KAFRLERE FAYDA VEMEZ...............................................................................................10 Yce Meali:.......................................................................................................................10 Tefsiri:...............................................................................................................................10 Kfirlere Cevp.................................................................................................................10 Ml ve Evlt......................................................................................................................10 Kfirlerin Hayrlar...........................................................................................................10 Kfirlerin Harcama Sebebleri...........................................................................................

11 Kfirlerin nfklar............................................................................................................11 Kfirlerin nfklar............................................................................................................11 slm'a Mni Olmak..........................................................................................................12 Zorbalarn Harcamalar.....................................................................................................12 Hesbta Drt ey..............................................................................................................12 Allah Rzs in Amel......................................................................................................12 Ne Gzel Buyurmular:....................................................................................................13 Hikye...............................................................................................................................13 Ne Gzel Buyurmular:....................................................................................................13 Allah Yolunda Harcama....................................................................................................13 Allahn Olunun Mal.......................................................................................................14 Kanaatkar Hayat................................................................................................................14 Efendimizin Sevenlerine Duas.........................................................................................14 Dost Edinmeyin... .............................................................................................................14 Bitne Kelimesi.................................................................................................................14 Onlar Sizi Sevmiyorlar......................................................................................................15 Parmak srmalar..............................................................................................................15 fkenizle ln..................................................................................................................16 Allah Kalblerdekini Bilir..................................................................................................16 Kfirlerin Dil Uzatmalar..................................................................................................17 Ne Gzel Buyurmular:....................................................................................................17 Sr......................................................................................................................................17 Zahire Aldanma.................................................................................................................17 Denemeden Gvenme.......................................................................................................17 Arkada.............................................................................................................................18 Chil nsana Kar.............................................................................................................18 Sabr..................................................................................................................................18 Hikye (Sabr)...................................................................................................................18 Ktle yilik..................................................................................................................19 Sohbetin artlar................................................................................................................19 Hikye (Sabr)...................................................................................................................19 Efendimizin Vasiyeti.........................................................................................................19 Selef-i Slihinin Ahlaklar................................................................................................19 Nefs-i Emmre Ehli..........................................................................................................20 LAH NUSRET.......................................................................................................................20 Yce Meali:.......................................................................................................................20 Tefsiri:...............................................................................................................................20 UHUD HARB.................................................................................................................20 Hazret-i ie (r.a.)............................................................................................................20 "Mekaaid," Kelimesi.........................................................................................................21 Uhud Sava in stiare...................................................................................................21 Uhud'a Hareket..................................................................................................................22 Okulara Tenbih................................................................................................................22

Mnafklarn Ayrlmas.....................................................................................................22 Savata Bulunanlar............................................................................................................23 Mnafklarn Hli..............................................................................................................24 Hikye (Tevekkl)............................................................................................................24 Hikye (Tevekkl)............................................................................................................25 Tevekklde brahim Aleyhisselm...................................................................................25 Tevekkl ve Zikir Ehli......................................................................................................25 Tevekkl Ve Sebepler.......................................................................................................26 Bedir Savandaki lh Nusret.........................................................................................26 Ezille.................................................................................................................................26 Bedir Savanda Mslmanlar..........................................................................................26 Bedir Harbinde Mrikler.................................................................................................27 Bedir Harbinde Sancaktarlar.............................................................................................27 Bedirde lahi Yardm .......................................................................................................27 Melekler............................................................................................................................28 Nusret Allh'dandr...........................................................................................................28 Gklerin ve Yerin Sahibi..................................................................................................29 Rahmet Etmek...................................................................................................................29 Allah Gnahlar Balar..................................................................................................29 Efendimiz (s.a.v.) Alatan Haber.....................................................................................29 Hikye (mn Zafiyeti)......................................................................................................29 Hikyeden kan Ders......................................................................................................30 Kalbi Tasfiye Etmek.........................................................................................................30 Kalbin Cils Nedir?..........................................................................................................30 Kalbin Devas....................................................................................................................30 FAZ..........................................................................................................................................31 Yce Mel:.......................................................................................................................31 Tefsiri:...............................................................................................................................31 Faizin Katlanmas.............................................................................................................31 mm- zam' Korkutan..................................................................................................31 taat....................................................................................................................................32 Lealle ve As Kelimeleri...................................................................................................32 Faizciler mel'ndurlar.......................................................................................................32 nsann Gzn Toprak Doldurur.....................................................................................32 Hrs ve Kanaat...................................................................................................................33 Faizci.................................................................................................................................33 Faizde Hile-i er'iyye........................................................................................................33 Faiz mana Zarar Verir......................................................................................................33 Tevekkl Eden..................................................................................................................34 Zulm................................................................................................................................34 CENNETE KOUN..................................................................................................................34 Yce Meali:.......................................................................................................................34 Tefsiri:...............................................................................................................................34 Cennet u An Vardr.........................................................................................................34 Mtteklerin Sfatlar.........................................................................................................35 hsann Yollan...................................................................................................................35 Zarar Defetmek................................................................................................................35 Uhrev Zarar Defetmek....................................................................................................36 Balayanlarn Ecirleri.....................................................................................................36 Muhabbetllah..................................................................................................................36

hsan Ve Ktlk..............................................................................................................36 Hikye (Af).......................................................................................................................36 Dile Sahip Olmak Lazm...................................................................................................37 yilikte Acele.....................................................................................................................37 Ne Gzel Buyurmular:....................................................................................................37 Ne Gzel Buyurmular:....................................................................................................37 Cehennemden Sakndrma................................................................................................37 ret Edilen Man............................................................................................................37 Tevbe.................................................................................................................................38 Gnaha srr......................................................................................................................38 Takva Ehli in..................................................................................................................39 Mafirete ar.................................................................................................................39 eytan Alatan yet-i Kerime.........................................................................................39 Gnahtan Sonra Namaz....................................................................................................40 bdette Cimrilik...............................................................................................................40 Amelsiz Cennet.................................................................................................................40 Gemi Karada Yrmez.....................................................................................................40 Zlimlerin Fark................................................................................................................40 man Esastr.......................................................................................................................41 Hikaye (Tevbe).................................................................................................................41 Edeb..................................................................................................................................41 GEMTEN DERS ALMAK.................................................................................................41 Yce Meali:.......................................................................................................................41 Tefsiri:...............................................................................................................................42 Eski Kavimlerden bret Almak.........................................................................................42 Peygamberleri Yalanlayanlar............................................................................................42 Akbet M'minlerindr......................................................................................................43 Akbetten Korkmak...........................................................................................................43 Efendimiz (s.a.v.)'n ok Okuduu Dua...........................................................................43 r Manlar.....................................................................................................................44 Nasihat ve tler............................................................................................................44 nananlar stndrler.......................................................................................................44 Alnan Bir Yara Geveklik Verip Yldrmamahdr...........................................................45 Kfirlerin Galip Gelmesi...................................................................................................45 M'minlerin Baarlan.......................................................................................................45 Mminlerin Malbiyeti...................................................................................................46 Mbtel Mminlere Olursa...............................................................................................46 Tevilt- Necmiyyeden Tasavvuf Manlar......................................................................46 Hikye (Marifetullah).......................................................................................................47 Cihd Etmeden Cennet......................................................................................................47 lmi lhi............................................................................................................................48 Cennet in iki Amel.........................................................................................................48 Sava Temenni Edenler....................................................................................................48 ehdeti Temenni..............................................................................................................48 Dnya ve hiret Saadeti...................................................................................................49 Sevginin ls................................................................................................................49 Baarnn Anahtar............................................................................................................49 Saadetin En By..........................................................................................................49 rifn Sfatlar...................................................................................................................49 Hikye (Tevekkl)............................................................................................................50

Kalbi Mevl ile Tutmak....................................................................................................50 Muhammed (s.a.v.)...........................................................................................................50 Yce Meali:.......................................................................................................................50 Tefsiri:...............................................................................................................................50 Sebeb-i nzul.....................................................................................................................51 Sahabenin Dehete Kaplmas...........................................................................................52 Hazret- Ftma (r.a.)mn znts...................................................................................53 Kyamet.............................................................................................................................53 Te'vilt- Necmiyyeden.....................................................................................................53 lm Allah'n zniyledir...................................................................................................54 lm ve Hayat..................................................................................................................54 alan Mahrum Edilmez..................................................................................................54 kredenler Mkfatlandrlr...........................................................................................54 Niyetler..............................................................................................................................55 Amellerde Niyet................................................................................................................55 Dinin Ykselmesi in......................................................................................................55 Ksmetten Bakas Olmaz.................................................................................................56 Niyetin nemi...................................................................................................................56 Niyet Hlis Olmaldr........................................................................................................56 Cesur Olmann Srr..........................................................................................................56 Hikye (Allah'a tam gven)..............................................................................................56 Hikye (kalbi dzeltmek)..................................................................................................57 Peygamberlerle Beraber Savaan Erenler.........................................................................57 Erenlerin Duas.................................................................................................................58 Gzel Duaya Gzel Kabul................................................................................................58 mtihann Sim....................................................................................................................58 Hikye (Asaf b. Berhavann Tevbesi)...............................................................................59 KAFRLERE TAAT ETMEYN.............................................................................................60 Yce Meali:.......................................................................................................................60 Tefsiri:...............................................................................................................................60 Mnafklar Kfirdirler.......................................................................................................60 Mevl Allhtr...................................................................................................................60 Kfirlere Korku.................................................................................................................61 Kalbler Allah'n Elindedir.................................................................................................61 Nefs-i Emmreye Galebe..................................................................................................61 ft..............................................................................................................................61 Hikye (Nefse kar).........................................................................................................62 Allah'n Vaadi Haktr........................................................................................................63 Sebeb- Nzul...................................................................................................................63 "Hatt"...............................................................................................................................63 lh Nusret ve Zaferin Sebebleri......................................................................................64 Hezmetin Sebepleri..........................................................................................................64 Allah Sevgisi.....................................................................................................................65 Hikye (Eb Bekir r.a. Ykselten)...................................................................................65 Sr ve Kalbe Sahib Olunmaldr........................................................................................66 Hallllh...........................................................................................................................66 Evliyann Sfatlar.............................................................................................................66 Yce Meali:.......................................................................................................................66 Tefsiri erifi:......................................................................................................................67 Mnafklarn tirazlar.......................................................................................................67

Allah Balad..................................................................................................................68 Gnah lenmeseydi..........................................................................................................68 eytann Gc Yetmez......................................................................................................69 Hikaye (eytan).................................................................................................................69 eytann Korktuu ey.....................................................................................................69 Hikye (eytan ve tevbe)..................................................................................................70 blisin Meslei...................................................................................................................70 Kfirlerin Hasreti..............................................................................................................71 Hayat ve lm..................................................................................................................71 ehdetin Mkfat...........................................................................................................71 Kfirlerin Topladklar......................................................................................................72 Dn Allah'adr...............................................................................................................72 bdette nsanlar Ksmdr...........................................................................................72 Hikye (ibdette niyet)......................................................................................................72 Hikye (ibdette niyet)......................................................................................................73 Dnyadan ve hiretten Yz evirmek.............................................................................73 Cihdda len le Evinde len..........................................................................................73 nsan Mnsebetler..........................................................................................................74 Kat Kalb...........................................................................................................................74 Afv ve Hogr ................................................................................................................74 Meveret............................................................................................................................74 Azimet ve Tevekkl..........................................................................................................74 Tevekkl............................................................................................................................75 Kavl-i Leyyin....................................................................................................................75 Yumuaklk.......................................................................................................................75 Peygamberlerin Gnderilmesi...........................................................................................76 nsanlar Celbetmek..........................................................................................................76 limler ve eyhlerin Ahlk.............................................................................................76 Hikye (Yumuak muamele).............................................................................................76 Tevlt-i Necmiyyeden......................................................................................................77 Nusret ve Hezeln.............................................................................................................77 Tevekkle Mni Olan........................................................................................................77 Hikye (Tevekkl)............................................................................................................78 Nefse Kar Yardm..........................................................................................................78 Beytlmala hanet.............................................................................................................79 Gulul .................................................................................................................................79 Okulara Bir Cevab...........................................................................................................79 Baka bir Rivayet..............................................................................................................79 Beytmle Hyanetin Cezas.............................................................................................79 Hyanet Ehli......................................................................................................................80 Amelin Karl ...............................................................................................................80 Allah'n Rzs...................................................................................................................80 Mesyr Ve Merci'..............................................................................................................81 Allah Katnda Dereceler....................................................................................................81 Peygamberler Masumdurlar..............................................................................................81 Cennet Ehli Drt Snftr...................................................................................................81 Cennette Drt Makam.......................................................................................................82 Amellerin Fazileti.............................................................................................................82 Bir Anda Birok bdet.....................................................................................................82 Gndz ve Gecenin Seslenmesi........................................................................................83

Peygamberimiz..................................................................................................................83 Yce Meali:.......................................................................................................................83 Tefsr-i erf:....................................................................................................................83 Eb Tlib'in Hutbesi..........................................................................................................84 Sancann Altnda............................................................................................................84 Kureylilerin Nurlar.........................................................................................................85 Abdlmattalib'in Ryas....................................................................................................85 Hikye (Halka Hizmet).....................................................................................................85 Vasl Olmak in art........................................................................................................86 Sa'd irz (k.s.) ne gzel buyurmular:...........................................................................86 MTHAN DNYASI..............................................................................................................86 Yce Meali:.......................................................................................................................86 Tefer-I erf:...................................................................................................................86 lmi Bir nceleme..............................................................................................................86 Emre taatszlaktandr.......................................................................................................87 M'minle Mnfk'n Tefriki.............................................................................................87 Mnafklar.........................................................................................................................87 lmn Sebebi..................................................................................................................88 Hikye (Dnya mal).........................................................................................................89 Dnyaya Meyi...................................................................................................................89 EHDLER L ZANNETMEYN.......................................................................................89 Yce Meali:.......................................................................................................................89 Tefsr-i erf:....................................................................................................................90 Kn (r.h.) Buyurdular:..................................................................................................90 lmi Tetkik.........................................................................................................................90 ehidlerin Mjdesi............................................................................................................90 ehidlerin Mjdesi............................................................................................................91 ehidlerin Hayat...............................................................................................................91 Beden ve tnsan Ayr eylerdir..........................................................................................91 Ruh'un Cesede Sirayeti.....................................................................................................92 Kabir Azabna Dellet.......................................................................................................92 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................92 ehidlerin Diri Olduu......................................................................................................92 ehidlerin Fazileti.............................................................................................................93 Efendimiz (S.A.V.) Hazretleri Buyurdular:......................................................................93 ehidler Hayrl Varlklardr.............................................................................................94 Kyamet Gn Sancaklar.................................................................................................94 Lideriyle arlacak.........................................................................................................94 Kabirleri Ziyaret................................................................................................................94 Hakikat Klc le lm.....................................................................................................94 ehidler ki Snftr............................................................................................................95 Cennetlerin Mertebeleri....................................................................................................95 Uhud ehidleri..................................................................................................................95 Dnyada Olanlar Misl Aleminde....................................................................................96 Futht Hizmetleri............................................................................................................96 ALLAH KORKUSU.................................................................................................................96 Yce Meali:.......................................................................................................................96 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................97 lmi bir Tetkik...................................................................................................................97 Yaral Sahabeler ve...........................................................................................................97

Kk Bedir Gazvesi........................................................................................................98 M'minlerin man Artt....................................................................................................98 Kk Bedirde..................................................................................................................98 Allah'n Rzsna Tabi Oldular..........................................................................................99 Krl Ticret......................................................................................................................99 eytan Dostlarn Korkutur...............................................................................................99 Korkunun Ksmlar........................................................................................................100 Fenaya Ermek.................................................................................................................100 Halil (Dostluk) Makam..................................................................................................100 Msiv'nm zerine.........................................................................................................100 Allh'dan Gayrisi.............................................................................................................101 Drt Tekbir......................................................................................................................101 Hikye (kabir) ................................................................................................................101 Kulluun Hakikati...........................................................................................................101 ir- slam......................................................................................................................101 KAFRLERN ALIMASI SEN ZMESN......................................................................102 Yce Meali:.....................................................................................................................102 Kfre Hizmet Edenler.....................................................................................................102 man ile Kfr Satn Alanlar...........................................................................................102 stidrc.............................................................................................................................103 lm Bir Tetkk................................................................................................................103 Hayrl nsan, erli nsan?...............................................................................................103 Zenginlik.........................................................................................................................103 okluk.............................................................................................................................104 Nimetler..........................................................................................................................104 Nefis lgili.......................................................................................................................104 Nefsi Aztan eyler.........................................................................................................104 Dnya Yakmaz.............................................................................................................105 Dnya ve hiret..............................................................................................................105 bret Al............................................................................................................................105 Namaz.............................................................................................................................106 Oru.................................................................................................................................106 Meali:..............................................................................................................................106 Tefsr-i erifi:..................................................................................................................106 Hikye (Haram lokma)....................................................................................................107 Tevessl (Reslllah'a)...................................................................................................107 Tabi Olmak.....................................................................................................................108 Cehennem Denizi............................................................................................................108 Nasihat............................................................................................................................108 Mezar'dakilerin stei......................................................................................................108 Mminle Mnfkn fark................................................................................................109 Cimrilik ve Zekat............................................................................................................109 Yce Meali:.....................................................................................................................109 Cimrilik...........................................................................................................................109 Cimrilik Nedir?...............................................................................................................110 Ml bdetler..................................................................................................................110 Dnya Sevgisi.................................................................................................................110 Zekt Verilmeyen...........................................................................................................111 Zekt Verilmeyen Hayvanlar.........................................................................................111 Zekt Vermeyenler.........................................................................................................111

Zekt Bir Kaledir............................................................................................................112 Zekt Vermeyenin Namaz ............................................................................................112 En Byk Hazine............................................................................................................112 Yahudilerin Kstahl....................................................................................................113 Sebeb-i Nzul..................................................................................................................113 Gnahsz Kula Azab.......................................................................................................114 ri Manlar...................................................................................................................114 stidd..............................................................................................................................115 mrlerine Gre Kullar..................................................................................................115 Sidk Samimiyet............................................................................................................116 mr Az Olanlarn Okuyacaklar Dua...........................................................................116 Allah'a Ynetememek.....................................................................................................116 mr Beyhude Gidiyor...................................................................................................117 Kurban Nedir?.................................................................................................................117 Kurbann Kabul Yolu......................................................................................................117 Yahudilerin ftiralar.......................................................................................................117 Zbur kelimesi ...............................................................................................................118 Kitab................................................................................................................................118 'r Manlar...................................................................................................................118 Mfsidlerle Sohbet Etme................................................................................................119 Hikye (Dnya Sevgisi)..................................................................................................119 Tekzb ve nkrn Kayna..............................................................................................119 HER NEFS LM TADACAKTIR..................................................................................120 Yce Meali:.....................................................................................................................120 Tefsiri erifi:...................................................................................................................120 Defin................................................................................................................................120 Kabir'de Nimet ve Azab..................................................................................................120 Cehennem ve Cennet.......................................................................................................121 Dnya Hayat..................................................................................................................121 Cennet.............................................................................................................................121 bdet...............................................................................................................................122 CEHENNEM..........................................................................................................................122 Cehennem Pahal Cennet Ucuzdur..................................................................................123 Kalbin Makam...............................................................................................................123 Cennete Girmeye Sebep..................................................................................................124 Ruhlarn Ksmlar...........................................................................................................124 Tasavvuf Manalar..........................................................................................................125 mtihan Dnyas..............................................................................................................125 Eziyetler..........................................................................................................................125 Sabr ve Takva................................................................................................................126 Ktle Ktlk............................................................................................................126 Ktle yilik................................................................................................................126 Ahlkn By..............................................................................................................126 Ahlakn Temeli...............................................................................................................127 Sevginin Kaynaklan........................................................................................................127 Rahmet in Gnderildi...................................................................................................127 Tasavvuf Manlar..........................................................................................................128 ALMLERDEN ALINAN AHDLER....................................................................................128 Yce Meali:.....................................................................................................................128 Tefsr-i erifi:..................................................................................................................128

Hakk Gizlemek..............................................................................................................129 lim Ehlinin Vebali..........................................................................................................130 Hikye (lmi gizleme).....................................................................................................130 Anlatlmayan Bir ilim.....................................................................................................130 ilmi Gizleyenler...............................................................................................................131 lim Adamlar..................................................................................................................131 Hikye (dnyalk)...........................................................................................................131 Tasarruf Allah'ndr.........................................................................................................132 Sebeb-i Nzul..................................................................................................................132 vlmek stenmek..........................................................................................................133 Grnmeyen Yz............................................................................................................133 tiraf.................................................................................................................................133 Btl eylerle vnmek..................................................................................................133 Arif Kimdir?....................................................................................................................134 Sahte eyh.......................................................................................................................134 Dnya Ehlinin bdeti.....................................................................................................134 bdetin Tad...................................................................................................................135 llerle Oturmak............................................................................................................135 TEFEKKR............................................................................................................................135 Yce Meali:.....................................................................................................................135 Tefsr-i erifi:..................................................................................................................136 Sebeb-i Nzul..................................................................................................................136 bret.................................................................................................................................136 Elbb Nedir?...................................................................................................................136

KAFRLERE FAYDA VEMEZ Yce Meali: Kfredenler, her halde onlarn ne mallan, ne evlatlar kendilerini Allahtan kurtaracak deildir. Onlar ashab- nrdr; hep onda kalacaklardr.116 Bu dnya hayatnda yapmakta olduklar masrafn meseli, bir rzgr meseline benzer ki, onda kavurucu bir souk var; nefislerine zulmeden bir kavmin ekinine satam da onu mahvetmektedir... Ve onlara Allah zulmetmemiti ve lkin kendilerine zulmediyorlard.117 Ey o btn iymn edenler! Ayarnzdan yr tutmayn. Sizi artmakta kusur etmezler, sarpa sarmanz arzu ederler-. Grmyor musunuz buzlan azlarndan tamakta? Sinelerinin gizledii ise daha byktr. te size yetleri ak bildirdik, aklederseniz.118 Ha! Sizler yle kimselersinizdir ki, onlar seversiniz, onlar ise btn kitaba iymn ettiiniz halde sizi sevmezler; hem yznze geldiler mi "menna, derler ve tenha kaldlar m gayzlarndan aleyhinizde parmaklarn srrlar. De ki: -"Gayzmizla ln!" Her halde Allah btn sinelerin knh-n bilir.119 Size bir iyilik dokunursa fenalarna gider, banza bir mu-sbet gelirse, onunla ferahlanrlar ve eer siz sabrl olur ve iyi korunursanz, onlarn hileleri size hibir zarar vermez; nk Allah onlar kendi amelleriyle kuatmtr.1201 Tefsiri: "Muhakkak ki o kfredenler," Kendisine iman etmesi vacib olan eyleri inkr edenler. "Elbette onlar kurtaracak deildir. Elbette onlardan def edemez. (Ne def edemez?) "Ne mallar, ne evlatlar kendilerini Allah'tan," Allh Tel hazretlerinin azabndan, (Neyi?) Kendisinden basit bir ey veya korumada bir ey, demektir. 2 Kfirlere Cevp Bu kavl-i erf. btn kfirlere bir cevbtr. Kfirler, ml ve evld ile vnyorlard. "Ve dediler ki: 'Biz malca da daha ouz, evlata da ve biz azab olunmayz. 3 Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini ve onun ashabn fakirlikle a-yplyorlard. Ve diyorlard ki: -"Muhammed (s.a.v.)! Hak zere olsayd, Rabbi onu fakirlik ve iddetin iinde terk etmezdi!" 4 Ml ve Evlt Bu kavl-i erfte hususiyetle ml ve evld zikredildi. nk insanlar, bana gelen eyleri, bazan maln feda ederek defeder ve bazan de evldnn yardm ile defeder. Cmidtn (canszlarn) en faydals maldr. Canllarn en faydals da evlttr. Kfirler, hirette elbette bu ikisinden de fayda grmeyeceklerdir. Bu yet-i kerime, ayn zamanda kfirlerin mal ve evldn dndaki eyalarn hi birinde bir fayda grmeyeceklerine evleviyetle dellet eder. "Onlar ashab- nrdr;" Devaml cehennem ehli ve cehennem iin gereklidirler."Hep onda kalacaklardr." Ebediyyen cehennemde kalacaklardr. 5 Kfirlerin Hayrlar Allh Tel hazretleri, kfirlerin mallarnn kendilerine hibir fayda vermeyeceini beyn ettiinde; sonra "belki kfirler mallarn hayr yollarna infak etmilerdir." Ve "belki bu hayr yollarna harcamalarndan dolay kfirler faydalanabilirleri" diye bir ey insann aklna gelebilir... Allh Tel hazretleri, bu yet-i kerimeyle insanlarn bu phelerini giderdi. Kfirlerin bu infaklardan menfaat gremeyeceklerini beyan etti. Her ne kadar bu harcamalar ve mallarn hayr yollarna infak etmelerinden dolay Allah'n rzsn kasdetseler bile, kfirler, hirette mallarnn fayda
1 2

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/17-18. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/18-19. 3 Sebe1: 34/34 4 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/19. 5 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/19.

veremeyeceini aklad. Ve yle buyurdu: 6 Kfirlerin Harcama Sebebleri "Bu dnya hayatnda yapmakta olduklar masrafn meseli," Kfirlerin yapm olduklar infaklarn hli (ve sebebleri unlardr:) 1- nsanlara yaklamak, 2- vnmek, 3- Sum' (insanlara duyurmak), 4- nsanlarn arasnda gzel bir ekilde anlmay istemek, 5- slm ehline dmanlk, 6- Ve slm'n yaylmasna mni olmak iin harcarlar. Eb Sfyn ve arkadalarnn "Bedir" ve "Uhud" gnlerinde bir ok mal kfirlere harcamalar gibi... 7 Kfirlerin nfklar "Bir rzgr meseline benzer ki, onda kavurucu bir souk var;" Helak edici iddetli souktur. Aslnda masdardr. Daha sonra (sert ve iddetli rzgar) kelimesi gibi, souk rzgrda kullanlmas yaygn oldu... "Bir kavmin ekinine satam," Kavmin ziraat ve ekinlerine dokunur. (yel kavim ki?) "Nefislerine zulmeden" Kfr ve ma'siyetle nefislerine zulmeden ve bylece Allh Tel hazretlerinin gadabna urayan kavmin ekinine satat. Kfirler, bununla vasflandlar. nk Allh Tel'nn gadabndan dolay helak etmek daha iddetli ve daha kesiktir. "Onu mahvetmektedir..." Onlara ceza olarak. Ekinlerinin eser ve kklerini brakmaz. Bundan murad, tebihtir. Kfirlerin yapm olduklar infaklarn zayi olmas ve tamamen gitmesi ve kendilerine herhangi bir menfaat olarak bir bir daha dnmemesi; iftilerin ekinlerine benzetildi. iftilerin ekinlerine, helak edici souk rzgr isabet etti, kkn kazd kendileri iin herhangi bir menfaat brakmad. Bu "Mrekkep tebih"dendir. "Ve onlara Allah zulmetmemiti." lnfk ettikleri mln zayi olmasnn beynndan dolay "Ve lkin kendilerine zulmediyorlard." Onlar, mallarn (kfr yolunda) infak ederek zayi ettiler. Mallarn iman ile gereken ekilde infak etmediler. Mefn takdimi, faslalara riyet iindir; tahsis iin deil... 8 Kfirlerin nfklar Bilki, muhakkak kfirlerin infklar, (iki sebeb'ten dolaydr), 1 - Ya dnyev bir maksat 2- Ya da uhrev bir menfaat iindir. Kfirlerin infklar eer dnyev menfaatler iin ise, elbette hirette hibir eseri ve faydas olmayacaktr. Brakn kfiri, Mslmann hakknda da bu byledir. Eer bu infaklar uhrev bir menfaat iin ise: olabilir ki kfirler, mallarn hayr yollarna infak edebilirler. Mesel: 1 - Ribtlar bina etmeleri, 2- Fakirlere ev ve yurt yapmalar, 3- Kprler yapmalar, 4- Su kartmalar, 5- Zayflara ihsanda bulunmalar. 6- Yetimlere el uzatmalar, 7- Dul ve kimsesizlere yardm etmeleri, 8- Fakir talebe okutmalar, 9- Ve benzeri din, mill ve insan vazifeler ile muhtalara yardm elini uzatabilir... Bu tr hayrlar yapan ve bu yollarda maln infak edenler, bu infaklanndan bir ok hayrlar bekleyebilir ve mit edebilir.
6 7

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/19-20. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/20. 8 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/20-21.

Ama kfirler, hirette ayak attklarnda, kfrnn hayrlarnn eserlerini ibtl ettiini grr. Kfrnden dolay iyiliklerinin boa gittiini grr... Bu, bir ekin eken ve ekininden ok menfaat ve gelir bekleyen kiinin ekinlerine kavurucu ve yakc bir rzgrn isabet etmesiyle ekinleri yanan ve kendisiyle beraber hzn, keder, esef ve zntden baka bir ey kalmayan kii gibidir. (2/83) Bu hayr yollarna mallarn infak 9ettii zamanki durumudur... 10 slm'a Mni Olmak Amma kfir kii, hayr olduunu zannederek syn ve gnah yolunda maln harcad zamanki durumu daha farkldr. Mesel: 1. Efendimize (s.a.v.) eziyet etmek, 2. M'minleri ldrmek, 3. M'minlerin memleketlerini tahrib etmek, 4. slm dininin yaylmasna mni olmak. Ve benzeri Islm durdurmak ve Mslmanlara zulmetmek gibi niyetlerle mallarn harcamalarnda ise biz deriz ki, daha iddetli bir cezas vardr. Hem de iddetlilerin en iddetlisi olacaktr. Bu yet-i kerimenin bir benzeri de u yet-i kerimedir: "Hem varmzdr da her ne amel isledilerse onu bir hebi mensura evirmiizdir. 11 Zorbalarn Harcamalar Bu yeti kerimenin hkmnn altna bz garaz ve maksat sahibi (memleketlerde sz sahibi olanlarn) kt niyetli harcamalar da girer. Mesel: 1 - Salih bir insan memeleketinden srgn etmek, 2- ldrmek, 3- Eziyet vermek, 4- Herhangi bir Mslmana hakszlk etmek, Ve bunlara benzer iler iin yapm olduu her trl harcamalar, girer. Bu trl eylerden Allah'a snrz. 12 Hesbta Drt ey Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Kulun ayaklan hareket edip (kul Allah'n huzurundan) ayrlamaz; drt eyden sorulmadka: 1- mrnden, onu nerede tkettii, 2- Cesedinden, onu nerede ypratt, 3- lminden, onu nerede kulland, 4- Malndan, onu nereden kazand ve nereye infak ettii...13 Allah Rzs in Amel Akll kii, mln infak etmeye ve amelinde ihlasli olmaya almaldr. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Kyamet gnnde bir takm mhrl sayfa (amel defterleri) getirilir. Allh Tei hazretlerinin kudret elinin nne konulur. Allh Tel hazretleri meleklere buyurur: -"Bunlar atn!" Bir ksm iin de; -"Bunlar kabul edin!" buyurur. O zaman melekler: -"Ya Rabbi! Senin izzetine ve celline yemin ederiz ki, biz bu sayfalarda ancak hayr grdk," derler.
9

Furkan: 25/23, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/21-22. 11 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/22. 12 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/22-23.
10

13

Drimi: 536, Tirmizf de geen bir hadis-i erifte u farkllklar vardr: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"dem olunun ayaklan hareket edip (kul Allah'n huzurundan) aynlamaz; be eyden sorulmadka: 1- mrnden, onu nerede tkettii, 2- Genliini nerede ypratt, 3- Malndan, onu nereden kazand, 4- Maln nereye infak ettii ve nerede harcad, 4- lminden, onunla nerede kulland. .."Tirmiz: 2340. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/23.

Her eyin en dorusunu bilen Allh Tel hazretleri, buyurur: -"phesiz bu reddettiim ameller, benden bakas iin ilendi. Benden bakas iin ilenen amelleri kabul etmem. Ben ancak benim rzm iin ilenen amelleri kabul ederim. 14 Ne Gzel Buyurmular: Ey oul! mrnden yaptklarnla. Gz nimetinin karln veremezsin. kredemezsin! Hayat evinde ie koyul. Kendisi iin yaplmayanlarn ne deeri var. Byle bir amel, Gzel ama aa ksm lekeli bir kaftandr... 15 Hikye Mansr bin Ammr (r.h.) buyurdular: Benim Allah rzsnda birlikte olduum bir kardeim vard. Bana itikd ediyordu. iddet ve genilik, iyilik ve kt gnlerimde beni ziyaret ederdi. ok ibdet ederdi. Teheccd namazn klard. ok alard. Onu kaybettim. Uzun sre bana gelmedi. Onun iin bana: -"O zayf ve hastadr," dediler. Ben onun evine gittim. Kapsn aldm. Kz kt. Bana kayp at. Evine girdim. Onu evin ortasnda, yatann zerinde yatm grdm. Yzleri kapkara olmutu. Gzleri masmavi idi. Dudaklar kabarmt. Ben ona: "Kardeim, (L ilahe illallah) syle," dedim. 0 gzlerini at, kzgn bir ekilde gz ucuyla bana bakt. Sonra ve sonra yine kendisine syledim. Korktum ve kendisine: -"Eer tevhd kelimesini syleyemezsen seni ykayamam, kefenleyemem ve cenaze namazn da klamam," dedim. Bunun zerin o bana: -"Kardeim Mansr, benimle o kelimenin arasnda bir engel var," dedi. Ben: Deyip I havle ektim. Ve ona: -"Nerede o namazlarn, orucun, teheccdn, kyamn, gz yalarn ve takvan?" dedim. O: -"Btn bunlarn hepsi Allah'n rzs iin deildi. Desinler diye yapyordum. Beni o ekilde ansnlar diye ibdet ediyordum. Kendi bama ve yalnz kaldm zaman, perdeleri indirir, kaplar kapatr ve rahatma bakar ve isyan ile ilerlerdim. 16 Ne Gzel Buyurmular: Fa olmak ikliminde, Avaz avaz barmak istersin: D ssl! i kapal ve kirli... 17 Allah Yolunda Harcama Akll kii, amellerin, evldn ve mln okluuyla asla marur olmaz. Niyeti sahih (ve ihlsl) olmad zaman ona yaplacak olan hallerde bunlarn faydas olmaz. Nerede hireti ve hatta Mevl'y msiv'nn dnda olan her ey zerine tercih edenler! Onlar fakirlii zenginlikten daha aziz buldular. Zilleti izzetten daha leziz buldular. Mallarn ve ruhlarn Allah'n yolunda harcadlar. Yemin ederim ki, gerekten onlar aziz, varlklar deerli ve az bulunan bir kavimdirler. 18
14
15

Kenz'l-Umml: 7507, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/23-24. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/24 16 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/24-25. 17 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/25. 18 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/25-26.

Allahn Olunun Mal Efendimiz (s.a.v.) hazretleri: "Oyalad o okluk kuruntusu sizleri,1 T ziyaret ediinize kadar kabirleri19 yet-i kerimesini okuduktan sonra; dem olu: -"Malm! Malm!" diyor. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -Ey dem olu! Sen yediinden, tkettiinden veya giyip yprattndan veyahut sadaka edip verdiinden baka maln var m?20 Kanaatkar Hayat Efendimiz (s.a.v.} hazretleri buyurdular: "Ey ie! Eer bana katlmak istersen, dnyalk olarak sana bir yolcunun az kfidir. Zenginlerin meclislerinden sakn! Bir elbiseyi yamalamadan eskimi grme!. 21 Efendimizin Sevenlerine Duas Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"AUhiml Kim beni severse onu iffet ve yeterli rzk ile rziklandir. Kim bana buzeder (ve bana kar kin beslerse) ona ok mal ve evlt ver!22 Ey kul! Sen iin hl ve hakikatina vkf oldun! Ml, kiiden hibir ey savamaz. Sana kanaat tavsiye ederim. Dnyay azalt! Mal, makam ve mevki sahiblerine aldanma! Ne gzel buyurmular: Hakkn zikrinden ve evkinden sonra bize. Her iki cihanda bir gnl ve dil olarak yeter. Cihan ehlinin yemek ve elbiselerinden... Eski bir elbise ve yarm helal ekmek yeter... 23 Dost Edinmeyin... "Ey o btn iymn edenleri" Sebeb-i Nuzl Bu yet-i kerime, m'minlerden bir kavim hakknda nazil oldu. Bu m'minler, mnafklarla dostluk kuruyorlard. Allh Tel hazretleri m'minleri, bundan (mnafklardan dostluk kurmaktan) nehyetti bu kavl-i erf ile: "Yr (ve srda) tutmayn," 24 Bitne Kelimesi "Adamn yn" onun dost, srda ve gvendii kimsedir. Onun srlarn bilen ve kendisine gvenilen kiidir. insann srlarna vkf olan ve insann kendisine gvendii kii, (yani, "Adamn yn" deyimi,), "Elbisenin astan"na'benzetildi... Kiinin karnna (tenine) temas eden elbiseye benzetildi. Has insanlar, i elbiseye benzetildii gibi... Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: "Tutmayn "Ensr, i elbise; insanlar kaftan gibidirler."25 "Sizin dnzda," Mslmanlarn dnda, demektir (edinmeyin)" fiiline taalluk etmektedir.
19
20

et-Teksr: 102/1-2. Sahih-i Mslim: 5258, 21 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/26. Kenzu'l-Umml: 16647. 22 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/26-27. Tirmiz: 1702. 172 23 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/27. 24 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/27.
25

Sahih-i Buhri:3985, Sahih-i Mslim: 1758, Msned-i Ahmed: 15874, Ibni Mce: 164, Ziydet'l-Camiu's-sar: 1956, Ruhu'l-Beyn tefsirinde bu hadis-i erif, "Gzler, i elbise, insanlar ise kaftandr." eklinde gemektedir. Dizgi ve matbaa hatas olsa gerek...

"Sizi artmakta kusur etmezler," Kendisinde kasredildii zaman emirde, gelir. 26 Sonra bu fiil iki mefle mteadd olarak kullanld. Onlarn szlerinde menetmek mansn tazammun eder olduu halde: Mans: "Seni nasihattan menetmem" demeleri gibi fesd demektir. Bu kavl-i erfin mans: Sizi bozmak, fesat kartmak, size hile ve tuzakla ellerinden geleni yapmakta geri durmazlar. Size erri dokundurmak ve size zarar vermek iin almalarn terk etmezler. "Sarpa sarmanz arzu ederler." Onlar size ktlk gelmesini isterler. Sizin din ve dnyanzda meekkat, iddet ve zarara uramanz temenni etmekte ve istemektedirler. nceki cmle ile bu cmlenin arasndaki fark, ikisinin mans, onlar sizin din ve dnya ilerinizden size zarar vermekten geri durmazlar. Zarar vermekten ciz kaldklarnda ise bunu ister ve size zarar gelmesini temenni ederler. Hep kalblerinde bu temenni vardr, bu asla kalblerinden kmaz. "Grmyor musunuz buzlar azlarndan tamakta?" iddetli buuz ve kin demektir. Azlarndan kan szleri dmanlklarnn almetleridir. Onlar, ilerinde bulunan iddetli buuzlarmdan dolay kendilerini tutamadklarndan iddetli kinin zerine sevkedilirler. Mslmanlara besledikleri bilinen buz ve kinleri her ne kadar dillerinde az olsa da ilerinde ok iddetlidir. : "Sinelerinin gizledii ise daha byktr." Kendilerinden zahir olan eylerden... nk onlardan zahir olan eyler onlarn grleri ve tercihleriyle olan eyler deildir. (Onlarln ilerinden geien bir tepkidir. Mslmanlara kar kin, dmanhk ve nefret e bymelerinden ve Mslmanlarn sahip olduklar dnya ve hiret saadetine olan hasetlerinden kendilerinde oluan br hldir.) "te size yetleri sarih bildirdik," Dinde ihlsl olmaya dellet eden, m'minlere dostluk kurmay ve kfirlere kar dmanlk etmeyi vacib klan yetleri beyan ettik. "Eer siz aklederseniz," Size beyn ettiimiz eylere aklnz ermi olsayd; onunla hemen amel ederdiniz. Zahire gre, kavl-i erifinden buraya kadar vani. "Sizi artmakta kusur etmezler, sarpa sarmanz arzu e-derler. Grmyor musunuz buzlar azlarndan tamakta? Sinelerinin gizledii ise daha byktr. te size yetleri sarh bildirdik, aklederseniz." Kavl-i erflerinin kfirleri srda ve dost edinmekten nehyin illet ve sebeblerini beyen eden istinaf cmleleridir... 27 Onlar Sizi Sevmiyorlar "Ha! Sizler yle kimselersinizdir ki," Sizler ey m'minler, onlarla dostluk kurmakla hataya den, m'minler! "Onlar seversiniz, onlar ise sizi sevmezler;" Din muhalefetleri beyan edildiinde... "Btn kitaba iymn ettiiniz halde," Siz btn kitablann cinsine iman edersiniz. Bu kavl-i erif, "Onlar sizi sevmezler," kavl-i erifinde bulunan meful zamirinden hldir. Mans: Siz onlarn kitablarna iman ettiiniz halde onlar sizi sevmezler. Siz onlarn kitablarna inandnz halde onlar, sizin kitabnza inanmyorlar, buna nazaran sizin onlar sevmenizin mans nedir? Bunda kfirleri seven m'minleri knama vardr. Kfirlerin btl zere olduklarn; m'minlerin hak zere olduklar ve hak zere salbet etmelerinin gerekli olduunu beyan etmektedir. "Ve hem yznze geldiler mi "menna 'biz iman ettik1 derler." Mnafk olarak byle derler. "Ve tenha kaldlar zaman" Bzlar, bazlarnn meknlarnda yalnz kaldklarnda ise, "Gayzlarndan (ve fkelerinden) aleyhinizde parmaklarn srrlar." fkelerinden dolay, znt ve hasretlerinden dolay iflarna yol bulamadlar. "Parmaklar," kelimesi, mim'in zammesiyle kelimesinin cemiidir. parmaklarn st taraf (parmak ucu) dernektir "gayz", iddetli gadap, demektir. 28 Parmak srmalar mm Fahreddin Rz (r.h.) buyurdular:
26

"Ensr, ite giyilen elbise; insanlar ise ste giyilen kaftandr." Hadis- erifinin mans, "Ensr hs kiiler, dier insanlar ise ummi kiilerdir," demektir. Feyz'l-kadir: 8177, Bu kelimenin mz muzr ve masdar yledir: i aba lamak, elinden geleni yapmak ve kusursuz i yapmak, demektir. 27 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/28-30. 28 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/30-31.

yet-i kerimenin mans: Kfirlerin bazlar, bazlaryla babaa kaldklar zaman, m'minlere kar iddetli fkelerini izhr ediyorlard. Hatta fkeleri, parmaklarn srmaya kadar iddetleniyordu. Bunu bizden birimizin yapt gibi. Birimiz elde etmek istedii ok nemli bir eyi elden kardnda, fkesi iddetlendiinde, hzn ve kederi byk olduu zaman, parmak ularn srrz. Bu i (insann fkesi) gadabdan ok olduunda, bu gadab'dan kinaye oldu. Hatta, "0 fkesinden elini srd," denilir. Burada eer parmak srmalar yoksa da bu iddetli fke ve kin onlar iin hasl oldu. Kfirler, m'minlerin lfet, muhabbet ve sevgiyle birbirlerine kaynatklarn, m'minlerin hak kelimesi zerine birletiklerini ve aralarnn iyi olduklarn grdke, fkeye kaplyorlard. 29 fkenizle ln "De ki: "Gayzinzla (fkenizle) ln'!" Kfirlerin aleyhinde bedduadr. Kfirlerin fkelerinin devamn istemektir. Kfirlerin fkelerinin artmas, slm'n ve ehlinin kuvvet bulmas ve onlarn Mslmanlar sebebiyle helak olmas veya iddetlenen fkelerinden dolay helak olmalardr... Bundan murad, onlara Inet ve onlar tart etmektir. Bu icb vechi zere deildir. Zr yle olmu olsayd o saatte hemen lrlerdi... 30 Allah Kalblerdekini Bilir "Her halde Allah btn sinelerin knhn (kalblerde olan) bilir." Onlara de ki, Allh Tel hazretleri, dmanlk besleyen kalbleri en iyi bilendir. Allh Tel hazretleri onlarn snelerinde ve kalblerinde bulunan buz, fke ve kini bilir. "Size bir iyilik dokunursa," Ey m'minfer! Size bir iyilik dokunursa, dmanlarnza galib olmanz, ganmete nail olmanz, insanlarn dininize dhil olmasyla size tbi olmalar ve maietinizin bereketlenmesine iyilie kavuursanz; "Fenalarna gider," Sizin nail olduunuz menfaati hased ederek hznlenir ve zlrler... "Banza bir musibet gelirse," Bir serriyenizin baarsz olmas, Dmannzdan size bir eyin isabet etmesi, (2/85) Aranzda olacak bir ihtilafn olmas, kuraklk, ktlk, Banza bir bel ve fet gelmesi; "Onunla ferahlanrlar." Size dokunan bir zarar ve iddetten dolay sevinirler... Bu yet-i kerime'de, iyilik kelimesiyle beraber, "sizi messederse (size konursa) kelimesinin kullanlmas ve ktlk kelimesiyle birlikte de,"isabet etmek" fiilinin kullanlmasnn sebebi; kfirlerin zlmelerinin kaynann mertebelerinin en d olmas; Mslmanlara isabet en kk bir iyilikten dolay hemen zlmeleri ve sevinlerinin kayna ve derecesi ise ktln tam olarak Mslmanlarn bana gelmesidir. Mslmanlar tam ktle maruz kaldklar zaman Imanlar tam ktle maruz kaldklar zaman ancak sevinirlerdi... "Ve eer siz sabrl olur." Kfirlerin dmanlklarna kar veya tekliflerin arl ve zorluuna kar sabrederseniz; (daha:) "Ve iyi korunursanz," Allh Tel'nn size haram kld ve sizi nehyettii eylerden korunur ve takvl olursanz; "Onlarn hileleri size zarar vermez;" Sizin iin dzm olduklar tuzak ve hileleri size zarar vermez."tuzak", latf bir hiledir; o tuza kuranlarn oraya dmesi umulur ve yakndr. (Nasl?) "Hibir ey," Masdariyet (mefl- mutlak olmak) zere mensbtur. Mans: Onlar, zarar'dan hibir eyle size zarar veremezler; Allh Tel hazretlerinin, sabredenlere ve mtteklere vaadettii fazl keremiyle kfirlerin tuzaklar asla size zarar vermez. nk eref ve stnlk takvaya sarlmak ve balanmakladr. Sabr ise hasma kar cesaret ve atlganlktr. "nk Allah onlar kendi amelleriyle" Dmanlarnzn tuzak ve hflelerini, "Kuatmtr." lmen Allah, onlar kuatm ve yaptklarndan dolay onlar cezalandracaktr. "ihata etmek" bir eyi tam ve mkemmel o-iarak idrk etmek, demektir. 31
29 30

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/31. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/31-32. 31 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/32-33.

Kfirlerin Dil Uzatmalar M'mine yakan ey, Allah'n dmanlarna uzak durmak ve onlarn eziyetlerine sabretmektir. nk Allh'dan m'mine bir imtihandr. Bununla beraber, kfirler, dilin tesinde bir zarar vermeye ac vetiremezler. Zr Allh Tel yle buyurdu: "Size ezadan baka bir zarar edemezler ve sizinle arpacak olsalar, size arkalarn dnerler; sonra da nusret bulamazlar.32 Kfirlerin (ve mnafklarn) dil uzatmalar ve haksz tenkitlerinden ise peygamberlerin ve evliyann hibiri kurtulamad! Sen nesin ve nasl kurtulursun ey adam Bu adam vekil ettik. 33 Ne Gzel Buyurmular: Sen hakk sormaktan dolanp durma! Utanma hakk sor. Gzel hilkate hibir ey yetimez. Yollarda hikimse kimsenin elinden tutmaz. Bellara giriftar olanlarn aresi, sabrdr. Ve sabrla yetinmektir. 34 Sr Allh Tel hazretlerinin; "Ey o btn iymn edenler! Ayarnzdan yr tutmayn.35 u iaret vardr: Bir kiinin srrn tayan kiinin, kendi cinsinden, kendisine itimad edilen ve kendisine gvenilen kii olmas gerekir. nk bazan kii tecrbe etmedii adama her haliyle ilgili srr ifa eder ve bylece insanlarn arasnda rezil ve rsvy olur. Ne gzel buyurmular: (Ne gzel buyurmular: Srrn sr eden srrna sultan olur Srrn ifa eden srrna kurban olur) nsanlar, kapal birer sandktrlar. Srlarn saklanld kutu! Bunun anahtar yoktur; tecrbeden baka.... 36 Zahire Aldanma Bir kiinin i hallerini bilmeden ve esrarna vkf olmadan hibir insann zahirine gvenip aldanma! 37 Denemeden Gvenme mm Gazali (k.s.) hazretleri buyurdular: Kendisini hakik bir tercrbe ve imtihan etmeden asla kimsenin sevgisine gvenme! (Kiiyi imtihan ve tecrbe etmenin yolu:) 1. Kendisiyle bir yerde veya bir evde arkadalk ederek, 2. Uzlette onu imtihan et, 3. Yalnzlka onu tecrbe et, 4. Velayet durumunda, 5. Zenginlikte, 6. Fakirlikte, 7. Varlk ve yoklukta, 8. Veya onunla beraber yolculuk yap,
32
33

l-i mrn: 3/111, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/33-34. 34 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/34.
35
36

I-iImrn:3/118, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/34-35. 37 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/35.

9. Dnyev muamele yap, 10. Emnetle38 11. Ticrette bulun, 12. Para ii yap, 39 13. iddet ve yokluktan kendisine muhta olmakla onu imtihan et, Eer btn bu konularda ondan rz olursan, (eer o kii senden bykse) onu kendine baba kabul et. Eer o kii senden kk ise onu karde edin. Eer senin emsalin ise onu arkada ve dost olarak kabul et. 40 Arkada Arkadalarndan her hangi biri; 1. Senin giybetini yapar, 2. Seni kskanr, 3. Kendisinden sana er isabet eder, 4. Onlardan sana bir ktlk dokunursa, Veya senin hakknda hayr dnmeyenlerin hepsinin iini Allh Tel hazretlerine havale et. Nefsini onlara karlk vermekle megul etme! nk onlara cevb vermekle megul olmakla zararn artar ve mrn zayi olur. 41 Chil nsana Kar Zemaher (r.h.)'n belagatnda buyurdular: Ahmak kii, kendisine yz vermemek gibi, Hibir eyle engellenmemitir... Kendisine karlk verilmek gibi, Hibir eyle de dizgini salnmamtr... 42 Sabr Ne gzel buyurmular: "Kiinin namaz ve orucu size zarar vermesin (sizi aldatmasn). Onun dirhemlerine ve dinarlarna (kk ve byk menfaatler sz konusu olduu zaman ki larnal bakn!" Sabret, hasd (kskan kiinin) sknt ve eziyetlerine. Muhakkak ki senin sabrn onu ldrr. Ate kendi nefsini yer, (Kendi kendisini tketir ate;) Yiyecek bir ey bulmad zaman.... Gzel davranmak slihlerin ahlakndan ve davranlanndandr... 43 Hikye (Sabr) brahim Edhem (k.s.) hazretleri, bir ara arkadalarndan bir cemaat ile beraber bulunmaktayd. Oruluydular. Gndzleri alp onlara infakta bulunurdu. Geceleri de bir yerde toplanp iftar ederlerdi. Fakat brahim Edhem hazretleri akamlan iten dnerken biraz gecikirdi. Arkadalar kendi aralarnda; -"Gelin biz, onsuz iftar edelim. O gelmeden iftar edelim ki, o da bundan sonra biraz daha abuk gelsin!" dediler. Arkadalar iftar ettiler. Uyudular. brahim Edhem (k.s.) hazretleri geldiinde, arkadalarn uyur grd. Onlara acd, efkat ve merhamet ile onlara bakt ve kendi kendine, -"Zavall miskinler! Herhalde yiyecek bulamadklarndan a uyudular!" dedi. Arkadalarna yemek hazrlamak iin brahim Edhem (k.s.) hazretleri, hemen undan azbir ey alp hamur yourdu. Ate yakt. brahim Edhem, kle fleyince, arkadalar uyandlar. brahim Edhem hazretlerini ellerini ve dirseklerini yere koymu ve atei fler bir halde grdler. Ona: -"Bu hlin nedir?" diye sordular. 0: -"Ben dedim ki, belki sizler, iftarlk bir yiyecek bulamadan a karnna uyudunuz! Sizi uyandrmak istedim.
38

Efendimiz (s.a.v.) hazretleri yle buyurmaktadr: "Bir kiinin namaz ve orucu seni aldatmasn. Zira dileyen herkes oru tutar ve namaz klabilir. Lakin emneti olmayan (emnete riyet etmeyen) kiinin dini yoktur." Kenzu'l-Umml: 8436.
39
40

Efendimiz {s.a.v.) hazretleri buyurdular: smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/35-36. 41 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/36. 42 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/36. 43 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/36-37.

Yemekte hemen hazr olmak zeredir." O zaman arkadalar birbirine: -"Bakn! Biz ona ne muamele ettik? O bize nasl muamele ediyor?" dediler. 44 Ktle yilik Yar Arab ve yar Fris ne gzel buyurmular: Ktle kar ktlk kolay bir cezadr. Eer adam isen: -"Ktlk yapana iyilik yap!"45(2/86) 46 Sohbetin artlar Znnn-i Msr (k.s.) hazretleri buyurdular: Allh Tel hazretlerine teslim olup emir ve yasaklarna muvafakat etmeden, Allh Tel hazretleriyle sohbet etme! Nasihat etmeden insanlarla sohbet etme! Muhalefet etmeden nefisle beraber olma! Dmanlk olmadan eytanla olma! Bundan dolay kul, gzel ahlak sahibi olmaya komal. Nefsini ktlklere kar sabretmeye yerletirmeli! Hatta bylece kurtulua erenlerle beraber kurtulua ersin!47 Hikye (Sabr) Ben Mekke-i Mkerreme'de idim. Bir fakiri Beyt'i ziyaret ederken grdm. Cebinden bir kat paras kartt. Ona bakp yrd. Ertesi gn ayn eyi yapt. Onu gnlerce gzetledim. Hep ayn eyleri yaptn grdm. Gnlerden bir gn yine Beyti tavaf etti. O kad kartp ona bakt. Biraz uzaklat. Yere dp ld. Ben onun cebinden o kad karttm. O katta u yet-i kerime yazlyd: "Hem rabbinin hkmne sabret; nk sen bizim nezaretimiz altndasn."48 Efendimizin Vasiyeti Efendimiz (s.a.v.) hazretleri bni Abbs (r.a.)'a vasyyetinde yle buyurdular: Eer sen, yakn derecesinde, Allh Tel hazretlerinin rzs ile amel etmeye g yetirebilirsen; hemen yap! Bunu yapamaz-san ikrah ettiin eylere kar sabret! ok hayr vardr." 49 Selef-i Slihinin Ahlaklar (Selef-i slihinin din hayatlar ve gzel ahlaklar yleydi:) 1. Mchedenin zorluklarna katlanmak, 2. Nefse muhalefet etmek, 3. ehvetleri terketmek, 4. Lezzetleri brakmak, 5. Fakre sarlmak, 6. Nefsin holanmad eylere sabretmek, Ve benzeri gzellikler, selef-i slihinin (gemi byklerin) gzel ahlak ve din hayatlarndandr. 50

44

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/37.

45

Bu man yle buyuruldu: Ktle ktlk yapmak her kesin iidir. Ktle iyilik yapmak ise er kiinin iidir. 46 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/37-38.
47

Arkadaln hak, hukuk: ve sohbetin artlar hakknda geni bilgi iin; "Ihy-u iddi c. 2, s. 15Tde Ksmna baknz. 48 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/38. Et-Tr:52/48, 49 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/38-39. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/39. 50 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/39.

Nefs-i Emmre Ehli... Nefs-i emmre ehlinin azlarndan bu hayrl insanlarn (selef-i slihinin) almetlerine buzetmek ktysa da; lkin hakikatte bunun zarar kendilerine dner. Kii, fasit itirazlardan kendisine gelen ktlklere sabretmekle, Allh Tel hazretlerinin katnda ecir alm, sevb kazanm olur. insanlarn salh, fesd ve baka ekillerde birbirlerine zt bir ekilde belirlenmelerinde sdece hayr vardr... Akll insan bundan ibret alr, ders karr. Onun sebebiyle nefsini tezkiye eder. Ey slih insanlar! erliler, her zaman hayrl insanlara musallat olurlar, onlara dil uzatrlar, onlar knarlar ve zarar vermeyi kastederler... Lkin mttek kii, Cebbar ve Melik olan Allh Tel hazretlerinin kalesindedir. Allah'n korumasmdadr... 51 LAH NUSRET Yce Meali: Hani bir vakit erkenden ehlinden kmtn; m'minleri muharebe iin elverili mevkilere yerletiriyordun. Ve Allah idi bir iiten, bilen.121 0 dem ki, iinizde iki taife, ylmak istemilerdi; Allah zahrleri iken. Ve ancak Allah'a, demek dayanmal m'minler.122 Filhakika sizler birka bre iken, Bedir'de Allah sizi mahz nusretiyle muzaffer buyurdu. 0 halde, Allah'a korunun ki, kredesiniz.123 0 vakit ki, m'minlere yle diyordun: "ndirilmekte bulunan bin melike le rabbnzn size imdd etmesi yetimez mi size?114 Evet! Siz sabr u sebat eder ve itaatsizlikten saknrsanz, onlar da u dakikada zerinize geliverirlerse, rabbnz size be bin melike ile imdd edecek; nianl nianl...125 Ve bunu, Allah, size srf bir mjde olsun ve kalbleriniz bununla yatsn diye yapt. Yoksa nusret ancak Allah'tandr. Azz o, Hakm o.126 T ki, o kfredenlerden, bir kolu kessin veya perian etsin de, hib hasr dnp gitsinler.127 Senin elinde emirden bir ey yok; yahut onlara tevbe ettirsin, veyahut azap etsin... nk onlar zlimdirler.128 Hem gklerde ne var, yerde ne varsa; hepsi Allah'ndr. Dilediine mafiret eder, dilediine azap... Ve Allah gafurdur, ra-hmdir.12952 Tefsiri: UHUD HARB "Hani bir vakit erkenden kmtn;" Ey habibim! Onlara hatrlat! Sabahn ilk vakitlerinde Uhud'a gitmek iin k vaktini hatrla! Sabrlarnn olmayndan dolay orada meydana gelen hdiseleri hatrlamalar iindir. Bilsinler ki, eer sabr ve takvaya sarldklar zaman, kfirlerin hile ve tuzaklarnn kendilerine zarar veremeyeceini iyice bilsinler. 53 Hazret-i ie (r.a.) "Ehlinden," Medine-i Mnevvere'de Hazret-i ie (r.a.)'n evinden... Bu yet-i kerime Hazret-i ie (r.a.)'n Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin ehli olduuna dellet eden nass'dr. Allh Tel hazretleri buyurdu: "Ve tayyibt tayyibler iin, tayyibler tayyibt iindir!(Temiz kadnlar temiz erkekler iin, temiz erkekler temiz kadnlar iin) Bunlar, onlarn dediklerinden uzak ve temizdirler, kendilerine bir mafiret ve bir nzk-i kerm vardr!"54 Bu yet-i kerime, Hazret-i ie (r.a.)'nn her tri kabahat ve irkinliklerden temiz ve beri olduuna dellet eder. Grmyor musun, Nuh Aleyhisselm'n (Ken'n adndaki) olu kfir olup kendisine inanmadndan; (Tufanda
51 52

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/39-40. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/41-42. 53 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/42. 54 en-Nr: 24/26

boulmas zerine) "Nuh, rabbna nida etti de, "Y rab!" dedi; "Elbette olum, benim ehlimdendir ve elbette senin va'din haktr ve sen ahkem'l- hkimn'sin. 55 (Nh Aleyhisselm'n bu niyaz zerine Allh Tel buyurdu:) "Y Nuh! O senin ehlinden deil, o gayri slih bir amel; binenaleyh bilmediin eyi benden isteme. Ben seni chillerden olmaktan tahzr ederim." buyurdu 56 Lut Aleyhisselm'n ei de byledir57 "M'minleri yerletiriyordun." (Nereye?) "Mevkilere," Hazrlayc olduu halde (Niin?) "Muharebe iin,"Veya "Yerletiriyordun." Kavl-i erifine taalluk etmektedir. Sava iin yerletiriyordun, demektir. 58 "Mekaaid," Kelimesi "Mevkler," kelimesi kelimesinin cemiidir. Bu da, "oturmak'tan ism-i mekn'dr. Oturulan yerler, demektir. Sonra bu kelime, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin sahabelerden her biri iin tayin ettii yerlere ve sahbe-i kiramdan her birine gecelemeleri iin tayin ve tahsis edilen bu meknlar, mansnda tabir edilip kullanld. Ya da "oturmak" kelimesinin mcerred mekn mansnda kullanlmasnn geniliiyle, onun oturmak mekn olmasndan kat-i nazar ederek, beyn etmektedir. u kavl-i erifte olduu gibi: "Sadkat meclisinde, kudretine nihayet olmayan bir ehinah'n huzuru kibriyasnda!" 59 Ya da her meknn sahibine tayin edilmesi iindir. nk kii o mevk ve mevzye oturur ve orada dmann geliini gzetler. htiya duyulduu zaman ise, savamak iin ayaa kalkarlar. Bundan dolay bu meknlara, "Mevkiler," ad verildi... 60 Uhud Sava in stiare Rivayet olundu: Mrikler, aramba gn Uhud'a inip orada konakladlar. Efendimz (s.a.v.) hazretleri, ashab ile istiare etti. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Abdullah bin bey bin 61Selul' ard. Daha nce onu arp ona dant vki deildi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Abdullah bin bey bin Sell'e dant. Abdullah bin bey bin Sell ve Ensr'n ou: -"Ey Allah'n Rasl! Medine'de otur! Mekkeli mriklerle karlamak iin ehirden kma! Allah'a yemin olsun ki, biz hibir dmanla karlamak iin Medine'den kmadk. ktmzda mutlaka yenildik. Medineye girip ehirde kendileriyle savatklarmz da malb ettik. Nasl olsa sen bizim aramzdasn! Brak, onlar olduklar yerde kalsnlar. Eer onlar orada kalrlarsa kt bir yerde hapsedilip kalm olurlar. Eer zerimize, Medine ehrine saldracak olurlarsa, erkeklerimiz onlarla yz yze gelip savar, kadn ve ocuklarmz da onlar taa
55

Hd: 11/45 Hud: 11/46,

56 57

Nuh Aleyhisselm ile Lut Aleyhisselm'n eleri, bir peygamberin nikhnn altnda olduklar halde onlarn ehli deillerdi. Allh Tel hazretleri onlar iin yle buyurdu: "Allah, kfredenlere Nuh'un karsyla Lt'un karsn bir mesel yapt: o iki kadn, kullarmzdan birer salih kulun taht- ismetinde idiler de onlara hyanet ettiler. onun iin o iki salih kul da onlar Allah'n azabndan zerrece kurtaramadlar. O iki kadnn ikisine de denildi ki: 'Girin, atee girenlerle beraber!'" Tahrim 66/11 58 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/43-44. 59 el-Kamer: 54/55. 60 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/44-45.
61

187 Abdullah bin bey bin Sell, Peygamber Efendimizin zamannda yaayan ba mnafktr. Bedir savandan sonra ehdet kelimesini getirip, mslman olduunu sylemi, ama her frsatta mslmanlann aleyhinde almtr. Yahudi ve Mekkeli mriklerle beraber slam aleyhtar faaliyetlerde bulunmaktan ekinmezdi. Uhud savanda kendisi gibi mnafk olan 300 adam ile slam ordusundan ayrlp, savaa katlmamtr. Mslman olduunu syledii ve grnte namaz kld halde muhacir ve fakir mslmanlar kk grr, onlarn aleyhinde irkin szler sylerdi. Hazreti Aie hakknda uydurulan iftirann ba tertipisi ve yaycsyd. Onun bu kt davranlar hakknda "ftirann byn stlenen adam iin en byk azap vardr." (nur 34/11) ayeti kerimesi indi. Peygamber Efendimiz bu hadisede de kendisini ok zen Abdullah bin Sell' cezalandrmam, her zaman olduu gibi yine ona kar msamahal davran mtr. Abdullah bin bey bin Sell ld zaman, ihlasl ve samimi bir Mslman olan olu Abdullah, Efendimize kotu: -"Babam vefat etti. Cehennem ateinden muhafazas iin, mbarek gmleinizi verseniz de, babam onunla kefenlesem ve babamn cenaze namazn gelip bizzat klsanz.." diye rica'da bulundu. Peygamberimiz Efendimiz (s.a.v.) hazretleri: -"Olur." dedi. Birok kafirden daha ok slama zarar vermi olan, Ibni Sell'n kefen-lenmesi iin mbarek gmleini karp verdi ve onun hakknda du ve istifarda bulundu. Abdullah, byk bir sevin ile Peygamber Efendimiz'in gmleini ald. Pederini onunla sard ve defnetti. Bu srada Hazreti mer (r.a.); -"Y Reslellah! 0 salnda iken Seni hep ktler ve Senin iin yle yle derdi. Ona istifar edip, namazn kldracak msn?" diye itirazda bulundu. Peygamber Efendimiz: -"Evet," buyurdu. Hazreti mer (r.a.): -"Cenab- Allah onlar iin; "Ey habibim! Onlar iin ister af dile. ister dileme: onlar iin yetmi kez af dilesen de Allah onlar asla affetmeyecektir. Bu onlarn Allah ve Resuln inkr etmelerinden trdr. Allah fsklar topluluunu hidyete erdirmez." Tevbe 9/80 Buyurmad m?H diye hatrlatmada bulunmas zerine. Efendimiz (s.a.v.); -"Allah bana mnafklar iin yetmi kere istifar etsen de kabul olunmayacan bildirdi. Ne yapaym, yetmiten fazla istifar edeyim ki, Allah niyazm dilerse kabul etsin." dedi ve en byk mnfk'n cenaze namazn kld ve gnahlarnn balanmas iin dua etti. Peygamberimiz Aleyhisselm, s. 217-218, Mevln Muhammed Ali. Tercme mer Rza , SeblY-Red ktbhanesi, st 1341,

tutarlar. Yok eer geri dnp giderlerse zarara uram bir ekilde dnm olurlar..." Sahabelerden bazlar da: -"Ey Allah'n Rasl! Bizi dmanlara kar savaa kart! Onlar kpektirler. Bizim kendilerinden korktuumuzu sanmasnlar." Dediler. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri: "Ben rym'da kesilmi bir sr grdm. Ondan bir para evremdeydi. Bunu hayra te'vl ettim. Yine ryamda klcmn ucunda bir gedik yani krk grdm. Bunu hezimete te'vl ettim. Rym'da kendi elimi sanki zrhl ve kale ile muhafaza edilmi bir yere soktuumu grdm. Bunu da Medne-i zere brakarsanz... 62(2/87) Bedir harbini karp; Allh Tel hazretlerinin kendilerine, Uhud gn ehdet ikram ettii Mslmanlardan bir adam: -"Ey Allah'n Rasl! Bizi dmanlarmza kart! Biz ebed saadet ve ehdeti istiyoruz! Cenneti ve cennette Allh Tel hazretlerinin ziyde olarak vereceini istiyoruz!" dedi. ok isrr ettiler. srarlarnn karsnda hatta Efendimiz (s.a.v.) hazretleri h-ne-i saadetlerine girdi. Zrhn giydi... Onlar, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin zrhlarn giydiini grnce piman oldular. Kendi kendilerine: -"Biz ne kt ettik? Kendisine vahiy geldii halde, biz Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine savaa kmas iin isrr ettik!" dediler. Sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine gelip: -"Y reslellh! Dilediini yap!" dediler. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri: -"Bir peygambere (savamak iin) zrhn giyip, savamadan onu kartmas yakmaz. 63Buyurdular. (Bylece Uhud'a kmaya karar verilmi oldu.) 64 Uhud'a Hareket Mrikler, aramba gn Uhud'a gelmilerdi. aramba ve Perembe gn orada kaldlar. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri de, Cuma gna Cuma Namazn kldktan sonra orada vefat eden Ensr'dan bir adamn zerine cenaze namaz kldktan sonra Medine-i mnevvereden ktlar... Hicretin nc yl evval Aynn yansnda Cumartesi gn halkla birlikte Uhud'da bulundu... (Uhud sava, Islmn 16'nc, Hicretin 3'nc 11 evval, Miladn 625'inci ylnn 25 Martnda, Cumartesi gn fiilen balam oldu.) Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, bineinin zerinde yrd. Ashabn sava iin saf dizdirdi. Onlar bir ok gibi diziyor ve sanki onlarla sava ateinin akmasn kuvvetlendiriyordu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, ashabndan birinin gsnn biraz ktn grdnde, ona: -"Geri git" diyordu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, vadinin kenarna indi. Kendisinin ve askerinin srtn Uhud'a verdi. (Ve bylece Medine-i Mnev-vere'ye kar saf baladlar.) 65 Okulara Tenbih Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, (dmann geriden saldrsn nlemek iin 50 kiilik bir oku bl, dan sol taraftaki boazna yerletirildi.) Abdullah bin Cbeyr (r.a.)' bu okularn bana komutan tayin ederek ona: "Oklarnzla dman bizden defedin ve bizi koruyun. Yerinizden asla ayrlmayn. Dmanlar, sizi grdklerinde gerisin geriye kaarlar. Kaanlarn arkalarna da dmeyin. (Siz burada kaldka biz gaiib oluruz.) buyurdu66 Mnafklarn Ayrlmas Sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, ayrldnda, grlerine aykr hareket ettii, Abdullah bin bey bin Sell' grd. Bu kii Medine'nin ileri gelenlerinden ve mnafklarn reisiydi. Bu ona zor gelmiti. O, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine: -"ocuklara itaat etti; bana s oldu (benim grm kabul etmedi," dedi. Abdullah bin bey bin Sell, sonra kendi ashabna (evresindeki mnafklara); -"Muhammed, sizinle dmanlarna kar zafer kazanp glib gelecektir. nk ashabna, dmanlar kendilerini grdgnde, hezimete urayacaklarn vaadetti. (Fakat siz onun dediinin tersini yapn) dmanlarn grdnzde hezmetle geri ekilin. Siz sava brakp Medineye doru geri ekilince dier insanlar da size
62

Ed-Drrl-mensr: 2/303, Az bir ifde deiiklii ile

63
64

Ed-Drrl-mensr: 2/304, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/45-47. 65 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/47-48. 66 Deiik ifdelerle: Sahih-i Buhri: 2812. Eb Davud: 2288, Msned-i Ahmed: 17853. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/48.

uyarlar. Onlar da sava brakp kaarlar. Bylece Muhammed'in sylediklerinin aksi gereklemi olur..." ki ordu karlat zaman, Abdullah bin bey bin Sell, mnafklarla beraber geri ekildi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, bin kiilik bir orduyia Uhud'a kmt. Veya dokuzyz elli (950) kiiydiler... avt'a ulatklarnda, Abdullah bin bey bin Sell 300 kiilik mnafkla beraber geri dnd. (Bu ordunun % 30'unun mnafklarn tekil ettiinin bir ifadesi idi.) Efendimiz (s.a.v.) hazretleri yediyz kiiyle kald. Abdullah bin bey bin Sell, kavmine: -"Neden kendimizi ve evldmz ldrelim!" diyordu. Eb Cbir es-Slem onlara yetiti ve: -"Yapmayn Allah akna! Peygamberinizi ve kendi nefsinizi koruyun!" dedi. Abdullah bin bey bin Sell: -"Savamasn bilseydik, size tbi olurduk" dedi. 67 Savata Bulunanlar Sava meydannda (Mekke'den hicret eden Kureylilerle beraber) ensr'dan iki kabile vard. Bu aslanlar: 1- Hazrec'den Ben Seleme 2- Evs'ten Ben Harise... Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin askerlerinin bu iki kanad Abdullah bin bey bin Sell'e tbi olmay ilerinden geirdilerse de Alih Tel hazretleri onlar muhafaza etti. Mnafklarn o-yunlanna gelmediler... Efendimiz (s.a.v.) hazretleriyle beraber devam ettiler. Alih Tel hazretleri onlar kuvvetlendirdi. Hatta mrikleri he-zmete bile urattlar... (Uhud savann ilk balarnda m'minler, kfirleri malb ettiler. Kfirler, geride mallarn brakarak kamaya baladlar.) M'minler, mriklerin hezimete urayp katklarn grnce, bu savan "Bedir" sava gibi olmasna tama ettiler, mrikleri takip etmeye baladlar. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin sebat etmelerini sk sk emredip yerletirmi olduu mevkileri braktlar. Sonra ganimetleri toplamakla megul oldular. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin emrine muhalefet ettiler. Allh Tel hazretleri, m'minlerden yardmn kesmeyi murd etti. Bir daha ilerinde Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin e-mirlerine muhalefet edip onu gemesinler ve M'minler bilsinler ki, onlarn Bedir savanda elde ettikleri zafer, Allh Tel ve Raslne olan itaatlerinin bereketiyle olmutu. Allh Tel hazretleri, m'minleri olduklar hal zere terkettii zaman, onlar da direnemediler. Kyam edemediler. Allh Tel hazretleri, mriklerin kalblerinde bulunan korkuyu skp ald. Mriklerin says bin (3000) idi. Kfirler, m'minlere saldrdlar.... Askerler, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden ayrldlar. Hatta Efendimiz (s.a.v.) hazretleriyle birlikte yedi Ensr ve iki Kureyli m'min kald. Kfirler, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine kastedip, mbarek ban yaraladlar ve n dilerini krdlar. O gn Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin yannda sebat eden Hazret-i Talha (r.a.) idi. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini eliyle koruyordu. Hazret-i Talha (r.a.)'n iki parma koptu. Tam yirmi drt yerinden yaralanmt. Kfirlerin darbesiyle Efendimiz (s.a.v,) hazretlerinin miferinin iki halkas yzne mbarek yanaklarna gemiti. Bunun ac ve arsndan Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, (beer olmas mnsebetiyle) kendisinden geti. Dayanlmaz arlar ekiyordu. Hazret-i Talha (r.a.), baygn halde yatan Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini, srtna alp tad ve bylece geri ekilmeye balad. Mriklerden herhangi biri, kendisiyle karlatnda, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini bir kenara koyuyordu. Onlarla muharebe ediyor, onlarn tehlikesini tamamen uzaklatrdktan sonra, yine Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini tayordu. Bylece Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini gvenli yere kartt. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri de; -"Talhaya cennet vacib oldu," diyordu. Askerlerin arasnda bir sayha koptu. -"Muhammed (s.a.v.) ldrld!" Sahabe-i kiram (r.a.) hazert ierisinde Eb Sfyn lakabl bir sahabe, ensra seslendi: -"te Raslllah (s.a.v.) hazretleri!" (2/88) Onun sesini iiten Muhacir ve Ensr, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin bana toplandlar. Uhud savanda, m'minlerden yetmi iki kii, ehdet erbetini iip o aziz mertebeye nail oldular. Allh Tel hazretlerinin nimetlerinin erefine ve Cellinin keremine erdiler. ehdlerin efendisi Hazret-i Hamza (r.a.) ehid dt. O da kendisi gibi ehid olanlarn erdii makama erdi. Mslmanlardan yarallar oktu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Allh Tel hazretleri rahmet etsin, kardelerinden ktl defeden, olduu haliyle beraber mriklere kar iddetli olan ve bylece ldrme ve yaralamalarn gizleyenlere Allh Tel hazretleri yardm eder ve hatta kfirleri hezmete uratrlar."
67

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/48-49.

