MilGbek Balantlar

VedatTemiz

Genel Bilgiler g
ounluklabirmililebirgbein(diliark,kay kasna,zincirark,kavramagbei,varyatr ark, fangvdesi,trbinark...)momentaktaracakekilde birbirinebalanmasdr. ok deiik Konstrktif isteklere bal olarak ekillerde olabilirler; zlemez Kuvvet bal ekil kil ba b l Eksenel harekete imkan veren vb.
MakinaElemanlarI

zlemezMilGbek B lant l tlar l Ba

MakinaElemanlarI

KuvvetBalMilGbek B lant l tlar l Ba

MakinaElemanlarI

ekilBalMilGbek B lant l tlar l Ba

MakinaElemanlarI

Kuvvet Bal MilGbek Balantlar PresGemeler

MakinaElemanlarI

Genel Bilgiler g
Yapmokkolaybirmilgbekbalantsdr. r Bir birine geen paralar bir presgeme toleransna sahipse, yani aralarnda bir boyut fazlal (sklk)varsa montajdan sonra yzeyler arasnda bir basn elde edilir. rnein, ,milin ap p delik ap pna g gre bykse, y ,mily yerine takldnda bir miktar bzlr,delik ise bir miktar geniler. Buekil deitirmelerin elastik blgede kalmas halinde temas yzeyleri arasnda bir basn alan,dolays ile bir srtnme ba meydana gelir.

MakinaElemanlarI

Avantajlar j
malat ok kolay Kamayuvas almad iin milzayflamaz Darbeli veya deiken momentlerin iletimi iin uygundur yi bir merkezleme salar U Uygun ekipmanlarla ki l l ok k kolay k l monte t edilebilir dil bili malatta toleranslarn hassas bir ekilde elde edilmesi gerekir S kli tak Srekli kp, p,skmeye k uygun de d ildi ildir Bz hallerde konstrktif olarak uygulanamazlar

MakinaElemanlarI

Uygulamalar yg
Rulmanl R l l yatak k bilezikleri bil ikl i Kavrama gbekleri Dili arklarda gvdeye taklan dili emberler Demiryollarnda tekerlek bandajlar Millere taklan tekerlek ve volanlar Kaymal yatak burlar Paral krank milleri Silindir gmlekleri.

MakinaElemanlarI

Hesap pesaslar
G (P) Devir says (d/dak) Dndrme momenti Md=9550(P/n)
Srtnme ile iletilmesi gereken moment

Ms=k.Md

Gerekli ap p fark (d) Bu ap farkn salayacak tolerans ???

Gerekli y yzey y basnc (p)

MakinaElemanlarI

TOLERANSLARVEGEMELER

Boyuttoleranslar ekil(form)toleranslar Yzey Y kalitesi k lit iile il ilgili il ilisnrlamalar l l

Boyut y Toleranslar
Boyut: Parannyzeyleriveyabaz hallerdeeriselbiryzeyi tarafndanbelirlenenikinoktas arasndakiuzaklaboyutdenir. denir yzey yfonksiyonel y 1numaraly deildir.Toleransvermeyegerek yoktur.2numaralyzeybir gemeyzeyidir yzeyidir. 50,036deerinineldeedilebilmesi gerekimalat, gerekselme asndan d imkans i k zd dr.

50,036 6

60

Boyut y Toleranslar
Yaplabilir l b l hale h l getirmek kiinbelirli b l l bir b tolerans l tanmak kgerekir. k Parann ileviasndanherhangibirsakncadourmamaskaydilebirstlimit vebiraltlimitbelirlenebilir.
T Tolerans 24 m 2

Alt limit 50,024

50,0 036

st limit 50,0 048

ISO(InternationalStandardsOrganisation)Tolerans Sistemi:
Karmaaynlemekvemhendisleriintoleranskonusundaortakbirdiloluturmakamacile birstandarttoleranssistemidzenlenmitir.(ISO/R286).Busistemde;ncekilereekolarak, referansolarakkullanlanbirNominalBoyuttanmlanmtr.Nominalboyut,paraiin gerekliboyutayaknolanyuvarlakbirdeerdir.Budeeresasalnarakgrafikgsterimde0 izgisi(sfrizgisi)tanmlanmtr. T=stLimit AltLimit=dmax dmin T=stSapma AltSapma=A Aa dmax =d+stSapma=d+A dmin =d+AltSapma=d+Aa

