U

Od C
l

7655

PHILOSOPHIA RATIONALIS

O G L METHODO
A
P T
Jt

I
I

SCIENTIFICA PERTRACTATA,

C A

AD USUM SCIENTIARUM
A T Q_U E V
T

A T A. PRJEMITTITUR DJSCURSUS PRAZLIMINARJS

DEPHILOSOPHIA IN GENEKE. V T CHRISTIANO OLFIO,

C
1{

CONSILIARIO AULICO HASSIACO, MATHEMATIJM AC PHILOSOPHI/E IN ACADEMIA MARBURGENSI PROFESSORE PRIMARIO PROFESSORE
,

PETROPOLITANO HONORARIO

SOCIETATUM REGIARUM

BRITANNIC.E ATQIIE BORUSSIC*. SODALI.

>

T E Px T

ot

EMETiD^TIOE,

VERON^, EX TYPOGRAPHIA DIONYSII RAMANZINI, MDCCXXXV. P E R M 1 S S U.

SUPERIORUM

C
I
-' :

SERENISSIMO PRINCIPI

ALOYSIO PISANO
VENETIARUM DUCL

J.

S.

M.

&

P.

D.
VrINCEPS SEREfapientiec
, , ,

Uo

tempore

Tu

NISSlMEy ob eximiam tua

prudentice
,

liberalitatis

comitatis

a~

liarumque infignium virtutum commen-

dationem

,&

ob egregia multa in

Ve-

NETAM REMPUBLICAM
tlo populo poftulante^ expetentibus

merita , cun,

cunHis ordinibus

univerfo

Senatu
marum
,

maxima cum ommum tum finititum longinquarum gentium Jatitia ad hunc ,

fuifragante}

* 2

in

in qio

nunc tnagna cum dignitate reftdes

:

bonorificentiffi-

tnum Prinripatus gradum eveclus es

ego
(

fui celeberrimi

omnium
riorwn
,

noflri

temporis pbilofopborum

crediderim

& fupein

Cbriftiani Wolfi) Opera typis dare animo vo!uta~

bam neminem
Vibris

prater

Te

putavi dignum

cui
.

clanfjtmum

id Opus in plures tomos digeftum infcriberetur

Si enim

nuncupandis ea cautio adbibenda

,

eft ,

ut quifpiam e-

Jigatur

qui dedicatum

tomum
,

& propter celebritatem nomi.

nis magnif.center ornare

& propter favorem quemdam praci,

puum in optimas literas amanttjfime tueri valeat : idutrumTSLominis tui celeque exTe jure fperare poffe mibi videor
britatem ego boc loco non repetam ex Gente tua

qua plurium

majorum clarijfimorum nominibus toti Qrbi commendatur : id enim etfi ad fplendorem multum valet j Tibi tamen proprium non
bocce

cum onmibus Tuis , i$ praterea commendationis genus cum alienum , adventitium

eft->

fed commune

&

babetur ( qui enimmajores laudat, aliena laudat ^ut pervulgatum proverbio eft ) j tum vero nonnunquam argumento
?ffe

folet

deeffe

Iaudes ejus proprias^ qui perinde laudatur^

,

ftquidem non ipfius

fed majorum gefia potiffimum recenfe,

antur

clarijfimis ergo tua vetuftilfima

,

&

nobilijfima

Familia Viris

qui belli ^togaque

&
,

in

ecclefiafticis eti-

am

amplijfimis dtgnitatibus obeundis ob res bene, ac fortiter

geftas

V 1SAN1

nominis gloriam longe

effe

lateque propagarunt^
dicere conftlium eft
.

abjiinendum mibi

reor

cum

de

Te

Tu

nimirum unus rebus bene geftis.ad Tut commendationem

es
,

Tibi fatis

adeo ut tuorum majorum commendatione nibil

hlf indigeas

Et
,

tie

de meritts tuis figtllatim dicam

vellem recenfere

opus fufciperem

&

( quce

ft

laboriofum nimis

&

longum

ac

tuce

fitmmcc modeflice va/de etiam moleflum ) hoc

,

itnum commemorare fatis fuerit

tuam prudentiam
,

fapien-

tiam ^bumanitatem ^gravjtatem, liberalitatem

neficentiam
,

fidem, belegationi-

qua pracipue virtutes ingeflis per Te

bus

ac magiflratibus mirum in

modum

emicuere

ita pofuijfe

Te ante onmium oculos , ut nemo effet in tota ^EPUBLICA , qui Te non efferret eximiis laudibus , di/eclione non profequeretur fmgu/ari
fpiceret
lati
,
.

&

admiratione etiam pracipua

Te

non

fu-

Hinc autem primarij T{ElPUBLlCAi bonores Tibi

de-

T(epUBLICA benemeritiffimis tribui folent: cumque tua mens ad rei totius pub/ica regimen baberetur maxime idonea , cooptatus fuifli in cum magiftratum , cui co~
qui viris de
gnitio curaque

rerum omnium publicarum incumbit .

,

Sed

ba.

Benus

eo loco fita laus tua

,

quo

&

a/i) e tuis

proavis o/im

afc-endere

& non pauci

.

egregij viri e

i\EPUBLICA fubinde

perveniunt
excellerent

Cum

vero tua virtutes prater ceteros mirifice

,

^fmgu/aremque Tibi
:

neque

cum

a/ijs

communem

deberi g/oriam omnes cenjerent

unus pra cunclis dignus es

^EIPUBLlCAi Principatus deferreturHunc autem fummum honoris gradum cum propter tua , non propter majorum merita primus inter VlSAROsfis affecutusy
babitus, cui fupremus

non
bent

Tu ab
,

il/is

)fed

il/i

potius a

gratique ob tantum decus

Te fp/endorem mutuari ftbi per Te additum ,

.

detut

nominis fervabunt

memoriam fempiternam
Fami/ia tua

Qui ergo tan

in'

tam

lucem

ajfers

( Fami/ice tantum

quam

quam? imo
Wo/fiano

toti

VENETJE REIPUBLIC&
tttum

quam

tuis vir-

tuttbus perbonorifice illujiras )

quantum ornamenti huic

ipfi

Operi

nomen

injcriptum attribuet
pr,eflaturus fis

f
,

Favorem
dubitare
c.iiat
fit

vero quin buic eidem operi

nefas

Ttt vide/icct

cttjus

domiim prcecipue
undique gentium

infignis bibliotheca

^quam

exquifitis

piwjiantioribus libris

fummo

ftudio in

pub/icum commodum
a-

comparavit
mantijfimus
ftudio

pub/icoqtte ujui aperuit

,

Hermo/aus frater

Tu
,

inquam^ tanto

in librorum editiones

jereris

ut

cum
,

p/ures varij generis opera Tibi

nuncupare concupierint
in

non ipfa tantttm ^fed

&

editores

tuam fidcm ac patrocinittm bumaniter

.

fujcepiffe

plurieft

bus documentis oftendcris

ea tempeftate
,

Quodfi id per

Te geftum

qua ad Venetum Vrincipatum nondum afcenderas $ quid nv.nc de hoc Wolfiano opere , quod pri-

mum
Sed
bet
,

Tibi

jam VRlNClPl

dedicatur

fperare non liceat

al/icere
.

operis ipfws prceftantia

magis multo

Te

de-

ut huic edttioni hnpenfins

patrocineris

Sifto Tibi
,

Philofophiam rationalem

Chriir.iani ^Woifij

^/ mathedefi-

maticam methodum
deratam
,

in phi/ojopborum /ibris

baHenus

in

traHatus Vhi/ofopbicos primus invexit, detravitijs

,

Bisque hac ratione cunclis

p/ince inficiebantur-ffatis

quibus phi/ofophica

dtfci-

patentem viam ftudiofis aperuit y qua

ad

fcientice acquifitionem

pervemre

tutiffime poffint

Va-

gabantur nimirum p/ures Vhilofophorum mu/tis incertorum

terminorum ambagibus
,

ac prtncipijs non ita certis in re-

bus quamp/uribus infiftebant ;

&

licet a/ij

a/iis enuc/ea-

tius

t'ms

difputationes /ocup/etiffimas digefferint

,

tamen demon,

ftratio

quce

ad

fcientiam
,

omnino

expoftu/atur

nulla

Apparct in plerisque

ac proinde pugnis atque

concerta-

tionibus fempiternis locus patet fatis

fofopbi

amplus

que)s Vbi-

miferrime

diftracHi-y

veritatem

dum
.

conantur evol-

vere , implicant magis atque perturhant

tens Cbriftianus

Hcec animadver'

Wolftus

cum

intel/igebat bocce vitium ex

proficifci
,
,

matbematica metbodi
lia Yatione

defecHu

tum vero non

a-

eidem

poffe

occurri cognovit

matica
que

feu pbilofopbica
ipfe

quam ft matbemetbodus ( eamdem enim utram* )

qualis in Euc/ide cete-

ejfe

Juculenter docet

rifque

Matbematicis

vifttur^ in philcfopbicos traclatus pa-

riter traduceretur.

Intafium
debebat
.

&

intentatum opus defpera-

tionem

ipft

inijcere
,

animo

imbibiffet

ut qucecunque

At cum eam cogitationem fludia in communem utilita-

tem conferret * * jomnia

/abori nullique
in id conftlij

eam rem tentanda^nul/ique Itaque cum di/igentice parcendum judicavit

ftbi in
.

jam

inde a teneris

ut ita

dicam , unguicn/is

matbematica:
tuor

jefe devoviffet

* *,
,

cujus
_,

perfeHum opus qua-

Tomis Jucubratum

typis dedit

ingenium in eam ra-

tionem egregie conformatum

fimi/i

ad univerjam Vbikfoybiam
.

metbodo digerendam convertit

,

Id autem prceter

o-

pinionem omnium

quibus de ejus conatu a/iquid fuboleueeft

rat, tanta fe/icitate

affecutus

nt qui

Wo/fium /egat
c/idem

pht/ofopbicis

huic

( ad metbodum quod pertinet ) Eu-

**

* In difcurfu Prxliminari 159In Praefat. ad Lexicon mathematicum lingua gernnmca editum.

cJidem
bujus
petita

ipfum in matbematicis legeve videatur

&

ficuti

matbematka
,

tnetbodus
,

nonnullis Ucet
:

jamdiu im*
fi-

viget
,

adbuc

&
,

vigebit femper

ita Jperare
,

ceat fore

ut

Wolfiana metbodus pbi/ofopbica

erit perfpecla
Jo

&

cognita

teneatur
.

cum plane ab omnibus , nuU

&

unquam tempore intereat Vides ergo , VRINCEPS SE* RENlssiME^cujus AuHoriS) ac generis tomum Tibi nungratiam meretur cupem $ fin ille , uti a me offertur

&

tuam

faltem uti tanti

efl

Vbihfopbi

&

tam infignem

metbodum exbibety omnem a Te favorem ac patrocinium

obtineat*

SERE-

SERENISSIMO PRINCIPI

C A
HASSIjE

R O

L O
&c.

I.

LANDGRAVIO, PRINCIPI HERSFELDLE,

COMITI CATTIMELIBOCI,

Rduum

aggredior opus atque pcriculofum

dum
utilem

philofophiam

univerfam

&
,

cerram,
,

&
&

reddere ftudeo: plurimorum enim

dras occuparunt, intereft
Cta dodlrina invalefcat,

qui cathc-

ne folida
Ecclefiar
.

pufe-

qua

ac Reip.
Etfi

noftro praefercim aevo

maxime opus
,

enim
pra>
fue-

cum

a vetcribus multa

bene ac rccte tradita

tum

fuperiori

&

fentc feculo in

omni fcientiarum genere multa

praeclara

dete&a

rinc; libertas

tamen philofophandi fuperficiariam quandam

philofo-

phiam

phiam

in

fcholas inrroduxit, qua? dcfidi placet juventuti, fed in

fpem

rutura* sblivionis addifcitur.

Non

adeo impune turbare

,

licet
.

fchola-

rum quietem

&

docentibfrs lucrofam

&

difccntibus jucundam

Te

igi-

tur,PRINCEPS POTENTISSIME,divi:u

providenria mihi Prote&o5:

rem datum veneror,cujusrnuniriccntiaprorfi!sfingulariadjurus

prxfi-

d:of7rmiflImo reclus perficere vaIco,quae ne molirer nefandis confiliis

impedire
cantes.
ita

aufi

funta vcra

& crudita

ftudiorum rarione juvenrutem revoattate

,

Tu, PRIMCEPS SAPIENTISSIME, quemadmodum

fcientia, fapientia

&

prudcntia inter omncs Europae univerfsePrinfit

cipes emincs, ut

non

fclicior

philofophus

quam

qui

SERENI-

TATIS TUiE

dementia pcrfruitur. Ultra annos quinquaginta Princirariflimo

patum tenuifti,ut
re
n

exemplo

fefta fecularia
,

regiminis celebra;

datum

fuerit

In bello
,

Te fortem

conftantem ac circumfpeclura

rcgimine prudentem

clementem

ac

manfuetum

probafti. In

omni
artt-

fcientiarum, mathcmaticarum pra?fertim ac Phyficarum, ncc

non

um

egregiarum gencre ad

iftud faftigium

afcendifti
.

quo Te inventoigitur
,

rem admirantur,quotquot

eas intimius pernofcunt

,

Tu

PRIN-

CEPS CIRCUMSPECTISSIME
Rcip.
utili

in

difcernenda dodtrina folida ac

a ventofa

&

fterili

non

alienis oculis,fed propriis

videns

acuminis fufpiciendi fpccimina edis. Qui artibus atque fcientiis excolendis

non invita Minerva

fe totos confecrant

eorum conatus muni-

ficentia

Tua

atque'

cxemplo juvas.

TUJE SERENlTATIego quoque

ex re-

acceptmn fcro, quod

moriflimis rcgionibus

in cathedra conftitutus excelfis ingeniis

Marburgum

advolantibus dottrinam folidam pro,

poncre valcam

&

in

condendis operibus philofophicis

otio tranquillo fruar
.

quorum

ideutili-

am an;mo conccperam,

Quicquid igitur

tatis

tatis

in

Rcmp. quicquid
,

felicitaris

in

gcnus

humanum

olira
,

mdc

re-

dundabir

id

Tibi

PRINCEPS CLEMENTISSIME
illorum

grata tribuct
in

pofteriras.

Quamobrcm cum
,

opcrum nunc primum

ip

pubh-

cum proferam volumcn

que munificcntia
guli,quotquot cx

SERENITATIS TU^.

mc

clementia at-

publicis praeconiis extollcnda fuit, ut

iftis

omncs ac

fin-

fe

profeciffe fcicnt.intclligant, fe

gratam mcn-

tem

in

MINI

TUAM gloriam rcfolvercd.bcre. SERENISSIMO itaque NOTUO hoc opus confecro & ad pcdcs Tuos devotiffima mente
Ecfi cni/n

dcpono.

non dcfuturos exiftimem,qui cum abje&eper

fentiant ,propterea

prae-

cipitantiam

deomni Logica
folis
,

quod
nihil

quae vulgo docetur

doccntibus fere

difcentibus

parum aut

prodeft,me ncfcio
illud in
;

cujus tcmcritatis ac inconfiderantiae

reum poftulabunt, quod

confpeclum

TANTI PRINCIPIS,

inopportune proferre non verear

,

Tuura taraen,

PRINCEPS CONSIDERATISSIME
diftare firmiffime perfuafus

judkium ab eo

infinitis intervallis

fum, qui accurata Madidicifti

>

thcmatum

ac
,

rerum

naturalium

traclatione

quxnam

fit,

verior Logica
tellexifti
,

&

in

bello ac Principatu praeclara molif.s abunde inin

.

quantum conducat

dclibcrando ac decernendo

cogitatio-

ncs fUas certa lege promovcre

Quemadmodum
,

ergo

LUDOVICUS
fuae

M.

ab

Ebrenfrido
,

Waltbero de Tfcbirnhaufen
fimile fub

viro de fcientiis prae-

clare merito

opus

Medicinae

Mentis titulo Majcftati

oblatum non dedignatus eft,quem

veritatis

fcrutatorcs per univerfam

Europim
fteritas;

munificentia vere regia ad ftudia incendifle fera narrabit poita

nec

TU SERENITATI

difplicebit

opus, quo fincerus

facultatum mentis ufus in omni veritatis cognitione

catione diftincte explicatur. Servet

&

cognitae appli.

TE PATREM PATRI/E INDULGEN 2

GFNTISSIMUM Numen
dio piurimorura

rcr

Oprimum Maximum,
felicitcr

ut fub

Tuo

praefi-

annorum opus

abfolvam,ac per longam an-

norum feriem

gloria tantis, quibus inter Principes emines,virtutibus

parta abundantiflimc frui permittat!

SERENITATIS TU

Marburgi Cattorum
d-

27* Martii.

A. 1718.

HwmlUirmis ac devotiffimus ftrytu ,

CHRISTIANUS WOLFIUS.

miz-

mF

AT

CX

inprimis funt, qux in omni philofophis ha5enus defiderantur . Deeft illa evidentia , quae fola affenfum gignit certum atque immotum , nec , quac in ea traduntur, ufui vita; refpondsnt. Utriufquc cadem eft ratio cxulant notiones ac propofitiones determinatae, fine quibus tamen , qua; affeiuntur, nec fatis intelligi, nec fufficicnter probari , necad cafus vltx obvios dextre applicari pofiunt Quamobrem philofophiam generi humano utilem efteflurus id mihi agendumeffeduxi , ut nihiladmifljrus nifi quod fatis fuerit explicatum ac fufficienvoces a notiouibus confufs ad difhn&as ac fignificatu tcr probatum , propofitiones determinatas , quas ha&enus vago ad fixum reducerem , Hac ratione mihi non folum nullas r.overunt philofbphantes , conderem verum a falfo , cui vulgo pcrmixcum eft , fecernere ac veritates intcr fe connexas in fyftema harmonicura redigere licuit ; verum etiam inventorit.ndem in fcholas aditus apertus eft , bus , quod optaverat CampaneHa quamvis in iifdernnugaciter philofophantes nondum mutaveiintmores, quos fuo sevo reprehendit phdofophus perfpicax atque fublimis (*) Nemo hic
: .

UO

&

&

me

(*) Ita
f.

nimirum

in literis
,

407. Volto faculi vices

invtntotts inrroirt
r.on

quod

*i Gifftndnm , quac cum felici/ftmuM fit

teguntur
invcntione

Operum
novarum

Goffendi
,

Torrt.

VL
M>

rerm.i

in

fholas

men

fhati funt , non hominttm occuftverunt taqut obnubilaverunt caligine , ut in fomnum tdeo frofundum fuavcmquc tttufts mentihus ita adegerint , ut , quicunque vel veritatis toce , vei face telijque diei ferlucidis
intrare Vtlit
g.tnt armaii
iflas , ftatim ira indignationerne ferciti contra dulcis fomni imfedin.er.ta eonfurexflofoquc luce iterum ad infamem quietent reveteantur . Quafropter vagemp.r extra donecVe::s fyftcmanoftrnm fitrgct ttnebris , habitandnmque fuis reddat affeclis Sic enim
,

fmit : occufartmt enim HUrum ctthtdras olim , qui nugjcitcr thilofo. iuce natura , fed froprio arbitratu ctinila metientei , tantifque fra-fiigiis animes

ad

fortet
fiet
,

quod vel clxufos ffcnte oculos rcchtdat ktminum *d mcliera faf<uU dtntrc di-vtnnm gregem nrmcntHntqne comfellmt .
ui res iiteraria
it*.

tanicm

rejulgeat

} *t fafltrts

me

nefandas dehneem, quibus propofitum meum etiamnum interverrere nituntur , vel in fenfu verborum meorum pervertendo in fententiis impiis obtrudendis ftudium defcnbam , a quo fe minime revocari patiuntur meliora dudum edocti Quemadmodum enim mens re&i confcia mendacia famas ridet ; ita dudum agnoverunt viri intelligentes & cordati , dogmata mea defenfione non indigere, led iola attentione capa citate legentis: Antagoniftas, licet auxilianbjs copiis fuffulcos r.on ftatucaca:
vel artcs

expe&et hortium

ut juraccrum quorundan* dctrinae

fohds ac

virtutis

mfu-

&

&

,, ros in acie: me tacer.te loqui fcripta mea. Ha:c igicur omnibts offero , eadem tradcndi , qja utor , ratione certa tenere qui de dogmatis meis geftiunt: neque ullus dabito fore , ut fine ul!a dtfficultate agnofcant , quod nuperrime in privacis ad me literis confefliis eft pra;clarus quidam philofophus, ., ita iniquc mecum agere adverfario; , ut vixcrederec quifquim, ni ex collarione utrorumque operum de iniquitate conftaret oporcere Germanos nullo negotio occcecari , fi apud eos pondus aliquod habeat adverfariorum meorum fides ,, Atat filva res eft non adeo hebetis ingemi funt Germani omnes , ut non videant , quid dirtent asra lupinis , generi humano ncc a bonis moribas adeo remoti , ut do&rinam folidam utilem opprimere conentur Qua; Germanico idiomatede philofophia comm^ntatus fum , non fine applaufu excepta funt , ita ut intra paucorum annorum numerum iteratis aliquoties editionibus fuerit opus Logicas faneGermanicrefoliusultraexempIariaoclornillia ( ++ ) partim in eruditorurh, partim in juventutis ftudiofx manibus verfanr.tr. Melioribus fuffiagiis dudum vici laecus profpicio fructus , guos feret doclrina folida cam in Ecclefia , tum in Rep. ac orbe inprimis literato. Agnofco enim cum Met jmbrone , q uantumopus iit Reip. perfeita doftnna,& quod ea exulante tum inopia jjdicii, tum quia diferte explicare nihil valent , fpargan tur ac defendantur opiniones abfarda; &c confufaneas , ex quibus magna certamina, magnas diflenfiones oriuntur, qaoique iftorum maloram nulfolidam ftudiorum rationem ju lus fucurus fit fims , nifi ad veram fingulas phiLongumingrefTusfumicer,dum fuerit ventusrevocata ij(***) Jofophias partes , quarum in Difcurfu prailiminari mentionem feci , eadem methodo ilh,ftrare confticui , qua nunc Logicam , canquarn operum Quamophilofophicorum volumen prtmum in publicam lucem profero b. em cum defider;o cupidas vericacis juvencuci nequidem facis tacere ex afie pofliin , ubi fex minimum per diem horas in Mathefi atque philofophia cum eadem fam, quin plura adhuc a me doceri exoptent ; in providentiam divinam ac genus humanum injurius forem , fi , quod a laboribas iftis fapereft , tempus vanis altercationibus confumerem . Quotquot igitar habccis a veritate alienum, vel mihi infeftum , in me tradaccndo , convitiando , calumniando ftrenue pergite Ego dt"ina proviex convitiis atque calumniis veftris dentia confifus in incepto pergam

&

.-

&

&

&

ammum

&

profi-

(**) Nnnc longe plnra, ex quo altera hirus Operis editio prodic. (***) Id prsefat. au UnntJs Vogelim elemcnta Geometrise.

pruficere ftudcbo, olim operibus meis eJogiarum loco pra:figendis , ut inde quoquc prcficere poffiiu leri ncpotts. Q^x de infiituto mco in eorum potiffimum gratiam prjefari debcbam,qut ldem ex operibus Germanicis minime cognoverunt; ex Diicurfu pictliminari peti poflunt, in quo etfi docerevidear, id tamen ago , ut propofuum meum exponam atque ejus rationem reddam Propofitiones fingulasaliocharaclere lmprimi curavi ,quam quae ad eas probandas in medium afFeruntur; alio itidem, qua: illufirationis gratia adjecta funt, tum ut leitio totius operis facilior evadat , tum ut abfque labore conlknt, quamam in futurum ufum memorias demandanda
.

fint.

Et,

fiquis in

pofkrum

fuerit adeo perfn&as frontis,

utmateriam con-

vitiandi quajfiturus mihi imputare non erubcfcat , qua; funt a mente mea aliena , is propoiitione mea evoluta in ruborem dubitur , nec alia opus ent adverfus verborum dctorfiones ac imputationes iniquas defenfione. Logicce theoriam , quam dedi , praxi Geometrarum rigorem demonftrandi

fervantium confentaneam deprehendi , rationibus partim a natura mentis , partim a notione entis in gcaere ha&enus non fatis expenfa derivatis communivi, atque in Difcurfu prajliminari, cum de methodo philofophica agerem , abaiide evici , nonnifi hac via ad certam rerum cognitior;m pervenin pofle In praxi Logicae amplificanda multus fui , ut theoris utilitatem irrde perfpiciant , qui ad hoc ftudium animum appellunt , atque eam ad ufum transferre non negligant, qui nonnifi olim fibi profutura dilcere deneverunt. Qui hifce perfpicillis utentur , clariflime perfpicicnt difciplmas, quaj fcholis docentur, emendandas efle, ut fiant utiles, 6c me iii iis emendandis vero tramite incedere Confpeftusoperis docet, quamam in eodem contineantur, Iemmata finguiis paragraphisadjefta eadem diitin&ius reprajfentant. Non igitur opus eft , ut de contentis
.

&

&

hic differamus. Qui ea ratione , quam in fine operis pra-fcripfimus, eidem intelligendo operam navaturi funt ; illi felices atque veloces in omni fcientiaram genere progrefius expenentur , ufum Logica: in omni vita

&

&
.

fibi

proficuum nunquam non depraedicabunt die ji. Martii A. 1728.

Dabam Marburgt Cattorum

NOI

NOI RIFORMATORI
delio Studio di

Padova

Avendo veduto

per

Ia

fede

di Revifione

ed Approvaz-ione del P. F. Tomafo Maria Gennari Inquifitore nel libro intitolato: Vbilofopbia J(ationaIis^five Logica Metbodo fcientifica

pertraclata

/iuftore Cbriftiano

Wolfi

alcuna contro la Santa Fede Catparimente per Atteftato del Segretario No rolica, buoni Coftumi , conAroj niente contro Prencipi, cedemo Licenza a Dionigio f{awan<%ini Stampatore in Verona y che pofli efler ftampato , oflervando gFordiprefentando le folite coni in materia di Stampe, pie alle Publiche Librarie di Venetia,&di Padova.

non

v' efler

cos'

&

&

&

Dat. 10. Maggio 2735.

{ Z.
[

Pietro Pafqualigo Rif.

Michel Morofini Kav. Rif.

Agofitno Gadaldini Segr.

DISCURSUS PR^LIMINARIS
D E

PHILOSOPHIA IN GENERE
C A T U T
De
triplici
I.

cognitione humana, hiftoricaj mariicmatica philofbphica

&

i:

Enfuum

beneficio cognofcimut
,

qu*
.

i fundo tnate-

Funda*

rialifunt atque fiunt

&

mens

fibi

confcia

efi

mu-

mentum
cognitio-

tationum,qu*

in ipfa accidunt

Nemo

hccc lgno- nis bisioriae

rat:modoad femetipfum
inter'beftias

attendar.

animalia, vegetaSane fenfu duce nobis innotuit , dari hominem occidere ; oriri atque Solem bilia, mineralia ;

educatum

rationis ufu
i

minime
efTe

mam
nem.

recordari

pmeritorum

nullam

pollere ; anilgnoti cupidi-

2.

eorum, qua; func Cur ejut bic limiutrum anima fit omnium eorum tes non atque fiunt in mundo materiah' , quse in ipfa contingunt fibi confcia , nec ne , in praefenti non inquiri- conftimus. Alterius loci eft haec difquifitio. Nobis in praefenti fufficit , no- tmntur* titiam fenfu & attentione ad nofmetipfos acquifitam non poffe in dubium vocari. De ejus hic limitibus non laboramus: nulli enim in prae-

Quoufque

fenfus penetrare poflit in cognitionem

&

fenti

negotio funt ufui.

3-

2
Cotntio-

Cap.

L De triplici cognitione

humana^
mundo
mareriali, fivc

Cognitio

eorum, qua? funt atque

fiunt, five in

nfshiilo- in fubftantiis immaterialibus accidant, hiftorica a nobis appellatur. E g r hiftorica ejus eft cognitio,qui expertus novit,Solem mane oriri , vefpere auricx dcHtem occidere; initio veris gemmas effrondefcere arborumi animalia propagari pcr gest i0m nerationem; nos nil appetere nifi fub ratione boni
-

vwnv.m
cognitio-

.4. fuanon dejlituuntur ratione, tmde intelligitur , int > ve l Patet P er exem P la aflerci veritas , modo fufticiencur f fiant tem afteramus attentionem & fubinde acumen requifitum.
E<*-> qu<e funt velf.unt,

ntspbilofothittc
*
'

E g r Non generatur iris , nifi Solis radii in guttulas aqueas certa lege oppofitas iUabantur Non cadit pluvia , nifi ccelum obducatur nubibus& is fuerit aeris itatus , qut pluvix gignendae conducit Mensnon appetit obieilum oblatum, nifi id judicaverit bonum. Eadem non appetit nifi bonum, propterea quod ex. bono percipit voluptatem
-

Cnrcognitionis

s-

pbilofo-

pbica
iioncon-

nec univerfalitatem aflerti evinco. Alibi in idem inquiremus foliicitius. Hic nobis fufficit, non affirmari, nifi quod experientiae confentaneum , nec afferri pofle exemplain contrarium eorum , quas omni prorfus racione carent. Non nego, afid explico hic loci diftincTtius,

Non

Umtiel".'

latet : nego faltem talia proftare exemUD rat poflit nullam adefle. Neque monftrari evidenter , rationem > univerfalitas aflerti evincatur Sufficit , etiam opus hic loci eft, ut quod nemo non concedere debear, dari cafus longe plurimos , ubi evidens cft aflerti veritas. Nuu puftulamus, ut ratio eorum, quae funt, vel fiunt, tanquam nobis perfpecla admittatur , nifi ubi eam in medium protulerimus. Pro prasfente igitur fcopo nobis perinde eft, five

erri p Q e
P' a
ul) '

excm pj a

univerfalitas

agnofcatur, five in dubium vocetur, aut prorfus rejiciatur. Nullos cognitionis rationum decernimus limites.
aflerri
.

6.

Dcfmtio
ccvnitio-

Cognitio rationis eorum , quse funt, vel fiunt, pbilofophica dicitur. ~cognitionem, qui ing r Philofophicam Aabet motus aquarum in alveo fluminis
-

telligibili modo explicare valet nts pbilo' perioriSj quam inferior fuftinet ffl JUfUtcx* C ognitionem, qui docere poteft,

,
,

quomodo a declivitate fundi & a preflione aquae fuNec minus philofophicam appetitus habet qua ratione appetitus objeiti oblati ex ejus perceptiopendeat
.

ne tandem fuerit enatus

Differcntia ccgni-

. y.

Differt cognitio pbilofophica ab hiftorica. Hxc enim in nuda facti notitia fubflftit (. 3): illa vero ulterius progrefla rationem facTti palam facit
,

T""J"~

ut intclligacur, cur iftiufmodi quid

fieri poflit

(%.6J. Qyis vero

crpbtlo- non videt magnam hic intcrcedere dirferentiam? Solius facti notitia fopbha. rationis illius facti cognitio nequaquara funt una. E. gr- Aliud eft nofle , aquam in alveo fluminis decurrere , aliud vero cognofcere
quod
id fiat propter
ifto

&
, a.

fuperiori. In

preifionem , quam aqua inferior iuftinet declivitatem fundi fa&um coniiftit; ia hoc ratio facli continetur-

&

.8.
ui/lorka.
bognitjo

l"

novit

qttam tationem facli alleget alter

is

bifloricam habet cognitionSttt

biflorica

pbi/ofophica
.

& mathematica

3
facognitio*

rem

cognitionis pbilofopbica alterius

is

Qui cnim novit, quam rationcm

novit, qux fit altcri cognitio philofophica in dato nis pbilophilofophica alterius eft rcs facti. Cognofcit z-fopbic*. Cognitio cafu (%.6). dco factum alterius, confequentcr cognitionis philofophicx altcrius hicli allcgct alter;

ftoricam habct cognitionemf.

3 )

E.gr. Si quis novit, Ifaacam Nevvtonum tradere, motus elliptici planetarum primariorum Sc cometarum circa Solem atque fecundariorum circa fuos primarios, veluti Satellitum Lunae circa tellurem , caufam Jovis circa Jovem , Satellitum Satumi circa Saturnum

&

cfle

vim impreftam

&

vim

gravitatis,

qua

illi

verfus

centrum Solis, hi verfus centrum

feruntur ; is cognitionem habet hiftoricam cognitionis philofophicae viri de motu planetarum Sc cometarum . Cognofcit enim factum aliquod , nimirum cometarum caufis phyficis quid Nevitortus fentiat de motus elliptici planetarum
fui primarii

fummi

&

rationem fatli ab altero allegatam efje TbilofoNovit is phica co~ is cognitione pbilofopbica ejufdem fatli deflituitur tantum , hanc fa&i rationem ab altero allcgari : ipfe autem ignorat , gfatio quod ca cjufdem fafti ratio fit , atque ideo rationem ignorare dicena * lt dus eft. Qiiis ergo dubitet, quod cognitione philofophica iu hoc cafu
Si quis demonflrare non noverit
,

ejus rationem,

1^

deftituatur (.6)? Sit ita quod norit aliquis , motus elliptici planetarum primariorum i-aufam circa Solem , vel fecundariorum circa fuum primarium a Ntwtonvd.Utgi.ii vim imprellam gravitatem primariorum in centrum Solis, fecundariorum in fuos primarios (. 8); nift ldem diftinite explicare poffit quomodo ex vi imprefia & gravitatione verfus centrum ejus corporis , circa quod revolvitur , oriatur motus curvilineus & in fpecie ellipticu,
, ,

&

yi gravitatis a motu reac praeterea demonftrare valeat, planetas vi impreiTa moveri ftilineo detorqueri, cognitio philofophica motuum cceleftium ei tribui nequit

&

10.
,

Si per experientiam fiabiliuntur ea

ex quibus aliorum
,

qu<e funt atque Cognltfo

biftorica

funt, damentum prabet

vel feri poffunt

.

ratio reddi potefl

cognitio hiflorica pbilofopbic<e fun-

Quse per expcrientiam ftabiliuntur , eorum nonnifi philofohiftorica eft cognitio (. 3) Quod fi ergo ex iis rationem rcddis alio- P hlca rum , qux funt atque fiunt , cognitionem philofophicam iifdem fupcr- fmcla .

ftruis (jf.

6).

Fundamentum

itaque cognitionis philofophicar

eft hi-

memnt '

ftorica
E.

Si quis experimentorum flde fumit , aeri competere gravitatem & elafticitatem , utut ignoret , quaenam caufa eum efficiat gravem atque elafticum, indeautem rationem reddit afcenfus aquae in antliis ac aqua: lalientis in nonnullis fontibus artificia-

gr.

libus, veluti in fonte Htronir ; is cognitionem gravitatis atque elafticitatis aeris nonnift hiftoricam habet , eidem vero philoiophicam aquas in anthis afcendentis ex nonnullis fontibus artificialibus falientis fuperftruit.

&

ir.
Co"n'tio
bifloriqi

cognithnem bifloricam non effe negligendam ei, qui ad pbilofopbicam adfpirat, fed eidem potius prcemitti , imo cum ea conflanter conjungi debere . Quoniam cnim cognitio hiftorica philofophicae funda-

Apparet adco

cxcolenia.

mcntum prxbct
quxefle atque

(.

io),eadem vcro non admittit tanquam

poflibilia, nifi

conftat (. 3); qux cognitio philofophica hiftoricae iuperftruitur, ca firmo ac inconcuflb nititur fundainento. Quis igitur neficri

garc

Cap. L De

triplici cognitione

humana^

gare aufit,adcognitionem philofophicamadfpiranrcm de hocfundamento laborare debere? Prxmittendaadco eft cognitioni philofophica? hiftorica

atque cum

ifta

conftanter conjungenda, ne firmum defit fundamentum.

.

12.

Cogn'tioti:s

Etfi in antecedentibus (.

10) tantummodo exempla dederimus phy-

biflo-

ric<e

pliffimns
ufiis

omni alio cognitionisgcncre valent,quje modo^.n) inculcavimus. In ipfis difciplinis abftractis, qualis eft pbilofopbia prima, notiones fundamentales derivandse funt ab experientia, quae cognitioncm hiftoricam fundat (. 3.) & pbilofopbia quoque moralis atque civifica,ca tamen de
lis

inde principia petit

imo

ipfa Matbefis hiftoricam

quandam

notitiamr

notionem atque axiomata nonnulla derivat. fupponit, unde De Matbeft pura fermo mihi eft: de mixta enim idem patct evidcntius. Quamvis itaquecognitionemhiftoricamaphilofophicacumcuradiftinguimus (. 3. d), ne diverfa inter fe confundamus ( . 7 ); non tamen ideo hiftoricam vilipendimus, aut prorfus conremnimus (. 1 1 ) , fed fuum unicuique pretium decernimus Imo nobis pcr omnem philofocouuubium. Nequc folum cognitionis hiphiam fanclum eft utriufquc ftorica? ufiim in philofophia aflerimus ; verum criam ejuldcm in vita utiiitatem defendimus. Utrumque experimur : fed fuo loco conftabit quoque ratio, ubi de ufu Jogica? difleremus.
objecti fui
.

13.

Funhmerrtum
cognitionis

ma-

tbematicee.

Qtncquid fnititm eft , fua determinata gaudet quantttate Patet per exempJa aflerti veritas , modo lufficientem afteramus attentionem. Nec obfcura etiam ratioeft. Quatenus aJiquid finitum eft, eatenus augeri potcft atque minui. Quatcnus vero aliquid augeri, vel minui poteft, eatenus quantitas cidem tribui foJet Qiiamobrem determinata quantitas omni tribuenda eft finito, quatenus tale cft
.

E. gr. Calor meridianus Solis non omni anni tempore eodem in loco idem, nec iin locis diverix latitudinis eodem tempore. A bruma ulque ad folftitium aeftivum fenfim lenfimque augetur ; ab acftivo uique ad brumale eadem ratione minuitur Quovis igitur anni die calori meridiano Solis determinatus competit gradus , qui calorem alterius diei quantitate in fe aflignabili ( fit ita, quod a cognofcente graduum differentiam nonnifi confufe aflignari nequeat ) vel fuperat , vel ab eodem deficit. Aqua in alveo fluminis determinata celeritate decurrit , qua? minuitur in alveo artificiali minus declivi, per quem ad rotas molarum deducitur, augetur vero, dum per praecipitium in eafdem ruit . Similiter planeta , qui circa Solem revolvitur, determinatam habet in quovis orbita: pun&o a Sole diftantiam ; vis imprefla , qua per tangentem in ifto puncio progrcdi nititur, eft determinati gradus, feu determinatam admittit celeritatem , nce minus vis centripeta, qua a motu rectilineo detorquetur, determinatum habet gradum. Attentio in diverfis hominibus graIn rebus immaterialibus eodem modo fefe res habet du differt . Ma or eft attentio alterius, alterius vero minor Alter attentionem conferevolvenda ; alterius vero attentio vare valet in longiori demonftratione concipienda nonnifi breviori expendends iufficit . Quis nefcit , dari gradus virtutis atque vitiorura pro diverfitate fub;edl:orum varios ?

dem

&

14.

'gnuioy.i

Cognitio quantitatis rerum

eft

ea,

quam matbemattcam appcllamus.

ma-

gr.

bifiorka
e;us cognofcit,

pbikfopbica

& tnatbetnatica
m

5
tf

habet , qui quantitatem E. gr. Caloris meridiani Solis cognitionem mathematicam rationem ieu proportionem perfpiciens, quam habec calor dau die!,v.gr.

ym

t;

Solfticio brumali , ut ipfi calor meridiauus Solis aeftivi ad calorem meridianum Solis caiorem 10 lolftitio bruma- tw. conflec , quotuplus fir calor meridianus in folftitio aeftivo ad alveo habet mathematicam , qui novit , quoIi. S,m-liter cognitionem motus fluvii modo determinatus celeritatis gradus, qua aqua per alveum decurnt , ex data tundi deorbita incedentis clivitate altitudine aquae intra alveum enalcatur . Motus planetae in dato orquomodo valet explicare diftin&e , qui cognitionem habet

c* uepm-,

&

mathematicam

bitx punfto, leu in diftantia a Sole data, ex quantitate vis lmprefla: cV: cencnpecae enaquomodo ex a&ione duplicis lftius vis in planetam prodeat fcatur celeritas planetz Attentionis cognitionem mathematicam habet , qui rationem figura orbitae elliptica fuffive proportionem eus, quam longior demonftratio requint , ad eam, qus brevion

&

ficit

perfpe&am habet
uotit quantitatem rei

gui
nitae

ab

altero
alterius
is

gnitionem cognitionis matbematicce

aftgnatam, h hiftortcam habet Qui cnim novit, quam rei

.

cofi-

cogmtia
hiftorici

quantitatem aflignet alter,

fadti

faftum alterius cognofcit. Quamofit

cognitio-

(.3), quantitatis '**%tio mathematica (%. 14); qui tantum novit quantitatem rei ab altero aflignatam, is utique nonnifi hiftoricam habec cognitionem mathema- rius

brcm cum

cognitio hiftorica

autem cogni- msma-

ticae alterius.

Nevvtcnut demonftravit , quaenam fit quantitas vis centripetae planetarum in Solem revolutorum, quenam fit celeritas eorum in dato quolibet orbitae dato orbitae puntfo Qiii novit, quantam vim centripetam &: celeritatem Planetae motu planede Nevvtoniana cognitionis pun&o, ieu data diftantia a Sole determiner; is tarum mathematicae hiftoricam habec cognicionem.
E.
gr.
ellipfi circa
.

&

16.

Si auis quantitatem rei ab altero affgnatam demonftrare valet , // ejufdem Cognith tognitionem matbematicam perindc ac alter babet . Qiii enim quantitatem matbema-

quantitatem ,adeo- %" que rei mathematicam habet cognitionem (. 14)- Quamvis adeo al- comnuH ter eandem quantitatem prior aflignavit , atque adeo rei cognitionem hoc ipio tamen cognitio poftemathematicam ante habuit ( . cit.) rioris non mutatur Ab eo , quod rei intrinfecum eft petitur differenrei

demonftrare valet,

is

cognofcit hanc

efle ejus rei

tia,

non vero

a principio extrinfeco.

E. gr. Si quis demonftrare poteft, quantitatem vis centripetae planetae in ellipfi circa Solem revoluii ad datam a Sole diftantiam eiufque in eadem celeritatem , five demonftratio eadem fit cum Netvtoniana, five ab eadem diverfa; is perinde ac Ne vvtcnut macheIn ipfa enim cognicione nihil maticam habet motus planetarum elliptici cognitionem
.

mucacur, propterea quod Ntvvtor.ut eandem cognitionem prior habuit

17-

matbematica cum ab bijlorica , tum a fbi- Differenlofopbica. Nam cognitio hiftorica acquiefcit in nuda notitia fadlif^. 3) , tiacogniii philofophica reddimus rationem eorum , quae funt vel efle poflunt tionismatbernaticx (. 6), in mathematica denique determinamus quantitates, qua: rea ^.' bus infunr. Aliud vero eft nofle faclum, aliud perfpicere rationem faic a p ]f fti, aliud denique determinare quantitatem rerum biftorica
Differt

autem utique

cognitio

'

Exempla differentiam palam loquuntur

Quinovtij

folis

meridiani calorem nunc crefcere,

Cap.

L Dt triplici cognitione bumana ,

.
.

fcere, nunc iterum decrefcere , h huus cognitionem hiftoricam habet Qui novit,mijorem caloris gradum pendere a maore denfitate radiorum idem planum ferientium ab ittu minus obliquo, is cognitione philolophica pollet Qui denique denfitatem rafiiorum -Sc ictus magnitudinem ac inde gradum caloris determinare valet , is cognitione mathemacica inftructus. Per fe liquet, determinationem denfitatis radiorum magnitudinis iclus ac pendentis inde gradus caloris eife diverfam a fimplici notitia, quod calor Solis meridiani alio tempore maor fit , alio minor Nec minus patet determinationem iftam diverfam effe a cognitione caufx maioris minorifve caloris . Idem ex. ceteris,qua? in antecedentibus attulimus , exemplis apparet

&

&

18.

Vfus cognitionis

& ph.lofophicx in

bftjrica

fundamentum prabet cognitioni matbematiCt*;nonnunquam pbilofopbica Rcs fa&i per exempla comprobatur , neque opus cft, uthic inquiramus , cur id fieri pollic , & quando hoc obtineat, quando illud.
biflorica cognitio
.

Nonnunquam

matbcmaticd
.

Sane Optici in Catoptrica cognitionem mathematicam vifionis reflexae, qui fit fpecu^ lorum ope , tradituri fundamenti loco tanquam axiomata fubfternunt propofitiones de moloco imaginis ab obfervationibus derivatas, nimirum quod angulus redo reflexionis flexionis fit angulo incidentiae aequalis & quod locus imagin s fit in concurfu radti reflexi & catheti incidentiae Parum autem folliciti funt , cur angulus reflexionis fit angulo incidentiae aequalis,&cur imago in punclo interfectioniscatheti incidentiz atque radii reflexi appareat. Aitronomi motuumcceleftiumcognitionem mathematicamex obiervationibus deducunt , infuper habitis eorundem caufis phyficis GaliUus mocus gravium theoriam mathematicam conditurus , non attenta cauia eus motus , in eo acquievit, quod caufa gravitatis, qualifcunque tandem ea fit , in quavis a centro terrae diftantia eodem modo m graveagat. Enimvero qui mathematicam variantis caloris Solis mer diani cognitionem

&

ftabilire in

animum

menris Aerometria?

induxit, docui ,

is

ante

ems caufas

perfpectas habere debet {. 17). In Ele-

gnitis caufis phyficis,

&

quomodo mathefis ad experimenta applicecur, nondum coquomodo effeiius viribus caufarum proportionati demonltrentur.
19-

Utriufque igitur cafus exempla ibidem occurrunt

Hifiorica

con o itio

veritatftm

nu-

tbemati-

carum

pradertim mixta, quod ita fefe habeant. Qut igitur theorcmatum mathematicorura vcritatem experiundo addifcunr, ilii hiftoricam fibi comparant notitiam eorundem eamque certam (.3;, etft dcmonftrationum ignari mathernatica deftiruantur (jT. 16).
in jMachefi

Veritatum matbematicarum datur etiam pcr principia mathematica demonftrantur per experimenta quoque doceri poflunt,

biftorica

cognitio.

Etenim qua

Refpondent his experimentis in Mathefi pura exempla numerica, quibus theoremata examina figurarum juxta hypothefin theorematum conitructarum mechaQui enim demonftrationibus neglectis in iftis examinibus acquiefcunt , veritatum nica mathenuticarum non nifi hiftoricam cognitionem confequuntur
illuftrantur,
.

&

20.
.

Tundaii.

c i:::m

nitionis
bifto-

Fatla natur<e fubinde latent , ut non fua fponte fefe offerant attendenti Veritatem afferti non ignorant, qui in fcientiis ita fuere verfati, ut nonnifi in certa cognitione acquieturi ad modum attenderint, quo principia ftabiliuntur.
tura?.

ar-

LABX.

folare effe compofitum ex radiis feu luminibus heterogeneis factum naSed hoc factum maxime latet Neque fua fponte offertur lumen folare contemplant! , neque per experimentum in apricum productum abfque haefitatione agnofciSane ex circumftantiis experimenti , quo vifui perceptibile fiftitur , demonftrantur dum eft, lumen Solis effe compofitum. Peculiaribus demonftrationibus evincendum eft, lumina ifta , ex quibus componitur 3 efle non minus fimpliciaj quam hecerogenea ; ubi
eft
. .

E. gr.

Lumen

plu-

hifiorica^ phi/ofophica

& mathematica
&

7
.

pluribus opus eft experimentis &, ut cx iis evidenter inferri poffit , quod probari dePatent h*c bebat, nocitiis aliis cum mathematicis , tum hiftoricis, tum philofophicis ex Optica Nevvtoni , qui fa&um iftud naturae abiconditum nobis revelavit. Eadcm paAftronomia nobis quoque in hoc artent per omnem philolophiam experimentalem; gumento lumen aftundit. Suo non minus tempore conftabit , occurrere etiam exempla Pfychologia iv philofophia morali.

2 1.

Facfta igitur natura? alia

ita

cum

latcant (. 2o),alia vcro pareant

,

ut hccc fola attcntione agnofcantur

opus fit; illa vero fingularibus artificiis apricum producfta non agnofcantur, nifi feniui ratio fuppctias ferat rux '" comm cognitionem hiftoricam diftinguimus in communcm & arcanam. Cognif tio biftorica communii cft cognitio faclorum natura:, etiam rationalis, qua arcanm patent : Cognitio autem biftorica arcana cft cognitio facftorum natura? ,
;

(1), Divifo acumine quodam cognitioctfi iubinde in apricum producenda & in nis bijio-

facla naturae hic quoque referri ea, qux , immaterialibus finitis , veluti mentibus noftris, accidunt , Sc cognitionis hiftorica: non minus ob;eclum lunt, quam quae in mundo materiali ccncingunt (. 3) . Exempla communis vide ad . 3. exemplum vero arcanae ad . 10.
in fubftantiis

ctiam rationalis, qua? latent. ut intelligatur, ad Addo vocem raticnclir

22.
?"fimus

Hiftorica cognkio rica

commums infimus buman<ff cognitionis gradus eft. Hiftoenim cognitio fenfuum ope perficitur, attendendo ad ea,qu acftu
.

C0

P"tl0

Non igitur alia cognita praefupponit, ex funt, vel fiunt ( . i. 3 ) quibus tanquam pra:miftis multa ratiociniorum ambagc dcmum deduci debcat. Atquc adeo inferior cognitione hiftorica communi gradus non cft in cognofcendo,

^7*

23.

ea , qua in vita utimur , phrttm- vdgms Patct hinc ratio , cur cognitio vulgi que nonnifi biftorica Jit Vulgo cnim in iis acquiefcimus , qux fcnfuum cognitio bencficio nobis primum innotefcunt. Et, fi vel maxime rerum agno- cum-nnifcamus caufas rationes, propterea quod fenfui palam fiftantur, non fi bi/mh* ramen diftincfte pcrfpicimus, quomodo hax alterius caufa efle poflit, ca '
.

&

&

vcl

quomodo ex hac

rationc

hoc vel

illud fiat.

Exempla

dicta con-

firmant
E. gr. Aquam igni fuperimpofitam ebullire, norunt omnes , propterea quod id fieri plus vice fimplici viderunt- Sed rationem, cur ebulliat aqua , ignorant , imo tantum non omnes de ea ne quidem cogitant. Etfi igitur calor ignis lit ebullitionis iftius caufa, vulgi tamen cognitio nonnifi hiftorica eft , quippe quae hoc folo continetur , quod ex comunciione duarum rerum oriatur aliquis eftectus, a diftinita autem explicatione, quomodo inde effe&us oriri pofllt , prorfus abeft, ut adeo ne minimum quidem cognitionis philofophicae fubfit (. 3. 6). . 24. Cognitionem biftoricam arcanam adformam communis fapius ars reducit. Reductia Artis operationes, perinde ac experimenta,fa?pius facfta natura? in apri- cosn

L*ff~

cum producunr,
de
fit, fivc

quas alias latenr

Quamobrem cum

cognofcenti perinfiftat,

"fra*.

natura fenfui qusedam ofTerat> five ars eidem

alias

quoe n-adcom mitntm-

8
slias

Cap.

1.

De triplici eognitione hutnana

pervenitur ^.1.4). Arcana adco cognitio

eundem eflugiunt; arte fuppetias ferente, fola attentione acumine, fi quidem opus fuerit, ftipata ad cognitionem hiftoricam arcanam,
perinde ac ad

communem

artis minifterio reducitur ad

communem.

E. gr. Ignis proprietates& effectus latentes ars fuforia metallorum fpe&andos exhibet, perinde ac expenmenta ope antlije pneumatica: inftituta aeris latentes proprietates ac Dedit exempla Emanuel Sucdenborgius , Collegii metallici in Suecia effectus revelant ignem atque Obfervationum mifcellanearum circa alielior [n Novis obftrvatit circa ferrum io. per io feqq. Ipfo autore in Obiervatis pag. 8. res muurskt part. 4- pag. 36. licet undiquaque fuerint te&i, Sc maffa carconiervatur carbonibus in , calor dies i^ cx' bonum , etii in iis nulla ignis fcintilla appareat , intra iiiud tempus a calore diminuitur ad deeimam fui partem; aperto autem camino, poft quadrantem vel dimidium hoflamma in carbones erumpit ,quae fuperficiem tenet;imo tx veluti fponte fua ignis carbo quidam in fillura quadam muri non bene aduftus, licet lolus teneretur pendulus,
.

&

&

&

&

flasrare incepit in aeris liberi centa&U, flamma autem fuit maxime volatilis 3c circum circa quali lambens carbonis fuperficiem, abfque ulla fcintilla in carbone apparente.

.
Vtititas
pbs.n.
ii.;-

25.
rn

aorum
piirttm

in

arte ob-

, fi pbanomena in officioeconomia rurali) obvia co/ligenh artificum defcriberentur Conftituunt enim partem cognitionis . accurate rentur hiftorica? arcance (.21 ),quam alias fenfu duce obtincre nonlicet (. 24). Praebent itaque fundamentum cognitioni philofophica?,quo alias dcftitueremur (. 10)

Inde confequitur,

utile

fore

ad

pbilofopbandum

&

alibi in arte

( v. gr.

&

.26.
Co<znit:o

Si quis per rationem aliquid fieri poffe agnovit facloque experimento idem
fieri

kijtcriat

obfervat

is

cognitionem pbilofopbicam biflorica confirmat

Qui per ra-

pbdofo-

pb.cam
confjinat

tionem agnofcit aliquid fieri poffe, is philofophicam habet cognitionem (. 6), qui vcro idem fieri obfcrvat, hiftoricam (iT. 3). Quod fi ergo idem fieri obfervat, quce ficri poffe per rationem agnovit, hiftorica cognitio

cum

philolophica confpirar.
fieri

Quoniam

itaque dubitari

obfcrvantur, adeoque codubitationis extra omnem aleam pofita eft; cogniciognitio hiftorica nem philofophicam hiftorica confirmari evidens eft. Patet hinc ratio , cur hiftoricam cum philofophica cognirione conftanter fimus conjun&uri ($.11), etfi ea non unica fit, cum aliam jam fupra '.11) attulerimus.

ncquit, quin

fieri

poflint, qua? acl:u

Cognitio

27.

Si quantitas effeclus viribus caufce proportionata demonftratur,cognitio pbi-

mathcmatit a
pbilofo-

kfopbica a matbematica baurit

cffcdtus vrribus caufa?

phicam
eertam
rcddit

omnimodam certitudinem Qui quantitatem proportionatam efle demonftrat, is ejus habet cognitionem mathematicam(. 14); qui vero caufam effcctus agnofcit,phi.

lofophicam(.6).Quamobrem fi demonftrari poffit,quantitatem effectus non exccdere vires caufae, cui eandem tribuimus, cognitio mathematica eum philofophica confpirat.Quoniam autemevidcntius conftare nequir, effedtum ab aliquacaufa proficifci poffe,quam ubi conftat,quantitatem
cjus

viribus caufa effe jequalcm

omnimodam

cognitio philofophica a mathcmatica. Iu ccrtitudincm acquirit.

;

biftorica

>

pbilofophica

& matbematica

In praefatione ad Ekmenta Acrometria:, qux A. 1709. primum cdidi, jam monui , tertitudinem cognitionis phyficae a mathematica ut ptunmum pendere , utque fidem oculatam darem, ipfa ha:c elementa in Phyficorum gratiam confcripferam , mathelin ad experimcnta applicaturorum, quae poftea propter ufum non contemnendum in Hydrau* Ijca Mathefeos univerfas elementis inferui.
.

iS.
cotijuu- Ejus

Inde confequitur , quod cognitio mathematica cum pbilofopbka genda ftt , nbi fumm<e , <ju<e datur , certitudini ftudueris

am

phtlofo-

Eam

in philofophia, etfi

ob rationem nos quoque cognitioni mathematicae locum hinc inde coucedemus phicacon. eam a philofophica diftinguamus ($. 17)) nihil enim nobis certi- iuniliQ.
eft

tudine antiquius

C AT U T
De
PHilofopbia

11.

Philofophia in genere*

eft fcientia poflibilium, quatenus effe poflunt. vhiUfoHanc philofophii definitionem reperi A. 1703. cum ad tradendam philofo- pbixe[e. phiam in Academia Lipfienfi in ledtionibus privatis animum appellerem. Eam c_,>: * initio anni 170$. cum Cafparo Keumanno , Infpe&ore Ecclefiarum & Scolarum Auguftanae Confeffioni addi&arum, limati judicii viro, communicaVratiflavienfium yi , & adverfus quafdam ipfius ob-ectiones in litteris privatis defendi. Tandem eam A. 1709. in prxfatione ad Elementa Aerometria; , de quibus modo dixi ($.17), in lucem publicam protuli. Hjec eum in finem adduco , ut appareat , quam animo conceperim philolophiae notionem, cum primum de ea accuration methodo tradenda cogitarem: ad eam enim per omne tempus direxi omnes meas de philofophia cogitationes
,

3-

Per Scientiam hic intelligo habitum aiTerta demonftrandi , hoc eft, ex principiis certis & immotis per legitimam confequentiam inferendi.
quomocerta tk. immota , quaenam confequentia legitima , logica docemus : cujus adeo vel hinc patet ad philolophandum neceflltas In diicurfu praeliminari fieri nequit, ut termini omnes futficienter explicentur fingula fufficienter probentur aflerta, utut leges methodi hic quoque tueamur
Quaenam fint principia do ifta conftituantur in
,
.

l^ ^
l

&

&

quantum

licet

51.

aclum confequt pojjint >philofoquatenus efle poflimt (jf.zg). p]} a m/ Quare cum fcientia fit habitus afferta demonftrandi (.30), in philo- ditratiofophia dcmonftrandum cft, cur poflibilia actum confequi queant Enim- nem,cur vero qui demonftrat, cur aliquid fieri pofllt, is rationcm reddit, cur JT?**^ (ri P Jj'id fieri queat ratio enim id cft, unde intelligitur , cur alterum fit. P In philofophia itaque reddenda eft ratio, quomodo ea, qux fieri poieft

ln phlofopbia reddenda

ratio

cur poffibtta

Philofophia enim

eft fcientia poflibilium,

funt

aclu fiant.
. 32.

Quod fi

ergo plura futrint

quorum unum perinde

poffibile eft

ac cete- peddit ra, stism ra-

io
tlorem
c.r
,

Cap. 1L
Ercnim
fi

De
,

Thi/ofophia in genere.

ra t phihfopbia docere debet

tera.

unnm
al-

cur illud potius fiat aut fieri debeat , quam ceplura fuerint poffibilia, qusc tamcn una eiTe nequeunt;

potiusfi.it

quun
terum.

unum porius fiat, quam altcrum (.4). Philofophia itaque rationcs eorum, qux funt vel fiunt , rcddens (. ^i), docere dcbct, quxnam fit ratio, ut in dato aliquo cafu unum porius fiat, quam alterum E. gr. Fieri poteft, ut hominis appetitus feratur in odium inimici , tum etiam in Quoniam itaque alia efle debet ratio, cur in odium potius, quam amorem eufdem amorem inimici feratur, alia vero cur amor odio prasferatur; in philoiophia doceri dcbet ratio, cur homo alterum fibi inimicum odio profequatur , itemque reddenda eft ralio, cur eundem amore complectatur
rario dcrur ncceffe eft, cur
.
.

n-

stndet
urtitudi-

momnimodx.

eft omnimodd certitudint. Cum enim philofophia fcientia fit (. 29), in ea demonftranda funt alTcrra, ex principiis ccrtis atque immoris legitima confequentia infcrendo conclufioSed qua> ex principiis certis atque immotis legirima ncs ^ 30 ) confequenria inferunrur, adeo certa funt, ut de iis dubitari ncfas fit:

Jn phihfophia ftudendum

id

pofito

quod fuo loco conftabit NuIIum adeo dubium, in philofophia , quod fcientia effe dcbeat, ftudendum effe certitudini omnimoda?,
.

hkdix
certitndi-

. 34?n pbilofophia itaque principia ab experientia derivanda , qua? demonftrantur experimentis ac obfervationibus confirmanda cognithni matbematica? una

&

nsolt':-

nenda.

philofophia ccrtitudinem omnimo^am confcqui ftudcmus (. 33) , quce vero ab expcrientia derivantur principium firmum praebcnt veritaris demonftranda? (. 10 ),tk eorum, qux demonftrata funt ccrtitudo per expcrimenta atque obfervarioncs immora rcddirur, ut vcritas cxtra omnem dubirationis aleam ponarur (.26), in plurimis dcniquc calibus ccrrirudo omnimoda a demonflrationibus marhcmaricis fcu cognitione marhcmatica pcndct ( . i-jji quis negare aufit, ca in philofophia ficri dcbcre quibus veriopera
eft
.

danda

Quoniam cbim

in

tas

adco

in

aprico collocatur

ur nullus

de ea fcrupulus fuperefTe no-

bis poffit?

,it!o-

35-

nis
ri

h Jioac

Patct indc , quoufquc cognith biftorica matbematka in pbilofopbiam quatsnus admittenda fir , ncmpe pnncipia pratbet firma atque immota examina decifwa cognith biftorica , evidentiam autem complet matbematka

&

&

mathemattctem
philofo-

Kcquc cnim
rt

marhcmarica in philofophiam admircognitio hiftorica -r l-i r lc in P" u nt, mii quarenus pniloiophicce rcrunt opcm : ahas enim pra>
tcr rationem admittcrcntur.

&

./_

Quatenus vero utraque philofophica?

,

fcrt

s.

opcm, earenus
tiae

ea phiiofophia carere ncquit

fiquidem nomcn fcicn-

tueri dcbct
;

(^.29).

Reifte ig tur hac ratione cognitionis hiftoricae ac mathematicx in philofophia conftituuatur firaices. Quodfi di&is quidpiam adhuc obfcuritatis adlisrere videatur , oam difpelleut cxempla ante($. 10.13) allata.

S>-1&-

Cap.

II.

De

Pbi/ofopbia in genere*

j r

36.

Quodft limites dicia ratione confiituantur , cognitio hiftorica matbe- n j matka non ttirbat veritatum in pbi/ofopbia nexum Cum in philofophia 7o?mtb vericas una ex altcra demonftrari debeat (. 30), omnia, qua? in ea hijturicx traduntur, continuo nexu copulari debent. Quod fi limites dicla ra- &m?ibe.

&

i.cognitio hiftorica principia firma prxbet atque matlca V '* immota 05- 35). Qiiamobrem cum ceterorum inde ratio reddacur(. ^' /T 10); cctera cum hifcc principiis cohxrent, neque adeo cognitio hi- pi,;a non ftoric.i nexum in philofophia hoc in cafu turbat. 2. Ex cadcm ra- turbat.
tione conftituantur,
.

tione cognitio hiftorica examina fuppeditat

ritate

non

effc

Quamobrcm
iis

quibus deciditur, a ve, alicna, qua? pcr rationcs fuerc dcmonftrata (jF. zs). cum ifta examina cum propofitionibus, quarum vcritas

coniirmatur, non

modo cadem

ratione coha?reant,
;

riones

earum cum

ipfis

connectuntur

qua demonftraverum etiam ipfamct ex veri-

cum demonftraconfcntiunt ; multis fane modis cum iifdcm cohacrcnt , adcoque ncc in hoc cafu cognitio hiftorica nexum in philofophia turbat. j. Deniquc li limites dicca ratione conftituuntur , cognitio mathematica complet evidentiam (.35) adeoque demonftrat clarius , circa qus adtatibus, qua? fub incudem revocandae, deducuntur
tis

&

(.27). Uberior vero ulturbat veritatum, fed eas firmius copulat veritatibus ceteris plures connectir. Quamobrem ncc co^nitio mathcmatica in hoc cafu impedit, quo minus in philofophia pulaliquis luboriri poterat
terior demonftratio

huc fcrupulus

&

nexum non

&

cherrimo ncxu omnia

inter fe cohaereant

demonftrationibus mathematicis augeri veritatum in philofophia concatenatarum numerum, non modo cogitands funt veritates, quae per demonftrationes mathematicas ceteris fuperadduntur , veluti , quod in dato cafu effectus, qui alicui caufx adicribitur, eidem fit proportionatus ( . 17); verum etiam aliae philolophica?, quaj ex mathematice demonftratis ita deducuntur , ut abfque illis catenam veritatum philofophicarum non ingrederentur , etii ad hoc genus referri debeant Sunt enim in natura rerum quorum ratio non perfpicitur,nifi ex mathematice demonftratis, propterea quod vel a d.*cerminata quadam figura, vel quantitate pendeant, ita ut aliter forent fi alia admitteretur in caiu dato figura , vel quantitas maior, aut minor. v. gr. Philofophi cur apes cellulas fexangulares in favis fuis potius conftruant eft reddere rationem ,
afferui,
.
..

Dum

quam figuras alterius. Enimvero fi omnes muneris fui partes adimplere debet , non minus mathematica, quam hiftorica 8c philofophica opus habet cognitione , ubi demonftrare voluerit, ex omnibus figuris poffibilibus in dato cafu eligi eam , quaj convenientifllma omnium . Iitiufmodi autem demonftrationes magnum habent ia philofophia mo-

mentum

in

17-

Metuendum vero non eft, ne philofophia, prout a nobfs numerum impoflibilium fit referenda, confequenter vana
3i.&feqq.
)

defimtur,

O uod
tiir

de~

fint,qua?

pbi-

de ca dcmonftravimus. Eft utique pbilofopbia e numero non fttnt . Etenim cum ca , qusefunt velfiunt, non defticuantur ratione , unde intelligitur, cur fint vel fiant(. 3 4) nftiuf s modi
(%.

lofophia*

eorum, qu<e

impojfibilia

i^
modi
funt potius

Cap.

II.

De
non

Vbfhfopbia in genere
ac cur in dato
ifta

fcientia impoflibilis

eft, qua: rationcm exponit,cur ea,qua

,

&

fiunt, efle ac
fiat
,

fieri
.

poflint

quam

aliud

impoflibilia non hoc modorDatur cognitio phioftcnditur brevius Idem funt, patet. funt vel fiunt quse (.6). Erlofophica, qua? cft rationis eorum, go poflibilis quoque philofophia , quae iftius cognitionis nos reddit

31. 32,); philofophiam efle ex

Quare cum eorum numero, quce

fcientia

fit

aliquo cafu hoc philofophia (.

compotcs (.31.30 Quemadmodum vero fuperius (5-5-) confultum minime duximus,ut ferram contentioois de eo reciprocaremus , num omnia , qux fiunt , rationem habeant, per quarn cur fiaut 3 ita nec hic difputandi animus eft, num pofllbilia omnia ad intelligi poteft
,

pluiolophiam referri
rationes

. Quaerendae funt inventa eft ratio,eareferenda lunt ad philoiophiam: cetera jure exulant , quamdiu eorum ignoratur ratio($. Fruftra vero difputatur, num ea quoque rationem habeant . Quod fi enim easi. zz) dem repetitur, dubio locus non eft : quamdiu vero ignoratur , nobis quidem perinde eft, Utroque in cafu de re ifta in philofophia filemus five quasdam adfit , five nulla

poflint

Veniendum enim
fieri

eft

in

rem praefentem

eorum

quae elle vel

pofle

cognolcimus

Quorum

.
.

38.
,

Fieri quoque poteft

nt pbilofopbi*

qualem fupra definivimus (.29),

Gtinmfira pote-

compotes reddamur.

Nos enim non

.

irrito fucceflii poflb fcrutari rationes

eorum, qux funt atque

Qett.

fiunt, ipfo faclo patet. De eo efto judicium, Qui vcro rationes demonftrare valet tradiderimus ubi philofophiam eorum > qux funt atque fiunt , is philofophiam , qualem fupra defi-

nivimus, callet (.31.32,). Fieri adeo poteft, ut philofophiae compotes rcddamur.

Non difputamus, quantum in philofophia homo proficere queat . Vana eft omnis haec difputatio . Veniendum denuo in rem praefentem . Succeflus docebit unumquemque, quid valeant humeri , quid ferre recufent . Quodfi philofophi Mathematicos imitentur , ut iis plures fuperftruere methodo accurata tradant , quae reperta> iam funt , veritates allaborent continuo ulterius progredientes; philofophia perinde ac Mathefis nova in die omnium eorum , qus funt capiet incrementa . Enimvero fuo loco demonftrabimus , ac fiunt , dari rationem, cur fint vel fiant ; Sc eas homini efle facultates , ut rationem. iltam icrutari Sc in hac fcientia in dies ulterius progredi pofllt . Sed iftiufmodi demonftratio a limine philofophiae abhorretj quae principia bene multa ex Logica, Ontologia*

&

&

Sc Pfychologia

mutuatur

. 39. ctiam pbilofopbia juris^Medicin* ,arthm quarumcunque * in Jurisprudentia docentur leges. Legum dantur rationes, cur pophiaittEft igitur quaedam fcienris, Me- tius hce, quam aliae in Rep. fint ferendas iicintty tia, quae cxplicat iftas rationes, adeoque philofophia juris (.31.32).

^r-, r

Pofftbilis

Nam

trtium.

Medicina agitur de fanitate, de morbis , de iis, quae fanitatem confervant, de rcmediis morborum. Sed dantur rationes fanitatis atque morborum, nee deeft ratio , cur ha>e vel ifta fanitatem conferNon impoflibilis vcnt , ha?c vel ifta medicamenta morbum fanent itaque fcientia rationes iftas exponens,adeoque philofophia artis Mcdicae. 3. In quacunc-ue arte alia non defunt ratioues eorum,quxr ibi
2>

in

fiunt.

. .

; ,

Cap. 1L
fiunt.

De

Tbi/ofopbja

genere

Unde eodcm modo

patet, non impoflibilem efTe philofophiam

;

artes manuarias ab e<ftiflima"s refertur . Sed datur ratio, cur id cuneo , vel fubinde eti.im fecuri fieri queat . Ci cur ligna findi poflint , vires 6c ichis , quo adigitur , mathematice demnnftrari poflu.it Dacur igicur philofophica artis huus abectac cognitio mathematica ( . 6. 14 ) , unde philo;i ruiimodam certitudincm haurit ( 5- 17 ) Nullum adeo dubium , quod ea ad philofophiam reierri debcat (5- 51 Equ'dem hactenus de artibus parum philofophati lunc , qai u.l Sed nobis jam non eft negotium cum eo,quod vulphilofophiam animum appulerunt go fien folet , verum potius cum illo , quod fieri debet Quemadmodum vero fuperius (5.14) defendimus , quod ars fuppetias ferat philofophantibus ; ita hic afferere nulli dubitamus quod ex philofophia artium multa redundatura fit utilitas in ipfas artes , fiquidem in publicos ulus proftaret Patent ea ex iis, quac de utilitate cognicio-

artium quarumcunque. E. gr. Ugna findere inter

&

&

nis philolophicx

mox fumus

in

genere demonflraturi
.

40.

Jpfa artis opera phihfopbkam cognitionem admittunt . Etenim nec ea ra- Opera artionibus fuis deftituuntur, id quod ipib faclo deprchendimus Quam- tisodphiobrcmeodcm, quo ante (.39), modo conficitur, ipfa quoque ar- lofP h!am
.

tis

opera ad philofophiam refcrri.

.

pertiaent.

E. gr. ^idificia artis opera funt . Datur autem fcientia , qus rationes exponit eorum quae in acdificiis determinanda funt Et ea eft Arcbiietlura civilit , fi non per , modum artis, quod vulgo fieri folet , fed per modum fcientiae tradatur , quemadmodum a nobis factum in Ekmentis Mathefeos univerfa?

omnium

41.
,

ea certiori fucceffu ad cafus in humana obvios appikantur , quam ubi eorundem nonnifi hiftoricam habemus. Quicquid de ente aliquo pra?dicatur,id nonnifi fub certa conSi

quorum philofophka

nobis efl cognitio

Cognitio-

vita

n ' s pbilofP'J ; lee

ditione eidem convenit, five conditio

ifta

a definitione

five aliunde
.

^>^-

petatur, id quod in Logica indepcndenter ab hifce dcmonftrabitur q Uam fc. Qui philofophica cognitione inftru<ftus,is novit rationem, cur aliquid jlorica. fit, vel fiat (. 6) ,adeoque conditionem iftam perfpicit, fub qua aliquid de entc quodam enunciatur,confequenter praxhcatum non tribuit enti obvio, nifi ubi conditionem iftam prxfentem perfpicit In applicatione igitur eorum , quorum philofophica nobis eft cognitio, norj aberramus. Enimvero ubi hiftoricam faltem cognitionem habemus, ad conditionem iftam vel prorius non attendimus , vel minimum non inregram perfpicimus, cum fic faltem conftet, aliqua efle vel fieri pof.

fe,

ncquaquam vero cur

ifta

piffime folet, ut in obviis vita?

abfente

conditione

(.7). Fieri adeo fa> humana* cafibus enti alicui tribuamus fub qua eidcm compctit , confequenter quod
fieri
,
.

vel efle queant

eidem minime competit. In applicatione igitur eorum, quorum philofophica cognitione deftituimur, faepius aberratur Cerrior itaque fucceflus eft in applicatione cognitionis philofophicae , quam hiftorica? Aberrationem rftam quotidiana loquitur experientia Ut tamen di&a clarius intelligantur prseiertim cum nondum tradita fint , qua: in demonftratione praefupponuntur lubet uno alteroque exemplo eadem illuftrare E. gr. videt quis furculos roris marini altero fjji extremo in terram defixos radices agere atque in fruticem excrefcere Eun~
.

dem

14
Jem eventum
tentat
.

Op.
fibi

//.

Ds

Vhilojopbia in genere

furculis promitcens , irrito conatu idem rationem inquiric, cur id in rore marino fuccedat , eamque reperit , is novit conditionem ad fucceflum requificam, confequencer eadem abfence eundem fibi minime promiccens ab irrito labore abftinet Auguftinut ManJirola , Ordinis minorum S- Francifci , fingulari artificio ex foliis citrinis &: limoniis arbores educavit. Etfi idem experimentum m Germania quoque non infeliciter fuerit iteratum , a pluribus tamen fruftra tentatum, propterea quod , lacence cognitione praxeos philofophica, poliin applicacione regularum a ManJirola dararum aberratum fuic . In moralibus ticis cognitio philolophica hactenus tancum non prorfus neglecta . Teilacur vero experientia,quam dubius in iifdem fit eventus , etiamfi aita agere intendunt Milericordia miieri tangimur, cognita e us miferia . Ignorata ratione , adeoque cognitione philofophica deficiente, miferi fibi perfuadent , fe alios ad mifericordiam permoturos, fola mtSpem vero fallit eventus : in aliis enim cafibus deficit mifericorferis expofitione dia, in aliis irrifioni locus eft . Quod fi vero philofophica cognitione inftrudtus novit,
in

arborum quarumcunque
in

Enimvero qui

&

mi.ericordiae

non eife locum , nifi ubi amor miferi adfuerit ; is fola miferiae expofitione alterum ad mifericordiam permovere minime tentat , aut fi ex ratione probabili agat certum fibi eventum non fpondet Inquirendum nimirum fibi effe perfpicit, num alter univerfali totius generis amore teneatur , nec adfit ratio fpecialis , qua? impediat , quo in cafu oppofito quaerenda effe media novit alterius minus erga ipfum lefe exerat ,
.

&

iu fe

provocandi

amorem.
.
efl cognitio
,

Cogn:
pbilofo-

Quorum
vios

pbihfopbica
,

42. ea ad plures cafus in vita

humana oh,

applicantur
,

quam

ubi eorundem nonnifi

biftoricam bahcmus
.

fi

ratio

phic*

quod fpeciei competit , in notione generis contineatur Ecenim qui hiftoricam habet cognitionem, isnovic, aliquid effe, vel fieri poffe (%'. majov ex^ q Uarn obrem quod de fubjedto certe cujufdam fpeciei cognovic, id adrnittic n '^ ^e fubjectis aliis ad eandem fpeciem percinentibus . auamh' non racio ejus, quod cribuirur fpeciei , in notione generis Rorictc.' Quod ll camen contineacur; idem de coco genere, confequenrer eciam de omni alia fpecie ad idem genus pertinente, pra?dicari debet. Hiftorica igitur cognitione contentus ad res unius fpeciei applicat, qua? ad res plurium applicari debebanr, confequenter ad cafus in vita obvios pauciores, quam fieri poterat. Quod fl vero quis philofophica polleat cognitione, is rationem eorum perfpicit, quce funt atque fiunt (. 6J, adeoque videt, num ea in notione generis, an in notione fpeciei contineatur. Quamobrem fi contingat, eam in notione generis reperiri; pluejus
.

ribus fpeciebus tribuit, quae fola cognitione hiftorica fretus nonnifi de una enuntiat . Eadem itaque ad plures cafus in vita humana obvios
applicat celerius, fi alveus coar&etur, ut per minorem fe&ionem fluvii Qui fola cognitione hiftorica inftru&us, nonnifi in daco cafu eadem , uci poceft, quando nimirum efficiendum, uc aqua in alveo fluvii alicubi celerius fluat, vel tardius .Emmvero qui cognitione philofophica pollet , is novit , motum aqus hac ratione accelerari , vel recardari, non quacenus ea aqua eft , fed quatenus fluidum graE. gr.

Aqua movetur
antea
.

fluat

quam

ve , coniequenter motum fluidi gravis cuiufcunque per canalem declivem ruentis hac ratione accelerari , vel retardari pofle ^ Imo cum eidem conftet , motum aqux ideo acce-

krari, quod ob altitudinem aqux crefcentem celeritas augeatur, donec

eodem rempore

per fectionem mfnoremtaiitundemaquxfluat, quancum antea per mrorera fluebac ; haud ebfcure is intelligit , idem valere de omni fluido , fi vis,qua urgetur fluidum , arctata

apertura, per

quam

fluit ,

augetur

..

Neque euim minus eidem marufeitum

eft

alveum

fluvii

Cap. //.
fluvii

De

Tbi/ofopbia in genere
:

15
per

coarttatum
.

vel

maorcm
quam

Quamobrem

ampliatum hic faltem fpectari tanquam aperturam minotem Si apertura ^ propofirionem multo univerfalius ita enunciat

vis intendatur , donic per rnifiuiiurn quodcunque a vi quacunque wgettir , coartletur norern eadem fluidi quantitas eodem temporc rnoveatur , qu<e antea per majarem movcbatur , monon videt , ufum protus fluidi mulium aiceleratur j in cafu autem oppofito retardatur
.

&

Nemo

nunc latius patere , quam ante, cum nonnifi ad cafum valde fpecialem reftrinSane nunc ad res externa fpecie valde differentes applicari potefl: v. gr. Quae geretur de aqua per alveum fluvii decurrente didicimus , eadem quoque ad folles applicamus
poiitionis
.

ventum fortiorem excitaturi

43Si ea
,

qute cognitio biflorica

,

ad cafum

fpecialem reflringit

univerfalius
,

co?n!tio

ut phdofoQuoniam c- phica cognitione minus ampla inflruclus ad plures cafus fit paratus nim, qui philofophica cognitionc pollet, rationem ejus novit, quod compead Yh 'ad cafum fpccialem cognitione hiftorica reftringitur ($.6); eum latc- 'f'
enunciari poffunt
cognitione pbilofopbica propofitionum
.

numerus minuitur

notione generis contineatur Quamobrem cum de genere praedicari debeat, cujus ratio in ejus notione continetur , quod fuo loco in Logica clarius conftabit; qua? cognitio hiftorica ad certam fpeciem reftringit , ea ad genus philofophica extendit 5 prouti
rc nequit,

quod

ifta

in

J torlca '

jam antc (. 41) demonftravimus. Plures itaque propofitiones de diUna proverfis fpccicbus formanda* hoc modo ad unam reducuntur pofitio cum jam fatisfaciat, ubi pluribus antea fuerat opus, pauciori
.

cognitione inftruftus ad plurcs cafus paratus eft. Esemplum , quod ad $. prsecedentem propofuimus , hic quoque locum habet - 44Cognitio pbihjopbica

animum
fi

voluptate perfundit

ftare non

licet

Quod

cognitio hiftorica circa

quam ab biflorka expe- Vohpas obvium verfetur, ani- ex C0Z>*'Si

mus

eft

indifTerens, nec ulla ratione inde

movetur.
fin

inexpectata nonoflc
intereft
;

l f op

^~

bis ofteraft, in admirationem

rapimur
fi

talia

qus

gaudemus quidcm, dum primum innotcfcunt,

p rofccla.

mox

itcrum evanefcit

Quod

fcd voluptas tranfitoria vcro rationcs eorum , qua: cognofci-

mus, perfpicimus, mira voluptate perfunditur animus fciendi ac veri cupidus, olim reditura, ubi cafdem denuo mcditeris. Tentanti patent omnia, quorum ratio a principiis pfychologicis pendet, fuo loco explicandis ac firmandis .Experimur quoque iftud voluptatis genus, quod cx fcientia prcficifcitur , palmam prceripere voluptatibus ccteris quibufcunque
45Pbihfopbia ob ufum cognitionis biftorica in cafibus vita bttmane non efi ;i r <pf } contemnenda Quoniam enim cognitio philofophica fucceflu feliciori ad pfcacut cafus vits applicatur, quam hiftorica (X41) , ad plures fcfe cafus nnconfxtendit (^.42^. itautminus ampla cognitione inftructus ad plures temmnda
.

&

fit

paratus (. 43) ; ca dcnique voluptate animum perfundit, quam ab hiftorica niiuime expcclarc liccc (.44); infignis fane prxrogativa eft

cogni-

i6

Cap.

II.

De

Vbilofopbia hi genere

cognitionisphilofophicprajhiftorica,ipfumfi ufum fpecles in cafibus vira? humanae. Abfonum itaque foretobminoremcognitionis hiftorica: u-

fum philofophiam contemnere, qua: majorem praebet ac infigni prajterea animum voluptate demulcet, qua> haud exiguam felicitatis hurnan partem conftituit id quod fuo loco oftendetur.
:

46.

Thilofofopbidefin.tio.

Pbilofopbus eft
efle poffunt.

qui rationem reddere poteft eorum, qua? funt, vel

.

Ratio definitionis patet

( .

Pollet

nempe
eft

ifta

fcientia

philofophia: nomine falutatur

29)

&

qux
,

cujus

rationem reddere

unum potius fiat in cur poflibilia aclum confequi queant (.31) dato cafu , quatn alterum , quod perinde poffibile erat (-32).
. 47.
oitinstm

&

Majof ergo

pbilofopbus

eft

qui plurium rationem reddere poteft

minor ,

major
philofo-

qui pauciorum rationem novit

fhlis

Hoc 1'ane criterio diftingues philofophos , quibus veri nominis fuerit philofophia ; Sunt equidem adhuc difterentiae aliae, qux a dotibus intelle&us pendent gradus conftituunt fed Ue his demum judkare licet , ubi logica intimius fuerit perfpe&a.

&

jT.

48.

I^ar.o in

omnibm
philofopbtis.

homo rationem , ut unus tamen non fit , nifi philofophus , qui rationem reddere poteft eorum, qua; funt,vel effe poffiint (. 46 ) nemo bominum in omnibus efi pbilofopbus Imo fi quis juxta hanc normam feipfum examinare voluerit, quam parum fit pbilofopbus intelliget.
Qiioniam poffibilium tantus
perfpicere
eft

numerus

omnium

minime

poffit

l^cslra
definitio

philofophi

j.ijtn

Cum enimvinoftra? dequatenus rationem eorum reddere poteft , qux funt vel effe poffunt ( . 46 ), fecundum hanc vcro norrnam fck cxaminans intelligat , non modo quod philofophus in omnibus efTe nequeat ; verum ctiam quam parum fit philofophus (.48); fieri fane non potcft, ut proptcr philofophicam cognitionem fefe cficrat Noftra igitur philofophise notio eum a faftu rcvocat. Equidem ex definitione noftra fequitur, eum non effe philofophum, qui fola cogni.

49Noftra igitur pbilofopbice notio a faflu revocat

finitionis

philofophus ncmo dici

poffit

nifi

quae funt ac fieri poifunt , rationem vero , cur , Sed nemini hac ratione injuria infertur , nemo contemniNon denegatur ipfi eruditio rur , propterea quod noftro judicio philofophus non fit do<ftrina in vita utilis In fcientiis diitinguenda funt , quas diverfa deprehenduntur , philofophicam nominibus diverfis a fe invicem difcernenda. Cognitionem hiftoricam difterre, clarifllme eviiftum dedimus ( . 7 ) Sc difterentiam in definitionibus attendimus (. 3.6). Lex autem ratiocinandi prima eft,ut ex notionibus ratiocinemur nemini impofituri nomen , nifi cui competit definitio. Imo vanum foret , fi quis de nobis quereretur,quod noftro judicio philofophus non habeatur Nam qui noftro fenfu philofophus efle negatur, is dicitur vacuus ratione eorum , quae efle polfunt ( . 46). Quod fi igitur rationem iftim ignorat , poftulare a nobis non poteft , ut ipfi ejus notitiam tribuaSin rationem callet , noftro fenfu philofophus eft , in omni cafu philofophus m:is agnofcitur, ubi rationem reddit eorum , quae funt vel efle poflunt Philofophi non eft voluptatem ex nomine percipere cui fi ab;ecla relpondeat idea , augufto nomine abje-

tione hiftorica inftru&us recenlere novit

vel fiant
,

fint

non perfpicit
.

&

& &

&

#edere,

cui tribuitur, ftatuetur

-5-

, , . .

Ciip.

1L De

Tbilofopbia in genere

iy

50-

Si quis novit philofophice

propofitiones
;

earumdem demonftrare nequit it Qui philofophia: propoiitioncs novit caiquc

in
.

eafque intelligit , veritatem vero p/,,7^ hiftorkam babet pbilofophirf cognitionem pi)it t0 _
.

intcliigit

ri

cognofcit

gnitio biffloriea
.

philofophia doccantur. Cum adco cognofcat faclum aliquod , quce Scd quoniam vcritatcm illarum hiftorica cognitionc pollet ( . 3 ) propoiitionum dcmonftrare nequit, fcicntia deftituitur ( % 10 ) t confequentcr philofophia ipfa vacuus ( 29 ) nonniii hiftoricam habet
philofophias cognitioncm
niii

ncc adco Philofophus dici potcft ( . 46), inconftantiam in loqucndo admittas , cui in philofophia nullum
,
.

concedimus locum
VrxPatet ex iis, qu.-e modo ad $. 49. diximus , in nullius ha:c dici contemrum quam vero quod ratio fuadeat , ut ita fentiamus; generofos animos incendimus , ut praeclara contendant , non fine fcientiae ipfius fructu , nec fine generis huad excella mani felicitate , in quam veritas multis modis influit Non ignotae mihi funt utiiitates
cer

&

alix

agnitae, a quibus ritas perfpicue oitendi poflit

parum hactenus

tamen

recenfendis abitinemus

donec earum

%-e-

hiftorkam hahet pbilofopbirf cognitionem , eam ad cafus v\t<e buma- Cognltib mance applicare valet Qui hiftoricam habet philofophice cognicionem , pbilofois cjus propoiitiones novit (. 50 ), adeoque ipii pcrfpeclum eft, de phiahi-

Qui

quo

fub qua conditione prardicatum aliquod cnuncictur. ftoricaaf Et quoniam propoiitioncs intclligit, tcrminorum vel perfpeclas habet dcfinitioncs, vel minimum notiones rerum iifdem denotatarum claras: ^,7;,. patebit enim fuo Ioco in Logica , in oppoiito cafu ficri non pofle, ut
fubjcclo

&

^L?

definitioncm tcnet, vel notionem minimum claram habet, iseam fibi oblatam agnofcit , confcquenter fi cxpreila in propoficione conditio adfit , prardicatum in propofitione fubjccto tributum eidem convenire concludir. Hiftoricam itaque
propofitio intelligatur.

Qui

rei alicujus

cognitionem ad cafus vita? humana? applicat , Arithmeticam pnphilofophia fortem experitur, quae Mathefeos efle folet fticam in variis vitae cafibus exercent , qui operationum regulas demonftrare nequeunt Agrimenfores architetti militares praxes quaidam Geometria feliciter ablohunt, etfi eas demonfhare non noverint Qui adeo hebetioris funt ingenii , quam uc demonftrationes capere pcflint , eos propofitiones abique demonftrationibus doceri prajftat , quam, ut a philofophia prorfus arceanrur . Imo utilitate non caret , fi quis hiftoricam philo>hise cognitionem fibi comparet , antequam ad ipfam fcientiam animum appellat Etenim ftrationibus fupponuntur propofitiones pra:cedentes familiares: qui igitur liares reddidit , antequam demonftrationes expendit , is in iis concipiendis multum facilitatis fentit ac celerius multo in ftudio philofophiae progreditur quam ub: omimnri, cux in ea traduntur , prorfus fuerit ignarus
h?.bet

cjuam

Eandem

&

52.

Sola cognitione thilofophia hiftorica inflruclus de controverfiis philofopbicis

Judex
cc "'p-~

in

judkare nequit
rus
eft
,

Qui de

thefi in philofophia controverfa judicium iatu,

is

demonftrare debct

num
iis

ca thefibus ceteris contradicat,

phijofophi

an Kuivirt confentiac, aut

num

cx

Iegicima confequentia dcducatur. dsquiefle

Quare

ncnp

iS

Cap

II-

De

Tbilofophia in genert,

Quare cumadhoc requiratur habitus demonftrandi adeoque ipfa fcientia ( .30^, fola vero cognitione philofophire hiftorica inftruclus eadem careat ( %. 50 ); eundem de controvcrfiis philofophicis judicarc non pofle evidens eft.

Idemulteriusoften.

53-

Multo minus igitur de

j ,'fi

controverfiis philofopbicis judicare valet y qu\

.

tan-

ditur,

Is enim tum cognitionem biftoricam habet cognitionis pbilofophica alterius quam rationem fa&i alleget altcr ( .8), adeoque lenon nov c> n

qui ipfius philolophia: hiftoricam poffidet cognitionem (.5o).Quarecumhic judicem controverfiarum philofophicarum agere nequeat (. J2)> multo minus ille judicem earundem agere poterir.
viori cognitione inftructus
,

quam

iT.

54.
hijloricam babet cognitionem
,
, per exutut demonftrationes non

Medius
interco-

Si quis tbefes pbihfopbi<e ,

quarum

ptrimenta atque obfervationes confirmare novit

gnnicMm

cap lat

fc

di
.

um quendam gradum

inter cognitionem

btfioricam

& pbilofo-

Etenim qui fola cognitione hiftorica inltruftus , is propofitiones tantum novit atquc intelligit , veritatem vero philofophia; &hiftorU cam gra- earundem non perfpicit ( . 50 ).Qui illas per experimenta acque obdus. fervationes confirmare novit , is agnolcit , id fieri pofle , quod pofle

pbUam

fbicam cbtinet

fieri per rationem philofophus agnofcit ( . 26). Quoniam tamen ipfe rationem non percipit, ph lofophica cognicione dcftituitur ( . 6. 9). Ejus itaque cognitio inferior eft philofophica, fuperior tamen hiftorica , adeoque gradum intermedium conftituit inter hiftoricam atque philofophicam. Optandum fane foret , ut ii, quibus vel ingenium tantum non eft, vel otium non
;

quo demonftrationibus vacare poflint ipiam lcientiam philofophicam fibi comad hunc gradum intermedium contenderent quemadmodum Opticorum theoqui ipfas demonflrationes perpendere vel non remata per experimeota probantur illis Hic enim proximus ad philofophiam gradus eft, qui eus initium poifunt , vel nolunt
fuppetit pararuri
,

dict poterat. Imo multum in philofophia proficerent , fi philofophia per gradus traderetur, ut primum ad hiftoricam cus cognitionem perducerentur , qui memoria vigentj deinde eadem experimentis ac obiervationibus confirmarentur , qux meniori.-E fuere impreffa ; tandem ad ipfam fcientiam perducerentur , qui ingenio praeftant . Infignis inde in Remp. rhl&us redundaret , ac controverfia: temerariae eliminarentur , quibus partim ex vamtate, partim ex pravo affeftu litatur . Sed ea de re in polkicis ex inftitutoa-

gemus

C A-

C
De

AT U
S.

IIL

partibus Philofophia:.
55-

ipons momento nobis lumus conicu rerum extra nos pra fentium & organa fenforia noftra commoventium; quilibct vero etiam fui ipfius confcius eft. Id , quod in nobis fui ipfius confcium eft , dicitur anima; rcs cctcrx cxtenfa?, figuris & magnitudinc a fe inviccm diffcrcntcs, quas extra nos intuemu x^corpora vocantur. Admittimus Et quam priitaque duplex entium genus corpora & animas bumanas animas humanas non efle entia a fe, feu mum ftatuimus , corpora propria virtute ortas & perfeverantes, Autorcm quoque admittimus cum corporum , tum animarum, cujus virtute utrumque entium genus fuit produclum. Atque is Autor rerum, quas exiftere Iargimur, Deus a nobis appcllatur. Quamobrem entia , qua: cognofcimus ad nofmetipfos attenti , antequam philofophamur, func Deus , animaj huma.

Cy^

&

nae ac

corpora

$6.
,

Tres binc enafcuntur

pbilofopbi<e partes

quarum una de Deo

.

altera de Thilofo-

Quoniam phiaparanima bumana , tertia de corporibus feu rebus materialibus agit cnim practer Deum, animas humanas ac corpora entia alia non cogno- tesprt*' fcimus (. 55); nec plures poffunt conftitui partes philofophiae ab eo , qui nonnifi ad ha:c tria entium genera attendit. Non negamus praeter corpora animas & Deum entia alia exiftere, nec in dubium

mm

angelorum exiftentia tradit Scriptura facra ; fed id tantum modo afferimus , quod , antequam philofophamur de philofophise ob;edto folliciti non pluraentrum genera nobis innotefcant pnter animas & corpora eorumque Autorem Deum cujus exiftentia quamvis nondum a nobis demonftrari pofilt quamdiu philofophia nondum cxculta , ob rationes tameii probabiles admittitur , perinde ac differentia inter animas & corpora Philofophamur enim , ut certam confequamur cognitionem eorunt , quae

vocamus

que de

feufu duce

&

attentione ad noimetipfos facla confuie agnofcimus

57Theologie naturSi
dtf"'* 19 '

Ea pars philofophia? , quae de Deo agit, dicitur Tbeologia NaturaKf. Quamobrem Tbeologia naxuralis definiri poteft per fcientiam eorum,
quae per

Deum

poffibilia intelliguntur

poflibilium, quatenus efle poflunt (. ro poflibilium etiam ea fint, qua: Deo infunt per eum fleri pofle intelliguntur, quod nemo negavcrit, quam primum exiftentiam Dei ad-

Etenim philofophia eft fcientia 29). Quamobrem cum in nume-

&

mittit; ideo

Theologia naturalis

eft

fcientia

eorura, que per Deurrs

pofllbilia funt,

Qui

zo
.

Cap. llh

De

partibus Tbilofopbict

Qui demonftrare debet , quaenam per Deum poifibilia fint ; is ea nofle tenetur , qus Ea , qua: infunt , funt attributa, cVquae vi horumattributorum per iptum eideni infunt conlervatio univerfi veluti creatio fieri poffc intelliguntur , funt operationes ipfius , Unde apparet , io Theologia naturali agendum elTe de attributis ac operationibus Dei Enimvero quoniam in hoc quoque difcurfu prxliminari eum , quantum licet , fequi libuit ordinem , ut ex antecedentibus infcrantur fequentia; ideo in definitione Theologias naturalis nullam exprelfam fecimus mentionem attributorum ac operationum Dei , led

&

eam terminis generalibus concepimus , quibus tanquam definitio lpecialis ex definitioMonemus talia , ne methodi ignari reprehendant , ne philofophisE generali deducirur quod in derinitione non exprimantur ea , quas in Theologia pertractari debent Ubi regulas definiendi in Logica demonftraveris , non dirficulter demonftrari poterit , noftram Neque enim in definitione Theologi.t naturalis definitionem ex alfe iifdem convenire Ex iis vero , qus in pluri contineri debent, quam ad cetera inde deducenda fufficiunt definitione Theologix naturalis pofuimus, deducere poifumus , quae in eadem pertra&anNovi quid a me fieri pofllt Quod \eda fint quemadmodum fuo tempore conftabit ro a me fieri poteft, inter ea, quas fieri nequeant , referri implicat
. .

Tfychologixdcfini,
tio
.

Pars philofophix, quse dc anima agit, Pfycbologia a me appellari foler. Efl iraque Pfycbohgia fcienria eorum, qux pcr animas humanas poflibilia funr. Rario definitionis patet, ut ante. Efl: cnim philoiophia in genere fcienria poflibilium, quarcnus efle poflunt (.29). Quare cum Pfychologia fit ea philofophia? pars, quae de anima agit; erit ea
fcicncia

eorum, qua? per animam humanam

poflibilia funt.

59-

Thyficte
defm.tio

Pars denique philofophia? quae de corporibus ag\t,Pbyftca falutatur. Quamobrem Pbyficam definio, quod fit fcientia eorum , qua? per corpora poflibilia funr. Ratio dcfinitionis hic quoque patet , ut ante (jT. 57). Quoniam enitn philofophia efl: fcientia poflibilium, quatenus effe poflunt (jf. 29), phyfica autem de corporibus agit; erit ea fcien-

corum, qux pcr corpora fieri poflfunt. Quae de theologiae naturalis definitione paulo ante (5-57) annotavimus , ea mutatis Suo fane mutandis ad definitionem Pfychologias etiam atque Phyficae applicari poffunt tempore ex prolegomenis difciplinarum fpecialibus conftabit , quod per iftas definitiones fatis determmentur ea , de quibus in iis tradlari convenit
tia
.

60.
.

Tundawientum
Logic<e

duplicem babet facultatem, cognofcitivam atque appetitivam Hxc ftabilienda ubeperexpcricntiam certa fumimus,fuo loco explicanda

Anima

&

&

rius.
fe
,

Ncc minus

philo-

nempe

patet, utramque facultatem in fuo exercitio abenare pofcognofcitivam a veritate , appetitivam a bono, ita ut illa erro,

fophi.v
praclictt
,

rem

loco vericatis amplcctatur

ha?c
.

malum
61.

Nunc nobis fufficiant Diftinitius ea exponemus in Pfychologia experientiae obvije, quibus dicta confirmantur clarae

loco boni cligat. terminorum notiones

&

Logicx
dejinltio
,

Ea philofophia: pars, qua? ufum facultatis cognofcitivas in cognofcenda veritate ac vitando crrore tradit , Logica dicitur quam adco dcfinimus per fcientiam dirigcndi facultatem cognofcitivam in cogno:

fccnda vcritatc.
Qii.t circa

traduda.

banc definitionem moneri poterant, ea refervamus ad prolegomena Logicae mox . 62.

Op.

///.

De

partibus Tbifofopbirf

Xi
cli.

. 62: philofophia: pars, qua? vcro ufum facultatis appetitiva in Ea gcndo bono & fugicndo malo inculcat , pbilofopbia praclica dicitur

Tbilofoc
j?' f. *"" l0

' h: Efi P ? P ra

adco

pbilofopbia praclica fcientia dirigcndi

facultatcm appetitivam in

eli-

di ~
'

gcndo bono
Duplici
tenus

&
,

fugiendo malo.

63.
,

modo bomo
aut
,

conftderari potefi

vel quatenus

eji civis

quod pcrindc
,

cft ,vel

efi bomo , vel qtia- Fun/aquatenus vivit in focietate gc- mentum

ncris

humani

feu in flatu naturali

vcl quatcnus vivit in fccietate civiliin

&hicaae
Tolit!ca
'

Ob

duplicem hunc refpectum philofophia practica

duas difpcfcitur

partcs.
64.

confideratur tanquam vivens in EfWr<e tefn-.tio. ftatu naturali , fcu in focietatc gcncris humani , Etbica appcllatur Quamobrem Etbicam dcfinimus per fcicntiam dirigcndi aclioncs libcras in ftatu naturali , fcu quatcnus lui juris eft homo , nulli alterius po-

Ea

philofophia? pars, in qua

homo

fubjcctus. enim nunc non vivamus in ftatu naturali , ubi alterius poteftati fub;e<fti fumus in ftatu civili libertatem hominis non quoad omnes acftiones reftringi conftat tamen Earum igitur fed magnam earum partem , imo maximam illimitatam eidem relinqui
reftati
Etfi
,
.

refpeilu perinde eft, ac

fi

in ftatu
.

naturali viveret

nullius poteftati fubjeitus

fed a-

ttionum fuarum ipfemet dominus

65.
in

Ea philofophia: pars,
Rep. feu ftatu
civili,

in

qua homo confideratur tanquam vivens

vocatur
.
.

Tditic<e
t>o
.

Politica

Eft itaque Politica

fcientia di- dcjm

rigendi acliones liberas in focierate civili feu Rep.

66.
praeter Remp. feu focietatem civilem focietates ali<e minores , z i t _ quibus etiam in ftatu naturali feu extra Remp. fuiflec locus , vcluti fo- mntum cietas conjugalis ,paterna, herilis, quae fimplicium nomine venire folent. Oeconomi.

Dantur

67.

<"

Pars ca

philofophia?, in

qua homo confideratur tanquam mem- oecom.

brum

focietatis alicujus minoris Oeconomica appellatur

Unde

Oeconomi-

mha

de~

ca cft fcienti3 dirigendi aetiones liberas in focietatibus minoribus, quifuiflet locus. Receptas retinemus difciplinarum divifiones: definitiones vero iftiufmodi concinnamus qua: notitiis generalibus refpondent
.

finitio,

bus etiam extra Remp.

68.

Quoniam fieri nequit, quod non cognovit ea

;

ut

homo

appetat

bonum
,

&

averfctur

malum,

juris

#a->

philofophia: pars

in

qua docetur, quaenam

.

turtedefinitio*

acliones fintbonae, quaenam mala?

Definitur Jus natune appellatur , adeo Jus naturapet fcientiam aclionum bonarum atque malarum. Facile patet, jus nacurs eue theoriam philofophis practkae , 6z),Ethks fcilicet*
(

Poli-

22

Cap.

III.

De

partibus Tbi/ofopbia

PoliticzatqueOeconomicx($.64. &feqq). Quamobrem cumnonopus fit , theoriamapraxi diftingui ; jus naturs in ipfa Ethica , Oeconomica atque Politica tradi poteft
.

69

Futfda-

mentum
pbilofo-

pbihfopbice praclica pendet

ph:<epri~ Equidem & a priori fuccedit demonftratio fed iupponuntur ex Ontologia & Pfychoflicxuni- logia, quae minime in vulgus nota lunt tlnde ab ifta hic abftinere methodus mbet Neque enim ea fert , ut principia poilulentur , quae aegrius admittuntur, quam ipfa proyerfnlis.
: .
.

praxis Sunt quoque principia quadam generalia t unde cmnis tbeoria Qiiod hic aflerimus, ipfo fadro probatur , nem p C dum principia ifta gencralia exhibentur.
.

&

pofitio, quoe per ea probari debet

ThilofoCiute defr.itio.

10.

Ea philofophix pars, qua? generalem theoriam

prac~tica? tradit,

&

praxim philofo-

phixpn- phiae

me

Pbilofopbia praclica univerfalis appellatur

Unde eam

definivi per fcientiam affectivam practicam dirigendi actio-

nes liberas per rcgulas generaliflimas.

Philofophiam practicam univerfalem methodo mathematica confcriptam dedi A. 1703. eruditorum examini in conflfclu publico fubmifi in Academia Lipfienfi , cum fpecimen per ftatuta edendum effet academicum inter Do&ores privatos locum ambienti Ataue hoc fpecimine primum innotui Leibmtio , qui mittente Mencbenio idem acceperat Etfi valde luvenis confeceram hoc fuoque me iavore ac amicitia dignum mdicaverat fcriptum Mathematicos imitatus recentiores, qui in Mathefi univerfali communia Arithemetici ac Geometrix principia generaliter tradunt ; in eo tamen tradita folida etiamnum reperio , utut theoriam profundius pofthac meditatus & cus rationes altius perMaximo adiumento eft philofophia pra&ica univerfalis, ubi methodo lcrutatus fuerim Definivi eam per demonftrativa philofophiam pra&icam univerfam tradere conftitueris definivi fcientiam atfeclivat , quia fle&it voluntarem ad appetendum & averfandum per praflicam , quia determinare docet facultatem locomotivam ad exequendum a&iones

&

intcrnas

71.

Technoh> Sf ef n -'
i.O

p ffibilis quoquc eft philofophia artium, etfi ha&enus neglecta (.39) ^mTecbnicam aut Tccbnologiam appellare pofles. Eft itaque Technologia fcientia artium

&

operum

artis, aut,

organorum corporis ,
ciuntur. Non explicandum
ad
artis

manuum

fimavis, fcientiaeorum, quse potiflimum , opera ab hominibus perfi-

in

Technologia, quomodo motus

manuum

& organorum
:

aliorum

haec enim opera perficienda requifitorum per ftru&uram corporis fieri poiCnt difquifitio ad phyficum fpeiiat (5-59)- Reddenda hic potifllmum ratio eft regularum Specimen aliquod hums philofophiae dedi de operum , qux arte perficiuntur aitis agricultura m Tentamrne de vera caufa multiplicandi irumentum , unde apparet eam Sunt enim regula artis veluti eiie poffibilem , fed reliquam fupponere philofophiam confectaria theoriarum philofophicarum , in quibus earundem ratio continetur , fi vel maxime exinde ab inventoribus non fuerint eruta; , imo eae ab artificibus regulas iftas id quod eo minus miramur , quod fatis fuperque ad ulum transferentibus ignorentur conftet , artificibus faepiflime deeffe notitiam diftinclam regularum , ]uxta quas operanSuperius ;am ( f 40 ) monui , me Architecturam civilem per modum fcientiae tratur Eft enim Architeciura civilis hac ratione dentem dediife hu^us philofophiae fpecimen pertra&ata fpecies Technologije

&

Thilofo-

72.
fi

paxr*
ttumlibc-

ipfarum quoque

artittm liberalium condt potefl philofopbia^

nempe

ea?-

dem ad forniam

fcicntiaj

talitm

redigantur. E. gr. datur philofophia Grana^ maticx x

Cap.

III.

Departibut Vbihfophia

23

matica;, in qua rationcs rcdduntur rcgularum gcncralium ad Grammaticam in gcnerc fpcclantium, non habita linguarum ipccialium idiotif-

mi rationc. Atquc hanc Grammaticam pbilofopbicam ufitato ftylodixeris. Undc fimul intclligitur , quid fibi vclit Rbetorica pbilofopbka ,P<vttca pbiIofopb.cJ~& ita porro.
Grammatica philolbphicaex Ontologia , Logica& Pfychologia ; Rhetorica philofophica ex iifdem&r philofophia pratlica principia mutuatur Tbomai Campantl/a Grammaticam , Rhetoricamoc Poeticam philofophicam philofophiae rationalispartes fecit & fecundum propria
.

principia tradidit

Eis

hiftorias ad fcientiarum bafcs

quoque addidit fundandum

Hifloriograpbiarn
.

quam

definit per

artem fcribendt
negliguntur

Sed vulgo

hae philolbphiae partes

73-

Stmt etiam nonnulla cnti omni communia.) qua cum de animabus, tum Funja. dc rcbus corporeis, five naturalibus , five artificialibus praedicantur. ntentum defiPars illa philofophiae, quae de ente in gcnere & gcncralibus entium afnitioOnnec dicitur non prima. Pbilofopbia Qyamo, fedtionibus agit Ontologia tolo ,a ' c, brem Ontologia feu Pbilofopbia prima definicur, quod fit fcientia entis in gencre , feu quatenus ens eft.

&

Iftiusmodi notiones generales funt notio eflentiae, exiftentiae, attributi, modi , necefcompofiti Scc. , loci , temporis, perfe&ionis , ordinis , fimplicis , quae nec in Pfychologia, nec in Phyfica commode explicantur , propterea quod in utraque lcientia , tum ceteris philofophix partibus quibulcunque generalibus iftis notionibus Atque ideo neceffarium omnino eft , ut ac pendentibus inde principiis habemus opus peculiaris philofophiae pars notionibus iftis ac principiis generalibus explicandis deftineartem , ipfamque vitam , fi tur , qu32 uius longe maximi eft per omnem fcientiam rite pertradetur Abfque ea profeclo philofophia methodo demonftrativa nequit pertraftari imo ars inveniendi inde principia fua fumit
fitatis, contingentiae
.

&

74

'

Dantur etiam regula

vejiiganda.

quibus intelleclus dirigitur in veritate latente

....
.

m-

Exemplo

eft

Algebra

&

Y tis /-

rum

qua? regulas iftas dirigendi in- &PM8*, me '" tcllcclum in veritate latentc explicat, Ars invenkndi dicitur. Definitur adco Ars inveniendi pcr fcientiam veritatcm latcntcm inveftigandi V'ulgo Logica cum arte inveniendi confunditur , quae etfi in eaJem non contemnendum habeat ulum , haud quaquam tamen eandem abfolvit Peculiaribus ea opus habet artiiiciis, quae aliunde quam a Logica pendent Monui lam Ontologiam maximi in ea ufus efie enimvero ii ad fpecialia defcendere volueris , plurima ex omni philofophia* parte prasfupponenda funt Hattenus nemo publice dedit, quod titulum Artis inin dics
.

qui veritates latentcs feliciter augent. Pars illa philoiophiae

omnis ars analytica Mathematicoin apricum producunt & fcicmiam

-vemendi
definitio

veniendi tueri

poflit

5.

75.

Diverfa fnnt corporum genera , dc quibus in Phyfica agitur Dantur enim corpora totalia , cx quibus tanquam partibus componitur mundus; dantur ctiam partialia in totalibus obvia , veluti foflilia , vegetabilia, animalia. Quamobrem Phyfica in diverfas partes difpefcitur , quae fubinde peculiaribus nominibus infigniuntur.
.

FnnJi-

Wf-'
diverf a'

^-.^p;"
/jfif

76.
yhyfic*
generalis

Ea Phyficx pais, qua: de gencralibus corporum affcctionibus agit,

plu-

24
definitio.

Cap. llh

De

partibus Thilofopbia

pluribus corundcm fpecicbus communibus, Pbyfica generalis

^dhmx

Phyfica generalis definitur, quod fir fcientia eorum, qux corporibus vcl omnibus, vcl diverfarum faltem fpecierum competunt vel diverfarum faltem fpecierum competunt , ea omQna; corporibus vel omnibus Imo fi proprietanino feorfum pertra&anda funt , ne eadem aliquoties repeti fit opus tum gencralium perfpetfa fuerit ratio , ex iis fubinde in corporibus detegunur , qux

Undc

iatent

77-

Cofmologi<c
defi-

nuio.

Pars Phyficre , qua de corporibus mundi totalibus agir atque docet, quomodo ex iis componatur mundus , Cofmohgia appellatur. Efl igitur Cofmohgia fcicntia mundi , qua talis
Phyfici quoque eft Quoniam corpora mundi totalia moventur tuum eorundem Pars Colmologia , qux de motuum cceleftium
,
.

caufis agit

reddere rationem mo, a Keplero

appellatur Pbifica

cateftii

78.
contemplatio
poffibili
,

Cofmologitt

Datur vcro ctiam generalh mundi gme- mundo exiftenti cum alio quocunque
de$~ lofophix pars
,

ea explicans
funt.

qiiK

communia

Ea Phi-

quae generales iftas notioncs , cafque cx parte abftraclas, evolvit, Cojmologia generalis vel tranfcendentalis a mcvocatur. Definio autcm Cofmologiam generalem per fcientiam mundi in genere. etfi paflim ab iis fparfim tradiCofmologia generalis ignorata ha&enus philofophis Ego conful tum duxi coiukre hanc fcientiam , pro ta fuerint , quae ad eam pertinent
, .

pterea

quod Pfychologia

commode
'-

alibi pertraclantur

Theologia naturalis atque Phyfica inde principia fumit quae ad eam referri debent ,

nec

79-

Theologia naturalis nonnunquam Pneumatke nomine Tneut tiae communi infigniuntur , & Pneumatica per fpirituum fcicntiam definiri Metapp- f ct Ontologia vero , Cofmologia generalis & pncumatica communi ftcadepMetapbyfue nomine compcllantur Eft igitur Metapbyfica fcientia eiKis , mundi in generc atque fpirituum.
Pfychologia

&

&

80.

toro-

logiadefinitio.

Pars Phyficae , qua* de mctcoris agit , Meteorohgia nuncupatur. Efi adeo Meteorologia fcientia mctcororum , hoc cft , corum , qua: in armofphxra gcnerantur, ut funt pluvia , iris, fulgur, aurora borcalis.
.

81.
,

Oriftolo-

p ars
j

gMdefitfl

In foflilium

&

numero funt terrae variae, gemmae, nec non metalla Defcriptio

.

phyffcae , qiiK dc foffilibus traftat Orytlologia fcicntia foffilium Ue q

.

Orytlohgia vocatur

Efi

fucci concreti

foflilium,

qux

veluti falia fulphur, lapides hiftoris naturalis parseft, Q?y-

&

ilograpbia appellatur

82.
.

Hyhologia
defiaitio.

Pars Phyfica, quae de aqua

Hydrologia
Ifgin ratio eft

agit, Hydrohgia appellatur

Efi itaque

aquarum

Omnium cum

fcicntia. rationem reddere debeat phyficus (. 31 ), reddenda qiioque in Hydrochermotus aquarum, veluti tiuminum atque maris, fontium originis
,

marum

, ,

Cap.
marum

III.

De

partibus Tbi/ofopbite
,

'.

z<
,

cV acidularum &c. Hydrcgrap&ia eft defcriptio fontium hiftoriae naturalis partem conftituit atque maris,

fluviorum

lacuum

Sc

s3

Pars Phyficae,

qux

clc

plantis agit fcu vcgetabilibus

Pbytohgia dici- Tbytolo;

gixdefitur. Eft adco Pbytologia fcicntia vcgctabilium nitio Vegetabilium cum variae fint lpecies", quae nonnunquam figillatim pertraclari folent fta Botanica dicitur hcrbarum defcriptio, qui diverix quoque fuut Phytologiac partcs
.

pars eit ^Botanologia \ero dicenda erat ea phyiicae pars , quae herbaproprietates fpeciales ad rationes revocat . Dendrologia nuncupatur ea phylicae pars Definienda itaque Botanologia per fcientiam herbaquae de arboribus fingularia tradit rum ; Dtndrckgia per lcientiam arborumcL truncum Enimverocum hactenus ne Phytologia quidem iatis exculta fit , quae vegetabilium generalem doclrinam tradit ; fpeciales parEas tamen non prorfus filentio praeterire fas erat tes eus nunc quidem nviias facimus ut appareret quam multa adhuc in phyfica inveftiganda fuperfint , quae certum generi humano uiuin polLicencur.
hiitoriae naturalis
.

rum

JT.

Ea dcniquc Phyfica pars, qua.' de corpore animato , pncfertim huOeconomne animalis mano , agit Pbyfio/ogia appellatur , nonnunquam nominc vcnit. Mecbanicam animalium dixit Claudius Pcrrault Dcfinitur

Thyfiologi<e

&

&

~?*tholo-

Mcdicis per fcicn- j' P l~ tiam corporis humani fani. Alii traclationem phyficam dc homine in ^/0. fpccie Antbropohgtam vocant. Mcdicis Patbologia dicirur, quaj de corQuoniam Medicinae pore a?groto feu morbis , quibus affligitur , agit quoque daturphilofophia (%19) Patbologia quoquc pbyftca admirtenda. Et cum philofophi fit reddcre rationem eorum, quse funt ac fiunt (.31); Phyfici quoquc eft reddere rationcm eorum , quas in corpore xgroti accidunt Eft itaque Patbologia pbyftca fcientia corporis
Pbyjiologia per fcicntiam corporis animati; ftrictius a
.

>

a?groti,

qua
,

tatis.
.'

quo minus Phyficus Pathologiam phyficam fub Phyfiologia comple&atur Sanitas enim & morbus funt duo corporis humani ftatus , quorum rationem reddere debet Phvficus Ratio autem petitur utriuique ftatus ex ftructura & natura corporis humani adlcitis caufis externis , quatenus per eas aclus determmatur eorum , qus per Si quis tamen pathologiam a phyiiocorporis ftructuram atque naturam fieri poifunt logia more MeJ corum diftinguere velit , non improbamus In verbis fumus faciies , modo in rerum perrractatione non perfuncloria opera adhibeatur
Nil obftat
.

85.

dari pofJunt rationes, quarum Tbyfic* alis pctuntur a caufa efficiente, alia? a fine. Qiiae a caufa efficiente pe- parsno-

Enimvero rerum naturalium dupliccs

tuntur, in difciplinis hactenus definitisexpenduntur Datur itaque pra?- "*ltllta ter eas alia adhuc philofophia? naturalis pars, qua? finesrerumexplicat , ^ nomine adhuc deftituta, etfi ampliffima fit uciliflima. Dici poflet7V*
. -

&

lcohgia.
.

26.

Reccnfuimus haclenus philofophiar partes , quibus illuftfandis hacte- ~%hm s nus operam fuam dicarunt philofophi. Enimvero abfit , ut nobis perfy*f r fuadeauius , his exhauriri omnem Naturae thefaurum Multaz potius p y
.

E>

func

"!!Z pb"P*

l6
c u
re-

Cap.

III,

De

partibus TbilofophU

funt difciplina? philofophica*, quae haclenus latent, fuo autem tempore

in

apricum producentur
eruditi

ubi fcrio ad phiiofophandum applicaturi funt

ccnjitis
<i.-;tur

animum , ut potius fcientia: pomceriis dilatandisftudeant, quam ut vana? ambicioni litent , qua in partes fcinduntur animi ex altcrius contemtu atquc ignominia gloriam caprantes. Unius hominis non eft agere omnia - Conjunctis viribus laborandum. SufFecerit adeo nobis ir
id incumbere
,

ut ante

omnia

difciplime recepta?, fed male cohxrentes

ordinentur.

87.
,

Crdo pirtiurn phi-

Ordo

partium pbikfopbia?

is

efi

ut pracedant

ex quihus alia principia

lofophi*

mutuantur. Philofophia fcientia eft (29), adeoque exprincipiiscertis immocis per legitimam confequentiam inferri debent, qua in ea traduntur (%. 30). Quai igitur partes philofophiaeprincipia prxbentaliis, ex prarcedere, quae aucem principia inde mucuantur, fequi debent. Si negas, id fieri debere; priori loco ponends funt, qua ex aliisdemonftrationum principia petunt. Utendum igitur erit terminis nondum deprincipiis nondum demonftratis , adeoque antequam nobis finitis ,

&

&

conftat,

eadem

certa efle ac

bene aflequimur , cetera? non accedunt

immota Senfum igitur propoficionumnon nec de vericate earum fumus ccrti , quamdiu partes
.

id fcientia? repugnet (. 30^, nec debct cum omnimoda cercitudine (jT.29), qualis philofophia confiftat , cui in philofophia ftudendum (.33)5 fancle cuftodiendus eft ordo, quo prior locus cedit iis partibus , quae ceteris principia fuppeditant , unde intelliguncur ac demonftrancur , qua* ibidem tradun.

Quamobrem cum

efle

tur.
Nobis fane conftitutum eft hunc fequi ordinem , propterea veritates philofophicas concatenata ferie tradere . Ideo enim raus notionem, vi cujus non alius ordo eidem convenk.
.

quod

eam

prascipue intendimus. philoloph'ae formavL-

83.

Qttando-

Logica
prirno
otr.niurn

cum frutlu operam navare decreveris , Logica primo omLogica enim tradit regulas, quibus faculcascopertratlanda.. nium loco ^noicitiva dirigitur in veritatis cognitione (. 61). Quare cum philoSi pbilojopbice

loco per-

tr.ftanda>.

teneamur , ut omnimodam certitudinem confequamur (%. 33 ): ubi quis ad ipfius ftudium animum appellit , non ignorare dcbet , qua ratione in veritate cognofcenda verfari debeat , confequcncerLogica inftru&us accedar opus eft.. Ea igitur primo omnium
lophiae ica ftudere

loco traclanda. Ufu quoque receptum eft , ut philofophiae initiandi in logicje ftudio tyrocinia depoNec ratio redditur confuetudinis diverfa ab ea , quam dedimus Sane qui nulla nant
..

Logxz

notitia ir.ftructus eft

is

ignorat

cxaminandz , num rigorem luftineant , tvidentia multura ablunt, imo faepius

ts.

qua ratione definitiones & demonftrationes fint adeoque facile admitrit tanquam certa, quz ab ea fe. intelligerc arbitratur, qu funt fine men,

foni
jf.

89.

Cap.
Quodfi
logia

111.

De

partibus Tbilofopbia
.

27

89.
,

Logica omnia demonftranda

.

atque Pfycbologia

petenda funt principia ex Onto- Logic* Tradit enim ea rcgulas , quibus dirigitur intcl- pmcifkt.

Ieclus in cognitionc omnis entis (. 61), neque enim definitio cam ad ccrtam cntium fpecicm reftringit Docere igitur dcbet , quamam finc ea , ad qux in rerum cogaitione attendere tenemur. Haec autem exgencrali entis cognitione dcrivanda , quas exOntologia hauritur (.73 ). Patct itaque ad demonftrationes regularum Logica: pctcnda elTc prinPorro cum Logica exponat modum dirigcndi incipia cx Ontologia
.

tcllcctum in cognitionc veritatis

(61)
.

tionum

ipfius

in vcritate

cognofccnda

ufum doccre dcbet operaQuacnam vcro fit facultas co;

ex Pfychologia addifcendum (. 58J. Parct igitur porro, quod ad demonftrationes rcgularum Logica? petenda fint ex Pfychologia principia. Clarius haec patebunt , ubi Logicam didiceris Sc eam cum Ontologia atque Pfycholognofcitiva,
ipfius finc opcrationes
,

quamam

Nos ea fatis fuperque experti fumus , ubi in regularum Logics ratiogia contuleris nesj imo in ipfas regulas follicita cura inquifiverimus
.

90.
,

Quod fi

in

Logica omnia rigorofe demonftranda

.

allatis rationibut genuinis

jJ<aT!do

Logica Ontologice atque Pjycbologia poftponenda

Petit

enim cx Ontologia

q^L^

atque Pfychologia principia C. 89). Enimvero eo ordine pertraclan- e>T/yda? funt philofophice partes, ut cae pracedant , ex quibus aliae princi- chologi* pia petunt (_7. 87). Ontologia igitur & Pfcychologia Logicam praecc- pcjlpodcre debcnt, fi in ea fingula rigorofe demonftranda , rationibus regu* mnda larum genuinis allatis.

9*Cur <^ H ut Logica poft Ontologiam or jp~ Pfycholoeiam tradatur f. 90); methodus autem ftudendi fuadet , ut eadcm omnibus philofophia? partibus ceteris prxponatur, conlequcnter mo om _

Methodus demonftrativa

requirit

&

Ontologiam atque Pfychologiam prxcedat ( .88). Utrique me- ninmloco thodo fatisfieri ncquit. Re igirur curatius expenfa cum intelligeremus, pmranon pofte in Ontologia & Pfychologia utiliter verfari eum , qui Logi- itAverit ca nondum imbutus; facillime tamcn principia ontologica & pfychologica in ipfa Logica cxplicari poffe , quibus ea habet opus ; mcthodum ftudcndi pra?ferre maluimus methodo demonftrandi
Tanto vero commodius hoc fieri potuit , quod principia ontologica fint definitiones, pfycholog ca per experientiam pateant , adecque intelligi admitti poflint tanquam vera, etiamii alia in Ontologicis tradenda nondum fuerint perfpe&a Accedit , quod in Logica quaedam fumi poflint a pofteriori , quorum demonftrationem exhibere licet in Pfychologia tlbi demonftrationem ex Pfychotogia didiceris, perinde erit, ac fi eam in Logica traditam accepirfes
;

&

&

91.
,

Si in pbilofopbia praSlica omnia demonftranda

principia petenda funt ex Thitofoe P i *'

pJ>!<

Metapbyfca. Philofophia praftica demonftrat, qua ratione dirigenda

""

fic

18

Cap.

111.

De

partibus Thikfopbia

^ C facu ^ as appetitivaineligendo bono&fugiendomalor/jT.S: ).ScdPfytfn ipn cn ologiaexplicans ea, quxper animas humanaspoffibilia funt (jT 5 8) cometoMn* rumquc rationcm reddens (jX. 31), facultatem appctitivam cjufque a fica. ccteris faculratibus mcntis dependentiam declarat. Philofophia itaque praftica ex Pfychologia principia petit. In Jure naturoe, quod philofophiae practicr pars cft (. 68), demonftrantur officia hominis erga Dcum f. cit.) & in Ethica docetur ,quomodo homo officiis iftis abfque obligatione cxterna a poteftatc civili manante fatisfacere qucat ( . 64). Quamobrcm cum officia erga Deum nec dcmonftrari, nec eorum praxis doceri abfque illius cognitione poffit, quod ex ipfa Ethicae atquc Juris naturse pertractatione liquct; Dei autem cognitio a Philolopho exTheologia naturali hauriatur (. 57); Jus naturae atque Erhica cx Thcologia naturali principia fupponunt, fi dcmonftrativa ratione pertraclari debent Philofophia pradtica univerfalis theoriam paritcr ac praxin omnium philofophia? practicae partium gencralcm tradit (. 70), in notionibus vcro iftis gcncralibus ftabilicndis non fimplici \ icc rccurrere dcbet ad Thcologiam naturalcm atque Pfychologiam : quod utramque difciplinam intuenti patebit Philofophia igitur praclica univerfalis principia ex Theologia naturali atque Pfychologia petit. Denique philofophia praclica, ut omnis reliqua, in demonftrationibus fuis carere nequit notionibus iftis univerfalibus, quae in Ontologia evolvuntur. Quae experrus loquor, cx ipfa philofophiae practicx pcrtraclatione liquent. Philofophia itaque praclica ex Ontologia quoque principia fumit Liquet ex demonftratis , philofophiam praclicam ex Ontologia, Pfychologia & Thcologia naturali principia petcre. Sunt autem Ontologia, Pfychologia Theologia naturalis partes Metaphyficse f. 79). Palam igitur eft, philofophiam practicam univcrfam cx Metaphyfica principia pctcre debcre , fi omnia accurate demonftranda.
. .
.

&

Dedit Ludovuus Pbitippus Tbummigius compendium operum philofophicorum , quaeGermanico idiomate edidi, lub titulo Inftitutionum Pbilofopbia Wolfiana Quando igitur ad ea
.

provoco quae nonnifi ex ipfa difciplinarum pertratatione manifefta lunt ; Inftitutiones J bummigiana interea evolvendae iunr , donec ipfa opera prodeant noftra Iis fcribimus quos certitudo in cognofcendo uvat Omnem itaque movemus lapidem, ne quicquam przternvtratur , quod ad eam obtinendam conducit Ceterum plura adduci poteranc arcumenta , quas Metaphyficx opem in philofophia pra&ica expettant Sed plura defidtranti Tbummigius fatisfaciet , fi Inftitutiones evohens ad cicationes oculorum ac men,
'

tis

aciem convertat

93-

prxmtt;e nfa

effe pramittendam pertrafiari ratione dehet ea fi philofodemonfirativa Nam (na phi, ft lofophia phia practica demonftrativa ratione pertractari dcbet, principia percnpr^dica da funt ex Metaphyfica (.91). Enimvero is partium philofophiae orr

Metaphy-

^x

diclis

confequitur

Metaphyfcam phihfophia pratlka omni

.

do

Cap.
do

///

De

partibus Vbilofophia

29

quibus aliae prindpia mucuantur (.87). Metaphyfica igicur philoibphiam pracTicam prsecedere debet.
cft, nt praecedant iftae,ex

94,

Si in Pbyftca demonflranda ftmt fingula accurate

fica fttnt
(

principia ex

Metapby- vbyftca

petenda. In Phyfica doccntur, qua: pcr corpora poffibilia funt prmcipm 59)-, adeoque fi dcmonftrativa rationc eadcm pertracianda , notio- metaphy>

ncs corporis , maccrix, naturae, motus , elcmcntorum aJiaeque his agnatae generales ignorari nequcunr, cum mulrorum ratio ab iftis dcrivccur. Scd notioncs iftas gcneralcs cvolvit Cofmologia generalis, quafdam eciam Oncologia (. 73. 7S ). Phyfica igicur cx CofmoJogia geOnrologia principia pctit, fi accurate omnia demonftranda ncrali Imo nulla fcrc cft notio , qua: in Ontologia cvoluta fuum non exerat

tca '

&

ufum in Phyfica, cum in omnibus dcmonftrationibus erTecluum per fuas caufas, quae in Phyfica tradunrur, randem ad principia ontologica deveniatur. In Phyficaigitur follicita cura verfans ignorare nequir, quam luccm Oncologia cidem affundat. Liquet ex demonftracis, quod
dcmonftranda, ex CofmoJogia generali & Ontologia principia mutuctur. Sed Cofmologia generalis & Oatologia func Mctaphyfica: partcs (. 79). Phyfica igitur ex MetaphyPhyfica,
fi

fingula accurate in ea

fica principia petit.

et:lF>yMetaphyftcam Pbyftca pramittendam ejje^fiea demonflrativa ratione pertraclari debet Si enim Phyfica demonftraciva racione j^* pcrcraclanda , principia pecenda funr cxMetaphyfica (-94). Quoniam mittenda. itaque partium philofophia: is ordo clTe deber, uc ea: praeccdant , ex quibus aliae principia mutuantur ( 87)5 Mctaphyfica utique Phyficae prcemittcnda.
,

9)"-

Ex

diftis patct,

9<5,

'

*T*l

Si Tbeologia naluralis meibodo demonflrativa tradenda

principia ex Cof-

,emZj*
ft

Ontohgia petenda. In Theologia naturali agitur deexiftcnria, arrriburis & opcribus Dei (57). Qiiod fi dc his demonftrariva merhodo agendum, ex principiis cerris & immotis, quae de Deo pra:dicantur, funt infercnda (. 30). Immota ifta principia , ex quibus cxiftcntia Dei ejufque acrribura firmirer concluduntur, de,

mohgia

Pfycbologia

&

^.^

contemplatione raundi : ab cjus enim exiftcntia conconfequentia argumentamur ad Dei exiftentiam neccffariam, ca eidem tribuenda funt attributa ,unde inteJUgitur mundi unicus Aucor Quamobrcm cum Cofmologia generalis mundi contemplationem gencralcm tradit, unde ejus dependentia ab attributis divinis fit confpicua ( . 78); Theologia naturalis principia ex Cofmologia perit. Notioncs attributorum divinorum formamus, dum notioncs
a

fumcnda funt

tingenre neceflfaria

&

eorum

30

Cap.

III.

Departibus Vbilofopbia

eorum , qua? anima? conveniunt, a limicibus liberamus. Qyare cum anima? cognicio ex Pfychologia hauriatur (jj\ 58); Theologia quoque naturalis principia ex Pfychologia defumic. Quoniam deniquc notionibus generalibus
in Ontologia cvolvuntur f. 73 ), in demonftra, qua: tionibus Thcologia? naturalis maxirae opus eft s eadem non minus ex

Ontologia principia mutuatur

Plura hic fupponimus in Tiieologia naturali fieri : fed quae cum fint fa&i , a nobis Conluli circa ea interea poffunt Inititutiones T&ummigH (.<?i). demonftrari non poflunt Pfychologiae in Theologia naturali uius patebit , ubi TheoUberior tamen Ontologiae iogiae naturalis fyftema amplum proftabit

&

f
,

97,

Si Cofmologia generalis metbodo demonflrativa tradenda

iS>' Cls

principiis onto-

Cofmologia generalis generalem tradit mundi & cor< Jutrenecx quibus conftat, nec non elementorum , unde corpora orralisprin. porum cipia on- tum trahunt, doclrinam (. 78). Praefupponuntur itaque nocionesentologka. tis generales, fi ex generalibus principia fpecialiora de corporibus & eorumelementis una cum generalibus mundi attributis finc demonftranP US babet
,
.

da.

Quamobrem cum

iftas

notiones Ontologia explicet,Colmologiage->

neralis principiis ontologicis opus habet. E. gr. In Ontologia traduntur doitrinae de ente compofito & fimplici , quarum ifta ad corpora , haec ad elementa corundem in Colmologia applicatur In Ontologia evolvuntur notiones fpatii , temporis, continui , ordinis , perfeclionis , vis ac potentiae &c. quibus in Cofmoiogia habemus opus , extenfionem & continuitatem corporum, eorumque a<ftiones ac paifiones, nec non ordinem naturae atque perfe&ionem univerfi demon.

ftraturi

JT.

98.

Tfvtbolo-

^' Pfycbologia methodo demonflrativa tradenda^ ex Cofmologia

i$>'

&

Onto-

gii

prin-

principia fumit

Anima? competere vim

,
.

fibi

repraefentandi univer-

cipia ontologic*

&cofmologica.

qux in organis fenforiis contingunt nemo negarc poteft Meditatus reperi pofTe hunc conceptum fumi tanquam primum & ex eo rarionem reddi ceterarum mentis facultatum gr^ q U2e per eafdem intelliguntur, mutationum. Quoniam vero vis illa diftindte non agnofcitur, nifi exOntologia notionem vis in genere& ex Cofmologia dodtrinam de mundo generalem perfpeclam habueris
,

fum convenienter mutationibus

Ontologia principia fumere debct Ex ipfa Pfychologias pertraclatione apparet, multis aliis notionibus generalibus, qua? in Ontologia evolvuntur , eandem habcre opus.

(.73.78)5 ideo Pfychologia ex Cofmologia

.

&

99-

ficaorJo'.

Jn Metapbyfica primum locum tuetur Ontologia feu philofopbid prima , feultimum denique Tbeocun ^tm Cofmc/ogia generalis , tertium Pfycbohgia Metapbyfunt ordine, ut prsecollocandas a naturaiit Metaphyficae co Partes iS>'

&

mittantur> unde principia fumunt cerera? (. 87). Quare

logia naturalis principia fumat ex Pfychologia,

cum Theo-

Cofmologia

&

Onco-

logia

Cap Ilh

De

parttbus Tbihfopbia

jt

logia ( . 9<5^,PfychologiaexCofmologia geneiali & Ontologia (.98), Cofmologia ex Ontologia (. gj); evidens eft, Ontologiam primoloco pcrtraclari deberc, fccundo Cofmologiam , tertio Pfychologiam quarto dcnique Thcologiam naturalcm
.

. 100.

Pbyfica Teleokgi<e pramittenda

fint

In Phyfica dcmonftratur, quarnam Tj

.

r
1(0.

{int

rcrum naturalium caufa; efficientes; in Teleologia autcm, quxnam C urTelec~ earundcm rationes finales r 8 s ) Ipfo facto docemur, rationcs logUprf-

finalcs

tum demum paterc, ubi

caufa.' efficientes

fuerint pcrfpecla:

ita

mittenda.

utcxPhyfica petantur principia demonftrationum tcleologicarum. Quare cum ea philofophia? pars prceccdcre dcbeat, unde altera principia mutuatur (.87; Phyfica Teleologia: cft prajmittenda.
. 10 1. Dei ex Thsologia naturali baufla confirmatur In Ufns TeTeleologia cxplicantur fines rerum naturalium (. 85J. Quoniam ita- [cologia^ C0 que finis primarius in eo confiftit, ut ex opere agnofcatur conditor '? Z" r Deus , atque adeo mens ex contemplatione rerum naturahum m Deum afcendat, quemadmodum in Theologia naturali demonftratur ; in TeIeoiogia quoque doceri dcbet, quomodo Dcus ex rebus naturalibus agnofcatur. Argumentis hinc petitis cum confirmentur , qua* in Theologia naturali de Dco fucre demonftrata; evidens eft, cognitionemDei ex Theologia naturali hauftam inTcleologia confirmari.. Quo magis enim animus in cognitione Przftantiffimum ideo ufum habet Teleologia

In Teleologia

cognitio

Dei confirmatus, eo promptiores evadimus in exequendis erga Deum officiis ejufqueIn eo vero maximum pofitum eft ad pr<efertim gloria per omnes adtiones illuftranda mne virtutum genus pradidium . Patebunt ea. ex philofophiae pra&ics integra pertraAatione
.

IOZ.

In Teleologia C0- Cur pcjt haufta confirmatur cx Theologia naturali (. ioi). In ea Theoloigitur fupponitur, nos non modo habere notiones perfeftionum di vi- &'*"* ~
Tefeologia poji Tbeologiam naturalem pertraclanda

gnitio Dei

uarum, verum etiam demonftrare pofle, quod Dco

cliones conveniant
.

ralihauriatur (jT

iftiufmodi perfecognitio ex Thcologia natuQuamobrem cum 57), ea anteTeleologiam tractanda,

ifta
..

n ma n'

m
,

103..

Pbilofopbia praffica univerfalis Etbic<e , Oeconomic<e' atque Pofitic<e pr<e- Thilofomittenda. Philofophia pradtica univcrfalis generalem theoriam pra- P 1"'* Pra~ uni " xin philofophia? praclicx tradit (.70), adeoque Ethica, Oeconomi% ca atque Politica, philofophia? pradticae partes fpeciales (%.6%. 64. 65. vt %J^p, <>7)> principia fua inde mutuantur Is vero ordo partium philofophix cipiiriis

&

87 ) Quamobrem fapremitphilofophla practica univerfalis Ethicce* Oeconomicse atque Politicaj wda

eft, ut prsecedant, qua? aliis principia largiuntur(.
.

prsmittenda..
S-

104,

Cap. III>
,

De

partibus Tbi/ofopbia
.

104.
Politic<e

Etbica, Oecono-

Etbka Oeconomk<e
in

Oeconomka

pnemittenda

Ex

ipfa

harum

^Jf.^ ca

traiiande.
'

in Oeconomica iupponi tanquam demonftrantur in Politica vero, qux tum Echica principia, qu n Ethica, tum in Qeconomica doccntur. Patet igitur eodem , quoante modo, quod Ethica fit praemittenda Occonomica?, Oeconomica ve-

difciplinarum pertraclatione patct,

Je.sKJitU-

roPolitic f. 87). Quod fi Jus naturae ab Ethica, Oeconomica

;

&

Pohtica

fepares

cum

eo ipfo theorii

j^ arum difciplinaruin coatineatur (. 68 ) theoria vero tanquam praxeos fundamentum rxqv.oloe jj em nt przmittenda, de quo nemo dubitat ; nemo inficiabitur , Jus naturx Ethies, co traOeconomicx atque Politicx primitti debere

105. Pbilofopbia pralika ftatim pojl Metapbyftcam tratlari potefl Etenim phiThilofoPfychologia potiffimum atque Theopbiapra- lofophia praclica ex Ontologia praxin , petit, ex quibus thcoriam fua principia Bicacur logia naturali Phyfica petuntur,ea tanquam pcfiMeta- fuarn demonftrat (. 92). Qiia: vero ex
duttt.

Hi

&

&

&

tcam !ra

q,'.eut

101 ), confequenter cum ea poft Phyficam demum traiftari debeat (. 100 ), Phyfica phiIofophise pratticae przmittenda videtur . Enimvero ad demonftrationes philofophiae prademonftrantur Ut vero , quod ibi ctica: fuftkiunt , quae de Deo in Theologia naturali Imo ut hic e;us ufus prxcipitur, ipfo opere exequaris , Teleologia haud parum juvat doceri poflit , praeftat eandem demum poft philofophiam practicam tradi
. .

pcr experientiam cognita fumi poffunt. Nil crgo impcdit, quo minus philofophia practica ftatim poft Mctaphyficam traftetur. Equidem negari non poteft , quod multum in praxi morali ufus fit Teleologia; (.

106.

Tb-<-

ficafi/-

tim pcfi
taphy.

fic,amtra.

Metaphyftcam tradi pote(i. Difciplinae palmariae T qua: cctcras ambitu fuo complecluntur, iunt Metaphyfica, Phyfica feqq. jT. 59. 76. feqq.). MetaphyPhilofophia practiea f. 62. ficam pra?ccdcre dcbere Phyficam iupra demonftratum cft (%. 95 ) .Quou zm vcr0 Phyfica ex Philofophia praclica principia nulla mutuatur,
Pbyftca fiatim pofi

&

&

&

tifueat.

non Q p US ert ut ea Metaphyficam tradi

Perinde adeo
eft (.

jpfl

prjemittatur

(.87). Poteft

igitur ftatim poil

105), five Phyfica, five Philofophia pra&ica priori loco tractetur Teleologia principia ex philofophia practica fupponit, poft hanc adeo pars eft (.>), confultius videtur, ut rnuftanda (. S7), Teleologia autem Phyficae tradatur nifi forfan Philofophiam Phvfica integra demum poit Philolophiam practicam practicam univerfalem cum Jure naturali Metaphyficas jungere , Ethicam autem atque Politicam Phyficse demum fubjungere velis, quatenus quaedam ipfius dogmata in iis ufum habere poffunt Sc Technologia, a Phyfica pendens (.71), Politicae principia non.

Quoniam tamen

nulla praebere. valet

Bbyfica,

107-

experimentalis

jSft'

fleri poffunt In Phyfica rcddcnda eft ratio demonftrationibus Cofmologia: generalis^ ( j^. 31). Patet autem ex non poffe adeoque in iis acquicfcenpervenirc nos acj rat oncs ultiraas dum effe, quce a caufis proximis deriventur. Principia igitur ab ex#
i

eorum, qua? pcr corpora

ZmeT

pericntiapctcnda, unde aliorum, qucefiunt, ratio reddi potcft: quai

M.

cum

Cap.
cum non femper

III.

De

partibus Vhi/ofopb/a

33

per obfcrvacionespaccanc,per cxpcrimcnta in apricum func produccnda. Ea praeterea, qux demonftrancur in Phyfica, cxpcacquifico hinc gradu intcrmcdio intcr rimentis confirmanda (. 34)

&

cognitioncm hiftoricam & philofophicam ad ipfam fcicntiam phyficam piasparariofieri dcber ($. 54J. Ea igitur philofophiae pars, qua? percxpcrimcnta ftabilit principia Phyfica: ibiquc tradcnda illuftrac, /%//<;* ^xperimentalis vocatur.
fic

Quamobrem

fcientia pcr
,
ii

cxpcrimcnta

Pbyftca experimentalis dcfinitur, quod ftabiliendi principia, undc ratio reddirur

corum
Quod
\

qua? in natura rerum fiunt.

experimenta adhibeantur ad confirmandum ea
ipiis
.

qus in Phyfica demonftran, Ceterum experimentatio poifet quodemonftrationibus fub;ungi polfunt que ad omnem philolbphiam reliquam extendi , atque lic Pbi ofopbta expcrimcntalit notio amplior evaderet , quam ubi vulgo ad iolam Phyiicam expcnmentalem nomen iftud Sane quatenus in Teleologia confirmantur ex operum naturae contemplatioreftringitur ne, qu.e in Theologia naturali de Deo demonftrantur , Teleologia Tbeologi* experimentaSunt etiam experimenta moraiia atque politica, hadlenus quidem lit rationem habet
tur

eadem

negleda, fed iuo loco a nobis indicanda, nequid flt alienum

.

afleruifle

videamur, quod a veritats

108.

Phyfica experimentali introducla

pit.

Quamobrem

ut fcientia, qua?

nomen Phyfica.' generale efle ccehoc nomen olim acceperat (.59),

, ,

vhyficd
dogmati-.
C

Phyfica dogmatica appellari fue- *J^fj~. vir. Nequc vcro opus eft, ut Phyficam dogmaticam hic definiamus : tu1t ea enim ejus dcfinitio eft, quam fupra de Phyfica tradidimus (. 59).

a Phyfica expcrimentali diftinguerctur

109.
.

Phyfica expcrimentalis -pbyfica Phyfica experimentalis dogmaticte pramittenda rectius percipicndam expcridogmacica:principia fuppedirat &ad eam facilius pracparat Quamobrem cumeofolonominc dogmaticae fit pra:- mentalh

&

cur p&~ mittenda, quod eidem principia prarbeat (.87); multo magis pr#mittenda cric, quod ad fcientiam phyficam hauricndam quoque pra> pr<6m iu parat. tmda . 110Experimenta eo ordine funt digerenda , ut ex anterioribus ratio fequen- Experitium reddi pcjjit Ha?c fieri pofle, expercus affirmo , fic ita , quod vul- metitogo fieri non lbleat. Quod vero ita fieri confulrum fit, haud difficulter wwordo. pacec. Expcrimcnca enim Phyficas dogmatica: praemiccuncur , uc per ea ftabiliancur principia , unde racio reddi poffic eorum , qua? in nacura rcrum fiunc , & ut ad Phyficam dogmacicam feu naturx cognitionem fciencificam pra?paremur (. 107). Quod fi cxpcrimenta eo ordine digerantur, uc ex anccrioribus racio fequentium reddi poflit ex experimcntis non modo derivanrur principia , quorum in rcddcndis rationibus eorum, quae fiunt , ufus eft,lcd ipfa quoquc illorum principiorum applicatio addifcitur. Uterque igitur finis obcinccur, quem per cxpcrimcnta intendimus. Quisergo dubiter, cxperimenta eo ordine digerendaefle?
,

(.107).

Non

34
Obietlio

Cap*
,
.

UL
.

De
in

partibus Tbilofopbia

in phyfica experimentali tradantur , quae experimentali explicantur, ea in dogmatica orcmoveiif. Ampliffimus clt naturse campus, ut ideo non defit in Phyfica dogmamittuntur Nobis vero perinde eft , five in Phyfica experimentatica dicendorum materia fivc in dogmatica thefin aliquam didicerimus , modo nobis conftet , quod fit li Vidimus jam fuperius ( . 107), in Phyfica quoque dogmatica lubinde tradi devera Ubi certitudo cognitionis, quam omnimodant bere , quod ad experimentalem fpe&at in philofophia coniequi ftudemus ( . 33), curae cordique fuerit , non adeo arcli conftitui poffunt difciplinarum limites, ut non fubinJe in alia tradenda fint , quaeadaliam Ceierum hunc quoRatio patebit ex Logica rem ipfam expertus aifevero pertinent que deprehendi ufum , fi quidem phyfica experimentalis ordine a nobis praefcripto pertracletur , ut partes phyficae , quarum ingens eft numerus ( 80 & leqq.), abfque Cum enim in una faepius fupponenda fint , quae in alia confufione pertraclari poffint tradunrur; ea , quae fibi mutuo partes diverfae praebent , princ pia in Phyfica experimenIta Phyficae experimentalis beneficio obtinetur , ut partes phytali commode traduntur fici dogmaticae figillatim methodo demonftrativa pertractari poffint , nec in una iupponenda iint , quae demum in altera demonftrantur quod etfi methodo demonftrativae fimpliciter non repugnet , modo ea 5 qux in demonftratione aliqua ex fubiequentibus fupponuntur, ibidem independenter ab ea propofitione , cu-us demonftrationem ingrediundemonftrentur ; magna tamen circumfpecliione opus eft tum docenti , ne circulum tur in demonftrando committat , tum ipfi quoque difcenti , ut certus reddatur , quod nullus commiflus fuerit Ab hac vero cura liberamur , fi ea , qua? ex aliis partibus nondum pertractatis petenda forent, jam in Phyfica experimentali fuere ftabilita.

Non

obftat

ad dogmaticam
.

quod hac ratione jam Quae enim fpeitant

muka

.
g:<e

III.

TfycboloIn Pfychologia empi- nas p flibilia funt rua fvnt

j

onum
et

principia

eorum, qua: per animas huma( . 58. 31). Quoniam ex Pfychologia demonftracum in Logica (.89) atque arte inveniendi ( 74)
reddenda
eft

ratio

tum&
definitio.

philofophia practica petuntur ( . 92 ), iftarum vero difciphnarum, tanquam actionum hominis redtricium , certitudo maxime nobiscura? cordiqueefledcbet ,cum ratiofpecialis gcncrah fuperaccedac

tum

'

am

(.33);ideo inPfychologia quoque confulfum eft, ut principia tam momcntofa per expcrientiam conftituantur (".3 4) & perinde ac in Phyfica expcrimentali (.no)eoordinedigerantur, ut fequentium ratio per antecedentia patcat Ea igiturratio eft, cur Pfyibologiam empiricam philofophiaj parrem fecerimus , inqua per experientiam ftabiliuntur principia, unde ratio reddi poflit eorum,qua? per animam humanam fieri poflunt. Definio adco Pfycbologiam empirkam, qucd fit fcientia ftabiliendiprincipia per
.

expericntiam,unde ratio redditur eorum,quas

in

anima humana fiunr.

Patet adeo Plychologiam empiricam Phvficae experimentali refpondere atque adeo ad pfnlofophiam experimentalem pertinere . Patet prseterea , Pfychologiam empiricam perinde ac Phyficam experimentalem noftro modo pertractatam ( . 110) non effe hiftoriae partem : r.eque enim tantum recenfentur , quae de anima obfervantur , verum etiam noprincipia alia ftabiliuntur, imo etiones facultatum atque habituum inde formantur quae utique ad philolophicam cognitionem fpeclant tiam nonnullorum ratio redditur (. 6), minime ad folam hiftoricam referri poffunt ( . 3).

&

112.

Tfycholo-

giaratioxalisquf-

Poftquam Pfychologiam empiricam ab ea diftinguere ccepi philofo^\ x parte, qusm fupra (%. 58 ) fub Pfychologiae nomine dcfinivimus; u c pfycbologiae rationalh nomen impofuimus. Non igitur opus eft, uc
j-,
j

Pjy.bologia rationalit

novam

hic definitionem

condamus.

Cap.

III.

De

partibus Thilofophia

55

In Pfvchologia rationali ex unico animas humanx conceptu derivamus a priori omnia quae eidern competere a poftcriori oblervantur Sc ex quibuldam oblervatis deducuntur, prae;udicatae opinioquemadmodum decet Philofophum ( . 46). Novus cum fit aufus prxgnans maxime ratio ni adverlus , nova vero ab initio a plerilque xgre admittantur filit, cur Plychologiam rationalejn ab empirica difcernerem, ne pfychologica promifcue praxis moralis , imo Etenim prmcipiis pfychologicis niritur theoria reiicerentur politica , cc ex iis a nobis deducitur , qui methodi demonftrativae rationem habemus quae igitur maximi funt momenti , illiusPhilofophia prattica eft maximi momenti Ea de caufa modi principiis fuperftruere noluimus , quoe in difceptationem vocantur veritates philofophiae practicae non fuperftruimus nifi principiis , quae per expcrientiam Prscipuum enim philofophiae tructum in Pfychologia empirica evidenter ttabiliuntur Cavemus itaque , ne fini a nobis intento ipfimet obltijudicamus virtutem finceram cula ponamus. Nihil omittimus, quod a nobis eo afferri poteft , ut veritati fua conftet evidentia

&

&

&

.113.
mutuatur TechmloIn Technoiogia reddenda eft racio eorum , quaj arte fiunt (. 71 ). gia prinArs verfatur circa corpora naturalia , quorum cognitio ex Phyfica pc- clP !a tenda (. 59 ). Rationem igitur rcdditurus corum, quas arte fiunt, ad Phyiicam recurrere debet. Multus prceterea in arte occurrit inftrumentorum apparatus , de quorum ftru&ura & ufu ex principiis mechanicis judicium ferri debet. Ifta principia in Phyfica experimentali per experimenta declarantur & confirmantur , ut in eorum notitiam etiam adRationem itaque redditurus mittantur, qui mathematum funt ignari corum, qua> arte fiunt , ad Phyficam experimentalem recurrere debet, Praeterea Phyfica experimentalis ftabilit principia phyfica, quibus in explicandis explicandis iis , qua: arte fiunt , perinde opus eft , ac Evidens adeo eft , quod Technoloiftis, quaj fiunt in rerum natura gia ex Phyfica, prazfertim experimentali, principia mutuetur Ad Technologiam refertur quoque Architettura civilis , fi per modum fcientiae traTechnohgia ex Pbyfica
,

prafertim experimentali

principia

ftetur
ta.

a nobii

prout a nobis factum fuit (5- 71 ) Enimvero qui Architetturae civilis elementradita evolvit , is principiorum phyficorum iu iifdem ufum agnofcet

IX 4, T iecl}aol Tecbnohgia pofl Phyficam traftanda . Technologia principia mutuatur ex Phyfica tum dogmatica , tum experimentali (jf. 113). Qya%b^ica mobrem cum partes philofophice eo ordine fint pertraftandae , ut pra?- p fip . cedant illae , ex quibus aliaj principia mutuantur ( . 87) * Technolo- nenda.

gia utique poft

Phyficam
,

demum
me

traclanda-

non monente apparet , Technologiam in tot abire partes , quot funt artes , nifi confultius fuerit , ut artium quasdam genera conftituantur & partes Technologias pro numero generum multiplicentur , ne numerus in nimiumexcrefcat Enimvero de his quidem in praefenti fpecialiora dicere non licet , neque enim hactenus habemus hiftoriam artium accuratam , qualis in ufum fcientiae fupponitur; multo minus igitur de iis verba facere datur^ qus fcientiam jamcognitamperfpe&amque effe fupponunt
artes fint multiplices
.
.-

Cum

C A-

AV U

IV.
.

De Methodo
Metbodi
philofof

Philofophica
iij,

TT"\kR- Metbodum

pbihfopbicam intclligo ordinem

quo

in tradendis

je_

Gxtio

adeoque ordo hic dicapite prascedente demonftravimus Quemadmodum itaque ibidem ofiendimus, qua ratione integras difciplins fint ordinandx, ita hic docemus , quo modo in iingulis difciplinis dogmata ordinari conveniat . Equidem in Logica ufum cus in tradendis difciplinis demonftraturi methodum iftam reprsfentabimus : nil tamen obftat , quo minus hoc loco ea de re nonnulla in medium proferamus, quae abfque multa Logicae notitia intelligi poflunt.

\J
.

dogmatis
verfus
eft

uti

debet philofophus.
,

"^^

Obiervanda methodus per fingulas philofophiae partes,

ab eo

quem

de integris

difciplinis

116.

/.--.
termini
explicantis

ln pbilofopbia non utendum

Si in phiiofophia
,

eft

terminis nift accurata definitione explicath

non utimur termmis

nm

accurata dennitione expucamanifeftus

.

*"

Enimvero fcienfingularum propofitionum fenlus eft tia cum iit philofophia (jT. 29), quascunquein eaaffirmantur, demonftranda funt ('. 30). Quoniam vero per fe patet, thciin dcmonftrari non pofle , antequam ejus fenfus fit certus ; omnium propofitionum philofophicarum certus efTe debct fenfus, adeoque non utendum eft
niii accurata definitione cxplicatis. utamur terminis vel prorfus non explicatis, vel definitione minus accurata expon"ts, eorum fignificacus vel prorfus obfcurus eft, vel minimum ambiguus , ut in priore

terminis
Si

fteriore dubias

ingreditur iftiufmodi terminus, prorfus non intelligatur , in pointerpretationis . Hoc autem non pofle confiftere cum omnimoda certitudine , cui in Philofophia ftudendum (. 33), attendenti manifeitum efte arbitror Vix quoque fieri poterit , ut propofitiones , quarum fenfus non certo nobis conftat , vel indeterminatus eft, ad cafus obvios citra errorem applicentur. Deftivagus admodum

cafu propofitio,

quam

fit

&

tuimur adeo fructu philofophiae , qux in ufum fcientiarum atque vitas dilcitur Nos cum hunc fructum potillimum intendamus , terminorum quoque accuratas definitiones curs cordique habemus Quaenam vero definitiones fint accuratx, in Logica docemus
.
.

H7.
probatis
.

^n pbilofopbia non utendum Trincipia phia cum iit fcieniia f. 29 philojophixqv.aliaejje

efi principiis nifi fufficienter

,

Philofo-

deknt.

ex principiis certis & im) inferri debent (.30^). Quodfi motis per legitimam confequentiam principia nondum fint fufficienter probata , ncc corum veritas certonoEt quoniam fieri poteft , ut bis conftabit. Sunt igitur nobis inccrta nobis fcrupulus injiciatur; de eorum veritate ambigere aliquando poffumus , confequenter ea immota non funt . Sed id contrariatur ei, quod modo demonftravimus . Patct itaque non utendum effe princiin ca afferta
.

piis nifi fuificienter probatis.

Si principiis locum demus, quae fufficienter probata non funt , omnis ex philofophia abigitur cerutudo. Patebit enim in Logica^ non majorem certitudinem inefle propoli-

tioni,

Cap. IV.
tioni,

De Metbodo pbilofopbtca
principiis, per qua: probatur
.

37
.

quam

deprehenditur
fit

in

do principium
docetur,

lurficienter

probatum,

htiic

Quodfi quaefiveris, ecquanquaeftioni Logica latisfaciet In ea enini

tum quomodo

per experientiam ftabiliancur principia cerca,cum

quomodoper

raciocinia eruantur

Jn pbihfopbiam

propofitio

Il8. nulla admittenda ,

.
.

nift

qu<e ex principiis fufficien-

ov.amm
propofr

ter probatis legitime deducitur

Philofophia fcientia

t;o>:es in deo propofuioncs fuas cx principiis ccrcis & confcquenriam inferrc dcbct (jT. 30). NuJla igitur admitti porcft pro- V h '\l'~ j pofuio,nifi quae ex principiis antca pofiris legitimc deducitur, hoc eft, jLvjw^ ex principiis fufficienter probatis , cum in philofophia non fit utcndum

29) atquc aimmotis pcr lcgitimam

cft

(jT.

nifi

iftiuimodi principiis

(.117).
.

Certicudini, cui in pliilofophia ftudemus ( 53), non modo confulitur per principia, vcrum etiam per propofitionumdemonftrationes, quanfi fulficiencer probentur (. 117), do nimirum ex principiis legicima confequencia deducuntur conclufiones ( praf.) Quomodo \ero conclufiones , c.\ principiis legitima conlequentia deducantur, in Logica aocecur

JT.

119.
,

In pbilofopbia termini debent per antecedentes

,
.

qui ingrediuntur definitiones fequentes

explicari

occurrere poffunt cafus aut enim tcrmi- n itiof ni , qui ingrediuntur definitiones , prorfus non explicantur , aut ex- num. Cafus prior pertinct ad gencralioplicantur demum in fequentibus rem, quo utimur tcrminis non fufficienter explicatis ; etenim perinde
:
.

Duo

0r({o

eft, five id in definitionibus contingat, five in propofitionibus

Quod

non liceat , confequenter multo minus prorfus non explicatis, anobis jam demonftrarum eftanre (. 116). Prxfens adco propofitio potiffimum concernit cafum pofteriorem , ubi
terminis infufficienter cxplicatis
uti

tcrmini

qui ingrediuntur definitiones anteriorcs

demum

explicantur in

pofterioribus. Contrarium fieri dcbere , hac rationc demonftramus. In philofophia certitudini omnimoda? ftudcndum, ita ut nihil nobis dubii
fuperfit (.

33J.

Qiiodli in definitione

utamur termino nondum

expli.

cato, in ejus vcro fcnfu haercmus, ut eam plenc intelligcrc ncqueamus. Qyare cum hoc certitudini obftet, terminis non utendumeft nifi in anterioribus definitionibus jam explicatis Etfi autem obftaculum
.

removeatur, ubi
labore

in

fequentibus dcfinitionibus cxplicantur termini,qui

fit ,

ingrediuntur priores: id tamen adhuc incommodi eft,

demum inquirendum
Quamobrem cum

num

circulus

quod tsediofo forfan vitiofus fuerit

commifTus.
fit

hinc denuo Jcdtori

dubium fubnafci pof-

la

adverfum, quae adeffe dcbet ( . cit. ), minimum nulurgente neceffitate crcetur txdium in difquifitione circuli vitiofi; nemo fane negabit , praeftare utique, ut termini , qui ingrediuntur definitiones fequentes>in anterioribus jam fuerint explicati.
ccrtitudint
Patet hinc ordo definitionum fimulque intelligitur
,

quocunque loco definitiones ponantur, ubi curs quod jure repreliendipoflic.

cibi ftierit }

quod non perinde haberi debeat, ne quicquam admittaturj

. J

20,

Cap. IV.

De

Metbodo

pbilofopbica

diio pro~
pofitio-

In pbilofopbia propofttiones , qu<e ingrediuntur demonflrationes fequentium, Cafus hic quoque duo funt. Aut demonftrari debent in antecedentibus
.

num

in demonftrando utimur propofirionibus tanquam principiis, quaj prorfus non demonftrantur,aut quae demum demonftrantur in fequende eo enim jam diximus ante tibus. Cafus prior huc non fpedtat (. 117 ). De pofteriori itaque intelligcnda eft propofitio prxfens. Ejus vcriratem ita cvincimus. In philofophia ftudendum eft certitudini omnimodx , ita ut nihil prorfus dubii fuperfit f. 33). Quodfi demonftrationem ingrediatur propofitio tanquam principium, quae in anterioribus nondum fuit demonftrata , dubiura nobis fupereft , an ea vera fit ncc ne , confequenter ipfa quoque propofitio, cujus demonftrationem principium dubium ingreditur, dubia manet atque incerta'.

cnim

omnimodaa certitudini repugnet , quam adeffe propofitioncs in anterioribus demonftrandai deberc demonftravimus funt , qua? pofteriorum demonftrationes tanquam principia ingrediuntur. Erfi aurem obftaculum removeatur, ubi in fequentibus propofitiones iftse demonftrantur , quas in anterioribus fuppofuimus tanquam veras; id. tamen adhuc incommodi remanet, quod taediofo labore demum inquirendum fit, num circulus forfan vitiofus in demonftrando Quamobrem cum hinc denuo dubium fubnafci poffit fucrit admiffus lectori , evidentise adverfum , quae adeffe debet (. 33), minimum prcctcr neceffitatem taedium eidem creetur in examinandis propofitio-

Qyamobrem cum

id

num

demonftrationibus, qua?

eam ingrediuntur, quam

;

inferius

dcmum

demonftrandam in antcrioribus interea fumimus , ut omnis circuli in demonftrando metus cvanefcat quis , quatfo, inficiabitur , in anterioribus demonftrandas effe propofttiones tium ingrediuntur?.
in loco propofitio
,

quai demonftrationes fequen-

Patet hinc. ordo propofitionum , fimulque intelligitur , non perinde efle, quocunque aliqua in medium afferatur , ubi curae tibi fuerit cordique , ut omnes philofophi partes adimpleas , ne quis jure quidpiam reprehendere poflit . Cur in hoc propofitiodilcurfu prsliminari haud quaquam fieri potuerit , ut ordini definitionum num. ex afle fatisfaceremus, diximus. in luperioribus (. 30)..

&

121.

Tropofitionum
philofo-

ln propojitionibus philofopbkis conditio accurate determinanda , /ub qua pnedicatum convemt fubjeclo , feu fub qua aliquid de re aliqua affirmatur : vel negatur . In philofophia reddenda eft ratio, cur poffibilia a.

phicarum cfti:mconfcquipoffint(.3i), confequenter cur aliquidde re aliqua affirforma mari,velnegari debeat..Quodfi ergo ratio , cur pra>dicarum convenit fuo fubjecto , vel in definitione, vel in conditione aliqua contineatur;
..

philofophus monftrare debet, quomodo vi iftius vel definitionis vel conditionis prcedicatum fubjecto conveniac r Quare propofitionem
,

ita

Cap> IV*
ita

De

Methodo pbih\opbica

39

debet, ut liquido apparcat, num vi dcfinitionis, vcl conditionis alicujus pra:dicatum ei tribuatur , adcoquc conditio accuratc dctcrminanda, nifi vi dcfinitionis , confcquenter abfolute eidcm comcrferrc

eadcm propofitio alia adhuc ratione demonflrrari Si conditio, fub qua prrcdicatum convenit fubjcclo, in propofitione acdubius manes , num praedicatum fubjefto curatc non exprimitur conveniat abfolute fcu omni in ftatu , an tantum fub certa quadam conditionc fcu aliquo in ftatu , multo minus perfpicis , quo in ftatu idem cidcm fit tribucndum Qui dubius in hac ignorantia verfatur, ccrtam cognitioncm non afJfcquitur, multo minus omnimoda: ccrtituid quod notioni philofophiae rcpugnat (.33). dini ftudct Imo fieri minime poteit uc propofitio aliqua demonftretur quamdiu ignoratur, num
petat
.

Potcft

prxdicatum lulvccto conveniat abfolute , an lub quadam conditione, atque in cafu poEtenim in priori cafu initium ratiocifteriori conditio ifta non accurate determinatur nandi rit a definitione, vel ab iis , qua: inde neceffario confequuntur & jam ante fuere Sed kducla ; in pofteriori idem capimus a conditione , qua fubjectum determinatur ea demum plene intelligentur , ubi logica de demonftratione dodtrina fatis perfpe&a: quemadmodum ipla theorematis demonftratio Logica pertra&ata clarior evadet.
. .

&

I2Z

Tropofi, Jub fiowm tum vitam ad cum ad fcientiam funt , , :ra ntiks . In fcicv.tia utiinur propofitionibus ad ratiocinandum propofi- &ff; tioncs dcmonftraturi Qiiamobrem fi nobis innotuerit conditio , fub J/fj^^ qua prsedicatum tribuitur fubjeclo ; nunquam propofitione ifta utimur

Propofitiones philofophica

in quibus conditio accurate determinatur

qua pradicatum

fubjello tribuitur

vi

tanquam principio in ratiocinando eorum , qua? dcmonftrata funt

.

,
,

nifi

ubi vel vi aflumtorum

illa

vcl

conditio

adcife intelligitur.

Sicque vi propofitionum ante cognitarum inferre Iicet alias nondum nobis pcrfpecftas Atque adeo propofitiones funt ad fcicntiam utiles, in quibus accurate dcterminatur conditio, fub qua praedicarum fubjcc~to tribuitur In vita utimur propofitionibus de rebus obviis judicaturi Quod fi igitur in iis accurate fuerit exprcfla conditio , fub qua prardicatum fubjccto tribuitur , nunquam prsedicatura rci obviaj tribuis, nifi ubi conditionem iftam adefie intelkxeris. Imo fi detinitio conditionis Ioco fuerit, ex definitione accurata in philofophia tradita (. 116 J fubjectum obvium agnofcitur , confcquenter prsedicatum non tribuitur nifi ei , cui definitio competit. Ex vero itaque de rcbus obviis judicamus.
.
.

de certiori applicatione cognitionis philofoliquet , fi propofkionibus non accurate exprimitur conditio , iub qua fubecto con\enit praedicatum , eas per errorem cum in fcientiaj tum in vita applicari Nec operofa hic opus eft demonftratione , qua id evincatur Experientia plurima nobis fuggerit exempla Atque ea ratio eft,curtam tiequens fit in 'udicando error Judicia autem in vita cum influant in actionum noftrarum determinationem, neglectus propofitionum exactaru.n multa damna parit Optime adeo de genere humano merentur, qui propofitiones ad genuinam. formam reducunt.
,

Conferri hic poifunt

quae fupra

5,

41

phicx,

quam

hiftoricae

monuimus

Facile

autem

123.

4C
Dewonftrctionis

Cap. IV.

De

Metbodo

pbi/ofopbica

. 12J. ln demonftrationibus non plura contmeri debent , tecedentium gnaro fufficiunt ad revocandum cetera
-

quam qua
in

leclori

an-

memoriam ad

ratio-

nutem.

philofophia accurata methodo demonftrantur. (. 119. 1:0), fcquentia legere non debet , nifi qui antecedentium fucrit gnarus. Quod fi itaque in dcmonftratione pofita lectori antecedentium gnaro fufficiunt ad cetera in memoriam revocandum, qua: ad ratiocinia , quibus demonftratio abfolvitur , complenda requiruntur ; pcrfedta numerifque fuis abfoluta demonftratio animo concipi potcft, neque adeo requiritur, ut plura addantur.
c
r equiftra
.

ma Compiencja

Qiioniam

in

pertraclata fequentia pcr antecedentia intelliguntur

&

Supponit philofophus le<torem, qui muneri fuo fatisfacit Si quis vero fuam in ftudio philofophia: defiderari patitur induftriam ; is fibi tribuat , quod, quae jure fupponnntur , memoriam e;us non fponte fubeant . Si quis verohebetioris fuerit 'ngenii, quam Ut veriratem philofophicam capere polfit ; eum a ftudio philofophico procul abelTe jubemus. Acquieicat vel in philoibphiae cognitione hiftorica (5.50), vel in gradu medio intcr cognirionem phiiofophicam hiftoricam fubfiftat ($.</4),quod ad uium vitae ipfi
.

&

futticere poteft (.

5 1 )

ie-

monflrat.oms.

. 124. Singula propofttiones tn demonflratione eo fubeunt animum demonflrationem concipientis

ordine collocari debent

.

quo

mncm

dcmonftrationem ex determinato
certa

In Logica oftendemus, oquodam conftare ratiocinio-

rum numero,
clufiones
ftabit
,

fyllogifmorum

omnes

ratione intcr fe conneclendorum , utconprcebeant praemiflas fequentium. Hinc conpropofitiones certo quodam ordine animum demonftra-

quadam

tioncm concepturi fubire debere

^

cipcre voluerit

quod cum neceflarium

ubi demonftrationem diftincle confit ad certam , cui in philo-

fophia ftudemus (. ?,l)> cognitionem, quis negarc aufit , eo ordine collocari dcbere propofitiones , quo in demonftratione concipienda animum fubire debent , cum akerius ordinis nulla prorfus fit ratio? Non nego, in ipfis faepiffime demonftraticnibus mathematicis turbari hunc ordinem;

Qua ex inadvertenfed nego id fieri cum ratione ex notione dernonftrationis derivata tia, aut rationibus aliis extriniecis fiunt ; lunt aberrationes a regula , nequaquam autem pro ipfa regula haberi poffuiir
.

Si qtta
'

cognitu utilia

demonflrari
,

I2J. nequeunt

eorttm probabilitas conve-

U1$Ua
certil^dt-

n iente ratione adftruenda

ipfa

autem

probabilia

certis prcbe

diftinguen-

^a Quoniam

(iinguen-

da.

philofophia omnimodae certitudini ftudendum (. 33.J, qua: vcro tantum probabilia funt, a certitudine adhuc abfunt; nemo negare poteft, quod probabilia a ccrtis diftingui dcbeant. Idem adhuc
in

alio

modo

oftenditur

In philofophia non admittenda funt principia

nifi fufficientcr

probata f. 117), nec propofitioncs in eam recipienda nifi dcmonftrata? (. 118). Quamobrcm fi qua utilia cognitu, v. gr. ut corum cognitione in vita carere ncqueamus, ad certam tamen pervenire

, :

Cap. IV.
vcnirc nobis impoflibilc

De
jfuerit
;

Metbodo pbihfopbica

41

probabilia proptcr folum ufum tamdiu obtincatur , a certis in philofophiam admittenda, donec ccrta cognitio utiquc diftingucnda funt . Enimvcro quoniam in Logica doccmus, probabilitatis non cundem cfle gradum , ejus vero notitiam pcndcrc a

probabile adftruitur ; ut de probabilitatis gradu quae ad certam cognitioncm adhuc dc& intclligantur, qucat judicari fint, quo de defcdhi fupplcndo cogitari poflit probabilitas utique convcnicntc rationc , ea ncmpc , quac in Logica dcmonftrabitur , ad-

modo

quo eflatum

ftrucnda.
quc
philofophia potiiTimum admittuntur propter ufum vitae eft tamcn quocur in ipfum ufum fcientiae admittenda, nempe quatenus cognitio , Ratio pofterior cum minus pateat priocerta abfque przvia probabili obtineri nequit ri, igitur quaedam diitinttius nobis funt proponenda
Probabilia
ratio
in
:

quxdam

126.
Hypotbtftosphdo-

Si quainphilofophia fumuntur, quod per ca ratio rcddi poffit quorundam phamomcnorum, etfi demonftrari non poflit in iis rationem ve-

ram

J contineri; ea hypothefin philofophicam conftituunr. Dcfinio itaquc Hypotbeftn pbilofopbkam per fumtioncm eorum , qua? efie nondum demon*

^J^

ftrari poteft , tanquam eflent, rationis reddenda: gratia. E. gr. Si quis in Aftronomia in gratiam primi motus fumit Telluris in centro munverfus occafum ; fumtio ifta byp~ <ii quietem &c motum coeli circa eandem ab oriente tiejis appellatur in fpecie Hypetbejis tem quiefcetttis vocatur

&

127.

UypothtHypotbeftbus pbilofopbicis in pbilofopbia locus concedendus , quatenus adverkatem liquidam inveniendam viam fternunt In hypothefibus philofophi- 'Vf ~ jopbica r 1 n r r A ' cis fumimus quaedam, de quibus non conltat, num lint, ac (1 ea eiienr,

im

1qcq

proptcrea

quod rationem inde reddere

fi

licet

eorum, qua:

ficri

vamus C.i2 6J. Quod

plura inde deducancur, quam qua? fieri vavimus > anfam indcarripimus velobfervandi ,vcl pcr cxperimenta detegcndi ca , de quibus alias nc quidem cogitaflcmus , ut certiores evadamus num quaedam indefluant ,qua:expericntia:repugnant. Etcnim fiqua inde dcducuntur,qua:experientiaecontraria funt; hypothcfeosfalfitasapparet

obfer- habmia. obfcr-

veroeadcm eidem confcntanea dcprehcnduntur,cjuldem probabilitas creVia igitur hicfternitur ad vcritatem liquidam invcnicndam. Enimvero dum vidcmus, exaflumptisreddi pofle rationem corum qua* fieri obfcrvamus i anfam porro arripimus inquirendi in ea quas fumimus, an rcvcra in iis ratio contincatur. Unde denuo via fternitur ad verifi

fcit

tatem liquidam perveniendi

A multis retro feculis exempla nobis fuppeditavit Aftronomia , in parte prsfertim theorica Cum enim fieri non poflet , ut a prima ftatim origine theoria motus planetarum vera inveftigaretur ; ideo Aftronomi hyporhefes condiderunt , unde rationes motunm coeleftium derivarunt . Ex iis hypothefibus deduxerunt , qua: cum obfervationibus contulerunr Hinc anfam nafti funt cogitandi de obfervationibus , quse alias mentem
. .

eorum nunquam

fubiiifent,

&

hypotheles continuo magis magifqse eniendandi

donec

tandem

42
jaciuntur

Cap. IV.

De

Methodo philofophica.
.

tandem veritatem pronius intueri datum fiiit Nec male meo Aftronomos imitamur, qu^tiefcunque iftiufmodi caius ojcurrunt
reritatis
,

judicio in philofophia
,

in

quibus coiveitando

Pra;bet nobis hujus rei exemplum etiaraj Anthmetica qua: me permovit ut de hypothefibus philofophicis mitius judficarem. Etemm cum in divifione per diviforem compofitum ope abaci Pythagorici quotus partialis verus inveniri non polfit , per modum hvpothefeos philofophica? iunvtur diviforem integrum in notis dividendi eidem refpondentibus toties contineri , quot:cs nota diviforis prima in nota prima dividendi eidem reipondente continetur . Inftituto enim examine deprehendimus , num Jiyporhefis fallat , ubi eam fallere contingit eandem emendamus , donec veritati conlentiat . Non tamen ideo promiicue probamus typotbefei omnes , fed (puriot potius declaramus eas , ex qu'hus neceifaria confequentia deauci nequeunt ea , quorum gratia alfumuntur . Multo minus autem probamus illorum inftirutum, qui ultra hypothefes in philofophia non progrediuntur : id enim&no, plvlofophiae, quam nos habemus (5.19), omnimodae cerrtudini , cui in phi-

inveftiganda fundamenta
.

pnmum

&

&

lofophia ftudemus (. 35), repugnat

JEqua mentis lance trutinamus fingula

&

iuum

unicuique pretium decernimus

the-

128.

H-potbefes non ingredi debent

pitm ib;t- fitionum , qu<e in pbilofopbiam fusquofes phijofophicK fumunc, quod ita cfle
\'f~

tanquam principia demonflrationem propotanquam dogmata admittuntur Hypothe.

nondum

probari poteft
.

126) t adeoque a cercitudine plurimum adhuc abiiint Quamobrem fi iis tanquam prmcipns m propohcionibus demonftrandis utans, qux ln phiiofophiam tanquam dogmaca admiccuncur; principiis uccris incertis ad dogmata firmanda quod cum a foro philofophico fit alicnum ( jf. 117), hypothefibus in propofitionum demonftratione nullus concedendus eft locus
:
.

E. gr. Hypothefis Leibaitiana de

mam
tur
,

praerip^at

in

commercio inter mentem Sc corpus etfi ceteris paldemonftrationibus tamen moralibus ac politicis a nobis non ufurpa,

vero Philoiophus per iftam hypothefin explicat , quae ad commerc ;:m, quod inter mentem atque corpus intercedit , fpeclant ; non alium ei locum cont. qqam quem hypothefibus philofophicis vindica\ imns ( . 117 ) Similiter non probaraus- fi quis ex hypothefibus philofophicis demonftrare nititur exiftentiam Dei nifi libi quis id eum in finem fecerit ut ab hypothefi aiiqua removeat impietatis mfpicionem Solent enim vulgo impietatis poftulari phildfophicae hypothefes , antequam affen. .

ne veritates initi:amus

momentofas

quarum

in vita ufus

eximus

incertis pelagi

fluttibus

Dum

fu

communi

recipiantur: id

quod omnium feculorum

JF.

hiftoria teftatur

129.
,

Si ex ante pofitis
'.!'

nondum

conflat
in
.

bypotbefm aliquam in natura rerum

;

"' "btincre
'

ex

Yts

tamen qurfdam

nam

lit

locus.

is efte ^" minui demonftratio affcratur d<.'".:z ordo, ut uuicuique is cedar locus, ubi ea cx anteccdentibus demonftrari potcft(. 120J. Qinmobrem C\ in aliqua hypochefi ex praecedcntibus quardam dcmonftrari poftunt ; eorum dcmonftratio ibidem

nil eadem demonfrari poljint philofophia Propofitionum in

cbflat

tradcnda tanto facilius inrclligenda, quod cjiis principia adhuc recenmemoriae inhaereant Ecfi autem hypothcfin in natura rerum obtinerc pcr prxccdcntia nondum conftet nihil tamcn periculi hinc mccucndum, cum in daca hypochcfi demonftraca nullibi applicencur, nifi ubi eandem obcinere repcrimus. Quodfi cam prorfus impoflibilcm
,

ti

deprehen-

Cap. IV.

De

Metbodo

pbilofophica

43

deprchcndamus , ncgamus idcm , quod in ca fucrat dcmonftratunv Acquc ita propofitio hypothctica ufum habct in crrore rcfcllcndo Nil itaquc obftat , quo minus dcmonftrentur, qux cx hypothcfi aliqua conlequuntur, ubi principia fufficientia adfunt ctfi ipfam hyporhefin pofiibilcm cffc nondum conftct , imo etfi cam pcr fequcntia impoliibilcm efle deprchcndamus.
.

E. gr. Etli in Ontologia

nondum

demonftrari

poflic

ens fimplex proprie

,

fic

di&um,
.

quod omni parce careac , exiftere , vel minimum poflibile efle id camen non obftac , quo minus ibidem demonftrentur , qux ex notione entis fimplicis confequuncur Quoquae ex notione niarjQ enim rectain rariocinandi viain ingreiTus nulli enti ea tribuic nili ubi iftud omni parce carere agnoveric de cecerisveentis fimplicis ccnlequuutur nihil inde periculi foret mecuenro qua: partibus corrftare incelligic, eadem negat vel maxime ens fimplex nullum darecur, quin pocius eum auhuc experiremur dum , uium, quod conftarec , quaenam finc de compofico neganda ne per errorem iis cribuamus, qujs iiidem repugnant Enimvero ubi deinceps m Pfychologia oftenditur , animam hominis efle ens fimplex & in Cofmologia probacur , in numero fimplicium elfe elemenca rerum; animabus hominum Sc elemencis rerum macerialium ea applicamus, quae <k ence limplici in genere fuerunr demonftrata Quod fi vero demonftracio eorum,qua2 enti fimplici in genere compecunc , omicceretur , propterea quod ens fimplex per mo<ium hypotheleos tantum fumitur ; eadem figiliatim de elementis rerum materialium de Deo ipfo in Tlieologia naturali dein Colmologia, de animabus in Pfychologia , monftranda forent , quae una demonftracione in Oncologia comprehendi Sc poflunt , Iftiufmodi exempla plura occurrunt in Philofophia, nec infrequentia func in debent Illud vero per le patec , philofophum anceriora in ufum pofteriorum praemitMathefi tencem ( . 119. 110 ) non ideo comminifci hypochefes inutiles ac fteriles^ uc aliquataucum dixifle videacur IjO.
, ; , , : li
, .

&

In propofttionibus pbihfophicis preedicatum accurate determinandum , ns Dctcrmifcilicet fubjeclo plus tribuatur, quam per ante poftta de eodetn demonfirari potefl
<fto

Quodfi praedicatura non accurate dcterminetur, ita ut fubjc- jjMti in plus tribuatur , quam pcr ante pofita de codcm demonftrari pote- propofi.

^m

quod plus jufto tribuitur, id quidcm gratis afleritur. In philo- tionibus fophia autcm nihil admittendum, niii quod ex piincipiis in antcce- p^dofodcntibus fufficientcr probatis lcgitime dcducitur ( . 118. 120). Qua<- P'J lis mobrcm illud quod fubjcclo plus tribuitur quam per ante pofita de codem demonftrari poteft, in philofophia vitio quodam fubreptionis admitti ncquit.
rat,
' ,

dari ens neceflarium five ens a fe,utuc ens illudafenon tamen dici poteft dari Deum , qui fit mundi hu:us autor: multo minus addere licec , quod fic mundi ex nihilo produiti aucor Ica enim vicio fubrepcionis fumerecur , quod nondum fuerar probacum , nempe ens a fe efle mundi autorem eumque ex nihilo produxifle: quod etfi verum iit probari tamen debet , cum omnimodae in plvlofophia certitudini ltudeamus ( . 33). Vitatur autem vitium iftud fubrepcionis , ii in praedicacorum numero nullus fic cerminus, nifi accurata definitione explicatus ( . 116). Nam fi quis dedit accuratam definicionem, qua fignificatum vocis Dei decerminavit ; is regularum raciocinandi memor non cribuet enti , quod exiftere demonftravit , nomen Dei , nifi ubi deraonftraverit eidem competere quae definition Dei comprehenduntur Forfan nonnullis talia moneri fuperfluum videtur quod fi vero quis expercus fueric quam vulgare fic vitium iftud fubrepcionis ex negleita praedicaci
,

fic

E. gr. Si quis demonftret aliud praster Deum , non

dccerminatione ortiun

is

aliter ftacuet

2-

131,

44
C:'.rf:t~

Cap. IV.

De

Metbodo pbilofopbica
.

131.
re aliqua demonftrari debere t

Hinc porro confequitur,/wAWc minus de

.

V mi- quain eidem competit

n:'.s
l
.

dr[

ir:-

t:-.r

qu.itn

rei

conve-

vit.

ex diclis (. i^o) patet , de iubjecto non plus affirmari debere , quam quod ex anceccdentibus de eo li minus dato in loco demonftrari poffit , quam demonftrari poteft cidcm compctit , eo tamen ad dcmonftrandum alia habeamus opus, utique id rantum demonftrari debet , quod poteft , ceteris in alium
eniiti
;

Quoniam

locum oportuniorcm

rejcclis.

E. gr. In Theologia naturali primum tantummodo demonftramus , Deum efle ens, in quo continetur ratio furKciens aitus contingentis univerfi, cum hinc jam porro attributa Numinis demonftrari poflint . Etfi enim Deus mundum produxerit ex nihilo, ab initio tamen de dependentia mundi in exiftendo a Deo minus demonftratur , quam ea importat, propterea quod noftro demonftrandi modo initio Theologiae naturalis plura demonftrari nequeunt ; hifce autem opus habemus ad attributa divina ftabilienda, unde deinceps porro creatio deducitur, quatenus actionem ex nihilo aliquid producentis defignat . Exemplo nobis eft Enclidct , qui , etfi non ignoraret , tres in triangulo rectilineo angulos fimul efle aequales duobus rectis , cV: ideo externum Iatere uno continuato duo-

bus internis oppofitis aequalem, initio tamen minus demonftravit , nempe quod externus ifte angulus fit uno oppofitorum internorum ma'or, quoniam hoc theoremate opus ipfi erat ad demonftranda alia , unde tandem iftius aequalitas cum duobus internis oppofitis deducebatur Equidem Pctrm Ramut ut in aliis bene multis, ita in hoc quoque En.

ciidem reprehendit

Schol. Math. lib. S.

in

&

9.

p.

m.

171. 178- quafi hifterologia?

reum

elementis Geometrix Euclidem fecuti furnus , proptereaquodaliter laciendo rigorem in demonftrando tueri non daretur , a quo Ranuun lubinde in Geometria fua recelliiTe conftat At Endidet rigoris in demonftrando tenacifTimus fuft

Sed hoc non obftante

Ordoper
oriinem
fhilofo-

ln omni parte pbilofopbicf

is

132. tenendus efi ordo

.
,

ut ea pramittantur

per

quce fequentia inte!liguntur& demonfirantur

fbiam

velminhnum probabihter adftruoccurrunt nifi definitiones parte quacunque non untur. In philofophiaj & propofitiones, ncc ab his diverfum occurrere pofte , in Logica demonftrabitur Enimvcro in omni philofophia? parte per dcfinitiones antecedcntes explicari debent termini , qui ingrediuntur dcfinitiones fequentes ( 119) & in antecedcntibus demonftrari debent propofitiones , quae ingrediuntur demonftrationcs fequentium (. 120). Imo in fin^ulis demonftrationibus ratiocinia praecedere debent,quorum conclu.

fioncs

124). Paut , tet itaque demonftrantur, intelliguntur & fequcntia ea pra:mittantur , per qua vel minimum probabiliter adftruuntur : nam probabilia quoque ex philofophia non prorfus climinanda , utut a certis probe diftinguen-

ingrediunturtanquam praemifferatiocinia fequentia

in

(.

omni philofophise parte eum

effc

tenendum ordinem

da

(jj\

125.

117).
.

133.

Mcthodi

pbHofophica lex ea
[Mprenut.

Quoniam philofophica methodus eft ordo, quo in tradendis dogmamatis uti dcbet philofophus (. 115) , ordo vero is tenendus eft, ut
prxmittantur , per qux fequentia intelliguntur & demonftrantur hanc fupremam mevel minimum probabilker adftruijntur (. 132 )
;

thodi

Cap. IV.
tbodi pbilofopbh* legem
fequentia m.eniguntur
ejfe

De

parubus VbiJofopbia
,

45
,

apparet

quod ea fmt pramittenda

*34-

per qu<e

&

adjtruuntur
in tradendis

Idcm cum ordo tcncndus unm idemque ordo eft 87)

,

communis
fcquentium

partibus philofophia? (. i ex com* per pbilofopbiam univerfam ejufque b<ec lex munis pbdofoquod pnecedere debeant , unde quomodocunque yendet cognitio
fit
.

n ^ac ' n Habes icaque hic methodi philoibphicae fummam , quam primo loco ex notione certiporuiffemus , re- gmis ijhs tudinis ommmodae, cui in philoiophia ftudendum (5- 33), demonftrare Enim- partlOJlS dedu&uri ultenus mde gula> fpeciales, de quibus ( 116. & feqq. ) diximus,
.

maluimus ex ipfa philofdphise notione ac eus focia notionecertitudinis eas eruere, uc earum evidencia fortius perftringeret aciem mentis . IJSregularum Methodi 5/ 90 metbodo pbihfopbha pbilofophiam tradere veJit , is phtlofohgharum apprime debet ejje gnarus,& babitu pollere eafdem ad praxintranfve o
.

&

ferendt.

Mcthodo philoiophica philofophiam

traditurus

cienter probare (jX.

utitur, tcrminos accurata dcfinitione cxplicarc ( n6) ex iis per legitimam confcquentiam pro117)
,principia fufh-

omnes, quibus Wfjft*

~p

cndi(, :

&

pofitiones deduccre (jT.

118) earumquc tum fubjectum ( . 121 ) , tum pradicatum accurate dcterminare (. 130), tandcmquc omnia ita ordinare dcbet, ut pramittantur ca,per qua fequentia intelliguntur &
adftruuntur (. 133 )i imo in ipfis demonftrationibus fingulae propofitioncs eo ordine collocanda , quo fubcunt animum dcmonftrationcm concipicntis (%. 124^, nec plures iftiufmodi propofitiones in mcdiutn afferenda quam tjjuae ceteras ad complcnda ratiocinia requifitas lcftori antcccdentium gnaro in mcmoriam revocare pofTunt ( 123)- Enimvero modum accurate definiendi, determinataspropofitioncs formandi & demonflrationes lcgititnas condendi tradit Logica. Rcgulis itaque mcthodi philofophica* fatisracturus regulas Logica cognitas atque perfpectas
,

habere debet habituque pollcat

rendi.

ncceflc eft

cafdem ad praxin transfe.

Supponimus vero , Logicurr* Patet hinc Logicas ad rette philofophandum neceflitns demonftrandi modum exponatv , ut reclum deiiniendi, judicandi Trademus vero luo loco criteria, unde dignofcitur, num Logicus fatisfecerit officio luo. Quod \ero is , qui regulas logicas novit , eas non ftatim ad praxin transferre poflit ipia experientia loquituracex eo confirmatur , quod habitus definiendi , accurata judicia Qusnam fint ifta exerform.inai atque demonftrandi nonnifi muito exercitioacquiratur citia , quibus mechodum philolophicam in noftram poreftatem redigimus, in Logica.
fatisfacere offico fuo

&

docemus
.

136.
.

tradere intendit , ir JSatmam , , pbilofopbiam eatradet, quce nec fuffiienter intelltgi, nec evidenter vera agnofci pojfunt ex negle~ " limeEtcnim qui alia , quam philofophica mcthodo, de rebus philofophicis t]mdl P hl " tractare inftituit , is terminis utitur nulla accurata definitione explicaSi quis alia

quam

pbilofophha metbodo

tis,

nec,

fi

vel

maxime terminos quofdam

definit

eorum

definitio-

nes

^ff^

_\6

Cap. IV.

De Methodo

phihfophica

nes priori loco tradir, qui definitioncs aliorum ingrcdiuntur (. 116. 119). Quamobrcm fenfus propofitionum manet dubiae interprctationis

&

in pofteriori

cafu verendum

ne forte circulus

in

dcfiniendo fuerit

admiflus.

Illas igitur fufficicnter intelligere

non
,

licet.

tur principiis vcl prorfus non,

vel

non

fufficicnter probatis (.

Idem porro uti117),

infcrius
fit

in anterioribus propofitiones probat per ca

qux demum
fubjecto

fe-

quuntur (. 120)

&

rationes, cur prcedicatum

tribuen-

dum, magis

indicat,

quam

ut abfolutam fuis numeris dcmonftrationcm

tradat (. 121). Principiorum itaque ac propofitionum demonftrabilium veritas evidcntcr agnofci ncquit.

137 negletla methodo pbilofopbica , nullam certam ac diconfequitur, T>xmm>m ftintlam obtineri cognitionem. Nam fi mcthodus philofophica negligitur, alterum nec termini, nec nropofitiones fuffkienter intclliguntur(. 1 36 ),adcoSimiliter quas traduntur, vcra que nonnifi confuia eft rerum notitia incerta effe evidenter non agnofcuntur (.136), adeoque dubia

^ mc

&

manet omnis cognitio

Equidem
mine
fieri

prasditis vel oblcura funt

poteft, ut imperiti fibi perfuadeant , fe optime intelligere, qux acuvel dubiae interpretationis deprehenduntur , utque fe de ,

veritate alicuus propofitionis convictos eife tiplicibus dubiis eam adhuc involutam efle fermo eft de imperitorum opinione, fed de func . Philofophus vero ftatuit de jis, quae

arbitrentur, ubi demonftrationumgnari mulperipiciunt : enimvero nobis in praelenti non eo, quod res eft . Multa videntur, qux non
funt

138.
pbilofopbica

Danmu.m
*

Si quis pbilcfopbiam alia

, ,

quam
feu

rtium.

qu*e ab ufu vitac abborrent

qitee

ad

cafus vitee

metbodo tradit , is docet , humanee non commo,

de applicari poffunt
ficientcr
intelligi

Non urgemus
vita:

hic,

poffunt (.

136^:

etfi

quod ea tradat qux non fufnemo facile ncgaverit, quod

humanae cafus applicari poffint, qux non fufenim adhuc ratione idem evincitur claalia mcthodo tradit, quam philofophilofophiam rius. Etenim qui phica, is in propofitionibus conditionem accurate non determinat, fub qua prxdicatum convenit fubjefto (Jf. 121). Enimvero fi propofitiones ita formentur , ut conditio accurate determinctur , fub qua pra:dicatum fubjcclo tribuitur ; tum dcmum ad fcicntiam & ad vitam utiles funt (. 122). Ergo fi conditio ifta in propofitionibus non accurate

minus commodc ad

ficienter

intelliguntur. Alia

determinatur, fed enunciationes func vagae ac indeterminatae

ifta
cefifat..
jT.

utilitas

139regulee',
qtiee

Tdertltas-

Metbodi

philofophic<e

mcthoii
f'l'fo~
phii c

Nam

in

methodo

eeedem funt philofophica non

utendum

matbemattcee eft terminis nifi accurata

metbodi
s

&

dcfinitione cxplicacis (.

116)

,.

nec admictitur tanquam verum

nifi

quod

Cap. IVquod
fufficicnrcr

De Metbodo

pbilofopbica

47

dcmonftratum (. 117- uSj, in propofitionibus fu- malbema. prxdicatum accuratc dctcrminatur (. i^r. 130^ & tuc. omnia ita ordinantur , ut prxmittantur ca , pcr qux fcqucntia intclliguntur & adftruuntur (. 135. 123. 124,). Scd cx noftra commcntatione de mcthodo mathcmatica & ipfa Mathcfcos accurata tradtationc qualcm offcrunt Elcmcnta noftra Mathcfcos univerfa?, liquct, in tradcnda quoquc Mathefi terminos accurata dcfinitionc cxplicari (. 17.
bjcctum paritcr

&

iS. Meth.)

Sc

tcrminos, qui

ingrediuntur definitiones fubfcqucntes,

aliunde
fatis

in antecedcntibus cxplicari,

nifi

intclligatur,
ftabiliri

qux

rcs

iis

fubjiciantur C. r^. Metb.) ; principia ( . 30. fcqq. Metb.); ex definitionibus ac propofuionibus in anteccdcntibus prardicatum accuratc jam evictis propofitioncs , quoad fubjccftum
fufficicntcr

&

&

dcterminatas ( i". 49 Ubiquc fcqq. Metb.) unde cctera intclliguntur

.

&

fcqq. Metb- ),rigorofc dcmonftrari (.43.4J.& ea lex fandte cuftoditur, ut prxmittantur ea ,

&
?

dcmonftrantur

( .

14. 43. 44.

elTe

Meth.)

Quis ergo non vidct, mcthodi mathematicx ealdcm

funt mcthodi philofophicce

regulas, qua:

nifi qui ignorat, unde utriufque regula: deriventur. Nos regulas methodi philolbphicasex notione certitudinis dedux mus, cui inphilolbpliia ftudendum efle probavimus (. 35) Enimvero fi quis rationemrejuifiverir methodi mathematicx, isnon aliam deprehendet acertitudine cognitionis, cui in Mathefi ftudendum efle quilibet Mathematicus ultro lumit quis enim adeo velanae mentis erir , ut cognitionem incertam praeferat certaj, ubi certa haberi poteft , cumnonnifi certa cognitio certum fpondeat operis in vita fucceffum ? Quoniam itaque method; philofophicae ac mathematicae regulae eadem ratione nituntur ; non m'rum , quod ipiaequoque regula: esdem fint Ceterum non opus eft ut adftruamus , philofophiam methodo mathematica traitandam effe : etenim fi vel maxime nulla effet Mathefis,vel faltemea nondum eflet adeo exculta , ut certam cogn tionem offerret fui cultoribus ; non a!'am pluloiophicam methodum reperire liceret, quam eam , quae a nobis haftenus ftabilita niit , quamdiu certam rerum cognitionem confequi ftuderemus , tum ad progreflum lcientiarum, tum ad vitam utilem (. 122 ). Inanis adeo atque fuperflua omnisdemethodo mathematica ad philofophiam applicanda difcrepatio. Phloiophia methodum fuam non mutuatur a Mathefi ; fed perinde ac Mathefis eam ex veriori Logica haurit Cx :deo eam fibi convenientem agnofcit , quod ea fola perveniatur ad cognitionem certam , qua? tum ad fcientiarum progrelfum, tum ad vitam utilis Quodfi iuerint alii, ou'bu< cognitio 'ncerta fatisfacit, quae ad progreflum fcientiarum nil confert , quin eidem potius adverfatur, nec alium in vita ufum fponder, quam ut amb guo tentamine iucceflum fortuna: committamus Sc fpe faepiffime mani animum lactemus ; eis non fucccnfemus, quod rem fuam fuo modo agant fumma imis mifcentes , utentes terminis, quibtis nulla determinata refpondet idea , & defendentes propofitiones vagas, de quibus , quod fubjeclum praedicatum comeniente modo deterrninata non funt , in utramque contradictionis pnrrem cum veritatis quadam fpecie difceptatui Imo nec invidemus ipiis gloriam vittoriae reportatx, qua fibi blandiuntur certae cognitionis fenfu deftituti. Nos certam confequi ftudemus cognitioaem , non vanitati litantes , led progreffui fc tiarumcV utilitati in vita ntenti Neque mag s utilem udicamus difceptationem num ia ph'!o!oph:a certam cognitionem confequi detur Veniendura potius efle cenfemus in prxfentem , ut experiair.ur quid pofiint humeri , quid ferre recufent Si non ubivis ftatim voto refpondeat eventus , hvpothefes tantifpcr admittimus continuata induftria emendandas, doncc tandem \eritate liquida, quam quaerimus , potiamur. Imitamur Aftronomcs, quorum per plurima fecula cbntinuatum ftudium fagax 6c indefeflumea tandem perfecit , qu.t omuium expectationem fuperaffe dicenda funt Qu<'d ii ipfis quoque vi-

Nemo mcthodi philoibphicae ac

mathcmaticae idcntitatem mirabitur,

.

&

fum

48

Cap. IV

De

Methodo philofophka

.'

fum fuilTet impoflibilitatem cognitionis fcientiae fideralis fpeciofis argumentis a nimia fiderum nobis inaccelforum diltantia , ab imbecillitate rationis humani in rebus adeo abditis &: a cognitione noftra remotis fcrutandis , a fruftrato per tot fecula ingeniorum excellentiflimorum fucceflu 8. peritis adftruere ; nulli equidem dubitamus , qum applaufum meruiifent eorum quibus fegnitiei vel vanitatis prasfidium in imbecilitate rationis pofitum; fed ipfa fcientia fideralis parum inde nadta fuiffet incrementi , nec ad id faftigii pervenilfet, ad quod hodie eandem eveclam admiramur
,

C AT U T
De
styliphilofophici
dcfinitio
.

V.

ftylo
.

philofophico.
140.

TP\^R flyfow
\-J ^
etfi

philofopbicutn intelligimus
.

gcnus fcribendi

quo

uti de-

bet philofophus
.

Generalia hic proponimus , quse in omni lingua locum habent , quacunque quis philofophetur Nequaquam vero hic nobis res eft cum fermone Latino, eodem philofophiam tradere conftituerimus

141.

Eiusfuprema

hahenda eft ratio rei alterius , quam ut alteri aritmi noflri fenfa aperiamus In philofophia enim non admittenda funt, nifi fufficienter intcllccta & probata (. 116. 117. 118). Non itaque opus eft, ut verborum lcnocimis altcrum capiamus & in affenium pertrahamns Quamobrem in ftylo philofophico non alterius rei rationem habemus, quam ut alteri animi noftri fcnfa palam faciamus. Nos lane non intendimus nifi docere , quam quis animo concipere debeat rei ideam & qui eidem tribuere debeat pixdicata ,curque eadem ei fint tribuenda Id igitur uniln flylo pbilofopbico
. . .

mn

agimus omni verborum apparatu , ut leclori mentem noftram perlpicue declaremus , fi attentionem aflerat ad philofophica fcripta legenda requifitam , ab ea aberrare ne poflit Non verborum vi , fed rationum pondere affenfum extorquemus &, ut alii quoque noftra opera ad cognitionem certam perducantur , iu votis habemus
ce
,
.

142.

1 pbilofopbia igitur d recepto verbortim ftgritfcatu non efl recedendum, boc verborum efl , verbis non res alioe a nobis denotandne junt , quam qa<e iifdem vulgo ft~ fignifica- gnifcantur. In ftylo enim philofophico id unice attcndimus , ut altcri
T\eceptus

tasnr
^j'.'

m.ntcm noftram

perfpicue declaremus
,

f/.

61 '

rcs a *' as indigitamus

quam

qua? iifdem vulgo figniricantur

141). Qiiodfi vcro verbis , aut mcndifficul-

tem noftram prorfus non alfequi poteft leclor, aut minimum

ter, prout vocis vel nulla a nobis datur dcfinitio,

vel definitio lcctori

non fcmper animo obverfatur

in

Verborum
,

igitur fignificatus mutatio

effe

alicnum pcrfpicuitati
Sunt qui
fibi

officit

quae ftylo philofophico propria

quando alix afferuntur
falluntur
,

dcbct.
perfuadent
,

vocum

fignificatum mutari
.

defini-

tiones

quam

qune vulgo tradi folent

Enimvero oppido

.qu:

fic

fentiunt

QuamJiu

>

Crfp-

V. De

flylo pbUofopbico

49

Qiiamdiu cnim eadem voce res eadem fignificatur , idem quoquc ejus manet flgiiificatus. Duduiii hoc agnitum eft a Geometns , qui unam eandc-mque figurani dt\etihnode defiiiiunt , etfi latis perfuafi fint , nomtnis fignificatum immutandum temere non effe. 1 gr. ApolloHiui cam lcctionem coni vocat Parabolam , qux bafin trianguli per axcm feCat ad angulos rectos c\: cu;us axis eft lateri coni parallelus. Sed dum Dtibatei eandem definit per figuram , cujus ordinatim applicatarum quadrata eandem rationem ha bent ac fagitts ; non ideo fignificatum vocis Parabola immutat , quam ei tribuit ApolSimiltter fi quij, piopterea quod eadem eft figura,cui convenit definitto utraque d.tin Deum definiunt per fpiritum independentem , Cartefins per ens pcrfe&iflimum , nos
.

pcr cns a fe , in quo continetur ratio lufficiens contingentis exiftentiae univerfij idera icinper eft vocis Dei fignificatus , propterea quod illud ens , quod eft fpiritus indepen-

dens, idem

eft ens perfectiflimum atque ens a contingentis exiftentiae univcrfi

.

fe

quod continet rationem

fufficientera

143.
.

idem conflanter effe debet in philofopbia , fahcm in eadem ConftattRatio cadera cft quce rcgula pra:cedentis Si c- ti<e loejit5 parte, fignificatus quendi nira vocc aliqua non conftanter in codcm prorfus fignificatu utaris fcnlus fubinde crit ambiguus facile nonnulla a lcclore inalicnumra- nzceffvtas* picntur: idquod pcrfpicuitati officit, quam philofophia poftulat (.141).

Ejnjdem

vocis

&

Eft veroratio adhuc alia, qua: conftantem vocis ejuldcm fignificatum injungit In philofophia propofitiones fequentesdemonftrantur per ante.

ccdcntcs (. 120). In icqucntibus adco vocum idem efle debet fignificatus, qui fuerat in prcecedentibus: alias cnim fieri non poteft pcr le-

gcs artis ratiocinandi in Logica tradcndas, ingrcdiantur demonftrationes pofteriorum.

Si quis

ut propofitioncs anteriores

habuerit perfpectam , ut methodum philofophicam intimius reddiderit clariorcm; is evidentius percipiet , quantum inconftantia philofophicae repugnet Nihil equidem communius eft loquendi inconftantia, led nihil quoque experimur aecuratas philolophandi
perfpiciat
,

omnem Logicam
atque ipfo

eandem fibi loquendi methodo

faifto

methodo magis adverfum

144-

per inconfilantiam loquendi vocis cujufdam fignificayocuma tus fit vagus indeterminatus , in philofopbia cum ad determtnatum reduci fignifiiadebere. In philofophia cquidem a recepto fignificatu verborum non eft tuvago
ft

Hinc confequitur,

&

(. 142), atque fic rctincndus vidctur fignificatus vagus adfixum indcterminatus, ubi ufu fuerit reccptus. Enimvcro in cadem philo- crf "^ /a fophia conftans cfte debct cjufdem vocis fignificatus f. 143;, adcoque detcrminatus, non vagus , confequentcr ab inconftantia loquendi communiter recepta recedcndum. Utrumquecumfieri ncqueat, quodrepugnac per inconftantiam loqucndi voci eidem tantifper variatos tribuerefigni-

recedcndum

&

'

ficatus , mifla loquendi inconftantia eidem fixo fignificatui inhsrere ; ideoexceptiofieri debetab alterutra regula Quoniam in hoc cafu vocis fignificatus ut fit certus accurata dcfinitione explicandus (. 116;, nullus hinc nalcitur nifi le&ori incauto , ad dcfinitioncs nimirum traditas non attento, fenfus ambiguus. Quoniam vcro loqucndi inconftantia a methodo phr.

&

lofophica prorfus abhorrec

( .

143;; ideo exceptio

fieri

debet a regula
priori

50
priori

Cap. V.

De

ftylo pbilofopbico
.

&

Signih*catus adco vagus , qu receptum ufum loqucndi tuctur indercrminatus ad determinatum fixum eft rcducendus. De ftylo philofophico cum agimus , ulum vocum quem Logica praefcribit, potiffimum intendimus Quamobrem pertratflata Logica non modo clariora evadent , quae in

&

ltylo philolophico prsecipiunrur ; verum etiam dilucide coniildem ipfo opere facisfieri queat Ceterum in hoc prsecipuus quidam labor philoiophi confiitit , ut voces a vago indeterm nato, qui vulgo obtinet, fignideterminatum reducat , accuratas rerum per *eas denotatarum tradenficatu ad fixum do definitiones . Difficultatem operis non modo experimur, dum nos ad id accingimus; verum eandem ipfa quoque definitionum accuratarum raritas palam loquitur . Maorautem deprehendicur dirficultas , ubi definitiones una ordinandae ( . 119), ut voces in anterioribus explicencur, quibus ucimur in lequencibus : magna enim cautione opus eft, ne in circulum incidas in definiendo vitiolum . Experta loquenti non denegabit fidem, qui definitiones fparfira traditas in ipfa Matheli colligere ordinare decreverit experimentum rei fatturus

hoc difcurfu praelimmari de

,

ftabir

quomodo

&

&

&

Qu<e a
fmtdifcerncn-

di.

1"e m tiontm eorum , qux funt vel effe poifunt (. 46). Rationes vero eorum , qua: iunr, defumuntur ab iis , quce rebus ineffe & quibus a fe invicetn differre intclliguntur Quamobrem per ea,quaj rebus infunr, fpccies conftituere debet, ut conitet, num aliquod corum gencra prxdicacum rei cuidam tribuatur ex ratione generali , an ex ratione fpeciali, iicque judicia accurata formcntur : de quibus in Logica diccmus exprcffius. Cum igitur perdiffercntias intrinfecas determinentur rerum tot conftitui debcnt genera gencra & fpecies fpecics rerum , quot intrinfecce conftantes deprehenduntur. differentia* Singula vero genera fingukc fpecies propriis infigniri debent nominibus. Quae igitur differentia quadam conftante a fe invicem differunt , diverfis quoque in philofophia nominibus iniigniri debent. Eadem hic militat ratio, qua: vulgo perfuafit , ut diverfa res diverfae fortitas fuerint nomina Enimvero cum in communi appellatione plurimum dacum fuerit cafui,parum
. .

I4Sinvincem differentia intrifeca conftante differunt , diverjis quofe pbiiofopbia nominibus infigniri debent Philofophi eft reddere ra-

&

&

&

aut nihil confilio; nec fecundum notiones diftmc/tas , fed confufas res in genera Sc fpenon mirum videri debet , fi philofopho in ifto genere multafuec:es tuerint diftributx rmt reli&a, accuratius rerum differentias fcrutaturo
:

146.

Nomina rerum a philofopho difcretarum , fed quarum vulgo diffepbiloforcnt a non atcc nditur, Termini pbilofopbici dicuntur . pbici de~ ea peculiaribus nominibus deftituuntur : Quorum difterentia vulgo non agnofcitur
Termini
;

fnitio

enim $c genera rerum, quae per iftas differentias determinantur , tamdiu latent, quamdiu differentise non agnofcuntur Dum itaque philofophus iifdem nomina imponit termiirs utitur in philofophia, quibus extra eam conluetudo loquendi nullum conceflic Ec ica terminos fibr peculiares. habet philofophia . Idem obtinet m Mathefi, locum Theologia, Jurifprudentia, Medicina&quavis arte , ut termini unicuique finc proprn ex eademracione, quam de philofophia modo inculcavimus . Enimvero cum hodienon definc,
fpecies
.
.

qui cerminos philofophicos faftidiant

non abs
JT-

re

erit

nonnulla de

iis

docere dilemus

147-

Tbihfo%hi. ciucL

Termini pbihfopbici femel

recepti

mn funt

immutandi

quodfi non

fatis,

accurate

Cap V. De
.

ftylo pbilofopbico
definitio

5
.

accurate fuerint definiti ; accuratior loibphicos femel rcccptos non eflc

tur
,

fubftituenda
,

Tcrminos phi-

immutandos

142 ) adftruximus , Si tcrrum efle retincndum. Idcm vero ctiam hoc modo oftenditur mini fcmel rcccpti non rctinentur , fed eorum loco novi fubftituuntur, leclor illorum gnarus hos non inrelligit , adcoquc eos in gratiam noftri fcripti fibi familiares rcddere dcbcr, & contra hos qui primum didicit, illos non inrelligit , adeoque aliorum kripta Icrfturus cofdcm Aut igitur in aliorum fcriptis verfatus fibi familiares redderc debec a noftris arcendus & contra , aut nulla urgcntc ncccflltate memoria terminis oneranda, quibus carcre poteramus , dum non modo cos memoriae mandari opus fit , vcrum etiam memoria tencndum , quinam termini in noftris fcriptis rcfpondeantterminis in fcriptis aliorum. Quoniam adco prcerer ncceffitatcm lec"toris induftriam fatigari non convetermini philofophici femel recepti notique non funt immutandi nit Porro in philofophia termini omnes , quibus utimur , accurata dcfiniQuamobrem fi ab aliis non fatis accutionc funt cxplicandi (. 116 )
(.
.
.

quo fupra

codcm modo probarcccptum vcrborum fignifica-

terminat reaptos
offidum.

rate fucrint dcfiniti, accuratior derinitio a nobis fubftitucnda. Ea profecto ratio eft , cur nos terminos in antiqua philofophia ufitatos retineamus
fi vel maxime videantur barbari , vel vi etymologiae rebus non fa, conveniant, quae iifdem denotantur . De rebus ex earum notionibus ratiocinamur , non ex terminorum derivatione grammatica . Kec in philofophia verborum elegantia, fed veritas eft, quae dele&at Exemplo nobis funt Altronomi , qui retinuerunt terminos ex erroneis opinionibus enatos Iftiuimodi nomina funt affixarum planetarum five ftellarum erraticarum: quae appellationes dubio procul inde enatae , quod primitus ftellae fixx credebantur ccelo folido quafi affixa: , planeta: vero incerta lege per ccelum hinc inde vagari putabantur Imo Keplertn in nova fua Aftronomia terminos veterum Aftronomorum retinuit, etfi non idem prorfus eorundem retineri potuent fignifkatus, fed tancrfper immutandus fuerit , cum res in theoriis veterum per eos denotatae in novis theor Kepifi non pronus eodem modo locum habeant Nova autem definitione non var'ar' iigirfkatum termini , qui ante minus accurate fuerat dcfiirtus, ex fupra ( not. .ii) d'ct's incelligicnr Multo minus autem ferendum , fi qui novos terminos comminifcuntur qu-i>us ab aliis dicta invohunt vel ab aliis haufta proprio Marut nova inveniiie te reperi/Te wdeantur, cum ventofitatem non probet Philofophus.

Non moramur
tis

&

148.
,
.

Si termini accurata definitione explicentur

cognitionem redduni diftindam

Si termini

Termine*

& ad progrejjum fcientiarum

rionc expliccnrur, res
,

vitamque utilem

accurara dcfini-

fumufuj

quarum diffcrentias intellcclus beneficio diftinfte percipimus, nominibus quoque a fe invicem diftinguimus & in fua genera fpecies diftribuimus. Rerum vcro in fua gencra & fpecies

&

accurata diftributione cognitioncm rcddi diftinctam, uberius ex Logica patebit. Porro fi rcs a fe invicem diverfae in genera fpecies ac-

&

curate diftribuantur

propofitiones

quoque

accurata?

formantur

,
.

in

quibus cuiliber gcneri atque fpeciei fua attribuuntur prxdicata Enimvero iftiufmodi propofitiones funt ad progreflum fcicntiarum, & z ad vi-

& G

51
ad vitam utilcs

Cap. V* De
( .

flylo pbi/ofopbico

Cognitio igitur philofophica rcdditur tcrminorum accurata definitione explicatorum ulu ad fcientiarum progreffum atque vitam utilis
122 j
.

Multcrminis caremus, toties recitanda eft definitio , quoties termino eft locus Et txdioia iita definitionum recitatio igitur verbis opus eit , ubi vox una furficit t s Nonne txdiofum foret in Geometria, fi toties quadrati defifepifljme mentem turbat nit!o recitanda foret, quoties nomen quadrati occurit , v. gr. fi in celebri illo theoremate PySi
.
;

dicendum foret , figuram quadrilateram xqmlateram rectangulam cums latus hypothenufa trianguli rectanguli , efte asqualem duabus figuris quadrilateris xquilaquarum latera fint duobus cruribus cufdem trianguli rectanguli figilteris rectangulis I.uim xqualia? Qui in demonftrationibus plurimum , nec fine attentione ad formam demonftrandi fuere verfati , quantum adumentum in ratiocinando fit , ubi terminorum Oppido autem falbcneficio propofitiones fiunt concinnz , fatis fuperque experiuntur Quodfi enim accurata deluntur , qui fibi perfuadent , terminis philofophiam obfcurari finitione lidem explicentur , lucem potius affundunt , quam primum crebro ufu evaferint Ablque terminorum ufu non multus in fcientia progreffus expectari poteft familiares In Arithmetica dudum obiervavi , lis igitur carere pofiunt , qui in limine fubfiftunt quantum commodus terminorum ufus numeri ingentis enunciationem reddat diftincT:am, qux abfque eo adeo evadit confufa, ut mens perturbata vix intelligat, quod ore pro.
tiiagorico
iit
, ,
. . .
.

tertur

149.
nec pluribus , quam ad vetradimus rerum dephilofophia In
:

stylipbir.ci

ln pbilofopbia utendum
tfnitiones f.

efl

verbis propriis
.

ritatem nude proponendam jufficiunt

fimplu;tas '

116)

&

demonftramus

quxnam
.

ipfis five

vi definitio-

niSjfive fub data quadam conditione conveniant (.in.i3o),aut quomodo aliquid a nobis fieri poffit ( . 58. 71) Quoniam fuo loco in

Logica demonftrabitur
quae

in

dcfinitione

non plura

eiTe

ponenda,

quam

definitum in eiTe fuo dctcrminant ; in propofitionibus philofophicis conditio accurate determinanda , fub qua pra.'dicatum fubje&o prjedicatum convcnit (. 121 ), confcqucnter in eis pra:tcr fubjeclum ac utriuique determinationem , fi qua adfuerit (. 121. 130), nihil poncndum in dcmonftrationibus denique non plura contineri debent quam qux fuificiunt ad revocandum cetera in memoriam ad ratiocinia complcr.da requifua (. 123) , confcquenter quse ad dcmonftrationem animo concipiendam fufficiunt ; nec minus per fe patet, ubi docemus, quomodo aliquid a nobis fieri poffit , non plura dici debere, quam quibus faclr-s intcntum confcquamur igitur non pluribus opus eft verbis, quam qua' ad ca indicanda fufficiunt , quae ad definitiones, pro-

&

problcmatum refolutiones feu modum, quo quid fieri dcbeat, requiruntur. Qtii non Verba autcm propluribus utitur verbis, is veritatem nude proponit
pofitiones detcrminatas, dcmonftrationes

carum

&

pria funt,

qux rebus iftis, de quibus adhibentur,fignificandis deftinanQuamobrem fi non pluribus utendum cft verbis, quam qu*e animi noftri conceptibus alteri fignificandis fufficiunt quemadmodum a vcrbis utique utendum erit propriis. Idem nobis modo fuit cviclum
tur.
,
;

adhuc

aliter oftenditur

hoc modo. In philofophia nonutendum

eft tcr-

minis

Cap> V,
minis
nifi

De

fiylo pbilofopbico

55

(. 116), ncc a rccepto verreccdcndum . 141), adeoque de rcbus finguborum ( utcndum cft vcrbis, quit iis fignifiIis, dc quibus nobis fermo cft fivc cx communi locandis h\c cx intcntionc philofophi (. 146J
accurata dcfinirionc cxplicatis
fignificatu cft
,
,

quendi confuctudinc dcftinantur, confcqucntcr propriis pcr dcfinitioncm modo traditam Imo quod hic praecipitur, fupremae legi ftyli philolbphici confentaneum quae nullius
,

ut alteri animi noftri fenfa aperiantur (J.141). Exemplo quoque nobis funt ab antiquilfimis temporibus Geometrje , qui nonnifi verbis propnis uli nec pluribus, quam quae ad veritatem nude proponendam fuiHcere deprehenrei alterius

rationem haberi mbet

quam

derunt Ubi enim nil intendimus , nili ut alterum doceamus , nulla eft ratio, cur alia adhibeantur verba iifque plura , quam quas ad hunc fcopum fuffkiunt Philofophus fcribit , ut profit , non ut perfuadeat , quemadmodum Orator , nec ut deledtet , quemadmodum Poeta Non aliud intendic, quam quod ex veritate quam proponit , agnita conScribit enim iis , qui veritatis amore ducuntur Abfit tamen , ut quis (ifequi potefl vel Orator , qui idem ea contemni qux alio loco alio fine facit Poeta bi perfuadeat philofophus. Quin potius non inconfultum iudicamus , ut veritatem a philofopho erutam , quae nuda faftiditur, pulchro habitu veftitam in fcenam producat Poeta vel Orator , ut e us amore capiantur , quibus nuda fefe minime probat Opera enim danda eft ut veritas ad vitam utilis omnium omnino hominum animis inftilletur , quacunque demum ratione id fieri pofllt Quae a noftro fcopo aliena funt , a foro philofophico abefle lubentur, non ideo vituperautur &; ex orbe litterario profcribuntur
. . .

&

IJO.
Curfiyliu
oratoritu

Hinc confequitur, pbilofopbum refpuere debere verborum ornatum, qui Oratores juvat Ille enim ornatus aut in vcrbis impropriis confiftit , aut in verborum ambagibus quod utrumque fimplicitati ftyli philofophi.

ci

advcrfatur

( .

149).

ex pbilofopbia
profcri*

Tanenda tamen hic funr, quas modo ad praecedentem paragraphum monuimus

bcndu s

C
De

AV U
.

VI.

Libertate philofophandi
151.

DUm
,

philofophamur, aut nobis permiiTum cft palam eioqui , uhr-iquid nobis vidcatur verum , quid falfum ; aut non Iicet tan- tis pbifodefcndcre,
nifi

quam verum

quod

aliis

ita

videtur.
;

Nemo

fophandi
defnitio.

non Jargitur, nos in prioricafu uti libcrtatc philofophandi in poftcriori nuJlam nobis cffe reliclam. Libertas itaque pbilofopbandi cft permiffio publice proponendi fuam dc rcbus philofophicis fentcntiam.
Philofophus , penes quem ftat libertas phflofophandi , definit , judicat , alferta probat, prout ipfi vifum fuerit haud quaquam vero fibi injungi patitur, ut definitionem condat quemadmodum volunt alii, etfi eam agnofcat regulis genuinae Logicae adverfam,
:

rel ut

anenum

lpfi

rudicando ncn luo , fed aliorum ftet arbitratu , quorum ua!c:um a veritate videtur 3 \cl ut taudem argumentiim pro ftabilienda aliqua thefi ab aliis

allatum

54

Cap. VI.

De

Libertate philofophandi
;

aU.irum pronunciet validum, quod multiplici dubio involutum experitur lofophando fuo, non aliorumftare debet udicio philofophiam traditurus.
tuit

Si

LiberinphiAftronomus

rationes aftronomieas, qua ipfi motum Telluris circa Solem annuum perfuaJent , fta, Tellurem circa Solem fpatio unius anni revolvi cv' in Aftrononva per liunc motum inxqualitatem fecundam planetarum explicat, is luo ftat judicio in reddenda inx-

qualitatis iitius ratione atque adeolibertatephilofophandi utitur Ita Replerut motum iftum defendens , quod pbfervationibus pli.tnomenorum coeleftium eum congruere deprehende.

rat

edi rerum artronomicarum imperiti

eundem abfurdum pronunciabant ac lmpium,

libertate utebatur philoibphandi

Scrvitu-

Servitus contra pbihfopbandi eft coa<ftio defendendi aliorum de rebus

tisphilo-

philofophicis fententiam

tanquam veram

utut nobis contrarium

;

vi-

fophandi
dcf.n.tio.

dcatur

a veritate alienum deprehendatur . Definitiones condendae vel maxime tales regulis definiendi contrarientur . Aliorum ftandum eft judicio, etfi idem veritati parum confentaneum elfe conftet . Ad prodas thefes utendum eft argumentis, quae ab aliis pro validis venditantur , etfi ea maSi Aftronomus fuerit convi&us, motum Telluris annuum ne infirma efle agnofcamus circa Solem obfervationibus cceleftibus convenne, motum e coutrario Soiis circa terram quiefcentem ab iis abhorrere, motum tamen Solis verum , motum Telluris ablurdum pronunciare cogitur, nifi cenfuram fibi moleftam incurrere velit ; is libertate philofophandi deftiruitur fub iugo fervitutis gemit . Ita GahUui a Cardinalibus Inquifitoribus lyrteina terra? mota: tanquam erroneum abiurare coactus , quod validis rationibus in Dialogis de fyftemate mundi adftruxerat , Iibertate philolophandi non fruebatur Nondum difputamus , num libertas philofcphandi prorfus integra relinqui debeat , an eam in nonnull's reftringi conveniat . De eo paulo poft djfpiciemus . Nunc tantum declaramus, qird libertatis philofophandi nomine veniat , quid e contrario fervitus dicat. Nortrum adeo de izto Inquifitorum judicium hic non interponimus
I

Vbi nulla in philofophando rebus philofophicis fententiam vel maxirne ita videtur , ii funt ad aliorum placitum, fi

libertas, fed foeda fervitus

ibi

non permittitur fuam de

illud
,

palam eloqui

Verum pronunciandum

quod

aliis

&

sr.

153,

se)-v t.ts

Si
t!lt ; s

cjuis

philofopbiam metbodo pbilofopbica tradcre debet

.

ei

jugum

fervi-

phuofo-

m
i

pkHcjopbando impcni nequit

is
'

Etcnim
,

cui

jugum

fervitutis inphi'

pbanii mctbodo
philofo-

imponitur, loiophando .'

nunias
uas a 9,

dcbet admitECre definitioncs tanquam ge....... ... j rcgiuis logicis abhorrerc dcprehendir, propterea quod
:

phicieadvetfatttr.

admitrcrc dcber propofitioncs tanquam veras, alii cas judicent bonas de quarum veritatedubitar, imo quasfalfas efle agnofcit, proptcrea quod alii eas pro vcris vcnditant: admittere debet probationes tanquam dcmonftrationes , quas plurimis defecribus obnoxias agnofcit , propterea quod alii rigorem & validitatem ipfarum praedicant (. 152). Sed methodo phiioibphica philofophiam traditurus indefiniendo ede dcbet accuratus (. 116. 119), in judicando circumfpeclus (. 121. 130J, in demonftrando rigidus (. 117. 118. 120. 123^) & ordinis tenax ( . 124) , adeoque rcguiis methodi philofophica? adftridlus in aliorum gratiam probare ncquit, qux iifdem adverfantur. Qtiamobrem philofophiam methodo philofophica tradituro jugum fcrvitutis imponi nequit
Erunt forfan aliqui, qui
fibi

perfuadebunt

iftiufmodi fervitutem philofophandi, qua.

lem nos fupponinras, ab omnium feculorum moribusabhorrere Non dicam de iis.qua inter nos aguntur, ubi non defunt qui cum ipfimet omnem fentiendi Iicentiam non
,

modo

, ,

Cap. VI.
modo
:

De

Libertate philofophandi

55

usum aliis in philofophia, fcd in ipfts facris fibi fumant , iftiufmodi fervitutis mtentant neque enim defunt exempla alia, quibus idcm conrmatur . Noune Votiitif Theologus \'ltra cclinus , Carttfium athcifmi , minimum patrocinii atheifmi poftulabat quod in demonftranda exiftentia Dei non tritis uteretur argumentis , fed novam ingrederetur viam , quam tutiorem in re ranti momenti ;udicabat ? Lectu digna eft epiftola feqq. qua: Meditationibus de priCarttfii ad Voetium prolixa apologetica p. m. 79. ma philofophia juxta alias objectiones in eas cum reiponfionibus Cartefii fubjungitur Neque Catapaite/la alia de cauia in e ufdem criminis fulpicionem ab hominibus libertaie:n philofophandi in aliis non ferentibus adduclus, quam quod aliis, quam receptis , armis in Aibe,jmo triumpbato adverfus atheifmum pugnavit Taedet referre plura! Mallem, enim inter eruditos non proftare vefaniae ac malignae mentis documenta

&

154-

fententiis folius

h in eligendis inc i,n Cn . , rationem habere debet Qui cnim philofbphiam dafentenmcrhodo philofophica tradcrc dcbct , is nulli propoiitioni in cadcm tia fcliuslocum conccdere tenctur , nifi quam cx principiis fufficicntcr probatis veritatis
Si

quu pbilofopbiam metbodo

veritatis

pbilofopbica tradere debet

.

lcgitime
niii

dcducerc valct (%.

probatis
(jF.
(

nSj,
,

fufficienrcr

117J

imo non utcndum ipfi principiis neque terminis nifi accurata defini-

,u eid 1
-

116). Dcfinitioncs cenfentur accuratx , quae Logicx rcgulis refpondenc (. cit.) ,adeoque non admittuntur , nifi quando eas iiidem refpondcre demonttrari potcft. In Logica quoque docetur, quomodo principia certa tum per experientiam ftabiliantur, tum per
tione explicatis
ratiocinia cruantur {not.
ficicnter probata tuetur,
fcit
.

jj\

117), adcoque philofophus

,

principia fuf-

quorum evidentiam

In

eadcm denique Logica docctur

quomodo

per regulas logicas agnoconclufiones cx

deducantur (%. ixS), adcoque philofophus tanquam demonftratum non admittit , nifi quod demonftraprincipiis legitima confequentia

Omnis philoiophi cogniper regulas Logica: evincere valet ad definitiones propofitioncs carumque demonftrationes rcdit , quod ipfo opere manifeftum in Logica demonftrari poteft Quamobrcm fi philofophiam mcthodo philoiophica tradit, non admictit niii quod per rcgulas logicas admitti poteft. Enimvero Logica cas tradit regulas,
tum
tio
effe
.

&

quibus facultas cognofcitiva dirigitur in cognofcenda veritate (. 61 ), confequenter qui non admittit , nifi quod per regulas logicas admitti poteft, is nil admittit , nifi quia id verum eile cvidenter agnofcit. Philofophiam itaque methodo philofophica traditurus in eligcndis fcntentiis folius veritatis rationem habere debet

I5S-

Hinc confequitur
ln eligenda fententia

methodo pbihfopbica traditur , 7{catexulare debere omnes rationes extrinfecas Qui enim tendendat
,

quamdiu

pbilofopbia

veriratis
aliis
,

tantum rationem habere debet

veritati

ut fententiam
( .

unam
154)

~ pr^fcrat fy* ra
;

quod eam

confentaneam deprehendit

is

non

tl0

"V
'

ex '

ob

alias rationes

rum

fententiam quandam eligit, aliunde quam ab ipfa recognitione derivacas, quocunque demum nomine venianr.

Me~

56
five rccentius

Cap. VI. De Lihertate pbilofopbandi

demum
dete.fta
;

Methodo philafophka philofophanti pcrinde

five

fueric eruta , five ab ipfo demum minis coniecuco defendatur, iive Iareat

eft, five veritas fueric jim olim agnita hodie in precio iit , five contemnatur ; five ab aliis proprie Marce reperta five a viro celebricacem no;

in

libro autoris oblcuri

:

nominis

Veritatem

is

amat & eam propcer fe maximi facic non eam ad famam , opes , aliorumque favorem referc Foreuna? bona non fectatur phiiofophus cum difpendio veritatis - Imo ponamus, philofophiam methodo philofophica tradicurum admiccere tanquam verum quod erroneum, vel tanquam certum, quod dubium , ut aliorum gratiam aueupetur, vel quod talia defendendo ad nominis clari famam contendi videt, vel uc vinum venyer
fe
.

cum ex ancecedencibus demonftret fequentia (5- tji), ex. dibile lectori incauco propinec principiis autein erroneis incertis deducantur erronea Sc incerta (. 1 17) i aut errores continuo multiplicare privatique commodi ergo fciens ac volens alios in errorem fcducere, auc, qux docet , inter fe minirae conneft ere , hoc eft, methodo philofophicae re:

&

nunciare debet, qux non minus prscipit , ut in philofophiam propofitio nulla admittatur , uifi quae ex principiis fufficienter probatis legitime deducitur (. 118), quam ut fequentia per antecedencia declarencur ac demonftrentur (. 131). Non jam urgeo, quod privati commodi gratia alios fraude circumvenire fic ab honeftate moribus hominrs tngenui alienum

&

. vbilofoOto

156.

'f~

Si qnis pbilofopbiam metbodo pbilofophica tradere debet , h fuo , non aiiorum flare debet judicio. Philofophiam methodo philofophica traditurus non uti dcbct tenninis nifi accurata definltione explicatis (. 116),

ncc principiis

nih* fufficicnter
,

propofitionem

nifi

probatis (. 117) , nec admittere debet qua? ex principiis fufticienter probacis lcgitime de-

ducitur (. n8) fi cognitu utiiia demonftrari nequeunt , corum probabilitas convcniente ratione adftrucnda, ipfa autem probabilia a pcrtis probe diftinguenda (jT. u$). Qtiamam dcfinitioncs fint accurate,

&

quando principium

fir

fufficienter

probatum, quomodo conclufio-

deducantur , qua: ad certam undc cognofcatur rn Logica docctur ( jj". , , 116. 117. 118. & 125). Philofophus igitur philoiophiam philofophica methodo traditurus rcguias generales ibi traditas ad caius fpeciales, hoc eft, dcfinitiones, principia & propofitiones applicare debet. Dum ita judicat de valore definitionum , principiorum & propofi enim ipfemet aliorum ;ufitionum, fuo ftat judicio, non aliorum ciicio ftare deberet , ifta difquifitione non haberet opus . Sed hoc methodo philofophicae repugnac. Qu: plures numeros ipfe in unam fummam colligic , de e us quancicace ipfemet fta-

nes ex

principiis lcgititna confequcntia

cognitionem adhuc defint

errorem ab alio Etenim fi fide alterius. quanta ab eo affignacur , ipfemec calculo non haberec opus Similicer fi quis definiciones, principia, propofkiones admiccic ob aucoricacem alterius is non opus habet , ut ipfemet juxta regulas logicas ad examen revocet , quas ab aliis Neque adeo opus elt , ut regularum logicarum fic apprime affirmantur, vel negantur gnarus Sc habitu polleat eafdem ad praxin transferendi quod tamen implicat , ubi methodo philofophica philofophian; cradere deber (. 135). Imo fi quis tantum ob aliorum autoricatem definitiones adraittit tanquam accuratas , principia tanquam fufficienter protuic
, fi

vel

maxime

aliter affignata fuerit per

,

lummam

fumere vellet

alias vero ut propofitiones probata , propofitior.es tanquam legitime ex iis deductas babiles, judicio proprio neglefto, is tantum novit, quasnam ab altero dicantur , adeoque nomiifi hiftoricam habet cognitionem cognitionis alterius (. 3). Ab eo adeo non aiiam quam hiftoricam cognitionem cognitionis philofophics aliorum requifivens ( S)t
,

Quis

Cap. VI.

De

Lihertate philojophandi

Quis non riJerec Mathematicum , theorema geometricum de quantitate angulorum in tnangulo recftilineo , quod lcilicet fint duobus redtis squales, probaturum provocara ai EtuUdem !k conlenlum omnium Mathematicorum ? Quis non rideret eum , qui demonftrationem propoiiturus arfirmaret , theorema demonftrari per angulorum aJternorum iirhanc demonftrationem confenlu omuium Mathematicorum ter parallelas sequalitatem validiflimam haberi ; lllos \cro reprehenderet qui ipfam demonftrationem evolutamdarent ? Eodem igitur 'ure ridendi lunt , qui defiiutionem venditari jubent pro aecurata principium pro fufficienter probato, propofitionem pro demonftrata vel probabili , propterea quod alii ramam confecati illam pro accurata , iftud pro fufficienter probato, hanc pro demonftrata vel probabili venditarunt vel qui argumenta ab aliis adducta pro firmis agnofci ac validis volunt non ferentes , ut ad formam genuinae demonftrationis rediicaiuur Mirabuntur forian nonnulii , cur talia adoo ftudioie inculcentur , qua: nemo fanus in dubium revocaverit emmvero parenduni eft tempori . batis fuperque pe:-

&

tuafi

lumusje

re eile ut talia

moneamus
jT.

157.
,

Si

qtiis

pbilofophiam methodo pbilofopbica tradere debet

,

is

ah

aliis

tra- Owttanu

dita non admittere poteji

tntelligi pojjunt
.

nift

quatenus ea ex

principiis ftiis demonfirari

&
,

7b

aliis

finitionibus
explicatis
niii
fi

&

Philofophiam methodo philofophica rraditurus m depropofitionibus non utitur terminis nifi in anterioribus

tradita

a dmittit

(. 116.

119)

nec propofitionibus

in
( .

demonftrationibus

qua in anterioribus

fuerint demonftrata;

120)

Qiiamobrem

dehnitionem alterius fuam facit, ea non contmere debet terminos, ab ipfo explicatos. Si propofitionem alterius fuam facic, termini, ex quibus conftat , ab eo explicati efte debent eamque cx propofitionibus a fe demonftratis demonftrare tenetur. Ab aliis igitur tradita non admittit, nifi quatenus ex fuis intelligi ac demonftrari poflunt.
niii

158.
in rs ftt

Hinc confcquitur, fieri po/fe 3 diturus ab alits verbis dijjentiat ,

,

ut pbilofopbiam metbodo pbilofopbka fraetfi

confenfus

&

nijfenfus-

vice verfa ut
.

in -esrbis

in verbis fit confenfus inter ipfos non conveniat Qui cnim non repuetft in re methodo philofophica philofophiam tradit, voces a fignificatu vago Sna !s ad fixum reducit (. 144,) eidemque iignificatui conftanter inha;ret (.. c "f'f"i rn re. J 43)- Quodii igitur contingat, ut altcr vel per inconftantiam loquerrdi , vcl fuo in denominando jure ufus quo unicuique integrum eft rei a fe inventae , quod commodum vifum fuerit , imponere nomen, voce quadam in alio utatur fignificatu; ubi uterque de eadem re judicium tulerit, quod a veritate non alienum, irj rc eft confenfus , in verbis vero diiTenfus; ubi vero akeruter de re, quam voce quadam
'
.

denotat

tulerit
fit

judicium a veritate alienum, non implicat, ut judi,

cium
ipfos

iftud

verum

fi

vox

in ifto fignificatu

fumatur

quem eidem
in

tribuit

alter, confequenter in verbis eric confenfus ,

etfi

re inter

non convcniat

noftri inftituti eft , omnes perftringere cafus quibus accidnr, ut confenfus , focium habeat diffenlum in re & viciffim diffenfus in verbis comitetur confenfum in re Sufficit quod oftendamus utrumque fieri poife Et ut minus dubii fuperit jiSj qui rationum pondera trur,;nu5 neitmnt, Jic-ia exemplis illuftramus atque conin verbis
.
.

Non jam

iirma-

58
finnamus
.

Cap.

VL De Libertate philo\opbandi

E. gr. Ltibuitim in eximio Theodk<e opere vocem mtmdi fumit in generali fignificatu pro univerfa rerum exiftentium fibique mutuo fuccedentium ferie , propterea quoa hunc fignificatum inflicuta fuo convenientiilimum deprehendehat , nec ab

admodum

omni ufu loquendi abhorrere intelligebat > De univerfa igitur hac ferie rerum ;uaicium laturus aifirmabat, quod (it omnium poifibilium optima . Atque ideo ftatuebat , mundum, qui exiftit eile optimum. Contra in Scriptura facra vox mundi fumitur pro uni,

in hoc fignificatu de mundo judicium laturus icriptor lacer afverfo genere humano firmat , totum mundum eiie malum . Inter icriptorem lacrum atque Leibuitium eft diffenius in verbis, etfi in re conveniant. Neque enim Leibnitiut negat , totum genus huefle malo morali , nec ullibi in facris negatur , Deum elegiife leriem rerum, qux omium poifibilium optima . Quin potius re curatius expenfa expenmur, & Leibutium in Theodicxa lumere tanquam extra omne dubium pofitum fcripturx facrx efquod uni\erfum genus humanum malo morali fit contaminatum , fatis concordare, quod ea feries rerum fuerit a Deo ele&a , qux omnium poflibilium optima . Nec delunt in Mathefi exempla, quibus di(fta confirmantur Opticus vocat corpus opacum , quod lumen non emittit , nempe in oppofitione ad lucidum . Aftronomus , qui Opticx veritatibus utitur in Aftronomia , vocem corparis opaci in eodem fignificatu lumit , quem ei tribuit opticus . Atque hoc fuppofito fignificatu affirmat , lunam eife corpus opacum . Scriptor lacer vocat luminare , quod lumen ad opaca diffundit , atque in hoc fignificaiu lunam perinde ac folem vocat luminare In his duabus propofiluna eft luminare diifenfus eft in verbis , led non in tionibus luna cft corpus opacum Neque enim hic re : nam in re convenit inter Aftronomum atque fcriptorem facrum confequenter non negat , eam eife corpus opacum neaffimat , lunam emittere lumen que il!e negat lunam diffundere lumen ad corpora opaca terreftria, confequenter largitur eam lucere . Nimirum verum eft,lunam non perinde ac Solem emittere radios,fed lumine per fe eife deftitutam: huic tamen non repugnat , quod lumen a Sole acceptum ad Tellurem diffundere ficque corpora terreftria in tenebris conftituta illuminare poflit . Similiter Leibnitijtt calculum feu methodum differemialem appellat algorithmum quantitatum differentialium Nevvtono vero methodut differemialis eft fingularis methodus ducendt curvam generis parabolici per data quotcunque pun<fta tranfeuntem . De ufu methodi differentialis in fenfu LeiBnitiaua judicaturus aifirmat , per methodum differentialem determinari poife facillime omnium curvarum algebraicarum tangentes , nec eam morari fracftiones quantitates radicales . Sed de methodo differentiali in teniwT^evvtoniano idem prxdicari non poteft - Quamobrem fi quis de Neivtoniaua idem neget , non re diffentit ab altero, fed verbis, qui de Leibnitiaua id affirmat Porro Nevvtomn quantitates infinite parvas , quibus continuo crefcentes vel decrefcentes augentur vel imminuuntur,/7xiones appellat ; leibnitii.s eafdem differeuttas vel quamitates differemiales vocat . TSl_evvto>ti>.t 8c Leibnitius hic quidem verbis di/fentiunt, in re tamen inter fe conveniunt , quod fcilicet fluxiones feu diiferentialia ad fluentes feu variabiles habeant rationem inafligna-

&

manum contammatum

cam

&

&

&

bilem
Jfar/o

tjufdem

dhirfa*

159ut pbiiofopbiam metbodo pbilofopbica tradem , idem uone affirmet , ob quam idem affirmat alter . Qui nm ex ea((ern ra enim methodo philofophica philofophiam tradic , propofitionem ab a-

Porro parer

fieri poffe

traditam nonadmittic, niii quatenus cam ex principiis a fe fufficiencer in antecedcntibus probatis legitime dcducit (.118. 120). Quodfi igitur principiaiflafuerint diverfaabiis.quibus utitur alter ad propofitionem aliquam ftabiliendam ; evidenscft, quod idem non ex
lio

eadem ratione amrmct, ob quam id amrmer alter Fieri autem poffe, uc una eadcmque propofitio diverfa ratione demonftretur , ipfo fa&o doccmur.
.

Idem

in

Mathefi obtinet
nifi.

dis demonftrari folere.

quis enim ignorat unum idemque theorema diverfis mo. > ia eadem fuerit hofpes.aut plures uno non evolverit libro s
:

Dunx

Cap. VI.
Dum
quam

De

Libertate philofophandi

59

negantes diverfa niti polfe ratione;fi thefin alivero conftat , idem affirmantes al> uno autore male probatam ab altero defendi intclligimus , non itidem is maVera cffe lc caufam fuam cgiffe dicendus crit , antequam rationes eius perfpexerimus Quamobrem non repugnat, ut [oifunt , quorum \critatem probare autor aliquis nequit Thcfis non inde arguitur eralius aliquando veniat, qui veritatem evideuter monftret ronea , quod fit male probata : ted eam effe erroneam firma demonftratione cvincendum. Ehimvefo ii unius cufdemque rei plures fuerint rationes , idem ob diverfam rationem E. gr. Utilitatis Itudii mathematici ad philofophandum compluiblide adftrui poteft res dari poflunt rationes, quatenus fcilicet philolophix principia , vel exempla regulas Cv notiones bene multas illuftrantia fuppeditat , mentemque ad fcientiam praeparat . IISiminus igitur hoc , alius alio argumento iltam Matheleos utilitatem evincere valet liter non una cft ratio, cur influxus phyficus animae in corpus Sc corporis in animara hodie impugnetur rciciatur. Sunt quidam,qui eum reiiciunt, quod diftintftc explicari non potlit . Sed abfonum forer , fi omnibus , qui eum non admittunt , tribuere veIk non aliam ob rationem eum ab ipfis ex philofophia prolcribi , quam quod cus nullum habeant conceptum Similiter non defunt , qui influxum phyficum rciciunt, quod Ablonum vero foret omnibus aclionem fpiritus finiti in corpus impoflibilem iudicent tribuere fententiam dc impoflibilitate adtionis fpiritus finiti in corpus , quibus influxus phyiicus non probatur
.
.

&

&

. 16O. tninus patet feri pojfe , ut pbilofopbiam methodo pbilofopbica tra^ententU dens non integram alterius fententiam , fed aliquam faltsm ejus partem alterius

Ncc

Etenim methodo philofbphica philofophiam tradens ab aliis pars adonon admittit, nifi quatenus ea cx iis, qua? a fe ftabilita funt, ptaripolegitime deducere valet (. 118). Quod fi ergo contingat, ut nonnifi teflyinteamialiqua , quse defendit alter , ex principiis fuis deducere poffit; non <? integram alterius fententiam adoptat, fed eam tantum, quam ex prinadoptet
tradita
.

deducere valet Qui methodo philofophica non philofophantur , nec rationibus tantum intrinfecis , verum etiam extrinlecis arknlum determinant , quales fupra ( 155) complures recenfuimus, integram adoptare folent aliorum fententiam, quorum aliquam tantum partem principiis luis conformem deprehendunt Ifta autem praecipitantia non confiftit cum mecipiis fuis
.

E. gr. Scholaftici 6c cum iisTheoquae rationes extrinfecas refpuit logi ant:qui intcr a:ternitatem abfolutam ac independentem , quae eft folius Dei , aeternitatem dependentem , quam mundo non repugnare arbitrabantur , difbnguunt Poteft ahquis admirtere dilcrimen inter aeternitatem independentem ac dependentem pro, pterea quod ipfum ex principiis fuis evidenter monftrare valet ; fed ideo non opus eft, ut atcrn:tatem poflibilem murid: actuilem defendat , multo magis poflibilem agnoicat abfonum vero foret poflibilem alferenti tribuere lententiamde aotuali . Qui mundi asternitatem poflibilem tuentur, dependentem quoque zternitatem poflibilem aguofcunt Enimvero qui lolum difcrimen interanernitatem independentem acdependentemadmittunt, illi arternitltem dependentem nonnili hypothetice poflibilem ftatuunt , pofito iclicet, quou mun,
.

thodo philolophica

&

di aeterniras

lit

poflibilis.

2jimjlemenfa rerum materialium

ftatuit effe

morades

fi-

ve lubftantias fimplices, quae gaudeant vi repraelentandi univerfum limitata. Poteftaliqu;s admittere, quod lubftantia: fimplices fint elementa rerum materialium, poteftetiam iis tribuere v qua continuo modificantur : noh tamen opus eft, ut in eis agnofcat , vim repraefentativam univerfi . Qui enim concedit , pofle ens aliquod referri ad quod;

dam genus, non

genere
ifto

alteri largiri tenetur , quod pertineat ad datam aliquam fpeciem fub contentam , cum plures fint fpecies eiufdem generis Ctpermtus ftabilivit Solem centrum mctuum planetarum Sc in horum rrumerum "retulit quoque Tellurem Tycho admifit Solem tanquam centrum motuum planetarum: non tamen idcirco aflumfit mo.
.

tum

Teiloris circa

Solem

j6\.
,

Si quis metbodo pbilofopbica pbilofopbiam tradit

ii

efficere potefl

ut ^baliis ab diSa
,

60
gnmdo
ce illu-

Cap
ditla

VL De Libertate pbilojophandi
inteliigantur
ceteris

ah

aliis

&

clarius

majorelu- cantur

jb-entw.

& eorum cum phiam methodo phiioibphica nj ^j q uarum tcrmini ab ipfo

principiis ante furficienter
fi

ad majorem certitudinem perduventatibus nexus perfpiciatur Qui philofo.

&

non admittit propoiitiones fuerint cxplicati (jT. 116) & quas ex

tradit
,

is

probatis legitime deducere valet (jf. 117. quas ab aliis propoiitiones mutuatur, eas non admirtir, niii quatenus per definiriones fuas explicari & cx principiis Quodii igitur alii terminos propoiitioncs mfuis demonftrari poifunt grcdientcs vel ptorfus non , vcl non fatis accurate definiverint , ipfe autcm eorum meliores tradiderit definitiones ; eo ipfo efficitur, ut ab

aiS). Quamobrem

aliis dicla

clarius intelligantur Similiter fi alii propofitionis veritatem prorius non demonftraverint , vel non fufficienter evicerint , inprimis vcro eam extra nexum cum aliis veritatibus propofuerint j ipfe
.

vel

autcm
ftcir.ate

cum

contrario firmiorem dederit demonftrationcm eamque in fyveritatibus cetcris connexam exhibuerit, eo ipfo efficitur,
ceteris

ut ca ad

majorem certitudinem perducatur cjufque cum

nexus

aliis dicta nova eaque multa luce Ispiflime illuftrat, dumque ea per luas definitiones explicat ex fuis principiis demonftrar , imo eis deinceps perinde ac ceteris utatur tanquam principiis ad alia demonftranda, eadem fua facit Unde accidit , ut plurimi aliorum d'da i.on latis intelligant, nec eorundem veritatem intime perlpiciant , nifi ubi eadem hac lucc fuerint colluftrata. E. gr. Robtrtus J-ioolt docuerat , planetas primarios gravitare in Solem vi hujus gravitatis a motibus rectilineis retrahi fed hanc hypothefin demonftrare non poterat Enimvero poftquam "Ht-wtmus in eminente opere frintipiwnm phiiofoj>hi<e naturalis mathhnaticorum in lunirao rigore geometrico demonftravit , admiilo impetu impreflo gravitate verfus centrum Solis planetas iuxta leges a Ktfltro per oblervationes ftabilitas

pcripiciatur Methodo igitur philofophica philofophiam tradens ab

&

&

&

-.

&

leges gravitatis lervare ; caulas phyficas motuum coeleftium jara Demonftrationes Tftt-vutoniaut inventis viri fummi derogaret , r.x longe aliam ingenii vim judiciique acumen longe plus Geometrise interioris atque lcientix mathematicae requirunt , quam ad hoc luificit , ut orbitas ellipticas Ktfltri 6c motum prcectorum in parabola a GziV.xo traditum perpeudentis mentem fubeat cogitatio de gravitate verfus Solem motus elliptici, aut potius laltem curvilinei caufa Aliter longe izit res habet , ubi alia, quam philofophica methodo, philofophantesfuos e"X aliis centones confcribillant , in quibus alienis non modo lux nova nulla aftunditur, fed novae potius faepiflime tenebrx inducuntur , dum non modo ea minus explicantur demonftrantur , quain fac-tum fuerat ab aliis,Ied fenfus prorfus in alienum detorquetur,

non in alia orbita , quam ellipfi ^lpolloniana moveri po/Te , motibus rectilineis detorquentur , tendere in centrum Solis
, fi

atque vim, qua planetae z

&

abfonum omnino foret traditas fuiffa a Hjdjo

quis afferere vellet

&

&

ut alios naevos fileamus

quibus bene pofita ab

.

aliis

deformantur

It>2.
,

Curinerrorihus

Si quis methodo pbilofopbica pbilofopbatur

re non habet opus
.

is

oppofitas fententias refelle-

nfntandis opera

^thUf
'

Pfo

Qui cnim methodo philofophica philofophatur, is ncm admittit propofitioncm tanquam veram, nifi quam ex principiis fu ffi c C ntcr a ie probatis deduccre valet ( 117. 118) & probabilia a c e rcis diftinguir (. 125), nec hypotheiibus utitur m dcmonftrandis dogmatis tanquam principiis (jF. 128). Quod fi ergo quis aliter fenj

tit,

Cap. VI.
tir,
ilJi

De

Libertate pbilofopbandi

is

vcl negat,

quod

altcr affirmat, vel

pro inccrto venditat, quod

demonftracum habccur,

&

rum pronunciat. Quamobrem

contra pro ccrto habet,quod illc incercum affirmativa ab illo fuit dcmonftrata,

eo ipio deftrufta eft negativa, & qui demonftrationem pcrccpit , cum affirmativam tanquam certam amplectatur, fpontc fua miffam facit ncgativam. Supcrfluum itaque forer , fenrcntia? negativx refutandx peEodcm modo fcfe rcs habct, fi ncgativz culiarem opcram impcndere fucrit evicla , aliis affirmativam tucntibus. Similitcr fi ab co, qui mcthodo philofophica philofophatur , propofitio aliqua nonnifi probabi.

litcr adftrui polfit

ccrto vcnditet.
Cjuo
plet

nemincm id Quoniam enim

,

turbabit, fi vel maximc alius cam pro illc rationes indicat , qua dcficiunt ,

minus
,
.

thefis demonftrari poflir;

quamdiu
,

ejus aflcrtioni

nemo fidem
,

habebit
fi

alius defeclum non fupqui defcdtum cvidenter

alterius

Fruftaneum itaque foret peculiarcm operam collocare vcllet

perfpicit
f\

in refellenda

fententia

His rationibus permotus Philofophus nonnifi propofitionum veritatem demonitrat , Sc, aliquando contingit , ut oppofitam removeri opus fit , vel per modum corollarii falfimtem oppofit^E infert , vei ad rirmandam propofitionein veram utitur demonftratione per jod-re-clum. Eurn fcilicet morem fequitur philofophus, ubi veritatem folam cura: corid quod non poteft non fieri , ubi methodo phiiofophica philofophari condique habet voluptatem percipit f>?c"iiic - Qui nihil affe&ui dat , nec ex eo, quod erraverint alii,
:

led tum demum deletlatur , ubi veritaris , quam evidenter agnofcit pes facit; is non convenientius judicabit medium errores refellendi
lis oppofitae

, ,

alios fimul part?ci-

quam

fi

veritates

per indire&um demonftrentur . Vanitatem venandi gloriam ex erroribus aliorura evidentius agnofcere licebit , ubi de origine erroris in Logica egerimus

163}

quh metbado pbihfopbka pbilofopbatur , h defendere nequit veritati J?* revelat<e contraria Qui enim methodo philofophica philofophatur, is ^J/J^l^ non admittit tanquam vcrum , nifi furficienter dcmonftratum ( . 117. / / ^.' 118J & ficubi contigit ipfum errare, facile crroris convincicur mon- tusnon
Si
.

ftrata propofitionis erroncas

cum

ipfius principiis

iblius veritatis rationem habeat f. 154) , tetur, fed emcndat: id quod etiam ea dc caufa ficri ncceflc cft, quod, Ul reYt y cum lequcntia cx antccedentibus deducat ( . 120) , viam ad ulterio- t ra fibimet ipfe prcccludat Jam extra controvcrfiam pofitum eft , etfi
'
.

repugnantia, cumque tcmradierrorem agnitum non diffi- citre,:-

hoc loco dcmonftrari non poffir, & fuo loco a nobis oftendetur, veritatem naturalem feu philofophicam revelata? concradicere non pofle . Quodfi crgo quis methodo philofophica philofophatur , is non defendit veritari revelata? contraria.
F.'eri

poteft

ut defcr.dat,

qus

erroneis interpretationibus fcripturae facrae vel iiSjOuae

.

legitima confequentia inde deducuntur, contraria funt Sed erronea fcripturas lacrae interpretatio 6\: ea , qu.se parum legitima confequentia inde deducuntur, non lunt ventas revelata C^iiamobrem fi contingit, philofophum incidere in propofitionem propofitsoni theologxa: aut interpretationi loci cuuuiam icripturae contrariam; cum theologus non minus quam philofophus errare poflit , r.on modo ad examen revocari debet thefis philoiophir.on
.

ca

rerom

c:

ogic.i Sc interpretacio lcripturae

E. gr. Credebatur

olimaParnbus

6z
poflet

Cap. VI.

De

Libertate pbilofophandi
,

bui quibufdam ecclefix rotunditas Telluris icripturi

fcripturae loca, qua: ita interpretabantur

ut

cum

iis

lacrae adverfa , propter quaedamv rotunditas Telluris confiftere non

Rerum aitronomicarum gnarus phllofophus demonftrabat Tellurem eife rotundam, non hemifphxricam Thefis adeo philoiophica interpretationi quorundam icripturae locorum contradicebat Non fumi poterat interpretatio fcripturas tanjuam vera &: inde redargui thefis philolophica erronea Incumbebat potius & philoiopho luam examinare demonftrationem, cv theologo fuam fcripturae facrae interpretat:onem. Philoiophi fecere, quod jpforum erat partium, tanderaque rotunditatem Telluris adeo evidenter demonftrarunt, Hac luce perculfi Theologi faliam fcripturs interut de ea dubitari impoflibile foret pretationem agnovere, ficque in gratiam rediere cum philofophis.
. . . .

"Kec con-

. 164. ^i quu methodo pbilofopbka pbilofopbatur

-

virtuti tontraria docere ne-

trarudo- 1 u,t
eetrirtnti.

^ P^ilofophica philofophatur, non admittit tanquam Qci' ccrta riifi demonftrata ( . 117. 118), nec tanquam probabilia , nifi quorum probabilitatem conveniente ratione adftruere valet (. i2j), neque utitur hypothcfibus ad dogmata probanda (. 128;. Qua ex principiis veris demonftrari poiTunt, virtuti repug lare nequeunr nam & ipfa virtutis notio per ifta principia ftabilitur: quod in philofophia pradtica univerfali patebit Qui vero probabilibus non utitur in ftabilicndisdogmatis, ncque hypothefi quantumvis probabili hic concedit locum , is , fi vcl maxime probabilia verirati non prorfus confenranea fint,& hypothefis prorfus faliac , virtuti tamen nil quicquam praeju, .

mei: ^

dicat

E. gr. Si qu;s methodo philofophica philofophatur , is nihil periculi creat virtuti, fi vel maxime tallat hypothefis , qua in explicando commercio inter mentem corpus utitur. Qui enim methodo philofophica philofophatur , is hypothefin non venditat pro veritate demonftrata, neque adeo eadem utitur in demonftrandis principiis moralibus.

&

Sumit enim, quod experientia certum eft cuus explicandi gratia hypothefis excolitur , tanquam prmcipium: quod autem experientiae confentaneum , nullam labem ab hypothefi contrahit, per quam id explicare conatur philofophus Ponamus eum adoptare lyftema harmoniae praeftabilitae a Itibnitio ad explicandum commercium inter mentem
.

&

accorpus excogitatum. Quoniam experientiae conlentaneum , animam &: corpus ita agere, ac fi in fe mutuo influerent ; in omni hypothefi, qualifcunque tandem ad hoc commercium explicanium excogitatur , id fumitur tanquam verum , adeoque etiam in fyftemate lettmtiana . In praxi adeo morali fumimus, quod experientiae confentaneum , ta-

lemque praefcribimus
vel

qualis foret

fi

anima

&

corpus

in-

fe

mutuo

influerent

Si

enim

maxime

fyftema

harmoniae

prasftabilitae

eidem adverfaretur, non tamen inde con, .

tlud:tur, falfiim eife , quod certa experientiae fide conftat , led e contrario ulv repugnanra agnofcitur , inde infertur , hypothefin elfe falfam Fruftra igitur ab harmonia piaeftabilita virtuti interitum metuimus Agnovit hax curia Romana , qux fyftemate Copernicano permittit uti tanquam hypothefi in explxandis computandis motibuscoeIeftibus , non tamen tanquam dogmate , ut ei conformiter fcr>ptura lacra explicetur, antequam veritas eufdem ita fuerit evidens, qualis eft rotunditatis Telluris Siquiveritat; revelatae vel contradicunt , vel talia docent , ex quibus eidem repugnantia legitima confequentia inferuntur ; illi contra methodum philofophicam philofophantur , utentes princ piis incertis, vel demonftrationibus parum firmis Ifta igitur repugnantia ex principijs ipforum eft demonftranda Sc imprimis principiorum incertitudo ac paralogifmi commonftrari debent
.

&

165.
,

Tlecfta^"

-^'

mt bd

philofopbka pbilofopbatur

non docet ftatui publko contraria

.

Cap.
rra.

VL De Libertate philofopbandi
.

6j
tuiptihli*

Supponimus ftatum non nimium dcgcneraifc a forma genuina & Quod fi vero contingat forfluic uc ante (. 164) tum philoiophica philofophatus non mam cjus efle pravam , tum methodus ramen turbas creat , propterea quod formam genuinam tantum fri generedocet, nulla applicatione in fingulari facta. Cum vcritatibuscnim univcrfalibus res cft philofopho, minime autcm cum fingularibus. Et quoniam in gcnuina philofophia civili ultima lcx ftabilitur falus & tranquillicas pubiica:idco methodophilofophica philofophatus non admitccre potcft , qucc cidtm repugnant ob vcritatum ncxum , cui ftudct ( . 133) Quamobrcm fi agnofcit, quod dogma fine metu turbarum cvulgari non poflit , illud iilcntfo prcmit uc ftatui civili pariter
demonftratio
.

cocortraria
'

ccclcfiaftico iua conftec tranquillitas . Accedir, quod philolophica demonftracio aciem quidem mentis perftringat , ut in affenfum pertrahamur , haud quaquam vero animum commoveat , ut ad turbas inclinemur, praefertim ubi nulla fit ad ftacum prxfentem applicatio. Sed de hac re in Politica ex inltituto agemus

atque

. 166. Si quis metbodo phihfopbica pbilofopbiam tradere debet

lofophandi fruatur opus

efi

h libertate phi- Cm *r" Philofophiam enim mcthodo philofophica |j^"

,

traditurus in eligcndis fcntcntiis folius veritatis rationem habere debet (. 154), fuo, non alieno ftans judicio (jT. 156J , nec admittere po-

Jmec m,
i

^.

quatenus ea ex principiis fuis dcmonftrantur & intclliguntur ( . 157). Ei igitur permiflum efle dcbct fcntentiam fuam pubiice proponendr , aut ut philofophiam tradat prorfus non fercndumrquod hypotheii repugnat & alio quoque nomine abfurdum Permiflio ifta libcrcas philofophandi appellatur ( jT. 151). Patet igitur, libertatem philoiophandi ei efle concedendam, qui mechodo philofophica philofophiam tradere dcbet.
tcft

ab

aliis

tradica

nifi

dixi , fi propterea non terendum, ut quis philofophiam tradat , quod philolophica tradit . Inde enim fequitur, philolophiam methodo philofophicae contraria tradendam effe . Non igitur permktendum ut philofophiam tradat,n:intelligi , nec evidenter vera agnofci ( 136), fi qui talia docet, quae nec fufficienter diflinita nec ad caius vits humanae commode applicari poffunt (- 138) , ne certa cogmro obcineacur (. 137) Id effe abfurdum, facile paret , cum philofophia in ufum v:cae addiicatur . Si quis id negaverit, is per me doceat , qux in fpem fucurae ot>li v oivs memoriae mand;incur In Gallia Acadamii regiae fcientiarum Parifinse Iibertas philofophandi concefla propterea quod mechodo accuraca in veritatem inquirere apta& Profeiforibus philofophiae in veruace lacence inveftiganda omnis eorum Iabor verfacur concra in L niverfitate Parifina iniun&um, ne aliama peripatetica philofophiam tueantur in Academia Parifienfi vel doceant , referente 'Joanne dn Hamel Socio Sorbonico Philoioihiae Profeflore, in praefatione ad philofophiam univerfaIem,propterea quod philofophiam in ufum Theologiae lcholafticae docent

Ablurdum

eife

eam methodo

&

&

167.
qui metbodo pbilofopbka religioni , virtuti ac Reip. peiis
,

Si lihertas pbilofopbandi irtegra conceditur

philofopbantur
,

Q^^ do

rrculum.

Qui

nulium binc mctuendum ejl ^ enim methodo philofophica philoibphatur , non contradi-y-^,,.^.
cic riculnm
.

^mM

64
cit

Cap. VI.
(jT.

De

Lihertate pbilofopbandi
virtuti
,

vcrirati revelats (%.

163), ncc
fi

ncc ftatui publico contra-

ria

docet

turx

164. 165 ) . Imo quandam intcrpretationem

inter thefin philofophicam

&

fcripdif-

vel thcfin theologicam appareat

efenfus, inde anfam arripit illius veritatem accuratius inveftigandi videntius firmandi, ur, ii erronea fuerit interprctatio vel thefis aliqua thcologica, tandcm id iponte agnofcatur, qucmadmodum ex diCus.

&

ad

163. Jiquer.

Imo

fi

ftatui vel

civilr

vel ecclefiaftico dodtri-

v\x alicujus

profeiTio foret

nocua, veritatem tempeftive reticere novic

:

ex diclis ad . E^fuo loco ac tempore ex inftituto demonftrabitur 165. colligitur nimvero & libcrtas philofophandi limitanda cft in Rep. non alii conftitui poifunt limites , quara ut ne tradantur religioni , virtuti ac ftatui publico advcrfa ; ict quod in Politica ex inft/tuto demonftrabitur,cum ex principiis politicis tota fluat dcmonftratio. Qiiamobrem cum methodo philofophica philofophatus ipfemet fibi conilituat limites, quos tranfgrediuntur alii libertas philofophandi eidem concefla nihil crcac religioni, virtuti ac ftatui publico periculr,

methodo philofophica philofophatus

quemadmodum

&

Bcnedtilum dt Sfinofa philofophaturn philoibphica eadem ( 139); hoc tamen non obftante docuifle, quae religioni virtuti contrariantur tum quidem refpondeo, utique fieri poife , ut quis in applicanda methodo philolbphica aberret , ficque in errores nocuos incidat; fed tum aberratio ab aliis evidenter demonftrari poterit, ut error emenuetur , nec in philofophiam recipiatur ( . 118) Quod in fpecie Spinofam attinet, is Echicam fuam , quarrr vocat , methodo Geometris recepta digeflit in definitiones, axiomata, propoiitiones atque demonftrationes earundem fed nondum hinc confequitur , quod methodo philofophica fuerit philoibphatus , ut in definitionibus terminos omnes fufficienter explicaverit tk iu demonftrationibus non ufus fuerit principiis nifi fufficienter probatis formamque demonftrationum genuinam tenuerit , quemadmodum methodus tert philefophica (. 116.118. 114). Quodii aberrationes a vera merhodo inquirere libuerit , tum patebit , quibus debeantur errores nocui Noftrum iam non eit in hanc arenam deicendere obiter tamen obfervamus , eum iftiufmodi afFerre definitiones fublibertatis, quarum vi nonnifi Deus fubftantia atque ens liberum dici poteft . ftantiae hoc e-ft } id , cujus Etenim fubftantiam deiinit per id , cuod in fe eft fer fe concipitur eam rem liberam dicit , conccptus non indiget conceptu alterius rei , a quo formari debcat a fc fola ad agcndum dctcrminatur Quis definitiotjy.a: cx fola /}e naturx ncceffttate exiftit nes iftas attente confiderans non videt priorem efle potius definitionem entis a fe ? quod cum fit folus Deus, ea utique nonnifi ipfi convenire poteft Quis porro non videt , foli Deo convenire , quse in definitione entis liberi fumuntur ? Nam ibla fua neceflkate prorfus independenter quod folus Deus eft , cxiftere eft denuo proprietas entis a fe ab omni re alia kte determinare, denuo nonniii Dei eft Sed qui methodo philofophica philofophatur , a recepuo vocum iignificatu non recedit (. 141), confequenter quaJ hominibus una praedicari poflint , non ita definienita vulgo accipiuntur, ot de Deo da, ut de folo Deo praedicari queant Taceo alia , qua: poterant in definitionibus iftis defiderari Ponajrtus vero evitari non poife , ut methodo philofophica philofophantium unus alterve aliquando abutatur philoibphandi libertate , non tamen ea ratio fufficiens eft, quse perfuadeat , ut fublata methodo philofophica , quae abfque philofophandi libertate confiftere nequit (. 166 ), fervitus introducatur progreffui lcientiarum adeo iniAdmirtendus eft unus alterve abufus , rr.lca (. iji). Nihil ex omni parte beatum ne miiTum facere teneamur multo illhftriorem ufunr, prxfertim cum abufui adhuc adInfrequentior vero erit abufus hiberi poflint remedia civilia in Politica recenfenda ubi ipfa philofophica philofophandr mahodus fueric iiuimius perfpectja philofophatuobjicias., experientia conftare
,

Quodfi

contrarium

fuifle

methodo mathematica

quae

cum

&

&

&

&

&
.

&

&

&

rj

Cap.

VL De

Libertate pbi/ofopbanc/i
,

65
habi-

M per creberrima exercftia ad habitum eadem utendi contenderiiu tuum intelleftus infuforum per faltum acquirendorum fomniis. . 168.
Si
crce

profcriptis

qua

propofuio philofophka theologic<e

vel interpretationi fcriptura? fa.

Contrudittio

Tbilofophy patens ve, Duplcx cft cafus contradiclionis : aut enim contraditlio eft TbdoUi luci quando Ptolemaus ait: Terra in centro mundi quiefcit , Copernk..
receptce

contradicere

putatur

contradiclio evidenter demonflranda

&

Terra medio inter planetas loco collocata circa Solem movevcro affirmat tur; xdlatens> veluti cum in Gcomctria dicitur , circulus alterum intus contingens idem cum eo habere poteft centrum, id quod propofitioni altcri
:

^ nm
on
_

n.

nn _

da

contradicit,
les
.

qua affirmatur

obtrudcn* inter <equa' <ta. circuli unius radii funt omnes fe

etiam contradiftio idco latct , quod vcrba in alia fumantur iignificarionc. Quoniam fervitus philofophandi cum methodo philofophica confiftcre ncquit (. 153), fcd libcrras potius philofophandi cum cadem neceflario conncctitur (jX. 166), nec philofophi-

Nonnunquam

nifi volueris , ut philofophus tradat, quce , nec evidenter vera agnofci poftunt (. 136), & ut nulJa ccrra ac diftincla cognitio obtineatur (. 137) , fed talis , quae ab ufu vitae abhorret (. 138): ideo contradiclio philofophanti obtrudi non potcft, fcd evidenter demonftranda, ut philofophus, qui fuo , non aliorum ftare debet judicio (. 156) , eandem agnofcac . Quamobrcm cum fieri poffic , ut in re fit confenfus , etfi in verbis apparcat diftcnfus ( . 158)5 contradictio non venditari potcft pro patcnte , nifi ubi diffcnfum realem eviccris , cx definitionibus nimirum, quas methodo philofophica philofophatus in mcdium aftert (. 116), oftendcns verba a philofopho & thcologo in eadem fumi fignificatione Quodli latcat contradiclio , legitima confequentia ex thcfi autoris, iumtis principiis ab eodcm conccflis tanquam prcemiffis, inferri dcbct theologica , cui contradicere dicitur. Patet adeo mcthodo philofophica falva contraditftionem cum theologia aut Scriptura facra philofopho non poflc obtrudi , fed cam, five patcre, fivc latere dicatur > eviden-

ca

methodus

rejici poteft

nec fufficienter intelligi,

tcr cffe

demonftrandam.

Plura patebunt fuo tempore tum ex Logica , ubi methodum refutandi fumus expo fituri , tum ex Politica, ubi de libertate philofophandi in relat-one adRemp. fumus acturi Sutficit hic abunde , quod cum methodo philofophandi pugnet concelfa alteri licentia contradiftiones cum veritate revelata pro arbitrio impingendi Et cum manifeftum fit , nondum pugnare cum Scriptura facra aut veritate revelata, quod recepta: alicui interpretarion: .: aut thefi theologica, prxfertim intcr ipfos ChriilianOS aJhtic controverfx, contradicit ; monftrata contradic~hoi;e nondum liquet, thefin philofophi etfe falfam (. 163). Eteniin rotunditas Telluris eontradicebat interpretationi quorundam locorum Scriptucae a Patribus Ecclefia? factx (. 163); non tamen ideo erat tatalias enim non tanta evidentia demonftrari potuiifet ut ipfi Theologi vim diclis fcnptune illatam agnolcerent, nec Tellurem circumnavigando (. 6. Gecgr.) tpfi fertfui nanifefta fac Attendit ad ea , quas dicta funt , curia Romana , cum Gali*
.

l* a '

66
Uus
libertate

Cap. VI.
philofophandi

De
in

Ubertate philofopbandi
religionis

detrimentum
ipfi

abuti diceretur

Inquifitores

contradictionem , led contradictionem patentem Nimirum nemo ignorat ufque monitrabant , quam ipfe GaiiUus difriteri non poterat poftea a pierifque, ipfo Tychont dt Braht , loca Scriad Coftrnki tempora unanimiter pturae de motu Solis ita fuiffe accepta , ac fi fenfus litteralis motui Solis diurno faveret Recepta igitur Scripturae interpretatione ftatuebatur, Terram quiefcere in centro motu vertiginis circa proprium GaliUus cum Coptrnico defendebat , Terram univerfi axem , Sc motu translationis circa Solem moveri , confequenter non Terram , fed Solem Patebat igitur contradictio inter aflertum Ga.Ul.ti &c recein centro univerfi quiefcere Agnovit tamen curia Romana , nondum inde ptam Scriptun facrae interpretationem lequi , hypothefin terrae motae efle falfam: etenim V. r-abri e Societate Jefu, Poenitentiarius Romae ad S. Vtmun , refcripto , quod legitur in Tranfaitionibus Anglicanis A. i66j. menfe Junio, declaravit , fi quando Coptmkani motum Telluris firmiter demonftra^erint, illam ei non adverfaturam , cum propter fcandalum tanquam veritatem eundem proponi non permittatur Nimirum aut a recepta Scripturae interpretatione in gratiam hypothefeos terrx motae eft recedendum, aut eadem eft retinenda In utroque cafu noti evitabitur fcandalum , judicio fabriano Etenim fi recepta Scripturac interpretatio retinetur tamen defendi permittatur motus Telluris tanquam verus fieri potelt , ut hinc aliqui colligant, Scripturam facram docere , qux vcritati confentanea non funt: quopoiito multa; variis modis confequuntur conclufiones religioni adverfae , prout ille, qui eas infert , his vel aliis hypothefibus fuerit addictus Quodfi a recepta fcripturae interpretatione in gratiam hypothefeos , quae nondum demonftrata eft, recedatur ; periculumeft non modo , ne forfan in pofterum hypothefis reperiatur falfa , led parum conveniens eft in cafu inevidentiae Theologum cedere philofopho imo utroque in cafu denuo confequentiae fluunt religioni parum refpondentes , diverfae pro diverfitate hypothefium aliaruin, quse tanquam prsmiflae ingrediuntur ratiocinia , quibus conclufio infertur. Et ita non ab;que ratione fcandalolum vifum fuit Pcenitentiario laudato receptae Scripturae interpretationi nuncium mittere, in gratiam hypothefeos philofophici Quamvis autem curia Romana noluit ne fcandalum creetur, ut motus Telluris defendatur tanquam verus , antequam demonftretur ; non tamen ideo prohibuit eodem uti tanquam hypothefi in computand:s motibus cctleflibus cV reddendis phaenomenorum rationibus Etenim ipfe

enim Cardinales non obtrudebant

&

&

&

&

T\jcchlus

eodem motu tanquam hypothefi

regiae

Acadamiae

Scientiarum Parifinae

in

Imo cum Cajjinus 'unior, Aftronomus Commentanis iftius Academiae A. 1717. adduufus
.

xcrit obfervationes de parallaxi fixarum ad hypothefin iftam demonftrandam ; ipio facto patet , licere in Ecclefia Romana inquirere in veritarem hypothefeos, quae receptae Scripturae interpretationi adverfatur Exemplum hoc illuftrat , qux a nobis demonftrata funt, neque enim ab iis abhorret Etenim qui methodo philofophica philofophatur , in philofophiam non admittere debet tanquam verum, nifi quod ex principiis futficienter probatis per legitimam confequentiam inferre valet (. 11S), probabilia a certis accurate diftinguere tenetur ( 115 ), nec hypothefibus alium concedere locum,nifi quatenus ad veritatem liquidam inveniendam viam fternunt ($.117), abfit autem ut hypothefibus titatur tanquam principiis in demonftrandis dogmatis (.nS). Qui methodo philofophica philoiophatur , non aliam pofcit libertatem philofophandi , quam quae cum methodo philoiophica confifVt , confequenter circa hypothefes ipfi fufficit , fi eas ad ulteriorem difquifitionem publice proponi conceditur adductis raronibus, quibus earum probabilitas adftruitur. Ceterum quod eum praecife cafum fpectat , ubi hypothefis philofophica receptae alicums loci Scripturs facra; interpretationi repugnat , nos lam alibi ( . feq.jiftrtm.) ofter.dimus, quod minime opus fit, ut fenlus Scriptura: facrae ab even577. tu philofophico fufpcndatur . Sed cum ufum Logicae in interpretanda Scriptura facra monftraturi ea de re ex :nitituto dicturi fimus; hic quidcm loci fpecialiora addi parumcon. .
.

&

fultum ducimus
.

169.
.

Trozreffcien-

tuealiberute

Quodfi enim ^crtate pbikfopbandi nullus ejl fcienti<e frogrefjus nemini pcrmiffum cfl: publice libertas philofophandi minime viger proponere fuam dc rebus philofophicis fententiam , quce a rcccpta abl
Sl " e
,

horrct

Cap. VI.
horret
( .

De

Libertate pbilofopbandi

67
philofo-

adcoque cogicur unufquifque fentcntiam vulgo reccptam tanquam vcram defcndcre, utut ipfi contrarium videatur, confcqucnter fervitus philolbphandi locum habct (. 152), qua ftante Quodfl abfque mcthodo philofophica philofophari ncquic (. 153)
151
)
,
.

pbandi
pcndet

mcthodo philofophica philofophia traditur , ea traduntur , qua? ncc fufficienter intelligi , nec cvidcnter vera agnofci poflunt ( . 136 ) , ncc cafibus v\tx fatis refpondcns obtinctur coccrta ac diftincla ( 137^ hinc fibi promittet alicujus momenti in igitur gnitio ( 138). Quis

&

philofophia progrcflus? Idem adhuc alia ratione oftcnditur. In philoibphia non perinde ac in Mathefi fatentur autorcs, quce ignoranr ; fcd dc ignotis fibi judicium fumunt ac fcire fibi vidcntur aliifque vidcri volunt, qux ab eorum cognicione maximc funt remota. Quodfi igicur fublata libcrtate philofophandi , altcrius ftandum eft /udicio (.151), Eficri profcclo poteft, ut defendenda fint , qure a vero abhorrent . plures fi eo tanquam , nimvcro admiflb uno errore , fequuntur principio utamur ad inferendas conclufiones. Quamobrem fi quis errorem agnofcit , is gradum fiftere debet , cum nec errorem cmendare licet , nec veritate contraria eidem fubftituca ulterius progredi
conceditur. Quantum obfuerit
teftatur hiftoria
.

progreflui

fcientiamm fervitus philofophandi

,

omnium
.

Ecquis ignorat

quam parum

incrementi ceperit

philofophia,

philofophia Ariftotclico-SchoUftica ne
plinae philofophicae

latum quidem unguem recedere liceret habuere incrementa, ea debentur viris , qui , excuifo jugo philolophandi libertatem iibi arrogarunt , ringentibus aliis, quibus fervitus magis probabatur Non negamus, ex libertate philofophandi plurima propullulaife damna , ex lervitutevix
.

feculorum cum a Qua: dHci-

fecutura : quo jure refertur fuperficiaria philofophiae traitatio, qua defidiofae ;uventuti Enimvero damna ifta ex libertate philoplacere ftudent propter panem philofophantes fophandi non per fe fequuntur, fed quatenus ea perverfae methodo fuperaccedit . Quodfi enim methodo philofophica utaris, llta minime metuenda . Hac methodo qui philoloinphatur , non admittit ab aliis dicta, nifi quatenus ex principiis luis demonltran telligt poffunt ( . 157), nec defendit tanquam verum , nifi quod ex principiis fufficieuter probatis deducitur ( . 118), probabilia a certis diftinguit ( . 115 ), imo operam ad maorem certitudin:s gradum perclarius intelligantur, dat, ut ab aliis dicla ducantur , ut eorum cum ceteris veritatibus nexus perfpiciatur (. 161). Tanto igitur intervallo a fuperfkiaria tratlatione diitat , quantum a terra ccelum . Oftendimus (J. 166), libertatem philofophandi convenire methodo philofophicae , imo ab ea feparari non poffe : non ergo mirum, quod eo in cafu fcientiae non iit inimica . Sed ii l:ber-

&

&

&

&

fumunt , quibus methodo philofophica uti non datumeft , tum locum habet acopinionum monftra magno numero nafcuntur Ubi libertas philofophandi exulat, haud raro fcientiarum cultura in crimen vertitur. Unde vexas creant autoribus homines improbi fub praetextu veritatis vindicandx, quos odio Nonne Socratcs cicutam bibere coatflus fuit , quod accufaaliis de caufis profequuntur retur, quafi impia doceret ac mventutem feduceret , propterea quod jinytiu odium adverfus eum conceperat ex caufa privata r Nonne Amxagprcu , praeceptor Socratis , aCYtontc impietatis accufatus , quod Solem fenfus & rationis expertem decuiilet , ideoquc in carcerem coniectus & ad mortem damnatus eit Nonne ipfe AriftouUs impietatis ratem philofophandi
fibi

fuperficiaria tra&ario

poftulatus ab Eurymcdontc , facrorum antiitite , vel Vcmofhilo , ut videtur aliis, Athenis Chalcidem fe contulit , quod nollet , quemadmodum a:ebat, committere, ut Athenienfes , qui Socrati fuerant adeo infenli , bis peccarent in philofophum ?

X *

$. I70,

68
lncrtmcnta

Cap.

VL De

Libertate philofophandi
.

170.
,

Quando methodo

pbilofopbica pfolofopbari cceperint homines

collatis

vi-

Satn- r \bus tncrementa Scientiarum pvomovebunt . Qui methodo philofophica twr.im habitu philofophatur 3 is appriaic gnarus eft rcgularum Jogicarum

&

Tnrthodo
pbilqfo-

P^ ct cas ac P raxin transferendi ( JT. 135), confcqucnter novit, utrum methodo philofophica philofophetur , ncc ne , aut ubi aliquando a*

corrigit, qucmadmopbicapetu berrare contigerir, errorem ftatim agnofcit dcint* habitu computandi inftrudtus novit,fc 0dum Arithmctica: gnarus

&

&

pcratione arithmctica rite defungi, dum attcntionem adcamafrcrt, auc errorcm , fi qucm admifit, monitus ftatim corrigit. Quamobrcm cum methodus philofophica praecjpiat, ut non utatur terminis nifi ac( . 116), nec admittat principia , nifi fuf. probata (. 117), multo minus propofitioncm , nifi quae ex principiis fufficienter probatis legitime deducatur (. 118) & ut accurata dcmonftratione utatur ( . 120.123. 124) atque hypothcfibus non alium decernat locum , nifi quatenus ad veritatem invenicndam viam ftcrnunt (%. 127. 128), probabilia quoque in ufum vitce haclcnus admittenda a certis diftinguat (. 123), ut denique verba a rebus accuratc difcernat (. 158); attcntione ufus novit, num definitioncs , quibus utitur , fint accuratce principia fufficienter probata, propofuioncs quaecunque fufficienter demonftratae s num demonftrationes fint omnibus. numeris abfoluta*, num quibufdam propolitionibus intcr probabilia concedi poffit Iocus num hypothcfcs ita fint comparata? , ut ad vcritatem invcniendam viam fternere queant , ubi , contigerit, vel memoria? labilitate , vel attentionis defcctu fidquodin

curata dcfinitione explicatis

ficienter

&

&

&

Logica enuclcatius propofituri fumus^, cum in applicatione regularum logicarum Iabi, admonitus, vel ipfemet alio tempore mentem magis ierenam ad mcditationes reiteratas afFerens Iapfum agnofcit & quod erratum eft , vel corrigit , vel , ubi veritas nondum in poteftate eft errorcm miffum facit. Idem cum fit animusomnibus mcthodo philofophica philofophantibus , unus veritatem ab altero tradiram agnofcit eaque ad. ulteriora detegenda utitur; alter lapfum admiffum vel annotat , vclemendat & , qui eum admifit , cundcm agnofcit &, nifi jam ab altero emendatus fuerit, ipfemet cum emendare ftudct. Collatis adeo viribus incremcnta Scientiarum promovcntur
Erunt forfan nonnulli , qui fibi perfuadebunt , de methodo philofophica pndicari , Quacunque enim evidentia. errores. ab aliis commiffos dequx experientix repugnant Quis monftres , varias tamen homimbus effe rationes , cur eos pertinaciter defendant enim eft, qui ignoret , vulgatiffimas efle querelas de pertinaci erroium agnitorum de.
.