Sonra bunlarn hepsini Allh Tel hazretlerinin u yet-i kerimesi tekid etmektedir. "Ve eer siz sabrl olur ve mtteki olursanz , onlarn hileleri size hibir zarar vermez;" 68 M'minlerin dmanlara ynelip onlara saldrmas, Allh Tel hazretlerinin yardmna; Allh Tel hazretlerinin yardmsz brakt kii de hezmete urar. Koruma Allh Tel hazret-lerindendir... 69 Mnafklarn Hli "Ve Allah idi bir iiten, bilen." Efendimiz (s.a.v.) hazretleri bu harp hakknda ashab ile meveret ettiinde, sahabelerin bazlar: -"Medne'de kalalm!" Bzlar da: -"Mrikleri karlamak iin Uhud'a kalm!" dediler. Her birinin szlerinde maksatlar vard. Kimi szlerine muvafkt, kimi de mnafk... Bundan dolay Allh Tel hazretleri. Ve Allah semt (iiten), " Onlarn sylediklerini iitmektedir. alm, bilendir," onlarn gizlediklerini, mnafklarn ilerinde sakladklarn Allh Tel bilir. "O dem ki, istemilerdi," " Hani bir vakit erkenden kmtn;" kavl-i erfin-den bedeldir. Zikredilen eylerden maksadn ne olduunu beyn etmektedir. "istemek," insann aklna gelen ve kendisine takdir edilen eye taalluk etmektedir. (Kim istemiti?) L. jli5lt "inizde iki taife," Ey m'minler! O iki taife, Hazrec'den Ben Seleme ve Evs'ten Ben Harise idi. Sui: of "Ylmak" (Bu iki kabile) korktular, zaafa dtler ve geri dnmek istediler. Onlar dnmenin daha doru olacan zannettikleri iin geri dnmek istediler. zaafa dmek, demektir. Zahire gre, onlarn ylmak istemeleri, azmetmek ve kesin olarak kasdetmek mansna deildir. Bu ancak akl ve ilerinden geirdikleri eydi. iddetlerin baa gelmesi annda bz nefislerin bu tr duygulardan hli olmad ve kendisini kurtaramad gibi... Bu tr dnceler, sonra sahibini sebata, dayanmaya, sabretmeye, ktlklere ve glklere kar tahamml etmeye sevkeder ve insan istikrar kazanr. "Halbuki Allah zahirleri (yr ve yardmclardr) Allh Tel hazretleri, onlar akllarna gelen o eylere ve nefsn drtlerine tbi olmaktan korudu. Bu cmle, cmle-iitirziyyedir. (Parantez cmlesidir.) Tevekkl "Ve ancak Allah'a," Sadece Allah'a, bakasna deil... Allh'dan bakasna mutlak, mstakil ve mterek olarak... "Demek dayanmal m'minler." Btn ilerinde m'minler, sdece Allah'a tevekkl etmelidirler. Muhakkak ki Allh Tel hazretleri m'minlere kfidir. man vasf, tevekkl iktiz eder ve tevekkl gerektirir. "Tevekkl", bakasna dayanmak, itimd etmek ve aczini izhr etmektir. mm Fahreddin Rz (r.h.) buyurdular: Bu yet-i kerimenin iaretinde u anlalmaktadr: nsana yakan ey, bana gelen ktlk ve fetleri, Allh Tel hazretlerine tevekkl ile defetmeli; bu tevekkl ile kendi nefsinden, feryd- fign etmeyi ve szlanmay terk etmeli ve nefsinden savmaldir. Sehl bin Abdullah et-Tster (k.s.) hazretleri buyurdular: Btn ilimler, taabbdn (Allah'a ibdet etmenin) en aa kapsdr. Taabbd'n cmlesi, ver'nn en aa kapsdr. Ver'nn hepsi, zhd ve takv'nn en aa kapsdr. Zhd'n hepsi, tevekkl'n en aa kapsdr. Sehl bin Abdullah et-Tster (k.s) hazretleri yine buyurdular: Mtevekkilin (Allah'a tevekkl edenin) almeti tr. 1- stememek, 2- Reddetmemek, 3- Hapsetmemektir. 70 Hikye (Tevekkl) brahim Havas (r.h.) hazretleri71tevekkl konusunda (dier insanlardan) ayrld ve stn bir tevekkle shib
68
69

Al-itmrn: 3/120, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/49-51. 70 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/51-53.
71

brahim Havas hazretlerinin asl ismi brahim bin smail el-Havass'dr. Knyesi Eb

olduu hlde skklerini dikmek iin. yannda ine, iplik, (sa ve sakalna dzen vermek iin) makas ve (temizlik ihtiyalarn karlamak iin) yannda ibrik eksik etmezdi ve bu malzemelerden ayr dt vki deildi. Kendisine denildi: -"Ey Ebu shk! Her eyi terketmi bir insan iken neden bu eyleri tayorsun?" 0: -"Bunun benzerleri tevekkl bozmaz! nk Allh Tel hazretlerinin zerimizde bz farzlar vardr. Fakirin zerindeki elbisesinden baka elbisesi yoktur. Bu elbisesi de bazen yrtlabilir. Eer beraberinde ine, iplik ve diki malzemesi olmazsa; avret mahalli alr ve bylece namaz fasit olur," diye cevab verdi.. 72 Hikye (Tevekkl) Eb Hamza EI-Horasn (k.s.)73buyurdular: Senelerden bir sene ben haccettim. Yolda yryordum. Anszn bir kuyuya dtm. Nefsim benimle mcdele etti. mdat edip yardm armam iin beni drtt. Ben: -"Vallahi, kimseden yardm istemeyeceim!" dedim. Kimseden yardm istemedim. Bu dnceleri daha tamamlamam iken, kuyunun bana iki adam geldi. Biri dierine: -"Gel bu kuyunun ban kapatalm ki, kimse dmesin!" dedi. Gidip bir kam getirdiler. Kuyunun ban kapattlar. imden yardm dilemek geldi. Sonra nefsime: -"Bu iki adamdan, bana daha yakn olana ikyette bulunurum!" dedim. Sustum. Onlara barp kuyunun iinde olduumu sylemedim. Onlar da kuyunun azn kapatp uzaklatlar. Bir saat kadar bir zaman geti. Bir de baktm, bir ey geldi. Bayla kuyuyu at. Ayaklarn uzatt, sanki bana: -"Bana tutun! Seni ekeyim!" der gibiydi; lisn-i hl ile... Ben de bunun Allh Tel hazretleri tarafndan olduunu anladm. Ona ttndm. O da beni kuyudan kartt. Bir de baktm ki bir canavar! Hayvan beni kuyudan karttktan sonra ekip gitti. O anda gizliden bir ses iittim: -"Ey Ebu Hamza! Bu daha gzel deil mi? Seni telef olmaktan, telef edici bir hayvan ile kurtardk!" diyordu. Yoluma devam ettim. Onlarn (meyihin) bazlar buyurdular: Tefvz (ilerini Allah'a smarlama ve hakik tevekkl) meydanna den kiinin btn muradlar, ayana gelir, gelinin sslenip kocasna gitmesi gibi... 74 Tevekklde brahim Aleyhisselm brahim Aleyhisselm, mancnk ile atlaca zaman, Cebrail Aleyhisselm kendisine geldi. Ve sordu: -"Bir ihtiyacn var m?" brahim Aleyhisselm: -"Sana asla ihtiyacm yok! Allh Tel hazretlerine ise ihtiyacm var!" dedi. Cebrail Aleyhisselm: -"Ondan iste!" dedi. brahim Aleyhisselm: -"Allh Tel hazretlerinin hlimi bilmesi benim iin bir ey istemeye kfidir." (2/89) 75 Tevekkl ve Zikir Ehli Gerekten Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, bir hadis-i kuds'de Allh Telnn yle buyurduunu beyn ettiler: "Her kim beni zikretmekten istemeye zaman ve frsat bulamazsa, istekte bulunanlara verdiimden daha
Ishk'tr. Cneyd-i Badad hazretlerinin talebelerindendir. Evliyann byklerindendir. Doum tarihi kesin olarak bilinmiyor. brahim Havas hazretleri bir talebesi ile yola kar. Talebesine; -"Yol boyunca ikimizden birinin reis (bakan) olmas gerekir. Kim bakan olursa yolda ilerin idaresi onun elinde olur," buyurdu. Talebesi de ona: -"Reis siz olun efendim," dedi. -"Reis olursam benim szlerime itiraz etmeyeceksin." Talebe sayg ile: -"Peki efendim," der. Yolda herhangi bir yerde konaklayacaklar zaman brahim Havass hazretleri talebesine "Otur" der kendisi ie koyulur. Kuyudan su eker. Ate yakar. Yemek piirir. Bulaklar ykar. Btn hizmetleri bizzat kendisi grr. Talebe utancndan rengten renge girer. Bakana bir ey de diyemez. Hatta yolda iddetli bir yamur yaar. Snacak bir yer bulamazlar. Olduklar yerde talebeyi oturtturur. Kendi paltosunu karp sabaha kadar ayakta talebesinin bana tutar. Hac'dan sonra yolculuun sonunda brahim Havas hazretleri talebesine yle buyurur: -"Evldm! Reis olduun zaman sana yaptm gibi yaparsn. Reis bakalarna hizmet ettiren deil; onlara hizmet edendir. Onlarn dnya ve hireti iin alan kimsedir. Reis bakalarndan gelen skntlara severek katlanan insandr." 903 (H. 291) ylnda Rey Camiinde vefat etmilerdir. 72 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/53-54.
73

Eb Hamza Horasan (k.s.) hazretleri, evliyann nc tabakasndandr. Aslen Nisburludur. Doum tarihi kesin olarak belli deildir. Cneyd-i Badad hazretlerinin akranyd. Eb Trb Naheb ile sohbet etti. Ak ve vecd ehliydi. Cezbe ehliydi. Eb Hamza Horasn 290 (m. 902) ylnda vefat etti 74 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/54-55. 75 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/55.

faziletlisini ona veririm."76 Slike (seyr- sulka) girene den vazife, Allh Tel hazretlerine tevekkl etmek, ilerini Allh Tel'ya smarlamaktr. Zr Allh Tel hazretlerinin sana takdir ettii ve kaza buyurduu eyler elbette reddolunmaz. Nefsin istemese ve kar koymaya alsa bile buna mni olamaz. Ne gzel buyurmular: Gemi istedii yere gtrr. Eer istemezsen, elbise tenden yrtlr... 77 Tevekkl Ve Sebepler Allh Tel hazretlerinin senin hlini bilmesi sana kfidir. Nazarn sebeplerden kes. Fetih ancak, mfettihu'lebvb (kaplar aan) Allh'dandr. Ey Sad! Bakasnn elinden bir ey umma! Sana geleni bakasnn elinden grme. Balamak ondandr. Sen al, verecek olan O'dur... Eer sen Hakka gereince ibdet edersen. Onun kaps yeter! Sadece Allah'n bilmesi yeterlidir. Bakalarnn seni vmesine gerek yok!78 Bedir Savandaki lh Nusret "Filhakika Bedirde Allah sizi mahz nusretiyle muzaffer buyurdu." Tevekkln kendilerine ifde ettii bz eyleri hatrlatmaktr. "Bedir," Mekke ile Medine-i mnevvere arasnda bir su kuyusunun addr. O kuyuyu "Bedir" adnda bir adam kazd iin "Bedir kuyusu" adn ald. Bedir hdisesi, Hicr ikinci senenin Ramazan aynn on beinde meydana geldi. "Sizler birka bire ken," Zamirden haldir. 79 Ezille kelimesi, kelimesinin cemiidir. Burada, (cemi kllet ile) SJf buyuruldu da, cemi kesret ile, buyurulmad. Bunun sebebi, olduklarna dellet etmesi iindir. M'minlerin zilletleri, hllerinin zayflii, silh, mal ve bineklerinin azlmdand. 80 Bedir Savanda Mslmanlar Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin ashab (r.a.) hazert su tayan hayvanlara binerek savaa kmlard. Sahabelerin ou bir deveye nbetlee biniyorlard. Tek bir atlar vard. O da, Mikdd bin Esved (r.a.)'n atyd. Mikdad bin Esved (r.a.) slm tarihinde at zerinde Allah yolunda cihd eden ilk kiidir. Sahabelerin doksan develeri vard. Alt zrhlar vard.
76

zilletlerinde az

Bu hadis-i erif, ayn manada deiik ibarelerle gemektedir: Efendimiz (s.a.v.) buyurdular: Rab Azze ve Celle buyuruyor: Kim Kur'n-i kerim (o-kumak, okutmak ve tedrisi) ve zikrimle megul olmak, kendisini bana istekte bulunmaktan alkoyarsa, ona istekte bulunanlara verdiimden daha faziletlisini veririm. Allah'n Kelm (Kur'n- Kerimin) dier kelma stnl. Allh Tel hazretlerinin mahluktna olan stnl gibidir." Tirmiz: 2850, 77 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/55-56.
78

Sebebe deil, msebbibe sarlmak konusunda Erzurumlu brahim Hakk Hazretleri yle buyurdular: Alr bahtmz bir gn hemen battka batmaz ya Sebebler halk eder Halik, kerem babn kapatmaz ya Benim Hakka mnctm deildir, rzk iin h. Hd Rezzk- lemdir, rzksz kul yaratmaz ya! 79 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/56. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/56-57. 80 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/57.

Sekiz kllar vard. Saylar da azd. yzon (313) mbarek kiiydiler. Yetmii muhacirlerdendi. Dierleri de ensrdand... 81 Bedir Harbinde Mrikler Sahabeler (r.a.) hazertnn bu madd yokluk ve azlklarna ramen, dmanlar ise sayca oktu. Dmanlar, bin (1000) mhrib kii idi. Beraberlerinde yz atl vard. Yanlarnda ok sayda sng, ok ve dier harp letleri vard.82 Bedir Harbinde Sancaktarlar Efendimi (s.a.v.) hazretlerinin sancaktan, Ali bin Eb Talib (r.a.) hazretleriydi. Ensr'n sancaktan ise, Sa'd bin Ubade (r.a.) hazretleri d... "O halde, Allah'a korunun. Allah'n Rasl (s.a.v.) hazretleriyle beraber, o gn sebat ettiiniz gibi sebat edin... " ki, kredesiniz Ki, takvanz sebebiyle Allh Tel hazretlerinin size vermi olduu zafere kredesiniz. 83 Bedirde lahi Yardm "0 vakit ki, yle diyordun:" "Allah size yardm etti," kavl-i erifinin zarfdr. Sznn vakti, demektir. (Kime sylyordun?) "M'minlere," Savamaktan acziyetlerini izhr ettikleri vakit; m'minlere sylediin zaman; (Neyi sylediin zaman?) bin melike ile rabbnzn size, imdd etmesi yetimez mi size?" -Aas "Kfi olmak ve yeterlilik", ihlli kapatmak, uygunsuzluun olmamas ve emir ile kyam etmek, demektir. "mdd", orduyu ordu ile desteklemektir. yet-i kerimenin mans: Bu miktar ile kifayet ve imdd'n olmayacan inkr etmektir. Bunu nefyetmektir. Yani yardm iin bin kiinin yeterli olduunu beyn etmektir. kelimesi, o gn m'minlerin kendi saylarnn azl, maddeten zayf olmalar; dmanlarn okluu ve madd olarak kuvvetli olmalarndan dolay, m'minler dmanlara kar zafere erme konusunda mitsizlie dtklerini beyn iindir... Sem'dan Allh Tel hazretlerinin izniyle iner olduklar halde, demektir. Denildi ki: Allh Tel hazretleri, m'minlere imdd ve yardm iin nce bin (1000) melek indirdi. Sonra, bin (3000) melek indirdi. Ve daha sonra da yardm iin, bebin (5000) melek indirdi. nk Allh Tel hazretleri, nce m'minlere, kalblerini kuvvetlendirmek iin, melekleri indireceini vaadetti. M'minler, bylece sebatkr olmaya azmettiler ve Allh Tel hazretlerinin yardmyla kuvvetlendiler... "Evet!" f kelimesinin mbdini icb (evetlemek) ve tahkikini ifde etmek iindir. Yani: Evet! Bu size kfidir. Sonra Allh Tel hazretleri, m'minlere, sabr ve takva art ile daha ziydesini vaadetti. M'minleri, ikisine (sabr ve takvaya) tevik etti. Ve M'minlerin kalblerini kuvvetlendirmek iin yle buyurdu: "Siz sabr u sebat ederseniz," Dmanla karlamaya ve onlara kar mukavemet etmeye sabreder; (daha) "Ve itaatsizlikten saknrsanz," Allh Tel hazretlerinin emirlerine s olmak ve onun Yce Rasl (s.a.v.) hazretlerine muhalefet etmekten saknrsanz: "Size geliverir," Mrikler, size geliverdiler. "Onlar da u dakikada," Bu saat ve bu anda zerinize gelirlerse; "Rabbmz size be bin melike ile imdd edecek;" Dmanlarn gelme hallerinde, meleklerin gelmesi de asla gecikmez. Allh Tel hazretleri, muhakkak ki sizlere yardmn hemen verir. Ftuhatnz size kolay eder. Eer siz sabreder ve takval olursanz istenilen ilh nusrete hemen nail olursunuz. "Nianl nianl masdarndan gelmektedir. Bu da, bir eyin simasnn izhr edilmesi damgalanmas ve nianl olmas demektir. 84
81 82

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/57. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/57-58. 83 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/58. 84 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/58-60.

Melekler Melekler, kendilerini iaretlemi veya atlarnn peremlerine beyaz ynden iaretler koymu olduklar halde gelirler. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri ashabna yle buyurdular: -"Almetlenin (sark sarn) nk melekler, muhakkak almettendiler (sark sarmlardr)." Muhakkak ki, meleklerin hepsinin sarklar beyazd. Cebrail Aleyhisselm hri. Cebrail Aleyhisselm'n sar sar idi. (2/90) Zbeyr bin Avvm (r.a.) gibi... Meleklerin hepsi, Mikdd (r.a.)'a muvafk olmak ve sayg olmas iin kr atlara binmi olduklar halde indiler... "Allh Tel bunu yapmad!" Bir mukadder zerine atftr. Mans, Allh Tel hazretleri, melekler sebebiyle size imdat etti. Ve Allh Tel hazretleri, melekleri indirmek suretiyle size yapm olduu bu imdad eyadan grnen herhangi bir ey olarak yapmad. Bunun yaplmas: Vi "Size srf bir mjde olsun," Muhakkak ki siz nusret bulup zafere kavuacanz mjdelemek, (Daha niin yapt?) "Ve kalbleriniz bununla yatsn diye yapt. mdd ile kalbleriniz yatsn ve korkulardan sknete kavusun diye yapt. Bu hl israil oullarnn peygamberlerinin seknesi gibidir... 85 Nusret Allh'dandr "Yoksa nusret ancak," (Kimdendir?) "Allah'tandr" Hazrlanmak ve adetten dolay deildir. Bu kavl-i erf. bir tenbihtir. M'minlerin herhangi bir medede ihtiyalar olmad. Zr Allh Tel hazretleri m'minlere kendi katnda mjdelerle imdat'ta bulundu ve m'minlerin kalblerine rabta verdi. Bunlar, insanlarn ounun sebeblere nazar itibr etmeleri cihetindendir. M'mine den vazife bunlardan herhangi bir eye meyletmeme-sidir. nk nusretin meydana gelmesi ve zaferin elde edilmesi ancak adetlerin cereyan etmesi yoluyladr... (yle Allah ki) Hkmnde, kaza ve takdirinde kendisine galebe alabilecek hibir kuvvet yoktur. (Yine yle Allah ki) Alih yapm olduu her eyi, hikmetinin icab ve bir maslahat ile yapt... (Btn bunlar niindir?) "Kessin diye, "Size yardm etti," kavl-i erifine taalluk etmektedir. Yani Allh Tel hazretleri "Bedir"de size yardm etti; t ki, helak etsin ve noksanlatrsn. (Neyi kessin?) "0 kfredenlerden, bir kolu," ldrmek ve esir etmekle kfirlerden bir taifenin kkn kazsn iin... Bu hdise. Bedir harbinde yetmi kadar mrik reislerinin ve dini engelleyenlerin ldrlmesi ve yetmi kadarnn da esir edilmesiyle gerekleti. (Daha niindir?) "Veya onlar perian etsin," Onlar rezil ve rsvy etsin ve onlar hezimetle fkeye ve -zntye gark etsin. iddetli gayz ve fke demektir veya rsvaylktan dolay kalbte vki olan bir zayflktr. "cierine isabet ettirdi" manasnadr. Kiinin cierine gayz ve fke vurulduunda veya yand zaman, demektir. Vav tenv'(nevilemek) iindir, tereddt iin deil... "Hib- hasr (hezimetle) dnp gitsinler." mit ettikleri zafer olmadan dnsnler. Emel ve isteklerine kavumadan hezmete urayarak dnsnler. Matlb'tan (arzulanan eyden) mahrum olmaktr. Mahrum olmak ile "ye's" yani mitsizliin arasndaki fark udur: Mahrumiyet ve hsran, ancak vakidan sonra meydana gelir. "ye's" mitsizlik ise, hem vakiden sonra ve hem de va-kiden nce meydana gelir. "ye's" mitsizliin zdd, "mitvr" olmaktr. "mahrumiyet'in zdd ve onu bozan ey ise zafere kavuup umduuna nail olmaktr. "Senin elinde emirden bir ey yok, Itirz'dir. "Yahut onlara tevbe ettirsin, veyahut azap etsin." Bu cmle, "veya onlar perian etsin," kavi-i erifinin zerine atftr. Bu yet-i kerimenin mans yledir: Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, ilerine mutlak olarak mliktir. Allh Tel hazretleri dilerse, onlar helak eder, rezil ve rsvy yapar veya onlara tevbe ettirir; onlarn Mslman olmalaryla Allh Tel hazretleri, onlarn tevbelerini kabul eder. Veya onlarn kfrde isrr etmeleri sebebiyle, Allh Tel hazretleri, iddetli bir azab ile onlara uhrev bir azabta bulunur. Onlarn ilerinde senin elinde bir ey yoktur. Ey habibim! Sen ancak, onlar korkutmak ve onlarla cihd etmekle emir olunan bir kulsun!
85

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/60-61.

"nk onlar zlimdirler." Kfirler, zulmlerinden dolay hakikaten azab haketmilerdir. 86 Gklerin ve Yerin Sahibi... "Hem gklerde ne var, yerde ne varsa; hepsi Allah'ndr." Mevcudatn hepsi, yaratl ve mlkiyet olarak Allah'ndr. Bunda asla hibir varln dahli (ve etkisi) yoktur. Btn emir Allah'ndr. "Dilediine mafiret eder," Kendisinden balanmak ve mafireti isteyene... Bu meet (dilemek) bir hikmet ve maslahat zerinedir... "Dilediine azap eder." Azab etmeyi diledii kiiye de azab eder. Bu yet-i kerimede, mafiretin azabdan nce zikredilmesi, Allh Tel hazretlerinin mafiretinin gadabn gemi olmasndan dolaydr. Azab etmenin vucbunu nefyetmek konusunda bu kavl-i erif, aktr. Azab, tevbe ile kaytland. Tevbenin olmamas, kendisine zt olan eyin olmamas gibidir. "Ve Allah gafurdur, rahimdir." Allah, kullarna gafur ve rahimdir. 87 Rahmet Etmek Bundan maksat unu beyn etmektir: Muhakkak ki btn bu gzelliklerin Allh Tel hazretlerinden, rahmet ve mafiret tarafnn glib olmasndandr. Vcb yolu zere deildir. (Bunlar Allah'a vacib deildir.) Belki fazi kerem ve ihsan yoluyla Alih Tel hazretleri, kullarn balamaktadr. Akll kii, Allah'n rahmetini gerektiren ve kendisi sebebiyle Allah'n rahmetini kazanaca amellere komaldr. Alih Tel hazretlerinin rahmetinden asla mit kesmeme-lidir. Zr, Alih Tel hazretlerinin rahmet ve mafiretinden ancak kfirler mitlerini keserler... 88 Allah Gnahlar Balar Alih Tel hazretleri, Dvd Aleyhisselm'a yle vahyetti: -"Ey Dvd Gnahkrlar mjdele ve sdklar korkut!" Dvd Aleyhisselm niyaz etti: -"Ya Rabbi! Nasl gnahkrlar mjdeleyeyim ve sdklar korkutaym?" diye sordu. Allah' Tel hazretleri buyurdular: -"Gnahkrlara mjdele ki, hibir gnah bana byk gelmez. Elbette o byk gnah balarm. Sddklan da korkut ki, amelleriyle ucbe (beenmeye) kaplmasnlar. Muhakkak ki ben adaletimi ve hesabm birine koyduum zaman elbette onu helak ederim." 89 Efendimiz (s.a.v.) Alatan Haber Hazret-i mer (r.a.)'dan rivayet olundu: Hazret-i mer (r.a.), Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin huzuruna kt. Efendimiz hazretlerini alar halde grd. Hazret-i -mer (r.a.), Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine sordu: -"Ya Reslellh! Sizi alatan nedir?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Cibril (a.s.) bana geldi. Ve: -"phesiz Alih Tel hazretleri, Mslman olarak, ihtiyarlayan bir kiiye azabetmekten haya eder (ve utanr). Mslman olarak ihtiyarlayan kii, nasl olur da Alih Tel hazretlerine s olmaktan haya etmezi" dedi. (te bunun iin alyorum ya mer!) eyh (ve yal) kiiye gereken ey, bu kerameti bilmesi vacibtir. Alih Tel hazretlerine kretmesi gerekir. Alih Tel hazretlerinden haya etmelidir. (2/91) Ve kirmen-ktibn meleklerinden utanmaldr. Gnahlardan kendisini menetmeli, Rabbinin taat ve amellerine ynelmelidir. nk insanlar lm denizinin shilindedirler...
90

Hikye (mn Zafiyeti) Rivayet olundu.

86 87

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/61-63. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/63. 88 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/63-64. 89 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/64. 90 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/64-65.

Haccc Irak'a yerletii zaman, korkutuyor ve cann istediini yapyordu. Abdurrahman bin Esas, Irak ehli ile beraber ona kar ayakland. Abdulmelik, am ehliyle ona yardma geldi. nk onun taraftaryd. Haccac ile Ibni Eas'n arasnda bir ok hdiseler oldu. Sonuta alt ayn iinde seksen hdiseden sonra "Deyr'lCemcim"de Haccc onu hezimete uratt. bni Esas ile birlikte iki yz bin kiiden fazla insan vard. bni Esas ve adamlar hezimete urayp kamaya balaynca: Haccac adamlarna: -"Onlar terk edin! Brakn dailsnlar! Arkalarna dmeyin!" dedi. Sonra Haccc nida ettirdi: -"Dnenler, emniyettedir!" diye, halka duyuru yapt. Haccc Kfe'ye girdi. nsanlar, hezimete uram ve malubiyeti kabul eder halde ona biat etmeye geldiler. Haccc kendisine bat etmeye gelenlere yle diyordu: -"nce cemaattan ayrlmakla nefsinin kfre girdiine hidlik eti Sonra bu kfrnden tevbe et! Ve daha sonra bana bat et!" Byle yapanlarn batn kabul ediyordu. Byle yapmayanlar ise hemen ldryordu. Has'm'dan bir adam geldi. Haccac ona: -"Nefsinin kfre girdiine hidlik et!" dediinde; adam: -"Seksen yl Rabbime ibdet ettikten sonra nefsimin kfrne hidlik etmek! Bu durumda ne kt kul olurum! Vallahi benim mrmden ancak merkebin susuzluk zaman kadar bir ey kald. Gece gndz ben lm bekliyorum..." dedi. Haccac onun boynunun vurulmasn emretti. O adamdan sonra bir eyh Haccac'a bate geldi. Haccc: -"Bu eyhin nefsinin kfre girdiine hidlik edeceini sanmyorum!" dedi. eyh: "Ey Haccc! Nefsimden dolay seni aldatyorum. Nefsimin ne olduunu ben senden daha iyi biliyorum. Elbette ben Firavun ve Hmn'dan daha kfirim!" dedi. Haccc gld. Adam serbest brakt. 91 Hikyeden kan Ders Bak! Adamn imannn zayflne bak. Genlik yllarn getii halde (biraz daha dnyada kalmak iin) bu irkinlii ve kfr nasl irtikb etti! Bundan sonra sabah ve akam lm beklemekten baka bir ii yoktu... Gayet yal olmasna ramen kfre girdi. Hayat iin kfre sarld. Ezel inayet ona yetimedi. Ondan hibir ey gelmedi... 92 Kalbi Tasfiye Etmek Slik (seyr slk yoluna giren) kiiye den vazife, kalbini iman ile tatmin etmesidir. Yakn kuvvetine vasl olmak iin almaldr. Yakn kuvvetten olan tevhdle, insann btn eyay, sebebleri yaratan yce Rabbin birer sebebi bilmeli. Btn vastalarn hikmete ram olduunu bilmelidir. Hi phesiz yakn kuvvet, nefsin kirlerinden kalbi temizlemekle olur.... Ne gzel buyurmular: Seni yaratan temizdir. Cenneti de temiz yapt. Topraa temiz olarak gitmemek ayptr. Ayplardan syrlmadan mezara gitmek vebaldir. Adm adm yaklamaktasn. Byk aynaya... O byk ayna, pas kabul etmez. Yediklerinin (amel defterlerinin) yazlar... 93 Kalbin Cils Nedir? Kalbin cils, ancak zikrullah, Kur'n- kerim okumak ve E-fendimiz (s.a.v.) hazretlerinin zerine salt- selm getirmekle hsl olur. Zikirlerin en hayrls, tevhid kelimesidir. O salam urvet'l-vuskdr. (salam kulbtur). 94 Kalbin Devas brahim Havas (k.s.) hazretleri buyurdular: Kalbin devas betir: 1- Dnerek Kur'n- kerim okumak,
91 92

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/65-66. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/66. 93 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/66-67. 94 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/67.

2- Mideyi bo tutmak, 3- Geceleri (ibdet iin) kalkmak, 4- Seher vaktinde Allh Tel hazretlerine tazarru edip yakarmak, 5- Slihlerle oturmak (iyi insanlarn meclislerine katlmak). Sana bu hasletlere devam etmeni tavsiye ederim. Belki bu hasletlerin sayesinde, tezkiyeye kavuur (nefsini temizler) ve Melik, Aziz ve Mtel olan Allah'n yardm ile keml derecesine nail olursun. 95 FAZ Yce Mel: Ey o btn iymn edenler! yle kat kat katlayarak rib yemeyin, Allah'tan korkun ki, felah bulanz. Hem, o kfirler iin hazrlanm ateten korunun; Allah'a ve Peygamber'e itaat edin ki, rahmete erdirilesiniz. 96 Tefsiri: "Ey o btn iymn edenler! (faiz) yemeyin," Faizi yemekten murad, onu almaktr. Burada faizi almak yerine faiz yemek tabiri kullanlmas; faiz almann en byk maksad, onu almas ve faizin yenilen eylerde yaygn olmasndandr. Bununla beraber ok yaygndr. (Ne olduu halde?) "yle kat kat katlayarak," Ziyde ve mkerrer, demektir. 97 Faizin Katlanmas Chiliyet dneminde bir adamn bir insan zerinde yz dirhemi olup deme sresi geldiinde; borlu kii bu borcunu deyecek bir mal bulamad zaman, mal sahibi: -"Bana verecein mal artr; ben de sreyi sana uzataym!" derdi. Bylece o yz dirhemi iki yz dirhem yaparlard. Sonra borcun ikinci sresi gelirdi. Adamn paray deyecek gc yoksa onu da bu ekilde sreyi biraz daha uzatp paray artrrlard.. Zaman ve parann artmasyla adam vermi olduu yz dirhemin yerine bir ok para alrd. kelimesi, "kat" kelimesinin cemiidir. Bu da faizin bir hlidir. Birbirine katlanlm demektir. kelimesi, cemi killet olduu halde kendisiyle kastedilen man cemi kesrettir. Vasfna ve kesretine dellet eden eyin kendisine tbi olmas sebebiyle mans cemi kesrettir. "katlanlm" kavli erifi okluu ifde eder. "katlanlm" kavl-i erf, ism-i mefldur. Masdar deildir. Bu hl, nehyin kendisiyle takydi iin deildir. Faiz kat kat olmad zaman haraml kalkar cihetinde bir man ve snrlama asla deildir... Bu ibare belki o zaman insanlarn zerinde olduklar ve yapageldikleri kt bir dete riyet iin byle geldi. Ve bu kt fiillerinden dolay onlar azarlad. "Ve Allah'tan korkun." Allh Tel hazretlerinin size nehyettii eylerden saknn ve zellikle faiz ve onun amelinden dolay Allah'tan korkun ki, "Felah bulanz." (2/92) Kurtuluu mit edersiniz. "Hem' kfirler iin hazrlanm ateten korunun;" Kfirlere tbi olmaktan saknarak, kfirlerin yapageldiklerini terkederek, ateten korunun. Bu yet-i kerimede cehennem ateinin bizzat kfirler iin hazrlandna ve araz (geici olarak da) m'minlerden s olanlar iin de olduuna tenbih vardr. 98 mm- zam' Korkutan mm Azam Eb Hanife (r.h.) hazretleri, yle derdi: Kur'n- kerim'de kendisinden en ok korktuum yet-i kerimedir. Zr bu yet-i kerimede Allh Tel hazretleri, m'minleri kfirler iin hazrlanm olan cehennem ateiyle korkutmaktadr. Eer m'minler, Allh Tel hazretlerinin haram kldklarnn her eidinden saknmazlarsa onlar kfirler iin olan ate ile korkuttu. 99
95 96

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/67. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/68. 97 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/68. 98 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/68-69.
99

Medrik't-Tenzl ve Hadiku't-Tevl (Nesef tefsiri) c. 1. s. 202,

taat "Allah'a itaat edin" Size emretmi olduu her eyde ve size yasaklad her bir eyde Allah'a itaat edin (daha kime itaat edin? "Peygamber'e. Allh Tel hazretlerinin emir ve yasaklarn size tebli eden o yce RaO- (s.a.v.) itaat edin ki; 'Rahmete erdirilesiniz." Allah'n rahmetine nail olmanz mit edilir. 100 Lealle ve As Kelimeleri Bu gibi yerlerde, (fiil ve harfi) kendisi iin hayrl klnan eye vasl olmann izzet ve stnlne delildirler.101 Kn'den nce Mnlar Kn (r.h.) buyurdular: Zeki insana, Allh Tel'nn faiz zerine olan tehdidlerinin mbalaa ve iddeti kendilerine gizli kalmaz (ve anlamakta zorluk ekmez.) Zr faizden kanan ve saknanlarn kurtuluu, "umulur ki" kelimesiyle ifde edildi... Muhakkak kurtulua mulur ki" kelimesiyle ifde edildi... Muhakkak ki kurtulua erme imkn ve midi faizden kanmaya baland. Bu onlar iin kurtuluun olmadn gerektirir. Onlar (iman ederek,) takvaya erip faizden kamadka kurtulular asla mmkn deildir. Zr imanlar ile beraber, faizden kanmayan ve korunmayan kiilerin cehennem ateinden kurtulmalar mmkn olmadna gre kfirlerin kurtulmalar hi mmkn deildir... Sonra Allh Tel hazretleri, faiz yiyenlere cehennem ateini vaat etti. Halbuki cehennem atei kfirler iin hazrlanmtr. M'minler iin, kfirlere hazrlanan bir cezaya arplmaktan daha byk bir musbet var m? Cehennem ateinin katl ve iddetini beyan ettikten sonra ona iin katln Allh Tel hazretlerinin emirlerine ve Rasl (s.a.v.) hazretlerine itaat etmeyi ifade etti. Bununla faiz yiyen kiilerin ma'syete daldklarn ve asla itaatlerinin olmadn bildirmek iindir. Sonra Allh Tel hazretleri, m'minlerin kurtulu midini, Allah'a ve Rasle (s.a.v.) itaata balad. Bununla, slerden bu kiilere (faiz yiyenlere ve kfirlere) rahmet midinin olmadn beyan etmektedir. Faiz ile beraber rahmet, onlar iin mmkn deildir. Bak, tehditte katln derecesini gr! Allh Tel hazretleri, faiz yiyen s m'minleri azab ve cezaya arpma konusunda kfirlere ilhak etti. Onlar kfirlerin iine katt. Kn'nin ibaresi burada bitti. 102 Faizciler mel'ndurlar Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular; "Allh Tel hazretleri lanet etsin; faiz yiyene, yedirene, yazana, ikisinin ahidlerine ve faizi hell klana. 103 Faiz (rib), Allh Tel hazretlerinin haram kld ekilde, bir mal zerine ziyde bir ey istemektir. Faiz iki ksmdr. 1- Rib'n-Nese 2- Rib'1-Fadl Rib'n-Nese: Chiliyet ehlinin bildii ve yapageldikleri faizdir. Yukarda geti. Rib'I-Fadl: Ayn cins eylerin pein al verilerinde fazlalk almaktr. Bu bir kiinin bir lek buday iki lek buday karlnda satmas gibidir. Buna benzeyen eyler... limler, faizin her iki ksmnn da haram olduuna ittifak ettiler. 104 nsann Gzn Toprak Doldurur Bil ki, muhakkak faiz, insan hrsa ve dnyay taleb etmeye kat kat ve nihayetsiz mal edinmeye sevkeder. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurduklar gibi: "dem olunun iki vadi dolusu altn olsa, onlara katmak iin nc bir vadi ister. dem olunun iini (gzn) ancak toprak doldurur.105
100

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/69-70. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/70.

101

Tefsir ehline gre, Allh Tel hazretlerinin kitabnda zikrettii tahkik mansn ifade eder. (ismini nasb haberini raf edenlerdendir. naks fiillerinin efl-i mukrebe ksmndandr.) O zaman bu kelimelere umulur mans verilmeyip muhakkak mans verilir. Yine de bunda takva yolunun zorluu ve incelii ve Allh Tel'nn rzsna, rahmet ve sevaba ermenin izzet, ycelik ve stnlne 102 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/70-71.
103
104

Ebu Davud: 1756, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/71-72. 105 Ayn mana da deiik lafzlarla sahihi buhari: 5956

Hrs, insan cehennem ateinin derekelerine drr. Bundan dolay; Allh Tel: "Hem, o kfirler iin hazrlanm ateten korunun buyurdu Ne gzel buyurmular: Ey nefis! Kanaat et! yle ol ki, sultanlkla dervilii bir gr! 106 Hrs ve Kanaat Dnyaya hars olmak ve hrs ile dnya iin almak ve dnyalk toplamak gerekten zemmedilen ve nehyedilen bir harekettir. Ama mal datmak, sr yapmak (bir Mslman kardeini kendisine tercih ederek, ihtiyac olduu halde bakasna vermek), dnyay terk etmek ve dnya hakknda kanaatkar olmak ise vlen davranlardr. Bunlar emredilen hareketlerdir. u yet-i kerime buna dellet eder: "Allah ribay mahveder de sadakalar nemlandrr;107 Faizci Kim faiz alr ve ihtiyac olmad halde, (faiz yoluyla) maln oaltmaya alrsa, o kii annesiyle zina etmi gibidir. Allah'a snrz. Abdullah bin Selm (r.a.)'dan rivayet olundu. -"Faizde yetmi iki gnah vardr. En k kiinin Mslman iken annesiyle zina etmesi gibidir." Tenbih'lGflinde byledir.108 Faizde Hile-i er'iyye Ama ihtiyac olduu zaman, er' bir yol ile alrsa, fetvaya gre caizdir. Lkin takva, fetva iinin zerindedir. Faizde hile-i er'iyye "Kdihn"n zikrettiidir. Buyurdular: -"Bir adamn baka bir adam zerinde on dirhemi olsa, o da bunu on dirheme karmay dilese, o zaman dediler ki, bu borlu kiiden on dirheme bir ey satn alr, sonra o mal alr, kabzeder. Sonra borludan onu bir senelik bor ile on dirheme satar. Bylece haram olan faizden korunmu olur..." Bunun benzerleri Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden rivayet edilmitir... Bir kii, (ekonomik skntya girer ve) bor almak ister. Bir adamdan bor ister. 0 da bor vermez, ancak (hile-i eriyye yaparak) faiz ile vermeye kalkarsa, burada gnah faizi alan (parasn faiz ile verip karlmda faiz alan) kimseyedir. O faizi verene (madd skntsndan dolay bor isteyip, ald borcun karlnda faiz verene) deildir... Bu faiz alan kii zengin olduu zamandr. Bildiin gibi... 109 Faiz mana Zarar Verir Salih adam bu tr muamelelerden kanmaldr. (2/93) Muhakkak ki faiz m'minin imanna zarar verir. Faiz her ne kadar hali hazrda malda ziydelik ise de, hakikatte bir noksanlktr. Faiz sebebiyle mallarn ellerinden alan faizcilere ahit olan fakirler, onlara lanet okumakta ve faizcilere beddua etmektedirler. Bu ise faizcinin kendi nefsinden ve malndan hayrn ve bereketin yok olmasna sebebtir. Belki faizci rz, kymet ve deer gibi eylerden tamamen boalr, insanlarn nezdinde yerilir ve kt bir adam olur. Adaleti der, emneti yok olur, kalbi fsk olup katlar. Faiz alan kiiden Allh Tel hazretleri, asla kabul etmez; ne sakadasn, ne cihdn, ne haccmi ve ne de namazn hibir ibdetini kabul etmez. Hadis-i erfte yle sabit oldu: "Muhakkak ki zenginler, fakirlerden be yz yl sonra cennette gireceklerdir.110 Helal mal ve er-i erfe muvafk zenginlie sahip olanlarn hali byle olunca, haram maldan zengin olanlarn hali acaba nice olur? 111

106

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/72.

107

Bakara: 2/276, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/72-73. 108 Tenbih'I-Gafilin: s. 170, Faiz hakknda geni bilgiye sahip olmak iin buraya baknz. 109 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/73. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/73-74.
110
111

Cami'us-Sar: 2308, deiik lafzlarla burada gemektedir. Bu manda deiik lafzlarla bir ok hadis-i erif vard. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/74.

Tevekkl Eden nsan, fakirlii ve ihtiyac ile beraber Allh Tel hazretlerine tevekkl ettii ve (kulluunu iyi yaparak) Allh Tel hazretlerinin kulcazlarna iyilik yapt zaman, elbette Allh Tel hazretleri, dnyada onu a ve sefil olarak brakmaz. Belki her gn onun makam ve mertebesini ykseltir, onu gzellikle anar ve insanlarn kalblerini ona meylettirir. Ama insan bunun aksine olduu zaman, dnya ve hirette onun ii zor olur. Kt amel ondan son annda imann da soyar alr. Bylece sahibi kfirler gibi ebediyyen cehennemde kalr. Bundan Allh Tel hazretlerine snz... 112 Zulm Ebu Bekir el-Varak113 mam- Azam Eb Hanife (r.h.) hazretlerinden rivayet ettiler: -"lm annda gnahlardan dolay kulun imann skp alan eylerin en ou ve iman en sr'atle yok eden ey, kullara zulm yapmaktr." Ey m'min! Allh Tel hazretlerinden kork! Takvl ol! Haksz yere mallarn ellerinden alarak Allah'n kullarna zulmetme! Kullara zulmetmek, byk gnahtr. Allh Tel hazretleri bizleri ve sizleri kt hallerden korusun! min114 CENNETE KOUN Yce Meali: Ve kouun rabbnzdan bir mafirete ve bir cennete ki, eni semvt uarz geniliidir; mttakler iin hazrlanmtr.133 0 mttakler ki, bollukta ve darlkta infk ederler, ve kzdklarnda fkelerini yutarlar ve nsm kusurlarn affedicidirler... Allah da muhsinleri sever.134 Ve onlar ki, bir kabahat yaptklar veya nefislerine bir zulmettikleri vakit, Allah' anarlar da, derhal gnahlarna istifar ederler. Gnahlar da, Allah'tan baka kim mafiret eder? Hem, yaptklarna, bile bile srar etmezler.135 te bunlarn mkfat, rablarndan bir mafiret ve altndan rmaklar akar cennetlerdir; ilerinde ebed kalmak zere onlar... Ne de gzeldir ecri; yapanlarn.136115 Tefsiri: "Ve kouun," koun ve ynelin, (nereye?) "Bir mafirete," olan marifet, (Kim tarafndan) "Rabbnzdan ve bir cennete (kouun) ki" Cennete girmeye mstahak olacak eylere kouun yani slm, tevbe, ihls, vacibleri ed etmek ve nehyedilen eyleri terk etmek gibi amellere koun, demektir. (yel bir cenneti ki!) "Eni semvt u arz geniliidir;" kisinin eni gibi elemektir. Bu kavl-i erf cennetin sfatr. Burada cennettin (eni) zikredildi. Bu temsl yoluyla cennetin geniliini mbalaa ile ortaya koymak iindir. Zr detlere gre bir eyin eni, uzunluundan daha kk olur. (Cennetin eni gkler ve yer kadar olduuna gre uzunluunu varn siz dnn!) (yle bir cennet ki!) "Mttekler iin hazrlanmtr." Cennet onlar iin hazrlanmtr. Cennetin dier bir sfatdr. 116 Cennet u An Vardr Denildi ki bu yet-i kerime'de cennetin yaratlm olup u an var olduuna ve bu lemin dnda olduuna delil vardr.
112

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/74-75.

113

Eb Bekir Varak hazretleri: Evliyann mehurlarndan olup, ismi Muhammed b. mer'dir. Knyesi Eb Bekir'dir, lakab Vark'tr. Tirmizli olup daha sonra Belh ehrine yerlemitir. Hzr Aleyhisselm ile gren velilerdendir. Doum tarihi bilinmemektedir. 893 (H. 280) tarihinde vefat ettii tahmin edilmektedir. Byk lim ve Evliya olan Eb Bekir Varak hazretlerinin u mbarek szleri gnmz Mslmanlarn dnyasn bir gne gibi aydnlatcdr: -"Yeterli ilme sahip ve ehil olmadan kelm ilmiyle uramak insan dinsizlie gtrr" -"Fkh renmeyip tasavvufla uraan (cahil sofu) dinden kar, zndk olur. Fkh renip tasavvuftan haberi olmayan, bid'at sahibi yni sapk olur. Her ikisini edinen hakikate varr." 114 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/75. 115 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/76-77. 116 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/77.

Birincisi (cennetin u an var olduuna delil, hazrland, eklinde) mz fiilinin irad edilmesinden anlalmaktadr. kincisi (cennetin bu lemlerin dnda olmas ise, "Eni semvt u arz geniliidir;" kavl-i erf-dir. Zr) Eni gklerin hepsinin ve yerin eni kadar olan bir eyin bu lemin iinde olmas mmkn deildir... Rivayet olundu: Herakliyus (gnderdii eliler ile) Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine sordu: -"Sen insanlar, eni semvt u arz genilii olan bir cennete davet ediyorsun. Peki cehennem atei nerede kald?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: "Subhanellh! Gndz geldii zaman gece nerededir?" Bu hadisi erifin mans udur: Felek (dnya ve dier gezegenler belirli bir eksende) dndkleri iin gndz bu lemin bir tarafnda olurken onun zdd olan yerde ise gece olmaktadr. Bylece cennet lemlerin yksek tarafnda, cehennem ise alt tarafn-dadr... (Mttekfler kimlerdir?) 117 Mtteklerin Sfatlar "O mttakler ki, infk ederler," nfak iin elverili olan her eyi infak ederler. Bu kavl-i erf, mttekleri vmektedir, (hangi hallerde infak ederler?) "Bollukta ve darlkta," Varlk ve iddet hallerinde, fakirlik ve zenginlikte, kolaylk ve zorlukta ve btn hallerinde infak ederler. Zr insan, sevinli veya zararl hallerinden hli olup soyutlanamazlar. Yani insan, az veya ok infak edecei bir eye kadir olma halinden hli olup soyutlanamaz. (Daha o mttekiler kimlerdir?) "Ve kzdklarnda fkelerini yutarlar." Ism-i mevsl zerine atftr. "yutmak" hapsetmek demektir, "fke" gadab'dan dolay, kalbin hararetinin tutumas demektir. Kavl-i erifin mans: Gleri kfi derecede olmasna ve onu tatbik etmeye kaadir olmalarna ramen, gadablanma ve fkeye kar kendilerini tutanlar, demektir. (Daha, mttekiler kimlerdir?) "Ve insanlarn kusurlarn affedicidirler..." Muaheze edilmeye mstehak olan kiileri cezalandrmay terk ederler. "Allah da muhsinleri sever." yilikleri ve ihsanlar herkese olan ve faziletleri tamam olanlar Allah sever. "Muhsinler" kelimesinin bandaki lam-i tarifin cins iin olmas elverilidir. O zaman altna btn bunlar girer. And iin de olabilir. O zaman da bunlara iaret iin olmu olur. 118 hsann Yollan Bil ki bakalarna ihsan etmek (iki trldr). 1- Ya ona bir menfaat ulatrmakla olur. 2- Ya da ondan bir zarar defetmekle olur. Kendisine fayda ulatrmak ve menfaatli olmak; "O mttakler ki, bollukta ve darlkta infk ederler," kavl-i erfyle murad edilen mandr. Buna ilim infak etmek de girer. lim infak etmek (iki ksmdr) 1 - Chilleri talim ve ilim ile terbiye etmek. 2- Dallette olanlarn hidyetiyle uramakla olur. Bunun altna, hayr yollarna ve ibdetlere mal infak etmek de girer. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: (2/94) -"Cmert kii, Allah'a yakndr, cennete de yakndr, insanlara yakndr ve cehennem ateinden uzaktr. Cimri kii, Allah'tan uzaktr, cennetten uzaktr, insanlardan uzaktr ve cehenneme yakndr."119 Zarar Defetmek Amma bakasndan zarar defetmek ise, bu da, ya dnyev olur, ya da uhrev olur. Dnyada bakasndan zarar defetmek, bu da bakasnn vermi olduu zarara karlk ona zarar vermekle megul olmamakla olur. "Ve kzdklarnda fkelerini yutarlar." Kavl-i e-rfinde beyan edilen fkeyi yutmaktan murad edilen man budur. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: "Kim, infazna (gereini yapmaya) gc yettii halde, fkesini yenerse, Allh Tel onun kalbine, emniyet (gvence) ve iman doldurur.120
117 118

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/77-78. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/78-79.

119
120

Tirimiz: 1884, Bu hadisi-i erifin tamam yledir: Cmert kii, Allah'a yakndr, cennete yakndr, insanlara yakndr ve cehennem ateinden uzaktr. Cimri kii, Allah'tan uzaktr, cennetten

Uhrev Zarar Defetmek Amma hirette zarar defetmek ise, hirette zimmetinde bulunan hakszlklar ve muameleleri tebberri edip balamakla olur. "Ve insanlarn kusurlarn affedicidirler..." kavl-i erifinin murad ettii man budur. 121 Balayanlarn Ecirleri Rivayet olundu. Kyamet gn bir mnd yle nida eder: "Ecir ve sevblar Allh Tel hazretlerinin zerinde olanlar nerededir?" Bu nida zerine ancak affeden (ve balayanlar) kalkarlar. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden rivayet olundu, buyurdular: -"Bunlar benim mmetimin iinde azdrlar. Ancak Allh Tel hazretlerinin korumu olduklar mstesna. Ama geen mmetlerin iinde gerekten oktular." 122 Muhabbetllah Bu yet-i kerime, bakalarna yaplan ihsann btn eitlerini iinde toplamaktadr. Bu ey, 1 - Genilikte ve darlkta infak etmek, 2- fkesini yutmak, 3- Ve insanlar balamak Davranlar bakalarna iyilik yapmak konusunda mterek olduklar iin, onlarn sevab zikredildi ve Allh Tel: "Allah da muhsinleri sever." Buyurdu. Muhakkak ki Allh Tel hazretlerinin kulunu sevmesi, muhabbetllah, derece bakmndan sevablarn en bydr... 123 hsan Ve Ktlk Fudayl bin lyd (r.h.) buyurdular: hsandan sonra yaplan ihsan mkfattr. Ktlkten sonra yaplan ktlk cezalandrmadr. Ktlkten sonra ihsanda bulunmak ise, kerem, cmertlik ve l-i cenbhktir. Ama ihsandan sonra yaplan ktlk ise, yerilme, alaklk ve uursuzluktur. 124 Hikye (Af) Hikye olundu. Hazret-i Hasan bin Ali (r.a.) msfrleri ile birlikte yemek sofrasnda iken, bir hizmeti yanma gelip durdu. Hizmetinin elinde bulunan yemek kab devrildi ve iinde bulunanlar, Hazret-i Hasan (r.a.Vn bann zerine dkld. Hizmeti: "Ve kzdklarnda fkelerini yutarlar ve insanlarn kusurlarn affedicidirler." Kavl-i erifini okudu. Hazret-i Hasan (r.a.): -"Seni baladm!" dedi. Hizmeti: "Allah da muhsinleri sever." Kavl-i erifini okudu. Bunun -zerine Hazret-i Hasan (r.a.): -"Allah rzs iin sen hrsn! Seni falanca (cariyem) ile evlendirdim. Evlilik hazrlklarnz yapn! Btn masraflarnz benden!" buyurdular. 125

uzaktr, insanlardan uzaktr ve cehenneme yakndr. Elbette cmert bir chil, Allh Tel hazretlerine cimri bir limden daha sevimlidir." Tirmiz: 1884 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/79. Bu hadis-i erif u metinle gemektedir: "Kim infaz etmeye (gereini yapmaya) kaadir olduu halde fkesini yutarsa, Allh Tel hazretleri, kyamet gn btn mahlkatn balarnn zerinde onu arr. Hatta onu hr-i ynlerin iinde serbest brakr. Diledii kadar hr alr." Eb Davut: 4147, Ibni Mce: 4176, Msned-i Ahmed: 15084, 121 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/80. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/80. 122 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/81. 123 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/81. 124 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/81. 125 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/82.

Dile Sahip Olmak Lazm Fazilet sahibi Molla Cami (k.s.) hazretleri buyurdular: Ey delikanl, delikanll ren! Cihan adamlarndan adam olmay ren! ini kinden muhafaza et! Dili kt sylemekten koruyup gzetle! Sana kt syleyenlere sen de kt syleme. Zr o kii, o kt szleri kendi geleceine sylemekte, O kendi ikbline svmektedir. nsann yapt gzel eyleri sylemesi det deildir. Dine de uygun olmaz! Dnmesin! Gcnn yettii bir ey de olsa yine de dnme! 126 yilikte Acele Akll kiiye gereken gzel amele komaktr. hsandan hasenat sebebiyle iyilikler yapmaldr. Karmadan nce ser bir ekilde hayrlarn eitlerine komaldr. nk hayrlar geciktirmekte afatlar vardr. 127 Ne Gzel Buyurmular: imdi hemen iyilik yapma zamandr. Besle! Az da olsa yedir... Eer harman kaldrmaya midin olsa bile... Yani eer sen cennete varmay mid ediyorsan, hayatta olduun mddete btn ibdet eitleriyle Rabbine ibdet et. nk frsat ganimettir. Allh Tel hazretlerine varmada (seyr- sulukta) geciktirme yapan kii aldanmtr. 128 Ne Gzel Buyurmular: "Ey sk yr! Geciktirmede ft vardr." Kim mrn hev heveste zayi ederse, o kii kyamet gn hsran ve zarara urar. Ne gzel buyurmular: Ey Gen! Sermye ile kr etmeye ve fayda salamaya gcn yeter. Sermyesini yiyen bir kii, ne kr getirebilir?
129

Cehennemden Sakndrma Allh Tel hazretleri, insanlar cennete girmek, derecelerini ykseltmek ve ate derekelerine girmek iin yaratt. Sonra Allh Tel hazretleri, cennetle mjdeleyici ve cehennem ateiyle korkutucu peygamberler gnderdi. Allah'n emirlerine uymak ile cehennem ateinden sakndrd ve: "Hem, o kfirler iin hazrlanm ateten korunun;" buyurdu. Allh Tel hazretleri, kullarn cennete koumaya tevik etmek iin de: "Ve kouun rabbmzdan bir mafirete," Yani takva aya ile Rabbinize yakn olan makamlardan bir makama koun, demektir. "Ve bir cennete ki, eni semvt u arz geniliidir;" Yani uzunluu gklerin ve yerin fevkinde ve ok stndedir... 130 ret Edilen Man Bu yet-i kerime'de u manlara iaret edilmitir. Cennete vsl olmak, gklerin ve yerin mlkn getikten sonradr.
126 127

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/82. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/82. 128 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/83. 129 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/83. 130 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/83-84.

Bunlar mahssttir. Kiinin be duyu organlar ile hissettii ve idrak ettiidir. Onlar gemek ise, ancak takva kademiyle olur. Takva kademi ise nefsin ahlk- mezmme (yerilen kt ahlaklardan temizlenmesi ve) tezkiyesidir. Buyurulduu gibi: "Mttakler iin hazrlanmtr." Muhakkak ki kendisiyle melekt lemine girilen takva kademi ite o tezkiyedir. Nefsin kt ahlaklardan arnmasdr. (2/95) sa Aleyhisselm'in syledii u sz buna dellet eder: "ki kerre domayan kii, semvt ve yeryznn melektuna giremez yksek derecelere eremez." 131 kinci dou, nefsin hayvan sfatlardan tezkiyesiyle hayvn sfatlardan kmaktr. Melektlere ermek ise, ruhan sfatlar ile sslenmektir. "Mttekler iin hazrlanmtr." Kavl-i erf, onlar buna mahsusturlar, onlarn mertebeleri yksek derecelerdedir, demektir. Onlarn yksek dereceleri, nefislerin takva ve tezkiyesi miktrncadr... Allh Tel hazretleri, bizleri ve sizleri nefislerimizin erlerinden ve gnahlardan korusun. Bizleri ebrrn ve iyilerin makamlar ile ereflendirsin. mini132 Tevbe "Ve onlar ki, bir kabahat yaptklar vakit," irkinlie ulaan fiil, zina gibi... "Veya nefislerine bir zulmettikleri" Gnah ilemekle... (Nefse zulmetmek bir ok manya gelir:) nsann, kendisi sebebiyle mhaze edildii gnah. h* "Fahie": Byk gnahtr. Nefse zulmetmek: Kk gnah, demektir. Bakasna geendir (bakasna yaplan hakszlktr) Nefse zulmetmek ise byle olmayandr. (Gnah ilediklerinde veya nefislerine zulmettiklerinde ne yaparlar?) "Allah' anarlar," Allh Tel'nn byk hakkn ve cellini anarlar. Bu anma, hayet, (Allah korkusu), haya ve vedi gerektirir. (Sonra ne yaparlar) "Derhal gnahlarna istifar ederler." Gemi gnahlarna piman olurlar. Gelecekte bir benzerini ilememeye azmederler. Sadece dil ile yaplan bir istifarn gnahlarn giderilmesinde ve silinmesinde bir tesiri yoktur. Sadece dii le yaplan bir tevbe yalanclarn tevbesidir... "Ve kim" istifhm- inkrdir. Yani, N "yoktur" (kim yoktur?) "Gnahlar mafiret eder?" Gnahlarn cinsini mafiret eder hibir kimse yoktur, i "Allah'tan baka," "Mafiret eder" fiilinin altnda bulunan (o) zamirinden bedeldir. Bu kavl-i erif, matuf ile matufu aleyhin arasnda vki olmu bir cmle-i itirziyyedir. (Parantez cmlesidir.) Tevbe edenleri tasvb, kalblerini ho tutmak ve onlara ztnn rahmeti geni, mafiretinin yakn olduuna mjdedir. Bu onlara verilen bir deer ve kymetlerini ykseltmek iindir. Gnahkrlar, Allh Tel hazretlerinin fazl- kereminden dolay korkunun olmadn bilmi oluyorlar. (Zr Efendimiz s.a.v. hazretleri buyurdular:) "Gnhlarndan tevbe eden kii hi gnah ilememi (ve gnah olmayan kii) gibidir." 133 Zr kul, zr dileyerek ve tevbe ederek, Allh Tel hazretlerine iltica ettii ve kendisine takdir edilen eyin en ucuna yaptnda, Allh Tel hazretleri, onu affeder. Onun gnahlar ne kadar ok ve byk olursa olsun, Allh Tel hazretleri onun gnahlarndan vazgeip mafiret eder. Zr Allh Tel hazretlerinin mafiret ve aff daha yksek ve keremi daha byktr. Bu kavl-i erf ile kullar, tevbe etmeye tevik edilmitir. Kullar, tevbeye ve gnahlarnn affedilmesine mitvr olmaya hazrlanm ve mitsizlik ve Allah'n rahmetinden mitlerini kesmekten men olunmulardr. 134 Gnaha srr "Ve israr etmezler." "istifar ederler" kavl-i erfnin zerine atftr. Yani saplanp kalmadlar, demektir. (Neye isrr etmediler) "Yaptklarna,"
131
132

RuhTi-Men: c. 1, s. 362. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/84.

