Hurma Velayet Ashabna arettir.......................................................................................4 Hikaye (Evliyalar ehri).....................................................................................................4 Herkese Fazilet Verilmez....................................................................................................5 Yce Meali:.........................................................................................................................5 Tefsr-i erifi:......................................................................................................................

5 Sebebi Nzul Mecslerdir..................................................................................................5 Mecsler Bozuk nanlar .................................................................................................5 Onlar ve Cinleri Allah Yaratt............................................................................................6 Kzlar Uydurdular...............................................................................................................6 Evlat snad.........................................................................................................................6 Evlat Edinmekten Mnezzehtir...........................................................................................6 Gkleri ve Yeri Yaratandr..................................................................................................7 E ve ocuk Edinmekten Mnezzehtir...............................................................................7 Allh Tel Hazretleri Peder ve Amca Deildir...............................................................7 Allh Tel Her eyi Yaratt.............................................................................................7 Mutlak Yaratc...................................................................................................................7 Alimdir Her eyi Bilir.........................................................................................................8 Allah....................................................................................................................................8 Ondan Baka lh Yoktur....................................................................................................8 Vekil....................................................................................................................................9 Hikaye (Gerek Tevekkl ve Kurtulu)..............................................................................9 r Manlar.....................................................................................................................10 Mekr..................................................................................................................................10 Gnah ve Hatalar Bizimdir...............................................................................................10 Gzler................................................................................................................................10 Grme................................................................................................................................10 drk ve Grmek Arasndaki Fark?...................................................................................10 Grme ve drk.................................................................................................................11 Zt Bilinmez......................................................................................................................11 Gklerin ve Yerin Nuru....................................................................................................11 -"Nr zerine nr!" .........................................................................................................11 Gne plak Gzle Grlmez.........................................................................................12 R'yetllah Hadisi.............................................................................................................12 M'tezilenin R'yetllah gr........................................................................................12 M'tezileye Cevp.............................................................................................................12 M'tezilenin Tereddd....................................................................................................13 Basiret Krl.................................................................................................................13 drk Basar ve ryet..........................................................................................................14 Ryetllah hiret'te..........................................................................................................14 Mi'rcta Ryet...................................................................................................................14 Te'vilt-i Necmiyye'den....................................................................................................15 Gzlerin grememe Sebebi...............................................................................................15 Dnyada Grmek..............................................................................................................15 Ailh Tel Hazretlerini Ryada Grmek.......................................................................16 Allah'a Giden Yol..............................................................................................................16 Hamza el-Kar (k.s.) Hazretlerinin Ryas........................................................................16 Ryada Grmek................................................................................................................16 Rya m lim mi?..............................................................................................................17 Rya (Grmek).................................................................................................................17 Rya (grmek) Marifetten Yksektir................................................................................17

Vuslat Mertebelere Gredir...............................................................................................17 Dnyada Grmek..............................................................................................................17 Kalb Melekt lemindendir.............................................................................................17 Latf Nedir?.......................................................................................................................18 Kulun Ltufkr Olmas?...................................................................................................18 Davetin Etkili Olmas........................................................................................................18 tlerin Etkili Olmas?...................................................................................................18 Fiil Szden Ardr............................................................................................................19 Fiil Nasihat ......................................................................................................................19 Habr Nedir?......................................................................................................................19 Habr Olmak.....................................................................................................................19 Rabbinizden Basiretler Geldi............................................................................................20 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................20 Basret Nedir?...................................................................................................................20 Gren ve Kr....................................................................................................................21 r Manlar.....................................................................................................................21 Saadetin en by..........................................................................................................21 Basireti Kapananlar...........................................................................................................21 Hafz Allh Tel Hazretleridir.......................................................................................22 yetleri Tasrif Ediyoruz...................................................................................................22 Bilenler..............................................................................................................................22 Vahye Tabi 01...................................................................................................................22 Piman Olmamak in.......................................................................................................23 Murkib Deildi................................................................................................................23 Vekili de Deildi...............................................................................................................23 Hafz ile Vekilin Fark?.....................................................................................................23 Kfirlerin iman Etmemeleri.............................................................................................23 akvetin (bedbahtlk.mutsuzluk) Almetleri...................................................................24 Saadetin Almetleri...........................................................................................................24 Hikaye (nayet ve Muhabbet)............................................................................................24 Gzel Sonu Zahitlie Bal Deildir ..............................................................................24 Kulun zerine Vacip Olanlar............................................................................................24 Hikye (Tul-i emel ve tevbe)............................................................................................24 Tebli................................................................................................................................25 Mrid-i Kmilin davet usl...........................................................................................25 Tevhid Kelimesi................................................................................................................25 Gayri Mslimlerle letiim................................................................................................25 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................26 Gayri Mslimlere Hakaret.................................................................................................26 Allah'a Svmelerine Sebep Olmayn................................................................................26 Taatn Terki.......................................................................................................................27 Emr-i Bii-Ma'rfun Terki..................................................................................................27 Kendini beenmek............................................................................................................27 Hakik Suret......................................................................................................................28 Hikye (gzel amel-irkin amel).......................................................................................28 Tabiat Islh.......................................................................................................................29 Te'vlt- Necmiyye'den....................................................................................................29 Ne Ekersen Onu Biersin..................................................................................................29 Hikye (Kulluk Ve ibadet)................................................................................................29 Ayrlk Acs ....................................................................................................................30

Sebeb-i Nzul....................................................................................................................30 yet ve Mucizeler............................................................................................................31 mucizeleri Grseler...........................................................................................................31 Gzleriyle Grseler Bile...................................................................................................31 Kalblern evrilmesi.........................................................................................................31

Hurma Velayet Ashabna arettir Hurma, dier aalardan daha yksektir. Bundan dolay. Hurma, velayet sahibine iaret olduu sylenir. Onlarn velayetlerinin meyvesi, talebelere ve mritlere, yakn olanlar vardr. Yani onlardan kimi yakn olur ve onun velayetinin meyvelerinden faydalanmak mmkn olur. Onlardan (evliyadan) kimi uzlet (inzivay) ve inkt' (geri ekilmeyi) tercih eder; kendisine balanan kimselerden... Hepsinin ileri, Ailh Tel hazretlerinin emirlerine ve iznine bakar... te bundan dolay, onlar (evliyullah'n deiik seyr-i slk takip etmelerini) ancak chiller ta'n eder, (dil uzatr ve yererler...) Evliyullah halvetlerinde ve celvetiyyelerinde kalbler bahesinde meyveler verirler ve gaybler habbelerinin lezzetleriyle lezzetlenirler. (Ve hem de ballarna lezzet verirler...) Onlarn ileri, halktan ve halkn gzlerinden rtldr... 1 Hikaye (Evliyalar ehri) (Meyih-i kiramn k.s. hazretlerinin) bazlarndan rivayet olundu. Buyurdu: -"Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin mbarek kabr-i eriflerinin (Ravza-i Muttahhara'nn) yannda evliyadan dokuz kii grdm. Kendilerine tabi olup pelerine dtm. Onlardan biri bana dnd: -"Nereye gidiyorsun?" diye sordu. Ben; -"Size olan sevgimden dolay sizinle beraber yryorum," dedim. Zira ben sizin ziyaret ettiiniz (Efendimiz s.a.v. hazretlerinden) iittim; -"Kii sevdiiyle beraberdir," 2 buyurdular. (Bunun zerine) onlardan biri; -"Bizim gitmeyi kastettiimiz yere varmaya sen g ve tkt getiremezsin! Zira (bu gideceimiz yere) ya ancak krka ulam olanlar varabilirler!" dedi. Bir bakas da; -"Brak onu! (Bizimle gelsin) umulur ki Allh Tel hazretleri, bunu ona da nasip eder!" buyurdu. (Bunun zerine) ben onlarla beraber yrdm. Yeryz altmzda duruluyordu. Bizler hi konaklamadk: ta ki altn ve gmten yaplm bir ehre varncaya kadar durmadk. Aalar kesif halindeydi. Nehirleri durmadan akyordu. Meyveleri byk ve ok deerliydi. Biz o ehre girdik ve meyvelerinden yedik. elmay beraberimde aldm. O evliyalar, bu elmay yanma almaktan bana mani olmadlar. Oradan ayrlrken bu ehirden kendilerine sordum. Onlar: -"Evliyalar ehridir! Evliyalar nezih olmay murad ettiklerinde her nerede olurlarsa olsunlar bu ehir onlara zahir olur. Senden baka hibir kimse krkndan nce bu ehre girmi deildir..." dediler. Her ne zaman acksam, ondan yiyordum. Onlar hi deimediler. Ehlime dndm. Aileme dndmde, nefsim iin sakladm elmadan baka bir ey kalmamt. Kz kardeim beni kucaklad ve sordu: -"Hani nerede seferinde bize getirdiin?" dedi. -"Ben dnyadan uzak (size hediye alacak bir imkan yok iken) ve rahattan yoksun iken size ne getirebilirim!" dedim. Kz kardeim: -"Hani elma?" dedi. Ben elmay ondan gizledim ve ona; -"Ne elmas?" dedim. Kz kardeim: -"Ey miskin! Vallahi ben daha yirmi yanda bir kz ken beni o ehre soktular. Sen ancak kovulduktan sonra oray grebildin! Vallahi ben oraya cezbelerden bir cezbeye kaplnca ona (girmeye) hitaplardan bir hitap aldm...." dedi. (Kz kardeimin bu aklamalar zerine) ben; -"Ey kz kardeim! Onlardan byk abdal (veli) bana; "senden nce hibir kimse krkndan nce buraya girmedi" dedi..." Kz kardeim: -"Evet! "Muridler"den krkndan nce hibir kimse o ehre girmedi. Ama "murad" olunanlar ise o ehre girerler. Ve (hatta onunla da) raz olmaz ve yetinmezler... Sen dilediin vakit ben o ehri sana gsterebilirim!" dedi. Ben atldm: -"Hemen istiyorum!" dedim. Kz kardeim: -"Ey ehrim! Yanmda hazr ol!" dedi. Vallahi (kz kardeimin bu sesiyle) ehri aynen olduu gibi grdm. ehir bize doru salna salna ona ykselerek geldi. Bacm elini uzatt ve bana; -"Hani senin elman nerede?" diye sordu. (eyh hazretleri) buyurdu. -"Bamdan aaya elma yamaya balad... Bacm tebessm etti ve sonra bana;
1

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/673. Sahih-i Buhr: 5702, Sahih-i Mslim: 4779,

-"Yannda bu mlk olan (byle manev bir saltanata sahip olan kii) senin bir elmana hi muhta olur mu?" dedi. (eyh hazretleri) buyurdu: -"Vallahi bu hadise annda ben nefsimi ok hakir grdm. O ana kadar kz kardeimin onlardan (evliyadan) olduunu bilmiyordum. Allh Tel hazretleri, onlardan rz olsun! 3 Herkese Fazilet Verilmez Sad (k.s.) buyurdular: -"Her kes baa gemeye layk deildir. Keramet fazilettir. Rtbe ise kaderledir..." 4 Yce Meali: Bir de tuttular, Allah'a cinleri (gizli mahlklar) erik kotular. Halbuki 0, onlar yaratt. Bundan baka, Ona oullar ve kzlar samaladlar; ne dediklerini bildikleri yok. O'nun zt- sbhnsi onlarn vasflandrmalarndan ok mnezzeh ve mteldir.100 Gklerin ve yerin mbdii (mucidi). O'na veled nasl tasavvur edilir ki, bir ei bulunmak mmkn deil!? 0 her eyi yaratm ve her eye alm...101 te size bu evsaf ile iaret olunan zt- a'Idr; Allah Rabbnz... Baka ilah yok; ancak 0... Her eyin halik 0... O halde, O'na kulluk edin... Her eye kar dayanlacak vekil de O...102 O'nu gzler idrk etmez, gzleri O idrk eder. yle latf, yle habrO...103 5 Tefsr-i erifi: "Bir de tuttular, Allah'a cinleri (gizli mahlklar) erik kotular." 6 Sebebi Nzul Mecslerdir Kifi (r.h.) buyurdular: Sahih kavle gre bu yet-i kerime "zndklar" hakknda nazil oldu. Yani Mecsler hakknda nazil oldu. Onlara ayn zamanda h^ais "iki ilha inanan kiiler" de denilir. 7 Mecsler Bozuk nanlar -"Allh Tel ve eytan kardetirler! Allfc .Tel; 1- nsanlar, 2- Hayvanlar, 3- En'm (deve, sr, manda, koyun ve kei gibi) hayvanlar 4- Ve btn hayrlar yaratt," dediler. Mecsler, Allh Tel hazretlerine, "Yezdan" diye tabir ederler... eytan ise, 1 -Yrtc hayvanlar, 2- Ylanlar, 3- Akrepler, 4- Ve btn serleri yaratt... derler Mecsler, eytan "Ehremen" derler...
3

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/673-675.

Bostan- Sa'dyi irz s. 98, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/675. 5 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/676.
6

Mfessirlerin beyanna gre buradaki "cin", melekleri ve eytanlar da iine alan bir genel mnda kullanlmtr, lbn Abbas demitir ki: "Cin" kelimesi, istitar (gizlenme- rtnme) den tremitir. Melekler ve btn ruhanler de gzle grnmezler ve sanki gzlerden gizli gibidirler. Bu yorum iledir ki tblis de cinden saylr. Meleklere ve ruhanlere de cin denilmitir". Yukarda putlar ve yldzlar gibi hissedilen ve fizik eylerden ortak kabul edenlerin, puta tapanlarn, yldzlara ve heykellere tapanlarn sapklklar beyan olunduktan sonra, burada da bunlarn felsef kayna olan ruha tapanlarn sapklklar, yan melekler, eytan, akl, nefis, madde, kuvvet, tabiat gibi gizli ve fizik tesi sebeplere balananlarn ve bunlar " tanr" ve "arac" sayanlarn sapklklar beyan olunmutur. Elma 11 Tefsiri.... smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/676-677. 7 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/677.

