ONLAR H BR SURETTE MAN ETMEZLER...................................................................6 Yce Meali:.........................................................................................................................6 Tefsir-i erifi:......................................................................................................................6 Melekler nse Bile man Etmezler......................................................................................6 llerle Konusalar.............................................................................................................

6 Kusay bin Kilb Ced'n Bin Amr.......................................................................................6 Kubul Kelimesi?................................................................................................................6 Mu'cizeler ve man..............................................................................................................7 Tatan Ayna Olmaz.............................................................................................................7 irkin Cevher......................................................................................................................7 Mrid-i Kmiller...............................................................................................................7 Mucize ve Kerametler nsanlar Terbiye indir.................................................................8 Marurlar ve Mrid-i Kmilller........................................................................................8 kibet Bende Olmaktr.......................................................................................................8 lh Yardm........................................................................................................................8 Hikye (Tevekkl)..............................................................................................................8 Peygamberlerin Dmanlar................................................................................................9 eytan Nedir?....................................................................................................................10 eytanlar Birbirine Telkinde Bulunurlar...........................................................................11 Vahiy Nedir?.....................................................................................................................11 Samimiyetsiz Szler..........................................................................................................11 Allah Dileseydi ...............................................................................................................11 Akllar elmeye alrlar...............................................................................................11 r Manlar.....................................................................................................................12 eytan ve Nefs-i Emmre.................................................................................................12 ncinmek............................................................................................................................12 eytann Tasallutlar.........................................................................................................12 eytan ve Mminlerin lm...........................................................................................12 eytandan Korunmak........................................................................................................13 eytann Gayesi.................................................................................................................13 Hikaye (eytann vesvesesi).............................................................................................13 Cinn Mslman Olursa....................................................................................................13 Hikye...............................................................................................................................13 Adaletle Hkmetmek........................................................................................................14 Yce Meali:.......................................................................................................................14 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................14 Hakem Edinmek................................................................................................................15 Hakem ile Hkim..............................................................................................................15 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................15 Allh(cc) Kitap ndirdi......................................................................................................15 Kur'n- Kerim..................................................................................................................15 Kur'n- Kerim Mkemmel Bir Kitaptr...........................................................................16 Kur'n- Kerim tamdr.......................................................................................................16 Kur'anda Deiiklik Yok...................................................................................................17 Allh Tel iten ve Bilendir.........................................................................................17 Kur'n- Kerim Hccetllahtir..........................................................................................17 Kurandan Kafirler Dner..................................................................................................17 er' Teklifler Kuldan Kalkar m?.....................................................................................18 hirette Mkellefiyetler?..................................................................................................18 Mertebeler.........................................................................................................................18

Meczblar Noksanlklarn indedirler.............................................................................18 Peygamberler Meczb Olamaz.........................................................................................19 Hikye (Cezbe hali)...........................................................................................................19 nsan Eref-i Mahlkattr..................................................................................................19 Hazret-i Ahmed.................................................................................................................19 Nefsin Islh......................................................................................................................20 Varis-i Neb Kimdir?........................................................................................................20 Hakm Kimdir?.................................................................................................................20 limsiz Fetva Veren?.........................................................................................................20 Efendimiz {s.a.v.) Hazretlerinin Dzelttii Fetva............................................................20 Meleklerin Utand ey?.................................................................................................21 Kime Fetva Sorulur?.........................................................................................................21 Maneviyt Kime Sorulur?.................................................................................................21 Evliyullh, lim ve Marifet..............................................................................................22 Halifetllah........................................................................................................................22 nsanlarn ouna Uyarsan...............................................................................................22 Yce Meali:.......................................................................................................................22 Tefsr-i erifi: ...................................................................................................................22 Allh Tel Hazretlerinin Emirleri..................................................................................22 Kesin Bilgi Sahibi Olmayanlar Saptrrlar........................................................................23 En Byk Dallet?............................................................................................................23 Hak Yolda Zannn Yeri Yoktur........................................................................................23 Tahmin Yrtrler............................................................................................................23 Allh Tel Bilir..............................................................................................................23 Helal kesimler...................................................................................................................24 Yce Meli:.......................................................................................................................24 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................24 Allah'tan Bakasnn Adyla Kesilenler............................................................................24 Kur'n- Kerime man.......................................................................................................24 Besmeleyle Kesilenler Helldir.........................................................................................24 Mslmanlar ile Mrikler Kesme inde.........................................................................25 Le Yemek Haramdr........................................................................................................25 Haram Beyan...................................................................................................................25 Tilvette Te'hr Nzl'deTehiri Gerektirmez....................................................................26 Zaruret Hilleri Hari........................................................................................................26 Ma (L.) Kav erifinin Masdariyet ve Mevsl Olmas.......................................................26 nsanlar Saptrmaya alanlar........................................................................................26 Hev'nn eitleri..............................................................................................................27 eriata Mutabk aretler...................................................................................................27 aret Ashab.....................................................................................................................27 Dny Ehli........................................................................................................................28 Behll Dn (r.h.) ve ocuk.............................................................................................28 Ukb Ehli..........................................................................................................................28 Mevl Ehli Olanlar............................................................................................................28 ki lem Bir Nefes ...........................................................................................................28 Ehlllh Olmak.................................................................................................................29 r Manlar.....................................................................................................................29 Yemekleri Eritin................................................................................................................29 Yemekte Gaye...................................................................................................................30 Cehr Zikir.........................................................................................................................30

Yemekten Sonra bdet.....................................................................................................30 Gnahn Zahiri ve Btn...................................................................................................30 Azalarn ve Kalbin Amelleri.............................................................................................30 Zahir ve Btn Gnahlar?................................................................................................31 Allah Erlerinin Saflar.......................................................................................................31 Gnahlar ve Azap..............................................................................................................31 r Manlar.....................................................................................................................31 Gnahkrlar Tehlikededirler.............................................................................................31 Hikye (Kabir ahvali ve Kalb hali)...................................................................................32 Matemin Dn Olur .......................................................................................................32 Hazret-i Fatma (r.a.)'n Evldnn Hrmetine..................................................................32 Besmelesiz eyler.............................................................................................................33 Yce Meali:.......................................................................................................................33 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................33 Bilerek Besmeleyi Unutanlar............................................................................................33 Allah'tan Bakasnn smiyle Kesilenler...........................................................................33 Kasten Besmeleyi Terk.....................................................................................................33 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................33 eytanlar............................................................................................................................34 Mriklere taat Eden........................................................................................................34 r Manlar.....................................................................................................................34 Sofrada Bir Kii Besmele ekse.......................................................................................34 Besmele Unutulursa?........................................................................................................34 Abdestin Banda Besmele................................................................................................34 Efendimiz (s.a.v.)'i Gldren Obur...................................................................................35 eytann Yemesi?..............................................................................................................35 eytanve Besmelesiz eyler .............................................................................................35 Hikaye (Yasin Sresi ve eytan)......................................................................................35 Yemeklerden Sonra El Ykamak.......................................................................................35 Kii Btn Hallerinde Sevdiini Anar..............................................................................35 Kesme Annda Besmele?..................................................................................................36 Telkinin Sebep ve Hikmetleri?..........................................................................................36 Hayat ve lm Yaratan...................................................................................................36 Cin in Kurbann Kesilmesi.............................................................................................36 Kuyunun Suyu in Kurban..............................................................................................36 Nl in Kurban.................................................................................................................37 Kuyu Kazanlar in Kurban..............................................................................................37 Zikrullh'n Havss ve Fazileti.........................................................................................37 Cinler in Kurban............................................................................................................37 Nur ile Aydnlanan Kii ile Kfr Ehlinin Misli.............................................................38 Yce Meali:.......................................................................................................................38 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................38 man ve Kfr...................................................................................................................38 sm-i Mevsl.....................................................................................................................39 Kfirlere Amelleri Yaldzl Gsterildi..............................................................................39 Gerek lm ve Hayat......................................................................................................39 Cehalet ve Marifet.............................................................................................................39 Marifet Hayat ve Beer Hayat.........................................................................................39 Ak Ehli lmez.................................................................................................................40 Kalb Zikirden Gafil Olma................................................................................................40

Hakik Diri........................................................................................................................40 M Siv'nn zerine Drt Tekbir Al.................................................................................40 Mahlkata Bak ve Mahede.........................................................................................40 Hikye (Hakka vasl olmak)..............................................................................................41 Herkesin Kendisine Hs Bir Sulku Vardr......................................................................41 Hikye (Arif ve zahid)......................................................................................................42 Kr ile Gren Bir Deildir................................................................................................42 Kalbler Allah'n Kudret Elindedir.....................................................................................42 rde-i Cziyye..................................................................................................................42 Byklk Taslayanlar.......................................................................................................42 Kureyin Kfr Siyseti....................................................................................................43 Mekr Nedir?......................................................................................................................43 Hileleri Kendilerinedir .....................................................................................................43 Kskanlk.........................................................................................................................43 Resuller kelimesi...............................................................................................................44 Peygamberlerin emaili....................................................................................................44 Allah Daha yi Bilir...........................................................................................................44 Kfirlere Aalk ve Zillet Vardr....................................................................................45 Peygamberlik Kesb Deildir ...........................................................................................45 Velayet Makam Vezirlik Gibidir.....................................................................................45 Hikaye (Davulcunun velayeti)..........................................................................................45 Gzel Sonu lh nayetle Olur........................................................................................46 Te'vilt-i Necmiyyeden.....................................................................................................46 Kalbler...............................................................................................................................47 Yce Meali:.......................................................................................................................47 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................47 erhu's-Sadr......................................................................................................................48 Din limler........................................................................................................................48 Alimin Abid zerine Fazileti............................................................................................49 Te'vilt-i Necmiyyeden.....................................................................................................49 Allah Kimin Dalletini Dilerse.........................................................................................49 Hara Kelimesinin Mans................................................................................................49 Ge Ykselmek...............................................................................................................49 Hakk Kabul......................................................................................................................50 Kalbler Birbirinden Farkldr............................................................................................50 Tatmayan Bilmez..............................................................................................................50 Srlar Anlatlmamah..........................................................................................................50 Cevher Gizil Olur..............................................................................................................50 Murdarlk..........................................................................................................................51 islm Rabbimizin Yoludur................................................................................................51 yetler...............................................................................................................................51 t Alanlara Cennet........................................................................................................51 Allah Velisidir...................................................................................................................51 Drs-Selm' Giren.........................................................................................................52 Hikaye (Tarihi Bir Hadise)...............................................................................................52 Cin Ve ns.........................................................................................................................53 Yce Meali:.......................................................................................................................53 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................53 Ma'er................................................................................................................................53 Cin Nedir?.........................................................................................................................54

Cinler Byk Halk Kitlesini Dallete Drd................................................................54 nsanlarn Cinlerden stifdesi..........................................................................................54 Cinlerin nsanlardan stifdesi..........................................................................................54 eytanlara Tabi Olanlarn tiraflar...................................................................................54 Uyanma Vakti...................................................................................................................55 Dallet Ehlinin Tek Sz..................................................................................................55 Dallet Ehlinin kmetgh...............................................................................................55 Halk Drt Ksmdr...........................................................................................................55 Te'vilt-i Necmiyyeden.....................................................................................................55 Zemherr Azab.................................................................................................................56 Hamm Suyun me Vakitleri ..........................................................................................56 Cehennemliklerle Alay......................................................................................................56 Bu stisna Mhleti fde Eder...........................................................................................56 Zahiri limlerin zahlar...................................................................................................56 Te'vilt-i Necmiyyeden.....................................................................................................56 Cehennem Bo Kalr m?..................................................................................................57 Bu Sz Seni Aldatmasn...................................................................................................57 Hocasnn Grleri..........................................................................................................57 Allh Hakim ve Alimdir...................................................................................................58 Zlimler Birbirlerinin Dostlardr......................................................................................58 Zlime Yardm Eden Zulme Urar...................................................................................58 Nasl Olursanz yle dare Olunursunuz..........................................................................58 Evrensel Hkm................................................................................................................59 Zlimlerden Elbette ntikam Alnr...................................................................................59 Allah ntikam Alr.............................................................................................................59 Mnafklar Birbirine Drr..........................................................................................59 Zlimlerin Zulm?............................................................................................................59 Adalet,...............................................................................................................................59 Fazl:...................................................................................................................................60 Mutezile Adaleti ddia Eder..............................................................................................60 Ehl-i Snnet ve'1-Cemaatin Delili....................................................................................60 Adalet ile Fazln Fark? ....................................................................................................60 Zlimlere Hak Sz............................................................................................................60 Kyametin Baz Almetleri...............................................................................................60 Zlimler Zulmleriyle Yok Oldular .................................................................................61 Cin Ve nsin tiraflar........................................................................................................61 Yce Meali:.......................................................................................................................61 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................61 nsanlar ve Cinlere Peygamberler Geldi...........................................................................61 Peygamberin Kendi Cinsinden Gelmesi...........................................................................62 Cinlere nsanlardan Peygamber de Gelebilir....................................................................62 Efendimiz Cinlere ve nsanlara Peygamberdi...................................................................62 Sleyman Aleyhisselm Cinlere Hkmetti.......................................................................62 inizden Peygamber Gnderildi Sz..............................................................................62 Eletirilere Kapal Bir Fikir...............................................................................................62