133

Ibni Mce: 4240, Kef'1-Haf: 944. Cmiu's-sagr: 3385. Musannif hazretleri ok bilindii iin olsa gerek bu hadis-i erifi metinde hadis-i erif diye almamlar. 134 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/84-86.

Gnahlara, ister fahi bir gnah ve isterse nefsine yaplan zulm olsun, hibir gnah istifrsz brakmadlar... Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: "Gnahlarndan istifar eden isrr etmemitir, velevki gnde yetmi kere o gnaha dnse (ve yine tevbe etse bile)."135 Yine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: "istifar ile byk gnah kalmaz. srr ile kk kalmaz (bye dnr).136 Yani isrr edilen kk gnahlar, byk gnah olurlar... "Onlar bildikleri halde (bile bile)" "srr etmediler" bir fiilin failinden hldir. Gnahn irkin olduunu, o gnahn nehyedildiini, onu ilemekte korkutma olduunu ve o gnah ile ilgili eyleri bildikleri halde isrr etmediler, demektir. 0 gnahn mahiyetini ve durumunu renmekte taksri olmayan kiiler, onu bilmedikleri zaman bazen mazur saylabilirler. 137 Takva Ehli in "te bunlar," Bu sfatlarn ehli, (Yani: 1. Allah'a ve Raslne itaat eden, 2. Allah'n mafireti ve cennetine koan, 3. Varlkta ve darlkta infak eden, 4. fkesini yutan, 5. nsanlar balayan, 6. Muhsin olanlar, 7. Fahi bir gnah ilediklerinde Allahi anp tevbe eden, 8. Nefislerine zulmettiklerinde Allah' zikredip tevbe eden, 9. Bildikleri halde gnahlarna isrr etmeyenler, Btn bunlarn;) Mkft," Sevab... (nedir?) "Mafirettir." Olan bir mafiret. "Rablarndan bir mafiret ve altndan rmaklar akar cennetlerdir; ilerinde ebed kalmak zere onlar..." Orada kendilerinden alkonmayan bir azk, eksilmeyen bir e-cir, bitmeyen ve tkenmeyen cennetler ve gemeyen lezzetler vardr. "Ne de gzeldir creti; yapanlarn" Burada medhe mahsus olan mahzftur. "Bu (nimetler) ne de gzeldir ecri; i yapanlarn." demektir. Onlar iin, zikredilen mafiret ve cennetler vardr. Mafiret ve cennetin yerine "ecir" tabirinin kullanlmas; kiilerin, mafiret ve cennete, amellerinin mukabilinde hak kazandklarn bildirmek iindir. Fazilet yoluyla taat ve ibdetler-deki teviki ziyde klmak ve gnahlardan sakndrmak mans da vardr. 138 Mafirete ar Efendimiz (s.a.v.) hazretleri AHh Tel ve Tebreke hazretlerinden buyurdular: -"Ey dem olu! Muhakkak ki sen bana dua ettiin, yalvar-dn ve affn mit ettiin zaman, ilemi olduklarnla beraber seni balarm! Ey dem olu! Sen bana yer dolusu gnah ve hata ile gelsen ve sen bana bir eyi irk komadika ben de sana o kadar mafiretle gelir ve seni balarm. Ey dem olul Sen gnah ilesen ve hatta senin gnahlarn ge kadar ksa ve sonra sen benden mafiret dilesen; seni mafiret eder ve balarm!"139 eytan Alatan yet-i Kerime Sabit el-Benn (r.h.)140 buyurdular:
135

Eb Davud: 1293, Bu manda Tirmizde de yle buyuruldu: "Gnahlarndan istifar eden srar etmemitir, velevki gnde yetmi kere o gnah ilese (ve yine tevbe etse bile." Tirmiz: 3482, Israr, tevbe etmeden gnahlara devam etmektir.
136
137

Deylemi Firdevs 5/199, no: 7944, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/86-87. 138 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/87-88. 139 Msned-i Ahmed: 20499, 140 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/88-89. 211 Sabit el-Benn (r.h.) hazretleri tabinin bykierindendir. Hadis ilminde sikadr. Takva ehli bir kimseydi. Doum tarihi kesin olarak belli deildir. Ad Sabit bin Esleme el-Benn'dir. Basrada yetien byk lim ve velilerdendir. Rivayet etmi olduu hadis-i erifler ktb-i sittenin hepsinde de gemektedir. Ahmed bin Hanbel hazretlerinin sohbetlerine katlrd. Sabit el-Benn hazretleri, ok namaz klar, ok Kur"n- kerim okur ve Allah korkusundan ok alard... Sabit el-Benn 120 (m. 737) tarihinde vefat etti. Vefatndan sonra kendisini mezara

Bana ulat ki bu yet-i kerime nazil olduunda eytan aladi. kavl-i erf... Ve onlar ki, bir kabahat yaptklar veya nefislerine zulmettikleri vakit, Allah' anarlar da, derhal gnahlarna istifar ederler. Gnahlar da, Allah'tan baka kim mafiret eder? Hem, yaptklarna, bile bile srar etmezler.135 te bunlarn mkfat, rablarndan bir mafiret ve altndan rmaklar akar cennetlerdir; ilerinde ebed kalmak zere onlar... Ne de gzeldir ecri; i yapanlarn. Ayet-i kerimesi indii zaman eytan alamaya balad.) 141 Gnahtan Sonra Namaz Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Herhangi bir kul bir gnah iler, sonra gzelce bir abdest alr sonra namaz klar ve sonra Allh'dan mafiretini isterse elbette Allh Tel hazretleri onu balar. (Gnahlarn affeder.)"142 bdette Cimrilik Rivayet olundu: Allh Tel Ms Aleyhisselm'a yle vahyetti. -"Ey Msl Amel yapmadan cennetimi isteyenin hayas (u-tanmas) ne kadar azdr! Ey Ms! Bana itaat ve ibdet etmekte cimrilik eden kimseye kar ben nasl cmert olaym?" (2/96)143 Amelsiz Cennet ehr tbni Haveb (r.h.)144 buyurdular: -"Amelsiz cennet istemek gnahlardan bir gnahtr. Sebebsiz efaati beklemek bir eit aldanmaktr. taat edilmeyenden, rahmet dilemek ise cehalet ve ahmaklktr." 145 Gemi Karada Yrmez Rbiat'l-Basriyye (r.h.) 146 buyurdular: Kurtuu umarsn. Ama onun yolunda yrmezsin. Muhakkak ki gemi kuru yerde yrmez. Karada gemi hareket etmez. 147 Zlimlerin Fark Kueyr (k.s.) buyurdular: Allh Tel hazretleri, Ms Aleyhisselm'a yle vahyetti: -"Ey Ms! Zlimlere beni zikretmemelerini syle! Zr ben azm'-n beni zikredene zikretmeyi zerime vcib kldm. Benim zlimlere zikrim lanettir.148
koydular. Mezarna den bir kerpici karmak iin ap baktklarnda onu mezarnda namaz klarken grdler. Yine vefatndan sonra kabrinin civarndan geenler onun mezarndan Kur'n- kerim sesi geldiini duyarlard. 141 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/89.
142

Ebu Davud: 1300, bu hadis-i erif Eb Davud'ta u ibarelerle gemektedir: Herhangi bir kul bir gnah iler, sonra gzelce bir abdest alr sonra iki rekat namaz klar ve sonra Allh'dan mafiretini isterse elbette Allh Tel hazretleri onu balar. (Gnahlarn affeder.) Sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretleri sonuna kadar u yet-i kerimeyi okudu: Ve onlar ki, bir kabahat yaptklar veya nefislerine bir zulmettikleri vakit, Allah' anarlar da, derhal gnahlarna istifar ederler. Gnahlar da, Allah'tan baka kim mafiret eder? Hem, yaptklarna, bile bile srar etmezler." Al-i imrn: 135. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/90. 143 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/90.
144

ehr bin Haveb {r.h.) : Tabinden fkh ve kraat limi. Aslen am'ldr. 20 (m. 641) dodu. Birok sahabelerle grt. Sik'dan olup rivayet etmi olduu hadis-i erifleri "hasen" derecesindedir. Takva, tevekkl ve ihls sahibiydi. ehr bin Haveb (r.h.) hazretleri, 100 (m. 718) vefat etti. 145 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/90-91. 146 Rbiat'l-Basriyye (r.a.) Rbiat'l-Adviyyedir. Hanm evliyalardandr. Doum tarihi kesin olarak belli deildir. Fakir ve takval bir babann drdnc kz olarak dodu. yi bir terbiye ald. Btn zamanlarn ibdet ve taat ile geirdi. ok ackl ve rnek bir hayat vard. Her hanmn mutlaka Rbiat'l-Adviyyenin hayatn okumas ve kendisine rnek almas lzmdr. Rbiat'l-Adviyye hazretleri, 135 (m. 752) tarihinde Kuds- erifte vefat etti. 147 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/91.
148

Letif'l-trt: c.1. s. 266, mam Kueyri hazretleri bu rivayetin devamnda yle buyurmaktadr: Allh Tel hazretleri bu mmetin zlimleri iin ise yle buyurdu: Ve onlar ki, bir kabahat yaptklar veya nefislerine bir zulmettikleri vakit, Allah' anarlar da, derhal gnahlarna istifar ederler. Gnahlar da, Allah'tan baka kim mafiret eder? Hem, yaptklarna, bile bile srar etmezler." Al-i imrn: 135; Letif'l-lrt: c.l, s. 266,

man Esastr Bilki muhakkak umde (ilerin ess ve temeli) imndr. man ise irke zt olan tevhd ile hsl olur. Bu da kiiyi tevbe ve istifara gtrr. man ess olduu iin muvahhid olan bir m'min mtteklerden sayld. Bu iman, onun cennete girmesine sebebtir. Bundan dolay m'min kiiye gereken, ihtiyarn (istek ve arzusunu) Allh Tel hazretlerinin emirlerine balanma cihetine doru sarfetmesi ve Allh Tel'nn yasaklad eylerden kanmasdr. Allah onun (ve setii eyin) yaratcsdr. Eer tevfk amel tarafna olursa, inayeti ilh de o cihette olur... Ne gzel buyurmular: Birinci, o irdesini kalbine koysun! Sonra Asitneye kul olup ban koysun! Allh Tel hazretleri bizleri ve sizleri, sevdii ve raz olduu eylere muvaffak klsn! Kendisinden raz olduu bu kalbleri kendi lutfu ve keremiyle tedv etsin. Muhakkak ki, Allh Tel hazretlerinin yed-i kudretindedir, islh anahtarlar, azgnlktan kurtulu ve felah ile zafer.... 149 Hikaye (Tevbe) ittim ki, brahim Edhem (k.s.) hazretleri. Bir gece devlet tahtnda ml ml uyuyordu. Bir mutlu ekilde... Sarayn tavannda bir ayak sesi iitti. Yerinden kalkt. Dank bir halde... Kendi kendine sylendi: -"O kim ola? Damda olan acaba kimdir?" "Bu vakitte saraymzn damna kan kimdir? Cevb geldi: -"Ey cihh ah! Devemi kaybettim. Ben fakir ve mflis yal bir kiiyim! ah olduu yerinde gld. -"Sarayn damnda deve ne gezer?"dedi. kinci cevb geldi: -"yi bahtl gen! Hi aranr m Allah, tahtta yatmakla? Eer sen yiyerek, uyuyarak ve rahatna bakarak Allah' ararsan; ben de damn kesinde deve ararm!... brahim Edhem gizliden bu sesleri ve tleri iitti. Hi phesiz dnyadan feragat etti. Menzil, makam ve meviklerinden tecrid eden bir yola girdi. Sonra btn lemlerde makbul bir kii oldu.... 150 Edeb Hakk taleb eden kiiye vacib olan ey, edebi muhafaza etmektir. Hatta bu haliyle mertebelerin en ycesine kasrya kadar... Grmyor musun? Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, her gn yetmi kere istifar getirmektedir. Gnah olmamas ve zellesi mafiret olunmasyla beraber... Edebinin kemli ile ulaaca yere ulat. Hatta o yce Rasle tbi olmak muhabbetllah'a sebeb oldu. Allh Tel buyurduu gibi: De ki: "Eer siz Allah' seviyorsanz hemen bana uyun ki, Allah da sizleri sevsin ve sularnz mafiretle rtsn. Allah ga-fr'dur, rahm'dir.151 Bununla beraber, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinde bulunan Allah korkusu, sayg ve yceltmesi keml edercesindeydi. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine tbi olan ve ona uyan kiiler de byle olmaldr. Mninin rtbesi, evl ise de, terk etmek srardan daha gzeldir. Ne mutlu gnah terk edip ihsana ulaana! O kii Rahman olan Allah'n katnda yksek bir sevgiye nail olmutur. 152 GEMTEN DERS ALMAK Yce Meali: Sizden evvel, kanun olmu birtakm vak'alar geti... Onun iin, arzda dolan da bir bakn; peygamberleri tekzb edenlerin akbetleri nasl olmu?!137 Bu, ite, umum insanlar in bir beyan ve bilhassa korunacak Mttekler iin bir va'z u iraddr.138 Ftur getirmeyin ve mahzun olmayn-zlmeyin, daha ykselecekken sizler... Gerek m'minlerseniz...139 Eer, size bir yara dokundu ise, heriflere de yle bir yara dokundu. Hem, o gnler, biz onlar insanlar arasnda evirir eviririz; hem Allah iymn edenleri bilecei ve sizden ehidler, hidler tutaca iin... Ki, Allah zlimleri sevmez.140 Ve Allah, ymn edenleri seip, kfirleri mahvedecei i-in...141
149

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/91-92. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/92. 150 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/92-93.
151
152

Al-i mrn: 3/31, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/93.

Yoksa, siz zannettiniz mi ki, Allah, iinizden o mchede edenleri, hi belli etmeden sabredenleri, belli etmeden cennete girivereceksiniz?!142 Cellim hakk iin, siz o lmle karlamadan evvel onu temenni ediyordunuz... Fakat ite onu grdnz, bakp duruyordunuz... 153 Tefsiri: "Sizden evvel, kanun olmu birtakm vak'alar geti." kelimesinin asl mans, infrad ve bo mekn yani kendisinde oturan kimsenin olmadi yer demektir. Yine bu kelime gemi zaman iin de kullanlr. nk mz (gemi zaman) varlktan infrd edip tecrid edilmitir. Eski mmetler, yllar ve meydana gelen hdiseler de byledirler... Vakalar, demektir. Mans: Sizin zamannzdan nce, olan hdiseler ve Allh Tel hazretlerinin, tekzb eden (Hakk yalanlayan) kavme yaatt hdiseler, demektir. Allh Tel hazretleri, onlar hikmetine muvafk yryecekleri bir yola koydu. Allh Tel'nn snnetinden murd, Allh Tel'nn mumelesidir ve Allh Tel'nn gemiteki yalanc milletlere lyk grd, kkn silme ve helak etme mumelesidir... Zr: "Bakn; peygamberleri tekzb edenlerin akbetleri nasl olmu?! Kavl-i erf bunun delilidir. 154 Eski Kavimlerden bret Almak "Onun iin, arzda dolan," (2/97) Eer bundan ek ve phe ediyorsanz, yeryznde dolan, demektir. Burada emredilen ayakla yryerek yeryznde sefer {ve yolculuk) deildir. Hi phesiz burada emredilen, eski mmetlerin hallerini bilmek ve renmektir. Eer bu renme ii, seyr- sefer olmadan hsl olursa, maksd hsl olmutur. Burada, "dolan ve gezin" lafznn seilmesi, kalntlar mahede etmenin eseri, iitmenin eserinden daha etkili olmasndandr. Nitekim: "Haberi iitmek gzle grmek gibi deildir." Denmitir. Bu manda yle sylenildi: "Eserlerimiz bize dellet eder. Bizden sonra eserlerimize bakn!" 155 Peygamberleri Yalanlayanlar "Bakn," Gz ve mahede ile bakn "Nasl" fiilinin mukaddem haberidir. "bakmak" fiiline taalluk etmektedir. Cmle, harfi cenin alnmasndan sonra nasb mahallindedir. nk asl olan bunun harfi cemle istimalidir. "Peygamberleri tekzb edenlerin akbetleri nasl olmu?!" Peygamberlerimi ve evliyam tekzb edenlerin akbetine bakn! "Bu "Sizden evvel, kanun olmu birtakm vak'alar geti." Kavl-i erifinden bu yana geenleri iaret etmektedir. "nsanlar iin bir beyan," Onlar tekzb edenlerdir. Onlarn zerinde olduklar tekzbin (yalanlamann) kt akbetini izah iindir. Muhakkak ki seyr (dolamak) ve bakmakla emir, her ne kadar btn m'minlere, hlis bir emir ise de, lkin gereiyle amel etmek, m'minlerden herbirine deildir. Bunda ayn zamanda tekzb ehlini, kendilerinden nce yaayan tekzb ehlinin balarna gelenlere ve akbetlerine bakmaya sevketmek ve kendilerinden nce yaayan tekzb ehlinin izlerini grmek ve azablanndan ibret almak mans da vardr. Her ne kadar kelm onlar iin gememi olsa bile... "Beyn" Hakka dellet eden ve herhangi bir manda pheleri gideren aklamadr. "Ve hidyettir" Ziyde ve kuvvetli basret olup dellete mahsustur. Dos doru dinin yoluna ve srt- mstakime irattr. nsanlar tslm dinini din edinsinler ve srt- mstakm'de yrsnler diye... "Ve mev'izedir." "Mev'ize" dinen uygun olmayan eyden insan sakndran szlerdir. (Kim iin hidyet ve mev'izedir?) "Mttekler iin." Sizin iin, demektir. Dinleri izhr etmek hkmn sebebini bildirmek iindir. Muhakkak ki takva ehli iin hidyet ve mev'izenin medn ve onlarn takvsdr. Bil ki, geen mmetler, dnyaya olan hrslarndan ve dnya lezzetlerini istemelerinden dolay neb? ve rasllere muhalefet ettiler. Sonra da yklp gittiler. Onlarn dnyalarndan bir eser kalmad. Dnyada onlarn zerine lanet kald; hirette
153 154

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/94-95. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/95. 155 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/95-96.

azab... Allh Tel hazretleri, Efendimiz Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerinin sdk mmetini, geen bu mmetlerin hallerini dnmeye tevik etti. Bu dnce mmeti merhumeyi inbet (ve tevbeye) davet eden bir ardr ki, fni hazlar, alak zevk ve lezzetlerden ve her trl aldanmalardan yz evirmi olsunlar... Muhakkak ki dnya ne m'minfe bak kalr ve ne de kfir ile... M'min kiiye (hayr ve hesantndan dolay) dnyada gzel bir vg; hirette ise gzel sevb vardr. Kfir, m'minin tersinedir... Kiiye yakan ey, kendisi iin en hayrl ve bak olan iin almak ve dnyann sslerine bakmamaktr. 156 Akbet M'minlerindr Sonra burada Uhud gnnde m'minlere isabet eden eyden dolay teselli vardr. Allh Tel'nn hikmetinin gerei olarak kfirler, m'minlerden bz eylere nail olmularsa da akbet m'minlerindir. Allh Tel yle buyurdu: "Onlar, elbette onlar, muhakkak muzaffer olacaklardr. Ve elbette bizim askerlerimiz mutlak onlar galip geleceklerdir. Baka bir yet-i kerimede de;157 "anm hakk iin, Zikir'den sonra Zebur'da da yazmtk ki; 'Her halde arz, ona benim slih kullarm vris olacaktr! 158 Buyurdu. Eer m'minler, her zaman (ve btn savalarda) glib gelselerdi, o zaman iman etmek zarur olurdu. Bu ise ilh hikmete muhaliftir ve (imtihan hikmetine) uygun deildir. Akll kii, iini Allh Tel hazretlerine havale etmeli; ak ve gizli btn ilerde basret gzyle ibret almaldr. Zr Allh Tel hazretleri buyurdu: "Dnn de ibret aln ey grecek gzlen olanlar!" 159 Ku ve tavuklar, kendi taraflarna den tanelere doru gitmesinler. nk dier kular senden edep ve terbiye grp t alsnlar. Sen musbete urayan dier kiilerden t al. Ders kart! Bakalar senden ibret almasnlar! 160 Akbetten Korkmak Akbetten korkmak, slihlerin snnet ve sifatlarndandr. Rivayet olundu: Adam bin sene cehennemde azab olunur ve sonra cehennemden cennete karlr, denildi. Hasan Basr (k.s.) hazretleri, -"Keke bu adam ben olsaydm!" buyurdular. nk Hasan Basr hazretleri akbetinden, iinin sonundan (imann kurtarp kurtaramamaktan) korkuyordu. Slihler, ite byle ilerinin sonlarndan korkmaktadrlar. 161 Efendimiz (s.a.v.)'n ok Okuduu Dua Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: "Ey kalbleri evireni Kalbimi taatin zerine sabit kl!" (2/98) Hazret-i ie (r.a.) sordular: -"Ya Reslellh! Siz bu duay ok okuyorsunuz! Korkuyor musunuz?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Ey ie! Bana Emniyet vermezi Kalbler, rahmann parmaklarndan iki parmann arasndadr. Allah, bir kalbi evirmek istedii zaman, hemen evirir.162 imm Sdd (r.h.) buyurdular: -"Ben yzzmn simsiyah kesilmesi korkusundan dolay gnde defalarca aynaya bakyorum." 163

156 157

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/96-98. es-Sfft: 37/171.172,173 158 el-Enbiy: 21/105
159
160

el-Har: 59/2 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/98-99. 161 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/99.
162
163

Msned-i Ahmed: 23938, ok az farkl kelimelerle gemektedir. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/99-100.

r Manlar Bu iki yet-i kerimede iaret edilen manlar: Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, (u) tahsisi yapt: Allh Tei hazretlerine seyr- suluk eden (yryen) kiiler, vatanlarndan hicret etmek, ehirlere yolculuk etmek, dost, yakn ve ihanet etmeksizin ihvan (kardeler) ile sohbet etmekten ayrlmaktr; snnet ehlinin snnet ve yollarndan ibret alsnlar diye... Allh Tel hazretleri buyurdular: "Sizden evvel, kanun olmu birtakm vak'alar geti." Snnetleri (yol ve yordamlar) olan bir mmetler, demektir. "Dolan," Snnet ehlinin snnetleri zerine dolan (nerede dolan?) "Arzda (yeryznde)" Nefsinizin hayvn arznda onun alak sfatlarndan ve kt ahlakndan gemek, kalbinizin ruhan semsna ulamak ve Rabbn ahlak ile ahlaklanmak iin seyr- suluk edin... "Bakn! Peygamberleri tekzb edenlerin akbetleri nasl olmu?!" Kendisine vsl olduu zaman, bu ruhan makamlar ve Rabbn mkeft yalanlayan nefislerin emirlerinden hsl olduuna bakn! "Bu, ite, insanlar iin bir beyandr." Gaflet ve gaybet ehli ile, msk'ta verdii ahdi unutanlar iin bir beyandr. "Ve bilhassa korunacak Mttekler iin bir va'z u irattr." Hidyet ehli iin bir grmeleri ve zikredenlerin mahedesi tecrbelerden t alanlarn ahidleri ve msiv'dan korunanlar iindir... 164 Nasihat ve tler Bz limler buyurdular: Ey marr Kendini tut! Gnn tutmakla kys eti Senden nce yaayan senin cinsinden kiilerden t ali Muhakkak ki sen. mezarnda kendinle ba baa kalacaksn! Nerede hev- heveslerine uyarak Mevlsnn gadabm zerine ekenler? Nerede mrn hata ve Rabbine isyan etmekte geirenler? Hatrla ey gfi kii! Onlarn dvmelerini ve lgnlklarn hatrla ve onlarn yerlerine bak! Onlara arkadalk eden arkadalarndan biri onlara fayda ve menfaat verdi mi? Ve onlardan (azab) menedebildi mi? Onlar, yalnzlklarma yalnz kaldlar ve amelleriyle babaa kaldlar. Varacaklar yere vardlar. ini dn! Tefekkr et! Sen onlarn (bo brakt) meknlarnda iskn ediyorsun. Ey mesr! Kabrini imr et. Alkn olduun bolluk ve refah menzilesinden ayrlacaksn! Ey topraktan tiksinen ve kabre girmekten ekinen kii, yaknda topraa gireceksin! Senden nce yaayp lenlerden ibret al! Sen de onlara katlacaksn! Ezel ahdini hatrla! Nefsinin Allh Tel hazretlerinden haya etmesini arttr! Belki bu sayede ok arzuladn cennetler, pnarlar, kerim makamlar ve Rahm Rabb'e vsl olursun. Allh Tel hazretleri buyurdu: "De ki: "Ben srf sizin gibi beerim, ancak bana yle vahyolunuyor: 'lhnz ancak bir tek ilhtr!' Onun iin her kim rabbinin likasn arzu ederse, slih bir amel ilesin ve rabbinin ibadetine hibir irk kartrmasn" 165 Slih arkadalarla oturmaktan seni alkoyan nedir? Ey mis-kn! Sen inat chil insanlarla oturmaya raz m oluyorsun? Muhakkak ki yarn, ilediin gibi cezalandrlrsn. Allh Tel hazretleri, hallerimizi islh etsin! Allh Tel hazretleri bizim, szlerimizi, fiillerimizi (ve hareketlerimizi) dzeltsin! Allh Tel hazretleri, emellerimizi bize versin ve ecellerimize ulatmz zaman akbetimizi hayr ile sonlandrsn. 166 nananlar stndrler "Ftur getirmeyin, vehn" kelimesindendir, o da zayflk demektir. Mans: gnnde size isabet eden yaralardan dolay cihd etmekten zayflk gsterip, gevemeyin, demektir. "Ve mahzun olmayn," Sizden ldrlen (ehid) olanlardan dolay... Bu nehiysgas, teskin etmek ve sabr tevik etmek iin varid oldu. Yoksa hzn ve znty yasaklamak ve hi zlmeyin demek deildir. "Daha ykselecekken sizler..."
164

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/100-101. El-Kehf: 18/110, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/101-102.

165
166

Halbu ki sizler daha yksek ve galib, dmanlarnz ise deil... islm dmanlarnn ilerinin sonu perianlk ve helaktir. Onlarn seleflerinde ahit olduunuz haller, hid olarak size yeter. nk btl, yok olmaya mahkumdur. kelimesinin asl, dir. Kesre ile zammenin kardelerinin arasnn bir kelimede cem edilmesi kerih grld iin "ye evirildi. "Eer sizler; gerek m'minlerseniz." Cevb mahzftur. Mezkr ona dellet etmektedir. Cmlenin manas yledir: "Eer sizler; gerek m'minlerseniz; ftur getirmeyin ve mahzun olmayn." nk iman, kalbin kuvvetini ve gl olmasn, Allh Tel'nn yarattklarna raz olmay ve Onun dmanlarna nem vermemeyi gerektirir. Zikredilen nehye taalluk etmez. nk ceza artn zerine takaddm etmez. kisi bir kelime gibi oldular... 167 Alnan Bir Yara Geveklik Verip Yldrmamahdr "Eer, size dokundu ise," isabet ettiyse, (ne?) "Bir yara," Fetha ve zamme ile okunur. Cerahat, demektir. "Heriflere de dokundu." Bedir savanda kfirlere de dokundu. (Ne?) "Onun misli yara," Denildi ki: Mslmanlar, kfirlerden yetmi kii ldrd ve yetmi kiiyi de esir ettiler. Uhud savanda da kfirler, Mslmanlardan yetmi kiiyi ehid ettiler ve yetmi kiiyi esir ettiler. Bu kavl-i erfn mans: Kfirler, Uhud gnnde sizden bir eylere nail olmularsa da, siz de daha nce Bedir gnnde onlardan byk bir zafere ermitiniz. Sonra bu onlarn kalblerine zayflk vermedi. (2/99) Onlar sizinle savamaktan alkoymad. Durum byle olunca, zayflk ve geveklik gstermemeye siz onlardan daha layksnz. nk sizler, Alih'dan onlarn ummadklarn umuyorsunuz. "Hem, o gnler," Gemi kavimlerin arasnda cereyan eden gnler ve gelecek milletlerin arasnda geecek olan (zafer ve malbiyet) gnlerinin hepsi iaret edilmektedir. Sadece sz edilen Uhud veya Bedir gnlerine mahsus bir iaret deildir. Belki o gnler evleviyetle bu iaretin altna girmektedirler. Mgnler"den murad, zafer ve galibiyet zamanlardr. (Bu gnleri ne yaparz?) "Biz onlar nsanlar arasnda evirir eviririz; 0 (zafer ve galebe) gnlerini insanlarn arasnda deitiririz. Bazen bunlara, bazen de tekilerine galebe veririz. yle diyen irin szeri gibi: Bir gn lehimize ve bir gn de aleyhimizedir... Bir gn zlrz! Bir gn de seviniriz!" 168 Kfirlerin Galip Gelmesi "Mudvele" (evirme ve tedavl): Bir eyin bir kiiden dier kiiye nakledilmesidir. "El deitirdi" dedikleri zaman bununla "birinden dierine aktarld" kast edilmektedir. Bu mudveleden murad; Allh Tel hazretleri bazen m'minlere yardm eder, bazen de kfirlere yardm eder, demek deildir. Zr Allh Tel hazretlerinin yardm erefli ve yksek bir nusrettir, kfirlere asla lyk deildir. Belki bundan murad edilen mn: Allh Tel hazretleri, iddetli ve mihnetli gnleri, bazen kfirlere verir ve bazen de m'minlere verir, demektir. 169 M'minlerin Baarlan Eer Allh Tel hazretleri, devaml kfirlere mihnet, meakkat, zorluk ve iddet vermi olsayd ve eer vakitlerin hepsinde skntlar m'minlerden de izle edip gidermi olsayd; o zaman ilm-i zarur hsl olur ve herkes mecburen imann hak olduunu ve imann dndaki her eyin btl olduunu bilir ve hemen iman ederdi... Eer byle bir ey olmu olsayd, o takdirde teklf, sevb, mkfat ve ceza btl olurdu... Bu man'dan dolay Allh Tel hazretleri, bazen mihneti iman enline musallat klmaktadr ve bazen de kfr ehlinin zerine musallat etmektedir. Bylece pheler, hep bak olsun ki, mkellefler, slm'n shhatina dellet eden delillere bakarak (akllarn kullanarak) phelerini defedip Mslman olsunlar... te o zaman Allah katnda onlarn sevblar byk olur. nk m'min bazen isyana adm atp gnah iler; bu takdirde de Allh Tel hazretleri, m'minleri edeblendirmek iin dnyada onlarn bana kfirleri musallat klar ve m'minleri mihnete dr eder. Ama kfirlerin, m'minlerin elinden mihnete dmeleri ise Allh Tel hazretlerinin kfirlere olan gadabndandr...
167 168

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/102-103. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/103-104. 169 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/104.

"Ve hem Allah ymn edenleri bilecei," Mahzf olan illetin zerine atftr. Bu gnleri, yle byle maslahattan olmas iin aranzda evirmekteyiz. "Allah bildirsin" ifdesi, yaplan ilerin illetinin bir olmadn ilan etmek iindir. Bunda m'minlere bilmedii maslahat ve yararlar dokunmaktadr. "Allah bilsin (ortaya karsn)" ifdesinin drt deiik ciheti vardr: 1- Temsli ilim, 2- Temyz mansnda, 3- Hakik ilim, 4- Mkfat) Bu (bildirmek) ya temsil babndandir. Yani ihlasla tevbe edip iman zere olanlar dierlerinden ayrt etmeyi ve bilmeyi murad edenin muamelesi gibi muameledir. Veya buradaki ilim, temyz etmekten mecazdir. Sebebin isminin msebbep zerine tlk yoluyladr. man zere tevbe e-denleri dierlerinden temyz edip ayrt etmek, demektir. Veya ilim, muteber olan hakk mansndadr. Malma taalluk etmesi cihetinden o ilim, fiil ile mevcuttur. Zr Allh Tel'mn ilmine gre felek ve paralar dnmektedir. Yoksa onlar kuvvetiyle meycud olduu iin Allah biliyor demek deildir. "Ve hem Allah ymn edenleri bilecei," kavl-i erifinin bir mans da, mkfata taalluk eden ilimde olabilir... "Ve sizden ehidler, hidler tutaca ehidler" kelimesi, "ehid"in cemiidir. Sizden bz insanlara ehdet ikram eder. Bunlar Uhud ehidleridir. "Allah zlimleri sevmez." Muhabbeti nehyetmek buzdan kinayedir. Yani izhr ettiklerinin tersini kalblerinde gizleyenleri veya kfirleri sevmez, demektir. Bu itirazdr. Bunda, hakikatte Allh Tel hazretlerinin kfirlere yardm etmeyecei tenbihi vardr. Bazen onlara istidrc (aldatma) olmas iin kfirlere galebe verip m'minleri imtihan eder. 170 Mminlerin Malbiyeti "Ve Allah, iymn edenleri sesin. ve tutar, edinir," erifin zerine atftr. Onlar sesin, tasfiye etsin ve onlar gnahlardan temizlesin; her ne kadar devlet onlarn aleyhinde olsa da... "Kfirleri mahvedecei iin." Eer aleyhlerinde olursa onlar helak etmek iin... Azar azar bir eyi eksiltmek, demektir. Burada geen kfirlerden murad, Uhud gn Efendimiz (s.a.v.) hazretleriyle savaanlar ve kfr zerine srar edenlerdir. Allh Tel hazretleri kfr zerine srar edenlerin hepsini helak etti. 171 Mbtel Mminlere Olursa... Kn (r.h.) buyurdular: Mbtel klnmann (bir belaya duar olmann) faydalarndan biri de, m'minlerin iinde bulunan kemltn (olgunluklarn) fiile kmasdr. Sabr, ecaat, yakn kuvvet, nefsin tasalamalar kalbin zerine istil etmesi, Allh Tel hazretlerine teslim olmak ve benzeri eyleri yaamaktr. 172 Tevilt- Necmiyyeden Tasavvuf Manlar Necmeddin Kbrev (k.s.) hazretleri buyurdular: "Ftur getirmeyin." Ey Allah'a yryenler (seyr suluk edenler) Allah'a seyr suluk etmekten ftur getirmeyin. ij5j % "Ve mahzun olmayn," Kardnz dnyev nimetler ve uhrev kerametlerden dolay zlmeyin. "Halbu ki sizler daha ykseleceksiniz." Rabbiniz katnda ulaacanz makam ile dnya ve hiret ehlinden daha yksek derecelere nail olacaksnz. "Sizler, gerek m'minlerseniz." Bu haberleri kendisiyle grme tasdikiyle tasdik ederseniz, demektir. (2/100) "Eer, size bir yara dokundu se," Seyr slk esnasnda mchedelerden, bel eitlerinden ve mbtel olmaktan... "Kavme de yle dokundu." Peygamberler ve evliyaya... "Biryara," mihnetten... "Onun benzeri; hem, o gnler." Mihmet, bel, mbtel, ve imtihan gnlerini,
170 171

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/104-106. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/106. 172 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/106.

"Biz onlar insanlar arasnda evirir eviririz;" Dier seyr slk ehlinin arasnda da bir gn nimet ve bir gn nikmet, bir gn vergi ve dier gn de mihmet... "Ve hem Allah ymn edenleri bilecei," Allh Tel hazretleri, onlara imtihan haber versin ve onlar ehdet makamna hazrlasn diye... Ve sizden ehidler, hidler tutaca iin..." Ey seyr slk esnasnda nimet ve nikmet ile mbtel olanlar, uhd ve mahede erbb "Allah zlimleri sevmez." Istidadlann, hakkn gayrisini istemekte ve Allah'a seyr slk etmenin dnda evirip kullananlar Allah sevmez. "Ve Allah, iymn edenleri seip, kfirleri mahvedecei iin." Yani, muhakkak Allah yolunda m'minlere isabet eden her trl gam, keder, znt, musibet ve bel m'minlerin gnahlarna keffret, kalblerini temizlemek, ruhlarn ihlasl klmak ve srlarn semek iindir. Kfirlere isabet eden her tri nimet ve devlet, onlar iin gnahtr. Onlarn nankrlk ve kfrlerine sebeptir. Tuyanlarn arttrr, kalblerini ve basiretlerini kr eder, nefislerini martp aztr, ruhlarn mahveder ve srlarna azabtr. Muhabbet ve marifet ehli, killet (azlk) zillet veya illet (hastalk) ile mbtel olmaktan hli olmazlar. lh hikmetin gerei budur. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin u hadi En iddetli bel, peygamberlerin zerinedir, sonra evliya, sonra benzerleri ve benzerleri (zerine gelir)173 Hikye (Marifetullah) Hikye olundu, tsa Aleyhisselm bir dadan geerken orada bir su pnarnn yannda bir bid grd. bid o sudan imek ve onunla temizlik yapmak iin pnarn bandayd. O bidin kuvvet bulmas iin kendisine kuvvetli bir sebze olan Hindiba'n yeerdii bir bostan vard. Mesh Aleyhisselm ona selm verdi. bid, Isa Aleyhisselm'n selmn ald. sa Aleyhisselm ona sordu: -"Ne zamandan beri sen burada Allh Tel hazretlerine ibdet ediyorsun?" O: -"Seksen yldr, burada Allah'a ibdet ediyorum. Bir hacetimi istiyorum, Allh Tel hazretleri hl duam kabul edip ihtiyacm gidermedi," dedi. sa Aleyhisselm sordu: -"O istek ve hacetin nedir?" bid: -"Kalbime marifetinden ve muhabbetinden bir zerre yerletirmesini istiyorum! Sen Allah'n peygamberisin! Benim iin dua edip bu ihtiyacm iste!" dedi. sa Aleyhisselm o pnardan abdest ald. ki rek'at namaz kld. Onun ihtiyacn istedi. Sonra sa Aleyhisselm yoluna devam etti. Seferinde kalaca kadar kald. Bu mekna dndnde oray bo buldu. Pnarn suyu ekilmiti. Bostan harap olmutu. sa Aleyhisselm, olup bitenleri grnce Allah'a dua etti: -"Ya Rabbi! Onun iin Senden marifet ve muhabbet istedim! Sen onun ruhunu kabzettin!" Allh Tel hazretleri, Isa Aleyhisselm'a vahyetti: -"Ey Isa! Benim muhabbet ve marifetimin dnyann harabna bal olduunu, beni tanyan ve sevenin ancak benimle huzur bulup bakasnda karar klamayacan bitmedin mi? Eer o kulumu grmek istiyorsan u tepeye doru yksel!" dedi. sa Aleyhisselm o tepeye kt. O bidi grd. Dilleri gsne doru uzanm, gzleri semaya taklm, hayretler ierisinde oturur bir haldeydi. Is Aleyhisselm ona seslendi. Abid, sa Aleyhisselm' iitmiyordu. sa Aleyhisselm ona dokundu ve onu hareket ettirdi. O, sa Aleyhisselm' hissetmedi. Allh Tel, sa Aieyhisselm'a vahyetti: -"zzetim ve Cellim hakk iin sen onu klla para para etsen de, o hibir eyi hissetmez! Zr ben onun kalbine marifet ve muhabbetimden zerreden daha az bir miktar yerletirdim, o marifeti biraz daha arttracak olsam, elbette gkle yer arasnda uard ve akln kaybederdi," buyurdu. (Ey aziz okuyucu!) Ehiullh'a bak! Dnyalarnn nasl harap olduunu gr! Onlar bellardan asla hli deillerdi. Sen de onlar gibi al ey kul! Dinini tashih et! Belki bu sayede, yakn, temkin ve mchede makamna ularsn! Ve mahedeye erersin. Ne gzel buyurmular: Bir kii Yusuf Aleyhisselm gibi, slih ve temiz olursa, Zamann gemesiyle Aziz olmas gerekir... 174 Cihd Etmeden Cennet "Yoksa, siz zannettiniz mi ki, ilmunkata'dr. Hemze inkr ve istib'diindir. zannetmek, demektir. Hitab, Uhud gn hezimete urayanlar iindir. Mans: Belki siz zannediyorsunuz,
173 174

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/106-108. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/108-110.

demektir. "Cennete girivereceksiniz." Cennetin nimetleriyle fevz- necat m bulacaksnz. "Allah, iinizden o mchede edenleri, hi belli etmeden;" "girersiniz" fiilin zamirinden hl'dir. nkr iin te'kittir. Muhakkak ki amelsiz olarak ecir mit etmek; ecrin amele bal olduunu bilen tarafndan ve akldan ok uzaktr. 175 lmi lhi Bilginin olmamas, ma'lmun (bilinenin) olmamasndan kinayedir. Siz cihd etmeden, demektir. nk bir eyin vki olmas onun Allh Tel iin malm olmasn gerektirir. Lzm nefyetmek, melzmun nefyedilmesini gerektirir. Te'kd ve mbalaa iindir. Allh Tel hazretlerinin onlar kesinlikle bildiine iarettir. lmin olmamasn cihdn nefyini gerektirir. nk lzmn olmamas, melzmun olmamas ve sona ermesine burhan ve delildir. Bunda; Allh Tel hazretlerinin eyay bilmesi; eyann mhiyeti, eyay olduu durum gibi zarur olarak bildiine iaret vardr.. (2/101) Mesel adam: "Allh Tel falanca kii hakknda hayr bilmedi!" denilir. Bununla Onda hayr yok ki, bilsin! Mans murad edilmektedir. kelimesi manasnadr. nk kendisinde bir eit vakit mans vardr. Geen eylerde cihdn nefyine dellet eder. Gelecekte ise onun vaktine dellet eder. Mesel sen: "Bana yle yapmay vadetti ve henz yapmad" Yani: Yapmad ve ben onun yapmasn beklemekteyim, demektir. 176 Cennet in iki Amel "Ve sabredenleri, belli etmeden. l (nasb edatnn) izmn e mensbtur. (vav) cemi (deiik eyleri bir araya toplamak) manasnadr. Buna gre yet-i kerimenin mans: Siz cennete gireceinizi mi zannediyorsunuz? Halbuki cihd etmekle ve iddetlere kar sabretmek beraberce ikisi sizden tahakkuk edip gereklemedi. Allah yolunda cihd edenler, canlarn ve mallarn Allah yolunda sarfeden, elem, ac, yaralarn ve silah darbelerinin iddetlerine sabredenlerin yoluna girmedike ve onlarn sabrettii gibi sab-retmedike siz cennete gireceinizi mi zannediyorsunuz? Bu taat ve ameller olmamakla beraber kiinin cennete girmesi ve saadete nail olmas (akldan) ok uzaktr... 177 Sava Temenni Edenler "Cellim hakk iin, siz lm temenni ediyordunuz;" Sava temenni ediyordunuz, demektir. nk sava lmn balangcdr. Veya ehdetle lm temenni ediyordunuz, demektir. Hitb, Bedir'de hid olup katlamayanlaradr. Onlar, Efendimiz (s.a.v.) hazretleriyle beraber bir gazvede bulunmay, savap ehid olmay ve Bedir ehidlerinin nail olduklar keramet ve sevaba nail olmay temenni ediyorlard. Onlar, (Uhud gn) Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine, (ehrin dnda) savaa kmay srar ettiler ve sonra da onlarda bunun tersi meydana geldi. "O lmle karlamadan evvel" Siz onu mahede etmeden, acsn ve iddetini grmeden nce savaa kmay temenni ediyordunuz. "Fakat ite onu grdnz," Temenni ettiiniz lmn sebeplerini veya lm, sebeblerini mahede etmekle grdnz. "Bakp duruyordunuz..." Siz gryor ve onu mahede ediyordunuz, ldrlen kardelerinizden ve akrabalarnzdan sizin gzlerinizin nnde ehid olanlar seyrediyordunuz. Neredeyse sizler de ldrlecek-tiniz. 0 yaptnz (savatan ekinme iini) neden yaptnz? Bu ifdeler onlar iin bir tevbih ve azarlamadr. Onlar nce harbi istediler, harbe sebeb oldular, sonra da iierini korku almas ve hezimete uramalar zerine bir knamadr. 178 ehdeti Temenni Yoksa ehid olmay temenni etmelerine knama deildir. Z-r ehid olmay temenni etmede (gizli olarak)
175 176

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/110. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/110-111. 177 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/111. 178 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/111-112.

kfirlerin Mslmanlara galebe alma temennisi vardr. nk ehid olmay temenni edenin maksad, ehidlerin nail olduklar keramet ve sevaba nail olmaktr. Onun aklna ve gnlne bunlardan baka bir ey (kfirlerin Mslmanlara galebe almas gibi bir dnce) asla gelmez. Bu cihetten dolay ehdeti temenni eden kii azarlanmaz. Bu Hristiyan bir doktorun elinden deva (ila) imek gibidir. Mslman bunda hastalnn if bulmasn mit eder. Mslman hasta, Allah'n dmanna (kfir doktora) fayda salamak ve ihsanda bulunmay asla aklna getirmez ve onun sanatnn satlmasn dnmez. (Kendi saln dnr.) 179 Dnya ve hiret Saadeti Bil ki hsl kelm, dnya sevgisi hiret saadetiyle beraber toplanlmaz. kisinden birinin ziyadelemesi kadar dieri noksan-lar. (Bunlar birbirlerine ters orantldrlar.) Bu undandr: Muhakkak ki dnya saadeti ancak kalbin dnyay istemekle megul olmasyla hsl olur. hiret saadeti ise, ancak ve ancak kalbin msiv'dan yani Allh Tel hazretlerinin dnda, hereyden boalmas ve Allh Tel'nn sevgisiyle dolmasyla hsl olur. Bu iki ey (dnya mutluluu ve hiret saadeti) bir araya gelmeyen (birbirlerine zt olan) eylerdendir... Bu srdan (ve incelikten) dolay bu yet-i kerimede bu ikisinin bir araya toplanlmas iddetli ve uzak grld. 180 Sevginin ls Yine Allh Tel hazretlerinin sevgisiyle hiretin sevgisi iddialarla tamam olmaz. Allh Tel hazretlerinin dinini ikrar eden her kii davasnda sdk deildir. Lkin bunda insanlarn arasn ayracak olan ey, onlara mekruhlar ve haramlar musallat klmaktr. Zr sevgi, cef ile eksilmeyen ve vefa ile artmayan bir duygudur. Eer bel sebeblerinin musallat klnmasndan sonra sevgi (bak) kalr ve devam ederse, bu sevginin hakk bir sevgi olduu ortaya kar. Bu hikmetten dolay: "Yoksa, siz zannettiniz mi ki, Allah, iinizden o mchede edenleri, hi belli etmeden: sabredenleri, belli etmeden cennete girivereceksiniz? buyuruldu. Cihd ve iddetli mihnet ile imtihan olunmadan, mcerred iman ve Rasl (s.a.v.) hazretlerini tasdik ile cennete gireceinizi mi sandnz, demektir. 181 Baarnn Anahtar Kueyr (r.h.) buyurdular: "Kim iddetli zorluklara ve meakkatlara katlanmadan, byk makam ve mevkilere kacan zannederse, elbette onun mit ve kuruntular kendisini helak kuyusuna atacaktr, istedii eyin deerini bilen kii, onu elde etmek iin olanca gcn sarfederek almak kendisine ok kolay gelir." ir buyurdu: Zaman lezzetleri Ve nimetleriyle cmert olmad. Taknlk yapp almakta cimrilik edenlere... 182 Saadetin En By En byk devlet, hiret saadetidir. nk hiret saadeti bakdir, ebeddir. Dnya devlet ve saadeti ise fnidir. Buyurulduu gibi: Dnya bir ra mislidir. abuk geer. Allah'n kulu o ki, Dnyaya gnl balamaz. 183 rifn Sfatlar mam ibl (k.s.) hazretlerine, arifin sfatlan soruldu. Buyurdular: (Arifin sfatlar) 1- Dili Allah'n zikrini syler, 2- Kalbi muhabbetllh' (Allah'n sevgisini) tasdik eder. 3- Srr, Allah'n vaadine dayanr. 4- Ruhu Allah'n yoluna koar. 5- Ve o ebediyyen Allah'a ktr... (2/102) Kiinin ariflerden olabilmesi iin elbette, 1- Davalar terk etmesi, 2- Mevlya dnmesi,
179 180

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/112. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/112-113. 181 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/113. 182 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/113. 183 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/114.

3- Allah yolunda ruhunu harcayp feda etmesi gerekir... 184 Hikye (Tevekkl) Htem'l-Esm (r.h.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: Trk ile (savata) karlatk. Aramzda hamleler oldu. Trk bana kement att. Atmn zerinden beni ekip drd. Kendisi de hayvann zerinden indi. Gsme oturdu. Gr olan bu sakalmdan tuttu. izmesinden bak kartt ve kesmeye kalkt. Hmet'1-Esm (r.h.) buyurdular: Efendimin hakk iin, kalbim Onunla (Rabbimle) ve onun seknetiyle deildi. Ben susmutum. Hayretler iindeydim. yle diyordum: -"Efendim! (Ey Rabbim!) Ben kendimi sana teslim ettim, eer sen bu kiinin beni kesmesini yazdysan bam gzm stne , nk ben seninim ve senin mlknm!" Ben bu ekilde Efendime seslenirken o kfir gsmn zerinde oturuyordu, Mslmanlardan bazlar ok attlar. Oklardan biri, onun boazn kesti ve zerimden dt. Ben ayaa kalktm. Onun elinden ban aldm. Ve o bakla onu kesip ldrdm. 185 Kalbi Mevl ile Tutmak Ey kullar! Kalbleriniz hep Mevl'nn yannda olsun. Anne ve babalardan grmediiniz acib ltuflar Mevl hazretlerinden grdnz. Bilin ki sabreden ve selim olan kii zafere ular. Kaann peine taklacak ve asla kurtulamayacaktr. iddetler nnda sabr, ne gzel yardmdr. Ne gzel buyurmular: lk olarak zehre tahamml kalmad. Lkin ehid oldu. Tabiatyla doru bir ekilde... llete den ey akll, korkma! Ac gnlere gnder hkm... Allh Tel hazretleri, bizleri ve sizleri (slam, takva ve ihlasta) sabit klsn. 186 Muhammed (s.a.v.) Yce Meali: Muhammed de ancak bir resuldr... Ondan evvel resuller hep geldi geti. imdi o, lr veya katledilirse, siz ardnza dnverecek misiniz? Her kim ardna dnerse, elbette Allah'a bir zarar edecek deil. Fakat kredenlere Allah, yann mkfat verecek.144 Hem, Allah'n izni olmadka, kimseye lmek yok... O, va'desiyle yazlm amaz bir yaz. Bununla beraber, kim dnya sevabn isterse, ona ondan veririz. Kim de, hiret sevabn isterse, ona da ondan veririz. kredenlere ise, muhakkak mkfat vereceiz.145 Nice peygamber, ma'iyyetinde rubbiyyet-in birok erenler harb ettiler de, Allah yolunda balarna gelenlerden dolay ftur getirmediler, zaaf gstermediler, miskinlik etmediler, Allah da sabredenleri sever.146 Baka bir syledikleri de yoktu. Sde: -"Y rabbenl Bize gnahlarmz ve iimizde taknlklarmz mafiret buyur, cihad meydannda ayaklarmz iyi dire ve kfirlere kar bizleri mansr kl" diyorlard.147 Binnetice, Allah da, kendilerine hem dnya sevabn verdi, hem de hiretin gzel sevabn... yle ya; Allah gzel i yapan muhsinleri sever.148187 Tefsiri: "Ve Muhammed deildir..." 0 btn gzellik ve vgleri kendisinde toplayandr. nk hamd, ancak kemli gerektirir. Tahmd (vmek) hamd'in zerindedir. Onu ancak, kemlde nihayet zere olan, (ve en son dereceyi istil edenler ona) mstahak olurlar. Allh Tel hazretleri, Peygamberi Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerine ikram etti. Allh Tel, onu kendi
184 185

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/114. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/114-115. 186 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/115. 187 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/116-117.

isminden mtak olan iki vasf ile isimlendirdi. 0 isimler, Muhammed ve Ahmedtir... "Ancak bir resuldr..." 188 Sebeb-i nzul Rivayet olundu: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, halka ktnda Uhud'da yediyz kiiydiler. Abdullah bin Cbeyr (r.a.) hazretlerini, elli (SO) kiilik bir oku gurubunun zerine tayin etti. Ve onlara: -"Siz dan alt tarafnda durun ve oklarla bizi mdafaa edin, dmanlar arkamzdan gelmesinler. Sava lehimize de olsa aleyhimize de olsa (siz yerinizden) ayrlmayn. phesiz ki, siz yerinizde durduka biz daima glib geleceizi" buyurdu. Mrikler geldiler. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri ve ashb ile beraber harbe giritiler. Sava kzt. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, eline bir kl ald. yle seslendi: -"Bu klc hakkyla kim alr?" buyurdu. O klc Eb Dcne (r.a.) ald. Mslmanlardan bin neferin iinde dmanlara kar savat. iddetli bir sava oldu. Ali bin EbTlib (r.a.) klc bklnceye kadar savat. Sa'd bin EbVakkas (r.a.) savayordu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Sa'd bin Eb Vakkas (r.a.) hazretleri iin yle diyordu: -"At! Annem babam sen feda olsun!" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri kendisi ve ashab, mriklere hamle ettiler. Allh Tel hazretleri, nusretini Mslmanlarn zerine indirdi. Mrikler hezimete uradlar. Okular, mriklerin katklarn grdler. Ganmet toplamak iin merkezlerini terkettiler. Abdullah bin Cbeyr (r.a.) hazretleri onlara: -"Meknnzdan ayrlmayn! Peygamberiniz size ahid verdi," dediyse de, kimse onun sesine kulak vermedi. Ganmet iin geldiler. Abdullah bin Cbeyr (r.a.) hazretleri yannda sekiz kiiyle kald. Halid bin Velid, mriklerden elli oku ve ikiyz atl ile dan ardndan ka geldi. Okulardan orada kalanlar ehid ettiler. Arkadan Mslmanlara saldrdlar. Mslmanlar hezmete urattlar. bni Kame, bir ta atp Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin rabaiyye (n dileriyle az diinin arasndaki) diini krd ve ban yard. Onun hakknda Hassan bin Sabit (r.a.) yle diyor: "Grmyor musun? Muhakkak ki Allh Tel hazretleri kulunu peygamber olarak gnderdi. Delilleriyle... Allah en yce ve en ereflidir. Onu yceltmek iin ona kendi isminden mtak isim verdi. Arn sahibi Mahmudtur... Bu ise Muhammeddir (s.a.v.)" O hengmede Efendimiz (s.a.v.)'n ashab kendisinden ayrldlar. bni Kame, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini ldrmek iin hamle yapt. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine saldrd. O gn sancak sahibi olan Mus'ab bin Umeyr (r.a.) hazretleri, ona kar kt. Fakat bni Kame (melunu), Mus'b bin Umeyr (r.a.)' ehid etti. bni Kame, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini ldrdn zannederek geri dnd. Ve: -"Ben Muhammedi ldrdm!" diye bard. Onun bu sesi zerine, biri kp btn sesiyle: -"Ey insanlar! Muhammed ldrld!" diye nida etti. Sevin lklarn att. Bu kii eytnn kendisiydi. Bu ses zerine Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin ashab hayretler ierisinde, hezmete uram, yenilmi ve yklm bir ekilde geri dndler. Enes bin Mlik (r.a.)'n amcas olan Enes bin Nadr (r.a.), ilerinde mer bin Hattab (r.a.) ile Talha bin Abdullah (r.a.) hazretlerinin olduu bz muhacir ve ensr ile karlat. (2/103) -"Sizi durduran nedir? Neden duruyorsunuz?" diye sordu. Onlar: -"Muhammed (s.a.v.) hazretleri ldrld!" dediler. Bunun zerine, Enes bin Nadr (r.a.) hazretleri onlara: -"Efendimiz Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerinin lmnden sonra hayatta ne yapacaksnz? Peygamberiniz ld uurda siz de kerim ve gzel bir ekilde lnz!" dedi. Sonra dmana kar yneldi. Savat ve ehid edildi. Ka'b bin Mlik (r.a.) hazretleri buyurdular: -"O esnada Mslmanlar ierisinde, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini ilk gren ve tanyan ben oldum. Miferinin altndan gzlerinin belirdiini grdm. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, btn sesiyle yle seslendi-"Ey Allah'n kullan bana gelin! Ey Allah'n kullar bana ge188

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/117.

lin!" Sahabeler, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin bana toplandlar. Onlarn hezmete uramalar zerine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri onlar knad. Onlar: -"Ya Reslellh (s.a.v.)! Analarmz ve babalarmz sana feda olsun! Kt bir haber iittik, bu kt haberden dolay kalblerimiz rperdi. Onun iin geri dndk!" dediler. Onun iin bu yet-i kerimede Allh Tel hazretleri onlar knad. Ve yle buyurdu: ' Muhammed de ancak bir resuldr..." "Ondan evvel resuller hep geldi Dier peygamberler gibi geti." nceki peygamberler geip gittikleri gibi o da geip gidecektir. O peygamberlerin vefatndan sonra onlara tbi olan mmetleri dinlerine balanp kaldklar gibi; sizlere de den vazife onun vefatndan sonra onun dinine smsk balanmaktr. nk peygamberin gnderilmesinden maksat rislettir ve hccet ve delil getirip kfirleri ilzam etmek ve susturmaktr. Yoksa kavminin arasnda devaml var olmak deildir. "imdi o, lr veya katledilirse, siz ardnza dnverecek misiniz?!" Bu kavl-i erf, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin lm ve ldrlmesi sonucu ayrlmasyla onlarn dinden yz evirmeleri ve dinlerini inkr iindir. Daha nceki peygamberlerin vefat ettiini, mmetlerinin ise o peygamberlerin dinlerine yapp altklarn bildikten sonra; "Her kim ardna dnerse," Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin zerinde olduu cihd ve dier ilerde Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine uymayp, kesi zerine dnerse; "Elbette Allah'a zarar edecek deil." Yapm olduklar geri dnlerle, lilli "Bir ey," Zarar'dan bir ey, demektir. O ancak kendi nefsine zarar verir. Allah'n gazab ve azabn kendi zerine ekerek, kendisine zarar verir. Allh Tel hazretleri, fayda ve zarardan mnezzehtir. "Fakat kredenlere Allah, yarn mkfat verecek." islm dini zere sabit olanlar... Bu ise en yce ve stn iyiliktir. Onlar bu ekilde isimlendirilmilerdir. nk islm zere sabit kalmak, Allah'a kr ve O'na kar olan hakk if etmek mansn tar. Bundan dnenlerin, kfrn- nimette bulunduklarn da im ediyor. 189 Sahabenin Dehete Kaplmas Efendimiz (s.a.v.) hazretleri vefat ettii zaman, Mslmanlar byk bir ztraba dtler. Sahabelerin bir ksm dehete kapldlar. Kimi olduklar yere yklp oturdular; ayaa kalkmaya g ye-tremediler. Kiminin dili tutulup baland. Konumaya g yetiremediler. Kimi de Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin vefat ettiini tamamen inkr ettiler. Hatta Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin vefat zamannda Haz-ret-i mer (r.a.) bu yet-i kerimeyi hatrlamayad. Hazret-i mer (r.a.)'a ayaa kalkt: -"Mnafklardan bz adamlar. Efendimiz (s.a.v.)'m vefat ettiini zannediyorlar! Efendimiz (s.a.v.) hazretleri lmedi! O Rabbine gitti; Ms bin mrn (a.s.) hazretleri, kavminden ayrlp, krk gece Rabbine gittii gibi... Ms Aleyhisselm tekrar dnmt. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri de elbette geri dnecektir! Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin ldn iddia eden ve zanneden kiilerin el ve ayaklarn keseceim!" dedi. Hazret-i mer (r.a.) devaml bu konumasn tekrar ediyordu. T ki Hazret-i Eb Bekir (r.a.) minbere kt. (Bir hutbe okudu.) Allh Tel hazretlerine hamd- senalar etti. Hazret-i Ebu Bekir (r.a.) sonra hutbesine yle devam etti: -"Ey insanlar! Kim Muhammed (s.a.v.) hazretlerine tapyorsa (bilsin ki) Muhammed (s.a.v.) hazretleri vefat etti! Kim Allh Tel hazretlerine ibdet ediyorsa (bilsin ki); Allh Tel hazretleri hayy'dir, (ezel ve ebed hayatla diridir) O, lmezi" dedikten sonra u ayet-i kerimeyi okudu: "Muhammed de ancak bir resuldr... Ondan evvel resuller hep geldi geti... imdi o, lr veya katledilirse, siz ardnza dn-verecek misiniz?! Her kim ardna dnerse, elbette Allah'a bir zarar edecek deil. Fakat kredenlere Allah, yarn mkfat verecek!" Rv buyurdular: -"Vallahi! Hazret-i Eb Bekir (r.a.) bu yet-i kerimeyi oku-yuncaya kadar, elbette insanlar, bu yet-i kerimenin Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine indiini sanki bilmiyorlarm gibiydiler... Hazret-i Eb Bekir (r.a.)'n bu hutbesi zerine insanlar, E-fendimiz (s.a.v.) hazretlerinin vefatna yaknen inandlar. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin ayrlna, cmidt (cansz varlklar) bile dayanamaz ve atlayp yarlrken, m'minlerin kalbleri o aynla nasl dayansn?
189

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/117-121.

Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin, daha nce zerinde hutbe okuduu hurma kt vard. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine minberin yaplmas, hurma ktn brakp minbere kmas zerine, ktk Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin ayrlna dayanamad. ocuun alay gibi inleyip alad. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, minberinden indi, ona gelip onu kucaklad. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, bir ocuu kucaklar gibi, o kt kucaklamas zerine, ktk sakinleti ve alamay brakt. Bunun zerine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Eer ben onu kucaklamasaydm, elbette kyamete kadar inler (ve alard)." Sevgililerden ayr kalan hayat ne acdr! Hususiyetle bu kii grlmesi hayat z olan Efendimiz (s.a.v.) hazretleri olursa...! 190 Hazret- Ftma (r.a.)mn znts -"Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin hastal arlatnda, sk sk kendisinden gemeye (baylmaya) balad. Bundan ok zle Hazret-i Ftma (r.a.) yksek sesle: -"Vay! Babmn zdrab!" dedi. Bunun zerine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri: -"Bu gnden sonra babann zerine hibir zdrap kalmayacaktr," dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, vefat edince Hazret-i Ftma (r.a.) annemiz: -"Ey Rabbin davetine icabet eden babam! Ey Firdevs cenneti makam olan babam! Ey Cibril'e lmn haber verdiimiz babam!" diyerek hzn ve kederini aklad. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri defnedildikten sonra, Hazret-i Ftma (r.a.): -"Ey Enes! Peygamberinizin zerine toprak samaya gnlnz nasl raz oldu?" diye sordu. Hazret-i Ftma (r.a.), Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden sonra alt ay yaad. Sonra vefat etti. (2/104) Ne gzel buyurmular: Ey Karde! Bu dnya kimseye kalmaz! Sen gnln dnyay yaratana bala. Bu yeter! 191 Kyamet Akll kiiye den vazife, lmeden nce halini tedrik etmelidir. (man, ihlas, takva ve slih ameller ilemeli ki,) kyamet gn, btn mahlktin nnde rezil ve rsvy olmamaldr. Kyamet gnnn, peygamberlerin ve evliyann bile korktuu bir gn olduunu bilen bir kii, nasl slih amellere komaz? Ne gzel buyurdular: O gn! Amellerinden sorulur... Szlerden hesaba ekilir. l'lazm peygamberlerin teni titrer. O dehetten... Bir yer ki, orada peygamberler yalnzlk duymakta, Sen gnahlarnn zr iin ne yaptn! Getir!..... Hani, hangi zrle, hi hline aldr etmeden gnah ilemektesin? Sonra hals (kurtulu) ve meramna kavuamazsn. rzuldana nail olmak ve fevz necat tahkk-i imandadr... 192 Te'vilt- Necmiyyeden... eyh Necmddin Kbrev (k.s.) hazretleri buyurdular: Bu yet-i kerime'de una iaret edilmektedir: Muhakkak ki takld iymna itibr edilmez. Kendisini taklit ettii kii bulunmad zaman, mukallid kii iymnndan dner. Kimin iman, anne ve babann, std, hoca veya ehir halknn takldi ile olursa, o kiinin kalbine hibir zaman iman girmemitir. Onun gs (kalbi, ruhu) asla slm nuruyla aydnlanp almaz. Takld imana sahip olan kii, bu sebeblerden kesildii zaman, kabrinde mnker ve nekirin sullerine cevb veremez. Mnker ve nekirin: "Rabbin kimdir?" sorusuna, o kii:
190 191

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/121-123. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/123-124. 192 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/124.