Yine bu ekilde u kavl-i erif de bunu beyn eder: -"Bir de onunla cinler beyninde bir nesep uydurdular. Cellim hakk iin, cinler bilirler ki onlar ihzar olunacaklardr. Mnezzeh, sbhn o Allah onlarn isnat ettikleri vasflardan!" 8 blis (eytan) cindendir. Mans, onlar btl itikatlarnda cinleri, Allh Tel hazretlerine erik (ortak) ettiler, demektir. 9 Onlar ve Cinleri Allah Yaratt "Halbuki 0, onlar yaratt," (3/75) Bu kav- erif, si "tahkik" kelimesinin takdiriyle, "Ve kldlar, "fiilinin failinden hl'dir. Yani, halbuki onlar ok iyi biliyorlar ki, Allh Tel hazretleri, onlarn yaratcsdr; cinler deil... Halbuki yaratan ile yaratamayan (bir mahlk) bir deildir. Zamir, yapanlara (cinlerden irk klanlara) rcu eder "cnne"rci olmas da mmkndr. 0 zamanda kavl-i erifin mans yle olur: Halbuki Allh Tel hazretleri cinleri yaratt. Allh Tel hazretlerinin mahlku olan cinleri nasl oluyor da ona erik (ortak) kouyorlar? 10 Kzlar Uydurdular "(Bundan baka,) O'na samaladlar;" Yani yaptlar ve iftira ettiler; Allh Tel hazretlerine... Bir kii yafan syledii zaman; "samalad", "uydurdu," "yalan uydurdu," "ftira etti," denilir. (Allh Tel hazretlerine ne uydurdular?) "Oullar ve kzlar..." 11 Evlat snad Yahudiler: "Uzeyr Allah'n olu" dediler. Nasrniler de: "Mesh Allah'n olu." dediler. 12 Araplardan bir taife (mrikler)de; Melekler, Allah'n kzlardr," dediler 13. "lmsiz olarak (ne dediklerini bildikleri yok)" Syledikleri szn hata m yoksa doru mu olduunu bilmeden sylediler. Belki, tefekkr, gr ve bilgileri olmadan, cahilane ve amiyane olarak (kr krne kafadan) atarak sylediler. Be fa) harfi, "samaladlar;" kavi-i erifinden hal olan bir mahzfa taalluk etmektedir. Yani, bilgisizlie sarlarak sylediler, demektir. 14 Evlat Edinmekten Mnezzehtir "O'nun zt- sbhn'dir..." Allh Tel hazretlerinin zat ile mnezzehtir, onlarn sylediklerine layk olmaktan tamamen mnezzehtir... "Ve mteldir (ok ycedir)" Bu kavl-i erif, "yce olmak"tan gelir. Yani isti'l etti, ycedir, demektir. Allh Tel hazretlerinin sfatlarnda "Yce oldu" (kelimesi ve mtaktnn) olmas caizdir 15... Ama "Ykseldi ve yksee kt," kelimesi (mtaktlarnn) bulunmas caiz deildir. Zira, "yce olmak" bazen iktidar ile olur. "rtifa etmek, ykselmek," ise cihet ve mekndan ykselmeyi gerektirir. (Alih Tel hazretleri, mekndan ve cihetten mnezzehtir...)
8
9

es-Safft: 37/158-159, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/677-678. 10 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/678. 11 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/678-679.
12 13

et-Tvbe: 9/30,

Mriklerin Melekler, Allah'n kzlardr, diye yalan uydurmalar bir ok yet- kerimede beyn edilmektedir: -"Allah'a kzlar da isnad ediyorlar -h 0 Sbhn'a- kendilerine se, canlarnn istedii" en-Nahl: B7, 14 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/679.
15

Allh Tel hazretlerinin gzel isimlerinden biri el mteali ismi erifidir mteali pek yce gc kuvvwti ile stn yaratlmlar iin mmkn grlen her eyden yksek ve yce olandr.allah grnmeyenide bilir grnenide byktr ve ycelerden ycedir sizden sz gizleyenle aa vuran gece gizlenenle gndz aa kan onun asndfan eittir hepsini grr ve bilir. Er-rad.13/8,9

Sbhn (noksan sfatlardan mnezzeh olmak) ve" Mtel (yce olmak) uzaklama mans olduu iin Allh Tel buyurdu: "Onlarn vasflandrmalarndan ok mnezzehtir..." Onlarn Allh Tel hazretlerini vasflandrdklar; o; 1 - irk ve, 2- ocuk edinmekten Allh Tel hazretleri uzaktr. Mnezzehtir.... 16 Gkleri ve Yeri Yaratandr "Gklerin ve yerin mbd'i..." Allh Tel hazretleri, daha nce bir misli (rnek ve modeii) olmakszn lemin ulv ve sfl taraflarn madde olmakszn yaratt. Mutlak olarak yapt. Defalarca yapmaktan mnezzehtir. ytolerden cedir. Sizden sz Baba, evldn unsurudur. Kendi maddesinin ona intikl etmesinden yaplmtr. Allh Tel hazretlerinin na! evld olsun? (Allh Tei hazretleri byle bir eyden mnezzihtir...) Burada ki (yani ism-i fail)mansinadr. "Elim" ve "Hakm mansna olduu gibi... Izfet-i hakikiyedir. Den/idi ki: Bu sfat- mebbehenin kendi failine izfeti'dir... Yani, "gklerini ve yerini yaratt," demektir. Bedi olarak yaratmak, acib bir hal, parlak bir ekil ve esiz bir gzellikle yaratmak, demektir 17 E ve ocuk Edinmekten Mnezzehtir "O'na veled nasl tasavvur edilir ki, bir ei bulunmak mmkn deil!?" Yani, nereden? Veya nasl ocuu bulunsun? Halbuki ocuk olmann sebepleri, yoktur. Zira anne olmadan ocuun olmas muhaldir. Her ne kadar babasz olarak ocuun domas mmkn ise de.... sa Aleyhisselm'n babasz domas gibi. "Shibe"den murad, e'tir. 18 Allh Tel Hazretleri Peder ve Amca Deildir Mesnevfde buyuruldu: -"Alh Tel hazretleri, Dourmad ve domad. O kadm'dir. Allah, ne pederdir,Ne oul Ve ne de amca...." 19 Allh Tel Her eyi Yaratt Tekvn ve icd ile mevcudattan intizm etti. Onlarn ocuk diye isimlendirdikleri de Allh Tel hazretlerinin yaratklarnn cmlesindendir. Bir mahlk, nasl haliknn ocuu olabilir??? 20 Mutlak Yaratc Ne gzel buyurmular: -"Allh Tel hazretleri, 1- Yksek feleklerin ve yldzlarn yaratcsdr. 2- 0, insann, 3- Cinin,
16

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/679-680.

17

Bilinmektedir ki ibda, rnei gememi olan bir eyi meydana getirmek ve yapmaktr. Nispi ibda' az ok bir rnek ile ilgili olabilirse de, hakik ibda hibir rnek ve asl ile geilmi olamaz. Byle hibir rnei gemeden icad olunan rneksiz gzel ve fevkalde eye ibda edilmi veya bedet (gzellik)le sfatlanm mnsna bed denildii gibi, bunu meydana getiren ve ibda deti olan mbdi'ye de (yapcya da) bed' denilir ki, musrih mnsnda sarih, msmi' mnsnda sem' gibi, mfl veya fail mnsnda feldir. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/680-681. 18 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/681.
19

Mesnev-erif-i Manev, Defter 2, s. , smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/681. 20 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/682.

4- Perinin, 5- Devin, 6- Kuun 7- Ve her canlnn yaratcsdr..." 21 Alimdir Her eyi Bilir Ve 0, her eye," Her ne olursa olsun her eyi bilmek; Allh Tel hazretlerinin nndandr... Yaratlm veya daha yaratlmam olan her eyi; "Alm (hakkyla bilen) dir" 22 Allh Tel hazretleri, ezel ve ebed ilimde mblidir. Ona hibir gizlilik gizli kalmaz. Olanlardan ve olacak olanlardan.... Bunlar; 1- Bir eyin zt, 2- Sfat ve 3- Halleri olsun...... Allh Tel hazretleri iin caiz olan ve caiz olmayp, muhal olan eyler yani onlarn fertlerinden bir ferdin itikat ettii eyler de Allh Tel hazretlerinin ilminin cmlesindendir. 23 Allah "te size bu evsaf ile iaret olunan zt- ldr;" Ey mrikleri Bu azametli (byk) sfatlarla mevsf olan, "Allah," Hseten ibdete mstahak olan Allah... Bu kavl-i erif mbted'dr, u da haberi: "Rabbmzdr..." lerinizin mlikidir. Mesnevi-i erifte buyuruldu: -"Kimse halikna mlik olamaz. (Kimse yaratcsna sahip olamaz...) Helak olacak olandan bakas da; Allh Tel hazretlerine irk koamaz..." 24 Ondan Baka lh Yoktur

"Baka ilah yok; ancak 0..." Yani asla onun eriki (ve orta) yoktur. ^Js. JS jJ&- "Her eyin halik O..." Olan ve olacak olan her eyin halik O'dur... Bu kav/-/ erif, tekrar deildir. Bu mteradif olan bir ihbardr. "O'na kulluk edin..." ieriinin sebebinin hkmdr. Zira btn bu vasflan kendisinde toplayan (Yce Halik Tel hazretleri) hususiyetle ibdete mstahaktr... Vekil Odur "Her eye kar dayanlacak vekil de o 25
21

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/682. "Her eyi yaratt" ifadesinden sonra zamir ile "0. onu bilendir" buyurulmayp da "Her eyi bilendir" diye "ey" kelimesinin nekre olarak

22

izhar edilmesi, bu iki eyin mul ve faydalanmada farkl olduklarna iaret eder. nk "Her eyi yaratt" da "ey"den Allah'n kendisi aklen mstesndr "Her eyi bile'ndir" de ise mstesna deildir. Yani Allah, hem kendini, hem kendinin dmdakileri. her eyi tamamyla ve aynyla bilir. Onun ilmi. ekillenme, rnee balanma ve bir ekle girme suretiyle deil, ayn ve ihata edicidir. Ve hatta her eyin ayn ve kendisi Allah'n ilmindedir. Onun iin yaratma ve icad etmeye gc yeten ancak O'dur. Halbuki O'nun dndakiler, O'nun gibi her eyi bilmez. u halde var olma ve gc yetme bakmndan hibir ey Allah'a denk olamayaca gibi. ilim itibaryla de yledir. Ne gklerde ve yerde, ne de para ve blmlerinde, ne cisimlerde, ne ruhlarda; ne meleklerde, ne eytanda, ne insanda; ne akta, ne kapalda, ksaca btn kinatta Allah'a ne bir denk. ne de hemcins veya ortak yoktur. Ve olmas ihtimali de yoktur. Allah'a ortak tasavvuru, bilgisizlik ve elikiden ibaret ve mmkn olmayan tasavvurdan baka bir ey deildir. ocuk tasavvuru da irk tasavvurundan ortaya kmtr. Elmal Tefsiri: c. 3, s. 2012, 23 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/682-683.
24 25

MesneV- erifi Manev. Defter: 4. s, 90, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/683. Her hususta ve her eye kar O'na dayanlr ve tevekkl olunur ve her i O'nun tasarruf ve idaresine teslim edilir. Yani btn yaratklardan her birinin de Allah'n yaratmasyla asil olduu bir hakk vardr. Ve bu ekilde bir sebepler lemi ve insann o sebepler ile ilgisi de vardr ki, Allah onlarn hepsini hak ve adaletle yaratmtr Ve insann, hem yaratcsnn, hem kendisinin ve hem onlarn hakkn teslim etmesi gerekir. Bununla beraber insann hakk bu sebeplerden hibirine kesinlikle mahkum olmamasdr. Sebeplere hkim olamayan ve onlara tapma mevkiinde bulunan insanlar her eyden ve o lde Hak'tan ve yaratcdan uzaktr. nk sebepler bir ka eyden ibaret deil, saylamayacak kadardr. Bunlarn hepsine boyun emekle ne onlarn hakk verilir, ne insann, ne de yaratcnn. Zira hibir ey. hatta insan ve melekten resul

Alih Tel hazretleri bu sfatlarla birlikte sizin ilerinizin mtevellisi (velisi ve yrtenedir. lerinizde onu vekil edinin. Onun ibdeti sebebiyle dnyev ve uhrev kurtuluunuza ve hacetlerinize vesile edinin. Alih Tel hazretleri, sizin amellerinizin zerine murakptr. O amellerinize gre size karlk (ceza ve mkfakat) verir.... 26 Vekil mam Gazali (k.s.) hazretleri buyurdular: "Vekil," (iki) ksma ayrlr: 1 - Kendisine vekil edilen eye tam if ile kusursuz olarak vekil olmak; 2- Hepsine yeterince vekil olan.... Mutlak vekil, kendisine tevekkl edenlerin btn ilerini if eden, yerine getirendir. Onlarn ilerini ayakta tutar ve tamamen gereini yerine getirir.... Bu ise sadece Alih Tel hazretleridir, ite bundan kulun bu mbarek isme dehaletini anlam oldun. mam Gazl Hazretlerinin szleri bitti. (3/76) 27 Hikaye (Gerek Tevekkl ve Kurtulu) eyh Eb'l-Hamza el-Horasn (k.s.) 28 hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: Senelerden bir sene haccettim. Ben yolda yrrken, bir kuyuya dtm. Nefsim, yolda gidenlerden imdat istemek konusunda benimle mnakaa etti. Ben (kendi kendime); -"Yok! Vallahi imdat istemeyeceimi" dedim. Bu benim hatrma tamam olmadan; kuyuya iki adam urad. Biri dierine; -"u yol zerindeki kuyunun azn kapatalm ki, kazara bir kimse dmesin," dedi. Odun, kam ve bitkilerle kuyunun azn kapattlar. Yerle bir oluncaya kadar toprakla rttler. Bu srada feryat etmek aklna geldi. Ben kendi nefsime; -"Ey, u adamlardan bana daha yakn olana iltica eti" dedim. Nefsim sustu. Ben, iimi ve hlimi Allh Tel hazretlerine smarladm. Birsaat sonra baktm bir ey (hayvann biri) geldi. Kuyunun azn ayaklaryla at. Sonra; -"Bana sarl." der gibi iki ayan aaya doru sarktt. Onun beni kurtarmak iin geldiini ve benim iin ayaklarn sarkttn anladm. Onun ayaklarna sarldm. O hayvan beni kuyudan kartt. Bir de baktm ki o arslan idi. Geti gitti. O zaman gibden bir ses iitim: "Ey Eb Hamza! Seni kuyuda mahvolmaktan arslanla bir tehlikeden baka bir tehlike ile kurtarmamz gzel bir ey deil mi?"
(eli)ler de yaratcnn yerini tutacak vekil olamaz. Fakat yaratc hepsinin zerinde Rab ve malik olduu gibi. her eye kar vekildir de. 0. her eye kar, her eyin hakkn mdafaa eder ve hakk yerine getirir, ileri ve menfaatleri dzeltir ve tanzim eder. Hem kendi adna asl velayet, hem yaratklar adna vekillik velayetini toplayan, her hususta emn ve mutemet olan bir yneticidir. Bunun iin zellikle na kullukla, O'nun haklarna ve emirlerine uymakla her eyin hakk yerine getirilir.. Elmal Tefsiri: c. 3, 2015, 26 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/683-684. 27 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/685.
28

eyh Eb Hazma el-Horasn (k.s.) hazretlerinin, doum trihi bilinmemektedir. Cneyd-i Badad hazretleriyle ayn asrda yaamtr. Eb Trb- Naheb ve Eb Sad-i Harrz ile yolculuk edip sohbet etmitir. Zamanndaki limlerin ve evliyann ileri gelenlerinden idi. Dn meselelerin inceliklerine vkft. Ver (haramdan kanma) sahibiydi. Haramlardan ok saknrd. Ahmed bin Hanbel hazretleri ona hrmet duyar, tasavvufla ilgili meselelerde ona sormadan cevap vermezdi. Kendisine sorulan bir meseleyi Eb Hamza Horasn'ye arz eder; -"Bu hususta ne buyurursun ey sofi!" derdi. Uzun seneler insanlara slm dninin emir ve yasaklarn anlatarak onlarn dny ve hiret saadetine kavumalar iin gayret sarf eden Eb Hamza Horasn pek ok clef hacca gitmitir. Hac yolculuklar ve hac ibdeti esnasnda pek ok lim ve evliyayla grp sohbette bulundu. Eb Hamza Horasn hazretleri, derin lim ve byk vel idi. Allah Tel'nn emirlerine ve Peygamber efendimizin snnetine tam uyard. Haramlardan ve phelilerden iddetle kanrd. Dnyya meyletmezdi. "Bir kimse lm unutmaz devaml dnrse, bak devaml olan her ey ona sevdirilir ve fn, geici olan her eyden nefret ettirilir." buyururdu. "Allah Tel hakknda marifet sahibi olan rif-i billah kimse, maetini gn gnne temin eder. Yni sdece gnlk maetini dnr. Dnyev maetini asgarye indirerek uhrev maetini zamiye karr." buyurmutur. Bir kimse gelerek; "Bana nashat et." dedi. Eb Hamza Horasn ona; "nndeki sefer iin azk hazrla." buyurdu. "Garip kimdir?" diye sorulunca; "lfetten sklandr. Yni dost ve akrabasndan sklan ve onlara yabanclaan kimsedir. Bir kimse her nev lfetten sklrsa o garip olur. Zr derviin dnyda vatan yoktur. Vatan olmayan yerde lfet skntdr. Derviin lfeti, yaratlmlardan ve Allah Tel dan bakasndan kesilince, o her eyden sklr. O ite o zaman garip olur. Bu yksek bir derecedir. En iyi bilen Allah Tel'dr." nsanlara dny ve hiret'te kurtuluun yolunu gstermek iin ettii sohbetlerinde buyurdu ki: -"Nefsinden sklan kimsenin gnl, yce Mevlsma balanmakla nsiyet, yaknlk ve huzur bulur." "Arif, ikram olunan eyin yok olmasndan, eldeki nimetin gitmesinden ve vad edilen azabn baa gelmesinden korkar. Arif maietini gn gnne savar, gdasn gnlk olarak alr." "Allah Tel bir kimseye efkatle nazar ederse, hi phe yok ki bu nazar o kimseyi mesut kiilerin menzillerine ulatrr. Onun iini ve dn dorulukla ssler." "Sofi kimdir?" diye soran bir kimseye; -"Sofi, her eit pislikten tasfiye edilen ve kendisinde hi bir ekilde muhalefet kiri kalmayan kimsedir." buyurdu. eyh Ebu Hazma el-Horasan hazretleri. 902 (H.290) senesinde Niabur'da vefat etti. Eb Hafs- Haddd'n kabri civarna defnedildi.