Intelleitus non fenfione ? Enimvero multa vulgo videntur & dicuntur , quas non funt adeo nititur contra evidentiam imperium voluntatis fecutus , quemadinodum vulgo creditur Qui nullam unquam demonftrationem diftinclie perceperunt , Logics verx iguari multoque magis e us applicandae habitu deftituti, affenfum determinant non per evidenriam rationis , fed pcr rationes extrinfecas,.qux mulcis modis variant:unde affenfum liabent a
.. .
;

volun-

Cap.
&

Vh De

Libertate pbilofopbandi

69

voluntate pendulum atque adeo in fe ad utramque partem contradiclionis indiSercntciUi L 'nde videris, eos cras eodem fervore detendere, quo contradictorium hodie proin aliis acriter reprehendere Sc flammis feralibus dignum ludicare , quod pugnant modo ipfi docuerant . Sed eorum exempla noftro eftato minime adverfantur Etenim
, .

bos fupponimus eum , qui erroris admonetur , efle methodi philofophicx gnarum eamque ad praxin transferre polle , nec minus alterum utraque virtute poilere , qui errorem effe admiffum demonilrat , ne per ignorantiam reprehendat , quod ifta virtute non deftuutus valde probaret Neque etiam eft , quod verearis , metliodi quoque philofophicz gnaruin errorem , quem agnoicit , pertinaciter defendere , etft evidentix demonitratioms refiftere nequeat, quin eundem agnofcat . Etenim qui fciens ac volens errorem dcfendit , nc erralfe videatur , is fibi dedecori ducere dehet , quod erraverit EnimVt ubi philofophicx methodi fuerit gnarus , haua quaquam fibi perfuadere poteft, quod alii eadem pollentes errorem non agnofcatn , multo minus animadvertant , quod is .1 fciente ac volente defcndatur. Quamobrem ubi fibi dedecori ducir , quod erraverit , multo magis fibi dedecori ducet , quod errorem ne admonitus quidem agnoverit 1 icri adeo non poteft , ut errorem pertinaciter defendat , utut agnitum , quod errafie

Quorum is cft mos , iidem nullum evidentix fenium habent , adeoque nequit ex genio fuo 'udicantes facile crcdunt , eos argumcntis fuis inevidentibus , plerumque extrinfecis, cefluros Mcthodi philofophicx peritus novit errores a fe admiflos vel memorix labilitati , vel defetiui attentionis ob animum aliis curis diftractum deberi Unde turpius iudicat ob voluntatis defectum errorem agnitum defendere ( cu*us quidam turpitudinis rationes alibi commemorabimus ) quam errorem commiflum agnofcere atquc emendare Nondum adeo pervulgata eft methodus philofophica , multo minus ad praxin perducta, ut exempla contraria aiferto noftro opponi queant
-ii
.

ai.os

potiflimum fincm prccmiiimus , Plura moncri poterant: fcd hxc fcopo noftro fufficiunt. Cctera fuolocotradencur,ubi jadtis prius principiis firmius demonftraripoffunt, Intercacx didtis judicabit lecior, quam ad Icgenda noftra affcrre debeat attentionem, fiquidem ea intelligere eorumque evidentiam perfpicere voluerit ~
in
,

Quae ha&enus de philofophia

171. genere docuimus

eum

in

ut inftituti noftri ratio inde intclligatur

Finis

di[cttrfus

prafiminaris

PHI-

PHILO SOPHIA
RATIONALIS
S
1

V E
I

O G

C A.

ITolffil

Logka.

PHI-

73

PHILOSOPHIiE
RATIONALIS
S
1

V E
I

PROLEGOMENA,
.
i.

O G

JE

Ogicam jam definivimus

nari
( jr.

in
fit

difcurfu
fcientia

pra?Iimi-

Definhio
Logicee
.

6i), quod

dirigendi

facultatem cognofcitivam in cognofcenda verirate,

.
2.

Quoniam
ftrandi

fcientia eft habitus aflerra

demon-

K;^ TT
m
. .

pta ftnt ( Ontologia & Plychologia {%A9.Vifc.prtL). Quamo dcmonbrcm cnm pragnanres ranones urgeant ut Logica Ontologia: & Pfychologi* prsernitta- flranda. , ,aB ac Wychologistquaedam ); n tolo principia cxplicandanobisfunc
Pecit prmcipia demonftrandi ex

(%. 30. Difc. pralira. ) , quoe in pracipiuntur , demonjiranda fttnt jj\ 1 )

4n LogiLogica capraae-

a j-ogicaj ut demonftrationi
.

f fit

locus

I.

Exerctttum facultatts cognofcitiv* in cognofcenda veritate fuis regidts Patet hoc experientia, modo ad nofmctipfos

conflat
,

quid cognofcimus.

attendamus

dum

Dantir Bfgulx
operatio-

mm menm
Scrutis

74
Scrutabimur
tiflime patebic
,

Logic* Trolegomena
illas

regulas , juxta quas dirigitur faculcas cognofcitiva,tumque evidenmentis operationes juxta certas regulas lele exerere
.

S-

4,

Mens

ejt

Regulas

iflas

cognofcendo mens tenet

utut eas non intelligat

Quod

fequituTy et]i eis

enim vulgo cas non inceliigamus , unufquifque domeftica expcrienria novic Sane plurimi prorlus iibi perfuadenc, mentem in cognitione
.

non mt.l- r erum nullis regulis elTe & at '

adftri&am. Alii eas in Logica expofituri alias prorfus rradunr, quas a veritate abhorrenr, vel nonnili confufe de iis

Ioquunrur
Perinde hic fefe res habet ac cum motibus organicis corporis organici . Sunt regulae ftaticx, tuxta quas fiunt , etfi homo eas ignoret , multo minus autem animantia bruta eas norint . Nemo de eo dubitabit , qui vel obiter inlpexerit ~fo. Mphonfi Borelli opus de motu animalium . Nihil fit contra iftas leges ipfe homo in motibus volu.itariis nil prorfus valet efficere, nifi quod regulis iftis fit convenienter

&

s-

"Natwai.sdifpo-

Datur

naturalis

qu<edam
iflis

difpofttio
,

mentis

dirigtndi

operationes ejus in
,

cognojcendo regulis

conformiter

fed qu*
.

ad aclum

multo magis

ai

babitum non deducitur t ritfi pravio exercitio Homines multa cognofcere, fitio facnltatis e tfi non doceantur, quomodo operationes mentis feu facultatem coc gnofcitivam dirigere debeant, patec ex modo didtis (%. 4). Quodautem natura menti tantutn infit difpoficio qua?dam adiftam diretftionem, ha _ n aftum, multo magis ad habitum non deducitur, nifi prrevio bitusvulgoacqui- exercirio, probac exemplum hominis inter urfos educati, relatum a ftus. Bernbardo Connor in Evangelio Mcdici artic. 15. p. m. 1 53. Idem confirmac exemplum aliud hominisanativitace furdi & muti, quod defcribicur in Hiftoria Academia? Regia: Scienciarum Parifina? A. 1703. p. 22. edic. Bac: Ucroque enim docemur , hominem operacionibus mencis ad

&

'

W*

>

cognofcendam vericacem
videric

requifitis

non

uti

nifi

&

audiverir ab aliis hominibus, in

.

quorum

imitatus fuerit , quod conforcio vivic.

Quomodo illa difpofitio naturalis fucceflive tranfeat ad habitum, fuo docebimus loco, Neque vero hic fingulare quicquam in Pfychologia. facultatem cognofcitivam explicaturi occurrit relpedlu animae, quod non idem in corpore quoque locum haberet. Etenim in corpore funt motuum organicorum difpofitiones, quas non deducuntur ad atum , niExempli loco effe poffunt motus ad fi praevio exercitio, dum homines alios imitamur . loquelam requifiti , quos nec homo inter urfos educatus , nec a nativitate furdus producere potuit , etfi non deefTent , quae ad difpofitionem naturalem requiruntur . Hanc fenfu inteenim ipfis non defuifie conftat inde, quod in confortio hominum viventes gro utentes , ut ex eodem proficere liceret , fermonis ufum tandem perdidicerint

&

&

. 5.

Lozic* naturdis
definitio

Difpofitio

illa

naruralis exercitio

communi ad habirum dedutta

in

diri-

gendi operaciones mencis feu facultatem cognofcitivam

veritate dicitur Logica naturalis. Sed

cognofcenda
diftinguatur,

cum vulgo non

.

fatis

&divi~
,0 ~ f

quod acquifitum, potcrit Logica naturaq UOCj connatumeft, ab eo , Nimirum Logica naturalis conHt diftingui in connatam & acquifitam nata non eft. nifi difpofitio naturalis ad operationes mentis, quibusvet-itas

. . .

:,

Logica Yrokgomena
ritas

7j
eft

cognofcitur

Logica vcro naturalis acquiftta

habitus dirigendi

operationes mentis in cognofcenda vcritatc,ipfo ufu acquifitus abfque

rcgulis
Diftinguimus Logicam naturalem acquiiitam a Logica naturali connata , urut diftinnondum fit recepta , propterea quod judicia de Logica naturali ambigua funt in utramque contradi&ionis partem dilputabilia, nili in ea diilinguas id , quod connatum, Non ergo multiplicamus terminos prauer neceifitatem ab eo, quod acquiiitum eft praUertim cum judicia de Logica naturali momentum in ftudiis trahant Ceterum non defunt in aliis quoque icientiis exempla , quibus difcrimen iftud illuilrari poteft Ineft homini diipoiitio quzdam naturalis ad numerandum 8c computandum , ied quae fine prxvio exercitio ad actum non deducitur , multo minus in habitum quendam degeneDiipoiitio naturalis ad numcrandum&computandum eft ttruhmetic* cmuatte quaedam r.u fpecies Si vero ea ad aiflum & eo fxpius repetito ad habitum quendam deducitur abftio

&

que regulis arithmeticis in cafibus obviis computum abfolvendi , arithmeticte naturalis vulgo fcrt nomen fed per ea, qux de Logicse naturaiis divifione dicta funt , ad differentiam arithmeticae naturalis connatae arithmetica naturalis acquipta dici debebat Eodem
:

Nolumus tairren iftam diftin&ionem habet in difciplinis pra&icis aliis alibi adhiberi , niii manifeftus ufus eandem requifiverit ob ambigua judicia, quae ab ambiguitate liberanda Ea enim ratio eft , cur in Logica hac diftinilionc utamur In Pfychologia vero generali diftintlio connati ab acquiiito locum habet , ibique explicanquomodo habitus acquiratur : dilpofitiones audum eft, quid iit difpoiitio naturalis tem naturales habitus inde acquifici lpeciales in parcibus philofophiae pra&icae ex-

modo

feie res

&

&

plicantur

7Qtti Logica natutali utitur

,

confufam quandam ideam

bahet

regula-

tc

f,.

Qui enim ^ocmtu vel alios, vel feipfum imitatur in caiu fimili,;exempla prxterita fibi vi m i&f imaginationis repnefentat & in iis modum agendi confufe percipk. Sed mnmtn.
rum,per quas mentis
operationes dirigit in cognofcenda veritate.

qui Logica naturali utitur, is habitum dirigcndi operationes mentis abfque regulis ipfo ufu fibi comparat (. 6J 3 adeoquc antea faclum in cafu fimili imitari nequit, nifi quatcnus exempla pra?terita fibi vi imaginationis repradentar & in iis modum agendi pcrcipit: idenim in pra> ienti cafu aliter fieri non polTe , cx principiis pfychologicis conftabit, quodque ita fiat, experientia cognofcere licet. Patet itaque, eum nonnifi confufam quandam idcam regularum dirigendi facultatcm cognofcitivam in veritatis cognitione habere , qui naturali tantum utitur Logica
Verfamur in Prolegomenis , ubi perinde ac in difcurfu pratliminari fumimus , quat nondum demonftrara funt in pofterum tamen independenter ab his demonftrabuntur id quod ne quidem methodo philolophicae repugnat, etii convenientius fit , ut principia,
;

quae demonftrationem ingrediuntur Vifc. frxlim. )

jam

in antecedentibus fuerint

demonftrata

110.

%.

8.
' ,

L su e Notitia confufa regularum , juxta quas diriguntur operationes menix tis in cognitione rerum , conftituit Logicam naturalem docentem Defi- Abcentis nitur adeo Logica naturalis docens per notitiam confufam dirigendi fa- Mnitio, cultatem cognofcitivam in veritate cognofcenda. Equidem vulgo diftin&ionem inter Logicam docentem & utentem ad folam artificia.

lem reftringunt philofophi, propterea quod ignorant

dari etiam in Logica naturaliali-

quid

76
.

Logka Vrolegomena

qu:d ucquifiti ( . 6 ) Enimvero cum nos oftenderimus facultatem lftam animae dirigendi operationes mentis in veritate inveftiganda ablque regulis , quas edoili fumus , non efie pure naturalem, fed habitum potius acquifitum ob diipofitiouem quandam naturalem praeexiftentem (S-cit.)> in habitu iito theoreticum a pradtico perinde diftinguere tenemor, ac in Log:ca artificiali fieri folet Nil igitur obftat , quo minus etiam Logicam naturalem in docentem Sc utentem diftinguamus Neque nos moratur ratio denominandi : etenim in philoiophia parum curamus, nura nomina conveniant rebus luis (. 147. Difcr.rf. frslim.) Si vero inde enafcatur fcrupulus , quod Logica naturalis non poflit doceri, neque adeo docendo nobis communicetur confufa ifta regularum dirigendi docemus lacultatem cogno:citivam noritia , is quidem fine ullo negotio ex.imitur
. .
.

Nam

non modo verbis

verum etiam

; acquiratur ( . 6 ) , qui Quodfi Logicae docentis appeliationem inde derivare maluerisj quod nos doceat regulas dirigendi facultatem cognofcitivam in veritatis cognitione, patet multo magis eara in Logicam naturalem quadrare Sed de nomine cum nemine litigabimus Surficit nobis ih Logica naturaLi , quae vulgo dicitur , diftingui debere connatum tk. acquifitumj atque in acquifito theoriam differre a praxi (. 6. 7 )
. .
.

Quamobrem cum aliorum imitatione habitus ifte eam utique ab aliis docemur Logics naturalis tert nomen
failis
.

9.

Habitus ille notitiam confufam rcgularum dirigendi facultatem coaturaiis gnoicitivam ad praxin transfercndi conftituit Logicam naturalem uten'textis tei7im Undc Logica naturalis utens eft habitus five ars dirigendi faculta"" tem cognofcitivam in cognitione veritatis folo ufu acqui/itus. PolVet etiam dici habitus utendi Logica naturali docente 8c Logxa quidem naturalis Ea contenti funt utens ea eft qux vulgo fola Logics naruralis nomine appellatur quotquot Logicam artificialem vel prorfus ignorant , vel eam ad praxin transferre net&
,
.

feiuntj vel talem

Logicam

artificialem didicere, quae ad praxin transterri nequit

5-

10.

QuodiT regulas illas diftinclrc cognofcis , earumque rationes perfpiLogiae artificia- cis, tum Logicam habcs artificiakm docentem. Et h^c Logica artijicialis' hsdocen- docens eft fcicntia dirigcndi facultatcm cognofcitivam in cognofcenda sdefim- ven't:ate diciturque per eminentiam Logica , propterea quod ea fola ,
philofophiae pars eft. Logica nimirum naturalis docens
nifi factis
,

eft

notitia

confufa

quemadmodum
5.

in ipfa Logica; pertractatione

(.$), adeoque doceri nequit oftendemus . Omnis Logica u-

tens eft
(

proprio exercitio comparatur , minime autem difcendo acquiritur , qui ipfa doceri nequit . Quamobrem cum Logica omnis vel ii ) , adeoque fit docens , vel utens , neque enim prxter regularum notitiam atque habitum eas ad pras;n transferendi tertium concipi poteft ; fola Logica artificialis docens ea eft , quae doceAtque ideo quori adeoque in numerum dilciplinarum philofophicarum referri poteft 61. Difcurf. prxtun. ) , minime autem per arque Logicam definivimus per fcientiam ( tem vel habitum in eenere , q uod genus convenit Logicae utenti

habnus

9. & not-

&

II.
.

Logic*

anificia-

Qui Logica artificialis docem eft diftincla explicatio Logica naturalis Logica naturali pollet, is confufam habet notitiam regularum, quibus ;-'''" j.uxfacultas cognofcitiva dirigitur in cognofcenda veritate (. 8), eandetn dirigere valet f. 9) . In Logica vero artificiali docenm-dis"*' ta eas reguke, quibus facultas cognofcitiva dirigitur in codemonftrantur te diffcrengnolcenda veritate , doccturque modus comparandi fibi habitum eaftia. dem ad praxin transferendi (\. i. 10) Quaraobrcrn Logica naturalis

&

diftincle cxplicatur in artificiali docente

Logica Trokgomena
Nimirum quemadmodum
in

77

Arithmecica pra&ica regulae arithmeticae diftincte expli-

canturix: demonftrantur , vel Borcllui in opere de motu animalium regulas ftaticas motus animalium cxpofuit ; ita fimiliter in Logica artificiali docentc regula: trsduntur Non adeo Logirationibus lirmantur , ad quas mens adftringitur in cognitione rerum novum quoddam artificiale cogitandi genus introducit , quemadmocus cudit regulas naturalem explicat ut didum fubinde nonnullis videtur; fed ipfum cogitandi Quamobrem Logica artificialis naturali non eo fenfu opponi potcft, ftin&e intelligatur ac fi ab ea eliet prorfus diverfa. Exdem enim funt regulx artificialis acque nacuralis fed non eadem eft illarum in ucraque Logica notitia . Si Logica artificialis alias tradit
.

&

&
.

modum

regulas , quam quae Logicae nacurali propria funt prorfus fedudlrix .

fpuria

eft

&

vcl nullius utilitatis, vcl

. Si

12.

quis pollct habitu rcgulas Logica? ad praxin transferendi , is ay Logicam habet artificialem utentem Quamobrem Logica artificialis utens ns ut dcfinitur, quod fir habitus five ars dirigendi facultatem cognofcitivam tis defai. in veritate cognofcenda. tio. Nimirum fola regularum logicarum notitia nondum fufficit , ut juxta eas facultatem cognofcitivam in cognitionc rerum a<ftu dirigamus , fi vel maxime velimus Crebris ouc ceteri omnes comparatur pus eft exercitiis, quibus tandem habitus ifte Quamobrem cum duo diverli fint habitus regulas logicas demonftrandi vel minimum explicandi, eafdemque ad praxin transferendi , alter theoreticus, alter pract.icus, quorum ii quoque a fe invicem prior abfque pofteriore eile poteft funt diftinguendi minime
.
.

ne, qui uno pollec , altero quoque inftructus fibi videatur Nort deelfe inter eruditos , qui hoc praeiudicio tenentur, lllorum fcripta probant , qui demonftrativa methodo fe ufos eiTe profitentur fibique videnturj ucut ab ea maxime fint

aucem confuivdendi

alieni

IJ.
.

Logka naturalis connata non efl ejufdem gradus m Jingulis hominibus Diverf Non omnes homincs eadcm fibi facilitate comparant habitum dirigen- gradus di operationcs mcntis in cognitione veritatis id quod nemo homi- L <>gic<e num in dubium vocabit, qui ad diverfitatem in hominibus obviam in mtwa* li hoc genere attendit. Quodfi dubitas, pone omncs homines eadem fibi facilitate compararehabitum iftum. Nuila igitur ratio eft, cur non om nes eadcm facilitate dcmonftrationes geomctricas capiant Sed docet cxperientia non omncs effe ad eas intclligendas a?que aptos etfi co:
.

dem

dottore utantur

&

nullus Logica

artificiali

fit

inftruchis

Non

habitum comparant dirigendi mentis operationes in cognitione veritatis abfque regulis, folo ufu, adeoque nort eadem omnibus natura eft difpofitio ad iftam operationum mentis directionem Hxc difpofitio cum fit Logica naturalis connata (. 6) eandem non ejufdem gradus cfte in finguiis hominibus patet .
igitur
fibi

eadem

facilitate

dem

non ejuf, hominibus qux faae ratio eft , cur non omnes eadem facilitate nec eodem in gradu eundem habitum confequantur , ecfi in exercitio nemo eolum fuam defiderari paciatur induftriam Imo non defunt in Metaphyfica rationes , qutbus idem probatur a priori
,

Non mirum hoc videbitur illis , qai fibi ad naturales ad habitus , qualefcunque tandem fint
gradus reperiri
in fingulis
:

animum
iive

revocant

omnes

difpofitiones

animae,

five corporis

14.

Nec Logka naturah

acquifita ejufdem

gradus

efi

in fingulis homtnibus

^srfi

Lo-

78

Logica Vrolegomena
eft

SSe
naturalit

Logica enim naturalis acquifita

'

cqu-fiu.

8 u is acquiritur (. 6). Scd cum non bus eadcm difpofitio naturalis ad actus huc necoiTarios (.6. ij) ; nec Logica naturalis acquifita ejufdem in fingulis hominibus gradus
poteft. Ufus operationum mentis, quo Logica naturalis connata perficitur , difpofitionem ad Etenim operationes nientis fubinde veluti lponte fefe ehabitum evehendo, varius eft xerunt , dum ab obieclis externis vel aliorum exemplo ad eas invitamur eidem vero
efle
. :

habitus, qui folo ufu abfque reomnibus idem fit ufus, ncc omni-

Quamobrem fi contingat, eas indifpenfabijis neceflltatis funt in addifcendis difciplinis efie accurata methodo pertraclatas , nec minus accurata induftria a nobis fingula , quae in iis proponuntur , perpeudi ; nullum eft dubium , quin Logica naturalis magis perficiatur , quam ubi difciplinx , in quibus verfamur , methodo parum accurata pertra&a.

tae

fuerint ab autoribus

aut nos nonnifi perfundorie

.

in iis

verfemur

fi

vel

maxime

methodo notetur defe&us Atque ea ratio eft , cur in Mathefi probe verfati , etfi Logicam artificialem non didicerint , naturali tamen magis polleant ceteris , qui Logica nafunt in eadem hofpites , cV cur non omnes , qui Mathefi operam dedere turali valeant , nimirum quia Mathefis ab autore non fiiit methodo demonftraciva traQuoniam medita, vel qui fuam eidem operam addixit ad methodum parum attendit thodus philofophicacum mathematica eadem (J. i^.Difi. fnelim.), ubi philoiophia methodo philofophica fuerit pertratata , Logica quoque naturalis amplihcatur , quando
nullus in
,
.

cum
Lrgica naturalu
'1*10

cura

in

philofophix ftudio verfamur

is-

major accedente eodem ftudio majorem parit acquiftt* gradum > quam minor Po ffidea t Cajus majorem gradum LoKX naturai s connata? , Mxtius > urerque codem ftudio uquam & tatur ad acquifitam obcinendam ; dico , Cajum majorem obte rurum gradum Logicae nacuralis acquiiitce, quam M<evium. Si enim Cajus majorcm habcc gradum Logicx naiuralis connata? , major ipfi naturalis eft difpofitio ad operationes mentis in cognitione veritatis dirigendas (. 6) quam Mavio . Quamobrem fi idem fit utriufque ftudium ad difpofitioncm naturalem in habitum convertendam ; Cajus majorem acenim acquirerent eundem, fi quirere dcbet habitum, quam Mavius
Logica naturalis connata
. '

&

difpofitio naturalis

deberet , cum , fi eadem fuerit difpofiEnimvero qui tio naturalis , eodem ftudio idem habitus acquiratur cognicione veritamentis operationes in dirigendi habitu majorc pollet acquifitse naturalis Logicaj . 14) . ( tis, is majorem poffidec gradum Qiiamobrem Caji major gradusLogicaenaturalis connacae eodem ftudio

cadem

eflfe

majorcm
Vrtrogativa
naturalis

paric
r

gradum

acquifita?,

quam minor Mavii

6 } -. bommi
. .

Logica

qndisfit.

unt pra? altero m Logica prarHinc confequicur , non aham effe rogativam per naturam , nift qua? in majore gradu Logica? naturalis connata co ftftit In Logica enim nemo per naturam habet , nifi quod eft q U0(j ver0 ftudio acquiritur , eidem tribui nequit , cum connatum ftudio acquifitum connato opponatur. Scd fola Logica naturalis connara comple&itur , quod homini connatum eft ; naturalis autem acqui.

fica,

Logica Trokgomena
fita,

70
,

quod
eft

ftudio acquiritur abfque rcgulis f. 6)

in fingulis

non
nor

ejufdem gradus

hominibus,

kd
,

in

quidcm uuo major , miilla

&

in altero (jf.

13). Ergo prjerogaciva, quam homo unus

alia
nifi

pras al-

Logica pcr naturam habct , non eft gradu Logicx naturalis connatx confiftit.
tero in
Ecft in

quae in

majorc

Logica naturali diftinguamus, qua: homini per naturam adfunt qua: fuo fibi cum pro iifdem haberi nequeant , quac funt diverfa, nequeadeo , ( . 6 aliim admittamus in Logica prsrogativam naturalem , nifi qux ab eo emanat , quod per naturam ineft ( . 16); non tamen ideo Logicae naturali connars quidpiam derogamus , cum ultro concedamus , ma'orem gradum Logicx naturalis acquificae pendere a mi'ore gradu connatae , eodem ftudio accedente ( . ij ). Juftum adeo decernimus rebut pretium: id quod in prsfente prasfertim cafu fua utilitate non caret, ne nimia in naturam fiducia negligamus, quod ftudio acquirenduin .
ftudio acquirit

&

. 1J. Si quis rerum cognitioni ftudens operathnes tnentis non dirigit fecundum Qa aio Lo Ccr quibus naturalis cogitandi modus continetur , is perveifam fibi comreitdas, a J naturaut i *. / j M r^ parat Logicam naturalem docentem Qiu enim operationes mentis in co- ocens j gnirionc rerum non dirigit fecundum regulas , quibus naturalis cogi- e rverfa.
,

&

tandi

modus continctur is animo concipir ideam confufam ejus , quo tanquam ad agnitionem rerum neceflarii , confequenter utitur modi
, ,

iftiufmodi, qui a
fdca abfolvit

modo

cogitandi naturali abhorret. Sed confufa

(.
i.

ifta

Logicam naturalcm docentem

8)
,

modo

autem cogi-

tandi naturali vcra Logica continetur (.

$).

Patet itaque, ifto in

feu perverfam

cafu Logicam naturalcm docentem a vera abire parari Ea fane ratio eft , cur leilio librorum, quorum autores mentem corrumpat , ut ad veritatem agnofcendam recedunt
.

com-

a modo cogitandi naturali Imo eadem inepta evadat ratio eft , cur non quxvis Mathefeos tratatio intelledtum perficiat , item cur Mathefis methodo alia quam geometrarum pertraifrnta mentem prorfus ad veritatem diudicandam rimandam ineptam reddat . Atque adeo liquet , non perinde eife , qua quis methodo in difciplinis utatur . Nimirum fi quis perverium cogitandi modum pro genuino habet is nihil efficiet , invita natura in veritatem mqiufiturus .
,
.

&

18.

Cui perverfa
turali utente
( not. . 9 )
.
.

efi

perverfa pollet Logica tia- Ouado , is Eft enim Logica naturalis utens habirus doccnte utendi LoS lca

Logica naturalis docens

&

Quamobrem

fi

ca perverfa eft

perverfa utitur

dum
.

re-

,!4*[''

rM!S

rum

cognitioni ftudet.

ubi docens perverfa fuerit

Atque adeo Logica naturalis utens perverfaeft, Idem etiam hoc modo oftenditur Logi.

^rXerfa

ca naturalis docens abfolvitur idea confufa rnodi cognofcendi (.7.8) utcns vero confiftit in habitu eundem ad praxin transferendi (. 9)

i
.

Quodfi igitur perverfum animo concipimus

Verfo quo'que
Ea

modum
.

cognofcendi

per-

modo in veritatcm inquirimus Quamobrem ubi Logica docens pervcrfa fuerit, perverfa quoque eft utcns
ratio eftj cur fubinde eruditi ineptiores evadant illiteratis ad veritatem dijudican,

dam: ninvirum ill: (not.. 17) intelle&um corrumpunt hi nonnifi naturali modo cogitandi Log cam naturakm incorrupum lervant Eandem ob caufam operam dedi in Ma.

Wolffii Logica.

the-

8o

Logtca Vrolegomena

&
InfufH-

thefeos univerfa elementis, ut modum cogitandi naturalem ubique adfciberemj quo in iis fufficientc attentione vcrfantes Logicam naturalcm veram cum docentem , tum utenquod relpondeie debeat , inferius tem confequantur . Voto quoque refpondit eventus plenkis conftabtt Neque defunt exempla eorum , qui, etfi in Mathefi fuerint veriari a natura non poftremo difpofitionis naturalis gradu ornati , in veritate tamen pfcilo-

&

fophica diudicanda ccecutiunt

\9in applkatione f<epijjime aherrat.

ciennt Logiae^

Qui tnim nonnifi Logica naturali pollct, etfi vera , is nonnifi confufam hajuxta quas operariones mentis in cognicionc jj Ct r egularum noriciam 'aw. fccundum hanc confufam ideam ipfe quoque fmim diriguntur($.7y),& eafdcm dirigit(.9),idem facturus in cafu fimili,quod vel ab ipib, vel ab aliisaliasfactum fucrat. Enimvero qua: confuferantumcognofcuntur, ca fepius confunduntur ut .adeo cafus fimiles videantur , qui funt diifimiles, & fecundum ideara confufam qui agit, facile omittir, quibus vel maxime fuerat opus. Atque adeo Logica naturali inicructus in
gjti fola pollet
naturali
,

Logka

is

applicacione frpiflime abcrrac Exemplo nobis lunt illi , qui in Mathefi cum laude verfati methodummathematicam extra eandem perpcram appiicant, etfi fibi rem acu tangere videantur. Cum enimeiufconfufam ideam animo coacipiant, fieri profe&o folet , ut eam intimius r.on pcripicmnt adeoque non ad fingula attendant , qus ad eam appnme faciunt Hinc etiam audias fubinde ab iplis viris lcientia mathematica eminentibus negari de mathettjca methodo ea fine quibtis fubfiftere nequi: , veluti cum Syllogilmus e deuionftra.

jionibus mathematicis prolcribitur

20.

Logiix
artificia-

ficialem

Usnueffitvs.

Hinc confequitur, cum Logka naturali conjttngendam e/fe Logkam artiQui enim Logica artificiali pollct, is regulas illas diilindte cognofcit, juxta quas diriguntur operationes mcntis in cognitione veritatis (. 10) & quarum nonnifi confufam idcam habct Logica naturati conter.tus (.11), atquc eas applicat in cafibus obviis (%. n).
.

Quamobrcm vitantur lapfus qui in applicatione Logicae naturalis locum habent, propterea quod confufa noticia conftac (. 19). Llnde
,

pacet, Logicje naturali jungendam effe artificialem. Inferius clarius patebit , quod per Logicam artificialem vitentur lapfus, quibus

fola

naturali inftruclus obnoxius eft, dum videbirmis , in diftincta regularum applicatione nou tam facile aberrari poffe , quam ubi fecundum ideam confufam agimus . Sufficit nunc , ut idem excmplo aliquo ffmili illuftrermis Qui Arithmeticam abfque regulisdidicit , oreraticnum arithmeticarum idea confufa non nifi ex plurimis exemplis haufta , is in appficatione regularum confule cognitarum facilius aberrat , quam qui fingulas finin cafu obvio applicat gularuin operationum regulas diftincle novit
.

&

21.
,

Si quis Logica artifciali docente fuerit inflruclits

mdliufui
trtificia'

non autem polleat Uftbi

tnte

'

a& lt

fcundum Logicam naturalem

.

cum

videtur agere fe-

iisdocens.

Logica artificialis docens efl; iciencia dirigendi fautens vcro culratcm cognofcitivam in cognofccnda verirate (. 10; ars fivc habitus eandcm dirigcndi (jf. 12). Quae itaque in docence dcmonflrantur. (. 2, 10) , ea per utentem ad praxin transferuntur. Quodfi
arttficialem
;

cundum

Logtca Trokgomena
quit

Quodfi jam quis non pollcat Logica utcntc , ad praxin transfcrrc ncqua* a doccntc prxcipiuntur. Quare cum ad praxin defccnditur, , Logica non potcft uti nifi naturali ( , 9).
Pertinent huc exempla eorum , qui methodum , qua ufuri funt , in praifatione defcrilc&orem ejus peritum in pturi Logica: artificiah docenti conlentanea commemorant magnam lpcm erigunt ; in ipfa. tamen pertractatione regulis iftis non fatisfaciunt, fed alia omnia agunt , manifeito indicio adfuifle voluncatem , fed defuifle vires , hoc eft

&

ut ftylo logico Log'ca utente .

idem enunciemus
Fieri poteit
,

eos approbaffe regulas Logicz docentis, ied caruille , ut ipfiinet non latis intelligant , qux ab aliis accepta in-

atque tum tanto facilius falluntur, ut fibi videantur praeftitiffe , quod viri, Accidit iftud , quoties nonnifi liiitoricam habent cognitionem Lobus ipforum luperius gica: docentis altcnus ( . io;.In ipfa autcm pertra&atione (c(e produnt indicia hu;u cafus, quando obtinet Nos plura dicemus huc fpe&antia- in ufu Logics

geminant

2 2.

Si quis in Logica docente in confufts operationum

quiefcit
;

menti$

notionibus ac- ^afus altr

'

Etenim Logica doccns artiiicialis diftincta eft Logicas naturalis cxplicatio (. 11) quodfi nonnifi in confufis opcrationum notionibus acquiefcas , verbifque tuis non alice quam ifta? refpondcant , defcriptionem quandam Logicx naturalis , quam non intelligit, niii qui hanc habct , pro Logica artificiali docente accipis , folo verborum apparatu tibi imponcns Pcr fe adeo patet , in hoc cafu neminem agere pofle , nifi fecundum Logicam naturalcm Huc referri debent exempla eorum, qui dum Logicas confcribunt , nova fibi tradiis

agit

fecundum Logicam naturalem

diffe

videntur
($.

lafticis

dudum

ciali

n;.

ubi notionibus confufis involvunt , qux a.b ^irifiotele ipfumque fecutis Schodiftindtius fuerant expofita, quemadmodum fieri dcbet in Logica artifiHinc non mirum, quod , licet Logicas non unius fuerint fcriptores , in

praxi tamen non fecuti , nifi quam habent , Logicam naturalem perverfam (. 17), in omnibus mentis operationibus adverfus regulas Logicas verioris, in communem Logicam naturalem mifere impingant , nec utile ipiis fit , quod a Mathefeos tractatione fperare poterant , praefidium, prasfertim ubi Logicam iuam in ipfa Mathefi ducemfecuti.

&

2.3.

Qtii fub nomine Logic<e didicit

qu<s

ad dirigendam facultatem
,

cogno- C*fus
tcrtius
,
.

fcitivam in cognofcenda veritatc nil conferunt

vel de quibus non conjiat

quomodo ad praxin transferantur ; is agere aliter nequit , nift fecundum Logicam naturalem Logica artificialis utens ad praxin transfert , quas in docente demonftrantur (. 12). Quamobrem fi in Logica docente talia traduntur , qus ad dirigendam facultatem cognofcitivam in cognofcenda veritate nil confcrunt, vcl dc quibus non conftat, quomo. do ad praxin transferri queant ; per fe Iiquet , quod eorum maxime gnarus fecundum ea tamen opcrationes mentis in cognofcenda veritate dirigere nequeat. Nullius igitur cum ipfi ufus fint , Logica? quse didicit iub nomine ; non alitcr profecto agere poteft, quam fecundum Logicam naturalcm.
.

Poftquam defe&us philofophia Scholaflica? agnoverunt eruditi atque imertas philofophandi in academiis Proteftantium introducla, viri egregii praedara in arte ratiocinan^ Ui dedere 3 fedgeneralia, qu quomodo ad praxin transferantur non patet, fuo !ogc a

nobis

8i
nobis

Logica VroJegomena
Sc perficienda
,

commendanda

&

alii in

dicandam vel mveftigandam nihil conferre non vcrbis , iplo tamen opere
.
DijlinBj.

poffe

Logicis docuere , quae ad verrtatem di)Utandem ipfimet tateri coa&i iuere, fi

24.
,
;'/

Qui Logica
j

utente

artifictalt pollet
-

regulas docenth diftintle applicare

regula-

talet in cafu quolibet dato

Logica

artificialis

utcns ad praxin transfert

mmlogi-

" m
r:
j

n ca fu Jato^ qux docens

praecipit

(. 12). Sed in Logica docente

ri?

regula: diftincle cxplicantur (.' 10). Qiiamobrem qui Logica artificiali utente pollet , is in cafu dato judicare debet, quanam regula fic

opus

&

eam ad iftum

applicare tenetur

confequenter regulas diftin-

tle applicat.

Nimirum dico diftincfte applicari regulas , fi regulam nobij in memoriam revocamus, qux in dato cafu applicanda , & inde concludamus , quid fit agendum Arithmeticx
.

exemplo rem

quibus opus in computo v. gr. Si ex tribus numeris proportionalibus inveniri debet quartus , fecundus multiplifadtum dividi per primum jubetur . Quodft iam iftiufmodi occurrat cari per tertium quartus proportionalis ex tribus datis inveftigandus ; ex regula, numerus quo in cafus, qux nobis fuccurrit , iudicamus , ibi etiam terminum fecundum per tertium multipliAtque ita juxta regulam agimus , quam dicari & factum per primum dividi debere Eodem modo , qui Logica artificiali gaudet, regulas quoque doftincle agnofcimus centis applicare debet , ubi diftin<fta eft applicatio. Studio autem dico, quod diftinc-ta Etfi enim ab initio, dum Logicas utenti ftudemus , regulas applicatio in poteftate fit diftin&e applicare tenemur ; eam tamen confecuti agimus fecundum regulas, licet non ante diftincte mdicemus, quaenam regula fit applicanda. Eodem modo fe res habet irt omni habrtu cum animi , tum corpons neque adeo mirum videri poteft, quod etiam idem Logics utenti conveniat, quae in numero habituum animieft(. 12} . Quodfttamen
illuftrare licet
.

Docentur

ibi diftiiKte regulae

&

nobis volupe fuerit

regulat diftincte applicari poffunt

.25.
Qtn Logic<e artificialis inutilitatem fe experiri arbitrantur, ifli veJ Loeonqueca utente defiituuntur , vel docentem didicere , quar regulas dirigendi fataMur de c uivam non dfiincle explicat . Etenim Logica docens abs<u itatem CO
/1

gp f

nullius eft ufus (%. 21) atque adeo ejus utilitatem experiQuodfi in docente regula? dirigendi lisinuti- ri nequit, qui utente deftituitur. liute. facultatem cognofcitivam diftintte non cxplicantur; innotionibus con-

Stia-

que utente

fufis

acquiefcimus

vel talia difcimus

qua? vel nihil ad praxin con-

ferunt , vel quomodo ad eam transferenda fint rcbus fic ftantibus agere non poffimus ,

non
nifi

patet

Quamobrem

cum

fccundum Logicam

naturalem (. 22. 23), Non itaque experiamur Logica; artificialis nos experiri inutilitatesm
Eacile apparet
,

fieri

tum quoque nequit, ut ejus utilitatem mirum, quod in utroque cafu arbitremur

ftructi

quod Logica utente deftituti, aut docente, quae non fansfacit, inFalluntur autem, ubi fibi fibi , vel fuam experiantur inutilem fi quis enim perfuadent, quod Logicam artificialem in fe inutilem effe experiantur certus velit, is efle debet comprobare experimento fuo Logicx artifkialis inutilitatem eafdemque regulas dextere apphcandi hafe genuina? Logicx regulas. perfpectas habere, contranum Nos profecto , qui rebitu polleat neceffe eit Tum vero utique conftabit gularum logicarum quas tradimus, veritatem non uno documento comprobare valemus,
Logicam'vel
.
: . .

eaxum quoque utilitatem

mukum

expertt fumus. &.

etiamnum experimur
.

16.

Logica Vrolegomena
. 26.

83
qu<e praxi veterum Ceo-

Ea Logka
veritatem,
ftraile
,

artifcialis docens cenfetur

.

genuina

J-apis

mrirarum conformis
ut
,

In

confeflo eft

apud omnes

quam quxfiverunt, invenifle & eam nemo in eorum demonftrationibus rcpcrire

fed

Geomctras Ly dltts , a adeo rigorofc demon- &"

vctercs
poffit
,

quod

re-

/ /s

aflenfum trahantur: id quodipfe eventus tcftatur, cum nemo Euclidem, Archimedem^ Apollonium^ Theodofium &c. quam primum cos legcrit , qui non vcritatis ftatim fucrit conviclus inrcllexit. Conftat itaque , eos opcrationcs mcntis non invita natura dircxiflc in vcritatc cum inveftiganda, tum dcmonftranda. Quoniam regula> methodi philofophica? exdcm funt , qua? methodi mathcmaticx (. 139. Difc. prarlim. ) , methodus vero ordo cft , quo in traden-

prehendat

omncs

in

dis

dogmatis utimur

(jf. 115. Difc.pr<elim.)>

non

alia fanc ratione di-

rigenda? funt opcrationes mentis in philofophia, quam in Mathefi , ut veritas agnofcatur. Quodfi ergo regula?, quas in Logica artificiali docente tradimus, exdem funt , quibus Geometrx veteres in vcritate

demonftranda funt ufi; nullum fupereft dubium , quin exdem fint il~ Ix ipfx regulx , juxta quas operationcs mcntis dirigi debent in verita* te cognofcenda, confcquenter conftat , Logicam docentem artificialem, quam examini fubjicimus, cfle genuinam (. 10).
Veteres laudamus Geometras , ubi Logica artificialis ad examen revocanda , proptequod recentiores fubinde laxius demonftrandi genus ament a rigore veterum alienum Nos in Elementis noftris Mathefeos univerfae, quae in ufum Logicae artificialis utentis comparandse potiffimum conicripfimus , non modo rigorem veterum fecuti fumus , verum etiam , in Mathefi praefertim pura, eum in demonftrationibus tenuimus ordinem, quem in methodo philofophica requifivimus [. 113.114. Vifc. prxlim.) Quamobrem fi quis Logicam , quam didicit, artifkialem juxta eiementa noftra Geometriae examinet, is de e<us valore optime ftatuet , fique genuinam deprehenderit , utentem Logicam eadem opera in poteftatem fuam rediget Si quis fibi nefcio quam difterentiam inter Lorea
.
. .

philofophicam imaginetur , eam non moramur, cum nullam efle appareat ex iis, quae de identitate methodi philofophica; mathematica; adftruximus (.ii<).Vifc.j>rtetim.). Imo in fequentibus patebit , Mathematicos naturali cogitandi modo, quem Logica artificialis diftincvte explicare debet ( . 11), firmiter inhaereQuodfi vero fuerint aliqui, qui Marhematum imperiti afpernantur, quod praeftare re nequeunt > in eorum gratiam alium adhuc lapidemLydium Logics artificialis exhi-

gicam mathematicam

&

&

bemus.
. 27. Logica artifciaTts docens cenfetur genuina , per cujus regulas rathnem ]f^ius reddere licet cogitationum , q u<e fefe invicem naturaliter confequuntur . Lo- 2>/V<e

Ea

Logicam naturalem (JF. 11), adeoque tradere regulas , juxta quas operationes mentis in cognitione rerum dirrguntur , dum difpofirio naturalis, qux menti ad iftas operationes eliciendas ineft , ad accum dcducitur (. 8. 6) Cogitationes, qux naturaliter fe invicem confequuntur in mente, juxta iftas regulas producuntur eas non intelligat ? ii vei maxime mens
.

gica artificialis docens diftincle cxplicare dcbet

artificialis

docen-

tis alter.

(4).

84
(. 4).

Logka? Vrohgomena*
Quamobrem
fi

pcr regulas in Logica artificiali traditas reddi poteft ratio- cogitationum , qua: naturalitcr fcfc invicem confequuntur; ea non eft nifi explicatio diftinctaLogica: naturalis , adeoque
.

gcnuina
efle

formam , ex quo reperi , mathematica: demonftrationis cogitationum naturaliter fele invicem confequentium , 8c Ab publice in Lexico mathematico vernaculo lermone edito eus rei mentionem teci eo autem tempore qijoque cognovi lapidem hunc Lydium Logicac arcificialis docentis quem hic propono Agnovi quoque hinc identitatem demonftrationis mathemaricae , aut in genere mechpdi mathematicas ac modi cogitandi naturalis: ut adeo certum fit , Ma* thematicos naturalem cogitandi raodum in lcienria quoque tenere , a quo deviare foSi cui Icrupulus fuperfuerit , is removebitur ipfa ler.t , quotquot diveria via inceduiu Logicae artificialis pertractatione , quam luicepimus.
Plures- 'am- elapfi funt anni

eandem

qux

eft

ieriei

2 3.

Liplslydhts Logii.e

tjs
t
j
i

mifizidisdo-

Logica artifcialis docens cenfetur genuina, cujus regula ex ipfa men~ Mennotione entium in genere demonfirari poffunt bttmana natura mentis in cognitione rerum operationes dirigcndas difpofitio ad incft

Ea

&

ccstisjer

quas Logica artificialis uxta regulas , quas violare nequit ('. 5) Quas vero per mcntemfiedocens diftinde explicare dcbet ('. 11. S) ri poffunt, eorum quoque ratio ex natura mentis humana: demonftrari poteft. Quamobrem fi rcgulas tradit Logica artificialis doccns , qusj
.

&

mente humana obfervare poffmt , ex ejus natura demonfirare licet ; nullum remanct nobis dubium , quin illar ipfe fint re* gulx, quas mens vi natura: Cux tcnet, operationcs fuas in cognilione rerum directura , confequenter patet , Logicam artificialem efEnimvero quoniam ens omne, quatenus tale, cognofe genuinam regulae ,. quibus faculfcibile eft, quod fuoloco clarius oftendemus tas cognofcitiva dirigitur in cognitione rcrum, fuas quoque in noQuare cum regulas iftas diftintione entis gcnerali rationes habent eam genuicte explieare debeat Logica artificialis docens ( . 1.1 ) rationi entis tradit, regula:, quas generali fucpatet ubi effe nam , rint conformcs.

quomodo

Pfychologiae Ideo lam in fuperioribus (me. .z) monui , nos quaedam Ontologia; prineipia efie explicaturos, ut demonftrationi fit locus .. Ceterum tibi caveas velim, ne hoc Logicje verae criterium perverfe interpreteris . Minime contendimus , tum demum Logicam artifkialem eife genuinam , fi regulas ex natura mentis Sc notione entis generali demonftret : fuflScit enim , ut regulx habeant rationera fuam in natura mentis Sc r.otione enns generali , utut qui illas tradit hanc non capiat. Arithmeticae regula: funt valore notarum numericarum demonftrari pofllnt, genuina , fi ex notione numeri

&

&

Autor , qui eas tradit Quodfi tamen regula; Logic

licet

demonftrationes nec afferat ditita ratione demonftrentur

nec contexere

queat
conftat

earum

facilius

veritas

ipilogus

QiioniamLogic2 artificialis docens fola cfr , qua? doceri verbis poteft , caque dudum per eminentiam Logica dici fuevit (jf. 10^; nos

quoquc

car.dem, tradittui

&

de ea verba facturi fola Logicas appellstione

Logica Vrolegomena
v.onc

85

locum conccfTuri , irfdem vmdicavimus (S. 6) , ncmpc in tollcnda ambiguiratc judiciorum , quae de Logica ierri folent, cum in praxi ftudiorum

crimus contcnti, diftinftionibus non alium

quam qucm

maximum momcntum

trahant.

Fmis Trolegomenorum

L O-

LOGIC^ PARS
S
1

V E

THEORETICA
S E C T
D

10
E

7.

LOGIC^E PRINCIPIIS.
C
De

AV U

tribus mentis operationibus in genere.

30.

hlmtfcnfu pcrcipit extcrn.t

-

Enfu percipimus
fenforia ajficiunt

res externas
.

qtia organa tioftra

nefcit nos

Quis cnim

aperris

oculis in vifibile praefens direclis

in aures

viderejfonum

incidentem audirc i fapores guftu , odorcs olfa&u , alia bene multa tacftu difcernere?

Nemo
funt
!

miretur, nos hic inculcare, quae unicuique obvia

fcientiae

Omnes

ortum a
,
.

notitiis vulgi trahunt

Pa-

tebit

id inferius luculentius

ubi

omnem

theoriae logicae

ambitum fuerimus emenfi Neque dubium videri poteft affertum vel tantilla attentione ufis . Primi enim inventores non alias habuere , quam vulgi notitias , unde prima fcientiarum ftamina deduxerunt quod qui olim capere non poterant , ad fabulofas origines funt delapfi
:

3
,

Mens etiam
Senfu in-

ftbi

confcia

eji
,

eorum
fibi

qu<e in ipfa contingunt

fi

non om-

tcrnopercipit fe-

riutm

faltem quorundam
.

atque

ftc

veluti feipfam pcrcipit fenfu

quodam

interno
Iio

ipfam

confcium ejus , quod videt , vel apercipit fenfu externo (. 30), aliarumque mentis operationum,
Qiiis

enim

nefcit, fe

quocunque tandem nomine pofthac defignandac veniant?

Etenim veritates Logicae Hac facultate fi mens deftitueretur , nulla foret Logica docentis artificialis ex iis deducimus , quae in mente noftra circumfpe&a attentione obfervamus Logica vero utens artificialis , cum diftindtam requirat regularum docentis applicationem (. 14) , a nobis acquiri ncn poterat , nifi nobis confcii eflemus illorum atuuun, qui ad regularum applicationem neceifarii . Abfque hac applicatione fsepius iterata
. :

operationibus in genere
rata
ib
,

87
;

non

acquiritur

quae, nobis conftaret , applicationem regularuin a nobis fieri , prout debebat habitus acquirendus requirit ? Etli autem nnicuique manifeftum fit , quod mens percipiat , quae 1,1 ipia contingunt ; non tamen aeque liquet , annon plura in eadem accidant , quam quorum /ibi confcia eft . Id hic non decidimus ; fed ulteriori difcuflioni refervamus In praelenti nobis lulficit , nofle ea , de quibus nemini dubium eft , cum a primis notitiis
;

conliltit

i)

fi

habiius applicandi Logicam docentem artificialem autem nobis non eflemus conlcii operationum mentis

m
,

quo utens

unde

&

Logicam limus derivaturi

noi.

30

3 2-

Mens Pojfumus etiam nobis imaginari res abfentes , fi qtice fimul percepi*2""t ~ mus atque unius perceptio denuo producatur , ab imaginatione quoque producitur perceptio alterius PoiTumus nobis imaginari lconcm antca vifum, r

&

imago cjus vcluti oculis noftris obcrrct Et ubi in platca nobis kximaobviam cat pcrfona in templo vifa , imago templi nobis fimul objici- ginatioimo cum imaginc tcmpli rccurrit quoquc imago aliarum perfo- *'* tur narum vel objectorum aliorum ibi viforum. Qui ad fc attendit, non modo plurcs rcrum abfcntium imagines in fe continuo advcrtit , verum cas contcmplatus perfpiciet etiam legem , quam commemoramus
ita ut
.
:

en tia

&

conftanter obfervari Legis huus imaginationis xima eft in Logica utilitas

.
.

de qua plura nobis dicenda erunt in Pfychologia , ma igitur perfpicua fiat ac familiaris , juxta eam fedulo inquirendum in rationem , cur hoc vel iftud nunc imaginemnr Quae enim a pofteriori fumuntur principia , exemplis confirmantur inculcantur
,

Llt

&

intue- simplicis fcu mur, attentioncm noftram in eadem deHgimus, eam fimpliciter ap- apprebc' prebendere dicimur Unde Jimplex apprehenfio nobis eft attentio ad rem onis "' 1 fcnfui vcl imaginationi praefentem fcu mcnti quomodocumque reprce- ^
five
.

Dum

rem

33fenfui, five imaginationi praefentem tantum

'j.
1

'

icntatam
E.
gr.

Solem inftar difci argentei per nubes tranfparentem intuemur , Sc attencionem noftram in eo defigfmus , led ultra obtutum non progredimur ; eum fimpliciter apprehendimus . Similiter f\ imago rei abfentis, veluti leoms, quafi oculis noftris oberrat , &l nos lmaginem iftam tantum intuemur , ac fi rem prxfentem obtutu comprehenderemus ; leonem fimpliciter apprehendimus
Si
.

34aliis

Rcrum
.

in

mente reprafenratio Notio, ab

rei

Idea

appellatur.

"Kotknis

nobis in mente reprxfentare valemus , ita f.ldettde~ ut nobis e:us fimus confcii five tanquam extra nos exiftentis , live tanquam nobis ine- finitio Ita ideam feu notionem habemus equi , quem licet abfentem nobis ita rexiftentis praefentare valemus, ac fi coram effet noftrifque oculis objiceretur. Notionem habemus fimplicis rei apprehenfionis , quatenus nobis fumus confcii'huhis adlus mentis eumque ab aliis diftinguere valemus Similiter fi quis fibi imaginetur Centaurum , ut eus imago oculis ipfius veluti oberret ; is notionem Centauri Jiabet . Ita in Geometria notionem habemus manguli recrilinei , fi nobis in mente repraefentemus figuram tribus Iineis re<fris terminatam: in Arithmetica notionem habemus binarii , li cogitemus unitatem cum alia unitate in ur.um numerum coalefcentem . Numerorum enim notiones acquirimus, dum unitatem unitati continuo addimus
,
.

Habemus nimirum

notionem

quam

35fimpliciter apprehend) poffe

;

Facile autem

patet

rem nullam

nifi cujus

*m w

Woljfii Logica,

notio-

8S
notion:

operationibus in genere
.

notionem feu ideam habemus

in

ftmplex apprebenfio r.ulla

Dum cnim rem fimpliciter apprehendimus, eadem attentioncm noftram defigimus. (. 33).. Scd non fumus nonifi quatcnus eam nobis in mente rcpra:fentamus, conbis rei confcii fequenter quatcnus ejus notionem vcl ideam habcmus (.0". 34), adeoque in eadem attcntionem noftram defigcre non poiTumus y nifi ejus Patet iraque, nos rem nullam fimpliciter apprehabearaus notioncm
,
.

idcam habcmus. polfc,. nifi cujus notionem rti apfrthtnfo atque mtio vulgo pro Synonymis hacur fmfltx eft, ratio Atque. ea Etenim beantur. Placuir tamen nobis fimplicem apprehenfionem diftinguere a notione alius vero , quo ad alius actus mentis eft , quo notio formatur leu idea producitur Utrumque a&um a fe invicem notionem. formatam leu ideam produclam attendimus Quae igitur tanquam diftincla concipimus , diftingui debere. , patebit ex fequentibus Quaraobrem cum minime opus, imo paea quoque nominibus nobis dilcexnenda iunt rum confultum fit , ut unam eandemque rem diverfis nominibus exprimamus ; nil obftat, quo minus iimplicem apprehenfionem fumamus pro eo a&u mentis,quo attentionem in rem fepraefentatam convertimus ; notionem vero pro ipfo a<ftu repraefentationis ..

hendcre

&

Vocis

&

Terrnim
definitio

Sunt adeo VoNotiones, quas habemus, fignificantur notiones Voces autem iftae quibus articulati foni ces , vox notioTermini appellantur. Unde Terminus definitur, quod: fit
.

36vocibus altcri indigitamuSc.

ncm quandam
E. gr.

fignificans.
,

Vox

fentamus,

&

Uo eft fignum alicujus notionis quatenus ea logice confideratur

qua animal quoddam ferum nobis

terminus dici
folet
..

reprae-

37-

Termini
resfigni-

fcant.

Termini denotant. res , quarutn. notiones habemus , aut habere pofjumus Sed notionibus res npbis repraeTermioi denotant notiones (. 36) fentamus. (.34). Patet itaque , quod pcrinde rcs indigitent ac notiones, quas dc iis. habemus. Ideo terminos philofopbicos ( 146. Vifc. frxlim.) definivimus per nomina rerumaphiEtfi enim termini lofopho difcretarum, fed quarum vulgo difterentia non attenditurquibus fibi phiioiophus. res repraefentat a communi coifti proprie denotent notiones
.
.

gnitione remotas quoniam tamen.res non coguofcimus, nifi quatenus earum notiones habemus, perinde eft five. terminos phUofophicos per nomina- rerum , five per voces notionum figna definiamus .. Et idem eodem modo patet de omni termino reliquo Patebit tamen inferius ratio, cur termini notionum potius , quam rerumiis repraefentatarum dicantur figna, ubi de notionibus univerfalibus agemus ..
: .

Defnitio termini
inanis

videtur habere notionem aliquam , cum tamen nullam habet, eamque voce quadam indigitat, tum terminus notionem deceptri. *<?/. fignificat, quae cognofcenti imponit,. cum fit re vera fine mente Terminum iftum //rawfw.appellamus. Atque adeo Terminus inafonus
Sj

&

quis

fibi

nis eft,

qui notionem deceptricem.

fignificat

E. gr,.In. expLicando commercio. inter

tanquam
voci

hux

corpus multi ad influxum fhyficum caufam provocant ,. videnturque fibi intelligere , quid dicant . Enimvero cum nullaidea refpondeat , terminus inanis eft. In eundem cenfum veniunt termj,

mentem

&

ni bene multi in Phyfita Scholafticorum

.

ubi ideis.deceptricibus infra diftinftius expli-

candisrnultus eft locus Quemadmodumvero idea deceptrix propre loquendo nulla eft idea, fed talis tantummodo apparet ; ita quoqne terminus iuanis proprie non eft terminus , fed tantummodo talis apparet . Sicut enim ideae deceptnct nonconvenit definitio
ide.se

Tart.
mini
C

1.

SeR.
,

I.

Cap. I.
in

De

trtbus mentis

89
dcfinitio ter-

ijeie five notionis (. $4;

ita fimiliter

tcrminum manem non quadrat

Sed quamdiu homines falluntur, tamdiu quoque ferendum , ut notioni bus , quae apparent , tribuatur id nominis ik vocibus , quibus eas indigitamus , nomen Etenim cum apparentes notiones a veris diflinguamus , quod illas dcccptrices cermini
36
j
. .

terminos fpurios a veris difcemamus, quod illos inanes dicamus , nihil , inde periculi enalcitur, propterea quod notionibus decepnicibus ac tcrminis manibusnan Luculentius haec conftabunt, tribuimus quod de notionibus atque terminis cognovimus ubi ratiocmandi leges explicatas dederimus

appellemus

&

'

39-

..

Quando

aliquid in re obvia diftinguimus aut

.

cum

ca

fimul percipi-J

mus, idquc primum tanquam ab ca diverfum dcindc vero tanquam ad eandcm quomodocunquc pcrtincns , vcl non pcrtincns fpcctamus tum judkare dicimur. Atquc aclus ifte mcntis , quo aliquid a rc quadam divcrfumeidcm tribuimus vcl abca remoYemus^w^/V/awappellstur
i

^*

"'

& pr.tter tria Jatera tres in eodcm angulos diftinatque adeo perpendamus , tres iftos angulos non effe ipfum triangulum , eos tamen ad idem pertinere; tum ludicamus triangulum habere tres angulos Imo fi ipia quoque tria latera tanquam a triangulo diltincla , ad idem tamen pertinentia confideremus, de eodem triangulo udicamus, quod tria habeat latera Quodfi quadratum cum triangulo una contuemur atque quatuor angulos, quos illi ineife Jeprehendimus , huic non inefie advertrmus; tum de triangulo iud>camus, quod non habeat quatuor angulDs. Similiter cum candela accenfa luccm quam fpargit , una percipimus Quodfi eam tanquam a candela diverfum quid , ad eandem tamen pertinens confideramus tum udicamus candelam accenlam Iucere Si ferrum intuemur & imaginatio (. jzj nobis velut praefens fiftit ferrum candens olim vifum; comparatione inter utrumque inftituta , ut ap Liquet utique pareat , huic inefle, quod ab illo abeft , judicamus , ferrum non candere ex dittis, a&um judicii excrceri polfe ablque vocum feu tcrminorum ufu , etfi non adeo fitprscifum.
E. gr. Si triangulum intueamur,
,

guamus

40. Dum igitur mens judkat , notiones duas vel conjungit , vel feparat E- Juduia. tenim dum judicat de re quadam , eidem tribuit , quod tanquam di- mquo verfum ab ea agnofcit, vel iftiufmodi quid ab ea removec (. ^q ) <cnfiJUtit. Quoniam igitu- cam rcm , dc qua judicat , tum illud , quod eidem tribuit , vcl ab ca rcmovct, tibi repraefcntare , adcoquc ucriufque notionctn haberc dcbct (. 34) , rei ignota: nihil tributura, nihil ab ca rcmorura, ucc rci nota? tributura, vcl ab ca rcmotura, quod ignorat; patct cam notioncs duas vcl conjungere , vcl a fe invicem fcparare.
'.
.
,

E. gr. Si judicamus, trUnguinm habere ires angiihs ; notionem habemus trianguli, quod nobis reprxfentamus tanquam fpatium tribus lineis re&is terminatum ; notionem habemus anguii 3 quem nobis repriientamus per inclir.anonem duarum linearum in eodem

nottonem quoque habemus ternarii quem nobis unitatis a<i binarium ortum, Sc ex coalitione notionis ternarii atque angulorum enalcitur notio trium angulorum, con:ungimus autem notionem tr:um angulorum cum notione trianguli Eodem modo patet , quod e contrario 'udicantes triangidum mn habere quatuar angulis notionem quatuor angulorum a notione trianguli feparemus Similirer dum Solem li-cert judicamus , notionem habcmus Solis, notionem quoque lucis quod enim lux a Sole feparatam conftituat ideam inde nobis conftat , quod in aliis quoque rebus a Sole diverfis iucem experiamur L~tramque autem notionem con'ungimus , quod in notione Solis notionem lucis comprehendi videmus ieu fi ad lumen diredum a corporibus terreftribus reflexum reipximus &; hoc nobis tanquam lumen Solis repraefentamus , notionem luminis cum notione Sciis una habemus , nec unam ab alteja removeri pofle advertinvus Dum )udicamus , aertm nm ejft
fe

puncto concurrentium ad

invicem

reprazlentamus

tanquam numerum ex additione

90

Tart. I.SecH.I.Cap*
,

1.

De tribus
aeris

mentts
;

btmidum, notionem habemus humiditatis ab hac feparamus

notionem quoque

fed

notionem iftam

41.

Enunciationis feu

pYCpofltiouis def.ni-.io

Solemus ctiam judicium vcrbis efferre , tumque illud enunciare vcl froponere dicimur Eft igirur Enunciatio five Propoftio Oratio, qua altcri fignificamus, quid reiconveniat , vcl non convcniat. Per Orationem vero hic intelligimus terminorum combinationcm.
.

E. gr. Enunciationes iive propofitiones funt , quando dicimus : Triangnlr.m habet tresangulos 3 triangulum nm hxbe: quatuor angutos , Sol lncet , aer non efl humidus . Etenim trianguliim, angulus , Sol, lux , aer , humiditas funt termini (.$6): quando igitur dicimus,

Triangulum habet tres angulos , non habet quatuor angulos ; in priori cafu combinamus terminos, quorum notiones in judicio con-unguntur ; in pofteriori vero eos , quorum notiones in 'udicio feparantur (5.40). Eodem modo , quando dicimus Sol lucet , aer non eft humidus; terminos combinamus quibus refpondentes notiones in ludicio vel conjunguntur, vel a fe invicem feparantur Termini nimirum duplici modo combinari poffunt, vel ur per hanc combinationem idearum indigitetur con'unctio , vel ut per eandem fignificetur earum feparatio. Sed de hoc difcrimine, utut ex ipfis exemplis manifefto, fuo tamen loco dicemus apertius.
: ,
.

Differentia inter
tudii

c ennnciatio-

ium

42. Patct adeo , diffene propofitionem ftve enunciationem a judicio . Etenim 1 judicium cft actus mentis, quo idea. quibus res in mente repraden, tantur (. 54) , vcl conjunguntur, vel a fe invicem feparantur (. 40): propoiltiones vero iivc enunciationes non funt nifi combinatio-

nem

nes
.

tcrminorum

ideis

iftis

refpondenrcs

quibus earum conjunclio',

itaque differunt nocum fe habeant tcrmini
;

vcl fcparatid fighificatur (.

41).

Quemadmodum

tioncs & termiui , quibus ifta? indigirantur , ad notioncs ut iigna ad res figniricatas ( . 34. 36) ita fimiliter differunt etiam enunciationcs & judicia ut figna & rcs iifdcm indigitatje Equidcm vulgo e:iunciatio 6\; iudicium pro fynonymis habentur fed veritati parum
;

convenienter
etfi

etenim difcrimen adeo luculentum eft vulgo ad idem non attenderint Neque ufu caret ,
:
.

ut in
fi

dubium vocari nequeat ud cium ab enunciatione di;

enim termini inanes pariunt ideas deceptrices '. 38;,ita quoqueenuncationes ex termmorum inanium combinatione refultantes funt inanes , quibus nulla refpondent judicia, fed refpondere tantummodo videntur Enimvero ea ex fequentibus
ftinguitur: ficuti
.

clarius conftabunt

Individ-.-.i.m

(f.dd di-

catur.

43J. Qiiicquid fcnfu percipimus, ilvc cxterno , flve interno, aut imaginamur, id fingulare quid eft, folctquc Individuum appcllari Sonus, eft ens quoddam in fingulari , feu unum quid E. gr. Equus, quem videmus quem audimus , eft quid fingulare , diverfus ab eo, quem alio tempore percipimus.
,
.

fumus confcii alicu us mutationis in mente noitra, illa mutatio fingularis , diImago Ieonis vi imaginationisproverfa ab omni reliqua , quse alio tempore percipitur Nondum hic duifta , qua oculis noftris oberrat , ens quoddam fingulare reprasfentat definimus, quid fit individuum, notione clara contenti : dabimus tamen inferius, qua
Si nobis
;

ad diftinctam eus cognitioncm fpectant

.
Speciei
efinitio
.

44.

K:s flngularcs, quas pcrcipimus , vel in quibufdam fimilcs funt intcr fe , vel iunt difilmiles. Quaj fimilcs funr, ad candcm cJaffcm rcferimus,

operaUontbus in genere
rimus, qiKtm individuorum.
Speciei

nominc infignimus

Eft iraquc Species fimilitudo

E. gr. omnes equi func inter fe fimiles, unde claflem conftituimus entium, quam eSimiliter omnes homines iunt inter ie fimiles, atque ideo qui oomine defigRamus Similiter omnia trianguclalfcm entium Jonftituimus , cui hominis nomen imponimus ideo la re&ilinea in eo conveniunt inter fe , quod tribus lineis comprehendantur
.

&

claffis

figurarurri tribus lineis

fiun cedit

nomen
fpeciei

cui triangulorum re<ftilineoterminatarum conftituitur Quoniam fpecies non defignat nili fimilitudinem individuorum, ideo
,

notionem

non ingreditur,

nifi

quod
JF.

in\

idua inter

fe

commune

habent

45-

Quodfi notioncs fpecierum quardam communia contineant adcoquc Genms individua ad eas rclata catcnus adhuc aliquam inter fc fimilitudinem dejmitm. chfTem quandam fupcriorcm confticuimus , quae fpccics iftas habcnt fub fc complcxa Genus appellatur. Qiiamobrem Genus definimus pcr fimilitudinem fpecierum.
,

Equi conftituunt ccrtam entium fpeciem , boves perinde & fic porro. Sed (i cquorum , boum &c. attendas non obftante differentia , in quibufdamadhuc conveniunt. Quamobrem id , quod commune habent & ob quod aliqua inter haec animalia limilitudo intercedit , ad notionem peculiarem referimus & fic genus ejitium Similiter fi cogitemus , inter ficonftituimus , quod animalium quadruptdum tert nomcn guras tribus lineis terminatas hoc intercedere pofle difcrimen , quod Unex iftae vel fint
E. gr.

ad r.otionein

rectae

curvilineis tanquam fpeciebus commune genus , vel curvse; triangulis rettilineis trianguli affignamus, cu us notio non complevtitur, nifi quod triangula reftilinea&curvilinea commune habent, nempe terminum fpatii tribus lineis ccnftantem
jT.

&

46.

Quoniam gcnere quoquc diverfa in nonnullis adhuc convenirc Genens poffunt atquc catenus quandam inter fe fimilitudinem habent if'." notio, qus plunbus genenbus communia complcctitur Genus quoddam fuperius conftituit. Quamobrem Genus fuperius eft fimilitudo gcncrum
,
;

E. gr. Figurse reclilinex ac curvilineae

quod lint fpatia termin.ua. nomine Tigura; defignatum

.

Novum

duo figurarum genera hoc commime habent, , adeo genus conftituitur, fub quo comprehenduntur,
,

47 fuperiora adhuc alia fuperiora habere pofiunt, i- Ce'f ris dco Genera intermcdia five Subaltema appellantur , quae alia habent fe wpdttrfuperiora inferiora Et notaudum quidem eft , genera inferiora re-

Quomam Genera

"

'

&

"atioitg-

fpeclu fuperiorum, fub quibus continentur

inferiorum genera: fpedem autem infimam iub fe compleftitur. Enimvcro cum rerum differentiaj nondum ita fint conftituta:, ut in fpecies gcnera accurata diftriburio ficri poflit

appellari fpecies, refpcctu quefpedici , qua? nonnifi individua cierum

,

divifio.

&

confultiiis forfan foret

fi

fola generis appellatione contcnti ipfas

,

que

fpecies generis

nomine defignaremus
,

iuperioritatem

graduum diftingucrcmus
ficri foler.

quo3c genera uonnifi fecundum quemadmodum quoque ia

($. 44>

communi fermone

Noftra fpeciei definitio nonnifi fpeciem infimam defignat

48.

92
r\x'.iociS't

operationibus in genere

48.

quid

fimpliciter

apprebendimus

&
,

ulterius progrejft
qtice

judicamus

quod
attt

nationis
ei

vel conveniant, vel non conveniant

-ad bujus vel

ijlius fpeciei

prioutm gevas

generis notionem pertinenti eidem qucque nomen illius fpeciei aut generts vel convenire , vel non convenire porro judicamus Patet per exempla
.

afferti

veritas
fit

Etenim

fi

notionem
rectis

trianguli

recTrilinei

habemus

quod

figura tribus lineis

gura, de qua judicamus, quod

terminata, ac iam nobis occurrat fitribus lineis rettis terminerur; mox

recordati triangulum reclilineum dici debere figuram tribus lineis ter-

minatam judicamus
lineum
(.

praefentem

quoque figuram triangulum re&i.

dici

debere
:

,
:

Judicamus nimirum
Jljnobis AlCCUrrit
:

feu efle figuram iftiufmodi,quse triangulum dicitur. Figura hac terminatvr tribus lineh reBis Vi legis imaginationis Figura tribus lateribus terminata eft triangulum reBi/ineum Atque ill. .

de mferimus Hxe figura eft triangu/mn rcflilineum Haec mentis operatio conflanter obtinet , quotiefcunque rem oblatam fuo nomine generali appellamus, v. gr. quando judi-

camus
F\atioci7:;S;on:s

Petrum

elfe

hominem , bucephalum

elfe

equum
e/Je

Saturnum

efle

planetam

Similiter
fpeciei
,

ft

judicamus

ens nobis obvium

,

bujtts veJ iflius generis

,

nobifque fuccurrit
,

generi

ifti

aut

fpeciei boc convenire

i

aut vel non

,

altertab

gcn::s.

convenire

/ive abfolute

five ob pr<efentem conditionem

,

ideo

judicamus
,

buic quoque enti idem convenire

ob prtffentem conditionem
fi
.

vel non convenire

ftve abjolute

fivt

Patet denuo affertum per exempla. Etenim nob-s conftet ferrum candens urcre atque de ferro nobis obvio ju-

dicemus , quod candeat , prioris judicii recordati judicamus porro, hoc quoque fcrrum candcns urcre debere quod Applicamus itaque cerrre cuidam fpcciei convenire fub certa conditione ante cognovimus, ad cns quoddam nobis obvium, propterca quod ipfum adeandemfpccicm pertinere & eandem ejus efle conditionem perlpicimus.
.

Succurrit nobis udicium alras formatum vi Atque inde inferimus feu ulterius ideo Hoc fcrrum urit Hxc mentis operatio conftanter obtinet , quoties judxium Hidicamus aiiquod de quodam genere , vel quadam fpecie, five abfolute, five in aliquo ftatu formatum , denuo applicamus ad aliquod ens , quod ad iftud genus vel iifam fpec^em referri debere agnofcimus cu'us in cafu pofteriori eundem eife ftatum intelligimus E. gr. In Geometria demonftratur : Omnts tres angulos Xn tri.in.gulo reBilineo tjft duobus reihs

Judicamus nimirum
:

Hoc ferrnm
.

candet

legis imaginationis (. 32): Ferrum candens urit

&

xquales

ex

nobis occurrir figura , v. gr. triangulum reft:ingulum , quam notione tr:angulum reclilineum eife agnoicimus Oiot. . 4S), adeoque judicamus: Figv.ra hxc five triangulum rcBangu/um reBiiinev.m eft triangAum reBiUneum ; llllCO ultenus
.

Quando itaque

ipfius

'udicamus
xqualet

Figura; hujus five trianguli rtclanjguli reBilinei tres anguli jlmul fttnt duobus rccfis

F atiociy

,iiis
.

:itio.

notionem communem habcntibus terpropofirionibus terminum comex duabus eft, munem habcntibus tcrtiam clicimus combinando notioncs in utroquc judicio , vcl terminos in utraque propofitione diverfos , ratiocinari dicimur. Eft itaque Ratiocinatio opcratio mentis, qua ex duabus propojudiciis
,

Dum ita ex duobus tium vel, quod perinde

fitio-

Tart.
fitionibus

LSeH. I. Cap.
in

I.

De

tribus mentts
tcrtia
,

93
combi-

tcrminum communcm habcntibus formatur

utraque divcrfos.

nando tcrminos

Alii ratiocinationem Vianoeam , Vifcutftmx, jtrgnmentationcm vocant . Exempla r 5.48. 49; allata definitionem illuftrant . Singula autem in eis contenta clariora evadent , ubi in pertra&atione fpeciali diftin&ius evolventur

S.

yi.

cnti cuidam tribuimus, qu#in Judictum ipfius notione comprchcnfa intuemur. Iftud autcm judicium difcurjivum appcllamus, quod per ratiocinium (. 50) clicitur. Poffcc quoque di-

iftud dicimus intuitivum

^uo

Jttdicii

!ntuit ' v i
L

f"

ci

dianoeticum.

j 'c'

E. gr. Soli tribuimus fplendorem ,. propterea quod notio,.quam de eo habemus , feu idea eum fplendidum nobis exhibet . Judicium itaque, SoL fplendet , eft intuitivum. Ealio , quod memoria fugnimvero dum ex judicio intuitivo, quod hoc ferrum candeat gerit , femtm candem urit , tertium elicimus : hoc fcrrum urit ; judicium hoc tertium eft

nitio.

&

dncurftvum

five

dianoeticum
"

52'
,

Tres funt mentis operationes

tio

quibus ea circa cognofcibile verfatur

no- 'H.umtYut
P erat '-

cum

fimplici appreben/ione

judicium

&

difcurfus

Etenim aut cogno-

tantum reprxfentamus & ultra attentioncm ad notionem non progredimur; aut tribuimus eidem, quod ei convenit , vel abeodem removemus, quod ei non convenit. In priori cafu rem fimpliciter apprehendimus, cujus notionem habemus (. 33) in pofteriori judicamus (jT. 19). Quoniam vero omnia noftra judicia vel funt intuitiva, vel difcurfiva (. $1) & difcurfiva quidem ratiocinando eliciuntur ( jj. cit.) ideo judicanres vcl fimplicitcr judicamus , vel rafcibile nobis
; ;

rtimmen

Patet itaque treseffe opcrationes mcntis , quibus ea circa cognofcibile verfarur , notionem cum fimplici apprehenfione , judicium atque difcurfum.. Nimirum fi coguofcibile intuemur, aut in fimplici apprehenfione acquiefcimus , aut
de eo iudicamus
:

tiocinamur.

tertium non dari

ex

ipfis

notionis

fimplicifuue
.

E. gr. fi Solem intuemur, calorem radiorum percipientes judicamus , quod aeftu ferveat , & recordati aeftu Solis terram exiccari ratiocinando ulterius judicamus Solcm efle.folum in horto, campis pratis exiccaturum.vel in

iudicii definitiombus liquet f$. 3 3. 54.39;. Si judicamus, vel difcurfivum (5- 50, quorum hoc ratiocinando elicitur

apprehenfionis atque judicium vel intuitivum eft,

nudo obtutu acquiefcimus

vel

&

53,
ejl

prima> judicium fe. Ordoeacunda y difcurfus tertia. Notione nobis cognofcibile repnefentamus ( . rm 34) & fimplici apprehenfione attentionem in eodem defigimus (.33). Dum autem de eo judicamus fimpliciter, eidem tribuimus,. quod in notione ejus contentum intuemur , vel removcmus quod ex eadem , cxulare deprehendimus ( . 39. 51 J. Quodfi judicium formetur difcurfivum, ratiocinando ex judiciis duobus aliis id elicitur (,48. 49. Patet itaque de cognofcibili non poffc judicari , nifi ante ejus 51 ) notionem habeamus , idque fimpliciter. apprehendamus , nec judicia
operatio mentis
'

Notio cum fimphci apprebenfione

difcur-

94

Tart.

I.

SeH.
,

1.

Cap.

I.

De tribus
&

?nentis
2

difcurfiva formari poflc

tiocinia

nifi alia judicia

notiones prrefupponantur

Qiiamobrem cum notioncm cum

fupponant
,

fimplici apprehenfionc judicia

eft

&

ra-

notio

cum

apprehenfionc fimplici

prima mentis

operatio.
dicia

Eadem

ratione conftat,

fupponens

fit

junotiones, opcratio rcrtia, confequcntcr judicium fccunda

.

quod

ratiocinatio

&

&

In infantibus primum fefe exerit notio , quam mox fequitur fimplex apprehenfio ratiocinatio ex intervallo fele demum exerit Succedit mdicium in pueris Atque inCeterum demonitrade confirmantur , qu* de ordine operationum mentis di<fta fuere tio hoc quoque modo concipi poterat . Judicium notiones con;ungit vel feparat (J. 40), adeoque eas lupponir Ratiocinando ex notionibus cV judiciis prasviis elicitur iudicium Ergo notio eft iudicia lupponit ulterius (. 48.49 ) ^ adeoque ratiocinatio notiones operatio prima, )udicium fecunda, dilcurlus tertia. Hic quidem ordo eft in prima rein communi eorum , qux nobis per diem objiciuntur . Minime vero runi cognitione negamus , quod cognitione aliqua lam acquifita ratiocinando elicere poflimus judicia, ex quibus pluribus fimul iuniflis formare licet notiones rerum , quarum nihil ante nobis innoiuerat. De hoc enim argumenro inferius ex inftituto dicemus

&

&

&

54-

Notlones univerfaks funt notiones fimilitudinum inter rcs plures inter*mvci\

t.o.
.1-

cedcntium, aut,
rebus pluribus
notiones univerfales

fi

mavis

communia
,

cum

notiones. quibus ca repra?fentantur , quaa Jpecierum effs Unde patet , generum fpecies fint individuorum (%. 44.); gcnera ipe,

funt

&

cierum
( .

(.45)

&

genera fuperiora generum inferiorum fimilitudines

.

46 ; Exempla fuperius ( . 44. & feqq. ) allata d:&a illuftrant atque confirmant Habent _enim exempla aliquam cum experimentis affinitatem, quibus per rationes evi&a confirmantur ( . 34. Vifc.frtel.)
.

S.

55.

.ill

formatio

tis

Notiones unherfales non poffunt formari abfque fecunda tertia menoperatione Cum notio univerfalis comprchendat , qua* notionibus
.

&

piurium individuorum vel plurium fpecierum communia funt (.54); ea formari nequit, nifi quce in notione rerum continentur a rebus ipfis diftinxeris &, num eis conftanter competant , an mutationibus obnoxia fint, determinaveris. Quatenus igitur agnofcis, qua?rebus conveniant , qua; non fempcr convenire queant, eatenus judicas (. 39): per ratiocinia autcm detcrminari debet , an , quod rei inefle obfervamus , femper eidem competat,num vero ab ea abefle poffit, cum ha?c judicia non ad intuitiva rcfcrri queant , adeoquc ad difcuriiva pertineant, quae ratiocinando cliciuntur (.51). Quoniam adeo judicia fecunda notiones unimenris operatione, ratiocinia vero terria fiunt ( . 53; verfales abfque fccunda & tertia mentis opcrationc non formantur.
;

Jf.

56.
.

individuis Spccies funt notioCenerz in individuis comprchcndentcs,qux individuorum,ea fimilitudinum &fpeciet ncs indeterminata relinper eas adcoque ubi cxieadcm deprchcnduntur (. 44),

Genera

&

fpecies

non exiftunt

nifi in

fiani

quuntur, quae

in diverfis individuis

diveriimode determinantur

Q110-

niam

operationibus in genere
niam itaquc
;

95

ncquit , ut cxiftat , quod aliqua partc indetcrminaigitur cns , cui ca fola infunt , quce notioni fpeciei rcfpontum eft dcnt, cxiftere ncquit. Enimvero cum ea omnia, quae in notionc fpccici concincntur , in iingulis individuis ad cam pcrcincntibus aclu dcntur; ipecics in iingulis individuis cxiftit Jam porro gcnera funt notioncs iimilitudinis ipecierum, ca comprchcndentcs , quae in fpcciebus iingulis ad idcm gcnus rclatis cadem funt f . 45 ) Quarc cum omnia, iniint, qua.* notio fpcciei involvit , individuis ca quoquc, quse notioni gcncris reipondent, cidcm incflc debcnt. Scd quia ipccics non cxiftit niii in individuis ,ncc gcnus alitcr cxiftcrc potcft,niii in individuis.
ficri
.
.

E. gr. Triangulum reclangulum xquicrurum eft qua:dam trianguli aequicruri fpecies eaque mtima , quae nonnili individua fub fe compreliendit in fpecies inferiores lubdividi neicia Quoc:es enim m Figuris linearum fpeciem non determinamus , ex quibus per nKter conltat lineas redas intelligimus , ex communi Geometrarum ulu loquendi . Sed triangulum aequicrurum reclangulum delineari nequit,niii magnitudo cruris determinetur. Si enim dux linex redte junguntur ad angulos re&os , crurum magnitudo inLatus autem tertium leu hyfinitis modis determinari poteft , ut fit eadem utriufque pothenuiam trianguli ducere non licet, antequam crurum magnitudo determinata fuerit Enimvero quodcunque detur triangulum redtangulum aequicrurum, in eo actu lunt, qua; notioni lpeciei refpondent Cum enim triangulum re&angulum aequicrurumdebeac habere duo crura aequalia, quae angulum reclium intercipiunt ; quodcunque triangulum ad hanc ipeciem reterendum obvium fuerit , in eo notabis angulum rettum cruribus aequalibus mterceptum . Nec aliter fefe res habet cum homine , vel arbore in genere . Nullum datur ens , cui ea fola infint , quae notionem hominis in genere abfolvunt , nec Quomam datur ullibi ens , cui ea fola infint , qux notioni arboris in genere refpondent tamen notio hominis in genere nil continet, nifi quod fingulss hominum individuis ineft, nec notio arboris in genere quicquam involvit , nifi quod fingulis arborum individuis ineft; igitur in omni hominum inuividuo exiftit in genere, in omni arborum individuo in genere .
. ,

&

Cum
tribus

adeo f. 54) genera

&

57fpecics fint notioncs univerfalcs, om-

Cogmtio
vniverfa-

Jingularibus injunt univerfalia ( . 56), conicqucnter a contemplatione rerum fmgularmm ajccndere licet ad cognitionem univerfalium Hac notafle plurimum 'uvat Nam & cognitionem acquifitam amplihcare licet Sc fubinde fingulanum ope univerfalis cognitio abfque dirhcultate acquiritur, quae alias difficulter foret comparanda Experta loquimur, quae unufquilque in Mathefeos ftudio experin valet Exempla cum in Logica, tum in aliis philoiophiae partibus fuo locooccurrent In Arithmeticx Elementis ($.116) oftendi , quomodo ab algorithmo numero. .

lisaco-

g^:t to>:e
Jingula-

&

riumdexivanda.

nerales

inveniendi fpeciali abftrahantur regulae metliodi inveniendi geubi ($.141. 152; fundamentumextractionis radicum quadraticae ac cubicae tradimus, generalem compofitionis numeri quadrati cubici notionem ab exemplo fingulari derivamus Et idem artificium per omnem Arithmeticam praiticam ampliflimi experti lumus ufus . Docemus autem deinceps qua ratione univerialia e iingularibus vel , a fpecialibus fint derivanda: ubi, quae hic dicuntur, clariora evadunt

rum tanquam methodo

&

&

JT.

58.

Qua? haclenus tradidimus , Logicam naturalcm abfolvunt , homini- Compenbus omnibus communem , qua tanto reclius utuntur , quo puriorem dmm loconfervant ( . 17) Nimirum , 1. dum fenfu cxterno atque intcrno .?"**percepta f. 30. 31) fimpliciter apprehcndunt (. $$) , rerum quaf.

VVolffii Logica

dam

g6
dam
cem

Vart.

L SeB. I. Cap.
&

1.

De

tribus mentts

notioncs fibi familiarcs rcddunt (. 35^ eafque terminis a fe invidiftiguunt (. 36). 2. Cum notioncs rerum, quas vel fcnfus foimaginatio (%. 32) una cxhibent , inter fe lus (. 30), vel fcnfus conferunt, rcrum fimilitudinem diflimilitudinem perfpicientcs de u-

&

troque judicia formant intuitiva (. 39. 51). 3. Judiciis de fimilitudine rerum fpecics & gcncra conftituunt (. 44. feqq.) , quibus defignandis nomina vuigo in linguis rccepta adhibentur. 4. Judicia de diffimilirudine ad fpccies & gcnera referunt, qua? iiidem vel abfolute, vel fub certa conditione conveniunt, ficque cnunciationes formant 5. Notionibus iftis atquc judiciis comparatis, de rebus ob(%. 41). viis ratiocinantur ex eo , quod in iifdem deprehendant , qus notioni generis vel fpeciei alicujus rcfpondent , colligentes , eam pertinere ad hoc genus, vel ad hanc fpeciem , eiquc adeo tribuendum eflc nomen, quo genus iftud vel fpecies ifta defignatur (. 48)5 vel ex eo , quod res obvia ad hoc genus vel hanc fpcciem pertineat , ac prtffens ejus cffc intelligatur conditio , inferentes , eidcm tribui dcbere , quod per judicia ante acquifita generi vel fpeciei five abfolute , five fub ifta conditione tribuendum (.49) & contra

&

cae

efie Logicam docentem naturalem, tres ifti lapides Lydii probant , quos Logidocenti artificiali deftinavimus (. 16. 17.18). Ea enim Logica cenferi debet genuina, per cu*us regulas rationem reddere licet cogitationum , quae fefe invicem naturaliter confequuntur (. 17) . Enimvero fi rem experin volueris , &. ad modum quo a pri, ma intantia lucceffive acquiritur rerum cognitio , fepofitis tantifper iis , quae ex aliorum relatione haufla tantum memoriae mandamus , tum etiam ad communem praxin vitac , qua notitiac acquifitae ad cafus obvios applicantur, fufiicientem attentionem attuleris ; eorum, qu35 hic occurrunt , rationem ex didtis reddi pone deprehendes . Nos in Plychologia dabimus , qua; uberiorem lucem his affundent . Porro ea Logica genuina cenferi debet , quaj praxi veterum Geometrarum conformis ( . 16) . Si quis Elementa noitra Geometrias ac Arithmeticae , ut ceteras Mathefeos partes filentio tranfeamusj evoherit &, quae circa definitiones ac propofitiones earumque demonftrationes expenden da funt , fecum perpenderit , is utique deprehendet , genera fpecies , quantum inftituto iatisfacit , accuratis definitionibus diftingui, judicia determinate enunciari , ut ap. pareat , num generi , vel fpeciei aliquid conveniat abfolute , aut fub certa faltem conditione, in demonftrationibus obvia beneficio eorum,quae in definitionibus continentur , reduci ad fua genera vel fpecies, ac tandem porro ad ea applicari, quae in antecedentibus de ifto genere vel fpecie ifta five abfolute, five fub eadem conditione, quam cafcs praefens offert , fuere enunciata . Quoniam in fequentibus fingula mathematicis quoque exemplis fumus illuftraturi , quae iam dicuntur, magis patebunt Tertius denique lapis Lydius Logicae genuinae a nobis (. 18 J commendatus fuit , quod ea ex ipfa mentis humanse natura notione entium in genere demonftrari poffit . Quam hic in Compendio exhibemus, Logicam naturalem efie menti humanae conformem dubitari nequit , cum eam ex operationibus ejus attente obfervatis deduxenmus. Quod vero eadem notioni entis in genere refpondeat , ex iis palam fiet , quae in capite iequente de entium notitiis quibuidam generalibus in medium fumus allaturi . Quoniam itaque dubium nullum lupereft , quo minus Logica naturalis paucis iftis abfolvatur, quae hic in compendio recenfemus, Logica vero artificialis diftincT:e explicare debet , quae ad naturalem fpewtant (. 11); jam evidenter nobis patet , quaenam a nobis pertra&anda fint Bt officii noftri partes adimpleamus. Etfi enim omnis Logica iis contineatur , ,quse ha&enus a nobis funt ftabilita Sc hic in compendium redacla , de fingulis tamen multa uotanda funt , ut in cafu quolibet obvio ad praxin transferri poflint . Specialibus iftis expli-

Hanc

&

&

&

operationibus in genere
explicatis conftabit
,

97
&

cur pneftet Logicse naturali :ungere artificialem cur fola naturali contcntus facilius a vero aberret , quam qui cum ea arrficalem combinavit. Nequc vcro metuendum , ne forfafl i:i Logicam artificialem perveri.im incidamus ,quje magts nocet , quam prodeft , propterea quod reguls generales, quas jam perfpectas ha-

bemus,

nonnili fpecialius

exphcands

funt

C
De
notitiis

AV U

59-

11.
entis
.

quibufdam generalibus

jam fuperius (not. .2), qua?dam Ontologia? principia Tropofttum ^"" Logica in nobis eiTe eNplicanda, ut dctnonftrationi fit locus: fd quod tanto magis neceflarium intelligitur , quod per demonftrationcs iftas patct , utrum Logica gcnuina iit, nec ne (. 28), quodquc ea, qu demonftrata funt, firmiori aflenfu compledtamur, ratio inferius ex natura dequemadmodum Mathefis documcnto cft

MOnui

&

monftrationis conftabit
difiincTtus

Antequam

igitur

ad

ftngulas mentis operationes

da funt

explkandas progrediamur , principia ontologica Logica proemittenNon tamen omnia dabimus, fed prascipua , aliaquxdam hinc
jT.

inde fuo loco interfperfuri

60.
,

Si

ad ea

attendimus

qu<e rebus infunt

alia conftantia deprebendimus, Eorum

;

qu<e tamdiu infunt

ac genus non mutant alia vero mu- qux rebut , quamdiu fpeciem Sumimus id hoc lo % *f*n} tabilia , qu<e fahis fpecie ac genere entis mutantur co a poftcriori , adeoque furficit, fi quaedam afferantur in medium ,Ju excmpla
.

Nimirum
.

durities lapidi conftans eft

perfiftit
,

de gravitate Calor vero mutabilis, quem non retinet , niii ubi corpori calefacienti , veluti Soli aut aeri calido, fuerit expofitus Imo ipfis exemplis Geometricis difcrimen hoc illuftrari poteft Nam tres a triangulo anguli infeparabiles funt ; fed linea ex vertice aJ bafin perpendicularis abefle poteft, falvo triangulo
.

numero lapidum
,

quamdiu enim tamdiu duritiem non amirtit

:

is

fpeciem non mutat

fed in

Idem dicendum

eft

6l.
,

Qitee enti cuidam confianter infunt

funt

&

ea de eodem abfolute enunciart pof- Qu<ennm contra. Qua? enim conftanter iniunt, tamdiu inlunt, quamdiu ,?",

cns fpeciem ac genus non mutat ( . 60). De eo igitur enunciari poi- "J^jL. funt, quamdiu ad iftam fpeciem vel iftud genus refcrtur , hoc eft,ens ^a idem perfiftit adco non alia conditione opus fit , ut, quodconftanter incft , de eo enunciari potfit , quam ut ad hanc fpecicm vei hoc genus referatur ; de eo tanquam ente hujus fpeciei vel geneiis i.

Cum

dem

abfolute

enunciandum

Si negas

de ente abfolute enunciari dcbere

Vart.
bcre
ei
,

L SeH.

1.

Cap.

II.

De

notttus

quod eidem
ei eric

conftanter ineft

igitur

fub ccrta condirione.

,

dcmus contrarium. Tribuendum , Quoniam id, quod conftanter ineft,

i

quamdiu fpeciem vcl genus non mutat non alia adjici poterit conditio, quam quod ipfum ad hoc genus , vel ad hanc fpecicm pertineac. Enimvcro cum cermini , quibusres, dc quibusjudicamus,denotantur (%. 3t),ipfas rerum fpecics & genera defitamdiu convenic
{?<]<]) > non opus eft , ut ifla conditio adhuc alia ragnent (. 44. Quod igitur cnti cuidam conftanter ineft, de eo abexprimatur. tione debet. iolute enunciari Quodfi de ente quodam abfolute enunciari pofllt, quod ei convenit; id ei competere debet, quatenus ens hujus prxcife fpeciei vel generis cft, non alius. Qiiod vero eidcm convenit, quatenus hujuspriEcife fpecici vel generis cft, id e-i tamdiu competit & de eo enunciari poteft, quamdiu ens cjufdem fpeciei, vel generis permanet. Enti igi-

&

tur huic conftanrcr ineft.

E. gr. Durities Iapidi competit, quatenus lapis eft , hoc eft , ad eam entium clafiem pcrtinet , qux Lapidis nomine deiignatur . Abiolute igitur de lapide enunciatur , conDicimns nempe : lapis efl durus . Similiter tres anguditione nulla adiecla, durities li a triangulo inleparabiles funt, adeoque eidem infunt , quatenus triangulum eft , hoc eft , ad eam rigurarum claflem pertinet , qux triangulorum nomine mdigitatur . Ablolute igitur de tnangulo enunciatur , nulla conditione ad;eila, ternarius angulorum nu.

merus

Dicimus nempe

Trim^nlum

b^L-et tres

angidos

62.
Outtnam
de
rebtts
fitb certa

Qus
pojjunt

mutabiha funt

ea de ente nonnift fub certd condtthne enunciari

iorditione e:m-

cnim mutabilia funt, ea fpecie ac genere falvis mutari poifunt (. 60). Terminus itaque, quo fpecics vel genus defignatur , nondum exprimit illam conditioncm , ob quam rei convecontra.

&

Qux

nit,

cianda

quod mutabile.

Alia igitur conditio

cum

requiratur
.

,
:

ea in enun-

exprimenda , ut judicium fit accuratum Si negas ergo abfoQuoniam itaque ens eodem carere luteenuncia, quod mutabile eft judicia ifta non omni cafu potcft , ctfi fpeciem, vel genus non mutet applicari poterunc, adeoque cum conditio, qua cafus determinatur, non exprimatur, nulli erunt uiui, neque enim conftac , quando enti Conccdendum itaque, illius generis vel fpeciei obvio applicari poffint
ciatione
.

quod mutabilia
Quodfi quid
dati

nonnifi certa conditione enunciari poffunr. nonnifi fub cerra conditione de entc datae fpecici vcl
poteft, id cidem
vel

gcneris enunciari
,

quod ad hanc fpeciem

dicla adeft conditio.

non tantum idco competic , ad hoc genus refcrtur; vcrum etiam quod
conditio
ifta

Quamobrcm cum
;

abeffe
,

poffit, fal-

vis fpecie ac genere

ifta

etiam id utroque falvo abeffe potcft

,

quod fub
referri

conditione enti tribuitur debet

confequenter inter

mutabilia

E. gr. Calor lapidi non conftanter competit , atque adeo ei nonnifi fub liac conditioEt viciflim fi obierne tribui poteft, n Soli vel igni , vel aeri calido ruerit expofitus vo.
.

, ,

quibufdam generaJibus entis

vo
,

99
calorem
in

Lapidem

fieri

calidum,
referri

dum

radiis folanbus exponitur, indc agnofco,

(

numerum mutabilium

debere

. 60)

Qute

conftanter infunt

eorum

alia determinantur per alia

ica

ur,

fi

non poifinc non ipfa quoquc inelTe ; alia vero tantummodo non repugnant , ica uc una incffe poifint & per ipia ceccra mutuo fibi qu:e iniunt coniiaiucr, deccrmincncur, ipfa vcro non dcccrmincncur pcr in prsealia , qux infunt- Dcmonftrabimus hac a priori in Ontologia dicla cxcmplis confirmari. nobis furficic fciici
harc infint,
:

um

CctJft* n -

*mpla faciilima funt , quae ex Mathefi pctuntur E. gr. in Trhnguto neceflario peQuod tres linea? ad fpatium nmeter tribuscooftat lineis & in co una tres funt anguli terminandum concurrant , inter ea refertur qui fieri poifunt non tamen data una vel
.
.

determinatur tertia, led ca harum magnitudine falva & ipecie, Sc Tertia igitur ad duas non necefTario accedit , fed variis niagnitudine varia eife poteit modis determinari potelt E. gr. fi triangulum ruerit rcctilineum , id tantum caveri debet , ne iit duabus dat s limul fumtis ma'or , quoniam repugnat in triangulo duo lateDat's vcro tribus lineis , quibus fpatium determira fimul fumta efle tertio minora n.iri debet, ilmul determinantur anguli , five earum ad fe invicem in punclis , ubi condat
;

duabus

Lineis

currunt

inclinationes

Non tamen

neo determinantur quoque

inter fe habent
.

ipla latera

vice verfa datis tribus angulis triangulo rectililed ratio faltem laterum determinatur, quamea ,
.

una

quae mere poflibilia funt , ita ut , Sunt prineceflario ineft , ubi ineft alterum terea alia, qua: per haec determinantur , ita ut , fi determinantia ponantur , ponenda etiam fint determinata Eodem modo leie res habet in figuris ceteris . In 'Pentagem rtgu. tttri anguli quinque funt inter fe aequales , Sc perimeter conftat ex quinque lineis rect:s

Sunt ig'tur in triangulo nonnulla

fed

inefle

poffint

quorum unum non

netur

Fieri poteft , ut lpatium quinque lineis rectis aequalibus ita termiquoque prodeant nequales fed per xqualitatem laterum non fimul determinatur iqnalitas angulorum Poteft conftrui penragonum xquilaterum , fed quod In V*non eft aequiangulum In figuris quoque curvilmeis eodem modo iefe res habet rtboU femiordinata inter abfciflam & parametrum eft media proportionalis Haec lemiorinter fe aequalibus.
,

ut anguli

dinatae ad abfciflam relatio poffibilis eft : conftrui poteft iiliufmodi curva , quae iftiulmodi relationem coordinatarum admittit , fed ea non eft curvje neceifaria, nam in curvis aliis alia ratio coordinatarum obtinet Per lineae itaque curvedinem relatio ifta nonde.

Enimvero per hanc femiordiuatarum ad abterminatur , fed ei faltem non repugnat fciflas conftantem relationem determinantur alia , qua: paraholae neceflario conveniunt, atque ex ifta demonftrari folent a Gcometris, v. gr. identitas rationum Quadratorum Imo fi parabolam cum Apollonio inftar fetfcionis confemiordinatarum & abfciffarum fideres , cu'tis axis eit lateri coni parallelus ; iftiufmodi fectio cono non repugnat aec e us conditiones fe mutuo ponunt , fed faltem una eiie poffunt Per has vero ietftion;s conditiones dcterminantur rationis femiordmatarum & ablciiiaruin ident tas femiord natx ad abfciflam conflans relatio confiftens in aequalitate e us quadrati &: re^ftanguli ex alifcilia in parametrum, conftans item relatio chordce ad ablciffam confillens in aequa litace quadrati ipfiusatque rectanguli ex abfcifla in ccmpofitam ex parametro Sc abfcifla cvo E\tra Mathefin exempla non aaeo manifefta proftant , quod hactenus non eadem methodo philofophati fuerint qua Mathematici uii, ut ex demonftrationibus manifeftum foret , quaenam ea fint , per quae , quod una inefle poflint , etfi non neceiTario con iuncla, determinantur cetera , qux conftanter infunt Quoniam tamen nobis propofitum eft philofophiam ad accuratam revocare methodum; exempla plurima occurrent, quibus idem confirmatur
. . .
;

64-

Ea, quas conftanrer infunt

decerminacur

quorum tamen unum

per alterum non Eftentis-

Imentis. effratiaha appcllo. , Ratio denominationis patebit in Ontologia, ubi oftcnfurus fum, effentiam entis confiftcre

oo
,

Tart.

1.

Sefl.

I.

Cap>
.

II.

De notitiis

fiftere in e'us intrinfeca poffibilitate,

nuntur
-ectae

hanc autem inde agnoici , quod ea , quac una pc E. gr. effentialia tranguli iunt tres lineae nullam contradititionem involvant

punttis extremis concurrentes , quarum duae fimul lumcae funt tertia ma:ores Etenim fieri poteft, nec ullam contradictionem involvit , ut tres linei re&ae , quarum ciuae fimul fumtae funt tertia maiores, ad terminandum aliquod lpatium concurrant pofed eae ad arbitrium fita autem una recta , non per eam determmantur fimul ceterae , fumi polfunt, .modo ambae mn&im fumtae non fint data minores (not. . 63. Similiter eflentialia pentagoni regularis funt quinque latera aequalia& anguli aequales , feu xquaangulorum atque numerus eorumdem quinarius Fieri enim poteft , ut litas laterum latera aequalia, fed per aequalitatem laterum figura aliqua quinque habeat angulos non determinatur aequalitas angulorum, quemadmodum per numerum quinarium late:

&

&

rum numerus quinarms angulorum

jtttribth

taentis.

6$.

conftanter infunr , qua? attributa dico

.

Ea

fed per effentialia fimul determinantuf

E. gr. Figura tribus lineis terminata neceftario quoque tres habet angulos datis lineis anguli una determinantur . Numerus adeo ternarius angulorum eft trianguli attrifpecem lineae redtae una deterbutum . Similiter per numerum ternarium laterum minatur quantitas trium angulorum fimul fumtorum , nimirum asqualitas eorundem cum duobus rectis . /Equalitas ergo omnium angulorum cum duobus rectis eft attr-burum trianguli rectilinei . Similiter fi figurae rectilineae qu<nque ponantur iatera aequalia anguli omnes aequales , per numerum quinanum laterum determinatur fimul numerus quinarius angulorum per numerum quinarium laterum atque eo. ^indem an. gulorum aequalitatem quantitas unius anguli, feu ratioejusfefquiquinta aa rectum.

&

&

&

&

&

66.
fimul determinantur
,

^Attributorv.m di-

Attributa

quae per omnia eflentialia

,

tur Proprietates

it.

proprietates effentiales

five attributa propria

dicunquae
:

fcrimen.

vero per unum vel aliquoc corum detcrminantur tates communes vel attributa communia

dici pofliint Proprie

E. gr. In tnangulo rettilineo ratio aequalitatis trium angulorum ad duos rettos determinatur per numerum laterum fpeciem linearum , adeoque per omnia effentialia tnanguli re<fkilinei (. 64 j Eft igitur aequalitas trium angulorum cum duobus rettis propnetas trianguli rectilinei. Sed numerus ternarius angulorum per folum numerum laterum determinatur , non attenta fpecie linearum , atque ideo attributum commune eft , quod omni triangulo competit , five rectilineum fuerit , five curvilineum , five mixtilineum , non tamen alii figuraj praeter triangulum Eodem modo fefe res habet cum quantitate anguli unius in pentagono reguiari numero quinario angulorumejufdem pentagoni

&

&

67.
eflentialia

Modi defnitio
.

Mutabilia, quaj enti infunt, nec per

dos
b'de
>

determinantur, Mo,

appcllare foleo

Scholaftici accidens appellare folent

fed pradica-

accidens feparabile Quoniam accidentis appellatio non lemper eodem fenfu fumitur; igitur ab ea abftinere malui , prasfertim cum vocabulum modi a philolophis ufurpari foleat ad denotan-

&

nonnunquam
in ente

dum
Difercntia ejfen-

ea, quae

mutationi obnoxia lunt

.

68.
ejjentialia
.

Fieri potejl

ut
eft

dum qu<edam

vel propria

eadem manent^
,

cetera diverfts modis determinentur

Patec alTerti veritas per exempla

Ualium.

ncc

alia

opus

probationc.
.

Sane numerus ternarius laterum triangulo effentialis eft ; fed eodem manente fpecies Inearum & ratio laterum ad le invicem determinari poteft diverfimode Pentagono rcctilinco

quibufdam generalibus entis

oi

rum

anguloangulorum numerus effentialis eft , fed eo falvo laterum ililinco laterum angulorum ratio effe ratio diverfimode determinari poteft : etenim Sc laterum potelt ratio aequalitatis , vel ina:qualitatis , Hc alterutrorum ratio poteft efle xqualitatis, cetcrorum inxqualitatis, v. gr. ut latera fint inter fe aequalia, fed anguli inxquales

&

&

&

Effentialia

&

attributa de ente abfolute enunciantur

&

contra

modt *p* w
S
f;

enti

f"J^i 65) ; fed quae conftanter infunt, abfoa <& ergo cflentialia & attribura dc m odi de (. 6\) lutc dc entc enunciantur entc abfolute ennunciantur. Contra quae dc cntc abfolutc enunciantur, enteeSed quae conftantcr infunt, corum nuncieoeidcm conftantcr infunt (. 6\) alia dcterminantur pcr alia; alia vcro tantummodo fibi mutuo non repugnant (. 63^, & ha?c quidem eflcntialia(. 64J, illa attributa cntis (%. 65) abfolvunt. Quare qua? de cnte abfolutc cnunciantur , vcl
vero fub certa
.

tantum conditione
.

&

contra

Effentialia

enim

&

attribura

conftantcr infunt (%. 64.

Q
m

'

vcl attributa funt , funt mutabilcs ( . 67): fcd qua? mutari poflunt , fub certa nonnifi conditione de cnte enunciantur (iF. 6z). Modi crgo fub certa tantum conditione enunciantur Contrafiquae tantumfub certa conditionc de cntc quodam enunciantur, ea mutabiliafunt (. 62). Sed quae in

ejus cflentialia

Modi

^nte mutari poflunt,ea modos ipfius conftituuntf. 67) Quamobrem quae fub cerra tantum conditionc enunciantur, ad modos pertinent.
.

Supponimus hic
res eft

cum

talia de ente enunciari , quae ipfi intrinfeca funt , adeoque nobis non relationibus extrinfecis, quas perinde ac modi mutari poflunt

Per
funt
lia
,

effentialia

genera

&

fpecies
,

determinantur

vel conftantcr infunt

vcl his falvis

quamdiu fpecies mutari poflunt (. 60^ Sed conftantia

.

Quaecunque rebus in& genus non mutatur,

illa

^^
%eciesde^

entis, vel ejus attribura (.

65)

vel eflentia- tefminen" feu proprietates eflentiales atque tHr .

communcs conftituunt (. 66) , mutabilia vero modos abfolvunt (jT. 7). Ergo genera & fpecicsvel per cflentialia, attributa & modos fimul| vel per unum horum dcterminantur. Modi cum abcfle poflint, fpecie ac gcnere falvis (%. 6j. 60J fpccierum ac generum determinationem
;

ingredi nequcunt

Si

enim ingrcdi deberent

fpecies ac

gcnus muta-

retur , quamprimum modus variaretur: id quod definitioni repugnat. Spccics itaquc genera dctcrminantur vel per cflcntialia , vel per at-

&

tributa, vcl per utraquc fimul

Attributa per eflentialia determinan-

igitur opus eft, ut ad fed fola efconjungantur, utraque fentialia fufficiunt: per hasc enim ubi genera & fpecies dcterminantur , attributa fingulorum generum fingularumque fpecierum una determinantur, neque adeo liberum eft ifta falvis effentialibus aliter determi-

tur,

ita

ut

iis

pofitis

hxc una ponantur. Non

determinandum gencra

&

fpecies

nare

(.65).
In

102

Tart.I.SeH.l.Cap.lL
.

De nothiis

In exemplis res manifefta. Triangulum reftilineum eft genus aliquod, quod fub fc xquilacerum, aequicrurum & fcalenum comprehendit Elfentiale tnanguli redtilinei eft concurius trium reitarum ad fpatium terminandum quaruin du.c limul funt tcrtia ma, jores: proprietas vero numerus angulorum ternarius , nec non ratio xqualitatis eorundem ad duos reftos (. 66). Tnangulum rectilincum folo concurlu trium redarum ad fpatium terminandum determinatur , quarum duae jundim lumtae func tertia ma ores ; nec quicquam huc faciunt proprietates commemoraca; , quae ex concurfu trium rectarum confequuntur.yEqualitas trium laterum triangulum aequilarerum , aequalicas duorum sequicrurum, inaequalicas trium fcalenum determinat Sed aequalicas trium laterum, sequalitas duorum & inaequalicas trium ad effentialia referri debet ( . 6 4 j Species adeo triangulorum rectilineorum per eflencialia determinantur
.

11.
,

Cur gcn:rj.

Cenera
(.
ifta

&
,

fpecies poffunt

nobis diftingu; per attributa

etft efjentialia

& jpcpcr

ignorentur. Attribura propria per

omnia

eflentialia fimul

determinantur

cies

attributa
d:il:i:gni

pojjint.

atque adeo nonnifi ifti generi vel fpeciei comperunt , cui conycniunt. Pcr unicum igitur attributum proprium fcu proprietatcm eflentialem gcnus vel fpecies agnofci poteft atque ab

66)

eftentialia

, ctfi cfiTentialia ignorentur. Attributa communia per ualterumve efientialium detcrminantur (. 66) , atque adco nonniii ifti gcneri vel fpcciei compctunt iftud eflentiale convenit , cui Quodfi ergo plura fuerint attributa communia, quorum unumquodque pcr unum vcl altcrum efltfntialium , omnia autcm fimul per omnia cffentialia junclim fumta determinantur; attributa ifta limul fumta non convcniunt nifi generi vel fpecici , cujus funt ifta eflcntialia. Quamobrcm per ea junctim fumta genus & fpecics denuo agnofci atque ab

aliis

diftingui

num

aliis

diftingui poflunt, utut cftenrialia ignorentur.

Specier.im

&

generum
m/erio-

genera inferhra differunt per ea , qu<e manentibus effentialibus ceteris iifdem diverfmode determinari pofjunt fpecies dcGenera terminantur per effentialia (%. 70). Sed genera ea continent , quasfpe.

Specks

&

72-

&

cicbus

(jJ*.

rum differrentia
Hiide

funt (.

45^5 genera vero fuperiora, quce inferioribus communia 46): fpecies igitur & gcnera infcriora a fe invicem differre
nifi iis efientialibus
.

nequeunt

quar manentibus ceteris iifdem diverfi-

mode detcrminantur

Demonftrationem aliam ex ipfis fpecierum generum notionibus derivatam, m fubfidium vocatis notionibus aliis fimplicioribus, quae cas ingrediuntur , dabimus in Ontologia , ubi generalium notionum analyfin fumus exhibituri Confirmatur vero prafens propofitio exemplis. Species triangulorum funt aequilaterum , aequicrurum fcalenum. Notio trianguli in genere comprehendit trium rettarum ad terminandum fpatiiun concurfum, quarum dux fimul fuintae funt tertia majores , adeoque quod idem manet in tribus triangulorum fpeciebus. Enimvero ratio re&arum ad fe invicem tribus modis determinari potelt: aut enim fingulae ad fe invicem habent rationem aequalitatis, aut inaequalitatis, aut tertia habet ad unam racionem aequalitatis , ad alteram rationem inzPer has diverfas vcro determinationes differunt triangula a;quilatera, fcalecualitatis na aequicrura inter fe Idem eodem modo fe habet in formulis geueralibus algebraicis Nam fi Iatus numeri polygoni fit n , numerus anguUirum , erit numerus polygo.

&

&

&

nus n

(X

-i)n (a-4)
1

Jam

in

hac formala generali

quae notionem polygoni

numeri
gene-

in

qu'tbu\cUm gcneraJibus entis

103

gcnere fvmbolice reprxfentat , numerus anguloruin * divcrfimode determinari poteft , manente latcre indeterminato. Spccics adeo dirlerunt diverfa numeri angulorum * determinationc .namfiaexpliceturper
5, 4 J

6j&c. proditn 4. n pro numero triangulari

on

pro quadrato,jn

pro pentagono, 4"

*"
1

pro hexagono &c. adeoque fpecies

ipfius lateris , quorum illi repetuntur ex dirFerunt per coefficieDtes quadrati lateris ferie naturali numerorum 1. a. 3. 4. Scc hi vero ab illis binario difterunt , quippe pro-

&

deuntes binario ex Lftis fubdu&o. Exempla alia occurrent in philoloph:x pertra&ationc regulas provocabimuj,qux ,x interius in ipfa Logica , ubi fubinde ad logica theoremata

&

iis

illuftrantur

_, S'
7

Si
tur
,

qu<e in notione fpeciei

indetcrminata fuperfunt
,

nec determinatio generalibus

.

qu<e

fingula determinen- jm n vi . notioni fpeciei infunt , repugnat i duorum

,

notio individui prodit

Spccics ca continct , qua* individuis communia dijferenfunt (.44): cetcra igicur , quibus individua a fc diffcrunt , in no- tiaundu Quamobrcm li ea determinantur ,ut tione fpeciei non determinantur nocio utique indivichii prodic nihil indetcrminati amplius iuperfit
.

quodfi
infima

enim aliquid
,
,

ccteris iifdem

remanerec indetcrminatum , quod manentibus divcrfimode dctcrminari poflit , fpccies data non forec
,

47 ). Enimvero quod decerminacionesulcifpecies dcma* non repugnare dcbeant antcrioribus, quibus gcncra una cum ii repugnarcnc enim terminantur , probacione non indigct: , ccteris cidem enti ineffe non poifcnt , adcoque ens nullum efTct , cui
fcd intermedia C.

&

notio

ifta

fingularis convenirct

E. gr. In fpecie trianguti xquilateri abfoluta lateris

magnitudofeu

quod perindeeftj

ratio lateris ad lineam datam nondum determinata eft . Quodfi ergo ea fuperaccedat,nihil amplius fupereft , quod determinari poflet : unde dato latere determinarx longitudiAtque ea ratio eft , cur datarenis triangulum xquilaterum in fingulari determinatur

magnitudine triansulum xcuilaterum conftrui poifit . Similiter in adduclis modo ("'. S- 7x) formulis afgebraicispro numeris polygonis in fpecie , v. gr. in tnangulari i*4-"> latus numeri polygoni indeterminatum eft, quo determinato per numerum fpefta

cialem, prodeunt numeri triangulares fingulares feu eorum individua. Nam fi fit :__ 1, erit numerus tnangularis 4 4* * 5 > qui eftnumerusdeterminatus , nec ulteriorem de-

terminationem admittit. Suo tempore occurrent quoque exerr.pla alia , quam matheMonebimus tams;n lectorem , ubi talia matica; fed qux hic nondum fuppcni poflunt
.

occurrent, ut

fibi

in

memoriam

revocet regulas

qux

iifdem illuftrantur

74, Apparethinc, lndividuum efie cns omnimode determinatum, feu in Tndividuidefiquo dcterminata funt omnia, qua> eidem infunt. Habemus adeo iam definitionem individui,cu:us notione clara ha&enus fuimus con- nitio

tenti (5. 4j ) ita fcribas, ut

rifice
.

Quodfi

in

modus, quo ex

Arithmetica numeros individuales ad certam fpeciem relatos datis determinantur, inde appareat , notio indivdui micognisio univerfalis
eft
infit

illuftratur

&

quomodo

fingularibus apparet

E. gr.

Nu-

uneri triangularis

formula analytica

4- "

Mt

$ 7 1 )>

u di "

latus riumeri deno-

VVolffii

Logka.

tat "

1
tat
ric
.

04
S:t
1

P. LSeH. l.Cap
;am
feu
in
J

II.

De
eft
,

notitiis quibu^d.gener\entis:

cafu

fi.igulari

n >,

pro quinto

ordiue numero trianguhri e-

-!-)
2

5-(-5~ij.
1

Evidens

haccharaiteriftica exhiberi

numerum

15 tau-

quam
ri
,

ad fpeciem
.

trhnguhrium relatum atque

1

in

hac

ipfius

repr.-efentatione
in

quid uumerus rrianguhris quintus cuni ceteris omivbus

-

una doce infinitum habeat com-

ferle na.tura.li determinatur , nimirum nunrrero dato n 11 c in teiptum dpcatur tacioque denuo addarur , aggregatufji deJatur: doceri quoque, in quo a ceteris omnibus differat , nempe in niqu- b ra im .1 eo, quod riumerus datus, ex quo decerminatur , fit quin.irius Obiter noto , hiere in i.lia.modi expreifion ijs infigne artificium analyticum, ubi ex ex notjoiiibus obviis dcr iri polfunt , quo cc doflores , &c inveiitbres cornmode utuhtur . Sed de eo fuolocoatque temporc dicemus apcrtius. Qaodfi es- formula generali fubftitutionis via numcrum trtangularem quiiuum deriveSj eum exhibere licet tauquam relatum a.) genus numeri Lre:: ;r. formula analytica generalis fpe.cie.in numeri criangujaris fimul polygoni
e

mu

nem

modurn, quo ex
-

quoa

&

.-

1) n{?.
i
fi

(not.

. jz ),ubi

.mumerum angulorum
3

<lv

nus eus denotat.Quam-

obrem numerus
Iaris

pro * numsrum angulorum triangularis triangularis quintus ( 3 - 2 ) 5 5 5 ( J

cV pro

4)

htus j fubftituas; prodfbit I" hac expretfione numeri triangu-

illa, quae ipficum omnibus numeris polygoais cominunia fuot; trianguhribusomnibus communia habet; tum dcnique,quod ipli tanquam quinto numero triangulari propriumeft. Apparet adeo hancquinti numeri frmigularis :xpreflibnem.eum reprjefentart ca.nquam individuum ad luarn ipeciem fuumqu; genus relatum, cumque d-iftin&e iruuendum exhibeat, qu-12 ipfi t.mqium individuo, qiix Ipeciebus ac individuis rero ob fpeciem atque genus conveniuut ; doclrina dc genei :ju; Indicabimus tamen liio loco exemph, quce rftiufmodi exemplis omnium optime illuftratur

ad oculum patent
,

tum

tum

i:ta

qua; cuin nuir.eris

in phiioiophicis occurrent

.
Biffercrr-

15-

Patct hinc , quid fit principium iftucl individu.itionis , dc quo tot rianume- cxtanr diPputatfones in philofophia lchoialtica. Elt ncmpc Principium r ua c" individiiaticuis omnh-nodi dctermi.ia.i:.) eOrojCT, qu rebus infunt . Et ha-

i'\

na -

iivtdua.-

rum quitJe.-n dctcrrninationum ex conftituunc differentiam numerictrm, ceteraj vero , quibus dans , mdiviquibus daus ponitur indivrdutrrfl
:

uonis.

duum nondum

ponitur ,in fpecifcanjd? genericam dtfferenti ^n dilccrpcndce. Diftert utique in eo individuum ab univerlali , quod hujus notio nihil invoivat.quod non fit determinatum, cum in unrverfali adhuc qOSedam indecs^tninata cjntinemtur (. 73). Exemplum numeri quinti trianguhris mo.fo aJlat-iim rem reddit fatis manifsltam iv ex eodem liquet , determinationem iiltimam Lateris , quod pro numero quinto eft 5, Principium autem mdividuaconftituere in numeris polygonis dirfereatiam numericar.i tionis.compleilitur d fferennas omnes , iive numericae fuerint, iive fpecificx , five gcnerics. Eft adeo omnium differentiarum complexus.
.
;

Differeni.r.

76.
.

Dijerentia

fpecifica

differt

a proprio

Differentia fpecifica conllilit fn

fpzci-

quibus datis adhuc indeterminara funt , quas dirfe, *&?' rentiam numericam abfoivunt (%. 75 ). Scd gcnera & fpccics per ef*~ fenriaJ.es dcterminationes difccrnuntur ( . 70 ), propria autem hifce datis una determinantur (% 66): differentia igitur fpecifica a proprio
tfercrminationibus
,

dirTert.

Nimirum eadem
btha Locum habet

hic intercedk difterentia,

qua: inter eflentialia entis ejufque attri-

^$.64.65).

105

S E C T 10
D E

NOTIONIBUS
I

N
C

S P

E C
T
1.

AV u
77-

De Notionum

DirTerentia formali.

lfferenttam

modo
Ad

notiomm formalem dicimus eam cognofcendi defumitur.

>

quse

Differen-

tix for-

differentiam hanc attendit Cartejius in DiiTertatione de rnalis demethodo A. 1657. primum Gallico fermone vulgata ; fed finitio. eam non explicavit Explicationem aliquam anno fequente dedit -fimgius in Logica Hamburgenfi lib- i.cap. 15. p. m. 100. 101 ; fed fufficientem Leibmtiui in Aclis EruditorumA. 1684. p. 557 , quam nos more noftro ad evidentiam reducead praxin remus, novis acceflionibus locupletabimus
.

&

vocabimus

7S.

Dum rem nobh reprafentamus^ aut notio ad eam agnofcendam fufficit^aut

fufficit
.

non

Funda-

Ecenim
,

fi

quando vidimus hominem quendam eundemque nobis

.

mtnttm
notionum
obfcurarurn

denuo obvium faftum intuemur, aut eum itatim agnofcimus , aut ha?remus num is fit , quem alio tempore alibi vifum meminimus Similiter fi terminum quendam audimus, aut fatis intelligimus, quid eo-

&

clararum.

dem denotetur
plicare poflimus

ita ut

eum

in cafu

aut nobis ; eidem refpondeat.

non

fatis

obvio citra periculum errandi appatet, qua^nam fit illa res , qua;

79-

Notas appello rebus intrinfeca, unde agnofcuntur

difccrnuntur.
E. gr. tria latera ad fuperficiem
fcitur

&

a fe invicem T^ot*
not<e
3

de-

finitio.

terminandam concurrentia dicuntur

.

unde agno-

triangulum

80.

Notio clara eft,

qu

nobis notas exhibet ad 2

rem agnofcendam atque

ab

T^ptionis

o6

Tart.

I.

Sec%. II.

Cap.

7.

De notionum
vero 3
qiue notas infufficien-

rixr*& ab
obfcura
definitio
.

aliis

difcernendam

fufficientes: obfcura

tes continet

Solem intuentes ftatim agnofcimus , eumque ab omni ente alio optime difcernimus cus adeo notionem claram habemus Similiter notiones claras habemus hominis , avis,
.

leonis

Geometria figurarum , veluti trianguli, quadrati , polygoni &c. Si vero plantam exoticam intuentes haeremus , num eadem fu cum alia olim alibi vifa, vel cu'us nobis fuccurrit nomen ; e;us notionem habemus obfcuram
,

canis

arboris &c.

&

in

jr.

81.
:

Terminus obfcurus eft clara refpoadet. notio obfcuri&

Termini
clari

cui notio obicura adhasret

clarus

vero

cui

deH-

vel obfcura

Terminusenimeft vox notionemfignificans (36) quamobrem cum notio velclarafit, Voces igitur, liomo, ( . 80J , terminiquoque eandemdifferentiam admittunt
:
.

equus,Sol,ventus,nix, pruina funt termini clari, quoniam iisnotiones clara: refpondent, ita ut Contra vero emelechia Arijlotelis res oblatas agnofcamus , quibus nomina ifta conveniunt eft terminus obfcurus , cum non fatis conftet , quid ipfe ea voce indigitare voluerit
.

82.

teri P oieft j ut terminus aliquis fit alteri clarus , qui aheri eft obfcuTerminus Fieri enim poteft, ut unus habeat notionem rei claram, cujus alrus idemcur nonnifi ter umclarus obfcuram habet (%. 80). Quodfi igitur uterque noverit

alteriobr
fcurus.

terminum notioni ifti refpondentem , alteri erit clarus, alteri obfcurus ^ 81 ) . Similiter fieri potcft , ut uterque habeat rei , quae termino aliquo denotatur , notionem claram , fed ut alter norit , rei ifti dcnotandse terminum convenire , alteri autem non fatis conftet , quod
f

ei

indigitandae ferviat

unde denuo terminus uni clarus

eft, alteri

ob-

fcurus
E. gr. Venator notionem claram habet damae : funt alii, quibus terminus ifte inQuoniam tamen damam obviam non notuit quibus conftat , eo feram indigitari agnofcunt , quod nempe fit ea ipfa fera , cui iftud nomen convenit ; notionem e;us obfcuram habent adeoque terminus quoque ipfis obfcurus eft, qui venatoribus clarus

&

83

Si duo ejufdem rei notionem babent obfcuram , notio unius obfcurior efCradus Qui enim notionem habct obfcuram , is non notionum fe poteft notione alteriut obfcuraab aliis diftinguenquot ad rem agnofcendam notas intuetur tot ,
.

&

"

dam
alter

fufficiunt (.
;

ille

80). Qaamobrem fi unus plures ignoret notas quam notionem obfcuriorem habet , hic minus obfcuram
.

84.

Hinc ulterius confequitur, fi quif terminut duobut fuerit obfcurus, Terminus idemuni eundem uni obfcuriorem efje pojfe quam alteri. Obfcurus enim eft termiitaobfcurior n us ob obfcuram notionem, quae eidem adhacret (. 81). quamalalteri fit quam lt jf ut ejufdem rei notio uni obfcurior er i

Cum
)

mt

^ ue

'

(S>.

83

p terminus quoque notionem iftam flgnificans

altcri

(i5\

36

uni ob-

Cl

fcurior efle poteft quam Gradus nimirum obfcuritatis terminorum pendent a gradibus obfcurkatis nononum 8*
-

mquo-

S't

notarum quarundam

oblivifcimur

qu<e nobts fuerant perfpeclce

no-

t\o

Differentia formali
t'10

107
.

& , qu<e fuerat obfcura , obfcurhr evadit Notio cnim modo obfufficientem numcrum (. 80). Quamobrcm cum fcurafiat. nocarum ob dara quarundam nocarum obiivifcimur , refidure non amplius fufficiunr ad rem agnofccndam acquc ab aliis diftingucndam , adeoquc notio , qux claia fucrat , obfcura cvadit (%.cit.J. Quodfi vcro notae nobis primum pcrfpcctae non fufficiebant ad rem agnofcendam atque ab aliis difcernendam i multo minus fufficient rcfidux , ubi aliqux carum oblivioni craditx fuerant. Notio igitur, qux obfcura crat, adhuc obclara obfcura
cft

fcurior rcdditur f.

cit.

86.
termi- Termims nimirum ft quarundam notarum obli- chrus ad notionem fpeclant , quat termi- quando

Hincunaliquct, quando terminus clarus nobis evadat obfcurus

vifcimur

&

nus cbfnruf adbuc obf urior ( . 8 i ) , perfpet~ice , quce nobis fuerant

.

&

no adbceret Termfnis nimirum qux iisdem adhaerent

nihil claritatis decedit , nifi quatenus ea fubducitur anotionibus, Jcm' 1* 5 , cum claritatem non habeant , nili quam a notionibus mutuantur

aob"
'

87.

nothnem claram babemus, feu rem oblatam agnofcimus atque ^undaab alia diftinguimus (. 80 ), aut notai omnes , quas continet , difiingue mentmn Patet afferti veritas eundo per exem- notionis re , aut non difimguere valemus
.

Dum

pla

qualiamox(. 88)dabimus.

confufx

dijtw~ Patet adeo notionem claram in duas abire fpecies . Clara nimirum eft notio, qux nobis iiftic intuendas notas ad rem agnofcendam &c ab aliis difcernendam fufficientes (. l\x. So) . >Cum igitur modi cognofcendi habeatur hic ratio ( . 77), in definitione notionis clarse modus , quo notas intuemur , duplici modo determinari poteft : aut enim eas uno obtutu comprehendimus , aut fingulas a fe invicem diftinguimus , notione rei in alias fimpliciores refoluta Quamobrem notionis claraeduae conftitui debent fpecies (. 71). exemplis mathemaQuodfi,quae de gcneribus lpeciebuscap. z.feS. i.fart. 1. dicta ticis illuftrata fuere , conftanter applices , ubi nos non modo fn Logica , verum etiam in aliis philolbphiae atque Matheieos partibus genera in luas fpecies has denuo in inferiores dividimus, non modo do&rina logica a nobis tradita clarior continuo evadet, verum etiam ejus ufus faciiior reddetur , iplarum autem noftrarum notionum veritas magis perfpicietur
.

&

&

&

&

88.
fi

eas diftmgucre non poffumus. diftinbl<c E. gr. Si triangulum nobis oftertur, aut id uno obtutu comprehendimus , aut figilconflilatim ad fingulas perimetri partes attentionem noftram promovemus In priori cafu non fa definidiftinguimus notas , quibus id ab aliis figuris difcernitur; in pofteriori autem !udicamus +:q perimetrum conftare ex tribus partibus feu tribus lineis redlis Quamobrem ubi novimus, nos triangulum a ceteris figuris reclilineis diftinguere, quod perimeter ex tribus lineis componatur notionem trianguli diftinclam habemus . Ternarius enim laterum in perimetro numerus eft nota fufticiens ad triangulum a figura quaciuique alia difcemendum. Colorem rubrum optime agnofcimus & a colore quocunque aliodiftinguimus cum tamen notas indicare non valeamus unde eundem agnofcimus , eus notionem nonnifi confulam habemus Excmplanotionumdiftinclarum V confularum ipfae notionum fpecies exhibent , quas hic explicamus Etenim Csrtefins qui nuilam differemiamnotionisclara? ,
fi

clara, quam habcmus, diftinguere valemus: confufa vero eft,

Noth

dijiincla eft,

notas

quas nobis

fiftit,

^otionis

&

'-

atque d:ftin& ab obfcura

& confufa ailignavit, in confula acquievic notione

notionis clarae Sc
diftinft*

o8
diftincta:: noi vero,

Dtjferentia formali
qui differeneias
iftas

naturae

humanx conformiter

fcrutamur

notio-

nes diftinctas tradimus fpecierum, in quas ob differenciam formalem abeunt notiones Omnes Mathematicorum definitiones praebenr notionum diftinctarum exempla noftr* imo nobis curae eft , uc omnes quoque definitiones in philofophia iinc totidem notio.

num
Signum
notionis
diflinfltc.

diftindarum exempla

89.
, is

Si quis habet notionem diftinclam novitque notarum terminos

.

eas

aU

Qui enim habet notioncm diftinclam, is notas,quas teri enumerare valet notio continet , diftinguere valct ( . 88). Quodfi vero terminos notarum novit , ei pcrfperfte funt voccs , quibus notae indigitantur (. ). Notas igitur , quas notio involvit , alteri enumerare valet 36.

(
Signum
ejnfdem

3O

9,

Qui

notas cognofcibtlis alterl enttmerare valet

is

ejus

notionem babet

fdtax:

diftinclam ; fed non contra notione dijlincla de/lituitur , qui eas enumerare non valet Qui enim alteri enumcrare valet notas cognofcibilis, is vocibus alteri fignificat notiones notarum, quas habet (jT. 36), adeoque fingulas fibi reprxfentare valet (. 34J, confequenter eas a fe invicem
.

diftinguit.

Notionem itaque cognofcibilis diftinclam habet (.88). vero non e contrario notione diftinfta dcftituatur , qui notas enumcrare non valet , patet per propofitionem prcecedentem (. 89) , vi cujus duae requiruntur conditiones , ut quis notas cognofcibilis alteri enunciare valeat , nempe notionem habcre debet diftinclam notaAltcrutra igitur conditione dcficiente , notas rumque nofle tcrminos enumerare non valet

Quod

Sxpiflime tamen accidic , uc , qui nocas cognofcibilis enumerare non valec , notione diftinCca deltituatur : rarior eft cafus alter , ubi quis ob terminorum ignorantiam vel defetcum nocas cognofcibilis alceri fignificare nequic

91.

Funda-

mentum

ut rem oblatam agnofcentes vel notas omnes diftinguamus eafque enumerare valeamus , vel faltem aliquas . Utrumque cafum efle notionis poilibilem, experientia loquitur. cornpleta ad iftud Ita tria latera in perimetro trianguli difcernens notas omnes agnofcit , quae inagnofcendum & ab aliis difcernendum futficiunc Quaefuus vero, unde pentagonum reFieri poteft
,

&
t*

comple.

gulare agnofcac

fi

refpondec
in

ex quinque laterum aequalitate

nocas ialcem aliquas recenfet

aequales

non omnes:nam

earum quoque cenfum veniuncquinque anguli

9
2-

T^otionis

completx in-

&

comple-

ftatu quce notas fufficientes exhibet ad rem , ab aliis diftinguendam incompleta vero, quac quolibet agnofccndam noras infufficicntes continet qumque larerum & E.gr. Qui novjc , fe pentagonum regulare ab aliis figuris difcernere per

Notio completa

eft

&

t definitio
.

unde penangulorum xqualitacem , is notioneme;us habec completam fi quis veroquaefirus, mcompletamnanommac,is aequalitmem laterum quinque agnofcac,fo!am tagonum regulare porro dabimus tuut nobet Omnes nociones fpecierum notioms, quas huc ulque dedimus Sc Ulbnhius differenciam notioms completae ac incompletae non tionum completarum excmpla definicione & aiit accendic;feddiftincl.am fupponic effe completam . Enimvero m dodrina de
:
;

Part.

1.

SeB.
.

11.

Cap.
cum
93-

/.

De
:

notionum

109

prodeft hoc obfervafle difcrimen inunt , nocionem incompletam

Sane qui

Cartefo corpus per ens

cum

completa confundunt

extenfum dcfiquod fuo locopatcbic.

Notio plures contincns notas,

quam

qua.'

ad rcm agnofccndam

&

ijotionis

abund.mdici folet. a ab aliis E. gr. Abundar.s notio trianguli re&ilinei eft , fi dicas effe fpatium tribus lineis re- tisdejiniQuoniam enim numerus ternarius angu- tio tribus angulis iiiftruc-lum ft:s cerminatum lorum per numerum ternarium laterum determinatur ad triangulum agnoicendum 6c ab aliis figuris dignofcendum folus numerus ternarius laterum fufficit Superfluum itaque eft, ut angulorum quoque habeatur ratio.

difcernendam lufficiunt, abundans

mc

&

9 4notionem habemus diflintlam^ notarum, quce Si

.

eam

ingrediuntur

de-

i^ptionit

Qiii cnim notioncm habct nuo babemus vel diftinclam , vel eonfufam diftindram , is notas , quae cam ingrcdiuntur , fibi rcpra?fentare valct

adxqv.a-

t*& in-

(.88;, adcoquc earum notioncm habet (. 34), camquc claram **?** r (. 80). Quoniam vcro notio clara vcl diftin&a cft , vel confufa ( . */""m
%%)
i

idco notionem notarum vel diftinclam habct, vcl confufam

Notio diftinfta in notioncs tur, a cognokente refolubilis dsquata.

.

95-

diftinctas

notarum, qua: eam ingrediun;

Votionis
aci <e

dicitur ad<equata

in cafu

oppofito ina-

q itut >*

E. gr. In Geometria definimus Quadratum per figuram quadrilateram , xquilateram , re&angulam Tres iftx notx fufficiunt ad hanc figuram n ceteris diftinguendam Notio igitur Quadrati ert diftinCta (. 88). Damus vero etiam defmhiones figura: quadriUttr* 3
.

t
. .

t.

niti 0'

retlanguta: ( . 84. 9j. Geont.) Si ulterius ferimetri ( . 29 Geom.) , Uteris (. atque anguli reBi (. 61. Geom.) &x. qui termini tanquam notae definitiones illas ingrediuntur Qui ergo definitionibus Geometriae nortris ordine operam navat , is terminos, confequenter notiones, quas denotant (. 36 J, definitionem ingredientes per definitiones antecedentesexplicare, adeoque in notiones diftinctasnotarum refolvere valet. Notiones itaque figurarum damus adxquatas Idem obfervamus in prxfenti Logicae pertra&ationeacconftanter obfervabimus per philofophiam univerfam E. gr. In notknis adxijuatx definitione mentio fit notionis diflinlla' atque notx Tiptionem vero dijrinclam definivimus . 79) c\:c. Qiiamobrem ipfx notionum fpecies a nobis ita explicantur, ( . 8S) &: notam qux fingularum notiones tanquam notx ingrediuntur , in anterioribus pariter diftinUt cle tuerint explicatx atque ita porro Ipfa igitur Logica, prout a nobis pertraCtatur hic quoque prxcepta fua illuftrat Atque ita obtinemus , ut non modo attento Logica? noftrx ftudio Logiea docens plene intelligatur , verum etiam utens una comparetur.

equilaterx 35. Geom.

&

96.

Prima rcfolutio notionis diftindrx in notiones diftinclas notarum cft "Hptionis primus gradus notionis adaquata Secunda refolutio notionum diftincla- aixt l mt * ' rtuilu rum notarum, quaj datam notionem ingrediuntur , in notiones diftin- & ttas notarum, quas illas ulrerius ingrcdiuntur , conftituit gradum fecundum notionis adaquata & ita porro , donec perveniatur ad notiones
irrefolubiles
.

fubordinationes exprimere valemus, diftin&e efferre licet (. 148. difc. fr&lim.) Satista, fi cogitemus, nos uno gradu ulterius promoveri , quoties notionem notx fumimus tanquam datam &notarum, qux iplam ingrediuntur , 110tiones quaerimus diftinilas Gradus ifti notionis adxuuatx notionum fubordinationes

Quoniam

terminis caremus,

quibus notionum

nec gradus notionis adxquatx men clare percipiuntur gradus

fatis

&

optime

1 1

Tart.

1.

SeH

11.

Cap>

1.

De notionum

, ubi definitiones noftras peruniverfam Mathefin traditas in Elementisnofrefolvas, quxrendo indicis beneficio terminorum, quibus notx definitionem ingremethodus philofophica , qua philofophiam univerdientes defignantur, definitiones fam tradere conftituimus , iifden contineatur regulis , quibus mathematica abfolvitur 139. difc prslim.) i gradus notionis adxquatx &. notionum fubordinationes , es (

optime patcnt

tris

Cum

noftra qnoque philofophix pertraclatione penpicere licebit , fi quis eo labore defungi voluerit , quem modo commendavimus cv ad hunc fcopum apprime neceffarium efle res ipla loquitur($. 9>. 96).

97,

Si notas
notio
,

quafdam

qa<e diftintlam ingrediuntur

eas
. ,

oblkioni daraus

vel

non effe , refeJ JJ . . t , notto compteta abit in tncompletam rendas; Sive enim notarum quaruniomplet.i fitincom- dam prorfus oblivifcamur, five nobis memoria? Japfu perfuadcamus pleu. eas in notarum numerum non efTe referendas; notio non amplius continet notas fumcientes ad rem agnofcendam ab aliis difcernendam.
.

fiatuimus per oblivionem ' faltem r J

ad notarum numerum _.

&

Eft igitur incompleta (jT.

91).

E. gr. Ad notionem polygoni regularis completam requiritur laterum, anguloxquatitas. In numerum figurarum planarum regularium refertur quoque triangulum regulare feu xquilaterum Quodfi quis recordatus, trianguli regularis notionem fola Iaterum xqualitare compleri , cum ideo fit xquiangulum, quia arquilaterum , nec attendens , quod id triangulo xquilatero conveniat, quatenus ad triangulorum genus refertur , memorix quodam lapfu fibi imaginatus , convenire id triangulo regulari s quatenus fub genere figurarum regularium continetur , figuram regularem omnem fola laterum xqualitate determinari fumit ; e;us notio completa , quam de polygono regulari ante habuerat , incompleta evadit -

&

&

rum

&

98.
,

TJotionis
disiinclte

$l

notaS ret a
.

f wvkem
e

difcernere dedifcimus

notio diftincla abit in

inconfn-

Qui enim notas rei a fe invicem difcernere dedifcit, is eas confufam pofthac non amplius abaliis rei intrinfecis ac inter fe diftinguere poterit
.

fammutatio
.

Notio
fieri

igitur
,

,
,

Cur

poffit

ut
,

quae fucrat diftincla, confufa cvadit (. 88) quas diftinguere didicimus, notas diftindlas pofthac non amplius
.

difcernere valeamus

patebit ex fequentibus clarius

.

Nunc

nobis

fufficit ,

nihil hic fu-

mi

nifi

quod experientix congruum

99in

Si notiones

notarum

diftincla?

abeunt

confufas

notio

adaequata

fit

^idxquat.enuna.

ma{ja quata
,~

dcfinitione notionis adsquata? ac inada?Patet hoc ex ipfa l

tatio

Not:o adxquata cum fuos habeat gradus (. 96), patet eodem modo gradus deteQui ex dilciplinis accuut magis adxquata notio in inadxquatam abeat rata methodo pertractatis fibi familiarem reddidit notionum iubordinationem attendendo, quomodo fequentes in antecedentes refolvantur ( 119. Vifc. f):tiim.) J is hanc notionum degenerationem apprime concipiet
riorari pofie
,
. .

IOO.
.

Nota defumenda funt ab ejfentialihs & attributis

rci

Omnis nota

eft

quid-

abaliisrebusdifcerni potcft piam > SrfT**" (& 19') Dcfumendx igiturfunt noraeab iis, quae conftanter infunt .Qiiamsnda. mobremcumea, quaeconftanterinfunt, vel eflentialia fint , velattributa

intriniecum

P er l uod eaagnofci

&

63.

& fcqq. )

norae

defumenda? funt ab eflentialibus atque attributis

.

101.

Dijferentia
.

formaU
ad fua
genera

iii
atque fpecies. inviccm diftinguit,

IOI.
Tstotionei

Notionibus rerum

dijlinclis

eas reducimus

dijiincl* habcc diftinctam , is notas a fc ?*adcoquc novit ab aliis agnofcitur & difcernitur (. 88), quam pcr , qux ci funt cffcntialia , vcl attributa cjufdcm (. ioo) Per cflcntia- da>!t fpecies lia autcm (sT. 70), vel iis ignoratis per attributa , gcncra notiones diftinctas fibi quis Dum crgo rcrum dcterminantur (. 71) comparat , cas ad fua gcncra atque fpecies rcducit. Quamdiu ergo notionibus confufis contenti lumus , gcnera & fpecies rerum accurate

Qui notioncm

rci

&

nequeunt Quodfi gencra atque fpecies rerum non fuerint accurate conltituta nec accurate ratiocinari licebit (. 48.49). Patec nec judicia latis determinata erunt adeo , quanta iit notionum diitinclarum ad accurate pliilofophandum utilitas , imo neceilitas . 116. tk. leqq. tUft fntlim.)
conftitui
. ,
i .

102.

Notas

cim Qui ff gcncra & ipccies determinare valct ( . 70) , difterentias fpccificas f^' on _ & genericas a fe invicem diftinguendo (.75), ut diftinctc agnofcat , ftretur. qusnam eflentialium ad gcnus, quasnam ad fpccicm detcrminandum Imo qui cflcntialia novit , is quoque attributa propria & lufficiant communia diftingucrc valet (. 66) atquc adco diftinctc agnofcit , quarnam attributa ad gcnus , quaenam ad fpcciem coftitucndum fufficiant (S. 71) Quodli quis rei iftiufmodi notioncm habct ut cam is fufficicntcs habet ad fuam fpeciem fuumque gcnus refcrrc queat notas ad eam agnofcendam & ab aliis diftinguendam Enimvcroquammonjh-ari neqtnt
,

effe fnfficientes

ad rem agncfcendam
ejfentialibus
.

&

ab

aliis

nifi intelletTis

difcernendam decffcntialia novit, is

'^a!rum
-

Ju

diu cflentialia ignoramus

re

rci

non poflumus

quod

pcr fe

genus atquc fpccicm per ca dctcrminapatet. Nec minus evidens cft , nos iis

ignoiatis
ftituimus
fufficiunt

attributa

Quamobrem
,

propria communia non evidcntcr diftingucrc . ubi pcr attributa a poftcriori cognita res difcernere connon cvidcntcr patet , nos ea tcnere , qua: rci ab aliis di-

&

ftingucndx, confequenter ad fuam fpeciem fuumque genus refcrcndre

(. 44.

&

leqq.
,

Eflentialibus

itaquc minime

intellcctis,
aliis

dcmonftrari

non potcft

notas ad rcm agnoicendam

&

ab

difccr-

nendam
munia
vis
,

cflc fufficicntcs.

E-Ji enirn experientia conftare poflit

quaidam effe rebus diverfarum fpecierum com, non item , fed in hac tantummodo fpecie deprehendi , non tamen id ubifuccedit, ncque nobis patet , an ea , quoe cognovimus, iimul fumta notas fufficienalia
.

tes conftituant
tiis

Hxc
,
,

obnoxix iunt

fane ratio eft, cur iftiufmodi condantur definitiones, quae inftanatque inutiles pariunt diftinctiones , ubi eas tueri volueris In ge.

nere

autem

xime

quaj a.pofteriori fumuntur , ea nondum effe demonftrata, fi vel macerta fint ._Sed ea de re Jicemus fuo loco apertius, ubi de demonftratione agemus.
conftat

* * *
* * *
* * *
1

Wolffii Logka.

C A-

III

C A ? U T
De
Drjferen-

II.

differentia

notionum materiali.
.

103.
,

tia irnterialis
finitio

Dlffcrentiam

dc

earundcm, feu

notionum materialem dicimus eam re reprxfentata dcfumitur-

qua; a materia

Pertinet huc diftinttio notionum in um-verfaUt fmgnUrts , quarum iftat genera &: fpecies ( J4), hae individua (. 43. 74; lub fe comprehendunt Sunt autem adhuc aliae nonnulls, quas in Logica attendi utile eft De his dicemus in
.

&

prsfenti

104.
rei notas continet
.

?V

tionis

Notio

quam habemus

aut folas

aut proeterea ateffentialia

fimplkis

tributa, modos

& com-

&
,

determinationes extrinfecas

Etenim aut

con-

tinet, per qua? ens rcprasfentatum in luo genere

fuaque fpecie deteralia

.

pk\<e junda-

mitiatur (.
tialia

70)

aut praeterea conftantia ac mutabilia

Si effen-

mentum

continct, ncc prxterea alia, tum folas notas continet (. 79). fpecies deSi folis attributis, per qua? ignoratis elTentialibus genera

&

terminari
vit f .

poiTunt (.
.

compIecTitur adhuc alia tum vcl ea conftanIn cafu itaquc priori infunt ulterius 60) vel attributa quardam fivc propria , five communia (. 66^, in pofteriori modi nonnulli (%. 6j) Quodfi notio prceter intrinfeca rei qua> dam ctiam extrinfcca compIccTatur , tum detcrminationes extrinfeca: fcu relariones ad alia infuper adfunc.
furficicntia
;

79 ) ftingucndam
tia

71) Enimvcro fi

conftat

tum dcnuo

nonniii notas invol-

prseter cfTcntialia, aut attributa

ad rem di-

funt

vel mutabilta (.

minandum concurrentium
xqual-tas
;

E. gr. Si notio trianguli aequilateri non continet nifi trium Iaterum ad fpatium terQuodfi accedat angulorum stqual'tatem ; folas notas continet
.

attributum. Si triangulum a?qu:late:um tibi repranentes tanquam per perpendiculum ex angulo uno in latus oppoiitum demilfum in duo reclangula diviium ; illa divifibilitas cum in numero modorum fit (. 67) , notio praster noSi idem triangulum circulo tas atque attributa etiam modum quendam comple&itur infcriptum concipias ; eus ad circulum relatio extrinfecum quiddam eft , adeoque notio trianguli aequilateri, quam tum habes , extrinfecam quoque determinationem admittit
praeter notas adeft
.

. T^otionis

105.

Umplhis com-

&
'.

Notionem fimplicem voco , qua: folis notis conftat: notionem complexam vero, qus prceter noras alia five rci intrinfcca, five extrinfcca complectitur

xct de-

Qui

fibi

triangulum aequilaterum repraefenrat ut

tmngulum

cu us fingula latera

jitiitio.

funt inter fe aequalia ; illius notio fimplex eft . At complexam habet notionem trianguli aequilateri , qui juxra laterum aequalitatem angulorum quoque aequalitatem cogitat \el triangulum aequilaterum per perpendiculum in duo triangula rectangula refolurum aut circulo infcriptum concipit . Similiter qui notione contufa apprehendit lapidem, non attentis modis , fi qui adfunt , is lapidis notionem fimplicem habe t . Sed fi quis
iibl

Differentia formali
fibi

113
obdudum
,

turri excella

lapidem repraifentat tanquam calidum, aut crufta tenui glaciali delapfum, is notionem habet complexam.
.

aut de

106.

Quicquid fenfu percipimus aut imaginamur , ejus notionem complexam Quorum babemus. Nemo ncfcit, quce fcnfu pcrcipimus aut imaginamur, ca cf- notionem t le fingularia five individua. In individuo dccerminata funt omnia,quae WJ*"

adeoquc tam attributa , quam modi (jT. 60. 66. 67) determinata quoque funt omnia , qux eidcm adfunt , ieu juxta ipfum una percipiuntur. Notio igitur eorum, quce fenfu percipimus aut imaginamur, complexa eft ( 105)
eidcm infunt
,
:
.

MmSt

Notiones generum

nes

generum

&

. 107. fpecierum dijiinclae funt notiones fimplices fpecicrum diftinftce non contincnr nifi notas,

&

Notio- Quorum pcrquas notiofm*

'

rcs reprccfentata agnofcitur

.

&

ab

aliis

difcernitur (.

88)

lsxc Eft igitur P

, ac quae

iimplex f. 105 ) Fieri poteft , ut rem fenfu perceptam aut imaginationi prjefentem ita cogitemus Atque tum notio, fi ea abelfent, qux in notarum numerum reterri nequeunt
.

complexa
habet
.

eft

fingitur

inftar

Pertinet huc

exemplum

fimplicis : qua: fictio in cognitione rerum confula lapidis paulo ante ( not. . ioj ) allati

locum

qui notioncm fimplicem feu Temm cu incomplexam ficnificar Iftiufmodi termini funt nomina generum ac fimp" ipecierum (jX. 107). Terminus vero compkxus eft, qui notioncm com- plnide _ plexam fignificat. Iftiufmodi termini funt voces , quibus dcnotantur n iti .

108.
eft
,

Terminus ftmplex

feu mcomplexus
.

res

cum fuis attributis , modis ac rclationibus extrinfccis f. 106). Exempla paulo ante de notion bus fimplicibus 8c complexis in medium allata has quoque termini fimplicis atque complexi definitiones illuftrant Fieri autem poteft ut
;

fimplex fit Ita fdygnuuK ardinatum eft terminus fimplex, cum figurarum quoddam genus fignificet Similiter Logica artificialis docens terminus fimplex eft, cum ipfi fimplex notio refpondeat ( nj.
tcitninus pluribus conftet vocibus
,

etfi

109.
,

Qu*
funt
,

rebus infunt

veluti

earum attributa atque modi

vel ettam ad- Funda-

veluti

earum

relationes

ad

alias
,

vel repraefentantur ut rebus ine- mentum

.

xiftentia,
ailerti

vel ftgillatim abfque rebtts

quibus infunt

Patet per cxcmpla

veritas.

f abjtratt*
tret*.

lonls

Ita albedinemduplici modo confiderare licet, vel ut rem nullam cogiremus, cui ineft; vel ut rem quandam nobis una repraMentemus , cui ineft , veluti nivem albam , aut album in genere . Similiter temperantia confiderari poteft vel per fe , nullo habito refpe-

clu ad hominem , qui habitu ifto gaudet cimdem reprxfentem ut temperantem .

vel referri poteft

ad eundem, veluti

fi

mihi

JF. 110. Notio abftracla eft, quce aliquid, quod rei cuidam ineft, vel adeft, j^ptionis rcprxfentar abfque ea re, cui ineft vcl adcft Concreta autcm eft no- abflreft* tio , qua aliquid con , quod alteri ineft, vel adeft , reprcefentat ut eidem
.

&

inexiftens

cWte de

_
2

E. gr.

finitio. J

1 1

Tart.

I.

SeH. IL Cap.

II.

De
,
.

nottonum
abftracta eft notio
:

E. gr. Si color confideratur abfque fubjecto, cui inhaeret

fed

fi

fubectum confideratur ut coloratum , notio concreta eft In abftraclo confideramus rerum modos , attributa , relationes , ubi ea per modum fubftantiarum concipimus Ita in Polnicis ii eadem periona raerit Rex atque Ele&or & ea coniiderecur qua Rex tan.

tum
Termini
abslr.-.cli

nocio individui abftracta eft

III.

& amcre~
tio.

Terminus abflratlus eft, qui nocionem abftra&am fignificat: Concretus verOj cui nocio concreca adhajret
.

ti defini-

nominibus adje&ivis, veluti lucidus veio per fubftantiva, uc lux, albedo, doctrina
efterri folent
.

Concreta

albus

doctus

abftracta

. 112. Notiones talia vel continent qu<e rebus pluribus communia funt^ noftr<e 'Xoiio, vel qu<e nonnift rem unam in [wgulari repr<efentant nitm comPacec hoc ex iis ium quK de generibus, fpeciebus ac individuis dicla func. Conveniunc e.

&fingul.-.iium

nim individuis,

funda-

&

feqq.)

quie ad inrcgram fpeciem cransferri nequeunc (. 73. Species aucem concinenr , quae pluribus individuis ; Gene-

mentum

communia func f. 44. 45J. Modi quoque rebus pluribus func communes (. 67) , nec non qusedam propriecaces (jr. 66).
ra, qua; pluribus fpecicbus

113. Notio communiscR, quae pluribus communia cxhibet: notio fngularis, commmis qux rem fingularem feu individuum repraefencar crfinguNocio hominis in genere eft nocio communis , cum plura lint individua , quibus ea laris deconveniunt, qua? ifti nocioni refpondenc Aft nocio huus hominis, v. gr. Petri , eft notio fingularis , cum unicum cantum fit individuum , cui nocio ifta reipondet Pertifinitio
T^otionis
.

nenc huc exempla machemacica fuperius allaca

.

(noc. .

71. tk ftqq. ).

114-

Termini communis

& fingularis

Terminus communis eft, qui nocionem aucem, qui individuum iigniricac.

Ita

communem

deiignat: Singularis

de-

f.nitio

ik fpecierum funt termini communes, veluci homo, epluviaj virtus, temperantia nomina vero individuorum lunt fingulares, veluti Petrus , Paulus , Bucephalus , Sol Luna , Venus

omnia nomina generum

quus

_,

IIJ.

Cur non
plurcs
diferen-

tia notioexpzr.dmtur.

n:m

admictimus in Logicam noftram , nifi quse vel incelligendis ac demonftrandis cereris inferviunc , vel in praxi cercum eumque indifpenfabilem ufum fpondenc Quamobrem eas quoque notionum differencias cantum expofuimus, quae huic fcopo fatisfaciunt Terminos autem a notionibus conftanter diftinguimus , ne verba cum rebus con.
.

Non

fundamus, magno cum fcienciarum difpendio.

C A-

C
De
ufu

AT U
five
.
alicujtts rei

III
circa notiones

vocum

Terminorum
116.

SI
qux

qttis

babet notionem
ei notio

novhque termmum

quo

ea
.

fignif.-

Quando
tLrn
}

memoriam revocari poteft Termi, nus cft vox notioncm quandam (. 36) &: confequentcr rcm , cadcm rcpi\Tfentatur , hgmhcans (.37). Difcimus itaquc, qua>
catur
termino prclato in
figniticctur
,

nou

riamr.

nam notio tcrmino aliquo minum ab aliis audimus ,

noftro eidcm
.

fi

rcm nobis

repraefentantcs ter-

vou t.

aut

fi

ipfimet aliquam notioncm pro arbitrio

Quodfi crgo aliquis notionem rei habuciit tribuimus tcrminumque qucndam cum cadem aiiquotics conjunxcrit, utfatismc-

minerit,

cum
ci

ipfi

rcfpondcre

ejus

mcntcm

fubit

notio, termino auin

dito (. $2).

Qiiamobrem termino prolato notio eidem refpondens

revocatur. E. gr. Qu_i vidit Solem nomenque ejus audivit,is audita voce Sol luminare iflud magnum diei iibi in memoriam revocat , ita ut e;us imago ipfius veluti oculis oberret 117Si qttis audita voce eandem tn fe notionem excitare valet , qttam cttm ea Quando conjttngit alter , is mentem alteritts mtelligtt contra Qui enim audita mentem
.

memoriam

&

notionem, quam cum ca altcr conjungit quam notionem altcr voce ifta fignifkct, adeoque mentcm
voce
in fe excitat
telligit.

is

novit,

'?

"'"
"
'

altcrius in-

novit , quarnam notiocum voce ab altero prolata fit conjungenda Necefle igitur eft, ut notioncm iftam audita voce in animo fuo producere valeat.
alterius intelligit,
.

Contra qui mentem

is

118.
,

Qtii

igitttr

mentem
,

alterius intelligere voluerit

,

is

&

perfpeclos babere
.

ir "- xrn

aebet termmos

qtubus tttitur
,

nojjeqtte

nottones

qttce

us Junt jangend<e

op!fS

Etenim
valeat,
poflit
,

necefle eft

ut audita voce

eandem

quam cum

ea conjungic altcr

notionem excitare (. 117). Hoc autem ut fieri

in
fe
,

noffe,

terminum perfpedtum habere debcc quod ea eidern refpondeat (%. 117).

.

&

qui eam fignificat

&

119.

Si quis attdita voce notionem cum ea jttngit vel nullam, vel deceptricem, Qtiando vel objcttram , is mentem alterius non intelligit Qui mentem alterius in- dterius
.

eandcm notionem excitare valet , quam cum ca mentem connectit alter ( . 117). Quare qui audira voce nullarn cum ea nouaims tionem jungere valet, is mencem alterius non intelligit Notio deceptelligit,
is

audita voce

'

trix

Part.

1.

SeB.U. C*p-

///.

De ufu vocum

eft

trix nocio nulla eft fonus (jT. 38), adeoquc perinde , fed fine mente five norionetn nullam cum voce prolata jungas, five deccptricem. ,

Quamobrem

ia hoc quoquc cafu mentem alterius non intclligis Quodfi denique quis notionem obfcuram cum voce jungic , is rem iignmcatam agnolcere atque ab aliis difccrnere minime novit f. 8o), adeoque ignorac , quamam fit ea res quae voce ifta flgnificctur Pe.

rinde igitur

eft ac

fi

nullam

cum

ea voce
.

notionem jungcret ,adeoque

denuo mentem

alterius

non

intclligic

E- gr. Si quis audit vocem infiniu farvi , qua utuntur Geometrae recentiores , nunquam tamen didicit , quid ea voce intellectum velintjis vel nullam cum ea jungit nononem atque adeo agnofcit , fe mentem Geometrarum minime perlpicere; velexetymologia vocis rormat fibi notionem quandam obfcuram, vel deceptricem, quafi fit aliqua pars ccterminatas magnitudinis ex determinata quadam divifione emergens, atque adeo fibi videtur mentem Geometrarum agnofcere, etfi revera eandem non agnofcat , cum iftiufmodi pars infinite parva fit impoflibilis atque hinc nulla ei notio relpondeat ,

Oando al
terius

St quts audita voce notionem

git alter,
1

aliam

in fe excitat

quam cum ea junejus

tncntem
vias.

./

mentem

pervertn- Qi?

en

aham

ejus pervertit fcu

fenfum a mente

figniricacum a mence alcerius alienum ( .36 ), hoc eft, mencem ejus pervertic. E gr. Uibmtiui voce mundi denotat univerfam feriem rerum qua fpatium ac tem, pus omne repletur. Si quis in Theodicaa LeibnitUna. legens vocem mundi cum ea con. nectit notionem compagis corporum totalium vel ftac u s praefent is , aut akerius prsereriti umverfitatis rerum &c. is voci mundus fignificatum tribuit a mente icibnitii
alienum
_.

voce aliam Voci adeo

cum voce nocionem jungic quam alter, rem repra?fentat (. 34), quam ea denotat
tribuit

alienum fingit is fibi audita

alter (. 37).

121. . . 9 U,S babet notiones notarum , qu<e notionem diftinclam ingrediuntur , daras novitque tetminos, quibus e<edem indigitantur ; ei notio dijiincla com. ft.ntla commum- municari poteft. Qui enim nociones nocarum habec claras novicque tercanpojjit. mmos, ei terminis prolatis ifta? in memoriam revocantur ( . 116 ). Cum igicur jam ipfe fibi reprxfentct ens iis nocis inftruclum eafque a fe invicem diftinguat ; notionem iftius entis diftindlam habet
Cainzm
.

notio di-

** 1

&

( jf.

88

).

Diftincta igitur notio

terminorum ufu eidcm communicari

poteft.
Sc

E. gr. Si quis notionemhabet figurae, aequalitatis laterum novit termmos figura: zquilaterae figurae sequiangulae ;

&
ei

aequalitatis

angulorum,
regularis

&

notio figurs

communicari poteft, quae

Termino-

eft figura

squilatera xquiangula

I22

'

ntmin
abftraclionibus
ujus.

Etenim fiquis abftrahere volucrit , quae reicuidam infunr, is miflis cercris ad ea fola attendere debet ( . 109). Quoniam vero faepius aliis funt interfpcrfa,aut fub aliis veluti fepulta latent , difficultcr admodum mens a
ufu abHraclionesfiunt clar<e atque diflincl<e.
ceteris avocatur

Termmorum

&

jn ea fola

omnis cogitatio convertitur. Enimvero

ubi

fve Terminorum

circa

notiones

117

clarc pcrfpicis, quaeubi eadem terminis peculiaribus indigiras, tum ifta latcnt, tum cadcm a nam fint ea, quae una infunt, vcl in quibus ic inviccm diftinguis. Abftra&ioncs igitur terminorum ufu fiunt cla-

&

xx atquc

diftindta;.

123. . Notio determinata eft ^ q\ix ncc plures , nec pauciores habet notas, Qjnndo notio dequam qux rci rcprxfcntanda: fuflkiunt, qua? ipfi rcfpondet. Nimirum omnis notio rem quandam repracfentat velutinotio trianguli triangularcm termimta. figuram ( 34). Omni rei quaepiam inelfe intelliguntur per qux in eife iftius entis
,
.

feu cur ad hoc genus , ad hanc fpeciem referatur , vel hoc individuum fit, non aliud: id quod tum per exempla , tum per ea patet , qux de fpeciebus, generibus Ita genus trianguli re&ilinei conftituitur per feqq. ac individuis dida funt ( . 43. numerum ternarium rcclarum fpatium compreliendentium ; fpecies .Tquilateri pcr aequa-

conftituitur

&

litatem trium laterum , fpecies fcaleni per inxqualitatem laterum. Quamobrem qus reprxlentando ei determinata elfe debet , eae praecife notx ingredi debent
,

fi
,

notio

intenditur , fufficiunt, v. gr. notionem trianguli rectilinei ternarius laterum fpatium terminantiuim notionem trianguli ita porro . sequalitas laterum Unde notionem dtttrmimtt agnofch , qui notas illas optime diftinguit ac enumerare valet , hoc eft, cuius notio eft completa (. 91); indeterminate vero cuus incompleta ( cit. ) , vel abundans eft notio ( . 93 )

quod tanquam generis numerus xquilateri tanquam fpeciei

&

124-

Quomodo Terminorum ufu notiones diftintl<e fiunt determinat<e communicabiles Notio diftimfta notas continet quas in re dcprehcnfas a fe inviccm notiones fiant dediftinguimus ( . 88). Quamobrem fi fingula? notse fuis terminis inditerminagitentur, tum clarifTime conftat,quot & quafnam notas notio data in- tx dr volvat. Notio igitur diftincla fit determinata ($. 123). Jam fi quis communinotarum terminos novit, is eas altcri enumcrare valet f. 89). Quo- cabiles. niam igitur alteri , qui notiones notarum habet terminofque novit, notio hac ratione communicari potcft (Jf. 121) ; tcrminorum ufu 110tio diftin&a fit communicabilis
.

&

125.

Terminorum quoque ufu notiones ad<equat<e determinat<e fiunt commu- Idem ulttnicabiles Nocio adaequata conftat rcfolutione in notioncs notarum,quas ritts ojiencas ingrcdiuntur , diftindtas continua , donec ad irrcfolubiles pervcnia- dithr. tur (. 95. 96) , adcoque eft quccdam notionum diftindtarum congerics Singulx notioncs diftincla? terminorum ufu determinata: fiunt & communicabiles (. 124): ergo & integra notio ada:quata iftis conftans codem terminorum ufu determinata fieri debet atque communi. .

&

bilis

. 126. Notio confufa non eft determinata , multo minus obfcttra . Si quid con- T^ptio fufe nobis repra.'fentamus, notas, quae ad id pertinent, diftingucre non confufa obfcupoffumus (. 88 ) , adcoque ficri nequit , ut eas a re repra?fentata abra non eji ftrahamus nominibus fuis a fe invicem difccrnamus Quamobrem

&

&

determi-

fieri

poteft,

imo plerumque

fieri

folct, ut

de

re confufe cogitantes
alia

ad mta.

1 1

Tart.

1,

SeR.

11.

Cap.

111.

De ufu

vocum

ex notione cxularc dcbent. Notio igitur confufa dcrerminata non cft ( . 123). Kotio obfcura notas infufficientescontinet (.80). Eft igitur minime detcrminata (. 123).
alia .
Sinif.cA-

fimul attcndamus, qua:

127continet
,

Si

tiotio

confuja
e(i

tiibil
.

prorfus

diftincli

fignificatus
fit

termini

cui

tusfixHs

refpondet
ras

termini

Etenim notio confufa cum , fixtts cxhibct nobis ad rcm agnofcendam atque ab
.

clara (.

aliis

88), nodifccrnendam fuf-

ncm
im
cantis.

Quoniam vcro nihil prorfus diftincti continet , rieri ricientes ( . 80J non poteft , ut in aliquo cafu ad talia attendamus , quae in numcrum notarum minimc funt referenda , confcqucntcr non ingrcdi debcnc notionem rci tcrmino aliquo indigitara? Tcrminus itaque cum nobis continuo eandcm rem fine ulla mutatione cxhibcat, fignificarus cjus fixus cft. E. gr. notio coloris rubri eft confufa & ne minimum quidem diftin&i continet
.

Sigmpca-

....
je
**'*
jj_

NuIIum ergo periculum eft fub ea non comprehendimus

ut uno tempore

voce ruhedinis una deiignemus

quod

alio

'

I28

Si notio confufa aliquid diflincJi contineat

,

vel rei

in
;

qua aliquid

confu-

ti-.stcm-

percipitur

infmt alia

quce a ceteris diftingui poffunt

fignificatus termi.

niscongxi ragus.

^ 11 ' ei re lP on ^et > variationem aliquam fubinde admittit Etcnim ii noconfufa eft , notas , qua: ad eam pertinent , diftinguere non valemus (. S8). Quare fi rei infint practerea a ceteris optime difcernibilia , de quibus minime conftat, num ad notas fint referenda nec ne, fieri omnino poteft, ut fubinde ad ca attendamus , dum termino prolato notionem nobis in memoriam revocamus , vel rem denuo oblacam
tio

agnofcimus quaz alio tempore a notione rcmovcmus Quamobrem cum rem eodem termino denotacam nunc paulo alitcr nobis repraden,
.

temus
fint

quam

alio

tempore
.

deoque minime

fixus eft
,

fignificatus ejus non conftanter idem , aQaodfi quaedam ad notionem fpeclanria pof;

a cereris diftingui

aliis

nocis

indifcernibilibus, falrem refpeclu

cognofcentis ; tum utique accidere potcft , ut difcernibiha fola ad notionem referamus, atque adeo fignificatum termini anguftiorem reddaIn hoc igirur quoque cafu fignificatus minime fixus eft. Qui audit mundum conftare ex cotlo & terra , vel coelum parirer ac terram ad mundum referri; is confuia notione fibi reprsefentat mundum tanquam compofitum ex coelo &terra, eum cum domo comparans cu;us teclum fit coslum, pars habitabilis terra Quoniam in ccelis diftinguit iidera,in terra mineralia flu\ ios , alia &c. alio tempore ad ftellas animum advertit, dum de ccclo ccgitat,vel ad corpora partia-

mus.

E. gr.

n Tellure,

dum

hasc

mentem

e us fubit
;

Mundum

igitur
.

tum

fibi

repraefentat tan-

fiderum ac corporum partialium in Tellure Alius adhuc aliter eunn fibi imaginatur , prout ad hoc potius attendit, quam ad aliud Atque hinc acciut , qui cum voce mmdns notionem confufam con ungunt, non eandem prorfus cum eadem conftanter conungant , ficque minus fixus fit ejusdem iignificatus
.
,

quam complexum

S).

129-

ftve

Tertninorum circa notiones

.

119

129.

Terminu! fixus cft feu fixi fignificatu: , cui notio invariata conftanter Termni rcfpondet. Terminu: vcro vagu: cft, cui non conftanter invariata ref- fixi e>

pondct notio.
neque enim unquam alia notio eidem Contra vox mundus terminus vagus cft , cum nunc denotet corpora totalia continentia , nunc continentia & contentum unum terram , nunc contenta fimul fumta , fed exclufis partialibus, nunc eadcm cum partialibus przfentis anatis, nunc complexum omnium locorum & temporum quomodocunque repktorum, nunc folum geuus humanum &c.
Ita trianguhm <equiUttrttm eft
,

"**& de~

terminus fixus

jitutio

refpondet

quam

figurae tribus ajqualibus lateribus terminatae

150.
Significa,-

Si quii notas enumerare valet notionem difiinclam completam ingredientes,

.

h termino eam denotanti tribuit fignificatum fixum Qui notioncm diftin- tuster" " <ftam complctam habct, is novit notas fufficicnrcs ad rcm in ftatu quolibct agnoiccndam & ab aliis diftingucndam (. 92), cafquc notas a % XttSt Quodii notas altcri cnumcrare valeat fc inviccm diftinguit (. 88) fingulas notas tcrminis iingulis diicernit (. 16) adcoque corum ufu notioncm rcddit determinatam & communicabiicm (. 124), ut non modo ipfi perfpeclum fit,quotnam praxifc nota? notioncm tcrmino dato refpondcntem ingrcdiantur (. 123) vcrum ctiam eafdem notas alteri in memoriam revocare valeat , cui ex paritcr perfpcdtae funt ac noti termini ipfas figniricantes (jT- 116) Termino adco rcfpondcns notio arctis limitibus comprehenfa invariata fubiiftit adeoque terminus ipfc fixus eft (. 129), feu fixum habct fignificatum
7
!

fane , non alia ratioeft, cur termini Mathematicorum fint fixi . Figur.t ordinata ipfis dicitur, quae aequ'latera aequiangula Duabus hifce notis abfolvitur notio,quarum unaquadibet proprio fuo termino indigitari folet fixi pariter fignificatus

Hax

&

131.
,

Si
fiincli

quh cum

voce jungit notionem objcuram

,

admifcetur

Notio enim obicura non cft dctcrminata r 'C J (. 126), adeoque nec hgmhcatus termmi cam denotantis dctcrminatus eft (. 36 ) y ut adeo in ufu termini variari notio queat admifcendo notis infuificientibus (. 80) pcrcgrinas , qua? cx ea exulare dcbebant. Terminus adeo notionem obfcuram dcnotans vaguseft (. 129^. Si quis cum voce jungit notionem confufam cui aliquid diftincli admifcetur, aut fi in re confufe perccpta infint qua?dam diftinclc perceptibilia, notio termino tribuenda fubinde variari folet (. 128), atquc adeo terminus aut (quod perinde eft) fignificatus ipfius vagus eft
termini ftgnificatu! rc y \ J
eft
.

aut ft vagui

vel confufam , cui aliquid di- Termini n ^cain re confufe percepta difiincle perceptibilia infmt , !'g
1

.00

tliS 1-

'1

VJ.9US

(5- 129). Exempla ubivis obvia

thematicos excipias
.

funt

Exempli loco

Plerique enim hodienum terminis utuntur vagis eife poteft vox mundus (. 119J.
.

fi

Ma-

132.
,

St termino quodatn crebro

utamur

eum

nos fati: intelligere arbitramur,

Qumdo

Wolffii Logica.

Q^

fffi

20

Tart.

1.

SeH

11.

Cap. Ul. De

ufu

vocum

inteUire* **fi

renobts

** **uutm tidem refpondentem non attendamus. Patet per experientiam a ^"erti vcrit * s Etenim fi quem terminum prima vice audimus
.

rideamur abfjue
notione.

extemplo qutfrimus

quid

fignificet

Ubi autcm notioncm cidcm

ref-

pondentem cum
notione
ipfi

animo recoluimus; audito termino, de refpondcnte non amplius fumus folliciti. Sufficit nobis utipfo
fcepius

Termim
lJ

...

cunque meminiiTe, nos olim notionem ei refpondentem confideraiTe, adcoque eum non clfe fine mente fonum. Unde difcurfu continuo plurima fundimus verba non attendentes ad notiones fingulis refpondentes:id quod in tanta celeritate, qua proferuntur, fieri prorfus nequit.

l 33-

MniZ" '
Diffiad-

Termmus nobis dicitur familiaris, qucm nos intelligere putamus , etfi adnotionem 3 qu eodem denotatur, non attcndamus. Ut adeo pa J 34legendo aliquo fcripto nonnifi lento

teat, crebro ufu terminos nobis familiares reddi.

gradu pro& redl fU e > quamdiu termini ibi occwrentes nobis non fuerint familiares . miZ Etenim quamdiu termini nobis familiares non funt , iis auditis hxrementeafmns in fignificatu ipforum , adeoque non ante certi fumus nos eum fejuenda , afiequi, quam notionem eidem refpondentem in mcmoriam revocamus bincorta.
Hinc nafcitur
llla difficultas

Patet hinc ulterius, nos

minime tamihares,

&

Iegendi fcripta

Autorum
5-

quorum

nobis

termini

funt

moleftum redditur ipfum legendi ftudium

termU " US ComP^exus videmur nobis notionem babere ei refpondentem , etfi terminus reveTa / inanis Si enim fingulis terminis , ex quibus complexus ccmpkxo denotata. formatur, iua refpondet notio nobis perfpetta; eo prolato mentem noftram fubeunt notiones terminis fimplicibus rcfpondentes (. 116) , adeoque intelligere nobis videmur mentem propriam vcl alterius (. 117). Fieri autem poteft, ut notiones talia reprajfentent , qua? una inefTe nequeunt,confequenter ut terminus complexus contradiclionem involvat Quamobrem cum in numero impoifibilium habeatur, quod contradi&ionem involvit , impoffibili autcm notio nulla refpondere queat (. 34) ; termino in prxfenti cafu nulla notio refpondet nifi deceptrix, adeoque inanis cft (. 38).

cmrix mmino

S' eX termmn f Puc'^ U5

.

13

> quibus fmgulis fua refpondet notiojormetur

E. gr. In Geometria bSUnte refpondet fua notio. Eft enimfpatium duabus lineiscomprehenium, quale eft, quod intercipitur arcubus duorum circulorum fe mutuo fecantibus, itemque fegmentum circuli arcu & chorda terminatum figurx quoque refiilinea feu BjRilineo fua refpondet notio Eft nimirum fpatium lineis re<ftis comprehenfum , veluti triangulum tribus reitis terminatum Terminos hos qui perfpcctos habet , is cum
.

fingulis fuas

jungit notiones

Quamobrem

fi

quis Bitineum retlilineum dicat

reiftilinei

tum

ira-

videmur mentem alterius atque hftin&am ; quod nempe fu figura duabus

telligere

bilinei

lineis rectis

notionem habere eamque terminata . Eiiimvero cum duae

lineae

ftvff

Tcrminorum

circa notiones
.

line* rects fpatium comprehendere non pofllnt ( . 17. Gtom.) ;bil;ncum reitilineum imSimiliter notiones habemus rotat poflibile eft atque adeo nulla eidem notio rcfpondet Quodfi ergo quis de motu celerrimo rotae loquatur videmur motus atque celeritatis Enimvero motus roti nobis intelligere atque ideo notionem habcre motm ttltrrimi rotte Pone enim rotam celerrimo motu gyrari radium celerrimus contradiitionem involvit quendameus ultra periphcriam produci , quantum libuerit Quoniam punctum radii
. , . .

&

produifti

extremum maorem peripheriam eodcm tempore

defcribit

quam quod

ipfi

peripheria rotae rcfpondet ; illud hoc celerius movetur : id quod hypothefin evertit.Ronotio tje igitur motus celerrimus nullus eft , confequentcr nec termino huic complexo Exemplo hoc ufus eft refpondet , fed quam nobis habere videmur , ea deceptrix eft Itibnitius contra Cartefums in Aitis Eruditorum A. 1684. p. 539 ut probaret , fieri poffe, ut nobis videamur habere notionem, cum revera nullam habemus : fed nos accuratius determinavimus ,quandonam id fieri poflit . Noftra enim philofophia amat propofitiones determinatas , praefertim in re tam ardua Maximi profeclo momenti ac utilitatis maxima eft praefens propofitio, cum idex deceptrices frequentiflimae fint inter eruditos
. .

quod obfervat, rationem redditurus caufam termino indigitat, 1\otiodealiam jungit notionem quam ejus , quod obfervat ; tum fi- ceptrix non huic autem cau * bi videtur babere notionem termino refpondentem , utut revera is ftt inanis . Ejus , quod obfcrvamus , five cxtra nos , five in nobis , notionem aliquam habemus (. 34) Et quoniam ea , quce funt vel fiunt,
Si
qttis,

ejus

fua

non dcftituuntur rationc, unde

,

(. 4. Difc. pr<elim.)

intclligitur, cur fint , vel fiant ens vero contincns iftam rationcm caufa dicitur;

patct utiquc caufam aliquam ejus adcffe debcre quam adeo tcrmino aliquo indigitamus. Vidcmur igitur nobis habcre aliquam notionem teE,-

quod nempe denotet caufam ejus , quod obfervamus (%. 34) Enimvero dum quis caufam & id , cujus rationcm rcddcre debet , hic a fe invicem diftinguit tanquam entia duo, quorum unurn alterum non eft non tamcn nifi unius notionem habet ncmpe ejus, quod obfervat:
mini
,
.
;

caufa?, cujus

fibi

aliquam notioncm habere videtur, revcra nullam ha.

indigitat , inaniseft. Notionem haObfervamus ierrum a magnete attrahi eiufque polo adhaerere bemus hu us attradtionis , quatenus eft phamomenon quoddam feu effectus naturae AEam etfi adhuc ignoratam deife debere phsnomeni hu'us caufam , ratione convincimur ar.ticipando termino quodam indigitare licet ( 37). Solet itaque appellari 1 attrxSrix Jam fi quis notionem phsnomeni feu effeitus a fe obfervati transfert ad caufam eamque confiderat per modum entitatis in magnete , per quam motus ferri ad magnetem eiuique adhaefio producitur; tum fibi videtur habere notionem vis attradtricis magnetis, cum tamen nullam habeat , adeoque vis illa attractrix magnttis eft terminus inanis (. 38), 8c qui eam allegat tanquam caufam motus ferri ad magnetem atque mutux adhaefionis, dat fine mente lbnos Iftiufmodi notionibus deceptricibus fcatet philolbphia fcholaitica, praefertim Phyfica nihil enim frequentius eft , quam ut caufam effectus a

bet.

Tcrminus itaque, quo cam

;

E. gr.

fe

obfervati,

quam

ignorant
.

termino aliquo

mdigitent

&

rationem effe&us reddituri

terminum iftum allegent Cum in rerum natura effeclus unus fit caufa alterius effectus id quod hic vel experientia notum fumere licet, fuo locoapriori demonftrandum; non reprehendimus , quod rationem effeclus ab alio, cuius caufam ignoramus proficifcentis reddituri hunc e;us caufam allegemus, quoniam ablonum foret negare , quod \eritati confentaneum fed id tantummodo minime ferendum ]udicamus , fi quis fibi
,

videtur habere peripectam caufam alicujus phsenomeni , dum eam nondum cognitam nomine quodam ab aliis rebus diftinguit . V. gr. Videmus acum altero fui extremo ad planum perpendiculare internum poli ferrei borealis applicatam , altero autem tantifper a

Q^2

P ol

22

Part.

L SeM.lL Cap. III. De ufu vocum

. ;

horizontali axi magnetis paral'elam detineri Situs hic efte&us artraitionis magnetica: per polos ferreos magnetis fefe exerentis Quamobrem fi pcr iftam attraitionem a pofteriori luppofitam tanquamper caufam explices, quomodo acus in fitu ifto detineri poffit nemoLogicae gnarus hoc reprehenderit Etenim fi vel maxime perfpeiia fuerit attractionis magneticae caufa , non

polo auftrali diftantem acus gravitati adverfus

.

in fitu
eft

tamen ab illa tanquam remota tanquam a proxima derivanda.

petere licet Similiter fi

rationem

quae ab eftectu eius obfervabili

,

Mathematicus quantitates cfteltuum atque

is

virium ad eos prxitandos requifitarum determinare voluerit

minime opus habet , ut

is

effentiam vel attributa rei , per quae concipitur, perfpiciat , adeoque mino, quo caufa indigitatur, etiam fi hsec ei perfpecla non fit

poteft uti ter-

Is^otionis

vtmina o
in dece-

ptricem
degeneratio

'37 quod obfervat , reprafentat tanquam ens , a quo id , quod obfervat , proficifci poteft; is illius mtionem babet , fed inde raSi quid cnim fieri obfcrvationem reddere nequit ejus quod obfervat mus, tum dubium prorfus nullum cft, quod fit aliqua caufa (. 4. pcr notionem caufa jT. frtec. allatam) , undc id profiDifc. preclim. ncquc dubitari potcft , quin ab ca id proficifci poffit , quod cifcitur ficri obfcrvamus. Quamobrem ii eam nobis reprrefentamus tanquam

Si quis caufam ejus

&

ens

quo

id

quod obfcrvatur

proficifci potcft

nihil impollibile

nobis repraefcntamus, adcoque notionem

(

illius caufae

utique habemus

34 ) cx ifta notionc Enimvero cum idcm per idem explicari non poflit rcddi ncquit ratio ejus Si affirmes id fieri pofTc quod obfervatur diccndum crit , id quod ficri obfcrvamus ideo fieri , quod fiat Enimvcro cum talc quid affirmare idcm fit ac nugari , quod pcr fe patet quamdiu cum termino caufam cjus dcnotantc , quod obfcrvamus non aliam notioncm conjungis quam qua? cxhibct id quod obfcrvamus, ex ea hujus rationcm rcddcre non potes
;

E. gr. Si quis
ferri

utique aliquam habet notionem . Enimvero ex hac notione rationem reddere nequit , cur fcrrum ad magnetem moveatur Si quis enim viin attractricem, cuius non aliam habet notioejufque polo adhaereat nem quam quae motui ferri ad magnetem refpondet , tanquam ejus caufam alleget is dicit, ferrum moveri ad magnetem eique adhaerere , quia ad eundem movetur eiqueadSimiliter fi quis gravitatem concipit per vim , qua corpus hasret , adeoque nugatur fertur verfus centrum terras ; is utique habet cus notionem. Enimvero rationem redditurus cur corpora verfus centrum ferantur fi alHrmet, id fieri propter gravitatem, 8c hanc eus caufam alleget; is dicit, ea ferri verfus centrum Terrae, quia verfus terrae centrum feruntur , adeoque denuo nugatur. Fieri adeo poteft, ut quis habeat notionem genuinam termino refpondentem , fed quae ob ejus abufum degenerat in deceptricem, ita ut terminus evadat inanis . Haec non mira videbuntur ei , qui perpendit terminis notiones nonnifi arbitrario tribui , atque adeo fieri poffe, ut termino notionem auferamus, auam eidcm tribueramus, nec repugnat , tale quid a nobis fieri poffe maxime infciis
,

vim attractricem magnetis ad eundem & adhaefionem cum eodem

.

concipit
is

tanquam

ens

quod

efHcit

motum

ejus

.
Significatlis

138.

Notio
proprie

,
,

qua

"

dcftinatur

repracfenratur rcs , cui indigitandae tcrminus fignificatum cjus proprium conftituit. Et tcrminus

ahquis tamdiu

terntini

proprii
definitio.

fumi dicitur , quamdiu eidcm illa notio attribuirur , imo ipic t:r,n\nus refpeclu hujus notionis, confequenter ctiam rei, qux ifta rcpra?-

five
prxfcntatur ( 37)
tionis vcl rci

Terminorum
>

circa notiones
,

123

proprius

appelhuur

tanquam

figtium hujus no-

proprium.

E. gr. Eudidcs voce trianguli denotat figuram planam tribus lineis recCtis terminatam. Huic igitur figur.se fignificandx cum terminus ifte deilinccur; fignificatus vocis triangufiguram planam tribus lineis re<ftis li nroprius in Elementis Eudidis eft , quod denotet terminatam . Et vox triangulum eft terminus proprius , quo figura ifta in Elcmcntis Omnes termini, quos hactenus in medium protulimus &. quos in poclidis denocatur fterum per omnem philolophiam proteremus , datas quafdam figniiicant notiones, quibus res a fe invicem dirterenres reprxientantur , atque ita proprium habent iignificatum Ita in fermone tamdiu proprie fumuntur, quamdiu ifts notiones ipfis attnbuuntur communi vox Sal denotat luminare iftud magnum, a quo lucem ac calorem Iiaurimus in quod fuo fe fulgore, quo oculos noftros perftringit, fatis prodit. Quamdiuhaec terra vox de corpore ifto totali uiurpatur, tamdiu eadem proprie fumitur . Quoniam omnes voces , quibus in communi fermone utimur, rebus datis fignificandis deftinantur ; figniticatum quoque proprium habent , etli non femper fixum , fed fubinde vagum (. 129;.
.

&

&

Significatus
.

39-

,
.

vocum in communi fcrmone proprius conftituit ufum loquendi Ut adco ufum loqucndi obfervct, qui vocibus fcu tcrminis qw ^r u quibas rcs reprcefentantur iis in communi fercas tribuit notioncs mone indigitatcc
,
.

E. gr. In communi fermone vox Sol fumitur pro luminari magno, quod lucem ac calorem Terrae lubminiftrat (5138;. Ufus igitur loquendi fert, ut voci Solis notio triQuamobrem cum buatur, qua iftud , non aliud corpus mundi totale repranentatur Aiironomi eadem voce eodem in fignificatu utantur, ab ufu loquendi minime recedunt
.

I40.
in

Ufui loquendi

in

fermone communi refpondet

,

difciplinis

ac arte *p ce

qui eft fignifkatus eorum in difciplinis ac artc proprius. Qiiamdiu adco termino tribuimus notionem , qua res cadem reprxfentatur , cui ftgnificandse in difciplinis vel arte is deftinatur tamdiu a recepto ftgnificatu non recedimus (JT. 139)
receptus terminorum figmfcatus
;
.

J'& UjUa

&
.

M
~

tus q:n-

narn

E. gr. Euclidi in Elementis fignra ordinata

eft

figura

gula

Qui termino huic

tribuit
.

notionem, qua

rectilinea aquiiacera Sc eadem figura repra:ientatur ; is

aequian-

icatum iervat Quodfi ergo quis figuram ordinatam dicit eife lateram circulo infcriptibilem ; is fignificatum vocis noa mutac Nam figura aDciuilatera circulo infcriptibilis eft iquiangula figura aequilatera a?quiangula circulo inicriptibi.

receptum figuram aequi-

&

lis

eft

Sive ig:tur a:qual!tate

angulorum

five

quod circulo

inicribi

poflit

utaris tan-

difcernendam, eadem inutroque cafu figurarum fpecies denotatur, confequenter idem vocis fignificatus eft. Diximus jam aliqua huc fpedtantia in dncurfu praeliminari (. 141) enimvero cum ipfe fatis fuperque fuerim expertus, haerere fubinde viros dotfos in eo , num \ox aliqua in recepto fignificatu fumatur , an cus fignificatio mutetur, ideo non inconfuhum mihi videtur quaedam ea fini apponere theoremata
aliis figuris
:

quamnota ad eam ab

141.

difmcla completa , termi- significam ftgmfcatus idem eji , quamcunque eidem )ungere volueris Si cnim no- tusidem tiones rei , qus formantur , fuerint complerae illarum lmndo unaquaeque , notas fufficientes exhibet ad rcm eandem in ftatu quolibet agnofcen- cum l~
.

Si ejufdem rei plures formarl pojfunt notiones

dam

&

ab

aliis

diftinguendam

(.

92;

Qiiamcunque

igitur

earum JiomL
confijiat

termino

124

Tart.L SeH
,

//.

Cap

III.

De ufu vocum
nifi

termino jungas

nunquam tamen cundcm

cidcm
.

rei tribues

( jT.

fignificatus fubfiftit (%. 37). Nam agnofci ab E. gr. Pentagonum regulare plures admittic notiones completas aliis figuris diftingui poteft tum per laterum & angulorum aequalitatem , tum quod latera fint aequalia, ipfum vero circulo infcriptibile , tum quod finguli anguli contineant

48), confequcntcr idcm

&

-unius recti, feu quod excedant rcftum parte

ipfius

quinta

Termini

igitur ftntagoni

rrgnUih idem eft fignineatus, quibufcumque notis utaris ad notionem ejus completam formandam notioenimconftanter eandem figuram reprsfentat Similiter hucfpetilant exempla parabola: & Dei fupra (not. . 141. Vifc. frxiim.) allata
: .

I42. ^flinscaSi quis babet ejufdem rei notionem claram fed confufam^ alter vero difus. ftinclam , quam termino conjungit i ejus fgnificatus idem eft Notio clara notas exhibet ad rem agnofcendam atque ab aliis difcernendam fufficientes (. 80), utut qui diftinctam habet , notas iftas diftinguerc valcat , qui vero nonnifi confufa utitur eas diftinguere non pofiit (jf.
.
.

ad rem oblatam agnofcendam atque ab aliis dilccrncndam , five eas diftinguere poflis , five minus; nunquam evcniet, ut terminum tanquam nomen rebus divcrfis tribuas (. 48), confequcnter fignificatus idem fubfiftit (. 17)

88)

Enimvero quamdiu not

fufficiunt

operam navant , definitiones figurarum negligere fo* terminis , quibus fignificantur , notionem claram jungunt Qui verotheoriam fibi familiarem reddit, definitiones tamquam futurarum demonftrationuni principia fibi familiares reddit , atque adeo cum terminis , quibus figurx ind'gitantur, notiones difr.incr.as jungit . Quodfi igitur aker pentagoni regularis tantum habuerit notionem claram, alter vero diftinctam, quoniam utriufque notio eandem figuram reprsfentat , uterque terminum pentagoni regularis in eodem fignificatu fumit nec obftat (. 14IJ, fi vel maxime notio diftincta exhibeat notas , quas clara contentus in eadem non advertit , v. gr. fi dicat pentagonum regulare efie figuram squiangulam, cuus angulus excedat re&um parte e:us quinta, cum notione clara contentus revera in laterum oc angulorum aequalitatem oculum convertat
E. gr.
praciicae

Qui Geomerria:

lent

atque

figurae intuitu

cum

143.
fi

Cafustertius.

H' nc confcquitur, nec obflare eidem fignificatui termini,

alter notat

ab aliis difcernendam fufficientes rite enumerare vel novaleat , alter vero eafdem enumeraturus fundat fine mente jonos eagenuina notione clara inftruclus %el alleget infufficicntes alienas tas ,

ad rem agnofcendam

&

ne defeclum notionis dijl'mcl<e atque complet* agnofcat Etenim dum altcr rem revera agnofcit ac difcernit per notionem, qua? ipfi eft , claram , minime autem per notas , quas fibi enumerare vide-

que impeditus

rur; cafus praefens prxcedenti aequipollet (. 142). Huc pertinet tanquam exemplum, quod in difcurfu prxliminari
philoiophicis diximus in alienum fignificatum non converfis nibus minus accuratis fubftituantur meliores .

(. 147 ) de terminis propterea quod definitio-

H4diverfu convementes,

sijnifica-

Si duo

cum eodem

termino jungunt notiones rebus

.

untcmi- ejui fignificatus diverfus eft Tcrmini enim denotant res, notionibus refniquando pondentcs notio(. 37J . Qiiamobrem fi eidem termino junguntur dtverfus n es

five

Terminorum

circa notiones

115

nes rebus diverfis convenientes, codcrn termino res diverfae indigitan-

tur. Ejus adeo fignificatus divcrfus

.

eft

145. Eodcm modo patet , terminum in dherfo fignificatu accipi ab eodem cafus Autore , fi non confianter ei notionem jungat , qua eaciem res denotatur alius Pcrindc enim eft , five unus diverfo tcmpore faciat, quod duo eodem faciunt vcl divcrfo. confequenter a diffcrenra Quoniam diverfitas fignificatus petitur a re repnfentata
.

noyonum matenali
Si terminus

103,; nulla hic habenda

.

eft ratio ditlerentis

formalis (. 77).

I46.

quidam

figniricatu

proprio transfcrtur ad fignificanlicet

significa-

dam rcm

aliam luo tcrmino proprio

fmi\Y\tud'\ncxx\>figwficatus iftc

non dcfticutam , ob quandam tus &_ dicitur impropnus Sc vox fumi improprie fer- tenmni
,

rur, imo ipfe terminus improprius audit rcfpeclu hujus rci figniricandam transfcrtur.

ad

quam

imP'>P ri i dynitto.

gr. Vocis Ocidi fignificatus proprius eft, fi fumitur de organo corporis, quo mediante videmus Enimvero f\ eadem vox transfertur ad mtellectum ifque dicitur Ocuiut mentis; tum eadem vox improprie lumitur Habet enim ifta anima; tacultas , qua cognofcimus, quae funt elfe poffunt, proprmm fibi terminum, quo denotatur , nempe intellettum fimilitudo, vocem imelltlius. Supponitur autem hic nliqua inter oculum Loquimur hic de fignificatione ob quam nomen iitius organi tribuitur huic facultati impropria, quatenus eft logicoe confiderationis In Rhetorica enim, ubi de tropis agitur, plures commemorantur verborum tranflationes ad fignificandum rem al:am, quarrv quae fimilitudinis gratia fiunt : fed ibi , fi rem logice examines, non femper a proprio Ita in 5>lignificatu receditur, etfi adfint rationes, cur terminis propnis non utamur necdoche nomen regionis loco nominis metropolis proferimus , non quod nomen regionis ad fignificandam metropolin transferamus ; led quod illud hoc loco notius exiftimantes ab altero fic nos rectius intell'gi arbitremur , imo lubinde quoque ea de caufa, quod nomen regionis nobis fit familiarius nomine metropoleos, adeoque iftud luccurrat, dum hu'us meminiife volueramus Similiter in Ironia contrarium e.us dicitur, quod verbis fignificatur, non quod verbis contranum fignificatum tribuamus, led pluribus aliis de cauiis , v. gr. ut , qui mali quidpiam patravn , pudore fuffundatur, dum ita apparet fe fecifle contrarium e;us , quod fieri debebat
. .

&

&

S-

J 47.

Si

quis termino
rei alterius
,

ad rem quandam
is

fignificandum
.

deflinato jungit

mtio- Sigmpcatus ter"

immutat Etcnim notio, qua rcpra;fcntatur rcs , cui indigitanda? terminus aliquis dcftinatur, fignificatum proprium ejus conftituit (. 138) Quodfi crgo in locum hujus notionis fubftituas notionem rei alterius ; termini lignificatum utique immutas
fignificatum ejus
.

nem

umj

mutetur.

148.
dejlinatus

Si terminus
rei ftgnificanda?

aliquis
atii ,

rei

cuidam

fignificandcf

praterea adhuc
fignificatus pofte-

Significatus du0
11

cujus notionem
efl

babemus

defiinatur

rior

perinde proprius

ac prior.
,

Proprium enim fignificacum

conftituit

^?J

notio, qua res reprccfentatur

138). Quodfi ergo duas habueris rerum diverfarum notiones & utramque eidem tcrmino jungas i non minus unius , quam alterius fignificatus proprius erit. Va-

cui indigitanda: terminus dcftinatur(. iermini.

116
Vana
,

Tart.
,

I.

SeH.lh Cap. Il.De

,

ufu

vocum

effet olveclio fi quis atfirmarec fignificatum proprium eflfe , qui fit tempoit , neque enim tempus ingreditur definitionem fignifipatus proprii (5- 13S) , adeoque nec cus habenda ratio elt ubi de fignificatu proprio judicium rerre volueris (. Fieri autem potert ut citra confufionerh idem terminus duos habeat fignificatus 48 ) proprios , ncmpe alium in communi vita vel arte , alium in data quadam dilc iplina , vel alium in hac, alium in altera diiciplina. E. gr. Arcus c\: fagitta fuos habent fignificatus proprios in vita communi , funt enim voces totidem rebus fignificandis deftinatx,quarum tanquam inftrumentorum obviorum notiones habemus minimum claras Enimvero in Geometria iifdem vocibus alius tribuitur fignificatus , cum arcus pro parte lineae curvse , fagitta pro recta ex arcu ad medium chordae perpendicutariter ducta fuNotiones in Geometria & vita communi iifdem vocibus tributae non funt eaemitur dem , etfi aliqua fimilitudo intercedat , quae Geometras determinavit ad notiones geometricas iftis terminis indigitandas , in ipium autem (ignificatum non magis ea influit, quam temporis prioritas , de qua modo diximus Non minus vero fignificatus arcus & iagitts proprius eft in Geometria , quam in vita communi Nec ex diverfitate fignificatuum propriorum ulla nafcitur confufio, propterea quod circumftantia: , dum vocibus iftis utimur , fatis fuperque loquuntur , num in fenfu geometrico , an in communi ea?Nos in Pfychologia multis utimur terminis a rebus materialibus ad dem accipiantur animam translatis , fed non in feniu improprio , quoniam fingulis notiones tribuimus, quibus aliquid in anima indigitatur , ita ut fignificatus fubfifteret , etiamfi eazdem vo-

prior

ces

nunquam de
Si terminus

rebus materialibus fuiifent ufurpatas.

149competit
,
,

Terrninus
clarus
rei

cui proprius

qmdam fignificatus
,

praterea adbuc
vel faltem ob-

alii [tpiificandce
;

deftinatur
is

cujus notionem vcl nullam

.

q.tando

pat inavis
.

fcuram habemtts

Etenim ii tcrminus, cui proprius quidam ilgnificatus compctit, alii rci adhuc iigniricandce dcftinatur , notio fignificatum proprium conftituens (%. 138 ) ci demitur , ut iignihcatu omni vacuus cenfcri debeat. Qiiamobrem ubi ejus rci , cui iigniricands dcftinatur, notionem vel nullam , vcl ialtcm obfcuram habcmus; tcrmino quoque novo iigniricatu imbucndo notionem claram tribuere nequimus, multo minus diftinclam completam. Qnoniam tamen propter notionem ab co removcndam aliquam Abi haberc videtur , terminum ideo clarum cxiftimans (. 81) , vel etiam ob familiaritatem (. 132) ; notionem nonniii dcccptricem termino jungit, qua: cognofcenti imponit, cum is in hoc cafu revera iit iine mcnte fonus. Eft itaque terminus nonniii inanis (. 38).
erit

in altero boc Cajtt inanis

E. gr. Vox mew.s , quatenus denotat quandam animi humani paffionem, ortam ob imminens periculum ,'proprium habet fignificatum. Enimvero quando a Scholafticis naturx tnbuitur ob imminens vacuum, nulla ei notio refpondet , adeoque fine mente lonus eft Similiter vox odium pariter ac amor fuum habet fignificatum proprium , quando de homine ufurpatur Sed cum Scholaftici odium & amorem tribuunt corporibus inanimatis , utraque vox fit fine mente fonus Similiter vox animx fuum habet fignificaturn Enimvero dum ad plantas proprium , quando fumitur de principio in nobis cogitante
.

transfertur, nulla

ipfi

amplius notio refpondet

fitque ex termino claro

vox inanis

150.
ipfi

Significatus pro-

Quodft
:

in fignifcattim vocis

quem

tribuit ufus loqucndi

inqukere

prius

jubeamur, tum 1. varii cogitandi funt cafus, in quibus voce illa utimur 2. qusecunque in re illa diftingui polfunt , cui incft quod voce
iudigitatur, fedulo funt diftinguenda:
3.

quomodo
detegatur.

cxaminandum, quamam

fint

illa

five
illa,

Terminorum circa

notiones

127

ifta hic utimur, dum fcilicet cafus alios tn mcmoattcndimus, utrum adhuc vocc ifta fimus ufuri rcvocantcs riam nobis ncc nc , fi hoc vcl iftud abeflct , vel li hoc aut iftud folum adcflct. Hac fane ratione detegcmus notas, quce notioncm ingrcdi dcbcnt vocc

ob quae vocc

data dcfignatam

Nimirum
rcs notione

qui fignificatum vocis

,

loqucndi tribuit
ifta

proprium qua:rit, quem ei ufus notionem invcftigare nititur, qua repra?fcntatur indigitara (. 139). Jam vcro omnis notio, five tanis

tum
funt
tui

clara fucrit, fivc diftin&a fuas continet notas (jj\ 80.

rei

88), quae

ftigare

&

(.79), adcoque notioncm quxrcntcs notas invetcnemur cam ingredienres Jam nota? eflkiunt, ut rcs agnofcaab aliis diftinguatur (. cit.). Quamobrcm fi abfunt , non amintrinfecae
.

pcrmovcmur ad utcndum ifta vocc gcndx funt pcrpcndcndo, num his vel
plius

(.
iftis

32).

Notx
,

igitur dcte-

abfcntibus

vel his folis

prxfcntibus, adhuc voce ifta utamur. Quoniam in philoiophia a recepto verhorum fignificatu non eft recedendum (. 141. praefeus problema de inveftigando fenfu vocum proprio , quem ex ufu Vifc. fralim. )
;

Et in cus reiolutione una continentur princiIoquendi obtinent , magnne eft utilitat s E. gr. Si unde demonftrari poteft , vocem al quam in recepta (ignificatione fumi pia quis qu&Tit fignificatum vocis lux , quem ex ufu loquendi obtinet; ei attendendum eft ad eos cafus , in qu bus lucem adelfe dicit , tum ad oppofitos , in quibus eam adeffe negat , ut appareat , quaenam fint ea ob qu lucem adeffe afferamus . Quoniam itaque deprehendimus nos quod lux adfit inde agnofcere , quod corpora circum ecta videre poffimus ; eam autem nondum adeffe affirmamus , quando eadem videre nondum liideo hinc conftat voce tuch ex ufu loquendi id denotari , vi cu us corpora videri cet
: .
:

&

polfunt

151.
circumfpeclus
efft

Ex
ufus
,

hac"tenus didtis apparet,

quam

deheat verborum circum-

ne aut notionibus dcccptricibus nobis imponamus verba cum re- fpettus bus confundcntes, aut vocum indetcrminato ac vago fignihcatu evi- *&wrwm u* Hi dcntiaj cognitionis obiccm ponamus ac fumma imis mifceamus.
*

VVolffii

Logka.

C A-

ii8

?art.

1.

ScB.

11.

Cap. IV.
V.

C
De
Def.nitjc-

AV U
.

Definitionibus
152-

nisdefittitio.

TT^^V *
1.
ta?
.

qua fignificatur notio completa atque de, cuidam refpondens. Sumitur fubindc pro termino rminata rc ipfa notione completa atque detcrminata rci termino dcnotaIpfe autem tcrminus aut res eodem indigitata Definitium appelEfinith eft oratio

definitiones non referamus nifi notiones completas arque deternvnatas , patebit deinceps . Diftinguimus autem notionem completam atcjue determinatam a ucfiirtio-

latur Cur ad

ne, tanquam fignum a re fignificata, quemadmodum notio a termino ( . 36 ), enun(5.41; a nobis fuit diftinita Dirmus, notionem eile debere completam atque determinatam , cum notio completa dicatur , quatenus notas ad rem agnofcer.dam fufficiunt ( . 91), determinata vero , quatenus norae nec plures, nec paucores adfunt , quam qux ad hunc lcopum lufficiunt ( 113 ). E. gr. Si nobis triangulum repraeientamus tnbus lateribus aequalibus terminatum; nor'onem habemus completam atque determinatam iflius fpeciei triangulorum , quae ternvno trianguli xqniUtni indigitaciatio a judicio
.

Tria.ngulum igitur xtptilattrum fi d'citur efle tnangulum, quod tria latera aequalia tur halet ; trangulum ajquilaterum eft defimtum, verba vero , quibus notio fignifkatur eidem relpondens, definitionem abfohunt Ipfae definitiones Logicae haitenus allatx ia poiterum afferendae definitionum exempla praebent
. .

&

Ouot not*indefnticne
r -

-';-'
,

randa

*53 enumerari debent nota nec plures , nec pauciores , quam QUte ad rem dffinitam agnofcendam ab aliis dijlinguendam fi.Jfidunt Eft enim defmino oratio , qua iignificatur notio completa atque determinata (. 152) : notio vero completa determinata notas continec ncc plures, nec pauciores , quam qua ad dcfinitum agnofccndum at-

1"

definitione

&

&

rebus aiiis diftingucndum fufficiunt ( 92. 123). Quamobrem cum in oratione terminos combinemus(jT. 41) , quibus res denotantur, quarum notioncs habcmus ( . 37 ) ; in definitione combinandi funt tcrmini , quibus denotantur notce ad rem repra?fenrandum fufficientes. Defmitionem adco conditurus cnumerare debct notas ncc pJures, nec pauciores, quam quse ad eam agnofcendam atque ab aliis di-

que

fcernendam fuffiount.
triangnlum aquiUterum definit per triangulum, quod tria latera aequalia habet , is enumerat fufficientes ad hanc figuram agnofcendam & ab aliis cum triangulis, tum Etenim a Figura quacunque rect'linea alia diftinguitur numero figuris difcernendam ternario laterum , a triangulis cereris eorundem aiqualitate. Quodfi cmiiens numerum ternarium; non amplius illam figuram diitingues ab aliis figuris aequilateris . Si omiferis aequalitatem laterum retento numero ternario, non eam diftingues a figuris trianguNeutra igitur harum notarum abefie potelt Enimvero fi quis trangularibus cetcris lum definiret per fieuram tiia latera arqualia & tres angulos aequales habentem , ieu per figuram trilateram, aequilateram , aequianguhm; tum nota una foret fuperfiua.,nern-

Qui

r.otas

pe

De
}>e

Definitionibus

129

squalitas angulorum, propterea quod triangulum aequilaterum efl quoque aequiangu.Lqualitas aJeo angulorum non in notarum numerum relerenda , qua: definitionem ingrediuntur ; fed inter ea , quae de triangulo aequilatero enuncianda. Similiterdefinitionem Dei in gratiam theologue naturalis fcicntifica methodo pertraclands conditurus non plura eus attnbuta in ea enumerare debet , quam quae ad eum ab aliis rebus difcernendum fufficiunt: cetera ad judicia de Deo formanda, feu propofitiones fpeiiant.

lum

154nift

Definitionem ingredi non debent^

qu<f rei definienda? intrinfeca funt

cnim enumcrantur notaj rei definiendaj (. Nihil ergo fumuntur ab iis qux rcbus intrinfeca funt (. 79) dchnitioncm ingrcdi dcbct niri quod dcfinito inrriniccum
In dcrinitione
tac
,
.

l^nam c m lc x^x). Sedno- P !

.

rrc(

pojfmt

trium laterum asqualitas, per quam difcernitur triangulum aequilaterum a cetealiquid ei intrmtecum. Attributa Dei quae ingrediuntur deiinitionem ipfius, funt aliquid ipfi intrinfecum Diximus fupcrius ( i^o; , notionem figurae ordmatae completam atque determinatam elfe , II eam concipiamus tanquam asquitateram Sc circulo inlcnptibilem Vidctur adeo notionem ingredi aliquid, quod minime jntrinfecum nempe quod circulo inlcribi poflit Enimvero cum in definitione non dicatur , figurara ordinatam eflc circulo inlcriptam , fed faltem qnod ea circulo infcribi poflit ; iita inIta
,

ris

eit

utique tanquam aliquid figurae ordinatae intrinfecum confiderari poteft, cura fluat ex eo , quod figura: inetle nemo negabit , ncmpe ex laterum atque angulorum xqualitate fimultanea Ne igitur in praxi Logicae fcrupulus nobis oriatur, lubet fequeates addere propoiitioues
fcriptibilitas
.

Si quid in definito pofjibih concipitur,

Cttm quid confidiranda
.

illa

pojffibilitas

Cum

ea

qux

iunt vel fiunt

tanquam intrinfelua non dcfti,

Tofibilitatcs rci

tuantur rationc, unde intelligitur, cur fint, vcl fiant (. 4- Difc.pr<elim. ) fi quid in defimto poflibile feu eflc vel fieri pofle concipitur , ratio quoque in eo efie debet, cur id in eodem poflibile fit, confequcntcr datur quidpiam aclu in definito, propter quod alterum pofli;

intrinfec<*

bilc.

Quamobrem
,

poflibilitas

ifta

qux

per quidpiam inexiftcns una

inexiftentis

determinatur
E. gr.

concipitur per modum refte tanquam intrinfccum quid coniidcratur

rci ac~tu

atquc adco

vi ignis liquefieri potefl: . Ratio , cur liquefieri poflit , pendet ab qualitatibus maflarum fimpliciorum, quae mixtionem ingrediuntur, quemadmodum in Phyfica docetur . Imo fufricit hic nobis generaliter cognovfife , dari aliqurd in piumbo, per quod liquabile concipitur Liquabilitas igitur concipitur tanquamquidpiam plumbo incrinfecum inter notas recenletur, per quas metallum iftud ab aliis corporibus diitinguitur . Similiter fieri potelt , ut homo doctrina imbuatur ideo doftrinae capax dicitur. Ilta capacitas per facultates animae determinatur atque perinde ac hae cidem intrinleca concipitur .

Plumbum

euis textura

&

&

&

155.

Hinc confequitur , modorum quorumcunque atque relationum ad alia if dorum poffibilitatet tanquam rei intrinfecat conftderandas effe Etfi cnim modi pcr &rcla~ eflentialia entis non dctcrmincntur , ut actu infint (.67); attamen tionum per cflcntiaiia eorum poflibiiitas determinatur, ut res data dati cujui- pofliMidam modi capax fit. Si enim negas , atquc omnem modi detcrminar utes .

tioncm unice ab extrinfeco principio acccrfendam effe ftatueris, ita ut non prxfupponatur poflibilitas admittendi hunc modum in. ipfoftibje^

cto;

3o

Tart.

1.

SeZ.

11.

Cap- IV.

eundetn modum inducere valebir, hoc eft, ignis lignum vel lapidem perinde liquabit ac metallum: quod abiurdum eft atque experientia: repugnat Non aliter fe res habet cum relationibus , qua: quidem per eifentialia entis non ita determinantur,
cto
;

caufa eadem rei

cuilibet

Toffbili-

pcr cadem tamen poflibiles funt, ita ut iftis falvis poffibilitas earum a fubjeclo removeri nequeat. 157omnia ejjentialia ftmul determinantur , ineffe inqute per Pcffiwilitates ,
ut aftu intint
;

tatesinter telliguntur

per

modum

attributorum propriorum
,

qu<e vero per

unum
.

vel

ahributa aliquot eorum determinantur

refewid*.

per

modum

attributorum communium

Rei

emm

per omnia eifentialia iimul determinantur , func , quae attributa proprias que vero per unum vel aliquot eorum determinantur, funt attributa communia ( . 66). Jam poflibiiitates , que per
intrinfeca

intrinfeca rei

qua tales determinantur, tamquam intnnfecum quid conilderantur (. 155). Esedem igitur , ii per omnia eifentialia iimul dererminantur, pcr
vel

modum
,

aliquot

eorum

per

attributorum propriorum; ii vero per unum modum attributorum communium conciS.

piuntur
158pojjibile
,

Tofjihili-

Quod
p
j^t>iie

in re
>

quadam non
pojftbilitas
,

concipitur

ritfi

pr*efuppofito
.

Mesinter ej us modo
modos refetena*.

ejits

concipitur infiar alicujus

modi
:

quodam Quod non ante

;

concipitur

quam modo quodam

actu inexiftente

ejus pofli-

quod per fe pabiiitas in re admkri non poteft, niii prsefente modo tet . Enimvero poflibilitas, quie in re non potcft admitti, niii prxfente modo, cum non pcr ea determiuetur, qux conftanter infunt (. bj) , tanquam mutabiiis, adeoque initar alicujus modi concipi debet
tfi hsc theoremata nimis abitracta videri poilint iis , qui praeiuiicio hoc tenentur, communi lermone obviis mdigitari queant ; id tamen obftare quafi omnia termiuis rite dijunon debet , quo minus ea tradamus,qu ad definitiones accurate iormandas dicandas apprime neceifaria. deprehenduntur

&

TJotitia

addefi-

Definitionem termirit conditurus notionem babere debet rei, quam is denotarum nojje terminos , quce eam ingrediuntur Denotat , diftinclam

&

niendum
requijtt*.

finitionem enim conditurus enumerare debct notas , quot ad rem definiencj am agnoicendam & ab aliis diftingucndam fufliciunt (. 153; . Sed. qui notas cognoicibilis enumerare valet , is ejus habere debet notioncm diftinctam ( . 90) & ut eas enumerare poflit, earum terminos nofle (. 36. 37 ) . Derinitionem itaque conditurus & diftinctam habere debet notionem rti detiniendae , & tcrminos noffe nocarum, quaj

eam

Cxztefii notiones rerum diftinitx parum curx cordique fuere eruditis, fi Mathemaricos excipias ; mirum videri non debet , quod y praeterquam in Mathefi, adeo rane fint dfifiaitiones accu;atae . it praeterea non exiguas dirHcultatis mdica-

ingrediuuturQuouiam ante tempora.

re

auxnam

fint

notx

rei definiendx

Sc

quot earum notionem reddant completam

at:
.

que

..

De
<jue
tract.ire,

Definitionibus

131

determinatam (. ioi). Atque ideo non taedet do&rinam de definitione uberiusperquani hactenus iattum tuit a pliiloiophis
.

160.

In
ncs

defirittionibui

non utendum
in

efi terminis nift propriii

,

&

condimus cum
.

rincm

uc

alceri

ligniriccmus

Dcfinitio- Qurfes notioncm com- ^ermni

fixii
.

pletam

atque dcterminatam

fc nocioncs excicare valec , qux cum ccrminis, qui dcrinicionem ingrcdiuncur (.ii7),conjunguncur fingulis invariata rc;

Sed cum cibus cafdem in

152)

ietmino dcfinito , alter mentcm noftram non inrelligac,

qua?

refpondec
nifi

a
(

jT.

ueP ni '

audicis vo-

re , H iran .

tur.

fpondcre dcbct nocio.

nifi rixis (.

Non

igitur

utendum

eft in dcrinitione

cerminis

129,).

Porro dcrinicioncm condicurus cnumerare dcbcc nocas, quoc ad rcm definicara agnofccndam atque ab aliis diftmguendam furficiunc (. 153), adeoque profcrre cerminos, qui notis iftis indigicandis dcftinancur (jT. 36). Enimvero fi rermino accribuicur nocio, cui indigicands dcftinatur, in rignificatu proprio eundem fumimus (. ij8). Termini igicur derinicioncm ingrediences in figniricacu proprio fumi dcbcnt
.

161.

Quoniam terminus, prster figniricatum proprium, qucm habet, a- idemullium prxterca acquiric , dum adhuc rei cuidam alii ligniricanda; dcfti- teriuso* nacur (jf. 148^ in definitioritbui uti licet termirin , qui a proprio Jignifi- ftenditur
;

catu

ad alium
ficque
,

transferuntur

fciliccc eis proiacis alcer

ante defiriuione fuerint explicati , ne , modo ii eifdcm jungac nocioncs vulgo eis cribucas (.

116),
fcrri

mencem

derinicncis

non aiTequ3Cur (. 119).

;

Facile apjjaret

terminos hic a fignificatu propr:o, qu cunque

is

tandem

fit ,

tranf-

ad (ignificandam notam, qua; notionem definiti ingreditur . Quamobrem cum propriu; fignificatus non attenditur , terminus ab eodem liberatus niiiil iignificat , atque tum demum ex non fignificativo redditur rurlus fignificacivas , cum nova ei notio attribuitur, atque novum acquirit iignificatum proprium
.

162.

Termirits defirittionem ingredientibui aut

catu

aut
in

eum

utendum ejl in recepto Jigrifi- idemadante definiendi funt , quam iifdem utamur . Derinicionem buc ultcrinem condimus , ut alteri figniricemus notionem complccam riusoftenii

acque dccerminacam, quam cermino daco cribuimus ( . 152) Alccr igi:ur meacem noftram incelligere, adeoque perfpe&os habere debet terminos noiTeque notiones , qua; iis junguntur in definicione (jT. 118). Quoniam icaque eas nociones fingulis cerminis, qui definicionera ingrediuntur, tribuere renemur, qux rebus iftis denocandis velin comnunt fermone , vcl in difciplinis ac arce deftinancur rerminis utendum cft quemadmodum fert ufus loquendi (. 139), acque in
.

ditur.

recepto fignificacu (. 140J.

QuDdn cerminum quendam ante deflniamus, quam eodem in definitione aliqua utamur, patec utique , quxnam notio eidem fic tribuenda

ijx

Tart.

1.

SeM.

11.

Cap. IV.

da ( 152), atque adeo qui praecedentem definiticncm novit, eo au dito notioncm convenientem in fe cxcitare valet (. 116), confcquentcr mentem definientis aflequitur ( . 117).
debeat

Hic faltem logice confideramus , quid fieri poflit , Hoc enun ad Logxae applicationem fpectat
.

non autem quid in daro calu fieri quem in finem nonnulla diximus

in difcurfu praeliminari

. j+i. 143

.
.

i6 3

Trnnvu
tionecm
efsedebe-

In definitioJn definkionibus utendum eft terminis claris, non obfcuris aliis Uiftinnotae, qua ad agnofcendum ab dcfinitum ne rc ccnfcntur
.

&

autclari.

guendum requiruntur (. 153). Terminis igitur fingulis refpondere dcbet notio clara , ctfi confufa , ut notas ipfas agnoicere atquc a fc invicem difcernere valeamus , licet earum notas diftinguere ulterius nequeamus (. 80. 88). Si negas rerminis refpondere debere notioncs claras: fufficient obfcura?. Notas adeo nec agnofcere , nec a fe inviccm ac aliis difcernere ( . 80) , confequentcr nec rem definitam ex iftis notis agnofcere poteris: id quod fcopo definitionis adverfatur (. 152^. Terminis itaque , quibus notae indigitantur , notiones clarx utique refpondcre debent. Quare cum clarus fit terminus , cui notio
clara refponder; obfcurus vero, cui

definitionem ingredi nequeunt eft obfcuris.

~
claritatis
tnTo..

nonnifi obfcura adhcerct (. 8 1 ); nifi termini clari, nullus in eadera locus

164.
fit

Cum

fieri

poffit, ut terminus aliquis

)
,

alteri clarus,

qui

alteri

ob-

fcurus C A (jT. 82

definiens

fatisfacit officio

fuo

fe utitur terminis

licet ei } in cujus grattam definitio conditur. E. gr. In definitionibus aftronomicis utimur terminis geometricis, qui cum in Aftronomia non explicentur, nonnifi ei perfpecti funt, qui definitiones geometricas memoria tenet > aut minimum terminorum iftorum notiones claras Geometriae traclatione fiEtenim ad Aftronomiam accedere non debet nifi principiis geometricis bi comparavit inftruclus : fecus qui facit , is fibi imputet , quod ipfi obfcura videantur, qua: difcipiiIn noftris dcfinitionibus logicis utimur terminis, qui nas ordine tra&anti clara funt in antecedentibus fuerunt explicati atque adeo perfpeili funt leitori, qui attento aniino antecedentia volvit atque revolvit , ut termini fiant familiares, quos definimus (. 135). Idem faciemus in omni reliqua philofophiae parte . Cum enim philofophiam methodo plvlofophica tradere conftituerimus , methodus vero philofophica requirat, ut termini, qui ingrediuntur definitiones frequentes , explicentur per antecedences (. 119. Vifc. frxlim.); methodo philofophica lcribens -ure fupponit in definitionibus fequentibus lectorem antecedentium gnarum Quodfi aliquis involat in definitiones fequentes , praecedentibus intatis 3 vel fugitivo oculo confpedisj is fibi imputet , ii quid ipfi videatur

quos claros fupponere

obfcurum
.

16$.

fimendo

Fiert "on poteft , ut in difciplinis definitiones non ingredtantur nifi terminiin furincteut ifiiufmodi termini femper refpondeant ufui Gommuw fermone ufitati ,

&

Tcrmini, qui definitionem ingrcdiuntur , denotare dcbent noKontantu loquendi termims tas, quibus definitum agnofccre atque ab aliis diflinguere licet (.
.

b"

tommum- 255).

s&m

Quamobrem cum vulgo non

orania difcernamus

qux rebus
infunt,

Dc
infunt
,

Definitionibus

133
J'S n!fi ci

pnrfcrtim fi emim notioncs fuerint abftracla: (. 109. noj' adcoquc in notionibus confuiis acquiefcamus (. $8); non mirum , quod in fcrmone communi dcficiant fubindc tcrmini abftracri (111). In dilciplinis adco tcrmini vcl philoiophici excogitandiY 145. 146. >//<:. fr<elim.) , aut tcrminus in communi fcrmonc obvius a rccepto ufu Ioquendi ad fignificatum alium non minus proprium transfcrcndus (jT. 14S ) , hoc eft , communis in philofophicum aut tecbnicum fcu tcrmi-

utiliceat.

num

artis

tranfmutandus.
.

Enimvcro datur adhuc alius cafus , in quo termini dcfinitionem ingrcdientcs non prorius confcntiunt cum ufu loqucndi Scilicct in definitionibus utcndum cft tcrminis fixis (. 160), adeoquc ex iis arcentur vagi (%. 119) Qiiamobrem fi in communi fermone (quodfxpius accidcre obfcrvamusj tcrmini iignificatus fucrit vagusj a vago ad fi.

xum cft rcducendus (. 144. Difc. prcelim.) . Quoniam termino fixo refpondct notio invariata , vago autcm non itcm (. 129) ubi tcrmini iigmficatus vagus ad fixum fuit reductus, fieri omnino poteft , ut ufus cjus cum communi ufu loqucndi fubinde non confentiat ( .
;

*39)igitur falluntur , quibus omnis terminorum philo!oph:corum vel techmcorum novus quoque & ab ulu loquendi abhorrens fignificatus in definitionibus damnatur. Vulgo nim-s przcipitanter udicant homines , nec iis exceptis,qui przcipitantiam in iud cando vitandam efte ledulo inculcant

Oppido
,

ufus

vel

166.

Si definito refpcndet notio confufa , nec terminis definitionem ingredienti- Dc cn; hus fvnul fumtis aliam tribuere valemus notionem , nift eandcm confufam; decepirix defimtio nulla tfi Etenim in definitione enumerari dcbenr nota? , quot idemper ad dcfinitum agnofccndum ab aliis rebus difcerncndum fufficiuot (. idemex153). Scd iiomnibus tcrminis derinitionem conftituentibus iimul fum- Pww.
.

&

tis

non refpondcat niii notio con fu fa , quam dcfinito tribuere folemusj nullx in eadcm notao enumerantur (. 88). Dcfinitio igitur nulla cfl

153)
;

E. gr. Si quis definit f.nitum per id minatior.e actuali undequaque fa&a

tribuit

nullas vero enumerat notas

quod actu ternvnetur undqueaque; is cum tereandem notionem confufam ungit, quam finito per quas finitudo agnofcitur Reprzientamus no,
.

extenium terminatum , dum intelligere nitimur, quid fit elle actu und quaque terminatum , ne verba fint fine mer.re fonus ; fed idem extenfum nobis reprzientamus dum cogitationem divertimus ad r.otionem termino finito reipondentem . Definit:o 'gitur revera nulla eft Idem hic e.xplicatur per idem Sunt nempe finitum tjfe Sc mdiquaqut .iRn terminari termini idem fignificantes (. 36;. Similiter cum Bnclidts lineam reclam definit per lineam, quz ex zquo inter;acct inter fua extrema ; definitio nulla eft Eten:m verbis reftum effe ci- ex *.\:o iuterjacert f,..is extrtmis eadem notio confufa refpondet ; nullz vero hic aflignantur notz linez rectz intrinfecz , per quas a curva diftinguitur, cui notz iftz non infunt . Szpiflime admittitur hic error , przierrm ab iis, qui derivationes grammaticas cum definitionibus confundunt Ita fibi habere videntur nononem omn potentiz , qui eam dicunt efie potentiam faciendi omnia , cum tamen nonnifi iic grammatice explicent terminum, eandem notionem conlulam, imo deceptricemtf. 1350& terminoomnipotentiz verbis potentiz faciendi omnia tribuentes .167.
b:s aliquod
;

&

iH
Defimtu

'Part. 1.

SeR.

II.

Cap. IV.

tofRt* vndi^definitiont.

l6 7Definitum ipfum non potejl ingredi definitionem. Dcfinirum efl: res, qua? ^ c ^ n,r dcbet f- IJ*J adcoque non aliquid rei incrinfccum, quo ad cam ag n ofcendam ucimur, confcqucncer noca nulJa (. 79) Quamo' .

brem cum

in

definitione enumerari

non dcbeanc

nifi

nota:

( .

ij3

ipfum dcfinicum cam ingrcdi nequic.

E. gr. Si quis annum definiret per fpatium annuum , quo maiores temporis partes metimur; is nullam dat anni definitionem ipatium enim annuum & annus funt unus idemque terminus, atque adeo definitum ingreditur definit<onem Nuilam vero ipium definitum conftituit notam , unde hanc temporis partem agnolcere licet Aliter longe fe res habet, fi annum dicas fpatium 565. dierum: tum enim numerus ille dierum lufficiens nota eft ad hanc temporis partem , quae annus dicitur, ab aliis temporis partibus difcernendam
: .

168.

omndo
Jd

miau-

tis spp.i-

denotat terminus complexus confians ex termino dffertntia? fpccifica , terminus gmus venotans ingreditur definitionem ; definitum eam non ingreditur , fid fdtem nota de^* definitum fuerit fpeciei
generis
,

quom

te>'

m 'no

&

&

reat.

fniti.

Ectmm difinicum non eft ctrminus , quo dcnocarur genus ; lcd terminus complcxus conftans ex termino gcneris & termino difterentia: fpccificit, quo dcnotatur fpecies dcfinicnda. Quamobrem fi cancum terminus, quo gcnus dcnotatur , definitionem ingreditur; definitum eam

non ingredi patet. Enimvero cum gcnus denotet fimilitudinem fpeciei definienda? cum fpecicbus aliis (. 45) adeoque aliquid intrinfecum hifce commune; notam aliquam fpeciei confticuir (. 79). Terminus itaquc genus denocans nocam rei definicndas fignificac , adcoque in hypochcfi propofi,

tionis pra?fencis noca aliqua dcfinici dcfinicionem ingredicur. E. gr. Nomen trianguli equilateri eft terminus complexus, conftans ex nomine generis , quod eft niangulum , & ex nomine differentiae Ipecificae quae indigitatur voce xquilaterum Quamobrem fi trianguium aquilaterum definitur per triangulum , cuius fingula la,
.

tera inter

ingreditur definitionem, fed tantum aliceteris communis , nempe numerus ternarius laterum in perimetro, qui voce tiianguli indigitatur. Equidem in hoc exemplo res fatis rnanitefta eit; dantur tamen alia , ubi ea non adeo patet . Imo regula quoque attente confiderata nihil dirficultatis habet , ut luperriuum videri poffit talia moneri ac rationile

aequalia lunt

definitum

minime

qua nota huic

figurae triangulari

cum

ti

enimvero nifi eadem familiaris fuerit , ut in dato quocunque cafu velufponte nobis fuccurrat, ob ejus defedtum acumen quaefitum in ludicando deficere poNon igitur contemnenda funt tanquam levioris momenti , qua? attentus ledtor per teft ie affequitur. Quae ad praxin transferenda iunt , intelligi non fufHcit , fed familiaria redbus confirmari
. :

di neceffe eft

169
,

Definitionem ingredi nequit terminus

cujus definitionem ingreditur defi-

dcbcnt notae nec plurcs , nec paucioculus in res , quam quae ad rem dcfinicam agnofccndam & ab aliis diftinguendefinicndofitvi- dam fufficiunc (.153 ). Tcrminus icaque, qui dcfinicionem ingredicur, tandus. denorare dcbet aliquam notam dtfiniri. Quarcficius dcfinitionem ingredicur definicum; definitum conftituitur nota nota? fui ipfius , hoc eft, ex

nitum

1 dcfinicione enumerari

De

Definitionibus*

135

ex ipfo definito agnofci dcbcc id , undc dcfinicum agnofccndum. Dcfinicum adco ante agnofci dcbec, quam agnolci poceft noca , undc illud Quod cum fic abfonum, anofccre acque ab aliis diftinguere debcmus ficri non potcft , uc dchniciomm ingrediacur terminus, cujus dcfinicio.

ncm

ingrcdicur dcfinitum

E. gr. Si quis definit diem pcr tempus conftans viginti quatuor horis Schovam per parviciftem Vigefimam quartam diei ; definitioncm diei ingreditur hora tanquam nota fim definitionem horae dics In definitione itaque d<ei hora fupponitur efle cognita , an-

&

tequam tequam

in definitione viciflim horae lupponitur notus dies, an, quid abfonum effe , nemo non tatetur ; !ed faepifllTale hora , me tamen fieri experientia loquitur Nec diflicultate caret in difciplinis terrainos ita definire, ut definitiones fint ab hoc vitio immunes

nofcatur qutd (U dies

&

conftet

quid

fit

Si

in

definicione occurrac
in
,

tciminus

cujus dcfinicioncm ingredicur

c;r' t

definicum, vicium
Eft adco
is

dcfinicndo

vinum
,

quo

commiiTum dicitur Circulus in definiendo. dchniuonem admicticur rcrminus , cujus

A ,c ,

definitioncm ingreditur dcfinitum.

Patet attendenti

adeo

nem

hoc vitiofo definitum revera ingredi definitionem, atque rcgulam, quod definitum non ingredi debeat definitio{. 167). Pitiofum enim dicimus , quod regulae rcpugnat
in circulo
is

vitiofus intelligicur per

Si terminis
in
.

x 7i-

defnitione combinatis

non refpondet notio

nifi

deceptrix

DepHino t
c ul
,

_,

definitio nulla eft

Hypothcfin
(.

conftat cx fuperioribus
definicione combinacis
eft
,

quam hic fumimus , cfle 135). Quod fi crgo ponamus

,

poffibilem
,

*r?*
^

verbis in

re rLn ^a

non

efle

non rcfpondcrc nifi nocionem decepcricem , hoc poflibilem rem iftiulmodi , cui notx ifhr junclim fumca:

convenianc, quae tcrminis in definicione combinacis dcnotantur; oratio ifta nullam fignificabir nocioncm ,acqueadco dcfinirio non cft (. 152).
E. gr. Si quis definit bilintum retiilincum per figuram planam duabus lineis redtis termirratam; oratio definitionis fpeciem mentitur, neque enim fpecie externa dirFertadefin:tione trilinei feu trianguli rei ilinei , quod defin tur per figuram planam tribus lineis recVs term>nr.:am En rr., ero cum in Geometria. demonftretur , tribus lineis rectis , quarum dua- lunt tertia ma ores , figuram planam terminari pofle ; miuime autem rcctis duabus fpatium comprehendere nelcientibus : figura iltiulmodi plana poffibilis, cui
; ;

conveniunt norae in definicionc trianguli rectilinei commemoratae ; impoflibilis autem eft figura, cui conveniant notae in definitione bianguli rectilinei prolatae Notio igitur bianguli iive bilinei rectilinei nulla eft : datur autem notio trianguli . Atque adeo illius quoque nuila eit definitio, led oratio ad formam defin'tionis erticta fpeciem eus mentitur: contra vero hu us definitio vera eft , non tantum externa fpecie, quse verborum combinatione effkitur, verum etiam interna , quae per notionem verbis fic combinatis refpondentem conftituitur . Signum millum eft , cui res fignificata nulla refpondet
.

Si effentiaJia fufficienter enumerantur vel fpecies Pr f , per qua genus aliquod, odHsde~ aliqua determinatur ; definitionem babemus generis , vel fpeciei Si cflcntialia fufficienter enumerantur, omnia enumerantur, qua? definito con.

ftantcr infunt

fed

quorum unum pcralcerum nondeterminatur

^ncra&

(jT. 64), Jpccies.

adeoque notaj fufficientes enumerantur ad genus vel fpeciem definitam agnoiccndum atqueabaliis genenbus vel fpcciebus diftinguendum (79) Wolffii Logica S pro-

i3<5

Tart.

1.

SeH.

II-

Cap. IV.

propterca quod omnia eflentialia fimul fumta, per qu aliquod genus; vel aliqua fpecies determinatur , nonnifi huic generi , vcl huic ipeciei conveniunt Quoniam vero nihil eifentialium abcffe poteft , quamdiu idem gcnus vcl cadem fpecies fubfiftere dcbet (JF. 72 ); nec plures recenfentur nota? , nec pauciores , quam qua* fufficiunt ad genus vcl fpeciem agnofccndum atqueabaliis diftingucndum Notioncm igitur habemus complctam (.92.) 2c detcrminatam gcncris iftius vel fpeciei (.
.
.

123; eamque verbis

fignificamus. Generis adeo atque

fpeciei

defini-

tionem habemus (.152).

E. gr. Triangulum redilineum per trium laterum concurfum ad terminandum fpatium tanquam genus aliquod figurarum planarum conftituitur. Si igitur Triangnlum rcBilinenm dicis efle figuram planam tribus lineis redis terminatam ; definitionem eus haSimiliter ina-qualitas trium laterum determinat fpeciem quandam trianguli re<ftibes
.

qu dicitur triangulum fcalenum Quamobrem fi dicis triangutmm fcalenwn eflc figuram planam tribus lineis re&is inaequalibus terminatam definitionem habes trianguli fcaleni reclilinei . Utrobique non recenfentur nifi effentialia etenim & triangulum in genere conlideratum habet in perimetro tria latera, in triangulo fcaleno tria ifta latera funt inaequalia; fed nec in priori , nec in pofteriori cafu latus unum per alterum determinatur Recenfentur itaque in utraque definitione efientialia ( . 64. ) Poterant quoque condi definitiones numerorum polygonorum ex illis formulis , qua ad illuftrandum generum fpecierum difterentias fupra fuere adduftae ( not. . 72;.
linei,
. ; :

&

&

'73.
.

Modusfecnndus .

Si attributa jufficienter

aliqua determinatur

enumerantur , per qua genus aliquod , vel fpecies definitionem habemus generis ijiius , vel Jpeciei Attri-

buta enim funt rei intrinfeca conftantcr infunt (jf. 66), fi adgenus aliquod , vel fpecicm aliquam determinandum fufficiunt , ad idem quoquc gcnus eandemque fpeciem agnofcendum ac ab aliis diftinguenifta enumerantur , notae fufficienter enumerantur, nec plures, nec pauciores , quam quse fufliciunt Habemus igitur notionem generis , vel fpecici completam atque determinatam (. 92. 123) tcrminis expreflam, confequenter detinitionem ( 152;-

&

&

dum

fufficiunt

Si igitur attributa

E. gr. Nulla

eft figura

plana

praeter

triangulum rectilineum, cu
.

us

omnes anguli

fi-

mul fumti fint ad re<ftum in ratione dupla Ratio igitur dupla angulorum omnium fimul ad rectum eft proprietas, qua triangulum re<ftilineum a ceteris figuris planis om-

Quamobrem triangulum rtBitincum definiri poteft per riguram planam, nibus diftinguitur cu;us omnes anguli fimul funt ad redum in ratione dupla. Etfi autem ita definiri poffit ; non tamen ita definiri debere aflerimus : cum enim unius emldemque rei plurescondi poffint definitiones , non perinde eft , quamnam earum eligas. Sed de eo poftea difpiciemus . Ceterum in Geometria fublimiori nihil fere frequentius eft , quam ut cur\x per proprietates quafdam definiantur: imo fi more Cartefano conftantem pun<ftorum relationem ad axem per aequationem algebraicam exprimis, curvas per proprietatem
.

quandam

feu attributum

proprium

definis

74alia po/Tibi-

Modtts
tertius
.

Quoniam modorum quorumcunquc atque relationum ad

Iitates

atque per modum attribugenera & fpecics dcfiniripoftorum infunt (.157), per attributa vcro

tanquam

rei

intrinfecae confiderantur

funt

De

Definitionibus

137
.

funt (jT. 175); patetutique, per modorum qttorumctmque atque re/atiofpecies definiri pojfe num ad alia polfibilitates genera Speftat huc definitio figurse regularis, quod fit rigura plana equilatera circulo infcri-

&

ptibilis

ot. .

154).

75unum definitionem ingredi debet ; Com- Qiwtatpropriorum nonnift Attributorum munia vero tot ingrediuntur , quot junclim fumta nonnift definito competunt tnbv.ta
.

Nam
iftius

attributa propria feu proprietates efTentiales

pcr bmnia effentialia

efi

t0m

fimul fumta decerminantur (. 66), atque adeo nonnifi enti ifta eflen- a iidgm tialia habcnti convcniunt , confequcnter illorum unum fufEcit ad cns % unt ,
gcncris vcl fpcciei
vel fpccicrum

agnofccndum acquc ab entibus aliorum gcne.

rum

difcernendum

Quoniam

itaquc

in

definitione enu-

quam qua? ad rcm de, ncc pauciorcs , agnofcendam & ab aliis diftinguendam fufriciunt f. 153 ); attributorum propriorum, qux in notarum numcro efleambigi ncquit (-79^>
merari dcbcnt nota: ncc plurcs
finitam

unum dcnnitioncm ingredi dcbet Contra communia attributa ieu proprietates communespcr unum vel aliquot eflentialia dcterminantur (%.66), atque adco omnibus iftis gencribus vel fpeciebus competunt, qua? effentialia ifta communiahabent. Unum igitur eorum ad rem definiendam agnofcendam atque ab aliis diftingucndam non fufficit , confcqucntcr unum definitioni non fatisfacit (.153;. Enimvero fi piura fumantur attributa communia , quce fimul iumta per omnia cffentiaiia detcrminantur ifta fimul fumta nonnifi enti
nonnifi
;

conveniunt ifta effentiaiia habenti ; confequcntcr uni attributo proprio quivalent, (per dcnonflrationem cafus primi ), atque adeo ea fimul definitionem ingrcdi debent (per enndem cafum primum). Patet adeo , attributa communia tot ingredi deberc definitionem , quot jundlim ium ta nonnifi definko co.npetunt.

hoc modo. Attributa communia per efsentialia e.ntis detcrminantur (.66), atque adeo eidem intrinfeca funt & in nocarum numcrum referenda (jT. 79).Quodfi ergo tot enumeres atnotas fuffitribuca , quod junctim fumca nonnifi dcfinito competunt cientes enumeras ad idem agnofcendum atque ab aliis diftinguendum Plura igirur defimtionem ingredi non eft necefse (. 153 )

Idem brevius

oftenditur

E. gr. Proprietas trianguli rectilinei eft , quod fumma angulorum fit ad rectum in ratione dupla igitur triangulo rectilineo definiendo fufficit . Triangulum enim rect^lineum tanquam lpecies figurx plana; inde agnofci ac a ceteris figuris planisdiftingui
-

Um

pocelt

Eodem modo

patet

, ,

figurae

quadrilaterae

attributum

cum
.

fit

ratio

quadrupla

fummx angulorum

ad rectum

con^antem ratio.iem fpecie determinatam , fufficere ad figuras planas rectilineas a fe invicem diftinguendas, conlequenter earundem definitioni Triangulum xquilaterum habet angulos xqualestfed hxc sequalitas cum pendeat ab acqualitatelaterum, quod efientiale commune eft omnibus figuris xquilateris circulo infcriptibilibus, eadem quoque proprietas communis eft figurarum earum5 m
.

Et in genere patet eandem ifti definiendae furficere fummae angulorum ad reitum , in qualibet figurarum planarum

138
.

Part. I. SeM.

ILCap. IV.
.

earundem Idem triangulum habet angulorum fummam reili duplam : fed hsc eorum ratio ad rectum cum pendeat a numero ternario laterum, quod eifentiale eft oinnium triangulorum, proprietas omnium triangulorum cominunis eit Enimvero angulorumratio xqualitatis mter le & dupla omnium iimul ad reclum juntim fumtx nonniii triangulo aequilatero conveniunt, coniequenter ei defiuiendo furhciunt. Exempla quoque in Nullum doiftrina curvarum occurrunt , quae leitor Geometriae gnarus facile agnoicet li determinate lumitur, prout attriattnbutum Dei eft ipii cum ente alio commune butum eft entis infiniti , leu perfetiflimi (juamobrem omne attributum Deo definiendo fufficit, nec leges definiendi obfervat , qui plura cumulat (. 153;.
.

176.
ac relationum poflibilirates
;

Qnot modorum

&

Quoniam modorum quorundam

p Cr
i

infunt

rel.itio-

fibilimes
tngredi

m0fj um attributorum propriorum aha? autem per modum attributorum COllimun um (. 157), atque adeo iits attributis propriis , haec Jltarum una , barum vero tot , quot juntttm communibus aequivalent
;

d^bc.wt
deBnitio-

fumtte nonnifi definito conveniunt , definitiom fufficiunt (. 175 ) Exempla occurrunt in arte docimaftica E. gr. Aun iolubilitas in aqua
. .

ucm

regis eftmoHaec igitur nota cum inlolubilita^i poflibilitas , quae auro per modum attributi ineft te in aqua forti fufficit ad aurum ab aliis metallis diftinguendum , atque adeo ibidem aqua forti infolubile aurum definiri poteft per metallum in aqua regis folubile

&

Modi

cur

ingredi

neammt
dcfinTth-

s;m.

117modi Modi funt mutabiles ( . 6j) , neque adeo conftanter infunt , confequenter rebus agnofcendis atque a invicem difcernendis infervire nequeunt. Quoniam itaque ex notarum numero excluduntur (.79), in definitione autem nonnifi nota? ab aliis diftinguitur enumerari debent , quibus definitum agnofcitur (. 153); modi ex definitione exulare debent.
Definitionem ingredi nequeunt
.

&

&

dus

E. gr. Lapis aeri frigido expoiitus frigidus eft , expoiitus autem radiis folaribus cali. Frigus igitur calor funt modi , quorum neuter ipii conftanter ineft . Quamobrem nec frigus , uec calor conftitui nota lapidis , neque adeo definitionem ipiius iagredi poteft

&

Cur aec
pofjibili-

Quoniam modorum
mocji
.

&

. 178. relationum poflibilitates

quae

inftar alicujus

*muL qua am

(.158,), modis a?quivalent, modi autem definitionem innec definitionem ingredi poffe tm rcc* nequeunt (.177); evidens eft, qua inflar alicujus modi infunt tQnum pojfibilitates , ia f ft(? ^Qnm
irjtfunt
i

^
'

.
Definitiones redtu

Per

definkiones res

ad fuas fpecies

179<& genera

difiintle

reducuntur. Defi-

cuntrts

n itiones ingredi nequeunt nifi intrinfeca definitis (%. 154); intrinfeca vero funt vei cfscntialia, vel attributa , vel modi (. 64. 65.67), vel
relationum poffibilitatcs {.156), qux vel per modum attributorum (.157) , vel per modum modorum (.158 ) infunt. Quoniam itaque modi (. 177) & qua inftar modorum infunt (. 178) efsentialia vero (. 172), attributa ex dcfinitionibus exulare debent infunt , modorum atque attributorum (173)3 quajquc per modum

"aiar"&
%7ci'es.

modorun

&

relationum poffibiiitates C. 174J definitionem ingredi

pofsunt ; patet utique y

De
utique
iniunt,
.

Definitionibus
,

139

fola efsentialia

attributa

quajque per

modum

attributorum

atque relationum poffibilitares dcfinitioncm ingredi poisc Enimvero per efsentialia atque attributa f. 70. 71), confequenter & pcr poflibilitates , fivc modorum , fivc relationum , qua* per modum attributorum infunt , adeoque attributis a:quivalenr , geners

modorum

Quamobrem cum in definitionibus illa rerum detcrminantur enumcrentur, quibus genera & fpecies rerum detcrminantur C. 153)1 generum ac fpecicrum notioncs diltinclcexplicanrur (.90). Patetadco
fpecics
.

&

per dcfinitiones res ad fuas fpecies fuaque gencra diftindte reduci

.

180.
.

Si ejjentialia fuerint perfpecla ,aefinitum per ea definiri debet

Gcnera

&

Qh***?

d fpecies per cfsentialia dcicrminantur (.70), quibus aliquid prius in defin nito concipi non potdt, tanquam ab aliisprorfus independcntibus (.63. di i tanx 64). Enimveroperdcfinitiones res ad fua genera atquefpeciesdiitincte effentiam

reducuntur (. 179), fa&a nempe diftincla fingulorum, per quae deter- Ubus, minantur, enumeratione(. 153). Quamobrem (i efsentialia fucrint perfpccta , definitum per ea definiri debet
figurae

Ita in figuris redilmeis definiendis lola attendimus efientialia, hoc eft ifta: determinantur , qujjque adeo lutficiunt ad eas conftruendas .
:

metriae elementa

patcbit aflerti veritas

Recolamur

, ea, per quas Legantur Geoqua; de nonnullisearum in ante-

cedentibus abunde dicta funtj nec minus manifefta

eadem

erit

181.

definitum per attributa definiri poteft . Etenim Qiwido jgnoratis efsentialibus genera fpecies per attribura detcrminari pof- depnitfo
Si ejjentialia ignorentur
,

&

de funt (. 71 ). Patet igitur eodem, quo in pracccdente demonftratione , modo, dcfinitum ignoratis efsentialibus per attributa definiri pofse . OT*^/,," Quoniam eflentialia in Geometria elementari 1'unt futficienter perfpeita ; ideo quoque Occurrunt tafigur* rectilincae per eadem definiuntur , minime autem per attributa mcn dcfinitiones curvarum per attributa in Geometria fublimtori , propterea quod ex
.

co " dl

his eflcntialia commode demonftrari poflunc , atque adeo per leges methodi fupponuntur incognita, dum attributa in definitione fumuntur

Si ejfentialia
definiri poteft

. 18*. omnia , fwe aliqua ignorentur , defimtum Qiiaudo per meras modorum atquc relationum pojfibilitates , qua per poffibdi-

& attribttta five

,

tnoaum

attributi injunt

vel per attributa

.

&

ijiiufinodi pojfibihtates

attributa ignorantur, fimul nonnifi definito conveniunt Si efsentialia iL^diungenera rerumatquefpecies per ea definiri nequeunr : quod per fe patet. f;<V, Enimvero modorum arque relarionum poflibilitates,qua; per modum ac-

&

T tes qua ^

furrogari pofsunt

tributorum infunt, arrriburis aqui valenr (.15 7), adeoque in eor um locum fpeciesper attributa defiQuoniam itaque genera niri pofsunr(.i73);eadem quoque per poflibilirares iftas defimre licet Qjodfi attriouta communia notas fufficientes non praebent eodem
.

&

modo

patet, pofse in

fupplemencum afsumi aliquam

poflibilitatem ali-

cujus

4o

Tart.

I.

SeH.

II.

Cap. IV.
attributi ineft
in tria
,

cujus

modij vel relationis,.qua: per modum rarum numerus compleatur (. 153 ).

E. gr.
poteft
.

donecno-

Pentagonum per diagonaks ex eodem angulo edu&as

Id ioli
.

triangula dividi

pentagono accidit
(.

, )

atque adeo

ifta

divifibilitas

per
.

modum

attributi

figuram planam , qui Figura regularis per diagonales ex uno angulo eductas in tria triangula refolvi potelt ^Equali deftniri poteft per figuram planam aequilateram atque circulo infcriptibilem tas laterum eft attributum commune , quod ad definitionem non fufficit ( . 175)proprii ineft

Quamobrem

175

fent.-.gonum definiri poteft per

Quod
tas
lis
lit

poffit

ineft

circulo infcribi figura , confideratur inftar modi poflibilis, cujus pofiibiliper modum attributi communis , cum non omnis figura circulo inkriptibiregularis . Enimvero liaec infcriptibilitas fumitur in fuppkmentum alterius cu;uf}

dam
Ityiio
fpeciei

attnbuti communis

nempe

sequalitatis

angulorum.

183. Notio fpeciei conftat ex notione generis atque differentiae fpecifca Notio fpeciei repraefentat ea, quaepluribus fpeciebus communia funt, acprae.
.

qmd

tn-

q U it>us fpccies ifta a ceteris ad idem genus relatis ditfert (.44.45). Notio igitur fpeciei ex generis atque differentiae fpecifica: notione componitur ( 75J.
terea

ea

triangulum aequilaterum definitur per figuram tribus lateribus aequalibus numerus ternarius laterum fpetftat ad triangulum in genere ; eorundem Notio igitur vero aequalitas ad differentiam lpecificam aequilateri a ceteris triangulis fpeciei trianguli aequilateri involvk &c nononem trianguli in genere } & differentiam
E.
gr.
Si

terminatam

fpecificam.,

qua a

ceteris differt

.
tJotiogencris inferioris

184.

Quoniam genus
,

inferius fc habet ad fuperius ut fpecies ad

fuum ge-

nus feu refpectu generis fuperioris pro fpecie habetur (.47); patet notione ulterius, notionem generis inferioris componi ex notione fuperioris

&

quid in-

d)fferentice generis inferioris

ceteris

qua ad idem
185.
aliis

fuperius

tanquam

fpecies

volvzt.

f re cruntutt
.

Ce ms &
diferen-

Notas ad definitum agnofcendum

& ab

difcernendum fufficientes pra-

bent genus atque differentia fpecifica . Per definitiones res diftincle cognitiafpeci- tas reducimus ad luas fpecies atque fua genera (. 179)5 genera vero

fica cur

r.otwni

n fer ora confiderantur tanquam fpecies refpectu fupcriorum ( . 47 ) Omnes i<*itur definitiones vel funt definitiones fpecierum , velgenerum, Notio fuperiorum refpeftu tanquam fpecies confiderari poffunt Zffiaant. q u: fpeciei non componitur nifi ex notione generis atque notione differennotio generis inferioris ex notione fuperioris tiae fpecificae (jX. 183J
i
j .

&

atque notione difterentiae ab aliis infcrioribus ad idem fuperius relatis (.184), hoc eft, ex fuo genere atque fua difFerentia fpecifica Quare notas ad definitum agnoicendum & ab aliis difcernendum fufficientes
.

praebent genus

&

differentia fpecifica
.

186.
.

E * de

In definitione fpedfca ad defnitionem fuffichmt ?ffi agnofcendam quam ad rem notae qu* funt , oaJde- non P lures enumerandae

Genus

&

differentia

&

finhioni.

al>

De
ab
aliis

Definitionibus

141

cifica

difTcrcntia fpedifccrnendam fufficiunt (. 155 ). Scd gcnus dcfinitumagnofccndum atqueabaliis pra'bcnt notas fuflicicntes ad

&

difccrncndum (. 185): ad dcfinitioncm itaquc fuificiunt.

.

Si gentts vel definitum fuerit

notio clara

187. vel termino

quo denotatur

refpondet 7g HHS

m_

tantum ponitur terminus , quo ge- Yediatur , fed confufa i in definitione g nota ftgillatim enumerantur Si cnim definitionui denotatur , nequaquam ipfius gcnus fuit dcfinitum , tcrmino cjus rclpondct notio complcta atquc ncm.
.

determinata (. 152), quae cum ad ipfum in ftatu quolibct agnofcendum fufficiat (. 92^, nec quicquam percgrini admixtum habcat (. 123), atquc tcrmino audito in mcmoriam rcvocari poffit ( . 116J; non fane opus eft , ut notre gencris in dcfinitione rcccnfcantur. Sufficit ergo in ca poni folum tcrminum, quo gcnus dcnotatur Si termino , quo gcnus dcnoratur , refpondct notio clara, etfi confufa ea adhuc lufficit , ad rcm agnofcendam atque ab aliis diftigucndam (. 80. 88^ Intcgra igitur generis notio habetur pro nota una dcfiniti ; atque adco , cum in dcfinitione nota? enumeranda: fint (. 153)1 terminum, quo gcnus dcnotatur, in ca poni fufficit. Alitcr propofitionis utcrquc cafus una dcmonftratur Gcnus cxhi;

bct fimilitudincm fpccici definienda?

rci

cum

aliis (jT.

45) adcoquc aliquid

.

difcernenda? infcrvir

ci agnofccndae a rcbus fimilitudine deftitutis confcqucntcr notam definiti conftituit ( . 79) Notioncm iftius ad cam agnofccndam cum habcat, qui gcnus dcfinire vaiet (. 153)5 vcl cjus notionem claram, etfi confufam habct (. 80. 88j i fufficit terminum, quo ea indigitatur , in dcfinitione poni
,

intrinfecum, quod

&

153).

E. gr. Si trjangnlum in genere fu;c definitum per figuram tribus lateribus comprehenfam , fucritque ulterius in fpecie definiendum triangulum fcalc num, non opus eft , ut figurae atque numeri ternarii laterum , quse trianguli in genere nota: funt , exprelfa mentioliat; fed furricit, fi triangulum lcalenum dicatur triacgulum. .

188.

Si genus r.on fuit definitum

,
;

vel qu<e

ad

id pertinent

nondum deter- Quando

.

" ctas g?~ minata noticne comprebenduntur in definitione promifcue enumerantur not<e aefiniti, non attento generis differentia fpecificte difcrimine Etcnim jftfg re fi genus nondum detcrminata notionc comprehenditur, vcl definitum tixfpeci-

&

nondum difccrncre licet notas in notione rei di- fitsper(%. 152) ad gcnus pertinentcs a ceteris ( . 123). Quodfi tamcn omncs mifccri fimul fumrce totidem pra?cife fuerint, quot ad rcm agnofccndam ab l cctt aliis diftinguendam rcquiruntur ad difinitionem fufficiunt (. 153)
fuit
;

non

ftincta

&

'

Eas igitur cnumerarc licet promifcuc, non attento difcrimine inter notas gcneris atquc diffcrentiae ipccifica?
E. gr. Si figura quadrilatera reclilinea in genere non fuit definita, quod fit figura plana quatuor lineis rectis terminata; nots ad genus pertinentes definitioni qttadratt in
fpecie

142

Tart.

1.

SeB.

11.

Cap< IV.
.

fpecie inferere licet, ita ut ipfum dicamus figuram planam quatuor lineis rectis ad anSimiliter fi triangulumrectiligulos rectos invicem 'unctis atqueaiqualibus terminatam neum in genere non fuerit definitum , quod fit figura plana tribus lineis reftis terminata tnangulum acqilaterum in fpecie definiri poieft per fignram planam tribus lineis rectis aequalibus terminatam, ut notae trianguli in genere fimul cnumerentur in defini;

tione trianguli aequilateri

Qtundo
notarum
permtxtio
"
"r"/

Si notas

muSi nonnif,

differentiam fpecificam pertinentes difcernere valeterminus genus denotans definitionem ingredi debet , nequaquam

ad

genus

&

l8 9

autem

notee generis

cum

notis

differentia fpccifica funt permifcenda

Per
(

definitiones res diftindte ad fua genera fuafque fpecies rcducuntur

SF.

179)

ut in dato quolibet cafu judicari poffit, ad

quodnam genus

&

ad quam fpeciem eae fint referenda? (. 48). Conftituuntur autcm genera & fpecies rerum , ut judicia accurata fbrmari poffint , qualia in philoiophia fieri dcbcnt (. 121. Difc. prnelim.) id quod infcrius independenter ab hac propofitionc oftenderur & hic vcl ideo intelligitur, quod judiciorum in dato cafu applicatio requirat, ut conftet, quid de gcnere, quid vero de fpecie intuitu differentia? fpecificae enuncietur (.
:

49). Quamobrem ubi

fe

nota; generis

&

difFerentias fpecificce diftingui a

inviccm poffunt; eas diftingui prxftat.

Nequaquam

igitur nota? ge;

cum notis differentiae fpccificce funt permifcenda; fcd nonnifi terminus genus denotans in hypothefi pra?fenti in definitionem admittcndus.
neris
Ctcr

dcfi-

nitio po-

. 190. 1 definitione genus proxhnum feu inferius prafertar remotiori feu fuperiori. Etenim in dcfinirione nota? ad genus pertinentcs non permifcen-

flnkt gejius pro-

da? funt

cum

notis differentiam fpecificam conftitucntibus (.

189).

Enimvero cum genus remotius feu fuperius aliqua tantum continear,

qua norio gencris inferioris fcu proximi fpeciei dcfiniendx involvic (. 47) > fi remotius in definitione ponitur , aliqua ad genus fpectantia cum iis commifccri debent , quae diffcrentiam fpccificam conftitu-

unt

Genus adeo
.

inferius

quod

definito

proximum

fcu fub

quo

i-

dem tanquam
E. gr.

fpecies continetur, remotiori vel fuperiori in definitione

per figuram
;

prasferri debct

Si tritmgultem rcSfangitlum definitur

planam

tribus lineis reclis ter-

minatam, quarum dux angulum rcftum intercipiunt generis locoponitur genus remotius, nempe figura plana , quod proximum nempe triangulum tanqam fpeciem lui fub Ideo numerus laterum ternarius ad genus fpedtans cum differenra commife continet Enimvero fi in fcetur fpecifica , nempe quod duo Iatera angulum rectum intercipiant definitione trianguli rectanguli genus proximum ponitur, quod eft triangulum , contufio
. .

ifta

evitatur

&

trianguli reclanguli definitio concinnior prodit

eft

quod

fit

triangulumcu-

;us

unus angulus rectus

191,

Difkren-.

Definitio,

per

quam non
,
.

patet

tiadefimtionis no-

na^n dicitur. Aft definitio lcm, realis vocatur

rcm dcfinitam cffe poffibilem per quam patet rem definitam effe

nomi-

poffibi-

E. gr.

De

Definitionibus

143

E. gr. Si CircuUu definitur per figuram planam , in fe redeuntem.cujus perimetri fin- mindis gula punita a puncto quodam intermedio aequalicer diftant ; definitio nominalis eft : ner ealis. que eaim ex ea apparet , num iftiufmodi figura plana fit poflibilis , conlequcnter an Jehniio relpondeat aliqua notio, an vero fit fine mente 1'onus - Enimvero fi idem Circulus defimtur per figuram , motu lineae rettae circa punctum fixum in plano delcriptam, ex definitone patet , iftiufmodi figuram poffibilem efle: definitio itaque realis eft Hoc definicionum nominalium atque realium difcrimen docuit Lcibaitius in Aclis A. 1684. pag. J40. Vulgo voces paulo aliter 1'umuntur

&

I9X.
.

qua enumerantur eflentialia, per D*flj*f?m ' qnx dcfinitum determinatur. Accidentalem dico, m qua enumcrantur
Definitionem effentialem appello, in
vel

vel attributa

per modum attributorum infunt , modorum ac relationum polfibilitates,quibus definitum dctcrminatur. Exempla peti polfunt ex antecedentibus (. 171- & feqq.;. Accommodamus terminos in
,

qux

^J^
t
cc

m
,.

iam

\\

um

&

mia terminos

quemadmodum Kcplerus in Aftronophilolophia Scholaftica ufitatos ad noftras notiones in Aftronomia veteri receptos ad luam planetaruin theoriam aptavit ( . I47. Difc. prtlim, ) .
,

acriderim

19Jaccidentales funt nominales

.

I n defi- Quanam dtfinmodetermiper definitum quae nitione eflentiali enumerantur eflentialia , nes f " [ natur (. ioz ) Enimvero cflentialium unum non determinatur per

Definitiones

cum
.

effentiales

tum

Quamobrem conjunguntur fit poflibile, iftiufmodi ens dum enumerantur, nondum liquct, utrum Quoniam itaque cx dcfinitione quod per ifta effcntialia determinatur non intelligitur , utrum definitum fit poffibilc , nec ne i definitio efalterum (.

64)

adeoque non

neccffario

fentialis nominalis eft (. 19

\).

Similiter in definitione accidentali

ti
,

enumerantur
,

vel attributa

defini-

vcl

modorum atque

relationum poifibilitates

qux

per

modum

at-

tributorum infunt (. 192). Enimvero fentialia entis(. 66), nec minus poffibilitates, quae per

attributa determinantur per ef-

modum

attri-

butorum infunt ( 15:7). ElTentialibus igitur ignoratis ( ignorantur autem, ubi res per attributa atque modos iftiufmodi definitur, ceu fupra (% 17$. 174; oftendimus) non conftat , utrum ens iftiufmodi
poflibile fit, nec nc
,

cui ifta attributa fimul

fumta convcniunt

vel in

quo iftiufmodi relationes ac modi concipi poflunt. Quoniam itaque denuo ex definitione non intclligitur, utrum dcfinitum lit poflibile, nec ne;
definitio accidentalis nominalis eft (. 191). Definitiones ifta: nominales funt fenfu leibmtUm , quem nos adoptavimus ( . 191 ; Nec incongrua eft appellatio, cum ex definitionibus eflentialibus atque accidentalibus non conftet, nifi quod hoc termino iftiulmodi notio a nobis denotetur , quae cum deceptrix efle poffit (. 13J), definitio nos dubios relinquit , num notioni ifti ens aliquod refpondeat , an nullum Neque adeo a communi fignificatu prorfus abhorret LcibnitUmu', cum definitio nominalis vulgo dicatur,quae termini fignificatum explicat Definitioautem, per quam non apparet , num definitum poflibile fit , utique nil docet , nifi quod terminum aliquem in hoc fumamus fignificatu, quem definitio infinuat
.

Definitio

modum

exponens

. 194. quo aliquid

fieri poteft > realis

eft,

VVoltfii Logica,

Defini- Definitfo tio,

144
fAnam
nalis

Tart.l.

Sea.U. Cap. IV.

quo aliquid fieri poflit, pahm facit, rem defe patet. Si enim ponis , rem effe finitam efle , quod per impoflibilem, nullus datur modus , quo ea fieri porcft, adcoque nec is id quod hypochefin evertit exponi poteft Jam dcfinitio illa realis definitum poflibile quod fit eft, per quam patet, (. 191). Realis igitur eft definitio, quaz modum cxponit, quo aliquid fieri poflit.
tio,qua?
exponir,
poflibilcm
:
.

modum

E. gr. Si circulus dicitur figura , motu linex recT:s circa punctumrixum in planodefcripta; tum definitio exponit modum , quo circulus gignitur, atque adeo realis eft Similiter ii parallelogrammum definitur per figuram planam delcriptam motu reiffoe, quae juxta ductum akerius rectae in plano quielcentis motu fibi lemper parallelo deorlum fertur ; definitio genefin parallelogrammi exponit , atque adeo realis eft

Defin:'t:o

Definitio genetica dicitur

ger.etica

ri-poteft
lcs

exponit

Ut

195genefin feu modum, quo ea Re~ , adeo appareat , dcfinitiones geneticas efle rea

quse

rci

qtuenam.

(. 194)-

feqq. p. Multas iitiufmodi figurarum definitiones in leclknibus Ceometrkis lect. 2. 13. & leqq. dedit Ifaacut Barrowius , qui infigaem earum ufum abunde commonftravit. Ejus veftigia legit de Tfchirnhtufen in Medicina Mentis part. 2. fect. 2. p. 92. ubi exemNos in pla definitionum geneticarum daturus curvarum defcriptionem ex focis edocet moralibus definitionibus realibus utimur, veluti cum Obligitknem definimus per connexionem motivi cum actione libera. Ex hac enim obligationis definitione innotefcit modus, quo quis obligari poteft, atque adeo obligatio pofiibilis intelligitur
.

&

.
'Hptitia

196.
qu<

Ex

ipfa

autem

definitionis genetica? dcfinitione patet

nojfe

ad definitionem

tionem geneticam conditurus

quiruntur

cum ea , tum quid unumquodque eorum ad eam

debeat

quod defini, ad genefm rei re-

conferat

genericam
req/.ifita

E. gr. Circuli definitionem geneiicam conditurus , nolle debet i. ad eius genefin rerectam, quorum illud in relatione ad circulum centrum , haec r.idias quiri punctum appellatur ; 2. punctum efie debere in plano fixum lineam reiftam circa hoc pundtum orbem moveri Similiter definitionem geneticam fw^ realem obligationis conditurus motiva, atque noffe deb , ad obligationem introducendam requiri actiones liberas haec cum iftis eff<i connectenda , ita ut actio patrari nequeat , nifi quoque fequatur , quod

&
.

&

&

motivi Ioco infervit

197-

Scbolion
ger.erale.

Ex hactenusdi&isapparet
dam
:

^defiititionem

nominalem

efle diftinclram

enu-

merationcm notarumadrcmdefinitam agnofcendam &abaliis difcernenfufficicntium definitionem vcro realem five geveticam efle notionem diftinctam poflibilitatis,aut , fi mavis,modi, quo quid poffibile. Definitioncsnominalcs fignilicatusfixos terminorum conftituunr, uteos non tribuamus nifi rcbus , quibus indigicandis dcftinantur , atquc earum ope has obvias agnofcamus. Prafbent quoque prima ratiocinandi principia, ut qua? de rebus cognofci poffunt inde dcducantur. Patet hoc ex noftris Analyfcos fcu Algcbrce Elemencis , ubi ex asquationibus curvarum , qua? definitionibus nominalibus rcfpondcnt , deduximus earum
proprietates, infafque conftrudtiones
,

qua? definitionibus gcneticis ref-

pondent

Ipfae
,

fum

ut

autem genetica* dcfinitiones hunc inprimis prtfftant uquce rci definitae conveniunt , indc facilius deduci poflint utque

De

Definitionibus

45

utque ratio rcddatur coriun , qux infunt quxquc incfle poffunt. Dcfinitionum thcoriam dcdimus prolixam proprcr utilitatcm , quam ca Magnum cnim ad vcritatcm cognofccndam prarfidium cft in dcliabct
.

Patcbunt ha?c infcrius unacumaliis, quibus dcmonftrandis hactcnus tradira nondum fufficiunt. Tcrminorum u(um cvitarc non licuit , niii voluiftcmus in ipfo liminc confiftere Quare
finitionibus coilocatum.
.

cum

proftcrit vcteres,

vanum

fuilTct

novos condcrc. In vcritatcm uni.

ce intcnti

fumus

non

tionum diftinclarum & Supponit ea ufum omnium operationum mcntis rc licuit Eam igitur fecunda & tcrtia opcrationibus furficienter explicatis dabimus. Sccunda vero & tertia mcntis opcrario fupponic thcoriam dcfinitionum , quam adco iifdcm praemitti neccfTc crar Habcs rationcm fufficicnrcm, cur thcoriam & praxin non uno loco explicavcrimus. Pcrfpicies eam clarius, ubi lcgcs mcthodi infcrius trad.ndas habucris pcrfpeclas. Nec minus hic ufui funt, qua? de methodo philofophica in difcurfu prarli.

Praxin invcftigandarum nocondcndarum dcfinitionum hic nondum tradevanitati litamus

.

mmari praeccpimus In lcgendis noftris tcnenda funt , qua? fuo loco de Jcgendis fcriptis dogmaticis mcthcdo fcientifica confcriptis doccExcmpla dcdimus mathcmatica , fcd talia,qua? haud multam mus Geometrice notitiam lupponunt, cum ea fint facillima & exrra difputationis alcam pofita Monui tamcn jam fupcrius ( not. . 9j ) , ipfam Logicam noftro modo pertrattatam fuppcditare cxempla , quibus re.
. .

gulas fuas illuftret.

S B-

146

EC

1 1

D E

JUDICIO IN SPECIE
CATUT
De
.

I.

Judiciorum Differemia.
198-

Mne judicium
partes.

ex duabus conflat notionibut , not iot

ne removetur

fcilket rei
,

cui aliquid tribuitur

vel a

qua atiquid

UUus , quod eidem tribuiturt vel ab ea removetur. Patet cx ipfa definitione judicii, necpraetereaalia dcmoftratione opus(. 39).

& notione

E. gr. Si quis ait : triangulum haber tres angulos , is notionem trium angulorum ungit cum notione tnanguli , quod fibi reprsfentat tanquam figuram planam tribus lineis S'l re<ftis terminatam Componitur itaque iudicium ex notione trianguli tanquam rei , de qua iudicatur, norone trium angulorum, qui eidem inefle intell guntur Similiter ii quis dicit, Deum efle omnipotentem , is notionem debet habere Dei,tanquam illius entis, de quo 'udicat , v. gr. quod eum fibi repraelentet tanquam Autorem univerfi , 8c notionem omnipotentiae , quam Deo tribuit tanquam attributum
.

&

"EaunciAtionis

199. Enunciatio conflat ex duobus terminis , quorum unus fignfoat rem , de qua judicatur ; alter id , quod eidem tribuitur , vel ab eo removetur. E-

purtes.

nunciatio enim
(.

eft

41)

Qyoniam

oratio, qua altcri judicium noitrum fignificamus itaquc judicium duabus conftat notionibus , altera
,

lcilicet rei,

cui aliquid tribuitur

altcra vero illius

quod cidem

tri-

buitur, vel etiam ab ea removetur (. 198) ; in enunciatione adefle termidebet terminus , quo indigitatur rcs , de qua judicatur , nus , qui fignificat illud , quod de ea judicatur. In enunciationc adeo duo funt termini ejus conditionis, quam pofuimus in propofitione. E. gr. Si dicis Deus eft omnipotens , iuos oratio tua continet terminos , quorum al-

&

&

teri refpondet notio,

quam

tibi
.

notio alicu us attributi divini quae fequuntur

Definitio
jubjccli

de ente ifto formas Aft haec facilia funt .

, ;

alteri autem quod Vens dicitur led fundamentum tamen eorum,

;

200.
:

& pradicati
.

de quo judicatur , dicitur Subjeclum quod vero rei cuidam , tribuitur, vel ab ea removetur, Pradicatum. Subjectum quoque auIllud
dit

De Judiciorum

Differentia

147

dit fefminus, quo rcs ifta pra:dicarur , dc qua judicium fertur, Pra:dicatum tcrminus , quo enunciatur , quid rci convcniat , vcl non convcniat
E. gr. In propofitione Tieus
efi

&

omnipotens fub

ectum Dcus

eft i

praedicatum vero omni-

porentia,

qux

ipfi

tanquam attributum

tribuitur

lOI.
,

In cnunciationc fcu propofitione notiones vcl conjunguntur

vcl fe- CopuU

defi"itio.

parantur (. 40. 41^, atquc adeo vocc quadam opus cft , qua carum ncxus vcl feparatio indigitatur. Vocula ifta , qua: ncxum pra?dicati fubjetti figniricat, dicitur Copula. Quodfi copula: praefigatur particula non figniricabitur notionum.ieparatio. Utimur autcm tanquam copula
;

&

vcrbo lubftantivo.
E. gr. In propolkione Veus
ejl

omnipotens

copula

eft

vocula
,

tfl

quod omnipotentia Deo infit atque adeo ad eus notionem movenda elt imperfectio tanquam quidpiam ipfi repugnans
dicimus: Dens noa
imptrfcBus , ubi copulae remotionem ejus, quod convenire nequic
efi

pertineat

ea enim iignificatur Quodfi a Deo rs.

inefle

quod

efi

additur particula noa ad

non poffit ; tum figmficandum

. 202. Denotat everlum proefenth temporis fubflantivum efl nifi intcrccdcntem nim ncxum inter fubjcclum & prxdicatum (. io\),

Copula non

Cautio
circa
co-

qualis
dicio

nempe

repraefentatur in idcis noftris.

Cum

igitur

in

omni

ju- pdat.

aliquid prcefens ( . $0 ) ; copula non efle potcft nifi vcrbum fubftantivum pradentis tcmporis Dubium videri poterat , quomodo copula lemper dici poffit verbum fubftantivum efi

nexus

ille

fcmper

fit

praefenris temporis

cum etiam
cxlidus
,

occurrant judicia de praeteritis

&

do dicitur: lapis fmt

item

Ufh

erit

calidns

Etenim

in
;

verbum fubftantivum
latet
:

praeteriti

vel futuri temporis fuit vel erit

tuturis , v. gr. quanhoc calu copula non eft (ed copula tantum ineo

ipium vero prsteritum

&

pnteriilfe , vel demum , prauentans lub eitum cum fuo attributo , modo vel ftatu ( 59- i5- 198 ) Quemadmodnm itaque fub ectum per notionem menti exhibetur tanquam praefens , ita quoque iftud attnbutum vel modus exhibetur tanquam menti inexiftens vel fubiectum tanquam in ifto ftatu Enimvero dum mens fibi confcia eft , fubectum !am non eflfe praeiens illo modo inftructum, vel ifto in ftatu conftitutum ; fubectum ifto modo praeditum vel illo in ftatu pofitum confiderat tanquam praeteritum , vel futurum Nexus igitur praedicati vel fub'ecti femper idein ell , five res , qui notioni prajfenti refpondet , confiderctur tanquam nunc praelens , five tanquam praeterita vel futura
tatur
. . .
.

futurum denotant ftatum , in quo fubectum repraefenventurum Nimirum )udicium eft notio complexa re-

23Copula in propofitione vel exprefje ponitur

vel in termino

qui

ad

pradi- Quomod

catum

pertinet

,
.

latet

poris f . zoi) quod pcr cxemplaeft manifeftum.

Copula eft verbum fubftantivum praefentis tem- copidainScd iilud vcrbum in omni propofitione non apparet: & redutHr
.

In his igicur cafibus latet in termino

'^'

ad praedicatum pertinence conjungenda.

cui refpondens notio

cum

notione fubje&i

In propofitionibus mathematicis copula fxpiffime expreffa eft , veluti cum dicitur: Tres angiUi trianguli funt tequates dmbtts reilis Nec defunt in communi fermone exempla, veluti cum dicimus Aer eft frigidns . Occurrunt vero longe plurimi calus , in quibus
. :

copula latet

ut

cum

dicimus

ignis nrit

Hi enim verbum wfc

&

praedicatum

&

co-

pulam

148
pulam

Tart.

1.

SeB.

III.

Cap.
.

I.

quam

includit . Tribuimus enim fub'e&o aftionem aliquam, quam confideramus taniftiuimodi, qux ab ipib lemper proficiici valet Notio igitur complexa huic jud:cio refpondens exhibet ignem cum lubjefto aliquo habili , in quod adionem utamexe.

rit. Unde li judicium & lubectum, & przdicatum, & utriuique nexum diftin&e exprimere debet ; propofitio reducitur ad hanc ipfi aequivalentem Ignis eft urtns Patet excmpla, in quibus pridicatum includit verbum fubftantivum prxteriti, vel fuvero turi tempons, eodem modo effe exphcanda. Scilicet fi dicitur L.tpis fv.it vel trit calidus; tum perinde eft ac i\ diceremus tafis (quem lcilicet nunc cogitamus ) efl is ,\t\ifiiufmodi , yni fv.it caiidus Erunt forian aliqui,qui qua: de copula latente ik nonnifi prauens
; ,
:

teinpus indicante dicta funt, inter tricas fcholafticas reponunt , ieculo huic delicatofpeEnimvero non dicam , quod, qui fic lenculationes inutiles naufeanti non convenientes tiunt , notionem 'udicii diftinctam nvnime habeant (. 39) , nec ems ab enunciationedilcnmen agnoicanr ($.41.41;; fed hoc unice monuiife lufficit, quod ha>cdecopula doftrina indiipenfabilem ulum habeat in ratiocinando, quo nec in Logica docente , nec in utente carere poffumus lapius omnes evitaturi , imo in diftinfta quoque judiciorum cognitione. Patebit illud ex inferionbus, ubi artis ratiocinandi principia lumus explicaturi hoc vero mox evadet manireftum. Tradimus igitur de copula, quae vera iunt , ufum praelentiflimum lpondent
.

&

204.
,

Defnitio judkii ac

Notiones vel coniunguntur

vcl feparantur

dum

judicamus (.
j

4)- Notionum conjunctio

fcparatio negativum
.

dicitur judicium affirmativum

Notionum
five

enunciat.onis f-

Unde porro
,

apparet

qucenam cnunciatio

propoiitio dici debeat aflirmativa

ciatio feu propolitio affirmativa
cft
,

miv z
'

Propo/itio

autem negativa

in

quaenam negativa. Nimirum Emmin qua pritdicatum tribuirur fubjequa prxdicatum removetur a luo

fubjcclo
E. gr. Propofitio atflrmativa eft: triangtdum habet tres angulos duobus refiis jv.n&im *quavel Veus eft conditor bujus uuioerfi. Propofitio negativa eft , Triangulum rctiiiineum r.on habet duos angulos aclu recios , vel Deus non esi autor peccati .
les
:

.
Definitio

205.

affirma-

tioniso-

wgatio-

pradicatum aliquod tribuere cuidam fubje&o , vel iigniflcare , quod prxdicatum fubjecto conveniat Negare vero idcm cft ac pra?dicatum aliquod rcmovere a fuo fubjeclo, vel figniricare , quod praedicatum fubjeclo non convcniat Atquc adeo
eft ac
:
.

Affirmare \g\tm idem

ns

'

vclit affirmatio negatio , Nulli hic occurrunt termini, nifi qui in antecedentibus fuere explicati. Quamobrem udicii (-39) enui^iationis (.ai), una cum iis, quae de iub ecto, fi quis notionem prsdicato atque copula (. 198. feqq.) fuere in medium prolata, animo recolit; is latis intelligit, qu'd fit praedicatum tribuere fubjecto vel ab eodem removere, & quid vel eidem non convenire fic convenire lub'e(3o , Ex hoc exemplo intelligitur , quam neceffarium fit ad intelligendum definitiones fequentes , ut familiares fint antecedentes, quomodo negleftus antecedentium efficere poflit , ut videamur idem explicare per idem (. 166) aut prorfus oblcurum per aeque obfcurum
iibi

conftat

quid

&

& &

&
jtffirmxt.onis fi-

2.06.

Affirmationh fignum

eft

copula. In airirmatione
eife

cnim
(.

fignificatur

nocft
,

rionem pra?dicati jungcndam

notioni fubjccli

205), hoc

gn-.m.

cpuod notioni praedicati rcfpondet , vel tanquam fubje<fto intrinfccum, veltanquam ad idem pertinens rcpraffcntari dcberc (jT. 34). Ncxum vero iftum fignificat copula (%. 201). Qiiamobrcm copula eft fignum
afTirmationis

E. gr.

De
.

Judictorum Dtfferentta

149

E. gr. Propofitio affirmativa eft: Veus efl vindex maUrum aclionum . Affirmationem hic Similiter affirmativa eft propolitio: TrianguLum habet tres angulos Uuoindicat copula efl bus reiiis xciuales . Sed haec propoiitio squivalet alteri : Triangulum eft figura habens tres
angnlos duobns reilis tequales
.

Quamobrem denuo

copula incluia verbo habet ad

praidica-

tum

fpe-tanti eft

fignum affirmationis particula negandi copula prafixa

Negationis fignum

efi

In

ncgatione

jr^
msfignZ.

enim figmficatur , pnrdicatum fubjecto non convcnirc (. 205), fcu ejus notionem cum notionc iubjecl-i non pofle conjungi (. 204). Ncxum iftum , qucm non poflc admitti fignificamus, cum copula iignificct (. 2oi);particula negandi eidem prxfigenda eft, ut fignificetur, nexui ifti nullum efle locum conccdcndum.
E. gr. Negativa eft propofitio: Vens non efi autor peccati . Copul:e efl prxfigitur particula negandi non: quo ipfo fignificatur , non polfe admitti nexum inter notionem Dei atque notionem autoris peccati, ita ut ambas fimul fumta: conftituant aliquam notionem complexam, qualis omne judicium eife folet Hinc apparet , quid fibi velit canon icholaftlCOrum : ln fropofitione negativa negatio ajjkere debet cofuLam .
.

208.

ad pradicatum^ vel fu- f1{ daejus altquam faltem fpeciem ha- mentum efl , fed bet Signum enim ncgationis eft particula negandi copulse pra.fixa (. propoftzoj) . Ubi ergo eadcm ad copulam non refertur, fed vcl ad pra>di- tionirmmU ibi copula* nulla particula negandi pra_figi- P catum , vel ad fubjecfum
Si negandi partktda non refertur ad copulam, Jed
;

bjeclum
.

propofitio

negativa non

'

adeoque nulla negatio fignificatur Propofitio itaque negativa nequit ($. 204J. E. gr. Notam poflibilitatis conftituimus quod nullam involvat cotradi-tionem Qtiamobrem fi dicas 7\ptio trianguLi xquilatcri non invoLvit contradiSiionem particula negandl ad
tur
,
.

efle

pr.-dicatum quidem refertur , fed non ad copulam Etenim perinde eft ac fi diceres Notio trianguli sequilateri eft notio non involvens co.itradictionem Propofitio adeo tantum ipeciem mcntitur negativa: Revera enim fignificatur , definitionem polfibilis convenirenotioni trianguli aequilateri, atque adeo arfirmativa eft propofitio.
.

209.
cft
,

Propofitio
_r .

mfmtta dicitur.
Talis eit propofltio paulo ante allata : 7{ptiotr;'anguii xquilaterinon mvolvit contradiBionem, ita eam interpetrari debemus , r.otio trianguli xquilateri eft notio contradiBionem non involzens Caveas vero denuo, ne inter tricas fcholafticas referas , qua: de propofitior.e infinita 6. ejus tundamento (.pra-f.&pra-c.) dicuntur Etenim artis ratiocinandi regulae nec intelligi, nec dextre ubivis applicari polsunt , nifi ad notionem propoiitionis infinita: attendas Qui ex notione ratiocinii regulas ratiociniorum deducit, quemadmodum in fequentifi
. . .

qua* fpecicm ncgativa. habct, fed revcra affirmativa

^ c Dehmtio
.

'

'
_
.

pnita

bus faciemus;

is

neceilitatem notionis propoiitionis infinitx reipfa experietur .

2IO.
,
.

Particula negandi vel exprimitur in propofitione negativa vel in voce ad jubjetlum, aut pradicatum peninente latet

aut

infinita

Tarticu-

aflcrti vcritas , ncc alia hic opus cft lu exemplo paulo ante allato (not. .zoS) particulanegandi expreffe ponitur, necnonin aliis propolitionum negativarum fuperius (0.^.5.104.207) datis . Enimverofi dixeris -\>/l-if Inminwn i n omniby.s efl f.tpiens voci ad fub;ec.um perti, particula negandi includitur nenti, utut ad copulam pertineat : idem enim eft ac fi diceres, muu Umo non eftfapiens
:

xempla

Patet per e- l* negandiqttomademonftratione.

d in&, re~
ditttur

propoft-

tionem.

150
jn emnibus
.

Tart.
Similiter
fi

Seft. III.

Caf.

dtcis

ad pridicatum pertinente: etenim perinde

Brutu cartnt rathne ; particula negar.di latet tn verbo cxrtnt eft ac fi diceres, i/mta nm hxbcnt rationcm.

