________________________________________________________

Journal of Religious Culture

Journal fr Religionskultur
Ed. by / Hrsg. von

Edmund Weber
in Association with / in Zusammenarbeit mit Matthias Benad, Mustafa Cimsit, Alexandra Landmann, Sven Lichtenecker & Vladislav Serikov

Goethe-Universitt Frankfurt am Main

ISSN 1434-5935 - E.Weber E-mail: e.weber@em.uni-frankfurt.de; info@irenik.org http://web.uni-frankfurt.de/irenik; http://irenik.org/

________________________________________________________

Nr. 166 (2012) DN ETMNDE FENOMENOLOJK YAKLAIM

The Phenomenological Approach in Religious Education

Abdulkadir ekin*
zet: 1890l yllarda Alman filozof Edmund Husserlin almalar ile temelleri atlm bir bilim dal olan fenomenoloji, dini, estetik, ahlaki ve duygusal her trl dorudan deneyimi analiz edip betimleyen felsefi bir yaklamdr. Fenomenolojinin din aratrmalarnda kullanlmas, farkl dini bak alarnn olduu gibi anlalabilmesine, kiinin nyarglarndan kurtularak dier inanlar doru ve tarafsz bir ekilde anlayabilmesine frsat verebilecei dncesine dayanr. Din eitiminde fenomenolojik yntem, dinleraras din retimi yaklam ile ngilterede uygulama alan bulmu ve daha sonra ortaya konulacak olan din eitimi uygulamalarna esas oluturmutur. Bu yaklamda farkl dinlere deer veren, genel bir din olgusu anlayna sahip bireylerin yetimesi hedeflenmektedir. Bu makalede fenomen ve fenomenoloji kavramlarna deinildikten sonra din aratrmalarnda ve din eitiminde fenomenolojik yaklamn nasl bir iz braktnn ortaya konulmas amalanmtr. Bu ama erevesinde, lkemizdeki din retiminde ok ksmi bir fenomenolojik bir yaklamn var olduu, bu yntemle sadece inan konusunun retimin yapld, inan olgusu erevesinde baz slam ii mezhep ve yorumlar ile dier dinlere ortak eler n plana karlarak retim programnda yer verildii tespit edilmitir. Anahtar Kelimeler: Fenomenoloji, Fenomen, Din, Eitim, Din Eitimi The Phenomenological Approach in Religious Education

Yrd. Do. Dr., Kastamonu niversitesi Eitim Fakltesi lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi Eitimi Blm, acekin@kastamonu.edu.tr