ONLAR H BR SURETTE MAN ETMEZLER Yce Meali: Biz onlara dedikleri gibi melekler indirmi olsak da, ller kendileri ile konusa da ve btn varlklar karlarnda fevc fevc/gurup gurup dirilterek kefil gstersek de, yine ihtimali yok, mn edecek deillerdi... Meer ki Allah dilemi olsun... Lkin oklar bu hakikatin chili bulunuyorlar/bilmiyorlar. Ve byle!.. Biz her peygambere ins ve cinn eytanlarn dman klmiizdr. Bunlar aldatmak iin birbirlerine lafn yaldzlsn telkin eder dururlar. Eer rabbin dilese idi, bunu yapmazlard. 0 halde brak unlar uydurduklar hurafeler ile har olsunlar dirilsinler. Bir de o yaldzl lafa, hiret'e inanmayanlarn gnlleri aksn ve onu holansnlar ve bu ele geirmekte olduklar varidat/ D ktlkleri elde etsinler diye yle yaparlar. 1 Tefsir-i erifi: Melekler nse Bile man Etmezler "Biz onlara dedikleri gibi melekler indirmi olsak da..." Siz ne bileceksiniz ki... Dorusu onlar, o yet geldii vakit de iymn etmeyecekler.2 Kavl-i erifinde ksaca zikredilenlerin aklamasdr... Yani, eer biz kendilerine, onlarn szleriyle istedikleri gibi melekleri indirsek; ve onlar, melekleri aikre (aynbeyn) grseler (bile iman etmezler)... 3 llerle Konusalar "Ve ller kendileri ile konusa da..." ller, dirildikten sonra, onlara imann hakikatine hidk etseler bile... Zira onlarn; "bize bir yet" szleriyle istedikleri harikuladelikler zahir olsa da (onlar iman etmezler)... 4 Kusay bin Kilb Ced'n Bin Amr Teysr tefsir'inin sahibi buyurdular: Biz onlar iin btn lleri diriltsek; Btn ller, onlarla konusalar, llerin hepsi, buna hidlik etseler, Onlar her ne kadar senden ikisinin dirilmesini istiyorlarsa da biz btn lleri diriltsek... Onlarn istedikleri iki l, Kusay bin Kilb, Ced'n bin Amr'dr... Bu iki adam, onlarn byklerindendi. Kureyliler bu iki adamn her sylediini tasdik ediyorlard. Ve bunun iin Kureyliler, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine; Sen bu ikisini (Kusay bin Kilb Ced'n bin Amr'i) diriltir ve onlar da senin peygamberliini tasdik ederlerse biz de hemen seni tasdik eder ve iman ederiz!" dediler... Ve hasrederek..." Yani biz toplayarak... Ve btn mevcudat kefil gstersek..." 5 Kubul Kelimesi? kelimesi, "kabil" kelimesinin cemii olup, Kefil' manasnadr. Nasb olmas, mefl'den hliyet zerinedir. Yani iin shhatine (salna) ve Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin sydkyetine (doruluuna) kefiller kldk, demektir. Veya kelimesi, kabile" kelimesinin cemi olan "kabl" kelimesinin cemii'dir... Buna gre, kelimesi cemaat manasnadr...
1 2

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/19-20. El-En'm: 6/109, 3 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/20. 4 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/20. 5 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/20-21.

Yani biz her eyi, eit eit, fevc, fevc, dier mahlkattan haretsek, demektir... Teysr tefsr'inde buyuruldu: Yani biz Fil'den sivrisinee kadar btn hayvanlar kyamet gn mmetler olarak yeniden diriltsek, demektir... Yine ihtimali yok; iymn edecek deillerdi..." Kiileri iman'a davet hallerinden hibir halinde onlar iman etmezler. Meer ki Allah dilemi olsun..." Yani onlarn iman etme hallerine hazrlanmalar ve onlarn imanlar, Allh Tel hazretlerinin meiyyetindedir, dilemesine baldr. Onlarn halleri, azgnlk ve tuyanda, azma ve isyanda an giden inatlarn halleridir... Ve Ikin klan bu hakikatin chili bulunuyorlar/bilmiyorlar. Lakin m'minlerin ou, onlarn iman etmeyeceklerinden habersizdirler. Kendilerine yetler geldii zaman; mminlerden bazlar cehaletlerinden dolay; kafirlerin iman etmelerine Allh Tel hazretlerinin meiyyetini bilmezler. Onun iin; kfirlerin iman etmelerine tama' ederek, onlarn istedikleri yetlerin gelmesini isterler. Bu cmle, kendisinden nce bulunan; ne bileceksiniz ki... Dorusu onlar, o yet geldii vakit de iymn etmeyecekler.6 Kavl-i erifin, iine ald manay ikrar etmektedir... 7 Mu'cizeler ve man Bil ki: Muhakkak ki bir mu'cize ne kadar byk olursa, olsun; Allh Tel hazretleri, dilemedike hibir kimseyi iman etmeye zorlamaz. Zira kyametin kopmasndan daha byk bir yet/mucize yoktur. Allh Tel hazretleri buyurur: Hayr! Evvelce gizleyip durduklar karlarna kt da ondan... Yoksa geri evrilselerdi, mutlak o nehyedildikleri fenala yine dneceklerdi... phesiz yine yalanclar. 8 zetle, muhakkak ki meiyyet, elbette seciye'nin deitirilmesi ve istidadnn fesadnn olmamas gibi deitirir. Yani meiyetin tahakkuku kiinin istidadnda ve seciyesinde fesat olmamasna baldr. te bundan dolay dallet ehli, kahr ve cellin iinde kaldlar... 9 Tatan Ayna Olmaz Sa'd (k.s.) buyurdular: "Vahden meden insan olmaz... Yani vahnin insan olmas mmkn deil... Terbiye ile onu insan yapaym dersin; Ama terbiye ile ilgili alman boa gider. Aynay pastan ve kirden temizlemek mmkndr. Ama tatan ayna olmaz... Zira tan zatnda ayna olma hususiyeti konmamtr. 10 (3/86) 11 irkin Cevher Hafz (k.s.) buyurdular: Allh Tel hazretleri, siyah taa can verse; Pembe gl tutmaz. Asl tyneti ve ezel maya ne yapsn ki, Onun cevheri irkin dt.. 12 Mrid-i Kmiller... Ama Mevlevi (k.s.) hazretleri Mesnev'de buyurdular: Sen kaya da olsan; Mermer de olsan Gnl sahibi (mrid-i kmile), ile Karlasan (ve ona teslim olsan) cevher hline getirsin.13
6
7

el-En'm: 6/109, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/21-22.

8
9

el-En'm: 6/28 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/22-23. 10 Bostan- Sa'd'yi irzs. 160, 11 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/23.
12 13

Divn- Hafz- irz s. 105, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/23.

MesnevH Manev- erif: Defter. 1, s. 30 , Bu beytin ba taraf yledir: Evliya mbarek keskin kl oldu. Senin onlar grmen kimya gibidir... Ariflerin her zaman sz budur: - "limler, lemlere rahmettirler..." Nar'n glenini al ki, indeki tanelerden haberdar olasn! O nasl mbarek bir gltr!

Mucize ve Kerametler nsanlar Terbiye indir Burada, asl hkm ile kul etmeye (terbiye ile kullua zorlamaya) iaret vardr... nk terbiye, onda menfaat verir. Peygamberlerden olan btn mu'cizeler ve evliyadan olan btn kerametler; ister ilm ve ister kevn olsunlar (hepsi), kendi zamannda bulunanlarn terbiyesi iindir... Kimin istidad gzelse, meyleder ve hidyete erer. Kimin istidad bozuk ise, saptr, dallete der... 14 Marurlar ve Mrid-i Kmilller Marurlarn ounu grrsn, kendi tabiatlarnn habis hkmleri ve azgn, mark ve haddini aan nefsleriyle megul olurlar. Ve talebeler (hakk isteyen ve arayanlar) derler ki: Eer mrid-i kmil'i bizler tasdik edecek olsak ve ondan ak (ve onun mrid-i kmil olduuna dellet eden bir) almet grsek; elbette onun tarikatna ilk giren ve onlarn hakikat eteine ilk yapan kii, biz olurduk!" Onlara de ki: Muhakkak ki gne, gnetir! Her ne kadar krler onu grmese bile... Bal, baldr. Az acms (hastalna tutulan kiiler) her kadar baln tadn hissetmeseler bile... " (Mrid-i kmil'in almetlerini ve bykln grp kabul etmeye) hazr olan talebe ise, oyalanmaya dmez. mr akasn zarar ile kaybetmez. Belki btn zamanlarda kendisi iin mmkn olan tatlar ilemek iin oka alr. Mmkn mertebe isteme yolunda olur. Zira: Hepsi idrk edilmeyen bir eyin hepsi terk edilmez..." 15 kibet Bende Olmaktr Mesnev'de buyuruldu: Eer arlar (bykler) aceleci oldularsa, Akbet hepsi bende (kle) oldular..." 16 lh Yardm Sonra istidad ve sadrn erhi, hak yolda, Allh Tel hazretleri tarafndan bir nurdur. Allh Tel hazretleri, onu diledii kulun kalbine koyar. Ya ve ihtiyarlk hadisesi deildir. Nice insanlar grdm ve iittim; mrlerinin en kaba ve sertlik dnemlerinde ve ilerinin bal durumda kendilerine hl galip geldi ve bylece deitiler... 17 Hikye (Tevekkl) Salihlerden biri buyurdular: Senelerden bir sene haccettim. O sene scak kavurucuydu. Bir gn Hicaz toprann yarsna varmtk.
Can kutusundan gnl cevherini gsterir... Kalblerin karaln aikr eden; Llenin gl ise pek iyi (ve uurlu) deildir. Ba, glen narn gzelletirdii gibi, Allah erlerinin sohbeti de sana tibr kazandrr. phesiz velilerin sohbetinden Takva ve ebed hayr yolu alr. Gnln sert birya olsa bile, Kmil kiinin srr, gn cevher yapar. Her (mrid-i) kmili gnlden sev! Ve o mrid-i kmillere o gnl sahiplerine sdk-u samimiyetle hizmet et! mit var iken yeis semtine gitme! Karanlk geceden gnein aydnlna sn! Gnl, sana gnl sahiblerinin semtini. Ten ise su ve amur zindann gsterir. Kalb iin, gnl sahibi arayp bulmada gayret et! kblli bir kiiden ikblin talibi ol Gn! ehlinin (mrid- kmilin) eteini salam tut! O mrid-i kmilin yceliinden sen de nasip al! Mesnev- Manev- erif: Defter. 1, s. 2-9-30, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/23-24. 14 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/24. 15 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/24-25. 16 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/25. 17 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/25

Haclardan ayrldm. Biraz gafil olup uykuya daldm... Geceleyin uyandmda, sahrada kendimi yalnz grdm. nme bir ahs belirdi. Hzla ona gittim. Bir de baktm ki, emred (tysz) bir genti. Yznde hibir nebat (ty) yoktu. Sanki parlak bir ay ve aydnlatc bir gneti. zerinde, seyyar, rahat ve refah eseri vard. Ben ona; Selmn aleykm ey gen!" dedim... O; Ve aleyke's-Selm ve rahmetllahi ve berekth! (Allah'n selm, rahmeti ve bereketi senin zerine olsun) ey brahim!" dedi. Ben btn aknlk ve acib ile ona taaccp ettim. Ve onun ii bana ok pheli ve acib geldi. Ben; Ey gen! Subhnellh Sen daha nce beni grmediin halde; beni nereden tandn?" demeye mlik damadan; O gen bana: Ey ibrahim! Ben bildiimden bu ana dek hi chil olmadm ve ben vsl olduum zamandan itibaren hibir vakit, inkt'ya uramadm!" dedi. Ben ona; Seni ok hararetli, ok scak ve kuraklk bir senede le ve sahralara dren nedir?" diye sordum. O bana cevap verdi: Ben Allahtan bakasna (yani msiv'ya) asla nsiyet kurmadm ve ondan bakasn refik (dost) edinmedim! Ve ben klliyen mnkati olup ve tamamen ona kulluumu ikrar ediyorum!" O gence sordum: Yemek ve imek neredendir?" O bana: Mahbub, bana tekeffl etti, rzkma kefil oldu!" Ben de: Vallahi sana zikrettiim eyden dolay senin iin korkuyorum!" O gen, gzlerinden yanaklarnn zerine inciler gibi yalar aktarak yle buyurdu: Eer ackrsam; "zikrullah", beni doyurur! Ve ben "hamdllah" (Allh Tel hazretlerinin hamdi) ile Asla susamam! Eer ben zayf dersem; Allh Tel hazretlerinden beni ykleyeni (ve beni tayan) grrm! Beni ta Hicaz'dan ve Horasann en uzak yerine tarlar!" (Bunun zerine) ben ona; Ey gen! Allah akna, muhakkak ki bana mrnn hakikatini (ka yanda olduunu) bildir?" dedim O: On iki (12) yandaym!" Ondan rica ettim! Arkadalarma katlmam iin bana dua etti. (Ve orada kendisinden ayrldm... Mekke'ye varp) Arafat'ta vakfe yapmaya muvaffak olduktan sonra, Harem-i erife girdik. O genci orada Ka'be'nin rtlerine yapm bir halde grdm. O gen alyordu. Mnctta bulunuyordu. Sonra o gen, secdeye kapand. ld ve Allh Tel hazretlerinin rahmetine kavutu. Daha sonra o genci ryamda grdm. Ve ona; lh'n sana nasl muamele etti?" diye, sordum. O: Beni (azamet ve rahmetinin) nnde durdurdu ve bana; Senin istek, arzun ve amacn nedir?" diye buyurdu. Ben; Ey ilhm ve Efendim! Benim istek, arzu ve gayem Sen'sin!" dedim. (3/87) Allh Tel hazretleri, bana buyurdu: Sen gerekten benim kulumsun! Senin benim katmda mertebelerin vardr; senden perdeleri kaldrmam gerekir!" dedi. Bana: Ne istiyorsun?" dedi. Ben; Ya Rabbi! Bulunduum asra efaati klnmam istiyorum!" dedim. Allh Tel hazretleri buyurdu: Seni, senin asrna efaati kldm!" (brahim k.s. buyurdular:) Sonra o gen, elimi msfaha etti. (O gnden itibaren) grdm herkes bana; Ey brahim! Senin elinin kokusu btn insanlara yaylmaktadr! Ve insanlar rahatsz etmektesin!" diyorlard. Baz muhaddisler (sohbet ehli) buyurdular: brahim (r.h.) hazretleri vefat edinceye kadar elinin (o gzel) kokusu asla gemedi." Allh Tel hazretleri, geni rahmetiyle ona rahmet etsin!" 18 Peygamberlerin Dmanlar Ve byle.. Yani biz. sana dmanlar kldmz gibi; (mesel) Eb Cehil ve ondan baka Kurey'in kfirleri gibi... Biz her peygamber iin kldk..." Senden nce, Dman," Bu kavl-i erifte, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini teselli vardr. u cihetle ki, onlarn dmanlklar, onlarn zerinde geceledikleri hayrsz yalanc szleri ve btl fiilleri, sadece Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine ait deildi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri ve mmeti bu dmanla mptela olduklar gibi, belki btn peygamberler ve onlarn mmetleri de bu hile ve dmanlklara mptela klndlar...
18

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/25-27.