. XII. conftat notis realitates denotantibus: conquse Notio pc/>m>4 dicitur, Definitit reprxfentata rcmovet realitates, a re tra Negattva notio vocacur, qua: notionis termi- feu earum abientiam tanquam notas rei exhibet. Terminus pofttivus eft, nipofitivi qui notionem pofuivam denotat : Terrrimus autem negativus , qui no-

&

ac negAtiv-i
.

tionem negativam

fignificat.
.

negativus reahtatis abfentiam (. j 7 ). E. gr. ; Terminus Triangutum rtSiUntum concipimus figuram planam tribns lineis rec-tis termniatam Notio terminus triangutum rccliiincum, quo ea fignificatur , itidempofitivus igitur pofltiva eft Enimvero immattrialt dicimus , quod ex materia non conftat , feu juxta Cxrttfi xnos , quod nullam habet extenfionem; notio igitur eius negativaeft& terminus//Bw<jff)//t negativus Cavendum vero, ne ex regulis Grammaticis judicemus, an terminus pofitivus fit , an tamen propternonegativus: fieri enim poteft, ut terminus habeat formam negativi tioncm pofkivam ipfi refpondentem cenferi debeat pofitivus,& contra ut terminus hapofitivus realitatem denotar

&

&

tamen propter notionem negativam ipfi refpondentem fit negattbeat iormam pofitivi vus . E. gr. Terminus tns infinitum eft vi Grammaticae ncgativus,at fi definiturperens, in quo omnia iniunt permodum a&us, notioeidem pofittva refpondet , atque adeopoficivus cenferi delxt
>

&

.
Op.ando

21.

terminns
negatfvus
propofi-

Si termmus negativus ita ingreditur propofttionem , ut negatio ipfi inb<erens ad (opulam referatur > propofttio negativa eji , in cafu reliquo affir-

mathia. Etenim
tiva

fi

in propofitione occurrit tenninus ncgativus

.

nega-

tionemefficiat ne-

eativam

Enimvero in notione negativa eidem notio refponder. (. 21 1) cit.), removentur atque adeo terminus nega(. realitates a fubjecto tionem includit ( . 205,). Quodfi ergo negatio ad copulam in propoingreditur, refertur; ea utique negativa eft (. cit.). Si vero copulam non afficic , pro affirmativa habenda , utut negativa
fitione,

quam

is

appareat (. 208^.
E. gr. Si dicis : Animx tfl immxttrialis , propofitionem ingreditur terminus negativus immateriatis , fuppono enim ei non reipondere nifi notionem negativam, fcilicet materiat Duplici autem modo interpretari licet propofitionem , vel ut sequicarentiam (. anima eft eni , quod non efi polleat huic anima non eft matcrialit , vel Ut aequivaleat alteri : afficit mxteriale. In priori cafu negatio ad copulam refertur, in pofteriori eandem non Multo sequipollet affirmativx infinita pofteriori . in eft, negativa priori ergo cafu

m).

In

&

ingreditur terminus,qui innegativus apparet vi originis (no t .. tii). E.gr. Siquis dicit Vens efl infinitus atque unquam eam finitudinis datur notio pofitiva , tum propofiuo ifta affirmativa eft, nec negative interpretari licet . 2 1$.

minus autem propofitro negativa

cenferi debet

quam tantum
:

Tropofi~
tionis

Si

fubjefto

&

praedicato
Tietts

eadem rcfpondet notio

Propofttio dicitur

identica.
E. gr. Si quis voci

identiae
definitio

&

Etenim idem eft ac fi diceres : CreaVeus crea-vit uniierfum identiea eft creator Creaur univcrfi univcrfi . Patet itaque propofieft V>r v.ni-oerfi crta-vit univerfum feu tionem pofie efle identicam, quse talis non apparet . Interim dantur propofitiones identicx, ubi identitas fubje&i Sc praEdicati per ie patet, veluti cum dicitur : HomocfthomoUfui eife in. ratiocinando propofitiones identicas, fuo patebit loco. .114..

Deo tanquam fum propofitie

;

ftftvecto propofitionis jungit

non aliam jungit notionem quam quod fit creator univerfi, prsdicatum, quod creaverit hoc univer-

De
Definitio
eji

JucMciorum Differentia
.

151

214.

propofttio

identka

In dchnitionc

cnunciatur notio defi-

Dcfinitio-

tanquam prsdicatum dc fuo fubjecto (jT. 152. 200). nesquem Subjccto itaquc atquc prsedicato cadem notio rcfpondet, conlcqucntcr locum innito convenicns
definitio idcntica propofitio cft.
terpropoi

Cum
tec
,

definitionum ufus in ratiocinando in dubium vocari nequeac( 5.48; propofitiones idencicas luum in raciocinando habere ufum .
.

eo ipfo pa- fittones ttitaninT

215.
T? ro p

Attrihuta
tates
,

&

efentialia

qute per
.

modum

attribittorum infttnt

fubjcclo

Dc

eflentialibus

&

modorum atque relationum pojfbilipradkantur abfolute de fuo , attributis idcm dcmonftratum cft fuperius
nec non

n_

tionis

a-

tegoric*

Modorum atquc rclationum poffibilitates , qua: pcr modum /***attributorum infunr, (. 157) conftantcr infunr. Quse vero conftan- mentnm rer infunt, ca de fubjeclo abfolute enunciantur (jj". 61 ). Parcc iraquc, ur attributa & cffenrialia , ira quoque modorum arque reiationum poffibibtates qua: per modum attributorum infunt , abfolute , hoc eft, nulla adjecla conditione, cnunciari de fubjeclo. Quamobrem nulla ad e<fta conditione diciE. gr. Omniporencia eft accribucum Dei
(69)
,
;

tur

Veus

nium

omnipotem angulorum fimul

efi

angulos duobus rectis xquales feu ratio dupla omfumtorum ad rectum eit attributum trianguli Dicimus itaque:

Habere

tres

Trijngulnm habet

tres angulos duobtis reflis

xauales

216.
,

Propofttio

categorica

cft

in

qua prsdicatum abfolute

. :

feu nulla a- BeHnitio

propofiE. gr. Detis efi fifientijjimus propofitio categorica eft fapientia enim Deo tribuitur tionis caabfque ulla adecta conditione. Similiter theorema Vytha.gorkum propofitio categorica eft, teorica . ** qua fJyftthtnufe quadratum xcuale pronunciatur auadratis Uternm Jimi-.l fumtis hxc en:!Tl conftans hypochenulae ad lacera relacio, crianguli rectanguli accributum, fine ulla aa;etlz condicione enunciacur de hac rriangulorum fpecie
:

djedta conditionc, de fubjedto enunciatur

217.

Modi atque relationes & quod in re qttadam non concipitur pofjtbile nifi preejuppoftto quodam ejus modoide (ubjeclo juo nonni/i conditionate enuncianDe modis idcm demonftratum cft iri fuperioribus f. 69J tur Rclationes funt exrrinfecae, adcoquc a comprxfcntia rcrum aliarum pcndcnt Scd qux mutabilia funt ca nonnifi de fubjeclo fuo fub ccrra
.
.

r-

titmsbvpotbeticx

funda'mtmum.

condirione cnunciari poflunt (jT. 62,). Modi igirur arque relariones ad alia nonnifi fub certa conditione de fubjcdto fuo cnunciantur Quicquid in fubjedto non concipitur poffibile nifi pra?fuppofito quo.

dam

cjus modo , id inftar alicujus modi eidcm ineft (. 158). Enimvero modi nonnifi fub certa conditionc prsdicantur de fubjedto fuo, qucmadmodum modo oftcndimus Ergo quod in fubjedto non concipitur poffibile nifi prxfuppofito quodam ejus modo , id nonnifi fub adjedta conditionc dc eodem pra:dicari poteft.
.

E. gr. Calor eft

modus quidam

lapidis

VVolffti

Logka.

adeoque de lapide non poteft praedicari nifi lub

5*
tus
.

Vart.
:

I.

SeB.

III.

ap.

I.

fub certa conditione , nempe quod vel radiis folaribus , vel calori ignis fuerit expofiUnde propofkio hxc erit Si lapis radiis folaribus fuerit expofitus, calidus eft Eodem modo ratio fubdupla trianguli ad parallelogrammum nonnifi fub certa conditione enunciari poteft de triangulo, nempe fi rtierit cum eodem fuper eadem bafi inter ealdem parallelas conftitutum
.

&

218.
tribuitur fubjetto fub

Definitio

Propofttio bypotbetka cft,

in

qua prasdicatum

adjec~ta conditione. propofiE. gr. Si liomo crebris exercitiis oferam nx-v.it , habitum ftbi comparat , propofitio hypothetioms bySi lafis ex turri decidit alta , imfetum ingentcm acquirit Talis etiam eft fequens tica eft , potbctifeu magna celeritate movttur cx. 2 19.
. : .

Fimda'

Si

quod per alterum determinatur

.

id ideo de fubjetlo pradkatur

quia

mentum
dica-idi

boc alterum eidem convenit

Propoiitio per fe patet,

&

iitie

demonitra-

modipra- tionc admittitur

terminatur
Si difficultatem experiaris in ea admittenda, cogites velim, id ideo ineile , quia ineft hoc, per quod determinatur . ,

tum denotet illud , quod fubiefto ineft , Hinc Schodeterniinatur , ideo de lubie^to prasdicatur , quia ipfi hoc alterumconvenit laitici dixere: modum fratdicatpdi feqv.i modum effendi . Quod ineft iub'eif.t.0, propterca quod id quoque de eodem praedicatur, quia alterum in eo lupponitur. Exemaltertim ineft Triangulum ajquilaterum tfl xquiangulum , quia asquilaterum propterea plo res manitefta quod angulorum asqualtas per asqualitatem laterum dcterminatur . Angulorum itaque aequalitas de hac figurarum fpecie ideo praedicarur, quia eidem convenit laterum aequalitas. Keque vero lolum valet praefens eff'atum,fi praedicatum determinatur per intrinfeca fubje&o; fed idem locura habet fcmper , cum nulla conditio exprimatur, atque adeo quoque fi ilhid per extnnfeca determinatur Exemplo denuo res eft manifefta . lafis tji alta turri dtlaffus magnum impetum acauirit , quia ex tanta altitudine delahitur : propterea quod magnitudo impetjis determinatur per altitudinem , per quam delabitur Impetus adeo magnus praedicatur de lapide ex turri alta delapio, quia ex ifta altitudine delapfus fuit
.
;,

quod per alterum deQuare cum praedicaquod per alterum (. ioo;; ideo quoque id

220.

Attributa propria pradicantur de futyeElo fub conditione effentialium ejus propria pcr omnia eflentialia iimul fumta dererminantur (. Attributa prxdicande fubjecto ideo prxdicantur , quod- ipfi hajc cflentialia Ergo 66). di attrip-outa conveniunr (Jf. 219), confequenrer iub conditione eflentialium pria Attributum proprium trianguli rectiline; eft ratio dupla angulorum omnium fimul ad redum (. 66). Ea igitur de triangulo rectilineo praedicatur quia terminatur rribus
Modits
i

enim numerus ternarius laterum & t:ones clfentiales hujus trianguli (5.64;. 221.
lineis:

iunt

fpecies

reclarum linearum determina-

Modus
.>;-

di attribtita torii.

m.inia

Attribtita communia pradkatttur de fubjeclo fub condithne cjfentiabum nonnuUorum, qu<e cum aliis entibus eidem funt communia Attributa communia dererminantur pcr unum, vcl aliquot eflentialia (3- 66). Ervcl plugo de fubjecto idco pra:dicantur , quod cide.n unum iftud conditionc iftius fub confequenrcr efleniialia infunr (jr. hrec ra 219)
.

vel

horum

cffcnrialium.
,

Enimvcro quoniam omnia

ut hoc pra?cife ens
iit
,

eflentialia
;

fimul

fubjcctum dcterminant

non aliud

idem u-

num

eflentiale

vcl aliquor

corum cum entibus

aliis

communia habct.

Quamo-

De
Quamobrem
attributa
,

Judiciorum Differentia

153

nc elTenrialium

communia de fubjeclo prsdicantur fub conditioqux cum aliis cntibus eidcm communia funt.

fpeNihiJ diiricukatis experietur, qui familiaria fibi reddidit , qux de generum cierum atque individuorum determinatione demonftrata funt io mperionbus (. 70. &: feqq.;. Exempli loco eft theorema geometncum: ~rri.ingf.lnm reffitineum babtt t;ts ji^.
los
.

&

Nam

numerus ternarius laterum

przdicatur de triangulo rectilineo , numerus ternarius laterum, qui eft n ilineo atque mixtilineo communis

atque adeo eft attributum commune ( . 66) , quatenus inter determinationes eifentiales refertur

ipfi

cum

triangulo fphaerieo 6c alio quocunque cur-

222.

attributorum propriorum , prcedican- Modus , de fubjetlo fub conditione omnium ejfentialium . Determinantur enim prxdicanper omnia cifcntialia fimul ( 157) , atque adco codem , quo ante ?' ?"* er (. 220), modo oflenditur, quod de fubjcdlo non prcedicentur nifi fub '"J"j' conditione omnium effcntialium . propriePojjibilitates

qu<e inftint per

modum

tur

E. gr.

Si

dicitur: Triangulum circnto infcribi poteft

;

ifta

infcriptibilitas

inftar proprie-

-..,

prxdicatur autem de eo, ceu ex elementis conftat , propterea quod tribus lineis concurrentibus terminarur, adeoque propter eifentialia (5.64;.
tatis trianguli confideratur

22}.

Si fubjeclum per efpntialia definitur , eodem prtedicantur; propofttio identica eft

&
.

aliquod vel quaedam eorum

effentiale

de

Ejfentia-

Quoniam enim

unum

liumprx-

per alterum non determinatur (. 64), unum propter alterum delu- duauo bjcdto praedicari ncquit (.219). Cum itaque praeter eflentialia indefl- ^" "^ nitione nil contineatur per bypocbeftm idco quod de fubjecto praedicatl ^J m tur , efTcntiale propter feipfum eidcm tribuitur. Subjecto adeo & pras- ariat p dicato eadem notio rcfpondct , confequcnter dcfinitio identica eft. idcntica. E. gr. Elfentialia, per qux figura regularis determinatur funt laterum & angulorum asqualitas. Quoniam angulorum xqualitas per laterum aequalitatem non determinatur cum his exiftentibus xqualibus illi inxquales elle queant angulorum quoque x-

qualitas propter laterum xqualitatem de figura regulari enuaciari non poteft . Praedicatur igitur de eadem propter feipfam , adeoque (i dicis : Tignra rtgularis hxbtt amnts ar.gittus "ii~Us habtiis omnts angutos teqnales haltt omnts an, perinde eft ac l\ diceres i Figura gulos eqnates , adeoque utique identica eft Quod vero iftiufmodi propofkiones non ap.

pareant identicae, vel inde eft, quod definito ungimus notionem confufam , vel quod ipfum oobis familiare reddidimus, ut ad notionem ei convenientem prorius non attendamus etenim in utroque cafu non animadvertimus , quod in definitione fub;ect.i praedicatum ;am contineatur
:

224.
,

Si fub)el1um per attributa definitur

pofftbilttates
,

vel per
,

modorum atque relationum

efpntialia de

o,>ando

qua

per

modum

attributi infunt

eodem pnedi.

non pa-

cantur prepter attributa vel ea , qttce attributorum vicem fubeunt Sicuti riant. enim attributa (jX. 65) fuppofitce modorum atque relationum pof-

&

fibilitaces

( .

157) per
iftis

effentialia

attributfs vel

modorum

determinantur ; ita viciffim pofitis atque relationum poffibilitatibus,ponuntur

.

quoque effcntialia , ut adco fumtis attributis vel illis poffibilitatibus tanquam primis per ea determinentur effcntialia Quamobrem ii lubje&um per illa definitur & ha?c de eodem prxdicantur , quemadmo-

>

dum

154 dum hypochcfis

atcribuca
vcl

Part.

I.

SeH. III Cap.

L
ingre-

requiric, eflcncialia prccdicancur de fubje&o propter

eis

poflibiliraces

aequivalences, qua? dcrinicionem

diuncur
E. gr. Parallelogrammo per modum attributi feu proprietatis convenit divifibilitas duo triangula aequalia per diagonalem fafta . Elfentialia autem , per quae figurae iflae determinantur , funt laterum numerus quaternarius Sc parallelifmus . Quodfi ergo paraUelogrammum definias per figuram planam in duo triangula sequalia per diagonalem divifibilem pottea aifirmes ; Varallelogramrnum babrt latrra oppofita paraUela ; parallelHlTlUS laterum de eo praedicatur ob divifibilitatem in duo triangula aequalia per diagonalem.
in

&

225.
,

Oucenam
conditio
in

0*"* de fubjeclo
nitioms conditione
,

abfolute

pradkantur

eadem

ipfi

tribuuntur fub defi-

propo-

vel

nempc idco fubjedto dicicur convenire prsdicacum cciam repugnarc, quod cidem dcflnirio compccit. Qua? enim dc fu,

[ttiombus

bjec^o abiolure prxdicanrur

.

ea func
.

vel accribura
,
1

&

cflenrialia, vel

-**"". cis taate

fiipporatnr.

poflibilicaccs modorum arque rclacionum r qua? r per modum accribuco_ / c / c , n ir unt fcnimvero ium >i arcnbuca ram propna ( . 220), ( 69. 2i5>)quam communia (.221) & qu<e pcr modum iftorum attribucorum iniunc, modorum acque rclacionum poflibilicares f. 222 ) proprer eficnrialia; conrra cflcncialia propcer accributa & ea, quct permodum ipforum infunc ( . 224) pra:dicantur. Quamobrem cum rn priori cafti
..

'

fubjcclrum per cflcntialia f. 180), in pofteriori aurcm per atrributa auc calia, quae per modum atcribucorum infunc (%. 224) definiarur; evidcns cft, qua? de fubjeilo abfolute pra;dicanrur, eadem ipfi tribui

fub condirione definitionis.

E. gr. In propofitione Veus efi omnipotens omnipotent ia E)eo tribuitur fub conditione defimtionis, v. gr. Cartefianis ideo , quod fit ens perfe&ifllmum . Cur vulgo id non ani madvertamus, ratio prorfus eadem eft, quam paulo ante (not. $.223; allegavimus, cur propofitiones identicae fubinde tales non appareant . In Mathematicis , ubi fub;e<Aa ante fuerunt definita, quae propofitionem ingrediuntur , res femper manifefta eft.
.

226.

Propofitiones categorica aquivalent bypotbetkis

a
'tf

&

ad

eas reduci pojfunt

C
't?'

fitiones
n.'.m

ad

hypotbrticasre-

P ro Pfitione catcgorica prxdicarum abfoluce, feu nulla adjecia conditione, de fubjeclo cnunciatur (. 216). Enimvero qua? de fubjecto abfolure praedicantur , ea de eodcm non cnuncfantur nifi fub conditionc definitionis , ctfi conditio nulla exprimatur (. 225). In propofitio^ 11

cucibues.

nibus igitur cacegoricis, quamvis nulla ad/iciatur condicio , fubjccto tamen non compecic praedicarum nifi fub condicione dcfinirionis. Caregorica? adeo propoficioncs hypochccicis jequivaknt (%. 218) &, fi conditio in definitione fubjecli contenta exprimatur , ad hypotheticas rcducuntur.
E. gr. Propofitio categorica eft: Tigura regularis
efi

circulo infcriptibilis

Enimvero per

fu-

bxuLum figuram legularem intelligimus figuram planam a:quilateram & asquiangulam . Quamobrem propofitio categorica hypotheticae huic zquivalet Si figura plana fucrit a-yuilatera dr a><juiangula i Circulo infcriti potefi Imo haec reducftio aitu fieri iolet m theorematis demonftratione id quod eam in Elementis Geometriae evolventi ac perpendentt manifeftum evadet. Notandumnimirum, quoJ inferius clarius conftabit , non inanis fub:

tilitatis

De

Judiciorum Differentia

155

tilitatis captandx gratia haec doceri , quz de diverfo modo przdicandi fuere in medium ailata; fcd ea uiuin indifpcnfabilem haberc cum in thcorematis inveftigandis , tuminys icmonftrandis . Similiter propofitio categorica eft;Df* creavit mundum Sed cum nomini Dei reipondere dcbeat aliqua definitio, ne itc fine mente fonus ; fi ea diftincte exprimatur; habebis propoiitionem hypotheticam . K. gr. (i cum Cartefianh defimas Df/perens
.

perfectitiimum; propofitiohypotheticaerit SiVtus eft ens pjtrftliijjimum. ,ipft mundum trtavit. Quodiicum nobis Veum defimas per ens a fe , quod in fe cohtinet ratidnem furficientcm attributis divinis a cxiftentiz contingentis univerfi , prout nempe noftra de exiftentia propofuio hypothetica talis erit Si Vtus efiens contingentia denvata demoitratio requint a fe , quod in fe continet rationem fuffcientem exiftentix contingentis univerfi ; mttndum creavit
:

&

Qui

demonftrationibuscum attentionead moduiridemouftrandi verfati funt , iis dubium quoddam lulioriri poterat neque enim in propoiitionibus categoricis demoftrandis femper
in
:
.

recurritur addefinitionem, fed ad propofitiones alias categoricas in anterioribusdemonftratas Enimvero dubium revera nullum eft, quod primafpecie non contemnendum videtur . przcedentes omnes Etenim przfens , quz demonitranda eit , propofitfo categorica ,

&

&

ad hypotbeticas reducantur, candem hypothefin liabent , quztermino lubettum conftituente indigitatur Quamobrem ii ad propofuiones categoricas eiuldem fub'ecti antcriores recurritur; id quidem fit vi communis hypothefeos , quemadmodum in hypotheticis exprefiis accidit. Sedeaclarius evadet ex inferioribus , ubi de demonftratione fumusacturi. Hic faltem dilcutiendz lunt prziudiciorum nebulz , ne tanquam inutiliacontemnarvtur , quz magnum momentum in Logica utente trahunt
fi
.

227.

Si conditio, fub qua pradkatum convcnit fubjetlo termino concreto abj- Quando que particula condtttonali fubjeclo adjecla exprimitur propofitio babet for- propoftno
;

mam
fio

categoricce, etft rsvera ftt

bypotbetica.

Etenim

non abfolute convenit

icd fub

quadam

pra?dicatum fubjeconditione , non ideo

fi

}'P

ot}e ~_
f

}m

conditio ccffat , quod particula conditionalis non exprcfle ponatur . tego.ic* Manet igitur propofitio hypothetica ( . 218). babeat. Quoniam tamen particuia conditionalis non cxprciTe ponitur , fed in

vocibus ad fubjeclum pertincntibus latct; ideo propofitio formam categoricx habet.

E. gr. Si dicis Lapis ex
alto delapfns ingentem

impetum habet

propofitio

categoricz

for-

rnam habet ($. xi6). Sed latet particula conditionalis in vocibus ex alto delapfus: id quod clarius conftat , ii propofitionem in hanc hypotheticam refolvas Si Upis ex altodelaffmfuit, ingentem impetum habet Similiter propofitio Lapis calidus calefacit categoricz formam habet latet autem particula conditionalis fi in voce calidus. Nam propoiitio zqui:
. :

pollet hypotheticx fequenti

Si Upis

eft

calidus ,calefacit

. 128. fuojecto adjicitur ad determinandum ejus ftatum,in quo pra?- Deteminatimis dicatum ei tribui poteft, dicimus Determinationem fubjedli. Nimirum fi przdicatum fubiecto non femper competit , neque adeo vi definitionis ei- ftib)ec1i dem tribui poteft per definitionem fufhcienter determinatum non eft. Quod igitur ad dejinitio . ea, quz conftanter eidem infunt , accedere debet , ut fiat fubjectum habile in propoiitione data , id ulterius idem determinat Unde quoque a nobis fubjeBi determinatia

Quod

appeilatur E. gr. Lapis non calefacit , quatenus lapis eft , fed quatenus ipfe calidus. Per definitionem itaque , qua in effe fux fpeciei determinatur , iub:ectum nondum fufhcienter determinatum eft , ut actus calefaciendi deeodem przdicari poffit . Quamobrem accedat opus eft determinatio ulterior, quz hic fumitur a modo qui non conftanter
.

nempe a calore Unde dicimus Lapis calidus caiefacit , ubi terminus concretus calidus novam addit Iapidi decerminationem qua conftituitur in eo ftatu , ubi actuscalefaciendi de eodem przdicari poteft Lapis tx alto dtUpfus ir.' Similiter in propofitionc
meit
,
. : ,
.

gentem impetum habet

prxdicatum non tribuitur fiuVecto

quatenus per definitionem

efi*

irf

56
fpeciei

Tart.
determinatur
. ;

LSeB.
.

III.

Cap.

I.
igitur conflituit

effe fuae

fed propcer

lapfum ex alco.

Hic

decer-

minationem

fubjeiti

229.

Detcrmi-

natioms
fubiitti

Determinatlones fubjecli vel dejumuntur a modis , vsl a rebus extrinfecis Qua?cunque rcbus infunt , vel eflcntialia furtt , vel attributa, vcl modi (. 64. 65. 67) : quse vcro in iis poflibilia intclliguntur, ea in.

xmdi defumantur.

adeoque ad attributa referuntur, (. 158; , adcoquc fimul fub iis comprehcnduntur , quatcnus ncmpe poflibilitatcm concipimus tanquam quidpiam rei intrinfecum ( . 155). EiTentialia & attributa quaeque iis aequivalent , vcl ingrediuntur definitionem( 180. 181. 182), vel de fubjecTo abfolute prxdicantur (.220.211. 222 ) atquc adeo vi defunt vcl per
,

modum

attributorum (. 157)

vcl inltar

modorum

finitionis

f.
.

225

confcquenter

adeffe

intelliguntur

ubi dcfinitio

locum habet

Nullam

igitur fubjecTi

detcrminationcm

in enunciatio-

nibus conftituunt (. 228^. Enimvcro modi mutabilcs funt (. 67) , neque adeo conftanter infunt. Quamobrem fi prasdicatum non convcnit fubjecTo, nifi quatcnus

modus
.

utique in enunciatione cxprimendus, ut ftatus intrinfecus fubjccTi determinctur , in quo prxdicatum ei convenire poteft SubjecTi igitur determinatio fumitur a modo(. 228) Similiifte

ineft

is

ter

extrinfeca funt fubjecTo , ea ipii non conftanter adfunt: quod experientia notum fumimus . Quamobrem fi prcedicatum non convcnit
nifi in relatione ad res quafdam extrinfecas & quatenus ab pendet; ftatus ille extrinfecus in enunciatione determinari debet in quo illi praedicatum tribui potcft Adcoque detcrminatio fubjccTi iumitur a rebus cxtrinfccis (.228). Qiioniam itaquc prceter ea , qua: fubjecTo vel intrinfeca, vcl extrinfeca iunt, alia concipi non pofiunt , ab intrinfecis vero alia? dctcrminationcs pcti nequcunt , ni(i a modis, quemadmodum jam oftcndimus; determinationes fubjecTi vel a modis, vel a rcbus cxtrinfecis petenda? funt.

qux

iubjecTo,
iis

Exempla

(not. .

izS

allacapropoficionem prxfencem abunde illuftrant

Ecenim

Jn

pro-

poficione: Lapis calidns calefacit decerminacio iubjecli pecicur a modo , nempe a calore : in propofitione aucem alcera: lapis ex alto dtUpfns ingtntem habet impetnm determinatio ftibje&i fumitur partim a modo, motu nempe lapidis , partim a rebus extrinlecis , ad

quas motus ifle refertur, nempe ab alcitudine, per quam delapfus impetum motus acceleratione acquifivit . In hac vero propofitione : lapis rxdiis foUribus expojhus fit calidns , Similiter in determinatio lub;eoti fumitur a re extrinfeca , caufa ncmpe calefaciente intcr t.xfdem paraU propofltione geometrica ekmencari : Varallelogramma fuper eadem bafi
.

&

UUs
eft:

confiituta equalia fum determinatio fubjeiti fumitur ab eo , quod ipfi extrinfecum inter neque enim ad parallelogrammum pertinec ut cum alio fuper eadem baii eafdem parallelas coaftituatur .

&

230.

Determinationis

Detcrminationes fubjecli cequivakntes appello 7 quarurn una alteri falvo prcedicato fubftitui poteft. Undc fimul patet, quaeriam e contrario

diccn-

,(

De

Juditiorum Differentia .

157

diccndx fint determinationes fubjefli non ctquivalentes vcl diverfe, nem- aquivaUntis dcpc illx, quaram una altcri falvo ptwdicaro iubftitui nequit.
E. gr. Si parallelogramma eandem habent bafin atque altitudinem aut, quod perin- finitio inter eafdem parallelas altitudines aequales ; tum fuper eadem bafi eft, bafes Bt vice verlafifuper eadem bafi&.inter eafdem parallclas conftituunconititui poilunt Quamobrem determinationes fubjecli atquivatur , altitudines Cv bafes cequales habent Ientes funt confiitui inier ejfdem paralltlas fnper bafi tadem Sc bafet tu.-".c altitudincs squalet haberc , atque ideo una alteri falvo praedicato fubftitui poteft . Per.ir..!t nimirum eft, fiinter cafdcm parallclas'conHituta tetjualia funt \e dicas : Vcrai.ct'gramma fuper cadcm bafi altititdinum tequalium tcqualia fun: Nofle determinafi\e atHrmes Varaliologramma bafium

de

&

&

&

&

tioncs aequi\alentes ufui dt

ter

cum

in

demonftrando, tum
eft
.

in

nomen
-

res

quoque

ipf.

declaranda nobis

Ea

fini

inveniendo Quamobrem prseaddiraus propofuionem fequea.

tem

231.

earum una poftta al- Qi'.<enxm Si dua fuerint fubjecli ejufdem determinationes tribuenda Si determt; erunt determiuationes aquivalcntes ttra quoque eidem fit
.

&

enim detcrminacioncs ita fucrint comparatx , ut una pofita alrera quoque eidcm fubjcclo fit tribucnda; qua: dc fubjecTo unius gratia cnunciantur, eadem quoquc refpecTu altcrius cnunciari poffunt Si dubiEtcnim fi determinario tas : dcmonftratio Facilis tribuitur fubje.

n at ! r u n r
!-

-palentes.

cTo, ctiam eidem tribuenda

eft

altera

per hypotbefm, atquc adeo ubi

adcft

ibi

ctiam adeffe intclligitur B. Enimvcro ubi

per hypothefin
.

A
B

adeft

ibi

locum habct prsdicatum, denuo

Ergo

ubi

adeft, ibi

dcterminatio B habet fc ad pcr modum pra?dicati fubjecTo fub determinationc A tripriorem buendi, fub qua ipfi tribuitur prardicatum alterum C. llnde detcrminatio & pra:dicarum B habcnt fe ad fubjecTum fub dcterminatione A per modum duorum attributorum , qux una infunt neceflario , ut adco unum pofTit dici inelTc, propterca quod alterum incft Quoniam itaque falvo pra:dicato dctcrminatio B in locum altcrius A fubftitui poteft dcterminationes B & A squivalentes funt. in quo Parallelogrammi determinatio A , Propofitior.em illuftrat exemplum praecedens quod conftituatur luper eadem bafi & intra eafdem parallelas cum altero, fumatur,

quoque

locus eft prsedieato

Scilicet altera

fi

locum quoque habet

aequales
.

alrera

B, quod

bafes

&

Quamobrem

pr.tdicatum

C, quod

aititudines utriufque parallelogrammi fint parallelogramma fint aequalia, non minus

fuiT determinatione

locum habet fub determinatione

fub;e<li

B, quam

A
(

frtec.

potefl de fm- Tradica^fpecici guhs individuis fub ea comprebenfts Quod de fpecie abfolute pra:dica- l s ('" tur, illud dc eadem cnunciatur fub conditione dcfinitionis (ff. 225), mdivi r l r n ,n v-.coniequcnter quia ha:c ipccics cft (%. 179) Emmvero ea , per qua:

Quod

de

fpecie abfolute

232. pnedicatur ^illud etiam pruedicari

.

duis comm

ipecies

conftituitur

fingulis

individuis

fub ea

contcntis

communia mmia.

iunt
lis

(jT. 44,).

Quamobrem

id, pcr
,

quod pra:dicatum determinatur

adcoque idem pra?dicatum finguo-r 1
t>
'

in iingulis

individuis dcprehendirur

individuis tribui potcft f.

219).

158

Tart.

1.

SeH.
.

111.

Cap.

E. gr. De triangulo iquilatero abfolute prxdicatur , quod fir squiangulum , adeoque quatenus triangulum aequilaterum efl Nemo igitur dubitat , quin quodvis triangulum aequilaterum in fingulari fit aequiangulum

"'
.

'.

conditione prcedicatur , id de individuis ejufQfi d cie fpccie fub certa Vr<edicaqu<e eadem conditio locum babet Quod fpccie- dem fpeciei pra?dicari potej}, fenes
.

de fpecie fub certa conditione praedicatur, id eidem tribuitur tum ditiomta propter quidpiam , quod fpeciei conftanrer ineft , tum propter condiquomodo Nempe ab ifto pendet, quod praedicatum ei convetionem adjeclam indiviQuoniam quod fpeciei nirepoffit; ab hac vero, quod adru conveniat inc ^5 '^ fingulis individuis ineft (. 44) igitur fingulis individuis tlkanda. non repugnat iftiufmodi prcedicatum Enimvero quoniam adtu comrum
ion.

peterc ncquit

nifi

conditio fpeciei adjedta adfit

idro

iftis

individuis

prsedicatum actu tribui poteft , penes qua? eadem conditio locum habet, iub qua de fpecie enunciatur (. 219J
.

E. gr. In propofitione hypothetica , fi lafis radiis folarihus exfonitur , calidus fit , de lapide tamquam ipecie prjedicarur , quod calefiat , iub ea conditione , quod radiis folariIJem igitur etiam de hoc, ifto, illo lapide praedicari poteft fub eadem bus exponitur COnditiOlie. Nempe hk quoque, ifte , itle l.tfis calefit , fi radiis fUaribus exfonitur .
.

234de individuis velabfolute ,vel fi<bdetetm;nata avadamcondifmgulis Ouomodo ttone pr<tdicari fotefi ; idem quoque defpecie , ad quaw eu pert itient, vel abfohrte, prceJii aQiicd enim fingulis individuis taindivi- vel fub eadem conditione prcfdicari potefl duorum abfolute tribui poteft , id eifdem convenire non poteft nifi propter aadfpecie Quod vero omnibus commune, ljq U jd, quod omnibus commune eft transfe-j acj not oneiT fpcciei pertinet (%. s\\) Quamobrem quod fingulis individuis abfolute tribuitur,id etiam de fpecie ablolute praedicari poQuod
.

teft

(. 21 9)

Quod de
id iiidem
tcr

iingulis individuis

tribuitur

cum

fub certa conditione pracdicari poteft, propter aliquid ipfis intrinfecum , tum prop-

hanc ipfam conditionem. Quamobrem cum fpeciei inilt, quod individua omnia inter fe commune habcnt ( . 44 ) , fi ulterius acceiferit conditio , fub qua individuis prxdicatum convcnit , ut nova quafi idem quoquc fpeciei fub eadem confpecies accidentalis conftituatur
;

venirc debet (. 220). Patet , mevel tacente , propofitionem praefentem efie converfam duarum proxime pra:cedentium. Habet ea fuum ufum in ve.-itate per experientiam inveftiganda id quod fuo
:

loco patebit

-35id etiam pra?dican fotrft de ftngupradicatur , Qlld ^e genere abfolute Tradihttorumge- lis fpeciebus fub eo contentis eanmque individuis. Etenim qucd de gencre '* *<i abfolute , nulla adjcfta conditione , praedicatur , id eidem convenit ob

cs&
wdividua
appltcatio.

ea
>

quae in definitione
*

cont nentur
i

confcqucnter in notione ipfius ( . continentur, ca Enimvero quae in notione generis o

(.

225

^^^

De

Judiciorum Differentia
)

159

omnibus fpeciebus (%. 45

.

(%. 44; communia funt cancur , ea de fingulis fpeciebus fub eo contcntis earumque indhiduis praedicari poifunt

hinc quoquc fingulis carurn individuis Quamobrem qux dc genere abfolute prjcdi-

&

De triangitio rttlitinco in genere angulorum jimul fumtorum ad rcfium

Jinguiit triangulh

abfque ulla ad'eita condicione prxdkatur

:

ratio

dupla

igitur

quoque de
praedicari

triangulo

reUangulo

in

fpccie

&

de

poteft , quod habeant trcs angulos Similiter de omni ftuido gra-vi tanquam geneie junctim fumtos duobus rect s aequales abique ulla conditione adledta prxdicacur, auod dcfctnfui gra-vium refiftat-. igitur quoque aaua canquam individuis praidicari potelt, de :qna canquam fpccie de k
reclanguiit
in

fingulari
.

&

quod gravibus

in

ea

dcfcendentibus reiiftant

3^,

Quod

de genere fub data

quadam

conditione pradicatur

id etiam pra?- "Predicaeaco ''

!

dicari potefl fub

eadem
.

'

conditione de fingulis fpeciebui fub eo contentis

111

^"
\

rumque mdtviduis

Quoniam genus eodem modo contmctur

imgulis

fpeciebus , quo fpccies in fingulis individuis (. 44. 45 ); codcm mo- tmm aa do oftcnditur, quod , qua: dc genere fub data quadam conditione pra?- fpecies& dicantur , de iingulis quoque ejus fpcciebus fub eadem conditione mdividiu prsdicari queant , quemadmodum (. 233) oftendimus , de fingulis applicauo ' individuis prsdicari poife fub eadem conditione, qua: de fpecie fub ea

d tiCnl _
-

prxdicantur

dubio careat , quod , qua? de gencre fub data^quadam conditione praedicantur , fub eadem conditione de iingulis fpcciebus prardicari queant quae vero de fpeciebus fub certa conditione pra> dicantur , ca quoquc iub cadem de fingulis earum individuis pracdicari qucant(. 233); evidcns eft , qua? de generc fiib data conditionc pra:dicantur , ca quoque de fingulis individuis fpecierum fub eo contentaitaquc
;

Cum

rum

prxdicari poffe.

E. gr. Crave cx atco dctapfum migno impecn ftrtur . Hic de genere , fcilicet corpore gravt, pradicatur , quod magno impttu ftratnr , propter aliquam conditionem , aw>d ex alto dtlaffum fuerit . Sub hoc genere continentur plurimx fpecies, veluti globi lignei , plumbei, lapidei Quamobrem iftud prxdicatum convenit non folum fingulis hifce globorum fpeciebus, verum etiam fingulis individuis earum , ita ut dicere liceat : CloLut ligncut ex
.

alto dtlapfut magr.o imfttu fcrtur y

itemque

in cafu fingulari

hic

giobut ligntut ex alio deiaffus

magno impctu fertur

=37Qtiod preedicatur de genere aliquo fuperiori abfolute

id non modo pr<e-

prtediea-

dicatur de fmgulis inferioribus fub eo contentis , verum etiam de ftngulis fpe- tommgeciebus ad inferiora relatis , nec non de fmgulis earum individuis Quod e- nerisfu.

nim de genere fuperiori abfolute praedicatur r

.

id ipfi vi

buitur

(.

225) coniequenter propter 152). Enimvero qua: in notione

,
.

,e ( .

er definitionis tri- P , ',

uS
ad

ea

r qua: lpiius notio mvolvit

1

abfolutoJ

gcneris fuperioris contincntur

in feY :oras

ea fingulis

46

generibus inferioribus ad idem relatis communia funt (jT. fpecies& a gencre fuperiori abfolute prxdicantur , ea indiviiur appluaquoque de fingulis inferionbus fub illo contcntis prxdicari poffunt.
)

Quamobrem qux de

Wolffit Logica,

Quar

tio

'

i*o

Tan.

I.

SeH.IlI. Cap.

de genere aliquo pnrdicantur abfolute, illa quoque de ilngulis ad idem relatis earumque individuis prardicari poiTunt (. itaque oftendimus , quod de iingulis generibus infeQuoniam 235) rioribus fub fuperiori contentis prxdicari qucant , qua? de fuperiori abdubium fane nullum iupereft , quo minus eadem folute prajdicantur quae de genere fuperiori prsdicantur , etiam de fmgulis fpeciebus ad genera inferiora , quae fub fuperiori continentur, relatis earumque individuis praedicari queant
fpeciebus
.

Que

per xquationem algebraicam definiri poteft , eft genera curvarum inferiora fub fe complecticur, in plures fpecies diftribuenda De citr-va algebraica prasdicatur confians punfiorum ad axem relatio , cum fine ea algebraica azquatione definiri nequeat Enimvero conftans hxc pundtorum ad axem relatio prasdicatur quoque de fingulis curvarum algebra carum generibus, veluti de curvis primi generis, feifiomlnts conkit , earumque fpeciebus , veluti in cafucurvarum primi generis, de parabola , hyperbola , ellipfi circulo Ita fluidum grx-vt eft genus quoddam fuperius , quod alia inferiora veluti aquam, Mercurium &c. fub le continet De fluido gravi abiolute praedicatur , quod preijio fit ut bafis duEla in altitudinem Sed idem quoque prasdicatur de aqua, Mercurio &c in fpecie de aqua marina, fluviatili 3 fontana , pluviali atque in fingulari de hac aqua, de hoc Mercurio &c. Ex demonftratione liquet , qux de genere fuperiori pndicantur , ea defcendendo ad genera quotlibet continuo inferiora applicar: poile , nec hic opus elfe ut genus fupenus nonnifi uno gradu inferiora fub fe contineat, fub quibus ftatim confequuntur fpecies cum fuis individms

. gr. Cnr-ux algebraica

,

qui nempe
infinita

genus aliquod fuperius

quod
.

&

&

Tr.tdica-

. 238. de genere afiqw fuperhri fub data quadam conditione prcedkantur^ torttm ge- ea jub eadetn condithne de generibus inferhribus fub eodsm contenth , de. fpemrisfw- ci e y u < ad gensra hac inferhra relatis earum mdividuis pnedicari poffunt

Qua

&

P*r
'*f

Genera

tuorum
ad inferiora,fpe.
cies

&

genera, (. 47). Sed quod de genere fub daquadam ta conditione prxdicatur, idem quoque de fingulis fpeciebus ad id pcrtinentibus fub eadem conditione praedicari potefl: (. 236). Quae itaque de genere aliquo fuperiori fub data quadam conditione
praedicantur
dicari
,

^^ ^ ^e continent,
ea fub

inferiora refpeclu fuperiorum funt fpecies, rcfpectu fpccierum,

indivi-

eadem conditione de generibus

inferioribus prae-

^ltauo fi.ua 10.

P oirunt

generibus inferioribus fub data conditione prsdicantur, ea quoque de fingulis fpeciebus earumquc individuis fub eadem conditione prcedicari poflunt (. 236^. Quamobrem qua? de gencre fupe-

j am ^ uae ^^

fub data conditione prardicantur , ea quoque de iingulis fpeciebus ad genera inferiora , qua? fub fuperiori continentur, relatis , earumque individuis fub eadem conditione praedicari poiiunt
riori
conftantls eaminE. gr. Si fuerint dux cur-vie algebraicte fitb eadem tequatione comprehenf.e grtdientes tttrobiqne eandem inter fe h.zbaerint rationem , iiel conslans quantitas nonnifi una ingredemonftratum fuit in a&is Eruditorum aia.ur i cwrtite fimites ftnt , quemidmodum a

&

me

A. 171 j. p- nj.&feqq. Hic aliquid prxdicatur de omnibus curvis algebraicis, fed fub duabus conditionibus, quod nempe per eandem asquationem definiri poflint, feu , quod perinde eft, ad eandem fpeciem e ufdem generis referantur, & quod quantitates conftantes, qua; acquationem ingtediuntur, feu, quod perinde eft , quibus datis curva de;

ter-

De
terminatur

JudUtoYiim Differentta

16

aut quod quantitas conftans tantum una fint in eadem utrobique nitione , , ingrediatur. Idem pr.tdicatum fub duabui iit:s conditiombus tnbui potelt omni curvarum generi , vcluti omnibus ftSUtubnt conicit primum cUrvarum genus conftituentibus fpeciei ejufdeni p.-neris infenoris , veluti Eliipfbus, lmo idem quoque tribui poceft Ecenim Elliples atque Hyperbola: limiles iunc,quarum Hyferbolis, Parabolii ^ipolionianis axes conungaci iunc proporcionales : TaraboU vero , quarum arquationem nonniii una Exemquanticas conftans , nempe parameter, ingreditur, omnes inter le fimiles func plum hoc aliquid lingulare habec , nem^e quod genus inferius tk fpecies ingrediancur hypochefin theoremans generalis , ecli i::dcterminace . Ecenim dum lupponicur, duas curvas algebraxas eadem aiquacione comprehendi , iumicur utique, quod fint cufdem non modo generis , \erum eciam euldem lpeciei : non camen determinatur genus , nefub eo fpecies quaecunque fpecies; verum m cafibus fpecialibus genus quodcunque que lumi potelt , prxdicato falvo Conlultum igitur nobis videtur, fequentem addere propolironem Plura exempla , quibus praelens illuftratur , deliderantem ad ifaaci Bar. :i Leftiones Geomecricas cv quidem le<ft. 4. feqq. ablegamus , ubi Geo5 p. 29. nictra praeftancilTimus e\ definitione genetica curvarum generali talia fympcomaca in certis hvpothelibus de curvis in genere demonltrat , quae ab ^ipollonio de fingulis feibonibus figillatim &: ab Euclidc de circulo in iifdem hypochefibus fuere dcmonitraca Exempla alra in philofophia noitra occurrenc , quae le&or attentus Sc Logicae peritus haud diiriculter agnofcec .
.

omm

&

&

&

239contenta- species

5/ qtiod individuis fwgularum fpecierum fub diver/is generibus

fub da*a quadam conditione con- quando venit , quatcnus ejujaem fpeciei tndividua fpeclantur fpecies fubeunt vicem iigrediatHy P ro ~ cond-.tionis , qua data conditioni juperaccedente idem pnedicatum generi fu-

rum

qu<e

ad unum

fuperiui rejerumur

Qiicd cnim non pra:dicari poteft , nifi de individuis ^ ~ id prxdicatur propter aliquid fpecici huic proprium cjufdem fpeciei oar cm~_ Quoniam tamcn idcm prxdicari potcft dc individuis cujufcunque fipe- ditionis. cici fub gcncribus infcrioribus quibufdam contcntis , quatcnus nempe ea ad eandem fpecicm refcruntur ; pra:dicatum non modo iifdem tribuitur ob id, quod fpeciei unicuique proprium , vcrum etiam ob quidpiam fingulis communc Quamobrem quod prxdicatur dc individuis fingularum ipccicrum divcriorum gencrum , fcd quatenus ad eandcm id tam de gcneribus infcrioribus , quam de fupeeadeni rcfcruntur riori , fub quo ea contincntur, iub conditione fpecierum pra:dicatur, in propofitionc adeo indctcrminate cxprimcnda , aut fub conditione fpccierum identitatem indigitante Quamobrem fi prxdicatum , quod individuis ejuidcm ipcciei convcnit , nonnifi fub quadam conditione iifdem tribuitur conduio fpccici eidem fuperaccedcre debet , ubi iftud gcneri fupcriori tribuendum
periori tribui pctefi
;
.

45 ) , ubi de fimilitudine individuorum Ipecialiifima agitur . Enimveronon una tantum fpeaes eit, cuius individua fimilia efle poliunt fed fub omni fpec:e curvarum , ad quodcunque genus ea rcferantur , dantur curvse fimiles Ita fub genere primo non modo parabola: circuli fimiks funt , \erum etiam ellipfes atque hyperbolaj iimiles dantur Unde ratio, cur curvs fimiles funt , non modo petenda ab eo,quod finguro non attenditur
,
: .

praefens illuftratur. Ecenim fmilitudo non pocelt prasdican niii de curvis eufdem fpeciei . Similitudo intercedic incer duas parabolas; intercedere poteft i.iter duas ellipfes; fed nulla intercedic incer parabolam acqueellipiin, nifi valJe generahs, quae ad genus conftituendum mfficic ( hic loci \e-

Excmplo

praecedencis paragraphi

propoficio

&

lis

161
lis

Tart.

I.

SeB.

III.

Cap.

I.

fpccieblls proprium eft, verum etiam hic quidpiam fimul in cenfum venit , quoj fpeciebus omnibus commuiie cil , ad quodcunque tandcm genus reterantur, nempeasquationum identitas. In Matheli iltiulmodi cxempla frequenter occurrunt : enimvero ubi in philofophia accurate philofophari coepenmus, in ea quoque plura lefe olierent

,.

..

Subjeclum

propofitionis

vel
eft

cfi

. 140. genus quoddam

vel fpecies vel individu'

ijuotu-

plex.

tcrminus, quo indicatur rcs, dc qua judium SubjeSum enim Tcrminus vero vel fingularis eft , vel comtnucium fertur (. 200) nis (jT. 114J > adeoque fubjcftum vcl terminus fingularis eft , vel communis. Jam terminus fingularis individuum denotat (%.cit.) Quare in priori caiu lubjectum cft individuum Enimvero cuin termmus communis notionem communcm dcnotet (. cit.) hacc vcro pluribus cxhibeat . 11 communia ( j) , adcoque vel fpccies fit (.44), vel
.

genus quoddam five iuperius , five inferius ($. 45. feqq. ) ; in caiu poftcriori iubjeclum vcl ipecics eft , vcl genus quoddam iive fuperius
,

&

iive inferius

E. gr. In propofitione

Tetrus

eft

doElus

lubiectum
:

eft

mortalis, lub;ectum eft fpeties; in ifta vero plures dentur lapidum ipecies

Lafis

eft

gra-vis

individuum; in altera , lubjectum genus

Homo
eft,

eft

cum

. 241. fubjeclum Judicium eft, cujus eft individuum fmgulare Judicii Tro- fitio jmgularis cft cujus fubjcdlum eft tcrminus iingularis

Hinc Propo,

&

icu indivi-

pofnicnis

du um dcterminatum. Tcrminus autem

P r0 P r '> vc ' particula dcmonftrativa
,

fingularis vcl iudicatur

nomine
fin-

nS
j"I depitio.

vcl dcterminationc

quadam

gulad>
continet lefiu ntilia

Propofitiones fingulares funt : Kefierus veras flanetarum orbitas invenit j bic liber Propolapis , qui modo deiidit , impegit in bracbium bominis prxtereuntis . ; fitiones fingulares iaspius in vita communi , quam in fcientiis occurrunt . In Phyiica liugulares funt, in quibus fubiectum eft corpus mundi totale , velutiSol, Luna , Terra Venus : iu Theologia naturali propufitiones iingulares funt , quarum lub;etum Deus eft .

E. gr.

.
ludicii

242.

&"Propojitionis

miverfab.sdefinittO

Judkium univerfale eft, cujus iubjeclum eft notio communis , fpccics ncmpc vcl gcnus , pra?dicatum autem convenit iingulis ipeciei individuis , vel fingulis gcneris ipeciebus harumque individuis, five abioluEft autem iignum univerfalitatis in e y fj ve fu b data determinatione Undc Propofttio omnis in negativa nullus p IO pofitione affirmativa vox qua fubjeclo praefigitur iignum univerfalitatis. univerfalis cft
.

E. gr. Propofitio univerfalis

eft

Omnis

figttra regularis eft circulo infcriftibilis

enim

/'",?'"'"

rtguiaris
circulo

infcribi poffe

quoddam figurarum rcftilinearum omnibus earum fpeciebus, veluti fentagonis ,

genus
.

denotat

&

Sulvectum przdicatum
CvC
.

btxagtmis

heptagonis

Slrtgularibus CC in fillgulari ifii fentagono , illi fentgono, huic fent.rgono rtgulari convenit Sub ectum enim bomo denotat militer omnis homo eft mortalis propolitio univerfalis elt praedicatum mortaUm effe convenit lingulis eus indivjduis, Taro , aliquam fpeciem

&

Vaulo , "jacobo , foanni 6\:c. Similiter omnis lafis ex alto del.tffns magna celeritatt movemr propofitio univerfalis eft , ubi de genere quodam, quod lafis eft , lub quadam determinatione , nempe Uofu alto , praedicatur magna celeritst,qux omni lapidum lpeciei omnium-

que lpecierum individms lub eadem dererminatione tnbuenda

. ?-43-

De

Judiciorum Differentia.

16$

=43-,

Judkium partkulare cft cujus fubjectum eft tcrminus communis , Judicii fpccics nempc vcl genus, piEdicatum vcro non convenic nifi quibuf- &"Prodam fpccici vcl gcncris individuis. Signum parcicularitatis eft vox qui- pofitiomt

dam Hinc Propofttio gnum particulantatis

.

particularis
.

dicitur, cujus fubjedto prxrigicur

fi-

mu
-

f
*

'!~

E, gr. Propofuio particularis eft: Quidam lapis efl calidus , ubi fubeohim genus quoddam Jenotat , przdicatum wcro nonnifi quibulJam inJiviJuis aJ genus iltud relatisconvemt lnc non nili uni triouitur. Similiter Propofitio particularis eft : iJuxdam figurai rtflilinc* fnnt circnio i, ifcripiibi.es, ubi lub ectum elt genus quoJJam luperius, praedicatum vero nonn:Ii aliquot individuis ad genus lltuJ relatis convenit , veluti uiangulis , polymultilateris . Notandum non obltare parcigonis regularibus , nonnullis quadrilateris cularitati propofitioois , li praedicatum uui alterique lpeciei integras lub genere , quod fub e.tum eft conteutae conveniac, modo non conveniat fpeciebus fingulis: cum enim fingularum lpecerum inJi\ iJua aJ genus reterantur , praedicatum utique inJividuis ad genus relatis non convenit , fi qu.eJam Ipecies vel integrae , vel aliqua falcem earum uidividua excipiantur

finifo"

&

&

Propefftio

dicitur definita
univeriaiita.is
.

244cuius iubjcclo additur fignum quantitatis, Tropofi-

ncmpc
241

vel

vel particularicatis

vel iingularicacis (jT. tionisde-

fcqq .) Propofitio vero indefinita appcllatur , cujus fubjectum v**t* Ue cft tcrminus commuuis iive abfolutc poiitus, iive cum certa deccrmi- "^"[ J nationc, icd abique iigno quanciracis
.

&

&

E. gr. Propofitiones Jefinltae funt lequentes : Omne triangidum efi dimidium parallelogrammi fupci tadem bafi Ci" ejufdem aititudinis i Qiicadam rriangulum efi dato circuio teqttale ; J-foc niangulum efi aquilaterum . Similiter in numerum propolicionum Jefin tarum reteruntur iequentes : Omnes homines funt mortalet ; Quiaam homines tum funt finceri $ Hic homo efi dedecut
;

:s fui . Contra propoiitiones inJefinitae funt : Circulut efi ripherix , altitudo radio ejus xqitatnr i homo efl doclrinx capax .

a-nr.aiit

triangulo ,cujut bafis pe~

245.
; l

St prcedkatum pluribus fimul fumtis convenit

propofitio
lct
.

Tropofi, fed non fwgulis figiUatim fpeciem externam univerjalis mentitur , fed revera fingulari cequivaf~ Erenim ii praedicacum pluribus iimul fumcis convenit , fed non verJ a " s

fingulis figillarim

dividui

&

iingula

cum omnia ifta fimul fumca fpectancur tanquam parces diffcrencut rrutneric* (.
iic,

inftar in-

aPP atem -

Quamobrem cum duum (. 241)

propoiicio fingularis

74. 75^. cujus fubjcdtum eft indivi-

propoiicio in

numerum

fingularium

refcrenda

ubi

iubjectum conftituitur per plura fimul fumta, quorum fingulis iigillatim non convenir prardicatum. Etfi igirur in iubjccto compareat vox omnes vel omnia; non ramcn hoc in loco cft fignum univerfalicacis; ted falcem indicat, omnia, quae nominantur, fimul iumi debcre, uc decerminecur fubjeclum , cui praedicatum cribui poceft. Parcicula igicur omnes vel omnia normifi incaucis
iraponit
F-.
,

uc ipiis propoiicio videacur univcrfalis

quce

calis

non

eft,

per modo demonjlrata

gr. Si quis dicat:

Omnes mendki (fcilicet fimul) xuepcre viginti fex nnmmos:

cum

pra:-

164

Tart. I.SeH. III. Cap.

-

1.

praedicatum de uno in fingulari enunciari nequic Omnes igitur mendici fimul eonftituunc fubecrum , quod adeo mftar invidui confideracur , quod nutlis inferioribus communicari poreft Patebit in tertia mentis operatione, necelfarium ad ratiocinandumefie ut propofitiones univerlales a particularibus &; fingularibus difcernantur Quamobrem non ftenles nugae cenleri debent , qua; ufum non praevidentibus nullam utilitatem habere videntur Ceterum in praefenti calu particula omnts fumi dicitur a Scholafticis cMcRivt ; in calu vero alrero, ubi praedicatum defingulis inferioribus fub rermino communi fulredlum defignance comprehenfis figillacim enunciari poteft , diftributivt . Enimvero diftinitione iita non habemus opus , modo theoremata , quae de propofitionibuscondimus, fuerint perfpedta, in quarum hypthelibus diitimfte exprimitur , quod terminis Scholafticorum confule indigitatur
.

.
Tropofttio ubli-

246.

rnen

Si fignum univerfalitatis in cafu obliquo ingreditur propofitionem , ipfa taad aliam reduci potejl , ubi prcedicatum de fingulis inferioribus ftgilla,

quemiverfalis.

tim enunciari poteji

quce

benduntun

propofitio

fub termino communi fubjeclum demtante compreuniverfalis eji Patet enim in hoc cafu propofitio.

nem
etfi

univcrialem data? fubftitui pofle debet eflfe ipfa

.

( .

242).

Univerfalis igitur

&

triangttlo lattts majits fubttndit majorem angulnm univerfalis eft : univerfalitatis omnis in caiu obliquo in eadem compareat videaturque Utus majus eile lub'ectum, ad quod iftud non rerertur; poteft tamen propofitio data ad quam aliam reduci , in qua relatio lateris ad angulum oppoiicum fit pndicatum univerlalem elfe patet , fcilicec ad hanc : Onmt triangulum habet latus majus majori angnlo

E. gr. Propofitio: tn omni

enim iignum

&

off oftttim . Hic evidens eft, de criangulo tanquam genere praedicari aliquam proprietatem, quae fingulis eius fpeciebus earumque individuis communis (. 235). Utramque vcro

propofitionem elfe eandem pacet inde , quod eadem utrique notio complexa relpondear Similiter ex eadem racione , idencicaid quod paulo poft diftinilius a nob s oftendetur te nempe norionis complexa: duabus propoficionibus refpondenris patet , propofit ionem hanc Subtenfa major omnis circuli majorem arcum fubttndit aequivalere htlic: Ontnis cirrrtltts hibet fubttufam majorem ad arcum majorem , confequenter illam perinde ac Jianc elfe univerfalem
; .

.
_..

247.
, ,

tio obli-

Eodem modo oftenditur, propofithnem effe particularem fi partkulariquce nonrifi ad talem tatli fig num m ca u obliquo propofitionem ingreditur f
revocari poteft
,

que particularis .

ubi prccdicatum non fmgulis inferioribus competit fub termidv.o

:

no communi fubjeclum denotante comprebenfis

E. g. ln quibufiam triangulis anguli
particularis eft . itquivalet fumti tertio funt majores .

enim

alteri

Jimui ftmti funt ttrtio majores propofitlO oblique Quxdam trianguU^dttos habtnt argulos , qui fimul

248. illud etiam Si quid univerfaliter prcedicatur de omni fpecie vel genere ar '^ r de quibufdam individuis , vel quadam fpecie prcedicari poteft rt faUapre- P^ Quod enim univerfaliter pnedicatur de omni fpecie vcl genere ; illud dieata quomodo de fingulis individuis fub fpecie&deimgulis fpcciebus fub genere con.
,

'^

pxrticu!.:-

riiff p)c-

earumque individuis prxdicari potert ( . 242 ) confequcnur Q ucr0 q ue ca fu de quibufdam etiam individuis; in pofteriori de quaiicenm. m fpecie. Prxdicatur igititr de quibufdam individuis vel quadim fpecie particularitcr (. 245).
tC nr.j s
j
,

E. gr.

De

omni triangulo reBanguh pra:dicatur ratio #yuaiitatis

inter

quadratum

hjrfothtnu.

De
&
guU, quorum
rum xqualt
.

Judiciorum Differentia
.

165
prxdicaridequi-

Eadem vero quoque quadrati reHqucrum Uterum fimul fumta f* buldam triangUllS retfangulis dicendo: %u'dam trianguta rcBanguU habent quadratum fothcm.fx quadratu Uttrum *qualt , vel fub alia determmatione partiCuUri:T*j/*rfff.
poteft
lattra funt inttr fe ut
5
,
,

&

habtnt quadratum hyfothtnv.fx quadraus

Utt-

Imo
,

fieri

quoque

cuJari inferantur

qui

ut in difciplinis fubinde generaliter fuerant demonftrata .

iolet

fub

determinatione parti-

. 249. de fpecie aliqua vel abfohte , veljub quid eft f$ JtjJJJJJ Quod cnim de fpecie abfolute praedicaexpreffa conditione prsdkatur tur, illud eriam pracdicari poteft de fingulis individuis fub ea compre- candi hcnfis(jT. 232). Enimvcro i , quod fpeciei tribuicur, fingulis ejus primus . Univerfalis individuis compctit, propofitio univerfalis eft ( . 242) cnunciarur. ablblute ergo cft propoiitio, in qtia de fpccic aliquid Porro quod dc fpccic fub exprcifa conditione enunciatur , id dc individuis cjufdem fpeciei prcedicari potcft , penes quae cadcm conditio

Propofitio univerfahs

^^J^

Quoniam itaque hac dcterminationc fubjecti Iocum habet (. 233) (. 228) nova quaii conftituitur fpecies f . 44) , cujus fingulis individuis pnrdicatum iftud competir; propofitio univerfalis cenieri debet, in qua fubjeclo , quod fpecics eft , prasdicatum tribuitur fub exprefla
.

conditione.
Triangulum aquilattrum tfi etiam aquiangidum , univerfallS eft atE. gr. Propofitio hC que fufreclo fignum univerfaliratis in cafu re#o ad'ici poteft dicendo: Omnt triangulnm
:

itquiUttrum

tfi ttiam

xquiangulum
,

fonitur, calefit, univerfalis eft

&

Similiter propofitio ifthsc: Si lafis radiis folaribus ex. ad formam univerfalis expreffam reducitur dicendo:
caltfit

Qmnis Ufis radiis foUribus exfofitus

25O.
vel
;

fub exprejfa conditione pr<edicatur\ Quod cnim de genere abfolute pra?dicatur id J .^ fropofitio univerfalis eft. etiam praedicari potcft dc ilngulis fpeciebus fub co contentis earumque Uur p rie .
Si quid de genere vel abfolute
,

J^ ^

individuis (.

235). Propofitio

igitur univcrfalis eft

( .

242)

dicandi.

Porro quod dc gcncre fub exprefla conditione praedicatur, id etiam praedicari potcft fub eadcm conditione de fingulis ipecicbus fub eo con-

Quoniam itaque hac dererminaindividuis (. 236) tione fubjccli nova quafi conftituitur fpccies aut novum genus infetentis

earumquc
cujus

rius

fingulis

individuis vel fpeciebus

praedicatum convenir;

propofitio quoque in hoc cafu univerfalis cenferi debet. E. gr. Huidum grave refiliit dtfctnfv.i gravium eft propofitio univerfalis & fubie&O fluidum grave fignum univerlalitatis cmne adiicere licet Similiter haec propofitiouniverlalis Si grave ex infigni altitudine delaffum fuit , magno imfetu fertur , & ad formam univereft
.
:

falis

exprefiam reducitur dicendo:

Omne grave tx

infigni

altitudine

dtUffum magno imftnt

ftrtur

Si quid de genere al/quo fuperiori vel abfolute

tione prtedicatur
,

vel fub expreffa condi-

propofttio univerfalis eft

propofuio piajcedens

(Jf.

250;

nifi

Oftenditur eodem modo , quo quod principiorum loco uten- terpr*-

^f-^

^^r^
dicandi.

dum

i66 dum
fit

Tart.

I SeB. IIL Cap.

I.

&

propofitionibus dc praxlicatis hypotheticis (.237. 238).

,

generum fupcriorum abfolutis

,

Qux ad 5. 137. & 138. allata lunt dum taciletransferuntur Ceterum cum
.

ad praefentem propofitionem illuftranfub;ectum almd oceurrere non poflk , nifi genus vel fpecies, cui prsdicatum vel abiolute, vel fub datadeterminatione tribuitur (. 242) ; ideo patet , plures modos univerfaliter prsdicandi cribus hadenus (. 249. 150. iji) demonltratis non dari
in propolitione univerfali

exempla

Dc c:t;
cHTprcpofitiom
uiiverfa-

. 252. aquivalet propofitioni univerfali Definitio quam fubjecto tribuitur notio qucedam

In definitione definito rancompleta atque determinata

tanquam prcedicatum,
pofita conditione

h puivdeat
.

quam ens , buitur proptcr iftud nomen Quamobrem cum nomcn iftud Cn terminus communis gcnus vel fpecicm quandam fignificans , atque idem conveniat fingulis fpeciebus fub gcnere fingulis individuis fub fpecicbus contentis; notio quoquc ifti nomini juncla iifdem fpeciebus ac individuis tribucnda. Definitio igiturpropofitio univerfalis eft(. 242).
.

quidem abfolute , nulla adjccla, nulla fup152. 200 ). Concipimus nempe definitum tancui nomcn hoc convcnit , adeoque notio illa eidem attri(jr.

&

&

E. gr. Definitio trianguli

tribtts

rcHUinei

quod

id fit
:

figura

plana tribus

lineis
tfi

minata xquivalet huic propofitioni univerfali

lintis

Onme triangulum reBUintum

deiignat

re&is terfigura plana.

figu-

rtilis icrminata
,

Etenim definitum triangulumreciUineum

,

quoddam

rarum genus
fpeciebus

& fingulis

cui id

nominis convenit

harum

generi, conlequenter omnibus e;us individuis tribuitur, quod debeanc tribus lineis reitis irt

&

huic

plano terminari

Hinc igitur patet , quod , fi cui enti definitum competit , eidem quoCui defimtiocom- aue competere debeat notio definito in definhione attributa. gr. Cui figurx nomen tritmguli recTilinci tribuitur, tadem quoque efife debet plana ac pet&t*. tribus lineis rcflis terminata Etfi enim arbitrarium fit , quam terroino cuidam notionem atribuere velimus ; poftquam tamen determinata quasdam notio ei attributa fuit , necefiarius habetur nexus inter terminum & notionem , qux eodem denotatur , ita ut , fi ponamus , enti alicui convenire debere hoc nomen , eo ipfo fimul ponamus , quod eidem quoque convenire debeant ea, quae notio termino attributa continet Vulgo praefeus propolitio ita effertur : Cui competit definitum , UU etiam compcsit definitio Enimvero tum definitio tantum fumitnr pro termino complexo, quo denotatur notio completa atque determinatadefinito attribuenda , cum ita definiamus definitionem, ut definitum una comprehendatur (. iji), atque ita quoque terminum definitionis accipiamus in propofitionibus . 214. 252. Si quis tamen lianc fignificatus immutationem notet atque brevitatem loquendi amet > is per nos propofitionem praefentem enuuciet more confueto
. . .

254.

r ndlin
defimtio-

Si definitum fumitur ut fubjeclum , de eo figillatim univerfaliter pradicaYt Pf}unt > aUee notl e 'dem in definitione attributa involvit . Si defini-

tum fumitur
intrinfeca
(

ut fubjcclum

reconten- nis
tadedefi-

convenit (jX.
.

tum concipitur inftar entis , cui id nomi200J. Jam cum dcfinitionem non ingrcdianrur, nifi
, ;

154)

definiro fingula conveniunt

quce ia norione per

n-.tomi-.'ecjiite\

definitioncm
ca

ipfi

attribura continentur. Qua: vcro fubjefto convcniunt,

(jX.

q UO q UC j c C0{J cm piardicari polTunt

200).

Q,iamobrem de detur

j Hr

finito figillatira prsedicari poffunt fingula,

qua? in deiinitione continen-

De

Judiciorum Differentia

167

tur. Enimvero cum ca dcfinito ideo attribuantur, quod ipfi iftud noniinis convcnit, fcu id tribuere vifum fuit ; idco fingulis individuis, quae fub definito continentur , cadem tribui poifunt , tanquam idcm nomen participantibus. Propofuiones igitur iftae univerfalcs funt (jf.

342)
fc.

Quadratum eft figura quadriUtcra , aquilattra , rtttangida Singula, qus hic conjunguiuur in dtfinitione , figillatim de quadraro univerfaliter praedicari poflunt , afErOmne ^quamaildo lcilicet Omne quadratum eji fignra: Omne qnadratum habet quatttor iatera dratum habet latera xquaiia Omne tjuauratum habet anguios tantitm rcttos : vcl Omnia iatcra. quadrati fiint inttr fe aqitalia Omncs anguli qnadrati funt rctli
gr.
.
:

2^-5.

Si defnitum in deftnitione ponatur loco pr<edicati

&

terminus complexus Cnrdefinitio in-

denotam

notionetn ei refpondentem loco fubjecli

.

>

dejinitio cequivalet propoft-

tioni univerfali
.

Definitio eft propoiitio identica (%.

politione idcntica

fubie&o

213)

Ergo pennde

n
cft
,

214J. Sed in eadcm notio refpondct (. \_\ n ptopoltr quemnam utrorumque terminorum loco lu- r ; tic m j_
<Sc

pro- ^rfna-

prccdicato

bjccli,

quemnam
,

loco praedicati ponas

Jam

fi

definitum ponitur loco

in

ycrfali.

fubjccti

notio completa

&

determinata eidem

dcfinitione attributa

univerfaliter de

eodem praedicatur (%. 252^. Ergo etiam definitum de termino complcxo notionem ei refpondentem dcnotante , aut de rc, cui convenit haec nocio (%. 37), univerfaliter praedicari poteft E. gr. (htadratum efl figura quadrilaterajaequilatera , reclangula Hxc definitio tranf.

formari poteft in hanc propofkionem univerfalem rccianguU csi qnadratnm .

.

Omnis fignra quadriLucra

xqniUtcta

&

256.

Hinc confequitur

(quod

c>" dP~ Si cui conveniant notce in defnitione enmneratce , vel perinde eft), ft cui conveniat notio itt definitione deftnito attributa ,
:

cmpetat ,

eidem quoque convenire definitum.

oftendi. Definitum eft

nomen

Poteft tamcn idcm adhuc hac ratione rci (. 152); notio eam repraefentat per

notas,quae ad eam agnofcendam ab aliis diftinguendam fufliciunt (%. i)2)i vcl etiam per modum, quo ea fieri poteft (. 194). Quemadmodum itaque notae omnes fimul fumtae nonnifi huic enti conveniunt, nec modo ifto res alia , quam eadem oriri poreft ; ica quoque nomen

&

non aliud quoddam ens, eodem , fumas , enti alicui convenire notas in definitione enumeratas, vel notionem in definitione definito attributam; ei quoque convenire debet definitum. Nempe fi in Geometria figura quaedam deprehenditur qnadriUtera , aquiUtera & reftaunonnili huic enti convenit,cum hoc
.

fignificare libuerit

Qiiamobrem

fi

gaU

eidem quoque nomen Qadrati convenit. Vulgo propofitionem praefentem breviter

:

Ci-.i conpctit definith ei etiam competit definitum . Sed tenenda hic funt , qua? , paulo ante (not.. 1 5 3 j de altcro canone monuimus: Cui competit definitum,eidcm ctiam comfetit defiit:o: qui eodem modo, quo praefens , demonftran poterat .

enuncia.nt

Attributa
4es
,

*
'

&

effentialia

nec non

57 modorum atque relationum

"

pcfftbilita-

Vradicata nni-

qtu; per

modum

attributorum infunt

de fufyeclo univerfaliter pradican-

VVolffii

Logica.

tur

168
rerfalia

Tart.
:

1.

SeB.

111.

Cap.

L
&

tur
.

abfoluta

de [ubjetlo univer[aliter abfolute pr<edicatur , eft vel attributum , vel effentiale , vel rnodi cujusdam atque relationh poffibtlitas^ Etenim attributa effentialia , nec non qu<e per modum attributi inejl
conrra
.

&

Quod

modorum atque
rum

relationum

poffibilitates

quae per

infunt, de fubjeclo abfolute prdicantur(. fubjefto abfolute prardicatur , nempe de genere

modum attributo215 ). Quod vcro de

quodam

&

fpecie

(nam de fingularibus hic nobis minime fermo efU, id de eodem univerfaliter pra^dicatur f. 249. 250. 251). Ergo omnia attributa & effentialia,

quaeque per

modum

attributorum infunt

modorum atque

re-

lationum poffibilitates de fubjec~to univerfaliter pra^dicantur. Jam fi quid univerfaliter de fubjefto atque abfolute pradicatur, id aut erit attributum, aut effentiale aliquod, aut modi cujufdam vel relationis poffibilitas , qux attributi inftar ineft , aut erit aliquid ab his

divcrfum

Si negas

quod

in

propofitione affirmatur
,

erit

quod de
illis

fubjecto abfolute atque univerfaliter pra?dicatur

aliud

quid ab

Enimvero cum praeter eflentialia & attributa non dentur nifi modi ( . 64. 65. 67) atque relationes extrinfecas ad alia & praeter modorum harumque poffibilitates , qua: pcr modum attributorum infunt, nonnifi poffibilitates, quceinfunt inftar modorum(. 157. 158J; modi autem atque relationes & qua? modorum inftar infunt poffibilitates nonnifi conditionate de fubjecto enunciari poffint (. 217J: evidcns eft , quod abfolute enunciatur , nec modum , nec relationem nec , quod inftar modi concipitur, modi atque rclationis poffibilitaErit igitur aut eflcntiale quid, aut attributum, auc tem effe poffe qua^dam poflibiliras, qua? per modum attributi incft.
diverfum
.
.

Exempla fuperius(nor. . 115.117) data ad prxfentem propofitionem e;ufque converfaiD illuftrandam transferenda .
.

258.
in [nbjeclo

Tradica^rerfafia

Modi atque relathnes p rafupp fe quodam modo

non concipitur poff.bile nifi determinatione [ub data de [ubjeclo univernonnifi

&

quod

fa ^tter

prrfdicantur ;

bypotbe.
tica
.

Et conxrzft qu'id defubjeflo [ub datadeterminatione

id vel modus
eft

ea vero omiffa ,nonnifi particulariter pradicari poffunt univerfaliter pradicatun quod in [ubjetlo non quxdam alia quidpiam ad vel , , vel relatio ,
.

quodam ejus modo Modi funt mutabilcs confequentcr ncc ea conftanter poffibiinfunr, conftanter ncque adeo (.67)
concipitur pcfftbile ,nifi pr<efuppoftto

fubjecto concipi poffunt, qiue nonnifi prcefuppofito quodam modo in eodem poffibilia concipiuntur Relationes pcndcnt a rebus extrinfecis , ad quas alia refcruntur , neque adco conftantcr iifdem conlia in
.

veniunt.

Quamobrem

fi

termino communi, generi ncmpc vel fpecici

tanquam fubjecto f. 24o,)tribuitur modus, cum is non fingulis indigenus, nec fingulis fpccicbus ad genus relatis neviduis ad fpecicm

&
,

ceffario conveniat

nonnifi particulariter

eidem

tribui poteft

Enim-

De
prxfuppofito

JucMciorum Differentia
rclarioncs

169
fubjctto nonnifi
(.

Enimvcro cum modi arquc

&

quod

in

quodam modo

poflibile concipicur dc fubjefto conditio-

natc(- 2x7), adeoquc fub

cxprclTa dcterminatione

228J enun-

ciari poflint , confequcnter dc gcncre quodam , vel fpecie (. 240) qux vcro de fub cxprefla conditionc vcl deccrminatione prardiccntur enunciantur, conditione exprefla fub quodam fpccic aliqua vcl gcnere evidcns cft, univcrfalitcr de iifdcm prxdiccntur (. 249. 250. 251 )
j
,

modos atquc rclationcs & quod pofico quodam ipfiu; modo fub
faliter praedicaii.

in fubjeclo poflibile concipicur praefup-

cxprcffa conditione de fubjcclo univcr-

quid de fubjcfto aliquo fub data dcterminatione univerfalitcr prxdicacur , id vel cft modus quidam , vel relatio quaedam , auc quidpiam quod in objeclo poffibile concipitur modo quodam prxfuppofico, vcl cft aliud quidpiam ab iisdiverfum. Si negas prius, conccdcndum erit, efle quidpiam a priori prorfus diverium Enimvero

Jam

fi

prxrcr modos
poflibile

rciationcs
nil in

&

concipicur,
( .
.

quod fub conditione modi in fubjecto codem concipcre Iicet nifi cflcntialia & at-

6$) & poffibilicaccs , qua? attributorum inftarjnfunc Ergo erit vel attribucum aliquod , vel quidpiam eflenriale, (. 157J vcl qua:dam poffibilitas, qua? pcr modum attributi ineft, quod de fuquod cum fit abbjcdto fub data conditione univerfaliter praedicarur hifce divcrfum, ab quidpiam furdum (. 215) , non poteft efle nifi nimirum vel modus aliquis, vel quxdam relatio , vel quidpiam,quod
tribuca 64.
:

in fubjcclo poffibile concipitur modo quodam prxfuppofito. Exempla ad . xi~. allaca ad propofitionem prsfentem illuftrandam huc transferenda

Omnis
propofitio

259,

vel

efl

univerfaliter affirmans

vel univerfahter negans y Vropoft.

Omnis propofivel particulariter affirmans , vel particulariter negans tio vel univcrfalis cft, vcl particularis (.242. 243 ),fingularcs enim fub particularibus comprchcnduntur, qucmadmodum ex collatione definitionum propofitionis fingularis & particularis patet^.241.243), &fi fuerintpropriae fub univerfalibus (.355). Enimveroomnis quoque propofitio vel affirmativa cft, vel negativa (.204). Quamobrem non minus propofitio univerfalis quam particularis aut affirmativa effe debet,aut negativa. Ergo propofitio omnis vel cft univerfaliter affirmans, vel univerfaliter negans, vel particulariter affirmans vcl particulariter ncgans & fub particulariter afrirmanre eciam fingularicer affirmans, fub particularicer vcro neganre criam fingularirer negans comprehendirur. Propofitiones infinitx & indefinitae minime in cenfum veniunt, cum illae fint affirmati, ,

Uomm

'^

1"

etfi fpeciem negativae prae fe ferant ( . 109 j ; hae autem conftanter vel univerfales , , vel particulares, utut fignum quantitatis omittatur (. 144;, ex iis , quoe de diverfo modo prxdicandi fufe a nobis demonftrata funt (5.146. feqq.) , facile fupplendum . Patebit autem inferius in tertia mentis operatione prxclarus hu;us propoiitionis ufus:

va

&

quo-

70

Tart.

I.

SeB. III Cap.

II.

De divifion?

quon:am vero ea ad cafus obviosapplicari nequit, nifi antecedentia intelligantur,in praxi ratiocinandi omuis noftra; theoriae ufus palam fiet

C
De

AT U
.

II.
Mathefi
ufitata

divifione Propofitionnm in
260.

Cur

divi-

DlfFerentia
loco

fio isia

propofitionum, quam in capite pra.'cedente magno apparatu adftruximus , prajfcntifllmum pollicetur ufum in ar-

bic explicctur
,

te ratiocinandi

omnique Logica utente. Singula patebunt fuo

,

nempc

atque in parte altera Logicae , ubi praxin ejus fumus tradituri Qiia: vero apud Mathematicos occurric propofitionum divifio , in diftincta methodi cxplicatione ufum habec atque ideo , quod methodus philofophica cum mathematica eadem fic
,
.

ftinctius

quarta fub incudem revocamus

in

feclione

ubi tcrtiam mentis operationem di-

(. 139. Difc. pr<elim.)

in praxi

in

omni accurata
.

tractatione
ferc

autem Logicas tantum non omne

261.
ft

locum invenit punclum.

Tunda-

Nimirum
patet
,

qua
in

nobis

offertur propofttio

terminii intelhclis vel nobis

afyrmativa convemre , in negativa non convenire fuo propofifubjetlo , aut non patet Ciaret per exempla aflerci veritas , modo cotionttm gitcmus, nos tum terminos inrelligerc , quando in nobis excitamus indemon- notionem eis attributam fjj". 36). firabiliu E. gr. Omne tritatgulum habet :res angulos propofitio univerfalis eft Qui novit triangudelum dici figuram tribus lineis terminatam &c tmgulum duarum linearum in uno punilo

mtntnm

pr<edicatum

&

monjira-

tivarum

coacurrentium ad fe invicem inclinationem ; is fibi non poteft repraefentare triangulum, quin una tres angulos in eius idea clariilime perfpiciat Solis igitur terminis intellettis patet , triangulo convenire tres angulos Contra non minus univerialis eft propofitio :
. .

In omni triangnlo reclar.gulo qnadratum hrpothenufe efi xav.aie auadratis laterttm fimnl fumtis . F.nimvero fi tibi repraefentes triangulum cum quadratis eus lateribus fingulis fuperftrucv\, quod quadratum maximum fit duobusceteris fimul fumtis aequale nondum perfpicis, arque adeo non patet, quod pratdicatum conveniat fubecto, etfi propofitionem intelligas. Similiter propofitio univerfalis eft: Omne totum efi majus fua parte . Quodfi totumaliquod fecundum notionem claram fed confufam , quam termino ungis, tibi repraefentes , v. gr. totara aliquam lineam, ck in ea partem fecundum claram , quam de parte habes , notionem diftinguis; illico apparet , non polfe concipi totum cum quadam eus parte, quin Eodem modo fe res habet in propofitionibus negatiftatim pateat illud e(fe hac ma;us vis. Etenim fi quis enunciet : 2iulla pars major efi toto : ubi totum cum parte fua tibi
:

reprajfentaveris atque notionem claram maoritatis in memoriam tibi revocaveris; illico patebit , partem non poiie dici toto maorem Eodem modocumideam trianguli animo praefentem ir.tuens tres in eo angulos animadvertis , illico patet , non poile convenire triangulo quatuor angulos , confequenter terminis intelletis patet , in propofitione negativa "HuUum triangulum auatuor habet angnhs pra:dicatum non convenire fub'e6io
.

jr.

262.

propofitionum in Wlathef ufitata

.

171

262.
Definitio

fubjecto convcnirc , vel incellectis terminis pacet. prxdicacum Scd demonflrativa convcnirc non appcllatur propoiitio , cujus fubjcc"to convcnirc , vel non convcnire

Propofstio illa indemonflrabilis dicitur, cujus

p'pofitionis de-

prxdicatum

intelledtis terminis

nondum

patet

Et ideo propoiitioncs
.

onft ra -

indcmonitrabilcs dicuntur per terminos manifefite Ex iis , qux aci prarcedentem propofitionem annotavimus , abunde
flbi velint
.

ff
intelligitur
,

Verba: tcrminis

inttUetlis boc fatet

&

quid a

"'

unde COnltet

terminis intelleBis aliquidejft

J lia

"MS

Nimirum fi ideam fubje&i, de quo aliquid praedicatur , in animo tuo exmanifcftum cites, atque id , quod definitioni e*us refpondet , eadem referre nequeat , quin una exhibeatur, quod pra:dicato fignificatur; tum ex terminis manifeftum ert , quod przdicatum conveniat fubeclo, in cafu autem oppolko liquet ex iifdem, quod non conveniat E. gr. Omnes radii ejitfdtm circuli dicuntur <eqnales . Si quis cogitat definitionem circuli , quem animo fibi pra:fentem fiftit , quod fingula peripheriae puncfa a centro a:qualiter diftent, in eo autem radinm fibi repraelentat tanquam rectam ex centro ad periplieriam ductam ; is illico perfpiciet , nullum pofle concipi radium , qui alteri cuicunque noii opus eife , ne defit ajqualis. Non negamus extra Mathefin praefertim multa cautione cipiamur ; fed abufui criterii tribuendum, quod incauti vulgo decipiantur . Noftrum igitur eft ad declinandum avia hoc argumentum accuratius pervertigare atque enucleatius proponere

263.

atque pr<edicati babemus confufam atque utraque Trimus nexu coharet , ita ut producla notione fubjetti in eodem qtioque modus compareat notio pradicati; propofttio indemonflrabilis eft Si notionem fu- c g n imil bjecli habemus claram , ctfi confufam , rpfum ita nobis repraefcntare J ^ valcmus, ut id agnofccre ab aliis difcernere valcamus (. 80): con- t )l^ em fequcntcr cum fubjeclum agnofcamus non attcndcntes ad ea , qua? i^demonindivulfo
.

Si notionem fubjecli

&

pra:dicato refpondent, liquet inde,

eadem ad notioncm

fubjcdii mini- ftrabilem.

refleifti-

me

pcrtincre.

Enimvcro dum fuper

integra notione complexa

nius arque in ca nobis objiciuntur, qua: notioni pra:dicati rcfpondent, caque a ccteris , qua? ad fubjefti notionem rcferimus ,divel!i non pof-

Notionem enim claram habemus totius pariter atque partis, vi cu'us & totum , cV partem agnofcere poffumus Notionem quoque claram habemus ma oritatis, vi cu-us maius a minori & aequali difcernere valemus Enimvero attendentes ad notionem totius indeque totum agnofcentes , non opus eft ut una attendamus ad notionem partis. Et
.
;

pra?dicarum fufuo convenire , atquc adeo terminis intellcctis non amplius obfcurum eft Piopofitio igitur in numcrum indemonftrabilium referenda (jr. 262; Ad hunc cafum pertinet exemplum am ante allatum, quod totum fu tnajus fua fdrte.
;

fc

animadvcrtimus
.

tum

fola attentionc

nobis patcc

bjccto

attendentes ad notionem totius atque partis non opus eft ut attendamus fimul ad not:onem ma-oritatis Satis igittir manifeftum nobis eft , neque notionem partis ad notionem tonus , nec notionem ma;oris ad notionem utriulque pertinere Nullum tamen nobis repraefentare polfumus totum , quin una repraefentemus aliquam eus partem & ejus ad totum relationem Quamobrem dum fuper toto , quod nobis repraefentamus , refleilimus; animadvertimus quoque eus partem & dum hanc ad totum referimus, toturn parte maius agnofcimus Idem nobis rit evidentius , fi plures res toto genere diverlas canquam totum nobis repraefentemus atque aliquam e us partem ad idem referi.

mus

71

Tart.

I.

SeH.

III.

Cap. II. De Diviftonc

illuftratae

mus. Hinc

vcro intelligicur , cur per exempla propofitiones indemonflrabiles agnoicantur atque a demonitrabilibus difcernantur
.

264.

Secundus

modus
cognofcedi propo-

pradicati babemus defimtiones 6* produtla notio* Si fubjecli pariter ne fubjecli , in eo qttid deprebendimus , quod notiorit pradicati refpondet ,

&

atque notio prcedicati a notione fubjecli

demonfirabilis
fitionis
eft
.

divelli nequit

Demonftratio parum
.

diffcrt a

; propofttio denuo indemonftratione propo-

firioaem

praecedentis
;

indemcnftrubilem

atque complctam agnofcitur atque

Etenim fi fubje&i habcmus notionem diftinftam notas fufficienter enumerare valemus , quibus illud a rcbus aliis difcernitur (%. 153), confequentcr ii

fubjcftum nobis repra:fentamus , multo magis jam diftinguimus , que ad definitionem ipfius pertinent , a ccteris , qua? eidem inefle depreDum vero ad eadem quoque atcendimus & in iis animadhendimus vertimus, que prardicato refpondent, clare autem perfpicimus, cadem ab iis feparari non pofle, qua? ad notionem fubjecti pertincnti fola attentione cognofcimus , prsedicatum fubjeclo convenire, quamprimum termini intelliguntur, qui fubjedto & pradicato refpondent f. 117). Propofitio igitur in numerum indemonftrabilium refertur (jT. 262 )
. .

Pertinet huc exemplum,quod radii unitir circuli fint inttr fe aquales . Habemus enimcirculi definitionem dum eum menti feu oculis praefentem exhibemus, diftinguimus notas definitionem ingredientes , nempe quod fit figura plana , quod terminetur linea irfc fe redeunte, quod fingula huus lineac punda a centro aequaiiter diltent Jam fi cogitemus ulterius re&as ex centro in peripheriam eductas , quae ad circuli definitionem non lineae iftae ad fe invicem referuntur, ob sequalem punctorum peripheriae a pertinent ,

&

&

centro diftantiam non latere poteft earundem aequalitas

Cum vero haec iftarum lineainvicem relatio conftituat notionem praedicati, quod hic circulo tribuitur { 200) ; prsedicatum lub'edto fuo convenire fatis clare perfpicitur Pertinet huc porro exemplum alterum pauloante (ot ..161 )allatum, quod omnt triangulum habtat tres angulos .
.

rum ad

fe

Nec minus exemplum

teft

praebet haec propofitio:

Ex

tpurvis centro quovis intervalto defaibi fo,

circulus
,

ex definitione enim circuli perfpicitur

fit

aequali a centro diftantia;

non

re-

pugnare

ut

ea

quam

nobis

jam repraefentamus
.

major vel minor

265.
,

Fundamenturn
propofi-

ln propofitionibus vel de fubjeclo affirmatttr ac negatur

nefl

quod eidem
,

i-

aut fub qttadam conditione

effici

inefje

aut adeffe

poteft

vel ahquid fieri vel

vel

poffe

affirmatttr

Evolvantur Elementa Euclidis

noftra

tionum
tbeorcti-

corum

&

pr.iilicn-

rum.

Matheieos univerfte elcmenta. Patebit aflerti veritas. Loquimur enim hic de faclo Mathcmaticorum, quod ipforum fcriptis probari debet. Cetcrum cum mcthodus philofophica cum mathematica eadem fit (Jf. dubium non eft , hanc quoque differcntiam pro139. Difc- prcelim.) pofitionum in philofophia locum habere. Imo res ipfa loquitur , differentiam hanc in omni rerum cognitione occurrere pofle, ac revera occurrcre experienria docemur, fi eam confulimus.
;

E. gr. In propofitione , Circuli faralleli idem habent centrum vel funt concentrki , de circU:n altera vero , circuli fe intus parallelis tanquam fub e&o aifirmatur concentricitas tangentts non habent idem ctntrum , vel non funt concentrici , de circulis fe intUS tangentibus tanquam iub;ecto negatur concentricitas . Enimvero in propofitionibus, quibus affirmatur
lis
:

Cir-

propofitionum in Matbefi ufitata

7j

defcribi foffe circnlum minorem , qui maiortm datum intus i n Cnculos faralltlos defcribi foffe dato funilo ttngit arfirmacur aliquid ethci potfe . Similicer exrra Mathefin in propofitione Theologiae naturalis, Deus eft fafiemi/Jimus , fapiencia de Deo affirmatur : aft in propo-,

&

licione philofophiae

moralis, Venm pjfe amari

.

affirmatur aliquid

fieri poife

266.

Propofitio dicicur tbeoreticd

,
,

in
vel

qua aliquid
negacur
,
.

quod

fubjcclo ineft vel Defnitio

eft propofttio
.

adeft
E.

dc eodeni affirmarur
fieri

PralTica vero
:

propofitl

qua aliquid
ctica eft,

pofle affirinatur

vcl

ficri

debcrc poftulatur
qua

gr. Cireuli faralleli idem habent centrum propofitio theorecica eft

? m fed propofitio pra- thcontl..

mm

qua

circulos parallclos defcribi poiTe atfirmacur, vel

defcribi jubentur

c*

&

267.
allatx
:

prtflic*.
Definitio

Propofitio theoretica indcmonftrabilis dicitur Axiomd. Axiomaca igitur funt propofitiones paulo ante (-z6z. ik feqq.) in medium
tft

Tottm

majus fna farte

figura triiatera habct tres angulos^ radii unius circnli fv.nt inter fe aquales.

aX j onJ a-

268. pradicdtur aliquid figillatim , quod "PrepoftQux in dcfinitione continen- tioncsmtn defimtione continetur , funt axiomata tur, ea dcfinito convenirc, ex ipfa dcfinitione patet, adcoque quamare \ primum terminus,quo denotatur fubjeclum, intelligitur (.117. 152 ). firm ^, Propoficio igitur indemonftrabilis eft ( jX. 262). Sed cum in iftiufmodi propofitione aliquid de fubjecto affirmccur (.'205^ , quod eidem In axiomacum icaque incft eadem quoque thcoretica eft (. 266)
.

Propofttiones

in quibtts

de

dcfinito

'

numcrum

referenda

( .

267).

E. gr. Quadratum definitur, quod fic figura quadrilatera, asquilatera, rectangula . Propofitiones itaque : Qjtadratum eft figura quadrilattra , S^itadratnm eft fignra. x^uilatera , S^iadratv.m eft figura. reftangv.U axiomatum loco habentur .
:

Toflulati qv.ovis fv.ntlo ad quodvh funtium rtTalia funt poftulata <r//a7j,quibus poftulatur , d e & n t[iQ . direiium frodncere j Quovis ccn. Bam lintam ductrt ; t\cEtam lineam terminatam in continuum tro inttrvalh circuium defcribtrt . Sunt enim propofitiones , quibus affirmatur , tale quid quovis funtio ad quodvis pun&um duci fottft fieri porle Unde etiam ita efferri poffunt : linea retia ; }\ecia linta ttrminata in continuum direciv.m froduci fottft ; Quovis ctntro Cf in-

269. Propofitio practica indcmonftrabilis vocacur Poflulatum.

.

&

&

&

ttrvallo defribi fottft circuius; quemadmodum a nobis faclum eft in Elementis Geometriae ($.18.19;. Definitionempoftulatorumeam formavi, quxconvenit poftulatis //<//*, qui eaab ax omatis, a propofitionibus demoftrativis diftinguit Non ignoro Clavium aliter <dem

&

&

explicarepoftulata in Prolegomenis ad Elementa c//<///, aliosv.gr. Marhttum in Tentamine Loqcx f*rt.z.d;fc.z.art.i.\). 39.640. 0/fradhucaliter:enimverocumeorumexplicationes aut nullum prorfus difcrimen intrinfecum axiomatumac poftulatorum admittant, qualis eft Claviana , aut difcrimen quod tantinon eft , ut axiomata a pottulatis diftinguanotionibus mus; noftrum vero poftulatorum &axiomatum difcrimen intrinfecum fit , univerfalibus conforme, praxi Euclidis confentaneum s ideo huic poftulatorum fignificatui inhaerebimus . Id vero hic ideo monemus, ne quis ex aliorum Autorum fcriptis

&

&

&

&

notionem poftulatorum
Eft

in

noftra fcripta inferat

,

qux

in iis

nullum invenit locum

aliquid fieri debeat , quemadmodum in axiomate, quod prsdicatum fulvecto conveniat, ut illud doceri, quemadmodum hoc oftendi non habeac opus De Tfhimhav.ftn in Medicina Mentis pag. 117. 118. axiomata ita definit , ut fub definicione poftulata una comprehendautur horum nullam unde facit mentionem. Sunt nempe ipfi axiomaca omnes propofitiones, quas in fcientiis abfque demoftracione fumerelicec cv quaeanobis indenvmftrabiUwn citulo decorancur (. 161)

autem

in poftulato evidens

quomodo

&

270.

174
Tropofi-

Tart.

1.

Se%. lll Cap. II

.

De Dhifione

. 270. axiomata ln propofitionc identica fubjetiones i&c & praidicato eadem refpondet notio (. 213) , confequenter eadentna dem utroque res indicatur (. 200 J Propofitio igitur identica genetur fmt ra i; Sj q ua, ceteras omncs ambitu fuo compleftitur ha:c eft ldem ens nxiomata. -y^ f eu ^ ^ ub\ geefl denotat ^ , fpeciei vel generis cujufcunque five in communi , iive neratim ens ,

Propofttiones identiae funt

^^ m ^^ ^
.

mw

Quoniam igitur in propofitione identica terminis vel gein fingulari nemliter intelleclis (fcilicet quod fubje&um praedicatum denotent notionem nondum habeamus claramj patet, idcm cns , erli entis fubjecro convenire prxdicatum; nullum fupcreft dubium, quin propofitio-

&

nem identicam referredebeamusin numerum indemonftrabilium(. 261) &quidem theoreticarum(.2 66j confequenter axiomatum (. 267,).
,

prxdicatum diverfis terminisexprimantur , atque hoc non obftante propofitio identica fit id quod ex ipfius definitione patet (. 213;. Quod vero propofitiones identica:, quemadmodum cetera axiomata, habeant inftar priucipiorum demonftrandi in fcientiis locum; fuo demum loco oftendetur
Fieri poteft,ut l"ub;eifbum&
:

7-1.
effe
,

Axiomztanegati-

Propofttiones

,
j

quihus idem negatur

a

diverfum a fe
ii

ipfo

ta

Quivis f

attentione perfpicit

fit
,

fieri

funt axioma* non poffe, ut

,

Sed fi ponatur effe B hoc eft, quidpiam ab A diverfum , ponetur efle non A ; quod cum fit abfurdum , idem non poteft efle diverfum quid a feipfo. Quamobrem cum intellectis rerminis ftatim pateat , pra?dicatum fubjecto convenire non pofle erunt iftiufmodi propofitiones indemonftrabiles (jX. 262) , cutnque exdem theorcticaj fint, inter axiomata referenda? (.2<5<5. 267).
fimul

non

fit

. gr. Si quis novit , trUngutnm eife figuram tribus lineis terminatam; quadratum vero figuram quadrilateram, aequilateram, re&angulam; is ftatim perfpicit, triangulum Mn ejfe quadratum : imo ex fola definitione trianguli patet , triangultim non habere quafcientiis, tt-.or vel flara iatera . Iftiufmodi axiomatis efie locum in ratiocinando cum in tum in vita humana; iis ignotum non eft, qui attentione fufficiente utuntur.
.

272.

TxfinitioSi definitione utimur tanquam propofttione , eam axiomatis loco habemus. xesquan- Eft en im definitio propofitio identica (. 214); fed propofitiones iloficuit Definitiones itaque abeunt in adencicae funt axiomata ( . 270) nxwntax j omat2j fj jj s ran Uam propofitionibus utimur.
.

Cafus alter.

273.
,

s'
quod

definitum fumitur
notis

ut fubjeclum

&
.

de eo pradicatur quidpiam

divulfo nexu cobaret

defnitionem fpcclantibus in eju, notione animo prafente , Iftiufmodi propofitio indepropofttio axioma efl ; etiam theoretica (%. 266). Patet Eft vero mcnftrabilis eft (. 264).
igitur propofitiones has efle inftar axiomatum (. 267). E. gr. Definitio fgurx regularis eft quod fit aequilatera & aequiangula
,
.

ad

in-

Axiomata

igitur funt

".

ln Ventagono regttlari angnlus ttnus

fars fexta

in

Htftagow feftima

&

fars qttinta onmium fitnul > tn Hexagono ita porro in infinitum . Aut in genere : ln Volygono reeji

gttlari

propofitionum in Matbeft ufttata

rutari

175
unitat ad

quxnnque angutus unnt ad fummam

.

oomiiim eam habet rationcm

quam

nnmerum

Utcritm

74-

axioma Parct codcm propofitio, vi . 255, vcl ctiam vi . 264.

Definitio inverfa
ejl
.

modo

quo praccedcns Caf" s

tertius.

aequiangula ; hvi Qui enim novit definitionem figur* rcgularis , quod fit aeqilatera rationis generalis Logicje, atque adeo in cafu fpeciali fola attentione ad definitionem tequianguia Jit rcgutaris , perfpicit , quod Omnis fignra aquiUter*

&

&

275. Propofitio thcorctica dcmonftrativa vocatur Tbeorema.

Hinc Theorcma appellatur Vythagoricum propofitio a Vythagora inventa
cnnf.c
,
.

Theorc-

quod quadratum

tnxtiS dc.

in

triangulo reilxngnlo

fit

xquaie quadratis latcrnm

ftmttl

fumtit

Omnes

piopo- finitio

lkiones a nobis in Logica demonitrata: theoreticae funt

theorematum excmpla.

276. . Propofitio praclica demonftrativa dicitur Problcma.

.

Troblc-

E. gr. Ptopofitio, qua docemur conflruere triangulum reciangiitum , vel invenire mediam fua*jr J ? _ froportimalcru inter duas lh:cas rctlas datas , probkma vocatur in Elementis GeometriaE r '' Exemplum problemars habemus in filperioribus [. 150), ubi docemur invenire f.gnifica. " lia :::m vccis , qi-.cm iffi tribuit ufus toquendi . Vulgo Clim Jlrifiotelicis problema appellatur propofitio inevidens, de qua in utramque co-.tradictionis partem cum aliqua veritatis fpecie difputari potefi. Sed nobis cum iflo fignificatu nihil eft negotii

2 77-

Corollaria

a nonnullis Confeflaria, dicuntur

,

propofitiones,qu non

Cordlarii

multa ratiocinorum ambagc ex dcfinitionibus

liis

vcl propofitionibus a- ^fnitio

infcruntur.
.

quid fit corollarium , ubi tertianl mentis operationem , pendentem inde demonftrationem explicatam dederimus Exempla plurima in Elementis noftrae Matheieos occurrunt Ubi demonftravimus theorema , quod in quovis triar.guio tres ai.guli junBim fumti conficUnt gradus 180, corollari Ioco fubjicimus, quod in triangulo jequilatero quilibet anguius fit 60 graduum Suppoiito enim theoremate, nonalia opus eft , ut veritatem corollari perfpiciamus , nifi quod nobis in memoriam revocemus, in triangulo asquilatero omnes angulos efle inter fe aequales . Exeniplum corolla-"'i prasbet propofitio lupra (5- J7) ex altera (. 56) illata, quod omnibus fingularibus ::verfiUim infint Imo talia quoque funt propofitiones (. 153. 256). Cui definitum cor.fetis,
Evidentius adeo perfpicemus

&

ei definiiio

competit

&.'

tni definitio competit

ei

definitum comfciit

C
De
JUdicia
pondct variis

AV U
.

I 1

L
.

Judiciorum
278.

afTe&ionibus

aquipollentia dicuntur
.

Propofitiones

quibus cadcm notio complexa ref- 3 lldl1 -. Ht " igitur aquipollentes funt , quibus judicia x,

quipollentia
VVolffit Logica.

fignificantur,

vel qiue fibi

mutuo poffunt

notionc complcxa falva.

fubftitui tiumde . fi ifio

^^

E.gr.

76

Tart.

1.

Seft. 111. Cdp. III.

;

De

vsriis

E. gr. Si quis fibi reprarfentat Solem una cum a:dificio direcle eidem oppolTto atque lumine, quoaedificium collultratur tum vel Sol fumi poteft Ioco fulvecti , vel a:dificium, \el lumen. In primocaiu judicamus Sot UUminat xdificium , in altero. Edificium Ulumiimtur e. S/.c\ in terfo: Lumtn Solis adificium ferfundit 3 -vet ab sdificio w rminatur Omilia igitur haec udicia feu propofitiones omnes zquipollent Patebit fuo loco, in demonftrationibus laepiflime propofit iones aiquipollentes in locum ameriorum fublticuendas elie , ut ex iis
:

fequens demonltrari

poflit

Tropoft-

tioms
lentcs

>t-

q:::pol-

qttknam

m definitione attributa , S't de definito preedicatur de propofitiones funt aquipolkntes hac notione definitum Erenim cum ex ipfa derinitionis dchnitione pateat (. 152 ) ,quod utrique propofuioni eadem refpondeat notio complexa , ii nempe definitum feu nomeu rei pcr modum attributi confidcrcs , quali ficlioni hic locum eiie jam fupra (jT. 252) oftendimus ; nullum fane dubium eft, quin una harum propoiitionum arquipolleat altcri.
notio

279. eidem

&

E. gr. Omnt triangulum

eft

figura tribus lineis terminata

,

&

ta eft triangulum lunt propofitiones aequipollenres

quarum una
ifta uti

omnis figma tribus lineis terminain aiterius locum furro-

gan
Tdem ultcrius o-

poteft

prout nobis

commodum

fuerit

hac vel

280.
cequivakntibus
.

eidem fubjeclo fub determinationibus prcedicatum , propofitiones funt cequipolkntes

Si

idem tribuitur Dctcrminationes fubjcdti x-

flenditur

quivalentcs funt
(%.

qu2rum una
fi

alteri

falvo pra?dicato fubftitui poteft

230). Quamobrem
in

bet

una propoiitione
;

determinationcm iubjccti , fubftituis in locum alterius

haec propoiicio

altcra propoiitione

altcra

evadit

quam ipfum haquam habct in prorfus eadem cum

,

( . 278). E. gr. Varailehgrammx , nitorum xqnales fnnt bafes <$ altitndines , xqualia fnnt , drTaralteinter eafdem paralletas confiituta aqualia fitnt propofitiones ligramma fufer eadcm bafi funt altitudines tequales aequivalentcs : determinationes enim aequivalentes funt habere bafes atque fufer eadem bafi intra eafdem faralletas conftitui (. 130). Similiter propofitiones 7 altitudinis & faraltclogrammnm dividitur angutitm eft dimidium faralieiogrammi ejnfdem bafis fer diagonalem in duo trianguta aqualia propofitiones aequipollentes funt , cum per divifionemope diagonalis fact.im -prodeant triangula cum parallelogrammo e:ufdem bafeos dc altitudinis, adeoque in utraque propofitione determinationes aequivaleant ( 231).

prima, confcqucntcr cidem aequipollet

&

&

&

281.

lAdhuc
nlterius
oftendi-

qua nobis excitata formare

Si
altera aquivalet

occurrit propofitio
licet fropofitionem

&

notione complexa eidem refpondente

,

aliam

cui

eadem

notio
,

refpondet

hcec

primum

propofttaf.

Etenim per

fe patet

quod ucrique
alteri

tnr.

propofitioni eadcm conveniac notio complexa.

jequivalet (.

Quamobrem una

278)
fupra
(.

demonftrationes geometricas attendit, 178) exempla , qui ad Ceterum praefenspropofitio veluti fponte plura leie oiierent cum per folam definitionem propofitionum a:quipollentium pateat , in axiomatum numerum rererri poteft (. 264. 267). Ufum veromultum liabet in demonftrando : id quod. novit ad refofacile animadvertet, qui demonftrationes mathematicas rite refolvere

Ded mus am
; ;

&

ei inter

demonftrandum fua

&

lutionem attendit , Mathefeos fecimus

quemadmodum

inferius expreffius

docemus

&

in

Elementis noftris

Tropofi-

Si pracdicatum fiat fubjectuni

&

2S2. fubjcdtum prardicatum

propofitio
dici-

Judiciorum affeclionibus
dicitur
converti
.

177
tionis

Et <\ux pcr talcm converfioncm prodit propofitio,

:

converfa alterius appcllatur.

E. gr. Propolitionis

convtrf

omne triangulum tequiUterum ci\ xquiangulum , converfa eft haec altera : dcji/ulio omne trUnguium xquiangitlum eft aquilaterum . Similiter propofitionis : Si crura trianguli teqiulia funt , anguii ad baftn finnt xquales converfa eft hxc altera : fi anguli ad baftn funt tqutles , crura funt aqualia . Occurrunt quoque incer noftras propofitiones Logicas conz/erfie E. gr. Propofitionis (. 61): Qux enti cuidam aliarum, quas ha&enus demonftravimus conftanter infiunt , ea de eodem abfiultite eminciari fojfunt , converla eft ha:C altera : >u<s de enVide exempla plura . 6z. te rnodam abfiolutt tnunciari foffunt , ea eidem confttntcr infiunt ,
.

69.

z57. 158.

pradicatur attributum proprium j ^'f"n propofitio converti potefi. Attributum cnim proprium prardicatur dc fu- tmes bjcclo lub conditione eiTcntialium cjus (. 220) atquc adco cum fu- convertibjcctum per cfTentialia dcfiniri fupponatur, ideo cidem tribuitur attri- biles. butum , quia ipfi attribuuntur ifta clTentialia. Quamobrem cum pra> dicatum in nuilo fubjecto locum habcre polTit , nifi omnia ifta eflenSi
cie

fubjeclo

per effentialia

definito

ex eodcm agnofccre licet , quod cadcm infint, confcquenter prcedicatum poteft ficri fubjectum, fubjcctum vcro pra> dicatum (. 200J , feu de entc attributo ifto praxhto prardicari pofiunt omnia eflentialia fimul fumta . Propofitio itaque , in qua de fubjecto per cflentialia dcfinito praxficatur attributum proprium , contialia

eidem

infint

vcrti potcft (.
fe

282

).

E. gr. Triangulnm definitur per fua effentialia xquilaterum , quod fit tribus re&is intera:qualibus terminatum . Propter hanc laterum asqualitatem de ipio praedicatur angu.

acquian, adeoque attributum trianguli aequilateri proprium eft , quod iit Converti autem poteit haec propoiitio in alteram , t.iangulnm tequiangulum eft <equiUterum, in qua praedxatum lam eit lub:etum fub'ectum migravit in locum prxdicau Polfunt quoque propotitiones hypothetice ita efterri Si trianguli Utera fuerint xqua-

iorum squalitas

gulum
.

&

<!.!

angitii fiunt

squales
,

&

COntra

Si anguli fiunt tequaics

latera xquaiia fiunt

PrOpofitlO ge-

illuttramus, zquivaler ($.280;, haec eft : Si cui ejfentialii liur.t , eidem quoque con-veninnc attribitta fropria , COntra : Si citi attributum aliquodfrofr:'.,m convenit , tidem quoque conveniunt effcntialia . Habent iftiufmodi theoremata generalia ulum eximium in arte inveniendi : ied demonftrabuntur a nobis in Ontologia feu Philofophia prima, olim a nobis ad artem inveniendi transferentur , fi ita vifum fuerit
neralis,
'

qux

praefenti

quam

&

&

Deo

Singula enim fuo tradimus loco

.

284.
fij^i

Si de fubjetlo per attrihutum definito pradicantur omnia efjentialia

em

/.

Ponamus cnim propofitionem convcrti in converfa attributum proprium pcr quod fubjeclum definiebatur fpcr bypotb. & jX. ijl) , pnedicatur fub conditione eflentialium (.282. 225^. Enimvero cum hoc ficri poffit(.2 2o); propofitio utique convcrti potcft.
propofitio converti porefi.
: ,

mul fumtai

terius

0-

flendititr.

E. gr. Proprietas quadrati eft , quod ejus Iatera fubtendant circuli Quadrantes . Defiadeo potefl per figuram planam circulo infcriptibilem, cu us latera funt quadrantum fubtenfac Quodfi iam de S^uadrato ita definito prasdicetur, quod iit fignra xquiUtera,quadriUtera, rcEianguU s propofitio utique converti poteil in alteram Figura quatuor Utera Kqttalia ad ar.guLos recios jimBa habens Melius pater , quid fibi velit convereft quaaratum
airi
;

*>

178
fio,
fi

Tart.

I,

Seti. III.

Cap. III. Df

variis

utraque propofitio reducatur ad formam hypotheticam: Si quxdrati Uttra quxdranad angulos rcclos juntfa confubttndunt , qnatttor h.ibtt Ixttra inttr fe a-qualix Si quadratum haltt quatuor lattra .tqualix ad ar.gidos rttlos invictm juntfa 3 circulo infcritra lattra ftngitla quadramtm fubttnduttt ki fottfi
tts circuli
:

&

&

&

2S5.

Jdemadbuc ulterinsojten-

ditnr.

quae infunt per jodum attributorum proQuoniam poflibilitates priorum eodem modo de fubjefto pra?dicantur,quo attributa propria (. 220. 222) & viciflim eflentialia de fubjedlo per poflibilitates iftas dcfinito ( 182) perinde praedicantur ac de eodem per attributa ( . 1S1) dcfinito (. 224) qua? refpcctu attributorum de propoiitionum converfione demonftrata funt (.283. 284,^3 etiam applicari poflunt
,
i

ad

poffibilitates

rorum propriorum infunt

to pr<edicatur
tributi proprii ineft
,

modorum quse per modum attribuNimirum Si de fubjetlo per ejfentialia definimodi cujufdam vel relatiorits pojftbtlitas, qua per modum atrclationum atque
.

propofitio converti poteft

&

viciflim

Si de fubjecJo

per modi
effentialia

vel relationis

cujufdam

poffibilitatem
.

defnito

pradicantur omrita

ftmul } propofitio converti poteft E. gr. Parallelogrammo per modum attributi convenit divifibilitas in duo trianguU aquaiia ftr diagonzltm Quodfi igitur farallclogrammum definias per liguram quadnlateram
.

cujus latera oppofita lunt parallela; propoiitio : Parallelogrammum tft divifibitt ftr diagonxItm in dr.o triangula aqualia, ita converti potefl : tigura ftr diagonaltm divifibilis i/i duo triangul.i xqualia tft faralltlogrxmmiim. Et viciilim fi faralltlogrammum definias per figuram ope diagonalis in duo triangula divifibilem ; propofitio : "ParaUelogrammum habtt quatuor Uttra, tjuorum bina offofta funt faralltla , converti potefl in alteram : Fignra quatuor Uttra habtns, quorum bina offofta funt faralUU , eft faralltlogrammum . XJt melilis intelligatur converfio propofitiones categorica: reducendae iunt ad hypotheticas fequentes : Si faralltlogrammum habtt quatttor lattra , qitorum offoftta funt faralUla s fer diagonaUm in duo triangula xqualia diT.-idi foteft; COntra : Si faralUtogrammnm ftr diagonaltm in duo triangv.la equalia dividi fobina offoftta faralUU . His enim duabus hypotheticis aequivattft , lattra quatuor habtt lere quatuor prxcedentes categoricas patet ( 280). Obiter moneo in gratiam eorum, qui non fufficiente atteiuione utuntur , in praefenti cafu , quo farxlUUgrxmmnm definiri fupponitur per figuram ope diagonalis in duo triangula xqualia divifibilem, propoiitioejus COnnem TarxlUlogrammum habtt quatuor Uttra , quorum bina offoftta funt faralltla , verfam : figitra quatuor Uttra habtns , qiiorum bina offofitx funt faralltlx , eft fxralltiogrammum , nec identicas effe, nec pofteriorem inverfam definitionem, quemadmodum obtinet , fi faraUclogrammum definitur per figuram quadrilateram , cu;us oppofita latera funt parallela ( . 214. 254. 255"; . Qux in Mathefi patent , ea in difciplinis aliis non adeo ma-

&

&

&

nifefta funt

fed

ma;orem attentionem merentur,

.

ut agnofcantur.

286.

Idcmpor'iitL

de data fpecie vel genere dato prrfdicari poteft , propofttio potefi converti. Erenim ii prxdicatum nonnifi dc illa fpccie potcft enunciari, fub fola ifta conditionc; ubi fub illa
fpeciei efle debet. Si negas: poterit

^-

^j

j-^ q Uajam conditione nonnifi

conditione enti cuidam convenit iftud prardicatum , id ipfum ejufdem idem efle ens alterius fpeciei,adeoque

prxdicatum non de fola hac fpecieenunciari poteft :quodcum hypothefin evertat,abfurdum eft. Quoniam itaque ens ejufdem fpeciei utique eft , ideo fpecies migrare potcft in locum pr^dicati &conditioni junclum prredicatum tueri vicem fubjccli C.2oo;,confcquenter propofiE. gr. tio converti poteft (. 282).

Judiciorum affecHionibus.

179

llnta tranfverfa , pravliE. gr. De tinth farallelis folis fub ea conditione, quod feeentur linearum faralleUfmtm prxdicari poteft angulorum alternorum equalitas . Ex conveno autcm aquales care licec de Iwwm tranfverfa qvadam ita fcclis , ut anguli alterni fint

287. Si quid de fubjeclo fub determinatione unica pnedkari potefi* propofttio Idemutpradkatum de- tcrtus ita eft converttbilis , ut determmatio fiat pr<edkatum lc " (iltlir terminatio fubjecli Quod cnim de fubjccto praedicari poteft nonnifi fub J

&

unica detcrminatione, id eidcm convcnirc non poteft nifi adfic ifta dctcrminatio (. 200). Quamobrem fi id eidcm convenire fumitur, detcrminatio

dicatum

tribucnda. Fit itaque,quod ante erat praquod detcrminatio* nunc lubjecti dctcrminatio (. 228),

quoque

crit ci

&

nis loco crat abit in

locum

praedicati (.

200)
.

E. gr. In propofitione Omnis Upis calidtts calefacit actus calefaciendi tribu:tur lafidi lub Fieri autem non poconditione caloris , leu fub hac determinatione , quod fit calidus teft, ut lub determinationealia idemaCtus c///>nd# eidemconveniat quod enim affirmatur de calido, negandum eft de omni non calido. Propofitionem igitur iftam in hanc convertere licet: Omnis lafis, aui calefacit , calidus efi Si libuerit uti propofitionibus hypotheticis, habebis fequeiltes: Si lapis calidus efi , calefacit , Sc COlltra; Si lapis ca!cfacirt calidus efi Enimvero in propofitione : lapis ex alto dclapfus ctleriter movetut , converfio iftiufmodi locum non habet Non licet aiHrmare convertendo: Lapis , ijui celeritcr movetur , ex alto fnie dcUpfas , propterea quod idem praedicatum eidem tribui poteft fub aliis quoque determinationibus Lapis celeriter quoque movetur , qui magno impetu fuit proQuamobrem nonjectus , aut cui alia quacunque ratione impetus magnus fuit imprefius nifi in cafu particulan verum cft, quod lapis , qui celeriter movetur, ex alto delaplus
: .
.

fuent
.

288.
,

Propofitiones
t<e

quarum una ncgatur

quod

aJrcra affirmatur

funt

In fpecie contradtcloria dicuntur, quibus idem

efle

Oppofi- Vropoftponitur finaul tionum

,

effe
*>us

&

non

E. gr.
fiae

" Propofit'Ones oppofitae funt : in omni triangulo anguli fimul fumti Junt xqualcs dv.aCOiltiaatreflis in onmi triangnlo anguli jimul f.imti non fnnt xqttalcs duobns reEiis . ContradlCaOctoriaruttt in cafu fingulari funt : Vetrus fcribit Sc Vetrus non fcribit .

S&'

&

289.

definitio.

Propofttiones oppofitce

cum non

diffcrant, nifi

quod

altera

fit

affirmati-

Earum
dijferentia

ncgativa (. 288); differentia omnis in eo conjiftit, quod in nna copula nude ponatur , in altera vero partkula negandi eidem prcefga,

va

altcra

tur (. 207). Idem quoque in exemplis manifeftum

farte Sc totum
,

eft.

Etenim
nifi

propofit iones

Totum
in
.

efi

majus

fua.

nm

esi nvjtts

fua partt non differunt,

quod copula

efi

priori

nude po-

natur in pofteriori copula tfi habeat particulam negandi non pra:fixam Similiter incafu oppofitarum fingulari : Vetrv.s fcribit Vctrus rwn fcribit , omnis differentia confiftit in particula negandi non , qus in altera propofitione ad'icitur copula: in prxdicato latenti: id quod patet , fi eas revocaveris ad xquipollentes ($. Vetrus 203; , Vetrus efi fcribens

&

&

non

efi

fcribcns

290.

Hinc porro confequitur

in propofttionibus oppofttis

idem prorfus

effe

Inquoe^

debfre fubjetlum atque prtedkatum^ nec minimi quicquam in utroque im- demconmutari debere in aherutra ; confequenter terminos Jingtdos in eodem fami vemaa,t

debers

80

Tart.
figriificattt
.

1.

SeH.

111.

Cap.

III.

De variis

debere

Si

rem

figniticabunt (.
eft.

enim fumancur in diverfis , non candem amplius 37) , adeoque nec fubjeclum & prasdicatum i-

dem

E. gr. Paulo ante exemplum propofitionum oppofitarum allegavimus propofitiones Geoin omni metriae elementaris ; i omni trianguio anguli [imui fitmti funt <equa!er duobus reflis trianguh arguii fimu! fimti non funt aquales dmbus reciis . Suppoiuimus eniin triangulum reBilirumn, tnbuentes voci triangulum cum Euciidt eam notionem, qux nonnifi tnangulo reftilineo convenit . Enimvero fi quis cum Thcodifo vocem tri/tnguli generaliter lumat , ut

&

przter recl lineum, curvilineum cV: mixtilineum quodcunque pofitio negativa non contradicit Euciidc* arfirmativse
;

i'ub le

comprehendat

pro-

.
Subjelti

29I.

determinxtio in
oppofitis

Hinc ulterius confcquitur , ft quid fubjetlo nonnifi fub certa conditiom negativa eadem omittatur vel immutetur , propofttionei ne convenit non amplius fore oppofitas. Ecenim in hoc cafu fubjecli quidam ftatus

&

cidem.

detcrminatur, in quo praedicatum ei tribui poteft (. 228), atque adco omifla conditione, fubjcclum abfolute pofitum non amplius idem cft, confequenter nec propofitio negativa affirmativa? opponitur (.
gr. In propofitione: Omnis lapis calidus calefacit fubieclum determinationem habet quamobrem fi in negativa omnis lapis non calefacit eadem omittatur ; eadem : lapis calidus non calearfirmativae non opponitur . Oppofitas lunt : lapis caiidns caiefacit

E.

ad'untam

&

facit. Similiter

quidam gradus caloris fupponitur ad calefaciendum in propofitione affirmativa idem quoque lupponendus eft in negativa , fi oppofitz efle debent Obiter hic moneo, hinc conftare, cur adeo dirficile fit de oppofitibne ;udicium, ubi nec terminis refpondent notiones fatis determinatae, nec fub ectum furficienter determinatur, ut pateat , in quo ftatu predicatum eidem convenire poflit : id quod vulgo plerumque
fi

certus

accidere folet

. 292.
Determinata. notio

Similiter patet

propofitioriibus
y

oppofiiis

deierminatam refpondere de-

bere pra?dicato notionem

poffe
.

nec in negativa quidpiam eidem addi, vel demi

pne-

dicatiin
oppofitis

eadem.

Etenim cum praedicatum dcnotet omne id , quod fubjeclo tribuitur vcl ab eo removetur (. 200) , confequentcr quod in notione termino five fimplici, five complexo, quo defignatur,refpondcnte continetur ; in propofitionibus autem oppofitis idcm praedicatum efle debeat evidens omnino eft , quod praedicato determinata rcfpon(. 290)
;

dcre debeat notio. Porro cum praedicatum non amplius idcm fit, fi quid notioni detcrminatae, qus eidcm refpondct, vel addatur , vel dcmatur, quod per fe patet ; porro manifeftum eft , in propofitione negativa praedicato
nihil addi
,

nihil

dcmi pofle.
:

E. gr. Si quis affirmet

Omnis Upis calidus

calefacit

Sc jam fumens Iapidem,

quem

ra-

diis folaribus expofitum ta&us calidum probat , eundemque fubmergens in magna aqui quantitate, quam nihil caloris contraxiife tattus denuo teftatur, neget , omnem lafidem talidum calefacere ; altera haec propofitio non contradicit priori . Etemm utut fubectum poflit confiderari ut idem, cum in prima propofitione nec lapidis denfitas, nec magni-

tndo, nec modus

quoque

quo calorem contraxit , determinetur, adeoque ab his in negat:va , abftrahi poflit , imo dcbeat : in prasdicato tamen additur notioni, qu eidem refpondet, quod in affirmativa non continebatur, calefactio enim fpectatur in aqua deter-

yudkiorttm affcRtonibus
terminata quantitatis

8
nihil
in

&

fuinitur gradus caloris tattu perccptibilis

quorum

propoiitione aihrmativa fupponitur.

Indc porro fcquitur, antequam de

terminatas

oppofitione

judicium

fieri poffit

de- Officium

effe five de oppofi, tl0,K '"indigitetur complexo termino fimplici utrumque , five E. gr. b; quis udicia tormat de eo , quod a rebus naturalibus , tanquam caufis, pro- dicaturi fcu de eaium etfectibus; cum iidem fint viribus caularum proportionales, ficifci poiTit nullum cafum fpecialem vel fingularem tauquam contradictorium opponere licet alferto ', nili in univerfali quantitas virium, cv quantitas effectus fuerit accurate detcrminata Applicemus hsc ad cxemplum prajcedens lapidis calidi ,ut appareat, quanta circum/pectione opus (it , C\ de contradictione udicium ferre nobis vilumt-fuer it . Si Upis calidus calefacit, cum fub;ectum , tum praedicatum accurate determinari debet ; cifca lubectum \el dcterminandus eit caloris gradus ope cu'uldam meniura: , ad quam refertur , vel modus, quo eundem acquifivit , una cum ceteris , qux ad hunc gradum ratione pradicati vero ob'C(ftum , quod calefit , aliquo modo concurrunt gradus caE. gr. SubeChim determinabirur , fi pondus Iapidis & cus loris , qui cidem confertur denfitatem una cum tempore determinaveris , per quod radiis lolaribus fuit expofitus & Itatum coeli atque Solis ifto tempore altitudinem minimam maximam; pr.x-dicatum ceterminabitur fi aquse , cui lapis immilfus fuit , quantitatem eus caloris gradum, antequam immitteretur &, qui lccutus , pottquam fuerat irhmiflus , ad menfuram Hiice neglcctis, non firmum ac tutum erit de oppoiitione Sc ia fpecie conrevocavcris tradictione judicium

cum

fubjecli

tum pradicati

notiones

conftituendas

&

&

&

294.
;

Si

propofuionum
efi

contraditloriarum
.

altera

particulariter negans
,

una fuerit univerfaliter ajfirmans Quando Etcnim fi contradidtoriarum una fucrit contradi-

univcrfaliter affirmans
eft

ubi

fub hac formula gencrali continctur: Omne denotat fubjectum quodcunquc in communi five abfolu-

A
.

^ on f

pofitum, five certo modo dctcrminatum , & judicans affirmat, om- n Lans. ni A convenire, quod notione ipfius B continctur ( jX. 288. fcqq.) Quoniam is , qui altcri contradicit, negare dcber , quod affirmat alter (. 28S) contradicturus ncgare dcbet , quod omni A tribui poffit, quod notione ipfius B continctur, adcoquc contcndere , fub contineri qiutdam, quibus tribui nequeat , quod notione ipfius B contc
;

yV:l

tinctur. Erit igitur conrradicloria generalis propofirionis datce: Quodnon eft B: qua; cum parricularirer negans fit (. 207. 243); cvidens eft propofitioni univcrfaliter affirmanti rcfpondere contradicTo-

dam

riam particularirer neganrem

E. gr. Si quis arfirmat , omne triangulum babert trts angulos; qui idem negat dtbet , quadam triangmla nm habart trts angnlus vel quoddam triangutnm mn habere los , ut adeo contradictoria fit particulariter ncgans
,

tres

ftatuere angu*

295Si propofitionum contradicloriarum una fuerit univerfaliter negans

aU

Quando

tera

efi

pa> liculariter affirmans

Ercnim

fi

contradiftoriarum una

univcrfalitcr ncgans; lub hac formula gcncrali continetur; Nullum ubi denuo eft quodcunque fubje&um in communi fivc abfolute, affi rmns' ,

fuerit patticuUr:tcr

five

fub data

quadam

dcterminatione pofitum denotat

Quoniam

igi-

tur

Tart.

I SeB. III Cap. III De varils

tur judicans ftatuit , nullum dari A, cui tribui poffit,quod nc E continctur ; cidcm contradiclurus affirmare debct dari

notio-

quoddam

A,

cui tribui

poflit
;

{.

288)

Erit igirur contradicloria generalis

.

Quoddam ejl B propoiuionis dats Hcc propofitio cum fit parti206. evidens i cularitcr affirmans(. eft propofitioni univcrfali. 24$; ter ncganti refpondere contradidtoriam particularitcr affirmantem.
E. gr. Si quis ;udicat , mdlum trianguium habere dnos angulos actu reclos ; eidem contradiCturus" ftatuere debet , dari qnxdam triar.guta , qux angidos duos aBit reBos habeant . Unde contradictoria : SQsdam triangula. habent duos angutos aBtt reBos , eft particularitet affir-

mans
.

296.

Cur di'
univerfales fint
cor.tr.idi-

Qiioniam nulla datuf propofitio univcrfalis , quce non fit vel affirmans, vel ncgans (jT. 259) , utriufque autem conrraditftoria particularis cft (.294. 295) ; ft m duabus propofttionibus idem B de eodem

ilorite.

umverfaliter affirmatur

&

negatur
effe

propofitiones

non erunt contradialter vero ftatuit,

.

clcritff

E. gr. Si linus affirmat, omnes planttas

arfora

telluri fimilia;

md-

lum flanttam effe corpus telluri fimile ; propoiitiones non funt contradi&oriae Similiter contradictorias non funt propofitiones : Omne triangulmn habet duos angidos aclu rtBos 'littllttm

&

triangulum halet

dy.os

angulos

aBu

rtBos

297.
uni-

Contra-

Propoftiones
vcrfaiiter

riarum
prpofitionitm
definitio
.

quarum una univerfaliter negatur, quod in altera , sffirmatur de eodcm fubjecto dicuntur contrarite.
,

alter affirmet, omnes planetas effe corpora telluri Jimitia , alter vero ftatuit , r.idlum pUnrtam effc corpus telturi Jimiie ; pofterior dicitur slati.erc contrarium eus , quod delendit pr:or Et ita 'udicantes dicuntur fibi in-vkem contrariari , non autem fibi mutuo contraaicce. No:i inunle eft difcrimen inter yropolitiorwim contradiciionem tk. earundem contra,il
.

Hmc

rietatem:

quemadmodum

deinceps fatis iuperque patebit

.'298.
Curparticulariv.m nulla
coiitradi-

clio.

quarum v.na affirmatur de fu, communi qucd negatur altera propofitiones non funt conbjeclo Etenim cum tcrminus fit communis , quo fubjcclum detradicloriae notatur , ptr bypotbefm, adeoque vel gcnus, vel fpccies (. ii4J,fub ectum particulariter fumtum non dcnotat , nifi qusdam ejus individua Quamobrem cum particularitatis fignum non denotet individua in fingulari ; inccrtum eft , num utrobique cadcm indigitentur , imo ficri potcft , ut in utraque propofitione fupponantur diverfa. Quamobrem cum idem in contradictoriis effe dcbeat fubjeclum (. 288);proEtepofitiones in pra:fcnti cafu pro contradictoriis habcri nequeunt nim fi fupponamus, in utroque cafu dctcrminata quxdam individua cxprimi; tum propofitioncs crunt fingularcs, atque determinate enunSi dv.it fuerint propofitiones partkulares
,

de eo in

cianda funt individua.

E. er. Propofitiones
li ntm hAer.t
:

duos anpdos

Qj<^dam triangula habent duos angulos aclv. reBos ar.u reBos , non funt contradiilorix , cum

&

qusdam triangucafu fup.

in priori

Similiterconponantur triangula reitilinea; in pofteriori ipliserxa, vel curvilinea alia tradic^loriaE non'funt: Quidam homines funt doBi Sc quidam homines non funt doBi , cum non
fint

Judiciorum affeBionibus
iint

83
fint

ndem numero homines

de quibus affirmatur

quod

fint

docti $c

quod non

docti

-99-

quibus idem affirmatur & negatur dc ^JW" Propofttiones particularcs , didiverfis inferioribus ad iderii genus , vel candcm fpeciem rclatis , yjJJJ^, cunrur [ubcontraria , quia fub contrariis (jT. 197) contincntur: quem- mr;arji fnbaladmodum fubalternans appcllatur particularis , in oppofuionc ad fuam temantm univerfalem, fub qua conrinetur. Explicamus hic cerminos propofitionum fubcontrariarum & fubalternarunl , cum infe- dcjinitio.
in

&

nus al-quis ruturus

Subalternantes funt
:

fit

eorundem

uius

gnhs

Item
.

mwtales

Diuilus

Uimodi funt fequentes: Onmet homints fnnt mortalts j & S^iiidam homir.es funt hominnm in ommbns eji fapient & Qiidam homo in omnibm non tft fafient
.

Omnt triangulum

kabet

Exempla fubcontrariarum dedimus ( 298 ) nts *,itres angulos Sc Qixdim triangula habent

3OO.

Propofitiones contradidtoriae, contrariae, fubcontrarice

&

fubalternan-

Tropofi-

tcs vocancur

poiTunt,

&

lariter arfirmans, altera univerfaliter

fubindc communi nomine oppoftta \ differentes nifi vel quantitatc %[' fint propofitiones non qualitatciola. vel vel qualitatc, quantirate, gnificatio Contradic-torix nimirum differunt & quantitate, & qualitate ,cum altera fit particu- yH [ arl5 <S affirmans, altera

quo

in cafu dcfiniri *"*?

quod

negans

vel altera univerfaliter

particulanter negans ( . 194. 195 ) . Contrariae c Subcontrariai difterunt fola qualitate., cum illarum una fit univerfaliter arfirmans , altera univerfaliter negans ; harum vero fola una particulariter affirmans, altera particulariter negaas . Denique lubalternantes vero parqiiantitate ditterunt, cum una fit univerlaliter affirmans , vel negansj altera lubakemantes imfvofrte ticulariter affirmans, vel negans Dicuntur vero fubcontraris
.

&

OppofltX

Propofitiofubalternans unhts contrariarum

efi

riarum
faliter

In propofitionibus contrariis

bjeclo affirmatur

negatur ( affirmatur vel negatur

&

.
,

idem 297). Quod vcro de fubjefto univer- gjjjjjjj

etiam particulariter
de eodem
affir,

contraditloria alterius contra- Contradiuniverfaliter de eodem fu- fco in

id

mari vei negari poteft (. 248).

Quodfi

igirur

altcrutrurh

fiat

in

cafu priori particulariter affirmans erit conrradi&oria univerftliter neganris in poftenori particulariter negans contradicloria univerfaliter

&

affirmantis

(. 294.

295J

Enimvero propofitioncs

ifta:

particulares

funt fuarum univerfalium , fub quibus continentur , fubalternantes (. 299). Patet itaque , fubakernantcm unius contrariarum eiTe contra-

di&oriam contrariarum
Subaltemansprioris
Tiullus homo
tft
,

alterius.
funt
efi
:

E. gr. Propofitiones contrariae

eft
.

Omnis homo
fipitns
,

tft

fipiens &: "Hullns

homo

eft

fapiens

non

tft

fipitns

quae contradicloriaalteriuscontrariarum: fapiens Similiter fubalternans pofterioris contrariarum eft : Qtidam homo qus contradictoria contrarise prioris: Omnis home tft fapitns .
:

Quidimhomo

30Z.

Propofttio contraria

in

cafu particulari

&
A

ftnguiart

abit in contradiFto- Contrxr.a

riam
fit

alterius Propofitiones contraria non differunt , nifi quod altera abkns in affirmans, altera negans, utraque vero univerfalis(jT. 297). Quodfi contradi* ' a ergo Wolffii Logka. a
.

nm

84

Vart.

1.

SeB. 111 Cap.

in
( jT.
,

111.

De

variis
,

ergo alterutra mutetur

caiu particulari
,

particularcm vcl fingularem

applicatione in

vcl fingulari facla

49 ),

habcmus propofitiones,

quarum una

particulariter arfirmat

quod

altera univcrfaliter negat

vel una particulariter negat

univerfalircr affirmat , con, fequcnter propofitiones contradiciorias (.294. 295). Patet itaque propofitionem contrariam in cafu particulari , vel fingulari abire in contradictoriam alrerius.
altera

quod

E. gr. Omne totum eft majus fua partc Sc otnne totum non eft majus fua partc funt propofitiones contrariae . Jam fi in cafu particulari occurrat propofitio : Quoddam wnm non cjl mijus fiut parte, contraria abit in contradi&oriam . Similiter propofitiones contrarire funt omnis pUneta proprio lumine fulget . Quodfi in cafufin"Piullus pianeta proprio lumine fulget gulari occurrat negativa: Fenus prcprio lumine non fnlget j contrariarum prior Tfullus pu.

&

r.eta

prcprio lumine fulget

abit in contradictoriam poiterioris

Omnis

flar.cta proprio

lumine

fulget

Contradi-

ftioUtens in

wdepn:'

#. 33itaque propofitiones indefinira? , in quibus fubjeclum eft terminus communis , univerfaliter ( jT. 249. feqq- ) cxplicari poffun t particulariter ( . 248 ) ; propofttiones indefini:<e oppofttcf ttquiva-

Quoniam
r.

&

&

jefjt conlradifioriis

ft

altera univerfaliter

altera particulariter explicetur

Homo rum eft fapiens Quodft E. gr. Propofitiones indefinitae funt : Homo eft fapiens , rr:ma univerfaliter , altera particulariter explicetur; habebis contradictorias ; Omnis homo eft fapiens Quiiam homo non est fcpiens . Similiter contradictorias habebis , fi prima particulariter altera univerfaliter explicetur , nimirum : Quidam homo efl fapitns ict^uli::s homo efi fapiens .
.

&

&

&

304.

Contrxria

tmm

dcfendencon-

Et quia propofitionum contrariarum alterutra in cafu particulari & fingulari fit alterius contradictoria (%. 302 )>qtii contrarittm ftatuit ejus t
q U0 4 a /ter
t e etur
,

defendit

in caftt fmgulari

&

particulari

eidem

contradicere

md.clio.

E. gr. Si UllUS defendit, omnes pUnetas ejfe corpora ttlluri fimilia j alter verD ftatuit,K/lam planetam cffe corpns tclhiri Jimile , hic in cafu particulari vei fingulari alteri contradicere debet , propugnaturus , quod <ji:idam planette non f.nt telluri fimilia corpora , quod t'enus non fit corpus teiluri fimiie . 35propoftionibus affirmativis , quarum una univerfalis , altera duabui Conmdieidem cliolatcns partktdaris , vel utraque ftngulari; , fubjecfo eidem trtbttuntur , qitoe tales non apcontradicloriar , tma convenire nequeunt ; propofttiones fttnt etft in ajfirniativis. pareant qua? eidem fubjeclo una convcnire Prxdicata enim eft B non B. Qj.iamobrem fi dicatur Omne nequeunr , funt ut B

^*

B&C,

&

& Quoddam A dam A non eft

fint ;

e(l

C,perinde

eft ac

fi

diccres

Omne

eji

B & Quod-

B.

etiam \\\x:

Quamobrem cum ha? propofirioncs contradidtorix Omne A eft BfcQuoddam A eft C in hypothcfi theo.

rematis contradiclorire funt , ctfi tales externa fpecie non appareant Cui generaliter enunciata obfcura videntur, ei exemplis reddentur clariora Sit itauniverfaliter affirmans: Omr.c totum tfi majus fua partc , in cafu particulari occurQuoniam ejuod mir.u.s efl , )d non eft m.-jus \ ideo rat : totum (jiioddam effe minus fua parte patet , propontionem particularem : Qusddam totum cfi minus fna parte asquivalere huic'al-

que

&

teri

JucViciorum flffeZltonibus
tcri

183
:

Ditoddim totum non

.

tfl m.tjtts fit.t

faite

confcquenter Univerfali

Omne tetum

efl

majut

Kon liic proponimus j nili quod prsefentiflimum ufum in demonfua f.ute contradicere ftrationibus pcr indireitum fpondet , uc alios ums (ilcncio prxcereamus , qui in parce Vttrut fcdet cc Vttru/ ambulat r.ictica patebunt. In calu fingulari conci.idictonx func quia ambulans non fedet
: (

306.

Si duee Juerint propoftiones negativce

particularis
,

vsl utraque ftngulans

&

quarum una utiicerfalis , altera contnd , ab codem fubjeclo removentur, quo- ftiohtcns
:

rum altcrutrum eidem

trum
non
fubjecTro

necejjario convenit
.

profofaiones funt contrad-.clorice

in propcfitionibtu

utut tales non apparsant

univcrfalis propofitio:
efi

Sint

duo

Aneceifario convcnit,

N ullu m A
A
efl

C. Quoniam

potbefini crit

vcl B cft B.Quamobrcm cum

quorum altcruvclC. Sit jam ejl B, particularis vcro: Quoddam A vci C: igitur cum non fit C perbypra*dicata
ita

& C,

ut

vel fitB,

wlmvli

'

propofitio: Qttoddam
altera
:

eji

dicat univerfali

Nullum

B, etiam

Quoddam

contranon ejl C,
:

eidcm contradiccrc dcbct

majus toto mimts toto > fub:e<ftum A f.trs erunt proE. gr. Sint duo prardicaca I; &: pofitiones generalibus in demonftratione xquivalentes: 7>{ulla fars eft major uto ScOjtxdam fars non eft minor toto . Quoniam particulari aequivalere poteft hscaltera: Duadam farseft
major
toto ,

&

univerfalis contradictoria

altera

quoque culdem contradicforia

effe

debet

37funt contradiclorite Nam in pro- contradipofitionibus fingularibus oppofitis idcm dc individuO eodetn affirma- tlori* ncgatur (. 289), confcqucntcr idcm eidcm tribuitur &abcodcm fingaUrur rcmovetur, (cu idem eidem convcnire non convenirecodem tcmpo- iiS rc f. 20C),), confcqucntcr idcm cfie non efle iimul dicitur. Omncs nimirum propofitiones fingulares oppofitrc ad hanc formam in cafu fingulari rediguntur Hoc A eji B Hoc ftmul non eji B. Sunt igitur contradi&oriae (. 288;.

Omnes

propofitiones Jlngulares oppofitu?

&

&

&

&

E. gr. Contradicloria: (xinttVttrus fcribit ScVttrnsfimul non fcribit , Ccelum nunc eft nubibttt cbdudr.m &: Cottum nunc non eft nubibus obdvClum , luna nunc htcet $c 1 una nunc non lucet . Et ab hifce excmplis advenic nobis prima contradictionis notio, cum experiamur, nos non modo una quidpiam facere c\: non facere non polfe; verum etiani in noftra poteftace minraie pofitum efle , uc idem fimul eife ck. non eile cogitemus . Sed ea de re ex inftituto dicemus in philofophia prima .
.

J08.
fpecie prtedicatur attributum
,

Si de

qucdam genere

vel

quadam
,

vel modi Tropofttiones in-

qutedam atque relaticms

fpecie, attributum aut

pofjibilitas

qute per

mcdum attributi
.

inejii propoftio,

nes it.dtfnitte oppofita? tequivalent contradtcioriis

Si

cnim de gcnere

vel
:

ceft mtx

quod per modum

.

attributi

ineft ,pra?dicatur

YcntraAift or

prardicatum

convenit f. 65. 66. 157J, confcquentcr quocunque tcmporc dato Quoniam itaque gcnus & fpccics rcfpcclu horum pra^dicatorum profingularibus habcri poflunt , itaut propofitioncs indcfinitx huc fpcclantes omncs oppofitae fub his gencralibus contincantur Hoc genus vel hcec fpecies , qua? nomine defignaiur , eft B
ipfi

conftanter

u.

&

86

Vart. I. SeZl. III. Cap. III.

vel k<ec fpecies, qu<rnomine

De variis
e(l

&

Hoc genus

propofitiones inderinita: oppofita: in

(.288): daca hypothefi pro contradi&oriis

defignatur, non

haberi poniint E. gr. Numerus

Quamobrem
tnm non
habtt tres

ternttrius angnlorum eft attribucum proprium five propietas trianguli. propofitionesoppofitas indefinitas : triangulum habet tres angulos Sc triangu* habet trts angv.ios ita explices Hoc figurarumgenus , quodtriangnii nomine defignattir t anguhs &C Hot figtirarum gemts , qv.od trianguli nomine defgnatur non habet tres anguios;
fi

propofitiones utique contradicloriae lunt

Cafiu alter '

309.

quodam genere vel quadam fpecie fub exprejja condithne pnedicatur , quod eidem fub ifta conditione femper convenit ; propofitiones oppofita indefinitie ctquivalent contradicloriis.Dcmonftvatio non abfimiiis praxedenci,
si de
,

modo
fpecies

propofitiones indefinitas generales

quee nomitie

ita

concipias: Hocgenus velbctc

defignatur , in bypothefi C efl , bcec fpeciesy qu<e nomine defignatur, in bypotbefi

B &
non

Hoc genus
eft

vel

B.

gr.

eadem bafi lliobrem fi

&

Trianguio recliiineo fub hac conditione, quod confihuatur cum farallelogrammo fufer inter eajdem farallelas femper convenit ratiofubdufia .-dfaralltiogrammum. Qua-

hx

propofitiones
tft

triangitlum

farallelas conftitutum

ejus dimidium Sc triar.gulum

cnm farallelogrammo fufer eadem bafi inter eafiem cum faraiieiogrammo fuftr eadcm bafi &

&

fftcics ,

inttr tafdtm faratleias confiitutnm non tft ejufdem dimidium ita explicentur : Htec figv.rarum qu<g trianguli rcctilinti nomine vtnit hac conditione , quod ctim faraltelogrammo ftifer , fub

eadem

inter eafdem farallelas conslituatur, eft ipfius dimidium Sc non eft ipfius dimidium; bafi propofitiones erunt coutradiitoriae Contra fi conditio omittatur, veluti in propofitionibus : Homo efi doBus Sc Homo non eft docins ; contradiclio nulla locmn habet
.

&

Ottxnam
repugnare
dicantur.

Qi.

ie falvis effentialibus

atrributorum infunt , fubjecto convenire nequeunt ea eidemrepugnare dicuntur. Similiter qua: fubjedlo in data hypochefi , feuob adjediam determinationem,convenire nequeunt ea bipotbefi repugnare Qua? vero eidem fubjeclofimulconvenire ncqucunt, ca mutuo ftbi repugnare dicimus.
;
;

. 310. aut attributis, vel iis, qua.' per moduni , confequencerdcfinicione falva (. 172. 173. 176),

E. gr. Eikntiaha Quadrati funt laterum numerus quaternarius , eorundem aequalitas quod omnes anguli fint refti . Enimvero falvis iftis eflentialibus , confequenter falva definiuone Quadrat: , quod fit figura quadrilatera , aequilatera Sc rectangula, eidemconvenire nequit angulorum inaequalitas , cum omnes anguli recti fiut intcr fe aequales ini"qualitas itaque angulorum Quadrato repugnat Similiter rhambi attributum eft, quod

&

df.o

diagonaliter offofitijur.ciimfv.mti~i.el fint duobus rtftis minorts , vel majores . Eidem igitur repugnat j quod circulo infcribi poffit , cum in quadrilattro circulo infcripto anangv.ii

guli

diagonaliter
f\

COIltrario

oppofiti aequales fimul non poffint efle nifi duobus rettis Trafe~Jum luppomtur circulo infcriptum 8c finguti ejv.s anguti obtiqui ; angv.li
.

E
dia-

gonaliter offofiti non fofv.meffe aquales

.

Cuiti enim fimul fint duobus reclis aEquales , forent anguli recli , adeoque non obliqui ^qualitas adeo angulornm diagonaliter opfofitorum intraobliquangulum pe ~\io repugnat hypothefi , quod circulo fit infcriptum Denique fieri non poteft , Ut triangulum fit reBi.ineum Sc babeat duos anguios actu reclis Dicuntlir igitur haec duo inter le pugnare , vel fibi mutuo repugnare

&

3ir-

Qfetnam
ftbimutiio

Quoniam

contradictoria fimul

contraria (".297); igitur

&

288^, neque etiam contradicloria& contraria ftbi mutuo repugnant

effe

nequeunt

(.

repkgnat.

E. gr. Propofitiones contradiitorixlunt: cmne triangulum habet tres anguUs

& ihtxdam triangula

Judiciorum affeHionibus
fuloi

87

tngult nin habent tres angulos ; repugnare igitur dicitur , ut omne triangulum habeat trei anqnte >ion h.weant trei angulot . SimilitCr propofitionev C?" tamen fint quxdam triar.gula , COntrarias funt -.Omnet planetx funt corpora tellnri fimiiiaSc f{_utlut planeta efl corpus teUtiri fimile , repugnare igitur dicitur , nx. pUnetiefint fimut corpora telturi fimitia Sc non fimiiia .

312.
.
'

Propofttiones crypticee

dicuntur

quarum gcnuina forma non apparer.

.

J' funt propofitioncs obtiqne univcrfales (. 146), qualis eft ifta : Inomni trian~ gulo Utus maJHi Jubtehdit majorem angulum , ubi latus ma'us videtur effe fub;ectum, fignum ,l,m P ro Eft igitur propojltio cryptica , qua: ad pofitiocamen univerfalitatis ad ipium referri nequit manifeftam reductur: Omne triangulum habet latv.s m.ijus majori angulo oppofitum , ubi patet, num de-

Exempli loco

effe triangulum , quod refpicic fignnm univerfalitath . Idem oltendi poterat ex fmitio prxdicati (. 100 ) Etenim cum fub;e<ftum fit res ifta.dequa definitionibus fubecti judicatur , Jiic vero judicetur de triangulo; triangulum omnino fube&um haberi debet. Quoniam vero ea trianguli proprietas eft, quod latus maius maiorem angulum fubtenid, quod rei cuidam tribuitur, fit prsdicatum propofitionis ; eric ucique prodat , poficionis lftius prsdicatum, quod lacus majus angulum majorem fubcendat .

fubiectum

&

&

313.
,
,

omnis propofitio conftat ex fubjeclo praedicato at- Ut de copula(que 199. 201), & fubjedtum quidemproptcr fignum quan- crypfis 0titatis priori loco ponendum, omnis quoque propofitio luum habcre riatur dcbct fignum ejus quantitatem pariter ac qualitatem indicans (.259^, dijudiceatquc in negativis negatio copulam afficit (. 207,), fiquc praedicatum tm
igitur

Quoniam

&

'

propofttiones

fubjcctonon abfolute compcrir, determinatio adiicicnda ($.ir%)\ Crypticce erunt omnes^ubi non /iatitn apparet^ i.Quodnam ftt pr<edicatum t quodnam fubjeclumi 2. Utrumftnt affirmativee^ an negativae; i.Utrum ftnt univerfalesy an particulares 4. Queenam ad fubjecli determinationem^qucenam vero ad prnedicatum fmt referenda Ad baec qui attendit, propofitiones cryp ticas facile agnofcet , & ubi lateat crypfis reperiet, ut de crypfi propofitionum in fpecies diftinguenda non debeamus efle folliciti. E. gr. In exemplo modo (. 311; allato fubjeclum latec , quia in cafu obliquo effer;
.
. :

tur Vimidium parallelojrammi eft triangv.lum Sunc porro latentis fub'e<5ti propofitiones fupcr eadem bafi ejnfdem altitudinis i iaborandum eft quarum priori fubeiftum ponitur loco pofteriori , qui prxdicato convenit; pofteriori autem prorfus omittitur , cum ea x-

&

&c

J-/omo Uborare debet quipolleat huic alteri Propofitiones indefinita? prxbent exeiiiplum erypticarum , in quibus latet fignumquantitatis ( . 144. ) &: infinitx euin illuftranc cafum , ubi qualitas latet ( . 109 ) Pertinent quoque ad cafum latentis quantitatis propofitiones oblique univerfales& particulares CJ. 146. 247. ;. Crypfis occurric contradidtionis in propofitionibusquoad externam fpeciem contrariis ( 303. 309; cryptica eft propofitio, ubi contradiotio in aifirmativis latec i. 30$ ) atque in negativis ( . 306;
:
. .

&

314. Propofttiones ftmpHces dicuntur, qua? unum habent fubjcfhim atquc Tropofipraedicatum. Compoftta? vero funt, quae ex pluribus fimplicibus coalc- tiomtm lcunt , veluti cum idem fuerit fubjeclum , praedicata vero funt diver- fimpliJJ".

la; vcl

cum idem prsdicatum

fuerit, diverfa vero funt fubjecla

cium&

E. gr. Propofitio: Triangulum aquicrurum habet angulos ad bafin equales , per perpendi- CCtnpOJlcutum ex iiertice in eam demiffum dividitur in dn.ts partes tequales , eft exemplum caUls pri- tUYltmdemi , de eodem enim fubeito duo diverfa praedicantur , patet , propofitionem ex his finitio . duabus componi: Triangulum equicrurum habet angulos ad bafin equalcs Triangulum xquicrurv.m per ferpendkulum ex vertkt inhafin demijjfum aividititr iu duas parta tequalet Similiter

&

&

&

com"

88
eft:

Tart.
,

1.

SeH.
efi

111.
,

Cap. III.
vel curviiimum
,

De

variis

compofita
jecto

Triangulum vcl

reSiilineum
,

mnsiuntur Cnim eidem fub-

duo pndicata

quamvis disiunclive

quiaambo eidem triangulo competere neque-

unt , alterutrum vero convenire debet . Exemplum cafus lecundi eft : ^inguli &rc3ilinci C- fphxrici comigui funt ^ijnaies diiubns refiis , hic enim duobus fulve&is idem tribuitur prsdicatum Huc quoque pertinet propolitio: Et }\ege s , c- fubditi moriuntur . Dantur eti.

am
Tropofitior.is

exempla alia,

velllti

fi

;udices

obliquit*tem cclifticx vel effcconfi.ir.tcm, velmi.tabilem.

S-

co-

Propofttio compofita dicirur copulativa$\ iubjcclum vel pra?dicatum conjunguntur,ita ut utrique fubjedo iigillarim poflit tribui idem pra?dicatum

pular.vx

depmtio.

vej cidcm iubjcclo rcmovtl-i.

poifint tribui iingula prxdicata,aut in ncgativisab

eo

libcrrimus , Hxempla propofitionum copulativarum funt i. Veusefl fapicntiffimus etenim quodlibet praedicatum figillatim Deo tribui poteft , refolvendo propofinoiiemcompofitam in duas fimplkes: Vens efl liberrimus 6V Veus cfl fxpientifftmits z. Homines pariter atque bmta habent organa fcnforia , nam praedicatum un'cu'que fubie<ffo figillatim tribuipoHomines habent organa fa.faria & tsrhta h.ilent teft , relolvendo compofitam in has fimplices
:
:

&

&

organa fenforia

3.

in
in

compofita negativa

Veus nec efi mutabilis , duasiimplices refoluitur Veusnon

negativis
:

nec finitus

nam

&

hxc propofitio

cfi mutabilis ,

tkVcus nonefi finitus.

.
Tropofitionis

316.
,

Propofitio compcfita dicitur disjuncliva

ubi ex pluribus prardicatis u-

num tribuendum
,

eile

fubjecto aifirmatur, fed

quodnam eorum

tribui

disjunStlVct uC-

debeat, non dcterminatur.

, g r sj qnj s dicat Anima aut habct rationem e.xiftentix fus fuff.cientcm in feipfa , aut in compofita dis unc"f.iva eft : etenim alterutrum praedicatorum tribuendum , propofitio eft animx , quodnam vero tribuendum fit, in dubio relinquitur . Similiterfi quis atfirmet: Triangulum ant efi aquilaterum , ant equicrurum , aitt fcalenum , propofltio compofita dis;uilctiva eft : etenim in quolibet cafu unum horum pra:dicatorum tribui debere triangulo affirmatur ; aft non determinatur,quodnam tribuendum fit , cum univerfalis determinaHuc etiam pertinet exemplum vulgare ^iut dies eft , aut nox tio non habeat locum efi , in quo aliqua crvpfis latet (. 311), cum lubie&um non appareat . Sublata cryHcc tempus autaies cfi , aut mx efi , vel etiam Omne tempus ata pfi propofitio talis erit aiurmim efi , aut noBumum nimirumde omni tempore praedicari poteft alterutrum ho

fwttiO

alh

rum
c
1

quod

fit

dies five

tempus diurnum

aut quod nox

J

fit ,

five

tempus no&urnum

7-

Plura nec de propofitioaibus compoiitis , nec de propofitionum iimr affedlionibus addimus , propterea quod non plura tradamus , plicium generde. quam quae inftituto noftro infcrviunr,& indifpeniabilcm inpraxiufum Patebit vero ex fequentibus, ca , quae a nobis rraduntur , habent ad ampliifimam Logica? praxin fuflicere , & iingula ad aliquem ufum

non contemnendum
C *PW-

transferri

31S.
,

Non

tamen

utilitate fua caret

monuiffe

nonnullos

cum

Petro

Ramo

terrr,ino propofitionum contradicloriarum ampliorcm iignificarum tribucro, ira ut omnes propofitiones oppofit* proprieiic radi- quam a nobis faclum fuit de eodem fubjcfto vcl univerfalirer afidcm \ ft diifte, in quibus nempe particulariter quxHAMi f-irmarur arque ncgatur , vcl univerfalitcr affirmatur noHHullis nc g arur & C ontra, confequcnter & contradicloria? ( . 294. 295 ), & duatitur. Imo accidit fubinCQntm lx ($ 2 ) fab eo dcm comprchcndantur
,

&

de,

Judiciorum affeftionibus
de
,

189

unus idcmque Autor terminum contraditloriarum propofitionum nunc vcro latius , prout nunc ftriclius fumat, prout a nobis fa&um utrumque fignifiArifloteles olim jam qucmadmodum hic explicamus catum adhibuic. Nos,qui ab omni ambiguitate indicendo fumus quam maxime alicni , ftrictiori fignificatui fcmper inhcerebimus, nunquam reut
; :

ccdentes ab eo fignificatu

quem

vi definitionum tcrminis aflcruimus.

C
De
ufu

AV U
feu
.

IV.
circa Judicia
.

Vocum

Terminorum
319.
paucioribus

PRopofttiones
quam

nec plurihus

nec

confiare

dehent

vocibus

pr<edkatum , illiufque qu<e ad fignificandum fubjeclum terminationem yfi qua adfuerit , atquepropofttionum quantitatem qualitatem fufficiunt Propofitionibus fignificamus alteri, quid rebus
.

&

Qitot vo, de- ces ad

& ^"
f/

convenire, vel non convenire judicemus (.41.)- J am rcs , de qua judicium fertur, fubjectum eft; quod vero ei convenire, vel non convenire judicatur, prasdicatum (. 200), cumque praedicatum fubjec~to

q m
r(

:l ;

ra .

non abfolute, fcd fub certa tantum condirionc tribui poffit, ftarus ejus determinari debct , fub quo prardicatio Iocum habct (.228); & tandem ratione qualitatis propofitiones vel arfirmativa? funt , vcl nc-

Quamobrem

vel particulares (.259), ad judicium fignificandum fuffkiunt voces , quibus fubjectum prcedicatum atque illius determinatio una cum qualitate ac quantitate propofirionum indigitatur. Ncque crgo pluribus, ncc paucioribus in propofitionibus locus conccdi debcr. Omnia propoikionum exempla in antecedentibus data propofitionem praefentem illugativa?, rationc quantitatis vel univcrfalcs

&

ftrant Sc

omnes

propofitiones Logicae exempli loco clfe poifunt

. 320. dicimus determinatas , quas nec plures, nec pauciorcs in- Tropofigrediunrur voces , quam ad judicium determinatum fignificandum tionum iufficientes. Judicium vero determinatum dicitur a nobis, quod fervat n formam a Logica prarfcriptam, nempe ut fubjectum repradentetur fub yil gai. ea notione, ut in ea concineatur ratio , cur eidem conveniat prardica- nm defi-

Propofitiones

'^

&

fcu id, per quod determinatur prsdicatum Vagum appcllamus ^iq. judicium , quod fubjecTrum ira non exhibet , ut notio ejus includat id,
,
.

tum

per quod praxhcatum dcterminatur. Vaga autem dicium vagum fignificatur.

propofitio eft

qua

ju-

Mathe-

ipo
in

Vart.

I.

SeB.lIl.Cttp.lV. Deufu Vocum.

.

Mathematici determinatasamant propofitiones , quamobrem earumexempla funt fingulne no&th Zltmtniis Matheftos ob\\x Subeitum nudepofitum continet id in fua definitione , per quod praedicatum determinatur ; fi \ ero iola definitio non lurficit , in hypotheii exprimuuQuamobrem cum a nobis ( . tur conditiones , lub quibus przdicatum fubietto tribui poteit fuerit demonftratum , in propofitionibus philolophicis conditionem ac1 ji. D:fi. prjtim. ) curate determinandam eife , lub qua praedicatum fubjetto convenit,ieu fub qua aliquid de eodem arfirmarur, velnegatur , noftrae quoque Logicae propofitiones omnes determinatai Vulgo judicia nec latisdeterfunt, necdabimusaliasperphilofophiae partes ceteras omnes minata fiunt , nec determinate fatis enunciantur vaga iunt pleraque &c vaga propofitiones quibus Autores communiter utuntur , quoniam determinationes nunc omittuntur , nunc nou integraj apponuntur , nunc Oratorum more fubjecto & prasdicato adiiciuntur luperflua, qutbus in enunciatione Logica nullus eft locus
.

Quales
ejfe

debe-

anttermi.

Propofifixis judicium noftrum Enimvero cum alter mentem noftram non inrclligat, nifi auf . 41 ) ditis vocibus eafdem in fe notiones cxcitare valet , quae cum terminis
efl

Jn propofttionibus non utendum

in

terminh

nifipropriis

&

tiones condimus eum

.

linem,ut

alteri fignificemus

propofuionem ingredientibus
lis

(%.

319) conjunguntur (.117); fingu-

invariata refponderc debet notio.

eft

Non

igitur

in

propofitione uten-

dum

terminis

nifi fixis ( .

129).
;

Porro utquis eas vocibus auditis notiones in fe excitare valeat, qure cum tcrminis propofitionem ingredientibus conjunguntur utendumeft terjninis, quibus attribuuntur ifta? notiones, quibus indigitandis dcftinantur, confequenter propriis (.138).
Notanda hic
funt
,

qus

de proprio fignificatu terminorum demonftrata funt ( 148- *$*

.

322.
,

Defihitkvura in
propofttic?i'bvs u~
'

Patet hinc

quanta
,

ftt

definitionum neceijitas

ut propofttiones ab alte-

ro poffnt intelligi

Hsc
untur
,

fane ratio
1

eft

cur Mathcmatici definiant terminos

qui propofitiones ipforum ingredi1

& cur nos methodo philofophica philofophantes ipforum inftitutum imitemur (.

-

16.

fus.

* v '*
Si

. 323Subjeffutn apin

duahus

propofitionibus fubjeclum fuerit

idem terminus^

eidem ta-

parenter

idem.

men diverfa tribuantur notiones ; [ubjeffa diverfa funt & propofttiones diutut idem pradtcatum. Etcnim fi cidcm termino notiones diververfa j~ x re fpondent res diverfae eodcm denotantur (..37i),adeoque diverfa funt fubjecla (. 2oo),confcquenter nec propofitiones caedem. Suppono cnim, propofitioncm candem efTe , cujus fubjedtum & praedicarum idem, cum ex fubjeclo & praedicato conftet propofitio (. 199. 200^. E. gr. Si quhcum Euclide vocem niangulifamzt protriangulorectilineo, alius-cumTfcro, ;

protrianguloingenere, ut praeter rectilineum etiamcurvilineumquodcunque&mixtiIineum fub eodemcomplectatur; propofitio , quseeadem videtur, penes duos Autoresnon eft eadem , etfi idem fuerit prxdicatum , fcilicet quod triangulum non habtat angulum nifiunum aclu rtclum Etenim in fignificatuf/jrffo vera eft propofitio; in fignificatu Theodcftano falfa SimiTriangulum habet tres angulos duobus reElis liter non idem fubjedtum eft in hifce propofitionibus
dofio
.

tequaUs 8c Triangulum habct trts angulos aflu clideo , jn pofteriori mThtodofiano .

reflos,

Ji

in priori

fumitur terminus

iii

fignificatu -

J14-

. .

feu

Terminorum
.

circa judicia
324-

191

Si in duabus propofitionibus prardicatum fuerit idem termmus , eidem ta- Tradicatum *" men diverfa? rejpondeant notiones; pradicatum idem non eft , nec propofitiones etedem funt
,

utut fubjeclum fuerit

,

idem

Demonftratio cadem
doili
,

cft

Jj^"

qua? propolitionis praecedentis. Tcnnm cfft doElum , E. gr. Si duo aiHrmant

tione, quamalter; )udiciaeorum& pro iifdemhaberinequeunt
ipfae

alius

tamen vocem

quoquepropofitiones

inalia fumit fignificaquibus illafignificantur

325fuerit

Si in duahus propofttionibus
tninuS) utrique

& fubjeclum,& pradicatum

,

idem ter-

Tropofi-

tamen

diverfa? refpondeant notiones \propofttiones

diverfa? funt. tioncsap-

refpondeant diverfae notiones; fubjcdtum idem non cft (.313)- Si prcedicacum fucrit idcm terminus, cidem tamen diverfa? refpondeant notiones, prsdicatum iprsdicatum idcm fuefubjcctum dem non eft ( 324) Ergo fi & fubjerefpondeant rit tcrminus , utrique tamen notiones diverfx dtum, praedicatum diverfum eft, confequenter duce propofitiones, etfi quoad fpeciem exrernam exdem, diverfa judicia lignificant, adeo-

Etenim

fi

iubjcftutn fucrit idem tcrminus

kd

ci

JJJ^

&

&

&

que

&

Levioris videri poterat li momentum ea habere

ipf^ diverfaj funt ( $. 41 J. momenti talia moneri apparebit tamen fuo loco , magnum in eorumque neglectn multa'= logomachias inter eruditos oriri
:
,

pra-

326.

Diverfus ejufdem vocis fignificatus dicitur Homonymia atque JEqui- Homony* dei}~ vocatio. Et res diverfx eodem termino denotatce Humonyma feu aquivo-

Ca appellantur ipfe autem terminus res diverfas denotans bomonymus feu aquivocus vocatur E. gr. Vox trianguli squivocaeft, cum fumatur vel cum B,<c!idc pro triangulo reclihneo infpecie, vel cum Thcodojio protriangulo quocunque five re&ilineo , five curvilineo, five
:

m(l0

'

mixtilineo

3 2 7-

Alquivocatio propofuionem non reddit interpretationis dubi< , modo in eodem hbro vel ab eodem Autore in fcriptis fuis evitetur Si enim in eodem libro vel ab eodem Autore in fcriptis fuis evitetur aequivocatio, ter. .

jEqmyocatio

l'* *
1

Quamobrem fT""'" mino eodem eadem conftantcr res indigitatur (. 326^ definirus; fuerit cum, quod fieri dcbet (. 322), terminus ab Autore in cafu quolibet conftat quaenam notio eidem fit tribuenda, confequenter judicium Autoris intelligi poteft (.117^, neque adeo eft in,

terprerationis dubiae.
E. gr. Licet 7"/jfo</oyrfterminum fr'tf^w/generaliterfumat , quem <://</{* nonnifi de reftilincoaccipit ; nulla tamen hincpropofitio, qua de triangulisquidpiam demonftratur , in Elcmcr.tis Gcometri* eftdubias interpretationis , cum triangulum itadefiniatur , ut nonnifi reililineoconveniat definitio, nec iifdem /rarnm unquam aliter , quam de rectilineo u-

furpetur
jT.

Su b je.

328.
terminus diverfus
,

fittm appj,-enter

Si in duabus propofitionibtis (ubjeclum fuerit

utrique

Wolffii Logica.

B b

tamen

divtrf"'

92

Vart.

1.

Sefi. 111.
;

Cap. IV.
.

apparcnterdivtrfv.m

eofubjeSlum eft dem prcedicato propofttiones e<edem funt Si enim in urraque propotitione termino, quo dcnorarur fubjeftum, eadcm notio refpondeat 5 utrobique eadem res indigitarur ( 37) arque adco fubjeftum idcm eft

tamen eadem

notio refpondeat

De ufu Vocum &c. & accedente diverfum non

(.

200).
fi

Quamobrem

fubjcftum, & Quod ftvlo leibnitiano dicitur calculits differentialis , ftvlo TS^evvtoniano appellatur mtQuamobrem dicas Cakulus differentialis infervit tangentibus determinandis 8c thodusfluxion/tm

&

idem quoque fucrit prardicatum, propofitiones idem pnrdicatum habentes exdcm funt
fi
:

E. gr.

Methoiiusfluxionuminftrvittangtntilus dtttrminandis

propofitiones

esdem

funt

fubjettum in

Dtraque idem.

Tradictt-

3 2 9-

Si in duabus propoftionibus pr<edicatum fuerit terminus diverfus , utriaccetnm appa- que tamen eadem notio refpondeat : pnedicatum diverfum non eft renter di- dente eodem fubjello propofitiones eaedem (unt. Oftenditur eodem prorfus

&

verfum

modo, quo prxcedens propofitio ( E. gr. Cum cakulus dijfercntialis 8cfiu*ionum

nes
:

3)

methodus

eandem rem

fignificent

propofitio-

Gecmetria ftculo frxterito ditata

efi

cakitlo differentiali $c Geometria feculo frxterito ditata tftmt-

thodo flnxioiium ,

idem habentpraedicatum& propofitionesesedemfunt

.

330.

Synony-

mi&

dcfi-

nitio.

idem dicitur Synonymia; ipfiautcm rermini diverfi cundem fignificatum habcntes Synonyma aut termini" Synonimici vocantur E. gr. Cahulusdifferentiaiis icfluxionummethodus , cum eandem rem fignificent , Synonyma
five

Terminorum

Vocum

fignificatus

funt feu termini fvnonymici

5Tropofitiones ap-

33*
,

Si in duabus propofitionibus

&
,

fubjecittm
fi

& prcedicatum
fynonyma

nyma;
rint

propofitiones

e<edem funt

Nam

fubjecla

fuerint Synofuerint, pro-

parcnter diverf*

pofitiones

fynonyma

idem habent fubjedlum ( . 328. 330); fi vero praedicata fueidem habent prasdicatum (. 329.330). Ergo fi & ,

fubjcclum,

&

prardicatum fuerint

fynonyma

&

fubje&um,

&

praedi-

catum idem

eft,

confequenter propofitiones eaedem func,

etfi diverfe

appareant. Patebit harumquoquc propofitionum

cantur propofitiones

qux

difficulter

qua intelliguutur comprehenduntur

,

ufus in praxi Logicse. Noneadem facilitate applificuti e contrario quaedam facile applicantur , 5

S E-

'93

S E C T

IV.

D E

RATIOCINATIONE
S E

U
I.

DISCURSU IN SPECIE.
C AV U T
De

Syllogifmo in genere.
332.

Tllogifmus cft oratio,

qua ratiocinium

feu difcur-

Syllogif-

ius diftincte proponitur.

.

mi

dcji-

Ratiocinium nempe nobis eft operatio mentis, quemadmo- nitio. dum uotio & ludicium Sicuti vero notio fignificatur termino, judicium propofitione, ita ratiocinium fyllogiimo.

S33conflat propofitionibus
,

Syllogifmus tribus

quarum

Tartes

duce babent terminum

communem ,

tertia vero com- SyUogif'

.

binantur termini in prioribus diverfi Syllogifmus mi enim diftincte proponere debet ratiocinium iive Quamobrem cum ratiocinando ex duabus propodifcurfum (. 332).
iitionibus terminum communem habcntibus tertia formetur, combinando terminos in utraque divcrfos (. jo); evidens cft, fyllogifmum conftare debere ex tribus propoiitionibus, quarum dux communcm ha-

bent tcrminum
diverii

tcrtia

vero componitur ex terminis,

:

qui

in iJIis

func

E. gr. In hoc fyllogilmo: Omne triangulum hslet tret angtilos Omnt trUngnlum [phxricam s triangulum . Ergo Omne triangulum [fhxricttm babet :res ang dua? propofitiones priores terminum trUngulum habent communem ; in tertia vero ceteri duodiverfi triangulum [phtericum habere trtt angulos combinantur , ut unus fit lubeclum, alter vero praedicatum .
tji
.

&

Syllogifmus confiare nequit

nifi

tribus terminis

Conftat enim fyllogif- Termini

mus tnbus propoiitionibus , quarum nem, tcrtia vero combinantur termini

dua? tcrminum habcnt

in

commu-

Syllogif-

prioribus

diverii

(-333)- mum

'"-

Cum

duobus terminis conftet (.199 ) ;induabus proiitionibusprioribuscommunemterminum habentibusnonniii tres cermini contiB b 2
igitur propoiitio

Sre^Kn

194

Vart.

1.

SecH. IV.

Cap.

I.

continentur. Sed tertia formata pcr combinationem eorum , quiiniifdem propofitionibus diverfi funt , non novum terminum in fyllogifmum invehit. Quare fyllogifmus conftarc nequit nifi tribus terminis.
E. gr. In fyllogiiVno anteriori termini tres funt triangulum in genere rkrnn in fpecie Sc habert tres angulos .
,

tritngttfnm ffhx'

335quibus tcrtia formatur , combinando duos ex Dua; propofitiones, TrarmJ* farum , terminos in iftis obvios, dicuntur Prcemiffce ^ a nonnullis quoque SumccnduCio- tiones: tertia vcro , qua? ex iis difta ratione formatur , Conclufio apnis&ilIpfa denique propofitionis tertiae formatio per combinationem arur

Utioms
dchnitio

p e i]

rcrm n0iurn
j

rum

....

n duabus
,.

aliis

terminum communem habentibus diverfo-

lllatto

audit.

0E. gr. In fyllogifmo anteriori prxmiife funt : Omne triangulum halet trts angulos Omne triangulum ffhtericum bxConclufio vero eft mne triangulum ffhxricum efl triangulum bet tres anguks K^tertia haec propofitio five conclufio ex duabus prioribus feu praemiflis iiu
. :

&

ferri dicitur

33*divcrfi vero diextremi ve-

Termini mcdii
extremi
definttlO

&

Terminus pra?miflarum communis vocatur Medius;

CU ntur Extremi

E g r In ivilogifmo anteriori terminus medius eft triangulum in genere ro funt triangulum ffhxricum in fpecie Sc habere tres angulos .

337Terminus medius non potefi ingredi conclufionem Etenim terminus memimsme. jjyg e terminus prcemiflarum communis ( 3 conclufio vero for3 c5J e J: matur combinando terminos praemiflarumdivcrfos (.335)' Patetitaue terminum medium conclufioncm ingredi non pofle. neextdet. *l

Cm

ter-

ft-

"

E. gr. In fyllogiimo anteriori terminus medius eft triangulnm in genere ( 336) conclufio vero triangnlum ffxricum habet trts angulos (. 335). Sed hic in conclufione trianguli in genere tanquam termini medii nulla fit mentio

'

33.

Termini
conclufio-

Cotfclujto

componitur ex terminis fyllogijmi extremis

.

Componitur enim

nis

diverfi funt extremi

E. gr. In
tres angulos
.

Scd termini praemiflarum ex terminis praemiflarum diverfis ( . 335^ fyllogifmorum ( .336^. Ergo Conclufio componitur cx terminis extrcmis fyllogifmoium
.

exemplo noftro termini extremi funt triangulum ffhxricum

Et COnclufio
:

in fpecie &: halere

Omne triangulum ffbxricum habet

tres angulos ,

ex

iis

componitur.

339-

Majoris

&

Major terminus appcllatur extremus,qui fubit vicem pra?dicati in conmino- clufione: M.nor autcm, qui ineadem tuetur locum fubjedti.
.

TIS teWll-

E. gr. Conclufio noftri fvllogifmi eft : Omne triangulum ffharicum hahet tres angulos ni defini- eo igitur terminus ma:or eft habere tres angulos ; minor vero triangulum ffhxrhum tio. . 340.

In

Majoris
ris

Propofitio major eft pra?mifla

in

& minopropo.

termino mcdio Minor vcro ftruitur cum medio.

E. gr. In noftro

eft propcfitio,

qua terminus major conftruitur cum in qua terminus minor coneft habtrt

fitioms
definitio

exemplo terminus ma;or

tres

angulos

minor vero

triangtt.

lum

De
lum ffharUum

Syllogtfmo in getiere
gencre

195

in Iu praemiffa: Omne trian336. ) 3 3 9-> > ruittm habet trts angttlos , termillUS ina;or h.xbtrt tres anguloi COmbilUtUr CUlll medio, triangulum in genere . Eft itaque propofitio maior . In alterapraemifia : Omnt triat.gulum ffhxrkum
.

medius triangulum

efi

re

triangutum , terminus minor t> iangnlum fj>h<tricum conftruitur Eit igitur propofitio minor .

cum medio triangidum

m gene-

34*conclufio eft affirmans; Syl/ogifsylloif-

Syllogifmus affirmans dicitur, cujus

mtts vero negans

propofitiones de fyllogifOmne triangulum ffhterkum fvllogifmus athrmativus nam in eoconclufio habtt trts angulos , eft propofitio affirmativa Negativus autem Syltogifmuseft T^jdlum triangulum haitt tjuatuor angnlos Qmne triangidum ffh&ricum cft triangulum ErgO tiullum triangulum Ineocnim conclufio negativa eft Syllogifmus affirmans Sc ffhtericum habtt qnatuor angulos ntgativtis negans dicuntur etiam Syllogifmtts affirmativits

cujus conclufio cft ncgans. , Exemplum, quo hadenus ufi fumus ad illuftrandas dcfinitiones
in

miaffir-

&
:
.

mantis
t_T-ne"a*; s
.

mo

genere

ruit

j5:
*

&

34 2

Simi liter Syllogifmus univerfalis dicicur, cujus conclufio univerfalis s^llo^if Syllogifmus vcro particularis , cujus conclufio particularis vcl fingularis ^i %J_ non tamen propria ctenim jam in fuperioribus propofitiones illas fin- verfalis panigulares ad particularcs retulimus (.259).
:

&

Exempla particularium funt-- 1. mlaris Syllogifmianterioresf nor. . 333.341) funt univerlales Omne triangulum ffhxricum habet trts angulos /Joc tri.tngnlum ffhxricum eft triangitlum ffhxritum dcKnitlO ErgO /joc triangulum ffhtericttm habet tres angutos z. Omnis fafiens frofficit futuritm Vitid.tm hornines funt fafientes ErgO Quiilam homines frofficiunt futurum 3. ISjdlus , qui ratione utitur , afErgO Qnidam homines non abrifiuntur fefiuum imfettt abrifitur . Quidamhomints utuntur rationt affeilnum imfttu Etenim in fyllogifmo primo conclufio eft fingularis ; in duobus pofterioribus
. .
. .

particularis

343In exemplis Syllogifmontnm (. 335. 341. 342) allatorum medius terminus efi prcedicatum in minore , fubjeclum in majore propofitione. Occurrunt vero etiam Syllogifmi^ in quibus medius terminus in utraque prafmijja efiprctdicatum , vel etiam fubjeclum

Fundamentum P&ura~

E. gr. Omnis fafitr.s eligit media fini convenientia icnientia ErgO Ouidam homines non funt fafientes .
. .

Quidam homines non eligunt media fini conHic medius terrrpnus eft eligerc mcdia

hvifmo" ^
'

ilm

'

fini conzenientia , tanquam communis praemifTarum($. 336). Patet vero per fe , quod bis Omnis VaraboU habet Quadrata. Sic in Geometria argumentamur ponatur loco praedicati ftmiordinatarttm abfti/fis frofortionalia . fftec figura non habtt Quadrata fcmiordinatarum abfciffis frofortionaii.t . Brgo hxc figuranon eft farabola . In hoc SyllogHmo medius termillUS habtrt Quadrata ftmiordinatarum abfciffis frofortionalia bis ponitUr loco praedicati E contrario fi quis
.

argumentatur
tes

t^itiius ftultus froffkit futtira

.-

Qnidam ftutti funt

divites

ErgO Quidam

divi-

non froffkiunt futura

medius terminus

effe

ftultum bis ponitur loco fubje&i

344DiftinguunturhincSyllogifmi in diverfa genera, quse Figurarum no- Fi a , mine defignantur. Et Figura quidem prima Syllogifmorum dicitur , inqua ritm defimcdius terminus eft fubjcftum propofitionismajoris & pra?dicatum mi- nitio. noris. Figura fecunda vocatur , in qua medius terminus eft utrifque Figura denique tertia audit, in qua mcdius terpraemifias pradicatum minus in majore & minore eft fubjc&um.

3453

Quoniam vero

in fingulis flguris propofitiones

ex

quibus conftant Modorum

Syl-

96
,

Vart.

1.

SeH. II* Cap.

I
259);

dtfinitio

Syllogifmi
idco
in

ratione quantitatis

&

qualitatis difterre pofTunt (.

fingulis figurisper diverficatem quantitatis vel qualitatispropo-

Ditlum
de omni.

fitionum conftituuntur Syllogifmorum fpecics, qua Modi appellantur. Exempla Modorum differentium dabimus in traiftatione fpeciali . 346. pvopofitlo guicquid de genere vel fpecie omni Diclum de omni dicicur affirmari potefi , illud etiam affirmatur de quovis fub ilto genere vel itla fpe:

cie contento . E. gr. De omni triangulo in genere praedicatur , quod habeat tres angulos ; idem igitur etiam prxdicari poteft de quavis fpecie triangulorum, v. gr. de triangulis fph.v,u>, . uj adeo evidens eft , ut fine probatione concedatur . Si quis enim hoc dictum in dubium vocare velit, is abfurditatis convincetur per principium contradi&ionis ftatuere enim denon elfe Atque ea de caufa fuperius di&um de omni fuppofuibet , idem iimul elfe mus in definitione propofitionis univerfalis (. 141;

&

347-

Didnm
d
c

nulio

contrario Diclum de nullo appellatur propoficio fequens : Quicquid de genere vet fpecie omni negatur ; ittud etiam de quovis fub illo genere vel
ilta fpecie

contcnto negari debet

omni trianguh
in

genere negatur, quod habeat quatuor angulos i idem igitur etiam negari debet de quavis lpecie triangulorum , v. gr. de triangulhs fphxrkis Dictum de nullo eadem evidentia nititur , qua dictum deomni, quamobrem idem quoque fuppofuimus in definitione propofitionis univerfalis (. 141). Omnianimirum , qus fub lpecie continentur, omnem conitituunt fpeciem; & omnia , qua: fub genere continentur , omne conQuamobrem fi dic^um de nullo neges , vel in dubium voces , denuo imftituunt genus non pinges in principium contradidtionis : debes en admittere idem fimul eife eiTe , dari e. gr. nullum triangulum , cui quatuor conveniunt anguli, dari tamen aliqua triangula, qua: quatuor habent angulos quod eft contradictorium (. 195;.
E. gr.
.
.
;

De

&

&

Ditlum
de

omni
nidlo

&

quibufdam fpeciebus velindividuis ftve abfotucondnione te , five fub expr?ffa affirmandum , vet negandum, quod de genere vet fpecie five abfolute , ftve fub expreffa conditione affirmari vel negari po-

Vi dicli de omni

&

348

nulto de

ulterius

extenfum.

Etenim vi dicTti de fub quibus ifl<e fpecies vel individua continentur quicquid de genere fpecie omni, nullo vel hoc eft ,univerfaomni liter fjX. 242,) afrirmacur, vcl negatur, etiam de quovisfub genere vel
tefl
,
.

&

fpecie contento (.

&

346. 347), coniequenter de fpeciequavisadgenus, de individuis fingulisad ipeciem quamvis pertinentibus (jT. 44. fcqq.) affirmari, vel negari debet. Quod vero de aliqua fpecie, vel gcnerc aliquo affirmatur vel negatur, five abfolute, five fub cxpreffa

&

condicionc; id de

genere vcl fpecie illauniverfaliter affirmatur , vel negatur (. 249 & feqq.). Ergo vi dicli de omni & nullo etiamdefingulis individuis fub fpecie vel gcnere & de quavis fpecie fub genere de quibufdam individuis, vel fpecicbus fub contentis, confequenter
illo

&

genere contcntis iiveabfoluce, fivefubeademconditione ncgari debet (. 248; affirmari ve! Potuilfemus hanc propofitionem cum lequenti appellare didumdeomni & mlto Enimvero cum vulgo dictum hoc ita eilerri foiea: , quemadmodum idem ( 5-546- 347J enunciamus a
fpecie
illa

vel

con-

De

Sylhgtfmo
&

in genere

197

non confueto hujus termini figmficatu rccedere noluimus (. 147. Vifc.frxlim.) , etfi dubium nulloenunciatum ;am olim fuilfet , fi fingufit , quod magis determinate dic-tum deomni gula, quaMiosdenotionibus&judiciistradidimus, diftincte perfpecta fuiflent
.

349. Vlteric* pcr definitum defignaris norio in definiQuoniam gcncri vcl fpecici X rionc cidcm arrribura rcfpondct tanquam pra?dicatum,& viciflim gencri dCOm d ft"' vcl fpeciei norionc diftinfta completa rcprxfcntaris dcfinirum ranquam mni
.
l

&

ad praedicatum tribuitur (. 252. 254- 255); diclumdeomni &nulloeriam ,// has propofitiones fub fe comprebendit: I. Cui definitum competit, eidem definitioquoque competit notio integra in definitione ei attributa ompetunt quoqueJiu~ :s gula ftgillatim enuncianda , qu<e innotione iflacontinentur 2. Cui conveniunt
;
. i

Tiot.-e

enumerat<e fimul , eidem quoque convenit definitum. Et contra 3. Cui definitum non competit , de eo nec notio integra in definitione eidem attributa pr<edicari potefl. 4. Cui non conveniunt notce omnes in definiQuce in fuperioribus tione enumeratce fimul , ei nec definitum convenit
in definitione
.

partim demonftrara

(%.

253. 254. 256)

.

partim cx fupra pofiris

(.

48) manifefta funt

350.
Extenfto

Et quia nota ad individuum quoddam nominc proprso vel alia rationc defignarum agnofcendum fufficicnsdcfinitionisviccm fubit: vi ejufdemditfti de omni & nulloporro parcr: i.Cui ifta nota convenit; illudeffe

ejufdem

adpradi.
cauones

id ipfum individuum hoc nomine proprio vel data alia ratione defignandum P )0P ,!a viciffim 2. Cui nomen iftud proprium vet determinatio ifta fingularis convenit , ei quoque notam iftam convenire Sed 3. Cui notaifta non convemt

&

aut determinationem iftam fmgularem tribui 4. Cui nomen proprium vel determinatio ifta ftngularis non convenit ,
ei

nec nomen proprium

poffe.
ei

nec

notam convenire

poffe
.

E.gr. Ltibnitiuseit Autor Theodiceae Hoc prxdicatum ipfi foli convenit , atque adeo nota Quamobrem cum LtibnUUu conftitui poteft ad Itibnitinm ab eruditis aliis diltinguendum quoque invenerit calculum differentialem ; autori etiam Theodiceae ifiud inventum tribui poCeterum notandum , quamvis teftaffirmaudo: Autor ThtodicxinienitcaUulnmdiffereniialem , nos tamen nomenpioprium gaudeant proprio ut plures perfona? eodemnomine foleat , fieri hicfumere pro termino fingulari , quatenus non nifi unicum individuum denotat ( 241 ) Quamobrem fi iatmnomen proprium pluribuscompetat perfonis, ad tollendam ambiguitatem aliae adhuc determinationes fingulares eidem adjiciendae , ne lecunda ac quarta propofitio
. .
.

perperam applicetur

Propofiriones fingulares

in

quibus praedicarum
proprice
.

cft

fubje&o fingu,

Defimtio

Jari proprium, dicunrur propofitiones poffinrconverri(. 283).

Unde
.

per fe paret

quod
.-

propofm-

"
'

E. gr. Propofitio propria Autor jT/jcou/ct* eji Leibnitins .

eft

LeibnUim

efl

Autor Theodice*

Sed eadem converti poteft

Syllogifmus propnus appellatur ptiis .

.,

' 357" Syllogifn r L conflat ex propofitionibus pro- ^i pro . , qui

prii defi-

E. gr.

nido.

198
E. gr. Inventor calcnli
rtntialfs
.

Tart.
Zrgo
Leibniti-.is tfi

1.

SeB.IILCap.L
Theodkee
.

differentialis efi atitor

leibnitius

efl

inventor ealculi

difft*

Hic fyllogifmus proprius eft , nam fingulae Eodem argnmentandi genere utuntur Theologi , propofitiones proprise funt ( 551) quando ex quibufdam characteribus Mefliae apud Prophetas obviis inferunt , fefmn J{*. ^tremtm eflc illum promiifum mundo Mefliam
^intcr Theodkex

Funda-

Ditlo de omni

&

nullo nituntur

353omnes fyllogifmi. Syllogifmi enim exin ratiociniis vel

mentum
fyllogif

primunt ratiocinia noftra

(332). Enimvero

nomen

morum

tribuimus generis aut fpeciei quibufdam , quibus notio illi attributa convenire deprchenditur, aut ob hujus defe&um illud iis tribui poflc

48) ; vel quod generi aut fpcciei convenit five abfofub data determinatione, idem quibufdam tribuimus, quae quibus prsfentem ad genus iftud vel fpeciem iftam refcrri debere determinationem adcffe cognofcimus, aut iis tribui pofle negamus in caiu contrario (dT. 49) , adeoque ratiocinia noftra dicio de omni&nulfeqq.) nituntur Ergo fyllogiflo debita ratione extenfo ( .346. mi quoque eodem fundamento nituntur
negatur
(

lutc, five

&

&

inconcuflum fundamentum , cui omnis de fyllogifmo do&riHabemus adeo firmum na fuperftruenda , a veteribus dudum animadverfum , a recentioribus vero nonnullis ne-

&

glectum, quod non

fatis fuerit

intelleiftum

Cnr cx
meris
partictt

3 54ln nulh fyllogifmo pramiffa utraque potefi

effe

particularis

Omnes

e-

laribus

lulfcquatur.

nim fyllogifmi nituntur Ditto de omni & nulIof. 353). Sed vi Dicti de omni & nullo de quibufdam fub genere vel fpecie contentis affirmatur vel negatur, quod de omni generc vel fpecie affirmatur vel negaQuamobrem cum una praemilTarum univerfaliter tur (%. 346. &feqq. )
.

enunciare dcbcat, quod in conclufione particulariter affirmatur vcl negatur ; in nullofyllogifmo utraquc pramiiffa poteft eflc particularis. Minime Illuftrant theorema exempla fyllogifmorum particularium fuprafS.342) data
.

aUtem

COncludit,fi quis ita argumeiltetur {htoddam triangulum habet angulos adbafin aquales. Neque eilim neccfle eft, figura hxc efl triangulum. Ergofigura hxc habet ar.gulos ad bafin aquales ut haec figura , etfi triangulum fit , in numero eorum contineatur, quae angulos ad bafinaequales habent . Solet autem regula vulgo ita effcrri : Ex meris pzrthnUribui nibiifequitur
:

355-

Di&i de omni & nullo praedicatum proprium affirmatur merisfm- vc ncgatur de individuo ob notam fingularcm eidem convenientem (. gularibus 550), adeoque illa praemiflarum, qua? pra?dicatum proprium effert de
Cut ex

Quoniam

vi

jeqmpojfe^uipoC-

in dividuo characlere fingulari defignato, univerfali

cequivalet,idquod
ftatim

ex collatione fyllogirmi proprii

cum

particularibus

innotefciti
pro-

non mirum, quod ex meris fingularibus bic aliquid fequatur 3 pofitiones ftngulares particularibus aquivaleant ($. 259) .
Ita
iil

etji alias

exemplo fyllogifmi
Thtodkex
.

proprii

fupra (.

3j i J

allati
.

efl autor

leibnitius efi inventor calculi differemialis

ErgO

Inventor calculi differentialit Leibnititts efi autor Theo-

dke*>: Propofitio
fali,
tialis
,

unde
ille

calctiti differentialis efi autorTheodkex , aequivalet univerh<kunque efl inventor cakuli difftrenuniverfalis efferri poteft etiam efi autor Theodkete . Et fane contigit , ut multi fyllogifmum proprium

ma;or,

Inventor

&

per
fi

modum

non agnofcant

major

ita effertur

Ne autem

fyllogifmus

proprius confundatur cum alio,

De
alio, in

Sy//ogifmo in genere
.

199
obftat

mni&

quo propofitiones fingulares omnes particularibus arquivalent nullo ad prsdicationes proprias extenfum ( . 350 ).
3 56.
y

dictumde

Si ahertttra pramiffa particularis vi Difti

concIufto

quoque particularis

Etcnim

Conclufio

de omni

&

nullo de quibufdam quid affirmatur vel negatur, qttando

*quia illa quardam contincntur fub omni , dc quo aliquid affirmatur , Parf ict a vel ncgatur (.jT. 346. & fcqq ). Qiiamobrem cum Diclum de omni nullo lit fundamentum fyllogifmorum f. 353)3 in conclufionc autcm dc fubjecto id iplum affirmetur, vcl ncgcrur , quod dc omni affirmatur , vel ncgatur in pra?mifla> evidcns eft affirmationcm vcl negationcm in concluiionc cfle debere particularcm

&

Exempla fyllogifmorum particularium fupra($. 342 ) data regulam iiluftrant Poreft Nimirum fi negas , conclufionem cfle debere regula quoque per indirectum demonftrari particularem , fi alterutra prsemiifa fuerit particularis ; concedendum erit , eam polfe efAfrirmandum igitur vel negandum erit de omni fub'ei~to, cu:us nonniil le uaiverfalem qu.xdam fub omni alrcro continentur, de quo aliquid univerlaliter afrirmatur , vel negatur quod cum Dicto de omni tk nullo e diametro repugnet ( . 310;, adeoque fun3. 2S8 ) j concluiio univerfalis efle nequit damento omnis fyllogilmi contradicat ( 35;
. .

rit adeo

particularis

& nullo (.353,). Sed dc nullo dc quibufdam aliquid ncgatur, quia contincntur fub omni , dc quo idem negatur (. 347. & fcqq.j. Quamobrem cum una prasmiflarum cnunciarc dcbcar, quaedam ifta , dc quibus aliquid ncgandum , contineri fub omni , de quo idem negatur ; cvidcns cft, praemiflam unam effe dcbere affirmativam , conicqucntcr utramque non poffe efle negarivam
.

357Jn nulh fyllogifmo tttraque pramiffa potefl gifmi fundamcntum eft Diclum dc omni

ejje

negativa

Omnis

fyllo-

Cl!y

viDicli merisne-

^iw
"J

Regula vulgo
Tfiillui

&

homo cji fequeiit'x vis nulla eft , etfi omnes propofitiones fint verae , id quod ex Dicto de omni nullo apparet , qijod folum continet omnisconfequentiaefvllogifticaerationem (. 3531. .

eflertur : Ex purh negativh nihil fcquitur . Si quis argumentetur immort3.H1 . T^ullum brutum cfl homo . ErgO Tfyillum brutum cfi immortalc : conita

358.
,

quoque negativa eft E- Qlian d con " t T tenim vi Difti de nullo, quod unicum confcquentia: fyllogifticae fun"'** '** damentum (-353)> ^e quibufdam aliquid negandum , quia contincntur fub omni, de quo idem negatur ( . 347): Scd propofitio illa
Si una pr<tmifjarum fuerit

negativa

conclufto

quae de quibufdam negat, quia continentur fub'omni , de quo idem nega:ur, eft conclufio; cetcrce, quibus idcm negatur de omni quxdam ifta fub omni contineri affirmatur, funt praemiflae (. 335). Ergo fi una prxmiflarum fuerit negativa, conclufio quoque ncgativa effe debet.

&

Illuftratur regula exemplis

fyllogifmorum negativorum fupra

341.) datis

359Prxmifla particularis vel negativa dicitur Pars

WoJffii Logtca.

debilior

prxmittlmm
E. gr.

T* rtis
^ilio-

200

Tart.

I.

SeB. IV. Cap.

J
.

P~

n.tlO

E" S r> ^ n fvllogifmo : Omnc triangulum habct tres angulos dnobiis reliis tcqnales . Hxc fignchorda circuli) cft triangutum . ErgO h.cc fignra habet trcs anTa (tcrminata dtutbut radiis propolitio minor eft particularis , adeoque pars debilior . Aft gi os duobus rcclis xqualcs ln fvllogifmo: TittUus homo cjt immortalis , Omnis t\ex eji homo . BrgO t\ullus i\ex tsi immtiraUis: propolicio ma;or eft negativa, adeoque pars debilior

&

.
,

360.
.

r
'

crpmt
dcbUi-

Si enim una Conclufto fequitur pariem debiliorem cularis > conclufid quoque particularis eft (.356)

&

praemiflarum partifi U na prxmilTa-

mm
feq:utttr.

negativa, conclu/io quoquc negativa eft ( . 358). Sed praemitfa negativa func pars debilior (. 255). Itaque conclufio particularis partem debiliorem lequitur Exempla modo ( not. . 359) allata rem illuftrant Etenim in priori altera praemiffa

rum

&

particularis eit j fed particularis quoque eft conclufio tiva eft i fed negativa ouoque conclufio.

In alcero una praemiffarum nega-

.361.
Sylbgifi-

SyJlogifmus^

qui ex meris propofitionibus catcgoricis conftar,

catego-

ricus dicicur. Solet quoque dici Syllogifmus fimplex micateEt de categorico fyllogifmo poriflimum incelligenda func , qux hic de fyllogifmo in yoricidedemonltrancur Pacebic aucem fuo loco fvllogifmos ceceros ad cacegoricos redugcncre fuiitio. hxempla fyllogifmi cacegorici lunt ci poffe, atque ab iis evidenciam luam mucuare omma hactenus allaca {not. . 333.341.341. 343; id pacec per definiticnem propoficionis cacegonca: ( . 216 ). Cecerum cum propoliciones hypothecicae formam cacegoricaa induere poifinr ( . 117); nocandum eft , cacegoricum eciam elle fyllogifmum , fi hypoNulla enim hic in argumencandodithecica lub forma cacegorics eundem ingrediacur finem quoque Diclum de omni verficas oricur-- quem nullo ad hunccaium exceudimus ( . 348 )
.

&

362.
,

subfumtionis

Propofitio minor fub majore dicitur fubfumi

E. gr- Si quis affirmaverit
:

fi

haec
,

primo ponitur
alter refponderit
:

de- loco
"Njtllushmdnum in omnibus
cft

Hnitio.

fipiens

&

Atqui Ttt cs homo , hanc propoiltionem fnbfumerc dicicur . Sumta vero mawe ex concefErgo fo 6c fubfumta minore propter evidentiams lponce deinde fua fequicur conclufio
:

Tu

in omnibns non es ftpiens

^ilTurn.
.

6 3fi

Propofitionem majorem dicemus affumi^

E. gr. Si quis ponic
:

minor primo ponitur.

.

pnitlO.

df una choyda terminata tft triangttVulIttm : Major : Omne triangalu/n habct tres angnlos ditobus reflis aquales, dicetur affumi Q p r0 poficionem minorem ajfttmthncm vocant : JiriBoteles vero promifcue eam praemiflam affumtioncm appellat, quae ad primopoficam fumicur, five ea ma;or fuerit,five minor- Nobis tamen conlultius viderur, diverfos cafus etiam verbis diftingui
J-igura in circttlo radiis duobus

TropofiS*> ^ uo

3*4-

tionum
identica-

rtm
t

ix

syllogjf-

V us '

a M^ute pr^dicatWi ad individua applicatur , minor effe poteft propofitb identica. Etenim fi fpecies fuerit A & prasdicatum ipfi abfolute tribuendum C, erit individuum fub fpecic contentum: Hoc A (.241^ & quaedam individua ejufdem fpecici dicenda erunt : Qutfdam (jT. 243^. Quoniam igitur propofitio major: Omme A efl Hoc C* minor, qua: fubfumi deber, erit eft A vel Qu<edam funt A. Unde inferetur conclufio : Hoc A eft C. vel Qu<edam A funtC.

^ d*

JPec*e

De
cuaies
.

Syllogsfmo in genere
.

201

Omne triangulttm habet tresanguios duobus reBis ceE. gr. Vi elementorum Geometrix triangulum ejt trittngtdum vel Quxdam triangnla funt triangula . InfercSublume : Ergo Hoc triangttium habet trtt anguios duobus reciis anuales , vel pr B ^?* tur hinc dam triangnU haber.t tres angnios duobus rcilis xqttales . Apparat hmi , propofitiombus iden* jmuiJa uAiin . rseque eniin JocumJiabet applicacip prxdica4 "--" cicis fuum con' ; .LrA>iui.i geueralis ad individua, nifi admilfa in ratiocinium propofitione identica. Atque ideo propofitiones identicas in axiomatum numerum retulimus ( . 170). Ceterum non hic unus cfl cams , quo propofitiones identicx in fyllogifmum ingrediuntur Sunt in earum quoquc cenfum c. gr. etiaiu definitiones propofitiones identicx (. 214 ) veniunt illx, in quibus de dcfinito pradicatur aliquid figillatim , quod in definitione continetur (. 113), ideo inter axiomataSc ipfx relatx ( . 26S. 272 ) . Hasautem propofitiones ingredi polfe fyllogifmos , non ininus experientia Ioquitur , quam Dic~tum de omni c\i nullo probat . Defenderunt inter Scbolafticos ufum propofitionum identicarum complures , quos inter Scotum nominafTe fuflficiat . Eorum fententiam calculo fuo appro-

Hk

'

&

bavit leibnitiui. Ego demonftrationcs geometricas accuratius perveftigans deprehendi non infrequentem earundem in iis uium , ficque intellexi, non abhorrere a vcritate, quod de eo ftatuerant Scholaftici , probaverat leibnitius . Ratiociniorum vero fundamcntum dife

examinans rationes tandem intellexi, cur innonnullis cafibus indifpenfabilis efImo olim in arte inveniendi magis prxclara de ufu propofidebeat eaiundem ufus tionum identicarum demonftraturi fumus Hxc ideomonemus, ne iis, qui propofitiones identicas pro nugatoriis habcnt , fteriles fubtilitates comminifci videamur Etfi enim maximi apud nos ponderis fit , quicquid ad evidentiam cognitionis accuratamque methodum ullo modo fpeclat ; procul tamen ablumus a vanitate illorum , qui accurationem fuperfluam affeciantes in nugis fibi nefcio de quo acumine gratulantur .
ftinclius
. . .

6 S-

$y}lgifSyllogifmus cryptkus cft, cujus genuina forma non apparct. Quoniam itaque de genuina fyllogifmi forma judicari nequit , antequam figurx ea- BttCryrumque modi nobis fuerint explorati ; de crypfi quoque fyllogifmorum fpecialiademon- pticidcftrare

qux

nondum licet, utut ea ad omnes fyllogifmos extendatur nobis de ea prxcipi commodum fuerit vifum

Trademus

fuo loco

finitio.

C A P U T II. De Figuris & modis fyllogifmorum

.

366.
.

IN

prima fgura major femper effe debet univerfalis In prima figura tcrminus medius cft fubjeclum in propoficione majore, prcedicatum vero in minore (. 344). Enimvero in propofitione minore terminus minor , qui eft fubjectum conclufionis (. 339), conftruitur cum medio (.340), adeoqueinprima figura fubjeclum minoris idcm eft cum fubjeclo conclufionis. Quamobrem quiavidicti de omni&nullo cuidam in conclufione tribuitur vel ab eodcm removetur, quod 0mni convenire vel non convenire fumitur (.346.347), minor aurem propofitio, proprerea quod cjus fubjeclum cum fubjeclo conclufionis idem eft per demonflrata , enunciare deber, fubjechim conclufionis fub

Unherfalitas^

a]0ris v }

fyLam

omni

202
omni
cfle

Vart.

I.

Setl. IV-

Cap.

II.
eft,

contincri, de /lrionem majorcm ,

quo prxdicarum ejus dicitur; evidens qux idcm prxdicatum tribuir. omni,
.

propo-

univerfalem
.

fyllogumus: <j .,.,. ,,*., . f , anguLos TriErgo Triangutum fphxrkum habet trcs angulo, , v n ; r ..; ma figura, cum medius terminus triangulwn in genere fit fubie&um in majore , praedicatum in minoreCS- 336. 34O. 344)- Major vero: Omne triangulum l>abet trcs angulos , uI\>//; triangulum habet quatuor ar.gulos . niverfalis cft ( 15) Similiter fyllogifmus Triangulum fphxrkv.n: eft tricmgulum ErgO Triar.giUum fphxrkum non habct quatuor angulos \ univerlalis. cft in prima figura ; Ma;or vero denuo
enguLum fphtricum
cfl triangnlwn
. : .

dcbcre ($.24.2 >. Loquuntur idem exempla

Nam

367.
effe

Minorcur
aftnr.ans in pr.m.i

pgma.

Conftat ex demonftratione propofitionis praxedcntis, quodminor cum conclufione idem habcat fubjectum. Enimvcro vi Dicli de nullo de fubjeclo conclufiofub quo idcm continetur, (JT. n s nC gandum , quod de omni negatur minor enunciare dcbet, quod iubjeclum propofitio adco atquc 347J, idem fub omni, de quo praedicatum ncgatur. conclufionis contineatur
In prima figura minor Jemper dehet
affirmans
. ;

Eft itaque minor affirmans ('205). Patet idem in exemplo praecedente fyllogifmi negantis (5- 366J
tngulum fphxricum
eji

Minor enim

TrU

triangulum

afrirmativa

eii

20 j

368.
,

Forma
fyUogifini

^*

m
;

P rima fig ura conclufio univerfaliter affirmans

.

"verfalaer affirmans efje debet

utraque pra?mifia uniSi negas utramqueprxmifiam efle univerefife

univerfa-

falem

cum

in

prima figura major particularis

.

nequcat

(.366),

Uter

affir-

mantis in

prima p-

& Hr

'

Quarc cum conclufio particularis fit, fi una erit minor prcemiflarum particularis fucrit (.556); conclufio univerfalis efle neq c q UO d quia hypothcfin cvertit , adeoque abfurdum eft minor partiparticularis
L1
j

'

cularisefle ncquit,confcquentcr utraqucprarmifla univerfalis cfle dcbet. Si porro negas , utramque pra?miflam efle affirmantem; cum in prima figura minor fcmpei fit affirmans (.367), major erit negans. Scd

tunc conclulio efle debet ncgativa (.358^: quod cum denuo hypothefin evertat, utraquc praemifla affirmativa efle dcbet.
Omnis rhombns eft quadriLateritm . ErgO Omnis rhimbus habct quatuor angulos auatuor reclis xquaLcs . Hic conclufio univerfaliter affirmansj utraque praemiila pariter univerfaliter affirmans

rum

. gr. Syllogifmus univenalicer affirmans h.tbct quatuor anguLus quatuor reSlis xquales

in
.

prima figura

talis

eft

Omne quadrilate-

&

. 369. frima figura conclufio univerjaliter negans major univcrfaliter neMajorcm efle dcbcre unians > minor ttnivefaltier affirmans effe debet fyllogifml & Si ncgas cfle candem miverfa- verfalem, jam ante dcmonftratum eft (. 366)

Si

titerne-

gantisin

prwu ^ ma
'

ncgantem; affirmativa erit Quamobrem cum minor quoque affirmativa e (| e d e b eat ( .367); conclufio ncgativa efle ncquit (-358). E.

fi-

rjc jgj tur

aflirmativa:
efle

quod cum hypothefin

efle

evertat

raajor univcrfaSi negas,

liter

ncgans

dcber.

Similitcr

minorcm

dcbcrc affirroantem patet

C.^7)

ean-

De
eandem
efle

Figttris

&

modis fyllogifmorum
;

203

dcberc univerfalcm

parcicularis cric

Quamobrcm cum

condufio in hoc caiu parcicularis efle debcac (. ?-f> ); univcrfalis effcnequic: quod cum hypocheii rcpugnct (.?i)> minor univcrfalirer afhrmans cile debet
E. gr. Syllogifmus univerfaliter negans in priia tigura eft plurcs quxin tics angnhi . Omne triansrulmm ff>'Xri(iim eft triangv.lv.m

?{ulium triangulum habet

.

fphxrkitm habet piurcs

q:i.:m trcs

ang'^>

Ergo 2{,ullum triangulunt Hic conclufio nniverfaliter negans & raa;or iti-

dem

univerfaliter negans,

minor autem univerfaliter affirmans

370. particulariter prima conchfio Si in affirmans ; major univerfaliter figura afprmansy minor partieulariter affrmans ejjfe debet Quoniam in prima figura fubjectum minoris & conclufionis idcm cft, pcr ea , qux fupevi difti dc omni rius (.366) dcmonftrata fucre, nullo in concluiionc rribuitur, quod dc omni prxdicacur ,quia fub omni fubfumirur (. 346. 347); fi fubjectum in concluiione parciculariccr ponicur, minorc eciam parciculariccr fubfumi debcr. Minorcm fempcr eifc dcbcre afrirmancem pacec ( . 367). Si negas, majorcm efTc debere arrirmanrem eric ea ncgans. Quamobrem conclufio negaciva cric (jT. 3 58^): quod cum hypochcfi repugnet(.3io ) ; majoritidem affirmans ciTe debet.
.

Tomt

f) l!o$'f

P a,tia'j*~

&

&

mZtisI
primafigurs.

&

E. gr. Syllogifmus particulariter affirmans in prima figura eft

Omnis fapicns profpkie

.

ErgO Quidam homines profpiciunt futurum Hic COnclufio particulariter affirmans , iSc major univerfahter , minor particulariter affirmans .Quodii argumenteris Omnis homo efimortalis Omnis eruditns eft homo Ergo S^uidam eruditv.s cft mortaHs; compendio ratiocinandi duos fyllogifmos in unum contrahis, fcilicet fequentes Omnis
futurum
.

Quidam homines
:

funt fapientes

homo
t::s

eft

mortalis
.

Ornnis eruditus efi homo

.ErgO Omnis

eruditv.s cfi mortalis

Sc Omnis erv.di-

um

eruditus tfi eruditv.s. ErgO Qitidam eruditus eft mortalis . Compendi" neglexit Arifiotclcs formas argumentandi fimplices expoliturus , in quibus confequentianaturalis eft, praefertim cum in minori majore evidentia fubfumtio parefi mortalis

Quidam

ratiocinandi
fieri

ticulariter

poflit, ut

compendio non

fit

opus

37t.

Si in prima figura conclufio particuhriter negans ; major univerfaliter ne- Form* gans , minor particulariter ajfirmans effe debet . Primum jam demonftra- fy lloS'fmi partiau cft ad propoiicionem prcecedcncem

:um

pra?miflarum negaciva efTe debet (%. ^ntis in Sed prima figura minor propofuio femper afrirmativa eft (. inpritm 347). 367). Ergo mafor negariva efle debec. figur*.
E. gr. Syllogifmus particularis negans in prima figura eft : liullus ratione utitur, , ?/ Jvidam homines utuiitv.r ra-.ionc . ErgO Quidam homines afeciuum affetfuum impen: abripitur impetu non abripiur.tv.r Hic ccnclufic particulariter negans, ma;or univerfaliter riegans, minor part:culariter affirmans.
. .

Si conclufio negariva, aliqua

&

Prur.a figura nonnifi quatuor modos babct omnis propoficio ca- Qtiot fint tcgorica vel fit univerialirer affirmans , vel univerfalicer ncgans in vel mo , rinu parciculariter afhrmans,vel particulariter negans (.2 9),nonnifi qua- P fi~ 5 *" ra ' ruorfunt conduiioncs, qua? per Syllogifmos inferri poflimt Sed in
.

Cum

prima

204

Vart.

1.

SeH. IV. Cap.

II.

prima figura conclufionum iftarum quadibet nonnifi unico modo inferri porcft (.368. &feqq. ), atque adeo fyllogifmi in prima figura ratione quatuiraris & qualiratis propofirionum nonnifi quatuormodis differre poiiunt. Modi igitur ia prima figura non func nifi quatuor f JT,

34)).

373-

Xomina
Modorntn.

Modus fyllogifmorum univerfaliter affirmantium dicitur Barbara', modus univerfalircr n^gantium Celatent modus particularicer aftirmantium Datii; modus parriculai itcr negancium Ferio. Comprehendunt modorum nomina hoc veriiculo:
;
.

Barbara

CeUrent , primae Varii

Fericquc. 3 74,

Significa-

ms

efien-

tialis

eo-

nominum quibus modi fy.kgfmorum defignantur ejjentialis eft. Etenim cum vocales A. E. I. O. dcfignent quatuor propofitionum cate goricarum fpecies, utiiverfaliter affirmantem , univerfaliter negantcm, particulariter affirmantem & particulariter ncgantem; vocalcs in nominibus obvia?quanticacem& qualitatem finguiarum propofitionumin quolibet modo indicant. Ipfum igicur nomen cum per elemcnta fua fignificet ea , per quae modus unufquifque conftituitur (.345)5 fignificatus effentialis eft nc^ue enim alia fignificatus efsenrialis nocio
Significatus
: .

Ut

fign:ficatus facilius retineretur , eundem fequentibus verficulis ^ijferit Jl , negat E ; fed nr.iverfaliter ambae : jifftrit I, negat 0; fed farticulariter ambae .

comprehenderunt

Nihil adeo in hac dcnominatione continetur, quod reprehendi poffit Imo continetur hilce fpecimen artit charaderiiiics combinatoris generaiis , quae haclenus inter defiderata latens conceptus rerum ab imaginibus feparat characleribus alligat Continetur
.

in

&

quoque

Per prascipitantiam ftatuunt , qui in denominatione ifta fibi invenire videntur, quod rideant Nos luftum rebus pretium tribuimus , non ftatuentes , nifi re rite expenia.
in
. .

hifce

exemplum vocum

eifentialiter fignificantium

Eorun-

Habent vero nomina

-

dem

ufus.

ner t

qm

Caj u

cjuovis

375hunc ufum , ut forma fyllogfmorum facile retidato examinari pojfit Uium cum non neget experifla
.

tus; probatione alia

non opus
,

eft,

quam
eundem

ut

eundem

experiri ftudea-

mus.
Lubet igitur fubjicere exempla
I.

per quae

perfpicere datur
III.

BAr

bA
rA

Omnis homo eft mortalis. Omnis Rex eft homo Ergo Omnis Rex eft mortalis.
II.

DA
rl
I

Omnis pius Deum amat Quidam homines funt pii ErgoQuidam hominesDeumamant.
IV. Nullus pius proximum odit Quidain homines funt pii

FE
immortalis
rl

CE
1A
rEnt

Nullus

homo

eft

Omnis

dotlus eft homo. ErgoNullus doctus eft immortalis.

Ergo Quidam homines proximum (nonoderunt.

. .

syllovif-

mi pro"
pr:i pri-

376. major sequivalet propofitioni unipropnis fyllogifmis Quoniam concluverfali (.355), ceterae autcm propofitiones , nempe minor

in

&

flO

De
firmantes

Figuris

>

&T modis fyllogifmorum

205

/io, particularibus aequivalent

ad modmn Darii , dcoopuscft, ut pcculiarcs vis /jeijiilime obviorum, conftituantur.

E. gr. Vir

(^.350.546. 347); fyllogifmi proprii afNon anegantes ad modum Fcrio pertinent modi fyllogifmorum propriorum , quam.

&H urA
c
"J

usm0 ~

opere fuo Principiorum philofophix naturainter omnes eruditos Optime igitur characler e>us finconiecutus , ut Autorem operis fine pari nemo ignoret gularis leu nota definitionis iiiigularis vicem fubiens conftituitur , quod fit autor Principiorum philofophix naturalis mathematicorum Idem ante quinquaginta annos iam invenit telefcopium catoptrico-dioptricum: cuius prxftantia hoc demum tempore animadverfa , quo ad obfervationes coelelles translatum omnia telelcopia aftronomica , ftupenAutor Quodfi ergo ita argumenteris dx licet longitudinis , antecellere deprehemum Principiornm pliitofiphix natur.:lis matbematicorum e/i inventor telefiopii catoptrico-aioptrici AtErgO IfaaCjui Ifaacns l\evvtonus efl autor principiorttm philofophix natnralis mathematicorum

lummus

Ifiutau 2\evvtonits
,

lis

lnachematicorum prorius JinguUri

tantam nominis celebntatem

.

tus 2\evvtonus

eft
.

proprio probes
fii catoptrico

Autor Opticx
.

inventor telefcopii catoptrko - dioptrici , Sc ma'Orem ulterius hoc lyllogilino , in qua traduntur novx ittmrnis proprietates , eft invtntor teiefco-

- dioptrici (cum in ea imentum iftud accurate delcribat , ut a perito artifice Enunvero Autor Vrincipiorum piiilofbphix naturatis mathematicorum eft etiam parati potuent ) A.ir Opticx novas Iuminis proprietates revelantis ErgO Autor principiorum efl inventor telefcofii catoptrko-dioptrki ; uterque fyllogifmus eft in modo Darii, cum propofitiones maiores univenalibus xquipolleant ad formam univerfalium ita reducantur : Quicunqut eft a.utor Vrincipi irnm phiiofophix na-.uralis mathematicorum , is eft inventor telefcopii catoptrico-dioptri.

&

&C Qnicanrue

eft

autor Dpticx novas luminis prvprietates revelantis

.

is

etiam
,

eft aittor

Vrincipio-

rum

pbitofipbix naturaiis m.tthematicorum

Ex hoc

ipfo

exemplo

patet

tandi genere in criticis utamur in hiftoricis difquifitionibus . trigonofyllogifmi proprii negativi : "fohannes l\evvtonus eft atitor afironomix tnetrix Britannicx . Sed Eminens iiie Principiorum pbitofiphix natnralis matbematicornm Autor non ErflO Lminens ille Principiorum phihfiphix naturalis autor non efi autor tft "lohannes ?\evvtonus afironomix trigonometrix iritannicx . In hoc fyllogifmo Iatet una crypfis , cum videaturin formnn impingere ob mrorem arfirmativam minorem negativam (. 365. 567. 369; . Enimvero li maior reducatur ad formam univerfalem (. 3 5 5 j Quicunquewm eft Johannes l\cvvtoni<s , is non eft autor aftronomix trigonometrix Britannicx ; minorem infinitam

&

quod hoc argumenAddimus igiturquoque

exemplum

&

&

&

&
(

effe

apparet

affirmativx

aqu pollentem
;

209

id

quod exfequentepropofitione

cla-

rius conftabit

377;

Si terminus medius fuerit negativus ^propofitio minor infinita

ma
ro

figura terminus mcdius

in

eft

praed

catum

In pri- Quando cfi fubjec~tum ve- minor in minore,

.

majore( 344). Quamobrem cum in minorc de iubjc&o conclufionis (jr.340) cnuncietur, quod eidcm conveniat nota, qua diftinguitur omne fubjeclum in majore, dc quo aliquid praedicatur (. prop->fitionem aequivalere afhrmativar, utut fpe346); cvidens eft ciem negativa? habeat (.205 ), confequenter eam elTe infinitam ( . 209;.
,

infinita.

E. gr. Sl quiS ita argunentatur

illa efi tri.tng:tlum
.

Quxamque
h.-.bet

Atqill hxc fgttra non

figura non habet plures qtiam tres angulot , fhires ijuam tres angulos . ErgO hxc fgnra eft

triangulum; fyllogifmus eft in modo Darii. Ma or enim eft univerlaliter aifinnans, propterea quod negatio non arficit copulam eft ( . 10S ) ; minor autem eft infinita cum xquipolleat huic alfirmanti : Hxc ftgara tfl ftgura, qnx non plures ouam tres angulox h-.bet.
,

Negativa particuia hic fyllogiimum ing.-edicur qu quam tres angulos eft negativus . Eaj--m e.l ratio, fi
,

ica

term-nus medius m habere ptures argumenteris : Quodcunque nullam

contradiciionem involvit

ittitd

efl pofftike

Sed

notio entis

nem. Ergo

notio entis perfeciifpmi eft pofjibiiis.

Similiter

n. invotvh contradiciiomnegativis argumentamur : Quxcn<jut

206
**nque fgnra tum babel fgnra terminsta duobus
iatera xquaiia
.

Tari.
tria

1.

SeH. IV. Cap.

11.

radiis circuli

Utera xqualia , illa non ejl triangulum eqttiUtentm . 'Atqui ">{iilU C? chorda arcus fexta periphcrix p-rte majoris habet tria.

ErgO 2{uiU fgura terminata dttobus radiis circuli chorda arcus fe.xta periphepanc majoris eji trUr.gtilum teqiiitaterum . Etenim hic quoque ob terminum medium negativum e habere tria Utera qualia minor infinita eft & atfirmativae aequipollet 15.178): Omnis fgnra terminata ditobus radiis circuli <& chorda arcus fexta peripherix parte majoris eft fgura , que non hsbet tria latera equaiia Equidem non ignoro , eife qui fibi pertuadeant , fteriles eife nugas, quae de propofitionibus infinitis aliilque aequipollentibus in dottrina fyllogiftica dicuntur, eum m finem excogitatas, ut per praecipitantiam ftatutae regulae fahentur. Enimvero cum nos nihil aiferamus , nifi quod ex ipiis terminorum notionibus deducere yalemus ; qui ad noftras demonftrationes animum attentum affert , aliter de propofitionibus infinitis aliifque in ratiocinando asquipollentibus fentiet . Ulum vero talium cum praxis logica loquetur , tum accurata difciplinarura tra&atio tk. dottrinari*
.

&

rum ad

ufura vkae applicatio

unumquemque

docebit

37S.
.

TerfeCtio

fgurx
prims.

Prima fyllogifmorum figura omnibus conclufionibus inferendis fufficit Omnis cnim conclufio vel efb univcrfiiliter affirmans, vel univerfalirer ncgans , vel particulariter aut fingulariter affirmans , vel denique particulariter aut ilngulariter negans (. 259). Enirnvero condufiones univerfalitcr affirmantes in modo Barbara, univcrfaliter negantes in mo-

do

Celarent

particulariter

&
Figum

particulariter aut fingulariter negantes in

aut fingulariter affirmantes in modo Darii modo Ferio inferuntur (.

Zll)>

Omnes

itaque conclufiones in prima figura inferri poffunt.

.

379confequitur, quod fola prima figura pojjimus effe contenti. cum prirridi ad nullura occurrat ratiocinium quod non per fyllogifmum in prima fi- , ratioc:-:^ exprimi gura poflit f. 378^.
Unde
dumfuffi~
eientia
.

contenti.

fola figura prima fuerimus a do&iftimo Thummigio in Jnftitutionibus philofophiae de quibus fupra (not. . yi.Vifc.prxlim.) diximus . Sola vero prima figura cum ad ratio^. cinandum abunde fufhciat , quae de ceteris praicipiuntur , ab iis omittantur , qui a fueft

Atque ea

ratio, cur in Germanicis Logicae elementis

ita

Quod etiam
metuunt

faAum

perfluis fibi

. 380. prima figura funt maxime naturaks , feu proxime accedunft tni pritrict nullo In Logica naturali non attendimus in raad Diclum de omni fgurtecur tiocinando nifi ad Dictum de omni&nullo (.48. 49.346.347. &feqq.); iitaxime fyllogifmi vero in prima figura non funt nili diftindta Dic~ti de omni matv.ralis.
Syllogif-

Syllogifmi

in

&

&

nullo applicatio (. 366. &feqq.). Quamobrem fyllogifmi in prima nullo, atque adeo mafigura proxime accedunc ad Dictum de omni xime naturales funt Evidentius idem patebit , fi Di&um de omni & nullo ad formam fyllogifmorum reiucitur ; enafcuntur enim fyllogifmi fequentes

&

I.

ex Difto de

Omni
II.

I.

Omne A eft B. Omne C eft A. Ergo Omne C eft Nimirum omni C ni A continetur

Omne A
omne

eft B.

B.

Quoddam C eft A. Ergo QuoaJam C eft

cuidam

B.

vel

tribuitur

B,

quia.

velquoddam

fub
1.

om

Ex-

. :

De
III.

Figuris
z.

&

modis fyl/ogifmorum
IV. Nullum

207
eft

ex Dicto dc Nullo

Nullum

eftB.

B.

Omne C

eft

A.

Ergo Nullum C cft B. Nimirum de omni C vel quodam C negatur vel dam C lub omni A continetur, ne contradi&oria admittamus
pere ncquit

Quoddam C eft A. Ergo Quoddam C non eft B. removetur B.quiaomneC vcl quod,

qux

intelleitus

conciVarii

Jam primus
tertius

fvllogilmus

generalis

exprimit
Terio

modum
,

Barbara

fecundus

modum
figurae

modum Celurent, quartus vuntur diftincta Ditti de omni

modum

adeoque fyllogifmi prims

abfol-

&

nullo applicatione

.381.

De

quo negatur

quod de omni affirmatur , vel vkiffim de quo affirma- Tnnda;

tur, quod de omni negatur

id fub omni non continetur

Qiiodii affirmes, mcntHm

fub omni concincri illud, dc quo ncgacur, quod dc omni affirmatur; /*. vi Dicti dc omni de co affirmandum cft , quod affirmatur dc omni (. cm fa $. 346J: quod cum hypothcfin cvcrtat , adcoquc abfurdum fit, fub o- g HY(e nini illud contincri ncquit. Quodfi jam porro affirmes, fub omni contincri, de quo affirmatur quoddeomni ncgatur s vi Difti de nullo de eodem negandumeft, quod de omni negatur (%. 347): quod cum denuo hypothefin cvertat , ilIud fub omni contineri nequit. E. gr. De omni trUngnh atfirmatur quod habeat tres angnlos Quamobrem cum de Qtia, i

'drato

Similiter negetur, quod h.tbeat tres angulos $ Quadratum triangulum eife nequit de omni triangulo negatur , quod habeat quinqut angulos. Quare cum de 'Pentagono affirmetur , quod habeat qninque anguhs s Pentagonum triangulum elfe nequit
.

382.
;

ln fecunda Hgura Modi fylbgifmorum funt quatuor Conclufto femper eft Modi c~ negativa Major femper univerfalis In figura fecunda propofitio major **ff

&

&

&

minor idem habent praedicatum (. 344). Enimvero fi idem pr- L, m> dicatum B de divcrfis fubjedtis A & C fimul affirmatur & negatur, * non indc concludi poteft, quod C contincatur fub A tanquam gcnere

quod fub codcm non contineatur fcu nec inferri poOmne vel Quoddam C efl A, nec Omne vel Qupddam C non eft At teft cum contrarietur hypothefi, quod A& C fint diverfa fubjedta incommuni Etcnim fi C contnicretur fub omni A, conclufio foret idencifpccie, vcl
:

&

ca. Qyodfi vero in minore vcl univerfaliter , vel particularicer negatur , quod univerfalirer afrirmatur in majore , vcl viciffim in minore
univerialirer vel particulariter affirmacur, quod univerfalicer negacur in majore: cum inferre licet in utroque cafu , quod vel Omne vel Quoddam non fic (.381 ) , acque adeo habemus quacuor

C,

modos fyllogifmorum negancium (.341), binos pro univcrfalibus&

binos icidem pro parcicularibus (.342,) gura conclufionem femper efle negacivam

Simul pacec, in fecunda fi& majorem femper univerfa.

lem. Omnes nimirum

fyllogifmi fecunds figuras non iunt

nifi

VVolffit Logica.

diftin&a applicatio corollarii Ditfi

io8
Di&i de omni
(. 381;,

Tart.

I.

SeH. IV, Cap. II.

&

nullo

cum

ipfo reyera
:

rium iftud deducitur id omnes fyllogifmi figurs fecunda; ad hos quatuor generales
I-

quod tanquam fundamentum proximum eorundem pofuimus fundamento Diclo de omni & nullo nitantur , unde corollaquod deinceps adhuc clarius patebit ( . 384 ). Redeunt adeo
III.

Nullum A

eft B.

Omne C Omne A

eft

B.

Ergo Nullum
eft

eft

A.

Nullum A eft B. Quoddam C eft B. Ergo Quoddam C non

IV.

eft

A.

II.

B.

Omne A
.

eft

B.

Nullum C eft B. Ergo Nullum C cft A

Quoddam C non eft B. Ergo Quoddam C non eft A.

383.

Habent etiam modi kcundx figura? pectiliaria nomina fignificatusef"Nomiaa modorum. fentialis, perinde ac modi prima figura (.373.374). Nimirum fare dicitur modus, in quo major univerfaliter negans, minor univer-

O-

affirmans, conclufio univerfaliter negans. Cameftres eft modus , univerfaliter affirmans, minor conclufio funt univerfaliter negantes Fejiino eft modus, quo major univerfaliter negans,
ialiter

inquomajor

&

eft

minor particulariter affirmans , conclufio particulariter negans. Btroco modus, quo major imiverfaliter afiirmans, minor & conclufio funt
particulariter ncgantes Habent nomina modorum in fecunda figura eundem ufum, quem quod ut appareat , exempla fequentia apponimus
I.

in

prima {. 375):

III.

CEs Nullum tnangulum habet

quatuorangulos.

FEs
tl

Nullum
Qusedam

A
rE

triangultim habet quatU or angulos.

figura;

Omne Quadratum
eft

habet
.

habent quatuor
.

quatuor angulos

angulos
11O

Ergo Nullum Quadratum

triangulum
II.
.

Ergo quxdam

figuras
.

non funt

CAm Omne
ls
trEs

triangula IV.

triangulum habet

BAr

Omne
Quaedam
Ergo

triangulum
angulos
figurx

habet tres
tres

tres angulos.

Nullum Quadratum habet

tres angulos.

Oc

non habent
figurae

angulos

Ergo Nuilum Quadratum eft triangulum.

O
3S4aquivalent

Quacdam

non funt

triangula.

Syllogif-

Omnes
larent

fyllogifmi fecundee figur<e

fyllogifmis primee in

modo Cc->

fecunda

Etenim in modo Cameftres argumcntamur: Omne A ejl & in modo Baroco retenta eft B. Ergo Nullum C eft A , eac cm majore C Omne A eft B. Quoddam non eft B. Ergo Qmddam C pfim"* non e$ A ^" 3** 3, 3^3 ^ Etenim propofitionibus OmneA eft B ScQuodredttftio. cunque non efl B illud non cfi A eadem notio complcxa rcfpondet, cum enim B concipiatur tanquam in omni A , fub omni A contineri nequit, cui non convenit B , quoniam idem fimul efifc & non efle non poteft. Sunt igitur propofitiones iftx ajquivalentes (jT. 278^. Quamobrem fi in iftis fyllogifmis pro majore Otnne A eft B fubftituatur almorum
Ferio
.

&

B. Nullum
*

'

tera

. . .

De
tera:

Figuris
eft

<f

modis fyllogifmorum

209

B, illud non ejl A; fyllogifmi fccundx figurac abcunt in fcqucntcs: Quodcunque non eji B , id non ejl A. Scd Nullum C ejl B. Ergo Nullum C ejl A & in cafu particulari Quodcunquc non id non ejl A. Sed Quoddam C non eft B. Ergo Quoddam C non eft B ? primum eflc in modo Celarent , alterum in modo eft A. Horum vcro Porro in modo Cefare & Feftino argumentamur Ferie patct ( 37S ) (. 382. 3S3;: Nullum A eft B. Omne C ejl B. Ergo Nullum C eji A & Nuilum A cjl B. Quoddam C eft B. Ergo Quoddam C non eft A. Enimvcro propolitionibus Nullum A ejt B & Quodcunque eft B, illud noneft A denuo cadem notio rclpondct cum enim B concipiatur repugnare ipfi A (.205.310,), fub omni A contineri ncquir, cui B convcnit, quoniam iuem limul cflc & non efle non potcft. Sunt igitur propofitioncs ifta: a:quivalentes (.278). Quainobrem fi in iftis fyllogifmis generalibus pro majorc Nullum A eft B fubftituatur hxc altera: Quicquid
Quodcunque non
,
:

eft

illud non

eft

A;

fyllogiimi fecunda? figurce abcunt in fcqucntes:

Quicquid eft B , illud non eft A. Scd Omne C cft B. Ergo Nullum C eft & Quicquid eft B, illud non eft A. Scd QuoddamC ejt B. Ergo Quod*

dam C
10
in

Enimvcro primum efle modo Ferio dcnuo patet (.373,).

non
eft

in

modo
.

Celarenf,

ahcvum vc-

Etenim univerfaliter n& Patec idem in exemplis fpecialibus modo ( . 3S3 ) allatis ganti , Tifiilum trianguium habet quatuor angutos , a:quipollet haec altera itidem univerfaliuniverlaliter affirter negans , "NjiUa figura, qute quatiwr habet anguios , efi triangulum , manti , Onmt rriangulum habet tres anguios , aequipollet haec altera univerfaliter negans , 7\_ulia figura , qux non habet tres angulos , efi triangulum . Quodfi ergo propofitiones asquipollentes loco conveniente fubftituas ; prodibunt fvllogifmi in prima figura fcqueutes :

&

I.

III.

CE
lA
rEnt

Nulla figura
angulos
,

quae habet quatuor

FEr Nulla
I

figura
,

qux quatuor habet

an-

eft

triangulum
.

gulos

Atqui

Omne Quadratum
tuor angulos

habet quaeft

Quadam

tnangulum'. figurae" habent quatuor angueft

los

Ergo Nullum Quadratum

trian-

Ergo Quaedam

figurae

non funt

trian-

gulum.
II.

gula " IV.

tres an-

CE
!A

Nulla figura
gulos,
eit

quae non habet triangulum

,
.

FEr Nulla
I

Nullum Quadratum habet

los

tres
eft

angutrian-

quae non habet tres antriangulum Quacdam figurae non habent tres angufigura
eft
,

gulos,

gulos

rEnt Ergo

Nullum Quadratum gulum

Ergo QuaedarrT

figurae

non

funt trian-

gula

3J. fyllogifmi fecundas figunta fyllogifmis prima? in Cclarent Quiday3c Ferio non difterunt nifi in eo, quod propofitiones majores fint pro- P}*<*fo pofitiones externa fpccie dirTerentes, fcd a?quivalcnres (. 384) ; fyllo- in ffl\Z

Quoniam

gifmi jccunda fgurce funt fylhgifm: cryptici prima (.365). " cundJfi"Atque adeo denuo apparet , non opus elic , ut peculiaris pro iis figura conftituatur quemadmodum pro ahis fyllogifmis crypticis nulla conftituitur figura Etenim fifyllo- & ' gifmus crypticus non videatur evidens , fubftituatur propofiro asquipoilens in ma ore , & evidentia confequentiae ftatim patebit per didtum de omni & nullo E. gr. Si quis
.

ita

210
Ita

Tart.

I SeB. IV. Cap.

II.

tircfli

&

Omnc triangulttm habet trts angutos . Omnis figura. tcrminata duobus radiit : arcus habcc tres aignhs . ErgO Omnis figura tcrminata duobus radiis circuti fyllogiimus crypticus eft (. 36; ) . Etenim medius terfuhtcnfa arcus cfl trianguium

argumentatur

& fnbtenfa

minus bis prxdicatur; adeoque iyllogiimus videtur eife in lecunda figura ( . 344.) Enimvero in fecunda rigura concluiio debet elfe negativa(. 382; , adeoque lyllogifmus
.

affirmans in fecunda elfe nequit . Nimirum Iatet crypfis in propofitione maiore : Omnt cui aequipollet haec altera : Sguacunquc figura habct tres angutriangnlum habct tres angitlos Quodfi ergo aequipollentem fubftituas in majore , habebis fvllolos , iila efi triangulum gilmum Omnis fignra , 5 habet tres angutos , cfi triangitlttm Atqui Omnis figura termina. ta dttobus circttii radiis fnbtenfa arcus habct tres angntos Ergo Omnis fignra terminata duof.thtenfi arcits efi triangttlnm: quem effe in modo Barbara patet . Redubuscirculi radiis citur adeo hic fyllogilmus crypticus eodem modo ad primam figuram , quemadmodum
: . : .

&

&

eundem reducuntur Enimvero inter iftiufmodi fyllogifmos cryphxc difterentia intercedit, quod fyllogilmis fecundae figurx infit vis confequentiae vi formae crypticis vero iftis ivllogiimis tantum vi aequipollentiae cum fyllogiimis primx figurx quamobrem pro pofterioribus ob cafum particularitatis nulla forma generalis exfculpi , nec modus argumentandi pro iis condi poteft Haec difterentia nifi intercederet , dubium mihi nullum eft , quin modus argulyllogifmi fecundx ad
.

ticos atqtie fyllogifmos fecundae figurae

mentandi pro affirmantibus fyllogifmis

in

fecunda figura

dudum

conftitutus fuiffet

.
Syllogiftni

386.

pro-

prii fc-

Quoniam in fyllogifmis pollet (.355)5 fyllogifmi

que Baroco

propriis hic
proprii

quoque major

univcrfali ccqui-

\ecunda figura funt

in modis Feflino at-

cundx fi~ vuracuo

jusfint

E. gr. Syllogifmi proprii in fecunda figura funt

I.

modi.

Atttor Vrincifiorum fhilofofhia naturatis mathematicorum non efi atttor Aslronomite Britanniat'. foannes tfevvtonus efi Autor Afironomite Britannicx .

ErgO
jitttor

foannes i\evvtonus non tfi Atttor Vrincifiorum fhilofofhite naturatis mathcmaticorum

geomttrice fnit Vrofejfor Savitianus in Academia Oxonienfi . Gregorius non fuit Vrofcffor Saviiianns in Academia Oxonienfi Hrgo facobus Gregorius non efi Autor Aftronomix fhyfic.e geomttricte In his vero propofitiones majores aequivalent univerfalibus ad formam umverfalium ita reaucuntur Quicunque efi Autor Vrincifiorum fhihfofhix naturalis mathematicorum , is non tfl Autor Affi onomia Britannica 8c Qnicunque fuit Autor Afironomix fhyficte geometrictc , is fitie Vrofejfor in Acadtmia Oxonienfi . His in fvllogifmis fubftitutis , proprii habebunt formam in modo Ptfiino atque Baroco . Obiter noto , cum conclufiones fingulares in argumentando
-jacobtts

Afironomi* fhyftae

&

II.

&

&

&

a.quipolleant particularibus , in fecunda autemfigura nonnifi duo fint modi iyllogifmoruni particularium , fefiino nempe atque Baroco ( . 383 ) ; nonnifi dttos ejfe foffe modos fyllcgifmorum frofriorum in fecunda fignra . Et eodem prorius modo patet , nec fiitres, quam dms effe modos fytlogifmorum frofriorum in frima figura .

.
Syllogif-

387-

morum
propric-

Quia omnis propofitio propria poteft converti (.35-1): fyllogifmi proprii fecundce figurt? ad primam eodem modo reducuntur , quo ^^/(.384).
b. gr. Syllogilmi proprii

modo

allati

(.$86)

in figura

prima lunt hujus formse

.

rum ad

pnmam
redv.tlio

Autor

jifi-rtnomie Britannica non efl

"Joannes "i^evvtonus efl

Ergo

"foanr.es

Autor frimifiorum fhilofttfhia naturatis mathtmaticorttm Autor Aftronomi x Britannicx 'Hevvtonns non eft Autor frincifiorttm fhilofofhix natttralis mathematicorum .
'

II.

Qiti non

fttit

Vrofefjor Aftronomiie Saviliantts

in

Academia

Ergo

facobns Grcgoritts non fttit "lacobus Gregorius non

gcomctricte . fhyftcx Vrofeffor Aftronomiie Savili.tnus in Academia Oxonicnfi

eft

&

Oxonienfi

non

eft

Autor Aftronomiit
.

Autor Aftronomia

fhyficte

&

geometricte

388.

De
Quoniam

Figuris

&

moclis fyllogifmorum
.

388. fyllogifmi prima: figurx non funt

nifi

applicatio Dicli dc

Syllogif-

366.&fcqq.) , iftud autcm Dictum pcr fc cvidcns omni & eft, proptcrca quod intcllcctus concipere nequcat idcm fimul cfTc & noneffe ( $. 346. 347), adcoquc quivis in prima figura fyllogifmus fuam fecum fert evidenciam fyllogilmi contra fecundae figura: pcndcnt a corollario D\Cii dc omni & nullo (. 382 ), adcoque evidcntiam fuam
nullo (.
;

Mifecmt-

A? r*
;'

waf

dcntes
fyllo?if-

mutuantur

a figura primas idco fyllogijmi fecund<e figura minus

fe

evidentes mis prirr,l

funt fyllogifmis prima?

Nemo negabit, evidentiam maiorem habere, quod per videntiam mutuatur a demonftratione
.

evidens efl,

quam quod

e-

3S<?.

Si

Quoddam C

fit

A atque
C

etiam vel omne

A, velQuoddam

A fuerit

^tliquot

fubfituta in fyllogifmo prim<e figur<e propofitione pofieriori in

.

modorum locum , *&***$Hypothcfin non fumi impoilibilem , fafyllogifmus evadit figur<e tertice ,','"' genus ipfius A, e. gr. denotct cilc probatur. Sit enim hominem, A j! *
prioris

C
,

vero hominem dofium

nonnifi

cum genus competat omni

fpeciei

una

ipccics

tUf0m

gcneris conftituic, confcquenter de gencre particularitcr prxdicabitur , cum e contrario gcnus de omni fpecie prardicctur

quxdam

Igitur in hoc cafu generali

Quoddam C

efi

A & Omne A

efi

C,

vcl in

cafu particulari

qui fub eodem continetur , Quidam homines funt doOmnis doclus efl homo. Eodem modo fefe res habet, fi praedicatli tum A, quod tribuitur quibufdam lub gcnere, vel fpecieC contcntis, convenit loli generi vel fpcciei C, veluti fi dicas Quidam bomoeftRex, ubi patct fimul, quod Omnis Rex fit homo , Regis cnim nomcn , pro,

&

Enimvcro fi de hic fumitur , non convcnit nifi cuidam homini fubje&o particularitcr praedicetur modus aliquis, modo ifto inftrudra nonnifi partcm fubjedti conftituunt , atquc adco ipfum nonnifi particulariter de his cnunciari potcft. Si adco Quoddam C fucrit A, vicifttt
.

erit C, veluti in cafu particulari , Quidam diiim nonnifi Quoddam vicifTim Qiiidam avari funt divites Non diftinctius hic vites funt avari pcrfequi libct omncm cafuum varietatem, cum nobis oftendiffe fufficiat, quod hypothcfis afTumta non fit impoffibilis

&

Jam omnis fyllogifmus

quoque
vel in

qui habet

prsmiflfam particularem

ipfe

modo
I.

particularis eft (jF.360. 342), adeoque fi primaj figurae fuerit, Darii, vcl Ferio (%-37}J> confequenter fub his generaII.

libus continetur (".380).

Omne A ejt B. Quoddam C eft A. Ergo Quoddam C eft

Nullum
B.

eft

B.
eft

Quoddam C eft A. Ei^o Qjwddam C non

B.

Quodfi jam fubftituas pro pmtiifTa particulari feu minori Quoddam

eji

2i2
eft

Vart.

I.
eft

SeZl.VI. Cap.lL
C,
vel

vel illam:

Omne
T.

hanc Qjioddam

A eft
III.

C;prodibunt

fyllogifmi

Omne A eft B. Omne A eft C. Ergo Qjwddam C Omne

Nullum

eft

B.
eft

Omne
eft

eft

C. B.

B.

Ergo Qjioddam C non

IV.

II.

eft

B.

Nullum

eft

B.
C.
eft

Qjioddam
In his

A eft
fit

Quoddam
eft

eft

B. terminus me, dius bis ponitur loco fubjecli (336) adecque iyllogifmi fiint in terQuoniam vero ex bypotbefi, fi Qjtcddam C fuerit tia figura (. 344)

Ergo Quoddam C

cum

B. idcm fubjeclum

Ergo Quoddam C non

utraque praemifla

in

A, etiam Omne eft C vel Qjjoddam A eft C ; in prima autcm figura Qjjoddam C ftt ex eo quod Omne fcquatur , Quoddam C fit B Nullum & ex B Qnoddam eo quod A & C fit A Quoddam JB, effe fit , C non ejfe B (.380); facile pater, co in calu, quo , fi Quoddam C eft A^ etiam Omne A eft C , vel Quoddam A eft C, pofitis prauniffis Omne A eft C & Omne vel Quoddam A eft C,poni quoque debereconclufionem Qjioddam C eft B &: viciffim pofitis pra?miffis, Nullum A eft Bcc Omne vel Quoddam A ejt C, poni quoque debere conclufionem Qjioddam C non eft B.

&

3 9-

"Koinina

Habemus
majorem

igitur hic

eorum.

& &

quatuor modos tertias figura? , quorum primus minorem habet univerfaliter afflrmantem , conclufionem

fecundus majorem univerfaiiter affirmantem, conclufionem particulariter affirmantcm ; tertius majorem univerfaliter negantem, minorem univerfaliter affirmantem ,conclufionem particularitcr negantem; quartus denique majorem univerfaliter negantem, minorem particulariter affirmantem , conclufionem particulariter negantem. Diftinguuntur iidem perinde ac modi primae (%. 373. 374)& fecunda? figura* ( . 3 8 3 ^) nominibus effcntialis fignificarus dicitur nempe primus eorum Darapti, fecundus Datifi, tcrtius Felapton,
particularitcr affirmantem;

minorem

&

quartus Ferifon. Habent quoque hic nomina eundem ufum arpareat , exempla fequentia apponimus
.

quem

in figura

prima ( 37;

quod ut

DA Omnis vere doctus eft virtuofus rAp Omnis vere dodus eft homo Ergo Quidam homoeft virtuofus , tl
Seu

FE Nullus vere doftus invidet alteri dodtrinam. lAp Omnis vere doctus efthomc. tOn E. Quidam homonon invidet alteri do&rina.
Seu Quidamhominesnon hvident akeri doctrinam. IV. FE Nullus pius proximum odit
rls
.

Quidam homines
II.

funt vircuoii.

DA
tls
I

Omnis pius Deum amat Quidam pii funt homines. Ergo Quidam homines Deum amant

On

E.

Quidam pii iunt homines Quidam hom:'ne<pro.\imunonoderunt.

Pri-

. .

De
Primus
quentibus

Figuris
Ftrio
I.

&

modis [y//ogifmorum
modo
Vurii
>

213
&quartus
fc-

&
in

fecundus xquipollent fequentibus in

tertius vero
III.

modo

DA
rl

Omnis vere doclus eft Quidam homines funt

virtuofus. vere docti

virtuofi.

trgo Quidam homines funt

II.

FE Nullus vere dotftus invidet alteri doiftrina. rl Quidam homines funt vere docti O ErgoQuidam hominesnon invident alteri
.

(doftrinam.

IV.
."

DA
rl I

Omnis pius Deum amat Quidam homines lunt pii Ergo Quidam homines Deum
.

EE
rl

a-

O
.

Nullus pius proximum odit Qu:dam hommes funt pii Ergo Quidam homines proximum nonoderunt

(mant

391.

Quodfi de quibttfdam A affrmatur vel negatur B , idem etiam B de Ftmdaquibufdam fttb C contentts afftrmari vcl ncgari poteft , quod de omni A af- rnoitum firmatur Quontam C dc omni A prxdicatur , eric id vcl atcribu- mo " tum , vcl cifcntiale, vcl quidpiam , quod per modum attributi ineft T^T/r (. 257^. Jam cum fubjcclum propoficionis univcrfalis fit vel ge- tiaRgurc,
.
.

nus , vel fpecies ($. 242. ) confequcnter & ea, quae per
fentialia

&

non minus
(

per attributa
infunc,
;

( jT.

71)

modum

atcribuci
.

quam

per ef-

genus quoddam fuperius auc inferius , vcl , ubi effcntiale aut attributum commune fuerit, gcnus quodpiam ( J5\ 45. 46), ubi vcro attributum proprium fuerit, ipfam fpecicm A defignabit, dc qua C pra?dicatur. In cafu pofteriori pcr fe pacet ,qua:dam ipfius A cffe fimul quxdam ipfius C. In priori cum integrum A fub ipfo C contineatur, etiam quaedam A in codem contineri dcbcnt , confcquencer qucedam A erunc fimul quardam C. Qaod icaque de quibuidam afrirmatur vel negacur , idcm quoquc dc quibufdamC affirmari, vel ncgari poceft . Quodfi omne A denocec fubjeclum fub toca quadam dctcrminacione, prcedicacum C vel modus cft , vel relacio, vel quidpiam , quod inftar modi incft , adeoque vicem cjus pra:itac ( . 258). Enimvero

gcncra

&

fpecies detcrminancur

70 J

erit

vel

quoniam fubjcctum fub data quadam deccrminacione fumcum conftituit ccrram quandam fpccicm modi & rclationes, qua:que illorum vicem prceftant , refpeclu hujus dcccrminationisinftaractributorum funt Valent igitur in hoc quoque cafu , qua: modo demonftra( JT. 6$ )
5 .

ta funt
-

a-quilater* fnnt circuk infcriftibiles . Jam vero conftat, omnts figuras qv.i. E- g r tbriUteras habtre fummam angulorum qttatuor tcclis xtptaltm. Inde igitur fequitur, quod-V<<edam figurtt habentes ftmmam anguicrnm qu.ituor reilis xqualtm circulo infcriptibilcs fmt . Hicde

in altero. Q!**damfigur

omni

1'ub'e.fto

tanquam

fpecies

defignatur

&

obrem quzdam figurzquadrilaterx&qusdaimfigura habefltes fummam angulorum quatuor re<Ais aequalem funt revera idem fuVectum bis pofitum Similiter fi affirmes
.

fpecie praed catur attributum proprium quo ipfa haec figurarum , per qucd , ii ita viium ruerit , definiri poteft (. 17$ ) ^ Quam-

hoc ipfo iimul patet , quofdam homines effe avaros Quidam enim divites continentur tanquam pars fub integra fpecie fub omnibus divitibus . Quamobrem cum vicifiim omnes divites fintveluti pars
, ,
.

^uofdam

divites efie avaros

cu.Tl conftet omnts divites effe homines

totius

214
totius generis

Tart.

1.

SeH. IV. Cap.

.

II.

vhes

humani ; eius etiam pars erunc quidam divites, acque adeo quidam di. quidam homines hic revera eademindividua denotantes funt denuo idem fub;ectum lub diverfo nomine bis poiltum

&

191.

Torma
Ftcrum modornm-

i-

Si Quoddam A eft B & Omne A ejl C; Quoddam C e/fe B. Item 57 Quoddam A non ejl B & Omne A eji C, Qtioddam C non effe B: quos duos argumentandi modos ob terminum mcdium A

Hinc confequitur:
:

(jf.

336) bis loco fubjefti pofitum eilc in tertia figura patet (%. 344). Sunt duo hi modi tertiae figuras nonnifi diftincta applicatio theorematis modo demonftrati (. 591), quemadmodum fyllogifmi prima: figura: Diclideomni nullo ($. 3S0).

&

T.orum
iiomina
.

393Duohi modi tertia? figurce (orriti Junt perinde ac ceteri (jT. 39o)nomina fignificatus ciTentjalis. Nimirum Difamis dicirurmodus, in quo major

efl:

particulariter affirmans,

minor univerfaliteraffirmans, conclufio par-

Bocardo vero modus, in quo major particulariter negans, minor univerfaliter affirmans & condufioparticulariter negans. Habent nomina eundem ufum, quem nomina anteriorum (J. 390): quod utappareatj
ticulariter affirmans:

exempla fequentia apponimus DIs Quidam dcfti funt invidi

Ar Omnes doc-ti fuut homines ls invidi. dO Erg. Quidam homines non funt prudentes. Ceterum hinc apparet, in his modis fyllogifmorum tertia; figuras medium terminum non continere rationem, unde intelligitur cur przdicatum conveniat fub;ecT:o , quemadmodum in ceteris neque enim ideo homines quidam non funt prudentes vel invidi funt , quia dotti , alias enim de omni do&o defectus prudentia vel invidia prsdicari
;

Am

Boc

Quidam

docti non funt prudentes.

Omnes docli funt homines. ErgoQu dam homines funt

poifet

id

quod tamen

ipfi

experientiae repugnat
0".

Syllogif-

mi

figu-

rx lertia
proprii
.

394univerfalibus cequipollere pofTunt (% 35 5)1 in tcrtia autem rigura major atque minor idem habent fubjeclum C. 344) ifi una prcemiffarum fumitur ut univerfalis, ctiam altera ut univerfalis fumi deber. Erunt itaque affirmativi fillogifmi proprii tertice fgurce in modo Darapti negativi proprii in modo Felapton

Quoniam

propofitiones

propria:

&

E. gr. Syllogifmi proprii in tertia figura funt fequentes

I.

III.

Ifaacus "Hevvtonns eft inventor

methodi

flu-

Arifloteles

non habuit diftindlam rerum cogni.

.'

xionum
Ifxxcr.s

tionem
eft
.

autor Principiorum Philofophias naturalis mathematicorum ErgoAutor Principiorum eft inventor methodi fluxionum

"Hewwr.Ks

magni nominis Philofophus ErgoQuidam magni nominis Pliilofophus non habuit diftin&am rerum cognitionem
AriHoteles fuit
.

II.

IV.
Taulhaberus
Taidhabcrv.s
,

Barovvius

t^evvtonus &c. Mathefin praeclaris inventis ditarunt Barrovius , FVaUifius , T^ewtonus &c. fuere Profeifores Mathefeos
,

Wallifw.s

Keplerus

Hugenius

leibnitius

&c. non fuere

,

Profeflbres Keplerus , Httgenius

leibnitius
.

Ergoquidam

Profeflbres Mathefeos fin prsclaris inventis ditarunt

Mathe-

&c. praeclara in Mathefi invenerunt Ergo quidam, qui prxclara in Mathefi venerunt , non fuere Profeflbres

in-

395Patet ex didlis
(.

389.392)

intertia figura minorem femperejje affirma-

tivam

. .

De
tivam

Figuris

&
pojjir

modis [yl/ogifmorttm
.

&

conclufionem femper partkularem

particularis
(.

Ecidcadcm
in

quod MJw

ep

(%.

392), qux

habcc fyUqgjfprima acquc fccunda worww

fingularc
,

iunpcr univerfalis
Exempla ante

366. 382).
390. 393, regulas illuftrant

tertiafi-

propofita (.

g lir v
-

39*
Syllogifni tertice figur<e in modis

DJamis atque Bocardo

gijmis prim<e
\v.c cft

Darii

C
id

eji

392;: Q^odiam A B. Enimvcro// Quoddam

r
in

quod nctno

ms Ergo Quoddam D jf A e(i B ctnwwOmne A.quod B cft cft B: %^!' dubium vocarc poccft. Jam vcro porro fi Omne A^ zuram

&

Ferio.

Syllogifmus in efi B. Scd Omne

modo

cfqulvalent fyllo- sylhgifDifamis gcncralis m0> Um m

'

eft

C.

eft B } efi C, patcc ctiam Qiwddam C effe A^quod ejl B. Quodfi 'primam cr^o hx propofirioncs, Omne A, quod B e/t , efl B & Quoddam C efl redutlio A, quod eft B , fubftiruancur pro aequipollencibus Quoddam A eft B IkOmne AejiC prodibic fyllogifmus: Omne y quod B eji,eft B. Scd Quoddam C eft A , quod eft B. Ergo Quoddam C efi B , qucm cfTc in modo Uarii paret ( 372. 373 ). Sfmiliter Syllogiimus in Bocardo genon eft B. Sed Omm A eft C. Ergo Quoddam ncrahs cft: Quoddam

tjuod

Quoddam A non eft B, dcnuo parcc Nullum fi B. Quamobrcm A^quod non efi B hic quoquc praemiflis Quoddam A non ejt B & Omne A eft C fubfticuas altcras: Nullum A, quod non eft B, eftB & Quoddam C eft A, quod non eft B, prodibic iyl logilmus. Nullum A, quod non ejt B, ejt B. Sed Quoddam C eft A, Qinjd non ejt B. Ergo Quoddam C non ejt Z3,qucm efle in modo Ferio

non

efi

B.

Enimvero
,

ejffe

(i

pa.cc ( . 371. 373 ;. Idem auhuc evidentius patet tocirdo ita argumentamur

in fyllogifmis fpecialibus.

Nimirum
II.

in

modo

Vifamis Sc

I.

l)Is

AM
Is

Q^idam divites funt avari Omnes divices iunt homines. Ergo Quidam homines func avari
.

Boc Quidam divites non func avari Ar Omnes divices iunt homines dO Ergo Quidam homines 11011 funt avari Reducti vero ad primam figuram ita ionanc
. . .

I.

II.

DA
rl I

Omnis dives avarus eft Quidam homines iunt

avarus
divites avari.

FE Nullus dives,qui non

rl

eft

avarus,

eft

avarus.

Quidam homines

funt

divites,

qui non

Ergo Quidam homines funt avari O Ergo Quidam hominesnon lunr avari Cu:n tiic 'ii lyllogifmo artirmacivo medius terminus fit cffe dizitem a-varum ; in negativo ejfe evidenseft, in hoc quoque cafu , quemadmodum in lyllogifmis 'divitem, y.i non ej} avams cecer" omnibus , me^ um terminum eflexacionem , cur pndicarum conveniac fuo iub ecT:o. idis J'//i'j&:B^.,rrfocrypfisaIiqua , cum medius terminus efle videatur Eftack qui Non igicur mirum , quod in reducendis fyllogifmis in Vifamis 8cBveafdo zd nonefti . 393 ) primam figuram a .0 fe corqueanc Logici nec fumco medio cermino apparence ck recenta conclufione in prima figura prodcat fyllogifmus , cui vis confequentiae ineft .
.

funt avari

397
prima? in DariiSc Fealterutra, vcl utraque pra?,

in co , quod vel miffa excerna fpecie differac a praemiflis fyllogifmorum in prima

Quoniam_ fyllogifmi rh non differunt , nifi

^

tcrtiae figurasa fyllogifmis

^'^"
^i^/r"
m)sterti<t

iif-

VVolffii Logica.

dcm

figura.

Tart.

I.

Seft.

IV. C*p.
;

II.

dcm tamen
logijmi

quivaleat (.329-396,) cryptici in prima (%. 365 ).

etfe

Syllogifmi tertia figura funt

fyU

Apparetadeo, non opus

qua eandem ob rationem de

Syllogif-

, ut peculiaris pro iis figura condatur figura lecunda annocavimus ( not. . jSj j.

Valent hic eadeni

398.
minore

morum
propruTiimrerti<e

Qui a omnis propofitio propria converti poteft^. 351),

prima figura fyll gif }; propriis converfa , prodit fyUogifmus froprius Svllogilmi proprii in tertia figura exempli loco (S-394)propofui ua fe habent in prirna
1.

III.
flu^irijtoteles

jigu-

Ifaacus Tiewtonns eft

inventor methodi

rxzdprinu/ti
,

xionum.
AutorPrincipiorumphilofophiaenaturalismachematicorumeft lfaacus?\.evvtonits Ergo Autor principiorum eft inventor methodi fluxionum.
II.
B.trrcvvitts
fin

re'

non habuit diftiniftam rerum cognitionem. Quidam magni nominis philofophus fuic
Arifioteles
.

Ergo Quidam magni nominis philofophus

nonhabuitdiftinctamrerumcognitionein. IV.
Taulhabtrus
,

Mathe, T^evvtonus inventis ditarunt Quidam Mathefeos Profelfores fuereB^--oi/;/, Watlifius , 2\evvtonus &X.
,

WalUfius

&C

Kcflcrus

fiugcnius

Lcibnitiut

prsclaris

&c. non fuere Profeflores

Quidam,
runt
,

qui praeclara in Mathefi invenefuere Faitlhabcrits , Kcflerus , Hugt.

LeihnjtiusScc
itl-

Ergo Quidam Mathefeos

iin praeclaris

Profeffores inventis ditarunt

Mathe-

niv.s ,

Ergo Quidam , qui prsclara in Mathefi venerunt , non f uere Profeifores

399minus evidentes fyllogifmis primce Demonmitertia ftratum jam eft ( . 388 ), fyllogifmos prima: figura? fuam fecum ferre pgime evidentiam Enimvero vis confequentia: in fieura tertia vel pendet ab xc\ ?^ mi2 cum iyllogilmis primce figurce (.389^, vel nititur prinevidemes cipio per ie non manifefto ( . 391) per rcduttionem ad primam figufyllogifSyllogif-

Syllogifmi tertio? fgur<e funt

&

misprivice.

ram nova ratione inftitutam demum patet (.396 ) } confequenter in utroque cafu fyllogifmi tertia: figurx evidentiam fuam mutuanturaprima . Syllogifmi igitur tertix figurce funt minus evidentes fyllogifmis primse
Equ'dem non ignoro
,

foachimum JungSum , virum magni nominis, qui fuo tempore unanimi omnium intelligentiumconfenfu Demonftrator optimus habebacur , in Logica Hamburgenfl lib. 3. C. 10. 5. l8.monere, quod infecnnda&- tcrtia figura fefe naturali frxdicationc concludatitr , qnod frxternaturali in frima colligitnr . EnimverO rationem frxdicationumfrxiernaturali:tm , quas vocac , ipfe allegat redu&iones confuetas fyllogifmorum tertiae fecundae figurae ad primam . Cum veroiftis reducftionibusnon fic opus , led a nobis aliae fuerint oftenlae (. 384. 389. 396. 398;, quibus infolitae iitae praedicationes evicancur, &quas ex parte agnofcit iple fnngins c- iz.. ia; non obftat nobis Jungiana ratio , nec viri ceteroquin f erfpicaciflimi ludicium . Dabimus oculatam fidem . fungius fyllogifmum in Cannshcs c. ii. . 11. 11. ua reducit ad modum Celarent communi more , ut praeter metathe/in feupraemiffarum tranfpofitionem utatur duplici converfione fimplici , quam vocant fcholaftici . Ita enim argumentatur -

&

CAm
Es

Omnes

credentes falvantur

Nulli Diaboli falvantur . trEs Ergo Nulli Diaboli credunr . Ita vro fyllogifmum reducit ad figuram primam. Sumit
ii

minorem

loco majoris Tiul*

Viaboli fatvanf.tr

&

CE
IA

argumentatur Nulli, qui fahantur, funt Diaboli.

fic
:

Omnes

credentes falvantur

rEnt Ergo Nulli crcdentes funt Diaboli Ergo Nulli Diaboli credunt

Enim-

. .

. ,

De
Enimvero
nos

Figuris

& modis fyllogifmorum

.

217
,

iftis

ambagibus non habemus opus

argumentantes
(

Retinemus minorem

retinemus

conclulionem ; habct lormam,

m.vori fubfticuimus propoiitionem aequipollentcm,

ita .

qux minime coattam

384J.

CE
1A

Quicunque non ialvantur,

ilh non credunt

Nulli Diaboli falvantur. rEnt Ergo Nulli Diaboli credunt tnbuendum , Medius terminus hic aptc delignat rationem cur praedicatum fubccto Noa rninus confi is itatim in prima figura fuiffet formatus ac forma , fyllogifmi cft nec alia Viftmit modis in funt tertiae tigurae qui fyllogifmi ratio, fi torta vulgoeft argumcntandi Exemplum tale aftert ~}ungiux loc. cit. Jifreducuntur figuram primam ad Bocardo, Oque BO Quoddam elementum noneft vifibile cAr Omne e lementum eft corpus dO Ergo Quoddam corpus non eftvifibile v Reduvlionem ita inftituit inmodo Darii
. ,
.

DA Omne
rl
I

elcmentum

eft

corpus.
."

Enimvero nos num (-396).

iftis

Quoddam non vifibile eft elementum Ergo Quoddam non vifibile eft corpus Ergo Quoddam corpus eft non vifibile. Ergo Quoddam corpus non eft vifibile ambagibus non habemus opus modo rectificemus medium
.
.

termi-

Ita

nimirum argumentamur in Ferio FE Omne elementum invifibile non rl Quoddam corpus eft elementum
.

eft viflbile

invifibile

Ergo Quoddam corpus non

eftvifibile.

Non nego Logica naturali utentes uti fubinde fyllogifmis fecundx ac tertiae figurae ; cufed non alia ex ratione utuntur , quam ob quam crypticis eofdem uti contingit minor pleratiocinandi praxi dedi in Nimirum jus exemplum in iuperioribus ( 385) rumque propofitio primo loco formatur, nulla adhuc habita ratione mawis , quae accedere debet U-bi igitur ob terminum communem memoria nobis fugeerit ma^orem, hac

ea torma occurrit , qua eandem memorae mandavimus Minirre attenti ad formam fyllogiimi , eandem retinent , prout fuccurrit , nec in sequivalentem demum tranimutant Cur autem ideo pro omnibus fyllogifmis crypticis non conftituantur modi argumentan.

di,

in fuperioribus

didum

eft

385).
.

$ 4^ Figura perfecla dicitur ,in qua omncs propofitiones infcrri pofiunt: Figvra perfec,.v imperfecla contra, in qua non omnes inferre licet. Omnis propofitio eft vel unuerfaliter affinmns vel univerfaliter negans , vel parti- Z? imper,

cuiariter arfirmans, vel particulariter negans { 259; fub particulari vero hic fimul fetl<f decomprehenditur fingularis . Unde ea deminn figura perfedta cenfetur , in qua conclufio- jinitio. nes fyllogifrnorum lunt univerlaliter affirmantes , 8c univerfaliter negantes , <k particulariter affirmantes , particulariter negantes , fingulares
:

&

&

&

Figtira prima

eft

perfecia

401. fecunda
.

&

tertia funt imperfec~i<e

Prima

rigura.

fyllogifmorum figura omnibus conclufionibus infercndis

fufficit ( .378,);

primactn
-

fccunda nonnill negativis(. 381) & tcrtia nonnifi particularibus in- fila pertcrtia / ccta lervit ( jj\ 395 ). Eft igitur prima perfe&a , fecunda vero

&

funt impcrfedtaj
rlflimae
.

( .

400^.

particulares funt rariores , imo pofteriores rain iis docettir, quid fulvec-to vel abfolute vel fub data conditione feu determinatione conveniat ( 121. Difc. prael.J. Evohantur elementa Euclidis aut noftra Matheleos univerfae elementa : non ibi propofitiones particulares , quae plerumque indeterminatae funt , nec negativas, nifi perpaucas repenes . Atque adeo multo magis patet , nos figuris iftis imperfectis carere pofle in praxi . Quodfi cnim contingat, ut veluti fponte fua nobis offerat fvllogifmus fecunds atque tertia

In Scientiis propofitiones negativae

Scientiae

&

enim univerfalium

funt

&

kk

figura:

2l8
figurx
in

Vart.

1.

SeB. IV. Cap.

II.

(iiof- 199), de confequentia , qua: in iftis figuris per fe evidens non eft ut primafj. 588. 399), fcrupulus fuboriatur ; perinde ac in fyllogifmis crypticis fierf folet , quos inter c%: iftc locum obtinet(S. 3S5.397), ad conclufionem Cv medium terminum attenti nullo negotio formamus lyllcgifmum in prima (. 375) , minus coacta

&

praedicatione feu namrali

quam

vocat f*ngiHi

iti

pramiiflis

Sc

eadem

conclufione re r

tenta(wf.

. 399)

JT.

402.

Monitum
de

Vetcres cum Anftotde agnovere, fundamentum artis ratiocinandicffe Diftum de omm & nnllo & hinc prodire quaruor modos fyllogifmorum
prima? figura:, quibus fua per ie conftat evidentia: quae lingula a nobis porro agnofcerent, proporuere in anreccdentibus deinonftrata earum in poffeconverti per fyilogifmis prima: figursconverfitioncs
.

nibitsfyl-

logifmo-

rum

Cum

&

fionem prodirc alios argumentandi modos; hac via incidere in modos rertux, quos per rcduc4ionem ad figuram primam figura? fecundx In fignificatu iraquc effentiali habita opc converfionis demonftrarunt cjuoque fuit harum reductionum ratio, defignato converfionis modo per confonantes, nec non modis figurarum fibi mutuo refpondenibus per confonantes initiales. Enimvcro quoniam nos iftis reduftionibus non demonftrandis modis figurae primce ckfecunda; , icd hos in iumus ufi fyllogifmorum crypticorum retulimus ideo quoque penes numerum nos nullus eft conionantium ufus Si cui alio fine non inutile viium fucrit fignificatum iftorum nominum eirentialera integrum cognoicere; is eumex hbellis magnonumeroobviis perat Nos non tradimus a icopo noftro aliena, nec quae in fpemfutura: oblivionis addifcenda.

&

CAPUT
De
.

111.
.

Syllogifmis compofitis
405.

syllogif?ni

\Ylkgifimus compofitus eft

eft

cujus veluna, vel utraque pra?miffa non

com.

propoiuio categorica.

pofiti deitiitio

Opponitur enim fyllogifmo categorico , qui idem fimplex dicitur (. 361 ) Unde in numerum fvllcgifmorum compofitorum referendus non eft , cuus prxmifla! func E. gr. Si ita argumenpropofitiones copulativa; , etfi copulativa propofitio fit compofita ftimum: Sed Ve us esi Uberrimus , 6" fapientijfimus ; iiie nc>. tam::: P* unque eft HLerrimus , c> fafientijjimus Ergo Vei:s nm vuic nifi oftimum : Syllogifmus categoricus eft iri modo Daiiiprimx figuras ( . 373;. lletinemus fignificatum terminorum receptum, quan.
:

&

&

tum
Syllogif-

falva veritate fieri poteftcS. 147.

Difc

prael.j.

mi bypQ.
tbetui
dcfniiio

44Qucdfi major fucrit propofuiohypothctica,_/y%?/7/ bypotbettcus dici:ur. Vocatur ctiam fiylhgifimi.s co/iditionalis itcm conntxus
.

E. gr.

De

Figuris

&

modis fy/iogifmorum

219

fjpientifjimns , non vult nifi E. gr. Si quis ita argumentatur : SiVe's tft& liberrimus t iibcrrimtts , f.tpientifjimus Ergo Vei.s n.-nvult nifi qnod optiqnod ottinifin. yitqui Dcus est mxm; Syllogifmus hypotheticus eft, quia propofitio ma or hypothetica (J.nii).

&

&

&

. 405. antecedens hypothctica dicitur propofitio , qua? par- ^tntzcepropofitione In ticulam conditionalcm habct , feu qua: conditioncm de fubjeclo cnun- dentis

&

prxdicarum tribuitur, vcl ab eodcm removctur aut confequen quid c(fc affirmatur , vcl negatur ; Confequens vcro voca- t!S dc$~ aliud fub qua mUo tur propofitio, in qua prxdicarum fubjedtoifti tribuitur, aut qua aliud quid efle affirmatur , vel negatur
ciat, fub

qua

ipfi

'

liberrimns , E. gr. Ill propolltione hvpothetica , fi Veus eft ftpientijjimus , nonvultniftquodoptimiim , antecedens dicitur propofitio categorica, Veus efl liberrimus , ftpicnlijjtmns ; conlequens vcro propofitio categorica altera , Veusnonvnitnifi quod optimum

&

&

&

&

Pon; dicitur

membrum
j

eadcm habetur

. 406. aliquod prxmiffx, quod ita repctitur , utin Quid poremoveri autcm , cuius contradiftorium afleritur. ni^quid

E. gr. Poni dicitur antecedens propofitionis hypotheticae , fi propofitio categorica , qua removeri conftat , repetitur, veluti fi in exemplo prascedente ailirmamus, Veumefje lHerrimma dicatur fjpientijjimum Poni dicitur confeqtiens , fi affirmatur , Veumnonvelle , nifi quod optimum . Enimverofi dixeris: ^tutdics eft , autnoxeft , Sc negaveris ejfediem; tum removeri dicitur antecedens : Quodfi negaveris, effe noEtcm , ren.overi dicetur comequens

&

&

47,

Si in fyllogifmo bypothetico antecedens ponitur

ponendum

qttoque eft con.

Funda-

quoque e/t antecedens tnentum ft Etenim fi anteccdens ponitur, propofitio catcgorica , qux codcm cpn- fyUgifii tinctur, ita repetitur, prout mcmbrum propofitbnishypothcticx con- yPot "e~ flituit (.406). Quare cum propofuio ifta contineat ccnuitionem , ob quam fubjcclo conicqucntis prxdicatum tribui dcbct vel ab codem removcri ( . 405 ) antcccdente pofito , conditio ifta admittitur, adcoque ctiam confcqucns admitti debet , confequenter in conclufione rcpetcndum,prout in majorc continctur. Poncndum igitur confequens, pofito antcccdcntc ( . 406 ).
fequens
;

vero

confequens

tollitur

tollendum

&

Quodfi rium cjus

tc

in

minore confcquens

tollitur

vel

afleritur,
,

quod

in

propofitionc catcgorica,

prxdicatur ( . 406). Cum mitratur, fcd negetur, quod in ea afflrmatur, vel contra afiirmetur, quod in ea negatur ( . 288 ); nec antccedens admitti poreft, quo pofito poncndum erat confequens, vi num. 1. Erit igitur & ipfum tollencontinetur

removetur, contradicloqux confcquenadco propofitio ifta non ad-

dum
cuens
.

C .

: Si verum efl antecedens , vtricm etiam efl confeverum , admittere etiam debes , confequensefeverum: Si r.egas , confequens ejft verum , negare etiam debes ameccdens efle verum , admiflbenim antecedente tanquam vero , admittendum quoque erat confequens tanquam veruin, quod repugnat Enirnvero nondum iequ tur , quod etiam fnbUto antccedente tolii dcbeat confcquens, cum confequens ex alia ratione poffit efle verum E. gr. propofitio hypothctica eft , /? ghbus tigneus ex lurri dcUbitttr , ttUrrimt movetur Quodli ergo ponis , gbbum ligneiim ex tnrri in

Omnis

406 ). propofitiohypothetica ita exponitur

anteccdens ejje

Quodfiergoadmittis,

fU-

zzo
f Unum de Ubi
.

Vart.

I.

SeH. IV- Cap.

.

///.

J ponendum quoque , quod ceierrime moveatur um in fUno celerrime mozeri , tollendum quoque antecedens

confequens , globum Hgntquodcx turri dclaffns motum ifium ecquijherit Enimvero licet tollas ar.tecedens , quod ex turri deUtfus motum acquifiverit , non tamen ideotollendumconfequens, quod globus alia ratione motum celerrimum acquirere poflit Sublatione antecedentis non tollitur conlequens nifi in cafu admodum particulari , quem in iequente propoiitione determinamus
Si tollis
,
.

408.

Fumkmentum
partuu-

Si antecedens unicam contineat conditionem fub qua pnedicatum in confequente fubjeclo tributum eidcm convenire pofftt; fublato antecedente , tol,

\ en

jum q U oque

eft

confequens

Si

negas: conccdendum erir, fublaco an-

tecedenre,adhuc convenire pofTe fubjcclo prxdicatum, quod ei in conEtgo antecedens non continer unicam conditiofequenre tribuirur nem , fub qua prsdicarum tn confequente fubjeclo tributum eidem convenire potcft: id quod hypotefi repugnat
.

E. gr. In propofitione hypothetica , filafh cficalidus, caUfacit , antecedens Ufis efi calidus unicam continet conditionem , lub qua prardicatum caUfacere fubetto Ufidi tribui poteft. Quamobrem fi neges Ufidem efie calidum , negare quoque debes , quod caUfadat SimiLirer in propofitione hypothetica , fi aqua igni imfmitur , ebullh , antecedens unicam continet conditionem unde remoto amecedente coniequens tollitur
.

409.
,

Modifyllogifmo-

Modi

fyllogifmorum bypothetkorum nonnifi duo fttnt

quibiis bi fyllogifmi

generales refpondent:
I.

rum bypotbetico.

nm

y
{

U
efl.

Mtecedens

eft

etiam confequens

Si antecedens

eft

etiam confe(

quens eft.

Sed antecedens eft Ergo etiam confequens

Sed
eft

confequens non ejt

eft

Ergo antecedens non

minore, ponendum quoque confequens adcoque habcmus modum primum Simiii407 ), in minore , tollendum quoque cft antccedens ter fublato confequente Quodfi in conclufione f. 407^, adeoque modum habemus fecundum antecedens contineat unicam conditionem , cur prajdicatum in confeqt,oquente eidem tribuituri propofitio hypothetica , ft eft >, non eftB, quoque noneft que eft C, aequipollet alteri (. 278): Si C. Quodft ergo hanc illi fubftituas , pofico antecedente ponetur confcquens, ncmpe fi admittis A non effc B, admittendum quoque erit D non elTe C. Continctur adco fyllogifmus fub modo primo , quo pofito nequc adeo opus eft, ut modus peantcccdcnte ponitur confequens

Etenim

pofito antecedcnte in

in conclufione

(.

culiaris pro cafu ifto particulari conftituatur Logicinon habent ntft duos modos fyllogifmorum hypotheticorum, atque adeo patet , ex. eadem ratione procaiu tertio modum peculiarem non conftitui , ob quam nos fupra defentertia conitituatur ( . 384. 385. dimus, nonopuseffe ut figura fyllogiimorum fecunda

&

1*9- 39i )

410.
nit

Tiomini

Modus fyUogifmorum hypotheticorum, qui pofito antecedcnre po-

Modcrum

..

De
nit confequens
,

SyJlogifmis compofitis
:

221
qui fublatO confc-

dicitur ponens

contra vero modus

lubet
II.

quentc tollit antecedens , dicitur tollens \Jt modorum difcrimen rectius appareat , fub;icere
I.

excmpU modi fomntis

1.

exemfU modi
1.

tollentis

."

Si

Deus

eft

liberrimus

non vuk

nifi

optimum.

Si

Deus non

facit

optimum , non

eft

fapien.

tilliinui

Sed Deus

eft

liberrimus
vult

Sed Deus
.

eft

fapientiflimus
x.

Ergo Deusnon
Si lapis

nifioptimum
1.
,

Ergo
Si

tacit

quodoptimum.

non eft calidns non calefacit Scd lapis non ert calidus Ergo lapis non caletacit
.

lapisnoneftcalidus, non calefacit Sed lapis caletacit

Ergo
fi

lapis eft calidus

Eodem quoque modo argumentamur,

fulvectum
Si fol
,

antecedentis

Sc coniequentis

non
.

fuerit idern

\. gr.
I
.

in in

modo fonentc

2 . modo tollente
Si fol

movetur
movetur

ecliptica, tempeftas

movetur

in

xquatore, tempeftas anni

auni vanatur

eadem

Sed

fol

in ecliptica

Ergo tempellas anni variatur

Sed tempeftas anni non eft eadem Ergo fol non movetur in aequatore

411.

minore anteccdens & in conclufione confcquens in poncntc , Compennec in minore confcquentis , in conclufione antecedentis contradiclo- dam u n '* rium rcpcti fit opus in tollente ; compendiofe fubfumimus in ponente ^ Ergo atqui verum efl prius vel antecedens , & inferimus pofterius ,five confequens , contra in tollente fubfumimus Atqui falfum efl pofterius ,

Ne

in

'

&

&

infermus

Ergo
.

&

prius
:
.

E. gr. Ita

vemm

efifritts

argumentamur Siflmoveturinecliptica, tempeftas anni non femper eadem Atqui confeqnens Ergo & fojierius Vel Atqili verr.m eji anteccdens ErgO
. : .

&

412.

Si aniecedtntls

&

confequentis

idem fuerit fubjetlum

&
;

in

ponentibus fyllogifmi

fradicatum antecedentis , in tollentibus pr<edicatum confequentis fumatur hypothetamquam fubjeclum , in illo autem prtedicatum confequentis , in boc pra- tUi ad P~ P dicatum anteceaentis eidem adjicitur tanquam prtfdicatum retenta con- ~i pnmam //> , r v.. r ijl, r r minore , propoptio /tc formata fubit vicem majons Clufione Jy''Og>f- f AC ile re'

&

&

tnus bypo'b?ticus

abit in categoricum primce fgur<e

Cum

enim

in

modo

dmibiks.

poncntc minor fit antccedcns , conclufio confequens (.410^ & confequuitis arque antecedcntis idem fubjedtum per bypotb. minor&conclufio idcm lubje&um habent, adeoque ad formam rigura? prima quadrant ( . 375 ). Enimvero in eadem figura medius terminus eft fubjeftum majoris&prtfdicatum minoris ( . 344). Quamobrcm ut prodeat major, praedicatum antecedentis fumi debct tamquam fubjeclum; pra;dicatum confcquentis tanquam prxdicatum. Similirer in modo tollcnte contradicTorium confequcntis minor eft, contradiclorium anrecedentis condufio ( .410 ) Quamobrem cum antecedentis & confequentis idem fit fubjedlrum, per bypotb. idcmque iti contradicloriis retineacur ( 288 J ; minor & conclufio dcnuo idem
.

fubje-

22

7W/.

/.

JV5. IV. Cap.

III.

fubjectum habent,adeoque ad formamfiguracprirna: quadrantf^. 375 ), Enimvero in eadcm figura tcrminus mcdius eft fubjeclum majoris prxdicatum minoris ( . 344)- Quamobrcm ut prodeat major , pracdicatum confcqucntis fumi dcbet tanqufam fubjectum & prxdicatum antecedentis tanquam praedicatum , ut formetur propolitio major fyl-

&

logifmi categorici
. gr. Syliogifmi hypothetici exempli loco
I.
(

S.41O

propofiti in
eft

prima figura
III.
is

ita fe habeitt.
facit

Quicunqne
Deus
eft

eft

liberrimus

, is

non vult

nifi

op-

Quicunque

fapientiffimus 3

quod

eft

timum.

optimum.
Deus eft fapientiffimus Ergo Deus facit , quod
IV.
eft

ErgoDeusnon

libernmus. vult nifioptimum

II.
,

optimum.
calidum .

Quodcunque non

eft calidum Hic lapis non eft calidus Ergo hic lapis non galefacit
.

id

non

calefacit.

Quodcunque

calefacit

id eft

Hic lapis calefacit Ergo hic Iapis eft calidus

Torumaqmpollen.
tta

413-

Liim

eategcricis

Apparet adeo , fyllogtfmos hypotheticos , in quibus antecedens confeq tiens \dem b ab en t fubjeclum , rtquipollere categoricis in prima figura : id quod non mirum , cum omnis propolitio categonca ad formam hypotheticae reduci poffit ( j?. zi6)
.

&

Pro his adeo lyllogilmis non opus erat condere formam hypotheticorum

LvictenEviden-

.'

Quomam

4H'
in

fyllogifmi hypoihetici

quibus antecedens

& confequens

idem

rumfyllo.
gifino-

habent fubjeclum , oequipollent catcgoricis in prima figura ( . 413 ) lheHco^ fyllogifmi autem categorici in prima figura evidentiam fuam mutuantur a Dicto dc

omni

&
,

nullo

rum

de omni

&

380);

illi
.

fftiam

hypothetici a Diclo
fyllogifmi

nullo evidentiam fttam

in quibtts

mutuantur

Enimvcro

quo-

que

ceteri hypotbetici

antecedens

fubjeclum, per Diclum de omni& mtllo fttnt ditur. Omncs illi fyllogifmi in modo ponente nituntur hoc gcnerali: ubicunque ponitur antecedens , ibi ponendum quoqtte efl confeqttens. Atqui
hic ponitur antecedem

confequens dtverjum habent evidentes: id quod ita often<5f

410

).

Similiter
:

Ergo bic ponendum quoque omncs illi fyllogifmi in modo

.

efi

confequens f .
efi

407.

tollente

nituntur hoc
antecedens.

generali

ubicunque
tollitttr

toliitttr

confequens
.

ibi qttoque

tollendum

Atqui

tollendum efi antecedens gcnerales funt evidenrcs per Dictum dc omni& nullo(.346. 347) Qiiamobremcum hyporhctici fpccialcs non formentur nifi per applicationi.m illorum generalium in
hic

confequens

Ergo

hic quoquc

(.407.410). Jam vcro

hi

fyllogifmi

datoquolibct cafu; ideo quoque iidcm cvidentiam fuamaDiclo de omni & nullo mutuantur.
fyllogifmishypotheticis non fcre Iocum , fublatodifto de omni nifi beneficiofyllogifmorum generaliura , quinon fu:.t nifiquaedamapplicatioDidti de omni nullo. Quod enim aihrmaturdeomr.i propofitione hypothetica ( . 407 ) ; id etiam affirmari poife de quacunque fumitur vi Di<fti de omni ( . 346 ) Ha.fcemus adeo fyllogifmos categoricos generales in prima figura , quibus ducibus formantur hypothe-

Imopatetex

di<ftis,

&

nullo,

cumnon formentur

&

De
:

Syllogifmis compofitis

223

etfi reducantur, etfi reduclionon fit prorfus impoflibilis Atquehmc etiamaccidit , ut , Logicanaturali in ratiocinandonon atteudamus nifiad Divtum deoinniCScnullo ( 353} iyllogihnis tamen hypotheticis faipiflimeutamur
.