+
0+ izgisi dma x st lim mit dmin Alt lim mit Nom minal boyu ut

Tolerans (T)

A st sapma Aa Alt sapma

ISO(InternationalStandardsOrganisation)Tolerans Sistemi:
ISO SOto tolerans e a ss sistemi, ste ,tolerans to e a sband ba dnngeni ge lii(Tolerans o e a s)ve ebuband ba dn sfrizgisinegrekonumuiindzenlemegetirir.Buikisininbilinmesi parannoboyutununtoleransdurumununbilinmesiiinyeterliolur. Tolerans(Toleransbandnngenilii)parannbyklne(nominal boyutuna)veimalatkalitesinebaldr.ISOsisteminde18kalitesz konusudur.Bunlar01,0,1,2,3,.,15,16eklindesaylarlagsterilir. Aynbirnominalboyutiin01kalitesiendar,16kalitesiengeni tolerans demektir Belirliap(boyut)aralklarnakarlkgelenvekaliteyedebal demektir. olantoleranslaratemeltoleranslar denirveIT01,IT3,IT15gibigsterilir.

I T 12 (ISOToleransKaliteNumaras) TemelTolerans T=k.i

ISO(InternationalStandardsOrganisation)Tolerans Sistemi:

i temel t ltolerans t l birimi bi i idir di veIT5.IT16iin i i

i ( m ) = 0,45 3 D + 0,001 D

(mm )

bantsilehesaplanr r. D,nominalboyutunaltvestndekiboyut(ap)snrlarnn geometrikortalamasdr. g D = Da D ap piin Da=50,D=80tr.(Bkz. rnekolarak 60nominal ToleransCetveli)> kkalitekademekatsaysdr.rneinIT5iin7,IT8iin25, IT10i iin i 100dr. d IT01den d IT4ekadar k d zel lbir bi dzenleme d l yaplmtr.

Temeltoleranslarvestandartapkademeleri

Toleransbandnn0izgisinegrekonumu(Delikler)

C G H JS J K

0+ izgisi M

Y Z ZA ZB

Toleransbandnn0izgisinegrekonumu(Miller)
y z +

za

zb

m 0+ izgisi j k js g h

c b

rnekler:
55r6 r:d boyut 6.kalite ap p 55mmanma
(Nominalboyut)

+
A =60 m Aa =4 41 m

Temeltolerans:19m
(Kaliteveapabal)

0+ izgisi

rnekler:
60G7 G:i boyut 7.kalite ap p 60mmanma
(Nominalboyut)

+
A =40 m Aa=10 0 m

Temeltolerans:30m
(Kaliteveapabal)

0+ izgisi

rnekler
90P7 P:i boyut 7.kalite ap p 90mmanma
(Nominalboyut)

+
A=-24 m

0+ izgisi

Temeltolerans:35m
(Kaliteveapabal)

Aa =-59 m

Tolerans tablosu rnei

MakinaElemanlarI

Gemeler:
Silindirikbirparannsilindirikbirdelietaklmasileoluan gemede,eerparalarnmutlaklleribiliniyoriseteorik olarakikifarkldurumdanbiriszkonusuolabilir.Yaboluk y ya dasklk.

Gemeler Gerekteisebelirlitoleranslarverilerekyaplm paralardanherhangiikisininalnarakeletirilmesi szkonusuolduundancedensklkyadaboluk oluupolumayacakonusundakesinbirey sylenemeyebilir. Paralardakiformsapmalarveyzeyprzleride dikkatealnrsaolaydahakarmakhalegelir. Yalnzboyuttoleranslardikkatealnsabiledrtfarkl durumortayakabilir.