Yani her iki frkann (insan ve cinlerin) taknlar ve eytanlar, demektir. Bu man izafetin beyn iin olan harf-i cerrin" mansna olmak zeredir. Bu kavl-i erif, Dman," kavi erifinden bedei'dir.19 eytan Nedir? eytanlar" kelimesi, "eytan" kelimesinin cemii'dir. eytan", insan ve cinlerden taknlk yapan ve haddini aan herkes iin kullanlr. eytan", cinlerdendir.20 eytan", m'mini aldatmaktan yorulduu ve aciz kald zaman, m'mine vesvese vermek, iv ile m'mini bozmak iin, insanlardan taknlk yapan ve haddini aanlara gider. M'mini fitnelere drmek iin, onu aldatr. (Ve o azgn ve takn kiiyi m'minin bana musallat eder...)
19

lns cinn eytanlarn... izfet-i beyaniyye" veya "izfet-i lamiyye" olmas hakknda iki gr vardr: Beyaniyye olduuna gre, "insandan olan eytanlar ve cinden olan eytanlar" demek olur. Ve eytanlarn bir ksmnn insan cinsinden, bir ksmnn da cin cinsinden olduu anlalr. Lamiyye olduuna gre de "insanlara mahsus", yani insanlara musallat, insan aldatmaya mahsus eytanlar; "cinne mahsus", cinnleri aldatmaya mahsus eytanlar demek olur. Ve bu ekilde eytann, ne insan, ne cin deil, nc bir cins olduu ve fakat bir ksmn insana, bir ksm da cine musallat olmak zere iki eidi bulunduu anlalr. Ikrime, Dahhk, Sdd, Kelb gibi baz mfessirler. izafetin lamiyye olmas ve bakalk ifade etmesi asl olduundan dolay, eytanlarn insan ve cinden baka bir cins ve hepsinin blis'in ocuklar olduuna kani olmulardr. Fakat bn Abbas'dan Ata, Mchid, Hasen ve Katde beyaniyye izafeti tercih ederek demilerdir ki, eytan, insan ve cinden herhangi bir isyanc ve inatdr. Yani gerek yola gelmez olanlarn hepsine eytan denilir. Ad geenler demilerdir ki, cinden de eytanlar vardr, insanlardan da eytanlar vardr. Ve cinden olan eytan mmini aldatmaktan aciz kalnca inat bir insana, yani bir insan eytanna gider ve mmini aldatmaya tevik eder. Ve byle insanlardan eytanlar bulunduuna unu delil gstermilerdir: "Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Ebu Zer (r.a)'e: 'Cin ve insan eytanlarndan Allah'a sndn m?' buyurmutu. Ebu Zer: insann da eytanlar var mdr?' dedi. 'Evet onlar, cin eytanlarndan daha erlidir' buyurdu." te birok mfessirler, bu yette bu mny tercih etmilerdir. nk yetin gelii, kfirlerin dmanlk ve dklklerine kar Resulullah'a teselli verme hakkndadr. u halde insan eytanlar, gze grnr eytan insanlar; cin eytanlar da gze grnmez, baklardan gizli eytanlar demek olur. Bilinmektedir ki ins, insan tr, beer, demolu demektir. Tekilinde "ins" denilir. Ve buna kar olan cin de allmam, gizli. rhn bir yaratk demek olur ki, bunun tekiline de "cinn" denilir Ve iki sayfa nce akland zere cin biri daha genel, biri daha zel olmak zere iki mn ile tefsir edilmitir Fruzbd "Besir" inde bunu yle zetleyerek demitir ki: Cin hakknda iki trl gr vardr: Birincisi: Cin mutlaka duyularn hepsinden gizlenmi olan ruhanlere denilir ki, insan karldr. Bu ekilde melekler ve eytanlar cinin iine dahil olur. u halde melekler ile cin arasnda mutlak umum ve hususluk vardr. Her melek cindir, her cin melek deildir. kincisi: Cin, ruhanlerin bir ksmna denilir. nk ruhanler ksmdr: 1- Hayrllardr ki, meleklerdir. 2- erlilerdir ki, eytanlardr. 3- Hayrllar da erlileri de iine alan ortadakilerdir ki, zel mansyla cin taifesidir. Demek olur ki, burada cin, nsan karl zikredildii, "Bir de tuttular, Allah'a cinleri (gizli mahlklar) erik kotular. Halbuki O. onlar yaratt. Bundan baka, O'na oullar ve kzlar samaladlar; ne dediklerini bildikleri yok. O'nun zt- sbhnsi onlarn vasflandrmalarndan ok mnezzeh ve mteldir." (En'm, 6/100), "Yine dn o vakti ki melikeye 'dem iin secde edin!' demitik, hemen secde ettiler; ancak blis -cin'den idi de-rabbinin emrinden kt. Ya imdi siz beni brakp da onu ve zrriyyetini kendinize evliya m ittihaz ediyorsunuz, onlar size yle dman iken? Zlimler iin ne fena bedeli " (Kehf, 18/50) yetlerinde olduu gibi genel mnya sarf edilmitir. "Cin eytanlar" izfet-i beyniyyesiyle de melekler ve dier hayrl cinler, karlmtr. "Kamus"ta anld zere "ins", bir insann zellikle hissettii hlis dost ve a hbablanna da denir ki, "ens" (dost) demek gibidir. Beer trne insan ve ins denilmesi de ite bu karlkl anlama mns itibariyle bir insann veya bir ksm insanlarn arkadalklarndan kayp ve baklardan gizli bulunan yabanclar ve perde arkasnda hareket edenleri de "ins" kart olan "cin" kavramna sokmak gerekecektir. Bu ekilde genel anlamyla cin, yukarda getii zere eit ruhanler ile beraber beer trnden bir ksmn da iine alm bulunur. Ve bu beer ksm, dierine gre cinnin zel mns ve zel mansyla insin en yakn kart demek olur. Geri seleften, cinnin bu mns aka nakledilmi deilse de, mehur olduu zere ins ve cinnin toplamna ^ (sekaleyn) denilmesi bu konuda ak gibidir. nk bu en azndan baz cinlerin de insan gibi arla haiz olduuna iaret eder. Halbuki ruhanler, gerek soyutlar ve gerek ecsm- ltife (latif cisimler) diye tarif edilsin, her iki deerlendirme de maddler kart olduklarndan bilinen mansyla arlk kavramndan haritirler .Ve b undan dolay (insanlar ve cinler) her halde ruh ve akl sahibi olan ve youn maddeyi ieren, biri anlama dairesinde anlalan ve ak; biri de anlama dairesinden gizli ve rtl iki kart arlk demek olur. Ve zellikle gizli topluluklar halinde ha r eket eden beer ksmnn, esas szlk itibariyle "cin toplumu" kavramnda bulunuu hususunda phe yoktur. Ancak cin anlayn buna tahsis etmek, allm ve allmam btn beer trnden baka gizli cin yoktur, demek de doru deildir. Zira "Cinler i de daha nce (vcudun gzeneklerine) nfuz eden gl bir ateten yarattk" (Hcr, 15/27) yeti gereince cinlerin yaratl insanlardan ncedir. Ve bu yette de cin, akland zere, genel mnda kullanlmtr. Ve Allah Tel ilh hikmetiyle her p eygambere, insan ve cin eytanlarn dman klm ve bu dmanlk, peygamberlerin gnderiliinin bir gerei, bir hikmeti, cereyan eden bir snneti olmutur. Ve nitekim, "Kfirler, bunu bakalarndan rendin desinler ve bilen bir kavme aklayalm diy e yetleri genie izah ederiz" (En'm. 6/105) yeti ile de buna iaret buyurulmutu. Elmal Tefsiri c. 3, s. 2029.
20

eytan", kelimesi, lgatte, haddini aan, azgn ve takn gibi manlara gelir. eytan", kelimesi, eriat rfnde ise, Yce Allah'n dem'e secde emrine kar gelip isyan ettii iin ilhi rahmetten kovulan ve insanlarn amansz dman olan, cin taifesinin inkarc kesiminden iblisin ismidir... "eytan", kelimesi, (Satan) Ibranice de, rakip, muhalif gibi manalara gelir. c^i "eytan", nceki ismi, Sryanca "Allah tarafndan desteklenmi" manasna gelen Azzel (veya Azzi!), Arapa Hris'dir... blis ve eytan, ona daha sonra verilmi ki isimdirler. eytan, Arapa oiki "etane" masdarndan rahmetten uzaklat, hak'dan uzak oldu. ta" masdarndan ise, fkeden tututu, helak olacak hale geldi gibi manalara gelir... insanlardan, cinlerden ve hayvanlardan isyan eden ve zarar veren her eyin ad olmutur. Bu manada bir canavar veya ylana da eytan denilir. Ayn ekilde haset, fke gibi insana mahsus olan her kt huy ve davran da eytan diye isimlendirilir. eytan", nn bir ok isimleri vardr. eytann dier isimleri de unlardr: eytan, blis, Garr, Vesvas, Hanns, Kfir, Sar, Mrid, Tif. Ftin, Mel'n.Mez'm. Medhr. Mekz, Kefr, Hazl, Advv, Mudili, Merid.... Habis ve mel'n eytann bu isimlerinin her biri Kur'n- kerimde deiik bir sre ve yte-i kerimede gemektedir. Mtercim. smail Hakk

Mlik bin Dnr (r.h.) hazretlerinden rivayet olundu: Bana insanlarn eytanlar, cinlerin eytanlarndan daha iddetli (ve daha tehlikelidirler. Bu (undandr:) nk ben cinn eytanlardan Allh Tel hazretlerine sndm zaman (ez ektiimde) onlar benden (kap) giderler. nsan eytanlar ise bana gelirler ve ayan (gz gre gre) beni gnaha ekerler..." 21 eytanlar Birbirine Telkinde Bulunurlar Bunlar aldatmak iin birbirlerine telkin eder dururlar." Kelm istinaftr.... Dmanlklarnn hkmlerini beyn ediyor. Mebbeh iie mebbehn bin'in arasndaki vech-i ebehin tahkikini beyan ediyor. 22 Vahiy Nedir? Vahiy" gizlice sylenen gizli ve ser (hzl) kelm'dr. Yani, cin ve insan eytanlar ilk edip, vesvese verirler. Veya cinlerin bazlar, bazlarna ve insanlarn bazlar bazlarna telkinde bulunurlar, demektir.... 23 Samimiyetsiz Szler Lfn yaldzlsn..." Zhiri/d, sslenip yaldzlarla kartrlm ve btn (ii) ise oatl manlarla dolu szler... Bir kii, yalan, yanl ve btl eylerle ssl szler sarfettii zaman ona; Falanca kii, yaldzl kelm etti," denilir. Aldatmak iin..." Bu kavl-i erif, telkin eder" fiilinin mefl' leh'dir. Yani, onlar aldatmak iin, demektir. 24 Allah Dileseydi Eer rabbin dilese idi..." Onlarn zikrettii, dmanlk ve vesvesenin olmamasn dileseydi; Bunu yapmazlard... Zikredilenleri yapmazlard Kendisinin itibariyle mfred zamiri ikisine iade olundu. 0 halde brak unlar... Onlar o yapa geldikleri eyleri Allh Tel hazretlerinin meiyyetiyle yaptklarna gre onlar olduklar hal zere terk et Uydurduklar hurafelerle har olsunlar." ftirlaryla ba baa kalsnlar... Yani kfrleri ve dier hile ve tuzaklanyla kalsnlar. Zira muhakkak ki onlar iin bunda (bu konularda) ok iddetli cezalar ve azaplar vardr. Senin iin de "kbet-i hamde" vgye layk gzel sonular vardr. Elbette Allh Tel hazretlerinin meiyyeti, imtihan hkmnn bali olmasdr... 25 Akllar elmeye alrlar Bir de ona aksn diye ..." O yaldzl sze aksn Vesvesenin baka bir illet ve sebebidir. Bu kavl-i erif, Aldatmak iin..." kavl-i erifin zerine atftr. artlan kaybettii iin nasb olmad. Zira, Aldatmak" vahyedilen bir fiildir. Akmak ve meyletmek" ise, kendisine vahyedilenin fiilidir. (nsan ve cin eytanlarnn) bazlar, bazlarna ssl ve yaldzl szler telkinde bulunur ve vesvese de bulunurlar ki, onlar aldatsnlar ve kendilerine meylettirsinler diye.... (Ne aksn ve meyletsin?) Gnller..." Kalbler. (Kimlerin kalbleri meyletsin diye?) Ahiret'e inanmayan o kimselerin.. Amma hirete iman edenlerden ise vesvese ve yaldzl szlere meyletmeleri asla tasavvur edilmez. nk m'minler bu ssl szlerin btl bir vehim olduunu ok iyi bilirler... Ve holansnlar diye.
Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/27-29. 21 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/30-31. 22 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/31. 23 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/31. 24 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/31-32. 25 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/32.