Ceterum cumfvllogifmi hipothetici, etiamilli, qui diverlum habent m antecedengeneralium m pnmafigura formentur , astt & confequente fubje&um , vi lvllogifmorum queindc evidentiam fuam habeancs nonopuseft, ut mcaiufingulan ad pfimaro ;figurarn
tur
.

fyllogifmis hypothecicisaccidit : fed inanothetici in cafu fpeciali. Id veronon modo in doc-lnnadeconlequentiis linmediausexemliisquoque cafibus plurimis quemadmodum in fuo tempore in Metaphyfica , pra-iertim Ontologia , dabimus lyllogifpla Plura occurrcnt ihferrfrvideninosgenerales, quorum vi in cafibus fpccialibus inferuntur , quae nulla forma

&

diverfum habtant fubjeUum& fyllogifmus hy- Syllogifpotheticus ad primam figuram reducendus i integrum antecedens conftitui deJJ^^J Etenitn rcccnta conclufione, antccc- c bet determinatio fubjeili in majore m
Si antecedens
.

& confequens

dcns intcgrum fpeccari debct tanquam mcdius terminus,cum cx con- f p inum clufione cxulct (.537). Quamobrcm cum antcccdcns ic inccgra pro- difficukev poticio , & in prim:i iigura mcdius tcrminus fubjcctum majoris cfic reducibi.
dcbcat (
.

34.4J; illud

( . fyllogifmi hypothetici , quorumfub;etum in antecedente ac confequente diverfum eft , dilhculter ad primam reducantur , quemadmodum vel tentanti patcbit E. gr. In exemplo modi ponentis f 5. 410 ) infefimus, ttmfefiattm ftatam variari itbtrt , quia Sol in ediftica movetur . Ut hoc medio termino conclufio in pnma figura infcfatur , ita ar.

minationis fubjecti Atque indeeft, quod

majorcm ingrcdi ncquit 228 ).

niu*

fub forma dctcr-

k*.

gumentandum
Quacv.nqttt temfcftas a motn Solis in eclifticapendet , illa variari debet Sed temfcftatcs ftatx a motn Solis in ecliftica fendent .

Ergo

tcmfeftates ftatx variari debent

:

Similiter in ponente ita argumentantur

Si homincs feccant
,

mundus
.

qtti cxiftit ,

non
.

Atqui verum

efi frius

ErgO

&

eft

oftimus

fofteritts

Ex eo itaque , quod homines feccant , inferunt , mundum httnc non efle oftimum Ut hoc medio termino eadem conclufio in prima figura inferatur , ita argumentandum
.
:

"Hullus munditi

in quo homines feccant

eft

efl

oftimus

Sed

hic

mundus

mundus
(

in quo homines fcccane

.

ErgO bic mundus non efl oftinius In excmplo modi tollentis . 410J inferimus, Solem non moveri in aqtiatore , quia temfefiates fiatx -jariamur Ut hoc medio termino conclufio in prima inferatur , ita argumentandum: Cuicunque motui Solis tcmfeftatum fiatarwn variatio repugnat } (0 Sol non movctur aut , R mavis,
.

is

Soli tribui non fottfi

Sed

motui Solis in aquatore rcfugnat temfefiatum fiatarttm variatio . ErgO Sol eodem non movetur , aut , fi mavis , motus in xqnatore Soli
;

tribtti

ncqttit

Quodfi nullus prorfus crypfi relinqui debet locus

7\_itllus

fyllogifmus ita formari debet

variatro
,

motus

ctti

refugn.it temfcftatum ftataritm

Soli eft tribuetidtts

Sed Motus

ErgO
Patet

equatore eft iftiufmodi motns , cuivariatio temfeftatum ftatarumrepugnat Motv.s in tequatore non eft Soli tribucndus ,
Solis in

utique

ex

exemplis
,

allatis

in

eo cafu, ubi antecedentis

&

confequentis fubje.

ctum eftdiverfum non eadem facilitate reduci fyllogifmos hypotheticos ad primam figuram, quo reducuntur ceteri qui pertinent ad cafum oppofitum ( .411) Enimvero modo quis in propofitionibus a;qu poIlentibus formandis fuerit verfatus , ei nunquam im,
;

poffibile erit fyllogifmos

quofcunque

in

primafigura condere

in

quibus nihil occurrit,

,,

quod aures

oftendit

.-

416.

Syllogifmus disjuntHvus cft, cujus propofitio

major

2Seft

disjuncliva

ffividefi.
nitio.

E. gr.

22 4

Tart.

ScR. IV- Cap.

infcipfa.

UL

E. gr. Dis'unftivus cft fyllogifmus , fi ica argumentamur jtnima aut habet rationcm e xiftcntix fux in feiffa , ant in alio ,

Sed non halet rationemexiftentix Irgo eam habet in alio .

/".

417.

fnnda tnentum
jy>lZ<J-

terum

Si propofttio disjuncliva duobus confiet membris , uno pofito , tollitur aluno fublato ponitur aherum : fi vero conftet plunbus membris , uno

&

poftto, tolluntur

cetera&

ceterisfublatis ponitur

disiurcii-

t onitur indeterminate ceterorum

unum

Nam

unum; uno autem fublato , propofitione disjun&iva af-

vornm.

firmatur, ex pluribus prsedicaris unum tribuendum necefTario efle fubjecloj fed non detcrminatur,quodnameorum ipfi tribuidebeat(.3i6).

Quare

cto, hoc

fubfumtione determinetur, quodnam debeat tribui fubjefi unum membrum ponatur (. 406); hoc ipfo membrum alterum vcl , fi plura fuerinr, membra cetcra tolluntur Et viciflim fi determinerur, quod fubjeclo non convcniat, hoc eft, fi unum membrum tollatur(. 406); hoc ipfo membrum altcrum, aut , fi plura fuerint, membra cetera indeterminatc ponuntur , ita ut quidem certum fit eorum unum convenire fubjeclo , nondum tamen conftet , quodfi

in

eft ,

nam

propofitionis dis un&ivse, imo ex notioneconfufa , quae exemplis fingulis adhsret, patet vis illationis ; ideo quoque fyllogifmi dis:un6tivi lunt admodum evidentes , quemadmodum exempla palam loquuntur , mox in medium afterenda
;

illorum conveniat. Quoniam ex ipfa ftatim definitione

41S.

Scholion

de propo-

iisvmfl'
viincotn-

vhia.

Quodfi pra*dicata in propofitione disjun&iva enumerata ita fuerint comparata , ut omnia fimul a fubjeclo abeiTe poflint , quo in cafu incomP^eta e ^ & formam faltcm disjunftiva mentiturC. 316) ; tum qui^ em uno P^ to 3 tolluntur cetera; fed uno fublato non ponitur alte* rum j vc l ceterorum unum: id quod finc probatione patet. E. gr. Si dixeris: Tctrus aut fedct , aut ambulat atque fubfumas Mqni fedet-, tum uti, ,

quefequitur, quod non ambiUet , vi principii contradic-lionis , quo idera fimul efle Sc non eflenegatur. Si vero fubfumas, Mqni non ambulat ; non inde fequitur , yuod fcdeat . Poteft enimftare, cubare, faltare&c. etfi non ambulet Enimvero ut ainhiguitas tolleretur , incompletas iftiufmodi propofitiones ex numerodis;unitivarum per definitionem uoftram exclu^ fimus (. ji6J .
.

419-

Modi fyU

jrlodiigiturfyllogifMorum disjuntlivorum generalibus bifce (yllogifmis contineotu*.

)!Iivq~-

Aut

eft

aut

eft.

Aut

eft, aut

eft.

rum

Atqui

eft

Ergo B non
vel

eft

Atqui A non Ergo B cft

vel

eft.

Atqui B eft. Ergo A non

Atqui B non
eft

eft.

Ergo

eft

3.

Aut

. .

. .

. . .

De
3

Syllogifmis compofitis

2.25

Auc

A cft

auc

B cft ,

auc

C cft &c.

Sed A non eft Ergo auc B cft

auc
5-

C efc
,

&c.

ScdAeft. Ergo B & C non

Aur A cft, auc B

func
4.

Auc A efr
Sed

auc
,

eft,

auc

cft

&c.

A non efc Ergo C efc

B efc B non

auc
cfc

C
&c.

cfc

&c.

Exemplis
1.

res fit manifeftior: *

Aut animaeftfubftantia fimplex , aut compofita

Aut animaeftfubftantialimplex,aut compofita

Sed

eft

fabftantia fimplex.
.

Sed non

eft

trgo noneftcompolita

Er g
aut a finito , aut ab infinito productus .
.

cft

compofita fimplex .
4eft ens a le
,

3.

Aut mundus

eft

ens a fe

Aut mur.dus
Sed non

aut a finito , aut ab mfinito produ&us .

Sed produdus

eft

ab ente infinito

Ergo nec a

fe eft

nec a finito productus

5-

nec productus abentefinito Ergo produilus eft ab ente infinito .

,

eft ens a fe

Aut elementacorporumfunt

lubftantiae fimplices, aut

atomi materiales

aut mafTaefimila-

res in infinitum divifibiles Sed non funt atomi materiales.

Ergo

lunt aut fubftantiae fimplices, aut rmffa: fimilaras in infinitum divifibiles.

vel

Sed funt fubftantiae fimplices Ergo nec atomi materiales , necmaffae fimilares in infinitumdivifibiles
Syllogifmis iftiufmodidisjundtivis indemonftrando fspilfisneutimur
revocari poflint
,

etfiad categoricos

420.
,

Si membri

quodponitur

, ,

vel tollitur

pnedicatum fumatur pro medio

Sylhgtf-

termino

retenta cenclufone

fyl/ogifmus disjunclivus abit in fyllogifmum pri-

morum
dlsu:,'" t -

m<e fgura
efl

. Sunc enim propoiitiones quipollenres , Aui Aefi^ aut B nma Quodcunque eft A, illud non eft B, itemque Quodcunque non ejl A, . dlud eft B. Undc in prima rigura ica argumencamur pguram

&

I.

2.

reduclio

Scd hoc non efc A. Ergo hoc efc B. Si plura fuerinr mcmbra , rum quae una ponuncur , vel tolluncur pro uno membro haberi poflunc, acque adeo cafus ccceri fub his duobus una comprehendunrur: Exempla fyllogifmorum diYunctivorum modo fS.419 ) allata in prima figura ita fe habent:

Qnodcunque efr A , illud non Arqui hoc efc A. Ergo hoc non efc B.

cfc B.

Quodcunque non

efc

illud efc B.

i.

Quicquideftfubftantiafimplex, illudnoneft Omnis fubftantia, qux non eft compofita, compofita . fimplex eft Sed amma eft fubftantia fimplex . Sed anima non eftfubftantia compofita Ergo anima non eftcompofita . Ergo anima eft fubftantia fimplex .
.

3.

Quic

226

Tart.
%

SeB. IV. Cap.

.

UL
4fe eft
,

Quicquid productum eftabente infimto, id nec a fe eft , neca finito produclum Sedmundus produ.it.us eftabente infinito Ergonecafeeft , necafinitoproductus

Quicquid nec a fe eft , nec ab ente finito productum, id produclumeft ab ente infinito.
Sed mundus nec a
nec abentefinito produCtus ab ente infinito
.

Ergo mundus produclus

.5-

eft

Kulla fubftantia fimplex eft atomus matemlis , aut mafla fimilaris in infinitum divifibilis . Atqui eleme.ita corporum funt fubftantix fimplices Ergo elementa corporum non funt atomi materiales , nec mafix fimilares in infinitum
.

d:\ ifibiles

C A P U T
De
j{atio en-

'

IV.

Syllogifmis crypticis
.

421.
,

^""^ / afterutra pr<em';/farum fuerit adeo evidens

ut ab ahero

thymematis.

^^
V^y

me

in

dublum vocari

confict

omitti folet in fyllogifmo

&

eam minu una faltem

retenta infertur conclufio.

E. gr. In fvllogifmo, Omnis homo efimortalis . Sed omnis docius efl homo . ErgO onmis doEtui tft morsalis 3 minor adeoevidens , ut nemoeam in dubium vocare poflit . Omittitur ergo Sc ita argumentamur : Omnis homo tft mortalis . Ergo Omnis doftus eff mortalis . Similiter Mathe-

cum

matici majorem conftanter omittere folent , fi fuerit propofitioelementaris ex Euclide nota, elementares propofitiones perfpe.fr.as elfe debeant , antequamad ulteriora progrediaris
E. gr. ita
.

f.miii.i

argumentamur Hxc duotriangulahabent duos angt-.los f.giilatim aquales Ergo funt Supponimus enim ex elementis conftare , dv.o qmecnnqiie trianguU , tjuorum duo anguli
:
.

figilUtimfunt inter fe xqiiales , fimiiia

ejje

4* 2

Entbyramatisdehnitio.

Syllogifmus mutilus

cujus altcrutra prajmifla deficit, dicitur

.

En-

tbymema
E. r Si quis argumentetur : Quadratumnonhabet tres angulos ErgO nonefi triangulum ; vel: Jfomincs ftccant Er^O mur.dtis non eft oftimus i vel : Viestft. ErgO 2ipx non tfi i primus 1; llogifmus eft enthymema categorici , lecundus hyporhetici ; tertius dis un<ftivf . Integer enim 7\ulU figtira , qi:ancnhabet tres anguhs , tfi triangulum Sed Qnadrain primo cafu !ta habet tumnonhalet tres ar.g: tos ErgO SJuadratum non efitriangulum; in calu fecundo : Si homines fec.
:

cant

mundus non
;

efi
,

oftimus

nique

Aut dies

efl

autnoxefi. Atqui Vies

Atqui homines feccant ErgO mundtis noneft oftimus efi } Ergo nox non eft
. ,

in tertio

de.-.

. 425.
Cttren-

Entbymema

efi

fpecies fyllogifmi cryptici

Syllogifmus tribus conftat

thymema
fyllogif-

v.us cry-

dispropofitionibus ( 333), ipfe quoque hypotheticus (jX. 409 j de/ft prxmirfarum vero,cum altera cnthymema junftivus ( . 419 ): Enthymema igitur fyllogifmus eft, cuju,s ( . 422) j nonnifi duabus.

&

pticus.

g Cnu na forma non apparet

j

confcqucnter crypticus (.365 . 424.

).

Criterium

& m entbymemate
j

pramiffa

&

conclujio

babent

termmum communem\en-

antecedentis pitbyme- tbymema eft vel fyllogifmi categorici, vel bypotbetici , in quo matisca- confequentis idem fubjeclum . In fyllogifmo catcgorico medius tcrminus
tegorici

&

ma j ore

conftruitur

cum

pra^dicato, iq minorc

cum

fubjcclo conclufionis

velfyllo-

De

Syllogtfmis crypt/cts.

227

Conis(.339- 34o).Quo:iiam iraquc in cnchymcmatc altcrutra prremil- psmtpfarum adcft ( .411 ); in enchymemace fyllogifmi catcgorici pra?mifla potbetki & conclufiotcrminum communcm habcrc dcbcnt Enimvcro fiinfyllo- cateSgiimo Iiypothecico anteccdens & confequcns idcm habucrint fubje- l%oUen clum, ad primam is figuram rcducitur, rctcncis minore acquc conclu- /;x fionc ( . 412). OtKifla igicur majorc, enchymema fyllogifmi cacegorici & hypochccici idcm eft. Quoniam icaquc in caccgorici cnchymemacc prxmifia & conclufio communcm ncccflario tcrminum habent; idem quoquc in cnthymcmatc hypothctici accidcrc dcbct , ubi antcccdcntis & confcqucntis idcm fucrit fubjcctum Unde ex communi tcrmino agnofcimus , cnthymema cflc vcl fyllogifmum mutilum catcgoricum, vcl hypcchccicum , in quo anccccdcns & confcqucns idcm
. .
.

habcnt fubjcclmm.
E. gr. Enthymema: ^uadratum noti halct trcs angtilos. ErgO Quadratum non efl triangulum , vc! cft fyllogifmi categorici, ?iulla pgura , qua non babtt trcs .tngulos , efl triangulum . Sed Quadratam &c. Ergo CvC. vel hypothetici : Si quadratutn non haiet tres anguks non csi triant gtilitm : Atqui non habct trcs angidos Ergo triangulum noncfl .
.

biedum

ftum conftruitur cum medio termino (529. 340), qui avclufioncm e ate e cut non ingreditur ( iT. 337,). Quamobrem cum in enthymemate alterutra ^
prarmiflarum deficiar(.

pr<emijj<e conclufwnis terminus communis fuerit ftt- Ouanam major deficit ; fi pradkatum , deficit minor Etcnim pnemiffk in propofitione majore prardicatum conclufionis , in minore ejus fubie- inEmhy-

Si

enthymemate
,

&

4 2 5.

ccnclufwnis

4x2)

munis mirum

vcl praedicatum cft,

,

terminus prxmiflx& conclufionis comvcl fubjcclum conclufionis; prxdicatum nij

ii adfuerit major, adcoquc ubi dcfecerit minor ; fubjeftum vero , fi adfuerit minor, adcoque fi dcfccerit major. Hoc itaque criterio patet vel minor in enthymemate dato deficiat utrum major
,
,

E. gr. In enthymemate Omnis dofius eft bomo . Ergo Omnis doBus cfi mortalis prasmilla 3c , conclufio idem habent fubectum atque adeo deficit ma or : Omnis homo efl mortalis . Contra in enrhymemate: Omnishomo eftmortaiis. Ergo Omnis docins eft mortalis , in pranniifa occur

.,

r:t

pndicatum
S't

conclufionis

ej>e

mortalem .Deficit ergo

.

minor

Omnis

dotltis

eft

homo

426.
in

conclufio

negativa
;

&

terminus pr<emiff<e atque conclufionis communis Entbymeerit

,

pr<emiff<e
propofitio

fubjeclum major ,

embyaema

&

fecunda figura
,

ubi pr<emiffa eft raatafc.

vel in fecunda

vel in prima

fccunda figura prxdicatum conclufionis cft fubjcdtum in majorc , gur*' afl in prima idcm eft prxdicatum majoris (. 339. 340. 344.). Qiiamobrem cum in fecunda figura conclufio femper fit negativa ( 382) ;
In

ubi pramiffa eft minor

amdce $'

enthymcma

ncgativa , prarmifla vero major & in ipfi cum conclufionc communis fubjcctum. Enimveroconclufionegativaeflcpoteft etiam inprima figura(. 378) in ucraque fubjeclum conclufionis idcm cft cum fubjcdto minoris C 339-340- 344^- Quamobrcm fi conclufio ncgativa &pra:mifla pro,

eadem erit eadem tcrminus

in

ubi conclufio

&

pofi-

22 8
poiuio minor
,

ZW. I- &#> IV- Cap. IV.

in

hac vero fubjcdtum idcm cum fubjcclo conclufionisj in lecunda, & in prima figura. cnthymema effe potcfl: E.gr. Eathvmema: T^ftlUun triang idnm habtt tjuatuor anguks. Ergo ^i//i Qitadratum ett tri-

&

eft in fecunda figura , condufio enim negativa , przmiifa propolitio ma or , 8c , terminus communis lub/eclum prasmilia: Contra enthymema Qnme Qnadratum ba. Ergo "Hitll. >uadr.uum cB triangulmu , poteft efle in fecunda pariter btt quatuor angnhs Poteft enim ma;or eiie T^uUum triangulum habtt quatuor angulos atque in prima figura T$utla ftgura , qux quatuor haitt angtdos , poteftetiamefiepropoiitio: (5.383) i tfi triangulum.

angtilnm
in ea

4*7-

Enthymcmataterf y& u ~
"}

&
n \<
eft

pr<emiff<e atque conclnftonis terminus commuconclufto particulans U er'tt proedicatum ; enthymema erit in tertia figura , ubi pr<emifja eft
erit idem vel in tertia, vel in prima figura, ubi pr<emiffa minor major. In tcrtia figura fubjccftum conclufionis efl: praedica minore , aft in prima fccunda idem eft minoris fubjectum
;

&

propofttio

propofitio
in

tum

&

(. 339. 340. 344). Quamobrem cum in tertia figura conclufio femper fit particularis ( . 395 ), enthymema in cadem erit ,ubi conclufio par-

ticularis,prxmifla propofitio minor

&

in ea

praedicatum terminus

cum

conclufione communis.

Eniraveroconclufioquoque particularisefTe potefl: in primafigura (jf. 378),in prima vero&in tertiaprxdicatum conclufionis&prsedicatum majoris idem eft (.339. 340. 344).Quamobrem fi conclufioparticuIaris,& praemifla propofitio major , in hac vero pra?dicatum idem cum prsdidicatoconclufionis jcnthymemaeflepoteft &in tertia,&inprima figura.
E. gr. Enthymema Qttidampii funt homints ErgoQtiidamhominesVeitmamant^hzbetconpra:milla eft propofitio minor, atque in ea prxdicatum terclufionem particularem , minus cum conclufione communis Eft igitur in tertia figura Contra enthymema OmErgO Qnidam homints Vtum amant , poteft efie ill tertia pariter atque nis pius Veum amat

&

in

prima figura, prout minor

fuerit vel

Quidam piifunthomints } \el)iiid*m homints

.

fttnt fii

428.

.,

pnrte ter-

Si fuerit pramiffa propofttio major eaque particularis , enthymema eft in tcrtia figura Etenim in prima figura major fempcr univerfalis (. 366),
.

tU.

ncc minus in fecunda (

poteft CjT.
rit; erit
E. gr.
tertia

382);
in

395).Quodfi ergo

in fola tertia eadem enthymcmate major

particularis effe

particularis fue-

id in tertia figura.
divites funt avari
. .

Enthymema, Ouidam figura Non patet idem

ex criterio

prxcedente

ErgO Duidam homines funt avari , eft in ex communi fcilicet ( . 427) ,

pra:dicato, quia huic etiarn in

prima

figura locus eft

.
,

429.

Si in fyllogifmis
;

hypotheticis

antecedens

&

confequens diverfa habuermt

matafyl- fafycla
logifmothetico-

habent

&

conclufto terminum nullum communem enthymematis pramifja contra. Etenim in fyllogifmo hypothetico pofito antcadente

&

rumbypo- ponitur confequens

&

mm

confequenter patet , dens ponit, vel confequens tollit , fed femper omittendam effe majorem,feu propofitionem conditionalcm. Quodfi ergo in fyllogifmis hypothe-

fublato conicquente tollitur antecedens(.407), non poife hic omitti minorem , quas vel antece-

..

De
pothcticis
i

SyUogifmis crypticis

229

anteccdcns& confequcnsdiverfa habuerint fubje&a , per bypotbefm fieri non potcft, ut in cnthymematc praemifla & conclufio comglUncm aliqucm terminum habeant. Enimvcro cum in cetcris fyllogifmis , nifi crypfis qucedam locum fimilc quid occurrere nequeat; enthymcma, cujus conclufio habuerit & praemifla tcrminum communem non habent, crit in altcrutro modo,

rum

E. gr. Si lta

iyllogifmi hypothctici argumcntamur Sot

:

movttur in

tcliptica

Ergo

umpejla.sa.nni noneadtm
eft
>

thymcma
go Sol non lam fumi

eft

in

mojo

ponente
;

Si vero erit

argumentamur
ii)

mo-uetnr in xqujtore
polfit

enthymema

modo

Tempeftas anni non tolleiite ( 5- 4 I0 >

, entadem. Er-

quamvis

et-

ponente , cum non pateat , omilfa maore , num ponaturan(ecedens , an tollatur confequens . Etenim quemadmodum in priori cafu Syllogifmus hypothcticus ita le habet Si Sot mivetur in ecliptic.% , tempeftas anni non eadcm eft . Sed Soi mozetur in eciiptica . Ergo tempeftas artni non eadem ; ita in cafu pofteriori duplex. efle povel in modo tollente Si Soi movetur in aquatorc , tempeftas anni eadem . Sed tempeftas telt anni non cadem ErgO Sul non movctnr in aianatore ; vel ill modo ponente Si tempeftas anni Ergo Sol non movetur non eadem , Sol non movetur in aqnatore Sed tempeftas anni non cadem

tanquam
:

in

in aquatorc

430.

pofito alterum rc- Entbymemovetur; uno autcm rcmoro , altcrum ponitur ( . 417) ,abfente au- w^-ty*tem majore non apparet , utrum utrumque ponatur , an altcrutrum re_

Quoniam

irj

Syllogifmis disjunctivis

membro uno

moveatur ( Jf. 406. 419), atque inhypotheticis pofito antecedente, po- im fti v0. nitur quoque confequens (%. 407;^ enthymcma Syllogfmi difjunClivi non mm
,

dis

differt ab entbymemate bypotbetici , nec ab E. gr. Si ita argumenteris : Ant Deus non eft fapientijjimus , aut facit quod eft opvmum . Std Deus eft fapicntijjimns Ergo Deus facit , quod eft optinmm j enthvmema Dens efc fapientifjinus. Ergo facit , qned efc optimum , haberi etiam poteft pro enthymemate Syllogilmi hypothetici iil modo ponente: Si Deus eft fapientifftmus , facit quod efcopcimum . Sed Deits eft fapienti/Jimus . Ergo Deus fac.it quid eft opcimum . Similiter fi quis argumencetur : Mit dies Zrgo dics cft , enthvmema : "Hpx non cft . Ergo dics eft , tft , at nox eft . Sed nox non eft haberi quoque poteft pro enthymemate Syllogifmi hypothetici in modo ponente , Si nox

eo difcerni potefi

non

eft ,

dies eft

Scd nox non

cft

Ergo

dies tft

SF.

431.

Qnoniam porro in eo cafu , ubi antccedens & confequens idem ha- Curcum enn} e benc tubjectum enthymema Syllogifmi hypotheticicum cnthymemate categorici idem eft ( . 424), enthymema autem disjunclivi idem cum syltosifenthymemate hypothetici (.430); evidens eft, entbymema quoque mor ^,n
,

idem effe cum entbymemate categorici categoriE. gr. Enthymema Veus efc fapicntijjtmus . Ergo facit , quod eft optimum , eft enthyme- corum ma fvllogifmi dis unftivi ( . 430). Idem vero eft enthymemahums categorici Quicun- Convenitjue eft fapientijjimus , it facit qitod eft vpimitm . Sed Dtits tst fapiciuijjimus . ErgO Detts f*cit,
Syllogifmi disjunfihvi

tjitcd

tft

optimitm

5-

43 2 ,
.

_
five fpeciales impingere videtur^

57 fyllogifmas in regulas ftve generales

mapiH

Cum tamen

iis

conformis

ftt

crypticus

efl

Etenim

fi

fyllogifmus regulis

jg

ene -

conformis eft, formam genuinam habet , cum forraa cujuslibet modi Irg^fy. ex regulis refultet, aut , fi mavis, per eas determinetur id quod ad i gif . rum . ea ,
:

2?o
ea

Tart.

1.

SeB. IV. Cap. IV.

de fyllogifmis demonftravimus , attentus facile perfpicit , qua: Quodli tamcn in rcgulas illas impingcrc videtur , gcnuinam formam habcrenon videtur: qiue adco cum non appareat, crypticuseft (. 365:).
;

Habemus hic principium generale, unde fyllogifmorum crypies fpeciales facile deducunrur Hu us fane beneficio ftatim apparet , enthymema effe fyllogifmum crypticum > videtur euim impingere in regulam , quod fyllogiimus tribus conftare debeat propofitionibus , quarum duae habent terminum communem , tertia vero combinantur termini in cum tamen eidem fit conformis, una faltem prsmiffa omiffa. prioribus diverfi($.
-

m),

Crypfis

^ m

mo fyii gi[

termlnis fynonymicis utaris

fyllogifmus crypticus evadit

'.,,;'"

Etcnim ii terminifynonymici in fyllogifmo occurrunt, vocibus diverfis idem refpondet fignificatus ( . 330) atque adeo iidem revera funt ^termini , ctfi diverfi apparcant r 3 7 ) > aut, fi mavis , termini xquiva!entes,quorum unusaltcri, fubftitui potefc. Videtur adeo fyllogifmus plures quam trcs habere terminos, cum tamen nonnifi tres habere; dcprchcnd3tur , tcrminis rcquivalcntibus fibi invicem fubftitutis. Cum
igitur fyllogifmus nonnifi tribus conftare debcat terminis
is
(

334

);

fane, in quo rermini fynonymici occurrunt

E. gr. In fyllogilmo
:

crypticus erit.
.

Omnis

figttra regularis

efc

circula infcriptibiiis
:

Sed Ventagonum regu-

hre

eft figttra
.

nymia

Ergo Quinquangulum regnlare circulo infcrihi poteft Crvpfis Oritur ex fvnoTermini enimfynonymici funt fignra regrtUris 8c ordinata , Tentagonum & Qttinaitat*.
ordinata
.

gitlttm regttUre

circido infcribipoffe, cum binis quibusvis VOcibtlS eadeiU , ejfe circulo infcriptibile relpondeat notio atqueadeobinarumquarumvis idem fit fignificatus Qui vero fynonymiam non advertit, ei fyllogifmus vel fex videtur habere terminos Subftitutis fibi invicem terminisaequivalentibus , fyllogifmus a crypfi liberatus fn hunc degenerat Omnis figura re. gnUris efi circnlo infcriptibilis . Sed fentagonum regttUre eft figitra regularis . Ergo Pentago. nnm regidare eft cirailo infcriptibile . Quodfi ergo exulet fynonymia ex libro Autoris alicujus, exulabit quoque hasc crypfis . Cum vero termini fynonymici frequentilfimi fint , prxfertim apud Autores , qui utuntur nondum definitis aut male definitisj ha:c quoque crypfis trequenter occurrit . Ceterum ex hoc cafu fpeciali clariffime perfpxitur, quomodo fyllogifmus formam genuinam occultet , ubi in regulas fyllogifticas impingere videtur . Eft enim fyllogifmus in modo Barbara primz figurae , ubi fubxctum ma;oris prasdicatum minoris, fubjectum minoris conclulionis , prajdicatum mawis con. clufionis idem effe debet ( . 344. 335. cum hic fubeCtum ma;oris atqua feqq.) pndicatum minoris ,& fubjectum minoris atque concluiionis , praedicatum majoris %at T que conclufionis diverfum appareat
. .
.

&

&

&

&

&

&

&

434eadem vox ahfohte poftta fuerit terminus medius , fed cum determU eV S nattme adjecla fumta unus extremorum fylkgifmus crypft quadam levi la~> j f. orat conclufio cn ^ ^ ico cr JPfin kvem , qua? facile tollitur. Etcnim cum mino orme- termini terminis qua: vox, extremis componatur ( . 338 ),cadem ta medius dii viccm fubit, hic in conclufione comparet Vidctur adeo terminus ingredi conclufionem quod cum fieri non poflit ( . 337 ) > fyllogifmus crypfi quadam laborat(. 43*).Enimvcro modo ad determinationem adjcclam rcfpicias atqueadanimum tibi revoces vocem abfolurc pofitam & cum dcterminatione adjcdta fumram non cfle unum
r r i"ypjis
-

'

Si

'

cundcmque tcrminum

cura diverfa ia utroque cafu

ei

refpondeat notio

De
tio ( . 36. )
;

Syllogtfmis crypticis
illa

2j

crypfis

ftatim cvancfcit

atquc
.

adco levis admo-

dum

cft.

Tyronum tamen cum inpriMagis tyronibus ea negotium faeeflk , quam exercitatis Exemplum tale eft Omne trianguea prxrermitrenda non erat mis habenda fit ratio ium habet tres jngulos dnobus reElis tequalts Sed triangulnm rcciangulum eft triangulum Ergo
,

trianguium rtclanguium babet tres angulos duobus reUis aqualcs

43
Si in pr<emijfis
.

5-.
,

&

coneluftone figna quantitatis omittuntur

fyllogifmus cryp- Oypft,

ticus efl Modi fyllofgimorum agnofcuntur cx quantitatc & qualitate e * defepropofitionum (. 545). Qiiamobrcm fi in pramiffis & condufionc fi- ctu J ?rimc ua ' ! gna quantitatis omittuntur, non apparct, in quo modo fit fyllogifrnus, praemiiia: talcs fint,qualcs conconfcqucntcr non patct num fingulx' clufio pofcit. Cum adco gcnuina forma latcat , fyllogifmus crypticus
l ,

cft ( 365;. E. gr. Si argumenteris : T.-.t.igulum habet trts angulos . ^itadratum non habet tres angulos. Ergo Qttadratum non eft triangnlum , non ftatim apparet (yllogiimum efle in modo Cameftes, quemadmodum id patet , ubi figna quantitatis prjefiguntur ( . 385). Similiter fi. Homi eft mortalis . i\ex eft ivmio Ergo I^cx eft mortalis , non apparet quis argumentetur an in Barbara, an vero in Darii efle debeat fyllogiimus 3 quemadmodum id ftatim liquet, ubi figna quantitatis praetiguntur ( . 375).

. 436. prima figura medius terminus fuerit negativus jyllogifmus crypti- Crypfis Etcnim fi in prima figura mcdius tcrminus fucrit negativus, ex mdh cus eft termm3 propofitio minor infinita eft ( . 377,).adeoque fpcciem ncgativae ha, bet(. 209 ). Quamobrcm 11 tnajor tuent negativa,ex mens negati- f ur lr vis aliquid inferri vidctur;fi vero affirmanva,conclufio affirmativa non ntgaihvidetur icqui partcm debihorem ( 359 ):quod utrumquc cum rcgu- nis. lis fyllogifticis repugnct ( . 357. 360 ) , fyllogifmus eft crypticus minor Vclbrevius: Quia fpecicm negativae habet per demon(.432). firata , fyllogifmus videcur impingere in rcgulam , quod in prima figura minor lempcr effc debeat affirmans (. 167), confequentcr cry-

Si

pticus cft (. 4$ 2).

Ex meris negativis aliquid inferre videmur , fi ita argumentamur tiulU figuq ux non habet tres anguhs , eft triangulum . Sed tffiUum Qnadratum habet tres angulos . Ergo HftUum ^uad-.-atum eft trianguium . Minor vero infinita elt ob mcdiurn terminum negativuro mn habere tres angutos Conclufio non videtur fequi partem debiliorem ex eadem
E. gr.
,
.

rx

ratione in fyllogifmo fequente 5 Quicmnqut non froffkit futura vari non frofficiunt fntura ErgO Quidam avari ftulti funt
.

fiuitus tft

Sed Quidam a-

' 4 37St loco tnajorts tn fgura prima ponitur ejus converfa fyllogifmus affir- Crypfu , mativus crypticus evadit Si propofirio convertitur , fubjetfhim fitpra?- ex propo.

dicatum

praedicarumcontra fubjcctutn (.282). Cum igitur in pri- fitionis ma figura prxdicatum minoris & fubjectum maioris idem fit( . 344); con one * utraque praemiffa idem habebit prxJicatum Videbirur iraque fyllo- ^ gifmus efte in fecunda figura (.<r/Y. ). Sed affirmativus eft per bypotbe-

&

Woffii Logica.

fm,

pZ^ia' ;s f

232
fin,

Vart.

1.

SeB. IV. Cap. IV.

.

qualis in fccunda figura efle ncquic(

381). Eft

igicur Crypti-

cus(. 432.)E. gr. Sl ita argumentamur : Omne trianguLum habet tres angulos . H*c figura hxbet trtl angulos. Ergo h.tc fignrx eft triangulum ; lyllogiimus videtur elfe in fecunda figura, quod ScJ Ioco ma^oris medfus terminus bis praedicetur ihitcunqitt fignra habet tres angu.

los ,

plis

jam

ponicur CUS comerla: Omne triangulum hxbet tres angulos . H*C cry, frequentifiime occurrit, praeiertim cum definitiones applicantur ( . 349). Dedimiis fupra iftiufmodi exemplum (nat. . 385).
triangitlum eft

jT.

4J8.

Crypfis

hhquilaCls
'

particulares , fyllogifmus cry~ Si pr<emijj<e fuerint obhque univerjales jn propolirionibus eniin oblique univcrfalibus pt icus e particularibus fubjeclum cafu obliquo ponicur videturque fubjcclum effe , quod
-

&

&

non eft (. 246.247). fubjecta apparentiajgenuina

igicur figna quantitacis non refcrantur ad fyJlogifmorumformanon apparet (. 345), adcoque iidem cryprici funt ( . 365).
.

Cum

E. gr. Crypiis obliquitatis confpicitur in hoc lyllogifmo : In omni triangulo latus r.tajut Trianguium reBar.gi.Lum eft triangulum . Ergo in trixnguLo reBxnguio iatus majusfubttnd.it mxjorem angulum . Syllogifmus crypli liberatus talis eft Omne tiiangulv.m hxbet latus majus m.ijori anguio oppojitum Triaugulum rcBanguLttm eft triangulum . Ergo triangr.iam reBanguLum haket Latus majus majori anguLo opfofitum . Haec crvpfis adeo rreqUeilS
fubtendit majorem ar.guLiim
.

abfque omni haelitatione eadem utamur . Ita argumentamur in iueol>gia natuCujufcunque i/oiuntas eft pcrfcEiiffima , is non appetit nijt optimur-i Sed Vti TOir.ntas eft perfeBijfimx Ergo Veus non appetit niji optimum . Sublatis propofltionibus Crypticis fvllogifmus lta lonat Puicitnque -voLnntatem habet perfeBiffimxm , is non afpeth nifi oftimum . Sed Vrus ijoluntatem habet perfcBiffimam . ElgO Veus non appetitnifi optimum . Huc etiam pertinet exemcft
,

ut

rall

ti

pars alteri toti xqv.alis cft, idipfum altcra majus eft. Sed qutelibet pars totitts parxquaLis eft ErgO totum qitxlibet fn.i parte mtjus eft . ContmetUr hic lyllogllmilS lub generali : Cui convcniunt notx in definitione enumtrxtx fimul , eidem quoque conve-

plum

lequens:

Cujtts

totiits, hoc eft ,fibi ipfi

nit definitum

nit toti

Omne

id
,

di quid

Ergo Atqui . ( . 349J. Refpe&u nimirum partis cuiuslibet convedefinitio ma oris . Unde fyllogifmus a crypfi obliquitatis Iiberatus talis erit : cujus pars alteri toti xqualis , eft majus hoc ipfo altcro Sed omne totum eft iftiufmocujns pars quxlibet aqualis eft parti totius toti ncmpc fibimetipfi Ergo Totum eft ma;

&c

&c

]ut qualibet

totius

fua partc . Pars totius duplici refpe&u hic confideratur deinde tanquam quantitas ieu magnitudo a toto diverfa.

primo tanquara pars

Crypfisa-

Si in prcemiffa aliquaindefinitafubjeclum& pra?dicatum trafponuntur

retentis iifdem fignis converti feu
.

qua

gn.ua

rcciprocari

nequit

fyllogtfmus

crypticus

crypfire- evadit ClpYOCAYi. gr.

Dcmonitrario eadem fereeft, qua? crypfeos reciprocationis.

Si
:

ilVMS

ejy.fiem altitudinis
Ji

quis argumentetur Vimidium paraLLelogr.immi ejt trianguLum fttper eadem bafi Sed ha>c figura eft trianguliim conftitutum cum paraLLclogrammo fuper eademba.

&

df ejufdcin aitituai,.is eft . ErgO hoc trianguLum eft pxrxLlelogrammi dimidittm . Propofitio malaborat crypfi tranfpofitionis , cum praedicatum collocetur in loco fubjeti . Unde fvllogifmus videtur eiie in fecunda figura , quae tamen arfirmativum refpuit ( 381;. Quodfi majorem debite enuncies ; fyllogifmus a crypfi liber talis erjt Omne triangulum confiieandcm aLtitudinem habeus tfi dimidium pxralLcLotutum cum pxrxllelogrammo fuper eadcm bxji Ergo &C. grammi Scd hxc figttra
;or
:

&

&C

44O.

Crypfts
transiat.e

S' determinatio fubjeili

dicatum transferri
crypticus
.

determinationis.

veritate, ab eodem ad pr<ebac translatione in majore fyllogifmus fit facla potefl , Etcnim fi decerminacio in majorc propofuione a fubjcclo
,

falva

propofitionis

trans-

De
&

Syllogifmis crypticis

233

transfertur ad pracdicatum, in minore autcm adjicitur tcrmino , qui fubjcfto majoris refpondct ; fyllogifmus vidctur impingcre in diclum

de omni

nullo (

348 ), coniequcnter crypticus

:

cft

(.

432).
.

dimidium parailelogrammi fuper eadcm. efi E. gr. Si quis argumentatur Sed ha-c figura eft triangulum cum parallelogrammo fuptr eadem bafi ejufdem aliitudinis bafi Syllogifmi forma ejufxem ahitudinit . ErgO h.ec figura eft dimidinm hujut parallelogr.tmmi non apparet genuina. In nwore determinatio referri dcbebat ad fub edtum , qu< praedicato adhxret . Faita igitur tranlpofttione , ut major fit : Omne triangulum cum paratielogrammo fuper eadem hafi ejufdem aititudinit eft paralleiogrammi hujtlt dimiiiium , fyllogifmUS

Omne triangnlnm

&

&

&

formam genuinam habet

Si

348).

44 r

qua

propoftio in fyilogifmo fuerit cryptka

fylhgifmus crypticus

erit

G
.

r~,

[H

Etcnim propoiitio cryptica gcnuinam formam non habet ( jT. 312,). %omm~ Quamobrcm cum a forma propofitionum pendeat forma fyllogifmorum cryptko(-34>); fiqua propofuio fucrit in fyllogifmo cryptica , ncc lyllogif- rumprinnmsformam genuinam haberepoteft, confcqucnter crypticuscft (. 365^. cipium quxcunque de Ex hoc principio generali per modum corollariortim deduci poterant
.

crypfibus lvilogiiir.orum hattenus demonftrata funt , ik inde confequuntur ceterae crypfes omncs , qua; locum unquam habere pofunt . Non igitur confultum judieamus , ut in iis enodandis ulterius deludemus . Ne vero unquam circa fyllogifmos crypticos hxreamus , modum addimus fyllogifmum quemvis crypticum a crypfi liberandi

44 2

Syllogifmum crypticum a crypfi liberaturus 1. ex praemiffis cruat medium Qyomodo terminumC. 336), 2. retenta concluiione formet fyllogifmum in pri- /)'%'/ma figura (.375), vel fi commodius vifum fuerit , fyliogifmum ne-

gativum in fccunda( . 383 ), particularem veroin tertia (. 390. 3 96;. Datis enim conclufione & medio termino, nullo negotio formatur fyllogifmus in figura quacunque Qiioniam ramen fyllogifmi fecunda; & tcrticc figura: funt minus evidentes fyllogiimis primae ( jT. 388. 389) atquc adeo ipiimet cryptici ( . 385. 397 ) ad figuram primam reducuntur (jT. 384.389. 396J; pra?ftat fyllogifmos a crypfi libcrandos in
.

JJJjJ/g.
~\\\

Quodfi in conclufione iateat crypfis , vel ex medio calu priori per iubftitutioncm propofitionis aequipollentis (-278), in poftcriori vi fynonymia?. ( jF. 330) a crypfl libcrabirur fyllogifmus.
.

prima figura formari

termino ortum trabat

in

Sed Vetri CupiJo haSvllogifmus non una crvpfi laborat . Videtur medius terminus nis prxdicari, adeoque fyllogifmus effe in fecunda f.gura idquod tamen repugnat ob conclufionem arHrmativam ( . 381 ) Ex pra>m:flis negativis videtur inferri conclufio arKrmativa ld quod tamen repugnat regulis generalibus ( 3J7. 358;. Sed fume concluiionem : Vetrus efi aiiarms erue medium termintnn, quia ejuscupidohabenai fittiari nequit; prodibit fyllogifmus in priina figura Cujufivnque a;pido habendi fittiari nequit , is avartis e fl Sed Vetri cupido habendi fatiari neqnit . ElgoVetrus efi avarus . Quodfi ulterius cryphn obliquitatis adhuc reftat (. 438 ) , tollere volueris, quamvis , quae vix opui efle videatur, cum eadem fit familiariilima : mutetur maor in rjquipoUentem propofitionem , in qua fignum quanutatis ponitur in cafu reclo Sc habebis fyllogifmum fequentem Omnis homo , cuius cnpido habendi fittiari nequit , cl avarus . Sed Vetrus efthomo, cupido haier.di fttiari neqtiit Ergo Veerus eci avarns . Facile apparet , crvpfin obliquitatis ortam fuiffe ex medio termino, qui nonnift in cafu obliquo de fub;eito conclufioE. gr. Si quis bendi fatiari nequit

argumentetur
.

Avari

cupido habendi fatiari nequit

;

ErgO

Tetrus efi avarus

&

G g

nis

234

Tart.l.SecH. JV- Cap.lll. De SyJJogifmis crypticis .

nis prxdicari poterat : quamobrem prima ftatitn vice crypfin obliquitatis fimul tollert poreras, fumro medio termino dc lulveilo conclufiouis in cafu recto pofito prxdicabili nempe quod fit homo , cujus cupido habcndi fiuiari nenuit .

Sytlogif-

443ac in categoricis locus erfe

Quoniam
tum
.

in fyllogifmis

compofnisperinde
,

mi compofiti

poteft propofitionibus crypticis

'

a propofitionibus
(

autem

crypticis or-

trahit crypfis fyllogifmorum

441

); fylhgifmi compofiti ertmt

.

cryprici

cryptica eos ingrediuntur % propofitiones f E. gr. Syllogifmus disiunclivus Aut dies eft , aut nox c[i Atqui dies eft Ergo nox wm eft , crypticus eft, cum ipfa propofitio dis;unc~tiva cryptica fit (not. . 316) , xquipollensnempe huic manitefta: Hoc tempus aut dies tft , aut nox efe , vel omne tempus , quod metimur motit Soiis diurno , aut diurnum eft , aut noBurnum . Similiter fyllogifmus hvpotlieticus: Si Sol hxret in primo ccliptica quadrante fuperisri , ver eft Sed Sol h.trct in ariete . Ergo vtr eft , crypticus eft , propterea quod in antecedente lateat crypfis aequipollentiae: lnertre inprimo tclipticie quadrantc fuptriori hic fibi mutUO aequipollent hxrtre tnim in ctrittt
cr ypt ;c t
. : .

&

.444.
Ouomocfo
erypftsex
lyllogij-

Qjtodft
(

Ergo

propofitionibus crypticis fubftituantur manifeftce aquipollentes

278.

&
.

ieqq. 323.

&

feqq- &c.

) jyllogifmus crypticus

compofitus fit

manifeftus
fit'

mis compofitis

tollatur

exemplo fyllogifmi cryptici dis unc\ivi {not. . 443 ; fubftituatur propomanifefta in locum crypticae, habebis fyllogifmum manifeftum: Hoc tempus aut di. vrn " m eft , iut noBurnum . Sed hoc tcmpus diurnum efi ErgO hoc tempus non eft nociurnum . Similiter eodem artificio fyllogifmus hypotheticus crypticus (ot. . 443 ) fit manifeftus: Si Sol hccrtt in primo quadrantt fuptriori edipticx , vtr eft . Sed Sol hxrtt in primo quadran* tt fuperiori tcliptictt . Ergo vtr eft
E. gr. Si in
;

C
De
Tropofi-

AV u

V.

Confequentiis immediatis.
445,
.

tiomm
aqnipollentium

C^ ^^
\^J
dem

' dtict fwrint propofitiones aquipollentes mittenda quoque erit altera contra

&

earum una admiffa , adPropofitiones enim aequi-

poffunt fubflitui notione complexa,quae iisrefpondet, falva(. 278). Quamobrem nna admiffa, alteram adpollentes
fibi

mutuo

kcxus.

m
ri

dcbere manifeflum eft. Qitodfi negas, id fieri deberc; igitur una altefubftitui nequit. Non igiturerunt ajquipollentes: id quod hypothefin
tt j

everttt.

Eodemmodopatet,unanonadmiffa,ncc

admitti poffe alteram.

jEdifitium Uluminatur E. gr. Propofitiones squipollentes funt : Sol illuminat xdificium * Solt, (. 178;. Quamobrem argumentari licet : Sol itluminat xdificium . Ergo .zdificittm illuminatur a Sole , contra : Sol non illuminat xdificium . ErgO nec tedificium illuminatnr a SoU .

&

&

.
syllogif-

446.
^

Si propofitionum ctquipollentium una fumitur ut antecedens

;
.

atteraut con-

mi bypo- fequens fyllogifmum habebis bypotbeticum tketkiex p nens eft( . 409. 410^: Si antecedens
*q:i/pol-

Syllogifmi hypothetici
eft ,

modus
.

etiam confequens

efi

Sed

ante

T.l.SeH.lV^Cap.V.De Confequentiis immediatis, 235

Ergo etiam confequens Jam fi una propofitionum aequi- lentia akcra admicccnda (jr. 445 ). Quare l\ ppoJiti~ admiccicur pollcncium , cciam Qmm una fpccletur uc anteeedens, alccra ut confequensi habebis uciquc fylantecedens
eft
.
.

'

logiimum hypothecicum.
E. gr. Si admittis tanquam verum , quod Sol itluminet ttdificfam ; admittere quoque Quare fi prior propofitio fumatur ut antecedens , altdebes , tedificium a Solc iiir.minari ra ut coniequens ; hunc habebis fyllogifmum hypotheticum : Si Sol iUuminat ttdificinm , Sed Soi iiluminat tedificium Ergo ,dificiunt tt Solc iiluminatur. tedificinm a Solc Uiummtttnr Cajut cfifiliusTitii , cum Similiter propofinones sequipollentes funt : Titius eft patcr Caji Sume priorem ut antecedens , pofteriorem ut cadem ipfis notio complexa refpondeat confequens; habebis hunc fyllogifmum hvrotheticum : Si Titius cfl Vatcr Caji , Cajtts efi Sed Tiiins cft fatcr Caji Ergo Cajus eft filius Titii . Similiter fi propofitiones filius Titii fumantur negacivx ; habebis in cafu priori lyllogifmum hypotheticum : Si SoL mn iiiutninat tedificinm , ncc xdificium ittuminatur a So!e Sed Sol non illuminat tedificium ErgOnfc tcdi.

&

ficiurr.

iduminatur a Solc

in
.

caiu

autem
Titius

nec Cajus eft filius

Titii

Sed

pofteriori fequentem ; Si Titius non efc Vater Caji non efs fatcr Caji . Ergo ncc Cajus fiiius eft Thii .

447-

Si du-e fuerint propojitiones contradtclorice

fftaltera.

Eccnim

fi

earum tma poftta , tollenda Tropofiti, propofuionum contradictoriarum una fuerit univer- onumcotu

falirer affirmans, altera eft particulariternegans (.

rit univerfalicer

294 )ScCi una fue-

tr dl "-

Quamobrem
tem
;

fi

negans, altera cft particulariter affirmans ( . 295 ) WXUSt concedis vel ponis in cafu priori univerfaliter affirman-

in pofteriori univerfaliter

erit in illo particulariter

&

neganccimconcedenda vel ponenda non negansjinhoc parciculariter affirmans(. 2.88 J

contra.
Omne triangulnm habct
.

E. gr. Propofitiones concradi&orix funt

tres angulos

&

qua>dam

triangula non habcntxel hoc triangidum non habet tres angulos Quamobrem fiponimus, Omne triar.gulum habct trcs argulos , poni non poteft , quod qua>dam triangnla non habcant , vel hoc trianguLrm ncn habcat trcs angnUs . Vel fi fumis , qntedam tri.inguLa non halcrt tres anguios j

ponere nequis, quod

omr.e

trianguium haleat tres anguios

. 448. una propofithnum contradicloriarum fumatur ut antecedens , oppoftta syliovifttltcrius ut confequens > fyllogifmus nafcitur bypotbetkus Etenim contradi- mi b\poloriarum una pofira , tollitur altera, feu , quod pcrindc eft , ponitur thetici oppofica alteriusf .447) Scd pofito ancecedence ponicur confcquens indeorti. in (yllogifmo hypochecico ( .409. 410 ). Quamobrcm fi concradictoriarum propoficionum una fumitur ut antecedcns , akerius oppoficum ut confequer.s fyilogifmus nafcitur hypotheticus.

Si

E. gr. Si contradi^oriarum propofitionum, Omne triangniim habet tres angulosSc hoctringulum ncn hai>t tres angutos , priorem fumas ut antecedens Sc oppofitum pofterioris ut confequens, habebis fyllogifmum hypotheticum fequentem: Si omne triangultm habct tres nnguios , falfum efi hoc triangnlum non habere tres angulos . Sed Omne triangulum habct tres angnlos Ergo falfvn tfi , htc triangutum non habere tres angulos . Similiter hypothetice ita argument.ir' licet : Si hoc triangutum non habet tres angulos , icrum non cB , tjuod omne trianguLnm hakeat t,es angulos . Sed triangulftm non habet tres angulos, Ergo lerum non cfe , quod Omne triangnlum habcxt tres ttr.gutos
.

449.
,

.57 dtice fuertnt propofitiones contrarice

earum una

poftta tollitur

altera
I

<propofiti

ro-

onum

2 3 6 TJ.SeH.lV.Cap. V. De Con\equentn f tmmediatis.

cwfrma-

p r0 pofitionum conrrariarum una

univerfaliter ncgarur,

quod

in altera

Tnlnt^

uruvcria hter affirmaturde eodem fubjec~to (. 297). Quodfi ergo unam earum ponis,de fubjecto omni Aaffirmas, quod fit B,vcl ncgas,quod fit B. Ergo in cafu priori de omni A non ncgarc, in poltcriori non affirmare potes , quod fit B, cum idem fimul effe & non eflc non poffit. Pofita igitur una, poni ncquitaltcra , adeoque tollenda eft(. 4.06 J.
E. gr. Propofitiones contraria; funt
ntta eft corpus ttlluri fimilt
. :

Omnls pUntta
fi

Quamobrem

ponis
fit

CO ipio

tollis

alterum

quod nuUus

plantta

corpus ttllnri fimilt i{uUus pU. fit corpus telluri fimilt, corpus ttUuri fimilt .
tft
,

&

quod Omnis pUntta

Syttogif-

Si propofttio contrariarum

45 o. una jumatur ut antecedens

&

per
.

modum

con-

rm

frypo-

fequentis removeatur alterct; fyllogifmus nafcitur bypotheticus

Etenim una
in fyllogif-

contrar
trar**s

'

arum

pofita

tollitur altera

( .

449

).

Quare cum

oni propofitioni-

m0

bus.

hypothetico pofito antecedente ponatur confequens ( . 407 )> fi una contrariarum fumitur ut anteccdens,& in confequente removeatur altera , fyllogifmum habebis hypotheticum
E. gr. Si affirmes, omntm pUntt.tm nullum pUr.etam efie corpus telluri fimile
tfjt
;

pUneta

neta tfi corpus ttlluri fimilt , falfum tft , eft corpus teUuri fimilt . ErgO falfum

corpus ttlluri fimile , Sc falfum efle pronuncies , fvllogifmus hvpotheticus talis erit : Si omnis pU. nullum pUnetom ejfe corpus teiluri fimile Sed omnis
.

eft ,

nuUum pUnttam

effe

corpus telluri fimile

-45i.
r Tropojitil

altctraatis

?uJL~
aim

nans r
,

miverjklincxns. firmari vel negari debet

falis,

una ponttur queevis fubalter, enim fubalternans propofitio particularis, qua; fub univerr _ r r . 1 ial1 continetur ( . 299 ). Emmvero quod de omni A afhrmatur , vel ncgatur , idcm quoque de quodam A , vel in fingulari dc hoc A , afPofita qtiacunque propofttione
.

univerfali

Eft
.

( .

346
.-

).

Quare

fi

ponitur propofitio univer-

eo ipfo quoque ponitur cjus fubaltcrnans.

Omne triangulum habet trts angulos , fubalternans eft : E. gr. Propofitionis univerfalis Jtjuoddam triangulum vel hoc triangulum habtt trts angulos . Quamobrem fiponis, omtie triangulum habere tres anguhs , eo iplo ponitur , quoddam trianguLiun , vel hcc triangulum habert
tres angulos

Entbymemxajv.btUrustrndens

Si propofitionem
t crna
'

. 452. quamcunque univerfalem fumas

>

ut pr<emiffam

& fuhaU
A

."

ntem U f concluftonem babebis entbymcina, fyllogifmi, cujus minor idenvel hoc erit B tlCa ^ enim omne ^ ^ c ^ ' Qi10 ^^ 2111 q. uocl uc ( 45 1 )- Qnodfi ergo argumenteris Omne A eft B. Ergo quoddam eft B; fyllogifmus intcger erit ( . 375 ): Omne A eft B. Scd Quod1

A
&

dam dem

five
fit

hocAcft A. Ergo Quoddam

fi
;

five

hocAeft

B.

Quare cum

ea-

ratio in negativis,

iubalternans ut conclufio
E. gr. Si argumenteris
:

propofitio univerfalis fumitur uc pramiiiTa habes enthymema fyllogifmi categorici,

(

cujus minor eft propofitio identica

422^.
.

Ergo Quoddam triar.gHlum Omne triangulum habet tres angidos Quoddam -vcl vel hoc triangulum babet trts angulos ; habes entliymema , ubi deficit mmor hoc triangulum efi triangulum . Similiter fi argumenteris : "NjtUus homo eft immortalis . Ergo Hk honu nm tfi immortalis , habes denuo enthymema , in quo deficit minor propofitio identica, Hic homo tft fnmo S-45 3'

'

V.LSeft.IV.CtpV.De Confequentiis immediatis, 237

45
Si propofttionem
3-

jubalternantem ut $yttgif us V" bypotbeticum Etcnim pofita propofitionc confequem: babebis fyllogifmum et univcrfaii , ponitur quoquc fubaltcrnans ( . 451 ). Enimvcro in fyl- ** fT, Iogifmo hypothctico poiito antcccdcnte ponitur confcqucns (.407) . ahcman.

univerfalem fumas ut antecedem

&

Quarc

fi

univcrfalis

fiar

antcccdens
:

&

fubaltcrnans confcquens

fyllo-

teortus.

gifmus rcfultat hypotheticus.

dnguluir. habci tres anghlos
.

Si omne triangulum habet tre: angulos , etiam hoc triTales fyllogifmi hypothetici funt . Sed omne triangulum habet tres angulos ErgO etiam hoc triangu1. Si nullus homo ef: immortalis , nec hic homo eft immortalis . Sed nultum habet tres angulos ErgO nec hic homo eft immortalis lus homo tft immvrtaiis
. .

*T Quodfi ^v*'" ,0 iU ~ ncgas, deomni B negari deberc A; concedendum erit, de Quodam vel P P j omni B afhrmart polle A. Qiioniam judicium amrmativum m notionum e4// conjunclione confiftit (. 204);!} dc quodam vcl omni B affirmatur A, rum. ea, quae notionibus A & B continentur, eidcm fubjecto una incifc poffunt. Contra cum judicium ncgativum notionum feparatione conftet (. cit. ); fi de omni B ncgari dcbet A, ea , qua? notionibus B & A continentur, eidcm fubjeclo incffc nequeunt. Jam cum fit abfurdum, quod eadem eidem fubjeclo una ineffe & non ineffe pofTmt (jT. 288J; de omni A ncgarur B, dc quodam vcl omni B affirmari ncquit A, fi confequenter de omni B negari dcbet A.
Si de omni

negatur

454> etiam de omni

-

negari debet

A.

r-

E. gr. Si nullits avarus forte fua co:itentus eft , etiam nulltts , 5 forte fua contentut , ava. Similiter fi nullum triangalum eft Quadratum , nuUnm quoque Quadratum trianguium tjfc poteft
r:ts cft

^exus etiam de Quodam B affirmari poteft P Quoniam enim judicium affirmativum in notionum conjunctionc conii- roPS ltl W ftit ( .204); fi B de quodam affirmari potcft, ea, qua? notiombus 1 J?
Si de

Quodam

affxrmatur

4*5-

A&
&o

refpondent
,

eidcm fubje&o fimul

qua: notionibus

ineiTe

poifunt.
,

nonrepugnat, ut
una
infint
,

A&
& A

Enimvcro

fi

iar ,

um

B refpondcnt

cidem fubje-

notioncs

quoque B

conjungere, confcqucnter de
eft
.

arfirmare Iicet. E. gr. Si ijuiaam docins eft moderatus , etiam quidam , aui rft moderatus , doEfus yuoddam triangulum eft aquilaterum i etiam ouxdam figura x^uilatera eft trangidum.

quodam B

Si

&c

45 * Qiioniam propofitio Nullum B eft A cft converia ejus Nullum AeftB Converf* propofnio Qttoddam Beft A converfa hujus Quoddam A eft (.282); " ltsex

pofita univerfaliter negante vel particulariter affirtnante ,ponituretiam utriuf-

que conurfa

tcm

forte fua contentus

E. gr. Ita argumentari licet TStjillus avarus eft forte fua contentus . ErgO , eft avarus . Similiter : Qttoddam triangulum eft xquilaKrtim
figura aqv.ilatera
eft

s\ull:ts
.

qui

ErgO Qu.

dam

triangitlwm

4S7-

1 3 8 V.LSeft.lV.Cfip.V.De Con{equentiis immediatis*

Syllogif-

457vel partkuJariter afftrmans

;

Si propofitio univerfaHter negans

fumatur ut

rnns by-

antecedens

converfa vero ut confequens

habebis fyltogifmum bypotheticum

^cuslT
propofi-

Demonftratio eadem, quam dc hypothecico fyllogiltno a fubalternance orco dedimus (. 45?;.

E
iam
iflj
^
'

tionnm
Olie

COtlveqi-

Si nullus avarus forte fna ctmttntus eft , nullus et. Ita hypothettce a:gumentamur qui fortc fu.i contentus, eft axiarus . Sed nnllus az/arus forte fua contentus eft Erpo r.ut. qu i urte f,..-. contcntus , eft nvttrut. Similiter Si quoddam triaagulunt eft teqttitattrum ,

&r

qn&dam figura tequitattra eft triangulnm Sed Quoadam triangidum eft equilaternnt ErgOp*dam figur.i tequilatera eft triangnlum Dicttur haec converfi Logicis fimfiex , qua ftt rfiten.

ta propofitionis quantitate &: qualitate.

Tnncipir'Jcf>ilo~

458.

Generaliter
antecec^ente
7

propofnione una pofita fimul ponatur altera, fumta una pro fi altera erit confcquens fyllogifini hypothetici Patcc eodem mo.

gifintby'

do

,
"

quo ance f . 45 3
1

)
.

potbetici
'

E '" ^ ^ u:s e ^ philofophus cminens, is quoque efle debet philofophus Quamobrem enthymema Syllogiimi hypothetici eft Jlriftoteleseft fhii.fofhus cmintns Ergo ji.if.^tcles eft fhiiofofhus . Poteft etiam haberi pro enthymemate Syllogifmi categorici fiuitunaue eft fhilofofhns eminens, iiie eft fhitofophus Sed Ariftotetes eft fhilofophus eminens ErgO efl fhilof fhns.

Slinillter finihil
fi

cft fine

ratione fuffciente

nec mundus
,

eft fine
fit,

ratione fijficiente

Quamobrem
.
_.

argumenteris

"ifjhilift fine r.xtione fufficiente

cttr fotiits fit

cur fotius
fit ;

qnam

non

fit.

Ergo cciam mundut

hyfothttici

non

tft fine ratione fufficiev.lt

auam non

enthymema habcs fyllogifmi

conje-

459-

ImmeTi,
.
. ,

acfl~

tlltlO

ratiocinandi, qvo una propofitione pofita fimul poni alteram ^ er ratI0ne s Logicas manifeftum eft , dicitur Confequenria immediata. E- > Confequer.tia immediata eft , ii quis argumentatur tqualia eidem terth funt equalia iutcr fe ErgO hi dno anguli xqualcs eidem tcrtio fnnc inter fe tequttcs Item t^uitus homo efi immortalis Titius eft fater ErgO t\i:Uiis , qui efi immortalis , eft homo Nec non Caji. Ergo Cajus eft filius Titii. Etenim confequentia in cafu primo patet per folum diclum de omni (5.346); ia fecundo ex notione propofitionum negativarum (5-4)4 )>in
: . . : . . ;

Modus

tertio ex notione xquipollentix propofitionum, in relatione hic

fundatam ($. 44J

Qtiidfmt
confe-

Quoniam
gumencandi

fi

460. una propofitione pofita fimul ponitur altera, modus arfyllogifmi hypothctici

enthymcma (%. 45 8);evidenseft, enthymemata [yllogifmorum hypotbethorum ,fed efje tmmedta- uy t confequentia per rationes Logicas patet (459). '** E.gr.Fxempla confequentiarum immediatarum modo (not. 5.459) allata funt enthvmemata
cft

quentU

con\equentias immediatas

livpotheticorum: l.Si aqnaiiaeidem tertiofmt a>quatia inter fc , hi duo anxquaics fnnt inter fe aqnales . Atqui -jcrum eft antcccdens . ErgO CJ" confequens. 1. Si nutius homo eft immortalis , fcqnitur quod nutius , qni efi immortalis , fit homo . Sed n:;ltus hmio efi immortatis . Ergo fequitnr , quod nullus , qv.i eft immortatis , fit homo . 3. Si Cajus efl fitlut Titii , Titius eft f.iter Caji Sed Cajus eft filius Titii . ErgO Titius eft fater Caji.
guti cidem
tertio
.

horum lyllogifmorum

Quod
Cnranonn
Jl:

ratio confequentiae pateat per rationes Logicas, oftendimus paulo antefwt. S-459)-

iur^ibaltiismiai-

. 461. adeo confequentiae fic dift* immcdiata? fint enthymemata fyllogifmorum hypothcticorum (. 460) idco plurimi Logicorum eas prorfus n u er babent , ad fyllogifmos hipotheticos confugcntes, ubi iisdcmeft, i f P Ceteri vero iocus, non atccnca racione, ob quam paccc confcquencia

Cum

me.

tn-

.. .

..

VJ.SeB.lV.Cap.V.De Confequentiis immediatis .239

cntbymemata
ifta

pro peculiari argumentandi genere babent

quod

ratio

conicquentia? per rcgulas Logicas patcat ( cit. ) , quemadmodum cx rationc fimili modi iyllogifmorum fecundae figura; pro peculiari argujf. 3 8 5 ^) philofophia prima excolitur , plurimi oriuntur argumentandi iftiufmodi modi , ubi Sed talia in Logica minutim perfequi velle t conkquenna ob rationes generales patet opcrae pietium non eft: nam generali confequentiarum immediatarum notione inftruili, ad exemplar fpecierum nonnullarum in Logicaevolutarum fua fponte modos plures conSi
.

mcnrandi gcncrc habcntur (not.

dunt

nem

ut in cafibus particularibus compendio argumentandi utantur confequentn ratioinfuper habentes, utpote vel in Logica, vel alibi generalitsr ftabilitam
.

46:.

Quoniamiitiufmodi fyllogifmihypothctici oriuntur ex propofitionum Moatcon'

J xquipollentia (. 446; , contradictione ( . 448) , contrarictate ( . ' m m_ ' 450), fubaIternatione( .453), converfione (. 457 ); ideo tbeorema- m cdiaU _ ta de propofttionibus in ijiis cajibus fe mutuo ponentibus ( . 445. 447. 449- rum. 451. 456J funt totidem modi confequentiarum immediatarum .

463.

Unde
vel in
tiones

patet, conclufionem per

,

confequentiam
fcilicet,

fcio fyllogtfmi categorici

aliis

ab

iis

immediatam inferri benequi modos ex Logica didicere,

efi
,

Confe<l
:

't

ntu ~
-

difciplinis fibi

plures condidere, cujus major

propofuio ge-

mtd lata _

neralis de propofitionibus fe
,
,

qu

infert

mutuo ponentibus, minor affirmat contineri , , fub cafbus iftis mutuo ponere quoque bas propofttiones fe
nobis obvix funt

bas

propoft-

wm ora _
xis.

conclufto

vero

Ita praxis dirigitur his fyllogifmis generalibus

1. in Cafu aequipollentiae Quaecunque propofitiones funt aequipollentes , earum una pofita , ponitur altera ( 5.

i. in Cafu contradi&ionis Quaecunque propofitiones funt contradiciona?, earum una pofita,removetur altera (5-447).

Sed hae propofitiones funt asquipollentes Ergo earum una pofita , ponitur altera 5. in Cafu contranetatis
.

Sed hx propofitiones funt contradictoria; Ergoearumunapofita, removetur altera

,

Quascunque

propofitiones

funt

contrariae
(

n Cafu fubakernationis 4Quascunque propoiitio eft univerfalis

;

earum

pofita

una

removetur altera

449;. fyerfalis Sed hae propofitiones funt conrrariae Ergoearum unapofita, removetur akera Ergo haec propofitio ponitur pofita ifta uni(xerhYi j. in Cafu converfionis. Omnis propofitio univerfaliter negans fim- Omnis propofitioparticulariter affirmansfimpliciter poteftconverti (. 454) pliciter converti poteft ( 456; . Sed hscpropofitioeft univerfaliter negans Sed hajcpropoiitioeftparticulariter affirmans.
.

fubalternans,ea ponitur pofita univerlali C5.451J. Sed haec propofitio eft fubakernans iftiusuni-

Er. haecpropofitiofimpliciter poteft converti . Er. hascpropoiitio ftmpliciter converti poteft . Quaehic&in aliis cafibus fimilibus Pfychologiae tyronibusenafci poterant dubia , in Pfychologia tollemus . Exempla fuperius allata hos fyllogifmos diretlorios illuftrant Obiter obfervo polfe illos lyllogifmos etiam adhuc aliter formari , v. gr. in cafu tequipoUtntite ita argumentamur Omnts propofitiones tequipollentts fiii mutuo poftiait fubtlitui . Sed hte propofitionts funt tequipolltnte s . Ergo h/e propoftionts fili mutuo poftunt fuhftitui
. :

4^4-

Si minor fyllogifmi categorici fumitur ut antecedens , conclufio ut Confequens propofitionis bypotbetic* majore illius fyllogifmi , ponitur propopofita ,
VVoiffii Logica

tu d

mm
dam

q UaYm

fttio

240 V.l.SeH.lF.Cap.V.De
quarufitio ifta

Confequentiis immediatis*

bypotbetica. Sit enim quicunque fyllogifmus in prima figura : B. Sed C efi A Ergo C eji B> ubi ligna quantiraris qualieft fequentiatatis omittuntur , quia hic nulla eorum habcrur rario,arque adco fylr.tm immediata- logifmus fumi poreft in quolibct modo primce figurcc. Omifla majore , habebimus enthymema: C efi A. Ergo C efi B (. 421). Idem verum. ro enthymcma quoque eft fyllogifmi hypothetici SiC eft A, idemC erit quoque B. Scd Cefi A. Ergo idem Cefi quoque B ( . 424). Parec

dam

con-

&

ergo conclufionem admitci fub conditione minoris , admifla majore . Quamobrem pofita majore, poni quoque dcbet conclufio fub conditione majoris , confcquenter propofitio hypothetica , cujus anteccdens eft minor, confequens conclulio iyllogifmi hyporhcrici ( 405^. Et quoniam pro fyllogifmo primae figura? fumi poteft quicunque alius m fecunda & tertia , atque dcmonftratio eodcm modo fuccedit; inde patet, propofuionem prajfentem intclligi debere de quocunque fyllogifmo categorico
.

prima figUra argumentamur Omnis fius Vev.m amat Guidam homints fv.nt pii. ErgO Ouidam homines Veum amant (not. . 375) QuamobreiT fi admittis, quod Omnis fins Veum amet , admittere etiam debes, quod , fi quidam homines funt fii, eiiam quidam homines Veum amare debeant Omnc triangnSimiliter in fecunda figura argumentamur lum hahet tres angulos Ergo T>{itlh:m Duadratnm cji "Njdlum Ouadratum habet tres angulos trianguhim (not. 5.383) Quare fi admittis, quod Omnc triangv.htm habcat tres angutos , admittere quoque debes, quod , fi r.nllum quadratnm fic triangulum , nullum qnoqne quadratum tres angulos habere qucat Denique in tertia figura argumentamur (not. 5.390) :1\bIIus fiv.s froximum odit Duidam fii fv.nt homines Ergo Quidam homines froximummn odcrunt Quodfi ergo admittis, quod 2{uUus fius proximum oderit , admittere quoque debes, quod, li quidam
E. gr. In
.-

fii funt homir.es

quidam homines froximv.m

odifie

nequeant

4 6 5-

Species
lonfequentite

tegorici

Species igitur confequenti< immediatae ejl,fi pofita tnajore fyllogifmi caponitur conclufto fub condnione minoris ($. 459 ) ; quo argumen,

irnmediatx.

tandi genere utimur, ubi minor

quam
fi

vera
Ita

nondum fumi
argumentamur
,
,

poflit,

nondum fufficientcr probata ut tan&ubi aliis ex rationibuseandem qua,

in V.

medio relinquimus.
gr.

T^tiUus
iicrv.s

-verv.s

Chriflianus
.

efi contentiofus
:

gtis esi contentiofus

nondnm
is

is

eft

Chriftiantis

Item

Qv.i

ErgO Si quis theoia. ratiunem rtddcrc ualct i/c.

getationis flantarv.m
let

vegetationis flantarv.m

cognitionem cjus habet fhilofofhicam . ErgO fi Titius ratiomm reddere iia~ habet . Quoniam llOC argumentandi , cognitionem ejv.s fhilofofhicam
in;ici

genere faepiflime utimur, e;us quoque peculiarem mentionem hic

conlultum judi-

cavimus

C A-

241

C
De
aliis

AV U
.

VI.

nonnullis argumentandi generibus.

366.
e)us conditionis
;

Sl

plurcs fuerint propofttiones categorkte

ut prtedicd- Funda-

tum unius

ftt

continuo fubjetlum alterius

,

r.ferre licet

concluftonem

cujus

tanquam pr<emi(Jis mentum Soritl * fubjeclum idem cum fubjeclo prima ,

ex
iis
.

prxacatum vero idem cum prcedkato ultima Nimirum fi omnc A eft B, d. & omnc h-cftC, omne C eft D, omnc D eft E & ita porro in infiomnc A efle E. Etenim 1. Omne B eft C , per bypotb. nitum dico Scd omne A eft B, per hypotb Ergo omne A eft C (.375). 2. Omne C cft D, per bypotb. Scd Omnc A eft C, per num. 1. Ergo omne A cft D , (. cit.). 3. Omne D cft E, per bypotb. Scd omnc A eftD, per num 2. Ergo Omne A cft E.
. ;

E. gr. Ita argumentari licet

Deus
,

quid
volvit

pofllbile

Qui

facere potelt
.

eft omnipotens quicquid poflibile ,

Omnipotens
is

facere poteft
,

quic-

di&ionem non

invoJvic

Ergo Deus

poteft tacere

quicquid contraquicquid contradittionem non infacere poteft

4 6 7Iftiufmodi fyllogifmus, quo ex pluribus propofitionibus categoricis , quarum fcqucntis fubjeclum cft pra-dicatum proxime anteceden
ris
,

OT".
e

Pr!f:

infcrtur conclufio

dicitur Sorites categoricus.

.

tl0

468.

Liquct cx dcmonftratione propofitionis praccedcntis , Soritem catego- Ejus in ricum in tot refolvi pofje fyllogifmos categoricos , auot funt medii termini , f)'^ S'f~ ieu termini prxmifiarum communes (. 336 ), aut ex conclufionc ex- mos cate ulanrcsCS. 357)ffijj, E. gr. In exemplo pricedente (>;ot. .466) conclufionem , Veut potefl facere ,auicquid con,

tradiciioncm uon inzoizit

poffiblle
1

, non ingrediuntur termini , ej]'e omnipotentem , poffe ftcere , quicadeoque mcdii lunt , conlequenter Sorites in duos fyllogilmos categoricos
:

&

Itur fequentes
.

I.

^uicunque

tfi omnipotens

Ergo Veut
,

poteji Jacere

pnjfbile

ilie
.

pctefi f.tcere

, is potefi facere quicquid pofjtbile . Sed Veus quicquid p"Jfbiie . i. ^Juiii-.ncue potefi facerc , quicquid qux nullam contradiflionc >i inzolvunt Sed Veus potefi facere , qttic,
.

efi omnipotent

quid

pojftbile

ErgoDr;.* potefi facete

qtticquid nullam contradictionem involvit.

-t

6 9-

Qnoniam
dens
eft
,

Sorite plures fyllogifmi conrrahuntur in Soritem effe campendium argumentandi

in

unum

evi- Ejusufus.

Ita in exemplo allato duo fyllogifmi contrahuntur in unum ; in aliis vero exemplis plures: patec enim ex demonflratione (5.466) , praemilTarum numerum pofle in lnfinitum progredi , feu nullum effe carundem nv-merum determinatum.

47,

Si plures fuerint propcfuiones b)fotbetic<e, ita corrparat<e

ut confequens Tunda.
,

unius

ft

continuo anteccaens proxir?.e fequentis

pcftto

antecedcnte prim<e
pcnitur

rnmtum
Soritis

242.
bypotbe-

Vart.

1.

Sefi. IV.
.

Cap. VI.

fomtur quoque confequens ultima Scilicet fint propofitiones hypotheticar eft D; iequcntes: G AcftB, ctiam fi eft D, ctiara EeftF, atque ita porro in infinitum dico etiam eft fi E eft F, etiam fit H. Etenim pofito anreccdente prifcqui , fi iit B, quod ctiam

&

&

mae propofitionis, quod

fit

B, ponendum quoque
2.
fi

eft

confcquens,
F, per hy2.

quod
potb.
eft

C
Scd
,

fit

(.
cft

409). Jam
per num.

cft

D,

etiam

cft

cft

D,
.

1.

G
fit
Iius

Eigo etiam Patet itaque , pofito antecedente prima , quod A eft H ( cit. ) B, poncndum quoque eflc conicqucns ultima?, quod G fit H.
2.
: .

ctiam

per bypotb.

Ergo etiam E eft F (. Sed E eft F per num

cit.).

Si

Si mundi elementa debent elTe diverfa, pofito quod aE. gr. Ita argumentari licet fit lnundus , mundus hic produ&us eft ex nihilo. Si mundus hic produclus eft ex nihilo, Deus gaudet potentia aliquid ex niliilo producendi Si Deus gaudet potentia aliquid ex nihilo producendi, nulla datur materia ipfi coasterna . Ergofimundi elementa debent efie diverfa, pofito quod alius fit mundus, nulla datur materia Deo cosetenu

Sontis

li

l~

nitia

47ihypotheticus Syllogifmus quo ex pluribus propofitionibus hypo, ta mtcr f connexis,ut antecedens proxime fequcntis fit idem et ' c s cum con ^e<l uente antecedentis , infertur conclufio , dicitur Sorites bypo-

'

'

theticus Et Sorites quidem hypotheticus frequentius occurrit categorico , praefertim ubi propofitiones determinate enunciaveris , quo in cafu plurimae hypothetics evadunt, quemadmodum in Mathefi videre licet
.

soritis

>ypo >e-

JT. 472. Qiioniam propoiitionis cujufque hypothetica? antecedente pofito , p 0n tur et am coniequens ( . 409); qucelibet propofitio Soritis bypothetij
j

fylh"if-

Cl

m fyllogifmum
&
r,

hypotheticum refolvi pote/i

eft
.

nos%\'DO.

.''

I Jtillus

TCjOUitlO

fafientijfimus , mnndus fini , qutm fer creatior.em quem Veus fer creationem intendit , maxime corruer.it; emnium fojfibilium oft.'mus eft Si mundus , qui exifiit , omninm fojjibilium oftimus eft , mal.iv.tii ErgO fi Veus fafientijfimtis , rnala , qit* in mundo dantitr , non obflanc obftant ferfeSiioni ifjitts i. Si Veus efi fafientijfimus in hos relolvitur fyllogifmos hypotheticos ferfeBioni iffius Ergo mundus fini , quem fer crcationem intendit , maxime con-veni: Sed Veus efi fafientijfimus m:mdus fini , quem ftr creationem intendit , maxime convenit z. Si mnndits fiai , qttem Veus fer Sed mitndus fini , quemfer creationtm intendit , maxime convenit; omnif.m fojfibilinm oftimus efi 3. Si creationem intendit , maxime convenit , fer nnm. I. ErgO omnium fojfibilium oftimus eft mundus , qui exifiit , omnium fojfibilium oftimus eft ; mala non obftant fcrfeElioni iffius Sed Mnndus , qui exiftit , omnium fojfibitium oftimus cB , per num. z. ErgO maU non obftant ferfeflioPatet adeo fi Veus ponatur fafitntifjinmt , fequi tandem , quod mala non obftent ni iffius ferfeciioni mnndi

^"

intendit

^orites hvpotheticus : Si Veus maxime conzenit Si mttndus fini

.

473-

/'"fus.

Liquet hinc ulterius, Soritem hypotbeticum non rrimus

pjj-g

quam categoncum
com-

compendium
in

ratiocinandi.

Sane in exemplo
pingic

modo
.

allato tres fyllogifmos hypotheticos Sorites hypotheticus

)

unum(w.

472

474,

sontis in

generdefiniuoe.

Quoniam fumta j^^jrio^

omnis propofitio categorica ad hypotheticam reduci poteft,

fu bjccti pro conditionc

fub qua prxdicatum eidcm

tlibui-

De a/iis
tribuitur

nonnullis argumentandi generibus

243

qua, pro confcqucnte ( . 403' ) ; ideo Sorites in gencrc definiri potcft: pcr fyllogilmum , quo cx pluribus prxmiffis ica inviccm junclis , ut continuo confcqucns antcccdcntis propofitionis fit anteccdens propofuionis confequentis (jT. 467. 471^, infertur
tcnus id derinito attribuitur
,

2i6), adeoque pro anteccd?ntc, pra:dicato autcm

conclufio.
Cittroni

vocatur Sorites acervalis argtmentath.

47 5crypticis
aliis
,
,

Sorites crypticus dicitur,

qui conftat propofitionibus

,

ve-

Soritis

obliquc univerialibus pothcticis xquipollciu

luti
.

indefinitis

infinitis

&

quas hy- "!#*"?

dejinitio.

Qttem amamus , eim odio non frofeqttimur . Qutm odio r.m profc , voluptatcm non percipimits . Ex cujus damno foluptatem non fercifin.tts, ei nuttum damnum inferimus . Ergo qitcm am.zmtts 3 ei nuUum damnitm inferimus , Sorites Crvpfi multiplici laborat , lunt enim propofitiones omnes indefinita: , cum fignum univerfalitatis diftincle non exprunatur (5.144) ; funt eaedem squipollentes oblique univerlalibus
E. gr. Si
,

argumentemur

quimur

ex ejus

damm

cafu obliquo eas ingrediatur ($.246)$ ftmt denique infinitae, quia asquipollent affirmativis (5.209). Nimirum prima prxmiflarum , Quem amamus , eam vdio non profcquimur , asquipollet huic alteri , 'Njtllitm , qitem :!, odio frofcquimur , Sc haec denique affirmativae directe univerfali, Omnis homo,auem cmamtts , eft fcrfon.z , qttam odio non frofequimur . Sorites crypticus, in quo propofitionesh vpotheticae asquipollentes occurrunt , eft fequens Vbi amvri,ibi nullus odio locus efi ubi odio locus tion eft , ibi exttlat gaudiiim ob infeticitatem alterius . Ubi gaudium ob infeticitatem aiteritt* c\iiUt , ibi ftttdiitm nocendi abeft Ergo ttbi amori locns eft , ibi fttidium nocendi abeft . Etenim Sorites hic aequipollet fequenti hypothetico Si anuri tocus eft , odio r.uttus cffe poteft . Si mtttus odio tocus cffc poteft , nec ob alterius infeticitatem gaitdemus . Si ob infelicitatem alteriut tninime gaudemits , ftudium ntxeiuti abeft . ErgO Si amori locits eft , ftudiitm nocendi abeft . Obiter moneo, abunde ex doclrina fyllogiftica patere, quantum fubfidii pofitum fit in propolitionibus aequipollentibus , ut adeo non inutile foret exercitium propofitiones datas in alias quafcunque xquipollemes transfundendi
univerfalitatis
,
li

cum fignum

fuppleatur

in

.-

476Individua refpedtu fpeciei , fub qua comprchcnduntur fpecies ref- \ r'~ pe&u gencris, quod eas fub fe continet, & genera inferiora refpeclu 'r\ iupcriorum, quxquc pcrmodum individuorum, fpccicrum & generum rumdefiinferiorum concipiuntur , refpeclu eorum , qua: pcr modum fpecierum, uitiot generum proximorum & gencrum fupcriorum concipimus, inferiora fimplicitcr appellantur fpecies vero refpedru individuorum fuorum , genera rcfpcctu fpccierum fub iis contcntarum & genera fuperiora rcfpcftu inferiorum , qux comprehendunt, quxque per modum fpecierum, generum proximorum & generum fupcriorum concipiuntur , refpedu eorum, qux per modum individuorum , fpecierum generum infcriorum concipiuntur, fuperiora fimpliciter appcllari folent.
;
..'-

&

In conftituendis fpeciebus atque generibus ratio tantummodo habetur effentialium, vel attributorum { . "o. 71 J , confequenter eorum , qua; conftanter iniunt (. 64. 6j) Enimvero cum dentur praedicata , quae de omni fubjecto fub data quadam determinatione m:mme conftante , efterri pojfunt (. 258,; fi iis, per quae fpecies atque genera determinantur, eadem adicitur, fpecies ik genera abeunt in alias fpecies inferiores (. 72). Atque adeo patet , dari utique, quae per modum fpecierum atque generum per modum individuorum fub illis contentorum comprehenduntur E. gr. Omnis lapis, qui ex.
.

&

aito

244
alto decidit, ingcntem

Tart.
impetum

1.

SeB. IV. Cap. VI.

.

acquirit . Lapis defignat genus quoddam vel fpeciem Enimvero fi determinatio ifta intrinfecus determinatur externa, laplus nempe ex alto, intrinfecis fuperaccedat j nova quafi conftituitur lapidum caiufinfpecies, ex alto nimirum cadentium. Omnes igitur Iapides ex alto cadentes gulari fant individua illius fpeciei , adeoque inferiora lub ifto fupcriori contenta . Ita in CJeometria tres quafi conilituimus ipecies angv.lorum ad periphcriam eidem arcui cum angulh ad centrum infiftcntium , dum tres calus diftinguimus , quorum primo crus unum

corporum propter ea, per quae

anguli ad penpheriam tranfit per centrum, adeoque \ertfex anguli ad centrum in crure qui ad peripheriam , fitus eft , fecundo vero idem vertex intra crura anguli ad , peripheriam continetur, denique in tertio extra eadem conftituitur
cjus

Tt<

-da-

Quod
tinentur
.

477de fmgulis inferioribus affrmari vel negari

,

potefl

idem etiam de
ijia

vientv.tn

fuperiori univerjaliter affimari vel negari debet

fub quo inferiora

con-

indniliottis.

Omnia enim

inferiora fimul fumtaconftituunt iuperius,

nem-

pe fingula individua fimul fpeciem , fingula? fpccies fimulgenus, fingula gencra inferiora fimul genus fuperius, & qux per modum individuorum ad quandam ipcciem relatorum , per modum fpecicrum vel gcncrum infcriorum concipiuntur, fimul fumta id , quod pcr modum fpecici, vcl gencris proximi aut fupcrioris concipitur (. 476. 43. fcqqO- Enimvcro de eodem iubjeclio idcm affirmari, vel negari deberc , ex terminis manifeftum eft(. 205. 262). Patet itaque de fuperiori univcrlalitcr affirmari , vel negari dcbere , quod de lingulis inferioribus affirmari, vel negari porcft.

&

Partem hu;us theorematis

alia ratione

demonftravimus

in fuperioribus (.

*J4).

lnditttio-

478.

nis dtjinitio.

Modus argumentandi , quo dc iupcriori univerfaliter infertur, quod de fingulis inferioribus affirmatur vcl negatur, dicitur InduSlio. Quodfi omnia infcriora recenfcntur, lnduftio completacRi fi quaedam deficiunt incompkta.
,

E. gr. In elementis Geometria: in fingulis

cafibus
fit

dcmonftratur, quod angulus ad peripheriam Cui infiftentis. Quamobrem fi argumenteris

paulo ante (not. . 476) recenfitis dimidius anguli ad centrum eidem ar

jingulus ad peripheriam ,in cujus crure eft -vcr tex angv.li ad centrum eidem arcui inf.ftemis , tft hujv.s dimidiv.s ; jingulus ad peripheriam , intrx cnjus crura compr ehenditur -vertex anguli ad ccntrum eidcm arcui infiftcntis , cft ejufdcm dimiaiusi jlngulus ad periphcriam , cxtra cujus crv.ra conftittiitur vcrtex anguli ad centrum eidem a;cvi i,<nec d.nur prxtcrca alius angulus ad peripheriam cr.m angulo ad f.tcntis , eft ejufdcm dimidius ,
:

centrum eidcm arcui infiftens ErgO onmis angulus ad peripheriam eft dimidius angttli ad centrv.m cidem arcui inpftentis argumentatio indu<ftio eft , eaque completa. Si argumenteris : ffi: c~nis latrat , ifte canis iatrat, iile canis latrat ,ncc rcpcnus cft canis,^ui non iatrct . ErgO omnit
.

canis latrat

inductio incompleta eft.

479
categorico ge,

I{ed;:clio

Omnis
nerali
:

indut~iio efl

entbymema contentum fub boc fyllogifmo

,
.

indf.clio-

Quicquid competit
,

vel non competit fmgulis inferionbus

id etiam

nifad
fyllogif-

competit
petit
petit
'

vel non competit omni fupcrkri ,fiib quo ccntinentur

mum

vel non competit ftngulis inferioribus .

ca-

tegcricu

omni fuperiori

Scd boc comEr go bcc competit velnoncomPatct per induclionis definitioncm & fundamcntutn
,

fS.477-.47*}'
Eifc

. .

Dt aliis nonnullis argumentandi generibus

Enchvmema airirmativum hoc
eft
:

145
,

Hoc

emvmb

fngulii inferioribus

[upeTiorij aur
Cft:
,

i\

mavis

W,gk

/* /"

*
.

lioc non Hoc non conver.it fingulis inferioribus ad lylSinguU ji non fur.tB.Ergo t&ll*m A eft B.' Hinc etiam quxlibet inductio (mt.. modo mcompleta: reductionis gr.exemplum e. reducitur, categoricum Iogifmum experinmr , iUudonm cature. 47* ) propoiitum ad fequentem: S^uod fingulis cxnibus frofrium HrgC: MtriiXS '* cam recle tie tribuitur Sed Utratum furgnlis canibus proprium experimur iribuitur . Adde. co:::;quCP.::i:'.l ilTndediatam ; tatratus omni cani reSie tribuitur . Ergo omnit canit Utrat. Ica habes propofitionem per induclionem illatam ipfimmis verbis.

hoc

Ergo Ergo

0m

^J /* .

Ergo hoc cmvenie omEnthyinema negativum aut convemt omm fupenort

.

mavis

S".

480.
,

Quoniam major in quocunquc cafu probatur pcr thcorcma quod fundamentum conftituimus inductionis ( ^.479. 476), cx quo nimirum pcr confequentiam immcdiatam infcrcur(. 459J; idco pcrindc ac
modi fecundce
thctici
( JT.

curinducliopecn-

Haris ar-

&

tertice figurae

(. 385-. 389.

391), fyllogiimi hypo.

quentias ( Patet tamen ( . 479 } , quod omnis vis concludendi pendeat a forma fyllogilmi categorici in prima rigura, coniequenter a dicto de omni & nullo (. 346. 347}
.

407. 408) &disjunclivi (. 417) atquc immediata confe- duscm, . 461) induclio pro peculiari argumentandi modo habetur fijtuatur

^J^

4 8 ieft

Quia omne enthymcma fyllogilmi categorici idcm

hypothetici fjf. 424 ); Omnis
fmgulis inferioribus
periori.
,

enthymcma
hypotbeticum

jndullionis ad

quoque induclio
eft
,

ad fyllogifmum
,

reducitur, cujus generalis forma b<ec

Si hoc convemt
,

vel non

convenit fyllogf-

idem quoque convenire

,

vel non convenire debet omni fuinferioribus

.

mum
Pa
[

by-

Sed hoc
,

convenit

vel non convenit finguhs

Ergo

hoc

}etl ~

conventt

(not. . 478) huic fyllogiimo hyE. gr. Sed finguli cxnes Utrant pothetico Jtquivalet : Si ftnguli canes Utrant , omnis cxnis Utrat Ergo omnis canis Utrxt . Coniequentia ma;oris feu propoiitionis condicionahs patet per rationem logicam, iitud fcilicet theorema, quod conftituimus fundamentum mductionis
.

vcl non convemt omnt jupertort . exemplum inductionis incompletx ante datum

duciio

CS-477J.
.

482.
eft

Syllogifmus hypotheticus, cujus confcqucns

ctiva

propofitio

disjuntres tres

Memmitisde-

&
.

totum

tollitur

dicirur

Dilemma
:

auam E. gr. Dilemma eft fequens fyllogifmus hypotheticus habere poteti angulos , aut reciilineum , aut curvilineum , aut mixtilineum anguhs plures quam
Si triangulum plures babebit

pmtio

Sed neqne trixnguinm rcciilincum

.

quxm

trcs habet

Ergo

neque curvilintum , neque mixtilineum angtdos flures nullum trixngulum plures tiuam tres angulos habere poteft
,

483.
condufio-

Quoniamdilcmmacft in modo tollente fyllogifmi hypothctici (.482. 409), conclufio vero fyllogifmi hypothetici in modo tollenteeft remotio antecedencis(.409 ); erit dilemmatis conclulio negaciva, cedens majoris affirmativum , contra illa afiirmativa cric ,
fi

nisindiUwmate. ante-

&

fi

hoc q^^ ai

'

ncgacivum.
E. gr. ln Dilemmate, quod exempli loco(not. .^i) propofuimus , antecedens, /"-''.*gul m flures q-ixm tres habere poteft angidos , affirmativum eit unde eus concluiio , m.llum tri.-r,?;i!:>,ii plmes quxm tres angulos hxbere E.nmvcro ubi dilemma taeft negativa , potcf: le tuer:t Si Veus mund.-.m optimum non produxit , aut id fecit, q.iii mn potuit , aut quia noid njn ftcit q;:ix non fotuit nequt esixm quia noluit . Ergo mm.dum optimum produ: . ;

xit

2-4
xit

Tart.
eft

I.

SeH. IV. Cap. VI.

negativum atque adeo ejus conclufio, utpote remotio propofitionisneQui enim dicit , falfum elie quod A non fit B, leu in cafu fpeciali , qui pronunciat , talfum elfe, quod Deus non produxerit mundum optimum, affirmare debet , quod produxerit mundum optimum.
antecedens
gativae, affirmativa.
Syllogif-

mi catcgorici

multiplicis dejii-

484Syllogifmus carcgcricus, quctn ingrcdiuntur propofitioncs compofitx t dicitur fyllogifmus categoricus multiplex. Et in oppoficionc catcgoricus five fimplex dictus (. 361 ) categoricus fimplex appellatur.

tio.

Poterat dici fyllogifmus compofitus , nili vox ilta jam alium fignificatum obtinuifiet 403 ) , quem immutare a moribus philofophi alienum (. 147. Difc. frtelim.) . Conftat vero categoricum vulgo dici fimplicem in ordine ad compofitura
(

V&rktxs
iiloritm

fyllogif-

morum.

485Qttoniam in propofitione compofita vcl diverfa prsedicata tribuuntur cidem fubjeclo , vel idem pnedicatum effertur de divcrfis fubjeclis (%. 314), in fyllogifmo autem categorico propofitiones componuntur cx termino mcdio atque terminis extremis (%. 335. & feqq. );/ fylhgifmo ca-

tegorico multiplici

vel

eadem

conclufio

infertur pluribus mediis terminis

vel

eodem medio termino inferuntur

ejufdem pradicati.
E. gr. Si ita argumenteris
:

concluftones plures ftve ejufdetn [ubjetli-, five

vertice in

bafin riemijinm dividitur in du.is fartes xquales

Ornne triangulum equicrurum fer ferfendiculum ex angidus ad ferinde ac bafis ejus ,

&

vertictm

Hoc triangutum
gifmus
eft

eft

xquicrurum

E^gO

hoc triangulum fer ftrftndicitlum ex vcrtice in hafin de-

tnijium dividitur in duas fartes xqnaies

angulits ad verticem : lyllo, ferinde ac bafis ejns categoricus multiplex, in quo eodem medio termino, qui eft triangutum a>quicrurum , inferuntur tres conclufiones idem fubjedtum , fed diverfa prnedicata habentes, lCllicet I. Hoi triangtdnm fer ferftndiculum ex vertice in bafin dimij]'um dividitur in duas fartes aquales z. /Jitjus trianguli bafis dividititr fer ftrftndiculum ex vtrtict in bafin demifium in ditas fartes xqnaies . >. /Jitjus triauguli angidns ad verticem fer ferfendiculitm in bafin demijfjttm dividitur in duas fartes xquaits , Quodfi ita argumenteris Omnis figura trilatera habet tres angulos . Omne triangulnm rtcliiintum Ergo omne trianffhiericum tfl figura trilatera gutum rcBitineum fph.ericum habet tres angulos fyllogifmus denuo eft Categoricus multipiex , fed in quo eodem medio termino mferuntur duae conclufiones eiufdem prxdicati led diverfi iubjeifli , tc. I. Omne trianguium re&ilintum habet tres angulos , z. Omne triangulum ffhtericum habet tres angidos . Denique fi argumenteris : Omne triangulum reBilincun* sequilatcrum , vel lequianguium ftr ferfcndicuium cx anguto tmo in latus offofitum demijfnm dividitur in duo trianguta lequalia . aqitilaterum , df a>quianSed hx>c figura tji triangitlum guium ErgO hxc fignra dividitnr ftr ferfcndicidum ex anguto uno in latus offofitum demijfum in duo triangula equatia fyllogifmus eft categoricus multiplex, in quo eadem conclualter vero fio infertur duplici medio termino Alter enim eft triangutum xquilatemm triangidum eequiangidum . Obiter moneo, fi terminus medius fuerit complexus, adeoque nonnifi integro lumto conclufio inferri poflit , fvllogifmum categoricum fimplicem efle quod idem valet eo cafu , ubi vel fubjedum, vel prsdicatum eft tenninus complexus
.

&

&

&

&

&

-.

-,

iT.

486.

Syllogifini cate-

Quia

Syllogifmus categorktts multiplex vcl pluribus mediis terminisean,

dcm

infert conclufioncm

vcl eocfem

medio tcrmino plures diverfas

,

gorici

mnltipli-

conclufiones (.485), in tot mini , vel comlufiones diverf<e

refolvi poteji fyllogifmos

quot funt medii ter-

cisinplurcs

fim-

E. gr. Syllogifmus categoricus medii termini duplicis modo (nor. 5.485) allatus i 1. Omns trianguium xquilattrum fer pendaos refolvitur fyllogifmos categoricos fimplices
:

fcndi-

De aliis nonnullis argumentandi generibus

;

247

ftndiculm* t\ .ingnlo ttno in Utus offofitum demiljitm in duo triavguU jcr-:.-..U refolvitur. . Sed p!:CSYC* . fignra tji triangulum tequiUtentm . Ergo c\c. l. Omne triangulum aauUngulum fer ftrpen- /y#fjo. Scd hxc figura efi f \ mtgulo nno in '..x:;is nppjfitttm Aemiffnm refolvmtt bi dui irijhg <l.i tequalia trixngtilum tequUngidum Ergo &c. Similiter lyllogilmus categoricus duplicis extremi mii. Omnis noris paulo ant* (not. . cit.) propofitus in duos relolvitur categoricos iimplices Omne triangulum reciilineum cfl figura trilatera Ergo Omne figura triUtera habet tres qngulos tfittngulum reciilineum habet tres angnlos . z. Omnis figiira trilatera habet tres anguios . On.ne triangulum ffhxricum efi figitra tritatera . ErgO Omne triangulum ffhxricum habet trcs angnlos .
. .

S.

487-

quam
yrarauaium 01 ciniu iuujcv_u cc juu.- ^r dicati detcrminano adfuerit , prcedicatum tnbui potcft fubjecto,/w bypotb. Qiiod fi ergo ponatur dctcrminatio fubjecli & prxdicati; fubjeclo quoquc tribuendum cft pra:dicatum(. 409).
Gt prarunau
y

juvji-(,io

irtvucnaum

cji

minatio
CJC
:

E. gr. In propoiitione categorica , omnis lex fofierior derogat ieg! priori , fulrecli detereft fofierioritas , prxdicati vero frioritas legis . .Equivalet igitur huic hypothet:Si lex

fuerit fofierior
,

gem B

ejje fofieriorem

lex vero frior j /r.v B derogabit legi A. Quare fi ponas , legem vero jl friorem , fequetur Utique iegem B derogare lcgi A.
:

le-

In hoc igitur cafu ita minatione C tribuendum efl prcfdicatum

boc cafu fubjeclum

488. argumcntari Jicct

.

Omni

fubjeclo

A fub

deter- Modus
in Jyltogv*
'J'

fub

determinatione

D. Sed

tionem
friori
.

D.
Atqui

E. gr. In

babet determinationemC& praedkatum B determinaErgo in boc cafu fubjeclo tribuendum eft prcedicatum B cafu dato ( not. . 487 ) ita argumentamur Omnis lex fofierior derogat lcgi

mis

lcx

eft fofierior , lcx vero

frior

Ergo

icx

B dcrogat

legi

A.

489.
.

Vocatur autem iftiufmodi

definitur
cati
,
,

quod

fit

is

llnde fyllogifmus biformts Defimtto_ quopofita determinationefubje&i atque prxdi- fyUogimi

fyllogifmus biformis

fub qua pracdicatum jungi poteft fubjccto, praedicatum fubjeclo futribuitur Quoniam itaquc propoiitionc minori arfirmari debet , in bjedto , & praedicaro fuam convenire in cafu dato dererminationem
.

^01

&

fyllogifmo

biformi propofttio minor

dupkx fubfumitur fub

diverfis

majoris

fartibus

gumentamur
.

Patet id ex allato ante exemplo [not. . 48S;. Patet idem ex aliis , v. gr. fi ita arOmnis mathematicus theoria & fraxi infirncitis fr.efiat mathcmatico fola theo. ria infiructo Sed Titius eti mathematicus theoria fraxi infirucius ; Mxvius vero efi ma.
:

&

&

&

thematicus fota theoria inflrucius . ErgO Titius frsfiac Mxvio Aliud exemplum tale eft liber methodo demonflrativa confcriftus certiorem cognitionem targitur ieciori , quam libcr fccunium fchoU metlvditm confcriftus Sed hic libcr efi methodo demonfirativa confcriftus ; ilte vero fecun. .

ditm methodum fcholte

Ergo

hic tiler certiorem cognitionem largitur lcctori

quam

ille

..

49O.

Facile fyUogifmus biformis refolvitur in ftmplices: id

ceri fufficit.

quod exemplis do-

s l y! ZJf~

Nimirum

in cafu

primo

Omnis matbematicus
la tbeoria inftrufto
.

&

( .

489

tbeoria

&
efi

praxi infirutlus

argumentari licet: prceflat matbematico foita

,

Sed

Titius

matbematicus 6* theoria
injiruclo I
i
.

& praxi inhac conclufionc

mtn us f
Yefduti<>.

^^

or "

firuclus.

Ergo

praeftat

matbematito fola tbeoria

Ex

VVolfpi Logica

z48
fione pcr

Tart.

1.

ScH. IV. Cap. VI.

immcdiatam confequcntiam porro infcrtur : Ergo quicunque Matbematicus fola tbeoria inftrullus ejl , eo Titius pr^ftat (. 445.460). Unde porro argumcntamur: Quicunque Matbematicus fola tbeoria inftruScd Mcevius eft mathematicus fola tbeoria clus eft , eodem Titius prceftat Ergo Titius M<evio prcejlat Similiter in altero cafu ita arguinftruclus mentari licet Omnis liber metbodo demonftrativa confcriptus certiorem cognitionem largitur leclori , quam liber fecundum fchol<e methodum confcriptus Sed hk Hher eft metbodo demonjirativa con/criptus Ergo hic liber cer.
. .

quam liber fecundum fchol<e methcdum Ex conclullone denuo pcr immediatam confequentiam inferconfcriptus tur (.445. 460 ): Qmcunque liber fecundum fcbolce methodum confcriptus , is minus certam cognitionem largitur leclori , quam hic liber Unde porro argumentamur: Sed ille liber fecundum fcbolw methodum confcriptus. Ergo ille liber minus certam cognitionem quam hic leclori largitur , confeHic liber certiorem lequenter per immediatam confequentiam (. cit.) tlori , quam ille cognitionem largitur Si quis de fuccelTu in omni cafu dubitet, \s refolvat cxemplum generale cetera omnia fub fe complexum (.488^) in Syllogifmos fimpliOmne A jub determinatione C eft B fub ces , quos cales deprehendet determinatione D. Sed G eft A fub determinatione C Ergo G eft B fub determinatione D. Unde infertur per immediatam confequentiam:^ao^tiorem largitur letlori cognitionem
.

B admittit determinationem Dyillud B tribui potejl ipft G ac porro argumentamur. Sed boc B admittit determinationem D.Ergoboc B tribuipoteft
cunque
,

ipfiG.

Unde porro fequitur pcr immediaram confequentiam:ErgoG<r/?i?. Ita fcilicet Exemplum quoque ad mt. . 488. allatum talem reductionem admittit argumentamur Omnis lex fofterior derogat omni legi friori Sed lex B efi fofterior Ergo Ux
.
:

derogat omni legi friori

Hinc fequitur per immediatam confequentiam: Ergo quxcunque

efl frior
,

lex fcilicet

de eodem cafu
eft

illi

derogat lex B.

Unde
tft

porro

cunque itx
iex 2.

frior lege

B3

ei derogat lex B.

Sed

lex jt

prior lege B.

argumentamur Ergo legi ^t

^<-

derogat

Cnrfit compendi-

491.

SyUogifmus zdco biformis

cum
.

in

unum compingat

fyllogifmos cate-

um

argu-

men an-

g 0r
ta

cog t{ uos at q ue unam vel duas confequentias immediatasf. 49^ > (om p en ^tum arg U mentandi eft Exempla fyHogifmorum biformium (not. 489) cum eoram refolutione (5-49) coll.
j

dida

jlluftrant

CA-

249

C
De

AV U
.

Vll.

Ratiocinatione polyfyllogiftica compofita

492.
fit

&

mixtim

mum

S
,

fyllogifmi antcccdentis

conclufio

pracmiffa

fcquentis

vel

Ccncate "'*

plurium conduiioncs coniidcrantur inftar notionis complexae , ac "fn formata inde cnunciatio ingreditur tanquam praemiffa fyllogif- mmum" icqucntcm ; syllogismi concatenari a nobis dicuntur. defimtio.
fitnt

Exempla in demonftrationibus Mathematicorum plurima occurrunt gumentamur de triangulo a:quicruro ABC circulo infcripto
Omnis trianguii teqtiicruri crura funt crurti trianguli xquicruri
:

tequalia

Sed clwdte A.B

ci~

BC funt aquaies. ErgO ihordte AB Et porro Quorumarcuumchorda aquales funt , illi arcus aquaics funt. ErgO arcus qtioqtie AB BC chorda aquales funt Sed araium AB ita argumenramur , fyllogifmi c> BC xqu.tUs fnnt Si , inquam BC funt concatenari dicuntur quia conclufio pr m i, chordaAB Similiaquales eft firoul propofnio minor lyllogifmi fecundi Qiuinquc ter concatenantur lyllogifmi , fi ita argumentamur
.

&

BC

&

&
.

efl faficntiffimus

is eligit

niedia fini convenientifjima

Sed
.

Vev.s efl

faficntifftmns

Ergo

Vetis eiigit media fini convcnieniiffma

Et por-

Si Veus eligit media fini convcnientiffima , mundum creavit fini creationis convenientiffimum . Sed Veus eligit tnedia fini convenientifftma . Ergo Vens mundum crta~ vit fini crtationis convenientiffimum . Denique Si Vens mundiim creavit fini crcationis conve-

rO

mur.dum optimum frodnxit . Sed Veus mvndtim creavit fini creationis convenientiffimum Ergo mundum optimum froduxit Nam conclufio fyllogifmi praeccdentis hic fit continuo prsemiffa fequentis. Alter concatenationis cafus in Mathefi frequentiflimus eft.E. gr. Si du<e lineae AB kie mutuo interfecant in E pro demonftranda aequalitate angulorum x ita argumentamur: I Omnes anguli contigui fuptr tadem reSia funt aquaics duobus refiis Sed Anguli y x funt contigui fufcr eadem recla CV. ErgO Anguli y x funt aquales duobus rcBis 1. Anguli contigui fitfer tadem
nier.tiflimum
.

& CD

o&

&

&

recta funt tequalts duobus reffis.Sed Ar.guii

drm

recia

AB. ErgO

jtnguli

& y funt
,

tendentes ad duas conclufiones

reStis&C anguii

& y funt fuptr taJam atAnguliy & xfunt tequaUs duobns

cor.tigni
.

~D

tequales duobus reSiis

&y

funt aquates duoLus reSiis formaiTlUS

x atque Anguiio&y funt tequaUs eidtm tertio , atque 3. argumentamiir : sPqualia eidem tertio funt tequalitt inter fe . Sed Anguii y x atque anguti x ftmul y funt tequalts tidtm ttrtio . ErgO anguti y funt angnlis y fimv.l tequaits Hic fyllogiimi concatenantur , dum ex duabus conclufio-

nunciationem':./*njn/;

&

hanC

e-

&

&

&

&

nibus formamus propofitionem,

qux

praebet pra:miffam fyllogifmi tertii

49 3-

cujus conclufio eft pra?mifTa alterius fyllogifmi , ap- Trofyllopcllatur Profyllogifmns: Syllogifmus vero , cujus pra?miiTa eft conclufio Pfi
,

Syliogifmus

&

alterius fyllogifmi

dicitur

Epifyllogifmus

E. gr. Si quis ita arglimentatur: Omnis aSiio itge natnrali frohibita efl fvgienda. Sed nimiv.s labor tfl aiiio lege naturali frohibita . ErgO nimius labor efl ftrgiendvs , Sc minorem probaturus argumeiltatur Qutecunque atiio ttnais Ad torforis dtftrttSlionem } ea eft itge natnrali frohibita . Sed nimius la:

S J mi " CP~
l

^p
MtfQ

llo~

bor

250

Tart.
,

1.

Secl.

IV Cap. VIL
:

..

5*r*c) ,s '* "^

ErgO nimius labor tft aciio Itgt naturaii prohihltA Svllogifmus quia pereum primiflapriorls, nimitu Uhor tft aSio Uge noturali prohibita , infertur tanquam conclulio Contra in exemplo geometricode arcubus aequafbus a cruribus trianguli xquicrori circulo infcripti fubtenfis fytlogifrnus pofterior eft epif>"?!.' mus i <l u:i conclufio prioris , cUrdx arcuum ab bc funt aqnalts , eft e ufdem propofitio minor Similiter Sn exemplo de mundo opcimo fyllogiimus fecundus eit epilyllogifmus primi, quia conclufio primi , Vtus eiigit mediajint convenieniijfima:' tft fimul minorfecundi, Cvrertius eft epifyllogifmus fecundi , quia conclufio fecundi , Ve'm mundum
pofterior eft proiyllogiimus
.

bortendit adcorporisdefirncii.r.em.

&

treavit fini

creationis

contienientifftmum

eft

minor

tertii

494.

t\oiod-

?7'n polyjyUO.

Scrics fyllogifmorum inter fc concatenatorum dicitur Ratiocmatio pohf> UoS !ftka

gifticte^

definttio

(not. . 492) ; tum etiam fyllogifmus cum fuo profyllogifmo (. . 493 ) Facile apparet , foritematqut fylhgifmumcategoricum multiplicemcffe quafdam raciocinationis polyfyllogiflicx fpecies (. 46S. 472. 485;.

Exer.ipli Icco funt fyllogifmi inter fe concatenati

.

jX.

i\aticci-

Quod

fl

fyllogifmis categoricis
alii

&

495hypotheticis immifceantur confe,

7iatioms

quentiaE immediata: 2c
c,c ^ nir '

quicunque argumentandi modi

.

Ratiocina-

h./.im
d^imtio

tionem dicimus mixtim compofitam

rer fe

P otc ^ P cr fcricm concatcnatorum

Unde Ratiocinatio mixtim compoftta quorumcunque argumenrandi modorum in-

(/

a.

Nimirum immediata confequentia concatenatur cum fyllogifmo , fi conclufio fyllogifmi fit pramvlfa , ur.de infertur per immediatam confequentiam nova conclufio , e contrario fyllog:lmus concatenatur cura immediata confequentia , fi conclufio per immediatamconfequentiam illata fit pranniiia fyllogifmi Ratiocinationes mixtim compofitxin demonftrationibus Mathematicorum ut plurimum locum habent . Exemp. grat. Si per duos fyllogifmos inculimus ( r.ot. . 491 ) conclufiones Anguli ir y fimul funt xquaies duobr.s reidt Fig. jtngiiy ft n x f,. t .tqualts duobus refiis per immediacam confequenciam inferimus; S-49 1 )- Angulio atque Angv.li v C>* x fv.nt dtne angulorum fv.mmx eidem tertia tequalts Ergo Anguli y atqne Anguii y x fimul fv.nt tequales eidtm tertio Ica immediata conlequentia concatenatur cum duobus fyllogifmis Dum vero porro argumentamur rfqu.ili* eiaem ttrtio fv.nt xqv.xlia inttr ft y atqrit Anguliy X funt tequales eidem tertio ErgO Angv.li Sed Angv.ii y atque Angv.li y x fv.nt xqv.aies inter fe ; Syllogifmus cum immediata confequentia concacenatu:' Et x fv.nc dum porroper immediatamconfequentiam inferimus Anguiio j ztqueAngvli y lequales inter fe ErgO angulio &y fimul fv.mti funt xquaies .ingulis y xfimul fumtis denuo conOmncs ifti fyilogifmi immediafequentia immediata cum fyllogifmo concatenacur tx confequencix dum inter fe concacenancur; ratiociuatio oritur mixtim compofita

&

&

&

&y
.

&

&

&

&

& &

& &

&

496aliis
.

Trobatiovisdepni.

Si data

quaedam propofitio ex

tanquam notioribus per

Probatio propofuionis

fyllo-

Uo

'

gifmos colligitur , probari dicitur potefl: per fyllogifmum aut fyllogifmorum inrer fe concatenatorum ricm quibus ca cx aliis ranquam notioribus colligirur
,
.

Unde

deriniii
fe-

Exemplaprsbent omnes demonftrationes propofitionum mathematicarum, in quibus concarenatis fyllogifmis plerumque pluribus tandem devenitur ad fvllogifmum , cu'us conclufio eft propofit:o data , de qua qua;ricur , ucrum prxdicacum fubiecto five abfolute , nec ne raro autem primo ftacim fyllofive fub data detcrminatione pofito conveniat gifmo infertur propofitio data tanquam conclufio.
,
:

Trobatwfim ~
"'/.

P lu,t

497unico fyllogifmo abfolvitur , dici poteft finiplex; contra vero compojita , qux nluribus inter fe concatenatis conftat. Unde com-

Probatio

qax

De
compofita eft

l{titiocinatione polyfyllogiftica*
intcr fc

251

concatcnatorum fcrics ,adcoquc ra- &compoc tiocinatio vcl polyfyllogiftica (. 494,), vel mixtim compofita (. 495). i" d Wreil tia Ezempla Madiematicorum dicta optime illuftrant. Sedcum inrerius cx iuftituto de

fyllogifmorum

ad exempla li ignarus , is atMathematicorum provocafle fufficiat. tendat ad prohationes propofitionum , quas in Logica huc ulque dcdimus , ac in sequentibus daturi lumus Quodfi omnem de lyllogiimo doctrinam animocomprehcnderit , haud dilficile eidem erit eas in lyllogifmos iuos relolvere : quo ipfo eorundem concatenatio iplisoculis manifefta evadet

probacione

propofitionum a&uri talia

medium prolaturi fimus, hic Quod quis Machematum fuerit

in

loci

498In fpccic autcm probatio Demonflratio dicitur,

fi

in

fyllogifmis,

quos m,

intcr fc

concatcnamus

non utamur

pra:miflis, nifi definitionibus

cx-

propofitionibus jam antc dcmonaxiomatis ftiatis : Ut adco dcmonftrationcs tandcm nitantur dcfinitionibus , cxaxiomatis. pcricntiis indubitatis Qui cum artentione vel noftra Geometriae elementa perlegit isdemonftrationes Mathemaricorum hanc tenere formam experietur Inferius idem apertius docebimus Tenendum tamen , vulgo in demonftrationum numero non haberi nifi probationes , quae tandem in definipcricntiis indubitatis
,

&

^P'Ml0
e

atlonis
'

&

tiones

ccaxiomata refolvuntur, nec admitti praemifias

finis

quae fola experientia: fide conftant

certitudocognitionis, quaenon minus obtinetur , ubi experientiis indubitatis utaris tanquam praemiflis, quam ubi folasadhibueris definitiones axiomata tanquam praemiffas primas; confultius duximus , vocem demonftrationis non pra:ter necefiitatem arclioribus limitibus coerceri , quam par erat , praefertimcum mathematici in Mathefi mixta , inprimis Aftronomia 6v Optica, e numero demonftrationumnon arceant probationes , quas ingrcdiuntur praemifiae perobfervationes ftabilitae Multo minus autem probamus , fi quis cum .AriHoteh demonftrationem arttioribus adhuc limitibus conftringat , ut nequidemrigidiflimae Geometrarum demonftrationes Ieges omnes adimpleant , cenforia ideo virgula notatae a Tetro I^amo in fcholis Mathematicis Sulficit talem concipi demonftrationis notionem, ut per eam extra omne dubium ponatur , praedicatum convenire fuo lub'ec"to Patebit enim deinceps , cognitionem certam ab incerta elfe diilinguendam , atque adeo cum probatio tendat ad certitudinem cognitionis , futficit eam a ceSi cui aliter vifum fuerit , is pcr teris diftingui , qua certitudo cognitionis obtinetur nos abundet fenfu luo De verbis cum nemine litigamus Nos eum conftituimus fignificatum, qui fcopo noftro refpondet fuaque fe commendat utilitate
demonftrationis
fit
. .

Enimverocum

&

C
De
Ufu vocum
gene ra

AV U
,

T VIIL
circa ratiocinia.

feu

terminorum

Sl
five
ti

. 499. terminh accurate definitis difiinguuntur , res no- Ufa voc " m Ul Y bis obvias ratiocinando ad fua genera fuafque fpeciet reducere licet f~ cc " dls Res nobis obviafit,dum aliquam cjusnobis notioncm formamus, d f

&

fpecies

nobis repra:fentemus (. $4), five aliqua ejus praediyii^J cata cogitemus, per quajeara menti cxhibemus. Quodfi ergo diftinguifuagenemus, qua> in notione rei occurrunt, vcl diverfa , fub quibus eam trien- rafuajque

rem ipfam

"

cxhibemus, pracdicata, atquejudicia

intuitiva

formamus

( .

39.

i),

fpecies.

&

in-

252

Tart.
ift.a

1.

SeH. IV. Cap. Vlll.

,

quibus definitio abfolvitur gencris fibi proprio denotata:;cx notis iftis colligitur , rci obvix conveniredcfinitum(. 349) , adcoque ei tribucndum cflb nomen , quo genus aliquod , vel fpecies aliqua dcfignacur ( . 152), confequenter res obvia ad genus vel fpeciem fuam rcducitur ( . 48. 50).
inter prsdicata

&

occurrunt

vel fpcciei alicujus tcrmino

quodam tanquam nomine

Egregius hic terminorum uliis ex demonftrationibus Mathematicorum elucet , nec minus patet per noltrasdemonftrationes logicas , ubi Iedior ad eas percipiendas animurnattulerit fufficienter attentum , patebitque in ceteris philofophis partibus eadem methodo a nobis pertradtandis , qua in Logica utimur. Vulgo is non agnofcitur , plerifque fiSed folenne eft bi perluadentibus definitiones praemitti , ut propofitionum pateat lenfus hominibus attentionis impatientibus in uno acquiefcere ulu , ubi multiplex praeftoeft, Sc ut impatientix fuae patrocinentur , pro unico habere , qui lubinde minimum in re momentum trahit ex quo fonte plurima propullulant judicia praecipitata, qua fuo loco notabimus
.
:

Si

gemra& fpecies terminis

accurate defnitis diftingvuntur

ad

res nobts

aopihdn- bvias ratiocinando applicare licet propofitiones generales cognitas . Si enim fpccies tcrminis accurate definitis diftingvuntur , res nobis dis propo- gcnera

&

fitionibus generali-,

us

obvias ratiocinando ad fuagenera fuafquefpecicsreducerc liccc ( . 499 ). l n propofitionibus gcneralibus fubjeclum eft vcl fpecies aliqua , vel genus quodpiam ; praedicatum vero convenit fingulis fpeciei individuis , vel fingulis generis fpeciebus harumque individuis ( . 242 ).

Quamobrem cum conftet, rcm obviam ad hanc fpeciem , vel iftuct genus pcrtincrc qucmadmodum modo oftendimus; ratiocinando colligimus , quod de generc vcl fpecie aliqua abfolute in propofitione uni,

, feu affirmatur vel negatur , id quoque de re nobisobvia abfolute affirmari , vel negaridebere ( . 346. 347 ). Propofitionesadeo generales ad rcs obvias ratiocinandoapplicamus( .49.50).

verfali pracdicatur

Egregius hic terminorum ufus denuo ex demonftrationibus Mathematicorum noftrifque philoiophicis , ac in fpecie quoque Iogicis , elucet Nec mirum, cum magna part'e pendeat ab ufu priori (. 499) , quemadmodum ex ipfa demonftratione propofitionis
.

praUentis intelligitur

Ljns vo-

i conditio

yoi. fub qua pradicatum convenit fubjeclo

terminis fixis expriifiaadftt.

fi

moftenda
fuijefti

mttur
tio

>

ratiocinando colligere licet

Quoniam
,

tcrminis

fixis

cuidam obvia? conditio , refpondet notio ( . 129 ), invariata

rei

num

condi-

conditio'

tur

fub qua prxdicatum fubjcclo tribuitur , terminis fixis exprimieam in cafu obvio agnofcere ( jT. 80), confequentcr ratiocinan-

do

colligcre licct (.48. 50 ), num rei cbviac conditio ifia adfit. ^ui in mathematicis fuerit verfatus, ei abunde fufficient , qux ibi fsfe offerunt exempla Inferius tamen aliqua trademus, qiue propoficioni uoftrs illuftrandae inferviunt
.

JT.

502.

Si conditio , fub qua pradicatum convenit fubjeclo , terminis fixis exprtapplkan- mitur , 6" genera atque fpecies accuratis dcfmithnibus dijiingvuntur ; propofuiones

cnmin

De UJu vocum
fitiones

feu terminorum circa ratiocinia

253
iitior.ibus
}

bypotbeticas generales
,

ad

res obvias
licet
.

vel cafus fpeciales aut fingula- dispwpo-

res obvios

cnim gcnera atquc fpecies accuracis dcfinirionibus diitingvuntur res obviasad fua gcncra fuamquc fpccicm rcduccre licct ( . 499 ), & fi conditio fub qua praedicatum
ratiocinando applicare
Si
,
,

yPone ~

convcnit fubjeclo
teft
,

tcrminis

fixis

cxprimitur

ratiocinando colligi po-

(.501). Stante igitur ratiocinando colligitur ,rem obviam efle hujus vel iitius gencris aut fpcciei , eiquc hanc vcl iitam convcnirc conditioncm Quamobrem cum de fingulis fpecicbus earumquc individuis fub data conditionc prxdicari poffint, quae dcgcnere(. 2"6),xc\fycck(%. 23S) fub ifta conditione prxdicantur , ratiocinando colligitur , de re obvia
rei

num

cuidam obvia; conditio

,

iftaadfit

utraque hypothcfi

fub conditione obvia prxdicari pofle

quod

in propofitionibus

hypo-

theticis univerfalibus dc fubjeclo cnunciatur( . 218. 242). Exempla denuo plurima fuppedicac Machefis , fuppedicat Logica noftra , &c pluraoccurrunt in ceteris philofophix partibus methojophilofophica pert raclacis Nec deeric interius occafio quxdam infcenam producendi.
.

Si terminis fixus refpondet fignificatus in propofitionibus enunciatur , ex quibus preedicatis abfolute pofitis vel fub certa conditione enunciatis agnofcatur defi-

&

Jus v<*
.

app n ca m

quoque conveniat notio indefi- disdefininitione definito attributa Sienim terminis fixus reipondet fignificatus , in- tionibus. variata iifdcm refpondct notio (. 129), atque adeo agnofcere licet , num rci obviae conveniat hoc vel iitud prxdicatum , five abfolute pofitum, five fubcerta conditione enunciatum ( . 80) , confequenter cum
licet

nitum, ratiocinando colligere

.

,quod

rei obvitff

prxdicata five abfolute pofita, five fub certa conditionc enunciata addefinitum aguofcendum fufficientia vicem deiinitionis tueantur(. 153) , ratiocinando inde colligimus, quod eidemconveniatdefinitum(jT. 349), atque inde porro inferre licet,quod eidem quoque conveniat definitio, feu notio in definitione definito attributa (. cii.).
Exempla in Machefi occurrunt Ponamus enim nos agnofcere, triangulum aliquodnoobvium reitilineum efle xquiangulum hinc fane concludimus, quodetiamfic xquilacerum Unde porro inferimus , quod eidem triangulo quoque conveniar definicio trianguli xquilaceri, nempe quod habeac tria lacera incer fe xqualia Plura dabimus exem.

bis

.-

pla inferius.
JT.

Qjiontam ditto de omni & nullo omnes nituntur fyllogifmi (. 353J, vi dicli autem de omni & nullo prsedicata abfolute , vcl fub data condTpedaditione de fuojecto enuncianda fub generibus ac fpeciebuscontentis vin- bilisin

S4-

^f

(.^46.&feqq) , definitiones autem ad res obvias applicanresobvisead fua genera fuasque fpccies reducuntur (jT. 349 )i omnis tandcm noftra ratiocinatio eo tendit, ut res obvias adfua gencra fuasque fpecies reducamus ipfisque prardicata convenientia attribuadicantur
tur

ratioci-

&

nando.

mus. Quamobrem cum

hic

utendum

fic

terrainis fixis

&

accurata definitione

254

Tart.

I.

SeB.
;

IV

Cap.

VL
fpecialiora

nitione explicatis(. 499. do ufus apparet .

& feqqj
,

eorundem

indifpenfabilis in ratiocinan-

Idem quoquc

alia

adhuc rationeevincitur
-

In fyllogifmis

concludimus ex generalioribus

ex fundamento eorurrt, 6 apparct fcqq.) aut, ii mavis, in (. nullo, dittodeomni , 34 propolitionibus univerlalibus ( %. 354,). Efyllogifmis opus habemus nimvero judicia univerfalia ablque terminorum ufu formari nequeunc, quod per fe parer, multo minus autem judicia determinata (. 32.0),

quemadmodum

&

&

qualibus

in

ratiocinando

eft

opus

( .

333. 334.

&

. 375-.

382.

&c

).

Terminorum adeo

ufus in ratiocinando indifpenfabilis Mathematici bene ratiocinantur ob convenientem terminorum ufum in aliis difciplinis multa eft in ratiocinando confufio multifque modis in formamraticiniorum impingitur , ob rationem contrarii. Atque ea ratioeit , qua * nos permovit } ut convenientem quoque terminorum ufum in philolophiam introduceremus , ficque ratiociniis accuratis in eam aditum patefacereums
.

Finis partis primse

LOGI-

PHILOSOPHI^E
RATIONALIS

LOGIC^ A R
P

IV E

S R A C T

II

G A.

Woffi

Lotfca

257

LOGIC^E PARS IL
S 1

V E

PRACTICA.
S

EC

1.

U
IN

GIGi U L OCERTOQUE VERO A AB

FALSO,

INCERTO DIJUDICANDO C A P U T /.
De
I

Veritatis Criterio.
.

50J.

prsdicatum guodcunque , five affirmativum , fi ve negativum, iubjecto abfolute, vel fubdataconditione convenit, pr opofttio diciturwrvi ; fin minus ->fa!fa Eft itaquewr/?d.rconfenfus judiciinof.

&

feritatis

falfi-

tatis defi-

niiio no-

tri

objedto, leu re reprccfcntata ; falfitas vero diflcnfus ejusdem ab objedto .Dicitur autem
ha:c veritas logica,

cum

minalis

cum

in

Logica hicfit vocisfi-

gnificatus.
E. gr. Propofitiohzc, trianguLum habet trcs angulos , vera eft , propterea quod figun tribus lineis terminatx conveniunt tres anguli . Falla vero eft propofitio, triangulum fLurcs quam Similiter propofitio negativa, trcs habcrc foteft anguhs , cum id fieri nullo modo poflit jguajijtitm non hxbet anguLum obliquum , vera eft , propterea quod praedicatum hoc negativum eidem convenit, cum omnes cus anguli fint recli . Falfa vero eft propofitio negativa , r.ullum triangulum hab:t duos angulos atlu reilos , fl VOX trianguli CUITI Thcodofo pro quacunque figura trilatera fumitur, propterea quod triangula fphsrica duos angulos atu reilos habere poilunt . Similiter propofitio fingularis , Vetrus abnegavit Chriftum , veraeft, quia facftum iftud revera contigit, de praefenti vera eft propofitio fingularis, Tititu fcrilit , pofito quod aftu fcribat
.

&

Quoniam
liter

. $06. propofitio omnis vel univerfaliter affirmans, vel univerfa- Cafusju-

negans , vcl particulariter affirmans, vel particulariter ncgans, fin- diciorum gulari ad particularem relataf^. 259), & wi fingulis fubjectum vel ab- verorum.

folu-

25

Vart. 11 Seft.

1.

Cap.

1.

folute ponitur, vel certam conditionem

feu fua gaudet determinatione (. nem, 1. Si univerfaliter eji, quod univerfaliter affirmatw i 2. Si particulariter vel in cafn fingulari eft , quod particulariter vel in cafu fingulari affirmatur, 3. Si abfolute eft, quod abfolute affirmatur , 4. Si fub ijia conditione
eji ,

adjechm habet ( . 216. 21SJ' 228); fequitur, veram effe propofitio-

Si univerfaliter efje neqnit,quod velfinguUri in cafu cffe nequit, quod particulariter , vel in cafu fingulari negatur , 7. Si abfolute non ejt , quod abfolute negatur , 8. Si fub ifta conditione efje nequit , quod fub ea
,

quod fub eadem affirmatur

,

5.
,

univerfaliter negatur

6.

Si partkulariter

effe

negatur(. 505;.

Vera font iudicia : i. Omnis lapis eft gravis, 2. Quidam lapis eft calidus, 3. Virtus homini femper proficua , 4. Lapis ex alto cadens motum celerem acquirit , 5. Nulluj horao eft immortalis, 6. Quidam homines nou funt finceri , 7. Nemo hominum 111 omnjbus eft fapiens, 8. Lapis irigida perfufus aqua non eft calidus

57.
i.

Cafus /_

Eodem modo
non
eft
,

patet, e contrario falfa efle judicia,

,

Si univerfaliter

dicioram
falforum.

,quod univerUt a er quod particulariter tantum affiraffirmatur Si univerfaliter , 3 eft , f tnatur, 4. Si abjolute prorfus non quod abfolute affirmatur , %.Sifubcer,
univerfaliter affirmatur
.

quod

2. Si particulariter eft

eft

laconditione
ter eji,

eft

quod de (ubjeclo

abfolute pofito affirmatur, 6.

,

Si univerfaliuniverfaliter

quod univerfaliter negatur

8.

7.

Siparticulariter

eft

quod

negatur,

eft , quod particulariter vel in cafu fingulari negatur , de eodem fcilicet fubjeflo , 9. Si abfolute efi , quod abfolute negatur , 10. Si fub certa conditione eft , quod de fubjeclo abfolute pofito ncgatur , 11. Sifub ifia conditione eft , quod fub ea ejje negatur.

Si particulariter vel in cafu fingulari

gr. Falla funtjudicia,

tntcs
,

I. Omr.is

homo hahct fMtdta.xts ad omne vitium

. .

itandum

fujfici-

gaudeat iftis facultatibus i. Omneshomincs fum finccri , cum qu:dam tantum finceritate animi utantur 3- hi<edam tantum-vitia nocent , cum vftiaomnia noceant .'4. Sol movctur motu annuo , cum omni motu annuo deftituatur j. Omnis lapit eft talidus , cum calidus tantum fit is, qui calori diu fuit expofitus 6. TijtUus homo ulUm licritatcm cognofccre potefi , cu.m omnis homo plures COgnofcat . 7. "Hftlltts homo cft apartium
.

cum nemo hominum

ftudio alienus

nil con, pofito quod quidam homines fint a partium ftudio alieni . 9. folia fcrunt ad incrtmentum arboris , cum folia ferviant incremento arboris. 10. TSittlU tllipfis alttri fimilis tft , cum nulla alteri fimilis fic, cuus axes non funt axibus fuis proportionalcs 11. Tigv.ra txqv.ilatcra circulo infcripta non hahct fempcr omnes angulos inter fe a:quales , cum
.

&k

neceflario ejus anguli sequales efledebeant. Cafus judiciorum verorum atque falforum non ratione enumeramus : faspiifime enim accidit , ut ad eos uon attendentes judiciurn

de veritate atque

falfitate

judiciorum praecipitent
.

508.

Ipfa hac cafuum judiciorum cum verorum , tum falfofum enumeratione innotefcit, quandonam judicium cum objeclo confentire , quando^ eocumobje- dem diffentire dicatur, ut adeo nullus definitionem (. 505) mgrediatur ttt&cjus tcrm nus> q U non fa cis intelligatur N;mirum ad huncce confenfum atque diffenfum aeftimandum non modo qualitatis pror r
tevjenfus
indicii
i

jenjtis,

tur

pofuionum habenda eft ratio, ne affirmetur quod erat negandum, tk e contrario negequod erat affirmandumj verum etiam inprimis quantitatis propoficionum atque de, ,

termi-

, :

De
.

Criterio Veritatis
,

259
vcl
r.cgaxi

terminationis fubje&i , ne plus alHrmetur . dcbebat Bxemplis modo allatis ( not

.

vel

negetur
)

506. 507

qunm affirmari , dicta hunt clanora .

iF.

59,

Propofitio univerfaliter affirmans vera eft

.

prcedkatum per fubjetlum

e-

Quando
uriiverfaliter.affir-

jufque determinationem determinatur Quicquid enim de fubjecto prardicatur, id de eodcm praedicatur vcl abiolurc, vcl fub adjefta condicionc, conlequenter vi dctcrminationis(. 228). Enimvero quod dcfubjccto univerfaliter abfolutc pra?dicacur, illud vcl attributum eft, velcflentiale
,

^y^!
4>

vel

modi cujufdam atque

relationis

pollibilitas, quce per

modum

attributi incft(.2 5

& attributa, quaeque 6y. dctcrminentur pcr modum attributorum infunt, per fe mutuo ( conditioi57^ 3 9,U vcrode fubjedto abfolutc pofito cnunciantur, fub ne definitionis fubje<fto tribuantur (jT. 225), adcoque vel eflenrialium, vcl attributorum, vcl corum, quse pcr modum attributi infunt (. 180. 18 1. igt), pro dcfinitionum fcilicet diverfirarc; quod dc fubjcfro abfolurc poliro univcrfaiitcr pmsdkatur, per fubjectum aut , ii mavis
7;.Quamobrem cum
effencialia

fubjccti

notioncm dcrcrminarur. Porro quod dc fubjcclo fub data detcrminatione univerfaliter pra> dicatur, id vcl modus cft , vcl relatio quccdam ad alia, vel quidpiam, quod in fubjefto non concipitur poflibilc, nifi pra:fuppofito quodam

ejus

modo

(.

258J.

Quamobrem cum modi

&

quae inftar

modorum

infunc de fubjecto nonnifi conditionacccnuncicncur (. 217), confequentcr ob adjcclam conditioncm eidcm tribuantur; pcr conditioncm iftam
(.

219^, confequentcr

fubjec~ti

determinationcm

(.

228^

determi-

nantur
E. gr. Propofitio univerfaliter affirmans , omne trUnguUtm halet tres angtdot , vera eft vi definitionis triangulum eft figura tribus lineii terminata y categonca huic hypotheticse iquivalet Si triangidnmeft figara tribus lateribus terminata , tres habet angulos (. z--(>) , numerus ternarius angulorum per numerum ternarium Iaterum determinatur. Similiter propofitio univerfaliter affirmans vera eft; Omnis figura sauilatera circulo infcripta tsl teqniangiua : per hanc enim conditionem^ quod ea circulofit infcripta, determinatur fcqualitas angulorum . Pertinent huc exempla ad . zzj. 116. allata.

Quoniam enim

Sio.
eft
,

U0,P?- rtl ~ Propofitionem particulariter affirmantem veram efle dcbere , quce fub univerfalicer affirmante vera continetur , patet pcr diclum de omni a x mans
(

Propofith partkulariter affirmans vera vera continetur, contra

qu<efub univerfaliter affirmante Quando

propoft-

&

34 6)-

vtra.

Enimvero quoniam nullum prardicatum fubjedto convenire

nifi adfic

potcft,

racio deccrminans, cur infit(. 4. Difc . pralim .)

illa

autem

ratiovelinfubjccto, adeoque in effcntialibus , autattributis, autmodo, aut quod per modum attribucorum vel modi inftar ineft (. 6$.&feqq.

57^

>

vel extra fubjectum

confequenter in conditione quadamextrinfe-

160
tcr aftirmans fuerit

Tart.

IL SeM. L Cap. L
omnino
eft, ubi propofitioparticuIarL

trinfeca contineri debet, cvidcns

vera, eam

contineri fub univerfaliter atfirmap.te ve-

ra

(JT.

509)

E. gr. Propofitio particulariter affirmans, tjuoddam triangulum habet tres angulos , vera eft , quia continetur fub univerfalirer affirmante vera, omnt trianguhun habet tres angulos. Similiter propofitio particulariter affirmans vera , quidam lapis efi calidus , continetur fub nniverfaliter affirmante vera , omnis lapis per aliquod ttmporis fpatiumcalori expoftus e/t caiidus . Facile haec peripicit , qui ex luperioribus didicit, omnem propofitionem particularem evadere

univerfalem,

ii

fub;ectum fufhcienter determinetur

[.

iz8. 149. &: ieqq.

).

yii. quando pradkatum determinaturper ea, qu<e propofinotioni individui in dato flatufpeclatiinfunt Etenim cum nullum praedicatum twjmgitfu bj e fto tribui poflir, nifi adfit quardam ratio, cur cidem infit,quod eo denoratur (. 4 Difc.pr<eUm.)\ fi quod individuo, quod propofitio"J nis fingularis fubjeclum eft (.241) , tribuitur, ratio quoquc adelTe dcbet , cur eidem infit, quod prsdicato denotatur. Enimveroratioifta vel eft in fubjecto, vel in cxtrinfccis, qua eidem adfunt , vel in utroquc fimul. Quamobrem cumnotio, qua individuum in ftatudatorepra> fentatur (%. 74), omnia cidem intrinfeca ftatumque ejus determinantia extrinfeca contineredebeat ; patet prsedicatum per ea determinari, qux notioni individui in dato ftatu spectati infunt Vera igitur cum fit propofitio , fi , quod pr^edicato fubjecto attributo indigitatur ,eidem infit (. 505); propofitio fingularis vera eft, ubi prcedicatum determinatur per ea , qiuie in notione individui in dato ftatu fpeclati infunt

Qu.vdo

Propo/itio ftngularh

vera

efl

E. gr. Propofitio fingularis , Tiiius faibic , vera eft , fi in iis, perquas ftatusejus fingudeterminatur , continentur rationes ad actum fcribendi determinandum fufficientes . Illre determinationes fubecli vulgo non attenduntur Quodli vero cuidam volupe fuerit ad actiones fuas animum afferre attentum accurato examine facto itatumdeterminare fuum , in quo actio ifta ipfi competit , is veritatem diiftorum abunde perfpiciet , nec mirabitur amplius propofitiones iingulares determinatas ( . jio; . Enimvero cumpropolitiones determinata? hactenus fere Mathematicis folis propriae fuerint , ceteris in incerto cognitionis pelago huc illucque latis ob vagos terminos propofitionefque vagas; mirum videri non debet , quod propoGtio determinata fingularis inauditi fpeciem pras fe ferat Patebit tamen infenus maxima utilitas illius ftudii, quod in formandis propofitionibu lingularibus determinatis ponitur, ubi propofitiones fingulares ad univerfales revocaredocebimus. Defperant homines laboris improbi impatientes de eo, quod non ftatim in poreftateeft,atque negligunt, quae ex proiundo eruta maximam utilitatem fpondent.
laris

&

JT.512.
Si propofitio negativa vera eft , ei oppofita affirmativafalfaefl.ln propononisne- firione negativa figniflcamus , praedicatumnonconvenire fubjedto ,quod gativ propofifl ca arflrmativa eidem tribuendum (. 288). Quodfi ergo pp
Tropoft'

fequens '

' , necefleeft, ut ejus oppofita fit falfa (%. 50$). E. gr. Quia propofitio negativa, triangulwn non halet qnatuor ar.gulos , vera eftei oppofita affirmativa, trianguhun habet tjuatuor angutos , falfa eft; qui enim ait , ^. non efitB , is falium eife pronunciat , quod A fit B . Unde liquet , propofitionibus negativis proprieloquendo non convenire veritatem, neque adeo earum habendam effe rationem , ubiveritas accurata definitione determinanda.

tl

ne at va vera efledebet

De
Veritas
efl

Criterio Veritatis
JT.

16

513.

determinabilitas pnedkati per notionem fubjecli

cft,
,

Propofitioudctcrminari

Vtritatis

niverfalitcr affirmans vcra

bjccli

quando prxdicatum per notionem

fu- logic* dc
fijti re-

fivc abfolutc pofiti

five ccrto

modo

detcrminati

affirmans vera cft , quando S9)- Propofitio particularitcr IO )> adeoque denuo quando fub univerfalitcr vcra continctur (. s prsedicatum pcr notionem fubjc&i detcrminabile (. 509). Propofitio dcniquc fingularis vera cft, quando praadicarum detcrminatur per ca,
poteft (.

allt

'

qux

notioni individui in dato cafu fpe&ati infunt (.

$11). In om-

ni igitur propofitionc aftirmantc vera vcritas eft detcrminabilitas pra?-

dicati pcr

notioncm
vera?,

fubjecti

confcqucntcr

cum

propofitiones ncgati-

quando ipfis oppofita? afrhmativa: funt h\ix(. rcalcm habcs , fi cam concipis pcr dedcfinitionem S12); notioncm fubjccli ( . 194) . pcr praxlicati tcrminabilitatcm Exempla ad iiluftrandas propofitiones praecedentes ( not. . 509. 510. $11) in medium
vae cenfeantur

vcritatis

allata definitionem prasfentem illuftrant

.
Propofitio affirmativa falfa efl
,

514.
pr<edicatum notioni fubjecli repugnat
.

fi

In Judicio determinaro fubjcclum repra?fentatur fub eanotionc, ur in cadem contineatur ratio, cur prasdicatum ipfi conveniat ( . 320 ), adeoqua? per moque eam ingrediuntur non modo eflentialia, attributa

Qiwido a ff r u '

&

Vfjrjr~
t

220.221. 212 ), verum etiam modi aliaque extrinfcca ( . 219). Quodfi propofitio affirmativa fuerit falfa , prardicatum fubjedto convcnirc ncquit ( . 505 ), adcoque cum eflentialibus, vcl attributis , vel iis , qua? pcr modum attributorum infunt, vcl cum modis in dato cafu incxiftentibus , vcl ftantibus dcterminationibus cxtrinfccis inefle nequit , confequcnter notioni fubjedi repu-

dum

attributorum infunt

( .

gnat (. 310 ).
Quoniam enim E. gr. Propofitio affirmativa falfa eft , triangulum habet qnatuor angnlos nomine trUtnguU denotatur figura tribus lateribus terminata , fieri non poteft , ut eidem riguras conveniat numerus temarius laterum & numerus quaternarius angulorum , ficque
.

Similiter propofitio affirmativa falfa eft, tafis ex praedicatum notioni lubje&i repugnat ttlto dtUffus tzr&t mozetur , propterea quod motus tardus repugnat lapfui ex alto , cum motus gravium cadentium continuo acceleretur
.
.

siy. Propofitionc negativa fignificamus, quod prcedicatum fubjefto con- Quwdo ne& atl vcnirc nequeat , falvis iis , qua? notione fubjeifti continentur (. 205 J, propofitio j j r n./c , adeoque in ea pra?dicatutn notioni iubjedci repugnat (.310 ). QuamoJ.

\
&

brem evidcnter
tivam veram (

a\

patet

propofttionem affirmativam falfam conflituere nega-

jT. 5

14

).

dpisex E. gr. Falfs funt propofit iones affirmativae , triangulum habet quatuor angulos , alto delaffus tardc mo-.etur . Vera: autem funt negativS : triangulum non habet quatuor anguhs Sc Lafis tx alto dcUffus tardc non nxnetur

5l6.

262
Qmndo

Tart. II. SeH.

Cap.

$16.

propofitionis cft prsdicati per notioncm fubjcfti dcterminabilitas ( 5 X 3 ) veritatem propofitionis agnofcit , qui perfpicit , prwfititioma pf*dkatum per ea , au<e in notione fubjecli continentur , determU om'sam- 4 netur fcatur.
veritas
;

Quoniam

qitalts

minantes quantitas fummx angulorum determinetur , aut minimum quod per eas determinetur, ita ut iJeo tres anguli fimul fiimti duobus re&is aequales effe debeant quia , V.ncx fpatium terminantes func rectx easdemque numero tres (119).
. .

E. gr. Veritatem propofitionis , ln omni triangulo reiTUineo tret anguli fimnl fumti fitnteeduobiu reciis, agnofcit , qui perfpicit , quomodo per tres lineas rectas fpatiumter-

5I7,

Qja

ve.-i-

Qj,;
fc**'
er

fu lj e ft
J'

aliquid conve-nire obfervat

'

veritatem

propofitionis

non agno-

ToCit

ont

C0Nft et

propofitionem
,

r.ona^no-

vcnirc obfcrvat

is

veram. Qui cnim fubjcfto aliquid conquidem agnofcit , praedicatum convenire fubjecloj
effe

famt.

hd

n0l i novit

quxnam

fint
.

in notione fubjecti contenta

per

qu&

prxdicatum dcterminatur Cum adco dctcrminabilitatem praedicati per notioncm fubjedti non pcrfpiciatj veritatem propofitionis non agnofcit
(

513

Enimvcro quoniam nihil fubjecto convenire poteft nifi adfit ratio t cur convcniat (. <\.Difc. prrfl. ) ; evidens eft, adefle debere rationem , cur id quoque ei conveniat , quod eidem convcnire obfervamus. Ratio cum contineri debeat vel in definitione fubiecli s vel in determinatione ejus ( Jf. 225. 228") , utraque autem ad notionem fubjefri referatur
C 320 )j non nrlnus evidens re,ob quae etiam pixdicatum
venire deber
cft, in notione fubjedti contineri debevi obfcrvationis eidcm convcniens conconfequenter in notione fubjecti contineri debcre , per , praedicarum qua? determinatur f. 219 ). Etfi adco veritas propofitionis diftincte non agnofcatur , vi partis prim<e propofuionis pnefentis i conftat

tamcn

effc

cam veram (%. 513

,

).

Nimirum agnofcimus quidem

inelfepropofitioni veritatem, ipfam

.

autem veritatem, qux

latet, non perfpicimus . E. gr. 7\ivcm efie albam obfervamus Conftat igitur , in notione nivis contineri debere , per quas albedo determinatur , ita ut iispofitis ponatur etiam albedo njvis, confequenter dubiumnoneft , propofitionem hanc effe veram : nix efl alba. Atat cum ignoremus , quaenam fint ea , per qus albedo nivis determinatur , ipfam veritatem Quodii vero Phyficus ex notione nivis palam facere poifit propofirionis non perfpicimus cur fit potius alba, quam non ; is veritatem demum propofitionis agnofcit Ratiocinamur
. .

notioni veritatis autea ftabilita: ( 513; convenienter , nec quicquam moramur praeiuNeque vero in nutnedicatas opiniones, quibus ftantibus alfertum videtur paradoxum rum fubtilitatumfterilium referri debent , quae hic ftabiliuntur . Apparebit ufus non contemnendus paulo inferius , ubi de veritate a pofteriori eruenda enmus folliciti .

518.
involvitj
PoJJtbile
,

Impoffibi-

flbtUsaepnitio.

riTd'

dicimus , contradiclionem non involvit.

lmpofftbile
j

quod contradiclionem

quod

Biangulum rcBUineum , figura duabus lineis reftis terminata, impoflibileeft, cum cx not onc rec^ae fequatur contrarium, duas lineas retlas fcilicet fpatium comprehendere non poffe Triangnlum vero rcBilineum , figura tribus lii:eis redtis terminata, po(Tib:leeft , quia notioni Iineae rectae non repugnat , ut earum tres fpaiiumcomprehendant
.

5.

519.

De
Hinc confequitur
<
.. .

Criterio Veritatis

263
,

notionem
....

effe

impojjibilem
*./r/.
;

in
:-

qua conjunguntur
.,*
/ M ;.>nCT/ J

qu<e n^ otio
/?//^>

/7-

f'

;..,^nu

repugnant ,qua eidem fubjcfto una ineffe ncqucunt ( . 3 10 ). Ncmpc fi A rcpugnat ipfi B A & B una ipii C ineffe nequcunt. Quamobrem fi ponamus , ineffe A, B non ineft . Cum vero porro ponimus, ctiam B ineffc propofitiones non ineft ipfi C funt contradicloris ( . 288), adcoB ineft ipfi C que notio ipiius C, in qua conjunguntur , quce fibi mutuo rcpugnant,
;

&B

A&B,
lem
(

contradictioncm involvit,confcquentcr impoffibilis eft(5i8). patcr, fi in notione conjunguntur , qucefibirautuo non rcpugnant , eam effe a contradiclione liberam , confcquenter poffibi-

Eodcm modo
.

si8).
.

Exempla Bijnguli ScTrUngnli re&ilinei modo (net. tem illuftrant . 520.

ji8) allata propofitionem praefen-

Etenim fi judi- Vfitioncium fuerit verum , pra?dicatum determinatur per notionem fubjecti /pondens jritcto (jT. 509. &feqq. ), adeoquc quod praedicato indigitatur, idco fubjecfto convenit ,quia cctera conveniunr,qua? in notione fubjedti continentur 3,"'" (.200. 219 ), conlequenter m notione complexa , qua? juaicio amrmativo vero refpondet ( . 39^, non continentur , qua: fibi mutuo repugnant ( . 310). Notio igicur judicio affirmacivo vero refpondens poflibilis ( . S19).
Propofitioni affirmativae ver<e notio pofftbilis rejpondet
.

521.
.

Propofitio ncga- Vfitioretiva vera eft , cui oppofita affirmativa falfa (. $15). Scd fi propofitio Jpondens <etiao affirmativa falfa, pra?dicatum notioni fubjcdti repugnat ( . 514J. No- J' negativo. r j j r d tione igitur , qua? refpondere debcrct propofitiom negativae vera? ,
Propofttioni negativ<e ver<e notio impofftbilis refpondet
1

contineri deberent,qua; fibi

impoflibiiis
(

mutuo repugnant, confequenter

notio

ifta

J19

).
Conceptibilis

. 5 2 *Coneeptibile dicitur, cujus formari poteft notio

lnconceptibile

cujus

nulla formari poteft notio.

.-

&

ce" E. gr, Tr>angulmreEtitineumeR conceptibile , quia ejus formari poteft notio, feumenti inc6 /! ptibilis tanquamprafens repraefentari (. 34) Biangulxviveroreftilineumell inconceptibile , quia ejusnotionulla formari poteft , qua menti tanqnam praefens exhiberetur . Cavendum vero , definitio ne pro inconceptibili habeamus , cu us nos notionem nullam formare poifumus . Poteft enim sliquidelfeconeeptibile, etfi in noltra potefhite non fit e;us formare notionem.
;
'

$ * 2 $,

..

Critertum veritatisctt propofitioni inrrinfecum, unde agnofcitur,eam Crheni

effe

veram

confequenter
.

offert

notas

ad

veritatem

cafu quolibet dat&

*"*****

VVolffii Logica

264
dejinitio.

Tart. II. SeB.

I Cap. L
fufficten).,

to
tes

agnofcendam , adeoque veram propofitionem a falja difcernendam

,

eftque notio veritatis diftincla

(.88

5M-

Quodnam

fitcritcri-

pradicati per notionem fubjecli. Determinabilitas praxlicati per notionem iubjetti ablblvit definitionem nmveri- veritatis realemfjf. 5i.j).Cum igitur ad veritatem agnofcendam in datatis. tQ q u0 ijij ec ca fu fufficiat ( . 197 ),veritatis criterium eft ( . 523 ). E. gr. Propofitio, trianguLumbabcttrcs anguLos , vera intelligitur , quamprimum intelligitur, per numerum ternarium linearum ad fpatium terminandum concurrentium qui notione fub;ecli continetur , una determinari numerum ternarium angulorum , ita ut
efi
,

Veritatis

criterium

determinabilitas

pofitis

tribus
.

lineis

anguli

Nimirum

tiones extenfo ( . latun : Cnjufcunque propofitionis pntdicatum pcr notioncm fubjccii dctcrminatnr , HU propofitio cfi vcra. Sed bujus propofitionis predicatum fcr notioncm fubjcBi dctcrminatur . Ergo hec propofitio vcra cfi .

ad fpatium termir.andum concurrentibus ponantur quoque tres hujus cr terii pendet a dicto de omni &c nullo ad defini349; . Ita nimiaum argumentamurcriteriumveritatis adulumtraufufus
;

.
Criterii

525.

fdftmis
defimtio

nominalis.

intelligimus propofitioni intrinfecum , unde agnofcitur , eam elTe falfam. Critcrium & mta fynonyma funt ( . 30 ). Quamobrem notae definitio generalis fupra ( 79) 3 traditaadhunccafum fpecialemapplicanda, ubidefinitiocriteriifalfitatis defideratur . Eafalfttatis

Per Criterium

dem

tenenda funt de definitionecriterii veritatispauloante

.

$13

allata.

526.

(hiodnam

Um cnim P r0 P ^lt10 &ift ** > in ^ 112 pra?dicatum fubje&o renat ( S 5 14) ; ex ifta repugnantia falfitas propofitionis agnofcitur. "utis.'' P S Eft igitur ea falfitatis criterium (ff. 525).
nf- ^ u
'

Falfitatis criterium conjiftit in eo

quod proedicatum

notioni fubjecli repu-

E. gr. Propofitio, Triangulum babct quatuor angubs, falfa indecognofcitur , quodnotioni trianguli , qua tanquam fpatium tribus lineis terminatum repraefentatur , repugnat numeruj angulorumquaternarius . Namexnotione trianguli fequitur , quod tres habeat angulos ; fieri autem non poteft , ut fimul tres quatuor habeat angulos Repugnat enim notioni lubje&i, quod contrariatur ei , quod per fubcclum determinatur , cum contrariafimul inefle nequeant ( $. 310) Nititur criteriumfalfitatisdidtodenulloaddefinitionemextenfof349;

&

redit enimadhunc fyllogifmum generalem: Cujufcunquc frofofitionis pr&dhatum notioni fubjcEli rcpugnat } illa cfi falfa . Scd bujus fropofitionis prtedicatum fubjctlo rcpugnat . ErgO hxc f ropofitio cil
faifa
.

52?

'

Criterium
'veritatis

Criterium veritatis propofttionis negativee

notioni fubjecli repugnat
.

confiftit

in eo

Quoniam

propofitio negativa vera eft

quod pradicatum , cui op-

pwpofitwnistte-

Z a . r **

515 ), eo ipfo agnofcitur , propofitionem ne g at i vam c fjf e veram, quo conftat, ei oppofitam affirmativam efle falveritatis propofitionis negativaj criterium idem fam Fallitatis adeo cft ( . 525), confequenter criterium veritatis propofitionis negativa: in eo confiftit, quod praedicatum notioni fubjecti repugnet. (.5^6).
pofita affirmativa falfa ( .

&

quod numerus angulorum quaternarius notioni

jr.

E. gr. Propofitio negativa, Triangulum non habct quatuor angulos , vera effe intelligitur , trianguli repugnet , adeoque exinde , quod falfa fit propofitio affirmativa , Triangulum babct quatuor angnLos

528,
i

Qu*<m

Propofitio vera

eft , qu<e efi conceptibilis

falfa vero

qua

inconcepttbtTts.

De
h,
.

Criterio Veritatis

165
propofttio-

Propofitioni vcrx notio poflibilis rcfpondct ( . 520). Quare curtl conccptibilis fit propofitio, fi notio polTibilis eidcm rcfpondct ( 5:22) ; propoiitio vera efle dcbct , quce conccptibilis

"^."^"
muuue*

contrario judicio negativo , confequentcr propofitiom affirmativa? inconct . Quamobrcm ptibiks. falfx f. 515 ), notio impoflibilis rcfpondct f . 5 2 impoflibilisrcfpondet (.522,); cuinotio cuminconccptibilisfitpropofitio,

0-

propoiitio falfa cffe debct

qua: inconccptibilis.

E. gr. Vera eft propofitio , Triangulum habet tret angulos ; fed eadem conceptibilis eft (. 511;. Falfa eft propofitio, Trianguium habet qimtmr ar.gulos ; led eadem inconceptibilis Ceterum cum omnis propofitio vera fit conceptibilis , falfa vero inconceptibilis ; eft feqq. criterium Dn. de Tfchirnhaufen in Medicina Mentis part. 2. Seft. i.p. m. 34\cr tatis in eo poluit , qnod zerum Jit , quicquid concipi ; falfum yero , quod non concifi foteft. imonceptibilitatis definitionem dare potuit , fed in Quoniam vcro nullam conceptiiititatis quacdam pofie concipi ; utriufque notionem habuprobatur acquievit quibus exemplis , , 151;, atque adeo in applicanit nonnifi confufam, nequaquam vero diftin<ftam( . 88. do criterio facile aberratur . Quoniam enim ita argumentandum :. Qiicquid concipi pcteft
.

&

&

bus defideratis fubftituat fed tale non eft , quod locum definitionis tueri commode pofAit enim p. 46. inde patere, quod aliquid concifiamus , fi folis verbis inalterius mente , tjui id ignorat , eandem ac xqite ferfecfam , ac iffi ea Ae re habemus , notitiam c.xcitare valemusi ir. cafn offofito nos eam faltem imigmari Qui notionem habet diftin&am novitque notarum terminos, is eos alteri enumerare valet ( . 89), non tamen contra notione diftimfladeftituitur, qui eas enumerare non valet(f. 90;. Unde apparet ex criterio Tfchirnhufiano id tque liquere, quod cus rei , cu:us notitiam folis verbis cum altero communicare valemus, notionem diftindam habeamus terminosque notarum eam ingredientium rioveriEt quon:am mus ; nondum tamen liquet , quod in cafu oppofito eadem deftituamur dantur ideae deceptrices verbis cum altero communicabiles , ut alter perinde ac nos fibi videatur ideam rei habere, cuus nullam habet ( . 135. 136. 1 37 J ; criterium TfchirnAccedit quod nec noftras ideas cum altero communicare folis hufianum fsepiflime fallit verbis valeamus , nifi quis eandem prorfus notionem cum fingulis mngat ( 116), ita utimur , nofleque notiones, quae ut &; terminos habere debeat perfpectos , quibus nos iis funt 'ungendas (. 118). Quoniam vero faepifllme accidit contrarium , videtur quoque nobis alter mentem noftram aflequi, cum tamen ab ea fit maxime alienus OmitId tantum addo, fi ilto alia, quae contra iftud criterium in medium afferri poterant Intelligimus nempe 'Ulius aliquis efle debeat ufus id revocandum efle ad noftrum dicio noftro refpondere notionem complexam poflibilem, fi oftendere valemus , notionem fubeCli efle a contradlctione liberam , Sc praedicatum per eam determinari Ita Geometra conftruftione trianguli asquilateri docet , non repugnare , ut tres lineae reclae aequales ad fpatium determinandum concurrant , confequenter notionem trianguli asquilateri efle poflibilem , &: deinde demonftrat , ftante asqtialirate laterum tres trianguli anguios debere efle inter fe iquales , atque ita ipfi innotcfcit propofitionis hu'us veritas: Triangulum xquiiaterum eii aquiar.guium . Ceterum ex divtis fimul Iiquet, quod Cartefius , dum Criter um veritatis claram diftinitam perceptionem conftituit , non aliud fibi veht , quam quod notio complexa iudicio vero refpondens fit poflibilis Quoni:im tamen nondocuit, unde pollibilitas ifta innotefcat infurricientia tradidit nec notioncs deceptrices exclufit Nos igitur defeclum fupplemus , reducendo poflibilitatem idere fimplicis ad id , quod fit a contradiclione libera , complexam vero , qualis 'udicio femper relpondet , ad hoc quod praedicatum per notionem fubje&i determinetur Quomodo
:

quicquid non concifi foteft, illud .-/; ven-:m . Scd hoc cor.cifi foiefl. Ergo hoc eft verum , falftm. Sed )xc comifi non fotefi . Ergo hoc eft falfum : omnis fane cardo rei in cafu fpeTJoc fojfe concifi > illnd vero 5 foftecmciali, vel fingulari in eo vertitur, ut probetur Enimvero cum nullam dederit derinitionem in qua notae, adeoque propofitioni incifi trinfeca ( . 79 ) , recenfentur ad id agnolccndum fufficientes , num propofitio in datocanullo ad definitionem extenfi fu concipinequeat s applicatio criterii vi dii\i de omni qucd definitioniprincipium confugit ad . ck leqq. vacillat Equidem 4;. p. , 349) (
1.
,,i

&

tft

&

fit

&

&

autem

266

Tart.

11.

SeB.LCap.L
.

autem innotefcar , abeffe in cafu priori contradidionera , adefle in pofteriori determi, nabilitatem pracdicati per notionem fubjecti , mox docebimus difertius.

5x9.
effe

Curpropo.

Dua

propofttiones contraria?

non poffunt

fimul ver<e

Earumenim una

negatur(. 297). Qyo^fi propofitio univcrfaliter affirmans fucrit vera, praedicatum per fU0 J cc ^ um ejufque determinationcm detcrminaridebet (. 509J , adeofinte/fe 110 cic* cm ftantc notione ac determinatione fubjecli convenit (. 219,), limnlvc- ^ confequenter cidem non repugnat (JT. 510). Quodfi propofitio univcrl , faliter ncgans fuerit vera , prsedicatum fubjetto ejufque determinationi repugnat (. 527). Quare cum fieri non polfit, ut idem pra?dicatum eidcm iubjedto fub eadem determinatione unaconveniat&nonconveniat, Imo repugnct ; fieri quoque non poteft, ut duaj propofitiones contracontran.*
ria? fint

jttwes

univerfaliter affirmatur,

quod

in alterauniverfaliter

fimul verse
,
.

E. gr. Propofitiones contrariae funt

Irnn habet tret anguios

Fieri

autem non

omne triangulum habtt poreft , ut utraque

tres

angulos

&
effe

nnlltim triattgufit

earum fimul vera

Contra-

Qttod
\pj p atct
(
i

ft
y

ergo conjlet

53propofuionum contrariarum unam

ri&rmn

a !teram
'

effe

falfam:

Quod uno

in

veram , eo cafu jam fupra oflendimus

ndcTn-

5l2)

TlOtijCat

E- g r * Vera e ft propofitio, omne trlangulum habet tres angulos : contraria igitUr , nullum triangulum habet tres angulos , falfa eft . Similiter vera eft propofitio , nuilum tjiiadratum halet angulum obliquum ; falfa igitur contraria , omne quadratum habet angulum obiiquum
fi

? 2 T

, quod eidem nonnift fub adjicienda condu<e contrarice propofitiones ftmul falff funt Si enim fub fimulfalnonnifi certa conditione eft, quod de fubje&o abfolute pofito affirmafa.

tjnando
'

^*

^e fafyHo

abfolute pradicatur

dit' 0f*e convenit

eft ( . 507 ) Atque adco patet in prxfenti hypopropofitionem univerfalitcr affirmantem elTe falfam Enimvcro quoniam pr^dicatum,quod fubjeclo abfolute tribuitur, fub data quadam conditione eidem convenit , propofitione tamen contrariarum negativa abfolute negatur , perbypotb. falfa autcm propofitio eft , qua de fubje&oabfolute pofito negatur,quod fub certa conditioneeft( . 507); non minus liquet , propofitionum contrariarum negativam quoque in hypothcfi pra?fcnti efic falfam. Utraque igitur propofitionum contrariarum falfa eft , fi dc fubjcfto abfolute pofito praedicatur , quod eidem nonnifi fub data conditione convenit.

tur

propofitio falfa

thefi

funt fimul

nullus lapis eft calidus y propofitiones contrariae , omnis lapis tft calidus calor enim ablolute nec affirmari , nec negari poteft de lapide , qui , eiJem non eonvenit, nifi quando per fulficiens temporis fpatiumcalori v. gr. Solis fuit nullum CXpofitUS. Similitcr propofitiones contrarias, omne triangulum eft circulo iiiftriptum triangulum esi circulo infcriptum , amba: falfae funt , cum a Geometrse arbitrio pendeat , utrum triangulum circulo infcribere velit , nec ne,nam per norionem trianguli faltem

E. gr.

Dux

&

falfae

&

detcrminatur infcriptibilitas

53

2-

De

Criterio Veritatis

z6j

53

2-

Propofitionum contradiSloriarum altera ne-ceffario vera ; altera neceffario chtuhs falfa. Propofuiones contradicloria: vel funt fingularcs ( . 307 ), vel contradi^oriarum indefinitae decerminatae ( . 308. 309. 320 ;, vel altera earum univermc ar falis , altera particularis eft fjj\ 294. 295). Jam in cafu fingulari omnes

fub his formulis gencralibus , boc eft B J^fjr', non e/i B, cum idem dc eodem individuo codcm tempore vel hoc fub cadcm detcrminatione una affirmetur atque negetur ( . 288. feqq.). Patct autcm pcr fc ,cidcm fubjecTo A idcm prsedicatum B vel convcnire , vel non convenirc, confcqucntcr unam contradi&oriarum
contradiclorire continemur

f Jf_

&

&

clTe

vcram, alteram falfam

( .

505

Si contradictorix fucrint propofitioncs indcfinitse determinatoe , gefpccies fivc abfolute pofita,five fub ccrta dctcrminationc, fpenera fhntur ut individuaf jf. 308. 309. 320. 74) , atque adeo propofitioncs ipfac hoc refpectu requipollent lingularibus (. 241^) .Enimvcro fi propofitiones contradiftorix fucrint fingularcs , una earum necefTario veErgo etiam fi propofitiones indefira , altera falfa , per cafum primum ncceflario vcnitse determinatre fucrint contradi&oria: , altera carum

&

ra eft, altera falfa.

pofitiones fuerint
Si proPoteft idem in hoc fccundo cafu alia adhuc ratione oftendi determinata^fubjectumfub ea notione repraefentatur, pcr quam prxdicatum dctcrminatur ( . 320). Enimvero propofitio
.

praedicatum pcr notionem fubiccti , G non cffe determinatur (. 509), confequenter cum idcm fimul cffe nequcat , ncgativa eidcm oppofita falfa effe debet ( . 505 ). Quodfl in hoc caergo propofitiones indefinitae ponantur , non minus patet fu affirmativam adhuc effe dcbcrc necefTario veram,ncgativam ncceffario falfam Quodfi pcr notioncm fubje&i in propofitione determinata determinatur praedicatum negativum , in cadem continetur ratio, cur fubjeclo convcnire nequeat , adeoque ncgativa neccflatio vera eft ( 5-6) , confcqucntcr affirmativa vera cffc nequit ( 512). Quodfi dcnique altera contradicToriarum fucrit univerfalis , altera particularis; aut una earum itidem neceffario vera eft, altera vero falla,aut non. Ponamus poftcrius Cum in uno cafu propofitioncs contradictoriae contineantur fub hifccgencralibus, omne Aejl B quoddam Anon efl B ( . 294 ); fieri poterit , ut falfum fit, omne ejfe B, quoddam A non effe B, aut ut utraque fit vera, fcilicet , ut & omne A fit B, & quoddam non ftt B Si falfum fit, omne A ejje B , dari poterit aliquod A , quod non fit B , aut nullum prorfus A erit B ( . 507^. Io utroque igitur cafu verum eft, quoddam A non effe B (jj\ 347J Et fi falfum fit quoddan A non effs B , impoffib ile eft ut detur ali,
univerfaliter aflirmans vcra cft

&

&

& A

&

quod

168

Varl.

II SeB. L Cap. L
five

quod A, quod non iit B ( jT. $oj) y adeoque quodcunque A cffc debetB. Quamobrcm dux contradiftoria; in prsfenti
pofliint eflc fimul falfx.

omne
non

cafu

Quodii omne

eft

B
(

nequit

ut detur aliquod

qttod non fit

non effe B ( . 505 ), conlequenter duas contraefle nequit , quoddam dictorix in praefenti cafu non poffunt effe fimul vera;. Quoniam igitur ncc fimul verae, ncc fimul falfx effe poffunt; una earum ncceflario ve-

vi dicli de omni fieri 346), adcoque verum

Idcm eodcm ra , altera falfa eft ejl contradicloria? funt, nullum

.

modo

oftendicur in cafu akero

&

quoddam
veritas.

efl

, ubi B. Conftat igi-

tur in

omni cafu propofitionis prxfencis

E. gr. In cafu fingulari aur verum eft , Vctrum fcribe re , aut falfum, hoc eft, Tetrusaut fribit, aut nor. fcribit . In cafu indefinito, Triangidum av.t haiet tres angulos , aut non habet angulos , numerus enim angulorum per laterum numerum decerminatur . Detres nique in calu contradi&ionis inter univerfalem 8t particularem intercedentis aut cntne quadratum habct quatuor angulos , aut quoddam quadratum non haiet quatuor anguios . Item Aut emnis laf/is r.v data altituiine cadens imfctv.m ingcntem acquirit , aut qnidam lapis CX ctdcm altitudine cadcns impetum ingcutcm non acquirit
:

7 *\ t/.'o

fitbiefti

535Jn propcfitione vera five affirmativa , five negativa> notio fubjetli pojjiMis efjedebet. Si enim notio fubjecli fit impoifibilis , nec propofitioni
verJE a

7it!on?bus

^ rmativ:E
(
fi

notio poflibilis refpondere poteft:

)

Quod

fuperius de-

monftratis veriscur
pojfibilis.

.520

repugnat

talia eam ingrediuntur , , qua? una efle neqeunt ( ff. 519 ) , adeoquc non datur iftiusmodi ens, cui nocio calis refpondcac , confequenccr judicium de co nullum eft,

Quod

notio fubjedti fuerit impoflibilis

Jcu

fieri non poteft, ut eidem , quod non eit , aliquidvel conveniat, vel repugnet. In propofitione igitur cum negativa,tum affirmativa no-

tio fubjecti

poffibilis effc

debet.

E. gr. Notio trianguli , feu figurae tribus lateribus terminatse, poffibilis eft neque enim repugnat , ut tres lineae ad lpatium comprehendendum concurrant Hinc vera formantur de triangulo <udicia cum atfirmativa, tum negativa, v. gr. Triangulum haiettres angv.Us , triangulum non habct quatv.tr anguios &c. Contra notio bianguli reciilinei impofli.

rectae fpatium comprehendant . Enunciationes igibiaugulum reciiiinev.m habet duos angidos , biar.gvlvm rcBilincum r.on babet tres anguhs &c. etfi prior Ipeciem propofitionis arrirmativae verae mentiatur, cum admiffa notione deceptrice bianguli re<ftilinei lequatur numerus angulorum binarius; pofterior vero fpeciem propofitionis negativae vera; tueatur, quoniam numerus ternarius angulorum notioni bianguli repugnat

bilis eft,

cum

repugnet ut duae linex

tur nulISE funt

Quando
propojitio

Quoniam ncm, cur prccdicatum

pofitione
(

in propoficionc
ei

534dcterminata notio fubjecli continet ratio

( .

tribuitur

^tojfm

categorica autem pro-

bypotheti-

pradicatum
in

fubjeclo

tribuitur fub

conditione
( .

definitionis
Propofitio

2x5 ),
nifi
,

hypothetica fub conditione adjcdta

vcra
eft
,

21SJ;

non

bypotbetice

quamdiu non
;

conftat
.

ftnitio

in bypotbetica conditio adietla pofftbilis

,

num in categorica deNimirum vera eft propo,

fttio categorica
tio

fi

def.nitio fubjecli poffibilis

vera

efl

bypotbetica

ft

condi-

adjecla

pojftbi/is

E. gr.

De
nifcms

Lriterio Veritatis

269

E. gr. Si Deus cum Cartefio definitur per ens perfecliflimum, propofitiones Veus efl omVens tsi omnipoicns , Vens efi fummt bomts , tamdiu hypothetice ver* mtelliguntur, , quamdiu non probatur ens perfectiflimum efle poflibile Quod lam D. Thomai olimobfervavit. /Equipollent enim propofitiones categoncx huic hypotheticae compofitx : Si Veus confequensnon tfl tns pcrfeBifjimum , omnifins , omnipotens , fummt bomts efi . Conftat autem poni nifi pofito antecedente ( . 407;. Quamdiu igitur non conftat , antecedens poni poffe , v. g. Bjfe tns pcrfeciijfimum poffibilt , tamdiu quoque ignoratur , poni poffe conlequens,
:

nempe

cntialicui convcnire omnifcientiam

fe

omnipotcntiam

fnmmam

bonitatcm

Sl

quis alia Dei

non amplius locum habere , qus refpectu perteclionis lummac monentur Ceterum :am intelligitur canon Scholafticorum de propolirionibus hypoconditionalis nibn ponit , qui noftra reduitione propofitionum categoricarmn ad theticis hypotheticas ( . zi6 ) multo latior fa&us
notione utatur, per
.
;

patct

535Siqu<e in eodem subjeclo unaobfervamus

eafibimutuononrepugnant
itaque non potcrit
,

Po- Qusfibi
.

namus enim,

ca fibi

mutuo repugnarc,
id

fieri

ut ea- m4tl<0
n0 "P H '

dem una
E. gr.

infintf/.

310):
,

quodhypothefinevertit, adeoquc abfurdum

&

cacalefacere ; adeoque conftat , lucem lucere , Similiter obfervamus , lapidem effe durum atque gravem , adeoque conftat , duritiem gravitati non repugnare . Obfervamus quoque in triangulo tres elfe angulos , adeoque fine probatione conftat ,temarium numerum laterum angulorum fibi mutuo non repugnare . Atque hac ratione ad res quotidie obvias attendentes multa cognofcimus , quae fibi mutuo non repugnant , confequenter notionem lubjeiti in eadem propofitione ingredi poffunt

Obfervamus

ignem

&
.

&

&

lorem

libi

mutuo non repugnare

536.
.

m aliis feparatim deprebenduntur, owperft , eorum unum per alterum non determinatur Quodenimper alterum deter- Invicem minatur, idideoineft, quiaineft hoc , per quod detcrminatur (. 219) , nondetermmenturfcilicet fi A determinatur per ineft A, etiam B inefle fubjeclo dcbet. Cum adeofemper unainefledebeant, quorum unum peralterum determinatur (.407;, fi in fubje&o C, cui ineft A, non ineft B, nccB per A determinatur, hoc eft , nondererminantur per fe invicem, quaj feparatim inefle deprehcnduntur , etfi in aliquo fubjecto una infint.
Si ,
qutff in

eodem fubjeclo una

infunt

B&

lapides duri funt , fed non elaftici ; aer ; durities elafticitas , quae in chalybe conjunguntur, in lapidibus aere feparatim deprehendantur ; duritiesper elafticitatem non determinatur Atque hac ratione ad res quotidie obvias attendentesmulta cognofcimus,
fluidus eft

E. gr. Chalybs durus eft atque elafticus

idemque
.

elafticus

Qyare cum

&

&

quae

fibi

quidem mutuo non repugnant , quorum tamen unnm per alterum non determinatur.

H7>
,

Si utraque pramiffa alkujus Syllogismi fuerit vera

condufio quoque vera Conclufio

r/7. Si utraque prxmifla alicujus fyllogifmi fuerit vera,

prxdicatum

fyUS'f-

quod
fub

iisdem fubjeclo vcl abfolute , vel fub data conditione tribuitur, five affirmativum fuerit, five negativum , eidem vel abfolute, vel
in
ifta

mom"
yiram

conditione convenit

(.

505)

Enimvero ex

n's,

qua? de forma

fet~l.Of.parf. 1. dcmonftrata funt, patet,"fi in conveniatpraedicatum,quale ipfi attribuitur , inconclufione quoque pra?dicatum , quod fuo tribuitur fubjedto five affirmativum , five negativum, convenire debere Condufio igitur vera eft

omnium fyliogifmorum
praemin*is fubjefto

(.

505).
E. gr.

270
uis i\ex efi mortalis
.

Tart.

11.

SeM.

1.

Cap.
.

L
s\tx
,

E. gr. In fvllogifmo categorico: Omnis homo tfi mortalis , utraque praemilla eft vera, adeoque Si Ufis non Hs , vera eft In frllogifmo hypothetsco
:

Sed omnis
,

tft

homo

Ergo om:ft

&

conclufio

omnis i\tx
.

morta-

tfi caiidus

r.or.caltfacit

Sed Ufis

conclufio, Kon tfl calidus . Ergo Ufis non catefacit , utraque praemilfa vera eft, adeoque Ufis non calefacit , in praefente calu vera eft . Similicer in confequentia immediata , omne trianguium habtt trts cngulos . Ergo imfojjibilt tff dari trianguinm , tjuod non habtai tres angutes , conclufio rera eft, quia praemiifa vera . Etenim in confequentiis immediatis polita praemifia una, ponuur quoque conclufio ( . 45 j;.

&

Conclufio

si major Jyttogifmi categorici fuerit falfa

&

mifior

vera

conclufto

quoqtte

fyllegifm

a ep Cum ay f
m

fyllogifmi fecundae

&

tertice figura: fint

fyllogifmi cry-

"anT"
falfa?

P rimae C- 3^5- 397) atque a crypfi libcrati ad formam primce maP nifeftam rctenta conclufione eadem reducantur (. 384. 387. 196) iSyU
tici

de omni & nullo non nifi diftincla applicatiofint (. 366. & feqqj: omncs tandemfyllogifmicategoriciad hunc gcneralem reducuntur (. 348. 349^ Quicquid jub univerfali Aper B determinato continetur , ei eonvenit prcedicatumC fubi per Bomneid intclligitur j quod ad notionem fubjecli rcquiritur, ut per eam prardicatum determinetur vijf. $10, per C autcm praedicatum quodcunque,ficontinetur \ub A per Bdeve aftirmativum, five negativum^) Atqui terminato. Ergo ei convenit pradicatum C. Qiiod fi ergo propofitio majorfit falfa, fubje&o , quod fub univerfali A per B determinatocontiQuamobrcm fi minor fuerit vera,D netur, non convenit C (jf. 505) continetur fub A pcr B determinatof. 506), confcqucnter eiprsdicaconvenire nequit(. 537): quod tamcn ob falfam majorem eitum convenit pnedicatum C , falfa dem tribuitur. Eft igitur conclufio ipft
logifmi

autem prima?

figura?

diclri

50J)..
:

enguli jun&im fumti <equiiialtnt in trianguh ffhxrico tres anguii juneJim fumti funt aqualts duobus rtilis j concluiio falfa eft , quia ma;or propofitio falfa eft, quae de omni faltem triangulo rectilineo intelligenda; minor autem propofitio rera. Neminem offendet nifi artis demonftrandi imperitum ,quod fyllogifmum catholicum
ln omni trianguio E. gr. Si quis ita argumentetur dutbus rtBis . jitt\ui triangulum ffhxricum tfl trianguium
trts
.

ErgO

condituri dit-tionem ad generalem enunciationem

accommodemus
vel fub data determina-

539,

Cafus
alius.

S* pradicatum in majore fubjeclo vtl abfolute

tione foli competit

de, minor autem fuerit falfa , conclufto quoque falfa ejfe Conftat ex dcmonftratione theorematis praxedentis , omnes fyllogifmos categoricos fub hoc catholico contincri : Quicquid fub univerconper B determinato continetur , ei convenit prcedicatum C. Sed fali
bet
.

tinetur

convenire nifi ei , quod fub uninon conveverfali per B determinato continetur , per bypotb. ipfi per B determinato non continetur.Enimvero cum minor nit , fi fub per B detcrminaro non continetur (. 505 ) fit falfa per bypotb. D fub convenire nequit , confequenter conclufio praedicatum Ipfi itaque E. gr. eft ( . cit. ). falfa in hypothcfi theoremacis

Cum

fub igitur praedicatum

per

determinato.

Ergo

ipfi

convenit prcedicatum C.

non

poffit

A C

De
E- r- Si Q u
,os
i

Criteria Veritatis

271

Omnc quadriUtcrum circuh infcriptlllle habet binos angus ' ta argumentatur diawetraliter cppofitos duobits reflis ttquates . Sed oinne cape^ium pa.ra.Uela.rum bafium eft quaurm circulo infcriptibile . Ergo omne trape-rium parallcUrum bafium babec binos angulos dia-

miiraiiter oppofttoi duobus reilis tquilts: propofitio

major vera

eft 3c

praedicatum
falfa
fit ;

loli

qua-

dnlatero circulo infcriptibili comper.it

cft

Quamobrem cum miuor

falia

quoque;

conclufio.

J4 Q

Si propoftth major ftierit vera

conduftonis fubjeclo non repugnat
prcemi/fts
i

minor autem falfa , pradicatum vero Qmndicondufto quidem vera ej]e potejl; fed ex condufto
fi

Qutc- v ' ru >.S. x P rxm 'U n quid \ub univerfdli per B determinato contineiur , ei convenit prcedicatum ti.mcnr.ort ' ' L, r, a r r ir t*. r f a t C. Atqui pcr B feqmtmconttnetur $lc. Ergo &c nnaor ruenc ralia, D iub dctcrminaro non concinecur ( . S07 ), confcqucnter ncc vi dicii de adcoque omni & nullo cidcm cribui poteft pr&dicacum ( . 34S ) conclufiocx prsmifiis non fcquitur ( jf Jjj). Quod fi tamcn pra?dicatum fubjcclo non rcpugnac , id minime obftat , quo minus aliam ob rationem eidcm conveniat ( . 310).

tamen non fequitur

Etcnim

in

fyllogifmo catholico

E. gr. Si quis ita argumentetur ; Ontnit lapis c.tlori folis eftivo diu txpoptus tft calidus T Sed hic lapis caiori fotis gftivo din fuit expofttus . Ergo hic iapis cH calidus , fueritque minor falfa , vi fyllogifmi praefentis non fequitur , lapidem ejfe catidum , etfi non repugnet , eum
alia

immerlus

decaufaeffe calidum, cum calorem alia fuerit aquae fervidx.

.

ratione contrahere

potuerit

v. gr.

quod

54 r.
1

Ex

etfi mfnof falfa fit (. 540) ; Quid ex , " mtnore falfa non concluditur falfam effe conchftonem , fed tantummo- fa V> econ do ,eam ex prcemifftsmn fequi, confequentcr concLfto in medio relinquitur cluaatur. Fieri equidem poteft ut conclufio fit falfa, fed id non accidit ob vitium formae , fed alia

Quoniam

conclufio vcra efle poteft

>

de caula

Omr.isftgtiraordinata.eftciicuioinfcriptibiiis.0m~ E. gr. Si quis ita argumentetlir gura tcquilatera cji figura ordinata Ergo omnisfigura tequitatera eft circulo infcriptibilis j propofitio minor falfa eft , cum figura ordinata fit Cv aequilatera , aequiangula ; falfa quoque conclulio, non tamen vi forma: , fed quia infcriptibilitas per a:qualitatem laterum non determinatur , verum per angulorum rationem , quae ftante aequalitate laterum eidem vel repugnare , vel non repugnare poteft . Unde conclufio univerfaliter fallit , fed accedentibus ahis adhuc fub'eCti determinationibus nunc vera ficripoteft, nunc falfa .
. :
'.

&

541.
efl.

Si pramiffa in confequentiis immediatis fuerit vera> condufto quoque vera

Qj<**d
C0 " ciu

f' conclufio ( . 459) , hoc cft, (i admittitur, in priemifla prxdicatum con'"J^ venire fubjeclo , admittcndum quoquc eft in conclufione prcedicatum immediafubiccto convenirc. Qiiamobrcm fi prarmifla vcra eft , vera quoque tis ver*. QlTc dcbet conclulio ( . 505 ).

In confcqucntiis immediatis pofita prannifla, poncnda

quoque

cft

E. gr. Per coniequentiam immediatam inferimus laterum Ergo quxdam figura quiUtera efi trianguium
.

(
.

456

.-

Quoddam niar.gulum tft

prjemifia vera
;

tequi-

Quoniam

conclufio

quoque vera

H3hypotheticis concluftonem effs

Eodcm modo
ft

patcc

in Jyllogifmis
.

Volffii

minor feu fubfumtio vera Logica.

Etenim minor

vel eft antecedens

M m

veram, K! u,vd0 & con- ^tothc-

clufio

2w.

272
clufio
nit

Tart. II. SeB.

( .

I.
fi

Ctp.
in

confequcns,

407), adcoquc

minore prsdicatuffl conve-

fubjeclo, prcedicatum qvroque cidem convenit in conclufione ; vel minor cft oppofirum confequentis , conclufio antccedentis oppofitum

(.407. 288), adeoque fi prxdicatum in confequente fubjefto fuo convcnire ncquit, nec praedicatum in condufione cidem convenire poteft . In utroque igitur cafu vera cft conclufio.fi minor fuerit vera(. 505 ) !ldem ;am monuimus fupra ( $. 407 ) cxponentes communem loquendi ufum Hic vero olkndere debuimus , eum eife notionibus vcri ac falfi conformem
_

544.

Cnr propofitiovcra
1

Propofitio

qua

demonjlrari potefl, vera

fe

ftratur,per fyllogiimos inter

Propofitio, quse dcmonefl concatenatos coliigitur , in quibus non

demonftrart pote

qu* utimur pranniflis niii definitionibus , experientiis indubiratis , axiomapropoiitionibus jam antc demonftratis (. 498). Definitiones cum t s
j

&

"'

int p r0 pofitiones identica? ( . 214 ), dc carum veritate dubitari nef quit(jj". 505), modo cavcatur, nc fint notiones deccptrices f. 135). Ex axiomatis tcrminis manifcftum cft,pra?dicatum fubjccto convenire, vel non convcnire ( . 267. 26 z ), atque adeo axiomata vera func ( 5) ) Quod fi crgo conclufio infertur ex definitionibus atque axio-

matis tanquam prxmiffis, eam veram effe neceffe eft( . 537. 542. 543). Imo cum expcrientias indubitatas veras effe conftct ( . 517 )> vera quoque erit conclufio , qua? ex iis atque definitionibus vel axiomatis infertur ( .537. 542. 543). Quoniam itaque in Demonftratione fyllogifmos non ingrediuntur tanquam praemifla* prceter definitiones, axio-

mata
miffis

&
,

cxpcrientias indubitatas
,

nifi

conclufiones ex
;

iis

tanquam pra>

illaras

adeoque
,

verce per demonflrata

verae funt

demonftratur
natos
(

infertur

omnis propofitio , qua? tanquam conclufio pcr fyllogifmos concate,

quorum
-

prxmiifie

confcquentcr

&

ipfa vera

efc

537- 54 2 .543 ) Exemplapropofitionum demonftratarum in Mathefi occurrunt &: ex per demonftrationem Ceterum fupponimus in demonftratione praefente definitiones ckaxioverx intelliguntur mata veri nominis, quae per ea agnofcuntur , qux de iis in Logica demonftravimus Multum adhuc lucis affundet huic demonftrationi doitrina de demonftratione mox tradenda , ubi omnem ratiociniorumprogrelfum paulo diftin&ius fumusexpofituri
.

JT.

545.

Rfularu
logica-

Ad verum a falfo
vcra
fit,

difcernendttm regid<e logic<e fufficiunt

Propofitio

cum

nm

ujus

quae dcmonftrari poteft (. 544),verum a falfo diicernit ,qui demonftratum effe agnofcit , pra?dicatum fubjecto five abfolute pofito,
iye fu ^ tJaca determinatione convcnire. Quoniam itaque demonftratio ^ f Qn fa t (y\i o\{m0 r um concztcnationc , quorum prarmiffae funt dcfinitioncs, expenentia?indubitat,axiomata & propoiuiones jam demonltrata; (. 498); verum a falfo ut quis diicerncre poflit , facultatem habere dcbet judicandi , num dcfinitioncs, quibusutimur indcmonftrandis propofitionibus, fiut gcnuinaj; num experientia: , quas fumimus, fint indubi-

indifcer-

nenavt'

&

De
dubitatcc;

Criterio Veritatis

273

num

axiomatis

talibus vcnditantur;

nomcn mcrcantur propofitioncs, quce pro numforma fyllogifmorumlit genuina; dcniquenum

fyJJogifmi inccr ferite concatencntur.

rcgulas (%.

jyi.

Ok;

Enimvcro Logica tradit definicndi feqq.), docct formam judiciorum in univcrfum

,
;

omnium (. 198. & ieqq- ) quce adco ctiam effe debct intuitivorum ab cxpcrientia dcrivatorum (. 51 ) inculcat difcrimcn inter
axiomata
delincat

&

propofitioncs demonftrabilcs (. 167. 268. 270.

&

feqq.);

modum
ad

formam fyllogilmorum(jJ*. 3 3 2. & feqq.); monftrat dcnique fyllogifmosconcatcnandi (.492). Regulce adeo logicce iufficiunt
a falib

verum
in
,

difccrncndum

Suppono
Scholafticis

mus
mtnda
tit

L'nde
vtrittttit

id quod -am tactum eft a Logica tres mentisoperationeslegitime explicari n:fi quod diftin&is notionibus fuerint deftituti , quem nos defectum fupplevinm cantemLtUmitiut in Actis Eruditorum A. 1684. p. j4- f4*- agno:"c:t ttumciationmn crittria effe regulm communis Logicx , quibns c~ Geometrae w.untur ,
,

fciiicet nihit

admittatur fro certo

,

nifi acc>-~aia
,

exferientia

litl firnta

denumfiratione frobatum
(

De-

monftrationem autem firmam 'udicat

* frxfciiftam a
.

iogica formam

in

rat:ocinando nimi-

rum ) ferzat i-t argumentatio concludat ii forrne Ego in formam demonftrationum veterum tieometrarum inqutrens, utilitatem regularum Logica: communis deprehendi , cumvalde iuvenis przjudicio ex Ctfrtr/T* Tractatu deMethodo& Tfchirnbnfii Medicina Mentis contracto veritatis criterium quxrerem completum, Cartefiana clara&diftincta perceptioae & Tfihirnm*fana concept:bilitate nondum fatisfaciente Atque itaprobavi ;udicium itibnitiannm , a qud anteaeramalienus
.

546.

Non

aho

igitur criterh veritatis opus ejl. Si

gulce logicce ad

verum

a falib

enim opus cffet alio, re- Eawnde difcerncndum non fuificerent: id quod fnfficien-

repugnat propofitioni
119. 496. 498;. In hac

modo

demonftratcc(.

545J.
;

tia

"

Perdemonftrationemnimirumpatet , prsedicatum per notionem fub eiti determmari (. autem determinabilitate veritatis criteriumcoufiftit (. 514-

J47

"

propofitioniaffirmativce vercenotio poflibilis refpondet , idea Uextefive notio wrvzdicitur, quce eft poflibilis." e contrarioautcm falfa audit , T*&fd-

Quoniam

-j

quce tmpoflibilis
fubjeclo

Atque adco

in

notione

vera

conjunguntur

qute eidem

fa

dl > cri ~
'

una

ineffe poffunt

E
ut

una

ineffe nequeunt , fcu fibi E. gr. Notio triang-.Ui regularis ,

contrarioautcm in falfa conjunguntur , qua mutuo repugnant (. 519).

men

fibiliseft,

cum nonrepugnet,

quod fit figura trilatera , aEquilatera&aequianguIa, pofeadem figura habeat cum tria latera aequalia, tum an-

gulos aequales, atque adeoveraeft. Contra impoflibiliseft trianguli r-Bilinei bheciznguli notio, inquo duo anguli ponunturefle actu recti , cum fieri nullo modo poflit , ut in fpatio ribus Lmeisrectistermjnatoduoar.gulifint actu recti, atque adeo notio illa falfaeft.

548.

Qtiamobrem cum in propofitionibus veris notiofubjerftipoflibilis (. T^otwfu513- 534 ^i propofitions vera notio fubjecli five abfolute , fwe fub da- bjectim propofiuta determinathne pofiti vera eft debet (. 547 ). Nempefi fubiectumabibluteponitur, definitioroflibilis feu vera efie debet (. 115): Si me yei *'
cond:tio

qusdam

adiicitur, &definitio, &cond:tiopoflibilislitnecefleelt( . 118).

M m

174
r*

CA P U T
De
DemoHftratkms
ostcnjiva
dep.vitlO
,

11.

Demonftratione

549-

*rm\E mof3ft ra ti ofienfwa five direfta eft, qua ex 1 jgiriir" pra?dicatum convenire fubjecto.
I

notione fubjefti col-

Tales funt pleraeque demonftrationes Mathematicorum . E. gr. Ex eo , quod parallelogramma conftituantur fuper eadem bafi 8c intra eafdera parallelas , colligitur , quod fint inter fe aequalia . Tales etiam funt plerxque demonftrationes noftrs logic* ^

quas ha&enus dediaus

&

in fequentibus
jT-

damus
5 5-

Demonfirationis

Demonflratio apogogica feu indirefla eft, qua, pofito contfario ejus^ qucd probari debet , tanquam vero, colligitur , quod propofitioni vevel notioni fubjeclii contradicit . s Hacdemonftratione faepius utuntur Geometrae E. gr. demonftraturi duos circulos fe intus tangentes non habere idemcentrum, fumimus tanquam verum , quod habeant idem centrum, ac indededucimus , quod parstoti aequalis fit Idquod contradicit propofitioni manifeftae, totum effe maius fua parte Nes quoque in noftris demonftrationibus logicis ea fubindeufi, veluti cum fundamentum proximum fecundae figurssC^. 381 ) conftituimus . Dicitur quoque ha;c demonftratio Vtdn&io ad tbfurdtm vel impoljibitt .
. :
.

apogogktc
depnitio
.

rx

ff.

5Si.
,

Tormade.

&* prtedicatum fubjefto abfolute tribuitur

conditurus
1.

demonflrationem

oftenfwam

propofitionem, vel ex monfirationis ejus partibus plures , eafque fumit tanquam propofitiones minores *jtenfiv& fyllogifmorum 2. Quodfi de eodem fubje&o proftent axiomata , vel fropojtpropofitiones jam demonftratce, non attcnta definitione , hse quoque frbinde fumi poffunt ut propofitioncs minores fyllogifmorum 3. Da*n7oric*~ ta jam propofitione minore in memoriam revocatur propofitio alia , quce terminum cum ea communem habet, atque majorem fyllogifmi conftituit. Sicque infertur conclufio ( . 335 ). Quodfi vi num. 1. iel 2. plures propofitiones minores fuere formata? , plurcs quoque hac ratione eliciuntur condufiones. 4. Vel fingulae fumuntur ut pra> miffae novorum fyllogifmorum , vel plures fimul fpeclantur ut notio complexa formaturque inde propofitio, quae fumitur ut prarniffa novi fyllogifmi 5. Hifce praemiffis /ungitur alia ex antecedentibus noAtque hac ratione adhibitis , ficubi opus ta inferturque conclufio fuerit, confequcntiis immediatis , progrcdiendum , donec aliquo fyl. .

vel ex definitione integra format

logifmo inferatur conclufio, qua: cadem

ftranda
.

cft

cum. propofitione

demonE. gr.

(. 549 ).

y,

De
E. gr.
Sit

Demonftratione
:

2.75

demonftranda propofitio

ABCD

angitli diametraliter oppofiti o

& x funt inter

:

Inparalteiogrammo ft xquaies .

Quoniam fttrtlltlBgrtunmum definitur , quod fit figuraquadrilatera , cu:us latera oppolita funt inter le parallela ; vi l atcra parallelogramfiUUS definitionis tormatur propofitio
>ni oppofita
;

lA

& VC funt inter fe paralleia

C.-

fccantur a tertio

M>.

Quodft am memoriam fubeat propofitioaltera, cuus nos notitiam habere (uppono, cum independenter a prxfente in Elementis Geometnae demonltretur : Si dux iinex paratielx a.
tertia

fumta propofitioneprioriprominore
:

anguli interni oppofiti funt xquales ditobns retlis i pofteriori pro ma'o, Anguli o funt duobus rere lyllogilmi infertur conclufio

fecemur

&y

tlisdcjuales

grammi BC AV oppofita fnnt inter fe parallela fecantur a tertio T>C. Quamobrem CUm denuo meinoriam fubeat propofitio Si dux linex parattetx a tertia fecentur , angnli interni oppofiti funt xquales duobus rectis fumta denuo propoiitionc priori pro minore , pofteriori prc maore lyllogifmi , infertur conclufio Anguliy xfum duobus rcclis tequaies Quodfi ;am ad duas Jialce

-,

&

Similiterviderinitionisparallelogrammi forma*tur propofitio

latera paralleto-

&

&

conclufionesexdefinitionededuc^as , jingulio y ( fcilicet fimul lumti )fu:.: duobus reilis xttu.-.ics Anguliy x funr duobus rcitis xquales attendas ; per fe patet , fummat angulorum o /x efic xquales eidem tertio Quamobrem cum memoriam fubeat axioma atqite angulorumy tptaiiatidem tertio funt xqualia interfe , fumto :udicio ifto intuitivo pro minore , axiomate auefi xquatis fummx angutem pro maore fyllogifmi , infertur conclufio Summa angultrum o x fimul fumtis. x feu , quod perinde eft , anguli o lornmy y fimid fumti funt xquales anguiisy Jamcum inveftigetur relatioanguloium ooV x , facile intuenti conclufionem apparet , abjlciendum effe angulumcommunem y , atque fic intuitivum formatur judicium: Ab xqnalihus fummis angulorumy x atqite o y fubtrahi eundem angulum Quamobrem cum 1D memoriam revocetur axioma: Si ab xqitatibtts idemauferas , qux rtlinquuntur xqualia funt ; fumto 'UdlClO jntuitivoprominore , axiomate pro ma;ore fyllogifmi , infertur tandem conclufio , Ar.guli x funt xquaies fLiametralitcr oppofiti o Quae cum fit propofitio ad demonftrandum propofita , demonftratio fic abfoluta. His igitur fyllogifmis inter feconcatenatis ex definitione parallelogrammideducitur , quod ipfl conveniat prasdicarum in propofitione data abfolute attributum , atque adeo patet , quod eidem pofita definitione tribui debeat quemadmodum m propofitionibuscategoncis fieri debet . Neminem nifi tyronem Logicae, doclrmae defyllogilmorumcrypfi ignarum , offendet , quod in fyllogifmis iidem termini non iifdem praecipropterea quod di<ftio incommoda nafceretur. Quodfi tamen quis fe vocibusexprimantur

&

& &

&

&

&

&y

&

&

&

&

&

fcrupulofior fuerit , isperconfequentiam immediatam aequipollentiae interat conclufiones lylpropofitionem vi defimtionis iorlogiimi formx manifeftae magisrelpondentes . E. gr. a tertio ftcamur ; inferat inde pcr Uiavit : Latera paraUetogrammi cppofita fitnt inter feparallela Vt: funt dnx linexrtitx , quasftcat trenfverfa , confequentiam immediatam llisp AB funtdux linexrcilx , quasfecattranfierfaVC. Porrofumt:s in cafualtcrofimiI'ter : BC inde porro per Anguli interni oppofiti fimul funt xquales duobus rcFiis , hifce minoribus inferat

Dum

&

& AV

&

&

M)

immediatam confequentiam: ErgoAngulio&y, itemque in cafu akero, Anguli y & x fimul Nec minUS ubi memoriam fubit axioma Xqttalia eidem tertiofunt Xfunt xquaies duobus rttlis tinalia interfe ; per immediatam confequentiam inferatur Ergo etiam dux fummx duorum angu.
:

&

Et fic in ceteris Eandem efle formam demonftrationum noftrarum logicarum in eodem cafu , earum analyfin tentanti apparebit . E. gr. Superiusf^. 177 ) propofitionem , quod Modi dcfmithncm ingreAinequeant , demonftraturi , vi cefinitionis ( . 67 ) q uod Modifint mutabilia , qute enti infunt , ttec per efientialia daerminantur , fumimus Modi funt mutabiles Jam recordati propofitionis
lorum xquales <iden tertix funrimtr fe xquales
. . :
.

manifefta: : Qux mutabilia funt , cmfiamer non infum , fumta propofitione priori tanquam maore fyllogifmi inferimus Modi confiamer nm infunt . Quoniam porro memoriam iubit propofitio altera manifefta , quss axiomatis inftar haberi poteft >ux conftamer non infunt rebus agmfcetuUs atque a fe inziccm difernendis inferzire nequeunt ( nobis enim ]am res elt CUITI rebus omni tempore difcernendis ; ; fumta conclufione anteriori pro minore, axiorr.ate pro ina;ore fyilog'fmi inferimus: Modircbusagnofctndis aft inzicemdifcen-.endis infcrvire nttsueu,'.t Jam um definitio nctarum nobis fuCCUrrit , quod fint rebus imiinfeca , untie agnofcun-

per

fe

&

*t*T&efeinvhtmdifctmmty.r[. i9)
,

per confequentiaai

immediatam inferimus

Sfuod >e-

tus

27

Tart. II. Sett.

I Cap.

II.

ii-.s agr.ofcendis 4 fe invkem difcernendis infervire nequit , tx notarWH numero exclndendum ic fumta concluiione hac pro maore , conclulione aucem fyllogifmi anrerioris pro minore novi fyllogifmi inferimus Modi ex notarum nnmero txtluduntur Quoniam denique recorda: .

&

i 5 ? propofitionis anrea demonitraC3E ( j '" definitiont enumera; i debent nota> nec flures y ab aliis difiingnendam fujficiunt , per confe nec pauciores , qtiam qux ad rem definitam agnofcendam quenciam immediacam interimus Quodtxnotttrummtmtra exdnditur , ex definitione exulare debet. Sumca igicur hac conclufionepro , anceriori aucem pro minore fyllogifmi tan. <km infcrimus Modi ex definitione exuiare debeut , qux propolicio xquipollec alten ad demonitrandum f/ropoficae : Modi definitionem ingredi neqiieunt
-^

mur

&

mawe

Analyfis igicur logica demonftrationis hu;us logica: haec

I.

eft

Vefinith
;

Modi funt mutabilia, quae enti infunt Ergo pcr immediatam confequentiam Modi lunt mutablles
. :

II.

Axhma. Qux mutabilia

Conclnfio

funt

conitanter non infunt

i. Modi lunt mucabiles Ergo Modi conftanter non infunt

.

III. jixiama

Quae conftanter non infunt

rebus agnofcendis acque a fe

invicem difcer-

nendis infervire nequeunc

Ctndufio i.

Modi

conftancer non infunt

Ergo Modi rebus agnofcendis atquea fe invicem difcernendis infervirenequeunt IV. Vefinitio Notae funt rebus intrinfeca , unde agnofcuntur &c a fe invicem difcernuncur. Quod rebus agnolcendis &c a fe invicem difErgo fer immediatam confequentiam cernendis iufervire nequic , ex nocarum numero excludendum V. Conclnfio 4. Quod rebus agnofcendis &c a fe invicem difcernendis infervire nequit ,ex notarum numero excludendum Conclufia 3. Modi rebus agnofcendis & a fe invicemdifcernendis infervire nequeunt Ergo Modi ex notarum numero excludendi
.
:

VI. Trofof. dem. In definitione enumerari debent notae nec plures , nec pauciores , quam quae ad rem definitam agnofcendam ab aliis diftinguendam fufficiunt Ergo fer confequentiam immediatam 5 Quod ex notarum numero excluditur , ex definitione exulare debec VII. Condufio 6. Quod ex nocarum numero excludicur , ex definitione exulare debct Conclufio j. Modi ex notarum numero excluduntur Ergo Modi ex dtJinitione exulare debent VIII. Conclufia 7. Modi ex definitione exulare debenc Ergo per confequentiam immediatam: Modi defiuicionem ingredi nequeunt Ipfis adeo oculis manifeftum eft , demonflrationem conftare ex ot~io ratiociniis inter fe concatenaris , quatuor nimirum confequentiis immediatis &c totidem fyllogifmis categoricis . Patet etiam raciocinia ica incer fe concacenari , ut conclufiones anteriores ingrediantur fequentia per modum prsemiifarum Nec minus pacet , cum propoficio categoricafit, in qua praedicarum fub:ecto abfolute , adeoque fub condicione definicionis ($. 115) cribuicur, inicium raciocinandi fieri a definitione atque adeo per raciocinia concinuaconcatenatione inter fe cohaerentia propofitionem ad demonftrandum propofiram cum definicione concatenari Imo patet , fieri polfe , ut una conclufionum anteriorum ingrediatur eundem fyllogifmum per modum maioris, altera vero per modum minoris . Quod vero raciociniis iftis revera in mente Iocus fit, dum demonftracionem pr<efencem concipimus , fuo loco in Tfychohgi* demonftrabimus

&

55*'
,

fotma
demonftrationis

&'*

P r opofttio fufrit bypothetica

redufla (.
in cafu

ftve formaliter talis

fwe ad
utitur

categoric<e for*

mam

227), demonfirationem

condtturus

hypothefi

qucmadmodum

oftenfiv*

praecedente dcfinitione (. 551 ) , ut nempe i ncj e formcntur judicia intuitiva, qua? tueantur viccm propofltionum

propofin7heticl'

norum

n fyllogifmis primis

Quibus
in cafu

datis concatenationem abfol

vic cot^ em prorfus

modo, quo

prjecedeme fuimus

ufi.

E. gr,

De
Ff-t

Demonflratione

277

Si reBaCVexctntroC duE. cr. S.'f Jimondrandapropofitio arauu .< s bifteat m V , cbordam ouoque cognominem bifecat. Quopfam iri C eft centrum fcr bjrftthefa , igitur prirao formamus |Udicium intuitivum KjtSteC^t, CV,C Bex centro circnti C ad pcri-

fheriam dutlx

Memoriam

fubit definitio
.

i\adius circuli

efl re-

8a 1\ centro in feriplnriamducia Inde per confequentiam immeErgO omnes recix tx ctntro circuli in perifberiam diatam infertur d;ix funt radii circuli. Sumra igitur hac conclufione pro majore RjtclxCA, C V iScanteriorepro minore lyllognmi infertur
:

&

Quoniam recordamur axiomatis fumco hoc pro maore 8c Cmncs radii eireuti funt imer ft ttqualtt
t

radn ejusdtm

circuli

conclulione proxime prascedence pro minore fyllogifmi infe-

rimus
jtrtrn

meraoriam revocemus propoficionem ante 'am de-" monitratam Si arcms funt xquales , cbordx eorum xquatts funt ; fumto hoc thcoremate pro mainferimus Chordcc av &v> B funt xqualts conclufione proxnna pro minore ;ore Jam ubi r\tclx c a, c D intcr fe conferimus conclutiones ex hypocheli deduclas C B funt intcrfe xauaUs atque chordx A V o* V B funt xquates formacur inde iudicium intuitivum Trianguta a CV V C B funtftli mutuo xquiiatcra Sumto igitur eodem pro minore cV: theoremate , fi triangultt
.

av&v Bfuntxquxkt Cum ica

:

>\efixC

a ,cv&c B fnt intcr fe xqua/cs.

in
,

Porro

vi

hypothefeos formatur propoficio

&

&
f\

futrint fibi mutiio xquitatera

angnli xqnatibus lateribtis ofpofiti xqnates fuut , pro ma'Ore CUldem B anguli xqualibus tateriius offofiti xquates funt. inferimUS ln triangutis V E D B anguti xqualibus lattribus CA Quare cum intuitive agnofcatur propofitio : CB oppofti func i fumtahac propofitione prominore&condufione anteriore pro ma ore conclu, D E c? EV B xquaies funt Attendentes :am ad conclufiones : t\t elx dimus: Angitli D Anguti xjuales funt, denuo intuitivum formamus ;udicium, DBfunt xquates Triangula ADE HVB fitnt ejus condifionis,ut angutus unus unius fit xnualis annulo uni alttrius latcra angulos xqttales comprehendentia fint figilUtim xqnatia SumtO eodem pro minore fvllogifmi thcoromate , cuius recordamur , pcomaore, fcilicet TTiangulaifiiusconditionishabtntiatera xqualibus angutis oppofita xquatia , COncludimUS : Ergo in triangulis AVE EVB tatera an-

Uogifmi

ACD&DC
A
.

&

&

& &

AV E& EVB

&

&

&

&

gr.iis

xquatibus oppofita xqualia

tixAE6-E
r-cia C

unde per confequenti am immediatam porrocolligitur.-^B funtaquaUsSc tandemhincpet confequentiam immediatam infercur Ergo
fur.t:
:

V ex centro ducia fi arcum

recla:

A B bifecat

,
;

clnrdam quoqut cognomir.em bifecat

1.

Omnes
Axioma

Analyfis logica hu us demonftrationis calis eft: ex cencro circuli ad peripheriam ducftae func radii circuli fiypoth. Reclae C A, C D C B ex centrocirculi ad e;usdem peripheriam ducl*.
rectae

Ergo
1.
.

CA

& CDScCB funt radii circuli

.

Omnes

radii circuli func inrer fe aequales

Concl. 1.

Reitx C A, C D & Ergo Reda: C A ,

C B funr radii circuli. C D cv C B func inter fe

,

;.

Tbeorema

Si arcus funt aequales

Hyptb. Arcus Ergo Arcuum

funt Vi concluf.

ADDB funt xquales. AD&DB chordae A D & D B jequales funt

mutuo
Triangula
fibi

chordae

eorum

aequales. a-quales funt

4. Tbeorema. In triangulis fibi

i. Sc 3.

aequilateris anguli aequalibus lareribus oppofiti sequales

triangulis A C 5. CondufioA.. In triangulis Vrof. intuitiia. Anguli

rgoin

6.

Tbeorema

Ergo Anguli A D E & E D B iquales funt duo triangula tuerint eus conditionis , ut angulus unus unius fit xqualis angulo uni alterius , & latera comprehendentia angulum m uno triangulo fint figillacim aequalia laceribus comprehendencibus angulum in altero triangulo } erit quoque latus
.

ACD&DCB funt mutuo acquilatera. D&DCB anguli squalibus Iateribus oppofiti arqualesfunt. ACD&D CBanguIi aequalibus lateribusoppofiti aequales funt. A D E & E D B aequalibus Iateribus CA&CB oppofiti funt.

Si

ternum unius
Vi cond. 3.

AD

&

fit

aequale lateri tertio alterius V E 6- V E B funt e us conditionis 4. Trianguia iqualis angulo uni akerius E B &: lacera A
.

t:m laceribusDBcVDE.

D&DE

ut angulus unus unius iint arqualia iieilla-

Ergo

173
7
.

Vart. 11. Se3.

:

Cap.

11.

8.

Ergo iil triangulis A DE & D E B lacuscertium uniusxquale lateri tertio altcriusl ErgO^fr confequentiam immediatam Reils A E & E B aequales lU'lt. Ergo denuo fer confequcntiam immediatam Recta CDes centro ducta , qua: arcum A B biqua: eft propoliuo ad demonltranfecat , chordam quoque cognominem A B bifecat
: .

dum propofita
Conftat igiturdernoftratiooclo ratiociniis, nimirum duabus confequentiis immediatis fyllogifmis , partimcategoricis, partim hypotheticis . Concatenanturquoque ratiocinia , ut coiicluliones anteriores ingrediantur ratiociuia fequentia per modum praemiifarum. ratetprxtereaconcluliones aliquot ex hypothefi deduci, nempe tertiam&quintam, qux propofitioni formanda: inferviunt , cuius ope propoiitio ad demonftrandumpropofitaex hyporhefi colligitur . Non txdet de hac demonftrationumanalyfi quamdiflintfiflime docere , Noh abs re igitur qua: tenenda funt, cum pauciffimi earum formam habeanrperipeclam E. gr. Ubi deeife judico , fi exemplumadhucaliquod demonftrationis logica:ad;u!igam Si in duabtis propofitionibns fubjeclum fuerit idem terminus , eidem tamcn moilitranda eft propolitio diverfe tribuantur notiones , fropofitiones diverfe fnnt , quamvis idem fit fr.edicatum; ex hypothefl

& fex

formatur propofitio: Subjeflum

frofofitionum

efi

terminus idem
:

cui diverfa reffondcnt notiones

Jam cum ex
fondent

antecedentibus

memoriam

fubeat propofitio

Omni

termino, cui notior.es diverfe ref-

rcs diverfte denut.tntur ; fumta hac promaiore, ifta pro minore fyllogifmi , iniertur , COncIufio : fcrsp fubiccto frofofitionumrcs diverfx dcnotamur . Uilde per confeqv.entiam immediat.ini infertur Ergo fropofuiones in hypothcfi theorematis diverfa habent fttbjecix . Quoniam ig;tur porro Omncs fropofitiones } que idem pnedicatum , fed aiverft in memoriam revocamuspropofitionem fubjeEla habent , funt diverfe , fumta hac pro maore iyllogifmi Sc formata ex conclufione praecedente ac hypotheli theorematis minore Tropofitiones dux , quarum fub\eium idem efl terminus , fed cui diverfe tribuuntur notiones , prxaicatuinveroidem , diverfa habent fubjcBa , fed idem prtedictt: :
.-

catum

Si quis plurium demoni infertur tandem conclufio : Ergo propofitiones ifix diverfefunt ftrationura analyfin logicam inftituit, is diverfitatemconcatenationis diftiniitiffime percipiet , quamhic particulatim perftqui inftituti noftri non fert ratio, ubi principiis generalibus contenti particulares traitationes aliis relinquimus vel , fi alii nos non prasvenerint , no.

bifque Deusfpatium furficiens temporis largietur , in aliud tempus reiervamus Satisnimirum patet , non lemper conclufiones anteriores per modum praemiifae ingredi fyllogifmos fequentes abfque omni mutatioue Unde fubinde inexercitatis difficultatem facelfit demonftrationumanalyfis logica Et analyfeos huius tyrones , fi plus fperant de facultacibusfuis, quam in iis eft, nefcio quos errores in demonltrando admiilos confingunt
.
.

553-

dcmonftrationc apogogica fcu indire&a ex pofito condemon-\' trario cjus , quod probari debet, tanquam vcro, colligitur quod proflratioms potitioni vera? vcl notioni fubjccli contradicit ( . 5 50 ) ; propofitionem apogogialiquam ad abfurdum v:l impojjtbih reduElurus fumit ei contrariam tantx. quam veram caque utitur ccu dcfinitione atquc hypothefi in demon-

Foma

Quoniam

in

flratione oftcnfiva (. 551. 552) , uc nempe vel ipfa fubcat in fyllogifmo primo, vel inde formcntur judicia intuitiva ,

minorcm
vcl

pcr

confcqucntiam immediatam inferantur conclufioncs, qux norcs in fyllogifmis primis: Quibus datis concatcnatio fyllogifmorum eodem prorfus modo,quo fupra (. 551), abfolvitur,co ufque progrediendo, donec fyllogifmo aliquo inferatur conclufio, qux vcl hypothefi, vel definitioni fubjefti, vel propofitioni alicui vera; contradicit.
tiones per
propofiIftiusmodi demonftrat iones in Mathefi non funt infrequentes ac negativz praefertim circuh fe indireaum demonftrari folent . E. gr. Si demonftraiidum theorema Vuo intus tangentts ir.ius tanrentcs mn haben: idem centrtim 3 fumimus COntrarium e;us, duo circuli fe
:

pra?bent mi-

habent

. .

..

..

De
htbtnt idem
,

Demonftratione
,

279

ctntnm tanquam vcrum. Quodfi ig:tur 'ira C ponatur centrum commune circulorum fe intus tangentium X Sc Y ducaturque ex eodem recta CA adcontactus punctum A, tumaltera CD iccans circulum nueriorem in B;per intuitum patet,quod
recix C.i

& CBfint

reci.t

ex

ie:itro circuti

imcrioris

ad ejm feripheriam
:

duci*

Quoniam
c.x

itaquc

memoriam
,

fubit definitio

t\adms circuli

esi rtcla

centro in peripheriam dncia

unde per confequentiam im-

niediatam infertur;

Otmtcs recia- tx centr circuli ad fcripheriam ejus du-

fl* funt radii ejufdtm circuii

C.i

, fumta hac conclulione pro majore judicio intuitivo anterion pro minore fyllogifmi infertui l\efix
:

&

4h\
v
\

CB funt radii ejnfdem circuli . Recordati axiomatis t\adii ejiifN^ dem circuli fimt imerfe xquaies , fumto eodem pro majore 6c conclu\\ecix CA fione anteriore pro minore fyllogifmi , inferimus porro c> CBfunt interf- eajmkt Similiter ad hypothefin quam figura repnfentat , refpicientes intuItive COgnolcimus propolitIOnem:Ot CV funt lintie refix ex centro ejufdem circuli ad perifheriam ejus dutix Sumtaigitur eadem pro minore &: conclufione per confequentiam immediatam CD funtradii ejufdemcircnli Sumtd.ha.c ex definitione radn illata pro mawe infertur Ca conclulione pro minore fyllogilmi novi & .iduncto eidem tanquam maore axiomate: Omnesradii ejufaemcirculi funt intcr ft teqiuties , intertur nova COncIufio CD funt i,iter fe l\ecie CA tqualts. Conferentes ;am conclufiones r\efifCA CBfunt ir.ter fe xqualts atque rtfixCA&" CD funt inttr ft #qualts , formamus ;udicium quoddam intuitivum t\efixCB &CDfunt equalec' tidemtertieCA. Sumto hoc judicio pro minore Sc conclufione ex axiomate ^qnalia eidem ttrtio funt equali* inttr ft , per conlequentiam immediatam deducta linte rtfie xqualeseidtmttrtite funt aauales inter fe , pro ma:ore fyllogifmi , infertur CD funt inter fe xi\efix CB tjuaies Jam cum per fe pateat , CBeffe partem, CDverototum; per confequentiam im:

&

Y\

\^

&

&

&

&

&

mediatam hinc porro

mati
:

I.

Tars tfiteqnaiis toti Hzc propofitio cum contradicat a:.ioinfertur Vars tfi minor toto ; reduCtio ad abfurdum abfoluta Analyfis logica hu'us demonftrationis apogogicar feu reductionis ad abfurdum haec eft: Voftio Duo circuli X Y fe intus in A tangentes habent idemcentrum C. Definitio. Radius circuli eft recta ex centro in peripheriamducta Ergo per confequtntiamimmtdiet.tm Omnes reche ex centro circuliad peripheriam
:
. .

&

.-

esus
II.
Conclufo
1.

ducis funt radii eufdem circuli rectae ex centro circuli ad peripheriam eus ductac funt radii jufdem circuli

Omnes

e-

ludkium

intuitiznm

Recta?
Sc
cV;

CA

Sc

CB

funt
;

rectae

ex centro circul: interioris

ad

peripheriam ductx

Ergo Rectx
III.

CA
radii

CB

Axioma
Conclufio

Omnes
i.

eUfdem

Recta:

Ergo ReCts
IV.
Conclufio
1.

CA CB CA & CB
recta?
.

funt radii e ufdem circulf. circuli funt inter fe zquales funt radii ejufdem circuli funt inter fe asquales

Omnes

ex centro circuli ad peripher.'am e'us

Sc

duifta;

fuut radii

e-

uidem circuli
Iudicinm intuitiimnt.

CD

C.\

furrt

lineae reclae

ex centro circuli exterioris

Y ad

eus peripheriam
V.
.

du^tae
.

Ergo Rectas CD 6c CA funt radji ejufdem circuli Axioma Omnes radii cufdem circuli funt inter fe atquales Conclufio 4 Recte CD CA funt radii eufdem circuli
.

VI. Comlufio

funt inter fe asquales 6c Rectse CB funt inter fe aequales Sc Rectae funt inter fe aequales Ergoper i-nmediatamconftquentiam :RectaeCB&: funt Equales eidem tertis CA. VII. Axioma .qualia eidem tertio funt aqualia inter fe . Ergo per ccr.fequentiam immtdiatam Lines recta: asquaks eidem tertia; fuut sequaks
j.

Ergo Rectae

&

CD

&

y.

CA CA &
.

CD & CA

CD

inter fe

VHI. Ctnclufia

7.

Linex
Recta:

rectae

aequaks eidem
funt

tertiae

funt a;quaks inter fc

tertise

Condufio 6.

CB & CD

lunt aequales

eidem

CA

Ergo Recti CB VVaijJii Logica

,

& CD

squaks

intex fe

N *

JX.

i8o
IX.
.

Tart.

11.

SeH.
:

1.

Cap.

II.

Judkinm intuiriwm CB eft pars & CD totum &: Ctuclufo 6. CB zqualisipfi Ergo per confequemiam imnadUtam Pars eft aequalis toti
Conchifio

CD.

3^

IX. Pars

eft aequalis

toti

>

Fallum eft , partem cfle toto minerem Id Ergo per confequemiam immediaiam quod ablurdum Patet adeo, demonftrationem apogogicam praefentis cafus conftare ex quatuor confe-

quentiis immediatis

&

fex fyllogifmis

eodem modo

inter fe concatenatis

quo concate-

nantur ratiocinia in demonftratione oftenfiva Utimur nos quoque fubinde demonftrationibus apogogicis in Logica atque iifdem utemur in aliis philolophiae partibus . Ita e. gr. pr indirectum demonilramus ( . 368;, fi inprima fignra tontlufio ftt univerfatis , utramque etiamfremifiam universalem tfft dtbtrt Etcnim lumimus 1. majortm tfft debtre p.trticulartm qus propofitio cum fit contraria paulo ante demonftratas ( . $66), abfque ulla ftatim probatione patet , eam efle falfam ( . 550 ). Sumimus x. mnsrtm effe debere particulartm Jam cum memoriam fubeat demonftrata in anterioribus propofitio , fi alterutra priemiffa particularis , conclufio quoque particutaris , per immediatam confequentiam inferimus Si minor partkularis r conclufio partkularis , &furaConta hac conclufione pro majore , anteriore autem propofitione pro minore infertur quae propofitio hypothefi repugnat , vi cuius conclufio efle debet uctufio efl farticularis niverfalis Patet igitur , in demonftrationibus apogogicis fubinde primam ftacim propo r
.
:

fitionem, qua: fumitur

repugnare pofle veritati demonftratse

oitMdo-

554*

Quoniam
tcs

forites refolvi poteft ia fyllogifmos categoricos ejus

fit

con-

femnflratioeft.

ditionis, ut conclufio praecedentis

minor fequentis (. 468 ) ; foricontinet feriem fyllogifmorura inter fe concatenatorum , adeoque fi

eodem non occunat propofttio y nift ante demonfirata , vel qu<e in definitionum atque axiomatum ^vel experientiarum numerobabetur> demonftratioeft* non nifi propofitionibns conE. gr. Sorites, quem (. 466 exempli loco propofuimus
) ,

collec-la nondum ea eft,quas ad demonftrandum proponitur , fed inftar praemiila: ingreditur fyllogifmos alios pofteriores Ceterum me non monente apparet, perinde de foritehypothetico quam categorico intelligenda
. ,

adeoque demonftrationis locum tuetur tum partemdemonftrationis conftituat,fi conclufio per eum
ftat

evidentibus

Fieri veropoteft, ut forites tan-

efle,

quas hic de eo rnonentur

Lubet

afferre

exemplum demonftrationis

geometricae

quae fo-

lo forite hypothetico abfolvitur . Si enim demoftrandum theorema Si triangutum anguti ad bafin funt aquates . Ita ratiocinamur AC equatia fuat . Sicrnra. ABC eft equicrurum , crura ejus AB
:

ln triangulo tcfuicruro

arcus

AB & AC AB
.

&

teauatia funt

&

AC lequaies
B

infifiunt

Si anguli

& C xquaiibus
eft

arcus circuli cognomints aqualcs funt . Si C equalibus arcnbus funt , anguli B

&

Ergo
funi
.

fi

iriangulum

ABQ

arcubus infiHunt, equales funt. C equalet equkrurum , anguLi B

&

55

5-

Modi axQuoniam dcmonftratiO' eft fpecies probationis ( . fumenver0 fl m plcx unico fyllogifmo abfolvitur ( .
demon
Jiratione

498 ), probatio
,

497^

demonftrationem quoque unko fyllogifmo abfolvi

confequenter

evidens efl: , etiam indu-

^'"e Comfteta (-479

(onfiare pofje
timis
Si quis
.

edhibtn4i..

ydihmmatt (482 ),fyllogifmo biformi (.487/ Multo minus itaque dubitari poteft, quod omnibus legi)

argumentandi

modis in demonftratione

ftt locus.

ad demonftrationes matheroaticas animum atfert attentum&r in modum argu>roentandi mquirit , is plura iftiufmodi offendet exempla , quae hic cumulari fupervacaneum foret , prsefeirim cum. lllos argumentandi modws jam. exemplis, illuftraverimus

Si ex

De

Demonflratione

281

Si ex propofitione aliqua colligttur , quod propofitioni cuidam verae vel Aradbmentum notioni fubjecli vera contradicit , propofttio illa falja eft, ejus autem condemonQuod propofitioni vene , vel nocioni fubjecti verae tradicloria vera
.

concradicir, illud falfum cft ( 532 ). Quoniam igitur modo argu- p^mdimcncandi legicimo infcrcur condulio falfa , omnes prrrmiflaj verarcfle reSnm. ncqucunt ( iT. 537). Enimvcro de omnibus pramiflis , qua? aliundc

fumuncur , ccrco conftare fupponimus, quod fint verae; dc fola propoficionc qux precario fumicur , id non conftac hxc igitur una falfa eftc dcbet.
:

Jam propofitionum concradiftoriarum altcra neccn*ariofalfa(.5^2 ). Qyamobrcm cum oftendcrimus, falfam cfle propoficionem, cx qua lcguima fyllogifmorum conc3icnacionc , adfcitis aliunde nonnifi pra> milTis vcris, colligitur propoficionis cujusdam verae , vel nocionis fuillius contradictoria vera cfTc dcbct bjecti vera: contradiaorium
;

duos circulos fc intus tangtntts idtm haltrt ctntrum , inde ColllgitUr , Quoniam in fyllogilmis , quos concatenamus , non fj.ttm tjft toti tcjuilcm (not. . 55 3 ) ut mur niii prxmiflls , quas veras eife conftat ; inde concludimus , propofitionern fine probatione aifumtam, quod duo circuii se ir.tus tangtntts idtm habtant ctntrum , efle faliam: unde porro inferimus, eus contradiiloriam , quod duo circuli ft intus tangtntts nonhabtant

E. gr. Si

fumimus,

idtm ctntrum
id fatfum tji

efle
,

veram

VulgO
falfum

ita effertur propofitio:

efi
.

Ex

cjuo

ntctffaritt

confcqutmia dt-

ducitur faifum

iitud iffum

Alii

eandem
557-

brevius efferunt

Uttdt

falfum fyurtnr,

Quoniam
nifi

in

demonftratione apogogica ex propofitione precario af- an-pro-

fumca lcgicimo argumentandi

fubjecli

modo
quod
;

adfcitifque aliunde prxmiflis non- pofuio

propoficioni verae
,

evidentcr veris colligitur,

vel

notioni Tcra,qie

vcra? contradicit, indeque infcrtur propoficionis aflumraecon-

P cr

lvAl ~

tradictoria
illud

tanquam vcra (
eft.

5 j 3 )

quod fer indireclum demonftratur,

^OT0H .
firatM:

verum

Quod verafit propofitio, quae diredledemonftratur , 'am fupra ( 544)oftendimus. Ex demonitratione enim patet,quod nonniii de demonftratione oftenfiva intelligenda fitpropofitio.
.

558.
,

Si ex propofttione aliqua direcle colligitur ejus contradicloria

ifta

propofitio

Qj^num
^j' !:ifim

falfa

eft
,

b<ec

autem vera. Ponamus cnim propofitionem iftam

vera
fit

eC- connadid

ie

veram

unde ejus

contradirftoria directe feu oftenfiva demonftratio-

propofuio, qua? ex pra?miflis veris infcr- Vf '^ tur (.n7 ); contradicloria dats quoque vcra erit,confequenterduae exaltera contradictoria: poflunt efle fimul vera:: quod cum fitabfurdum (532), tolligitur. propoficio illa, cx qua dire&e colligitur ejus contradictoria, falfa cfle debet f. 556). Quoniam itaque propofitionum conrradictoriarum altera neceflario vcra , akera neceflario falfa (%. 532), qua? autem incafu prsfenti infertur propofitio eft contradicloria ejus, unde infertur , per bypotbefm ,t\ quam falfam cfie oftendimus;eam veram cfle necefleeft. E. gr. Ex motu celerrimo rotae infertur dire&e , eam motu celerrimfe non moveri Unde conltat propofitionem primam: }\ota movttur motu ctltrrimo , elie falfam; alteram \cro; t\ata non nurvttttr hwm cticrrimo , eile \eram.
.

nc colligitur.

Cum

,-j^.

282

Tart. 11
.

Se8.LCap.IL
559.

Qyodfi propofitionis probandx contradidoria fumarur tanquam veiwjhara & incie dirccle inferacur ( . 55*) propofitio probanda hoc ipfo timisper patebit,eam veram Habcmus eiTc adeo fingularem quandatn indire( jX. 558 ).
;

gularis.

ttum jtn- fpeciem demonftrationis per indireclum feu apogogica (. 550 ) Hoc demonftrandi modo ufus eft Euclides in demonftrandi propofitione duodecima Elementi noni. Ut is redtius intelligatur , ipfius demoaftrationis analyfin logicam inftiSi fuerit feriet numerorum pofortionalimn ab unitate Propofitio haec eft ir.cififrimns metiens nltimum , metietnr etiam froximtim ab unitste , five fccundmi clides igituream demonitaturus fumir , quemadmodum in demonftratione apogogica fieri debet ( J 5 o ) , T^jimerum primum, qtti ultimum mttitur , non metiri ftcundum . Jam cum duo qukunque ttumeri , qntrnm untts esl nr.mertts frimits , alteruot vcro non metitttr , fint frimi intcr fe , lumta hac propofitione ma:oris , anteriore autem minoris loco infert Ergo numefus frimut, metittir , r.on vero metitur fcctindum , qtti ultimum hic fecundus fmt numeri frimi inter fe. Porro quoniam duo numcri frimi inttr fe ftint in ratione minimi ; lumta hac propofitione pro conclufione prscedente pro minore infert : Ergo t\umeri<s frimus , qt<i mttitur majore ultimum , non -vero fecundiim , atque fecundns funt in ratione fna minimi . Sit brevitatis atque perfpicuitatis gratia feries numerorum i. A. B. C. D. E. &c. vel in cafu fingulari i. 10. 100. 1000. 10000. 100000. c\x. F five 5. numerus primus , qui metitur ultimum E five 100000, non vero metiri ponitur fecundum A five 10. Per demonftrata liquet, fore F a terminos in ratione fuz minimos . Sit numerus ifte G, per quem V metitur E. Habemus ergo propofitionem: ^('x F metitur E fer G feu, fi numerus E fer F dividatnr , qttotr.s cs~l G. Recordati ig!tur factum ex qnoto in diviforem efe dividendo aqr.aie , fumta hac Faiium ex F propofitione pro maore ik anteriori pro minore , inferimus conclufionem jn G effe numero E aqr.aie , leu F. G Jam CUITI vi progreffionis terminus ultimtts fit facium cx fenultimo in fecundum , per intuitum vero pateat , efe terminum idtimum , V fennltimum a fecundum , infertur per fyllogifmum biforme ( . 489) aut , fi mavis , vi iyllogifmi biformis per confequentiam immediatam ( . 451.489). Ergo fafir.m ex V in E. Conferentes inter fe conclufiones F. G A efl tequale numero E, feu D. E Sc D.A ~~~Z Ej xidemm faBa l. G V. A effe xqr.alia eidem ntimero tertio E. Recordati axioma-

tuere lubet
,

ens

niinterus

&

&

&

&

~E.

&

&

A~

/Zqualia eidem tertio funt xqualia inter fe , per immediatam confequentiam ( 45ijintis ferimus ErgO facia tequalia eidem numero tertio funt xquaiia inter fe Sumta hac COnclufiTapropofitione modo intuitive agnita pro minore, inferimus porro one pro ma'ore ftaT.G &T>. Aefic inter fe itqualia , feu F. D. A. Fatt.a haec contemplanti apparet tadem epe numeros frodticlos ex duobus aliis fe mutuo multiflicantibtts atqv.e inter fe aqtiaics Jam
:

&

G~

cum memoriam

fubeat propofit'0 Si dr.o numtri froducantur tx duobus aliis fe multiplicantibr.s fuerintque intcr fe gquales , effcientes ftmt reciproce prcportior.ales ; fumta hac pro ma'Ore, anteriore autem intuitive agnita pro minore inferimus : Ergo Effcientes falforum F G cr V.-A funt rtcifroct frofortionales , feu FiAZZZZ V: G. Ex demonftratis COnftat , F C> Aefe tervninos in ratione fr.a minimos 8c T) atque G iffis frofortionales Quamobrem llbi iil memoriamnOTtrmini in ratione fr.a minimi xqr.e methmtur terminos ipf.s probis revocamus piopofitionem fo-.tion.-.les , fumta Jiac propofitione pro ma;ore anteriori pro minore per fyllogifmum xqne mttiuhtur numeros V G , nempe F ipfum biformem inferimus; Ergo numeri F per H. oftendetur, numtroi F C" T> ipfumG. Eodem modo fi ponatur F metiri teque metiri C atqr.e S\ porro ponatur F metiri C per I, oftendetur ut ante , numtros tequt metiti B atqr.e I. Si denique ponatur F metiri B }ier L , oftendetur deL, nimirum FiffumA Aipfr.m L. Hmc a-que mttiri nuo ut ante numeros F
. .
.

&A T&A

&A

&

&

&A

A &

&

Ergo F metitur , hoc eft , per confequentiam immediatam tandem infertur (. 458) numerus , qui metitur in fiogtefjione gtomttrka .-b unitate incipier.te ttrminum ultimr.m , mtlttur etiam ab unitate proximum . ln.o generaliter demonftratum eft , quod metiatur omnes ;nterprimum&ultimum intermedios . Curconclnfioultima admirtenda fit tanquam vera , ex rationelogica patet ( . 558 ) , quanititur modui demonftfandi (J. 559J Ratio vero particularis , cur ifte demonftrandi modus hic habeat locum , inde eft , quod vi progreffionis geometricasabunitate incipicntis numeri F cV A aeque metiuntur fibi proportionales, D6V G , CSc etfi 1 ir.etiatur A, permdeacnumeriprimi interfe inomni cafu fibi pro&I,
:

H,B

A&L,

portiunales

meruruur

Obi-

De
'

Demonflratione

283
:

Olvtcr hic obfervo , occurrere demor.ftrationes mathematicas , fer auas frofofitio demonftratx Eus fane rei non arnofcitur vera , nifi concbifionem fic illatam admitti debere , fv Logica fateat exernplum praebet demonftratio prxfens. Etfi cnim quiv Logica artificiali non inftruclus
idmiierit ,duarum propofitionum contradictoriarum alteram eife debcre veram , alterain falfam; non tamen abfque probationc patet, cur eam potius , quae ex altera colligitur, quam qua: demonltrationem per modum pra:mifibe ingreditur, pro vcra Jiabcre debeat Imo cum nonomnes omnino argumentandi modi manifefta gaudeant vi illationis, quemadmodum facile largietur , qui omnem fyllogifmorum ambitum attcnta mentc fuerit emenJus omnes tamen demonJtrationem ingrediantur ($.jJ5):evidens eft, certUudinem de veritate propofitionis demonftrata a rationibus logicis una fendere. Hinc non mirum, ad demonjlrationes geotnetricas frimum animnm appellentes vim illam non fercifire ,aua mens imfellitnr ad affenfum Nec hoc negligi debet , quod ex praelenti deinonftratione pateat , fyllogifnum biformem am fupra monuimus ( . JJf ;. Quemadin demonftrationibus geometrkis ufum babere , JlCUt inodum vero in prselente exemplo ex propolitione negativa collegimus arfirmativam veDeram j ita in exemplo motus celerrimi ex falfa atfirmativa colligitur negativa vera monftrationem ipfam non apponimus prolixitatis vitandaj gratia.
. ; .
;

5_6o.

Quoniam demonftratio tam

ca
(

oltenfiva (. jji.

'''), quam apogogiin

Sillogif-

553. 5 59) continua fyllogifmorum omnis ne abfolvitur; fyllogifmorum indfpenfabilis in domonftrando ufus
revocari nequit . Equidem non ignoro
,

generis concatcnatio- myflimin

dubium a

m"j

iHii/pemefle

hodie complures , qui aliter fentiunt, inter tricas&nugas f a L;ns fcholafttcorum referentcs , qu. de forma fyllogiimorum praecipiunt Logici , cum multo r' '""* facilius veritas propofirionis percipiatur , (\ quis ad notiones iub:ecti praedicati artendens advertat , num hax in illa contineatur quam lententiam amplo.us elt ipfe de Tfchirnhaufen in Medicina Mentis part. z. p. m. i8. 26. Enimvero per pra:cipitantiam ita judicari , demonftrationum mathematicarum analyfis probat , cuius exempla in anterioribus(S.5f 1. 551. 553. Jf?jdedimus Et fuotempore in Pfychologia oftenfurus fum , utique iu anima, dum demonftrationem concipit , fingulis ratiociniis fingulifque earum partibus efI'e >ocum,utut non femper diverlbs animae acius, qui iifdem refpondent , diftincte dilcernere valeamus , imo non cuusvis fit diJtinttam exhiberedemonftrationis , quam bcne concipit,analyfin. Quodfi quis Logicam addifcerenon dedignatus in exercitiis iftiulmodi analyfium frequens fuerit s is demonftrandi liabitum mulco illuftriorem fibi comparabit quam ab aliis fieri folet , qui formam demonftrationum nonnifi confufe intuentur Tfchirnhufius 1. c. regularum logicarum notitiam cum habitu hoc perperam confundit id quod minime fecillet , fi ad communes ratiocinandi leges ratiocinia fua ftrictius compofuilfet

&

Conferenda hic lunt

qua: fupra
ipfius

not. .

545

monuimus
,

quod habitu demonftrandi id quod in omr.i habitu,

inftructus

non

omnium
,

Neque illud negligendum quos edit, actuum fibi fit confcius

.

,
:

quoque corporis

accidit

56l.

prxmiffae fyllogifmorum , qui in Trincipidemonftratione concatenantur, vel cx notione fubjecli derivatce, vel a- orumdemonftranliunde adfcitae.
dep/uE. gr. In demonftrat!one elementari de scqualitate angulorum in parallelogrammo diametraliter oppofitorum utimur tanquam principiis definitione parallelogrammi , duobus tio. axiomatis, xqualia eidem tertio fur.t xqualia inter fe &/i ab squaiibits idem fubtrahas , qua relint-uunt.ir squalia fv.vt , atque theoremate , fi dtta; faraileU a tertia fecentur , angnli interni op. fofiti funt xquales ditobus reciis .

Principia demonftrandi appellantur

Quoniam

in

562. dcmonftratione non utimur prxmi/fis

nifi definitioni-

Q****in
!> nt

tionibus, cxpcrientiis indubitatis, axiomatis & propoiitionibus jatn dcmonftratis (.498^ iin numerum principiorum demor.ftrandi non a/jumuntr

P' u j~

mm^randi.

2.84
ftwidi.

Tart.
,

II.

SeH.

I.

Cap. 1L
,

tur

nifi definitiones

experientia indubitata

axkmata

6* propoftthnes

jam

drmonftratte ( . 561 ). Vidimus in exemplo modo ( not. . 561 ) aHato non alia demonftrandi principia , quam dehnitionem, duo axiomata Sc theorema , quod ante jam demonftratumlupponitur In demonltratione logica ff. 177 ), cuus 1'upra exhibuimus analyfin logicam (not. . 551), principiis utimur definitionibus modi atque notx , duobus axiomatis, qux mutabilia funt
.

conflantrr non inftmt

&
,

qie conftanter

mn

infunt

ea rcbas agnofcendis

<jf

a fe invhcm difccrncn-

dis infervire ncqueimt

atque theoremate
,

in anterioribus

tnumcrandx rwte
difiingucndum

nec plures
.

ncc

pauciorcs

quam

quod diftnithne , qtta ad definitnm agnofcendum atnuc ab aliis

demonftrato

fr.jficiunt

Experientix ingrediuntur dcmonftrationes phyficas atque morales

tantum non femper.

563. ^e confignandis demonftrationibus iisdemque cum aliiscommumumcandis dicenda funt, ea inferius trademus fuis locis Fieri autem fa?piffime folet, ut formatis judiciis intuitivis five ex dcfinitione , five ex hypothefi definitionis, deficiant propofitiones aliSE , quibus majoris loco utamur ad conclufiones ex iftis judiciis infercndas Quam-

ScboiioH

Qu x

gencrde

obrem variis opus eji ad eam formam , qua Equidera dubium non
praecipi

artificiis

quibus propofitio demonftranda

principiis

reducitur
.

ex nobis cognitis
eft
,

demonHrabilis efficiiur
artiriciis
,

gencrales quafdam de his

finitis

rcgulas
a

pofle

Sed

ea?

ad Artem inveniendi fpectant

quam

Lo-

gica diftinguimus

&

fuo tempore

univerfae philofophia? parti-

bus trademus

enim Logicx in ipfa arte inveniendi multus atque prceclarus fit ufus, fola tamen eam minime exhaurit Cumque nos non tradamus nifi ea,quorum rarionem redderevalemus, vcl quae firma experientia nixa ad aliorum rationem reddcndam ferviunt, cognitioni quippe philofophicae intenti ( . 6. Difc. pralim. ) , regularum autem artis invcniendi generalium ratio a notionibus ontologicis & pfychologicis facultatum anima? , fpecialium vcro a principiis difciplinarum fpecialium pendet; rcs ipfa minime patitur , ut de arte inveniendi in Logica dicamus,nifi quatenus ejus in cadem ufus abfque aliis principiis intelligi poteft. 5eponimus itaque ifta dcmonftrandi artificia, quorum tamen hic mentio fieri debebat , ne tyronibus infurficientia de demonftratione tradidiffe vidcamur, ubi praparationem , quje dcmonftrationem prsecedit, per regulas noftras non patere animadverrunt. Praparationis enim nomine comprehenduntur illa artificia, quibus
.

Etfi

propofitio ex principiisnobis cognitis redditur demonftrabilis Demonftrationes Geometrix elementaris abundedocent,iftiusmodi prxparatione quam fxpiilime elfe opus Ita pauloante in exemplodemonftrationis indire&x ( not. . J53 ) ex fuppofito communi centroC ducitur re&a A ad punclum con.

lecans circulum interiorem in B exteriorem in , ut ope axioinatis dexqualitate radiorumeufdemcirculi demonltratio apogogica abfolvi queat Similiter in demonftrationeoftenfiva cliordx perradiumCD biieCtx prxparatio abfolvitur ducendo resftas C A,C B,A

taitus

A & altera C D

&

AB

D&DB.

Enclidcs 32.

Elem.

1.

demoftraturus,

fi

trianguli

siEC

latns

De
ttnnm

Demonfiratione

z8 5

V ,fore angulnm exte>n:im A C P duclus B fimul fumtis xqualem , theorema ad demonfcracionem praeparac ducendo E C lateri B A parallelam. Neque vero iftiufmodi prsparationibus tantum locus elt in Geometria, fed in aliis quoque difciplinis Sane ipfimet in logica iam aliquocies cheorema ad demonftrationem pr.ieparavimus Ita demonftraturi quando conclufio falfa eife debeat , 11 altcrutra praemilfarum falfa fuerit , omnes fyllogifmos categoricos reduximus ad hunc generalem Quicquid fub univerlali A pr B determinatocontinetur ,ei convenit praedicatumC. Atqui continetur fub A per Bdeterjninato.Ergo eiconvenit prxdicatum C(. 538.539.540j.Similicer demonftraturi , quando propofitiones hypochecicx indefiBC
centinHttHT In
internis ofpofitis ji

&

nicae oppoficae aequivaleant corctradicftoriis,

propofitiones

iftas

reduximus ad formulas generales

mine A defignatur,

in

Hoc univerfale , quod nohypothefi C eft B & hoc univerfale A

:

in hypothefi C non efc B. Porro demonftraruri definicionem jequivalcre propoficioni univerfali praeparamus theorema ad demonftrationem , dum definitum concipimus tanquam ens, cui nomen iftud convenit , notioncm eidem in definitioid quod aliquid fi&itii habet , fuo ne tributam tanquam attributumeufdem entis tempore in Arte mveniendi explicandum , ubi de pRionibus heuriflids aluri fumus , quibus do&rina ontologica cum pfychologica de facultate imaginandi facem praeferet

&

C
De

ATU

111.

certo, incerto atque probabilK

5*4propofuio di- Certi atutrum ea vera que incer,

SI
fltio
tpioi in

agnofcimus
fit ,

propofitionem effe veram, vcl falfam

:

cicur nobis effe certa

Quodfi non agnofcimus

an falfa, incerta vocatur.

fint

ti

defini-

E. gr. Per definitionem circuli intelligimus, quod omnes radii

igitur haec, omnts radii ejufdem circuli funt inter fe fquales
,

sequales
.

propo- tio.

certa eft

Qui demon-

Itrationem fupra (not. . 551) allatam tenet, is agnofcit , veram efle ptopofitionem , paralUtogrammo anguli diagonaliter oppofiti equales fint ; ea igitur propolitio ipfi certa eft. Qui vero vim demonftrationis non perfpicit , five quod prsmiffas ignoret , five quod formam demonftrationis animo nondum habuerit comprehenfam, vel demonftrationis prorfus lgnarus , vel pratfentem ftbi diftincr.e non repralentans ; ei propofitio incerta eft Similirer foUm lucere cum oculorum ceftimonio pateat , adeoque veram efle ipfo fenfu conftet propofitionem, fol lucet; propofitio haec certa. eft in univerfum omnibus , qui
.

oculorum

ufu. pollent.

$65. notro certi atque incerti relativaeft ,cum refpe&um ad co- Cur eade gnofcentem involvat; fieri poteft , ut eadem propofitio uni fit certa , alte- propofitio

Quoniam

ri

vero incerta

(.564
propofitio

).
in fe vel
,

uui certa,
vera
J
.

Nimirum
tendemus
i\
;

etfi

omnis

fit

,.

vel falfa

quemadmodum

mox, of-

alteri

in.

non tamen omnes agnofcunt

lit, qua;

utrum

uni

certa

incerta alteri

564

vera fit, an faha. Non igjtur mirum, Exemjjla. modo- allaca. alfextum illuftrant.

certa

566^

i86
Curomnis
propofitio

Vnrt. II. SeB.

.

Cap. III.
nimirum

$66.

vel vera

velfalfa.

efr propofitio, quce non eft vera (jT. 505 ). Qiiamobrcm cum propolitioncs: Propofinon vera eft,fmt concradic~toriae( jX.288 ) , tio vera efi Propofitio ex duabus aurcm contradicloriis altera neceffariq vcra,altera neceflario falfa (. 532. ); omnis omnino propofitio aut vcra crit , aut falfa E. gr. Aut verum eft , onmes radioi ejufiem circuli inttrft efie xquala , aut faiium eft. Aut verum eft , folem tucere , aut fallum eft.
efi
,

Omriis propofitio vel vera

velfalfa. Falfa

&

.
Tropofit':-

5<*7,

Si fmecbcatum fubjeclo converiire obfervamus

propofnio nobis certa

ejl

Si

onts apofieriori

serut.

enim prardicatum iubjedto convenire obfervamus , propofitionem veram eflfe agnofcimusf .5 i7),adeoque falfam effe nonpoffe novimus ( 566^. Ccrta igitur nobis cft propofitio (. 564).
E. gr. Nivi convenire albedinem ipfo oculorum iudicio conftat Veram adeo efTecum agnolcamus propofitionem , nix efl alba $ eadem nobis certa eft Incerta vero caecis eft,. qui oculorum ulu deftituti nec nivem, nec eius albedinem vident. Enimvero ne videamur obfervare , quod praedicatum fubiec-to alicui conveniat , quod tamen eidem non convenit, iicque decepti cerri eife putemus de propofitionis veritate , quemadmodum fx.
.

piflime accidit

opus
Tropofttiones

fit,

paulo poft diftin&ius difquiremus, ; quae ab experientia derivantur

.

qua cautione

circa judieia intuitiva

568.

priori certtt.

Si pra?dtcatum fubjetlo converiire five direcle , ftve indirecle demonftrare valemus , propofttio nobis certa efl Qui cnim demonftrare potcft pro.

poiitionem fivc dirccle, iivc indirecle,

5445

is

57),adeoque

falfara efle

non

pofle

eam veram efle agnofcit (%. novit^. 566).Certa igitur

propofitio (. 564). ante dedimus de aequalitate angulorum in parallelogrammo diagonaliter ppofitorum (not. . 551). Atque ea ratio eft , cur omnes demonftratae a Geometris proipfi eft

Exemplum

pofitiones fint certae,

uo,
Cujufnam

quam primum demonflrationes comprehenduntur Eadem eft cacur nos ad certitudinem philofophiam redu&uri demonftrationibus ftudeamus
.

ft ea

cer.

titudo

Quoniam demonftratio omnis, tam oftcnfiva (jX. 55r. 552), quam apogogica (.553. 559) mera fyllogifmorum concatenatione abfolvitur, non una ratione inftituta, prajmifFae autem omnes verae efle debenr, ut vera inferatur conclufio (. 537); qui demonfirationis vim percipere
is
,

feu

ad

& fingularum pramiffarum

affenfum propofitioni demonfirata? prabendum compelli debet , veritatem perfpicere , formam demonftrationis

&

non modo ariimo comprebenfam babere , fed particularem quoqus y %u<e ip fi occurrit , generali convenientem agnofcere tenetur. E. gr. Qui vi demonftrationis determinari debet , ut affenfum pra;beat propofitioni ln farallthgrammo angnli diagonalitcr offofiti xquales funt illi non modo Hefimtio parallelogrammi cV veritas theorematis de fymptomatis parallelarum atque ax.cmaru. quodx:
;
,

cpalxi eidem tertjo fint aqualia inter fe quod refidua squalia lint , fi a' qualibu* idem auferas, perfpeila efie debet (not. . 551 ; , verum idem etiam agnoic^n. debet quod tali fyllogifmorum concate^iatione non inferatur nifi conclufio vera

&

.
Demon*i

570.
,

Vetitatis ergo propofitionis demonjirata? non funt certi

qui pr.em JJar veluritus

uionis

De

certO) incerto atque probabili.

;

287
z.

veritatem ignorant demonjirationh genuince formam animo comprehenfa n babent fpiciunt , num forma demonjlrationh priefentii fit genuina. E. gr. Si quis ignorat , utrum verum fit , nec ne , quod duo anguli
niu> fyllogifmos concatenatoi ingredientii
lincas faralletai * tranfvcrfa fcclas fint xqnai.cs liuuLus
rcclis
,

qui nullam

vim

3. qui non per- "?*r

w.

qui

ptm
intcrni ofpojtti inter
in

is ,

fi

vel

maxime

demon-

cafu prsefenci a forma demonitracionis genuina nondum tamen novit , utrum in faralldogrammo non eife , angtui diagmaliter opfofiti xqti.tlcs fint dtiobns rctlis , an vcro inxqualcs (not. . JJlj. Si cui principia demonftracionis fingula , veluti in prafenci cafu definitio parallelogrammi, theftranuo
lUv-ric

opcime vcrlacus atque aberratum abunde perfpiciat

orema modo commemoracumatqueduoaxiomatapauloante (not. perfpccta is tamen nondum certus erit veritatis propofitionis
;

i6$) addudta

fuerint

faralid g-.ammi di.gonalitcr opfofitorum , ubi formam ingec.i fibi familiarem reddidit , nec ipfo ufu confuiam quandam illius ideam animo neravit Imo fi vel maxiine fingula iita demonftrationis principia optime noverir atque ideam formac demonftrationis five confufam ipfo ufu , five diftinltam ex Log:ca fibi acquifivent ; quodli tamen non attenderit, an proefentis demonftrationis forma ideae ifti refpondeat ( . 48. 349), an ab eadem aberret , fyllogifnrs in forma peccantibus , vel non legitime concatenatis ; propoiitio noftra eidem certa elfe nequit . Hinc intelligitur ratio, cur tirones theoriae geometrica: demonitrationum Euclidedrum vim , qua affenfus vel ab invito extorquetur, non percipiant fub initium traclationis , quam in progreiiu fentiNec minus patet ratio, cur in demonftrando exercitati idem experiantur quod tiunt
. .

dc equalhate angulorum in demonftrationis oftenfivae nec ex Logi-

rones ad elementa Euclidis delati, ubi novum rerum campum ingrediuntur , quarumnotiones ipfis nondum funt familiares, ut , quoties iis aliqua offertur, ejus veritatem una percipiant. Hinc e::'am liquct , cur demonftratio apogog ca , qua ex propoiitione data vel affumta infertur e us concradicloria, non convincat attentura , nifi fundamentum illationis habuerit ex Logica perfpectum ( . 558; .
;
;

571repugnare fuo fubjeclo

fi

Si quii demonflrare valet

pofrtionem
effe

prcedicatum
eft.

falfam certum

Falfa propofitio eft,

pro- Certitudo prasdicatum no- fdfiioth

;

ei

ltl ro repugnat (.526). Falfam igitur efTe agnofcit , qui novit, P Pi ^ verum eiTe ,quod praedicatum notioni lubjecti repugnct Enimvcro qui demonftrare valct, praedicatum fubjefto fuo feu notioni cjus repugna- tionenire, is novit, verum effe, quod prxdicatum notioni lubjccfli rcpugnet xa.

tioni fubjecti

^jj^

igitur ipfi eft, quod falfa fit propofitio. E. gr. Per demonftrationem apogogicam patet , repugnare circulis fe intus tangentibus , ut idem habeant centrum, cum pofito eodem utriufque centro fequatur abfurdum, fcilicet quod pars fit toti aequalisfnoi. . 553;. Qui igitur vim illius demoaftrationis percipit, illi certum efc, falfam effepropoiitionem, quaaifirmatur , urculos fc imus tangcntcs habcrc idcm ccntrnm .
jT.

(.544.557). Ccrtum

57*.
.

Axiomata certa funt itemque poftulata Axiomata&poftulata funtpro- otxiomapofitionesindemonftrabiles(. 267. 26oJ,atque adeo terminis intellectis ta &popatet, praedicatum fubjeclo convcnire vel non convcnire , quod vel ei- M*ta dem tribuitur, vel ab eodem removetur. Veritas itaque axiomatum & cur certa. poftulatorum cum illi fit perfpetta , qui rcrminos cadem ingredientcs intclligit ( . 505J; axiomata atque poftulata certa funt. Itacertum eft totum effe ma us fua parte ftatim omnibns , qui xerminos totius,fartis atque
;

majons intelligunt , hoceft, velconfufas notiones terminis refpondentes habent S'm:l ter qui novit definitionem circuli radii vel notionem confufam habet ; is veritatem axiomatis peripicit , omncs rada cjufdcmchdtii fnnf irntr fc xqimles , atque adeo axioma ipfi certum eft
;

&

Wolffii Logtca.

Oo

5.

S7J.

288
Hfquifi-

Vart.

II.

SeH.

I.

Cap. III.
per

573,

torum ad
vcrita-

Requfita ad veritatem appello

ea

qux prxdicatum

fubjecto

tribuendum detcrminatur.
E. gr. mittitur

tem

Ad vegetationem plantarum

defi-

aer libere rluens

terrae

requ:ritur femen foecundum , terra , cuifemencomcalorfolis, pluviaatque ros . Quumobrem fi noverim , femen
folis radii per

nitio.

foscundum

fuiirecommiffum in liberoaere, quo

irrigalfe
;

v:amqueatque rorem alternatim terram

omnia

adeife novi

d:em contingunt plu, quae ad hoc requi,

runtur , ut plantas ibi locorum crelcant In moralibus atque politicis eafus quilibet determinatur per circumftantias , quibus omniCircumltantiae igitur lllae lunt requifita busprasfentibus, intelligitur cafum ilium adeffe ad veritatem illius cafus , ut nempe affirmari poffit , cafui ifti hiceffe locum Per notas, quse Notae igidefinitionem ingrediuntur , definitum determinatur in fuo genere fuaque fpecie turfunt requiiita ad veritatem definiti , utnempeexiis praefentibusconcludi poffjt , definitum fubetto alicui eife tribuendum id quod deinceps exprefiius oftendemus
. . .

Veritas

574-

quando
ccrto co-

gnof L aarr.

Quj omnia requiftta ad veritatem adejje agnofcit , is veritatem certo coQyi enim omnia requifita ad veritatem agnofcit, isnovitadefgnofcit fe ca omnia, per qua? praedicatum fubjcdto tribuendum determinatur (. J73).Qui vcro novit, prac-dicatum fubjcclotribuendumper hcecdetcrminari & ea omnia hic adeffe, isdeterminabilitatem praedicatiperno.

tionem fubjedtf diftinfte agnofcit ( . 88). Quamobrem cum veriras fic detcrminabilitas praedicati per notioncm fubjecti (jj\ 5 i$ ); veritatem diftincle agnofcit , confequenter qui omnia requifita ad veritatem adeffe agnofcit, is veritatem certo cognofcit. Applicemusexemplamodo(nor. 5. 573 ) propofita ad theorema praefens, ut facilius intelSi cui fuerit perfpetlum ad vegetationem plantarum non requiri , nifi ut femen fceligatur
.

in aere libero, quam fol interdiu calore fuo fovet atque pluvia nec minus noverit in prasfenti aliquo caluhasc omnia fa&a effe, is veritatemhu;uspropofitioni's certocognofcit , quod ibi crefcant plantat, etfi ibi locorum non fuerit, ubicrefcunt. Utuntur etiamhoc argumentandimodo hominesquam faepiflime in praeSimiliter fi in moralibus vel politicis mihi fuerit perfpe&um , cafum A per illas fenti cafu circumftantias determinari , atque mihiconftet , omnibus iftis circumftantiis hic eiTe locum i calui quoque Ahiclocumeffecertoagnofco- Itaetiamqui novit notasfingulas, quae iscertonovit , ens hoc referdefinitionem aliquam ingrediuntur , fub eiftocuidam ineffe Attento haud difficulter patet , eum , qui omnia ri debere ad hoc genus vel ad hanc fpeciem inde veritatemcolligit , applicare di&um deomni requifita ad veritatem adeffe agnofcit

cundum terrascommittatur
rore irrigat
,

cum

&

349. 350 ) :quxapplicatiommconfiftat in fyllogifmojcuusutraquepraemiifa vera eft , conclufio quoque eus vera effedebet ( . j 37 J , confequenter fyllogiimus iliedemonftrationis locum tuetur ( . 555; atque adeocertam cognitionem parit ( . 568). Syllogifmus illecatholicus , cu'us hic meminimus , iftiufmodi eft : Ubi adfunt omr.ia iftareiliierum ejl , fuLjeBo hoc prtedicatum convenire . Atqui hic adfmt omnia ifltt requiftta . Ereui/ita

&nullo($.

348.

go

hic

verum

eft

fnbjtcl hoe

prxdkatum

convenire ~

Hxtioxes
,

575fiat

Quoniam pcr rationem

intelligimus, cur aliquid fit, vel

( . 4.

mr

pne- Difc. prtelim. ), ex

dicatum
ccnveniat
fukjetJa
,

q-znxm
jiat.

iis autem ,per quce praedicatumfubjecftotribuendum prxdicatum fubjecto convenire ( . 219 ) * agnofcitur, determinatur, ea , per quae przdicatum fubjefto tribuendum determinatur,funtrationes, cur prardicatum fubjeclo convcniat , confequcnter/;^/< requifita

ad

. .

De
ad

certo

jncerto atque probabi/i

289

veritatemfunt rationes partiales , cur pnedicatum fubjeclo conveniat , omnia fimul Jumta conftituunt rationem fufficientem E. gr. Rationes, cur alicubi crcfcant plants , lunt 3 quod femen foceundum terras fuerit commilfum quod fol calorc fuo terram foveat , quod pluvia terram ros plantas irriget Omnes rationes iimul fumta conftituunt rationem lulHcientem , cur hic loci crefcant plantae
.

&

.576.

ad veritatem cognofcit , ra- Qui eas tionem fuffiacntem cognojcere , cur pnedicatum fubjeclo tribuendum ('.57 5 ). cognfc*t. Exemplo modo ( not.. 575 allato prsfens quoquecorollarium, quodex propofitionc antecedencepcr immediatam conieqncntiam intcrtur , illuftratur
Hinc confequicur
,

eum
)

qui omnia requiftta

5 77-

Quoniam omnia rcquifita ad vcricatcm fimul fumta conftituuntrationcm iufficicntem (jT. 575 J queedam eorum non nifi rationem infufficientem pr<eUnde porro fequitur, eum, qui aliqua tantum requijita ad veritabent
a
,

Qjla '1

r at '.. !n ~

r J hjP" c " s

'

tem cognofcit , cur pr<edicatum fubjeclo tribuendum tem cognofcere.

tem, num

fit

rationem infufficien-

E. gr. Quinovic femen fctcundum in liberoaere cerrae fuiife commiffum , ignorat autempeftatis ferenae atquc pluviac alrernariocongrua fadla fit , is aliqua tantum ad vegetationem plantae requilitaagnofcit , cctera ignorat , atque adeonon nifi infufficien-

temrationem

perfpicit.

Si prsedicatum fubjecto tribuitur

573. ob rationem
.

infufficicntcm.pro/to/Jr/o di-

Tr 0'>oi-

citur probabilis

Patet adeo ,in probabili propofitione pr<edicatum fubjeclotrifolis radii

,

yP roP*\
,

optime vegetatunt iri ; is probabiliter 'ualiqua faltem norit ad veritatem requifita , uefcius adiiuc , num tempeftas fcrena atque pluvia ita fit alternatura , quemadmodum vegetationi commodum accidit. Sniiliter cum agnolcimus , in Luna effe terram perinde ac aquas , illam calore folisfoveti &: pluvia atque rore irrigari , atque ignari,quod terras committantur femina, con* cludimus, dari in iuna ftantai j praedicatum fubjecio tribuitur ob rationem infurficientcin, atque adeo nonnifi probabilis eft propofitio. Ut quid actu fiat , requiritur non mo.
,

bui ob qutedam requiftta ad veritatem Ita qui femen foecundum in libero aere , quo re poflunt terrx committens judicat , fUntas
d'cat,

..

ros

atque pluvia pertinge-

cum

do intrinfeca
I:
1

poflibilitas
,

fed

praetereaquoquecaufa actum determinans

fojjiiile <ecjue

Quodfi quis hac

.

liegleCta lumit

omne intrinftce

ad atlum

dedtici

fofe
.

is

probabllltet ludicat

Hugeniui in Tractatu de ratiociniis in ludo aleas fortem ludentium determinaturus lumit ; ftx diverfos v.niits tefierx jacius a-ejue facile ez-enire fofie Unde cum quinque fint jactus, quibus prodit numerus a fenario diverfus , unus autem nonnifi, qui exhibet fena-

rium
;>;

multo fnbabiliui judicatur ; tundem jaciat .

Probabilior igitur

ut <juis una tejfera frimo jaciu non jaciat fenarium

quam

579-

eft propofitio, ft fubjcclo pradicatum tribuitur ob plura re- Quldam ad quiftta leritatem , quam fi tribuitur ob paucicra (. 578). probabiE. gr. Si conftet, folo fertili commilfum effe femen fcecundum, ignorata adhuc cem- HtV, peftacis variacione; probabilius eft meifem fore opimam quam ubi vel de loli fercili, cace^ vel de feminis fcecunditate non con-ftiteiit
.

580.

Not<e difinitionem ingredientes funt requifita adid, ut definitum poffittri- K^ifit* bui fubjeclo. Etcnim vi difti de omni nullo ad dcrinitioncs extenfide- "ddefinifinitum convenit fubiecfto, cui convcniunr nora? in dchnitionecnumcra- tl0tttmi dat cafu

&

ta

290
applican- tae

Tart.

11.

SeM.

1.

Cap.

111.

dam.

fimul (. 349 ). Prarter notas igitur dchnitionem ingredientes non

rcquiritur aliud, ut

dehnuum

iubjecto tribui poflit

requifita ad veritatem ejus propoiitionis cenfentur,

atque adeo ipfas qua definitum tan-

quam

praedicatum tribuitur 1'ubjccto.

lupra (>. S-ijtfj.

Exemplum ;am dedimus

53l-

Trobabilis

appli-

c^t.odefi-

mtioms

Quodft ergo ob aliquas tantum notas infubjeclo animadverfas deftnitum e'tdem tribueris , propofitio nonnift probabilis efl. Nota? enim aliqux luntqux zm faitcrn ad vcritatem requifita (. 580). Probabilis autem eft pro0r] t 0) n qua praedicatum fubjecto tribuitur obqucedamfaltem advej

ritatcm requifita (.578). E. gr. Notx , qua: ingrediuntur definitionem figurae ordinats dux iunt laterum nemQucdii cognofcas in dato aliquocaiu, figuram habere pe atque angulorum squalitas
,
.

jequalia Iatera
r>M.im
;

ignorans vero,

num

atquales

quoque

fint

anguli ponas

fgnr.tm

eJJ'e

ordi-

tuum de

figura judicium nonniii probabile eft.

.

582.

Trokibile

Quoniam
ta5
^

per dcfinitiones res ad iuas fpecies &generadiftincte rcdu,

de gcnere

cuntur (.179)
^
ljee

qiti

fubjeclo obvio tribuit definitum ob altquas

,

jpecie
l~

entis SJ,<

defin iti onenl

ingrediuntur

in eo

animadverjas

is

tantum nononnifi probdbu

cium

atque genere fubjecli judicat (.581). Vulgo etitim accidit idem in applicandis notionibus confulis, quemadmodum loquuntur exempla de ente non fatis noto iibi oblato judicamium, quidnam fit
liter

de

fpecie

t\eqiiifi-

583-

Jn propofitionibtts categoricis requifitum

ad

veritatem

efi

defimtio. In pro-

tv.mad
^oMscatc-

vorka
verita-

enim categorica prcedicatum fubjecto abiolute ( 2i6),adeocon dhion : definitionis tribuitur (%.iz^). Cum igiturconve^ uc prsdicatum per n at pra:dicatum , propterea quod dciinitio convenit definitioncm detcrminatur (.219), atque adeodefinitio eil requifitum
pofitionc

'

tem.

ad veritatem f. 57J J
bus rtclis
in trianguh reBilinte tres anguli junciim fitntti ftmt duo, ratio angulorum ad rectum praedicarur de triangulo rectilmeo ob definitionem, quod termiaetur trilus lintis reciis . Ut igitur tigurx tnbuere poflis aiqualitatem omnium angulorum fimul fumtorum cum duobus rectis ; ante conilare debet , quodtri-

E. gr. In propoiitione categorica

xqu.-iles
,

bus
\\equijt-

lineis reclis

terminetur.

U
''".l?

prop fiti-

. 584. jn p ro pofitionibus bypotbeticis requifitta adveritatem funt definitto atqtie conditio Jubjeclo adjecla , aut in bypotbetias adformam caiegorkarum redutlis deIn propofitione hypothetica pisdicatum finitio atque determinatiofubjitli
.

onisbjpothetic*-

tribuitur fubjccto fub adjecta conditione ( S- :n8 ).

Cum

igitur

prxdi-

catum eidem conveniat, propterea quod eidcm

&

definitio,

&

conditio

adjecta convenit; praedicatum pcr definitionem atque conditioncmadjectam una dcterminatur (JJ\ zi9),etfi non integra fcmper dcfinitione 0pus fit. Definitio igitur,vel aliqua faltem ejus pars,atque adjecta conditio fubjecti funt requifita

ad veritatem (

57? ) Quodii propofitio

hypo-

De

certo

mcerto atqtte probabi/i.

291

hypothctica ad formam catcgoricx rcducatur , conditio adjecta abit in ejus determinationem (.227. 228,). Unde patct , requifita ad vcritatem propolitionis hypothetica* eflc definitionem & determinationem fubjecti
E. gr. Hypothetica eft propofitio : 57 qnadrilxtcrnm ftt circulo infcriptibilc , anguli diagofmitl fumti fr.r.t imbus rettis xquales In ea ratio angulorum diagonaliter optfpoji poiitorum limul ad rethim de quadrilateropr.xdicatur l'ub eaconditione , quodcirculo int adeo prxdicacum tnbui pollit lubieoto , requiritur cv ut fit qftadrilaterum , lcribi poffit . Gonlequencer ut ei conveniat quadrilateri definkio ( . 349), &ut circulo mfcriptibiiefic
tiiiitn-

JF-

585,

Si in fyllogifmo categorico akerutra pramiffarttm fuerit probabilis

fio probabtlis efi
.

conclu-

Condufio
if' l

falfa tnajore,

Ex dcmonftratione theorcmatis de concluiione falfa ex fy^&J>1"? n fcd minore vera, illata f . 538) patct omnes fyliogif,
:

mos
faii

Qujcquid fub univercatcgoricos ad hunc generalem rcduci polle pi-r B determinato continetur , ei convenit prcedicatum C. Atqui

m?

continetur jub

per
nili

determinato
:

Ergo

ei convenit

C.

Ponamus jam ma-

probabilem Ei , quod jorem non per B dcterminato continctur, nonifi prohabilirer convenit prardicatum C. Qyoniam igitur minor vera eft per bypcth. D fub per B determinato continetur. Ergo ci nonnifi probabilicer convenit C. Ponamus porro, minorem non efle nili probabilem probabilefaltcm eft: contineri fub A per B dctcrminato. Quoniam igitur, pofitamafyllogifmi categorici , ponitur condufio fub condicione minoris jorc evidens eft , fi minor faltcm probabilis fit , necconclufioncm ( jf. 465 )i nifi ut probabilcm admicti pofle, hoc eft, probabilc tantum efle, quod ipfi D conveniat prardicatum C. S>. 586. Quodfi crgo ha*c conclufio denuo ingreditur tanquam prarmifla fyl- "* logifmum almm, conclufio rurfus probabilis efle dcbct ( .585 ). Per c *fHS fyllogtfmorum itaque concatenationem , quorum vel itnttm ingreditur prtfmifja aliqua probabilis , non infertur nifi conclujio probabilis
eflc

fub univerfali

5*7Probatio hinc dicitur probabilis

, li

fyllogifmos, qui concatenantur, in- Trobationis

grediuntur prxmifla* probabiles.

iftiufmodi probationum in Aftronomia occurrunt , ubi vi obfervationum nonnulli probabiiiter ftatuuntur , unde legitimaconfequentia fnferuntur alia Occurrent quoque exempla in ceteris philofophix partibus
.

P r0 "

Exempla

babdis
dejinitio.

588.
.

Probatio igitur probabilis a demonfiratione non differt nift principiis Nam Dijferendemonftrationis principia lunt dcfinitiohes, axiomata, experientia' indu- tiaproba.
bicacie

&

propoficioncs jam demonftratae

( .

562j,adeoque nonnificer-

t '"', i ,.

ta ( . 567. $62.

572 )

plobabilis

561. 587). la demonftrationc autem

vero admittit principia probabilia #,<&_ & in probacione probabili fyl- m0njiralogiftioiie.

191

Tart. II. SeH.

I.

Cap.

III.

logifmi intef fe concatenantur ( . 498. 587). Quoniam itaque in pfobatione non occurrit nifi fyllogiimorum concatcnatio fyllogifmi iin-

&

guli fuis conftant praemiffis, quae vel ipfa principia funt, vel conclufioillata?; ideo demonftratio atque probatio probabilis non differunt nifi principiis Non adeo opus cft ut formam probationis probabilis hic edoceamus. Eademenimde qax de demonftrationis oftenfiva? pariter (. Jji.jjx) atque apogogiea tenenda funt

nes inde

cz forma diximus

$i}- f>9)

St notio fubietli probabilis fuerit , propofttio nonnifi probabilis efl . Etcnim probabi- in propofitionibus categoricis notionem fubjecti definitio , in hypotheUs obno- ticis dcfinitio cum conditione adjecta abfolvit (jj\ 320. 225. 218). Iam
Tropofitlo

tionem
fitbecli

cum mos

%' a

& conditio adjecta in probatione ingrcdiatur fyllogifpracmiffarum, quibus rite inter feconcatenatistandem p Cr infcrtur propofitio, cujus fubjccti notio probabilis ( . 55- 1. 552. 553. 559.588) ;qua? verohocmodo infcrtur propofitiotantum probabilis fic ( .586): evidens cft propofitionem nonuifi probabilem effe , fi notio &
definitio,

modmn

fubjecti fucrit probabilis.

E. gr. Campanella Medicinal. lib. 7. c. 1. art. i. p. $98. notionem ftbrh probabiliter adftrillt, quodjif betlnmcentra morbum poteftativa vi fpiritlis initum , feu quod fit fpontanea extraor. dinaria fpiritus egitatio inflammatioqne ad pugnam contra irritantem morbificam caufam . OmnMC igitur propofitiones , in quibus de febri praedicantur, quae per hancnotiouem determinatur , nonnifi probabiles funt

59-

Applicabilis

Si nonnift probabilittr conflet

,

tioproba- fupponitur

notionem fubjeili , qu<e in propofttionecerta enti cuidam obvio convenire\ pnedicatum illi attribulum nonnifi
,
.

Omnis applicatio propofitionum ccrtarum in fyllogifmo 1DUS 0DVUS noc ^ catholico continetur Cui convenit notio tmcer- ca {"biecTt, qu<e in propofttione certa fupponitur , ifii etiam convenit pr<edicatarum.
p ro babiliter buic tribuitur
:

pro-

tum. Atqui
ponitur
.

buic enti contenit notio fubjecli ,

enti
:

qitce

in propofitione certa fupin propofttione certa

Ergo Huic

etiam convenit pr<edicatum

id

fubietlo fuo

nullo rite extenfum

facile patet per diclum dc omni feqq.). Quodfi igitur in cafu parti( culari nonnrfi probabilitcr conftct , notionem fubjecti , qua? in propofitione certa fupponitur, enti obvio convenire, quemadmodum poftulat bypotbefts minor fyllogifmi cacholici Huic enti convenit notio [ub-

attributum

quod

&

.348.

&

jetli

qu<e in propofttione certa fupponitur

nonnifi probabilis eft

Cum

adeo fyllogifmum ingrediarur praemiffa probabilis; conclufio; Huicenti convenit pr<ei'tcatum , quod fubjeflo in propofttione certa tribuitur , nonnili
probabilis
Exerspla
eft
in

(.

585).
.

Aftronomicis occurrunt , ubi , quae in Geometria demonftrata funt , fubEt qua? in moralibus atque politicisdeinde probabiliter applicantur ad fiderum motus monftrata funt , quam fapifiime nonnifi probabiliter applicari pollunt in vita communi Sunt qui hanc applicationem probabilem cum praxi generali in difciplina tradendaconQuod fundunt , atque ideo negant, in philofophia praclica tradi pofie praxin certam perinde

De
perinde
ligit
.

certo

incerto atque probabili

293

eft

ac

fi

dubiom \ocare

vellet

quis in Mathefi principiorum Geometrix elcmcntaris ccrtitudincm in qucd eadcm in Aftronomia nonnifi probabiliter applicari intcl,

Si requifita

quadam ad

veritatem defunt
;

<7.v^ o
.

rtftr* pr<efentiaadef- Cur propofitio

Etenim fi dcfunt rcfe fupponimus in propofuione probabili erit eadem falfa quifita ad veritarem, non omnia adfunt , per qua? prcedicatum fubjecto tribuendum detcrminatur
( .

V-rfr'

573 ). Prjedicarum igitur ,quodfub- ^ALb^ jectononnifi fub conditione horumrequifitorumconvenire potcftf.ii9)> in pracfenti cafu cidem minime convenit. Propofitio ergo, in qua eidcm hoc non obftante tribuitur, falfa eft (. 505^. 592 r Qiioniam propofitioni probabili qua; opponitur propofitio improba- Cm irnba bilis cft, qucmadmodum vera? quae opponitur falfa (. 530^, cum fci- P J><licec ficri haud quaquara pofllt,ut utraquc probabilis fit , confcquen- ^.
' 1

tcr
foffe

idem fimul
effe

fic

&

am

non

fit;

cvidcns

cft

propofitionem

improbabilem

veram.

Quohiarn probabilis notio relativa , quae refpe&um ad cognofcentem involvit (S.578J; evidens eft, refpedu e:ufdem fubje&i cognofcentis hic affirmari , quod fieri minimepoffic,

ut

eadem

propofitio

fic

fimul ik probabilis, tx improbabilis

593a

Explicavimus qua? de probabilitace

principiis

Logicse

pendcnc

L
.

-^

Notio
ra
eft
aliis

quam(. 578) dcdimus, fcecunda eft , ut pluindc deduci poffinc. Enimvero ad aeftimandam probabilirarem opus
probabilitaris,
principiis fpecialibus
,

/,^///.

tatt tra .

quoe a principiis oncologicis

&

philofophicis dantur.

pendenc. Sed ea confticuunc Logicam probabilium , quam in defideracis efle Leibnitius jam agnovic Commodum accidic , fi ca poft artcm inveniendi cradatur , propterea quod principia hujus artis in ca habeant locum Imo cum Logica probabilium oftcndat , quomodo gradus probabilitatis inveritatcs probabiles in apricum cruantur veftigccur jalccra parsarcisinveniendirecce habecur. Acque hsecquidern racio cft, cur in Difcurfu praeliminari recenfcnrcs philofophix parces cfifercatn ejus non fecerimus mencionem. Qucmadmodum Mathematici
.
.

&

arcem inveniendi vericacem in Machefi adcoque artis hujus partem fibi propriam in Algebra tradunc ica Logica? probabilium fpecimina dedere in force Iudorum dererminanda.
>

Pertinent huc praeter Hugtnii tra&atum de Iudo aleae, Jacobi Bernoulli Ars conieclandi, Remondi dt Monmort Analyfis ludorum a fbrtuna pendentium , cu us altera editio pnori auclior cnmepillolhyoannisSc^iic Ui Btrnouliii prodiit , atque jibrzhimi dt Moizrt do&riTrincipia, qus hw mna fortis , feu Methodus computandi probabilkatem in ludis funt, generalia fuo trademus locp, quando de Logica probabilium ex inftitucoagemus.
;

294

C
De
SckntU
defnitio
,

AV u
opinione

T IV.
fide at que errore.

fcientia

594-

SI

quis propofitionem demonftrare noverir, is eam fcire dicitur. Atque adeo fcitntia efl habitus demonftrandi, quod affirmaraus,
vel

negamus

Definitionem lianc tam attulimus in Vifcurfu prteliminari ( . 30).Poftquam vero abunde docuimus, qus de demonftratione tenenda funt ( . 55 1. & feqq. ) ; ea )am plana ckperfpicua

Nefunt, quae iri definitione fcientiae difficultatibus obfepta& obfcura videri poterant oue vero definitio noftra abhorret a communi notione vulgo enim fcientiae nomine defignant cognitionem veritatis certam, quam quod fcientia. pariat , haud difficulter oltendimus
. :

Scientia

595-

Scientia infiruclus certam babet rei cognitionem.

Qui enim

fcientia in-

ccrtam parit co*niiio-

nem.

ftru&us eft, is Certa igitur nobis cum fit propofitio, quam five direc"te,five indirefte demonftrare valemus C . 568 ) ; fcientia inftru&us certam rci cognitionem habet.
Obiter

demonftrare valet, quod affirmat, vel negat (-594)-

monemus

in praxi Logicae inprimis

cavendum

elTe

tus mutetur, quem nos iisdem fixum ac determinatum vindicavimus det , ut, quae a nobis retle ftatuuntur, temere applicentur.

ne terminorum ilgnificaAlias enim acci.

596.

Qiioniam fcientia in numero habituum cft (.594) , habitus vero Ouomodo omnis exercitio comparatur , quod experientia obvia unicuique abun/ ientia cotnpare- de conftat exercitio comparari debet Cum itaque de; fcientia qttoque tur. monftrandi habitus fit (.594), demonftrariones autem Geometrarum omnes demonftrandi lcgcs adimpleant (. 551.& feqqj; fcientiam tibi
.

ufu comparabis ^ft in demonjlrationibus matbematicis cum attentione fedulus verferis , antequam ad cognitiomm veritatum aliarum progrediaris . Quoniam denique forma demonftrationis diftincle delineatur in Logiipfo

ca,nec ea

fine

omni Logicae theoria

intelligi proteft ( .sji.

&feqq v

)j

fcientiam tendens Logicee pracepta ftbi familiaria reddere, formam deanalyfn demonftrationum logicam injiitaemonjirationis dijlincle agnofcere

ad

&

re debet

cujus fupra (loc. cit.) dedimus exempJa

ideam ipfo ufu facilins fibi comparare valeant fcienti* tyrones , in Elementis noftris Mathefeos univerfx demonftiationes ita adornavimus , ut ests trutinans fponte fua inftituat earum analyfin , qualem dedimus in fupenoribus (f.yyi. &feqq. ), etfi eandem non intendat, imo quod eaminftituac vix adverrat
llt demonftrationis accuratae

597cft

llem

utte^

Quoniam methodus philofophica, qua nos philofophiam univerfam

tradere conftituimus,cum mathematica eadem
(%. 139. Difc.pt <tlim.) t ut adeo

riusoflat-

ditur.

Defcientia, opinione
ut

/kfc tfffW errore.

295

eandem aoalyfio adco quoquc demonurationcs noftras phiiofophica: {not. . 551. 552- 5)3 )* mc admittant, qua: eft geometricarum iratlathne ad fctea tam percenre, apparet, accnrata pbilojopbi* noflrademonitrandi comparandum cveniri, cum non modo quoad habitum habu-us demonltranlcmcntis Geomctria: fubftitui poffint , verum & poitenus aGeofingulis difciplrois propria acquiratur: quod

'

di cffata

licct. compararunt , qui ipfo uiu habitum demonftrandi fibi in Mathefi abfint , quando tales tralong'flime quam demonftrationibus a tamen aliis plinis in difc Mathefi expcttare non dere inttituunc. Etenim deftituti demonftrand- principhs, qua: a quod vero fibi eam condicufle videantur,ia licet, demoniiratonem conuere nequeunt neglecto Logicsenuquidem inde evenit quod diftincta notione forms demonftrationis , |ji.cUeq.q.),prorrusdcitituaniur. dio, quse eam tradit &cuus ipia principiisnititur(S.

metria

expecWi non
,

Accidit hinc, ut

598.