Allh Tel hazretleri, kadirdir. O her eye kadir ve gerek vekl'dir... 29 r Manlar Bu yet-i kerimelerde u iaretler vardr: Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, erbab iin, kalbler toprandan, ltuf ve hidyet suyu ile eit eit kemlt (ve olgunlar) kartt.... (Yine) Allah Tel hazretleri, ashab (layk olanlar) iin, nefisler toprandan hazln ve kahr suyu sebebiyle env-i eit dallet ve sapklk kartt. Hatta onlar, Allh Tel hazretlerine irk kotular. Ve o syledikleri szlerin en ktsn sylediler. Halbuki Allh Tel hazretleri, zt, sfat ve efli ile mnferittir... 30 . Mekr Akll kiiye den vazife, Allh Tel hazretlerinin mekrinden ve kahrndan; Allh Tel hazretlerine snmaktr. Taat ve ibdeti sebebiyle Allh Tel hazretlerinin rz ve rahmetini ziyadesiyle celbetmeye almak gerekir. Gayriden (yani msivdan) her hayr ve serden nazar kesmektir. nk hepsi Allh Tel hazretlerindendir. Allh Tel hazretleri, kullar iin kfre raz olmaz. 31 Gnah ve Hatalar Bizimdir Hafz irz (k.s.) buyurdular: Ey Hafz! Geri gnah bizim ihtiyarmz ile deildir. (Biz dileriz, kadiri mutlak da yaratr. O dilemezse biz dilemeyiz...) Yinede sen edep yoluna al ve "Gnah benimdir" de..." 32 Allhim bizleri Senin mekrinden emin klma! Zira mekrinden ancak kfir olan kavimler, emin olurlar! min! 33 Gzler "O'nu gzler idrk etmez," "Basar" nazar (bakma) hissidir. (Bu kelime) bazen de gz'e de kullanlr. Gz, grme mahalli olmas cihetiyle basar kelimesi OyJi gz manasnda da kullanlr. "Bir eyi idrk etmek," o eye vasl olmak, ve onu tamamen ihata etmekten ibarettir. Yani, gzler, Allh Tel hazretlerine vasl olmaz ve onu ihata edemezler, demektir. "Gzleri O drk eder..." Allh Tel hazretlerinin ilmi gzleri ihata eder. "yle latf, yle habr 0..." Allh Tel hazretleri, gzlerin idrk etmediini idrk eder. Bundan dolay, "Gzler," sadece Allh Tel hazretlerinin idrKna mahsus klnd. Allh Tel hazretleri, her eyi idrk eder... Zira "Gzler," kendi nefislerini (kendi kendilerini) idrk edemezler (gremezler)... Allh Tel hazretlerinin gayrisinde, gzn idrk etmesi caiz olmaz. O (bakas) gz idrk edemez. 34 Grme Bunda (bu kavl-i erifte), "mahikat, gzn (ve grme) hakikatinin knhn idrak edemezler," (hakikatna) delil vardr. "Basar," insann kendisi sebebiyle gzyle grr olduu eydir, tki gzn gayri dier a'zalaryla grmesi deil....
35

drk ve Grmek Arasndaki Fark?

29 30 31

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/685-687. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/687. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/687. Divn- Hafz irz s. 20, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/687. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/688. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/688.

32
33 34 35

Bil ki: grmenin gayri bir eydir. Zira drk, bir eyin knhne (ve mhiyetine) vakf olmak ve onu ihata etmektir. grmek ise, (herhangi bir eyi) aynen (gzle) grmektir. Grmek bazen idraksiz olur. Zira; (bir kii iin), Onu grd ama, idrk etmedi" demek sahih olur. tdrk, grmekten daha hussdir. Husus olan nefyetmek, umm olan nefyetmeyi lazm klmaz. 36 Grme ve drk Zira Allh Tel hazretlerinin idrk ve ihata etmeksizin grlmesi caiz olur. Dnyada bilindii gibi... Allh Tel ihatab edilmez. Yani marifetullah (Allh Tel hazretlerini bilmek) ile kendisiyle halkn arasnda irtibat ve lemin yaratlmasnn kendisinde olmas cihetinde, beeri takat nispetinde Allh Tel'y tanmak (ve bilmek) mmkndr. nk (alem) beeri tktm nefyetmedii eylerdendir.... O da kmil insanlar hayret uurum ve, kmazna drendir. Onlar, hakik marifeti anlamada aczlerini ikrar ettiler ve; -"Biz seni bilemedik, marifetinin hakk ile..." 37 Zt Bilinmez Allh Tel hazretlerinin zt, nispetlerden ve izafetlerden tecerrd etmesi cihetiyle asla idrk olunmaz. Bundan dolay Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine soruldu: -"Sen Rabbini grdn m?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Nur'dur! Nasl greyim!?" 38 Yani mcerred nurdur. Grlmesi mmkn deildir. 39 Gklerin ve Yerin Nuru Yine Hak Tel hazretleri kitabnda buna iaret etti. Allh Tel hazretlerinin nuru zahir olunan yerlerin mertebelerinde zahir olduunda buyurdu: -"Allah semavt-u arz'n nurudur? Nurunun temsili sanki bir mikt, misbah bir srada sra sanki bir kevkeb- drr (bir inci yldz)? Mbarek bir aatan tututurulur; bir zeytinden ki ne arkdir ne garb ya hemen hemen ate dokunmasa bile ziya verir! Nr zerine nur! Allah nuruna dilediini hidayet buyurur ve insanlar iin meseleler darbeyler ve Allah her eye alm'dir." 40 (Bu yet-i Kerime'de) temsilin mertebelerinden fari olduktan sonra, Allh Tel buyurdu: 41 -"Nr zerine nr!"
42

Bu iki nurdan biri; 1 - Zya (k) dieri de; 2- Mutlak asl nur'dur. B (3/77) asl nurdur.... (3/77) Bundan dolay tamam oldu ve Allh Tel buyurdu: -"Allah nuruna dilediini hidayet buyurur..." 43 en-Nur: 24/35, Bu konuda geni bilgi iin "Nur Sresi" 35. yet-i kerimeye baknz. Allh Tel hazretleri, zahirde grlen nurlar aynen grenleri hidyete erdirir... Bu zahir olan eylere sirayet
36

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/688-689.

37

Feyz'l-Kadir: 2179, (c. 2, s. 411), bu mbarek itirafn asl yledir: -"(Ya Rabbi) Seni tespih ederiz (Sen noksan sfatlardan mnezzehsin) Biz seni tanyamadk; marifetinin hakikatini (bilemedik)".... Feyz'lKadir: 2179, hadis-erifn erhine baknz. -"(Ya Rabbi) Seni tespih ederiz (Sen noksan sfatlardan mnezzehsin) Biz seni tanyamadk; marifetinin hakikatini (bilemedik)".... Kavl-i erifi, byk bir szdr. Bu mbarek itirafn mans ve erhi hakknda mstakil kitaplar yazlmtr. Bu konuda yazlan kitaplardan biri de; (Hicri) 885 ylnda vefat eden, eyh Muhammed bin Kutbuddin el-lznik (k.s.) hazretlerinin, "Rislet'n-Fi erhi Subhneke M Arafnke hakka ma'rifetike" krfebdr. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/689.
38
39

Sahih-i Mslim: 371, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/689-690. en-Nur: 24/35, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/690. en-Nur: 24/35, en-Nur: 24/35,

40
41

42 43

eden, ahad mutlak nurudur. Allh Tel hazretlerinin zatnn; mezhir (zahir grnen eyler), nispetler ve izafetlerden tecerrd itibariyle Ancak, grmek ve idrk etmek zrldr... Ama mezhiri (zahiren grnen eyler), (kendisini kaplayan) hicap ve perdelerinin kaldrlmas ve mesafelerin kat edilmesiyle idrak etmek mmkndr. 44 Gne plak Gzle Grlmez Buyurulduu gibi: -"(Sevgilinin yz) gne gibidir. Onun yz senden grnmez. Ancak ince bir bulut giydii zaman; Grnmesi mmkn olur..." 45 R'yetllah Hadisi Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Cenab Hakkn grlmesi hususunda, bunun misline iaret ettiler. Allh Tel hazretlerinin grlmesini Gne ve Ay'n grlmesine benzetti. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, cennet ehlinden haber verdi. -"Muhakkak ki onlar, Rablerini kendileriyle Rablerinin arasnda Adn cennetinde, yznde Kibriya ridsnm hicab olmakszn grrler." Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, hicap (rt) rtbesinin kaldn tembih etti. 0 da mazhar rtbesidir. 46 M'tezilenin R'yetllah gr Bunun tahkiki yledir: M'tezile ehli, grmenin mmkn olmadnda mbalaa ettiler. Kendi mezheplerine gre, Eb Musa (r.a.) hazretlerinden rivayet edilen ve iki sahih hadis kitabnda (Sahih-i Buhr ve Sahih-i Mslim'de) bulunan u hadis-i erifi delil getirdiler: -"ki cennet onlarn yerleri ve onlarda olan eyler gmtendir, iki cennette yerleri ve iinde olan eyler altndandr. Kavimle Allh Tel hazretlerine bakanlarn arasnda ancak; yznn zerinde Kibriya (byklk, azamet) rids (kuma) vardr...." 47 (M'tezile'nin iddias:) "Rid." Ridy giyen ile bakanlarn arasnda bulunan bir hicap rt ve perdedir. Bundan dolay, Allh Tel hazretlerinin grlmesi mmkn deildir; dediler. 48 M'tezileye Cevp Onlarn (ehli snnetin) cevaplan yledir: Onlar hicap olundular (perdelendiler) ama, giyinen bir kii, hicaptan mahcup (rtl) deildir. (Burada geen); "yz" kelimesinden murad, Allh Tel hazretlerinin ztdr. "Kibriya ridsf ndan murad, kmil olan kul'dur. mkn ve ilh btn hakikatleri iinde toplayan bir suret zere yaratlan kmil kul... en-Nur: 24/35, "Rid" ise kibriy'nn ta kendisidir. "Kibriya rids" eklinde) izafeti ise beyn iindir..... 49 "Kibriya, onun ridsdr. Allh Tel hazretlerini bilen limlerin akllar onu giyer...... Bu fakir (Musannif ve mfessir smail Hakk Bursev k.s. hazretleri) bu makamnda erhinde der ki:
44 45 46

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/690-691. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/691. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/691. Sahah-i Buhr: 4597, Sahih-i Mslim: 265, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/691-692.

47
48

49

Bu son iki paragraf, yani, "Kibriya rids'ndan murad, kmil olan kuldur. mkn ve ilh btn hakikatleri iinde toplayan bir suret zere yaratlan kmil kul.. "Rid" ise kibriy'nn ta kendisidir." Crrjleleri, Ruh'I -Beyan Tefsiri'nin "Dar't-Trsl-Arab" Beyrut-Lbnan, tarafndan 2001-1421 tarihli basksnda yoktur. Her ne hikmet ise buray atlamlar. Ad geen yaynevinin "Tefsru Ruhu'l-Beyan basksnn, c. 3, s. 101 sayfasna baknz...Acaba bundan baka neler karttlar. Veya daha neler soktular, ruhu'l-beyn tefsirinin iine.... Ruhu'l-Beyn (ve hatta herhangi bir kitabn) iinde bulunan bir bilgiyi atlamak, baskda silmek, kitabn yazar musannif hazretlerine kar byk bir edepsizlik olduu kadar; ilim, irfan ve insanla byk bir darbedir. Ruhu'l-Beyan tefsiri gibi, iar manlarla dolu olan bir tefsirde bir paragraf yazmamak, gerekten hogryle karlanacak bir davran deildir... Bu byk bir kym ve edepsizliktir. Ruhu'l-beyn tefsirini tercme ederken, Musannif hazretlerinin ruhniyetinin nefesini srekli yan bamzda hissederek, deil, bir paragraf, bir cmle, bir kelime ve hatta bir harfi bile atlamamama alyoruz. Bizim vazifemiz, smail Hakk Bursev hazretleriyle mmeti Muhammed (s.a.v.)n arasnda bir kpr grevi grmek, Ruhu'l-Beym tam hakkyla tercme edip insanlara aktarmaktr. Dar't-Trs'l-Arab" yaynevi inallah ksa bir zamanda Ruhu'lBeyn tefsirinin yeni bir basksn yapar; 3, s. 101 sayfasnda atlad yerleri yeniden dizer ve bizim daha gremediimiz dier yanllklarn dzeltir... Mtercim.