Onlarn kalbleri kendisine meylettikten sonra, kendi nefislerinden rz olsunlar diye... Ve elde etsinler diye.. Ve kendisine olan rzlklarn gereini ilesinler diye... Bu ele geirmekte olduklar varidat elde etsinler diye (yle yaparlar)." Zikri (anlmas) layk (ve uygun) olmayan irkinlikler... Bu da onlar hakknda "Levh-i Mahfz"da hkmedilmitir. "Falanca gnah iledi" denilir. Bunu o kii, gnaha meylettii ve onu iledii zaman byle denilir... 26 r Manlar Bu yet-i kerimede u iaret vardr: Allh Tel hazretlerine yryen kiilerin bana gelen bellar, (ehlllah') yceltip hakka uurur. Bellarn en by de dmanlarn amatasdr. Peygamberlerin rtbesi en yksek olduu iin; kfirlerin onlara dmanlklar daha ok idi. Bunda onlar iin terakkiler ve tecelliler vardr. Hafz (k.s.) buyurdular: Ne ok cevirler ektiler ktan, blbller... Yeniden mitle, lk bahar geri geldi.27 eytan ve Nefs-i Emmre nsan eytanlar," ile "nefs-i emmre "ye iarettir. Nefs-f emmre, dmanlarn en byk dmandr. (3/88) Bundan dolay "Ins ve cinn eytanlarn..." kavl-i erifiyle) insan eytanlar, cin eytanlarndan nce zikredildi... Dier yerlerin zddna... Nefs-i emmre ashab, cin eytanlarndan daha iddetli ve daha zordur. Zira insann hilesi, insann hilesiyle beraber ok katmerlidir. Erbb- kulb (kalb erbab) asla nefs-i emmre'nin ashabnn yaldzl szlerine meyletmezler. Her ne zaman dmanlarn dmanl kuvvetlenirse, evliyann da iman artar.... 28 ncinmek (Hafz k.s. buyurdular:) Ahde vefa ederiz... Melmet ve knanmalar ekeriz... (Ve bellara sabrederiz... btn bunlarla) ho oluruz. Zira incinmek bizim eriatmzda kfrdr/nankrlktr.. 29 eytann Tasallutlar eytan, dem olunun zerine unlarla musallat olur; 1- Fuzl nazar/ bouna bakmak, 2- Fuzul kelm/ bouna konumak, 3- Fazla yemek, 4- nsanlarn iine karmak, 5- nsanlarla bo ilikiler kurmak... Her kim, insanlarn iine karrsa, gerekten onlardan yalan szler iitir.... 30 eytan ve Mminlerin lm Baz eyhlerden rivayet olundu. Buyurdular: M'min vefat ettiinde, ailesinden bazlarnn alamasndan daha iddetli olarak, len m'minin ardndan eytan alar. (eytann bu alamas) m'mini dnya hayatta kendi (vesvese) ve fitneleriyle fitneye dremedii iindir... M'minin ruhu, sem'ya ykseltildii zaman, melekler; Bu kulu, eytandan kurtaran ve muhafaza eden, Allh Tel hazretlerini tebih ve takds ederiz!... Ya nasi kurtuldu bu?" derler. 31
26 27

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/32-33. Divn- Hafz- irz s. 119, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/33-34. 28 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/ 29 Divn- Hafz- irz s. 189, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/34. 30 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/34. 31 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/34-35.

eytandan Korunmak M'mine den vazife, 1- Nefsini, eytann vesveselerinden korumak ve, 2- Nefsinin drtlerinden ve konumalarndan muhafaza etmektir katnda ve m'milerin yannda rezl ve rsvy olmasn! 32 eytann Gayesi Rivayet olundu: Hanns (olan eytann) vesveseleri, Adem olunun kalbinde vaki olanlar ve onun kendi nefsinde olan hadiseleri haber verir... Her ne kadar bunlar bakasna haber vermese bile de... 33 Hikaye (eytann vesvesesi) Hikye olunduu gibi: mer bin Hattab (r.a.) hazretleri, kendi nefsinde (iinde gayri ihtiyari olarak) bir kadn zikretti... (Sadece bir n iin kalbinden geirdi, hibir harekette bulunmad...) Ama ok az bir zaman sonra (hanns eytann vesvesesiyle) insanlar, kendi aralarnda bunu konuur oldular... 34 Cinn Mslman Olursa Ve bil ki: Kiiye yakn olan cinn eytan, Mslman olduu zaman; kii onun errinden tamamen emin olur. Cinlerden m'min olan kavimler vardr. Ve onlar beerin btn ilimleriyle menfaat grp faydalanmaktadrlar... 35 Hikye brahim Havas (k.s.) hazretlerinden hikye olundu. Buyurdular: Senelerden birinde haccettim. Ben arkadalarmla yrrken arkadalarmdan ayrlmam, halvete ekilmem ve cadde (byk) yoldan ayrlmam gerektiren gizli bir hl arz oldu. Bunun zerine ben, insanlarn zerinde bulunmu olduklar yoldan sapp baka bir yola girdim. gn gece yrdm. Bu gn gece boyunca gizliden de olsa, herhangi bir yemek (yiyecek) iecek ve ihtiya hatrma gelmedi... Yeil bir ova'ya ulatm, iinde her trl meyveler ve gzel kokulu reyhanlar vard. Ovann ortasnda bir denizcik (byke bir gl) vard. Ben (kendi kendime); Buras sanki cennet!" dedim. Taaccub ettim, atm kaldm. Ben bunu dnrken, bir de bir nefer (dokuz- on kii kadar bir topluluk) grdm. Bana doru yneldiler. Simalar, Adem olunun sim'syd. zerlerinde gzel deerli elbiseler vard. Etrafm evrelediler. Bana selam verdiler. Ben; Allah'n selm rahmeti ve bereketi sizin de zerinize olsun!" dedim. Hatrma bunlarn cinlerden olduklar geldi. Onlardan bir tanesi; Biz bir meselede ihtilfa dtk! Bizler cinlerden bir neferiz! "Cin gecesi" 36nde, Efendimiz Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerinden Kur'n- kerim dinleyip iittik (yani biz Efendimiz s.a.v. hazretlerini grp, onunla gren ve ona iman eden ashb- kirmdanz).... Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin okumu olduu Kur'n- kerimin nameleri bizi btn dnyev ilerimizden syrd ve soyup ald. Allh Tel hazretleri, bu lde (grdn bu gln pnarlarn) bize yaratt...." dedi. Ben ona; Bizimle benim ashabm (arkadalarm) terk ettiim yerin aras ne kadardr?" dedim. Cinlerin bazlar tebessm ettiler. Ve dedi: Ey Eb shk! Allh Tel hazretlerinin bir ok acib ve esrar vardr. Senin bulunmu olduun yerde senden baka hibir dem olu asla gelip bulunmad. Ancak ashablarndan bir gen bulundu. Burada vefat etti. tte bu
32 33

ki,

Allh

Tel

hazretlerinin

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/35. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/35. 34 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/35 35 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/36.
36

Cin Gecesi: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, btn kinata peygamber olarak gnderildi. insanlarn peygamberi olduu gibi cinlerin de peygamberiydi. nsanlar islm'a davet ettii gibi cinleri de davet etti.

da onun kabridir...." Gln kenarnda bulunan bir mezar'a iaret etti. Mezarn evresinde bahe, gller ve gzel kokan reyhan iekleri vardr. Daha nce o mezar kadar gzel bir mezar grmemitim. Daha sonra cin konumaya devam etti: Seninle kendilerinden ayrldn arkadalarn bulunmu olduu yer arasnda u u kadar aylk mesafedir!... Veya seninle onlarn arasnda u u kadar senelik uzaklktr..." dedi. Ben onlara; O genten bana haber verin?" dedim. O cinlerden biri; Biz gln kenarnda oturup muhabbeti mzkere ederken, bir de baktk ki bir ahs ka geldi. Bize yneldi. Yanmza geldi. Bize selm verdi. Biz onun selmn aldk. Ve ona sorduk: Nereden?" Gen bize dnd: Nisbr ehrinden..." dedi. Biz ona sorduk: Ne zaman ehirden ktn?" O: Yedi gn kadar bir zamandan beri..." dedi. Biz ona; Seni vatanndan ayrlmaya zorlayan ey nedir? Neden vatanndan ayrldn?" diye sorduk. O: Onun iin midi kesmeyin de banza azap gelmeden evvel tevbe ile rabbinize dehalet edin ve O'na hlis Mslmanlk yapn, sonra kurtulamazsnz..37 yet-i kerimesini iittim...." dedi. Biz ona: nbe" nedir?" "slm'n mans nedir?" "Azabn mans nedir?" diye sorduk. O gen; nbe, senin, senden senin sebebiyle tam varlyla O'na ynelmendir... slm; senin nefsini O'na teslim etmen ve O'nun senden sana daha evl olduunu kesin olarak bilmendir. Azab, fikrat ve ayrlktr," dedi. Sonra gen byk bir sayha vurdu/ses kard. Hemen dp vefat etti. Biz de onu gndk. te bu da onun kabridir. Allh Tel hazretleri ondan rz olsun. brahim Havas (r.h.) buyurdular: (3/89) Onlarn vasfettiklerinden taaccub edip atm, kaldm. Sonra onun kabrine yaklatm. Mezarnn banda, bir Nergis iei vard. Sanki byk bir ekilde kokuyordu. Ve mezarnn banda yle bir yaz vard: Bu Allah'n sevgili kuludur!"... Reyhann dallan deimiti. Ve yapraklarnn zerinde de "inbef'in sfat yazlyd. Nergis'in zerinde yazl olanlar okudum. Onlar bu yazlarn tefsir edilmesini benden istediler. Ben de onlar okuyup, kendilerine tefsir ettim. Onlarn iine heyecan ve depreme girdi. (Cezbeye tutuldular.) Kendilerine geldiklerinde sknete kavutular. Ve: Biz meselelerimizin cevbyla iktifa ettik! (Senden yeterli cevaplar aldk)" brhim Havas (r.h.) buyurdular: Bana bir uyku geldi. Arlk bast. Uyudum. Uyandmda kendimi "Hazret-i Aie (r.a.) Mescidi"ne yakn bir yerde grdm. Baktm ki, kaplarmn (ve eyamn) iinde reyhn'n demetleri vard. O reyhan iei tam bir sene benimle kald. Hi bozulmad. Daha sonra onu kaybettim... Allh Tel hazretleri, kendisinden, onlardan ve btn slihlerden rz olsun.... 38 Adaletle Hkmetmek Yce Meali: De: "imdi Allah, size mufassalan Kitb indirmi iken ben Allah'tan bakasn m hakem isteyeceim!?" Kendilerine kitb verdiklerimiz de bilirler ki, o tamamyla hak olarak senin rabbinden indirilmitir; sakn phelenenlerden olma. Rabbinin kelimesi doruluka da, adalete de tam kemlindedir. O'nun kelimelerini deitirebilecek yok... Sem
39

Tefsr-i erifi: kem isteyeceim!?" Hemze (!) inkr iindir. Fe fa) harfi mukadder zerine atf iindir.
37
38

Ez-Zmer: 39/54, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/36-39. 39 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/39.

(De k:) Ben Allah'tan bakasn m hagayr" kelimesi, "istemek ve edinmek" fiilinin mefldr. Hakem"kelimesi, hldir. 40 Hakem Edinmek Bu kavl-i erifte mefl'n fiil zerine takdimi; inkr edilen eyin Allh Tel hazretlerinden baka hakem istemek ve edinmek olduunu beyn iindir. Yoksa mutlak olarak hakem edinmenin inkr ve yasaklanmas deildir... 41 Hakem ile Hkim hakem" kavl-i erifi, Hkim" sznden daha bel ve rush'a daha ok dellet etmektedir. 42 Zira, hakem" sz, ancak dil kiiye kullanlr. (dil olmayanlara hakem denilmez. Ve adaletle beraber) hakemlik kendisinden defalarca tekerrr eden kiiler iin kullanlr. Ama "Hkim" sz byle deildir. hakem", kelm'da sz murad etmek ve onu gizlemektir. 43 Sebeb-i Nzul Rivayet olundu: Mekke mrikleri, (Efendimiz s.a.v. hazretlerine) Ey Muhammedi Bizimle senin arana bir hakem tayin et; Yahud limlerinden veya Hristiyan papazlarndan... (Bu hakem) hak zere olan ile btl zere olan birbirinden ayrt etsin. nk onlar (Yahud ve Hristiyanlar) senden nce kitap okudular.." dediler. (Mriklerin bu szleri zerine) Allh Tel hazretleri bu yet-i kerimeyi indirdi.44 Ve Allh Tel buyurdu: Habibirn Ahmed, Resulm ya Muhammed (s.a.v.)I De ki: Ben haktan sapp, Allh Tel hazretlerinin gayri hakem mi isteyeyim? Halbuki onlar, benimle sizin aranzda hkmedemezler..." 45 Allh(cc) Kitap ndirdi (Halbuki) O (Allah) ki, size Kitb istemek, aramak ve edinmek" fiilinin failinden indirdi." Cmle, hl'dir... Halbuki Allh Tel hazretleri, size kitap indirdi. Siz mm bir topluluk idiniz. Siz size gelenlerin ne olduunu bilmiyordunuz? Ve hakk ve doruyu syleyen (ve ifde eden) Kur'n- kerimden habersizdiniz.... (yle kitap ki?) Yani iinde hak ile btl, helal ile haram ve bunlardan baka hkmlerin beyn ve akland bir kitap... Kur'n- kerimin aklamasyla din ilerinde kark ve kapal hibir ey kalmad. Bundan sonra hakeme bavurmaya gerektiren ihtiya nedir? Hakeme ne hacet? Bu senin de grdn gibi, Kur'n- kerim din ilerini aklamakta kfi (ve yeterli)dir. Kur'n- kerim, bakasnn beyn ve aklamasna muhta deildir. Kur'n- kerimin beyn ve tafsili (btn beyan ve tafsilatlardan) mstani'dr... Ve kendilerine kitb verdiklerimiz de bilirler ki, o (Kur'n- kerim) senin rabbinden indirilmitir;" Bu kelm istinaftr. Beyan edilen mukadder szn altna dahil deildir. Mekke mriklerinin kendilerine gvendikleri ve hakemliklerinden rz olduklar her iki kitap ehli (Yahud ve Hristiyan) limleri; Kur'n- kerimin hak olduunu ve Allh Tel hazretleri tarafndan indirildiini ok iyi biliyorlard... Kavl-i erifin mans; kendilerine Tevrat ve incil'i kavramay ve anlamay nasip ettiimiz, Yahudi ve Hristiyan limleri, bunu kitabn yani Kur'n- kerimin senin Rabbin tarafndan indirilmi olduunu ok iyi biliyorlar. Ve kitap sahihtir. 46 Kur'n- Kerim (Kur'n- kerim ne ile indirildi?) "Tamamyla hak olarak..."
40 41

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/39-40. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/40. 42 Ebus-Sud Efendi Tefsiri: c. 3. s. 177, 43 Ebus-Sud Efendi Tefsiri: c. 3. s. 177, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/40.
44
45

Eb Sud Efendi Tefsiri: c. 3, s. 177, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/40-41. 46 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/41-42.