-"Onu bilmiyorum!" der. Mnker ve Nekir: "(Efendimiz s.a.v. hazretlerini kast ederek) bu zat hakknda ne diyorsun?" dediklerinde; o: -"ite onu da bilmiyorum! nsanlarn onun hakknda sylediklerini sylyorum!" Bunun zerine o iki melek ona: -"Bilemedin ve nail olamadn!" derler. Ne gzel buyurmular: Bu gn limlerden iit sz! Yarn soruda seni korku tutmasn! Sizlere ganimettir, Nefesin deeri... Kua kafes deer vermez. Kuun deeri kafesiyle deildir! Belki kafesin deeri, iindeki kuladr... Yani ruh olmadan bedenin kadr kymeti yoktur. Akll kii ruhu kafesinden kmadan nce nefeslerini ganimet bilmelidir ... 193 lm Allah'n zniyledir "Hem, Allah'n izni olmadka, kimseye lmek yok." Sebebierin umumiliinden istisn-i mferra'dir. Bir kii iin lm sebeblerinden bir sebebin hsl olmas, ancak Allh Tel hazretlerinin meeti (dilemesi) veya o kiinin ruhunun kabzedilmesi iin, Allh Tel hazretlerinin lm melei (Azrail Aleyhisselm'a) izin vermesiyle olur, demektir. Mans: Allh Tel hazretlerinin ilminde herkesin belirli bir eceli vardr. Ecelin kazas (ecel-i msemm'nn gereklemesi), savalara kmak (dmana hcum etmek) veya savalardan kap geri kalmakla; ne bir saat geciktirilir ve ne de bir saat ne alnr. Bunda ecaat ve cesaretle savaa tevik ve Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin hfzna (ve Allh Tel hazretleri tarafndan korunmaya alndna) vaad ve ecelinin tehirini beyan ve mnafklara reddiye vardr. nk mnafklar (savaan ve ehid olan m'minler iin) dediler: "Yanmzda olsalar ne lrlerdi, ne katlolunurlardi. 194 Mchid kii, eceli olmadan lmez. Savatan geri kalan ve kaan kii de savaa kmasa bile lm gelir ve lr. Ne gzel buyurmular: Ecel gn, hayat mzran uup gider kapndan. Ecelsiz gmlekden gemezler. 195 lm ve Hayat "(Kitab) Yazlm," Masdar olup m kablini te'kd iindir. Bu takdirde mans: "lm yazlmakla yazld" (Nasl yazld?) "(Meccel) va'desiyle" Belirli bir vakit ile vakitlenmi... Bir saat olsa bile ne ne alnr ve ne de geciktirilir. Tahkikten sonra, (unu syleyebiliriz) lm ve hayatn medar sdece ve sdece Allh Tel hazretlerinin meiyyeti (dilemesi) iledir. Bunda hi kimsenin bir tesiri yoktur. 196 alan Mahrum Edilmez Bu yet-i kerimede una iaret vardr: Amellerin meyvelerinin (sevablarnn) verilmesi, onlarn irdelerinin dairesi zerinedir. M'minler, irde ve maksatlarn dnyev garazlardan, yksek ve erefli istek ve arzulara evirmeleri iip bir iarettir. Bundan dolay yle denildi: "Ve kim isterse," Amel ederse... (Neyi isterse?) "Dnya sevabm ona ondan veririz." Onun sevabndan, kendisine vermeyi dilediimizi veririz. Bu kavl-i erifte Uhud gn ganimet iin alanlara bir ta'riz vardr. "Kim de, hiret sevabn isterse, ona da ondan veririz." Amellerinin sevablarndan, kerim vaadin cereyan ettii btn eit ve snflardan dilediimiz kadar ona sevab veririz. 197 kredenler Mkfatlandrlr "kredenlere ise, muhakkak mkfat vereceiz." slm nimetine sebat eden, Allh Tel hazretlerinin kendisine vermi olduu kuvvet ve kudreti, kendisi iin
193 194

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/124-125. Al-i mran: 3/156 195 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/125-126. 196 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/126. 197 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/126-127.

yaratlm olduklar Allah'a taat, ibdet ve cihd yolunda sarfedenler muhakkak mkfatlandrlr. Bu sarfetmelerinden dolay asla knanmazlar. Uhud ehidleri ve onlardan baka btn (bilinen ve bilinmeyen) ehidler, mchidler ve kredenler, bu kavl-i erifin hkmnn altna girer.... 198 Niyetler Bu yet-i kerime her ne kadar cihd hakknda nazil olmu ise de hkm btn ameller iin ummidir. Bu undandr; muhakkak ki sevabn talebinde ve azabta messir olan ey maksat ve davalardr. Amellerin zahirleri deildir. Zr le namaznda alnn yere koyan kii ki, gne onun nndedir. (2/105) Eer bu kiinin yapm olduu secdeden maksad Allh Tel hazretlerine ibdet ise, bu hareketi en erefli direklerinden ve davalarndan biri olan namaz olmu olur. Yok eer bu kiinin maksad, gnee tapmak ise o zaman kfrn en byk iaret ve almetlerinden olmu olur. 199 Amellerde Niyet Eb Hreyre (r.a.)'dan rivayet olundu. "Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, kyamet gn, (zahiren) Allah yolunda ldrlen kiiye sorar: -"Niin ldrldn?" O kii: -"Ben cihd ile emir olundum. lnceye kadar senin yolunda savatm!" der. Allh Tel hazretleri: -"Yalan sylyorsun! Sen falanca kii ne iyi muhribtir, ne gzel savayor ve ne cesur desinler, diye savatn. Bu szler de dnyada sana sylendi." Sonra Allh Tel hazretleri, o kiinin cehennem ateine atlmasn emreder.200 Dinin Ykselmesi in Allh Tel hazretlerinin yolunda savaan kii, gerekten, Allah'n dininin ykselmesi iin savaan kiidir.225 Yoksa gzel anlmak, iyi bir isim, mekn ve mevki elde etmek ve ganmet kazanmak iin savaan deildir. Ne gzel buyurmular: bdete ihls ile niyet etmedi. Niyetini candan sylemedi. 0 ne getirdiyse beyinsizlik ve postsuzluktandr.
198 199

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/127. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/127.

200

Kenz'l-Ummi: 7469. Bu hadis-i erifin devam yledir: "Kyamet gn olduu zaman, kullarnn arasna hkmetmek iin; noksan sfatlardan mnezzeh olan Allh Tel kudret ve kemliyle iner. Her mmet diz kt-rlm eklinde tutulmulardr. Hesab iin ilk arlacak insanlar: 1- Kur'n- kerim'i toplayan, 2- Allah yolunda ldrlen adam, 3- ok mal sahibi olan kiilerdir. Allh Tel hazretleri, Kur'n- kerimi okuyan kiiye sorar -"Peygamberime indirdiimi sana retmedim mi?" O: -"Evet! Ya Rabbi!" der. Allh Tel hazretleri: -"Sana rettiimle ne amel ettin?" diye sorar. O kii: -"Ben. Senin kitabn gece ve gndz okudum." Allh Tel hazretleri: -"Sen yalan sylyorsun!"'der. Melekler de ona: -"Sen yalan sylyorsun!" derler. Allh Tel hazretleri: -"Sen, halk falanca kii ne Kur'n okuyor!" desinler diye okudun. Onlar da sana sylediler. Sonra mal sahibi getirilir. Allh Tel hazretleri ona sorar: -"Senin rzkn geniletip, sana genilik ve zenginlik vermedim mi? Hatta bu genilikle dnya da seni kimseye muhta etmedim mi?" 0: -"Evet! Ya Rabbi!" Allh Tel hazretleri sorar: -"Sana verdiimle ne yaptn?" 0: -"Sla-i rahim yaptm. (Yakn akrabalarma yardm ettim.) O mal sadaka verip Senin yolunda infak ettim!" der. Allh Tel hazretleri: -"Sen yalan sylyorsun!" der. Melekler de ona: -"Sen yalan sylyorsun!" derler. Allh Tel hazretleri ona: -"Sen, insanlar " ne cmert adamdr!" desinler, diye maln infak ettin. nsanlar da bunu sana sylediler." der. Sonra Allah yolunda ldrlen kii getirilir. Allh Tel hazretleri ona sorar: -"Neden dolay ldn ve ldrdn?" O: -"Ya Rabbi! Senin yolunda cihd etmekle emir olundu. Senin yolunda savatm ve sonuta ldrldm," der. Allh Tel hazretleri ona: -"Sen yalan sylyorsun!" der. Melekler o kiiye: -"Sen yalan sylyorsun!" derler. Allh Tel hazretleri ona: -"Belki sen. "falanca kii ne cesur adamdr, ne kahramandr!" desinler diye savatn. nsanlar bunu sana sylediler!" der. (Efendimiz s.a.v. hazretleri sonra buyurdular:) -"Ey Eb Hreyre! Bu kii cehennem ateinin kendilerine ilk tututuralaca kiilerdir...!" Kenz'l-Umml: 7469, Efendimiz (s.a.v.) hazretleri yle buyurdular: -"Kim kelimetllah'n (Allah'n dininin) ykselmesi iin savarsa o kii. Allh Tel hazretlerinin yolundadr." Sahh-i Buhr: 120,

Riya iin hrkay laubali dikti. 0, Allah katnda gcnn yettiini satt. 201 Ksmetten Bakas Olmaz Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Kimin niyeti hreti istemek olursa, Allh Tel hazretleri de onun kalbine zenginlik koyar. Gcn birletirir de dnya ona basit ve kolay gelir. Kimin niyeti dnyay istemek olursa, Alh Tel hazretleri onun iki gznn arasna fakirlik verir. Gcn datr. Ve ancak kendisine yazlan (nasbinden) bakas kendisine ulaamaz. 202 Niyetin nemi Yine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: "Muhakkak ki ameller, niyyetlere gredir. Ve ancak herkese niyyet ettii (ey) vardr. Kimin hicreti (hicret etmekteki niyyeti) Allah ve Rasl ise, o kiinin hicreti Allah ve Raslnedir. Kimin hicreti, kendisine isabet edecek dnyalk (madd menfaat) veya kendisiyle evlenecei bir kadn ise, onun hicreti niyyet ettii eydir."203 Niyet Hlis Olmaldr Kim cennet evki ve itiyak ile amel ederse; o kii cennet nimetlerini ve hiret sevabn grr. Kim Hak Tel hazretlerine olan evk ve akyla amel ederse, Mn'm (nimet verenin) varln ve dnyada sevabn grr. nk Hak Tel hazretleri, hzrdr gib deildir, yakndr, uzak deildir. "Ve her nerede olsanz sizinle beraberdir. 204 Hads-i Kuds'de buyuruldu: "Biliniz ki, kim beni taleb eder (ve ararsa elbette) beni bulur. Kim bana bir kar yaklarsa ben ona bir zira" yaklarm"205 Ne gzel buyurmular: Dostum! Grdnz m veya iittiniz mi? Ey Kerim! Sen Mevl'y brakp, kula gidiyorsun! Vaadsiz ziyarete geldi ve bana yle dedi. Vaad ile seni kalb azabtan yceltmektedir. Slike (seyr- slk yoluna giren kiiye) den vazife, Allh Tel hazretlerine hicret etmek; Allh Tel hazretlerine vsi! olup zorluklardan kurtuluncaya kadar; knayc hibir kimsenin knamasndan korkmadan mchede etmesidir. 206 Cesur Olmann Srr Kn Te'viltmda buyurdular: Kaderin srrna yaknen iman eden ve; "Hem, Allah'n izni olmadka, kimseye lmek yok: O, va'desiyle yazlm amaz bir yaz..." Ayet-i kerimesine iman eden bir m'min, insanlarn en ecaatlisi ve en cesuru olur... 207 Hikye (Allah'a tam gven) Htem'1-Esm (k.s.) hazretlerinden hikye olundu. Htem'I-Esm {k.s.), ekk-i Belh hazretleriyle beraber, Horasann bz savalarna katld. Buyurdular: -"Harbin tam kzt bir srada akk-i Belh hazretlerine rastladm. O bana:" -"Ey Htem! Kalbini nasl buluyorsun?" diye sordu. Ben: -"Zifaf gecesi gibi buluyorum, iki hlin arasn tefrik edemiyorum!" dedim. Bunun zerine akk-i Belh hazretleri silhn yere koydu. Ve: -"Ben ise yle, dedi." Ve ban kalkann zerine koyup uyumaya balad. Hatta horlamas bile iitildi.
201
202

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/127-128. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/129-130. Kenz'l-Umml: 6187. 203 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/130. Eb Davud: 1882 204 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/130-131. El-Hadd: 57/4.
205

Sahihi Buhar: 6983. deiik lafzlarla gemektedir: "Kulum, bana bir kar yaklat zaman, ben ona bir zira yaklarm. Kulum, bana bir zira yaklatnda ben ona bir kula yaklarm." 206 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/131-132. 207 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/132.

te bu hal, kalbin Allh Tel hazretleriyle teskin olmas, Allh Tel hazretlerine inanmasnn ve tevekklnn en yce noktasdr. Kul, btnn Allh Tel hazretlerine kar dzelttii zaman, btn zorluklar ona kolaylar. Kendisinden korktuu her ey, kendisine msahhar klnr. Emrine verilir. 208 Hikye (kalbi dzeltmek) brahim er-Rakyy (r.h.)'dan hikye olundu. Buyurdular: -"Eb'l-Hayr el-Horasn (r.a.) ziyaretine gittim. Kendisine selm verdim. Akam namazn kldrd. Akam namazn kld. Fatiha sresini (makam ile) dzgn okuyamad. Ben iimden: -"Seferim boa gitti!" dedim. Selm'dan sonra ben taharet almak iin darya ktm. Bana bir arslan saldrd. Arslann korkusundan geri dndm. Ona: -"Bir arslan bana saldrd!" dedim. Eb'l-Hayr el-Horasn darya kt. Arsfana doru yksek sesle bard: -"Sana misafirlerime saldrma demedim mi?" dedi. Arslan hemen oradan uzaklat. Dndm zaman, Eb'lHayr bana: -"Siz zahiri dzeltmekle megul oldunuz ve Arslandan korktunuz. Biz ise kalbi dzeltmekle megul olduumuz iin, Arslan bizden korktu!" buyurdular. Ne gzel buyurmular: Sen bil! Evliya Allh Tel hazretlerinin sevgilileridirler. Kimse cihanda sevgilisini azarlayp ncitmek istemez! 209 Peygamberlerle Beraber Savaan Erenler "Nice (vardr)" Bu kelimenin asl, kelimesidir. zerine kef (il) dhil oldu. Kendisinde teksr (okluk) mansna ihdas olundu. Bu kelime, haber iin olan li manasnadr. "Peygamberden" Temyizidir. Temyizinde glib oian kullan (harf- cerriyle) mecrr olmasdr. Kur'n- kerim'de ancak bu ekilde geldi. (2/106) Cerri mmtenidir. nk sonu tenvndir. Tenvn ise (2/106) Cerri mmtenidir. nk sonu tenvfndir. Tenvfn ise izafetle beraber sabit olmaz. "Ma'iyyetinde rubbiyyet-in birok erenler harb ettiler. kelimesinin haberidir. nk o mbteddir. Fiil onun zahirine isnd edilmektedir. kelimesi, Rabbe mensb demektir. "Rabbn" gibi... Ra'nn kesresiyle okunmas nisbetin tayirtndandr. nk Arablar. bir eyi bir eye nisbet edecekleri zaman deiiklie uratrlar. Basraya nisbet etmek iin, denildii gibi... Veya ribbeye mensb demektir. 0 cemaat manasnadr. Ayet-i kerimenin mans: Peygamberlerden bir ouyla beraber, i'l-i kelimetllah ve Allah'n dinini aziz klmak iin lim ve takva ehli savat veya bir ok cemaatler Allah yolunda peygamberlerle birlikte savatlar, demektir. ili "Ftur getirmediler," fiilinin zerine atftr. Yani ftur getirmediler, himmet ve alma gayretleri krlmad, demektir. U "Balarna gelenlerden dolay," Sava esnasnda, ftur getirmediler. Bu nefyin deil de, nefyedilenin illetidir. "Allah yolunda," Eer zamir, "Ribbiyn"un hepsine ait klnrsa. "Balarna gelenler." kvl-i erifi, lmn dnda, hepsinin bana gelen yaralanma dier musibetlerden ve ktlklerden ibarettir. Eer dierlerinin ldrlmesinden sonra kalan dierlerine rci klnrsa. o zaman da onlarn kardelerinin ldrlmesi, korku, znt ve bunlarn dnda zikredilen eylerden ibaret olmu olur. "Zaaf gstermediler laaf gstermediler. "Miskinlik etmediler." Dmann karsnda zelil olup boyun emediler."fiilinin asl dir; bu da (masdarm) den gelir. nk boyun een, sahibine kar sakin olandr. Sahibi dilediini ona yapar. Elif, fetha n/n yaygnl iindir. Veya "fiilinin asl (fili)dir; bu da (masdanndan) gelir. nk o, ona boyun emenin olmamasn istemektedir. Bu bir ta'rizdir. Vehn (insan her taraftan kuatan korku ve kalbe riz olan zafiyetten), kfirlerin kendilerini istil etmeleri annda vki olan inkisar. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin ldrld yalan ve yaygaras ve bu durum karsnda, mriklerle yaplan savata zaafa dmeleri, dmana mab olmalarna ve m'minlerin
208 209

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/132. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/133.

mnafklarn bana uyarak, Eb Sfyn'dan eman dilemeye niyetlenmelerine tariz vardr. "Allah da sabredenleri sever." Allah yolunda zorluklara gs gerip, iddetin her eidine katlananlar, Allah sever. Allah onlara yardm eder, onlarn kadr u kymetini ykseltir ve deerlerini bytp yceltir. 210 Erenlerin Duas "Baka bir syledikleri de yoktu." kelimesi (naks fiilinin) ismi olduu iin nasbtr. Haberi ise, f (harfi ve) sonras gelen kavl-i eriftir. "Sde diyorlard..." Umum eyadan istisn-i mferradr. Yani dmanla karlamalar, harbin iddetlerinin hcumu, kendilerine isabet eden eitli iddet ve zorluklarn isabet etmesi, korkulardan herhangi bir eyin balarna gelmesi annda hibir szleri olmad, ancak yle dediler: "Y rabbenl Bize gnahlarmz mafiret buyur." Kk gnahlarmz bala! "Ve iimizde taknlklarmz..." Byk gnahlar irtikb etmekle haddi tecvz etmelerimizi bala! Kendileri, Rabbn kiiler olmalar ve Allh Tel hazretleri tarafndan tefritten beri olmalarna ramen, nefislerini krmak, zelil, hakir ve kusurlu grmek iin; gnahlar ve israf (taknl) kendi nefislerine izafe ettiler. Kendilerine isabet eden eyleri amellerine isnat ettiler. Duada en mhim olan mafireti, duann hali hasebiyle dierlerinin zerine takdim ettiler. Szleriyle sonra yle dediler: "Ve (cihad meydannda) ayaklarmz iyi dire (sabit kl) Harp yerlerinde ayaklarmz takva ve kendi katnda bir kuvvetle te'yd et, demektir. Veya ayaklarmz hak dinin zerine sabit kl, demektir. "Ve kfirlere kar bizleri mansr kl" Dualar, kabul makamna yaknlk iindir. Muhakkak ki temiz, saf ve duru bir ekilde huz ve huu' ile ikrar eden kiiden sdr olan bir dua kabul olunmaya ok yakndr. Bunun mans udur: Onlar, devaml bu duay okumaya devam ettiler; harp meydanlarnda ve dinin gzetimlerinde, kendilerinden her trl korku ve bozguna urama aibesi ve dalmaya dir bir sz sdr olmakszn hep bu duay okudular. Hi phesiz bu kavl-i erifte hezimete urayanlara bir ta'riz vardr. 211 Gzel Duaya Gzel Kabul "Neticede, Allah da, onlara verdi." Bu dualar sebebiyle Allah onlara verdi. (Ne verdi?) "Dnya sevabn," Nusret. yardm, ganmet, izzet, eref ve gzel anlmak verdi. (Daha ne verdi?) "Ve hiretin gzel sevabn..." hiretin gzel sevabn, verdi. 0, cennet-i daim ve ebed olan nimetlerdir. Gzelliin hiret sevabna tahsis klnmas ve hiret sevabnn gzellikle vasflanmas; hiretin fazilet ve meziyetini ilan etmek iindir. Allh Tel hazretlerinin katnda deerli olan odur... "yle ya; Allah gzel i yapan muhsinleri sever." Allh Tel hazretlerinin bir kulunu sevmesi, Allh Tel'nn o kulundan raz ve ona hayr dilemesi olmasndan ibarettir. Allh Tel'nn bir kiiden raz olmas ve ona hayr dilemesi ise, btn saadetlerin balang noktas ve kaynadr... 212 mtihann Sim Bu yet-i kerime'de una iaret edilmektedir. Allh Tel hazretleri, has kullarnn keramet ve erefini, kendi ahlak ile ayaklandrmakla ziyde kldndan onlar; dmanlarn ldrmesi ve sava annda sebatla mbtel klarak imtihan etti. Bylece onlarn zatlarnn madenlerinden gizli sfatlarnn cevherini ortaya kartt. Bunda dem olunun mkerremlii ve deeri vardr. Sabr ve ihsan, Allh Tel hazretlerinin sfatlarndandr. Allh Tel hazretleri, kendi sfatn sever. Ve Allh Tel hazretleri, kendi sfatlaryla ahlaklanan kullarn da sever. Bundan dolay buyurdu: "Allah da sabredenleri sever." Ve: (2/107) "Allah gzel i yapan muhsinleri sever." Buyurdu. imam Fahreddin Rz(r.h.);
210 211

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/133-135. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/135-136. 212 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/136-137.

"Allah gzel i yapan muhsinleri sever." yet-i kerimesinin tefsirinde yle buyurdular: Bu yet-i kerimede ince bir latife vardr. Bu latife udur; Bu Rabbaniler: Y rabbenl Bize gnahlarmz dik gnahkr ve iimizde taknlklarmz mafiret buyur!" diyerek gnahkr olduklarn itiraf ettiler. Onlar bunu itiraf ettiklerinde Allh Tel -hazretleri de onlar "muhsinler" diye isimlendirdi. Sanki Allh Tel hazretleri onlara yle buyurmaktadr: -"Madem ki sen suunu itiraf edip, aczini kabullendin, Ben de seni "muhsinler" diye vasflandrdm. Seni kendi nefsime habib (sevgili kul) yaptm!" Bylece bilinsin ki, kul Allh Tel hazretlerine vsl olmas iin mutlaka zillet, meskenet ve acziyetini izhr etmelidir. Ne gzel buyurdular: Ona gereken; Taksiratndan zrn sylemesi. Ve gnahlardan tevbe etmesi lzmdr. nk konuan nefsin, uykuda konumaktadr. Sen nce akbetten affn dkmeye al. nk fayda vermedi. Odunun altnda feryd u fign etmek... 213 Hikye (Asaf b. Berhavann Tevbesi) Hikye olundu. Asf bin Berhiy, gnlerden bir gn bir gnah iledi. Hazret-i Sleyman bin Dvd Aleyhirnasselm'a geldi. Ona: -"Benim iin Allah'a dua et! Beni mafiret klsn!" dedi. Sleyman Aleyhisselm dua etti. Allh Tel hazretleri, Asf bin Berhiy'y balad. Sonra Asf bin Berhiy, ikinci kere bir daha gnah iledi. Sleyman Aleyhisselm'n duas ile Allh Tel hazretleri onu yine balad. Sonra yine tekrar etti... Sonra yine oldu... (Defalarca yaplan gnahlarn balanmas sonucu) Allh Tel, Sleyman Aleyhisselm'a yle vahyetti: -"(Ey Sleyman!) Eer Asf bin Berhiy bir daha gnaha dnerse, onun hakknda yapacan duay kabul etmem." Fazla bir zaman gemedi, Asf bin Berhiy bir kere daha gnah iledi. Sleyman Aleyhisselm'a geldi: kendisine dua etmesi iin... Sleyman Aleyhisselm, Allh Tel hazretlerinin kendisini balamayacan ona haber verdi. Bunun zerine (ok zlen) adam (Asf bin Berhiy) asasn alp sahraya kt. Sahrada asasn (bastonunu) yere akt. Ve ellerini kaldrp (candan ve gnlden) yle dua etti: "Y Rabbi! Sen Sensin, ben de benim! Sen mafirete avdet eden (tekrar tekrar mafiret eden)sin, ben ise (ciz bir kul olup) ma'syet etmeye avdet eden (tekrar tekrar gnah ileyen)im. Ben zayfm, mcrim ve gnahkrm! Sen afr ve rahm'sin. Eer sen beni gnahlardan korumazsan, elbette tekrar dnerim, sonra elbette tekrar gnaha dnerim!" dedi. Asf bin Berhiy, baylncaya kadar bu duay tekrar tekrar okudu. Allh Tel hazretleri, Sleyman Ateyhisselm'a vahyetti: -"(Ey Sleyman!) Teyzenin oluna syle: Sen gnaha dner (ve sonra tevbe edersen) ben seni balarm. Sonra seni yine balarm. Sonra seni yine balarm. Muhakkak ki ben gaffarm!" buyurdu. Ne gzel buyurmular: imdi mi onun, Gzleri yalarla doludur. Dilin aznda iken zrn beyan et, tevbe et. nk grr oldun yine sulhu! T ki gnahlarndan edesin tevbe... Ey gen, gnah yknn altna girme! nk hamallar bu yk tamaktan ciz kaldlar. Seferden ciz oldular... eytan, dnya ssyle seni aldatmasn! Muhakkak ki sen dnyann ve sslerinin fni olduunu bilmektesin... Allh Tel hazretleri, Dvd Aleyhisselm'a yle vahyetti: -"Muhakkak ki seni ve zrriyetini bir diyara indiriyorum. Evleri drt rkn (direk) zeredir. Birincisi: Muhakkak sizin tamir ettiklerinizi ben harap ederim. kincisi: Sizin vuslatlarnz ben keserim. ncs: Sizin dourduklarnz ben ldrrm. Drdcs: Sizin topladklarnz ben ayrrm.
213

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/137-138.

ismet (koruma) ve doru yola tevfk, Allh Tel hazretlerindendir. 214 KAFRLERE TAAT ETMEYN Yce Meali: Ey o btn iymn edenleri Eer kfirlere itaat edecek olursanz, sizi tersinize evirirler de, yle bir inklba urarsnz ki, btn hsran iinde kalrsnz.149 Dorusu, sizin mevlnz bir Allah'tr ve o, yardm edeceklerin en hayrlsdr.150 Allah'n hibir burhan indirmedii eyleri, ona erk kotuklar iin, biz o kfirlerin kalblerine korku dreceiz. Onlarn varacaklar yer cehennemdir. Ne de ktdr o zlimler yata!...151 Filhakika, Allah'n size vadi doru kt. 0 hangmda onlar doruyordunuz; t o sevdiiniz galebeyi Allah size gsterdikten sonra, isyan edip verilen emirde niza kalkarak, yldnz na kadar... Ki, kiminiz dnyay istiyordu, kiminiz hireti istiyordu. Sonra Allah sizi mptel klmak iin onlardan evirdi. Mmaafh sizden afv da etti. Allah'n m'minlere bir fazl var.1sz 0 sra siz, boyuna uzaklayordunuz. Kimseye dnp bakmyordunuz. Peygamber ise, arkanzdan sizleri arp duruyordu. Bunun zerine, Allah sizi gama kar gam ile msb kld. ne elinizden giden zafere, ne de ne banza gelen musibete mahzun olmayasnz... Ve Allah biliyor ne yapyordunuz. 215 Tefsiri: "Ey btn iymn edenleri" Sebeb-i Nzul Bu yet-i kerime, hezimet annda mnafklarn m'minlere: -"Dininize ve kardelerinize dnn! Eer Muhammed hakk peygamber olmu olsayd, malb edilmez ve (sahabeleri) ldrlmezdi!" demeleri zerine nazil oldu. 216 Mnafklar Kfirdirler Ve Allh Tel hazretleri buyurdu: Ey o btn iymn edenler!" "Eer kfirlere itaat edecek olursanz," Onlardan (yani kfirlerden murad) mnafklardr. Burada mnafklar kfr ile vasflandlar. Bu {mnafklarn kfrle vafslandnlmas) m'minleri mnafklardan nefret ettirmek ve mnafklara itaat etmekten sakndrmak iindir. "Sizi tersinize evirirler." Sizi dinlerine sokarlar. Mnafklar, kfre davet ettikleri iin, kfre sokmak ii onlara izafe edildi. Tersine evirilmek, iin altnn stne evirildiinin bilinmesidir. Bu da ziydeden sonra, noksana dnmektir. "yle bir inklba urarsnz ki, btn hsran iinde kalrsnz." Dnyann kerametini (sayg ve deerini) ve hiret saadetini kaybedersiniz. Amma birincisi: (Dnyada saygnl kaybetmek) muhakkak ki akll insanlara en meakkatli ve en zor ey ki; 1- Dmanlarna boyun emek, 2- Dmanlara kar zelil olmak, 3- Dmanlara hacet ve ihtiyacn izhr etmektir. kincisi: (hiret saadetinden mahrum olmak ise) o kii ebed sevabdan mahrum edilir ve daim ve sonsuz azaba der. 217 Mevl Allhtr "Dorusu, sizin mevlnz (sdece) Allah'tr." Onlar sizin yardmclarnz deildir ki, onlara itaat edesiniz. Dorusu Allh Tel hazretleri sizin yardmcnzdr; O'ndan bakas deil... Allah'a itaat edin. Onlar efendi ve dost edinmekten, Allh'dan yardm dileyin! "Ve o, yardm edeceklerin en hayrlsdr." Sadece Allh Tel hazretlerine itaata daln ve sdece ondan yardm dileyin! 218
214 215

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/138-140. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/141-142. 216 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/142. 217 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/142-143. 218 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/143-144.

Kfirlere Korku "Biz o kfirlerin kalblerine korku dreceiz." Bu korku, Uhud gn, kfirlerin kalblerine atlan korkudur. Mrikler, bu korkudan dolay, sava terk ettiler, (madd) kuvvetleri ve galebeleri olduu halde hi sebep yokken geri dndler. Kalbi dolduran korkudur. (Neden dolay kfirlerin kalblerine korku verildi?) "Allah'a erk kotuklar iin,' Allh Tel hazretlerine irk komalar sebebiyle, Allah onlarn kalblerine korku verdi. Zr Allh Tel hazretlerine irk komak, kfirlerin yenilmeleri ve onlara kar m'minlerin yardm olunmalarna sebebtir. (2/108) "(Allah'n) hibir indirmedii eyleri," irk komalar, (ne indirmedii)) "Burhan," Hccet ve burhan, demektir. kelimesi "irk kotular" fiilinin kendisinin zerine vki olmasyla mefldur. Mans yledir: Kendilerini irk komaya bir hccet ve zerlerine Allh Tel'nn brhn indirmedii bir takm ilhlar irk komaktadrlar. "Sultan"n asl, kuvvettir. Melikin sultn onun kuvvetidir. Sultan, hcceti iddia edilendir. Ve onunla mubtl {btl zere) olan defedilir. Bu yet-i kerime'de, tbi olma babnda (uyulacak yolun) semav brhn olduunu, tbi olmada grler ve btl hev- hevese yer olmadn iln etme mans var. "Ve onlarn varacaklar yer." hirette onlarn varacaklar (ve kendisine yaslanacaklar) yer; "(Nr-) cehennemdir." Onlar iin cehennem ateinden baka girecekleri (ve snacaklar) yer yoktur. "Ne de ktdr o zlimler yata!.." Zemme mahss olan mahzftur."(Nar-i) cehennemdir" demektir. Cehennem ateinin nce onlarn sna ve sonra da yata (karargahlar) klnmasnda, onlarn cehennem ateinde ebed kalacaklarna bir eit iarettir. ikmet etme mekndr. Oturulup yerletii ve daim kald yer, demektir. nsann kendisine snaca yer, demektir. 219 Kalbler Allah'n Elindedir Bu yet-i kerime una iaret etmektedir. Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, korku, emniyet, rabet, ekinme ve bunlardan baka eyleri, kullarnn kalblerine O kendisi yerletirir. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurduklar gibi: -"Kullarn kalbleri, Allh Tel hazretlerinin yed-i kudretin-dedir, onu diledii gibi evirir." Yine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Hibir kalb yoktur ki, Rahman (olan Allah'n kudret) parmaklarndan iki parmann (emrinin) arasnda olmasn. Eer dilerse onu ikme eder (dzeltir) ve dilerse onu bozar. 220 Nefs-i Emmreye Galebe Kul'a den vazife, Allh Tel hazretlerine tazarru' ile yalvarmaktr. Allh Tel hazretlerinden, kfir olan nefse galebe almay istemelidir. Hususiyetle nefs-i emmreye gaalib gelmeyi Allh'dan istemelidir. nk kul, nefsi emmrenin hev ve hevesine tbi olur ve onun arzularna itaat ederse; nefs-i emmre, onu beeriyetin esfel-i sflnine (aalar aasna) indirir. Ve bylece hsrana uram bir hale dner. Ne gzel buyurmular: nk serke nefis dolamyor. Akln gc dolamaya ve yardm etmeye vardr. Nefis ve eytan zorlu insana gelirler. Saldrgan Kaplanlar, karncaya gelmezler. 221 ft eyh Eb Ali Ruzbd (k.s.) 222 buyurdular:
219

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/144-145.

220
221

En-Nes: 195, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/145-146. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/146.

222

eyh Ebu Ali Ruzbd (veya rudbr) (k.s.) ad. Ahmed bin Kaasm'dr. (eyh Eb Ali'nin Muhammed b. Ahmed veya Ahmed bin Muhammed olduu hakknda deiik rivayetler vardr.) Doum tarihi kesin olarak belli deildir. Badad'da dodu. yi bir tahsil grd. Fkh, Hadis ve Tasavvuf ilimlerinde uzmand. Keramet sahibi bir evliya idi. Hadis ilminde hafz idi. Tasavvufta Cneyd-i Badad hazretlerinin yolundayd. Nahiv ilminde Sa'leb (r.h.)'n talebesiydi. Ders ald hocalarn sever ve sayard. Onlar, hep hrmetle anard. eyh Eb Ali

 eyden afata girdim. 1-Tabiat hastal, 2- detlere devam etmek, 3-Sohbetin fesad... Kendisine soruldu: -"Tabiatn hastalanmas ne demektir?".. Buyurdular: -"Haram yemektir." Kendisine soruldu: -"detlere devam etmek ne demektir?" Buyurdular: -"Harama bakmak, haram iitmek ve gybet etmektir." Kendisine soruldu: -"Sohbetin fesad ne demektir?" Buyurdular: -"Nefiste ehvet heyecanlandka, ona tbi olur. Bu konuda ona sohbet etmemek, Rabbinin tevfikidir. Kii nefsinin zulmetinde (karanlnda) terkedilmitir. Allh Tel'nn u kavl-i erifini grmyor musun: "Dorusu, sizin mevlnz (sdece) Allah'tr." Yani sizi, beeriyetin zulmtndan, Rubbiyetin nurlarna karr. Nefsine tbi olan, nefsini kendisine Mevl yapan kimse, zulmattan k nasl kendisine shib eder? Bunun sebebi kulun hakk Mevlsndan kesilmesi ve sdece ona ibdet etmesidir. 223 Hikye (Nefse kar) Ismu'den hikye olundu. Buyurdular: Yakkl ve gzel bir gen, sefere kt. l bir arazde bir kadn onunla arkadalk etti. Kadn ona k oldu ve onu kendisine k etmeye alt. Kadn ona: -"Ey gen iirden gzel bir ey bilir misin?" diye sordu. Gen: -"Evet!" dedi. Kadn: -"Syle! iir terennm et!" dedi. Gen okudu: "Benim, kadnlardan bir ihtiyamenim yoktur. lme kadar asla fucr ile Allah'a kar gelip gnah ilemem. Yanmzda olan eylerden bir eye tama etme! Velev ki, bu yolculuumuz lde uzun srse bile... Muhakkak ki Allh Tel, Arn fevkinde grmekte... Allh Tel, helak edici byk gnahlar ileyenlere buzeder..." dedi. Bunun zerine kadn: -"iirini brakl iir okumay terk et! Kur'n- kerim'den bir eyler okuyabilir misin?" dedi. Gen: -"Evet!" dedi. Kadn: -"yleyse oku!" dedi. Gen, Allh Tel hazretlerinin u kavl-i erifini okumaya balad: "Zniye ve zni... hemen bunlardan her birine yuz denek vurun, Allah'n dininde bunlara bir acyacanz tutmasn. Allah a ve hret gn'ne gerekten inanyorsanz! Hem mu mmlerden bir taife azaplarna ahit olsun! Zni, bir zniye veya mrikeden bakasna nikah etmez; zniye, onu da bir zni veya mrikten bakas nikah etmez! M'minlere ise bu haram klnd!224 Bunun zerine kadn: -"Tamam tamam! Bu okuman benden uzaklatr. Kuran- kerim okumay brak!" dedi. Kadn zarara uram ve umduunu elde edememi bir ekilde dnp gitti... Gencin hline bak! ehvetinden nasl korunduuna bak! Gnahlara kar nasl sabretm ektedir? "Allah da sabredenleri sever." Ne gzel buyurmular: Gence gerekir ki, ehvette ihtfyr gibi olmaldr. htiyar rabet etse de, aletinde hareket olmaz... Bundan dolay bz eyhler buyurdular. Balangcnda, mchede sahibi olmayan bir kii bu tarikatta koku bulamaz. nk krkndan sonra zhd ok ndirdir. ok faydal meyveler vermez. Bu haber seni aldatmasn ve seni tembellie itmesin. (2/109) Zr insan, kendisinden emir ve yasaklarn sakt olduu bir eye asla vsl olamaz. Bundan garaz ve maksat, yakn gelesiye kadar ibdet etmektir. Gen ve yal kiiler, teklf babnda birbirlerine mtesvi ve eittirler. Hatta belki insan, genliinde tedrik edemediini yallnda tedrik eder. Hafz irz (r.h.) buyurdular:
(k.s.) etrafndaki slih insanlara tatl ikram eder. ok gzel helva yapard. Onun helva ziyafetlerinde bir ok alim, evliya, saln insan, fakir mrid ve talebe toplanrd. Mteyihler (eyhlik taslayanlar) iin yle derdi: "Kendini bir defa dahi manev bir hal zere olduunu iddia eden kimse butun hakikatlerden uzaktr. nk iddiasnda hakl olsayd, byle bir eyi sylemeye ihtiya duy mazd. Bu hal kendisinde tecelli ederdi. O da bu gzel hali ile iktifa ederdi. Bir ey sylemezdi." eyh Eb Ali (k.s.) hazretleri, 321 (m. 933) tarihinde Msr'da vefat etti. 223 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/146-147. 224 En-Nr: 24-2.3,

"Ey gnl! Genlik gitti... mrden bir gl devirmedin! Yallkta bala, tahsil et bir marifeti ardan... 225 Ve isme..."226 Allah'n Vaadi Haktr "Filhakika, Allah'n size vadi doru kt." kelimesi, (doru kt) fiilinin mefl bih sarihi olmak zere mensbtur. Veya harfi cerrin soyulup alnmasyla mensb oldu. Bunun asl, dir... 227 Sebeb- Nzul M'minler, Medine-i Mnevvereye dndkleri zaman, insanlardan bazlar: -"Bu bize nereden isabet etti! Hani Allh Tel hazretleri bize yardm etmeyi vaadetmiti!" demeleri zerine nazil oldu. Bu vaad, Allh Tel hazretlerinin, peygamberinin dili zere vaadettii yardmdr. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, okular yerlerine yerletirdiinde onlara: -"Yerinizi terketmeyin! Siz burada durduunuz mddete biz glib oluruz!" buyurmutu. Vaka byle olmutu. Mrikler, m'minlere saldrdklar zaman, okular onlara ok atyordu. Dier m'minler ' onlar malb edinceye kadar mrikleri klla vuruyorlard. Mslmanlar elden gelen hereyi yapyor ve kahramanca arpyor ve yiite savayorlard. Bu u kavl-i eriftir: "0 hangmda onlar doruyordunuz;" Onlardan bir ok kiiyi, ldrmekle ldryordunuz. Hissinden fa ederek, hisleri ibtl edildii zaman, demektir. Bu da (kfirleri hissiz, ruhsuz bir hale getirmek ii onlar) ldrmekle olur. Bu cmle, kavl-i erf iin zarftr. "Onun izniyle," Allh Tel hazretlerinin meetine, kolaylatrmasna ve tevfikine sarlarak, demektir. "onlar doruyordunuz," fiilin failinden hi'dir. 228 "Hatt" Ibtidiyye'dir. (Balang manasnadr.) art cmlesinin zerine dhil olmutur. "Yldmz (ve baarszla dtnz) zaman," Korktunuz, grnz zayflad veya siz ganmete meylettiniz... nk hrs, kalbin zafyetindendir. "Siz (e verilen) emirde niza' ettiniz," Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin emrinde ekitiniz, demektir. Mrikler, hezimete uradklar zaman, okularn bazlar: -"Eer mrikler kayor, Mslmanlar onlarn boyunlarna kllarn vurup boyunlarn uuruyorlarsa artk bu mevziyi korumann bir mans yoktur...!" dediler. Okularn reisi olan Abdullah bin Cbeyr (r.a.) hazretleri: -"Biz Raslilah (s.a.v.) hazretlerinin emrine muhalefet edemeyiz. (Biz malb da olsak glib de olsak siz asla yerinizden ayrlmayn, demiti.)" dedi ve yerinden ayrlmad. Saylar on kiinin altnda olan (sekiz) sahabe ile yerinde sabit kald. Dierleri, ganimet ve dnya malna kotular... Bu, Allh Tel'nn u kavl-i erifidir. "O sevdiiniz galebeyi Allah size gsterdikten sonra, isyan ettiniz." Zaferden, anmet ve dmann hezmete uramasndan sevdiiniz eyler, demektir. Mrikler, okularn yerlerini terkettiklerini grdklerinde, tepenin ardndan gelip, okularn emirini (Abdullah bin Cbeyr r.a.) ve onunla beraber orada kalan (sekiz sahabeyi) ehid ettiler. Hakikaten geti... Bundan sonra isyann kaydedilmesi, ma'syetin byklne tenbih iindir. nk onlar, (sahabeler, okular yerlerinden ayrlmad mddete, Mslmanlarn zafere kotuunu ve bylece) Allh Tel hazretlerinin vaadini gerekletirmekle kendilerine ikramda bulunduunu mahede ettiklerinde; onlarn haklarnda lzm elan ey kendilerini ma'syetten menetmeleri (yerlerini terketmemeleri) gerekirdi. iSj nm cevb mahzftur o da, suz* "Sizleri, nusretinden menetti" kavlidir... "Kiminiz dnyay istiyordu." Bunlar, merkezlerini terkeden, ganimet ve mala ynelenlerdir.
225

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/147-149.

226
227

Hafz irz Divn s. 3, Matbaa-i Bab- Hazret-i Ser Askeriye. 1300. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/149. 228 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/150.

Ibn-i Mes'd (r.a.) hazretleri buyurdular: -"Bu yet-i kerime nazil oluncaya kadar, ben, bizden birinin dnyay istediini bilmiyordum." "Ve sizden kiminiz hireti istiyordu." Bunlar, yerlerinde sabit kalp (dmanla arpan) ve ehdet erefine nail olanlardr. "Sonra Allah sizi onlardan evirdi;" Mahzf olan cevb zerine atftr. Kendisine iaret edildii gibi... Yani, sizi kfirlerden geri evirdi, kfirlere kar size zafer vermi iken, sonra hezimetle sizi alkoydu. Rzgr, bd-i sab olduktan sonra, bat rzgar haline dnt... (Btn bunlar niindi?) "Sizi mptel klmak (imtihan etmek) iin." Sizi imtihan edenin yapm olduu muamele ile size muamele etmektedir. (Bu sava) annda sizin iman zere sebat etmenizi izhr etmek iindir. (Bununla beraber) muhakkak ki (Allah) sizden afv etti." Fazl- keremiyle sizi affetti. Veya sizin muhalefet etmekten pimanlnz bildii iin sizi afvetti, demektir. "Allah'n m'minlere bir fazl var." Fazl ile m'minlere afv muamelesi yapmak, Allh Tel hazretlerinin nmdandr. Veya hallerin hepsinde onlarn zerine fazln verip zafer kazandrp muzaffer eder. Yahut onlarn zerine zafer kazandrr. Onlarn mbtel klnmalar ayn zamanda rahmet hasebiyledir ve onlarn btn halleri bunu iktiz eder. "0 sra siz, boyuna uzaklayordunuz." "Sizi evirdi, "fiiline taalluk etmektedir. Gitmek ve yeryznde uzak/amak, demektir. "Kimseye dnp bakmyordunuz." Ardnzdan gelenlere dnp bakmyordunuz ve hibiri, bir dierini beklemiyordu. "Peygamber ise, sizleri arp duruyordu." Efendimiz (s.a.v.) hazretleri (geip gidenlere) yle sesleniyordu: -"Ey Allah'n kullar bana dnn! Ve ben Allah'n Raslym! Kim dner de dmana hamle ederse onun iin cennet vardr!" (2/110) Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, onlara emr-i bi1-marf ve nehyi ani'l-mnker (iyilii emrediyor ve ktl yasaklyordu)... Onlar, hezimete uram ve dmanlar savamay terketmilerdi. Onlar sebebiyle yardm dilenmez. "Arkanzdan," Ardnzda ve cemaatinizin arkasndayd. Mans: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, onlarn arkasndan, kalp onlar aryordu. nk kavim (sahabeler) hezimetleri sebebiyle ne gemilerdi... .L "Sizi musb kld (size ceza verdi)." "Sizi evirdi," fiilinin zerine atftr. Yani Allh Tel hazretleri, yaptklarnzdan dolay sizi cezalandrd, demektir. (Ne verdi?) "Gam" ulam. (Ne ile?) "Gam ile" ldrlme, yaralanma, mriklerin baar elde etmeleri ve Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin ldrld hakknda sylentilerin yaylmasnn verdii gam ve zntlerden... Veya gamn karlnda bir gam ile, sizin Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine isyan ederek ona tattrdnz gammn karl gam ile demektir. "Ne elinizden giden zafere, ne de ne banza gelen musibete mahzun olmayasnz..." iddetlere sabredip, skntlara ve zorluklara alarak, gamlan iinize ekesiniz de ne kaybolan menfaati ne de gelen zararlara zlmeyesiniz, demektir. "Ve Allah biliyor; ne yapyordunuz." Allh Tel hazretleri sizin amellerinizi ve amellerinizdeki niyetlerinizi ok iyi bilmektedir. 229 lh Nusret ve Zaferin Sebebleri Bil! Muhakkak ki; 1-Sabr, 2- Yakn (kesin olarak inanmak), 3- Allh Tel hazretlerine tevekkl etmek, 4- Dnyaya meyletmekten ittik etmek. 5- Dnyann sslerinden korunmak, 6-Rasl (s.a.v.) hazretlerine muhalefet etmekten kanmak, (Gibi gzel ameller) ilh nusret (yardm) ve zaferi getirir. 230 Hezmetin Sebepleri (Ama.) 1 - Bozguna uramak,
229 230

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/150-154. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/154.

2- ekimek, 3- Mnkkaa ve mnazaa etmek, 4- Dnyya meyletmek, 5- Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine muhalefet... (ve benzeri kt ameller ise) belya mbtel klnmaya, mu-sbete uramaya ve dmandan yz evirip kamaya vesiledir... Kim zahir ve btn dmanlarna kar nusret (ilh yardm ve zafer) kazanmay isterse: Sri' Tel hazretlerinin tayin etmi olduu yoldan (eriattan) baka bir yola asla sapmamaldr. Allh Tel hazretleri tarafndan gelen bel ve imtihanlara raz olur. (Brakn dnyas iin ) hireti iin bile zlmez. Belki hakk talep etme hususunda zlr. Hak, dnya ve hiret nimetlerinden daha lezizdir. Din konusunda iddetli zorluklara sabretmelidir. Ne gzel buyurmular: Sabreden arzusuna kavuur. Sabret. Doruyu bilen Allah'tr. 231 Allah Sevgisi Aziz Znnn-i Msr (k.s.) hazretleri buyurdular. -"Mridin menzil (ve manev makamlarnn) en d; eer Allh Tel hazretleri, kendisini cehenneme soksa, bu iradesiyle beraber onu cehennemin azab kuatsa bile, muhakkak ki yine onun kalbinde Allh Tel hazretlerinin sevgisi daha ziyde olur, onun nisbeti ve Allah'a olan evk ve ak daha da artar. Onun katnda cennet, Allh Tel'nn irdesinin yannda gkle yer arasnda bulunan bir hardal tanesinden daha kktr..." Slik (Allah yoluna giren) kiiye den vazife, nefsine taatin acsn tattrmal ve onu teslim kapsna sokmaldr ki, Allh Tel hazretlerinin katnda kadr kymeti olan ve geen kiilerden olsun232 Hikye (Eb Bekir r.a. Ykselten) Hazret-i Ali (k.v.)'den hikye olundu. Buyurdular: -"Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin halifesi Eb Bekir Sddk (r.a.) hazretlerine sordum: -"Ey Reslllah'n halifesi! Bu yce menzil ve mertebeye ne ile ulatn? Hakikaten hepimizi {btn sahabeleri) getin?" dedim. Hazret-i Eb Bekir Stddk (r.a.) buyurdular: -"Be eyle..." Birincisi: nsanlarn iki snf olduunu grdm. 1 - Dnyay isteyenler, 2- hireti isteyenler. Ben Mevly istedim... kincisi: Ben slama girdiim zamandan bu yana asla dnya yemeklerinden (doyuncaya kadar yiyip) doymadm. nk marifetllh'n lezzeti, beni dnya yemeklerinin lezzetlerinden alkoydu... ncs: Ben slama girdiim vakitten bu yana dnya sularndan kana kana imedim. nk muhabbetllah. beni dnya sularndan (ve erbetlerinden) alkoydu... Drdncs: Her ne zaman karma iki amel ksa: biri dnya ameli ve dieri de hiret ameli: (bunlarn iinden her zaman) hiret amelini dnya ameli zerine tercih ettim. Beincisi: Efendimiz (s.a.v.) hazretleriyle sohbet ettim. Onun sohbetini gzel yaptm. Derim ki: Bundan dolay Eb Bekir Sddk (r.a.) hazretleri, Efendimiz (s.a.v.) hazretleriyle olan sohbetten bir saat bile ayrlmad. Hatta onunla beraber maaraya girdi. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin katland btn zorluk ve iddetlere maruz kald... Bununla beraber, Eb Bekir Sddk (r.a.) hazretlerinin kalbi, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine vasl olmaktan asla bozukluk gstermedi ve Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin emirlerine muhalefet etmeyi asla dnmedi. Bu bz sahabelerden vki olduu gibi, (Uhud gn) hezmete urayanlar gibi.... Ne gzel buyurmular: Kim tanr, saf olan sofuyu? Deiik renklerden... O ki, beylerin ve paalarn rengine sahibtir. Onun i rengi kk ve saraylardr. ki renklidir. Sakalnn ucu tembel deildir. Onun ba dostlarn tasavvurundan, Her gn, deimekte. Bir gn ince ipini Aslann tarafna, dier gn de Kaplann tarafna atmaktadr... 233
231 232

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/154-155. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/155. 233 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/155-157.

Sr ve Kalbe Sahib Olunmaldr Allh Tel, ibrahim Aleyhisselm'a vahyetti: -"Ey brahim! Sen benim Hallimsin, dostumsun. Ben de senin hallinim! Srrn (kalbini ve gizli hlini) benden bakasyla megul etmemee bak. Ben senin srrna (kalb ve gizli haline) bakarm. Eer onu benden bakasyla megul olmu grrsem; dostluumu senden keserim. nk benim dostluum iddiasnda sdk olan kiiyi ben atele yaksam bile yine de srrn (kalb ve gizli halini) bana hrmeten benden bakasna evirmez. Zr muhakkak ki beni mahede etmekten bir an olsa bile ayrlan her sr sahibi, benimle konumaya ve benim nazarma slih ve lyk olamaz." 234 Hallllh "Rabb ona slm emrini verince, "teslim oldum rabbu' lemn'e dedi.235 (2/111) Sonra, brahim Alehisselm, Mancnk ile atee atldnda Rabbi onu imtihan etti. brahim Aleyhisselm kendisine isabet eden bel ve musibetlere kar zlp szlanmad. Belki iini Allh Tel hazretlerine smarlad. Bylece Allh Tel hazretleri, onu dostluk ile ereflendirdi. Atei ona selmet ve serin kld. Allh Tel hazretlerinin katndan gelenlere gzel bir ekilde raz olmak, kulu yce makamlara, kymetli ve yksek hallere ulatrr. Burada asl tevhiddir. Tevhid ile, yakn kuvveti kolaylar ve (kul tevhid ile) velayet makamna vsl olur... 236 Evliyann Sfatlar Yahya bin Muz (r.h.)237hazretlerine, "Velinin sfat" soruldu. Buyurdular: (Evliy'nn almetleri unlardr:) 1- Sabr onun iar, 2- kr onun brnd, 3- Kur'n- kerim onun yardmcs, 4- Hikmet onun ilmi, 5- Tevekkl onun sabunu, 6- Fakr onun temennisi, 7- Takva onun binei, 8- Gurbet (yalnzlk) onun devaml hali, 9- Hzn onun refiki (arkada), 10- Zikir onun celsi (birlikte oturduu), 11-Allh Tel hazretleri ise onun ensi (dostu, yr ve yardmcsdr.) (Bir velde bu sfatlar bulunur...) Ne gzel buyurmular: Evliyann ruhunun gdas Hakkn zikridir. Onlarn gelecei mutlak ekerdir. Haberin var m Allah'n esrarndan? Yzn sr onlarn (evliyann) yoluna Hakkyla zikir ve taat et! 238 Yce Meali: Sonra o gam'n arkasndan zerinize bir emniyet indirdi: Bir uyku ki, iinizden bir taifeyi saryordu. Bir taife de, nefisleri sevdasna dmlerdi: Allah'a kar chiliyye zanni; nahak bir zan besliyorlard: -"Var m bize o emirden bir ey?" diyorlard.
234

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/157. Bakara: 2/131, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/157-158.

235
236

237

Yahya bin Muz (r.h.) hazretleri, evliyann byklerindendir. Rey ehrinde dodu. Doum tarihi kesin olarak belli deildir. Daha sonra Nibura gelip oraya yerleti. yi bir tahsil grd. Vaiz idi. Szleri ok tesirliydi. Btn mrn halka nasihat etmekle geirdi. Zhd. takva ve ihls ehliydi. Keramet sahabi bir evliya idi. Ona evliyann kim olduu soruldu. Buyurdular: "Evliya, insanlar, eytann elinden kurtaran zttr." Yine buyurdular: "hiret ehlinin dereceleri yedidir: Tevbe, zhd, rz, korku, evk, ak ve marifetllah'tr. Tevbe gnahlar siler, rza, ubudiyet elbisesidir, korku, kiiyi srat kprsnden geirir, evk, cennete gtrr, ak, nimetlere gark eder, marifetllah, cemlllah' mahedeye gtrr." Yahya bin Muz (r.h.) hazretleri, 258 (m. 872) ylnda Nibur'da vefat etti. 238 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/158-159.

-"Hakikat, emrin hepsi Allah'n" de. Onlar, nefislerinde sana aamadklar bir ey gizliyorlar: -"Bizim emirden bir hissemiz olsayd, burada kati olunmazdk" diyorlar. De ki: -"Evinizde de olsaydnz, zerlerine katil yazlm bulunanlar yine kacak, dp kaldklar yerleri aresiz boylayacaklard. Allah, snelerinizdekini yoklamak ve yreinizdekini meydana karmak iindir ki, bunu banza getirdi. Allah, sinelerin knhn (iinizde gizlediklerinizi) bilir."1S4 0 iki cemiyet arpt gn, iinizden arkasn evirenler, hakkaten onlar eytan -srf ba'z kesbleri bahnesiylekaydrmak istedi. Maamfh, Allah kendilerinden affetti. Allah gafurdur, halimdir.155239 Tefsiri erifi: "Sonra zerinize ndirdi." Bu cmle, z "Sizi musb kld (size ceza verdi)." Kavl-i erifinin zerine atftr. "ndirdi" fiili mecaz olarak verdi manasnadr. Yani Ey m'minler Allh Tel hazretleri, verdi ve size hibe etti, demektir. "0 gam'n arkasndan," Zikredilen gamn. Neindirdi? "Bir emniyet," Emniyet ve gvence, demektir. Mef olmak zere mensbtur. (Emniyetten bedel?) lllii "Bir uyku," Emniyetten bedel'dir. Uyuklama, hafife uykuya dalmak, kestirme ve ekerleme, demektir. Eb Talha (r.a.) buyurdular: -"Uhud gn ben bam kaldrdm, sahabelerden grdm herkes, uykunun basmasndan dolay sa ve soluna sallanyordu. 0 gn uykunun bast kiilerden biri de bendim. Uykudan dolay kh elimden klcm dyordu, onu elime alyordum. Sonra kamm elimdem dyordu, onu elime alyordum." 0 gn m'minlerden kendisine uyku basmayan hibir kimse kalmamt. u kavl-i erf bundan haber verdii gibi: "(Bir uyku ki,) iinizden bir taifeyi saryordu." Bunlar, muhacirler ve ensr'n hepsiydi. nzalin umm olmasndan bu hepsini geemez. Cmle, kelimesinin sfat olmak zere nasb mahallindedir. 240 Mnafklarn tirazlar "Bir taife de," Onlar, mnafklardr.Mbted'dr. "Nefisleri sevdasna dmlerdi." Kendilerinin dertlerine dm, znt ve skntlar ierisindeydi. Veya onlar iin en mhim ve nemli olan ey, sdece kendi nefislerini kurtarmakt. "Allah' zannediyorlar. kavl-i erifinin zamirinden hl'dir. (Neyi zannediyor"Gayri hak" Hak olmayan bir zann, kendisiyle Allah subhneh ve Tel hazretleri hakknda zannedilmesi vacib olmayan; (nasl bir zan?) "Chiliyye zanni;" Ondan bedeldir. Cahiliyet milletine ve ehline mahsus olan bir zan ile zannetmektedir. Derler:" "Zannediyorlar." Fiilinden bedeldir. Rd ve doruyu istemek zere Rasillah (s.a.v.) hazretlerine yle dediler: "Var m bize o emirden?" Allh Tel hazretlerinden, nusret (ilh yardm) ve zaferSadece Dr nasb "De ki: Hakikat, emrin hepsi Allah'ndr." hiretteki galibiyet, Allh Tel hazretlerinin ve onun dost-lannndr. "phe yok ki, Allah hizbidir ancak galip olacaklar...241 (Ne olduklar hlde?) "Onlar, nefislerinde sana aamadklar bir ey gizliyorlar." "Diyorlar" fiilinin zamirinden hldir. Yani kendilerinin, nusret ve ilh yardm iin, rd ve doruyu taleb ettiklerini izhr ettikleri halde, inkr ve yalanlamay ilerinde gizlemektedirler. "Diyorlar." (Buras mukadder bir sulin cevb.) Sanki: -"lerinde neyi gizliyorlar?" diye soruldu. (Bu soruya cevb iin yle) buyuruldu: -"Kendi ilerinde konuuyorlar." Veya, "bazlar bazlarna kendi ilerinde gizli olarak, sylyorlar." (Ne
239 240

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/160-161. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/161-162. El-Mide: 5/56,

241

sylyorlar?) "Bizim emirden bir hissemiz olsayd," Muhammed'in: "Galip gelmek, Allah'a ve dostlarna mahsustur ve btn emirler Allah'a aittir." diye vaat ettii gibi olsayd; "Burada kati olunmazdk." Biz malb olmaz veya bu savata bizden ldrlenler ld-rlmezdi. Burada neffy ldrlmenin kendisinin zerine racidir, sdece onda vuku bulmasna deil... Veya sava'a kma konusunda tercih etme hakkmz olmu olsayd, tedbir alsaydk, biz savaa kmazdk. bey bin Sell ve dierleri gibi olurduk... demektir. "Deki:" Ey habibim! Onlar yalanlamak, iddia ve muamelelerini ibtl etmek iin de ki: "Sizler evinizde de (olmu) olsaydnz." Eer sizler, Uhud'a kmam ve Medine-i mnevverede o-turmu olsaydnz; dediiniz gibi; "Elbette brz olurdu." Elbette kard. (Ne kard?) "zerlerine katil yazlm bulunanlar." Levh-i mahfz'da yazlanlar, ortaya karmaya davet eden sebeblerden bir sebeble... (zerlerine kati yazlanlar mutlaka nereyi boylarlard?) "Yatacaklar yeri." arptklar yerleri boylarlard. Allh Tel hazretlerinin kendileri iin takdir ettii yerleri boylar ve elbette orada ldrlrlerdi. Medine~i mnevverede oturmaya azmetmeleri, kesinlikle kendilerine bir fayda vermezdi. Muhakkak ki Allh Tel hazretlerinin kaza ve takdiri reddolunmaz ve hkm takb edilip deitirilmezdi. (Bunlar niindir?) "Ve Allah, snelerinizdekini yoklamak iindir." Kendisinden nce mukadder olan fiilin illetidir. Kendisinin baka illetinin zerine matuftun (2/112) okluundan dolay iln etmeyi ihtiva etmektedir. Sanki yle cteniidi: Yaplan eyleri, Allh Tel hazretleri cmlesinin faydasna ve imtihan iin yapt. Yani Allh Tel hazretleri, imtihana tbi tutulan kiiye yaplan eyleri size yapt ki, gslerinizde bulunan, ihls ve nifak izhr edip, kalblerinizde bulunan srlar ortaya kartmak iindir. (Daha niindir?) "Ve kalblerinizdekini meydana karmak iindir." Gizli ileri ve onlar aa vurur veya kalbleri vesveselerden hals edip kurtarr, demektir. "Allah, sinelerin knhn bilir." Kalb'den ayrlmalar mmkn olmayan srlan ve gizlilikleri, belki kendisine sarldnz ve ona sahip ktnz ve kalblerinizde gizlediklerinizi Allah hakk ile bilir. 242 Allah Balad "Muhakkak ki o arkasn evirenler." Yz evirenler. (Kimden?) "iinizden; o iki cemiyet arpt gn," Mslmanlar ve kfirlerin arpt gn, sizden Uhud gn o hezmete urayanlar. "Hakkaten onlar eytan kaydrmak istedi." M'minlerin hezimetlerinin sebebi, ancak bunu eytan onlardan olmasn talep etti, onlarn ayaklarn kaydrmak istedi ve m'minleri buna davet etti. "Srf ba'z kesbleri bahanesiyle," Gnahlardan ve isyandan... syan, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin emirlerine muhalefet etmek, (okularn mevzilerini ve) merkezlerini terketmeleri, ganmet ve hayata olan hrslar (sebebiyle eytan onlarn ayaklarn kaydrmak istedi ve m'minler) bylece te'yid (ilh destekten) ve kalbin kuvvetinden mahrum oldular. "Maamfh, Allah kendilerinden affetti." slm zere sabit ve zr diledikleri (ve istifar etmelerinden dolay) Allah onlar balad. "Allah gafurdur," gnahlar balar. "Halimdir." Gnahkrlarn tevbe etmeleri iin (Allah onlara mhlet verir ve) onlara azab etmekte acele etmez. Bundaki nkte (sr ve ncelik) udur: Muhakkak ki eytan ateten yaratld. eytan ve onun vesvesesinin atei sebebiyle insan madeninden (savatan) yzevirmek gibi yapm olduklarndan demir karld. Bu (Allh Tel hazretlerinin) afv, mafiret ve hilim sfatlarnn zuhuruna ayna yapmas iindir... 243 Gnah lenmeseydi... Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin u kavl-i erifi buna dellet etmektedir.
242 243

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/162-165. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/165-166.

-"Eer sizler hi gnah ilemeseydiniz, elbette Allh Tel hazretleri, bir kavim getirirdi, onlar gnah ilerlerdi (Allah'n) onlar balamas iin."244 (Bu unun iindir:) Bilin ki, muhakkak her hayr ve serde Allh Tel hazretlerinin bir ok srlar vardr. Bu esrarn knh-ne (ve mahiyetine) Allh Tel hazretlerinden bakas bali olamaz. Zr: "Onlar ise, O'nun diledii kadarndan baka ilm-i ilahsinden hibir ey kavrayamazlar." 245 eytann Gc Yetmez eytan, yakn ehlinden (Allah'n ihlasl kullan olan) muhlisleri ve nurn kiileri, bozmaya ve onlara vesvese vermeye kadir olamaz. Kiinin ilemi olduu gnah ve irtikb etmi olduu ma'siyet sebebiyle hev- hevesten dolay aibe ve kalbinde bir zulmet (karanlk) meydana gelmedike; eytann vesvese vermeye mecali olamaz. Nefsin zulmtndan kurtulan sliklere (seyr- slk yolcularna), brakn vesvese vermeyi; eytan yaklamaya bile g yetiremez. 246 Hikaye (eytan) Denildi ki: Cneyd-i Badad (r.h.) hazretleri, blis'i ryasnda plak bir halde grd. eytana sordu: -"Ey iblis! nsanlardan utanmyor musun? (Neden plak dolayorsun)"? eytan (gafil ve isyanda olan kiileri gsterip): -"Bunlar insan m ki?" dedi. (Cneyd-i Badad hazretleri sordu: -"Kimler insanlar?" 0: -"nsanlar (ehlllah olan bir takm) kavimlerdir. Onlar, unuziyye Mescid'indedirler. Onlar, benim cesedimi yok ettiler ve cierimi yaktlar. Cneyd-i Badad (r.h.) buyurdular. -"Uykudan uyandm zaman hemen unuziyye mescidine gittim. Balarn dizlerinin zerine koymu tefekkr halinde olan bir cemaat grdm. Onlar beni grdklerinde bana: -"Ey Cneyd-i Baddl Habs'in haberi seni aldatmasn! (eytann konumas seni marur etmesin!)"dediler. Kalb, marifet nuruyla nurland zaman, nr (ateten yaratlm) olan eytan vesveseyle onun evresinde dolaamaz. 247 eytann Korktuu ey Eb Said El-Harrz (r.h.)248buyurdular: -"Ryam'da lblis'i grdm. Onu dvmek iin asam aldm. eytan bana: -"eytan bundan (denekle dvlmekten) korkmaz; o ancak kalbde olan nurdan korkar!" dedi. Hccet'l-lslm mam Gazl (r.h.) hazretleri, "hy-u Ulmiddn" isimli kitabnda buyurdular: 249

244

Ahmed bin Hambel Msnedi: 2492, Bu hadisi erifin tam metni yledir: Raslllah (s.a.v.} hazretleri buyurdular: -"Gnahn keffreti pimanlktr." Yine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Eer siz hi gnah ilemeseydiniz. elbette Allh Tel. gnah ileyen bir kavim yaratrd da onlar mafiret ederdi." Msned-i Ahmed: 2492. Bu konuda buyuruldu: 245 Muhakkak, eer Allh Tel hazretlerinin sizden balayaca gnahlarnz olmam olsayd, elbette Allh Tel hazretleri, gnahlar olup kendilerini balayaca bir kavim getirirdi." Sahih-i Mslim: 4935, -"Eer sizler, benim yanmdan ktnzda (benim huzurumda iken) olduunuz hl zere olursanz elbette melekler, evlerinizde sizi ziyaret ederler. Eer sizler hi gnah ilemez (ve gnahlarnzdan tevbe etmemi) olsaydnz, elbette ki Allh Tel hazret leri, gnah ileyip kendilerini balamak iin yeni bir halk getirirdi (yaratrd)." Tirmiz: 2449. -"Muhammed (s.a.v.)'in nefsi yed-i kudretinde olan (Allah'a) yemin olsun ki, eer hata etseydiniz, hatta hatalarnz gk ve yer arasn doldursa da sonra siz tevbe edip Allh Tel hazretlerinden istifarnz dileseniz. elbette Allh Tel hazretleri, sizleri mafiret eder. Muhammed (s.a.v.)'in nefsi yed-i kudretinde olan (Allah'a) yemin olsun ki veya nefsim yed-i kudretinde olana yemin olsun ki eer sizler hi hata etmeseniz, elbette Allh Tel hazretleri, bir kavim getirir de onlar hata ederler. Sonra da Allh Tel hazretlerinden balanmay dilerler; Allah da onlar af ve mafiret eder." Msned-i Ahmed: 17006. Bakara: 2/255. 246 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/166-167. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/167-168. 247 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/168. 248 Ebu Said el-Harraz (r.h.) hazretleri, evliyann byklerindendir. Asl ismi, Ahmed bin sa'dr. Doum tarihi kesin olarak bilinmiyor. Muhammed bin Mensur Tk (r.h.)'m talebesidir. Znnn-i Msr, Srr- Sakat, Bir-i Hafi gibi alim ve eviiy zatlarn sohbetlerinde bulundu. Tasavvuf ehliydi. Keramet sahibi bir evliya idi. tik defa "fena" ve "beka" dan o sz etmitir. Sohbeti tesirliydi. Drt kadar telift vardr. Yazd kitablardan biri "Kitabu's-Sr"dr. Buyurdular: "Tasavvuf, senin kendi benliinden arnp, ilh nurlarla dolman, zikirden hasl olan zevkin tadna varmandr." Eb Sad el-Harrz (r.h.) hazretleri. 227 (m. 890) ylnda Badad'ta vefat etti. 249 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/168-169.

