kullanmna uygun olmasn salayacaklardr. Yapl evredeki uygulamalarn standartlara uygun olmadna deinilerek yeni Babakanlk Talimat (12.08.2008 tarihli) yaplama alanlarnda veya yeniden dzenleme yaplan alanlarda kamu binalarnn veya kamunun kullanmna tahsis edilmi bulunan dier yaplarda, mevzuata uygun ekilde dzenlemelerin yaplmas iin gereken nlemlerin alnmas zorunluluu talimatlandrlmtr. 14nc madde; Belediye hizmetleri, vatandalara en yakn yerlerde ve en uygun yntemlerle sunulur. Hizmet sunumunda zrl, yal, dkn ve dar gelirlilerin durumuna uygun yntemler uygulanr. hkm belediyenin grev ve 5393 sayl Belediye Kanunu (03.07.2005 Yerel Ynetimler Mevzuat 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu (10.07.2004 tarihli) tarihli) sorumluluklar arasnda yer almaktadr. Belediye bakannn grev ve yetkilerinin sraland 38 inci maddede n) Btede yoksul ve muhtalar iin ayrlan denei kullanmak, zrllere ynelik hizmetleri yrtmek ve zrller merkezini oluturmak.hkm bulunmaktadr. Belediyenin giderlerinin belirlendii 60 nc maddede i) Dar gelirli, yoksul, muhta ve kimsesizler ile zrllere yaplacak sosyal hizmet ve yardmlar. Hkm bulunmaktadr. Bykehir, ile ve ilk kademe belediyelerinin grev ve sorumluluklarnn ele alnd 7nci maddesinde; yallar, zrller, kadnlar, genler ve ocuklara ynelik sosyal ve kltrel hizmetler sunmak hkm yer almaktadr. Bykehir belediye bakannn grev ve yetkilerinin ele alnd
18incimadde;m) Btede yoksul ve muhtalar iin ayrlan denei kullanmak, zrllerle ilgili faaliyetlere destek olmak zere zrl merkezleri oluturmak..
15
Ek1inci madde; Bykehir belediyelerinde zrllerle ilgili bilgilendirme, bilinlendirme, ynlendirme, danmanlk, sosyal ve mesleki rehabilitasyon hizmetleri vermek zere zrl hizmet birimleri oluturulur. Bu birimler, faaliyetlerini zrllere hizmet amacyla kurulmu vakf, dernek ve bunlarn st kurulularyla ibirlii hlinde srdrrler. zrl hizmet birimlerinin kurulu, grev, yetki, sorumluluk ve ileyiine ilikin usul ve esaslar (Mlga) zrller daresi Bakanlnn gr alnarak ileri Bakanlnca hazrlanacak ynetmelikle belirlenir. Kanunun 6nc maddesinde; l zel idaresi hizmetleri, vatandalara en yakn yerlerde ve en uygun yntemlerle sunulur. Hizmet sunumunda zrl, yal, 5302 sayl l zel daresi Kanunu (22.02.2005 tarihli) dkn ve dar gelirlilerin durumuna uygun yntemler uygulanr.hkm bulunmaktadr. l zel idarelerinin giderlerinin ele alnd 43nc maddede; h) Yoksul, muhta ve kimsesizler ile zrllere yaplacak sosyal hizmet ve yardmlar. Hkm bulunmaktadr. Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Uyulacak Usul ve Esaslara likin Ynetmelik (31.07.2009 tarihli)
Kaynak: Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl, Yerel Ynetimler iin Ulalabilirlik Temel Bilgiler Teknik El Kitab, Ankara 2011.
zrllerle lgili Tedbirler balkl 7nci maddede; dare, sunduu kamu hizmetlerinin zrller tarafndan kolayca eriilebilir olmas iin gerekli tedbirleri alr.hkm bulunmaktadr.
2.2.
Salk Bakanl Mevzuat
Bakanlmz 2010-2014 Stratejik Plannda ise aadaki temel balklarda zrl vatandalarmzn salk hizmetlerinin gelitirilmesine yer verilmitir:
Nihai Ama Halkmzn salk dzeyini ykseltmek ve gelitirmek
Stratejik Ama 1 Sala ynelik risklerden toplumu korumak Stratejik hedef 1.1. Saln teviki (gelitirilmesi) ve salkl hayat programlarna tm halkmzn eriimini salamak.
16
Stratejik Ama 3 Salk hizmetlerinde insan odakl yaklam esas alarak hakkaniyeti gzetmek, ihtiyalara ve beklentilere cevap verebilirlii salamak
Stratejik Hedef 3.1. Salk hizmet sunumunda insan odakl yaklam temel alarak bedensel, zihinsel, sosyal ya da ekonomik koullar nedeniyle zel ihtiyac olan kiilere ncelik verilmesi.
3.1.1.
Bedensel, zihinsel, sosyal ya da ekonomik koullar nedeniyle zel ihtiyac olan insanlarn
(yal, zrl, aile ii iddete maruz kalan kiiler, sokak ocuklar vb. gibi) korunmas, bu gruplarn kendi ihtiyalarna uygun salk hizmetlerine kolay eriebilirliinin salanmas (8).
Yukarda ifade edilen hususlarn gerekletirilmesi iin de aadaki dzenlemeler yaplmtr: a) (Mlga)Tedavi Hizmetleri Genel Mdrlnn 2010/73-80 sayl Genelgesi ile hastane poliklinik uygulamalarnda ncelik sras alacak gruplar arasnda zrl vatandalarmz da yer almaktadr (9). 02/07/2008 tarih ve 2011 sayl Makam Onayl "Salkta Performans ve Kalite Ynergesi" , Ayrca 2010 /20 sayl Hasta Tama Hizmeti Alm Genelgesinde ilgili uzman tabip tarafndan belirlenen tedavi plan kapsamnda belirli aralklarla, hastaneye yat gerekmeksizin ayaktan gn birlik tedavi uygulanmas gereken; kas sistemi, nrolojik, ruh sal ve benzeri kronik hastal bulunan hastalar, kanser hastalarnn kemoterapi ve radyoterapi tedavileri, ayaktan fizik tedavi ve rehabilitasyon uygulanan hastalar, organ ve doku nakli yaplm veya yaplacak olan hastalar ile doum yapm olup ta hastaneden taburcu edilen anne ve bebekler gibi sosyal ve tbbi endikasyonlarna bal olarak hastaneye gidi - dn ulamnda sorun bulunan hastalarn evden ilgili salk kurumuna ve salk kurumundan da eve nakillerini salamak amacyla, gerektiinde kullanlmak zere hasta nakline uygun artlar haiz hasta nakil arac temininin hizmet alm yolu ile salanmas yoluna gidilmesi Bakanlmzca uygun ve gerekli grlmtr. zel sektre ait salk kurulular da bu Genelgede tanmlanan hastalara ulam amal servis hizmeti sunabilecektir. Hasta tama amal ulam hizmetleri karl hastalardan her hangi bir ad altnda kesinlikle cret talep edilmeyecektir. Dier taraftan, sz konusu hastalarn, nceden belirlenmi randevu saatlerinde, bekletilmeksizin tedaviye alnmalar esastr. Bu amala, gerektiinde evde salk hizmet birimleri ve sosyal hizmet birimleri ile koordinasyon ve ibirlii yaplarak hasta refakati salanacak, salk tesisleri ynetimlerince ilemlerin hzlandrlmas ve kolaylatrlmasna ynelik gerekli idari ve fiziki dzenlemeler yaplacaktr. Ayrca Bakanlmza bal salk kurumlar bnyesinde; salk kurullarnca dzenlenen salk kurulu raporlarna ait giderlerin, her rapor iin istisnalarn bulunmas, cretlendirilmesi kii veya kurumlara fatura edilmesi ve benzeri hususlara ilikin, salk kurumlar ile kii veya geri deme kurulular arasnda uygulama birlii salamak amacyla; gerek ilgili mevzuat gerekse aada belirtilen hususlara aklk getirilmesi amac ile 2010/31 sayl Genelgemiz yaynlanmtr. b) Bilindii zere, yrrlkte bulunan Sosyal Gvenlik Kurumu Salk Uygulama Tebliinin 4.2. Finansman Salanan Salk Hizmetlerinin Salanma Yntemleri ve deme Kurallar balkl maddesinde;
17
Kiilere salanan salk hizmetlerine ilikin dzenlenen salk raporu bedelleri, Salk Uygulama Teblii (SUT) eki EK-8 Listesinde yer alan rapor puanlar esas alnarak sadece bir adet olarak faturalandrlr. Ancak Kurum birimlerince sevk belgesi dzenlenmek suretiyle (maluliyet, meslek hastal ve kontrol muayeneleri vb.) salk hizmeti sunucusuna sevk edilen kiiler iin dzenlenen salk raporlar ile ila ve tbbi malzem e temini de dhil olmak zere tedavi amacyla dzenlenen salk raporlar dnda kalan; zel amala kullanlacak durum belirtir rapor bedelleri (zrllk raporu, ehliyet raporu, vasi tayini raporu, portr muayeneleri ve ilemleri, tarama amal muayene ve ilemler vb.) ile bu durumlarn tespitine ynelik yaplan ilem bedelleri Kurumca denmez. Kiilere salanan salk hizmetleri (tbbi malzeme, ila, tedavi vb) iin SUT gerei dzenlenmesi gereken salk kurulu raporu ile ilgili olarak sadece bir adet mu ayene bedeli faturalandrlabilir. Ancak Kurum birimlerince sevk belgesi dzenlenmek suretiyle (maluliyet, meslek hastal ve kontrol muayeneleri vb.) salk hizmeti sunucusuna sevk edilen kiiler iin dzenlenen salk kurulu raporlar ile ilgili olarak kurula katlan her bir bran iin muayene bedeli faturalandrlabilir. hkmleri ile salk kurulu raporu cretleri dzenlenmitir. Bu balamda; 1- Sosyal Gvenlik Kurumunca yaymlanan SUT kapsamnda bulunanlarn Salk Kurulu raporlarna ait giderleri, Tebli hkmlerine gre Kurumca denmesi halinde kiinin kurumuna fatura edilmesi, Kurumun deme kapsamnda bulunmayan ve/veya zel amala kullanlacak durum belirtir rapor cretleri (ehliyet raporu, okul kayd, i isteiyle bavuru vb.) ile bu durumlarn tespitine ynelik yaplan ilem bedellerinin kiiden talep edilmesi gerekmektedir. 2- Maliye Bakanlnn (Tedavi Yardmna likin Uygulama Teblii vb.) mevzuat gerei salk kurulu raporlarna ait giderleri, kiinin kurumu tarafndan denmesi halinde ku rumuna fatura edilmesi, kurumunun deme kapsamnda bulunmayan ve/veya zel amala kullanlacak durum belirtir rapor cretleri (ehliyet raporu, okul kayd, i isteiyle bavuru, vb.) ile bu durumlarn tespitine ynelik yaplan ilem bedelleri kiiden talep edilmesi gerekmektedir. Tedavi yardmlar yeil kart verilerek salanan kiilerin ilemleri Sosyal Gvenlik Kurumu tarafndan devralnncaya kadar bu madde hkmleri esas alnarak cretlendirilecektir. 3- Salk Kurulu raporlarna ait tm giderlerin kiilerden talep edilmesi halinde, giderler Kurumca karlanmadndan kiinin katlm pay dememesi (katlm pay olumamas) iin, bilgi ilem sistemi ile hasta takip numaras/ provizyon alnmayacaktr. 4- zrl vatandalar hari olmak zere, sosyal gvencesi olmayanlar ve/veya zel amala kullanlacak durum belirtir raporlarn (kiilerden talep edilmesi gereken) cretleri; Sosyal Gvenlik
Kurumunca yaymlanan SUT hkmlerine gre mensuplar iin denen salk kurulu rapor cretleri esas alnarak cretlendirilecektir. 5- Salk Kurulu kararna hasta, yasal temsilcisi veya alt kurumu tarafndan itiraz edildii takdirde; ayn salk kurumu veya sevk edildii salk kurumu ilk mracaat gibi deerlendirerek cretlendirilecektir. 6- zrllk lt, Snflandrmas ve zrllere Verilecek Salk Kurulu Raporlar Hakknda Ynetmelik kapsamnda dzenlenen salk kurulu raporlar ve ilgili mevzuatnda aka belirtilen salk kurulu raporlar dnda kalan raporlarda fotoraf bulunma art aranmayacaktr.
18
7- 08.02.2002 tarih ve 24665 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 28.01.2002 tarihli ve 2002/3654 Sayl Kararnamenin Eki Kararda; Gaziler, ehit ve gazi dul ve yetimleri, zrller, renciler ve 2022 sayl 65 Yan Doldurmu Muhta, Gsz ve Kimsesiz Trk Vatandalarna Aylk Balanmas Hakknda Kanun kapsamndaki kiiler 08.01.2002 tarihli ve 4736 sayl Kanunun 1 inci maddesinin birinci fkras hkmnden muaf tutulmutur. Anlan Karar hkm kapsamnda yer alan kimselerin Devlet Hastanelerinde dzenlenen salk kurulu raporuna istinaden geri deme kurumlarnca denmeyen ksm iin salk kuruluna esas yaplan muayene, tetkik, tahlil vb. ilemlerden cret talep edilmemesi gerekmektedir. zrl Kiilere Ynelik Salk Hizmetlerinin Sunumuna likin 2010/79 sayl Genelgemiz ile aadaki hususlar dzenlenmitir: 1) zrllere ynelik salk hizmeti sunumunda Bakanlmzn 2010/73 sayl Poliklinik Hizmetlerinde ncelik Srasna likin Genelgesi hkmlerine uygun olarak hareket edilecektir. 2) zrl salk kurulu raporlar, zrllk lt, Snflandrmas ve zrllere Verilecek Salk Kurulu Raporlar Hakknda Ynetmelik ekinde yer alan Ek-3 sayl formda gsterilen formata uygun olarak ve Ek-4'te yer alan zr Durumuna Gre Tm Vcut Fonksiyon Kayb Oranlar Cetveli dorultusunda yetkili hastanelerce eksiksiz ve doru olarak dzenlenecektir. 3) zrllere ynelik salk hizmetlerinin verildii salk kurulularnn i ve d meknlarnn mimari ve evresel dzenlemelerine ilikin olarak; a) Dzenlemelerin TSE Standartlarna uygun olarak yaplmas, b) Ortak alanlarda ve asansrlerde her zr grubundaki kiilerin alglayabilecei ekilde yazl, sesli ve grsel ynlendirmelerin yaplmas, c) Asansr, tuvalet, lavabo, mracaat bankosu vb. gibi ortak alanlarn her zr grubuna hitap edecek ekilde dzenlenmesi, tekerlekli sandalye transferini kolaylatracak ve tekerlekli sandalye manevrasna imkn verecek ekilde gerekli grlen alanlarn tutunma barlaryla desteklenmesi suretiyle dzenlemelerin yaplmas, d) Grme zrller iin ortak alanlarda takip izi oluturulmas, e) Salk kurulularnda, zrllerin ve yaknlarnn kendilerine tannan ncelikleri belirten tabelalarn kolayca grebilecekleri yerlere aslmas, sz konusu bilgilere grme zrllerin ulamalarn teminen Braille Alfabesinin de kullanlmas salanacaktr. 4) Salk kurulularnda zrllerin kullandklar aralarn rahat hareket edebilmesini salayacak i ve d mimari dzenlemeler yaplacaktr. 5) Salk kurulularnda zrl ve yal hastalara hizmet almlarn kolaylatracak, ilemlerinde yardmc olacak refakati personel (hostes hizmeti) temin edilecektir. 6) itme zrl hastalarla iletiimi salamak zere iaret dili bilen personel istihdam edilecektir. 7) zrl vatandalarmzn salk kurulularna kayt ve kabul ilemleri yaplrken zel durumuna uygun ekilde gerekiyorsa oturmas salanarak ilemleri yaplacaktr. 8) zrl ve kimsesiz hastalarn bavurduklar salk kuruluundan baka bir salk kuruluuna nakli gerektiinde, imknlar lsnde transferi salanacaktr.