2
Abstract: Phenomenology, established by German philosopher Edmund Husserls studies in 1890s, is a philosophical approach analyzed all religious, esthetic, ethical and emotional experiences. Using Phenomenology in religious studies based on the idea that giving the opportunity to the men more accurate and impartial understanding by isolating prejudices. Phenomenological method in religious education was applied in England by means of interreligious education approach and became the groundwork of later religious education practices. In this approach aimed to raise children having appreciating other religions and understanding of religion fact. In this article, after mentioning phenomenon and phenomenology, aimed to explain the influences of phenomenological approach on religious studies and religious education and determined that there was a very little influence of phenomenological approach on Turkeys religious education, only the faith was the subject of curriculum in related to the method, some Islamic denominations and religions was to be presented in the curriculum by emphasizing the common points. Key Words: Phenomenology, Phenomenon, Religion, Education, Religious Education 1. GR Toplumsal yaam ierisinde insanolu birok olay ve olgu ile birlikte yaamn srdrmektedir. Bu olay ve olgular insan etkileyerek duygu, dnce ve davranlarn ekillendirmektir. Btn bu olay ve olgular anlama adna belirli tanmlama abalarnn varl da grlmektedir. Ancak her tanmlama abas dierinden bir ekilde farkllamaktadr. Dier taraftan farkl tanmlama abalar, olgular anlamay zorlatryor gibi grnse de aslnda kavramlarn erevesinin izilmesinde nemli katklar salamaktadr. Bu durum eitim olgusu iin de geerlidir. Farkl tanmlamalar olmakla birlikte gnmzde genel kabul gren bir tanm ile eitim, bireyin davrannda kendi yaants yoluyla ve kastl olarak istendik deime meydana getirme sreci olarak tanmlamaktadr (Ertrk, 1997: 12). Bu tanmda eitim, kiinin yaant srecinde kendi istei ile davranlarnda bir deiiklik oluturmas eklinde betimlenmektedir. Din olgusu da insan ile ilgili nemli olgulardan biridir. Din, insanlk tarihi kadar eski bir gemie sahiptir ve insann bireysel ya da toplumsal dzeyde var olduu her dnem din olgusu ile ilikili inan ve uygulamalara rastlanmaktadr. Tarih ve Antropoloji aratrmalar bizlere bu gerei gstermektedir. Sz konusu aratrmalarn sunduu bilgi birikimine dayanarak, ok farkl ve deiik biimlerde de olsa din olgusunun insan ile ayrlmaz bir ikili oluturduu sylenebilir. Dinin ne olduu, ne tr ilevler grd ve bireyi nasl etkiledii tarzndaki sorular her ada dnrleri ve bilim adamlarn deiik alardan ilgilendirmitir. Bu balamda dinin nelii zerine farkl tanmlamalar yaplmtr. Bunlar arasnda; bireyin tecrbesi (Freyer, 1964: 32), kutsal kozmosun kendisiyle tesis edildii beeri giriim (Berger, 1999: 256), ayr tutulan ve yasaklanan eylerden oluan birleik bir sistem (Durkheim, 1923: 94) eklinde din nitelemeleri bulunmaktadr. nsan konu edinen meseleler arasnda din, en fazla ciddiye alnp incelenen bir alan olmutur. nsann gnlk yaam, dini-manevi bir ereve ile kuatlm haldedir. Bu balamda doumdan lme kadar yaanan birok olay dini-manevi bir nitelie brnebilmektedir. Din eitimi ise din ve eitim kavramlarndan oluan birleik bir kavramdr. Eitim olgusu temel alndnda din eitimi u ekilde tanmlanmtr: Din eitimi, bireyin din davranlarnda kendi yaantlar yoluyla ve kastl olarak istendik deime meydana getirme denemeleri srecidir (Tosun, 2001: 25). Bu tanm incelendiinde eitim sreci iinde dini davranlarda meydana gelen deiiklie vurgu yapld grlmektedir. Bat toplumlarnda din eitimi nemli tartma alanlarndan birisi olmutur. Yakn gemite yaanan bu tartmalardan bata geleni din eitiminin eitimsel mi yoksa dini bir faaliyet mi olduu konusunudur. Din eitimi, dini bir faaliyet ise bireylere dinlerinin inan ilkelerini ve ibadetlerini reten; eer eitimsel bir faaliyet ise kiilerde insani bir boyut olan inanca kar anlay gelitiren bir faaliyet olarak karmza kmaktadr. Din eitimi ile ilgili dier bir tartma konusu, din eitiminin gnmzdeki farkl durumlar asndan nelii ile ilgilidir. Din eitimi, okullarda uygulanan retim programnn bir paras mdr?, dini cemaat ya da gruplarn kendi ilerin uyguladklar bir retim ekli midir? ya da sekler deerler dnda dini deerler etrafnda ekillenen eitim-retim yaklam mdr? nc tartma konusu ise farkl din ve mezheplerin ok eitli din eitimi anlay ve uygulamalarnn olmas dolaysyla birok bat lkesinde din eitimi ile ilgili politika ve uygulamalarda farkl yaklam ve uygulamalarn grlmesidir. Sonuta din eitimi ile ilgili farkl