Doruluk ile... Bunun Farisi olarak; doruluk ve drstlk ile indirildi, demektir. Bu cr ve mecrr (yani mahzfa taaliuk etmektedir. mtekin oian zamirden hldir. Tamamyla hak olarak..." bir "indirilen" kavl-i erifinde Sakn phelenenlerden olma..." Onlarn Kur'n- kerim'in hak olduunu bildiklerinden ek ve phe edenlerden olma; bununla beraber kendilerinden (zahiri olarak) ilmin eserlerini ve marifetin hkmlerini mahede etmez (ve grmezsin.. Zira 'imin eseri ve marifetin hkm onlarn iman etmeleridir. Kitap ehlinin limlerinin pek az ksm iman etti....) Cmlenin bandaki fe harfi, tertip iindir: (Yani) kitap ehlinin Kur'n- kerimin an ve Kur'n-i kerimin Rabbin tarafndan hak olarak indirildii (ve Kur'n- kerimin hak olduu hakkndaki) ilimlerinden haber vermek zere nehyin tertibi iindir. Bu ekilde cmlenin mans ayn zamanda azarlama (ve tevbh) ve ilhb yani yakfn zere sabit klmak iinde olmu olur. u kavl-i erifte olduu gibi: 0 halde sakn chillerden olma.47 Fe harfi, onlarn Kur'n- kerimin hlinin kendisi hakkndaki ilimlerinin nehyini tertip iindir Sonra Allh Tel hazretleri, "Muhakkak ki, o (Kur'n- kerim) tamamyla hak olarak senin rabbinden indirilmitir;" kavl-i erifyle) Kur'n- kerimin indirilmesini kendi zt-i lisine izafe ederek; zikredilen kitab indirenin Allh Tel hazretleri olduu ve hak ile indirmesiyle (Kur'n- kerimin) kemlini beyn etti. Yine Allh Tel hazretleri, bizzat kendisi Kur'n- kerimin kemlini beyn ederek buyurdu: 48 Kur'n- Kerim Mkemmel Bir Kitaptr "Ve Rabbinin kelimesi tam kemlindedir." Burada kitap yani Kur'n- kerim, Lisr "kelime" ifadesiyle tabir edildi. Zira, sdk (doruluk) ve J^J! adalet ile vasflanmaya asl olan kelimedir. Onunla hikmetin eserleri zahir olur... (Ne olduu halde?) Doruluka da, adalete de..." Bu her iki kelime masdardrlar ve hl olmak zere mensbturlar... Yani, sdk ve dil bir kelime olarak indirdi," demektir. 49 Kur'n- Kerim tamdr tamam oldu," fiilinde beyn edilen) ilhi kelmn tamam olmasnn mans, Kur'n- kerimin gayet beli olduunu tabir ve ifde ediyor. (Bu da;) 1- lim. 2- Amel ile olur. (Yani) mkelleflerin t kyamete kadar muhta olduklar ilim ve ameli beyn etmede kf (ve yeterli) olduunu beyn ve ifde ediyor. (Ve Kur'n- kerimin) 3- Sidkyetini, 4- Adaletin doruk noktasnda olduunu beyan ediyor. 50 Mans, Kur'n- kerim haber verdii eylerde gerekten doruluun en yce ve doruk noktasna ulat, demektir. (Mesel:) 1- Allh Tel hazretlerinin ztnn varl, 2- Allh Tel hazretlerinin sbt sfatlar, 3- Allh Tel hazretlerinin selb sfatlan, 4- Allh Tel hazretlerinin ahkmn haber vermesi,
47
48

El-En'm: 6/35, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/42-43. 49 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/43.
50

Bu yet-i kerimelerde Kur'n- kerimin u vasflar zikredilmektedir: 1- Kur'n-i Kerim Allah tarafndan indirildi. 2- Kur'n- kerim Allah'n kelmdr, 3- Kur'n- en bel kitaptr. 4- Kur'n- kerim hak ve hakikati iermektedir. 5- Kur'n- kerimin ilmi kyamete kadar yeterlidir. 6- Kur'n- kerimin amel taraf kyamete kadar yeterlidir. 7- Kur'n- kerim adaleti beyan ediyor 8- Kur'n- kerim sdkyet (doruluk zeredir). 9- Kur'n- kerim tamdr. 10- Kur'n- kerim mkemmeldir. 11- Kur'n- kerim asla deiiklie uramayacaktr. 12- Kur'n- kerimin tam ve mkemmel olduunu Allh Tel bizzat kendisi beyn ediyor.... Bu vasflar tayan baka bir kitap yoktur... Mtercim.

5- Vad (korkutma yani cehennem ve azab ile ilgili haberler) 6- Vaad (mjde cennet, mkfat ile ilgili haberler....) 7- Sevap, 8-Azab... (3/90) 9- Gemi (mmet)Ierin hallerini haber vermesi, 10- Gelecek (te tecelli edecek olan) gayblardan haber vermesi, 11- Kaza ve hkmde adalet... 12- Mkelleflere taalluk eden hkmleri adaletle zikretmesi, 13- nsanlar, Cinlere hitap etmesi, (Mesel;) 15- Namaz, Oru, Zekat, Hac, Cihd Ve dier teklif-i er'yye (eriatn getirdikleri ykmllklerde) hep adaletle hitap etmektir. Bu mkellefiyetler ister emir ve ister nehiy olsunlar.... 51 Kur'anda Deiiklik Yok O'nun kelimelerini deitirebilecek yok..." Hibir kimse bunlardan hibir eyi daha dil ve daha sdk (doru, gereki bir eyle) deitiremez. Hatta bunlarn misliyle de bunlar deiteremez. Allh Tel hazretlerinden gayri baka bir hakemin tayin edilmesi nasl tasavvur edilir? (Byle bir ey asla mmkn deildir!) 52 Allh Tel iten ve Bilendir Semi' O," iitmenin kendisine taalluk ettii eyi hakkyla iiten sadece Allh Tel hazretleridir. Alm 0..." Bilinmesi mmkn olan her eyi hakkyla bilen sadece Allh Tel hazretleridir... Bu bilinenlerin iine hakem edinmek isteyenlerin szleri, zahir ve btm halleri de girer... ncelikle bilinenlerin iine girer... 53 Kur'n- Kerim Hccetllahtir Bu yet-i kerimede hsl olup karlan sonular unlardr: Muhakkak hazretlerinin hkmdr. Kura'n- kerim Allh Tel hazretlerinin hccetidir. Kur'n- kerim insanlarn arasnda galip olan bir hccetllah'tr. Kur'n- kerimden gayrisine dnmek asla olmayacaktr. 54 Kurandan Kafirler Dner Kur'n- kerimden ancak onu inkr eden kfirler dnerler. (Kur'n- kerimden dnen bu kiilerin) inkrlar ister; l-"inkr- ind" olsun, (mesel) Kur'n- kerim hak olduunu (ve Allh Tel hazretleri tarafndan gnderilen bir kitap olduunu) bilen (ve sadece inkarlarndan, makam, mevki hrs ve para iin Kur'n- kerimi inkr eden Yahudi ve Hristiyan) limleri olsun veya, 2- "inkr- tekzibi" olsun; onu (Kur'n- kerimi bilmeyerek inkar eden) chilerin inkr gibi.... Amma Kur'n- kerimi ikrar eden (ve ona iman eden kiiler) ise, kendileri "ilh cezbe" ile Kur'n- kerimin iinde bulunanlarla amel etmeye cezbeder (yani ilh bir kuvvet onlar Kur'n- kerim ile amel etmeye eker... Ve onlar, imandan sonra) 1- lim, 2- rfan ve 3- lyknn (tam imann) kemlinin en yksek derecelerine cezb edip eker... Kur'n- kerim, hak kelimedir. Kur'n- kerim sdk (doru) kelimedir. Sidk (doruluk) ise kiiyi; 1- Cennete, 2- Kurbete (ilh yaknla) ve 3- Vuslata hidyet buyurur.... 55
51 52

ki

Kur'n-

kerim,

Allh

Tel

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/43-44. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/44-45. 53 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/45. 54 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/45. 55 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/45-46.

er' Teklifler Kuldan Kalkar m? Teklif-i er'yye (eriatn mkellefiyetleri yani efl-i mkellefiyn56 kuldan asla kalkmazlar... Kul tecell-i zt (Allh Tel hazretlerinin tecellisine) vsl olsa bile, bu dny ieminde yaad mddete ondan mkellefiyetler kalkmaz... Baz zanneden zndklarn sand gibi deildir... 57 hirette Mkellefiyetler? Amma hirette ise, mkellefiyetler tamamen kalkar. Bu alemin mkellefiyeti sadece tevhd'tir... Zaten sadece tevhd vardr. 58 Mertebeler nsann btn mertebelerinde (ve manev derecelerinde) eriate riyet etmesi gerekir. Zira kemlt (madd ve manev olgunluklar) ancak ert'tedir. eriat, yok ise mutlak kii naks (manen noksan)dr. 59 Meczblar Noksanlklarn indedirler

56

er' mkellefiyetler, slm dininin, kil ve bali olan kadn erkek btn iman ehline getirmi olduu emir yasak ve dier dini ykmllklerdir. Zaten mkellefiyet, ykmllk, demektir, ilmihal kitablarnda "ef l-i mkellefin" denilir. Ve unlardr: 1. Farz: Kat' delil ile sabit olan hkmlerdir ve iki ksmdr: a) Farz- ayn: Mkellef her mslmanm ancak kendisinin yapmas le yerine gelen amellerdir. Be vakit namaz ve oru gibi. b) Farz- kifye: Baz mslmanlarn yapmalar ile dier mslmanlardan mesuliyet kalkan farzlardr. Cenaze namaz ve selm almak gibi. Eer byle bir farz msimanlardan hibirisi yapmazsa hepsi mes'l olurlar. 2. Vacip: Farz derecesinde kat' olmayan delille sabit hkmlerdir. Vitir ve bayram namazlar gibi. 3. Snnet: Peygamberimizin sz, ii ve bakas yaptnda ho grd eylerdir. Snnet ikiye ayrlr: a) Snnet-i mekkede: Peygamberimizin devaml olarak yapp, pek az terk ettii snnetlerdir. Sabah ve le namaznn snnetleri gibi. b) Snnet-i gayri mekkede: Peygamberimizin arasra yapt snnetlerdir. kindi ve yatss namaznn ilk snneti gibi. 4. Mstebab: Peygamberimizin bazen iledikleri eylerdir. Sadaka vermek ve nafile oru tutmak gibi. 5. Mubah: lenmesinde sevap, terk edilmesinde gnah olmayan eylerdir. Oturmak, kalkmak, yemek, imek gibi. 6. Mekruh: ilenmesi ho grlmeyen ve amelin sevabn eksilten eylerdir. Namaz iinde etrafa bakmak gibi. 7. Mfsid: Balanm bulunan bir ibdeti bozan eylerdir. Abdestli iken bir yerinden kan veya irin kmak, namazda glmek ve orulu iken bir ey yemek gibi. 8. Haram: lenmesi kafi delille yasak edilen eylerdir. Alkoll iki imek, anaya-babaya si olmak gibi. 57 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/46-47. 58 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/47. 59 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/47.