19
9) Salk kuruluunun otoparknda zrl personel ve zrl hastalarn aralar iin yer ayrlacak ve ayrlan yer standartlara uygun olarak iaretlenecektir. 10) Evde bakm hizmetleri kapsamnda her ilde ihtiyaca cevap verecek sayda zrl nakil arac temin edilerek hizmete sunulacaktr. 11) zrllere sunulan salk hizmetleri konusunda ilgili personel hizmet ii eitim programlarna alnacak ve eitimlerinin sreklilii salanacaktr (10). Genelge hkmlerinin etkin olarak icras ve bu hkmlerin yerine getirilmesinin denetlenmesi amacyla Bakanlk Makamnn 24/02/2011 tarihli ve 7396 sayl Onay le zrl Hizmetleri Komitesi kurulmu ve Genelge hkmlerinin uygulanmas bir takvime balanarak takip edilme ktedir. Uygulamalar anlan komite tarafndan deerlendirildikten sonra gerekli grlen hususlarda ek uygulamalar etkinletirilecektir. d) Ayrca Salk Bakanlnca Sunulan Evde Salk Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esaslar Hakknda Ynerge 01.02.2010 tarihinde yrrle konulmutur. Bu ynerge ile salkta dnm program kapsamnda; ihtiyac olan bireylere, eitlik ve hakkaniyet ilkesi erevesinde, evlerinde ve aile ortamnda etkin, verimli, gler yzl ve insan merkezli salk hizmeti sunulmas ve tedavi birimlerimizin hizmet kalitesinin arttrlmas hedeflenmitir. 112 ve dier vasta aralarnn bu maksatla etkin ve hzl bir ekilde kullanlmas nemli dzenlemelerdir. zrl vatandalarmz iin Braille Alfabesi ile beslenme kitab hazrlanmtr. 14 Ocak 2012 tarih ve 28173 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren zrllk lt, Snflandrmas ve zrllere Verilecek Salk Kurulu Raporlar Hakknda Ynetmelik zrl vatandalarmz ve sivil toplum kurulularnn talepleri dorultusunda yeniden dzenlenmitir. zrl salk kurulu vermeye yetkili salk kurulularnn says arttrlarak 380e ulam olup zrl salk kurulu raporlar ile zrl vatandalarmz deiik kamu kurum ve kurulular tarafndan salanacak haklarda n ve verilecek hizmetlerden yararlanmaktadrlar. Yaplan dzenlemeler ile tek zr bulunan vatandalarmzn rapor almalarnda kolaylk salanmtr. Tek zr bulunan vatandalarmzn ayn daldan uzmann imzasyla zrl raporu alabilmesi salanmtr. Kiinin sal dikkate alnarak altrlamayaca ilerin nitelii belirlenmi ve bireyin yararlanmak istedii hak ve hizmetlere ilikin talepler dikkate alnmtr. Rapor verme sresi ksaltlmtr. zrl salk kurulu raporuna kiinin bavuru tarih inden itibaren 20 gn ierisinde tamamlanmas hkm getirilmitir. zel eitim alma kolayl salanmtr. zel eitim iin daha nce belirtilen %40 snr ynetmelikten kaldrlm, bylece %20 zr oranna sahip ocuklara zel eitim imknn salayan Kanun ile uyum salanmtr. Grme zrl vatandalarmzn vergisiz zrl arac temin etmeleri salanmtr. Daha nceki zr oran ile gmrk vergisi olmakszn ara ithal edebilen grme engellilerin 2006 ylnda %85e drlen zr oranlar %90a kartlarak grme zrller iin hak kayb ortadan kaldrlmtr. zrl vatandalarmzn kullandklar ortez ve protezlerin retimi ve retim sonras hizmet kalitesine ilikin esaslarn belirlendii Ortez Protez Ynetmelii karlmtr. zrl salk kurulu raporlarnn elektronik ortamda dzenlenmesi ve zrl veri bankasnn yaplandrlmas almalar devam etmektedir. Bu alma tamamlandnda Salk Kurulu Raporlarnn hzl ve doru bir ekilde tanzimi ile Sosyal Gvenlik Kurumu, Gelirler daresi gibi kurumlarn Salk Bakanl
20
tarafndan dzenlenen elektronik salk kurulu raporlarn esas almas salanacaktr. Bu kurumlarca oluturulan salk kurullar kaldrlacak ve zrl vatandalarmzn madur edilmeden ksa srede, hak kaybna uramadan taleplerine cevap verilmi olacaktr. Trkiye Salk Yaplar Asgari Tasarm Standartlar 2010 Yl Klavuzu yaynlanmtr. e) Hastane Hizmet Kalite Standartlar (HKS): lkemizde sunulan salk hizmetleri, her geen gn son teknoloji kullanm, alt yap geliimi, insan gc kapasitesi ve nitelii anlamnda gelimi bat lkelerini aratmayacak ekilde hatta birok alanda da rnek olacak ekilde gelimektedir. Her zaman daha iyisini gerekletirme adna, Bakanlk almalar srekli deiim ve yenilenme srecinden gemektedir. Bu almalardan biri de sunulan salk hizmetlerinin kalitesinin deerlendirilmesine ve iyiletirilmesine ynelik hazrlanan Hizmet Kalite Standartlar'dr. Kurumlarmzda uyguladmz Hizmet Kalite Standartlar (HKS) sistemi Hasta ve alan Gvenliine odaklanarak srekli kendini gelitirmek durumundadr. Buradan yola karak, Kurumlarmzda tedavi gren zrl hasta/hasta yaknlar ile zrl alanlar da bu anlamda dnlerek HKS iindeki ilgili standart maddeleri oluturulmutur. zrllere ynelik yaplan uygulamalar HKS kapsamnda Bakanlk deerlendiricileri tarafndan periyodik olarak yerinde deerlendirilmektedir. lgili standart maddeleri aada verilmitir. 00 01 01 61 00 Engelli kiiler iin ilevsel dzenlemeler bulunmaldr. 00 01 01 61 01 Otopark alan, lavabo, tuvalet ve banyolar engelli kiilerin kullanmna ynelik dzenlenmelidir. 00 01 01 61 02 Engelli kiiler iin k rampalar ve tutunma barlar bulunmaldr. 00 01 01 61 03 Engelli kiilerin salk hizmeti almalar ile ilgili olarak; ncelikli kayt yaptrmalar, Poliklinik alanlarnda ncelikli oturabilmeleri, ncelikli muayeneleri salanmaldr.
00 01 04 06 00 Asansrlerin gvenli kullanmna ynelik dzenleme yaplmaldr. 00 01 04 06 01 Asansr kullanm uygunluk belgesi bulunmaldr. 00 01 04 06 02 Asansrlerde yardm ar sistemi bulunmaldr. 00 01 04 06 03 Asansrlerde engellilere ynelik dzenleme yaplmaldr. 00 01 04 06 04 Asansr bakmlar aylk olarak ve gerektiinde yaplmaldr. 00 02 15 01 00 Az ve di sal hizmetlerine ynelik fiziki dzenleme yaplmaldr. 00 02 15 01 01 Engelli hastalar iin dzenleme yaplmal, Hasta koltuu bal (tetiyer) arkaya katlanabilir olmal, Engelli hastann hasta koltuuna oturabilmesi iin hasta giri tarafnda sabit kolluk olmamal, Bir di nitinin arkasnda en az iki metrelik mesafe bulunmal, nit girii tekerlekli sandalyenin geiine uygun ekilde dzenlenmeli, Giri tekerlekli sandalyenin geebilecei genilikte olmal, Girite engel bulunmamaldr.
21
00 02 17 02 03 Hastalar iin tuvalet ve lavabo bulunmal, Tuvaletler kadn ve erkek hastalar iin ayr olmal, zrllerin de yararlanabilecei ekilde dzenlenmi olmal, Tuvaletlerin kaplar dar doru almaldr (12).
3. ULAILABLRLK KAVRAMI Toplum hayatna tam katlmda mekna ulamak ve mekn kullanabilmek byk nem tamaktadr. Herkes mekndan bamsz ve eit olarak faydalanma hakkna sahiptir. Ulalabilirlik; yaamn tm alanlarndaki hak ve hizmetlere ulaabilmek ve bunlardan yararlanabilmek anlamna gelmektedir. Bu kapsamda, ulalabilirlik, iki temel eriimi iermektedir: 1.Fiziksel evreye (mekna ve burada sunulan hizmetlere) ulaabilmek 2.Bilgi ve mesaja ulaabilmek Ulalabilirlik, temel bir insan hakk olmasnn yannda insanlarn sosyal, kltrel, sportif ve ekonomik faaliyetlere katlmalarn salar ki esasen yapl evrenin amac da budur. Yaamda herkes eitim grme, alma, salk olanaklarndan faydalanma, sportif faaliyetlere katlma ve elenme konularnda ayn hakka sahiptir. zrl-zrsz tm vatandalardan toplanan vergiler yoluyla oluturulan yaplar, yollar, ulam aralar ve kentsel donatlarn sadece salkl insanlarn ihtiyacna gre dzenlenmesi adil ve ada bir yaklam olmayp, sz konusu tesislerden zrl-zrsz herkesin yararlanabilmesi salanmaldr. Ayrca kiilerin baz tesisleri kullanmak veya kendi hizmetlerini sunmak iin istedikleri yere gitmek konusunda engellenmemesi, sosyal ve ekonomik baar iin de bir gerekliliktir. Balangta zrllerin ulaabilirliinden hareketle yaplacak fiziksel evre dzenlemeleri yalnzca zrllerin deil, ayn zamanda geici olarak zr olanlar, yallar, hamileler, bebek araballar, ocuklar gibi hareket kstllna sahip bireyler olarak tanmlanan kiilerin de ulaabilirliine ve toplumsal hayata katlmlarna hizmet edecektir. Dier yandan zrllk ve engellilik ulalabilirlik asndan birbirinden farkl iki durumdur; zrl; "Doutan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini eitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle normal yaamn gereklerine uyamama durumunda olup; bamsz hareket edebilmesi iin yaplarda ve ak alanlarda zel fiziki dzenlemelere gereksinim duyan kiidir." Engel ise, zrl kiiler ile bunlarn evreleri arasndaki bir iliki sonucu, yani toplumsal faktrlerle ortaya kar. Engellilie yol aan, yapl evre iindeki fiziksel, kltrel veya sosyal kstllklardr. Engelli kii, ev, i, okul ve sosyal yaamdaki dier rollerini yerine getirebilmede zr trne gre farkl derecelerde glkler yaamaktadr. Ksaca, bireyin toplumsal faaliyetleri yerine getirmesinde engel oluturmayan zr, toplumsal veya meknsal dzenlemelerdeki yetersizlikler ya da yanllklar nedeniyle bir engel haline gelmektedir. lkemizde yaplanm mevcut yaam evreleri, hem zrlleri engelli hale getirici, hem de zrl olmayanlarn hareketlerini kstlayc eitli engeller bulundurmaktadr. Hareket kstll bulunanlarn bamsz hareket etmeleri nndeki engeller, kiinin konutundan balayarak ve darya kt ilk andan itibaren karsna kmaktadr. Bu engellere rnek olarak; tekerlekli sandalyeli kiiler iin kk kot farklar,
22
grme zrller iin yry gzerghlarnda arpmalarna neden olacak aa, levha gibi elemanlar, standartlara uygun biimde ina edilmemi, bu nedenle kullanlmas mmkn olmayan ve yapl amacna hizmet etmeyen rampalar, gvenlik nlemleri alnmam inaat ve alt yap almalar, her tr zr grubunun rahata kullanmasn salayacak biimde dzenlenmemi bina girileri verilebilir. zrllerin ve hareket kstll bulunanlarn yapl evreyi ve sunulan hizmetleri kullanmalarn salamak amacyla yaplabilecek almalara rnek olarak ak alanlard a ve yaya gzerghlarnda standartlara uygun rampalar ve grme zrller iin hissedilebilir ynlendirici kaplama donatlarnn uygulanmas, toplu tamada alak tabanl ve basamaksz otobslerin tercih edilmesi, bina girilerinde ve bina iinde bulunan kot farklarnn almasnda standartlara uygun rampa veya platform asansrlerinin kullanlmas, gerekli donat ve manevra alanna sahip tuvalet ve banyo dzenlemeleri verilebilir. zrl bireylerin hizmete ulamalarndaki sorunlarn zmnde yaplmas gereken, zrllerin hareket edebilirliklerinin artrlmas ve fiziki evre artlarnn zrllere uygun hale getirilmesidir. Nitekim Dokuzuncu Kalknma Plannn Gelir Dalmnn yiletirilmesi, Yoksullukla Mcadele ve Sosyal erme bal altnda zrllerin ekonomik ve sosyal hayata katlmlarnn artrlmasna ynelik, sosyal ve fiziki evre artlar iyiletirilecektir. temel amacna yer verilmitir. Buna paralel olarak 2010 Yl Programnn Sosyal Gvenlik Sisteminin Etkinliinin Artrlmas bal altnda da ayn ncelie ve bu konudaki almalarn hzlandrlmas tedbirine yer verilmitir. Ayrca 2010-2012 Dnemi Yatrm Program Hazrlama Rehberinde 5378 sayl zrller ve Baz Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanununun geici 2 nci ve 3 nc maddeleri gereince fiziksel evre koullarnn zrllere uygun hale getirilmesi kapsamnda, yeni projelerin zrllerin ulaabilirliine uygun olmas, mevcut projelerin de zrllerin ulaabilirliine uygun hale dntrlmesi hususu gz nnde bulundurulacak ve sz konusu projelerde bu konudaki standartlara uyulacaktr esasna yer verilmitir.