"Lakin onlar hicap olundular," ilh... Ve bu undandr; nk ayna bakan kiiye hicap (perde) olmaz. Elbise bu ekilde bedene nispetle kendi nefsi gibi... Zira aralarnda vasta yoktur. Giyen kiiye nispetle rid, bakmaya nispetle ayna gibidir. Yine giyen ridya nispetle bakann aynaya nispeti gibidir. Zira, "yz"den murad, ztn kendisidir. Bu cz, isminin kl zerine itlk cinsindendir 50 Ridy giyen, o zattr; kendi hicbyla rtlmez. Ancak kendi hicbyla gayrisinden mestur olup perdelenir. Bu genin duva (peesi) gibidir. Bu pee, gelinin kendisine nispetle aktr, ama bakasna nispetle hicap (yzn rten bir perdejdir. "Kibriya rids" ilh... (sznden murad), hakikati Muhammecfiyyedir. O da hakikatlerin hakikatidir... Btn mevcudatn kendi kabiliyeti nispetinde hakikatten bir hissesi vardr. Lakin bu kendi nefsinde tek bir hakikattir. da umum ve mil olan vcuttur. (Mesel) "Konuan hayvan" gibi... Bu cmle, btn efradn iine toplayan, umm ve mil bir mandr. Fertlerine nispetle okluu, hakikatinin vahdetine asla zt deildir... (te bu) Efendimiz {s.a.v.) hazretlerinin; -"Kavimle AHh Tel hazretlerine bakanlarn arasnda ancak; yznn zerinde Kibriya rids vardr...." 51 Hadis-i eriflerinin mansdr. Onlar her birinin hakikatidir. O ki zatn tecellisi onda, aynasnn ve marifetinin safl ve berrakl hasebiyledir. (Bylece) bu hakikat aslnda kavim ile zt- ehadiyyetin arasnda bir hicap (ve perde) deildir. Zira bu hakikatin tesinde kati nazar ile beraber kendisinde tecelliler uzaktr. Kendisinin ona ayna olmas itlki sarf olundu. Hangisi olursa olsun, kendisine rid'nn grlmesi taalluk etmez. Her bakan kimseye kendi zatnn hakikatmda Zatn cemli keif olunur. Bu hakikatte ona bakar. Bu ise nazar (bakmak) ve zat iin bir hicap (perde) deildir. Zira bu ayna gibidir.... Zahiri nazar (bakma) mukayyet ve tamdr. Bu hakikatin tesi ise zttan mutlak bir sarftr. Vecihlerden hibir vecih ile ikisinin arasnda (asla bir ilgi ve) mnsebet yoktur. Bu mukayyet ve mutlak hakikatin arasnda ikisini toplayan "berzah" vardr. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurduklar gibi; -"Nefsini tanyan, gerekten Rabbini tanr." 52 Arif kiinin irfan klliyen kendisine taalluk etmez. Onun camia (mukayyet ve mutla iine toplayan) hakikatndan ise Rabbinin irfan gelmez. Zira Rab mukayyetlerden, nispet ve izafetlerden mutlaktr. Bundan dolay zt itibariyle Allh Tel hazretlerine marifet taalluk etmez. Ama nefsi ve kendisinde Rabbin tecelli etmesi ise Allh Tel hazretlerinin gzel isimleri (ve mbarek sfatlar) itibariyledir. te bu haysiyetle bu grme ii buna taalluk eder... Bylece onun nefsinin hakikati ve marifeti, Rabbinin marifetine bir ayna olmu olur. Bu durumda giyinen ile rids (giydii elbisesi) arasnda asla bir hicap olmam olur. (3/78) Ancak (makamda) yanlan kiileri yanltan yanlglar, onlarn gaibi, ahit zere kys yapmalardr. Bu ise memnudur. Yasaktr, Btldr. Zira burada mni bir ridnn olmas lazm gelmez. Ve bakan ile rid giyinen arasnda bir berzah (aralk)...Bundan dolay buyurdu: "Kibriya, onun ridsdir. Allh Tel hazretlerini bilen limlerin akllar onu giyer..." 53 M'tezilenin Tereddd Tereddt, ridnn ridy giyenle bakanlarn arasnda bir hicap olduu ve byle ryetin (Allh Tel hazretlerinin grlmesinin) mmkn olmad hususundadr.... Ama bu (gr) basireti kr olan kimsedendir... Bundan Allh Tel hazretlerine snrz. 54 Basiret Krl (Bu krlk) eyada olur: 1- Organlar, Allh Tel hazretlerine isyan etmede kullanmak, 2- Allh Tel hazretlerinin taat ve ibdetinde yapmack olmak, 3- Allh Tel hazretlerinin halkna (mahlukata) tama etmektir... Halbuki Hak Tel hazretlerinin ihatas sabit olduundan asla senden hicpl {perdeli deildir. O basrdir (gren.grc) ve seni hakkyla grr...) Mahcup (perdeli) olan ancak sensin. Senin basiretinin zerine nz olan ayplarn ylmasyla sen Ona
50 51 52
53 54

Buna belagatta "Zikrl cz irdet'1-kl" cz zikredip, kllisini yani tamamn murad etmek, demektir. Sahah-i Buhr: 4597. Sahih-i Mslim: 265. Kef'l-Haf: 2532. Hilye. c. 10. s. 208. Feyz'l-Kadir: 310. hadis-i erifinin erhi. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/692-695. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/695.

bakmaktan hicplsn. Senin basiretine lazm olan lazim ayp ise hissfen olan; ve ancak hirette kaldrlacak olandr... Bundan dolay ryet (Allh Tel hazretlerini grmek) onun zerine tevakkuf (durmaktadr) etmektedir. (hirete baldr...) Yoksa Allh Tel hazretleri hakknda hicap, mmtenidir. Tasavvur edilmez. Sen, Allh Tel hazretlerini kendi nefsi iin talep edenlerden olma! Nefsini Rabbi iin talep etmeyenlerden de olma! Bu chillerin hlidir... 55 drk Basar ve ryet Baz mfessirler buyurdular: idrk, "Basirete yakn olduu zaman, kendisinden murad edilen grmek olur. Zira, gzmle idrak ettim," ve "gzmle grdm," ikisi bir manyadr. 56 Ryetllah hiret'te Allh Tel hazretlerinin; "O'nu gzler idrk etmez..." kavl-i erifinin mans udur. Yani, ""Gzler, Allh Tel hazretlerini dnyada gremezler. O hirette Mminlerin grmelerine mahsustur..." u kavl-i erifte buyurduu gibi; -"Nice yzler o gn, lar parlar; Rabbine nazr (bakar)..." 57. eyhayn 58 (Buhar ve Mslimin rivayet ettii) hadis-i erifte buyuruldu: -"Muhakkak ki sizler, Rabbinizi greceksiniz! Bedir (dolunay) gecesinde Ay' (apak) grdnz gibi..." 59 Burada r'yetllah'n ayn grlmesine tebh edilmesi, ak ve parlaklktadr. Yoksa grlenin grlene benzetilmesi deildir. Yani herhangi bir cihetten, demektir... M'minler, hirette Allh Tel hazretlerini grrler. nk o dnyann kalbidir. Buradaki (hiretteki) basiret (Kalb gz) dnyadaki basar (gzn grmesi) gibidir. Bylece basar (gzle grmek) dnyada zahir; hirette ise Btn olmu olur. Btn basret ise zahir olmu olur. Herkes kendi halince, "ryet1 e hazr olmu olur. Ama dnyada ryet (Allh Tel hazretlerinin grlmesi) ise, gayet (bykbir) keramettir... 60 Mi'rcta Ryet Hak Tei hazretlerinin dnyada grlmeyi ikram ettii en byk keramet "Makm- Mahmd'un sahibi Efendimiz Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerine verdii ikramdr. (O ikram ile) Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, mira gecesi, bann gzleriyle Rabbini mahede etti.... Yani (ekilden mnezzeh olan) Allh Tel hazretlerini srr ve ruhuyla grd. O zaman Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin btn vcd-i erifi birden gz oldular. . Zira Efendimiz (s.a.v.) hazretleri mira gecesinde (nce), "Ansr lemi'ni gemiti. Sonra da; "Tabi lenTden geti. Sonra da, "Ruhlar lem"ini geti. Ta ki, "lem-i emr"e vasl oldu. Cisimler alemindeki ba gz, hepsinden insilh edip (soyuldu). Ve bylece Efendimiz (s.a.v.) hazretleri Rabbini klli (btn vcd-i erifyle) grd. Bunu (byle) anla! Allh Tel hazretleri sana hayrl yollan hidyet buyursun! Zira burada (bu makamda) ibareler bu aklamalardan daha geni olamaz.... 61
55 56

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/695. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/695. el-Kymet: 22,23.

57 58

ki eyh, iki yal, iki nder elemektir. ki eyh tabiri, eitli ilimlerde ilk iki sray tutan kiiler iin kullanlr. ki eyh kelimesi slam tarihinde ilk iki halife olan Hz. Ebu Bekr ile Hz. mer (r.a.) iin kullanlr. ki eyh kelimesi, hadis ilminde en gvenilir hadis klliyatlar saylan alt kitaptan (ktb-i sitte) ilk ikisini derleyen Buhar ile Mslim (r.h.) hazretleri iin kullanlr. ki eyh kelimesi, bizim Hanefi fkhnda da Imam- Azam Ebu Hanife (k.s.) hazretleriyle mam Ebu Yusuf (r.h.) hazretleri iin kullanlr. Musannif hazretlerinin burada zikrettii ki eyh kelimesi, hadis-i erifi karinesiyle; mam Buhrve imam Mslim (r.h.) hazretleridirler... Mtercim.
59

Sahih-i Buhr: 539, Sahih-i Mslim: 1002, Tirmizi: 2477, Eb Davud: 4104, bni Mce; 173, Msned-i Ahmed: 10697, Grld gibi bu hadis-i erif ktb-i sitte'nin hepsinde gemektedir. Bu hadis-i erif bu hadis kitaplarnn her birinde deiik lafzlarla birka yerde gemektedir. Birer yerlerini yazdm. Bu hadis-i eriflerin hepsi bir araya toplansa bal bana bir risale olur... 60 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/696-697. 61 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/697.

Te'vilt-i Necmiyye'den "O'nu gzler idrk etmez/1 Yani mhaddest (sonradan var olan hadiseler ve mahlukat) ona lahik (yanaamaz) olamaz. Ne zahir gzler ve ne de Btn gzler, demektir. Allh Tel hazretlerinin samadaniyyeti (hibir eye muhta olmamas ve her eyin kendisine muhta olmas hakikati) btn ilhak edilen eylerden mukaddes, arnm ve mnezzehtir. drk etmek, mahlukat ve sonradan yaratlan eylere nispet edilir. Belki (iin dorusu); "Gzleri O idrk eder..." Ona tecelli etmekle... Yaratlan olan eyler fn olup; kendisiyle grd o basar (gz) olurlar. Zahir ve Btn gzler, Allh Tel hazretlerinin tecelli etmesi annda Rububiyet nuruyla grmede birbirine eit (ve msv) olurlar. "yle latf, 0..." Mhaddest (sonradan) var olan eyler onu nereden idrk edebilsinler? Veya mahlkat ona nasl ilhak edebilsin? Hakkn kendisine tecelli etmeye kimin mstahak olduunu ve onun kendisinin zerine muattal1 olmasyla gzlerinin onu idrk edeceini ve bylece ryete hazr olduundan Allh Tei hazretleri haberdardr. Ve Allh Tel hazretlerinin ltfundandr ki, ryete hazr olan kii, mevcudatn en ereflisidir. Kinatn oluu, Allh Tel hazretlerinin bir fazl ve keremidir. Allh Tel hazretleri kainat (ve iinde olan her eyi) yaratlmaya mstahak olmakszn yaratt... Te'vlt- Necmiyye'nin szleri bitti. 62 Gzlerin grememe Sebebi Eer insan, Allh Tel hazretlerini dnya vatannda grm olsa; elbette onun zerine kretmek vacip olurdu. Eer kii kretse elbette nimetin ziydesine mstahak olurdu. Fakat ryete (Allh Tel hazretlerini grmeye) ziydelik yoktur. te bundan dolay gzlerin Allh Tel hazretlerini "idrk etmeleri haram klnd. te btn bu aklamalar u hadis-i erifin mansdr: -"Sizler lnceye kadar elbette Rabbinizi gremezsiniz. " 63 Dnyada Grmek ni Ata (r.h.) 64 buyurdular:
62

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/697-698.

63 64

bmsnediahmed 21701,ibni mace 4067 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/698. ,bni At (k.s.) hazretlerinin asl ismi Ahmed bin Muhammed bin Sehl bin At, knyesi Eb'l-Abbs'tr. Aslen Badatldr. Ibn-i At, zamann byk limlerindendir. Vaktini, ilim renmek ve retmekle, ibdet ve Kur'n-! kerm okumakla geirirdi. Ibn-i At, Ysuf bin Ms el-Kattn, Fadl bin Ziyd, Cneyd-i Badad, brahim Mristn ve daha birok al'mden ilim renmi, hads-i erif dinlemitir. Kendisinden ise. Muhammed bin Aii bin Atabi en-Nkid, Ibn-i Haff ve daha birok lim ilim renmi, hads-i erif rivayet etmitir, tbn-i At'nn, ok gzel on erkek evld vard. Bir gn onlarla beraber sefere kmt. Yolda ekyalar evirdi. Ekyalarn reisi, Ibn-i At'nn gz nnde ocuklarn srayla ldrd. ocuklarnn her birinin ldrlnde, ban semya kaldrarak, glmsyordu. Sra sonuncu ocua geldiinde, ocuk babasna dnerek: "Sen ne kadar efkatsiz bir babasn. Dokuz yavrunu ldrdkleri hlde, hi sesini karmyorsun ve glyorsun." dedi. lbn-i At oluna dnerek: "Babasnn cierparesi Bunu yapan zta bir ey sylenmez ki! Aslnda O, biliyor ve gryor. Dilerse hepsini korumaya da kadirdir." dedi. Bunun zerine ekya reisinde bir hl hsl oldu ve lbn-i At'ya: -"ayet bu szlerini nceden syleseydin, ocuklardan hibirini ldrmezdik." dedi ve olunu serbest brakt, lbn-i At bunun zerine: "Takdir byle imi. syleseydim bile bir ey deimezdi." dedi. bn-i At, lde yolunu aran bir talebesinin bandan geen bir hdiseyi yle anlatr: "O lde yolunu ard. Dolarken kendisini bir su banda buldu. Pnar banda ok gzel bir kz grd. Kzn karsnda durdu. Kz ona; -"Benden uzak ol." deyince. -"Sen btn varlnla benim ol." dedi. Kz; -"urada, yle gzel bir kz var ki, ben ona hizmeti bile olamam." dedi. O talebe dnp o tarafa bakt. Kimseyi gremedi. Tekrar kza dnnce, kz ona: -"Doruluk ne kadar gzel, yalan ne kadar kt, btn varlnla bana bal olduunu iddia ediyorsun. Halbuki, benim yanmda, bir bakasna bakmak istiyorsun." dedi. Talebe utancndan ban nne edi. Ban kaldrdnda, karsnda kimseyi gremedi." Ibn-i At hazretleri buyurdu ki: "Her velnin almeti vardr. Bunlar: Allh Tel ile arasndaki srr saklamak, halkla arasnda geen muamelelerde, duygularn hatdan korumak, herkese akl ve anlay lsnde sylemektir." "Edepten mahrum braklan bir kimse, btn hayrlardan mahrum braklm olur." "Tevekkl; yce Allah'a en yi ekilde snp, sammi bir ekilde O'na muhta olmaktr."