Durum1
%100SIKIGEME
+
Min nimum sk l k

mil
Maks simum s k l k

0+ izgisi

DELK

Durum2
ounluklaskgeme
+ mil il
0+ izgisi i i i Maks s. skl k Maksimum boluk

DELK

Durum3
ounluklaboluklugeme
+
Maksimum s kl k

DELK
Mak ks. boluk

0+ izgisi

mil

Durum4
%100Boluklugeme
+ DELK
Minimu um boluk k

0+ izgisi

mil

M Maksimum m boluk

Gemeler
1endisinimil mil,2endisinidelikiinkullanalm. m Paralarnboyutlarnntoleransband iindenormaldalmabenzerbirdalmgsterdiivarsaylrsaaadakigibi toleransiftiiinbirortalamasklkdeeritanmlanabilir.
Normaldalmvarsaymileyaplacakeletirmelersonucundam civarndaylmaolur.

Bantlar
Minimumsklk min=Aa1 A2=m

Maksimumsklkmax=A1 Aa2=m + Ortalama Ot l sklk

m =

T1 + T2 2 T1 + T2 2

m = min + max 2

A a 1 + A 1 A 2 A a 2 2

GemeDurumlar(NormalDalm)

m aks

Tg = T + T
2 1

2 2

olmakzere

min = m
'

Tg 2
Boluk

'min min S kl k Tg %100 aral 'm ak s %99 aral

max = m +
'

Tg 2

eitligemeler g
Presgeme Skgeme akmageme Tutukgeme Srmeg geme Kaygangeme Zorhareketligeme Hareketli(dner)geme Kolayhareketligeme Genihareketligeme (H7z8,H7x7,Z8h6) (H7z8 H7x7 Z8h6) (N7h6,H7n6) (M7h6,H7m6) (K7h6,H7k6,H6k5) (JS7h6,H7js6,J7h6) ( , j , ) (H7h6,H8h7) (G7h6,H7h6) (F7h6,H7f6) (E8h7,H8e7) (D9h6,H9d7,H9d8)

Hesapesaslar
S Srtnme il ileiletilebilecek il il bil kmoment
G (P) Devir says (d/dak) Dndrme momenti Md=9550(P/n)
Srtnme ile iletilmesi gereken moment

Ms=k.Md

Gerekli ap fark (d) Bu ap farkn salayacak tolerans ???

Gerekli yzey basnc (p)

d MS = d b p 2
A FN FS

k:Momentiletimindekiemniyet k=1,2...2...2,5
MakinaElemanlarI

Montajiingereklikuvvet
Boyuna presgeme

Fe = d b p
A FN

MakinaElemanlarI

Montajiingerekliscaklk
E i presgeme Enine
ap bydke b dk ve sklk artt ttka k boyuna b presgeme ile il montaj t j sak kncalar l dourur.Bugibi hallerde gbei stmak veya mili soutmak gibi tedbirlere bavurulur.
Lineer sl genleme denklemi

tgerekli=tevre +
Lineer sl genleme katsays

Umaks +UM0 d .d
d/1000

MakinaElemanlarI

Kalncidarlborular

Kabuller: 1. Deformasyonlarelastikvegerilmelerakmasnriinde 2. MalzemelerHooke kanununauygun 3. Eksendengeendzlemlerlealnankesitler,deformasyondansonra dadzlemselkalrlar,dairelerdebudurumunumuhafazaederler. 4. Milekseniistikametindeuzamalarayn,gerilmesabit.

d= d M+G
MakinaElemanlarI

Kalncidarlborular
G il d Gerilme durumu
Gerilmebalantlarndan ekildeitirmelere gemekgerekir. K b ll uyarnca,radyal Kabuller d l veteetselgerilmelerasal gerilmelerdir;bu dorultulardaasal dorultulardr. Radyal R d l ynde d k kuvvet t dengesi

Sind/ /2/2 veikinciderecesonsuzkkler ihmaledilirse

MakinaElemanlarI

Kalncidarlborular
Gerilmedurumu
kincidenklemeksenel dorultuda uzamalarnsabitolduukabulne (Kabul4)dayanr:

( t + r ) z = E E

z desabitolduuiin

t + r = 2 A = sabit bit
kid denklemde kl d gerekli kliintegrasyonlar i t l yaplrvebirlikte bi likt zlrse l

r = A +

B r2

B t = A 2 r
MakinaElemanlarI

Kalncidarlborular
Gerilmedurumu
r = A +
B r2

t = A

B r2

Denklemlerg gerilme dalmlarngstermektedir.