Hikye (eytan ve tevbe) Sahabelerin vaktinde (asr- saadette) eytan, ordusunu etrafa yayd. (Sonra) hsrana uram ve perian bir halde geri dndler. eytan onlara sordu: -"Nedir bu haliniz?" Onlar: -"Bunlar gibi insanlar hi grmedik! Bizi ok yordular. Onlardan bizim alacam hibir ey yoktur!" dediler. eytan onlara: -"Onlara vesvese vermeye gcnz yetmez. Onlar, peygam-berleriyle sohbet ederken ve vahyin inmesini mahede ederken siz onlar asla aldatamazsnz! Lkin onlardan sonra bir kavim gelir; hacetinize onlardan nail olursunuz!" dedi. Tibn (tevbe ediciler) devri geldiinde, eytan yine ordusunu etrafa yayd. eytann ordusu yine krk ve mitsiz bir halde geri dndler. eytan onlara: -"Nedir bu haliniz?" diye sordu. Onlar: -"Byle acib (ve tuhaf) bir topluluk grmedik! Onlar biraz gnah ileseler, gnn sonu yaklanca hemen istifar etmeye balayp, gnahlarn sevaba eviriyorlar!" eytan: -"Siz onlardan bir eye nail olamazsnz! nk onlarn tevhidi shhatli ve onlar, peygamberleri Muhammed'in snnetine tbi olduklar iin onlar bozamazsnz! Lkin bunlardan sonra, gzn aydnlatacak ve yznz gldrecek bir kavim gelecektir. Onlarla oyun oynayp, onlar nefislerine uydurup, istediiniz gibi ynlendirecek ve yneteceksiniz! Onlar tevbe etmezler ki mafiret klnsnlar. O gn onlar tevbe etmeyeceklerdir. Onlar tevbe etmedikleri iin ktlkleri iyilie evirilmeyecektir!" dedi. Buyurdular: Birinci asrdan sonra bir topluluk gelir. Onlarn iine hev- heves yaylr. Onlar nefislerinin nevasna kaplrlar. Bid'atlar, kendilerine ssl gsterilir. Bid'at (ve haramlar) hell grrler. Bid'atlar din edinirler. Ondan tevbe ve istifar etmezler. O asr'da blis, onlarn zerine dmanlar musallat klar. eytan ve eytann ordusu bid'at ve nefislerine uyanlar diledikleri gibi ynetirler... (2/113) 250 blisin Meslei (Sa'd irz ne gzel buyurdular:) blis bizim hakkmzda ta'n edip ktlkten dem vurmaz. Onlardan gelmez iyi iler. Ancak kt iler gelir. Nefsimizden gelen ktlklerden feryad- fignlar olsun. Eyvah.. Korkarm ki blis'in zann ve dncesi doru kt. nk mel'n bizi kahretmetmeyi sever ve ister. Rabbin onu bizim iin dnyaya att. Bu arsz ve utanmazn elinden nereden batan atalm. nk onunla slih oluyoruz. Ve hak ile onunla savamaktayz... Sa"dnin Bostanndan... "Ey o btn iymn edenler! Sakn unlar gibi olmayn ki, kfrettiler." Bunlar; "Bizim emirden bir hissemiz olsayd, burada katfolunmazdk" diyen; mnafklardr. "Ve kardelerine dediler: Kardeleri iin ve kardeleri hakknda dediler. Kardeliin" mans, neseb cihetinde ittifak etmek veya mezhep ya da akde (inan) bakmndan birlemek, demektir. (Ne zaman dediler?) "Yeryznde bir seyahat ettikleri zaman." Yeryznde sefere ktklar, ticret iin uzaklatklar veya dier mhim iler iin yola kp seferlerinde lenlere; "Veya olduklar vakit" Kardeleri. (Ne olduklar vakit?) "Gaazler."
250

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/169-170.

"Gaazler." Kelimesi,"gazi" kelimesinin cemiidir. kelimesinin, kelimesinin ve kelimesi kelimesinin cemii olduu gibi... Yani: Gaza iin sefere kp ehid olarak ldrlenlere (sylediler). (Ne dediler?) "Yanmzda olsalard." Savaa kmayp, Medine-i Mnevvere'de ikmet etmi olsalard; "lmezlerdi." Seferlerinde... "Ve ldrlmezlerdi." Savalarda ldrlmezlerdi. Burada nehiyden maksat, onlarn bu kavH erife, mmasil bir taalluklarnn olmadn ifde etmektir. Belki mazmunu ile itikd ve mcibiyle hkmetmeyi ifde eder. 251 Kfirlerin Hasreti "Allah, bunu kalblerinde bir hasret olarak braksn diye..." "Dediler," kavl-l erifine taalluk etmektedir. "klsn diye" Kavl-l erifin bandaki lm, (illet iin deildir) lm- akbet (sonu mansna gelen lm)dr. "Onun phesi sonuta bana eziyet vermek iindir," sznde olduu gibi. Bu lam illet ve garaz iin deildir. nk onlar bunu bu manda sylemediler. Onlar bu sz, mminleri clhd'dan alkoymak ve soutmak iin sylediler. Manas: Onlar bu sz sylediler, buna inandlar, maksatlarndan bir kast iin, bu szn k/beti ve vard yer (sonu) ise hasret oldu. Hasret pimanlktan daha iddetlidir. Hasret insann btn kuvvetlerini keser. Zikredilen ta'lilden maksat, buna herhangi bir faydann terettb etmediini beyn etmektir. Bu konumann hasret konumas olduunun yn yledir ki, kalblerinde, onlardan len veya ldrlenlerin, sefer veya gazaya kmaktan menetme konusundaki kendi hatalarndan dolay ld veya ldrldne inanmalarndandr. Buna inanan kiinin hi phesiz hasreti daha da artar. Hatta onu hayflandrr, znt ve tasadan lecek hale getirir. 252 Hayat ve lm... Ama Mslman, hayat ve lmn ancak Allh Tel hazretlerinin kaza ve takdiriyle olduuna inanr. M'minin kalbinde bu tr hasret olmaz. "(Halbuki, Allah diriltir ve ldrr) hayt veren de Allah, lm veren de..." Buras, mnafklarn btl szlerini reddetmek iindir. Hayat ve lmde messir olan sdece Allah'tr. kmet veya seferin bunda hi bir dahli (ve etkisi) sz konusu deildir. Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, bazen msfr (yolcu) veya gaziyi kendilerine gelen tehlikelerle beraber korur ve yaatr. Evinde ikmet eden kiiyi, selmet, shhat ve afiyetin btn sebeplerine sahip olmakla beraber Allh Tel hazretleri onu ldrr. Ne gzel buyurmular: Nice nice atlar, abuk yryordu. Ama, yolda kald. Topal eek can menzile gtrd. Sonunda tenin topraa bahi oldu. Defnetmek ve zahmet yemek... lmedi. "Ve Allah, her ne yaparsanz grp duruyor." Bu mnafklar gibi olmayn. 253 ehdetin Mkfat "Cellim hakk iin: Eer Allah yolunda katlolunur veya lrseniz," Siz m'min olarak Allah yolunda ldrlr veya lrseniz... Buradaki lamn yeri mahzf kasem iindir. Cevb ise u kavl-i erftir. (Bu durumda sizin iin ne vardr?) "Her halde, sizin iin, Allah'n bir mafiret ve rahmeti." Kasemin cevb (kendisinin) yerine getii iin; artn cevb hazfedildi. nk ona dellet etmektedir. Muhakkak ki sefer ve gaza (sava), lm celbeden ve eceli baa alan eylerden deildir. (Ecel asla ileri veya geri alnmaz.) Bu lm Allh Tel hazretlerinin emriyle vki olduuna gre, buna karlk Allh Tel hazretlerinden olan, kolay bir can veri, bir rahmet, balanmak ve rahatlktr. "Onlarn dnyada kalp toplayacaklar eylerden daha hayrldr." Kfirlerin mrleri mddetince toplam olduklar dnya menfaati ve dnyann temiz (mal) ve gzelliklerinden
251 252

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/170-171. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/172. 253 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/172-173.

daha hayrldr. 254 Kfirlerin Topladklar Sul: Eer denilse ki: "Onlarn dnyada kalp toplayacaklar eylerden daha hayrldr." Buyurularak, hayr, kfirlerin topladklar hayrla nasl vasflanr. Halbuki kfirlerin topladklarnda asla hayr, yoktur? Cevp: Deriz ki: Onlarn dnyada topladklar eyler, helal babnda olanlar, hayr kabul edilmitir. Ve yine bu onlarn szlerine ve itikatlarna gre vrid olmutur. Onlarn inanlarna gre bu mallar, hayrl eylerdir. Onun iin, mafiret bu sizin hayrl olduuna inandnz eylerden daha hayrldr, buyuruldu. 255 Dn Allah'adr "Cellim hakk iin: Olseniz de, katlolunsanz da," (2/114) Hangi ekilde ittifak edilirse edilsin sizin helakiniz, ilh irdenin taalluku hasebiyledir. 'Her halde hep Allah'a" Hakik ma'bd, sn byk, rahmeti geni ve ihsan bol olan Ailh Telh hazretlerine; "Harolunacaksnz." Bakasna deil. Ailh Tel hazretleri, sizin ecirlerinizi size verir, at ve ihsann da bol bol verecektir. 256 bdette nsanlar Ksmdr (bdet etmedeki maksatlar ynnden insanlar ksmdr. 1- Korktfiu rin Allah'a ibdet Prien. 2- Sevabn umduu iin Allah'a ibdet eden, 3- Rubbiyyetten dolay Allah'a ibdet edenler...) Bil ki, muhakkak bu yet-i kerimeler, ok gzel ve nefis bir tertib zeredirler. Zr Ailh Tel hazretleri birinci yet- kerimede; "Allah'dan bir mafiret," buyurdu. Mafiret, ktlklerden ve gnahlardan gemek ve onlar balamaktr. Bu kavl-i erif, Ailh Tel hazretlerinin azabndan korkarak Allah'a ibdet eden kimseye iaret etmektedir. Sonra: "Ve bir rahmet" buyurdu. Rahmet, sevblarla ltfetmesi ve efdal klmasdr. Bununla Ailh Tel hazretlerinden sevb umarak, Allah'a ibdet eden kimseye iaret edildi. Sonra yet-i kerimenin sonunda da: "Her halde hep Allah'a harolunacaksnz." Buyurdu. Bu kavl-i erif, sdece mcerred Rubbiyet iin Ailh Tel hazretlerine ibdet edenlere iaret etmektedir. te bu, makamlarn en ykseidir. Molla Abdurrahman Cami (k.s.) hazretleri buyurdular: Ey canm! Senin kapndan uzak olamam. Buna gcm yetmez. Cennet ve hurilere kanaat edemem. Sensizlie dayanamam. Senin kapnda akn hkmyle bulunmaktaym. Vurulmakla deil..... O kapda ne edeyim? Sabredemezsem.... Bununla, Allah'n mafiretine har olunmak ile Allah'a har olunmann arasnda ok farklar olduu ortaya kt...
257

Hikye (ibdette niyet) Rivayet olundu. sa lbni Meryem Aleyhissalt vesselam (bz) kavimlere urad. Bedenleri clzlam (ok zayf olmu), yzleri sapsar kesilmiti. Onlarn zerinde ibdet izlerini grd. Isa Aleyhisselm onlara sordu: -"Ne istiyorsunuz?" Onlar: -"Biz Allah'n azabndan korkuyoruz!" dediler. sa Aleyhisselm: -"Alih Tel hazretleri, sizeri azabndan kurtarmamaktan ok kerimdir!" buyurdu. Sonra Isa Aleyhisselm baka bir kavme rastlad. Onlarn zerinde de bu eserleri grd. Onlara da sordu:
254 255

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/173-174. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/174. 256 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/174. 257 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/174-175.

-"Ne istiyorsunuz?" Onlar: -"Biz cennet ve rahmet!" istiyoruz, dediler. s Aleyhisselm: -"Alih Tel hazretleri, sizleri rahmetinden menetmekten ok kerimdir!" buyurdu. Sonra nc bir kavme urad. Onlarn zerinde kulluk ibdetini daha ok grd. Ayn soruyu onlara da sordu. -"Ne istiyorsunuz?" Onlar: -"Biz Allah'a ibdet ediyoruz. nk O, bizim ilhmz, biz de Onun kullaryz. Herhangi bir rabet veya korku iin deil...!" dediler. sa Aleyhisselm: -"Sizler, ihlasl kullarsnz! Ve hakki kullarsnz!" buyurdu. Ne gzel buyurmular: Ezel Cemlin akn; Kalbinin en derin yerinde yap. mit gzn dikme, 0 hrlere ve cennetlere bakma! nk Mslman Ezel Cemlin ak ile oldu... Afka kadar thmet altnda kalacak ktlklere bakmad. 258 Hikye (ibdette niyet) Kadnn biri bir cemaate sordu: -"Size gre cmertlik nedir?" Onlar: -"Mal datmaktr!" dediler. Kadn: -"Mal vermek ve datmak, dnya ehlinin ve avamlarn cmertliidir! (Benim size sorduum:) Havassn cmertlii neyledir?" Onlar: -"Allah'a taat iin, elden gelen btn gayreti sarfetmek ve almaktr!" dediler. Kadn: -"Siz sevb umuyorsunuz?" dedi. Onlar: -"Evet!" dediler. Kadn: -"Sizler, Alih Tel hazretlerinin: -"Kim bir hasene ile gelirse, ona on misli verilir, kim de bir seyyie ile gelirse, ona ancak misliyle ceza edilir ve hibirine hakszlk edilmez.259 Kavl-i erifinden dolay bir'e on alyorsunuz!" dedi. Onlar: -"Evet!" dediler. Kadn: -"Cmertlik nerede kald?" diye sordu. Onlar (kadna) sordular: -"Sana gre cmertlik nedir?" Kadn: -"Amel Allah iin olmaldr. Ne cennet iin ve ne de cehennem iin, ne sevb iin ve ne de azab korkusundan olmamaldr..!" dedi. Bu ise ancak tecrd (msivdan soyutlanmak) ve tefrd (tek bana kalmak) hakk vcda (gerek varla) vasl olmakla olur... 260 Dnyadan ve hiretten Yz evirmek Slik (seyr- suluk yoluna giren) kiiye den vazife, dnya ve hiretten yz evirmek ve Alih Tel hazretlerine ynelmektir. Hatta bu sayede onun gznden hicb (perde) kalkar ve byle erbabn Rabbine vsl olur. 261 Cihdda len le Evinde len mm Fahreddin Rz (r.h.) tefsirinde buyurdular: -"nsan cihda yneldii zaman, onun kalbi dnyadan yz evirir ve hirete ynelir. Vefat ettii zaman ise, o kii sanki dmandan kurtulup, mahbuba vsl olmu (sevgiliye kavumu) gibidir... Ama dnya milini toplamaya haris olduu halde, lmden korkarak evinde oturduunda ld zaman ise, o kii sanki mauktan (ok sevdii ve ak olduundan) uzaklap, gurbete dm gibi olur. Birincisinin (Allah yolunda cihd ederek ehid olan) kiinin saadetinden ve ikincisinin (dnya malna tutulup ve korkuyla e-vinde oturarak len) kiinin akaavetinden asla phe yoktur..." immn szleri burada bitti. Gafillerin hari perde iledir. Vasl olanlarn hari ise cenabn izhr iledir. Kim bu dnyada kr olur, mal, makam ve mevki severse, o kii hirette de, Cemlllah' mahede etmekten, mahcb (rtl ve perdeli) olur. 262

258

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/175-176.

259
260

El-En'm: 6/160, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/176-177. 261 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/177. 262 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/177-178.

nsan Mnsebetler "Demek ki, mahz Allah'tan bir rahmet iledir ki, sen onlara yumuak bulundun..." Cmlenin basdaki kelimesi te'kfd iin olup zaittir. Yani, Allh Tel hazretlerinden olanlar iin olan byk bir rahmet ile, demektir. Bu da Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin sknetini muhafaza ederek hareket etmesidir. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin yce ahlakla tahsis edilmesidir. (Mans: Ey habibim) Sen onlara yumuak davrandn onlara nfk ile muamele ettin, onlardan meydana gelenlerden, senin emrine muhalefet etmeleri ve seni dmana teslim etmelerine ramen sen Allah'n rahmetiyle onlara yumuak davrandn, demektir. "Eer," Sen byle olmasaydn da bilakis; "Kaba olsaydn" Muaeret ve beer ilikilerde sz ve fiil bakmndan kat ve kuru olmu olsaydn ve: "Kat yrekli... 263 Kat Kalb Ahlk kt, demektir. (2/115) Kalb katl ise, kalbi hibir eyden etkilenmeyen kii demektir. Bazen insan, kt ahlakl olmaz ve hibir kimseye eziyet etmez; lkin onlara acmaz, merhamet etmez ve hassas davranmaz. te bylece ikisinin (kt ahlak ile kat kalbl olmann) arasndaki fark ortaya km oldu. (Eer kaba ve kat yrekli olsaydn ne olurdu?) "Elbette etrafndan dalm gitmilerdi." Senin yanndan ayrlp dalrlard. Senin yannda oturmazlard. 264 Afv ve Hogr "0 halde kusurlarn affet," Senin hukukuna taalluk eden eylerden onlar affet, Allh Tel onlar affettii gibi... "Gnahlarna istifar ediver." Allh Tei hazretlerinin hukukuna taalluk eden eylerden dolay istifar et. Onlara olan efkat ve acmann tamam olmas ve onlara olan birr'in (ihsan ve iyiliin) kemli iin ve onlar iin istifar et. 265 Meveret "Ve emirde reylerini al (onlarla maveret). Onlarn grlerini ortaya koymalarn istel Harb iinde onlarn yannda olan ilmi (sava tekniini) al! nk ma'lum olan budur. Veya bunda ve bunun emsalinde (ve benzerlerinde), mveretin det ve geleneklere gre cereyan ettii eylerde, onlarn rey ve grlerini izhr etmelerini istemek, onlarn kalblerini ho tutmak, gnllerini almak ve onlar taltif etmek, (deerlerini ykseltmek, kendi katnda onlarn deerlerinin ok yce olduunu onlara beyan etmek) ve mmete de, meveret (danma ve mavere etmek) snnetini yaymak iindi...
266

Azimet ve Tevekkl S "Sonra da azmettin mi!" Bir eye meveretin akabinde ve kalbin ona tatmin olup tam yattktan sonra; "Artk Allah'a mtevekkil ol." Senin iin slih, doru ve en elverili olan iinin kararndan sonra Allah'a tevekkl et. Muhakkak ki senin iin en slih ii bilen, sdece Allh Tel hazretleridir; sen deilsin. Senin kendilerine meveret edip dantn insanlar da deil.... "nk Allah mtevekkil olanlar sever." Allh Tel hazretlerine tevekkl edenlere Allah, yardm eder ve onlar kendileri iin en hayrl, slih ve elverili olan eye ird eder. 267
263 264

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/178. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/179. 265 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/179. 266 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/179-180. 267 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/180.

Tevekkl "Tevekkl:" ini Allh Tel hazretlerine havale etmek (ona smarlamak), son derece ona itimd etmek ve ona dayanmaktr. mam Fahreddin Rz (r.h.) buyurdular: Tevekkl, bz chillerin dedikleri gibi; insann kendisini ihml etmesi ve bo vermesi demek deildir. Yoksa meveret emrinin tevekkl emrine zd olmas gerekirdi. Tevekkl hakikatte, insann zahir sebeplere riyet etmesidir. Lkin kalbiyle, sebeblere dayanmamalidr; belki hikmetin ismetine dayanmal ve her eyde bir hikmetin varln asla unutmamaldr. Bil ki, Allh Tel hazretleri, eer Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, kat kalbli ve kaba davransayd elbette ashabnn evresinden dalp gideceklerini beyan etti. Halbuki bununla beraber Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine tbi olmak din, ondan ayrlmak ise kfrdr. nsanlarn kendisine boyun edii, kendisine tbi olduu ve itaat ettii birinin, insanlara kaba, kat szl ve kasavetli bir kalble muamele etmesi nasl vki olur ve byle bir ey nasl dnlebilir. 268 Kavl-i Leyyin Kavl-i leyyin (szde yumuak olmann faydalar): 1 - Kalblerde (etki yapp) kabul grmek bakmndan daha tesirli, 2- cabet olunmaya daha sr'atli, 3- Ve taata daha ok davet edicidir ve itaat edilmeye daha layktr. Bundan dolay Allh Tel hazretleri, Ms Aleyhisselm ile Hazret-i Harun'a kavl-i leyyini (yumuak szl olmay emretti (ve Firavun'a gnderirken); onlara yle buyurdu: "Varn da ona belki dinler veya korkar diye yumuak dille syleyin."269 Ne gzel buyurmular: Yumuaklkla dmandan post yapabilirsin! Dostlara zorluk ve sknt veren dmandr. nk rs, sert yzl kimseyi gtrmez. Yumuaklk kpein ban edeblendirir. 270 Yumuaklk mam Fahreddin Rz (r.h.) tefsirinde buyurdular: -"Rfk ve yumuaklkla muamele, Allh Tel hazretlerinin haklarndan bir hukukun ihml edilmesine yol amyorsa caizdir. Allah'n haklarndan bir hukuka tecvz ettii zaman ise asla caiz deildir. Allh Tel hazretleri yle buyurdu: "Ey o peygamberi Kfirlere ve mnafklara mchede et ve onlara kar kaln bulun; onlarn varacaklar yer cehennemdir, ona gidi de ne fena giditir.271 Allh Tel hazretleri, zin'ya had cezas vurulmas hakknda yle buyurdu: "Zniye ve zni... hemen bunlardan her birine yz denek vurun. Allah'n dininde bunlara bir acyacanz tutmasn, Allah'a ve hret gnne gerekten inanyorsanz! Hem m'minlerden bir taife azaplarna ahit olsun!
272

Tahkik yapldnda, ifrat ve tefritin (arln) her iki taraf da ktdr. Fazilet ortadadr. Mutedil ve vasat olmak lzm. Kat (ve galiz) olmak, bir kere emredildi, baka yerde de nehyedildi. Bu, ifrat ve tefritten kanmak iindir. Vasat ve orta yol zere kalnd. Bu da srt- mstakimdir. Bu srdan dolay Allh Tel hazretleri, (m'minleri mmeti) vasat olmakla medhetti. Ve buyurdu: "Ve, ite byle, sizi doru bir caddeye karp, ortada yryen bir mmet kldk ki, siz, btn insanlar zerine adalet numunesi, hak hidleri olasnz. Peygamber de sizin zerinize hid olsun.273 Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"ok ac olma ki (azdan) atlrsn; ok tatl da olma ki (boazdan) yutulursun." Ne gzel buyurdular:
268

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/180-181. Taha: 20/44, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/181-182. et-Tahrim: 66/9, en-Nr: 24/2, Bakara: 2/143,

269
270

271
272

273

Kuvvetli ve cesur hasma kar yumuak ol. Een sen sert ve kat olursan, senden doyarlar... Yumuaklk ve sertlik birbiriyle iyidirler. nk vurulan, yaralanan damara merhem iyidir. 274 Peygamberlerin Gnderilmesi Bil ki, peygamber'in gnderilmesinden maksat, Rasl (s.a.v.) hazretlerinin Allah'n tekliflerini halka tebl etmesidir. Bu maksat ise, ancak kalblerin kendisine meyletmesi ve o-nun katnda nefislerin sknete ermesiyle mmkndr. Bu da ancak, peygamber hazretlerinin; 1 - Kerim olmas, 2- Rahm (olmas), 3- Onlarn gnahlarndan gemesi (grmezlikten gelmesi), 4- Onlarn ktlklerini balamas, 5- Birrin (iyiliin), her trn onlara tahsis etmesi, 6- Onlara ikramda bulunmas, 7- efkatli olmasdr. 275 nsanlar Celbetmek Btn bu sebeblerden dolay, (insanlarn ilh hkmler iin peygamberlerin evresinde toplanmas iin) Rasl hazretleri, Kt ahlaklardan beri olmal, Bu cihetten kalbi kat olmamas vacibtir. Belki peygamber, zayf insanlara yardm etmek iin onlara ok meyletmeli, fakirlere yardm etmeli, onlarn ktlklerini ok balamal, hogrl olmal (2/116), onlarn ayak kaymalarn affetmelidir. ste bu mandan dolay AHh Tel hazretleri buyurdu: "Eer kat yrekli bir nobran olsaydn, elbette etrafndan dalm gitmilerdi." Eer insanlar, evrende dalp gidecek olurlarsa, o zaman, bi'set (gnderilme) ve risletin maksad karlm ve kaybedilmi olur. 276 limler ve eyhlerin Ahlk hiret limleri, (peygamberlerin) vrisleri ve meyih-i (kiram hazert da halkla ilikilerde) bu ekilde olmalar gerekir. nk insanlar, zahirde ve btnda kendilerine tbi olduklar kiilerin dini zeredir. (Ama) bu zamann lim ve eyhlerinden ahlk- hasene ile muttasf (gzel ahlak sahibi) olanlar azdr. Ancak; 1 - Allh Tel hazretlerinin koruduklar, 2- eriata sarlmay hidyet kldklar, 3- Ve hakikat adab ile edeblenenler, (lim ve eyler) hari... Bu hl ise ancak binde bir kiide bulunur... 277 Hikye (Yumuak muamele) Rivayet olundu. Hilim'de darb- mesel haline gelen Ahnef (r.h.)278ile bir adam birlikte bulunuyorlard.
274 275

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/182-183. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/183. 276 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/184. 277 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/184.
278

Ahnef (r.h.); Asl ad, Dahhak bin Kays'tr. Knyesi Eb Bahr, lakab ise Ahneftir. Hilmi ve yumuakll ile darb- mesel idi. Aya eik veya ayaklar arkas zerine basarak yrd iin kendisine "Ahnef', denilmitir. Basra'da dodu. Doum tarihi kesin olarak bilinmiyor. "Muhadramn"dandr. Usl-u hadis ilmine gre, Muhadramn, hem chiliyet an yani Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin peygamberlik andan evvelki zaman idrk eden ve Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin peygamberlik zamannda yaayan ve Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini grmeksizin iman eden kiilere denilir. Bunlar, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini grmek ve sohbet etmek erefine nail olmadklar iin sahabe olma mertebesinden mahrumdurlar. Muhadramn, tbindendir. Mesel Zeyd bin Vehb (r.h.) Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin hayatnda iman ettii halde gelip Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini grme erefine nail olamad. Cbeyr bin Nefir ise Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin vefatndan sonra iman ettiler. Muhadramunun says mam Mslime gre yirmidir. mam Nevev hazretleri ise muhadramunlarn saylarnn daha ok olduunu beyan ederler. Bu konuda daha geni bilgi iin baknz: Usl-u Hadis, s. 19. Mahmud Esad Seydiehr, Cemal Efendi matbaas, 1316- stanbul. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri. Ahnef (r.h.)'n kabilesine slm' anlatmak iin sahabeler, gnderdi. Gelenlere slm' anlattlar. Ahnef (r.h.). onlara: "Siz gzel eyler anlatyorsunuz, halk gzel eylere aryorsunuz," deyip Mslmanl kabul etti. Onun Mslman olmasyla kabilesi Mslman oldu. Sahab mridler, gelip bu durumu Efendimiz (s.a.v.)hazretlerine anlattklarnda Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, "Allhm! Ahnef bala!" diye dua etti. Ahnef (r.h.) Hazret-i mer (r.a.),

Adam, ok irkin ve kt bir ekilde Ahnef (r.h.)'a svd. Ahnef (r.h.) ayaa kalkt gitti; adam da onun peine takld. Ahnef kavmine yaklat ve durdu. (Peinden gelen adama:) -"Ey kardeim! Eer syleyecein ve bana svecein baka szn kaldysa u an syle! ( kavmimin iine girdikten sonra bana sversen) kavmim senin szlerini iitir (bana svdn iin) sana eziyet ederler!" dedi. Ahnef in ahlkna bak! Adama nasl davranyor ve ne gzel hareket ediyor! (Bunun zerine) adam ona: -"Beni mrvvetin zerine dellet et! Dedi. Ahnef (r.h.): -"Mrvvet, geni ve gzel bir ahlak ve ktlkten el ekmeni tavsiye ederimi" dedi. 279 Tevlt-i Necmiyyeden Necmddin Kbrev (k.s.) hazretleri, "Te'vilf'nda buyurdular: -"M'minlerin kalblerinde zahir olan her yumuakln bazs bazsnn zerindedir. Ve o yumuaklk Allah'n rahmetidir. Ve Alih Tel hazretlerinin kullarna olan ltfunun neticesidir. Yoksa m'minlerin nefislerinin hususiyetinden (olan bir zellik) deildir. nk nefis mbalaa ile ktl emreder. (nk o nefs-i emmredir). Eer peygamberlerin nefsi olsa da... " Sx(er bitti. Bu sz, unun zerine bir tenbihtir ki, muhakkak peygamberler (a.s.) hazertnn suluklar, her ne kadar, nefs-i mutainne'den, (nefs-i) rzyye, merzyye, sfyyeden ve peygamberlik ve risletin meblana bali olmularsa da; lkin onlarn nefisleri, dier insanlar gibi emretmekle muttasftr. Lkin Alih Tel hazretleri, peygamberleri, nefislerinin gereini yapmaktan korur. (nk peygamberlerin ismet sfat vardr.) Bunu anla! Gerekten buras itibr ve manlar mahallidir...! 280 Nusret ve Hezeln "Eer Allah size nusret verirse," Nusret iki eittir. 1- Manettir. 2- Menetmektir. Yani, (birincisi), Alih Telnn yardm etmesidir, (ikincisi de) Alih Tel hazretlerinin sizden dmanlar menetmesidir. Bedir gnnde yapt gibi... "O vakit size galip yoktur." Hibir kimse size galib olup sizi malb edemez. "Ve eer o sizi yardmsz brakrsa," Helak iin, nusret ve selmetten oturmaktr (el ekmektir). Mans: Allah eer sizi terk ederse ve size yardm etmezse, Uhud gn yapt gibi... "Kimin haddinedir ki, size yardm etsin?" Inkr istifhamdr. Mbalaa yolu ile zt ve sfat bakmndan, yardm edicinin olmadn ifde etmektedir. O'ndan sonra," Alih Tel'nn, sizi yardmsz brakmas ve terk etmesinden sonra... Bu kavl-i erif, btn emirlerin ve ilerin Allah'n olduuna tenbihtir. Bunun iin bu kavl-i erifin ardndan hemen tevekkl emredildi ve buyurdu: "Ancak, Allah'a (tevekkl edip) dayansn o halde mminler." M'minler, Alih Tel hazretlerinden baka yardmc olmadn bildiklerinden ve daha nce ona iman ettiklerinden dolay, Alih Tel hazretlerine tevekkl etmeye dalsnlar. Tevekkl'dendir; Senin nefsin iin, Allah'tan baka yardmc talep etmemen; Senin rzkn iin, Allah'tan baka hazinedar talep etmemen; Ve senin ilmine Allah'tan baka ahit tutmaman... 281 Tevekkle Mni Olan mrn bin Husayn'den rivayet olundu: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular:
Hazret-i Ati, Hazret-i Osman ve dier byk sahabelerle grt. Onlardan az say da da olsa hadis-i erif rivayet etti. Horasan fetihlerinde bulundu. yle buyurdular: "u eye dikkat ederim. Birincisi: Beni aralarnda grmek istemeyenlerin yanma varmam. kincisi: arlmadka makam ve mevki sahiplerinin kapsna gitmek, ncs: nsanlarn kendilerinin muhta olduklar eyleri bana vermelerini asla kabul etmem ve arzulamam." Yine buyurdular: "Bizim bulunduumuz yerde, kadnlardan yiyecek ve ieceklerden bahsetmeyin. En ok kzdm kimse, avret yerinden, karn ve midesinden szeden kiidir." Ahnef (r.h.) 67 (m. 686) ylnda Kfe'de vefat etti. 279 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/185-186. 280 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/186. 281 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/186-187.

-"mmetimden yetmi bin kii hesabsiz olarak cennete gireceklerdir. " Soruldu: -"Ya Reslallah! Onlar kimlerdir?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: Onlar; 1- Deriyi dalamayanlar, 2- Efsun yapmayanlar, (sihirle uramayanlar), 3- Uursuz saymayanlar,282 4- Ve Rablerine tevekkl edenler'dir. Ukke bin Mihsan: -"Ya Reslallah (s.a.v.)! Allh Tel hazretlerine dua et beni onlarn iine katsn!" dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Sen onlardansn!" Ravi buyurdu: -"Sonra baka bir adam ayaa kalkt:"Ya Reslallah ! Allah'a dua et, beni de onlarn iine katsn!" dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Bu konuda Ukkae seni geti!283 Yine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Eer muhakkak ki sizler, Allh Tel hazretlerine hakki tevekkl ile tevekkl etmi olsaydnz, elbette Allh Tel size, kulara rzk verdii gibi rzk verir. Kular sabahleyin karn bo olarak gider ve akamleyin tok olarak dnerler. 284 Hikye (Tevekkl) Bzlarndan rivayet olundu: -"ldeydim. Kaafileyi gemitim. nmde birini grdm. Sr'atli yrdm, ona yetitim. Bir de baktm ki bir kadn, elinde, bir bakr bir cezve ile bir koltuk denei vard. Titreye titreye y ryordu. Ve onun yoksul ve dilenci olduunu zannetim. Elimi cebime koydum, yirmi dirhem karttm. -"Bu dirhemleri al! Kaafle gelip sana yetiesiye kadar burada bekle! Bylece kaafle ile yrrsn. Sonra akamleyin bana gel, senin ilerini yoluna koyarm!" dedim. Kadn, ellerini havaya at. Bir de baktm ki kadnn elleri dinar (altn para) ile doldu. Kadn bana: -"Sen dirhemleri cebden alyorsun: ben ise dinarlar gayb'dan alyorum," dedi. Hafz irz (r.h.) buyurdular: Felek'in kapsna git. Ekmek isteme. nk o siyah kese En son msfri ldrr. 285 Nefse Kar Yardm mam Kueyr (k.s.) buyurdular: Nusretin hakikati, Allh Tel'nn senin nefsine kar sana yardm etmesidir. Zr dmanlarnn en by nefsindir. (2/117) Allh Tel hazretlerinin sana yardm etmesi, Allh Tel'nn rahmetiyle seni nefsin fitnesinden korumas ve tuzaklarn senden savmas ve defetmesidir. Bylece ehvetlerin ordularn hcumlarla ve menzillerin zerine gelmesiyle krp datr, beer vasflar ve nefislerin ehvetleri olan btn ehev tuzaklardan hlis olan Allh Tel hazretlerinin vilyeti kalr. "Ve eer o sizi yardmsz brakrsa," Kendisiyle isyanlarn arasn tahliye etmektir. Allh Tel hazretleri, kime yardm ederse, onun elinden tutup onu ktlklere atlmaktan alkoyar. Allh Tel hazretleri, kimi hli zere brakrsa, onu kendi yoluna brakr. O kii cannn istedii yere gider. Onu s-i ihtiyarna vekil eder.286 O kii, Allah'n rahmetinden ve gayeden uzak bir ekilde serseri serseri dolar. Bazen ihtiamsz bir ekilde doar, ve bazen de ihtiramsz (sayg ve deerden yoksun) bir ekilde, batar. Onun bu akntlarndan dolay Hak onun elinden tutmaz ve onun nefsini krma tarafna onu mecbur brakmaz. "Ancak, Allah'a dayansn o halde m'minler." Ibtihl (lanetlemenin) sdk ve samimiyeti annda bu tehlikelerden emn (gvence) bulmakta Allah'a tevekkl etsinler. Ve halis bir (kalb ile her trl) havi ve kuvvetten beri bir halde, iltica annda gnahlar zerine
282

kelimesi. Ruhu'l-Beynin metninde dizgi hatas olarak yazlm, fakat dorusu, kzartlm demir ile bedeni yakmak ve dalamak demek olan kelimesidir. Sahih-i Buhri: 5378, Sahih-i Mslim: 320, Sneni Tirmiz: 2563. Tuhfet'l-Ahvezi: 2048. Tezhbi Sneni Eb Davud: 3861, Ziydet'l-Cmius-Sar: 2201. 283 Sahih-i Mslim: 320 284 Msned-i Ahmed: 200 285 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/187-189. Divn- Hafz. s. 5. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/189. 286 Letif'l-lrt: c. 1, s. 278-279,

afv elbisesini atmakta Allah'a tevekkl etsinler. "Havi (evirmek) ve kuvvet cinsi ancak, aliy ve azm (yce ve byk) olan Allh Tel hazretlerindendir." Ne gzel buyurmular: Cihn- Yaratan Allah'n yr ve yardmcs yoktur. Bunlardan Allah mnezzehtir. 287 Beytlmala hanet "Bir peygamber iin, olur ey deildir." Peygamberlerden hibir peygamber iin sahih (ve doru) olmaz ve onun iin istikmetli bir davran deildir. (Peygambere ne yakmaz?) "Emnete hyanet etmek" Ganimet malna hyanet etmek, demektir. 288 Gulul Ganmet malndan bir eyi gizli ve hyanetle almak demektir. nk bu davran, dnyada r ve ayba; ukb'da ise cehennem ateine sebebtir. Bu hareket, insaniyetin en yksek derecesi ve makamlar olan nbvvet makamna aykrdr. 289 Okulara Bir Cevab Bu kavl-i eriften murad, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin sahasn tenzih etmek ve okularn Uhud gn zannettikleri ve merkezlerini terk edip ganimete saldrmalarna sebeb olan ganimet maln alrlar da bize bir ey vermezler gibi dncelerden Efendimiz s.a.v.'i tenzih etmektir. nk onlar: -"Biz, Efendimiz (s.a.v.)'n kim ne alrsa o mal onundur," demesinden ve Bedir gn taksm etmedii gibi yapmasndan korktuk!" dediler. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri onlara: -"Ben size ahid etmedim mi (size emirle demedim mi 'benim emrim gelesiye kadar merkezi terk etmeyin,' diye?" Onlar: -"Kardelerimizin dier kalanlarn orada braktk," dediler. in hakikatna vkf olan Efendimiz (s.a.v.) hazretleri onlara: -"Belki sizler, zannetiz ki, biz hyanet edip, ganimeti aranzda taksm etmeyeceimizi dndnz!" buyurdu. 290 Baka bir Rivayet Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine nehiyden mbalaa edilmesi, bir rivayete gre, Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, gzcler gnderdi. Onlardan sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, elde edilen ganmeti orada hzr olan savalarn arasnda taksm etti. O gzcfere bir ey brakmad. Onlara taksimattan bir pay ayrmad. Bu hdise zerine bu yet-i kerime nazil oldu. Buna gre yet-i kerimenin mans yledir: Peygambere, askerlerden bir toplulua ganimet verip, dierlerine vermemesi olmaz. Belki peygamber (s.a.v.)'e den vazife, ganmeti eit olarak, hepsinin arasnda taksm etmektir. Burada gazilerin bazlarnn, ganmetten mahrum edilmesine, hyanet ile tabir edilmesi, iin suretinin kabalk, kabahat ve irkinliini ifde etmek iindir. 291 Beytmle Hyanetin Cezas "Her kim hyanet ederse,kyamet gn hyanet ettii ey ile gelir." Her kim hyanet eder, ganimet malna ve hslattan bir ey anrsa, o ard eyin ayns boynunda olduu halde kyamet gn onu yklenip getirir. ahidlerin huzurunda rezil ve rsvy olur. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurduklar gibidir: -"Kim bir kar kadar, (bakasnn) toprandan bir yeri gasbederse; Allh Tel hazretleri, kyamet gn, yedi kat yerden (itibaren) onun boynuna takar.292
287 288

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/189-190. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/191. 289 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/191. 290 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/191-192. 291 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/192. 292 Sahih-i Buhri: 2273, Mslim: 3025, Msned-i Ahmed: 24947, deiik lafzlarla...

Yine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Sizden kimi, bir vazifeye gnderiyoruz, o (eer) hyanet eder (veya maldan bir eyi zimmetine geirirse), kyamet gnnde onu boynunda tayarak gelir." Yine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"millerin (vali, mir ve memurlarn) hediyeleri hyanettir." Yani, valilerin hediyeleri kabul etmeleri hyanet ve bir eit rvettir. 293 Hyanet Ehli Rivayet olundu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Dikkat edin! Kyamet gn baran bir deve, bren bir inek ve meleyen bir koyun ile gelen herhangi birinizi asla tanmaml (O kii): -"Ey Muhammed! Ey Muhammed (s.a.v.)!" diye beni arr. Ben ona: -"Sana hibir ey yapmaya mlik olamam! Muhakkak ki ben sana tebl ettim!" derim.294 Eb Hreyre (r.a.) hazretlerine soruldu: -"Bir kii, hyanet ettii mal ile nasl gelir? Ard mal, ok ve byk olan bir yn mal ise onlajn hepsini nasl tar?" Eb Hreyre (r.a.) buyurdular: -"Senin, dii Uhud da kadar, dizi ve oyluu kadar, kolu da kadar ve otura da Medine ile Cidde aras kadar olan bir kii hakknda grn nedir ve byle bir kii hakknda ne dersin? te o bunu tar!" vedkn295 Hyanet edilen mal tamaktan murad, o maln vebal ve g nahn tamak olmas da caizdir. 296 Amelin Karl Tam ve eksiksiz olarak verilir, kazandklarnn cezas, (yaptklarnn karl) hayr, er, az veya ok. Burada m kabline nazaran lyk olan "Sonra da kazand denir," Lkin burada hkm ummiietirildi. Kasd edilen ey zerine burhan gibi olup mbalaa ile ifde etsin diye... nk, her kazanan (ve amel eden) kii, amelinin karlnda ceza (veya mkfat) greceine gre, ganmet malna hyanet eden (milletin maln zimmetine geiren) kii, crm ve gnahnn byklne gre buna daha evl ve amelinin karlnda ceza grmeye daha layktr. "Ve onlar" Btn insanlar, "her nefis" buna (her insana) dellet etmektedir. "Hibirine zulmedilmez." Azab ziyde veya sevab noksan klarak Allah, kimseye zulmetmez. 297 Allah'n Rzs "Ya o vakit, Allah'n rdvn peinde giden kimse," (2/118) Kavl-i erifinin bandaki, hemze inkr iindir. Fe ise bir mahzf zerine at!fiindir. Takdiri yledir: Kim ki, takvl olur, Allah'n rzsna tbi o-lur yani Allah'n rzsn tahsil etmek iin alr, Allah'n rzsna doru eilir ve bylece taat ve ibdetleri yapar ve mnkerleri terkederse; peygamber ve onun ahlakna sahip olanlar gibi... "Dnen kimse gibi mi?" (Ne ile?) "Hm ile," Byk gadaba urayan, o hmn defedilmesine kadir olamaz. Olan bir gadab, (Kim tarafndan olan) "Allhdan' O gadaba urayan kiinin ganmet malna hyanet etmek gibi isyanlar sebebiyle oldu. Ve Allah'n dinine balanm (dinin emir ve yasaklarn yerine getirenler)... Bundan murad, ikisinin eit olmamasdr. "Ve onun yata," Allah'n hmna urayanlarn yata, (neresidir?) "Cehennemdir. O ne fena me'ddr (varlacak yerdir)." 298

293

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/192-193. Sahih-i Buhri: 66S8, deiik lafzlar,

294 295
296

Vedkn bir yer ismidir. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/193-194. 297 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/194. 298 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/194-195.

Mesyr Ve Merci' "sonuta varlacak yer" le "dnlecek yer" kelimelerinin arasndaki fark udur... "sonuta varlacak yerin birincihle mhfvacibtir. "dnlecekyer" byle olmaz. 299 Allah Katnda Dereceler "Onlar" Man itibariyle mevsuere rcidir. "Allah indinde derece derecedirler. Allh Tel'nm ilminde ve hkmnde onlarn deiik eitli (birbirinden farkl) tabakalar ve merbeteleri vardr. Hallerinin deiiklii ve birbirine zt olmas, mbalaa ile derecelere benzetildi. Onlarn aralarnda dereceler gibi zat deiiklikler olduunu iln etmektir. Mahlkatn isyanlardan ve taattan amellerinin deiik olmas; onlarn (hirette) azb ve sevblarnn derecelerinde de mertebelerinin deiik olmasn vcib klmaktadr. Kur'n- Kerim'de buyurmaktadr: "Her kim zerre miktar bir hayr ilerse onu grecek, Her kim de zerre miktar bir er ilerse onu grecek! 300 kelimesinin mans, dereceler 'sahibi, demektir. "Ve Allah her ne yapyorsanz grp duruyor." Onlarn amellerini ve derecelerini grp, onlarn dereceleri hasebiyle cezalandrr. 301 Peygamberler Masumdurlar Bilki ganimet malna hyanet etmek, byk gnahlardandr. Ganmet maln (yani beytlmali) zimmetine geiren, hindir. Hyanet edenin hali; nefsin ve hev hevesinin onun zerine galip olmasdr. Peygamberler (a.s.) hazert ise, beer sfatlardan soyulmulardr. Peygamberler (a.s.), Rubbiyyet sfatlaryla muttasftrlar. Rezaletlerden (gnahlardan), nefsn sfatlardan ve eytann isteklerinden (ve vesveselerinden) ma'smdurlar. Peygamberler (a.s.) Allh Tel ile kimdirler. Bu tr eylerin onlardan sdr olmas asla mmkn deildir. Peygamberler (a.s.) cennet sfatlarnda ve Rdvan makamndadrlar. Hyanet eden kiiler ise, nefsin cehenneminde ve hev hevesin tututurulmu alevli ateindedirler. Bundan dolay hinlerin hli ile peygamberlerin (a.s.) durumlar asla birbirine msv olamaz. Bundan dolay Allh Tel: "Onlar, Allah indinde derece derecedirler. Ve Allah her ne yapyorsanz grp duruyor." Akll kiiye gereken derecelerin kemle ermesine almak ve hallerin en gzeline vsl olmaktr. 302 Cennet Ehli Drt Snftr limler buyurdular: Cennet ehli drt snftr. l-Rasller ve peygamberler... 2-Sonra evliyalar ki, bir basret zere peygamberlere tbi olup Rablerinden bir beyyine zere olandr. 3-Sonra m'minlerdir ki, peygamberler (a.s.) hazretlerini tasdk edenlerdir. 4-Sonra limler ki, Allh Tel'yi tevhd ile bilendir. Akl delillerle Allh Tel hazretlerinden baka ilh olmadn bilenlerdir. Bundan murad, ilim shibleridir. u kavl-i erifte beyn edilmektedir. ehadet eyledi Allah u hakikate; "l ilahe ill h" baka ilah yok, ancak O. Btn meleklerle, ilim ulular da adi hakkaniyetle durarak hid; baka ilah yok, ancak O. Azz O. Hakm O.303 Ve onlar hakknda Allh Tel hazretleri yle buyurmaktadr: ey o Dutun iman edenler! Sizlere 'Meclislerde genileyin!' denildii vakit genileyiverin, Allah da size genilik versin! 'Kalkn! denildii zaman da kalkverin ki Allah iman edenlerinizi ykseltsin, ilim verilenleri ise derect ile... ve Allah hep ne yaparsanz haberdardr.304 Bu drt taife, adn cennetlerinde, Hak Tel hazretlerini grme (r'yetllah) annda, beyaz kum tepesinde dierlerinden temyz edilip ayrlrlar. 305
299

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/195.

300
301

Zilzl: 99/7,8, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/195-196. 302 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/196-197.
303 304
305

Al-ilmrn: 3/18, el-Mcdele: 58/11, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/197-198.

Cennette Drt Makam Onlar {cennetli ehli) cennetlerde drt makam zeredirler. 1) Onlardan bir taife, mimberler ashabdrlar. Bu en yksek tabakadr. Rasl ve nebilerin (peygamberler a.s.) hazretlerinin makamadr. 2) kinci taife, evliya, kavi (sz), amel ve hl cihetinde peygamberlerin varisleri olanlarn makamdr. Bunlar, Eserra ve ar ashabdrlar. 3) nc tabaka, burhn nazar (eyay gzlem altna alarak) ve akl delillerle Allh Tel hazretlerini bilen ve tanyan (takldten kurtulan) alimlerdir. Bunlar ashab krsdirler. 4) Drdnc tabaka, tevhidlerinde mukallid olan m'minlerin makamdr. Bunlarn mertebeleri var. (Mertebe mertebedirler,) Bunlar, maherde nazar ve akl ashabnn nndedirler. Onlar (nazar ve akl ashab), beyaz kum tepesinde mukallidlerin nndedirler. Ne gzel buyurmular: Kyamet, iyileri a'la-i illiyna (yceler ycesine) eritirdi. Yerin dibinden Sreyya yldzna eritirdi. Senin kendine kalsn nceki an, hret ve ettiklerin. Dnp getirdiin amellerin senin kendi bana... Kyamet, cenneti alma pazardr. yi amellere kavuma ve yksek menzillere kma yeridir. 306 Amellerin Fazileti Halk, amellerde deiik, faziletlerinde de mertebeler zeredirler. (u itibrla fazilette farkllk vardr): 1) Ya itibariyle fazilet. Lkin, taat ve lslmda, ikisi amelde bir mertebe zere olduklar zaman yaa byk olan, yaa kendisinden kk olandan stn olur . 2) Zaman itibariyle fazilet. Zr; 1 - Ramazan-i erf, 2- Cuma gn, 3- Kadir gecesi, 4- Zilhicce'nin on gnnde, 5- Ve Ara gn yaplan ameller, dier gn ve zamanlarda yaplan amellerden (sevb cihetinden) daha byktrler. 3) Mekn itibariyle fazilet. Mescid-i Haram'da namaz klmak, Medine mescidinde (mescid-i nebevde) namaz klmakdan daha faziletlidir. (2/119) Mescid-i Nebevde namaz klmak ise, Mescid-i Aks'da, namaz klmaktan daha faziletlidir. Mescid-i Aks'da namaz klmak, dier mescidlerde klnan namazlardan daha faziletlidir. 307 4) Haller itibariyle faziletler. Cemaat ile namaz klmak, bir ahsn tek bana klm olduu namazdan daha faziletlidir. 5) Amellerin kendi nefsiyle stn olmas. Zr namaz klmak, ez veren eyi kaldrmaktan daha faziletlidir. 6) Bir amel itibariyledir. Yakn akrabaya tasadduk eden kiiye iki sevb vardr. 1-Sla- rahm, 2- Sadaka sevab vardr. Yine, ehl-i beytin eriflerine hediyede bulunmak, dier insanlara hediye etmekten ve iyilikte bulunmaktan daha faziletlidir. 308 Bir Anda Birok bdet Bz insanlar, bir zaman iinde bir ok ameli bir arada toplayabilirler. 1. Kulan, 2. Gzn 3. Ve elini gereken eylerden korur. 4. Bir zamanda hem namaz ve hem orucu toplar, 5. Bir zamanda namaz,
306

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/198.

307

Bu mbarek mecidten sonra Bursa'da bulunan Ulu Cami gelir. eyh ftde (k.s.) hazretlerine gre. Ka'be-i mukerreme, Medine-i mnevvere ve Kuds-i eriften sonra Bursa Ulu cami gelir. Rhu'l-Beyan, c. 1, s. 210, 308 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/198-199.

6. Bir Zamanda zikri, 7. Bir zamanda bir ii yapmaya ve terk etmeye niyeti toplar. 8. Bylece tek bir zamanda bir ok ibdetlerden dolay sevab ve ecir alr. Haliyle bir zaman iinde, btn bu ibdetleri yapmayan kiilerden bir ok ynden stn ve daha faziletli olmu olur. Ne gze! buyurmular: Eyay ne kadar getirsin gtrsn? Eer utanga mflis ise gtrsn! 309 Gndz ve Gecenin Seslenmesi Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdu: -"nsan olunun zerine gelen hibir gn yoktur ki, o^gn mutlaka insana yle nida eder: -"Ey dem olu! Ben yeni bir yaratlm! (Yeni bir gnm!) Ve ben senin bende ilediklerine yarn ahidimi Bende hayr ile ki, yarn senin lehine ahidlik edeyim! Muhakkak ki eer sen beni geirirsen ebediyyen bir daha beni gremezsin. Gece de bunun benzerini syler." Ey kadeim! Sen de, Allah'a dnen ve ona takdm olunan kiinin amelini ile! Allh Tel hazretleri, kk, byk, az ve ok amele gre cezalandrp karln verir. Allh Tel yle buyurdu: "Ve Allah her ne yapyorsanz grp duruyor." nsan hi bir saatinde gafil olmamas gerekir. 310 Peygamberimiz Yce Meali: Hakkaten Allah, mminleri minnettar kld. Zr ilerinde kendilerinden bir resul ba's buyurdu. Onlara Allah'n ytn okuyor, onlar tezkiye ediyor, onlara Kitb ve Hikmet retiyor. Halbuki bundan evvel ak bir dall iinde idiler.164311 Tefsr-i erf: "Hakkaten Allah, m'minleri minnettar kld." Mahzf bir kasemin cevbdr. Yani: -"Vallahi! Hakikaten Allh Tel hazretleri, Rasl (s.a.v.) hazretleriyle kavminden iman edenlere in'm ve ikrm'da bulundu!", demektir. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin peygamber olarak gnderilme nimeti, siyah ve krmz btn kavimlere olmasyla beraber; minnettarln sdece onlara tahsis edilmesi; o nimetten daha ziyde onlarn menfaatlanmalarndandr. "Z-r ilerinde kendilerinden bir resul ba's buyurdu." Kendi neseblerinden... Veya kendi cinslerinden, kendileri gibi Arab (Rasl s.a.v.) gnderdi ki, onun szn byk bir kolaylkla anlasnlar diye... Bylece onun haline vkf olsunlar. Sdk (doruluk) ve emnette onunla vnyorlar. Zr bu onlar iin byk bir ereftir. Allh Tel hazreteri yle buyurdu: "Sen hemen o sana vahyolunana tutun! Muhakkak ki sen doru bir yol zerindesin. Ve muhakkak ki o hem senin iin, hem kavmin iin bir ereftir ve ileride ondan mesul olacaksnz. 312 "kendi nefislerinden" kelimesi, bir kraate gre; "en nefislerinden" yani en ereflilerinden, demektir. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Arablarn en erefli kabile ve batnlanndand. (niin gnderildi?) (Efendimiz s.a.v. hazretlerinin gnderilmesinde ki hikmetler: 1- Allah'n yetlerini okumak, 2- Tezkiye etmek, 3- Kur'n- kerimi retmek, 4- Hikmeti -snnet-i seniyyeyi- retmek.) "Onlara Allah'n ytm okuyor,"
309 310

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/199-200. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/200-201. 311 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/201.
312

ez-Zuhruf: 43/43-44.

Kur'n- kerimi okuyor. Halbuki onlar chillerdi. Daha nce vahiy iitmemilerdi. (Daha) "Ve onlar tezkiye ediyor." Onlar tabiat kirliliinden (pis huylardan) temizliyor, kt akid (kt inanlardan arndryor ve kt) amel, zararlar ve yalanlardan sakndrp temizliyor. "Onlara Kitb ve Hikmet retiyor." Kur'n- kerim ve snnet-i seniyyeyi retiyor, demektir. Halbuki bundan evvel idiler." Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin peygamber olarak gnderilmesinden, Allah'n yetlerini onlara okumasndan, onlar tezkiye etmesinden, onlara kitab ve hikmet retmesinden nce onlar idiler. (Nerede idiler?) "Elbette apak bir dall (sapkln) iinde (idiler)." Ak ve dallet olduundan asla phe edilmeyen bir hl iindeydiler. l kelimesi, msakkale (eddeli oian Sj den) muhaffeftir. Zamir-i n mahzuftur. keiimesinin banda ki lm, onunia (muhaffef olan ( iie nefy mansna oian b kelimesini birbirinden tefrik etmektedir. Bilki, Allh Tel, Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerini, azgn ve irkef kavimlere gnderdi. Onlardan azan ve haddi aanlarn her biri zelil ve perian oldu. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin doumuyla putlar balan zerine dtler. Kisr'nn eyvanlarnn stunlar atlad. Eyvann on drt stun ve kulesi krlp yere dt, insanlara mlik olacaklarnn saysnca... Farsllarn (ate perestlerin binlerce sene devaml yanmakta olan) ateleri snd. Save gl kurudu (btn bunlar) kys ve detlerin dnda tecelli etti.313 Mevl Tel, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini seti. Onu mahlkta takdim etti. Onu halkn zerine ve nne geirdi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, bataki gz makamndadir. Onun devletinin gnleri, terik (kurban bayram) gnleri gibidir. Dn ve zifaf geceleri gibidir. Kureyliler, ifls ve fakirlikten sonra, onun fazl ile gelen zenginlie hayret ettiler. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, onlara Kur'n- kerimi, cidal (mcdele) oklaryla att; yaylardan (oklarla) deil... "Btn insanlar inzar et ve iymn edenleri mjdele; kendileri iin rablarnn nezdinde bir kadem-i sdk var." diye vahyediimiz, hi iitilmedik bir acbe mi oldu?314 O yce Rasl (s.a.v.) hazretleri, btn mahlkta rahmettir. Havas ve avamn yannda cnun ok yksek ve parlak bir hatr ve yeri vardr. 315 Eb Tlib'in Hutbesi Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin annemiz Hazret-i Hatice (r.a.) ile evliliinde, Eb Talib 316 Him oullarnn ve Mudar (kabilesinin) reislerinin hazr olduu bir toplulua yle bir hutbe okudu: -"Bizi, brahim Aleyhisselm'n zrriyetinden, smail Aleyhisselm'n ekininden ve Mudar unsurundan (kabilesinden) yaratan, Allah'a hamd~ senalar olsun. Allh Tel hazretleri bizleri, beytinin hizmetileri ve Haremi (erfnin) gzcleri ve kucaklayanlar kld. Ve Allh Tel, bizim iin mahcb (herkes tarafndan kasd edilen yce) bir beyt ve emin bir Harem yapt ve bizi insanlar zerine hakimler kld. Sonra, benim kardeimin olu, bu Muhmammed'bni Abdullah (s.a.v.), Kureyten hangi gen kendisiyle tartlsa mutlaka o tercih edilir. Allah'a yemin olsun ki, bundan sonra da onun byk bir haberi ve yce bir hatr ve mevkii olacaktr." (2/120) 317 Sancann Altnda Hazret-i ie (r.a.)'dan rivayet olundu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Cebrail Aleyhisselm, bana, dedi: -Ey Muhammedi Yeryznn dousunu ve batsn, altn stne getirdim. Muhammed (s.a.v.)'den daha faziletli insan grmedim. Ve ben, Him oullarndan daha faziletli bir babaolu germedim. dem

313

Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin dou gecesi dnyada ve kinatta tecelli eden hadiseler iin mam Busayr (k.s.) hazretlerinin "Kasde- Brde" isimi, mbarek kitabnn, 59-71, aras beyitlere baknz... 314 Yunus: 10/2, 315 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/201-205.
316

Eb Talib, Hazret-i Ali (r.a.)'n babas ve Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin de z amcasdr. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, dedesi Abdulmattalib'in vefatnda, sonra Eb Tlib'in yannda kald. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin bi'setine (peygamber olarak gnderilmesinde) de Eb Talib. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine, siys destek verdi. Kureylilerin yannda bulunan kuvvet, eref ve stnln, hep Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden yana kulland. 317 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/205-206.

Aleyhisselm ve ondan bu yana gelenler kyamet gnnde Iiv-i hamd'in altndadrlar. 318 Msiv onun iin yaratld. 319 Kureylilerin Nurlar Ibni Abbs (r.a.)'dan rivayet olundu. dem Aleyhisselm, yaratlmadan iki bin sene nce, Kureyliler, Allh Tel'nn kudret elinin nnde bir nur idiler. O nur Allh Tel'y tebih ediyordu. Onun tesbihiyle btn melekler, tebih ediyorlard. Allh Tel, dem Aleyhisselm' yarattnda bu nuru onun sulbne koydu. Alem'in bahar olan nur, dem AleyhisselnVn bahan olan nur... 320 Abdlmattalib'in Ryas Zikrolundu. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin dedesi Abdlmuttalib, Beyitte Hicr (i Ismail)de geceleyip uyurken, korkuyla uyand. Hazret-i Abbs (r.a.) buyurdular: -"Ben onun peine dtm ve ben o gn denileni anlayacak yata bir ocuktum. O, Kurey'in khinlerine, gelerek ryasn yle anlatt: -"Ben rym'da gmten bir zincirin, sanki srtmdan ktn, grdm. O zincirin drt ucu vard. 1- Bir ucu doulara ulat. 2- Bir ucu batlara ulat. 3- Dier ucu gkyzne ulat. 4- Dier bir ucu da yerin altna geti. Ben o zincire bakarken, bir anda o, nurlu yemyeil bir aaca dnt. 0 srada iki yal kii yanma geldiler. O yallardan birine sordum: -"Sen kimsin?" O: -"Ben, lemlerin Rabbinin peygamberi, Nuh'um!" dedi. Dierine sordum: -"Sen kimsin?" O: -"Ben, lemlerin Rabbinin halili, brahim'imi11 dedi. Sonra ben uyandm...!" Bu ryay dinleyen Kureylilerin khinleri: -"Senin ryan doru ise, elbette senin srtndan (sulbnden) bir peygamber zuhur edecektir. Gklerin ve yerin ehli ona iman edecektir. Bu silsile (zincir) ona tbi olanlarn ve yardmclarnn okluuna dellet eder. Zincirinin halkalarnn i ie girmesi ise onlarn kuvvetlerinin okluuna dellet eder. Zincirin yeil aaca dnmesi ise o peygamberin iinin yerleeceine ve snnn yceliine iarettir. (Nuh Aleyhisselm' grmen ise) Nuh Aleyhisselm'a imn etmeyenlerin helak olmas gibi o yce Rasle inanmayanlarn helak olacana dellet eder. (brhim Aleyhisselm' grmen ise) brahim Aleyhisselm'n milletinin onunla zahir olacana iarettir. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Huneyn gn bu vak'aya iaret ederek yle buyurdular: "Ben, peygamberim! Yalan yok! Ben Abdlmuttalib'in oluyum!" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, sanki ben bu ryann sahibiyim, diyordu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, bu rya ile vnyordu. nk (herkesin bildii bu) ryada Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin ryasnn bilgisi ve kelimesinin (davasnn) ycelii vardr. Sonra, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin mbarek ve erefli vasflarnn ve ahlk- hamdesinin (gzel ve vlen ahlaknn) nihayeti yoktur. Ancak (burada son) sz, kiinin onun muhabbetine imtisal etmeli ve snnet-i seniyyesinin eserlerinin gereiyle amel etmeli ki onun hakiki mmetinden olabilsin. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin kapsnn eiine yz srmek, eriat ve tarikat bakmndan vuslata ermenin en byk vesilelerindendir... 321 Hikye (Halka Hizmet) (Erdiini) iddia eden bir murid:
318
319

Kenzul-Umml: 31913, deiik lafzlarla... smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/206-207. 320 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/207. 321 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/207-209.