-"Allh Tel hazretlerinin kerim yzn celliyle hiret diyarnda layk vehiyle bakmak nimetiyle nimetlenmek hakknda, sadk vaat geldi; dnyada da olduu gibi... Naslar bunun rnen edilmesini gerektirir. Belki dnyada Ailh Tel hazretlerini grmek, icm ile vaki oldu. Bu vukuu er'- erif menetti; her ne kadar aklen caiz ise de...." Ibni At'nn szleri bitti. (3/79) 65 Ailh Tel Hazretlerini Ryada Grmek Ama dnyada Ailh Tel hazretlerini grmek ise (caizdir...) Selef-i slihinin oundan hikye edildi. mam- Azam Eb Hanife (k.s.) hazretleri gibi 66 Allah'a Giden Yol Eb Yezd (k.s.) hazretlerinden rivayet olundu. -"Rabbimi ryamda grdm! Ailh Tel hazretlerine sordum: -"(Ya nasldr?" Ailh Tel hazretleri buyurdu: -"Nefsini terk et? yle gel!" 67 Hamza el-Kar (k.s.) Hazretlerinin Ryas Hamza el-Kar (r.h.) hazretlerinden rivayet olundu: Hamza el-Kar (r.h.) hazretleri. (Ailh Tel hazretlerini ryada grd ve) ryasnda Ailh Tel hazretlerine bandan sonuna kadar (btn) Kur'n- kerimi okudu. -"Kullarnn stnde kaahir O, hakm O, habr O..." 68 yet-i kerimesine geldiinde; Ailh Tel hazretleri; "Ey Hamza! Ve sen de kaahirsinl" buyurdu. 69

Rabbi)

sana

gelmenin yolu

Ryada Grmek Hi phesiz ryada grmek, mahedenin bir eidi olup; Kalb ile olmaktadr; gzle deil... Hadis-i erifte buyuruldu: -"Ben Rabbimi emred bir gen suretinde grdm!" 70 Rubbiyet sfatna ramen. Ailh Tel hazretlerinin insaniyet suretinde tecelli etmesinin srr (ve hikmeti), insaniyet hakikatinin, btn hakiktleri iine toplam olmasndandr.... Ailh Tel hazretleri, insan yer yznde kendisine halife kldnda; onu dnya ve hiret hazinelerinin zerine bir mhr (hatim- sonu) kld. Sureti lhiyyede bulunan btn isimleri, insaniyetin ne'etine (yaratlna) koydu, insaniyet, unsr ve ruhan ne'etin arasn kendisinde cem etmektedir. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin u hadis-i erifi bu hakikate iaret etmektedir: -"Muhakkak ki Ailh Tel hazretleri, Adem Aleyhisselm' kendi sureti zerine yaratt." 71 Hak Tel hazretlerine suret kelimesinin kullanlmas, zahir ehli itibariyle mecazdir... Zira suret, hakikatte
"Sabr, musibetler iindeyken bile edebe riyet etmektir." "Ahlk iyi olmadktan sonra, klnan namazn, tutulan orucun ok olmasnn nemi yoktur. Hatt sadaka ve mchede (nefsini yenmeye alma) bile hitir. Bu yolda ykselenler, ne namazla, ne de orula ykseldiler. Ne sadaka ile, ne de mchede ile stn dereceler buldular. Ykselen, ancak iyi huyla ykseldi. nk Resl-i Ekrem efendimiz; "Kyamet gn. bana en yakn olannz, huy ve ahlk bakmndan en gzel olannzdr." buyurdu." "Dnynn geici lezzetlerine dalan, hakikatleri bulamaz. Bu lezzetlere dalmas, onun kuvvetini azaltr." "itaatlerin en faziletlisi, devaml olarak Allh Tel'y dnmektir." "Nefsini tanmayan, ariflerin meclisinde bulunsun. Hikmet nuru ile aydnlanmak isteyen ise, ilim ve hikmet sahiplerinin meclisinde bulunsun." Ibn-i At'nn vefat yle anlatlr: Hallc- Mansr'u ldren vezir, lbn-i At'ya -"Hallc- Mansr hakknda ne dersin?" diye sordu. bn-i At bu soru zerine: -"Sen kendi ilerine bak. evliya ile urama." dedi. Vezir. Hallc- Mansr hakknda kt szler sylemeye balaynca, bn-i At ona, -"Sakin ol! Doru konu!" dedi. Buna sinirlenen vezir, bn-i At'nn dilerinin sklmesini ve bunlarn, bana aklmas iin emir verdi, lbn-i At. bu eziyetin tesiriyle vefat etti. Ibn-i At, 923 (H.311) veya 931 (H.319) ylnda vefat etti. 65 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/698 -700.
66

Bu konuda geni bilgi iin. "ALLAH C.C. HAZRETLERNN MBAREK SIFAT VE GZEL S Rl"isim eserime baknz. Mtercim. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/700. 67 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/700.
68
69

En'm Sresi. Ayet: 6/18, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/700. Kef'l-Haf: 1409

70

ancak, hiss olan eylerde kullanlr. Ma'kultta ise mecazdir. Ama muhakkkn (hakikat ehlinin) yannda ise hakikattir. nk bu byk lem btn srlaryla Hazret-i lhiyyenin sureti ve gzel isimlerinin mezhiri (zahir olduu yerler)dir. Hazretiyle tafsl ve icmliyle... Kmil insan cemi olarak onun suretidir... 72 Rya m lim mi? Sual: Eer sen desen ki: Rya m idrk eitlerinin en kuvvetlisi yok ilim mi? Cevap: Derim ki: Gerekten birincisinin (rya ile grmenin) daha kuvvetli olduu sylenildi. Bundan dolay, Ailh Tel hazretlerini marifetullahtan sonra onun fevkinde m'minler, r'yetllah (Ailh Tel hazretlerini) grmekle lezzetleniyorlar... 73 Rya (Grmek) mam Gazl (k.s.) hazretleri, "hy-u Ulmiddin" isimli eserinde buyurdular: Muhakkak ki rya (grmek), kefin ve ilmin bir eididir. Ancak rya (grmek), ilimden daha ak, daha net ve daha tamamlaycdr, ilmin kendisine taalluku caiz olduu zaman, (bu durum) ciheti olmakszn ryann taallukunun caiz olduu bir cihetten (ynden) deildir. Mesel keyfiyet ve sretsiz olarak bilmenin caiz olmas gibi; keyfiyet ve sretsiz olarak grlmesi de caizdir... 74 Rya (grmek) Marifetten Yksektir Bazlar buyurdular: rya (grmek) marifetten daha yksektir. nk, arifler, visal menzillerine mtaktrlar. Vsl olanlar ise, marifetin menzillerine mtak deiller.... Bazlar da buyurdular: Marifet ok latf; rya (grmek) ise ok ereflidir... 75 Vuslat Mertebelere Gredir Mehur ftde Efendi (k.s.) hazretleri buyurdular: limlerin vuslat, ilimleri ve delilleri kaderincedir. Kmil ve mkemmel evliyann vuslat ise, mahedeleri ve ayan (aikr) grmeleri nispetindedir. Lakin bu mahede, dier eyay mahede etme vehi zerine deildir... Zira Allh Tel hazretleri, keyfiyet, mekn ve zamandan mnezzehtir. Belki o (mahede), zuhuru ve grlen fn vcdun yokluu annda, hakik vcdun kefinden ibarettir. 76 Dnyada Grmek Ben (smail Hakk Bursev k.s. hazretleri) derim ki: Bundan (bu malmattan) zahir oldu ki, kim, kendi; 1- Ztndan, 2- Sfatlarndan ve 3- Fiillerinden fena bulur, 4- Beeriyetinden ve 5- Hviyetinden izmihlale ve yoklua ererse; 6- O kiinin tam bir insilh (vcdundan soyulmasryla) dnyada basret gzyle Allh Tel hazretlerini grmesi caizdir.... Ne gzel buyurmular: Evsf- kadm tecelli etti. Sonra vasf hadis ile kelm etti. 77 Kalb Melekt lemindendir Bu aklk ve parlaklkta gne gibidir. Ondan hibir kimse kibirlik edemez. nk Kalb, melekt lemindendir.
71
72 73 74 75 76 77

Sahihi Mslim: 4731, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/701. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/701. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/702. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/702. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/702. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/702-703.

Basret ise Kalb iin basar (gz) gibidir. Melekt lemi vehm ilerden kayttan uzak mutlak bir lemdir. Vehim, zaman, mekn, cihet, keyfiyet ve bunlardan baka ilerden uzaktr. nk bunlar mlk leminin hkmlerindendir. Bu nerede, o nerede? Bunlardan hibiri dierine kys edilemez? Bu (makamn) zevkinin hakikati, en yksek matlb'tur. Bu ancak seyr-i slk (ve bir mrid-i kmilin yol gstermesiyle) bilinir.... Hafz (k.s.) buyurdular: -"kr halvetini (tadn) riyazetten sonra buldu. Bu sebepten dolay evvela dar kalpta mekn tutar... 78 Latf Nedir? Sonra "Latf1, 79 maslahatlarn inceliklerini ve derinliklerini bilen, demektir. Onda en ince, en dakik ve latf olan bilir. Sonra onlarn rifk (yumuak) yolu zere onlarn kendilerine en elverili olan kimselere vasl olan yola yumuaklkla girer. Zorbalk ile deil... Bir ite rfk ve idrkta ltuf topland zaman, "Latif, kelimesinin mans tamam olur. Bunun ilim ve fiilde kemli; ancak Allh Tel hazretlerinde tasavvur edilir. 80 Kulun Ltufkr Olmas? Kulun bu vasfta hazz ve nasbi ise, Allh Tel hazretlerinin kullarna kar; 1 - Rfk (yumuak) ile davranmak ve 2- Onlar (Allah'n kullarn) Allh Tel hazretlerine ye hiret saadetine davet ederken, kullara kar ltufkr davranmaktr. 3- Herhangi bir zorbalk eseri gstermeden onlar (Allah ve hirete davet etmektir...) (3/80) 4- Taassuba kaplmamak, 5- Husmet beslememek en gzel ekilde onlar davet etmektir. 81 Davetin Etkili Olmas Bunda ltfn en gzel vehi ve yn ise hakk kabul etmeye 1 - email (kiinin kendi hareketleri) 2- Rz olunan seyr (ve davran), 3- Salih amellerle (onu) cezp etmektir (hakka ekmektir...) Zira bu (kiinin davet ettii eyi kendi nefsinde yaamas ve salih amel yapmas) ssl lafzlardan daha ince, daha tesirli ve ok netice vermektedir... 82 tlerin Etkili Olmas? eyh'l-Ekber (Muhyiddin-i Arab k.s. hazretleri) buyurdular: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri; -"Namaz klnz; benim namaz klm grdnz gibi (Ben nasl namaz klyorsam sizde o ekilde kln)...83 buyurdular. -"Size dediim gibi namaz kln," buyurmad. Zira, fiil (bir ii emreden kiinin kendisinin o ii yapmas) kendisine tabi olan kiilerin nefsinde daha ok tercih

78 79

Divn-i Hafz- irz s. 133, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/703. El-Latif,: ok ltufkr. Yaratlmlarn ihtiyalarn en ince noktasna kadar bilip sezilmez yollarla karlayan. En ince ilerin btn inceliini bilen. Gizli ve sezilmez yollardan kullarna eitli faydalar ulatrandr. Kullarna ok ltfedici, utanmamalar iin, gnahlarn rten ve unutturan, onlar istemeden sayszca nimetleri karlksz veren ' El-Latif olan Cenab- Allah'n bize ok ltfetmesi iin, bizde onun kullarna ve mahlukatna bol, bol sadaka verelim. Cmert olalm. nk Cennetin kapsn Cmertler aacaktr. Allah kullarna ok ltufkrdr. Dilediine rzk verir. 0 ok kuvvetlidir, ok gldr. Allah'tan baka hi kimsenin ltfne talip olmayalm. Kimsenin ltfuna olma talip Bedeli cevheri hrriyettir. El-Latif, bel, skntlar ve trl serlerden kurtulmak, sevgi, bereket, rzk ve hayr kaplarnn almas iin, 129 kere okunur. 80 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/703-704. 81 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/704. 82 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/704.
83

Sahih-i Buhri: 595.

edilen ve daha ok tesir eden bir harekettir... 84 Fiil Szden Ardr Buyurulduu gibi: -"Szleri, fiillerle beraber tarttmda; Fiiller ar bast. Ve btn szler hafif geldi..." eyh'l-Ekberin szleri bitti. 85 Fiil Nasihat Mesnevide buyuruldu: -"Fiil t, halka daha iyi tesir eder. Herkesin gnln daha iyi etkiler..." 86 Habr Nedir? "Habr," 87 1 - Grlmeyen haberler kendisinden gizli kalmayan, 2- Mlkte cereyan eden, 3- Melektta hareket eden, 4- Hareket eden hibir zerre, 5-sknet eden, 5- Deprenen her nefis, 6- Tatmin olan, 7- Ve her bir eyin mutlaka kendisinin yannda haberi olan, demektir. "Habr," kelimesi, "alim" bilen manasnadr. Btn gizliliklere izafe edildii zaman, haber ismini alr ve sahibine de "Habr," denilir. 88 Habr Olmak Kulun bundan (yani "Habr," ism-i erifinden) hazz ve nasbi, kulun kendi leminde cereyan eden eylerden haberdar olmasdr. Kiinin lemi, 1- Kalbi, 2- Bedeni, 3- Kalbin kendisiyle vasfland gizlilikler, 4- Aldatma, 5- Hyanet, 6- Dnyann evresinde dolamak, 7- Serleri kalbinde gizlemek, 8- Hayrlar izhr etmek. 9- Kendisini ihlsl gsterdii halde, iflsta olmak... 10- te bunlara benzer eyleri, Ancak, bali bir haber sahibi olanlar bilir... 1- Nefsinin, 2- Nefsinin yaptklarn, 3- Nefsinin kartrmalarn, 4- Hilelerini, 5- Aldatmalarn,
84 85

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/704-705. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/705.

86 87

Mesnev- erif-i Manev c. 4, s. 20, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/705. El-Habr: Her eyin i yznden haberdr... Her eyin i yzlerini btn gizli taraflarn ve her gnah, sevap ve amellerden haberi olan... O, bizin btn amel, sz. niyet ve davranlarmzdan haberdrdr. Her eyden haberdr, yannda hibir gizliliin olmad 'El-Habr olan Cenab-Allah, bizim btn hal, hareket, i ve szlerimizden haberi olduundan, kendimiz1 dikkat etmeli, onun emirleri dorultusunda hareket etmeliyiz. El-Habr, zihnin almas, istedii eyleri ryada grmek ve bilmediklerinde] haberdar olmak iin. 810 kere okunur.
88

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/705-706.

6- Haddini amalar, 7- inadna devam etmesini. 8- Tehlikeyi almasn. 9- Ve benzeri hareket ve davranlarn hepsinin kuldan (sadr olduunu) bildii zaman kendisine ^J "Habr," denilmesi layk olur... 89 Rabbinizden Basiretler Geldi Yce Meali: Hakkat, Rabbinizden size birok basiretler geldi. Artk kim gzn aar, grrse, kendi lehine... Kim de krlk ederse, kendi aleyhinedir. Ve o halde ben size kar muhafz deilim.104 Yine yetleri byle ekilden ekle koyuyoruz ki, hem o krlk edenler sana "ders almsn." desinler, hem onu ilim snndan olanlar iin tebyn (ak ifade ve beyan) edelim...105 Rabbinden sana ne vahiy olunuyorsa, ona tbi ol... Baka ilh yok; ancak 0... Mriklere bakma.106 Allah dilese idi mrik olmazlard. Biz seni onlarn zerine murkb (denetleyici) gndermedik, sen onlara vekilde deilsin.107 90 Tefsr-i erifi: "Hakkat size geldi." Ey habibim Ahmed Resulm ya Muhammed (s.a.v.)! insanlara ve hususiyetle Mekke ehline de ki; j&L^.J "Hakikat, size geldi." (Ne geldi?) "Birok basiretler..." 91 Olan basiretler, (kimden?) "Rabbinizden. Yani, 1- Tevhdin delilleri, 2- Peygamberliin gereklii, 3- Ba'sin (yeniden diriliin) delilleri, 4- Hesap, 5-Ceza, 6- Ve bunlarn gayri cennet ve cehennem hakknda deliller geldi.... 92 Basret Nedir? "Basiretler..." kelimesi "basiret" kelimesinin cemiidir.. "basiret" nefsin (kalbin) kendisiyle grd bir nr'dur 93. "basar," gzn kendisiyle grd bir nr olduu gibi... Ma'klt idrk iin Kalbte bulunan kuvvetleri idrk iin bulunan u "basret" lafz, ak hccet (ve delil) mansnda istiare yapld.
89 90

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/706. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/707.