3.1. Ulalabilirlik Rehberinin Gereklilii lkemizde salk hizmetleri verilen kurumlarmzda yapl evre, fiziksel dzenlemelerin yetersizlii ve eitli engellerin varl nedeniyle zrller tarafndan glkle ya da yardm alarak kullanlabilmektedir. zrllerin toplum yaantsna en az zrl olmayanlar ile eit frsatlarda katlabilmelerinin salanmasnda meknsal dzenlemeler nemli bir yer tutmaktadr. Uygun yapl evre oluturulmadnda zrller, en temel kamusal hizmetlerden olan salk hizmetlerinden yeterince faydalanamamaktadr. Mevcut salk kurumlarnda yapl evredeki eksikliklere rnek olarak saylabilecek hususlar unlardr: Ak alanlarda; tekerlekli sandalye kullananlar iin kot farklar (rnein standartlara uygun ina edilmemi kaldrmlar) standartlara uygun olmayan rampalar, mevcut rampalarn nnn kapal olmas, grme zrller iin hissedilebilir ynlendirici kaplama donatlarnn uygulanmamas, yaknlarda bulunan st geitlerin herkesin rahatlkla kullanabilecei rampal veya asansrl olmak yerine merdivenli olmas veya var olan asansrlerin dzenli olarak alr durumda olmamas, grme zrller iin yry gzerghnda tehlike yaratan elemanlar (direk, aa gibi), alt yap ve inaat almalar srasnda gerekli gvenlik nlemlerinin alnmamas,
23
Salk hizmetlerine ulamda kullanlan toplu tamada alak tabanl ve basamaksz otobslerin tercih edilmemesi,
Salk kurumlar girilerinde rampa bulunmamas, mevcut rampalarn standartlara uygun olmamas, bina i meknlarnda da standartlara uygun olmayan merdiven ve asansrler, i meknlarda, zellikle youn kullanma sahip kamu binalarnda grme zrller iin hissedilebilir ynlendirici kaplama malzemelerinin uygulanmamas, kamu kurum/kurulularnn binalarnda ve kamusal kullanma ak dier i meknlarda zrller iin uygun tuvaletlerin bulunmamas, youn biimde kullanlan ve byk kamu binalarnda grme zrllere ynelik kabartma haritalarn bulunmamas.
Yukarda bahsedilen tm yasa ve ynetmelik hkmlerine ramen, merkezi ynetim kurumlar ve yerel ynetimler tarafndan btncl ve sistematik almalara balanmam, pek ok kentte yeterli ve doru uygulama yaplmamtr. Yaplan dzenlemelerin pek ou ise kullanlabilir deildir. Bu yetersiz uygulamalarn en nemli nedenlerinden bir tanesi kurumlarn yapacaklar dzenlemelerde kullanabilecekleri kapsaml bir rehberin bulunmamasdr. Ulalabilirlik Stratejisi ve Eylem Plan Yksek Planlama Kurulunun 25/10/2010 tarihinde 2010/35 sayl karar ile kabul edilmi 12 Kasm 2010 tarihli ve 27757 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Sz konusu planda Bakanlmz da paydalar arasnda yer almakta olup ykmllklerimiz kapsamnda zrl bireylerin salk hizmetlerine eriiminin tam ve srekli olarak salanmas, salk hizmetlerinin zrl kiilerin durumlarna uygun ortamlarda hzl, verimli ve madur edilmeden karlanmas ve salk bakm kalitesinin ykseltilmesi amacyla 2010/79 sayl genelgemiz yaymlanarak 81 il valiliine gnderilmitir. Genelgemizin uygulanmasnda karlalan sorunlarn giderilmesi ve uygulamada standardizasyonun salanmas hususunda bu rehberin yardmc olaca dnlmektedir (10). zrller ile alanlar arasnda etkili iletiim kurabilmek iin kurumlar; iaret dili, etkili iletiim, beden dili vb. konular kapsayan eitimler dzenlemelidir. Eitimlerin ehliyetli kurum veya kiilerce verilmesi ve eitimi alanlarn sertifikalandrlmas gerekmektedir. Bu eitimler hizmet alm yntemi ile yrtlen faaliyetlerde alanlar da kapsar.
24
4.ULAILABLR SALIK KURUMLARININ ZELLKLER Rehber ierisinde TS 9111 ve TS 12576 standartlarna atfta bulunulmu olup TSE standartlarnn rehberde belirtilen llerden farkl olmas durumunda rehberde belirtilen ller esastr. Salk kurumlarnda
yaplacak hissedilebilir yzey uygulamalar ISO 23599 Trkiye Uygulama Standardna uygun yaplmaldr.
4.1. AIK ALANLAR
4.1.1.
Yaya Kaldrmnda Temel Kurallar Yaya Kaldrmlarnn Genilii
zrller dhil tm yayalarn rahata hareket edebilmeleri iin yaya kaldrm genilii net olarak en az 150 cm olmaldr.
Yaya kaldrmnn genilii, toplu tam duraklarnda en az 300 cm olmaldr. Yaya Kaldrmnn Ykseklii
Kaldrm ykseklii 7 cm -15 cm olmaldr. Mevcut kaldrmlarn demelerinde yaplacak bakm ve onarmlarda 15 cm ykseklik snr almamal, kaldrm ykseltilmemelidir. Yaya Kaldrmnn Eimi
Yaya kaldrmnn boyuna eimi, tek bana hareket eden tekerlekli sandalye kullanclar hesaba katlarak en fazla %5 olmaldr. Kanlmaz olarak eimi %5in zerinde olan kaldrmlar, rampalar gibi deerlendirilmeli ve ona gre tasarlanmaldr (ekil-1).
ekil 1. Yaya Kaldrmnda Enine ve Boyuna Eim
Yaya kaldrmnda, yamur suyunun drenaj iin gerek duyulan enine (yanal) eim en fazla %2 olmaldr.
Yaya Kaldrm Rampas Kot farknn 0.6 cm -1.3 cm olduu yerler en fazla 1/2 eimle pahlanmaldr. 1.3 cm'den daha fazla kot farknn olduu yerler rampa olarak dzenlenmelidir. Rampalar en az 90 cm geniliinde olmaldr.
25
Kaldrm kenarlarnda yaplacak rampalar 3 yne eimli olmaldr. Bu tr rampalarda yan eim en fazla %10 olmaldr (ekil-2).
Aklama 1- 1 2- 10 3- 90- 120 cm ise yan eim 1:12 (%8)den fazla olamaz. 4- Yan eim
ekil 2. Yne Eimli Rampa
3 yne eimli rampann yaplamayaca yerlerde tek yne eimli r ampa yaplmaldr. Bu tr rampalarda eim en fazla %8 olmaldr. Rampa kenarlar ekildeki gibi bitkilendirilmi alan olarak ayrlmaldr. (ekil-3)
ekil 3. Tek Yne Eimli Rampa
Tek yne veya 3 yne eimli rampa zmnn mmkn olmad durumlar da, yola paralel rampalar yaplmaldr. Bu tr rampalarda yanal eim en fazla %8 olmaldr. (ekil-4)
26
ekil 4. Yola Paralel Kaldrm Rampalar
Rampa ile tat yolunun birletii yerler, zellikle zrl yayalarn hareketine engel olmayacak ekilde dzgn olmal, birleim noktasnda herhangi bir knt veya ukurluk olmamaldr.
Yaya Kaldrm Kaplamas Yaya kaldrm yzeyi dz, sabit, kaygan olmayan (slak/kuru) nitelikte ve kaldrm demeleri bitiik ve boluksuz olmaldr. Kaldrm yzey kaplamas seilirken, uygulanacak yzey, iklim koullar, kaldrmn kullanm younluu ve ekline gre en uygun malzeme seilmelidir. Eer kaldrm zerinde, zgara, rgar kapa gibi altyap elemanlar var ise bunlar ukur ve knt oluturmayacak ekilde kaldrm yzeyi ile e dzey olmaldr. Kaldrm yzeyinde, ani seviye deiikliklerinden mmkn olduunca kanlmaldr. Grme zrllerin kaldrmlarda gvenli bir ekilde ilerleyebilmeleri iin kaldrm yzeyinde hissedilebilir yzey uygulanmaldr. Hissedilebilir yzey, bahe kapsndan itibaren hastanelerin en youn kullanlan girilerine kadar uygulanmaldr.
27
Yaya Kaldrm Kenarlar Dzenlenmesi Elektrik direkleri, trafik iaretleri ile ss bitkileri, ieklik/sakslar, reklam/ ilan panolar, tezgh, masa, sandalye, totem vb. nesneler 150 cm geniliindeki engellerden arndrlm yaya gzergh dnda yerletirilmelidir.
Yaya Kaldrmnda Gvenlik Yaya kaldrm tehlike oluturacak zemin dzenlemelerinden arndrlmaldr (Aralklar 1.3cm'den fazla ve/veya dolam ynne paralel olan yer zgaralar, yer mantarlar, yola gerilmi oto park zincirleri, yol sathndaki 1.3cm'den fazla kot farkllklar, ukurlar, 1.3cm'den fazla kot farkllklar oluturan alt yap kapaklar, dier engel oluturan zemin demeleri). Grme zrllerin baston yardmyla alglayabilmesi iin yaya gzerghndaki donatlar zeminden dzgn bir ekilde ykselmelidir (ekil-5).
ekil 5. Kaldrmdaki Aa ve Donatlarn Etrafndaki Ykseltilmi Platformlar
Yaya kaldrmnda, 220 cmden az ykseklikte sarkan dal, dikenli bitki veya tabela benzeri eyler bulunmamaldr.
Yaya kaldrm zerinde ve yaya ve tat trafiinin kesiim alanlarnda tat engelleyiciler yaplmas gerekiyorsa, bordr ta tarafnda (10 cm apnda veya 20 cm x 20 cm ebadnda) en az 70 cm, en ok 90 cm yksekliinde olmal ve evresiyle zt olarak renklendirilmelidir.
Kaldrma zgara konulmas gerekiyorsa, yry gzergahna dik olacak ekilde yerletirilmeli ve zgara aralklar 1.3 cmyi gememelidir (ekil-6a-6b).
28
ekil 6.a Gei Yn zerinde Izgarann Konumu
ekil. 6. b Izgara Aralklar Aklama 1- 1.3 cm 2- Gei yn
Yaya kaldrmlarda ani seviye deiiklii olan yerlerde dmeyi engellemek iin 90 cm yksekliinde korkuluk bulunmaldr.
Kavaklarda ke balar gre mani olacak engellerden arndrlmaldr. Yaya kaldrmnn dzenli olarak bakm ve onarm gerekletirilmeli, bakm ve onarmlar srasnda gerekli iaretleme yaplmaldr. Yaya kaldrm zerindeki veya yaya kaldrmna taan inaat, onarm ve alt yap almalar srasnda, yayann gvenli geiini salayacak 150 cm genilikte alan braklmaldr. Bu gvenli gei alan salanamadnda alternatif gvenli ve tat trafiinden ayrlm gei alan oluturulmal ve gerekli iaretleme yaplmaldr.
29
Yaya kaldrm zerindeki alt yap almalarnda ve tamiratlarda yeterli gvenlik nlemleri alnmaldr (Sesli uyar, kl uyar, barikat, engel ubuklar). Yaya kaldrm kenarnda devam eden inaat alan yayalar tehlikelerden korumak iin kapatlmaldr (Bina maskelemesi, panellerle evrelenmesi vb.). Kaldrmlar gece gvenlii ve konforu iin iyi aydnlatlmaldr. Drenaj Tm yayalar asndan kaldrmlarda ya sonras ortaya kan sular, yry/kullanm konforunun
bozulmamas ve gvenlik problemlerinin olumamas iin hemen drene edilmelidir. Bu sebeple, yaya kaldrmnda boyuna ve enine ynde gerekli eimler verilip rgarlarla yeterli drenaj salanarak yzey sular uzaklatrlmaldr (ekil-7).
ekil 7. Kaldrmda Drenaj rnei
Kavak ve yaya geitlerindeki mevcut su oluu zrller dhil btn yayalar iin engel
oluturmayacak ekilde dzenlenmelidir.
ekil 8. Rampa nndeki Mevcut Su Oluunun zerinin Kapatlmas
30
4.1.2.
Rampalar (Kaldrm gzergh zerindeki rampalar)
Rampalarda genilik Kaldrm gzergh ve dier yaya yollar zerinde yaplacak (kaldrm kenar ve bina giri rampalar
dndaki) rampalarn net genilii, en az 90 cm olmaldr. Kaldrm gzergh zerinde yaplacak rampalarn balang ve bitilerinde tekerlekli sandalyenin
manevra yapabilecei en az 150 cm x 150 cmlik bir alan olmaldr. Rampa sahanlkta yn deitiriyorsa, tekerlekli sandalyeli zrlnn manevras iin gerekli sahanlk alan yine en az 150 cm x 150 cm olmaldr (ekil-9).
x. % ma
5e
im
max
etre .9m
x. % ma
5e
im
max
etre .9m
ekil 9. Sahanlkta Rampann Yn Deitirmesi
9 m' den uzun rampalarda veya bir rampadan ikinci bir rampaya geiin olduu yerlerde; en az 150 cm 'lik dz dinlenme alan salanmaldr. 9 m 'de bir sahanlklarla blnen ancak 30 m 'den fazla uzunluu bulunan rampalarda her 30 m 'de bir 2.5 m 'lik dinlenme alanlar ve bu alanlarda geii engellemeyecek ekilde bank yerletirilmelidir (ekil-10).
31
ekil 10. Rampalarda Dinlenme Alanlar
Rampalarda Eim Rampalardaki eimler, tekerlekli sandalye kullanclar, yrme zorluu yaayan yallar, bebek arabas kullanan yayalar ve grme zrllerin de kullanaca dnlerek mmkn olan en az eimde yaplmaldr. Rampa eimi en fazla %5 olmaldr. 9 mden daha uzun rampalarn eimi, hibir ekilde %5den fazla olmamaldr. Grme zrller iin rampalarn banda ve sonunda 60 cm derinliinde uyarc hissedilebilir yzey uygulanmaldr. Rampa yaplmasnn mmkn olmad durumlarda alternatif ulam yntemleri kullanlmaldr (Platform asansr, hidrolik asansr vb.) (ekil-11).
ekil 11. Platform Asansr rnei
32
Fotoraf 1. Merdiven Asansr rnei
Rampalarda Yzey Kaplamas Rampalarn yzeyleri dz, sabit, dayankl ve kaygan olmayan (slak-kuru) malzeme ile kaplanmaldr. Rampalarda Gvenlik 20 cmden fazla kot farkn geen rampalarn her iki yannda birinci dzey 90 cm ve ikinci dzey 70 cm yksekliinde, iki ayr ykseklikte kpete bulunmaldr. Kpeteler, emniyet bakmndan rampa balang ve bitiminden sonra 30 cm daha devam etmelidir. Kpetelerdeki bu uzatmalarn u ksm, herhangi bir kazay nlemek iin yuvarlaklatrlmaldr. 300 cm den geni rampalarda, rampann iki yandaki trabzanlara ilaveten, 90 cm ile 140 cm arasnda genilik olacak ekilde, arada nc bir trabzan yaplmaldr. Tekerlekli sandalye kullanan zrllerin gvenlii iin rampalarn her iki tarafna en az 5 cm yksekliinde koruma bordr ya da demiri yaplmaldr.
4.1.3. -
D Meknlardaki Merdivenler
Merdivenin yannda uygun rampa veya asansr yaplmaldr. Rampa, lift veya asansrle zm getirilemeyen merdivenler varsa ulalabilir alternatif bir gzergh olmaldr.
Kapal ya da yar kapal bir alana girii salayan merdivenlerin (alt ve st geitler, istasyon girii vb.) zeri hava etkilerine kar kapatlmaldr.
Merdivenlerin Boyutlar Merdivenlerde su tahliyesi iin gerekli tedbirler alnmaldr. Basamak genilii ve ykseklii; 2h+b= 60-64 cm forml kullanlarak hesaplanr. h= Basamak ykseklii (cm) b= Basamak genilii (cm)