3
tartmalar, her lkede bir ekilde ulusal politikay ve eitim evrelerini etkilemektedir ve bu konu farkl dzeyde srekli olarak tartlmaktadr (Halstead, 2005: 7731). Din eitimi alanndaki bu tartmalar ayn zamanda bat dnyasnda farkl din eitimi yaklamlarn da dourmutur. Bunlardan birisi olan fenomenolojik yaklama gre din eitimi, bilgi vericilii aarak inanlar daha iyi anlamak iin geici olarak doruluk ve yanllk sorularn paranteze almal ve inanlara kar empati kurmaldr. Bu makalede fenomen ve fenomenoloji kavramlar incelendikten sonra din aratrmalarnda ve din eitiminde fenomenolojik yaklamn nasl yer bulduunun ortaya konulmas amalanmtr. Bu ama etrafnda lkemizdeki din retiminde fenomenolojik yaklamn herhangi bir ekilde var olup olmad da aratrlacaktr. 2. FENOMEN Kken bakmndan eski Yunancada grn anlamna gelen phainomenon szcnden gelen fenomen, en genel anlamda duyu organlaryla alglanabilen, gzlenebilen, duyulabilen, deneyimde kendisini gsteren ya da aa vuran nitelik, nesne, iliki, konum ve olay trnden dnlebilecek btn her eyi anlatan felsefe terimidir (Gl ve dierleri, 2003: 610). Fenomenleri bilme, tecrbe etme faaliyetine deneyim ad verilir. Deneyim ise d ve i deneyim olarak ikiye ayrlr. Bu erevede duyusal fenomenlerden ve bilinli fenomenlerden sz edilebilir. Buna gre duyusal fenomen fiziki bir oluum, bir olgu, varl saptanan olaydr. Bilinli fenomen ise kiinin ayrtnda olduu isel deneyimdir. Fenomen, lka Yunan Felsefesinde duyularla idrak edilen, kavranan nesne, duyusal grn anlamna gelir. Kantta ise fenomen, mmkn deneyimin snrlar dnda kalan ve bundan dolay da teorik olarak bilinemez olan numenin tersine, form ve dzeni duyarln sentetik formlarna ve anlama yetisinin a priori kategorilerine bal olup, varoluu zneden bamsz olmayan, dolaysyla zne tarafndan belirlenen varlk, zne tarafndan kurulan nesneyi ifade eder (Cevizci, 2002: 408). 3. FENOMENOLOJ Genel olarak fenomenlerin bilimi olarak tanmlayabileceimiz fenomenoloji, zel olarak da bilincin ok eitli formlaryla dini, estetik, ahlaki ve duygusal her trl dorudan deneyimi analiz edip betimleyen felsefe anlay ya da yaklam eklinde tanmlanabilir (Cevizci, 2002: 409). Phainomenon szc ile logos szcnden tretilmi olan fenomenoloji; zel bir zmleme yntemi yoluyla bilince ve bilin yaantlarna ilikin zlerin bilgisini edinmeyi amalayan betimleyici deneyim felsefesi; fenomenlerin kendilerini betimleyerek tantlamaya, onlarn bilin yaantsna almalarnn koullarn aratrmaya dayanan felsefe anlay ya da yntemidir (Gl ve dierleri, 2003: 611). 1890l yllarda Alman filozof Edmund Husserlin almalar ile temelleri atlm bir bilim dal olan fenomenoloji, I. Dnya Sava ncesinde Almanya, Rusya ve Japonyaya yaylm ve psikiyatriden felsefeye birok bilim alannda etkili olmutur. II. Dnya Sava sonrasnda in, Hindistan ve Kanadada, 1990larda ise ngilterede etkili olan bu hareket 20inci yzyln nemli felsefi hareketlerinden biri olmutur. Felsefe tarihinde fenomenoloji, temel olarak farkl ekilde anlalmtr. Bunlar Hegel, Husserl ve Heideggerin fenomenoloji anlaylardr. Hegele gre fenomenoloji, fenomenlerin kefedilmesiyle balayan felsefi yaklamdr ve bu diyalektik fenomenolojidir. Husserle gre fenomenoloji, kiinin kendi tecrbesiyle bilincin znn dnsel almasdr. Heidegger ise insann varolusal ynyle ilgilenerek ontolojik bir yaklamla fenomenolojiyi temellendirmeye almtr (http://en.wikipedia.org/wiki/Phenomenology.htm). Fenomenoloji, kiinin evresindekilerin farknda olmas ve onlara kar bir bilin hali oluturmas erevesinde gl tesirler brakan bir felsefe alandr. Her eyin gerek insani tecrbe ekliyle anlalmas gerektiini dnen fenomenoloji, nc kiiden bilimsel perspektiften ziyade, birinci kiiden tecrbi perspektife daha fazla nem vermektedir (Drees, 2003: 596). Fenomenolojide, zihinsel ve fiziksel olgular arasnda bir ayrm yaplmaktadr. Fiziksel olgular hayatn ierisinde en saf hallerinde bulunmaktayken, zihinsel olgular kiilere gre deien bir grecelie sahiptir. Fenomenolojide, olgularn bilin sahasna ktklarnda tanmlanmas bak