Gbektesnrartlar: r=p r=rGi iin r=rGd iinr=0 Mild snrartlar Milde tl : r=rMi iinr=0 r=rMd iinr=p Mildekigerilmeyayl Gbektekigerilmeyayl

MakinaElemanlarI

Kalncidarlborular
G il d Gerilme durumu GBEKN:Snr a artlar t a ye yerine e konursa o u sa radyal adya ve e G
teetsel gerilmeler
tG = p
r r 1 + 2 2 rGd rGi r
2 Gi 2 Gd 2 Gx

Gbein herhangi bir yerindeki yarap

rG

2 2 rGd rGi = p 2 1 2 2 rGd rGi rGx

Tarif:
QG =
QM =

d d , QGx = Gx dGd dGd

dMi d , QMx = Mx d d
MakinaElemanlarI

Kalncidarlborular
G il d Gerilme durumu
Yap plan tariflerle denklemler y yeniden dzenlenirse
tG
rG
2 2 QG 1 + QGx = p 2 2 1 QG QGx G
2 2 QG 1 QGx = p 2 2 1 QG QGx G

ekme gerilmesi Basma gerilmesi g

Gbek i yzeyinde QGx=QG konursa

tGi

2 1 + QG = p , rGi = p 2 1 QG

Gbek d yzeyinde QGx=1konursa

Entehlikeli yer gbek i yzeyidir.

tGd

2 2 QG = p , rGd = 0 2 1 QG

MakinaElemanlarI

Kalncidarlborular
G il d Gerilme durumu
Maksimum edeer g gerilme ( (Mohrhipotezi) p )
maksG =
maksG

1 2
2

tGi rGi
2

2 1 1 + QG = p ( p ) 2 2 1 QG

maksG =

p emG 2 1 QG 2p emG 2 1 QG

Mohrhipotezi iin maksG=2.maksG ifadesi yazlrsa.

maksG =

elik malzemelerde emG(0,80,9).Ak alnabilir

VonMissesteorisi ile maksG

4 3 + QG = p emG 2 1 QG

MakinaElemanlarI

Kalncidarlborular
G il d Gerilme durumu
Gbek iin y yap plan hesaplar p n ayn y s miliin de yaplrsa
maksM
p = emM 2 1 QM

Mohrhipotezi iin maksG=2. 2 maksG ifadesi yazlrsa.

maksM

2p = emM 2 1 QM

elik malzemelerde emG(0,80,9).Ak alnabilir

MakinaElemanlarI

Kalncidarlborular
b k gerilme il Milve gbekte yayl
i bo milhali

i dolu milhali

MakinaElemanlarI

Kalncidarlborular
G il l d ekil kil de d itirmelere i l i Gerilmelerden gei
Radyal R d l ve te t etsel t l gerilmeler il l etkisinde tki i d yer deitirme belirli bir r yarapnda evre boyunca sabit,fakat yarap boyunca deikendir. kendir ryarapl bir silindirik yzeyin yer deitirmesi u ise, ise r+dr yarapl bir yzeyin yer deitirmesi

u+

du dr = u + du d dr

Budurumda yzey eleman radyal dorultuda dukadar bir uzamaya urar.Bunagre radyal dorultuda birim uzama (dr + du) dr du

r =

dr

dr

Teetsel dorultudaki birim uzama t =

(r + u) d r d u = r d r
MakinaElemanlarI

Kalncidarlborular
G il l d ekil kil de d itirmelere i l i Gerilmelerden gei
ki eksenli k li gerilme il d durumu ve radyal d l ve teetsel gerilmelerin asal gerilmeler olduu dikkate alnrsa.

tM

M 1 = = ( t r ) d E

t ve r nin deerleri pbasncna gre bilindiinden

2 M p 1 + QM = M 2 d E M 1 QM 2 p 1 + QG G + G = 2 d EG 1 QG

Ayn ilemler gbek iin deyaplrsa

MakinaElemanlarI

Kalncidarlborular
G il l d ekil Gerilmelerden kil de d itirmelere i l gei i
Yzeyler arasnda pbasncn oluturmak iin gerekli skln deeri