33
Basamak ykseklii 12-15 cm, basamak genilii ise en az 30 cm olmaldr. Ayrca, merdivende yer alan basamak gruplarnda, basamaklar arasnda ykseklik fark olmamal, btn basamaklar eit ykseklikte olmaldr.
300 cmden daha geni olan merdivenlerin ortasnda ilave trabzan yaplmaldr. Ayn ynde devam eden merdivenli yollarda; 8-10 basamakta bir sahanlk olmaldr. (ekil 12).
Aklama 1- 30 cm, 2- Sahanlk, en az 150 cm, 3- Koruma demiri, basamak tabanndan en fazla 45 cm yksekliinde 4- Birinci dzey kpete ykseklii 90 cm 5- kinci dzey kpete ykseklii 70 cm
ekil 12. Merdivenin Genel Grn
34
Merdiven yn deitiriyorsa sahanlk yaplmaldr (ekil 13).
Aklama 1- Sahanlk 2- Emniyet iin lave Basamak Boluu
ekil 13.Yn Deitiren Merdivenlerde Sahanlk
Merdivenlerde Yzey Kaplamas - Grme zrl kiilerin merdivenleri bulabilmeleri ve alglayabilmeleri iin hissedilebilir uyarc yzey malzemeleri uygulanmaldr. Merdiven ini veya k basamann 30 cm ncesinde, 60 cm derinliinde ve merdiven geniliinde uyarc yzey kullanlmaldr. - Merdivenler dz, sabit, dayankl ve kaygan (slak/kuru) olmayan malzeme ile kaplanmaldr.
Merdivenlerde Gvenlik Merdivenlerin her iki tarafnda korkuluk olmal, merdiven kenarlarnda duvar olmas durumunda kpete yaplmaldr. Kpeteler, merdivenin balang ve bitiminde ilk ve son basamaktan 30 cm ilerisine uzatlmaldr. Kpetelerdeki bu uzatmalarn u ksm, herhangi bir kazay nlemek iin yuvarlaklatrlmaldr (ekil 12). Merdivende birinci dzey 90 cm ve ikinci dzey 70 cm yksekliinde, iki ayr ykseklikte kpete bulunmaldr (ekil 12). Kpeteler scaa ve soua kar dayankl, kaymay nleyen bir malzemeyle kaplanmaldr. Korkuluklar, dayanan bir kiinin vcut ktlesine dayanabilecek ekilde yere veya duvara emniyetle tutturulmu olmaldr.
35
Dme tehlikesini azaltmak iin ak ve kntl ulu basamak tasarmndan kanlmaldr. Rhtlar kapal olmaldr (ekil 14).
ekil 14. Basamak zellikleri
Yayalarn merdivenleri kolaylkla ve emniyetli bir ekilde kullanabilmeleri iin, merdivenler, basamaklarda glge meydana gelmeyecek bir ekilde kardan ve iyi (mmknse yol aydnlatmasndan daha yksek seviyede) aydnlatlmaldr.
Grme zrlleri korumak amacyla merdiven alt 220 cm ykseklie kadar kapatlmaldr (ekil 1 5).
ekil 15. Merdiven Altnda kapatlmas Gereken Alan
Dner merdivenlerden kanlmaldr. Tek basamaklk kot farklar merdiven yerine rampayla zlmelidir.
4.1.4. -
Korkuluklar ve Kpeteler Merdiven/rampann her iki tarafnda kesintisiz kpete yaplmaldr. Merdiven/rampann her iki yannda birinci dzey 90 cm ve ikinci dzey 70 cm yksekliinde iki dzeyde
36
kpete bulunmaldr (ekil-12). Kpeteler, emniyet bakmndan rampa balang ve bitiminden sonra 30 cm daha devam etmelidir. Kpetelerdeki bu uzatmalarn u ksm, herhangi bir sakatlanmay nlemek iin yuvarlaklatrlmaldr (ekil 12). Merdiven/rampann bir veya iki tarafnda duvar varsa duvar ile kpete arasndaki mesafe yaklak 4-6 cm olmaldr. Kpete kolayca kavranabilecek zellikte (ap veya genilik 32mm-40mm) olmaldr. Kpete rengi yan duvarlarn renginden farkl olmaldr. Kpetelerin zerinde grme zrlleri merdivenin ulat yerdeki kullanmla ilgili vb. ekilde bilgilendirici Braille harfleri kullanlmaldr (ekil-16).
ekil 16. Kpete zerinde Braille Bilgilendirme
4.1.5.
Yaya Geitleri
Yayalarn enerji kaybn en dk dzeyde tutmak ve zrllerin hareketini kolaylatrmak iin, yaya geilerinde ncelikle hemzemin yaya geitleri tercih edilmelidir. zellikle grme zrller dahil tm hareket kstll olan yayalarn, yaya geitlerini gvenli ve rahat kullanabilmeleri iin gerekli tedbirler alnmaldr. Yaya geitleri TS 12576ya uygun yaplmaldr.
Hemzemin Yaya Geitleri Hemzemin yaya geitleri, geide yaklaan srclerin yayalar yeterli (emniyetli) mesafeden grebilecekleri yerlere yerletirilmelidir. Yaya geitleri ile yaya kaldrmlar arasnda seviye farkllklar olduu durumlarda yaya geidi geniliinde yne eimli yaya kaldrm rampas yaplmaldr. Trafik klar ve yer izgileri standardna uygun yaplmaldr (TS 7636'ya uygun). Yaya geitlerinin bulunduu yerlere ynlendirme iaretleri konulmaldr. Tat yolu ve kavak geilerinde ieklik ve iek sakslar, mantarlar, sembol, iln panolar, direkler (elektrik, aydnlatma, trafik vb.), rgar ve zgaralar hareket kabiliyetini azaltacandan yaya geitleri bu gibi engellerden arndrlmaldr.
37
Yaya geitleri herkes tarafndan kolaylkla fark edilebilecek ekilde iyi ve stten aydnlatlmaldr. Yaya geitlerinde tat yolu ncesinde, standardna uygun uyarc hissedilebilir yzey uygulamas yaplmaldr. Yaya geitlerine kullanlan kaplama malzemeleri kaymay nleyici (slak Kuru), her trl fiziksel koullara kar dayankl malzemeden olmaldr.
a.1. Ik Kontrollu (Sinyalize) Hemzemin Yaya Geitleri Ik kontroll (sinyalize) hemzemin yaya geitleri TS 7768 ve TS 11937ye uygun olmaldr. Ik kontroll yaya geitlerinde trafik iaret lambalar iitme zrller iin kl yaya figrl ve grme zrller iin sesli olmaldr. Ik kontroll yaya geitlerinde gei sreleri, ocuk, yal, hamile ve zrller gibi yava hareket eden yayalarn geiine izin verecek ekilde programlanmaldr. Gvenli gei sresini uzatabilmek iin sensrl sistemler gibi gelimi elektronik sistemlerden yararlanlabilir.
a.2. Butonlu Yaya Geidi (Pelikan Yaya Geitleri) Pelikan yaya geitleri TS 7768e uygun olmaldr. Yayalarn kontrolnde olan pelikan tr yaya geitlerindeki butonlar, zrller tarafndan da kullanabilecek ekilde 90 - 120 cm ykseklikte yerletirilmelidir. Ayrca bu butonlar, grme ve iitme zrl yayalarn da kullanabilmeleri iin kl, sesli ve titreimli olmal; butonlar zerinde kavak ynn belirten kabartmal oklar bulunmaldr (Foto-2).
Fotoraf 2. Pelikan Yaya Geidinde Yaya Butonu
a.3. Ik Kontrolsz (Sinyalsiz) Hemzemin Yaya Geitleri Yaya ve ara trafik younluuna bal olarak, TS 7635e gre yaplan k kontrolsz yaya geitlerinde, zrllerin de geecei dnlerek, srcler yaya geidinden en az 20 m nce yaya geidi iaretiyle, yaya geidinde de yaya geidi ve zrl iaretiyle uyarlmaldr. Ik kontrolsz hemzemin yaya geitlerinde, src veya yaya iin ikaz mahiyetinde sar veya krmz renkli yanp snen trafik sinyal (flar) bulunmaldr.
38
Yaya Alt ve st Geitleri zrllerin hareketini kolaylatrmak iin yaya geileri hemzemin olmaldr. Tat trafii youn olan yollarda, hemzemin yaya geitleri yaplamamas halinde zrller dahil tm yayalarn rahata kullanabilecei ekilde alt/st geitler yaplmaldr.
Alt ve st geitlerde, evre msait ise merdiven yerine eimi tercihen %5, en fazla %6y gemeyen rampalar yaplmaldr (Foto-3). Hareket kstll olan yayalarn kullanmna uygun rampa yaplamamas durumunda; dikey asansr veya merdiven eiminde hareket eden eik asansr yaplmaldr.
Fotoraf 3. Rampal Yaya st Geidi Yaya alt ya da st geit yapm sz konusu olduunda, yayalar asndan daha az enerji kayb olmas sebebiyle, tercihen st geit yerine alt geitler yaplmaldr.
39
ekil 17. Yaya Geitlerinde Enerji Kayb
Yaya alt geitlerine giriler, yayalara emniyet hissi verici, zorunlu olmadka geidin bir ucundan dier ucunun grlebilecei ekilde ferah grnl tasarlanmal, geit yeterli genilikte ve iyi aydnlatlm olmaldr.
Geit evresinde yayalarn alt geit yerine, yolu yzeyden gemesine mani olacak engeller ve iaretlemeler yaplmaldr.
Rampal veya merdivenli alt/st yaya geitlerinde eriim mmkn olan en ksa ve en rahat ekilde yaplmal, uzun ve dolambal rampa veya merdivenlerden kanlmaldr.
Yaya alt/st geitlerindeki merdivenlerin iki tarafnda TS 9111 e uygun korkuluk ve/veya kpeteler bulunmal, 8 10 basamakta bir merdivenler arasnda en az 150 cm sahanlk yaplmaldr.
Yaya geitlerinde kullanlan kaplama malzemeleri dz, sabit, kaymaz (slak/kuru), her trl fiziksel koula kar dayankl malzemeden olmaldr.
Merdivenler dik ve kavisli olmamal, ini ve klar rahat, gvenli ve aydnlk olmaldr. Merdiven basamaklar kaygan olmamal ve ularnda kaymay nleyici koruyucu malzeme basamak yzeyi ile dz olacak ekilde monte edilmelidir.
40
4.1.6.
Duraklar in Temel Kurallar Duraklar TS 12576ya uygun yaplmaldr.
zrllerin, erimek istedikleri salk tesisine en ksa, rahat, gvenli bir biimde otobs, zel/ticari vasta veya rayl tama aralar ile gitmeleri salanmaldr.
zrller dahil tm yayalarn duraklara kolay, engelsiz ve bamsz eriebilmeleri salanmaldr. Duraklarn yerleri basit, kolay anlalabilir ve belli uzaklktan grlebilir olmaldr. Otobs duraklarnda, eer yar saydam/saydam (cam vb.) malzeme kullanlm ise bu yzeyler yerden 100 cm ve140 cm ykseklikte iki adet 15 cm kalnlnda parlak, renkli, fosforlu eritlerle iaretlenmelidir.
zrllerin engelsiz ve bakalarna ihtiya duymadan otobse inip binmeleri iin otobs zemini ile kaldrm ayn seviyeye getirilmeli veya otobste eimi en fazla %6 olacak rampa bulunmaldr.
zrllerin, duraklarda otobse rahat inip binebilmeleri iin durak demesi, tat girii seviyesine kadar eimi %5'i gemeyen rampa ile ykseltilmelidir.
ekil 18. Ulalabilir Otobs Dura
Duraklarda zrller iin oturma bank ve bankn uygun yerlerinde tutunma barlar bulunmaldr. Duraklarda bilgilendirme levhas bulunmaldr. Duraklarda bulunan iln, reklm ve bilgilendirme tabellarnn keskin kenarl ve sivri keli olmamasna dikkat edilmelidir.
Duraklarda toplu tama hizmetine ilikin bilgilendirme (gzergah plan, ehir haritas, otobs tarifesi vb.) sesli ve grsel donanmlar kullanlarak dijital olarak veya kabartmal pano ile yaplmaldr.
Kapal/yar ak durakta kabartmal bilgilendirme panolarnn yerden ykseklii 110 - 130 cm olmaldr. Otobs duraklarnda toplu tam vastalar haricindeki tatlarn durmalarn veya park etmelerini nlemek iin, dey veya kaplama st iaretlemeler kullanlmaldr.
Duraklarda tekerlekli sandalye iin 120 cm geniliinde alan bulunmaldr. Duraklar bulunduu yrenin hava artlarna kar korunakl olmaldr.
41
4.1.7. -
Ak Otoparklar Otopark alanlarnda, zrller iin en az 1 olmak zere toplam park yeri saysnn %5i kadar yer ayrlmaldr.
Otopark alan bulunmayp salk hizmeti sunan kurum ve kurulular iin oluturulacak park yerleri yerel ynetimlerle ibirlii ierisinde tasarlanmaldr.
Ak ve kapal park tesislerinde zrllere ayrlan park yerleri, asansre, bina giri/klarna en yakn yerde dzenlenmelidir. Bu mesafe, en fazla 25 m, tercihen 10 m olmaldr.
zrller iin ayrlm tek park yeri varsa genilii en az 400 cm, uzunluu 600 cm olmaldr. Birden fazla zrl otopark yeri bulunuyorsa genilii en az 250 cm olmaldr. Aracn evresinde kolayca manevra yapabilmek iin otoparkn uzunluu en az 600 cm olmaldr. Tekerlekli sandalyeden araca kolayca geie olanak salamak zere yandaki park yeri ile arasnda 150 cm geniliinde ve 600 cm boyunda araca paralel bo bir alan manevra alan olarak ayrlmaldr. Bu alan ile arabann park ettii yer arasnda kot fark bulunmamaldr.
42
Aklama 1- 400 cm 2- 150 cm 3- 250 cm 4- 700 cm 5- 150 cm 6- 250 cm
ekil 19. zrller iin Ayrlm Park Yeri rnekleri
Aklama 12345678Van tipi aralarda en az toplam ykseklik 260 cm Kaldrm rampas Ulalabilirlik sembol Ulalabilirlik sembol de ieren iaretleme Dz ve sert yzey 250 cm 150 cm 600 cm
ekil 20. zrller iin Ayrlm Park Yeri rnekleri
43
zrl otopark yerleri iaretlerle (yatay ve dey) belirtilmelidir.(ekil 24) zrl otopark alanna ynlendiren iaretlemeler (yatay ve dey olarak) yaplmaldr. zeri kapal zrl otopark ykseklii en az 250 cm olmaldr. Kaldrma paralel ve srcnn ini ynnn kaldrm tarafnda olduu park yerinde kaldrmlar tat yolu kotuyla ayn seviyeye gelecek ekilde alaltlmaldr. zrl otopark alan ile yaya kaldrm arasnda kot fark bulunuyorsa yaya kaldrm rampas yaplmaldr (ekil.21).
ekil 21.Otopark Alanlarnda Yaya Kaldrm Rampas
zrl otoparkna ait manevra alannn zemininde kullanlan kaplama malzemeleri dz, sabit, kaymaz (slak/kuru) ve dayankl olmaldr.
Otoparkta kullanlan iaretlemeler geceleri klandrlmaldr. Ak otoparklarn giri/k alanlarnda ara trafiini aksatmayaca ve grlebilir yerlere zrllerin de alglayaca ynlendirme (ehir, mahl gibi) levhalar/panolar yerletirilmelidir.
4.1.8. -
Ak ve Yeil Alanlar