Bundan dolay grmyor musun, meczblar,60 noksanlklardan hli deiller... 61 Peygamberler Meczb Olamaz Grlmyor mu ki, peygamberlerin hibirinde seflhlik (bunaklk, aklszlk, meczbluk, delilik) ve mecnunluk gibi bir hl asla iitilmedi. Kmil akl sahibi olan kii, istirak halinde, kapsnn gcrtsn ve sinek vzltsnn sesini gzel grr ve gzel iitir... 62 Hikye (Cezbe hali) Hikye olundu. eyh'l-Ekber (k.s.) el-athar hazretleri, bir gn iki mridine sordu: Benden erat'e mugayir bir hl sadr oldu mu?" Onlar: ' Hayr!" dediler. eyh'l-Ekber Muhyiddini Arab (k.s.) hazretleri bunun zerine Allh Tel hazretlerine hamd etti ve buyurdular: Otuz yl kadardr burada deilim!..." 63 nsan Eref-i Mahlkattr nsan eref-i mahlkat (yaratklarn en ereflisi)dir. nsanlarn en ereflisi de Peygamberimiz Efendimiz (s.a.v.) hazretleridir. Bundan dolay Efendimiz (s.a.v.) hazretleri Kadm olan balangtan "Furkn- kerim"e mazhr oldu. O kadm olan balangta, Allh Tel hazretlerinin kendisini, hakk hak ve btl btl klmas iin nasbedip tayin ettii kadm ve ezel hkmdr... 64 Hazret-i Ahmed Ne gzel buyurmular: Agh olun! Ahmed (s.a.v.) peygamber oldu. O her mkili halleder. Senin vasfn beyan etmekten acizim; Fakat mcmel olarak derim ki; -"Sen btn efendilerin sultansn!" Senin eriatn btn yollar aydnlatmaktadr. Senin eriatndan nur almayan btn tarikatlar, Kapaldr. Sapktr...
60

Meczb: ekilmi, ekicilie kaplm ve cezbeye tutulmu gibi manlara gelir. Tasavvufta ise; 1-Allah telnn sevgisi ile kendinden gemi olanlar. 2-Cezbeye tutulmu, ekilmi tasavvuf yoicusu, demektir. Meczblar seyr-u suluklarn tamamlayamam kimselerdir. Onlar Hakk'a erme ve O'nun ak ve muhabbetinde boulup kalmadan dolay halk irat ve davet sahiline kamazlar. Keifleri srasnda karlatklar ak imekleri ve erme itiyaklarna ramen, makamlarnn buna elverili olmay karsnda, kalblerindeki istek ateine dayanmadklarndan uyumsuzluun verdii bir hali yaarlar. Bundan dolay meczb bir kii ne kadar byk kerametler sahibi olursa, olsun o asla mrid-i kmil olamaz ve ird makamna kamazlar. nk ird makam velayetle birlikte akl ve ilmi gerektirir... Bundan dolay, kendilerine manev yol gstermesi, rehberlik etmesi iin, bir meczubun evresinde toplanmak, ok susayan ve susuzlukta dudaklar atlam olan kiilerin denizin etrafnda toplanp tuzlu su imelerine benzer. Denizin tuzlu suyu onlarn susuzluklarn gidermek yerine onlar daha susatr... Onlar yakar.... Meczblarn (deli-doiu evliyann) evresinde toplanan ve onlara murid olan kiiler, zamanla dallet ve sapkla girerler. nk bunlar, meczblarn cezbe hlinde syledikleri ve eriate zt olan szlerini senet kabul ettiklerinde Allah korusun kfre bile girebilirler.... Meczblar nefsi elinden alnm kiilerdir. Bu yzden de kendilerine mlik olamazlar. Meczblar, srekli Rabb ile megul bulunduklarndan dolay kendini idare edemezler... Onun in meczblardan rf. adet, gelenek ve eriatn zahirine zt haller grlr... Hemen hemen her memlekette bulunan mezcblarn (halk arasnda "deli-dolu" denilen) kiilerin hal, hareketlerine bakp, slm hakknda yanl te'villerde bulunmamak lazm. Zira, Meczblar teklife esas olan akldan mahrumdurlar. Halbuki slm eriatnda teklif iin esas olan imandan sonra akl gelir. Dnyann idaresini salayan da akldr.... Sual: Eer sen: "Kii akln kaybederse, insanlk mertebesinin en aasna dleceine gre, nasi veli olunur?" diye sorarsan; Cevp: Tasavvuf ehli bu sule cevap olarak derler k: "Meczub her ne kadar akln kaybetmise de, ilhi nurlar denizine batmtr ve bu durumu sebebiyle de hislerle bilinen lem zerinde az durmas ona zarar vermez. nk, meczub'un elde ettii vusul sebepleri kesilmi ve teklifler dm olmakla birlikte, makamn koruduu srece kendine mahsus er' hkmleri vardr. Bu bir yaama biimidir, haldir, yaayan daha iyi bilir." Bundan dolay meczblara ne fazla lfet edilmelidir ve ne de dmanlk beslenmelidir... Zira, eer ona ok yardm eder ve onun sevgisini kazanrsan, o da "Allhm bunu benim gibi yap" diye dua eder... Yok eer. meczb'a kt davranr, kalbini krar ve zulmeder ve zulm ile onun sabr ve tahamml snn aarsan; o zamanda beddua eder.... Meczblan kendi hallerine brakmak en salkl ve en gzel davrantr. Meczblan, iinde bulunduklar istirak, ak, cezbe ve muhabbet ve ilh sevgi okyanusunda ilh meveddet ve muhabbetllah dalgalaryla ba baa brakmak lazm... Brakn meczblar, kendilerine hs olan cezb ve ak lemlerinde yasaya dursunlar... Biz, ilim ve akl sahibi, bize yol gsteren mrid-i kmil ve zamann mceddidinin yolunda yrmeye alalm. Mtercim... 61 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/47. 62 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/48. 63 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/48. 64 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/49.

Hakikatte sen hi phesiz sultanlar sultansn... Sultan sensin! 65 Nefsin Islh Bil ki, bu yet-i kerime nefsin mertebesine ve slhna taaliuk etmektedir. Muhakkak ki Allh Tel hazretlerinin gayri bir hakem edinmek, nefis-i emmre'nin hev- hevesindendir. Nefsin slh, 1- nkiyd (Allah'n emirlerine ve hkmne boyun emek) ve, 2- Teslim olmakJa olur66 Varis-i Neb Kimdir? Kur'n- kerimin zahir ve btn ilimlerinden nasibi olan herkes; hli kaderince ve nisbetinde "vris-i neb" (yani Efendimiz s.a.v. hazretlerinin vrisi)dir. 67 Hakm Kimdir? Hakim, Allh Tel hazretlerinin emirlerini bilen (lim) kiidir... Chil olan kii deildir. 68 limsiz Fetva Veren? Hazret-i Aii kerremallah vecheh buyurdular: Kim, ilimsiz olarak fetva verirse, gk ve yer melekleri ona la'net ederler. 69 Efendimiz {s.a.v.) Hazretlerinin Dzelttii Fetva Aliyy'l-Belh (r.h.)'n kz babasna boaza kadar kan kusmadan sordu. 0 da; Abdestin yenilenmesi gerekir!" diye fetva verdi. Sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini ryasnda grd. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri ona; Hayr Ya Ali! Az dolusu olmadka (abdestin yenilenmesi gerekmez)" Bunun zerine Aliyy'l-Belh (r.h.) buyurdular: "Anladm ki, fetvalar, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine arz

65 66

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/49. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/49. 67 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/49. 68 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/50.
69

Kenzu'l-Umml: 29018, Bu manada bir ok hadis-i erif mevcuttur: Kim ilimsiz olarak (bilmeden chilce) fetva alrsa, onun gnah kendisine fetva verenin (mftinin) zerinedir. Kim doru olannda sylediinin gayrisinde olduunu bildii halde; kardeine bir ii iaret eder (bir tavsiyede bulunursa) o kii, kardeine ihanet etmitir." Snen-i Eb Davud: 3173, Cmiu's-sagr: 8390, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/50.

olunur. 70 Bunun zerine ben nefsime "ebediyyen bir daha fetva vermemesi" szn verdim..." 71 Meleklerin Utand ey? a'b (r.h.)'a bir mesele soruldu. O da; Bilmiyoruml" dedi. Ona; (Sen bilmiyorum demekten) utanmyor musun? Sen ki Irakllarn en fakhisin!" dediler. 0: Meleklerin utanmad bir eyden neden ben utanaym ki? Hani melekler: (Allh Tel hazretlerinin; l Haydin, da'vnzda sdksanz bana unlar isimleriyle haber verin!" buyruuna kar meleklerin hepsi)72 "Bizim lmimiz yok. 73dediler. 74 Kime Fetva Sorulur? Avm'a (halka) den vazife, zahir ilerinde (eriat ile ilgili konularda) mmkn mertebe, memleketinin veya (baka ehirlerde de olsa) asrnn en "lim"ine (zahiri ilimleri en iyi bilen ve en fakh kiiye gidip) fetva sormaktr. 75 Maneviyt Kime Sorulur? Havssa den vazife ise, btn hallerini en "arif kiiye gidip fetva sormaktr. Ve o arif kii her ne kadar mm olup limlerin stlahlarn (terimlerini) bilmezse bile de... Zira onu stlahlardan mstani klacak (muhta etmeyecek) "manev hikmeti vardr. te bu zt "hakm" diye isimlendirilmeye en layktr. 76
70

limlerin bir oklar, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini kendisine mahsus bir lemde grp, kendisine danmlardr. Tasavvuf ve ilim tarihi bu tr gzel menkibelerle doludur: Muhammed Hdim Hazretleri. Efendimizin (s.a.v.) yce ruhniyetiyle grp. kendilerinden bilgi ve irfan almlardr. Imam- Birgiv Hazretleri'nin "Tarikat- Muhammediyye" isimli kitabna erh yazarken, ihtiya duyduu zaman "tayy mekan" kerametiyle Medinei Mnevvereye gidip, Efendimizin yce ruhniyetinden yardm istemilerdir. Osmanl Padiahlarndan Birinci Mahmud, yllarca Medine'de Harem muhafzl grevinde bulunan Hac Beir Aa'ya; (bu zatn kabri. Istanbulda, Eyyb Sultan (r.a.) hazretlerinin naziresinde ve hemen caminin giri kapsndadr} Harem-i erifte kaldn zaman ierisinde fevkalde bir hadise grp grmediini sorar. Harem-i erifin eski emniyet miri Beir Aa bandan geen bir hadiseyi Padiaha, yle anlatr. "-Ravza-i Mutahharedeki, Cibril (Cebrail) kaps baz geceler seher vakti kendiliinden alr, fakat ieriye kimsenin girdiini grmezdim. Bir defasnda kararm verdim, bu gece ahaba kadar uyank kalacak ne pahasna olursa olsun gelenin kim olduunu renecektim. 0 gece kap yine ald. Hemen kapya kotum, ieriye bir zt girdi. Heyecan ile; Kimsin? diye sordum." 0 zt: Konya'nn Hdim kazasndan Muhammed Hadim'yim," diye cevap verdi. -"Ziyaret sebebin nedir?" mam-i Birgiv Hazretlerinin; "Tarikt- Muhammediyyd' isimli kitabna bir erh yazyorum. phe ettiim baz yerleri Raslullah'n bizzat kendisinden renmeye geldim." Kendisini odama gtrdm. Sohbet ettik. Bir mddet yanmda kaldktan sonra kibar bir ekilde izin istediler: "Beir Aa! Msde ederseniz gidip biraz alaym?" Ben de; Hay! Hay! Gidin aln, dedim ve Sabah namazndan sonra yine odama terif ediniz, diye rica ettim." 0: Memleketimde imamlk vazifem var! Bana izin ver... " dedi ve ayrlp gitti. Birinci Mahmud heyecan ile sordu: -0 zt bir daha grdn m?" Evet Efendim! Bundan sonra da arada srada gelirdi, kendisiyle ok grtm." Padiah, yine hayretle sorar: -"0 zt grsen tanr msn?" -"Tanrm." Padiah bu hadisenin doruluunu renmek iin, Muhammed Hadm hazretlerine benzeyen kiileri tesbit etti. Memleketin bir ok limleri ile beraber Muhammed Hadimi Hazretlerini de stanbul'a davet etti. Hadimi Hazretlerine benzeyen kiiler topland. Sonra Hac Beir'i ararak gelen topluluu ona gsterdi. Bunlarn iinde Hadm hangisidir?" diye sordu. Hac Beir Aa o kadar topluluk iinde Muhammed Hadimi Hazretlerini tanyarak yanna gitti. Hogeldiniz Hoca!" deyip Muhammed Hdim Hazretlerinin mbarek ellerini pt." Padiah ve orada bulunan btn devlet erkn da hdisenin doruluuna inandlar. Hzr Aleyhissem" isimli eserime baknz, Mtercim. Bu konuda mam Buhr hazretlerinin. Askaln hazretlerinin ve bir ok limin hikyeleri vardr. Bu ekilde bir ok evliya ve lim Efendimiz {s.a.v.) hazretlerinin ruhyetinden ilim ve irfan almlardr.... "Dvn- Slihn" de, Efendimiz (s.a.v.) hazretleriyle manev olarak grrler... slm'n edep, terbiye, hayatndan yoksun, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin snnetinden uzak ve eriat d yaayan ve iin ehli olamayan baz zndklarn, bu ii s-i istimal ederek; "istedikleri n Efendimiz (s.a.v.) hazretleriyle grtn ve ona fetva dantn..." iddia etmelerine de kulak vermemek lazm. Bu konuda ileri ve geri konuanlar ok... Mtercim... 71 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/50. 72 Bakara: 2/31, 73 Bakara: 2/32, 74 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/52. 75 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/52.
76

Islm ilimler yani ser ilimleri ksmdr. 1- Akid ve kelm, 2- Amel yani Fkh- Usl-u fkh, hadis, tefsir 3- Tasavvuf... Bunlarn hepsini de ehlinden renmeliyiz. Ehli olmayanlara gidip bir ey sorulmamaldr. Zira, atalarmz "Yarm doktor candan,