Quoniam demonftratio fcientiam parit (.594)' ea fcimtu, 3tt monftrare valemus i qute vero a nobis demonjlrari non pojjunt , eorum fcientia
c
:

*r!fc%*

geodaetica aut alns praquae norunt theoremata ubi tk , , xibus utuntur. Tum enim demum fcientia inftructi logica problemata, quae ad praxin transferunt, dcmonftrare valent Similiter icienm inteliciter apnon lubmde eaque mandavit nondum pollet, qui eus praecepta memoria: Quamobrem plicatietenim tum demum ea frurtur,ubi regulas logrcas demonltrare valet . cum nos operam dederimus, ut resulas logicas in praxi utiles demonftraremus ; lcienangtiltis tiam logicam eius cupid-s offerimus. FIocci pendimus ob ectiones illorum , qui nimium cancellis fic coarftari exiftimanr fcicntiam iiumanam . Diftinguenda nobis elt codamni gnitio rerum certa , qua: fcientise eft ( . J95 ), ab incerta . Quid igitur mde metuendum eft , quod fcientiani illis denegemus , qui certa rerum cognitione deltituunloentiaetitur in difciplinis? Saha eft unicuique fua , qua pollet , cognitio, iive eam demontulo infignire, five alio quocunque ornare vclis . Ceterum lunc mtelligitur ,cur ftratio probath fticntific* appelletur

caremui Unde apparet, rerum mathematfcarum fcientiam tribui non us theoremata tk problemata memoria tenent iisque in praxi

pofle illis

qui

quxJam

&

Opponitur adeo demonftrationi , quae non admittit principia nifi certa ( 561.567568.571;, Sc eius aliqua fpecies eft frtbacio pobxbilis , quae admittit principia probamlia {. 587) Enimvera cum principia incerta non omnia fint probabilia, fed quaedam omni ratione deftituta fumantur a nonnullis; non omnis probatio infufhciens probabiliseit.
.

599Probatio infufficient cft,fi fyllogifmos, qui concatcnantur , ingrcdiuntur prjemiiTa*, de quarum veritate nondum ccrto conftat: aut , fi roavis, qua? nitirur principiis nondum certis.

^^f
j
^__., fWf

definitio.

60O.
,

Principia,

qux omni

ratione deftituta vcl fine probatione fumuntur

Trincipn

dicuntur precaria.

%%"??

E. gr. Si quis absque probatione fumit , mimdtm cctfif* , hac propofitione utitur (lefiMtiO . tanquam principio demonftrandi vel probandi, is probationem principio precario luperftruere dicitur

&

601.

poteft,ut quam unus fine probationc fumit,pFOpo- Curpn*~ fitionem alter demonftrarc , vel faltem probabiliter probare poffitiigi2J*JJ" '

Quoniam

fTeri

Woiffii

L&a.

P p

tw

nctn

296

Tart.

II.

SeH.

I.

Cap. IV*

M"^

um

alteri

tur fieri ctiam poteft , r, quod urii precarium eft principium , /Vfo <?//m /fr (er t tim (j. 600.564). Probe autem notandum elt, nos in numerum principiorum precariorum minime referqua: ab aliis demonftratae mutuo fumuntur, cum firma potius fint ifta re propofitiones principia, quae ab aliis demonftrata agno^eimus (. 56S). Quoniam notio principii precarii relativa eft., utpoce reipectum ad cognoicentem involvens (. 601); igitur principium precarium abiolute dicetur , cu;us nulla adhuc in publicum proltat demonftratio
'

nec probatio probabilis, aut cu>us faltcm probatio, quam dederat non nemo , in oblivionem adducla eft Si vero is faltem ignorat probationem, qui eodem utitur principium precarium dicetur fenfu particulan, ejus nempe, qui eodem utitur, relpectu.
;

Opmoms
'.

...

602.

babilis

qua? adco vel pro, precaria^H vel probationem probabilis; ingrediunprobatio , nititur probatio principiis vel fi precariis. precaria?, tur prajmiflas Opinionum exempla non rara funt , cum plerique in iis acquiefcant nec adfcientiam

p r0 p

fl t ;

infufficienter probata dicitur Opinio

fi

contendant, imo nec defint , qui iibi perfuadent fieri non pofle , ut ad fcientiam perveniatur, fed omnem humanam cognitionem opinionum cancellis contineri. Pertinet huc Hituii Traclatus de imbecillitate mtelle&us humani
.

603.

Cur tmus
fciatfluod

dteri

0-

P lm0

'

non rcpugnct, imo ipfa experientia confirmetur, fieri poffe, ut a ter demonftret, quod notmifi infufficienter alter probare valet ; ert ut q ue p otefl y ut a lter fciat , quod nonnifi opinio eft alteri (.602).
j
-

Cum
t

e. gr. Mathematicus fphaericam Terrs figuram,aut prope fphxricam , demonftrare vaMathematicaium demonftrationum ignari cum eaudem nonnifi infuffieienter probare poftint , nonnifi opinionem de eadem fovent .
let
:

Curopi-

nimes

vmaU*

604. Similiter cum opinio nitatur probationc infufficiente (. 602) ,fiefe propcfitionem' iftam infufticienter prori poteft ut quis agnofcat , bare ^ a(.^ ue adeQ non am pi; us e idem affenfum prxbeat Opiniones igi.
.

tur mutabiks funt

Experientia opinionum mutabilitatem abunde ioquitur, noftro praefertim tempore,quo unusquisque opiniones fibi peculiares fovere affe&at

605.

iWt%

Curfdf* e rf-

qU a p
;

m pofitio

probabilis falfa effe potefc (%.

59*)>

opiniopro-

babilis falfa effe poteji (.602). E. gr. Probabilitate fua non deftituitur opinio vulgi de urno circa Tellurem. Aftronomi tamen re penitius inipcda

motu folis atque ftellarum dreandem talfitatis redarguunt.

606.

Hypotbe-

In

numnm

fyfhilo-

thcfibus enim

hypoopinionnm referenda funt bypotbefes pbilofopbic* . In poi. demonftrar. nondum phibfophicis fumimus, qus
( .

ZZo

funt tanquam eiTent

fint
,

126. Dijc. pr<el<m. ). Quare

cum

*"

pnhnet. probata non

hypotneies demonftrare nequimus ( . J99 ) ;. numerum philofophicae probatione fuificientc deftituuntur,adeoque

qu*

rcfcrcndos ooinionum

(.602).
eft

v&FtoSSSL
ne ftabiliri nequit
.

Hvpothefis aftronomica
in

motus

folis circa

gratiam quorundam phznomenorum

tellurem annuus in c.rculo eccendemonftrat.o, fed accurata

.

Logico igitur in

numorum opimoauin letcmu

Dt
Requifita

[ritntia

opinione
.

fide atque trrore

6oj.

297

pbsncmena, ^equifiu veritatem bypotbefeof pbilofofbic* funt fingula determmantur.Hyad vennon invicem qu<e fer fe quorum inde rath reddtur tatrnbypharnomcnorum, rationcm pothefis philofophica in fc concincre debet *"*/" quorum graria conditur ( 126. Difc.pr<elim.), adcoquc rcquilita ad pcr quae phamomcveritatem eorundcm ( ^. S7S). confequentcr ea $).Quoniam itaque vic.ffimhypothcus per om-

ad

&

nadeterminantur ( 5 7 non deternia phaenomena fimul fumta dctcrminatur , quorum unutn minatur peraltcrum; fingula ifta phamomena lunt rcquifita ad vcntatcm hypothcfcos (%.cit.). k eft, ouoj de hypothefi iudicium laturi inquiramus, num phanomen!s,quotquot
perfpeota funt
,

folvendis fufficiat
erit

Si

<%. 608. qua bypothfn ob qu<edam pb<enomena admittiiur ,

ea opmio pro- Ouanam

.

babilis:

Si zero precario fumitur

probabilitatem niillam babet

Hypothe-

quaedam fal- gj' fis philofophica omnis opinio eft (.606). Si vcro ob tcm phaenomena admittitur ob quaedam nonnifi requifita ad veritatcm fumitur (.607). Eft igitur tantum probabilis ( . 570" ) , adeo,

^JT
'

t]ue opinio
Si

probabilis

(.602).

vero prccario fumitur, omni probationc deftituitur (.600) atque adco probabilitatem nullam habet (. 602 ).
E.gr. Hypothefis aftronomica de motu folis circa tellurem annuo mcireulo probabilis eilopinio: ex quibufdam enim phaenomenis probabiliter concluditur le redeuntcm lcilicet fol fpatio annuo elapfo ad idem coeli pundium redeat , lmeam

eccentnco

Cum

dcfcribcre debet

mus motu

h mmiCirculus eft Knea in fe rediens, fed non unica Quamobrem folem motu annuo in circulo circa Tellurem ferri ; opinio nafcitur probabilis de uno lemicirculo plufolis proprio circulari . Similiter cum obfervemus, folem arcs d cs confumere , quam in altero , &: eus a terra diftantiam ufque ad terminum liquem continuo augeri , deinde vero rurfus imminui ufque ad terminum oppofitum j Si ergofumimus iolem mofacile ratet , nos non pofle conftitui in centro illius ciiculi veri motu annuo circa Tellurtm in circulo eccentrico, propofitioadmiititur ob qua:dam ad vcritatem requifita , atque adeo probabilis eft opinio. Cartefiuscum perpeuderet , duo dari corporum totalium penera cmtinentia 5c cmttnta , atque contenta denuo in duasabire r& relucentia "five tpaca; triplicem materfam phsenomenis expiicandis fuificere corpora ratus eft, nempe mattriam fttbtiliffimam five igr.em tlemtntartm , unde formata funt
.
.

lucida; mattriam fubtiltm } five tethtrtm , ex quo conftant corpora oontinentia five creli;& >uztr;i:m ttrreftrtm } unde facla funt corpora opaca. Opinio itaque Cartefii eam materiae diverfitatem admittentis, quas phaenomen is explicandis fuificere videtur , probabilis eft.

609.
,

quod obfervatur , pboenomenon repu- Uypothegnat, falfa ea e% Quoniam quae fibi mutuo repugnant, una efle ne- fis philob ca qucunt (. gio), aur hypothefis eft, aut phaenomenon. Scd vi ob- fP f fervationis phaenomencn eft.Ergo hypothefisnon eft , confequentcr hyYdL.
Si bypotbeji pbilofopbica? vel
.

unum

pothcfis falfa eft (jf. 507J. E. gr. Siquis fnmit , folem moveri motu sequabili circa Tellurem in circuloeidem concentrico; huic de motu ill us proprio hypothefi inxqualitas eus repugnat , quae obfervatur. Atque hinc concluditur hypothefis ifta falfa Similiter fi quis fyftema mundi
;

P p

expli-

298

Tart.

II.

SeR.lCap.1V.
.

expkcaturus fumit , Mercurium atque Venerem orbitas defcribere circa Tellurem doruro-' que orbitas intra orbitamSolis contineri ; hypothefi huic contradicunt phafes luminis in Venere atque Mercurio pcr telefcopium obfervatae Inde igitur ea concluditur elfe falfa.
.

6 io.

impwb*l

HypctbeSi qua obfervantur pb<enomena, quorum ratio per bypotbeftn non patet y quado ad veritatcm hypothefeos requiratur ,ut omfis ea improbabilis eft
.

Cum

* !s

'

um ph^nomenorum ratio inde reddi poffit (.607), q U je occurrunt phamomena quorum ratio pcr hypotheiin non patet,fufpicio eft,
n
j

fi

eam

in

eadem non contineri,confequentcr hypothefin non

eft

effe

veram.
at-

Improbabilis igitur

hypotheiis (. 578

Dudum fecundum hoc

que Phyfici
.

theorema de hypothefium improbabilitate 'udicarunt Aftronomi

Nimirum quemadmodum piobabilitatem hypothefeos inde colligimus , fi multorum phxnomenorum ratio inde reddi poteftfS. 607.579;; ita e contrario improbabilitatem aeltimamus ex contrario hypothefin reddere non pojfumus
efle

obiervamus

fed

occununt phaenomena , quorum rationem per nos pzr fhxwmenon intelligere, quod cu;us nonnifi confitfam notionem habemus , quomodo eife poffit I,
.

nempe

li

Obiter vero moneo

decrefcenrs lumin's in Venere pbafes crefcentis atque Mercurio j fed illius luminis increrr.cnti ac decrementi r.on nifi ccnfulam noticnem habemus nefcii per oblervationem , qui fieri poffit , ut talia incrementa decrementa
e. gr.

ta

obfenamus per telefcopium

&

&

appareant
.

61

r.

fidei definitio.

Fides dicitur affenfus

E. gr. Titius narrat
ctis alfentientes

qucm piarbcmus

propofitioni propterautori-

tatcm dicentis, ipfamque propofitionem credere dicimur.

,

pro vero habemus

.

grandinem alicubi delapfam fegeti ftragem imiilifle quodiidiquod id contigerit , fidem ei habere atque credere ,
;

dicimur,

id

ipfum contigifle

612.

Obietlum
fidd-

Qui novit formam dcmonftrationis cum oftenfiva: ( . 551. 552 ), tum apogogica? ( 553. 559), is haud difficulter nobis largietur, res fatli demonftrari non pofle. Aut igitur admittendce funt tanquam probabiles ob circumfianttas fmgulares nobis perfpeclas
,

aut creaend<

Quod
,

enim demonftran nequit infufficicnte nititur , quo

>

illud
in

vcl ratione

quadam

intrinieca

etii

tanquam probabilc admirtitur (. VCi rationcm affcnfus nonniii extriniccam rei habcmus , 577-57*0 dcrivatam ncmpe ab autoriratc dicentis, quo in cafu creditur (. 61 1).
cafii E. gr. Si Titius narret
, cecidiife grandinem in agris, atque ex phyficis conftet , qualis temgrandinemcomitetur, nobifque praeterea ftatus aeris illo tempore fuerit perfpeilus, quo
;

peltas

eacecidilfedieitur

ex itatu acris probabiliter colligentes, quod cecidcrit, rem

in folo Titii teltitnoaio

fa<fti

tanquam

probabilem admittimus: quodli vero

acquiefcimus,eandem crednnus.

613.

lyquifita

bomims

**

dcbemus , tum qttod ipfe norjt veritaim ejm ^ q HO j narrat vcl ajjeverat , ttim quod tera dicere velit Ponamus cn m) narrantcm vel aifcvcrantem non noffe vcritatcin cjus, quod
Si
alteri fidcs

babenda

certi

ejfe

narrat vel affcverar. Qua: igitur narrat vcl aflevcrat, vcra non funt , adcoque pro veris habcri a nobis non poffunt. Ei igitur aifcntiri, con-

fequen-

Defcientia

opinione^ fide atque errore

299

). Patct adco, narrancem vel fcqucntcr fidem habcrc non licct (jX. cjus vcritatcm quod narrac, vel aflcverar. dcbcrc noife , afltvcrantcm Ponamus porro, narranccm vcl alfeverantem nofle equidem vcritatcm ejus, quod narrat vcl aifeverat ; nolle autcm, quae vcra funr, dicere tum rcipectu ejus , qui dictis ridcm habere dcbcc , perinde cft,ac fi ipfc vericatem ignorarcr. Enimvcro li vcritatem ignorac , fidcs ci habcri

6n

ncquit, per demonjhata

nolit

Ergo etiam

fidcs haberi

ncquit,

ii

vcra diccrc

Veritas propofitionis adeo manifeftaeft , nt fine probatione inftar axiomatis facile admittatur . Philolophi tamcneft diftin&e docere , curmanifefta fit propofitio. Intelle&us fciliAflentiri enim idemeftac judicare, propoficet non aflentitur nifi ei , quod proverohabec tionem efle veram . Afientiri igiturei , quoJ proveronon habemus, idemeft, acaliquid pro vcro habere idemque limul pro vero non habere quod abiurdum
.

614.
,

Qjwcift probabiliter faltem noverimus

qtiod alteri veritas ejus

^quod nar- Fu?es

ejl;

rat

fuerit perfpecla

vel

quod vera
,

dicere velitifides nonrifi probabils

9 Hana
,*

Si utrumque certo noverimus

diclis aflcnrimur,

fiJes

quoque cetta

hoc utimur fyllogifno:

,

ejl
is
.

Dum
b<#c

enim
is

altcrius

narrat-, qui veritatem

p ro y a n

novit

eamque

dicere vult

ea vera funt
.

( .

613 )

Sed

narrat

qui

us .

veritatem novit eamque dicere vult

babilitcr faltcm
ric

Ergo

noverimus, quod

vera funt. Quodii crgo proaltcri veritas cjus,quod narrat,tucb<ec

,

pcrfpedta, vel
cifc patct.

quod vera

diccre velit

five

altcrutrum faltem
vel

fivc

utrumque
bilcm

probabilitcr tantum agnofcatur;

minorem iyllogifmi probaaifcverans

Concluiio igitur
eft ( .

quod narrans

vcra

585 ). Aifcnfus igitur, qui pnebetur propoiitioni probabili, confequentcr fides ($.611 ) tantum probabilis Quoniam porro conftar, fi ccrto noverimus narranrcm ieuaifevcrantcm & nofle, & vclle diccrc vcra, minorcm iftius fyllogifmi veram cfle debcre , in eo caiu concluiionem quoquc vcram efle manifeftum cft Aflcnfus igitur , qui pr.tbctur propofinoni , quam veram eife r- S7 ) agnofcimus, ccrtus cft (.564), confequcnter &fidcscertaeft(.6i 1). Poftcrius ctiam hac ratione oftcndi poterat. Rcquiiita ad hoc utaltcr dicat verum, duo iunt, nempc ut norit qu d iic vcrum,& quod verum diccrc vclit (.613). Qut igitur utrumque cognoicic,is omnia rcquiiita ad hoc cognofcic, uc altcr dicat verum, adcoque ccrto cogno.

dicat, tancum probabilis

>

fcic,

quod

is

verum

dicat

(.574^.

Fides adeocertaeft

jF.5

64.611).

615.

omnibus fatli circumflantiis attendat , fingu- RequifiU retineat quce novit verbis pro- adboc^nt memori<e quts fenfu afjequitur , , infixa , priis ejfcrre ncrit , is ver/tatem falTi novit atque alteri narrare valet Pcr
Si quis
prctfens fit
,

&

&

&

la

&

^m"

le patet,

quod

is,

qui prxfens omnibus

,

facti

ciicumftantiisattendit
tenet
,

&

\uaum
eamque

fingula,

qux

fenfu aflecutus

memoria:

infixa

norit,

quidnam
faftum

joo
'""'"T rare
ttt.

V<m.

11.

SeB.

1.

Cap.1V.

fa<

^ um fuerit, quid non fucrit. Qui vcronovir, quid faftum fuerit, quid non fucrit, is novit facti vcriratcm (. 505 ).
Enimvcro qui vcrbis
is

propriis cfferre novit , qua? memoria? infixa tead dcnotandas rcs utirur vcrbis, qua: iis indigitandis deftinantur (. 138), atque adco verbis prolatis in animo audicntiscafdcm notioncs excitat, quas ipfc iifdem jungit, fcu quibus ipfcmet faclum fibi Quoniam igirur faclum ita enarrare valct , ut alter idem reprarfenrat ipfcmet prsefcns fuerit (.117); veritatem quoquefaac fi incelligat, cli alteri narrare valet (%. 505J.

ncr,

Hincfacile patet , quando nonnifi probabiliter noverimus, utrum alter fafti veritatem norir atque narrare valeat, nec ne, modo ad notionem probabilitatis artendamus ( .

578) atque perpendamus , quandonam probabilis inferatur conclufio ( $86 ) , confequenter quandorudicium difcurfivumprobabile (. ji ) Sed ne >nftoprolixiores fimus , noftrum non eft de iis dicere exprefiius, quas nuda apphcatione principiorumanobis ftabilitorum
.

continentur.

Tettis 0c
l
. .j aUilliae-

. 616. narrat,qua? pra^fens fenfu ducc affccutus, dicitur Teftis oculatus; Qyj qui vcro narrar, qux ab altero audivit, Teftis auritus vocatur.

pnttlO.

Vulgodicitur , fed probabiliter , fhts italere tcfiem ocuUtnm unum , quam a-.n itos decem Noftrum eft fuppeditare principia , ex quibus valor narrationis a tefte aurito profectae determinari poteft
.

.
Tcflisatt-

617.
,

Si

teftis

aitritus

qute ab oculato narrari audivit

infigit
.

qui

&

facTi veritainfixa verbis

tem novit , elcquitur , intelligit , memorice latoaqut- proprijs efferre novit ; tefii ocu/ato <?quivalet vacjis. -j .j
C(

ritus ocu-

&

&

eidem
teftis

Si

enim

oculatus fa-

vcl tatcm oovit arquc eloquitur, auritus vero intclligit,

ille

qux

il-

le

cloquitur;

fingula

vcrbis propriis effcrr

tat
,

qua; fenfu affccutus memoriac infixa tcnct, (.615^, hic vero in fe eafdcm notioncs exci,

quas cum veibis fingulis conjungit

oculatus
)

alter

(117^. Teftisadcoaurifua factum

libi

tus&

cum eodem
,

prorfus
ac
fi

modo in mente

repras-

fcntcr( .34
infigit

pcrinde

eft

auritus ipfeprafens fuiffctatquead ea,

cffcrre norit, nihilprorfus deeft,
facti

qirae ficbanr, attendiflet.

Quodfi ergo porro casdcm notioncs memoriae

easdcmque verbisproprns

quod

veritatem norit atquealtcri narrare valeat f. 615; ). Nulla igirur intcr ipfum Sc tcftem ocularum cum diffcrcntia interccdat; aurirus hoc in cafu ocularo cequivalet.
in tefteoculatorcquifivimusjur

&

Sunt tamen cafus Multas funt determinationes fub edli , quae rarifiime locum habent vulgares in vita communi, ubi ob has ipfas determinationes teftis auritus oculato aequivalenscenfetur , v. gr. fi quis alterius fide refert , quinam fennonem facrum habuerit ad
.

populum

618.
ft'

litasinav.imoobli.
tcrata
.

^ 0C
tturitus

ver0 P Cr ^c P arct

fi

&

ie

^ulatus t

&

qui oculato tfquivakt

,

quasdam

facli circumftantiai cblivioni dederint

nojje

in eo caju

utrum-

q*

fat~li

veritatem non amplius

Silen-

De fcientia
nvs

opinione

fide atque errore

301

Silentio haec praeterire nou licet , cum in seftimanda tum veritate , tum rnpriprobabilitate narrationis ratio quoque habenda lit temporis, ex quo oculatus 'rctum vidit, auritus \ero idem ab oculato accepit , propterea quod luccciiu temporis lac:le quj.-d.un oblivioni dentur. Atque adeo fi quis ex intervallo narrat , qus olnn lenlu allecutus , inquirendum omnino eft, num quaedain oblivioni tradiderit , an veroomncs iacti circumftantias adliuc norit ; quod poltenus accidit , ii qux lcniu aflecutus verItis propriis ftatim conftgnavit, vel lxpius cadem aliis narrsvit. Sed plura nobis dicenda erunt in Logica probabilium.

eam

in rera

.
Si teftis oculatus
,

619.
,

narrat verbis vagh , qu<e Quando te ils au ~ / fenfu affecutus memorice infixit ; tejtis auritus veritatem facli non femper ' ttfjequitur Etenim ii teftis oculacus, qua? mcmorix inhxit, verbis va- rittem gis narrac ; iisdem non invariaca conitantcr refpondet nocio ( . 129 ). a#, non
qui veritatem facli novit
.

Quamobrcm cum auricus eam voci jungat notionem, quas ipii familiafccpiifimc accidic,uc vcl quam proxime cutn cadcm conjunxit alias,vel tantiiper variacas cum verbis ab oculaco prolacis nociones junris eit,
;

affcquatur.

gac, confcqucncer fenfum a mence ejus alienum fingac (ff. 120). Veritacem adco fadti, quam ex bypotbefi novic oculatus,minime aifequicur . Accidit inde, ut teftes auriti varient fa&i ipeciem, quam deinde notioni faae convenienter alteri narrant Quamobrem ii traditione orali facii notitia propagetur, fieri po.

teft

hac ratione, ut continuo magis magifqve fuam amittat veritatis lpeciem.

. 6zo. judkium cum faclo confundit , aur/tus Mitaee de fatlo fuum id non advertens faili veritatem non afjequitur Sumic cnim auricus ju- ' us ' dicium oculati pro facto. Cum adeo non factum noric, fed altcrius

Si

teftis

oculatus

ipfe facti vcritaccm non aifcquitur. E. gr. Si quis doceat , quomodo per fyltema harmonix prxitabilita? tanquam hypothefin pliilofophicam explicetur commercium lnter mentem Sc corpus . eodemque non utatur tanquam principio ad ftabilienda dogmata ; Lucius vero, qui iibi perfuadet , iyftema iltud cum libertate hominis confiftere non poile , faclum iltud narraturus dicat , illum docere libertati contraria, vel omnem libertatem, virtutem, religionem tollcre; is quidem fuum de faclo judiciurncum faclo alterius confundit , nec ex verois e;us facti veritatem aifequi licet . Cum nihil frequentius iit , quam ut facta narrantes lua de faclis ;udicia cum iisdem confundant , atque haec ipfa udicia verbis admodum vagis efferantur j narrationes quoque teftium oculatorum multoque magis auntorum a ventare ideo recedunt , hancque alTecuturus fibi cavere debet , ne illajudicianarrantiscum facto coniundat
.

de faclo judicium;

621.
,

Si quis fciens
conicac

&

volens falfa narrat

intendit
,

piam confequendum

vel falfa narratione boni quid- Cur quis quidpiam metuit . Dudum y^>ararmali vel ex vera
is

Pfychologia exprcilius doccbicur , nos nrl ap- ra f? pecerc niii iub racione boni, nec quidpiam averiari niil fub ratione mali Quamobrem qui fciensacvolens faifa narrat,is quidpiam pcream incendere dcbet , quod bonum reputat ; vei evitare itudcc malum, juod ex veritate in fe proficifci poifc metufc.

iuoque loco

in

Patet fcilicet ailerti veritasper voluntatis noftrsE naturamaut, /i mavis, appetitus invio. In eoautemapplicandoattendendumeft addiverfashominum , quasdeeo, quod bonummalumve eft, fovent notiones , utdebono, quod falfanarrans intendit , vel cmaio, quod evitare ftudet judiciumfi.eripoilit.Dehis\ero agendum eftpartim in Pfy,

Iabilem legem

cholo-

J02.

Vart. II. Seft.

.

Cap. IV.

chologia , partim in philofophia praclica E. gr. Qui lenfuum judicio ftant , bonum mdi care lolent illnd , uode voluptatem percipiunt . Quamobrem ubi quis voluptacem percipit excredul:rate alterius ; is tallend: animo narrat , quse imit a ventate aliena . Smmliter placet homini , ii habeatur fide d'gnus difplicet e contrario , (i dictis denegeuir fides quamobrem accidere quam fsepiflime lolet , ut tactum narraturus cx ingenio luppleat , qua veritati,quatenus eam novit,deefle v:dentur,quominus alter inaflenium rapiatur Magna h'c lefe Quam tamen hic exponi nec eonlultum ofFert di\eriitas, fi adfpecialia defcendere voluens eft , cum hax dticuflio ad Logicam probabilium magis lpettetj nec fatis commodum cuni prittcipiaexPi\cholog'a & philofophia practica, tam morali , quamcivili lint petenda , mcthodusautem noitranon ferat , ut utamur pnncipiis nondum ltabilitis ( $. 118. rifi. prtelim. ) , OLvter itaque monemus , cum notio boni iir reipectiva, eam relaronem involvere vel ad mentem , veladcorpus, vel ad ftatum horrrnis externum opesputa, honorem , penonas , qus Quaenam vero lint bona mtuitu in telicitatem noitram quomodocunque influere poflunt mentis, corporis atque ltatus externi , fivevera, five apparentia , ex philoioph a practica addKcendum. Neque et:am inutile iudicamus hicobiervafle , quod bonum lperare , vel maJum metuere poflimus aut a perfonis quibus falla narramus, aut ab ris , deqmbus falfa Ex h:s autem genarrantur , aut deniqueab aliis , qui vinculoquodam utrifque 'unguntur ncralibus abunde intelligitur quam muka fint expendenda illis , qui a nimiacredulitate aquam difficulter in multis cafibus ad veritatem liquidam pertmgere poflimus. befTe volur.t , Ausetur verodirficultai , quod homines non femper ex veritate , ied faepiflimecx eo, quod quam multiplex fit error exeo, apparet , iud'cent de bonoatque malo. Satisautempatet quod apparet , iudicantium. Ecce tibi plures fontes , unde princpia plur:ma Lugicae probabilium pronoalveofluunt , quorumaliquam partem ipfe uius confirmavit
: : .

&

%.
T^arratiS't

6zz.
ftbi

qua

m narratione
\

cont'm"ntur , quce vel

eji
.

mutuo

vel veritati certo

efuna" exricif-

mlsfalff
triterium
intrinfe-

agmtte repugnant
fe

narratio illa falfa

Ponamus enim narracioncm

qua: narrancur
,

veram.

Tum

evidens eft, omnia

illa ,

t;tm

30J.& feqq.). Sed quae fibi muruo repugnant,ca una ciTenequeunt( gioj. Narracioigicur illa,vera non eft,in qua concincntur, qua? fibi mucuo repugnant. Eft itaque falfa CjT. 566).
fc (jT.

Quodfi

in narratione continentur, qure vcritaticerroagnitx

ifta
fit

&

narrario

quod cum

repugnant, ponarur vera; contradicToria fimul erunt vera ( Jf. 312J: abfurdum ($532), narratio ifta vera clTe ncquit, at-

que adeo denuo falfa eft (.566)Potcramus prsfenrem propofirionem etiam exinde demonftrare.quod narrationi in praefenri cafu refpondeat notio falfa( . 547),acqueadeo
quae narrancur fingula elTe non polTint (.5-20). per qui narrationis veritas Fluunt hrnc principia intrinfeca
,

tur.-

extrinleca iunt tur autor csdis, quem alibi locorum tunc temporis fuifli conftat , repugnat eniin, ut unus inde colligitur, narrationem efle falfam tempore duobus locis fimul prasiens fit
quae

enim ab autoritate

dicentis

fumuntur
:

vel probabilitasdnudicaE. gr. Si quis d'ca.

quo illa patrata niitj. idemque homo eoaem

Erroris
ilefnitio

625. quis propofitioncm falfam pro vera habet.errare dtcitunut adeo Errcr fit siTcnfus propofitioni falfse datus vera haSol cB mimr Ttllure. Quodfi igitur quis eam pro E. gr. Falfa eft propofitio propoquatenus error tribuitur cque errat minortm ,\$ beat, atfirmans- Solem tft Tellure erroris lubinde quoque fitioni huic aflenfum prseber. Per inconftantiam loquendi nomen
Si
.-

fignificatum, tribuitur fpfi propofitioni fetfe; fed nos ab ea abhorreiues fixum tuebimur quem voci io definitioae vindicanaus

.624.

De fcientia

-,

opinione
.

fide atque errore

303
Erra/tt
<l"'

624.
,

negandum & negat , ^//ot/ ?r<r affirmandum. Falfa enitn ctl propoficio, qua affirmacur, quod crat ncgandum, & qua negatur , quoderat affirmandum (-507). Qui igiturat firmat, quod crat ncgandum, & ncgat quod erat affirmandum is affenfum praebet propolitioni falfae, confequenter errat ( %. 62.3).
Errans adco ajjirmat
,

7//0// c?r*:

daffi r -

l''",!^'' '*

E. gr.

Qui

errat circa

magnirudinem

Solis atfirmat

Saiem efc

TtHuremimrtm , cum

id

negare deberet
jT. 62). Patcc porro (. 62.3 ), errorem deteoi

fi oflendatur

propofaionem

ejjb

Emr

faljam,
Qua:

cui
,

is;itur

geremu*

quh 'rr.ebet afjenfum (S.y +5 )de propofitionum falfitate fuperius d:cta lunx in doctrina de errore applicari poiiuut
.

cum

de criterio veritatis a- "'

....

VZT-

tlir '

626.

minor vera , vel ft minor fite- Qumdo n^a aT autem prtfdicatum majore fubjeclo vel abfolute , vel fub data rit falfa , mentavera argumentandi forma incidimus in errorem SP determinatione foli competit
Si major fylkgifmi categorici fucrit falfa
in
;
.

&

Etcnim cum

ucroque caiu vera argumcntandi forma infcratur conclu- f n mo_ fio falia (.538. 539), eam tamen , propterea quod ucraque pra?mifTa remdedu. utique crramus cimur. nobis videatur vera, pro vera habeamus ( . 537 ) Recta igitur argumenrandi via in crrorem dcducimur. (. 6*3)
rn
;
.

Omne corpnsofacnm Sole m.ijus , a quo illnminatur , ffargit umE. gr. Si quis argumentatur Ergo Terr* Iram caiathiformem Sed Terra efi corfits ofacum Sole majus , a quo illuminatur ffargit umbram calathiformem 3 ob minorem fallam falfa infertur conclulio. Si ergo minorem pro vera habet ; recta argumentandi via in errorem deducitur
:

627.
plures.

Acque adco

liqucc

quomodo ex uno errore fequanttir

Ex

utio

Ita ex. errore de magnitudine Solis fequitur error de figura umbrx . Patet etiam , er- errcr: rorcs adeo arcto vinculo inter i~e elfe connexos , ut uno admitfo aimittendus etiam fit q:iomodo alter {equantut

628. plures. demontcrationibus propofirioncs anceccdenccs ingrediun- cur id in tur iyliogiimos , qui concatenanrur , tanquam praemitfa: (jT. 551. metbodo feqq. ); idco inmetbododemonjtrativaexunoerrore fequunturplures (.626). demonQuoniam adeo hic facillime multiplicatur error cavendum quoque, necirca eas prs- iiro.f.vx

Quoniam

in

&

fertim [~ropo;iriones errorein admittamus, quibus faepius utimur tanquam dcmonitrandi principiis . Abfit vero ut ideo a methodo demonftrativa abhorreamus , cura , fi caute procedamus, per eandem ad certam rerum eognitionem deducamur C . 568;.

0btine.1t.

. 629. Si notkntbui daceptricibus utimur

tanquam

veris, in erroret incidimus

norio fueric deccptrix

videmur nobis habcre notioncm

refpontk-ntcm,

dcm
ris

revera nulla cidcm refpondeac ( . 38 ). utimur canquam veris , ex iisdeat perinde ac ex definicionibus veetfi

Si Errar ex notione alicui ccrmino deceptncc Si vero iis.

0liHS

'

235. 254. 255 J, quibus tanqunmpra?miflis utimur in fyllogiimis. Propofitiones iftx cum faliv^iinCjquoniam
propoficiones

formamus

(".

VVclffi Logica.

Q^q

alias

304
alias
;

Tart.

II.

Sett.

I.

Cap. IV.
idquod

notio vera termino fcu dcftnito rcfpondcre dcberct ,contra

demonftratum eft concluiioncs pcr fyllogifmos iliatse falfr funt ( 626): quas cum pro vcris habeamus ;'. 537) cvidens cft nos crrarc(.623J. In crrores adco incidimus, ii notionibus deceptricibus utimur tanquam
,

veris
E. gr. Norionem bilinei rectilinei nonnifi deceptricem habemus QuoJfi ea ucamur tanquamvera, ex e.i hanc formamuspropolirionem Bilineum retHUnenm duabus lineis ttrmimtur
.

Quare

fi

porroargumencamur
.

Omnis figura
terminatur

,
.

<j::a>

duabns

Sed bilineum reSUineum duabns

eltconcIuiiorS- 539)

lineis

Cum

igicur

eam pro

vera

Ergo habeamus

duos b.ibet angulot bilineum reciilineum duos babet anvtUos falfa

,
:

iir.eis

terminttur

norionedeceprrice incrroremde-

ducimur
Vitium
. 630, Syllogifmus, cuius forma lcgitima, fed conclufiofalfa ob prsmiiTam falfam, vitio materiee laborare dicitur;ut adco Vitium materia in fyllogifmQ ^ t fa \fiUS pr^rniiTa: , qux eum ingreditur. E. gi. Syllogilmus modo (not. . 629) allacus in forraa legicimus eft qux Srconfufe eamdi'udicanri apparer acrypfi liberacur Falla vero cum iir minor a qua proficiicicnr
,

yjfJi* mjy 0^
-

'

'

fi

faliitasconclulionis
fic

conclulio

vitio

. J3?;; viciomaceriae laborac Qusrenri igitur rauonem macerix id cribuendum efle refpondemus
.

curfalu

diverfa fnt , atque babentur error circa judicium intuitivum committitur. v.minnd- Qijj cn m q nx dj ver fa funt , pro iisdcm habet , propterea quod conUvum fufe pcrcepta eadcm apparent; is arlirmat cadem efle, quce cadcm non r ^unt > atquc adeo quod crat negandum , confequentcr crrat ( . 624 ). fits. Quoniam vero hic fubjeclo tribuimus, quod in ipilus notione comprchcnfum nobis intueri videmur, judicium intuitivum eft (.ji). Error adco circa judicium intuitivum committitur. E. gr. Solis figura, quam oculis ufurpamus ,eadem effe apparec qui eft difci Cum
Errorcir,

Si qu<e confufe percepta

.6 3 l. eadem apparent
5

cum tamen

ca jndici- ideo pro iisdem

j

nobis

adeo figuram Solis acque difci pro cadem habences iudicamus , Solis figuram efle dflceam, errorem in judicio inruirivo formando commiccimus. Nocandum \ero eft , me a. coniula percepcione derivare, quod eadem appareant diverfa: etenim ii notio diftinifta cir , non confula , notas , quas nobis fifrir , ad rem ab aliis diicernendam lufKcientet , dilringuere valemus ( J. 8S. 80), atque aJeo fieri nequic , ur pro iildem habeamus , ouse a fe invicem diverfa clare perfpicimus In confufis aurem norionibus, ubi nocas non difcinguimus , fieri pocefc , uc aliqua: earum obfcure vel prorfus non percipiancur , atque ideo confule perceptum ob notas reliquas , quarum clara eft perceptio , idem apparere poteft cum alio, quod ab eo cfc diverfum lllufrrantur dic-\aexemplo figura So. .

lis

modo

in

medium

allato

632.
funt principia probationis

Eno* circa pnncipia.

Quoniam
(jj\

dcfinitioncs

&

judicia intuitiva

561 496;;
)
.

fuftincntes

qui circa notiones deceptrices ( definitionum quippe locum atque judicia intuitiva committitur error, eji error circaprinct;

pia commifjus
tiva utaris,
piis

Quamobrem cum
fumma
opus

error circa pr ncipia commilTus, errorum circa iudicia diiturfna caufa fit
eft

fi

\el

maxime merhoJo demonftra-

parc

. left. 3. p.

m.

in confticuendis princi) ; accencione ac circumfpectione . De Tfchirnhaufen in Medicina Mencis 16. omnem errorem inde derivar, quod pro lifdem habeamus , quac diver(

618

De
dii etfa

[cientia

opinione

ficle atqtte

errore

305

fi ad uidicia intuitiva refpicis , quemadtnodum ( 63 ) oitendimus atque al> Autore , Medicinz roentis exempl/s bene multis iilque pracclaris egregie illuftratur . Enimvcro cum oftenderimus , errorem noq minus in principiis committi iinotione dcceptice utaris ranquam vera , quam ri fallum judicium lntuitivum habcas proveroj formatio ;udinotionum decii falfi intuitivi non unicus errorum fons e(t , fed eidem jungenda venit Et quia a forcjptricium formatio, in quibus combinantur qux fibi mutuo repugnant ma , vi cuius concluditur , oriri quoque poteit error, principiis omnibus fe rite habentibus , nec hic errprum fons negligendus. Hugtniut , cu;us multum valet dc reims mathemacicis*iudicium , dudum obfervavit , ipfos fubindeMarberaaticprumertores avitioformi ortum trahere. Ea igitur de caufa nos mox diftm&ius docebimus, quomodo regulis lo-

proptcrea quod fenfui atque imaginationi ea fe offerunt rationc , ut nulla prorSermoenim ipfi eit de errorccirca principiacommiffo , cum forparumeurec ( . 560), etfi ultro largutur , quod paulo an, tedemonitr.ivimusc . 617.) , admiffo judtcio erroneo mtuitivo, fruftrancum effe , quicquid agicur, atque ne unum quidem paffum in via veritatis promoveri . Vera efterroris gene-

fuw

fusin redifferre videahtur mam, vi cu usconcluditur

.

fis

gicis violac:s proveniat error

63}.

Si definitio continet notas infufficientes

ejus applicatio

&

major fuerit

definitio

inverfa

errorem parit
( .

Etenim

vi dicli

dc omni

&

tT c
"

nullo addcfini:

qua

hujus fyllogifmi defccln Cui conveniunt not<e in definitione enumerata ftmul >eidem quoque convenit de- lakrat. finitum Scd ipfi A feu buic enti conveniunt nota in definitione enumeratce fimul Ergo ipfi A jeubuic enticonvenit definitum Quoniam dcfinitiocontinct notas infufficientcs, per bypotb. quaenec plures,nec pauciorcs contincrc dcbebat, quamquae ad rcm dcfinitam agnofcendam & ab aliisdiftinguendam fufficiunt (-153); propofitio cx mvei fa orta: Cui conveniunt not# in definitione enumerata? fimul', eidem qucque convenit definitum, in praefenti cafu falfa eft ( . 507 ). Quoniam igirur major fyllogifmi falia, minor autcm vcra fupponitur; conclufio falfa effe dcbet (.538). Cum tamcn cam, quod majorcm veram fupponimus defcclum definitionis non agnofccntes, pro vera habeamus, inerrorem incidimus (.613^.

tioncs cxtcnft

349

) dcfinitio applicatur benericio

E. gr. Si quis definiat Coms fimiles per eos , quorum axes funt ad diametros bafium in ratione ; definitio quidem fatiffacit Cmiirt&i* , quorum fcilicet axes addiametros bafium funt perpendiculares , fed non incliaatii , quorum axes etiam ad diametros effe debcnt fimiliter , lioc eft , fub eodem angulo inclinati Quodfi igitur definitione , quae notarum defcctu Iaborat , utaris tanquam vera , atque argumenteris de conis inclinatis, quorum axes cum diametronon conftituunt eundem angulum : Omnes coni , quorum axes funt ad diametrus lafium in tadcm -atiunc , funt fimiles . Atqui coni ^i B ( quorum axes fupponimus ad diamtros bafium fub diverfis angulis inclinatOS ) funtcor.i, quorum axes addiametros bafium funt intademratione . ErgoCo; in errorem te incidcre manifeftum eft . Atque adeo B funtfimiles

eadem

&

A&

patet

va uti

quamcautefit procedendum in condendis definitionibus, ubi methodo demonftrativolueris , neerroribuspandancur fores ( 618 J

6S4-

Si memorirf

quodam

lapfu propofitionis ante eidem

i

mandata non

rite recor-

idmorU

demur

ita ut

falfam pro vera accipiamus

ratiocinando in errorem incidimus.

Dum
cum

enim ratiocinamur ope judicii intuitivi , quod tanquam minorem fyllogifmi fumimus, recordamur propofitionis alterius, quae majorislotuetur, atque ex hifce prxmiflis conclufio inferturjvel cererisma-

^
^
'

quodam
u

? M ^"
^
c

om
am

Q.q

nenti-

m(ft

$o6

Vart. U. SeB.

1.

Cap.lV.

nentibus iisdem loco judicii intuitivi fumitur conclufio per anteccdens ratiocinium illata, qucmadmodum ex dcmonftrationum forma, quam iupra (. 551 )delincavimus , manifeftumeft. Quoniam itaque fyllogifconclulio quoque falfa eife debet , utuc mi propolitio major falfa eft
;

minor iit vcra ( .538). Enimvero cum majorem pro vera habeamus lapfu memorias concluiionem quoque pro verahabere debemus(.537),
;

confequenter in errorem incidimus

Non
in

abiimili

modo

frequentiffimus eft atque magni etiam viri memorix quodam lapfu id quod tanto facilius accidit , ubi propofitiones , quarum recordanfatis familiares . Ex eodem fonte propullulant errores calculi . E. gr Si quis multiplicaturus 9 per 7 non recordetur , quod aum fit 63 ; fed ipfi occurrat 64: tum propofitiominor , hic duci debere9 in 7, veraeft; fedfallit, qux ma:oris locum tuetur, ex abaco Pythagorico repetita Quamobrem cum in facto fcribamus 64 loco 63 , errorem incalculocommittimus . Quia laplus memorix facilis eft, ob rationes varias, in quas inquirere hicloci non licet , errores calculi facilecondonantur . Et alibi quoque abfonumeft infultare alteri ob errorem , qui lapfu memorix accidit , aut indeeuminicitix &nefciocujus aJterms ritii-intellectus redargucre

lapfu memoria* in Hic errandi modus

;

539 ) oftenditur , quando ob mlnorem falfam fyllogifmum inrrodufram in errorem incidamus.

( .

errorem incidunt tur, ipfis non funt

tftium

formx

in

fyllogif.

MO.

635. Syllogifmus 'regulis Iogicis contrarius dicitur vhio forma laborare t aut in forma peccare: uc adeo Vitium form< in fyllogifmo fic repugnatia ejuscumregulis logicis . in forma peccat 3 5.4 ) Similiinlyllogifmoplures fint quam tres termini E. gr.
S-i
, (
-

ter

fi

in

prima figura minor

fuerit

negativa, in forma peccat

,

367;. Poteft nimirum

fyl-

logifmus impingere

cum

in regulas generales

tum

in fpeciales

. 636. crypfi tcgitur, dicirur Sopbifma: vitiofa cujus forma Syllogifmus, Sopbifmatis &- autem, cujus forma vitiofa crypfi nulla tegitur , Parakgifmus.

\s

TjraloTifmi dedniti

H\nc&cSophiflUa&zftn\t\ir a fungioin Logica Hamburgenfi lib. 6. c. 1. p.m. 517. perprafalfum veri fpecieexornandi . Et qui iftiulmodi habitirpollet SophiBa appellatur Dicuntur etiamfophilmata cavillationes atq\ie.faU.tcia;8cSoph\{lkcaviUatores.

vum babitum
'

637.

Ouomodo
paralo.
gifini de-

Qjoiiam paralogifmus
tur

vitio fojrmae laborar,

quod

crypfl nullategilive gcncrales,

(-636

),

adeoquc

in regulas logicas

fyllogiimorum

tegantur. fyllogifmortun

; paralogifmi facile deteguntur , ft forma fecundum regu!a> logicas cum generales , tum fpeciales examinetur: p;r eas enim patcbir, cur fyllogiiinus fit vitiofus.

five fpecialcs manifeito impingic

tmgvhtm

Atqui T&eUumtriE. ?r. Si qnis ita argumentatur : Omne quadranm efi circul infcriftibile SyLlogifmus manifefto circulo infcriftibile cft quadratum. Ergo liy.Uum tri.n-gulnm eft impingit in regulam logicam fpecialem, quod in prima figura , in qua fyllogilmus eft mmor femper afHrmans effe debet Cf.367). Quamobrem fi formtm iiixta regulas (.
.
:

primx figurx examines , paralogifmum ftatim detegis . Examen vero hocomnium faciltime inftitui poffe , fi ad nomina modornm elfentialia animum advertas , in fuperionbus jam lr.onui (5. 37?; cV prxfenti exemplo illultrari potdt. Cum enim conclufio fit univerQuoniam itaque E fignificat ufaliter nega-is r fyllogifmus eft in modo CeUre m r 3 7 3 )
.

344),

niverfaliter nefantem-,
.1

quod ma;or

itt

imiverfaliter atfirmanrem ; ftatim apparet , vitium latere ineo, affirmariva , minor iiegativa, c-uin minor affirmativa , ma;or negativaefr

le de.-

De fcientia
fe

opinione

fide atque errore

307
, .

Ergo o datnr Ver.s paralogifmum hypotheticum committit , cum manitA -uera coniequence , removeatur antecedens, fefto impingat in regulam, quod nonnifi remoto non autem antecedente etiam confequens , quia fallit propoiicio negaciva, fi harmonia Idcm cenendum eft de alns fyllogifmopra-fiabilita rnn efi vera , non damr Veut ( . 409 ) rum fpeciebus, ubi perinde ac in cacegoricis & hypotheticis vitiurn forinae locum habet & per regulas , quibus eorum forma continetur, detegitur . Non igitur opus eft ut pluInquirendum potius erit in fophifmatum ra addantur de modo paratogifmos detegendi o.-tum , ne ea nobis nnponant , cum ob crypfin , qua laboraiit , verae forra* fpeciem
n <>H
. ,
.

qui non minus manifeiti iiunr debeat. Idem etiam valet in paralopfmh fypothetich , E. gr. Si quis hypothericorBm retuleris fyHogilmorum ad regulas ubi eorum formam Sed harnunia preftabilita argumentetur Si harmtni* pmflabilita tfl vera , datur Deut
ita
:
.

mcntiantur
.

638.
,

Si terminus aliquis in una fyllogifmi propofitione aliter fumitur altera

;

quam

in

Vjtum

idem rcrminus alicerfumi- 'j}*'* rur in una propofirionc, quam m alrera, feu quod perindeefr , fi idem J^ tr _ Quare tmt tcrminus duos diverfos habet fignificatus; duobus aequipollct cum practcr hunc adhuc duo ingredianrur fyllogifmum ipfo adfpeclu diverfi; is re vera quaruor habet tcrminos. In regulam igitur fyllogifmi generalem impingens (. 334) in forma pcccat (. 635 ).
fyllogifmus in

forma peccat

Ercnim

fi

Dici folet iftiufinodi fophifma /W//<.7<t xcjuivocxtionis , (culiomonymia . E. gr. Si quis ita argumentatur Ontne lumeu ftefi extingui IntcllcElui efi lumen ErgO intelleBut fotefl cxtin* gui i fophifma quinque terminorum condit , quo nihil concluditur ob homonymiam tum Etenim lumen in ma.ore lumicur proin voce bmanit , tum in voce extmSimit latentem prie, rn minore metaphorice. Similiter cxtinElh in maiore proprie , in conclufione impioorie lumiriir Quoniam ob vagum vocum fignificarum accidic , uc non eandem prorfophifma hoc fxpiflime commiccicur ab iis , rus notionem cum eadtm ungant omnes de quo iuo qui ex aliorum affertis confequentias aucoribus inoleftas deducere fludenc loco dicemus plura. Imo unus idemque aucoroli figniricarum vocum vagum , cu: indulget , in talia fophifmata incidic: quod adeo cerc us evitari nequit, quam ubi non ucaNeque differc ab hoc fophilmace aliud, ris cerminis, nifi quorum fixus eft fignificacus -..::hne fhrxfe.it oricur cuin enim phrafis ambigua in duabus propoitciomquod ex bus diverfura habeat iignificacum oriuncur hinc ut ance plures quam tres in lyllogilmo termini- E. gr. Referunt huc fophifma cheologicum cu us 6us pr3Eimii<e iumuncur ex
: . . .
.

lex igitur fcccxLexncn eci tx fide tnm efi Quis vero non vide-t, terminum norem efe ex fide non in eodem lignificatu fumi in minorc , quo fumitur in maore ? Imo in aliis quoque fpeciebus fophifmatum , qux ab amfliibolii leu dubia incerprecacione pratnaiffarum oriuntur, idem obcinec Unde 1i qua nobis offerancur, haud diriiculcer per propolitionemprxfencem abundans cerminorum numerus decegecur.
fcriptura facra
.
:

QuicciHid non

efi

ex fide

fcccatum

efi

jr.

&19,

Si quis in fropofitioniaus
diierfos termihos refert

ex quibus (yllogifmus confiat

peccat.

vocem aliqudm
fi

ad

ViiluM
compofitl

in

fcrma ; una propofirione ad alium terminum referrur,in altcra vcro ad alccrum rcrminus qui dcbcbat elTe idem in duabuspropoficionibus,diverfyllogifmus in
;

Eccnim

vox eadem form*e*

/-y.:f l0 ; ie

fus eft.

SyMogifmum
is

igicur ingrediunrur plures

quam

rres tcrmini

a-

v3Clirn
or tm.

dcoque

in

ma

peccac
'

( .

regulam generalcm impingir (. 334), confcquenccr infor635 ).

.

L. gr. S' qu'.s ica argumentatur : Quicuncjne habet potentiam fcribtndi, it fcrilere fotefi Sed luie: fotentiam frihendi . ErgO homo fotefi fcrilere , <<:i< legit ; iyllogiimus ,

quatuor habct cenniaos,

dum enim

iu

minore terba,

<>

ieglt

ad fub;ectum minoris,

quod

o8

Tart.U.Sea.L Cap. IV.

pofit fribere
,
,

quod Inmo eft ; in conclufione ad prsdictttum e;us , quod eft que oriuntur termrni , qui iunt I. habert potentiam fcribendi
:

refertur

quin,
.

flnj

/fjjt

^.

;,

0OTO

iimpliciter COllfideratUS

5.

habe.e

z. pofit fribere , 3. W;o potentiam flribendi lcgendi fimul

&

cafu corrunguntur , qux erant disungenda, nempe actus Iegendi atque fcribendi fimulcaneus , ideo lltiufmodi iophilmata appeUari folent faUacix compofithnis . Tale etiam eit, fi quis ita ratiocinatur : ^ui facit ftrvum txifttnttm libtrum , it ttm libtrtate donat Atqui hoftis in fervitutem redigens vifinm faclt fervum exiftemem libtrum . Ergo/;oftis in fervitutem rtdigtns viftum eum tibertate donat ; lvllogilmus plures quam tres habet terminos. Etenim vox exiftens refertur in njajore ad eum, qui tfhtr elfe ponitur, in mino1. facere ferre autem ad fervum. Unde termini , qui ingrediuntur ryllogifmum , funt vum eum , qui liber exiftit , l. aiiquem libtrtatt donare , 3. hoftis in fervitittem redigens viclum, 4. ficere eum iiberum , qui fervus txiftit . Quodfi quis e concrario argumentetur : QuU-unquc non potefi fcribere , ille non habet potentiam fcribendi . Sed homo fribtrt non potefl dum legit. ErgO homo dum legit non habet potentiam fcribendi . Syllogifmus denuoplures, quam tresterminos habet , eum euim ingrediuntur termini fequences 1. non pofje fcribere , z. nonhabere fotentiam fcribendi ; 3. homo , qr.i legit , 4. homo iimpliciter COnfideratUS , J. fotemia fcribendi legtndi afiui jnnfia . Quoniam hic , in maiore fcilicec , dis:unguntur quae jungenda potentia lcnbendi, ideo ibphifma iftiufmodi dicicur faieranc , actus nempe legendi iacia divifionis . Ifiiufmodi vitium , five tallaclaE compofitionis , five fallaciae divifionis tribuendum fuerit , optime detegitur , fi retenta concLufione fttmtoqut medio termino ex minore , juxid quod in omni alio quocunque cafu fieta regulas fyihgifticas conftruatur fyllogifmus ri confultum eft . Ita in exemplo fallaciae compolitionis primo concluiio eft /Jemo

Quoniam

in

Iioc

&

potcfi fcribere

dim hgit
fcribenai
.

habere

potentiam
,

medius autem terminus eft fimul i Qukunque habet potentiSyllogilmus igitur in Varii talis erit
feu
iegert

&

fcribere

am

fcribendi

is fcribere potefl ,
.

dum
hic

legit

feu fcribere
,

&

legere fimid poteft

iegit
,

Atqui
CJ"

hic

homa

habet fotentiam fcribendi

fo-.efi.

ErgO

humo fcribe:t potefi

dum

feu fcribere

legere fimut

fuiife

llaud dilfkulter apparet , majorem cfie falfam, atque fic vitium formx reduclum ad virium materiz, quorum hoc fophifta illo tegere ftudet ( 636). Similiter in
.

altero

exemplo
.

fallacia:

compofitionis conclufio
:

medius autem terminus ; SyllogifmUS adeo in B.trbar.t talis etTUrgit : Quicunqne facit fervttm exiftentat iibtrum , feu eum qui liber exiflebat , is eum libertate donat Atqui omnis hoftis vifium in ftrErgo omnis hovitutem redigens facit fervum exiflentem iiberum , feu eum , qui liber exiftebat Per fe patet , maorem eife talfam, atslis vifium in fervitutem redigens tum tibertate donat Denique in exemplo que adeo denuo vitium fonrwe reduiflum eft ad vicium macerix
iibertate donat

eum

Hoftis in fervituttm rtdigens viflum , facere fervum exiflenten iiberum , feil eum, tjni
eit
:
.

txifiit iiber

iallaciae divifionis, COnclufio eft

Homo

non habet potentiam fcribcndi

dum

iegit

medius

quia non poteft fcribert , dum Itgit , feu fimui fcrilere , atque legert . Syllogifmus adeo in Barhmt iftiusmodi emergit : Qukuncjue noa poteft fcriben , dum legft , feu fimul fribert atque iegere ; is non li.ibec potentiam jlribendi . Sed liomo non poteft fribere , dum iePatet hicqUOgit , iz\xfimttl fcribere atqtte legere . ErgO dum legit , nnnhahet potenti.tm fcribendi

aucem cerminus:

que

majorem

efle

falfam, atque

fie

denuo vitium formae redu&urn

.

eft

ad vitiummaterije.

640.
tali convtnit ftve abfohite
,

Tnctin

&' 1 U '^

genm

tribtut

quod fpeciti qua

five fub

argumzn- data quadam condkione i iserrat. Qui cnim gcncri tribuir, quod fpecici txndoa nonnili convenir, five ablolure, five fub daca quadam conditionc,isniJpjcie ad tltur fub genere B contenfyiiogjfmo gcnerali: Qmcquid fpeciei

1^

l ims

t<e
ciei

&
)

per Q determinat* convenit , A fub genere B contentoe <& per

convenit
.

id gencri

B
.

convsmt

Atqui boc

fpe-

determinatce ( fcu fub conditione

Ergo

boc etiam generi

B convenit Quoniamgcnus noncon-

qua? uni fpeciei propria funt (. 45 ), adeoquc multo minus , oux eidcm nonnifi conditionc quadam fupcraccedente convcniunr; majorem falfam effe evidcnsefl. lralfa igitur quoque cfl conclufio T. 53 s ) conictinct,

Defcientia

opiniom

fde atque

errore

309

confequentcr errar, qui gcneri tribuic , quod fpccici qua tali convcnit five abfolutc, iivc fub data conditione (.624). E. gr. Si quis in lyftemite harmonix prxftabilitx animx tanquam fpeciei fpiricuum
tribuic impotentiam phyficam movendi corpus lcu , quod perinde eft , fi negatjanimain alter inde concludit omni fpiritui , conper irifluxuiti phyiicum movere pofle corpus , fequenter etiam Deo , Driboendam effe impotentiam movcndi corpus , leu negari deberc , quod ullus ipiritus movere qucat cofpus; is errat . Similiter qui tr:aiiulo in gencnere tnbuit , quod nonnifi rectilineo convenit , fcilicct rationem zqual.'tat:s iuinrai trium angulorum fimul lumtorum ad duos re&os, is crrat

&

641.

Argumentatio a
Io
(
(

fpecie
)
,

J46.

&

fcqq.

ad genus cum ilt contraria dicto deomni&nul- ***" 'tanquam rcgula* fundamenrali fyllogifmorum J^P^
n
(
,

$-353^> inter ea.s referri meretur ,qu<e in forma peccant (.635). Cum dicftum de omni & nullo inter prima logkx pnncipia fir refcrendum contrafrieus
.

fpecies efi

frimifia fcccat , eiui a fpecie ad genus argumtntatur , v. gr. ab anima , tjux fpirituum , ad fpiritum omnem , ipfumctxie Deum . IltlUsmodi adeo errorem , qui fciens volensque commirtit , ideo puerilittr trrare cenfetur Committit autem errorcm fciens atquc olcns, qui novit fe generi tribuere, quod nonnili fpeciei tribuitur .
rna

642.
,

Si quis alteri fpeciei tribuit, quod uni vel abfolute

vel fub

data conditio-

#K~*tn~tA u
.

Vi ~ argumentando errat Etenim qui alteri fpeciei tribuit, quod nonnifi uni convenit live abfolute, five fub data condicionc is r nititur hoc fyllogifmo gcnerali Quod uni fpeciei vel abfolute y vel fub da- ^d dtem ta conditione convenit , id etiam competit alteri fub eodem genere contentcf fub eode Sed boc uni fpeciei vel abfolute , vel fub data conditione convenit Ergo boc gcnere alteyi quoque fpeciei competit fub eodem genere contentce Quoniam fpecics wntenta. commune non habent, nifi quod notionem gcneris , fub quo contincn-

neconvenit;

is

in

uni abfolute adeoque vi definiticnis (jT. 125) convcnit, alceri convenire nequit, adeoque mulco minusillud, quod nonnili fuperaccedente adhuc dcfinitioni determinationc ulteriori
tur
,

ingrcditur (

45

quod

eidem competit. Quoniam igitur major fyllogifmi faifa eft; conclufio quoque falfa cffe debet (. 53$), adcoque crrat in argumentando, qui fpeciei alteri tribuit,quod uni vel abfo!utc,vcl fub data conditioneconvenit.
E. gr. Si quis anims rcprxfcntandi unii trfum i
,

tanquam

fpeciei entis fimflhis

,

pcrperam inde infertur

quod idco Ctiam

tribuit -oim cjuandam limhatam fibi elementis rerum materia-

lium, tanquam fpedei enth fonflids , tribuat , vel tnbuere debeat eandem vim reprxsentandi univerlum. Trianguium rtSilintum rtSangulwn , quod triangulorum rectanpulorum
fpecies eft, non fottji baitrt angulos duos ailu rtBos

fphxricHm rtilangulum
re

anguhs duos aclu

Qui inde concludit, nec triangulum quod perinde triangulorum redangulorum fpecies eft pofje habt, retlos j is paralogifmum committit
.

*4?argumentath a fpecie una ad alteram fub eodem genere contenoualisfit tam fit inter vitiaform<e referenda ihoc modo oftendi poteft. Omnes tanfflata&f dcm fyllogifmi categorici ad hunc generalem reducuncur (.548.549 mntatio. ) Qutcquid fub univerfali per B determinato continetur , ei convenit

Quod

lfta

prte-

Tart.

11.

Seci.

I.

Cap. IV.
per

prcedicatum C. Atqui

Per prcedicatum C autem intclligimuscum affirmativum, tum ncgativum Quoniam igitur iyilogifmus , quo afpecic una ad altcram fub codem genere contcntam argumcntaris, fub catholico ifto tanquam fpccies fub iuo gencre non conrinetur ( . 642 ) i formam genuinam habcre nequit. Idem etiam eodcm , quo antc ( . 641 ) , modo oftenditur, cum ha?c cruoquc argumcntatio impingat in diclum dc omni & nullo convenienter extcnfum ( . 348 ).
.

D convenit prcedicatum C.

continetur fub

determinato.

Ergo

'rpfi

Uiide tyronem Geometriae prodit paralogifmus

praedicatur,

quod de redangulo

quo de triangulo rec-tangulo fpha:rico , reitilineo prsdican docetur in fclementis . Nec minus
,

tyronem philofophis prodit paralogifmus

quo qu

ad elementa rerum materialium

.

entia fimplicia, applicanda elle infert, quse de anirna affirmantur Poterat argumentatio hxc vitiofa a fpecie una ad alteram fub eodem genere contentam fub illa fimul comprehendi , qua a lpecie una ad genus conclud tur. Etenim (i vera foret hxc pofteriorar;

gumentatio,

yi didti de

omni

&

nullo($. 346.
.
6j.-i.

&

feqq.

veraquoque

eife

deberet prior.

Si quh fpeciei tribuit , quod indiiiduo uni vel alteri convcnire obfervat ; is vi~ tatio vi- tiofe argumentatur. Argumentatur enim ita : ttnivel aiteri individuo tiqfa.ad convenit , id integne fpeciei ccnvenit Arqui boc vel ifiud uni vel alteri in-

^irgume-

Quod

'

div'
.

dhis

Sed hic fyllog'hnus non continetur fub catholico fub comprehendic fe qui omnes C- 6 43^- Vitiofus igitureft. Patet idem ex fundamcnto induclionis fuperius (jf. 477J flabilito,vi cujus fpeciei tribui nequit, niii quod iingulis inferioribus competit*
dividuo convenit
.

Eigo

boc vel ifiud integrct fpeciei convenit

,

induclionis quoque non permittit, ut tribuatur generi, argumemario quoque a fpecie contentis convenit ad gcnus inde erroris redargui poterat . Vitiofa argumentatio ab individuis ad fpeciem vulgo hoc canone comprehenditur : Hafarticulari ad univerfale non valei covfequentia beri quoque poteft pro induftione ritiofa ( 479 )
nifi

Quoniam idem fundamentum

quod
fingulis fpeciebus fub

eodem

<,

645.
effe
.

^fygu'

Si quis generi vel

conc \u f]j t
}

fpeciei

aut fubjeclo ctticunque abfolute tribuendum

viemauo
^mpoth*-

q ll0cj e j fyfr ^ata concf,tione convenit; is in argumentando errat Qi10 ^ enim fubjcdco nonnifi fub ccrta conditionc convcnit,id eiabiolu-

tue diho rc convenire nequit C . 216. 529^. Ex eo igitur, quod iubjedtoaliquid adabjolu. fub certa conditione convenire agnofcimus, infcrri ncquit, quod eidcm tediclum. abfolute conveniie queat Si quis adeo ita ratiocinatur , is a vero a.

ptnul in quadrilatero circulo infcrifm ar.gnli diametraliter offofiti flint nqnaics imbus reciis , jnferri nequit , in omni quadritatero angulos diametratiter offi,fttos ftmitl ej:r duobtts rectis tqnalrs qui igitur ita argumentatur , is errcrem in argumeiitando coramittit. Similiter fi quis afSrmat , contingens naturalher non foffe ad aclum ferduci nift fer infinitam caufarum feriem ; alter inde infert quod is ftatuat abfolute, contingens nonfof.
.

bcrrat (.624). E. gr. Ex eo , quod

&

fe

ad affum ferduci

nift

ftr infinitam caufarum feriem

errorem

in inferendo

committlt

646.

^>&xmaitatie

Si quid fubjetlo cuicimque jub data conditicne convenit

-

& idsidem fubparte

t

pm

De [cientia
te
iftius

opinione

fide atque errore

;

311
.

conditionis convenire conclttditttr

in

argumentando aberratur

Oi-

vitiofa

tcnditur

eodcm modo, quo

.

propofltio praeccdcns

agnata.

CUjufvis ponderis apcadence incelligenda Ha-c tamen argumentatio non infrequens eft, propterea is vitiofe argumentacur func Acque inde eft , cur quod hadenus propolitiones non latis determinatje formari folent Ex eodem fonce in Phyfica in viqi faepiffime irrico conacu opus aliquod aggrediamur quamvis etiam utrobique fipiffime praxeatque Medicina multi propullulant errores

K. gr. Si quis ad lapidem ex quacunque alcitudine cadencem ex data alcitudine plicar , qus nonnifi de Iapide daci ponderis

&
.

&

dens argumentatio viciofa errores invehac

jr.

647.
,

Si pr<edicatum fubjeSio fvnpliciter convfnire concluditur ex eo

certo
;
.

quod eidem

^gu-

inventum fimpliciter ; is vitiole argufit frtflantijfimum Solent iftiufmodi fophifmata dici fallacite a diflo Jecundum auid ad diflum Jtmpticiter . Et poffunt ad hoc genus referri argumentationes vitiofz , quibus fub;eto abfolute tribuendum concluditur, quod fub data conditione eidem convenit (5.64}), aut minimum fub parce quadam condicionis eidem vindicacur (5- 646). Ordo contingent mn datur ftne ordinante . Sed fi quis inde fimplicicer inferc , ordinem nuttum dari fme ordir.ante ;
ra
,

Non abfimi- ^V-n^l modo determinatum convenit argumentatio vitioft efi argumen- cmivm vitium argumencationis,quo li modo oftenditurvitiumhujus titionis ab hypothctice dicto ad abfolute dictum oftendimus ( . 6\- ). q U td ad caUitlum differentiatem efe inventnm prxfiantijfimitm in M atbeji pu- (J/fl um E. gr. Si quis affirmec
,

&

alter inde infert

.

quod

i
'

mentatur

i, ; lmo c "

* ef

is

iftiufmodi paralogifmum commiccic

648.

Si pr<edicatttm aliquod fubjeclo ftmpliciter tribuitur atque ex eo conclttdi- ^trgumentatio tur, quod etiam ctfrto modo determinatum eidem convenire debeat\ argumen-

Oftenditur virium argumeiitationi eodemmodo quo r nII paulo ante ( .645) vicioiam efle argumentationcm ab nypotnence diclo ad abfolute diclum oftendimus. auod erat E. gr. Si quis affirmet argumentnm aiiquod fn exiflentia Vei altatnm probare
tatio

denuo

vitiofa.

LJ;

.. r WnpllLl.

exiiientiam Dci frobet demonflrativa ratione i ls VItiofe argumencacur Similicer fi quis dicat , eleemofynam efie erogandam pauperi , &: alcer inde inferac , quod eleemofyna danda Jit pauperi , qtiem eadem ad fe inebriandum abnfurum conftat i is viciofe argumencacur . Iftiufmodi argumenracio viciola dicicur fallacia a diflofim-

frobandum

&

tctaa\j\. ftumferundutn
" ,,:j a

alcer

JlillC

inferac

quod

piiciter

ad diflum fecundum anid , cui frequenciifime locus eft , ubi propofitiones non facis determinatae efferuntur quod cum vulgo fieri foleat , fzpiflime quoque a dicflo fimplirec^e citer ad dithim fecundum quid argumencantur , qui ab aliis di&a pervertunt ditia in errorem crahunc
:

&

649-

Si quii ex eo

quod

propofttio particularitcr
,

negam

ponitur
;

qute fub uni- Sophifma

ex lCn ~
] i ar j ter

verfaliter negante
tit
.

non contlnetur

ejus

converfam
is
,

infert

h errorem commithoc ratiocmio ge-

te

Qui enim ex particulariter negante, non continetur, converiaro ejus mrert

Omnis
.

qua; fub univcrlalicer neean;

niticur

nerali:

propofttio particulariter negans

qua fub

univerfahter negan- negantis

.

te non continetur , converti poteft Scd ha?c propoiitio eft particulariter ne- ortum gans ^ nec continetur fub univerfaliter negante Ergo bac propofitiopoteft con.

verti.

Quoniam vero

pacticulariter ncgans converci

( .

iub univerfalitcr negantc continccur

Wolffii Logka.

456

^),

quidcm poteit fi fed non in cafu reliquo,

,

JI2
quo; major
fio

Tart. II. SeZ.

fyllogifmi falfa eft

1.

Cap.

W-

(.507), adcoquc etiam falfacondueam admittit tanquam ve-

f. 538
(

ram,errar

Qui . 623
.

igicur in caiu parciculari

).
.-

S^uidam homo mn cfi doBus . Ergo Shiidam doffus nin tfi E. gr. Non valet confequentia Inmo . Falfa nimirum eft propofitio univerfalis TiiUlus bomo tfi doSus. Similiter non valet in Geometria confequentia : S>n<edim figure quadrUattrx non habtnt finguhs angklos acit*

rtcios

Tcricu-

Ergo quxdam fgurx habentes fingutos anguios aclu refios non funt qtiadriiaterx Neque enim unherfaliter negans vera eft: TiulU figura aquiUtera hab-t fingulos angulos ailu recios . . 650. Qupdfi igicur quii ex propofitione patticulariter negante infert converfam
. :

lum errandi cx
converft-

hoc cft , non attendcns , utrum fub univerfaliter negan, concincatur, Etenim fi contintc nec ne ; is fe pcricuh errandi exponit git, cam fub univerfaliter negantc contineri , infcius incidit in propoejus fimpliciter
.

onepxrticulariter

iitionem veram (.456,);

quod
.

negantis

rorem committit (
.

649)

vcro fub eadem non continetur, erNefcius itaquc vi illationis , num vcra fit
fi

conclufio,
Si

quis

gitur (. vix locus

unicuique eos , qui in Cieometria elementari

.

infert, num falfa; periculo errandi icfe exponit. hac argumentatione utirur ad fucum faciendum aliis fophiftae munere fun636). Etfi autem in iis cafibus , ubi falfitas converfx aliunde fatis patet , dantur tamen calus alii, ubi converfam elle tallam nondum eft fophifmati Exempium geometricum confirmabit alferti veritatem penes aliunde conftat

quam

nonoum funt . 651.

,

fatis

veriati

Error ex
convcrfi-

one

pro-

pofitionis

univerfalis

cate.

goric*

qua attributum commuue vel aliquod effentiale , aut quod per modum attributi communis ejje debet abfolute pr<edicatur , convertit; is errat Etenim li attributum aut quod per modum attributi fefe habct commune eft, non per omniacflcntialiaiimuldcterminatur ( . 66), adeoque praedicatum etiam aliis fubjcclis convenire debcr, qui eflentialia ifta communia habent, pcr qua? determinatur, non competit foli A, fed ctiam ipfi B. Pcr hoc eft, prcedicatum Cui convenit C ftdem ejl A. fe igitur patet , faliam efle propofitionem 5ed fi propoiitionem hanc: Quodcunque eft A, eidem convenit C, convcrtas; prodit hxc altera: Cui convenit C, id efl A. Quamobrem qui
Si quii propofttionem univerfalem
,
.

eam tanquam veram admirtit,

Si

errat (. 623). aliquodeflentiale de fubjcclo prscdicatur, idem perinde ac attrifoli

butum commune non

funt ejusdcm fpeciei
fubfiftir.
.

iubjeclo convcnit ,fed

aliis

etiam

qua? non

Unde

dcmonftratio

in

hoc quoquc cafu adhuc

E. gr. Si quis affirmet , omne nccefiarium ejfe atcrnum , feu carcrt exificndi itutio atque fiatque alter per confequentiam immediatam inde inferat , omne stcrnum tjft neceffan. vn , is vitiofe argumentatur : neque enim ex eo, quod omnc ncccffarium fit a-ternum fequitur , omnc atcrntim effc neccjfariiim . Ita in Geometria non valet aigumentatio : Omne quadratum cfi circulo infcriptibile . ErgO Omnis figura circulo infcriptibilis cft quadratum neque enim quadratum ( <i rem Logice expendas ) ideocirculo infcribi poteft, quia eius laterafunt sequiangula figura, vel aequilatera , zqualia anguli finguli recti fed quia eft
r.t ,
:

&

&

&

etiam quia

eft

figura quadrilatera
.

&

anguli diagonal rer oppofiti

;

fimul lumti iunt duofiguris regular:bus , figu-

bus rtcts a:qua!cs

Eft udto

attributum, quou quadratum

cum

&

Defcientia

opinione,

ficle

atque errore

313

oppofiti fimul duobus rctfis xquales Seuris quadrilateris, quarum anguli diagonaliter coromune habet . Itno iunt alia adhuc figura: multilaterae non aequilaterse , quaicrfunt determinationem infcriptibilitatis iu circulo'infcribi poffunt: led non opus elt , ut iu

tulo hic inquirainus.

.
3't

652.
,

quii propofttienem

univerfakm convertit

qua quid fub quadam con- Errorex

aliis

ditione de fubjeclo prtfdicatur,

teft\
is

quod etiam de

convtr.ifubjetlis pradicari po,

errat

Quoniam fubje&um

adjecla conditione

fub qua pras- rJJ s

f,

fpcdicarum ipfi convcnit , ultcrius dctcrminatur ; cicm conftiruir ita dctcrminatum (.45 )& praedicatum ,quod acccdcnte hac conditionc eidcm compctit,non tamen foli, pcr modum attributi

novam quandam

tiae
tus

yp ot h e or.

communis
categoricaj

fefc
( .

habct
in
.

Propofitio itaque in praefente cafu aequivalct

qua dc fubjefto atrributum commune univerEnimvcro qui propofitionem catcgoricam univerfaliter praedicatur falitcr arfirmantcm convcrtit, in qua praedicatum eft attributum communc, is crrat ($. 651). Ergo ctiam errat, qui propofitioncm univerfalem convcrtit , qua quid fub data conditionc de fubjecto praequod etiam de aliis fubjectis praedicari potcft. dicatur

227),

alter inde inferat , E. gr. S>i quis afHrmet , lapidem ex alto dclapfum celeriter moveri , qnod celeriter moictur effie Upidem ex alto deUpfum , is errat , quia propofltionem convertit ininime convertibilem . Similiter in Geomerria demonftratur , pa.raUelogra.mma fuper caSi alter inde interat omnes figurainter eafdem parallclas conflituta *qualia funt dcm bafi inter eafdem paraileias confiituta ; !S errat aqualcs funt paraUelogramma fuper eadem bafi ttenim aliae quoque dantur figurx , veluti triangula , quae iuper eadem bafi Sc inter eafdcm parallelas conftitur.3e aequales funt

&

&

&

S-

*53-

propofitiones umvcrfahrer amrmantes convcrti Terlcu poflunr (jT. 283.&feqqJ, quaedam converti nequeunt ( jT. 651. 652 ); lum errandl c * qui ex propofttione univerfaliter affirmante infert ideo ejus converfam , quia

Qtioniam quaedam

univerfaliter affirmans

tacite

nimirum fupponens
;'/

pofita univerfaliter
exponit
.

"^!fi

affirmantc poni converfam ejus,

periculo errandi fefe

Vitiofa

nimirum cft argumentatio, quae nirirur canone: pofita univcrfaliter affirmantc, ponitur ejus converfa (.651. 652): quae cum in quibus- verfediter dam cafibus fuccedat, exemplis veris illuftrari poteft, adcoqueadfu- affirmancum faciendum imperitis fervit, confequenrer fopbiflica efl confequentia tnm immediata per converftonem propofitionis univerfaliter affirmantis (636).
E. gr. Si quis affirmet
tjuod
,

p tlQ . numuni-

omne ntctjjarium
effe

tfit

xternum

fophifta inde

infert

per conle-

quentiam immediatam, mne ttttmum

omne

necefiarium eft atternum , pofterius perinde ac prius Quodfi converfio- vi regularum logicarum,

xime

neceffarium {. 636. 651). Nequeenimex eo, fequitur , cmnt ettrnum tffe necefiarium ; ied , fi vel maeffet verum , aliunde tamen idem probandum foret
.

confequentiam immediatam (. 459) fieri debebat , oftendendum erat , aeternitatem eflie attributum proprium neceflitatis ( . 185). Enimvero praeftat in cafu particulari demonftrationem contexere ex principiis propnis Atque hinc patet ratio, cur Mathematici non utantur propofitionibus converfis , nifi quas demonftrarunt , &: cur in iis demonftrandis non utantur principiis nifi mathematicis E. gr. Ex eo, quod anguli alterni fint squales , fi lincte parallelit a. tranf-uerfa obliquc frcentur , non infertur in Geometria theorema converfum quod tine* , paraUcU fuit , f\ iifdtm ptr tranfvtrfam obliqut ft&is anguli alttmi futrint equtle 1 j fed Utrum-

adeoque

illatio per

quc

Tart

11.

SeB.

1.

Cap. IV.
demonftratio etiam converfi ex prin-

que theorema peculiari demonftratione munitur

.

&

cipiis nonnifi geometricts conflatur Eodem modo nos in luperioribus converfam univer. faliter aiHrmantis peculiari demonftratione firmavimus, ubi aliqua ad futuros ufus fer.

vanda occurrebat

Neque tamen ideo nullius uius funt theoremata , qu;e de propofitio. teqq.): neque enim solum lildem utimur in convertibilitate dedimus ( . 183. aliis principiis Logica: demonltrandis , veluti ex demonftratione propofitionis praefentis Logica probabilium upraecedentis patet , verum eademetiam in arte inveniendi fum habent , fuo tempore a nobis commonftrandum
.

num

&

&

&

654.

cx Si quis ex eo , quod pradkatum fub data conditione fubjetlo tribuitur , converfwalia quoque eidem convenit , infert per immediatam confeq UOd tamen Jub ze propoUenttam propofitwnem ^in qua pradicatum fit determinatio fubjecli &>qu<e
Error
jitionis

q antg grat

j- frj e fl,

vcrfaliter affirmans

dettrminatio>pr<edicatum;'\s errat. Si propofitio uniOrnni convenit C; idemta: fub determinatione

eidem A conveniat quoque fub determinatione D; dico eum men errare,qui inde per confequentiam immediatam infert: Ergo omni fub determinatiofub determinatione C convenit B. Quodfi enim ipfi ne non minus D, quam B convenire poreft C; evidens eft,fi C eidem aclu convenit ,adefie debere vel determinationem D , vel determinationemB:fi enim folaBrequireretur ,nec prsterea D locum quoquehabere poiTet , determinatio B foret unica: quod eft contra hypotbefm . , tribuenda eidem erit vel Quamobrem fi fumitur ipii A convenire igitur locum habet Nequaquam determinatio B. determinatio D, vel tantum B propillatio , quse fedufa determinatione D,tribuit ipfi

ter

C.
fieri poteft ,

conveniat ipfi A , ab utraque determinatione B Suffiopus eft, ut in demonftratione id attendatur cit enim ex eo jam patere illegitimam confequentiam , quod , fi C conveniat ipfi A , lapis ex alto przdicandum fit de eodem vel B, vel D. E. gr. Si quis argumentatur ErgO lapis , tjui ctltrittr movttur tx tlto dtUpfus fuit ; ilkgitima dtUpfus ccleritcr movttur Si enim lapis celeriter movetur , non necefle eft ut cadendo impetum eft confequentia acquifiverit ; poteft enim impetu a projiciente vel alio quocunque modo impreffoetiam

Equidem

ut

fi

& D

participet ipfum

A. Enimvero non

teleriter

moveri

5,

Tsrhufi*
ccHverfi-

Patet adeo

qui propofitionem ita convertit

ut pnedicatum fiat deter-

errandiex tntnatio fub}ec~ii

&

e contrario determinatio fubjicli migret in

locum pradi-

pofimt^s
aettrmiTtatX Or,,

^
(

catti non attendens

num

determinatio

fit

cenven,re P ote ft

eum

nonnifi cafu in conclufionem

unka, fub qua pr<edicatum fubveram incidere

perkulo errandi fefe exponere ^* r- "*' 1 U,S videns lapidtm ctleritcr movtri infert , eum tx alto dtlapfum fuifit , propterea quod novir , lapidtm tx aito dtUpfum ctleriter moveri , is periculo errandi fefe expomt. Quodfi enim veritatem affequitur , id nonnifi cafu contingit , propterea quod perinde determifieri poterat , ut alia quacunque de caufa celeriter moveretur , cum plures fint Hsec fallacia faerrationes fub'e*fti , fub quibus motus celer de eodem praedicari poteft piffime focum habet in ipla quoque vita cornmuni : id quod ad ea, qu<e accidum , at.

287)5 confequenrer

tendenti tacile manifeftum evadet

Ultgttma

6 5 6.
,

Si quis pro contradiclorits habet propofitiones

qt/a?

tahs non funt >atque ex

De

[cientia

opinione

ficU atque errore

is

315
.

<x veritate unius infert falfttatem alteriusi

altcra neccflano vera

illegitime

argumentatur

enim duarum propofitiouum contradicloriarum una

,

neceflario falfa

Etll argitmenut:0 ex
,
..

atque adeo ex ventate unius infern

poflit per

ft iurca p.

confequentiam immediatam falfitas alterius C. 459 S31) ; nil tamcn pare,ae obftat qucmadmodum exempla obvia loquuntur , quo minus propo- vrl Jpufitionum qux pro contradi&oriis habentur ,cum nonfint, utraquc fit ria. vera. Qui crgo ex veritatc propofitionum nonniii apparcnter contradicloriarum, vel earum,quae perperam procontradi&oriis habentur,infert falfitatem alterius, is illegitime argumcntatur.
E. gr. In icriptura dicitur, quod Luna fit luminart ; Aftronomus vero affirmat , quod corfus ofacum omni frofrio lumine defiitutum . Quodfi quis arbitretur duashaspro fit propolitiones fibi mutuo contradicere atque luppofita verirate prioris, quod Luna fit iuminare , infert falfam effe pofteriorem , quod Luna fit corfus ofxcum , omni frofrio tumine dcEt in hoc quidem cafu contingit , ut illegitima arfiitutum , is illegitime ratiocinatur gumentatione in errorem incidat , cum amba: propolitiones lint fimul verz Etenim luminare cum dicatur corpus mundi totale , quod Tellurem fortiter illuminat utinconfpec^um prodeant corpora partialia i nulla eft inter Mofen atque Aftronomum contradi&io .

luna

Neque enim Aftronomus negat, lunam Tellurem

proprio

illuminare; fed negat id

fieri

lumine

657. Patet fimilitcr, a veritate aberrare fi quis vere contradicloriarum fal- rror IX c ntradl ' fam pro vera babet ac inde infert falfitatem alterius Etenim cum contradicroriarum altera neceflario vera fit, altera vero falfa (. 532 )&
t
.

tns.

per bypotb. falfam pro vera

pro

falfa , Error hic fepifilme committitur

,

habeamus, adcoque erremus (. 623 ).

ln controverfiis

necefTe eft uc

veram habeamus

movet

tanquam vera fumit,

quse ipfemet ftatuit

ubi plerumque , qui controverfiam adeoque pro falfis habet , qux iis

contradicunt
.

658.

propofiriones pro contradicloriis habct, qu talcs non func , j? n oratidicitur ignorare elencbum: Ut adeo Ignoratio elencbi fit ignorantia vcrae tmit elcncontradu^cionis, adeoque requifirorum ad contradiclionem. cbidefiniIta iophiima ignorationis elenchi committit, qui Aftronomum ofacititem lun* defen- th dentem contradicere mdicat Mofi eandem lumin.irc appellanti neque enim inter thefin fcripturx, quod iunjfit luminare , & effatum Aftronomi, quod fit corfus ofacum , contradittio intercedit , cum corpus opacum poffit efle luminarc , fi Iumen aliunde acceptum reflec-tit.

Qui

659.
-

Quoniam ignoratio elencbi committitur vcl ob equivocationem termi- Qomodo norum vel ob ignorata vcrae contradietionis requifita ; eadem evitabi- eVit tHr ,

tur

ft

in priori cafu inquiratur in notiones

,

termino cequivoco jungendas

&

ta eidem jungatur
applicentur regula?
cie

qu<e

cum

veritate conftflit; in cafu

autem

qute de vera oppofitione ( . 289. feqq. ) atquein fpe, df contradicloriis propofittonibus ( 294. feqq ) demonftrata funt In exemplo modo allato ( not. . 658 ) ignoratio elenchi committitur ob aequrvocatfonem vocrs iumh.are Quoniam enim Mofes Solem atque Lunam communi nomine btmina-

&

pofteriori ,fi

&

ria

magna appellat
eit ,

Solem autem

efle

corpus lucidum extra

omnem
,

controverfiam pofiful-

tum

ideo per

lnmimn videtur

intelligi corpus

lucidum

quod proprio lumine

get

3
.

Vart.

II.

Sea. I Cap. IV.

, ,

g et Enimverocumcommunis luminis notionon involvat nili quod iu tenebris latentia in confpe&um producat , feu e/heiat ut ea videri pollint atque hsc notio etiam Soli ex vero refpondeat neque diverla ab ea voci luminart jungi poteft quando de Luna ufurpatur Sub, ; ,
.

tolliturcontradiclio . Contra ob ignorata vera; contradiclionis requilita ignorationem elenchi committit , qui affirmantem fibi contradiuere ltatUIt, quodim.tginationonfioducatide^snijirerum antt fcrccft.irum &c quod exiisdem comfonAt idcits rerum , muuftnfu nunquam attigimus . Etenim in priori cafu lermo eft de ideis partialibus, inpofteriori autem decompoiitis , quas ex partialibusconflantur - De imaginatione igitur non eodem refpectu dicitur , quod non producat ideas nifi rerum ante perceptarum &quod ex iisdemcomponat ideasrerum, quas feniu nunquam attigimus, coniequenter e,

lata igitur aequivccatione

& vera notione ftabilita

tiam exrendatur ad ob;e&a

Vcricu-

quae fenlu
'

S> quis ajjentitur propofitioni

lum errandi ex
pratcipi-

nunquam percepimus 660. quam vel non fatis

intelligit

vel fufficienpatet,fie-

ter probare nequitiis periculo errandi fefe exponit. Illud per fe

ri

non pofTe,ut

tato af-

ro falfa,

,num propolltio aliqua vera fit, num vequi nondum novit, quomodo intelligenda fit, feu quaenam
inrelligat

fenfn.

fint notiones (. 1 17). Quamobrem fi hoc non obftante confufe quodammodo agnitae afientitur,fieri poteft, ut falfam ampleclatur tanquam veram, adeoque errat (. 625 ). Enandi

fingulis terminis jungcndae

igitur periculo fefe exponit.

Porro fi quis thefin furficienter probare nequit ille inftar praemiffarum fumit propofitiones,de quibus ipfi nondum conftat ,utrum verae fint,necne. Quoniam iiaque praemiffae fylIogifmorum,ex quibus probatio conftat , non funt evidenter verae, nec conclufio talis effc poteft ( 537^ 5 confequentcr nil obftat, quo minus falfa fit propofitio, quam tanquam veram amplectitur. Errandi igitur pcriculo dcnuo (ek exponit Quoniam nihil frequentius eft quam ut termini non fatis explicentur ncc propo, , ,

ideo quoque periculum errandi a plurimis fere nunquant abeft. Atque eadem de caufa prxcipitato allenfu frequentillime in errorem incidunt , qui methodi accurarae non funt tenaces
fitiones fufficienter probentur
;

66l.

Medium
critandi

pencu-

Ium

er-

rutidi.

Periculum adeo errandi evitaturus cavere debet , ne admittat terminot ni/i accurata definitione explicatos , nec propofitiones nifi fufficienter probatas. Quaenam ad accuratam dcfinitioncm requirantur , docuimus in theoria Logicae (.152. feqq.):quaenam vero ad fufficicntcm probationcm neceffaria fint, in praxi cjusdcm paulo ante (.5 5i.&fcqq,;docuimus.

&

Demonftravimus Nih'1 adeo h c praecipitur , cui per antecedentia fatisfieri non polfit vero <am in Difcurf pratiminafi . 116. 117. 118 j, in philofophia non utendum eife terminis , nifi accurara definitione explicatis , nec principiis , nifi fufficienter probatis , neque in eam admittendam elfe propofitionem, nifi qux ex principiis fufficienter probatis legitime deducitur. Ratio ea erat , quod in philofophia certam confequi ftudemus fcientiam ex nunc demonftratis vero alia adhuc ratione patet , fieri non pclfe ut fcientiam certam confequamur nifi follicite caveamus , ne admittamus nifi fufficienter evpltcata probata, propterea quod in cafu oppofito periculo errandi exponimur Etfi autem remedium , quod perieulum errandi evitaturis prxfcribimus generale fit ; non tamoi opus eft ut ipecialiora addantur , quoniam ea nuda applicatione regularum logicarum continentur. Cui igitur volupe fuer/t fibi ab erroribus cavere &c ad lolidam rerum fcientiam pervenire is non modo regulas logicas a nobis traditas fibi familiares reddat ,
;

&

fed ipfo

quoque ufu

(
.

de quo inferius plura dicemus

habitum

fibi

comparet ealdem

ad praxin transferendi

SEC-

?7

S E C T

II.

USU LOGIC^E
IN
INVESTIGANDA.
C A P U T
De
.

VERITATE
/
experientia in genere
66i.

Ropofitum jam nobis non eftartem inveniendiex-

in n ltu . ponere, cuius efl tradere rcgulas, juxta quas o- ium ^,^ perationes mentis dirigunturin veritate invcfti- toris. ganda, proptcrca quod rcgula; Logica? fola; ne quidem ad artem inveniendi gcneralem, nedum fpecialem fufficiunt, fcd alia? bcnc multje aliunde derivandxadcamprarterea requirunrur,de quibus
.

fuolocodicemus Suffecerit itaque bk ofiendi/fe ufum y quem regul<e Logic< in veritate nobis adbuc incognita eruenda pr<efiant Etfi enim lo\x artem invenicndi totam minime exhauriant, multas tamen veritates proprio Marteearumope confcquimur, modo iifdem rite uti didicerimus
.

ne infuificientia tradidiife videamur trad:denmus certo protutura

;

Hzc deo monemus

Abunde. enim

fufficit,

quod

66$.

Utimur autem
ex
aliis

tn

veritate proprio

cognitis

ratiocinando eligimus

pofieriori ; -giturnobis dicendum eft , itaquidem ut initium fiat a modo, quo fenfu duce ad veritatis nondum nobiscognita?cognitionem devenitur , cuin hac ratione nobiscomparemus principia , ex quibus deinde plura deducuntur a priori E. gr. Aftronomi primo loco obfervationes libi comparant , &: hilcedatis rattocinandocoll:gunt , qui per oblervationem nvnime parent Nec alius moseft Phylicocum recentiorum , quibus fcholx inanes formulx non probantur Imofuo loco ac tempore patebit , nullam eiie diiciplinam philofophicam, i:i qua non idem obtineat, fi docere nolis ex proprio ingenio confkla , fed naturs rerum confentanea

cimur vcritatem eruere a

De utroque

Martc eruenda vel folo fenfu , nondum cognita In priori cafu in poftcriori autcm a priori
.

vel di-

Qtwtdcn'

vertta-

ttm inve,
ftig^ndi
.

C-66 4 )

giJ
Exocr ; r i cjuUdi-

Tart. 11 Seel.

11.

Cap.L

camnT.

. 664. 3d perccptiones noftras attenti cognofciquicquid , quae fola attentionc ad perceptiones cognicio, mus. Ipfa vcro horum noftras patent, expcrientia vocatur.

Experiri dicimur

finguSubinde quoque exptritntUrum nomine veniunt notiones atque iudiciaex rerum hoc fignificatu nihil eft negotii, ne inconlarium perceptione derivata: Sed nobis cum fiant effata noftra . Solcm Iwtrc cognofcimus ad ftantia loquendi dubis interpretationis qus vifu percipimus Unde experientia conftare dicitur , quod Sol h*e*t ea attenti nos non poffe affenfum praebere conrraSimiliter ad nofmetiplos attenti cognofcimus , quod fimul pluar , vel non pluat verum, fumere tanquam poffe v. gr. non dictoriis
.

65 5-

^yj,Objecium
CXftnai'

Quoniam
Univer derivcmu
.

"*

Et quia un.verlalmmcognitio ab dilertius docebimus id quod non raiprobare licet poftenon a eandem quoque experientia derivatur nus mox diftin&ius exponemus

alia

nonnifi fingularia percipimus, experientia ftngulartumcHnjmjrum non CX per imur, fi eorum cognitionem ab ns qusexpenmur
.

quemadmodum mox
,

ideo

666.

na:
cms

m
qui

Ad
talis

vel

tcnetur , nift experientiam itaque provocans cajum fingvlarem afferre cum quo nobis res cft t notus Qpodfi cnim , vel alteri, obvius
ftt
.

d expericntiam provocat.

expern iumus, obvius fuerit, quilibet eadcm experiri valet , qu* nos memonam quandocunque ipfi libuerir ,aut ante iam expcrra momtusm

obtmet,ubus, revocarc p0 teft: quod pofterius etiam in altero calu provocaquam ad cum quo nobis reseft, non dcftituitur expericnria, recenienm mus. In utroque igitur cafu fruftraneus foret labor,quem

generalem vel judicium fuerint iftx perceptiones , unde notionem quomodo mde noderivavit , intuitivum, quod cxperientia tuetur, cum lit rcs tioncm fuam vel judicium intuitivum dcrivavent relatione nobis innoteicere poteit, facti, in hoc cafu, ubi fola alterius logicis dijudicandum credcndum ( S- 612 ); poftcrius vero ex regulis
les

non verfatur circa obvia aut Si experientia, ad quam provocamus, nota , nec alten conftac , quaalteri, cum quo nobis res eft, minime

dis cafibus fingularibus

confumeremus.

&

Pnmum

noftrum eft inquirei). Ne rcmerc credendo fallamur, feqq.),nec iit fide dignus ( .6i 3 .& re, utrum, qui rem facti narrat mereantur ( . 622 ; num ipfa quoquc, quae narrantur fidcm nc Ut igitur judicium fieri po ffit,quantumexperientixalteriusmbucndum fuent vernum isin notionibus ac judiciis intuitivisformandis nte fit fingularcm qucnqui ad eam provocat in cafu fuppofito utique
eiCej

liquet

( .

&
;

&

fatus

dam cafumaut

plurcs aflerre tenctur. haud raro ad experientiam provocare exper.enm, Conftat

.

eos

qu,
,

in

,,;;. c termin.s conei

tradiftoriis vcrfanrur

Frcquentia funt penes Medieos c

qam contmua atque quot.diana expenent.a confirmatura

" m P ^.^^^^^Jateab. v|t

repugnarc debet . E. gr. In re hortenft _ riorret, adeoque 4 tamen .deraa _vero al.enum f quod plan nonnulla flores edant plenos, cum ouirur us d tlb ar que a a cum ch.roraa. h g co::fle. Pertinet huc rora aftrolog.a ,ud.c.ar.arcgulx ac noftre venras illul^retur txempla, quibus

nmati*

J^V^zr UW

'^

vinatricilms

Enimmo

demus

De
.

experientia in genere

319
.

Qui igitur hoc jufirfYietur E. gr. ^iquam nudtfactrt lignmn obvia experientia conftat dicium fumit tanquain principium ratiocinandi , ts minime opus habet , ut ad calus fingulares provocet , quibus lignum ab aqua depreiienium tuit maacj.uium , cum nemo facile lit , qui non idem lspius viderit cV viforum rccordetur , quam primum voces a nob.s prolai.is auribus percipit; auc , fi vel maxime quldam fuerit , qui neglecia attennone
fuit mxdtfaBunt
arj.ta tjfufa lignum madtfecit aut iignr.m aqv.x immtrfum , quo tamen momencis idem experiri in poteftate ipfius eft Enimvero i\ quis experientia conftare aihrmat aerem efie gtaitm, non cuilibet obvii funt cafus (juamobrem fi nobis minime res fueric cum eo , qui quiius ldem expenn poieft 111 pbilofophia experimentali recentiorum veifatus defcribendum ent experimentum , quod gravitatis aeris explorandae gratia inftituimus, veluti quod globum vitreuro, vel cupreum ope anclia: pneumaticz c-i:uatum & co.itra aeris accelfum probe munitum ad bilancem examinantes minus cus pondus deprehendcrimus , quam cum aperto epiftomio aerem denuo immitteremus Dudum lioc obfcrvarunt Aftronomi Etenim experientia omnibus obvia qua? conftanc , canquam conceifa lumunt , veluti quod Sol motu diurno volvatux circa tellurem ab ortu verfus occalum Obiervationes vero, quae unicuique non

iftiuimodi calUS noil recordetlir

,

(ingulis

obfervandi 'udicare liceat , ac inde certus fit tribuendum Quodfi obfervationes fuerint Aftro.iomis dudum perlpetae cv Aftronomo res eft cum Aftronomo , illi modum obfervandi minime defcribunt , nifi forfan plures fuerint modi obfervandi , qui non eodem pretio habentur ab artis peritis. Cum ab experientia derivata principia fint quibus cognicio ceterorum luperftruicur , circa principia vero commirlus error in progrelTu conciUUO muitiplicetur ( . 617); reguU , quam hic tradimus j admodum tcnaces in praxi ejje debemns.
conitant

accuracius defcribunc , uc de rcddatur alter , quantum obiervationi

.

modo

667.

Quoniam
gnolcimus

illud

experimur
nequit.

quod ad perceptiones

(jj.

664);

fi cujus rei

noftras attcnti con- Quando nullam babemus notionem, earn nos expe- perperam
nobis ali-

rientia cognovijje dici

nullam prorfus habemus notionem, nec , dumad voluntatem animae moventur organa corporis, quicquam e us percipimus perperam igi- peririvitur dicitur, quod eundem expenamur Similiter vh attraclivx magnttis , quatenus eam dcamur pro caufa pharnomeni attra<ti a magnete ferri venditamus, nullam prorfus notionemlubemus, nec e us quicquam percipimus , dum ferrum a maguete attrahi obfervamus . Errat igitur aifirmans , fe vim attractivam magnecis experiri , aut per expenentiam
E. gr. Infiuxus fhyfici anim.t
in corptis
;

quid tx-

eandem

patere

668.
,

Errorem in experiundo commiiTum , quo nobis videmur experiri quod minime experimur dicimus Vitium (ubreftioms in experiundo
,
.

Vitium
fuirepti-

Vitium hoc committunt , qui fibi experiri videntur influxum phyficum anirnx in cor- onis in pus, vim attradricem magnetis, amorem odium rerum inanimatarum Multas idem expenunc.i:miras in piiyiicam lcholatticam invexit jn

&

Woff

Lcgica

C A-

320

Tart. 11 SeH. II. Cap. II. Deformandis

C
De

AT u

6 69.

II.

formandis judiciis intuitivis

a pofteriori

&

notionibus

formaturus i.attendere debet ad ea qua? rebusinModus func,aut ad qua? quomodocunque rcferuntur:2. Rem, quam perpcrveniendi ad cipit,porro fumere debet pro fubjcclo quod vero ineadeprehenjudicia ciit aut relationcm ejus ad alia, quam obfervat pro pra'dicato Ita , intuitiva. nimirum prodit judicium inruitivum.

JUdicia

intuitiva

enim rem, quam percipimus, fumimus loco fubjecli , & quod deprehendimus aut ejus ad alia relationem tanquam praedicatum ; quod in eadem diftinguimus aut cum ea fimul percipimus, tanquamab ea diverfum , fcd ad eandem tamen pertinens ipcctamus ( 5.200), adeoque de eadem judicamus ( 39)- Quoniam vcroei no:i rribuimus , niii quse in ipfius notione comprehenfa intuemur; judicium rntuirivam cft ( . 51 ). Patet adeo modo a nobis praefcripto ad judieia mtuitiva
in ea
arhores ineunte verc , flnviat madefacere , In demonftrationibus fumentes vel definitionem , vei hypothefin propofitionis , tanquam notionem rei prxfentis, eodem prorfus modo formamus judicia , unde incipit demonftratio . Et in progreffu oemonftrationis fumentes plures conclufiones prauredentibus fyllogifmis illatas fimul , vel et am cam hypotheli aut uno vel altero , quod hypothefin ingreditur, tanquam notionem rei cuiuldam praefentis , nc.idiverio ab eo, quem praeferipfimus , modo intuitiva iudicia formamus ( . 551. feqq.). Pleraque mdicia, quibus in vita communi utimur , hoc paito nobis innotuere tt iudiciorum iftiufmodi formatio primus gradus eft cognitionis diftincta . Etfi autem iud cia ifta primum non nifi fingularia fint ; docebimus tamen deinceps , quomodo ad univerfalitatem evehantur
,
,

Dum

dcveniri Hac ratione COgnoscimus

.

radios Solh calefactrt

fiores frotrudtrt

ignem urere

&

670.

Modus
formandi
judicia

negativa.

rem perceptam fumamus tanquam fubje&um & 2. quod vel in aliis rebus fimul, aut olim petceptis, vcl ineadem olim percepra deprehendimus, in illa autem non animadvercimus tanquam prxdicatum negativum ; judicium intuitivum negativum formamus id quod
Quodfi denuo
i.
,
:

per fe patet , ncc ulteriori probatione indiget, prajfertim fi ad ea attendas , quce probationis loco modo ad refolutionem problematis pixccdentis
( .

669) attulimus.

E. gr. Si ferrum candens 8c non candens una contuemur , atque adeo in uno deeffe animadvertimus, quod in altero deprehenditur i mdicium intuitivum negativum formanon candens unavideamus, mus , quod ferrum non candeat . Sive autem ferrum candens five alterum videamus, alterius antea vifi recordemur, perinde omnino eife ncmo ncgabit Nec minus patet , fi diverfa olvecta un.i percipiamus , in quorum uno notatur , quod in altero non apparet ; eodem modo judicia negativa forman removendo ab uno ,

&

quod

)udiciis intuitivis
ouod
UIUS
atteri

& notionibus a
& &
.

pofteriori

321
.

prunum coeruleum una videE. gr. fi pomum viride inefl prunum nm tfit iriride Imo nec in iodrcamUS, po.num non ejft cctruttum eife , five utrumque ob:ectum una videimus feu pronus permde eit obfcurum cafu , hoc E. gr. Si prunum coeruleum videnJeniu percipiamus fivc alcerius tantum recordemur negative ;udicamus , frrnmm nmejfe rubrum inftar tes recoroemur cerafi rubri antea vili, Quamobrem mdicia negativa intuitiva formaturus m memoriam fibi revocarc deceraii vel his non infinc bet olim percepta, ut e.\ collatione appareat, qusnam illi
tantummodo
.

r.Cgaci\e

671.
,

Quodf pradicata
rei percepta*

judiciorum intuitivorum fuerint nota?

eo ipfo notionetn Quaado

formamus diftinftam

Etenim

fi

in judiciis intuitivis,

tormamus , prsdicata hicnnt nota?, ea cum a re, Scd fi notas, quae in reperccptacontinenter ic d-.iti.iguimus ( 39) habcmus, diftincta eft ( 88). Patet diftinguunus, nocio, quam tur quam percipimus, fieri dittinctam, fi judicia initaque nocioncm rci tuiciva formamus, quorum praedicata funt rci notce.
re percepra
,

qux de tum in-

(*

va
prtt i eant

ot f onm
diftincu
.

quod

E. gr. Si quadratum contuemur , in eo deprehendimus quatuor lacera ; obfervamus , lingula latera lint inter fe zqualia; videmus denique , omr.es angulos efle aitu reTria igitur formamus :ud:'c:a intuiriva, 1. ^mitiramm h.zbet eputtmr lattra,r. i>u*ttos
.

drati lattra fimgul* f-'" >tcr fe sqttxiia , j. Quadrif.ttn habtt anguios f.ngv.los aBu rtclos . Quoab aliis figuris quibuscunniam haec mdicia inlerviunt ad quadratum agnofcendum eadem a le inque dncernendum j przd cata eorum lunc nocae ( . 79 ) acque adeo,

&

dum

vJcem diitinguimus

jnodo figurae formaudis notionibus diftmclis

nocionem Qaadraci diftinctam nobis formamus Parec icaque , quoGeomecriaj elementaris praibeant tyronibus Logics anfam fefe exercendi in
,
.

672.

,.

,.

eodem vel , generis modos id inter altero ejusdem gsneris aut Jpeciei non dcprehenditur : fubjectoaliquo aut fpeciei illius referendum. Quod enim uno tcmpore in five numcro, five gencre vel fpecie eodem ineft , led alio eidem non inSi quid uno tempore in fubjeclo aliquo obfervatur

quod

alio in

'i.

(ViUQ

exiftit
E. gr.

id

conftantcr non ineft; fcd intcr mutabilia pcrtinet

lntcr
,

Patct ita.

que,quod idem
Quando

modos

refcrri debeat

C%.6yJ.
.

Upis madtt; quando tempeftas minime pluvia , Ufis tfi ftccus Eodem moApparet itaque madorem atque fcchatim inter modos lapidis referri debere do conftat , quod calor atque frigus inter modos lapidis referri debeat Sol vicecur inftar difci circuUris , quando fupra horizoncem elevacus ; in horizonce aucem , dum oriQuoniam iraque rigura ovalis in tur , vel occidit , nonnunquam figuram hibtc rtmkm codcm ficu ad oculum m:n<me conftans eft inde colligitur, inter ea , quse modorum inftar de Sole przdicanrur referri debere, quod in hor-zonce figura e-us appareac ovalis. Principinm hoc eft hominibus veluci naturale , cum omnes omnir.o Logica naturaii n a conftancibus diftrucli eodem ucantur ad mutabilia , quae epti infunt , agnofcenda ftinguenda . Ceceium ad genrra fpecies ,-err.m diiiingutndx fufficere quoque noticnts cvr.fif.tSy modo juerinc ctane co-nplc-.x tum experientia conftat , tum per ipfas notionis confufae atqu. completx notiones patet ( . 88. 91; . Sane mineralium, vegetabilium, animalium fpecinon haicmns 1. :fi notiones confu:as, quae tamen eo non obftante in fua genera Quemadmodum vero dlt ncta cogmt:o in es d:ftribuimus nom nibufque diftingwmiis plura rerum genera plurefomni caiu latius patet , &: accuratior eft ; ta quoque que fpeces d:ftingui terminis certioribus conftringi pofiunt , ubi eorum diftinctam
pluit
.
.

&

&

&

&

&

&
.

habuens cognitionem

673.

Quoniam modus,qui actu

iacft vel

aliquando inerat,inelTe poteft,

bfen>a-

cjus

tioeorum,

322
gua infiarattti-

Vart. II.

SeH.

II.

Cap.

I.

De formandis

ejus poflibilitas vero

intcr ca
fcrri
,

butorum
Jibabent>

qux

cnti

tanquam rci intrinfeca confideratur( 156 );hanc conftantcr infunt, conkquentcr inrcr attributa re,

debcre (.65,; conitat

qu<e per

ea
qua

modum

Atque adco patet : attributorum entibus infunt

quomodo obfervtntur

fea [nbindt figidus . Patet adeo illam difpofitionem , , pofita lapis calefieri frigefieri poteifc, conftanter e'dem inefie, aut , <i mavis potentiam calefiendi trigefiendi attnbuti inftar lapidi ineife , ut omni tempore vera fit propolitio Lafis fotesl caltficri } lafis foteft jiigrferi.

E. gr. Lafis non fcmfcr catiaus

&

&

Modns
obfervadi afribitia

unquam

Si quidin pluribus fubjeclis cjusdem gener'u t vel/pecieiconflanter obfervatur, nec etfi eadem fubjeffa frequentis fmt obfervationis contrarium depre,
,

&
.

benjum; id inter aitributa vel

efjent>alia

referri debere probabile

eft

Quod

effcntiaiia pro-

enim omni
ta

enti ejusdem generis,vel fpcciei conftanter ineft,id interattribu-

babilis

habet (.64. 6$). Enimvero quod in plunbus fubjectis ejusdcm generis, vel fpeciei conftanrer obfervatur,& cujus contrarium nunquam fuit deprchenfum ; id induclione incomplevel

eiTennalia ipfius iocurn

ta

probabiliter generi, vel fpeciei

ifti

conftanter inefle colligitur

578.478).
.

Referri igitur idem debct vel inter attributa,vel intere

fenrialia E. gr. Canem Utrarc quotidie alii obfervamus , nec unquam nobis occurrit nos , exemplum canis non latrantis. Omncm adeo cancm Utrarc fofie indu&ione etfi incompleta, maxMne tamen probabili colligimus. 'nde fotcntiam Utrandi inter attributa canis referinius Quemadmodum omni in cafu , ita quoque in prxfente dantur gradus probabilitatis Etenim numerus obfervatorum , Sc tempus , quo obfervationes continuatae, probabilitatem auger , ita ut inftar demonftrationis aflenlum extorqueat . Utimur vero ia ipta quoque Mathefi nonnunquam indudtione ad conftantes quantitatum relationes ab> inconltantibus difcernendas , veluti cum formute fpeciales conftantem quandam relationem ad quantitates datas habere, vel feriei cuiufdam in infinitum progredientis termini five ad fe invicem , five ad quantrtates quafdam datas relationem invariaram habere deprehenduntur Quamvis vero in indu&ione non fit acquielcendum, ubi ad veritatem liqu'dam ope demonftrationis perveniri datur ; utendum tamen eft induftione in inveniendo, ubi praeftantiflimum medium habetur , quemadmodum fuo tempore in Artc inveniendi cvidentiflime demonftrabitur

&

&

'

&

^Attrlbu-

torum

&
a-

ejkntia-

qut

Unmatmodorum

ab eadem auferri non potefi , id inter attributa, vel effentiaha ejus referendum \ contrarium vero inter modos locum habel Quod enim re falva ab eadcm auferri non poreft,id ei conftanter ineft. Aut
.

Si qutd falva re

igitur

ad

eflentialia pertinet,

aut attributa cjufdcm (.64.65^.

E
bilia

contrario
incft.,

liquod di- ceflario

[crinun

ab eadem auferri poteft , id ei non neadeoque nec opus eft, ut conftanrer infit. Inter mutaitaque referendum , adeoque inter modos locum habcr ( .67).
falva re
.

quod

E. gr. Calor a lapide auferri poteft, nt tamen maneat lapis c.ttor itaque inter modos Ufiais refertur Numerus ternarius angutorum in figura trilatera immutari nequit , nifi eam deftruere velis: ternarius adeo Utcrum nnmcrus trianguli attriir.tum cfl . Aqualitas laterum a quadrato auferri nequit , nifi id in figuram aliam immutare velis : conftat

VCrO, quaiitattm Utcrum

inter efftntialia tjuadrati rcferri

Modi oh.
fsfpatio

Qtiamobrcm
mus
,

ft

676. quid a fuhfetlo quocunque eodem falvo aufeeri obferva~

id

ejfe

modum

ejus agnofcimus.

E. gr.

..

)ttdiciis intuitivis
inodum
.

& notionibus a
,

pofleriori
:

323
itaque
,
,

E. gr. Sulphuris accenfi halicu a violis aufertur color cctruleus

patet

coloco-

aUt'(a,

rem coeruleum

elie

vioiae
,

non attributum

Hinc non mirum videri

dcl>ct ,

qunJ dentur etiam natura

lore coeruleo orbatx

tales

quales halitu iulphuris accenfi oriuntur

ninvrum

677.

Si quid ex contiguitate eorumfmter qu<e conftituitur,incontiguitatemcon- *Attribtt~ trariorum defertur,nec,quod m eoobfervatur, mutatur, idvel ad attributa,vel tarum^ff' tntt *r~ adcjfentialia pertinere probabile eft;in cafu contrario patet , quod ad modos

pertmeat Quod cmm ad modos pcrtinet, per eflentialia minimedcrermi- m0 ^ natur (jT 67 ), atque adeo non propterea ineft, quia eflentialia infunt obferva( 119). Ratio igitur, cur ineft.extra fubjtdlum quaerenda. Quod- tio. li ergo idcm cx contiguitate eorum, qux ipfum ambiunt , in contiguitatem contrariorum transfcras atque id , quod ineflc obfcrvatur , mutetur; cvidens eft, ratiouem, cur idcm infit, in cxrrinfeco quodam contincri, confequcntcr idem pcr eflcntialia minimedeterminari,& hinc
.

mm

modos referendum efle ( 67 J. Quodfi vero non mutetur, quod inefle obfervaveras ;ratioin iis,quae fubjedtum ambiunt , non inefie intelligitur : cum tamen mutatioquaedam permanens cfle poflit alio tempore,vel alibi aliunde profedta; probabiliter faltem colligitur f. 578), idcm ratione extrinfeca deftitui, confequenter vel ad cflentialia peitinere, vel rationem fuam in his habere, adeoque in numerum attributorum referri debere(.64. 65 ).
inter
E. gr. Si cera mollis ex aere calido in frigidum transfertur , mollcm in duram abire hinc igltur certo colllgitur, moliiticm Jtque duriticm intcr modot ccrce rcferri delcrc Facile autem patet , nobis hic lermonem efle de iis , quas re falva mutantur Quodfi enim quid ex contiguitate horum corporum in contiguitacem concrariorumrranslacum fpeciem mucet , id , quod una mutacur , inter attribuca locum habere poceft atque inter eflencialia($- 675 ) . E. gr. Si glacies ex aere frig'do in calidum transfertur ; durities mutatur &c ex fixo corpore fit fluidum : enimvero cum glacies una deftruatur , Paret potius concrarium , quod hinc coll'gere non licet , duritiem efie modum glaciei cum colli ab ea non poflic , nifi eadem deftruita . fcilicet di ritics fit sttributum gUdci Quodfi lapis durus ex aere caldo in frigidum, ex humido in ficcum transfertur , vel omni tamen in ftatu durus permaetiam igni exponitur, auc in aquam demergitur net : hinc maxima probabilitate colligitur, dwitiem inter attribnta Upidis rcfercndam cfie Cur vero illaro non poflit venditari pro apoditftica, ejus rei racio ex demonftracione patet . Imo ipla experientia conftat , dari exemplum in contrarium . Nam fi vitrum rubrum vel viride , aut alio quocunque colore inte&um ex conciguitate quorumcunquc corporum , quae aliis mutationem inducere valenc in contigu'tatem contrariorum diicras non tamen ideo mutabitur color, utut conftet , eum vitro falvo abeife pofle, quoniam vitra dari colore minime imbuta neino ignorat , confequenter eum inter modos vic*i locum habere : quod idem etiam ex ipfa vitri genefi manifeftum eft Etfi enim vera fint , quae illatione probabili colliguntur; non tamen ideo veritas vi illationis proQui certam veritatis cognitionem curse cordique habet , is eidera babils perlp'ctur omni in calu xquum ltatuit pretium.

Oblervamus
.

678.
.

u0 Quodfi ergo perceptio fmgula clare repr<efentat , q u<e ad rem perceptam k agnofcndam ab aliis difiinguendam fufftciunt , ita ut vel peregrinis ,qu<e vf.fa iis cx notione txulare debent , non fmt interfperfa ^vel pt<e iis tamen magis in mfH jlt . f fenfum ce acqui-

&

124
tHr '

Tart.

11.

SeB. II. C*p.

II.

De formandis

Itnfum incurrant , fenfu duce notionem univerfalem dijlinclam formabis ,ubi quot in re perccpta a le invicem i. coc formaveris judicia intuitiva , diftincla obfervas ( . 669,), z. ea prxdicata, qua ceteris mancncibus

iisdem variari poflunt , mitfa feceris , aut illa pra:dicata, quce juncta cetcris in omni cafu non funt prorfus cadcm , a decerminationibusparticularibus liberaveris: id quod cfficies,fi plutibusexemplis inter fe collatis attenderis, in quo conveniant, in quo a (e inviccm differant. Etenim fi perceptio iingulas notas dare exhibet,eas agnofcereatque feinvicemdifcernerelicet CjT.8o ), atque adeo omnes ingrediuntur rana

quam
nem

prxdicata judicia, qua? formamus

illa

virejolutionis, inruitiva.

Quodfi

non compareant nili nota?,eo ipfo habes notio(671 ) Enimverofiinter praedicata comatque adeo ea omiferis, numeroexcludenda, notarum ex pareant , qux c[\i ceteris manentibus iisdem variari poffunt, & qua? prorfus cxulare nequeunt , a decerminacionibus tamen particularibus liberaveris, utpote in omni cafu non iisdem, quemadmodum fieri debere prxcepimus:patet , denuo non ingredi , quam formas, notionem nifi ea, quce rebus pluribus communia func. Habes adeo nocionem univerfalem ( . 54 ).
crgointer
prsedicata
rci perceptadiftinc~tam
oculis obiici figuram quandam regularem , htxagonum puta trdmdtum. Quodquae in hac figura repraelentantur , latera &angulos diitinguis 1 latera numeras , numero fex deprehendis: fi eadem ad fe invicem referas, sequahaefFormas adeo mdicium intuitivum primum : Mtxagtmum ordinatum habet fex fe intelligis

E. gr.

Ponamus
ad ea
.

Si atten.dis

tum

formabis <udicium intuitivum fecundum Hexagmum ordinaefle colore rubro tinctam Erit adeo ;udicium intuitivum tertium: Hexagonum hoc ordsnatum habet aream coLie rnbro tindam Quodfi 'a;n haec judicia inter fe conferas , facile liquet, ftante numero fenario &: aqualitate laterum atque angulorum , coIorem> quo area tingitur, variari pofle confequenter eum Reftat notionem minime ingredi , fed tanquam peregrinum ex eadem exulare debere angulorum , atque adeo prodit noJgitur numerus lenarius atque aequalitas laterum
U-.era cequalia
.

Eodem modo

habet fex angulos letjuales.

Ponamus aream

&

totidem tio htxagoni ordinati , quod fit figura fex lintis rtclis inter fe ttqualibus terminata engulos inter fe equales habens . Dedi exemplum facile, ut praeceptorum vim ablque difficultate perciperemus. Sed jungamus ei alterum ! Ponamus itaque nos vel vifu , vel auditU percepifle, quod Titiui efracla mercaturis tabernamerces abfiiderit . Judicia intuitivanotio complexa , quam hic habemus , lequentia fiftit : i. Titius ejfngit tabernam mercatoris 1. Titius abslulit rnerces ex taberna . j. Merces fuere mercatoris . 4. Mercator nan ade; at , cum

&

Titius merces auferret

te

idem

praeftabis

Quodfi notionem furis hinc derivare volueris, noii eadcm facilitaqua paulo ante notio hexagoni ordinati fuit condita, quoniam mul.

ea , quae eam neceffario ta adiunt peregrina , qux ex notione furis exulare debent , ingrediuntur particularibus determfnationibus involuta , ex notione excludendis . Ut ig tur a pofteriori pateat , quid peregrinum hic adfix , quzjiam determinationes finr particulares in memoriam mihi revoco cafum furti alium, quem alio tcmporc me vid:ffe vel audivifle recordor , fcilicet quod Sempror.ius fcandtrit in btrtum Mevii ac inde arborem 1. txoticam absiulerit Notio ationis hujus complexa haec fuppeditat judicia intuitiva Scmpronius fcandit in hortum Ma>vii Semfronius abfiulit ex hurto Ma-vii arbtrem exotieam . 1. 4. Mxvius ftu Vtminus horti non adfuit , cum 3. [Arbor exotica fuit Mtevii feu Vomini horti
,
-

&

Stmtronim arborem auferret. Quodfi hos duos furti cafus inter fe conferas , ex collatonc jntelliges tabernam mercatoris Sc violentam eius eftrat onem in priori , hortum Maevii fcanfionem in eundem in pofteriori cafu efle inter peregrina refcrenda atqucadeo ex notione furti arcenda Patet porro, inter determinarones part culares collocari debere, quod in priori cafu ablaraj fuerint merces mercatorije } eaeque ex taberna in po
;

&

fteriori

judiciis intuitivii
ftenori

& notionibus

poftertori

325

autem arbor exotica , eaque ex horto . Omiflis igitur nercgrinis & dctermina: tiombus parcicularibus, fervatifque nonnifi iis, qux utrique caiui commuai furrc, hzc
notio, quod fit ferfina aufertm rem altc.ins ir.fiio ac invito domino camReir. enim alterius ablatam effe in utroque calu infcio domino , hinc fiuimt. y manifeftum eft , quod dominus non adfucrit , cum eadem auferretur , nec de ertractione na: in priori caiu , de fcanfione clandeftina in hortum in altero cafu ei quicquain tonfticerit Idem vero in utroque cafu factum eile invico domir.o liquei , quod iecu> non fuiffet opus violenca foriuin ertraitione in calu priori , fcanfione clandeftina in liortum in pofteriori. Notae turci haud poftremae lunt , quod actio committatur infchac invito domino , faciatqut rcm alienam fuam , qui domino eandcm auftrt : fed ezdem partnn lub pcregrinis, partim lub determinacionibus parcicularibus quafi lcpultae lunc , uc nonnifi racio.-in prodit fu.is
rj>
t

cinando feu pcr certiam mcncis operationcm inde eruancur

furis, quas ancca (not. . 678) deteximus, quod fcilicet (1) auftrat rtm ^eteran" ac (3) invito domino camque (4.) fuam faciat , lufficitlQt ad elim agnolcendum &: ab aliis perfonis a&ionem al'quam quancumvis fimilem pacrancibus dilcinguen- '** duin. Quamobrem nocio furis, quam a pofteriori derivavimus , dcfinitio eft . Quod notio ifta furficiac ad furcum ab aitionibus aliis affinibus difcernendum, excmplis confir-

679. Quodfi notre hoc modo detedte fuerint fufficicntes ad rcm pcrccptam Quomodo ab aliis diftinguendam , notio fic formaca crit dctinicio ( . 153). Undc ^""j"' patct, qnomodo definitiones a pofteriori detegantur. flerim
.

E. gr.
,

Notx

alicnam

(1; infcio

macur E. is quidem
.

gr.

Si quis alceri

eripit

enfem confractique fragmenta

eft ipfius

in

alteri invico er/pit,

.

quod

dominii
c.
1.
cfl

fed non
10. de
.

fuum

fluvium dejicit i facit , conlequenr.os

furem minime agic Videtur Grotius commcndavimus ( not. . 678). Ecenim

ter
ipfi

notior.em furti eo
lib.
1.

modo inveftigafle , quem

:ure belli

&

idem

eft

ac arrifcre altcro invito

,

cnod iffuts

dominii

Facile

enim

pacis furari incelligitur ,

arrifere alteri

fuam fatcvc . ac rcm alterius auferre Similiter cum fenarius laterum numerus eorundeir.que ac angulorum jrqualicas fufficiat ad hexagonum rtgulart ab aliis figuris rectilineis quibufcunque diftingucn.Ium ; notio heciuod

iffins

es~i

dominii hic

idem

efle

&

xagoni regularis , quod fit figura(l) fcv lateribus (r) aqttalibns terminata 3) tenniangiila definitio eft, nec diveriam ab ea tradunt Geometriae elementaris fcriptorc

&

6S0.
-'''"

non plures enumerari debent or^quam Quomodo mt * qucc ad rem dcfinitam agnofcendam & ab ahis diftinguendam , luffi-

Quoniam vero
( .

in dcfinitione

ciunt

153)3, ex ea exu/are debcnt , quce pcr alias eam ingreiiwntes de- \, terminantttr , confequenter qua: idco infunt,quia infuntcctcr (%.ti9). n e arccjQuamobrcm ne fuperflua nota in definitione cumulentur , inquirendum efl , tur.

pofnis ponantur fimul altce fuperiori metbodo eruta? . E. gr. Poficis cribus laceribus ad cerminandum aliquod fpacium , ponuncur quoque tres angul: aque, UC triangulum definiaCUt" per figuram tribus lincis terminaeam , nec in definicione menciofieri debec crium angulorum Peccarec nempe in regulam definiendi ( . 153), quod non plures derinitioaem ingredi debeanc nocae , quam qux ad rem agnofcendam ab aliis difcernendam furficiunt qui tria-^dv.m definirec fer figuramtribut Ur.cis terminatam 6- tribut angulis infiruciam enim figura cribus lateribus terminata neceflario tres habeat angulos ; ex eo folo iam agnofcicur rriangulum , quod fic cribus Iaceribus cerminacum , nec opus eft ut una ad numerum angulorum accendas . Sea
.

num quibusdam

&

Cum

plura de definicionibus fuperflua ccncinencibus dicemus inferius

681.

Quoniam nota? qua? definitioncm ingrediuntur,fa?piflime fubdererminationibus particularibus atque peregrinis adeo latent,ut vixagnofcairur, ideo confultum eft, ut dtfinitio ex uno aheroie exemploeruta cum
pluribus

^map
fi riori

' ^JJ^_ _

repertaru.

316
pluribas

Tart.

11.
:

SeH.

II.

Cap.

11.

De formandis

aliis conferatur crenim in uno manifefta cfTe pofTunt, qua irt alrero larent , aut fubinde in uno minus latent , qu# in altcro profun-

dius abfcondira. tis> qu3e fcilicet

Imo cum

nec utilitate ftta caret

^ft dcfinitio

cum
,

exemplis agna-

definito aliquid affinitatis habcnt

forte aliquid deficiente

conferatur: ita

nimirum innotefcit, num

acumine prxreriveri-

mus, quod nimis

.

a fenfu in re percepra removebatur.

Si quis plura exempl.i una perpendit notionem rei inde eruturus , is facile multitudine coniun litur Praeftat iraque eandem ex uno alterove , five ex duobus , quemadmodum a nobis(er. . 67S) faclum eft, deducere ac pofteaeandemexaminare , mquirendo fciQuodli enim qusdam inter notas minus licet num aliis quoque exemplis conveniat rede reiara fuermt, vel alia prorlus- defecerint j quod miuus recle ieie habet emendadefettus facile hac racione fupplebitur. bicur
.

&

Quando
notiodi*
,

Si in re percepta non
in

nimis

. 682. multa contineantur

fnfum

incurrat

ftngula

primum

ftgi/latim

eorumque difcrimen contemplatus , deinde ordinem

,

obtinea

tur.

ac aexum eorum medttatui notionem diftinflam illius confequitur. Erenim fi rcs pcrcepta non nimis mulra connncat, mukitudinc eorum , qua? una cidem objiciunrur , non confunditur , adeoque cum prxrcrea eorum difcrimen in fenfum incurrat, fingula, qua? in eadcm continentur, agnofci cum intcr fe invicem, tum a re pcrcepra diftingui poffunt. Fieri

&

adeo poteft

ut ejufdem rei notionem diftinctam

fi

confequamur

fjr.678).

ad fingula actu atrendimus eadcmque cum a feinviccm, tum a re percepta diftinguimus, quo ordine fe invicem confequantur ac quomodo inter fe cohaereant dijudicemus, formaris fcilicet tum dc iis , quae infunt, tum de eorum ordine ac nexu judiciis intuirivis notionem diftindlam, quam per demonftrata confequi licebat, ( 669 ) nos aclu confequi patet.

Quamobrem

&

E. gr. Si quis ingreditur molendinum ftrutturae internae notionem diftinctam confeEtenim moiendinum continet partes, cuturus , ut eam confequatur, res ipfa permittit quarum numerum inire facile Iicet. Partes fingulx funt tantas molis, ut fenfum minime effugiant , earumque difcrimen ipiis ftatim oculis eft manifeftum Quamobrem fi quis lucceffive conteinplatur primum rotas , quarum ope lapis molaris agitatur ; deinde apparatum , qui frumento in lapidem molarem demitcendo inlervit ; porro faccum, cujus beneficio farina a furfure feparatur , arque apparatum ad hanc feparationem requilitum , tum ut faccus agitetur, tum ut farina ac furtur excipiatur mox vero coniidequo ordine fe invicem excipiant 5 ret , quomodo partes fingulae inter fe cohsreant notionem diftinctam ftrurtura: internae molendini confequitur, qualem dedimus in Elementis Mechanicae Latinis Enimvcro quoniam cifta ambiens lapides molares inferiorerh, ferrea , cui lapis iuperior , quem mctam appellamus , quem catinum vocamus , tegic incumbit , virga intra eofdem abfconditur; per ie liquet , notionem diftinctam ln his qus iolo deficere adeoque incompletam efle debere , fi quis iis contentus efle jubetur Neque enim ideo notio efle deiinit diftincla, etll fit adfpectu externo confequi licet incompleta($. 92.). Imo nec ideo notio molendini incompleta eft, etii ftruiftuia: incerEtenim qui tantum ea agnofcit , quae in itruftura innae nonnifi incompleram habeas ternamolendini nudo adfpetui patent , optime hanc machinam ab alia quacunque diftinguit, confequenter notae, quas eodem confequitur, ad molendinum ab aliis machinis S militer mter diftinguendum fufficiunt , atque adeo notio ipfius completa tH(. 91) colores , quibus in res naturales iris figuram oculis diftinctiffime fpe&andam exhibet Quamobrem qui ad figuram diverfas partes diftinguitur, funt numero nonnifi quinque
.

&

&

&

arcus

picliciis intuitivis

&

notionibtis

a pofteriori
,

327
.'

aJ appetitum requiruntur . Ponamus itaque Thh , abfolutis ftudiis academicis offerri fpartam , quam ornare cc nnde rci lux familiari optime profpicere valet Pooamus porro eum utrumque perpendere atque ea propter illam acceptare Cafum liunc ea, quam praslcripfiiv.us , lege trucinanti apparer , i. Thiumfibi icfrsefentare fpartam , ]:<* ipfi ojfertur , i. tum judharc , _uod fpattam oblatam ornare fojjit , 3. eundem quoquc judkarc , quod , Ji eadcn ipfi obtigcrh , rei fi< famitiari optime prufptccrc pojfit , 4. ipfum his ratk.iibus addutlum decerncrc , quod fparta obUta fii aueptanda . Quamobrcm il deiatis

is diftinctam ir a'cus attendic & quo ordinc colores fe invicem excipiant perpendit Etfi eniiri , notionem coiuequitur . Eadem methodus ad animam quoque transfertur qu* cidem infunt, v. gr. diverfie facultates nori fint iuftar rerum materialium ex determinato parcium numcro dererminato modo inter fe uindtarum compofita; in fingulis tamen varia diftinguuntur quz vel una exiftere, vel feinvicem conlequi inteHiguntur, Atten* E. gr. ponamus nobis curae cordique effe notionem diltinilam facultath appethi-va> dendum igitur eft ad calum n't:uimodi in quo aliquid appetitur, quod antea nondum non confuerudjne contra&a appetittu fi quid fiiit obectum appetitus. Conltat emm
,
, .

patcrc ca
.

qux

terminationes particuiares miffas recens, qus in fingulis judiciis deprehenduntur j intelaliisbonum a^queideo Irges Titium fibi reprzfentare olvectum aliquod tanquam libi in idem propendere animura ipfius. Unde nocio faculutis appcthiv* ha;c derivacur , quod ^tiod nobis tanquam boftc ir.clin.ttio animi ad objcBum aUC , li mavis , propenfiu ad objeffum , quae in menre noftra num rcprtfentamus Quoniam non omuium eorum lumus confcii contingunt, praefercim ii fufficiente ad fcrutinium mentis acumine deftituamur ; rieri hic qiuxjue poteit , imo fzpifllme accidit, ut quxdam , qua: ex nocione cxulare nequeunt,

&

pnesertim ubi definitioms nomen tueri debec , attentionem noltram effugiant . Enimvero quae obiervando confequi non Iicec , ratione in parces vocata eruenda lunc ( 5- 663) : quemadmodum deinceps oltendemus Eadem quoque methodus , quam hic commendamus , ad invefcigandas nociones univerfales , quales in Ontologia explicanrur, infervir, veluti ordinis, aequaliracis , majoris, minoris : id quod olim pacebimbi eafdeoi e.\ confulione , qua incncacas func , excricabimus
.

jT.

683.
; ,

Quoniam notio diftincla abic in adarquatam quampnmum fingula- Qwmoda notionem diftinctam habueri- notiwes rum notarum, quae eam ingrediuntur mus ( 9j )i evidens eft eadem metbodo perveniri ad notiones ad.equa- adaquatas qua pervenitur ad diftinclai ( . 6$i), iiquidcm rci naturatulent. m
,
,

,.._

^:ngulae molendmi parces , quas in ftruciura ipiius obfervamus , ica lunc comparatae,ut ex partibus aliis minoribus componantur, quae numero non adeo multae funt, ac facile folo adipeitu a fe invicem diftinguuntur. V. gr. roca dencata cum molari eidcm axi infixa decerminatum habec dencium numerum , quem numerando decegere licet, caram quoque orbes , quibus dences infiguntur , ex paucis partibus conftanc , c quidera molis, uc nihil in iis, quod obfervari merecur , occurrat , quod vifum ere poflit . Nec ligna transverfa, quibus ad axem firmatur rota , aliter lunc comL.
gr.

"

&

Qi crgo attentionem ad contemplandam rocam afferc , nocioneme-usdiftinctam sque difhcultace confequicur . Idem eodem modo pacec de ceceris partibus molendini majoribus
a:

6S4.

'~_ ignorat, microfcopiis in confpedrum adduci.quae ob parvitaJ"j tcm vifum eifugiunt . Quamobrcm cum oculo armato hac ratione pa- rumin rcant , quae nudo latent; microfcopiorum ufu notiones dijhnclas eorumconje- f ormXnquimur , quce ob parvitatem nudo oculo nonnifi confufe , vel etiam prorfui ncn dis mtio-

Kemo

S vfusmc

videntur. In eorum
'"

hlisdi~

fcriptis, qui obfervationes microfcopicas dederunt , quales funt Kobcrtut Hoo- JUnCtis Micrographia jbttoniut -van leeu-wer.hoek in openbus variis, plurima exempla occurrunt, quibus eadem confirmantur. V. gr. Scintilltde , qtuc cx collifimte chaiybh -:.-:<.e fi-r cliciuntmr, adeo exiru.e lunc, uc oculus nudus nihil in iis diftinguat. Aft per mtin

&

VVoHfi Loqjca

T
.

cr0lco "

328

Vart.

11 SeR. 11 Cap.
.

11.

De formandis

crofcopium Jipparet , quod fint vel partkule chalybis candcntis , nonnulU autem partkuU Jl tkis UqutfaR* in vitrum transmutat* Similiter nudo oculo in femine anunali nihil viventis diftmguitur aft per microfcopium fcmcn animalc immmtrit animalcuiit picnum dcprc

&

hcnditttr

. 68j. ignorat,ope tclcfcopiorum in confpeclum adduci.qua; Jcopiorum ab oculo nimis rcmota vcl confufe fpectantur , vel prorfus non apparcnt. informa- Quamobrem cuin in hoc quoquc cafu oculo armato patcant } qux nudo dis notiolatent, telefcopiorum ufu notiones difiindas eorum confequimur , quce ab ocunjbus dilo nimis remota vel confufe fpefiantur , vel prorfus non apparent , fiquidem Ftiailis. telefcopium fatis amplihcat fpcciem apparcntem objccli.

Vfus

tele-

Ncmo quoquc

Exeinpla habemus
gr. tia uclea oculo

in

aftronomicis, ubi obfervationibus telefcopicis plurima debemus.E.

ita uc nihil prorfus in eademdiftinguere li, adlpicientibuj apparet , quod fit ficliulanm irummemrum

nudo confufe fpeilatur

ceat

At per telefcopium eam

.

congerics

686.

Oj/modo
defnit.o
realis
coi-poris

organici

modum exponit , quo res fieri ex notione diftincta ftruftur^corporisorautem 194. 195,), ganici intelligitur,quomodo id componi poffit definitio realis corporisorgatiici invenitur , fi quceratur noUo di/tincla ftruEturne ejusdem ( . 682 ).
Quoniam
( .

definitio gcnetica five realis

poteft

inveniatuf.

autem me non monente patet, fapius bic ufui ejje poj]e microfcopia, quando nimirum per microfcupium videntur , qua? vijum non armatum effuFacile

giunt (.684). Exempla pribet anatomia corporis humani, de qua fcripfere Autores Ionge plurimi, nec non anatomia animalium , quaiem dedit Gerhardus Eiajins rraebet quoque exempla a.

natomia plantarum, quam dedcre T^ehemiasGrew

.

nos aliquan, dovariis obfervationibus novis locupletabimus , quarum aliquam partem jam dedimu;> in operibus Germanicis Imo ipfa exempla machinarum , quorum aliquodpaulo ante in fce-

ScMarceltJts Malpighius

&

nam pioduximus

mt. . 6Si

in

eundem cenlum
. 687.

veniuiit

Qiiodfi ca, qua: fiunt, in oculos incurrunt,dum rcs qua?dam forma'Mius modus in- rur, patct porro,o/ definitionem ejus realem confequi, fi attenti ad ea, qua? vejiigandi ijunt dum formatur , notionem genefeos difiinftammbis fotmamus ( . 602 ) . , dejinitionec artium manuariarum Hac ratione confequimur definitiones reales operum artis ncm rea- rirones alio modo nancifcuntur notiones operum perficiendorum Similiter in naturalibus diftinflam genefeos vaporum nofonem confequimur , adhibitis praefertim microfcolem. piis quemadmodum alibi diltinclius expofituri fumus Etenim hic quoque fubinde praeclarum eiie microfcopiorum ulum, ipio vaporum exemplo conftat
:
:

688.
,

fhtando

Quodft

in re clare

percepta nonnifi talia contineantur

;

qu<e fenfu folo diflicet

notionem
nonnifi

tinguerc in potefiate bominis minime pofttum

confequi nifi confufam
.

notionem fenfu duce non

tonfufam
confequi

detur .

Etenim fieri non poteft , ut conlequamur diftinclam ( .682 ). Quoniam tamen rem ipfam clare percipimus, per bypotbefin; omnis autcm notio clara vel diftincla cft, yel confufa ( .88); patct , in pra^fente cafu nos omnino non poffc confcqui nifi notioncm confufam
Exempiuro
(

praefentis

80

) ,

cum

cafus eos agnoitere

praebent

&

mter

fe

colores , quos clare fatis a nobis percipi conftat diitingucre pollimus . In Phyiicis oiteudemus , notio-

judiciis intuitivis

& notionibus a
. .

pofleriori

2.

quorum notionotionem colorum multa involvere , qua: a fe invicem diftinguuntur Emmvero adeo minuta lunt , ut nullo microicones tormare nobis minime impoflibiie Nemo igitur folo leniu duce diftinctam pio, ne quidem exquifitiflimo, deteg: poflint colorum notionem confequi valet . Notandum vero noj non abfolute negare , quod colorum norionem diftinctam confequi non liceat ; fed id unice contendimus , folo fenfuum ufu eam obtineri non polfe Ceterum in eundem cenfum vcniunt qualitates quoque ceterx fenfibiles pleracque , n* non omnes
.

&

. 689. non nimis quidem multa contineantur ,fed ta- Quando Quodft percipientt non funt , boc eft , cum olim perceptis iniXercl familiaria lia tamen , qua ut ' mtt ~ ad qu<e ftngula contemplanda ac inter parum aut nihil ajfinitatis babent , attentio ;r non cognofcentis notio diflintla , quam confequi conferenda fujficit fe n t con _ in is non inexercitati non confequitur exercitatus poteft , poteftate nifi eft , fed H f con

in re clare percepta

&

Dcmonftratio coincidit confufam cedentis.

.

cum demonftratione propofuionis pra>

eft
,

fequi vj-

Iwft.
ut

E. gr.

Molendini ftruclura

ita

comparata

detur (not. . 6S1). Enimvero ii nec in machinis contempland:s unquam verfatus , is lolo adipectu nonnificonfufam confequitur notionem. Quodfi de iis, ex quibus compoiita eft machina, ipfum interrogaquo ipfo indicat , notioneseorum, ex quiveris j refpondebit, ie talia non intelligere bus conftat machina, nihil arfinitatis habere cum notsonibus aliarum rerum , quas ipfe Ponamus vero Titium optime concipere ftruituram antea percepit c>: memoriae mandavit machinx non nimis compofitx , qualis eft molendini fed eidem offerri horologium aliquod planetarium, quod , cum iingulos planetarum motus reprxfentet , admodum compoiitum eft Quodfi ergo nondum didicit tamdiu confervare attentionem fuam , quamdiu ad perfcrutandam machinam valde compofitam opus eft; haud quaquam fieri poterit , ut notionem confequatur aliam, nifi confufam , ftructurx horologii planetarii
.-

notionem eus diftinclam confequi quis rerum mechanicarum fuerit prorfus imperitus ,

Jj".

690.

Quaxdo gj/odfi in re clare percepta non nirnis multa contineantur, nec nift ta\ia,qu<e Mi flia perapienti famiharia funt ipercipiem tamen fingula ftgillatim contemplari atque H f eorundem ordinem ac nexum meditari negltgit; notionem is tantum confufam con- "%l

Dcmcnftratio coincidit demonftratione antcriori ( .688 ). c0 u rArn f E. gr. Rerum mechanicarum apprime gnarus Sc in contemplandis machinis plurimum con f eau m * * versatus ftructurx machinx , qux fimple;; admodum eft , notionem nonnifi confulam r * *" confequ tur, fi eam obiter tantum infpicere dignetur uno obtutu fingula comprehenIdem quoque accidit aliis res alias obiter infpicientibus . Unde ii quem in cafu dens neglectx attentionis interrogaveris de iis, qux in re percepta continentur ; refpondet fe
fequitur
.

cum

-,

ad eam minime attendifle, aut fe non amplius eorum recordari neglectx attentionis indicium eft

quod pofterius itidem

691.
Quando
notiofenf" lf ufH
ac 1 upa ~
^

Quoniam notio diftintta abit in adarquatam, quam primum fingularum notarum quae eam ingrediunrur, notioncm diftin&am habuerimus
,

lcqq.

baclenus de caufis confu[<e notionis ditla funt ( .688. ( 95 )> f't ad perceptiones partiales eorum appiices , qua in totali continentur )
patebunt cauf<e notionum inad<equatarum fenfu duce acqufitarum
,

W*

&
i

E. gr. Struilturx molendini notionem inadxquatam confequitur , qui fingularum rotarum lapidum molarium, facci , apparatus ad eum tremulum erficiendum ceterarumque partium notiones diftinctas negligit. Similiter trianguli notionem inadxquatam habet , qui m confufis linex recfoe anguli notionibus acquiefcit

dwtata*
**

&

J.

695.

330

Tart. II. Se8. 7/.CV/>. //.

.

Deformandh

692.

cbfcura.

Si res percepta? fuerint nimis exigua , vel tanto intervallo a nobis remota?, eis fenfus diftinguere valeat , nec eas a je invicem vel ab aliis, quas rci nimiA memoria fuggerit , difccrnere pojfit ; notionem earum nonmfi obfcuram confequicxigu* , mur Pone cnim, Hcri poflfe,ut notioncm confequaris claram. Rcm erTfetia

ut nibilin

rd

nimis

remou.

quod hypothefi rcpugnat. dara notio vel Cn vel obfcura ( . 80 ) : nos , Quamobrem cum omnis notioncm nonnifi obfcuram in prasfente cafu confcqui patet. E. gr. In crepufculo e Ionginquo videntes in campo objcclum aliquod album , in quo
go perceptam ab
aliis

difcinguere poteris:id

albedinem, figuram perimetri aegre difcernimus, ignoramus , quale ipfum (it, propius ad idem accedentes deprehendimus , nos con'e<ftando veritatera mimme conQuam igitur formabamus nobis notionem, ea obfcura erat Teftantur obfervafecutos tiones microfcopicaz , occurrere obxcta adeo minuta , ut nonnifi obfcure percipiantur. Imo cum remota appareant minuta , qualia funt in vicinia, quae vifui non fatis proport/onataj eadem eft obfcuras perceptionis in utrisque ratio
nonniii

&

6 93debent ,fuh
aliis

Tlotio

Quodft

notee

qiice

nothnem
vel
aliis

rei formandam ingredt

peregri-

obfcurs

nis ftnt quaft Jepulta,

particularibus determinationibus immerfa?, no-

ob pere'
grir.a

&

determiuationes

tionem obfcuram conjequuntur ii^quibus notas eruere non datumefi. Etenim qui notas , qua? notionem rei formandam ingredi debenr, a peregrinis

&

pxrticuisres

dcterminationibus particularibus difcernere non valet, is eas cumhis confundit, adeoquc rcm oblatam non femper agnofccre atque ab aliis diftinguere valet Notio igitur , quam fenfu ailequitur , obfcura eft
.

(.80).
Et hsec quidem ratio eft, cur terminorum generalmm feu abftractorum , quales Ontoplurimi non habeant notiones nifi obfcuras , adeoque exempla daturi faepius , E. gr. notionem in medium afterant , qu.7 in cenfum iitum referri minime debebant Simiobfcuram tfftmix habent , qui effentias rerum a nobis non pofTe agnofci aflerunt liter obfcura eft notio fubftamix iis, qui eam obfcurum fub;e&um appellant , in quo mologia tradit
.

ei

rerum

infunt

694.
minime contemplatur
,
,

Si
tbfcma
tx defefiu
attentio-

qitis

rem perceptam
divifa
;

fufficiente attentione

eadem

ms

cobfcuram nim notas , qua? rci infunt, memoriaj infigit,cum obitcr infpecla facile oblivioni dcmus. Quamobrcm cum rc denuo oblata ha?rere debcat , utrum ea fit, nec nc, quam olim alibi viderit, vel cui hoc nominis imponi foleat notionem nonnifi obfcuram habet (.80). E. gr. Si quis videns avem peregrinam uno obturu eam comprehendit intuentisque avel lpecie nimus aliis cogitationibus indulget i ubi is alio tempore avem vel numero ear.dem denuo videt, eam non agnofcit , nec monitus, quod eadem fit cum vifa alibi,
inter plura

notionem ejus

non conjequitur

nift

Neque

ipfemet fimilitudinem vel identitatem utriusque advertit

.
t^otio

695.
contemplatur
,

Si quis

re percepta

una

elfcura
ex mv.ltitud. nc re -

quam
,

ad aliam contemplandam
.

animum ftatim
difficulter

divertit

notionem ejus obfcuram confequitur

a

Quoniamcnim
aliafta-

memoriae inhaerent ea

quorum contemplatione ad

mmfimul

tim

judiciis intuitivis

& notionibus a

pofteriori

331

tim divertimus animum , quod cxpcricncia obvia comprobatum fumimus; notx quoque , qua? rcm pcrccptam contcmplantium animo crant prxfentes, oblivioni dcmandancur,dum alia contcmplamur Notio igitur, quam confccuti fumus, eflc ncquit nifi obfcura.
.

J^'"

E. gr. Si quis in hortum ingrelfus plurimas plantas exoticas una contemplatur , ubi ex eouem itcrum esreffus femetipfum examinat , quas viderit, deprehendit , fe non fafecundo loco vidit,aut tis recordari , qualis fuerit h.tc vel ifta planta, quam primo vel cuius nomen ipli fuccurrit. Obfcurz notiones tenebras offundunt difciplinis , quas adeo Maximum adeo dispellere non poteris, nifi eas ad claras atque diftintas revocavcris quoque cauias uberius earum notionibus ; immineat obfcuris damnura cum difciplinis ab
.

exponere placuit

Ens, quod
jus cauja.
E. gr.

696. cur alccrum cxiftat, dicitur hucontinet rationcm, in fe

g*

Cum
.

nihil

fit

fine ratione

4. Vifc. pra-lim.)
,

ratio

aqua ebulliat

Quoniam

ea in ipfa aqua non datur

eit
. .

tra eandem detur nccefle tionis in igne conrnetur

Quamobrem cum

(alias ebulliat ad

quoquc dari debet , cur enim femper ebulliret; , exignem pofita , ratio ebullifi

Es.
,

igitur ignis caufa tbullitionit. Similiter

Tctrus irafcitur,

quod

eum offenderic ratio cur ille irafcatur eft a&io Titii offendentis. /? adeo Tithu caufa ha Tet> i Rationem & caufam vulgoper inconftantiam loquendi contundunt: enimvero cum fignificatus ratitnii nobis latior pateat quam caufz atque inconftantja loTitius
. ,

quendi minime probetur (. 143. Vifc prxlim. ) ; caufam quoquea ratione diftinguimus. Sed plura eam in rem dicemus in OntohgU : hic enim nonnifi obiter caufz nocionem explicamus.

697.
alteri

Si enti cuidam mutatio accidit

quam primum
.

pmgitur

boc alte- Caufarum

oftendi- a

rum caufam

iilius

mutationis efle intellhimus

Eodcm

fcre

modo

&**"
-

tur,quoinexcmploprxcedence(ctf. jj\ 696 )oftendimus, ignem eliecaufam ebullitionis aqux. Quoniam enim ratio hujus mutacionis dari dcbcc (.4 Difc. prtflim.) ,ea aucem in ente ipfo , quod mucacur , non continetur , cum alias non tunc demum acciderer, quando alceri junObfervamus vero girur extra idem in alio ence dcrur neceffe eft
;
.

jij.

att 9 ^

mucacioncm ftarim accidcre,cum

tinetur
lius
,

alccri jungitur, alcero concra abfcntc cefTarc ct \p{~zm,per bypotheftn Ratio igicur in jcnte hoc altero con.

confequcntcr

intelligimus

cns hoc altcrum

elTe

caufam

il-

mutationis.

fane modo nobis innotuit (not. . 696 ) , ignem effe caufam ebullitionis aquz . Similiter fi folis zftivi radiis expofita cera liquefit , folem cfie caufam , cur cera liqucfiat , intelligimus Obfervationis adeo fide conitat , fiih radios liquefacere ceram . Si aquz purz immittuntur fruftula ligni Brafilienfis, rubro colore ea tingitur . Experientiz igitur fide conftat , lignum Brafilienfe efie caufam induSii cohris , feu lignum Brafilienfc tingcre aquam cohre rubro . Si Titius ira corripitur, quam primum audit a Sempronh narrari , quz ipfum tangunt i Semfrmium efje caufam ine Titii patet : redte nimirum 'udicatur , Scmpronium ad iram provocaffe Tiiimn nxrrando , aute ipfum tangebant . Plurima de caufis rerum iudtcia hac ratione formantur, nec male , modo fimul ad propofitior.es fequentes attendens, ne ex przfente plura inferas , qun.m quz inde inferri poffunt

Hoc

Si vrt in ente uno, vel in ambobus fimul, ex

quwum

ccnjunclione

mu-

tatio

fjf*' tims

33*
jrejabi}

Tart.

11.

SeBALCa^.ILDe formandis

8M ante- tatio aliqua in uno refultat y alia quadam mutatio antegrejja ^fine qua ifta mtn me fuijjet f.,bfecuta, unum non eji caufa mutatioms alterius , nift fupafi*

mutatwne antegreffa ftve in uno,ftve in altero Ponamus enim mutacionem in ncutro eorura, qua: conjunguntur , anregrefiam fuifle:non igitur amplius accidet in ente B mutatio , qua? fuppofita mutatione
pojita
.

alia

five in

folo, five in

B & A

fimul cvenit,pfr bypotbeftn.

Quoin

non amplius continet rationem mutationis niam adeo tunc faftse, nec amplius caufa illius mutationis erit (.696).
E. gr.

Cum
,

aliquando vitro

in

quo antea Martem

vi olei

vitrioli

aqua temperati
ligni

notabili temporis intervallo prasterlapfo , not. . Brafiiicnfis fruftula iajeciffem j locoeolons rubri (

foheram

aquam :nfunderem, atque

697) prodiit color fubcoeruleus,

:

Equidem hic ( cit.) conftabat , lignv.m Brafilienfe cj]'e utut vitrum appareret mundum taufjm mutati coloris ; non tamen patebat , efie ca.ufj.rn coloris ftbcsrulci ffccicm cnim colorit fcnderc a mutationc antegreffa evidens erat ex eo , quod alias prodire foleat color ruber . Quodfi igitur ignarus adhuc , quinam prodire loleatcolor , fi nulla alia caufa accedat ,
.

jnde intulilfet, fruflula ligni Brafilicnfis tingere aquam cotore fubcaeruleo : is in errorem inci614 ) . Apparet adeo , c x frofufitione fracedente conflarc cquidcm , quod ens aiiquod ( i fit caufa mutationis in altcro B fatfte ; nequaquam autcm , qttod fit caufa unica . 2{e igitur ia
dilfet

trrorcm incidamus cx
nica
;

co ,

quod

fit caitfa

mutationis in
,

fatitx

argumentantes

quod

fit
,

caufa
fine

it.

vi propofitionis praefentis ir.zefiigandum

num

antca qitxdam frsceffcrit mutatio

qux

frxfens non fubfequitur . Atque ea non folum valent in rebus phyficis, verum etiam in V. gr. Fieri poteft, ut Titius verbis Sempronii ad iis, quae mentem noftram concernunt iram provocetur ob offenfam atiam amegrcjfam , fine qua lolis verbis , qU3S ille in praefent!
.

profert , animus eus non adeo propofitionis ad pfychologica

vahde

fuiffet

commotus
fi

Maximi momenti
iis

eft praefentis

&

moralia applicatio,
in arte

yeritatem in

certo vi

experi-

confequi ftudueris pullulant .

entias

Imo

Medieaplurimi quoque errores ex hoc fontepro-

699.

Si caufa mutationis , quam obfervamus, omnes in fenfus minime incurrant ; ea , qua in fenfus incurrit , per errorem pro caufa unica babetur . <a:tfarum Affirmatur enim, quod erat negandum, adeoque crrarur f". 624). mfenjus Exempla iftinfmodi multa in Chymia occurrunt quod ipfum in caufaeft, ut experinonmmenta quam fxpiffime fint dubii eventus
Irrerex negle&u

tttrwtti-

700.
,
.

um

Quodfi cauf* omnes

tus

in fenfus
,

incurrant

ad unam tamen tantum

atten-

Erwrex
negletla

eam

pro unica babet

;/

denuo errat

atteniwne

aacauas
ptUres
.

prscedens , cum perinde fit , incurrat , five obfervans ad eam non attendat.
pofitio
fit

Patet eodem modo,quo profive caufa aliqua in fenfus non

Iftiusmodi exempla in phyficis non funt infrequentia. E. gr. Ubi quxritur, quasnam caula , cur ex uno hordei vel aveni granulo plures progerminent arifts; alii Jianc, alii iftam allegare folcnt . Sed re examinata deprehendes , omnes eiie conungendas Enimvero plura , qus hic ufui efle pollunt , tradentur in Ontoiogiaartis inveniendi principia fcecunda completlerite.
.

701.

Medium
evitandi

srrorem

notatum

talis non efti vircs cauquantitatem efledtus metiri dcbes. Quodii cnim hxc iftis deprehcndatur ^qualis, evidens eft, hanc folam caufam fufficcre. Requiritur hic applicatio Mathefeos ad eNperimenra, quam in Eleinentis Aerometrias

Nff igitur pro caufa unica effeclus babeas ,quce

ix.

&
.

docui

Alia remedia luppeditat Ontologia a decerminatione actus

iSvc exifteiiTis petita.

5-

701.

juciiciis intuitivis

& notionibus a
.

pofteriori

333

702.

Ex eo , quod quadam conjlanter conjunguntur , inferri nequit , unumef- Qjfidex eo ' fe alterius caufam , nift probabilrter , quamdiu exemplum in contrarium non f? conjunguntur, corum conftanter vcl cnim Qux unum eft cauprofiat t^d 'r fa alccrius, vcl utrumque ab cadcm caula, fcu caufis coexiftentibus damfint pcndct, vcl cadcm fortuito conjunguntur: id quod in Ontologia dc- conjufta. monftrandum hic tanquam experientiae confcnrancum fumimus.QuamB confianter conjunguntur. Ergo A efi obrcm qui argumcnratur Conclulio enim caufa ipfws B, is infcrt, qme infcrri non debcbant talis cflc debebat: Ergo vel efl caufa ipfuts B,icl A atque B acom.

A&
A

tnuni caufa
.

tel caufu coexfientibus pendent

zel

guntur Quamdiu igitur non rcmovcris, ncc a communi caufa, vcl a caufis cocxiftentibus pcndcrc, ncc fortuito conjungi; certo conftare ncquit, quod A fit caufa ipfius B.
ca conftantcr conjunguntur, quorum tinum caufa, ut fciiicet vcl unacxiftant,vcl unumalrcrum fequarur; cx uno autcm advcritatem rcquifito judicium probabiic fieri potcft(.
eft alterius

A & B fortuito A atquc B vel

conjun-

Enimvcroquoniam tamcn

577-

578;:cx eo,quod qusdam

conftanter conjuncla a nobis dcpre-

hcndanrur, infcrri poteft probabiliter , quod unum fit alterius caufa. Qiioniam vcro judicium probabile falfum cfle potcft(.59i ),atque hic falfitas dctcgitur, quam primum vel femcl obfcrvamus , A & B non eflc conjuncla; idco m prrcfcnti cafu nonnifi probabiliter colligimus, A cfle caufam ipfius B,quamdiu cxemplum in contrariumuon
proftar. Poffe quaedam conftanter coexiftere, quod a communi caufa pendeant , experientiam E. gr. Reditus hirundinum &c prorrufio gemmarum confulenti ruinime obfcurum erit coftanrer conunguntur , propterea quod aer ob Solis ad tropicum afcenfum in dies fit calidior. Kemo vero arrirmaverit , gemmai idee ab arboribus protrudi , qu.od hirundir.es redeant ant birundinei gemmas ex arboribus fronudere Similiter patet , fortuito femper coniungi poffe, quorum unum ab altero prorfus non pendet E gr. Dum incendium noctu exoritur vjgilj qui excubias agit , femper in fpecula conttituitur nemo autem ignorat, vigiUm nan efe incendii canfam Exempla manifefta in medium affero ut affertum in dubium vocari nequeat Cum adeo manifeftum fit etiam per exempla eunti , ex eo, quod aliqua femper fint con-uncla certo inferri non poffe, unum effe alterius caufam; aftrologia autcm 'udiciaria non alio fundamento nitatur ea exemplum prsbet, quibuspropofitio praefens illultrarur. Ima quoniam iisdem adfpeclibus non eadem femper refpondet tempeftas; aftrolog am meteoroiogicam falfam effe inde apparet Similitlr in propofitionem praefentem impingunt, qui phyiicum animae in corpus Sc corporis in animaminfluxum inde colligunt , quod quidam in mente perceptiones & quadam mutationes in organis lenforiis femper coexiftant, nec minus ad nutum animae moveantur organacorporis Medici quoque haud raro regulae huic adverfa pro experientiis venditant , lubri.

.-

cum

adeo fundamentum

artis falutaris conftituences

73,

Si quis judicat

res ita fefe

habere

prottt

apparent

Paret enim ex Optica, rcs

quam

fcepifiime aiircr

Error ex h fubinde errat aPParcn ~ kCe habcre , quam

,
.

apparcnt. Qiii igitur

in

omni cafu rcm non

alitcr fcfc

habere judi- ftorum

C2t,
vijibiliu

334
mtus)

Vart. II. Set. II. Cap. II.

qualis apparet;
is

De formandis
erar

cat,

quam

affirmar,

quod

negandum, adcoque

crrat (. 6z^).
is

Qui igitur judicat , figuram eus eife difceam , exponit in prauente quidem calu contingit , eum actu errare. Ex macularum enim obfervationibus deducitur , quod figunm habeat fpharricam Res aliter apparere poife, quam quales funt, obviis experientiis unicuique conitat.- in Opticis autem accuratius determmantur calus, quandoidaccidit
E. gr. Sol apparet initar difci plani
.

penculo errandi

feie

&

704.

r^omodo
is evite

ant,

Quoniam in Optica docemur, quando objctta viiibilia aliter apparequam re ipla funtj pracipitanttam in judicando de rebus apparentibus,
,

tur

'

confequenter periculum errandi, evitaturus

fpecla babere dcbet
.

Opticorum tbsoremata per-

Sane ex Opticas neglectu plures olim in Phyficam irrepfere errores, quos recentiorum induftria detexit, qui principia optica loco conveniente applicarunt . Patebit autem in Metaphyficis , dari cafus haud paucos , ubi fallacia lenfuum non animadvertkur tanta facilitate,

qua eadem patet

in

exemplis deceptionum opticarum vulgaribus.

.

705-

Si ex obfervatione confiat^ pnedtcatum judicii intuitivi ejje vel attribuintuititum > vel ejjentiale , vel quod per modum attributi inejl ( .673. fcqqj; vum ca~ judicium intuttivum aniverfale ejje patet ( . 257).
Judicium

&

ttgaricwn
univerjalc

<jj

g_ g r Experientia; fide conftat, potenciam calefiendi Qc frigefiendi attributi inftar lapilapis pottsi calef.eri , Lapjs potrft frigefiet i , ujnelfe(or. . 673). Propofitiones igitur Omnis Upis puttft caniverfales funt . Experientia; adeo aebentur propofitiones univerlales Similiter foia obfervatione conitare puteit ( hm. 5. 675), Uftri , Omnis lafh po;rft frigtfitri jequalitatem laterum mter eifentialia quadiati refercndam eife . Quamobrem propoiitio pu.jcimtum h.tbtt Uttra xqualia , univerlalis eft . Atque adeo ab experientia derivari potcit propofitio univerfalis: Omni ciuadratum h.-.bct ,Utt, a xqttalU. Patet quoque per experient:am, duritiem eife lapidis attnbutum ( not. . 677) . Propoiitio igitur : Lapis tft du_

rus

univerlalis eft
:

Experientia itaque in hoc etiam

durus

cafll

fuggerit propoiitiouem univer-

fatem

Omnh Upis

tft

706.
,

Judicium
intuiti-

Si pluribus obfervationibus inter fe collatis conflet

pofitis
,

his fofis

enti

cttidam convenire hunc

le eft
.

modum hjudidum

quod formatur

dentto univerfa-

vwa

Etenim 11 pofitis his folis enti convenit modus, conditiopatet, pisdicatum de fubjectoenunciandus. Enimvero mocumuni- fubqua is tanquam
}
verfale.

y"

di

fub data determinationc univcrfalirer praedicantur de fubjecto ( jX. 258), judkium adeo intuitivum hypotheti.cum (. 218), quod forma-

tur,

&

ad

formam categoricam rcduci

potcft

( .

127), univerfale

eft

E. gr. Si Upis tx alto dtmittitur , motits ejns continuo accelerjtur . vel una experientia , ti ad eam fufrkienter attendas , loquatur non alia re opus elfe , quam ut in lil aere defcendat s propolitionein hanc univerfalem eile conitat . Revocatur autem ad univerfalem hanc categoncam Omnis lcpidis tx aUo dtmijfi motus continuo acceieratur. Similiter

Cum

quis vel femel fuerit experius, ex bc,--> prefcnte fibi fuhtrtum effegandium, atque lu:riciente attentione ufus didicent hanC foiam fuiffe gaudii caufam, non aliam; propofitionem univerfalem elfe novit , quod bonum pnefens gaudium gi^r.-n Etenim ii contiarium aliquando accidere videatur, re explorata evidens erit , adfuiife caufam conrrariam , quae impedivit, quo minus iita effeiftum fuum fuerit confecuta id quod in genere tenendum eft de omnibus judiciis, in quibus eftcctus prxdicatur de caufa , aut modus de 1'ub'ecto enunciatur fub conditione caulae. Non igitur inconfultum eft fequens aujicere theorema
fi
.

5.

707.

judiciis intuitivis

6* notionibus apofieriori

335
,

5/ pluribus obfervationibus inter Je collatis

fofita caufa

una vel altera occurrat

in

qua

Tftecipt-

? aut non facla fuit mutatio Jubjecli, ;f f Ulum qude illi per aliat ebjervationes tnbuitur; negandum non efl , effetfum jeeauf ts vel mutathnem fubfitfi tnbui debere ifli cauftff- antequam exploratum fuerit, effcSuum

non fuit fubfecutus

effetfus,

'

quo minus caufa ejjctfum qmncda Quoniam c- ev.utur ei conven';c;jtem vel viribus ejui proportionatum prsdncere pojftt nim fieri nequic, uc cauia aliqua producat cftvctum , li adiit concraria,

an non

in cafu obtlante adfit aliquod objlaculum

quse cundcm impcdic, auc uc effectus lic viribus caufje prcporcionatus, in Ontologia demonftraruri fumus,hic ii cx parte impediatur (id quod vcro experientiae confentaneum lumimus ): ex co, quod inunocafunon fequatur cfTectus cauice cuidam attribucus , qui in alccro fccucus fuerac,

fequitur, effcctum iftum pcr crrorcm cidcm fuiflcattributum. Etcnim fi in quibusdam cafibus canice cuidam actributus eftectus iii aliis non fequatur, ctfi ipfa pofica ;concludcndum cric : auc cftcccutn

nondum

caufae in caiibus prioribuspcr

errorem

fuifte

tributum,aut

in poftcriori-

bus adcflc impedimcntum,quo minus eftcctusconfcqui poflit impedimento ablato fubiccuturus Qnodfi ergo prius removeas , antcquam exploraveris,num poni poflit pofterius pcr prcecipitantiam judicans errandi periculo te exponis (.613 ): quod adco cvitaturus ftatucre nondebts, antequam cxploravcris,num in cafu obftanteimpcdimcntum aliquod adiit. Exempli loco eiTe poteft propofitio, quam de ortu gaudii ex bono przfente modo not. ttmtingat , obUte bono SemfrrorJum minime ginutre i . 706) in medium attulimus. Etenim

,'(

patebit , eum vel rton agmftre bonttm , quod ipf offertur , -vei idtin iptsigtam , vel eundem afeclu tjuodam contrario vchementiori corripi , veluti quoj luctul Adeo naturak eft homiifldulgeat, fi qua alia gaudii orituri obltacuia effe poffunt . aibus, ut , fi quis eti'e<ftus non fequatur , quem expedtabant , in obftaculum non *ecuti fcniminquirant , ut tere fuperfluum videri poffit talia moneri, aut ratiombus firmari vero qux homines necefTitate compulfi vi Logicaa naturalis rette taciunt , ea in artifieiali difbncte explicantur rationibus confirmantur (. 10), ut nulla neceffitate adacli , lcd lolis circumitanciis caius obvii invitati agamus , quod fieri couvenit.
in

obftaculum inquirenti

'Adtrt

&

&

7c8.

iingularium ( . 665 ), cx iis ta- Cogmtfo ~ quce a nobis demonftrata funt, abundc liquer, dari viam vi ex~ .**'w/ lsa, peiiemiar pervenimdi ad notiones unherfaies diHintfas adapquatas ( . fJ 678. 682. feqq.,) , imo ad ipfas def.nitiones (. 679.&fcqq.) atque proEtfi igitur experientia

non

fit nifi

men,

&

&

pofltiones

cum

categoricas

(%.jo$) t tum

ya^

bypotbeticas univerjales (%.yo6).

ut

to

non opus (it induttione incomplcta a particulari ad univeriale,muiminus a fingulari ad univerfale argumentari.

Quoniam tame.i Logicx verioris ignari , vel fola naturali corjtenti a partlculari ad univerfale, vel etiam a fingulari ad univerfale argumentari faepiflime folent ; ideo cavendum , ne Logica? verioris gnari certa via a cognitione fingulari, vel particulanad untver.ilem afcendentes vulgi errorem errafle dicantur

79t

Ohfervationes

qu<e minime quotidian* funt

vel plura notanda offerunt, Curobfer-

VVoJfii Logica

accu-

i+'

33 6
oneslitteris configr.undtc.

Tart.
litteris

11.

SeM.

11.

Cap.
.

11.

De formandis
,

accuratijfime
aliis

cafibus

ra

repetatur

Etcnim cum frpius opus fit in funt conftgnandte minimum confultum , ut obfervatio occafione denuo obla& cum anteriori conferatur, ut notioncs univerfales atre

ut quaedam facilc obliviofucrant; notanda imo cum ipfa? notiones ipni dcntur , quae apprime faque judicia intuitiva formanda fint obfcrvatione jam pcracta , & recens quoque mcmoria fallat , pra?fertim fi notio complcxa eidcm mandata plura involvac adverfus oblivioncm remcdium praefentiffimum eft, fi fingula, quaj obfcrvamus, littcris ftatim configncntur ,nifi quotidiana fint, ut fcnfui pra:fcntia fifti poffint, quotieseorum notione habue;

que judicia limentur, fi qua in 681.698. &c. ) mcmoria autcm

lima adhuc habeant opus (%6"]%.

labilis fit,

rimus opus.
Accedic alia adhuc ratio, quas idem fuadet , ut fi rerum obfervandarum feries fuerit longior, accuratior fiat obiervatio, attenfone i.n eo, quod eit pr^iens , unice defixa , qux alias inter praefens atque prasterita erat partierida. Exempla praebent obfervationes Quoniamvero obfenationes non aitronomica:; prxbet eciaih philofophia experimentalis plychologicis fieri debent , de ucrifmodo fiunt in phyficis , fed in moralibas quoque que propofitionem prxfentem intelligendarn effe monemus Notandum quoqueplnrimos errores cum in fcientiam, tum in artem irrepfifle , quod circa obfervationes memorix
.

&

nimis fidamus

C
De
formandis

AV
.

U T

111-

judiciis difcurfivis

&

definitionibus

a priori.
710.

Cenerum
notio

ex

DAtis

notionib:'.sfpeci-

erum denvanda

formafur notio generis , fi i. fpecierum notiones intcr fe conferantur , ut appareat, quamam cereris exiftentibus iisdcm divcrfa fint , vcl unius tantum fpcciei notionc data , probe perpendatur, quasnain mancntibus ceteris iisdem di2. omiccantur ca , qua* vel in pluribus vcrfimode detcrminari poflint notionibus aclu divcrfa deprchenduntur, vel in unadiverfa rationc cctenotionibus fpecierum
:

iisdem mancncibus determinari poflfe incelliguntur. manent, notioncm gcncris afofolvtmt (JT.72.J.
ris
.

Etenim qux

re-

E. Hr. S\ detur hexttgtmum tegulart 8 ocicgmum r:gularc , facile inde derivatur notio fiQuoniam en:m hexagonum regulare terminatur fex lateribus gv.rx rcguUris in genere

totidcm angulos inter fe sequales comprehendcntibus i octogonum inter fe asqualibus vero regulare lateribus o<fto, qus pariter inter fe a:qualia angulos inter fe aequales com-

&

prehendunt

lam

adefle nifi in numero laterum . quae in utraque notior.e remanent,

ex collatione notionis ucriufque apparet , difterentiam nulQuodii ergo determinationem numeri omittas i notionem figtrte reguUrhia genere abeadem funt tequiangula In exemplis geometricis patent lolvunt , quod nempe fit figuru tequilatera Ipfa vero Logica omnia, quod notiones figur.irum nihil peregrini admixcum habeant natu,

circumfcribitur

&

&

De formandis defnitionibus
naturali ufi homines
re lolent
,

& judiciis a priori

337

generum notiones confufas ex confufis fpecierum notionibus derivaquod ex nominibus rcrum receptis haud oblcure colligitur.
jT.

7ii,

Quoniam gencra
ceteris

infcriora pcrinde ac fpecies pcr ea differunt

qua? CencrHtn
iis-

exiftcntibus iisdcm diverfo

mododetcrminata funt

(jT.

71 ),

fuptric

dcm vero communia notioncm generis fuperioris conftituunt (.46); rimn tlf> eXr"J eu " eodem modo notiones gtnerum Jfuperiorum ex notionibus inferiorum derivan"

tur
E.
guli

in rcgularibus latera finiula lingulique anguli inter

,

01 r . ,r v quo notiones generum ex notwmbus jpecierum repetunturf^.jio). tionibus irrtgnUrtt Genera inleriora figurae rcililmeas funt /%<sr<e rtgulares gr. Jam cum d er ; Va ..

mm
,

&
;

fe

sequentur

&

latera inaequaha efle poflint

tionem laterum atque aneulorum temiiliatlO, quod ferimetcr t.x lii.eis

fgt<rx nBilinex prorfus omittas , ut

;

angenere notio obtinetur, fi ra- aa remaneat nonnifi hic unica de-

in irregularibus tk

'

rtclis

Cunflet

contrario data notione generis formantur notiones fpecierum , fi 1. di- 'H.otioncs qux iu notione generis drerminara funt, a ceteris , fpec'erum ftinguanrur ca
,

2. qua? indetcrminata funt ' qux indeternvinata deprehcnduntur ita , 7 r detcrmincntur uc r.s qua? jam determmata iunt, non repugnent
:

exnot,onz

..

gtnirum
derivMi-

Quot enim

diverfis

modis hac ratione detcrminari poffunt ,totobtinen- dx.

tur fpecies fub genere dato contenra?.

contentis

Quoniam cnim gcncris notio ca involvir, qua? fpeciebus fub eodem communia funt (45), fpccics vero pcr ea differunt, qua?
diverfimode determinari poffunt
(

in notionc gencris

.72 ); data no-

tionc gcneris prodirc dcbent fpecies,fi qua? in eadetcrminata

ita
,

non funr,

quod, qua? detcrmincntur , ut cetcris non repugnent. Pone enim arbitrario determinas, repugnent ceteris , qua; in notionc generis detcrminata funt Notio igirur fpeciei, quam formafti,erit falfa (^.547).
.

Exempla huc fpe&antia de triangulo

fuperioribus
(

prodeant

reftilineo cV numeris polvgonis jam dedimus in Oftendimus ibidem, quomodo diverlse tnangulorum fpecies diverlimode determinata ratione laterum . Enimvero quoniam tres quoque
not.

72.).

angulorum fpecies lunt triangula quoque fpecie angulorum dificrre poflunt Quamobrem fi ponimus, vtl om.ies tres angulus tf!'t acittas } vel aliqttem eorum efic recium , vel obtit,
.

reCtangulorum , obtnfangidorum . Quodfi fum i prodibunt fpecies triangntorum acutangulortim ponas duos cngulos ejje debere reilos , notioni generis h.rc determinatio repugnat , cum duae linei recta: ad tertiam perpendiculares, feuterrae ad angulos redlos infiitentes fint inter fe parallelae , adeoque fpatium terminare nequeant Foret adeo notio trianguli reclilinei duos angulos actu reilos habentis impoflibilis feu falfa.
,
.

7I3-

Quoniam gcnera
inferiorum
cies
,

inferiora
generis

da iunt ( 47);data

fupcriorum refpcclu pro fpcciebushabcn- 'K otlones cnertm fuperioris notione formantur notiones generum S
e notione generis inferioris fpe:

codem prorfus modo , quo

( jf.

^'^
:

Quamobrem fi falvo numero tereorundem determinatur vxnnario laterum determines fpeciem, v. gr. quod latera efle debeant linex rnix , vel arcus a circuhritm nutxintarum fplw* fefe ttmtm fecantiiim ; duo prodeunt genera inferiora triangulo- *# rum ntSHimmim f{o wran
,

rum

2 miont E. gr. Geuus iuperius eft niangultvn in genere, in cu us notionenumerus tantum late- r pp u r 0r js '
1

dcducuntur

).

minime autem

fpecies

'

&

. 714.

33%
Data
notione

Vart.

II SeX.
.714.

//.

Cap.

III.

formantur notiones fpecierum aliarum , u 1. fptciei ex inveftigTiius, quxndin iint ea, quse cercris manenribus iisdem diveriimtmtt moe. determinari poiTunt 2. eadem aliis modis dctermineraus , quam atterius in jrione data dercrminara funt,ira ramcn ur determinationcsiftae non derivanrepugnent iis, quac in notione data non immurantur. da . Demonftratio eadcm eft , qux problematis prxccdentis ( . 713 ) t quo ex dara generis nocione invcftigari jubenrur notiones fpecierum Ercnim fi ea inveftigaverimus, qua? manenribus iisdem diveriimode determinari poiTunt, his omiflis, illis retentis, habemus notionem genefpeciei unius
:

ris,

qua data fpecies eodem, quo anre (%-cit.J, modo reperiuntur. Potcrat igitur problema praefcns reducTione ad praeeedcntia ita refolvi: 1. Data notione fpeciei, invcftigetur norio generis (.710^. 2.Data norione generis, inveftigenrur noriones ceterarum fpecierum (.712), Utimur hac methodo in Analyfi Geometrarum E. gr. "ParaboU jippoitoniana more Car.

ttfii

definitur per aequationem quadraticam y

in

ax.

rnutantur
Qiiodfi

quoddam curvarum
;am
centur,
v. gr-

a^s", qua genus indeterminatos^cv: "aequatio generalis prodit y definitur, i"ub quo parabola jipoLbmiana tanquam fpecies continetur . porro exponentes ifti indeterminati Sc n per numeros determinatos expli-

Determinati exponentes Bt "

8c

1 fi

ut

fit

i ,

n vero i

j,4
.

Scc.

prodeunt aequationes y J =J ax

ax

>

y na cum
tet

ax &c.

totidem curvarum fpecies definiunt fub genere communi uparabola Agollonixna contentx Quodfi tantumm explicetur per 1, n vero deno-

qux

quae defiaequatto generalis abit in aliam y *'~ ax , n nit genus curvarum inferius fub fuperiori per y zi a^x defitvto contentum . Etiara ablque calculo algebraico exemplum hc intelligi poteft . Etenim cumcurvae diftinguantur per conftantem relationem punitorum ad lineam reciam pofitione datam j parabola Apolhniana definitur per curvam , qua quadratum femiordinatae xquatur rectacgulo ex abfciffa AP in red/tam quandam conftantem , quae ipfiuj parameier vocatur. Quodfi igitur

numerum indeterminatum,

PM

quae potentia determinati gradus eft, fumas potentifeu indererminati gradus, idemqueobferves cir, ca potentias primas, abfcilfae atque parametri ; cttrvarum genus habebis, in quibus potentia femiordinatx aequatur facto ex poten,

pro quadrato

am quamcunque
tiis abfciiiae

PM

atque parametri , quarum exponentes junciim fumti aequ&ntur exponenti porentix femiordinatae Quamobrem fi in hac notione generali exponentes indeterminatos determines , velutiquod .fit cubus femiordinatae PM arqualis fatio ex parametro in Quadra.

tum

abfciflae

AP,

vel

Quadratoquadratum femiordinatae
.

PM

aequa-

parametri Quadrato ia Quadratum abfciffae AP , notiones habes fpecierum curvarum lub ifto genere contentarum Eodem modo ex una fyllogifmi fpecie , nempe ex prima fyilogifmorum figura , data eruuntur fpecies feu figurae fyllogifmorum ceterorum Etenim cum in prima figura medius terminus in maore fubjecti , in. minore praedxati locum tueatur($. 344 ) , idem autem aliter collocari poffit , manentibus termiiiis ceter:s 8c conclufione iifdem,- mutato medii termini fitu , ut idem in utraque prav zriijTa vel fub;ecii_, vel praedicati locum tueatur , fpecies fyllogifmorumceteras prodeunt.
le facto ex
.

V.otiogeneris iufedoris

Quoniam genera inferiora

7 1 *refpeclu fuperiorum pro fpecicbus habcntur

Hmius ex

(47 J>codem modo ex data notione generis inferioris unius eruuntur notiones gs~ ntram inferiorum ceterorumfub eodem fuperiori coafiitutorum (.714).
<

De formandis

Jefinitiombus

& juJiciis a prior/

339
notionc

genusaliquod mferius , quod cum curviline fub eodem E. er. TrUtupilmm rtBilintmm eft genere continetur. Quodfi detur nocio trianguii reffinempe in triauguh fuperiori, genere rettis terminata; notio triangnU eurvitinti prolineis tribus fit figuia nempe linci , quod ' lineae curvse ii pro lineis reitis fubitituantur dit
.

altCftUS
</en'VrtBJ

7X6.

judiciorutt intuitivorum Modiforfpecierum derivan- mandi notionibus cx dc rcbus fenfu perceptis (678), notlom do notiones gcncrum ( . 710), vcl ex notionibus generum inferiorum notiones generum fuperiorura (.711,); nec non ex notione ge-

Quoniam notiones rcrum formantur ope

neris notioncs fpecierum

ex notione fpecici

generum inferiorum^.^i^,); unius notioncm altcrius ( . 714 ), vel cx notione

(.712),

vel

generis infcrioris unius notioncm gcneris inferioris altcrius (Jf. 715); cxinde intclligitur, diverfis modis notionei univerfales comparari , nimirum 1. refleclendo fuper iis , qtae percipiuntur , 2. abjirabendo communia, c\ux

notionibus pluribus infunr, 3 determinationes variabiles mutando in alias. abftracfio & arbitraria dcterminatto , Triplex adeo modus eft formandl notioncs reflexio
,

qrne in Hotionc data nondttm dcterminata fttnt, OUSe iuflici modo peragitlir , vel dnerminando ea veluti cum ex notione gcneris derivatur notio lpeciei (. 711. 713 ), vel dcterminando alitcr , qn* ccrto modo dctcrminata funt , veluti cum ex notione fpeciei aut generis intenons unius derivatur notio alterius ( 7'4- 7'5 ) Duo modi priores in vulgus noti , quod vel ex nonvnibus rerum patet , quae abfque illis imponi haud quaquam potuerunt ; tertius vero parum attenditur , etfi praxi Geometrarum dudum confirmatus, ita ut ipfe
,

Cjrtcfttts

Inprim:s autem eus de idea Dei ratiocinatus cus nullam habuerit rationem Fieri eniin folet , fit notionum deceptricium quod fons conveniebat rationem haberi , ut arbitraria determinatione nonnullorum , quae notionem ingredi debent , talia combinentur, quae fibi mutuo repugnaut quo in cafunotio impoflibilis evadit ( S- i 19 )
. .
;

717vera Notio per refifxionem fcrmata pojftbilis per rcflexioncm formatur, non ingrcdiuntur ,

obfervamus (.716). Si obfervamus, ea fibi mutuo non repugnant ( . 535 ), confcquenter p notionem in cafu prxfcnti non ingrcdiuntur , quae fibi mutuo repugnant. Eft adeo ea poffibilis (/.519), confequcntcr,cum notio poffiac"hi

ineffe

Notioncm qua? Cur notio nifi qux rei perceptae ^'^S" qua vero in eodem fubjccto una rormaU
efl
.

&

jjn,m St

bilis
facicns

ctiam vcra
fitrit
, ,

fit

( .
fit

547J, vcra.
ptrfona auferens rem alteritis infcio ac iniito domino camcjue fuam percipiuntur ( not. . 678). Eft igitur ve-

E. gr. Notio

quod

formata

fu:t refleftendo fuper lis, quae

ra

&

poflibilis

7l8.
.

Etenim Cumotio Notio , pojftbilibut abjlrabitur , polftbilis efl atque vera a P",b!~ notio, qua? ab aliis notionibus abftrahitur, non continet,ni(i ea,qucc in iftis notionibus continentur ( .716), eonfequenter, cum hae no- tiones poflibiles fint per bypotbeftn^ nonnifi talia , qua? eidem fubjecto p jji(, [is , ipfa poflibilis(.f;'/.) atque una inefle poflunt (.519). Eft igitur adeo etiam vera (. 547 j. E- gr. A norionibus trianguli retlilinei atque curuilinei abftrahi poteft triinguli in genere quod fc licet fit figura tribus Umis terminata notio Quamobrem cum poflibile fit , ut

qua a

^
:

&
.

fpatiutn

comprehendatur tribus
,

Iineis reftis

nec repugnet
fit

ut terminetur tribus lineis

tribnt

curvisj dubitari nequit

quod etiam verum

ingenere, idem trminari ]>ofJc

Umit*

71?.

3
Ouowoc.o
Tpoflcriori intelli-

4
*

Tart. 11. SeB. II. Cap. III.

res ve
,

C'

>
'

5-

7J

9,

perceptas^
,

vel eas

qu<e nunc fenfm objtctuntur

ta ' n occurrat

cui injunt

qte

notione per urbitrariatn

determmathnem
.

gitur,notionem

0arl?itrav
"ni

formata contine .tur ; hanc pojfibilem atque vcram ejje intelligimus Si enira in re perccpta ca dcprehendimus quae in notione pcr arbirrariam de, terminationem formata continentur; ea fibi mutuo non rcpuenant ( ff.

norione perarbitranam determmationem formatacondetermit neaiKur 9 ua? ^bi mutuo non repugnant notio illa poflibilis eft ( . nationem Conftat igitur, quod erat propofitum ) 547 formatam
in
'
'>

S35)-^^\ adeo

j-

!"

**^

efie polji-

E : & r * *>i quis ln Politica diverias Rerump. formas per arbitrarias determinationes numeri perlbnarum regentium ac potentiae iiidem conferendae condit ; is iingulas poflibiles efle probare valet, fi provocat ad tbrmas Rerump; quae vel olim floruerunt vel hodie, num \!gent 3 quibus notiones ilix refpondent . Similiter fi quis data notione^Krfu, quod fit affcEiut cx boni prsfcntis fenfu orcut , per arbitrariam determinarionem aSetluum al:oi um nonones condit, quemadmodum fere fadum eft a Carttfie in Tradtatu depaflionibus animi ; i"s a pofteriori probat notiones fic conditas efle poflibiles atque veras, ubi per exempla docuerit, fieri poffe ut iis de caufis , quas in notionibus fuis determinat , affe<Sus

homine fuboriantur

720.
,

Si ex notione per arbitrariam determinathnem formata colligitur

II

quod

eiv

%e ^
e-

ei< *

cm

>

ve ^ Propofitioni cuidam verce repugnat

-

notio illa impojfibilis ejl

jiuimpoffibilitas
.

at ^ tie

fal fa P e r k

patet,

omnem notionem
:

tionem, cujus forma generalis hxc eft guntur , ea eidem fubjeclo una ineffe poffunt.
pofitione colligitur
prOpofitionis
,

reduci pofie ad propofifhi<e in notione data conjun-

Quamobrem

fi

ex hacpro-

datx, adeoquc notioni fubjecli vcl propoficioni cuidam vera , fieri debet ; falfa eft propofitio , quod eidem fubjeclo una inefle poffint, quce in notione data conjunguntur (.556). Notio igitur cum comprehcndat, qux fibimutuo repugnant (.310), impoflibilis eft ( . 519,), atque adeo etiam fal,

quod

vel notioni

quam ifta reducitur repugnat, quemadmodum per bypotbefm

ad

fa

(547).
E. gr. Bilinei
rtStilinei

arbitrariam determinationem formata reducitur ad Uaee reBx fpatium amprehcndere fojfunt. Inde autem colligitur in duobus punclis fe mu:uo fecare poffmt quae propofitio contrariatur verae, quod duae lineae rectae Mt non fecent nifi in unico puntlo . Atque ideo patet, bilinei reclilinei notionem impoffibilem effe ac falfam

hanc propofitionem: quod duae linea: reclae

IW

notio per

IH.
formata
colligiilla pcffibilis e/i

Quomodo
ejuspqljttolttasper

Si cx contrarh notionis per arbitrartam determinationem

tur, quod propofithni cuidam vera? repugnat; notio

atque ve-

r_
r.yrfire-

rur.

Etenim cum notio omnis ad hanc propofitioncm revocaii poflit : Qu<e in notkne data conjunguattir , ea eidem fubjcclo inejfe pojjunt i illius concrarium , feu propofirionis eidem refpondentis contradictoria erit Qu<e in notione data ccnjunguntur , ea eidem \ubjecio ineffe nequeunt Quodfi ergo hinc inferas( . 553^, quce propOfitioni ver* repugnant demonftratione apogogica conftat , quae in notioac data conjunguntur , ea eira
_

dem

De formandis

definitionibus

& judiciis a priori

^41
cficpofli-

dcm fubje&o incfle pcflc (-557)- Conftat crgo, notionem bilcm (-519) confequenter etiafn vcram (.547,).
tionem,quod

E. gr. Notio trianguli rtlfilinci obtufanguli ponatur formara efle pcr arbitrarfam determina: fit triangulum , in ymangulus ali<;'!. s efiobtufns . Si crgo iumis , fieri non pofle, fitque angulus in eodem obtufus , liaud diificuher mtribus lmeii, iic fpacium cerminetur dc colliges,a puncto uno politione dato adalterumpofitione datumnon poffedu re&am: quod cum repugnet poftulato Euclideo , a quovis puudlo ad quodvis punifturn pofte duci lineam rectam ; notionem rrianguli obtulanguli poflibikm atque veiam eijfe conitat.
.

722.

Si

dirrcle

formatam

demonftrari poteft , notionem per arbitrariam determinationem Danonnon involvere contradiclionem ; erit ea pqffibitis atque vera Pa- flratio e.
.

}ufd;m tct pcr ipfam definitionem poftibilis f 51^). Niticur nimirum demonftfatib dicto de omni cV nullo ad definitiones extenfo ( 5.349). j' c "j'VX Exemplum dedimus in Commentatione de dirieremia nexus rerum fapientis facalis neceflitatis feft. 1. J*p. '9.8C feqq. Notio fcilicet cntis perfectiflimi formatur per ar:us autem poflibilitatem bitrariam determinationem , aut, ii ma\ is , compolitionem dcmunftravimus ex eo, quod nullam contradi&ionem involvere poflit

&

7"3Demonvera
Si

Si genefis rei exponi potej)

cui notio convenit pcr arbitrariam determi-

nationem formata; notio

tcft,

pojjibila ejl atqtie

fieri

cnim modus oftendi po- Rrat

poccit,cuinotioconvenit pci arbitrariam dc- Mdcm ne~ terminationem formata; ens iftiusmodi poffibile eft , cui ca conveniunt, Per ei qua* in notione ifta contincntur: quod per fe patct. Quoniam adco in eadcm nonnifi talia continentur ,qux eidem fubjeclo unaconvcnirepoffunh notio iJla poftibilis cft (%. 519) atque adco etiam vera(. 547).

quo

rcs iftiusmodi

&

'

E. gr. Enclidcs definic triangr.lum tquilattrum per figuram planam tribus lateribus a?quaterminatam. Notio hsc formata iuit per arbitrariam determinationem rationis laterum ad fe invicem . Euclides itaque demonftrat modum , quo triangulum aiquilaterum cpnftruitur, ut conftet , notionem ejus effe poflibilcm eaque nos uti pofle tanquamprin cipio demonftrandi Similiter ii in Geometna fublimiori paraboldm , defiuimus per figuram curvilineam , in qua quadratum femiordidinatas P.M xquatur re&angulo ex abfcifla AP in rectamquandam conltantem ; notio formatur per arbitrariam determinationemconc "N/ [~ ftantis relationis punclorum ad axem AP fcu reitam poiitione datam vero inde deducitur modus parabolam conftruendi , quemadmodum a nobis factum eft in Algebrae elementis , eo ipfo intelligitur , notionem formatam efle poflibilem . In moralibus quoqucnos virtutum notiones, quas per arbitrariam determinationcm formamus , poflibiles efle demonftramus , oftendentes modum quo iftiusniodi habicus comparacur .
libus
.
.

Dum

7H-

ds ex i.eam rcfolvere debet in prodata tl pofitiones, vel ut definitum fumatur Ioco fubjecti & notio eidemartri- J% %~ buta loco praxlicati (.252), vel ut de definito tanquam fubje&o fi- 'ducendT gillatim prcedicentur, qua: notio eidem attributa involvit (/.254), vel concltiflones. dcniquc uc dcfinitio invcrtatur, poncndo dcfinitum loco pridicari ccrminum complexum qui dcnotat notionem ei refporidentem , locofub-

Ex

definitione

propofuiones colleclurus

&

K-fti

2.

In

memona

fibi

revocarc tenetur propolitiones alias, qua?cum

forma-

J42.
formatis
fic

Tart. II. SeB. II. Cap. III.

propofitionibus terminum qucndam communem habent Quodfi enim talcs ipii fuccurrunt, conclufiones inferet ab afliimtis diverias: fin minus, nullam concluiioncm fe cx dcfinitione data eruere poflc intelliget, folo Logica? pradidio j. Data autem conclufione una ex integra definitione vel ex inverla deducfta; aur pluribus daris con.

propofitionibus, in quibus nora? definitionem ingrcdicntcs dc definito figiliatim praedicantur, collectis, filum ratiocinationis continuandum eodem modo , quem iu forma dtmonftrationis declaranda uberius expofuimus fupra ( . 55 r. 552 5:53,559). E- gr. Ponamus dari definitionem gtudii realem, quod nempe fit a.fic8ut cx Jenfu boni Ex hac definirione formatur haec propofitio: Qui gaudct } iile fentit btmum alifrtefcntis ortsts cjuod fibi frafcns Qui femit bonum aliquod fibi jam cum memoria iuggerat hanc alteram
clufionibus ex
iis
.
.

frtefeiis

iiic

Qui gandet , moriam revocamus

etle

objcfium frsfc, -s agnofcit idemque bonum ej!e jndicat . Ergo h;nc inrertur cOnclufio: ilie oljeclum fixfcr.s agnofcit idemquc bonum cjie judicat . Quodfi nobis porro ui me,

quod

tionis ulterius produiluri

falfum. Quamobrem rem fr.v.m agnofere fofic ; promta

bjecfum frgfens
efie

judicium vel verum (it , qucd fertur , vel falfum j filum ratiocinafuminiUS judicium gaudcntis de objeSfo frxfente , quod bonum fit , cum porro nobis luccurratj eum , qui per errorem judicat , erro:

efl illatio, fieri foffe nt

.

qti:

g.xuden'

f>

errorem judicat,o-

Quodfi jam hanc COncllliionem cum defillitione gaudli conferas illico patebit, cefiare jam rationem gaitdii atque indeinferes: Si qvis fcr errorem judicat cljeilzm prafens effe bonum , cgr.ito errore cefiabit gauUium. Unde porro deducitur modus gaudium alttrius tullendi , fi icilicet alteri ftrfuade/ts objecJum frtefcnsnon cjfebonnm , led nonnifi per errorem tale haberi Occurrunt quoque in Mathefi cum pura, tum mixta exempla plurima, quibus problema pr^fens illuftrari poteft, quo moi.us ex defibontrm
,

errorem agwfcas

nitionibus eruendi conclufiones traditur

Vid. Tig.
%. frac.

E. gr. Si detur definino

:

far.-bol.-e

,quod
;

fit

cur-

va , in qua quadrarum femiordinatx PM eft atqoale retangulo ex abiciifa AP n paraJn f.tr^bola Quadratum fcmior&irnetrum AL; propoiitio ex definiiione formata talis eft r.atx V>1 aquatur rtSangttio ex abfcifa jiV in farametium jll. Cui ex elementis Geometria: OCCUrrit ; Si quadratum ftierit xquale reciangnlo , lains quadrati efi mcdium froporticnale inttr
Iatera refianguli
;

Is

inferet:
.

In faralola femiordinata

VM

efi mcdi.t fioforticn.xlis intcr

alfiifam

Quodfi ex elementis porro fuccurrit , lineas proportion^les efie etiim farametrum jil efie teitian. profortion.iem d abinvertcndo proportionales i inde porro illlertur femiordinatim PM. Exerfipli loco etiam eife poteft integra demonftratio thefcifiam jiV orematis, quod in faraiielogrammo angitli diagonalittr opfcfiti fint ir.ter fr a-qr.aies , eo modo
farametrum jil
:

AV

&

&

propofita,

quo nos eandem fupra

not. .

551

exhibuimus

.
;

Sumfimus enim

defin

onem

parallelogrammi tanquam datam , parum lolliciti de prxd cato, qnod eidem rn theoremate tribuitur, & vi eiu/dem duo formavimus judicia intuitiva , qux totius ratiocinationis fuere bafis ac ea^, quam in refolut one problematis praelentis commendavimus , quod anguii di.-.gcmliier offufiti fint inter intiociniorum concatenatione tandem deduximus Quamobrem exemplum quoque logcum dc modis ex definitione arcendis ib'dem fe equales propofitum huc transferri poteft Hxc qui pcrpendit , novum ufum clariflime peripicit , quem habet demonftrationum mathematicarum & philofophicarum analvfis methodo a nobis praeicripta inftituta Exercemus nimirum imelle<ftum in meditando 8c habitum nobis comparamus applicandi logicam ad veritatem a priori erucndam
;

7^5dato data ex bypotbeft fubjefto cutn fuh determinationibus feu QuoJfi , Moitu ex crmplexa,ex fubjcclo &ejus :hypothei\ feu notione eruendce propofttiones datnhypotheji determinatione compofita, utimur tanquam definitione in cafu praece-

deducendi
prcpojiti-

d ente ^ 714)

foimatis beneficio hypothefcos judiciis intuitiviseomo do ratiocinationis filum producimus,quo idem in demonftratio,

&

num

analyfi (not. .

552) fa&um.
Perti-

De formandis
irntr duci.t

defnittonibtts

& judiciis a priori

&

343

Pertinent igitur huc exempla dcmonitrationum loco citato propofita , quod reci.t ex cbordam , qua cum fubicnait , quid dixcrfx fint C>" arcum bifec.ins bifccet quoqtie fropofitiones , quarum idem cft prxuic.unm , fnbjctio autem diverfx refpoudeiit mtiontx . litennn in bifecct primo fumimus hypotheiin tanquam datam , 7^ nempe recta dncatur ex centro <m.-m atquc ex ea formamus |udicia intuitiva, quac bafin totius ratiocinationis e\hibent ad conclufionem nos tandem deduccntis, quod rtEta ifla bif-cet chordam , qux arcum l'utendit . Similiter in fecundo fumimus tanquam datam hypothefin, quod in duabusprorifitionibtts idtm fit pr.tuicatnm , utriufqut propofitiuiv.s fibjectum ittrm ttrminus cir- ttrmino Imic ref-

&

fondeant mticnes divtrf* . Fcrmamus liic quoque ejufdem dcm tanquam bafin omni ratiocinationi fubftcrnimus ,

benefkio judicia intuitiva

&

ea-

qua tandem ad conclufionem de-

qua fubje&o tribuitur prxdicatum, quod fcilicet propofitiones iftx f.m di-vtrfi quis omnes noflras propofitiones logicas , m quibus pnsdicatum lub eclo tribuitur fub data couditione eodem modo ad analyticum examen revocat , quo is artem med'tandi hic in ifto exemplo logicam demonftrationis analyfin inflituimus multo magis autem exercebit , fi ceteras quoque praelcriptam abunde exercere poterit
ducimur,
fe.

in

Quamobrem

ceteris philofophiae partibus propofitiones categoriNon igitur opus eft , ut alia exempla induitria perpendcre non neglexerit in medium aireramus . Obiter notamus , patere per ea , qua: ( . 714. 71J ) d c~ta lunr, a \ero aberrare illos , qui fibi perluadent , veteres ea metliodo theoremata fua invenire Si quis enim demonftrationes veterum rite folnon potuifle, qua eadem demonitrant vere noyerit, quemadmodum fieri debere docuimus (not. . jjj feqq. ), eidem ratis fuperque manifeltum erit , data faltem definitione fubjecti vel hypothefi theorematis,ignorato vero adhuc prasdicato,ratiocinatione concatenata ad theoremajperveniripotuifle.

et elementis Mathefeos univerfse

&

cas

eadem

&

Habitum

inveftigandi tbeoremata

726. ftbi comparaturus

,

regularum logicarum applicationem bus 1. non mulca continentur ,

licet

&

quanium per nudam u.t:tlu iftiusmodi dcfinitioncs fumat,qui- tbcoreundc 2. iftiusmodi chcorcmaca dedu- matj. ir:,

Etcnim fi cicfinitio- vefligandi nes non multa conrincant, in formandis judiciis intuitivis non adco dc- 1 !wm0lio ~ farigabitur induftria Ubi vcro propofitioncs cx definitionibus crutas comPare cxtemplo ad examen revocarc licct iliico patcbit , utrum in ratiocinando lcgicimo modo fucrimus piogreifi , an vcro ki rcgulas impcgcripotcft.
.

cuntur,

quorum verirasad examen revocari

aut vitium materiae admifcrimus. Commendantur eum in finem elementa Geometrix atque Arithmeticx theoreticx , qua campum iftiulmodi exercitiorum ampliflimum praibenr ubi tantum definitionesatque hypothefes theorcmatum lumis tanquam datas praedicata autem fubiectis tnbuenda fingis tanquam ignota atque ex illis eruenda Neque enim alia re opus eft, quam
,
,
.

mus,

ut accurata analyfi demonftratiomim utaris fupra defcripta (not. . 5J1 feqq.), ubi nondum aliquem ratiocinandi habitum tib: comparaveris Sc theoremata qusdam ramiiiaria reddideris . Placuit itaque in elementis Mathefeos , Arithmeticae praefertim atque

&

Geometriz, demonftrationes ad eam formam reducere,ut

leitori attento fefe offerat

analyfis ifta velut:

fpontelua

7271.

Si dati cffeSlm inquirenda

eji cat/fa

expcndcndum
,

eft

qualis rcs
poft

qiue mutationcm fubiit, ante

candcm

fuerit

&

qualis

candcm

deprchendatur; inde enim intelligitur, qualis aclio requiratur ad cationem, quce facla cftc fupponitur, inducendam. 2. Perluftrandaefunt Xa.-pr.rcs nobis nota, ut appareac, num inter eas aliqua occurrat,a qua if- C um proriusmodi aclio proficilci valct, vcl an plurcs occurrant,qiu^fimuIcon- ducatur junctis viribus eandcm cdcre poiTunt. 3. Nifi illse fuerinc ibla* , a quiX x bus

f& mm "^ mu-

Caufa

cf-

344

Tart. 11

JV& II Cap.

III.

alterius D polum itidem feptenadmoveri ad acum AB , ut exiguo nonnifi extemplo acus ex tim quodam intervallo ab eodem diftet verticali AB dimovetur in inclinatum AG atque in eo quie-

bus iftiusmodi actionem cxpectare licet; inquircndutnan caufae illx fuerint ibi pnrfentes , ubi cftectus datus fuit productus. Hac enim ratione nobis innotefcere caufam <dati effectus , fiquidem cam detegere in poteftate noftra pofitum fit, demonftratione non cft, opus. E. gr. Ponamus ex magnetis C polo feptentrionali A penderc acttHi AB firu verticali , quernadmodum gravitas eus
poftulat
.

Ponamus magnetis

trionalem

ita

detinetur . Eo autem fublato, acus recidit infitum -verticalem AB , quem priroum obtinuerat . Conftat per intuitum , magmttm V acum jiB non contutgere . Quamobrem cum recordemur , nullum corfus alterum movere fojje , nifi id contingat 5 inde inferimus, magnettm
fcit,

quamdiu magnesD ineodemfitu

^ .--jL *\^ \
i
x

HBp^^BB

c
j

/Sf

non moi*re

acum jib ex
patet
,

fitu

verticah

in
,

inclinatum
etfi

AG.

circumftantise Jieri prxlenobfervationis loquantur , eam cum magnete tem, feu eo pofito, caufam moventem una poni- Ne igitur fingamus vim occultam magneti infitam , cu;us nullam , nifi deceptricem habemus notionem , quemadTnodum olim a icholafticis faclum ; abunde cavetur , ubi regulas ad caulas laten-

Atque adeo

cauiam motus latere

^Ar-J-V
JD|
hmrt'^

HKFaI IreJBIJI'
iis

apricum prodncendum a nobis praHcriptas ad praeicntem caiurn applicaverimus . Per innuitum patet , acum jiB tx fitu verticali , quem ohinet , dimovtri in obiiqnum A G atqtft in todtm detineri. Conftat praeterea , acum vi gravitatis niti fefe Quon'am nobis lUCCtirrit , corfut gravt quiefiens non reflituere in jiatum frifiinum vtrticalem moveri nifi impitlfu extrinfecus accefto C^ moveri ftcundum eam dircBionem , juxia quam imfetus tidtm imfirimitur ; inde- colligitur , caufam , quas efftctnm praefentem producere debet , non millUS recordemur , corfus, acui AB imfttum imfrimtre debert juxta di: ebliontm Bl. qiiod vi gravitatis relabi nititur in tum fitum , tx quo tr.otu vivlento fuit dimotum , nifu contraria acum JlG vi gravitatis in Ji. illi xquali in ftu illo detineri dcbtre ; inde ulieriUS CoMigUUr ,
tes in
.

Cum

titm vtnicaltm AB reiabi nitentem .nifu qucdam ctutrario tequaJj in obuqi.oAG dttincii dvierc Apparet itaque ex collatione firus ams , quem primum habiierat , cum aliero , quem accedtnte magnete D obtinet , rnanilcftam fieri aiticnem cauias ad effe<Stum pra:feiuem producendunj requifitam , fcilvcet nuod acui AB impctum fecundum direBiontm BL imprimirt Qnocfi igitur am me-k nifum contimtf.m in acum ex AF. in AG translatum txtrctrt dcbeat moria recolamus , qus ce caulis moventibus nobis innctuere , atque eandem iubeat, quod corpi-s grave libere fendulum exsremitatt ftta immergatur fluidc ttleritatt eidem frofortionatamo. fi to, icfum e f.tu vertitali , qu-em zi gravitasis obiinet , in incUnatum diiatrveri ac in ecdcm deiineri 5 caufa foui, a jpta ifiiufomdi aliio froficifci vaJtc^ <jualis ad effcBum prxfentem pioducenin eodem detintvAnyn redum , le"J aev.m A.B tx fnu vtrticali in inclinatum JlG dimovtndum quiricur . Enimvero antequam demonftraverinrus , hanc un cam effe caufam , cui iftiufmodi effectus qualis prseiens eft , tribui poffit ; nonnifi probabiliter ftatui poteft , fluidum ex f'/lo magnetis frocedcns <& fecitndum direclior.em Bl ntottim acum JlB e fitu vertkaii di movere in indinaio jiG dctintrt QuamQbrem ulterius inquirendum , num iftiufmodi fluido hic fit locus . Quoniam igitur corpns omne aut folidum eft , aut fluidum , folidum autem nuiium adeft praner magnetem D, qui acum AB ne quidem in iitu verti.
;

&

&

cali

multo minus

in

obliquo contingu;
poio

nil obirat

quo minus

fluidum quoddam fuitiit ex

froctdert

tjuod
.

fecundum direclionrm
.

Bf.

firmiter concludamus, moxum acnm jiB t fi-

tu vtrticali dimovtt atque in indinaio

AG

dttinct

ud vulgare ac perfacile proponere exemplum

ii_gno firmijfime adhtSrtnttm dcprehendi . Quodfi ergoea, qua? obfcr\as, tribus judiciis intuitivis compleiraris atque ex iis ob fubeilum commune compofirum formes j rccordatus eorum , quas olim experientia duce

ram

radiis folis meridianis illuftraram collocari in latum diduiiam, fuptificie xqi-.abiii ze/iitam &

Non inconfultum erit in re difficili aliPcmamus tempore sftivo iuxta feneftrara <*r<t quandam fortionem, eandem circaveipe-

tibi

innotuere

quod

materiee liquefaclx in

latum diducantr.r

fuftrficitm tequabiitm aaipifcanxwt

&

De fortnandis
tur

defnitionibus

& judiciis a prsori

345

corporum afptrorum fuperficiebus firmittr adhajrtant , colliges ceram fuifft liqutfaBam 8c Quodfi porro experientia quod didiciiti tibi rn memonam revopoftci rurfut ininratam folis arfiivi radiis eandem horis meridiei pioximis fuijft celluctram caUrt liqutferi ces firatam conftet j porro hinc concludes , folis xfiivi calort ctramfuiflt liqutfailam , ab ejUS ailtem atlione. llberam. rurfus f> igefaclam ac induratam tfft .

&

&

728.
invefligaturusi^qutd
,.

Datis caufu atque effeclu ab iisdem produclo

que illarum

unaqu<e~ Caufarum
caufa? influxus

ad eundem

contulerit

,,

i_

notionem complcxam

qua
.

cum
tcra.

effectu rcpra?fcnrantur, reiolvere dcbet ia judicia intuiriva.

z.Ce-

1 Homoc!o
;

peragcnda lunt codem modo,quo ex. data hypothdi vcl dcflnitione eruitur prxdicarum iubjccto tribucndumY^. 724. 725:). Ercninxpropofitio gencralis, fub qurfcornnes eafus fpecialcs coraprchendiintur r eft Htiusmodi: Si h< caufe effcclum ifum producuni ^hoc modo adeundem froducendum concurrunt. Periade igitureif, ac (i ex data hypothcfi crucre jubcaris prsedicarum fubjccto tribucndum. Qiiamobrem fi notionecomplcxa , qua cauia? cum cffeclu. reprcefenranxur utaris tanquam hypotheii,.eodcm omnino modo inde colliges , quomodo caufa: ad eftcctum

'"

producendumconciu-ranr

quourimurin

prsedicato,,

quod tribuendum

fubjecto , ex-d.ua hypothcfi eruendo. Exemplo optime docen poteil , quomodo regulis hic a nob/s praefcriptis- fatisfieri queExperimur itaque , fi vitrum exiguo cotlo infiruBum nec aqua prorfus fltnum fuliito inxcrtaat
.

tur
fse

unam alteramque gxttam

initio tieiabi

dtir.dti.tro ne

minimam quidem guttulam fubfequi

aer vitro imlufus

CaUeill

hic concurrejues. latis manifeitx funt,

in vitro contenta ,

nimirum

&

fupra

aquam

minens, aqua
orificio eius

exignum vitri orificium &. acr cxttrnus. vitrum ambiens

&

aquam conrjngens..- quiritur vero,. quomodo cruiaehae. cor.currant , ut obt:neatur erlectus obiervatus, fcilicet ut initii gurtula qua-dam tfflnant , mox- zutem fiftatur motUS df nt minima quidem fequatur . Judicium intUltivum yrimum hoc eft, aertm inclufumejufiem eft dtnfitatis cstm txttrno , dum vitrttm invertitur Recordati igltur , aercmtjnfdem dcnfitatis cttm externo habcrt vim elafiicam fonderi atmoffhxrico xquaiem , legitilTlO- ratJOcin:0 interimus aerem vitro inclufiim finftr aqua. tmintntem , dum.vitrum invertiiur ,. habere vim eUfiicam fonderi atmoffhxrko a-qualem .. Intuentes ea , qua? in notione complexa data contiaerem inclufitm cor.juniiis viribus premere dcorfum nentur ,. intelligimus , anuam Combinantes igitur ;udicium hoc intu tivum cum condufione. ante. reperta novum formamus fudicium , quod aer visro inclufus & aqua. in eodem contentx majore vi- nitantur. deorfum , quam
.
:

& &

, feu aer externus ad orificium vitri furfum premit Per imhinc porro infertur , guttam orificio proximam majorc vi impelli deorfum , quam furfum . In memoriam nobis revocantes , fi corpus aliquod viribni inaqualilus fecundum contrariam direflioncm, ttrgeatur , motum feqtti verfus eam partem , ubimihort ui urgctur, inferimUS : guttam infimam ex vitro invtrfo cfflucre debere- . Ipfo- facto? janY patet ,. primum etfeclum eodem prorfus modo erutum roiflc- , quo fupra in analyfi demonftrationum ex definitione vel hypothefi data deduximus praedicatum fubeiSo tribuendum:. Facile enim patct , fi plures guttae effluant , non alii de caufa delabi fecundam , vel. tertiam , quam delapla fuerat prima Semper enim eadem redit ratio , quamdiu: motus aquae ex vitro deorfum contir.uacur Quodfi eadem via ulterius progrediamur , in: alteram quoque effeclu^oblervati partem incidimus, quod nempe aliquoc guttis elapfis nullceamplius fubfequi debeant . Etenim attendentes ai vitri onficium anguftum formamus hoc 'udicium intuitivum: Vitri orificium admodum anguslum efi . RecOrdati igitur, fer vitri orificium anguHum r.on pof^e fimul aquam e^ft-.ieret. aerem ingrtdi fitper aquam afccnfurum , interilTIUS: dunt ac^ui pcr orificium cfflnit , f.erem nullnm in ejus locum in vitro fuccedert . Hinc per COnlequent:am immediatam porro colligitur: Spatium fuper aqna , in quo continetur aer inclufus , fieri majus . Qui in memoriam iibi revocat , aerem fpatinm liberius natliim fefe txpandert , in de ulterius mfert atrem visro inclufum fcft cxpanderc . porro recordamur , atris tx~

fondus atmoffhxricum

refifiit

mediatam conlequentiam

&

Cum

3*6

Vart. 11 Se8.

11.

Cap.

111.

fanfi zin: eUfiicam minui

h:nc colligimus aciis litro inclufi cUterem fieri minorcm , dum a; qua: una aherave gutta ex v;tro ettiuit . In Superoribus repereramus , eUterem acris in. devim gr~\>it^tis aqute fimuL cxcederc tiim aeris externi orificium vitri amh'ent:s cUfi Quodii ergo hanc conclulionem cum antenore conrenmus , fieii fceniui aquje reiiftentis c intetl'g:mus ut , ouin aqua etfiuente , eUter aeris %/itro inclufi continuo minu'tur , uilde porro ColhgimUS , :s tanaem cvadat cu,n grat/itatt aqute eUteri aeris extcrni tequalis :

&

&

Si :am nohis guttam viifi^io ftaximam <equ*iibits -ciiibus fccundum ccmrariam dircciioncm urgeri quod tqHalibUs liribus fecundum contrariam direSiionem urgctur , qi-.iefcere , lUCCUnit , cc.pr.s inde inferimus ,gnttam orificio proximam quicfiCTC debere , coniequenter nuliam amftius efflttcre. Qu> har.c ratiociniorum ter'em leu meditationis progreflum integrumcumdemonitrationum exempiis lupenorbus { XJi-&.leqq. ) contert , ille utriusque identitatem vei manibus palpabit. Dix-mus n tupcrioribus , ut certi Jimus,nos effecfus veram caufamdetex fle nec pro unica habere , quae talis non eft,\ires cauise ik quantitatem effeclus menEtenim dum in gralurandas efle ( 701 ). Exemplo praeiente idem confirmare licer tiam phaenomeni lumimus , firi pofl'c ttt elatcr aeris incLufi,dum acua effluente minuitur, cmm gravitatc aqus fimv.1 eii.:aat elateri extenii sqtta.is , dubitari poterat , an eo usque minui pofEnimvero fi quis principiis aerometricis utitur , quod ponderi atmoiphaerico sequiiit
. ,
;

polleat
tatis

columna aqux
is

'31.

pedum Rhenanorum

Sc elater aeris

minuatur
.

in

rattone denfi-

dato quolibet cafu iquilibrium elateris aeris incerni inclufi graPhilolophia ex,xitati aqua: 'uncli atque elateris cxterni aeris exactiffime demonitrabit uerimentalis, qualem nos exhibuimus in operibus Germanicis & olim dabimus uberiorem continua leries eft horum prohlematum, qua: de inveftigandis caufis effectujn Latinis modo, quo ad erlcctum producendum concuriunt, tradidimus. um latentibus

imminutse:

in

&

Quornodo

md de-

mmflnuonesex'

. 7 2 9Qiioniam metbodus a nobis prafcripta invefligandi veritatem apriori eand cm prorfus formam fcrvat, quam dcmonftrationes mathcmaticx&philofophicar , imo in univerfum omncs tucri debent (.727. & feq ); qui

rhehn
.

"'

fUf

'

eafem utltur veritatespbilofopbicasmetbododemonflraiivafacileproponereaat dcmonftrationibus , qua? affirmar, munire potent Plura de hoc argumento trademus inferius fuo loco, ubi oitenfuri fumus, quomodo ~ detegatur, quibusnam defiuitionibus , axiomatis ac propofiticnibus aliis ad demonftra"tionem habeamus opus
.

Modut
invefii.

'

731.
,

Ex iis prardtcatis, qua? fubjccto unum peralrerumnondequorum abfolute tribuuntur, fcligcre debct dt terminatur. 2. Rerum affinium, hoc eft,plura prxdicata communiaha^ft praedicata cum iisdem conferre tenctur, ur conftct , num ombcntium SclHl' ex praedjcans , nia iim ul enam rei altcri convemre queant. Etcnim ndes. tot combinat ad conftiquorum unum per alterum non dctcrminatur
Definitionem nominalem conditurus
.

fi

tucndam notioncm complexam

dcfinitio prodit nominalis.

quot hmul

rei

altcri

non conveniuntj

idcm etiam de eodem de fubjecto abfolure pra?dicatur univerfaliter praedicarur (jT. 249. & feqq.). Quod igitur de fubjccto abfolure praedicatur, eft velattributum , vel cflentiale,vel modi cujusdam, atque relation s poffibilitas, qus per modum attributi ineft ( .257). pcr Enimvcro dcfinftum dcfiniri poteft per effentialia , pcr attnbuta

Quod enim

meras ctiam ruodorum atquc attributorum infunt,raodo fimul fumta nonnifi dcfinito convcniant ( . 180.
relationum poffibilitares,

qua; pcr

modum

De formandis dtfnitionibus &judiciis a priori

ii
.

347

cx praedicatis abiolutis tot fcligis, qux 180. 181.182). Qiiamobrcm iimul nonniii definito convcniant; definirioncm habcbis Cumqucdcfinitioncs in

quibus cnumcrantur
pcr

eflentialia,

pcr qua? dcfinitum dcter-

minatur,
ra,

iinr

eflcnriales; ccrerce,in

vcl quae

modum

quibus cnumcrantur vcl attribuatrriburorum infunr, modoium ac relarionum

( .

192 ) idefinirioncs vero cum cflcnrialcs , tum accidenralcs fint nominalcs ($.193), dcfinitio, quam repcrifti,nominalis eft (jT. 193). Enimvcro quia dcfinitioncm ingrcdinondebent norae plurcs quam quae ad rcm definitam agnofccndam & ab aliisdiftingucndam iufficiunt f. 153 ),quod vcro pcr altcrum determinatur ideo ineft, quia altcrum fubjcclo convcnit (. 219^ yfuperfluum forct indcfinirione coacervari prxdicara, quorumunum pcr altcrum determinacur. Quamobrem fi ca omittis, definitionem habes accuraram.
poifibilirares, accidcnralcs
E. gr. Si quis triattgulum ttquiUterum cognolcere ftudet , is intelligit , de eodem pra> dicari &c Uterum , Sc ingulorum aqualitattm . Enim vero quoniam per demonftrationes con, ita ut repugnet laangulos ina:quales ex definitione trianguli ttquilatcri angulorum ttqualitas txcluditur Coiltra de hexagono reguUri pndicamus Uterrtm ik. angulorum xqualitatcm, nec non quod circulo fojjit infcribi , quod angulus unus ftt ad reclum ut 4 ad 3 &c. Quoniam per angulorum aequalitatem decerminatur , quod circulo infcribi pofiit , laterum per aequalitatem lacerum acque angulorum , quod angulus unus fic ad rectum numerum ut 4 ad 3 ; e contrario autem aequahtas laterum angulorum per fe mutuo non deter-

ftat

angulorum sequalitatem per arqualitatem laterum determinari

tera

Clfe asqualia
.

&

&

& &
;

&

&

minantur

guU.
vero

&

ideo hexagmum regulare aefinitur, quod fit figura hcxagona ieqilatera xqitianNam per numerum laterum diftinguitur a figuris ceteris polygonis, per eorundem laterum aequalitatem a ceteris hexagonis leu fexangularibus , atque adeo in defi-

&

nitione continentur notae fufficientes ad illud ab aliis figuris affinibus diftinguendum . Arcentur vero fuperflua , fcilicet quod figura fit circulo infcriptibilis angulus unusaj Ceterum patet , quod hcxagonnm reguUre etiam definiri poterat per reilum ut 4 ad 3 bcxagonum cirtulo infcriftibile , nec non per fohgonum xqr.iarguium , cujus angulus unus efi ad retium in ratione fefquitertia . Etenim per id , quod hexagonum fit circulo infcriptibile , angulorum aequalitas; imo eadem quoque determinatur per xdeterminatur laterum rationem unius ad rectum lelquitertiam . Ea vero , quae fe muqualitatem angulorum tuo determinant, in definitionibus fibi invicem fubftitui polfunt , atque ideo pro anguIatcrum xqualitate fubft^tui poteft inicriptibilitas in circulo, pro nuniero $c lorum aequalitatc lacerum angulorum aequ3litas uuius ad reftum ratio fefquitertia.

&

& &

&

&

731Parct adeo, definitiones nominaks non pojffe condi , preedicata cognoveris atque ea in ejjentialia, attributa
re noveris.

nift

&

ante multa rei Quando dtf n:t 'modos diiVwque*

C

f<

regulare incuitus laterum atque angulorum arqualitatem in eodem deprchcndas; nondum tamen conitat , utrum hcxagonum regulare definiri debeat per tequiangulum nec ne nolie enim debes , Uterum arqualhate angulebcxMgonum tequilaterum rum tqualitattm minime detefminari , ita ut hexagonum aequilaterum Qori perinde actrigonum ^quilaterum (it fimul .1'qU'angulum In triangulo regulari tequalitat angttlorum deterE. gr. Etft

hexagonum

f'i'P

p liC

p*

ai

&

miiiatH,-

atque adeo utraque inter eilentialia rcferri nequit $.64); akera erit attributum ( . 65). Utraque igitur ftmul defed fumta una pro elfentiali fin>tionem ingredi nequit (. 730). Secus vero fete res habet in hexagonn rcgulari , ubi attgulorum Uterum xrualitas fcr fe mutuo non determinantur , atqiie adeo Utraque in nufer tqua.lita.tem laterum
,
(

&

efTentialium referenda Utraque igitur definitionem ingreditur. Exmodo praciicandi atcributa, cflentialia cv quae per modum attributorum rci comeniunt a ceteris

merum

prx-

348

?art. II.
(

SeH.

II.

Cap.

III.
(

praedicatis difringuuntur

n<

attribura vero ab eflentialibus per definitiones

f 6a
.

65). Eniirjvero id non femper absque omni dirfkultatepatet , utrum attributum aliquod iit propnum, an ve.ro commune, & utrum datis nonnallis attributis communibus determinentur omnia elfentialia, nec ne; attamen nonnifi in calu pofteriori attributa ilta fimul lumta delinitioni futficiunt Non jgitur. inconfulcum erit. nonnulla adhuc in eum.
.

lilum

adde.re...

s-

732-.

Modiu df.ermU
rundi
y

Sl
het
(^

ex.

quibusdam
qitce
,

ejjentialibu? h vel ex
rei

qmhusdam quam
,

attributis genefis

dantur
qu<e_

quodam attrihuto ,, vel deriique ex deduci poteft ; ea non plura ejfentialia ha~ attributum unum eji proprium , plura funt attrieidem
rej
r.ei

conveniunt .. Etenim fi ex deduci potcft, vi identitatis q di ex data hypotbefi inveftigandi conclufiones & modi demonftranTe"ic'h' mQ rei eflentialia data habenti d' ( . 727. & feqq. ) demonftrari potcft , attribu*-*' han: gcncfin, confequenter genefis convenire cum rei- confiderandafit tumfitpropxinnk tanquaro prardicatum tribucndum fubjeclo ob ifta effentialia fola,alias
ltta

q.cdcjjn-

coimnuriia

nonnifi Jimul

ualta 0-

in bujsdam

cfllncialibus datis genefis

&iom*
;;'reicet,
''-:-

eu

cx iisdtm dcduci noa poffet, evidens. eft

protfus
rei.

quod

plura cffentialia.

non habeat..

Eodem
quo
fi>

niam..

gcnefis
rei

eidem

modo oftenditui:, quod attributum proprium fir,ex deducitur , quod attributa. plura data fimul non ni-convcniant,. cujus genefis ex iis eruitur.

&

E. gr. SUtUdtt >yc fola laternm ttqualitatt deducit conftruilionem tri.t.tgnli aquilateri . Prxter eam igitur deterrrunar.ianem elfentialem triangulum iftud nullam habet , quacenus nempe naui numerui lacerum cernarius confideratur ut lpecies trjangulorum rectilineorum linearnm fpecies.lunt determinat.ionesgenerales Similiter nos, in Elementis Algebras tradentes modumr eam- ad.Geometriam lllblimiorem applicandi ex p;ofrietate feu attribnto parabol.e quod Quadrati-.m [emiordi>ixi ftt aquate rtftangulo tx fxramttro in ab-

&

fciffam deducimus modum tam conftrutndi : t.eilig'mus atfibutnm' iflud efle parabolx

exinde

adeo.- in.

Eo~ proprium dem modo patet , circuli pxoprietatem feu attributum proprium efle, quod quadratum femiordinatx.PM aequetur recian-gulo. e^ legjnentis diamecri

AP

&c PB;.

.1

'

7lV

Sj ex gentf rei 'mtegra-deducantur nonnulla , qu< per je invtcem non determiUuseflen- na/itur ,ea ejjentialiaomnia funt ; fi. unum exinde deducitur pradkatum ,erit
iodi.s a~.
tialiai

atmtfuu.

&? id atixihutum propritttBJ. fi.denique ex qnadam genefeos parte deducanturumim Vf ,j a i OUa ^ ex a /f erai ve \ ceteris aliud, vffl plura alia pradicata erunt
^
_

nandi

dat# converiiunt. fed- qu<e fimul fumta. Patct eodcm modo, quo in propofitione pratcedente ( &, 732),ea,quae ex gcncfi rti intcgra. dcducuntur, eidcm ideo convcnire,. quod hanc babcat genefin .confequenter ei foli Quare fi ea , quae inde dcducuntur, pcr fe mutua non detexminantur^non. alia,quam eflentialiaerunt (.64;, neque pluribus effentialibus res ifta habcbit opus , fecus enim plura, pofita gciitfi ponercntur Quodfi vero,. quod inde colligitur T nonnifi unicum fuerit pi\xdicatum ,. crit id' attrjbutum proprium , currt'
eadem attnbuta. ccmmunia. ,
ntmrift rei
:

..

pcr
tur

rci

genefin

confequenter

per.

omnia.

effentialia fimui.

determine-

(,66;.

Quodfi

De formandis

definitionibus

& judiciis a priori

,

349
,

Quodii vcro plura prccdicata fimul dcducuntur cx gcnefi rci fcd cx alia qujcdam ipfius parte; ex hac, prxdicata quidcm /iquxdam mul omnia convcniunt rei , quia hanc liabct gencfin icd fingula tamcn non propter gcncfin intcgram Quamobrcm fingula nonconvcniunt cidcm folijicd rcbus quoquc aliis,quarum genefis quccdam commuomnia tamcn fimul nonnifi rci,cujus nia habct cum gcncfi rci data: datur gcncfis, convcnirc poflunt. Atquc adco attnbuta communiacf.

fe faciie dcducirur (.66).

E. gr. Si figura quxdam gigni COncipitUr, circuli peripheria in fex partes eequales divifa arcui<mqne duftis fnbtcnjii ; ex hac ipla genell deducitur , hexagonnm 6c xquilaterum !k x-

angulorum ^eaualitat inter figurx , 0^5 geuefis datur , referenda eric . Si quis ellipfin ex focis motucontinuo generari concipit , quemadmodum in elementis Analyfeos ad Geomctriam fublimiorem applicatis docemus , is per hanc genelin extemplo int-cllrgit , rtStat ex utroque f>co ad punBum quodcunque eilipfeos duBas elle continUO axi majori tequaltt Erit igitur hoc pradicatum attributum ellipfcos Si quadratum gigni concipimus > dum recla AB juxta dudtum altenus rectx libi ;rqualis jta deorfum fertur , ut eidem continuo ad angulos rectos infiftat ; ex eo , quod A13 alteri couftanter ad angulos redfos infiitat , adeoque ex parte genefeos , fequitur , figuram dei-riptam h.:bere latera oppiftta paraliela . Efl igitur prxdicatum hot Qtadrati attributum commtme .
i

Quoniam tamen luppofita quiangulum elle dcbere eandem minime determinatur anguloium aequalitas
.

in

hexagono huerum iqualitate per

Uttrum

&

ejsentialia

AC

AC

Si e x data definitione nominali realis invefliganda i. cx ca tot forma- Modus i-nvcflga.. ntur judicia intuitiva , quot ficri poifunt , qucmadmodum fupra ( . t!i definiindc docuimus. Quodii nondum appareat, quarnam ficvi dcbc724) : nts :ant , ut dcfinitum gignatur, 2. methodo ('ioco citato ) prjefcripta fua'.cs cx pcrius tamdiu cruuntur conclulioncs , doncc ad tales perventum fuc- d.itis norit,ex quibus intelligitur, qucenam ficri dcbeant,-ut dchnitum sisna- fnin^i
,

rcvocarc tcnemnr rcs oiim cogmcas viiuri , ni:m i:ucr cas tales occurrant , a quibus ca profirifci~valenr,qa3e ut genciis rci prodcat rcquiruntur, Quodii enim rales nobis occurrunr, genefin rci concipcrc liccbit: id quod per fe liquet ncc ultcriori probarionc indiget
3.

tur.

In

mcmoriam

B'fc'

nobis

b::s

E. gr. Si dctur definitio parabolx , quod fit figura turvilinta in cv.x } quidratum femhrdinat.e FM .tquatur rtcfangulo ex alfciffa jiF in parametrum AL , modo fupra expofito (not. . 714 ) inde deducitur, q femiordinata 1>M fit mtdia proyonionalis inter abfcijixm jfP parametrum jiJ-. Quoniam parameter AL Conllans eft., abfciifae autem proiubitu fumi poifunt ; per id , quod -ex definitione paraboix collegimusj evidens eft, punEium quodcunqut dtterminari pojfe , fi inttr Cuwflanttm At atqut abfciffam j(V- quitrnur media proportimalis . Atque adcOiVjtet qua-nam fieri debeant , ut axe AP pofitione Ik parametro AL magnitudine^datis inveniantur quotcunque puncla qui datam ad ,

&

sJSf-

pa

AL

. .

35
AN

Vart. III. SeR. III. Cap. III.

aL ipfi AP in directum Sc defcripto femicirculo LNP lecans inKnitam AS in pun&o N, Atque iic patet faraboU gcnefis leu definitio reaipfi femiordinatae PM gequalis. prodit lit . Similiter fi dctur definitio nominalis vafnrum , quod fiut particuU aquet mjtu quafi fpontaneo in aere afccndenics inveftigandus fit modus , quo vapores formantur ; iudicium priformamus intuitivum vafmes in aere quafi fponte afendunt (Juod fi nobis fuccurrit, omnc corput in fluido quaji fponie afccndens efit codcm Jpecifice levius ; mde inferimus vapores aere efie fpecifice leziorct Ex definitione nominali eru:mus iudicium intuitivum alterum: Vaporet funt farticuU a-auea- . Recordati aqnam efie aere fpecifice graviorem , inde colligimus:

&
.

mo

Vaporet confiare ex

materia

atre fpecifice

graviori

Hanc conclufionem COnferentes CUOlCOa-

Clufione anteriori

vafores fint aere fpccificc leviores , formamus propofitionem compo, matcria aere fpecificc graviori funtque eodem fpecifice levioret . Quamcx vaporet conftant fitam, obrem fi memoriam noftram fubit propofitio , quod,fi corfus conftans ex materia fpecifice gra. ziori fluido fit codcm fpecifice levius , cavum ejfe debe.it , inde ulterius colligitur : vapores

quod

cfic

Quodfi porro meminerimUS , corpufnla cava ex aqtta formata effe bullulas ; inferimus tandem vaports buttutat ejfe , easque adeo exiguas, ut nudooculotalesnon appareant Patet itaque, ut vapores generentur , formandas eife bullulas ex guttulis aqueis valde exilibus. Quamobrem ubi memoria recolimus, qnaenam caufa guttulas m bullulas refolvere pofllt , atque nobis fuccurrit , acuam btneficio caloris aerem intas contentum rarefaciend in bullulas rcfolvcre , vaporum genefin caloris ope producendam concipimus , ficque definix hoc exemplo apparet quod metodus inveftigandi defi. tioncm vaporttm realem CO.ndimUS nitiones realtt rerum , que a canfit externis producuntur , coincidat cum methodo dati efeciut inquirendi caufat carumquc cwich//*/:; ($ 727- 7*8 ) , qnamprimum res eo perducTa eft , Ut condelere cavos
.
.-

ftct ,

quxnam ad

gentfin rci requirantur

Modus
invefliga-

715,

di ginefes
rerutn

mdum

quarum naHam adhuc notknem babemus reales inveniendce , entia nobis cognita pro arbitrio combinanrur& ex iis,qua? nobis dc iisdcm innotuerunt, colligitur eadcm,qua in antecedcmibus ufi fumus, methodo (.724.725. 717. 728.734 ),quidnameorum conSi defnitiones rerum
,

copnitao
r.tm.

junftione gignatur.

7-ig.r.

Methodo hac utimur

in

Geometria non minus elementari

quam fuhlimion
,

ad inve-

ftigandas definitiones geneticas figurarum cum modum inprimis docuit ffaacus Barrovvius in LecTonibus Geometricis

fuperficialium

tum lolidarum
p. 14:

i.-

quemad-

& le<M-

lu

fumimus ffi&.iopun&um fixum

ITIUS

A&

rectam

AB cireaidem mobilem dum cnim

.

coi cipj

rcctam

AB circa punEinm A

rot.rri,

prodit gcnefis circuli

Similiter (Fig.Z.)

fi

circulut h^co.i.iretti.

pitur moveri deorfnm juxta dutJum rcRx AI5 motufibi femferfatalleloigenefitthzbetaUScyhndri Si reclaquxQuodftcirculo fubftituatur figura flana reBilinca , frifmatis genefis obtiaetw
.

dam AB

quabtU, motr. fibi femper paratlelo atquc {Fig.$.) concipitur moveri dccrfum )uxta reSiam recompo.ito hoc motll rcfiam per acctltr.uo incedit motn codem vero tempore puncium combinacionem in Mechanicis per arbitiariam fukat curva ingencrc . Non abfimili

AC

AB

,'

modo

machinarum fimplicium

reperiri pofTunt compofitse.

,

peditat Chymia, philofophia experimentaiis nere exempla iftiusmod: obvia iunt

moralis

Exempla quoque huc & civiliss imo m

fpecT.intiaiup-

omm

aitis ge-

S-Ti

De formandis
Quodfi
fpeclum
;

definitiombus
.

& judiciis a priori

-

j5

73 6

parum aut nibil nobh fuerit per- Quomodo combinantur , tentando genefes rerum deteguntur , ubi cafui multa accepta fe- cafus ad
talia

de quibus

renda

efle,

experientia conftat

genefes

Ita fortuita combinatinte Untis ctmvexie attjue eoncav* ittetlunt fv.it telefcofium , quod Galilxt Vioprkam nobis pepent \etcribus adeo profuit in tot novitatibus caileftibus detegendis Similiter commixtis carbonibus , fulfhurt ci- nitro cafu rtftrtus eft Mathematicis ignotam Nec alio modo , reterente fuivis nitratus , cui Vyroteilmiam &i rtm tormentariam debcmus leibnitio in Mifcellaneis Berolinenfibusp. 91.& feqq. inventus fuit fh^ffhorus . Plurmu ar-

lOUmdttegendas
concurrat-

&

tificum

inventa ex boc fonte originem fuam ducunr

737-

Si genefis rei per arbitrariam elemeniorum combinationem fuerit detecla, Oiwmodo quod eidem nomen imponatur^ detegatur, cogniturus utrum ea )am ftt nota nec ne , umres s I. ex illa deducere debet rci attributa f . 714): * memoria rccolcre

&

tcnetur res fibi cogniras cjusdcm gcneris , uc ad earum proprietatcs attendenti innotefcat, num intcr eas aliqua occurrat,cui illa attributa convcniunt. Quoniam cnim attributa cx gcncfi rei tota dcducla,aut ex fingulis ejus partibus eruta,in pofteriori quidcm cafu fimul fumta, non conveniunt , nifi rei datam gencfin habenti , qucmadmodum

Cli)l

&~

T^
f, t C

j^j,

ogm-

ta.

ex ante (.733 ) demonftratis apparct efle candcm , culus gcnefin rcpcrimus.

Hoc modo
:

inde intclligimus, rcm iftam

in Geometria fublimiori ex genefi curvx dete&a eruimus aliquam eusproquodfi enim nobis fuerit perfpectaaliqua curva , cui ifta propnetas convenit, hanc eandem elfe cum ea, cu'us genefin deteximus, ablque ulla haelitatione inferimus Ita in Elementis Analyfeos finitorum oftendi, lineam iftam curvam , quam in ufum fornicum condendarum conftruere docet Serlius } efle eandem cum ellipii AfMoniana Monftravi quoque lineas curvas, quas in eundem ufum conftruere docuit Albertus Vurerus Utiex eo /r/jtrtmannus in Archite&ura civih 3 non alias effe quam elliples AfoUonianas mur quoque in moralibus hac methodo , ubi , virtutum geneii detecta, demonftramus,

prietatem

&

quodnam nfdem nomen vulgo imponatur

7*3.
cnr yeritas Utens

Quoniam formatis
ve cx hypothcfi
(.

ex dcfinitione (.724,), fi7Z5),five cx eftedtu (. 727), five ex cauiis(.

judiciis intuitivis five

ex definitione nominali (. 734.J, five ex reali (. 735), fi- nonnijiex ve ex arbitrariis combinationibus (.736) datis conclufiones infcrri cognitu

728),

fivc

nequeunc, nifi mcmoria comprchcnfas habuerimus propofitiones alias terminum communem cum iftis habcnres,nec filum ratiocinationisproduccre licet, nifi propofitiones aliaj nobis cognitx fuerinc atque perfpecla:; hinc evidentiftime liquet veritates latentes non pojje erui nift ex aiiis cognitis ubi ncmpc ratiocinando, experienria inconfulta, eas; ,

latt0Ct "

ruatHr

dem

eruere decreveris.
.

Loquuntur idem exempla fingula, quibus methodos inveniendi (..cic.) propofitas Ubique enim ratiocinaturi in memonam nobis revocare debuimus propofitiones alias^ quas hic denuo figillatim recenleri &prolixumnimis , Sc fuperfluum foret.
ijluftravimus

Scquitur inde porro,

quod

veritatem latentem eruere nequeat

CUl ' mri

,

nifi

qui

352-

Tart.

II.

ScH.

11. 'Cap. III.

mnis
erucre

eas

pofP--

qui eas habuerit perfpeclas qtta ad formanda ratiocinia aliunde petend*, , atque easdem experiatur fami/iares , uc fciliccr vcluti fponce fuccurranr, quories iisdcm habucrit opus Exempla fuperiora , de quibus modo ( not.. 738 )diximus, idem abundc loquuntur Pone enim, formaco iudicio intuitivo, vel dedudta inde conclufione aliqua, tibi non fuc.

currere propoficionem, qua: in cafu priori ad ratiocinationem inchoandam in pofterio, ad eaiidem continuandam requiritur i nihil omnino etficies , quocunque cogitationem tuam convertas
1

CurahSi ergo duo fuerint

,

740.

qui arte inveniendi pollent^cn regulas haclenus

quismve- tradiras dexrrc ad n" e cognitione

.;f

ufum
,

rransfcrre valent, alter veroplurium veritatum

alter

fuer.t injiruilus

pauciores noverit

qui pauciores novit

.

non
ra-

tem aua tiocinationem alur invznlrz

nequit

tot

^atentes

detegere valet,

quam

qui ptures novsrit

Etenim ubi

ille

ad vcricatem latentem dctcgendam requifiram inchoare atque continuarc valct, ibidem fieri poteft ut hic eandem vel inchoare , vcl inchoaram continuare ncqueat

E. gr. Si quis reddere ;ubetur rationem , cur fub initium ex vitro inverfo nee aqua frcr. fut flcnu una alttraque gntta effluat , jdem vero ignoret , aerem cjitfjem dcnfitatit cum exierno
babere vim elafticam fondcri atrnoffheerico gqualem j ratiocinationem ad illam detegendum requifitam ne quidem inchoare valet($. 718;. Quodfi eandem norit , ratiocinat:onem bene mchoabit : aft ubi in progreiTu ignoraverit , aut faltem non recordetur , fi corfus alicjuod viribus inxquaiibus fecundum contrariam dircEtioncm urge atur m:tum feijui icrfus eam far, tem, ubi minore vi vrgetur , lllam abfolvere haud quaquam poter t (. cit. ) Contra fi quis utramque propofironem noverit , is ratiocinationem inchoabit, abfolvet.Patet idem ex ceteris exemplis fupraallatis
;

&

&

inventor

74 1
in

uno fdentiarum genere , v. gr. in \nunogeMathefi, non j^eo p jje inventorem agerejn ahero Ercnim nifi inftru&us rucric ventatum multarum cogmtione ad alrerum lcicntiarumgcnus Ipetiarum cumcni- clantium, nii ipfi piodcrir ars inveniendi, quam in uno ex gr. in Mathefi cxcrccr (. 739 ). demfit
.

Hinc porro fequitur, inventorem

in aitcro.

jun&os
TircntSi

txperientia d:cta contirmantur , qua; felices progre:Tusin uao fcientiarum genereconcum lapfu in altero loquitur

otfiuum inveftta-

".mda.

. 74*lnde tandcm conficitur, tironem non debere inventorem agere ^fedaliorum \ nven t a primum ftbi perfpecla reddere Ut vero ad veritatem proprio friarte iuveniendam fe praparet , applkando regulas a nobis traditas inquirCre debet , quomodo illa inveniri pctuerint
.

Quoniam analyfis demonftrationum eafdem prorfus fequitur leges , quas in veritate imeitiganda fequi tenemur ( . 7-^)y dcmonftrationes autem mathematici, qualcspraefenima nobis traduntur in Elementis Mathefeos univerfx, abfque ulla difficukate eo, quem praefcripfimus (not. . 551. & feqqo modo refolvi poffunt ; ftudium Matheleos analyfi demonftrationum diligenter initituta dabit exercit'a , quibus tirones ad veritatem inveniendam praeparantur Quod etiam philofophicae noftras demonftrationes eidem inftituto inferviant, identitas earum cum mathematicis probat ( . . cit. )
.

SEC-

353

S E C T

III.

D E

USU LOGICiE IN
ET LEGENDIS. c at u r.
/.

LIBRIS

CONSCRIBENDIS, DIJUDICANDIS

De
--^-\

librorum differentia.

743-

natura , five boml- Diffcfen trimum , vel proponuntur dogmata , feu veritates u- tiA libro* PJura librorum objecla dari nonpofle ntm fun' wverfales damentu facilc probatur. Quicquid enim cognoicimus , proillud vel fingulare eft , vel univerfale
Ttbris

vel recenjentur faEla ftve

poiitiones

particulares

diiculfis

ignorantije ne-

bulis gcnus
( .

quoddam univerfalium
fcqq. ),

conftituunc
ea?

249.

&

&
in

antequam
libris

ad uni-

verfales

revocanrur

vix

jure

Iocum

invvniunt. Eniinvcro propofitioncs fingulares formantur de factis naturae atque hominum, univcrfalcs vero de eo , quod rebus pluribus commune. Arque adco ficri nequu ut in fcriptis alia? occurrant, quam propofitiones fingulares de faclis natura: atque hominum vel univerfales.aut ob defectum cognitionis particulares de eo , quod rcbus pluribus eft commune, qua dogmatum nominc compcllamus. Equidcm dogmitis nomen fubinde ftrict us fuirvrur pro propofitione univerfali, cirus
,
;

notitia ad felicitatem generis bumani utilis : quo fenfu Theologi dogmata vocant vel propofitiones fingulares hom ni lahando creditu neceifarias . Enimvero nobiscommodius videtur, ut veritates dogmaticas hiftoricis opponamus ,difcrimine intrinfeco ex ipfa pro:

pofitionum indole petito.

*

744b'ftorici.

Et propofitiones fingulares, Librorum h sloiicofucrint veraj, veritatum bfioricarwn nomine veniunr. E. gr. Si quis obferver, c*h fUtvia .tc lucente Sole appiruSfe iriiem , & factum idem re- rum defiEt hiftorkus eric iiber, in quo plura 'ftiul- nitio cenfejt is veritatem hiltoricam propoait moji fadta recenientur
Libri facta recenfcntes dicuntur
fi
,

745Libri recenfentes facta natura? dicuntur

biftor'ue

naturales

qui dcfcribunc

Differea-

354
tia libro-

?art. 11. SeB. 111. Cap.

L
qui recenfenc* fa&a

cribunt opera artis

&

artes ipfas, kifioria artium

>

ntmbiflo-

kiBorite abfolute appellantur. Faale hinc colhgitur, hiftoria: nomen primumfoli narrationi faclorum hominum fuiffc tnbutum; deinde vero ob fimilitudinem , quae generi conftituendo fuflicit , etiam ad defcriptionem operum naturae atque artis fuifle translatum .

hotninum,

_.-

74^ccelejlis

Vtjtorue
ntttaaits
j

Hiftoria naturalis in varias abit partes pro diverfitate

c rca

n_

Qux

ver farur

j ta

Hiftoria

appellatur, quae

obje&orum l phamomena

coeleftia defcribit.

Hijloria

meteororum eft,qu~ meteora ex obfervatio-

nibus defcribir

Hiftoria animalium eft, quae animalia defcribit,in fpe,

avium, infeclorum , qu de pifcibus, avibus, infe<ftis agit. Hiftoria morborum eft, in qua morbi quibus corpus huma, num obnoxium eft , delineantur. Pertinet huc quoque Anatomia, qua?
cie Hijloria pifcium
tft hiftoria ftruclurae

corporis
,

humani; Botanica
quae
eft hiftoria

qu

eft

hiftoriaplan-

tarumj Pfyckohgia empirica

anima? &c.

Non omnes fixum vocum fignificatum tuentur E. gr. flamft.vdius in Hiftoria, quam vocat, cxlefti Britannica non modoobfervaciones phaenomenorum caeleftium defcribit , quas in obfervatorio regio Grenovicenfi ipfe Aftronomus regius celebravit ; verumetiam cata-

nomiam fpe&antia
n

logum fixarum longe ampliflimum exhibec, imo in nova editione multa alia ad Aftroad'ecit Enimvero etfi cenforia virgula non notcmus Autores meritis
.

fcientiam artem eminentes, ubi in libris fuis plura dederint , quam titulus promictit; non tamen aequum de iis mdicium obftat quo minus in Logica fixum vocum atque determinatum tueamur fignificatum Solent quoque partes fpeciales hiftoriae naturalit a nonnullis nominibus Graecis iniigniri, veluti hiftoria meteororum dicitur Meteorographia i hiftoria pifcium lchthyographia. j hiftoria animalium Zoografhia i itaporro. Non improbamus hunc morem , erfi ab iis terminis abftineamus , ne eorum multitudine memoriam lectoris Graecarum praefertim litterarum ignari nulla urgente ncceflitate
,
.

&

&

oneremus

747-

Expen-

acquicfcas, nec ulterius ad reddendas phaenomenorum r ationes progrediaris , atque artificia experimentandi una edoVd hifloccas ^tenim experimenta verfanrur eirca fa&a naturae, etfi non nifi ofiam napera noftra intercedente contingant. Fad>a autemnarurae promifcueomturalem
fi

mmu

Ad
rum^

kiftoriam naturalem referri

in
iis

quoque debent

defcriptiones experimento-

folis

xeferenda.

nia funt hiftoriae naturalis

objedtum (

jJ\

745). Quatenus vero

ratio-

,ea, quae cum hiftoria naturali combinantur,ad fcientiam naturalem perrinent . Artificiorum experimentandi defcriptio ad artem inveniendi fpe&at.

nes

phnomenorum rcdduntur

Cum in confcribendis libris inprimis habenda fic ratio le<_oris , ipfimet experimenta non nude defcribimus, fed fingulorum quoque phaenomenorum rationes reddimus artificia experimentandi fedulo annotamus, cum hifioria cxfcrimentali conftanter conjungen-

&

in ufum philofophandi , quae ex experimentis propofitiones de rebus naturalibus condit atque eafdem ad reddendas phxnomenorum fequentium ratcs fhihptfbiam exferimtntalem

tiones applicat

74 g

niftori*
artiuta

Eodcm modo
ticur

hiftoria arrium

pro diverfitate objcclorum diverfaforchina-

nomina. lnTbeatri macbinarwn nomine vulgo venit hiftoriama-

De
diverf<.

tibrorum differentia

355
JP eciet '

ehinarum, in qua machina? huc usque invenccc & ad varios vitae ufus applicata? dcfcribuntur. Tot fane /; bifioriae artium fpecies ,quot artes
Arcium Jimus
hiftoria hactenus valde

imperfe&a,

etfi

utiliffima,

quemadmodum

alibi oftco.

749,

fflftoria

per emincntiam

fic

didta dividitur in civilem

.

ccclefiaFiicam HiJlorU

&

&

literariam, quibus privata additur

Civilis

flatum

&
;

fata

rcgnorum percmin

ftatum ac fata orbis litcrarii; privata deni- rLrL s que facta & fata hominum privatorum defcribit: quo pcrtinent Biograpbia fcu vitarum dcfcriptiones.
literaria

Rerump. tum &fata ccdciix;

atque rcs gcftas

fummorumimperantium

ecclefiafiica fta-

\fn

Nos non plura tradimus , nifi quae Logice ufus a nobis commonftrandus poftulat Neque enim nobis propofitum eft docjre omnia quse in fcriptis hiftoricis concinnandis fpeftanda; fed faltem ea, quss leges Logici obfervanda prsfcribunt Atque adeo plurade diiierentia fcriptorum hiitoricorum non addimus.
.

. 750. Liber dogmaticus a nobis dicitur, qui dogmata,fcu veritates univer- Libndogm.itidde fales proponit. ttl E. gr. Euclide* dogmata fundamentalia circa magnitudines & figuras in Elementisfu- fi "*
is demonftrat . Eltmenta igitur Euctidea in numerum librorum dogmaticorum referenda . Similiter Logka haec noftra dogmata de dirigendo intelleclu in cognitione veritatis proponit, atque adeo ipfa ad Iibros dogmaticos fpeclat

&

75i-

dogmata tantum recenfent & ad fummum ar- Libromm 6 mat gumcnta,quibus probantur ,indicant vcl eadcm demonftrant, autpro- S
Libri dogmatici vel
;

bant. Illos dicemus

libros

dogmaticos

bifioricoi;

hos vero

libros

dogmatkos

yi r i(i ,

fcientificos E. gr. Ev.diits theoremata problematum refolutiones in Elementis non tantum recenfet ; verum etiam demonftrat Elementa igitur Euclidea inter fcripta fcientifica referuntur . MalUtns in Geometria prailica praxes geometricas geodsticas tantum defcribit, demonftrationes vero omittit . Eius itaque Geometria pra&ica in numerum friptorum dogmmicorum hijioricomm referenda Nos in Logica veritates logicas non modo exponimus,

&

&

vcrum etiam eafdem probamus, argumenta *erum etiam evolvendo Logica igitur noftra
.

quibus nituntur, non tantum indicando

numerum fcriptorum fcicntificorum referenda. 75*Utraque fpecies pro diverfirate objerftorum, circa qua? verfatur, in Subdiviin

diverfas abit fpecies inferiores.

tes
in

Huc

pertinent diverfa Pbilofopbia parefl;

fio

eormt*

Difcurfu pradiminari recenfitac. Sed a fcopo noftro alienum

,

*em%

differentiam hic expendere. Etenim nec de fcriptis dogmaticis plura tradimus commonftrandus poitulat
ilJam
.

quam

quae ufu$ Logicse

a nobis

CA-

. .

35*

Tart. 11. SiB. 111. Cap. II.

C
De
Finis b!jioriter.a-

AV U
<>

II.

confcribendis libris hiftoricis.

753-

tur"" s

in biftoria naturali facla natura? defcribuntur( jf 745), i$ duplcx eft: vel ingenerare animo hclcris rtrum nan ejus f V^ ^r turahum notiones , unde nobis cblata? agnofci poffunt ; vcliw^^^*" buere eundem principiis ^a/iw m ratiociniis de rebus natura, hbus habemus opus.
E. gr. In hifimU animdlnm vel tantummodo defcribitur eorundem fpecies externa , verbis ueicribere nequit Autor , ex lchemate xri vel ligno inciio hauriuntur ; vel limul explicatur ftruttura interna, enarrantur ailiones animalibus propriae , deicnbitur viiilus, recenlentur alia ad eorum cognitionemquomodocunque fpeclantia . In priori cafu Autor animo lectoris tantum ingenerat ideam animalium , ut eadem oblata ab eodem

^"""'V tloniam

&

qux

ab aliis difcerni pofllnt i in pofteriori eundem imbuit principiis , quibus utiagnofci tur fhihfopbus in phyfica specialiirnna ; Vhyfognomus in con'e<fr.andis hominum moribus , Crator , Toe ta , alius in allegoriis, metaphoris, emblematis condendis , Oeconomus in receconomica, venatoria, pifcatoria, Sc itaporro.
.

&

Fims bi-

,.

&
Eodcm modo
patet

754-

(.748

Jona

ar-

q ue hjftoria? artium, ira re rerum artifciahum notiones , unde nobis datae agnofci poflunt , vel eundem imbuere principiis , quibus de operibus artis ratiocinaturi opus habemus
E. gr. Ponamus defcribi artem typographicam . Aut igitur acquiefcimus in defcribendo omni apparatu , quibus typotheta & typographi habent opus , ut is agnofci & ab alii?

dupliccm hunc fincm convenire quout autor vcl intcndat animo letloris ingenerft),

rebus artificialibus diftingui

poffit

vel fimul

explicamus principia, quae de opere typo-

graphorum
Mflori&

judicaturis utilia funt

755-

Quoniam
JefcriijJt

biftoria

civilis
j

ftatus

Rcrump.

tmlup-

&

fummorum imperantium

( j^y ^- n ca fuppeditantur exempla , quibus dogmata po/itiunde prinripia prudentia> civilis derivantur ,nec non jura ca ccnfirmantur fumnmum imperantium deciduntur In hiftoria univcrfali caque genc-

&

quoque poflbmus, ut nonnifs qucedam notio feriei temporii hcloris animo ingeneretur in ufum hiftoriae ipecialis finium modo in mcdium allatorum confequendorum gratia pertractanda?.
rali

intendere

75<5.
hiftoria ecclefiaffica proponi

Tir ' s tc.

c,

Eodem modo
au ]y Ui
dentsa
ecclefiafiicrf

(jT.

tcjujti-

749)

patet, in
ecclefiaftico

exempla t

dogmata de regimine

confrmantur

&

unde principia

prw

Ctt

derivantur

757-

Fiuisli-

Nec minus

liquct

(.749

biftoriam privatam fuppeditarc exempla vir-

tutum

Df
tutum

confcribendis libris bifloricis

,

357

&

vitiorum

quibus pr<ecepta dirigendi atliones

ad fuam aibrumquf &**-*>

facilitatem confirmatur

&

unde principia prudenti<e privat<e derivantur.

758.
* tmsut*m hiftona literaria ftatus orbis litcrati dcfcribitur in ca artium liberalium ( . 749): adcodocctur progicflus fcicntiarum quc in ea intendimus doccre lcctorem , undenam veritatum inventarum baurienda fit cognitio 6* principia fuppeditamus ad locupletandam artem in-

Quoniam

in

&

veniendi proficua.
hiftorixprimarios, adquosrefpiceredebemuseam vel conAl:os ulus , quos hiitoria habere potelt hic reccnlere , autem utique poteit , ut autores alios quoque ufus in hiftoriafcribenda intendant , adeoque iidem in numerum finium affumantur. Enimvero patebitex inferiusdicendis , finesceteros aprimariis iftis , quos recenfuimus pendere , ici ii iitisex affe lansfiat , ut his quoque iimul fatisfactum fit , aut certe non difhcile , quae a nobis in gratiain illorum praecipiuntur ad hos quoque utiliter transferre Qux enim Logica fuppeditat fubiidia , numeropauca funt generatia .
fcilicet fines
aliis

Commemoramus
,

dituri

|udicaturi ab inilituto nottro abhorret . Fieri

vel

decondita ab

&

759-

Quoniam hiftoria civilis recenfct ftatum & fata Rcrump. cum rcbus geftis fummorum imperantiumjecclefiaftica ftatum&fata ecclefisejprivata facla & fata hominum(. 749); cx collationcfactorum & fatorum leges providentidB divinae innoteicunt. Unde inter fines biflori<e in genere reterri debet, quod ad leges providenti<e divin<e agnofcendas manuducat
llfum hunchiftorixmaximi efle momenti per eapatet , quae in moralibus deofficiiserga Etenim oftendimus attributa divina diftintte ac evidenter agnita fieri motivaomnium noftrarumactionum atqueeo ipfo, quod attributa divina motivisaccedant , virtutisftudium non modo facilitari , fed ipiam quoque virtutem longe aliam formam induere , quam fi motiva ab intrinfeca a<ftionum moralitate Jerives Dum vero leges providentis divinx ex fatis Rerump. eccleii* atque hominum privatorum fcrutamur , novis continuo argumentis attributorum divinorum cognitio pennde confirmatur , ac inTheologia finium contemplatione Principiis noitris meraphyficis, moralibusoV politicis inftructus non iineanimi fingulari voluptate mperfcrutaiidisex hiitoria legibus providentiae divinae utiliter

* ,fliStVt*m

Tf^
'~
'ft

orix

Deum demonftramus

verfabitur
JT.

7 6 -

Scriptum bifloricum conditurus id agere dchet , 1. non narrct , nifi vcra. 2. Singula co , quo fe invicem fccuta fucrc , ordinc exponat , ncc 3. quicquam eorum praercrmittat , quod ad finem hiftoria? con-

Quamm
in J criP t0

fcqucndum cogniru neceflarium. Poffunt hax axiomatum inftar fumi. Etenim

^rc
da

%^

in fcripto hiftoricore-

cenfemus fadla five natur3e,five hominum (". 743 ),certorum finium coniequendorum gratia ( %. 753. & feqq.). Ponamus igitur illudconditurum narrare a veritate aliena, nec fingula eo,quo fe invicem fecutafucre, ordinc. Evidcns eft, eum non narrare faclia, fed ex proprio ingenio conficla quod dcfinitioni fcripti hiftorici rcpugnat ( . 744). Ponamus porro cum quasdam prxtermitterc quse ad finem hiftoriae confcquendum cognitu ncceilaria func eundcm lcctor minime con:

fcqui

358

Tart

//.

SeB. II I. Cap.

II.

fequi poterit, quacunque attentione adhibira, omnibus Iicet fubfidiis meditandi inftructus, quac fcctionc prscedenre expofuimus. Erit igitur hiftoria vel ufus nullius,vel minoris quam fieri poterat: idquodprin-

moralibus repugnarc fuo tempore patebit. Nosnimirum nonadmittimus principiis noilris moralibus convenienter ullam rerum cognitionem qux non tandem tendat ad liberarum actionum determinationem atque adeo in
cipiis
,

humani terminetur Abunde idem patebit ex ceteris philofophiae partibus a nobiseadem methodo tradendis, qua Logicam nunc expofuimus Cumque omuem cognitionem ad hunc finemdirigereconltanter conati fuerimus, ipfo izto didicimus nullamdari , quantumvis abftractam atque lublimem rerum cognitionem , qua: non ad promovendam generishumanifelicitatem transferri pofiit Eritdies, fi Deus volucrit , quo idem luculentiflimc demonftraturi fumus
telicitate generis
.

761.
,

Ontnam
Itibiftoria

Hiftoriam

naturakm
1.

conditurus ea fini

alterius ingenerentur

objecla

minime

ut rerum naturalium idea animo obvia accuratiflime delineata aeri

ngturdi
condenda
obfervan-

incidi ac fuis nativis coloribus depingi curet. 2. Partcs fingulasiniisdem

cjjfcernibiles
,
.

propriis fuis nominibus indieitet, aut , fi nulla proftent , r ' ... P ... * ,.* ^. r acccnta nmihtudme cum rebus alns nova imponat. 3. Quae m partibus da xd intenerandu fingulis denuo difcerni poffunt,eodem modo enumerare ftudeat,donec animore- ad partium partcs obfervabiles ultimas perveniatur. 4. Quae nudo ocuvum na- lo non patcnt , beneficio microfcopii dctcgat. 5. Quo ordinc parrcs finturdiurn g U x fe mutU o cxcipiant & quomodo intcr fe cohaereant, fedulocxpli-. idt/ts. Etenim ubi ledtor attentus obje&um obvium oculis fuis ipfemet cer fubjicit,vel eos in minus obvii imaginem prototypo fuofimillimamconvertir, ratione praeicripta notionem cbjccli adipiicctur, quantum fieri poteft, diftinctam & ada?quatam (.682.683.684)5 in ceteris vero , quse diftinclc exponi nequcunt, claram, utut confufam (.688,). Fi.,
\
_

ab autore intentum confequi poteft lcctor, qui fufficientem ad ilhus fcrtptum arfert attcntionem.

nem adeo
Nemo

non vidct, folutionem problematis generalem ad quamvis partem

.

hiftoriae na-

turalis fpccialem applicari polie

quo fe invicem confecus, qualis in aere comparet quuntur Indicanda eit ratio latitudinis ad altitudinem; nec non ratio latitudinis colorum ad eandem altitudinem, & ratio latitudims fingulorum colorum inter fe Quodii finguli co!or.es in ipfa arcus cadeftis imagine picla exhibeantur ; eorum claram nancifcetur ideam, qui iridem nondum vidit , vel ofim vifi non latis recordatur Quoniam fupponimus in iridis defcriptione non alium autori propofitum etle finem , quam ut e:us ideam animo le&oris ingeneret , qnantum fien poteft , diftmctamj aliorum phenomenorum mentionem nullam in:icimus, illi notandorum , qui iridis theoriam phyficam condere debet. Enimveronon inutile nobis videtur unum acijiuc alteiumque circa problematispraefentis folutionemmoneri
. . .

. gr. Si iridis hiitoria tradenda Receniendi lunt colores eo ordme ,

.

delineandus erit ar-

. Curbifio-

762.
fieri

Confequitur
ohjetlis effe

hi nc,//?or/> naturalis fcriptores in delineandis ac depingendis

rmmtuitusjiri-

debere exercitatos .

Nequeenim

poteft

ut icmper

iis

pra'fto

pjjCj-Qj-

icloTM
fc gnarus.

co ^ cm

ncc qui lucri gratia opus pcrficiunt , eam in pcrficicndo collocare folent opcram, qua utuntur veritatis amoarte exccllcns
;
.

debeatef- re dudti

vcro nonnifi confufam notionem habcmus,eacum tero folis vcrbis communicare non poffumus f. 88. 89 ).

Quorum

al-

Ita

De

confcribendis libris bifloricis

359
&

Bocanicus l;a ludoziiHs TeuilUe , Religiofus ex familia Minimorum , Mathematicus Regis chriftianiffimi, irer in Americam meridionalem & Indiam occidentalem hiiloria quoque nacuralis gratia faciens ac in delineandis & pingendis obectis excellens, iple lmo Jo. toitribus nativis illuminxvit propiii manu fiantas attjne animalia exotica deiincavit conJicurus felenografhiam prxftanciffimus feculi fuperioris He-velius Aftronomus annes , Lunse phafes non modo ipfe in charta accuratillime delineavit, verum etiam eadem indultria cV dexteritace ufus aeri incidit. Antonius van lceuwenhvk, obfervacionibus microfco-

&

praiclaris in fcientiam naturalem mericis clarus , ipfemet arte delineandi objepicis cta deftitutns erac : quamobrem pi&oris opera ufus non ubique fatisfecit votis leiftorum Academiae fcienciarum alere in dclineandis objeftis, qualia pcr microfcopia comparent poifunt cc vnos ad hiftoriam naturalem perficiendum natos, &: piitores , uc conjunctis viribus agant , quod unus folus perricere non poterac
.

&

l6h

Quoniam
dcrantur
,

biftori* naturalis fcriptor fingula

r propriis fuis

nommibus m-

Cur

li>-

dicare vclctiam juxta analogiam linguar,

qua

uritur
,

condere
efl.

dcbec (.761);

ImguaJ

qua

fcribit

nomina,qua: defi- gns admodum , maxime gna%r.ann ef,

rus fit opus

Dirticultatem eloquendi , qua: in obtectis clare percipimus, /acis experimur praefertim fi fchema , quo ba non fatis commoda fuccurrunt , quibus ucamur tancur, rem nomine indigitandam non facis clare exhibec
, .

ubi ver- fe debeat. repraslen-

764,

Quodfi

notio

nomini refpondens obvia fuerit

.

in defcriptione rei

nomen

Qjtindo

mio no* nudum poni fufficit Etenim il notio eidem mine connomine audito lcftori ftatim fuccurrit. Quamobrem cum aliud non iutentus efcendamus, quam ut alterius animo rci deicriprae nocio ingcneretur (. fepofu. 761); nomina eorum nuda poni fufficit, qua? rei infunt 3cquorumnorefpondens Obvia fucrit, ea
tioncs obviae fuerinr.

dam nova cum duabus

uc ad

E. gr. Nocio crianguli ssquilateri obvia eft . Quodfi ergo caput comecae, vel ftella quxaut aliud^ph.cnomenoii five xthereum, five aereum eum habueric ficum , uc , fixis criangulum asquilaterum conftiruac; fufficit in defcriprione phaenomeni indicafle, quod cum fixis A B formaverit triangulum sequilacerum . Quomam diftantia fixarum per fe parec , crianguli magnitudo inde ftacim Liquec , neque opus eft,

&

emm

eus magnitudinis ideam animo exhibendam quicquam addacur

fui

Enimvero cum
,

triangula asquicrura diverlam

fpeciem exhibeanc

prouc crura nunc fuerinc bafi mi-

quo fitum nora , nunc majora , racio inxqualicacis diverla ; triangulum fimile ei phaenomeni defcribimus, vi imaginationis minimc etformabit, neque in charta delineabic , nili qui racionem crurum ad balin, vel diftantiae verticis ab eadem ad eandem una noverit. Similiter idem obfervari debetcirca nomina , quibus notrones nonnifi confulx pondent. E. gr. Colons rubri plurimx func fpecies S\ quisergo defcribens avem peregrinam pennas quaidam rubras norninaverit haud quaquam fieri poceft uc Ie&or nifi caiu raro, imo longe rariflimo , incidat in eam fpeciem coloris rubri , quo penns eranc tindx. Nifi igicur auc nomine fpecifico indicaveric rubedinem , auc alio modo ideam animo Iectoris ingenerare ftuduenc , hic minime mencem lcriproris afiequecur (. n8). qui noueric , nomine generali indigicari , quod fpeciali indiAuc igitur dubius eric candum erac ; aur falfam iibi efformabit rei non viis ideam Contra cum Isvitas nonpoffint nifi gradu differar in objedtis laevibus , gradus autem parciculis confulc indican admodum laeve , a lectore facile inceliigecur Forian mmis fi quis ob e<fium dicat elfe quod fixum vocum lignificatum cufcrupuloios nos mdicabunt , qui non perpendunc detorquentes negain eodem ftabilia principia ad fenfum alienum mmime ftodientes verbisnoftns :unre debeamus , nos ab altero intelliei , quamdiu is non eandem cum Quodfi -ungebamus 117 ) iifdem cum ( git i-.otionem, quam defcrlbentes
.

&

&

obicceris

nos rem impoff.b-lem hac ratione fore

.-

rei naturalis

defcnptionem, qua: prorlus

intell'

Wolffii Logica

Zz

'

jdo
ligi poflit
fe
,

Tart. 11. SeX. 111. Cap. 11

;

non vifo ipl"o ob eclo ; tum quidem 1'acile largior , fubinde id fieri non pofideo fchemata requifiverimus oive&a accuratillime delineaLa fuifque nativiscoloribus illuminata exhibentia j nonnunquam idem nondum elle in poteftate noftra attamen non facile larg-or , ut , quae in noftra nondum funt poteftate , ea pro impoifibilibus venditentur. Erit aetas , qua patebunt , qua: nunc latent , ubi ea methodo philolopbari libuerir, quam nos philofophantibus commendamus . Ne vana dixilfe videar , ad fequentia attendat leclor ex fpe meliorum temporum voluptatem percipiens
j

cum

^n
,

tribi
fint

cl def-~ tw r.

'

profunda indagme afTccurus ( quod fuo doccbimus), quinquc colorcs, qui cx refracKone luminis oco difcrtius folaris in prifmate facla prodeunt, efle primigenios, quorum commixtioneprodcuntcompofiti ceteri omnes, atquc in prsclaro Optica: opcre lib. 1.

Quoniam

lfaacus Nevvtonus

prop. 4. p. 58, edit. fec. iar. modum docuir luminis radios heterogencos fcparandi ; experimentis perveniri poterif ad diftinclas colorum compcfttorum notiones
fc!;< zeibii

rerum naturalium cxperimcnta necefftiriafaffuro commumcari pcfft notio ccloris Er quoniam piclores atque tinclores adcolorcm inducendum utuntur matcriis cx regno mincrali ateue vcgetr.bili petitis ckilli inprimis ex fimplicium quorundam colorum mixtionc producunt compolitos quibus K-rum nativos colores imitan,

ita ut in defcripticne

tui

ars

quoque
,

pitloria 6* tincloria experimenta fuppeditare poterit

qui-

bus

ad

dijiinclas

colorum compofitorum nothr.es pervenitur.

Ac

utile

inpri-

mis forct
Non

notiones

utraque via repertai ccnjung/.

:

diifitemur , rem arduam eife , quain hic commendamus ; nec negamus fore ut pluriraa experimenta operam experimentatoris indufttii ac ingeniofi Iudant nequaquam tamen laboris improbi lucceifum defperamus, quo omnia tandem vinci dudum obferva-

tum

eft

766.

Un
tfj

calor

Similiter cx hiftoiia expcrimenrali

dijlincle

coh coepit
ria

& quam

qux fuperiori feculo fcliciterex, fuo loco dabimus ubcrrime cxplicatam, conftat,vaquibus datus quidam gradus determinari quo gradus wkris detcrminatur, in deadyxiatur experimentum reiteraturis folis verbii com,
, ,

defaibi
lt

cxcogitata

cfle artificia

poteft. Quodft ergo experimentum

fcript.one ccrpcris calidi

municari

poteft notio caloris

ifta

quam
in

nos

baka mus.
experimentali

Experimenta
"Xotiones

dcfcribemus

philoiophia

7^7-

In genere

notandum,
fijli pcjjit ,
,

ft

experimento prcefcripta metbodo faclo illud fen-

confifx

qtamodo
altert

com-

fhui prajens y n effici poffe

-

cujus nonnift confufam

babemus notionem
,

flis ver-

ut Uc~tor experimenturn reiteraturus eaiu

,

mumcen
tur

ncttonem conjujam confequatur

Patet adeo novus ufus philofophiae experimentalis in tranfmittendis notionibus confupcr icripta ad ahos, qu> novtim expermentorum campum aperiet Exemplum e us occurrit in menlura fixa experimento pendulorum ex mente Hugtnii ad pofteros peregrinos transmitcenda oe quo Hugmia.no invento egimus in Elementis Mechanicae theorerr.ata de motu pcndulorum demonltrantes
fis
.

bubemus, quamnos '

&

76%.
fvr.ilitudinem

Modus

St id

>

cujus notionem confufam

habemus ,

quandam

babuerit
Ctttn

De
cum
alio

confcribendis Jibris bijioricis

,

361
notionem commu'.

aheri noto
alteri
.

& fimilitudo

diflincle exponi pof/it; folis verbis

,

banc ccnfufam

alteri nota invoivit

communkarc hcet quatenus fmUitudinem cum re alia mcandl Cum cnim alter nomine rei alteriusauditonotionem " ono " es

mentc rcproducat , quam olim perccpta? habct ; ca coram Utudinzn. m qua: cadcm funt in rc a nobis confufe pcrccpta . Quodfi i- amaliis. intuctur, gitur illa indicarc porueris, fimilitudinem diftincte cxponis nec altcr ad iimilitudinem rcferet ab cadcm alicna. Verbis adco, quibus in dcfejusdem
in
,

criptione objccri uteris, cfficis, ut notionem confufam, quam habcs , confequatur alter, quatenus fimilitudinem cuvn rc altcri nota involvit. Mechodus hxc hominibus cnaxime nacuralis, uc fola Logca nacurali ufi alcer! defcriquod nuiiquatu vjdit , c us cum aliis e'dem nocis comparacionem inpcuri olvectum Enimvero cum fimilitudinem nonconvenientibus circumfcribanr limitibus , fcofticuant pum libi prajfixum mjnimc confequuntur Etenim alcer fibi in memoriam revocans rem
,
.

integram, quae aliquid fimilitudinis cum alia involvit, fimilitudinem ultra fuos limites extendit. V. g. Si quisnures alicuus animalis alteri nondum vifi dixericefTe fimiles auriqui hsec audic aures felis libi vifas in memoriam revocat eafquepro auribusabus felis Accidit inde uc iftiufmodi comparacione in fingulis partibusanin'malis ignoci fumic iufticuca ledcor vi imaginacionis componat ideam animalis, malis, quod defcribic alcer quale in rerum natura nullibi exifbit &: quod toto coelo differt ab eo , quod libi repraeAnimat igitur peregrinum ipfe tandem videns nvrarur atque fatetur , fe lencare debet Quodfi is , qui leg t Mciuiiuodi defcripcionem, longe aliam eus ideam animo conccpiffe arcis pictorijs effet peritusac idese fuae convenienter animaf nondum vifum delinearec ; quantum a vero idea iplius aherret palam foret alreri qui obe<3um ipfum vidic Lu;
.

brica adeo hacc via eft , nili caucione ucamur , uc terminos fimilitudinis indigicemus . Valde aucem vereor , ne maore hic opus fic circumlpectione , quam quae in plurimos cadit Obiter obfervo , exemplo hoc patere , quam facilis fit Logicse naturalis abufus quam bene fibi confulant, qui arcificialem cum nacurali conungum
.

&

. 769. qua in objeclo quod defcribitur , fenfui non patent , nifi experimento ExperiCum enim alteriusanimo rei , quam dcf- mattonm faclo; idem una defcribendum U~ cribit, ideam ingenerare frudcat autor ( .761 );fcopum fibi pra?fixum U HS 9 a m minimeconfcquetur ubi cxperimcnti nuliam mentioncm facir, quo facto dcmum fenfui paret,quod defcribitur. Etenim fi nullaprorfus cjusdem nJurali mentio fiat , fenlui per fe patere ledtor fibi perfuadct ,quod nonnififa<fto cxperimento in apricum producirur, arque adeo a vero aberrat f. 624). Si faltem in gcnere indicat , fadlo cxperimento demum patere quod dcfcribit, quomodo autcm idcm inftituendumfitminime exponit; kcftor veriratem fafti cxaminaturus ignorar quomodo eandem confequi debeat vifurus, num veram animo conceperit ideam

Si

J
,

'n

Exempla
ciones in

in

anacomicis occurrunt
.

apricum producuncur

Videbimus

ubi per experimenca vafa lacencia eorumque inferalia philofophia experimentali

. 770.
Si

modus obfervandi

exponi convenit . Exempla apud Aftronomos occurrunt nec dcfunt alia in Phyfica Obfervationes quo- di quuido que microfcopicae modum fubinde fingularem poltulant , quo obje&a vel prparantur , defcriLcn~ Quodfi modus obfervandi accurate defcribicur , exinde CLus . vel ad microfcopia applicantur petere licet argumenta de veritace obfervationis , quamdiu affenfus pra:bendus ob alteri;

eum una Modus minime perfpeclus obfervunRatio prorfus cadem, qua? theorematis prxcedcntis.
ftngularis ftterit leclori
;
.

usautoricace-m.

n\.

S6i
Quanam

Vart. 11 SeH. III. Cap.

.

11

77r-

Sonaa*.
neuda
circa

Hijloriam naturakm conditurus ea fini , ut animum letloris imhuat princiinccnpiis t quibus in ratiociniis de rebus tiaturalibm habemus opus , i. judicia indendahi- ru t V a formet (.669), eaque determinata (. 320 ), modos ab attrij j

^utis

&

eflentialibus

Diftinclas

eorum
7<U
,

quantum datur , diftinguens (. 672. fcqq.). 2. , qua in objeclis obfervantur , notiones confequi ftu,

&

deat C0"notatis.

difterentiis

qux

in diverfis

occurrunt

cum

cura an( .

fcientia-

rumprin*
(i

Ptm

727. opus fuerit , cxpcrimentis adhibitisque microfcopiis, quibus latcns in apricum producitur 4. Definitioncs & judicia univcrlalia condat (.679. 705), fummopere tamen fibi cavcns,nefua de iis, quas obiervat, judicia cum obfcrvatione confundat. Ex hiftoria naturali petiturus principia , quibus utatur in fcientia condcnda, dcfiderat vel notiones fpecierum, utdeinceps gencrum aliarumquc fpecicrum notioncs inde deriventur (. 710. 714,1 , vel definitioncs, ut inde alia propofitiones colligantur ( . 724 ) vel denique propofitiones , quibus tanquam ratiociniorum prsemiftis utatur ( . 725. 727. 728). Enimvero notiones generum atque fpecicrumcondi ncqueunt, nifi prsfupponantur notiones illse diftincta? , qua? ab expericntia hauriuntur (.710. 714. 88,) ac inprimis differentia? rerum fuerinc perfpedlx ( .71). Neque dcfinitiones condere licct eorum ope , quae obfervavimus, nifi modos, attributa & effcntialia accurate diftinguere noverimus(.73i ). In ratiociniis non efte locum nifi judiciis determina-

3.

In caufas latentes
ficubi

earumque concurfum
.

inquirat

728),

faclis

tis, di<ftum de omni & nullo, ratiociniorum fundamentum ( . 353 ), probat ( . 348 ) Qyoniam vero fleri poteft, ut fibi expcriri quisvideatur, quod minime experitur (.667),ac prxterca in formandisjudiciis de rebus perceptis a vero aberrct; de vcritate judiciorum judican nequit, fi quis fua de iis, qua obfervat , judicia cum obfervatione confundit Ex his igitur omnibus fimul pcrpcnfis liquet , fi hiftoria naturalis ea fini confcribenda,ut animus lecloris principiisimbuaturad ratiocinia de rebus naturalibus formanda proficuis, ea obfervanda cfte,
.

cjuse

modo
,

praecepimus.

Hiftoriae naturalis praeclara

aumur
icnetlio

exempla dedit vir in hoc ftudiorum genere eminens de^eCommentariis Academia: Regiae Scientiarum, qui ab eufdem Secretario foncum illius Hiftoria quotannis eduntur Si quis ea attenta mente pervolvere ftuin
.

dueritj eadem regulis noftris conformia deprehendet 772Expcrimenta defcripturus 1. inftrumenta defcribat , quibus ad experin m capiendum utitur, ut inde judicium ferri poflit, quantum eitadefcri- rn^ t" dcm fit habcndum fidei. 2. Singulas aclionesexperimentatoris jufto orbtnia. dinc enumeret , ex eadem ratione. 3-Singula quoque pha?nomcna,qua

ouomodo^

fcfe

fpcttanda ofterunt

recenfeat. 4. Propofitiones,qu inde ftabiliri pof-

De
ri

confcribendis libris biftoricis

363
,

poflunc

cruat. Ita

nimirum

nihil

corum prxtcrmittetur

quod uju-

fui cilc

poteft vel de verirate

propofitionis cxperimcnto

ftabilira:

dicaturo, vcl codem ad amplificandum fcicntiam ufuro. Prius patct, feqq.) ; poftcrius cx iis, qux ad ftabiex fidei rcquifitis (. 613. liendam propolitioncm praxcdenrcm dicla funr (. Exempla huc fpectantia reperire licec in Ottmis dc Gucrkkc Expenmentis novis Magdeburgicis & l\olcrii Boylc openbus, quoe in compendium nuper milit atque in ordinem

&

77O

Nos in phiredegit vir de arte falutari &: fcientia naturali bene meritus Vetrut Shaw lofophia experimentali iifdem regulis, quas aliis commendamus, fatisfacere ftudemus . Inprimis id agimus , ut palam fiat , quomodo cognitio naturse hiftorica cum lcientifica
.

capiat incremenca

ita uc fibi

mutuas operas continuo

pra:ftent

773-

Hiflorra Hiftoriam artium conditurus ea fini , ut animo letloris rerum artifidaliwn notiones ingeneret (.754,) , i.objerfta, qua? dcfcribit, accuratiflime de- ^T"-^-

lineata

a:ri

incidi

curet,ut defcriptioncm lcgcns oculos

quafi
iint

in

rei

imagi2.

ncm convertere queat

coram intuiturus, qua: eidcm

infunt.

ffl

morerum

Cum

opera

artis

modo inter fe & modum, quo inter fe conneduntur ,diftinc"te explicct: Quodfi qua> ascon cn dam in iis difccrnenda in oculos non incurrunt,partesintegras a to- *

ex partibus vel continuis, vc! contiguis certo artijiciaconnexis compofita, partes fingulas figillatim defcribat Uwaide-

& aeri incidi curet. 4. Partes majores , minoribus conftant,in easdem refolvat & iingulas eodem modo defcribat atquc, fi opus fuerit , figillatim delincatas ari incidi curet. Singularum partium dcfcribat materiam, figuram, rationem ad totum vel ad partcs alias,coloremfuperficici inductum & fi qua alia Ita nimirum lccloris animo ingeneobfervabilia ulterius occurrunt rabitur notio diftincla & adxquata operis ( . 682.683), ira ut artis peritus idcm efformare queat juxta ideam animo conceptam.
to avulfas figillatim delincari

ubi ex

aliis

defcriptiones inftrumentorum , quibus utimurad experimentandum, philofophia experimentali olim exhibendae, quales in openbus Germanicis jam dedimus Theatra quoque machinarum conditurus in delcribend's machinis eadem obfervare tenetur , alias enim nec artis peritus juxta ideam ex libro hauftam machinam condere valebit , nifi ex proprio ingenio fupplere noverit , qua: in idea deficiunc
in
.

Exempla prxbent

774-

magnitudinum per numeros determinantur;/5y//;- A*ti ditonil gularum partium dimenfiones in menfura quadam data ajfignentur , earum 'nenf quomcdo ttim inter [e , tum ad totum ratio patet
rationes

Quoniam

Idem nos facere fuevimus in defcribendo apparatu ad experimentandum requifito Vui- dctermigo operibus artis v. gr. machmis aeri incifis apponitur menfura , ad quam fingularum wda. partium dimenfiones, quae in imagine non variantur atque in eadem exprimi poffunt , examinandae Enimvero cum charta madore confecta , dum fchema eidem imprimitur, dilatetur; ubi vero denuo exiccatur, contrahatur lmearum longitudo variari folet Prceftat igitur delcriptioni addi numeros.
.