Yayalar iin kaldrmlarda 150 cmlik net gei genilii salandktan sonra bitkilendirme yaplmaldr. Yaya gzerghndaki bitkilendirmede, mmkn olduunca, dikenli bitkilerden kanlmaldr. Yaya yollarnda ve rampa/merdiven yannda yaplacak bitkilendirmelerde, yzeyi kaygan hale getirmeyecek, meyve dkmeyen bitkiler seilmelidir.
Alerjik etkiye sahip bitkilendirme (kavak aac gibi) yaplmamaldr. Yol aalandrlmasnda alttan dallanma yapmayan (yerden 220 cm'den az olmayan) aalar kullanlmaldr. zellikle ocuk Hastaneleri, Ruh Sal ve Hastalklar Hastaneleri, AMATEM gibi hastanelerde, zehirli ve dikenli
44
bitkilendirme yaplmamaldr. Salk tesislerinin peyzaj projelerinde hastalarn kullanmna ynelik rekreasyon alanlar planlanmaldr. zellikle yeni yaplan tesislerde rekreasyon alanlar planlanmal, eskilerde gerekli revizyonlar yaplmaldr. Bu alanlar hastalarn dolamasna, spor yapmasna vb. olanak salayacak alanlar eklinde dzenlenmelidir. zellikle Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Hastaneleri, Ruh Sal ve Hastalklar Hastaneleri, AMATEM gibi hastanelerde bu tr kullanmlar nem tamaktadr. ocuk hastanelerindeki ocuk oyun alanlarnda zrl ocuklarn da faydalanabilecei ocuk oyun gruplarna yer verilmeli ve dier nlemler alnmaldr.
4.1.9. aret ve aretlemelerde Temel Kurallar zrller iin kullanlan iaret ve iaretlemeler TS 9111 ve TS 12576ya uygun olmaldr. Gerekli yerlerde bilgilendirme, ynlendirme ve uyarma amal olarak kaldrm, yaya geidi, rampa ve merdivenler, park alanlar, durak, indirme ve bindirme gibi alanlarda yatay veya dey olarak iaret ve iaretlemeler yaplmaldr. Bu iaretler basit, okunakl, uzaktan grlebilir ve yeterli dzeyde aydnlatlm olmaldr. Grme ve iitme zrllerin ihtiyalarna cevap verebilecek nitelikte olmaldr. aret direkleri ve levhalar yayalarn hareketini engelleyici olmamal , direk zerindeki iaretler grlebilir ve ynlendirici olmaldr. aretlemeler evre rengiyle zt renkte olmaldr. aretler deme veya zemin yzeyinden 120 160 cm arasndaki ykseklikte yer almal, yanna yaklaldnda ksa mesafeden okunabilir olmaldr. aretlerin engel oluturabilecei yerlerde, rnein kalabalk yerlerde, iaretler yerden en az 22 0 cm ykseklikte yerletirilmelidir. Bu ykseklik tavana veya duvara monte edilmi iaretler iinde geerlidir. Grme as iin de okuma uzakl 10 m iken yaz bykl 25 cm, 20 m iken yaz bykl 40 cm, 50 m iken yaz bykl 75 cm olmaldr (ekil 22).
10 m
20 m
50 m
ekil 22. Okuma Uzaklna Gre Yaz Bykl
Bilgilendirme iaretleri ve Sistemleri Bilgilendirme iaretleri ve sistemleri grme, duyma ya da dokunma yoluyla bilginin verilmesinde kullanlan yaz , sembol ve sistemlerdir. Bu iaretler gr alan ierisinde arpmaya neden olmayacak ekilde konumlandrlmaldr.
45
Hissedilebilir Bilgilendirme aret ve Sembolleri Hastane bahe ana giriinde grme zrlnn rahata ulaabilecei bir yerde hastane yerlekesi kabartma haritas konumlandrlmaldr. Bu haritaya hissedilebilir yzeyle ynlendirme yaplmaldr. Hastane yerlekesi kabartma haritas zerinde yalnzca nemli bilgiler ( u anda buradasnz noktas, klavuz izlere ilikin gzergah bilgileri, bina konum, kullanm ve girilerine ilikin bilgiler vb.) yer almaldr. Harita yatay bir dzleme yerletirilmemeli, okuma kolayl iin 20 - 30 arasnda a oluturacak ekilde monte edilmelidir. Haritann yzeyinde aydnlatma gz kamatrmayacak ekilde olmaldr. Haritann aklama blm (lejant) sola dayal ve haritann alt tarafna yerletirilmi olmaldr. Grme zrllerin grlebilir bilgiyi kullanmalar zor olduundan, bilgilendirme iaretleri az grenler iin kontrast renklerde, krler iin dokunarak kavranabilir veya hissedilebilir olarak yaplmas gereklidir . Bu bilgilendirme iaretlerinde kabartma harf ve say, zor iitenler iin gerekli seviyede sesli bilgilendirme olmaldr. itme zrller iin bilgi grlr olmaldr.
4.1.10. Kent Mobilyalarnda Temel Kurallar Yry gzerghndaki kent mobilyalar 150 cm lik net gei genilii dnda yerletirilmelidir. Kent mobilyalarnn kenarlar keskin ve kntl olmamaldr. Kaldrma knt yapan bfe-kantin gibi iyerlerinin gnelikleri, emsiyeleri veya oturma yerleri zrllerin hareketine engel tekil etmemelidir. Kaldrm zerinde bulunan bina kmalarnn, her trl levha, iaret ve tabelalarn en alaktaki noktalar grme zrl yayalarn balarn arpmamalar iin yerden en az 220 cm ykseklikte olmaldr.
Dinlenme Alanlar/Banklar Dinlenme banklar en fazla 50 mde bir yerletirilmelidir. Dinlenme alanlarnda oturma banklarnn yannda tekerlekli sandalyenin yanaabilecei biimde en az 120 cm
boluk braklmaldr (ekil-24).
ekil 23. Dinlenme Bank Yannda Tekerlekli Sandalye Alan
46
Dinlenme banknn oturma blm yerden 45 cm ve kol dayana yerden 70 cm ykseklikte olmaldr. Tekerlekli sandalye kullanclar iin masalar 75 cm- 86 cm arasnda ykseklikte yaplmaldr. Masa altnda tekerlekli sandalye kullancs iin 90 cm geniliinde ve 49 cm derinliinde diz boluklar olmaldr.
p Kutular p kutular, yaralanmalara neden olmayacak malzemelerden seilmeli ve tek elle kullanlabilecek ekilde olmaldr. Yerden ykseklii en fazla 120 cm olmaldr. Yry gzerghndan ulalabilecek mesafede yerletirilmelidir.
4.2.
BNALAR Ama; salk tesislerini hizmet alan ve alan zrllerin yardma ihtiya duymadan bamsz olara k kullanabilmelerini salamaktr. Salk Yaplar; salk hizmeti verilen tm kurum ve kurulular bu rehberin kapsam ierisindedir.
4.2.1.
BNA YATAY DOLAIM
Bina Girileri Bina girileri dzayak olmaldr. Bina girii dzayak olmayan kurumlarda standarda uygun rampa yaplmaldr. Bina ana giriinde ulalabilirlik salanamyorsa alternatif ulalabilir giriler olmal ve bu girilere standartlara uygun ynlendirme yaplmaldr. Mevcut salk yaplarnda rampa ile ulalabilir giri hibir ekilde salanamyorsa merdiven asansr ya da platform asansr yaplmaldr. Ana giri kapsnn ve/veya alternatif ulalabilir girii salayan kapnn temiz gei genilii en az 150 cm olmaldr. Girite dner kap olmamaldr. Girilerde, zgara yzeylerin kullanlmasndan kanlmaldr. Bina giri kaps ve evresinde geni cam yzeyler varsa bunlar yerden 130 - 140 cm birinci dzey ve 90 100 cm ikinci dzey ykseklikte, en az 7,5 cm genilikte uyarc renkli bantlarla iaretlemeler yaplmaldr. Giri kaps fotoselli deil ise fazla kuvvet gerektirmeden kolayca alabilir nitelikte olmaldr. Bina giri kaplarnn fotoselli ve kayarak alan kaplar olmas gerekmektedir ( zellikle grme zrller iin hissedilebilir takip yzeyi ile giri salanan kaplarda). Bina girilerindeki ieklik, tabela, p kutusu vb. nesneler geie engel oluturmayacak ekilde yerletirilmi olmaldr. D mekanlarda kullanlan askl veya ayakl uyar ve ynlendirme levhalarnn yerden en az 220 cm ykseklikte, geiler sorun yaratmayacak ekilde aslm / monte edilmi olmas
47
gerekmektedir. Alak tabela ve dier nesnelerin zellikle aalarn beyaz bastonla fark edilecek ekilde dzenlenmesine dikkat edilmelidir. Kap ak durumdayken bina girii nnde en az 200 x 200 cmlik temiz manevra alan olmaldr. Tm bankolarda ulalabilir bir blm; en az 90 cm uzunluunda, alt kotu yerden en az 7 5 cm, st kotu yerden en fazla 86 cm ykseklikte ve en az 49 cm derinliinde diz boluuyla salanmaldr. Bankolarda tutunma ve yaslanma bar olmaldr. Bina iinde ve dndaki ATM ler zrllere hizmet verebilecek ekilde dzenlenmelidir.
Aklama 1- En az 90 cm 2- En fazla 86 cm 3- En az 75 cm 4- En az 49 cm
ekil 24. Ulalabilir Banko
Hissedilebilir Yzey uygulamalar; Grme zrller iin bina giriinden ilgili bankoya kadar klavuz iz ve uyarc yzeylerle ynlendirme yaplmaldr. Grme zrl hastalara refakat edecek ynlendirme veya halkla ilikiler grevlisi olmaldr (zrl, yal ve yardma ihtiya duyan hasta ve hasta yaknlar iin refakat uygulamalar , ilgili mevzuat ve Hizmet Kalite Standartlar kapsamnda dzenlenmelidir). Hissedilebilir yzeylerin denmesinde standartlarla belirlenmi uygulamalar esas alnmaldr. Hissedilebilir yzeylerin nitelii asndan ilgili standartlara uyulmal, standart d malzemelerin kullanm nlenmelidir. Hissedilebilir yzey uygulamalarnda, sedye ve tekerlekli sandalye geileri dikkate alnarak nispeten yumuak ve esnek malzemelerden retilmi malzemeler tercih edilmelidir. Anti bakteriyel olmas, kaymaz, kolay temizlenebilmesi, yanma esnasnda bata halojen olmak zere zehirli gazlar kartmamas gibi hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir. Hissedilebilir Yzeylerde tercih edilecek renkler, ilgili standartlar erevesinde, denecek zeminle kontrast oluturmaldr.
48
Hastane bahe kapsndan en youn kullanlan bina girilerine ynlendirme olmaldr. Hissedilebilir yzeyler ile girie en yakn merdiven ve asansre ynlendirme yaplmaldr.
Acil Durum ve Bina Tesisat Acil kalar iin kolayca fark edilebilir kl ynlendirme iaretleri olmaldr. Acil durumlarda binay tahliye iin sprgelik eklinde fosforlu ledli ynlendirme hattnn olmas tavsiye edilir. itilebilir ve grlebilir alarmlar olmaldr. Tehlikeli blmlerin (trafo, jeneratr, Kesintisiz G Kayna, vb.) nne 60-122 cm arasndaki ykseklikte uyar levhas yerletirilmi olmaldr (Tehlike uyar durumuna gre, grme zrllerin uyarlmas asndan, bu levhalarn sesli ikazl olmas da dnlmelidir). Binadaki tm mekanlar iyi aydnlatlm olmaldr. Aydnlatma dmeleri (anahtarlar) evirme gerektirmeden kullanlabil meli ve ykseklii 90 -110 cm arasnda olmaldr Prizler yerden en az 40 cm en ok 110 cm ykseklikte olmaldr.
Rampa Rampa eimi en fazla %5 olmaldr.
Aklama 1Rampa eimi en fazla %5 2Sahanlk 3Kap nnde sahanlk en az 150 cm x 150 cm 4Merdiven banda ve sonunda hissedilebilir uyarc yzey (60 cm) 5aretlenmi tamamlayc merdiven 6Rampa ve merdivenin iki tarafnda korkuluk 7Koruma bordr en az 5 cm ekil 25. Bina Girii
49
Aklama 1- En az 150 cm 2- 60 cm (hissedilebilir yzey)
ekil 26. 90 derece ve U dnl Bina Giri Rampas rnekleri
Rampann temiz gei genilii acil servis giri rampasnda en az 150 cm, sedye geiinin olaca yerlerde en az 120 cm, dier rampalarda en az 100 cm olmaldr.
Rampa ve sahanlklarn duvar bulunmayan tarafnda en az 5 cm yksekliinde koruma bordr olmaldr.
Rampa uzunluu 9 m' den fazla ise en az 200x200 cm llerinde bir ara sahanlk bulunmaldr( Acil servis giri rampasnda sahanlk bulunma zorunluluu aranmaz).
Rampa yn deitiriyorsa en az 200x200 cm llerinde bir ara sahanlk bulunmaldr. Bina ana giri zemin demesinde ve rampa yzeyinde slak ve kuru durumda kaygan olma yan malzeme kullanlm olmal veya kaydrmazlk zellii salanm olmaldr.
Bina ana giri zemin demesinde ve rampa yzeyinde dz, sert, sabit malzeme kullanlm olmaldr.
Rampann her iki yannda 90 cm ve 70 cm olmak zere iki ayr ykseklikte kesintisiz kpete (tutamak) olmaldr.
Kpeteler, emniyet bakmndan rampa balang ve bitiminden sonra 30 cm daha devam etmelidir. Kpetelerdeki bu uzatmalarn u ksm, herhangi bir kazay nlemek iin yuvarlaklatrlmaldr.
Rampann bir veya iki tarafnda duvar varsa duvar ile kpete arasndaki mesafe en az 4cm olmaldr.
50
Kpete kolayca kavranabilecek zellikte olmaldr (ap veya genilik 32-40 mm). Sedye geii olan rampalarn balang ve bitiminde hissedilebilir uyarc yzey uygulamas yaplmamaldr. Bu rampalarn balang ve bitimine az grenler iin rampa geniliinde en az 10 cm derinliinde, uyguland yzey ile knt oluturmayacak ekilde zt renklendirme yaplmaldr.
Kaplar Grme zrllerinin arpma sonucunda zarar grmelerinin nne geilmesi ortopedik zrl ve tekerlekli sandalye geilerinde zorluklarn bertaraf edilmesi asndan; ana giri kaplar ve ana koridor geilerinde fotoselli kayar kap olmaldr. kaplarn temiz gei genilii; o o Hastalarn kullanm alanlarnda temiz gei alan en az 120 cm (10), dari alanlarda temiz gei alan en az 100 cm olmaldr.
Kap kasalar bulunduu duvar ile zt renkte olmaldr. Kaplarda byk cam yzeyler varsa yerden 130-140 cm ve 90-100 cm yksekliinde olmak zere iki dzeyde, en az 7,5 cm geniliinde uyarc renkli bir bant olmaldr.
Kap kollarnn zeminden ykseklii 90-110 cm arasnda olmaldr. Kap kollar el ile kavrama gerektirmeden de alabilecek nitelikte olmaldr (Topuz eklinde kap kolu kullanlmamaldr).