Evliyullh, lim ve Marifet Ehlllh; "Kul, Allh Tel hazretlerine vsl olduunda Allh Tel hazretleri kendi katnda ona ilim retir ve ona hak ile btln arasn temyiz edecek (hikmeti) ilham eder..." Konusu zerine hakikaten ittifak ettiler.... (3/91) Bundan dolay Allh Tel hazretlerinin kendilerine kendi katnda ilim rettii ve hak ile btln arasn temyiz etme yeteneini bahettii kiiler, (mm olsalar bile) eriatn dnda konumazlar. u sz buna iaret etmektedir: Allh Tel hazretleri, childen veli edinmez. Ve eer chil kiiden veli edinirse elbette ona ilim retir (ve onu limler seviyesine karp yle veli edinir.)" Sahabe-i kiram (r.a.) hazertnn. hazretlerinin hikmetinden kmamalar gibi... Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: Efendimiz (s.a.v.) Yok, yok! Rabbine kasem ederim ki, onlar, aralarnda kan aprak ilerde seni hakem yapp, sonra da verdiin hkmden nefislerinde hibir darlk duymakszn tam bir teslimiyetle teslim olmadka, iymn etmi olmazlar. 77 Ve yine Allh Tel buyurdu: . Bununla beraber gerek bir erkek mmin iin gerek bir kadn m'min, Allah ve Rasl bir ie hkm verdii zaman o ilerinden ihtiyar/seme hakk kendilerinin olmak olamaz ve her kim Allah ve Rasl'ne si olursa ak bir sapklk etmi olur. 78 Gerek irde ehli (muridlerin) hli de byledir. Muridler, asla mrid-i kmilin emrinden kmazlar... 79 Halifetllah Zira hkm, hakikatte Allh Tel hazretlerine mahsustur. Bu yet-i kerime dile getirdii gibi.... Ancak Efendimiz (s.a.v.) hazretleri de hakikaten Allh Te hazretlerinin halifesidir. Yine sz ve halleriyle Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine vris olanlar da byledir... 80 nsanlarn ouna Uyarsan... Yce Meali: Yerdeklerin ekserisine uyarsan, seni Allah yolundan saptrrlar. Onlar srf zan ardndan gider ve sde atarlar. Her halde rabbndir en ziyade bilen; kim yolundan sapyor... Doru gidenleri, en ziyade bilen de O.. 81 Tefsr-i erifi: Yerdekilerin ekserisine uyarsan," Sebeb-i Nzul Ehli meyteyi (kesilmeden len, le, slm usl zere kesilmeyen hayvann etini) haram sayyorlard ve Mslmanlar da le etini yemee davet ediyorlard... Ve yle diyorlard: Bunu Allah kesti (ldrd); dolaysyla bu sizin baklarnzla kestiklerinizden daha helldir." Bunun zerine Allh Tel hazretleri bu yet-i kerimeyi indirdi... 82 Allh Tel Hazretlerinin Emirleri Kavl-i erifin mans: Habibim Ahmed! Resulm ya Muhammed (s.a.v.)! Eer sen uyarsan; onlar yeryznn oklar olduu iin; Seni Allah yolundan saptrrlar." Yani Allah'n dininden ve eriatndan saptrrlar, demektir. 83
yarm hoca imandan eder!" buyurmular... Efendimiz (s.a.v.) hazretleri bu konuda yani fetva danmak ve din konularda bilgi almak hususunda ok dikkatli olmamz istediler ve buyurdular: Muhakkak ki bu ilim dindir! Dininizi kimden rendiinize (iyi) bakn!",Darimi: 425, Muhakkak ki bu ilim, dindir. Kii, dinini kimden aldn iyice baksn! (Rast gele her kiiden din ilimleri renmeyin! Ehli olanlar sein)" Darimi: 421. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/52.
77 78
79

Nisa: 5/65,

el-Ahzb: 33/36, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/53-54. 80 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/54. 81 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/54. 82 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/55
83

Bu kavl-i erif, dnyann btn insanlar birleseler bile Allh Tel hazretlerinin dinini ve eriatn deitirseler ve Allah'n bir emrini

Kesin Bilgi Sahibi Olmayanlar Saptrrlar (Mukadder sual ile) sanki soruldu: -"Nasl saptrrlar?" (Cevap:) denildi: Onlar ardndan giderler." Onlarn din ilerinde ve seninle mcdele ettikleri, meyte (le) iinde ancak tabi oluyorlar. (Neye tabi oluyorlar?) Srf zanna..." Bu zan, onlarn babalarnn hak zere olduunu ve kendilerinin de babalarnn izinde (yolunda) gitmekle hidyet (doru yol zere olduklarn dnme) zanlandr. Bylece kendileri apak bir dallet ve sapklkla sapyorlard...
84

En Byk Dallet? Hi phesiz, ird'a (halkn doru yolu bulmasna) mani olan sapitc kimse; bakalarn da kendi nefsinin (hev- Hevesinin) yoluna ve ardna dmesi iin (bozuk ve sapk) yol gstermektedir. Bu kiiler, hem dll (kendisi saptm) ve hem de mudil (bakalarn da saptan ve dallete dren) kiilerdir. (te en byk dallet budur...) 85 Hak Yolda Zannn Yeri Yoktur Muhakkak ki hak yola; 1-Zann, 2-Takld, 3-Hev- hevese tabi olmak, 4- Ve benzeri ilimden uzak ve nefse ho gelen eylerle girilmez... Hak yola; 1-Sdk; 2-Doruluk, 3-Tahkik, 4-Hidyet, 5-Ve kesin ilimle girilir.... 86 Tahmin Yrtrler Ve onlar sde atarlar..." Onlar, meyte (le eti yemek) ve dier konularda, Allh Tel hazretlerine kar yalan sylyorlar. 87 Her halde rabbndr en ziyade bilen;" lmiyle... Kim yolundan sapyor... Doru gidenleri, en ziyade bilen de O..." Dallet zere ve hidyette olan insanlardan her bir taife mstahak olduklar eylerle karlk (ceza ve mkfatn) verir. Sen birinci frkadan (yani dallet zere olan sapk kimselerden) olmaktan sakn! Kendini koru! 88 Allh Tel Bilir Haddd (r.h.) buyurdular: (Bilmeyi Allh Tel hazretlerine izafe ederken) "En ziyde bilen" buyurdu. nk Allh Tel hazretleri btn eyay her cihetiyle (btn boyutlaryla) bilir. Allh Tel hazretlerinden bakalarnn bir eyi bilmesi ise,

kaldrsalar bile demokrasi, u veya bu isim altnda kendilerine tabi olunmayacan ve onlarn insanlar saptmaya gtrdne delildir. nsanlar, demokrasi, u veya bu isim altnda hakknda slm hkm bulunmayan eyleri gnn artlarna gre deitirebilirler. Ama hakknda islm hkm bulunan konulan asla deitiremezler... Bu konuda uyank olmak lazm. Mtercim. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/55. 84 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/55-56. 85 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/56. 86 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/56.
87

islm'a tabi olmayanlarn elinde ilh kitap olmad iin, din konularda, hell ve haramlar bilmek konularnda sadece tahmin ederler. Zannederler. Bu zanlar ise onlar bulunduklar dallet bataklnda biraz daha batrr... nk hell ve haram eyler, tahmin ile bilinmez. 88 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/56-57.

(eyay) baz cihetleriyledir... (Btn boyutlaryla bilmezler...) 89 Helal kesimler Yce Meli: O halde eer, O'nun yetlerine inanan m'minler iseniz, zerlerine Allah ismi anlm olanlardan yeyin. O size muztarr/mecbur olduklarnz mstesna olmak zere, haram kld neler ise, ayr ayr bildirmi iken, zerlerine Allah ismi anlm olanlardan niye yemeyeceksiniz? Evet! bir oklar bildiklerinden deil... Mcerred hevlaryla halk behemehal dallete dryorlar. phesiz ki rabbindir; o mtecavizleri en ziyade bilen. Gnahn an da brakn, gizlisini de... nk gnah kazananlar, yarn kazandklarnn cezasn muhakkak ekecekler. 90 Tefsr-i erifi: O halde eer, O'nun yetlerine inanan m'minler iseniz, zerlerine Allah ismi anlm olanlardan yeyin." O halde yeyin," Anlm olanlardan," (ne anlm?) Allah ismi" (nerede?) zerinde "Eer sizler iseniz," O'nun yetlerine (Allah'n), (ne iseniz?) (nanan) m'minler..." Allh Tel hazretlerinin haramlarn helal ve helllarn da haram kabul eden dallet ehline tabi olanlar inkr ve onlarn sebebinden uzaktr. 91 Allah'tan Bakasnn Adyla Kesilenler yet-i kerimenin mans; 1- Ey m'minler hsseten Allh Tel hazretlerinin isminin zerinde zikredilmekle kesilenleri (yani besmele ile kesilenleri) yeyin.... 2- Bakasnn isminin zerinde anlarak kesilenleri deil... 3- Veya Allh Tel hazretleriyle beraber bakasnn isimleri zerinde anlarak kesilenleri, 4- Ya da (kesilmeden) kendi eceliyle len hayvanlarn etlerini yemeyin... 92 Kur'n- Kerime man Muhakkak ki Kur'n- kerimin yetlerine iman etmek; 1- Allh Tel hazretlerinin helal kldklarn (hell ve) mubah kabul etmek.., 2- Ve haram kldklarn (haram kabul edip onlardan) kanmay gerektirir. 93 Besmeleyle Kesilenler Helldir "Size ne oluyor ki, zerlerine Allah smi anlm olanlardan niye yemeyeceksiniz?" 94 "Allh Tel hazretlerinin isminin zerinde anlan eylerden yememei konusunda," hangi sebep size hasl oldu...95
89 90

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/57. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/58. 91 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/58-59. 92 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/59
93

Hadis-i erifte buyuruldu: -"Kim Kur'n-i kerimi okur ve onu izhr eder, Kur'n- kerimin helalini hell, haramn haram kabul ederse; Allh Tei hazretleri o kiiyi Kur'n- kerim sebebiyle cennete koyar. Ve ona ailesinden cehennemi hakketmi olan onlarca kiiye efaati klar." Tirmizi: 2830, Yine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Kur'n-i kerimin haram kldklarn hell kabul edenler, Kur'n- kerime iman etmemitir." Tirmizi: 2842, Bu hadis-i sertlerde, Kur'n-i kerim iman ile okunduu zaman sevap verileceini ve imansz okunan Kur'n- kerime sevap verilmeyeceini beyan etmektedir. Kur'n- kerimin haramlarn haram ve helllarn da mutlaka helal bilip yle iman etmek gerekir... Yoksa okunan Kur'n- kerim dnya ve hirette hibir fayda salamaz belki kendisini okuyan imansz kiilere lanet eder. Mtercim. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/59-60.
94

zerlerine Allah ismi anlm olanlardan" gsterir ki, yenecek eyler "besmele"li eylerden olacaktr. Fakat "besmele" ekilenlerin hepsi de yenebilecek deildir. (Bu konuda geni bilgi fkh kitaplarnda mevcuttur...) Elmall Tefsiri, c. 3, s. 2037, 95 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/60.

Mslmanlar ile Mrikler Kesme inde mam (Fahreddn Rz r.h.) buyurdular: Muhakkak ki mrikler, Allh Tel hazretlerinin isminin zerinde anlarak kesilen hayvanlarn etlerinin yenilmesini mubah kabul ediyorlard. Bunda (asla) mnazaa etmiyorlard. Mnazaa, onlarn meyte (le, yani kendiliinden len) hayvanlarn etlerini mubah grmelerindedir... Mslmanlar onu (yani slm olarak kesilmeden kendiliinden len hayvanlarn etlerini) haram ediyorlard.96 Le Yemek Haramdr (Sul:) byle ise, Allh Tel hazretlerinin isminin zerinde anlarak kesilen hayvanlarn etlerinin yenilmesinin mubah olduu hakknda emrin varid olmas (inmesi) abes (mansz) olmu olur... nk zerinde ittifak edilen bir eyde (yani Allh Tel hazretlerinin isminin zerinde anlarak kesilen hayvanlarn etlerinin hem mrikler tarafndan ve hem de Mslmanlar tarafndan yenilmesinin mubah olmasnda slm olarak kesilen) hayvanlarn etlerinin bir hkm ispatn gerektirmiyor.... Hkm ihtilf edilen eye terk ediyor (Cevp:) Buna yle cevap verildi: Yeme iinizi zerinde Allh Tel hazretlerinin isminin anld (yani slm olarak kesilenlere) maksr (ve mahsus) kln," demektir. Bu takdirde bu kavl-i erif, sadece meyte (lein) yenilmesinin haram olduunu ifde eder. 97 Haram Beyan Ve (Allah) size ayr ayr bildirdi. Yani halbuki Allh Tel hazretleri size beyn etti. "Sizin zerinize haram kld neler ise..." Haram klmadklarnn iinden haram kldklarn aklad.... (Haramlar tafsl ve beyan eden yet-i kerime) u sre-i celile'de bulunan u kavl-i erifdir: De ki: Bana vahyolunanlar iinde bu haram dediklerinizi yiyecek bir adama haram klnm bir ey bulmuyorum. Meer ki unlar olsun: l, Yahut dklen kan, Yahut hnzr eti ki, o phesiz bir pistir. Yahut Allah'tan bakasnn ismi anlm ak bir gnah ki, Bunlarda da her kim mecbur olursa, dier bir mecburiyete tecvz etmedii ve zaruret miktarn amad takdirde... phe yok ki, Rabbm gafurdur, rahimdir. 98 Bunun gerisinde olanlar, hell olmak zere kaldlar. (Yenilmesi haram olanlar beyan eden) u kavl-i erifle helal deildir: "Size unlar haram klnd: l, kan, hnzr eti, Allah'tan bakasnn nmna boazlanan, bir de boulmu yahut vurulmu yahut yuvarlanm, yahut susulmu, yahut canavar yrtm olup da can zerinde iken kesmedikleriniz, ve dikili talar zerinde boazlananlar, ve zarlarla ksmet paylamanz... Hep bunlar birer fisk (yoldan k) tr. Bugn kfirler dininizi sndrebilmekten mitlerini kestiler. Onlardan korkmayn; yalnz benden korkun. te bugn sizin iin dininizi kemle yetirdim, zerinizdeki nimetimi tamama erdirdim. Ve size din olarak slm'a rza verdim; u kadar ki, her kim son derece alk halinde aresiz kalr da, gnaha meyi maksad olmakszn, onlardan yemeye mecbur olursa mstesna... Elbette Allah gafur, rahm'dir. 99 nk bu yet-i kerime "Meden"100dir.

96 97

Tefsr-i Kebir: c.13. s. 16S (5/128) smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/60-61. Tefsr-i Kebir: c.13, s. 165 (5/128) smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/61. El-En'm: 6/145, El-Mide: 5/3, Meden, Usul-u tefsir ilmine gre, Medine-i mnevverede nazil o!an sre ve yet-i kerimelere denir.