91

Gze gre _r-a, basar (grme) ne ise. kalbe gre basiret de odur. Gzlerin grmesine sebep olan ve grc kuvvet denilen grme nuruna gz (grme duyusu) denildii gibi; kalbin grmesine sebep olan ve dilimizde kalp gz de denilen alglayc kuvvete ve zellikle bunun zek, anlay ve firaset denilen, grnr ve grnmez bir ie dikkat ve nfuz ile. gerei gibi idrak eder bir derecede ak ve parlak olmas haline "basiret" denilir ki, bir ilh nurdur. Ayn ekilde ba gzyle hasl olan ve grmek denilen tam ve kmil anlaya "basar" denildii gibi. kalp gzyle hasl olan tarn ve kmil idrake, gerek ve phesiz bilgiye de "basiret" denir. Bundan baka basiret delil, hccet ve burhana, ahide, dikkat ve iman ile ibret alnacak hidayet sebeplerine de sylenir. Elmall Tefsiri... 92 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/707-708.
93

"basret": idrak, zeka, ilim, tecrbe, kalp ile grme, doru ve ll bak, uza grme, kavray, feraset. Bamzdaki gze basar, kalp gzne de basiret denir. "basret" basiret; kalp gzyle gr, iin i yzne nfuz etmek bir eyin iini -dn, nn- sonunu, asln ve hakikatini bilmektir. Bu nedenle basret-i kalp, kalp uyankl; basiretsiz, gafil, basireti balanmak gaflette bulunmak manasna gelir. "basret" ilh bir nur ve hakkn batldan ayrt edilmesine yarayan bir bilgidir.. "basret" kelimesi Kur'an- Kerm'de mfret ekliyle iki yerde geer: "De ki: "te benim yolum bu. Basiret zere Allah'a davet ederim ben ve bana tbi olanlar. Ve Allah' tespih ile tenzih eylerim ve ben mriklerden deilim."." (Yusuf.12/108). Burada basiret ak delil, kesin bilgi manasnda kullanlmtr. "Dorusu insan kendine kar bir basirettir." (el-Kyamet. 75/14) ayetinde ahit manasna kullanlmtr. basar yani grme ise hem insanlarda hem hayvanlarda olduu halde s "basiret" duygusu sadece insana verilmitir. Etraftaki eyay, uzaktaki bir cismi iyi ve mkemmel bir ekilde rahata gren gzler olduu gibi, bunu ok az grenler de vardr. Ayn ekilde eyann hakikatini tam anlamyla idrak eden fevkalde basiret olduu gibi bu eyann gereklerini gremeyen kalp gzlen de vardr. nsann ktlk ve ahlkszlklara dalmas onun basiretini balar. Fakat gerek tevhit, Allah'a itaat, salih bir amel, ilh nur ve feyzi kalbine aktmak, mmine stn bir basiret verir. Bu konuda Efendimiz (s.a.s.) hazretleri buyurdular: "Mminin frasetinden korun, zira o Allah'n nuru ile bakar" (Tirmzi: 3052.) Bundan dolay rnrid-i kmiller, evliya ve ilh feyz ve nur ile megul olanlar, aldklar feyiz ve nur nispetinde basret sahibidirler.

Zira hccet ve delillerin her biri, idrk iin birer sebeptirler... 94 Gren ve Kr "Artk kim gzn aar, grrse..." Bu hakk grr (hccet ve delillere ibretle bakar) ve ona iman ederse; "Kendi nefsine (lehine) dr..." O grp iman ettiinin menfaati kendisinedir. '"Ve kim de krlk ederse..." Kendisine zahir olduktan sonra hakk grmedi. Bu ak ve beyan delillerinin zuhurunu grmedi ve ondan dolay saptt. Dallete dt. Bu kavl-i erifte, imanszlk ve sapklk "Krlk", ile tabir edildi. Dalletin irkinliini ifde etmek ve insanlar ondan uzaklatrmak iin... "Kendi aleyhinedir." Vebali kendinedir.. 95 . r Manlar Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, her kulun kalbine bir basret verdi ki, onun gizli olan hakikatleri ve Kalb erbab iin hazrlanm olan kemltn (mrid-i kmillerin olgunluunu) grebilsin.... Kiinin kalbna gz verdii gibi; 1- A'yn (ey'y), 2- ahadeti (grlenleri) grmesi, 3- Kendileri iin hazrlanan eyleri, 4- Yenilen eyleri, 5- ilenleri, 6- Giyilenleri, 7- Nikahlananlan (kan-koca) 8- Ve benzeri eyay grmesi iin kalbna basar (gz) verdii gibi... 96 Saadetin en by Kim, 1 -Ulv, uhrev ve bak olan mertebelere basret gzyle bakar; 2- Ve kurb (ilh rahmete yaknlk) mertebelerini grr... 3- Allh Tel hazretlerinin hazrlam olduu; -"Hibir gzn grmedii, kulan iitmedii ve hibir beerin kalbinin hatrna gelmeyen..." 97 nimetlerin tahsili ile megul olmaldr. 4- Yolunun slku ile Allh Tel hazretlerine dner. 5- Hakka ynelir. 6- Dnyadan yz evirir. 7- Dnyann ziynetini terk eder. 8- Dnyann fni ehvetlerini brakr. ite btn bu tahsiller, o kiinin nefsi iin, byk bir saadet ve keramettir. Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, lemlerden gan ve mstanidir... 98 Basireti Kapananlar Ve her kim, 1 - Basret ile bakmaktan kr olur, 2- Bu kemlt deitirir; 3- Kalbn gzyle dnyaya bakar, 4- Dnyann ziynetlerine taklr. 5- Dnyann ehvetleriyle lezzet bulur, 6- Hayvan meralar helal grr.
94 95

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/708-709. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/709-710. 96 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/710.
97
98

Sahih-i Buhri: 3005, Sahih-i Mslim: 5050. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/710-711.

7- (Ve dier gnahlarla) basireti kapanrsa; ite o zaman onun basireti kr olur. Ve lakin sadrlar (gnllerdeki) kablerinin gzleri kr olur. te bu durum (Kalb gznn kr ve basretinin kapanmas) kendi nefsine kar ekavet (ve ebed) zarar ve hasar tahsil eder. Te'vlt- Necmiyye'de de byledir. 99 Hafz Allh Tel Hazretleridir "Ve o halde ben size kar muhafz deilim, 100 Ben ancak, mnzir (korkutucu) ve mbelliim (Allah'n emirlerini tebli edenim)... Sizin zerinize Hafz olan ise ancak Allh Tel hazretleridir. Allh Tel hazretleri, sizin amellerinizi muhafaza ediyor ve amellerinize karlk sizlere ceza (ve mkfat) verecektir.. 101 .. yetleri Tasrif Ediyoruz "Yine yetleri byle ekilden ekle koyuyoruz..." Yani bedi ekilde yetleri tasrif edip (aklyoruz.) (3/81) tnce manlara dellet eden ve sekin manlar kefeden yetleri tasrif ediyor ve aklyoruz. O tasriften daha ak (tasrif) yoktur. O'da (sarf) bir eyi bir hlden baka bir hle nakletmektir. "Ve (hem o krlk edenler sana) "ders almsn." desinler," 102 Mahzficin illettir. Lam (j) kibet iindir. "Ders," okumak ve ta'lmdir. Yani, ilerinin sonunda, sen ders almsn ve (onun iin) bize aklyorsun, desinler, demektir. Yani, Seyyar ve Cbeyr gibi bakalarndan okudun ve rendin... Bu ikisi Rum esirlerinden Kurey kleleriydiler. Kurey'liler, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine; -"Sen bu ikisinden haberleri rendin sonra da gelip; sanki bunlar Allh Tel sana gndermi inancyla bize okuyorsun!" diyorlard... 103 . Bilenler

"Ve hem onu tebyn edelim..." ; "Ve desinler," kavl-i erifin zerine atftr. Lam (J) asl zeredir. Yani ta iindir... nk teybn (beyn etmek) tasrifin (aklamann) asl maksaddr. Zamir, Kur'n- kerim itibariyle "yetler" iindir... "lim anndan olanlar iin..." Teybn (beyan etmenin) bilenlere tahsis edilmesi; bu tasrif ve aklamadan menfaat grenlerin onlar olmasndan dolaydr... 104 Vahye Tabi 01 Rabbinden sana ne vahiy
99

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/711.

100

Yani Allah, verdii idrake, gnderdii delillere krlk eden sizin gibi nankr kfirlerin, mriklerin ihtiyar fiillerinde koruyucusu ve himayecisi deildir, tersine karsndadr. Yaknda gelecei zere gzlerini ve kalplerini evirir. Krlk ve sapklk yaratr, kendile rini kr krne taknlklara, karanlklara brakr ve bundan koruyacak ve karanlklardan nura karacak dier bir dost koruyucu da mmkn deildir. Kr krne rast gelene sarlrsanz. onlar da sizi tutar, karanlktan karanla, zarardan zarara, srklerler. Ksaca her eyin koruyucusu ve yaratclarn en hayrls olan Allah, 14 "man edenlerin dostu olup. onlar karanlklardan nura karr". (Bakara, 2/257) Mriklerden uzak ve kfirlerin dmandr. nk bunlar .Allah'n koruma ve himaye iin verdii ve gsterdii basiretlere krlk etmi, Allah'n muhafaza ve korumasna tenezzl etmemi ve ekinmilerdir. Ve bu hususta sorumluluk kendilerine aittir. Grlyor ki, burada ibsar (bakmak) ve m (kr olmak) fiilleri kullara isnad edilmek ve bunlardan birini tercih ve semekle koruma grevinin kula ait olduu anlatlarak, yaratan birleme meselesine kar kuruntuya dlebilecek olan bir cebr (zorlama) sorusunun halliyle byk bir uyarma vardr. Basiret krl eden kimselere kendi "ene"si, yani benlii, bizzat muhafz olmad gibi, yce yaratc da onlara hafz (koruyucu) erefli ismiyle muamele etmez. Elmal tefsiri: c, s. 2020. 101 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/711-712.
102

bn Kesir ve Ebu Amr kretlerine gre mdrese etmisin, yani kitap ehli, okumu birtakm kimselerle mzakere etmisin, bu bilgileri o ekilde ediniyorsun ve sylediklerini vahiy ile deil, o mzakere ile sylyorsun desinler. bn mir kretine gre dereset c-ji okunmas halinde, bunlar, yani senin okuduun eyler zaman gemi, bugn iin hkm kalmam eski eyler desinler. Hasl bunlardan birini syleyerek, hem Kur'n'n nemini ye senin bir ilm-i lednn (Allah bilgisi ve srlar Hmin)e ermi olman gizli kapakl itiraf, hem de vahiy ve peygamberlii inkr ile kfr le Allah'a ortak komada srar etsinler, 103 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/712. 104 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/712-713.

olunuyorsa, ona tbi ol." Yani Ey habibim Ahmed! Resulm ya Muhammed (s.a.v.)! Senin zerinde olduun Kur'n- kerime tabi olmaya devam eti Kur'n- kerimin hkmlerinin ana dayana (asl ekseni) tevhittir. Her ne kadar onlar, Kur'n- kerime inanmazlarsa bile... "Baka ilh yok; ancak 0..." Asla onun eriki (ve orta) yoktur. "Ve mriklere bakma..." Onlarn szlerine aldr etme ve onlarn grlerine iltifat etme. Zira chillerin cehaleti yznden davetin ve risletin tebliinden ftur (geveklik etmek asla) caiz olmaz. 105 Piman Olmamak in Ne gzel buyurmular: O bildiin szleri syle, onlar fayda verir. Eer hibiri szn kabul etmezse bile... Sonra da pimanlk ridsna brndler. Haykrdlar: -"Ah! Neden hakk sz tutmadm" diye sylendiler..." 'Allah dilese idi." Onlarn tevhitlerini ve mrik olmamalarn dileseydi; "Mrik olmazlard..." Bu kavl-i erif, Allh Tel hazretlerinin kfirlerin iman etmelerini dilemediine iarettir. Lakin kfirler imana yneldikleri zaman da Allh Tel hazretleri, kfirlerin iman etmelerine mni olmaz. Bu kavl-i erifin mans, kfirlerin kendi irde-i cz'iyyeleriyle iman etme tarafna tercih ve ihtiyar etmedikleri ve kfrde srar etmeyi (seip tercih ettikleri) zaman, Allh Tel hazretleri kendi katnda onlarn iman etmelerini dilemez, (onlar iman etmeye zorlamaz) demektir. 106 Murkib Deildi "Biz seni onlarn zerine klmadk.." M ba'dine taalluk etmektedir. Gelecek olan "Onlarn -zerine" kavl-i erifi de yledir... (Ne klmadk?) Onlarn amellerini muhafaza iin; bizim tarafmzdan murkib ve mheymin (koruyucu ve gzetleyici) olarak gndermedik... 107 Vekili de Deildi "Ve sen onlara vekil de deilsin." Onlarn tarafndan, onlarn ilerini yrtmek ve onlarn maslahatna olan ileri tedbir edip yoluna koymak iin tayin edilmi bir vekil deilsin... 108 Hafz ile Vekilin Fark? Haddd(r.h.) buyurdu: (Bu yet-i kerimede, Biz seni onlarn zerine murRb gndermedik, sen onlara vekil de deilsin," kavl~i erifleriyle) "hafz" ve "vekl" (ism-i eriflerin) arasn toplad. Zira bu iki kelimenin mans birbirinden ayrdr. Zira bir eyin hafz', onu zararlarndan koruyan, demektir. ' Bir eyin vekil'i ise, ona hayrlar celbedendir. 109 Kfirlerin iman Etmemeleri Allah dilese idi mrik olmazlard.")
105 106 107 108 109

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/713. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/713-714. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/714. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/714. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/714-715.

Kavl-i erifinde zahir oldu ki, kfirlerin hakk (ve iman) kabul etmemeleri onlarn asl ekvetlerindendir. Bundan dolay Allh Tel hazretleri, onlarn saadet ve hidyetlerini dilemedi. 110 akvetin (bedbahtlk.mutsuzluk) Almetleri akvetin almetleri 1- Gzlerin donmas (AUh korkusundan dolay gzlerden yan akmamas,) 2- Kalbin kasaveti (katlamas), 3- Dnya sevgisi, 4- Tl-i emeldir...(dnya arzular) 111 Saadetin Almetleri -"Saadetin almetleri unlardr: 1- Sllhleri sevmek, 2- Salih (ve evliyaya) yaklamak, 3- Kur'n- kerim okumak, 4- Gecenin seher vaktini uyank geirmek, 5- limlerin meclislerine katlmak, 6- Kalbin rakik (ince ve yumuak) olmasdr... 112 Hikaye (nayet ve Muhabbet) el- Muhallib es-Slih (r.h.) hazretleri'nden rivayet brahim olundu: Kabe'yi tavaf ediyordum. Kadnn biri Kabe'nin rtlerine yapm ve yle diyordu: -"Bana olan sevgin akyla; kalbimi bana geri ver!" diyordu. Ona: -"Ey kadn! Allh Tel hazretlerinin seni sevdiini nereden biliyorsun?" diye sordum. 0: -"Kadm innetiyle (biliyorum. Zira) beni bulmak iin ordular daldlar. Mallar infak etti. Ta ki beni irk beldelerinden kartt ve beni tevhit ehrine koydu. Cehaletimden sonra (kendisini bana tantt ve beni) arif kld. Ey brahim btn bunlar, ancak ya inayettir veya muhabbettir..." 113 Gzel Sonu Zahitlie Bal Deildir Hafz (k.s.) buyurdular: -"Muhakkak ki gzel akbet Yani iman ile vefat etmek... Rindelik ve zhidlik ile deildir. Akbet ancak ilerini; nayet (i kadmeye) smarlayanlarndr...." 114 Kulun zerine Vacip Olanlar Kul'un zerine vacip olan (sahih bir akid ve gerek bir imandan sonra) slih amellere komaktr. nk slih ameller gerekten saadetin almetlerindendir. Slih amelleri geciktirmek ve tl-i emel ise akvetin aimetlerindendir... 115 Hikye (Tul-i emel ve tevbe) Hikye olundu. Allah'n (evliya) kullarndan bazlar, kendisine iblisi gstermesini Allh Tel hazretlerinden istediler. Ona;
110 111 112 113

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/715. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/715. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/715-716. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/716.