4
mevcuttur. Bu noktada olgular hakkndaki objektif gereklik ya da tesadf bak, fikirlerimiz zerinde etkili olmaktadr. Fenomenolojik dnce bilimsel, dini ya da felsefi olsun bilginin nasl mmkn hale geldiini bizlere gstermektedir (Priest, 2003: 570). 4. DN FENOMENOLOJS Din Fenomenolojisi din fenomenleri, o dinin mensuplarnn dnceleri erevesinde betimlemek suretiyle dinin tecrbi ynyle ilgilenir. Fenomenolojik gre gre din, farkl bileenlerden olumaktadr ve dinin doru anlalmas amacyla dinlerin farkl geleneklerindeki bu bileenler incelenmelidir. Din aratrmalarna fenomenolojik yaklamn gelimesi byk oranda aadaki bilim adamlar ile olmutur. 4.1. Chantepie de la Saussaye lk defa Din Fenomenolojisi kavramn kullanan Saussaye Lehrbuch der Religionsgeschichte (1887) adl kitabnda, Din Fenomenolojisinin taslandan ve din biliminin grevlerinden sz etmektedir (Van der Leeuw, 1963: 694). Hegelin terminolojisini kullanmakla birlikte Saussaye, felsefi ve tarihi metotlar kullanarak z ve tezahrler olmak zere din bilimini iki ayr aratrma alanna ayrmtr. Saussaye, fenomenolojiyi dinler tarihi ve din felsefesinden ayr bir alan olarak grmektedir (James, 1995: 45). Saussayea gre fenomenolojinin grevi dini kavramlarn toplanmas, dzenlenmesi, gruplandrlmas ve snflandrlmas yoluyla felsefi analiz iin tarihsel bilgiler retmektir (James, 1995: 43). Saussayen dinin tezahrlerinin gruplandrlmas yaklam ise fenomenoloji dncesi ile benzerdir. zn felsefi olarak aklanmas iin bir hazrlk olarak Saussayen fenomenoloji anlay tamamen Hegele kart bir anlay deildir. 4.2. Kristensen Saussayen Lehrbuch der Religionsgeschichte adl kitabnn ngilizce ve Franszcaya evrilmesi, birok bilim adamnn din fenomenolojisi sahasna ilgi duyarak bu alanda almaya balamasnda etkili olmutur (James, 1995: 141). Bunlardan biri William Brede Kristensendir. 1901de Kristensen Dnyada ilk defa din fenomenolojisi profesrlne atanan kiidir. Kristensene gre fenomenoloji, dinler tarihi ve din felsefesinin birbirlerini etkilenmelerini salayan tamamlayc bir bilimdir (Kristensen, 1971: 9). Kristensenin felsefe ile tarihsel tezahrler arasndaki iliki konusundaki dnceleri Saussaye ile uyumazken, Hegelin fikirleri ile benzerlik gstermektedir. Tarihsel tezahrlerde kefettii din z tanmlarken Kristensen, Rudolf Ottonun kutsal anlayndan yararlanmaktadr. Saussaye gibi Kristensen de fenomenolojinin din fenomenlerin anlamn empatik ve ieriden bir bak as ile aratrmas gerektiini dnmektedir. Bir anlamda Kristensen, fenomenolojinin aratrma alann din yaamdaki fenomenler ile snrlamaktadr (James, 1995: 144). 4.3. Van der Leeuw Birok dncede Kristenseni takip eden Gerardus van der Leeuw, Phnomenologie der Religion (1933) adl kitabnda dine kar fenomenolojik bir yaklam gelitirmitir. Greceli gizleme (Verborgenheit), greceli effaflk (Durchsichtigkeit) ve aamal olarak ortaya kma ya da tezahr etme (Offenbarwerden) eklinde aklad dinsel tezahrlerin objektiflik boyutlarna ramen Van der Leeuw, dinsel tezahrlerin anlalma durumunun fenomenlerin sbjektif yn ile ilgili olduunu dnmektedir (Van der Leeuw, 1956: 769). 4.4. Mircea Eliade Eliade, dini tecrbelerin yorumlanmas konusunda nde gelen bir isimdir ve din aratrmalarnda kendine zg bir paradigma oluturmutur. Eliade, dinin temel formunu ifade eden Hierophanies (kutsaln tezahr etmesi) terimi ile insann gereklik tecrbelerini uhrevi ve dnyevi eklinde ikiye ayrmaktadr. Eliadenn bu teorisi birok kesimden de kabul grmtr. Eliadenn din aratrmalarna en nemli katklarndan birisi, Onun lmsz Dn (Eternal Return) teorisidir. Bu teori, mitolojiler ve din ritellerin basit bir ekilde hatrlanmadn, zihnen ve gerek anlamda insanlarn mitoloji ve ritellere katldklarn savunmaktadr (Doniger, 2004).