U = d = G + M
2 2 p d 1 + QM 1 + QG Engenel hal d = p d + G + M 2 2 EG 1 QG E M 1 QM

Milve gbek ayn malzemeden yaplmsa EM=EG ve G=M

2 2 p d 1 + QG 1 + QM d = + 2 2 E 1 Q G 1 QM

Popler hal:i dolu mil(QM=0)ve ayn malzeme

d =

2 p d 2 E (1 QG )
MakinaElemanlarI

Yzey yp przllnn etkisi

Gemesonucundayzeydeoluanbasncnsonucuolarak yzeyprzlerindebirmiktardzleme(ezilme)olacaktr.Bu durumbirmiktarsklkkayb y nanedenolur. Sklk kayb U(G) ile gsterilirse
U = G = 2 (0,4 R zM + 0,4 R zG )
Budurumda yzeyler arasndaki gerek sklk

S = dgerek = U U = U G
Rz deerleri eitli ileme halleri iin ilgili literatrde yer almaktadr
MakinaElemanlarI

Konstrktif tavsiyeler y

Kenarksmda bykbasn
MakinaElemanlarI

Konstrktif tavsiyeler
K d b l ki i tavsiyeler i l Kenarda basnartn nlemek iin

MakinaElemanlarI

KONKGEMELER
VedatTemiz

MakinaElemanlarI

Konikgemeler g
yibirmerkezlemesalar Bykglerin aktarmnauygun Kendikendineyardm prensibiszkonusudur Bellitedbirleralnrsa sklmesiokkolay

MakinaElemanlarI

Konikgemeler g
Tarifler
Eim

tan

d2 d1 2l

Koniklik

C=

d2 d1 l d1 + d2 2

Ortalamaap dm = Bubalantnnsrtnmeileiletebileceimoment(FU:evrekuvveti)

MS = FU rX = U p A rX = U p A rX U p A

dm 2

Ms=k.MdveMd=9550(P/n)denklemlerindensrtnmemomentibellidir. Geometridebilindiitakdirdeistenilengcniletilebilmesiiinyzeyler arasndabasncnnekadarolmasgerektiibulunabilir.

MakinaElemanlarI

Konikgemeler g
stenenbasncneldeedilmesiiin konikgemeyeuygulanacakmontaj kuvvetinindehesabgerekir. Srtnmekuvvetivenormal kuvvetineksenistikametindeki bileenleriyazlrsa; Fe = p A sin i + a p A cos 2 2 Daha h nceki kimoment tdenklemi d kl iile il birlikte bi likt dzenlenirse d l i
Fe 2 MS 2 MS tan( + a ) sin + a cos U dm 2 2 U dm 2

MakinaElemanlarI

Konikkovanlar

MakinaElemanlarI

Montajvedemontaj
M k ik akma k tak kmlar l Mekanik

MakinaElemanlarI

Montajvedemontaj
M k ik ektirmeler ki l Mekanik

MakinaElemanlarI

Montaj
I yard dmil j Is ilemontaj

MakinaElemanlarI

Montaj
B nl lya d Bas metodu
Konikgemelerde hemmontajhem demontaj,silindirik gemelerdeise demontajda kullanlr.

MakinaElemanlarI

Montaj
B nl lya d Bas metodu
Silindirik geme

Konik geme

MakinaElemanlarI

Montaj
B nl lya d Hidrolik Hid liksomunlar l Bas metodu

MakinaElemanlarI

Montaj
B nl lya d Ya Y enjektrleri j kl i Bas metodu

MakinaElemanlarI

Montaj jvedemontaj j video

MakinaElemanlarI

DierkuvvetbalMilGbek balantlar
VedatTemiz

MakinaElemanlarI

Skmagemeler g
Skmag geme uygulamalarnn prensibi

Bubalantlar,yaokparalveya yarklolaraktasarlanmak zorundadr.Aksihalde,gbeimil zerindeskmakmmknolmaz.