Kaplar fazla kuvvet gerektirmeden kolay alabilir nitelikte olmaldr. (En fazla 22,2 N'luk kuvvet) Kaplar eiksiz olmaldr. Kap nlerinde yeterli manevra alan olmaldr.
Aklama 1- 150 cm 2- 200 cm 3- 60 cm
ekil 27. Kap n Genilikleri
51
Merdivenler Merdivenler grme zrlleri korumak amacyla yry istikametine dik olarak konumlandrlm olmaldr (Mevcut yaplarda mmkn olmamas durumunda, hissedilebilir uyarc yzeyler ile uyar salanmaldr). Grme zrlleri korumak amacyla merdiven alt 220 cm ykseklie kadar kapatlm olmaldr (ekil 14). Basamak genilii 28-32 cm olmaldr. Basamak ykseklii 16-17 cm olmaldr. Tm basamaklar ayn genilikte ve ayn ykseklikte olmaldr. Rhtlar kapal ve ayr renkte olmaldr. Basamak ular kntsz olmaldr. Merdivenlerin duvar tarafna da kpete yaplmaldr. Her iki taraf boluk olan merdivenlerin her iki tarafna, boluk tek tarafta ise boluk olan tarafa korkuluk yaplmaldr. Merdiven genilii 300 cm den fazla ise ortaya korkuluk yaplmaldr. Merdiven basamaklarnn n kenarnda alglamay kolaylatrc farkl renkte kaymaz eritler kullanlm olmaldr. Bu eritlerin fosforlu olmas tavsiye edilir. Merdiven yzey kaplamas slak ve kuru durumda kaygan olmayan malzemeden yaplm olmaldr. Grme zrller iin merdiven ini veya k basamann 30 cm ncesinde, 60 cm derinliinde ve merdiven geniliinde uyarc yzey kullanlmaldr. Grme zrller iin kpetelerin zerinde Braille Alfabesi ile hangi katta olduu bilgisini veren kat numaralar yazlmaldr.
Aklama 1- 60 cm (hissedilebilir uyarc yzey) 2- 30 cm ekil 28. Merdiven lleri
Merdivenlerde her 8-10 basamakta bir, sahanlk yaplmaldr. Merdivenin her iki yannda ve ara sahanlkta kesintisiz kpete olmaldr.
52
Kpete, merdivenin balangcndan 30 cm nce balayp, bitiminden 30 cm sonra bitecek ekilde olmaldr. Kpetelerdeki bu uzatmalarn u ksm, herhangi bir kazay nlemek iin yuvarlaklatrlmaldr.
Merdivenin ve ara sahanln bir veya iki tarafnda duvar varsa duvar ile kpete arasndaki mesafe 4-6 cm olmaldr.
Kpete kolayca kavranabilecek zellikte olmaldr (ap veya genilik 32-40 mm).
Aklama 1- 4-6 cm 2- 32-40 mm ekil 29. Kpete rnei
Merdivenin her iki yannda birinci dzey 90 cm ve ikinci dzey 70 cm yksekliinde, paslanmaz, kaymaz ve kolay temizlenebilen zellikte iki ayr dzeyde kpete olmaldr (ekil 16).
Gvenlii arttrmak iin merdivenlerde ve galeri boluklarnda en az 110 cm yksekliinde korkuluk yaplmaldr (10).
Kpeteler yan duvarlarla zt renkte olmaldr. Trabzanlar ve kpeteler dayanan bir kiinin vcut ktlesini ekebilecek ekilde emniyetle tutturulmu olmaldr. Sahanlk geniliklerinin en az 150 cm, olmas gereklidir.
53
Aklama En az 150 cm En az 170 cm
ekil 30. Hastanelerde Ana Merdivenlerin lleri
Poliklinikler Poliklinik muayene odalar iinde en az 150 x 150 cm geniliinde manevra alanlar olmaldr. Poliklinik kaplarn temiz gei genilii en az 120 cm olmaldr.
Hasta Odalar Her serviste en az bir adet olmak zere zrllere ynelik hasta yatak odalarnn bulunmas gereklidir.
Tm hasta yatak odalarnda tekerlekli sandalyenin manevras iin gerekli alan braklmaldr. Birden ok yatakl hasta yatak odalarnda, bu manevra alanlarnn yataklar arasnda bulunmas tercih edilir.
Her bir hasta yatak odasnda yatan uzun kenarlar ve ayakucu boyunca minimum 120 cm mesafe olmaldr.
Bekleme alanlar Oturma elemanlar, tekerlekli sandalye gei mesafelerini ihlal etmeyecek ekilde yerletirilmelidir. Bekleme alanlarnda tekerlekli sandalyeler iin yeterli genilikte en az 150 cm manevra ve en az 90cm bekleme yerleri oluturulmaldr. Oturma elemanlar sabit olmaldr ve en az %10u kolakl olmaldr.
54
Tuvalet ve Banyolar Tuvaletler Yatak says 1 - 40 olan servislerde en az bir adet bay bir adet bayan olmak zere zrllere ynelik hasta tuvaleti bulunmaldr. Serviste tm hasta odalarnda zrl kullanmna uygun dzenlenmi tuvalet ve banyo var ise serviste zrl tuvaletine ihtiya yoktur. Polikliniklerde her 100 hasta iin en az bir adet olmak zere zrllere ynelik hasta tuvaleti bulunmaldr. Fiziksel alanlar, zrl tuvaletleri ile ilgili koullar salayamayan kurumlarda zrller iin tasarlanm seyyar tuvaletler kullanlabilir. Tuvaletler ulalabilir bir gzergahta yer almaldr. Tuvalet alanlar sol taraftan veya sa taraftan yaklama gre dzenlenebilir. Tuvaletlerde kap dar almak koulu ile minimum net zemin yzeyi genilik ve derinlikleri, nden yaklamda (dz bir transfer iin) 122 cm x 167,5 cm; sa yandan yaklamda (diyagonal bir transfer iin) 122 cm x 142 cm ve hem n hem sol yandan yaklamda (yan bir transfer iin) 150 cm x 142 cm llerinde olmaldr. Klozet yerletirilirken orta aksn yan duvardan uzakl en az 46 cm ve toplamda klozetin oturduu yerin net genilii en az 92 cm olacak biimde dzenlenmelidir. Farkl planlara sahip tuvaletler iin ller ekil, 31, 32, 33, 34de verilmitir. Tuvaletlerde ayaksz klozet kullanlmaldr (10).
Aklama 123En az 122 cm En az 168 cm En az 142 cm
55
456-
En az 150 cm En az 46 cm En az 92 cm
ekil 31. Tuvalet lleri
Aklama 1- En az 90 cm 2- Lavabo 3- En az 43 cm en fazla 60 cm 4- En az 90 cm 5- Katlanabilir tutunma ubuu 6- En az 10 cm en fazla 25 cm 7- En az 90 cm 8- En az 50 cm en fazla 55 cm 9- En az 65 cm en fazla 80 cm 10- En az 220 cm 11- Taharet musluu
ekil 32. Klozete Her ki Taraftan Yatay Transfer rnei
56
Aklama 1- Katlanabilir tutunma ubuu 2- Tutunma ubuklar klozet yksekliinden 25-35 cm daha yukarda olmaldr 3- Aynann yerden ykseklii en fazla 90 cm- aynann en st noktas en fazla 190 cmde olmaldr 4- Sv sabunluun yerden ykseklii 80-110 cm 5- Kat havluluk veya el kurutma makines yerden ykseklii 80-110 cm 6- p kutusu 7- Tuvalet kad (En az 43 cm en fazla 48 cm ykseklie yerletirilmi) 8- En az 60 cm 9- En az 170 cm 10- En az 43 cm en fazla 48 cm 11- Taharet musluu (En az 43 cm en fazla 48 cm ykseklie yerletirilmi)
ekil 33. Tuvalet rnei
Tuvalet Kaplar Menteeli kaplar en az 90 derece alabilmelidir. Kaplarda net aklk en az 110 cm ve 9111Nolu standardn 4.6.2 Kaplar maddesinde belirtilenlere uygun olmaldr.
57
Tuvalet kabinleri Tuvalet kabinleri ulalabilir bir gzergahta yer almaldr. En az 150 cm geniliindeki standart bir tuvalet kabininin net derinlii duvara monte edilmi klozet iin en az 142 cm olmaldr. Ik kontrol dmeleri tuvalet kabinlerinin iinde olmal veya biri girdiinde k otomatik olarak yanmaldr. Tuvalet kabinleri lleri, ekil 31de verilen yaklam ve transfer ynne gre, klozet nnde salanmas gereken en az net zemin yzeyi ebadna gre belirlenmelidir. Acil durumlarda mdahale imkan verebilmesi iin tuvalet ve kabin kaplarnn dar doru almas gerekmektedir. zrl tuvaletlerinde acil durum ar aparat, klozetten ve yere dldnde yetiilebilecek ekilde, iple ekilerek altrlabilir zellikte olmaldr. Birden fazla kabini bulunan umumi tuvalet plan ve lleri ekil 34te verilmitir. Alternatif umumi tuvalet planlar TS 9111 nolu standardn 4.7.3. maddesinde yer alan rneklere gre yaplmaldr.
58
Aklama 1- En az 150 cm 2- En az 60 cm 3- En az 150 cm 4- En az 140 cm 5- En az 122 cm 6- En az 150 cm 7- En az 46 cm 8- En az 76 cm 9- En az 120 cm 10- En fazla 49 cm 11- En az 150 cm 12- En fazla 30 cm 13- 30 cm 14- En az 45 cm 15- 46 cm 16- 168 cm (nerilen)
ekil 34. Birden fazla kabini bulunan umumi tuvalet plan ve lleri
Klozet Klozetlerin oturma yerinin yerden ykseklii 43 cm ile 48 cm arasnda olmaldr. Oturma yksekliinin ayarlanabilmesi iin klozetin adaptr taklabilir tipte olmas tavsiye edilir .
ekil 35. Ykseklii Ayarlanabilir Adaptr Taklm Klozet rnei
Klozet, tekerlekli sandalyeden klozete transfere olanak verecek biimde yerletirilmelidir. Klozette sifon kollarnn fotoselli olmas tavsiye edilmekle birlikte el ile kumandal veya otomatik de olabilir. Bu kollar tek elle kolayca idare edilebilir ve 22,2 Nden daha fazla kuvvet gerektirmeden kullanlabilir olmaldr. Sifon kolu yerden en fazla 112 cm ykseklikte olmaldr.
Taharet musluklar tek elle kolayca idare edilebilir ve eriim mesafesinde olmaldr. Tuvalet katl ekil 33e uygun, kolayca ulalabilir ykseklikte ve konumda olmaldr. Arka duvara monte edilmi bir klozet iin tuvalet katlnn arka duvardan uzakl 90 cmyi amamaldr.
59
Klozetlerde tutunma ubuklar Tuvaletlerdeki tutunma ubuklar ekil 36ya uygun olmaldr.
Aklama 1- En az 92 2- En az 30 cm 3- En az 31 cm 4- En az 137 cm 5- En az 107 cm 6- En az 80 cm en fazla 95 cm 789En az 48 cm En az 43 cm en fazla 48 cm Tuvalet kad
10- En az 35 cm en fazla 55 cm 11- 140-160 cm 12- En fazla 90 cm
ekil 36. Klozette Tutunma ubuklar ve Ktlk
Tutunma ubuklarnn ap 32 mm ile 38 mm arasnda olmaldr. Eer duvara monte edilmise duvarla tutunma ubuu arasnda en az 4 cm mesafe bulunmaldr.
Klozetin arka duvarndaki tutunma ubuu 80 cm-95 cm aras ykseklikte olmaldr. Klozet arkasnda yer alan duvardaki tutunma ubuu en az 92 cm uzunluunda olmaldr. Tutunma ubuu klozetten sa veya sol yana doru en az 30 cm uzamaldr. Tutunma ubuunun dier tarafnn uzunluu ise en az 62 cm olmaldr.
Klozetin yan tarafnda bulunan tutunma ubuklar da arka duvara en fazla 30 cm mesafede ve en az 107 cm uzunlukta olmaldr. Bu tutunma ubuunun ucunun arka duvara mesafesi en az 137 cm olmaldr. Yan duvardaki tutunma ubuklar da zemin yzeyinden 80 cm-95 cm aras ykseklikte yer almaldr.
60
Klozete transfer salanacak taraftaki tutunma ubuu transfer olana salayacak ekilde hareketli olmaldr.
Lavabolar Ayakl lavabolar kullanlmamal, lavabo altna dolap yerletirilmemelidir. Lavabo lleri ekil 37ye uygun olmaldr. Lavabolarn keli hatlara sahip olmamas, tekerlekli sandalye ile her ynden yaklam salayaca iin yuvarlak kenarl olmas gereklidir (ekil 37).
Aklama 1234567Kat havluluk veya el kurutma makinesi yerden ykseklii 80-110 cm Sv sabunluk Aynann en st noktas en fazla 190 cm Sv sabunluun yerden ykseklii 80-110 cm Aynann yerden ykseklii en fazla 90 cm Deme zerinden boru ksmna kadar en az 68,5 cm Deme zerinden lavabonun alt yzne kadar en az 75 cm
ekil 37. Lavabo lleri
61
Lavabo kullanm iin lavabo nnde bo bir zemin yzeyi ve lavabo altnda diz boluu salanmaldr. Lavabonun derinlii (n yznn arka duvara olan mesafesi) en az 43 cm en fazla 49 cm olmaldr.
nden yaklamda lavabo nnde 76 cm x122 cmlik net deme boluu bulunmaldr. Bu net deme yzeyinin fazla 49 cmsi lavabo altna doru uzatlabilir
Diz boluu iin deme zerinden lavabonun altndaki boru ksmna kadar olan ykseklik en az 68,5 cm olmaldr. Bu minimum yksekliin lavabonun n yznden ieri doru en az 20,5 cmlik bir derinlikte de salanm olmas gereklidir.
Lavabo ykseklii lavabonun alt yzne kadar, net en az 75 cm , lavabonun n st yzne kadar en fazla 86 cm olmaldr.
Armatrler (musluk/batarya) kollu, itmeli tipte, fotoselli veya elektronik kontrol mekanizmal olmaldr (ekil 40).
Musluklar ve dier kontrol aralar tek elle ve kolayca kullanlabilir, altrlmas iin 22,2 N'den daha fazla g gerektirmeyen zelliklerde olmaldr.
Eer fotoselli tipte musluklar kullanlyorsa en az 10 saniye ak kalabilmelidir. Armatrler seilirken el ykama srasnda el ile lavabo arasndaki mesafenin rahat kullanlabilir ekilde olmasna dikkat edilmelidir.
Lavabo altndaki scak su ve drenaj borular yaltlmal veya dokunmaya kar korunmaldr. Lavabo altnda keskin ve rahatsz edici yzeyler olmamaldr.
Lavabonun her iki yannda, ayakta durmakta zorlanan kiiler iin tutunma ubuklar kullanlmaldr (ekil 38).
Aklama 1- Aynann en st noktas en fazla 190 cm 2- En fazla 86 cm 3- Tutunma ubuklar arasndaki uzaklk 60 cm -70 cm
62
4- Tutunma ubuklarnn boyu 60 cm 5- Tutunma ubuklarnn merkezi 6- Tutunma ubuklarnn aks ykseklii 110 cm 7- 80 cm-110 cm 8- Kt havluluk ya da el kurutma makinesi 9- Aynann en alt noktas en fazla 90 cm 10- Tra makinesi 11- Ayna