'.

5- 775-

2^4
Mixta quomodo
defcriben-

Vart. II. SeB. III.

5
'
.

Cap.IL
,

~ Jr . .J. 7J. Rjjodjt materta vel corports arttfictalts

ve
partis fuerit m\xta\ tn defcriptione

totius,m faltem unius alteriusejusdem i.enumerandx funt materiae

.

da.

fimpliciores, five naturalcs,five artihciales,qu mixtionem ingrediunrur. 2. Indicandac funt rationes fingularum partium ad fe invicem 3.

Hac enim ratione mixti diftinclam Declarandus eft modus mixtionis confequemur notionem , cum fingula rccenfita fuerint, quae in mixto
.

qua

tali

dfftingui poffunt

jT.682), confequenter conditor hiftorix ar-

tium fcopum, quem

,

intcndit, confecutus cft.

E. gr. Pulvis pyrius eft corpus artificiale

.

mixtum

In

Pyrotechnia

idem

defciipturi

enumeramus materias ex quibus inter lc commixtis paratur , nitrum, fulphur Docemus proportionem , quam habent hax milcibilia ad fe invicem pro bones

&

car-

diverfi-

tate efficaciae, quam in pulvere pyrio requirimus . Defcribimus denique modum , quo xtum Nemo non videt, in defcriptiomixt'o perficitur, ut tandem prodeat corpus ne quoque corporum naturalium mixtorum idem fieri debere Enimvero in natura relicet multo labore in eafdem amultisfe, rum mixtiones admodum abfcondita: funt culis inquifiverint Chymici Sc Alchymiftae , hactenus tamen naturaliter mixiorum non

&

eas

habemus notiones, quae mixtis ad arbitrium producendij lufficerent, quales de artc mixt:s habemus.
.

77^-

Artes ipfas defcripturus ea fint , ut earum notionem animo lecloris ingenertiumad ret fingulas recenfere debet operationcs, qua ad perficiendum alix ^ enumnofi ex pluribus adtionibus conftent , , q UOcj opus ai c s re q u run tur ,
fiijioria
.

&

nimoingcneran-

eas e odem

modo

easdem reiolvere debet, quo parrcs

ahas mino-

dtm

lou-

bus ad fingulas
art
;

res refolvimus in compofiti dcfcriptione f. 773). 2. Inftrumcnta,quiac*tiones opus habet artifex, defcribat eadcm cura, qua
s

iznda.

utique fint corpora artificialia, feu opera artc parata , atque 3. accurate ddincataarTabrearri incidi curet. 4. Inftrumentorum ufum in perficiendo opere diftindtc exponat. Quod enim hac ratione confequamurartis ipfiusnotionemdiftin-

opera defcribi convenit

( . cit.

),

cum

clam

partim ex notionis diftintta? (%. 88), partim ex arris ipfius definitione liquet, quae hic nobis eft habitus corpus artificiale producendi.
,

Exempla prsbere poflunt accurata; defcriptiones operationum chymicarum , quibus aliquod arte mixtum paratur Occurrunt quoque exempla aliqua in Archite&une civilis Pyrotechnia; elementis, qus in Mathefeos opere Latino extant
.

&

Ouomodo
bntoria

777Hiftoriam artium conditurus ea fini , ut animum lecloris imbuat principiis , ratiociniis de rebus artificialibus habet opus , 1. indicet fines uniusq U) y Ui

cu uscl ue operis artificialis, fi plures habuerit, vel practer finem ab intitnda^vt poijuppeditet ventore aut artifice intentum alii dcinceps accefferint , velaccedcrc fint ufus. 2. Diftinctas eorum, qua? in objc&is obfervantur,commupnncipia judicandi nicet aotiones quantum datur ,pcrinde ac in cafu pracedcnte (.775). , tieopen, Singularum partium , tam maiorum,quam minorum,ex quibus if'

bus artis

&a[
pjj^
'

tae

c componuntur, exphccntur rationes hnales, imo cmnium ,quae

<
i

cir-

ca fingulas obfervantur, rationts reddantur, vel ab artificepcrito ad-

dilcen-

Dff can^cribendis /ibr/s hifloricis

365

difccndtf, vel cx ipfo opere deduccnda:. 4. Inftrumcntorum quoquc hujus rationibus, declaretur. 5. Ht finillorum, ufus, additis

&

&

adcarcquiruntur Hac rarioingcncrandam (.776). notioncm animo rum de rebus judicia artificialinc animus lectoris imbuctur principiis ad bus formanda neceflariis.
gulis una fatisfiat praeceptis, quce in condenda hiftoria artium

De opcribus
cubi dcficiant,

artis

judicaturus inquirit,

num

ta, quibus ucuncur arrifices, ipfirquc artes fint

opera artis ,infrrumcnperfcctar, an vcro ali.

mcdicatriccm rcquirant manum Oftcndcmus autem in Ontologia, perfcclionem arris cujuscunque ex co judicari , C\ parQuodfi 'crgo ticulares rationcs rendant ad fincm eundcm gcncralcm intclligas finem totius opcris fingulosquc ipfius ufus atque fincs fin.

&

gularum partium fingulorumque

dicarc liccbit,

circa cas

obfcrvandorum
,

indc judi-

num

iingula habeant fuas rationes finalcs

tioncs finalcs particulares tcndant ad gcncralctn

nurn raan cidem adverfer.-

&

tur

confequenter

vel naevis

perfectum,an vero adhuc defeclibus laborct. Idcm eodem modo dc inftrumentis , quibus ucunopus
fit
,

num

tur arcihces

ipfaque arte patct

,

Hiftoria iftiulmodi artium adhuc defideratur arcium fcientia , quse inde pendec

neque adeo mirandum, quod careamu

778.
literaria fedulo

In biftoria civili , fua de faclo judkia

ecclefiaflica

&

cavendum ne
,

hifloricus

Cur itfic _- ldc

fatlo ipfo confundat ,feu recenfioni facli fuum de eojudiciumfuljliruat.H\i\or\c\ cnim cft recenfere facla ( . 744). Ejus
fadto judicia

cum

fa -

cttm

autem de
tet;

cum non

fint

faclum ipfum, quod pcr

fe

pa-

agic quod cft hiftorici. dcnda. non abfque probacione inftar axiomatispropofitionem prxfentem largiatur nec tamen facile quifquam negaverit , hiftoriarum conditoribus nihil magi^ foleane efle , quam ut in regulam evidentiflimam impinganc Neque aueo facile eft evitare has deviationes , prxfertim cum affectibus nihil dare poffit hiftoricus nifi ad eas delatus. Dedi :am in fuperioribus exemplum , cum de fide digno tefte meam exponerem fententiam ( 610 ) etenim communes quoque in vitarelationeshuicnxvoquam Izpiffime obnoxix funt . Qui hiftoricorum fcripta evolvere dignacur atque eo, quod ad przfens negotium requiritur, acumine non deftituitur ; is largam exemplorum legetem is deprehendet lnrc

eidem qui fubfticuit, minimc

fore arbitror, qui
.

f% conf m.

Nemincm

.-

779politica
1.

Hifloriam civilem conditurus ea fini , ttt dogmata mentur ac principia prudentta civilis binc deriventur ;
vis

confr- Hifioria ftatum Reip. quo- chilis in

,

tnde

tempore,aut fub quovis imperante

folcnt
.

diftinctiifime defcrihat

quo.:d

H^-

mTo

'

iingula capita, quae in Politica pertraclari convcnit,atque a nobisper-

Defcribantur media, quibus fios Rcrump. fuit confervatus, nec non j. impedimenta , quae eidera obftirere, una cum caufis, ob quas imminutus ac deperditus. 4. Inprimis fideliter rccentractari
2.

^^

lcaatur

molimina

fummorum imperantium

una cum eorum evenru

Hac

66

Tart.

11.

SeH.

111.

Cap.

11.

Hac
poffe

ratione ubi confcripta fuerit hiftoria,finem intcntum te confequi

dubium nullum
in Politica

fupercft.

doccmus, quinam ftatus Reip. benc conftituraeefmcdiis fit confervandus ac collapfus inftauranquibusnam & fe debeat dus. Quamobrem fi diverfus Rerump. ftatus,qualis hoc vel ifto temEtenim
pore fucrit, accurate defcribitur , una cum mediis, quibus fioridus evafit, atquc impedimcntis,quae eidem obftiterunt ,nec non caufis,cum depravantibus ; dogmatum politicorum gnarus judicabit, quinam iisdem conformis fuerir, quinam ab illis abhorreat, confequcnter eidem hinc conftabit, quxnam dogmara experientia corroborentur , qusnam

itaquehifroriaaddogmatumpoJiticorumexaquibus mediis flos Reip. ulterius patet fuerit depravatus; Politicam quoquenovis de caufis quibus dcbeatur, dogmatis augebit, qui propofitiones determinatas formarc didicir. Denique fi moiimina fummorum imperantium una cum eorumeventu dcfcribantur; quid prudcnter ab iis faclum, quid pcr imprudentiam peccatum, conftabit; confcquenter hiftoria mcrhodo prseicripra confignata prudcntia: regulas ci fuppcdirabit , qui in formandis judiciis determinatis vcrfatus. Similiter ubi mcditcris media, quibus Rcip. flos debetur, una cum ejus impcdimcntis arquc caufis depcrdiri eadem,quam
cidem repugnent.
Sufficict

men inftirucndum. Dum vcro

modo

rcquifivimus

faculrare infrruclus plures hinc prudenriaereguias

in

derivabit: id

quod nemo

dubium vocabir, qui

prudentiae notionem

intucrur, fuo loco a nobis difrinctius explicandam.

Quas hic ex Policica de ftatu Reip. iupponimus , ex Thummigii Inftitutionibus philodonec olim opus politicum Lanr.um luci publicas expofuerimus . , notionem vide lis apud eunSimiliter noftram prudcntias , quam hic intueri jubemus dem Thummigium in Inftitut. tom. z. . 198. Vhil. moralis Obiter hic annotamus hiftoricum prudentia civilis probe gnarum efle debere , ut norit non modo momenta rerum Quodli polidiftinguere, verum etiam ad circumftantias obiervatu neceffanas attendat ticx ignarus fuerit , faepiffime accidit , ut momenta retum minus accurata lance ponderans omittat , qus maxime erant recenfenda, & contra narret , quae tuto poteranr ignorari
fophia; peti polfunt
,
.

78o.

Hijiona loadtnda

ad tura
Vriiici-

HiRortam civilem ea fini conditurus ,ut jura J(ummorum imperantium de~ . r ctdantur , deicnbere mprimis debet 1. ortus lmpenorum atquc rcgno.

..

rum

2.

modum quo impcrantcs fummam

,

potcfrarcm

in

hac vcl

ifra re-

pumdeci- gione confecuii; 3. marrimonia fummorum imperanrium,4. pacta dcnda . j.foedera atquc mftrumenta pacis. Hos cnim convenra cum fratibus

&

&

efie

fontes, undc jura

fummorum imperantium

derivantur

ex princiefle
,

piis politicis

probari poteft.
qua: u.

Me

triufque gratia
in Hisloe(de '

non monente apparet , utrumque finem fimul intendenti obfervanda 779.780) prxcipimus ( .
.

78l.
,

Hifloriam eccleftaflicam condtturus ea ftni

ut

dogmata de regimine

eccle-

fiajiico

De
ftafttco

confcribendis libris biftoricis

367

ant

inde confirmari ac prudentia eccleftajtic<e pracepta blnc derivari que- fuftica 1. defcriberc ttnctur itatum ccciciiae quaiisomni tempore fucrit; 2. condcnda
3

1*"* mcdia, quibus flos ejusdem obtentus fuit ac confervatus 3. impedi- q** n' a menta , c\ux eidem obftitcrunt ,una cum cauiis , ob quas imminutus i v " fuit atque depcrditus; 4. mutationcs iingulas, quae acciderunt , inprimis etiam circa dogmata& mores gregis chriftiani Hac enim rationc abco, qui principiorum politicorum de rcgimine eccleiiaitico fuerit gnarus propoiitioncs dcterminaras formare didicit ,dogmata dc regimine ecclciialtico in poliricis tradita confirmari pofle atquc locuplctari , imo varias quoque prudenciae regulas crui; codem modo patet , quo pau!o ante oftcndimus hiftorice civilis fimilem ufum (-779). lliui hic fuiit hiltorico, quce de cura lummorum imperantium circa virtutes intelle;
'

&

nec non circa cultum divinum iu politicis praecipiuntur , peten, da imerea ex ThumxUgii Inltuutionibus politicx, qux tomo fccundo inftitutionum philofophiac Wtlfianm leguntur, donec a nobis ilngula ubenus explicata tradantur in opere politico latino lermone edendo Ceterum apparet denuo , hiftoricum prudentix civilis prxceptis imbutum eile debere neque ullum fupereft dubium , fore , ut momenta rerum accuratius ponderet , ubi intimiorem politicx cognicionem fibi comparaverit
ctuales acque morales
.

. 782. privatam conditurus Hifloriam ea fni,ut dogmata moralia inde conftr- inbiflorh mentur ac prudentne privatce principia bi/tc deriventur , 1. defcribat quam privtta

diftincliflime
vitii

iingulas

hominum

prognatas. 2. Exponat mis annotet iolhcira cura, qure itatum animi ob actiones atque tata produnt. Etenim principiorum moralium -probegnarus hinc facile colligec, qua? ad

actiones ex habitu vel virtutis, vel c0 ':cle>l({a uaa m fata, quce iftas. fuere comitata. 3. Inpri- f f mM

ctionum

& vitiorum atque aliberarum honcftatem turpitudinem intrinfecam proiunt ; colliget hinc media ad virtutem perveniendi impedimenta,qu iisex cafu alicno difccns, quse fub his vcl iftis dem contrariantur , circumftantiis fingularibus opportunc fiant, prudentiaj regulas formaconrirmandum notiones virtutum

&

&

&

bit

Qux

hic ex moralibus prasfupponuntur

interea ex

Tnmmgii Inftitutionibus moralibus,

petenda funt , donec , opus noftrum morale fermone Latino confcribendum prodierit. Obiter monco, hinc apparere , quod hiftor:cus philofophix moralis principiis imbutus elfe debeat , quodque hiftoria privata condenda tanto exquifitiora dare poflit , quanto intimiorem illiuscognitionem habuerit Tenendum vero imperantem quoque lpeclari pofle inftar perlbnx privatx, quatenus nimirum his vel iftis dotibus animi corporis prxditus Quamobrem qux de hiftoria privata condenda prascipiuntur , obfervanda etiam funt ab eo, qui hiftoriam civilem conlignans perfonam imperantis atque eorum,qui muneribus publicisprx-

qux tomo poftenore Inititutionum philofophix Woifian* leguntur

&

iiciuntur, deicribit,

cum

virtutes

animique ac corporis dotes

S.

in

iplum reeimen

influant.

783.

Hifloriam ftve civilem ,five eccleftaflicam ,fwe prhatam ea fini conditurus, Biftoria ut leges providentice divince inde agnojcantttr, inprimis 1. annotare d-ebct, cmdenda

um quce circa rerum eventus non coniilio,fed fortuna: vulgo tribuuntur, ' ;~ p 2. fata Rerump. eccleiia,' hominumque in fingulari fpcclatorum cum t x ^v VVolffii Logica a a eorum

&

362
r.it

Tart. 11. SeS. 111. Cap. 11. nexum rerum

principio

figKO-

eorum

fceitda-

actionibus fedulo reccnfere tenetur

,

Tltm O/VTl.U
.

dcmonftramus
conftitutum ex
icrutaturus
cjue

Etenim in Meraphyficis univerfo fumma Dei fapientia effe convenientia? Illam igitur convenientiam
.

in

&

regulas providcntia? divina? eruturus

confiliis

fata

Rcrump.

ar-

imperantium eorumque fac~tis,nec non fata hommum in fingulari fpcclatorum cum eorum aftionibus conferre tepetur. Quamobrem Ji hiftoria huic fini refpondere debet,utique obfervanda funt qua: hic a nobis praecipiuntur
,

Ecclefiae

cum

interea legi polfunt in Inftitutionibus metaphy, quae extant tomo priore Inftitutionum philofophis rmfi*n* donec , opus Softrum metaphyficum prodierit , unde plenius omnia haurire licebit . Obiter moneo , hinc patere , quod hiftoricus, quaedam etiam Metaphyficae principia utiliter fibi familiana reddat , fi vel maxime non confideremus quantum ipfi ad pnncipia moralia& poli, tica, qmbus mftructus eife deber ( . 779. feqq. J , Metaphyfica: principia profint . Ceterum 'am olun Poetre arque Philofophi, qui fententias nobis dederunt , varias iftiusmodi regulas collegerunt. . gr. Pertinet r\*ro dtferuh fceleftum -vindicl* . Nec huc illui m:nus huc fpectat litud Poeta? : Ver qnod qnis peccat per idem pnnitur C> idem . ,
ficis

Qu<e ex metaphyiicis hic fupponuntur

Thummigii
,

&

Jnlrp.cru
literj;. i
:

Htftonst.n

hterariam cond;turus ea

fini

ut conftet

undc petenda
fcripra
,

ftt

condenda qw.d ob-

verhatum jam inventarum cognkio , reccnfere debet vel ifto rempore de fingulis argumenris prodiere.
_

1.
2.

quae hoc

Indicare tenerur

firymdu.

2rgumema particularia, qua? in fcriptis auclorum pertradlantur. 3. Annotet opus eft methodum,qua in explicandis probandis dogmatis autor ufus, fi fcnpra fuerint dogmatica,vel quem tenuerit in fcriptis hiftoricis

&

ordmcmrquo fpedtant ea omnia,qux pauio poft de libris dijudicandis prxcipiemus Inprimis autem 4. caveat, ne fua de fac~to judicia cum faclis alterius confirndat ( . 778 ) Quoniam enim hac ratione
. .

liberalium fuperiorumque

innotefcit,quxnam proftent in quohbet fcientiarum & artium vocant, facultatum genere fcripta , , quas quamam in fingulis fcriptis & qua accuratione pertra&entur nec is ignorare poteft, unde petenda fit cognitioeorum,quce noffe dcfiderat
lcctori
;

literaTiam condere non poffe , quae fcopo fatisfaciat , , aut facultate etiam fuperiori , optime fuerit verfatus . E. gr. Qui hifioriam literariam Algebrae confcribere avet , is argumenta particularia fcriptorum, quae in hoc genere proltant recenfere atque methodum , qua ufi , fuere, delcribere haud quaquam poterit, nifi Algebram calleat Eodem modo anatomiae ignarus hiltoriam anatomicam quae fcopo pnefenti fatisfaciat, minime confcribet Op, time igitur hiitoriae literariae confuleretur , C\ ad eam confcribendam auimum appellerent viri fcientia vel arte praeftantes , de qua commentari conftituerunt . Etenimincafu cppofito accidit , ut autoribus affingantur fententiaa a mente ipforum quam maxime alicnae; utcommendentur libri fcopo quem leftor intendit , minime fatisfacentes ; ut , judicia ferantur de fcriptis a veritate abhorrentia alienis oculis videntes , cum autores dubra; famae atque affeclui plurimum tribuant . Exemplis haec confirmari non eft opus . Experta loquor, quamvis mallem loqui noa experta : miferet cnimme hominum , qni cum laude fua frui poflent , turpiter kCe dare folent intelligentibus virtutifque haud imquis aeftimatoribus Dedi fyftema , quod e diametro oppofitum Spinofijno contingentiam univerfi differentiam inter neceflitatem hypotheticam atque ablblutam demonftrativa ratjone adftruit atque omnes omnino hominum a&iones liberas per ipia actributa aivioa ua determinare docet quod Deum aconceptit ut fingulae fiant ad gloriamDeij
,

Facile hinc apparet

hiftoriam

nih

eum, qui

fcientia illa vel arte

&

fctts

De

confcribendis Jibris hifloricis

369

bus tvrannicis liberatum /iilit tanquam ens amore maxime dignum , ita ut ipfae pceni pofitivc ex hoc fdnte fiuant . Agnoicunt hoc intelligentes , vin cordati , a partium ftudio alieni , cum Germani , tum exteri , quibus , quae Latine fcripta funt , ad manus pervenere , teftibus literis , quas penes mc habeo Hoc tamen non obftante adverfarii mei continuo vociferantur , me fatalem omnium rerum neceffitatem introducere ; animam mcchanifmi legibus fubjicere ; principia moralia tradere , qua: ad atheifmum ducant qux iunt alia fcommata e ufdem farinae plura . ex Deo decernente tyrannum facere Quoties hasc cogito , non poifum non in eam abire fententiam , quod omnia infulfa , qus de veteribus philofophis circumferuntur , ipfi affingantur , quamdiu probabiliter
.

&

oftendi poteft

quomodo captum

vulgi eruditorum fuperaiuia in perverfum fenfum tra-

hi potuerint

S. 7 8 JHifloriam

literanam

ea

firit

condtturus, ut prlnc'ipia

ad hcupletandam

tfiflonx
lltcr

artem inveriiendi proficua fuppeditet , 1. vitas autorum dcfcribat & in iis qua hdchter exponat, quo m loco fuennr nati, qua educatione informatione ufi , quibus praxeptoribus five vivis , five mutis profeccrint &, ft qua alia prcetcrca fuerint ,qu:e ad ftudiorum morum formationem quicquam confcrrc potucre . 2. Defcribat etiam ftatum rei Iiteraria , quo tempore aurnrp.<; vixerunt ( jf. 784^, una cum ftatu ipforum autorum. 3. Sollicite annotet inventa , qux antcrioribus vcritatibus quovis rempore accefferunt & qua ratione jam ante invcnta ulterius fucrint perfecta, ut dubia abierint in ccrta,errores inveritatem. 4. Enarret quoquc fata dogmatum, vel vcritatum recens in-

&

n*

ufum

artisin-

&

venkndi,.

ventarum
literaria

inventorum Hac enim cognitione inftructus hiftoria ad Iocupletandam artcm inveniendi. Nimirum veritatem latentem eruere non licet nifi ex aliis cognitis
fata
.

&

utetur

(73^). In

modum

igitur inquifiturus,

quo

veritas aliqua in apri-

cum

producla, noffe dcbet veritatcs, quibus invcntor ufus in ratiociniis fuis tanquam prxmiffis Quodfi igitur ftarum rci literaria; habuerit perfpeetum, qualis fucrit illo tcmpore , quo vixit eidem patet, quamam veritatcs illo tcmporc fuerint cognit^e ac pervulgara?. Qiiodfi ultcrius confliterit locus, quo inventor vixit , & qua inftitutionc fucrit ufus, quos lcgcrit libros; inde colligere datur ,num veritates illo tempore jam inventaj cidcm innotucrint. Et quoniam notioncs atque judicia fundamentalia a poftcriori derivantur ( . 66$.&c feqq.); ex biographia inventoris judicarc licebit , quamam eidem a pofkriori innotuerint. Datis igitur vcritatibus, quibus inftructus fuit altcr,qui vcritatcm aliquam dctcxit vcl crrorcm emendavit artificiorum
fuerit
. ; ;

hcurifticorum , qualia feqq. ) dedimus ,

in

fuperioribus

66g.

&

fcqq.

& .

710.

&

non ignarus

&

in

meditando

verlatus

mo-

dum

deteget , quo veritas Iatens fuit detecta , ficque vel ars inveniendi locupletabitur novis rcgulis, vel regula? , quce jam proftanr,

confrmabuntur
noffe veritates,

Qiioniam vero ad ycritatem inveniendam non fufticit unde illa deducitur,& compotcm efTe artis invcnien-

di,

17
di
,

Vart. II. SeB. III. Cap.

,

II
,

quae in prsfenti cafu fatisfacit

fa inventori fuppeditetur appcllendi

verum prxterea requiritur ucananimum ad veritatem inveftigan>

dam

ideo necefle

cft

ut praeter biographiam nobis etiam perfpecla feu veritatum inventarum

.

fint fata

cum dogmatum
eas in
fini

tum ipforum quoitaque

que inventorum
litcrariam

lucem proferentium
,

Patct

hiftoriam

intento fatisfacere

fi

ea ratione fuerit confcripta,quam

hic

commendamus.

Hinc vero denuo patet , hiftoricum fini huic fatisfa&urum illarum difciplinarum atque artium, quas dclcribendas fibi lumfit , optime gnarum efie debere imopatet ulterius , ipfum quoque artis inveniendi compotem efle oportere, ne in annotandis iis negligentior fit , quac fcopum apprime feriunt Quoniam huc ufque defiderantur hiftori* hac ratione confcriptae; inventi alicujus hiftoriolam exempliloco proponere libet . Ponamus e. gr. contexendam eife hiftoriolam con.

siruEiionis tequationum algebraicarum dettrminatarum ptr combinationtm du-

crum locorum Monumenta literaria , qu<e nobis proftant , confulcntes ad prscepta a nobis data animum advertentes talemcondnnus Vlatonis aevo Veliis remedium contra peftem quaerentibus ab oraculo proponebatur problema de duplicando cubo fJippocrates Cbitts ex mercatore naufrago Geometra fa&us iitud reduxit ad problenia dc duabus mediis continue piupuniuiialilius inteT duas datas inveniendi Cum igitur hoc problema omnium Geometrarum ingenia exerceret, Menechmus ufus notiilimis principiis ex Elementis Conicis petitis per interfeiftionem duarum parabolarum idemfolvit. Cumenimeifet ex hypotheii AB: EF =5 EF:
.

&
.

&

&EF; GH = GH:CD,

vi

elementorum
Conicis

intulit

effe

EF*=3 AB.
, fi

GH GH
fu-

& GH X =

EF.

CD. Ex

igitur

intellexit

AB

matur pro parametro parabolae , fore EF femiordinatam & GH ei refpondentem abfciflam, &, fi CD fumatur pro parametroalfore EF abfcilfam & GH ei reipondentem femi, ordinatam Jumflis igitur SL & SN ad angulos reftos , circa axem SL linea datarum una AB tanquam parametro deicripfit parabo-

terius parabolae
.

lam SMR Cv circa axem SN linea data altera CD tanquam parametro parabolam SMO , atque ita obtinuit PM five SQ^ipfi EF SP five QM ipii GH aequalem , confequenter duas mediascontinue propornonales per interfeitionem duarum parabolarum determinavit . Cum Cartejius inventa Arithmetica literali curvarum algebraicarum definitiones ad xquationes algebraicas, perinde ac problemata algebraice folvenda reducere docuiflet j l^cn.itus Slufitts

&

vocans

AB

=: a

CD

b, EF

GH

y,obtinuit x*

ay

&

y* bx. Quonjam itaque eidem evidens erat , problema folvi per conftructionem duarum aequationum localium feu Iocorum primi generis ; ex conditione probiematis eruit aequationes locales alias cuidem generis atque duobus locis rite combinatis, quemadmodum a Menechmo faiftuni tuerat , incidit in methodum generalem problemata ad acquationes algebraicas redafta conftruendi per combinationem duorumlobiquadraticas per corum . Expoiuit itaqne methodum conftruendi asquationes cubicas

&

combinationem duorum Iocorum primi generis

.

Mefolabo, primum more veterum , cclatis artificiis analyticis. Mox novam dedit editionem, cui adiecit parrem alteram, m qua analyfin fideliter proponit A. 1679. Vhiiippus de UHire illam asquationum conftru(flionem in gratiam tyronum clarius explicavit in exiguo tra&atu gallice confcripto ,
in

quem
rean.un

'{ovis elemtntis de feciionibus conicii

dr

locis

geometricis fubjUllxit: qiiod

idem

tecit 0-

\n Traiftatu de lineis prlmi generis

tecjuationtim
.

idiomate patrio A. i687-edito, cui fubungitur

"johannts Craigips Siotus

Traetatus de confhuciione

Poftqnam

thematico
prodiit
,

de

figtirarum eurziilinearum

Quafiraturis

&

in

Tra<tatu
J-JofpUal

ma-

hcis gcomctricis
,

qui Londmi 1695.

de

formulas generales pro locis

iolidis propofuerat

Marchio

eorum ufum

De
ufum
in

confcribendis Jibris bifloricis

37

dt fcflionilns ConUis

quadraticis oflendic in Trattatu analvtico conftruendis acquationihus cubicis qui poft fata viri de rebus geometricis praeclare meriti Parifiis 1707. , Jucem publicam adlpexit. Nos methodum Slujianam pcr formularum generalium ufuin mire facilitatam planiflimam eiiecimus in Elementis Algebrs cum Latinis , tum Germanicis , ut a tyrone citra difricultatem addilci eadem poflit . Ecce tibi fpecimen hiftoriaj litcrariae , quod brevitati ftudentes rude, nec exafciatum dedimus. Ex hoc ipfo autem fpecimine fatis apparet , hiitonolam hanc ne intelligi quidem , nedum concinnari poffe Neque attentione fufficiente ufus dunifi ab eo , qui rerum algebraicarum pcritus fuerit bitabit, eodem modo feie rem habere , fi quodcunque atiud argumentum proponatur . Obiter moneo, ne quis hiltoriolam noftram erroris redarguat , me fatis efle perfuafum, quod Carttjius viam lllam Slujii analyticam conttruendi aequat:oues per combinationem duarum localium ignoraverit Aliis enim luminibus ufus eft ad regulam fuain inveniendam . Sed de his dicere non eft huus loci . Nullus autem dubito fore , ut a prae;udiciis alieni hiftoriac literariae hac lege confcriptas utilitatem abunde perfpiciant
. .

&

5.

786.
.

Qiioniam in omni hiftoria dcfcribuntur nonnift talia ,qus fa&a funt kjwwjpCtC ot P Jll (% j^)\Logica in condenda biftoria bunc potijfimum preeflat tifum , ui doceat
x

formare notiones eorum, yu<e facla junt , dijiintlas , quantum fcilicet fuf- comj e)!( ja ikit 3 utk<n:or mentcm hiftorici aflequatur,6' judicia determinata (. . 669. biftoria. 670.3 10).
Logica prxftnblt rcgulai gcnerIes driigcndl
iuccllcCtUIIl
ln

vciiLiCC
,

cognuiCcnJa

Quamobrem qui eas ad ufum transferre debet i hiftoria condenda is principiis aliarum difciplinarum firaul effe debet inftru<tus,unde ipfi innotefcit ad quaenim potiflimum
,

ubi notiones diftinita? atque judicia determinata formanda Atqueea ratio eft, cur in fuperioribus commendata fuerint nunc dogmata politica ( not. .779 ), Omittimus alia , qua: utiliter ita porro nunc moralia (not. . 78 ), nunc phyfica inoneri adhuc poterant , fi ad fpecialia defcendere liceret : nobis enim nunc conftitutum clt nonnifi univerfalia tradere .

refpiciendum

fit ,

&

c
De

av u
.
biftorici

r.

///.

confcribendis libris dosmaticis. '&*

787non intendit
,

AVtor
enim

libri

dogmatict

tnata

&
.

ad fummum

utuntur
in libro

ut lellor intelligat deg- rins liargumenta , quibus ad eadem probanda brorum Patet per dcfinitionem libri dogmatici hiftorici. Et- dogmati'
nifi

norit

dogmatico hiftorico dogmata tantum reccnfentur & ad fummum argumenta,quibus ea probantur, indicanturf.jf.751 ). Quodfi igitur dogmata tantum recenfentur, le&or omni diligentia &attentione adhibita in legendo libro nil cfficiet , quam ut dogmata intclligat probatione enim cum deftituantur, veritatem eorum perfpicerc ncquit. Auror adeo finem alium intendere nequit, quam quem confequi licet, icilicet ut ledlor dogmata propofita intciligat. Quodfi argumenta praeterea indicat, quibus dogmata probantur, eadem autem minime evolvit; per fe patet, lectorem faltem lcclione li:

c riml}! C '

'
r

bri

37>
bii fibi

Tarl.

II SeH.

III.

Cap.

III.

comparare notitiam hiftoricam argumcntorum , ut norir, qutbus ad probandum dogma utantur. Et infcrius conftabit 3 eum de veritatc dogmatis convinci non poife, nifi argumentis evolutis , co quidem rnodo, quem fupertus in dclineanda demonftrarionum forma ( . 551. & feqq. ) propofuimus. Imo qui formam demonftrationum ibi delineatam contcmplatur, ftatim perfpiciet, fi argumentum non evolvatur, nunc formam concludendi non apparere, nunc fumi tanquam cerAutor igitur dcnuo fita, de quorum veritate nobis nondum conftat
.

nem alium intcndere nequit , quam quem confequi licet , fcilicet ut le&or hiftoricam fibi comparet argumcntorum notitiam,quibus adprobandum dogma utuntur
Duplicem habent
.

ufum . Nimirum qui hebetiorisfunt ingenii,quam Bt veritatem demonftrativam vel probabiliter aliarum ope adftructam capere poflint,memorise inde mandant veritates in vita utiles easque datr occafione ad ufum transferre valent : ij vero, quibus ma:or obtigit ingenii acies , kiftione iftiusmodi fcriptorum aJ leclionem fcientificorum praeparantur, ut, dum termini ac propofitiones ipfis ;am funr tamiliares , facilius atque celerius progrediantur , cum multuna omnino temporis requirapropofitiones familiares evadunt Imo iidem eadem leclione tur, antequam termini ad cognitionem rctentincam lnflammantur , \uuquc fui ciamnati ma;orem , quam alias futurum erat , voluptatem ex ea percipiunt atque ideo ftimulos ad ulteriores progretfus Minime igitur fcripta dogmatica hiftorica damnamus, utut -eadem fcientificis fentiunt longe poftponamus . Suum cuique ex sequo ftatuimus pretium veritatis unico amore du&i , nec animi paffionibus quicquam dantes.
fcripta iftiusmodi

&

.
St

738.

nptum
ta
bijfo-

Scriptum

dogmatkum
fixa

bijlorkum conditurus
nifi

dogmati-

dcflnitione explicet,

i. terminos fingulos accura iifdcm vulgo refpondcat notio confufa qui:

cum

dem, fed

ri-cum

qnomodo
conden-

dnm.

tamen: z. propofitiones determinatas condat 3. fi ita vifum fuerit, argumcnta enumeret, quibusad eas probandum utuntur, imo difcrimcn annotet, quod inter ea intcrccdit 4. in uno Joco congerat qua: 26. idem fubjectum fpectant. Dico hac ratione autorem fcopo
:

fuo

fatisfeciffe

fcripti dogmatici hiftorici intcndit, ut lector dogmaintelligat ad fummum argumenta norit , quibus proponit, ta , qux ad ea probanda utuntur ( . 787). Quamobrem cum lc<ftOr mcntem autoris intclligcre ncqueat, nifi audicis vocibus eafdcm infe notiones excitare valet , qux cum tcrminis propofitioncm ingrcdientibus conjunguntur (. 117); nifi termini , cui notio confuia refpondet, fignificatus fixus fit (jF. 127), accurata definitione idcm cxplicandus (.112-)Cumque dogmata , qux memorice mandantur, ad ufum vkx tranffercnda fint , qucmadmodum modo annotavimus ( not. . 787 ), nec

Etcnim autor

&

negabit

futuram oblivionem nihil cognofcere ftudet; ad ufum ncqueant nifi ratiocinando( . 48. 49 ): propofitiovero nes detcrminata: fint ncccfTc cft (. 3 :o. 348. & fcqq. ) . Quodii leftorem docere qucque intcndit autor,quod ncn gratis aflcrantur, quse memo,

qui

in

vitae transfcrri

riae

De

conjcribendis Iibris dogmaticis

373

rix mandarc jubcrur, argumcnta cnumcrarc debet. Cumquc hac cnumcracionc cognitionis fcientifica? defidcrium inftilletur ( not.. y87)non inutilc cft dilcrimcn argumcntorum indicari, ut conftct dc cujus cvo-

quam maximc foiliciti effc debcamus Quoniam denique facilius mcminimus corum , qux una memoria? fuere mandata, fcripta vcro hilutionc
.

ftorica

dogmatica nonnifi memorix confu,'unt igitur confultum cft ut, qux dc eodem fubjeclo tcncnda funt eodcm in loco tradantur. Patet adeo, autorcm fcripti dogmatici hiftorici fcopo fuo iacisfaccrc, fiquidcm regulas a nobis prxfcriptas in codcm concinnando obfervct.
;

Libri plerique dogmatici hiftorici func , praefertim illi , qui in duntur , ut adeo r.on opus fk problema prscjens exemplo illuftrari

ufum
.

juventutis con-

Qu&nnm^ Qiioniam hiftorica dogmatum cognicio in ufum ratiocinandi comparatur, vel ad rcddendam rationem nonnullorum, qux funt, veladpra- 'jj^'^"

7*9-

quasdam cxcrccndas cum ncmo, qui fapit, dogmata fibi familiaria rcddat , quorum nullum facere potcft ufumi in fcriptis b':fioricis dogqu<e vel ad reddendam aliorum maticis illte inprimis propofr.iones explicandct rationem vel ad praxes nonnullas utiles funt , omiffis iis qu<e nonnifi illis dsxes
, ,
,

g ^

jjijfo.

tm .
.

iA fa nc

monflrandis inferviunt
E. gr. Si quis in Dioptrica nonnifi ad hiftorlcam e us cognitionem Iecftorem deducere ns torintend't ; is tantum theoremata de focis lentiura &: imagimbus ob;e.torum matis explicat, atque legem refra<tionis , qua nituntur, declarat i cetera vero theoremata , qu. ad illa demonitranda a mathematicis in med um afteruntur , omittit . Etenim qui illa theoremara novit , non modo Ient bus opportune utitur; verum etiam variorum phjencmenorum dbptricorum rationem promp:e reddit , veluti cur lentes convexz fint caufticae cV: nonnifi ad datam quandam d ltantiam ignem excitent . Qu_i praxin
:

dioptricam exercent

&

polientes atque ex iis tubos , microfcopia &: alia initrumenta id quod ortica cooficientes; iis hiltorica ifla theorias dioptricae cognitio abunde lutficit ratio confirmat , cum demonflrationes hunc lolum habeant experientia loquitur, ufum , ut veritatis propofitionum convincamur, nil autem eo conferant , ut propofitiones live ad reddendum aliorum rationem , five ad praxes quafdam dextre applicentur . Atque adeo patet , hiftoricam dilciplinarum cognitionem non ufu fuodeftitui, modo dovitr?.
:

&

gmata tradantur vera etfi qui ea met non perfpiciat fed artifici in
, ,

fola contentus effe iubetur

.

veritatem

illorum

ipie-

arte fua credat Ne tamen autor fcripti dogmaticihiftorici adferat , quae a ventate funt aliena; ipfemet fcientifica eorundem cognitione pollere debet , aut minimum certam a pofteriori cognitionem fibi comparare tenetur, nifi fide eorum niti velit , qui artifices in arte celebrantur . Qus de Dioptrica dixi, ad the-

ologiam

ur l'prudentiam
;

medicinam, philofophiam

facile applicantur

Imo
,

praeftat le,

ctori nonnifi hiftoricam infinuare

cognitionem veritatum a

peritis aflertarum

omiffis

demonftrationibus
falfas
.

quam

demonftrationes vel probationes tradere mancas

Etenim in priori cafu novit lector , demonftrationem ipfemet eandem capere nequeat ; in pofleriori autem naevos in probanda thefi admiflbs perfpiciens in dubitationem de eiufdem veritate adducitur atque fic tandem in fcepticifmum incidit Manca autem aut prorfus falfa probatio cum affenfum extorquere nequeat, nullius prorfus utilitatis eft Sed ea clarius patebunt inferius , ubi methodum con.

vel prorfus ab aliis dari poffe , utut

vincendi alios propoiituxi fumus

^ 79C-

Scriptum fcientifcum conditurus definitiones alias ingrediuntur ,

terminos omnes definiat, qui vel vel quorum definitioncs ingrediuntur

r.

f/ J'^

dcmon-

J^^l

374
qamam
bjtrran-

Tart.

II.

SeB.

UL Cap. III.

dcmonftrationes tanquam praemiiTae fyllogifmorum ; nec absque definitione admittat alios, nifi quibus notio confufa fixum vindicat lignifica-

du.

Quodfi difciplina aliqua propofitionibus alteriusutifuis adftruendis, atque adeo illam fupponits terminos indc muruo fumtos minime dcfinire tenetur , fed definitiones fuo loco traditas jure fupponit. 3. Definitiones eo ordine collocet, ut ece anteriori ponantur loco, quarum definita ingrediuntur definitiones alias, hx aurcm loco pofteriori 4. Dcfinitionibus non utaturtanquam principio dcmonftrandi , nifi earum realitate adftruclaf. 7i7.&feqqJ. j. Sine probatione propofitionem nullam adfumar, nifi quse indemonftrabilis (. 26 3. 264J & in axiomatum, vcl poftulatorum numero habe2.

tum (%i2jj.
tur

tanquam

principiis in

tur f. 268. fcqq.). 6. Propofitiones omncs detcrminatas ponat ( jf. 320), ita ut in carcgoricis fub;ec"to abfolute pofito tribuatur praedica-

&

tum (. 216)

in

hypotheticis

autem conveniens adjiciatur

fubjecli

detcrminatio (. 228). 7. Propofitioncs , quae ex dcfinitionibus, vel aliis jam demonftiatis demonftrari nequcunt, aliis tamen demonftrandis inferviunt, a pofteriori ftabiliat (jr.705. 706. 707). 8. Propofitiones

demonftrativas dcmonftratione vel ofteniiva ( . 55 r. 552), vel apogogica rauniat f. 553. 559 ) 9. In refolutionibus problematum fingula > c\mx fieri debent, diftincte enumerer, eoque ordine, quo fieri dcbent, /umtaque refolutione pro hypothcfi , cx ca problcma demonftret ( Jf.
.

552,), hoc eft, oftendat fadtis iis, quae prcecipiuntur , fieri quod fieri debebat. 10. Omnes propofitiones co ordinecollocct, ut praecedant,qua2 11. Propofitioncs alibi dcmonfiequentibus dcmonftrandis inferviunt tratas tanquam certas fupponat easque mutuo fumat, fi quando iis habuerit opus. 12. Si qua obfcuriora videri poterant, ea exemplis illu.

itrct

& uberiusdeclaret, & ubi

ufum

opportunum vifum
,

fuerir,

dogmatum

prae*

ftantiam atque

indicet, inventores laudet

artificia

inveniendi re-

velet, rationem ordinis non fatis manifeftam reddat &c.

Dico,qui haec

cbfervaverit, fcopo

fcripti fcientifici fatisfacere.

Etenim libri dogmatici dogmata demonftrant vel probant (^j^i). Quoniamigiturpropolitiones vel a pofteriori probantur(.705.&feqq.)> vel a priori demonftrantur five oftenfivef JJ". j 5 r 552^, ftve per indirectum ( . 553. 559 ); fcriptum fcientificum conditurus, propofitiones vel oftenfive, aut per indirectum dcmonftrare debet, aut quas a priori demonftrare nequit , a pofteriori adftruere tenetur Quoniam vero in numcrum principiorum dcmonftrandi non aflumuntur nifi dcfinitiones> experientiae indubitata?, axiomata & propofitiones jam demonftratae ( 561 )i ideo fcriptum fcientificum conditurus definitiones , quibus iii demonftrando habet opus , praemittcre , in axiomatum numerum non recipere, nifi quas hoc noraen tuefi poflunt, & propofitiones eo ordinc
.

collo-

De

confcribendis libtis dogmaticis

375
,

Collocarc debet,five a poftcriori, fivc a priori fucrint probata:

ut ca
.

icmper pra:ccdant, quibusindcmonftrandis fcquentibushabct opus Similiter cum definirioncs fcquentes non intelligantur,nifi explicatis terminis, qui eas ingrediuntur , horum definitioncs pra?mittendaseffcpatet. Cetcra, qux praecipiuntur, per fc patcnr.
Scripca fcientifica funt elementa Euclidis

&libn fphzneorum

Tbtodofii.

fi elcmcnt*. Quodfi qu:s TheoaojH condita fuennt jifoilonii

is non alias ab his autonbus regulas obfervatas efle i Neque nos inconcinnandis Mathefeos univerquas hic commendavimus fx elementis ad alias animura advertimus. Cumquepliilofophiam fcientifice tradere con-

&

libri Archimt-is libri Conicorum Apollmii , eundem quoque cenfura veniunc noftra Mathefeos univer. confideret , quomodo elementa Enciidis cum libris Archimcdis ,
,

In

reperiet

quam
,

ftituerimus

quautum przieus rerum

conditio patitur

in eas

quoque oculos conftanter

dirigimus.
.

791.

Quonfam
non

vi Difcurfus praliminaris

methodus philofophica

poftulat,ut

ScrtP tit7n

utaris terminis nifi accurata definitione cxplicatis (. 116), nec principiis nifi fulfkienter probatis ( . 1 1 7 ) i ut propoficiones fin-

J c ' en *P c *

J/^foTa-

gulx ex
mini
,

principiis

iftis

dcducantur

legitime

\\% )

ut

ter- datur.

qui

teccdentes

ingrediuntur derinitiones fequentes , explicentur per anpropofitiones, qua; ingrediuntur demonftra( . 119)

&

tiones fequentium, demonftrentur in anteccdentibus ( . izo J; ut in propofitionibus conditio accurate determinetur , fub qua prsdicatum

convenit fubjeclo

(jT.

121); evidcns

eft

fcriptum fcientificum metbodo

pkilofopbica condi (. 790. Log. ). Methodum philofophicam in Dilcurfu przlirninari integro capite quarto uberius expoluimus In defcnbenda igitur methodo , quz fcriptis fcientificis convenit, brevioribus efle licet Repetantur enim ibidem dicta &ad przfentem fcopum applicentur Quz de ftylo philofophico integro capite quinto Difcurfus przliminans przcepimus , ea non Repetantur itaque & illa,quz sninus ad fcripta cuiusvis generis fcientifica applicantur k itylo philofophico dicta funt , atque ad fcopum przfentem apphcentur
. .

. 79 2 metbodum ,quzm in Difcurfu pra?Iiminari pbi/ofopbi- Metbodus cam diximus,/drj patere atque adeo generali nomine Jcientifcam re&e fdattifict
-

Apparct itaque

appellari.
Nu.i mirum videri debet , eandem methodum Mathefi , &philoibphiz,& omni cognitioni reliquz convenire: quam enim diximus methodnm philofophicam ( . 115. Vifc.prxiin-..) & iuus eafdem efie leges oftendimus quam mathematicz ( . 139. 1 ifc. prxlim.) % ea non elt niii regularum logicarum accurata applicatio. Regulz autem logicz generales tunt atque in omni cognitione intelleitum dirigunr , ne a veritatis tramite deflectat in eirores incidat

qutnam

&

&

793-

fcriptis fcientificis convenit, ^fnmos philofophica (.791.792), confcqucnter cum mathe- Geomematica ( jf. 139. Difc. pralim ) ; non tamen opns eji , ut m re Geome- trar:im ' n cr 'P tlt tris reccpto fingulis veritatum generibus competentes dfinitionum, axioma/ tum , poftulatorum , tbeorematum, problematum , corollarhrum atquc fcbo- cjs Q u er_

Etfi

autem methodus
fit

fcicntifica, qua

eadcm

cum

lionm

tituli

prafigantur:

neque enim idco

definitiones bonaj funt,pro- vandus.

VVolJfii Logica

b b

poficio-

376

Vart.

II.

Sc&. II L Cap.

III.

pofitiones, quae axiomata

&

poftuiata appellantur,nomcn

fuum

tueii-

cur, theoremata in numcrum propofitionum dcmonftratarum referunita porro, quod tituli ifti praefigantur; fed quia rtguiis Lotur, gicx fingula vcritatum genera ad amuffim refpondcnt. Sujficit itaque regulas Logica? inunoquoque veritatum genere, quantum peri poteji^accura-

&

tfftme obfervari. Ecce igitur cibi racionem, cur nos idem ftudiumcum Geometris collocemus in cuftodiendis vcrioris Logic* praecepcis, non tamen eorundem more fingulis vericacum genericur hodie fubinde mathematici bus fuos prifigamus ciculos. Imo ecce tibi racionem fummi illaelo rigore demonftrandi continuo quodam dilcurfu veritatesa ie Jetectas proponant Patet praeterea, oppido falli, qui fcientifica, aut mathematica , vel demiKiitrativa mechodo le iua tradidifie opmantur , fi fingulis vertatibuscompetentesdefinitionum, axiomatum , poftulacorum , cheoremacum, problemacum corollariorum citulos praeponant , etii leges definiendi ac demonftrandi inluper habeanc Nequecamen ideo prorfus
, . ,
.

Etenim cum unumquodque veritatisgenus luas habeat reeulas , <uxta quas examinari debet , abique ulla ambage liquet, quibus regulis ad examen inftituendum fit opus Cumque prauerea definitiones , axiomata , theoremata
inucilis eft

mos mathemacicorum
.

.-

&

problemata figillatim numerentur eo iplo conftat , non modo quot definitiombus axiomatis , ad demonftrandum propoiitiones habueris opus , verum eciam quoc propofiPraeterea tolluntur hac ratione tiones theoreticae atque pra<ticas in libro contineantur appariverborum ambages , quibus connexionis gratia opus eft , , quae alias diffoluta tura erant, iftis titulis mediantibus connectuntur
.-

&

&

7^4-

C"r chationesfmt
neccjftria

Quoniam

propofitiones

& lHr
parar.i6
'

561), imo in gcnere in non recipiuntur nifi jam demonftrata:, nec dcfinitionibus atque axionifi ante poiiris matis, vel cxperientiis utimur ( . 791. Log. &
^

numcrum principiorum demonftrandi ( . numcrum principiorum probandi (%. 588),

in

/eti

i^ ^. Diic. pradim. ); in fripto fientifico pra-mjja? , quibus tttimur fyiiogifmis probationem conftituentibus , citand<e junt , ut in antecedcn-

numeran-. tibus
di.

cvolvi poffint ab eo, cui ipfa?

ncndum

iunt familiares.

Ut

igi-

tur continua ffrie numerari debent

citatio facilitetur

&

citata facilius inveniantur ,omncs orhnino veritatci

morem oblervavimus in elementis Mathefeos univerfae ; obfervavimus eoperibus philolophicis Germanicis; eundem quoque oblervabimus in operibus Olim Maphilolophicis Latinis, quemadmodum ex pixiente opere logico intelligicur thematici numerabant propofitiones atque definitiones fingulorum librorum > fed ita citationes evadebanc prolixae acque moleftae cicaca evolucuro.
Hunc undem
citandi
in
.

79>"-

Ouicnam
~a!iunde

^x cadcm

ratione patet

yJ

aliunde definitiones vel propofitiones mutuo

fumuntur tanquam

principia probandi ftllas

quoque ex

iis

Iibris y

in quibus re-

citanda.

periuntur , citari debere. Idem quoque nos facimus

Quoties enim opus habemus principiis mathemacicis , ea ex elementis noftris Matheieos univerfae citamus, in quibus fingularum drfciplinarum paragraphi continuo ordine numerantur , ut adeo non opus fit nifi numero . addere 110men difcipliax. V. gr. citaturi propoficionem quae continetur paragraphocentelimo trigefimo quinto elementorum Geometrire , fcribimus breviter J-i3f. GeoM. Similicer quoties opus habemus principiis philolbphicis unius difciplinae in altera , v. gr. Logicae in Ontologia vel Ontologiae in Coimoiogia; ea ex difciplinis a nobis pertractatiscitamus v. gr. Si ad formam demcnftrationis oftenfivae provocabimus , qua; contineturj. 5JI.L0gicae, brcviter fcribemus . 551. Log. Haec qui obiervaverit , ei citationes conunuae in
.

noftris

..

De

confcribendis libris dogmaticis

.

377
,

Includimus autcm noftns operibus rrlr! negofii laccflent lcclorem turbent , contex:um iis non atter.tis perleCturum

citationes parenthefibus

ne

7^ 6

Ex

continua

illa

citationum fene non

modo

inteUigitur

ritbil

ajjumi

Citatmu
,

quod non jum

btd)

fit

adiirtttlum;
,

vcrum ctiam patet,

qt/cfnam tanqiiam
,

*.o-

u* us '

gnita pntjuppon. debeant

efiy conv.n<i queas.
\

antequam
,

veritatis propofitiorits

qua?

pr*

mariipof-

fcgregmm hnt
fit
,

etu:ere

ulum

patebit inferius

ubi oitendemus

quandonam

fieri

ui alter vcritaris convincatur

Quodft
ritatis

797,

citationes

ifi<e

per fingulas dijciphnat continuentur

,

quomodo veuc cica-

C!t * t0 ~
nuili u'

uritus

cognith a tentate ahcrius pendeat

putet
.

dfctpiinarumque rnutuus
eft
,

nexus

ad oculum

Ncquc cnim

alia

re

opus

quam

eft fides aiferenci , veritatis unius cognitionem a veritadifciplinamque unampraeiupponere alteram Sed quilibec rerum omnium ignarus iu's ipfumec oculis id videre valec Incuitiva haec cognitio nos certos reddic , quo tramite in ftud-orum ratione fit incedendum, cc vericacis amore ductis calcar addic ad dilciplinas redlo ordine tractandas.

tioncs adfpiciantuc Atque ita non cceca habenda

,

te alcenus pcndere

Quoniam mcthodus, qua libri fcientih"ci confcribendi , eadem cum K mm0 philofophica ( 792); in propoficionum demonftrationibus, vcl pro- a rationes barionibus non plura contincri debent, quam qux lectori anteceden- abbrevietium gn.iro lufficiunt ad revocandum cctcra in memoriam ad ratioci- tur. nia complenda requihta (iT. 12$. Dtfc. prw/im. ). Quamobrem fi qua pr<emiffa fola citatione innotefctt
teji
.

798

adjecla citatione in demonftratione omitti po-

ta,
ft

hx eadem ratione patct , in dtmonfiratioritbus fufficere enthynemacum Logica? gnarus enthymema datum absque ullonegotio in fyllogiimum completum converrcre poflit (. 424. & feqq.). Quamobrem
conclufio antcrior fuerit pramijja fyllogifmt fequentis
,

& pra^miffa

altera per

citationem pateat
clufiorit

coni lufn.nem Jyllogifmt fequentis

immediate jungere licet con-

antecedentis

ratione demonftrationes non modo abbreviantur , verum euam eam formam fubeunt , ut Logxae artificialis parum perit-s ex fyHogifmis rninime componi videantur. E. gr. Superius demonltrationem theorematis rccta CV ex -q , quod centro C ducla arcum AB iifecans bifecet (juoque chordam cgno-

Hac

&

juinem

refolvimus in ott.o ratiocfira , ex quibusconftat , duas nim rum confequentias immed atas fex fyllogifmospartim categoncos, partim hypotheticos Demonftratio vero ita COntrah'tUr Cum rttte Cjl , CV CB fint radii circidi , adeoque imer fe xqualcs , frxteiea AV VB artuum cognominum fer hyfothtfin aqualium chorux ri:o. :,e anuales fnt; in triang: lis jlCV VCB
,
: ;

&

&

&

&

anguli xqualibus lattriLus offnfiti

fequmie
tjut

in triangniir

M
.

AVE

&

&

VB

<j

auto retta

CV arcum A^

lifecans

VEB iafcs ^E :'n V chordam

&

equales funt , conEB xquales funt , atctioqv.e lifecat in

E.

demonftraro elementis Geometriae inferitur, paragiaphus citatur , in quodennitio radii concinecur, atque adeo primi fvllogiimi non retinetur nifi conclufio quod recf* ca, fD , C> CB fint radii circuli Sin !iter citaturad conclufionem fecundam , cuus una prssmiffa eft concluiio prirna, paragraphus^ in quo continecur a\ioma , quod radii mius circuli fint xqiiaB b b 1
:

e.

d.

Nimirum

fl

37
tequaies
fint
,
,

Tart. 11. SeB. 111. Cap. 111.

CB tqualtt atque adeo conclulionem fyllogifmi fecundi , quod reilx CA , CT> immediate mngere licet primae Porro cum in fyllogitmo tertiomaor, quod arcu.

&

Quoniamve& VB squate triangula acd & CDB mutuo teepuUtter* Sc ro ex tribus primis conclufionibus patet mutuo atquilateris anguli xqualibut quod in triangnlis per citationem infinuatur ma or atque per le liquet angulos ADE & EVB atqualibus Iateribut atquales late.ibus CA & CB ;pponi; conclufiones lvliogumi quarti & quinti contrahuntur in unam quod/n EDB xc.uales & formata AlE propofitlO ex duabus trianaulis ACD & T.CB
jtrcus

um

teauatium tbordte xauates fmt

per citationem patefiat

chordat cognomines
,

enthymema
ifit fibi

laltem retinetur
.

AD

dr

ZB

fitnt atr.naies.

ErgO
,

AD

s fitnt

fibi

opptjiti

fint

angi-ii

cir

Jtnt

fie

concfufionibus lubncitur per modum illationis anterioribus lun&im lumtis . Quoniamden:que per citationem infinuari potelt propofitio, quod , fi duo triangula fuerim cjut condilatera cemprehendentia angulum in lequalis anguio uni ah.erius ticr.is , i.t angitlus unus unius f.t uno triangulo Jint figitlatim xqualia iateribus comprehendentibus angulum in attero triangulo , fit quoeiue lattts ttvtium uniits tequaie iateri tertio alterius ; minor autem patet eX COnclufionibuS anterionbus ideo tantum retinetur conclufio fyllogifmi fexti ftatimque combinatur cum conclufione feptima, quae per immcdiatam confcquentiam infertur , ut adeo relultet propofi-

&

EB tequales funt . Ex hoc igitUr exemplo abunDEB bafes AE tio- in triangi-.tis ADE de liquet , quomodo demonitrationes fint concinnandae , ut nihil concludatur nifi vi forn\x , etfi Logicae non latis peritus , nec in relolvendis demonftrationibus verlatus nullum fyllogifmi veitigium fibi deprehendere videatur . Quodfi citationes omittantur, quemadmodum hic a nobis fadtum eft , demonltrationis vim aegre percipit nifi is , cui propolitiones per citationem infinuandae familiariflimae funt . Imo fubinde hic quoque hiret Enimvero fi citatio adiicitur , tiro ubi propofitio aliqua non ftatim eidem fuccurrit qu'Iibet propofitionem, quae omittitur , evolvere atque adeo vim concludendi perfpiceSi omiflis citationibus demonftratio perfpicua effe debet , propofitiones per eas re poteft infinuandae actu adducendae funt: quo ipfo demonftratio multo prolixior evadit, quasci. .

&

&

cit

Imo ne in hoc quidem cafudemonftratio convinhabuerit fatis cognitas atque perfpectas , haud quaiftas propofitiones qui , quam vero illum , qui non amplius recordatur , num beneficio demonftrationis earum Confirmantur adeo denuo , quas de citationum veritatem iam alio tempore perfpexerit leqq. ). ufu praeclaro paulo ante a nobis di&a lunt ( 794.
tationum beneficio abbreviari poterat
nifi
.

eum

&

Demonfirationis

&

ordirjra
inor-

799ord'mata y fi propofitiones eo ornaturalu^ aut Demonjlrath dicitur dine fe invicem cxcipiunt, quo in ratiociniorutn ferie, in quam demonftratio refoluta abit (.551. & feqq.J, continentur: in cafu op

dinat*
definitio

pofito inordinata appellatur.

Exemplum
id

quod patet,

demonftrationis ordinatae praebet ea , quam modo(nof. . 798) attulimus 551. ) pofita conferre volueris . Eadem fi eam cum analyfi fupra(not. 5.
.

inordinata evadet , ubi hoc modoproponitur Intriangulit ACV EVB , propterea quod itU triVCB xqnaies funt anguli ADE cbordas arcuum a-quaiiCB ar.gula ob radios circuli CA , CD v.m AV dr DB fibi mutuo a-quiiatera funt . Vnde porro confequitur , recla CE , quts per hvpothefin arcum AB bifecat , chordam <]y.od sjuoqrte cc.gnnminem in E bifecare debeat , cum in triangulis ADE e> EB xquales fint Ego in elementis Matheleos EDB bafes AE peram dedi , ut demonftrationes redderem naturales : vulgo Mathematici prseftantiflimi amant inordinatas . Praeftant autem ordinatae inordinatis non uno nomine : Quod fuo loco

&

& &

&

&

diftinitius

exponemus
.

800.

Eetnonftratioorm

dinata

quomodo
condtnda.

ratiocmia refolveQuodfi ergo demonfirathnem in fua , e x qutbus conflat , bauderit diffici/e(%.jg(j). ris (not. . 551. & feqq.); ordinatam condsre atque adeo patet, feries ratiociniorum , Facla enim refolutione, datur retinentur. quo ordine collocandae fint propofuiones, quae

. .

De

con\cribendis Itbris dogmaticis

379
.

Excmpli loco efle poteft demonftratio paulo ante ( not. . 798) in medium allata Obtinuimus enim naturulem (-799), quod eam ex analyfi logica iupra(oi. . 551 )data condidimus. Quodii quis obiervaverit leges demonitrandi ( $. 55 1. cV. ieqq. ) deicnptas, Etcnim quod vulgo demonfponte incidet exercitatus in demonftrationera naturalem ftrationes dentur mordmatae, id ideo accidit , quod autores non meditentur quafi conclufionem ex data hypotheii \tl definitione lub<eti ratiocinando demum reperturi ( . 714. 715), dum demonltrationcm in chartam conjiciunt; ied potius tantummodo recordenubi propofitiones demonitrationem conftitur corum , qui antea memoria: mandarunt tueptes iimul iumta rotionem quaiulam complexam tormant , ouam intuentes nunc ad Jianc nunc ad iftam animum advertunt, prout caius tulerit . txemplo dcmonftrationis inorduiatae modo dato(not. $. 799) dicta illuftrantur: in eo enim conclufiones primariae priori loco ponuntur c< rationcs , unde vcr* eiie intelliguntur , iildem iubjiciuntur
.

$.

801.
,

Demor.flrationem propofttionis alhujus pbdofopbkte aut aherius cujuscunque Modus ro lt ad formam geometrhee reduclurus 1. cam refolvac in fyllogifmos forma- P Pl '-^
les

&

z.

prxinifla?

corum prxmiilas tamdiu novis profyllogifmis probct , donec tam more prodcant definicionesi axiomata, vel judicia intivitiva. 3-Ad- oecmetritituli

icribantur praemiflls fingulis competcntcs

,

dcfinitionum

axioma- codemonjir*ndi.

tum judiciorum intuitivorum, theorematum &c. Ita enim patebit , quaenam definitiqnes, axiomata, obfervationes in ufum judiciorum intuuivorum tanquam principia dcmoi.ftrandi pra?mitti , quaenam propofitiones aliunde mutuo peti & quo tandem ordine propofitiones demonftrativae collocari dcbcant . His vero datis demonftratio ad formam gcometrica? reduci poterit (. 793 ). atrcm efie eUsiicum, Deducitur propoE. gr. Sit more Geometrarum demonftrandum Etenim fi collum vefica; modicumaerem continentis arctiflimeconfitio ab experimento ftringitur, cc vefica lub campana vitrea iulpenia ope antliaepneumaticae aer ambiens fubExperimentum ^huiic nobis incluius veficam dilatat non lecus ac fi inrlaretur ducitur
,
.

prasbet

fyllogilmum

htidquid dilatatiir

Atqui Major

aer dilatatnr

ErgO

emota refiftentia , id vi elaftica praditum remota refiflentia . aer vi elaftica prxditus .

,
)

varum quidem manifeftum fit , aiduci vefics Utera , aut fi mavis, veficam expandi , intuitive autem non cognofcatur , quod dilatetur aer neque enim noftra de fafto ludicia cum ipfo fatfto confundenda, ne perxulo vitii fubreptionis nos exponamus($. 668); Majoritaque

ulteriori probatione indiget , adeoque in numerum propofitionum demonftratirefcrenda . Minor quoque ulteriori probatione indiget , cum per experimentum

probatur hoc proiyllogiimo : Duicquid continuum exetcct conxtnm

Atqui

ErgO

fefe cxpandtndi , id vi claiiica preditum . quod diUtatur , rcmota refiftentia , continuum txerctt cmatttm fefc quod ditatatur remota refificntia , id vi eUftica prdditnm .

iilud

cxpanie iidi

Maor

formata

ft

ex

definitionc elafticitatis
:

Minor equidem

ulterius probari poterat

plo Eutlidis inftax axhmatis fumitur , tione Minor itaque fyliogilmi , acr diUtatur probatur
guicquid vcficam expandit
rtmottt
,

adeoque probatione ulteriori non indiget per experientram patet , exemconfequenter nec ipfa ulteriori indiget demonftra,

quoniam tamen

rcmota
j

refiftentia ,

ulterius

hoc profyllogilmo
ifttt

remota

reftftentia

id femetipfum intrx

ettm ditatare debct ,

jttqui acr inclufus veficam expandit , remota rcfiftcntia . Ergo acr inclufus remota refifientia intra eam ipfemet dilatatur

,
;

Ma'or exemplo Euclidis inftar axiomatis lumi poteft quoi experimento debetur . Neutra igicur prsmiifa

Minor

eft

udicium intuitivum
indiget

ulteriori probatione

Cum

j8o

Tart. 11. Se%. 111. Cap. 111

.

Cum adeo nihil amplius reftet , quod fit probandum , prolaro abbluta eft atque deo ad tormam demonltrationis geometrica: redigenda Quodii pramiflas fyllogiimbrum confideremus , patebit , unam occurrere in iis definitionem, ax>on ita duo & experimentum unum , qu bus tanquam principiis demonitrandi utendum Quamobrem propofitio de elaiticitate aeris more geometrico hac ratione demonitr.uut
;

PEriTilTIO
i.

Vh

eUftk*

eft

continuus conatus

fefe ex-

cor.rinetur , arifte conftrmgatur , atque veiica lub campana \'trea fuipenfa ope

pandendi

SCHOlIOTi.
2.

Si enfis htturuatur , ifft manus fentit nifi<m t auo fefe in ft.ttum friftinum reFtituere cona. tur . Ob hunc nifum eidem vis elaitica tribuh.

antlix pneumatc<E aer externus removeatur ; aer inclulus eanuem expandit. C0t\0I I A1{1UM
,

Quoniam

aer inclulus veficam expandit,

tur

AXIOMA
3.

I.

Quod remota

refiftentia dilatatur, con-

externo rtmoto j externus reiiftens interno impedire debet , quo minus is veiicam expandat , coniequenter aer inclufus veiicam expandit , quam primum refiitentia tollitur
.

tinuo fefe expandere nititur.

SCHUl IOl^
\.

TJnEOr K EMA
(

liquet exemflo enjis

ad auod modo
2.

. 2

8.

Aer

eft

eUfticus

frovocavimus
5.

VEMO?iSTV\ATIO

AXIOMA
latare debet
6.
Si

Aer

inclufus veficam expandit

reiiftent'a tollitur
(

quam
,

priigi-

Quicquid veficam expandit , refiftentia remota, id femetiplum intraeandem di-

mum
( 5. 5 )

7;

ipfe

tur etiam
.

intra

eandem

dilatari debet

EXVEi\IME?iT''M collum veficas, in qua paucum

.

Cum adeo lefe expandere contitinuo nitatur (. 3), elafticuseft ( 5. 1).

aeris

Qe.d.

C
De
o v.ttmm
in lcripto
biftorico

AV U
jT.

IV.

dijudicandis libris hiftoricis.

QUoniam

802. fcripti hiftorici auror non narrare dcbet nifi vera , nec alio ordine, quam quo fe invicem fecuta fuere, ncque quicquam corum pmermittere eidem licet, quod ad finem

dijudkaillius confequendum cognitu neceflarium ( . 760 ), w/bvpdo tcn.nto b/ftorico logice examinando attcndendum eft 1 . ad veritatem eorum , q u<e da [mt. narran'ur; 2. ad ordinem , quo ea recenfentur\ 3 ad relationem eorunder

ad

finem fcriptori propofitumi feu num ftt completum. Nos hic non confideramus fcripta hiftorica, nift quatenus reguiis
ad nos.

logicis fubfunt

ce-

tera nihil

803.
Qucmcdo
yeritas
fcripti hiIfl

Veritai fcripti biflorici examinanda

efi

juxta regulai fidei

fafta
(

( .6 1 J.& leqq.).

cnim ro cum crcdenda

fcripto

hiftorico
fint

recenfentur

744 )

Fa<^ a ve"

iloriiiex-

(.612), feu propter auroritatem

dicenris &$*

aminan~ da .

mirtcnda (611;; juxta fidei regulas, quibus dicemis autontas determinatur (. 613. & feqq.), utique cxaminanda eft eorum vcntas. autoriPatet hic ufus htftoriae literarix , qux fuppeditat argumenta , unde hiftonci
tas di;udicatur
.

_
5.

804.

De

confcribendis libris dogmaticis

.

381
r

804.

examinanda , tum i. attcndendum t entas m" eft.ad circumftantias fa<ii,& inquircndum , num inter fe confcntianr, w an vero fibi mutuo repugnent 2. Coniideranda funt anteccdcntia & particua conilquentia in eundcm rincm, an fcilicet facto confcntanca fint , an i^-iqu 1U0vcro cidem adverfcntur. 3. Pcrpendendum quoque eft,num talia nar- mcdoobDico , hac rationc fcrvanda. rentur, qua? veritatibus mamfcftis contradicunt conftare, num narratio falfa iic , an vcro cx parte iui nihil cbftct , quo minus admitti poflit. Falia enim cuin fit narratio,in qua continentur ,quiE vel fibi mutuo, vel vcritati ccrto agnitar repugnant f. 6n)\ mcthodo pra?icripSi veritat narratorum in particulari
'

ta

dctcgcrc

licet

falfitatcm narrationis

ubi,

quod narratur
narratio
a

vel ab-

folute impoflibilc, vcl

tale

ob antecendcntia aut conicqucntia hypothetice

in

deprchcnditur

Cum

cafu oppoiito

contradictione

nec rcfpeclu anconfequcntium contradiclioncm involvcre vidcatur,quatecedentium tenus ea nobis perfpe&a funt , ex lcge probabilitatis fumi poteft ,
libcra iit,

intrinfcce poflibiiis eft

( 518), cumquc

&

quamdiu

nulla ratio in contrarium proftat (%. 578),quod nulla contradiclio adfit. Ipia igitur narratio tanquam probabilis admittitur.

bilia

narrata faha vel in fe contradictoria funt , atque adeo inter abfoiutc impojjireferenda; vel repugnant hominum inclinationibus atque habitibus , atque adeo pro rnoralitcr impojJibitiLi.s habencur ; vel denique non consenciunc cumantecedentibus , vel confequentibus , aut etiam concomitantibus, atque adeo hypothctkc impojfibiii* funt , quatenus nempe ipfa poni nequeunt , fi pooatur antecedens , vel confequens , vel concomiIn generalibus fubtans , feu quod ante , aut poitea , auc fimul factum efle perhibecur fiftentes tontes tantummodo iiidicamus , neque ad fpecialia defcendimus , qux ex metaphvficis potius, quam logicis principiis lunt deducenda
.

Nimirum

805.
per eflentiam fuam de- niftoria
hic

Quoniam corpora ad unum agendi modum terminata funr, qu^d expcrientia confirmatum
priori
fione
,

fumcrc
,

licet

alibi a

I:at! ' r -^ :t
:

dcmonftrandum
ipftmet

ft
,

quod

in hiftoria naturali refertur

,

cblata occa-

verl

"
;

obfercamus

aut experimentum

quod

eo conftare perbibetur^ip-

i"po/i Cl
tl

fimet repe.imus, veritatdn narrati intuitive agnofimus.

E.
rii c.

dijudi-

gr. Retulerat Kepicrus

ex aliorum obfervatione in libello de nova

ftella

ferpenta-

13. p. ii). cum A. 1605. menfe Octobri fol prorius deficeret , AntverpiaE apoli circa lunam obfervatum tufiie annulum lucidum. Dubiae adhuc fidei cum iftud fa:

&Ne-

cetltf

naturs videretur Aftronomis

,

totalis eflet

in

id

ego A. 1706. cum eclipfis folis Lipfiae propemodum oculorum telefcopio munitorum mentifque aciem convertf,ut obfer;

\arem, num iftiulmodi annulus in obfcuratione totali compareret Atque hac ratione Quomodo iteratione experimentoveritatem eorum , qu* a kcpUro referuntur, detesi rum veritas eorum , qu^ per ea conitare perhibentur , innotefcat plurinvs exemplis
.
. ;

Eodem modo in confirmandis inventis anatomicor.tirmamus in pbilofiphia cxperimtnrali Inprimis omni xvo Aftronoutuntur anatomici cc in venficandis ciiymicis Chynrci mis in ufu fuit repetere obfervationes , ad earum veritatem confirmandam
. .
.

. 806. Quodft fatli natura reperiatur caufa (%. 727)) vel datis

caufts

unacum

Hiflori*

effeclu

tuturdit

38i

Tart.

11.

SeB.

111.

Cap. IV.
.

w.tis
qitomodo

effetlu per

apriori
dijtdice-

utr -

obfervathnem , aut experimentum determinetur , quid unaquaque iU larum ad eundem contulerit ( 728^; veritas illius a priori innotefcit Methodus enim ifta, qua veritatem a priori inveftigare jubemur, eandem prorfus formam fervat, quam demonftrationes ( $ 7 2 9 ) atque adeo pro demonftrato haberi debet , quod per eandem fuit inveftigatum . Quamobrem cum verum fit iftud, quod demonftrare valemus ( .544. 557);patet in hypothcfi data veritatem facti naturajapriori innotefcere.
Ideo mihi in more pofitum eft in philofophia exper.mentali , quse per fequentia experimenta patefiunt , demonitrare ex iis, quae per antecedentia patent , ufus methodo a nobis in Logica defcripta, ad quam modo provocavimu.

Hiftori*
tuttvralis

807. Quodft modum obfervandi vel experimentandi y quo ufi fuimus , omnemque y quam adbibuimus , induftriam accurate defcribimus inde de veritate ejus,quod
.
i

veritis

obfervatione vel experimento conftat

judicare

licet

Etenim

fi

alteri fides

quamAo

habenda

certi efle

mdvvdicetur
.

enarrar,vel afleverat,
defcribit
is

debemus,tum quod ipfe norit veritatem ejus,quod tum quod veradicerevelit(. 611). Quimodum

obfervandi, vel experimentandi,omnemquc,

j

quam

adhibuit,induftriam

inobfervandoatqueexperimentandodexteritatem, utroque fuit inftru&us. Inde igitur judicare licet, num vera & noverit, & dicere velit, confequenter num fides eidem habcnda , atque adeo narratis aflentiendum fit (.611 ).

& fuam

&

amorem

veritatis prodit,ubi

Hinc autoritatem confequuntur obfervationes aitronomorum & experimenta autorum de cognitione rerum naturalium optime meritoruni, \eluti GucrickH , Baylii , Mariotti , Wauktlcii &c. Ufum hunc modi obiervandi delcripti ;am indicavimus in luperioribus (not.. 770}, cum eufdem defcriptionem hiftoris naturalis conditoribus commendaremus Imo quoties nos experimenia & obfervationes defcribimus , ejus ideo rationem habemus, quod amore veritatis dufti omnem moveamus lapidcm } ut le&or veritatem eorum , quae referimus , agnofcat atque de eadem certus iit
.

8c8.

(.805), vel fatli caufa Quodft obfervationes Ordohipervejligentur ( jf 727.728); inde innoslorU na- caujarumque concurfus metbodo noftra turalis tefcit ^num in hiftoria naturali fingula eo ordtne recerfeantur , quo faclafueexperimenta iterentur
tindediju-

&

re

dicetur.

. p a tet id per fe , nec ulteiiori probatione indiget. Mittimus argumenta probabilia, quae vel ab autoritate fcnbentis , vel ab eo , quod fa&is naturae -ntrinlecum eft, defumuntur , cum talia ad Logicamprobabiliumfpettent, quam olim explanatam dabimus

809.

Crdobificrix re-

ln hiftoria
:

ctvili^

ecckftaftica

literaria

&

privata ordo ex circumftantia

fe liquet. id temporis patet Ibquaunjjinc uius chronologiae in hiftoria elucefcit, atque hiftorici annorum feriem fequunfatis Rerump. atque ecdefiae, nec non in biodeconjiit. rur in recenfendis faftis imperantium graphiis. Mittimus vero Sc hic, quae de ordine in fa&is particularibus defcribendis obiervato ex principiis intrinfecis conie&are licet, non modo quod principia metaphyfica, praefertim piychologica , atque moralia praefupponantur ; verum etiam quod modus conjectandi ad Logicam probabilium fpedtet

quod denuo pcr

&

Modusjudicandi,

Quoniam denique

771.

&

8io. feqq.)oftcndimus, quarationeconden-

da

De
da
fit

dijudicandis libris hifloricis

383

hiftoria

lircraria
fatisfiat

tum naturalis, tum artium, tum civilis cum ecclciiaftio?, numfria:que pnvata , ut divcriis finibus, qui pcr cam intcndunrur , ptumkidato fine ex problematum refolutiombus , quas cxhibuimusj</rf<- floricum ;
,

/'>' com reccnftantur , quae ad ilium confequendum profunt. pletum noltri propofironem ratiocinii ma;orem Mifuppeditat problematis Refolurio nimirum nor eruitur, (i libruin hiltoncum evolvens attenderis , num ea recenfeanrur _, quae reloHinc vero lponte refultat conclufio fini intento fulutio in eum finem recenleri :ubet refolutionibus probleiffe latisfactum, quam infenmus fiducia demonftrationum, quas

re lirebit

num

fingula

mitum lubunximus.
.

811.
ouomodo
ipjfo

Quodfi iif animi dotibus fueris inflruclus , qu<e ad bifloriam in ufim fttUM convertendam requiruntur ipfo faclo convinceris , fufficientia , vel infufficienEtcnim ii fuftia tradi , ubi eam ad ufum fuum transfrre conatus fueris :quod fi vcro, qua? dcftiruetur fucceflu ficientia traduntur , conatus non traduntur, fini intcnto minime fufliciunt, defe<?tum notabis, ubi ulteriorem progreflum iiiti animadvertis. Deficientibus cnim dacis filum ratiocinandi abrumpi debere non inficiabitui , qui genuinamdcmonftrationis formam (.551. feqq. ) animo habucric comprehenfam , ncc ignotaverit, quod iupra (. 729 ) inculcavimus , methodum a nobis prjefcriptam vericatem a prion, vel ex aliis ratiocinando eliciendi ( . 663), candcm fervare formam, quam demonftrationes tuentur.
;
.

fatlo

eiufdcm

convmca-

mur

'

&

Hanc ego viam ingreflus fum , ubi inquirere Jibuit, num autores obfervationes acexperimenta fufficienter delcribant , atque ita mihi facillimum fuit detegere defeitus paffim obvios Eandcm vero utiliter ingredientur hiftoriam reliquam omnem ad examen revocaturi Mihi in omni cafu valde probatur , fiquis experientia: atque rationis connubium iDtemeratum elle iubet , nec tanquam verum admittit, quod proprio experimento conftare poteft, nifi eodem in fe ipfo fumto.
. .

812.

&

Si quis falfa narrare deprebenditur , rationes t cur vel fallatur , vel fallat, T{ationes deteges per ea, qu<e de formandis juduiis notionibus a pofieriori ( . 669. cur quis

&

kqq.;
ii

,atque de

requifitis

bominis fide digni (".615-.

621

pr<ecipiuntur. falfanar-

quis falfa narrar, vel ipiemer veriratem non fuit aflecutus , ret > ? K0 " modo vcl eandcm dicerc non vult. Rationes autem, cur quis verirarem ipfe. r tevantar . /r met non aflequatur , tum per ea patcnt , qua* in hanc rem ( . 617

Etenim

pra?cepimus, rum per illa, qua? de modo veritatem apofteriorieruendi inculcavimus. Rationes contra, cur quis vcra dicere nolit, generatim ( . 621 ) indicavimus: theorematis autem generalisapplicationein cafu fpeciali dato caedem eruuntur. Quoniam rationes, cur quis vera dicere nolit a natura voluntatis derivantur ( 6ri); qui in cafu particulari vel fingulari eaidem fcrutari debet eum principia pfvchoiogica atque moralia fubinde quoque politica, haud parum uvabunt Unde intelligitur cur
, , ,
.

fpecialior

horum

pertractatio non a fola Logica pendeat, fed aliarum prsterea difcipli.

narum opem imploret

c c

CA-

3^4

C
De
Undeconflct
,

AV u

V.

dijudicandis libris dogmaticis.

^""tUm

niim

fcriptum

m
j
.

^^^

jf. 8ij. dogmarici hiftorici atquefcientificidefinitiones dederimus (751 )> & in numerum fcriptorum utriusque fpcciei rer crr debeant illi , quibus notae in iftis enumeratae iimulconve-

fcripti

'

dogrr.ati-

cmtbifforicumftt.

veniunt (. 349 ) j JZ * datur , cu,n > 1 U0<

j\

m
:

ex deimitionibw judicare J 1 a numerum biportcorum ,

licei

num

icriptum dogmati-

an

vero

anfcientifcuin.

corum referendum fti id quod ptimum judicium eft , matico judicaturus formare tenctur. Nimiruin dum oculo fugitivo librum percurrimus iudicium formare
,

numtrum jcientifiquoddelibrodoglicet

r-n

intuftivum;

liber datus dogmata tantum abfque frobatione recenfet vel argumenta , quibus frobantur , tanttim indicat , aut in calU oppoiitO : liber datus dogmata demonftrat , ant frcbat . Sumta igitur in

utroque caiu definitione inveria pro maiore, nempe in priori S^uicunaue ULer uogmata tantum recenfet * argumtnta , quibus fiob.intur , tantum indicat , is dogmaticus hihoiicui eft , vel Qicunque iiber dogmata demonfirat aut frobat , is dogmatia.s fcientificus eft ; in ifl pofteriorl
:

priori cafu infertur dogmaticus fientificus

Liber datus dogmaticus hiflorhus

.

eft i

in

pofteriori

autem

liber datnt

eft

Communi utimur
luam reducimus.
.

ratiocinandi

modo, quo rem oblatam ad

fu-

um
UndeiKnotcjcat
,

genus

vel fpeciem

814.
,

Quoniam porro
Jjiftoricb"

docuimus quaenam in fcripto dogmatico 788 ), quaenam in fcicntifico condendo obfervare debeat
clarirfime
fi conftat
,

tor officio
fiiofaxif-

auror
fui

79 )*
,

num
,

fcriptutn

dogmaticum ad
fuo, nec ne
(

biftorica

,numad

fcientifica referri debeat

,

per ea

q u<e de utroque fcnpto condendo pratcepiofficio

fecsrit.

patet

utrum autor fatisfeteht

348).

nor patet per libri lecftionem [udicium denuo colligitur fyllogilmo , cu'us attenta continuo mente ad ea , quae de utroque fcripto dogmatico conoendo praxepimus, ma:or autem conftat iis ipfis, quae de fcripto dogmatico utroque condendo in medium Communi utimur ratiocinandi modo, quo ad rem oblatam applicamus , qus allata funt de genere , vel fpecie ipiius demonftrata fuere
;

Omne

Operit

completi

mc
,

VT

,7,7.

15Si in fcripto dogmatico omnia craduntur, quae de argumento,quod tractat, fucre repcrta, opui completum dicitur abfolute, pro rarione nimirum illius temporis, quo idem condidit autor. Quodiicertofineconditum fuit, nec plura continet, ncc pauciora, quam quae fini ifti convn caiibus opJequendo iumciunt; jcnptttm m juo genere completum cft
.

poiitis dicitur incomptetum vel abiolute, vel cum addiro in fuo genere Lubet 'udicia de fcriptis dogmaticis convenienter iis formanda quce de iildem condend^s praecepimus , au lua genera reducere luis nominibus diilinguenda , ut in calu dato redeant ad definitionum applicationem mocio ( not. . 813 ) diftin&ius declaratam.
,

816.
rei licerariae

Undecenilet >

Q, m

n hiftoria literaria ftatus

eo cempore, quo vixerunc

De

dijudicandis libris dogtnaticts

385

runtautorcs, dcfcribacur, & inventa ibllicice annotentur,quaeveritati- fcr'ptum com " bus anterioribusquovis tempore accefftrunt,& qua ratione jamanccin- '". p Hm ' vcnca ulccrius fuerint perfecla, ut dubia abierint in certa , errorcs in veritaccm (. 785 ); an fcriptum fit completum abfolute tale , per biftoriam Uterariam conflat ( 8 15 ; i an vero fit completum in fuo genere perbijioriam literariam finem ab autors intentum ftmul patet ( . cit. )

&

id Log'ca hiitoriam literariam proftare , quae de fcripto aliquo 'iidxaturo proprio Marte fuiife comparacam ria literaria, judicium iftud in tua poteitate non eit
.

Supponimus

nomen fuum
.

tuetur

vel

Etenim ubi

deficit hifto-

817. Quoniam icaque judicaturus , num fcripcum fic completum abfolu- Cur W il ~ /a de !" te talc, fola hiftoria liceraria habcc opus i judicacurus vcro, num fic complccum in fuo genere, prccccrca oftendere debet , an ex haclenus co , i cto p invencis proponancur , qux fini ab autore inrenco confequendo facis- infuo gefaciunc (. 816J ; judicium de fcripto completo in fuo genere dijficilius eft 3 neredifficilittsfit, quam de completo abfolute tali. Nobis hic negotium eft cum judiciis determinatis . jio ) & certis (. 564), mini- qium dc mum probabilibus ( $78); non curamus \3ga & incerta, quae deproperantur completo abfolute . 818. Quodft fucceffu temporis plures veritates de objeclo alicujus fcripti dete- t*U gantur; fcriptum , quod fuo tempors erat compleium, incompletum evadit . Cur fcriptum Patct per deflnitioncm fcripri complcti ac incompleci (.815). Non tamen ideo reprehendi poteft autor , quod fcriptum condiderit incompletum ab- compktu fonum enim foret poitulare, ut quis libro inferac qua; nondum funt repertac: quae re- f.eri pojjit perire non fuit in poteftate ipfius Judicia iftiuimodi deproperata ab a:quicate maxime incomple.
(
:

alienafunt.

tum
1

Scripcum,quod plura continet,quam quas fcopo autoris inferviunt, f dicicur nimis prolixum: illa autem , qux in fcripto tradita ad fcopum r^lr" autoris non faciunt Unde patet , fcripta nimis ^mtlo. fuperflua appellantur
l
.

prolixa fuperflua continere

t. gr. Si quis compendium Geomecriz elementaris confcribit in tironum gratiam,ut ad elementa Enclidir proprio Marte percractanda prxparentur &. praxium geodasticarurn demonftrationes capiant , is praeter definitiones &: axiomara elementaria nonnifi eas propoiitiones ei inferere debet , qua: ceteris demonftrandis praxi geodanicae intelligendz futHciunt Quodfi plura theoremaca compendio fuo inferat, fuperflua tradit fcriptum compendio prolixius. Uude intelligimus, judicium hoc plura fupponere cognita, quam qus in compendio pertractari convenit

&

&

820.
*:'!'"

Si termini finguli accurata deflnitione explicantur, nifl iisdem vuJ-

er-

go refpondeat
ficatus in

nocio confufa quidem, fcd fixa tamen,

&

fixus Cigni-

'^

Ht

P"
tio.

cuus

eft

condendis propofitionibus conftanter retinetur ; Lber perfpi- ^Bn quodfi terminis utatur autor non dciinicis atque vagis, liber

Euclldis perfpicua funt , cum iinguli termini accurate definiantur, nec a iignificatu per definiciones ftabilito recedatur . Vulgo autem fcripca omnis gen_'r:s obfcur:cate laborant, quod terminis utantur autores non facisexplicatis, nec ipiimet eandera

tbfcurus eft. Ita elemenca

c c

pror-

386

Tart. II. SeH. III. Cap. V.

.

prorfus notionem eidem termino jungant Llt ego quoque le&ori attento fierem perfpicuus, teiminis fixum tribui in poiterum tribuam fignirkatum .

&

Szi.
.

CurUbrl

^ntdk^

Libri perfpicui poffunt intelligi, obfcuri non item Etcnim in libro perfp ,cl, term! i finguli accurata definitione explicantur ,nifi iisdem vul*?

pokT

P ondcat: nocio quidem confufa, fed fixa tamcn , fixusque fignifiwns^fanflc cuftoditur (.820). Lcdtor iraque, qui definitiones ifcbcnri in altcro cafu attcntione utitur , cum nomtint. tas >' reddidit familiares, fingulis vocibus easdem notiones jungit, quas cum iisdem junxit autor, confequenrer mentem autoris intclligit ('.117). Liber adeo perfpicuus incelligi potcft.
iei

&

contrario in libro obfcuro autor utitur tcrminis non fatis expliatque vagis (.820;. Qiumobrem cum hac ratione fieri quam facilhme po/Tit , ut leclor cum iisdem alias notiones jungat quam cum
catis
,

iisdem jungebat autor, vel prorfus ignoret quamnam cum iisdem , notionem jungcrc dcbcat (.119)5 rnentem illius non intclligit ( . 117). Liber adco obfcurus intelligi nequit.
Hinc vulgo definitiones nominales libri pcrfphui & obfcuri formantur , quod is poffit inminus intelligi queat . Nos autem condidimus reales , ut earum poffibilitas pateret per ea , qua: in antecedentibus a nobis tradita fuere Atque hinc patet ratio ,
telbgi,- hic
.

cur quivis le&or , qui definitiones Eudidtas fibi reddidit familiares , mentem Euclidiszf. fequatur le&ores attenti omnes Euctidtm eodem modo interpretentur , nemo autemeorum fingat fenfum perverfum a mente ipfius alienum. Fieri etiam eadem de caufa poteft, ut quis fenfum noflrorum dogmatum capere queat , modo definitiones noftras fibi reddat familiares

&

822.

Liber
pzrjpicu-

Quodft
ya
9

leElor definitiones autoris ftbi

vlm
mr.

jm

quihus notio confufa cuum mtr >ime intelltgit fr

inttlliga-

nares > ne c ad vcrba

non reddit familiares , nec ad verfed refpondet fixa , attentionem affert ; librum per, Etenim fi definiriones fibi non reddidit famiquibus notio confufa, fed fixa refpondet , at.

tentionem affcrt; dum legir propofitiones autoris, vcl ha>ret , quamiisdem jungere dcbeat notionem , vel notionem jungit diverfam ab ea, quam cum eisdem jungi vult autor, adcoque in cafu priori fenfum fingit a mente ipfius alienum (.120), confequenter , in utroque mentem autoris non intclligit j?. 117). Librum adeo per(

nam cum

intclligit. Accidit hinc, ut tironibus elementa Euclidu fint obfcura, antequam definitiones fuerint familiares, ut auditis terminis notiones iifdem refpondentes flatim fuccurrant. ./* Vtro Igltur abtrrant , qui obfcuritatis autortm accufant , tjuod mtnttm tjus inttlligtrt ntautunt , Wli dtfimtionts , quas fremittit fibi nondum familiarts rtddidtrnnt , ntc fufficitnttm ad ipfins *er~ , ba atttmhntm aftmnt Etenim fi vel maxime iuxta definitionem libri obfcuri nominalem judicent (not. . 821), in minore tamen fvllogismi fui peccant quod fumaiit eum intel.

fpicuum minime

ligr

non poffe

quem

culpa fua non intelligunt negligentes ea

jr.

quat ad alterum intel-

ljgendum

neceffaria funt

213.

nd<>

Si quis in fcripto dogmatico biftorko plures deftnitknes tradit

,quam qu*

ad

De
ad
genda
fujficiunt
>

dijudicanciis libris dogmaticis

atque fubjecla
nimius

387
intelli- fcripti hi-

definitiones fequentes
is

&
eft

pradicata propofitionum
:

sin enim fcripci dogmatici hiftorici autor non intendat ,nili wf ut leclor dogmata intclligac & ad fummum argumcnta probantianoric gjH"'^ f- 787^ non pluribus opus habcc definitionibus , quam quae ad dc- Ua
deficit
.

in definiendo

in caftt

oppofito

in definiendo ftotki ni,

Cum
;

finitioncs fequcntcs

genda

fufficiunt.

atque fubjedta & praedicata propofnionum intclliQuodii crgo plures tradit, quam quce ea fini infcrvi-

unt, fupcrfluas tradit (.

li pauciores in fcquentcr autor

819) , adeoqucindehniendonimiuseft.Quodmcdium afferc , libcr obfcuricacc pcccac (.820), con,

In fcriptis

in dcfinicndo dcficit. nimirum dogmaticis hiftoricis definitiones non atium habent ufum
,

quam

aguofcancur ab aliis diftinguantur ( . 153). Ad hunc igitur , Quaefolum attendimus , coafequenter nec definimus , qua: abfque definicione patent nam vero finc ea , quae abfque definitione patent , in definitioue Iibri perfpicui (5.820) jam innuimus. E. gr. Si quis Geometn'32 practicae elemenca confcribit in ulum Geodaetarum , qui a demonftrationibus abhorrent fola praxi contenti; is non opus habet , ut agnofci , &a linea curva lineam re&am definiat , propterea quod ablque definitione quacanque diftingui pofiit , iola notione clara ex intuitue>ufdem haufta Similiter fi in ulum artificum docetur ellipleos conftruclio five delcriptio , non opus eft ut ante defini as , quidnam fit ellipfis . Ipfa enim defcriptio cum intelligi poffit abfque definicione ,
ut ea

qus

defiuiuntur

&

&

eadem

fuperflua foret

Infervit

autem

ipfa delcriptio locodefinitionis,

,

fi

in

cafu

quodam

nocioneclara quidem,led dato ludicium ferri debeat , num figura propofita fic ellipfis confufa, quam inruicui debemus , ad eam agnofcendam ik ab aliis curvis in fe redeuntibus diftinguendam, fi a circulo difcefieris , non iufliciente
.

824.
,

Si quis in fctipto fcientifico plures defnitiones condit

finitiones feqnentes intelligendas

quam

qu<e

ad
,

de-

Q^" arido
alitor
.

&
in

ad

propofitiones

cum
efl
:

intelligendas

tum

demonftrandas requiruntur
in definkndo deficit
.

is

definiendo nimius
,

fi pauciores tradit

fcft;cci

&

fcriptum fciencificum ica condi / dmniprobacionc indigec , endoniquod cas afferre cencacur ipfiusaucordefinitiones, quseaddefinitiones fc- mius&quencesacque ad propoficionesincelligendas requiruntur Quod vero ca contra fini nonpiurcs affcrri debcant, quam quot eidem fufficiunc,codem modo oftenditur , quo idem de libris dogmaticis hiftoricis oftendimus (. %2Z). Enimvero cum in fcriptis dogmaticis dogmata non tantum rccenfeantur, uc leclor intellefta memoriae mandet; verum cciamdcmonftrcncur vel probencur (.751 ), inter dcmonftracionum vero&probationum principia locum quoque fibi vendicenc definicioncs(. 562 );eas definiciones adeffe debere, quibus in dcmonftrando opus eft,evideutiffime liquet. Quoniam auccm fcripci fcicncifici autor aliud intcndere nequit, vi definicionis ejufdem fcripci ( . 751 ) , quam uc intelligatur, propoficionum demonftratarum veritas pcrcipiatur ( jT. 544. 557); ideo pluribus definitionibus non habet opus,quam qux utriquefiniobtinendo fufficiunt. Si plures tradic,fupcrfluas cradit (%. $19), adcoque
Illud per fe patet
incelligi poffic
.

debcre, uc a lectore

Neque adeo

in definiendo

nimius

eft: Si

vcro pauciorescradic,in definiendo

deficit.

B- gr.

2$S

Tart. 11. Setl. 111. Cap. V.

minime rcfpondet , nec eidem
;

E. gr. Eudidis defimcio lineae retta:, quae regulis logicis

,

agnolcendz mfervit, qua fini nulla quoque definicione habemus opus nec principium demonftrandi praebet uc adeo Enclidts eadem nullibi ucatur , fed in e us locum axioma

quoddam

iurrogaverit

Eft igicur fuperflua

Non camen
.

forer fuperflua

fi

definicio eflet

bona, uc eadem in demonftrando ului efle poflec Scripta hiitorica dogmatica cum fcientificis confundunc qui de nimio machemacicorum in definiendo ftudio conqueruncur, ubi animadvertunt ab lis definiri, qua: beneficio notionis conrute agnofci & ab aliis di,

ftingui poflunc

82 S , quodtalia tradit,quae velinfcientilis&itanquam demonftrandi tiis aliis principia adhiberi , veladcafus vitae hunntilis commode applicari mana? pofTunt. In cafu oppobto friptum dogmatkum dcfinitio
.
.

Scriptiu-

Scriptum dogmaticum dicitur

utile

inutile eft.
Ica elementa Eudidis utilia funt , cum propofitiones Euclides ferviant tanquam demonftrandi principia cum in Geometria fublimiori, tum in aliis Mathefeos partibus. Et nos in hac altera Logicas parte oitendimus Logicae noftne ucilicacem , dum monitramus , quod praecepta noitra logica facianc ad veritatem inveitigandam , dijudicandam difcendam.
}

816.

r>H.indo

Si autor fcripti dogmatici propofitionei condit determinatas

utile efl,

jcriptv.m

in cafu oppofito inutile

Etenim

fi

, fcriptum ejtit propofitiones fuerint deter-

dogmati-

cum
e>"

utile

con-

tra.

minatae, majoris loco infcrviunt in fyllogifmis ( . 348. 380 )^ confequenter ecedem tanquam principia demonftrandi adhiberi poiTunr ( . 561 ) Sunt vero etiam ad vitam utiles (. 112. Difc. pr<elim. & . 320. Log. ) Quamobrem fcriptum dogmaricum, in quo continentur propofiiiones determinata?, utile eft.
. .

Si propofitiones fucrint indetcrminata?

tum non

conftat

fub qua

conditione fubjeclo tribuendum fit pra:dicatum (.320), confequenter nec patet, num fubjecfto alicui dato in cafu fpeciali vel fingulari idem praedicatum tribui debeat (%. 348 ). Liquet adco, quod inftar principii demonftrandi infervire nequeant (%. 561 ). Patet vero ex demonftratione fupra ($.i}$.Difcurf. pr<?lim.) allata , propofitiones indetermiScriptuminatas nec ad cafus vitce humanae commodc applicari pofie
.

gitur dogmaticum, in

quo conduntur

propofitiones indeterminata?,inu-

tile eft. Scripca machematicorum propofirionibus nullis Iocum concedunc nifi determinatis , atque ea ratio eft cur fint utilia five ad fcientiam , five ad vitam . Vulgo autem fcripta philolophorum parum ucilia iunt , quod propoiitionibus lcacent indecerminacis . Nos fcripta noitra philofophica utilia efficere ftudemus , dum propofitiones condimus determinatas easque in locum indeternvnatarum furrogamus Facile autem liquet ,nobis hic fermonem efle de utilitate abfoluta, non refpedtiva , quae obtinet refpe&u hujus vel illius fubje&i . Fieri enim poteft, ut liber aliquis utilis fit abfolute loquendo , etfi non fitutilis huic vel ifti fubjedto. E. gr. Abfoluce loquendoelementa-E;"^- ucilia funt ( not. Sij): fieri tamen poteft, ut inutilia fint Sempronio , cui mathematica cognitio parum curae cordique eife debet pro vita? , quod amplexus eft , genere . Supponimus quoque , propofitiones efle veras , non falias. Falfis enim propoiicionibus nullum in libris dogmaticis Iocum concedimusi fed eas ex iifdem profcribendas eife praecipimus.
.

827.

Scriptum

Si in fcripto dogmatico bijiorico in uno loco congeruntur ,

qua ad idemfub'
jeclum

&gmati~

De
jeftum fpetlant
pojito
,
.

di)udicancTis libris dogmaticis.

liber

389
eft
:

do&maticus bifloricus ordme conjciiptus

in

in cafu op-

curn ci

hi-

non ittm

Oftendimus cnim (.788)

fcriptodogmacico

hiftori-

co ki uno loco congcrenda efle , qua? adidcm iubjcclum lpctftanr. Quam- or d, e obrcm fl propofiriones ac dcfinitioncs iingula co coliocantur loco, quo confcrip'>. cas collocari convcnit vi rcgula: ; liber ordine confcriptus.

J^

Quodfi contrarium obtincc

dchnuiones

ac propcfinones
vi

camur lingulx co Ioco, quo

libcr
E. gr. In libro

cas collocari convcnit

non collorcgulae , adcoque

.

dogmaticus hiftoricus ordine confcriptus non

cft

Geometrico hiltorico omnes de triangulo definitiones ac propofitiones rrauumur m eodern loco , nec m.nus defimtioncs ac propofitiones de quadraio eodem caP'te concinentur, ubi orao m eodem comcribendo fuic obfervacus
.

828

Scriptum f ientifcum crdine confcnptum efi , fi unumquodque eo loco col- Quzndo In fcripto fcriptma demonflrundts injeriit locetur , quo jequentibus intelligendtt fcientifico praeccdcre debmt dchnitioncs , quarum ckhnita ingrcdiun- fcientifipraemittcndx lunc propofuiones, qua? canquam pra?- cumorditur fcqucntcs, c0 "" mifla? adhibcntur in propofitionibus fequcncibus dcmonftrandis ( .

&

&

790). Quodfi crgo

teilig ndis

fingula eo loco collocentur,

;

quo fcquentibus

in-

'

J* cn

& demonflrandis infcrviunc eadcm conftante rcgula uniuscujusque decerminatur locus. Scnptum igicur fciencificumordinecon.fcripcum cft.
E. gr. Elemenca Enclidi* ordine confcripca funt : definitiones enim ita collocantur , ne propoficiones ita invicem fequuntur , anteriores lequencibus intelligendis infervianc, ut anteriores mgreoiantur demonltraciones fequencium . Eundem quoque ordinem nos tephilolophicis, qux patr:o lermone edidimus , eunnu-mus in fcripris mathematicis demque tenere nobis conlticucum eft in philoiophicis Latino idiomate evulgand s Qui elementa Euclidis nullo ordine congefta conqueruntur , propterea quod non in eoaem loco congeruntur , qux ad idem lub ectum lpectanc ; illi ordinem , qui fcripcis dogmaticis hutoricis convenit , cum eo confundunt , qui fcientificis refpondet ( 817) .

&

&

829.

Ordinem fcboU appcllo,quo ad idem fubjedcum fpeftanria ineundem Ordinis locum congcruncur ,nui!a habira ratione, quomodo cognitio unius pcn- fcholx ac dcat a cognicionc alccrius Ordmem vero naturalem voco,quo pra?mic- "*?"!. depmtio tuntur, quae fequentibus incelligcndis & demonftrand-'s infcrviunr.
Illum fcholx ordinem d^co, quod in lcholis noftro xvo naturalem , quia idem cum nacurx ordine , quo fingula
r.ico fequencis contineacur in anceceaence
.

uiiratus
le

hunc vero ordinem

ica fequuncur uc deicribenda corporis
,

invicem
in

E. gr.

Anacomcus

lequitur : Ecenim peculiari opera detcribit tegumenta, nervos Ait in ipio corpore humano alius tenecur ordo, cum oria , mufculi , venx , arcerix , nervi , glandulx &c. ita invicem coordinencur , prouc finis uniulcuufque organ; corpors requifiveric . Qtii difcrimen hic obvium expendic , is difterenriam inter ordinem lcholx ordinem nacuralem confufa quidemi, fed tamen latis clara idea fibi exhibebit
ofla, mulculos, venas
,

humani fabnca ordinem fcholx

arterias

&c

&

830.
orrf//*

Quodfi ca quidcm conftancer prarmiccantur, quae fequencibus intelligcndis & demonftrandis inferviunr hoc tamen non obftance eodem in loco perrra&anrur ad idem fubicftum fpectaucia, quantum regula an;

mixti

dc

finitio.

terior permittit; ordo dicicur mixius.

Mix-

39
Mixtum
appello ord
fieri
;

Tart.
nem
,

II.

SeH.

II!.

Cap. V.

cjuod ordinis fcholx atque naturalis una habetur ratio,tieri enim non pocetl, ut retento fcholx ordine naturali una conrtanter fatisfiat. Patebit hoc abunue lentanti , modo ordo naturalis fuerit ineiuidem pottilate Sane cum elementa Matheieos univerfae latina conditnri elementa Geometrix juxca fcholx ordinem digereie conaremur , nulio modo erficere potuimus , ut Alios autores confulennon violato rigore demonftrandi cdem ex alle iacistaceremus tes , qui meliori ordine Elementa Geometria: co.ilcripfiife celebrantur , quam ab Euclidt factum , haud multo labore deficientem in demonftrando ngorem deprehendimus . Rigorem igitur in demonftrando applaufui vulgi prxferentibus , de re non fati expenfa per praecipitantiam ftatuentis, mixtum tandem cultodire libuit ordinem.Hunc quoque

quanrum qu:dem

poteft

ln philofophia fequi

ltudemus,

quemadmouum

ex Logics pertra&atione apparet

I;

Quodordo
Jcbdts

Quoniam ordo

8 5 fcholae requirir, uc

eodcm

in

Ioco pertra&enturjquae

msmori*
infonat.

ad idem fubjeclum fpecTrant (%. 829),corum verofaciliusmeminerimus, q UX una memoriae mandata fuere, quod fuo Ioco dcmonftrandum tanhic fumimus; ordo fchol<e memorite infervit. eundem vindicavimus fcriptis hiitoricis dogmaricis ( S- 8x7): cum enim fcripta hiftorica dogmatica dogma^a tantummodo recenfeant ( . 7$i ), aliurn ulum habere nequeunt , quam ut inrellecla , quac in iifdem traduntur, memoriaemanqua memoria viget , judidentur. Unde fcripta h itorica dogmatica con\eniunt aetat cii acumen adhuc nullum, vel valde exiguum , atque hominibus hebetioris tngenij ic

q Uam

cxperientiae

confonum

Et ex hac quidem ratione

afliduitatis ac attentionis impatientibus.

832.

Quod *aturdis
ittfernat
'/?!

naturalis poftulat ,ut continuo pra?mitrantur, quae fedemonftrandis infcrviunt ( .829), per dequentibus intelligendis

Quoniam ordo

&

monftrationes vero patet propofitionum veritas ( jX 544.5^7), confequenter earum beneficio cerra obtinetur rerum cognitio ( 564); intelleclus autcm orficium eft certa? rcrum cognitioni ftudcre ,quemadmodum fuo tempore in Pfychologia oftenfuri fumus, nec facile quisquam
negavcrit: ideo manifeftum eft, quod ordo naturalis intelletlui infe*viat. Atque ex hac ratione eundem vindicavimus lcripcis fcientific s (5.818): etenimcum in lcriptis fcientificis dogmtta demonftrentur.vel probentur ( 5. 751 ) , finis eorum alius
;

effe

nequit

quam

ut

intellectus certa

rerum cognitione imbuatur

$. 833. ordo fcholae memoria (.83 1 ) ;ordo naruraj mtelle&ui mferviat domixtus (%. 832); ordo aurem mixtus ex utroque ita componatur, ut, ordine intelnaturx ftrifle obfervaro, fimul ordinis fcholae habeatur rario,quantum leftuifermemorue una infervit. jft um <jatur ( . 830): ordo mixtus intelleclui
Quod
ok-

Cum

vtat

&

&

Kimirum
f

tnemcria. tur

&,

intellectus certa rerum cognitione imbuiordo mixtus cuftoditur , dogmata ab eo comprehenla memoriae facilius mandantur.
fi

&

Ytrhorum

& rerutn

tonfufio.

is verba cum rebusconnotmes Etcnim cum notio vera fola poffibilis fic ( . 547 )> e ) quoque f n quodenim impoffoli rcs quaedam extra intellcclum refpondcre potcft qui notiofibile, idem cfte nequit. Solus adco rem quandam novit refvidetur termino nem vcram habct Quodfi notio fuerit deceptrix, Videtur ponderc aliqua norio , etfi is rcvcra fit inanis ( . 135. 136 ). adco fibi auror rem quandam intelligere cum folum nomen tenet , aDedideoque verba cum rebus confundit

^* 1 U

'S

deccptrices

veris

834. non diftinguit,

De

dijudicandis libris dogmaticis

391

Dedimus iam fupra ( not. . 135. 136) notionum deceptricium exempla , quxproporerum confufio fubtilior eft , fitionem praefentem iHuftrant . Ceterum )isc verborum bonus hic quoque nonnunquam dormitac adeo Atque agnofcatur. acumine linc quam ur

&

J-tomerns

nec terminis definitionem

covfufam jungit notioncm, Cognitioingrcd:enubus fimu/fum- nisrei& conaerevidetur fibi ? nom > s is folum rei nomen eandem confufam; tis aliam tribuere valet notionem , nifi con iCl Sumo, quod rem altcri declaratutradit , non vero rem ipfam declarat
Si autor termino

^quem

definiturus efi ^nonnifi

,quam

docere dcbeat notas, ex quibus eandem agnofccrc atque ab aquod dchnitioncm condcre teliis diftingucrc dcbeat. Patet itaque, neacur ( . 153 ) Enimvero qua: in praefente cafu conditur dcfinitio , revcra nulla cft ( . 166 ). Autor itaque, qui rcm dcclararc fibi videtur, folum nomen rei tradit, haud quaquarn tamenrem ipiamdeclarat.
rus

eum

dedi in luperioribus ( m.*. . 166), quae Jiuc trahi poilunt ad propoiitipraeientem illuftrandam . Pertinent etiam huc termini metaphyfici fcholafticorum, Egoenim re[ eri , fa<ftaaccuratius inquifitione, lcliofi non omnes , attamen bene multi iafticis idem evenilfe, quod Eudidi circa definitioncm lineae recta: . Notiones habuere confufas, utut claras , ex allatis exemplis manifeftas, quorum ctiam beneficio eas cum lettore commuaicarunt , quemadmodum Luclidi notioclara fuit , fcd confufa linex recita:, fchemate oculis exhibito communicanda Definitiones terminorum , quibus ifte indigitantur, condituri pluribus verbis , quibus finguiis figillatim minime refpondent , qux diverfa in rebus infunt , eandem notionem confufam expreiferunt , quemadmodum dides notionem reclae confufam expreffit vocibus cxeqno interjaccrc tamir.it fuis . Atque adeo nullas dedere definitiones ; ied nomina tantum rerum confufeperccptaium tradidere. E. gr. Definiri lolet cffcntia 3 quoa fit cntitas intrinfcca frxfindcns ab atiuaii exifteniia . Sed in hac definitione minime diftintfte indigitantur , quae rei per effentiam denotata: inlimul fumta eandem abfolvunt . Cum adeo nulla: nctae enumerentur , unde id, funt , quod eifentia appellatur, agnolcere atque a ceteris , quae enti infunt , diflinguere valeas ; definitio utique nulla elt (. 153). Interim tamen tcrminus cfientite non inaniseft, fed notio eidem utique refpondet , utut confufa. Qui igitur d>ftinc1e explicat , quasconfufa illa notio involvit; is non amplius nomen effentis docet , fed rem ipfam eodem 111ex inftituto idem fiet in Ontodigitatam declarat . Fecimus nos id in fuperioribus , logia , ubi ledes efl dcdtrinae de effentia in genere . Etenmi dum diximus , elfentiam quorum tamen unum per altitui per ea , quae rei fimul atque conftanter infunt , tcrum non determinatur ; diftintfe expoiuimus , unde effentia rei agnofci atque a ceteris , qua; enti infunt , diftingui poifit Magnum itaque momentum in eo fitum eft , ut duos illos cafus, quibus autores verba cum rebus confundunt , nomen tradentes rem. iplam non explicant, a fe invicem difcernamus . Etenim fi quis verba cum rebus conquis vero nomen tradit , rem ipfam non fi fundit , ea, quae profert , re:icienda funt declarat ; cus definitiones emendandas funt , notionibus diftinc-tis in locum conhifarum furrogatis Sane quod diverfos iftos calus non diftinxerint Cartefius ev qui ipfum fecuti funt ; Ontologiam fcholafticorum tanquam mente vacuam prorfus reecerunt , imo nonnulli eandem ludibrio aliorum expofuerunt , non fine praefentiflimo fcientiarum damno Nos vero ad difcrimen illud attenti plrlolophiam primam eniendare coepimus e ufque ufum indifpenfabikm in fcientiis ceteris ipfaque vita humana deprehendmus, luo Ioco luculenter oftendendum &; aliqua ex parte ex Logica: noftrx praeceptis ;am;am eluce-

Exempia iam

onem

&

&

&

fcentem

856.
,

Si quis in fcripto fcientifico definitionem conditurus alia cumulat

quorum

&

comaex cu ~
a !0
'

unum
dit
,

per alterum determinatur

is

propofiticnes

cum definivombus confun,

^
nm

definitionum applicationem reddit prolixiorem

judicia format non ac-

Wolffii Logica

d d

curate

392
fupcrfluo-

Part. 11. SeB. 111. Cap. V.

.

curate determinata , nec demonftrationum numerum contrabit Erenlm cx ruminde- definitionc accurata exuhrc debent ea qux pcr alia in eadem definito , finitwmarrr!tJU[a determinantur f . 730 ) - Quoniam vcro dc fubjcclo praedicanusenaa, definitionis ( . 219,) , adcoquc pitfdicata conftituuntde definito tuJ y
.

tanquam fubjedto enuncianda (. 200) cx iis atquc definito formanda? funt propofiriones (.41). Quamobrem qui definitionem conditu*
;

rus cumulat alia, quorum unum per altcrum determinatur, isdefinitionibus ingerit, qux ad propolitioncs fpeclanc, adcoquedefinitioncs cum propofitionibus confundic, Definitioncm ad rem obviam applicaturus ante oftendcre tenetur, ei-

dcm

convenirc notas in dcfinitionc enumeratas fimul, quam conftat , eidcm convenire definitum (.349). Quodfi ergo in definitionc cumulentur fuperrlua , qua? pcrperam pro notis ad definitum agnofcendum & ab aliis difcernendum requiri judicantur; plura cidem convenire oftendcndum eft, quam ncccfle fuerat antequam ei definitum tribuere poilis. Definitionis adco applicatio jufto prolixior redditur Qua? de fubjeclo abfolute prxdicantur,eadcm ipfitribuuntur fubconditione definitionis (%. 225 ). Quodfi crgo dcfinitio fupcrflua continet, conditio five hypothelis , fub qua praedicatum fubjeclo tribuitur, plura fupponit ,quam ad hoc fufficit,uc praedicatum fubjecto conveniat Judicium igitur accurate detcrminatum non cft. Quoniam dcnique in fcripto fcicntifico dcfinitione non licct uti tanquam principio dcmonftrandi, nifi ejus reaIitatc,feunotioniseidemrcfpondcntis poflibilitatc evicta (. 790) ; dcmonftrandum utiqueerit.qua in dcfinitionc conjunguntur, cidem fubjeclo una incfle pofle ( . 519 ). Quodfi ergo in definitionc continentur, quae pcr alia in cadcmdefinito attributa dccerminantur; demonftrandum eft, ha?c ideo dcfinito convenirc, quia convcniunt cetera in definitione pofita, per quae dcterminantur ( jj\ 219). Eadem igitur opus cft dcmonftratione (.551), five
.

id,

quod pcr

alia,

ftar praedieati

quae definitioncm ingrcdiuntur, determinatur , indefinito tanquam fubjecto attribuas; five idem definitioin

ne una comprchendas.

imminuitur, ubi minantur,

lo zquilatero.

Numcrus adeo demonftrationum haud quaquam definitionc cumulantur, qux per fe invicem deter-

&

E. gr. Per zqualitatem laterum fimul determinatur zqualitas angulorum in trianguQuodfi triangulum aqniUtemm dehnias per triangulum zqualium laterum aiigulorum , theorema , tri trianguh xquilattro anguli funt inter fe *> quaies , ve 1 triangiUum tenuiUtcrum efi aquUngulum , cum defimtione confundis . Oftenfurus triangulum datum angnlos aquales habere , Utera anjualia , elfe zquilaterum demonftrare teneris , idem

&

&

cum

futficiat

bear , COnditur , ferpendiculum ex vcrticc :n bafm dcmijjum dividit trUngulnm aquiUterum bifarUm j Utera , angnlos xnnalet idem zquivalec huic propofitioni hypotheticz : Si triangulum hakt, pcrfcndkulum cx -ucrtk: in bafn dcmiffum iffum bffariam dividit Hypothefis adeo continec

ad inferendum, quod in numerumtmngulorum zquilaterorum referri deaequalitatem laterum efle manifeftam. Quodfi fuppofita hac definitione theoremi

&

&

De
tinet fuperflua
.

dijudicandis Jibris dogmaticis

393

cum cqualitas laterum ad hoc fufficiat , ut perpendiculum triangulum , Denique demonftraturus triangulum , quod conftruere docuifti , efle bifariam dividat aequilaterum, oftendere debes non modo , quod tria habeat latera a:qualia , verum etiam quod ob aequalitatem laterum anguli fimul finguli fint inter fe Jequales , adeoque theorematis , quod cum ea confunditur , comkmonftrationes realitatis definitionis in eo conbinantur. Similiter in theologia naturali ex eo, quod Deus eft ens a fe tinetur ratio furficiens cxiftentiae contmgentis hu;us univerfi, deduci poflunt cetera,qu* opera, quemadmodum a me fa&um eft in mcdide eodem cognofcimus , attributa Theologia naturalis in Inftitutionibus Thummigii loquitur* tationibus metaphyficis Quamobrem Vei dtfinitionem nominalem conditurus eum definivi per ens a ft , quod in terminOS ft contintt rationem fttfficicntem txifttntix contingtntis hujus univtrfi , CUm non modo demonftrafdefinitionem ingredientes in amecedentibus fufficienter explicaflem , fed lftiufmodi detur , ut de realitate definitionis nullum fupereflet dubium. , quod ens attributa atque oQuodfi quis eodem , quo nos ufi fumus , argumento exiftentiam pera divina demonftraturus plura, qus Deo conveniunt , indefinitione cumularet eum-

&

&

&

&

&

km

&

indtptndtnttm , qui cum a ft txifiat , fibimtt iffi fiifhdefiniret per fpiritum infinitum ex liberrimo tamtn btntpiacito , ntc ttlla re extra ft ad btatitudir.tm fuam indigtns , gioriam fu.xm dtmtnfiraturus boc uniitrfnm , qnod contingtnttr txifiit , in temport tx nioilo profapitntis fitie fitmmx ac bonitati convtnicnttr } dttxit , idtmqut aahuc cor.ftrvat atque gubtrnat

que

&

(itntijfimus

is

omnia

ifta

incommoda
uti poteft
,

incurreret

qux

in praefente propofitione

ex

cumuhuone

fuper-

rluorum

in definitionibus

deduximus. Realitatem hu:us

fibi

tequam eadem
dcrinitione

enti convenire pofle ( . rationis fuftkientis fequatHr , in to contineri rationtm fujfcitnttm rxifltntiie }. independennnivtrfi , ulterius demonftrandum eft I. tns iftitd tfit fpiritum i. infinitum 6. ttm i 4. idem fibimet fujficere nec v.lla re extra fe indigere , j. habert voluntatem liberam decreta tibera extqui pojfe i 7. mundum ab eo non fuijje produtium ab jeterm , 8. eundem fuijje frodullum ex nihilo j 9. mundum ab eodem adhnc tonftrvari , atque IO. gubtrnari i II. fintm

cumulantur

tanquam principio mutuo non repugnare

definitionis demonftraturus , andemonftrandi , evincere tenetur", qux irc

, fed principio

eidem

igitur ex contingentia univerfi quemadmodum a me oftenlum , dari tns a ft

$47

Cum

&

&

&

&

creationis tjji dcmonfirationem glorix ipfiv.s

Lonum erga
fint
fi
;

aiios

feu Ler.ignijfimum

Omnes

Ii. idem ipfitm ens iftae propofitior.es

effe

fapientijfimum

cum

, nec IlOIl 13 ex eo demonftrari pol-

quod Deus fit ens a fe &; rn ie contineat rationem exiftentiae contingentis univerplurimae propofitiones a definitione diftinguendae cum eadem confunderentur , finprogulae tamen eodem modo adhuc demonftrandae , ac fi ex definitione exularent , pofitiones ceterae de Deo non forent determinatae , cum conditio, fabqua przdicatum de lulvecto enunciaretur , plurima contineret, quorum iu demonftrando nulla habenda eflet ratio. E. gr. Propofitio: Veus efi omnifcius , Iogice reioIuta(J. 116 ) in hanc abiret : Si Vtus eft fpiritut infinitus cr independens , fi 4 fe exijiit dr fibimet ipfi fuffv.it ad beatitudinem fuam nee tilla re extra fe uidiget , fi vcluntatem habet HLeram e* decreta libera exequi potesi , fi ir.undum in tempore produxit zy ejuidem ex nihilo , ghria> fv.x demon/lrand* gratia , eumqKe adhuc vat gubernat , fi denique fapitntiffimus atijue fiimme bonus efi ;omnij\ius eft . Quodfi quisdemonftrationem omnifcientia: divinx adornaxe tentet ( . 551 ) ; is abunde fatis intelliget , quod multa fuperflua ingrediantur bypothefin , rrnibus ad demonftrandam omnifei,

&

&

entiam minime opus

837.

Si fcriptim dogmatkum btflorhum ea fini conditur , ttt ad fcientijica in- Qi^ndo r iita telligenda pneparetur leclor alii difcant veritates in ujum vita , in de- fi'P? firittionibus cumulanda non funt taTta^ quorum unum per alterum determtjjffjxjvatur. Etenim C\ fcriprum dogmaticum hiftoricum ea fini conditur, ut c i" s biflori-

&

ejus Ie&ione ad fcientifica traclanda prarparetur leclor, tales in eo con- ds

corui-

dendx funt definitiones, quibus in fcripto fcientifico Iocus cft. QLiam- nere non obrem cum cx fcicntificoprofcribantur definitiones, in quibustalia cu- *^?f de inttlQ~ mulantur, quoruin unum per alterum dttcrminatur (%. 835) jnec eajJ dcm d d 2

3 9

Tart. II Sc%. III. Cap. V.

hiftorico tolcrari

detn
Si

in

poflunt

cujus lectione pra^parari debet

Ie-

ctor ad fcripta fcientifica

rractanda.

dogmaticum hiftoricum ea fini conditur, ut leclores ufum vitse sdefinitiones ita formandaj funt,ut absque ambagious ad rem m caiu dato obviam agnofcendam & ab aliis diftinguendam applicari poifint Enimvero definitiones , in quibustalia cumulantur, quorum unum per alterum determinatur absqueambagibus applicari nequeunt (-836) m fcripto igitur dogmatico hiftonco in uium vita: confcripto tolerari nequeunc
difcaiK veritates in
.

icriptum

E. gr. In Geometria pra&ica ablque demonftrationibus in ufum Geodastarum confcripta in defin:tione hexagoni regularis non cumulanda funt plura, quam quae ad figuram

oblatam agnofcendam ab aliis diftinguendam fufficiunt. Etenim fi quis hexagonum reguiare definiret per fignram , qnx fex later.t xqnaiia totidemquc angulos cequales habet , quorttm illa fimul fumta fnnt ad radium circuli circumfcripti in ratione fcxtupla , hornm vero unus ad reBum in ratione fesquitenia ; definitio praxi geodaeticae minime refponderet . Etenim iudicaturus in cafu obvio, utrum figura oblata iit hexagonum regulare , nec ne , inquireredeberet , num pr&ter fex latera xqnalia angidos fingidos inter fe xqnales , perimeter ad radium circnli circumfcripti habeat rathnem fextaplam , tinns angidorum vero ad reBum rationem fefqnitertiam. Superfluo itaque labore applicationem definitionis fibi redderet moleftam eadem ufurus , cum lurfkeret ad agnofcendum , quod data figura fit hexagonum regulare , nof-

&

&

xqualitatem fex laterum atque angulorum Idem eodem modo fe habet , fi fuperfiua cumulantur in definitione temperantiaz etenim & ejus applicatio laborem inutilem ac fubinde minime fuperandum faceflit ubi fuperflua , qui definitionem ingrediuntur , in fub'ecto obvio latent , nec a nobis in apricum produci polfunt
fe
.

838.
,

Qurndo
fcripto
;

in

Si fcriptum dogmaticum bifioricum ea fini conditur

ji et

ut tantummodo con-

feffori

Ar/L*
definitio-

tum

prtedicata^in fola hac notitia acquieturo, eJ us notlone omnia prnedicata cumulari poffunt , diciturque ifiiusmo3

quanam fmt

dcfiniti

defcriptio abuftve definitio.

fic

Ercnim

fi

quis

rei

prcedicata

tantummodo

tiesfnper-

nofle defidcrac, ut

fcrente occafione
,

eadem enarrare

poflit,aut re-

fl.uconti.

de quo fcrmo eft,illi convcnintre qne- rc jis omnia fimul meraorise mandare debet , cum fic audito nomine rei fta** tim fuccurrant omnia praedicata, vel audiro praedicato uno in mcmoriam redeant una ceterarid quod per ca manifeftum eft,quae de memoria experientia loquitur. Confultum igitur eft,ut nomini rei jungantur omnia prxdicata, quotquot lcctori familiaria reddcre intendit
cordetur, hoc vel iftud praedicarum
icriptor

Enimvero cum fic prodeat propofitio compofita ejusdcm fubjecli (. 314) minime autcm dcfinitio C .153 ) nec nomen dcfinitionis eidcm
,

tribui potcft
finitionis
;

( .

nomen

349). Qiiodfi igitur propofitioni huiccompofitadetribuicur, id per abufum fieri manifcftum cft
:

intelligitur ratio , cur in applicandis .& drudicandis definitionihus adeo cefpitare foleant , qui iftiufmodi fcripta hiitorica dogmatica ultra finem ipfis propofitum extendentes, qua: ibi didicere vel ad ulum vitae , vel ad fcripta fcient fiLa intelligenda transterunt Iplorum adeo cum non fit de definitionihus ferre 'udicium , quae in fcriptis fojentificis 2c ad ufum vitse utiles deprehenduntur ; mirum non eft , ubi reprehenderint,
.

Arque am

quoJ laudare debebant

fcilicet

quod ex definitionibus
eft ,

lcriptorum genere nihil negocii

cjuibus

non

fuperflua exulent Nobiscumhoc probatur , ut rerum cogmtionem per fe

.

appe-

De
appetamus & ipfas quoque
in

dijudicandis libris dogmaticis

395
.

tcientias

ea acquiefcamus , led non nili ad uium vicae profutura placent lubiimes ldeo excolendas praecipimus, quod ipfxmet in

Nam

eundem

redundare valent

Si definith non

39quoe rei confianter infunt

,

omwa
illius

continet
:

Oer fe invicem determinantur

venit
'io
y

deftnitum tribuetur rebus

quibus
,

tamen Q!tMtio :t!0 ~ minime con- d eP"

nec

nec omnia

attributa inde demonjirari pterunt

.

ipfaque defini-

^,^'

j*.

Ea , qux conftanter infunr , quorum tamen am deiii vel mutila efi per alterum non dcterminatur, cflencialia funt (. 64J. Quodfi teneada. ergo dcfinitio non omnia continet, quce rei conftantcr infunt , nec tamen per fc inviccm determinantur ;definitioncm generis vel fpeciei requifitam nondum habes ( 172 ). Si igitur eam pro definitionc vendimanca

unum

tas

mancam vcl mutilam habes. Jam cum dcfinitum tribui non

,

poflit nifi

rei, cui

omnia

effentialia

conveniunt ( .349,); definitione manca ufus idcm tribucre dcbet rei, cui ipfum minime convcnit. Denique cum ex definitione demonftrari nequeanc , nifi qua> pofitis iis, quaz in dcfinitione continentur, una ponuntur ( . 551 ) ;ex definitione intcgra omnia attributa tum communia ,tum propria;ex mutila autem non nifi qucedam communia infcrri polfunt (.66). Pacec igitur ex dcfinitione mucila non omnia rei prcedicaca demonftrati pofTe.
E. gr. Definitio figurx reguUris mutlla eft, quod fic figitra xaualibus Uteribut frxditx , ad rigurje regularitatem etiam requiratur angulorum *aualita$ . Hac igitur definitione ufus nomcn figurx regularis tribuet figuris aequ'lateris inaequalium angulorum, con'"equenter mini.ne regularibus Neque ex fola laterum aequalitate fuppoljta demonftrabic , figuras regulares eife circulo infcripcibiles qua: camen in ipfa praxi uciliilima eft

cum

ngurarum regularium

propriecas

840.

communia pcr unum faltem aut aliquot cffencia- oiliusca-\e-jusdefintlia determinantur (.66), confcquenter pcr femutuo dcterminari convenire queunc, adcoque in abftracto conliderata cum effentialibus -^irS. vidcntur ( . 64), dcmonftrationem propofitionis praecedcntis adhuc fubfiftcre patet , C\ in definitionc attributa communia pauciora com-

Quoniam

attributa

mcmorentur, quam quot jundtim fumta

Paccc igitur
,

nonnifi definito

fi

in

deftnitione paitciora attributa

competunc commemorantur , quam

.

quot junclim fumta nonn-fi definito competunti definitum tribui debere rebus , quibus minime convenit , nec omnia illiits cffentialia 6" attributa propria ac communia cetera inde demonflrari
tilam
effe.

poffe

ipfamque definitionem

mn-

Quia figura regularis aequilarera eft, fingula latera ad perimecrum eandem racionem habenc Haec adeo proprietas communis eft figuris regularibus cum omnibus figuris ceceris aequilareris Quodfi ergo figuram reguUrem dc-rinias per eam euju- Utera finE. gr.
.
.

guU

ad integram ttrimtmim tandtm rationtm h.zbcnt ; definicio lTlUClla eft , cum addi deberet, cr angutormn fingulontm rationem ad fvnm m omniutn tandem efie , neque mde Jemonftrari poSimiliter mutifa teft , figuram regularen? eile sequiangulam i?c circulo infcriptibilem gr.ive , cum color flavus oc gravicas etiforet definicio auri } quod fic mttallum flavnm
.

&

am

01

39$
am
orichalco conveniant
falvaturi
,

?art.

II.

Se&

111.

Cap. V.

. Definitiones fcholafticorum inMetaphyfieis fepius mntilsfnnt: datis initantiis , in diftin&iones inutiles inciderunt , qualis forec figurarum reguixrium in eas , qute circulo infcriftibile s funt Cb* qux ciicnlo infcribi ne que v.nt . Antequam in rerum cognitione multum profecerimus , fieri faciilime poteft , ut definitio-

unde eas

nes mutilas condamus : Quas tamen ideo contemnere non debemus , cum anfam dent vcl earum autoribus , vel aliis eas integras efficiendi , ubi inilantiis oblatis mutilx deprehenduntur . Tum demum vitio vertuntur definitiones mutilae , ubi integrsc jam in publicum proftant atque vulgares fa&ae Imponunt autem definitiones mutilae inventoribu* etfi acumine prxditis , quod animum ad rcm ipfis minime familiarem vel antea nonnifi confuie percepcam primum advercentes defeitum notioais diftinc/tae , quam fibi formant , eo , quod in confufa adhuc continetur , fupplent . E. gr. Qui figuram regularem intuetur, laterum, angulorum aequalitatem intuetur : cum tamen laterum aequalitas magis pateat , quam angulorum; rerum geometricarum ignarus figuram regularem fibi ex sequalitate laterum agnofcere videtur , imaginatione fupplente, quod uotioni diftin&ae deeft, quse

&

&

&

eandem linearum ad fe invjcem inclinationem exhibet, in qua angulorum aequalitas Quodfi jam objiciatur figura aequilatera angulorum inasqualium , attonitus circa eandem haeret, mox in defeitum definitionis inquirens ex utriufque figurae , veraefcilicet regularis 6c perperam pro tali habendae, collationedifferenmm angulorum primura confufe percipit, deinde ctiam diftincte agnofcit. Atque fic definitio mutila integra efficitur Qui in condeniis definitionibus , quae adhuc deiiderantur , vel ab ipfo ignorantur, fedulus verfabitur is propria experientia verrtarem diitorum afiequetur . Nec inuconfiftit
.
.

tile eft

exercitium , ii quis definitiones ipfemet condere ftudet afe repertas cum definitionibus aliorum confert Quodfi enim aberraverit , in rationem aberrationis inquirens attentionem Sc acumen haud parum perfkiet inaliis qnibufcunque Loid quod gicae exercitiis locum habet
. :

&

&

.
Qitandft

841.

pnncipix
fintincer-

ta *

propofthnes yuarutn realitatem nondum adjlruxii , probatione indigas ,fcd nondum probatas in demondr ationibus , vel probaticnibus in numerum pr<emiffarum admittit; is principiis utitur incertis . Etenim fi quis dcfinitionibus propofitionibus utitur tanquam praemiflis rn demonfhatione,vel probatione,is eadem tanquam principiadcmonftrandi,

$*

<I

til1

defmtiones

&

&

561). Quodfi rcalitas dcfinitionum non fuerit feu,quod pcrindc eft, nondum conftet rcm definitamcffcpoffibilem; num vera an falfa fit definitio, sdhuc latet (%. 547 ). Similiter liquet fi propofitio, qua? dcmonftratione indiget , feu,quod perinde eft, dc qua non conftat ,utrum praedicatum fubjecfco convemat,nec ne y fine probatione fumitur, nondum patcre, utrum ea vera fir, an falfa ('.505), Inccrtx igitur funr dcfinitioncs paritcr atquc propofitiones ( . 564 ), confcqucntcr qui dcfinitionibus quarum pofTibilitas nondum evi&a, & propofitionibusprobatione indigis , fcd nondum probatis,utitur tanquam
vel probandi lumit (.

evicla,

praemiffis in demonftrando,vel probando,is principiis utitur incertis. E. gr. Cntefiani vulgo definitione Vei , quod fit ent ferfecliffmum , utuntur in demonftrand:s exiftentia & attributis divinis . Theologiam adeo naturalem fuperftruunt prinvero Noj Vero in Commentatione de differenti.t r.txus reruf*pitnth&f& oftendimus , quomodo iltius realitas evincatur, ut principium certum evadat . Similiter alii probaturi exiitentiam Dei fine probatione fumunt , mundum tctfific , cum tamen vel ideo probatione iudigeat quod qui Deum exiftere negant , lumant mundum non coepifTe. Probationem adeo denuo prrncipio etfi vero , incerto tamen fuperftruunt.Quamvis enim fieri pofiit ut abis certa fint , qui autori incerta lunt^y. lecion eus, qui veritatcm aliunde nondum edoclns eit , _incertaefle debent; non 5*5 )
cipio incerto
,

etfi

tatis neceffttatis

. 5 )

&

tamen ideo

dici poteft uti principiis certis,

cum

aotio certitudinis uou

fit

abfoluu

fed

rcf-

..

De
refpecliva (5-5<>4).
principiia incertis
,

dijudicandis libris dogmaticis

Maxime autem dicendum
eft

397

fcripti dogmatici utatur , neino adhuc publice definitionis realitatem folide adftruxcrit vcl propoiitionem , quam fumit , probaverit . Ccterum theorema prxfens intclligendum eft tum de propofittonibus , qujc a priori demonftrancur , tum'de cecens , qua: per expcrieutiam ftabUiuncur
fi

quod autor

quar probatur pcr principia oiundo Quoniam conclufio ccrta cffe , inccrta f -57 3 )i propofitiones quoque incerta ejje debent leclori , fi autor prcpofitiopropofitiones ad incerdefmitionibus utitur , quarum pojfibilitatem non adjlruxit ufmt. utut probatione indigeant frobandum ceteras fine probatione fumit , . gr. Si philofophus Carttfianus non oftenderit , tiu ferfeclijjimum efe f:JJtliie , & camen r.otione e;usdem utacur ad demonftrandum exiftenciam & atcnbuca divina; is judice ipfo D. Thoma , quemadmodum dudum monuit Leilnitius in Attis Eruditorum A. 1684. p. 539. exiftentiam Dei dubiam relinquit lectori , nifi aliunde fuerit de eadem certus Atque ea ratio elfe poteit ut autores acumine furficiente non pollentes libi videantur cert: de propofitionis veritate , quam principiis nondum probatis luperftruunt , quod con-

842. nequir

&

fundant certitudinem
fis

quam

aliunde habent

cum

certitudine

qus ex probatione ab

ip-

allata enafci debet . Sane homo chriftianus ex fcriptura facra de Dei exiftencia 8c a:tributis convictus de his tanti momenti veritatibus certus elfe poteft , etfi nullo argu-

Quamobrem ubi principia precaria ad eas menro pkilofophico easdem probare valeac probandas affert, iisdem tribuit vim ad aifenfum compeilendi , quam aliunde accepit . Fallitur itaque , dum fibi perfuadet, hominem acumine pollentem, vel etiam aliumex fcriptura facra aut aliunde de veritate exiftentiae Dei nondum conviilum eandemvim in fc percipere debere. Non adeo fufficit , ut autor ptobaturus , fe dogmata fua folide dimonftratfe, confcientiam fuam appellet teftem, quod demonftrationum vel probationum
.

fuarum vim

in

fe

pcrceperit

Ex

principiis logicis diftiniie

decidendum, numvalidaiic

demonftratio, an vaciilet.
-

843.

Principia probandi probatione indiga, fed finc probatione fucnta di- VrinciCuntur precaria piorum
Si quis contra atheum difputaturus poftulat , ut fine probatione concedat, mun- precarioaliquando ccepilfe, quod ille ftante errore fuo non largitur is inde exiftentiam Dei rum dcfieidem demonftraturus principio precario utitur . Nifi enim aliunde eidem probaveric , n jtj mundum non elfe a fe , quemadmodum a nobis fattum eft in Mctaphvficis, probationem cjus nunquam admittet, (ed confta.nter urgebit , precario fumi tanquam verum quod , rabum eife ipie arbitratur, mundum aliquando coepiife , cum antea non ex-fteret.

E. gr.

dum

.-

autor

844. Patct adco eos principiis precariis uti, qui utuntur prinapiis incertis(%. Ttincipiis 841. 843 ). precariis Exempla :g tur, qua paulo ante (not.. 841) dedimus, huc quoque referenda funt quimmitNec muius patet , propoiitiones incertas permanere leftori, li pnncipiis precariis utatur tantur.
:

propofitiones

84J.

Si autor fcripti fcientifici drfnitiones

ab

aliis

dutas
,

&

adfruclas atque Qv.ando

principiis

ab

aliis

publice demonfrata, fupponit

iis

qu<e

tamcn kctori per\

fpetla non funt , atque

clor propofitiones
erit

utitur

tanquam demonfirandi
intelliget
,

nec le-

propofitios " on a -

certus.

cctor

fi dcfmitiones terminorum , non habuerit perfpeclas; non fatis perfpicit

ab Etenim

ipfo propofitas fatis

de earum veritate l"" quibus autor utitu* ,^Tceama

nec
,

11

"

quasnam cum
Quodfi

il-

veritas
lsiloTl -

bsnotionesjungere dcbear(. S't(. 117;.

52;: mentemadeoautorisnonfatisintelli- certaft

398

Varu

11.

SeB. 111. Cap. V.

Quodfi leclori praeterea non perfpe&ae funr propofiriones earumque dcmonftrationes, quas autor alibi datas fupponit, pcrinde illi eft , ac is uteretur propoiitionibus nondum probatis , tanquam praemiffis in ii
ratiociniis, quae

probationem propofitionis

fuae

ingrcdiuntur
.

confc-

uteretur principiis incertis ( jj". 841 ) Lectori itaque ipfa: quoquc propofitiones ab autore probara? inccrtae effedebent (.84.2). Ea fane racio eft cur fchediaimaca Machematicorum , quae Diariis Eruditorum inferta legumur & diificulter vel prorfus non intelligantur , & evidentis veritatis nonagnofcantur ab lis, qui nondum omnia Mathematicorum 8c veterum 6c recentiorum inventa qux ab illorum autoribus tanquamcognita praeiupponuntur , perfpc-ila habent auc familiana fibi reddiderunt Multo magis idem obtinet , ii autor tanquam vera fopporiit, qu nec ipfe nec alius adhuc publice demonftravit propterea quod in iis probandisfiAtque ea ratio eft, cur fchediafmata Ltibnitii philofophica , qux bi privatim fa::si'ecerit
ii
, ,

quentcr ac

in Eruditorum diariis leguntur , aliisaenigmatica, aliis prorfus chimaerica vifa, prout vel autoritaci tanti viri aliquiddeferenresficile dmilerunt , non proferri abeoin publicum , nifi circa quod fibi privatim latisfecit, vel nullaru certitudinem iis ineife ftatuerunt , quarum nullam ipfi perfpicere potuerunt.

846.
,

Oiiamodo
certitudi,c
/

Quodft autor , qu<e aliunde fupponit

ritatem eorum
,

e x aliis autoribus

citet

letlor ve

^j,'

Ibdiis dataprafupponun*
tur,

qua probat , affequi valet , ubi ante aitunde fibi cogntta & er reddit qua pr<e\upponuntur Lector enim de veritate propoJpeft* P , ^ Cl0n s 3 quam autor probat, certus non eft , quod ignorer, num ea mt j 1 USE tanquam vera ab eodcm praefupponuntur ( . 845 ). vcra ^ Enimvero fi ex aliis autoribus cirantur,quae aliunde cognita praeiup. '

&, ubi leperfpccla rcddit , de [earum vcritate non clor eadcm fibi cognita amplius dubitat. Ergo veritatem eorum , qua? autor tradir,aiTequi valet.
ponuntur, pcrinde
cft

ac

fi

ipfe autor ea probata dediifet

&

afferti ipfo opere aifequetur, qui elementa noftra Mathefeos Latina evoiveabi in difciplinis fequentibus non fumimus , uifi quod ex praecedentibus citamus . Cu'.n vero fingula: difciplinae, utut uno volumine comprehenfae , iint quafi totidem libri a diverfis autoribus fcripti j perinde omnino eft , ac fi ex aliis autoribus prxluppofita in difciplinis fequentibus citarentur. Idem experiri licebit in operibus noftris philofophicis , ubi eundein morern conftanter fumus obfervaturi , cum hoc unice nobis propolitum
rit
.

Veritatem

fic,

ut leilorem

noftrum ad cercam acque ucilem perducainus rerum cognicionem.

847e-a

ouales
definitio-

Si fcriptum dogmaticum hiRoricum

telligenda prceparetur letlor
co j am acjft ruc ~i a
in

fini

conditur ,ut

ad

fcientifica invit<e;
defini-

nes

&

&

ahi difcant veritates in

>

ufum

tiones null<e in eo collocari debent

^

nifi

quarum

realitas

in fcripto fcientifi-

, nifi qu<e jam puEtcnim in fcripro icienalquo fuerit demonfrata fcientifico finpto l"r hiadftruitur ( jX. rcalitas derinitioncs nifi tifico non quarum admittuntur fioriio dogmatico 790). Quamobrcm i\ fcriptum dogmaticum hiftoricum ca finiconditur, coilucanut lcclor ad lcgcnda fcripta fcientirica praeparcrur idefinitiones in eo non **. quam <juae in fcicntirico ufui cifepoiTunr,confequenaliae collocanda:

propojiti-

nec propofitio ulla in eodem ponenda

.

tce M'

ter

quarum Quamdiu

realitas in

hoc

fuit adftrucla.

poifibilitas definitionis

nondum

fuit adftructa,

num
ra

ea vefit 3

Dc
ra
fit,

dijudicandis libris
.
li

dogma ticis
igitur

399
vi-

an falfa, ignoratur (
licct:

547

).

Tuto

candcm ad ufum

tx transferre non

imo

impoflibilis fucrit,per cain

nunquamres

definica agnofci potcrit.

non locum habcnt propofitioncs nifi probata? ( .790). Quamobrcm ii fcriptum dogmaticun hiftoricum lcctorcm docerc dcbet in fcientificorum lcftione ufui futuraj ncc z\\x. incopropofitiones locum hab.re poflunr , niii qua: in fcripto aliquo fcientifico jam publice fucrint dcmonftrata:. Quamdiu propofitio aliqua nondum dcmonftrata , utrum ea vera fit nec ne, ignoratur (. 570). Tuto igitur ad ufum vica? transferri ncSimiliter in fcripto fcicntifico

quit: etcnim
conclufio
in

ii

contingat

eam

efle

falfam, falfa

quoque hinc
,

inferetur

cafu obvio (%. 348. 538).

,

isvi cufdem homini, nunquain eidem convenire pollunt Quoniam itaque fieri nequit , ut in quodam unquam homine ea ineife deprehendantur, qu* in notione deceptrice temperantia: continentur ; nunquam etiam eadcm iiomini temSimiliter fi quis de temperante judicavent peranti agnofcendo inferviet quos eidem convenire nequeunt j is in cafu dato homini temperanti in finguliri tribuet ab eodem maxime aliena. Patet igitur , quamdiu non conftat, derinitionem temperantia? elle poffibilem &, qus de temperante affirmantur, elfe veraj definirionespa/iter ac propofitioQuae de inutilitate in fcriptis fcientificis in generc nes ad vin ufum parum utiles elfe demonftnita funt , ad buuc vel aliumcafum fpecialeru abfqueulladifficujtate applicantur.

E. gr. Si quis definitionem temperanriae impofllbilem format

trihuet
,

qucin aliunde temperantcm judicat

quae

848.

Qiiodfi propofttiones aVtqune in fcriptis jcientificis

nondum fuertnt demonflra- Quando

propofiti*

qu<e tamen vel in fcientiii adred/^, fed probabiltter , dendas foram, qua obfervantur , ratknes , vel ad quasdam in vita praxes utiles , quamdiu veritas ad liquidum non fuit perdutla eaedem qucque fcrip;

tantummodo afjerta

m
?f
<
-

/**,...

aou! "

to dogmatico bifiorico in bypotbefi tbeorematis prcecedentis inferenda? funt,ita

a lPt0

tamen

ut propofuiones certa?

prcbabilibus difiinguantur

Etcnim inhoccain
.

dcgwatico
fit locus.

fu propofitiones probabiles locum demonflratarum tucntur

fcicntincis

fcriptis bihorico

re

cum
in

quamdiu earum vcritas ad liquidum pcrduci nequit Qua, demonftratae in hypothefi propofitionis praeccdentis locum ha;

bcant

quoqnc

fcriptodogmatico hiftorico (. 847J in praefente cafu probabilcs in eodem fibi locum vcndicant. Diftingucndae tamen funt propo(itiones probabiles a ccrtis, ne lector fcripti dogmatici hiftoriciprodemonftrato habeat, quod tantummodo probabile eft, refragaturus veritati, fi quando eadem in apricumprolata probabiii contrarietur (".591.
59

0.

efle poifunt compend:a nftronomica, in quibus theoriae planetarum exphcanrur: quale olim dederat 'Ptubachiu.s Huc enim etiam referenda funt , quas de hy-

Exempli loco

pothefibus philofophicis aocuimus(

127.
Jf.

&

feqq. vifcurf. prxlim.).

849.

probabiles a demonflratis Ouandt certacum incertis confundit Propofirionem veram cfle a- certacnm gnofcimus, quam demonftratam efle conftat (jT. J44). Ea igitur certa inctrtis

Si autor fcriptt dogmatici bifionci propofttiones

diftinguit
i
.

non

Wclffii Logica.

c e

eft

cmfUHm

400
imtwt.
c {\ (
jj\

Vart.

II.

SeH.

III.

Cap. V.
effe poreft ( ff.
.

eft ( 591 ), Qiiamobrcm qui propofitiones probabiles a demonftratis non

ei

564J. Quoniam vero propofitio probabilis falfa autem contraria vera ( 592 ); eadem incerra

564

diftinguit;

certa

cum

inccrtis confundit.

In fcriptis feientificis ipfa probatio , quas propofitioni adiicitur (5. 751), oftendit , num propofitio aliqua lit demonftrata , an faltem probabiliter probata( . 580. &feqq). Non igitur opus eft , ut ibidem perinde ac in fcriptis dogmaticis hiftoricis difcrimen 111ter propofitiones demonftratas cv: probabiles difertis verbis inculcetur .
.

850.

^i.usca-

lias

$} q U ;s p fopoftiones pro demonflratis venditat , ad quas probandas fumit anondum probatas ; is dcnuo certa cum incertis confundit Etcnirn fi
.

probationem ingrcdiantur propofitiones nondum probata? , propofitio demonftrata non eft (.498). Qiiare cum veram efle ignoremus ( . 544); incerta nobis eadcm cft (.564) Quodfi crgo eam prodernonftrata, confequenter pro vera (544^) atque adeo pro certa ( . 564 ) vcnditamus certa cum incertis confundimus. Nibil trequentius eft, quam ut autores fcriptorum dogmaticorum hiftoricorum qui
.

non modo dogmata recenfent, verum etiam argumenta , quibus probantur , indicant propofitjones pro demonftratis venditent, quas prjncipiis precariis fuperftruunt Quis gitur ncn videt , quod certa cum incertis confundant ?
.

i-

851.
conftare dicit
,
.

Cifus tertius,

Si quis propofitionis veritatem experientia

qu<e

tamen per
illud cx-

eandem non patet

is

quoque certa cum

incertis confundit

Cum

periamur, quod ad perccptiones noftras attenti cognofcimus (.664), ii qua? in fubjeeto aliquo obfcrvamus, ea cidem convenire, vel abfolure , vel fub dara conditione, prout cafus tulcrit, dubitandum noneft. Ccrta igitur funt , qua: experimur (. 567 ). Quamobrem qui propoftionis vcritatem experientia conftare affirmat
tat
.

is

eam pro certavcndi-

Quodfi tamcn vitium fubreptionis in experiufido committitur ( . candcm vcram cife expcricntia nondum conftat, cum precario fumatur confcqucntcr incertam adhuc effe liquet (.564). Autor i-

66S

),

gitur certa
fc.

inccrtis confundit. in re aftronomica vulgo non altius fapiunt fibi perfuadent, experientia conitare, quod terra quieitat & ftellas in univerfum omnes circa eandem ab otu in oceaium ferantur: Opticas tamen gnarus probe intelligit, idem quoque apparere debeie , fj itcllx cum fole quiefcant cx: terra motu vertiginis ab occafu verfus ortum circumvohatur Qui igirur quietem Telluris tk motum Solis atque ftellarum dilmuti) tanquam experientia certum fuwmnt; ii certa cum incertis conlundunt fcxemgr.

cum

Vulgus

&

qui

plurr. fimile

dimus
Ejnsfptti.ilwrex-

przbet infiuxus animae in corpus phyficus mt. 5. 667 )

.

quemadmodum

fupra

jam

often-

852.

phcatio.

Quoniam multa cautione opus cft, ne in formandis notionibus & judiciis intuitivis modos cum attnbutis & attributa communia cum cffentialibus (.672 & feqq. ) confundamus, vel pro caufa clfcctus vcnditch.us, qlKfe talis non eft, atque pro unica habeamus c ux plures fo,
:

cias requirit

(.t>97.& fcqq.^

&

ut notiones univerfales

.678. 682.

&

feqq.

De
e\r

dijudicandis libris dogtnaticis

401

fcqq.) atquc propofnioncs univcrfalcs feqq. ), dcnnitioncs ( . 79. univcrfalcs (.706.707) hypotheticas cum catcgoricas ( . 705), tum tnorite formemus; haud obfcure patct (.851), ft quis in difcemendis
dis

&

&

attributis

nibus

propriis
,

&

rcrum cbfervabilium , atque diflinguendis attributis commuutrifque ab effentiaiibus , nec non in formandis notionibus tt-

niverfahbus

definitionibus

&

propoftionibus univerfalibtts atque in determi-

landis efftcluum obfervabilium caufis in regulas experientue a nobis demonfira:as impingit , eum certa cum incertis confundere. Errorem hunc committunt autores cum fcriptorum dogmaticorum hiftoricorum, tum fcientificorom, nec adeo facile cft , eundem evicare vel commiiium ab alns detegere . Experta lcquor , qux olim experieutur, acumen ad experiundum fufficiens affidua induftna fibi comparaturi

Si autor fcripti dogmatki hiflonci argumenta , quibus propofittones probantur , tantum indicat , inevoluta tamen pro demonflrationibus venditat ; is de-

^
../

nuo certa cum

prardicatum fubjefto convcnire five directe, five indirecle demonftrare valemus, propofitio nobis certa cft (. 568). Quodfi igitur autor fcripti dogmatici hiftorici argumenta incvoluta, quac commcmorat , pro dcmonrtrationibus venditat
incertis confundtt
.

Si

^ ^

t-:cirr-

0>

is

propofitiones a fe allatas pcr ea lcdori ccrtas

ficri

contcndit.

E-

nimvero cum
nse

argumcntum inevolutum a forma demonftrationisgenui-

abfit (. 551 & fcqq.j,veritatis autcm propofitionon fit,qui nullam demonftrationis genuinac formam animo comprehenfam habet, nec perfpicit,num forma dcmonftrationis pra> fcntis gcnuina fit (%. 570 )i vi argumcnti incvoluti lector intclligcns

quam longimme

nis ccrtus

veritatis propofitionis ccrtus ficri ncquit

nec

ficri

potcft,ut ipfe au-

tor fcripti dogmatici ejusdcm certus evadat. Patet igitur ia

hoc ca-

iu certa
E.
gr.

cum
Si

inccrtis

confundi.
,

quis contenderet

fe

demonftraife

theorema

Geometriae elementaris , qtttd rccla ex centrc circuii C ad chordam .-ffi fcrfcndiculai is CL , .- dnrdam AB , O" arcum cognvmincm
ubi commemoraverit , patere id per congruentiam , trianguiorum reclangulorum duo Iarera figillatim xqualia hal-entium; is hoc ipfo minime leitorem , qui ipfemer veritatem propofitionis perfpicere geftiret , de eadem convinceret. Similiter qui refert , Mathemaricos ex umbra circulari telluris in eclipfibus lunaribus demonftrare rotunditatem illius, hoc ipio nunquam etficiet ut tector , qui aliis fpeciminibus demonitratonis vim percepit , vel regularum logicarum gnarns , veritatis illius aflerti conv n atur Certam adeo ccgnironem in utrcque calu cum incerta confundit autor . Lucem huc propofitioni quoque affundunt exempla fupra (not.. jjojallata. Probeautem notandum eft, nos non in dubiiun vocare , quod autores , qui demonftratior.is v'm nunquam percepere nec certam cognitionem unquam ipfimet eonTecuti funt , fibi videantur certi efle ue veritate propofirionum ob argumenta inevoluta, qux proferunt fed certitudinem apparentem aliunde provenientcm , v. gr. praejudicio autontatis debitam ,
iifecet
;

tum

ea

comunaunt

e e

J+ .

402
DcmmJhancmis

Vart. II.

JV&

III.
.

Cap. V.
principia demonftrandi
,

S 54

Demonflratio dicitur completa, in

qua omnia
.

vc

cxplicice

veJ

implicire continencur

Incompleta vcro appellatur

&mcom- ^ nx P rinci P' a demonftrandi ncc cxplicite, nec implicite omnia contiCotttinenttir autem propolitiones in demonftratione explicite quae pktadefi- ncc , difcrtis verbis cnunciantur; implicite vero , quce vel per eas, quae ad.Vij.
-

fiwt, vel pcr citationes

,

in

mcmoriam

revocantur.

Exemplis demonftrationum completarum abundant noftra Mathefeos univerfae elementa & in philolophia quoque demonftrationes completas in medium affeire ftudemus Illiillratur prarfens definitio iis , quae de abbreviandis demonftrationibus docuimus( $.798). Demunftratiqnes incompietas faepius hodie amant Mathematici in fchediafmatis , qua; Diariis eruditorum inferere folent , cura plura demonftrandi principia prauermittant , quae plerique Ieclores nonnifi difficulter fibt irj memoriam revocant , propterea quod in iis, quae adfunt , non continetur piopinqua & determinata ratio , cur quae abfunt me-

moriam fubeant
Demotr-

_
'

fimionis
ctnifum-

rriat<e&

!0,lem accedere poteft id quod ex collatione utriufque definitionis manifeftum eft, aut inconfumx corotlar!0 iequente, quod eidem debetar . Quodfi veTO demonftratio fuerit inordiuatnitt uc de" ta incon-ipkta, limam adhuc patitur. c .'.

&

Demonjiratio conjnmmata dicitur ordinara completa: Demonftratio vero inconfummat a inordinara incomplcta. s en,m demonftratio & ordinata fuerit , & completa , nihil amplius ad eus perfe-

jT.
.

855.

056. 1" demonflratioue igitur confummata nttlhtm dsmonfirandi principhim oJ] W ca , qua adfunt , vel per citationes facile in merf' ; f" rnitutur , quod non pcr tiofiis ' con,. , ,, ^evocetur , eo ordme collocantur , quo m ratiocmtorumjefingula Jummata.
.
.

tSr:i

mmam
in

&

....

,.

Etenim demonftratio & completa ( . 855 ), atque adco patet,quod erat propofitum,per dcfmitiones demonftrationis complexx (.854^ & ordinarae (.799).
rie, abit
,

quam demonftratio refoluta confummata & ordinata eft,

continentur

Idcm quoque pcr indireclum oftenditur

Nimirum fiquxdam

prin-

cipia demonftrandi omittercntur, qua; per ea,qua? adfunt, vel percitationcs in memonam haud facile revocanrur,dcmonftratio non forec
lr alio ordine ponerentur, quam quo rn ratiociquibus conftat dcmonftratio, continentut , eadem forer inordinata (.799). Foret adeo demonftratio inconfummata( .855;; id quod hypothefin evcrtit.

completa

(jT.

854J;

niorum

ferie,

velit

QuoJfi quis demonftrationes noftras mathematicas ad hunc lapidem Iydium exigere qua* in elementis noftris Mathefeos univerfae contiiientur ; isdemonftrationumconfummatarum intuitivam confequetur cognitionem, ut & cus formam animo retftius comprehendat , limatins de eadem judicet. Latet in his generalis ratio, ciir cognitiorerum practicarum prasftet , fi eas in nobis ipfis experiri datur
,

&

Cttrde'inonlira-

eo
<* r

aemonjtratio fuent compieta, ab eo ettam letlore mtelligttur

;

S
.

'

* ? 57

qut

tio

com-

pletafaci-

gumento , ad quod fpeclat , nondum multum verfatm fi vero inconu pkta ,ab eodem vel prorfus non intelligitur t vcl nonnifi difficillime ,feumul~ totem-

T)e dijudicandis libris dogmaticis

to temporis

403

demonftratio completa fucrit, prxbct ,omittitur, niii adfunt, quje per eas, vel per citationcs in memoriam rcvoqux vel cari poffit (. 854). Quamobrcm fi ad eam accedat lcctor , qui in argumento propoiito nondum multum vcrfatus atque adeo propofitioncs , quae tanquam demonftrandi principia nota fumuntur , nondum familiares habet,ut data occaiione vcluti fponte fuccurrant is excon clufione & prsemifla una cnthymematis nullo negotio clicit altcram ^- 798)j vel ope citationis adjeclx eam alibi evolvit,ut adeo perinde fit,ac fi principia omnia difcrtis verbis enunciarentur Cum adeo lector nullamconcluiionem infcrri vidct, nifi quae ex principiis , de quorum veritate dubitarc ncquir,confcquitur; demonftrationcm utiquc intelligit, ctfi in co argumento ,ad quod fpectat , nondum multum fucac laboris difpendio
.

Etenim

(i

If^
iz

nulla propofitio, qua? demonftrandi principium

culter

inteUigar

tur.

rit

verfatus. Jam e contrario in demonftratione incomplcta omittunrur propofi-

tiones dcmonftrandi principia praebentes, qua? per eas, quae adfunt,

854J. Quodfi igttur ad eam accedat lcdtor, cui ea,qua2tanquamcertapra;fupponuntur, non adeo familiaria funt, ut, quoties eorum meminiffe debet, veluti is vel prorfus non ea fponte occurrant fibi in memoriam revocare poteft, atque adco demonftrationem non intelligit, vel nunc hanc , nunc aliam propofitionem fibi in memoriam revocans, vel in libris aliis, aut in antccedentibus ejusdcm,qui pra? manibus cft,iibri evolvens tcntat , num ea prscmifla: defidcrata? vicem ad inferendam aliquam
vcl per citationes in
( .
;

memoriam non revocantur

concluiioncm

in

demonftrationc conterttam fubire

poflit

confcquenter
intelligit.

nonnifi multo dcmum temporis ac laboris difpendio Nos in elementis noftris Mathefeos , Arithmeticae praefertim

eam

&
.

Geometriae, dedimus

demonftrationes completas; ChriBofhtrmt contra Sturmiut in Mathefi enucleata fxpiflime incompletas , dum per modum corollariorum definitionibus lubicit theoremata, quorum veritas intime non penpicittir , nifi demon.rratione redintegrata Quodfi ergo propofitionis alicuus demonftrationem in elementis noftris perper.dere voluens poftquam corollar:um, quod eandem continet , in Mathefi SturmUmt trutinaveris > ventarem propofitionis prxfentis iplo faifto experieris Potens etiam CUvium vel autorem alium , qui perinde ac nos completas dedit demonftrationes elementorum Buclideomm , confulere , poftquam SturmtMs de evidentia follicito negotium fr.ceffit Quoniam Geometrae primi ordinis in fchediaimatis prxfertim, qux Diariis Eruditorum inferere folent, demonftrationes in* completas amant , propterea qUod peritis fcribunt , non tironibus ; qui eorum demonftrationes rimari voluerit , donec eas ex alTe alfequatur diftlcukatem fibi ob ectam abunLesat , cui volupe eft , opus eminens Principiorum Philofophix naturalis de fentiet mathematicorum Viri fummi "Hevotmi, qui , cum Geometris primi ordmis fcripferit , incompletis demonftrationibus ut plurimum contentus lesat etiam itibniiii in Act sEruditorum contenta fchediafmata: nec erit ab eo , quod modo demonftravimus , alienuS. Enimvero demonftrationes incompkrx non modo negotium faceflunt tironibus , verum eram exercitatis, qui, cum obal;aagenda in med tationibus mathemaricis cont nui non jint , propofitiones ab aliis fuppofitas omnes farhiliares habere neqtieunt. Ratio ex demonrtratione patet , conftat ipfum Mugenium , etfi in ftndiis marhematicis affidunm, de difficultate operis 2V^"""<"' intelligendi ob demonftrat:i/..c> incompJetas conqueftum
,

&

fuif

404
fuiffe
,

Vart.

11

ScZl. 111.
audiviife

Cap.
.

Ceterum probe notanmemini demonftrationes completas darenon potuerint rationem modo reddidi , cur eas *iare noluerint . Sane plurima abfque dcmonftratione nullibi adhuc demonftrata , led a fe primum inventa proponunt , ut aliorum ftudia excitent quis vero adeo vefanus foret , ut vel fibi, vel aliis pcnuadere vellet, quod demonftrationes dare non potuerint i Imo in genere notandum eft , nos tantum theoremata logica demonftrare , a reprehendendis autem autoribus quam longiffime abeife , quibus rationes fubinde effe poffunt non contemnenc^e, cur theoremata logica infuper habere malint , veluti cum Geometra demonftrationes incoinpletas affert ad exercendum aliorum ingenia , ut , dum ipfos in partem inventionis trahit , non invideat voluptatem ex invcntis percipiendam , qus mnlta induftria quaerebantur , qucmadmodum Cartefio vifum fuerat lcibnitio arridebat, quod ita fungeretur loco cotis
ex Itibnith

qucmadmodum me olim

dum

eft ,

me viris fumrms minime imputare, quod fummam enim hoc argueret ignorantiam,

&

&

858.

Vncrogativa
c.e-

Demonflratio ordinata facillime intelligitur , animum lecloris plenius convincit genuin<e demonjiraiionis ideam difiinclam animo ingenerat In de-

&

moijira-

j?*
prx-

0, ~

i/ior-

qux demonftrationem fi, ve tanquam praemiflas , five tanquam conclufiones ingrediuntur , eo ordine ^ e invicem excipiunt, quo m ratiociniorum lene,in quam demonftratione ordinata propofitiones iingula?
monftratio refoluta abit, continentur ($. 799). Nullo itaque ncgotio leclor demonftrationem L dum eandcm evolvit,in fuos fyllogifmos refolvit, ut appareat, nec in materia , nec in forma hxrere vitium ,

dinata.

confequenter

veritatis propofitionis demonftrarae certus redditur ( .

570 ). Demonftrationem adco ordinatam facillimc intelligere datur . Suppono nimirum , quod ncmo in dubium vocaverir , dcmonftratioquampriinum eam refolvere datum fuerit (.551. eam dubii fuperefle poteft , , ^uantamcunque ingenii aciem in eandem intendas. Qui demonftrationem ita rcfolvit, ut certus fit,nec in materia,nec in forma latere vitium ullum; is plenius utique convincitur de veritate propofirionis quam alter, qui de utroque non fatis fuerit certus. Ita autem comparata eft dcrnonftrat io ordinata , ut vel invitus eam rite refolvat leclor, modo attentioncm ad eandem afferat ,quemadmopenitus intelligi

ncm

&

feqq. )

nec quicquam amplius circa

dum modo

oftendimus

&

tcntanri

manifcftum evadit.

Denique cum dcmonftrationis genuina? formam animo diftinctenon comprehendat, niii qui novcrit, cx quibusnam ea ratiociniis componatur & quomodo illa inter feconnedtantur (. 55 1. & feqq.);demonftrationem autem ordinatam,qucmadmodum modo oftc.'ndimus,lec~tor attentus perlegere non poflit , quin cam vel invitus in fua ratiocinia rcfolvat,eaque deccnte ratione inter fe conneclat:nullum quoque dubium fupercflc poteft , quin iftiusmodi demonftrationes fspius meditatus gcnuina? demonftrationis formam tandem animo diftin&e comprehcndat
Experiuntur hoc
miliares reddunt tores conlulunt,
,

illi,

quas

qm

qui demonftrationes noftras in elementis mathematicis fibi fapoftea alios auordinatas efticere ftuduimus , inordiuatas afferre folent Et profeclo demonftrationes inordinatae

quam maxime

&

maxi-

De
maxime
mnt npnes auulennt, qua
in cauf.i
,

dijucficandis Hbris dogmaticis

405
.

cur aucores egrcgii demoaftcaciones excra Mathefin daeuri probaa vera demonitrandi lorma quam longifilme aWu

859. Quoniam demonflratio confummata C5c ordinata eft , complcta ( jf. Dimonintelligitur plenius kclorem ea fadle convincit , 855); genuina firatienis , drmonjlrationis ideam animo ejus mgewrat (. 857.858) lnconfummata conf' m cum inordinata iit <3c incomplcta ($.855), difficulter intelligitur , kclo- maU A(0^ a ~ rem non adeo fortiter ad ajjenjum trabh ,nec gemiintf demonfirationis ideam animo cjus ingencrat (jf. S57. 858 ). Quod in demonltratione inconfummata remanet dubium vel examina tollunt , vcl fuc-

&

&

&

&

oeffu temporis crebra repetitione contraita familiaritas ; examina enim nos convincunr quod bene ratiocinati iimus , ubi a priori dedutta fnit propofitio ; familiaritas vcroevi-

deneise fpeciem me.-nitur, uoi cum acumine actentio mmime conjungicur . Demonftrationes inconlummata: confufam demonftrationis ideam, eamque incompletam ex parte r.ram , animo ingenerant , ita ut in illa dijudicanda falli adhuc pofiis ( . 92. 80 ) Ipfa expc: ientia loquitur , quod brevi temporis fpatio magnoque laboris compendio multam fibi lcienciam comparare poflint , qui iltiusmoJi libris ducibus utuntur, in quibus de-

&

Atque ea ratio eft, cur elementa noftra Mathefeos femonftrationes lunt coniuminarae dula manu evo!ventes,vel noftra inftitutione uii celeres in hoc ftudio experiantur progreffus, cum Sc in iltis demonftrationes prcpoluerimus confummatas , in leclionibus ea.

&

rum

analyfin naturali

maxime modoinftitutam exhibeamus. Jf. 860.

in
,

Si quis in fcripto fcientifico

numerum axiomatum
/7

&
,

fert propofitiones dem&nflrativas

fine probatione

fumit

bcbant. Si propoiitiones fuerint demonfrrativae, intelicrftis terminisnonpatct , utrum prxdicatum fubjefto convcniat, nec ne (jT. 262) qJOepr"*' confequenter non apparet, utrum propoiitio vcra iit,anfalfa( 505)! lariJ*. JJt adco conftct , utrum vcra fit, ncc ne, dcmonftrationc opus cftf. bent.

poflulatorum requ<e prcban de- f"w P ro timt

Q^^

dum

S57J- Enimvcro axiomata & poftulata indemonftrabilia funt (jT. 267.269), adcoquc cx terminis manifcfta f. 262 ) probatione nulia indigcnt Qui igitur propoiuioncs dcmonftrativas in numerum axiomatum & poftulatorum refert , is eas nulla probationc indi-ere cenict atque adco finc probationc fumit, quae probari dcbcbant.
5-44.
.

lum lmperandum bene multis, qui

Exempla obvia funt in corum fcriptis, qui methodo Geometris recepta librosconfcribere aufi funt , cum methodi illius interiora minime habnerint perfpe&a, idea demonltrarionum nonnifi incompleta animis ipforum inhaerente Quomam vero abunde docui" mus, quando propofitiones fint indemonftrabiles ( ?. 163. 264; quaenain in numerum axiomatum ac poftulatorum referri debeant (. 268. 270. cv: feqq.); haud quaquam difficile erit in caiu dacu diudicare , num autor propolitiones oemonftrativas in axioma" tum vel poftulatorum numerum referat . E. gr. Si quis exiitentiam Dei demonftraturus rrethodo mathematica incer axiomata refert, 1. dari trdintm univtrfi , 2. ordincm univtrfi : eamingentem; is fine probationc fumit , qus quidem verfi funt , attamen fine , probatione nec patent , nec ab atheo conceduntur . Utrumque demoiiftrabimus in Coimolosia ubi apparebit, quam multa recondita opus fic doctrma, antequam utraque propofitio demouftrativa ratione evinci poffit . Quodfi veroquis demonllrationes profunde hauibs capere nequit ; is tamen probabiliter easdem aciltruere debet quo in cafu exiftentia Dei cxinde tantummoio probabiliter probatur (. 586), etu probatio fufliciat ad
.

&

&

aflen-

inter

certum

c< probabile diltinguere

non didicerunt

86r.

Si quis judicium intuitivum

auod experienti* tninime obvia debet , nume-

m ^ym
JHS .

C0it)

4or5

Tart.

II.

SeS.

111.

Cap. V.

numerum axiomatum vel poflulatorum refert % i\ fine probatione fumit,quod Qui ad expericntiam minime obviam provocat ,is cafum fingularcm afferre renetur ( 666),unde lcilicct judicium intuitivum dcduxit, ut apparear, num idem fit rite formatum (669. 670 )& inprimis num ad univcrfalitatem absque prxcipitantia fucrit reductum (.705.706.707). Non igitur fine omni probatione admitti poreft Enimvcro cum axiomata & poftuiataindemonftrabilia fint(. 267.269), adeoque ex terminis manifcfta ( . 26% ) probatione nulla indigcant ; autor , qui judicia intuitiva experientia? minime obviae debita in numerum axiomatum, vel poftulatorum rcfert , ea nulla probatione indigcre arbitratur. Atque adeo patct,quod fine probatione fumat , quae probari, ncmpe per experientiam, five a pofteriori, debebant.
probari debet
.

Nos
;

igitur in Matheli

mixta obfervationes circumfpecte enunciamus

;

ne

vitii

fubrep-

&
Cognitio

ripn s rei evadamus (.668), vel al;os diclione minus cauta e us participes reddamus, 'udicia intuitiva per modum coroilariorum iisdem fubjicimus Eundemmoremin phi.

lofophia quoque tenemus

.

862.

cmaqw-

ccteras fine probationefumit,utuc probatione indigcanc^ is lectorcm ad certam dogmatum , qu propodononobn j ^ CO gnitionem perduccre nequit ('/.842). Quamobrem qui in nujudicia inmerum axiomatum poftulatorum propcfniones demcnfrativas tuitiva experienti<e minus obvia? debita refert ; is lellorem ad certam dogmatum, qu<e proponit , cognitionem minime perducit (.860.861,). E. gr. De exiitentia Dei dubitantem ad certam ems cognitionem minime perducit,qui eam demonitraturus inter axiomata refert dmi nJturtc erdinem cumquc efic contingentcm. . 863. omnes Si dogmaticum in invcntorum conditur bifloricum ftriptum ufum , Tropoft-

Qui propofitiones ad probandum

&

&

tiomsfcri. propojitiones

eidem inferendce funt

qua

in fcientfficii

publice demonftratce

pto dog-

Etenim vericates ex dcrlnitionibus hypothefibus datis erutuius familiares habere debec pronofitiones jam inventas( . 724.725^. um vcr0 commode ncn non poflit,ut omncs omnino propoiinones, inufum ris fcientificis in aliquo genere fcientiarum conlcriptis deivvmto- ^ 112 ltl monftrantur, invenicndi arte pollentibus familiares fint, praefertim fi ruminferendte. in illa non finc continui ; memoriae viccm fupplere debet libcr dogmaticus hiftoricus in ufum inventorum conditus Qmnes igitur propofitioncs in fcriptis fcientificis demonftratae,ne incerta cum certis confunextant
.

&

Matuo

dantxir (%.
farjae

568), eidem inferendae, ut evolvi poflint, quocies necefinventori minime fuccurrunt

:

Hac^enus iitiusmodi fcripta in ipfa Mathcfi defiderantur , etfi magno ufui futura inquod a!:bi oilcndemus & ex dimonftratione propolitionis praefentis colligere licet, Omnes autem propoiitiones , quarum idem eft fubje&um, in uno ioco congerendx , & fub-ecta earundem ordine alphabetico collocan.ia , ut absque Iabore reperiri posiint Vicitur aliquod horum Kriptorum fpecimen dcdiife Alerfennui , dum unive>fie Gcometria mixtnr-.e Mathemmkit Synoffin conicriplit , in qua deSnitiones Sc propoiitiones E:ididit t
ventoribus
.

H-twi

sinkiiactiit j

Kcpteri

Theodofii

Mc :cl.xi

Mjiailjci

Jfollonii

Sercni

M}do>gii,Taf
fi

&c.

'

De
(ervit
ifta

dijudicandis Jibris dogmaticis

407

.: 2*c. y~ i< absque demonftratione, fed eo ordine proponuntur , q.uo apud Autores, aquibus Jemonftrantur , collocantur , dirficulter adeo leperiendx, ubi eas evolvere volueris. In-

dant

ut propofitiones |a'm inventas fibi familiares red, Ceterum fi fcripfamiliares, quando iis habent opus , evolvant ta iftiusmodi dogmztica hiftorica proftarent , hunc prxterea inventoribus pr.vftarent nfuin, ut inde difcercnt , num propofitio aliqua in quam meditando incidunt,jam abaiiisfuefynopfis potius inventoribus ut
,

quam

nondum

rit

mventa

864.
_

Si fcripttim dogmaticum hiftoricum

eafni conditur
.

tit

ad

ieclionem fcien- Eijcmin,

fficorum pr<eparetur leclor

ill<e

propofttiones

eidem inferenda funt

quarum

ferendsirt

frequem

eft

in

demonftrandis

aliis

ujus

Qiioniam cnim veritatis propofi- ufumle^

tionis demonftratae cercus

non

cft,

qui

pmniiTarum fyllogifmos con- p!omf~

catcnatos ingrcdicntium veritatcm ignorat (.57o);ad lcctioncra fcripti icientitici acccdcns demonftrationum vim facillime pcrcipit, qui omncs

^n

propofitioncs,quit praemiflarnm: locohabentur, familiarcs habet. Quamobrcm illse propofitioncs fcripto dogmatico hiftorico in ufum lccliortis fcicntificorura condito infcrendce , quarum frequcns efl in dcmonftrandis aliis ufus. Qtii ad ftudium Geometria: elementaris accedunt , nullis adhuc cognitis deffnitionibus atque propofitionibus , pluiimum difficultatis in demonftrationibus concipiendis experiUnde accidit , ut fupropterea quod earum principia ipfis nondum familiaria untur bito quafi lux quaedam eorundem mentibus aftundatur , quam primumcrebra repetitio,

ne illa familiaria evafere. Magno igitur commodo tenera. astate iftiufmodi fciipta volvuiuur , antequam adultiori ad fcientifica accedas Imo praftat tironem omnem illorum lectionem fedulam primitterehorum le<f.ioni , ubi celeriori tramite progredi libuerit.
.

865.

Si

friptum dogmaticum
inferend<e funt
,

dem

dcbcnr, ad praxin aliquam tcndcre, pcr

hiftoricum in tifum vit<e conditur ,propofitionef ei- Eideminqu< ad praxin tendunt enirn in vita ufui effe fcrcnitin u->" m Vl "
.

Qux

fe patet

** E. gr. Gcometriam elementarem in ufum geodxticum fcribens praeter definitiones problemata ad exercendam Geodiefiam necelfaria Sc iila theoremata eidem inferere debct , quz m praxi Geodstica ufui funt veluti theorema de ratione fummx omn um anguloFum poivgoni ad reclum, quod examini jnfervit , num inftrumento goniometricoangu;

li

linguli accurate luerint capti

us.

fcripto fcientifico propofiriones dcmonftrari vcl proba- Tropofiri debent (.751^1 facilcpatct, fcriptum fcientificum in ttfum vit <e con- tionesin* ditur prteter propofitiones qu<e ctd praxin tendunt eas etiam inferendas ferend^
in

Quonfam
y

ejjr,
prax.es

qu<e

h. gr.

demoufirandis inferviunt ( . 864). Nos elementa noftra Mathefeos Germanica ca potifTimum

illii

fini

vita utiles dcrrionftrativa ratione traderemus. fcruimus, quam quae iis demonftra-udis fufficiunt
V).

Non

plnra igitur

isn i condidimus , ut lf theoremata in- tnitjian

1

r%Pco>
vit<e,

OU/. 867.
)
,

Eodem modo
tum
alias

liquct (%. 75
,

conditur

qui

fcriptum fientificam in ufumeo-' ^idemin^ ubi haclentts inventa fibi fatniliaria reddiderunt , propria fc -,cnd<ein
r.

63

ft

tneditatione uheriora eruere decreverunt

,

e'i

infrendas
. :

io nes et iatn eff; profcfi:'-

afitm in-

qu.e

<

J ufum

vit<

nor.dum transfeni poffunt

al
;

veincrnm
CogtHtioiH s autem tfisorc-

Omnes

noftrae aclione-s

sd finem

quem

tendere debent

WoUfii Logica.

, ,

40 S
fcae

Tart.

IL Se&
,

HL Cap. V.
fine

fiais eft praxis vel ulterior veritas per iruftra fibi familiares reddunt propofitiones

addilcere licet
titas

aft mventorum non eft apparet - Sufficit eadem eife vera, ut fic ferente occafione praemiifas prasbeant ratiociuns , quibus ulterior veritas Sc nonnunquam quoque ufus theoriarum hactenus defideratus detegitur Nos opera noftra latina philofophica mathematicaeo modo condimus, ut ad ukeriora adfpirantibus ufui efle queant .
:
.

eruenda . Qui inventores agere nokint quibus demonfirativa ratione praxes negligere theoremata, quorum nulla adhuc uti-

cam

&

86

8".

ufustheo-

i.vutum
pratt

c-

Qitoniam ex fine ab autore mtcnto judicium fTeridebetjnumfcripturn e j us In fuo g cncrc completum iTt ( 816); theoremata de propofithnibus
formandis
unicuique fcriplorum generi pro diverfttate finium inferendis inferviunt judiciis nec ne , utrum fcripta fmt in.fuo genere completa , Ufus hic maw eft, quam videri poterat . Etenim non folum judicia de utilitate veritatum dete&arum praxipitant iilorum ignari verum etiam qui alios docent non fatis caute feligunt difcentibus profutura Sed uberius de his dicemus in Politicis curam imperantium in promovendis. virtutibus intellefluafibus fub incudem revocaturi
. ;
.

Si in refolutione probkmatis ftngula recenfentur

,.

quihus faSlis obtinetur

,,

t'

ca-

1*'^ <*d faciendum proponebatur

pkta&
incomgieta..

PP cfii0 incompkta.
'

modum docere pro notione debet fieri poffit, confcqucnter haberi diftincla rnodi , quo aliquid fieri poteft. Si igirur fingula recenfet, quibus faclis obtinerur,, quod fieri dcbcbar, completa utique erit( 92). Kon abfimilr raodo colligitur, in cafu oppofito rcfolutionem exhibcrc notionem incompletam ipfam recte incompletam apadcoque
adeoquc aliquid
fieri
(

Problcma pncipit

> refotutio problematis completa efl : in cafu enim cum fit propofitio practica C. 2.76; y

266

); ejus refolutio

deber, quo aliquid

,,

&

pellarL
Exempla folutionum' completarum habemus in elementis Mathefeos ubi refolutiones problematum diftincta conftant enumeratione fingulorum, q.uibus tadiis- quaefito iatisfit.
,

E. gr. dura trianguli aequilateri conftruitio docetur , faiftis iis, qu<e prsecipiuntur , trianguluiir aequilaterum conftruiftum eft Theorema prxiens defmitionis loco elfe poterat in noftra erum libertate pofitum eft hanc folutionis fpeciem dicere completam Sc ei oppraelens pofitam incompletam Enimverocum termino eodem' jam antea ufi fuerimus cufus- commode ad anteriorcm tanquam fpecies ad genus reducatur ; confuitius quoque mdica.7.i facta. reduitione oftendere quod. definitionem nominalem: non. fiiie ratione con-

&

damus
Tt.cfohto

.
".
-

870V

5^ in refotutione' probkmatis plura recenfentur^

quam
.

qu<e fieri debent

,.

ut

ctntU

faty
'

kos^

Conftar ex demonftrapetebatur, refolutic fuperfiua continet one propofitionis prxccdentis (.869^), refolutionem probleraatis crTc notionem dift inclam' modi ,- quo aliquid ficrr deber Quodfi igitur
att d
.

C3 plura enumerantur,-

debenr , ut tur;. ea ad rcfolutionem problematis non fpedtant

quae
fieri

quam

fiat

quod

percba-

&

eadem falvaacin-

tegra abeffe poffunr.

Si

Nullum

adeo-

dubium,quin
.

fuperfluafint (.8 19)..

problematum' in elemenris Mathefeos propofitorum' esaminare vpexperietur , nihil in iifdem contmeri fuperflui atque adeo exempla eidem in promptu erunt , quibus theorema przfens illuftratur Duplici' autem modc innoteicit Jiurrt problcmatis foluxio fuperflua; ccntineac , aiteroquidem a pofteriori , altero a priori.. pofte^
quis- refoiut-iones
,

ltoerit

is

De
A
pofteriori
,

dijudicandis libris dogmaticis

,

409

ex rcn lutione fuperflua exulare , tf ea ad cafum fingularem apinnorefcit cuin lic appareat , nuin quibufdam p.atL-rmiHis , qua: pcscipuuitur , fkttquod crat facicnduin . A priori idem.d'le!rur , fi attendamus , nura lingula , qua? pravpiunUtrobique cautione opus eft , rie facto examihe JBtur , demonltrationem ingrediantur dicium pr.tcipitetur . fctennn in calu priori haud ran lunt caius , ubi vix luperffua detegere licet , nifi \ariis tcntaminibus faciis, num hoc vel ifto onvlio adhuc obtinentur , quod intenditur. Exempla praibcnt formula; mcdicame.itorum compofitorum Incalupofteriori demonftrationem non ingrediuntur , quae id praeftant , ut , quod erat faciendum,
pliceiur
. .

commodius

cum numeris fummandis

prarbet communis aigorirhmus numerorum intcgrorum v. gr. decentcr fcripris ducitur linea, quae aggregatum inveniendum ab iisdem leparac, ne numeri ad hoc fpc&antes per errorem ad illos referaiuur De monftrationem .vfditionis minimj ingreditur regtila de linea fub numeris fummandis duProbkmatis oe lignis ctcdendis folutionem a fuperfluis vacuam dedit VittmSm cenda En'tnlib. i. c. 9. 1. m. 33, quemadmodum in Elementis ArchiteilurxCivilis oltcndi vcro fi quis cum Vtgah funae dccrcfcentis rationem haberi jube: , luperflua in cajn infert
fiat
.

Exempla

871nifi qu<e fieri pojfe

Si demonfirari
fieri
,

poljit

faClis
,

iis ,

qu<e in folutione prr.blematis pr<ecipiantur,

, jam problema reducirur ad rheorcma, fi refolurio fumicur pro anrccedcnre & quod ficri d<.bccproconSciliccr omnia problcmata contifcquencc propofitionis hypothctica.' nentur fub hac propofitione gcncrali: Si h<ecfiant , fit etiam , quod erat facimdum, Jam fi uihil prxcipirur in refolutione,quod non ficri polTir,

quod erat faciendum

nec in ea pr<ectpiantur
efl
.

Tx cfdmo p'oUcviMis rerx.

confiat; rejolutio problematis vera

Omie
.

antcccdcns vcrum cft (. 506). Quare.fi demonftrari poteft pofitis ifiis fieri, quod erac faciendum; propofitio hypothccica demonftrara cft(. 552 ). Vera igicur eft propoficio hypochccica, ad quam rcfolucio problcmacis reducitur (. 548.544), confcqucnter etiam problemacis refolutio.

Exempla prasbent omnia problemata Geometriae elementaris in noftris Geometriae elementis , nno omnia quoque ceterarum difciplinarum mathematicarum problemata E. gr. Si rrianguium aequilaterum luper data recta AB conftruendum , ex A .& B inrervallo r&ftx AB interlettio in C fieri mbetur , eaque fatfla porro prsecipitur , ut recix AC BC ducantur Rcducitur adeo prohleina de conftruenuo triangulo asqutlatero ad hoc theorema Si cx puntfis extremis A B rcElte d.ttx 4B tjufdem intcrxullo ftat interfeSio in C pun.

&

&

{1*

B ctm punfio interfeuionis C ctnnefl.tntur triartvtsium conflruBum ACB efl xctuiUterum . Nihil hic prsecipitUr , quod Quare cum demonftrari pofTit , tnangulum non tieri poffit
stque,
,-

&

Jic

conftrutlum

xquilaterum

efte

problematis refolutio ve-

ra cft.

3 7 2.

S/ experiamar
ri

faflis ;;r, qu<e in refolutione probletnatis pr<ecipiuntur-,fie.

Mim
c&fus

quod erat faciendum; refolutio problematis vera Pacet cx thcortmatis pra?cedentis dcmonftratione, problema squtpollerc cheoremati fcu propofitioni hypochecica;
,
.

faciendum proponicur

cujus anceccdens eft rcfoiucio , confequens,quod Vcram vero efTe propofitionem agnolcit, quicam

cxpcrienti* confentaneam deprehendic

(-517). Ergo rcioiucioncm quoque F ff 1

4io
que veram
effc

VarL 11 SeB.

111.

Cap. V.

agnofcit, qui ipfo opere deprchcndir ,fa&is iis,qua; in

ca pracipiuntur,
E. gr. Si quis

fieri quod erat faciendum. fecundum relblutionem problematis de conftruendo triangulo aequilatero tnangulum conftruit atque Hhtd examinans deprehendir , quod fit aequilaterum i is eo iplo intdligitj refolutionem probfematis eife vcram Opus tamen hic multa cautio.

ne

praefertim extra Mathefia : quam adhibiturtis noffe debet tionibus judiciis a poiteriori nuegro capue fupra expofuimus,
efi
,

&

qus de tbrmandis

ne-

T\tk'l:'tlo

73is

Qyi demonftraciones theorcmatum praxedcntium pcrpendit,

fa:i!e

pr

t.Ut,t,-

tiSfJJt,

admittct , refolutionem problematis ejje falfam , fi demonftrari potjit , vel Ji experiamur , faSitS iis , qu<ff prcecipiuntur , non fieri , quod erat facienJum Idem etiam hoc modo colligicur. Si dcmonftrari poffit , vel fiexperiamur, faclis iis qua: pracipiuntur , non fi:ri, quod erat faciendum; refolutio vera efle nequitf. 871.872 ) Falfum vero cum fit, quod verum non cfc (. 505 ) refolutio in datis hypothcfibus falfa effc debet. Exempla praebent regulae aftrologici in cultura hortorum obfervandi in Geometria quas plurimi de quadracura circuli dedere IMz experientia 3 hx demonitrafolutiones
.
.

tione falfitatts reuarguuntur

T\cfohtio

Si ea

qua

prtecipiuntur

874. fieri non poffunt

refolutio impofibilis

Patet

impojj.bil!S'

absquc demonitratione.
E. gr. $i quis parallaxin folis collatis inter fe altitudine folis vera pcr calculum dealtitudine obfervata fcrutari juberet i is problemat;s de parallaxi fohs inveterminata itiganda folutionem lmpollibilem daret , cum fieri mmiine poflit , ut tam accuratecomobiervetur apparens , quantum iiuicnegotio lurficit qnempuretur altitudo folis vera admodum ex Altronomia abunde patet Attronoma plura fuppeditat exempla Notan-

&

&

dum

bilis:

vero non ideo ipfum probltma. folutu impofjibiie ejje , qusmi/is refoiutio ejus d*t.t Jit impofjiEtenim non implicat , ut alio modo idem lolvi pollit Iplum exemplum , quod moLltut enim irapoffibilis fit , quam comraemodo dedimus, aflerti veritatem confirmat ravimus, problematis dc fcrutanda parallaxi folis lolutio; non tamen ideo iptum problema fblutu iinpofiibile efl, cum alias lohitiones dederint Aitronomi , quibus parallaxin folis venari licet , in elementis Aftronomie a nobis expoiitas.
. .

Bffolutlo

875
,
.

Quodfi e*, qu<e

tefiate funt
,

in refolutione problematis pracipiuntur

apraxi
aliena,

problema

ad

praxin trantferri nequit

Patet

nondum in podcnuo per fe ,

nec demonftrationc indiget,

ratione niniirum praxeos irnpoflibili In hoc cafu rtfolutia dicitUF mprilher Impoffibilh sequipollet , cum refpecCtu ems, qui folutionemad praxin transferre debet , perinde iit , five ea, quas prxcipiuntur , per ie fieri non poflint , five nondum fint in poteftate noE. gr. fi quis medium ditefcendi chryfopoeiam commendat , is problema ditefcenftra di imperfedle lblvit, ubi metalla viliora in nobiliora tnnsmutari jubet , illam tamen transmutatonem minime docet Iltiusmodi autem iblutiones non prorfus contemnendae, cum fic folutio problematis unius reducatur ad folutionem alterius . E. gr. in Geome: . .

nondum habemus quadraturam circuli cc hyperbola: geometricam-- hoc tamen non obftante refolutiones aliorum problematum v. gr. conftructiones. curvarum aut xquatioImo in genere prohvperbolas num differenrialium reducimus ad quadraturam circuli blemata phyficomechanica lblvimus conceflis curvarum quadratuns, quae nondum in poteitate lunt . Aft talia non docentur in ufum vita: j fed inventorum , qui progredi debent, quantum licet , ne in pofterum eo careat genus humanum , quod ufui effe poteft ( .863. ne deiit occafio exercendi artem invepiendi, qux iine exercitio amittitur. S67 ,
tria

&

&

S76.

De
biemata ita
qtiod fieri
e\}e

Jijudicanctis Jibris dogmaticis

.

411
fcientifico pro,

S76.
biftori.o
-,

Hinc confequ itur, in

pojjit

fcripto
,

cum dogmatico
.

tum

ordinatda

ut Jolutiones pojieriorum non pracipiant

nift

Crdo problcnusu.

per pntcedentia E. gr. Si in Geometria elemeiuan docetur , quomodo per<data tria. punctadefcribatur circulus: rec-tam per liaeam perpendicularem bifariam dividere jubemur. Sed quomodo
liuea recta per aliam perpendieularcm bifariam disidatur, in problemate aliquoanteriorc jam tuit mo.iftratum Hu;us corollarii ufus eft, quando de ord:ue,quo libri^ouicripti funt , )ud:cium terendum.
.

77-

Cx cognitio unius pendct a co- Veritatu. ^nitione altcrius . Lnde confequitur , definitiones effe inter fe connexas , connexio depniti*r. ji dehnitum unius ingreditur definitionem alteraw.z. propofitiones tbcoreticas inter Je connecli , fi una ingteditur demonflrationem alterius tanquam pv<etniffa: 3. problemata denique inter fe connedt , fi , quod in uno pracipitur t

Veritates dicuntur intcr fe counexee,

fieri poteft

per alia.
,
.

propoiitionum theoreticarum & problcmatum inter fe conneExempla derinitionum orum reperiuutur in Elementis Mathefeos univena: Scripta etiam noitraphilofophica Sc
l'oc

ipfum opus logicum exempli loco

eiie poffunt

<

878

'

Si quis ergo fcriptum fcientificum condit , quemadmodum a nobis prtecipi1ur ( . 790)-, veritates omnes inter fe ccnnecluntur Etenim in lcripto
.

**f

1*^!
tms \n

fcientifico r.erminos

omncs

definit

autor, qui vel definitiones alias in-

grediuntur

ingrediuntur demonftrariones tctfeconranquam pra'miflae fyllogifmorum,& propoiitionibus anterioribus uti- nefiatur. tur ranquam pramiflis in demarjftraticnibus fequentium (. 79o);imo
,

vel

quorum

definitiones

propoiiriones in univcrfum omncs,e quorum numero etiam problemata funr(. 276), eo ordine collocet , ut prxcedant , qusefequentibus dcmonftrandis inferviunt .(.790), problemata etiam ita ordina-

cum

tc tencrur 3 ut in folutione pofteriorum non prjecipiat nifi quod fieri pcr prxccdentia poflit , quemadmodum modo difertius inculcavimus (.876,). Patct adco in icripto fcientifico, quod modo anobispraefcripto conditur, veritates omnes intcr fe connedti
,

Atque hinc etiam pacec

r:ie

connexas , veritacum connexarura

inter le

, fi quod fcriptum alia methodo coudatur , in eo veritates non ut adeo alio criterio deficientis coanexionis prster deiinirionem

{ S77)opus

non $.

fit

879.

Jn fcripto dogmatico bifiorico veritates tnter fe conncFli non poljunt , nifi de- Ifjtm cor.prcblemata. Etenim in fcripto dogmatico hiftorico dogmata ntxioin finitiones

&

tanrum recenfcntur & ad fummum argumenra , quibus ea probantur, ftriP tls indieantur ( . 751). Fieri adto nequir, ut propofitiones auceriores "'/,//"
riant

principia demonftrandi pofteriorum

(561), confcquenter pro-

Y k':s

locu

politiones antcriores

Quoniam

poftcrioribus connecti nequcunr (. 561.877). babcat. tamen in fcripto dogmatico hiftorico definitionibus locus
efc,

cum

412

Tart.

II.

SeB.

III.

Cap. V.

eft, quse ad dcfinitioncs fequentes ntque fubjt&a

&

praedicata propo-

finira

{ltionum intelligcnda lufticiunt (.823); definitionum anteriorum dcingrcdi poflunt definitioncs lcqucntes 3 conlequcnccr definiciones
p.oflunc

inccr fe connecli

(.877).

Ec quia in fcripco dogmacico ip ufum vitas condito propoficiones fibi locum vindicant, qux ad praxin rcndunc (865), adcoquc inprimis problcmata , quae propofitiones pradtic func {$..V]6)i id eo cayeri poreft , nc 111 rcfolutionibus problcmatum poftcriorum praecipiatur,quod quomodo fieri dcbcac non parcac per anteriora. Problemara igicur inter fe connec~ti poflunt (.877).
etiam ordo , qui in fcriftis dogmaticis hifioricis tenendns Ei errmfatisuno loco congerer* debet , qux ad idem fubettum fpedlant ( 817 ) , adeoque propofitiones ita ordinare non datur , ut pofteriorum ventas pendeat a vtriate anteriorum Ordo e COlltrario n.itnralis , quem fcriptis fcicntificis 1'intticzz'iini-s ( . Sl3. 829 ) , conipfi enim fatisfieri nequit , nifi pracmittantwr ntxionem iniivulfam iomitem habct ^ua: fequentibus intel igendis & demonftrandis inferviant (5.829 ).quod uoi faclum iuert,veritates inter fe connexae funt ( . 877). Qui fcripta mathemafca accurata methodoexemplo Geometrarum veterum confcripta, attentione ad lllam adhib ta perlegerir > snexum Paiebip inter ordinem naturalem Sc veritatumconnexjonemneceiiarium abunde pc.ipciet
t\epi<gnat connexioni
,

faffturus in

idein ex fcriptis noftris philofophicis

880.
,

Tenendx cina dej paitioMi

Si termino

qui defnitionem ingreditur

notio fixa
:

jet

ej us defnitio

p us defitiitione ejufdem pus

.

ferenda pto dogmatico hiftorico ( . 823^), ncc in fcientifico Jocum habentfjT. 824), quam quae ad fcqucntcs intclligendas fufriciunr. Jam cum tcrminus, cui notio fixa, utut confufa rcfpondct , non obftec, quo mi-

eidem pr<em\ttenda non eft w efltanquam demonflrandi principio,ea ibidtm inEtcnim in grariam dcfinitionum definirioncs plurcsnec in fcrip-

utut confufa refpon* fequentiquodfi ta>nen

,

nus definitioncm
nis altcrius,

intclligas (.
is

118); ejus dcfinitio

,

in

gratiam dcfinitioloco collocan-

qucm

ingrcditur

minime praemittcnda,

Quoniam vcro

fn

fcripto fcientifico

unumquodquc eo

dum,
illius

tcrmini

ubi fcqucntibus dcmonftrandis inkrvir f. 828 )j ubi dcfinitione tanquam dcmonftrandi principio opus habucris, ibi eam
efle

inferendam

utique parct,

. gr. tuclides in definitione trianguli aequilateri utitur rermino xqualitatis , quam tamen npn ante definivit, propterea quod fixus eius eil iignificatus obvius , adeoquenotio clara , utut confufa, eidem inrelligendo fufficit . Nos vero in philofophicts lubinde utimur ex eadem ratione termmis nondum definitis, quos tamen in fequentibus definimus , ubi alia per eorum definitiones demonitranda Neque commode aliter idem fieri poteit , ubi oidinem mixtum felegeris : id quod vel ex eus definitione colligitur. Ceterum ciim defiuitio , cujus definitum ingrtditur aefinitioncm anteriortm , poficriori loco ponitur ; rnuitg. aftcnti-MC opus cfi , nc circulus in dcfiniendo committatur ( . 170) qui multotics vel ea f Tiecjue fo!a dc caufa commitci folet , quod definitiones inter fe minime conne&antur etiam uifium h.c in dcfiniendo commijfutn facilc detegitur , nbi antorcs de rcbus particidaribus trafiantes , quie proponunt , ad fyiicma aliquod minime referj-nt Ullde porro !)lte!ligitur , CUr collatis cJKsheni autoris fitiptis zariis particularibus circulus in dcfinicndo apparcat , qui latct , ubi nnum faitcm Irgcris. Imo hinc ultcrius infertur , qnanti fit ufis , ubi quis fyflcma aliquod fibi fawiiiurc rcadit , ad qntd dcfinithnci fu-as emncs rcferat . Hune finem nos quoque intendi?

&

mus

Df
jus, dum

dijudicandis libris dogmaticis

41 ^

&

Mathefin,

&

philofophiam continua veritaturrt connexione tradimus

.

881.
pojjtt

nd* Si propofitb aliqua independenter ab alia anteriore in fubfequentibus de- Wf* monflratur^ qutn ejus demonfirationem tanquam pramifja wgredt
bio caret
.

du-

Si

probationcm ingrcdiatur propofitio nondum dcmonftrata,

jirAlio ^ nifn in .

propofirio demonftrata

498). Enimvero

eft , cujus vcritas illa evinci debcbat ( . gredipoffubfequentibus indcpcndcnter ab hac propofi- jit prcpotionc, cujus demonftrationem ingrcdittir, cadem dcmonftratur , perin- fitioinfede eft ac fi jam antc dcmonftrata fuiftet , quam ad demonftrandum J altcram adhibebatur. Cum adco dubio careat , propofitionem , qux dc-

non

fi

in

JJL^
^

monftranda erat , rite fuiftc demonftratam ( .or.);nec in dubium vocari potcft, dcmonftrationcm alicujus propofitionis, illa falva , ingredi pofte propofitioncm , quae in fubfequentibus independenter ab illa dcmonftratur

Idem adhuc* alitcr oftenditur. Propofitiones incertx funt autori fi ad eas probandum fumit alias fine probatione, utut probationz indigeant ( . 841 ) Enimvero fi propofitio aliqua, quas ad alteram probandam fumitur, in fubfequentibus indcpcndenter ab hac altcra , adcoque fine omni vitio, dcmonftratur , ea fine probationc minime fumitur, quod pcr fe patet. Propofitio igitur , cujus demonftrationem ingrcditur, non idco inccrta eft, confcqucnter nil obftat ,quindemon,

is

ftiM.ioncm Icgitimam ingredi poflir. Nimirum quando' praxipitur , inter principia demonftrandi non
pofitiones

referri deberenifi pro-

non ideo requiritur, ut praecife in anterioribus demonftrata: fuerint , fed (urficit , quod fuerint demonftratx , feu quod earum demonftratio publicc jam extet , aut autor eam in kripto fubfecuturo cum publico fit communi-demonftratas
(

am

$. 56Z. );

eaturus

882.

Qiiontam ordo mixtus requirit

fcqucntibus intclligendis non obftante eodcm in Ioco pcrtra&entur ad idemfubjeciumfpcctantia, quantum rcgula anterior pcrmirrit ($. 830 ) in eo inprimis commodum accidit , ut propofittonibus fubinde ad ahas demonfirandas utamur , qu<e in fubfequentibus demum indepcndenter ab ijlis demonjlrantur , cum l\c plures
;

qux

&

quidem pra?mittantur, Momtun: de 0> dcmonftrandis infcrviunt, hoc tamen

,

ut conftanrer

propofitioncs de

eodem

fubjefltd in

eodem loco congerere

liceat >

quaz

alias n alieno cranr reportenda?-. Ipfimct ea de caufa aliquoties in hoc ipfo opere logico fuppofuimus in demonftratione' inferlus demum demonitr.uida , fed independenter ab iis propofitionibus , ad quas probandas ea fumfilTVUS Dicitur autem propofitio al'qua i/idependenter ab altera demotifirari , fi uee hcEc altera,nec alia demonftrationein ingreditur , adquam probandam ifta ufi lumus*
.

B quis ad dcmonftrandum propofitionem aliquam utitur alia qux m- * JependenteE al> illa demonftrari neq.uic ^cinulum in demonflrando commit- "j
Si
,

teredKitur.
.

g,r.

S]

quis demonftra-turus iari Vettm fu-mit

d*r> pr.es rtr-.tm naturalmm,

\:

victllim

dcfmtio,

dcmorv

4i4
t:t

Tari. 11. SeB. 111. Cap. V.

demonftraturus dari rtrum tiaturalium

fints fumit tUri Vtitm, h circulum vitiofum commit lftiusmodi circuli vitiofi in demoiiftrando facillime committuntur , non advertentibus autoribus, qui eosdem committunt , eadem de caula, ob quam circulum in defini-

endo comm:tti di.\imus(>w.

$80).
.

884.
.

Ottod

Jsmon}- rat -~

Qt<i circulum in demonfirando committit , is neutram propojitionum demonfirct , in tjvibui demonfiratidis is commirtitur Ercnim qui circuium indcmonftrnndo cornmirtir, ad probandam propofirionem fumit propofi-

cv?'^"

tfenein

B, qeas

fiwe

tanquam

ccrra fuppofita probari ncquit.

Inde-

kmu

monftranda adco propofirionc A fupponitur ipfa B tanquam jam demonftrata , confcquenter qua: contexitur demonftratio nulia eft Jam cum propofitio A probata non fir , ea in probationc ipfius B fine probatione fumitur, atque adeo den-uo demonftratio ejus nulla eft (. 498 ). Patet igitur, quod erst propofitum.
.

E. gr. Qui in demonftranda exiftentia Dei fine probatione fumit , d*ri fints rerum nxmralium , h exifientiam Vei non demonftrat Quodfi jam in demoftrandis finibus rerum naturalium tanquam certum ac demonftratum fupponit , Veumexifterc , obpr3Etenfam,quam. fibi dedilfe videtur , demonftrationem ; is nec demonftrat , d.v?i rerum naturalium fints . Perinde itaque eft ac fi utramque propofttionem fine probatione precario fumeret
.

885.
,

Methodi
dejtnitio

&dt7tt>.

dkitur methodus. Appelveritates ita proponunrur , prout ve l invenrar fuerunr, vel minimum inveniri potuerunt. Metbodusc contrario fyntbetica appellarur, qua vc*itates ita proponuntur , prout una ex altera facilius intelligi & dcmonftrari poreft. Metbodus mixt a cA,qiix cx utriusque combinarionc refulrar.
uritnur intradendis dogmatis
Jatur

Ordo, quo

aurcm metbodus analytica, qua

recentiores Matliematici in dilfertationibus vel fchedlafmat nos quoque veritates arithmeticas Sc geometricas beue nruitas analytice docuimus in Elemcntis ATgebr*. Methodo fynthetica ufus eft Eudides cum Ceometris veteribus , eaque nos quoque utimur in elemenr.s Arithmetica: Geoiretri.t larinis. Eus quoque rarionem potiflifnum habuimus in hocopere Logico. Methodum mixtam adhibuimus in elementis Matheieos principiis phiiofoph-ae Germanicis, ita tamen ut potiffimum arialyticae rationem haberemus. Ih opet:s,

Methodb analytica utuntur

quz

diari:s

Eruditorum

inferere loient

&

&

cunv ordinem mixtum fequi libuerit , fynthctica? methodi magis habenda fait ratio-, qtiam anal-ytica: ( . 830) Methodus nimirum analytica ab ordme. fcholae magiy abhorret , quam fynthetica Mcthodus analytica vocatur etiam methodui iniitnticms methodus fynthetica vero mttKodut dccirma: illa et iam rtfZhttevia feu meth-Ata Ttfohtthnis ; hsc autem meth-Aus comfoJitiimiiTeppeiiztUT. Utimur h:s vocibus in eo fignificatu , quem ipiis tribuit mos loquendi mathematicoium 6\ pliilo.bphorum recentiorum-in philcfophia enim fcholaftica voces paulo aliter accipiuntur
.

re Latino philbfophico

..

oua mtIDOdOU,

^
M autvr
.

fjjj

886. a(j co defintfionibM ) u dkare licet f. ~~ ), qua metbcdo utatur

.
'

Patet
luclides

idem a pofteriori , definitionibus ad exempla modo propofita applicatis. primo loco prannittit definitiones nominales atque axiomata & poftulata
:

v. gr.
,

quae

concedi polfunt inde progreditur ad propofitiones demonftrati\as , q-uas ita collocat, protit una ex altera demonftrari poteit Non igitur k-ftorem nifi ad certam eorumVj quae docet cognitionem perducere intendit. Atqueadeo e\idens eft,quod' r.-cthouo utatur fynthetica ( . 885 ) Judiciis iftis ca;cre poteramus , nifitermmi in ome:um fcue orc verfarcntur S. 887.
fine probatione
-

De

dijudicandis libris dogmaticis

.

415
Cur regn-

887.

Quoniamin fuperioribus abundc docuimus ,quem ufum pra:ftcr Logica in vcritarc cum a polteriori (. 669. &c feqq.),rum a priori ^710. dt feqq.) invcftiganda, & quarnam circa dcfinitiones (. 152.& ieqq. ),
qua:nam circa dcmonftrationes omnis generis f . 549- & feqq.) finc tenenda rcgulas quoque in condcndis fcriptis dogmaticis tum hiitoricis ( . 788.789), tum fcientificis (.790) obfcrvandas explicavimus&in
,

^^ &.'
t\c

fy nt f, et i.

nulU

proponat!ir -

ipfo Difcurfu pradiminari dc

fica

mcthodo philofophica, qua? cum

fynthctica,
fi

fcicnti-

eadcm eft(. 792)

,

&

cum

mixta difceffcris,pror-

rcgulas potiflimas tradidimus; imo divcrfitatem ^) feqq. ) cjusque rcordinis in dogmatis tradcndis obfervandi (. 829. gulas (. 827. 828. 86^.&fcqq.) inculcavimus ; non opus eft y ut deregttfus coincidit (. 885

&

Notatis enim dcfinitionibus utriusque mctliodi (-885), rcgulx antcriores modo ciratse absqueullo ncgotio ad fuam methodum rcfercntur. Quodfi quis regulas a nobis traditas ad methodum cui conveniunt retulerit is ipfo fa&o experietur, nos pkira de methodo tradidirTe , quam hactenus in more pofitum tuic
lis

metbodi analytic*

& fyntheticae

agatur

philofophis Sane pars prima Logicae , quce theoretica eft , principia utriuique methodi illorum principiorum ufum diverfuin explicat; pars vero pofterior, qux pra<ftica eft in veritate cognofcenda commonftratj tota in methodoruia legibusftabiliendisoccupatur.
.

&

8.

vel in- Cmandy. venta: fuerunt, vel minimum inveniri potucre f.88j ) \eadem lucem UcA ^uce *r mutuatur ab arte inveniendi. Quamobrcm ubi olim omnem artem inve,

Cum

mcthodus analytica

veritates eo

modo proponat,quo

niendi
ilis

qu<e in exemplis latet

eruerimus
,

&

novis conclufionibus inde dedu-

^y^,^
a.

autlam

pubtic<e luci expofuerimus

revocatis exemplis ad fuas regu-

las i metbodus quoque analytka magis patebit Mathematicis funt artes inveniendi fpeciales , jhithmetU* practicx , Trigonomttrix , Sc inprimis Algtbrx leu Anxlyfs Mxthemxtkornm . Unde regulas generales derivare poteft , qui utitur regulis de notione generis ex notionibus fpecierum ( $. 710) 6c notionibus fpecierum ex data notione unius (J. 714) deducendis

Compilator dicitur

~ fumfic, pcr alios libros fparfa rcpcrit , in unum cogit , infupcr ha- t0Yls ~ Co bita vcritatum conncxionc, vcl in fcripto dogmatico hiftorico finis ac r ' ordinis nulla habita ratione. Syflematis vero conditor eft , qui verital

. 889. qui, quaa ca dc re

quam

fibi

pertraclandam Compila-

obvias fuoque fini accommodas eligit inter fe connedtit. Syftema enim dicitur veritatum intcr fe cum principiis fuis connexarum congcries E. gr. Hoc ipfum opus logicum Jjjtema logicum eft cum veritates plurimz & inter fe,
tcs
alios autores

apud

&

^Jis

definitio.

&

definitionibus uimirum ac obfervationibus, conneilantur Si quis vero ex pluribus Logicorum icr ptis excerp t , quas fiai arrident , in unum cogit Logicam fcripturus , vel nuilo fibi prafixo fi.ne , vel laltem non attentus , num fin; fuo reipondeant , nec de propofitionibus inter fe conneitendis follicitus, ut earum veritas appareat is Logicam fuam compilavit
tx.

cum

fuis principiis,

&

-,

Wolffii Logica.

g g

j.

593.

4 i6
TUliarii
definirio

Varu 1L SeB.
JF.

III.

Cap. V.

890.

Plagiarius dicitur, qui , quce ex aliorum fcriptis haufit vel aliunde didicir, a fe inventa efle affirraat. Hinc perperam plagiarii nomen meretur qui fyftema conditurus ab aliis inventa efdem iiilerit , inventoribus non laudatis: cum enim ipli propofitum fit fyftema condere , pro fuis inyentis non venditat , quae aliunde haufit ( . 889 ) Cjuando veroconveniat fv. ilematum conditoribus laudare inventores, ex pnncipiis logicisnon decidendum , fedea moralibus. Multo minus autem plagii reus eft , qui aliorum inventis utitur tanquam principiis, unde ultenora deducit
, .

Cotr.piU'

891.
qua? ex alterius fcriptis bauftt
.

Si compilator

aJiis

verbis reddit

ne
,

ea\

torVlagixrius.

inde baufijfe videatur^ plagiarius efl Vult cnim pro fuis haberi aliis dcbet, adcoque plagiarius eft (.890).

quas

etenim intentio inprimis probanda eft, ln applicando theoremate attentior.e opus eft videri velit , fe aliis non debere , quae ex aliorum fcriptis hauiit Sunt mmirum aliae quoque rationes, cur abaliis traditarepetentes aliis verbis efferamus, quam quibus uius tuerat autor , a quo ilia acceperamus , e. gr. fi ratiocinia , in quibus propoiltionibus utimur tanquam prxmiflis , fuadent ; fi aliis verbis elata facilius intelliguntur ; fi memoria verba non reddit , fgd notionem iis refpondentem . Circumftantias cafus fingularis rationem produnt acumine pollenti ac attentionem furficientem afferenti . Inprimis plagii fufpicio ceffat , fi ea , qux aliis verbis cfferuntur , fatis 'am fint notaatqus pervulgata Ita ridiculum foret plagii accu.are de Geometria practica commentantem, quod theorema aliquod tr.clidewn elementare aliter enunciet, quam ab Eudidefa-

quod autor

erat

cnunciatum

Compilitor judicio
<

a.

altero non infertur , vel , repugnant cumulat , qu& fibi mutuo ,fwe judicio fcriptum fuum compilavit cnim dijudicare nefciat, num propofitio aliqua cx altcra infera-

Si compiJator verbis conneclit

892. quorum unum ex

Cum

rens

qusenam ilbi mutuo rcpugncnt ;judicandi facultare deftimitur, tur, quae ad libros fcribendos neceflaria ( . 790 ) , adeoque fine judicio fcriptum fuum compilarc debet.
fiet

&

. gr. Si quis de anima philofophaturus Lockji fentemiam fuam facit, quafi nihil obafpetendi ftcultatt fit frxdit.i J materialis quxdam fubfiantia cognofcendi quo minus ,

&

&

Maiebranchium vero evolvens

vit.ttir.nes

mox quoque
3

Cartefii

fententiam iuam facit, quod

ipftemct c.

quid fr*>ter corpv.s , is fibl mutuo repugnantia tradit atque adeo ccmpilatorem fine ;ud:cio agit . Facillimum eft ut comfiiaiores -veritatis dijudican.d* factdtate defiitufi tradant , qui fibi mutuo repugnant . Si
noftrx doceant nos atque con-uincant
efie in r.obis ali.t*.

fnim memoriat non infigunt , qv.x ex charta in chartam trar.fcribunt , cum COntrariarum fententiarum patroni ipfis fua fatis probajfe videantur , obl>ti iententis e us autoris, quemprievolverar.t, fententiam alterius , quem deinceps confulunt , perinde ac illius probailt , ficque contrarias fententias in diterfis ejufdem libvi locis amfUclf.ntur . YlXC quidem ita accidunt, ubi contradiciio manifefta eft . Quodfi eadem lattt , cum veritatis drudicandae facultate deftituatur compilator tx hrpethefi , memoria fatis fideli , vel eodem in loco cor.geConnexianum verbalium cum reali confufio frequentifrumv.r , qv.te fibi mutuo repugnant
;

mum

fima

eft

quas facile depreliendet

qui genuinam probationis

formam animo comprehen-

fam
Zpitomitoris definitio

tenet

893. Epitomator dicitur, qui ex fcripto majore ea fcligit,qua? dato nni infcrviunt, & cxindc minus componit. quam opera noftra philofophica maora effe Ita e. gr. Thummigius cum intclligeret tit Iec^ionibus academicis intra ftatum tempus abfolvendis commode infervire poiknt ,
,
,

cx

De

dijudicandis libris dogmaticis

417

ex ii$ potiora fclegit &: inftitutiones philofophiae noftrae condidit, fuo exemplo edocens, Epitomatorem fvltematis perinde in comperdio veritates inter fe conne&erepoffe , quemajmoduin in illo co.mectuntur Ipfimet epitomaioris munere defuncti fuinus , cum elementa Mathefeos Germanica in compendium mitteremus , ut tironum uiui confulere.

tur. FaciliOi vero labor eit,ubi fcriptum

titur
.

dogmaticum hilloricum

in

compendium mit-

894.
,

Quoniam
inferviunt

epitomaior fcligic cx opere majore

cx fne
ejus
,

pletum
'

~ mo 816) Quoniam vero non minus fcri- f dl /!*- indicanjr -c j nutoricum m compcnaium mittcptum icientihcum, quam dogmaticum ^

(.893);

quem
.

ftbi prafixit
.

dijudicandum

qux dato cuidam flni Compendu quo-^ , num com

fit

compendium

re potcftf. 893,)

e<edem regula? in dijudicandis compendiis locum babent>

attas de (criptis fcientificis dogmaticis bifioricis inculcavimus Scripta fcientifka in compendium mittere non eft cujufvis : ut enim propofitionum lubfidiariarum , qua: aliis demonftrandis unice inferviunt , numerus non nimis excreffubinde quoque demonftrationes , qua? cat , novis faepius demonftrationibus opus eft , retinentur , contrahendae , falva tamen evidentia tironum captui proportionata Enimvero quis non intelligit, epitomatorem non modo methodi gnarum effe debere , verum eciam. in feligendis propofitionibus accuratum& in asftimanda evidentia, quae tironibus

&

&

lufficit

acutum
8 9 j. tirones in admittendis principiis

Cum

lcant, accurata vero

non adeo fcrupulofi e ffe focorundem cvolutionc nimis diu dctineantur,imo

Qualis
rigorde-

& rJixpiffime laboris pcrtceii rcddantur; in compendiis nonnulla ftne demondiconve^ Jiratione fumi pojfunt , qua in fyjlemate demcnfirantur om " IJem nos quoqe fecimus in compenJio Germanico Sc in ipfis elementis Germanicis en Matheleos univerfae , quae compendium Latinorum prasbent quod ex eorundem colla- P dus
'
,

mn

tione patet

Et

prarftat

quam

infufficienter

eadem demonftrare

fane in gratiam tironum quaeJam fine demonftratione fumere , , ne formam demonftrationis animo concipiant a
jT.

veritate

abhorrentem

S96.

Ex cadcm
det
,

ratione patet, fi qua tbeoremata ob praxin, qu<e inde pen- Dcmo "compendio inferenda , quorum demonfiratio difficilis ea fine dcmonftra- ^ utioncs
;

tione aliunde citanda offerenda effe E. gr. Si quis m compendio Geomecriaj, in quo praxeo* methodo fcfentifica traden- jonut ~ dx potiffimum ratio habetur , modum computandi aream ellipfeos docere velit,cumdetC)ld<e monftratio theorematis quod area ellipfeos fit xquaiis circulo , cujus diameter efl media profortionalis inter axem majorcm minertm 3 diffic Hor fit , quam quae ibidem locnm habeac , eandem omittere atque theorema in ufum demonftrandae praxeos abfque eademcompendio inferere debet Idem obtinef in theoremate de rathr.e'diametri ad periphtriam cir. sntii qus: li fumatur ut ioo. ad 314., vel ex ttugenii Traclatu de quadratura circuli hyperbolae, vel ex Ludolphi a Ceultn Tractatu Jc circulo ajfcriptis citanJa eft demonftratio. Praftat enim talia fine demonftratione proponere quam nimis longa propofi, tionum dcmonftrativarum ferie limites compendii excedere ac tironibusnaufeamcreare.

q**am

&

&

&

S97.
,
,

ubi notio clara fifficit non opus effe Qu-nam ut termini defmitionem ingredientes defmiantur. rigor ih Ita in compendio Geometriae elementaris 11011 definitur altitudo figura: in genere,cum dtfniennon demonftretur, e. gr. in triangido ahitudinem tfit tl-.ej! ftrfendiculartm tx angulo uno in J r>itOb*fm vfpuftam, ctptinnatain 3 fi optu fuerit , demijfam , quemadmodum a nobis faclum eft in ,,, v G g g * fclemen-

Imo cx cadem

ratione

liquct

mtm

418
eojnvaneas.

Vart.

11.

SeB.

111.

Cap. V.

,r,

Elementis Geornetriae Latinis; fed fic ferente occafione lineam iitam altitudinem appek simile exemplum praebet di.igon.iiij: pertinent huc quoque anguli verticales , al] amuSterni , oppoftti aliique termini complures . Inutiles tironibus videntur definitioncs , ubi terminos ex notione clara intelligunt ; ficuti demonftrationes nullius judicantur ufus^ubi propofitioois veritas abfque ea ipfis videtur manifefta
.

898.
rcgulis

Solida&
ftperfa-

Solida pertratlatio dicitur

qux

methodi ad amufflm refpon-

anx

tra-

fe t: fup erfic iaria vero

Tradidimus
fcientifico( 5.

qux ab
fummatim

iisdem aberrar.

regulas

iftas

ttationh
definitio.

790

)'.

earum vero

in refoiutione problematis de condendo fcripto uberior explicatio univerfa Logicae theoria continetur .

Et quoniam methodus fcientifica, quam icriptis fcientificis convenire oftendimus, eadem eft cum philofophica in Dilcurlu praeliminari explicata ( . 79*) 5 ad tra&ationis folidae notionem animo ingenerandam conducit anenta eorum lectio , qut de methodo Irao cum integro hoc capite expofuerimus , qua ratione regtiphilofophica expoiuimus Ix de condendis libris dogmaticis traditae ad cafus obvios fingulares applicentur , ut appareat num autor iifdem fatiffecerit , an vero eas neglexerit Sc in eafdem impegerit r Qui hic tradita fibi familiaria reddiderit , difcrimen inter folidam atque fuperficiariam uactationem animo facile comprehendet
.

/. 899. notknem quts methodi falfam ftbi formavit ,vel madaquacrgo Quodfi torum ju- tam U fibi videbitur termini fatis intcllecli non quam ingrediuntur , d d fit L. regulas methodi obfervaffe , ubi ab iisdem aberrat(. 348. 349) ,confc qnenter folide omnia periraclajfe ,ubi fuperficiaria trallatione fuerit confatrtrficitraclatione jutriitra- tentus. Facile apparet , idem obtinere , ubi de aliorum clatione dicium ferendum , nurn ea- folida flt , an fupcrfkiaria. Exemplx fatis obvia funt cum eorum qpui fibi perfuadent , folidam pertra&ationem fdlznt. ab ea polfe effe diverlam, quae Mathematicis propria tum etiam illorum, qui methoqna utuntur , vix externam illius. do mathematica fibi videntur uff, cum methodus
'nr mrf;
,

fpeciem mentiarur

llli

fallam habent methodi notionem, hi minus adaequatam.

.

9-

Solidttac
jHperfici-

aritstra-

rerum, de quibus agitur, pertraftatio regulis mcfupcrfkiaria autcm ab iisdem at hodi ad amuffim refpondcre debct; bcrrat ( . $9$)i'm folida pertraclatione r.on utendum eft terminis nift ac-

Quoniam

folida

iiUn^*

^1

curata definitione explicatis , nec principiis nifi fufficienter probatis , propofttiones finguhe ex principiis fuis demonfirand<e vel , ubi principia certa deficiunt , probabiliter adflruendce , ac fmguU ita ordmanda 3 ut continuo pr<emittantur , per qu<v {equentia mttlhptntur , vel probantur (79). Qtii
igitur utitur terminis non fujficienter explicatis atque principiis precariis ,. nec formam probationum legitimam attendit , imo priori loco profert eatfuorum cognitio ab iis pendet , qu<e pofterbri collocantur i ;; fuperfciaria traliatione contentus. Optime de fuperficiaria traxftatione' iudicabit ^ cui folidam agnofcere datum eft Quamobwm opera danda eft , ut experimento in nobis ipfis fa<3o notionem traitationis folidx confeq.ua~rrmr , e. gr. elementa Geometriae accurata methodo confcripta juxta regulas Neque enim furficit logicas, definitionum praefertim ac demonftrationum , refolvendo terminos teaere & regulas , fed fingatlorum poteftatem animo habere debemus comprc.

iieniam

id q,uod nonnifi eiercitio legitimo obtinetur

S-

90X.

De
Hinc

dijudkandis
.

libris
901.

dogmatkis.

4*9
.

Cit

ea de quibus inferip(jT. 820 ) ,ordme na- olldx %lc tis dogmaticis agitur , librum eje uebere perfpicuum j re ~ fuperfici6 turali confcriptum (%.o2S.izs),demonfirationes confummatas (. 85 )> veritates omnes inter fe con- ari* tra* foluticnes problematum completas (.$69) atttor fuperficiaria tracla- itattomt. nexas E contrario autcm parct,
ultcrius confequitur
,/*

foliJe pertratlentur

jfe*

&

(.877).

fi

tione fuerit contentus

confcribi

librum

fieri

obfcurum

( <

(%.^zg),verba cum rebus confundi bus nunc fuperfiua cumulan ($. 8;6), nunc mutilas afferri ( . 839. lcqq. ), principia admitti precaria (.843), propofttiones non fatis intellt-

820 ) , ordmeque fcbol<e (834. 835- ), in definitioni-

&

gi

earum veritatem perfpici pofje ( . 845 ) , certa cum tncermitis confundi (. 849. & kqq.) ,demonftrationes ,fi qu<e aferuntur, eff nus confummatas (.856 ), problematum refolutiones nunc incompletas effe %
,

mtilto minus

nunc fuperfiua eontinere

mum
fti
(

nunc falfas , nunc prorfus impofjtbiles , vel mmtCcqq.), veritates nullas inter fe connea praxi alienai efje (.869 877), nec certam ex ifiiusmodi libro rerum hauriri poffe cognitio,

&

nem

(.

862J

Singula cum proferantur

antecedentibus fuerint exemplis illuftrata

non opus eft, ut aliahic

C
De
legendis libris

AV U
tum

T.

VL
tum dogmaticis.
.

hiftoricis,

QUi
reguls
illuc

902. ^ operam dare debet , ut , quae in hs narrantur famemorns mandet fibi cla, vel traduntur dogmata, intelligat
libros
legit
,

ojficiHm
ejus,

&

qui

profutura
cjuas tradimus , Inftar axiomatis hoc fumo fine prohatione. Sane ofnnes quae ibi leg'mus ac erenoftra tendunt, ut mentem autor s anequamur , fore udicamus, memoriae firmiter infigamus Datur equidem cafus , quo libroscum tructu legimus, etfi parum intelle&os , nlmirum fi inde anfam arripimus de iis rebus meditandi, quarum alias animum non fubiret cog tat;o. Enimvero hax leclio inventorum eft atque adeo ad artem inveniendi fpecftat Et tum autores intelligeie negligimus , vel quod intelligi nequeant , vel fakem difficulter intelligantur de ver tate igitur,noa de raente autoris folliciti , cum illam hac non intellecla eruere nobis detur , de hac parum Jaboramus. Nobis haec le&io multum profuit , hodienumque prodeft: ied ea non eft in
;
;

libros

U'

g't.

&

Tum enim poteftate nifi illius, qui fyftema aliquod veritatum -am animo tenet inquirere licet,uum juxta noftra principia verba autoris fenfum fundant verum ubi deprehendimus, fine noitro potiti fumus qui eft cognitio veritatis
.

demum quem
:

n intelligere debet ,easdem ~^ y' Si quis librum ftve biftoricum , iT z tum verbis ftngnhs notiones conjungere tenetur , qttas cum iisdem jungit au- m:of is tor . Is enim mencem alterms intelligit , qui audita voce eandcm in imdligar

903. ftve dogmaticum

ft*

ihti*

420
fc

Vart.

II.

StB.

111.

Cap. V.
alter
,

notionem cxcitarc valet, quarn cum ea conjungit

autoris

(.117).

Ergo menccm quoque

tum dcmum

intelligimus

quando cum

verbis fingulis cas notiones conjungimus,quas

cum

iisdcm junxit au-

tor,dum librum

confcripfit.

Equidem non ignoro , plures fore cafus , in quibus fcripta vel dogmatica vel hiftorica prorlus intelligi non poife judicandum erit , ubi juxta theorema noftrum ferendum judicium: fed veritatis amor lmpedit, quo minus ignorantiae patrocinemur Abfit autem , ut quis arbitretur , notiones cum verbis alterius conjungendas femper efie deberc
.

enim diftinctx praeftent confufis, ad mentem tamen akerius intelligendam Qui igitur , quae de notionibus in genere praedicamus ad diltindas reftrmgit, theorema noftrum in perverfum fenfum trahit ( . no). Quamvis autem id ipfum planiflimum fit ut a nemine in dubium vocari poflit ; faepifllme tamen in idem
diftincf.as

etfi

fufficiunt confufae.

impingitur atque ex eo plurimi

funt
,
.

aliis

imputantur errores

a quibus

quam

longifllme ab-

quod cum verbis eorundem aliae jungantur notiones , quam cum iisdem ipfimet conunxerunt Ipfe lcripturx facras fenfus hoc modo, non alio pervertitur , neque enim nunc in rationcs inquirimus, cur lectores alias cam verbis autorum conjungant notiones, quam ipfimet librum fcribentes conjungebant
.

904.
,

Qidd faciendum,
fi autor

Quodfi igitur autor terminos

quibus utitur

explicat

definithnes eo-

te>m:nos
dcfnit
.

rundem nobis familiares reddere atque juxta eas illos interpretari tenemur. Secus enim qui facit, alias cuni vcrbis autoris notioncs jungit,quam ipie jungi jubet , adeoque illum non intclligit ( . 903 ) Nifiau.

tem fibi familiares reddiderit dcfinitiones, terminos legenti.non fuccurrunt,ut vel txdiofum fit eas evolvere,vel periculum,nc ex praecipirantia fignificatum vcrborum immutet.
Neglectus huus regulae perverlam interpretationem faepifiime gignit id quod expertus loquor V. gr. in Mtdhationibus mctaphyfitis de Vco , anima muiido defiuivi miuidum per fericm Jbmtltaneornm &t fucccffiutrum inter fe connexorum Si ftante hac definitione non unum de mundo praedicavi , quod in alio fenfu non habet Iocum . Unde fenfum verborum meorum pervertenres nunc voccm mundi fumunt pro compagc corpontm mundi ttitalium , nunc pro ftattt quodam particitlari telluris , nunc pro gcnoc humano , nunc pro hominibns impiis &: Ita
: .

&

porro. Ipfimet non infitiantur, negleclum hujus regulae inde eife , quod habeant intellectum a voluntate pendulum fcd noftrum jam non eft in rationes illius negle&us inquirere. Sufficit regulam illuftrari exemplo , quo una eiusdem veritasconfirmatur . NeAb mo, qui definitiones Enclldis tenet theoremata eus in perverfum fenlum trahit
,
.

omni tempore

quo elementa

e;us

manibus

trita,

eodem omnino

fenfu eademaccepere.

Quid fac fi

Hinc confequitur,

ft

autor terminos aliunde cognitos fupponit ^depmtio-

endutn

autor

dejinitio-

nes fupponit.

nes eorundem cx aliis libris effe repetendas ad eos applkandai ( jf. 349)E. gr. In Geometria &omni parte reliqua Mathefeos fupponimus terminos ex A-rithmetica , in Aftronomia ex Arithmetica, Geometria , Tngonometria, Optica ex Arithmetica igitur repetendae funt definitiones in Geometria ; ex Arithmetica , Geometria , Trigonornetria , Optica in Aftronomia Similiter qui noftra fcripta legit , terminorum, quos in anterioribus definiVimus , definitiones ex iftis repetere debet , qui pofteriora le:
.

&

git Imo in eodem Iibro in partibus , feclionibus capitibus pofteriorib^s dcfinitiones ex anterioribus repetere debet , qui pofteriora legit
.

&

terminorum

Qiiodfi autor utatur voce, qua utimur in communi fermone , non depnita, in fignificatum inquirendum eft ( . 150), quem ipfi tribuit ufus loft UrmiEtenrm cum autorcm , qui' librum conlcripfit, fe intclligi vonis nondJi quendi luifle iefnitis
.

Qjtld faatndutn ,

De
luiffe
li"i

dijudicandis Jibris dogmaticis

411
legi
) ,

fupponamus(qui cnim non vuk intclligi, ncc dcbct autem non pollit , niii tcrminos,quibus utitur,vel

intcl-

ipic dcfiniat,

vel alibi dcfinitos fupponat,vcl vocibus utatur in eo rignificatu,qucm ipfis tribuit ufus loqucndi (.903); ubi tcrmino utitur ncc a fc deiinito, nec ab aliis,in communi tamcn fcrmone obvio,ei utiquceundcm figniiicatum tribucrc dcbcmus, qucm ipii tribuit ufus loqucndi.
Uiui hic funt
,

quae de notionibus univerfalibus fenfu duce acquirendis prxcepimus l.

). Quodfi autor non fr.e )dicio fcribit , ex commnni nfu lotjuendi non fupponere deiet fgnifitatum tanquam ptrfpeftum , nifi cui notio fixa , utut confufa rtfpond-t . Suppono en'!TJ

678

vocr*
,

quoi
dubie

velic intelligi

inteliigitur

C vero fuppouit terminos vagos non fixos, aut prorfus non 119- 118 ).

aut

97-

<

150.906 ) repertus propofttionem reddat falfam , Uim .'wius denec autor fuerit compilator judicio carens abfurdam , vel prorfus manifefto dtwiturloqucndi ubi ufu reccdere adcoquc , concludcndum erit, ipfum ab ftgritftcatus taotifper variatus producit jenfum propofttionis vel verum t vel faljem non manifefio abfurdum^ is voci non deftnitce tribuendus . Etcnim ii .autor non fuerit compilator judicio carcns,is non verbistantum conne&it, quorum unum ex altcro infcrtur, nec cumulat , quae iibi mutuo rcpugnant ( . P92J. Quamobrem ubi admiflb vocum, qucm iis-dem tribuimus, fignificatu, propoiitio evadit manifefto falfa,cum cjus faliitatem perinde ac nos perfpicerc debucrit ad vocum iigniiicatum attcntus, adeo pucriliter erraiTe pradumi ncquit, confequcnter nec verbis cjus tribui poteft iigniiicatus , qui adeo manifefto abfurdum fenfum producit. Quodfi ergo is cidcm tribui nequcat, tribucndus urique erit alius , qui occurrit, illo tantifpcr variato , nec fenfum adco manifcfto abfurdum parit , fcd vel verum, vcl errorem non ftatim in oculos iivcurrcntcm.
Quodft
fignificatut (.
;

Contra hanc regulam phuimi quotidie impingunt , praefertim illi, qui in aliorum fcrimagis quxrunt , quam mveniunt Imo cum refpectu Iectorum qui definitiones ab autoribus traditas vel negl'gunt , vel faltem non adeo familiares fibi reddunt, ut definito audito menti ftatim prxlens fit notio eidem refpondens, veliuccurrat oratio, qua eadem fign;ficatur, in eandem quoque impingunt haud pauciores , qui autorum propofitiones non fecundum defimtiones ab iis traditas interpretarrtur . E. gr. Kos defimv:mus mundum per feriem omnium fimultaneorum & fucceifivorum inter fe connexorum & in hoc fignificatU vocis demonftravimus, pofito miraaUo nec per aliitd reftituto , quvd naptis errores
. ,

tnraliter illo non ptfito fccuturum fiterat

per omne fi.ifequens tempits mitndnm diiferre ab eo,qni

futurus era:

miraculo non patrato

familiarem non reddiderant , rum totalium fumentes propofitionem ita interpretabantur , quaiidefenderem , miraculvm Lun* e Locis fuis divulfis Inde intulerunt , ftantc hac hvpomm pofie patrari , nifi Sole hinc porroalia, quas recenferi a prcefente fcopo alienum. thefi miracula eiTe neganda r.-; Imo eadem de caufa fieri folet , ut viris fummis ab hominibus rerum fuhlimium parum peritis Novum a profunda cognitione alienis errores admodum pueriles imputentur

Qui definitionem noftram non legerant vel faltem fibi vocem mundi in fignificatu communi pro compage corpo.

&

&

hic habemus argumentum quo fides hiiio-ix philoiophicae communis labefaclatur , fupra in dubium vocata (not. . 784). Nec iis idem inutile erit, qui hiftoriam haereticorum non fatis certam efle exiftimant , ubi perverfa fubinde voluntas ia caufa eft , ut ao altero fans ac pruJenter, vel faltem non malo animo dicta in perverfum fenfumtra,

han-

42Z
hantur.

Tart

11.

SeB. 111. Cap. VI.

iiluftrat

Exemplum domcfticum modo allatum idem 9Srationc iiquct,

fi

atquc confirmar.'

Qmd
ft

fa-

ckninm
aor a .'

autor non fuerit compilator judicio carens ftgniftcatus verborum a nobis repertus producat fenfum propofitioms alibi ab non autore Jiabilttis contrarium; tanttfper autem variatus iis confentientem
\

Ex eadcm

&

trid'cere
vide.ititr.

Mum

>

fid ^ unc

quod nemo
nos ipfe definit

verborum autoris fenfum . Idcm ctiam inde oftenditur, (f cum judicio fcribcns fibi contradicere praefumatur , quame e
eft
s

fed in eo cafu, ubi autor nec termiin communi fermone fixus , fed vagus eft fignificatus eorum , rationi probabili Iocus eft . Aliter vero fefe res habet , ubi fenfus contrarius infertur per noftras notiones adefinitionibus autoris diverfas: tumenim demonftrativa ratione patet , fenfum contradittorium a mente autoris effe alienum . E,

diu a contradittionc liberari potcft. Ratio equidein haec probabilis tantummodo

nec ab
aliis definitos

fupponic,nec

continetur enim aberratione a regula, eft huius loci propofitionibus ex definitionibus autoris explicandis cradidimus

nimvero hic cafus non

quam dc

99-

Mius
ctfus,

Quoniam

tamen experientia

dudum

comprobavit,fieri facillimc pof-

fc> uc jicct per deflnitioncm terminus a fignificatu vago adfixumab autore fuerit revocatus,idem tamen per praecipitantiam, aut memoriae lapfu alicubi ab eodem recedat fi propofttio aliqua per defmitiones aur loris falfa evadat, ab iis autem fi tantifper recedas , fua eidem confiet veIdcm fieri dcbcre ritas ; non prior t fed pofierior fenfus autori tribuendus
;

prorfus evidens, ubi probatio allata non fubiiftir, fenfu admiflb

nifi

hoc vcrborum

Impingit hic autor in regulas methodi , quae fixum tueri fignificatum jubent . Cum haclenus accurata methodus extra Mathsfin parum colatur , lapfus ifte pro nullo ceniela icriptotatur , nec vitio vertitur autori , fi nunc hoc , nunc alio utatur fignificatu men fcientifico ferri non poteft($. 143. Difc. frxlim.)
.

.
Seufits in

9^.

fcriptis
fcientificis

non admittuntur , qui non fixum vindicet fignificatum confufa notio iisdem fucrint definiti per defnitioms autoris omnes ( $, 790 ) ; in fcripto fcientifico propofitiongs

Quoniam

in

fcripto fcientifico tcrmini

nifi

(jwe~

modo

fmt

explicandce

nec admittendus ahus

,

earum fenfus

nifi

qui inde prodit

excepto cafu unico

ubi autor in methodi regulas ex defetlu attentionis im.

pegn CS.909).

& eas applicare pofie : Suppono autorem fcripti fcientifici & nofie regulas methodi Quis enim pro fecijs enim fcriptum eus non erit fcientificum , etfi id tale videri velit pufcriptis fcientificis habuerit , quaecunque hodie fub titulo demonftrativae methodi in hoab fatisfactum regulae fuit hu:us methodi nulli tamen in quibus blicuin prodeunt exerjninibus in definiendo, demoftrando & connettendo rudibus, aut faltem non fatis attendefe&ui recedit fua definitione fcientifici a , (cripti igitur autor Quodfi eitatis? expendere yoluiftionis idem utique tribuendum: etenim fi definitionem fuam diftincie Cum ego fcientififet, in eius applicatione ( . 549) aberrare haud quaquam potuifiet fignificatui per definitioca inethodo fcripta philolophica Germanica condens fixo vocum poftulavi ut propones iifdem vindicato inhaream.ab adverfariis quoque meis corTftanter verum cum fic iitiones meas non aliter interpretentur quam per definitionesa me datas ur.de confequentias mihi moleitas neclere poterant , id non prodiret fenfus pcrverfus licet a me &. aliis, qui caufam meam adverlus quidem ab iifdem obtinere non potui Moneo igitur ledores , ut fcripta quoque mea. admoniti ipios egerunt. vel quindecies
,
.

,..,..

lati-

De

Ugendis

libris

bifloricis

& dogmaticis

423

Latino idiomate de philofophia evulganda non aliter intcrprerentur , quam ut propofition;bus eum tnbuaiic lenlum , qui definitionum mcarum applicatione prodit

9"-

fcripto fcientifico leilori attento fenfum autoris ubivis ef- Scrpti Paret adco , perverti pojje , quin fenfus perverfus demonjlrativa ratione fcientipZci fe certum , nec

refellatur

feitfus cur

fuperius ( not. . 8n ) exemplum provocans ad elementa Bueliiis. Addi pof- (C.tus funt fcripta Archimedii , Aptitonii , Tbeadtfi , MeneUi , Vtolomxi aliorumque Mathcmanco- pcrvetti rum Non negamus fenium perverti pofie ab iis,qui ad definitiones non aaendunt , cum r;c rciui in more politum iptis non fic propofitiones ex definitionibus explic.tre. Neque enim defur.t exempla eorum , qui vel Mathematicis neicio qua: abfurda imputant ob terininos male mcellecLos definitionibus neglectis . Imo fubinde accidit , ut Mathemarcus Mathematici propolitbnem fallb interpretetur , fi definitionesterminorum , quas fupponit alter, nondum fucrint fatis tricx. Ita cum aliquando Jaccbus Greguriur, primiordmis Gcome-

Dedi
.

im

&

propofuiffet proble, ccnt.nm grazitatis invenire , fuffojita circnli & hyftrbetm quadratura ; ll!C per curvam paraboJxam mtclligcns farabolicam flanam fuperficitm problema Gregoiimum falfo interpretatus idem vulgare mdicavit ac tritum, ab Mchimede laUvera folutum, referente Grcgorio in Polticripto , quod vocac , ad veram circuli Sc hvperbolar quadraturam p. 60. 61. Hic nimirum per cirvam farabolkam intelligebat litra
,

Tr*ncifi.o

Efchir.zrdo

matheinaium communium non impento

ma

Cun*

farabolice, vei ejns fortionis dat&

&

neam curvam, qua

fuperficies ifta plana

terminatur
:

Hoc

ipfo

autem exemplo confirma.

Siinilicer ego, cum cur , quod perverfa incerpretatio demonftrativa ratione refelli queat adverfarii mei non atcencis definicionibus term norum , quas dederam , propofitionibusmctaphyficis nonnullis fenfum perverfum arfingerent , eum demonftraciva ratione refellere faciliimo negotio poteram definitionibus ad propofitiones applicatis . Nec faifo propofitiones noftras in hoc opere logico &c fecuturis ceteris operibus philofophicis mterpretabitur,quin extemplo per definitiones interpretationis falfitas demonftretur

912Ql* 1 ^^-

Qiioniam ia fcripto hiftorico nonnifi facla reccnfcntur ( jT. 744), adcoque terminis uon alius convenire poteft (ignihcacus, nifi quem * r 1 r j ndem vel m communi lermone, vcl in fcnpns dogmaticis obrment in letlione fcripti biflorici fufficit , ut ad fmgula omnium manu tritis verba attenti eas cum vocibus fingulis jungamus notiones quas vulgo cum
1
1

"?,
de iect:o-

r (ri

hijtoria.

iisdem in fermone communi, vel in fcriptis dogmaticii

tritis

ccnjungunt

905.
da
,

&

fcqq).
fubfidia non affert Logica
:
.

unde omittimus cetera , qua: aliunde petenin hiftoria civili ad intelligendum mentem autorum opus habemus Geographia, Chronologia , Genealogia Sine Geographia non intelligimus nomina locorum i fine Chronologia non diftinguimus tempora, ad quat facta referuntur j fine Genealogia non novsmus perlonas , quarum fac^a fataenarrantur Qus vero non videt, nos remitti ad Geographiam, quacenus inde pctenca eft notio Iocorum nommibus ungenda 3 Quis non videc , nos allegari ad Chronologam , uc conltec quxnam notiones convenianc nominibus, quibus defignatur cempus ? Quis denique non videc , nobis commendari Genealog am , ne definc nctiones , qu;e nominibus perfonarum refpondenc ? Eodem igicur modo hic lefe res habec , acfi lecW ad fcripta Geomctrarum ablega:ur, ut inde petat notiones terminis geometricis convenientes , quibus ut'tur hiftoricus :n hiftoria Geometrix, vel in biographia Geometrs vel in elogio viri docti de Geomecria bene mer:ci , auc aliis cafibus. Patet adeo regulam de ufu Geographia , Chronologise Sc Genealogiae in ftudio hiftorico fub regula noftracor>tineri , rer modum fpeciei fub fuo genere Similiter quando ex chronologic>s principisdifcernimus perlor.as e:uidem nominis nec hic chronolog^a alium pnbet ufum, quam ut cum nominibus autoris eam notionem 'ungamus , quam aucor cumea con unxit LJnde redeunt dengo mcdo dicta
Plura
fcilicet

utut ex hoc principio demonftranJa

V. gr.

&

Wolffii Logica

Hhh

9 ij.

424
Ignorenti

P*>* W
leclori definitiones
,

JV&
.

W/- Cap. VI.

913,

termmetj

fnTr^Z
nit,thr

UkrobfittrUS,

0 fuerint p,?/ //wz w /wr/> credittf non fuccurrant mentem illius ajequi } non Potefi- Etenim ner ie patct 3 quod iu hoc cafu notiones cum termmis conjungere nequcat lector,quas cum ns conjunxit autor. Quamobrem fieri nequit, ut autoris mentcm aiTequatur (. nj). Ic * fchediafmata Mathemacicorum diariis Eruditorum infcrta tironibus cbfcura funt, quod terroinos, quos fupponunt , non intelligunt. Eceadem cauia librum medicum ncn

Quodfi

terminomm

#<*/

d//ror

fupponit

p^ rfpecl<e

intelligit

qui termmos medicos ignorat

.

nec ;uridicum, qui ;uridicosiife:t

014.
,

Explica-

Si quis termini,

quem autor
,

fupponit

definitionem ignorans vi etymolo-

tiopcr e- gi<e vocis notionem quandam fibi fingit cum ea conjungendam ; is tymologi* au : or ij non intelligit ratio denominandi fuerit a notione petita
nifi

mentem
.

Patet

amfafr

en
cis

mj

fi

x%t\Q cjcnoniinandi fucrit a notjone petita

,etymoIogiam vo-

notionem termino jungendam animo noftio inflnuare. Eam. igitur jungenres mentem autoris aflcquimur (.117^. Enimvcro ubi ratio dcnominandi in notione cum termino conjungenda minime continetur , etymologia diverfam ab ea prodir, qua: Quodfi crgo lcclor eandem cum eodcm cum termino connectenda jungic; is fenfum fingit a mcnrc autoris alienum (. 120).

cum termino

E. gr. Si quis ignorat , quid aflronomi nomine jiMx f.x* intelligant vi etymologiae interpretatur dt fteiiis , yu<c fixnm , feu conftanter eundem in cxfo tutntur lccum , is beneficio etymologije fenfum autoris alfequitur. Enimvero ii quis ignorat , quidiisdem vi etyroologis ( verba enim motus vcfns termino nomine m:tns ucri Solis defignetur , compofito aequivalent )concludit,eo denotari motum Sols, qualis revera in feeit, non qualis nobis e Tellure vifus apparet , is fenium Jingit a mente aitronomorum prorius alienum.

&

vocem

&

915.
,

Si autor definitionem ex terminis extruit

Oiundo
defmitio-

fribuit notionem
dgfitjitionibus
,

quam

quibus fimul fumtis non aliaoi confv.fam definito refpondenlemi ea propofitionibus ac

,

quas ingrediuntur
dcfinitio nulla

intelligendis
lit
.

non infervit

In boc enim
ac
fi

calu terpreta'
do
nullttt
.

cum

C J US

(. 166); pcrinde

eft

termino

ufus

itaque mentcm autoris inab*que definitione ufus fuilTct cum termino, quotics occunit, jungere tenetur notionem confufam dcfinito ufu loquendi attributam camquc aiiunde hauftam
tellecrurus

Qucniam

117 )'> dcfinirio gendis nulli ului eft

( jT.

in

propoiitionibus ac definitionibus

aliis

intelii-

Ita F.udiais dennitio lines rectae , qux huic nasvo obnoxia ( r.ot. . 166), piopofitioii?bus de lineis rectii in medium allans ac definitionibus , quas notio recta? ingreditur, intelligendis minime infervit. Et idem iudicium ferri debec de plerifque definitionibus

tcrmmorum mitaphyficorum
Cafttsali-

a fcholaiticis datis

916-

Si definitionem autoris ingrediuninr termini imprcpr.i

&

vagi

propofttio-

us.

nibus ac definitionibus intelligendis infervire nequeur.i

invariata

non conftanrer refpondear notio

conjungi
velit

(jf.

Termino vago cum 129), leftor haerere de.

bet,

quamnam cum codcm

autor

adeoquc

nefcit, quse-

nam

.'

De
nam
care
fic

legendis libris bifloricis

&
.

chgmaticis.

42.5

mcns auroris (jT. 118 ), confcquenrcr cx definirionibus judinequir, quinam fir propoficionum ac dcfinirionum , quas ingrc-

Si tcrminus improprie fndiuntur cermini pcrperam dcfinici, fenfus mitur, ad aliud quid denotandum transfertur, quam cui indigitando deftinatur ( 146). Quamobrem fi autor prasmifla definitionc fignificatum improprium non cxplicer leclor dcnuo baerere debet , quamnam cum termino improprio notioncm conjungerc debcat Patct igi;
.

tur ut ante ,cum ex defiuitionibus judicare non poffc

fus propofitionum ac
rana definiti
.

quinam ,

fit

fen-

definiuonum, quas ingrcdiuntur cermini perpe-

E. gr. Si quis intelletfum defir.it per lumen fnentls , vocem luminis improprie fumic . Dehnicionis igitur nullus eft uius in interpretandis propofitionibus , quxde intelle&u aliquid enuntiant. V. gr. Si quis affirnmerit , emendationem bominis non incipi dtbere ab intelleffu ; definitio ad propofitionerfl inteiiigendam minfmc conducic. Si enim definit-io-

nem

in

locum

definit: fubftituas

hasc projit propofitio

altera

,
.

emendationtm hominis

non,

mentif,qux non melius intelligitur anceriori Similiter fi quis rationem definit per cattnxm titritatum , nec quid liic voce cattns indigitetur cxplicat; defini-. tio eus minime in cauia e(t , flt propofitio haec ratia non tonfrariatuy rrueUtitmi reilius itt-? telligatur, quam ubi voce racionis ucaris nondum definica . Aliter fefe res habet , ubi voci cattnx notionem iungis huc qitadrantem , tum eriim eadem proprium forticur figniAccidit fcilicet fxpiflime , ficatum(5. 14 ), nec derinicio amplius prifencis eft cafus ut lector defedtum autoris fuppleat fed cum eundem non intelligit ex defe&u in fcripco ejus obvio, fed ex proprio fupplemento
incipi delere a lumine
.

9 7Si quis in definitionibus utitur terminis nondum definitis

&

quibus nulla C*J t<s

'

notio fixa corfufa refpondet

definitiones ejus prepofitionibus

.

aC

mcaiHS

ceteris definith"

Si enim tcrmini,qui definitionem ingrediunrur, nondum funt dcfiniti, nec ulla notio fixa,utut confufa, iisdcm refpondet; Icclor dcnuo hcerere debet , quamam iisdem notio fit jungenda, confcqucnrer definitioncm intclligere nequ'rr(. 1 17). Quamobrcm cum propolicionem , vcl definitionem aliam, ex dcfinitione interpreremur, dum eam pro definico fubftituimus , quod pcr fe ex modfo ( not. .916^ allato exemplo apparet; fi terminos definitio-

nibus inteliigendis infervire nequeunt

&

nem

ritgredientes

non intelligimus, nec dcfinitioncm ipfam,ccnfequen-

rcr nec ipfius bcneficio propofiriones ac dcfinitioncs aiias inrclligimus. E. gr. Si quis curri Ariftottlkis definit fapitntiam per fcientiam rerum fublimium ; qnicJ vero lint res f..iiimts non eXpIicat ; defiriitio e us non infervit intelligendis propofitionibus de fapientia. Ponamus enim autorem hanc fcientiz definitionem tradentem affirma;

timcrem Vomini efjt initium fapitntix , ubi definitionem fapientiae pro definito fubftitutimor Domini tft inttium fcientix rerrnn fublimium . Sed hasc non , prodibic haec altera clariorem fundit fenfum , quam ancerior , quamdiu ignoratnr, quid rerum fublimiumnore
,

cris

mine

veniac

9l8'-

Si quis tradit definitionem

mancam ,
.

&

propofttionem ]uxta

eam

interpre-< Definhio-

qua ptardicatum definito juxta completam notionem competit \[en- nes manccur "l fus proprftionis enon us evadit Etcnim ubi iriutila fuerit definiriu,defini" sum cribuicur rebus ,quibus minime convcnir (.839;. Quamobrem fi l concinh h %

tamur",

in

mJ^

16

Tart.

II.

SeB. Itl Cap.

VI

/r-\,mc
e<

contuigat, pra?dicaium
-.

bus

fem

definiro non compctcrc nifi /uxta dcfinirionem compleram, propoiitio autem expliccrur fccundum murilam ; pra:dicatum q L q uc tribuctur rei , cui minimc convcnit. Senfus ieitur propoiitionis

crroncus evadit (.505.(513).

fuperitis (net. .
.

Vidimus

839), rnancam
fi

effe

definitionem figar* rcguL-ris

quod

fit

figura xqualium Utcrutu

occurrat theorema : Onmis fignra rcgularis cHtircula iifniptibiLis , iuquc 'uxta definicionem mancam interpreteris , quod omnis figura *>qualittm latcr.um cinuio inftribi fojfit fenfus theorematis erroneus eft . Dantur enim figurse sequilaten, quas circulo infcribi nequeunt
~,

Quamobrem

Defin/tio-

Si in definitionibus cumulentur

9*9 qua per

fc

invicem determinantur

propo-

ahun- fuiones per easdem explicata fiunt identic<e , vel non fatis accurate determidites natw. Etenim fi in definitione cumulantur, qua: per fc invicem detcr^
ncs

J**"w- minantur, demonftrandum utiquceft,ut conftet,dcfinitionemeflcpol^bilem -^ } qucd per alterum determinatur , dcfinito convenrre,quia Interpnconvenit cidem hoc alterum (.219 ). Praedicatum auco propofitioni* ttmdoptohujus jam continetur in definitione, adeoque cum fubjeclum fit definitiattL tum , in ipfa notione fubjecti. Eft igitur pra?dicatum cum iubjc&iparte idem , confequenter propofitio in numerum identicarum refte refertur (. 21 1)
.

Quodfi prardicatum propofitionis caregorica? non eft in numcroeorum, qua? in dcfinitione cumulantur jvi tamen definitionis eidem tribuendum Enimvero cum plura cumuientur in definitione , quam qua; ( 349) cam ingredi debent, per bypotbeftn; non vi integrae definitionis, fed faltem nonnullorum in ea contcntorum prxdicatum fubjecloconvenit.Pe

rinde igitur eft ac fi in propofirione hypothetica conditio ptura contineret , quam qua? ad hoc requiruntur, ut pracdicatum fubjecto tribui queat (.218.225); confequenter propofitioaccurate determinatanoa
eft (jT. 320). E. gr. Si triangulum aquilatcrum definfatur per triangulum squalium Iaterum <Se angulorum ; ante demonftrandum eft, figuram triangularem Sc aequilateram , &: xquiangulam efTe poffe, hoc eft , ideo efle asquiangulam , quia xquilatera. Propofitio vero tritrianguAngulum xquilatcrum angutos halct intcr fc aqtialcs , ita VI definitionis explicanda tum, quod latcra angulos intcr fc equali.- habet , angulos inter fc xqttaies habet EcqUIS vero,
'

&

negabit , propofitionem fic fieri identicam . Quod vero prepofitiones fic non fiant lat:s determinarae, in fuperrorihus ura demonrtravimus cV exemplo confirmavimus ( 836. &eadem hic quoque Ionot. ). Unde quae ibi demonftrata funt refpeiftu demonftrationis xum habent refpeilu expricationis qua? adeo ratio eft , cur demonftratio in utroque Etenim qui propofitionem caregor.'6am demoncafu eadem fir. , prout conferenti patebit
;

hypotherts utitur($:. 55,1) , is revera lubje&um per definitionem explicat . Quod vulgo talia non advertantur , id quidem inde eft, quod propofitiones per definitiones explicare categoricas ex Lis demonftrare haftenus negligant autores ab accurata methodo alienl
ftrat 3c definitione inftar

&

. .920.
Tfotiones

Qttodfi definith vel defecerit

pja

vel

ad

interpretationem

parum apta tradt-quasvelexem.

tx exem- ta juerit\ e<#

phs

&

pribatia-

m dium

cum

verbis Autoris conjungend<e funt notiones t

propofiticni

allata^vel probatio

adjeSia infmuant

Etenim

fi

mQa

De
meotem
ii

kgendis

libris

biftoruis

& dogmaticis

4*7

nibusdtaucoris intelligere volucrimus, ca? curn verbis ejusdcm conjunAndx r gendae funt notiones, quas ipfcmet cum iisdcm conjunxit ( jT- 93 )

'

Jam

exempla ab ipfo

in

medium

allata,

vel probationcspropofitioni-

bus adjeclx notiones aliquas infmuant, qua: fcnfum fundunt iftis confentientemj quin autor easdem, dum fua fcripfit, in animo prsfcntes habuerit, dubium non eft.
Loquimur fcilicct de autorc, qui propofitiones ipfe condidit Quodii quis ffne judicfo fua compilaverit , qua: lectori proponit , fenfum fcfutamur non eompilatoris , fed illorum , unde fua deiumfit, autoruni E. gr. ponamus Titium in fcripto hiftorico appellar: temperatittm ix probationis loco adduci , quod nunquam comedent ad fatietarem , fed frugali cotna conteotus a cibo capiendo deftitcrit, cum fapor appetitum uheriorem cieret , omnemque cibum averfatus fuerit , quem fibi vel aliis noruum expertus fuerat utut faporem fuavuTimum |udicaret. Facile apparet , animo hiftorici eaminfediffe tempe. rataim notionem , quod iit habitus appctitum moderandi in capierdo cibo , ne ftomachutn nimio opplearous , nec fanitati advenum e>dem ingeraraus . Similiter fi philofophuslchodizifim , ut iilticus definit ttniverfaU in efiendo , quod fit unum aptnm intfjt mitltis unitmct
. .

&

homo Vttro
verfaiis

atipte

Vauio

exemplum ad,eclum animonoftro

inlinuat

not:onem termino

uni-

definitionem autoris non fatis patet. Etenm cum manife, quas per ltum fit , Vrtmm atque Vinlum vocari homintm propter ea , qusutrique communia vel in utroque eadem fnnt , conlequenter quatenus entia fimilia lunt i haud obfcure intelligiNimirum tur , mu-oerfale elfe notionem fimiiitudinis, quae inter plura entia intercedit definitioni autoris, quae nulla eit , fubftituimusgenuinam , quamdare intenderat Quodad mentem eus intelligendam fufficit confuia notio ab fi hoc non fuerit in poteftate , exemplo derivata . Et fane pofteriori modo Metaphyficam fcholafticorum genuin:s definitionibus deltitutam intelligere datur , quae etiam ratio eft , cur non reteatisdefinitionibus , quae plerumque nihil explicant, audito termino exempla fuccurrant , quibus notio clara, fed confufa eidem ungenda adhatret . Idem obtinet alibi , ubi termini vel

jungendam

prorfus non explicantur, vel inale definiuntur

Quodft notio, quam verbis autorii jungimus , fenfum producat erroneum , Safiis e e "s tiec tamen probari pojfit , ex intentione autoris eam cum iisdem notionem efje J^. jungendam ; pr<eftat confiteri , nos mentem ejus non ajfequi , quam errorem a {loy tidem tribuere ,pr<efertim ubi judicii& aciminis dederit Jpecimina alia. Quam- nm diu enim probari nequic, nos eas cum verbis autoris /ungere notiones, buendus. quas cum iis junxit ipfe; dubium eft utrum mcnrem ejus affcquamur , nec nt(%. 903). Cum igitur nondum ccrti fimus, fcnium ,qui exno,

_.,.,-,

ftra intcrprctatione

prodit, crroneum efTe fenfum verborum auroris , fed fieri poffit, ut a nobis a!ia notione , quam fieri debebat , verbis juncla infcracuri evidens omnino eft,nos autori eundem tribuere non pofie

In cafu adeo dubio praeftat confiteri , quod mentem autoris affequi non valeamus, quam ei errorem tribuerc. a quo cenferi poterat immunis. Idem multo magis fieri debere eo in cafu ,ubi autorju-

errorem

dicii

&

acuminis fpecimina

alia

dedit, per fe patet.

Facile apparet, nos hic fupponere, per regulas antea traditas fenfurtJ verborum autoris erui non porfe . Vcreribirs philolophis , quorum non amplius exftant fcripta, led ab aliis tantummodo concifis verbis relatae fententiz proftant , neele&a hacregula ircquenter tribuuntur errores a mente ipforum dubio procnl quam maxime alieni

. 922.

^Equus

in interpretando

appellatur

qui verbis autoris non alium

tri-

buic

^J" tis&l-

M"

4 i8
niqnitatis :n

Vart. II Secl. III. Cap. VI.

quam quem iisdcm convenire, demonftrare,aut ,ubi miE conrrario imquus n nlc erroneus fuerit, probabilitcr adftrucre valet teroituinterpretando eft, qui verbis autoris tribuit fcnfum erroncum , qucrn do d:hmI * n rs j t. ncquit. Uantur autem gradus hujus m mnsdcm convenire dcmonftrarc tiQ ^ terpretando iritquitatis , ita ut major fit, ubi pcr regulas antea traditas, feu argumentis infitis, probari poteft , fcnfum erroncum efle a mente autoris alfenum, &adhucma or, fi quis fenfum erroncum verbis autoris tribuere pergit, ubi falibe interpretationis fuerit admonitus verus vcrborum fcnius dcmonftratus.
buit fenfum,
j

in-

&

Jqux

interpretationis regulas

ha&enus

ftabilivimus
,

quas qui obfervaverit

autori

nunquam tribuet fenfum a mente ipfius alienum & in cafu dubio ultro confitebitur , fe mentem autoris aflequi non poife. In regulas iftas cum impingitur, inrquae interpretationi locus eft.

ttzqwjas
tnmifefta

pntMdo

y nec q U 17 fenfus pcrverfus demonftrativa ratione refellatur p Crvcrr p f^ t ' -9 IX )> eodem autem omnes propoutiones pcr derminones autoris fint explfcandcc (.910); marifefla fane iniquitas eft^fiquis verbis aa-

Cnm

in fcripto fcfentfnco IecTori attento fcnfus ubfvis certus Cn

;

fenfum defirittioritbus ejus contrarium. Manifefta evadir. iniquitas in interpretando hoc in cafu , ubi definitiones autoris prorerminis, quibus notio a mente autoris aliena mngitur, fubftitueris . Etenim cum hunc verum efle fenfum autoris nullo modo dubitari queat (. 910), diverfus tamen is fit al eo, quem Iector verbis autoris tribuit ; iniquam fieri interpretationem verborum autoris ad oculum patet Qui fenfnm verborum meorum in Meditationibus metaphyficis Sc nroralibus perverterunt , ut mihi imputare poflent confequentias moleftas ;eorum miquiratem in pertertenda mente mea hoc patto in conlpe&umomnium pro<iuxi .Exemplurn dedi fupenus (not. . 907), cui hic etiam Iocus eft
toris affingn
.

irinjmjji-

9 2 4Quodfi ergo quis ne moniius quid?m femel vcl aliquorfes , ah interprema mter- tatione definitioriibus autoris adverfa deftftit quitt ea iritquifftma omritum fit ,

ffttatio.

dufctari neqait

Etenim cum

initio infqua fnterpretatio vel ignorantias

regula? de propofitionibus per dehnitiones in fcriptis fcfentfficis fnterprcrandis ( . 910), vel prcecipitantice tribuf poterat ,quod dcfinitionem

evolvere neglexerat intcrpresj ubi idcm monituscontra evidcutfam faliiratis in interpretando (.911) nititur , nullo modo excufari poteft , Non major vero m intcrprctando iniquitas concipf poteft , quanx ubi cxcufationf nullf prorfus eft locus.
Monui iam fuperius, eos qui propofit.ones quafdam meas metapfiyficas de mundo, non artenta definitione mundi falfo interpretati fuerant , ne quindecies quidem admonitos ab hac interpretatione deftitifle (not. . 910 ). Unde intelligitur ,. cafum praefencem eflc poflibilern, nec a. nobis afferri theoremata nulli ufui futura
s\itioms
vitcrpre-

St quis

ne

moriitus
deftflit

m :~

eju! contraria
inarii^
fpfi

925quidem ab interpretaiione verborum autoris definitioni vel ex faftu /; ei iribaret vel ex odio erga Autorem^ ,

-fL

vel ex fupina negligentia. Etenim cum manifcfta fit iniquitas, quae fenfui pacet , fi quis verbis autorfs afSngic fenfum definitionibus
ejus

De
nc

legendis libris bifioricis &* dogmaticis

,

429

attamen ne monitus quidem a pervcrfa inrcrprctationon dignatur vcr:.m intcrprctationcm dcfinitioni conformcm intucri, multo minus cam perpendcre, aut errorcm, quem in intcrprctando committit conriteri rcnuit . In priori cafu fupinam efle
ejus contrarium
dcliltitjis aut
,

hegligentiam, nullo modo condonandam, pra?fcrtim ubi cx falfainterprctationc deducuncur confequentia? autori moicfta.' , ncmo eftqui diffiIn cafu pjfteriori cum ratio non in inrcllcdu hancat ,in votcri aufit luntate utique quacrcnda Aut igitur crrorcm corrfiteri non vult,quod autori noccre inte:idit, aut nc negligentia, vel ignorantia ipfi \ itio verratur. Quod autori noccre inrcndcns odium crga ipfum animo concepc.
.

qui vcro ncgligentiae vcl ignorantiae rcus haberi non vult , faftu inani turgcat: dcnuo fatis manifcftum cfTc arbitror , ut idcm ukcriori probatione non indigcat. Equidem nemo fanus negaverit minus vitio verti praecipitantiam in falfa interpretatione primum commilfam quam vel odium quo autorem profequentes famx, vel forrit;
, , ,

tunx ipfius infidiamur, vel fsftiim inanem , quafi ultra humanara fortem eve<5li errare non pofiimus hoc tamen non obflante mos inter eruditos obtinuit , ut malint contra Itatio evidentiam falfx inttrpretationi inhxrere , quam prxcipirantiam fuam confiteri nimirum hxc ett , quod fibi perfuadeant , fieri non poile , ut aliis innoteicat , noscontra evidentiam malo animo niti, adeoque propofitum nocendi autori,vcl faftum inanem interpretis certo agnofcant Enimvero qui theoremata noftra perlpexerit , hxcnon amplius in eorum numerum referet , qux fieri non poiTe judicantur Doleo , quod viri eruditi non magis famx fux rationem habeant
:

Si compilator non utitur definitionibus

fcriptis affert

926. quas vel

,

, 7

in

eodem

veJ in diierfu

cpo r ~7ff lt i
0l , es

, ubi earttm applicationc prodit fenfus propofitionttm vel falfus , vel nulh/s; propoftknes per definitiones interpretari non Itcet . Etenim cum ,

com _

pilatorts

verbis fingulis notioncs conjungerc tcnemur

quas cum iisdem jungit

perdeji*
zitiones

autor (.903). Sed ubi compilator per alios libros fparfa in unumcogcns 889) definitionibus,quas nonc*P-'' - inluper habita veritacum connexione (%. canda > a r j ic anert, non utirur; iple tcrmmos in propofitiombus obvios pcr dchnitiones non cxplicat, adcoquc non attendit, utrum fenfus carum fithisce confentancus, nec ne. Non igitur propofitioncs pcr definitiones intcrprctari licer, ubi fcnfus prodit vel falfus, vel nullus,nifi iniquusin intcrprcrando efle volucris (.922^ E, gr. Cum non nemo definiret pojfibile per id quod potcfl ficri ncc tamen fit hac defi.
.

nitione vero non obftante arfirmarct , Veum nun pof]'e fjcere nifi pitfibilia ; iniquum forepronunciavi , fi quis eus propofitionem de Deo per definitionem pollibilitatis interpretaretur . Etenim fi ea fubftituitur in locum definiti , fenfus propofitionis talis evadet : Ve:-.t non potefi facere , i.ifi qux fieri pofiunt , nec tamen fiv.nt . Quoniam itaque vi IlU'US definitionis

dicendum

erat

autorem

ftatuere

quod Deus eorum

qux a&u

fiint

nihil faciat

producere poilit ; malui judicare , autorem definitionibus fuis non uti, quam ipfi tribuere fententiam , quam forte ne fomniando quidem aflecutus, etfi is fuas in mea fcripta notiones inferens definitionibus meis parura confentaneas iftiusmodi fenfus perverfos mihi attribueret ac prono alveo inde fluentes confequentiasabfurdas atque impias mihi tanquam dogmata publice diileminata imputaret

confequenter nec

mundum

927.

4 3
Ott.indo
liicjt utt

Vart. II. SeZ. III.

Cap.VI.

Quoniam unius cjusdemque

927-

ne-ideii-

mtione
nutorit

P r0 ^' f ' quamcunque fubjhtuere pro termino volueris definitionem . Non igftur iniquus eft in interpretando , qui per definitionem ab autoris definhione

p] ui cs clari

tcrmini, non variato iignificatu(. 141), poftunt definitiones (. 172.& feqqj; fenfus propofitionn ve-

diverfam

modo veram

propofitioncm ejus interpretatur

( .

922).

dtVCrQt
ir ')'{'"1

'

E. gr. TaraboU in Geometria diverfis modis definiri poteft , v. gr. quod fit curva ,in ?"* f"*iordinatarum quadrata funt ut abfciflx ; ltem quod fit curva , ;'h qua quadratum femuordinatx aquatur reclangua ex abfcijfa in reilam quandam conflantem , /f parametrum i item quod fit eurva , in qua rccix ex foco ad perimetrum dufix xquantur abfcifjx refpondenti & di. Alius autor hac utitur definitione, alius alia. Quamcunque vefiantix foci a venice ro definitionern in propofitione data loco definiti fubftituas , modo eadem non fit propoPonamusenim affirmari, fitip ipfa, lenfus propofitionis femper erit verus , nc identicus > parabela fubtangcntem effe abfaffx duplam; verx erunt propofitiones : I. Si in curva ftmicrdinatarum quadrata funt ut abfcifix , fnbtangtns et abfcifx dnpia i 1. Si in cttrva quadratum femiordinatx xquatur recianguh ex abfcijfa in fiarametrum , fnbtangens eft alfciffx dupla 5 fi rcRtt tx

&c

,-

foco

curvx ad perimetrum

dttfix xqitantv.r abfifix refpondenti

C?"

difiantix foci a vertice

fttbtan-

abfiffx dupla &c. Quacunque ig'tur raiione propofitionem explices , nunquam, tamen autori tribues fenfum erroneum , fed eum, quem ultro concedere debet , fi veritatem propofitionis 6c xquipollentiam dtfinitionum intellexerit . vbi wm UUramus nifide propofitione intelligenda , utique nobis fufftcit , f prxicatum eidem tribuamus fubjeSlo , cui autO
ger.s efi

qu.e five fub alia, , five fubectum nobis fub hae notione reprxfentemus , Patebunt Iisec perinde ac ipfa fulficit ad idem agnofcendum atque ab aliis ducernendum magis, ubi inferius de ufu Logicx ir vita communi differuerimus, applicationem detinitionum ac propofitionum monftratun au eaius obvios
idem tribuit
.

$. 928.
&* 1 UU ,H ficripto fcientifico dcmonflrationem autoris definitione nixamintelfinando idcm on Ugere voluerit , per eas prctcife definitiones propofttiones interpretari tenetur ,
lictat,

quas autor condidit

non per alias eidem aquipollentes

Etenim

iri

feripto

dcmonftrantur aut probantur fjT. 751 ). Enimdcfinitione nititur, prima judicia ex dcfinitionefordcmonftratio vero f, mantur (jT.551). Eam igitur intcllcclLirusdcriniuoni autorisnonaliam, quas lenfum verum producit (. 903 ) , fubftietii $quipollcntcm ,
fcicntifico propoiitioncs

&

tueic licet,
in Geometria elementari demonqui magnitudinum calculus eft, dernoiiftrari nequeunt Quodli quis analyiin fitus ex ab}'Ilo in lucem protraheret eademque in elenicntis Geometrisuteietur i nov.-e quoque conUendx forent defininones , qualis e gr. CuitJ demonftrationes per analyfin fitus non fuhfiftant nieft piMifti, qund fit pfis fni unlcum in explicandis quoque propofitionibus Geometrix elefi vi definitionum a fitu petitarum i mer.raribus non aliis eo m caiu uti liceret definitionibus , quam qux abauto-e prxmitterentur Patet attendenti ad exemplum demonftrationis theorematis de angulisparallelogrammid ag<;nalitecoppofitis fupra (nct. 5.55 1) allatx; in hoc theoremate interpretando, fi demonftrat:o lubfiftere debeat , non aliam pofle fumi defiiMtioneiTi , quam qux n demonftratione fupponitur , lc\\ CQt quod paraUibignmmum f\t fig:ira quadrilatcra , cujus latera oppoftta funt ;' terfc paraliela,ctf\ vera quoque fit defimtio, quod fit figura qnadriUiera , qu* per diagonalem Etfi enijn hxc definitio in propofitione pro nomine paralin duo uiangidx xtjt-.aiix di^iaimr lelogrammi fuhftituta non producat fenfum erroneum j eam tamen non fert demonftratio ibi-

gr. leibnitius in defideratis

,

habuit anahfin

fitus,

qua ea
,

ftrarentur

quae a fitu pendent

.

&ope

calculi litteralis

dem
Quofuc*
cejln

allata

9*9guodfi Antor cum quibusdam terminis conjungit notionem confufam , leclor autem

De

legendts libris bifloricis

,

&

dogmaticis.

431

autem dijiinclam

utraqne eadem rts reprrfentatur ;leflor mentem auto- inttrpnle- tcmdo mEtcnim fi notione autoris confufa melius explicat ri> intelligit ftoris diftincta cadcm rcs reproefentacur; utcrquc cundem tcrminis tri-

&

&

&

buic iignificatum (.141). Idem adco praedicatum cum tribuat ucerque eidem fubjedlo ; quin lcclor autoris mentcm intclligat dubitari jtimatnr.

^y^.

fajj"

pequit

Enimvero cum is qui rtotioncm diftinftam habct modo notarum candem ingredientium tcrminos novcrit , fingulas altcri cnumerarc valcac ( . 89), idcm autcm ab co, cui tantum confufa notio cft, cxpectari nequeat ( . 88); patet utiquc, quod lcdlor in interpretanda propofitione autoris notioncm diftinctam confufa* fubftituens mentem
, ,

ejusdem melius explicet, quam ab iplomet

Plurimum adeo

fieri

poterat.

falluntur, qui libi perfuadent , propofitiones receptas in fenfum alieiium detorqueri , ubi notionibus confufis , quae vulgo cum terminis coniunguntur , fubid quod cum a me fieri foleat , nec defuere , qui cum verba a reltituuntur diftinct* bus dittingucre non valerent , miJn obiecere , qu.ui propofitionibus rcceptis diverfum prorius ab eo trbuercm fenfum , qui vulgo obtinet . Mihi inprimis propofitum efl , ut veritates ab aliis contule agnitas diftiniite exponam : antequam enim diftincte explicentur propolitiones , apriorideinonitrari nequeunt Exemplum dedi fuperius geometncum(n. . 141 ) , quod etiam hic locum fuibet
: .

93,

Si autor terminis rerum prailicarum jungit notiones

quas praxis ipfa

fi

ei-

Ql<*nd

dem

fuggeffit

mentem
.

ejus

non reclius

intelligit

,quam

qui ipjapraxi

in fe notiones excitat

Tum

cnim mcntcm autoris

intelligimus-,

easdem Pjaxis J "^ aa

cum

verbis imgulis cas jungimus nottones, quas lpicmct cum nsdcmcon- tirm in i s junxic , cum librum confcriberct (.903). Quamobrcm ubi autor ter- jungen-

nos das. minis eas jungit notiones , quas praxis ipla eidcm fuggclTit cadem praxi notioncs terminis jungendas in nobis excitamus; nitllum profeclo dubium cft , quin casdcm prorfus notiones fingulis tcrmiuis attribuamus, quas iisdcm aiTignavit autor, cum librum fcribcrcr. Rc<ftius adeo mcntcm ipfius intelligcre non datur. Monui in notis ad Orationem de Sinarum philofophia praclica, Coytfitcium , Sinarum
philofophum , firm:ter fuille perfuafum, abfque exercitio veras rerum moralium uotioncs comparari non potle , nec obtir.eri nifi umbras earum & manes ac lspe falias imaVide not. 106. iii, Et ibidem lam annotavi mt. t\6 , id inprimis fieri debere , gines Idem ego expertus fum , atque adeo theoubi autor in confuiis notionilius acquiefcit rema prsefens quantivis pretii ludico Quoniam igitur Logica eft difciplina , qux tota quanta ad praxin tendit nofque curti terminis fingulis, quibus utimur, eas ;ungimus notiones, quas attenti ad praxin domeftlcam regularum , quas przfcribimus , in nobis deprehendimus nulli quoque d.ub:tanaus fore , ut mentem noltram optime aiiequantur ditorumque veritatem fadto experimento in feipfis experiantur, qui indefetlum collocabunt ftudium in regulis noftris ad praxin transferendis Ita uberrima lux ipfis affunde.
.
.

&

tur in fingulis rite inteliigendis.

93*

In leclione bilhri.t naturalis

7
.

cum

tiones,quce rebus prcejenttbus tn antmo hoimms exatantur

ot! a " es verbis autoris e<e conmnQendce (unt no, tnbittoru * 1 r u-

ftoriam fiaturalem c-judic

VVclffii Logica.

facta natur* defcribit

I
i
i

Etenim qui ni(.745^, hoc eft ,

.

7Utl, T

interpre-

res

tamia ;r-

432
<p*ftt*.

Tart. 11.
in

Se8. 111. Cap. VI.

obvias phxnomena naturalia. Non alias igicur cum verbis jur.git notiones , quam qua? in ammo fufcitabanEtenim tur, dum res illas, dc quibus loquitur, coram intuebatur iple non vidit qux obfervavit; cum erecenfec ac defcribit, vel qui objus verbis conjungendic funt notioncs autoris, qui fibi vifa Quamobrem cujus fide ccteri eadem recenfent fervata defcripfic mentem autoris in hiftoria naturali aflecuturus cum verbis ejus eas jungere tenetur nociones,qu rebus prxfeptibus in animo excitantur
rcs corporeas

mundo

&

&

&

(.

903)
regulam quoque obfervandam efle in legendo fcripto quocunque naturalem fpectautia traduntur E. gr. Si in hiftoria naturali
.

Facile apparet , hanc alio , ubi ad hiftoriam

afleritur, foixm oriri
;

verbis nocio ;ungenda eft, quam quae iokm oigitur ricntem intuentibus prsefens eft, hoc eft, quae a re praeiente abftrahitur . Solem orientem intuentes non obfervemus , nifi quod appareat in horizonte , cum antea latuiflet ; notio ortui Solis refpondens non eft alia, quam quod fit apparemia Solit antea. latentis in hori^mte . Similiter quando Soi dicitur moxeri circa teilurem ; cum his verbis non alia con ungenda eft noiio, quam quae ad hoc phasnomenon attendentibus praefens , feu quae a phaenomeno praefente abftrahi poteft . Jam fi ad Solem per diem fuerimus attendati , nil quicquam aliud obfervamus , nifi quod fitus ejus refpetfu punBi fixiin Ttllurt

non alia

cum

his

Cum

motu igitur Solis circa terram non al:aitl :ungere licet notionem, . continua ftus Solis mutatio refpctlu puncli fixi in Tetlure dati . Eodem modo hic resfefe habet , ac ii notionem tr:buimusnomini animalis vel plantae alicu us refponnotionem ingredi poflunt , nifi quae animali vel plantae aclu inefle dentem .
ti

continno mutetur
fit

Cum

quam quod

Nunquam
;

obfervamus
qua; in
tationi

id

eodem vulgo tamen

.

fe patet .Similiter notio phasnomeni non continere dcbe:,nifi obfervatur, adtu deprehenduntur. Regula haec utut manifefta fit, negligitur , Sc hiftoria naturalis falfas e;us negleCtu exponitur interpre-

quod per

dum

932.

Omnam
fiW.US
tc.m in
tfrprete
t;.r.

2\7o

igitur refiius hiftoriam naturalem interpretatur,

quam

qui ipfa re-

rum

naturalium obfervatione notiones ftbi

comparat ,facultate formandi notio-

nes , quantum datur , diftinflas inftruclus Convenit haec regula cum anteriori, qua notiones rerum pra&icarum propria exercitatione nobis comparare jubemur, ut autores de iifdem fcnbentes reiftius intelligamus fi nem n anatomicis fub;efia ipfa oculis eorum fub;iciuntur , quoum ( 5- 93 ) rum intereft nofle organa , ex quibus corpiis humanum vel animale componitur Medicus materiam medicam e.xpLicans medicamenta iimpLicia fenfui auditorum lub:ic:t , Ut viiu, olfactu & guftu notiones confequantur nominibus eorundem ungendas . In Botanicis herbae monltrantur ipfae & in oias peregrinas plantarum cognolcendarum gratia proie&i parant herbaria viva. Dcfkientibus ob;ec~tis ipfis lenfui exinbendis , eorum imagines aeri inci!x oculis fpeciandae proponuntur ( 761 ) tk pnftaret ob;eifta eadem

'

depingi a piitore perito, uc nativis eoloribus conipicua lifterentur in fchemate seri incifo non sque exhiberi poffunt

&

alia paterent

quae.

"^(tiones
i;biftoria
;

933-

Facile absque demonftratione uheriori patct ,ft in fcripto biftorico oc~ currant termini fatla bominum vel ofera artis denotantes , perinde ac in
hiftoria natuiali (jT.

u*

931)

non alias jungendas

efje

notiones

quam
.

qu<

uxliK^._//f<f.

r ^ us prttefentibus abftrabuntur Et fane iftiufmodi alia dignitatum , Pertinent huc etiam nomina ofliciorum. -j eo lucce f]"u temporis, rebus illis non amplius exiilentibus, five quod in deluetudinem abierint, five quod deperdita? fuerint a fcripta autorum non amplius intelliguntur ,qu8 fuo svo erant leclori perfpicua. % 934-

&

&

De
Hmc
ab
eo
,

kgendis

libris bifloricis
.

&

dogmaticis.

433

934-

ulrcrius confcquitur; non reclius fcriptum hifioricum intettgi nifi QP"1*** qui rerum pr<efentium , de quibus fermo efi> notiones ipfo ufu fibi 5*'-'

comparavit
quae ibi contingunt , deimeata vidic j is deicnpcionem belli alicu^us non zque intelliget ac alius qui ipfe, met bello inceriuic &c fingula in eo uficaca proprio fcnfu ulurpavic.
,
,

E. gr.

Qut

bello

nunquam

mcertuic

nec accurans lchemans

J^
ir

JT.