5
Eliade dine, din bir inanca sahip kimse ile empati kurarak yaklamaktadr. Eliadenn teorileri temelde dinsel bak asyla Dnyann nasl anlamlandrldnn betimlenmesi zerine kuruludur (Ellwood, 1999: 99). Eliadeya gre din dnce genellikle kutsal ve kutsal olmayan arasndaki keskin ayrma dayanr. Bu dncenin Tanr ya da Tanrlar formunda veya mitolojik olmas nemli deildir. nemli olan sadece dinin kutsallk ile ilikisidir ve ona gereklik kazandran ey de budur (Eliade, 1971: 5). 5. DN ETMNDE FENOMENOLOJK YAKLAIM Fenomenolojinin din aratrmalarnda kullanlmas, farkl dini bak alarnn olduu gibi anlalabilmesine, kiinin nyarglarndan kurtularak dier inanlar doru ve tarafsz bir ekilde anlayabilmesine frsat verebilecei dncesine dayanr. Din eitiminde fenomenolojik yntem ise, dinleraras din retimi yaklam ile ngilterede uygulama alan bulmu ve daha sonra ortaya konulacak olan din eitimi uygulamalarna esas oluturmutur (Kaymakcan, 2004: 78). 1960larn ortalarna kadar ngilterede din eitiminin amac dindar Hristiyanlar yetitirmekti. Ancak bu eitim baarszla urad ve tersine Hristiyanlktan uzaklalmaya katkda bulunduu izlenimi ortaya kt (Doan ve Tosun, 2003: 33). Lancester niversitesinde Dini Aratrmalar Blmnn kurulmasnn ardndan, din eitiminde yeni bir program gelitirme projesi (School Council Project on Religious Education in Secondary Schools, 1969) Profesr Ninian Smartn direktrlnde almalarna balad. Projede, fenomenolojik, doktriner olmayan yaklam olarak isimlendirilen yntem kullanld (Jackson, 1997: 9). Bu almalar sonrasnda ierisinde ok farkl din, mezhep ve grleri barndran oulcu ngiliz toplumunda geleneksel Hristiyanlk erevesinde gerekleen din eitimin yerini, inan trnn belirtilmedii bir din eitimi yaklam almaya balad (Shepherd, 1997: 84). Bu yaklamda artk dindar Hristiyanlar deil, farkl dinlere deer veren, genel bir din olgusu anlayna sahip kiiler yetitirmek hedeflenmekteydi (Shepherd, 1991: 372). Genel olarak fenomenolojik din eitimi yaklam, rencileri din grevleri yapma konusunda zorlamann olmad dinler hakknda retimi ifade etmektedir. Dinin insan yaamnda en temel gereklik olmas ve tarih, felsefe, sanat, edebiyat gibi alanlarda dinin derin etkiler brakm olmas gibi temel argmanlardan hareket eden bu yaklamda retmenler, farkl