-"eyhim, bu tarikattaki makam, elde ettiim manev dereceleri, halifelie lyk olduumu ve ird makamna tayin edilmeye hakkettiimi bilmektedir. Fakat eyhime ne oluyor ki, benim icazetimi vermiyor!" dedi. eyhi onun bu konumasn iitince, birka gn hizmetlerde kulland. Bu sofuda hizmetten tembellik zahir oldu. evk ve tam bir gayretle hizmet edemedi. eyh onun halini grd. eyh, mridin icazete lyk olmadn inkr ederek yle buyurdu: -"Halka (yaratlmlara) hizmet etmeye gc yetmeyen bir kii, Halik Tel hazretlerine (yce yaratcya) nasl hizmet etmeye kaadir olabilir?" Bak! O byk stad nasl, halka hizmet etmeyi Halik Tei hazretlerine hizmet etmenin sebeblerinden kldn gr Allah'a vsl olmann yolu da byledir... 322 Vasl Olmak in art Kalbinde Hak Tel hazretlerine vsl olmak olan bir kii, elbette nce Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin eriatna ve snnetine hizmet etmeye dnmelidir. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin eriat ve snnetine hizmet etmeli ki, Efendimiz hazretleri kendisini sevsin... Efendimiz (s.a.v.) hazretleri kendisini sevdii zaman, Allh Tel hazretleri de onu sever. 323 Sa'd irz (k.s.) ne gzel buyurmular: Ey Sa'd safa yolu muhaldir. Sadece Mustafa (s.a.v.)'n ard sra yrmekten baka... Yryebilirsen o'nun izinde yr! Allh Tel hazretleri, bizleri ve sizleri, onun snnetine, edeblerine riyet etmekle ereflendirsin. Onun, ehli beytinin ve ashabnn yoluna, snnetlerine uymay bize nasib etsin. Allh Tel hazretleri, Mennndir. ihsan boldur. Her zaman da mafireti genitir... 324 MTHAN DNYASI Yce Meali: Byle iken size, hasmlarnzn bana iki mislini getirdiiniz bir musbet isabet ediverince; "Bu nereden?" mi dediniz? De ki: -"0 kendi tarafnzdan..." nk, Allah her eye kadr.165 0 iki cemiyet arpt gn, banza gelen de yine Allah'n znyledir.166 Hem mminleri belli edecei iin, hem mnafklk edenleri belli edecei iin ki, bunlara: "Gelin! Allah yolunda muharebeye girin veya mdafaada olsun bulunun" denilmiti. "Bir muharebe bilsek arkanzdan gelirdik" dediler. Onlar, o gn mndan ziyde kfre yakn idiler. Azlaryla kalblerinde olmayan sylyorlard. Allah daha iyi bilirken neyi gizliyorlard?!167 Onlar ki, oturdular da, muharebeye giden ihvanlar iin: "Bizi dinleselerdi katlolunmazlard" dediler. De ki: "Haydin o halde kendinizden lm defedin, eer gerekseniz"168325 Tefer-I erf: "Byle iken size, hasmlarnzn bana iki mislini getirdiiniz bir musbet isabet ediverince; -"Bu nereden?" mi dediniz?" 326 lmi Bir nceleme Vav atftr. M kablinde bulunan bir mahzf zerine dhil olduu iin... kelimesi, "sylediniz" cmlesi iin zarftr. M b'dine mzftir. cmlesi, kelimesinin sfat olduu iin raf mahailindedir. Bu musbetten murad, Uhud gn. Mslmanlara isabet eden ve yetmi m'minin ehdetidir. Bunun mislinin daha nce mriklere isabet etmi olmas ise, Bedir gn, onlardan yetmi kiinin ldrlm ve
322 323

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/209-210. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/210. 324 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/210-211. 325 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/213-214. 326 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/214.

yetmi kiinin esir edilmi olmasdr. "Bu nereden?" kavli erf, "sylediniz"in mekl kavlidir. Man yledir: Mriklerden size isabet eden eyler, daha nce sizden mriklere isabet edenin yarsdr. Siz hemen feryat ettiniz. Ve siz bu nereden bize isabet etti, dediniz. (2/121) Cmlenin bandaki Hemze, onlarn (mnafklarn) u szlerini takrr ve tarif iindir. Onlar: -"Eer o Allah katnda Rasl olmu olsayd, Uhud gn, o-nun askerleri, kfirler tarafndan hezimete uratlmazd!" demilerdi. Bu szleri onlar: "Bu nereden?" demeye sevketmiti. (Yani:) -"Bu malbiyet nereden? Malbiyet mrikler iindir. Onlar, irkleri ve kfrieriyle beraber nasl bizim zerimize yardm olundular, bize kar zafer kazandlar? Halbuki bizler, Raslllah (s.a.v.) hazretlerine yardm ediyoruz! slm dinine yardm ediyoruz!" dediler. Buradaki istifham, inkr yolu zere vki olan istifhamdr. Bundan dolay Allh Tel hazreteri, Rasi (s.a.v.) hazretlerine onlarn fsid (ve kkten bozuk) ve acib suallerine cevb vermeyi emretti. Ve buyurdu: 327 Emre taatszlaktandr ki: "O kendi tarafnzdan..." Bu hezmet sizin isyannzn ilerinin sebebiyle oldu. Siz, merkezi terketmeme cihetinde (Rasllllah s.a.v.'n) emrine muhalefet etmeniz ve ganmete olan hrsnz sebebiyle hezimete uradnz. "nk, Allah her eye kadr." Taatiniz annda size yardm etmek ve muhalefetiniz annda da sizi terketmek ve hezmete uratmak Allh Tel'nn kudretinin dahilindedir. Siz taattan ktnz iin, size isabet eden musbet isabet etti.... "0 iki cemiyet arpt gn, banza gelen..." Sizin cemiyetiniz ve mriklerin cemiyeti demektir. Burada Uhud gn murad edilmektedir. "Allah'n izniyledir," Bunlar, Allah'n takdr ve kazas iledir. Kfirleri tahliye edip, kendi izniyle olduunu isimlendirmesi, bu musibetlerin meydana gelmesi, Allh Tel'nn izninin lazmndan olmasndandr. 328 M'minle Mnfk'n Tefriki "Hem m'minleri belli edecei iin.." "Ve hem mnafklk edenleri belli edecei iin ki," M'min ve m'nfklan birbirinden temyiz etmek iindir. unlarn imanlar zahir olsun ve unlarn da kfrleri ortaya ksn diyedir... "Ve onlara denildi: kavl-ierifinin zerine atftr. Onunla beraber bu sl'ya dhildir. Onlar, (mnafklarn reisi olan) Abdullah bin bey ve ashabdr. nk onlar, Uhud gn. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden ve ashabndan ayrlmlard. Abdullah bin Haram (r.a.) hazretleri onlara: -"Allah iin size hatrlatyorum! Peygamber (s.a.v.)i ve kavmini yardmsz brakmaktasnz!" dedi ve bylece onlar savaa davet etti. Allh Tel'nin bu kavl-i erf bunu ifde etmektedir: "Gelin! Allah yolunda muharebeye girin veya mdafaada olsun bulunun" Dmanlar bizden defedin. Bizim say ounlumuza katln. Her ne kadar bizimle savamasanz bile {bizden ayrlmayn.) nk bizim cemaatimizin say okluu (psikolojik olarak) dman korkutur ve onlar(n savama isteklerini) krar ve onlar savatan soutur. "Dediler:" Zikredilen iki haslet (savamak ve savunmak) arasnda muhayyer klndklarnda dediler: "Bir muharebe bilsek arkanzdan gelirdik." (Mnafklar, kendilerine yaplan teklife katlmadlar. u bahaneleri ileri srdler): -"Sizin sava dediiniz eyin, sava olduunu bilsek, size katlrz. Fakat o sava deildir. Belki nefsi tehlikeye atmaktr." Veya yle demek istediler: -"Eer biz gzel savamay bilseydik size katlrdk!" Onlar bu szleri, Mslmanlarla alay etmek ve aalamak iin sylediler. 329 Mnafklar
327 328

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/214-215. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/215-216. 329 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/216-217.

"Onlar, o gn mndan ziyde kfre yakn idiler." Man yledir: Onlarn o gn kfre yaknlklar imana yaknlktan daha ziyde oldu. nk onlar (mnafklar) bu vakitten nce, nifaklarn gizliyorlard. Zahirde kfrden ok uzak grnyorlard. Onlarn gizledikleri eyler, kendilerinden zuhur edince, kfre daha yakn oldular. Muhakkak ki onlardan herbiri hezmeti edindiler; Mslmanlara yardm etmekten rc etmeleri (vazgemeleri) sebebiyle... Onlarn szleri kendilerinden hikye edilmektedir. Onlardan hikye edilen szler, onlarn Mslmanlardan olmadklarna dellet eder. "Azlaryla kalblerinde olmayan sylyorlard." lerinde gizlediklerinin tersini izhr ediyorlar. Onlarn kalbleri ve dilleri iman zere birlemiyor. Burada szlerin aza izafe edilmesi, te'kd ve tasvirdir. nk kelm, her ne kadar lisn ve nefsn zere itlk olunur (kullanlr) ise de, kavi (sz) ancak dil ve az ile olur. Ondan sylemekten sonra "azlar" zikredilmesi te'kd iindir. u kavl-i erfet olduu gibi. "Ve iki kanadyla uan hibir ku yoktur ki...330 Szn hakikatinin tasviri, onun fertliinin suretiyle, szn kendisinden sdr olduu alet ile tasviridir. O da tektir. Allah daha iyi bilirken neyi gizliyorlard? Onlarn gizlemekte olduklarn Allah daha iyi bilir. Nifak ve onlarn bazlarnn bazlaryla ba baa kaldklarnda syledikleri eyleri Allah daha iyi bilir. nk Allh Tel onlar, vacib bir ilim ile tafsilt ile bilmektedir. Siz ise iaretlerle onlar mcmel bir ekilde bilmektesiniz. "Onlar ki dediler. fiilinin vavndan bedei olmak zere merfudur. (kime dediler?) "Kardelerine" Kardeleri iin sylediler. Mnafklarn cinsinden olup Uhud gn ldrlenlere dediler. Veya ayn evde oturduklar nesebte ki kardelerine, dediler. Onlarn iine bz ehidler girmi olur. (Ne olduklar halde sylediler?) "Ve oturdular." i "Dediler.'Fiilinin zamirinden haldir, jl takdiriyledir. Ve (kendileri) muhakkak ki. savatan el ekip, sknet ve malbiyetle oturduklar halde!" demektir. (Ne dediler?) Bizi dinleselerdi (ve bize itaat etselerdi)" Kendilerine emrettiimiz eylerde bize muvafakat etselerdi, "Katlolunmazlard" Biz savamadmz gibi... Bundan mnafklarn kendilerinin savatan ekildikleri zaman onlara savatan kamay ve ekilmeyi ve sava meydann boalttklar gibi onlara sava meydann boaltmay emrettikleri iln edilip bildirilmektedir. "De ki:" Onlar susturmak ve yalanlarn ortaya karmak iin de ki: "Haydin o halde defedin," Kendinizden lm defedin, eer gerekseniz" Mahzf bir artn cevbdr. M kabli onun zerine deiiet eder.(2f\Z2) Eer sizler, sdklar iseniz; sizin szlerinizden anlaldna gre sizler kendinize gelen lm ve zerinizde yazlan defetmeye kadir iseniz, o halde huss bir sebebe bal (muallak) olarak belirli bir vakte kadar size yazlan lmn sebebini defetmekle lm kendinizden savn. nk bilseler, lmn sebeblerini defetmek imkn ile, lme mani olmak birdir. Halbuki sizin nefisleriniz (canlarnz) size kardelerinizden daha aziz ve daha sevimlidir. Bunu nefsinize emretmek sizin iin kardelerinize emretmekten daha mhimdir. yetin mans yledir: Sizin lmeyisiniz, lm zamannzn gelmeyii sebebiyledir. Yoksa lm size yazld ve lm zamannz geldii halde siz oturarak ve savatan kaarak lm kendinizden defetmeniz sebebiyle deildir. nk bu (lmden kamak) kendisine yol olmayan eylerdendir. Hatta belki sava kurtulmaya vesile, evde oturmak, lme sebeb olabilir. Ne gzel buyurmular: Tehlikenin nnden kaabilirsen ka... Ama nereye... Lkin yapma, kama... Kaza ve kaderin penesinden kurtulu mmkn deildir. Ne kadar yaayanlardan uzak otursan bile. Kl ve oklar deilse de nice ylanlar gezdirir seni. 331 lmn Sebebi

330
331

el-En'm: 6/38, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/217-220.

Bil ki, muhakkak lmn (insanlarca bilinen) belirli bir ya, belirli bir eceli, veya belirli bir hastal yoktur. Kii devaml uyank olup, bilerek her n lme hazr olmaldr. Bz Slihler, geceleri ehrin surlarnn zerinde yle nida ediyordu: -"Yolculua hazrlann! Yolculua hazrlann!" Adam lnce, bu sesi artk duymayan ehrin Emiri arp bunu sorduunda, adamn ldn sylediler. 0 da unu dedi: "0 devaml yolculuu zikrederdi. Yolculua dknd... Hatta sonuta kafilenin sahibi ve deveci, Devesini kapsnda htrd. Devesini ktrd, onun kapsnda, Ona uyank, gayretli ve hazrlkl isabet etti. Uzun emeller onu hi oyalamad. Dnyaya rabet etmedi..." 332 Hikye (Dnya mal) Rivayet olundu: Danyl Aleyhisselm bir le urad. Bir ses, -"Ey Danyl! Dur! Acibkler gr!" dedi. Danyal Aleyhisselm sana soluna bakt bir ey grmedi. Yine yoluna devam etti. ikinci kere bir ses iitti. Danyal Aleyhisselm, ikinci ses zerine durdum, dedi. Birde ne greyim bir ev beni kendisine aryor. Ben de o evin iine girdim. Altndan yaplm bir yatak grdm. Misk ve anber ile donatlm. zerinde l bir gen vard. Gen, l deil de sanki uyuyordu. Gencin zerinde anlatlmayacak vasfta birok gzel ss eyalar, altn ve mcevherat vard. Sa elinde altndan bir yzk, banda altndan yaplm ta vard. Ba ucunda bir kl vard. Yapraktan ve yeilliklerden daha yeildi. Bir baktm yataktan bir ses geldi: -"Bu klc al ve zerindekini oku!" Bunun zerine ben klc aldm ve zerindeki yazlar okudum. O klcn zerinde u yazlyd: -"Bu, Samsam bin Av bin Unuk bin d bin rem'in klcdr. Ben binyediyz (1700) sene yaadm. Ben on iki bin cariye (kadn) ile temasta bulundum. Ben krk bin ehir bina ettim. Ben zulm, zorbalk ve ahmaklk ile insaf diresinden ktm. Benim hazinelerimin anahtarlarn, drtyz katr tard. Dnyann haracn (vergisini) ben alrdm. Dnya ehlinden benimle sava edebilecek ve ekiebilecek kimse yoktu. Kimse benim karma kp benimle harbedemiyordu. Ben Rubbiyyeti (Rab olduumu) iddia ettim. Bana alk isabet etti. yle bir duruma dtm ki, alm gidermek iin, bir avu ii kadarcik bir tane (yenecek maddesi, buday ve arpa iin) bin (1000) kafz333 kadar inci (ve altn) verdim. Gn geldi, bunu bulamadm. Bulmaya gcm yetmedi. Varln iinde alktan ldm. Ey dnya ehli! lmnz zikredin. Hem de ok zikredin. Benden ibret aln. Beni aldatt gibi, dnya hayat sizi aldatmasn. Muhakkak ki, ehlim (ailem ve avenelerim) benim gnahmdan hibir eyi zerimden kaldracak deiller. Kimse benim gnah ykm yklenmez" 334 Dnyaya Meyi Akll kiiye den vazife, dnyaya asla meyletmemesi, dnecei yeri dnmesi, mnafklk, zulm, hakszlktan kanmas; ihls, adi, ihsan ve gzel ahlaklarla vasflanmas gerekir. Faydal olan ancak budur. bni Keml (r.h.) ne gzel buyurdular: rmcein saraynn zerine perdarlik etme! Bayku nbet tutmasn deirmenin kalasndan... yilik tohumunu nerede sayorsun? Ey habersizi Grdn m mrnn tanesini deirmen tt ve yedi... Allh Tel hazretleri bizleri ve sizleri uyanklardan, ecel gelmeden ve lm gereklemeden nce yakn zirvesine vsl o-lanlardan eylesin! min335 EHDLER L ZANNETMEYN Yce Meali: Ve sakn Allah yolunda katledilenleri lmler sanma... Hayr! Hep hayattadrlar; rablarnn indinde, rzklanyorlar.169 Allah'n fazlndan kendilerine bahettii saadetle adgm olarak merzk olurlar. Arkalarndan ahadetle
332

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/220.

333
334

Bir kafz ^ eski bir lek ve tart birimidir. Bir kafz, 18 (onsekiz) kilo arla tekabl etmektedir. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/220-221. 335 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/222.

kendilerine yeti-emeyen mchidler hakknda da unu istibr ederler ki, onlara bir korku yok, onlar da mahzun olmayacaklar.170 Allah'n, bir nimetini, bir de fazln ve Allah'n, m'minlerin ecrini zayi' etmeyeceini istibr ederler.171 336 Tefsr-i erf: "Ve sakn Allah yolunda katledilenleri lmler sanma..." Onlardan murad, Uhud ehidleridir. Yetmi kiiydiler. (2/123) Onlardan drd muhacirlerdendi. Muhacirler; 1 - Seyyid'-hed) Hazreti Hamza bin Abbulmuttalib (r.a.) 2- Mus'ab bin Umeyr (r.a.) 3- Osman bin ihb (r.a.), 4- Abdullah bin Cah (r. a.). Dierleri de ensr'dand (r.a.)... "Asla sanmayn!" Kavl-i erfnde ki belagat 337 Kn (r.h.) Buyurdular: En fesih ve bel olan, "Asla sanmayn!" kavl-i er-fndeki hitabn herkes iin olmasdr. nk bu nemli bir itir. Teke tek herkese bu mjdenin verilmesi gerekir. Bu durum, onlarn cihdlannn davetleri herkesi kapsasn ve iyi bir karln olduundan emin olsunlar, diyedir. Her ne kadar bu, Efendimiz (s.a.v.) hazretleri iin ise de, bundan murad, mmeti nehiy ve onlarn hallerini tenbih iindir. Yoksa Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, bu sanma mertebesinden ok yksek ve ycedir. (ehidler nedirler?) "Hayr! Hep hayattadrlar." Belki onlar diridirler. (Nerede yaarlar?) "Rablarmn indinde." Mukadder mbtednn ikinci haberidir. Allh Tel hazretlerinin, mekn olarak indinde bulunmak muhaldir. (Zr Allh Tel hazretleri, mekndan mnezzehtir.) Bu kavl-i erif, "onlar, Allh Tel hazretlerinden onlara ikram ve ta'zmi ifde eden bir yaknlkla yakn olmalar" mans zerine hamledildi. "Merzukturlar." Cennetin meyvelerinden ve hediyyelerinden rzklanyorlar. Bunda ehidlerin hayatta olup yaamakta olduklarna te'kd ve hayatta olmalarnn mansnn tahakkuku vardr. "Allah'n fazlndan kendilerine bahettii saadetle adgm olarak..." Bu ehdetin erefidir. Ebed hayat ile fevz- necat bulmak, Allh Tel hazretlerine yakn olmak ve onlarn acilen ve daim olarak cennet nimetleriyle nimetlenmeleri ehidliin erefidir... "Ve mjdeliyorlar." 338 lmi Tetkik Kavl-i erifinin zerine atftr. Fiilin isim zerine atf, fiilin isim 'te'vinde olmasndandr. Sanki: "Ferahlanp mjdeliyiddirler, "demektir. bab burada talep iin deildir. Belki mcerred manyadr. "Allah mstanidir. 339 Kavl-i erifinde olduu gibidir. Yani, Allah zengindir, demektir. "Adam mjdele" aynin kesresiyledir, kelimesine benzeriitildiigibi. Burada, kendi mansnda olmaktadr. Denildi ki, mutavaat iindir. "Onu rahatlatt, o da rahatlad. "Sznde olduu gibi. nk mjde, onlara Allh Tel'nm mjdelemesiyle hsl oldu. mam Zemaher hazretleri, el-Kefnda buna iaret ettiler. Ve yle buyurdular: Allh Tel hazretleri, onlar mjdeledi. Onlar da onunla mjdelendiler. Beyzv (r.h.) hazretleri ise, mjdeyle sevindiler, szyle bunu tefsir ettiler. (ehidler kimi mjdelemektedirler:) 340 ehidlerin Mjdesi "ahadetle kendilerine yetiemeyen mchidler hakknda,"
336 337

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/223. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/223-224. 338 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/224-225.
339
340

Et-Tabun: 6, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/225.

Allah yolunda ldrlmeyen ve kendilerine katlmayan kardelerine... "Kendi arkalarndan, kavl-i erifine taalluk etmektedir. Man yledir. Onlar, kendilerinden sonra kaldlar, onlar da ehdetle onlarn nne getiler, demektir. "Onlara bir korku yok, onlar da mahzun olmayacaklar. kavl-i erifinden bedeH istimal ile bedeldir. Onlarn mjdelerinin kardelerinin hallerine gre olduunu beyan etmektedir; zatlarna deil... of kelimesi (zira, yf kelimesinin asl, y of dr.) f kelimesinin mhaffefidir. Kendilerine verilen mjdeden dolay sevin iindedirler. nk lr veya ldrlrse, ebed hayata kavuacaklardr. Orada korku ve znt hissetmeyeceklerdir. Korku, ileride gelmesi muhtemel olan bir fenalk olunca hissedilir. znt ise gemite mevcut olan bir menfaatin elden karlmasndan dolay hissedilir. Burada Allh Tel; onlarn kyamette karlaacaklar eylerden dolay hibir korkular olmayacan ve kaybettikleri dnya nimeti ve lezzetlerine de zlmeyeceklerini beyn ediyor. "Bir nimeti mjdeliyorlar." Olan nimet, "Allah katndan," Zikredilen, mjdenin mcerred korku ve hzn (znt) sebebiyle olmadn beyn iin tekrar edildi. Belki onun sebebiyle ve ona yaklatran sebebiyle deer takdir edilemeyecek kadar byk bir nimet vardr. O da, onlarn amellerinin sevablardr. "Vefazl, Byk bir ziyde demektir. Alih Tel'nn kavl-i erifinde olduu gibi: "Hasenat yapanlara hsn; bir de ziyde var... Ve yzlerine ne bir kara bular, ne zillet... Onlar ashab- cennet... Hep orada muhalledirler.341 "Ve Allah'n, mminlerin ecrini zayi' etmeyeceini stbr ederler." ster ehd olsun, isterse onlarn gayrisinde olsun, btn m'minlerin ecrini, Allah zayi etmez. Fetha iledir. Eer "Ve fazl, "kelimesinin zerine atf e-dilirse, onunla beraber kendisiyle mjdelenen eylerin dizimine ve srasna girmi olur. 342 ehidlerin Mjdesi mm Fahreddin Rz (r.h.) Tefsiri kebirinde buyurdular: -"ehidlerin kardelerinin saadetini mjdelemeleri, kendi nefislerinin saadetini mjdelemelerindendir... nk birinci mjdeleme, ihvann hallerine gredir. Bu, Allh Tel hazretlerinden bir tenbihtir: nsann kardelerinin hallerinin dzelmesi, slah ve ona taalluk eden (bir iyilik) sebebiyle olan ferah ve sevinci; kendi nefsinin hallerinin dzelmesinden olan sevinden daha tamam ve daha mkemmel olmasnn vacib olduuna bir uyandr... 343 ehidlerin Hayat Bilki bu yet-i kerimenin zahiri dellet eder ki: Bu ldrlenlerin (Allah yolunda ehid olanlarn) ruhlar her ne kadar cesedlerinden ayrlm ise de, ancak onlar u anda diridirler. Onlarn u anda diri olmalarnn ekli hakknda ihtilf ettiler: sz syleyenler. 1 - Ruh mu canl? 2- Yoksa ruh ve beden (beraber) mi canl? Burada bir mukaddime (giri) takdim etmek elbette lzmdr. Onunla makam (bu konu) akla kavusun diye... O da udur: 344 Beden ve tnsan Ayr eylerdir Muhakkak ki insan huss ekliyle, bu huss bedenden ibaret deildir. Belki insan, bu bedene mugayir olan bir eydir. Bu undandr, nk bu bedenin czleri (paralan ve cesedin' kendisinden mrekkeb olduu eyler ve dolaysyla beden); ya ve buna benzer eylerle, erir, zlr, bir takm deiiklie urar. (2/124) Bunun zdd, bundan kk ve bunun hilfna olan bir eydir. nsan huss bir eydir. O mrnn evvelinden mrnn sonuna kadar hep ayn eydir. Bakidir. Deiiklie urayann zd-ddr. Bu bilgilerden insann bu huss bedenden ayr bir ey olduu ortaya kt. 345

341
342

Yunus: 10/26, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/225-227. 343 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/227. 344 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/227-228. 345 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/228.

Ruh'un Cesede Sirayeti Bu aklamalardan sonra, ihtimal ki, ruh husus cisim olup iine; atein kmrn iine sirayeti, yan susamn iine sirayeti ve gl suyunun gln iine sirayeti gibi o da bu cssenin iine sirayet etmitir. Yine ihtiml ki, ruh, kendi nefsiyle kim olan bir cevher olabilir. Ruh, cisim olmayabilir. Ruh, cismin iine hulul etmemi de olabilir... Bu iki gre gre de, beden ld bu eyin (ruhun) canl olarak bedenden ayrlp yaamas, akldan uzak deildir. Amellerine gre, sevb alr ve azab grr. Cesedlerin lmnden nefislerin (ruhlarn) canl kald hakknda akl ve nakl deliller oktur. Bu kat kat olan deliller birbirlerini te'yid edip desteklemektedirler. Onlara dnp bakmak vacibtir. nk onlarn sebebiyle pheler giderilir. 346 Kabir Azabna Dellet Bu yet-i kerime, kabir azab hakkndaki btn pheleri ortadan kaldrr. Kabir azab hakknda ise u yet-i kerime vardr: "Birok hatatlarndan dolay suya bouldular da atee atldlar ve kendilerine Allah'n dnundan yardmclar bulamadlar.347 (lmden sonra nefisler iin iki ey sylenir:) 1- Ya nefisler (ruhlar), bedenlerin lmesiyle lmediler; 2- Veya deriz ki: Allah onlar ldrd, sonra onlara hayat verdi. Bz haberde rivayet edilen hadis-i erf buna dellet e-der.... 348 Sebeb-i Nzul Efendimiz (s.a.v.) hazretleri ehidlerin sfatlarnda (ehidleri anlatrken) buyurdular: -"Muhakkak ki onlarn (ehidlerin) ruhlar, yeil kularn kur-saklarndadr. Onlar cennet nehirlerine gelirler. Cennet meyvelerinden yerler. Cennette istedikleri yerlere giderler. Arn altnda. altndan kandillere snp orada kalrlar. Yemeklerinin, kklerinin ve ieceklerinin gzelliini grdkleri zaman; din kardelerinin cihda rabet etmeleri iin: -"Keke bizim ulam olduumuz nimetleri ve Allah'n bize neler yaptn kavmimiz bilselerdi!" dediler. Allh Tel hazretleri onlara: -"Ben sizin adnza haber verir ve kardelerinize tebl ederim!" buyurdu. Onlar da buna (ilh fermana) sevindiler ve mjdelendiler." Bunun zerine Allh Tel bu yet-i kerimeyi inzal buyurdu.349 ehidlerin Diri Olduu Hayatn cesedlerle sabit olduunu (ehidlerin cesetlerinin de lmedii grnde) olanlar ihtilfa dtler. Bzlar buyurdular: -"Allh Tel hazretleri, bu ehidlerin cesetlerini gklere arn altndaki kandillere ykseltir. Saadet ve keramet eitleriyle oraya ulatrr!" Onlardan bazlar da: -"Allah onlar yeryznde brakr ve onlar dirilterek, bu saadeti kendilerine ulatrr!" dediler. imm Fahreddin Rz (r.h.) Tefsiri Kebirinde de byledir. bni Sina'nn350"lm'n-Nefs" Ruh ilmi hakknda mstakil bir eseri var.
346

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/228.

347
348

Nuh: 71/24. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/229. 349 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/229-230.
350

bni Sina, byk tp ve felsefe limi. Asl ad, Hseyin bin Abdullah bin Hseyin bin ali bin Sina el-Belh'dir. Knyesi Eb Ali'dir. slm dnyasnda Ibn-i Sina ad ile mehur oidu. Batda ise kendisine Avicenne denilir. bni Sina 370 (m. 980) ylnda Buhara yakndalanndaki Afan'da dodu. bni Sina iyi bir tahsil grd. Yksek bir zekya sahipti. On yanda iken Kur'n- kerimi ezberledi. On yedi yanda iken mahir bir dktrd. Samnlerin emiri Nuh bin Nars' hastalktan kurtard iin Buhara ktbhnesine mdr tayin edildi. Yirmi yalarnda iken felsefe, mantk ve tp ilminde byk bir otorite oldu. Saman Hkmdar Nuh bin Nasr'n lmyle Buhara'da karga a bala J. bni Sina Harzemahlara geldi. Harzemah Ali bin Me'mn'un sarayna ve mektebine yerleti. Orada ilmi almalar yapt. Burada "eref'1-Mlk" vn ile vezirlik makamna ykseldi. Baz yazlarndan dolay hkmdar ile aras ald. Vazifeden uzaklatrld ve hapse atld. mrnn son demlerini seyehat ile geirdi. Tp, matematik, felsefe, astronomi, fizik, kimya farmakoloji, edebiyat ve arkeloji ilimlerinde sz sahibiydi. Bir ok kitab yazd. Tp ilminde bir ok keifler yapt. "Kanun" adl kitab ok mehurdur. bni Sina "Mu'ad ve Mstezd" isimli kitablannda Yunan filozoflarnn kfre sebeb olan fikirlerinin etkisinde kaldysa da daha sonra bu bozuk dncelerinden tevbe ettii sylenir. Tevbesine u hadisenin sebeb olduu rivayet edilir: ibn-i Sn Harkan'a, eyh Eb'l-Hasan Harkn (k.s.) hazretlerini grmeye gelir. eyh hazretleri nin

Gerekten bu mevzunun tahkikinde sz uzad. steyenler talep edip aratrsnlar. 351 ehidlerin Fazileti ehidlerin fazileti sonsuzdur352 Efendimiz (S.A.V.) Hazretleri Buyurdular: -"ehid, ldrlmenin acsn duymaz; ancak birinizin imdik'ten duyduu ac kadar ac duyar." ehidler iin yedi haslet vardr. 1- Kanndan ilk damlann yere akmasyla, onun btn gnahlar mafiret klnr. 2- Yerini cennette grr. 3- Kabir azabndan kurtulur. 4- Byk korkudan emin olur. 5- Bana vakar tac konulur ki, bu tacn yakutlarndan biri dnya ve dnyann iinde bulunanlardan daha
hanm irret bir kadn olduundan bni Sina'y azarlayarak eyh hazretlerinin ormana gittiini syler. Ibn Sna, eyh hazretlerini ziyaret etmek iin ormana doru gider. eyh Hasan Harkan hazretleri, ykn bir arslana yklemi ve eline de ok zehirli bir ylan alp kam olarak kullanarak gelmekte olduunu grr. bni Sina sorar: "Bu ne hldir? 0 ylan at ok zehirlidir?" dediinde eyh Hasan el-Harkn hazretleri: "Evdekilerin sknt ve bel ykn tayp onlara sabr ve tahamml ettiim iin. arslanlar ykm tayor, ve hayvanlar bana itaat ediyorlar!" dedi. Eve geldiler. eyh hazretleri bin bir glkle ve zahmetle hanma bir tavuk kestirip yemek yapt. Kadn: yemekten sonra tavuumu isterim dedi. Yemekte eyh hazretleri ibni Sina'ya, hayvann kemiklerini krmamasn syledi. bni Sina ayak kemiklerinden birini saklad. Yemekten sonra eyh hazretleri tavuun kemiklerini bir araya getirip onlara "Kum bi iznillh" dedi. Tavuk canlanp ayaa kalkt. Topallad. bni Sina, eyh hazretlerinin keramet ve bykln mahede etmek iin kemiklerden birini sakladn syledi. Bu hadiseden sonra bni Sina'nn tevbe edip eyh Hasan el-Harkn Hazretlerine mrid olma ihtimli ok byktr. bni Sina 428 (m. 1037) ylnda daha elli yedi yanda iken vefat etti. 269 ehdler ksmdrlar. 1- Hem dnya ve hem hiret ehidleri, 2- Dnya ehidleri, 3- hiret ehidleri. Hem dny ve ahiret ehidleri. l'l-i kelimetllah iin dmanlar ile arpp, ldrlen {ve fkh kitablarnda belirtilen lm artlarn tayan) m'minlerdir. Bunlar, kanl elbiseleriyle beraber ykanmadan gmlr. Cennetliktirler. Ahirette yaknlarna efaat edeceklerdir. Dnyev ehidler. Bunlar yalnz dnyev bir maksat veya kar iin savaan ve ldrlen kiilerdir. Bunlar, kanl elbiseleriyle ykanmadan gmlrler. Dnyev olarak ehid kabul edilirler. Allah rzas iin savamadklar iin de ahirette naspleri yoktur. Uhrev ehidler. Bunlar, ykanr, kefenlenir ve normal bir l muamelesi yaplr. Dnyev olarak ehid kabul edilmezler. Ama Allah katnda kendilerine ehdet mertebesi verilir. Cennetlik olduklar gibi ahirette bir ok insana efaat edeceklerdir. Ahiret ehidleri unlardr; 1- Zulmen ldrlen. 2. Nefsini, maln veya evldn korurken len ve ldrlen, 3. Hkmdarn hapsiyfe veya dvdrmesiyle len, 4. Yangnda yanarak len, 5. Suda boulan, 6. Depremde len, 7. Yap altnda kalanlar, 8. trafik kazasnda len, 9. Yrtc hayvan tarafndan paralanan. 10. shal ve istik'dan. taun, kanser ve verem gibi amansz hastalklardan len 11. Stma ve sar' hastalndan len, 12. Hamilelikten dolay len kadn, 13. Doumda {nifas halinde) len kadn. 14. Kuma sahibi olup sabr ve tahamml ederek len kadn, 15. Vatan beklerken len. 16. Aktan len. 17. Her gece Yasin Sresini okuyan, 18. Her gn kuluk namaz klanlar. 19. Her ayda gn (eyym- byz'da) oru tutan, 20. Gnde yirmibe defa (Allhmme brik l filmevti ve fi m bdel-mevti) duasn okuyanlar. 21. Hastalnda "La ilahe ill ente sbhneke inn knt minezzlimyn" duasn okuyanlar. 22. Sabah namaznn sonunda har sresinin son ayetlerini okuyanlar. 23. ffetini sabrla koruyanlar, 24. Fitne zaman Resluliah'n snnetine sarlp len. 25. Helal rzk peinde iken len, 26. Cuma gecesi len. 27. Gurbette len. 28. Ezan okunurken len. 29. Allah'n emir ve yasaklarna ve Resulnn snnetine bal bir hayat yaarak len. 30. Mehd-i Aleyhirridvn'n zamannda Islama hizmet eden Mslmanlar. 31. lim yolunda len. 32. Ve damdan derek len, 33. Ve gnahlarndan tevbe edip: len m'minleri Cenab- Allah ehdet mertebesine ykseltir. "ehdet ve ehidler" hakknda daha geni bilgi iin baknz: Suyutf. el-Kelm a-l'-hed ve Aksmihim. varak: 2. mahtut. Abdulltif Harput, Meclisi'l-Envri'l-Ahadiyye ve Meimiu'l-Esri'l-Muhammediyye. s. 183 351 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/230-231. 352 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/231

hayrldr. 6- Yetmi hur yn ile evlenir. 7- Akrabalarndan yetmi kiiye efaat eder. 353 ehidler Hayrl Varlklardr Rivayet olundu. -"Kyamet gn olduu zaman, AHh Tel buyurur: -"Bana, mahlktmn iinde hayrl kldklarm arn!". Derler ki: -"Ya Rabbi! Onlar kimlerdir?" Allah, buyurur: -"Kanlarn, mallarn ve nefislerini yolumda sap veren ehidlerdir!" ehidler, Rabb'Iizzet'in huzuruna karlr, kllar boyunlarnda olduklar halde: cennetteki meskenlerine girerler...!354 Kyamet Gn Sancaklar (Kyamet gn u sancaklar dikilir:) 1-Sdk sanca, Hazret-i Eb Bekir (r.a.) iin dikilir. Ve btn sddklar, onun sancann altnda toplanrlar. 2- Adalet sanca Hazret-i mer (r.a.) iin dikilir. Ve btn diller, onun sancann altnda toplanrlar. 3- Sehvet (cmertlik) sanca Hazret-i Osman (r.a.) iin dikilir. Ve btn cmertler, onun sancann altnda toplanrlar. 4- ehdet sanca Hazret-i Ali (r.a.) iin dikilir. Ve btn ehidler, onun sancann altnda toplanrlar. 5- Fkh sanca, Muaz bin Cebel (r.a.) iin dikilir. Ve btn Fakihler, onun sancann altnda toplanrlar. 6- Eb Zerr-i Gifri iin zhd sanca dikilir. Ve btn zhidler, onun sancann altnda toplanrlar. 7- Fakirlik sanca Eb Derd (r.a.) iin kurulur. Ve btn fakirler, onun sancann altnda toplanrlar. 8- Kraat sanca, beyy bin Ka'b (r.a.) iin kurulur. Ve btn kurrlar, onun sancann altnda toplanrlar. 9- Mezzin sanca, Bill-i Habe (r.a.) iin kurulur. Ve btn mezzinler, onun sancann altnda toplanrlar. 10-Zulmen ldrlenlerin sanca Hazret-i Hseyin bin Ali (r.a.) iin kurulur. Ve btn zulmen ldrlenler, onun sancann altnda toplanrlar. 355 Lideriyle arlacak Bundan dolay Allh Tel yle buyurdu: "Gnn birinde her snf insanlar imamlanyla aracaz: o gn her kime kitab sa eliyle verilirse, ite onlar kitaplarn okuyacaklar ve kl kadar zulmedilmeyecekler.356 Kabirleri Ziyaret Denildi (alimler buyurdular:) ehidlerin ruhlar, her ne kadar ilyn'de olsalar da, devaml olarak her cuma gn kabirlerini ziyaret ederler. Bundan dolay Cuma gn ve gecesi, kabir ziyareti mstehaptr. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: "Her kim dnyada tand m'min bir kardeinin kabrine urar da ona selm verirse, o (kabirdeki kii) mutlaka onu tanr ve selmn alr.357 Hakikat Klc le lm

353

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/232-233.

354

u hadis-i erif, ehidlerin mertebesini ve faziletini gzel bir ekilde ifde etmekHz. Enes'den (radyallahu anh) rivayet olundu: "Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: "Cennete giren hi kimse dnyaya geri dnmek istemez, yeryznde olan her ey orada vardr. Ancak ehid byle deil. 0. mazhar olduu ikramlar sebebiyle yeryzne dnp on kere ehit olmay temenni eder. "Bir rivayette u ziyade mevcut: ... ehid hari... o. ehidlik sebebiyle mazhar olduu stnlkler ve keramet er sebebiyle... (dnmek ister)." [Buhar. Cihd 5. 21; Mslim.lmret 108. 109. (1877); T.rm.z. Fedilu'l-Cihd 13. (1643); Nes. Cihd 30, 6. 32).] 355 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/233-234. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/234-235.
356
357

el-lsr: 17/71, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/235. tbni Kesir: 6/330.

Cneyd-i Badad (k.s.) hazretleri buyurdular: Hayat nefsiyle olan kiinin, lm ruhunun gitmesiyle olur. Hayat Rabbi ile olanlar ise; muhakkak ki o kii, tabi hayattan asl hayata intikl etmektedir. Hakik hayat da budur. eriat klcyla ldrlme olduu zaman o kii canl merzk olmu olur. Hakikat ve sidk klcyla lenler acaba nasl olurlar? (2/125) Hafz buyurdu: "Kesinlikle olmaz. Kalbi ak ile zinde olup hayat bulan kii. Fena bulmaz, asla yok olmaz. Onun iin lem defteri zere sebatmz var Dnya durduka ve hatta kyamette bile onlar hep yd edileceklerdir..... 358 ehidler ki Snftr Kn (k.s.) hazretleri buyurdular: Allah yolunda ldrlenler iki snftrlar. 1- Kk cihd ile ldrlenler, 2- Byk cihd ile ldrlenler... Cihd- Asar (kk cihd) ile ldrlmek, Allh Tel hazretlerinin rzsn talep etmek iin kiinin Allah yolunda cn vermesidir. Zhir'de byle olduu gibi... Cihd- Ekber (byk cihd) ile ldrlmek ise, nefsi krmak, muhabbet klcyla nefsi ldrmek, hev- hevesi bastrmak ve ona hakim olmaktr. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden rivayet olunduu gibi... E-fendimiz (s.a.v.) hazretleri, bz gazalarndan dndklerinde yle buyurdular: -"Biz, kk savatan byk cihd'a dndk."359 Bu snflarn ikisi de l deillerdir; belki Rablerinin katnda hakik bir hayat ile diridirler. Tabiatn kirlerinden tecrid etmiler, pisliklerden syrlmlardr. Hazret-i Kuds'a yakndrlar. Manev cennetlerde manev rzklarla merzkturlar. Yani, marifetler, hakikatler ve nurlarn aydnlatmasna kavumulardr. Canllar rzklandklar gibi onlar da sr cennetlerde merzkturlar ve emindirler. 360 Cennetlerin Mertebeleri Muhakkak ki cennetler, mertebe mertebedir. 1 - Bzs manevdir. 2- Bzs da srdir. Bu ikisinden her biri, marifetler, ilimler ve kazandklar a-melleri hasebince dereceler zeredir. Manev cennetler; 1-Cennet'z-Zt. 2- Cennet's-Sft (olmak zere ikiye ayrlr). Derecelerinin fazileti, marifetlerinin faziletine, melekt ve cebertte ykselmeleri hasebincedir. Sr cennetler ise "Cennet'1-Efdir. Sr cennet olan cennet'l-eflin derecelerinin deiiklii, amellerin deiiklii hasebincedir. Yce semlardan lem'l-mlkte mertebelerin tedric ve btn bu cennet eitlerini ihtiva eden cennetlerde mertebeler, minnetkrlklar zeredir. 361 Uhud ehidleri Uhud ehidleri hakknda rivayet edilen hadis-i erifte362 sz edilen;
358

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/235-236. Hafz Divn s. 3, 359 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/236. Bu hadis-i erifin tamam yledir: -"Biz kk savatan byk cihda dndk!" soruldu: -"Byk cihd nedir?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Kulun kendi hev- hevesiyle mchede etmesidir. (Veya nefisle mchede etmektir.)" Beyhak no: 373, 360 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/236-237. 361 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/237-238.
362

Musannif hazretlerinin iaret ettii hadis-i erif udur: bn-i Abbas (radyallahu anhm) anlatyor: "Reslullah (aleyhissaltu vesselam) ashabna yle buyurdu: "Uhud'da ehid olan kardeleriniz var yal Allah, onlarn ruhlarn yeil kularn iine koydu. Bunlar cennetin nehirlerine giden, cennet meyvelerinden yiyen ve Arn glgesine aslm, altndan kandillere girip istirahat eden kulardr. ehidler bylece gzel gzel yiyip iip dinlenince yle dediler: -"Kardelerimize bizden kim haber gtrecek ve bildirecek ki bizler cennette dirileriz, rzklaniyoruz? Bu haber gitmeli ki onlar cennete kar isteksiz olmasnlar ve harpte korkak davranmasnlar!"Allah Tela onlara cevaben:

"Yeil ku" semav ecrma iarettir. "Kandiller," yldzlardr. Yani, mnezzehliinden dolay, semav ecrma nurlar sebebiyle balanmaktadrlar. "Cennet nehirleri", ilmin kaynaklar ve yayld yerlerdir. "Cennet meyveleri", haller, keifler ve marifetlerdir. Veya nehirler ve meyveler, sridirler. Onlarn manev dereceleri hasebincedir. Veya sr cennetlerdir. 363 Dnyada Olanlar Misl Aleminde Zr dnya da bulunan her ey; 1 - Yemeklerden, 2- eceklerden, 3- Nikhlardan, 4- Giyeceklerden, 5- Barnak ve snaklardan, 6- Dier btn eya ve ehev eylerin hepsi hirette misl leminde mevcutturlar. Sem tabakalarnda, dnyada arndklarndan, mjdelemektedirler. Azabtan emniyet nimetiyle mjdelemektedirler. Azab, noksanlklar ve taksr iin lazmdr. Hznden kurtulmakla mjdelemektedirler. Dnya nimetlerinden kardklarndan dolay hznden kurtulmulardr. nk (ehidler) iin, dnya nimetlerinden daha erefli, daha saf, daha temizi husule geldi. Onlar efl cennetlerinde bak olup bu nimetlerle merzukturlar. Onlar iin fazilet vardr. O da sfat cennetlerinde ziydeliktir. Kendisine " Rdvan ile iaret edildi. Veya sfat cennetinin nimeti ve zt cennetinin fazldr. Muhakkak ki. onlarn efl cennetinde ecir almalar ile asla onlarn sevblan zayi olmaz. Kannin szleri burada bitti. 364 Futht Hizmetleri Slike gereken ey, kendisine fltht eitlerinin (manev kaplarn) almas iin; 1 - Maln, 2- Bedenini 3- Ruhunu, Allah yolunda harcamaldr. Ne gzel buyurmular: Ey gnl! Dostun sonsuz nimetine kar, tamahkr olma! Cimrilik yapma! Hayata canllk veren, ak ile onunla harcamaktr. 365 ALLAH KORKUSU Yce Meali: Hele o, kendilerine yara dedikten sonra Allah'n ve Pey-gamber'in emrine icabet eyleyenler, m'minler iinden bilhassa byle ihsan ve ittik edenler iin pek byk bir ecir var.172 Onlar ki, ns, kendilerine: "Haberiniz olsun, ns sizin iin tahidt yaptlar; onun iin onlardan korkun" dediler de, bu kendilerinin mnlarn artrd "Allah yetiir bize, o ne gzel vekil" (Hasbnallh ve ni'me'l-vekl) dediler.173 Sonra da, kendilerine hibir keder dokunmakszn, Allahtan bir nimet ve bir fazl ile avdet ettiler ve Allah'n rzs ardnca gittiler. Daha ok byk bir fazln sahibidir Allah.174 Size o haberi getiren eytan, sde kendi dostlarn korkutur; siz ondan korkmayn da, bana isyandan korkun; eer m'minlerseniz.175 366
-"Sizin haberinizi ben duyuracam" buyurdu ve u yeti indirdi: " Ve sakn Allah yolunda katledilenleri lmler sanma... Hayr! Hep hayattadrlar: rablarnn indinde yaarlar. Allah'n fazlndan kendilerine bahettii saadetle adgm olarak merzk olurlar. Arkalarndan ahadetle kendilerine yetiemeyen mchidler hakknda da unu istibr ederler ki. onlara bir korku yok, onlar da mahzun olmayacaklar. Allah'n, bir nimetini, bir de fazln ve Allah'n, m'minlerin ecrini zayi' etmeyeceini istibr ederler.(I-i Imrn, 169,70,71). Ebu Dvud: 2158, 363 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/238-239. 364 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/239-240. 365 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/240. 366 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/241.

Tefsr-i erifi: cbet Edenler "Hele o, Allah'n ve Peygamberin emrine icabet eyleyenler." Kendilerine emredilen ve nehyedilen eylerde icabet ettiler ve itaat ettiler. Ailh Tel'nn; (yleyse) bana icabet etsinler."367Kavl-i erifinde olduu gibi. (Neden sonra icabet ve itaat edenler?) "Kendilerine yara dedikten sonra," Uhud gazvesinde yaralanmalar... "M'minler iinden bilhassa byle ihsan edenler iin (vardr)," Bunun altna, emredilen btn eyleri yapmak da girer, (daha kimler iin vardr?) "Ve ittikaa edenler." Btn menhiyattan ekilmek bunun altna girer. (Ne vardr?) "Pek byk bir ecir var." Byk sevb var. 368 lmi bir Tetkik erifi cmlesi, mukaddem haberdir. Mbted ise, fkavl-i erifidir.Cmle raf mahaiiindedir. kav erifinin haberi de,cmlesidir. kavl-ierifindeki kelimesi, tebgz iin deildir. nk; "O, Allah'n ve Peygamberin emrine icabet 'eyleyenler," onlarn hepsiydi. Hakikaten hepsi ihsanda bulundular, bazlar deil... Belki bu kelimesi, beyn iindir. Bu takdirde yle bir man husule gelir: Allah'a ve Raslne icabet edenler iin pek byk bir ecir vardr. Ancak onlar, ihsan ve takva vasflaryla sfatlandlar. Bu onlar iin bir medih (ve vme)dir. Ve onlarn byk ecirlerinin sebebini, illetini ve onlarn gzel fiillerini beyn etmektedir. Yoksa byk ecri, ihsan ve takva ile tatyd etmemek ve balamamaktadr. 369 Yaral Sahabeler ve... Rivayet olundu: Eb Sfyn ve Ashab Uhud'dan ruc ettiklerinde, Revh denilen bir mevziye vardlar. Buras Mekke ile Medine arasnda bir mevki idi... Piman oldular, bir daha dnmeye ve m'minlerden geri kalanlarn kkn kazmay, btn Mslmanlar ldrmeyi dndler. Mriklerin bu dnceleri, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine ulat. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Eb Sfyni talep etmek zere ashabn dman zerine kmaya davet etti. Ve Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, ashabna yle buyurdu: (2/126) -"Bizimle beraber ancak dn hazr olanlar ksnlar!" Vakamza (Uhud savana) katlanlar, yola ksnlar. nk Arablar, vakalara (hdiselere) gnler diye isim verirlerdi. Onlar Allah'n gnleri diye zikretti. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri ashab ile beraber dmana doru yola ktlar. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri bununla, dmanlara kar g ve kuvvetlerini gstermek istedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleriyle beraber byk bir cemaat vard. Bu ekilde Hamr'ul-Esed denilen yere kadar vardlar. Buras Medine-i Mnevvereden seksen (80) mil uzaklkta bir yerdir. Ashb- kiram hep yaralydlar. Nefislerini, ecir ve sevab karmamak iin meakkat ve zorluklara tahamml ediyorlard.370 Allh Tel hazretleri, mriklerin kalbine bir korku verdi. ekip gittiler. Bu yet-i kerime bu hdise zerine nz oldu. Bu gazveye "Hamr'l-Esed Gazvesi" denildi. Ama kk Bedir Gazvesi ise, bu hdiseden bir sene sonra vki oldu. u kavl-i erf, ona iaret etmektedir. "Onlar ki, insanlar, kendilerine dedi" Kendisiyle karlatklar, Abd-i Kays'tan bir kaafle veya Nuaym b. Mes'd el- ece'dir. Burada ahsa. "ns" kelimesinin kullanlmas, o ahsn insanlarn cinsinden olmas sebebiyledir. Onun kelm insanlarn kelm olduu iindir. Mesel: "Falanca adam, at'a bindi ve elbise giydi," Onun mal, bir atn dnda
367 368

Bakara: 2/186 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/242. 369 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/242-243.
370

Hamr-l-Esed gazvesine katlan btn sahabeler yaralydlar. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin, yznde iki halka yaras, aln yarlm, Rebiyye dii krlm, mbarek duda yarlm, omuzu yaralanm ve dizleri arzalanmt. Kutbe bin mirin dokuz yaras vard. Hazret-i Talha (r.a.)'n dokuz yaras vard. Tufeyl bin Numan (r.a.)n on yaras vard. Hra bin Smmenin on. Ka'b bin Malikin ise tam on dokuz yaras vard. Dier sahabelerin her birinin en az bir iki yaras vard. Kimi kardeini srtlayarak gtryordu. Eb Sfyn beyz yerde atein yandn grnce, korktu. Savaamad. Mekkeye kat.

ve giydii bir elbisesinin dndadr. Veya Medine-i mnevvere'de halk onun bana toplanp szn yaydklar iin, ferd'e ns, denildi. (Ne dediler?) "Muhakkak ki insanlar," Yani Eb Sfyn ve ashab, sizin iin toplandlar." 371 Kk Bedir Gazvesi Rivayet olundu. Eb Sfyn, Medine'den Mekke'ye dnmeye azmedip hareket ettiinde, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine yle seslendi: -"Ey Muhammedi Biz madmz (szlememiz; grme ve karlama zamanmz ve yerimiz) gelecek sene "Kk Bedir"dir, Eer dilersen seneye orada savaalm!" dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri de: nallah! Allah dilerse...!" buyurdular. Ertesi sene olduunda, Eb Sfyn ordusuyla Mekke'den yola kt. "Merru'z~Zahrn"a kadar vardr. Orada konaklad. Allh Tel hazretleri onun kalbine korku sald. Dnmek zere hazrlklar yapmak zereydi... Kendisine Abd-i Kays'tan bir kaafle rastlad. Bu kaafle azk (ve erzak) iin Medine'ye gidiyordu. Eb Sfyn onlara, Mslmanlar, durdurmalar karlnda, bir deve yk kuru zm art kotu. Veya Nuaym bin Mes'd kendisiyle karlat. Nuaym bin Mes'd umreden geliyordu. Eb Sfyn (korkusunu belli etmeden geri kamak iin) ona: -"Ey Nuaym! Biz Muhammed'le, Bedir mevsiminde bulumak zere szlemitik. Ancak bu sene kurak bir yldr. Verimli bir yl olmas lzm. Bu yl savamaya el verili deil. Yal olmal ki, hayvanlarmz otlatalm ve bol bol st ielim. Ben geri dnmeyi dndm. Fakat Muhammed yola kmsa (buraya gelir ve biz de buradan kmsak) bu durum onun cesaretini arttracaktr. Sen Medine'ye gidip, onun yola kmasn engellersen (Mekke-lilerin byk bir kalabalkla yola ktn syler ve onlar korkutursan) sana benden 10 deve var!" dedi. O srada Sheyl bin Amr da yanlarna ka gelip onlara katld. (Sleyhl bin Amr, develerin verilmesinde kefil oldu.) Nuaym, Medine'ye geldi. M'minler, savan techzi ve ha-zrhyla megul iken grd. Mslmanlara sordu: yapyorsunuz byle? Ben sizin eski diyarnzdan (Mekke'den) geliyorum. Mekkeliler, ok iyi hazrlanmlar. Yine de yola kacak msnz? Eer siz Mekkelilere kar savaa gidecek olursanz, hibiriniz sa ve salim olarak geri dnemezsiniz (Hepinizi ldrrler....)" Bu szler, Mslmanlarn bazlarnn kalblerine tesir etti. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, bunu onlardan bildi (ve bz m'minlerin kalblerine korkunun girdiini grd.) yle buyurdu: -"Muhammed (s.a.v.)'n nefsi kudret elinde olana (Allah'a) yemin olsun ki, elbette ben mriklere kar savaa kacam; hibir kimse benimle kmasa bile 372 Efendimiz (s.a.v.) hazretleriyle beraber yetmi svari373 savaa kt. Hepsi de: "(Hasbnallh ve ni'me'lvekfl) "Allah yetiir bize, o ne gzel vekil" diyorlard. 374 M'minlerin man Artt "Bu kendilerinin artrd." Bu sz, (Bu sz neyi arttrd?) lil "mn" Man yledir: Mslmanlar (Nuaym bin Mes'd'un) bu szne iltifat etmediler. Belki imanlarnda daha sabit oldular. Allah'a yaknlar daha sabit oldu. Mutmain olmalar ziydeleti. slm'n hamiyyetini izhr ettiler. Ve bu niyetlerinde hlis oldular. Allah yetiir bize, dediler." Allah bize yetiir ve o bize kfidir, dediler. Ona tevekkl edip dayanana Allah kfidir. "O ne gzel vekil" Kendisine tevekkl edilen sdece Odur; Allhtr. 375 Kk Bedirde "Sonra da, Allah'tan bir nimet ile."
371

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/243-244.

372

Tefsir-i Kebir: 9/80, u lafzlarla gemektedir: Muhammed (s.a.v.)'n nefsi kudret elinde olana (Allah'a) yemin olsun ki. elbette ben mriklere kar savaa kacam; tek bama olsam bile..."
373

Kk Bedir gazvesine katlan Mslmanlarn says sadece yetmi binekli deildir. M'minlerin says 500 (beyz) idi. bni Sa'd: Tabakat: c.2. s. 59. 374 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/245-246. 375 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/246-247.

Cmlenin bandaki (d) fe harfi, fesahat iindir. Mriklere kar ktlar, szlemeyi if ettiler. (Verdikleri kk Bedirde savama randevusuna sdk kaldlar. Sava meydanna gittiler. Ve orada) Maksatlarndan, Allh Tel hazretlerinin byk bir nimetine kavumu bir halde dndler. Hem de kimsenin takdir edemeyecei kadar byk bir nimetle dndler. Bu byk nimetler; 1-Afiyet, 2- man zere sebat, 3- imanda ziydelik, 4- Dmanlarn kendilerinden korkmalardr. 5- Ticretten dolay byk bir kr elde ettiler. "Kendilerine hibir Ktlk (keder) dokunmakszn," 6- Ktlklerden salim olarak dndler. 7- Kendilerine bir eziyet dokunmad. 8- krah ettikleri bir ey onlarn ban a gelmedi. Rivayet olundu: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, ordusu ile beraber, Kk Bedr'e vard. Kk Bedir, Kinne oullarnn pazar ve panayr yeriydi. Onlar, orada senede sekiz gn toplanr, al-veri yaparlard. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, orada mriklerden hi kimseye rastlamad. Pazara geldiler. Beraberlerinde, nafakalar, paralar ve ticret mallar vard. Al-veri yaptlar. ok kr ettiler. Kuru zm al verii yaptlar. Kr ettiler. Bir dirheme kar iki dirhem kazandlar. Medine-i Mnevvereye sa ve salm olarak ve hibir zarara uramadan dndler. Eb Sfyn (ve ordusu) Mekke'ye dnd. Mekkeliler, Eb Sfyn'n ordusuna; "Sevik askeri" adn verdiler. 376 Ve onlarla {alay ederek), -"Siz, ancak sevik imeye ktnz. (Siz ancak, kavut yemee km karanavaclarsniz)" dediler. (2/127) 377 Allah'n Rzsna Tabi Oldular "Ve tbi oldular (ardnca gittiler.)" Getirip syledikleri her fiil ve szde, tbi oldular. Bukavl-ierf, ^f kavH erifinin zerine atftr, (Neye tbi oldular:) "Allah'n rzsnn" Dnya ve hirette de kurtuluun kayna olan hayra, cesaret, ve Allah yolunda savaa kmalar sebebiyle erdiler. "Daha, ok byk bir fazln sahibidir Allah." Allh Tel fazlndan ihsanda bulundu. 1-Tesbt, 2- man ziydesi, 3- Cihd'a kma baars, 4- Din'de salbet, 5- Dmana kar cesaretini izhr etmek, 6- Gzel menfaat ile beraber, Allh Tel'nn onlar btn ktlklerden muhafaza etmesi, Bu fazl ve ltuf ta, ayn zamanda; kendileriyle beraber cihda kmayp geride kalanlarn hatal grlerinden dolay duyduu hasret ve savaa kanlarn nail olduklar nimetlerden dolay pimanlk duymalar da m'minlere bir fazl-u keremdir. 378 Krl Ticret Rivayet olundu: Ashb- kiram, (Kk Bedir'e gidip orada dmanla karlamadan ve orada ticret yaparak iyi bir kazan elde edip dndkleri iin aralarnda konutular:) -"Acaba, bu gazve olur mu (Allah bize cihd savab verir mil" dediler. Bundan dolay, Allh Tel hazretleri, kendilerine gazve sevab verdi ve onlardan raz oldu. 379 eytan Dostlarn Korkutur

376
377

bni Sa'd, Tabakat: c.2, s. 60. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/247-248. 378 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/248-249. 379 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/249.

"Ancak bu size o haberi getiren," Ey m'minler (Sizi) savatan alkoymaya alan. Burasmbted'dr. (kimdir?) "eytandr." Mbtednm haberidir. "Kendi dostlarn korkutur;" eytan, (dostlar olan) mnafklar, mriklerin galebesi ve kahr ile korkutmaktadr. Korkutuyor ki, onlarla savaa kmaktan vazgeip otursunlar, diye. (eytann dostlar) kalblerinde hastalk olan mnafklardr. Efendimiz (s.a.v.) hazretleriyle savaa kmayp, geride kalan ve evde oturanlardr. yet-i kerimenin mans yledir: eytann kfirlerle korkutmas, ancak dostlar olan mnafklara tesir eder. Ey m'minler! Sizler se, evliyullah (Allah'n dostlar), Allhn hizbisiniz ve galiblersiniz. eytann korkutmas size taalluk etmez. (Sizi etkilemez.) Ai "Siz onlardan korkmayn," eytn ve eytann dostlarndan... Eb Sfyn ve dierlerinden korkmayn. "Ve benden korkun!" Emrime muhalefet etmekten korkun."Eer m'minlerseniz." man, Allah korkusunun, gayrisinden korkmann zerine tercih edilmesini iktiz eder. man, eytan ve dostlarnn errinden emniyeti gerektirir. 380 Korkunun Ksmlar Korku ksmdr. 1- Avamn korkusu, 2- Hssn korkusu, 3-Ahassn korkusu... Avamn korkusu, Allh Tel hazretlerinin azabndandr. Hssn korkusu, Allh Tel hazretlerinden uzaklamaktan korkarlar. Ahassn korkusu. Allh Tel hazretlerindendir... Efendimiz (s.a.v.) hazretleri bu mertebeleri yle iaret ettiler: -"'(Allhm!) Afvnla senin azabndan snrm! Senin rzn ile senin gazabndan snrm! Ve Senden sana snrm!"381 Fenaya Ermek Slik (seyr- suluk yolcusunun) zerine den vazife, nefsinden ve onun sfatlarndan, fena bulmal (ve gemelidir). Varlkta, Allh Telnn varlndan baka bir varlk grmemelidir. Korkmamal; ancak Allah'tan korkmaldr. nk Allh Tel hazretleri, kullarnn zerinde yegne kahr (stn ve istediini yaptran)dr. Btn ilerde o kfidir. 382 Halil (Dostluk) Makam Necmddin Kbrev (k.s.) hazretleri buyurdular: -"Dostluk makamnn sonu, kiinin kendi nefsinin ve btn kinatn (mahlkatn) zerine drt tekbir ile tekbir almasdr. Bu takdirde kendisi iin, Allh Tel hazretlerinin btn eylerden kendisine kfi ve yeterli olduu tahakkuk eder. Allh Tel onun kendi nefsinden ve msiv'dan dolay ne gzel vekildir." 383 Msiv'nm zerine Hafz irz buyurdular: -"Ben hemen o saatte, Ak pnarndan abdest aldm. Drt tekbir ekip aldm. Bir uurda, ard arda... (Allah'tan gayri) Her ne ki, var ise onun zerine...384
380

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/249-250.

381
382

Kenzi-Umml: 38290, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/250. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/250-251. 383 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/251.
384

Hafz Divan, s. 13.

Allh'dan Gayrisi Hafz irz, ak ile kyam ettii zaman, Allah'tan gayrinin vcdunu l grd. Cmidt menzilinde grd. Zr Allh Tel yle buyurdu: "Allah'n yannda dier bir ilaha daha arma! Baka ilah yok, ancak O! O'nun vechinden baka her ey helaktedir, hkm O'nun ve nihayet dndrlp O'na gtrleceksiniz.385 l (cenaze) namaz drt tekbirledir. Bakas ile deil... Bu ise, kiinin nefsinden ve kinattan gemesidir. Allh Tel hazretleri bizleri ve sizleri tevhdin hakikatini tahakkuk ettirsin, min. 386 Drt Tekbir Eb Yezid Bestm (k.s.) hazretleri buyurdular: -"Ben on iki sene nefsim iin demirci idim. Elli sene kalbimin aynas idim. Orada kendime baktm. Bir de baktm ki, ortasnda (belimde) znnr (Hristiyanlarn kemerini) grdm. On iki sene de bu znnr kesmeye altm. Sonra dnp baktm, bir'de ne greyim! Btn (i lemimde) znnr grdm. Be yl da bunu kesmeye altm, nasl keseceim diye baktm. Bana kef olundu. Halka baktm. Onlar l grdm. Onlarn zerine drt tekbir aldm..." 387 Hikye (kabir) Vefatndan sonra Eb Yezd Bestm (k.s.) hazreterine denildi: "Mnker ve Nekir melekleriyle senin hlin nasld?" Eb Yezid Bestm (k.s.) hazretleri buyurdular: -"Onlar bana; Senin Rabbin kimdir?" diye sorduklarnda ben onlara: -"Siz ikiniz Rabbime sorun: Eer Rabbim (benden dolay) o, benim kulumdur, derse, bu (bana) kfidir. Yok (eer Rabbim o benim kulumdur, demezse,) eer ben, defalarca: "Ben, onun kuluyum!" desem bile; Allh Tel'nn kabul olmadka bir ey ifde etmez..." dedim. 388 Kulluun Hakikati Ubudiyetin (kulluun) hakikati, Allh Tel hazretlerinin gayrisi olan her eyden (msiv'dan) teberri etmek, uzaklamakla olur. Bu velev ki, onun orucu, namaz ve dier ibdetleri olsa bile.... Rivayet olundu:' Eb Yezid Bestm (k.s.) Hazretleri, mrnn sonlarnda mihraba geti. Ve yle dedi: -"lh (Ey Allah'm!), ben orucumu, namazm ve de ikisinin dnda olan ibdetlerimi dnmyorum. Belki diyorum ki: -"Ben mrm dallette geirdim! u an zunnarm kestim. Mslman olarak senin kapma geldim. Senin kapn da slm dinidir..."389 Bu ise hakik olarak kiinin nefsinden insaf etmesidir. eyh Sa'd irz, kendi eyhi es-Sehrrd, hakknda buyurdular: (2/128) Daim gece. Ve cehennem buharndan korkmad. Kulama bir ses geldi Gaibten; Ne oldu ki cehennem benimle doldu. Meer dierleri grnen yol oldu. Akll kiiye den vazife, nefsini asla tezkiye etmemesidir. Nefsini Allh Tel hazretlerinin kerametlerine mahal (ehil yer) grmemelidir. Belki tevazu etmelidir. Salih amellerine nisbetle kt amellerini ok grmelidir. Nefsinde ancak, srf yokluk grmelidir. 390 ir- slam

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/251.

385
386

el-Kasas: 28/88. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/251-252. 387 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/252. 388 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/252-253.
389
390

el-Mide: 5/54, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/253.

Bil ki: Allh Tel hazretlerinin yolunda cihd etmek (slm dininin yaylmas iin gayret sarfetmek) Mslmanlarn in ve m'minlerin detlerindendir. Bu yolda, m'minler, knayanlarn knamalarndan korkmazlar. Grmyor musun hli byle bir kavmi, Allh Tel hazretleri nasl medhetti: Allh Tel hazretleri bizleri ve sizleri, huls, yakn ve temkne ulatrsn. min. -"Ey o btn iymn edenleri inizden kim dininden dnerse duysun: Allah onun yerine yle bir kavim getirecek ki, Allah onlar sever, onlar Allah' severler. M'minlere kar boyunlar aada, kfirlere kar balar yukarda... Allah yolunda mchede ederler, dil uzatann levminden korkmazlar. te o, Allah'n fazldr. Onu dilediine verir ve Allah vsfdir, alm'dir. Kim Allh Tel hazretleriyle beraber olursa, Allh Tel hazretleri onu korur ve dmanlara kar ona yardm eder; hususiyetle nefs-i emmre dmanna kar ona yardm eder. Ne gzel buyurmular: stikmet olan kiiyi bilirim. O melmet dann bandadr. Tabiatn vasflarndan temiz bir halde ld. Hev- hevesine talak vererek cann verdi. Glge gitti. Gne kald. Btn dolatklarn eteinden dkt... Allh Tel hazretleri bizleri ve sizleri, huls, yakn ve temkne ulatrsn. min. 391 KAFRLERN ALIMASI SEN ZMESN Yce Meali: Sana da, o kfrde yaranlar hzn vermesin. nk onlar, Allah'a bir zarar edebilecek deiller. Allah onlara hirette bir hazz vermemek istiyor; onlara azm bir azap var.176 phesiz, iymn bedeline kfr satn alanlar, Allah'a zerrece zarar verecek deiller ve onlar iin elm bir azap var.177 Bir de, o kfredenler, kendilerini brakmz, zinhar kendileri iin bir hayr sanmasnlar. Biz onlar, srf gnahlarn artrsnlar diye brakyoruz. Hem, onlara zillet verici bir azap var. 392 Kfre Hizmet Edenler "Sana da kfrde yaranlar hzn vermesin." Kfirlerin, kfre olan gayet hrslan ve kendisine iddetli rabetlerinden dolay seri bir ekilde ona dmeleri, seni zmesin. Onlar, (Efendimiz s.a.v. hazretleriyle beraber savaa katlmayp) geride kalan mnafklardr. Mnafklar, ilerinde gizlemi olduklar (kfre) sr'tle komakta, kfirlere yardm etmekte ve Allh Tel hazretlerinin nurunu sndrmek-iin almaktadrlar. "nk onlar, Allah'a bir zarar edebilecek deiller." Kfirler, bu hareketleriyle, elbette ki, Allah'n dostlarna ve dinine zarardan hibir zarar veremezler. "Allan onlara ahrette bir hazz vermemek istiyor;" Allh Tel hazretleri, bununla hirette onlara sevbtan herhangi bir nasb yapmamay murad etmektedir. Bundan dolay onlar tuyan ve azgnlklarnn iinde terk etti. Kfr zere helak oluncaya kadar orada oyalanmaya devam ettiler. rde'nin .zikrinde, onlarn kfrlerinin nihayet derecesine ulatn ve hatta erhamurrahimn (rahmet edenlerin en merhametlisi olan Allh Tel) onlar iin hirette onlara rahmetinden hibir nasbin olmamasn murad etti. nk onlarn kfrde komalar (ve kfr iin almalar) olmam olsayd, mcerred kfrlerinden dolay; Allh Tel hazretleri, hirette onlarn bir nasblerinin olmamasn murad etmezdi. "Ve onlar iin vardr." Bu kll mahrumiyetle beraber sevabn yerine onlar iin vardr. (Ne vardr?) "Azm bir azap var." Miktar llmeyecek kadar byk... 393 man ile Kfr Satn Alanlar "phesiz, iymn bedeline kfr satn alanlar." mann yerine kfr alanlar, demektir. Aldklar kfre rabet edenler ve terk ettikleri imandan yz evirenler.
391 392

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/254-255. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/255. 393 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/256.