MakinaElemanlarI

Skmagemeler g
Birkasnan Skma k geme balants P[kW];n[d/dak]
Md [Nm] = 9550 p[kW ] n[d / dak ]

MS = k Md
Skmagemebalantsnn srtnmeileiletebileceimoment Uygulama Sakinveyaazdarbeli Ortadarbeli Kuvvetlidarbeli
MakinaElemanlarI

k deeri 1,25 1,5 2

MS = FN d FN = i Fn
Cvatasays

Skmagemeler g
Biralter balants
Momentdengesi

Md = F l = FS d = FN d
Statikhaldestveyaaltyarnn dengesi

i Fn lS = FN lN

MakinaElemanlarI

Bilezikyayhalkalar
( di H lk l ) (rdinger Halkalar

MakinaElemanlarI

Bilezikyayhalkalar
( di (rdinger H lk l ) Halkalar

MakinaElemanlarI

Germehalkas
letilebilecekmomentihesaplamakgenelde mmknolmaz, olmaz imalatlarnverdii deerlerkullanlmaldr.

MakinaElemanlarI

Germediski

GermedisklerininbirVkay kasnannmile balanmasndakullanl

Germedisklerininbirdili arknmilebalanmasnda kullanl

MakinaElemanlarI

Hidrolikgmlek g
Y Ya bas b ncnnmil ilgbek b kba b l lantsnda d kullan k ll l lmas

Montajncesi(basnyok)

Montajsonras(basnvar)

MakinaElemanlarI

Oyuk y kamalar

MS = FN d

F = Fn (tan + 2 tan )
Yzeylerin ey e zorlanmas o a as

MS FN pM p G = = pG em b l db l
MakinaElemanlarI

ekilbalMilGbekbalantlar
VedatTemiz

MakinaElemanlarI

Yuvalkamalar

Ksmenekil,ksmendekuvvetbailemomentaktarlr. Momentin1/3nnsrtnmeileiletildiikabuledilir.

MakinaElemanlarI

Federler ( (Uygu yg kamas)

Enyaygnkullanlanmilgbek balantlararasndadr.ok deiikformlardaolabilir.

MakinaElemanlarI

Federler ( (Uygu yg kamas)

Federlerin kesitimilapnabaldrvetamamenstandarttr. yg y g gredeiik ekillerdedeolabilirler. Federler uygulamaya

MakinaElemanlarI

Federler ( (Uygu yg kamas)

Standartboyutlarveilgilibyklkler.

MakinaElemanlarI

Federler ( (Uygu yg kamas)

Federlerin hesabaesasolan byklklerisadeceuzunluudur. Malzemeolarak ekmedayan y m 500...600MPa olanelikler kullanlr.
Milinezilmesi Federin kesilmesi Gbeinezilmesi

pM =

2 Md pM em d t1 l

pG =

Eldeedilen3farkl uzunluktanbykolanna greuzunlukseilir.

2 Md pG em d t2 l

2 Md k = k em db l

MakinaElemanlarI

Federler
Y al Yuva lmas(Gbek) (Gb k)

MakinaElemanlarI

Federler
Y al Yuva lmas(Mil)

MakinaElemanlarI

Teetselkamalar
Yn ve eby bykl deie enmomentlerin o e e s szkonusu o usuo oldu duuye yerlerde e de tercihedilirler.Kamalarneksenel yndeaklmasileteetselyndebir ngerilmeeldeedilmiolur.

MakinaElemanlarI

Yarmay ykama(Woodruff ( kamas)

Nispetenkkmomentlerinaktarlmasndakullanlrlar.ngerilme istenenyerlerdekullanlacaksakamayuvasnneimlialmasgerekir. Yuvaderinolduundanentikfaktrbyktr.Bunedenledahaziyade milular nataklrlar. Hesabfederlerle ayndr.

MakinaElemanlarI

Profilli( (kamal)miller

Kamalardaolduugibibirblgeyeylmzorlanmayoktur.evrekuvvetiok say yday yzeyden y iletildiiiin g gbekg geniliiazaltlabilir.Standartelemanlardr. Milapnagreprofillerinekli,adedivebyklkleribellidir.Sadeceuzunluun hesabgerekir.

MakinaElemanlarI

Kamalmilimalat

MakinaElemanlarI

Kamalg gbekimalat

MakinaElemanlarI