114

Divn-Hafz-i irzi s. 62, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/716. 115 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/716-717.

-"Allh Tel hazretlerinden fet iste!" dediler. O, kand. Ancak bunu (eytan) grmeyi istedi. Allh Tel hazretleri, ona eytan izhr edip, gsterdi. 0 bid, eytan grdnde, eytan dvmeye istedi. eytan ona; -"Eer sen yz yl yaamayacak olsaydn, elbette ben seni helak ederdim ve akbetini bozardm!" dedi. Adam eytann bu szne aldand. Kendi kendine; -"Benim mrm uzun ve lmm daha uzak; dilediimi yapar ve sonra da Tevbe ederimi" dedi. O bid kii bylece ibdeti terk etti. Fkn ve fcurun iine dald. Ve (sonuta) helak oldu. te bu hikye seni tl-i emelden sakndrmaktadr. Muhakkak ki tl-i emel (uzun dnya arzulan) byk bir fettir... (3/82) Saib (r.h.) buyurdular: Gafillerin ilerinin ba ve bildikleri tl-i emeldir. Onlar, evleri gvercin hne yaptlar. 116 Tebli Bil ki, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine den vazife sadece teblidir. Her kavmi, yaratldklar eye delilleriyle davet eder. Avam tevhide davet eder. Havss vahdaniyete davet eder, Havassui-havss ise vahdet'e davet eder. 117 Mrid-i Kmilin davet usl olan velinin (mrid-i Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin vrisi kmilin) hli de byledir... Lakin bu makamlara vsl olmak, Allh Tel hazretlerinin hidyeti ve meetiyle mmkn olur. Her isteyeni istedii makama kartmak mridin elinde ve imknnda deildir. Arada kalan kalr. Vahdet lemine ulaan ular. 118 Tevhid Kelimesi Kiiyi vahdete ulatran sebep, tevhittir. Kfir kii, ancak tevhit kelimesini sylemekle mmin olur. mmin kii de tevhit kelimesini ok tekrarlamakla ihlas ehlinden olur. Zira ister gizli ve ister aikr olsun, mutlak irk, ancak mutlak tevhit kelimesiyle giderilir. Naks (noksan) mmin, aikr irk ile mriklerin tarafna iltifat etmez. Ve onun hli... Kmil mmin de byledir. Kmil mmin! gizli irk ile mriklerin tarafna bakmaz. te bundan dolay; -"Rabbinden sana ne vahiy olunuyorsa, ona tbi ol... Baka ilh yok; ancak O... Mriklere bakma." 119 Buyurdu. Lkin hakikatte onlardan yz evirmek, zahirde onlar islm'a davet iin onlara ynelmeye zt deildir. Ta ki hccet lazm gelsin ve susturmak hsl olsun diye... -"Allah dr'us-selm'a aryor ve dilediini bir doru yola hidyet buyuruyor." 120 Selm hidyete tabi olanlarn zerine olsun. Melm (ktlk ve yerilme) hevya tbi olanlarn zerine olsun Hafz (k.s.) buyurdular: -"Bu ehirde leziz ekerler vardr ki. Onlar kanaatkar olmular, ahbazanlar tarikatta Mekislik makamna saplanmlar...." 121 Gayri Mslimlerle letiim Yce Meali: Mamfh onlarn Allah'tan beride taptklarna sebb de etmeyin -svmeyin- ki, cehaletle tecvz ederek Allah'a
116 117 118

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/717. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/717. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/717-718. el-En'm: 6/106, Yunus: 10/25,

119 120 121

-i Hafz- irZ s. 235. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/718.

svmesinler. Her mmete byle amellerini tezyin etmiizdir. Sonra ise hep dnp Allah'a varacaklar... 0 vakit kendilerine tamamen haber verecek ne yapyorlard!?108 Bir de olanca yeminleriyle Allah'a kasem ettiler ki: Eer kendilerine bambaka bir yet gelirse imi, her halde ona imn edeceklermi... De ki: -"yetler ancak Allah'n nezdinde..." Siz ne bileceksiniz ki... Dorusu onlar, o yet geldii vakit de imn etmeyecekler. Biz onlarn Kalblerini ve gzlerini ters dndrrz. lkin buna imn etmedikleri gibi brakveririz kendilerini de, tuyanlar iinde kr krne bocalar giderler.110 122 Tefsr-i erifi: Svmeyin "Ve svmeyin!" Ey mminler, kfretmeyin (svmeyin)! "Onlara ki," Yani putlara... "Tapyorlar..." lhlar olduunu iddia edip, taptklar eylere... "Allah'tan beride..." Allh Tel hazretlerine ibdeti brakanlar, demektir. badet edenlerden murad; kfirlerdir 123... Gayri Mslimlere Hakaret Mevln Ebu's-Sud (r.h.) buyurdular: Yani (gayr-i Mslimlerin) tapmakta olduklar ilhlarna ibdetleri cihetinde svmeyin! Mesel, sizin (onlara yzlerine kar) siz ve taptklarnz helak olsun, demeniz gibi 124. Allah'a Svmelerine Sebep Olmayn "(Haddini) tecvz ederek (dmanlkla) Allah'a
122

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/719.

123

Sadece Mslmanlara deil, insanlarn "Kfir" ve "Mnafk" olduklarna bakmadan btn insanlk ile iyi ilikiler iinde bulunmal, hl, hareket ve gzel ahlakmz ile Gayri Mslimlerin sevgisini kazanmaya almalyz. nk kfirlere, sava hlinin dnda bir ktlk yaplmaz. Zimmlere yani iimizde yaayan gayr-i mslimlere eziyet ve kt muamelede bulunmak asla caiz deildir. Yakn bir tarihe kadar islam memleketlerinde Mslman, Hristiyan, Ermeni. Yahudi ve dier gayri mslim milletler hep ayn mahalle ve ayn sokakta huzur ierisinde oturuyorlard. nsanlar birbirlerinin din inanlarna saygl idiler. Kimse kimseye karmyordu, islam lkelerinde inanlarndan dolay hi bir gayri mslime zorluk karlmam ve hi kimseye ikence yaplmamtr. Hristiyanlarn Engizisyon mahkemelerinde Mslmanlara bin bir trl ikence yaptklar bir dnemde bile, Hristiyanlar. Mslmanlarn lkelerinde emniyet ierisinde yayorlard. Yahudilerin ineli flarda Mslmanlarn son damlasna kadar kann emdikleri bir dnemde, kimsenin lkesine kabul etmedii Yahudileri, Fatih Sultan Mehmed Han Hazretleri, slam lkesine kabul ederek; huzur, saadet, esenlik ve gvenlik ierisinde Osmanl topraklarnda yaamalarm salamtr... Mslmanlmza kretmeli. hl ve hareketlerimiz ile gayri mslimlere rnek olarak Mslmanca yaamal ve atee girmekten korktuumuz gibi, bizi kfre gtrecek sz ve davranlardan kanmalyz. nk Efendimiz bir hadisi eriflerinde yle buyurmaktadrlar: " (ey) kimde (toplanm) olursa o. (kalbinde) imann tadn bulur: Allah ve Resulnn ona bakalarndan daha sevimli olmas; bir kimseyi sevecekse. ancak Allah iin sevmesi ve kfre dnmekten, atee atlacakmasna holanmamasdir." Buhari c. 1. s. 9 Dinini seven bakalarnn din inanlarna saygl olur. Cenab- Allah'n nezdinde slam dininden baka hak din yoktur. "Allah nezdinde hak din slam 'dr. "Al-i Imrn: 19 Ve; "Kim, slm'dan baka bir din ararsa, bilsin ki. kendisinden (byle bir din) asla kabul edilmeyecek ve o. hiret'te ziyan edenlerden olacaktr." l-i Imran 3/85, Herkes bu gerei kavrayamaz. Bu lh hakikatlere iman etmek herkese nasip olmaz. Mslman bir evrede, Mslman bir anne ve babann evlad olarak dnyaya geldiimiz iin Cenab- Allah'a ne kadar kretsek az... Gayr-i mslimlerin, mabdlarna, peygamberlerine, kitaplarna, dinlerine ve deer yarglarna dil uzattmz veya onlara tahkir edici szler kullandmz an, onlarda bizim mukaddesatmz hakknda ileri-geri konuacaklardr. Toplum hayat yaayan insanlar, nce birbirlerinin inanlarna saygl olma kltrn mutlaka edinmelidirler. Bu kltr edinmeden inanca saygnn topluma mal edilmesi mmkn deildir... Kafir ve mnafklarla iletiim kurarken, belli bir lde hogrl davranmalyz. "(Ey habibiml) Kullarma syle, (kafirlere) szn en gzelini sylesinler. Sonra eytan (inananlarla inanmayanlarn) aralarn bozar. nk eytan, insann apak dmandr." Isra 17/53 slam'n tebliinde temel dsturumuz "kavl-i leyyin" yumuak szl; yani nazik ve yumuak davranp, gzel szl, ikna edici olmaktr. Cenab- Allah, Musa Aleyhisselam ile Hazreti Harunu, Firavuna gnderirken onlar yle diyordu: "Varn ona yumuak sz syleyin. Olur ki nasihat dinler yahut korkar." Th 20/44 eytan, inananlar ile inanmayanlar arasna uurum meydana getirmeye almaktadr. Onun ii bozmaktr. eytann ii insanlar cephelere ayrp, birbirine dman etmektir. Mminler, eytan tuzaa dmeden, inkarclarla iyi diyalog kurmaldr. iddet ve hiddet gstererek nsan kazanmak mmkn deildir. Sabr, tahamml, ve sevecen bir tavrla onlara yaklap, ilim ve gzel ahlak ile onlar etkilemeli ve ikna etmeye almalyz. Krc ve gnl ykc tavrlardan uzak durmalyz. Bask yaparak ve kalplerini krarak, gayri mslimleri kazanamayz. Ahmed Yesev Hazretlerinin buyurduklar gibi "Kafir bile olsa kimsenin kalbini krma, kalp krmak. Allah Tely incitmek demektir." nk sen gayri Mslim de olsa bir insann kalbini krarsan onlar slmiyet'ten soutmu olursun. Biz. gayri Mslimlerin Mslman olmalar iin almalyz. Mtercim. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/719-720.
124

Ebus Sud Tefsiri, c. 3,s. 171. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/721-722.

svmesinler." Haktan btla tecvz ederek; sizin onlara sylediiniz szlerin bir mislini size syleyerek (Allh Tel hazretlerine svmesinler) demektir. "Haddini amak ve dmanlk" kelimesi masdariyet zerine mensuptur. nk bu onun (Allah'tan bakasna tapanlarn) yaptklar ilerden bir eit itir... nk sebep dmanln cinsindendir. l "Haddini amak ve dmanlk" kelimesi mefl- lehtir. Yani "Dmanlktan ve haddini at iin," demektir. "tlimsizlik (ve cehaletle)" Hl'dir. Yani Allh Tel hazretlerini bilmeyerek ona sverler ve Allh Tel hazretlerini zikretmeleri vacip olan (sayg ve huu ile) zikretmezler. Yani cehaletle sohbet ederler. Eer onlar, Allh Tel hazretlerinin hakkn gereince takdir edebilselerdi, o ekilde davranmazlard... Sual: Eer sen desen ki: Onlar (mrikler), Allh Tel hazretlerini ve azametini ikrar ediyorlard. Mrikler, Allh Tel hazretleri katnda kendilerine efaati olsun diye putlara tapyorlard. Nasl Allh Tel hazretlerine svsnler? (Byle bir ey olur mu?) Cevap: Derim ki: Onlar (mrikler), bunu (Allh Tel hazretlerine svme iini) aka yapmyorlard. Fakat onlarn fiilleri, hareket ve eylemleri bunu ifde ediyordu ve onlar buna gtryordu. Zira gayz ve gadap (nefret, kin ve kzgnlk) insan akl d bir ekilde konumaya gtrr. Grmyor musun, Mslman kii bile, gadabi iddetlendii zaman, kendisine kfre gtrecek eyleri konuuyor. Bundan Allah'a snrz. 125 Taatn Terki Bu yet-i kerime, taat, bir ma'syete gtrd (ve gnaha yol at) zaman, o taatn terkinin vacip olduuna, delildir... Zira, erre gtren de serdir. Grmyor musun, putlara svmek, putlar yermek, taatn uslnden olduu halde; Allh Tel hazretleri, putlara (ve Allh Tel hazretlerinden baka svlen btn eylere) svmeyi nehyetti... nk (Allah'tan baka taplan ma'budlara) svmek; byk bir ma'syete yol amaktadr. O da bakalarnn da Allh Tel hazretlerine svmeleridir. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine svmeleri (ve mukaddesatmza dil uzatmalardr...) Byle bir sefahat kaps alm olur.... 126 Emr-i Bii-Ma'rfun Terki Haddd (r.h.) buyurdular: Bunda (bu yeti-i kerimede) una delil vardr: nsan, bakasna iyilii emretmek (emr-i bi'1-ma'rf) yapmak stedii zaman; emredilen kiinin bundan daha iddetli bir hale deceini bildii zaman (mesel:) 1 -Svmek, 2- Dvmek, 3- ldrmek, 4- (Mslman ise kfre girmek,) 5- (Taat ehliyse isyana girmek) 6- Ve benzeri ekilde daha byk tehlike ve iddetli tavr alacak ise; (Btn bu durumlarda) evl olan o (kt) kiiye bir ey emretmemek ve onu olduu halde, hli zerine terk etmektir... Sa'd (k.s.) buyurdu: -"Madem ki szn mecal ve mahallini grmedin Sz syleme! Sz yerinde syle! Meydan grmeden sz muhafaza eyle!" 127 Kendini beenmek "Byle," Bu kuvvetli tezyn ve ssleme gibi... Bu tezyn, mriklere Allh Tel hazretlerine svmek ve putlara ibdet etme ssdr. (3/83) "Her mmete byle amellerini tezyin etmiizdir..." 1 - Hayr ve er,
125
126

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/722. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/723.

127

Bostn- Sa'd s. 170. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/723.