"Allah'a zerrece zarar verecek deiller ve onlar iin elm bir azap var.' Cereyan eden detlere gre, mterinin ald eyi ok beenmesi, gpta etmesi, onu satn ald iin keyifli olmas ve o ald ey kr ettii zamanda ok sevinmesidir. Yine mteri, satn ald ey, kendisine zarar ve hsran getirdiinde ok zlr. Onlarn, imann yerine kfr almalar kendilerini byk zarara urattna iaretle, elim azabla vasflandlar... 394 stidrc "Bir de, o kfredenler, zinhar sanmasnlar." ismi mevsl slas ile beraber, fiilinin failidir. "Muhakkak o ey ki," 395 lm Bir Tetkk Yerinde oiduu ey, mefin yerine geerlidir. nk kendisiyle maksat tamam olmaktadr. Mbted ile haberin arasna nisbetie kalbi fiile taalluk etmektedir, l* Masdariyet iindir. Veya mevsidur. Aidi hazf olundu. Bunun hakk (U f eklinde) ayr ayr yazlm olmasdr. Hat ilmi ve kaideleri bunu gerektirir. Lkin, hazret-i Osman (r.a.)'m mushfmda muttasl (dfdiye bitiik) vki olup yazld. Ona (hazret-i Osman r.a. 'm mushfina) muhalefet edilmez. Mshflarm yazlmasnda "/mam "m (Hazret-i Osman r.a.'m yazm olduu Kur'n- kerimin) snnetine tbi oluruz.... (Kfirleri neyi sanmasnlar?) "Kendilerini brakimzi, mhlet vermek ve mr uzatmak, demektir. mla etmek (mr vermek) zaman zerine kasredilmitir. Zamann gemesinde kullanlr. Birbirlerini takibettikleri iin, gece ve gndze; "Gece ve gndzn birbirini takibetmesi" denilir. Yani, bizim kendilerine mhlet vermemiz veya kendileine vermi olduumuz uzun mddet, demektir. (Kendilerine verilen mhleti ne sanmasnlar?) "Kendileri iin bir hayr." Kendilerini irdelerinden menetmeler burada tafdflin mans onlarn dnce ve inanlarna gredir. "Ancak o srf," Hepsi onu bitiik gerekletirdiler. ("Gnahlarn artrsnlar diye brakyoruz." Hayr ve errin faili ve ikisinin mridinin Allh Tel hazretleri olduuna kll olan Ehl-i Snnet ve 'cemaate gre oJSjJ kavl- erifinin bandaki lm, irde lamdr. nk, ouy (iml ve mhlet) mr uzatmaktr. Hi phesiz bu, Allh Tel hazretlerinin fillerindendir. Ve bu kfirler iin hayrl deildir. nk mrlerinin uzamasyla onlar, gnahn ziyde olmasna tevessl edecek, tuyan ve azgnlklar daha da artacaktr. (2/129) Allh Tel hazretleri, onlara mhlet verdiinde ve iradesiyle onlarn mrlerini uzattnda, onlar, bu mrle kfrden, tuyan ve azgnlktan gnahlar ilediler. Allh Tel hazretleri gnahlarn da yaratcsdr. Gnahlar, Allh Tel'nn iradesiyle yaratlmaktadr. Onu murad edendir. Nasl ki, kul. kendisini gnaha iten ve gnaha gtren sebebleri murat ettii gibi... Yani kul isteyen Allah da yaratandr. kavl-i erifinin bandaki lm, illet ve sebebiyet lam deildir. Zr Allh Tel hazretlerinin efli (ileri) garazlarla muallel (ve illetlere bal) deildir. Mutezile mezhebine gre, kavl-i erifinin bandaki lm, kibe lm'dr. Hem, onlara zillet verici bir azap var." Onunla hirette horlanp aalanrlar. 396 Hayrl nsan, erli nsan? -"En hayrl insan, mr uzun ve ameli gzel olandr. En erli (ve kt) insan, mr uzun ve ameli kt olandr.397 Zenginlik Bu yet-i kerime, dellet eder ki, kfir ve fsklarn mrlerinin uzun olmas, dnyada onlarn murad (arzu ve
394 395

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/257. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/257. 396 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/257-259.
397

Msned-i Ahmed: 10599, u lafzlarla gemektedir: DeKra aan rivayet olundu: Adamn biri sordu: -"Ya Raslaliahl nsanlarn en hayrls kimdir?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"mr uzun ve ameli gzel olandr." Yine sordu: -"nsanlarn en erlisi (ve kts) kimdir?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"mr uzun ve ameli kt olandr." smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/259.

isteklerine) kavumalar (ve zenginlikleri), onlar iin hayrl deildir. Bunlar belki suret ve grnte nimettirler, ama hakikatte nikmettir (azabtr). Grmez misin? Muhakkak ki insana, zehirli bir tatl yediren ve ikram eden kii, hakikatte tatl deil, zehir ikram etmitir. nk sonuta o yedii zehirli tatl onu helake gtrecektir. Kfirlerin uzun mr ve kfrleri de onlar azaba gtrecektir. 398 okluk Kula yakan ey, asla marur olmamasdr; 1- Uzun mrle, 2- Yardmla ve destekle (hayatta ald baarlarla) 3- Maln okluu ile, 4- Ve evldnn okluuna, aldanp marmamaldr. Ne gzel buyurmular: Marur olma! Cihan aziz edene kar. O ki cihan hemen eri edip ykabilir. Bu dnya ylandr. Dnyay dola... Ylan tut. Ylandan tut... Ylan getirirsin. O ylan seni helak eder... 399 Nimetler Allh Tel hazreteri, hazretlerine yle buyurdu: Mirc gecesi, Efendimiz (s.a.v.) -"Muhakkak ki nimetlerimdendir: benim, mmetinin zerine olan 1- mmetinin mrn ksa yaptm ki, gnahlar ok olmasn. 2- Onlarn mallarn azalttm ki, kyamet gn hesaplan iddetli olmasn, 3- Zamanlarn geciktirdim ki, kabirlerinde hapisleri uzun srmesin ... 400 Nefis lgili Yine Allh Tel (Mi'rac gecesi Efendimiz s.a.v. hazretlerine) buvurdu: -"EyAhmed! Yumuak elbise ile sslenme! Gzel yemek ve yumuak yatak (vat) ile ziynetlenme! Muhakkak ki nefis, btn ktlklerin barna, yuvas ve btn ktln arkadadr. Sen nefsi, ktle ektike, o seni ma'syete eker. Nefis, taat konusunda sana muhalefet eder. Ma'siyette sana itaat eder. Sen, nefsi, doyurduun zaman, nefsin azar (tuyana der.) Mstan (ihtiyasz) olduu zaman, kibirlenir! Hatrland zaman unutur! Gvenildiinde, gaflet eder. Ve nefis eytnn yakndr!" Denildi ki: Nefsin misli, deve kuunun misli gibidir. Deve kuu ok yer. Ona yklendiinde uamaz. Kendisine; -"Sen kusun!" denildii zaman, o: -"Ben deveyim! te ayaklarm!" der. Kendisine bir ey yklediin zaman da, -"Ben kuum, ite bunlar da benim kanatlarm!" der. 401 Nefsi Aztan eyler ok mal ve keml derecesinde tam bir istina {muhta olmama) nefsi aztp martr. Allh Tel buyurdu:
398 399

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/259-260. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/260. 400 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/260-261. 401 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/261-262.

"nk insan muhakkak tuyan eder; kendini mstani grmekle!"402 Ne gzel buyurmular: ehvetperest olma! Nefse taat etme! nk o, her saat bir bakasnn kblesidir. Sa'd irz (r.h.) buyurdular: ittim ki; Koyunun ba ban altnda iken, Kasaba yle dedi. Son cezan beni yemen ve grmendir. Pehlev adam semiz ve yalym, Ve ye ve greceksin. 403 Dnya Yakmaz Hazret-i ie (r.a.)'dan rivayet olundu. Buyurdular: -"Ben (Efendimiz s.a.v. hazretlerine), ya reslellh (s.a.v.)! Allah'tan yemek (bol rzk) istesen de, Allah, sana yedirse (ve bol nzik) verse!",dedim. Hazret-i ie (r.a.) buyurdular: -"Bunun zerine ben alamaya baladm; Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden grm olduum ala ve Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin iddetli alktan dolay karnna ta balamasndan dolay (zlp aladm)." Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Ey ie! Nefsim kudret elinde olan Allah'a yemin olsun ki, eer ben Rabbimden dnyann btn dalarn altn yapmasn isteseydim; elbette Allh Tel onlar benimle icra ederdi. Yeryznde nereye gitsem, o altnlar benimle beraber gezdirirdi. Lkin ben; Dnyann aln, tokluunun zerine tercih ettim; Dnyann fakirliini, zenginliinin zerine; Dnyann hznn, sevincinin zerine tercih ettim. Ey ie! Muhakkak ki dnya, Muhammed (s.a.v.)'e gerekmez; Muhammed (s.a.v.)'n ehline de yakmaz!" buyurdu." 404 Dnya ve hiret Yine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Dnya ve hiret iki kumadrlar. Kim ikisini bir araya toplamak isterse, aldatlmtr. Birletiini iddia eden ise marurdur, aldanmitr." Kim, nefsin hev- hevesine rm olup tbi olmakla beraber, yksek derecelere ulatn zannederse, gaflet deryasnda boulmutur. Allh Tel hazretleri, dnya zerine hrs ile nefse tuyan beraber mhlet verir. Hatta nefs dnyaya olan hrsndan, ihtiyacnn tesine gider. Dnyev maksatlar kaps kendisine alr. Mstan olur. Ve istinasnn miktar kendisini ziyadesiyle tuyana gtrp azgn bir hale getirir. Ne gzel buyurmular: Gnl dnya nimeti iin yalvarmaya verme. nk gnln, ok zor bir ii var405 bret Al Ey ihvan! (Kardelerimi) Bizden nce yaayan kavimler (ve dier peygamberlerin mmetleri) uzun mr yaadlar ve ok mal topladlar. Onlarn lmlerini tezekkr et! Hatrla! (2/230) Ve toprak altnda onlarn hallerini dn! Dnn! Onlarn paralarnn nasl blndn tefekkr edin! Kadnlarn dul braktlar! Evltlarn nasl yetim braktlar! Mallarn zayi ettiler! Kendilerinden sonra kkleri ve bykleri (ocuklar ve yallar) helak oldu! Eserleri kesildi! Memleketleri harab oldu! Kim Allh Tel hazretlerinin nimetlerine kar kfr (ve nankrlk) ederse, onun dnecei yer elbette Allah'n
402 403

Ek-Alak: 96/.6.7 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/262. 404 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/262-263. 405 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/263-264.

azab ve hsrandr. Ancak cehennemin derekelerine dmlerdir. Kimin gafleti, onlarn gafleti gibi olursa, kfirlerin vard yere varr. Ve eer uzun bir mryaasa bile... Allh Tel hazretleri mhlet verir; ama asla ihml etmez! Zr Allh Tel hazretleri yle buyurdu: "Kim de kfrederse artk onun kfr seni zmesin! Onlar dnp bize gelecekler, o vakit biz onlara btn yaptklarn haber vereceiz. Her halde Allah btn snelerin knhn bilir. Biz onlara biraz zevk ettiririz de sonra kendilerini galz bir azaba muztarr klarz. 406 Dnya hayat ve ondan faydalanmak (zevklenmek) gerekten ok azdr. Dnya bir saattir; onu da taat kl ki, belki sen; kabul ve vusul ehli olan cemaate katlm olursun! 407 Namaz Btn taat ve ibdetler, kurtuluun sebebleridir; hususiyetle de namaz... Namaz ibdetlerin en faziletlisidir. Namaz ibdetlerin en a'ls ve ycesidir. Namaz ibdetlerin en ereflisidir. Namaz ibdetlerin en ycesidir. 408 Oru Oru gklerin melektne girmenin sebeblerindendir. Oru, dar ve skc cismn rahimden kmann ve kendisine ikinci ne'e diye tabir edilen manev alemlere ykselmenin vasta-larndandr. Isa Aleyhisselm'n szyle kendisine isret edildii qibi: "ki kerre domayan kii, semvt ve yeryznn melektne giremez yksek derecelere eremez. 409 Belki orucun mchedesi, bir rabtadr. Allah'a mlk olmann mhedesdir. Hadis-i kuds ona iaret etmektedir. -"Allah azze ve celle buyuruyor: -"Oru, benim iindir. Ve onun mkfatn verecek olan da benim!410 Yani onun mkfat benim! Bundan dolay noksan sfatlardan mnezzeh olan Allah Sbhneh ve Tel hazretleri, cemlini grme saadetine nail olma erefini ala balad. sa Aleyhisselm ile olan muhtab da a kalmaya tevik etti ve buyurdu:) -"ok a kal ki, beni gresin!" Yar Arab ve yar Fris ne gzel buyurmular: Her dem Hak Tel hazretlerinden nida gelir. A ol, beni grrsn! Dnyadan tecrid et, vsl olursun. Allh Tel hazretleri bizleri ve sizleri rzklandrsin! 411 Meali: Allah, mminleri bulunduunuz hal zere brakacak deildir. Nihayet, murdar temizden ayracak... Allah, sizleri gayb'a muttali' klacak da deil... Ve lkin Allah, ona resullerinden dilediini seer. Onun iin, Allah'a ve resullerine iymn edin. Ve eer iymn eder ve korunursanz, size de azm bir ecir var.179 412 Tefsr-i erifi: "Allah deildir," murd ediyor, (Neyi) "Brakmay" Terk etmeyi (Kimi terk etmeyi?) "M'minleri," hlis ve muhlis m'minleri, (ne zere , terk etmeyi?) Bulunduunuz hal zereHitb, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin asrnda bulunan ihlasl m'minlere ve mnafklaradr. "Nihayet, murdar temizden ayracak..." "eyi ayrt etmekle ayrttfden gelmektedir. Onu azletti ve ifraz etti, demektir.
406 407

Lokman: 31/23-24. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/264-265. 408 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/265. 409 Ruhu'l-Men: c. 1. s. 362
410
411

Sahih-i Buhri: 6938. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/265-266. 412 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/267.

Man yledir: Allh Tel hazretleri, sizi byle olduunuz hl zere brakmaz. Bznz baznza karm halde brakmaz. Hepsi tasdik zere olduklar iin; elbette Allh Tel hazretleri iinizde muhlis olan kullanyla mnafklar birbirinden ayrt edecektir. Allh Tel hazretleri, vahyetmek suretiyle sizin halinizi Peygamberine bildirip veya cihd ile ya da hicretle mnafk ile muhlisi birbirinden temyiz eder. "Allah, sizleri gayb'a muttali' klacak da deil..." Allh Tel hazretleri, sizden hibirine gayb ilmini vermez. Sizleri, kalblerde bulunan kfr ve imana muttali klmaz. "Ve lkin Allah, seer." stifa eder. "Resullerinden dilediini..." Raslne vahyeder ve bz gaybleri ona haber verir. Veya ona dellet eden eyleri nasbeder. "Onun iin, Allah'a ve resullerine iymn edin." Ihls sfat ile iman edin. Veya sdece Allh Tei'nn gaybe muttali olduunu bilerek iman edin. Veya Allh Tel hazretlerinin sekin kullarnn (peygamberlerinin) vahiy yoluyla gaybe muttali olduklarn bilerek iman edin. Onlar da ancak kendilerine vahiy edilenleri bilirler. "Ve eer iymn eder." Hakik iman ile iman ederseniz. "Ve korunursanz," Nifaktan. dr?) "Sizin iin vardr." Bu iman ve takvann mukabilinde sizin iin vardr. (Ne var"Azm bir ecir var. Knhne bali olunmayacak kadar byk ecir var. Bu ecir takvalarnn bykl kadardr. nk yce maksatlara yrmek ve seilmilerin menzillerine erimek, vsl olmak ancak, takva ayaklaryla olur. Ne gzel buyurmular: Tarikat1 a gir! Tarikata kadem basmalsn. Hemen imdi. nk aslnda zaman kademsiz olamaz. 413 Hikye (Haram lokma) ibrahim Edhem (k.s.) hazretleri buyurdular: -"Bir gece beyt-i makdsteki sahrann (kayann) altnda ibdetle megul idim. Gecenin bazs getiinde, iki melek indi. O iki melekten biri dier arkadana: -"Burada olan kimdir?" diye sordu. O da: -"brahim Edhem'dir!" dedi. Dier melek: (-Hangi brahim Edhem?) -"Hani...! Allh Tel hazretlerinin derecesini drd u brahim Edhem..." Dieri sordu: -"Allh Tel hazretleri niin derecesini indirdi?" O: -"brahim Edhem, Basradan hurma satn ald. Hurma satn alrken bakkal'm hurmalarndan bir hurma, onun hurmalarnn iine kart!" dedi. brahim Edhem (k.s.) hazretleri buyurdular: -"Basraya gittim! O adamdan hurma satn aldm. Satn aldm hurmalardan bir hurmay onun hurmalarnn iine koydum. Ve yine beyt-i makdise dndm. Yine sahrann (kayann) altnda geceledim. Gecenin bir ksm getiinde, bir de baktm iki melekle beraberim. O iki melek gkten indiler. kisinden biri dierine; -"Burada kim var?" dedi. kisinden biri; -"Bu Hurmay yerine reddeden ve bu amelinden dolay derecesi ykselen brahim Edhem'dir!" dedi. (2/131) ite hakik takva budur. 414 Tevessl (Reslllah'a) Takva, lyk bir ekilde, hukuka riyet etmektir. Bu da ancak Cenb-i Reslllah (s.a.v.) hazretlerine tevessl etmekle mmkn olur. Muhakkak ki hakikatlarn gaybi, (manev) haller, Reslllah (s.a.v.) hazretlerinin vastas olmadan inkif etmez. u kavl-i erf ile bu geree iaret edildi: "Allah, sizleri gayb'a muttali' klacak da deil... Ve lkin Allah, ona resullerinden dilediini seer. Onun iin, Allah'a ve resullerine iymn edin. Ve eer iymn eder ve korunursanz, size de azm bir ecir var." Takvann hakkatna nasl terakk edilir? Halbuki lem kendi gr ve seiminin takydinden itlk edilip kurtulmutur. Allh Tel buyurdu: "Ey o btn iymn edenler! Allah'tan korkun ve O'na yaklamaya vesle arayn ve onun yolunda mchede edin
413 414

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/267-269. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/269-270.

ki, felaha erebilesiniz.415 Tabi Olmak Elbette Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine tbi olmak gerekir. Ne gzel buyurmular (Fris beyit tercmesi): "Muhakkak ki Resullerin efendisine tbi olmadan. Hi kimse maksd olan mertebeye ulaamaz. Hibir yerden hibir yere gitmeye, kimse sana yol gsteremez. Onun kapsnn eiini gnl gzyle gr..." Allah'a ve Resulne iman, kalb tasdik etmek; irdeyle eriata sarlmaktr. Kurtulu buradadr. Bakasnda deil.... 416 Cehennem Denizi Rivayet olundu. M'min kii "Hem iinizden hi biri yoktur ki, mutlak ona varacak olmasn ve bu rabbinin uhdesine vcib kld bir kazyyemahkeme olmutur.417yet-i kerimesinin gereince cehennem ateine vardnda, (Allh Tel rahmetiyle ona muamele eder de); Allh Tel, tevhd'in sevabn gemi, Kur'n- kerimi, o geminin ipi (halatlar), Namaz o geminin yelkeni, Mustafa (s.a.v.) hazretleri, o geminin kaptan, M'minler, o geminin zerine oturan (yolcu)lan, yapar. M'minler, tekbir getirirler. O gemi, cehennem atei denizinin zerinde gzel bir koku ile akar; m'minler, selim bir ekilde cehennemi geerler. 418 Nasihat Ey kardeim! Gnlerini zayi etme! nk senin gnlerin sermyendir. Sen sermyeni kabzedip elde tuttuun mddete krl i yapmaya kaadir olursun. Daha ok sermye tahsil etmek iin al. (Sermyeyi arttrmann yollar:) 1-Taat'a sarl, 2- bdetlere koyul, 3- Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin snnetini ihya et, 4- lmeden ve fevt olmadan nce Efendimiz (s.av.) hazretlerine salt selm getir, 419 Mezar'dakilerin stei Muhakkak k ller, iki rek'at namaz klmak iin kendilerine izin verilmesini temenni ederler. Veya bir kere olsun: "l ilahe illallah- Allah'tan baka ma'bd yoktur!" demeyi. Ya da, bir kere Allh Tel hazretlerini tebih etmek iin i-zin isterler. Kendilerine izin verilmez. Bunun zerine mezardaki ller, hayattakilerin gnlerini gafletle nasl geirdiklerine bakp taaccb eder, aarlar! l Konuabilseydi? (Fris beyt tercmesi) Eer miskin lnn, dili olsa, Feryd fign ile yalvarr. Ey hayatta olan kii! Senin imknn var, der. Dudaklarndan zikri eksiltme.
415

E|-Mide: S/35, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/270. 416 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/270-271.
417
418

Meryem: 19/71, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/271. 419 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/271-272.

Korkma kendisiyle ld. Bize gaflet oldu. Senin zamann var. Sen bari bu zaman frsat bil! Efendimiz {s.a.v.) hazretleri buyurdular: -nsanlar, uykudadr; ldkleri zaman uyanrlar.420 Mminle Mnfkn fark (hirette) mnfkn m'minden temyz edilmesi, dnyada, szler, fiiller ve bu ikisinden baka eylerle olduu gibi; hirette de, m'minlerin yzlerinin beyaz, mnafklarn yzlerinin siyah olmas ile olur... Allh Tel buyurduu gibi: "O birtakm yzlerin aaraca ve birtakm yzlerin kararaca gn, o vakit, o yzleri kara kanlara yle denecek: "Y... mnnzdan sonra kfrettiniz ha? O halde tadn azab, ettiiniz nankrln cezas..." Amma yzleri ak olanlar, hep Allah'n rahmeti iindeler, onlar onun iinde ebed-ninler. 421 Akll kiiye gereken odur ki, taat ve ibdetlerin zorluklarna tahamml etmek, tekliflere katlanmak ve ilh imtihanlara tahamml etmektir ki, belki, meramna kavuur. Yz evirenlerin ziyan ettii, mnafklarn hsrana uradklar bir gnde, gnahkr olan nefse kar zafer kazanr, Ne gzel buyurmular: Ieridekini tecrbe etmek iin mihenk ta gzel oldu. Kara yzl olsun, yalanc olan herkes... Bz bykler buyurdular: -"mtihan annda adam ya ikram olunur veya horlanr." Allh Tel, hazretleri bizleri ve sizleri, ona muhalefet etmekten korusun! Amin. 422 Cimrilik ve Zekat Yce Meali: Allah'n, fazlndan, kendilerine bahettii eye bahiliik e-denler, sakn onu kendilerine hayrl sanmasnlar. Hayr! O, onlar iin bir serdir. Yarn kyamet gn, o kskandklar mal, boyunlarna tomruk edilecek. Kald ki, gklerin ve yerin mrs hep Allah'n... Ve Allah, her ne yaparsanz haberdrdr.180 Elbette Allah, onlarn: -o "her halde Allah fakirdir, bizler zenginiz" diyenlerin-lkrdlarn iitti; o dediklerini peygamberleri nahak yere ldrdkleriyle beraber yazacaz da, diyeceiz: -'Tadn bakalm! o yangn azabn..."181 Bu, sizin ellerinizin takdim ettii ve Allah'n zulmkr olmamas yzndendir o kullara...182 Onlar ki, -"Allah, bize yle and verdi: Bize atein yiyecei bir kurban getirinceye kadar hibir resule iymn etmeyeceiz." dediler. De ki: -"Size benden evvel birtakm resuller beyyineierie gelmi ve o dediinizi de getirmi idi. Ya onlar niin katlettiniz; doru iseniz?183 imdi seni tekzb ettilerse, senden evvel de birok resuller tekzb olundu... Ki, o beyyineler ve o hikmetli sahifeler ve o nurlu kitb le gelmilerdi. 423 Cimrilik "Allah'n, fazlndan, kendilerine bahettii eye bahiliik edenler, sakn onu sanmasnlar." Birinci mefl mahzuftur. onun zerine dellet etmektedir. Yani, cimriler, cimriliklerini sanmasnlar, demektir. "0" zamr-i fasldir. t'rb'dan mahalli yoktur. (Cimriler, cimriliklerini ne sanmasnlar?) "Kendilerine hayrl" nfklanndan daha hayrl sanmasnlar. Mezkr flitin ikinci mefldr. "Hayr! (belki) o," cimrilik,
420 421
422

Kef'1-Haf: 2795, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/272. l-ilmrn: 3/106-107, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/273. 423 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/274-275.

"Onlar iin bir serdir." nk cimrilik kendilerine azab celbettii serdir. "Yarn kyamet gn, o kskandklar mal, boyunlarna tomruk edilecek." "Onlar iin bir serdir." Kavl-i erifinin beyndr. Yaptklar cimriliin vebalini ekeceklerdir. Cimrilikleri (tasma gibi) bir halka olup boyunlarna dolanacaktr. Tasmann olmad cihetten buras, istire-i temsiliyye olur. Cimriliin vebalinin lzumu ve onlara olan gnah, tasmann taklmasna ve boyunlarna dolandrlmasnn ilzamna benzetildi. Mesel boynunda tasma olan gvercin gibi. Bunlarn herbirinin, sahibinden zevale ermesinin olmamasdr. Burada kendi/erine oian vebal boyuna dolandarma (tasma) e tabir eddi. fiili de ondan mtaktr. Mesel: "Falancann minnet (ve ihsan) falancann boynunda bir tasma'drl" denildii gibi... (21 \ 32) Denildi ki: "Yarn kyamet gn, o kskandklar mal, boyunlarna tomruk edilecek." yet-i kerimesinde ki, "boyunlarna tomruk edilecek (tasma gibi boyunlarna dolandrlacak) tbiri, istiare mansnda deil de, hakik mansnda kullanlmtr. Muhakkak ki, cimrilikleri bir ylan olup boyunlarna dolandracaktr. Veya ateten bir tasma olup, (kendilerini yakacaktr.) leride gelecek olan hads-i erifin deliliyle... "Ve Allah'ndr." Tek onundur, yalnz veya ortak olarak bakasnn deildir. "Gklerin ve yerin miras," Gklerin ve yerlerin ehlinin varis olduklar, maldan ve gayrisi eylerden, gklerin ve yerin ehlinin varis olduklar risletlerdir. Onlara ne oluyor ki, Allah'n mlknde, ona kar cimrilik ediyorlar? Varis olduklar mallan, Allah yolunda infak etmiyorlar. Veya onlarn helaki ve vefatndan sonra mal bakas tarafndan miras olunur. Ellerine geen mal Allah'n yoluna infak etmezler. 0 zaman da kendilerine hasret ve pimanlk kalr. "Ve Allah, her ne yaparsanz." Verdikleri ve menettikleri (cimrilikle vermediklerinden, i "Haberdrdr." Bunun zerine size ceza (veya mkfat) verir. 424 Cimrilik Nedir? Cimrilik, vacip (ve farz) olan vermekten imtina etmektir. Nafile olan ml ibdetleri yapmamak cimrilik deildir. Bundan dolay, vad (cehennemle korkutma, inzr) ve zem (ktlemek) ona yakn olarak zikredildi. 425 Ml bdetler Vacip olan ml ibdetler oktur. 1- Nefsi zerine infk etmek, 2- Geimi zerine lzm olan akrabalara infak etmek, 3- Zaruret (alktan lmek zere) olanlara infak etmek, 4- Mal ile takviyeye htiy duyulduu zaman, sava zamannda, (Zekat, r, Ftr sadakas, Ml ciht gibi) mli ibdetlerdir. Sonra bu yet-i kerime u geree iaret etmektedir: Muhakkak ki cimrilik, ekvetin iksiridir; cmertlik, saadetin iksiri olduu gibi... Bu undandr: nk Allh Tel hazretleri, mala, "Fazlndan..." diye isimlendirdi. Fazilet, saadet ehli iindir. Cimrilik iksiriyle fazl, kahr olur ve saadet de ekavet olur. Allh Tel buyurduu gibi: "Kendileri iin hayrl (sanmasnlar?) Hayr! 0, onlar iin bir serdir." Yani cimriler, cimrilik iksiriyle, Allh Tel hazretlerinin kendilerine vermi olduu hayr ve fazl er klmaktadrlar. Eer onlar sahip olduklar fazl ve maln zerine cmertlik iksiri sam olsalard, onu kendileri iin hayr yapm olurlard. Ve o takdirde (akvetleri) saadet klm olurlard. Cmertlikle cennet ehli olmu olurlard. Zr cimri olan kii cennete giremez. 426 Dnya Sevgisi Sonra Allh Tel hazretleri, Yarn kyamet gn, o kskandklar mal, boyunlarna tomruk edilecek! Buyurarak; dnya ve mal sevgisi fetinin yerine "tasma" ve tomruk tabiri kullanld. nk dnya ve mal sevgisi, kalbi ihata etmekte epeevre kuatmaktadr. Byk ve kt sfatlar, bundan domaktadr. 1 - Cimrilik,
424 425

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/275-277. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/277. 426 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/277-278.

2- Hrs, 3- Hased, 4- Kin, 5- Dmanlk, 6- Kibir, 7- Gadab ve bunlardan baka (nefs-i emmrenin sfatlar hep) bunlardan domaktadr. Bundan dolay Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Dnya sevgisi btn hatalarn ba (ve ana kaynadr.427 Zekt menetmek ve vermemekle nrn, ulv ve erf olan ruh, zulmn sfl ve hasis (dk ve d) sfatlarla evrelenmi olup, kyamet gnnde onun fetleri, perdeleri ve azaplaryla tomruklanm ve tasmalanm olurlar. Ayrlktan sonra; lenin, gerekten kyameti kopmutur. Ne gzel buyurdular: (Fris beyit tercmesi) Mala sahip olan iyi kii en iyi kii demek deildir. Merkebe atlastan ul rtlse, yine merkebtir. Hner ve fazilet udur: Din, takva ve kemlttr. nk mal ve makam bazen gelir, Bazen de gider... Helal maldan yiyen ve bata bulunan kiinin gr beenildi. Cihan kendisinin ardndan dnmektedir... 428 Zekt Verilmeyen Eb Hreyre (r.a.)'dan rivayet olundu. Buyurdular: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Kim, Allh Tel hazretleri kendisine mal verir de o, maln zektn vermezse, o mal kyamet gn, kendisi iin; gzleri nnde iki iaret olan ngrakl bir ylan suretine dnr. 0 ylan, onun boynuna dolandrlr. Sonra ylan onun enesinin iki tarafndan yakalar. enesinin iki tarafn srr ve sonra: -"Ben senin malnm! Ben senin hazinenim!" der. Sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretleri: "Allah'n, fazlndan, kendilerine bahettii eye bahillik edenler, sakn onu kendilerine hayrl sanmasnlar. Hayr! O, onlar iin bir serdir. Yarn kyamet gn, o kskandklar mal, boyunlarna tomruk edilecek. Kald ki, gklerin ve yerin mrs hep Allah'n... Ve Allah, her ne yaparsanz haberdrdr. 429 yet-i kerimesini okudu.430 Baka bir rivayette ise yle buyurulmaktadr: -"Zekt verilmekte cimrilik yaplan mal, ylan klnr ve sahibinin boynuna dolandrlr. O ylan bandan ayana kadar onu srr. Ve onun bana vurarak; -"Ben senin malnm!" der." 431 Zekt Verilmeyen Hayvanlar Yine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Herhangi bir adam ki, devesi, inei (sn), koyun (ve keisi) olur da, onlarn hakkn ed etmez (zektlarn vermezse) muhakkak ki bu hayvanlar, kyamet gn (dnyada) olduundan daha byk ve daha semiz bir halde kendisine getirilir. O mallar, trnaklaryla onun zerine kar ve boynuzlanyla onu toslarlar. Bu durum sra ile devam eder. Arkadaki hayvan bitince ndeki aetirilir. Ve byle devam eder. T ki, insanlar arasnda hkm verilinceye kadar...432 Zekt Vermeyenler Eb Hamd (r.h.) 433 buyurdular: Devenin zektn vermeyen kii, srtnn zerine, baran ve dalar kadar ar bir deveyi srtlar (olduu halde mahere gelir), Srn zektn vermeyenler, srtna kzleri (srlar) yklenir. Srlar brmektedirler. O, srlarn arl dalara denk gelir. Koyunlarn zektn vermeyenler, melemekte olan bir koyunu srtna alr (ve ylece mahere gelir.) O, koyunun arl dalar kadard.
427
428

Beyhaki: 10501, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/278-279. 429 Al-ilmrn: 3/180
430
431

Buhri: 1315, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/279-280.

432
433

Buhri: 1367. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/280-281. Eb Hamd mam Gazl hazretlerinin knyesidir.

Devenin barmas, srn brmesi ve koyunun melemesi, gk grlemesi ve imek akmas gibidirler. Ziraatn zektn (r) vermeyenler, rn vermedii mallarn cinsinden ister buday, ister arpa (daha dier zira eylerden) hazrlanm olan mallar, olduundan daha ar bir ekilde, doldurulmu olan dalar gibi uvallarn altna girer. (Bu feci halde mahere gelirken yle barr:) -"Vay bana! lm (neredesin)?" Malnn zektn vermeyen, zekt verilmemi mal; gzleri nnde iki iaret olan (temsili) ngrakl bir ylan yklenmi (bir halde mahere gelir). (2/133) Ylan kuyruunu (zehrini) onun beyninden brakr. Btn hzyla onun evresinde dner. Onun zerine sanki yeryznde bulunan btn deirmen talan (bir tasma gibi) boynuna taklm bir haldedir. Zektn vermeyenlerden her biri yle barmaktadrlar: -"Nedir bu? (Nedir bu bamza gelenler?)" Melekler, onlara yle cevp verirler: -"Bunlar, sizin dnyada (zektn vermeyip) kendisiyle cimrilik ettiiniz mallardr! Sizin kendisine rabet ettiiniz ve kendisinde cimrilik ettiiniz mallardr!" derler... 434 Zekt Bir Kaledir Zekt vermemek, Ukbda azab grmeye sebeptir; zekt vermek hirette sevaba vesile olduu gibi... Zekat dnyada mal koruyan bir kaledir. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Malnz zektla koruyun! Hastalarnz sadakalarla tedavi edin! Bellar dualarla uzaklatrn." 435 Zekt Vermeyenin Namaz Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Zekat vermeyenin namaz yoktur." Rivayet olundu. Ms Aleyhisselm, bir adama urad. O adam huzu ve huu' ile namaz klyordu. Ms Aleyhisselm: -"Ya Rabbi! Bu ne gzel namaz klyor!?" dedi. Allh Tel hazretleri: -"(Ey Ms!) Eer o, her gn ve gece de; Bin rekat namaz klsa. Bin kle zt etse, Bin cenaze zerine namaz klsa, Bin hac yapsa ve bin savaa katlp savasa bile; zektn hakkyla vermedii mddete, bunlarn hibiri, ona hibir menfaat vermez!" buyurdu. Yine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: Her sene zekt verilmeyen mal melundur. Her krk gecede bir bel'ya uramayan beden melundur. Ayak srmesi, musbet, hastalk, trmklanmak, gz seyirmesi ve bunlarn zerinde olan her ey beldr. 436 Sen bu haberleri (hadis-i erifleri) iittiin zaman, gnahlara isrr edenlerin vebaline vkf olduun ve gnl holuu ve saf bir kalb ile malnn zektn vermeyenler, hallerinin ve mallarnn genilii ve zenginliinden sonra, fakir bir lye dnmeden nce mutlaka mallarnn zektn vermelidirler. 437 En Byk Hazine Ne gzel buyurmular: Bu gn perian et! Sadaka ver dat! Hazine nedir? nk yarn anahtar senin elinde olmayacaktr. Sen kendin ile gtr kendi yiyeceini. nk oul ve einden sana efkat gelmez. Zengin cimrinin, altn ve gm, zerinde tlsm olan bir hazinedir. Nice yllarda, altn kalmaktadr. Bylece altna, bana varmaktan tlsm titremektedir. Ecel ta ile anszn krldlar. Rahatlkla hazineyi paylatlar. Hayatta iken ailene ver.
434

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/281-282.

435
436

Kenz'l-Umml: 43305, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/282. Msned-i Firdevs: 6395. 437 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/282-283.

Eer senden cann isteseler bile sen onlardan inleme Rahatszlk duyma! Sen gafil olup, maln faydasnn endiesini tamaktasn. Halbuki beri tarafta; mr sermyesi gitti elden... Py-i ml oldu. Ayaklar altna alnd. Gaflet sermyesini temiz gzden yap. Zr yarn senin sermyen gzne topraklarn dolmas olacaktr... 438 Yahudilerin Kstahl Elbette Allah, onlarn "her halde Allah fakirdir, bizler zenginiz" diyenlerin- lkrdlarn iitti; Elbette iitti;" (kim?) "Allah" (neyi?) "Onlarn lkrdlarn," (Onlar ki?) "Dediler." (Ne dediler?) "Muhakkak Allah" (Allah nedir, dediler?) "Fakirdir "Halbu ki bizi" (biz neyiz?) Zenginleriz!" Yahudiler, Allh Telnn: "Hani kim var, Allah'a bir karz- hasen arzedecek ki, Allah ona birok katlarn katlayversin. Allah hem skar, hem aar; hep de dndrlp O'na gtrleceksiniz.439 yet-i kerimesini iittikleri zaman; "Her halde Allah fakirdir, bizler zenginiz" dediler. 440 Sebeb-i Nzul Rivayet olundu: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Hazret-i Eb Bekir (r.a.) ile birlikte, Ben Kaynuk Yahdflerine yazd. Onlar; slm'a, Namaz klmaya, Zekt vermeye, Allah'a bir karz- hasen arzetmeye davet etti. Ve Hazret-i Eb Bekir (r.a.), onlarn medreselerinin evlerine girdi. Yahudilerden birok insann, bir kiinin etrafnda toplandn grd. O'na Finhs bin Azur deniliyordu. Yahdierin limlerindendi. Onun berberindekine "Ei"' deniliyordu. Hazret-i Eb Bekir (r.a.), Finhs'a: -"Allah'tan kork! Mslman ol! Vallahi! Muhammed (s.a.v.)'n hak peygamber olduunu ok iyi bilmektesin! Onun, Allh Tel hazretlerinin katnda hak ile size geldiini pek al bilmektesin. Onu yannzdaki Tevrtta yazlm olarak gryorsunuz. mn et! Tasdik et! Allah'a karz- hasen (fakirlere sakadalar vererek; Allah'a gzel bor) ver ki; seni cennete koysun! Sevabn kat kat versin!" dedi. Bunun zerine Finhs: -"Ey Ebu Bekir! Sen Rabbimizin bizden malmz bor istediini mi iddia ediyorsun? Ancak fakir, zenginden bor ister! Eer senin sylediklerin hak ise, muhakkak ki Allah, bu takdirde fakir; bizler de zenginiz! Allah, faizi size yasaklyor; ve kendisi bize veriyor! Eer Allah, zengin olmu olsayd, bize faiz vermezdi!" dedi. Finhs'n bu kstahl zerine Hazret-i Eb Bekir (r.a.) gadabland. (Bildii halde Allh Tel hakknda yakksz konuan Yahd) Finhs'n yzne vurdu. Hem de ok iddetli bir tokat arpt. Ve ona: -"Nefsim kudret elinde olan Allah'a yemin olsun ki, eer bizimle sizin aranzda ahid olmam olsayd, elbette imdi senin boynunu vururdum! Ey Allah'n dman!" dedi. Bu hdise zerine Finhs, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine gitti. Hazret-i Eb Bekir (r.a.)' ikyet etti. Sylediklerini de inkr etti. Bunun zerine Allh Tel hazretleri, bu yet-i kerimeyi indirdi. Finhs' reddetti. (Yahudinin yalanc olduunu beyan etti.) Ve Hazret-i Eb Bekir (r.a.)' tasdik etti (dorulad.) Burada sz syleyen, bir kii olduu halde, cemi olarak gelmesi ve "Her halde Allah fakirdir, bizler zenginiz" dediler." Buyurulmas ise, dier Yahudilerin de Finhs'n szne raz olup beenmelerindendir. (Hkmen onlar da sylemi gibidirler.) (2/134) Man yledir: Onlarn syledikleri, Allh Tel hazretlerine gizli deildir. Bunu sylediklerinden dolay, Allh Tel hazretleri, onlara yeterli azab hazrlad. "Elbette Allah iitti!" diye ondan iitmenin tbir edilmesi, bunun enaat, iren ve irkinlikler olup; bu sz syleyen kiinin hibir iiticinin bunu iitmesine raz olmadn bildirmek ve iln etmek iindir. "O dediklerini yazacaz." Onlarn syledikleri alaklklar btn hatlaryla hafaza meleklerinin sahifelerinde (amel defterlerine) yazacaz. Veya muhafaza edeceiz. Onu ilmimizde tesbit edeceiz. Onu unutmayz ve onu ihml etmeyiz. Mektup (vesikalar) tesbit edilip korunduu gibi kavl-i erifinin bandaki sin harfi, te'kd iindir. Yani onlarn irkinlikle ortaya attklar lakrdlar asla karmaz (fevt etmez) ve mutlaka tesbit ederiz. nk bu szleri, gayet byk
438 439

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/283-284. Bakara: 2/245 440 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/284-285.

gnah ve fecidirler. Nasl yazmasn ki?.. O szler, Allah' inkr, Kur'n- Azm'-an ve Resl-i Kerim olan Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini istihza edip alaya almaktr. "Ve onlarn peygamberleri ldrmeleri" Onun (syledikleriniyaz) zerine atftr. Bu ikisinin de, byklkte, karde olduklarn duyurmak ve Yahudilerin Allah' inkr, Kur'n- kerim ve Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini alaya alan kt szleri sarfetmeleri; onlarn irtikab ettikleri ilk sularnn olmadn tenbih ve uyar iindir. Belki Yahudilerin bu konuda bir ok affedilmez kabahat ve sular geti. Zr peygamberleri ldrmeye cr'et eden bir topluluun bu tr byk gnahlar ilemeleri uzak deildir. "Ve onlarn peygamberleri ldrmeleri" kavl-i erifinden murad, onlarn seleflerinin yaptklarna raz olmalardr. (Efendimiz hazretlerinin andaki Yahudiler, atalarnn ve gemilerinin peygamberleri ldrmelerinden memnundular...) (Ne olduklar halde. Peygamberleri ldrdler?) "Haksz" Bir mahzfa taalluk etmektedir. "onlar ldrmeleri" kavl-i erifinden hal vki oldu. Haksz yere olduu halde, peygamberleri ldrdler, demektir. Peygamberleri ldrmeleri, kendi itikatlarna gre de, sutu. in hakikati byle olduu gibi... "Ve biz syleriz" lm annda syleriz. Maher annda syleriz. Veya kitaplar (amel defterleri) okunurken deriz. (Ne deriz?) Tadn bakalm, o yangn azabn!..." Onlarn syledikleri ve yaptklarn yazdktan sonra da onlardan intikam alrz. Onlara; Yakc azab tadn bakalm! Siz daha nce peygamberlere keder tattrdnz gibi diyerek onlardan intikam alrz. "Bu" Zikredilen azaba iarettir. (Bu nedendir?) "Sizin ellerinizin takdim ettii sebebiyledir." Peygamberleri ldrmek, bunlar gibi byk gnahlarn ve irkinliklerin ilenilmesi ve bunlarn dndaki isyanlarn ilenilmesi sebebiyledir. Kiinin yerine, "eller" tabirinin kullanlmas, amellerin ounun ellerle yaplmasndandr. Talb yoluyla btn ameller, sanki el ile ilenilmi gibi tbir edildi. "Ve Allah, zulmkr deildir, o kullara.." Mahzf mbtednm haberi olduu iin mahallen merf 'dur. itiraz (parantez) cmlesidir. Ek olup, kendisinden nceki, cmlenin mansn takrir edip zihinlereyerletirmektedir. 441 Gnahsz Kula Azab Yani iin hakikati, kullar tarafndan ilenilmi bir gnah olmadka, Allh Tel hazretleri, kullarna asla azab etmez. Allh Tel hazretlerinin kullarna gnahsz olarak azab zulm olmamakla beraber; bundan zulmn nefy edilmesi tbir edildi. Ehl-i snnet ve'I-cemaat'n (akid) kaidelerine gre, (Allh Tel'nn gnahsz olarak kullarna azab etmesi) zulm deildir. (Bu ifde) fazlasyla Allh Tel'nn kullarna zulm etmekten; kemliyle mnezzeh olduunu beli bir ekilde beyn etmektedir. Noksan sfatlardan mnezzeh olan Allah sbhneh ve Tel hazretleri, zulmn kendisinden sdr olmasnn muhal olduunu bu suretle tasvr etmektedir. Ameller, sevblan mucip olmamakla beraber; amellere sevb verilmesinin terkedilmesi zayi edilmeleriyle tbir edildii gibi... Ameller, sevaplar mcib deil ki, amele sevab verilmedii zaman, onlarn zayi edilmeleri diye tabir edilmesi lzm gelsin. kelimesinin" mbalaa sgas ile gelmesi; zikredilen gnahsz olarak azab etmeyi, zulmden mbalaa suretinde ibraz etmek mansn, te'kd iindir. 442 ri Manlar Bu iki ayeti kerimenin tahkikinde, unlara iaret edilmektedir: Muhakkak ki, kulun zerine kt sfatlar galib olduu, hev heves ve eytan kendisini istil ettii zaman, kalbi lr ve bylece nefsinin emmrelik sfat kemle erer. Byle olunca o kii ancak hev hevesinden konuur. Onun konutuklar, ancak eytann kendisine fsldad (telknat, vesvese ve ktlklerden) baka bir ey deildir. Allh Tel'nn kavl-i erifinde olduu gibi: "Bununla beraber eytanlar, kendi yaranna sizinle mcadele etmeleri iin mutlaka telkintta bulunacaklardr.
441 442

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/285-288. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/288-289.

Eer onlara itaat ederseniz, phesiz siz de mriksinizdir. 443 Nefis, hev heveste kemle erdiinde, Rubbiyyeti iddia eder. Firavun, Rab olduunu iddia ettii gibi. Firavun: "Benim en yksek rabbiniz! dedi.444 Bu kuruntulara kaplan nefsin, szleri ve konumas, Rubbiyet sfatlarna gre olur. Rubbiyetin sfatlarmdandr, u kavl-i erf: "Allah gan, fukara sizsiniz."445 Ktlkle emreden "nefs-i emmre"nin fesd hli tamam olup, klliyen bozulduktan sonra, kendi iin Rububiyeti isbt ve Rabbi iin de ubudiyet sfatlarn yaktrt. u kavl-i eriflerde olduu gibi: "Elbette Allah, onlarn: "her halde Allah fakirdir, bizler zenginiz" diyenlerin- lkrdlarn iitti;" Bylece kendi nefisleri iin Rubbiyet sfatn isbt ettiler. O'da zenginliktir. Allh Tel hazretleri iin de ubudiyet (kulluk) sfatn isbt ve iddia ettiler. O da, fakirliktir. "O dediklerini yazacaz." Onlarn kalbleri, szleri diye isimlendirildi. Bu onlarn kalblerini kt amel ve fiilleri sebebiyle ldrmesi gibidir. "Ve" O'da; "Peygamberleri haksz yere ldrdkleri..." Bununla, Allh Tel hakknda bu szlerin cezas, bu fiillerin peygamberler (a.s.) hakkndaki cezalan gibi olduuna aret edilmektedir. "Ve biz deriz ki: "Tadn bakalm! Azabn l kalbin; "O yangn (ve yakc)" Kahr ve katiyet ateiyle... "Bu, sizin ellerinizin takdim ettiiniz eyler yzndendir." Bu azab, sizin, nefsin hev hevese muvafk ve tabi arzularna uyarak, eriatn hilfna (aksine) olan kavl ve fill muamelelerinizin uursuzluundandr. "Ve Allah, zulmkr deildir, o kullara..." Bir eyi, yerinin gayrisine koymakla kullara zulmetmez. Yani Allh Tel hazretleri, kullarndan muslih ve slih olan kahr sfatna mazhar klmaz. (2/135) Ve onlardan mfsid olan (bozgunculuk yapan) da ltuf sfatna mazhar etmez. Allh Tl hazretleri buyurduu gibi: Tel hazretleri buyurduu gibi: "Allah, risletini nereye tevdi edeceini daha iyi bilir...446 Bu yle denildii gibidir: Akll kii, aydnlk bir fikir vermedi. 0 tehlikeli i emir buyurdu. Her ne dokudu ve ne yaptysa hepsini riyakarlk iin yapt. Onu ipek dokuyan yere gtrmesinler! 447 stidd Kulun gzel istidad olduu zaman, elinden geldii kadar almak, mchede etmek, takatini sarfetmek artyla; onun hakkndaki kahr, ltuf a dnr. Nice m'minler vardr; neticede (son demlerinde) kfir olurlar. Niceleri de bunun aksi olur. (Nice kfir, imana gelip, m'min olarak, can cnna teslim ederler.) Saadet hli geldii zaman, hli hemen inkilb edip deiir. ekavet de byledir... 448 mrlerine Gre Kullar Bz meyih (k.s.) hazert buyurdular: mrlerine gre kullar iki ksm zeredirler. 1- Uzun mrl ve ameli az, 2- Ksa mrl ve ameli ok. Nice kiiler vardr ki, mrleri, geni ve ok uzun, imdad, (ve gzel ameli) ok azdr. srail oullarnn amelleri gibi. (Ms Aleyhisselm'n zamanndaki) srail oullarnn iinden birileri bin sene ve benzeri (ok uzun mr) yaada halde; bu mmete hsl olan eyler onlara hasl olmad. Bu mmetin mrleri ksa olmakla beraber... Nice az ve ksa mrl insanlar vardr. mr ksa ama imdad (gzel amelleri) oktur.
443 444

el-En'm: 6/121. en-Nazit: 79/24, Muhammed: 47/38.

445 446
447

el- EVm: 6/124. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/289-291. 448 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/291.

Bu mmetten kendisine (manev kaplar) alan kiilerin, bir nda (gz ap krpayncaya kadar) Allh Tel hazretlerine vsl olmalar gibi... 449 Sidk Samimiyet Ahmed bin Ebi el-Havr (k.s.) hazretleri,450buyurdular. -"Ben Eb Sleyman Drn hazretlerine; "srail oullarna gbta ediyorum!" dedim. O: -"Hangi eyden dolay onlara gbta ediyorsun?" dedi. Ben: -"Sekiz yz sene yaayp, eskimi krbalar ve kiriler gibi olup belleri bklnceye kadar, Allh Tel hazretlerine ibdet etmeleri sebebiyle onlara gbta ediyorum!" dedim. O da: -"Ben senin bir ey syleyeceini zannetmitim! Vallahi! Allh Tel hazretleri, bizden derilerimizin kemiklerimizin zerinde kurumasn (yemek ve imekten kesilip bir deri ve bir kemik kalmamz) istemiyor! O bizden niyyetlerde sdk samimiyet istiyor. Bu mmet (ten herhangi bir fert) on gn sdk samimiyet ve ihlasla alp ibdet ederse, srail oullarnn (sekiz yl ve bin yl gibi) uzun mrlerinde elde edemedikleri yce makamlara eriirler!" dedi. Bu takdirde, mr kendisine mbarek olan bir kii, bu az mrnde Allh Tel hazretlerinin ibarelerin altna girmeyen (kimsenin yazamad kadar) bir ok minnet ve ltuflarna mazhar olur. Onun elde ettii makamlarn okluu, bykl, incelii ve yksekliinden dolay hibir ey ona iaret edemez. 451 mr Az Olanlarn Okuyacaklar Dua eyh azel (k.s.) hazretleri, "Tc'l-Ars" isimli kitabnda buyurdular: -"mr ksa olan (az yaayacan tahmin eden) kii, (ok many ve sevab iinde) toplayan dualar okusun. Mesel: "Sbhnellhi adede halkh- mahlkunun adedince Allh Tely tebih ederim! Allah noksan sfatlardan mnezzehtir!" desin. Ve buna benzer dualar, zikir ve evrat okusunlar. Yani ksa mrlerinde uzun mrl kiilerin yapm olduklarn yapm olurlar. 452 Allah'a Ynetememek Onun, minnettar ve benzerlerin savanda, korkutucu hastalklardan, rktc yz evirmelerden onun dnnn Allah'a olmasn Allah bildirdi. zikredildii ey zere olursa, hsran ve malubiyet, btn malbiyetler, Senin btn meguliyetlerinden boalman, sonra da sdk ve samimi bir niyetle sana, hibir himmetin kendisine ulaamad kadar manev kaplar alncaya kadar senin, Allh Tel hazretlerine ynelememendir. Sen, engelleri ve geitleri sylyorsun; ama oradan nefsinin lemlerinden g edip gitmiyorsun! Sen gnnle nsiyet et! Sana iki haslet geldi ki, insanlarn ou o iki haslet konusunda aldanmlardr. O iki haslet: 1-Shhat,
449

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/291-292.

450

Ahmed bin Ebi el-Havri (k.s.) Hazretleri, evliyann byklerindendir. smi. Eb Hasan Ahmed bin Ebi'l-Havaridir. am'da dodu. Doum tarihi bilinmemektedir. Sleyman Darn. Muhammed bin Semmk (k.s.) hazretleri gibi byk velilerden irfan ald. Hadis-i erifler rivayet etmitir. Ahmed ibni Ebi'l-Havar hazretlerinin hocas. Muhammed bin Semmk (k.s.) hazretleri bir ara hastalanmt. Ahmed ibni Ebi'l-Havr hazretleri hocasnn idrarn bir ieye koymu ve tahlil iin nasrn bir doktora gtryordu. Yolda gzel yzl, ho kokulu, iyi giyimli bir pr-i fniye rastladlar. 0 yal adam onlara sordu: -Nereye gidiyorsunuz? -Tabibe... -Neden? -Hocamzn Hastaln renip Tabipten gerekli ilalar almak iin.. -Hocanza dnn! Elini aryan yere koyup: Oy "Ve bil-Hakk enzelnhu ve bil-Hakk nezel" yeti kerimesini okusun. Inaallh hibir eyi kalmaz, iyileir. Eskisinden bile daha iyi olur. Ahmed ibni Ebi'l-Havar hazretleri. Hadiseyi Hocas ibni Semmk Hazretlerine anlatr. bni Semmk Hazretleri kendisine verilen manev ilac tatbik eder. Muhammed bni Semmk Hazretleri bu manevi ilac kendilerine veren zatn kim olduunu sordular. Buyurdu: -Sizinle gren o zat Hzr Aleyhisselm'd. Yine rivayet edilir. Ahmed bin Ebi'l-Havr hazretleri, Hocas Eb Sleyman Drn hazretlerine asla muhalefet etmeyeceine sz vermiti. Bir gn eyh hazretleri, talebe, murid ve muhibbna ders anlatrken, Ahmed bin Ebi'I-Havri ieriye girdi, hocasna: "Frn iyice snd ne pjirelim?" diye sordu. eyh hazretleri cevab vermedi. Ahmed bin Ebi'I-Havri hazretleri yine sordu. Bu soruyu defa sordu. Ders anlatmakla megul olan hocas sorunun tekrarna zld ve ona: "Git iinde otur!" dedi. Bunun zerine Ahmed bin Ebi'I-Havri hazretleri gidip kzgn frnn iine oturdu. Dersten sonra eyh hazretleri onu sordu. Yok dediler. eyh hazretleri gidin firma bakn, buyurdu. Talebeler gidip frna baktlar. Ahmed bin Ebi'I-Havri hazretlerini kzgn frnn iinde oturur buldular. Hocasna itaat etmek ve szn dinleme kerametinden dolay kendisine hibir ey olmamt. 451 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/292-293. 452 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/293.

2- Bo vakit.453 Mans udur. Allh Tel hazretleri, salkl kiilerin iki eyle megul olmalarn bildirdi. 1- Din (ileri), 2- Dnya (ileri)... Yoksa o kii, shhat, afiyet, salk ve bo vakitleri konusunda aldanmtr. Allh Tel hazretleri bizleri ve sizleri, 1 - Aldanmak, 2- Terk edilmek, 3- Malbiyet 4- Hsran, 5- Ve zarardan korusun. Amin454 mr Beyhude Gidiyor Hafz buyurdu: Sallanma! mrn beyhude gitti ey Hafz! al! Aziz mrn hslatn anla ve idrk et!455 Denildi ki: -"Dnya aklllarn ganmet (yeri), chillerin de gafletghdr." "Onlar ki" o kiiler ki: "Dediler!" Onlar, Ka'b bin Eref, Malik bin es-Sayf, Hayy bin Ahtab, Finhs bin zur ve Veheb bin Yehd (gibi Yahudilerin ileri gelenleri)dirler. (Ne dediler?) "Muhakkak ki Allah, bize ahid verdi:" Tevrtta bize emretti, bize vasiyette bulundu. (Neyi?) "Bize atein yiyecei bir kurban getirinceye kadar hibir resule iymn etmeyeceiz." Bu kurban o peygamberin doruluuna delil olur. 456 Kurban Nedir? "Kurbn", kulun kendisi sebebiyle Allh Tel hazretlerine yaklat her eydir. Kurban; 1 - (er-i erife muvafk olarak bir) hayvan kesmek, 2- Sadaka vermek. 3- Salih amel, 4- Ve benzeri, kulu Allah'a yaklatran ibdetlerdir. "Kurbn" kelimesi, (yaknhk)tan veznidir. 457 Kurbann Kabul Yolu At (r.h.) buyurdular: srail oullan. Allh Tel iin tr kurban kestiklerinde, yalarn ve gzel etlerini alrlar. Onu, tavan ak bir evin ortasna koyarlar. O devrin peygaberi (a.s.) gelir, o evin iinde dua ederdi. Rabbine mnactta bulunur, israil oullar o evin dnda vakfe halinde dururlar. Gkten beyaz bir ate iner. Duman olmayan ve hrts olan bir ate... Gkten inerken uuldar. Yani yakarak o kurban etlerini, tabiatna evirir. Bu hdise, o kurbanlarn kabul olunduu almet olmu olur. Eer o kurbanlar kabul olunmazsa, olduklar hl zere kalrlard. 458 Yahudilerin ftiralar "Allah Bize Bu Yahudilerin; yle and verdi: Bize atein yiyecei bir kurban getirinceye kadar
453

Efendimiz (s.a.v.) hazretleri hadis-i eriflerinde buyurdular: "ki nimet vardr ki, insanlarn ou o iki nimet konusunda aldanmlardr. Onlar: Shhat ve bo vakittir." Sahih-i Buhri: 5933. -"Muhakkak ki shhat, afiyet ve bo vakit, Allh Tel hazretlerinin nimetlerinden iki nimettir. nsanlarn ou o iki nimetten aldanmlardr." Msned-i Ahmed: 2224. 454 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/293-294.
455
456

Divn- Hafz s. 10. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/294-295. 457 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/295-296. 458 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/296.

hibir resule iymn etmeyeceiz!" demeleri tamamen) Yahudilerin iftiralarndan ve onlarn btl inanlarndandr... Zr, atein kurban yemesi iman gerektirmez. (2/136) Ancak mucize olmakta bu ve dier mucizeler birbirlerine msavidirler. Yahudilerin btl olan szlerinin mahsl onlarn, Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, byle bir mucizeyi getirmedike kendisine iman etmeyeceklerine; ve eer byle bir ey tahakkuk ederse onlarn gerekten iman edeceklerini sylemeleridir. Allh Tel hazretleri Yahudileri u kavl-i erf ile reddetti: "De ki:" (Habibim!) Yahudileri susturmak ve yalanlarn ortaya karmak iin de ki: "Tahkik size geldi." Seleflerinize, baba ve ecdadnza (ve dolaysla size) geldi, (kim geldi?) "Bir takm peygamberler." Adetleri ok ve miktarlar byk; (Ne zaman? Ve neyle geldiler?) "Benden evvel; beyyinelerle!" Yani apak mucizelerle geldiler. (Daha neyle geldiler?) "Ve o dediinizi de getirmi idi." Atein yedii kurbann aynsn mucize olarak size getirdiler. Ama siz o peygamberleri ldrdnz. "Ya onlar niin katlettiniz; doru iseniz?" Eer siz, istediiniz kurban mucizesini getiren peygambere iman etme sznde doru ve sadk iseniz, size bu baka mucizeleri getiren Zekeriyya Aleyhisselm 459 Yahya Aleyhisselm ve (a'ya Aleyhisselm gibi) dier peygamberleri niin ldrdnz? Size ne oluyor da iman etmiyorsunuz? Hatta o peygamberleri ldrmeye cr'et ediyorsunuz? "imdi seni tekzb ettilerse. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini teselli etmeye balangtr "Senden evvel de birok resuller tekzb olundu..." artn cevbnn ta'fflidir. Yani teselli ol! Rahat et! Sabret! Senden evvel de birok resuller tekzb olundu... (yle peygamber ki?) "O beyyinelerle geldiler." Ak mucizelerle geldiler, demektir. Bu cmle, kelimesinin sfatdr. (Daha neyle geldi?) "Ve o hikmetli sahifeler!" 460 Zbur kelimesi kelimesi, kelimesinin cemiidir. Bu da hikmetler ieren kitab, demektir. Bir ey gzel yapld zaman "onu gzel ve hikmetli yaptm" sznden gelmektedir. Veya kelimesi, vaazlar ve (ve ktlklerden) menetmelerdir. Bu takdirde de; birini ktlkten alkoymak manasnda olan "onu alkoydum" sznden gelmektedir. 461 Kitab "Ve o nurlu kitb ile (gelmilerdi.)" Tevrat, ncl ve Zebur, demektir. "Kitab": rfte kitab, Kur'n- kerimdir. Kur'n- kerim. eriatlar ve ilh ahkm iermektedir. Kitab ve hikmet, btn vaki olduu yerlerde art arda atf olunarak geldiler. "Mnr" ziya verip aydnlatc, emir ve nehiyleri beyn eden/demektir. 462 'r Manlar Bu yet-i kerimede iaret edilen manlar: Allh Tel hazretleri, bz mmetlerin, peygamberlerine iman etmeden nce veya iman ettikten sonra, peygamberlerine galib olmaya ve bz peygamberleri ldrmeye kadir olmalarn tekdir ettii gibi; bylece bz nefsn sfatlarn da. Rabbn ilhamlara ve Rahmn varidatlara galib olmalarn tekdir etti. Bu nefsn sfatlar. Rabbn ilham ve Rahmn varidatlar mahvederler. Allh Tel buyurduu gibi.
459

Yahudilerin ok ackl bir ekilde, ldrdkleri, Zekeriyya Aleyhisselm. Hazret-i Yahya ve a'y Aleyhisselm gibi peygamberlerin haksz yere ehid edililerini okumak ve ders almak iin "Yahd Mezlimi" isimli niz eserimi inceleyin! 460 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/296-298. 461 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/298. 462 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/298.

"Allah dilediini mahv isbat da eder ve mml-kitb O'nun nezdindedir.463 Denildi ki: Rabbn ilhamlarn ve Rahmn varidatn nefsn sfatlara boyun emesi veya ona boyun emesinden sonra olanlar hep; "Allah mukadder bir emri yerine getirmek iin o yaplm idi. 464 ilh hikmetin gereidir. 465 Mfsidlerle Sohbet Etme Hulsa-i kelm: Muhakkak ki ruh. nefsn sfatlara mcavir (komu ve yakn) olur. Alaklkta nefis gibi olur. Kt sfatlar. ruhun zerine galebe alarlar. lhamlara galib olduu gibi. Saliklere gereken, mfsidlerle sohbet etmekten kanmas ve nefsin sfatlarna yakn olmaktan saknmas ve kamas gerekir. Ne gzel buyurdular: Her nefeste huy ve ahlakn tut. Habis ile karlamaktan kendini koru! nk eytan fezann zerinde kt oldu. Habisin hev hevesinden kt koku aldlar. Ne mutlu! Nefsini rezl inat ve isrr sfatlarndan temizleyen kiiye ne mutlu! Ne mutlu! Hakk hak grd, Ne mutlu! Btl btl grd. Ne mutlu! Dnyaya meyletmekten kesilene! Ne mutlu! Nefsinin hev- hevesinden kesilene! Ne mutlu! Allah'n gayrisine muvafakat etmekten uzaklaan kimseye. 466 Hikye (Dnya Sevgisi) Rivayet olundu: Isa Aleyhisselm, bir kasabaya Urad. O kasaba ehlinin, evrede, yollarda ve arlarda hep ldklerini grdler. s Aleyhisselm havarilere: -"Ey Havarileri Muhakkak ki bunlar, Allh Tel'nn gazabndan dolay ldler. Eer bunlar, baka bir ey zerine lm olsalard, (hepsi birden lmez) bazlar dierlerini defnederlerdi!" dedi. Havariler: -"Ey Ruhullh! Bunlarn neden ldkleri hakkndaki haberi renmek istiyoruz!" dediler. sa Aleyhisselm, Rabbine dua edip sordu. Allh Tel vahyetti: -"Gece olduu zaman onlara seslen! Sana cevb verirler!" buyurdu. Gece olduu zaman, sa Aleyhisselm, llerin yanna gitti. Sonra onlara nida edip seslendi: -"Ey kasaba ehli!" Onlar, hemen Isa Aleyhisselm'n sesine karlk verdiler. Ve: -"Buyur! Ey Ruhullh!" dediler. sa Aleyhisselm sordu: -"Sizin haliniz nedir? Kssanz nedir?" Onlar: -"Afiyet iinde geceledik; cehennem iinde sabahladk!" dediler. Isa Aleyhisselm yine sordu: -"Bu nasl oldu?" Onlar: -"Dnyaya olan sevgimiz ve isyan ehline itaat etmemizden dolay!" dediler. sa Aleyhisselm sordu: -"Sizin dnya sevginiz nasld?" Onlar: -"ocuun annesini sevmesi gibiydi! Dnya bize yneldii zaman (elimize dnyalk getiinde) seviniyorduk! Dnya bizden yz evirdiinde (elimizden madd eyler ktnda), hzne kaplyor ve zlyorduk!" 0, konuan kiiye sa Aleyhisselm sordu: -"Arkadalarnn hli nedir? Onlar neden bana cevb vermiyor? Ve neden konuamyorlar?" Cevb verdi: -"nk onlar, azlarna ateten gemler vurulmu bir halde, iddetli ve sert meleklerin ellerindedirler." sa Aleyhisselm yine sordu: -"Onlarn iinden sen nasl bana cevp verebiliyorsun?" Adam: -"nk ben onlarn iindeyim ama; onlardan deilim! Onlara azab geldiinde bana da isabet etti. Be u an cehennemin ukurunun kenarna asl bulunmaktaym! Bilmiyorum kurtulacakmym? Yoksa cehenneme mi deceim!" dedi. 467 Tekzb ve nkrn Kayna Bil ki. inkr ve tekzb (hakk yalanlamak) dnya sevgisinden ve dnyaya meyletmekten ileri gelir. Peygamberler ve evliya insanlar cennete, Mevl Tel hazretlerine davet ederler. (2/137)
463

Er-Ra'd: 13/39

464
465

el-Enfl: 8/42 ve 44. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/298-299. 466 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/299-300. 467 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/300-301.