ekil 38. Lavabo Tutunma ubuklar lleri Aynalarn alt kenar deme zerinden en fazla 90 cm st kenar en az 190 cm ykseklikte olmaldr. Tekerlekli sandalye kullanan kiinin gz hizas yerden 110 cm-130 cm yksekliktedir. Tekerlekli sandalye kullananlar ve ksa boylular iin alalp ykselebilen ayarl aynalar, aynann sabit olmas durumunda ise ne doru 10-15 eim verilmi aynalar tercih edilmelidir. Banyolar Banyolar ulalabilir bir gzergahta yer almal, tekerlekli sandalye ile girilebilecek ve hareket edilebilecek biimde tasarlanmaldr. Kvet yerine e dzey du alan tercih edilmelidir. Net kullanm alan; banyo iine girmeyi engelleyecek eik vb. seviye farklar olmamaldr (10). Du blmesinin banyo dolam alanndan kesintisiz bir yzeyle ayrlmas ve kaymaz (slak/kuru) bir kaplamaya sahip olmas gereklidir. Net deme alan, banyo girii ve tekerlekli sandalye ile ykanma alanna yaklam biimine gre dzenlenir (ekil 39).
Aklama 1- Tekerlekli sandalye dn alan- en az ap: 150 cm 2- En az 235 cm
63
3- En az 110 cm 4- En az 225 cm 5- Du alan
ekil 39. Banyo rnei
Alternatif banyo planlar TS 9111 nolu standardn 4.7.4. banyolar blmnde yer alan rneklere gre yaplmaldr.
Banyolarda menteeli kaplar en az 90 derece alabilmelidir. Kaplarda net aklk en az 110 cm olmaldr.
Tm tuvalet ve banyo kaplar dar almaldr (10).
Su kontrol Musluklar ve dier kontrol aralar tek elle ve kolayca kullanlabilir, altrlmas iin 22,2 N'den daha fazla g gerektirmeyen zelliklerde olmaldr (ekil 40). Su kontrolnde su klar doru balanmal ve scak su kontrol sol, souk su kontrol sada yer almaldr. Musluklar ve dier kontrol aralar oturma yerinden ulalabilir mesafede olmaldr.
ekil 40. Kolay Kullanlabilir Musluk rnei
Du Du balnn en az 160 cm uzunluunda hortumu olmal ve hem sabit du kafas ile hem de elle tutarak kullanlabilmelidir. Dey bir ubuk zerine yerletirilmi ykseklii ayarlanabilir du kullanldnda, dey ubuk tutunma kollarnn kullanmna engel olmayacak ekilde yerletirilmelidir. Suyun scakl termostatla kontrol altnda tutulmaldr.
64
Du Alan Tutunma ubuklar Tutunma ubuklar du zemininden 80 - 95 cm ykseklie yerletirilmelidir. Duvara monte edilmi ise duvar ile tutunma ubuu arasndaki mesafe en az 4 cm olmaldr. Tutunma ubuklarnn genilii veya ap 32 - 40 mm olmaldr (ekil 41). L eklindeki bir tutunma ubuu, oturma ksmnn kar tarafnda su kontrollerinin yer ald duvar boyunca ve arka duvarn yars boyunca uzanmaldr. Du alann saracak biimde U eklinde tutunma ubuklar dzenlenmelidir
Du Alan Oturak Du alannda bir oturma yeri (oturak) salanmaldr. Bu oturak banyo zemininden 43 cm ile 48,5 cm aras ykseklikte monte edilmelidir. Oturak yan ve arka duvardan en fazla 38 mm uzaklkta yer almaldr. Eni arka duvardan itibaren 40 cm derinliinde olmaldr.
Aklama 1234Hareketli du bal Tutunma ubuu En az 45 cm x 45 cm ebatlarnda katlanabilir du otura Havlu asklar 9- 43 - 48 cm 10- En az 90 cm 11- 80 cm - 110 cm 12- 90 cm -100 cm
65
5678-
Transfer alan Islak alan (su gideri ynnde 1:50-1:60 eimli) 130 cm 90 cm
13- 80 cm 14- 80 cm -100 cm 15- En fazla 80 cm 16- 60 cm
ekil 41. Du Alan lleri
4.2.2. BNA DKEY DOLAIM Asansrler Birden fazla katl binalarda, tm katlara ve gerekli birimlere hizmet veren, yeterli say ve kapasitede asansr bulunmaldr. Asansr yaplmas mmkn olmayan mevcut binalarda merdiven asansr veya hidrolik asansr yaplmaldr. Asansrler bina girilerine yakn ve her katta engelsiz ulalabilir olmaldr. Asansr kaplar, bulunduu duvar veya iinde bulunduu ereve ile zt renkte olmaldr. Kabin n ve kabin iinde yeterli aydnlatma salanmaldr. Asansr kaplar, ak kalma sresi en az 10 sn olacak ekilde sensrl ve otomatik olmaldr. Sensrlerin ykseklii 125 - 735 mm ykseklik arasnda olmaldr. Kaplarn temiz gei genilii en az 90 cm, sedye asansrlerinde en az 120 cm olmaldr. Kabin ii ve d kontrol dmelerinin yerden ykseklii en fazla 137 cm, tercihen 90 - 110 cm olmaldr. Kontrol dmelerinin ksa kenar veya ap en az 19 mm olmaldr. Kontrol dmeleri; Braille Alfabeli ve kabartmal, bulunduu zeminden farkl renkte veya kl olmaldr. Kabin iinde, kontrol panelinin en altnda, acil durum uyar dmeleri bulunmaldr. Asansrn bulunduu kat gsteren ekrandaki rakam ve harflerin boyutu en az 63 mm olmaldr. Rakam, yaz ve semboller bulunduklar zeminle zt renkte olmaldr. Asansr kaplarnn net akl en az 90 cm, kabinlerinin net boyutlar en az 150 x 150 cm olmaldr. Sedye asansrlerinin net kabin boyutlar en az 140 x 240 cm olmaldr. Asansr kabinlerinin zemini kat zemini ile ayn seviyede olmaldr. Kabul edilebilir seviye fark en fazla 0,6 cm dir. Kabin ile zemin arasndaki boluk tehlike oluturmayacak ekilde olmaldr ( 05 -15 mm aras ). Asansrler TS EN 81-70 standard ve 31.01.2007 tarihli Asansr Ynetmeliinin gereklerine uygun olmaldr (15). Her katta asansrlerin nnde en az 150 x 150 cm geniliinde sahanlklar bulunmaldr. Sedye asansrlerinin nnde 210 x 210 cm geniliinde sahanlklar bulunmaldr. Kabin iinde ve dnda asansrn kata geldiini bildiren sesli ve grsel uyar sistemi bulunmaldr. Kabin ierisinde gelinen kat bilgisini veren sesli ve grsel bilgilendirme ( hangi katta olduu ve katta hangi hizmetin verildii bilgisi) ve acil durum uyar sistemi bulunmaldr.
66
Kabin iinde ve dndaki kontrol panellerinde grme zrller iin Braille bilgilendirme salanmaldr.
Asansr kaplar otomatik olmaldr. Kabin iinde 85 - 90 cm yksekliinde ve 32- 40 mm apnda, paslanmaz, kaymaz ve kolay temizlenebilen tutunma barlar bulunmaldr. Bar ile kabin duvar arasnda 4 cm boluk bulunmaldr.
Sedye asansrlerinde sedye arpma band bulunmaldr. Ayna, cam ve benzeri krlabilecek malzemeler sedye arpma band hizas zerinde kullanlmaldr.
Kabinin zemini parlak ve kaygan (slak/kuru) olmayan malzeme ile kaplanmaldr. Hal ve benzeri malzemeler kullanlmamaldr.
Aklama (a) 1. Asansr kaps net genilii 90 cm 2. 150 cm 3. 150 cm
Aklama (b) 1- Asansr kaps net genilii 120 cm Aklama (c) 1- Asansr kaps net genilii 90 cm 2- 150 cm
67
2- 140 cm 3- 240 cm
ekil 42. Asansr lleri
Pencereler Pencereler, grme bozukluu olanlar iin gz kamatrc a maruz kalmayacak ekilde dzenlenmelidir. Az gren zrllerin cama arpmas sz konusu olabileceinden, zarar grme ihtimalini azaltmak amacyla pencerenin altna ykseklii en az 15 cm-20 cm olan bir parapet (pencere alt duvar) yaplmas uygun olacaktr. Yere kadar cam yaplmas durumunda grme zrllerin cama arpmasn nleyecek tedbirler alnmaldr. Tekerlekli sandalye kullananlarn, pencereden rahatlkla dary grebilmeleri iin parapet ykseklii en fazla 80 cm olmaldr.
Koridor ve duvarlar Koridorlarda net gei alanlarnn en az 150 cm olmas gerekmektedir. Dn alanlarnda tekerlekli sandalye dn yapabilme alan dikkate alnarak en az 150 cm olmaldr. Koridorlarda oturma ve bekleme alanlar dzenlenmesi halinde yukarda belirlenen net gei alanlarna dikkat edilmesi gerekmektedir. Bekleme alanlar dzenlenirken tekerlekli sandalyeler de dikkate alnarak yeterli miktarda en az 90cm tekerli sandalye iin bekleme alan boluklar ve 150 cm manevra alan oluturulmaldr. Koridorlarda duvara dik, tavana monte edilmi veya ask aparat ile aslm levhalar zeminden en az 220cm ykseklikte olmaldr. Sirklsyon alanlarnda, duvarlara monte edilmi uygun ykseklikte tutunma barlar bulunmaldr. Sirklsyon alanlarnda, duvarlara 10 cm den daha geni malzeme aslmamaldr. 10 cm genilik kural dikkate alnarak dar kenarl dkm radyatrler veya elik panel radyatrler kullanlmasna zen gsterilmelidir.
4.2.3.
Kapal Otoparklar
Kapal otoparklarda zrller iin ayrlan ulalabilir park yerlerinin yer seimi, lleri ve iaretlemeleri, blm 4.1.7. Ak Otoparklara uygun olmaldr. Bunlara ek olarak aadaki artlar salanmaldr: zrller iin otoparkta ayrlan park yerleri giri/ka ve zrlnn de kullanabilecei asansre yakn olmaldr. Kapal oto parklarda zrller iin ayrlan park yerine kadar kolon, duvar ve tavana asl zrl ynlendirme iaretleri salanmaldr.
68
Otopark iinde ve binaya eriim gzergahnda kot fark bulunmamal veya rampa vb. ynte mlerle engelsiz eriim salanmaldr.
Giri / k alanlar yan yana olan otoparklarda yanl kullanma engel olmak iin sembol veya yazl, kl trafik iaretleri olmaldr.
Kapal otoparklarda kolonlar yuvarlatlmal ve fosforlu boyalarla gidi ynn de beyaz, yasak ynnde sarya boyanmaldr.
4.2.3. aret ve aretlemelerde Temel Kurallar Kap yanndaki iaretler zemin yzeyinden en az 120 cm, en fazla 160 cm ykseklikte olmaldr.
Aklama 1- En fazla 160 cm 2-En az 120 cm
ekil 43. Kap aretlerinin Konumu
Duvara dik, tavana monte edilmi veya askl aparatyla aslm levhalar zeminden en az 220 cm ykseklikte olmaldr.
69
Aklama 1- En az 220 cm
ekil 44. aretlerin Ykseklikleri
Yazlar ve iaretler gr mesafesine gre uygun byklkte olmaldr (Harf ykseklii 15 mmden az olmamal ve gr mesafesindeki her metre iin yaz bykl 20-30 mm arttrlmaldr) .
Ynlendirme iaretleri ve yazlar kolay grlebilecek ekilde, yazld zeminle zt renklerde olmaldr.
aretler kolay alglanabilir ve anlalabilir nitelikte ulusal standartlara uygun olmaldr. Ana giri holnde ynlendirme iaretleri (bilgilendirme pano ve tabelalar) olmaldr. Ana giri holnde ve danma bankosu yaknlarnda grme zrller iin 120 -160 cm arasndaki ykseklikte Braille yazl ve kabartmal bilgilendirme panosu olmaldr. Bu panolarda, Poliklinik isimleri, Servisler, Radyoloji birimleri, Hasta Haklar, Sosyal Hizmet Birimi, zrl Tuvaletleri gibi temel birimler belirtilmelidir.
Kurum ayrca sesli bilgilendirme (kiosk vb.) sistemi sunabilir. Hastane ana girilerinde, zrllerin kulland gzergah ve hissedilebilir yzeyle ynlendirilen, duvara dikey monte edilmemi, yerden 90-110 cm ykseklikte eimli yatay tabla eklinde, 160 x120 cm ebadnda, kabartma harf, ekiller ve Braille Alfabesi ile desteklenmi, kabartma hastane genel krokileri yer almaldr.
zrllerin kulland girilere, iitme zrllerin ve az gren kiiler ile yallar dikkate alnarak gerektiinde ve zellikle d mekanlarda kl ynlendirme ve bilgilendirme tabelalar kullanlmaldr.
Asansr ve merdivenlere bilgilendirme panolaryla ynlendirme salanmaldr. zrl tuvaletlerine ynlendirme salanm olmaldr. Ynlendirme, bilgilendirme levha ve panolarnda ulalabilir zrl WC sembolleri yer almaldr. zrl tuvaletleri hem tuvalet hem de kabin giriinde iaretlerle belirtilmi olmaldr. Tekerlekli sandalye kullanclar iin bina ierisindeki rampalara bilgilendirme panolaryla ynlendirme yaplm olmaldr (Bina dnda yaplmas durumunda kl olmas dnlmelidir) (13).
70
ekil 45. Ulalabilir Rampa Sembol
ekil 46- Ulalabilir Kullanm veya Giri
ekil 47 - Ulalabilir Bayan ve Erkek Ortak Tuvalet
ekil 48 - Ulalabilir Bayan Tuvaleti
ekil 49 - Ulalabilir Erkek Tuvaleti
71
ekil 50 - Ulalabilir Asansr
ekil 51 - Hareket Kstll Bulunan Kii
ekil 52 - Grme zrl
ekil 53 - itme zrl in Donanmlar
72
ekil 54 - Ses Ykseltici Loop Sistemi
ekil 55 - Tekst Telefon
ekil 56 - aret Dili Tercmesi
ekil 57 - Tahliye in Ulalabilir Gzergah
ekil 58 - Yangn Tahliyesinde Kullanlabilecek Asansre Giden Ulalabilir Gzergah
73
KAYNAKLAR 1- World Report on Disability, Dnya Salk rgt, 2011 2- http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs352/en/ Eriim tarihi 09/02/2012 3- Birlemi Milletler Engellilerin Haklarna likin Szleme, 2009 4- Trk Standardlar Enstits, 9111 Kasm 2012, zrller ve Hareket Kstll Bulunan Kiiler in Binalarda Ulalabilirlik Gerekleri 5- Trk Standardlar Enstits, 12576 Nisan 1999, ehir i Yollar-zrl ve Yallar in Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapsal nlemlerin Tasarm Kurallar 6- Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl, Ulalabilirlik Stratejisi ve Eylem Plan (2010-2011) 7- Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl, Yerel Ynetimler iin Ulalabilirlik Temel Bilgiler Teknik El Kitab, Ankara 2011. 8- Salk Bakanl Stratejik Plan 2010-2014 9- Salk Bakanl, 2010/73-80 sayl Poliklinik Hizmetlerinde ncelik Srasna likin Genelgesi 10- Salk Bakanl, zrl Kiilere Ynelik Salk Hizmetlerinin Sunumuna likin Genelge 2010/79 11- Salk Bakanl, Salkta Dnm Kapsamnda Yaplacak Salk Tesisleri in Proje Aamasnda Uyulmas Gereken Hususlara Ait Genelge 2012/6 12- Salk Bakanl, Hastane Hizmet Kalite Standartlar, Ankara, 2011 13- Salk Bakanl, Trkiye Salk Yaplar Asgari Tasarm Standartlar 2010 Yl Klavuzu 14- Sanayi ve Ticaret Bakanl, Asansr Ynetmelii, 31 Ocak 2007
74