dinlerin ya da dnya grlerinin retiminde tarafsz bir pozisyon benimsemelidir. Fenomenolojik din eitiminde farkl dinlerin ve inan sistemlerinin retim konusu yaplmas, rencilere alternatiflerden haberdar olma ve yaamlarnda dini seimler yapabilme ans vermektedir. Farkl din ve inanlar hakknda rencilerin bilgilendirilmesi, dini nyarglarn ortadan kalkmasn salamakta ve ok kltrl bir toplumda hogrnn olumasna da zemin hazrlamaktadr (Halstead, 2005: 7732). Fenomenolojik yaklamn iki temel esi, paranteze alma ve empatidir. Paranteze alma ile, dier dinlere kar bak asn olumsuz etkilememesi amacyla kiinin kendi inanlarn mmkn olduunca geri planda tutmas kastedilmektedir. Empati ile de dier dinlerin doktrinlerini, ritellerini tarafsz bir ekilde anlama amacyla mensuplarnn din ayin ve ibadetlerinde nasl hissettikleri konusunda rencilere ieriden bir bak as kazandrma hedeflenmektedir (Shepherd, 2003: 324). Din eitiminde fenomenolojik yaklam, retmenin bir dine ball engellememektedir. Bu adan, yaklamn herhangi bir inancn yesi tarafndan veya hibir dine inanmayanlarca dahi uygulanabilecei ifade edilmektedir. Bu yaklam ayn zamanda tek ynl dnmekten kaynaklanan pein hkmll ve din eitiminde yer alabilecek tek yanl izahlar da engellemeye almaktadr. retmen, rencilerin belli bir dine bal olmann ne demek olduunu ve bu balln ortaya konu biimlerini, duygusal olarak kavramalarna yardmc olacaktr. Burada ama belli bir inancn inanrlarn oluturmak deil, bir inanca bal olmann ne demek olabileceini anlamak yani empati kurmaktr (apolu, 2006: 59). Bu yaklamda dini inanlar, ayinler, ibadetler, kutlamalar, ibadet yerleri, ahlaki ilkeler, kutsal metinler, dini liderler, dini hikyeler, dini tecrbeler ve dualar, her trl dini inan ve dncenin ortak olgu ve durumlar olarak retim konusu yaplabilir (Halstead, 2005: 7732). Fenomenolojik yaklam din retimi alannda renciler zerinde baz olumlu etkilere sahip gzkmektedir. Paranteze alma ile dier dini inanlar hakknda rencilerde oluabilecek nyarglarn giderilebilmesi ve empati ile de kardakinin inanlarn anlama duygusunun gelimesi mmkn olabilecektir (Jackson, 1997). ok kltrl ve demokratik bir toplumda herhangi bir dini inanc ykseltme veya kk drme abas olmadan anlamaya ynelik tarafsz bir bak asyla yaplmas