915t

Eodcm modo
jungit
efje
,

patet

fi

autor
fibi

quam

faclo experimento
reclius

naturalis verbis eam notionem "Kptioms comparaviti eandem quoque verbis ejus cx!' r -bifiori<e

jungendam , nec

mcntem

ejus inteliigi

quam ab

eo

qui notio-

ac~

nem experimento
clum manus lumen
acque aJeo rectius

repettio acquifivit

majtta

E. gr: Si quis ipfemet iteravit

experimentum , quo
,

ifaukfbejus affri&u vitri per conta,

excitaviti is huus luminis notioiem eandem meiuem eufdem intelligit dum decriptionem

quam

ille
,

habet

^f" tymin
'WW/Mfctanco.

illius legit

nunquam
tionem

quam

fi

ipfe

idem lumen
,

lunrnis dicuncur
reflexionis

&

oculis ufurpaffet . Similicer cua; de reflexione ac reVractione is rectius intelligit, qui in camera tbfcura fumco experimenco norelractionis venacus elt , quam qui adem deitituitur.

93 6

Si autor
ejus intelligit

cum
,

notionem deeptricem , letlor mentem ubi eandem notionem deceptricem iisiem jungit Qui enim
vttrbis fuis

conjungit

'^ ot ' on '*

.

ce P tri

eandcm cun iisdcm notioncm jun- namin mcntcm , gcre tcnctur, quam jungit autor (.903). Qiamobrem fi notioncm inttrpredeceptriccm cum iisdem jungit ille candcm cun iisdcm jungcre de- taniov,bet. Ponamus enim lectorem cum iisdem veram jungcre fenfus i^i- f'"' tur prodibit a mcnte autoris divcrfus (. 120 ):d quod iini intento repugnat (. 901).
autoris intelligcrc debct
is
,
;

E. gr. Si quis affirmaverit , figuram rtSiilintarum omniitm fimplicTim.tm tfit bitintum rttlilii is bilinei reciilinei nonnifi notionem deceptricem habet , dum id fingit elfe fpxtium duabus Ur.cis rcfiis tcrminatum . Etii igitur verbis fpatium duabu lineis rtdis ttrminatum

nmm

nulla relpondeat notio, fed ea pocius finc fine mence fonus j prop<f, t:onem tamen } q uam de bilineo re&ilineo in medium accul mus incerprecacurus , bili.eum rectilineum per fpacium duabus lineis rectis terminatum explicaredebet , ut menttn autoris aifequatur. Plunma occurrunt in phyfica fcholafticorura exempla , ubinocionibte deceptricibus opus eft, fi mencem aucoris mcelligere voluerimus. Neque enim 'am agiur de vericace pro;

poficionis, led
telt fieri

de mence aucoris

qux

fi

erronea fueric, noitra inteorecatione non po-

vera

Si autor termmis
,

937,

quibus utitur

mentem

ejus

debet. Patct
tanc

ajjecuturus cum eodem modo,

ledor "K ot:o*n iisdem eandcm notionem imagiariam jungere 'f aS ifia quo propofitio prscedens.
notionem imaginariamiungit
;

E. gr. Plerique fpatii nonnifi imaginariam notionem habenc

;

dum

"fuJti

fib iftud

Canquam extenfrm contitmum uniforme , feu cu]tts partcs xquiles non diferan nife loco Quamobrem li quis hanc nocionem cum voce fpatium conjungit lector a meite e;us aberra- tanc^ rec , fi aliam cum eadera jungere vellec , v. gr. quod fic ordo fimuUaneorm , vel,nt Leik.

repraffen- ; nter rer^ re ~ P

loquitur, coexifientium Notiones meraphyficaE plerilque nonnifi inrainariz lunt , in philofophia pima ceteris Metaphyficae partibus oit-ndemus , ubi d'derentiam notionum realium imaginariarum acque ambarum ufum Iueus expoficuri
:<
.

quemadmodum

&

&

5.

938.

434
Dtfinitio-

JV tt
m

SA
.

III.

Cap. VI.

93 3.

propofttione d.-finitionem realem , mentem ejus claSi autor fupponit vtsmrea- rius intelliges , ubi re per genejin juppeditatam pr:du?ia notionem eJiumin cj us c Jaram , ftve diflinclam , fwe confufam fueris confecutus n" nim verba autoris interprctari debeamus per dchnitioncs , quas traY "~ propofitionibus ab.iisdetn rece^' r ( 94 )' n '^ con ^ et: > ^l 110 ^ 'f"s
.

Cum

&

ubi dcfinitionem dat ( . 909 ) realem , terminus ifte per hanc

;

rei

bet

Enimvcro cum
eft,

genefis

rei

termino aliquo denotata? dedit realem explicari deraro inferviat cidem , quando nodefinitionem

ab aliis diftinguenda?; non inutile cft , bis obvia aliam complctam habeamus , fwc dinotioncm ut praeterea ejusdem ftinctam, five confufam. Hanc igitur ubi cum definitione reali combinamus, clarior nobis eradit propofitio, cum magis pateat, cuinam
agnofcendsc
fubjeclo propofitio adipifcamur , ubi
pracfcns
fifti fit tr.buenda. Quamobrem cum candem notionem rem prarfcntem intuemur , per genefin aurem rcs ut fam hac via venemur mentem autoris clarius

&

poffit

intcllccluri, c re noftra efte quis dubitet?

E. gr. Definitio circnli reafo eft , quod fit figur* , cjua defcribltur , fi reBa cjuadam punBttm fixum in orbem rattua. Quodh igitur autor praemifla iiac deftnitione atfirmet
angulo citique circumftribi pofie.icirculum , clarius mentem cus intelliges lem fimul habueris , vel ctffufa e;us idea anime obverfetur
,

circn
:

m-

ubi vel nomina-

Scnpta bjtonca
'
.

939

'

JJ2
hgenda,

5; q lt tS ea } q Uee \nfcripto hifiorico quocunque legit , eo modo expendit , ^^ g no f lonem difiinfidn venamttr eadem memoria facile retinet \\\ fcripto enim hiftorico tcenientur fafta five natunr, iive hominum , vel
;
.

opcra narurae ac atisdefcribuntur ( . 744. 745. 747) & in fcriptis dogmaticis hiftoricis iogmata & argumenta , quibus probantur , commemorantur (%. 751). Quodfi igi.cur Iegis,quje de facto aliquo narraneotur, vel opcris 'licujus five naturae , ilvc artis defcriptionem , impcndis formanda diftincta.' notioni ; quem dcfmgcris, dcm labore deindeordifingula, qua? dfcerni pofTunt, figillatim contemplaris ac nem atque noum corum expcndis (682). Conftat vero experienin qua cogitationes ita tia, ejus rci iieam memoria? facilc imprimi qua in dchgimus , u/ attencionera ordinc ad fingula promoveamus eadcm difccrh poiTunt. Quamobrcm Ci ad narrationem facti, vcl defcriprionem o>eris eandem attentioncm afterimus, qua in vcnanda notio-

&

ne diftincla vtimur ;eandem quoqucmemoria?

definitione <efinitum

facile imprimeredebemus. Quodfi infcripro dogmatico hiftorico cadem cum cura verfcris , in

&

notas,

qux eam
194),

ingrediuntur
in

fingulas

ubi
dif-

nominalis

ficrit ('.

192. 193 ), vcl qua in gcncfi ejus ullo

fuerit ( .

modo

ccrni pofTuit, ubi rcalis

propofirionibus fubjcctum
,

praxhcaum una cum fuerint (199. 2-00. 228),

&

adjedtts detcrminationibus

fi

catcgoricce

non

&

argumenta, quibus probatio contineturj,

a

pro-

De
a

legendis Jibris biftoricis 'c^ dogmaticis.

,

4J5

qua: lcgis

propofitionibus probandis diftingucs. Quamobrem parcr mcmoiix facilc imprimi dcbcrc.

: ,

ur ante,ca

difcrimcn enim haud eVeritatem propofitionis unulquiique in feipfo experiri valet quo diftincte expenfa & confufe percepta memorix infiguntur, (ive facilieft tatem fpeftes qua eidem detnandantur , five firmitatem qua eidem inhxrent HabenLoquida tamen hic quoque eft ratio diverfuatis memorix in diverfis fubjeAis obvia mur enim hic de eodem fubje&o, non attenta differentia memorix in diverfis undeubemus , ut unufquifque expcrimentum in feipfo fumat Ceterum in re facili exemnlum non addimus , n:fi quod moneamus , in expendendis fa&ishominum locum habere verfi. culum vulgarem quo circumftantix comprehenduntur S^uh , tjuid , ubi , quibns auxilih^ enr , qnomouo , qwzndot Nec hoc filciuio prxterin debet , ului effe in hiftoria civili &: ecclefiaftica notiones morales & politicas , in hiftoria naturali notiones rerum naturalium expernnentorum ac in omni hiftoria notiones metaphyficas , prxfertim ontologicas : omnis nempe hic utilis cognitio eft , qux formationem notionis diftinc^x juvat , docens m a formanda obfervatu necefiaria.

xiguum

&

940.
teflis

De
bet
,

probabilitatevel veritate rci narrat<e ptdicaturus in autoritatem

Verittu

oculati atqv.e auriti inquirere

(.615.617
,

&

fcqq.

,fimulque dfpicere de- reinarr*

tc

mutuo , vel verttati certo agnita repugnam Etcnim veriras hiftorica examinanda eft juxra regulas fidei, qua? auroruare teftium nitirur (.803 ); in particulari aurem 1Y1notefcit , fi ob circvmnftanrias fingulares fivc cx ipfa narrarione , five aliunde nobis perspc&as relara idco admittimus,quod nec fibi mutuo, ncc vcrirari cvidcnrcr cognita: rcpugncnt, adcoque pofTibilitatenondeftituantur (. 804,). Qiiare ratio nulla eft , cur narrationem autoris in dubium voccmus , cujus & auroriras minime fufpccla , & narratio non continct , qua? impoifibilia funt, confcqucntcr de probabilitare vcl vcritatc rci narratae judicaruri non majore circumlpcctione uti valcmus ,
in narratione occurrant
.

num

qitce

vel fibi

quodi-

rnodo

'udican-

quam

ubi

&

in

autoriratem hiftorici,&

in rei

narratae poflibiliratcm in-

quirimus.
Non negamus praxin regulx difficilem effe , nec nifi muko exercitio varia cognitione prxvia pro diverfitate olr.ecli fieri expeditam Sed in Logici pcteftate noneit utin latisfacit is officio fuo , fi repoteftatem noftram redigat , qux in ea pofita non iunt gnlas obfervatu neceffarias ubivk inculcet. Ceterum hinc apparet , tironis non effe , ut Surficiteide rei narratx veritate judicet, nifi ubi obvia iunt qu4e expendi merentur dem, f\ qux legit , intellexer-t & memOriz mandaverit Imo primi tirones fubinde memoiix infigere debent olim profutura, qux non fatis intelligunt , fuo tempore clarius perfpicienda , ubi eorum animus al;a cognitione fuerit imbutus.E. gr. In hiftoria civjli notiones fxpe morales & politicx penes lectorem fupponuntur , a quibus adhuc vacuus eft animus adolefcenrium hiftoricam veriratem memorix in futurum ufum mandantium. Non igitnr fatis intelligunt , qux in futurum ufum memorix mandanr Poftquam vero rerum moralium & roliticarum cognirone animum imbuerunt , clara tandem ipfis evadunt , qux antea adhuc fuerant obfcura. Ceterum qux hic prxcipiuntur , de verita.

&

te hiftorix

naturalis
.

quooue intellieenda
r

funt
"

S07

)
I

Qiioniam hiftonam naturalcm

turalium obfervatione

&

c mrcrpretaturus ipia refum na- Mt|( rcperito expcrfmento notioncs fibi comparare cognof,

rectius

entdtts

Mori*

debet (%. 932. 9ZSji q' n b':flori<e naturali reflius fo ventatem ejusdem perfpicit ( 805 ;. J

intelligend<e fiudet ,eoip-

Exem-

cends moduspe. cdians.

43 6

Vart.

II.

SeH.

III.

Cap.
&

VL

Exempla dedi in fuperioribus (not. . 805 ). Ceterum hinc patet , quod collegia expePhyficae Mtorfino in Acarimentalia utiliter a Sturntia , Profeflore quondam Mathefeos demiis Germanicis fuerint introducta Dnhieilius efl in hiftoria naturaii veritatem narratorum a priori cognolcere (. S06): quod primo ftatim intuitu patet
.

94 2

Qu<ete-

si quis btftoriam civilem

eccleftafitcam

atque privatam

ad ufum fuum

nendaet,

tramferre

voltterit,

is

&
.

Etbica atque

Politica* cognithne

inftruclus

&

Lo-

ffam ufktram- polirica

laturus.

\T

&' ca utente

ftica

comparandam prudenriam civilcm (755 ),hiftoria eccleiiaad confirmanda dogmara de regimine eccleiiaftico & comparandam

&

P^ re debet

Hiftoria civili urimur ad confirraanda

dogmata

prudentiam ecclefiafticam (. 756); hiftoria denique privara ad confirmanda praecepta dirigcndi acriones ad fuam aliorumque feliciratem eV comparandam prudentiam privatam ( . 7J7 ) Apparer adeo dognMta politica & moralia eidem elTe debere perfpecla, qui exemplis in Aiftoria civili , ecclefiaftica arque privata obviiseadem ranquam examinibus comprobare inrendir, obfervaturus veritatem dogmatum ip exemplis . Ncc minus liquer prudentiam ex hiftoriae lectione fibicomparaturum ab exemplis regulas abftrahefe, aut notioncs iibi iinprimrre debere, quas
.

imitaturus intueatur. Enimvcro dogmata politica& moralia ad cafus fingulares noh applicanrur nifi ratiocinando ( . 348.85 feqq. . jj3 ), quo randem omncm Logicam rcndere haud ignorar, qui cjus theoriam accurate expendit. Rcgulas ab cxemplis abftrahere&noalias

in cafu iimili

tiones aclionum circumftantiis datis conyenientium formare nequir,niii

qui Logicae praecepra ad praxin transfene didicit f. 669&fcqq.). Hiprivatam ad uium fuum transftoriam igitur civilem, ecclefiafticam laturus Logica utente pollere deber (12). Veritatem huus theorematis in femetipfo experietur qui hiftoriae applicandae experifnentum fumit. Quoniam philofophiam moralem atque civilem poft Logicam Jemum tradimusj exemplo idem illuftrare nondum licet A luperficiana enim llluftratione abftinemus , cum luperficiaria magis noceant , quam profint 943-

&

Legum
providc

Si quis cx bifloria leges providentia? divina derivare voluerit,

fc et ^

is

inquirere de-

tuediyU
teti.oT

quomodo fata jtngulorum bominum

qttontodo C0Hven jant Ulorum aclionibus , ^"orali. Erenim leges providentiac divina? in eo confiftunc , quod in faclis hominum contincatur ratio fatorum fapientia divina digna. Unde

&

tum etiam Rcrump. & Ecclefta bona & msla pbyftca refpondeant

cas jn

apricum produclurus inquirere debec

in

hanc racionem,

factis

fatis diftincle expcniis. Breviter haec indicamus potius , quam pro dignitate explicamus , cum mulra rerum moralium &: politicarum fcientia atque theologise quoque naturalis notitia in/tructuc efqui leges iftas curatius krurari voluerit Interim tamen plures quoque lunt, fe debeat vulgo in proverbia abiere. Sed de his plufa dicenquz facili auer.tione agnofcuntur di locus alibi erit. Me vero non moneiuc apparet , talia non convenire tironibus, quae dc hiftoria ad ufum transferenda uocenrur Ltfi enim leclio hiftorica omnium facillima eft proprio fit , inodo terri inorum adfint notiones confufae; ufus tamen non adeo facilis
,
.

&

&

Marte a lcctore tentanJus

.

944.

Le- Jegendts

Jibris

biftorkis

dogmatieis

437

artem iaveniendi hcupletatarus 1. notettempus,quo ^JjJJJjJ veritatcs illo temporcdceo- y/;;/ / . vcritas quxcunque data fucrit invcnta; 2. in- ria faedem objcdto perfpedas cum affinibus aliis fibi familiares reddat; 3. rartaqm dcduci illa filo ouirat in modum , quo ex his continuo ratiociniorum

Ex

bifioria literaria

poflit, ufus rcgulis fupra fis& 2. c. 2.

expohtis

&

artiriciis aliis

Hac pervcmre datum tuit. . rc ad veritatcm, quae tum inventa fupponitur, quasnam vcntatcs Qiiodli cx circumftantiis vitce autoris conftiterit , pervenihabucrit perfpcftas, cum non uno modo ad eandcm ventatcm hariolan Ucebit. rc poffimus; modum, quo invcntor ufus fuit,ccrtius quo ver.tas ahqua primum Si vcro nc tcmpus quidcm conftiterit
te fefe oftercntibus.
,

fcqq.) ubenus vclut.fponvel aliunde cognitis,vclmeditann illo tcmpomodus,quo ratione cnim patcbit

&

3.

fS.6 9

&

mjg
JV

in

apricum producta; artem inveniendi ramen excolct atque

,

fic

tcren-

teoccaiioncnovisartificiis locuplctabit, ubi

veritatibus
aliis

antc difcendis,

quam

illam

quomodo ex inquiiivcnt capere poflimus , lnvemn

quo ad ventatem ahquam

queat.

Quoniam

ita in

omni cafu

patet

modus

diftmdtam latcntem ex aliis cognitis pervenitur; ubi ejusdcm notioncm rcgulae, ),patebunt attcnticne fufficiente uii nobis formavcrimus (.678 dam caiu quibus dirigitur intellectus in vcritate latcnte invcftiganda Quamobremh to. Ars inveniendi regulas iflas tradcre debet (. 662.). jam fuerint pcrfpeclse , novo hoc exemplo confiimantur & connrmata.
clarius ac certius

Quodfi contingat effe in eorumnumero realiquas, quae nobis nondum cognitae fucrant ; artem inveniendi fic
intclliguntur.

gulis novis locupletari patet

E. gr. Conftat e_ diflcrratione hiftorica,
s ,

artifex ex perlp-c.llis pol.endis \ ictum tekicopium primum fuifle Et licet Joannts &*?\ itrum concavum & convexum forte fortuna comb.naret fi vitrura concasum moauent, tifia Torta in Magia naturali lib. 17. c 10. dudum ante ma:cra_-claraviderr, &c convexum re&e comungere noveris, & longinqua, & pfo_ima kr,s K raec,anm attamen e. mvt, quos dt rtfra.8hnt Neapoli A. 1593- m lucem eralfic !' quod ldem libro o_t_vo, ubi de perfpicUlo convexo & concavo agit , latis intelligitur ,

quam inventum, cum

Bode vero telefcopn mventore ed.dit

.

....

quasrens

.>

/W- *tttnont i t* q* >tti divtrf* variis , auitms fitri fottfi , modis combintntur , et.am al.is, datg, foffolum nobis , fivc five nova, haclenus iefauuBtur, leu incognita m.hi hac ratione mqu* multiplicis , ft. Habemus adeo regulam Irtis inveniendi ufus rerumretul: ( S-7 je;. notu.r & quam .uperlus in numerum reeularum detegendi gene.es indeconiequan. qusnam obferves, & Quoniam perinde eft , five qusdam aftu comungas nsdem "inotuere, tur; five tantummodo eadem coniuogi cogites & ex iis, quz t.b. de ad methodum ver aregula anteriori mvenr_, qu* colligas, quidnam inde fequatur ad mediodum mnotefc.t tcm _ pofteriori detegendam fpeftat, ei refpondens altera una regularum geneveritatem a priori inviftipandam referenda , quam itidem in numerum thArithmet.ca commun.s numerorum a g fin rerum inveftigandi retuli (f. 7 J5)"9 mus ante extractionem radicis quadrata. traditur, cum hanc perncere muhiplicandi, divtdendi atqnc fubtrabendi habitu pollet. Quodh lam "*?**%"** dt eo P ofuc tieorema. quo ea uititur, dc compofitionc numcri ouadrat. mven.ri ab
, ;
,

nonnili tur , |S

lentmm combinatione

five fortuita, five ex

mft.tuto facta d.d.cent

atet igi-

w Pg"

..

4}8
non
ter.et
,

Tart.
nifi

II.

SeH.

III.

Cap. VI.

numcri quadrati definitionem & communem multiplicandi modam > id li finguLa tada per multiplicationem prodeuntia ligillatim fcriEtenim ii fir.gulis :ungas nomen generale indicans, quod in omni calu rciiquo prodibas re debeat eo m loco s theoren habebis deiideratum , quemaamodum ichema ad;ectum docet.
ita pro>.edere
.

intelbges,

38

t\aai\.

64
7 900
I444

Chtadratum fartis fccundx

>T.:B- ex partc

pthr-.j.

in

fccundam

Qu.-tdratum fartis frinue*

"Hjmtnu

tji.adratus radicis

in

duas partcs divift

Q^odfi jam attendas , quibus artificiis hic fueris ufus , ut theorema anthmetfcum de cornpolitione numeri quadraxi , cirus radix duabus partibus conitat , inveniatur ; haud dirhculter intelliges , duobus potiiTimum artificiis hic elle locum , nimirum ut 1. cxemfl.:,n eo modo fcribatur , <j.iu dijiiniic rcprarfer.tanrur sottinem formandam vngreiientia Sc l. fingnlaria

in Arithmetica tur , ut iisdem nitar, haec eft ,

dcnominentur , quo ipfo nOt!C Uiii verlalis evadit . Artiftciahxt habent ulum, nec diihculter ad reguias generaliores revocanquuque extra Arithmeticam fit locus . Veritas hiftorica, quze hic fuppoquod theorema de compolitione numeri quadrati poft communemnumerorum aJgorirbrnum fuerit inventum , nec inventor aliis lumimbus ufus , quam quae ab illo mutuari poifunt . Equidem non nego , haud raro uos fic incidere in methodum diverlam ab ea,qua inventur fuit uius Enimvero parum refert , fi fcopum pra:fentem fpeclxs, utrum hoc , a-n a-lio modo primus inventor veritatem repererit : lurficit eam hoc modo reperiri potuille eundemque modum in aliis cafibus utiliter adhiberi. Sed plurahuclpevtanna, fi. Deo ita vifum fuerit , olim trademus in Arte iavenieridi .
,

e>nx>

ir.funt , generalitcr

plunmum

945orationis jilo fuerit

gj:omodo

Si fcriptum dogmaticum continuo

contextum ,fngttla de~

in fcripto fnltiones

ac propo/itiones inde eruendee ac beneficio deftnitionum ( . 152. 191. iogmati269. 2 gy. 275.276) ad fitas fpecies rcdttceitda; ( . 349) , ac qu<e ad deco e monlirationem feu probationem , qune ad fcbclia pertinent , ab ihdem fecertionhob- nen ^a
via.diftin- fibi
-

Etcnim fcriptum dogmaticum legcns memoriae mandare dcbec profutura (.902), hoc eit,qu3e vel ad alias- veritates intelligenguenia a das &probandas, vcl ad eafus in vita humana obvios applicari pofvtntt. fbnt. Ad veritates alias intelligendas (f.9io)& res- in vita humana obvias agnofccndas fcrviunt deiiniciones ( . 919 )\ ad propoficiones demonftrandas cum derinitiones,tumpropoiiciones f. 55 1. & feqq.),m
vica humanaad ferenda judiciade rebus obvris propoiitioncs ( .348). Probariones veroacdemonfhacionts veritati propoiitionum vel probabiliter (.586.587 ),ver certo agnofcenda: (.544.557; inferviunti&quae propoiitionum ac definitionum Hiuftrandarum gratiainmediumafferuntur,veluti cxcmpla , aut adeas uberius declarandas adjiciuntur,adeasdem rectius intelligendas & magis confirmandas faciunt: id quod cum unusquisque in fe experiri queat , fine ukeriori probatione fumimus Soias igitur definitiones atque propoficiones mcmorise mandandx ,confequenter ex fcripto, quod continuo orationis rilo concextum cfr, extrahcndic & a ccteris, quss ad propolitionem feu demonftrationemac ad lcholia pcrtinent , itccrncnda?
.

QucdfT

De
ipfas

legendis libris bifioricis

fibi

($ dogmaticis
,

439

Quodfi quis vcritaccs, quas

familiarcs reddidit

alios docliurus,

demonftrationes una cum eciam probariones fcholiis,quibus illuftrationcs ac declarationcs ubcriorcs aiiaque monita opportuna contincntur, memorix utilitcr mandat; non minus eum
probabilcs

atque

in

fincm dcfinitioncs

&

propofitiones

ceteris diftinguere tenetur

quod facile absque probationc hic conccdecur. Enimvero quoniam dcfinitiones ac propoiiciones
memoriae non infigendre, gulis logicis conformes ,
propoficionibus
c.
,

in futurum ufum antequam conftec, eas cifc accuracas , fcu rcquae de definitionibus atque ex iis autem

4. fecl. 2.

& fecl.

3. integra part.

1.

demonftrata funt,

definitionum,aIias propofitionum, nec fufficicnter intelligitur, fingularum fpccicrum in utroque generc easdcm , regulas; ut accuratum de definitionibus ac propofitionibus judicium logicum ficri poflit, fingulas utique ad fuas fpecies reducere tenemur .Idem veroaliter quam beneficio definitionum ficri non poffe, quas dc definitionibus atque propofialias effe

tionibusearundemque fingulis fpeciebusdedimus,ipfumdi<itum dc omni &nulIoaddcfinicioncs(. 349 ) cxtenfum & in ipla propofitione pradente ciratum palam facit
E. gr. Cartefius partem primam Principiorunj philofophiae ita aufpicatur : Quoniam invaria de rebus fenfilibns judicia prius titlimut , quam integrum noftra> ratiofumus nis ufum habtremns , muitis prjejudiciis a veri cognitione avertimur : quibus non atiter videmur fojfe liberari , quam fi femel in vita de iis omnibus ftudeamus dubitare , in tjuibus vel minimam incertitudinis fufpkionem reperiemus . Quatuor hifce verbis continentur propofitiones , quarum prima eft : Omnis homo multa habet prxjudicia j fecunda : Omnis homo prxjudiciis a veri cognitione azertimr ;tertia teritatem intjuirtns fefe a prajudiciis liberare ; quarta denique femel de omnibus in vita dubhare debet . In propofitione prima , fecunda &c quarta aliquidde homine tanquam fub:eto afHrmatur , fcilicet in prima , quod multa habeat prxjudicia i
fantes nati

&

in fecunda, quod prxjudiciis * veri cognitione avertatur ; in tertia, quod veritatem inquifiturut femel de tmnibns in vita dubitare debeat . Sunt igitur theoreticae ( . %66 ) , cumque earum veritas terminis intelle&is nondum pateat , propofitiones demonftrativa: (. i6r) , confequenter theoremata ( . 175 ) . In tertia docetur , aliquid fieri poile , nempe ut a prxjudiciis Liberemur , atque adeo ea prattica eft ( . 166 ) , cumque modus , quo id fieri poffit ,

terminis intelleclis

nondum
,

fit

manifeftus

nec pateat nos a prarudiciis liberari,fi

femel in vita de omnibus dnbitamus

minimam incertitudinis fv.fpiciontm rtptrimus , demonftrativa(J. 161), confequenter problema ( . 116), cu us folutio continetur his Verbis , ftmtl in vita dt iis omnibns dubitandum tftt , in quibui vti minimam inctrtitudinis fufi.
in quibus vel

piciontm nperitmus . Prima propofitio inde probatur , quod infamej nafcammr& va-ia de rebus fenfibilibus judicia ferarr.us , quam integrum rationis ufum habtmnt j lecunda fumitur fine probatione tanquam experientia: confentanea; tertia denuo probatur ex lemmate in margine ad'ettO, veritJtem inquirenti femel in vita dt omnibus , quantum ficri pottfl , tjjt du-

&

bitandum, apparet

propofitionem quartam
;

eife

primariam

quam

autor dare intendit

.

Hac ratione primum articulum principioquantum praefens propofitio praecipit Quae enim ad interpretationem & examen propofitionum atque earundem probationis fpe<ftant, huius non funt loci , fed partim a fuperius traditis, partimab iis quae fequuntur, pendent Id unice notamus, detenninationem fube&i propofitionis quartae unice ex leminate patere-- quod ubi abeffet , ex fcopo totius fcripti foret fupplenda , ne interpretatio
ceteras nonnifi eus proband.x gratia adduci . rum philofophia: Canefii log ce refolvimus ,
,
.

iniqua evaderet

911

WolffiiLogtca.

k k

.946.

440
^usnam
fcripta

Vart.

II.

SeR. JIL

Cap.VL

94 5

igitur labore logice rejolvendi cvntextum carere potefl leSior , ubi ipfe autor fingula a fe invicem diftinguit Atque hinc ulterius patet , letTmem
.

Hoc

dogmati- fcriptidogmatici in quo autor tpje definitiones a propofv.ionibus ab y , propofiriones C e H earum probationibus , probationes afcholiis difttaguit /fatiliorem effe , qttam alter ...
rius,cujus autor continuo orationisfilo ufus illa
.

a fe iuvicem difiingucnda

leclori re-

linquit Nemo cnim negabit, lectionem ricri faciliorem , ubi leclori minus laboris incumbit ,fublato labore,qui & multam Logica? theoriam,

&

praxin fupponit

( .

945

).

Apparet itaque ratio, cur Mathematici fingulis veritatum generibus convenientes titulos definitionnm , axiomatnm , fofiu.Luorum , tbeorematum , frcblematum , corollariorum , fcholiorum demonfirathr.itm prasfigant , ut fcilicct ledlor liberetur a labore , quo maxime habet opus cum ad quodlibet veritatis genus examinandum , antequam ea memoria; manEt eadem eft radetur , tum ut inprimis conftet , quxnam memoriae mandari debeant tio cur nos , etfi a titulis iftis abftinuerimus , nifi quatenus definitionibus luum in lemmate titulum tribuimus, alia tamen ratione & definitiones a propofitionibus , & propoprobanones a icholiis diftinxenmus utut ea ratio non fit fitiones a probationibus ,

&

&

fola, fed plures

7 i\ejoiutio

eidem accedant ex fequentibus

intelligendae.

'

94 ?'

efi.utio-

Definitio nominalis a leclore in tot refoh-enda ejl propoftiones , quqt nota? eanciem ingrediuntur , quarum qttidem commune fitbjeclum eft definitum.pra'-

mlis.

dtcata vero junt fmgulce nota

res obvias ad fuas fpecies

tllara

Dcnmtionum mmirumopc fuaque gcnera rcducere debemus f. 179 ).

mgredientes
.

Enimvero cum definitum non conveniat

nifi rei

cui notx

omnes indc-

finitione enumeratse fimul conveniunt f. 549 ); antc conftare nequit, ad quodnam genus vcl ad quamnam fpecicm cadem rcferri debea:,quam
in cafu dato oftenderis fingulas notas definitioncm ingredientes eidem convenire, confequentcr tot probaveris propofitioncs quot funt notae dcfinitionem ingredientes , quaium fubjectum commune eft rcs obvi3, prsdicata vero iunt ifta? fingula? notse. Definitionem igitur fibi cognitam atque perfpeclam redditurus eam in propofitiones iftiusmodi refolvere debet
,

in

E. gr. T-igura regularis definitur, duas refolvit propofitiones : I.

quod Hgura

fit

tequiUtcra
ejl

reguiaris

aquiangnla . a^uiUtera , i.

&

Eam

igitur le<ftor Figura regularis eH

HqulanguU. Hinc enim patet , ut in cafu dato appreat , figuram aliquam eile regularem , probari debere , 1. quod fit asquilatera , a. quod fit a:quiangula Similiter ubi edufaminam initam fobolis ger.ertnd.e fnatr.moninm definitur per fcietatem inter marem I. Matrimonium eji Societas , eandx gratia , definitio refolvitur in propofitiones iequeiltes fceminam , 3. Matrimonium initur foboiis frocreandte graj. Matrim.nium initur inter marem tia , 4. Matri.ncnium fimul initur fcboiis educar.dx gratia Probaturus enim definitionem applicando matnmonium inter duas penonas intercedere , oftendere debet , quod ( 1 ) mas foemina (2) inierint Societatem ( 3) fobolis procreandae & (4) educandae gratia.
.

&

&

&

&

.948.
befinitio"!'

W
,

/""

1'nufirt!"
t,

Quoniam definitionem intellcclurus cum fingulis terminis notarum eam ingredientium notiones jungcre debet, qus iisdem refpondent f. 1X 7) Marum autem notarum notioncs habct, qui rem prasfcnrem intuetur

&

in ea diftinguit

que

fibi

obvia in eadem dcprehendit

34)'

..

De
34);
ticet
,

Jegendts Jibris biftoricis

& dogmaticis
applicare debet
,
,

441

definitionem intelleclurus

ad exemplum

attendendofci-

nnm

fingultff

inter pnedicata judiciorum , qua: format nota definitionem ingredientes compareant

elt
,

intuitivorum (.669^)

Perinde vero
tur
fis
.

ilve

res delinita

fit

ieniui praefens, an

Geometrx utuntur

figuris in charta

vel

t. gr. Delincatur figura quadriUtcra

ACDB

faltem imaginationi objiciatabula exprcfiis , quae vifui objiciuntur . in charta, ut ip-

quatuor latcra , &. eorum a:quaoculis difcerni poflint litas, 6c quod anguli fint recti . In moralibus utimurexemplis ad arbitrium conficlis, ea tair.en kge , ut fingulae notx definitionem ingredientes in iildem oblervare liceat. Dedinius talia in fuperioribus
(

&

mt. .

67S)ad notionem

furti Sc

ad notionem voluntatis illuftrandam. Ipiimet in hoc opere log co notiones conflantcr exemplis illuiiramus
w.t.

6'iz

&

idem inftitutum exequemur

nis
.

in

ccteris

philoiophiae diicipli-

Ita lector fola attentione

n;c ipfemet talia

C^uamobrem

adexempla allataopus habet, -*-* proprio Marte conquirere tenetur . cperishuus veritatis propoiitionis kclione ipU praefentisconvincimur

demum

949Veitais ~ def' n;no

'

Et quia notio vera non eft, nifi in qua conjunguntur, qua? eidcm fubjecto una inelle pofiimt (. 54.7 ) , definitiones vero in notionum numero habentur ( . 152 ); definitionem nominalem examinaturus inquirere
vel eas, qu<e nunc fenfui objiciuntur, , qute in definithne ccntinentur ( . 719 ), aut fojfibilit as per indireSium an demonflrari pcjjit (. 721 ),aut num oflenfiva demotijtratione idem firmari queat (.721. 723) difquirendum.

debet

num

inter res perceptas olim

,

talis

eccurrat

cui infunt

gr. Ubi fgnra TtguUrit definitur , quod aequilatera iit , aequiangula j inquirennobis eft, an fieri poflit , ut figura a.quilatera iiinul arquiangula fit id quod per conftruct onem patet . Quoniam demonftrationespoflibilitatisdefinitionumfubinde demum in progreflu ab autore in medium afteruntur ; a lcclore , qui tales in poteftate non habet , tamdiu dirferenda ell haec cura , donec in ulterion leciione fefe obtulerint . Exempla vcra veriratem definitionum a pofteriori loquuntur ubi methodoanalytica vel mixta procedin us ( . 885 ), ex antenoribus patet , in definitione non conungi, nifi quae eidem fubjecto fimul inefle poflunt ; quemadmodum ipfa hu;us operis le5lio prodit, in quo condendo mixta ufi lurnus methodo ( not.. 8S5 ).

&

&

dum

&

%
Inpnmis Qthminquirendum
nitione eliminandtt funt
efi
,

95-

an

in

notarum numerum referantur

,

SuperW)
,"!". >U ~

qute pcr Jias definitionem ingredientes determinantur

&

eeedem ex defi-

antequam ea memorne mandetur . Etcnim defi- f* , J^ nitionum opc res obvias ad fuas fpecics fuaque gencra reducere deelimina~
tio.

bemus(. 179) ,utpropofitionibusgencralibusad cafusfingularesin vita communi, tumctiamadfpeciales inveritate inveftiganda applicandis fit locus ( . J48 ). Enimvero fi in definicionibus cumulemur , quorum

unum
perflua

jufto prolixipr
,

per alterum dctcrminatur,earum applicatio prxter ncceiTitatem rcdditur (%. 836 ). Eliminanda igitur ex iis funt fuqua; fcilicet per alias notas definitionem
,

ingredientes dctcrfit

minantur
Exempla

antequam eaedem ad futuros ufus memoria? mandentur.

.

fuperius (mt.

836) data iacik huc applicantur, ut aliisopusnon

k k

Excm-

441
&4*}ft*MU ftpirLl et ^ rmmatur > ^ indefinitwmbus
d.teganttflp.

Tart.

II.

SeZ.

III.

Cap.
,

VI

quorum unum per altcrum * notam unam vel aliquot fumat pro definicione integ ra & aliam, quam per illas determinari fufpicio eft , pro actnbuto rei definica: 2. ea methodo urarur in apricum produclurus , num hoc attriburura rei Gontraetius definita: conveniar, qua ex definitione data propoiitiones colliguntur (.724). Etenim fi definitionem ingrediuntur, quae per alia in eadem contenta dererminantur ;ea fub condkione cetcrorum de definito prcedicanda funr (^. 219). Habemus adeo propofitionem,cujus fubjeclum eft dcterminatum per cetera, qua? dcfinitioni infunt, praedicatum vero iilud attributum (%. 200 }. Quamobrem cum ca, per qua? prxdicatum iftud determinatur, abfolvant notionem i'ubjecT;i,cui ipfum tribui poteft ; pro definirione haec notio recle haberur (.153 ). Patec adeo perinde efle, ac fi ex definitione propofirionem colligere jubearis.
in definitione contineantur

mm

9Ji-

Aliter quaefito
fubjeclis fejundta

fatisfiet a pofteriori,

ubi obfervaveris

num

in aliis

deprehendantur, qux in definitione combinantur. Etcnim qua? per fe invicera determinantur , eorum ano pofito ponitur etiam alterum (.219)-, confequenter fieri ncquic, ut infit unura r ni{i fimul infic alterum. Cerriflimum adeo indicium eft ea pcr fe invicem non dererminari, quae uni fubje&o fimul infunt,in aliis tamen feparatim deprehcnduntur
,

quis trUngulum itquiUterum deffnft per trianguium, cu us Iatera , &angu>aequaiitarem Iaterum ; inquifiturus , num aequalitas angulortirn per determinetur r inveftigare debet , num triangulum, cu'us fingulalatera inter fe asqualia funt , haheat quoque angulos asquales: quod cum demcnftratum flt ab Enctide , aequalitatem angulorum ex definitione eliminandam elfe hinc apparet . Evidens hic eft r definitionem elfe hanc orationem , trUngulum etquiUttrwm cB , cujus Utera finguta funt inter fe x^ualia ; theorema vero hanc propofitionem , triangulmn a-</nitaterum eft etiam xquiangulum, elementa Geometriae loquuncur, rheorema ex definitione a priori demonftrari . Innotuit adeo eamethodo, qua propoficionem ex definitione colligimus , aequalitatem angulorum per sequalitatem laterum in triangulo determinari . Si in definitione auri currv fla-vedine mollities combinetur i a pofteriori conftat , flavedinem per mollitiem, vel mollitiem per flavedinem non determinari, quod plumbum deprehendatur molle inftar auri, etfi flavum non fit j orichalcum vero fla-vunv, utut moilitie careat Si
;

E. gr.

&

Ii

inter fe asqnantur

&

95" 2-

Cm letlor
a dtfini-

twnbus

nc definitiones memoria mandentur , antequam cone t notas quee eas tngredtuntur , , , effe ad rem dcfinitam cogncfcendam fi t a y ai n difiinguendam fufficientes Eccnim definitionum opc: res obvias
,

Cavendum quoque
-

&

bfcavat
dcbeat.
'

ac^ ^ua

S encra

llias que

fpecics

reduccre debemus

(<$.

179

ut

propo-

fitionibus gcncralibus ad cafus fingulares in vita

ad ipeciales in vcritatc invcftiganda fi jam in definitione paucioccs- contineantur notx quam qua: addcfi, nitum' in dato cafu agnofcendum fufficiunc, dcfinicum rribuerur rci , cui minime convenit,lcgitima ratiocinandi forma (. 839.840,;, confequenter

communi, tum etiam applicandisfitlocus^. 348). Quod-

De

kgendis

libris bifioricis

&

dogmaticis

443

(.348)' Errorem adco evitaturus definitionem memoriae ad futuros ufus mandare minime debet, antequam conftet, notas in eaenumerari fufficienres,
ter ulterius tribucntur prasdicata,

qux ab eadcm

funt aliena

E. gr. Definitio manca ^nadrati eft, quod fit figura quadrilatera aequilatera, cum noQuamobrem fi quis illam memoriae irr fnturos uix esedem etiam rhombo conveniant fus mandaret , rhombum obvium pro quadrato haberet, confequenter e dem qiv-que per quae de quadrato demonftrantur , v. gr. quod is circulo infcnbjpof errorem tnbueret i ad V r. OftenJimus \ero iam in luperionbus lir, quod latus ad diagonalem fit ut cxaminandae deriimiones ut a pofteriori pateat , utrum notae in fint , quomoJo 681 J ), id quod in eo praeiertim calu fuccedit , ubi definica fufficientes enuinerentur , nec ne :o cx communi ufu ioquendi notio refpondet confufa , per quam res definita agnoici povtft. Idem quoque inde conficitur, fi ei definirone nominaii realis deduci poteft ( $.754).
. ;

*
Quoniam dc
banc cogntttonem fuens confecutus
tiooes fequentes

953.

m di '^ ante multa rei praedicata cognovcris arque ea in crlentialia ,attributa modos diftinguere noveris ( . 731 ) ; ubi definitio expendenda ,antequam f-jfj-r

definitionibus nominalibus judicium

fieri

nequir

nifi

Qpamo

&

^
j

eamque

tibi

familiarem reddere teneris ( . donec demonfirationes fubfequentes expenderis feponendum tantifpcr ,

as rtkmgpli aquiUtcri

ad tnterpretandas propoft- foen( un: 904 ); judicium de eadem

inter eE. gr. E:idiati rnitio ftatim elementorum praemittit deftn-ciones figurarum quod fit triangulum , cu'us tria latera aequalia funt . Ex defini, an per tria latione nondum perfpicere licet, num iftiufmodi triangulum poflibile tit tera fimul determmentur anguli , qui praeterea cdem infunt . Haec igitUr definitio tantifper fumitur pro explieatione termini , quae arbitraria eft , atque in dubio relinquitur , utrum al qua eidsm notio relpondeat , nec ne , donec conftru&ionem trianguli 32quilateri , quam prop. 1. tradit Enclidet , pcrfpicere datum fuerit quo tacfto evidenseft, triangulum aequilaterum effe poffibile , cum conftrui non poffet , fi nullum pofiibile 10ret , Sc per Iatera iimul angulos determinari , cum alias ex folis lateribus conftrui non veram , notis poffet . Et ita tandem patet , definitionem trianguli aequilateri eife Id ubicognoverimus , notionemtrifufficientibus inftruclam, a fuperfluis vero vaeuam tenacter retineredeaneuli aequilateri ad futuros ufus memonae firmiter imprimere bemus. Srmiliter fi ftgnrtt rcgularit definitur ante traditas demonftrationes , quod fit xaequiangula ; tiro Geometriae judicafe nequit , an figura aliqua pofiit effe quilatera aequilatera , quae eadem non eft aequiangula , Sc num prorfus fieri poffit , ut fingula figurne rectrlineac latera fint aequalia. Definitionem itaque pro srbitraria explicatione ter-

&

&

&

&

&

&

mrni fumit eamque fibi ad intelligendas propofitiones familiarem reddit 3 donec conftruetionem figurarum regularium fuerit edoiftus oer quam ut ante manifeftum evadit , figuram reclilineam multilateram , aequilateram & aequiangulam effe poflibilem , ad e;us
,

conftruiftionem
ejus

& latera aequalia , Sc angulos aequales requiri, utut quantitas anguli feu ad rectum ratio per numerum laterum determinetur , angulorum autem aequalitatemper laterum aequalitatem minime determinari . Atque tum demum de definitione quo lato memoriae ad futuros ufus opportune manfigurae regularis judieium ferre Iicet Ceterum hinc intelligitur ratio cur nobis in more pofitum fit , quantum datur, datur obfervationes acdemonftrationes quibusnitumur definitiones, ante praemittere ,quam eas: .

dem condamus

confequenter cur

mixtam methodum

fyntheticae praetcramus

8S5)

954-

mandure non debtt leclor , antequam conftet^eas jy^/j. Etenim propofitiones vel ad res fingulares in viraob- tUmum ej]e determinatas vias, vel ad cafus fpecialcs in verirate rnvcftiganda applicamusf.724. qmdnvn & feqq.) Jam vcro propofitiones applicare nequimus citra periculum f.vj/f t ,tm errandi, antequam conftetj iiiim prredicarum fubjcclo abfolute, an fub *P
Propofitiones memori<e
.

j, data

deLt.it.

444

?*rt.

11.

Se8. III. Cap. VI.

data quadam conditione conveniac ( . 348 ). Conftare igitur debet,utrum ex fint dcterminata:, necne, anteqiram citra periculumcrrandiin dato cafu applicari poflint (. 320). Quamobrem nec eas memoria? man-

dare debet leclor, antequam perfpexeric

Pertinent huc
,

de utilitate propofitionumdeterquae in Difcuiiu pradiminari (J. minaurum inculcavimus . Ceterum nunc liquet , cur Mathematici nounifi determinatas in medium afferant propofitiones cur nos quoque eundem morem in philofophiam inuoducainus j ut tota pragmatica evadac

m)

eas effe determinatas.

&

95J-

Quomoda
apriori
'!'

"^I

pcfn-one
cfiedster-

tam categprica, qnam bypotbetica , qu<e demonftrari poteft , determinataejl. Etenim propoficioomnis,qu3e demonftrariporeft, fivedirecle, ^ ve P er indirecYum, veraeft (.544.5 57 ) Enimveroin propoiitione veia P ri dicatum per notionem fubjecli determinatur ( . 513 ) , confequenter (. 219) in propofitione catcgorica prcedicatum convenit fubPropofitio
.

m.ttitam.

definitio (. 225 ); inhypothetica veroideo convenit, quia locus effc conditioni adjccla? ( . 218 ), feu determinationi fubjecli (. 228). Qiumobrcm cum detcrminata fit propofitio , fi iubjectum fub ea notione exhibetur,per quampraedicatum determinarur (520 ); propofitio tam catcgorica , quam hypothetica, quae demonftrai poteft , determinata eft
i

je&o, quia eidcm couvenit

In Geometria propofitiones omnes demonftrantur : unde per ipfas deroonftrationes liquet , eas efie determinatas Etenim ubi furficienter determinatum non tuerit fub ettum, fieri nuJlo modo poteft, ut propofitio demonftretur , cum integra fub'eti notio , per quam prsdicatum determmatur , demonftrationem ingrediatur (. 551. Sc feqq. ). Idea etiam nos conftanter ex notione fubecti deduciinus, quod prasdicatum eidernconveniat.
.

. 956. 5; p er cbfervationem conjlet , pnedicatum effe vsl attributum , vel effenteat apofia [e t ve \ q U0 d p er modum attributi ineft y aut quibusnam pofttis modus /jtcr.ori. conveniati propofttiones determinatee funt . Talia per obfervationem fcj e i conftare pofle, nec adeo impoflibilem efle hypothefin , ex fuperioribus conffot ( . 673. &feqq. ) Jam vero attributa praedicancur de fubjeclo
.

Qir.modo idem pa-

fub conditione effentialium (. Z2o. 221^, necminusea, quaepermodum accriburorum infunr (.222), eflencialia veropr.opterattrihuta,vel ea, qua? per m^dum attributi infunt ( . 224 ) , conlcquenter cum in
priori cafu fub>ecl:um per effcntialia
( .

180J,

in pofteriori per attri-

buta,vel ea, quae per modum attrihutorum infuat, definitum fupponatur (. 181. 182), fub conditione definitionis , atque adco abfoiuce(.

225 ). Propofitioues adeo in hoc cafu determiharae funt (. 320) Quodfi porro per obfervationem conftet , quibusnam pofitis modus
.

conveniat fubjecto atque adco in propofitione fubjecTo adjiciantur ca,ob quae prcedicarum ipfi convenit jpropofirio dcnuo determinata eft (.320). Huc fane tendit omnis noftra theoria Logicae, ut propofitiones determinatas & definitiones accuratas venari liceat qucmodo Inprimis etiam idegimus, ut oftenderemus experentia? beneficio cum defiuitiones ( 5- 679. & feqq. ) tum propofitiones determinatas,
.

rsperiamus
0.

( . 705. 706), ulteriaia fternant

cum

fic

demum

diiciplinae

reddantur ad vitam utiles

C.

&viam
957.

De

kgendis

libris hifloricis

<& dogmaticis.

445

957e Patct adco , nifi autor ipfe accuratas fuppeditet definitiones , earumque &* l llb ru l propofttioncs determinatas in medium affcrat earumveritatem adfiruat , que probationes ex notione jubjecli deducat, vel determinationes a pofierio- fiarum ctti perpa-uci leclores pares funt , ri (iab/iiat , nonnft dijficilhmo labore p roji C er: cognitionem ad vitam utilem ex ipftus libro hauriri pojje. detur. Qupniam Mathematici m tradcndis dogmatis fuis omnes mechodi fcientificx numeros

mm

&

&

tum

le&ori de examine definitionum ac determinatione propofitionum non mulAtque eadem de caufa ex fcriptis Mathematicorum folidam ac Nos quoque folidx cognitionis facilitatem utilem haurit cognitioncm lector attentus in fcriptis noitris intenaentes ea ad normam methodi lcientificx componimus& eandcm normam in tradenda auditonbus noitris philofopliia tenemus. Atque ea ratioefl ,cur induitna , qux requiritur, utentcs pauco temporis intervallo folidam rerum notitiamconEthinc fequantur , qui libros noltros attentc legunt , vel difciplinx noitrx fefe tradunt tam avide noitns inhiant, qui folidam ac utilein doctrinam curx cordique habent, ringentibus licet , cenvitiantibus, calumniantibus , vexas abominandas creantibus , Sc novas quotidie iniidias itruentibus invidis, qui fibi valde metuunt , ne, fi lolida ac utilis doctrina invalclcat, eorum collabatur autoritas.
adiir.plent
cft
,

laborandum

958.
Demonfiratioftes ac probationcs ita refolvend<e funt
,

ut non modo ftngu- ^ ~ l<e lyuogij morttm , ex qutbus conjtant , pr<em'/J<e ammum jubeant , Jea eaac v Q y lm ram ettam fortna appareat , annotatis in cbarta concluftonibus , qu<e fyllo- tionumaw gifinos \equen'es five figiilatim , five in unum confujce tanquam pramijf<e in- nalyfis
..

grediuntur

Dcmonfuationes adjiciuntur propofitionibus

ut conitet,eas

544. 557 ) atque cas evoivit ledtor , ut de veritatc carum ccrtus cvadat C. 568). Enimvcro vi demonftrationis ad aflenfum compclli ncquit , nifi qui fingularum praemiffarum quae fyilogismos , cx quibus lila conftar, ingrcdiuntur , vcritatem peripicit dc
effe veras f.
,

formam
miflae

ejus

genuinam

eflc

agnofcit (jT.

569)

Srngulae igitur prae-

debent,ut judicare poii:t,an in numero definitionum , experienriarum indubitatarum,axiomatum ac propofitionum jam dcmonftratarum locum habeant (.562). Cumquc fornia demonitrationis legitima iit , fi fyllogifmi, ex quibus ea conflat, lcgitimam habcant formam cidemque decenrer inter fe concatencntur ( 551. & icqq. ) demonftrationein ita conciperc dcbct lector , ut & legitima iingulorum fyllogifmorum forma, & eorundem deccns concatenatio, confcquenter totius demonflrationis forma apparcat. Quoniam vero in dcmonftratione vel conclufioncs fyllogifmorum
lecloris fubire
;

ammum

anteriorum figillatim ingrcdiuntur tanquara praemiifae fyllogifmos fequentes, vel cx pluribus tanquam notione complexa fpedtatis forma-

locum iubicns ( . 551. "& l"eqq. ); cum illae conclufiones in ufum fequentem fint fervandae,eas in charta confcribi confultum eft , ut oculis pateant,quae alias mcmoria rctentae imaginationi prxfentia fifti dcbercnt. Hoc enim artiticio evolutionem demonftrationis minus defatigare attcntionem lectoris ipfo operc doccDcnimur
tur propofitio praemiifae

. .

&

>

446

Tart

11.

St8. 111. Cap.

VL

Dcnique cum probatio probabilis a dcmonftratione nonnifi principiis differat ( Jf. s%%) adcoquc candcm cum demonftratione formam teneat; per ie patcc , qux de dcmonftrationum analyfi pra^cipiuntur , ca quoque de probationis akerius cujusque analyfi tenenda efle.
Exempla jamdedimusdemonftrationum tamoftenfivarum {not. . 551. 5$i;,quam apogogicarum (not. . $53. j$9) legitime refolutarum, utearumforma appareat Quamobrem non opus eft, ut alia hic in medium proferamus , vel eadem denuo repetamus Facile autem patet , demonftratLones illas evolventi hsee earum fchemata in charta efte defignanda tlbi demonftrandum , infa.ra.llelogra.mrna ABCV angu.
.
.

los diamtftaliter offofitos

&

intcr fe x^uaies cjje

fchema

tale eft

J i 1 )

BA BC

& DC & AD

funt inter Ce p3rallelae, fer hyf. funt inter fe parallelz , fcr hyf.

Anguli o Anguli y Anguli o

& &
&

y funt duobus recVs aequales x funt duobus retis sequales

1

ii

y funt aequales

.iiii angulis y & x fimul

jr
.

tale prodit
(

Angulus o
II.

aequalis eft angulo x.

Ubi demonftrandum , modos dcfinit Modi funt mutabiles fcr def.

Modi
conftanter non infunt

ionemingredinonfoft

fchema

. | JI

Modi rebus cognofcendis

&

fe

invicem difcernendis non infervmnt

Modi ex notarum numero excludendi.

Modi ex definitione exulare debenr , feu eam ingredi nequeunt Ubi demonftrandum , rcBam cx ccntroC duBamCD arcumque

II{.

AB bifccantem
tale eft(

bifecarc qnoque
)

chordam cognomintm
circuli

fche-

ma

jfi

Re&ae CD, CA, CB, ex centro

Arcus

du&ae, fcrhyf,

AD & DBasquales {\int,ferhrf.

CD, CB
aequales funt

Re<ftasCA,

Arcuum
Anguli
Redtae

AD & DB

chordae squales.
aequales funt

ADE & EDB

AE

&

EB

aequales funt

IV. Ubi demonftrandum , fi in duabits frofofitionibus fubjeltim fucrit idcm terminus , tidtm tamen divcrfx tribuantur notioncs , frofofitiones diverfas ejje , quamvis idem fit fretdicatum 5 fchema tale prodit^S. 551) Subjectum propofitionum eft terminus idem, cui diverfae refpondent notiones,^r
:

hyfoth.

Propofitiones in hypothefi theorematis diverfa habent fubie&a Propofitiones , quarum fub;ectum eft idem terminus , cui diverfae refpondent nofiones , prsedicatum vero idem , diveifa habent fubje&a , fed idem prajdicatum.
Propofit iones ilte diverfcE funt

V. Ubi

De

/egenclis

libris hiftoricis

i&f

dogmaticis.
tjmgettttt

447
non hjbere

V. Ubi pcr indrrectum demonfhandum , intns ctnirum , l^jeoii iftiufmodi emcrgit ( $. 55 j ) Circuli X Y le intus io A tangentes Iiabent idem
duos cinujos fe

Hem

&

centrum C.

Re&ae
Rectjc

CD

CA & CB &: CA

fnnt inter fe zquales lunt inter le a;qualcs.

Rectae

CD & CB
efl

funt inter fe aequales.

Pars

CB

xqualis toti

CD.

959demonftrationc coniummata nullum demonftrandi pnn- Quanzm cipium omittitur, quod non pcr ca , qua: adfunt , vel per citationcs <jemonr lJ " ec facilc in mcmoriam rcvocetur , & fingula eo ordine collocantur ,quo { f, ratiociniorum icne, m quam dcmonitratio reloluta abit ,contmcn- dcliUt f rur (. 856J; demonftrationis confummata rejolutio leclori rithil negotiifa-

Quoniam

in

cejjit.

Arque ea de caufa nos in Elementis Mathefeos univerfae operam inprimis dedimus,ut fct idem, quanrum datur,ex demonltrationes efficeremus quam maxime confummatas eadem ratione in philoiophia molimur.
.

960.
,

memoria? mandare non tenetttr Cur deDemonitrarionem intelligere itudemus, ut propoiitio nobisccr- monflr*. t!ones ta riat (/.568). Quam primum adco eam intelligimus,propoiItionobis certa cft , atquc cadcm non ampltus habemus opus. Non igitur cam memorias mandari nccefle eft. dtenon quin vera fit r SufHcir nimirum, ut demonftrationis confufe recordati non dubitemus lf] ^

Demonftrationes
.

ubi fuerint intellei<e

leclor

^^L

quoties eadem in dato cafu opus habemus. Sive enira propofitione demonftrata uti volueris ad ulteriorem veritatis inveftigationein , five eam transteras ad ulum vic.x- j eam nolle furficit , nec applicationem ullo in calu demonftratio ingreditur , imo ne hilum quidem ad eandem confert . Atque ea eft ratio , car nuda propofitionum notitia praxi neque inferviat a fcientifica earundem cognitio: u: adeo etiam , qui ingenii hebetis ac tardioris funt , veritates fibi familiares reddere atque ad ufum vita: transferre valeant. Ita e. gr. qui praxi opticae operam navant , theoremataoptica, quorumdemonftrar onc;-n ignorant , feliciter in dato caiu applicant Et hinc patet , cur fcriptadogpropofitio
,
; .

matica

hiftorica in

ufum inventorum condi queant

,

dogmata tantum recenfentur

nec non in ulum vitae infuper habitis demonftiationibus {.,%i).

,

in

quibos

. 961. Librorwn fci?nt'ficorum ktlio etiam ab inexercitato abfolvi poteft , modo Etcnim in icripto fcicntifico induftriam non patiatur defiderari fuam dcrinitiones accuratse rraduntur, & dcccnte ordinc collocantur ,propor o n ntioncs convementer detcrmmantur , & dcmonitratiombus mumuntur complctis minimum,fi non ordinatis, ncc admitruntur principia nifi antc ftabilita, imo propoiitiones eo orditic collocantur , ut prcecedanr,qux
.

Curllhti

f^ntipei
a
l

!**~

-i

eratato

met j}cdo

p r <efiripta legi

fi qua obfcuriora vidcri polfcquentibus demonftrandis inferviunt, iunt , excmplis illuftrantur (. 790). Qua? igitur circa detinitionum refcqq. ) & circa propofolutionem, illuftrationcm , examen(. 947.

&

pofJLnt

&

VVolffii

Logica.

fitio-

44*

?art. 11 SeB. 111. Cap. VI.

fitionum examen atque demonftrationum analyfin ( . 954. feqq.) a lectore obfervanda funt, ca veluti fponte fua fcfe cidcm ofFcrunt, nec

&

demum
quam
obftat,

aliunde iollicite conquireuda,cutn fingula eam tencant formam, confpicere debet le&or dc vcritate ccrtus reddcndus. Nil igitur

quo minus leclor incxercitatus , hoc eft , in theoria praxi verioris Logica? hofpcs, veritatis certam conicquarur cognitionem,mo-

&

do

in

legendo affiduus

iit

&

definitiones ac propofitiones palmarias iibi

familiares rcddidcrit.
Verirarem ailerti probanc exempla eorum , qui ad Mathematicorum fcripta legenda accedunt verioris Logicae prorfus ignari , atque folidam & certam rerum mathematicarum cognitionem fibi comparant ubi inprimis celeres experiuntur progreffus , fi demonftrationes, quae plurimum negotii faceifere folent , fuerint coniummatae
i

962.
,

Qj

in

*"l

Si liber methodo fcientifica non fuerit confcriptus, eo

quem

pr<efcripfimuf>
.

ht*s
inveniendi periris

md k&

uequit

nift

ab eo^qui

in arte inveniendi probe exercitatus

htenim

^ ^ev methodo quod erat officii

det

icientifica
fui ;

confcriptus non eft, utut autoralias fecerir, cx eo tamen demonftrationcs exulant nec coor-

prxfcnp- dine propofitioncs collocantur,quo veritas uniusa veritate altcrius

ta metho.

pendc-fi-

(.788). Enimvero

dcficientibus demonftrationibus nec de

dokgi
P in

nitionibus /udicium fcrri poteft , quod utique ferendum , antequam eas ad futuros ufus. mcmoria? mandaveris (. 953 ) , nifi in arte inveniendi fueris probc verfarus (949 951)5 nec propofitio determina.

agnofcitur fjf. 955 956.), id futuros ufus memorise infigenda

ta

methodo
di

fcientifica

fcriptus
legi

quod tamen ficri debet ,antequam ad Patet itaque ubi liber jT. 954 ). ( non eft , cum illo ,qucm(. 947.&feqq.)
poffe nifi ab iis, qui
in

praefcripfimus,

modo

non

arte invenien-

probe fnerint exercitati.

Veritatem propofitionis
in fe ipfis

experiuntur

tos libros

Mathematicorum atcenta mente

qui , ubi accurata methodo confcrip, ac induftria affidua perluftrarunt , ac defini-

tionum accuracarum Sc propoficionum decerminacarum cercam cognitionem fibi compararunt, in libris mor^ vulgari compofitis ubivis haerent , cum tanquam fibi perfpecta&: vera admictere nequeant ,-qu35 fibi adhuc obfcura elfe perfentilcunt & quae dubiis invoAb omnibus retro ieculis communi intelligentiumconluta obfervant (. 841. & leqq. ) fenfu approbatum & a'o iis, qui illorum eclio funt , lngeminatum efle conftar , ftudio Mathefeos acui intelleilum: id quod eo in cafu verum efle in Elementis Mathefeos univerfse ( $.53. Mechod. ) oftendi, quo leclor iq difcendis mathematis methodi rationem habet Quoniain igitur in libris vulgari more compofitis coecutire iolec , qui acumine intellectus pollec vericacem quamlibet , ad quam cognofcendam animum appellit , ao
.

curacius , quam aliifolenc, drudicandi ; qui raciones ex demonftrationibusnoftris pecendas peripicere nequic , vel inde colligec , illos deftiiui co lum ne , quoad vericacem pervidendam opus Quamobrem auc conrlcendum eft, cercam in difciplinis cognitionemobtineri non poffe , ouse fcepticorum fententia eft > auc omnibus uiribus eo connicendum, Ego a Scepcicifmo hod;e adeo invaut libri dogmacici accuraca methodo confcribancur profanicarem gignente alienus in pofterius incumbo quo fucceffu , illi ludilefcente cent, qui mechodi leges pcrfpectas habent atque in iis applicandis non funt inexercitavulgari moti . Quodfi quis in arce inveniendi fueric non infelicicer verfatus ; islibros te a compi!acoribus( 5. 8S9 )confarcinacos legic , uc meditandi mareriam inde hauriac ,
;

&

..vericacem proprio Marte indagaturus

quam

ex le&ione

libri

venari nequit
.

965.

De
fwgulas
rite

Jegendis Jibris bifloricis

&

dogmaticis,

449

ln kclione

methodo fcientifica confcripti definitionei ac propofi:iones QttamdiH intelleclurus earumquc ventatem perfpetlurus anteriores ftbifa- ff
libri
.

miltares reddere tenetur

antequam ad

pofteriores progredtatur.

In fcripto

/J^/ffri
inanterioribns
fubjijlerc

omnes pcr definitioncs autoris funt cxplican<ix, nec admittcndus alius earum fcnfus , nifi qui dcfinitionibus in locum dcfiniti fubftitutis prodit , unico cafu excepto, ubi autor in methodi regulas cx defedtu attentionis impcgit (".910). Definitioncs adco lcdlor non modo memoria tencre dcbct, ut vcrba , quibus conftant, audito dcfinito , mcntcm ejus fubcant , fcd notio quoque cidcm rcfpondens eadcm comitetur. Quoniam itaquc cacdcm tunc leclori dicuntur familiarcs; ccquis non vidct, quod is dcfinitioncs anteriorcs fibi familiarcs rcddcre dcbct , antcquam ad pofteriores profcicntifico propofitioncs

debeat.

grediatur five dcfinitioncs , five propofitiones, quas illarum dcfinita ingrcdiuntur ( . 790) ? In fcripto fcicntifico propofitioncsomneseoordine collocantur, ut prcecedant, qua? fcqucntibus dcmonftrandis inferviunt ( . 790 ). Quamobrcm cum veritatis propofitionis demonftratae certus eflc ncqueat, qui prxmifTae vel unius fyllogifmos in dcmonftratione concatcnatos ingredicntis veritatem ignorat f. 570 ); veritatem

propofitionum fequcntium perfpedturus de vcritate anteriorum fccurus efle dcbet: quod ut fiar, eas fibi adeo familiarcs reddcre tenctur , ut non modo veluti fponte fuccurranr, quoties iisdcm in demonftratione fcqucntium habct opus; verum etiam recordetur, fe videmonftrationi (.568), vel obfervationis (.567)^ vcl termmorum (261. & 572, ) veruatcm earum perfpexifTc atque dc ea effe certum Evidcnsadeoeft, in fcripto fcientifico ad propofitioncs fcqucntes leclorem progrcdi non
.

poffc,

antequam anteriores

fibi

familiares rcddiderit.

Ipfo faclo docemur, quam taediofa fit demonftrationum fequentium evolutio, ubi propofitiones anteriores , quae tanquam prasnvlfje eas ingrediuntur , nondum fuerint familiares . Cui idem experiri volupe fuerit , evohat aliquam in Elementis Eudiais demonftrationem, antequam propofitiones anterores fibi familiares reddiderit , utut terminorum

fingulorum, qui

in

illa

occurrunt

notitiam habuerit
.

964.
,

Apparct hinc

utilitas

fcriptorum dogmaticorum hifioricorum

quibus lellor Tntpara-

orum pneparatur , cum iisdem & dcfinitiones.& pro- toadlemri pofitiones mferantur, quarum frcqucns cft in dcmonftrando ufus ( JT. }? ] 847 864^. Eorum igitur leclio Jeclioni dogmaticorum pramittenda. fcientifi-

ad

leclionem fcientifi

rum

E. gr. Antequam ad elementa Geometriae Euclidea accedas , eorum leitionem haud patacihtabis, ubi ante ex aliquo 1-bello terminos Geometriae elementaris una cum palmari:s theorematis atque prxcipuis problematis tibi reddiders perlpedtos . Et idem eodcm modo ieie habet in omni reliquo fcientiarum genere

9^5-

Quoniam in fcripto dogmacico hiftorico nullae collocantur definftio- Quomedo nes, nifi quarum realitas in fcripto fcienrifico adftruitur , nec propofi- eapatip-

Lll

ticmes

>**

45 o
fcientifit
i

?art.
ni fi

II. SeZl.

II 1. Cap. VI.

fubfidio.

qiKe ibidccn demonftrantur ( .. 847 ) quarum fredc monftrandis aUis ufus (. 864)5/1 *ror m fcripto fcicntifico definithnes a propoftthnibus propofttiones a demonftrationibus atque , demonftrathnes a fcboliis diftinguit , fcriptum dogmatkum fcientificum pr<ebebit tilum b/ftorici letlhnem pr^eparamur , ubi faltem defi, quo ad illitis mtior.ts ac propoftthnes cum fcbAih, dem.inftrathnib;ts tantifper fepofttis , ti~
uei s eft in l
'
.

ones

a ij 2>

&

bi familiares reddideris E. gr. In hoc ipfo orere Logico non modo propofitiones demonftrationes , fcholia diverfo typorum genere diftinguuntur , verum etiam definitiones a propofitionibus ubivis dilcernuntur. Quamobrem ad cus lect:onem fefe praeparaturus primum tantummodo dertivtiones atque propofuiones libri cognitas &perl'peaas fib<' rcddere debet , demonftra-

&

tiouibus prorlus iniuper habitis, fed illuftrationis gratia fcholiis in fubfidium vocatis. Similiter in cetens difciplinis philofophicis quas eadem methodo tractabimus , praepara, c;o ad lettiojiem fcientificam inftituetur.

966plures propoficiones continenneceiTarioe funt ( . 864. 866.

Qiomodo
^fcToti

Quoniam tamcn m fcriptfs fcientificis tUr> qU3m Ua? ad P ra? P aratior| em iftam ^
5

^ 6 7 ) 7* fcriptum fcientificum ftmul vicem dogmatici bijiorki fuftinere debet, tJuftioauo a^ letlionem praparamur , defnitiones ac propojitiones aflerismo alia;m prxfigno notandce , aut in fine operis indkand<# , qitarum biftorka pxfXtori- a " v ?l

^m
w

am aptcr.

cognitio

Dab;mus

ram

fufftcit . interius direitorium in ufum lecl^onis, praiparatoriae operis huus Logici,eopotiffimum gratia , qui adhuc hofpites funt in hcc ftudiorum genere

ad prctparathnem

non detur,nffi definitiones ac P^opofriones anteriores ribi familiarcs reddideris , antcquam ad ft.olibrcncc definiti ones,nec propofitiones wmfcie- fequences progrediaris (.963 ) lificcrum memoria: mandare liceat, nifi examine inftituto (.949. feqq. Jf. turrejia- 954); illud autem nonnifi aliquo tcmporis intervalloobrineri ,hocmulinii ^ tam attentionem defiderare ipfo fafto ex-periamur ;in lecihne fcripti fcienrZtc-~

Cum

967.

in ic &] one fcrJpti fcientifici proficcrc

&

&

&

gradu progredi debet , qui in ifto genere , ad quod illud refertur, nondum ftterit verfatus metbodo fcientifiae nondum adfuetus
tifici

lento

&

H2c
in iis

fane ratio eft , cur fcripta fcientifica vel prorfus non , vel male intelligant , qui legendis nimis teftinanter procedunt , imo fubinde fugitivo ironnifi ocuio percur-

runt , etfi in methodo fcientifica fint prorfus hofpites , nec rerum demonitrativa ratione. pertratlatarum hiftoricam habeant cognitionem Inde accidit , ut autoribus nefcio quas infulias opiniones afringant quae funt a mente ipforum quam maxime alienx.. ,
.

C A-

451

C
De

AT U

T.

Vlh
facrae.

interpretatione fcripturce

USum

sr. 968. intcrprctanda fcriptura facra oftenfurus fuppono, otifpirHili J ir>ftngtila fcriptur<e facr<e verbis fuas refpondere notiones^ex intentione & Det cum iisdem jungendas Si ncgas;in fcriptura facra occurrerc ^f-

Logica:

in

'

quibus notio nulla refpondet Cum rgitur verba fmt fi- notot!es qua occurrunt ,quibus notio nulla refpondet, qmdam erunt ca fine mcntc fonusrquod cum dc fcriptura facra cogitare impium refpondcfit, iingulis vcrbis fingulae refpondcre dcbcnt notiones , cx intcntio- *"' ne Dci , tanquam illius Auroris, iis jungendx

tkbent verba

gnanotionum

(jJ".3<5);ii

fcriptura facra interpretanda ofteniuri id potiffimum agemus , illius beneficio inveftigentur notiones cum iubeilis ac prsdipraecatis propofitionum 'iingendse ac inde , quantum datur , nexus inter fubectum dicatum intercedens eruatur De fubfidiis aliis aliunde petendis noftrum non eft agere, cum alia non tradamus , nifi quae cx jadlis in anterioribus principiis deducuntur

Logicx adeo uiuin

,

in

ut doceamus

quomodo

&

969cttm finguls

Scripturam facram adeo intelleclurus

debet notiones
,

undo verbis eas conjtmgere Q>

quce ex intentione Autoris

cum

iisdem

pmgendcf
,ubi

Etenim
ver-

'

mcntem
903
)
.

autoris cujuscunque

tum demum
quas

intelligit lector

cum

ff"
mifl

bis iingulis cas conjungit notiones,

Quamobrem cum

&

iisdem jungit autor (jT. fingulrs fcripturas S.verbis cx intentione

cum

Dei fuce relpondcant notioncs (.9.60), cam tum demum intelligimus, ubi notiones illas cum vcrbis jungimus inter legcndum. E. gr. Dum fofux ftare folem iufllt idea quxdam animo ipfius obverfabatur , quaf Mentem igitur 7'A'* intell'git, qui eandem ideam ffl verbis ore prolatis refpondebat
,
.

verba illius legit , vel ab alio rec tata audit . Similiter quando Ocr.lus Deo tribuitur , voci huic refpondere debet aliqua notio, qua quiddam Deo conveniens reprauentatur Q_uamobrem qui eam in fe excitat , ubi oculum Deotribui legit , is fcriverba illa protulit, pturam facram intell git Vanlus fe vocat Seftmm "fejii Chrifii . in mente ipfius haclit notio, quam iifdem expreflit Quodfi ergo Ieclor eandem in anifuo excitat , dum illa legit ; mentem Vanli intelfigrc Paret itaquenoftrum :ameffe ut doceamus , quidnam a Logica praefidii expectare liceat in notiombus iftis inveiiigandis , ut de lenfu verborum fcripturae S. terti efle poflimus ( . 968 )
fe excitat
:

dum
.

Dum

mo

mo legendum conjungenda non immediate a -^ Spiritu S. in animo legentis excitantur ,(ed vi verborum qu<e leguntur Si -pirbif S. negas fit contrarium verum Excitet fcilicct Spiritvis S. immediateno- s.jungtmtiones cum verbis S. S. inter Icgendum conjungendas, ipfis verbis nihil dainlehuc conferentibus Nulla igitur apparct ratio, cur \d non pcrindefieri & enle ex Cltmur debeat, fi quisdigitum ad vcrba textus authentici admovens ea intelNotiones

970V

cum

verbis

S. S.

inter

1'gcrc

452
catur,
ulla

Tart.
ubi

II.

J#&

III.

Cap. VII.
Deumprc-

ligere optat, aut

eorum fcnfum

a Spiritu S. fibi manifeftara

verfionem lingua fibi vernacula faclam legit : neque cur ex verfionc male facla non perinde verus , S.S. ienfus, praevia Numinis fcria invocatione, eruatur, quam ex altera, qus textui authentico ad amuifim refpondec Enimvero neutrum horum fieri & experientia loquitur, & in confeifocftapud omnes. Quare certum eft, Spiritum S. non immediate in animolcgentisexcitare notiones cum verbis S.S. conjungendas. Quodfi ergo Spiritus S. non immediate in legcnte notiones excitat,qua? ex intentione Dei cum verbis S.S. conjungendae funt; uon aliud relinquitur, quam quod ipfa verba, qux leguntur ranquam figna notioncm ipfis ref-

quam

ampiius

eft ratio

pondentem inanimo legentisexcitent quemadmodum ideminaliisfcriptis quibuscunque fieri debet, nifi autor ea fcripferit , qua? a leclore attento intelligi ncqueunt, aut fine mente dedcrit fonos.
:

immediate in animo legentis excitare deberet notiones verbis S.Snullo prorfus opus foret verbi externi apparatu , atque fic cum negledtu leilionis verbi divini in enthuiialmum incideret, qui illam fibi perfuaderet fententiam . Sed in re manifefta verbis pluribus non eft opus
fi

Sane

Spiritus S.

iungendas

97

Qiianam
noticntsir.

Jfhiodft in fcriptura

facra

vocis alicujus nulla

traditur definitio

non alia

a Deo poteft , quam qitee animo nof.ro jam tnk<fret , aut quam in nobis habemus , dum ipfo opere in nobis experimur ea , de quibus ea )a l Etcnim verba , qua? legimus , in nobis excitare dcbent notiolq u,tur rm fup" nern cum i' S(lem jungcndam (.p7o). Enimvero cum verba fint nofcmntur. tionum figna ( . 36 ); non alio modo eas in menre noftra excitare valent, quam quomodo fignum in ea producit notioncm rei fignificatae > revocando fcilicet in mcmoriam norionem eodenotatam. Quoniamitaque nulla in memoriam revocari poteft notio, niii quam jam habemus ( 32 )'y verbis fcriptura? facrx jungenda notio penes ledtorem fupponi nequit, nifi eam jam habuerit. Quodfi autor terminis rerum praclicarum notiones jungir,quaspraxis ipfa eidem fuggeifit; mentem ejusintelledlurieasiisdem jungere debemusnotiones, quas ipfa praxi in nobis excitamus( .930). Quamobrem ubr fcriptura S. dc fpiritualibus hominis mutationibus, corruptionenaturali'& aliis agnatis loquitur, non alias fupponere poteft notiones,quatn quas le&or in co ftatu pofitus in feipfo intuetur , ubi ad femetipfum
pr<ejupponi notio

attendir.
E. gr. Dum Tay.lHt fe vocat fervum Jtfu Chrifti , quid voce fervi denotatum velit non expiicat. am igitur fupponit notionem , quam eidein ex Ufu loquendi ii jungebant , aa quos fcribebat Similiter dum Mofes Sokm atque Lunam lumir.ari* appellat , quid voce lumimris defignet , minime definit Kam itaque notic^em fupponit , quam de luminari habemus fcodem modo patet , ubi Chriftns ad Hicodcfitim de regeneratione Joquitur, cum vocis definitionem nullam tradat, eam eidem iungendam efle notionem, quam homo in feipfo inttietur , dum regeneratur Atque adeo claret , verba Scnptuix S. quibus praxis Chnftianifmi continetur , non plene inteliigi nifi ab eo, qui ci.

dem

De

tnterpretanda fcriptura [acra.

453

iis, penes quos iunt illorum notiones, utcunquc notiones agnatat in nobis o.eitare \alent , qus aliquam cum iftis iimilitudinem habent , *it aliquo modo eadem intclligere nobis videamur j cum tamen tunc demuin verbaS.S. intelligamus , quando iis ;ungimus notiones ex intentione Dei jungendas , ex Dei autem uitentione non alis quam illx lungi iildem debent , quas in nobis ipio operc exptrnnur in eum itatum delati , de quo loquitur Scnptura; patet omnino lenluin verborum S. S. non piene alfequi pofle eum , qui ea, de quibus ioquitur S. S. nunquam in fe ipfo iuit expertus Neque hic quicquam aecidtt , quod non 111 omni alio caiu (imili Iocum habeax , ubi nonnili de rebus mere naturalibus iermo fuerit. Poneenim, venatorem loqui de animali a te nunquam viio. Cum e us nullam habeas ideam nonniii eam alter ribi coimnu.i carc poterit , quatenus limilitudinem cum re alia tibi nota habuerit (.t6S). Monui vero jam (.cit.)Sc rcs ipfa loquitur, non modo valdc lubricam elfe hanc viam, verum etiam e.mdem dimcultatibus , qux plerilque infuperabiles funt reliqua ( . 93 + )> circumteptam effe Pertinent huc qu^ de hiftoria naturali (. 951) *ec non experimentis ( 5. 935 ) Sc rebus praclicis rite mtelligendis (. 9jo;di\imus.

<lcm vacat. Etenim quamvis ab

&

97 2

Hinc confequitur, 0
verbis

alias in fcriptura

facra fupponi

poffe

nothnes-fluam nuomodo
iis

qu<z a rebus pr^efentibui abfirabuntur, confequenter

gr

fi quis

ab

dherfas *d

U jubens non aliam /lationit ideam habuit , quam quae a rebus , ** J PPqui mentem "jufue intellige- (itas perquas tunc contuebatur , in anirao e^us excitari poterat , re cupit , k eandem , non aliam, quam ipie habuit,eidem voci )ungere debet ( . 117). Vl/t.atUr. "jopH* iolem relpiciens 8c regionem in Tellure fibi circumectam , non obiervabat ni(i iiigitur eum ftare juflit , nil aliud tum , quem iui refpe&u erga Terram habebat Start igitur hic iutenderc potuit, quam ut cundem retmeret fitum, nec eum mutaret idem eit ac fitxm fmm non mutate . Qui vcro vocem idem fignificare contendunt ac mutnm inbibert fuum , ut folem circa tellurem quietcentem moveri hinc inferre poffint ; illimenti 7".r< arKngunt , quod eft ab ca alienum . Similiter cum Mofes Solem atque Lunam it iu tr appellat, non aliam notionem iupponere poteft , nifiquam habemus, dum corpora illa mundi totalia coram intuemur . Enimvero non videmus, nifi quod Sole ac Luna prxientibus in confpeilum prodeant corpora terreftria nobis circumpoiita , qua* iisabfentibus tenebris iepulta tuerant Quamobrem iuminaris notionem aliam non habemus, nee aliam lcriptura penes nos lupponere poteit , mfi quod fit corpns corpora opaca terreflrix in confpeclum producens tenebris disjeciis . Si quis vero lumiliare explicat per corpns , quod iun.cn fiti proprium emittit , iiel quaquaverfum diffundit i is verbis Mofis alfingit fenlum a mente iplius alienum. Vaulus ad r\omanos lcribens, ubi fe ftrvnm fefu Chrirti appellat , notionem non aliam fupponere poteft , niii quam i\omani habebant Erant autem ipfis fervi proprii , quos adeo tanquam perfnas fibi reprauentabant , qui omnes operas fuas pro arbitratu Domini in eus ulum convertere tenebantur . Non aliam igitur , quam hanc voci icrvi 'ii^gere licet , ita ut Vaulum tanquam fervum Jelu Chrifti nobis concipieutes cogitare debeamus, ipfum omnes fuas animi corporilque vires in converfionem gentium a Chriito ipli imunctam impendere obligatum fuifte , nec adeo in hocnegotio quicquam facere potuilfe fuo arbitratu , ied totum pependilfe a mlfu Domni fui , imo nec hic quaefivnle quicquam , quod fuum erat , ied lifdem potius fepofitis non nifi ea , qua; iunt Chrifti . Cui notiones diftin5t32 defunt , is minimum conhnas iis zquipollentes terminis hifcc jungere debet , ubi le.num icripturs facra? alfequi voluerit : id quod eum in finein moneo , ne quis argutetur, quali fcripturam facram nonnifi ab eo intelligi ftatuamus , verbis diftMiitas 'ungere novit notio.ies. Etenim hoc abfonum fore nemo non intelligit , cui perfpeitum eit, nos mentem alterius intelligere, modo eandemnotionem cum voce mngamus , quam cum ea conung t alter (. 117) , fi^e diftincta ea fuerit , five confuia; etli mentem alterius, confequenter cV lcriptorum lacrorum , melius explicare valeamus , ubi notiones mngimus verbis dMtinitas (J. 919 ) . De diftinclis adeo notionibus in interpretanda fcnptura facra potifiimum laborare debent, qui eam aliis explicare tenentur ; tum etiam(quod deinceps patebit;qui nexum veritatum revelatarum intimiCeterum ipla vox firvi iniinuat , quinam ufus fit Antiquitatum in us perlpicere cupiunt
-

fcnptura jungit 7 u/"- iolem ftare

J

eum

ftngtre fenfum a mente Autoris facri alienum.

not.on S!n S-

&

Dum

qw

fcrutando fcripturae fenlu , fcilicet ut pateant notiones abiere nec inter nos amplius uiu receptce funt

earumrerum, qus

in

deiuetudinem
5-

973-

454
Qu*nam
5; q U
\

?*rt.

II.

SeH.

III.

Cap. VII.

973.

n fcr iptura facra occurrant voces , quibus refgondentes notiones vocesna ij a y ere mn vaJemUj Etcpro terminis inanibus ecedem b~bend<e non funt pro ina1 r l I nim multas, quibus ncm0 bcne dan voccs notiones neicit luae convenbnshiniunt, etfi nos eas in mente noftra minime habcmus,cum conftct aliis bend<c. easdem non deeffe Quoniam kaque Scripturae SacrasautoremDeumeffe immota fide tenemus , nec minus pro certo ac explorato habemus , cum nobis in eadem revrlaffe , qua? rationis ufu aflequi non poflumus; ubi conftat, fcrmonem efTe de rebus , qua? Deo pcrfpeclae efie pofliint, vaJuti cum de feipfo fuisque operationibus Ioquitur, nobis autcm minime earum notionem aflequi licet , cum nihil iis fimile in nobis experiamur, pro terminis inanibus habendae non funt voces , quibus refpondentes notioncs in nobis excitare minime valemus.
; 1

Res vocibus iftiusmodi denotatx myflerU dici lolent , quarum necper intuitivam c.ognitionem notiones in nobis habemus, cum nihil iis fimile in nobis, vcl in mundo materiali experiamur , nec demonftrationis beneficio acquirere valemus , cum in alias notiones, quas natura lubemus , refolvi nequeant Pertinet huc vox 7?init*tis , qux, etlj in fcriptura facra non legatur , fignificatum tamen obtinuit fcripturs facrae conrormem , ut alia fint euldem verba , quibus eadem rcotio refpondet , quam ad vocem Trinitatis rercrimus Ceterum eundern cafum occurrere in humanis facrle patet Pone nimirum, venatorem loqui de feris , quas nunquam vidifti, vel artificem de inftrumentis, quae oculis tuis expofita nunquain fuere Etfi r.overis, voce venatoris aliquam denotari feram , termino artificis inftrumentum aliquod , quo id artem fuam exercendam habet opus > Quoniam vero nulla-m tamen ferae iftius , nullam quoque inftrumenti notionem habes nullus dubitas venatorem loqu: de re fibi perlpecta, idemque de artifice tenes j deridendus tibi videretur, qui illorum voces fine mente lonos appellare non erubefceret Propofitio autem noftra non modo de verbis myft<jr:a fignificantibus , verum etiam de aliis capienda eft , quae ob circumftantiarum hiftoricarum, ignorantiam, vel alia quacunque de Acc d t caufa nobis obfcura funt , ut notiones iis jungendas rrujtraneo conatu venemur idem in aliis quibufcunque fcriptis , qux a nobis ideo ncn intelligi confitemur , miniquem uium in interpretanda me autcm fenfu omni deftituta venditamus Inde patet fcriptura facra habeat Antiquitatum, Hiftoriae, Chronologix , Geographix 5c Philologix ftudium. Sed cum nobis non propofitum fit nifi generalem regularum logicarum ad icripturam lacram interpretandam applicationem oftendere ; de fingulis iftis apertiys dicere ab inftituto noftjro alienum foret
. .

'H.ec adeo

974rejici

Confequitur hinc
obfcnritatis
iis

ob voces

ifliusmodi

rejicien-

accufari
.

&

perperam eas

fcrifturam facram minus recle tanquam inanes , vel etiam res

da

deno!atas

Ita v. gr. Trinitatem

notionem diftinftam

fibi

perperam rciciunt Antitrinitarii , quod voci huic refpondentem formare non norunt Alia cxempla prxbent verba fcriptura ,
.

juibus myfteria alia defignautur.

'Kotionct

Si notio fubjecli conftiterit

inS. s.

dem
g nat

repugnat
(

&

contra

975ea pradicati notio admitti nequit , qu<e eiEtenim fi prxdicatum fubjccli notioni repu,

cxpluan-

/'Zd4 %

q U0(J patcre debcc); propoiitio

jj

cx notionibus utriusque inter

falfa cft
.

fc

collatis
S. S.

( JT.

y53
fit

),

Enimvero cum

autor

De-

U$ ralh ac fallere ncfcius jnulla

ea propofitio occurrere potelt, quae

falfa

De
falfa

iuterpretanda fcriptura facra

455

dcprchenditur. Ergo fenfus propofitionis admitti nequit, qucm erroneum cfic demonftrare licet jconfequenter fi notionem fubjecti noverimus,cam prxdicati notionem admitfcre nequimus, qua: eidem rc-

pugnat ( . 526 ). Quodfi aliunde certo conftitcrit, notioncm datam prxdicato jungendam efle, notione autem iubjccTti admifla , quam qu s cidem jungit , prxdicatum fubjeclo repugnet ncmo non vidct , ea, qua? nocionibus fubjccti & prardicati continentur, eidem cnti fimul incfle nonpofle(. 310). Notio igitur propofitioni rclpondens impoflibilis eft (. 519), confequenter ipia propofiiio vcra eflc nequit (%. 520). Undc ut ante porro conficitur, ii notionem datam prxdicato jurgendam efTeconftitcrit,eam admitti non pofle fubjecli notionem ,qux eidcm rcpugnat. confequenter immat.eriaE. gr. Conftat fenfu S. S. Deum concipi debere fpiritum
;

'em

atijue adeo
fi

in

notione e:us

contineri

quod

lit

lpiritus

idemque immaterialis

Quamobrem

tio fit ; is , Patet adeo per cbieili in ea propofitione Vem h*bit Oculum notio prxdicati repugnaret culum Dei non inteiligi polfe organum fenforium, quale res corporeas fentientes habent,
.

Deo organum viforium tribuere vellet, ubi in facris Oculi eusmeneidem tnbueret qux enti immateriali repugnant , confequeiuer notioni fuquss

confequenter fignificatum quendam cculi generalem eile admittendum, qui &organoviforio, &c attributo divino affinitatem quandam cum iilo habenti convenit . Nimirum propterea quod oculum habet homo , fieri poteft ut obie&a fibi praefentia intuitive coIn fignihcatu adeo generali tculus dicit poiiibilitatem intuitiva; cognitionis regnofcat rum prxfciitiuin , quemadmodum in fenlu fpeciali organon corporis denotat , vi cujus intu tiva rerum cognitio in animantibus ac homine pofTibil-s . Significatus generalis fingulorum , qux funt ac fiunt atque eife ac fieri pofle intelliguntur , Deo omnifcio cognitionem intuitivam habenti convenit, atque adeo generalis ifta, non fpecialis notio voci lungenda, quando oculi Dei fit mentio.
.
;

&

976. Quodfi per interpretationem S. S. prodeat propofttio contradiSloria ejus , falfiei.nqu<e vel a pofleriori certa ejl, vel demonftrata , vel per alia S.S.locama- torpretatlom s cn in notione five fubjecli , five pradicati determinanda aberratum efnifefia
'

fe contlat

Propofitio enim , qua? vel a pofteriori certa eft , vel dcmonftrata, vera eft (.5:17.544.557,). Quamobrem quas eidcm contradicit, falfa cfle debet (.532). Quodfi ergo per interprctationem S. S. prodit propofitio contradicens alteri , quae vel a pofteriori certa
.

tirimu

eft

975), modo

fit neccfle eft Eodcm adco , quo antef. patct, intcrpretationem cfle faifam , confequentcr in ea conjungi, quae eidem enti una inefie nequeunt (.547^, atque adep
,

vcl demonftrata; falfa

vel in notione fubjc<fti, vcl prsdicati detcrminanda fuifle aberrarum.

Qyodfi per quaedam S. S. loca fenfus alicujus propoiitionis fuerit manifeftus , quin eadem fic intellecla vcra fit nemo non largitur, qui divinam S. S. autoritatem in dubium non vocat. Qiiamobrem iiperintcrprctationcm aliorum S. S. locorum prodeat propofitio, qua? illi manifefto contradicit;

eadem
,

falfa eife

debet f

531 ). Unde eodem,quo

anie,

modo

conficitur

in interpretatione

iftorum locorum aberratum

Prior

efle vel circa

notionem

fubjefti

vel prscdicati

VVolffii Logica.

M m m

456

Tart. 11.

SeH. 111. Cap. VII.

Prior propo/itionis pars confenr.it cum principio hodie unanimi omnium confenfu re*cepto , quod vtrittu rtvttata non foftit ttmradittrt natnrtUi , ciim lumen revelationis ac rationis eundem autorem habeat Deum. Pars vero propofitionis poiterior cum illo Exegetarum canone confpirat , quod fcrifturam facram ju.tta analogiam fidei imerfrctari debeamus , propterea quod fidei analogia conftituitur per ea S. S. loca , quorum fenfus adeo manifeftus eit, ut , nifi verbis vim inferre volueris, alias ea notiones non admittant , quam quae dicla da/fica dicuntur, veluti dodrinarum fedes . Cetequas cum iifdem jungis , rum non inutile eft propofitionem praefentem , quemadmodum ceteras , exemplis illuftraQuodli fxnitentiam exri . E. gr. Veum fcenituific legimus Gen. VI. 6. <jnod fccerit homines plices fcr trifiitiam cx co ortam , quod eAiquid a nobis malc failum agnofcimus , quemadmoduirl terminus vulgo fumi folet , atque.hinc verba fcripturae ita interpreteris , quali Deus cognoverit, male a fe factum, quod condiderit homines , propterea quod eorum flagitia contriitatus , imo fibi ipfi indignatus no:; praeviderit , atque ideo animo conturbatus propofitionibus in Theoiuerit , prout in fimili cafu a nobis tieri folet ; interpretatio manifeftis S. S. verbis contradicit. Etenim in Theologia logia naturali demonftratis, naturali oftenditur, Deum ab a?terno praevidiife mala hominum fadla , nec ea ipfi ignota fuifle , cum decretum de condendo homine formaret . Videantur interea Tbmimigii jjnftitut. Philofoph. . 23. 73. Theol. natur. Et ipfa S. S. difertis verbis i.Sam. I.zp.aDeo fcenitentiam removet tanquam ipfi repugnantem, addita hac ratione , quod homo non fit , ut fcer.iter.tlam agat . Unde concluditur , interpretationem illam humano more taltam a fenfu S. S. abire, canoni ifti conformiter , quod, qua? dc Vto humano dicuntur more , ir.telligenda fint ca , qua iffum decer.t , r.uionc . Declarat homo poenitens , fe deteftari malum , quod ex faito fuo emergit , atque ejus intuitu fe nunquam fuifle fa&urum, quod fecerat ad quae fi attendimus , notionem finiientix formare licet Deo convementem , fcilicet quod fcenitcre idem fit ac deilarart , fe deteftari ma!um,quod ex faclo emergit , nec Etenim fi Deus dicatur executioni demandatum e;us intuitu fa<tum fuiffe decretum declaralfe hominibus, quod deteftetur ipforum flagitia , nec eorum gratia genus humanum condiderit , imo potius aliis deficientibus finibus nunquam idem conditurus fuerit> nihil in his continetur, quod naturae ipfius non conveniat aliisS. S. locis, unde attributorum d:\inorum cognitio hauritur, non iit confentaneum

&

&

&

&

&

&

__ J\otw
pra-dicati

si

not'10

fubjecli fuerit certa

.

917 ea admittenda
-

eft

prcedicati notic

qua per

n'mfiib-

fehivcrificanda.

(am dete rminatur Quodfi enim r.otio pr^edicati pcr notionem iubjetti determinetur, quod notio pradicati involvit ideo fubjeclo convenit , ^ u a eidem convenit , quod notione fubje&i continetur ( . 219 ). Qiioniam itaque certum eft per bypothefm , eam fubjefti notionem for'

mandam
vinam

efle, qua* fumitur, nullo fane modo dubitari poteft, quin ea prsdicati admittenda fit notio, quae per illana determinatur , ubi di-

S. S. autoritatcm admifcris. Claret fcilicet vel a priori , vel a pofteriori , utrum prxdicati notioper notionemfubje&i determinetur . A priori idem patet , ubi ex notione fub:e<fti demonftrare potueris autem liquet , fi in ( ^. 551. ck. feq. )praedicatum eidem convenire debere i a pofteriori nullo fubie&o deprehendatur , quod notio fubiecti involvit , quin ii* eodem una adfit , quod notione praedicati continetur. Exempii loco eife poteft lpfafxritenti.v notio, quam

Deo convenientem formavimus

not.

5.976).

LmguaIbentico.

Lir.guaf autbentic*

ft
1,s

'

num

verfi

rite

978. bunc folummodo babent ufum , ut judicium feri pofin verftone f*ft* 5 y^* * n voces linguaf autbentkct

&

rum ins.
s.ir.ter.
p-rctar.da

^em

refpondentes

eandem rem

deftgnent.

Vcrfionem tum

dcmum

rite fa-

ufus

<^ am cfle,ubi voccs linguae authenticae ckinvcrfionc iisdem refpondentcs eandcm rem dcfignant, confequenter utrobique eadem notiolocum habcat

De
habeat
(

interpretanda fcriptura facra

457

331 ), ncmo non largitur, cum alias vcrfio mcnti Autoris non fufficerct ( . 969), fcd lcctor fibi fingcrct fcnfumab ca alienum (.120). Quamobrcm cum lingua: authcnticx gnarus noric,
.

intelligcnda:

quamam voces v. gr. lingua: fibi vcrnacula* vocibus linguae authentica: refpondcant; judicium is fcrre potcft, num vcriio ritc facla fucrit. EnitrrfcTO aut linguae authenticae alium adhuc in interpretanda S. S. uium adhuc aufum habcnt, aut non. Habcant, (1 ita vifum fucrit lium. Quoniam fcripturam facram intclledturus & eandcm aliiscxplicaturus id agcrc dcbct , ut cum iingulis vcrbis jungat notioncs, qux ex intentionc Dci cum iisdcm jungcnda: funt (. 969 ), non alium ufum habcrc poilunt quam in vcnandis notionibus , qua: verbis rcfpondcnt Grammatica vcro vocis cxplicatio ad venandam notionem ei convcnicntcm nil confcrt, nifi quanuo ratio dcnominandi fucrit a notione pctita (% 914)- 'd quod antc conftarc nequit ,quamnotioaIiundefueritperfpedlta. Ufum adco in vcnandis notionibus nullum habct ,confequenrer lingua authentica alium ufum habcre nequit , quam ut cjus beneficio judicium ficri pofiit , utrum verfio rite facla fucrir , ncc ne.
, .

Czfptrus tifnmxnnns , Theologus eminens , pro eoquo pollebat , ingenii acumine , hypothefin quandam commentus eft de lignificatione literarum hebraicarum hieroglyphica, Legi ea de re poteft liber, quem vi cirus voces fignifica:um ciuendam eifentialem obtinent fub titulo: cUzh Domus Heler edidit , vel Iegant , qui brevitatem amant , Bigam dijfculdt cibo Samaria* obftjia; ad Leibnitatum ply.Jico -jacrarum de Citmmis l'rim C&" Tiimmin ditlis tium fcriptam A. 1707. In ea hypothefi Iinguae Hebraicae etiam aliquis ulus effe videri Enimvero cum voces vi poterat ad notiones, qui verbis coivungendae lunt , venandas literarum, ex quibus componuntur , nonnifi generalem obtineant figmficatum, emphafi earum explicandae infervientcm , quam primum res iis denotatae cognitae fuerint atque peripei^ae ; non alius hic linguae Hebraicae uius effe poteft quam eft etymologiae vocis in lingua quacunque alia , ubi ratio denominandi a notione rei fuit petita. Cavendumitaque in omni caiu , ne vi etymologiae aut compofitionis vocis grammaticae rei tribuantur^ quae eidem minime conveniunt
.

&

Si

qu.-e propofitiones

in fcriptura

979facra occurrunt

qua etiam

rationi pcr-

Qtitenjm
S. S. pro-

vefligabilei

jttnt;quin e<edem ex notione fubjetli demonflrari pojfmt', dubium p' n' 'Z' c tf
demor.-

nullumeB. Pone enim,cas ex notionc fubjecti demonftrari non pofle. Quoniam mcthodus cx dcfinitionibus fcu notione lubjecti & ejus dctcrminationibus cruendi propo/itioncs cadem prorfus eft cum dcmonftrandi methodo , ita ut vi dcmonftrationis csdem in apricum producantur (.724. 725 ); eadcm cx principiis rationis inveftigari nonpotcrunt,confequciucr rationi impcrvcftigabiles funt: quod cum hypoPropofitiones adeo S. S. qua: rationi pertheiin evertat ,abiurdum eft
.

ftraripoffint.

veftigabiles funt, dcmonftrari poflunt. Vocantur a Theologis iftiufmodi articuli , qui ex utroque lumine cum rationis tum articuli fidei mi.ui. Tales funt propofitiones omnes , quibus attr;revelationis innotefcunt buta divina de Deo enunciantur, nec non omnes , quae de moralitate adionumcv rebus Unde apparet, philofophiam qua; methodi fcienin natura obviis lententiam dicunt tificae legibus fatisfacit , haud exiguum habere ufum in concordia revelationis cum raid quod haud poftremam utilitatem praeftatad tione quoad articulos mixtos adftruenda
, ,
.

M m m

S.S.

458
5. S.
ifta

Tart.

II.

SeB.

III.

Cap.

VIL
.

divinam aiuoritatem iis pcrfuadendam , quibusea dubia videtur Etenim concoidia rationem ac revelationeni cundem habere autorem , nempe Deum, quej , autorem rationis ipfa ratio demonitrat
arguit
.

980.
,

^iuunu.

Quodfi

propofttione
,

quee fola revehitione innotefcit

notio difiincla fu-

votefi , in tioniimquee altis vel per vocatif revelaiionem propofitionibus vel ratio, , rerevcU fitfyfidkum Etenimqui vcritaces revelacas incimius meditatus fuett d.mo- nem innotuerunt
.

fycft* innotuerit

ex

ea pnedicaxum eidetn convenire demonfirari

flrahilu
fi'<'-'

rit

&

methodi

fciencifica;

praxin

in poceftate

habec

is

non negabit, non

abfimilem

ei inccr illas

intercedere

nexum

qualis inter veritaccs natu-

ralcs intercedcre

reddi pofllt.

deprehenditur, ita ut veritatis unius ratio per alceram Enimvero in Ontologia & Cofmologia dcmonftrabimus,
,

veritatcs naturalcs ideo demonftrabiles efle

ram

reddi poflir.

Unde

conficitur,veritaces

quod unius ratio pcraltequoque revelacas eadem de

caufa dcmonftrabiles

fieri.

Enimvero quemadmodum veritates naturales demonftrari nequeunt, nifi fuppolitis quibusdam dcfinicionibus atque axiomatis, tanquam principiis indemonftrabilibus f. 551 & fcqq. ) ; ica fimilicer revclatarum dcmonftratio nulla concipi poteft, nifi admiifis quibusdam ranquam primis & indemonftrabilibus. Quoniam ventates revelatas demonftrare non licet,niii quaedam tanquam indemonftrabiles axiomatum inltar fumantur, ideo eodem modo patet propofitionera per modum
,

conclufionis illatam pro pure revelara habendam efle , quolupra($. 585. $36 ) evicimus, propofitionem nonnifi probabilem eife , fi demonitrationem vel unicum principium probabile ingrediatur . Non igitur metuendum eft , ne rationis decempeda emetin velimus, quae cus lphasram tranfcendunt . Alia vero adhuc ratione ftabiliri poterat nexus verita-

tum revelatarum, quem experientia intelligenti conftare d'ximus. EtenimEph. III. 10. affirmatur, ex opere redemtionis, quod ob;ectum divinae revelationis eft , fapientiam Dei innoceicere Sapientiam concladimus ex conienlu finium mediorum atque adeoex ipfo illo nexu, qui inter veritates revelatas intercedit . Qinmobrem ubi fcriptura ;au:enriam ex opere redemtioms colligi 'ubet ; de nexu inter \entates illuc fpectantes dubium nullum iupereife poteft . Sed nondum hic nobis fuppetunt prmcipia, per quae hsec uberius deducere valemus . Veritates iftae, qua: fola revelatione innotefcunt , articuU furi appellari lolent Scilicet fi qua propofitio in numerum articulorum fidei purorum refertur , tum vel notio fube&i fumitur tanquam poflibilis autoritate S. S. utut eam poflibileni efle demonftrare non potueris , Sc ex ea tanquam poillbili iumta legitimademonftrandi torma deducitur, praedicatum eidem convenire; vel articuli qu'dam puri au&oricate S. S. fumuntur tanquam veri inde cum realitas fubieiti oftenditur , tum praedicatuni eiqem convenire evincitur. Apparet adeo , demonftrationes iftas nonnifi nomen fuuir, tueri penes eos , qui immota fide tenent poflibilitatem notionum aflumtorum, vel articulorum fidei purorum , qui tanquam principia demcnftrandi prima,feu axiomata fumuntur. Quodfi quis fide ilta deftitutus , vel probabiliter tantum divinam S. 5. autoritatem agnoicit , vel eam prorfus in dubium vocat i h demonftrationes iftas non nifii tanquam hrpothecicas adm.ttit, pro veris habendas , quam primum certo conftiterit , aflumta efle certa Ncque Jiic quicquam affirmamus , quod non perinde locum habeat in humanis rationi noitrae conveniat Etenim inter principia demonftrandi referimus experientias indubitatas ( , 5 J4 ) , qus perinde nonnifi fide tenentur ab iis, qui ipfimet non experti funt , quod tanquam experientiae confonum fumitur Cur igitur non perinde inter ea referre debemus, quz fide divina vera efle tenemus , praefertim cum ea firmior longe fit aiienfus , quam humana f Quodli excipere velisfieri poife, ut ipflmet experti, qus tanquam experientiac conformia lumuntur, certam eorum obtineamus cogni.

&

&

&

tionem

De
tionem; haud

tnterpretanda fcriptura facra

459

refponfio, polfe quoque certara veritatum revelatarum cognicionein acquiri ab iis, in quibus Spiritus S. fidcm operatur. Nulla adeo inter utrumque cafum dilparitai cit Quodfi vero quis centenderet , fe univcrfum veritatuin revelatarum lyftcma ex principns rationis demonftrare velle, nx is nugari merito cenleretur, Incarnationis myftenum , rationis Iphxrarn cum arciculi puri, quales funt Trinitatis
dilficilis eric
.

&

tranfcendant

bis ftngulit

fcripturam facram explicaturum non modo in notioner ver- Quanam Dei jungendas mquirere debere (/.972 feqq.), s S- '"-* hinc conftet, qt.aenam tanquam te} P reta ut gcnuinus corum lcnfus appareac , tl0ut '< f{ vcra affirmet S. S. verum etiam nexum pradicati cum fubjeclo (. 976 ) ,
,

Apparet adco

ex intentione

&

&

'

veritatum revelatarum inter fe pervejiigare poffe (. 979. 9o*o),ut per coiiicnfum S. S. cum rationc quoad articulos mixcos, per non rcpugfianciam purorum cum vcritacibus nacuralibus hoftes S. S. evidcncius ac rirmius confucencur } fcrupuli circa rcligionem fubindc inanimisho-

&

&

minum

oricnrcs certius

eximancur

&

divinorum

nocicia cruacur,

quo

ipfo idem

ex opcrc rcdcmtionis attributorurn Deo dignum deprehenditur,

in pietatis myfterium abit Quas hic fumimus rationibus uberioribus confirmare non eft huius ioci , cum aliis, quam Logicas principiis, qux fola lupponi hic pofiunt , opus habeamus Evidentiora hscc evadent , ubi Theologiae naturalis & philofophix praciics principia fuerinc perfpc&a . Si quis vero Yeritatum revelatarum fyftema harmonicum condet , ia quoaliarum ratioper
.

&

alus reddituiy

omnium

evidentiflime fingula conftabunt

SECTIO

460

S E C T
D E

O
S

IV.

LOGICiE IN VERITATE
CUM ALHS COMMUNICANDA. C A P U T I.
De modo
CcnviRionis defi.
nitto

alios convincendi.

. 9 8x. Onvincere dicimur alterum , dum efficimus , ut propoficio ipfi cerra evadac. Ec bincconvicli di-

no-

nw.alis.

cimur in cafu quocunque daco, quam primum propofuio aliqua nobis cerra eft
. gr. Calcem frigidam alfufa
.iqi-j

frigida adeo ir.talefc:re

ut

eadcm comcidunt,
afvmtotos habent;

&

manut calorem ftrre nequeat , fi quis dubitet ; veritatis conviiu% dicitur, ubi experimento facto certus fuerk, rem ita Similiter fi quis dubitet de veritate alferti fete habere Geometrarum quod curvx quxdam habeant afymfiotos , tlOC eft, quod duci poifint linex, qui in infinitum continuata? continuo proprius accedunt ad curvam , nunquam tamen cum demonitrationibus intelleclis certus evadit , dari omninocurvas,qu3e
.

tum

conviftus dicitur hu'us veritatis.

Ouid

al-

terum 1 0viilurus
intendat.

9*3Propoficio nobis cerca eft , quando agnofcimus faliam (jF. 564,), quamobrem aherum conticluii
agnofcat
t. gi.
fcat
,

eam

effe

veram, vcl
,

ejficere

debemus

ut

, propoftionem ejfe veram , vel faljar/i ( %. 982). Alterum convicturus , calcem frigida affufa iacattfcert efficere debet , ut is agnodari curvas , 7* propoiitiorfem hanc effe veram Similiter convicturus altariim
,
.

afymptotos habcnt

emcere debet

ut

is

agnofcat

aiferto

Geometrarum

conltare veritatem

fuam.
Trobabilitatis

tjuando

convin-

camur

s>. 984. Quodft ergo nofirum de probabilitate propofttionii judicium ventm ejje aher agnojcit conviclus erit probabilitatis propofitionis Ntmirum convincitur veritatis judicii noftri quoddata propofitio fit probabilis Quamobrem cum hoc ipfo agnoicat propoiitionem datam eife probabilem eamque tanquam probabilcm admittit, certus eft , eam propofitionerr, probabilem eile atquc adeo convii
.

ctus probabilitatis

985.

Modus
alttrum conv.nteadia.
po/leriori.

alterum conviflurus eunt eo adducere dcbes , ut res prafentes^ quarum notio exbibetur , vel de quibus judicatur , coram intueatur , atque adeo , Ji de rcbus praclicis jermo fuerit , earum veritatem in fe ipfo experiatur Si praxiicatum fubjedo convenire obiervamus , propoiicio nobis
pofleriori
.

cer-

De
certa eft (. 567).

viodo alios convincendi

fi

461

alterum eo adducere poffis , ut res extra fc pofitas obfervet, vcl rcrum praclicarum notioncs ipfo opcrc in fc ipio cxcitct; re ipfa experitur, in propofitionc data prsedicatum convcnirc fubje&o, modo judicia intuitiva formarc didiccrit( .669).ProEum adeo vcritatis cjufdcm ccnvicifti ( .982). pofitio igitur ipfi ccrta eft fi inrer veram atque poflfibilcm elfe intelliginaus notionem Similiter res vel olim perceptas , vel eas, quae nunc fenlui objiciuntur, talisoccurrat, cui infunt , qiKF in notione dara contincntur (.719). Quamobrem fi altcrum co adducas, ut rcs praefcntcs , quarum notiocxhibeturj. coram intueatur, vcl , quod pcrinde eft, fi ci in memoriam easdem revoces, ut carum rmagines quafi oculis oberrantes contemplctur j rcipfa cxpcrictur, num ca iisdcm infint, quae in notionc datacontinenEum tur. Atquc fic notioncm vcratn atquc poifibilcm c(Ie intclligit igitur vcritatis atque poflibilitatis notionis convicifti (. 983^.
.

Enimvcro

exercitiorum in rebus practicis ufus . Patec hinc obfervationum, experimentorum co:i\ incendi pkirimum cribuit Ctmftuius (".5.930), cum non alia utereImo eandem commendat iple Chriftus Joh. nifi ab experientia derivata VII. 17. Si qitis , inquit zolutrit voluntattm Vei facere , cogaofcet dt d<,cirinx , uttumtx Veofit, ego ;am commendavi ( . cit. ) , ut veritatum ttn ego a mcipfo hquar Eandem itaque Eodem confilio veritates practics Mathematicorum , velutioplogxarum coavincamur

&

MechoJo huic tur do&rina,

&

ticaE Sc

mechanicE

hoJie experimentis confirmantur,

.

in

eorjKTi praelertirn

gratiam, qui

Et nos , quantum darur , per universam philofophiam demonltr.it iones capere nequeunt non alio fine ration<s atque experienra; connubiuin intemeratum efle ubemus , confirmantes a poftenori , quae per rationes a priori ftabilita fuere . Ita nimirum Sc eos,qui dcmonftracionibus ad aflenfum compelli non poflunt , doctrinas ad judicandum cL ad praxin vitae utiles docere licet , ur non minus eas ritc intelligant , quam veritatis earum
plene convincantur

986.
rcgula? complurcs obfcrvaridebent, ubi vitium fubrcptionis ov.^nam in cxpcriundo cvitarc ac ccrtam rerum cognitioncm a poftcriori obtinc- bicregula

Quoniam

fcqq.), inprimis ubi judicia univcrfalia (.705. obfervm706) ac notioncs univerfalcs, definitiones inprimis (.708) curse cor- da ' diquc habueris; alterum a pofleriori convit~turus in dato quolibet cafu applirc volucris

(.669.

&

care debes regulas

goricas
,

qtne

ad

notiones

defmitiones ac propofitiones

cum

cale-

tum

bypotbeticas pr<efcribuntur.

fo attendente ad

, alterum cunviclurus de e;us veritate , ipperceptionem prsFenterri , in eo formando procedere debet juxta reg.uSimiliter (1 alterum a pofteriori convincere iuberes,in las ea fini (. 669 ) propofitas data propofitione de iubiecto praedicari modum,aut quod per moJum attributorum ineft, aut attributum vet eflentiale quoddam quid firi debeat , monitrabunt theoremata de modis, attributis , eflentialibus , &: iis , qux pcr mo ium attributoium infunt ,

E. gr. Si

mdicium intuitivum formandum

.

feqq. ) Si notio unive.-.alis a rolteriori ltabilienda , utendum eft ( . 671. regulis formandi notiones unireriales ( . 67S. 6'Si. leqq ). Si definitionum veritatera docere volueris, tenenda; funt regulae detegendi definitiones a pofteriori ( . 679. 680. 6S1. 686. 6S7). Si a pofleriori altcrum convincere volueris datam caufam datum producere erreclum; theoremata ea fini infervient , qux de caufis a potteriori inveftigandis agunt ( C. 697. &: feqq. ). Si Jenique veritatis iuJicii hipothetici univerfalis vericas a r\ itenori ftabilienda i theorema de formando uuicio hypothecico univerfali fatisfaxiet {. 706). Non igitur opus elt , uc diverlitatem cafuum alios a pofcerior: convincendi h.c exDendamus. 987.

obfervandis

&

&

4 6i
Curpropcfttiones

Tart.

11.

SeH. IJS.Cap.
%.

9*7-

P" e~
ope-

dem

ra intelligantur agnofci Commendanda hoc nomine venit cognitio vera a-

&

Quoniam propofitiones hiftoricas quascunque non re&ius inrellfgit, q Uam q U rerum praffentium notiones ipfo ufu fibi comparavit ( .932. 934.935), nec res practicas cujuscunque generis penitius novir,quam 9 U earum notiones ipfa praxi in fe excitat (Jf. 930); evidens eft , eadcm opera a pofteriori & propofitiones penitui intelligi , & earum veritatem
| '

onoftan^j, r

qui

eam mni

in cafu facilem effe fibi perfuadvint

,

reptionis

vitare

comparanda. Falluntur tamen, Etenim quam ditficile fit vitiumfubquo admiffo nulla datur certa rernm a polteriori cognitio, ipfo opea pofteriori
.

qui demonftrationibns multum deprehendent , quod ad propofittones ac notiones determinatas a pofteriori formandas requiritur. llnde nova patet rare evperientur , qui in operae dederunt , illo

rem praefentem venturi

acumine

funt

Imo

demum
in

fefe praeditos effe

tio connubii

continui rationis ac experientiae

Ceterum exemplo

nomi

quorum acumen

obfervando demorjtrattombus deberi

nemo

hic nobis funt Aftrolgnorat , qui om-

Qttando

ad iutoritatcm ^ provcca-

ambitum aaimo complexus fuerit . 98S. non fuerit efficere , ut alter ipfe ohfertua in potefiate pofttum Quodft propofttiones deducuntur a pofter/ori ftabilienda? i auvet , unde nothnes torhas ftabilienda( . 613.& feqq. ). Etenim fi qua ab alteroobfervata tanUam certa admittere ckbcs, ca credere teneris (. 6i2.),confequet>tcr

nem

Aftronomiae veteris ac recentioris

&

aflcnfus nititur autoritare obfervatoris ( .

611 )

Eam

igitur ftabiliri

convenit
Defumuntur nimirum argumenta a requifitis hominis fide dignis, quae ( .. c*. ) aFacile autem patet , nulla hic opus efle probatione , ubi in vulbunde demotiftravimus gus notum eft obfervatorem vel experimentatorem elfe fide d:gnum. V. gr.Caffini ,FUm.

fledii

Hilltii in obfervationibus aitronomicis autoritatem

in

nemo

in

dubium
.

vocaverit

cui

hoc genere merita fuennt perfpecta. Abfonum itaque foiet probare eoruin Non exiguumtaautorrtarem, ut oblervationes ipforum recipiantur tanquam ride dignae nien pondus accedere credibilftati obfervationum ac experimentorum , quae a pluribus reQuamobrem in ftabipetita unanimi confenfu confirmanttir , nemo in dubium vocabit lienda autontate obfervatoris habenda quoque eft ratio multitudinis tdem expertorum , id quodmox luculenetfi nihil hinc praefidii expectare liceat , ubi rationibus ftandum

eorum

tius ofteufuri

fumus

9%9-

Qttodfi falfitatis obfervatioms vel experimenti alterum a Pofleriori convinFalfitatis obfiTva- cere volueris; obfervations , vel experimento ipfo prsfente rrpetito monftrantioais

&

da

ixptn-

7emm
'.

utrumque intercedit Etenim ficontrarium ejus jpfe obiervat, quod ab aliis relacum pro certo fumit cum contraria lifalla elle > u2 tanquam a fe obfermul vcra cfle nC( uearit (-5 2
efi differentia ,qua? inter
.

9^

<l

cogvisce. vata alter refert, evidenter perfpicit. Cautione tamen hic opuseft, ne duas obfervatfones,veI experimenta non prorfuseadem uv.dimopro nldem habeamus Diverfa enim pro iifdem habens in errorem incidit (. 631 )
.

lendi al-

te,um a
priori.

99Calterum convinchnus vi demonftrationts probabilttatis autem vi probationis probabilis Si prxdicatum lubjeclo convcni~ c fi ye direcle ,five indirecle demonftrare valemus, propofitio nobiscer-

priori veritatis vel faJfitatis

fa

c"

De modo
ti eft

alios convincendi
,

463
fuo

(% 568)

&

ii

dcmonftrare valcmus

praedicatum

rcpugnare
.

iubicclo, certum nobis eft propolicioncm effc falfam(. 571 ) Quamobrcm fi vi demonftrationis ab altero alfenfum propolitioni demonftra-

tx praebcndum extorquerc pollis; ccrtus erit propolitioncm datam cfle veram,vel falfam ,confequenter vi dcmonftrationis cum conviciiti (.983).
,

probatio probabilis prxmiflas probabiles continet (jT. 587;, ceteroquin vero a demonftratione non diftert ( . 588 ) ; vi probationis probabilis atcente perpcnfa? propofitio probata probabilis intelligitur

Quoniam

quis probationem probabilcm conrexcre valct , ei ccrtum eft, propoiitionem probatam cife probabilem. Quamobrcm ubi vi probationis probabilis affcnfum ab altero cxtorquere poflis;ccrrus crit, propolitioncm datam eile probabilem, coniequcnter vi pro-

(.586),

feu

fi

bationis probabilis eum convicifti (. 984). Hoc a priori convincendi modo utuntur Mathematici , prefertim Geometrx, necinrequotquot ad veritatem theorematum Conltat fane pcr tot fecula omnes liciter eus quoque fuilfe convi&os . geometricorum intelligendam animuru appulerunt Quantufcunque adeo fit in rebus aliis difienfus, nullus tamen circa theoremata Euclidit, jtrchimedis , ytfollor.H , Thcodofii , McncUi notatur , &, quod maximum eit ne quidem inExemplum Mathematicorum ter eos , qui in aliis in diverfas prorius fententias abeunt nos impulit , ut , ratione tantse certitudinis , qus penes ipfos eft , dete&a , eandem , quantum datur femitam in philofophia calcaremus, praefertim cum nobis pateret , aha etenim fi cognitionem demonitrativia certam rerum cognitionem obtineri non porfe
.

vam

prorfus feponas , nec in ea , qua: a pofteriori hauritur, vitium fubreptionis decli668 ) , nec in formandis definitionibus ( . 680.681 ) nab'S experientise adeo inimicum ( atque propafitionibus determinatis five categoricis ( 705 ) , five hypothetieis (. 706)
,

tuto femper tramite procedes Omnium optime ex philofophia experimentali eo modo pertra&ata , quo a nobis traditur, apparet , quantum valeat experientia demonftrationis cereras philofophia; noftrse partes iectorem attentum idem lumine aduta , quamvis
.

&

iocere valeant

991-

Alterum
,

vi demonflrationis
,

conviclurus

eam

eo

uigae continuare debet

R"' "'
r,

eandem mgredumtur , pervenerts ad pr<emt\)as et -_-^ nt tW, ubi tn principiis prorfus adhuc bofpes eji,ad definitiones } axio- fpp onsn . certas experientias tndubitatas Etcnim qui vi dcmonftrationis ad af- <fo. mata is debet, fingularum prxmiflarum vcritatem perfpicompcih ienlum cere debet ( . 569^, confequcnter prxmifla fingula eidem certx fint nccefle eft f. 564). Quamdiu adeo in dcmonftranda propoiitione furaitur aliqua prcemifla, qua? convinccndo nondum certa eft ; cadem ulterius demonftranda ,doncc pranniifa: fumtae omnes eidem certa? fuQuodii ergo omnium piincipiorum fuerit ignarus , pergcndum erint ucique eft usque ad principia dcmonftrandi prima, definiriones nempe, axiomata & experientias indubitatas (. 762).
aonec tn fyllogijmts
qut

&

Idcm adhuc
convidtum
miflae

alia

ratione

fic

oftcnditur
,

Qui

vi

demonftrationis fe
dcfinitiones

fuifle

expcrrus
in

fuir

is

fucceifive

omnes

&

propofiriones expendit fibique familiares reddidit

fyllogifmos VVolffii Logic*

tanquam prce, quse dcmonftratione (. 551. & feq. )concatenatos inn n gre-

464

Tart.

IL SeB. IV. Cap. L

grediuntur, antequam vi demonftrationis ad aftenfum propofitioni datx praebendum compclli potuir, coulcqucntcr vcritatis ejus conviclus fuit. Quamobrem ubi alter perindc ac ipfc ejusdcm veritatis convinci

dcbcn easdem

definitioncs ac propofitioncs fuccefilvc

expcndcre

fi-

biquc familiarcs rcddcrc tcnctur. Eum adco vi demonftrationis convidrurus co usquc eandetn continuare dcbes,doncc in fyllogismis,qui

eam ingrediunrur, pervencris ad

prima usque demonftrationis principia

diorum eiufdem
aequales, i.
in

pracmifias convinccndo ccrtas, vcl ad ubi easdem ignoravcrit. ,

arcum E. gr. In demonitratione geometrica theorematis , qmd reBa ex centro dulfa bifec.ms chordam quoque ejufdcm iifecet , fumuntur definicio radii , axioma de arqual irate ra-

&

quod arcuum a:qualium chordas finc anguli aequalihus lateribus oppofiti xqu.iles fint , 3. in duobus triangulis aequales finc bales , fi crura figillatim fuermt squaangulus iifdem comprehenfus idem (not. . jji). Quodfi ergo convincendotria ifta Iia theoremata fuerint perfpecta ; ulteriori analyfi opus non eft Eniinvero ubi illorum theorematum veritatem is nondum perfpexit , eorum quoque demonftrationes funt evolvendae , donec ad principia alteri perfpetta auc ad principia prima perveneris . Similiter in demonftrarione logica theorematis , quod modi ingrcdi nequeant defir.itionem , fumimus definitiones modi atque notarum , duo axiomata, ic. 1. quod mutabitia conftantcr non infint $c
circuli
,

&

tria

theoremata,

fc. i.

triangulis

fibi

mutuo

aequilateris

&

2. qr.e conftanter

nm
,

ir.funt

atque theorema

quod

in dcfinitione nee plurcs

rebus agnofcendis atque a fe in-vicem difcernendis infervire nequeane3 y nec fauciores noue enumerantbe , quam quot ad

rem definitam agnofcendam drabaliis dislinguendam fufficitmt (n-t. . 551 J.Quodfi ergOCOnvillcendo definitiones ac axiomata ifta una cum hoc theoremate tuerint penpe&a i eum convicturus veritatis theoremacis demonftrationem nonnifi ad hax ufque principia evolvi neEnimvero fi circa definitiones haelerit , eius dubia ante tollenda lunt ; fi axiocelTe eft ma concedere noluerit , demonftratione per indirectum ante abfurditatis convincendus ^ denique theoreinati afTenfum denegaverit , eius demonftratio in medf( 5- $55- ?59 ) > um afYerenda eo ufque concinuanda, donec ad pnncipia concefla , vel ad ipfa prima
.

&
\

perveneris

Mcdus
detegevdi

&
uy t
l

992antecedentibus fumuntur ^ccntinuo citantur t demonfiratione ex n s ad tales perveneris ,ia quidonec continuo evolvis citatos , pwagrapbfls

q Ut

'
'

Cl

tt

bus nullus amplius reperitur

,

absque

ullo

labore recenfete licet definitiones

dotanqva. axiomata

cbfervattones

propoftttones demonjirativas
.

ante cognojcendas

^quam

Etcnim il pcrpendimus, quaratione notafup- conviflio in cafu dato babeat locum ponenda. AiKor vcl alius quicunquc , qui cidcm aficntitur , vcritatis vcl probabiliratis propofitionis dara? conviclus fuerit; tum quidcm evidens erit,

quod fingula fucceflive principia , q.ux dcmonftnuioncm quomodocunque ingrcdiunrur , pcrlpexcrit fibique familiaria rcddiderit. Quamobrem fi altcr codem modo convinci debet, eadcm quoque prinid iide cfiTc,

cipia

iccus jure fucceffive pcrfpiccre fibique familiaria reddere tenctur datae propofitioni ab co non requifiveris eum aflenfum , qucm tumct
:

praebcs.
Patet adeo ufus citationum fingularis , qui abfque iisvel prorfus r.on , vel nonnifiditAtque ideo non modo veritates mathematicas in Ekmentis ficillime expectari poterat Mathefeos inter fe ita connexas dedimus , ut beneficio citationum fingulse ad prima lua principia reducantur, addituri proxime complures , quae adhuc defiderari poteranc , ipverum fimile quid circa philofophiam univeriam medicamur dc <n lafque iubi:'miores hoc opere loejco idem infticucum execuri fumus Quodfi ergo quis convincendus fuerit
.

verica-

De modo
veritatis eoruun

alios convincendi

465

quas de tlimimtiont fuferfl-icrum t* ieflnititnUmt praec-ipiuntur , confulenji , eruiu , qui citaiuur , . 179. 54*- 836. Quodii . 179. evolvis ,citantur ibidem 154. 44. 6j. 67. 156. 1 }/. 158. 177. 178. 171.173. 174. 70. 71. 153. 90. Porro . ij^.citantur . 1 '5 5- citaiuur . 1 $1. 91. 113. 41. 37. Et fi porro Jingulos 55. h>c citatos e5 3- 79- iNVolvis, refpondebunt (1) . j6. 5. 67., ri) 1J7- 66. 155 , (3) . ijS. 5. 67 , 158. 177, (6> 67. 79. 153 , (5) f. 178. 64- 79- 717* U) '77- 91. 113. IJ2. (7- 173* 5- 66. 91 130. iji. (S) 5. 174. 55. 157. 171. (9) . 70. f ff. 60. 6j. 66. 67. (io) J. 71. . 66. (11) 5. 90. . 36. 34. S3 89. (12) . 37. Sff. 36. 34. (13) . 155. . 4. (14) 5. 7*. 5 . 70. 45. 46. (ij) . 130. 5 S. 91. 88. 36. 88. 113. 89. 122. 114- 113. 116. 129. n6) . 89. 55- S8. 36. 37. (17) . 114. . (18) f. 116 5 36 37. 31. (19; 5. 12. J. 109. Ab his citationibus omnibus pencet . 179. Quodfi . 34S evolveris, ibidem citatos reperies 141. 346. 347. 44. Sc icqq. 49. Si im porro Jios iingulos evolvis , relpondebunt (1) . 149. 131. 141. 233. 218. 44. 235. 250. 237.238. (2) . 248. . 242. 243. (3) . 232. $. 21J. 179. 225. 152. 45. 44. (6) f.ijo. . 25J. 44- (4) 233. 5. 44- 219- (5) 5- 35- 242. 236. (7; 5.2J722}. IJ2. 46. 135. (S) 5. I5S. $$. 47. 136. (9) f. 22J. 55. 69. 2IJ. 220. 121. 212. 224. lSo. (10) 5 Ijo. . 44. 4J. 253. (Il) 5. 69. 5 64. 6j. 61. 63. 64. 67. 62. (12) 5- iij. 5 5- 69. 157. 61. (13J 5. 210. cc 111. . 66. 218. (I4; . 222. 55. IJ7. 2I9. (ij) . 224. 5 5. 6j. IJ7. (l6) 5 lSo. 5 5. 63. 64. 179. 153. (17; 5. 6l. 5 5- 60. 36. 44. leqq (iS) 5. 62. 5. 60. 09) 79 $15- 154 64. 6j. 67 ij6. 157. i}8. 177. 178. 172. 1-3. 174. 70. 71. 153. (10) 5. 153. 55. iji. 91. 113. 41. 37. (11; 5. ij 4 5 IJ3- 79- (22.' 158. . 67. (13; 5- 178. . ijS. 177. (14) 5 130. 5 5. 91. SS. 36. 114. 123. 116. 129. (2j) 5. 116. 5 5. 36. 37. j2. Denique fi . S36 evolveris, ibidem citatos reper es . 730. 219. 200. 41. 349. 22J. 790. 519. j ji.Si am porro hos fingulos evolvis, refpondebur.t (ij $.730. 5-i49- feqq. 2J7. 1S0. 181. 182.192. 193. 1S3. 153. 219. (2; 5. 349. 5 5. 252. 254. 2JJ. 2J5. 48. 790. 717feqq. (4) 310. 518. (5) . 2J7. . 2lj. 2jo. ($) J>9- 5 2)1. 249. (6) 5. 193. 5 5. 192. 64. 291. 66. 157. 173. 174. 91. (7) . 183. 5 5. 4 j. 74. rs) 5. 251. 5 5. ij2. 200. 242. (9; 5. 2J4. 5 . loo. 1J4. 241. (10; 5. ajj. 5 5. 214. II3. 2J2. 37. (ll) 5. 2J6. . IJ2. Ij;. 294 I94. ri2) . 717. 5 5- 716. J3J. 519. J47. n 3 ) 5. 310. 55- 173. 175- 176. fM) 5- 151- 5 5- 250. 137. 238. nj) 5. 291. 5. 228. 290. ri6) 5. 294. 5 5- 287. cV fcqq. 207. 243. d 7; 5. 716. 5 5. 678. 710. 711. 712. 713- 714- 715- (18) 5- 555- -> l - ( ! ?) ff '75- 5 66- 153- 79. (20)5. 176. IJ7. 136. (21) 5. 290- 5. 37- 1: 5. 287- 5 5- 200. 228- ^23) 207. 5 . icj- 204. 201. (24) 5- 678. 5 5. 669- 80. 671- 54 (15. 5. 710 5. 72- (16) 712- 5 f. 4J. 72j 47 . (*7j 5. 713- 5 5- 47- 712- 28) 5- 71J. 5- 47- (29; 5. 310- 55- 173. 175. 176-1-30; 5 136. . 34. /r- 7- 5. 4. iifc.fr.tllm (31; 5. 37. 5 5. 36. 34. (32; 5- 201 5 Cj. 4 0- 41. (33J 5. 669- 200- 39. 11. fJ4) 5. 671- Cj fj- 39. 88- fjj) 5- <4" 44- 45 6- ($61

&

4-

5.

39; 34- (37;

ii-

8-

9-

i-

io- (38)

2.
;

f;.

1-

Zy.

&:

50.

a//:.

;//.

Antequ.im iguur ea vi ad affenfura compelli potueris uxta noftra principia, quam nos prasbemus propofitioni de eliminatimt fuferflmrur, tx definitioniLns , utique tibi perinde ac nobis perfpecla atque ramiliaria elfe debent, qu.r J 4ttg. fj. 1. 30. difc frxl. 1. 31. a. 4- 8. 9- 10 36. 37. 39. 40. 4 i. 4.4. 4j- 46-47- 48- j4-6o- 61-62 63- 64 6j- 66. 67. 69. 3 4 70- 71. 71. 74 79 So. SS. 89. 90. 91-92- 109. 11 6- 122-113. 114. 129- 130. 136 ij2153 ij 4 ijj. 156. 157. ijS.i7i- 173- 174. 175- 176-177- 178-179.180. 181181. 183 192. 193. 194. 200" 201. 204. 205. 207 313- 2I4. II}. 2l8- 119- IIO- 121- 222- 21422J- 2l8- 233. 23}. 236. *37. 238. 242. 243-248. I49. 2J0- 2>I. Ij2. 254. 2}}- 2j6- 1J7 187.290. 29i.294-3IO.346io- 711- 711 713. 714. 715. 716.717. 347. 348. 349-518- 5 19. 5 35. 547. 5 ? 1.669 671- 67S730. 790.S36. cantinentur Si vel unica deiinitio aut propofitio, quae in locis hic cita"tis repcruur, mihi perfpecla non effet ; ego veritatem e-us, cum qua nobis hic negotii eft, non agnoviffem fed potius circa eam haefiffem affenfum tarndiu fufpendens, donec in notinam e us perven ffem quod adhuc defiderabatur (. 569 ) Quamobrem nifi alios , qui noitra legunt , affenfum prarcipitare velim 5 nec ab iis ure requifivero, ut eundem propofitioni noftras praebeant adeo firmum ac immotum, qualem ego e dem praebeo, antequam fingulas definitiones ac propofitiones locis citatis repet iendas llibi adeo familiares reddiderint , quales ego eafdem experior Magnum momentum in eo fitum e;:,ut ad haec attendamus Quamobrem me non p guit non fine omni taedio conqtiirere loca , N n n 2 quas

&

&

466

Vart.

IL SeH. IV. Cap.

.

I.

quae ad gignendum affenfum quicquam contribuerunt Et fane inter eas rationes, quae ine permoverunt , ut veritates philolophicas inter fe connecterem , non poitrema hac fuit , ut pateret attendentibus , qua ratione gignatur affenlus fingulis propofitionibus prasbendus, idque , ubi opus fuerit , manifeita ratione doceri poffit ,quemadmodum hic a nobis taclum Fateor lubenter, non in omni cafu alfenfum tot principiis niti , nequc enim omnes propofttiones adeo procul a primis principiis remotae funt : ingenue tamen profiteor, me hoc exemplum non ftudio elegilfe, fed primum quaerenti oblatum arripuiffe , nec diffiteri poffum, dari in alis philoiopfrii partibus ( de Mathefi enim nemo idem ignorat , nifi qui in eadem aut penitus hofpes, aut valde tiro fuerit ) propofitiones , quae a primis principiis maiore longe intervalto diftantes mutto nuiore principiorum apparatu indigent, antequam conviilioni a priori detur locus Ceterum cumnon implicet, teitibus exemplis, quae mathetis fuppeditat , ut una eademque propofitio diveriis modis demonftretur ; nec impoffibile prorfus eft , ut aliquis minore principiorum apparatu utatur ad affenfum gignendum , quam alter . Quodii aliquam operis i(evvn. niani de principiis philofophias naturalis mathematicis eodem , quo ante , modo ad principia fua revocare liberet , multo ma or enafceretur eorum cumulus , ut prorfus obftupefceret ad eorundem confpe&um , qui ad talia animum nunquam advertit . Haec probe notent velim , qui certam rerum cognitionem adeo facilem fomniant , uc ei comparandae leit:onem fugitivo oculo fa&am lurficere exiftiment Sc de condufionibus remotis ju.

dicium fibi fumant que attendere.

principiis

nondum

intellectis

Utile vero

ipiis eft

adfequentia quo-

4ffenfus

Quomam

993-

afienius vi demonftrationis aut probationts probabilis ex-

(ucceffiva

zener?uo. ft a ramiliaria fibi reddidit

rorquendus ab evidentia principiorum pendec, qux fueceffive perfpeconvincendus (.991); evidens omninoeft,
affenfum non in inftanti , fed fuccefftve gigni , qui veritati propofttionis demonftrata , vel probabihter evitla prabendus Ea de caufa homines, qui intrmiori LogiciE cognitione deftituti eundem affenfum in

fe in inftanti gigni defiderant , quem in aliis nonnifi fucceffive diuturno tempore ac labore genitum effe conttat , fimillimi mihi videntur ei , qui , ut puer ad ttaturam virilem unius diei inrervallo excrefcat , omnem illum cibum ac potum,quo per tot annos ufus ett alter , umco die ab eodem capi praxiperet Imo qui ignoratis prmcipiis affenlun adeo firmum atque immotum expecfont qualem alter nonnifi illis debet , fimillimi videntur ei , qui abfque cibo ac potu folo aere gula? ingefto pueros in inftanti adolefcere poffe fibi perfuaderet Qua: nonnifi fucceffive ex aliis ante pofitis enafcuntur , ea ut in inftanti iis nondum pofi-tis enafcantur defiderare velle fumma profec"io velaniaeft. Ceterum propofkionis veritatem exemplo fuo confirmant omnes , quotquot non fine fucceffu m Matnefi pura verfati funt Etenim finguli fucceffive fibi familiaria reddiderunt
. , . .

principia fentientes

tum demum affenfnm Srmum en.num effe comperti funt "pfimet nihil e;us Quodfi nemo hominum ndeo temerarius tibi videatur , , dum enaicebatur ut abfque principiis perlpectis eundem iibi polliceatur affenfum quem alter nonnifi iiidem debet ; exempla non longe petenda funt , qua: idem doceant Nonne per longam annorum feriem tot inter eruditos circa fyftema terrae mota; quod Coptmuanum vulgo appellatur Aftronomis contradixerc quorum firmus adeo ac immotus affenlus principiis aitronomicis debetur fpfis parum intellec-tis? Nonne ideo Cofernicm profeffus eft, fe horum hominum ludicinm tanquam temerarium reiicere, quod in fe cadere poffe afJenfum fibi perfuaderent , qui nonnifl muhis Mathefeos pura? Opticse atque Aitronormx
,
.

&

principiis fucceffive progigni poteft, etfi

omnium

illorum principiorum eifent prorfus

1-

gnari

. 994.
Sl ^U1S Vt demonflrationis veritatis tel falfttatis alicujus propoftionis , aut ) Tcosvt P ro ^ar 'onis probabitis probabilitatis ejutdem convincendus ; in demonftran"Pinct

n4u

tfm

do vel pjobabiliter vrobando jam aliquandiu verfatus

ejje

dehet

De

modo

alios convincendi

467
.

monftrationem vel probationem probabilem in dato cafu agnofcere valeat Ecenim qui vi dcmonftrationis ad aflcnfum compelli dcbet , is formam

dcmonftrationis non modo animo comprchcnfam habere, icd particularem quoquc, quae ipii occurrir , gcncrali convcnientcm agnofccrc tenetur (. 569) Qiioniam itaque formae demonftrarionis notioncm ipfo ufu fibi comparat , qui in dimonftrando aliquandiu vcrlatur ( jf. 9J0),

nec
li

eam fibi familiarcm reddcre atque facultatem in dato caiu fpcciaeandem applicandi (. 349 ) conciliare valet nifi crebro excrcicio,quo

omnem habi:um

comparari conftar , in casu dato demonftrationem agniturus, confequcntcr ventatis vel falfitatis propofitionis convincendus , aliquandiu in dcmonftrando verfatus eiTc dcbet,doncc fcilicet dcmonftrarionem in cafu dato agnofccre valcat Quoniam probatio probabilis a demonftratiQne non nifi principiis 58S), adeoque forma non differt , qua? vcro refpcclu convinccndi . ( de dcmonftrationc jam evicla funt , non demonftrationis principia, fcd

formam
babiliter

refpiciunt; igitur patet

eodcm modo
non

vi

probationis probabilis

probabilitatis propoiitionis convinci

poile nifi

eum, qui

in

pro-

probando tamdiu

fuerit verfatus, ut

probationem probabi:

lem

in

dato cafu agnofcere valeat

Ipfo tailo hoc eiperiuntur, qui ad Machefin addifcendam animum appellunt ab initio enim vim demonftrationum mmime percipiunt , donec aliquandiu in eadem verfati principia fibi familiaria reddiderunt , formam demonftrationis animo comprehenderunt Idem cxperiri l cet in legendis fcriptis noftris , in quibus formam demonftrandi tenemus , quancum datur quippe quae eadem erfe debet in probationibus quoque ceteris , qux ex principiis nondum prorfus ev'dencibus conftruuntur . llnde in iislegendis minorem difficultatem lentiunt , qui in dkrmonftracionibus Machematicorum am mulcum fuere verfati . Imo hinc intelligirur ratio, cur in demonftrationibus ordinatis verfati inordinatas faftidianc repugnantiam quandam ad aflenfum hiice extorquendum in fc experiantur. Non ignoca mihi func exempla , quorum fidc hxc refero. Conferendahic funt , qua fuperius de demonftratione confummata inconfummata ( . 859) evi&a

&

&

&

&

dedimus.

995Quomodo
a
y'". em

Quoniam noftra demonftrationum ac probationum analyfis, quam in ufum ledlionis librorum dogmaticorum commendamus ( 958 ) , formam dcmonftrationis in dato quolibet cafu ipfis oculis fpectandam quam diftinftiflime exhibet CS-55*- S5*- 553- 5590&Logica f cit.) eam diftincte cxponit ut quis vim demonHrationis vel probationis proba;

jf

'1

*--

difpoZtur ani.

bilis facilius

percipiat

nec in utraque agnofcenda fallatur

&

genuinam mnt.

demonftrandi formam ex Logica ftbi cognitam atque perfpecJam reddere , (S demonfirationes ac probationes probabiles in cafu quocunque dato juxta eam
refolvere debet Qui in Mathefi iu demonftrationibus inconfummatis acquiefcunt , nec genuinam dcmonftrandi formam animo diftinde concipiunt , in difcipliriis aliis fibi demonftrafle videntur, quae a demonftratione quam longiffime abfunt Ubi vero demonftrandi forma diftm&e fuerit expofita; ibi Autor non folum propofitiones datas demonftrarc valet.fed etiatn demonftrarc poteft fe demonftrafie. Non igitur verendum eft , ne fibi propropo.

fitionc

6S

TarU

II.

JV. IV. Cap.

L
qus
nec demonftrata
poflit

fitione demonftrara vel probabiliter probata venditari patiatur, nec probabiliter probata, quantum fufficit , ut aflenfum pribere

OunntuOTff7r'>"

..-

996.
,

buccmferat.

Quoniam vi demonftrationis vel probationisprobabtlis qu& eandem Um ipfa formam tenet (-588;,convinci nequit,niii qui aliquandiu ^ in demonftrando fuerit verfatus; ftudium Geometrite jam ah antiqukjjtemPoribus pbilofopbia pr<emittendum ejfe judicarunt viri intelligentes , ut parum idoneus pbilofopbi<e auditor babitus fuent Geometria? ignarus
?

m^

ita

Studium fcilicet Geometriae ftandam rudicarunt philofophi

ter

indefpenfabilis neceflitatis ad philofophiam utiliter traveteres , non propter principia inde haurienda , fed prop;

tur

ipfimet fatis experirentur , inidoneum efle qui veritatis convinca, cum ubi idem genuinam demonftrarionis formam an mo nondum comprehendit eam cafu dato applicandi (5.349) habitu adhuc deftituitur ( . 570 ). Evidens vero eft Geometrae (tudio ck tormam demonftrarionis animo comprehendi ( . 930 ) , eam applicandi tacilitatem contrahi , cum omnis habitus crebro exercitio comparetur . Unde
,

methodum

&

&

in commentatione de methodo mathematica Elementis Mathefeos praemifla ( $$) ( jam monui fruiftus hu>us , quem ex ftudio Mathefeos maximum percipere licet , participes non fieri , quotquot praxes quasdam mathematicas aliasque parum mathematict habentes vulgo tamen ad eandem referri folitas addifcunt cum neminem judicii acumine ac inveniendi habitu beent nonnifi a feria demonftrationum meditatione expeetando Et quamvis hic philofophica fcripta noftra eundem ulum promittant ( . 597 } ; non tamen ideo Geometriae (tudio valedicendum elfe exiftimamus :eteuimdemonltrationes GeometricjE tironibus captu faciliores func propterea quod quam philofophicx Gecmetria beneficio figurarum ipiis oculis fpectanda objiciat qiue iu philoiophia ab imagimbus feparantur Huc accedit quod notiones Geometria; alns non adeo lmplexx fint, quemadmodum philofophicae , qux lenfui vel imaginationi exhiberi nequeunt , nifi multis peregrinis admiflis, fub quibus fxpiflime quafi fepulta funt, qux ad illa pertinent.

alibi

997intelligat
.

Tropvfitio
totivince-

Antequam akerum
cas
<

veritatis,
,

vel probabilitatis propofitionis data* convin-

eadem

ipft

explicanda

nifi
,

eam jam

Quodii enimpropo-

doquando
e^p ican-

n!'oncm

aondum

inrelligit

notioncs non novit

vel definitiones

cum
,

fingulis

verbis

un g en(j as j

(.903), confequenter

quas ipfum con-

viclurus fupponis (.9:0.928), vcl experientias, quibus nitunturnotiones confufte verbis refpondentcs (. 6S8. 6S9), ignorat. Eum igitur convicturus vi demonftrationis aut probationis probabiiis eandem eo usque continuare debcs donec ad definitiones & cxpcrienrias iftas perveneris ( JT. 991 ) Ab his igitur princiniis cum cxordiamur de,
.

evidens

monftrationem (<$. 551. 552 ), vel probationem probabilem (. 588 ); eft propofitionem ante efic explicandam , quam alterum veritatis vcl probabiiitatis ejusdem conviucas (.910.928.906 930.932.

&feqq.;.
E. gr.

Alterum convicturus
,

veritatis propofftionis

($-950),

inquirendnm

exdem ex deaLiat defir.itionem ingredientes determinantur , finitione climinanda , amequam ea memoriie mandatur , ubi eam non intelligit , explicandi funt termini notarum t determinaticnis definiiionii . Notarum ac definitionis dedimus dcfinitio-

tarun: r.umerum refer.-r.tur

que fer

&

eft ,

an in no-

&

5.79-iJi)- Qpamobrem per easdem propofitio noftra expticanda f$. 94->' Deter^ minarioni non [ungimus nifi notionem coniulara (5.63.CVL (eqq.119). Exemplisadeoab experientia alteri obvia petitis efficiendum , ut notionem confufam voci comungendam coniequutur ( . 88j Equidem demonftratio propofitionis praefentis ubi in prima principia cefolvitur, a pluribus adhuc aliis definitrotiibus pendet r . 991 ): enimvero ea non
nes
(
.

faciunt

De
piis

modo

alios

convincendi

469
quibus tawquam princi-

faeiunc ad propofitionem prstfentcm , fed ad alias intelligendas utimur ii\ prsefence dcmonilranda
.

998-

Qu)

convincendus
,

eji

eam

afferre debet

ad

netn attentionem

ut agnojcat nullum Jumi principium

.

demonftrationem vel probatio- ^ittemio convin, quod non /it certum ,

ce "^.{

nec a forma demonjirandi vel probandt abfrrar.

debc: propoiicionem dacam

.

effc

Convichis enim cercus c(Te vel vcram, vel probabilem ( . 983.

'"

e ~

Enimvero vericatis propoficionis demonftrara: cerrus ciTc nc984,) quic, qui prxmifTx vcl unius iyllogifmos concatenatos ingredicnris y
adcoquc vel unius
rat, ncc
<

principii

demonftrandi (

561),

veritarem ignofit

pcrlpicit

num forma

dernonftrationis pradcntis

gcnuina

r- 57)- Qui adco convincendus cft veriratisalicujus dcmonftrationis attendere debet, ut agnofcat,& nullum principium fumi quod ipfi non iic cerrum & formam demonftrandi cife genuinam
,

Quoniam probatio piobabilis nonniii principiis a dcmonftracionc differt (.588), qua? iunt prarmiifa? probabilcs (.587), ut convinccndus agnofcat, & formam probationis elfe genuinam, & inter principia probandi fumi propofirioncs quasdam,quas probabiics eftc novit;
ea
fini

fuflicicns attcntio

denuo aflerenda.

Quoniam adeo ad hanc

999ut

attentionem requiritur,

&
,

demonfrandi

&

Medium

probandi principia, fon/ja inprimis demonjirandi familiaria fint (. 99P), "*'****utrumque auccm nonniii cum die , nec fine affiduo laborc obcinccur , tenUomt '
qui attentionem

&

ad
,

convitiionem requifitam afferre vult

flrandi exercitio

obfervata analyfi nofira

monjirandi
fibi

& fuccejjiue
.

demon(S-55r.JS2.j53) ,formam deis

& crebro

crebra repetitione ac med.tatione principia

(%g^2)

famdiaria reddere debet. Idcm abunde a et a pofteriori Pone enim Tkhm principiorum Geometri.t prorfus ignarum incidere m Elcmenta HuclUis; quocunque duce is utatur , fieri tamen non po. ,

utatur attentione, quas lutricit ut veritatis ullius propofitionis convincatur 1 ab o\o, qnod ajnnt , elementorum ordiaris inre:pretarionem , praetermiflis nonnifi iis, a quibus demonftratio propoiirionis , cuuis veritatis alterum convincere dem:r. me pendet , ac fufficiens alteri concea.is temporis fpatiuin, quo rite intellea bes ruminar: , concoquere atque in luccum cV; laiguinem convertere valet; in eo convincendo olcum & operam perdes Impoflibile cnim experieris. ut alter utatur attentione fufterit

ut
;

e.i

Nifi

ig tur

ficieiite

Idem

experiri licet in lcripto

quocunque
.

alio fcientifico.

IOOO.
explicata

Convitlus ncn affentitur

nifi ptcfofitioni fufficienter

&

probata

^ijlenfvs

(. Quaenam vero expiicatio, qusnam probatio

).

997. 985. &

feqq.

991. 992

convieli
qualis.

tionibus abunde intellisitur

frxlttv.r
prop->ftti',n: fy.ff.:t;i;er

ex antecedentibus propofifit fufficiens , toaviBio pailive lumta deriniri poterat per *ffenf,im,<jti expliuu* xc polttje , nempe ideo,quod eam fufficienter expli.

Unde

catam ac probatam intelligimus , mdicantes

vel

fcientificorum aflidua tradatione nobis comparat Logica hauitas

uxta notiones confufas , quas fcriptorum mus , vel uxca notiones diftindas ex
jX.

IOO

1.

47
Vgrfiufio'

Tart. II. SeB. IV.

.

Cap.L

IOOI.

Qui
,

igitur
;'/

vhdefni- bata

affenfum prtebet propofttioni nondum fuffidenter explkata3 ac profalfo fibi perfuadet fe ejje conviclum{ . 505 ). Unde perfuafo pafii,

ve fumta definiri poteft per affenfum

dum
bata*

qui prsebetur propoiitioni nonfufficienter explicatae ac probatce, vel ialtem non fufficienter pronempe
ratio ad affenfum eft
,

Sufficiens

fi

&

propofitionem

fatis

intelligimus

cV

eam

certam e/Te agnofcimus. Illud obtinctur explicatione ; hoc probationefulficiente (5.1000;.quamvis ex demonftratione propofitionis de fufficiente explicatione ad convicfiionem requifita ( .997) pateat , fufficientem probationem absque lufficienteexplicatione dari non
poife
,

cum

e contrario

exemplum
,
.

propofitioni illuftrand.-e ad'e<fium

loquatur

propofi,

tionem

lufficienter explicari poife

fufficienter

Jji. propofitionis intelligendae exhibet.

&

quantum fcilicet ad eam intelligendam lurficit quae probari nequit Patet quoque ratio a priori , fi notionem demonftrationis feqq.) ftabilitam cum theoremate (. 903 ) conferre volueris , quodnotionem

T\at-ones

Qui fibi

perfuadet

fe

effe

1002. conviclum , cum tamen conviclus non

.

fit

perfuafio- vel ignorat

'

queenam ad conviclionem requirantur , vel ad principia ac for, mam demonftrationis , aut ad alterutrum borum non fatis attendit Etenim qui ignorat, qusenam ad conviCtionem requirantur; is judicare nequir, utrum in cafu dato convi&us fit , nec ne ( . 348^ Quodii tamen ob probationem iniufficientem , quam ob ignorantiam iftam cum fufficiente confundit, propoiitio data eidem ccrta videtur; convidlus iibi videtur, cum tamen non fit ( . 981 ). Falfo igitur iibi perfuadet, fe conviclum effe ob ignorantiam eorum quse ad conviclioncm requiruntur. Quodii ad principia atque formam demonftrationis non attendit , iieri poteft, ut illa tanquam evidentia,hanc tanquam genuinam admit.

Falioigitur fibi perevidentia fint,nec haec legitima fuadet, ie convictum efle ex defeclu attentionis (. 570. 98^). Non abiimili modo idem oftenditur, ubi de modo convinccndi apotat,

cum

nec

illa

ftcrioii

fcrmo

fuerit (.

985-986).

propofitiones unipars eruditorum nullius fere veritatis convi&a eft , cum genuinam demonverfales non nifi per indu<ftionem incompletam a polteriori inferant , ftrationis formam ne confule quidem norint , cum ne unicam quidem unquam expenderint Hinc mordicus defendunt , qus nec fatis intelligunt , nec furficienter probare valent lix defectu attentionis peccant etiam eruditi primi ordinis, vel quod in fola notionc forma: demonftrandi confufa acquielcant , negleCia diftinfta ex Logica haurienda , vel quod fine probatione admittant , qux probari debebant

Maxima

& &

IOOJ.

Trtctpi-

Aclus

aifentiendi propofitioni

nondum

fufficienter probata? acexpli-

unua

in

catae dicitur prcecipitantia in

judkando.
.

judhatido.

Scilicet qui judicium Perfuafio nimirum cum praecipituntia in mdicandoconiungitur frfciphat , aut txcprtiperat , is propofitionem pro vera , vel falia,vel probabili , velmmus probabili habet , antequam lurlicienter fuerir explicata , ut eam fatis intelligat , vel Pro probabilitate mdicium fieri poflit fu.ficienter probata , ut de veritate , falfitate vera igitur habet , vel falfa, vel probabili , vel minus probabili , quam veram, faliam, Atque ea de caufa iibi perfuadet, probabilem, vel minus probabilem nondum agnovn

&

fc cife

coii',

:itum,

cum tamen

conviclus

noncum

fit

Oritur adeo perfuafio

dum aflentimiK

De modo
timur propoilcioni nondum
praccipicancia iq ;udicando
,

afios

convincendi
illi

471

explicacae . Aclus ille aflencicndi eft datus conlticuic dehnicionem perfuafionis genecicam. Cecerum quid lic aflenfus, diftin&e in Pfychologia expofituri fumus Suificit hic obicer monu ffe , nos per jjjenfum incelligere udicium de vencace , fallicace cv probabilicace propofuionis . Unde pacec , afienfum mmus lallucem lecundum regulas probabilirace propoficilogicas oriri debere, vi quarum cerrum de vericace, fallicate onum ludiciurn formacur E. gr. Si quis de vericace vel talficare propofit:onis , quod
futficiencer probarae ac
ipfe

aucem

aflenfus

&

Deui condiderit munau.n optimum , 'ud:c;um iibi lumic , aiuequam cognovir, qu:d termino mundi oftimi indigitetur , eamque falfam pronunciat , probatione ex accribucis divinisdeduJta nondum expenfa; is ;ud:cium fuum de falfitate propoficionis hu'us deproperac cc morale mlinL huic ob ratiunculas aliunde conquifitas j veluti quod malum phyficum mundo , fibi psrfuadet fe eife convidlum tallitacis propofitionis , cum tamen convidlus non fic , propcerea quod prccario lumit , mundum non ejie oftimum , in nuo mxLum plnficum ac monie txtet , cc in nocone confufa mundi opcimi acquiejcens contradictionem incer nocionem mundi opcimi &: exiftentiam mali phyfici ac moraJis oftendere nequit unde camen falficas propofitionis evidenter aguofcenda (. f*7).

&

1004.
A*tior?um
intrinfg.

Rationes aiTenfus cx notione fubjecli defumrx dicuntur intrinfecwiqux vero aliunde petuntur, extrinfca.
E. gr. Si quis ob aequalirarem laterum acque angtilorum Iargicur figuram regularem circulo infcribi pofle ; is propolicioni quod figura reguUris fit circuio infcriftibilis aflentitur ob raciones intrinlecas Si quis vero tuecur, non flures dari lintat turuat primi genais, tjuam feBiones conicas proprerea quod unanimi Geometrarum confenfu idem atfirmacur ; ,
, .

W &
tXtrinfe-

Geomecrarum ob rarionem excrinfecam . 1005. Rationes intrinfecce eedem funt ,cb quas pnedkatum fubjeilo convenit. Q110- \\ationes niam in propoiitione categorica prxdicatumde fubjcctoenunciatur , tiulla intrinfeea ales conditione adjecta (216 ) ;inhyporhcticaautcmfubadjecta conditione l"
is

aflentitur afferto

czrnm f n t ;n '
:

<te-

(jf.2t8);omnis propofitio velcategorica cft,velhypqrhetica. Jam in propofitione categorica prardicatum fubjccto tribuitur iub conditioncdefinicionis ( . 225), in hypothetica vero proptcr fubjecti dcterminationem ( . 228 ) , adeoque vei proptcr raodos, vcl res quasdam extrinfecas (. 229), a quibus fcilicct ad>us cjus, quod ineft iubjecto, dcterminatur. ^atio igitur , cur prxdicatum fubjecto cor.venit, in categoricis a definitioncj in hypothcticis a dehnitione & determinatione iubjecli ( . 4. Dijc. preelim. } , confequenter in utroque cafu a notionc fubjccti ( . 34. 152) petitur, atque adeo intrinfcca eft (. 1004,). Patet adeorationes intrinfecas easdem eiTe, ob quas praedicatum fubjccto convenic, velper

quas praedicatum detcrminatur.

E. gr. Racio incrinfeca , quod figura resularis incelligatur circulo infcriptibilis , eft laterum ( f. 1004)", led eadem eft ratio , cur figura regularisciraequalitas angulcrum vel angulorum squaliratem , uc akerucra Tolle enim vel laterum culo infcribi pofli: Similicer racio infaltem ponatur, nec amplms figura circulo irrfcriptibilis intelligetur

&

trinfeca , unde intelligitur , quod Deus condiderit mundum opcimum, dernacur ab att-ibutis divinis ck: a fine , quem iis comenienter per creationem intendic Deus ; fed eaedem func raciones, ob quas mundum optimum cond dit . Pacec adeo , eum qui ob rat-ones intrinlecas propoficioni daca: aflcncicur , ob eaidem ei aflenciri raciones , ob quas pradicacum fub'ec"to tribui dcbec , feu quibus pofitis ponendum quoque eft prxdicacum.
;

c o6
,

Si quis vi dctnonflrationis convmcitur

is

affeniitur ob rationes intrinfecas

Wolffii LcgkA

"O

E:e-

^fienfus vi dcmon-

47*
firationis
extorti

Vart.

II.

ScZ. IV. Cap.

1.

nuones.

dcmonftratione rationcs ,cur pntdicatum convcniat fubjec"ro, ex dcfumuntur f^. 551. 551 )> ncc minus indepecuntur rationes, cur pradicarum iubjeclo repugner (. 551). Rationcs vero, quae ex notionc fubjecli defumuntur, inrrinfecae func ( . 1004;. Affenfus adeo vi demonilrationis extortus intrinfecis nititur rationibus. Quoniam in Machefi priierryrt pura , demonftracionibus affenfus extorquetur ideo
in

Etenim

ipfa fubjecti notionc

racionibus , nifi incrinfecis, ubi deinonitrationum vim percepcris . Qui vero demonftrationes infuper habent vel in hiftonca prcpofitionum matliematicarum notitia acquiefcentes , vel examina feu demonftrationes mechanicas demonftrationibus fubftitucntes , vel fide Autorum nitentesj illi rationes intrinfecas non perfpiciunt , neque adco per eaidem gignitur eorum afTenfus Similiter nos in philofophiaoperam damus , ut afienfus per rationes intrinfecas exrorquearur , qui firm or atque magis immotus eft alcero , qui rationibus excrinfecis quibulcunque debetur . Quodfi tamen qu's noftra legens ad rationes , quibus nituntur propoiirones , non attendir , fnftorica earum cognirione contencus , vel , quod per exempla , quibus easdem illuftranrur , earundem yericas i;.ii videacur manifefta , racionum difcufiionem fuperfluam ludicans; in eo non gignicur aflenfus per rationes intrinfecas, faltem r.on per diftin&e intellectas , ft vel maxime concedas exempla illuftrandae propofitionis gratia allaca rationes intrinfecas confuie repraUentare Nobis cum diftincta cognitione negonum eft , non cum confula .
is

ibi

non

aliis nititur

.
^fffrr.fus
S't

IO07.
is
fi

quando
ra '.o/bus cxtrir.fecis

notionem nonnifi confufam habet , tribuere nequit, nift ob rationes extrinfecas Etenim
quis

fubjetli

pradicatum eidem

nitdtur.

nottonern fubjecti nonnili confufam habct, judicia intuitiva indc formarc nequir (.724. 725), confequentcr, cum ab iis demonftrationcm ordiri teneatur demonftraturus vi notionis fubjecli prsdicatum cide,m tribui debere (.
.

valer, in propofitionibus categoricis vi definitionis ,in hypotheticis vi definitionis ac dcterminationis praedicatum fubjeclo convcnirc. Ficri adeo nequit,ut prardica-

JS^-SS 2 ) demonflrare haud quaquam

tum fubjccto convenire agnofcat ob rationcs intrinfecas ( . 1004^ Ergo ob extrinfecas idem eidem tribuere debct ( jT. dt.) Hxperrentia veritatem propofitionis abunde confirmac Cum enim notiones djftinc"tae
.
.

txcra Machefin adhuc rara: finc ; tantum non omnes ad rationes excrinfecasconfugere videas quociefcunque probari debec fub eito dato prsd'catum datum convenire , v. gr. quod fit experiencia comencaneum , quod viri docti unanimicer idem affirmenc , quod nicarur unanimi omnium gencium conlenfu , quod fimile quid obcineac in cafu fimili, quod concrario hoc vel iftud obftare videacur Nos igirur omnem movemus lapioim , ut in philofophia ex raciombus intrinfecis ratiocinemur quemadmodum iri Marhefi ha ctenus moris ruic , nec principiis excrinfecis concedamus locum, nifi ubi probabiiicati , in praxi pnefercim vitae , litandum.
,
.

IO08.
demcnflrationis
.

Ulius
fus.

ca-

Si quis ignorat frincipia tel

bjeclo tribiure nequit
,

formam
,

is

p;\-edicatum fubfi

nifi

cb rationes cxtrinfecas

Etenim

principia vel

formam dcmonftrationis
diftinclam

ignoret

utut vcl

maxime

fubjccii

notionem

habuerit

impoffibilc

tamen

cft

ur demonftrationem ac"tu

condat, vi cujus evincitur, in nocione fubjecti contineri , pcr quaj praedicarum eidem tribuendum dcterminatur (-551.152). Certusadco eflc nequir, ob notionem fubjecti prrrdicatum eidc-m convenire(. 570) , confequencer racioncs , ob quas idcm cidcm tribuit, aliunde
pctere

De
pctcre dcbet
iecas (.
.

tnodo alios convincendi

473

Tribuit iraque prardicatum iubjeclo ob rationes extrin.

1004).

&

Etenim demo.nftrandi principia funt definitiones perinde experientia confirmat propoficiones dvterminats^ . 561), quippe qux lolae dcmonftrari poffunt ( . 551.551. 310). Definuiones autem , qux nomen luum tueri pofTunt , atquc propoficiones determinatae rara; lunt haitenus extra Machefin. Quamobrem non modo demonltrationes, verum etiam probationes probabiles , qua: nomen luum tueri polfunt extra eandem rariffim* funt . Cecerum patct hinc racio, cur nos in philolophia derinitiones ac propofi-

Idem

ciones determinatas introducere

ftudeamus
.

IO09.
_

Prcecipitantiam in judicando evitaturus afftnfum tamdiufufpendere debet, Q^tomodo^ XL :Ul donec vel a pojieriori ^vel a priori veritatis , au falfitatis , aut frcbabilitatis V\ *P
fuerit conviclus
fteriori
,
.

Etenim qui aifenfum tamdiu fufpcndit,donec vclapo,

^, can ^oeM

vcl a priori

rx fuerit convictus,
Cta.

is

aut falfnatis, aut probabilitatis propofitionis da- v i telttr non aflencicur niii propoiicioni pcnitus intclle(

&

cujus veritatcm agnofcit

.
.

987. 990. 997

adcoque nonniil

fuificicncer explicatx ac probata.

Praccipicantiam itaquc in judicando

omnem

evitat (jX.ioojJ. Patct adco, quod cam evitaturus aiTenfum tamdiu fufpcndcrc dcbcat , doncc fucrit convictus.

Hoc medio utuntur Mathematici ad prascipitantiam tutem judicium tantum non femper prxcipitarur

in

judicando evitandam

vulgo

.IOIO.

Quoniam

a poftcriori

convincendus
a

rcs ipfas prxfentcs intueri

in

&

Difcuffio

rerum praclicarum vcritatem

poftcriori

fe

ipfo cxpcriri

(.985)

ad pr<eca-

&

dato cafu regulas ad nociones, definitioncs ac propoiitiones de- ^.^wj. F terminaras eruendas prxfcripras applicare debcc (.986), aucubires fum in prxfences coram intueri non datur,auroricatem obfervatoris juxta re- ^dkmdo gulas fidei examinandam ftabilire (. 988) qui autcm a priori con- necefsavmcendus, & demonftrationes ac probarionrs probabilcs ad primafua ria. principia rcvocarc (.991) & habitu demonftrationem ac probationem probabilem in dato cafu agnofcendi poJIcrc debct ( 994) igitur apin
;
'

parer

quanam dfnffwne
vel

opus

fit

nifi

afjenfum pracipitare volueris

vel

fofieriori,

a priui infiituenda

fatisfecimus regulss , quam Canefius ad evitandum praecipitantiam iri iudicando incuicat , qui de iis tmmibus dubitare nos )ubet , in quibus vel minimam incertitudinis fufpicionem irpttimus Etenim 'am conftat , unde appareat , nullam amplius incertitudinis fufpicionem fupereffe. Et quoniam ftudio Geometriae ad convincendum idonei reddimur
.

Hac rarone

(-996)i

'gitur 'am patet , cur in Mathematicis non fine fucceffu verfati prajcipirantirec"tius evitent aliis, qui in eadem funt hofpites . Nec minus iperamus fore ut noftra methooo philolophaturi in pofterum non adeo per prsecipitanciam ltacuanc,

am

in

ucrcando

quam

vulgo

fieri

folet

IOII.

Preejudkium appellatur judicium erroneum perpraecipitantiam latum. Trtjudhii Unde patct modus prnefiidicia evitandi , fcilicet/i non ante judicemus , quam definaio '" vel a pojieriori priori veritatis , aut falfttatis , aut probabilitatis fuet vel a
id
[a

rimus convicli

o o

2.

Non

dl;.

474

Tart.

II.

SeB. IV. Cap.

1.

Non multum adeo laborandum eft de evitandis prseiudiciis. Opera danda eft cognitiprobat s hoc oni rcrum loli^ae, ubi aflenfus non prsbetur nifi lurhcienter explicatis ipio pr^ udiciun quodvis declinatur. Docet idem praxis Mathematicorum, qui vi demonitrdfonis lolius in Mathefi pura , vi obfervaponis exattae demorutrationi untts in mixta prsc udicia feliciflime evitant de iis evitandis parum cogitantes. Quamobrem nos quoque de przjudiciis non longam inftituimus tra&ationem

&

IOI2.

Qiioniam de multis judicarc folemus , antcquam a pofteriori juditorum^qi e cia univerlalia (705 706) atque notiones univerlaies , detinitiones

&

inprimis ( %. 708) formare, nec non demonftrationcm vel probationem rn^s^antecji..im ad probabi em agnolcere didiccrimus, prout in vulgus conftati regulis taicnv.tue- men iftis ignoratis (.986), nec forma demonftrationis ac probatio-

iidici-

dum
rnns.

do-

nis

probjbilis adco familiari, ut

cam

in cafu

dato agnofcere nobisde-

nei [ui~

tur (".994), convictioni locus nulius eft ievidens eft nos de multisju dicare , antcquam convicli cife poflimus veritatis, falfitatis ,vel probabili.atis

propofitionis alicujus datse

fufficientcr nobis fuerit cxplicata

&

confequenter antequam propofitio probata (987. 997) , atque adco

pcr praecipirantiam C. 1003).

Qiiamobrem
nitionibus

ubi judicia univerfalia

pojieriori
,

cere didicimus

formare judicra omnia

&
,

& notiones univerfales una cum defiformam demonjirationis in dato cafu agnofqu* memorite mandavimus ad examen revo,
.

ut veritatts , falfitatis vel probabilitatis eorum convincamur Hoc examine non modo opus habent ex veritatibus cognitis alias mcognitas eruturi , ne prsjudiciis a cognitione vcri avertamurj verum etiam eas ad praxinvitae translaturr, ne eventu, quem fperamus, deitituamur Ceterum , quae hic inculcamus eadem lunt cum regula Cirtrjii Princip. Philof. part. I. 5- i. qua prasiudiciis ante integrum rationis neftra UiUm conceptis liberandos feinel in vita de omnibus dtrkjtare lubet , nquibusvel miniroam incertitudinis iulpicionem reperimus, nifi quod nos more noltro magis determinate fingula enuncia-vimus , ne per prascipitantiam ftatuentes nos lam integrum rationis nottra ufum poflidere , nec in iis, quae fub incudem denuo revocavimui , minimam
,
.

canda

amplius incertitudinis fuipicionem reperire , in nova praeudicia irruamus , dum veteribus animum exuere ftudemus . Monui jam fuperius (not. . 994), a tironibus Mathefeos initio vim demonflrationum non percipi , donec aliquandiu in eadem verfati & principia fibi familiaria. reddiderunt , cv formam demonftrationis animo comprehenderunt Quamobrern ubi Mathefi operam navantes animadvertennt , fe ad eum ftarum perveniffe , omnem demonftrati 01111 m leriem ab ovo ordiri debent , ut veritatis propolitionum' omnium, quas memorine mandarunr convincantur atque adeo certi fiant,fe nulloprorfus prseudicio teneri , que ad errores feduci rdem a veri cognitione averti queant quoque fibi notent velim , qui ad noftra legenda animum appellunt , ut certam rerum cogmtionem inde confequantur
,

&

iorj.

Trajudicii autoritatis

Cum

vcl experfentia conftet, viros etiam in arte fua

prxdaros fub.

dejinitio.

inde errare; a vcritare aberrat, qui fimpliciter fumit vera effe , viro in arte fua pra^claro ajfirmantur falfa qua? ab eodem negantur
\ ,

qu* a Quo-

niam judicium hoc per praecipitantiam formatur (. 1003}; in praejudiciorum numero habctur C. ron ).SoIctautem praejudicium autoritatis appellari: ut adeo Prd>judicium autoritatis fit jueiicium, quo veraefle ftaxuimus, quas ab altcro affirmantur, vel falfa,quae abeodem negantur,
propte-

. .

De
hinc
in

mocio a/ios convincendi

,

475

proptcrca quod nobis confter

ipfum cadcm affirmarc, vclnegarc. Et

cafu particulari ex pr<e)udico autoritatis flatuere dicimur , cujus non aliam rcddcrc noverimus rationcm , quam quod altcr idemaffirmcr , vcl negec , quem vcrum a falfo dilccrnere co in cafu pofle fu-

mimus

E. gr. Si quis rationem fphaerae ad cylindrum circumicriptuni ur i ad 3 fumit veram , propterea quod norit , jirchimedem cus inventorem celebrari 6V hoc luum Miventum tanti fecifie , ut idem tumulo iuo inlcribi luifent i is ex prarudicio autoritaiis de theorematis geomeIn cogirtione probabiti , qua in praxi vitae faepiflime carere non poflutrici vcritate ftatuit mus , a r guraentoquoque aoautoritate petitolocus eft : undeenatum illud pervulgatum, *rSeJ quatenus eodcm uti polfumus , ne praecipitanter -udicemus tifici in .irte fa tfie crede.idum & prarudicioaucoritatis obnoxti reddamur , in Logica probabilium doceri debet Multa in Logica probabilium probantur a.1 io fine , qua: in Logica uemonftrat iva fine itidem alio reiiciuntur Vulgus lubinde in negotiis vitx humanae obviis non male utitur principiis Logica: probabilium , quae in dilciplinis pcrperam applicantur ab iw , qui dfcmonftrativam cognitionem cum probabili confundunt E. gr. in probabilibus ftabiliendis plures probationes con:unilae elficacius probant , quibus fingulis figillatim lumtis tanta visad inclmandum aifenfum non rationi intrinfecae incompleta? pondus aliquod abextrinfeca accedit ; alt demonftraineft , tiouna ad convictionem plenariam lurhcit , necabalia quidpiam ponderis luperaddi poteft . Harc&aliaex notioneprobabilitatis a nobis data ( . 578) demonftrari poterant , nifiadaliud forum Ipe&arent Sufficit hicnotaflc, cognitionem demonftrativam a probabili in omni cafu efle diftinguendam , ne utriuique leges inter fe confundentes m prgjttdicia mcthodi inci.
.

&

damus

IO14.
ftmus
,

Ne

in prcejttdicium autoritatis proni

,

notandi funt

lapfus virorum

Me" inm
ve>

pr<eclarorum

imo eximiorum artificum in ipfa artefua. Etenim cum hac ra? ^ tione appareat , fieri poffe, ut in errorem mcidant , quorum magna a- cmm ati .
lias cfie folet autoritas;

ipfo opere intelligimus

quod

autoritati aite- toritatis.

rius

parum tuto
ftatuitur
(

fidcre liccat.

Quoniam vero omnc

tiam
erit
ri
,

.
,

1011

prcejudicium cvitatur,ubi nihil per praecipitan); igitur a pr<ejudicio quoque autoritatis femper

procul remotus

vel a priori veritatis

qui ajjenfum tamdtu fufpendem , donec vel a poflerioaut falfttatis , aut probabtlitatis fuerit convicluf, ,
,

qttce fide

aliorum tenet
;

in

medio relinquit
;

(.1009).

propterea quod non cedere adfueti fint nifidemonftrationibus certa; rerum cognitioni inhiant eamque a minus certadiftinguenobis in more pofire didicerunt , prasiudicium autoritatis veluti Iponte lua evanelcit . tum fit veritatem quoquephilofophicam rationibus intrinfecis ftabilire i illos , quos noftra juvaot, a prjejudicio autontatis immunes experimur, utucde eo exueudo nunquamcogitarunt
a prae<ud cio autoriratisal eni funt
.

Mathematici

Dum

Cum

101

S>

Judicium erroneum de viribus propriis ad veritatem cognofcendam

fufficientibus pr<e)udicium nimite confidentice dicitur. Spccics hujus prajjujudicii eft,

r .., c mn m#
'

j-_
~_

n
con .

primi ordinis familiare efle fo!et , quafi fidenti* ejus vires fufficiant veritatem beneficionotionum confufarumperfpiciendi, aut ec,es jis faltem fubinde in dcmonftrationcs admiflls, negle&a accuratiori a- fP
viris dorftis

quod

&
'

nalyfi,

qualem fupra commendavimus ( 958).

.

Quemadmodum enim confidentias arfine eft praeiudicio autoritatis Jhoc plus tribuitur alienis viribus, quam pax erat , ita illo de \:ribus propriis plus IpePriudicium nimii
ratur

Tt^Tv*>
'

us

476
ratur,

'Part. II. Sefi.

io iis eft.

IV. Cap.

I.

quam

fitisex mfticuto

patebit . iis veluti per traniennam viderunt , accurata difcuifione facla vera deprehenderint , hanc tanquam iuperfluam tandem infuper habent ad eandem impatientesevadunt . Unde in crrores incidere folent, quos evitare utique fuerat in ipforum poteftate . Optandum itaque foret , ne accurata analyfis demonftrationum , qux in diftincta ratiociniorum evolulogico eorum examine conliftit , inter exercitia iuvenilia , vel prorfus puerilia-, tione rejiceretur. Sed plura eam in rem ,quemadmodum modo monuimus, dicemus deinceps.

Quoniam deinceps de viribus ad veritatemcognofcendam requiagemus; huus quoque prae udicii ratio ac modus idem evitandi clanus Ceterum viri raagni , mulciplici cafu edo&i , quod , qux in notionibus contu-

&

&

Md
,

iT.
;

10I6.
,

'Mi

d de-

^
aliis

e in P ra u d>cium mmi<e
'}

confiJentite fimus proni

confiderandi funt lap~

nos ingenio

non tlinandi. Jus

m do

"oftri ftmilium
,

fed aliorum etiatn, aui

^acumine ac
.

animi dotibus vincunt

nimirum iplo notionum difcullione ncglccla pcr prxcipitantiam judicare

Non
inutile utique eft
,
fi

quarum in verttate perveftiganda ufus eft Ita opere convincemur , quam facile falli poflit , qui exacta
in rationes Iapfus

iibi fumir. virorum prxclarorum inquiramus , ut ap-

pareac , quomodo in errores inciderint , quos evitare potuiflient , modo attentione furficiente utr rpfis datum fuiflec . Ex al^eno calu difcere, quae vites, prudentis eft; fedviris praeclare meritis errores, quos commifere, in opprobrrum vertere, levis animi indicium . Ceterum cum pr!ud:ciorgm fons.fit, quod homines de viribus velpropriis , vel alitnis plus fperent , quam in iis eft ; fequens de iifdem tra&atio maximo eritadjumento ad quodvis prae;udiciorum genus felicicer fugandum

C APU T
De modo
jf.

1L

alios refutandi.
1017.

Ktfuttf
titms de~
fimtio.

/\
^J_

Lterum
nis
,

refutare
is

quam

j^_

fallitas

idem eft ac demonftrare falfTtarem propofitioIpfa quoque propofitio , cujus pro vera habet demonitratur, refutari dicirur.
. .

E. gr. Anteufumtelefcopit rpfe Keplerutm Paralipomenisad /^f/Zi"?nrp. 161.162. Veneri ac cccerisplanecis natnum cribuic lumen Quodft quisex obfervationibusphafium Venerisac Mercurii&utrufquetranfitu per Solem demonitret planetas Jrolce omni lumineproprio deltcui& hinc falfitacem fententfx Kepltrian* concludit (S-5i^)i is 8c Keplcrum y Sc fententiam keplerUnam de lumrne Veneris ac ceterorum planetarumnati vo refutafle dicitur .
,

8.

*WSw

Alterum impugnare dicitur, qui infufficrenter probar faliTtatcmpropotv.Kidi- fitionis, quam is pro vera habet. Ipfa q uoque propofitio, cujus falfipamo. fas n fu ffi c f enrcr probatur, impugnari dicitur.
,

qu;s Kepleri fententiam falfam efle probaturus provocat ad Lunam , planetahfnc inferc , ceteros quoque planetas nonnifi mutuatitio lumine fplendere is mfufficienter probat falfitatem enfdcm debere , atque adeo eam perinde ac ipfum Keplernm impugnafle, nequaqua-m vero refutafle dici poteft . Ita qui m:hr adverfantur ,

E. gr.
,

Si

rnm unum,

&

fencentias

qualdam meas impugnarunt , mimme autem refutarunt , cum nullius tem demonftrare potnennr, fed ad demontfrandum provocati non comparuerint

falfita-

dem vulgo

notiones refutations
fe

Bim pturimum a

Equiimpugnatfonis inter fe confcmJuy: ; led male: eas ePatebit etiinvicem differre ipfa definitionum collatio manifeftat

&

am

De
?m

moclo alios refutandi

477
PJiilofophi

ex fqueutibus , non inutile efle , ut difcrimen notetujr nes diverlas rn ufum futurum a fc invicem difcernere.
.

vero

ert

notio-

IO19.
;

Propofttio vera impugnari, non refutari

poteft
.

falfa

&

hnpugnari ,6" refutari Duanara

poffe.

Ponc cnim, propofitionem vcram

rcfntari

Ergo dcmon-

propofire'

ftrari poteft

cam
.

effe

faliam

(.1017): quod cum hypothefin

cvcrtat, tiones
oujtn

abfurdum

eft

Quodfi propofitioncm quandam falfam prccario fumis tanquam principium probandi, & probatio infufficiens crit ( jT. 843 ) , & conclufio falfa , fcu vcrae contraria ( . 529J , inde inferri poteft (jT. 538.539). Vcra igitur propoiitio impugnari poteft (. 1018). Cum dcmonftrari poffit vcl pcr indircctum ( . 55:3 ) propofitioncm aliquam cife falfam , vcl dircctc ( . 551. -~i) contrariam falfx efTc veram; propofitio falfa rcfutari potcft ( . 10 17). Qyoniam vcro dcmonftrandi habitu non poilcns infuflicientcr probat, quod dcmonftrari non rcpugnat ;idco propofitiofalfa impugnari quoque
potcft C.
poteft theorema elementare , quod faralletogramma fufcr cadembaeafdem farallctas conftituta aqitaiia fmt , CUITI illud verum ciie vi demonftrationis Tiro tamen Geometnz , vel in eadem hpfpes idem impugnare poffct . Enimvepateat ro fallum eft cibum in ventricuto -vi triturationis digeri . Hypothefis ltaque tnturationis impugnari poteft . Refutatur e. gr. fi abfque trituratione pifces minores a refutari , impugnatur , fi ob'eceris , oflia ma'oribus deglutitos digeri obfervatione clara eviccris camiius devorata efie dur-ora , quam quae trituratione feu motu ventriculi d'geri poflnit. Quamprimum ergo conftiterit propofitionem aliquam efle veram , eo ipio liquet eaudem a nemme unquam refutatum iri , cum nullus facere poflit quod eft impoflibile

muma.gri

pojjim.

&

E. gr.
.

1018J. Nemo refutare

inter

&

&

I020.

propofitio vcra impugnari tantum potcft,ncquaquam autem rc- Quendo c0 "-' ' futari ( . 1019 ) ubi veritatis cjus vcl a poftcriori (. 987J3VCI a prioarerJ a ~ ri (. 990 ) fuens convifius, hoc ipfo certus es , antagonijias eam tantummoao impugnajje , mtmme autem rejutajje , utut eorum Jcripta non vuieris. refutafse Ita e. gr. qui elemenrorum Encliais veritatem cognovit , non aflenfum prasbebit aife- _, _, /;,_ ro ci " r V quod elementa Euclidis a }\amo in fcholis mathematicis fint refutata, utut t\ami renti librum nuuquam viderit Nec eum per praxipitanciam judicare, quod i\amits elementa twncm ^ Huclidis tancum impugnaverit , per propofitionem prasientem manifeftum eft Nemo fimi- datam^no liter concedet , holtes religionis chriftianae refutalie fcripturam facram , utut eorum fcri- ~p:fo ejus pta iple non perluftraverit , propterea quod illam verbum Dei eife agnofcit , refutari fcripto.

Quoniam

nefcium.
.

102

I.

Si quis
requiritur;

ad
is

refutationem

eam attentionem

afjert

qu<e

ad

conviclionem Qitarido

errorem a fe commijjum agnofcit . Quoniam rcfutatio eft de- rejutatus e,nrem monftratio falfuatis propofitionis, quam altcr pro vcra habet (.1017), qui ad refutationcm eam affert attentionem, quce ad conviftionem re-

quiritur,is

eam

afferre debct

quam convincendus
fufficit

affert

ad dcmon-

ftrationem, confequenter quae

cipium, quod non

fit

ut agnofcat, nullum fumi prindcmonftrandi aberrari (. forma certum, ncc a

998).

478
998). Ccrtum adeo
,

P*rt. II SeH. IV. Cap. II.

ipfi

eft, falfam cfTe

propofitionem

,quam pro

ve-

ra habuerat (.569) confequcnter fe errafie agnofcit (jT. 623). Inde eft quod Geometra refutationi cedat , nec errorem agniruni defendat , fed corrigat Ceterum cum agnitione erroris minime confundenda efl e]us profeffio , cum non una ratio effe poffit, cur errorem agnitum confiteri nolint refutati. Nemo tamen atre.

rum

pertinaciae in errore defendendo arguere valet

,

nifi ubi

demonftrare potuerit

fe a,l-

terum non modo impugnafle , fed confutalfe dc eum ad refutationem attuliffe attentionem qux ad convj&ionem requiritur. Secus qui faciunt per prxcipitantiam (tatuunt
, ,

aut nimis glortoii de

aut inique de aliis fentientes

.

aut

utroque vitio prajpediti.

I022. Qittnam Quorjiam rcfutatio erroris admifTi demonftratio eft ( . 1017), dedemonmonftratio autcm indirecla (. 557) perinde ac direcla ( . 544 ) vestutio non minus locus eft demonftratior i r ati ftabiliendac fufficit; in refutatione J '
convcmtt
refutatio.

..

"'

"**&*
ofacum

..

>

l uam dtrei<e.
,

tu indire&e demonftres eamef. Vtntrtm efft corfus Lucidum , , hoc ipfo appareat eandem noneffe corpus lucidum {. Jjo), in illorefutando dire&a uteris demonftratione E contrariofi indirecta demonftratione ex ea propofitione, Venus eft corfus Lucidum , deducas , quod obfervationi repugnet , v. gr. quod nullas admittit Inmiais crefcentis vel decrefcentis fhafes inftar lunae ; in eodem refutando ad demonftrationem indire&am confugis. E. gr. Si quis afHrmet
,

&

fe corfus

cum

IO23.

Dijfertw
tia
refii-

dfccl"
,
.

,.

abmdiretla

Direcla igitur feu ofienfiva refutatio cft, quae nititur dcmonftratione Jj rec>a fcn oftcnfiva. Contra lndiretla feu apogogka refutatio eft , Q ux arj iolvitur dcmonftratione indirecta feu apogogica. Exempla modo ( not. . 1021 )allata differentiam utriulque refutationis illuftrant r
^
*'

,,.. I024

"

iffertn-

tia iTiter
refutatio-

tuma
priori

demonftratio, qua nititur refutatio five oftenfiva,five apogogicontexitur cx aliis propofitionibus ac definitionibus tanquam fuis .. j, ^ ^ \r r\ jr r pnncipns ( . 562 ), refutatio dicitur a prtort QuodU vcro lupponta gencrali Logicaj dcmonftratione propofitioni rcfurandae opponitur obSi
.
.

& fervatio, vel experimentum, feu experientia contraria, refutatio a pofteriori

apojicriori.

vocatur
afteremus

Ltriufque dilcrimen

medium
impugnatoticmco-

mox clarius patebit ex iis, quae de utroque refutandi generc in ut adeo nullis hic opus fit exemplis
.

I02J.
,

Quoniam impugnatio
j

rcfutationc nonnifi forma differt

fcilicet

Uoc dmtnedo q
nn'>\-lfu-

iu a
j

probationc infuffkiente, ha>c dcmonftrationc nitatur

a

(1018),

pr0D:u o autem infumcicns < uod nic non admittantur i

,

dcmonftrationc principiis diffcrt , fcilicet nifi ccrta (. 562. 567. feqq.) , ibi vcro eincerta

ttiodif- tiam precaria fumantur lum fane fupereft dubium fert.

,

(843J, adcoque

(.569. 564);

nul-

quin eadem differentia inter impugnandi

ufi

diverfos
funt au-

modos intercedat , qu<e inter modos refutar.di direrfos obtinet quibus modos ad examen revocare libuerit Idem liquet a pofteriori
fi ,

tores aliorum dogmata vel hypothefes impugnantes.

.

\ox6.
,

Tmpugttationisdif-

Eft itaque Impvgnatio alia direcla fwe oftenfiva

quae nititur probatipn,S

.-

De
nitirur

moclo altos refutandi

,

479

ea fcilicec, qux fcrvat formam dc- faenti*. tione direcla, urut infufficicnre monftrarionis dircclra?. Contra impugnaV.o mdirtSta ilvc apogogica e(t,qux

probationc infufficicnte indircdta , ca lcihcct, qua: formam Unde ulterius iatelligitur, quandemonftrarionis apogogica fervat
.

do impugnatio a 1024 ).
Antequam

priori

riat

quando

poflerbri

in

utroquc cafu

( .

1027.
,

propofitio refutetttr vel impugnetur

.

eadem explicanda

efl

nifi

Curproltl

Etenim propolitionem rcfutaturus demonftrare P> mtcndit, eam clle falfam ( jf. 1017), conlequcnrcr praedicatum lubjc_ in notionc praedicari M)n re_, <fli notioni rcpugnarc ( . 526 ) atque adco , qua* conrincntur , lalva notione fubjccti eidem convenire non poiTe (.310). futetur In notioncs adco fubjccli atquc praedicari inquirerc debct,nili fatisma- vdlmpunifcftum fuerit, quas cum terminis iftis jungit Autor ,antequam refu- gr.etmr. tationem aggrcdi poffir, atque adeo propolitio explicanda ( 117). Quoniam pr jpolitionis impugnatio a rcfuratione non differt , nifi quod rcfutator demonftratione fcu probatione fufficicnte , impugnator infufficiente utatur (. 1017. 1018 }; facile patet, nec impugnari pofle
fenfus fuerit manifelius

propolitionem,

nili

ante cxplicatam.

H. gr. Si quis refutare volueric rrpothefin vulgarem , quod Sel fpath Aiumo circa Ter. ram juiefcentcm re-uolvatur , explicatione nulla opus eft , cum notio complexa eidem refpondens obvia fit Enimvero fi quis impugnare voluerit dogma Thein vulgus nota oiogias naturalis, quod Vens cwdiderSt mur.Aum cptimttm , in noronem munAi atque mundi optimi inquirere debet , ex intentione autoris affirmativam tuentis ternvms iftis lungendam , cum ucerque terminus nondum admittat fignificatum determinatum communiter

&

receptum

fenfum fingit a mente ejus alienum ( S lzo , exuliath nec iplius placita impugnat, vel refuur, fed aPa ab iis divcrfa C.32 5. m0 ^. l--\) ; ah impugnando vel refutando ahero tamdiu defticndum , donec de- firanda. monfiraverh bunc , non alium effe verborum ipftus jenj^m, piincipiis fcilicet lupra politis ( . 90 f. feqq.) ad cafus daros applicatis ( . 348). Exemplumded'mus n fuperioribus w.y.no), quod huc trahi poteft. Cum in fcripfumlit

Quoniam is,qui impugnandum flbi

alias

cum

1028. cerminis notioncs fungit quamautor.querr

.

&

to fcientifico propo(itiones omnes per dennitioncs auroris explvandae fint ( 5.910), orrsfacillime hic demonftrari poteft, hunc , non a' um c!k verborum ipfius lenfum . V'de , qux fupra (.5.913; illuftrationis gras-ii d-da funt. Plurimi inter eruditosiites ceilarent, nifi in regulam przfemem impingeretur.

nium

1029.
'
,

Impugnatio propolitionis ,cui rcfnondentem notionem veram agnofcit impugnans, fed quam infe aliis verbis exprimir, Logomacbia dicirur.
Si
tit
,
,

^_

V.itlO.

tim

quis impugnat propofitionem , quad Veus mundumoptimumtmdidtrh , Sc tamen admitVeumcmAiAiJje m nd* a fe intento , fcilicet glorias fuae illuftrandae , maximeconvtnicnqui a nobis optimusappellari folet i eus impugnatio nonnifi logomach:a efti

1030.
^

Patet adeo logomacbiam evitari

,fi

propofitio

non impugnetur

^
ter

ttifi fujfkien-

iedium

Wolffii Logica

'Ppp

ev.iendi

480
logonta.

Vart.

II.

SeB. IV. Cap.

II.

ter explkata

& fenju

ejus demonflrativa ratione ftabllito

(%.xotj. toi%).
in cafu dif-

cbiam.

Quoniam
ficilior eft

ha<flenus notiones vagas eaique confuias

amant autores, eoautem

explicatio, ieqq-);non feqq. 910.

&

quam ut communibus ltudns lnnutritusex.ittam dare poflir ($.906. & mirum videri debet logomachias eruditorum elfe adeo rrequentes . I03I.
.

Scriptcrti

Quoniam

in fcriptofcientifico leclori

attentofenfus autoris ubivis cer-

fcicnt fi-

corum u~
tilJas in

tus eft , nec perveni poteft, quin fenfus pervcrfus demonftrariva rafcripta fcientifica ad pracavendas logomacbias tione refellatur (. 911 ) plurimum conducunt
:

prxcavedis logo-

mnchiis.

Haec lane ratio eft , cur inter Mathematicos rariffima: lint logomachiae, etfi ignari, quando impugnant , quae non intelligunt , logomachias de rebus viribus centralibus ticis excitent. Pertinent huc dilceptationes dc infinite parvo ticorum, quibus Mathematum periti aures non praebent . Inter eas rationes

tum

&

MathemamathemaMathema,

quae nos

permo\erunt, ut philolophiam lcriptis fcientificis comprehenderemus ,haecquoque numeranda elt , quod logomachias quae viros eruditos dedecent , eliminare ftudeamus, quantum datur Ncque enim in noftra potelb.te eft , ut ab eorum lectione arceamus lefto,
.

qui definitiones noftras fibi familiares reddere &: nonnili ;uxta eas propofitionesnoftras interpretari nolunt (5.904) , quemadmodum in fcripto icientifico fieri necelfe eft intelleita memoriae (-5.910). Logomachiae tamen iis , qui noftra attente legerunt mandarunt , ftatim manifeftae e\adunt.
res
,

&

IO^Z.
,

iAn rcfu.
tcrtioni

Si quh verbis notionem poffibilem jungit

det
; is

quibus vulgo
poteji
,

impoffibilis

refpon-

equidem refutari

nequit, admoneri tamen

ut diclionem cor-

lows

fit

cb incom*

rigat.
flata

Etenim
vera
eft

modam
ditliom
.

verbis notio poffibilis refpondet, propoiitio cx iiscon('. 547 ). Quamobrem cum propofitio vera refutari non
fi

qui verbis poffibilem tribuit notionem, quibus vulgo impoflibilis rcipondct Enimvero cum in philofophia a rcccpto fignificatu verborum non fit idcm eodetn modo in omni alio recedendum (. 142. Dfc. pralim. ) cafu oftendi poflit, quo (hc.cit.) dc philoibphia id evictum dedimus
poffit (.

1019); ncc

is

refutari poteft

multo magis cavendum,ne notionem poflibilem jungamus vcrbis,quibus impoflibilis refpondet. Nullum itaquc dubium eifc poteft',quinqui
id facit

admoncri poflit , ut diftionem corrigat , ne in interprctandis aliorum fcriptis non fatis vcrfatis hoc eft, piurimis (. 904. & fcqq.) anfam praebeat ipfi errorem imputandi , vel praejudicio autoritatisdeten,

tos,

verba ejus falfo interprcrantur in errores fcducat(. ioij. 5x8.623), confequentcr fini a fe intento adverfetur, qui aliuseflenequit,quam lectorem dcducere ad cognirionem rcrum ipiiprofuturarum

dum

(.

lmguam efr^uguftinus lib. 5. de civitate Dei c.i. ubi fententiam tenere , quoNos Leiappellant voluntatem quip.-;'nominedecretadivina,vel corrigere jubet eos , hypotheticam que anlamaliisnon daturi , quae non fine ratione reprehendant , neceflltatem eandem fatnm hygtheticum ac in Coimologia adftruentes a rati nomme abftinemus , etfi ablciucfcn7?/j.!)appellarintTheologi orthodoxi , propterea quod fati nomine necelhtas defignetur vulgo bruta taeaque
Exemplohic nobis
. .

902^.

Ttafianttjj.

Si quts ofiendit

modum ,

quo alter

I33in errorem

incidit

vel qtiod a(fumftt

mus

prin-

De
frincipia faJfa
,

modo

a/ios refutandi

481
;

formam fyllogtfmorum impegit is alterum refutat. Ecenim in utroque cafu patct,quod crret (. 626.638. &fcqq. ) ,confcqucnrer quod pronofirionem faliam pro vera habeat (. 623), atque adeo refutarur f. 1017). Hunc refutandi modum ubi eidem locus eft ceteris omnibns prsferimus cum fonvcl quod in
, ,

refutandl

WM^" J<

mo

ut is evidenciffinte omnium appareat . Habet autem iite locum in cafu , ubi autor propofitiones probat , rerm:i:os definit. Ncc isconvenit nifi inteltormam demonftrandi ac probandi aniligentibus , cum refhtans principia ter.ere , comprehenocre debeat , antequam genuinam rationem indicare poffit , cui error debetur Atque ea de caufa raro adhibetur , cum aliis impugnandis deleitari foleant , qui rerum parum periti ab earum lolida cognirone procul remoti deprehenduntur

tem

erroris aperiat

omm

&

&

&

Qyoniam

IOJ4. in fuperioribus oftendimus ,

quomodo

error circa judicia Eiusprs***

intuitiva committatur (.

aut mcmoriae

quodam

vcl cx principiis precariis ( 843 ), lapfu oriatur f. 634 );quando fonna fyliogif*

631),

cx tradita notionc demon) fcqq. ), tum apogogicae diftincta (553-559^ pateat , num cjus neglectui error tribuendus fit ; modum t quo quis in errore.n incidit , demonftraturus , regulas de errore circa judicia
vitiofa evadat (. 638.

morum

&

feqq.

&

ftrationis

cum

oftcnfivae

55

r.

&

intuitiva commiffo

ex principiii precariis, vel lapfu

ma/yllogiimorum, vel demonftrationum vitiofaenato

debet ^.348;. Atque hinc abunde confirmatur
,

memoria orto tum exforad cafum datum applicare

,
,

quod modo

'

tut.

1033 )diximus

huncrefutandi mo-

dum

nonnif! intelligentibus convenire. E. gr. Si quisfalfam dedit circuli quadraturam, falfitatem facile oftendit per indireCtum, fi eam contrariam eiie monftret approximationi Ludolpbi Cotonienfis , nec multa h:c Geometriae notitia ac deeife

non

cu:ufvis, led

eum

moftrandi peritia prajfupponitur . Enimveroc\: maor Geometriae notitia , demonftrandi habitus requiritur, ubi oftendendum eft , qu:bus principiis falfis, vel qua vitiofa argumentandi, aut demonftrandi forma alter fuerit inductus , ut falfam circuli quadraturam tanquam veram fuerit amplexus. Mathematici primi ordinis hoc refutandi modo utuntur, dum admiiVos ia mathematicis notant errores . Utimur vero etiam eodem in arguendis erroribus calculi , qui plerumque lapfui memorix debentur

&

1035.
,

Si quis propofttionem

veram demonfttat

eo ipfo contrariam refutat

Et-

\\efutatio

enim dum propofitionem veram demonftrat, iive directe, iive indire - pzrdemoraiw?? c"te, eo ipfo vera efte intelUgirur ( . 544. 557) ,confequenter contra- fl
ria falfa efle coliigitur (. 529), atque adeo refutata eft (. 1017). Ea quidem ratio eit , cur nos de refutandis erroribus parum folliciti omnes ingenii nervos eo intendimus , ut veritatem in aprico ponamus quam qui certo cognovit er- ra ' rores eidem oppofiros nunquam amplcctetur Ea de caufa etiam Mathematici indemonftranda veritate cmnem collocant operam, neglectis erroribus eidem oppofitis, cum nemo lifdem obnoxius fier: poifit , qui vi demonftrationis veritatis fuit convicTus Demonftra veritatem, ut ea abfque hxfitatione agnofcatur , errores omnes fua fponte evanelcent, nem ne fugante . Toto coelo a vero aberrant, qui ma'orem iu erroribus confutan:

ro

\_

dis

impugnandis, quam in veritate demonftranda operam collocandam effe exiftimant Quodfi erud:ti tantum in veritate demonftranda ftudium ponerent , quantum in errores dudum fa&i fuilTent raimpugnar.dis , qui ipfis videntur, erroribus confumunt Nobis a prima :uventute ea animo fedit fententia , errores non rectius fugari riores
vel
; -

quam veritate iifdem oppofita demonftrata : quae nos veritatis maxime cupidos impulit, ceteras Ht omnes iugenii nervos ad detegendas tants in Mathefi evidentis rationes

&

P p p

difci-

482

Vart.

II. SecH.

IV. Cap.

II.
.

Quamobrem in difctplius ad eandem , quantum daretur , perducendas intenderimus philoiopha tradenda hunc morem tenemus , ui erroribus veritatem opponamus & eam Proftant hu<us inftituti exempla ftabil<re iatagan<us , ut fic ventas inde locupletior fiat cum m Dncunu praeiiminari, tum in hoc opere logico, qui leitor attentus tacilc de.

prehendet.

Modi
rc-

1036.

Alterum
mi,d.'>'/j y

adeo d':recle "efutaturus propofitionem

is

veram

falf<e oppofttam, vcl

.

f li: ar ^--

quo

rn

errorcm incidit

Jireile de<nonj\rare debet

Erenim

in u-

rroque calu aker refutatur (. 1033. 1035 )

fttacione oftenfiva

/w

bypo.befin.

Eit igicur

& refutacio nkicur demonm calu utroque direcla ( .

1023).
Modus
tes

errorum recludit

fugandorf. 1035): pofterior autem , dumfonprlor fufficit errori agnoicendo , attentionem conlert ad eos faeilius evitandos , cum fic devia , irt

&

quae inciderunt alii , redtius evitare diicamus. Confultum adeo eft , ut uterque modus conungatur, eo prseicrtim in caiu , quo diierta erronscontutatone opuseft , veluti cum error in lucem protruditur ante ventatem detectam vel nondum mfficienter ftabilitam . Solenne hoc eit Mathematicis , qui ubi errorem alterios notarunt eundem quoque corrigunt , ut eorum moribus nemini <us convenire videatur alterius lapfus publice notandi nili ei , qui meliora dare valet . Si quis meliora dare nefcius comparuent , ei metuendum elt , ne publice provocatns fugam arripere cogatur, manifefto indicio, quod rebus alienis mcontulto fe immifcuerit . Idem inftitutum aliquando nos quoque fecuti ( . 1018). Diretli refurandi modi magis familiares fient eruditis , ubi praecipitantiae in ju-

dicando valedicentes vcritati demonftrandae ma.crem operam navabunt utuutur .

J{equifit.i

quam qua nunc

IO37.
,

Qui eum
n{

erroris cenvincere ftudet

conceffis
,

quem

refutatjs non uti debet principiif

,

ad

rrfu-

ay

eodem

nec quicquam effkit

nifi

alter

ad

refutationem

eam

agnofcat , nulium fumi principium , quod non fit certum , nec a forma demonftrandi aberrah. Etenim alterum rcfutatione erroris conviclurus eum vi deirvonftrationis convincere intendis (%. 1023). Enimvero vi demonftrationis alterum convi&urus eam co usque conti-

aferat attentionem ut

&

nuare debes,donec ad prsemiffas ei ccrcas, ieu quod in praeiente cafu perinde eft , ad principia ab eo conccffa perveneris (. 991 ) ,neque fienifi eam afferat ri potcrit , ut hifce obfcrvatis aftu convincatur alter, atrentionem, quam in propofitione requirimus ( . 998,). Patetadeoab utraque parte fieri detxre, quod requirimus , fi quidem erroris convin-

cendus eft, qucm rcfutas. Pofterius am ex eo manifeftum eft, quod nifi ad refutationem eam attentionem ifterat
;

Qui
Xsfv.tatio

errorem a fc commiffum agnofcat y quae ad convicfionem rcquiritur ( . ron). vero convincendus eft erroris, eo utique adducendus, ut eundem agnofcat ( -9%ih
nefflo
,

I038,
,

Hinc confequitur,
fcre n^quit attentionem

in refutando eo
,

qui principia ignorat

requiritur
( .

&
)

eara adbi,

fim fuccejnter.-

qu<e

ad convilltonem
;

998

inanem

peram fumi. Etenim cum affenfus,quem prutcipiisdemonltrationisproximis debemus, nonnift fucceffive g gnatu: ( . 993 ), ncc iine multo fspius labore (jF. 992), caque attcntio, qua? ad conviclioncm rcquiyitur ( . 998 ), non fine inulto ftudio ac ccmporis difpendio comparetur

De
tur

modo

alios fefutandi
erit cafus
,

483

quo altcri perfuadcas, uc & & (tudium improbum impcndatcum principiis intelligcndis, tum attcntioni comparandce } atquc adco tantum non fempcr in co refutando inancm opcram fumes, qui principia ignorat, nec
(.994)\
rariffimus

profe&o

tcrapus lufficicns,

attcntionc uti valet, qua? fola ad conviclioncm fufficit. Agnoverunt veritatem propofltionis prsefentis, qut inculcant , cmtr* ignorstntem principia i'"i ciic difputandum Sc-d addere debebant Contra ir.habilcm non ?' difpntattdum . Utmm* qut obfervant v::i, quibus folida rerum cognitio curae cordique eft nequeenim cum ignaiis principiorum ac inhabilibus rcm habere volunt intelligentes autem tacite refutant dum veritatem error:bus eorum oppofitam demonitrant ( J. 1035 ).
.
;

IO39.
propofttionem
,

Attrum
vera
'pabet
, ,

per indireelutn refutaturm fumit

quam aher

pra Modus
l

tiotem

tanquam veram ? inde jyllogiimorum concatenatione infert pro- !*-*? quam ipfe faljam gnojcit. Etcnim in refutatione indircctapcr reffun.

indiredtiim demonltrari dcbct, propoiitionem

,quam

aiter

pro vcra ha-

falfam (.10:3). Enimvcro in dcmonftrationc indircctafumimus propofitioncm falfam tanquam vcram & indc perindc ac ex debet,
clTc

xinitionc vcl

clufionem,qux
)

hypothcii data continuo ratiociniorum filo deducimusconfalfa ab altcro agnoicitur , qucm convinccre intcndimus ( 553) Clim aflumta h;nc falfa colligatur (. 556). Ergo idcmutiquc in rcfutatione indirccla ficri dtbet. Sane omnes demonltrationes per indirectum, quarum complures in Mathefi occurrunt,
.

funt totidem exempla tefutationis mdirec-ia: ieu apogogicse etenim propofitionem per indiiec/tum demonftrare idem prorfus eft ac propofitionem contratiam ei , quae demonftrari debet , rcfutare E. gr. cum in fupenoribus (not. . jj 3 ) cxempli loco per indire<ftum dcmonftravimus , duos circuios fe intus tangentes r.on habere idem centrum i non aliud e gimus , quam ut contrariam , quod kabeani idem centrum , refutaremus . Similiter cum (. 368; per indireilum demonftraremus , fi in prima figurd amtlufio fit tmiverfalii t utramquc etiam friemifiam miverfalem efie debcrc , non aliud egimus , quam ut duas propolitiones contrarias rcfutaremus , ninvrum I. quod infrimafigura , jiconclufio fitvniierfalis , major fit particularis , Sc i. qnod s~iar,ie cidcm hypothcfi minor fitfixtticv.larii Qiioniam itaquc rerum praclicarum notiones praxi omnium optime nobis comparamus ( . 930 ) ; notionem refutationis indire<fiae acqtriiturus demonftrationes per indirecium iibi lamiliares reddere debet . Quamobrem nos cum in Mathefi , tum in phiiolophia huic demonftrationum generi locum concedimus, etii non deiint , qui dcmonftrationibus oftenfivis mag s delectati eas prorfus exQjiemadmodum vero artis aemonftrandi parum periti nullam refutaterminari optant
. .
:

&

tionis ofter.fivae notionem habent nifi confufam eamque incompletam i ita fimiliter notiCurri tamen indirecle alios one diftincia completa refutationis indirecla: deftituuntur mpugnare malint , quam diretfte ; vulgo in aliis impugnandis male verfantur atque indirecta rcfatarione non uno modo abutuntur: ut adeo confultum indirettam impugnatiouem ac refutationem lpuriam a genuina diftinguere.
.

IO40.
,

Si quis alteriui fententiam confequenttis onerat

falfas

hoc

eft

propofitiones Maitu
re

inde confequi affirmat, quat inde fluere demonfirare nequitiis eanPonc enim fententiam altcrius ab eodem refutari minime dem refutat evidcns eft, quod dcmonftrct, ex ea confequi propofitiones manifcfto
. :

lit *

'"

J^*
^/^.

falfas (. 1039). Propofuio haec adeo evideni

irj!Q,ue

Quod

eft
eft
,

contra hypothefin,adeoque abfurdum.

ut inftar axiomatis alTumi poilit
.
.

<\ux etiam ratio eft

erit
,

quod

multa ambage

deitionftrari pocuerit

Neque

facile

qmfquam

qui eandem in

dubium

4 84
dubium
vocet
,

Tart. 11. Se%.

nifi

IK Cap. 1L

contradictoria fe concoquere pofle fateri velir . Hoc tamen non ob aliis conienelcunt &c contabef, qui in impugnandis cunt . Iplemet iniuJium hunc impugnandi modum expertus, ut plura in medium afferre liceret cxempla. . gr. fyflemaharmonitfriefiabitita: lcibniiiam.m impugnaturi vociferarltur, in eodem defirui Libertatcm : quod perinde eft ac arKrmare , fiante ffiemate harmonix pr*fi.:biU' f'1"i hominem nullam habcre libertattm , CU'US COntrarium cum ^aqucLotus aliidudum demonftrarint , eo ipfo aflertum iam fuit refutatum ( . 1035 ) . Nemo autem eorum aulU' cft hanc confequentiam fecundum formam demonftratioms mdirectae ex notione harm<niae praeftabihtae deducere . Syftema igitur iftud minime refutatum, fed malc impugnftante tota die in

eam impingunt

&

tum
Ctundo
refutatio

fuit

IO41.

Si ex propofttione >
ais indirefine

quam

alter pro vera babet fptxta

illa

formam demonftratio-

i efl : [uprfluve roexea ulterius inferre alias . Etenim fi ex propofitionedataunicacol* Jquu. i,gj cur propofitio falfa adcoque vera* contraria ( .530) aut contradi,

unica colligitur propofttio falfa

jam

refutata

mdincj.

um

c"toria(.

532); falfaeaeft (. 556

cft

)&,ubi

falfa li^c propofitio

demon-

, eam falfam cffe vim demonftiationijperci(.568). Propofitio igitur, quam aker proverahabet fuffkienter refutara eft (.1017). Enimvero cum in genere conftet, in methodo demonftrativa,qua in refutatione uti debemus (".1017), ex uno errore fequiplures (.628), imo idem obtineat, fi non adeo rigidus iis irt probando (. 627); fuperfiuum fane eft erroncas confequentias cumulari, ubi aiiud non intendis, nift ut propofitionem erroneam refutes.

ftratione indirerfta infertur

pienti
,

certum

E. gr. Si ex fyftemate harmonix pneft.ibilitar Leibnitiano r\ecc(l'a.t)Z Iegitima COnfequentl3 , ^ua; per formam demonftrationis indire&ae manifefta evadit , colligi poifet , libertattm ho. mininulUm efe; eo ipfo fyftema illudeflet fuffieienter refutatum , fuperfluae prorfus forent confequentiae ukeriores, quod fic omnis virtus, omnis religio tollatur , quaefunthis gemina . Ea; nimirum ad refutationem nil quicquam couferunt , quae abfoluta , antequam ipfae fuperaddantur Sapientis cum lit afuperfiuisabftinerei ideo viros intelligentes,qui. fapjunt, a cumulandisconiequentiis abhorrere deprehendimus -

&

&

&

1042.

Si quis errorem ab altero admiffum ridiculum , vel periculofum ejfe probare confeque- wlit > is ex una propofitione falfa > quam collegit , continuo infert alias >donec
oMatti

(lumdt^

vmui
multntur.

tis

non tclerantur > nifj prima fiatim ridicula>vel periculofa appareat. Propofitio per fe pater, cum alias neutro cafu confequi flnem pof-

m &P-

Ca^u V riort ae^ ta ^es psrvenerit > qu<e rifum movent > minimum imperia deoque plurimis; in pofieriori autem ifiiusmodi errores prodeant > qui >

fit ,

qui propofitionem fumit.

Falfitas propofitionis
,

alterius- vel

refutandam

vel

impugnandam

fibi

ex una propofitione falfa , quae indeconfequitur, feu una confequen* Refutandi igitur animo plures afferri nequeunt , quarum una ab altera. pendet . Quamobrem ubi afferuntur , alia adefle ratio debet Illa autem,, in qua fubfiititur, manifefto loquitur , qiiasnam ea fit . Nimirum fi non fubfiftis,. antequam a<l propofitionem perveneris , quae adeo abfurda habetur. , ut rifum moveat quis non indc <oli:get, tibi propofuum effe oftendere, errorem ab altero admiflumridiculum prorfusefffci Quodft vero tum demum confequentiarum illationem finis, ubi ad errores perveneris , quos in Rep. tolerari non convenit ; ecquis non videt , te monftrare velle, quam peJlCUiojus fit trrcr ' ixempli loco nQbis efle poffunt, qui fyfiem*Cjj>crnicanum i~e\ltcrr<emoi
fia

patet

1041

t<t

De
m impugnarunt
afhrmabant
,
.

modo

aVtos
,

refutandi

485
,

Etenim qui contendebant

idem adeoabiurdumeffe

ut derideri mereatur,'

admijfttnotitvtrtiginisTellurit tedificia omnia cotlxpfi.ra effe <2r corpora tcrrefiria quxcunque cotlum xerfus cxs.uf.um i, i , aves e r.ido in acrem evotantes eni non itcrum repetere pojSe , gtobnm M) >ne nto verfns orientem expiufum poft tormentum prutabi , lapidem e\ alt iftima turri deniiflum verfus oc-

ciacntemextraurLemincampodedaeie &c. In primis enim confcquentiis fubfiflebant , cuni prim.e tiatim ellent ridiculae. Plures tamen a fe invicem non dependentes cumulabant , ut tanto abfurdior videretur hypothefis terra motas. Contra qui eandcm valde penculofam elie nionltrare decre\erant , tam fcrifturte facreenumifcftocontradiccrc tumtbzm , atque hincporro inlerebant , quod eanaemdefendcnsdivinamfcripturaS.autoritate.n rejiciat , conlequenter reiigioncm reveiatam in fabiiiarum numeritm referat G" iuco athtifmi fufpiciontm incurrat
-

&c.

IO43.
_

quae ex alia,quae pro vc- confequx, U.ide qui propoiitionem aliquam pcr indire- tiarum clum impugnant, vcl refutant, confequentiU eam impugnare, vcl refuta- definitio. re dicuntur. partim periculofis fyftema Cop-micanum impugnatum Ita conlequentiis partim ridiculis modo idimus/ not. . 1042 ) Nec quenquam fugit vulgum eruditorum qui moeffe dos refutandi d're#os non capit f. 1033. 1035 ), in confequentiis omne fuum prxfidium collocare, cum nemo fit tam imperitus , quin ex propoiitionibus parum intelle&is flueConfequentia hic dicitur propoiitio falfa
ra venditatur, infertur.
,
,

impia atque periculofa videntur , praefertim cum re ipfi videantur, quae falfa, ridicula extra ratiouis fphaeram conftiruti adeoque rationibus extrinfecis inhiances($. 1004; injudicando ab appetitu fenfitivo pendeant .

&

IO44.
pro verahabetfptxta formam demonfirafutatio j\ e

Si quis ex prcpcftione,
tionit indireElct
is

qcam ahtr

plurts propcftticnes faljas a fe invicem non dependentenoiIitt\ iridirecia pluribus diverfs mod.se amrefutat . Etcnim unaconicquciuia inhoccaiu multi- t

(.1041. i043,),cumque unaquaeque carum fibi peculian PieXm demoniliationecolligatur,tot utique prodcunt refurationes,quot luntconfcquentia?. Qiiamobiem una cadcmquepropofuiodivcrfismodis rcfurarur. Idem eodem valet ubi propofkio aliqua faltem impugnatur quo in cafu exempli loco eile poffunt abfurda, quae ex hypothefi terrae motx tfuere contendebant e;us aaverlafufficit rcfutaticni
,
:

rii ( not. .

1041

;.

I04J.

pericuhfas imputat, hoc eft , ft Tmputat* pro veris babere ; is alteri nocere intendit contendtt ,attrum eas Ponamus cmfequeenim, quoJ alteri, ex cujus fententia conlequentias ridiculas, vcl pcri- tiarum culofas coliigic , nocere non intendat Non alio igitur animo cas clicit mol an!'
Si quis alteri coifequentias ridkulas
.

&

vel eas inde flucre contendit,

fententiam alterius effc ridiculam, vel periculofam (. 1042;, aut ut fairem cvincat , cam effe fdlfam (. 1039). Sed hic fufficit, ut demonftret , confcqucntias iftas inde fluere (.. cit. ). Ergo alia adefle dcbet ratio ; cur easdem
ut oftendat
,

quam

'

flWr>

alteri
la

hic adfit (.

imputet. Intrinfeca cx notione refutationis derivararatiocum nul1004), extrinfeca? adcffe debent (. cit. ) , adcoque in
faculrate

pra?lenre caiu a

appetitiva

perenda?

Quoniam

itaque

li-

quet eum, qui impugnarur , vcl refuratur, vi confcquentiarum ridicularum minimum imperitis, adeoque plurimis, deridcndum propinari , vi confequcntiarum autcm periculofarum fama? ac fortuna? periculumei-

dem

4 86 dcm creari,
tur

Vart. II.

SeH. IV. Cap.

II.
efl

ubi imputationi fides habetur ; evidens omnino periculofas animo nocendi imputari, quentias ridiculas

confe-

&
,

in cafuapparet , fi is , cui conleqaentiz moleft* imputanpropofitiones iiidem contrarias defendat. Major vero iniquitas eft, fi quis demonftrare non noverit confequentias moleftas , quas alteri invito imputst , &, ut aliqua veri fpecie imputatio riit , a.firmet alterum propofitones iis contrarias non alio fine defendere , quam ut le&orem a pericu'o kntenrae fu* animadvertendo divertat. Imo adhuc ma'Or iniquitas erit , ubi quis ne monitus quidemab imputan-

Idemomniumevidentiffime eo
,

diferte easrefpuit

cum

vcrborum detor, etfi demonftrationes provocatus dare nequit , Dantur adhuc alii in-quitatis hu us graquibus nititur, evidenter retutatis dus , led qui logicifori non funt Ab exemplis abftinenms dolemus enim, quod communia hodie ftudia non emolliant mores , fed feros efle finant
dis conlequentiis defiftit
fior.ibus,
.

IO46.
ncc non confe;

Confequentiarii
definitio
.

Confequentiarii dicuntur,

qui confcquenriis alio fine uruntur, quam'

,

an imo refutandi. Vocantur etiam Judices confequentiarii quent]arum fa bri

.

Judices conitquentiarii appellar.tur, quia ex confequcntiis , quibus diffent entes onerant, temere de iifdem judicant ; coafequentiarum vero fabri , qii a conlequentias fingunt , quas ex propofitionibus impugnatis fluere nullo modo demonftrare vale.it , cum refutator non urgeat confequentiam , nifi quam leg-tima ratiociniorum toncatenatione ex ea, quam refutandam fibi lumit , propolitione deducere vaiet ( . 1039 )
;

JT.

1047.
1

cnrconjequentia.

Quoniam
fccj a ij

Confeq uent iarius non animo ref

andi confequenrias profert,

finem imendit fub rcfutationis pra?textu ( . 1046); ideo firms pn~ ligi 0ni non ducit , prim.tm co'-\equentia>n precario funere , ut altas altcti fo re m kft a! Porro m ^e deducere valeat , i<no ut aliqua veri fpecie eand-"/J fumefe u ntii re >mperitis videatur , verba alterius in fenfum perver, um dt orqncre non veprecario retur: quod utrumque rcfutationis notio:ii repug^ar ('. ioij 102%). fumat Confirmit idem proh dolor experientia cum folida rerum cogrnitione exulante confcalterius quentiarii nullo pudore fuffundantur Con;equent'.ir'u% vero imn-fe ;o .eprodit ub' ne moverb.i, n //' nitus quidema falfa interpretarone defiftit , verborum detariicu bus , qu:bus ca n titur ,

um

&
"

'

I lienu.n

c'e?orq:te~
af.

provocaius ut demonftrei , ft vero fenfu demonftrativa ratione ftab'lito , poffit , confequentiam precario aifumtam ex propofitione impugnata fluere , demonftrationemdare nequit , imo non obftantedemonitratione in contrar-um , quam impugnare nullo modovalet, confequentiam precariam impudenter repetit . Etenimrefurat o veritatis amore fit ( . 1017 ) , cui repugnant , qus tanquam confequentiarii figna modo adduximus
refutatis

&

&

IO48.

Confc
q.tentia'"

,tm
is,

Quoniam confequcntiarius fub pra?textu refurationis alium fincm intendit, quam refutationcm ( . 1046), alius vero intendi non poifit , quam ut autorcin qucm invmgnat, vcl aiiis deridcndum propinet, vel
,

pr

exo fU

ri

reddat

&

adco vel famc

vel

fortuna?,imo
,

vita;

noceat
,

igi-

tur confequentiarius ccnfequenttas queerit zel ridiculas

vd

peritulofas

mini-

mum
1042
Si

plcrorumque opinione

talcs; ubt iftiusmodi confequentia non ptitnoe

fe offerunt , confequentias confequentiarum eo usque ccntinuet , donec adtales pervenerit ; nec in iis cumulandis futj/ftt, quamdiu tales offeruntur (.
), tandem denJque mokftas iflas confequentias alteri impntat (.1045). qirs ad fisna conlequentiarii modo ( . >.ct. 1047 )memorata atquealia iftisalfinia attendere voluerit ; is propoiitior.em praefentem experientia confirmari haud difticulter agnofcet, u? adeo exeinplis h:c non fit opus 1049.

De
Argumentum ab
invidia

modo

alios refutandi

487

049duclum appellari fucvcrunc racioncs , quibus ^gttin aliorum placira odium concicacur, quo opprimantur: uc adco apparcat, argttmenio ab invidia duclo uti confequentiarios (%. 1046J. dejinitio Facile apparet,quod, quemadmodum viris, cjui veritatis ac virtucis amore ducuntur.infame (^qvbits

^^
at.

cft

confcquentiariorum nomen,ita iidem ab argumento abhorreant,quod ab invidia duci

lolet.

f :

1Q 5-

Quoniam
fia

Amort, Canonicus rcgularis Latcrancnfis inecclc- Trax is ad S.S. Cruccm & S.S. Salvatorem in Polling fupcrioris Bavaria: ac argttmeftEufebius
in

Philofophix Proreffor,
fyftematibus,

novis Philofophiae planetarum

p. 34. Logica:

&

artis critica?

ti

abin-

&

quidcm

argumcntum ab

invidia

ductum

ytdtadu-

de argumcntothcologico abinvidiadu- "' nobis fuffbccrit vcrba ejus huc in compcndio propofuit Sententia '\nc[u'\t, qu<e oppugnatur , male illc: Ita autem 1. cranlcribcrc t explicatur 2. Cum inviforum bominum dogmatis confertur 3. Nominibus

ex Jobannis fto optime

.

Clerici diffcrtatione

invidiofts

infamatttr. 4.
,

Exaggeratur momentum
quibtts jcntentia
,

qu<eftionis

5.

Invifi red.

duntur boni

quod

confuetis non utantur

,

vocibus ac loquendi formulis

6.

Studiofe celantur rationes

impugnata

nititur
.

7.

Tacen-

tur incommoda

quibus premitur fententia

qu<e defenditttr

8.

Pr<etermit~

tuntur ea

qttce

invidtam amoliri pojjent.

9.
.

Invidiofe confeqttenti<e colligun10. Malignis fufpicionibus pre.

tur ex eorum fententia, qui impugnantur

12. Confenfu bominum poNovitas illis objicitur quaft crimen tentiorum opprimuntur. 13. Mfcentur in difceptationibus multa ,qu<e adrem nibil faciunt , fed qu<e invidi<e creand<e apta Junt 14. In deteriorem partem accipiuntur indifferentia 15. Provocatio fit a peritis judicibus ad im-

muntur

n.

peritos.

16. Adverfarii quaft i.nmorigeri magijiratibus infamantttr Non opus eft ut more noftro fingula aflerta rationibus confirmemus , cum hoc argumentum non decere exiftimemus virum intelligentem cordarum atque honcftum Sufficic adco ad experientiam provocare eamque domefticam , adeo evidencem, ut in cafu fingulari demonftratrus , fingulis argumenti partibus effe fatisfadtum demomtrationem fuperfiuam reputaverint , qui eodem erant ufi , juxta lllud vulgatum l\pn opm efi verbis
,

ubi rerum tefiimonix adfunt

IOSI.
in

Qui fub pretexcu veritatis defendendae diflentienres mae, fortunx, imo vitse adducere conatur, perfecutor
Ita Vaiti.u
,

difcnmen

fa-

Terfictt-

appcliatur.

torisdefi-

antequam converterctur
.

erat perfecutor Chriftianorum

tu veritatis religioms Judaica: defendendo: \i civili Similiter Socratis perfecutores erant , qir^pfum errorum noiifque aegre facere ftudebat cuorum poftulantes non ante conquiefcebant , quam eum fupremo fupplicio arreclum efSumo omnem perfecutionem fieri iub praetextu veritatis derenfe triumphare poifent dendse , neque enim veritatis defenfio remediis iftiufmodi violeutis opus habet : idquod cum ex iis patet , qua; de errorum refutatione legitima dictafunt($. 1036. 1057), tum "lim magis elucefcet , ubi principia politica erunt evoluta , quibus orhcia magiitratus civ-ilis circa errores continentur.
.

qui fub praetex- nttlQ. , do&rinam Chriftianorum opprimere

IO52.
Quinam^
tonfcyuetlariHS '"

Quoniam confequcntiarius, qui periculolas confcqucntias alteri impmac diffenticnres ferre ncquic iisque noccndi animum habct ( .1048.
,

Wolffii Logica.

Q^q q

&leqq.),

488
^remtieze*
weret.

Vart.
^
''

II. SecH.

IV. Cap. 1L

P cr ^cutor vero fub pnvftcxtu vericatis defendenda? diflentientes i;i difcrimen ftmae, fortunae, imo ipfius vita adducit (. 1051); confequentrarius pericttlofas confe/uenttas alteri imputans in perfecutorem facih degenerat , modo non d.ftnt vires
.

&W

ex antecedentibus fars pateat , confequentiarorum perfecutorum praxes non a lolo inteliectu , fed a voluntate inprimis leu facultate appertiva pendere , cu'us determinatio multas admittit raciones quando confequentianus iuem fit perfecutor , aut ad perlequendum d'lientientes fe facile adduci patiatur, hic quidem loci accuratius determinari nequit Hiftoria cum literaria, tum eccleiiaftica abundeloquicur confequentiarios periculofas conlequentias diflencientibus imputantes fuifle perlecutores Utinam nec hic experta loquerer
.-

Cum

&

I053.
,

Modnsrefutandi a
pojteriort
'

Si propofuioni

quam

alter pro vera babet

obfervatio

tel experimen-

tum
j.

feu txperientia contraria opponitur; propifttio eo ipfo eji refutata.

Ve-

propofitionem, qua iubje&o rribuitur prsdicatum , quod eidcm convenire obfervamus ( . 517 ) , conlequcnrer il experientia propofitioni , quam alter pro vera habet,fuerit contraria, eo ipfo patet,contrariam eidcm elTe veram. Quoniam itaquc evidens eft, fi propofitionum contrariarum una vera iit,alteram efle falfam(. quamprimum propofuioni, quam alter pro vcra habet,expe%lJ illam faliam eife intelligimus,confequcnrientia contraria opponitur
cn
\

am

e ffc conftat

ter eadem 1017 ). Ecce tibi demonftrationem logicam generalem

refurata eft (.

quam

in cafu quolibet dato applicabilis, ied prseter neceflitacem

fupponit refutatio a pofteriori, non iteranda

I54-

Twxh
e
)

HS '

Quoniam judicium quam alter affirmat,

ferrc nequit,

utrum experientia
nifi

fit

propofitioni,

contraria nec ne,

qui doclrinam de propo-

regulas experientia' animo comprehcndir ,ut fuionibus contrariis comraria agnofcere (.348. 349) poffit atque certus fit, perperam applicaris cxperienrix regulis virium fubreprionisnonfuiffe commiiTum(. 660); a pofleriori akerum refutaturus (. 1053 ) nojje debet doclrinam de pneterea quoque probe perfpecla babcre, qu<e de propofttionibus contrariis

&

&

&

formandis

judiciis intuitivis
,

&

notionibus
,

tegro capite docuimus

ejjentialibus
( .

inprimis regulas

ieqq J in( . 669. attnbutis de obfervandis qu<

pofteriori

&

&

674. 677) nec non iis, quae per modum attributorum inhmanfunt ( 673), de definitionibus a pojhrkri detegendis (.679) judiciis fcqq. ) dis (. 680. 6%\) , de caufts invefligandis ( . 697. &

& &

univerfaHbus intuitivis (.705.706) pnecipiunt Patet hincabunde, non adeo facslem efle iq omni cafurefucacionem

a pofteriori

,
.

quem-

vulgo credirur, ita ut faepius ipfa refutatione a priori diflicilior eyadac Exempla praeclara in Aftronomia obvia lunt , quibus iimul probatur , in refutacione a pofteriori viam demonftracjonum haud raro una calcandam efie . Illud autem pcr le intelligitur, non futficere , ut quis regulas iftas memorix infixas teneac , fed inprimis requixx , ut eas dextre applicandi habitu pollcat

admodum

ioyj.

CwrJeufit

Solent etiam fepiflime, qui aiiorum fentcntiara irr.pugnant,rat:oni-

rationnm

bus

De

modo

alios refutandi

4^9

praefcr. '*'^ bus exrrinfecis uti , iisquc propterca abutuntur confcqucntiarii , tim perfecutorcs, quod non modo impugnarc fuevciint, qua: mmimc ir intclligunt, vcrum etiam quod norint rerum imperitos , adcoque plu- ^is lliis rimos, per rationcs extrinfecas aflenfum dcterminare (.1004). Qui nonagadifllntientium feiitentiam opprimcre nitftur, is media quasvis probatj tur. quibus finem fibi nraehxum obtineri pofle pucat Enimvero cum noftrum non fit truligus d^ccre artes, quousque vero/ impugnandis alio*
.

^,^

rwn
non

raUonibus extrinfecis locus fit , in Logica probabilium doceri debcats de Co in prazfence , ubi Logica demonjlrativa traditur, dkendutn
featentiis
eji.
;

ab E. gr. Tale argumentum extrinfecurH efl , quod pet tur a confenfu multorum aucoritate virorum in dignitat* conit-tutorum , irhoapluralitatecollegiorum idem lentitnttum . Unde confequentiar" pcrfecocotts alios initigare folent , ut diflenfum luumquoconfequentias male 1'anas ac malignas probent , quo imperitis que pablice ctlkntur

&

&

pondus aliquod liabere videantur.

I056.

^ "~ qude contumeliam vel injuriam ln refutatlone abftinendum ejl 6 1" redolent: multo magis autem^ ubi refutandum erroris convincere fludes r s jn dem quoque in impugnatione valet Alterumenim refucacurus demonftra- refutitio* re tenctur falfam cfle propofitionem,quam is pro vera habcr (.1017). n e&im*> Demonftrationes contexuntur ex propofitionibus determinatis, five o- pugmtio!t ftenfiva: fuerint ( 551. 552 ), five apogogica? ( if. 553. 559 ) , confe- r eJ "-"

a verbis

YV

j. imndH quenter nec plurcs, ncc pauciores ingredi refurationem poflimt Voces, i quam qua? notioni fubjecli, per qtiam pra:dicatum determinatur ,& notioni pra:dicati fignificanda? fufficiunt ( 520). Nullus adeo locus cfl: verbis, qua* contumeliam vcl injuriam redolent. Quodfi alterum,quem refutare inrendis 5 erroris cortvinccfe Volueris, nil quicquam cfficies, nifi is ad refutationem eam afferac attentionem ut & agnofcar, nullum fumi principium , quod non fic certum , ncc a forma demonftrandi aberrari (. 1037 ) Enimvero fi verbis, quai contumeliam vcl injuriam rcdolenr, utaris , refurandus ifsdem ad iram con

'

ciratur tuique odium concipft, quod ex principiis pfychologicis demon* ftrandum hic tanquam expericnria confirmatum fumimus. Quoniamitaquc non minus a pofteriori conftat, fram pariter ac odfum impedireanimum, ne verum cerncre poffit ; fi quis alcerum erroris conviclurus

vcrbis ucitur conrumeliofis Vel

m eum

alio

quocunque modo

injuriis, is

impedit, quo minus veritatem principiorum & Icgitimam demonftrandi formam perfpiciat, confcquenccr impedit, quo minus idem convin-

quem fovet (%. 1037). Ab iis igicur abftineredebec,qui refutandum convfncerc ftudcc Cum impugnario a refutatione nonnifi fn eo diflcrat, quod ha?c demonftratione, ipfa vero probatione inlufficience nitatur (<$. 1015), adcoque in refucationc non admitrantur n<b principia certafS. 562.567.
catur errorfs,

C^q q

&fcqq.)

49

Tart.
in

II.

SeH. IV. Cap.

II.

&

impugnatione ctiam probabilia (. 587^, imo precaria C. 843); de impugnatione eodem modo oftendirur, quo idem de refutatione demonftravimus, abftinendum efle a verbis contumeliofis

feqq.),

&

tibi fumfifti. Patet adeo, nec in notione refutationis , nec impugnationis contineri rationem, cur verbis in alterum quomodocunque iiruriis uti liceat Qui ergo iildem utuntur, iis rationes extriniecae funt ( . 1004 ). Oriuntur nimirum ab animi paflionibus in cafu dato principioruin pfychologicorum gnarus ex ipfis verbis fpeciem iftius paflionis colhget. Viri adeo folida rerum cognitione ac virtute eminentes , qui amore veritatis du&i errores quofdam refutant , occafione fic ferente, vel dubias aliorum opiniones impugnant, ut fafta diicuffione accurata collatis viribus tandem in apricum protrahatur veritas, ab omni animi paflione alieni non utuntur vocibus , nifi quae determinatis propofitionibus fuflkiunt Quod autem vulgo contrarium obtineat, pravis hominum affedtibus debetur, quibus amore veritatis deftituti ducuntur , quod ex rationibus intrinfecis ftatuere non valentes mdicium ab appetitu fenfitivo pendulum habeant no, quemadmodum jam fupra tatum eft ( not. . 1043 )
.

in

eum

injuriis,

quem impugnandum

&

quam refutationem ( . , vcro intcndere non poflit , quam ut autorem, quem quibvs Um impugnat, vel aliis deridendum propinet,vel exofum reddat,&adeo tatur vel fama?, vcl fortuna?, imo vita? noceat , ideo non mirum , is uta"pcrbis fi tur verbh maxime contumeliofs in aherttm injuriis Accid't id ipium, ubi vel maxime femetipfos modeftos praedicant , quod aliasfieri non poterat ut ob rerum teftimonia modeftis laus ipfis tribueretur Ab hac laude autem alienus eit , qui confequentiarium agit , cum notioncs confequentiuriorum & modeftiae
confequentianus alium finem intendat
tiirius

Ccnfeque-

Cum

1046

) ,

alium

&

id qnod ex principiis moralibus patebit Inprimis in conlequeneadem non cadit , ubi argumento ab invidia dtidto utuntur ( . 1049), cum eius praxis modeftiam non ferat . 1050) quippe quae non patitur, ut aliorum meritis ac lamas detrahamus & vano faftu eiati moliamur quod viribus noftris impar ,

fibi

mutuo repugnent

tiarios

C A P U T
De modo
Dcfenlo-

111.

fefe
.

defendendi.

1058.

ms dcfinitio.

SEfe refutatum.
&

fe ab altero non fuifte , Ec propofitio ab altero impugnata dicitur defendi,ubi demonftrarur, eam ab altcro non fuifte refutatam

defendere idem eft ac dcmonftrare

E. gr. Cum fyftema Copernhannm confequentiis ex mota vertiginis terrae dedu<ftis impugnaretur fupra commemoratis (mt.f. 1042), Copcrnkxni idem defendebant oftendentes, abiurda illa ex admiifo motu vertiginis non fequi propterea quod una cum tellure at, mofphazra qux m ea funt corpora eodem motu cieantur Iidem fe defendebant adverfus coniequentiarios ob;icientes, quod Scrrptnrae Sacra* autoritatem re;iciant , religionem revelatam in numerum fabularum referant ideo atheifmi fufpicionem incurrant , dum negabant Scripturam S. motum folis diurnum ftatuere titpote qua: hoc phasnomenon recenieat , non lolvat , cum ftopo ipfius phaenomeni notitia fufliciat , neglefta ejus caufa
.

&

phffica

IO59.

De
Qui
Eodem
fenftonem mohtur
fcilicet

wocio fefe defendendi

491
refutatum^is deDefenfio
irritofuc*

ergo demonfirare nequit

fe

10 59ab altero non

fuijje

defenfionis , quo fupra differre diximus re- ceftu tenfutationemcV impugnationem Quomam igitur communis loquend; ufus fert, teftibus exem- tat a . plis fupra (**.$. 1010 )allatis, ut ob iihid difcrimenrefutatioab impugnatione diftmguano;i improbandum nobis videtur , ubi cv defeniionem abeus tentamine diflinguimus. tur
.

irrito fucceffu , fed modo difterunr dtftnfi & tentamen

1060.
fi

Tentamen adco
propofitionem fe rcfutatam
.

defenfxonh

appcllamus,

quam

pro vcra vcl probabili habet

quis infufficicnter probat, Tentanimsdefen, ab altcro non fuif-

gr.CopernUani {e(e defendere tentarunt adverfus confequentiarios fumentes motum repugnare , dum repofuere , eam loqui fecundum opimonem vulQuamobrem defenfuri idem lyitema adverfus eofdem l,\ , cum id demonftrari non pofllt. i.-. :c:mus (not. . 971 ), ex fcriptura facra decidi non pofle, utrum terra movearur , an Sol, clim motus Solis phrafi S. S. defignet variationem fitus refpeclu pun&i fixi telluris
Ita
e.

f "

n:s di ~

telluris icriptura: facrx

106
,
.

I.

Si propofitio aliqua fuit refutata

etft

contra refutationem defendi

nequit

Quands
defenfioni

Etcnim fi rcfutata fucrit propofitio, falfitas cjus demonftrata fuit (.1017^. Cum adeo fieri non poffic , ut eadem propofitio & falfa fit, & non falfa; impofllbile eft ut dcmonftrttur cam non cflc falfam confcqucnter non efle rcfutatam
ab
imperitii defenfto

tentari pojftt

nonfitlocus '

Dcfendi adeo contra rcfutationem nequit (.1058^). Quoniam ramen non repugnat, ut infufficicmer probctur, propofitioncm non fuifle rcfutatam , qua? rcfutata eft,cum in probationc infufficicnre locum habcant principia fine probatione aflumta , quxfalfa cffe poflunt, adeoque falfam pariunt conclufionem ( 538. & feq.); nil fane obftat,quo minus defcnfio contra refutationem ab impcritis, qui cam agnofcere minime valcnt , tentetur Tentamen adco dcfenfionis advcrfus rcfutationem iocum habct (. 1060). Utrumque experientia confirmatur Mathematici , qui demonftrationem agnofcunt
(tf.cit.).
. .

Similiter errores calcucontra evidentiam non nituntur ; nec errorem refutatum defendunt Deli nemo fanus defendit , cum evidenter demor.ftrnri atque adeo refutari poffint ( 5. 1017 ; monftrationumautem parum periti , qui vim earum minimepercipiunt , qusperitis evidentiaiunt, impugnant , atque adeo errores quoque refutatos defendere tentant . Sunt &alis rationes , quibus fubmde adducuntur eruditi , ut errores refutatos contra refutationem defenderetentent, nimirumquando ipforum intereft , ne fe erraffeconfiteantur aut nimiacaufse fiducia refutationem non expendunt , quantum fatis Ceterum hinc intelligitur ratio, cur intelligentes cum imperitis ferram conrentionis reciprocare nolint , fcilicet quia defendere audent , quse defendi nequeunt , nec evidentiae cedunt
.
.

1062.

Si propofttio vera impugnatur

cujus
;

nondum

dum dum propofitio demonftratur, eam veram effe patet (%. 544. 557 ), quod refutata non fuerit, fed confequenter hoc ipfo demonftratur
impugnante ignoratur demonftratio
.

e/l publicum proftat , velab DJ j! >u P demonftratur^defenditur Etenim ^L.

in

,i

um pu-

blicede-

faltem impugnata (.1019^.

Dum

igitur demonftratur,defenditur(. mmfir**

1058;.
E. gr.

uaprio*i-

49*
:

Part. II. Seft. IV. Cap. III.

E. gr. PoneMathematicum fupprefla demonftratione publicaffealiquod inventum , quod abaltero impugnetur quamprimum demonftrationem publicaverit , impugnatio conienfu omniumMathematicorumcenfebiturnulIa Ridebitur impugnator, fi impugnationi infifterevelit, necdignusjudicabitur, cui refpondeatur
.

1063.

Ejufdem
defenfto a
pojttriori.

propofitionem impugnatam defendi , fi , experientia confrmetur fubjeclo convenire pradkatum (. 567 ). E> g r sj q U s fumeret t d ar n fatellitibus Jovis maculas variabiles , &alteraffertum impugnaret , quod in ftellulis telefcopicis maculas dift ngui impoffibile fit ; idem defendetur allata in medium oblervatione Cajfini ztque Maraiai ex Commentariis AcademixRegiae Scientiarum Parifinis, quam in Elementis Aftronomix defcripfimus.

Non

abfimili

modo

oftenditur
j
j

I064.

Qumdo
*tio

oHt~-

mnda-

fi ab imperito impt/gnetur propofttio , qua vel demonftrata, peritorum judicio certa eft ; defenfione nulla opus confrmata Pft *>i enim defenfione adbuc eflfcc opus e eo ipfo non defenderetur , fldum demonftratur , vel experientia confirmatur id quod abfurdum (%. 1062. 1063 ) Nemo fane Mathematicorum ad argumenra attendit , quibus Mathematum imperiti pro-

Quamobrem
a
er ' or '

**'

pofitiones in Mathefi demonftr3tas impugnant Nec videas eruditos primi ordinis curare obExemplo jectiunculas , qsa; ab imperitis adverfus ea protruduntur , quasnon intelligunt nobis eft 2fevDtoir, qui theoriam Iuminis, quam dedit , novam adverfus ignatium GaftonemVardies , linum alios defendit , donec fibi farisfaiftum velpublice, vel tacite ptofiterentur ob ec"t.iones autem imperitorum fprevit Vid. lovvtborp in Compendio Tranlactionum Anglicanarum VoI.I. p.137. feqq. Nimirum cumcontra inhabilem &: principia ignorantem non fit difputandum ( not. . 1038 ), neccontra eum veritas defendenda . Si cui fcrupuli quidam refidui fuerint , is repetat fuperiusC. 5. 1035 ) di&a .
. .

&

&

Defnfio

Si

quh verba

alterius in
;

1065. alienum detorquet fenfum

.
,

& fententiam

a men-

in vini'f te e uj j

alienam impugnat

cm

defcnfio abfohtta efl

fi

ubi verus verborttm fenfus

f
verofen-

fuerit demonflrattts*

fiKonftitens'.

demonftretur verus verborum fcnius,eo fentcntiam certum CI vcrborum detorfionibus innixam non efle * 'P^ fuam , confequenter cum eadem fit , quas ab altero impugnatur,eam, Defenfio quam ipfe fovet, non cflfe impugnatam, nedum refutatam adeo abfoluta eft (. 1058). E. gr. Nos in cofmologicfs ftabilivimus in mundo materiali nexum rernmfapientem, quem

Etcnim

per dependentiam a caufis ejficicntibus drfin.ilibus explicamus Sc unde in Teleologia lapientias divina; per opus creationis demonftrata: argumenta petimus . Cum quidamevw rerumScezrum concatenationem pro fynonymis haberent quodque Spinofa fatalis ac brutx neceflitatis affertor termino concatenationis utitur , illum quoqueper fatalem neceffiratem interpretarentur ac inde confequentias periculofas colligerent , quafi pravidentia imo exifientia Deihoc ipfo negaretvr , omnis religio cum chrijiiana , tum naturalis fulrvertcretur &c. noil alia defenfione OpUS erat , quam ut verum verborum fenfum vindicarem idquod ( . 911) demonilrativa rationefieri poterat, cumnullis in definiendonexu ufus fuerim terminis , nifi ante explicatis Equidem novi non deeffe , qui fibi perfuadent , defendentem ad fingula refpondere debere , quscontra ipfom in medium prcferuntur , confequenter non fufficere , ut verum verborum fenfumvindicet ficque omnesobe&ionesuno impetu a fe amoliatur enimvero rationulla logica idem fieri fuadet . Numalizeffe poffint rationes , cur fuperfluum videri nequeat ,quod talecenfe,
.-

.-

ridebet, quamdiu folius veritatis habetur ratio, exmoralibus acpoliticis principiis decidenduin Stantibus rationibus logicis nec ulteriore defenfioneopuseft , ubi alter fententiam, qus verbis in alienum fenfum detortis refpondet , prorfus refutavit Etenimubi fententia, quajamentetuaalieoa, refutata fuit , tuum non eft eam defendcre
. .

5.

1066.

De
fundere videntur
defenfto erit

modo
,

fefe
.

defendendi

49 3
quam verba
alterius
Defenfio

1066.
,

Si quis fententiam impugnet

,

vel prorju; refutet

nec verui

horum
is

fenfus demon/traiiva ratione patere pof-

t ' n<;ns
liVer '

verba fua ita interpretatur ,ut fenfumfun- J^"J Ju, dant impugnanti , vel refutanti frobatutn. Etenim ii notio , quam vcrbis fajfo altcrius jungimus, fenfum producat crroncum , ncc tamcn probari pofabfoluta ,ubi

cx ejus intentione cam cum iisdcm notioncm efle jungendam; conquam errorem eidem trifitcri prceftat, nos mentem ejus non affequi bucre ( J5". 9iij. Quodfi crgo ipfemct verba fua interprctatur , ut fenfum fundant, qucm impugnans vel rcfutans admittcre tenetur multo Quamobrcm cum non habcat minus errorcm invito obtrudcrc dcbct ampliusj quod impugncr vel refuter, defenfio abfoluta (. 1058).
iit,
,
; .

Qui veritatis amore ducuntur in hac defenfionc lubentas acquiefcur.t neque cnim qu dpiam agendum amplius reftat quod vericatis amor luadeat Pollquam fenfusdubius expli;

uc in perverfum verba amplius crahi nequeanc , nec toritate invalefcat crror . Hincenatum eft illud pervulgatum

cacus

metuendum
:

eft

Qucmlibct

ej]c

amplius ut auvcrborum fuorum

epiimum interfretem

1067.

Quoniam

perfecutorcs fub praetektu veritatis dcfcndcndae diffentien- Curperfe,

adducerc conantur (. 105 1) & confequentiarij nocendi animo confequentias cumulant, donec ad ridiculas vel pcnculofas pcrvenerint (.1048), neque,ut hoc fieri poftcs in difcrimen famae

fortunae,

imo

cutm cs
,

vitae

^
a<no-

t\i]eam

mn

primam confequenttem preca.-io fumere, imo ut aliqua vcri fpecie eandem fumere imperitis videantur, verba alterius in fcnfum pcrverfum detorquere vcrenrur ( jf. 1047); perfecutores pariter ac confeqnen'iaiir,

fcant

ni interpretjtionem verborum propriatn

tnittunt

quce nullum errorem parit

non ad-

Ci-nfctfuenter pro defenftone nulla eamhabent . , Hinc audias confequentiarios urgere erroris recantationem quem alteri invito obtrudunt, non modo in caiu interpretationjs dubiz, verum etiam in cafu marmeftz. Vidcas quoque perfecutpres in obtrudendis error:bus in utroque cafu perfiftere , ad erroris ConfelCouem , fi quidem fieri poilit , alterum vi adacturos , ut, cum error crimen habea:ur publica magiftratus animiavcrfione dignum , finem a fe intentum coniequi poffint($. 1048. 1051). Utinam hzc praxis ab lis elfetaliena, qui puriora facra le profiteri glonantur & chriftianiimi collapii reftauratores appellari amant
,

1068.
impugnaturus
,

Si quis propnfitionem

aliquam direcle

ei

ccntrariam direcle Defenpo

principia c f>
l

piobare nititur
precaria
,

illam

defenfurm oftendcre dfbet

vel

quod fumat

'

impingat

aut prorfis falfi , vel quod in formam fyliogijmorum ratiocinando f?" Si oftendit, alterum fumcre principia precaria, aut prorlus dincl^m falia, vel in formam fyllogifmorum ratiocinando impingere; eo ipfo quafit
.

u&*

patct, contrarium ejus,

(

quod impugnat, nondum

fuifTe

demonftratum pycbtndo
,

562. 635;

Quamobrem

nec inde colligi poteft, propofitionem

cft
,

ccntrark

quam impugnat,eife
fenfam
efle liquet

falfam f. 530). Dcmonftratum adeo iitioncm impugnatatn non fuifle refutatam (. ioi7)adeoque

propo- um '

eandemdcSe

(.105^

484

Tart.

11 SeH. IV. Cap.

III.

Se defendere hoc in cafu idem eft ac contrarium refucare , quod impugnator tanquam verum ampleclitur , oitendendo modum , quo in errorem incidit , ut vel ralfum , vel dubium pro certo reputet ( 1033 ).

.
'

1069.

Deferfto

contra

57 q u iS propofuionem al/quam direfle impugnaturus modum oftendere nititUr rrarem i nc jdjt a lt er v rf quadam principia falntatis arguens ,

mm

form<e tmputans tllam defenjurus pnnnpia llla demonftrare , vel a tioncm confrmare tenetur , nijl ftnt adeo mamfefta , ut ad peritos provocapofteriori direclam, qnx hiti- re Itceat ; vitium vero fwnue per ignorantiam Logica imputari demonftrare
ve vtt,um
;

turfonte

errons.

fi demonftret, vei a pofteriori confirmec principia, quae arguic impugnator; .eadem ccrta efle conftat ( . 567. 568 ). Demonftratum adeo eft , propofitionem , qua: impugnata fuic , nonefle refutatam ( . 1033 ), confequenter eadem defenfa eft (. 1058 )

debet

Etenim

falfitatis

Quodfi impugnans ignoret principia , qure manifefta eife peritis dudum conftat ; in eo refutando inanis opera lumitur, neque adeo contra eum difputandum eft (. 1038 ). Quamobrem hic fufficit provocare ad confenfum pcritorum allegatis inprimis autoribus, qui vericatem prineipii, quod falfitatis perperam arguitur, vcl demonftrarunt, vel a pofteriori confirmarunt. Etcnim cum tum perinde fit ac fi ipiemec idem denuo prsefticiflecj paccc uc ante, defenfam eflc propofitionem > quae impugnatur. Denique fi impugnator imputet pcccatum in forraa admiflum atque beneficio principiorum logicorum oftcndatur,quod per eorum ignorantiam pro tali habeatur, quod iisdem confentancum; iliud ex falfoimputari demonftratum eft Conftat igirur denuo femciuiam impugnatam non efle refutatam f. 1033), confequenter ea fuffkienter defenia ( . 1058;.
.

<tlis

E. gr. hvpothefis dcorigine fontiumex aqua pluviali impilgnaretur quod aqua pUvi. eidem non fufpciat ; eam defenfurus tifarhttus expenmenris ca fini factis ingeniofocal,

Cum

culo probavit in Trartatu de motu aquarum parr. i.dilc. . Oper. p. jjS.&ieqq. nonnifi tertia parte opus efle Si quis in numerum principiorum recariorum referret graultatemaeris; eam deteniurus non alia re opus habet quam ut impugnatorem ad Ott nem de Cuerkke , t\obenum Boylinm aut alium au&orem ableget , qui eam experimentis ftabilivit . Siquis demonftrationem in forma impugnet , quod non conclufio fyllogifmi anterioris connnuo ingrediatur tanquam praemiffa lequentem , quemacmodum in lorice dcmonitrativo accidit ( J. JJ4) j eum docere teneris concatenationem fyllogifmorum , quae fit ex concluiionibus piurium fyllogiimorum tanquam notione complexa fcrmando mdicium intuitivum praemiifz vicem in iyllogifmo fequente obtinens adduc/tis ex elementis Geome.

triae

exemplis
.

1070.

Dcfenfto
lor.tra

Si propofttio indirecle impugnetur

;

&

ex ea dedutla confequentia

tantum

fnm'
m
re _

ram > aut

babeatur pro abfurda illam defenfurus aut demonftrare debet , banc ejfe ve~ oftendere minimum,quod fine probatione tanquam abjurda fwnatur. Etenrn C\ demonftrari poteft , propofitionern eiie veram , quam tan,
,

quam abfurdam ex ea quam impugnat colligit aiter propofitionem impugnatam minime rcfuratam fuifle in dubium vocarinequit (. 1041). tjtmmi- j4 ac ipfa jgitur demonftratione dcfcnfa eft Quodfi ( . ioj8).
ftam-pi
;

cofeqne-

Dff modo fefe defendendi

495

** 4#w<" Qyodfi nondum conftet, propoiitionem, quae ex impugnata colligitur,eife falfami nec dum certum eft,eam fuifle refucacam( 1041J. Quamobrcm impugnatam defendis,ubi urges, confequcnciam fme probatione adcoque precario fumi tanquam abfurdam , & probacionera poftulas (. 1058).
. gr. Hitchlus motnm -vtrtigims ttmt indire&e impugnans tanquam ablurdum urget , quod i-.as tjufitm corporis fortt major vtrfus xqnjtorcm , quam verfus polos Illum itaque defenfurus opponit obfervationes Gallorum aliorumqae, qui ex motu pendulorum didicerunt , grttvitattm vtrfus at^uatorem omnmo uiminui Similiter lententiam D. Auguftini de mii<ios/>iirasimpugnatamex eo, quod hinc fequatur abiurdum , mundum fmt malo fort dtttrio. rtm mimdo , in qno mnlum datur , defendis , ubi urges , fine probatione pro abfurdo haberi , quoJ tale elie minime probetur , cum tiemonftratum non (it , mundumfint malo morali fore mtlhrtm Alttro , inquodatur mahtm : quemadmodum a nobis iactum eft in Metaphyficis
illo admiflogr.i
.

1071. Si quis propofitionem indirecle impugnans confequentiam , unde eam fal- DeJ enl' ^ "' fitatis redarguit , funoit , non fyllogifmorum concatenatione colligit illam dtfenfurus monere debet , eam precario fumi atque urgere ut demonflretur , t n ^ m quomodo inde fluat Ecenim quamdiu confequentia ex propoficione im- confequepugnata Icgitima fyllogifmorum concatenatione,qux in demonftracio- tiapreca.
;

nibus apogogicis iocum habec (. 553.556), minime coIIigicur,tamdiuquoque non conftat,quod inde fluac, confequencer propoficio refuraca non eft ( . 1039). Dum adeo mones , confequenciam precario fumi , ut demonftretur , quomodo inde fluat , urgcs,eam defendis

ria nixa.

&

(-.1058).
E. gr. Qui fyfttma harmoni* pmfi*lilita>
I tihr.itianum

iinpugnant precario fumunt confequen-

impugnationem indirec~lam defendis, ubiobfervas, confequenriam iftam ex conditionibus iftius fyftematis legitimo ratiociniorum nexu non colligi fed gratis fumi , atque poftulas, ut impugnatores dent, poffint , demonftrationem huius propofitionis li infyfttmatt harmonie prxftabilite nullaiftli. bcrtas Etenim ubi impugnator demenftrationem , quam petis , dare nequit,fed aut tacet aut confequentiam precariam urgere pergit ; hoc ipfo tacite confitetur , ieeam precario fu' jmere, nec fibi conftare , utjuin ex illo fluat, nec ne.
,

tiam

quod

toflanttnuUaf.tlibtrtas: illud adeo adverfus hanc

1072.
y

lisdem

pofitis

propofitionem

impugnatam defendit
,

qui Contrarium confe- *Alv.mQ~

quentice precari* direcle inde colligit

tor,:s m quod propofitioni imfugnata? vel ejus bypothefi repugnat Et- f e limcA ~ enim li contrarium confequentia precaria? direcle inde colligitur ,nem'"' pe quod pofita propofirione impugnara A fit B, vel quod eadem pofita A non fic B; verum eft , pofira propofitione impugnara in cafu primo A efle B, in fecundo A nonefle Bf. 544). Quamobrem cum hoc ipfo paceac ,falium efle in primocafu, quod A non fitB, in fecundo quod A iic B, pofica propoikione impugnara ( . 530)} il impugnator vel confequentarius in cafu primo tanquam confequentiam urgec quod A non fit B, in fecundo quod A fit B,demonftrativa ratione patet , eum falli , conlcquenter propofitionem , quam impugnat , ab eo

vel ex affumta confequentia tanquatn di defen.

vera

colligit

V Volffii Logica

Rrr

non

496

Tart.

II.

ScB. IV. Cap.

111.

non efle refutatam (.1039). Ea igitur dcfenditur, contrarium confequentia; precarix inde colligendo (%. 1058). Quodfi ex aflumta confequentia per modum demonftrationis indireft*f-553) colligitur , quod propofitioni impugnata? vel ejus hypothefi repugnat; per indircftum demonftratur, ftante propofuione imefle veram ( jT. 556 ). Atque adeo paquod tanquam confequentia urgetur, ex propofitione impugnata , minime confequi, confequenter propofitionem iftam non fuifie refutatam (. 1059). Defenditur itaque ex aflumca confequentia colligendo, quod eidcm vel e;us hypothefi repugnat.

pugnata, confequentiam non

tct

E- g r Sifyfiema harmonite prxftctbilitx leibnhianum confequentia precaria impngnatur, quod libertatem tollat ; idem defendis, u.bi cum Jaqueloto oftenderis, libertatem in eodem falyam integram perfiftere Fieri enim nequit , ut Iibertas in eodem falva fit &unaper idem tollatur . Atque adeo confequentia precaria falfa intelligitur Similiterquandofyftema icem impugnatur confequentia precaria, quod fnguU aBiones libers externx ineodem fermiracp.Uf.snt, confequenter perpetua in eodem miracula fint admittenda; idem defenditur per iadire&um fumendo propofitionem iftam tanquam veram inde colligendo , quod Vtus ad nittv.m ar.im<e fotentia extraordinaria froducat motus incorfore , naturaliter non feculuros Quon:am id lvftemati harmoniae prxftabilitae repugnat ; eo iplb conftat , ineodem a&.ones externas per rmracula non produci , confequenter miraculaperpetua ineodemnoa admittenda effe. Unde denuo apparet, confequentiam elfe precariam
-

&

&

Defcnio

r 'tiar^m'
'0

Si conftquentttff cumuhntur , quarum una ex ahera Infertur , propofitb * m u nata tantummodo defendenda eft contra eartim unam ; fi vero plures P & ^ um aatar 5 qtiarum una ab altera non pendet , contra fwgulas . Etenim

tumular taxum*

propofitioncm contra confcquentiam unam defendis; hoc ipfo palam hx,eam inde coliigi non poflc ,aut per errorem five materia? , five formje vitio inde colleftam efle ( . 1071. 1072). Quodfi ergocetera?confequentia? ex illa inferantur, adcoque nonnifi illa pofita ponantur ; fimul patet, quod nec ceteris confequentiis Iocus fit . Non igitur opus eft, ut contra fingulas propofitionem impugnatam defendas. Enimverofi pIuresconfequentiaecumulantur,quarumuna abalteranon pendet ; propofitio pruribus divcrfis modis imptignata fuft ( . 10441025 ). Dcfendenda igitur eft contra fingulas, ut pateat, nullo modo candem efle refutatam.
fi

hoc cafu pofteriorl perinde eft , ac phires dfverfts modfs adverfus eatipropofitionem infurgerent . Quis vero eft, qai ignorat, in hoc cafu fieri pofte , uc unus eam , ubi talla fuerit , refutet , etfi ceteri eandem male impugnent i Dixi luperius, coniequentianos ex confequentia precaria, quod in fvfiemate harmonia- frxftabilite itibnhianolilertas tollatur , inferant alias de -virtf.te natnrali fublatlS , fanis , religione chrifliana Idem defenfurus ubi oflenderit , Iibertatem in eodem falvam effe , quemadmodum videre eft in Thummigii Inftitut. Phil. Totn. i. Pfvch. ( f. 256 , non opus habet ut ulterius pro) Aliter bet , virtuti, pnenis , religioni eum revelatae, tum naturali in eodem eife locum vero fefe res habet , ubi pnter libertatem in eo fyftemate lugulatam urgentnr perpetua. miracula quo ht cafu idem ab utraque confequentia Iiberanaum . Etenim Cx vel maxime lrbertas fubfiftat in fyftemate leibnhUt; non tauaen ideo repugnat, ut adiones exScilicet in
fi"

dem

&

teruae fint

totidem miracula

Si contrar

5. 1074.

De
.

modo

fefe

defendendi

497

. 1074. Contra verba , qu<e contumeliam vel injuriam redolent , nulla defenftone DefenftoEtcnim vcrba ifta nullum habcnt in refutatione momcntum(. naontra epus eft 1056). Qiiamobrem cum propofitionem impugnatam defcnfurus demon- veriaium J a ftrarc teneatur eam non eile rcfutatam ( . 1058 ); verborwm iftorum ] nullam habere tenctur rationcm in defenfione.

rationes, iilque contenti fumus morales non funt hu us Ioci . Equidem Iibrorum cenfores non ferre debebant , quod eft contra bonos mores Sed ea nondum eft felicitas feculi noftri , ut verba iftiuimodi bonis moribus repugnare putentur : imo videas viros fingulari modeftiae ac pietatis laude inter fuos eminentes , qui ,cum rationibus deftituti impugnationes injuftas probare non poflint , juvenes petulantes inftigant, ut virorum bene meritorum famam convitiis ac calumniis lacellant
In Logica logicas

damus

fitopus
'

I075.

Si quis propofttionem impugnans ignorat principia ,ve! demonftrandi ac pro- Defcnfio bandi metbodum , vcl utrumque ; jefe defenfurus idem demonftrare debet contra ignorante Scfc enim defenfurus dcmonftrare tcnetur quod ab impugnatore non
,

fucrit rcfutatus

dcmonftrandi ac 561); te ab impugnatore non

dcris
,

Quamobrem cum ignorans principia vcl probandi methodum,ncmincm refutareporfit (.1017.

.

1058J

^ ^J n
1

n^ f

rcfutatum demonftrafti , ubi often- mctbodu, quod vel principia, vel dcmonftrandi ac probandi mcthodum ,
eflc

vel utrumque ignoret. Hoc igitur paclo te dcfcndifti. Argumenta defumuntur vel ab ipfa impugnatione , quae fatis prodit ignorantiam impugnatoris , vel ex eus fcriptis, quae publici juris fecit Etfi haec defeHfiomoIefta accidat horninibus imperitis, quos indignos fortuna extuliti haud quaquam tamen ipfis fit injuria. Imputent enim iibi , nou defenfori , quod impugnaverint , quae non intelligunt, & cui refutando, fi vel maxime falfum fuerit , haud quaquam paresfunt, ficque illum ad defenfionem ipfis moleftam coegerint Abfonum vero eft , ubi non habentes , quod repo. .

nant

defenforem immodeftiae accufant

IO76.

Quoniam confequentiarius & perfecittor fub prxtextu veritatis vindican- Inprimis dx alteri nocere intendit (. 1048. io$i ); ubi principia & metbodum de- cmtfA
monftrandt ac probandi ignoraverit, multo magis id dcmonftrandum
C(

dem habcant

dicenti

qui per

fe

ne fl- ." l de veritate propoficionis impugnatje &. pcrfem

,

ue"

ftatuere nequcunt.
Rationes morales
,

attorem quas nunc feponere jubemur, fuo tempore in moralibus dabimus . iaeocafu. Imo lunt praeterea alix, quas Politica fuppeditat Ita Chriftus ipfe Pharifaeos coecutientes probavit, quod veritati ccelefti repugnanres ipiius dogmata tanquam erronea tradu.

ctrent.

. IO77. Contra perfecutorem fefc defenjurus demonftrare debet , quod ftt perfecutor, h. e. quod fub praetextu vcritatis dcfendend<e ie in difcrimen fama? , cur ftt perfecutor . fortuna?, imo vitx adduccrc conctur ( . ioji) Etenim cum perfccutorcs fub prartcxtu veritatis dcfendcndaediffcntien-

Defenfio

cenrra
pafecttiQ"
rcs
'

&

difcrimcn fama, forruna:, imo vitxadducereconcntur f/.ioji;; dcfenfurus id agere debet , ut eorum propofitum patcat , tum uc in ruborem dct ipfos perfecutores , nifi prorfus omnem pudorcm cxutcs in
fcik

erinc;

498
erint;

Vart. II. SeZ. IV. Cap. III.

tum ne tam facilem penes alios inveniantrldcm. Demonftrandum itaque cft, quod fint perfccutores & cur talcs agant.

Nechic defunt rationes moralesac politicaj, quas alibi dabimus , in Logica tantifper feponend*. Exemplo vero nobis itidem Chriftus eft, cjui contra Pharifeos fefe defenfurus ipfis exprobravit , quod ipfum c medio tollere conentur , addita ratione , quod diabolum patrem revereantur fafturi, quod eidem arrideat , eolque mendaces appellavit.
.
Dcfenfio
cotttra

IO78.

St quis alteri imputat confequentias ridkulas

nes ipfemet fovet ; jefe defenfurus demonftrare

& perkulofas
debet
,

quales opinio-

eum

perfequendi ani-

imputationem
conJeq:ie-

mum

babere ac ipfummet fovere opiniones ridiculas

&

perkulofas.

Etenim

i-

ftiusmodi confequentiarius

cum

in

perfccutorcm

facile

dcgencrct,

mo-

tiariom.

do non

defint vires (.
eft

nionftrandum

(.

quod perfequendi habeat animum de1077), tanto minus in codcm ferendum, quod
1052 j,

ipfemet foveat opiniones ridiculas

tas clarius elucefcit.
rita

&

periculofas:quo ipfofacli indigni-

Exemplo nobis denuo Chriftus eft, qui , cum Pharifasi ipfi imputarent , quod Samacum Diabolo commercium habeat , retoriit ipfos facere opera Diaboli patris fui 8c
elfe.

a Dei cognitione alienos

Pendent hasc a jure retorfionis .

alibi

expL:cando

IO79. ScrlptOScripta polemka dicuntur , quibus crrores rcfutantur aliorumque fenrumpolc- tentia? impugnatae vel defenduntur, vel earum dcfenfio tcntatur. Submicorum inde quoque eriftica appellantur. Apolo&etka vcro vocantur , quibusconapolodefenfiones advcrfus imputationes errorum ridiculorum & petinentur geticom non adverfus perfecutores. dcfinitio. riculoforum , nec

&

E. gr. Theologia

tium difcutiumur

polemica appellatur ea theolog'* pars, in quaobie&'onesd;ffentienApologias lcripiere chriftiani doctores adverfus imputationes iniquas

gentilium. In hune quoque cenfum veniunt tria fcripta apologetica, qux adverfus conlequentiarium perfecutorem idiomate Germaii'co edidi
.

1080.

F x egnU in
ijtis

Quoniam
docuimus
;

in

antecedentibus
,

(JT.

1017.&

feqq. atque. io5&.&feqq.)

com-

dendis

obfervmd*<

beant de refutando
feqc]. ).

quaj refutandi , fcriptum polemicum

&

defendendi animo fieri drapologetkum conditurus obfervare debet , qu<e defendendo a nobis preecipiuntur (. 1039 1066. 1068.

impugnandi

&

&

&

igitur opus eft, ut ad fpecialia defcendamus. Sufficiat nobis hoc unum addidifin fcrip.tis polemicis vel errantem , vel adverfarium , vel alios erroris , aut impugnationis male faftae, in apologeticis praeterea iniquitatis adverfarii& periecutoris convincere le&ores intendas, ufui hic quoque effe poflint, quae de moJo alioscon-

Non

fe

quod, cum

vincendi( . 981.

& feqq".

capite integro tradidimus,

a fcriptts eriili-

ciscur

1081, Quoniam fi propofitio vera demonftratur, eo ipfo contraria refutatur (-i35>>, alter vcro per indireclum refutatur,fi erroneam,quam indc iyllogifmorum concatenacione inruetur, fumis tanquam veram
.

&

ahhorreat
intelligetes

&

virtute

hoc eft,fi veram indirccle demonftres (. 5^3); confequentiariorum vcropraxisCiT.1047. & feqq. ) a bonis moribus & virture abhorret ( . 1045 )i ideo viri in~
fers aliam
,

quam

ipfe falfam agnofcit ( .

1039

pntditi.

telligentei

ac virtute praditi afcriptis

erijltcis

abborrent

No-

..

De
ftituti

modo

fefe

defendendi

499
&

Noftris moribus fcriptis erifticis inclarefcere ftudent , qui folida reruffl cognitionedemcthodique ignari dare nequeunt ad lcientiac incrcinenta prolicua . Et tanto quit in verbis impudendod/tior habecur, quanto ia praxi conlequentiariorum exercitatior tior. Hac via cum ad gloriam contendant , qui famam nullam merentur, juvenibus incautis impofituri ; contra doctrinam folidam Acheronta movent
.

1082.

argumento ab invidia dufto odium concitetur in aliorum pla- Scr'pt* olo e' cita , ut ea opprimantur ( . 1049), & ipfis autoribus aut dcfcnfori- *? S bus fama?, fortunae, imo \\\x pcriculum crectur (. 1050. & feqq. ); do^necefquando intereji generi bumano , ne veritas oppri- faria m fcriptis apologeticis opus eft matur , qui veritatem profitentur fama fortuna ac vit<e periculum a fe

Cum

&

depellere tenentur Rationes morales atque politicas in Logica feponimus , hoc unice notato , quod philofophia civilis pariter ac moralis fuppeditet reguias in fcriptis apologericis& polemicis obfervandas , ne a virtutis tramite recedamus id quod facile fieri poteric , ubi indignitati confequentiariorum tk malitiae penecutorum irafcimur
. :

C AP U T
De methodo

IV.

difputandi
Difputet ' oni * de finitso.

1083. mutuapropofitionisalicujus impuenatio ac defenfio in publico loco fadta. Hinc d.fputare dici J r r qui tum tur , theiin lmpugnac , vel ctiam rerutat tum qui eam adverfus impugnationem dcfcndit, vel refutationi tandcm ccdit. Obfnet hic mos in Academiis , uhi fpecimen publicum edituri quantum in doclrinis, quibus animum imbuerunt , defendendis valeant diiputarc folent . 1084. Propofitio ad difputandum ptopolita dicitur Tbefts Qui thefin imvel fi pugnat, rcfutat, fieri poflit, vocatur Opponens ; qui eam contra impugnationem defendit, vel refutationi tandcm cedcre cogitur , Rcfpondens; qui partes refpondentis fufcipit, Prafes vocatur: ut adeo appareat , Prafidis ac Refpondentis easdem effe partes Omnes communino-

lfputatio noftris

moribus

eft

Opponen-

&* p cf-

P ind
*

nt
J

}S

Jf *f
''

t 0s

mine Difputantes appcllantur.

.

108$.
.

Difputantes in terminis contraditloriis verfari debent

fin

Quoniam quithe,

Ccntradl-

defendit

eam pro vcra

aut

minimum

probabili habct
,

1^'* impugnat, vcl prorfus refutat, probare nititur eam eflc minus probabilem , aut idcm prorfus dcmonftrat (. 1017. 1018.1058); ubi Opponcns negat propofirioncm datam eflc veram vel probabilcm, Kcipondens idcm affirmare tenetur , & e contrario ubi Opponens i.ffirmat, propofitioncm datam eflfe veram vel probabilem ,Reipondensidcai
,

qui veroeam falfam , vtl

" l0 Di[~

nega-

5 oo
negare debet
.

Tart.

II.

SeM. IV. Cap. IV.

in terminis contradic1:oriisf. i%%). mundum bunc , quem Veus condidit , ef.eomr.ium poffibiliiikt tptimu.n i Oppoi.ens ideiTi negare atque tanquam verum fumere debet , mur.dum kunc non> ejte omnittm fajjtbilium ptimum , vcl iilde fequitUr , poffibilem ejfe tnundum eo 3 qui x , quod
E. gr. Si Relpondens affirmit
,

Verfantur adeo

Veo (onuitns fuit

meliorem

Confenfus

Jf.

I086.

prdedicati , ut nemD-fputantes convenire debent in notionibus fubjecTt pe ucnque non jungant, ni(i eandem Etenim in terminis conrradictonotioniriis verfari debent ( jT. 1085 ). Quamobrem cum in propofirionibus bus fub- contradiflorns idem prorfus eife debeat fubjeclum atque prxdicatum, ncc rn' n m quicquam in utroque immutare liceat , terminis fingulis j?'* lca " antequam de contradi\\\ eodem fignificatu fumtis ( . 288. 290)
iifputan-

&

tium in

'

&

clione judicari poffit, determinata:

tiones conftitucndo:,five

turn prardicati no, termino fimplici utrumque indigitetur, five complexo (.293)5 evidens omnino eft , quod in notionibus fubjecli & prajdicati convenire debeant.
fubjecti

cum

E. gr. Si , qui affirmat, mundim hunc , quem Veus condidit t effe omr.ium pcfflblHum optimum, per mundum intelllgit omnem rerum cum fimv.ltanearum , tum fuccefflvarum inter fe connexarum feriem , ita ut futurus beatorum ftatus ad eam fimul pertineat ; optimnm , vero mundum dicit e um , qui fini a Veo per creationem intento magis qnam ceteri convenit ; contra eam oppolkurus terminos fingulos in eodem fignificatu accipere atque adeo negare debet , omtiem rerum creatarum feriem fini a Veo per creationem intento ntagis convenire , quam quamcv.nqut etliam. Etenim alias non difputat contra alterum , qui hanc,non aliam thefin defendit.

. Tropofttion-.scx*

I087.

pbcavo
ni pr<e-

Undc confequhuTyOpponentetn propofirioiem y quam impugnandam fibi um f \t j ante explicare debere, quam opponat, nifi fenfus fuerit manifeftus^
Refpondens tempeftive monere poffit, fi is ab Opponente Idem quoque hoc modo oibnvel prorfus,vel parumper mutetur di poteft: Opponens impugnat propofitionem, quam Refpondens deSed antequam propoiitio impugnetur,explicanda eft, fendit ( . 1084)
ut fc jij cct;
. .

nifi

fenfus fuerit manifeftus

(.1027). Ergo

&

Opponcns

propoiitio-

nem, quam impugnandam

ponat.
brum legimus,
P Kefpott-

fibi

fumit, explicare deber, antequamopverborum fenfu

,

In explicanda propofitione ufui funt , quac in inveftigando feqq. ). inculcavimus ( J. 903.

dum

li-

&

1088.

Quodfi Opponens

in explicanda propofitione alias notiones fubjeflo

& pra.

ut prodeat fenfus a rnente ipfius di, , ficntm verfusi Refpondens prcpofuionem in eo Jtnfu rejicere ac Opponentem doct' crnafairg je y et t q Uas u trique termino notiones jungere ftw<tfr,utoppofitiocontra thefin fiat,quamdefendit. Patet pcrfe; nequecnim Refpondens de-

demisof- dicato jungtt

quam Refpondens

pofitfonis

inrerpre-

fendere poteft thefin aliam,

lia
,

quam fuam

(.

1084). Eft vero

thcfis a-

tationem

tboppom utrique notiones alias jungit,

nentefa-

qnam Opponens impugnat, ubi is vel fubjeclo ,'vel prxdicato,vel quam Rcfpondcns (.325).

Eviuncur etiam hac rationc logomachix (5.1030), qux difputantcs minime decent.

Ham.

io3c,.

De
dente quarat neceffe
eji
,

metbodo d/fputattdi

501
Gfficium
,
.

1089.

Si fenfus verlorum Refpondentis non fatis pateat Opponenti

ex Refpon- opponen-

Opponcns tis ubi fmgulis notiones junga: ftnl Ui convenircdepraniicati fubjcfti notionibus enim cum Refpondcnte in bet(.io86). Quamobrcm ubi ipfi hariolarinon datur,quasnam notio-

auamam cum

&

praedicaro jungat Reipondens;abipfoutcasdoceaturopus d ( :s cft Ne igitur in finiftram iritcrprccationem incidat,a Refpondentc per bfC ums. ambagcsdcmum corngendam (. 10SS); ex ipfo quaererc tenetur, quae-

nesfubfeclo
.

&

jf

nam

* fint fubjecli ac pra?di:;r.' norioncs. ratione przcavetur, ne Re.pondens, ubi Opprmenti refpondere nonamplius valet, ipiemec variet verborum luorum figr.:ric.uum , ut oppofitio nori vide3tur contra ipfum i.rccla, ficque tempus difputando fallatur.

Hac

IO90. Oppugnante ro- Tnpoj*"ff'*'

elicere

Quodfi

Refpondens notiones finguJis terminis jungendas ah

r.olit
.

gatus explicare

Opponens eas
fi

debet impugnando propcfttionem

Opponcns propofitioncm obfcuriratis accupp e en fat, hoc vel alio aequipollcntc argumcnto advcrfus eam infurgit:C- do eliciejuscunque propofitionis terminis notiones nulU refpondent , illa efl ftnemente da. fonus Atqui terminis propofitionis ,quam Refpondens defendit ,notiones nulla? refpondent Ergo propofitio, quam Refpondens defendit , efl fme mente fonus Majorcm cum negarc non poflir Rcfpondens , fc contra minorcm defcnfurus oftendere debet , fingulis propofitionis fux terminis refpondere notiones (.1085^): id quod cum aliter fieri nequcat,niob obfcuritatem

Erenim

fi

ut notiones iisdem jungendas indicet,Opponens hac rationc notioQuodfi notiones nec

ncs ex Refpondente elicit, quas rogatus explicare nolebat.

dum dare poflit ; id utique indicio eft, quod vel nudas habeat , confufas, confequenter ipfe non intelligat , quid fibi velit propofitio ab aliis haufta- quo in cafu difputationi nullus eft locus . Necefie enim eft, ut Refpondens intelligat thefin , quam defenderc debet .
vel

admodum

IO91.
,

Senfu propofitionis impugnand<e te\ refutand<e certo,Opponens ei contra- Trobatio riam probare vel demonftrare debtt . Opponcns enim thefin Refpondcn- ab PP"

impugnat, vel refutac (.1084). Quamobrem cum alter im- j!!*^^ pugnetur , vcl refutctur , ubi propofitioncm veram dubia? vel falfae oppofitam prooas vel demonftras (.1036); Opponens propofitionem
tis

vei

thefi

Rcfpondcntis contrariam probarc

vcl demonftrare debet.

E. gr. Oppofiturus contra thefin , quod tnundus a Dto conditus Jit omnium ftofjibitium optimut , probare debet propofitionem contrariam, mundus a Deo conditus non efi omniwn poffibi' lium optimus .

Cum
bationi

. IO92. probatio atque demonftratio vel directa

fit ,

vel indirecla

549. 550. ),

&

( .

Troba-

cum

impugnatione demonftrationi ac pro- tlom f J ec 5' dircclic, tum indiredta? locus fit (. 1022. 1025); Oppo- P
in refutatione ac
'

nens propoftthnem tbefi Refpondentis contrariam probaturus

vel demonflra-

turui

502
turui
,

Tart. II. SeH. IV. Cap. IV.

,

utt poteji probatione, vel demonftratione

.

non minus indirecla y quam

anecfa

E. g;. Opponens impugnaturus D. Augufiinum , aflerti.ccm \ el dirc&e probare debet , fojfibilem ejje

per indireclum oftcndere,

qux

fofito, fed non coneefto , vtl notioni oftimi, vtl aliis titritatibus manifetiis refugnant

quod mundus a Veo condltus fit oftimm mundum eo , 5*" exiftit } meliorem ; vel mundum hnnc tjft oftimum , inde cor.ftaui ,
.

nis

Quoniam Oiponens Refpondentem erroris rum quod arhrmet , quod erat negandum

convincere intendic ,nimivcl quod negct, quoderat affirmandum (.1083. 1084), non uti debet nifi princip^is aRefpondente cuncejGis (".1037), atque adeo probationem vel demonflratio,

neti eo usque continuare debet

donec

ad

principia

a Refpondente

concejfa

pervenerit

&
QuiTrdo
tppofitio
r.on

E\iaent us hsec patent ei, qui ad animum fibi revocat, quae de convi&ione ( J. 991. leqq. ) demonftrata funt . Etenim ab iis evidentia propofitionis praefcntis pendet f .
;

99*).

I094.
in qu*e

Quodfi ergo nulla

tiunt

fint principia

Opponens

&

Refpondens confen-

, vel ad talta nonnift per ambages nimium proiixas perveniri detur, Op' poncns ccntra ignorantem vel negantem principia difputare non debet stloeum. E. gr. Si quis neget qua; "Hevvtonus de ponderibus planetarum demonitravit , idem vero tuit Mathematum prorfus impentus ; cum Opponens demonftrare debeat propofiti-

habe-

ones l^ewtonienas ( . 1091 }, in demonftratione non perveniet ad printip;a a Reipondente conceffa Fruftranea igitur eft omnis difputatio. Opponens igitur cum Refpondeute de ponderibus planetarum difputare non debet
. .

I39SCttr

for-

Opponens (yllogifmos fmgulos

confiat
,

ex quibus

ipftus
.

probatio vel demonftratio

rnaliter
fit difprtt-

iajiduM

enim Opponens Ref1083. 1084 ); eam ad pro( . bationem vel refutationem ipfiusRefpondens afferre debet attentionem, qua; fufficit, ut agnofcat, nullura fumi principium , quod non fit certum, nec a forma demonftrandi aberrari ( . 1037). Ut igitur Refpondens indicare poflit, quatnam admittat , quaenam adhuc ulteriori probatione digna judicet , & quae circa formam demonftrandi, adeoque fingulorum fyllogifraorum, ex quibus ea conftat (. 551. 552. 638. feqq.J, monenda fibi videantur; Opponentis utique eft fingulos fyllogrfmos in forma proponere eosque figillatim Refpondenti expendendos
in

forma

figillatim proponere debet

Cum

pondentem

erroris convincere intendat

&

& &

fiftere
. 1095. Opponem mcipere delet a Jylhgifmo ultimo, qui demonftrathnem velprobationem ingredietur Etenim fyllogifmus ulcimus in dcmonftratione,vel alia quacunque probatione, fi ea direcla fuerit, propofitionisimpugna.

Vrtde op-

pcfuionis

iaitium
fieridebea:

tx contrarium; fi vero indirecta fucrit, propofitionem manifefto fam , feu confequcntiam abfurdam , tanquam conclufionera infert

fal"
(

.
,

551.552. 553. 588), vel fubinde

io cafu pofteriori ex propofitione

quam

De
quam impugnat,

methodo difputandi

503
559),

ejus contradirftoriam colligit (.