Sağlik Kurumlarinda Engelli̇ Standartlari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Sağlik Kurumlarinda Engelli̇ Standartlari

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sağlik Kurumlarinda Engelli̇ Standartlari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu

T.C. SALIK BAKANLII TRKYE HALK SALII KURUMU BAKANLII

SALIK KURUMLARINDA ZRL BREYLER N ULAILABLRLK TEMEL BLGLER REHBER

Salk Kurumlarnda zrl Bireyler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Rehberi

KATKI SALAYAN KLER

Gaye ADSOY Serdar ARSLAN Umut AYANOLU

Erturul GKTA Dr. Deniz ALAYAN GM

Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu

YAYINA HAZIRLAYAN GRUP

Salk Kurumlarnda zrl Bireyler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Rehberi

Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu

Salk Kurumlarnda zrl Bireyler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Rehberi

Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu

Salk Kurumlarnda zrl Bireyler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Rehberi

DS ICF BM TSE SUT HKS AMATEM

Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu

Salk Kurumlarnda zrl Bireyler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Rehberi

Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu

Salk Kurumlarnda zrl Bireyler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Rehberi

Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu

Salk Kurumlarnda zrl Bireyler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Rehberi

Tablo1: Trkiyede zrl Bireyler in Ulalabilirlik Mevzuat (7)

Plan Yapmna Ait Esaslara Dair Ynetmelik (02.09.1999 tarihli dzenleme

Gecekondu Kanunu Uygulama Ynetmelii (02.09.1999 tarihli

Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu

Salk Kurumlarnda zrl Bireyler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Rehberi

Komisyonlar Tekili, alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik (22.04.2006 tarihli)

Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu

Salk Bakanl Mevzuat

Nihai Ama Halkmzn salk dzeyini ykseltmek ve gelitirmek

Salk Kurumlarnda zrl Bireyler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Rehberi

Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu

Salk Kurumlarnda zrl Bireyler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Rehberi

Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu

Salk Kurumlarnda zrl Bireyler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Rehberi

Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu

Salk Kurumlarnda zrl Bireyler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Rehberi

Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu

Salk Kurumlarnda zrl Bireyler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Rehberi

4.1. AIK ALANLAR

Yaya Kaldrmnda Temel Kurallar Yaya Kaldrmlarnn Genilii

ekil 1. Yaya Kaldrmnda Enine ve Boyuna Eim

Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu

ekil 2. Yne Eimli Rampa

ekil 3. Tek Yne Eimli Rampa

Salk Kurumlarnda zrl Bireyler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Rehberi

ekil 4. Yola Paralel Kaldrm Rampalar

Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu

ekil 5. Kaldrmdaki Aa ve Donatlarn Etrafndaki Ykseltilmi Platformlar

Salk Kurumlarnda zrl Bireyler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Rehberi

ekil 6.a Gei Yn zerinde Izgarann Konumu

ekil. 6. b Izgara Aralklar Aklama 1- 1.3 cm 2- Gei yn

Salk Bakanl Trkiye Halk Sal Kurumu

ekil 7. Kaldrmda Drenaj rnei

oluturmayacak ekilde dzenlenmelidir.

ekil 8. Rampa nndeki Mevcut Su Oluunun zerinin Kapatlmas

Salk Kurumlarnda zrl Bireyler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Rehberi

Rampalar (Kaldrm gzergh zerindeki rampalar)