2- iyi ve kt, 3- Taat ve isyan, 4- Hidyet ve dallet, 5- man ve kfr. Btn amelleri ne olursa olsun; yapmas mmkn olan amelleri her mmete ssl gsterildi... Amellerinin kendilerine ssl gsterilmesi (onlar ya) tevfk (ve baarya) gtrr veya yardmszla (ve haktan ayrlmaya) gtrr... "Sonra se hep Rablerinedir," ilerinin mlikinedir... "Onlarn dnp varacaklar..." lmden sonra dirilme ile onlarn dnleri Allh Tel hazretlerinedir... vakit kendilerine haber verecek, O vakit hi geciktirmeksizin kendilerine haber verecektir. "Onlar ne yapyorlard!? Dnyada onlarn yapa geldikleri ve zerine devam ettikleri; kendilerine ssl gsterilen ktlklerini kendilerine haber verecektir... Bu kavl-i erif, ceza ve azab (beyn eden bir) vadtir. Bir kiinin korkuttuu kiiye; "Senin yaptklarn yaknda sana haber vereceimi" demesi gibidir. 128 Hakik Suret Bunda bir nkte vardr. O nkte de, bu hayatta zahir olan btn ayan ve arazlarn (somut ve soyut-madde ve madde olmayan eylerin) hepsi, ancak, hakik suretine muhalif olan mster bir surette zahir olurlar. O suretinde hiret hayatnda zahir olacaktr. 129 (O zaman herkes amelini karsnda asl ve hakk suretinde grecektir...) Muhakkak ki isyan, gnah ve hatalar ve ldrc zehirler, dnya hayatnda en gzel surette grnyor ve s olan nefisler, onlar gzel ve ho gryorlar. Bu yet-i kerimede ifde edildii gibi... Taat (ve ibdet de) byledir. Taat ve ibdet gzellerin en gzeli olmasna ramen, onlarn (taat ve ibdetten yoksun kiilerin) yannda kerih (irkin ve kt) bir surette zahir olur. te bundan dolay, Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Cennet mekruhlarla (nefsin houna gitmeyen) eylerle gizlendi. Cehennem atei de ehvetlerle kapatld.." 130 Kfirlerin amelleri, bu hayatta onlara ssl ve gzel bir surette grnmektedir. Onlar da amellerini gzel gryorlar. Tuyan ehli de o gnahlar gzel grrler. Onlarn bu amelleri hiret'te kendilerine mnker ve korkutucu hakik suretlerinde tezahr eder.... Onlar bu anda, bu amellerini tanrlar. Ameller, kendi hakik suretlerinde izhr edilmeyi kendilerinden haber vermek diye tabir edildi. nk onlardan her biri amellerinin hakikatini ve mhiyetini olduu gibi bilmeye sebeptir... "rd tefsr" 131inde de olduu gibi... irkin amellerin suretleri, dnyev berzahta da seyr-i slk ehline tezahr eder. (Kt amelleri kendilerinin gzlerine irkin grnr...) Ve onlar kt olan amellerini dzeltmeye alrlar... 132 Hikye (gzel amel-irkin amel) eyh Eb Bekir ed-Darr (r.h.) hazretleri'nden rivayet olundu. Buyurdular: Benim civarmda gzel yzl bir gen vard. Gndzleri hep oru tutar ve hi ftar etmezdi. (Btn gnleri orulu geirirdi...) Geceleri, kyam (bdet ve taat) ile geirirdi. Geceleri uyumazd. Bir gn bana geldi: -"Ey staz! Gece virdimde (evrd ve ezkrmda) uyudum... (Ryamda) mihrabmn ikiye blndn grdm. Sanki ben baz criye ( ve hurilerin) mihraptan ktklarn grdm. Onlardan daha gzel yzl kadn grmedim. Onlarn iinden bir tanesi de ok irkindi. Ondan daha irkin grnl bir kadn grmedim. Onlara; -"Siz kim iinsiniz? Bu (irkin yzl) kim iindir?" dedim. Onlar: -"Bizler, senin geen gecelerin iiniz! Bu ise senin uyuduun gece iindir. Eer sen bu gece lecek olsan; senin nasbin bu irkin yzl olacak" dediler. Sonra o irkin yzl kadn u beyitleri okudu: -"Mevln'dan istel Beni hlime evirsin. Sen beni arkadalarmn arasnda irkin grdn. Eer sen bizimle (bizim
128 129 130

Ebu's-Sud Tefsiri: c. 3, s. 173, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/724. Ebu's-Sud Tefsri: c. 3, s. 173. Sahih-i Buhr: 6006, u ibarelerle gemektedir: Eb Hreyre (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: " Cehennem atei de ehvetlerle kapatld. Ve cennet mekruhlarla (nefsin houna gitmeyen) eylerle gizlendi..."
131
132

Ebu's-Sud Tefsri: c. 3, s. 173, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/724-726.

durumumuzdan) t alrsan gerekten hayr yapm olursun. Mjdelen! Gerekten sen Mevl'dan bir hl zeresin!" Gzel criye (kadnlardan) biri de yle dedi: -"Bizler senin uyank geirdiin (seher vaktinde), Dne yank sesle Kurn- kerim geceleriniz..." 133 Tabiat Islh Okuduun Baz bykler buyurdular: Nefsin ayplarnn kefedilip almas, melektun inkifndan daha hayrldr. Zira maksat, 1-Tabiat 2- Nefs, 3- Yemek, 4- imek, 5- Uyku, 6- Ve benzer tabiatn gerei olan hayvan sfatlar slh etmektir. 134 Te'vlt- Necmiyye'den...

dne ve

"Her mmete amellerini tezyin etmiizdir..." Makbul kiilere, kabul ehlinin amellerini ve red olunan kiilere de red ehlinin amellerini tezyin ettik... "Sonra se hep dnp Allah'a varacaklar..." Yani bu amellere adm atan frkann her biri Rablerine giderler. vakit kendilerine tamamen haber verecek ne yapyorlard!?" Ama kabul ehli, salih amelleri ileme yoluna girip adm atarlar... Ltuf yoludur. Allah Tel hazretleri, kendilerine fazl ve ihsan ile onlarn gzel (ameller ilediklerini) haber verir. Ama red ehli ise, kahr ve helak vadilerinde, muhalefet admlarn kat ederler. Onlara adalet ve hsran ile yaptklar kendilerine haber verilir... Te'vlt- Necmiyye'nin szleri bitti. 135 Ne Ekersen Onu Biersin Mesnev'de buyuruldu: -"Hi phesiz herkesin malmudur ki: "Ne ekersen onu biersin!"." 136 (3/84) Hikye (Kulluk Ve ibadet) Baz slihlerden rivayet olundu. Buyurdular: Benim yaknlarmda acz (yal bir kadn) vard. bdet etmekten zayf ve gsz bir hale dmt. Ondan nefsine (canna) acmasn istedim. O: -"Ey eyh! Nefsime acdm takdirde, Mevl Tel hazretlerinin kapsndan uzaklatrlacam bilmiyor musun? Muhakkak ki kim, dnya ile megul olmakla Mevl Tel hazretlerinin kapsndan uzaklarsa; o kendi nefsini mihnet, sknt ve bellara arz etmitir... altm (byk bir gayret sarf ettiim) halde amelim ne ki, kusur ettiimde amelim ne olsun?..." Sonra kadn dedi: -"Vay, yazklar olsun bana! Yarmann hasretinden ve ayrln acsndan..." dedi. Yarmann hasreti, kalkanlar, mezarlarndan kalktklarnda ebrr, nurn bineklerine binecekler. zzet ve Cell'in kasrna (sarayna yani cennete) gidecekler. Kendilerini sevenlerin menzil ve mertebelerine ykseltilecek... Ve nlerine mukarrabnlerin hediye ve ihsanlar sunulacaktr... Geride kalanlar ise o anda mahzun ve kederli bir ekilde kalrlar. O anda kendisinden btn faydalan kesilir... Hasret ve teessfe kaplr. Nedamet, keder ve pimanlktan eriyip gider. Ayrlk acs ise, o anda insanlar ve ayrl birbirinden ayrr. Noksan sfatlardan mnezzeh olan Allh Tel hazretleri btn mahlkat, tek ve byk bir sahrada toplad vakit; nida eder: -"Ey mcrimler! Ayrln! Muhakkak ki, ancak mttekler kurtulua nail olurlar!" Bu u kavl-i eriftir: 619
133 134 135

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/726. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/726-727. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/727.

136

Mesnev-erif- Manev, Defter: 3, s. . smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/727.

-" Ve haydin ayrln bugn ey mcrimler!" 137 O anda; 1- Kii, einden, 2- ocuk babasndan, 3- ocuk annesinden, 4- Baba ocuundan, 5- Sevgili sevgilisinden, 6- Dost, dostundan ayrlr.... nk bu (yaknlardan bir ksm) cennet bahelerine gnderilir. Bu cehennemin ukurlarna batlacaktr... Telef ve veda onlarn arasnda uzun olacaktr. O anda onlarn gz yalar nehirler gibi akacaktr. Ayrlk acsyla... 138 Ayrlk Acs Ayrln acsn ifde ve beyn iin iir sylediler: -"Eer sen o saat aramzda olsaydn; Aramzda olanlar grseydin; Bizim defalarca vedlatmz grrdn. 0 zaman, bilirdin; Gz yalarmzn; Denizlere ulatn. Gzlerimizden yalarn aktn elbette grrdn..." 139 Yemin Ediyorlar "Ve Allah'a kasem ettiler..." 140 Sebeb-i Nzul

da

(bir

ksm

da)

balanarak,

Rivayet olundu: Kureyliler, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine; -"Ey Muhammedi Sen bize Musa Aleyhisselam'dan haber vermektesin! Musa Aleyhisselam'n beraberinde as's vard. Musa Aleyhisselm, asasn, taa vurduunda tatan on iki pnar kaynamaya balad. Sen bize sa Aleyhisselam'dan haber verdin. sa Aleyhisselm, lleri diriltiyordu. Salih Aleyhisselm, dadan deve kartt. Sen de bize, byle apak bir mucize getir! Eer sen bunlar yaparsan elbette biz seni tasdik eder ve sana iman ederiz!" Mrikler bu konuda yemin ettiler. Hatta yeminlerinde mbalaa ile ok ar gittiler. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, onlara sordu: -"Ne istiyorsunuz?" Onlar; -"Sen bize Safa tepesini altn yap! Veya bize baz llerimizi dirilt! Biz o llerimizden, senin sylediklerinin hak m veya btl m olduunu soralm! Veya bize melekleri gster. Melekler, senin peygamberliine ahadet etsinler!..." Efendimiz (s.a.v.) hazretleri onlara; -"Sizin istediklerinizin bazlarn yaparsam; beni tasdik eder misiniz?" dedi. Onlar: -"Evet! dediler. Eer sen bunlar yaparsan, elbette topluca sana tabi oluruz!" Mslmanlar, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden, onlarn kendisini tasdik etmesi iin zerlerine indirmesini istediler... Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, bu konuda dua etmeyi dnd. O anda Cebrail Aleyhisselm geldi. Ve: -"Eer sen bunlarn olmas iin dua edersen; Allh Tel hazretleri bu mucizeleri ikram ederse; onlara kklerini kazyan bir azap ile azap eder. Ama eer sen t Tevbe edinceye kadar onlar olduu hal zere terk edersen; belki ileride Tevbe ederler (ve imana gelirler)," dedi. te bu hadise zerine bu yet-i kerime nazil oldu 141.
137
138

Yasn: 36/59, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/728-729. Haznet'l-Edeb: c. 1. s. 433, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/729.

139
140

141

Taberi Tefsiri: c. 7, s. 312. ibni Kesr Tefsiri, c. 2. s. 165. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/729-730.

yet ve Mucizeler - "Olanca yeminleriyle," Hl mevkiinde masdardr. Yani yeminlerinde olanca gayretleriyle yemin ediyor ve en galiz ve iddetli yemin ile yemin ediyorlar ki yy en iddetli yemin ile yemin ediyorlar ki; "Eer kendilerine bir yet gelirse..." Onlarn istedikleri, Mucizeler... "Her halde ona imn edeceklermi... De ki: Onlara de ki: "yetler ancak..." Hepsi... "Allah'n nezdinde..." Yani Allh Tel onun zerine kadirdir. Onlardan dilediini izhr eder. Onlardan herhangi bir eyi izhr etmek benim gcm, kudretim ve elimde deildir... Ben, ancak bir nezrim (korkutucuyum)'dir... 142 mucizeleri Grseler Sonra Allh Tel hazretleri, Mslmanlara hitaben onlarn istedikleri yetleri niin gndermediini beyn etti: Siz ne bileceksiniz ki... Dorusu onlar, o yet geldii vakit de imn etmeyecekler." Sana ne retti ki, onlarn istedikleri Mucizeler ve yetler geldiinde onlar, iman etmeyeceklerdir. Belki onlar zerinde olduklar kfr zere kalacaklardr. Yani siz bunu bilmiyorsunuz. Siz bunu bilmezsiniz; kfirlerin imana gelmelerini arzulayarak onlarn istedikleri yetlerin gelmesini temenni ediyorsunuz. Bu kavl-i erif, sebebi inkr etti. Yani msebbibin nefyini mbalaa ile beyn etti. Yani uur ile... Bunda onlarn iman etmeyeceklerini beyan vardr. Bundan ilh rahmet ve yardma mazhar olmayan kimselere yetlerin apak bir ekilde deliller gelse bile bu delillerin ve onlarn istedikleri harikulade eylerin gelmesinin kendilerine fayda vermeyeceini beyan vardr. 143 Gzleriyle Grseler Bile "Ve biz onlarn Kalblerini ters dndrrz..." Bu kavl-i erif "Onlar iman etmezler," kavl-i erifinin zerine atftr. Size ne bildirdi ki, belki biz o an onlarn Kalblerini haktan eviririz; onlar anlamazlar... Onun akln... Onu grmezler ve ona iman etmezler. (3/8S) ^ "Buna imn etmedikleri gibi..." Gelen yetlere ve mucizelere "lk defa..." Ayn ikiye blnmesi ve benzeri eyler gibi... "Ve brakveririz kendilerini," Onlar terk ederiz. Bu kavl-i erif "Onlar iman etmezler," kavl-i erifinin zerine atftr. Ve bu kavl-i erif, istifhm- inkrnin hkmnn iine dhildir... "Tuyanlar iinde," Dallet ve sapklklar iinde... " brakveririz kendilerini," kavl-i erifine taalluk etmektedir. "Kr krne bocalar giderler..." Hayret iinde akndrlar; mminlerin hidyetiyle onlara hidyet vermediimiz iin... Bu kav/-/ erif, " brakveririz kendilerini," kavl-i erifinde bulunan mensup zamirinden hldir... 144 Kalblern evrilmesi Bu evirme ve terkin yn, onlarn istidatlarnn fesad ve klliyen haktan yz evirmeleridir. Muhakkak ki onlarn hakka ynelmeleri ve hakk kabul etmeye istidatlar olmasyla beraber Allh Tel hazretleri, bunu (onlar haktan uzaklatrma ve terk etme iini) asla yapmaz. Zira bu tamamen icbar olmu olur. Eer o kii, kahr olunmu ve kalbinin zeri mhrlenmi ise, iyi bilsin ki, muhakkak ki bu durum (kalbinin
142 143 144

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/730-731. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/731. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/731-732.

mhrlenmesi) kendisine ltfn tesir etmemesindendir. Allh Tel hazretleri iin hccet-i blia vardr. Hidyet ve tevfk Allah'tandr... Yedinci cz tamam oldu. (Hicr:) 1100 senesinin Rabu'1-hir aynn sonlarnda 145 tamam oldu. (Yedinci cz'n tercme ve tahkiki. 11 Ramazan- erif, 1425 Mild 25 Ekim Pazartesi saat 01.30'da sona erdi...) Tashihin tamamlanmas 26 Ramazan 1425 (9.11.2004) 146

145

Hicr 1100 senesinin Rebil-Evvel aynn sonlar; (Rebil-Evvel aynn on beinden itibaren gz nne alnacak olursa; Mild: 1689 senesinin 8 Ocak ve 22 Ocak arasnda bittiini gstermektedir... Yedinci czn tercme ve tahkiki. 11 -Mild 25 Ekim Pazartesi saat 01.3ffda anlurfa'da sona erd,... Bunu m sekizinci cz takb edecektir. TevfK Allah'tandr. Mutercm. 146 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/732-733.