6
hedeflenen bu tip bir din retiminin, kiilerin birbirlerinin inanlarna sayg gstermelerini salamas da yaklamn olumlu etkileri arasnda dnlebilir (Shepherd, 2003: 325). Yukarda dile getirilen olumlu ynlerinin yannda fenomenolojik din retimi, fenomenolojinin temel ilgi alannn sadece gzlemlenen olgu ve olaylar olmas, dinleri ok geni kapsaml ele almas neticesinde tek bir inanca balanmay deersizletirme ihtimali, konularn rencilerin ilgi ve deneyimlerinden uzak olabilmesi, derinlemesine dini hakikatler ile ilgilenmeyerek din tezahrleri konu edinmesi ve kapal bir grecelilie sahip olmas konularnda eletirilmektedir (Jackson, 1997: 10). Fenomenolojik din retiminde paranteze alma ve empatinin bir gerei olarak dini bir konuyu, o dine mensup (ieriden) kiilerden dinlemek, onun bak asn anlamak gerekir. Bu balamda ieride olan kiinin kendi dinini tam olarak anlamam olmas veya bu kiinin kendi dinini idealletirme abas iinde olabilme ihtimali de uygulama asndan yaklamn problem noktalar arasnda saylmaktadr (Shepherd, 1999: 10). lkemizdeki din retimi ile fenomenolojik yaklam bir arada deerlendirildiinde farkl bir durum ortaya kmaktadr. lk ve ortaretim kurumlarmzdaki din kltr ve ahlak bilgisi derslerinde mezheplerst (herhangi bir mezhebi esas almayan, mezheb tartmalara girmeyen) ve dinler alml bir yaklam benimsenmitir (MEB, 2010: 2). Bu yaklamda Snn slama ait din ve kltrel elerin daha youn retimi sz konusu olmakla birlikte dier din, inan ve mezheplerin retimi de sz konusudur. Fenomenolojik tarzda bir din retiminin din dersinin tamam iin geerli olmamasnn yannda, inan renme alannda insani bir olgu olarak inanma duygusunun ilendii grlmektedir. Bu renme alannda ortaretim dzeyinde insan-din ilikisi, insanlk tarihindeki inan biimleri, insann gnlk hayatnda ve davranlarnda inancn etkisi gibi konular retim programnda yer almaktadr. Ayrca, inan renme alannda dinin insan hayatndaki yerini ve nemini anlayan, yaamn anlamlandran, insanln daha iyi gerekletirebilen, dier inanlara ve mensuplarna saygl bireylerin yetitirilmesi de amalanmaktadr (MEB, 2010: 15). Bunlarn yannda, ortaretim din kltr ve ahlak bilgisi dersi ieriinde yer verilen dier din, inan ve mezheplerin retiminde de fenomenolojik bir bak asnn mevcut olduu grlmtr. retim programnca, slam dncesi ierisindeki farkl mezhep ve yorumlar zenginlik ve dinde oulculuk (MEB, 2010: 17), dier dinler ise ortak inan ve ahlak konularna sahip sayg gsterilmesi gereken unsurlar (MEB, 2010: 19) olarak deerlendirilerek bunlarn ortak insani olgular olduu vurgulanmaktadr. Bu erevede lkemizdeki din retiminde fenomenolojik bir yaklam ile inan olgusunun varl kabul edilmekte, slam ii farkl mezhep ve yorumlar ile dier dinler bu olgu erevesinde retim konusu yaplmaktadr. Din inan ve yorumlarn farkl ynleri olmakla birlikte ortak inan ve ahlak elerini barndrd da vurgulanmaktadr. zetle lkemizdeki din retiminde ok ksmi bir fenomenolojik yaklamn var olduu sylenebilir. Dier taraftan lkemiz asndan fenomenolojik veya baka bir ekilde dinleraras eitimin, insanlarn kendi dinlerini renmelerinden sonra veya en azndan birlikte olduunda anlam tayaca da belirtilmektedir (Doan ve Tosun, 2003: 33). 6. SONU Fenomenolojik yaklam, dinleraras din retiminin ngilterede uygulanan eklidir. Dinlerin ortaya koyduklar kavram ve olgulardan yola karak, dinlerin karlkl birbirlerini anlamalarnn amaland bu yaklamda paranteze alma ve empati temel kavramlardr. Bunun yannda bu yaklama yneltilen eletiriler, fenomenolojik ilkelerin uygulanabilirlii ile ilgilidir. Yine hakikat konusundaki oulcu anlayn insanlar phecilie gtrebilecei noktasnda da eletirilmektedir. Tm bu eletirilere ramen fenomenolojik yaklam, ngilterenin din eitimi tecrbesi asndan ok nemli bir yere sahiptir. Bu yaklamn ardndan yaplan eletiriler sonucu din eitim iin farkl aratrma ve program gelitirme almalar da yaplmtr. Fenomenolojik yaklamdan sonra ortaya kan farkl din eitimi modelleri, tasvip ederek veya eletirerek bir ekilde bu yaklamdan etkilenmitir.