&

ubi a fyl-

logifmo ultimo ordine retrogrado ad antenores aiccnditur, praemiifar primo propofitorum ex difciplinis minimc nora? tanquam conclufiones infcruntur pcr anteriores , aut ex pluribus conclufionibus anteriorum formantur ( . . cit. ). Quamobrem fi ab ulrimo fyllogifmo ad anteriores continuo afcenditur , Rcfpondcns non modo videt, quod a fcopo minimc aliena profcranrur, fcd qux ad thefin ipfius impugnandam faciuntj vcrum ctiam Opponcns facto ipfo intclligit, quousquc probationcm continuare debcat Opponcns adeO a fyllogifmo uirimo incipere rcnctur 3 qui demonfrrationcm, vel probationcm ingrcditur. Ut ha?c& fequentiarectius imelligantur fumarur exempli loco Jemonltratio logice refo.

luta( $. 551. Jjx. 553- 5SS ) cVordine retrogradoa fyllogifmo ultimo adanteriores afcendatur . H. gr. Si quisarrirmaret , nmdos ingredi pojfc definitionem , coatra eain oppoftturus demonitrare debes , wdos mnpofit ingredi tondufiontm ( . 1085 ) Hanc igitur propofiuonem probatuTUS incipis a COllfequentia immediata Modi tx definitione exulare debcn: ErgO definitionem ingrcdineqreunt: Vel integrum formas lyllogifmum : 4>jicquidex dcfinitiir.e cxul.ue debet , id definitioncm ingredi ntquit . AtOUI modi tx definitione exuiare debent . ErgO modi dtfinitionem ingredi nequeunt.
. ; .

Ex

10 97demonftratione propofitionis praecedentis fimul liquct

t

ft

proba-

Modus
PP> {

thnem contrarue thefeos vel illathnem confequentia abfurd<e ex tbeji, quam impugnas eo modo logice refohat quo demonfirathnes refolvuntur(%.^i.
,
,

'~
jH _

&

m0(io

icqq. ); modum oppofttionis binc manifefium Ita nimirum prxcavetur ne-in datocalu proferas, quaeaJ
. ,

notefcat.
prjefens

negotiumnequaquam

etenim hoc pa<2o vides, quam viaiit ingredi teneans , ne quilquam habeat , quod in forma oppofuionis reprehendar ; imofingula , quae facis , demonftrativa quadam latione tueri vales Nec minus hoc pa&o innotefcit ubiabaliis fuerit aberratum , quando in formam oppofinonis impingunt ln hac vero analyfi logica confiftit prxparatio ad oppofitionem formsBlegitim*.
fpectant
. ,

1098.
Qv.aido
Ktfpondensdl ~

qui probationcm vcl demonftrationem ab Opponcnrc allatam ingrcdiuntur pmniffx duplicis gcneris occurrunt, quaruiri alias funr propofiriones cx difciplinis petita? ,quo fpcctat argumcntum, de quo difputatur altae vcro conclufiones per fyllogifmos , quorum concarcnatione fit probatio,vel dcmonftratio, illatae,aut propofitiones ex pluribus ift iusmodi conciufionibus pcr modum propofirionis inla fyllogifmis
>
, >

Quoniam

L-J^L
/
7

J#

tuicivs formata: (.5 5i.&feqq. );Rcfpondens autem thcfin impugnatam defcnfurus nofTe debet dcfinirioncs ac propofitiones , quae exdifciplinis,

quo

illa

fpcfftat,

mutuo fumunrUr
efl
,

pondens dicendus

ignorare principia

poftthnes ex difciplina

quo

thefts

agnofcuntur; Rcfquando ignorat atfinithnes ac pro, impugnata fpeclat , in ufum prttmiffarum

a pcriris certa?
:

&

tnutuo petitas (. 562J. . gr. Si inexemplopauIoante(cf. J. i096)allato, facta ab Opponenteoppofitione uxta forniam analyfeos logic* lupra( . yji ) data; , Refpondens ignoraret definhionem modi^atque notarum , nec nbn axiomata , quod mutabiiia non <o> flan-.er infint , fc ijug conflanter non infnr.t , rcbus afc inviicm difcernendis inferiire ncijueant ac propofitloncm quod in definitione ntc p!nrts ,
,

Hec paucivres enu.ncranda fint n.tx

tjuam

qux ad rem definitam

vel principia

agnofcenda.n

fufiiciiint ,

aut faltem hadicen-

rum pra;m:llarumunamvel alteram, tum

Wolffii Logica.

omnia

vel aliqua

eorum ignorare

50 4
dlcendus
ticia
.

Vart.

11. SeZi.

IV. Cap.
regulae

W<

efl Hzc probe tenenda nm tpt difpnfandttm ,

fttot ^nea-buftfs- fiat

commilnis ,ctmra ignorantem fttttt

Syllogifmus ab Opponenre prolatus contra thefin Refpondentis,quam vocatur argumentum SylLg/fmut vel atgumemum a Refpon9 dvme ajjumi drcitur, dum ab eodem integer rcpetitur , prout ab Oppo^&rchonente f uic prolatus. Idem Refpondens drcitur refpondere ad argumentum, f. msad i'endefi- Gve fyllogifmum^dwva monet , quamnam pra?miflam cOncedar,feutariquam veram admittat ; quamnam vero adhuc in dubium vocet probationerri mtia, ejus defiderans, & num formam fyllogifmi legitimam agnofcat,an ve10 vitium alfquod in eadem deprehendat.
^ffuratioms ar-

imp U g tiar

E. gr. Si grtdi ntqttit .

.

Opponens ita argufnentatur Quicquid tx definitiont txuUre debtt id tandtminAtqui ntodi ex definitior.e exitlare debent Ergo tandtm ingrtdi ntqu.eunt Refpondens fyllogiimum aflumit dum fingulas propofitiones , exquibus is conftat , eodem ordine fe-petlt Dum veromonet , ft conctderemajorem , negare minorem , aut ftttrt probationtm minoris , a\J argumenturnrefpondet , formamtaciteapprobans, dumnihil ii> ea repreheridit
i

,-

"^ Drimurri notionem affurfitionii ( . :og<? ) aflecutu^ fueris llnde norf probatur merc de- dens refpondere veHt ad argumentufn antequam idem aflnmferit-
.
,

appareat^ Refpondentem ntentem Opporieritis rite percepifle v T lo mos fing^s is affumere debet f"umen- &'f Argumenti ig:tur aflumtio axiomitis inftaf admittenda, cum eiusnecefiTtis pateat tumatfu
,

n r

^'

1IO '
,

Ut

QfU
quarrt

,.

1*

Refpon-.

keit

IIOI,

Curad i-

Refpondens

ad

jyHogifwoiffinguht

ab Opponente

prolatos refporidere debet

dem

tef-

pondere

OppOricns thefin Refpondentis vel impugnat,. vel refufat (.io84),a'deo-^ uc ve dertfonftrat ( I o 1 7),VeI probare nrtitur,falfam eflfe propofitioriem, quam pro vera habct Refpondens (. 1018) Quoniam vero conftare ncquitjUtrum a parteOpponcntis ftet vcritas^nec rie,- nifi quando Refpori-' densagnofcitmullum fumiprincipium tanquampraemiffa^miri fyllogifmis,exquibus demonftratio vel probatio confiat, quod non vcrum efle conj
.

cedat,atquenihil

peccatumC lojyjjrieceflfe titi~> que eft, ut Rcfpondens ad fingulos fyllogifmos moneat , quamnam praemiffarumconccdat,quamnam in dubrum vocet,& num circaformant
ullibi

in

forma

fuifie"

aliqua finc rcprehcndcnda. Ad fingulos igitur fyllogifmos refpOnde-re tcnctur, quos Opponens profert.Ubi maxime diflimiie refpondere voluerit, argurriento aflumto , Sc maiorem & mino-rem cum ad eda refponfione denuo repetere debet E. gr. Syllogifmo anteriore {.not. .
;

&
Ojunda
mlta-utra

I099 )ftffumtO , ait Qticqttidcx dtfinitiont txuUre debtt , id tam ingrtdi ntqitit , concedor majortm,porro jttqitimodi tx dtfinitiont exnlart dtbtnt , mgo;ninmtm iitl frobtfnr minor
:

,.

IIOZ.
iri

^Zfn
'juka
Wafpori'

unant tamett p,-0,W/r;/.f ttiagis tndigam exiflimef , qttam dlteram ;illius probati6nem pe-> ***' ^ anc tctnttfP er fponit ( \d quod indicare poteft hifce verbis ; tranEtenim ^ utramque fc at maJ r'i vel minor ;, donec illa fuerit abfoluta. prjcmiffam in dubium vocat refpondens^ fieri aon poterit,ut aoOp-jQuodft Refpondens utramque pr^miffam

dubmm

vocet

dens.

poncn-

l)e tnetbodo
poucnte convlncatur
,

difputand/

505
,

is utramquc non ita probavcrit urncc quidpiam dcfiderct :n forma Refpondens (.1037). quoad principia Quoniam tamcn utraquc prannifla una proban ncquic , neccfle urique eil, ut nonniii unius probarionem urgear altcram vcro tantifpcr fepoEc cum magis fufpicari liccnat, doncc probatio ifta ruerit abloluta at, fbrc ut fufficicntcr probarj ncqucat prarnifla , qua: minorcm vcri hujus autem probatioiKm ubi dare fpecicm prx fc fcrc, quam altcra non potclt Opnonens, omnis cjus oppofitio incaflum cadat, fi vel maxime praemiifa alcera Rcfpondcnti dubia vifa demonftrari poflit (,. 538. & fcqq. ) igitur cam utique fcponerc dcbet, quce majorem vcri, auc donec alcera fueric probata, nc inancm minorcm falli fpccicm habcc opcram in probando fumat ppponens
,

quamdiu

ncc

1103.
Refpondenti labcrare videa* arbitrio Opponentis reliclo, utram primo
id

QjtoJfi utraque preemjfia

eadem

incertitud.ine
,

Qmnio
litr<lr
'

tur

utramque etiam negare debet

.

'W e
'"

loco probare veht

Etcnimcum

nulla adfit Refpondenti rario.cur alterui

K$>

rrius pranniffc

probationcm priori lcco peteredcbcat

utiqueOppo-

ncntfs arbitrio rclinqucndum . E. gr, Si in exemplo anreriori (no;.. iioi

fe

) minor a Refpondente negata ab Opponen^utdcx notarum numerotxcludifur , tx defnitionc txulart dtbtt JHvdltx nofarttm r.umero txcluduntur , Ergo nwdi ex definitiont txulart delcut ex anal vfi logica demonltrationis propofitionis , quod modi definitionem ingredi nequeanr , patet a Reipondentc \ majorem, & minorem negari debere ., cum utraque fit conclufip per alhun lylJogiimum \\\zx.z(not. . 551).

hoc proivllogilmo probetur

104.
ejje

Quoc.fi contingat , utramque prcemiffam dcnie in difbium vocari non pofiit ; totum

adeo evidentem , ut a Refpon* Qvando argumentum eut concedendum . u>ti m .;?Conccdenda cnim eft ucraque praemifla , vi kypothefeos , adeoque&con- & lm HtH clufio, qua:, fi pramiffe fucrint vera? , ipia vcra cfl (. 537).

&

exemplo anteriori yi analyfeos logicje (5-Jji) tandem de\enitur ab OppoQuqcuftqut mutabiiia funi 3 ea (Qnfianttr non n.fi nt nente JO fyllogifmnm Sed modi p:.t: muta, bittt. Ergomi/iu' conftapter non infunf Quoniam maor elt axioma minor per dcfinitiouem modi patet j neutram praemiffarum Refpondens in dubium vocare valet, atque adeo totum argumentum concedere debet Rideretur enim , qui conceflls prsemiflis conclufionem negaret , tanquam ignorans Logics principia (. 537; , qua: nofledebent difputantes,
E. er. In
.
.

IIOS.
,

Propofitio dicirur reflringi

fi

notio fubjecli

vel

quod ad notionem

KcfirTlipnif defi-

fubjccti

&

prapdicati rcfcrtur
,

prxJicaruip

cjuod (ine

ifta

, ira dctcrminatur, ur fubjcclo convcniar detcrminatione convenirc non poccrat. Illa n

J?p

auccm dctcrmmatio

Reflncl.o appellari fo!ec&

quidcm

in

cafuprimorrnotio

Ha;
non

in alcero obliqua-

Propofitio

in

qua

lubjecri vcl prsedicati

fufficienccr cjetermjnatur

poiirin
caii^

, vocarur irreftrilla vcl refiringenda ; proycro,in qua decuminatio fu^icicns datur , rejiricla auc reftritliva.

E, gr, Propofit:o, qu* ciiftlcilia funt , fmtchrafunt , eft irreltric^a , neque enim in omni ve;a eft, cum non quvis tiifticilia intelljgenda iint, jed nonnifi ea , quxbona, auc ^
S

T.

Jlf*

506

Tart.

II.

StB. IV. Cap. VI.

Bons diffcilia fulchra fju* virtutti fimt , vel laudt digna , Ifnde propofitip reftri|ita talis crit funs , vel qu* diffcilia in gtntrf virsusis funs , fulchra futft , vel difficitia laudc digna fuLhra, funs . Et haxquidem propofitioexemplum pra:bet reftrictas recta reftriitione : obliqua vero reftrictione gaudet haxaltera, Pulenueus tp frincefs ^lfironnmarum z/eterum , cui irreftricta refpondet Vtoltmteus tft frinctfs jiftronomorum . Denique reftrictionis reTpettivs exemplum eft : Aejtftieyis rcfftftufiuidoruio ftfjibilium , cui refpondet irreftriita, atr e/i Itvis ,
.

II06.

Lhnhat*
propofitir

vel aliqua ejus pars,

Quodfi determinatio fubjecli,vi cujus prredicatum eidem competit,ilt vel modus, propofitio dicitur limitata: fi ea omit-

owrfrjfnitio,

jjtur, illimitata appellatur.

mirum
tit

limitatam intercedit NiPatet adeo differentia, quas inter propofitionem reftrictam in propolitione limitata determinatio fumitur ab intrinfeco ; in reftnctiva abex.

&

trinfeco. Ita in exemplo propoficionis recta reftrictipne reftrictae , Viff.cilia in gcntre zirtu, i-el Uude dtgna , aut difficilia , qua bona funs , fulchra funt , detCrminatio dimcilis delUjniturabextrinfecp, neque enini in notione dirficilis continecur ratio, cur fit in geners virtutis, vel laude dignum , vel bonum . Similiter dum VtoltmeusfrinctfsAftronomorumvtttrum appellacur, determmatio a tempore defumta extrinfeca eft. Nec alicer fefe res habet in refirictione relpectiva , Aer cft Ltvit rtfpeBu fluidornm , ubi determinatio refpectu fub:eti,quod aer eft , itidem extrinicca Enimvero exemplum propoficionis limitataseft , *, illimicata propofithiofs eft albus qnoad dtr.tts , \ibi determinacio defumitur a pnrte fubjetti , tio eidem reipoudens hxc eft: athiops tft albus . Similiter ubi dixeris: Lapis , quatenus calidus tfft caltfacit, feu quod idein eft, omnis lapiscnlidns c.lcfacit, determinario, in qua confiftit limitano,
.

&

tfi , deiumitur a modo. Sunt qui terminps reftri^tionis & limitationis invicem Sunt&alii, qui utramque Ihnitathnis npminedefignant Cum indifputando permutant nullum in eo fitum fit momeutum, utrum determinacip, qua; fubiecto additur vel ei , quod ad iub:ecli ayc przdicati notionem refertur, intrinfeca fit , an extrimeca; nec hic opus eft , a reftrictione limicationem diftingui Minimcigitur refragamur , fi quisutrumSi propoficionesdeter que determinandi modum communi limitationis nomine delignet minats ubivis Geomecrarum more incroducerencur , nec limicacioni , nec reftrictioni unquam forec locus in difputando , vel interprecando quae etiam ratio eft , cur nos in difciplinis non ferentes propoficiones nifi fufricienter determinatas in theoria logicae nullam

qiiatenns calidus
:

reftriitionis atque lirnitationis

mentioncm fecerimus
.

II07.
fyljogifmi vcl reftringlt, vcllimitar3

TK-fiinfiH

Quando Refpondens prxmiiTam

hoc

cnisdifitn(io,

eft , determinationem omilTam fupplct, fub qua prajdicatum fubjecon vcnit, five ea ab extrinfeco,iive ab inrrinfccopetatur (. 1105, jio6); dijlirigyere dicitur & applicatio illius determinationis ad fubje^

clum

vel pra:dicatum djiinclio appellari fuevit.

E. gr. Si propofitip/.i/ifrca/f/ac/tlirnitatur , ad;ecta determiiuc:one,ji; futrit calidus ; inlafidtm calidum caltfaccre arfirmanon caJditm five figidum diftinguitur , ter Ufidtm calidum Similiter fi propoficio irreftriita Vsctur , laftdtmnon catidum fivc frigidum calefacere negarur ItmtHS eft primefs ^ftronomoi um , reftringitur , ad;eda determinacione , quod fit frimefsvetetum , non rcccntior/-m ; inter ^ifiionomct zcterts CJ" recentiores diftmgUItUr . Vtolemxumefie frinciftm Afirowmorum vttcrum affirmatur . Vtolemxum tfft princiftm ^ftrowimorum recentioru-m negatUr ,

&

&

. Officium

H08.

Kefpondcr.ps in

Si Opponens taupiam pr^miffa utitur propofiticne non fujficienter determinata , aut fi mavis, irrcftricliva vel illimirata ,feu reftringendaot" Jimi-

ilo.

Refpondens difiinghere (S applicata dlfiinclione monere debet, quando majorem vel minorem concedat , quando eandem neget Etenim Refpondens
rarjf ja
;
.

ad argumentum Opponentis refpondere debet ( . 1101 ), adeoquemonere, num prcerniflarn aliquam conccdat, num eam neget ( . 1099;.

Quam-

De
Quamobrem

tnethodo difputandi

507
,

eum propoiitioncm aliquam fi contingat, qua tanquam prxmiffa utitur Opponens , certa adhibita rcftrictionc vcl limitationc conccdere, ea auccm defkiente aut alia adhibita reftriiftionc vel limiratione ncgarc; idem utiquc moncre tenetur , ne abfolutc ncgct, quod ipfcmet aliquo in cafu conccdere dcbet,atque adeo abfolutc ncgare ncquit, confequenter diftinguere diftincftionc ad argumentum applicata indicare dcbet , quando majorcm coucedat , quando candem ncgcc

&
:

(jT.
lezis

1107).
Opponens
ter
ita

. gr. Si
.

argumentetur
5
,

Qucdcuwiut
aer esi levis
,

eft lc i e ,

iiludttoneft

grave
)
.

Sedaereft
i-

Ergo
,

mn

tfigravis
!.--

propofitio

reftringenda

eft reftrictione refpciStf1

Va dicendo
gitnr

sercrr. efic

em

cfptilu ftjiidorum ferfibilium ceterorum ( not, .

10 j

Refpondcns

ornni fenfu negare non poilit , diftinguere intcr Itvitatem refpeUivxm) tlutam Bi diftinc/tione hac ad argumentum Opponentis applicata diftincle monere deber, qu:J concedat , q.uidneget, dicendo: ihikquid eft slfoiutc tcve , illudnon eft gr.avt , concejo ma orem Scd ~er 'ft *lflute levis , nego m:norem Quicqufd cft j-efpe&ive /t-ue , refpeclu fcilicet ceterorum fiuidorum fenlibilium , iiii.dmneftgr.tve, negoma;orem . Sed tr efi refpefiiue iipis , hoc eft , levior ceteris Huidis fenfihilibus , concedo minorem .
.

cum rninorem

$. II09.

Quoniam
nis

diftinetio confiftit in applicatione reftriclionis ve! Iimitatio- Qtiomodo

aisiwFiia

. 1107 ), ad fubjeclum propolirionis limitandae vel reftringcndx reftriclio vero vel limitatio in dcterminationc fubjecli vcl ejus ,quodad notioncm fubjecli vcl praedicati refertur ( . iioj. 1106. ); diftinclioinquod ad notionem venitur inquirendo in determinationem fubjetli , vel ejus fubjetli aut pr<fdicati refertur , qua flante pr<ed'icatum f+bjec~io competit. Ita in exemplo pncedente [tut. . uo8j diftinctionem 'nter levitatem refpectivuam
,

inveniA '

abfolutam fuppeditavir reftrictio minoris refpejftiva fpedtu Huidorum fenfibiliuro ceterorum,

&

quod nimirum aer

(it

levis rc-

. IIIO. Refpondens concludonem ranquam verarn admitterc ncqueat , oppcncnquamdiu utramque praemillam tanquam veram non admittit (%. 537); tis officimi f' Opponens prcfmiffam a Refpondente negatam prcbare dfiinclionem , ubi di-

Cum

&

fthguit

vel rejicere

vel contra

reftriclam vel hmitatam probare E. gr. Si Rtipondens concedit , turem ef; ievcm rtfpcBive
lutc
-,

eam arguwentari , boc efl propcfitionem debet , preut eam negat Refpondens
,

fic

*}JP

on '
"'^

at

v
rr
,1

Opponens Uvitatem

ebfolutam probare ter.etur

nifi

fed negat cftc lcvem alfo, Refpoijdentt manus viclas dare

(i;it \ ,.

voluerit

al

am

'

Si altera

fr<emi(fa fuerit
fit
;

. 111 r. adeo manifefta

prxmfs?..
,

ut eatn a Refponder.te negari Enthy-

ncn

mcmnt per entbymema argumentari debet (.421). E. gr. Inexemplofuperiori (not. . iioj) maor fyllogifmi , qnatcinfut mutabUia funt , c* q.mdo Sed modi mutabiles fy.nt . ErEOmodi conftanter ran infi.nt , eft axioma adeoe- lit UUHccnjiihier r.oninfunt videns , ut in dubium vocari haud quaquam portit Opponens itaque brevius argunientatur rf l<m m perenthymema Modi flUU mutaliics, ErgO ctnfianter non infnr.t,
pofje

certtm

Opponem

inz,
,

Si Opponens fyllogifmo utitur bypotbeiico

in
;

quo

pcftto

antccedentc non po- Quzndo

nitur confequens

antecedcni
li

licet

verum

/it

Refpondens conjequentiawnega- lonfcque*

re debet.

Etcnim

anreccdens verum

fit,

poni poteft

(jT.

406 ),adeoque

tairi fyllc

&m

508
hypotheticone,

?art. 11 SeH. IV. Cap, IV,

.

que
cctjj
alias

quam

ganda.

E. defendit
yerum

Refpondente conccdpndum Cijm tamen antecedente lieet tan vero concefTo poni nequcat confequcns ,feu tanquam vcrum con- a Rcfpondente utique ncganda ett conicquencia , eum ^ , c ; t j etiam coniequcns concederc tcneretur (. 407) gr. Si Opponens ir.i argumentetur contra txifttntiam mundi optimi , quem Rgfpondens
a
. :

Sc4 dantur mala phyfica d>" morali* ? mundus !>ic non efi optimus Relpondens antecedens , quod in mimdodtntur mala phjfift Quoniam adeoconfequens negare ncquit ( $ 407 ) , coniequenmoralia , concedere tenetur moralia , fetianeganda. Negandum lcilicet ei\ } ex eo , qttodin mundo dantur ittala fhyfi,a
S; in
.

mundc

, tjiti

tifth

efi

prius

ErgO

& pofie rius

. .

&

&

tiui ,

mitndum non

ejfe

optimttm

1 r f

3.

afns
ter?

al-

Si Opponens utitur fyllogifmo hypothetko , in quo confequens falfum eft, non tamsn eodem.fublato antecedens tollitur idenuo Refpondens confequentiam ne-r Etenim fi confcquens falfum eft , rccte tolli poceft (.406), gare dehet adeoque a Rcfpondcnte ncgari nequit , quocj idera refte tollat Oppo-r nens. Cum tamen Rcfpondcns concederc ncqucat , ut tollatur antecedens , quod per hypotheftn confcquentc fublato non tollitur confequer..

tiam utique denuo ncgare deber.

E. gr
dus
Si

Opponens contra exiftentiam mundi optimi hoc argumento

,

inlurgit
.

Simunr
5
.

Ergo Sed falfum efi pofierins eft moralia Refpondensconcedere debet , falfum elle, quod/>< munda non dentur mala phyfica tamen idemnon concedat , mundum f/unc optimum p<m efie; utique negare debet , ex eo moralia mundus fit optimus , fequi , quod ntiLU in eofinc mala phyfica
optimus
non dantur in ei mala phyfica Cf moralia
.

&p lins
,

&

Cum
quod

&

Qiwndo
infyllo-

thetuo

. II 14. s' t opponens in fyllogifmo hypothetko antecedens ponit , nec Rcfpondws mconcedere , neque confequentiam negare potejt , antecei eg rum argumentum Etenim cum pofito antcccdcnte poncndum i:c confcdens negar? dehet
. ,

confcquens tamcncoiiccanmcdis quens , ubi confcquentia admittitur (. 407 ) debct, icu, quod ncgare antcccdcns omnino Refpondcns ncqueat \ vzgwdu, dere poni polfc, fcu anreccdens pcrindc eft, negare renetur, ab Opponente anteccdens cife vcrum.
Si munE. gr. Si Qpponens cqntra exiftentiam rnundi qptimi hpc argumento infurgT AtqUI ve. maio morali meiior eo , in quo idem locnm habet , mundus qtii exifiit optimus n<n eft pofterhis ; Relppndens antecedens negare debet , fcilicet tptoi.mup^tfs fine mmefiprins. Ergo Si n\ malo morali mtlier fit eo , in qtto idtitt locumhabet. Similiter fl Opppnens ita argumentatur : vernm Atqui eft pri. abf-.rdnm nitlla libertas datur eft prtcslabilita iftud harmonia fyflema , fyfiematt harmous .Ergo& pcfterius i Refpondens negare debet antecedens , quod fcrlicet in fifttmgtt vix pratfiabiiit* nulla ftt libertas , hoc eft , affirmandum ipfi , libertati in eodem efie locum.
:

dtts f.ne

&

III

J.

S$ Opponens in fyllogifmo hypothetko tollit confequens , quo ta,men fuhlaRefpondens concvfeques to anteiedens tolli nequit , nec confequentia negari poteft ; cL>3,edtn-> fcquens concedere dekt, hoc efl, negare tllud tolli pojfe. Eccnim (1 ncgaindo

dum.

rj

non p

ff, t

confcqucntia

fublato confcquente amccedcns

tolli

dcbct

Cum tamen intcgrum argumentum conccdere non pofHc ( > 47 ) Refpondcns antccedcns tolli non pofle fibi perfuafus; ideo ncgare dcverum V>cc cQnfequen tffe falfum feu tolli poflc. Idtra adeo tanquam
conctdcre dcbet.
11
'
l

t3

Dd
fifiit
.
.

methodo dtfpuiandi

509

E. gr. Si Opponersargumentatur -Siffl-;,., ii.-.rm.ria- f,.xflalilitz foffihile t Ubtrtas h, eofubE rgO non cft pjjdiie , velbrevlus: Atqui ///' rflf<flerii,t . SediiUe.. tint t.tfubj lii Ergo C~ priu.r, Ret tc..:ens conteijere u_.>et comequens , quo^ tibertas in fflemate harmonite ftbftid quoj dfftl eft ac negarc , /':< tattoi i.. eo f.bjiflce nonfifte, fofl fttlfnm tjpt t quod lilert&i flai in eo mttfnbfiftat . Q^i 'Jil Op| Onens ita argumcntitur : Sl ctlerius mxxima non efi imfoffibilis , rtf rxina ceicritate circa a.xem gyrari fottft ErgO cclcritas id tsifnt thctt axtm gyt ati ntcnit i Se.j /;'.... maximaeflt :ui cv.us Sedfuf. neflpoflerim. Ergo' fri.it' j Reipondens concedere debet coniequens , quoa ic. nia cina a xeitt maxima ceitrhatc gytari nequeat quod idem eft ac ne:
i
.

&

gare ldemeiie lalium

.1116.
1 ,

Quoniam modus difputandi non differt ab arialyfi dcmonftrationis f*"* iogki (.1097; atque ca ad eartdcrri attentio affertur , u & apparc^ ^f tase,
at,nullarn

admim prxmiflam

logifmum nifi in ab Opponcrite factx dcmdnftrarionis ,aur deferftus probarionis otrinium optimc pcrcipitUr ( . 569J, atque hinc vcl propofufoncm ab Oppoiicnte propugnafaTn ccrtam ( . 568 ) , Vcl dubiam efle evidentiffime omnium conftat (' 5 36 ) Ex dfputatione adeo,fi ad ftnem perducitur,
.

probatam, ncc ullum fylforma Icgitimum (.998); ifJ difputationc adco vis
nifj

fufficicnter

tuittoflitt

Opponcnte ac Refpondente

ojficio

fuo fatisfacientibus ,evidentifftme

innotefcitt,

ftt , an incerta . vulgo arfirmari ^ quod difputancl6 non eruatur veritas , experient'a quoi Jiana in contranum ndducta Sed ea noftro alTerto fninime repugnat . Nos eniftt loquimur de genuma di putandi torma , qua; Logica; principris conlona in antecetkntibus delineata fuit a qua cum vulgo recedatur , lrilrum profecto non eft , quod finis d:!Plura infenus in eam rem dicendi oceaiio fuppeduabitur putation:s exulet

Utrutri profofttio aliqua certa

Equidcm non

igffofo

.-

.-

117. Opponens incipere a fyllogifmo primo, Q^ modo i tjttt demon{\rdtioriem vel probationem ingrcditur, ex Refpondinie quare- a] r..^ s t re debet mim hoc vel iflud pnncipium ^quo tanquam pnemiffa utitur,con- rHfputan* cedat concluftonem inde illatwn admittat t ordine binc progreffurus ad ce- dum*
.
I

Si per qu<eftiones difputare libuerit

&

&

terat,

donec

ad ultimum

pervenidtur

tenim ubi pcr quxftiones

dif-

putatur^per quxftiones corifenfum RefpondentiS irt principiis elicimus & inde propofitioncm contrariam ei , quam impugnamus vel refutandani fumfimus (.1091), vel confequcntiarrr abfurdam ex thefi Refpondcntis inf^rimus (%. 1092). Quoniam itacjue in demonftrationibus a principiis ad conclufioncs dcfccndimus ( . 551. & feqq.^J a fyllogilmo primo inciperedebct Opportcns inde ad fequentes continuopronec aliud quid ex Refpongreflurusj donec ad ultimum perveniar dente quaererc valet,nifi an hoc iftudvc principium concedac & con; ,

ceflo eodem ultcrius ha"nc, vel iftarri conclufioneni. Siquis adanalyiln logicam demonftrationumfupraallatarum( r.ot. . <jji- Sc feqq. )attenGum tanien utramque difdit s ei manifeftusevadit omn s mosper quaeftiones difputandus putandi methodum inter feconferenti appareat , metlr.dnm f Uogifticam multoevident orem efNeque adeode erotematica plU' fe mcthoao crctem.nica ; illam huic pr.tferre nulli dubitamus rt in medium afferre libet, prsfertim eum noftris moribusminimeconveniat*
;

5io

Van.

II.

SeB. IV. Cap. V.

C A P U T
De
Docere
qutifit.

V.

methodo docendi.
.

T^eijttifta

Ocere hic nobfs idcm eft ac rcrum alrcri incognitarum notitiam verbis viva voce prolaris ejus animo ingcnerare. E. gr. Tiiiur Geometiiam Semfranium docet , fi eorum , quae in Geometria ^trjuu.iLiir ,notitiam ems animo viva voce implantare ituJet Similiter Ateviui Logicar Cajum docct, & doitrinas logicas cum eodem viva voce communicat. %. II 19. Patet adeo, Docetttem eorum, tju<e dotlurus efl alterum > notiones ba.

D
.

1118.

*d

docert,

bere ac facultate infiruclum ejje debere fingulas verbis convenientibus expri-

4um

Erenim nemo dubirar, quod Docens ea , quae do&urus eft aPone autem cum non habere eorundem notiones: vcrba igitur , qua? profert, erunt fine mente fonus ,
mendi
lios, ipferoct intclligcre dcbeat
.

confcqucntcr

nil quicquam corum rntelligit ,quae alterum doccrc dcbet. Quoniam vero verba iunt iigna notionum quibus cas alteri indi,

giramus (%. 36), alrcrum vcro docTurus easdem in animo ejus cxcitarc debet per partem primam faijus deftnitionempr*cedetJtem(%.iii%); facultate utrque inftruclus effe dcbet notiones fingulas cum difcente communicandas vcrbis convcnicrrtibus exprimendr.

&

E. gr. Gcomeiriam xtios doflurus notiones haberedebet figurarum &:earumproprietatum ac relationum ad fe invieem , dequibusin Geometria tra&atur , nec minus eidem perfpe&i Ita Logjcam alhs doBurtu regularum clfe debent termini , quibus illas exprimunt Geometrae logicarum&: terminorum in ea ufitatorum notitia inftru<ftus efle debet . Etf- autem haec adeo evidentia videantur, ut dc iis dieere fupervacaneum habeatur ; praxistamert contraRationem ipfa propofir5a non fine difcentium damno a moribus noftris non abhorret tio infinuat , quod fcilicet non perpendunn , fg non intelligere ea , quorum nullas habenr, notioncs , nec noticnes deceptrices , q.uae verbis ipforum reipondent , difcernere va-lent
.

II 10.
,

T^eticnis

confufx

Si Difcens rei aticujus

nondum babet notionem

.

ncc Docens habet

nift

(ommuniciiio
,

communicare nequit , nifi ut rem pra?Erenim hac rarione Docens eam, quam fentem ei percipiendam fijiat poifidet, norionem affecutus : nec altcr iisdem cognofcendi facuhatibus inftruclus aiia via ad eandem perduci porcft , nullo hic exiftenre
confujam
,

bic

eandem

alteri aliter

Tcrborum
Egr-

ufu.
.

pi aifticam dbcent , ficurarum non habent nifi notfones conEas igitur eum difcente comfufasex earumconipecfluhauftas, definirionibus negle&is municaturi figuras in charta \el tabula Jelineatas acvfis cns fpeiftandas fub:iciunt. Simaterias medicamentorurn mil:ter Botanicam materiam medicam Docentes herbas Difcentibus fpe<3andas, imo orfaciendas gultandas exhibent. Ita operationam mentis notiones cum Difcente communicare licet in Logica , A Docens eo adducit Dilcentem , ut operationibuj. ftis ipfemet fungatur eurtiq,ue ad eafdem attendere jubet

Qui vulgo Geometriam

&

&

&

iiu.

T)e metbodo docendt

511
,

Si

Difiens

rei

II2I. alicum nullam adbuc babet notionem

illius

tiones notarum, qu<e nr.ionem

diftinclam ingrediuntur
;

habet ta-ncn no- "Koticms "* novitque pra- * l "'n

,

terea termmos
lius

qwbus

jmgutct? indigitantur

Ducens notionem aiflinclam

,

c il-

^m"

{-

commun.caturus recenjere dcbet notas jsngulas , u<ff eam ingredtuntur. Etcnim dum Doccns notas iingulas enumcrat , ex quibus notio diftmcft.i cotnponitiir, tcrminos proferr, quibus exdcm iignificantur Q;.iamobicm cum Difcens habcat notarum iftarum n otionrs norei

cum

eo

ritque tcrminos
nis a

qtiibus fingnl.e indigitantur per bypotbefin

ei

termi-

Docente prolaeis nota? iiugula; rri mcmoriam revocantur(.i 16). Quodii crgo illas cornbinct , icu iimul f.umras eidem fubjecto tribuat Is itaque eandem notioncm diftindtam candcm habcr, quam Docens in hypothefi thcoremacis pra?fcntis cum Difcente communicaturus non alia rc opus habet, quam tu notas fbgulas enumcret,qu notionem diftinchm ingrcdiuntur
.

claras , etfi confufas , quaternaCumeodcm notiouein quadrati diftindlam anguli r;di 6c lineas reita: communicaturus eum docerc debet , quod rigura illa , qua: quadratum diccur , termmetur lineis re&is numero quatuor ac iuter le .xqualibus , quas j.unguntur ad angulos re&os

. gr.
,

Ponamus tironem Ccomecriae notiones habere

,
.

rii

aequalitatis

1122.

Qttodfi ergo Difcens notarum

tioncs

qua? notionem d/ftincJam ingrediuntur, no,

<MUu
c *f HS -

antequam Docens notionem diftint~iam cum eodem communkare pofftt (.1121), notiones notarum minimum confufas animo ejus ingencrare dcbct (. 1120 ). E. gr. Si tiro Geometriasnondum h.iliuerit nctionem angulirecTi; eum in chartadelineatum oculis e'us minimum iub jicere dcbet Docens ut confufam laltem confequatur I12 3Docens definitionem mminalem explicaturus Difcenti fwgulas notasfigillatim indicare debet ^qtict eam ingrediuntur Etcnim definicioncs nominalcs
vel nuilas
,

vel cbjcnras babuerit

'"

P n:ao
,

funt

cum
in

cflentialcs,

tum

accidenrales (%.
vcl

193). In
pcr

cflcnciaJibtis cflen-

attributorum U m. infunt, enumcrantur ( . 192 ), adeoque norae reccnfentur ( jf. 79 ), quot icilicet ad rem definitam agnolccndam &: ab aliis diftinguendam fufliciunt (jT. 153 ).Definirionem adco diftiiKftccogniturus fingulas notas, cx quibus cadem conftat,a fe inviccm difccrncre debet ?. 88 ), coniequentcr Docens Diiccnti fingulas iigillatim indicare tenetur.
tialia;
qrja
E. gr.
Si in
,

accidentalibus 3ttributa,

modum

m nai;

Arithmetica
.

definition*jfi/ ^.rVjf/ explicandaeft

Docens Difcentem mo-

nere debet

I
,

litate faBorum

quod numerus qv.adratus f.t aliquodfaStum Sc X. quod hocfaSiM rj aIHs diffcrai cquafeu quod multifticandus cj- multif/icator ftnt idem nnmerus . Similiter in Geome?<:</><<

triadefinitionem

explicaturusDifcentem figillatimperpendere jubet

,

i.<\wo& fgura

quod qi.atnor ijix iir.e.e jint inter fe .eqn.rtei j. quod e teaew invicem jimgantur ad angnhs reilos Hac ratione notas fingulas tanquim totidem defin'ti pr3jdiid quod in applicatione de:ia cionura uiui eft cata memoria: infigit Diicens Coincidit haec .gula cumea, quas reiblutioneni definitionis nominalis 111 propoiiciones pra:cip:c leclori (5-947)ifla terminetur quatwii WneisreHis
i.
,
. -

VVtljfii Logiea

JT.

11 24

5H
tiQ

Tart. II SeH. IV. Cap. V.

eari

fh JJ24. Si in defnitione notninaji termini quidam occurrant , Dtfcenti vel nondunt noti , vel nondum fatis familiares ; Docens cafu friori notionum ih refpon-

dentium ftve dijiinclarum

catione
inteiligibdes
eos

( .

1121^,
.

five ccnfufarum

( . 1 1

20

communi-

Etenim Ji pifcens tcrminos notarum vel prorfus ignorac , vel faltem non adep familiarcs expcritur , ut iis auditis norioncs refpondcntcs animum Itanm fubeant, vcl nullam iis jungit notionem,vel a vcra diffidentem coniequenter definiti notionem miniine aflequitur. Quamobrem cum Docentis fit ejus animo ingencrare notiones, quas non habet ( . 11 18); igitur cum eorum , quorutn non meminit mcmoriam Difcenti refricare, tum qux nondum didicit
reddere debtf
,

docere

eum
in

tenetur.

definicione numeri quadrati terminus faEli , itemque fafloris DifcentinonDocens utnufque definitionem repetit , ut e;us memoria D'fcentt retricetUr,fcilicet quod faiium fit numcius , tjui ex multiplicatiunc uniits ptr alterum prodit , fttlorcs p.nt nnmeri , tjui pcr fc invicem multipLicantur Has definit:ones ubi in definicione numeri

E. gr. Si

dum

fuerit familiaris;

&

quadrati fubftituit Docens , ea jam Dilcenti clarior evadit , quod pauciorum terminorum noticiam prafupponat Etenim locodefinicionis , Ojmpruf tpntdrntus cfi fabtum , cujusfaetorcs
.

funt eqnales , prodlt propofitip , fiiiiem numerus per fe ipfummultipticatur , aui ir.dc prodit cs~i nttmcrus j uadratus . Siniiliter fi Difcenti in de/initione auadi -ati terminus anguli reBi non fuerit familiaris , vel eus repetendaeit definitio in anterioribus data, vel angulus minimum re-

ctus in charta delineatus oculis Difcentis detur

jUufiyatio

fiibjici

debet

ut definitionis laltem confufe recor

t*tum.

. JI2$. Docens definitionem nominalem Difcenti exp/icaturus eam ad exemplum ap~ plicare atque monflrare debet , inter prcedicata judiaprum intuitivorum , qua exempii bentficio format (%.66g ) effe notas,ex auibus defimtio nominalis componitur Definitionem enim inrellc&urus eam hoc padto ad exemplum applicare debet ( 948). Quoniam itaque Doccntiseft omnem adhibere curam , ut Difcens dcfininoncm.quam non inrel.igit, ipfius opera intclJigat (. 1118); ipfe eam modo praefcripto ad exemplumapplicarc
.

tenctur Mos hicdudum in Mathefi introduitus E. eam exemplo illuftrat Sit , inquit, numerus
.

fjuod abaci l?ythagorici prodit , numerus tjiUaratus feptenarii Sinnliter in Geomecria definicionem quadraci explicacurus figu.

gr. nunttri auadratl deftnitionem explipaturus, Cu.itur is ii.feipfum , tritfaclum 49 1 aatus 7

&

chartavel tabula delineatam Ofulis tironis fub'icit , latera , digirpque monftrat lineas redas.-equales liter.s Jciis' notatas &anguIos reclos, fpijicet quadratuir ABDC terminari ait quatuor re&is AB, BD, CA, eife ABzr BD, BD =^ D P <k AC atque ahgulos A,B,D,C redos. lta ntmirum cognitip fymbolica , qus verbis conpinetur, reducicur ad incuicivani qus cironibps prffertim evidencior quia cla, rior Exempli Ipco fimul eife poifuht , quz in hpq ipioopere logico ad definitiones illuftrandas in medium iuis iocis protulimus
in

ram

&

in ea

numerat

DC
,

DC &

r
t\ej Qcutio

aejinitii^

tntmgeneccari.

. II 26. Si Docens definitionem realem ftve genctkam Difcentem doclttrus , ftgillattm recenfere debef ftngula , qu<e ad geneftn rei concurrunt quid , unumqmdque eorum ad eam conferat . cninj ad hcec ac.cndcrc debeac de^

&

Cum

fini-

Dc
finitioncm conditurus
figcre tcnctur

tnctbodo doccndi*

513

( . 196J; in iisckm quoquc attentioncm fuamdeeam diftincle intellccturus. Quoniara itaquc Docens Difcentem ad eam diftindte intclligendam manu ducit, ea t qua? hic atten,

denda funt ad gencfin

rei

recenieredebctDocens, confequenter non modo fingula,quae concurrunt, verum ctiam quid unumquodquc corumad

eandem conferat.
E. gr. Sigenefis^n.r</rcum Difcentecommunicanda , moneri is debet , ad eam requi P'li. Tig. duas lineas redas AB & AC inter fe aequales ; rettam AC concipiendam effe fixam in dato 1 1 if plano, alteram vero ABmobilem; mobilem fixae in A jungendam effe ad-ngulum rectum 8c deorfum movendam , ita ut motu ftbi iemper parallelo ex fitu AB in fitum deferatur , pun&o A lineas AC continuo inhxrente; perinde denique hic eile, quacunque celeritate num conftantcr eadem , an vero variata ; num motu continuo , an fubmde interrupto re&a AB feratur Ultimum ideo monetur ne tircdubia ne&at , quaidcfinitione fufficienter intelle(la evaneleunt Exemplaetiamhuc trahi poifunt , qu*fuprade notitia ad definitionemgeneticam requifita ( not.- . 196; dcdimos
ri
.

CD

&

Eodem vero, quo

dis

ante,

modo

II 27. oftcnditur

in explicandis

&

illuftran- Definiti*

effe , qu<e obfervanda funt im ex- onum genetiuru plicandis nominalibus illufirandis ( . 11 24. ttl$ ). E. gr. Sitironiterminus *#/;' relfi indefinitione^r';.:^-^' vel ignotus , vel nondum fatis CXptua-

definitionibus realibus

cadem tenenda

&

familiaris

;
,

tus ptralleii

. Similiter in definitione obUgationis explicandi funt termini motivi& attionis tiber* , ncc nonconnexionis Speciatim illuftrationi in priori cafufervit figura in plano delineata , aut fi mavis regula ad duc-tum altenus fixae feu Hnesefixx convenienter deoffum Iata ,ut appareat , uno e;us extremo re&ae inhsrente extremum alterum decurrere per reclam BD ; jn poiferioi inferviunt exempla , quae fi ea caotione feiigantur, ut diverfoscafus , quibus unus alterum obligaf , veluti magiftratus fummus infe.

& ipfo termino parttlleti vel tmearum firalUUrum

ileusnotionem in eoexcitaredebet Docens Idem tenendum efl de tertnino mo- tw quo redta conftanter defertur i'n fitum primo quem in A habuerat parallelum, luflratio
. ,

&

''"'

T 'S,-

J-

111 !'

AC

fiorem velfubditum, paterfilium, herus fervum , amicus amicum &c. reprjeienteiu , indudtione definitionis veritatem& cum ulu loquendi conrormitatemconfirmant (S.478J.
. 112. Docens Propofttionem expoftturus bypotbefm a tbefi difiinguere fic propofttionem in duas alias ejusdem fubjecli refoliere , imo fi bypotbefis plures determinationes continet , hanc anuo in tot refotvere tenetur , qnot adunt determinationes Etenim propoiitio omnrs aut hypothetiea eft,aut categorica C . 216. 218 ). In hypothctica hypothefis conftituitur per conditionem expreiTam iubjecto ad/edtam (. 2i8)atque adeo exprimitur vel per propofitioncm cujus idetH eft fubje<ftum,quod in propofitione hypotherica data lcd abfolute pofitum; thefis autem praedicato dcterminatur , exprimenda adco per propofit:onem,cujusidem vcm idem quod proeft fubje&um quod hypothefeos, pra?dicatum vel hypothefis confticuitur pcr propopofitionis hypothetica: dux fitioncm divcrfi fubjeifti, quod ad fubjcrftum hypothetica? obi que refertur,& thcfis intcgra propofitione pcrindc atque hypothefis jamexprimitur Quodfi conditio plures detcrminarioncs admittat,p:opciiiio compofita prxdicatt multiplicis tft hypothefis,in plurcs adco fimpli-

&

Trepofitionis re-

folutio

ces ejusdcm

iubjcclti refolubilis ( .

314). Quoniam

in

propoficione

hy-

1 5,4

? art

tt

^*& 1V CaP' ^-

hypothetica prxdicatum fubjeclo non tribuitur , nifi ob conditionem adjeclam ( . 218 ) adeoquc iubje&i determinationem (. 22S );poPropofitionem fita hypothefi, ponenda quoque cft theiis (%. 406 ). thefin exatque diftindtc hyporhefin intelle&urus hypotheticam adeo tenetur quemadmodum prafcribipendere, confequcnter ita refolvcre ,

mus (.682)

Propofitio carcgorica ad hypotheticam reduci potcft (. 226;, definitione fubjecti fumta tanquam conditionc , iub qua praedicatum ipfi tribuendura, feu determinatione ejus (. 225^). Patcr adeo dcfinitio-

nem

hic

eodcm modo traclrandam eife,quo condicio

nifi

in

hypothetica

tra-

ftatur,

notione fubjecli confufa contenti fimus,

quae refolutionem

nullam
E. gr.

admitr.it
Si

(.88).
,

theorema geometricum explicari debet

:

fi

Utus trianguli ACB urmm BC continuttur

oppofitis

inD

angnlus txternus ex ejus continuationt ortus xqitalis eft duobus inttrnis } I. latus unum BC trianguU -q dlias halce propofitiones refolvitlir

fimul fumtis

ACB continuatttr intcrvalLo indtfiuito ,

feu

quocunque &

1.

Angulus
-r

externust\ continuatione lateris ortUS tft dnobus inttrnis Boppofitis fimulfumtis .tqualis . PofitO quod angulus fit ortus ex continustione lateris BC , ponendum quoqueeft, B limul iumtis . Quodfi theorema quo j fit wjualjs angulis A ad lormam propofitionis categoricae reducatur , quemadmodum hic inthefi a nobisfactum , vel hypothetice ita efteratur , fiangulusVC.4 oritur tx continuationt lattris BC trianguli ABC , thefis eruilt B fimul fumtis tequalis", hypothefis erit isangtilis A

A&

DCA

\^
>^/-*
'

DCA

/\

^\
X.

&

/
^L.

x
JJ
BC
triangttli

&

&

CUidem
eft

fub ecli

Illa fcilicet eft

tfl

Angvlus

VCA

oritur ex continuationt lattris

.

AB

haec vero

AngulusVCA

angulisAdt- Bfimul fumtis tequalis

.

Pofito priore

ponendum quoque

pofterius

II 29.

Tropofi-

tionum
'*' t0

fupra (jf. 1124. 1J2 5) oftenditur, propofitionem explicari communicatis notionibus terminorum Difcenti vel ignotis , vel illuflrari exemplis , quibus cognitio fymbolica ad inminus famiharibus

Eodem vero modo, quo

&

tfrrftfe

attributa crmmuni.: pvafditnntuT dt fubjtcio fub conditiont tfent'alium nonnuLLoritm , cutt cum ttUis entibus eidem fu.-t communia , exphcaturUS !ii DilcentJS animo efientialium ( 64 ) , neC non fub\eBi frtedicati ( . 00 j notiones attributi communis (. 66 ) excitare debet , nifi iingulaefuerint eidem adeo familiares, ut vocibus auditis veluti fponte Illuftratioms loco eftexemplum fupra ( m>:. . 11 ) ea fini allatum , ubi 'fuccurrant mixtirntrus ternarius angulerum tanquam attributum , quod trianguh recfilinto cum cttrviiineo Uneo commune eft , de rttiilineo prasdicatur propter aliquod eifentiale , nempe numtrum temari-

tuitivam reducitur. E. gr. Propofitionem ( 121),

&

&

&

ttm lattrum

I30.
ita

ThnonJtratio/iU

Docens demonftrationes ac probationrs

.

refolvere debet

ut non

modo

rtfdutio

Jtngahe fubeant

fylkgifmorum , ex qmbus iidem conftant anmum Dfcentis earttm etiam forma eidem appareat Nec mon\ttltum efl , fi ; fed conclufiones , quoe fy/logifmos fequente; five figillatim , ftvc in unum confufe
pr<em';jj<se
.

tanquam

pramifjee ingrediuntur

in tabula annotentur

,
.

ut confpeclui Dif-

centis pateant ,'n

demonfirationibus pr<e[ertim longioribus

Demonftrationem
Exem-

jam d^dimus

in

fuperioribus

(.958).
tralii

Excmpla. ibidem dita etiam huc

poffunt^

'

De

metbodo docendt
.

515
_

1131.

Quoniam Doccns librum vel hiftoricum ,vcl dogmaticum Diiccntiex- ^ eZ ul<c ocf 7 plicans cundem finem pcncs Difceates fatendic, qnem leclor intcndcrc dcbct

nimirum ut qu.r m ns narrantur tacta vcJ traduntur dog- ft ore n*, , mata intclligat, & fibi profutura mcmorise mandct ( . 902), Difccn- bricomtem manu ducens in iis, ubi iibimct ipfe nondum iufficit ei tenenda? rmms. [unt regula omnes , qua de legendis hbris tum biftoricis , tum dogmatkis tra;

capite intcrgo. Docens , ea irr eus gratiam facere tenetur , qus ubi tamen probe obierfpfo facturus erat gr.im lectionem inftitueret ubi iu vandum quoJ non plura tum psnes eum fupponere debeat , quain penes cjronemfupponcrelieee. Cautioh.ec vulgo negligitur , ut Doeens tifoni peffpicna jntiicefc , c;u*fihiperipicuaexperitur , 6c eidem convincendofurHeere putet , que fibi^convincendo fufficere intel( .

duntur

905.

&
,

feqq.

Librum dom
,

tironi mterpretatur

ligit Ceterum non facfle elt eandcm rite obfervare ac ubique cum muka logicse ac Pfyehologio; notitia ea flni in Docence vrxiupponatur quaelogica applicatione acumen quoddam Docent: apprime DeceflariuiBCOQciliavis- Experta loquenti ndemhabebunt , quosidemexperiri juvabit
. , ,

1132.
hiftorica cognitione Difccnti

Cum

porro Docens

ubi

in

commu-

Qttando

nicanda non acquicfcit, eum veritatts propoiiuonum intcllectarumcon- metbodus Al0s c0 ^' vincerc inrendat; eidem quoque afui funt regula, qua de modo alios conr vincendi intcgro capite (.982. & fcqq. ) exbifontur t ubi non foltim biflor' r u ul lt ricam cognitionem cura cordique babet. Docenti commendavirhus ubi inHic qtfoque cautione iitaopus eft quim modo (mt. . 113I
.

primis meminifle jttvai, qua? de alfenfus fuccefliva generatione demonftravimus 99 i).

.99*-

113^. Quodji Docens propofitionem faifam refutare , vel dubiam impugnare te- Metbode netur; metbodi refutandt leges capire intcgro (. 1017. & feqq) ftabili- r&tandi
tas obfervare tenetur; id quod per fe patct Nechicnegligendac-ftcautio, de qua pauloante ( . . 11 31 ) diximus. Ufui quoque erunt&hic, & in antecedentibus nonnulla , quide iftimandis viribusad cognitionem requifitis in fequentibus proponuntur
.

qmndo
}atjCat '

P us

'

1134.
Quoniam rS
in
libris
.

a occurrunt,nifi definitiones ac prodoematicisnon J & ,.. nistheor j r poiitioncs, Doccns autem utrasque dijudicare tenetur, ne ad errorcstcfla ducat Difcentes, & cx thcoria parirer arque praxi Logica: conftar,non praxis minus dchnitionum , quam propoiitionum dererminatarum rationem in Logica Logica tradi; quod Docens tbeoriam pariter ac praxin Logica omnem per- Docenti necefiafpetlam babere debeat , dubitandum non eft .

qui Docentium mune- r,a , praxin fibi familiarem reddant verefunguntur, elle ut non modo Log'cx theoriam atque rum etiam Logrcam utentem continuo exercitio fibi comparent ne Difcennbus fumum vendant Sane ideotironc^ Docentis opera utuntur iil dilcipliniadd::cendis , quod ipfimet Logicxprsiidio deftituti ignorant , quo ftudio quave cautioneopus iit , BtadfoIidam& utilem rerum cogn;tioneni'rerven'atur
Facile hinccolliget
,

qui attentioiie uti didicit

eorum rnprimis
,

'

SECTIO

5 i6

S ECT

v:

D E

USU LOGICi INSTIMANDISVIRIBUSAD

RERUM COGNITIONEM
RECLUISITIS. C AT U T L
De
jeftlmandis viribus ad

verum

inveniendurrr

&
Qit&ndo vires ve-

dijudicandum
.

requifitis.

njjr.
prineipia,

quis

novk

ex quibuf verkas

iriveftiganda

eruitur, nec non artificia beuriftica^ quibus

ad eam
po/let,

riutia
priori in-

eruendam opus
quali

eft

atque ratioeinandi babitu

optts

v:niend<c
JHJficLirJr

m demonftrationibus
a

?/?(. 5

> i

.& feqq.)j
.

ejus vires veritati

priori inventendar

Jufficiant

Methodus enim exdefinitionibus,vcl aflumtisaur

datis hypothefibns

eruendi propofitioncs
fervet

candem

prorfus-

formam

ftrationes (. 724.

&

cum demonquam

feqq.J, ad demonftrari-

ones aurcrn contexendas opus fit cum propofitionibus nonnullis atquc definitionibus , quibus tanquam prsmiffis fn fyllogifmis utaris , tum quis ifta fi ratioeinandi habitu minime vulgari ( . 551. & feqq. ) ad habitu egrcgio is viribus pollec ratiocinandi princrpia novit , awiinftruclus cft . Enimvero cum veritatem a priori inveftigandam tefte ficiis hcurifticis pra?ter artem ratiocinandi adhuc aliis opus fitr , debet igitur pcrfpe<fta habcre & ea obvia ; expcrientia invcntoribus principiorura, veritatem inventurus.Quodfi igitur conftct, aliqucm
;

&

&

&

artificiorum

heurifticorum

notitia

&

ratiocinandi habitu pollere

eft.

ejus vires ad

veritatem datarrt

inveftigandam fufKcere palam

gr.

Tart.

II.

SeR. V. Cap.

517

E. gr. Proprio fclarte inventunis theorema , quod reBa ex centro C dnfft C-"- *a >r A& in P bifec.ins bifecet cjr.orite chordam cognominem , nofledebet *) tanquamprincipiadefimtionemradii , axiomade jquaiiiate radiorum cjuficm circuli , tlieoremata I. de itqualitatc chordaritnt arcus teqnalesfnbtendentiitmyZ.de triangttlis fibi mittuo xmti tateris etiamfibi mutuo squiangnlis , 3. de congrucntia triangttlorwn angulitm aqualem *>tjualibtts cruribns comfrehenfitm habentiitm: 0j principium hcurifticum Geometrarum lineas datas quxfitas ad hte,. arcus datos ad angulos eorundem rcducentira triangulorum um: y) Modum ratiocmia ex hypothefi jnchoandi ctcontm.ua connexione continuandi, donec adquaefitum perveniat,qui inomni cafu idemeft, fi generales fpeiles regulasj^; ad pjrftxi.B transferri nequit nifi ab eo,qui hubit.u rati.ocinandi pollet. Patent, quaediximus , fingulaex analyfi dcmonftrationis logica($. jji), qua: niodum inveniendi ma-

&

&

&

nifeftat (.

tl,).
.

1156.
Cur ctflimatioviriH mplerUr,;( tc

Quoniam non conftat, quibus prxciic principiis opus fit ad veritatem invcftigandam , nifi ubi jam fuerit inventa, prxterquam quod gcncralitcr conftet , qualia pntfupponantur ideo nonriift probabihter ju,

dicare datur, utrum vires veritati invejhganda? fufficiant ,nec ne ( . 578). . gr. Si ycnras inveftiganda ad plnlofophiam moralem ipectat , principia inventon perfpea elfeprobabiliter colligis , ubi eum multa principiorum moralinm notitia imbutum
eflenoveris,
quae in cafu dato requiruntur . , Sufficir autem probabilisaeftimatio ad tentamen ingrediendum . Succelfus tentantisprobat, numprobabilitati aliquid veritatisfubfit
etfi
,

J[Taro ^^ P
1

nondum conftet

num

ea praecile teneat

I' s

1137-

Certo tamen conftat , ft quis vel principia in eo genere ignoret , ad Virium quod veritas inveftiganda fpetlat vel artiftcia beuriftica in uritverfum ne- ad veriveritatem inve- taUm tn ~ Jfcit , vel nullo prorfus ratiocinandi habitu pollct , eum ad a "ftigandam ineptum ejje Etenim cum tria ifta jequiiita fimul adcifc dc"' bcant, ubi yires veritati invcftiganda? fufficiunr ( . 1135- ) uno co- f,ff c n . rum dcficiente non amplius fufficerepoiTunt. Nuliasautcm adcflepalam tia. eft omnibus dericicntibus.
,
.

^S

E. gr. Si quis ignorat phaenomena motus proprii PJanetarum, qux ab Aftronomis fuere obfervata s is defrjiemate mundi inveniendo fruftra cogitat Tale enimconcipi deb.et , ut inde cadem phaenomcna direile colligantur . Ita diferentiam inier naturam gr.ttiam perveftigare nequit , qui nec vires anim.e naturales diftincle cognovit , ut norit , quorumnam
.

&

nec inteil g>t, qucmnam perfeclionis gradum , docen, beneficio gratiae homoattingere pofiit . Similiter moralia methododemonftra:i\a tradere nequit, qui ejus diftintlam notionem nondum habet, multominus
acVus per eas determinari queat
,
;

te fcriptura facra

eadem

iiti

novit

H38.
mven en'ju^rl
S

Quodft quis requifttis quibusdam ad inveniendum deftittiitur , ea tamen Qttanto s sd fibi comparare valet , it veritatis iyventionem in poteftate fua adbuc babet. f'"

quibus adhuc dcftituirur Etenim fi requifita fibi compararc vaict aptum fefe ad veritatem inveniendam reddcre va!ct( 113 5). In poteftate igitur adhuc ipfius pofitum eft , ut veritatem quxlitam inveniat,
,

phm

redderc E. gr. Si quis fuerit principiorum arithmeticorum Sc geometricorum probe gnarus , ia yaUat. aftronoiiTC^ tamen non multum verfatus , ac in geometricis atque arithmeticis fe inventorem pnftitit; is principia aftronomica fibi familiana reddere valet , atque adeo ad veSi quis in pfychologicis fuerit ritatem aftronomicam inveltigaudain aptus e\ adere poteft
.

probe

5
lus
;

Vart. II, SeB. V. C<tpSc principiis theologi.t natuialis

L De aflimandis

virihus

imbutus , in iifque accurata me^hodo ufamil'ana reddere cv ea methodo philoiophicapertraclare Enimvero fi quis connexionis ^eritatis nullam habet notionem , nec in demonyalet atque animae notitia deftitutus veftntionibus ac inveniendo unqutm tempus coniumiit ritatum moralium nonnifi conluias cV. vagas norones ex compilatoribus haufit aliilque negotiis impeditus ea itudia , quae ncglexit, tra&are nequit , quantum ad 'ntellectum perficiendum ac dotibus adhuc deficientibus inftruendum iurKcit ; ab eo truftra requifiveris ut moralia methodo demonftrativa tradat
probe verfatus
is
.

principia

morala

fibi

H39nota
,

Jznotan-

Si vel principia non omnia

liaria
,

fuerint

vel qtta?dam non fatis farni-

tamen communes in eo genere fa>mliares\ defeSlus librorum ,optimumque bic prttftdium foret fcriptum dogmaticum bi~ quomdo foricum in gratiam inventorum conditum Etenim ii quis mriones commcderilimunes j n a jjq U0 fcienriarum genere experitur familiares , is icripta eo fpeclantia legere valet, quernadmodum paulo poft independentcr ab
txprinnottones

cipiorum

evolutione tollitur

utut tanquam communi experientia fuffultum a nemine in dubium vocari queat. Quamobrem libros in eo genere evolvens, ubi principia qusedam, quorum notiria praefto tiTe debet, continentur; ea indc haurirc valet Quoniam vero in fcripto dogmatico hiftorico, quod ifl gratiam iuhifce uberius

oftendcrur

omnes propoiitiones ad idem iubjectum fpeventorum condendum & fubjecla earundem ordine alphacongerendae, ctantes in uno loco betico collocanda. (. 86j ) ; facile apparet, hac ratione abfque diffi,

cultate reperiri

poife principia deiiderata

poilit.

ut adeo majus pracfidium hic

ne optari

quidem

Si quis principiorum geometricorum fuerit prorfus ignarus , is nec ex Geometrarum fublimiora trailantium fcriptis principia in dato cafu defiderata evolvere valet , cumnir Si quis pnncipiorum logicorum tuent prorlus hil eorum inteliigat, quse ibidem legit ignarus, vel ex compilatoribus nonnifi cpnfufis quibufdam ac vagis notionibus animum opplevit i is principia logica in dato cafu defiderata ex hoc noftro opere logico evolvert Ceterum lcripta hiftorica in ulum inventorum condenda non incommode Mnequit fhaletum inuentorum dixeris , & quidem Mfh^befum invr.n ,nm geumetricttm , fi ventates Omnes geometricas ordine alpiiabetico digeftas compleclitur Mfhabtwn m-uaufrtnn mtrxic, H omnes veritates morales eodem ordine in eodem difponuntur 6c ita porro
.

140.

"Hptiones
dijlincias

St V***

)u

&\

intaitivis

formandis fuerit verfatuf

&

fermonis probe
.

gnarus

is

notiones difiinclas

rerum obviarum confequi valet

Qui enim

quinam
tonfequi

judiciis

V *'

formandis fuit vcrfatus , is attendere novit ad ca , ^ U rCDUS n funt , aut ad qua? quomodocunqije referuntur, eaque 3 Quodii porro fubjeclo, cui infunt, diftinguere adfuevit (.%. 669 )
intuitivis
i .

fermonis fuerit gnarus

valct.

fingula

qua? diftinguit, iuo nomine efferre

Quamobrem cum

notio diftindla formetur,ii ea,qua: rebus in-

funt, iingula iigillatim contcmplcmur , ac deinde ordinem & nexum corum meditcmur (.682); qui in judiciis intuitivis formandis iuepraeftare valct, quae ad norit yerfarus ac fermonis ufu poller , ea tiones diftindtas formandas requiruntur, confequcnter in iis venandis
noii

in^netn

opcram fumit.

Fa ci *

ad verum inveniendum
mare noverit

& dijudicandum
.

requifitis

.519

Facilc apparec , hic fupponi , quod quis dc eodem fubctto multa judicia intuittva forubi idem id patitur. Unde conlequitur, quo quis maore acumine gau, det in iis diicerncndis , qux lulveclo inlunt , eo quoque maonbus cum pollcre vinbus
Si quis mdiciis intuitivis formandis operam non notionum diftin&arum tormandarum dcdit aliam, quam necelikate extortam occafione tic ferente ; is a notionibus diftin&is Intelligitur hmc racio, cur ab iis procul abfint plurimi formandis procul adhuc aL>eit Ceterum huc praeterea pertinent , qus de notione diftinita ab inexercitatis non confequenda docuimus ( . 689 )
-

II4L

dcfinitiones nominalcs condi nequeunt,nifi ante multarci Dcjinitio. praedicata cognoveris atque ea in clTentialia , attributa modos di- n:s " m >-

Quoniam

&

ftinguerc noveris
colligimus
tialibus
, ,

quem

definitionem nominalem in ejur poteftate e\]e rei definienda multa pratdicata cognita babere ac inefjen(

71* )>

nalesm
* r im
.

attributis atque modis difiinguendis prcbe exercitatum novimus. ftute Si quis ad definitiones Geometrarum nominales attendit , is veritatem propofirionis Geometrae eifenrialia ab attribucis 8c attributa commupraefencis iplo facto experietur nia a propriis vi definitionis ( . 64. 8c leqq. ) , erfi confuie agnicae , diftinguunt , dum ex demonftracionibus intelligunt , quaenam ea finc , quorum unum per alcerum non deIn aliis rebus idem ditficilius agnofciterminacur , quae per fe mucuo dccerminencur cur , quamvis prascer demonftrationem ( . 7jx. cvfeqq. ) ctiam experientia fuppetias fcrat ( . 671. feqq. ) hadtenus non fatis expenfas , ut adeo mirum non fit , quod definitiones bonae fint adeo rarae.
.

&

&

1142.
Specialit

Quoniam plurcs tradidimus fcgulas ad ventatem cum a pofterion, tum a priori detegendam necefiarias duobus capitibus integris (.669.

virium

&

feqq. atque .710.

,

&

feqq.);

ft

quem

regulas veritatem

quampiam a */*#*.

praxin transferre promte valere in- tl0Jf pe ea telligimus , eum illius inventionem in poteftate babere colligimus Multa igitur theoremata , qux hic loci condi porerant unufquifque fibimet ipfe haud difriculter condet , quoties iifdem opus habuerit , qui doctrinam logicam animo probe comprehenlam ad praxin transferre didicit Plures olim fuppeditabit ars iuveiiiendi.
pofteriori

vel

priori inveftigandi

ad

H4Jpofteriori
3.

Confcquitur hinc,
priori inveftigare
poffibilitatem
;

innotefcere nobis

2.

notiones
,

1. quod quii catfas a generum ac fpecierum formare ,

vel Specia-^
tltn *

noiionum
confiat

detegere
5.

4. ex definittonibus

&

bypotbcftbus affumtis propofv.io;

*f

** u ,udl "

nei
.

eruere

definitiones reales

invenire valeat

quam primum

^"

quod

regulis

1.

invefiigandi caufas

pojieriori ( .

feqq. ), z. determinandi notiones 727. ( . 710. & feqq.), 3. evincendi notionum pojftbilitatem (.717. & feqq.), 4. truendi ex definitionibus hypotbeftbus propofitiones (724. & feqq. ) arque f. inveniendi definitiones reales ftve a pofteriori ( . 686. 687 ), ftve a priori

&

697. & fcqq ) generum fpecierum

&

prior't(%.

&

&

( .

) fatisfacere poffit , editis fpeciminibus genere minime fallax; m cafu tamen dato ob rationem fupra addutilam (J. iij6 )nonniti probabile.

734.

&

feqq.

Judicium

in

H44.
2 in cafu
! udicil

cft, regulas iftas efie ,11nicas, quibus veritas qua:fita in dato cafu five a pofteriori, five a priv v VVolffii Logica. ori

Quoniam tameu

a nobis

demonfiratum non

520

Tart.

II.

SeM. V. Cap.

1.

De aflimandis

viribus

ori colligitur, ne judicium pra*cipitetur , veritath invefligationem in dato genere non ejje in potejtate alterius colliges , ubi demonftrare poteris feu a, litmde certo noveris , eum nec regulis a nobis prcefcripth fatisfacere pojje , vel

easdem prorfus ignorare , nec pratterea eidemperfpcclas quod noflris pr<#jlatur. Suppommus hic iftiulmodi cafus ubi per regulas generales
,

ejje alias

,quibns idem,

cultas non patet

Alias

enim non opus

.

(. 1135; inveniendi faelt, ut ad fpeciales delcendatur.

II45.
effe

i\equ:fita

Si veritas a pofleriori detegenda in poteflate

no
^

debet

occajbne

exmnje-

& exter-

riwcma
pofltriori

inflrumentorum apparatu alwque fubfidih defiituti nonfimus PUi efl- P atcc P^r fe, aut, fi rigoroilus loqui velis , pcr princigcneralc in Ontologicis ftabiliendum , quod actus non determineP' um
p us efj
^

jf

auo

invenien-

4am.

defit ad rationcm fufficientem. deregatur , extrinfecorum requifitorum nullum defi. tranfitu Veneris per difcum Solis in Iocis differentis admodum latitudinis oblervato parallaxis Solis , docente fJallejn , accuratius determinari poteft , quam per methodos alias Sed cum phaenomenon rariffimum , nec obiervatorem focium in locis valde diffitis alere cuufvis fit , hic modus parallaxin Solis definiendi vix ac nc vix quidem unquam in poteitate eft Ad oblervatioires aftronomicas requiritur obfervatorium cum inrtrumeutorum apparatu , nec experimenta phvfica abique inftrumentis , fumtu aliiique externis commoditatibus capere licet. Ita auatomica poftulant cadavera; phytologica hortum vel agrum .
a pofteriori
.
.

tnr, quamdiu vel Nimirum ut veritas E. gr. Ex cere debet

minimum

1146.

Virts

Quoniam ad verum
545
)'

jufficiant

\gre } verum ctiam babittt eas applicandi polL re debet Rcgulafun1 iftarum vel diftintta notitia ex Logica hauritur, vel confufa ipfa rerum fofir *JT aij- jjjj a traiftatione faljo v. gr. ftudio Matheleos , comparatur , Habitus utenui regulis nonnifi cevnendo. poftenor; modo acquiritur. Ruit hinc ob ectio , qucd veritatem agnolcant &: verum a falfo diftinguant qui Logicam nunquam didicere quamvis hic cavendum quoque fit, ne veiia talfo diftinguendi facultatem trihuamus iis, qui eadem deftituuntur Pieriquc homines, imo Sc eruditi plerique , nonaili obviam veritatem agnoicunt, deceterisper pra;c:pitantiam ftatuunt id quod cum perfpiciant acutiores , in fcepticifmum tanuem jncitiunt Prasterea probe notandum eft non al as hic intelligi regulas , quam quibus folido. rerum tiactatiocontinetur Llnde lapidem Lrdium Logica: artificialis propofui in Prokgomenis ( . 16. cv feqq. ) & Logicam perverfam atque mutilem delincavi ( 17.Sc feqq. ). Ne igitur regula generalis perperam applicata fallat, alia ipecialioraadhucno.

Sf?

Verum a

falfo

difcernendum regute logica? furficiunt (. difcreturus non modo regulas logicas probe perfpeclas ba*
a falfo

bis

iuperaddenda

Quinam
y.-i-ma
'"

di

'fiinwre'
pljftt.

. II47. quh formam demonflrationh legitima? , cum direcla? tum indirecla? dijudicandi babitu pollet ; is verum a falfo a priori dtfcernere valet Etenimqui ^ 0C ^13 111 P'l et j' s judicium ferre poteft minime fallax ( . 348.349), utrum P ro pofitio data fuerit demonftrata , necne. Quamobrem cum vera ^ n Pfpofitio, quae vel direfte (. 544 ) , vcl indirecle ( . 557 ) deSi
,
.

'

'

monftrari poteft dicare valet

utrum vcra

fit

propofitio

nec ne
;

i$

utiquediju-

Ita Mathematici demonftrationis Iumine veritatem agnofcunt alii demonftrationis notionem nullam habentes , multo minus demonftrandi habitu pollentes , coecutiunt veritatis fibi videntur certi , quando eam agnofcere impoflibile jpiis erat
.

&

1148.

ad verum inveniendum
Imo cum

& dijudicandum
.

requifitis

521

1148.

cx ipfa forma dcmonftrationis legitimae ( . 55 1. feqq.), QittMa,t} a cjus detimtione ( JT. 498 ) pateat, non alia probatione , nifi demonftratione certo conftarc poffe a priori ,propofuioncm datam cfle veram; prioti direcle omnino colligimus, ab eo, qui form<e demonjlratioms lcgittm<e notio- fcemere nem nullam babet , vel minimum eam m cafu dato dijudtcandt babitu dcfli- non valc*t tuitur , veritatem a priori dijudicari non pofje Experientia latis obvia iis , qui verum a falfo diftinguendi habitu pollent , aiTertum confirmat . Quoniam vero nondiim elt ea feculi noftri lelicitas, ut virium fuarum de-

&

&

V^

fectum agnoicant eruditi

accidit
,

plus fperantes de facultatibus luis , quam in iis eft ; igitur ut in veritate diiudicanda :udicis partes fibi arrogent , qui ad verum a fallo Jifuiit

fcernendum ineptiflimi deprelu-nduntur. Non procul petenda in Gernunia, nonnullis prxlert ra Academiis, elle rariora.

exeinpla

mallem ea

"49Si quis demonflrationis

fe certa;

tum
,

ojlenfiv<e

flincle comprebendit novitque prmcipia

is

formam animo di- Cujuspt tutim demon/irationem datam ingredientia ef- }p

,

tum

apogogica?

judicare valet

utrum

propofitio

data
deficit

fit
,

demonftrata
in

nec ne

n rat : one
_

Quodfi
tione
fivce

notio form<e demonfirationis fuerit incompleta

;

Si denique atteruturum reqitifitorum prorfus

data nullum ferre

animo

diftindtc

Etcnim qui formam comprchendit , ei perfpeclum

licet
.

judicando falli pote/i. j ata judicium de demonftrademonftrationis oftencft

,

quomodocxde-

finitione fubjecli, vel hypothefi dara

formcntur judicia intuitiva & indc ad primos lyllogifmos fundamcutales pcrvcniatur atquc cum iisdem ccteri , qui dcmonftrationem ingrcdiuntur , concatenentur ( jT. 551. dc ieqqj. Quodii apogogica? foriium diftincle comprehcndit , ci patct ,

quomodo

a propofitione data* contraria ratiocinandi initium fiat &fyllogiimi concatenari dcbeant , doncc ad manifcfto falfam conclufionem pervcniatur ( . 553 J, vel in dubium vocata ex contradicloria direcTe

inferatur ( . 559). In dato igitur cafu dcmonftrationis oftcnfivae vel apogogicce dijudicarc valcr, num fyllogifmi Icgitime inter fe conneclantur ex fuo fonte dcducantur C. 348). Qiiodfi ergo noverit principia eam ingrcdicntia eflc certa; in iis non haberi agnofcit niii propoii-

&

definitionum ,axiomatumaut expericntiarum indubitatarum numero funt (.554). Judicareadeo valet, utrum propofitio dara fit demonftrata, nec ne (498). Quodfi notio formae dimonftrarionis fuerit incompleta, qui eadem
tioncs jam antc dcmonftratas,
vel
in

qux

guit (%. 91

omnes ad eam agnofccndam fufficientes non diftinatque adeo ex parte obfcura eft (. 80 ) , ex parte diftincla (.88,). Fieri adeo poteft,ut fccundum notionem incompletam judicans in errorem incidat (. 633), confcquenter propofitionem dcmonftratam eiTe affirmet , qux demonftrata non eft (.624). Denique cum aliter agnofci non poifit, demonftrationcm efle gcnuiprincipia certa efle agnofcas(. nam, niii ut et formam legitimam, V v v x 551.
imbutus
eft,

notas

&

522

TarL IL SeH. V* Cap.

I.

De aftimandis viribus

feqq. ); ubi vcl formam, vel principia dijudicare non valueris, 551. judicare poteris , utrum propofitio data demonftrata fit, nec ne. certo nec Etenim fi quis novam proponit demonftrationem , In Mathefi exempla obvia funt eam genu nam agnolcimus tum ex forma legitima , tum ex principiis certis. Quodfi princ'p:a quaedam , quibus autor demonftranonis utitur, alteri nondum fuerint perfpefe tamen udicarc nondum poffe agnofcit , utrum cta, etfi circa formam nihil deiidevet propofitio data demonftrata fit nec ne, quamdiu principiorum iftoium veritatem non per.
;

&

lpicit Qui ftudio Marhefeos notionem formae demonftrationis incompletam fibi compararunt , ous applicatione aberrant, ubi extra eandem cemonftrationes dare conantur. Accidit hoc ipfi Carttjia <temon.'trationem exiftentiae Dei more Geometrarum evoluturo feqq. quem formam demonftrationis diin Meditat. de prima ph;lolophia p. m. 85. ftinite animo non ccmprehendiffe vel exinde conitat , quod lyllogifmos formales ad eam minime neceffarios mdicet, quorum tamen concatenatione forma demonftrationis legitimae abfolvitur ( 551 . feqq.j. Ceterum patet cum temeritas , tum arrogantia illorum , qui de forma demonftrationum udicium fibi lumunt , ubi nullam prorfus demonftrationem animo unquam conceperunt , nec in veritatem principiorum inquffiverunt , aut de forma demonftrationis ex notione falfa , vet incompleta ftatuunt
.

&

&

lljo.
.

Si quis demonflratioms dat<e analyfin logicam( not. .5 5 1 n&nftrare let y is judicare pottft , utrum demonftratio data ftt completa
raleat
,

& feqq.j dare va,

num

incompleta;

mim detnonftratio fit or-

dinata

completa

&

con-

fttmmata.

utrum ordwata ,an inordinata ; utrum confummata , an inconjummata. Ecenim ex analyfi demonftrationis logica (not.%. 551. & feqq.,) patet,quoc fyllogifmi ingiediantur demonftrationem & quxnam in iis principiaoccurrant. Facta igitur analyfi judicare licet,utrum principia omnia five cxplicite , five implicite in demonftrationc data contineanrUr , confequenter utrum completa ea fit , an incompleta ( .854,7. Porro ex eadem analyfi liquet, quo ordine fyllogifmiconcater.acifcfe invicem excipiant, confequenter judicare licet , num in demonftratione data propofitiones eo ordine fe invicem excipiant, quo in ratiociniorum ferie, in qux demonftratio refoluta abit, continentur. Judicare adco licet, utrum dcmonftratio fit ordinata,nec ne (.799). Qui judicare valet, utrum demonftratio fit ordinata &compIeta,nec
eciam judicare poteft , num Cn confummata (855). Patet vero per demonflrata eum , qui analyfin logicam demonftracionis data? inftituere novit, judicare poffe, utrum demonftratio data fit ordinara completa , nec ne. Ergo dubitari amplius nequit , eum quoque judica-

ne;

is

&

re valere

num

fit

confummata
.

Ecce tibi novum analyfeos Iogicse demonftrationum nfum , quam iam in alifs cafibus perutilem deprehendimus Quoniam vero analyfrs illa haclenus parum expenfa ideo non mirum , quod perpaucorum fit prasfens ;udicium Multo minus autem mirum videri tebet , quod demonftrationes confummatae fint adeo rare,etfi folae , qua; diftin&am formx demonftrationisnotiouemanimoingenerant
;
.

II5L
.

Quitinm
hvtiorum

fsrama
deceptme
difiinguerc

Si quis pofftbilitatem notionum vel a priori , vel a pofteriori ftabilire vaEtlet ( . 717. fcqq. ) ; // veras a deceptricihus diftinguere aptus eft

&

enim qui

pofTibilitatem notionis five a priori, five a pofteriori ftabiilli

Hre novit,

certum

eft

notionem non

effe

impoflibilem

Jf.

567.

yaleat.

568;,

ad verum inveniendum

& dijudicandum

requifttis

523

5t>8J,confcqucnter ncc dcccptricem. Vcram adco a deceptrice diftinguere aptus

A
in

Mathefi pura

priori leu vi demonftrationis Mathematici notiones veras a deceptricibus diftinguunt a pofteriori leu vi oblervationis in Mathefi mixta , veluti in Optica , ;

Aftronamia, Mechanica.
.

II52.
,

Si quis efjentialia, attributa

communia atque propria

qu&que per mo- Quinam

dum

attributorum infunt
,

fe ejfentialta omnia

defimtiofe invicem difcernere atque demonftrare valet^ ne n9 * n '~ attributa vero communia quaque per modum attribu,

f.

torum infunt
ferre poteji
,

tot enumeraffe

quot definito agnofcendo fuffictunt

legitima fit^nec ne
,

iis

judicium

w j.v-J
jjit.

utrum

definitio

hoc

cft,

rcgulis logicis

refpondcat. Etcnim definitionis conftant vcl eflentialium (.172,), vel attributorum (.173. i7j),vel corum,qu3e per modum attributorum Qyi crgo eflcntialiajattribuinfunt (. 176) fufficicnte cnumcrationc ta ca , quae pcr modum attributorum infunt, a fe invicem. difccrnere atque dcmonftrare valct, fe illa omnia , ea atque hxc fufficienis judicium fcrrc poteft, num dcfinitio data regulis tcr enumcrafle logicis reipondcat , adcoquc lcgitima fit.
.

&

Demonftrationes enarrationis lufficientis pendent a principiis fpecialibus difciplinarum. E. gr. Ex notione focietatis in genere conftat , focietates differre cum perfonis , qui eam ineunt ; tum fine , cu:us gratia contrahuntur Quamobrem patet in definitione alicuus focietatis eflentialia, per quae fcilicet ea in elle luo determinatur , fufficienter enumerari , fi focii omnes enumerentur finis integer indigitetur, v. gr. quod focietaeducandx gratia. tem nuptialem incant mat atque fosmina iobolis procreandx
.

&

&

ll 53fit

Quoniam
a nasvis

regulae iogicx complures obfervanda? funt,ut definitio

libcra, quas integro capite (.

Qj linat

omnibus

i53.&fcqq.)
,

tradi-

^k*
nxvis bera

->

dimus

nec ne

de definitionibus judicaturus , regulas logicas de definitionibus familiares experiri cajum prafentem applicare debet
;

utrum a navis omnibus

&

& dextre ad

libera? fint definttio-

U es ftnt a
li-

Saepifllme hic peccare videas logicaruin regutarum ignaros , qui vitio vertunt , quod laudari merebatur. Ita non defunt , qui rep-ehendunt in definitionibus non cumulari ,

quae per fe invicem determinantur cum tamen plura incommoda inde refultent , utique vitanda iis, qui cognitionem folidam ac utilem curant ( . 836 ) Ceterum hicquoque ului funt , quae de definitionibus diiudicandis jam tradidimus ( 835. & feqq. )
,
.

H54novit
,

Qui

notiones veras
.

difcemere valet

at. Illa igitur Mathematici notiones ro ideo fibi imponi non tundunt fcd nec iidem pla plurima occurrunt in
;

a rebus Qv.tnam Pone enim,quod verba a rebus difccrnerc non vale- V a f / r cura his confundit: id quod abfurdum (.834). a
deceptricibus diflinguere
is

verha

veras a deceptricibus diftinguunt (not. . 1 151 ) nominibus vepatiuntur Contra philofophi verba cum rebus faepifllme conEsemnotiones veras a deceptricibus femper dilcernere valent phyfica fcholafticorum
: . . .

7emre ya at '
.

Quoniam notiones
ftrationis,

verae a deceptricibus diftinguunrur vel vi

)
,

dcmonqui

letmtH ~

vd

obfervationis f. 1151

verba a rebus diftinguere valet ,

i^J^

524

Tart.
iis

II.

StH. V. Cap.

I.

De aftimandis
,

viribtts
vel experienfint

qui notionum

refpondentium pojftbilitatem vel demonftrare

tia ftabiiire novit Pacec hinc ratio, cur pauci in omni cafu nomina a rcbus diftinguere apti
.
1 16-

Si quis acumine pollet notionem pradicati in notione fubjeffi indivulfo neQuinant txiomata Xu cum ea cobarentem pervidendt; is axiomata pofiulata a propofitioni-

&

&pottu- yu( demonftrativis difcernere valet

4

Etenim qui acumine

ifto

pollet

jf

yM"
re

is

ralcat.

propofitiones indemonftrabiles, feu quaa demonftratione non indigent C 2 ^ 2 )> a demonftrativis difcerncre valet (. 263. 264). Sed propofitiones indemonftrabiles funt axiomata

&

poftulata

(.267. 269).

Ergo axiomata
re valet.

&
cum
.

poftulata a propolitionibus demonftrativis difcerneexempla

quas
not.

Illuftrationi inferviunt

265. 264. 268. 270. &c feqq.

in

me-

dium adduximus
.

propofitionum indemonftrabiHum atque axiomatum rationemexponeremus Habet autem acumen , de quo nobis fermo eft , rationes varias , tum logt-i cas, tum ontologicas Logicas tradidimus ( . cit. ) ontologicae nituntur principiis ^eneralibus, quas inrer eminent principmm contradictionis , quod idem fimul erle & non efle nequeat , atque prmcipium rationis fufficientis , quod nihil fit fine ratione lurriciente . Quamobrem fequentem adhuc propofitionem addimus .
,
:

Quittatn

1157-

nexum
indivM)' im

potefi^ vel contradiftoria

Pr ~

C.Catl CU

fubielio

intueatur

incafu
dato.

palam facere vel qua funt absque ratione admittenda ejfeiis , indroulfum nexum pradtcati cum fubjefio intuetur Etenim cum contrarJictoria fimul efte nequeant, nec absque ratione furficiente quicquam rf. -c n rf qu: videt, aut axioma vel poftulatum admittendum efle , c " e poilit aut contradictoria , vel qua* funt absque ratione concedi debere ; is perfpicit, praedicatum a fubjcfto non pofie divelli,adeoque in notione fubjecli necefiario contineri notionem pra?dicati,confequenter dum idem in dato exemplo intuitive cognofcit , indivulfum nexum prxdirejeclo axiomate vel

Qui

pofiulato in dato quovis exemplo

cati cum fubjeclo intuetur. E. gr. Inter poftulata ~uclid.es refeit, ruoz-is inter-vallo e quovis puncto dtfcribi pojfe circulum . Si negas , id fieri poife ; vi principii rationis fufficientis perfpicis , adefle de'-ere aliquam rationem, cur id fieri nequeat . Pone igitur punctum quodvis in plano quocunque ex eo ednc lineam re&am , ncc quicquam obftare percipies, quo minus eam circa punctum iftud in orbem agas , coniequenter in quovis exemplo palameft, fine ratione admittendum erle , quod reila intervallo quodam procenfa circa pundtum fixum moveri nequeat - Patet adeo poftulati veritas intuitiva quadam ratione . Similiter fi negares axioma Eudidis , radios unius circuli ejie equales , negare deberes , circulum deleribi , quemadmodum definitio habet , eadem recla circa pundtum fixum Iata, atque adeo contradiitoria admittenda efie peripicis Optimum ego .udico hunc modum veritatem ax:omatum in apricum producendi , ubi quis eam perfpicere non valet , fi in dato exemplo feu cafu e us fingulart bneficio principii vel contradictionis , vel rationis fuificientis abturdum palam fiat ex eo negato refultans

&

1158.
;

XJndc afufficiens

Qui
ri

propofttionem ex notione fubjeclt demonftrare valet

ejje

is

eam

fufficien-

gnfcatur ter determinatam

agnofcit

Etenim
,

poteft propofitio, eo ipfo patcc

lti Prf

ex notione fubjecti demonftrarer eam praedicatum detcrminari

fi

(ff.

219.

ad verum
-

tn

vemendum
)
.

& dijudicandum requiftth

525
onis de-

f. 219. 551. (Stfcqq

Propoiitio adco fufficientcr determinata cft(.

20

termina-

Sauc demonftrationi debcnt Geometrx , quod non habeant propoficiones niii detcrmi- t.O Ubi eam iniuper habeot Machematici in Mathefi mixta , veluti Aftronomia, in vagas non infrequencer incidunc propolitiones , quarum applicacione non latis caute leu Et fane extra Mathefin propofit onibus vagis proinitcue facta periculum errandi crcatur nihil frequentius, propterea quod demonftrationes exulent Vagz propofitiones cum aliquo in cafu poflint elle verse, in alio falfx , in difceptationem abeunt , aliis arHrmacivam , aliis negativam non iine omni veritatis fpecie defcndentibus
natas
.
;

"59,

Si quis per obfervationem oftendere valtt

pr.edscatum judicii intuitivi

ineft (

ejfe

Qvttum'

vel attributum

vel ejjtntiale^ vei

quod per modttm attnbuti

.673.

a P'terf-

vel ex pluribus obftrvationibus inter fe collatis palam facere potefl, , is veritatem propofitionum u- ,il(n care fofitis his (olis pra?dkatum convenire fubjtclo Etcnim in utroquccafu judicium vaicat niverfalium a pofteriori dijudicare vaiet
;
.

& icqq. )

univerfale
nis

vcrum
in
(

cft (jX.

univcrfalis
fuperius

Vcritatcm adco propoiitio705. 706. 517) hypothefi propofitionis praefentis dijudicare licct.
.

Exempla

not. .

Omnem

Iapidem

elie

durum

lcqq.J data propofitionem prxfencem illuftrant . E. gr. 673. a pofteriori probamus , quod eum durum deprehendamus in

&

non mtnus in iiumido aere non minus calido, quam tngido , quenter ratio duritiei intrinfeca eaque conftans eiie debeat .
.
I

&

quam

ficco

confe-

160.
,

Qui

novit requifita

ad

veritatem omnia

pnedicatum fubjeclo tribuendum j is f J~ mare valet Etcnim qui novit , quot requifita ad vcritatem rcquiran- diwdica* is in dato calu judicare valet, utrum omnia adiint ,ncc nc,iiquc re pojjic tur
. ;

ll a n feu rationem fufficientem , cur Q} f J in dato cafu jinguiari probaoilitatem a?/ii- v

quxdam

deficiunr,

quotnam corum

adiint

quotnam

dcficiant

Quo-

niam itaquc in propoiitionc piobabiii prsedjcatum fubj.cto tribuitur ob quaedam requiiita ad veritatem (. 578 ); qui omnia rcquifita ,id vcritatem novit, is de probabiiitate in dato caiu fpeciali vcl fingulari judicare valcr
fi femen fcecundum agro proob ignorantiam cempeftatis , cujus niagnum eft m vegetapone momentum Euimvero cum multa requiratur demonftrativa rerum cognitio, ubi in praxi prxferttm vicx probabiliter judicandum ; in Logica probabil:um regulxparticulares exhibendx, qux beneficio principii noftri gcneralis ex principiis demondrativis Atque tum probabilitatis drudicatio in cafibus fpecialibus fadifciplinarum ftabiliendx cilior redditur, ut plurium evadat, cum beneficio principiorumgencralium nonnifipaucorum etfe queat

E. gr. Ica probabilis eft fpes de mefle divice concepca

,

be ltcrcoraco fucrit commilium

.

Il6l.

Quoniam

requifita ad dcfinitioncm (.

categorica? (. 583 ) , ac inde dcfinitionum ac propofitionumapplicationem probabilem (.j8i. n { :! .f, u in n po590) deduximus ; qui regularum de appiicatione defiaitbaum ac propofitio-

580 ),& ad propoiitioniscum Quinam tum hypotherica* (. 584 J vcritatcm ftabiiivimus ^f/jtf'

&p

num

probabili

vim tenet

/;

de eadem

in

dato cafu judicium ferre potent (.

,

fitionunt
applicati-

548. 349).

Non

igitur opus ft, ut de his diftin&iusagamus

quz

levi attentione adhibita

ma-

W /*#

oife-

526 Vart.
careraleat.
rrfefta fiunt
.

II,

cio

Etenim thecrematum de requifitis ad veritatem defiimionum atque propofhionum

vccat s, ubi opus tuerit
,

SeH. V.Cap. L De aftimandis viribus . intuitive requ'fita ad veritatem in dato calu cognofcis & benefi,

in lubfi-

dium

aliis

regulis

logrcis

quxdam

deficere cclligis, confe-

quenter probabilem tantummodo applicationem locum habere intelligis,

regulse inculcant

quemadmodum

. 1161. quorum gratia bypotbefis aliqua pbllofopbica condita deproba- fuit , is de ex bac five direcle , five indirecle comlufiones colligere valet bilitate judictum Etcnim ferre poteft cum requifita ad veprobabilitate bypotbefeos hypctberitatem hypothefcos philofophica: fint phaenomena, quorum inde redfium phi. dcnda eft ratio & qua? per fe invicem non determinantur C . 607); iojophicavumju- ubi hypothefis vera fuerit, ea, quae vel diredte, vel indire&c ex ea dicare colliguntur, cum illis confentire debent, feu, quod perindc eft , quae tptusfit. ex hypothefi a priori deducuntur , eadem fint necefle eft cum phu.nomenis, qux per obfervationem patenc. Quodfi ergo quis &pha?nomena novit , & a priori cum diredie, tum indirecle colligere valet , quas inde confequuntur ; ex collatione conclufionum a priori dcduclarum& phamomenorum obfervatorum confenfus eorundem innotefcit De hypothefeos adeo probabilitate judicare valet.

Quinam

Qui

novit pb<enomena

&

Coftrnka.r.i

E. gr. Aftronomi norunt phaenomena motus proprii planetarum atque ex hypothefi Ex confenfu demonftrati va ratione deducere valent , quae inde conlequuntur itaque eorum, quae inde fluunt , atque phaenomenorum , qu* oblervant , veriorem illam judicant
.

1163,

Ouinam
certius

qu# cx hypothefi philofophica colli Quoniam confenfus eorum guntur, atque phamomenorum major eft, fi ad ipfas determinationes
,

dee*judicare
poffit.

mathematicas extenditur ; qui ea, qu<e mat&maticas determinationesadmittunt , per principia matbematica ex bypotbift pariter atque objervatis eruere valet , ut in iis quoque confenfus liquido appareat ; is de probabditate bypotbefeos judicium mulio certius ferre pctefl. E. gr. Aftronomi ex hyporhefi CopemUanx tormam calcul; geometrici motus planetarum exfculpunt & 'uxta eum loca eorundem ad datum tempus determinant mox obfervatuConlenius calculi cum oblervatis ab alia hyri , num eodem ibidem fint comparituri porhefi non expedandus iifdem perfuaiir , hypotheiln Copernicanam elfe veriorem
.

C A P U T
De

II.
,

sflimandis viribus ad libros confcribendos dijudicandos Jegendos neceffariis

&
&

11

64
,

Scriptum
hiftoricu'

/ quis notiones diftinclas

qumam
candere

quantum datur
,

addquatas formandi

babitu pollet atque fingula fuis nominibus efferre novit iisfcriptum bi-

(iorkum ea

fini
'

condere potefi

ut rerum in natura

& arte

obviarum
faclo-

ccnfcribendos^ dijudicandos

& legendos
.

neceftartis.

527
pofp.t

hrumque notitiam inde bauriat ieclor Etcnim qui notioncsdiftinctas &a quantum datur, adaequaras iormandi habitu pollct, \s qux in rediverfa infunr, a fe irivicem diftinguit cuin naturalibus
, ,

ad

rerum
not,t

atquc adco

relnis corporcis
in

^ a ^ trtini

&

tum

artiriciahbus partes iingulas

iisdcm difccr-

m
'f

invtcem diftinguit & in ns porro a Icinvicemdilcernit,qu3e ncndam dilccrni poflunr, doncc ad partium partcs obfcrvabilcs ultimas pervcniat, ncc minus in faclis perpendendis eodcm modo vcrfarur ( . 79. 38. 95 ). Quodfi ergo porro iingula fuis nominibus cfifcrrc novit,qua:
nibiks
a ie
in

teft, qua?

rebus vel faclis diftinguit, enumerarc valct. Ea igitur pra?ftare poad hiftoriam riarufaiem atquc artium, imo proprie ficdi-

&

ftam condendam requiruntur , quatenus ca fufficit rcrum naturaliumf . 761J, arcihcialium (jT. 773 ), artium ( jj". 776 ) & faftorum hominum notionibus animo lccloris ingcnerandis
Notiones difkin&tx hic non confundenJx lunt cum definitionibus , ut adeo comple&anquicquid in re delcribenda oblervatur Imo cumhiitoria fingulariuin fit , omnibus , quoque modis relatiouibus in iifdem locus elt Ciuoniain notiones diitindlae pendent a ludiciis intuitivis ( $. 1140;; in iis rbrmandis ( 66<>)multus efle debet , qui in hoc icriptorum hiftoricorum genere muneris lui partes adimplere voluerit
tur
.

&

1165in

Quoniam cum inontologicis~docetur,quamam

notionibus diftinclis Qnbut

r*t'
*

divcrforum entium formandis tenenda fint,&exdifciplinisfpccialibus patet , quidnam in entibus diverfarura fpecierum attendendum iir, ubi in dato cafu fingulari notionem diftinclam adipifci volueris; qui in UI9 genere fcientiee , ad quod res dtfcribenda refertur, notiones generales fibi comparavit j // ad conficiendum fcriptum biftoricum ea fini , ut notiones rerum defcriptarum animo
E. gr.

mm
a^u
(

*f,

adfcripta
hiflorica

condenda.

letloris ingenerentur

peraptus erit

comfofti , qu.-c in Ontologicis traditur, generatim monftrat , quxnam in notione diitinila corporis cum naturalis, tum artificialis rormanda attendenda iint . Notio tempiramite _, quae in Moralibus itabilitur , ad formandam notionem diltin&am tem-

Notio

perantiae AriitiSs pxaelucet

Ceterum

hic

quoque ad notiones cum generales ontolcgcas,

non

tum

fpeciales ex aliis
;

difciplinis hauriendas

modo nots

referendae fiinc

quaTdefi-

nitionem ingrediuntur
rei pra:dicata
.

verum et'am
;

cetera

Habent adeo diiciplinae, ii concinnand s fcriptis hiiforfcis eft Aftronomia, qux , quo magis exculta fuit eo attentiores accuratiores faifli lunt Aftronomi in obiervando Nec dirficulter quis intelliget , eum multo reclius hominem prudcntem cc ejus a&iones dcfcripturum , qui prudentiae notionem foecundam ex. mora-

nimum,

in

omnia, quae ex definitionibus deducuntur, quidem lolida rerum cognitione imbuunt aufum haud contemnendum Exemplo nobis
.

&

lihus haufit

Il66.
,

Si quis in judiciis intuitivis

tributis

iisque determinatis

&

efjentialibus Jifiinguendis
;

quirendis probe verjatus fuent

is

modis ab at- Quhum , formandis rerum rationibus caufis , finalibus in- bTiioriam naturalem , biftoriam artium ea fini Katurdg

&

&

&

condere poterit

ut

animum

lcBoris principiis imbuat

rebus naturalibus artifi, iaiibus opus eji. Etenim nonalia rcquirunrurab eo, qui hoc flne hiftoriam five naturalcm (770, five artiumcondit ^f/^tc VVolffii Logica . X x x ( 771)condc.e

&

quibus in ratiociniis de

^7
'

'" u

} Hm

1 *4,

528
quut.
(

P. ll.Seft.V.C.ll. De aflimandis viribus adlibros

.773 ). Qui veroin iisdcm praeftandis multum veriatus, is eapraflarc utique valet, qua: requirunrur Qui novit , qui ad attribura & cflentialia a modis diftinguenda ( . 671, & feqq.731.
&leqq. ), iudieia determinata formanda ($.705,), caufas lerum ( . 697. feqq. } atque rationes finales perveftigandas requiruntur ; is me non moncnte iiuelliget, quot animi doces requirantur ad lcripta hiitorica in hoc ^enere condenda .
.

&

1167.

Quinam
ad biilo-

Hifioriam civikm

ecckfiafiicam

& privatam &

conditurus ea fini
civilis

ut dog-

mata

politica

riaminu

&

moraha
,

inde confirmentur ac prudentict

& privatce prmab

intuitivis

fum

cipia hinc dcriventur

civi

notiombus moralibus atque polilich determinatis infiru-

* 'kmatque moralem fiinguendis promptus

^us

judiciif intuitivis

formandis exercitatus
.

in difcurfivis

du

conder.da

aptus.

Etenim qui hiftoriam civilem atque eccieeffe debet conrirmanda dogmata moralia & politica & prudentiajcivilis ac privata? principia inde haurienda condit , ftatum Reip. atqueEcclefia? una cum mediis florcm ejus confcrvantibus ac impcdi.mentis &remediis (. 779. 781) ,nec non hominum acliones honcftas atque rurpes (".781) diftincle defcribere tenetur Ur igitur eorum omniumnotiones diftinctas iibi formare atque fingula propriofuonominecfTcrre poifit, notionibus moralibus atquepoliticisdetcrminatisinftrtnftus (JF.1165), atque idem in judiciis intuitivis formandis probe excrcitatus efle debec
iiafticam ad
.

(%.

& ecclefiafticam atque privatam conditurus fedulo cavere debet , ne fua de faclo judicia cum facto ipio confundac (.778^. Fa&um crgo cum iit judicium intuitivum,noftrum aurem de eo judicium fit difcuriivum (. 51 ), utpote cx faclo feu intuitivo mediante aliqua notione gencrali elicitum (.348.349); & in judiciis intuitivis formandis probe exercitatus, & in iisdem a difcurfivis diftinguendis promtus eife dcber. qux ex principiis logicis demonftrari Non hic agimus, nifi de iis hiftorici dotibus poifunt Ceterum ex iis Logicse quoque ufus palam fit quem hiftoricus abea expecla,
.

1140). Porro hiftoriam civilem,

re poteft

11 68.
in

Quinam
ad bifioriam \in

Hfioriam

civilem^ ecclejiafiicam

&privatam

ufum lcgum providentia divina

ufum le-

vum

pro-

Tbcologi<e naturalis cognofcendarum conditurus notionibus moralibus ,politic:s inftrucfus , in judiciis determinatis formandis promptus in rationibus pervefiigandis probe exercitatus effe debet Hiftoriam enimea finiconditurus, qua:
.

& &

yidcmiic

agmfcedarum
cvudaida
aptus.

eventus rerum confilio , qu* fortunae tribuenda , a fe invicem diftinguere debet & rationem convenientix fatorum cum adhonibus hocirca

minum

in

adco perveftigandis probe exercitatus iit neceife Theologia: naturalis probc inftruclus.

attributis divinis perfcrutari tcnetur (.783,). In rationibus cft , idemque principiis

Quoniam
fpeclatorum

prseterea

fata

Rerump.

ecclefia?

hominumque

in
(

fingulari
.

cum eorum

aclionibus icdulo conferre tenctur

783
uc

conjcr'ibendos y di'judicandos
ut

& legendos
,

necejfarits.

529

corundcm convenientia parcat; cadcm dijudicaturus animum habcre dcbct notionibus moralibus atquc politicis probc imbutum & in judiciis detcrminatis formandis cxercitatum (. 348.349).
Ex his & antecedentibus iatis innotefcit hiftoricum philoLophum limul cam artificialein utcntem maxime tamiliarem experiri deberc ($. n).
.
eflfe

ac Logi-

H69.

Hiftoriam literariam ea fini conditurus , ttt conflet , ttnde petenda ftt veri- Quinam tatum jam invenrarum cognitio , primipia illius difciplin<e , cujtts bifloriam da- ijjftorism icta *,A re intendtt , familiaria experiri , <////' eam fpttlantes prodtere libros perle- gere verum a falfo^ certum ab incerto ,probabile a minus probabili difiin- ^yj-^.-g

&

guendi facultatc

pol.ere debet

Etcnim hiltoriam litcrariam

in

hypothcii

conciere

ad cam pcrtincnrcs pro- aptus. , qui diere iibros rccenfcrc argumcnta particularia ab auronbuspertradtata indicaredcbet (ir.784). NccelTe igiturcft ut eosperlcgat. Quoniamporro mcthodum , qua in cxplicandis probandis dogmatis ufus , cxplicare ( .
propolitionis condituriis alicujus difciplinae

&

&

cit.),

adcoque quantum in vcritate enodanda pixftitcrit rcrcrre tenetur; non minus probationes ad examcn revocare,quamin vcritatcm acprobabilitatcm propoiitionum inquircrc debct. Principia igitur difciplina?cum
familiaria expcriri
(

certo, probabile a

1149 ) & facultate vcrum a falfo,ccrtum ab minus probabili diitingucndi pollcre oportct.
.

in-

Patetadeohiftoriam literariamconderedifficilius eife quam librum dogmaticum: neque enimliic fufficit in difciplina probe eile verfatum &: folida rerum eopertmentium cognitioae imbutum ; verum multa etiam le&ione opus eft eaque non fugirivooculo ,fed omni atofficio tentione ad legendum fcnptum dogmaticum requilita abfolvenda , fi quidem iuq fatisfacere Atque haec ratioeft, cur viri finem intentum confequi velit Autor in aliquo fcientiarum genere eminentes hiftoriam tamen literariam in eo condere non auueant tum quod librorum apparatu neceflario non fint inftruifli tum quod a multa illa txdiofa lectione abhorreanr , quae plurimum temporis confumit , ubi accurato examini fubicere volueris, quae tibi nondum explorata funt id quod profecfro fieri debet, nifi nimia erga autores fiducia fubinde falli rurfus ledlores hiftorisetuae falkre volueris.

&

&

&

&

II70. Hifioriam literariam ea fini conditurus , ut ars inveniendi inde locuple- Quinam tetur , noffe debet qu<tnam veritates unoquoque tempore jam fuerint inven- hinorixtn
t<e
j

&

quarum
iis
,

notttiam babuerit qui alias adbuc incognitas ulterius invenit.

!te
[

ria

Patet cx

'--, qua? in hiftoria literaria in ufum artis inveniendi conden- arusmo da enarrata iunt (.705- ). ycnkndi Exemplum ibi propofitum multam quoque lucem huic theoremati affundit Nec inutile fu- con de rc

crit conferre ea

quae de artc inveniendi ex hiftoria literaria locupletanda di<fta funt (. 944)

rr.

II7Iin fcriptis fcientificis

aliis

Scriptum dogmatkum bifloricum conditurus

fatus
effe

atque

propofttionum in
:

demonflrandis

probever- Quinam atque praxtbus ufumft- frriptum

,

bi famtliarem reddere debet

inprimis etiam nojje tenetur

.

gula
rico,

rite intelligenda
fi

necejjaria funt

Etcnim

in

parari

ejus lecYione ad fcientifica facilius intclligenda prce- concj e vel veritates in ufum vita? inde addifcere debct lector, non p jf, t col~ x x 2

quidem

qu<enam ad ftn- dogmatiC fcripto dogmaticohiito- n micu ^

,

e
.

53o

V.II.SeB.V.C.

II.

De aflimandis

viribusad libros

collocandx funt definiriones, nili quarum rcalitas in fcripto fcicntifico jam adftrucla, nec propoficioncs, nifi quac jam publicc in fcripto aliquo fcienrifico fuerint demonftracae C. 847 ) ,& probabiles ad quandam in vita praxin utiles a dcmonftrativis diftinguenda: (. 848).!ftiusmodi adeo fcriptum condirurus in lcicncificis probe verfatus efle debet , ut norir, quamam dcfinitiones & propofitiones finr demon-

&

probabilitcr adftru&a?. Idcm ulterius fic non coilocanda? funt propoficiones, nifideterminacx (.788). Enimvero utrum propofirioncs fint detcrminata? nec ne,vi demonftrationis agnofcicur (.1158). Quamobrem cum demonftrariones in fcriptis fcicntificis reperiantur ( . 790); in iis probe verfatus efle debet , qui in hiftorico dogmatico condendo utilem operam prxftare intendit. Porro rn fcripto hiftorico dogmaticonon Iocum habent propofitioncs, nifi quarum frequens eft rn dcmonftrandis aliis afus( jX. 864 ), vcl quce ad praxin tendunt C .865,). Iftiusmodi adeo fcriptumconditurus uium
ftrata?,

quamam tantummodo

paret.

In fcripro hiftorico

propofitionum cum in dcmonftrandis aliis, tum in praxibusperfpectum habcre, confequenter eundem fibi familiarem reddcre dcbct Dcniquc in fcripto dogmatico hiftorico termini finguli accurata definitione funt cxplicandi,niii iisdem vulgo refpondcat notio confufaquidem, fed ramcn fixa f. 788 ), ncque plurcs dcfinitiones tradenda?,quam qua: ad dcfinitioncs fequentes atque fubjecta&praedicatapropofitionum intelligendum fuffkiunt ( . 813). Scriptum adcoiftiusmodi condicurus nofle tenetirr, qucenam ad fingula rite intelligenda neceffaria funr.
Vulgo librorum dogmaticorum hiftoricorum cura ab iis abiicitur , qui vel fcientifica condere, vel nova in lucem inventa proferre valent , dedecori fibi ducentes minus pra> clara dare , cum magis praeclara dare pofllnt Sed per prjecipitantiam ftatuentes eandem ad alios ablegant qui lcopum iftiusmodi fcnptis prxfixum attingere minime valent De viribus ad fcriptum condendum requifitis non ludica-ndum ex virbus ledtorum , quorum ufui iftud deftinatur. Male confulitur fcientix utilitati generis humani , quod vulgo fcripta tironum ului deftinata ab ris condar.tur, qui ne quidem fcripto hiftorico dogmatico genuino explicando , nedum condendo pares funt .

&

Quoniam dosrmatico, quod in ufum invenrorum conditur, rn fcripto ~ r ^v . r o r ii1 n puMice demonitratae Otnn^s propolinones inlerendje, m lcicntihcis qua? 'b'floricti dogmati- extant (. 863 ); librum dogmatkum bifloricum in gratiam inventorum coniuminu- diturus omnes evolvers debet autores , qui non tantitm aiiis )am dicia repetuntt *miw. verum etiam nova fuperaddunt , qu<e apud alios mndum extabant.
. .

kttioad [cripxum

I1?3< Scriptum fcientficam conditurus in aliquo fcieniiartmrgenere& definithnes babitu metbodo fcientifiac pvopofitianes iiluc fpetlantes perfpetlas habere Seiiptwn ca utendi pollere debet : imo tn illit etiam difciplinis probe verfatus fit opus fcicmifi- e unc}e principia demonflrandi mutuanda Etenim fcripto fcientifico , fi f aah qui q U0(j j n u fuin v C3e conditur , inferenda* funt propofiriones , qua? ad

mucon-

^qP'

&

praxm

confcribendos^dijuclicandos

& kgenios

necejfariis

531
'

praxin tcndunt & prxterca alia?, qua? his demonftrandis inferviunt (. totpV* $66 )i in eo autem , quod in ufum eorum conHcitur, qui ad ultcriora ' u progrcdi decrcverunt, etiam aliae, quaj ab ufu vita? alicna? (.867). Iftiufmodi adeo fcriptum conditurus in aliquo fcicntiarum gcncrc propofitiones illuc fpec\antes probc pcrfpcctas habere debct, ut non ignoret, quibusnam praxcs in vita utilcs fuperftruantur, quibus tanquam principiis opus fit in difciplinis aliis, quibus dcniquc inftructus eflc dcbcat in

adhuc Iatentes proprio Marte cruturus. Scripta fcientifica methodophilofophica (jX.791 ), confcquentcr fcicntifica CS-792^ conduntur. Eam igitur mcthodum familiarem expcriri

eodcm gcnere

veritates

dcbet fcriptum fcientificum conditurus. In lcripto fcientifico propofitioncs dcmonftrativae dcmonftratione vel
oftcnliva, vel apogogica

mumendce funt ( . 79)' I' 1 nuraerumautern principiorum dcmonftrandi non aflumenda: funt propofitioncs tanquam
nifi
iis

quas dcmonftratas eflc conftat ( 561 ) , idco citanda quibus rcperiuntur (795)- Quamobrcm librum methodo fcicntifica conditurus in iis difciplinis probe vcrfatus eflc dcbet, unde principia demonftrandi mutuantur.
principia,

ex

libris,

in

E.gr. Aftronomiam methodo fcientifica traditurus inventa Aftronomorumcognita atquc peripeda habere, methodum mathematicam qua utuntur Geometra* & quajeademcum philoiophica ( . 139. Vifc.pr.rlim. ) confequenter cum fcientifica ( 79* ) > tamiliarem experiri & principiorum Arithmetics Geometria? ac Trigonometriae utriusquc , nec non fphasricorum TW<,/f/optime gnarus effe debet Qiiodfi unum horum requifitorum deficiat , autor non dabit , quae regulis logicis fatisfaciunt Et eodem modo fefe res habet in omni alio lcientiarum genere.
, , , .
.

1174

Jgui probationem alicujus propofitionis in fyllogifmos formales ita refohere novit , ut preem.ffie ulterioris probationis indiga conlinuo probentur per pro-

Qumm
mr
r

fylhgifmos
aigent
lent
. ;

donec

ad

tales perveneris

quorum

pr<emiff<e probatione nulla in-

CY

^ ^

t9"

ert

eadem metbodo extra Mathefm Intuitiva ratione idem agnofcere

//

uti poteft

licet,

quo modum propofitionem demonftrandi illuftravimus ( %. 801).

a:tendcre velis,

qua Geometr<e utifo- nfam , fiquidem ad exemplum p jjit. datam more geometrico

iT. 1175. feqq.) exhibuimus regufupra integro capitc (.813. Ias de fcriptis dogmaticis judicium fcrendi ,fcilicet an fcriptum fit in fuo genere completum (. fcqq- ?68 ) ; an prolixum nimis iupcrfiua contineat (.819)5 an fit perfpicuum (. 82oJ;an utile (. accurata mcthodo digeftum (. 815 ); an ordine (. 827. & feqq.) 8 $ 6. ic fcqq. ) qui regulas iftas dijudicandi Ubros dogmaticos fibi famhiares reddtt eas ad cafus obvios dextre applicandi habitum fibi comparat, is non modo judicium exadum de iisdem ferre , terum etiam idem demon-

Quoniam

&

Delibris

dogmati-

8zs&

&

cisfuna

2"
p0'J

r<?

&

&

ftrare valet Applicantur regulx a nobis

propofitaj ad cafus obvios ubi judicaveris

num

fcrip-um^quod

5^2

V .ll.S eti.V.C Al.De aflimandis viribus adlibros

. .

offertur , ita fit comparatum, ut definitiones vel hypothefes theorematum in idem quadrant. fctenim datis hifce mdiciis ope illarum definitionum ( . 349 J & iftorum theorcmatum ( . 348) inferunturiudiciaquaefita Et modus applicandiregulas noftras idemeft cum mododemonftrandi Qua rationc in iis applicandis verfaris , ut certus fis atquefecurus de veritaie judiciitui; eademquoque rationeveritatem ludicii tui alteri perfuades . Demonftrationem contexcre licet (. 1 j 1. iji; fumtis iis, quse definitionibus ac hypothefibus theorematum noftrorumconvenienter ex conditione fcripti eruuntur , tanquam hvpothefi , regulis noftris tanquam principiis demonftrandi . Etenim fiquis principia impugnare velit , is eorum veritatem ex opere hoc logico perfpicere debet quodfi ftudium in eo legendo collocare noluerit , contra eum non erit difputandum

&

1176.
Logica? in u-

Oiunam
i.e

Si auis demonftrationes logice refohere novit atque regulas

accn- wer

thodo iudicare

raltat.

omnei familiares experitur ; is judicare valet , num liber fcientifus aCCUrata m : bodo fit conj.riptus Eeenim qui demonftrationes propofitionum logicc refolvit , cidcm conftat , num demonftrationes iint completa:, ordinara; aur prorfus confummarae (. 1 150) autor probabilia a veris diftinguar (.586), imo num principia demonftran.

fum

&num

non alia adhibcantur, quam quae vcl in antcccdcntibus ftabilira fuerc, vcl aliunde citantur (. 5si.&feqq.). Qiiodii praeterea Logicae rcgulas in univerfum omncs familiarcs cxperitur , dc unoquoquc vcridi
v.

rarum gcnere judicare valet,num imgula ritefe habcant ( 348.349), gr. num definitiones fint verae & accurara; axiomata & poftulata
ratiocinia legitima &c.
vit

talia, quce

&

demonftratione concedi pofTunt ;obfervationcs exadra:; Logicc adeo qui demonftrationes refolverenoLogicae regulas quascunque dextre applicare potcft, is de aciinc
,

curata libri mcthodo judicare valct f. 790). Logicam hic non mtelligimus quamcunque fed eam , quae lapidem Lydium($. 16. & leqq; non veretur Inprimis autem Jioc judicium laturus attendere dcbet , num ter.

tnini , qu: ingrediuntur definitiones fequentes , in antecedentibus expliccntur, vel alibi explicati praelupponantur , nec ne, num propofitiones , quibus tanquam praemiflisratiociniorum uteris in demonftrando , in anrerioribus fuerint probatx , aut alibi probatae

&

praefupponantur ( . 790) Hoc enim diredlorio deduceris fenfim fenfimque adcetera, quibus examinandis Logicae regulis opus eft
.

in

1177.

Tropofitiones in

$* 1 UU definitiones autoris , tttm etiam eas , auas alibi datas fupponit , familiares experitur ; is in fcripto fcientiftco propofttiones intelligere valet Et-

fcripto
fcientifico

VneUilere poffit
.

enim qui definitiones autoris,quas vcl ipfe exhibet,vel alibidatasfupp 0n t) familiares expcritur; is per eas propoiitiones ejusdem explicare va et * n ^cr 'P t0 autcm fcientifico propofitioncs omnes pcr definitiones autor s funr explicandaj, nifi ubi autor ex defeftu attentionisin mcthodi regulas impegit (.910) , five ipfe eas dcdcrit ( . 904) five eas alibi datas fupponat (. 905). Qui crgo utrasquedcfinitiones familiares
j

'

'

'

habet,

is

propofitioncs in fcripto fcientificocxplicarc,confequenter in-

tclligerc valet

( 903

Ita propofitiones Znclidis intelligit, qui definitiones eius libi familiares reddidit, Ut idea definiro refpondens in dato quolibet cafu ftatim animo occurrat Temerarium adeo
.

eft

fibi

de fenfu propofitionum

in fcripto fcientifico
.

tienes perpenfse,

nedum

familiares fa&a? fueriiu

fumere iudicium ,antequam Ipfo autem opcre convincimur

defini,

defi-

nitiones

con\cr'ibenilos,ch)udicandos
;i'tiones

& legendos
.

neceffariis.

53$

probe intelle<ft:s nonnMi lucctflive ramiliaros fieri Mirum adeo non eft hominuni methodi isnperitorum in pcnertendo lenfu propoiitionum , quarum explicatio demoi.itr.uiva ratione ftabiliri poteft 5. yi i j , prsecipitantiam effc adeo frequentem.
i

11 78.
,

Si
~it
;

quis in (ignificatum vocis injuirere valet

quem

ipft

ufui loquenditribudefinitione

/;

mtelligere poteji

autorem vocibus communibus absque

incclligi
nifi
,

Qiunam utentem, MHUigat

alitorem

. Quamobrem quiiigni- ^At^ricatum vocis dctcrminare valct, quem ipii ufus Joqucndi rribuit iscum tis comverbis auroris cas notioncs jungic , quas cum iisdem ipiemet conjun- munibus
',

Etcnim li autor velit non immurare dcbec

vocum communiumiignificatum rcccptum

dilcrte

idem

monucrit

git.

Autorcm adeo

inrclligit

(903

).
quamvis commu,

utentem.

Ditficilior lane eit interpretatio , quando autores vocibus indefinitis, nibus utuntur , ubi non fatis tixa iiidem notio confufa vulgo relpondet

quam

ubi ter-

minos adhibent accurata definitione ante explicatos.

79

Si quis in demonflrando

vel propojttionibtis determinatis

pofteriori fiabi-

principicrum in datogenere notitia inflruclus iiendis fuerit probe exercitatus atque fignifcatus preedicati paieat ; is incaju dtibio propofttionem explicare valet
.

&

Quinam in "f"

Eccnim qui principiorum in daco gcnerc notiria initructus atquc in o^emindcmonftrando peritus, is daco pucdicato per fignificatum ejusccrtum in- t.rprtari
vcftigare valcr, qualis efte d^bcat notio iubjccli
,

ut prcedicatum

iftud

poffit.

eidem cbnvenire poffir (.714;. Quamobrem cum in cafu dubioautori non cribuendus fic fenlus trroneus ,quamdiucommodus locumhabet ( . 907. 908 ) patec in hypochefi propoiicionis lenium a priori dijudican;

di cxplicationem

rieri

poftc.

Idem eodcm modo

ftabiliendis,

paccc

quoad alceram hypochefeos partem,

in

il

ncm-

pc leclor fueric exercitatus

vcniat.

propoiitionibus dererminaiis a poftcriori

ut experientia obitctricanreiubjectopra:dicatumdatuincon-

NiJ moror ob'icientes, quod nimis dilficilis a nobis hac rationc reddatur interpretaOptandum enim toret , ne \u!go adeo tacilia viderentur , qunr ardua profe&o $c expulia nimirum oicuantia Sc prxcipitantia ex orbe literario, nonvanidilficilia funt tati amplius in aliis perltringendis , nec iniquitati in vexand's , led veritati ac virtuti
io
. :

litaretur

II 80.
orationis ftlo

Si quis fcriptum

dogmaticum continuo
;/'/

rit.ut dogmata inde b.iuriat

tum tnim dogmaticum

las derinitioncs ac

contextum legere volue- Qjiinam Scrip- *ptus ad concinuo orarionis filocontextum leclurus iingu- kgendnm
Logica utente artifciali pollere debet
.

propoiirioncs indecruere ac beneficio definitioiiumad

;

jyP 1 *-
cumcon-

fuas fpecies rcducere

quae ad dcmonftracioncm fcu probationem

qua;

ad fcnolia percincnr,ab iisdem fecernere debet (. 945). Qiiodii lcclio- timooranem inftituar ea fini , ut dogmaca inde hauriat vcl ad ulteriorem veri- tionis filo

ufum vita? nem nullam memorif mandet antcquam natam (. 954)} vel vi demonftrationi>
tatis

inveftigationem

vcl ad

ucilia,
ipii

coniequenccr propoiiciocam eile dctermi(. 95 5)>vei vi obfervationis

conftet

contextii.

956)

534
(

V.II.SeH.V.C.ll.
)
'>

De

<eftimandis viribus

ad libro

956

in

demonftrando

ac judiciis dcterminaris ex
.

obfervatiombus

Patet adco, cum pollerc dcbcre habitu cruendis txcrcitatus effe dcbct regulas Logica? ad praxin rransferendi, confccjueriter Logica utcntc (. 1 2). Tentet , cui volupe fuerit , refolutionem logicam alicu'us textus eo modo , quo articulum primum Principiorum philolophix Cartefii ( not. . 945 ) refolvnnus, & ipio faito experietur , quantum Log>ca: notitia mftructusefle debeat le&ionem utiliter abfoluturus.
. Il8l. Mathematicorurn & mcthodo philofophica confULrif.bf- criptis nulla refolutione contcxtus logica opus cft , proptcrca quod auqueLogttQr jpfc jj n g U a a fe inviccm diftinguit (, 946 ) ncc propofiriones afaiucnte fcl untur n ifi determinata? , dcmonftrationes mfi confummarx aut ordinara & completa; locum habcrc debcnt (% 790); bos libros legere aple*antur.

Ouinam

Qiiomam

in

libris

tus eft^ qut L,ogka nec docente , nec utente pollet , imo /ibrorum iiliusmodi leclione Logica utens naturalis comparatur Atque hinc eft , quod le&ione elementorum C-ometnas Eudidh vel eadem merhodo ab alio traditorum lntelleilus acui dicatur QuoJfi quis tamen Iogica docente pollet , cum ad iftiufmodi fcriptorum le<itionem accedit is Logitam utcr.tem artificialem iibi comparat Sed de eo cx inftituto paulo poft dicemus
.
>

Quinam
demonfirationes

1182. Qu* demonflrattonum anatyfm logkam (not.$. 5 5 1. 8c feqq.) darenovit it Etfcripta dogmatica fcientifica legens demonftrationes facillime mtelligit cn m demonftrationem intelligit,qui vcl confufe agnofcit expra?miflis
.
;
. j

faallime

mte

igat.

conclufioncs rite inferri, nec fumi praemiftas nifi ccrtas. Qui demonfeqq.),isformam finguloft rat onum l g.; cam analyfin dat ( not.%.5 51 rum fyllogifrnorum intuetur, praemiffas lingulas expcndir, confequenrer
j

&

&

diftinde agnofcit,certas
.

pracmilfas & cx iis conclufiones legitime demonnrationes iritclligit. facillime adco inferri Omnium ubi deExperientia docet , quam moleftum accidat tironi paricer atque exercitatis quam fcrt analyfis earum logica & inmonftrationes ea ratione expendere didicerunt
efte
,
,

de ad inordinatas ab eadem reniotas attendere )ubentur

n8j.
Quinam
in leliio-

Si quis defnitiones ac propof.tiones antcriores fibi familiares reddidit ; is ad fequentes in fcripto fcientfico progredi potefl . Etenim in fcripto fcien-

fucntifci

co ordine collocantur ,ut cx antcriori fintloco, quoingrcdiuntur dcfinitiones fcqucntcs ,& propofitiones priotx ' oco ponuntur, quae tanquam praemiflae ingrediuntur una cum de*tiamo"~ demonftratio abfolvipredipof- finitionibus fyllogismos, quorum concatcnatione
nefcripti tirico definitiones

rum

derinira

Jit.

tur (%. 790). Qui crgo definitiones fcqucntes ac propofitiones intelligere volucrit, is familiarcs expcriri dcbet dcfinitiones anrecedcntes,

&

quod non
rur,ei

qui certus cfte volucrit nullum iumi in dcmonrtrando principium , in dcfinitionum ac propofitionum anteriorum numero habea-

&

definitioncs,

& propofitioncs

antcriorcs familiaresefledcbent.

Qiiamobrcm qui
rcddidit,
is

dcfinitioncs ac propofitioncs anteriores fibi familiares

ad fequentes progrcdi poteft.

Hinc

confcribendos^dijudiitiKclos (f legendos neceffiiriis

Hinc dod rnirurn cos
n
10

535

cur
fini

leG onc ptorum fcicntificorura nihil proficere , c,ui non" familiaribus fibi redditis anterioribus ad poiteriora progrediuniuio ancerioeibus pror:us neglectis, qux medio vel poflremo Ioco contincntur , eintellccl
etfi
(
s
,

pedum

volvunt

m co

gcnere tironum numcro annumerandi

)

Conferenda hic lunr, qua:ea

fupcrius

5-

963. 964. 967

inculcata futre
.

1184.

Si quis ex fcripto aliquo fcientifico definitwnes ac propofitiones fibi familia- Qjrnam res reddidit ; is alia in eociem genere fugitivo oculo percurrens jcientiam ex curfo-

fuam

&

&

cognithnem bificricam locupletare valet

Etcnim qui cx

fcripro
;

r'*'fflu>-

aliquo fcientifico definitiones ac propofitiones

aliud in

fibi

famiiiarcs rcddidir

n:,l/j, ''
is

oculo percurrens cxrcm- f" J ~plo animadvcrrit propofitioncm i\ qua occurrir , iibi ncndum pcrfpcRcen <ftam , cumquc ab Aiicore ex anterioribus,adcoquc fibi noris, demonp fft.

codcm gcnerc fcriprum

,

vel fugirivo

il

ftrcrur, circa demonftrationcm

minimc

harret

( .

569

Quamprimum

adco eandem
ria?

vi

demonftrationis ccrram agnofcit

iic

(.568); cam tiumo-

fcientiam iuam locupletarc valet . Idcmeodem modooftendirur, ubi propofitio a poftcricri, vcl rationibus faltem proba-

mandare atque

bihbus adftruitur

Enimvcro dum hac rationc dijudicare valct, quamam in unoquoquc libro fingularia occurrunt, ii temporis, quo prodicrc, rationcm habct; eodcm laborc in hiftoria quoque lircraria egrcgie proficit (iT jS^^quatenus vel ad artcm inveniendi locuplctandam ufum pracftat f 7S5J.
Qui adeo praeclaros ac celeres in aliquo fcientiarum genere progreflus amant , ex libro aliquo lciencifico aut , ubi talis deficit , ex alio quocunque ea lege perlecto , quam feqq. )tulimus, ubi in arte invcmendi pronos in luperioribus integro capite ( . 901. be exerocatus fuerit ( 962), dcrin-tiones ac propofitiones fibi familiares reddanc& alios deinde libros in eodem genere e\olvences nonnifi ad ea attendant , qua; in lyftemate fuo , quod cognitionis fundamentum pofuere , minime extant , atque cum principiis fibi cognitis conneclant Hac profcclo ratione iplo fa<fto experientur quod maximotemporis , atque laboris compendio cc fcientiam , Sc hiitoriam literariam locupletare atquc evidentiam in omni cogmno.ie ma conlervare poflint Praeterea hunc etiam cxperientur ulum , quod compilatores a boius autoribus dignolcant Experta Ioquor, alns maxime protutura. Quodfi quis more communi plurium librorum lectioni tiro adhuc vacec, is magis confunditur , quam proficit , ac magno faepe couatu ceraporifque difpendio parum aut n'h:l, laltem nihil prxclari addiicit go fane cum in elementis Matheleos univerfas, tum in operibus Philofophiae , quorum hoc opus logicum pnmum efl , eum mihi prafixi lcopum , ut veritatis fitientes palmaria rerum cognitione imbuam , quo magno in poflerum temporis acque laboris compendio fcientiamiuam ex libris aliis locuplecare qi>eant

&

&

n8j.
,

Si quis notiones
ipfo

rcbus prafer.tibus abfirabere valet vel operam dat

ut

Oi 'nam

opere in fe experiatur

ea,qu* de

interiori

bominis

facra in

medium

affert

ac in demonflrando fuerit

mutatkne fcriptura fiiptura vcrfatm ;is verum fcri- /<*-*

.

verum a falfo difcernere valet Qui eptura facra fenfum nim a rebus pra*fentibus livc oculis, five animo ( quo ergo etiameareferimus, quae dudum anriquata ftudio antiquitatum nobis innotcfcunt) vel etiam a mutatione fpirituali, quam in fcmetipfo cxperitur , noriones abftrahit is cum vcrbis fcripturar facrce eas notiones jungit, qua: Y y y ex VVoffii Logica.
inveftigare ac
;

ntc 'P' e '

53 6

JLS eH.VC ALDe aftirnandisviribus ad Tibros&c.

ex intentione Scriptura' S.cum iisdcm jungi debent ( . 971. 972 ). Verum adeo fcnfum kripturae iacrae erucre valet (969^. Quodfi idcm in demonftrando fuerit verfatus, is dijudicare valet quandonam notiones fubjecti & prjedicaci fibi mutuo rcpugnent, quando per fe inviccm dctcrmincntur , acque adco intcrpretationem veram a falfa
discernerc poteft (. 975-. 976. 977). Imo verum fenfum non modo eruere , verum eriam ex principiis a nobis ftabilitis id quod non cxigui momenti eft in conftituenda demonftrare alet , eum elfe verum
\ :

condendo fyfkmate Theologise harmonico ad terminandum controverfianalogia Apparet adeo , quam neceflarium as , quibus nunc animi dilTentientium exacerbantur fcriptur* atquc fyftematum conditoies methodum fcientificam in fit , ut interpretes poteftatem fuam redigant , non modo Logicam , qux lapidem fert Lydium ( . z6 feqq. )fibi familiarem reddentes , verum etiam fcriptorum fcientificoruin attenta leitione Logicam utentem fibi comparante-s
fidei
.

&

&

.
.T

Il86.

'6tu~~

Qtti fcriptur* facra verumfen\umeruerevalet^propofitionespalmariaspure

rcvelatas

una cumprincipiisTbeologide naturahs atque pbilc$opb';<e rnorals firamfademonjirandi babitu pollet , /; fcripturam facram explireddidit hi familiares cram quinamex- carevalet^ Etenim fi verum fenfum verborum fcripturae facra' erucrc va-

&

plicart

iet

pojpt.

in

notiones iisdem ex intentionc Dei jungcndas

Si
eft

inquirere poreft

nS$).

demonftrandi habitu pollet ac Theologia* naturalis

;

&

philofophiae moralis principiis inftrurftus

Si

propofitioncs,

quae in

fcriptura facra occurrunt,rationi pcrveftigabiles demonftrare poteft (.

denique demonftrandi habiru pollet propofitiones quasdam revelatas palmarias una cum principi.saliis philofophicisfibi familiares reddidit ; isetiam in propoiitionibus pure revelatis prasdicatum fubjecTocompetere ex hujus notione deducere valet (. 980^. Scripturam igitur facramin hypothcfi propofitionis praientis cxpHcare poreft (%.q$i).
979.)

&

Facile apparet , nobis hic fermonem effe de eo , qui lcripturam facram expl'cat nulaio interprete ad'utus , ut invehtoris munere fungatur Quodfi vero iftiufmodi librorum facrorum explicationes publice proltarent , iis deinde in ulum poptili erudiendi un polltnt etiam alii , qui tanta virium copia minime mftruiti , quemadmodum veritates inventas difcere eafque deinde alios docere valent qui eas proprio Marte inve.
lo
.

quando ad ftupoteftate erunt dia folidiora tempeftive re\ocabitur ]uvcntus ftudiofa. Ceterum hic tenendum eft , me
nire
.

minime norunt

Enimvero

talia

tum demum

in

ad explicationem fcripturae

lacrae

non folum requirere,ut lenfum

,

mus; verum etiam ut veritatem , quantum datur intueamur mde redundat , ufum fupra ($. 981 ] jam indicatum
.

e*us verum intelligaob multiplicem, quj

C A-

537

C
De

AV U
$.

III.

asftimandis viribus in convincendo, con<

trovertendo, diipucando

&
&

docendo

pofi77iri
t

O
vcl
;

1187.

regulas formandi notiones ^definitiones ac propofitiones determi- 0uiram alterum ad obfervationes natas a pofieriori dextre applicarc alterum

&

experimenta

illuc
.

requiftta

adducere
a

potefi

;;

alterum

veritatis

-peritatis

commere

valet

Cum

enim

poftcriori alccrum conviclurus a pofieri-

cum co adducerc debcat,

pracfticis

ut rcs praefentes,

quarum

notio exhibctur,
,

f\ dc rcbus de quibus judicatur, coram intueatur , atque adeo fcrmo fueritj carum vcritatem in fe experiatur ( . 985 ), applicatis in dato quolibct cafu rcgulis , qua? ad notioncs, definitiotum hypothcticas a poftcriori ncs ac propoikioncs cum catcgoricas eruendas pracfcribuntur in fupcrioribus (%.66<).&. fcqq.); evidcnsutiquceft, quod alterum a poftcriori convinccre queat vcritatis, qui in dato cafu cundcm adducere valet, ut ipfemet ca cxperiatur, quibus
,

vm c
,

m con~

applicatis notiones, dctinitiones ac propoiitiones datae continentur, contincantur. iisdem ,quod fn cidcm monfrrarc potcft rcgulis heurifticis Vulgus in facilibus fatisfacic huic officio 3 feliciter utens viribus,quas Logxa naturaeruditis perquam tamiliari , minime lis fupped tar , perverio operationum mentis ufu corrurti^- Nullum adeo dubium eft quin etiam in diiriclicribus acognitione vulgi re,
,

&

mocis iifdem

vires a naturali

ribus dextre urantur ,qui I.ogica artificiali docente atque utente pollent, expe&andas ampiiante ad ternvnos ukeriores extendente . Abfit adeo ur quis conqueratur , nos dirh'cil:a aut prorfus impoffibilia reddere , qua; nunc unulquiflabore . que in poteitate fua effe op natur abfque prxvio ftudio
\
;

&

&

Il88. Si qttis ex bypotbefi pbilofopbica legitima demonfirandi forma iddeducere va- Quinam let , ex quo viciffim bypotbefis fwe direcle , five indirecle colligitur , atque aitermn
.

idem
potefi

,
>

quod ex bypotbefi eduxerat

is

experientiee

confentaneum

monfirare

veritatis
f

alterum convincere valet ( modo iit is , qui fequiconvinci poilit, quod per fe patetj. F.tenim fi cx hypothefi hypothdi quam viciffim ex B fequitur A ; B ex nulla alia tur B quoquc cfle dcQuodfi crgo B cfTe cxpcriamur; fcqui potcft
veritatis bypotbefcos

>yp ot '}C

&

a {f%i"~
'

con v

)lcc ^

repojjit.

bet.

Quamobrcm qui viciflirn pofito B poni

probat;
is

poni B oftenderc valet, pofita hypothefi expericntiam hypothcfin A, atque B poni per evincit, conlequenter alterum everitatcm hypothcfcos

&

jusdcra convincere valct.

priori deducere r. Si quts gravitatem aeris fumit tanquam hvporhefin ; exinde a E porefl^ hemilphasna cuprea datae diametri evacuata adeo comprimi debere , ut nifi data vi non di>ellaiitur Quamobrem cum Otto dc Guerkkt facSo experimento in eomitiis im.

y y a

perii

V. ll.SeB.V.CJll. De ceflimandis viribu s in

nerii Ratisbonenfibus , quod defcribitur in Experimentis novis Magdeburgicis de vacuo princifoacio lib. 3. c. 23. t. 104, oitenderit , hemilpharia nonnifi vi ifla , qujecalculo veritatishypiis hvdrollaticis de preflione fluidorum mxo determinatur , leparan poife; pothefeos de preflione aeris alios convincit . Iftiufmodi txf&nuent* dtcifv* funt , per quae

quibus poiitis hypothefb ponitur Lltrum vero quibufdam pofitis hypothe, ne , nonnifi demonftratione dirimi poteft Similiter Mathematici ex monec ponatur, fis tu vertiginis Telluris colligunt diminutioaem gravitatis prope aquatorem &eam diminutionem obfervarioni conformem probant Qui adeo demonitrare valet , pofita quantivertiginis Telluris & eandem quantitatem tate d.minutionis determinata poni motum experimer.to pendulorum, qu bus in obfervando utuntur, determinari ; is motum vertiMaximi f.omenti eit praeiens theorema ia dirimendis ginis Telluris 4emonftrare valet controverfiis phvficis , utrum aliqua hypothefis ftt demonftrata , an tantum in probabilium numero habeatur Ad exempla attendenti manifeftumerit , fxpiflime cognitionem mathematicam cum philofophicaconungendam eife , ut ad certitudinem perveniri detur. Deproperantur mdicia in hoc genere fubinde vel ab iis , qui acumine praeftant & merica ponuntur
. . .
;

tis in

fcientiam eminent

unde apparet Logicse

artiiicialis

utilitas,

imo

indhpenlabilis

neceflitas

Otibimt
dterttm

S't

. 1189. objervandi ac demonftrandi methodo quis

&
.

experimentandi

pollet

is

T^bjMUi-

a jt erum mon fcrancji pollet,cx hypothcfi data lcgitimorum ratiociniorum ncxu indc colligere valet, qua: necefTario confequuntur ( $ 5 5*porbefels continuo feqq. ). Qiiamobrem fi idem methodo obfervandi & expcrimcntancoxvhcerevaleat. di pollet; ea , quce ncceflfario ex dara hypothefi confequuntur , cxpcrientia: conformia feu cum phxnomenis eadcm effe oftendere , confefi

probabilitatis bypotbefeos convincere valet

Ecenim

methodode-

&

quenter alterum probabihtatis hypothcfeos certum rcddere adeoque eundcm ejusdcm convinccrc valet ( . 982 ).

608^,

Copernicani , dum ex Ita rn Aftronomia tircnem convmcimus probabilitatis iyitematis ex colprimariorum proprii planetarum motus phainomena colligimus priori eodem a obfervatis. cum demonftratorum identitatem facimus Iatione cum obfervationibus palam eodem modoin phvfica procedimus. Hicquoque ufui efle cognitionem mathema-

&

Atque

ticam, fupra ]am

modum
hiftoricae

rationis

&

Conftans adeo efle debet in Phyfica quemad1163 )aditruximus experientix ; ita quoque cognaionis ph-ilofophicse ac mathematicx&
.

connubium
.

ir

90

niiiante-

Qui
fot
toris

r7iatem b

haregulas fidei <3 experientiarum famtliares experhur animumque cbfervaprincipiis moralibus probe imbutum ; is autoritatem biftorici

&

^if
vaoris'
tdftnere

adftruere valet.
,

Qui enim rcgulas

fidei

&

experientiarum fami-

liarcs experitur

yaJut

ut eidcm fuccurrant rn dato cafu , quo earum meeft,ut miniffe dcbct , ac praetcrea principiis moralibus probe imbutus non minus eadem in promptu habeat , quoties opus fuerit; is mdato cafu demonftrare
valet ,hiftoricum
fe

aut

faltem

datis

minime

fufficientib.us adftruere

(. 613.

&

obfervatorem ncc falli potuiffe ,nec fallere voluiffeqq.), confequenter hiftorici cx obfervatoris autorita-

&

tem adftruere

valet.
,

obierva/ionis, tltimur autoritate alteiius ad convincendum alterum veritatis fa&i ieu obfervet ea ad quae quoties in poteftate noftra pofitum non eft efficere ut alter ipfemet tanquam exoericntia clara provocamus ( 988). Ceterum me tacente mtelligit , qu? quomodo applicatio ifta fieri debeat . Nimiaim hypotheles a"tecedent'um eft einrus
,

theo-

convincendo^controvertendo^difputando
1
,

& docendo.
,

539
;

heoremacum noftrorum monftrant aJ quue refpiciendum fit in caiu dato ur 'ud tia ormentur intuiti.a; principia moralia &; regulae experientiarum luppeditant propofitiones ma ores in fyllognmis pnmis j regulae autem fidei earum vicem lubeunt in pro1)

llogifmis

babitu demonflrandi polht ac principiis imbutus in propofit ionibus explicandis atque demonftrationibns refolvendis probe fuerit exercitatus i is ve<Qui

&
1

Qumm
altcr;<m a
l", rl, convincere

ntatis propofttionii alterum convmcere valet

j-

di

pnncipns imbutus is valet f. 55 i.& feqq.). Quodfi crgo in demonftrationibus rcfolvendis probe tuerit vcriatus, dcmonftrarionem datam usquc ad principia ab
pollet ac
;

,i

Qui cnim habitu demonftranr j n. propoutionem alten demonltrare

.

p 9fjit.

altero conccila continu..

valet
,

..

cit. ).

Quamobrem cum

ctiam pro-

pofitionem cxplicare poifit quando quidcm opus fucrit per bypotbeftn; alterum utiquc vcritatis propofitionis convinccre valct
Geometrae habitu deir.onltrandi pollent , propofitiones ex definitionibus explicare 8c demonltrationes ufque ad prima principia , definitiones atque axiomata , reducere norunt Atque ideo alios \eritatis propofitionum luarum convincere valent ,-ita ut alter aflenfum praebcre teneatur vel invitus
.

II92.
inftanti,
fazpc

Quoniam tamen
992),
ccrta

aflenfus

non

in

fcd fucceflive gignitur (. <>{

993 )> donec principia, qux magno

&

familiaria
,

numcro prsfupponuntur (. evaferinr (.570); qui prima in quodam geveritatis

^""
n

'

'

conv j )lc i
nf>q liea t

nere principia ignorat

eum

alicujus propo/irionis

ab

iis

procul pr<e-

fertim diflantis fruflra convincere conaris , nifi a primis principiis incipere ea ftbi fuccefjive familtaria reddere indeque ad fequentia progredi voluerit Oitendimus 'am modum detegendi principia , quae convincendo tanquam nota atque t-.ur.liaria furponenda, fiquidem convictioni locus efle debeat (5.991). llnde in dato ut tandem aflenfus quolibet cafu enumerari poflunt , qua: fucceffive perpendenda fint
,

&

propofitioni praebendus extorqucatur Abfonum adeo eft poftulare ab altero , ut nos veritacis alicu^us propofitionis convjncat , ubi aflenfus iipius plurium annorum improbo labore demum obtmetur. Exemplo efto , fi quis pr ncipiorum mathematicorum ignarus , vel primaria Ey.didis elementa edo&us veritatis corum convinci defiderat, quas Repetenda hic lunt , quae por.deribus planetarum invenit T^e-vvtmus de derriitatibus E: eadem quoque de claritate notionum fupra ( . 991. 993 ) eam in rem diximus
.
;

&

lucceflive genita

tenenda
$

II9 *'

con- *w4w vinci nequit, qui in demonfuv.ndo nondum vcrfatus,ut dcmonftratio'?f nem in dato cafu agnofcere valea: fruflra quoquc in convincendo al- n rjlt jon j s tero a priori laboras , ubi is nullam unquam dtmonflrationem concepit , om- cur cm _
.

Quoniam porro

vi demonftrationis veritatis alicujus propontionis

ni

adeo notione ejus defiitutus Atque ea ratio eft, cur a ftudio Mathefeos
penes
fe

vimci nealienos
,

cum nullam
.
;

demonftrationis idc-

am

habeant , veritatis convincere non detur , etfi iis manifeftae , quibus forma demonftrationis animo inharet Unde intelhgitur raprincipia perfpe&a funt , tio, cur Graeci olim philofophi ad ftudium philofophis ineptos udicaverinr MathemaConfer , quas fupra ( . 996 ) ea de re annotavimus tum imperitos

&

q U eat.

&

lx 94.

Cum

demonftratio

&

Oiuede

probatio probabihs nonmfi prmcipns, neutiquatn

^^^,

540
iirxehic
tenenda.

V.lLSeR.V.C HIDe
,

ajiimandis viribus in

quam

&

vero forma differant ( jT 58S );<?//<* de demonftratione ( . 1191. fcqq.) ftabilivimus ea quoque tenenda funt , i I probationis probaprobabilitatis alterum convir.cere volueris

bilis

Plura olim, quae hic circa principia praefertim \ariofque probandi modos fingularia occurrunt , Logica probabilium foppeditabit - Ad tonfirmandum ea, qua: affirmamus , feqq.) valent theoremata de aliis convincendis( . 994.

&
,

1195-.
pollet

nec notiones univerjaks tf jtidi(ia determinata a pofteriori eruere valet; is praciph antiam in judicando einjudtcaEtenim qui dcmonftrandi habitu minime pollet, nec novitare e q Utt riones atque judicia determinata a pofteriori cruere valec ; is conviTrtcipi-

Qui

fpahitu

demonftrandi minime

Uatiam

evftare

nequeat.

habet ideam aur, fi qua vel maxime incompleta ejusanimo inhaerer , cam in dato cafu applicare non novit , confequentcr minifibi perfuadere poteft, fe efle convictum , cum tamen conviclus nime fit. Prxcipitantiam adco in judicando evitare nequit (. 1009).
clionis nullam
cipitantia in

Experienria quotid'sna propciitio praMens confirmatur : nihil enim inter eruditos pr*uiicanuo frequentius, quibus methodus accurata perfpe&a non eft
.

1196. Qmnam Quoniam nec pr-rjudicia evitare valet,qui praecipicanciam in/udicanprtitdido cvitare nequit (. 1011J; qui nec habitu demonftrandi pollet , nec noaaevitajudicia determinata a poftcriori eruere valet , pr<e)udkia tiones un ttC rfales rjfequeevhare Non adeo mirum , quod tot inter eruditos vigeant hodienum prarudicia vel maxime
'

^^
l

&

in

lis

qu extra omnem

controverfix aleam penes intelligentes pofita funt

.
I

197.

,,; babitu demonftrandi non pollet , vel principiis indatogenere minime imdtarmn a utus priori neque diis propofttionem erroneam a ^ ^ ve \ utroc]ue defeclu laborat ?T ^~ e non demonftrandi enimhabitu Qui net ue tndtrt e refutare
Ouinarn

iVn~ '"

re

>

poteft.

queat.

pollet,is ncc

propofitioncm veram falfa? onpofitamdemonftrare, ncque ctiam modum , quo altcr in errorrm incidit, vel quod principia falfaaiiumferir, vel quod in formam fytlogifmorum rmpcgerir, ucpote qus pcr dcmonftrationum analyfin Iogicam ( jT- 55 *& ieqq. ) dcmum parent , monftrare valet ; altcrum adco directeapriori refutare nequic (1056;. Similiter qui demonftrandi habttu minime pollet, ncc ex propofitione falfa tanquam vcra aflumta fyllogismorum concatenationc propofitionem aliam , quam refutandus ipfemer falfam agnofcit ,inferrc poteft (.553^, confequenter alterum per indireclum refutare nequit (. 1039^. Quoniam dcmonftratio ntc diredta ($. 551 552 ), ntc indire<fta (
553.

559J absque
non
eft

principiis in dato gencre condi potcft

>

codem, quo

ame, cnodopatct, quod

to genere

alrcrum rcfutare nequeat,qui principiisinda-

inftructus.

iraque alrerun a priori refurare non poflir,qui habirudemonflrandi rninime poller , vi num. 1. ncc qui principiis m dato geneiemi-

Cum

nime

convincendo^controvertendo^difputando
l

& docendo.
a priori

54

irobucus, vi num.

2.

mui.o minus
j

i.s

altcrum

rcfutare po-

tcric, qui itrroque defectu laborat riori refutare nequit , qui principia gcomctrica Ita circuli quaaiaturam erroneam & arithmetica ignorat vel iplemet proprio Marte demonftrationes condere non novit Multo minus autem eam refutabit a priori , qui aeque principia geometrica novit , ncquc formam demonitrationis animo comprehenfam habet multominus n demonltrando verlatus. Donuni dcmonftrandi cum adeo rarum iit , cV propofitiones acnotiones dcterminatz extra Mathefin eodem non frequcntiorcs deprehcndantur ; ncmo mirabitur, quod refutator rara in orbe literato avis iit , utur impu:;natoribus idem abundet
,
. ,

in daro gcncrc igna- Qj"""* term rus affirroare poteft, cx altcrius fententia propofitiones falfas fcqui,upultenU._ tut eas indc fluere demonltrare nequeat idco idiota quilbet fententiam _ altenus con\equentus onerare valet j: t s ne _ Ita idiota quilibet fyftema harmoniz prsftabilitz leibtitianum cdiofis confequent s o- ._,
'

Quoniam mcthodi demonftrandi

&

II98. principiorum

'

nerare poteft affirmando

fed

non demonftrando, e\ eo fequi

fe
,

rum

&
,

idiotam
falfam
,

in

hoc cafu
urget

nequit

quam

liominem non elfe libeprobat, qui ad demonftrandum provocatus demonftrare conicqucntiam inde rluerc , praelertim cum provocatus
,

'

denuo nude aihrmet

.
I

199.
,
,

h eam nec refutare nec tm- twp&en* tta a ptwnare valct , etiamfi falfa fuerit Etcnim propolitio explicanda efr , ani tcquam rerutari, vcl impugnan poflit (. 1027). crgo camcxph- t em care ncquit, nec eandem refutare vel impugnarc valet. refutend& Qui adeo adverfus alterius fententiam infurgunt cum eam nondum intelligant quo ^. tm u . p noilris morii us nihil frequentius); a refutando alterotam procul abiunt, ut ne eam qu'dem _. " impugnalfe fed impugnationem \ano molimine tentalfe dicendi iintr5.1017.1018).

Qui

propofitionem

datam

explicare
.

ncquit

Qm

ii

,.

200.

Si quis intelligens

teft

pudore fuffunditur; is das terba alterius pervertere, nec confequentias conjequentiarum cumttlarepo- g*t:onc Eccnim qui incelligens, hoc cft, mcthodi dcmonftrandi ac prin- ^' w*
.

ac virtute praditus fuerit , vel ob male fatla Oufaam nec confequentias precario jumere , nec ad eas coloran- ub itnpufapiens

cipiorum in dato gcncrc gnarus fuerit is fibi pcriuaderc nequir, pro- ^itl pofitionem, cujus ipfemct ex hyporhefi alterius rationcm rcddcre , vcl reatm quam cum propofitione aliqua conciliarc ncquic,ex illa fiuerc :cum non propofitionem aliquam ex daca hypothefi feu propofitione adtrnctat alia fluerc, nifi quam legicima ratiociniorum concatcnationc inde inferre valet (. 5 1- & feqq.), non afTumcis principiis niii cvidcnrer veris (.562). Ficri adeo ncquir, ut infcius confequentiam aliquara
, ,
5:

prccario fumat Si quis virtute praeditus fuerit, vcl ob male fa<5ta pudorc fuffundituii is nec fciens coniequcntiam aliquam precario fumcrc , multo

minus fenfum verborum

lcc
,

alterius

ut aliqua veri fpccie

fi

candcm fumerc
,

iniqua interpretatione pervertcrc vaimpcricis videatur

is

Similiter

quis intelligcns fuerit

novic

propoiicionem falfam

jam

542.
jam
effe

V.ll.SeB.V.CJlI.De aflimandisviribus
refutaram
,

in

fi

gitur propofitio falfa,

as (.

juxta formamdcmonftracionis indirecla? uniea collifuperfiuumadeo effe , ut cx ea ukerius inferarali-

1041J. Ficri adco ncquic, ucob ignoranciam confcquencias confequcntiarum cumulct. Quodfi idcm fuerit lapicns,afupcrf1uis abhorret, coniequcnter quod fuo Ioco aiibi dcmonftrandum f.iciic conccditur nec volcns easdcm cumulat. Et quoniam idem virtute praedirus eft,vel ob male facla pudore fuffunditur, nec pravo in alios affectu eo adduci fefe patitur, ut fciens ac volens animo noccndi- casdem cumulet
,

1042 ).
fi

intelligens ,& fapiens,& virtutc prsditus fufuffunditur is ncc infcius , nec icicns pudorc crit, vel ob male ac volens confcquenrias precario fumir,multo minus ad eas colorandas vcrba altcrius pervcrcic &confcqucnciasconfcquenciarumcumulac quemadmodum in facris imLoquimur hic de impoflibilitate morali non phyfica

Quamobrcm

quis

&

facla

poflibile dicitur, ut

Deus mentiatur

&
.

vulgo impoflibile arlirmatur

ut vir honeftus

ident

fit

malitiofus.

1201.
.

Ouhiam
tonfeque-

Si quis fuerit idiota

&

malitiofus ,is confequentiarium agfre poteft

Quod-

nuilo pudore fuffundatur , iniqua interpretatione confequentiam prefi idem t.-num cariam colorare valet Si quis fucrit idioca, hoc cft, methodi demonaZ c,e PJprincipiorum in dato gcnere ignarus; is cx data hypothcfi ftrandi
.

&

eorum racioncm inde reddere nequir,quorumgratia conditur,necqua> nampropofitionesfe mucuo ponant, vel tollanc, dijudicarc valec (.551.62 Nequcidcm novir, cumulacisconfcquenciisconfcquenciarum profeqq. ) pofinonem nonmagis ficri falfam,confequcnccr non magis rcfurari, quam
.

ii

nonnifi unica inde colligarur

.104

1).

Facilc adco fibi perfuadec,fe cen-

furamaliorumminimc incurrerc, dumranquam confequenciamprimam

, ,
. .

fu-

mir propoficioncm quamexdara inferrenequir & confequentias confc?uentiarum cumulac Acque adcoad ucrumquc pronus eft Qucdfi idem

&

nocere inccndir,atqucadcoconfcqucntiasridiculas nifi primse ftatim iftiusmodi funt, eas cucomminifci periculofas Quodfi dcnique nullo pudore fuffunmulare non crubcfcit ( . 1042) datur, nec confequcntias moleftas altcri imputarc verctur, imo lubenueric malitiofus,alccri

&

noccre alreri, confcquarur, ut id aliqua veri fpccie fieri quear, verba alterius pcrvertcrenullus dubitat. Quoniam itaque confequcntiarius rcligioni iibi mmimeducit primam confcqucntiam precario iumerc , ut aiias alteri moleftas porro inde dcducere valeat , imo ut aliqua veri fpccie eandem fumcre impcritis vidcatur, verba altcrius ir. fcnfum perverfum detorquere non vcrctur pcriculofas, mini(. 1047^), inprimis autcm confcqucntias ridiculas
ter imputar,
uc

fcopum fuum, qui

eft

&

&

mum
tia?

plerorumquc opinione non primse k(t offcrunt

talcs quaerit,
,

&

ubi iftiusmodi conlcquen-

confcquentias confequenriarum eo usque

con-

convmwndo)

controvertendo^dtjptttando

& doc endo

54

j,

continuar, doncc ad talcs pervcncrir , ncc in iis cumulandis fubiiftir , quamdiu tales ofteruntur, atquc molcftas iftas coniequentias alrcri imputat(. 1048); evidcns omnino eft, cum , qui idiota fucrit mali-

&

tioius, nec pudorc ullo fuffunditur

confequentiarium agcre poffc.

>

Pitec adeo facillimum elle , ut quis confequenciarium agac difhcillimum vero moialicer impoflibile viro honefto, uc e;ufdem penonam cueacur.

imo

1202.
invidfaducl:ourirur(.io49),. >?<
<"".??*-

Quoniam confequenriarius argumento ab

qui confcqucntiarium agcrc poreft, ille eriam argumcnto ab invidiadufto uti valct. ldtota igitur mahtiofns , quique nullo pudore fuffunditur . ab invidia argumento duclo uti valet (. 1201 ). Quoquis ma or eft idiota & malicia alios vincit, quoque minus pudore fuffunditur, co magis aptus eft ad confequentiarium agendum confequenter ad argumentum ab invidia ducendum Eteuim qui methocium demonftrandi prorlus ignorat ci evidencia vi-

&

tn "\ alj

ducere
.

'

dentur, quae nulla confcquentia inleruntur Qu rrincipia omniaprorlus ignorat ; is rationibus intrinfccis nihil probare valet, fed in omnihus ad extrinlecas confugit , quales argumentum ab invidia duclum offert ( . 1050 ) Qui mentem altcrius ne quidem intelligit, ei multae dirhcultates enalcuntur , ubi nullas perlpicit peritus , eafquc tanquam conlequentias cum urgeat vi dtmatfiratimh antectdentis , plurimas confequentias precarias Cum vero ignorantiam fufacillimo negotio reperit , quae fint cetcrarum fundamentum vano faftu turgidus alios talpas judicet; pravi in alterum Ucet afam non perlpiciat fectus fibi conlcius , qui ftimuli Ioco eft , proterre non veretur,quae magis ipfi , quam Quando ptincipia vcrioadverfario nocent penes intell gentes ac arquos rerum arbitros ris I.ogicse, Pfychologie ac philofophiae moralis magis in poteftate erunt , ea praxi argumenti ab invidia ducti inceriorem mer.cis confequentiariorum ftatum demonftrativa ratione olim venabuntur.
;
.

&

I20J. Similitercum confcqucntiarius utatur verbismaxime contumeliofis & Quhtam in'alrcrum injuriis (. 1057^, confequenriaiium veroagcre valcar idio- in impuperficla? g^'do ta maliriofus & pcrfridtae fronris (. 1201 );idwta malitiofus

&

frontis non veretur uti verbis in alterum injuriii , quem impu^nat Rationes morales non addimus quae hic in antecedentibus urgeri poterant
,

verbis
,

&

prin-

*?*

cipiis logicis contenti

tnfur.is

Qui
ab

demonfirationts \ndiret~l<

1204. ideam animo concepit

.

ut queat.
,

is

refutationemindi- Oui praet praxi

reclam ab tmpugnationibus male fanii confequentiariorum

invidia ducli facile dtftinguit
.

argumenti xinionfcqusntuvri-

Quicnim demonftrarionis indireclae ideis eam in daro cafuagnofcere valcr(. comprehenfam habct, animo am
refurarionem indirecftam ab

or "

ma
_

impugnationc indi349), confequenrcr & ein e\ recla ($. 10x3), adeoque multo magis a praxi conlequcntiariorum ( . cJadfln.

1047. &feqq.)&argumenti abinvidia dudti diitinguere valet ( 1050). guercpofNimirum impugnatio indirecta cum nitatur probatione infufticiente formam demon- fu.

ferc

a rerutatione mdire&a nor.nili principiis difftrationis apogogicae fervat (5. 1016) , demonquod nempe tanquam certi fumantur , quse nondum probata lunt , ftratione autem apogogica nihil prorfus commune habct p.-axis confequentiariorum Sc
.

&

Cum

argumenci ab invidiaducfi (. 1047.& feqq. . iojo. 5$; . Iioc..

).

Qnoniam alterum
mandis
VVo[1fii Logica.

a pofteriori refutaturus nolfe

judiciis intuitivis

&

debet regulas de for- Quinant a notionibus a poftcrion , inprimis de obfer- ^ternm vandis Z z 2

544
frflsriori

T.ll.SeB.V.CAlLDe aflimandis viribus

in

vandis attributis

&

efTcntialibus, ncc
a

non

iis,

qu

per

modumattribu-

refutare
fojjit.

corum infunc, de definitionibus

caufis inveftigandis

pofteriori dctcgendis

&

limandis, de

atque experimentis cruendis (. 1054 ); alterum a pofteriori refutaturus nonmodo obfervationes atque experimenta in promtu , vel in poteftate babere , verum etiam in propo/itionibus determinatis inde eruendis probe cxercitatus effe debet. Al as fcilicec experienriaobltare videbitur, quithefin impugnatam non ferit , aut cumea
;

&

judiciis univerfalibusexobfervationibus

prorfusconlpirat, quemadmodum confequentiarii difficultates , quas comminifcuntur,eidem obftare fumunt, cum tamen nonnifi ob illam parum intelle&am obftare vidcantur.
.

1206.
,

Quinam
propofiti-

Qui
-

in propofttionibus demonftrativa ratione interpretandis fuerit verfatus

ac

cnem aepoffit,

p rce terea principiis

cx habitu demonflrandi , nec non veritatem propcfttionis a pO'

;

^er tori fyabilendi

enim qui
verfarus
,

inftruSius

is

propofttionem

impugnatam defendere vaht

Et-

demonftrativa ratione intcrprctandis fuerit alicnum fenfumdetortorum vcrum fcniumdcmonftrare, aut, ubi is demonftrativa ratione patere nequit , ea ira interpretari novit, ut fcnfum fundant impugnantiprobatum, confcquenter fcntentiam fuam contra verborum detorfioncs, vel falfas autamentc fua alienas interpretationes defendcre valet. Si quis principiis ac habitu demonftrandi poller , is propofitionem impugnacam demonftrarc, tum ctiam oftendcre valet, ab impugnante fumi principia precaria , vel falfa , vel in formam fyllogifmorum impingi, ubi aliquid horum contigit , ncc minus fi ipfe principiorum prccariorum vel violata? forma demonftrationis reus fiftitur , illa demonftrare, hanc vindicare imo vcritatem ,quando opuscft, confequentia, quce canquam abfurda vcndicatur , evinccre & confequcntias prccarias a vcris difccrncrc , nec non confcqucntia molefta concrariam ex propofitionc impugnara deducerc ( .55 i.<5c fcqq. ), confequcntcr propofitionem impugnatam a priori ,tum quando publice nondum proftat demonftratio (. 1062), tum in omni caiu impugnationis direrfta? ( %. 1068. 1069 ) ,atque indiredrte( jT. 1070. io7i.i072)defcndere valct. Si quis denique in vcritate propofitionum a pofteriori ftabilienda verfatus fueritj is a poftcriori, ubi obfervationes ac cxperimenta in poteftate funt , confirmare potcft , pradicatum convcnire fubje&o , confequenccr propofitionem impugnatam a poftcnori dcfcndere valet (.1053). E. gr. Contra motum rerrae vertiginis ipfe Tyiho urgebat , idificia eidem lUperftruis

in propofitionibus

verborum

in

&

&

ila collapfura vi centrifuga, qua corpora in peripheria circuli lataacentro per tangenrecedere conantur Eum defendentes excipiebant , conatu centnfugo vim gravitati$ effe maorem , qua verlus centrum retrahuiuur . Enimvero nec Tycho demonftrare poterat , conatum centrifugum erle vi gravitatis ma:orem ; nec qui motum vertiginis defendere conabantur demonftrare valebant,vim gravitatis conatu centrilugo efle ma:orem. Imo Tychonh aevo demonftratio nondum poteftate erat Quamobrem nec fieri poterat, ut Ttcho hoc argumento vertiginem Telturis refutaret , neque e contrario, ut motusver-. tigims Telluris defenderetur , fed defenrio tantum tentabatur , cum in dubio rcl<nqueQuodfi xetur , utrum conatu centrifugo excutienda fint , quae Telluri luperftruuntur veritatem impugnajam perpenderent , ^uantae dotes ingenii ad errorem refutandum tam defenaendum requirantur , non adeo ad controvertendum forent pronf, iis nonmfi dotibui iriftrutii, quse confequentiarium perficiunt (. ipi ). . 1107.

tem

&

convincendo>controvertendo,difputando
.

& docendo.
,

545

Quoniam fcriptum polcmicum dcfcndcndo praecipiuntur (. 1080 debet, quae de refutando

&

1207. apologeticum conditurus obfervarc gjthitm

)

&

;qui er- firipta

rores refutare

& veritatem impugnatam

&
.

defendere valet

&

in confcribendis li-

po.emka

his dogmaticis fuerit exercitatus ,is fcriptapolemica& apologetica condere valet. &*pologetica defenioris fatisfacere quis poteft , materia fcripti poleScilicct fi orficio refutatoris mici Sc apologctici eidem in promptu eft Ut vero inde librum dextre condert poffit , condere iis etiam fatisfacere tenetur rcgulis , quae in condendis librisdogmacicis obferrandae funt. pojfit
.

1208.

Si quii demonfirationum analyfin logicam (not. .

let; is
.

J5i.&feqq.

dareva- Ouinam

ad opponendumperaptus eji Qui cnim probationcm quamOpponcnsdefcndit vel illationem confequcntrae abfurdxcxthcii, quaimpugnat,eomodo Jogice refolvit.quodcmonftrationes refo!vuntur;ei modusoppofitionisomnismanifcftusevadit(.io97). Novit adccquinam iyllogifmiopponcndi & quoordine inmedium profcrendi fint ut raliuas propoiitionis impugnarx tandcm patcat. Ad opponcndum adco peraptus eft.
,
,

thefcos cbnrraria?, ad oppoaP ** '

*^T

quam

Quodfi Opponens hac analyfi inftrutfus accedit , a vero tramite ad diverticula nunrcccdct , neque fe a Refpondente aut Praefide abduci patietur .
.

1209.

Si quis

formam

jyllogijinorum
,

&

principia in dato genere ,ad

quod difpu- Ouinam

atque in determinatione fubjecli vel ejus ^qnodadno- indifputionem fubjecli aut prtedicati refertur , qua jiante pr<edicatum fubjeclo com- tando Etpetit , inquirere novit ; is Refpondentis officio in difputando fungi potefi -_
tatio refertur, tenet
.

enim i\ formam fyllogifmorum & principia tcnet aflumto fyllogifmo ccm (l4cr} Opponentis novit, quidnam ncgare ,quidnam concedere debeat Quod- f ffit. fi prxrerea in determinationem fubjedl:i vel ejus,quodadnotionem fubjccti aut prxdicati refertur , promte inquircre valct; propoikionem reftringcndam vel limitandam, qua utitur in fyllogifmo fuo Opponens ,
;
.

^J~
'

rcftringcrc vcl limitare

feu diftinguere

no9

>

),&

applicata diftin-

moncre potcft, quo refpectu majorcmconcedar ,minorem ncget, & viciflim majorcm ncgct, minorcm concedat. Refpondentis adco muncre in difputandofungi poteft (.1 ioi.i 103. iio4.uo8.iii2.&feqq.).
ctione

Qui
liis

notionibus

. 1210. rerum animum refertum babet easque

,

verbis dextre
,

cum a- Quinam

communicare vaiet

definitiones

ac propofitiones explicare

illufirare

&

or-

Docenns
6

easdemque a pojieriori confir- T'" mare novit , nec non methodi alios convincendi ac refutandi gnarus , imo /0( gua artificialicum utente , tum docente follet // Docentis munerefungi poPatet per intuitum , fi ad ea, qua? de methodo docendi (jT.1119. te/i & fcqq. ) inculcata fuere, animum advertere volueris. Muka hinc fpecialia deducere l'cet fi ad ea refpicias qux de notionibus fibi comtum de eaparandis 6V cum aliis communicandis , de definitionibus & propofitionibus deimpugnatre ventatis de confutatione rum cxplvntione ac probatione, de errorum r reddit; fenfionc Jv ti func. Sed qui omnem Logicse theoriam 3c prax'n fibi familiarem
dinatis atque completis demonflrationibtif munire

is

vires fuas abunde exftminare poterit

utrum muneri Docentis Z z z, 2

fufficiant

nec ne.

SECTJO

54*

S E C T

O VI

D E

USU LOGICiE METHODO

IN PRAXI VIT^E ET

EAM STUDENDI.

CATVTL
De Ufu
Scopus
Aiitoris.

LogicsE in praxi
.

vitie

I2II.

Sum

Logiaein praxi vttte monftraturi oftendcmus, quid Logica artificialis confera.t in dirigendisoperationibus mentis circa negotia in vitaobvia.
,

In generalibus fubfiftimus , nec aJ fpecialia digredimur , negotia in vita obviaadcerta genera reducentes non foluin ea de caufa , ne opus hoc logicum in nimiam molem excrefcat ; fed prxeipue ex hoc capite , quod accurata pertra(ftatio alia quam plurima praefupponat , quae in Logica traCeterum ut le&or attentus di minime poffunt in theoria ac praxi Logica; probe verfatus ipfemet fpecialia detegere poflit aut generalia noftra in dato cafu fpeciali dextre applicare difcat;
.

&

non inconfukum ducimus eadem exemplis fpecialibus illuftrare. Equ'dem nonnullis omne hoc inftitutum vanum atque fuperfluum videbitur propterea quod experienria comprobatum exiftiment Logicam naturalem hic nobis abunde fyffi,
,

cre , nec artificiali efle opus: ut itaque fecus fentiant nec , quae fibi adeo proficua lutura funt , intempeftive negligant, hinc inde damna nonnulla annotabimus , qu?e ex negleclu Logicae artificalis confcquuntur . Ob e<ftionem minime moramur , quod Logcam artificialem unufquifque pro arbitrio fibi fingat dedimus enim (5- *6. feqq ) lapi;

&

dem Lydium traditam eum

qui genuinam a fpuria certo diftinguit Imo fufficit Logicam a nobis habert ufum , quem eidem vindicamus Si quis diverfam a noftra cond:t vel commendac , is quantum ca valeat , ipfe difpiciat
,
.

1212.
v'rt<e

Vnde pt
deatomnis eognitionis in
ntgotiis
~vit ufus

ad applkationem definitiocolligitur, quoduam ci conveniat nomcn (.349), confequenter cum termiais communibus notiones communes ( . 114), adcoquc genera atque fpecies (. 113.44.
num

Omnis

& propofit ionum redt

cognitionis acquifit* ufus

.

in negotiis

Etenim ex defmitionerci

, ca ad fua genera fuasque fpecies rcducitur. Porro propofitionibus univerfalibus atque determinatisgeneribus fpcciebus iua praedicata attribuantur, qune iisdem convcniunt ( . 242 ) carum

&

feqqj denotenrur
in

cum

&
;

opc

De ufu Logica in praxi vita

opc
ulterius colligitur
in

547

, quidrci obvice convcniat (.348 ), confcqucntef. dato cafu judicium formari debcat difcuriivum (. $1), fi-, vc thcoreticum , fivc prac"ricum,prout cafus tulcrit. Omnis adcocogni-

quodnam

tionis acquifita? in ncgotiis vita:

ufusabapplicationcdefinitionum&pro-

politionum pcndet.
E. gr. ICtus ex definitione Socicutis in dato cafu ratiocinando colligit contr*i~tum diefjt fociet.ucm , atque inde beneficio legum porro infirt , qu:d in eodem cafu fit juftum, quid inuftum, Sc quid fieri debeat . etiam facere tcnetur MeJicus morbuni agmturus remedia convenientia praelcrpturus . Omnis noftra cognitio definitionibus propofitionibus continetur. Piopolitionibus docemur , quaenam rebus obviis tribuenda fint prxdicata , ut , qu. iis xonveniant , intelligamus , etiamfi eadem intuitive minime cognoicamus . Definitionum autem beneficio res obvias agnofcimus a fe invicem difcermmus , ne per erroftm iifdem tribuamus pr,ed:cata, quae minime conveniunt . Hinc eas dernum ad \ 'tam utiles oilendimus( . Difc. pr.tlim. j propofitiones, in quibus conditio accurate determinatur , lub qua praedicatum lub etlo tribu'tur , coniequenter qua: determinata: funt ( . y.o ) , tk terminos philofophia non tolerari ;uflimus ( . n6.V.:fc. fr.ttim. ) nili accurata derinitione explicatos , in le<tione libronm prxcepimus , ne propolitiones mcmoriae mandentur , antequam conftet eas elfe determinatas ( . 9J4; in fcripto dogmatico hiftorico in ulum vitse condendo inunximus , ne eidem inferantur nifi Jefinitiones, quarum realitas am publice adltruda , propofitiones publice ;amdemonftratae (. 847), quae ad praxin tendunt ( . 86$ ) .

tum

Uem

&

&

&

m.

&

&

&

1213.

Quoniam
to
via

applicatio definitionis manca? crrorcm parir, nec nififortui- Dijudicafacit ( jJ.

rem agnofci

633

),qua.'

vcio fupeifluis abundat, applicatio,

tiodifini-

> jufto prolixiorem reddit (.836), imo efficere poieft ut rcs inU{ m "t l minimc agnofcatur, ubi accurateratiocinaii fuerfs adfuetus( 349)5 antequam definitiones in dato cafu applicars pcfii, eas nec mancas ejje , nec
,

nem

ob- Uomm

centur.'

fuperfiua continere certus ejje debes Atque hinc ufus doctrinae logicae de notionibus ac definitionibus , quse magnam theorise partem abfolvit , <5c frequens etiam in praxi comparet per omnia vitae negotia fe, fe diffundit Ceterum exempla quoque clare loquunrur quod h c inculcatur Sane ICtus fi utatur definitione manca focietatis, pro focietate habehit contractum , qui fub
.
;

ubi contigerit, eum in judicando a vero non a, affecutus fuerit non definitioni , fed cafui tribuere debet ,cum eadem facilitate errorem incidere potuiifet , fT alius contractus focietati ex parte fimilis oblatus fuiffet Quojfi quis novit , defin tionem er?e mancam , nec aliaminpromberrare
,

hac fpecie minime comprehenditur

&

quod ventatem

fane probabilem tantummodo effe applicationem cus agnofcit , neque adeo pro certo habet , fed tanquam probabile fumit , rem obviamad hoc vel iftud genus aut hanc vel iftam fpeciem pertinere ( 5. 581 ; : quo in cafu omnia quoque 'udicia ulteriora ex applicatione propofitionum refultantia nonnifi probabilia erunt (. 585. 5S6.) . Pluriautem refert in negotiis vitae humanae ut conftet , utrum 'udicia noftra fint certa., an probabilia tantum , cum inde pendeat aeitimatio fpci circa eventum in confiliis pru-

ptu habet

is

mum

denter capiendis non negligenda.

1214.
falfae

Quoniam
'

propofitiones contrarias fimul

funt,fi de fubjeclo ab- Dijudicatiopropo-

quod eidem nonnifi fub adjicicnda conditione conven c ( 5Ji ) atque adeo carum applicatione ad cafus obvios judicium difcurfivum erroneum paritur (. 538) ;imo quamdiu non conftat, num
folute praedicatur,
in

fitionum
anteH
"**
'

Mm
'"

propofitionc hypochctica conditio adiecla, in categorica definitio pofpropofitio nonnifi hypothetice vera
eft

fibilis fit,

(.

534J ,confequenter

548

Tart. II. SeH. VI. C*j>.

/.

tcr nec certum parit in applicatione ad cafum obvium judictum di curfivum (. 570 ) propefitiones dijudicand<? funt , num fint determiiMta in iis notio fubjefti poffibilis , antequam ad cafum obvium applicar poffint .
;

&
is

Atque hic ufui funt , quas de propofitionibus & fyllogifmis in theorii Logica: & atihuc fpe&antibus paffim in praxi eiufdem traduntur: ut adeo denuo omnis ifta LogiIta e. gr. Medicus remedicx do&rina ufum fuum per omnia vitz negotia diffundat tim morbo in dato cafu conveniens non determinabit , Tiiii determinate noveri* , quaudonam idem conducat
.

121

5-

Quoniam definitiones pfxapta j eantj antequamadufum

oiimam

dijudicanda*

funt,num

regulis logicis refpon-

vitce transferri poflintciT.

1213. 1214); patet^d

rax,n Vlta potifftmum facere , quade definiticnibuj ac propofttionibus detcrgdpraxin P earumque demonftrationibus pracipiuntur minatis viuferadeo omnem propemodum theoriam logicam , qualem in compendium mifApparet -v.znt. fam dedimus in Logica minore, huc facere
.

nontraduntur definitiones nifi determinata ; ufu Logic<e in dijudicandis den>tionwn pnp^ finitionibus , num mancae fint, an fuperflua contineant, atque propofitionibus > num fint dcterminata: in iis notio fubjecli potiibWis carere pofttianum cfundo Etenim eo in cafu autor libri dogteft eas ad cafus cbvios applicaturus non fit matici cum definitiones, tum propofitioncs dijudicavit,atquc adeonon *&**' opus eft, ut lector easdem denuo dijudicet, qui viribus huc requifitis minime inftructus fupponitur, cum eas applicare poffit, etiamfieasdem dijudicare nequeat, modo fibi easdemfamiliaresreddiderit(. 548.349). E. gr. Qui vitris poliendis & initrumentis inde conficiendis operam navant OpticoTum t-heoremata quorum nonnifi hiftoricam cognitionem habent , demonftrationes autem dare nequeunt , nec ab aliis datas intelligunt , dextre applicant in cafu dato propterea quod ex applicatione nullus prognafci poffit error, cum certafint, utpotedemon''

frfi.

ri ^* aCcuratde

^2>matict biftorici

121
,

6.

proftant

in quibus

->

nec propofttiones

nifi

&

&

ftrationibus a Mathematicis munita , etft ipfimet illius cert'tudinis non rint participes, aflenfu fuo in autoritatem illorum refoluto. Non tamen hinc confequitur , exfpirare in

eo cafu ufum logicum, qucm in anterioribus ( . 1114.1x15) inculcavimus , cum autor libri dogmatici hiitorici qui eidem fidem habent unamtueantur perfonam

&

jT. 1217. prodogmaticu hifiortcis difimtione s occurrant minus accurata namqms Qri gs vag<e ; eas absque pericub errandi ad praxin transferre nequit , nifi pfit\ emet ea *dem dijudicare valet Etenim & dcfinitiones, num fint man'b&kot* 9"* 'Pf cae, an fupcrflua contineant ( . 1213) , & propofitiones, num fincdeterminatae, & notio fubjetfti carundrm poflibilis, dijudicari debenr,antequam ad cafus obvios applicentur (. 12 14). Quamobrem qnia autor libri dogmatici hiftorici dcfinitiones ac propofitiones minime dijudicafittando-

Si in

lihris

&

'vit,

antequam easdem libro fuo infereret per bypotbefin; leclor casdem di/udicare dcbet, antequam eas ad praxin transferat Etenim fi contingat , deflnitioncm efle minus accuratam propofitionem vagam pcricu.

lo errandi fcCc exponit,

dum

modum jam

ante C.

. cit.)

eas ad cafus obvios applicat, oftendimus.

quemad-

Cum

De u\u
Cum
hodienum libn
,

Logica

in

praxi

v'tta

549
&

Mathelin tanrum non prorfus cxulent , in Iibrij propolitiones vero dogmaticis Jrrtoricis 6c definitiones accuratae plerumquc defmt , fn utramque idco eentradictionis partem dilputabiles ; Loginon fatis determinentur ca artificialis ns apprme neceilaria elt , qui ex lllis in uium vitae proficerc volunt , nifi dubi.r fortunae fluclibus in cafibus obviis fele prseter nucelfitatem cxponere malint
fcientifici e.xtra

I2l8.
1.

Definitionem in dato cafu applicaturus

cam

in

tot propofitiones rc- Definitioin leclionc li-

folvat, quot notx candcm ingrediunrur,

quemadmodum

fisindt*
tocafu
a PP lc -~

947): 2. ad rcm pradentcm attcndcns tot judicia formct intuitiva, quot prardicata diftingucrc valct ( . 659 ): 3. hacc prardicata cum notis iftis lcu prcedicatis propofitionum , inquasdcfinitio rcloluta fat, conferat: 4. Quodli intcr ifta haec fingula minime occurrant, cx illis (%. 551. & feqq. ) colligat alia Etenim fi vcl intuibrorum
prarccpinuis
(

tive,

vel ratiocinando

vcl

partim inruitive, partim ratiocinando in-

dcfinitioncm ingrcdiuntur , in re obvia contincri; dcfinitum qucque iisderp compctcrc rcclc concluditur ( . 349 ) Nimirum omnis definitionis applicatio continetur hoc iyllogilmo generali Cul conve.
notcfcit, notas,
.
:

qux

niunt nvt.t iu dcfiniiione ipfius S taumerata fimul , eidem qtioqite convenit dcfinitum . Sed enti jl conveniunt omr.es netje in definitione iffius B cnumeratx . ErgO ipfietiam convenit nomen B( quod

continetur lub hoc calu defimtum ) , feu, quod perinde eft , ergo eft B. Ma:or nullo ad defin-tiones extenlo ( . 349)- Minor probatur , vel per :udiito de omni dilcurfiva ex iiidem derivata . E. gr. In cafu dicia intuitiva lola , vel per intuitiva quadato probaturus figuram obviam elfe quadrarum ita argumentaris Omnis figura retlangula efi quadratum . Atqui htc figura cil quadrilatera , drilatcra , ? tenuiiatera , rctlar.gul.x . ErgO hgc figura efi quadratnm . Minor COntinet |udicia de Htequiiatera , gura praelente formata (ive intu'tiva , five ex intuirvis deducta , veluti fi tria latera bina tertio ad angulos rectos 'ungi intuitive cognolcis atquc eidem memurae congruere inde ratiociniorum legitima concatenatione ( 5 ji ) colligis , quartum efle iifdemquoque xqualc, confequenter figuram quilateram . Idem codem modo obtinet in definipotum tionis temperantite applicatione , quod fit habitits detcr minandi appctitum circa cibum Quicunque gaudet lcgi naturaii convcnienter . Etenim applicatio hoc continctur fyllogifmo pitum legi Haturaii con-venienter , i.ieeft tempcrans, habitm ietermin.zndi appctitftm circa cibum Sed Titius giudct habitn dctcrminandi appciititm lcgi natitrx convenicntcr . ErgO Tititit efi tent' fcrans . Minor probari debet ex iis, quae de Titio in capiendo ciboac potu obfervas , adfcitis in lubfidium principiis moralibus five 'uris natHraiis de determinatione appetitus circa cibum atquc potum iuri naturali congrua , fed obieivatis iis , quas de notis definitionem ingredientibus praecipiuntur , fcilicet ne admittantur, quae per fe mutuo determinantur ( . 836). llnde denuo patet in applicatione definitionum ad calus obvios eadcm faepius concatenatiorje fyllogiimorum opus efle , qua in demonftrando (J. jjt.3c feqq. )utimur ..;
eft in

&

&

.:

&

&

&

&

&

&

&

&

Nc

in judiciis inruitivis
,

. I2I9. formandis nimius

ejl
,

fis

fumta qudlibet notdtfua? ^tmhages

in dcfini-

defmitionem ingreditur

dtfpicicndum

num

ea in re obvia contineatur.ubi ea applicaripojjit.

fufpicio adfuerit , eam iocum babituram ,vel quaritur ,num applnaE. gr. Si quiritur , num tUntitu fit temperans , cum ms natura? urgeat quantitatem ac qualitatem cibi per lanitatem tanquam rationem finalem determlnandam elfe;inqui- tionevire,-,dum er t , num ea cibi quantitateac qualitate utatur , qux fanitati conducit ,&'num tandtc. Quodfi cofanitatem in cap endo cibo atque potu conftanter tanquam finem intendat gnofcas intuiti\e tk data occafione , iixvimm a nimia cibi quantitate abftinere; cum id inter requitita ad temperantiam locum habeat , probabiliter colligitur , Mevtum forfan Ne igitur pcr ambages incedas certo cogniturus, utrum temperais efle temperantem (it r.tc nc , inquirendum erit num cetcra ad temperantiam requifita , hoc eft, notx de: :

t'onp.m

fiiiitio-

55
;
;

Vart. lLSeB. VI. Cap.

in

1.

B n tionem ingred entes omnes

'mbages

^uorum
t*uin*nt
tlitir.itio?

in eodem deprehendantnr ( . 580;. Hac rationeevitantur applicandis definitionibus , dum a judiciis intuitivis formand s abitinemus, in determinandis noris nullus eft ufus
;

I2 20.

Cum

nora definitionem ingrcdienres in daro eafu fingu!arinonfem-

nes datas

cafuappikare
ancat.'
*

cognofcanrur , itd faepiifime ex judiciis inruirivis colligi dcbeant eadem fyllogifmorum concatenarionc , qua in demonftrando utimur C 1118 ji in applicandis defnitionibus dsmonfirandt babitu ,
p er intuirivc

&
m

&

principiis certis ftepijfime opui efl ^ on a<^ eo fufficit conaere definitiones probatas in ulum vitaej fed eas dextre applicademonftrandi habitum fibi comparare, cV principiis aliis animum imbuere teturus rebus ad fua genera fualque netur quod cum vuigo negligatur , :udicia diicurfiva fpecies reducendis deproperari ecquis mirabitur!'

&

1221.
,

Ouanam
Tefinitio-

Omnes
dato cafu
cari

propofitiones
.

qua

converti poffunt

definitionum loco ferviunt in

ru-mloco
ferv.ant
propofitio-

Etenim il propoiitio converti poceft, loca iubjecti & picxdipermurare licet (. 282 ) , ncmpc ft omne A eft B , eiiam omne B fi ^, g x e0 jgitur, quod quid B iic , inferre darur quod criam iic A, CO nfequencer pracdicarum propofitionis convercibilis aorae vicem fubit, unde in dato cafu fubjeclum agnofcicur arqueabaliis rebusdiftinguitur. Illa igirur propoiirio definicionis locum tuetur (. 153J.
E. gr. In elementis Geometrix propofitio de xqualitate angulorum alternorum intra parallelas converti poteft : utuntur adeo Geometrx iitorum angulorum xqualitate loco philofophia modefinitionis in lineis parallelis agnofcendis . Et quando in Medicina rali de fignis loquimur , fiquidem cerra , non tantum probabilia effe debeant , per ea

&

non intelliguntur nifi prxdicata propofkionum convertibilium , ut adeo abfonum videri definitiones rebus agnofcendis & a ie invicem d'itinguendis infer, quod cum viant ( 5.197), Medici ac Moraliitx infnper veiuti habitis definitionibus utantur fignis. Si certa fuerint figna , per ea rem inde agnofcendam definire licet: id quod ex noftra de propofitionum "converfione [ 183. & leqq)& diveriodefiniendi rnodo doctrina aprinequeat
ori

patet

5. 171.

&

feqq.

112

2.

Studium
incoirvirtendis

propafi-

n
l

A
*'

Qioniam propofitio, in qua de fubjccto praedicanrur vel attriburum proprium (. 283J , vel omnia clTenriaiia iimul lumta ( Jj\ 284) , vel mocl cujusdam aut relacionis poiTibihras,quae per modum artiibuci proprii me ft 2 gj ve q U0cj fu b ^ata condirione nonniti de eodem prazdicari poreft fjT. 286); in propofitionibus convcrtendis multum fludii poneni

dum

ne converfa pnetermtttatur

quam

in caftbu; obiiis defnitionis

locum tueri

foffe prcevidemus , vel faltem fujpicamur. Pribcipia logica non furficiunt , ut in orani cafu demonftretur , num aliqua propofiCum enim otio converti poflit , etfi nos tradiderimus , qux utiliter hic adhibentur ftenderimus , quomodo obferventur ea qux per modum atrributorum iniunt ( . 673;, tum etiam attributa elfentialia ( . 677 ) , nec non quomodo effentialia cc attributa tum propna , tum communia fimul fumenda , ut proprio xquivaleant, determmentur elie debeat praedicatum , ut propciitio ( . 732. 733 ) atque prxterea docuerimus , quale converti poliit ( . 183. leqq. ) j ex principiis logicis fxpifiime decidere licet, num propoiit'o data fir convertibilis Quoniam vero non modo fxpius ex principiis Logicxconvertibilitas propofitionis demonitrari nequit , \erum etiam prolixior evadit demonftratio, quam qux e>. principiis domcfticis contexitur; ideo tentanda eft propoiitionum conver.
,

&

&

farum

Dc

ufu Logica inpraxi vita

.

5$

Uium dcmonftratio cx pnncipiis domefticis , exemplo Mathematicorum , qui ex iildcra Ne tamen numerus converlarum praeter necdlitatcm augeconvprfas dcmonllrare folent atur , eorundem exemplo uon omnis converfa promilcue recipienda , fed ea tanrummodo, qu.e uiui elfe potelt Ita E.didts non dcmonltrat converfam tlieorematn de quantitate angulorum trianguli fimul lumtorum , fcilicei quod figura fit triangulum , CUIUS anguli limul lumti lunt ad rectum in ratione dupla , proptcrca quod ex hoc attributo nunquam triangulum agnolcitnr, neque adeo converfo theoremate derinitionis loco utimur. Haec cura propofitiotium <.om.eriend.trHm iis inprimis iniumbit , ijni fcripta dogmatica in ufum vipropofitirx condunt , _ti ex libri. iormtticii hifiorkis , in tpuibus definiihnes minns accurt*> oncs vag* pommtur , prtfiiere fludint Inprimis ea commcndari meretur quamdiu bona: derinitiones rarae funt , ut propolitionum converfarum opc defedui huic medeamur, cum datis iftiuimodi propofitionibus converfis & detinitiones condi polljnt, i\ ita vilum fue.

&

rit

&

delinitionibus in praxi carere polfimus

1223.
1.

Propofttionem categoricam applicaturus

fufae (
jf.

80.

88)

vcl openotionisclara; ,ututcon- Tropoftvcl vi definitionis (jT. 1118), vcl deniquc vipropO' tionum

lioonis, quae dcfinitionis locum tuctur

(% ti2i;,rcmobviam adfuum

cate

ri -

gcnus, vel fpeciem iuam rcducat: i cidcm tnbuat prxdicatum, quod generi vcl fpecici ifti convcnirc alias cognovit (%. 348 ).
:

dm V

applicaQuicquid Niritur fcilicet applicatio propofitionis categoncx hoc fyllogifmo generali f>0 continetur fub genere vel fpecie A , ti competit fnedicatum B. Atqui tes obvia continttur fui gtntrt vel fpecie jl. Ergo ti cempetit predkatum B. Minor innotelcit in calu dato vei notionis confulas , vel definitionis aut propofitionis aequivalentis applicatione ma;or eft principium nobis familiare Communiter homines res obvias notionum confularum ope dicjuae iteratis ftinguunr principia , quibus majoris loco utuntur , funt propolitiones judiciis intuitivis animo ieie ingenerarunt . E. gr. Igntm agnofcimus ope notionis confulse. Quod ignis calefaciat experie-itia edocti fumus : unde de igne in praefente cafu inferimus, quod calefacerc debeat Re vera igitur ita rariocinamur , dum ope cognitionis quod hk ignis , antea acquilitae intuitivae praefentis :udicium difcurfivum formamus quem e longinquo fpeilamus , calefaciat Ignis calefacic Hot ens efi igr.is Ergo hoc tns caiefacic Ope definitionis -ICtus agnolcit contraclum datum eife focietatem. Quamobrem CUm lex permittat, Ut focietas reminciationc unius , invito alttro , foivatur , de dato quoquc
:
.

&

&

contraiilu iudicat

quod

unius rtnunciathne

altero invito
,

folvi qtttat
,

Revera autem

ita

argumentatUr
tfi focietas
.

Omnis

focietas rtminciatione unins

,

ErgO

hic contracius , invito alttro

folvi pottfl . Sed hic contrafttit nnins rtnunciationt folvi pottfl . Minor reperiinvito alttro
;

tur applicata definitione focietatis ad cafum datum . Ma or eft lex , quam fibi familiarem reddidit ICtus Ceterum hinc patet necefiitas definitionum in iure,cum ablqueiis applicatio lcgum incerta fit , ubi notionibus confulis fidere non licet
. .

I224.
,

Propofttionem bypotbeticam five exprejjam

ftve

ad formam

categorica re-

j> yo

p^_

res obvia ut ante ad fuum genus vel fpeciem fu- tionis hyam reducatur 2. formentur judicia intuitiva CjT. 669) , ut apparcat , poibtek* num in pra?dicatorum numero occurrat dctcrminatio fubjccfli , qua." in applica,propofitione hypothetica condicioncm prxbct, vicujus pr.tdicatum fu- tWm bjeclo tribucndum; vcl ex judiciis intuitivis coIliganturf. jsr&fcqq.) alia difcurfiva id eundctn finem , ubi intuitiva nondum exhibcntdctcrminationem fubjccti 3. qu gencri vel ipecici fub data dctcrminatione convcmunt, prxdicata rci obvix tribuantur ( . 348). Ita propofitio hypothctica ad pra?(cntem cafum erit applicata.

dutlam

applicaturui
:

t.

VVolffii

Nititur fcilicet applicatio propofitionis hypothetica: five exprclfae, fi\e ad tegoricas reductae hoc fyllogifmo ; Quicquid continctnr fub gtntrt vel fftcic jt A a a a. Logka.

formam

ca-

&

admitti: dttcrmt*

552.
termit.ttionemC
,

Tart. II.
ei

SeR.Vl. Cap.

L
A &

Sed res obvia continttur fitb gentre lel fpetie cbtix competit prxdicatum B. Minor innotefcit in dato cafu quoad partem primam ut in problemate praecedente ( . quoad alteram vero vel per ;udicia intuitiva , vel per difcurfiva inde colleta , vel partim per illa, partim per hxc . Ma'or vero eft propodtio nobis familiaris. E. gr. Ignem agnolcimus ope notionis confufx flammam ejus ferire ir.tbem in calu dato ope judicii intuitivi nobis innoteaamittit dettrminationtm
C.

competit pradlcatum B.

ErgO

rei

m;),

Recordati igitur lignum ab igne acceadi y fi ejus flamma ipfum ferit , applicantes hanc propofuionem in calu dato judicamus, trabem accenfnm iri. Revera igitur ita ratiocinamur Si flamma ignis trabem ferit , e.tm accendere poteft Atqui fl.rwmj ignis hic trabem feri: Ergo eam accendere potefi Similiter ICtus ope definitionis fcietatis agnofcit contraintuitive ipfi innoteicit , contrahentes incertis partibns luclum datum efle focietatem ,
fcit
.
:

&

. Quoniam itaque k.X praECipit , Ut, fi parplns operx COntulerit 3 id valeat ; vi eiuldem pronunciat , in cafu dato lucrum in eas paites ejse aijiiibuendum , in quas confenfere contrahentes Applicatio igitur lcgis in prslente cafu hoc nititur fyllogifmo 57 partes focietati fuerintadjtcla: , quod unus ei plus ope: x ccntulerit Ittcrum in eas difiribuendum . Sed datte fcietati par3

tri dijiribuendi convenijie

refpeSiu operx incequalis

}

tts focietati fuerint

adjttla

qnod itnus

ei

tts

ErgO lucrum in eas dividendum Mmor refunt adjeSix , quod v.nus ei plus operjt contulit peritur applicata definitione focietatis ad cafum datum formatis dc eo judiciis intuitivis . Major eft Iex ICto familiaris
. .

&

1125.

Terrmno-

Quoniam
rctj uccre

res nobis obvias ratiocinando ad fua genera fuasque fpccies

rum pxotefEtasad

&

propofiriones generalcs
,

cum

categoricas

tum hypotheticas

^cxrre applicarc

nec non ratiocinando colligcre liccc,

num

rei

cuidam

applkan- obvia? conditio ilta adfit, fub qua prsdicatum in hypothctica fubjeclo fpccies terminis accurate definitis diftinguuntur dasdefitribuitur , fi gcncra

&

wtiones

&

conditio in propofitionibus hypothcticis terminis

tixis

cxprimitur (%.
>

Zf propo- 49_

ms

&

fc qqj; terminis

fixis

ftudere

&

a vagis

ab(iinere debet

cognitionem

'

reram , quam ftbi acquirit , ad cafus in vita obvios applkaturus ideo Quoniam vulgo in philofophicis notionibus vagis atque confufis funt contenti non mirum, quod qus: in philolophia doceri lolent , ad praxin \ itae hactenus parum
,
,

conducere deprchenfa fuerint

12 26.
iis ,
,

Trepria
cxperientia quo-^

Si quis propria experientia proficere fludet in

qu<e in negotiis vittehu-

manj
a

ufui effe pojfunt

(

is

1. )

eorum
,

quae fiunt
,

notioncs
ut
(

fibi

diftinclas
fic

formare tcnctur
g cacj um:
2#
*>

682

ut norit

quid cafu eodcm reccurrence

3. 1222. 1224).

modo co^otitian.

judicia formare dcbcc dcterminara,

eadcm incafufimi-

applicare ipfosquc cafus fimiles dijudicare valcat

Ipfo facto experietur, qui dillinda Logicae ad experientiam domelticam applicatione rumai notitiam rerum ad negotia vitx humans obeunda utilem fibi comparat , quodnam difpraxin crimen mtercedat inter cognitionem diftinclam hac ratione acquifitam cV: confulamabfyit Htinon quam fallax fit hu:us , quam certa q Ue Logicx artificialis fubfidio obtentam , nec livm. atque tacilis illius ad cafus in pofterum nobis obvenientes applicatio. Negleciui Logics artificialis debetur , quod imitati alios vel femetipfos in cafu diiiimili fine intento excidant Sed plura ea de re dicendi locus alibi recurret
^

CA-

553

C A P U T
De
methodo Logicam
.

II.
difcendi

AD
rioribus

12x7.
,

fiudium Logic<e animum appulfurus

ac propofttionum biftoricam notitiam ftbi flttdii Loterminos praecipuos qui fibi familiares rcddidit , is propofitio- &'" ncs logicas , rum ctiam carum probarioncs cx iis contcxtas ( . 551. arquc adco nullum cx obfcuriratc feqq. ) intclligere valct (. 1 177 J tjedium pcrcipit , nec pcrvcrlum fibi fenfum fingcns crrorcm vcritatis Joco amplcclitur. Quamobrcm cum is , qui animum ad ftudium Logica;
.

prscipuorum terminorum comparare debet Etcnim

Inittum

&

appellit, regulas logicas intclligcrc

&

intellecftas in

ufum futurum me-

morire mandarc dcbcat (. 902) ; quod rerroinorum praxipuorum notitiam fibi comparare tcncatur cvidcns omnino eft.

In probandis vcl demonftrandis propofitionibus logicis utimuranrctanquam principiis id quod vcJ cx folis citationibusinnotefeas animum advertcre volucris. Dcmonftrationcm vcrofaad cit, ubi
:

dcbct f . 1 149 ) id quod ncqueat nififucccffu tcmporis ,propofitionum praxipuarum notitiam hiftoricam fibi comparare tcnctur animum ad ftudium Logicxappulfurus.
:

cile intellcdturus principia familiaria cxpciiri

cum

fieri

ad aliarum quoque difciplinarum ftud um Qtix hic de ftudio Logicae praecipimus Inde autem omn:s diffkultas eftjquam imtio ftudii fenriunt tirones, quod termini , quibus utimur, & propofitiones ,quarum in demonftrando ufus eft,nondum ipfts fint familiares. Et ideo fcripta dogmattca hiftorica in omni fcientiarum generc condenda funt , ut eorum le&ione tirones prsrparentur ad leclionem fcientificorum. Atque ideo promifimus in fuperioribus (wt.. 966) directorium in ufum le&ionis prseraratoriae opcris hu us logci , eorum poriffitnum gratia, qui adhuc hofpites fuatinhoc H:c ergo liberaturi fidem noftram problema fequens cum fua reioitudiorum genere
,
;

rransferri poifunt

lutrone apponimus

.1228.
Htfioricam definitionum ac palmariarum profofttionum notitiam ftbi compa- Direfloriuminnraturuiy
I.

Familiares
1.

fibi

rcddat dcfinitioncs

sUleffioJT.

fimplicis apprchenfionis

&

notionis (

33.

34 )atqueterminicum

1"%*^

in

genere (jT. 3&)> tum 39.41), individui, gcneris ac

inanis (.

3S

),

[udicii

&

fpcciei

(.43.

& fcqq J,

enunciationis f . Logic*. ratiocmatio-

nis(.5o,), notionis univcrfalis (.54), eftentialium, attributorum &modorum ( . 64. & fcqq.) , nora: ( . 79 ) ac fpecierum notionum C^.88. 92. 93.95. icj. no. 113. 12J ), nec non terminorum ( . 81. z a a a 108.

554
(.139.140),
nominalis
2.

?*rt. Il.Sefi.
definitionis

VI Cap. II.
atque ufus loquendi

108.111.129. 133. 211),

fignificatus proprii

cum in genere ( . 151), tum in fpecie (.191), eflentialis & accidentalis (. 192) acque geneticas (.195) de prlma mentis operatione Subjccli , prrahcati & copuia:(. 200.201 ) divcrfarum fpecierum

&

realis

propofitionum (. 104. 209. 213. 216. 218. 241. 242. 243. 244. 262. 266. 267. 269. 277. 278. 314. & fcqq. 320^, dcterminationis fubjccli ( . 228), converiionis ( .282) & oppolitionis (. 2^S)
de fectmda mentis operatione
3.

partium ejus (332. 335. 356. 340), nec non fpecierum (. 341. 342. 352. 361. 365. 403. & feqq. 416.422.459. 467. 471. 478. 493 ),figurarum & modorum (. 344. 345 ), probationis ac demonitrationis (. 492. 496. feqq. ) ejusqueprincipiorum (. 561 ) & fpecierum ( . 549. 550. 799. 854. S^}deterSyllogifmi

&

&

tia mentis operatione

4.

Veriratis

&

falfitatis

conceptibilis

&

(. 50J
.

) (

&
.

eritcrii

utriusque (. 523. 525),

idea?
(

inconceptibilis
(

522 )

veraa

&

falfae

547),
623 668

certi, incerti
(

564)

&

probabilis

icientiae

) opinionis(. 602) , fidei ( . virii fubreptionis in experiundo (%. ), experientia? (. 664 ) ejus fpecierum ( . 750. 751 ),methodi ), libri dogmatici

.594

573. 578. 587 ), 611) &erroris(.

&

&

fynthetica, analytica ac mixtae (. 885), ormixti (.829. 830), connexionis veritadinis fcholae, naturalis
fcicntificae

(793),

&

tum

(%.

victionis

877), folidae ac fupcrficiarise pertraclationis (. 898^), con(.982), prxcipirantiae in judicando (. 1003), rationum

extrinfecarum (".1004), pra:judicii(. 101 1) , reimpugnationis (. 1017. 1018^, utriusque fpecierum furationis ),confequentiarii (%. 1046 ),defenfionisf .1058^ fcqq. < . 1023 ac tentaminis ejus (. 1060 ) & difputationis (. 1085. 1084) expraintrinfccarum

&

& &

xi Logica?.
II.

reddat propofitiones j. De operationibus mentis ( . 30. 31. 32. 40. 48. 49. J2. 55 ), de ente in genere ( . 60. 61. 62. 69. 70. 72),de notionibus (. feqq- 104. 106. 112 ), de termi78. 82. 85. 89. 91. 94. 97. Familiares
fibi

&

de 121. 152. 135. 141. 144 ) 160. 163. 167. 175. 179. 193. 194 ) quoad primam mentis operationem De partibus judicri ( . 198 )> copula ( . 203; ), ncgatione ( . 3, '207. 208. 212 ), de modo praedicandi ( jJ". 215. 217. 220. 221.
nis

( . 37. 117. dcfinitionibus ( .

118.

&

feqq.

&

153.

154. 157. 158

222. 225. 216. 227.232. & fcqq. ), de determinationibus subjc<3i ( 229 ), dc univerfalitare propofitionum (. 257. 258), de
diffcren-

De
289.

metbodo Lcgicam discendi.

(

555
(

differentia propofitionum

.
)

159 ),de oppofitione earundcm

3.

quoad fecundam mentis operationem. De regulis fyllogifmorum in generc ( .333. 334. 346. & feqq. 354- 35 6 357- 35^) & fyllogifmorum prima? rigura? in fpecie ( . 166. & fcqq. ),dc modis primae figura? ( . 372. & fcqq. ) & ipfa prima figura ( . 378. 379. 380 ) ,de fyllogifmo hypothetico fjT. 407. 409 ), de disjundlivo ( . 417. 419 ),de enthymemate (.421. 423 J,de fyllogifmis crypticis ( . 432.441. 442), de confcquentiis immcdiatis ( JT. 445. 449. 451. 454. 455. 456. dc foritc ( . 466. 470 ) , de inductionc ( . 477. 460. 463 ) 479 ) , dc ufu vocum circa ratiocinia ( . 499. & feqq. ) quoad
fcqq.
.

&

294. 295

teriuim mentis operationem

4.

De
5*9-.

judiciis vcris

&

falfis ( .
-

533-

534- 544- 54 8

506. 507. 509- 5-14. 519. jzo. J2i^ ialfis fyl557 558 ), de veris
:

&

logiimorumconclulionibus (jj".53 7.3clcqq),dc principiis demonftrandi ( '. 562 ), dc ccrtitudinc cognitionis ( . 567. & fcqq. ) ,deprodc fcientia (. 595. & feqq.^, babilitatc cjusdcm ( . 578. & feqq. ) de opinionc (. 603. & fcqq.J, de rcquifiris hominis fide digni ( . 613. & fcqq), de errorc ( 624. & feqq. . 634. 637^, de experientia (.666. 667 ),dc poffibilitate notionum ( . 717. & feqq. ), deconvic"Honc(. 983.984.985.987. 990 & feqq. ), de afTcnfu rationibusextrinfccis cxtorto ( . 1007), de refutatione & impugnatione (.1019. 1022. 1027. 1033. 1035. 1039. 1040. 104 1. 1042.1044. 1045. 1053. 1056 ) & de dcfcnlione ( . 1061. & feqq. ) ex praxtLogkx. III. Dctinicionibus ac propofitionibus, pra;termiffis demonftrationibus ,
>

jungat,
IV.

qux

illuftrationis gracia adjiciuntur

Ab

antcrioribiii ad poftcriora Icnto

rioia

tamdiu rcpetat
notiones

gradu progrediatur, & antedonec memoria? ita fucrint inrixa,ut verbis

prolaris

iisdem rcfpondcntcs ftatim recurranc

propofitionis

obvio

Nimirum hoc modo curret, quod difficultatem faceflat, multoque minoris temporis vallo & magno laboris compendio eandem utiliter abfolves
.
,

fubjecto praedicatum una occurrat atque contra. in accurata fyftcmatis integri lectionenihilocinter-

&

Imo fi quis in hiftorica hac definitionum ac propofiricnum notitia acquiefcere voluerit atrf eodem modofibi famili.ires reddere pro ratione laltituti ceteras quoque , quziupenunt ituduerit i is regulis Logicz in datoquolibet catuuti poterir , modo ul:erius habiturn iildem utendi fibi comparaverit , utut demonftrationes ignoraverit ( mt. . 960 )
.

H29.
)

Ad

leclionem prttparatus
,

1228

integrum fyflema boc logicum per- Logit*

dogmaticis fcientificis legendis inc Z" !tl

levat, objervatis regulis

quas de

fcriptis

culcavimus ,ncrape ut 1. propohtiones omnes , rmo dehmtiones fequen- C y 0moc o tes, explicct per dcriniciones-noftras (. 910), . definitiones nomi- Comparenales
i

m.

556
nales

Tart. II. LeB.

tot refolvat propofitiones,

VL

Cap.

II.

947 948

m )&
)
,

eas ad
3.

in

diftinguat

( .

quot notaeandem ingrediuntur( appofitum applicet (> propofitionibus perinde ac Docens hypothcfin a thcfi ii28jeamque ad exemplum illuftrationis gratia prola-

exemplum

illuftrationis gratia

, 4. demonftrationes quoqtie ac probationes ita refolvat perinde ac Docens,ut non modo fingula? pra?miflae fyllogifmorum,ex

tum

applicet

quibus eaedem conftant ,animum Difcentis fubeantj fcd earum etiam forma appareat (jr.1130), imointegras ad excmpla fingularia applicer, veluti in cafu fingulari demonftraturus,pra:dicatum in dato cafu fub/e<fto competere.

Etcmm hac ratione fingula ritc intelliget (903 )& veriratispropofitionum certus evader (%. 569) eafque ad exempla obvia apphcaredifcet, confequenter Logica? doccntis artificialis compos fiet(.io). Equidem prolixus nimis nonnullis videbitur labor theoria; Logicae comparanda: impendendus:
anterjora
aft

tentanti
fatis

palam
,

fiet

quod

lente feftinans

minore temporis intervallo mafequentia progreditur, ubi

gis praxlaros fentiat progre/fus

quam

qui celeri gradu ad

.

nondum

familiaria facta ruerint

I230.

logica^
artiftchr
listtims

Habitum utcndi regulis logicis ftbi comparaturus , feu Logicam artificiaj cm u rcntem acquifiturus , :. fcripta fcientifica accurata methodocon.

quomodo
compxfttnr*

u com inuo Iegat, 2. quomodo in f o tisra " um mquirat. Patet enim hac

-n

iisdem reeulis Logica: fuerit far ratione continuo apphcari regulas

logicas atque adeo cxercitia logica inftitui.

tiis

Quamobrem cum

exerci-

habicus omnis comparetur ,iisdcm

quoque comparari debet habi-

tus utendi regulis logicis.

Taliaexercitia logicaha<5tenus inufitata funt , dabioprocul quod libri accurata methodo confcripti rariiiimr ilnt , imo fi a mathematicis difcefferis fere nullibi extent . Alias nullus dubito fore , utnonminus autorumanalyfes logieae in ufum tironum a Docentibus inlis

quam vulgoanalyfes grammatica? inftitui folent , in ufum habitus utendireguGrammaticae comparandi Inferviunt huic inftituto Blementz EnclidhSc nos inprimisElememanoftra Mathefeos univerfas, Arithmeticse pratfertim atque Geometria; , eidemaptavimus . Imo opera quoquc noftra philofophica eidem ufui infervire poflunt , ut adeo ipfa Logicae noftra; kctio praevia praeparatione (. in8) & conveniente modo ( . fr<ef.) abfoluta habitum quoque utendi regulis Logicae pariat
ftituantur,
. .

123-

Si quis in continua friptorum fcientificorum traclatione verfatur , jed evatutalis xercitiis logicis prorfus neglecJii ; is logicam naturalem docentem fibi clarioquomodo ampliorem reddit. r em>togicana vero naturalem utentem expeditam magis vel Marheieos noftrorum E rcmrn kctione v. gr. elementorum Euclidis aut

Logka

&

ufusejus

expeditior

univerfa? vcl Geometria^aut noftrorum etiam fcriptorum philofophiprobandi, corurn tsddaUr. > notionem confufam acquirit forma? dcmonftrandi ac nec non connexionis dcfinitionum atque propofitionum C. 790. 688,), qua? cum plura contineat ,quam notio eonfufa regularum ,juxta quas dirigitur facultas cognofcitiva in cognitionc rerum , communi ufu vel

kftione fcriptorum minime fcientificorum acquifira docens clarior fit (-8)..

logica

naturalis

Quo-

^ ,

Ds
Quoniam vcro

metbodb Logicam difcendi.

comparatur
,

557
fcriptorum
iilam

cxcrcitio habitus

continua

fcicntificorum traclationc habitus

'quoquecomparatur juxta idcam

confufam in aliis calibus agcndi, confcqucntcr logica naturalis utcns fit magis expcdita & ampliatur.
Expcnentia fane loquitur , quod io Mathematicis probe verfati Iogica naturali utenmagis polleant aliis , qui cadem >cl prorlus non deguftarunt , vel non fcientificcpercraEadem tamen non minus conhimat ubi extra Maihefin eadem accuratione u Ciarunr cur ita agant ti volucrint , eos hinc inde cefpitare , cum rationes reddere nequeant neque demonftiare valeant , rite fefe hafiere omnia id quod a notione confufa expc&are non lieet ( J. 88. 55 1. &feqq.). Nos lane cum animum ad Mathefin appelleremus methodi intimius pernoicenda: giatia, in Jiunc ulque diein attentionem noftram in regulas methodi Nimirum primum notionesquafdam diftinclas defiximus qua: nonnifi regulai Log'cj: funt definitionum & propofitionum atque demonftrationis , nec non ordinis, quo dc-finitiones & concatenationis fvllogilmorum in demonftrationibus forac propofitiones collocantur maviroas Mox ad communem facultatum mentis ufum attendentes earum ex mente humana raconem fcrutaci fumus atque deinde alia inde deduximus. Inquifivimus portc
.

ro , num qua: hoc modo ex obfervatis colleCta fuerant cum praxi Mathematicorum fiEt hoc pacto cum in theoria Logicae proficerc continuo nobis limiliter confencirent cuit , tum in obfervandis regulis logicis , quibus Mathematici ufi ruere , acutiores fa.

Cc\

fumus
.

1232.

Aftronomia obfervarioncs cum dc- Cotmubiu monftrationibus combinantur , & idcm multo luculcntius ficri potcft r~t>onis expcin phyfica cxpcrimentaii , fiquidcm rite tractctur; babitum utendi operu,,t>x ' cum ea combinandi corathnibus mentis in cognithne rerum a pofteriori gnithnem a priori , Optica? , Aftronomi<e atque pbyftca cxperimcntalis ftudh

Quoniam

iri

Optica praeferrim

&

&

&

comparare licet , exercitiis praferttm logicis inftkutis , dum fcilicct rcgulae de formandis judiciis intuitivis & notionibus a poftcriori (. 669 ) una cum ceteris regulis Jogicis quibuscunque, prout ufus tulerit, applicantur. Nos fanenctionemdiftinttam venaturi modi
pofteriori
veritatis a pofteriori cognofcendi

&

qua: a

cognovimus imperfedle, ulterius perficiendi Aftronomiamoc Opticam ita pertratlavimus , ut ad methodi leges continuo attenderemus Regulas,quas inde ftabilivimus , denuo cum praxi Mathematicorum in Aftronomia & Optica contulimus , ut illarum cum hac conlenfus pateret Philofophiam deinde experimentalem nova quadam rationc pertraCtavimus , ut experientiae atque rationis connubium palam fierec , idemque
.

in philolophia experimentali ,quam idiomate Latino davero hic denuo urgeamus exercitia logica , eadem eft racio, qu2 nobis in cognitione veritatis a priori perfualit ( iii9)-Etenim qui in fola Aftronomia:, Opticae ac philofophia? noftrae cxperimentalis tractacione acquiefcit, is nonnilicon-

inltitutum
.

exequemur amplius

bimus eadem

Quod

fufam quandam nocionem veritatis a pofteriori cognofcendz

fibi

catione regularum logicarum obtineacur dntindta. Confufa vero not'0 orem cxperitur , nec adeo amplum ufum , queinadmodum d:ft:::c\a.

comparac , cum applilapfum facili-

&

vulgari

I2?J.
in kgendis fcriptis Qjiotnodo *r" ulterius perficere vakt. Et- "&"?
,

Si quis logica docente ac utente artificiali pollet

is

modo

conditis

aut compilatis utramque

,

eniua qui Logica artificiali doccntc pollct

is

diftincle cognofcit

rc-

Tc

gulas earumque ranones perlpiot (. 10); qui vcro logica artinciah

utcntc

utens

^.

tems

55 8
perfciaUtT -

V .ll.ScB.VLC Al.De methodo

is

Logicam
iftas

difcendi

ad praxin transferendi (. 12). Quamobrcm legcns icripta vulgari modo condita aut compilata, dijudicare vajet,, ubi \n regulas logicas impegerint autores & inrationes inquirens , cur impcgerint , pcrfpicit , quomodo lapfus iftiusmodi fint cvitandi. Quodfi crgo in propofitionibus dcrcrminatis formandi-s iisque demonftrandis fuerit verfatus, id quod eft Logicae artificialis utentis (. Jji.& feqq. . 705. 706. 734. 735 ); logicam doccntem fubinde novis regulis ditare, cumque cxercitiis continuatis amplictur habitus omnis , logicam quoque utentcm perficere Praeterea qui in propofitionibus dctcrminaris formandis ulterius valet ac dcmonftrandis probe fuit verfatus, feu, quod perinde eft, in arte invcniendi exercitatus, is librum vulgari more confcriptum vcl compilatum eo modo lcgere vaict, quo fcientificus tractatur ( . 962 ) , ut fcilicet definitiones ac propofitioncs dctcrminarae ad vitam utiles inde hauriantur (-957). Quamobrem dum definitiones minus exaclas emendar, notionibus confufis diftinclas fubftituit & propofitioncs vagas ad detcrminatas reducit; Logicam in inveniendo exercet; quod eft omnium cxcrcitiorum logicorum fupremum, confequenter eo ipfo Logicam Utentem ulteriusperficit(. 12) &docentcm fibiclariorem reddit(-93o).
utentc pollet,
eft

habitu inftruclus

regulas

Facile adeo apparet, exercitia haec nec cadere in tirones

961), nec utiliterab

iif-

dem inftitui , et(i fuperficiaria opera contenti orum per praecipitantiam ftatuentes ipfimet in

veritate cognofcenda detinentur, gunt , audaces fiunt fibique viam ad fcientiam

&

lapfibus alierrores 6c praejudicia incidunt , quibus a in cenfendis ac perftringendis iis, quae non iniellifint
.

Etenim de erroribus ac

mukis modis pnedudunt

Non opus

eft

verbisj ubi rerum teftimouia adfunt

1234.

togica
anificia-

Logica cttm docens

hore
^

tum

utens

artificialis nonrifi

nec

nifi jucccjfive

comparatur

Usdocens

^Sudi
tomparetnr.

L (%. 1227. rum definitionum ac propofitionum perpendit, quibus in hoc operc lo' co theoria & praxis Logica? continetur, atque fimul expendit, eas rectius intclligi ad cafus lingulares applicatas , & habitum fingulas apgj cce fU e r e pcrtractata

&

multo fludio atque laPatct prius pcr ea , quae de ftudio fcqq. ) , tum etiam fiquisnumc-

&

plicandi exercitiis nonnifi acquiri repctitis.

vcro omnis rcrum cognirio fucccffive cnafcatur , imo notionum affenfus propofiriombus prsbendus fucceffive gignaquoque claritas tur (jf. 993 ), atque habitum non nifi fucccffivc gcnerari ipfo facloedoceamur; non minus evidcns eft,Logicam quoque doccntem ac utentem arrificialem nonnifi fucccffive comparari

Cum

&

Ideo leftionera prasparatoriam diftinximus a leiftione accurata ( . 1117. & feqq. ) hac abfoluta commendavirnus exercitia Iogica diverfi gradui ( . 1119. &. feqq. ) Quodfi
.

&

quis methodo a nobis praefcripta in ftudio logico verlari voluerit; is Logicae artificiahs prseftantiam ipfo faclo experietur, nec morabitur confufa aliorum de Logica narurali iufeqq. ) difcutienda Sc re&ificanda. dicia per notiones Logicae paturalis Sc artificialis ( . 6.

&

Finis partis fecundae

&

ultim*.
\nitx

,,

, ,

Confpedus
Difeurfus prxliminarisdc Philofophia in genere
.

totius Operis
Cap.
Cap.
2

559
,

3.

De Demonfiratione , 374 De certo mccrto atque prozss

,

Cap.

i.

"T\^
,

triplici
,

cognitione hui

jL/ mana
fophica
Cap. 2.

hiftorica, philo-

&

babili, Cap 4. De

mathematica.

fcientia atque errore,

opinione

fide
2 p_j.

Cap. 3.
Cap. 4.

Cap.

5.

De Philofophia in genere , p De Partibii'; philofophiae , 19 De Methcdo philofophica , 56 De Stylo philolbphico, 4S

StBk
Cap.
Cap.
1.

II.

De

ulu Logiea: in veftiganda.

veritate in-

Deexperientia in genere, 517

2.

De formandis De formandis

Cap. 6. Delibertate philolophandi, jj Philofophia Rationalisfne Logica

vis

&

judicus intuitinotionibus a poftenori, 520

Cap. 3.
fivis
ScEiio

Prolegomena
Pars
SeBio
I.

73
Sive Theorccica Logicae Princpiis
I.
. .

&

dennitiombus

III.

De
,

judiciis diicura priori, 336

in

De

bendis

ulu Logicz di^udicandis

cv

Iibrisconicnlegendis.

mentisOperationi- Cap. 1. De Librorum differentia, 35; 86 Cap. 2. De confcribendis Jibris hiftoricis, Cap. 2. De notitiis quibufdam genc35 6 Cap. De confcribendis libris dogralibus entis, j. 97 Scflio II. De Notionibus in Specie maticis, jy Z
Cap.
1.

De

tribus

bus in genere,

Cap.
Cep.

1.

De Notionum
De
De
differentia

differentia for-

Cap. 4.

De

dijudicandis

libris
!

hilto-

mali
2.

105

ncls
Cap.
Cip.
e.

Notionum ma
11: -

'

38o

De

dijudicandis libris

tenali, -- .->-ufu Vocum five rum circa notiones, Cap. 4. De Dcfinitionibjs,

Cap. 5.
Setfio

ticis,
6.

Termino

115 cis, 128 Cap. 7.

De legendis libris tum hiuoritum dogmaticis 419 De interpretatione Scriptura:

,

dogma5 34

III.

De

Judicio in lpecie.

facrae,
.

Dejudiciorumdifferentia, 146 Seciio IV. De ulu Logics in veritate cum ali:s communicanda Cap. 2. De Divifione Propofitionum in Mathefi ufitata, 170 Cap. 1. Demodoalios convincendi ,460 Cap. 3. De vanis judiciorum affeftio- Cap. 2. De modoaliosrefutandi, 475 nibus, 17? Cap. 5. De modo fefe defendendi, 4^0 Cap. 4. De ufu vocum feu Termino- Cap. 4. De Methodo difputandi, 499 rum circa judicia , 189 Cap. y. De Methodo docendi, yio
Cap.
1.

4yr

ScRio VI.

De

Ratiocinatione feu Difeuriu

in lpecie.
,

Scciio V.

Deuful.ogica:

in

a:ftimandis viri-

bns ad

Cap.

1.

Cap. 2.

De Syllogifmo in genere 193 Dc Fig.iris & Mod.s Syllogif-

Cap.

1.

rerum cognit'onem requifitis. De aeftimandis viribJs ad ve-

rum inveniendum

&

dijudicandum

reqjifitis, 201 j!^ Cap. 5. DeSyllogifmiscompofitis, 218 Cap. 2. De jeftiraandis viribus ad Iibros confcnbendos , dijudicandos Cap. 4. De SyllogifmisCrypticis, 225 legendoi neceffariis , Cap. ).De confequentiis immediatis, 234 526 Cap. 6. Dealiisnonnullis argumentan- Cap. 3. De ajfiimandis viribus in convineendo , controvertendo , difpudi genenbus 241 tando, docendo Cap. 7. De Ratiocinatione polyfyllo537

morum

&

&

giftica

&

mixtimcompofita,

249

SeHio VI.

De

ufu

Logicc in praxi vita:

cV:

Pars II. Ihe Praclica Sefiio I. De ufu Lngicx in vero a falfo, certoque ab incerto dimdicando .
Cap.
1.

DeVentatis ciiterio,

257

metiiodoeam ftudendi Cap. 1. De ufu Logicae in praxi vita; , 545 Cap. 2. De methodo Logicam difcendi, Bb"bb

^;

,,

560

INDEX KEKUM & FEKBOTiUM,

in

quo

litcera

D. Difcurfum prsliminarem
vero paiagraphos denotant.

Numeri
quomodo prae-

Mtributa frofria.Definkio,66.

A-Bfhailiones quomodo
ftinas , Mcidens , ^quitas in inttrfrttando
regulae,
jCquivocatio
.

fiantclarx &:di-

*"
,

Defirtit'0

67 9 21
P 11

dicentur,no.quomododeterminerrtur,7 3 jlxioma Definitio , 167. quasnam propofitiones huc referendae , 168. 170. & feqq. cur
.

fint

certa

571.

quinam ea
C.

diiudicare va-

leat

11(6. 1157

Definitio, 326.

quandonon mo5*7 206

lefta,
jljfirmatio
.

Definitio,

i05.S'gnum,

an Calor Caufa

jlr.ims

duplex facultas, 60. D.

.

jtntecedens

Definitio, jifflkath frobabiiis definitionum , Jlfflkatio definitionum in praxi vitae ,

jippikatio probabilis propofitionum ccrta-

4J
5
1

81
1

diftin&e defcribi poflit , 766 Definitio, 696. a pofteriori quomodo invefbgetur , 697. 698. a priori quomodo detegatur , 717. 728. quomodo probabiliter detegatur , 717.
.

Certitudo

Quomodo eidem
quomodo D.
,

rum,

59

tur

S46.

in

in librisconfulaphilofophia obtinea

121 Jlfflicatio frofcfitionnm in praxi vitae, jlrgumentatio illegitima a di<fto fecundum quid

tur, 34.

Certitxdo fidei

614

addi&um
.citur

fimpliciter, 647. a dicto fimpli-

Certitvdu propofitionum a pofteriori, 567. a priori , 568. 571. quomodoobtineatur, 571 Ctrtorum cy.m inctttis contufio, S49. &: feqqCtrtum . Dcfinitio, 564. notio relativa, 56J Circulus in definitndo. DefinitlO, I70. CUr \itan-

ad dictum fecundum quid , 648. ex 656 contradiclione fpuria Jlrgumentationet vitiof* ,638. feqq. Argumtntwn ab invidia dulium. Definitio,I049. lofo.quinam ide in poteftate habeat, 1202
Jkriihmctka nati.ralis , Jlrs invenicndi . Definitio, 74.
,*>'

dus
Circulus in dtmonsirando
.

169
Defillitio, 883. cur

hiftorialiteraria locupletetur,

D. quomodo 7S5. 944

p eX

vitandus,

884

philofophia, 39- D.

Citationum neceffitas in fcriptis fcientificis 794. Ufus , 796. 797.no. 992.

clara mtio
clara
.

JJrtittm iiberalium

utjfenfus fucceffiva

philofophia , 72. D. generatio , 993. quando rationibus extrinfeciseitorqueatur , 1007 1008. vi demonftrationis extorti rationes

quomodo fiat

obicura, 85

Vide noti

quaenam, 1006. qualisfit convi&i,

jlffumtio. Def.nitio,
Jlttentio convir.cendi
,

1000 363
<)<)<)

998. e<US

medium,

Attributa .Definitio, 65. fpecies, 66. quomodo de ente praediccntur, 69. quot definitionem ingredi debeant , 175. quomodo ex lisdefinitiones condantur, 181. eorum obferva-

164 cura, ad ufum vitse faciens , 5 1. D. Cognitionis gradus infimus , 22. D. gradus medius inter pliilo!ophicam& hiitoricam, 54D.ufus in neeotiis vitE unde pendeat, 121 i Cjgnitio certa cui conveniat , 595<quando non 86 obtineatur,
Claritatis

Cognitio

Cognitiohifiorka
tes
3.
,

Fundamentum

1.

P. limi-

tio,
jtttributorum fer

674-675-677
modum
.

cur non conftituantur , 2. P. definit'0, D. difterentiaa philofophica, 7- P. quan-

qitx infunt

quomodo

pra2dicen;ur

Mtributa ccmunia Dcfinitio, 66. quomodo prxdicentur, rzi. quomodo determinentur. 735

do fundamcntum przbeat philofophicae,io. P. curexcolenda, n. P. ulus,i2. V. ufus 21. P- liin mathematica , 18. P. divifio
,

mires

in

xum

in

philoiophia, 35. P. quando nephilofophia non turbet, 36. D.

Cogni'

, ,

, J,

Index
Cognitio hiftorica arcana
.

Vjrum
,

&
,

Verborum
464. fpecies

5 6.
46)

Fundamentum
reducb.o

10.

P. Definitio,

n. P

adcommu-

nem

24.

D.

cumulatart.m rationCS , 1041 Confequtntiarius. Derinitio, 1046. praxis, 1047.

Confequentiui

um

Cognitia /;ij7or;'t4 veritatura

mathematicarum
AutOri

19. P.
Cognilionis hiftoriae c*nnub'sum

fan&um
,

ix. P. Ccgnitio mathcmttica

definitio, 14.

1051. quibus , i057.curin interpretando iniquus , 1067. qua deienfione ad\ crlus ipfum opus , 1076. qu.nam talem agere pof-

1048. quando penecutor

verbis utatur,

Fundamentum

IJ. P.
15. 19.

fit,

H98.ckleqq.

IOI

D. cognitio hiftonca,

Confequcntiariorum praxin a refutatione indire-

P. differentia a ph'lo,ophica&: hutonca , ctaquinamdiftinguere poffit 7. D. ulus in philoiophica , zy D. m phi- Confiantix loquendi neceffitas lofophia limites , 55. D. quando nexum in ConiradiEtio quando pariat errorem , Contradicloriaru.v propofitionum veritas philofophia non tur.-et , 36. P.
Cognitio phiiofophict
.

1104
143

D.
657

& falfitas,
53 1

Fundamentum

4.

D.

li-

mitej non conitituendi , 5. D. Definitio , Contrcverfix tcmeraii*- quomodo arcendx, 54 D. 456 6.D. differentia abhiltonca , 7.D. cogni- Ctni/fr/*unius cxaltera illatio . tiohiftorica , 8.D. quomodoauit , 9. D. Convtrfio illcgitima quando errerem pariat 649. 650. & feqqulus 111 matheinatica , iS. D. unde confirmetur , 16. D. unde certitudiner.i conlequa- ConviSlio Definitio ,982. modi , 9^5- &leqq. quinameusLapax, 994- 997- quomodoad tur , 17. P. e:us extenfio, 41.43 D. prsro1011 eam difponatur animus , 995. gativa, 41. 4j.P. Coguitia fhilofofhica operum artis , 40. P. volu- Convincerc alterum quinam polfit , 1187. feqq ptas inde profe&a, 44. P. Defimtio ,101. cautio circaeandem , Copula Cognitioni; philofophic* ccrtior ad ulum vit3E apzoi. quomodo ingrediatur enunciationem, plicatio, 41. P
.

&

Cegnitior.i s

phi lofophicx

& mathematic

ie

connuLium,
Corollaria
.

lS.D.
Cognitio unizerfalis

modo

unde derivetur, 57. quo708 a pofteriori comparetur,

76
,
,

Cofmologia

Definitio, Derinitio,
.

177
77-

D.

Ccfmologia gencralis vel tranfcendentalis

DeffnJ-

Cognitio ItiiVdr// quallS , 13. P. Cohrts an diftin&e defcribi poffint Comptndia Quomodo di;udicentur
.

tio , 78. D. principia ontologica 97Criterinm fslfitaiis . DefinitlO , 515.

Din

qUO
Ji6

894. qua895. les iis convenmnt demonltrationes quaenain deinonftrationes non conveniant 896. quinam rigor in definiendo iifdem
. ,

confutat
Criterium veritatis
fit,
.

Definitio
.

,513. quodnam 514.517.5^8

Crypfis propofitknum

undeoriatur

&

diiudice3

conveniat 897 Ctmpilitor Definitio 889 quando plagiari891 us, 891. quando :udxio careat Definitio, 8ij.regula: idem Complttumopus feqq. diiudicandi , 816. Conc*ttn.itiofyllogifmorum. Definitio, 491. eX.

tur

&

CrypfisfrUogifmorum.Vrincipmm generale,43i. feqq. quomodo 441. varias fpecies , 434. 44* tollenda , Crypfis in fvllogifino fecundae figurilatens,

&

8J

empla, 55i.&feqq.

Crypfis in

Conctftibilis

Definitio, $11. quaenam propo-

fuiotalsfit,
Condufio
.

518

fyllogifmis tertise figura? latens, 397 Curia t\emarue ud:eium fanum de hypothefibus not. 164. 168 D# ph'lofophicis,

Definitio, 335. quandovera, 537quando ialfa, 538. 539. quando vera ex praemiffisnon fequatur , 540,541. quando

in confequentia immediata vera,54i-quan585.586 doprobab:lis, 889 Conditor fyfitmatis Definitio , Conntxio veritatum . Definitio , 877. ubi locum S78 879 habeat Confeflaiia. Definitio, 77 Cunfcqtiens Definitio , 405 Definitio , 1043- imputatio Conftqutr.tia quandofiat 1045- 1078 Confequentia immeaiat.e Defin:tio , 459. modi, 461. praxis, 463. fundamentum fpeciale,
. .
.

D
nam
fum

D
ErTr.;t<cquidfit ,151.

quaenam ingredi

154- notitiahucrequifita , 159 cui competat , 153. feqq. ufus , 179.qu.11:diverfi modi ,183.

eam

poffint,i5

3-

&

lufficiant
,

186. cur

poftulet

190.

quando

in

genusproximum axioma abeat

171. quomodoa notis fuperfluis liberetur, 680. uius in propofitionibus, 311. modus deducendi inde conclufiones , 714- ufus in interpretando, 904. 905. 910. 917.& feqq.

quando
,

in

interpretandonullumhabeat u-

9 5- &feqq. 916. in dato cafu applicatio, 1218. 1119. quinameamappiicarc

B b b b

pofl" 11

, 1,

,,

562
poflit
,

lndex c\erum
quomodo
a pofteriori
,

&
tum,
le

Verborum
f$6-J5
.

1220.

detegan-

679 quando n'm z S23. 814. quando fuperflua co.it :i.ere nou debeant , 837.
tur
,

Vemonfiratio comfleta

Definitio
.

854. cur taci-

intelligatur,
,

857
8jJ. prz-

luperrlua continere poilint S38. appiicatio probabil's, 581. d"udicatio antecedens applicationem , 1113. 1x16.

quando vero

Vcmonfiratio

cmfummata Definitio rogativa,8j9 criterium,

.

8j6
857 8jJ 799

Vemor.ftratio incompleta

Definitio, 8J4. CUr dif-

1217

ficulter intelligatur

D. Tefiniiiont-.m a foftei iori epertarum examen, 68 I-ijiiiitionej -zbur.a.-nites. IiiLommoda in interpretanco, 919. incommoda in cogn tione veVefnitionum in libris ordo
;

19.

Vemonfiratio inconfr. mmata

.

applicatione e us ritatis Vefinitii acciatntaiis , VeJ: nitio deceptrix ,

Vefinitiotffentialis , Vefinitio genetica .

&

856. 83,7

192
1

66

1 7 1

quomo, 799. Soo. przrogativa, 8j8 Vtmonftratia oftenfiva five airetla. Definitio,j49. forma , jji. jj2.analyfis Iogica, jji. jj2 Vtterminare. Quz per fe invicem non determi.

Vtmonftratio inorainata Vcmonftratio erdinata Defitlitio

Definitio, Definitio ,
.

docondenda

191
;

nentur,
Veterminatio fuljecli
.

536
Definitio
.

Definitio, 19J. quznam notitra huc requ ratur,i96.relolutio,i 126-. explicat'0& iliuftratio 1127 Vtfinitio mancj cur <n interpretando errorem

128. unde de-

fumatur,
Veterminationes ncjuivalentcs

229
Definitio, 230.

quznam

tales fint
CS* nitllo ,

231
346.

panat 9 lS quomodo eum pariat , 633. quomodoevitetur , 9J2. quando talis lit 839. 840
,
-

Viiium de omni

& leqq.
,

Vifferentia formali s

notionum
,

Viffercntia materialis

notior.um

77 103
7J

Vefit.iiio

191. 197. qtiasinveftigetur, 730. quomodo condi peffit ,731. refolutio , 947. illuttratio , 948- examen , 949. fuperfluorum elrniinatio, 950. qu.indo ludici.

nominalis

Definitio

Vifferentia numerica

nam

tales fint, 193.

quomodo

Viffcrtntia fptcifica a proprio diverfa,

Vilemma

,
.

Viffutatio

76 482.483 Definitio, 1083. leges,io84.

&

um
iit

de ea diffcrendum., 9J3.
;

in

cuuiifiam

poteftate , 1141. quomodo Docens eam refolvere , 1123. expl care, 1124. &; iliuftrare cebeat , 1125. quinam eam di;udicare
1

offit

11 52. 11 J3

. Definitio, 191. 197. quznam 194. modus eam inveftigandi , 734-735- 73 6 uius !n interpretando , 938 Vcfinitio re.tiis corpais organici quomodo inveniatur, 686. modi eam invefligandi, 687 Vefinitwn num ingredi poflit , aut ingrediatur definironem , 167.168.cui competat , ij6 Vefenfio. Deftnitio, 10 j 8 tentamen,ioj9.io6o.

Vefinitio realis

feqq. an ea veritaseruatur, 11 16. quomodo perquzftiones inftituatur , 1117 Vifienfus in icrbis non repugnans confenfui in re, ij8. D. VifiinHio Definitio , 1 107. quomodo inveniatur 1109 Vocendi methodus . Defillitio,, IIl8. regulz ,
.

talis

fit

119.

& feqq.
,

Vocentis

munere quinam fungi queat, ixio.

11 19. regulz ei

requifita

obfervandz, iiii

Etiihymtma

quando non habeat locum jo6x. &c feqq- varii modi

feqq.
Vemor.firatio
.

, ,

io6i.regulz,
1066. 1068.

&

Definitio, 412. ratio , 411. feqq. criterium,424. fpecies, 42 j , 11 11 ufus in difputando , /!m cogniriogeneralis , 60. &feqq. Er.iniciatio . Definitio , 41. partes , 199. fpe.

&

Definit'0, 498. materia, 113. D. ordoin ea obfervandus , 114. D. modi argumentandi e convenieites , jj j. principia ,
;

cies Enunciatio affirmativa Enunciatio negativa ,

j6i. J62. d tterentia a probatione probabili, j88. quznam retotationi conveniat, 1022. quinam eam di'udicare poflit , 49 11 jo. cur eus formam ignorans convinci nequear,i 193. fingularia nonnulla , 129. D. 131. D. quomodo extra Mathcfin ad eam perve;

Epifyllogifmus

104 204 204 493

,

Epitomator.

Definitio

893.
,

debeat
Error
.

in

demonftrando

quznam tenere 895. 896. in defiS97

niendo,
Definitio,

matur, 729. cur memoriz non mancjanda , 960. quinam eam facillime intelligat,n82

quomodo abbrevietnr 1130. quznam refolutu

,

798. analyfis, 9J8.

faciles
,

9J9
J

Vemonftratio afogtgica five indirecla

5

JO.

J J

62 j. ex negledlu in fcrutandis caufis ortus , 699. 700. quomodo hic evitetur , 701. ex apparentia obiedlorum vifibilium or704 tus , 703. quomodo hic evitetur, 63X Error circa princifia ,
Eftentialia. Definitio, 64. difTerentia.68.quo-

623.quomodo detegatur, quando committatur, 626. &feqq-

59- anaJyfislogica, 553- 559-

fundamen-

mojo

, ,

lnJex 1{erum
mododeente pndicentur,
finitio

&

Verborum
quomodo
,

53
repcriatur ,710. 711.

69.

quando de-

Ceneris notio

ex lis contexcnda , 180. quomoao determinentur, 731. 733- obiervatio , 674.

713- 7<$
Ceneris inferioris notio

184

675-677 Ejjentislium predicaiio quando propofitioncm identicam pariat 113.114 Ethka Fundamentum , 63. D. defimtio ,64. D. quoinodo tracianda , 104. D. Etymologia num interprctationi ferviat , 914 Exijiemia Dci num e\ h\ pothefibus probanda ,
.

Gtntrumpra-iikata ad ipecies applicanda , 135. fcqq. Gcnus .Definitio, 45. quomododefinitionem ingrcdiatur, 187- quumoao agnolcatur ,

&

179
Gtnus intermedium
fnb.tlternum ,
,

8*

47 47

not. Ii8.

D.

fuperius

4"
in fcriptis feientificis

Experiemia . Definitio , 664. obetfum , 665. probatio, 666. vitium in expenundo, 607
Exftritntite

& rationis connub

,

Geomnrarum mos an fervandus,

ob-

um
,

1131
defcri-

Exferimenta. Derimtio

747.

quomodo
110.

Geometria quomodo intelle&um acuat , 7*. Gramm.xtica philofophica ,

79$ 996 D.

D. uiusad iatelligendum hiitoriam naturalem, 769 Exptrimenti ftlfitatit quomodo alterum convincere valeas 989
Explicatio profojttionis

benda, 771. eorum ordo

HArmonia
traria,

pra-ftabilita

num

virtuti COn"<*

164.D.

quomodo demonftretur
1018
F

Hisloria . Finis generalis,7S9. modus eam condendi , 760. applicatio ad uium , 941 leqq. /iT/?!-* <><;'* quomodocondenda,77 3-

&

lpecies, 748.^/nis, 754.

S

quinam eam con1166

,

FAlfa falfx
falfa

idta

quaenam
criterium
,

47

dere

poilit

'

,
.

imtrprttationis S.S.Criterium,
narrationis

976
611

lntrinie-

<um
falfi a

verodifceinendi regulae

Falfitas.

J45. 5*6 Definitio,5v/y. cnterium, jij. ocieq.

,

Falfitas

hypotheleos philolophicx

propofitionis

notionis
Talfa nftlutio problematis
Y~id.es.

609 566 547

873

755- or do, 809. quomodo condenda, 779- 78-7S$. 1167.1 168 quinameam condere poflit, Hiftoria tccltfiafiica . Definitio, 749. finis , 756.ordo, 809. quomodo condenda, 781. 1167. 78?. Quinameam condcre poflit,
Hiftoriacivilis

Definitio, 749-finis

1168
Hiftoria littraria
.

Definitio, 749.
784. 785-

finis

758.

quomodocondenda,
condere
riae

quinam eam
1169.1170.

certi, 611. objettum, 611. 614 tudo , 614. probabilitas , Fidt quinam dignus, 613. eius requifita, 613. feqq. PigMefollogijmornm . Fundamentum , 343- deDefir.it 10

poflit

,
.

Hifiorianaturalis

Definitio, 745. ipecies va-

&

Uogifmorum .Definitio , 344. reperfe&io, 378.401. , 371380 luJficier.tia , 379- praeftantia, Figura fecunda fyllogifmorum . Definitio, 344. fundamentum proximum, 38i.modi, 381. 383. ad primam reduclio , 384. cur minus ?S8 evidens, figura ttrtia fyllogifmorum . Definitio , 344. fundamentum, 389. 391. modi, 390. 391- 393regulaj,39f ad primam redu<it:o,396. 398. 400 Figura imperfecra ,
f)

finitio, figura prima

gulae
,

344

746. finis , 75 3. quomodo condenda , , 761. ik feqq. 771. quinam eamcondere apieqq. 11 66. quomodo veritas tus, 761. e/us examinetur, 805. &feqq. ordo in ea

&

obfervandus
Hijioria privata
.

808
_

366.

modi

Definitio, 749. finis, "57. ordo in ea tenendus, S09. quumodo condenda , 781. 7S3. quinameam condere poflit^

1167.1168 Homonymia. Definitio, 316. quomodo vitio638 fam reddat formam fyllogilmi Hydrob gia , 81. D.
,

H;pothefibus quinam Iocus in philofophiaaffignetur , 168. D. Hypothefis phihfophici. Definitio , 116. D. qua-

perfttla

400

tenus

G
,
,

in philoiophia admittitur,i 17. D. illuftratio, 117. D. abulus, 118. D. quate-

ubi exiftant j6. quomododeGEnera terminentur 70. quomodo definian.

nus

ea:

a curia

Romana

ad

m ntuntur, not.

tur , 17*. 173.174. quomododiftin7 guantur, 71. differentia , Gentris difftrtmia; fpecific* notas quan do per-

164. 168. D. cur fit opinio, 606. quandovera , 607. quando probabilis , 608. talla,6o9.

imprcbabilis,
H\pothtfeos philofophica probabilitatem

610

&

qumam
Hy-

mifcereliceat,! 88.

quandonon

liceat.

189

"dijudicarepoflit

'161.1163

5^4
/Jypothctice dcmonflranda
,

Index \\erum
1x9. D.
vit :ofa

&

Vcrborum.
quomodo
,

formetur, 669. 670.

univerfale

ab fJjpthctko ad abfoiutum
tio,
I

argumenta645.646
547

a pofteriori

eruendum

70J.706
,

vcra & fatfx difcrimen IVcx Ignoratio Definitio

ctcnchi
.

Judi.ium negativum . Definitio eidem notio refpondeat

104.

quxuam
jii

Judkium partkuUre t
fmgutart
,

143
14I 310
,

65

8.

quomo659

33 J Imaginationis ufus , 3* li/o^47;jdefinitio, ji8. notio, J19 Improbabiie cur pofllt effe verum, 591 Jmprobabilitas hypothefeos pirlofophicx , 610 Jmpugnatic . Definicio, 101 8. lpecies , IC15.

doevitetur, Ulath,'

vagum

univcrfale t

Judiciorum vcrorum Cafus

Judiua de fa&o
Jus nxturte
.

cum

fa<to

142 J06 nos confundenda ,

778

1026. quandoi:oncemnenda, 1064 Jnccrtum. Definitio, 564. quod fit notiorelativa, 56S Jmonccptibilis . Definitio, 541. quasnam talia
fint

<ff.andum , Jurjs phitofophia

Definitio , 68. D. quolocotramt. 104. D.

,

39.

D.

LApidcs lydiilogic*:
cacioeorum,
LcBio fpuria

16.

& feqq.
.

applinot.

58

Jncompicticmoput

Dennitio, 81

5.

5*8 unde agno-

fcriptorum

fcientifico-

fcatur, 816. &feqq. Individuum . Definitio,

Individuorttm diferenria Indiziduornm pradicatx
,

43-74
73

quomodo ad fpeciem

transferenda 134 ab Individms ad fpccicm argumencatio vitiofa 644

InduBio . Fundamentum , 477. definitio,478reduiftioad fyllogifmos categoricos , 479. cur peculiarem argumentandi modum conitituac , 480. ad fyHogifmoshypothecicos rcdu<fl:o, 481
J/friorjdefiiiitio,
Ir.iquitas in ir.teipretando
.

967 a quonamcelericer ab1184 fohacur Legumpruvidentiie divinte fcrutatio , 94 3 Librorum differentia 743 2-j'irj'quinam intelligi poiTmt, 821. 822.es

rum

LcBh

fcripti fcientifici

quibusparum proficeredetur,9j7. quinam accurace legi nequeaut milabartis invea:962 endi perito, Liber foiide confcriptus qualis , 9 l 9I fuperficiarie confcriptus qualis , Librorum itBio. Quomodo inftituenda , 902.

&feqq.
i;irjmoregeometricoquinam fcribere poffit,

476
Definitio
,

911. gra-

II7.4
.

dus,
Jntcrpretandi

regulx
,

903.

& feqq.

923.924. 92J

Interpretatio falla.x

Ir.tcrpretationis S. S. regulae

logicae,970

&

9 14 feqq.

utilitas

.
.

9S1
Definitio, 82 j. quando cale,

Inutiie [aiptunt

8x6
Inveniendihabitus

quomodo comparetur ,

726.

1138
tnventorem cur quis in

omnibus agere neque-

at, 74 i Jvdcx controvtrfiarum philofophicarum qui effe dob poflit , 51. 53. V. Jndjcium Definitio , 39. in quo confiftat, 40.
.

Definitio , 750, principia feqq. quinam dimdicandi tales , 8ij. eosdi udicarepofllt H7J Libei dogmaticus hiftoricus . Definitio , 7Jl.finis , 787. quomodocondendus, 788. obje<lum, 789. propofitiones ei inferendae, 847. S48. S63. &feqq. utilitas , 964 Liber dgmatiius fcicntificus . Definitio, 7JI. refeqq.qua:gula le<ftori obfervanda:, 963. nam letVo re icicnda, 967. a quonam accuratelegi pofllt, 96i.quinamcurforia Iectio11 84 ne 'nde proficiant Liber hiftorkus . Definitio, 744. differentia,
Liber iogmaticus

&

&

74 J
Libertas philofophandi

d iTcrer.tia ab enunciatione,4i. parces, 198. fpecesj 1.04. abob evto difienfus, 508. cum ob e<fto conlenlus , 508 Judicia wnipilltntia t 178

Judicium affirmativHm . Definitio , 104. qualis nctioeidem re:pondeat , ubi verum , jio
Judiciion dtterminatum
diflUff '!:
,

Definitio, IJI.D. cui concedenda , 166. D. exemplum iingulare, not. i66.D.quando nullum inde penculum nafcatur , 167. D. num progrefiui fcientiarum utilis, 169. D. damna inde fequentia,
.

not.

169.
,

D.
II06
in S. S. interpretanda
.

320
j
1

Limitatio

Linguarum amhenticarunt
ufus,

Judkhrmtm falfc ;.jcafus,

J07

978
1.

Judhium

intiiitivtim

Definitio,

Jl.quomodo

Logka

Fundamentum

60.

D.

definitio, 61.

D.

Index T{erum
\>. t. num fit demonftrar.da , 2. diitinifta applicatiCj 14. principia, 89. D. ufus i_n

&

Verborutn

565

Mcthodus ctni,:cendiDocenti Utilis, IIji MtthodidiffirmUtit lignificatus divcrfus , nor.

conuenda

hiltoria

786. ulus

in

veroa

tallo
,

J^s.quomodo traclanda 88. D. 90.D.cur Autor eam primo loco tractct, 91. D.numprxbear critenum veritacis fufdilcernendo,
ficiens
,

00' Mcthodus mixta , Mcthodus fhiloffhica . Definitio , 115. D. leges, 116. D.& leqq. lex fuprema, 1,,.
134.

logkx lec.i''opriparatoria
cognitio fcientifica
tur
,

54^ 1118 quomodo compare,

D.

ejus

praxiVunde penJeat
.

i"9

damnum ex. negleclu ortum 36. & feqq' D. idcnticas cum mathematica, 139. d! num ferac vericaci revelaca- concraria 163'.
1

135.

ftudium cur philofophico praemirtenS8.D. dum, theoria&pra:JscurDoccnti neceffaria 1134

,

D.numftacui publico concrana

abob'etionibusliberacur , Mcthodus refutandi Docenci UCillS
dus fcicntifica.
,

not.

165. D." 169. D.

It
,

Logkaartificialis
li

ului

ii.

&

Necefllras , io. quando nulleqq. lapis lydius,26-&

feqq. inutilitatem

qumain
.

LogUa

artificialis doccns

ob/iciant , 25 Defin:tio, 10. diffe-

fymhctica. Definicio, 88j.regula;, 887 Mkrofcofiorum ufus in formand.'s notionibus diltmclis,

Mmor fnfofith ,
--//.i^quomododefcribcnda

68+

rentia a naturali, 11. quomodo perficia1154 tur , njj.quoitudiocomparctur , Lcgica artificiaiis utcns . Definitio , II. quomo-

-VW<//.Defin:cio, 67. quomodode ence pra>dicecur,69.cur definicionem ingredi nequeac

77y

docomparetur,njo. 1134. quoinodo

ciatur

perfi-

ii3J
.

177-oblervacio, 672.673 675.676.677 Modorwn pofhbihcaces,^. quoc defii.itionem

confticuanc , i 7 6. quamam definitionem ingredi non pollint , ,g Modi fyllngifmorum . Definicio, 345. nomina
in

Logka naturalis

Fundamenrum,
inlufficiencia
,

5.

definitio

6. divifio, 6.

19-compen-

ejus uius ex8. quomodo clarior , 5 i*}t peditiorfiat, Iogicx naturalis connate diverfi gradus , 13 leqq. <Kfi<iy:rdiverfi gradus , 14. logka naturalis doccns . Fundamentum , 7. de-

dium

&

prima

figura, 373. 374-37).

.

ifl

fecunda
,

&

j8j.intercia, Modus fradkandi

verilcas,220.

& feqq.

Fundamencum

39- 393 219. dl-

17 finicio, S. perverfaquaenam , Logkanatnraiisutcns. Definitio, 9. quaenam 8 peiverfa,

Logica frobabilium,

Modi fredhzndi univerfaliter , 249.

*54-

&feq.

&

feqq-

59?

Logomachia evitandi

Definitio, 10*9.
dicatur in facris,

medium eam
1030. 1031

luminarc quid

M
.

.158 D.
34O
fui cognitio12.

Mjtjor Mathcfis unde objecti

frofofith

nematqueaxiomataderivet,
ufus,

D.

Tiegath. Definitio, 205. fignum, 207. 210. 7\ominibi<s dhcernenda qua: fint , 145. D. 7iot*>. Definitio, 79. unde defumenda* , 100. fulticienria unde demonitrecur , 102. quomodo fuperflua* ex definicione arceancur,

N
.

N
Arrathnis falfe raciones

quomodo deccgli

gantur,

not.14
84.
,

680

Mcchanka tnimalium.
Mcdicina philofophia

D. 39- D.
pariat
,

Hoth
634
,

Memqri*
filcnt

Lapfns

quomodo errorem
,

<t/(fr;'jquandodifficulter intelligatur

Definicio, 34. dffferencia formalis , 77- macerialis, 103. qusnam falla , 547. quinamvera, j 47 Tiothncs . Quomodo formentur ,716. quomoderi vanda?

quando intelligatur quando perverracur,

134.

117. 118. 119.

no

doex Aucorum exemplis&probacionibus 920.quomodo real icas adftrua

,

Mctafhyfica. Definitio, 79 D- parriumordo, 99. D.cur philofoph:xpra5t.iciepraemircen-

tur, 7i7.&feqq. quaenam a praxi luggerantur, 930. &:eqq.

"Hptionts inhijioria ir.tcrfrctanda
da:,

da, 93. D. cur Phyiic2pra:mittenda,95.D.

Mctcorologia
,

80.

D.

930.

&

unde hauricn1
.

feqq.

Mcthodus

Autor utatur

Definitio&divifio, 88j.quanam , S86. quinam accuratam di, .

Tiotioncs in Scriftura S.

quomodo cruantur,97

&feqq.
Tffitio

judicare poflit

1176
Definicio
,

abfiratta.

Fundamentum,
,

109. Definitio,
(.19

Mithedin Anahtka

885. regula:

887

Tiptio

alundans

93
Jioth

, ,

566
2ietio
.

Index T(ertm

&

Vcrborum*
.

adaijKJtj Fundamentum , 94. defini*') 95- gradus , 96. mutacio in inadzquacam , 99. quomodo obcmearur , 68$ ttytioclar*. Fundamencum, 78. definitio, 82 80. quod fit relaciva,

84. D. , Fundamentum", 66. D. definitio 67. D. quo loco craclanda, 104. D. Ontoiagia Fundamcncum 73. D. dcfinicio, 73- D-

Otconomia animalii

Oeconomka
.

H?th

compUt.*
ei

Fundamencum

91. defini,

tio, 91.

quando incompleca
fufficianc
.

fiat

97-quzi8f

Operaticnum mentis regulx nutT) dentur eas mens intelligat , dum fequitur

3. an 4.nu-

nam
T^otio

compUxa

Fundamencum
,

104. defini-

tio, 'loj. ob'e<lum

"Hptirniim

106.

communinm tundamentum, iii.delt)

.

finitio,
Tiptio concrcta

mcrus , ji. ordo , jj Opinh. Definicio, 602. notio rclaciva, 6oj. mucabilicas, 604. cur probabilis falfa eife poflit 6oj Ofponens Definicio , 1084. officium 1087.
. ,

Fundamencum , Fundamencum
, ,

109. defini-

1089.

&

feqq. 11 10.

quinam eus

perlo-

cio,
T^otio confufa
.

110
87. definitio,

nam

tueri poflit

1108

Ofpofitior.it

88.
fit

communicacio
determinaca
,
.

767. 768. 1110. num 116. quomodo obtinea-

rnodus in difputando notefcat,

quomodo in1097

tur

688. &: feqq.

Zfytitdeccf nix

Num

veranocio,

38. fpecies

Ordo per omnem philofophiam, 132. Ordo dtfinitionum , 119. D. demonitracionis , 124. D.

D.
850

, ijf- 136. quomodo crrorem pa619. ufus in interprecando , 936. 1151 quinam eas di'udicare poitic , _ Tiothnis gcnnin* in decepcricem degeneracio

diverfz
riac
,

parcium philofophiz, 87. D.

hiftoriz nacuralis

808

partium Mecaphyficz, 99. D.

problemacum
Ordo propoficionum
,

876
120.

D.

Tfytio

determinata

Definicio,

izj.quomoao

fcripci

fianc

decerminatz
.

&

communicabiles,i24.
,

dogmacici, quomodo agnofcacur, 827. 818

.

Ordo mixtus
ffatio diftinttx

Definicio
,

8jo. ufus

833.
,

mo882 8ji
831

Fundamencum
89. 90.

87. definitio,

nicum de eoaem

88.

fignum

conlequi \aleat , 11 40. quomodo formecur , 671. pro confufa in incerpretando fubftituenda, 919 "Hptionum imaginariarum in interpretando U1122. quis
fus
2^oi/'j

beat , 1121.

quindo in nfuiam a98. cuinamcommunicari poffit.ni.

Ordo naturalis. Definitio 829. ufus Ordo fchoU . Defir.itio, 819. ufus ,
Orig errorum , f-,i6. 0; Siohgia , Sl. D.

cam

&

leqq.

P
Aralogifmus
.

Definicio,
,

9 37
inada-quata
. ,

V.zrs debilior fyllogifmi , Fundamentum 94. dcfl691 P-.thologia fhyfica , 84. D. nitio, 95. quomodo obtineatur', T^ptio incomfteta Fuudamencum 91- defini- Vcriad.m errandi unde oriatur , 6jO. 660. quomodo evitetur, tio, 91
.

636.

quomo6j7 359
6j J.6j J.

do decegatur

T^pti-j

negati-va t

211
,

Vcrfuutor

Tiotio abfcura.

Fundamcncum
non
iir

78. definitio,

80. gradus, 83.

&c feqq.cur
2\p:io pofitiva
T^otio fimflex.
,

quando obtineacur, 691.

determinata,
126
2
1

661 Definicio, ioji. cur in interprerando in:quus, 1067. defenfiocontra eum, 1077. 1078
.

Ptrfficuus
Verfuafio
.

lilrcr

820
1002.
if
.

Definitio, 1001. raciones,

Fundamenctim, 104.
,
,
.

definicio,

Vhieiiomcnorum artis UCllitas

Vhjiofofhia.

D.

ioj. ob ecluru
t^otio fingnlarit

107
111. defi-

Fundamencum
.

nitio,

Tiptio univtrfalii

formecur quiracur

iij Definicio, J4. quomodo jj. quomodo fenfu auce ac-

678

O
OBfiurus
dz
,

Definicio , 820. quando calis videacur, 91 j Obfcrvatijnes cur liceris confignanUber

.

Definitio, 2_. D. officium. Jl 32. 33. D. an decur, 57. D. cur a faftu revocec , 49. D. obe&um, jj. D. parces primariz, j6. D. cognitio hiftorica jo. ji. D. parces lacentes , 86. D. traitatio accurata , 116. eV feqq. D. termini,n6. drdo ineaadhibenD. principia 117. dus , 132. D. quomodotradenda , not. J4 D. cur non concemnenda , 4J- D- num
,

mechodum fuam
D.

Machefi mucuecur,
fieri

J9
j8.

709 Vbfervandi modus quando defcribendus, 770

vhihfofhia an compocas

queamus

, ,

J .

lnciex
D. partium ordo
,

7{erum <& Verborum.

itirumconfianiium dilcrimen
Pi tjndiciitm
.

567
,

87-

D.

6j

adi&io cur de16S. D. monftranda nonobtrudeivda , Thiltfophia civilis unde noriones fuasderi
conti

viceiur

Definicio , 1011. quomodo e1011. quinam id c. u.ire nequeat,

1196
1013. 1014 quomodoevit.i ... dicinmnimiit anifidtmitt. Definitio, 1015. 1016 quomodo cvicetur , / irliogifmorum , x ; 3 3 Tr.c ntm fcriptorum fcrentifico964.96$.' 966 rum f Vrjtparath ad dcmonfirationem , J 3
autothath
,

n.D
morniis
Vhilofofli

Vraj

DefinittO

upde
1

lcrivec, 12.
IVJ
,

D.

>
,

D
91 D.
ioj- D.

nitio, 6x.

D. principin ncuapu.Yftca
1

(icara craciauda
i/ .;I
II

.1

69. D.

nomi
Vhilofofl

uod >. D. cur Bth c e 103. Dae przmictenda notioncs uude derivandx,
.

quando
philofoph
ci
s

incerca

,841. quznam

in

ii.

D.

Ihibenda, 117- D.

quznam
991. 991
,

Vhilofopl.

m quiuarn dijudicare
,

ne-

que.it
P/;.'.

3.

D.
,

ifupponenda,
%ia

quomodo

collacur

46. D. gradus, 47. 48. tos officium, 14"D. circa termi D. cur fuo ftare debeai judicio , 156. D. nittat , IJ7.D. quatenusabaliis tra cur a refucandisaliisabhorreac,i62. D. qui<' 144. D. nara Labor przcipuus Vhyfica Diiinitio , 59. D. Fundamcncum partium - ;. ;>. principia 94- D. curTeleoIogiz prxmittenda, ioo. D. cur poftMetaphylicam tractauda 106. D. Thyfica dogmatica quzuam dicatur, 108. D. 107. D. cur Vhyfica txptrimtntalis . Defimtio
initio
,
. ,

11 59

^rxcurconvinci nequcat
in

Vrimifiis quinam erret cipia dtmonfirandi ,

b indii iduationis
, , .

1191 631 J-6 1.561

75

Vrincipie preaaria

Dcfimtio

843.

quinam
,

:m. ucancur, 844. Stc. o. icqq.

ipia fcientiarum

quando lumantur

ex hiftoria

Vnbalilixs

quidnam , guendum, 115. D.

dcrivanda , 771 579. cur acertodiltin,

,

dogmaticz przmictenda,
fica generaiis ,

109.

D.
76. D. 84. D.
83.

Vrobabilis applicatio definicionis

58

propofitionum ccrtarum
,

590

fhyfiologia,

Vhytohgia
tHagiarins
Pr.eum.tt:

,
,

D. 890

Vrobabilis probatio

VrobabiltjudicifuodezciKicScipscie 581 Definitio , 587. diflerentia

.

.:

79.

D.

a demonftratione Vrobabilis profiofith cur talfa elTe pofllt

588
,

591

Toetica pi
i'oli: ; ca.
1

71.

D.

Vrobabilhas

. \

Definitio
:ieat,

578.

quinam eam
1

quo
y.:

Fundamencum, 63.D.definicio, 65. D. loco cra&anda, 104. D. quid d'cacur , 406

licio
,

dijudicare

160.1 161
,

Vrobabilitas conclufionis

fvllogifmorum

586
fidei

51 S.

noro
,

51^

614

Voffibilitaas rci

intrinfecz

attributa referendz , dos, ij8. quando defimcionem ingrediantur 3z Toftulata Definitio , 169. cur certa , 571. qui eadiiudicare valeat 11 56 Tracipitamia ir. judicando Defillitio IOOJ, quomodo vitecur , 1009. 1010. cur r. culo crrandi obnoxia , 660. quomodo in udieiis de caufis erlectuum vicanda , 707.
1 . . ,

quando incer ij7.quando intermoijf.

608 h potiisfeos philofophicz , pofitionis a fubjedto derivata , 589 Vrobath Definicio, 496. divifio , 497. ana.

ivlii,

95S-95?

Proi/ema. Definitio,z76.refoIucio quando compIeca,869.quando iujierflua contineat, 870. quar.do vcra, S71. S71. laifa , S7 5 im875 pofiibilis , S74. a praxi aliena ,
.

if :n)ii

Vrop'jf.:i<)

Definicio

41.

819 qu<snam conceptj,

ludicando evicare queac 1195 Tmdicatum Definicio , 100. quando apparencer idem , 314. quando apparencer diverin
.

quinam eam

bilis

jiS.quando hypothecice vera

534,

quomodo more geomecrico demonfiretur

8qi.

quando non

fatis intelligaiur

S4J.
'

fum
Vrxdicat* entis abfoluca
,

319
61. condicionaca
,

61. univerlalta abioluta, 157. univerfalia hypochecica 158

VVolffii Logica.

quandoconvincendoexplicanda, 997. quznam refutari &. impugnari poflit, 1019. cur explicandaantequamretutetur, 1017. quzn.un in philolophiam recip:enda, nS.D. quandovera,509. & kqq,Ji J.5 29-& feqq. quoC C C c,

,,

, ,

, ,

5 ,,

,,

5 6S
quomodoa
in

Index Tfyrum

&

Verborum*
falla:
,

priori inveftigetur , 714.725. a quor.amacfendi polfit , 1206. aquonam

jji.earum repugnantia,
, ,
,

Vrofofitiomrm converfionis ufus iinglllariS

Profojitio definita

449 1212

lcnpto lcientifico mtelligi queat, 1177.

244
261. 261

quanao dijudicanda
plketur , tioms loco

aatequam in vita ap121j.1216.1217. quaenam defini,

demon/irabilis

1111. refolutio,i 128. explicatio Sc illuftratio , 1 119. unde deterelfe poftit,

demonftrata cur Vera, determinata .Definitio,

J44. J57 320. unde agno-

fcatur,
disjttnBiva
hyfothetica.

minationis iurficientia agnolcatur

Trofofithnum applicatioprobahilis
diverfitas

955-9J6

1 1 5

8.

HJ9
590 259

examen
ordo
Trofofitiones nnuifoiientes
.

954 1 20 D.
Definitio, 278. ne-

,16 Definitio, 21 8. fundamentum , 217. redu&ioad categoricam, 227. applicatio ad vitam , 1214. identka . Definitio, 2i3.qusnam tales fint, 214. 123. ufus in fyUogilmo, 364
'

indefinita

,
.

xus

tales fint, 279. obliqite farticuiarcs ,

,

445.

quxnam

& leqq.
247 246

244

indemonftrabilis

finitio,
infinita

Fundamentum, 261. de261. quomodo agnoicatur

20S.209

oblique univerfiales

,
,

263. &: feqq.

,

Tnfojitiones

eppojitre

Definitio

tio

289.

& leqq. quomodo

,
.

28S. 300. radijudicentur

negativa
Trofyllogifmus

Trofofttio farticularis

*93 243

204 493

Trofofitiones fhilof.fhice

Forma
in iis

III. Ili.

D.
,

Vfychahgia logica

Definitio, 58. D. principia onto,

1

& coimologica, 98. D

1 I 1
.

quomodo pr*dicatum
130. D.
Trofojttiones

determinetur

Vfychoiogia cmfirica

1'fychologia rationaiis

2.

D. D.
48.

fraBicx

265.266
351
1

R.

fropri*,
Trofofitio reftringcnda
,

RAtiocinatio. Definitio, jo.genera,

Ratiocinatio mi.xtim comfojita
folyfyilogiftica
,

49

49 J

irreilriBa

II 05
f.

494

Trofojniones fcriftura

quatenus demonftrabi-

les,
Trofofitiones fubcontr arije
Trofofiiio fimfltx
,
.

979-980
Definitio,

Hfitimcs cur fub;ecl:o praedicatum conveniat quKiiain finc, 575 quinam eascognofcac,

fingnlarjs
theoretiia

299 314 24 1

5/6
l\atior.es

I\atio

diverfe eiuldem fententise irfnff.cicns q uando fit ,

cir-

159.

D.

fuOaitcrnans
,

299. 301. 4JI. &1 fcqq. 65. 266

,

s\a*imis

exfcrientix
.

connubium

577 1232

uniiofiilis
univerfaiis affarens

vaga
Trofofitionum negativarum neXUS , Trofojitionis vcrx nOtiofub eiii ,
Vnrfofitiones

142 245 310

Definitio , 1004. quando non accendenda , ijj. D. eius in lmpuguando ufus , 105 j decegans\ationes falfe narrationis quomodo
}\atio extrinfeca

454
533 325
331

tur
}\atio

8lt
intrinfeca
.

Definicio

1004.

Trofofiticues

apparcnter esdem , apparenter di verfse

fint,
}\eceftus figr.ificatus
,

quales iooj

I40
pofiit

Trofjnio c.-:cgorica . Funuainentum , 115 Definitio, 216. reduiftio ad hypotheticam, 126. applicatioad vitam, 1223
Trofofitio ajfirmativa
,

}\efutare

nam

alcerum quinam non ,

.

iioj.

& qui1197

r\efutatio

204
j

Cpmfofita

14
[

Cofuiativa

>

1017. fpecies , 1013. 1024. modi , 1033. &t feqq- 1039. 1053. 1054. quando obtineat ob incommodam d:ctior,em, 1031. quandofine fuccefiu tenDefinitio
,

Converfa. Definitio, 281.

vertibilis
cryftica
.

quando con-

tetur
I\efi>t.itio

1038
indircBa

283.&leqq.

Definitio, 312. unde oriatur

.

fpuria, foluta ,
}\efittatus

quando 1040. multiplex, 1044. quando ab.

Definitio, 1013.

Trofcfitiones contradiBorix

Definitio, 288.318. quaenam tales iint, 294. feqq. 298. 301. 303. &ieqq. earum nexus 447 Trofcjitiones contrari* . Definitio, 297. curnon fcnt fimul vcr* , 529. 530. quando fimul

quando errorem agnofcat,

foffibilitatcs
,

041 101 1

&

\elationum
tae

lj6. quot fimul

,

definitionemconftituant }\emovcri quid dicatur, dicantur Hjcpumctrc qusnam

fum>7^ 4^ 310. quz-

nam

,, ,

1 ,

lnJex 2{erum
nam
fibi

Cb*

Verborum
Sacram
at
,

596
expiicare

rcpugnent, 311.
,

411.6 11011

rcpu5

Scripturam

quiuam

quc1

gnc.it, t\iquifisa ad veriiattm

35

ii>6
3
1

573 definitionum 5S0 hypotheiium philofophicarum, 607 propofition:s categoricae 5S3 hypotheticae 584 t\tquifita ad doctndu-n , 1119. t\tquijita ad rtfutandum alterum 1037 t\tquifita extrinfcca ad inveniendum, 1145 t\erum mtitixsd praxin \ it2 utilis quomodo expencntia comparetur 1126 t\efpondem DefinitlO, 1084. Oiticium , 1088. 1099. feqq. tioS. im. feqq. quinam e usperfo.nam tueri poflit, 1109 t\efiriciio 1105
,
.

Senfuutn ufus Scntentia q\ixr.3.m eligeiiJa

D. nuns pars adoptari pollic , integramifla, 160. D. Srrxitus phil Cophandi DcfiilitlO , 151. D. CUr methoao philofophicac adv 153 D. Significatns i dem cum divcrfitate notionum
.

154. 155.

confillens, 141
Significasvs

feqq>
,

quando diverfus \ficatui termini quando fixuv quando mutctur ,

}

144
117.

130-

147

Significatns improprius

14$

&

&

proprius

146. 13S.

quomodo
,

detega-

tur Significams lagus termin:

150
131.

SCientia.

rixum reducitur , S Definiro , 30 D. 594. cur cer- Significatus terborum receptut , quando pcrperam mutari credatur , 14LD. tam paria: cognitionem , 595.quomodo comparetur , 596. &fcqq. progrefcur non mutandus , 147. D. fus unde pendeat , 169. D. mcrementa Simplex apprchenfio Definitio , 33. an absque notione eiie queat unde, 170. D. 35 Scriptum inntilc Definitio , 815. quando ta- Soiida rr^^f;'o.Definitio,898cur fallant de ea le fit, iudicia , 899. difcrimen a fuperficiaria, 9 00 826 Scriftum utiic Definitio , 815. quando tale Sophijma , 6z6 fit, 816 Sorites Definitio generalis, 474
.

quando ad 144. D. 141. I47. D.

Scriptum apologeticum . Definitio , 1079. regu- Soritet categoricns Pundamentum, 466. definitio, 467. refolutio in catcgoricos , 468. Ix , 1080. quando neceifarium , 1082. quinamidcondere poflit ufus 1207 469 Scriptum dogmaticum quomodo diiudicetur Sorites crypticus , 475 demonfiraii ms , S13.cc feqq- quando leclufacile , 946. vid. 554 hypotheticus. Defin t io, 471. fundamenlibcr dogmaticus . Scripti dogmatici contiuua orationis analvfis lotum, 470. ufus 473 gica, 94$ Spccies . Definitio, 44. notio, 183. ubi eae Scriptum dogmaticum hifloricum quinam condecxiftant , 56. quomododeterminentur, 70. re poflit , 1171, 1171. propofitiones in eo quomodo diltinguantur, 71. dirFerentia,7a. collocandae, 847. 848. S63. quomodo definiaatur , 171 cV feqq. quomofeqq. vide liber dlgmaticus hifioricus do agnofcantur, 179. quando probationem Scriptum crifiicum cur intelligentibus exoingred antur initar conditionis , 139. quan. :

&

doprobabiliter cognofcantur, 561. prxdicaScriptum hitloricum , quomodo Iegendum ta o ta, 133 911. 939. quando completum, 810.811. Spe.ieinotio qtiomodo reperiatur, 712.714 prxdicata finguls individuis propria. 132 quomodo d:udicetur, Sa:.. & leqq. quinam id condere poflit , 1164. 1165. 2 33 Scriptiim potemicum DefinitlO , 1079. re- a Sttcie ad genns arg:m:t;>tatia erronca , 64O. 64I gulae , 1080. quinam tale condere pof- a Specit ::>-.a ad altei a< grgumentetit c-:ronea,64z fit, lioy Species infima ^7 Scrietum fcientificum quaenam propofitiones Studii gici initium, 1117 mathenutici ai philofophandum utilitas eidem inferendae , 866. leqq. quomodo .>.. 159. D. condatur,790. feqq. ufus in praecavendis, logomachiis , quinam condere Si; '.us philofophicus Definitio , 140. D. fupre1031. ma lex , 141. D. iimplic:tas , poflit , 1173. &feqq. vid. liber fciemificns 149. D. Striptorum fcicntificorum interpretatio, 910.91 1, Stylus oratorius cur ex philofcphia profcri-

fum

108

&

&

Scriptune S. interpretatio

non COnfundenda

CUm

bendus,
.

150.

D.

revelata , not. 163. D. nus a regulis Logicae pendeat, 968.

veritate

quate- Snbjecium

Definitio, 2C0.

quotuplex, 240.

&

feqq.

quinam

ei fufficiat,

1185.

quandoapparenter idem, 313. quando propofitionem probabilem :eddk,j^9- quando

C c cc

appa-

, ,

, ,

.,

, , ,

57
apparenter diverfum,
Subjtcli
c. :t;
;;i

InJex 7{erum
3* s
<
3 3,

&

Verbovum

nin^iio

naic

propofitione

ve

riam rcvocct , 116 Sumtitmts jyllogifmorum, 3;; Terminiad definitionem requifiti,i6o. &.feqq. Superficiatia traSttio . Definitio,898. cur falia 165. adpropofitronem requifiti , jir de ea ud:c:a , S99. dncrimen a folida, 900 in philoiophia admirtendi 116. D. Superflui definitio , 819 Terminorum combi.iaiio quotuplex , not. 41 Supericrum DefillitlO , 476 nf::' in abftractiombus , Syllogifmus . Derinitio, 391. partes, 333. reguin notion ibus determinatis , 114
,

Subfumth

>4 6 61

quando vagos } i)i. quando fignificatus d quandoduo funt proprii fignificarus, 14S. quando notionem m memo: .

vtrfus,i44

& feqq. 360. funda- Termittis an philofophia obfcuretur, oi.i 4 8.D. j.quando concluiio vera , 537. Tcrminas i!irr.:Jius 11 quando falia^jjS. 539. quandoo. przmiflis birbirus m philofophia retrnendus , not. non iequatur, J40. j 4 i.ufus indilpenfabi4 -. D. lis indemonftraudo , 560. cur in tertia ficlams Definitio, Si.curfit reipectivus, gura minus evidentes quam in prima, 399. Si. S4. quandoriat obfcurus , 86. quanu:us :n difputando, do ir.anis 149 1095 Sylkgifmus rtf.rmar.s , icmmunis 114 341 108 Definitio complexus 489. modus , 4SS. runlae
,

334. 337. 338. 354.

,

mentum

35

;'>

damentum
490. di,
1

437.

in

fimplices refoiutio

concretus

III

cur

iit

compendium argumentan491
361 484. varie-

extrcmus
familiaris
,

336
I

31.

33

ictts

m
.

f.xus. Definitio,
ir.jtnis

119. neceffitas inappli-

criegoricus multiplex

tas

Definitio 4S;. refolutio in plures

tfti t

catione definitionum,
maj&r s minor medius , negativus

12x5
3S

486
4 oj
cv feqq.

cryptkus,
trypticus compofitus, 443.

365.441,

quomodo

3.crypfi libe-

randus

444

Definitio,
,

m.quando
eificiat

Definit 10,41 6.funda?neiHum, 4 i7. 418. modi,4i9. adprimam redudtio, 410 hypotheticus f. conditionalis . Definitio, 4O4. fundamentum , 407. 408. modi , 4>--9- 410. ad primam figuram reductio, 411. aequipollent'3 cum categoric's, 4 i3. evidentia, 414.
aisiuncli-vus.

fitionemnegativam
vbscurus. Definitio
ophictu

339 339 336 propo211

81.
,

quod
146.

lit

relativus,

81.84
.

Definitio

D. ufus

148.

D.
prfit

ixus

111

quando reiuctioad primam figuram

cijis,

dirT.-

[,<p,i..s,
j:

I38
1

415- principium generale, 458. ortus

3.

mpfcx

, ,

varms, 44 6. 448. 450. 45

r.ig.-.ns
,

457.
34I

f.ngularis

14

vagus

119

pnrticutaris

341

Teftis au.itus.

proprius

in prima figura , 376. in fecun, 35^. tertiaad primam da, 3S6. 394. afecunda Tr~.is ocuiutus , reduct.o , 387. 398. fimplex , 361 Theatrum machinarum

&

Definitio , 616. quando oculato asquivaleat , 617. quando veritatem fa619.610 tti non affequatur ,
,

616 748

nnizerfalis t Synoi.ymia ,

Syjiema.

D. <t(r p a 889 Thcorema. Definitio,

;

341 35

Thcologta naturalis
,

Definitio, J7. D. princi-

17$

V
intelligantur
,

TclefcQpiorum

\Echntlogia
11 3.
.

D- cur n 4 D.
uius

Defin'tio, 71. D.principia, phyficx poftponenda ,

in

V)i--alterius quomodo
a rebus

903

quinam
vitanda
, ,

notionibus
8
.

diftinctis

difcernere valeat , II J4. 1155

forma.iuis
Teieologia. Definitio
, ,

6S5

in reftttaticne

1056

834- S35 D- u "115 n cogniti- ycrbornm&- rerum contufio J one Dei 101. D. an polt Theologiam natu- Fer borum fenfns vems quomodo vindicetur,io65 l f l 101. D. ufus circumfpedus ralemtradenda, ln lmutatur quinam injuriis altcrum Vethis in Terminui fignificatus Defi::itio, 37.
.

36.

Index T{erum

cb'

Verbwum*

571

pngnatiorie I 621 10J Vtrum cur quisnarrare aolit, ."> problcmatn Vtritst . Defihicio nominalis JOJ. dcfinitio 871.871 , realis, J13 quando terto cognolcatar Virts iieritatis in-vcnicndie, I 1 35. &1 feqq. earum aeftimaiio quando probabilis , 1136- unde 574. quoc modis inveftigetur , 663. quinam inveftigandz par fic, 741. modi varii a dijudicatio fpecialispeudeat , 1141. tc priori cain inveftigandi , 714. icqq. feqq. Vtritas UttnsCVLt nonnifi ex cogirtis eruatur , Vitinm formte in lyllogifmis Definitio , 635.

&

738.

quinameameruere valeat ,
.

an difputandoeruatur
Vtritatis criteriun:
fiftat,

739. 740. 11 16 DefiilltlO ,513. ill qUO COU,

fpecies,

63 J. cv feqq
,
,

Vitium mattria; in fyllogifmis

!'::;:.>. 1

f.ibrcptionis in

experiundo

630 668

Veritatis dtfinitionum

Vtritattm

examen fa&i quinam norit

514 949
,

6i5.quomodo
61S
,

ea in animoobliteretur
Vcritas bifttrhe naturalis

quomodo cognofcai u. 941. quomodo inveftigetur j 805.806. 807 Vtritas hypothefium philofaphicarum , 607
Vtritas bypothctica
logica
,

particulariter licentur, 148 Vu\ Delinitio , 36. quot voces ad propofitionem requirantur , 319. uius varius in tertia meni is operatione , 499. cc feqq indifpenfabilis n rai ido , 504. in applicatioVniverftiia pr.edic.tta
.
.

quomodo

ne propolitionum, 500.501.cc cefinitionum,

propouuonis
615.

crae

34
/ -

5J

5O5.
,

narratimis

quomoao

13 drudice5

mn definitat a.atoram quinam

lit
I

intelligere

1178

S04. 940 Vocnm compofitio divifio quando vicium formz propoftiionis quornodo agnofcatur , 5 1 6.5 1 7 pariat , 639 in quoconliftat , 50 5. 5 1 3. unde a priori fo/iyrasexcognitioni philofophica profecta,

tur

&

innotelcat, 544. 557. quando

alterum

44 -Dloquendi
.

cus convincas,
fcripti hificrici,

985.990 Vfus
i>'(ij

39.

qUOmodo examinet Ul\

poflit
,

Vtrum a
fcqq.

falfo

qui difcernere

1145.cc

I-INIS

NDIC

Errata

Corrigc

Pffc. prjelim.

7- >''

l-

78
Logicft
3
1
-

not. I.i.
I.
1-

10U ti conful
'

novit

tum

conlultum
intrinfeca

145.

1.

intnieca

j.confcium

conlcium
individua

elle

44. not. 1. ult- invida 110. In Lemmate: qando \(..r.'jt. 1. 11. frequentes 245.net. 1. ir. hypthefibus
z
5.

quando
lequentes

in

^y.mt. 1.
4 ;.
>:>,:.

Lemmate: fint ult. crangulum

1.

hypothefibus ncn fint

triangulum
inliitentis

6. 7. infitentis

596.
"757.

I.
I.

9.

proteit

ult.

facilitatem

tatem

836.111
1
1

Lemmate-.In commija a;:eruturum 49. 1. 5.

1.

Incommoda
alterutrum

U:8.

10.

iifdem

eidem