Cennet, nefsin istemedii (ikrah ettii) eylerle kuatlmtr. nsan ikrah ettii eyleri grdnde, ondan nefret edip kaar. Ondan ikrah eder. nkr etmeye balar. Allh Tel hazretleri buyurdu: "Sava zerinize yazld, geri o size ho gelmez, fakat olur ki, siz bir eyi holanmazsnz, halbuki hakknzda o bir hayrdr ve olur ki bir eyi seversiniz, halbuki hakknzda o bir serdir. Siz bilmezken, Allah bilir." Hkem-i ilhiye (ilh hikmetlere sahip olan mrid-i kmiller), muridlerine, inkr ehliyle oturmamalarn vasiyet ettiler.468 Hatta onlara iltifat etmemelerini emrettiler. nk mcveret (komuluk ve yaknlkta) byk bir tesir vardr. Ne gzel buyurmular: Ahman, airet ve topluluun iine sirayet etmesi ok sr'atlidir. Ate kz, kln iine konur ve daim kalr ... Ne gzel buyurdular: Aleyhisselm'm ei, Ktlerle dost oldu. Lut Aleyhisselm'n hanedanndan, ehl-i beytinden olamad. Kaybet oldu... Ashb- Kehfin kpei birka gn, (Allah) adamlarnn iine katld. Adamlardan oldu. Mevln Celleddin (k.s.) bu manda buyurdular: Eer sen ta, kaya ve mermer gibi sert olsan, Gnl sahibine eritiin zaman cevher olursun. Allh Tel hazretleri bizleri ve sizleri, evliyann tarikatna ve sevdiklerinin meclislerine katlma zevkini iirsin! Amin469 HER NEFS LM TADACAKTIR Yce Meali: Her nefis lm tadacak. Ecirleriniz ancak kyamet gn tamamlanacak. 0 vakit, kim ateten uzaklatrlr da cennete konulursa, ite o, murada erdi. Yoksa, dnya hayat, aldatc bir metdan baka bir ey deil.183 Lbdd, mallarnzda ve canlarnzda imtihan olunacaksnz. Ve her halde, gerek sizden evvel kitap verilenlerden ve gerek mriklerden birok incitecek szler iiteceksiniz. Eer sabreder ve takva yoluna gider, korunursanz; ite bu, azm olunacak umurdandr.186 470 Tefsiri erifi: "Her nefis lm tadacak. Ruh kar ve lmden en dk bir eyle bedenden ayrlr. Killetten (azlktan), zevk (tatmak) kinaye edildi. Bu bir vaad ve vadtir, tasdik edici ve yalanlayc iin. Kinaye olmas cihetinden, bu dnyadan baka bir dr (yani hiret) var. Orada Muhsin (iyilik yapan kii,) ktlk yapan kiiden temyz edilir, ayrlr, insanlardan her biri, amelinin lyk olduu ceza (ve mkfat) tam olarak grr. 471 Defin Hadis-i erfte yle buyuruldu: "Allh Tel hazretleri, dem Aleyhisselm' yarattnda, yeryz, kendisinden toprak alndnda Rabbine ikyette bulundu. Allh Tel hazretleri, kendisinden alnanlarn kendisine iade edileceini vaat etti. Her bir insan, kendisinden yaratld topraa defnedilir.472 "Ecirlerinizancak tamamlanacak." ster hayr ve ister er olsun amellerinin karlklar size tam ve yerli yerince verilecektir. (Ne zaman verilecektir?) "Kyamet gn" Sizin kabirlerinizden kalktnz gnde, demektir. 473 Kabir'de Nimet ve Azab Burada, lafznn kullanlmas yani "Tamamlanacak" fiilinin gemesi, insanlarn bz ecirlerinin kyametten nce (kabirlerinde de) kendilerine
468
469

Bakara: 2/216. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/301-302. 470 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/303. 471 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/303-304.
472
473

BagavTefsiri: c. l,s. 300. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/304.

ulaacana iareti tfendimiz (s.a.v.) hazretlerinin u kavl-i erifi ondan haber vermektedir: "Kabir, cennet bahelerinden bir bahedir veya cehennem ateinin ukurlarndan bir ukudur.474 "O vakit, kim ateten uzaklatrlr." O gn kim cehennem ateinden uzaklatrlr ve ondan kur-tulursa... kelimesi aslnda, (yerinden uzaklamak) kelimesinin tekrardr. Bu da, acele ile ekmek, demektir. "Cennete konulursa, te o, murada erdi." O kii, kurtulu ve muradna nail olmakla fevz necat bulmutur. Fevz, azgnln zerine zafer kazanmak demektir. 475 Cehennem ve Cennet Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Kim cehennem ateinden uzaklamak ve cennete girmeyi severse, lm onu (u hallerde eriip) yakalasn; 1- Allah'a iman eder olduu halde, 2- Ahiret gnne iman eder olduu halde, 3- Kendisine yaplmasn (ve gelmesini) sevdii eyleri insanlara yapar.476 Dnya Hayat Yoksa, dnya hayat deildir." Dnyann zevk ve ssleri deildir. "Aldatc bir met'dr." Dnya hayat, aldatc basit bir mala benzetildi. yle mal ki, insanlara satmak iin kusuru gizlenir, nihayet onu alan insanlar, aldanrlar. Bu durum (dnyann aldatan bir meta olmas) dnyay hiret zerine tercih edenler iindir. hireti, dnya zerine tercih edenler iin dnya, hireti teb-l eden bir meta ve eyadr. hireti tebl eder. hireti hatrlatr. Dnya, kiiyi, hirete ulatrr. Bundan dolay, Allh Tel hazretleri, dnya'y hayr diye i-simlendirdi ve buyurdu: "Ve o sevdii iin serveti katdr, etindir ona!477 Akll kii dnyaya aldanmaz. Dnyay sevmek ve ona dokunmak tatldr. Dnyann zehiri ldrcdr. Dnyann zahiri nee; btn ise fenalk ve er bineidir... Ne gzel buyurmular: (Fris beyt tercmesi) Sana btn dnya gece ve gndz syledi. Bazan benim sohbetimden Perhiz et. Kendini verme! Renk ve kokuma kendini verip aldanma! Zr bana glen kii, alayacaktr. 478 Cennet Eb Hreyre r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: -"Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Allh Tel buyuruyor ki: -"Salih kullanma hibir gzn grmedii, hibir kulan i-itmedii ve hibir insann hatrna (aklna) gelmeyen bir yer hazrladm! Eer siz dilerseniz, u yet-i kerimeyi okuyun: "imdi kimse bilmez onlar iin gizlenmi olan gzler srru-nu, yaptklar amellere mkfat iin 479 Cennette bir aa vardr. Atl bir kii glgesinde yz yl gider yine de bitiremez. Dilerseniz u yet-i kerimeyi okuyun: "Ve uzanm glge!480 Cennette bir krba boyu kadar yer, dnya ve dnyadakiler-den daha hayrldr.
474 475

Tirmiz: 2384, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/304-305.

476

Msned-i Ahmed: 6503, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/305. 477 el-diyt: 100/8, 478 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/306. 479 es-Secde: 32/17
480

el-Vka:

Eer dilerseniz Allah'n u yet-i kerimesini okuyun: "O vakit, kim ateten uzaklatrlr da cennete konulursa, ite o, murada erdi. Yoksa, dnya hayat, aldatc bir met'dan baka bir ey deil.481Buyurdular. 482 (2/138) Ne gzel buyurmular: Dnyann naz ve nimetine gnl vermel Sonra ondan gnl temizlemek ok mkil bir itir. 483 bdet Kim, taat ve ibdetleri yapar, ktlklerden kanp saknr, dnyadan ve dnyann lezzetlerinden yz evirirse, cennet ve cennetin dereceleriyle fevz necat bulup kurtulur. Kim ki, ii bunun aksi olursa (ibdetlere sarlmaz, dnya ve dnya lezzetlerinin peine taklrsa) o kii, cehennemin derekelerinde, (ilh rahmet ve cennetten) mahrum olmakla azab olunur. 484 CEHENNEM mer bin Hattab (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: -"Cebrail Aleyhisselm (her zaman olduundan daha farkl ve) rengi deimi bir halde Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine geldi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri Cebrail Aleyhisselm'a renginin deimesini sordu ve buyurdu: -"Ey Cebrail! Bana ne oluyor senin rengini deimi gryorum?" Cebrail Aleyhisselm, buyurdular: -"Ben sana gelirken, Allh Tel hazretleri, cehennem ateinin (almasn ve) flenmesini emretti." Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Ey Cebrail! Bana cehennem ateini anlat?" Cebrail Aleyhisselm buyurdular: -"Allh Tel hazretleri cehennemi yarattnda onu tututurup yakt. (Cehennem, bin sene yand; ancak beyaz oldu485) Sonra cehennem bin sene daha tututuruldu. Cehennem bin sene yandktan sonra ancak krmz oldu. Sonra cehennem bin sene daha tututuruldu. Cehennem bin sene yandktan sonra ancak sar oldu.486 Sonra cehennem bin sene daha tututuruldu. Cehennem bin sene yandktan sonra ancak; siyah oldu. Seni hak peygamber olarak gnderen Allah'a yemin olsun ki, eer cehennem ateinden koz paras dnyaya decek olsa dnya ehlini elbette yakard. (Seni hak peygamber olarak gnderen Allah'a yemin olsun ki. eer cehennem ateinden bir ine ucu kadar alacak olsa; yeryznde bulunan btn canllar elbette onun scaklndan lrlerdi.) 487 Seni hak peygamber olarak gnderen Allah'a yemin olsun ki, cehennem ateinde yanmakta olan kfirlerin elbiselerinden bir elbise eer yerle gk arasnda aslm olsayd, yeryznde bulunan btn varlklar onun scaklndan oluverirlerdi, (Seni hak peygamber olarak gnderen Allah'a yemin olsun ki, eer cehennem ateinin hazenelerinden (bekilerinden) biri eer yeryzne grnverseydi; ve (insanlar ve dier) varlklar da onun yzne baksalard elbette hepsi onun yznn irkinlii (korkunluu) ve kokusunun ktlnden hemen oluverirlerdi. Seni hak peygamber olarak gnderen Allah'a yemin olsun ki, eer cehennem ateinin halkalarndan bir halka, Allh Tel hazretlerinin kitabnda beyan ettii zincirlerin halkalarndan biri eer yeryznn dalarndan birinin zerine decek olsayd elbette o da yerin tam altna kadar eritip delerdi. Yerin en alak yerine varmadan durmazd....) Cehennemin yedi kaps vardr. Bzlar bazlarndan daha dktr. (Cehennemin kaplarnn isimleri, yukardan aa sralamasna gre: 1-Nr, 2- Sar, 3- Hutame, 4- Lezz, 5- Sakar, 6- Cahm,
481

Al-ilmrn: 3/185,

482
483

Tirmiz:3214, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/307-308. 484 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/308.
485 486 487

Cehennemin bin sene yanp beyaz olma cmlesi. Ruhu'l-beyan'da yoktur. Ama Ruhu'l-Beyann bu hadisi erifi ald. ed-Drrlmensr ve Kenzl-Ummal'da bulunduu iin burada parantez iinde aldm. Cehennemin sar olduu cmlesi Ruhu'l-Beyanda bulunmasna ramen kaynaklarnda yoktur. Burada parantez iinde vermi olduum uzun cmleler Ruhu'l-Beyann metninde bulunmamasna ramen, kaynaklarnda (KenzlUmmal'da) bulunduu iin ve cehennemi beyan etmelerinden dolay fayda umulur dncesiyle buraya aldm.

7- Hviye.) Efendimiz (s.a.v.) hazretleri sordular: -"Cehennemin bu yedi kapsnn sakinleri kimlerdir?" Cebrail Aleyhisselm buyurdu: Birinci kap: (Cehennemin en alt kapsdr.) Orada mnafklar kalr. Hviyedir. ikinci kap: Kendisinde mrikler kalrlar. Ad Cehm'dir. nc kap: Kendisinde Sbin (yldzlara tapanlar) kalrlar. Ad da, Sakar'dr. Drdnc kap: eytan ve ona tbi olanlar kalrlar. Ad, Lezz'dr. Beinci kap: Kendisinde Yahudiler kalrlar. Ad, Hutame'dir. Altnc kap: Kendisinde Hristiyanlar kalrlar. Ad, Sardir. Yedinci kap: Muvahhidlerin slerinin kald yerdir. Ad, nr (ate)tir 488 gn oraya girerler. Selmn-i Faris (r.a.) hazretleri (gidip), Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin hallerini Ftma (r.a.)'a haber verdi. Hazret-i Ftma (r.a.) (geldi.) Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine sordu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri (de Cebrail Aleyhisselm'n anlattklarn) ona haber verdi. Bunun zerine Hazret-i Ftma (r.a.) sordular: -"Cehennem ateine nasl (srklenip) girerler?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Erkekler, sakallarndan tutulup cehenneme atlr: kadnlar da sa rklerinden tutulup cehenneme atlrlar!" Sonra tevhid ehli olan m'minler, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin efaati ile cehennem ateinden karlrlar. Zr, "O vakit, kim ateten uzaklatrlr da cennete konulursa, ite o, murada erdi. 489 yet-i kerimesi bu gerei beyan eder." 490 Cehennem Pahal Cennet Ucuzdur Allh Tel hazretleri, bz peygamberlerine indirdi ve buyurdu: -"Ey dem olu Sen cehennemi ok pahal para ile satn alyorsun! Cenneti ise ucuz bir para ile satn almyorsun?" Bu manda buyuruldu: -"Fsik bir kii, yz veya iki yz dirhem ile bir ziyafet eker (fsk dostlarna) ve bylece cehennem ateini satn alr. Ama eer fakir- fukaraya (Allah iin) bir veya iki dirheme de olsa bir ziyafet vermi olsayd, cenneti satn alm olurdu. Ne gzel buyurmular: (Fris beyit tercmesi) Gam ve sevin kalmad. Lkin, amelin cezas ve gzel ismi kald. nnde kerem ve cmertlik sahibiydi. Biz vermedik... Taht ver. Eer sen ondan kalrsan, anslsn Sen mlke, makam ve sert mevkiye yaslanma nk onlar senden nce de vard, Senden sonrada var olacaklar... 491 Kalbin Makam
488

324 Bu sralama, cehennemin yedi katl bir bina olarak dndmz zaman, en alt kattan ste doru yedinci kata doru karak yaplan sralamadr. Mnafklarn kald yer. cehennemin stten birinci kat deil en alttan birinci katdr.... Daha geni bilgi iin mam Birgivi hazretlerinin Vasiyetnamesine baknz. 489 li- mrn: 3/185.
490

Kenzl-Umml: 39784, Eddrrl-Mensr: c. 1. s. 300. {Deiik lafzlarla) Bu hadis-i erifin sonunda mevcut olup, smail Hakk Bursev hazretlerinin Ruhu'l-Beyn'a almad u cmleler vardr: -"(Cebrail Aleyhisselm cehennem atei hakknda Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine gereken bilgiyi verdikten sonra.) Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Cebrail Aleyhisselm'n yzne bakt, alyordu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri sordular: -"Sen alyor musun? Ey Cebrail! Sen Allh Tel hazretleri, katnda yksek derecelere sahip iken alyor musun?" dedi. Cebrail Aleyhisselm buyurdular: -"Bana ne oluyor ki ben alamiyayml Alamaya en mstehak olan kii benim! (Bilmiyorum!) Belki ben. Allh' Tel hazretlerinin ilminde u anda olduum halden baka bir hal zereyim? Bilmiyorum, belki Allh' Tel hazretleri, blisi mbtel kld eylere beni de mbtel klar. blis meleklerin iindeydi! Bilmiyorum, belki Allh' Tel hazretleri beni. Harut ile Mrutu mbtel kld gibi mbtel klar. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri alamaya balad. Cebrail Aleyhisselm. alamaya baad. kisi beraberce aladlar, alamaya devam ettiler, t ki bir nida geldi: Ey Cebrail! Ey Muhammed (s.a.v.)l Allh' Tel hazretleri, ikinizide kendisine as olmaktan korudu, emin kld. (Szn ismet sfatnz var!)! buyurdu. Kenzl-Umml: 39784, Eddrrl-Mensr: c.1, s. 300, 491 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/308-312. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/313-314.

Bil ki kulun, cehennem ateinden uzaklap, cennete girmesi, isyan ve gnahlardan kamas, taat ve ibdetlere komas sebebiyledir.492 Bu da ancak nefsin makamndan kamak ve kalbin makamna girmekle mmkndr. Zr kalbin scaklna giren kii emniyette olur. nk Allh Tel buyurdu: "Ve ona dehalet eden emn bulur.493 Kalbin bu haremine vsl olan kii, elem ve aclarn her eidinden emin ve gerekten kurtulmu olur. O, dnyann cennetidir. Bzlar buyurdular: -"Ariflerin dnyada cennetleri vardr; o da marifet cennetidir." 494 Cennete Girmeye Sebep Sonra (bil ki) cennete girmenin en byk sebebi, ihls kelimesi ve kelime-i tevhid'tir.495 Allh Tel hazretleri bizleri ve sizleri ona muvaffak klsn. 496 Ruhlarn Ksmlar Sonra bil ki, ruhlar ksmdr. 1 - lr, beka iin har olmaz. 2- lr ve hirette har olur, 3- lr, dnya ve hirette har olur. Bunlardan bir ksm, lr ve daim kalmak iin har olunmaz. Ve sair hayvanlar gibi497.. Bunlardan bir ksm, dnyada lr ve hirette har olunurlar. Bunlar da: 1 - nsan ruhlar, 2- Melekler, 3- Cinler, 4-Ve eytanlar gibi... Bir ksm da, dnyada lr. Dnya ve hiretin her ikisinde de har olunurlar. Bunlar, insanlarn havaslarnn ruhlar gibi... Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"M'min, her iki darda (dnya ve hirette) diridir." Dnyada manev bir lmle l olduu halde... Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, bu hadis-i erfle manev lm iaret ettikleri gibi: "lmeden nce lnz!" Bu ise; 1-Fenfillh, 2- Beka billh 3- Ve lillh makamdr... Bu makamlarn dnyada manev hayatlar vardr. Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: "Hem, bir adam l iken. biz onu diriltmiiz ve kendisine bir nr vermiiz. nsanlar iinde onunla yryor. Hi o, bi't-temsil, zulmetler iinde kalm ve ondan bir trl kamayacak bir halde bulunan kimse gibi olur mu!? Fakat kfirlere amelleri yle yaldzl gsterilmektedir. 498 Bu Allh Tel hazretlerinin nuruyla bak kalmaktr. 499

492

Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Cennetin anahtar namazdr. Namazn da anahtar temizliktir." Msned-i Ahmed: 14136, Baka hadis-i erifte ise: -"Cennetin nahtar, namazdr. Namazn da anahtar abdesttir." Tirmiz: 4. Yine E-fendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Dua rahmetin anahtardr. Abdest namazn anahtardr; namaz da cennetin anahtardr." Cmius-sar: 4257, 493 Al-i mrn: 3/97. 494 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/314-315.
495

329 Bu konuda bir ok hadisi erifler vardr: -"Kimin son sz, Lilhe illallah (Allhtan baka ma'bd yoktur, olursa o kii cennette girer." Eb Davud: 2709. -"Kimin son sz, Lilhe illallah {Allhtan baka ma'bd yoktur," olursa ona cennet vacib olur." Msned-i Ahmed: 21024, -"Vehb bin Mnebbih (r.h.) hazretlerine soruldu: "Lilhe illallah {Allhtan baka ma'bd yoktur," cmlesi, cennetin anahtar deil mi? Buyurdular: -"Evet cennetin anahtardr. Lakin her anahtarn mutlaka dileri vardr. Sen. dileri olan anahtar ile kapya gidersen o kapy aarsn, dileri olmayan dz bir kilit, kap amaz!" buyurdu. Bu anahtarn dileri ise: Allah'n emirlerine sarlmak ve yasaklarndan kamaktr. Fethl-Bri. 496 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/315.
497 498
499

Hayvanlar, har olunmazlar, demek deil... Hayvanlar, haklarn almak iin har olunurlar, ama bu harlan beka iin deildir. Sonra toprak olurlar. El-En'm: 6/122. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/315-317.

Tasavvuf Manalar Ama, Allh Tel hazretlerinin; "Her nefis lm tadacak." (2/139) yet-i kerimesinde ise, her nefsin, "Fena fUlh'ta fena bulmaya hazr olduuna iaret etmektedir. Elbette nefsin (ruhun) lmesi gerekir. lm sebeplerle o-lan bir kiinin hayat da sebeplerle olur. Kimin fenas "fllh" (Allah'ta) olursa, onun bekas da "bih" (Allah ile) olur. "Ecirleriniz ancak kyamet gn tamamlanacak." Takvanz ve fcurunuz kadar, amellerinizin karln tam a-lrsnz. "O vakit, kim ateten uzaklatrlr." Kesilmek ve kopukluk ateinden kurtulur, eriat ve tarikatn kademi zere tabiat cahmine girerse; "Cennete konulursa," Hakik cennete girerse, "te o, murada erdi." Hem de, "byk bir fevz- necat ile" muradna erdi. "Yoksa, dnya hayat," ve dnyann nimetleri, "Ancak aldatc bir met'dan baka bir ey deil." Dnya bir met'dr. Basit bir ticret maldr. Marur ve onu bilmeyenler, onda aldanmlardir. 500 mtihan Dnyas "Elbette mtihan olunacaksnz." Mbtel klmann asl, haber vermektir, iin kendisine tarizi sebebiyle o denen eyin hlinden haber talep etmektir, imtihan ve deneme ou kere meakkatli ve zordur, imtihan edilen ey; 1- Kendisine bitiik olur, 2-Ayr da olabilir. Bu tr imtihan ve denemeler, ancak, sonucuna vkf olunmayan (akbeti bilinmeyen) ilerde olur. Ama alm (her eyi hakk ile bilen ve habr' (her eyden hakk ile haberdr) olan Allh Tel hazretlerinin cihetinde imtihan ise ancak mecazdir... 1- Allh Tel hazretlerinin kulunu iki emirden (iki iten) birini seip yapma imkn vermesinden mecazdr. 2- Veya zerine bir ey terettb etmeden nce olan bir takm emirler (ve ilerdir). O da normal balanglardr. Cmle mahzf kasemin cevbdr. Allh Tel hazretleri, sizi imtihan eden kiinin tutaca muameleye tbi tutar ki, sizin hak zere olan sebatnz ve slih amelleriniz ortaya ksn diye... (imtihan nerede?) "Mallarnzda," Mallarnzda vki olan ve helake gtren fetieriyle sizi imtihan eder. "Ve canlarnzda," 1-Kati, (Vefat), 2- Esir olunmak, 3- Yaralanmak, 4- Bana gelen bel eitleri (Musibetler,) 5- Korkular, 6- iddetler, Ve benzeri eylerle imtihan eder. "Ve her halde, gerek sizden evvel kitap verilenlerden iiteceksiniz." Kur'n- kerim, size verilmeden kendilerine kitab verilenler, Yahd ve Hristiyanlardr. "Ve gerek mriklerden," Arablardan... Eb Cehil, Velid, Eb Sfyn ve dierleri gibi... "Birok incitecek szler," 501 Eziyetler (Yahd, Hristiyan ve mriklerden grlen bz eziyetler:) Hanf din mensuplarndan ta'n (ve tenkid grmek), er-i erifin hkmlerine saldrmak, iman etmek isteyenlere engel olmak, man edenleri hataya (ve pheye) drmek, Ka'b bin Eref ve ashabnn m'minlere hcum etmeleri, Mrikleri, Efendimiz (s.a.v.) hazretleri ve ashabna sknt vermeye tevik etmeleri, Ve slmn Aleyhinde yaplan dier hareketlerdir. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin aleyhinde yaplan almalar, Ve benzeri kendisinde hayr olmayan, slm' ykmak, Mslmanlar karalamak ve insanlar Mslman
500 501

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/317. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/317-319.

olmalarna engel olmak iin her trl almalardr. Vuku bulmadan (meydana gelmeden) nce, Allh Tel hazretleri, bunu m'minlere haber verdi ki, m'minler, ktlklere kar sabretmeye ve tahamml etmeye alsnlar ve bunlarla karlamaya hazrlansnlar diyedir. nk korkularn hcum etmesi, adamlara ayaklan kaydran eylerdendir. Bundan dolay, durumlar hafifletiren eylerle, -zntlere hazrlanmas gerekir. "Eer sabreder," Bu iddetler zerine ve geldikleri zaman bellara kar, onlar gzel bir karlama ile karlar... "Ve takva yoluna gider," Klliyen Allh Tel hazretlerine ynelirseniz... Allh Tel hazretlerinin gayrisinden (m siv'dan) yz evirirseniz... u cihetle ki, size gre mahbb'a vsl olmakla ve mekruh eylerle karlamak sizin iin msvolur... 502 Sabr ve Takva "Muhakkak ki ite bu," Yani sabr ve takva, "Azm olunacak ilerdendir" Sabr ve takva her yarmacnn elde etmeye alt azimetlerdendir. Her kiinin kendisine azmetmesi vacib olan eylerdendir. nk sabr ve takvada meziyetlerin kemli ve ereflerin en stn vardr. Veya Allh Tel hazretlerinin kendisine azmettii ve kendisine bali olmay emrettii eydir. Yani bu, Allh Tel hazretlerinin azimetlerinden bir azimettir. Elbette sizin sabretmeniz ve takvl olmanz gerekir. 503 Ktle Ktlk Bil ki ktle kar ktlkle cevb vermek, ktln artmasn gerektirir. Sabr ile emretmek, dnya zararlarn azaltr. Takva ile emretmek ise, hiret zararlarn azaltr. Bundan dolay bu yet-i kerime, dnya ve hiretin btn dabn iinde toplamaktadr. 504 Ktle yilik Akll kiiye gereken, peygamberlerin ve evliyann ahlk ile ardaklanmaktr. Onlarn edebleriyle edeblenmektir. Zr peygamberler ve evliya eziyetlere sabrettiler 505 Peygamberler ve evliya, sefil (ve beyinsiz ve aalk kiilere) mukabelede bulunmazlard. Onlarn yaptklarnn mislini onlara yapmazlard. Allh Tel hazretleri buyurdu: "Ve onlar ki yalana ahit olmazlar ve lava rastgeldikleri vakit kermne geerler. 506 Yan Arab yar Fris buyurdular: Ktle karlk ktlk kolay bir cezadr. Eer adam isen, sana ktlk yapana iyilik yap 507 Ahlkn By Allh Tel hazretleri, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini Kur'n- kerim'de vd ve buyurdu: "Ve her halde sen pek byk bir ahlk zerindesin! Hazret-i Aie (r.a.) buyurdular:508

502 503

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/319-320. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/320. 504 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/320.
505

Peygamberlerin sabrlar hakknda Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: Ibni Mesd (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: -"Ben, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine baktm. Peygamberlerden (salevatllahi ve salmh aleyhim) birini hikye ediyordu: -"Kavmi onu dvd de onu hep kanatmlard. O peygamber (s.a.) de yznde akan kanlarn silerken yle diyordu: "Allhm! Kavmime mafiret kl! Muhakkak ki onlar bilmiyorlarl (Eer bilmi olsalard bunu yapmazlard!" Ryzu's-Salihn: 644.
506
507

el-Furkan: 25/72. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/321. 508 el- Kalem: 68/4,

"Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin ahlk Kur'n- kerim idi.509 Yani Kur'n- kerimin edebiyle edeplenin. 510 Ahlakn Temeli stn ve byk ahlakn medar (unlardr.) 1- Marf samak (ve fazlasyla ihsan'da bulunmak), 2- Eziyetlere tahamml etmek. Allh Tel hazretleri, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini, cmertlik sfatyla mevsf klarak yle vd: "Hem elini balayp boynuna asma, hem de onu bsbtn ap sama ki piman olur, ak kalrsn; 511 Eziyetlere tahamml ise ancak sabr ile mmkn olur. (2/140) Efendimiz (s.a.v.) hazretleri sabr idi. Eziyetlere kar saylamayacak kadar ok tahammll idi. 512 Sevginin Kaynaklan Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: 1. "Sana uzak durana yakla! 2. Sana zulmedeni bala! 3. Ve sana ktlk edene ihsanda bulun (iyilik yap).513 Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, bir eyi ancak kendisi yaptktan sonra (kendi ahlak olan eyi) mmetine emretmekteydi. mmetinin de eziyetlere tahamml etmek ve dier davran ve hareketlerde mutlaka kendisine tbi olmas gerekir. Onun dndakiler, kuvvetli bir hccet olmadan iitilmedi. Allh Tel tarafndan gelen btn bel ve musibetler, nefsi tasfiye (kt huylardan arndrmak) ve onu halktan halika yneltmek iindir. Bundan dolay Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Hibir peygamber eziyet grmedi, benim grdm eziyet kadar." Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, sanki, hibir peygamber benim tasfiye olduum kadar saf ve pak olmad, buyuruyor. 514 Rahmet in Gnderildi Eb Hreyre (r.a.)'dan rivayet olundu. Buyurdular: -"Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine; -"Mriklerin aleyhine beddua etsen," dediler. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri: -"Ben lanet okumak iin gnderilmedim! Ben ancak rahmet okumak iin gnderildim!" buyurdular. 515 Mbtel olmak, rahmet ve nimettir. Mevln Celleddin (k.s.) buyurdular: Belimin derdini Hak Tel, ben uykuda iken verdi. Benim srayp hareket etmem, Gece yans yatmakla beraber evirdi. Uyumadm, Btn gece, sr ve koyunlardan...

509

Msned-i Ahmed: 24139, Hadis-i erifin devam yledir: -"Sa'd'bn Himi'bni mir (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: -"Ben ie (r.a.) hazretlerine gittim. Ona: -"Ey m'minlerin annesi! Bana Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin ahlakndan haber ver?" dedim. 0 buyurdu: -"Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin ahlk Kur'n- kerim idi. Sen kur'n- kerimi okumuyor musun? Allah azze ve celle hazretlerinin; "Ve her halde sen pek byk bir ahlk zerindesin" el- Kalem: 68/4, Ben, Aie (r.a.) hazretlerine: -"Ben asla evlenmemek ve hep bekr kalmak istiyorum!" dedim O, bana buyurdu: -"Bunu yapma! Sen u kavl-i erifi okumadn m? (Allh' Tel hazretleri yle buyurmaktadr: "Snm hakk iin, muhakkak ki size Raslullah'ta pek gzel bir rnek vardr; Allah'a ve son gne mit besler olup da Allah' ok zikreyleyen kimseler iin." El-Ahzb: 33/21 Efendimiz (s.a.v.) hazretleri evlendi. ocuklar dodu." Msned-i Ahmed: 23460. 510 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/321-322.
511
512

el-lsr: 17/29, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/322-323.

513

Kenzl-Ummal: 6929, yle bir rivayet vardr: "Seninle ilikisini keseni ziyaret et! Sana ktlk yapana iyilik yap ve Hakk syle velev ki senin aleyhinde olsan bile." Kenzl-Ummal: 33298, Baka bir hadis-i eriflerinde de buyurdular: "Sla-i rahmi kesenler cennete giremezler." Tuhfet'-Ahvezi: 1910. 514 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/323-324.
515

Sahih-i Mslim:4?04,

Hak Tei kendi ltfundan dertleri balad. 516 Tasavvuf Manlar yet-i kerime'de u manya iaret var. "Elbette mallarnzda ve canlarnzda imtihan olunacaksnz." mtihan iki cihadta vardr: Kk cihd ile imtihan olunacak! Cihd- asar ile cihd ediyor musunuz? Mal, Allah yolunda infak ediyor musunuz? Ve cihd- Ekber (byk cihd) ile imtihan olunacaksnz. Amma mallar, sizin nefislerinizin zerine tesir ediyor mu? Velevki sizin mala ihtiyacnz olsa bile! (Onlar infak edebiliyor musunuz?) Ama nefisleriniz ile imtihan ise, hele Allah yolunda hakik cihd ile cihd ediyor musunuz? Yoksa gereince cihd etmiyor musunuz? "Ve ner naIde gerek sizden evvel kitap verilenlerden, elbette iiteceksiniz.' Zahir ilmi ehlinden iiteceksiniz, demektir. gerek mriklerden..." Riya ehli olan zhid, kurr, (ve sahte eyhlerden)... "Birok incitecek szler." Gybet, ktlmek, inkr ve itiraz ile. Eer sabrederseniz" Nefsin cihd, mal infak ve datmaya ve halkn eziyetlerine sabrederseniz. "Ve takva yoluna giderseniz," Msiv'dan (Allah'n gayrisinden), Allah'a ittika ederseniz, "ite bu, azm olunacak umurdandr (ilerdendir)" Ul'Iazm (olan peygamberlerin) ilerindendir. Allh Tel buyurduu gibi: "Binaenaleyh ul'I-azm peygamberlerin sabrettii gibi sabret ve onlar hakknda acele etme! Sanki onlar o va'dolunduklar acy grecekleri gn, gndzn bir saatinden baka durmama dneceklerdir. Kfi bir teblii Demek ki helak edilecek baka deil, ancak taatten km fsklar gruhudur.517 Bu ileri muhafaza etmeyen (kendi nefsinde toplayan) bir kii (sdece ermiliini) iddia edenlerdendir. Ne gzel buyurmular: Mkil geldi halka! Ahlak deitirmek... Zat olann huyu ne zaman zail olur. Tabi varl asldr, ahlak ise onun bir fer'idir. Fur' ise aslna elbette meyletmesi lzm... Ve (btn aklamalardan sonra) zahir oldu: Allh Tel'nn kendisine hidyet vermedii kii, mekrim-i ahlak'a, gzel hasletlere ve yce hallere hidyet bulamaz... 518 ALMLERDEN ALINAN AHDLER Yce Meali: Vaktiyle Allah, kendilerine kitb verilen okur-yazarlarn yle mskn ald: "Cellim hakk iin, onu nsa anlatacaksnz, gizlemeyeceksiniz" derken, onlar onu, omuzlarnn arkasna attlar da, mukaabilinde biraz para aldlar. Bakini Ne kt alveri.187 O, ettiklerine sevinen ve yapmadklar ile medh olunmay seven kimseleri de sakn azaptan kurtulacak sanma. Hem onlara, elm bir azap var.188 Gklerin ve yerin mlk Allah'ndr. Ve Allah, hereye kadirdir.189 519 Tefsr-i erifi: "Vaktiyle Allah ald." Ey habibim Allh Tel'nm ald vakti zikret (Neyi ald zaman?) "Kendilerine kitb verilen okuryazarlarn mskn..." Onlar (kendilerine kitab verilenler) Yahd ve Hristiyan limleridir. Bu (mskin alnmas) onlarn peygamberlerinin dili zere oldu. "Cellim hakk iin, onu anlatacaksnz," Kendisiyle muhtab olunduklar (misk) hikyedir. Zamir, kitaba rcidir. Bu kasemin cevbdr. Kendisinden misk alnd haber verilmektedir. Sanki onlara yle
516

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/324.

517
518

el- Ahkf: 46/35, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/324-326. 519 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/327.

denildi: "Allah'a kasem olsun ki, elbette onu beyn edeceksiniz!" (Kime beyn edeceksiniz?) "Ns'a (nsanlara)" Muhakkak ki onda bulunan btn hkmleri ve haberleri izhr edeceksiniz, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin peygamberliinin haberleri de o haberlerin cmlesindendir. Hikyeden asl maksat da budur... "Ve onu ketmetmeyeceksiniz" Onu gizlemeyeceksiniz, demektir. Bu kavl-i erf. (kasemin) cevb zerine atftr. Burada cmle menf olduu iin nn( meddede ile) tekd yaplmad. Bu senin "Vallahi Zeyd kalkmaz!" szn gibidir. "Onlar onu, attlar," Atmak ve uzaklatrmak demektir. Kendilerinden deiik te'kidlerle alnan mevsuk olan misk attlar. Ve onu koydular. (Nereye attlar?) "Omuzlarnn arkasna..." Ona riyet etmediler ve asla ona iltifat etmediler, demektir. nk bir eyi omuzlarndan arkaya atmak, onu kk grmek ve klliyen (tamamen) ondan yz evirmek gibidir. Onu nasbedilen eyin ayn klmak, inayetin kemline almet olduu gibi... "Onun mukabilinde aldlar." Beyn etmekle emir olunduklar ve gizlemekten nehiy edildikleri kitabn karlnda aldlar. kelimesi, gizledikleri eyin karlna dnya maln bedel olarak almalar yerine mster olarak kullanld. Yani emre-dildikleri eyi terk ettiler ve onun yerine aldlar, demektir. . (Ne aldlar?) "Biraz para..." Geici dnya mal, maksatlarndan deeri ok dk, fakir eyler karlnda sattlar. Bu da sefil (dk-ayak takmndan) kendilerine erien eylerdir. man etmelerini kerih ve kendilerince kt grdklerinden dolay ve dnyalklar kendilerinden kesilir korkusuyla, bundan ilimlerini gizlediler ve ayak takmlarna da Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini tekzb etmelerini emrettiler. "Bakn! Ne kt ali-veri!" Kelimesi, nekre-i mensbedir. zem ffmin failini tefsir etmektedir. fiili ise sfattr. (2/141) Mahssun bi'z-zem burada mahzftur. Yani: "Onlarn bu cretle aldklar ey ne kt eydir!" demektir. yet-i kerimenin zahiri ve her ne kadar sebeb-i nzul: hakk gizleyip, onun karlnda dnyadan bir mal bulmak iin tevessl etmek olan, Yahd ve Hristiyan limleri hakknda ise de, ancak ikisinin hkmleri ummidir... (Bu yet-i kerimenin hkm,) Mslmanlardan Kur'n- Kerimin hkmlerini gizleyenlere de mildir. nk Kur'n- kerim, kitablarn en ereflisidir. Onlar da (Mslmanlar da) kitab ehlinin en ereflileridir. 520 Hakk Gizlemek Keafn sahibi (imam Zemaher r.h.) buyurdu: Bu yet-i kerime limlerden misk alndna delildir. limlerden; 1 - Hakk beyan etmeleri, 2- Bildiklerini sylemeleri, 3- Ve ondan (hak ve ilim'den) hibir eyi gizlememeleri zerine alimlerden misk aldna byk bir delildir. (limleri hakk beyan etmemeye ve gizlemeye iten sebebler:) 1 - Fasit bir gaye iin, 2- Bozuk bir niyet, 3- Zlimlerin ilerini kolaylatrmak, 4- Kendilerini halkn nezdinde hogstermek, 5- Sohbetlerine adam toplamak, 6- Halkn iltifatn kazanmak, 7- nsanlar celbetmek, 8- Kendi nefsi iin az bir dnya geim ve menfaatini elde etmek, 9- Delilsiz eyler sylemek, 10-iaret edilmeyen konulan ele alp ortal kartrmak, 11-lim'de cimrilik etmek, 12-Ve bakalarna nisbet etmek, 13-lim ile, baka kiilere kar stnlk taslamak, mam Zemaher'nin ibaresi bitti. 14-Bozuk tevillerde bulunmak, 15-Korkudan hakk gizlemek,
520

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/327-329.

16-Zlimleri takviye edecek ekilde davranmak, 17-Makam, mevki, an ve hret gibi dnyev niyetler521 Hulsa, hakk ve bu ilerden bir eyi gizleyen herkes, bu -yet-i kerimenin tehdidi altna girer... imam Fahreddin Rz (r.h.)'n Tefsir-i kebirinde de byledir.522 lim Ehlinin Vebali Kiiye den vazife, izmr (iinde saklama) ve izhr (ortaya koyma ve yayma) halinde niyetini gzelletirmektir. i leminin gizliliklerini (dnyev) maksatlarn kirlerinden, yalanlardan ve inkrdan (niyetini) temizlemelidir. Ne gzel buyurdular: Tefsir eden adam ziyan eder. nk ilim ve edep ekmekle satlmaz. Ey bunlar satan kii!. Dini yeme! Ne yersen ye, sa Aleyhisselm'n incilini yeme! Yani ilim ve Kur'n- kerim'i, nefsinin tatmin edecei ve elde edecei ehvetlerden kazanaca dnyalklarla satma! Hakk izhr etmekte (ve doru aklamak konusunda) halktan korkma! Emir olunduun eyi kafalar atlatrcasna syle! "imdi sen her ne ile emrolunuyorsan, kafalarna atlat ve mriklere aldrma.523 Hikye (lmi gizleme) Haccac, Hasan Basr r.h. hazretlerine524 haber gnderdi. (0-nu yanna davet etti.) Ve sordu: -"Senden bana ulaan haberler nedir?" Hasan Basr (r.h.) "Benden sana ulaanlarn hepsini ben sylemi deilim; ama benim dediklerimin hepsi de sana ulam deil!" Haccac: -"Nifak nceleri gizliydi, uzakt; imdi de klcn kuanarak aa kt, diyen sen deil misin?" Hasan Basr (r.h.): -"Evet! Ben dedim!" buyurdular. Haccac: -"Seni bunu sylemeye iten nedir? Halbuki biz byle eylerden ikrah ediyor ve istemiyoruz! (Bilmiyor musun? Byle bir eyi neden syledin)?" Hasan Basr: -"nk; -"Allah, kendilerine kitb verilen okur-yazarlarn (ilim ehlinden) yle mskn ald: "Cellim hakk iin, onu insanlara anlatacaksnz, ve onu gizlemeyeceksiniz" (ite doruyu sylemeye beni sevkeden, Allh Tel hazretlerinin, kendilerine kitab (ilim) verilenlerden, onu aklamalar (ve bildiklerini) gizlememeleri hakknda alm olduu miskve szdr)" buyurdular.525 Anlatlmayan Bir ilim Katde (r.h.) buyurdular: Sylenmeyen (halka anlatlmayan) bir ilmin misli, infk e-dilmeyen bir hazine misli gibidir. kmayan bir hikmetin misli, yemez, imez ve devaml a-yakta duran bir put mislidir. Katde (r.h.) yle derdi: -"Ne mutlu konuan lime! Ne mutlu uurlu (iittiini muhafaza eden) dinleyiciye! O (lim kii), ilmi rendi ve halka retti! Bu da (ilmi dinleyen kii de) ilmi dinledi, (ilim meclislerinde bulundu). Hayrl bir haberi iitti, iittiini uurlu bir ekilde dinledi ve muhafaza etti!" 526

521

Tefsir-i Kebir: 9/130

522
523

Tefsir-i Kebir: 9/131. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/329-330. el-Hicr: 15/94. 524 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/330-331. Burada geen, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin torunu olan tmam Hasan (r.a.) hazretleri deildir. Ruhu'l-Beyn kaynak gstererek bu hikyeyi alan baz tefsir ve kitaplar burada geen hasan kelimesini "imam Hasan r.a." diye tercme etmiler. Dorusu bunun Hasan- Basr (r.h.) hazretleri olmasdr. nk Haccac, 75 (m. 694) ylnda Hicaz ve Irak (blge) valisi tayin edildi. mam Hasan (r.a.) hazretleri ise, 49 {m. 669) ylnda zehirlenerek ehid edilmiti. Ve hem de imam Hasan (r.a.) gibi bir zt hesaba ekmek, Haccacn haddine mi?
525
526

Tefsir-i Kebir: c. 9. 131, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/331-332. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/332.

ilmi Gizleyenler Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Kim bir ilmi, onun ehline gizlerse, ateten gemlerle gemlenir.527 lim Adamlar Fudayl (r.h.) buyurdular "ilim adamlar; 1 - Kendi nefislerine deer verseler, 2- Dinlerine dkn olsalar, 3- Zhd ve takva ehli olsalar, 4- lmi stn tutsalar, 5- ilmi korusalar, 6- Allh Tel'nn istedii yere koysalar, 7- Allh Tel'nin ilme (ve ilim adamlarna) verdii deeri (kendilerine ve) ilme verselerdi; elbette ki: Ceberut olan zlimler, ilim adamlarna boyun eerler, 1 - nsanlar onlara teslim olurlar, 2- nsanlar, ilim ehline tbi olurlar. 3- Herkes limlerin szlerini dinler. Bu durumda da, slm ve Mslmanlar aziz ve yce olurlar. Lkin ilim adamlar; 1 - Eer kendilerini zelil klar, 2- Kendilerini horlar, 3- Dinlerinde noksan olan ilmi aratrp istemez ve elde etmeye almazlar, 4- Kendilerine dnyalk teslim edildii zaman ilimlerini, (sdece) dnya'nn ocuklarna (dnya ehline retip) yayarlar, 5- nsanlarn elindeki dnyalklar'elde etmek iin ilimlerini harcarlarsa... te o zaman; 1 - limler (gerekten) zelil olurlar. 2- lim adamlar insanlarn nazarnda dk olurlar. 3- nsanlar ilim adamlarna deer vermez ve szlerini dinlemez olurlar. 4- Bu durumda da din zayflar Fudayl (r.h.) hazretleri yine buyurdular: Bana ulaan habere gre, muhakkak ki; 1 - limlerden fsklar, 2- Ve Hamele-i Kur'n (Kur'n- kerimin hafizlanndan) fsk olanlar; Kyamet gn, puta tapanlardan nce atee atlacaklardr. Onlar: -"Ey Rabbimizl Hlimiz nedir?" diye sorarlar. Allh Tel buyurur: -"Bilen kii, bilmeyen gibi deildir!" Dini dnya karlnda satanlar, apak bir hsran ve zararn iine dmlerdir! Btn bunlarn medar ve ana sebebi hep dnya sevgisidir. Allh Tel hazretleri bizlere ve sizlere kanaat nasip etsin! mini528 Hikye (dnyalk) Hikye olundu: Muhakkak ki Zlkarneyn Aleyhisselm dnyadan el ve etek eken bir kavme urad. Dnyay terketmilerdi. llerinin mezarlarn, evlerinin kaplarnn nnde kazmlardi. Yiyecek olarak da topraktan biten yeillikler ile kanaat ediyorlard. Hep taat ve ibdetle meguldler. Zlkarneyn Aleyhisselm onlarn meliklerini (kral ve idarecilerini) yanna davet etmek zere haber gnderdi. Onlarn melikleri: -"Benim Zlkarneyn'in sohbetine ihtiyacm yoktur," dedi. Bunun zerine Zlkarneyn Aleyhisselm onun yanna geldi. Zlkarneyn Aleyhisselm onlarn meliklerini ok fakir bir halde grnce sordu: -"Sizin yannzda neden altn ve gm ok az bulunmaktadr?" O:
527

Kenz'l-Umml: 29002. Bu hadis-i erif, deiik lafzlarla gemektedir: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Kim, Allh Tel hazretlerinin kendisi sebebiyle insanlarn ilerine, (hususiyetle) din ilerini faydalandrd bir ilmi, insanlardan gizlerse; Allh Tel hazretleri, kyamet gn onun (azna) cehennem ateinden gemlerle gem vuracaktr." bni Mace: 261, Yine buyurdular: -"Kim, rendii bir ilmi gizlerse, kyamet gn. (az) ateten gemlerle gemlenmi bir halde gelir."10192. Yine buyurdular: -"Kim yanndaki (bildii) bir ilmi gizler; veya o. ilim zerine cret alr (onu dnya geimine vasta klarsa azna) ateten gemler vurulmu olduu halde kyamet gnnde Allh Tel hazretlerine mlki olur." 29150, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/332-333. 528 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/333-334.

-"Bizim aramzda dnyay isteyen hi kimse yok. Dnya bizden hi kimseyi doyurmaz. Biz lm unutmayalm diye mezarlarmz her zaman grebileceimiz bir yere, evlerimizin kaplarnn nnde kazmaktayz," dedi. Sonra bir insan ba kartt. -"Bu vatandalarna zulm eden krallardan bir kraln badr. Dnyann odunlarn topluyordu. (Yani altn ve gmlerini topluyordu). Allah onun ruhunu kabzetti. zerinde ktlkleri ve gnahlar kald," dedi. Sonra melik, ayr bir insann ban daha kartt. Yine dedi: -"Bu dil bir kraln badr. Vatandalarna kar adaletli ve mfikti. Zaman gelince Allah onun ruhunu ald. Onu cennetine koydu. Onun derecelerini ykseltti." Melik daha sonra elini Zlkarneyn Aleyhisselm'n bann zerine koydu. Ve yle buyurdu: (2/142) -"Senin ban bu iki kafa'dan hangisidir?" Zlkarneyn Aleyhisselm alamaya balad. Ve Zlkarneyn Aleyhisselm, krala u teklifte bulundu: -"Eer benimle sohbet etmek istersen, memleketimin yarsn sana veririm. Vezirlik ilerimi sana havale ederim,"dedi. Melik: -"Heyhat, benden uzak olun," dedi. Zlkarneyn Aleyhisselm sordu: -"Niin?" Melik: -"nk senin mlk, saltanat, memleket ve malndan dolay btn insanlar sana dmandrlar. Ama kanaatmdan dolay hepsi bana dostturlar," dedi.529 Ne gzel buyurmular: Arnn inesi insann yarasnda bal kuvveti verir. Kanaat gencin kendisinden daha gzeldir. Hatrna va aklna gelen her eye balanmayan bir fakir, Mutlu olmayan padiahtan daha iyidir. Padiah ise dikmeyi grsn. Hem gecesi uyumakla geiyor Ve hem de gndz gece oluyor. Hkmleri Deitirenler "Sakn sanma!" EyHabibim! Ve hitb, kendisi iin salah olan herkesedir. "O, ettiklerine sevinen," Yaptklar karkla ve hakk gizleme iine sevinenler "Ve yapmadklar ile medh olunmay seven kimseleri," Miskta vefadan, hakk izhr ve doruluk ile haberler vermeyi yapmamakla medh olunmay sevenler. "Onlar sakn sanma!" Bu kavl-i erf, kavl-i erifinin te'kididir. Onun ikinci mefl, u kavl-i eriftir: "Azaptan zde," Ondan bir kurtulua sarlmakta olduklarn (sanmasnlar.) "Hem onlara, elm bir azap var." Kfrleri ve hakk btlla kartrmalar sebebiyle onlar iin elim bir azab vardr. 530 Tasarruf Allah'ndr "Allah'ndr!" hususiyetle Allah iindir. (Ne) "Gklerin ve yerin mlk," Gklerde ve yerde, yegne tasarruf sahibi, ancak O'dur. Yerde ve gkte, diledii gibi tasarruf eder. tcd etmek ve yok etmek, Hayat ve lm, Azab etmek, sevb vermekte bakalar iin hibir kimse bu ynlerin hibirinde dehalet ve aibeleri yoktur. Allah, onlarn emirlerine mliktir. Onlarn yaptklarndan dolay onlara azab eder. Allah'n kudretinin kabzasndan kmazlar. Onun azabndan kurtulamazlar. Allah diledii vakit ve ekilde onlar (tutar ve) mhaze eder. "Ve Allah, hereye kadrdir." Allah, onlar azab etmeyi takdir eder. Allah'n azab ettii, onun azabndan nasl kurtulur? Mlik Tef hazretleri, her eye kadirdir. 531 Sebeb-i Nzul Rivayet olundu:
529

Zlkarneyn Aleyhisselm'n bu hikyesi ve o yolculukta grd dier hadiseler iin baknz "Hzr Aleyhsselm" isimli kitabmn s. 75'e. 530 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/334-337. 531 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/337.

Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Tevrtta bulunan bir eyi Yahudilere sordu. Yahudiler, Tevrtta bulunan eyin tam aksini, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine haber verdiler. Bylece Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini gya tasdik ettiklerini gstermi oluyorlard ve bu yaptklaryla da ferahlanp seviniyorlard. Yahdlerin bu yaptklar zerine bu yet-i kerime nazil oldu. Denildi ki: Bunlarn hepsi mnafklard. "Ve yaptklar ile medh olunmay seven kimseler!" kavl-i erifinin zahire en mnsib olan da budur. Muhakkak ki mnafklar, kfrlerini izhr edip, imanlarn gizleme ve kalblerinde kfrle mutmain olduklar halde, imanlar sebebiyle m'minlere kar vnmek ve Mslmanlarn kendilerini vmelerini istiyorlard. Onlar fillerinden dolay bin menzil mertebesindedirler. Onlar, m'minlerin muhabbetini 4zhr ediyorlard. Halbuki kendi ilerinde de dmanlkta ok kat ve ileridedirler. 532 vlmek stenmek Evl olan, ism-i mevslun ummi man zere olmasdr. hsan ve iyilik yapan ve onunla vnenlerin hepsine mil ve ummidir. Kendilerini beenerek (ucbe kaplarak) sevinirler... nsanlarn kendilerini vmelerini isterler. Kendileri faziletlerden yoksun ve bel eitlerinden uzak olduklar halde, fazilet sahibiymi gibi sevinirler. yet-i kerimenin nzul sebebinin huss olmas, hkmnn umm olmasna mni deildir. Bil ki, dnya mal ile sevinmek, insanlarn medhetmesini sevmek; dnya hayat ile marur olan nefs-i emmre erbabnn ve uhrev saadetlerden ve manev yaknlklardan mahcb (ve , rtl) olup eytann sslerine aldanan kiilerin sfatlarndandr. 533 Grnmeyen Yz mam Fahreddin Rz (r.h.) tefsirinde buyurdular: Sen insaf ettiin zaman, bir ok mahlk'un hallerini renmi olursun. Dnyay kazanmak iin birok hileler yaparlar. Matlublarn bulmak (ve elde etmekle) sevinirler. Sonra kendilerinin, iffet, sdk (zhd ve) din ehli olmakla, insanlar tarafndan vlmesini isterler. Ne gzel buyurmular: Ey birader! Sen kendini hi kimseden iyi tanma Kendini kimseden stn grme. Sen kendi bann bir kln ziyde grme. Eer sen kendi deerini fazla grrsen, O zaman sen kendini tanimamsndr... Kendini tan. Kendi deerini bil. Ve kendi haddinden dar kma. Akll insana den vazife, tavrn amamas, kendisinde bulunmayan bir eyle sevinmemesidir. nk kendisinde bulunmayan eyler, asla kendisine bir ey kazandrmaz ve ona hibir fayda vermez. 534 tiraf Bz eyhler buyurdular: -"insanlar, sende zannettikleri hayrlardan ve slih kimselerden dolay seni medhediyorlar. Sana itibr etmeleri, Allh Tel hazretlerinin ktlkleri senden rtmesidir. Sen kendi kendi yer! Kendi nefsini zemmet! (z eletiri yap!) Nefsinin kabahat ve ktlklerini herkesten daha iyi sen bilmektesin! M'min medhedildii zaman, Allh Tel hazretlerinden haya etmelidir. (2/143) nsan nefsinde mahede etmedii ve grmedii eylerden dolay vlmek, medh- sena edilmekten utanmaldr. insanlarn en chili, kendi nefsinin sfat hakknda bilinen ve kendisinde phe edilmeyen gerekleri terk edip; insanlarn (d grnne kaplarak) kendisini iyi hal sahibi bilmelerine aldanan kiidir... 535 Btl eylerle vnmek

532 533

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/337-338. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/338. 534 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/338-339. 535 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/339.

Haris el-Mhsib (r.h.)536 buyurdular: -"Btl medhe (ve vgye) raz olmak; kendisiyle elenilen kimse gibidir. Derler ki: Senin iinden (midenden) kann (dknn) kokusu, misk kokusu gibi geliyor! (Denildiin o ahmak ve chil kii de); bununla sevinir ve kendisiyle alay edilmesine raz olur... Ne gzel buyurmular: Tandklarn ipiyle rperme Htem-i Asam ol, kendi aybini iit. Yani, medih ile marur olma! Ta ki, helak kuyusuna dmeyesin! eyh Htem Esam gibi ol! Suret ve siyret bakmnda...! nk halk, seni iyi zannettikleri zaman, raz olmayacan szleri senin hakknda konuurlar. Sen insanlarn senin ayp (ve kusurlarn) ilan eden konumalar iitsen bile... Bunda byk fayda vardr. nk kii kendi aybn rendii zaman, onu hkmnn altna almak (aybn gidermek) iin alr ve gzel vasflara bezenir. 537 Arif Kimdir? Arif: Kalbi, medh ve zem (vg ve yergi) annda msv olan ve deimeyen kimsedir. Arif olan kii, zem ve yerilmeden dolay kabz (sklma ve zlmesi) olmaz ve vgden dolay da bast 538 (ve iinin sevinle dolmas) olmaz. Halkn kendisi hakknda sylediklerinden dolay nasl keyiflenip sevinsin? Kendisi nefsinin hlini daha iyi bilendir? Eer (halkn kendisi hakkndaki konumalarndan dolay) sevinirse gerekten o marur olmutur. Aldanmtr. 539 Sahte eyh Mdde (evliya olmad halde ermiliini iddia eden kii), haller ve muamelelerde nefsini sdk grendir. Btn hallerde kendisine, sanki dnyadan hibir ey asla taarruz etmiyor gibi grnt verip yle bir havaya kaplandr. Halbuki hali bu babda onun aleyhinde ahitlik etmektedir. Kiin mihengi; 1 - Szleri, 2- Fiilleri, 3- Halleridir. 540 Dnya Ehlinin bdeti Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Dnya ehlinin hli, suda yryenin hli gibidir. Suyun iinde yryen kii, ayaklarnn slanmamasna gc yetebilir mi?" Bu hadis-i eriften, bedenleriyle dnya nimetlerine dalp, kalblerinin dnyadan temiz olduunu ve btnlarnn (i dnyalarnn) dnyev alkalardan kesik ve uzak oluduunu iddia ve zannedenlerin cehaleti bilinmekte (ve tarif edilmekte)dir. Bu (dnce) eytann hilesidir. Belki onlar, olduklar hl'den karlm olsalar; ondan ayrlmaktan byk aclar
536

Haris el-Muhsib, Knyesi Eb Abdullah'tr. Basra'da dodu. Doum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Nefsini ok hesaba ektii ve z eletiri yapt. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin "Hesaba ekilmeden nce kendi nefsinizi hesaba ekiniz!" hadisi erifine uyarak, ok muhasebe ektii iin kendisine, "Muhsi-bf denilmitir. Buyururlard ki: "Nefti hesaba ekmenin almetleri unlardr: 1 - Doru ve yalan yere yemin etmemek, 2- Yalan sylememek, 3- Verdii szde durmak, 4- Lanet okumamak. 5- Kimseye beddua etmemek. 6- Sabrl olmak, 7- Tahamml etmek, 8- Haramlardan saknmak. 9- Kendisini bakalarndan stn grmemek, 10- Kimsenin kalbini krmamak, 11-Allh Tel'nn emirlerine balanmak. 12- Nehiylerden kanmak. 13-Takva, zhd ve ihlsl olmak, Bir ok limlerden hadis-i erif, rivayet etmitir. Kendisinden birok limler rivayet etmilerdir. Ahmed bin Hambel (r.h.) hazretleriyle sohbet ederdi. Tasavvuf, zhd. ahlak ve ihlas zere birok risale yazd. Haris el-Mhsib, 243 (m. 897), tarihinde Badatta vefat etti. 537 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/339-340.
538

Kabz ve Bast halleri tasavvufta birer hldir. Bast: Kef halinde kalblerin yaylp almasndan ibarettir. Mu'cem'l-Mustalaht's-Sfiyye, s. 54. Kalbin, huzur, rahat, keyifli ve sevinle dolmasdr. Kabz: Hicb halinde kalblerin daralmasndan ibarettir. Mu'cem'l-Mustalaht's-Sfiyyeti, s. 5139, Kalbin sklmas, rahatsz olmas mahzun ve tutuklu olmasdr. 539 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/241. 540 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/241.

hissedeceklerdir. Suda yrmek nasl ki, slanmay gerektiyor ve en azndan ayaklarn slanmasndan kanmak muhal ve imkansz ise; dnyaya sarlmak ve yapmak da alka ve kalbte zulmeti gerektirir. Kalbin dnya ile beraber alka duymas, ibdetin halvetine (tadn ve zevkini almaya) mnidir. 541 bdetin Tad eyh Eb Abdullah Kure (k.s.)542 buyurdular: -"Bz insanlar, salihlerden bir adama ikyette bulundular. yilik yapt halde kalbinde ibdetin halveti ve zevkini bulamadn beyan ettiler!" O byk zt: -"Senin yannda eytann kz var! Senin kalbindedir! O (eytann kz) dnyadr! Babann, elbette evinde kzn ziyaret etmesi gerekir. Onun evi de senin kalbindir. eytann oraya girmesi ise ancak fesat ve bozgunculuk meydana getirir!" Allh Tel bu-vurdu: -"Ey Dvd! Eer sen beni seviyorsan, kalbinden dnya sevgisini kart! nk benim sevgimle dnyann sevgisi bir kalbde ebediyyen toplanmazlar!" 543 llerle Oturmak Rivayet olundu: sa Alevhisselm ashabna svle buvurdu: -"llerle oturmayn! (llerle oturursanz;) kalbleriniz lr!" Onlar sordular: -"ller kimlerdir?" sa Aleyhisselm buyurdu: -"Dnyaya rabet edenler ve dnyay sevenlerdir!" Ne gzel buyurmular: Akll adama gre dnya, baya alak bir eydir. nk her bir a ve zamanda bakasnn oluyor. Sen dnyaya gnl verme. Dnya senden bgnedir. O seninle ilgilenmiyor. nk o yle bir sanatkr ki her gn deiik bir evdedir... O dilber kalbin akna layk deildir. nk o her sabah bakasna yr olmaktadr. Allh Tel hazretleri, bizleri ve sizleri korusun! Amin! 544 TEFEKKR Yce Meali: Elbette, o gklerin ve yerin yaratlnda ve gece ile gndzn ardarda geliinde, phesiz yetler var (vicdanlar temiz) l'l elbb iin.190 Onlar ki, gerek kyam u kudda ve gerek yanlar zerinde hep Allah' zikrederler. Ve gklerin, yerin yaratlnda fkrederler: "Y rabben!" Derler: "Bunu sen bouna yaratmadn, sbhnsn. O halde bizleri o ate azabndan
541

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/241-242.

542

eyh Eb Abdullah el-Kure (k.s.) hazretlerinin ismi, Muhammed bin Ahmed bin ibrahim el-Kuret'dir. Endlste dodu. Doum tarihi kesin olarak bilinmiyor. Msra yerleti, oradan da Kuds- erife yerleti. eyh Eb Abdullah el-Kure (k.s.) hazret leri zhd ve takva sahibi bir zat idi. Tevekklyle mehurdur. Hzr Aleyhisselm ile gren keramet sahibi vellerdendir. lim ve hikmet sahibiydi. Birok byk fakn ve lim adam kendisinden ders aldlar. eyh Eb Abdullah el-Kure (k.s.) hazretleri, czzam hastalna yakaland. Namaz vakitleri olduu zaman bu hastalk kendisinden tamamen yok olurdu. Namazn kldktan sonra bu hastalk yine ortaya kard. Birgn Hzr Aleyhisselm, kendisine ok uzak yerden meyve getirdi, if iin yemesini syledi, o; halinden memnun olduunu belirtti ve meyveyi yemedi. Sahilde yrrken bir iek kendisine seslendi: "Ey Eb Abdullah ben, sendeki (czzam) hastalnn ifsym!" dedi. Ama eyh Eb Abdullah el-Kure (k.s.) hazretleri, Allh unutturmayan hastalndan haline kredip iei koparmad. eyh Eb Abdullah el-Kure (k.s.) hazretleri, czzam hastalna yakaland iin insanlarn ou kendisinden kayordu. Kzn biri ailesine eyh hazretleriyle evlenmek istediini syledi. Onunla evlendi. eyh hazretleri, hanmyla ba baa kaldnda, btn czzamlar yok olurdu. Tertemiz ve yakkl bir hal alrd. Hanmna: Seninle olduum zaman hep byle tertemiz olacam, ama halk ile olduumda da cuzzaml olacam, bu srrm ben lnceye kadar kimseye aklama demiti. eyh Eb Abdullah el-Kure (k.s.) hazretleriyle ilgili ok mhim bir not var. Mslman kardelerime faydal olur maksadyla buraya alyorum: Baz limler, zikrettiler ki, kim ok yemek yese ve nefsinin zarar grmesinden korkarsa, karnnn zerine mesnetsin ve: Diye dua etsin. Bunu kere yapsn. O yemi olduu yemek kendisine zarar vermez. Bu acib ve mcerreb bir duadr. Hayat'l-Hayevni'lKbr, c. 1. s.36, eyh Kemleddin ed-Demr. Dar'1-lhy-u't-Trsiyyi'l-Arab. Beyrut. eyh Eb Abdullah el-Kure (k.s.) hazretleri. 599 (m. 1202) ylnda Beyt-i Makdiste vefat etti. Kabri halen ziyaret edilmektedir. 543 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/342-343. 544 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/343-344.

koru. Rabben! nk sen, kimi o atee sokarsan, onu muhakkak rsvay ve perian etmiindir. Zlimlerin de yardmclar yoktur.192 Rabbena! Cidden bizler bir mnad iittik; mna aryor: Rabbnza iymn edin!' diyordu. Dinledik, iymn ettik... Rabbena! Mafiretinle artk gnahlarmz bizlere bala. Kabahatlerimizi bizlerden keffaret buyur ve bizleri sana ermi kullarnla beraber yanna al!193 Rabbena! Hem, peygamberlerine kar bizlere va'dettiklerini ihsan buyur da, kyamet gn yzlerimizi kara karma! phe yok ki, sen va'dinde hulfetmezsin." 545 Tefsr-i erifi: "Elbette, o gklerin ve yerin yaratlnda..." 546 Sebeb-i Nzul Bu yet-i kerimenin nzul sebebi udur: Mekke ehli, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden, davasnn shhatina dellet eden bir yet istediler. nk Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, sdece (tek bir) Allah'a ibdet etmeye davet ediyordu. Mekkelilerin bu istekleri, zerine; Elbette, o gklerin ve yerin yaratlnda ve gece ile gndzn ardarda geliinde, phesiz yetler var (vicdanlar temiz) l'l- elbb iin. yet-i kerimesi nazil oldu. Gkler ve yer-, iki byk yaratklardr. 547 bret Alih Tel'nn gne, ay ve yldzlar gibi gkte yaratm olduu eylerle, dalar, denizler, aalar, havyanlar ve kular gibi yerde yaratm olduu eylerde, akl sahipleri iin bir ok ibretler vardr. "Ve gece ite gndzn ardarda geliinde," Gecenin gitmesi ve gndzn gelmesinde... Gece ve gndzn renklerinin deimesinde, denilir. Gece ve gndzlerden her birinin ziyde olmas ve dierinin ksalmasnda... Gece ve gndzden birinin ksalmas ve dierinin uzamas (dnyann dnmesi sonucu) gnein bize olan hlinin deimesine nisbetledir. Zamanlar (mevsimler) hasebiyle gnein yaklamas ve u-zaklamasna gredir. (Gklerin ve yerin yaratlmas; gece ve gndzn deimesinde ne vardr?) "phesiz yetler var (vicdanlar temiz) l'l- elbb iin." Hayl ve evham aibelerinden halis, akl-i selm sahipleri iin bir ok bretler vardr. (2/144) 548 Elbb Nedir? kelimesi kelimesinin cemiidir. akln hlisi (z, btn aibelerden arnm, tertemiz olan akl-i selim)dir. nk akln; 1 - Bir zahiri vardr; 2- Bir de lbb (z) vardr. 3- Evvel emirde (balang ve normal durumda) akl olur. Keml ve nihayet (olgunlama ve sonu durumunda) ise lbb (z) olur. 549

545 546

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/345-346. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/346. 547 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/346. 548 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/346-347. 549 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/347.