KAYNAKA
Berger, P. L. (1999). Dini Kurumlar, ev: Adil ifti, Toplumbilimi Yazlar, zmir: Anadolu Yaynlar. apolu, F. (2006). Din retiminde Yeni Yaklamlar erevesinde lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi Dersi retim Programlarnn ncelenmesi, Yaynlanmam yksek lisans tezi, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Ankara. Cevizci, A. (2002). Felsefe Szl, stanbul: Paradigma Yaynlar. Doan, R. ve Tosun, C. (2003). lkretim 4. ve 5. Snflar in Din Kltr ve Ahlak Bilgisi retimi, Ankara: Pegem A Yaynlar. Doniger, W., (2004). Eliade, Shamanism. Drees, W. B. (2003). Encyclopedia of Science and Religion, (2nd ed.), USA: Thomson Gale. Durkheim, E. (1923). Dini Hayatn btidai ekilleri, ev: Hseyin Cahit, stanbul. Eliade, M. (1971). The Myth of the Eternal Return: Cosmos and History, Princeton: Princeton University Press. Ellwood, R. (1999). The Politics of Myth: A Study of C. G. Jung, Mircea Eliade and Joseph Campbell, Albany: State University of New York Press. Ertrk, S. (1997). Eitimde Program Gelitirme, 9. Bask, Ankara. Freyer, H. (1964). Din Sosyolojisi, Ankara: Ankara niv. lahiyat Fak. Yaynlar. Halstead, J. M. (2005). Encyclopedia of Religion, (2nd ed., Vol 11, pp. 7731-7736), USA: Thomson Gale. http://en.wikipedia.org/wiki/Phenomenology.htm eriim 18.03.2008 Gl, A., Uzun, E., Uzun, S., Yolsal, . H. (2003). Felsefe Szl, Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar. James, G. (1995). Interpreting Religion: The Phenomenological Approaches of Pierre Danil Chantepie de la Saussaye, W. Brede Kristensen, and Gerardus van der Leeuw, Washington: Catholic University of America Press. Jackson, R. (1997). Religious Education and Interprative Approach, London: Hodder & Stoughton Press. Kaymakcan, R. (2004). Gnmz ngilteresinde Din Eitimi, stanbul: Dem Yaynlar. Kristensen, W. B. (1971). The Meaning of Religion: Lectures in the Phenomenology of Religion, The Haugue: Martinus Nijhoff. MEB (2010). lkretim Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Dersi (48.snflar) retim Program ve Klavuzu, Ankara. MEB (2010). Ortaretim Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Dersi (912.snflar) retim Program, Ankara. Otto, R. (1958). The Idea of the Holy, London: Oxford University Press. Priest, S. (2003). Encyclopedia of Science and Religion, (2nd ed.), USA: Thomson Gale. Shepherd, J. (1991). slam ve Din Eitimi (Mezhebe Dayal Olmayan Model), I. Din Eitimi ve Din Hizmetleri Semineri (8-10 Nisan 1988), Ankara: DB Yay. Shepherd, J. (1997). ngiliz Eitiminin Kiilik Geliimine Katks, Uluslararas Din Eitim Sempozyumu (20-21 Kasm 1997), Ankara. Shepherd, J. (1999). ngilterede Din retiminin Kiilik Geliimine Katks, Uluslararas Din Eitimi Sempozyumu (20-21 Kasm 2001), Ankara. Shepherd, J. (2003). Fenomenolojik Bak As: Eletirel Anlamda Sorgulayc Din Eitimi, Din retiminde Yeni Yntem Araylar Uluslararas Sempozyum Bildiri ve Tartmalar (28-30 Mart 2001), Ankara: MEB Yaynlar. Tosun, C. (2001). Din Eitimi Bilimine Giri, Ankara: Pegem A Yaynclk. Van der Leeuw, G. (1956). Phnomenologie der Religion, 2. Bask, Tubingen: J. C. Van der Leeuw, G. (1963). Religion in Essence and Manifestation: A Study in Phenomenology, New York: Harper & Row.