98 99
100

Bu sre (yani el-En'm sresi) "Mekk"101dir...102 Tilvette Te'hr Nzl'deTehiri Gerektirmez Sual: Eersen: De ki: "Bana vahyolunanlar iinde bu haram dediklerinizi yiyecek bir adama haram klnm bir ey bulmuyorum. Meer ki unlar olsun: l, Yahut dklen kan, Yahut hnzr eti ki, o phesiz bir pistir. Yahut Allah'tan bakasnn ismi anlm sarih bir fsk ki, Bunlarda da her kim muztarr olursa, dier bir muztarra tecvz etmedii ve zaruret miktarn amad takdirde... phe yok ki, Rabbn gafurdur, rahimdir. 103yet-i kerimesi bu yet-i kerimeden sonra (yani; O size mecbur olduklarnz mstesna olmak zere, haram kld neler ise, ayr ayr bildirmi iken, zerlerine Allah ismi anlm olanlardan niye yemeyeceksiniz? Evet bir oklar bildiklerinden deil... Mcerred hevlaryla halk behemehal dallete dryorlar. phesiz ki rabbindir; o mtecavizleri en ziyade bilen. 104 (Kavl-i erifinden sonra) zikredilmitir. Halbuki, Fasletti, ayr ayr beyan etti," (fiili mz) sgas, takdmi gerektirir? (Neden byie oldu?") Cevap: Tilvette tehr; nzulde tenin gerektirmez. Ve (ayrca) tafslatm "Vahyi gayri metiv 105 (okunmayan vahiy) ile olmasna hamledilmesi de caizdir... Mft Sa'd eleb (r.h.) hazretlerinin bu zehb'da olduu gibi... Ve bunu kendi katnda en evl olarak kabul etti... (3/92) 106 Zaruret Hilleri Hari Sizin kendisine muztarr ve mecbur olduklarnz mstesna..." Size haram klnan eylere mecbur olursanz... 0 zaman yine (haram olan eyler) hell olur. Zaruret helliyle hell olur... 107 Ma (L.) Kav erifinin Masdariyet ve Mevsl Olmas istisna muttasl'dr. Mstesna minh, Haram klman eyler"dir. M" kavl- erifi, masdariyet iin olup, mddet manasnadr. Yani, Allh Tel, sizin kendisine mecbur olduunuz vakitlerde hari; (dier) btn vakitlerde (her zaman) size haram olan eyleri tafsilatyla aklad. Eer "M" kavl-i erifi, mevsl khnrsa; o zaman istisnann istin-i munkat' olmas tayin olunur. nk, Sizin kendisine mecbur olduklarnz mstesna.. olan eyler hell olan eylerdir. Haramn altna girmezler... 108 nsanlar Saptrmaya alanlar Muhakkak ki bir oklar," Kfirlerin... Dallete dryorlar." nsanlar, halk... Kendi hevlaryla..." Nefislerinin arzu ettii hev- heveslerinin, meyteyi (lei) helal klmas ve dier eylerle insanlar saptrrlar... Ilimsiz olarak (cahilane bir halde)" eriattan alnm deildir. nk eriat vahye isnat etmektedir....
101
102

Mekk. Usul-u tefsir ilmine gre" Mekke-i Mkerreme'de nzl olan sre ve yet-i kerimelere denir. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/61-63. 103 El-En'm: 6/145,
104
105

EI-E'n'm:6/119, Vahy- gayri metlvv," {Okunmayan vahiy): Kur'n- kerimin dnda, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine manlar inzal olunan "Hadis-i Kutsileridir. Kuts hadis-i erifler: Mans Allah'a, ifadesi Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine aid olan hadislere denilir. Kuts hadisler; Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin, Allah Tel'dan rivayetle ifade buyurduu hadislerdir. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin istedii ibare le ifade etmek zere bazen Cebrail (a.s) vastasyla ve bazen de vahiy, ilham ve rya suretiyle Allah Tel'dan rivayet ettii hadistir. 106 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/63-64. 107 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/64 108 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/65.

Ol "phesiz ki rabbindir; o mtecavizleri en ziyade bilen..." Haktan btla ve hell'den harama geenleri Allah en ziyde bilendir... 109 Hev'nn eitleri yi bil ki; hev birka eit zerinedir. "Mu'tezile110 ve "ia111 beraber, hev ehlidirler. 112 nk bu iki mezhep, kitab ve snneti kendi hev (istek ve arzularna gre) te'vfl edip, ehl-i snnet ve'1-cemaate muhalefet etmektedirler... Mu'tezile ve ia, kendi hevlanyla insanlar dallete drp saptryorlar; kfirlerin ve irk ehlinin insanlar saptrmalar gibi... 113 eriata Mutabk aretler Ama er-i erife mutabk olarak, yet-i kerimelerden ve hadis-i eriflerden iaretler almak ise asla hev deildir. Belki bu srf irfandr, gzelliktir... Mesnev'de buyuruldu: Kur'n- kerimin sadece zahiri var sanmal bliste Adem Aleyhisselm'i sadece toprak olarak grmt. (Yanlmt...) Kurn- kerimin zahiri, insann terkibine benzer. Sureti grlr ama ruhu gizlidir.. 114 aret Ashab aret ashabn taklit etmek, dallet ehlini taklit etmek gibi deildir... Zira muhakkak ki iaret ehli, ilerini (mesleklerini) iyn ve yakn/tam iman zerine bina ettiler. Zan ve tahmin zerine deil.115
109

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/65.

110

Mu'tezile: Hicr ikinci asrda Vsl bin At tarafndan kurulan ve akl, nakilden yni dn delillerden nde tutan bozuk frka. "Byk gnh ileyen kimse ne kfirdir, ne de m'mindir, iki menzile (yer) arasnda bir menzilededir (yerdedir)" diyen Vsl bin At, hocas Hasenl-Basr'nin ders halkasndan ayrld iin ayrlanlar mnsna Mu'tezile ad verilmitir.
111 112

a, slm dinini blmek iin Yahudiler tarafndan kurulmu bir siys, itikd ve amel bir mezhepler topluluudur. Kendi iinde yirmi (23) mezheptir... ia hakknda geni bilgi iin "ia'nn Douu ve Tarihi" isimli almama baknz.... Kble ehli, kbleye ynelen namaz klan kiiler, demektir. Ehl-i snnet ve'l-cemaat ehline gre kble ehli (ne kadar kt bir mezhep zerine olursa olsun) tekfir edilmezler... Daha geni bili iin, ia'nn Douu ve Tarihi" isimli almama baknz.... 113 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/66.
114

Mesnev- erifi: Defter. 3, s. 162, Mevln (k.s.) hazretleri bu beyitleri; Muhakkak ki Kur'n- kerimin bir zahiri ve bir de btn vardr. Kur'n- kerimin ta yedi kat batna kadar batnlar vardr..." hadisi erifin erhinde buyurdular: Bu beyitlerin ba ve sonu yledir: Kur'n- kerimin bir zahiri vardr. Bir de zahirin altnda kat kat btn vardr. O batnlarn da akllar hayretler iinde brakan; nc bir btn vardr... Kur'n- kerim'deki drdnc batn ise gizlidir. Onu Allh Tel hazretlerinden (ve rettiklerinden) bakas bilmez. Yedinci btna kadar birer birer byledir. Bu Mustafa (s.a.v.) hazretlerinin hadis-i erifidir. Bundan asla phe etme Kur'n- kerimin sadece zahiri var sanma! blis de Adem Aieyhisselm' sadece toprak olarak grmt. (Yanlmt...) Kur'n- kerimin zahiri, insann terkibine benzer. Sureti grlr ama ruhu gizlidir... nsann (gerek) hlini amcas, days bile yz yl bir arada yaasalar. Bir kl kadar anlayamazlar.... smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/66
115

aret ashab Kur'n- kerim ve hadis-i eriflerin ir manlaryla bir ok tefsir kitab meydana getirmilerdir. Bu tr tefsirlere, "Usul-u Tefsr" ilminde "r Tefsirler" denilir. r Tefsirlerin balcalari: 1- Ruhu'l-Beyn tefsin, (elimizdeki bu tefsir), 2- Te'vilt-i Necmiyye tefsiri, 3- Tsteri Tefsiri, 4- Slem tefsiri, 5- Tefsir-i Kan gibi tefsirlerdir. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/67.

Dny Ehli Dnya ehli de hev ehlidirler... Dnya ehli, ukb ehline nisbetle hev ehlidirler... Zira kinatn (yaratklarn) hepsi (hakiki hayata nisbetle) hayl'dir. Hayl'e tabi olan ve hayl peinde koanlar ise aklllar ve erler snfndan saylmazlar...116 Behll Dn (r.h.) ve ocuk Behll (r.h.) hazretleri117 buyurdular: Bir gn, Basra sokaklarnda geziyordum. Ceviz ve bademlerle oynayan sab ocuklar grdm. Bir de baktm, ocuun biri de onlara bakyor ve alyordu. Ben kendi kendime; Bu sab, ocuklarn elinde bulunanlara (oyun iin olan ceviz ve bademlere) hasret ekmektedir; kendisinin elinde kendisiyle oynayaca bir eyi olmad iin zlmektedir!" dedim. Ve ona; Ey oul! Seni alatan nedir? Senin de ocuklarla beraber oynaman iin sana ceviz ve badem (oyun aletleri) satn alaym m?" dedim. ocuk gzlerini bana kaldrd. (Gz cyle bana bakt ve): Ey akl az (ve kt) olan! Bizler oyun iin yaratlmadk?" de'di. Ben; Ey oul peki bizler niin yaratldk?" diye sordum. O lim ve ibdet iin yaratldk!" dedi. Ona; -"Allh Tel hazretleri, sana mbarek klsn! Bunlar nereden biliyorsun?" dedim. ocuk; Ben bunu, Allh Tel hazretlerinin; Ya zannettiniz mi ki biz sizi srf bir abes yarattk/bouna halkettik ve siz bize dndrlmeyecek misiniz? 118 Kavl-i erifinden anladm, dedi.119 Ukb Ehli Yine Ukb ehli de, Mevl ehline nazaran hev ehlidirler... {nk bunlarn gayesi ibdet, hayr ve hasentlanyla cennete girebilmektir...)120 Mevl Ehli Olanlar Mevl ehli, iki kinatn (dnya ve hiretin btn) alakalarndan tecerrd eden (soyutlanan) kiilerdir... Onlar, vasl ve beyin'i getiler... Ve Allh Tel hazretlerinin gayri hibir eye inip iltifat etmediler... 121 ki lem Bir Nefes

116

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/67.

117

Behil (r.h.) hazretlerinin as! ismi Vheyb bin mer Sayrf'dir. Behll Dn adyla hret buldu. Doum trihi kesin olarak bilinmemektedir. Kfeli olduu hlde mrnn ounu Badat'ta geirdi. Hrn Red'n kardei olduuna dir rivayetler de vardr... Bu rivayetler kesin deildir... Hrn Red'e nasihat verirdi. Herkese ders olacak hikmetli szleri ok mehurdur. Behli Dn, zamann byklerinin sohbetlerinde bulundu. Eymen bin Nbil, Amr bin Dnr ve sim bin Eb'n-Necd'den hads-i erif rendi. bretli manl szler syledi. Menkbeleri dilden dile aktarld. Bir gn Behll' kabristanda grdler. Ayaklarn kabir talar arasna sokmu toprakla oynuyordu. Kendisine; -"Ey Behll ne yapyorsun?" diye sordular. Onlara gayet sakin olarak; -"Bana eziyet etmeyen, gybetimi yapmayan insanlarla oturup sohbet ediyorum. Bunlar sa olanlardan daha emin." diye cevap verdi. Birisi Behll Dn'ya gidip; "Ey Behll! Olum vefat etti, Kabir tana ne yazaym." dedi. Behll hazretleri buna glp; "Dn altmda olan imenler bugn stmde yeerdi. Ey yolcu, bil ki u toprak, gnahlardan baka her eyi rtmektedir, yaz." dedi. Behll'n hikyeleri bir araya toplansa, gerekten byk bir kitap oluur... Behll (r.a.) hazretleri. 805 (H.190) senesi Badat'ta vefat etti. Dicle kenarnda unziyye kabristanlna defnedildi.
118
119

El-M'minn: 23/115, Bu hikye'nin devam ve geni ekli, m'minn sresinin 115. yet-i kerimesinin tefsirinde gelecektir. Oraya baknz. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/67-69. 120 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/69. 121 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/69.

"Muhammediyye122 sahibi123 buyurdular: Gerek sliklere, her iki lem bir nefes'tir. Onlar hr ve cennetlere iltifat etmezler. 124 Ehlllh Olmak Gerekten Allh Tel hazretleri, dnyy hiret ehlinin zerine haram kld; her ikisini de ehlllah'm zerine haram kld. Lakin bir kii, aln giderecek kadar ve avretlerini rtecek kadar dnyadan faydalanrsa; bu dny ehli olmak demek deildir.... nk bunlar "beer zaruretlerdendir... Bunda (beer zaruretlerin" giderilmesinde) Allh Tel hazretlerinin izni vardr... nk bunda esas olan beden dairesinin muhafazasdr.125 r Manlar O halde eer, Onun yetlerine inanan m'minler iseniz, zerlerine Allah ismi anlm olanlardan yeyin. 126 Kav-i erifinde u iaretler vardr: Yani, sizin eriatn hkmyle yemek yemeniz imnn iretindendir. Yoksa tabiata muvafk olarak yemek yemeniz deil...127 Yemekleri Eritin (eriatn hkmyle) yediiniz yemekleri, zikrullh ile. eritin... Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurduklar gibi:
122

Muhammediyye" kitab, Yazc olu Muhammed Bicn'n yazm olduu 9119 beyitlik bir kitaptr. Muhammediyye kitab, Anadolu'da ok sevilen ve okunan bir kitaptr. Hatta mevlit gibi makamla okunmutur. Muhammediyye'yi okuyan ahslara "Muhammediyyehnlar" denilir.... Muhammediyye kitab, Ahmed Bicn (r.h.) tarafndan "Envr'l-ikn" ad altnda nazma evirilmitir... smail Hakk Bursev hazretleri, "Muhammediyye" eserini erh etmilerdir. Gerekten ok deerli bir erhtir... Okunmas gerekir. Esrar ve hikmetleri ihtiva etmektedir. Mtercim.
123

"Muhammediyye" adl eserin mellifi. smi, Yazczde Muhammed Efendi olup, babas Yazc Slih'dir. Babas, devlet hizmetinde ktip olarak alt. Arif, mnevver bir zt olup, ilm-i ncma dir be bin beyte yakn mesnev tarzndaki emsiyye isimli eserini, Ankara'da Devlethan ailesinden skender Paaya ithaf etti, Yazczde Muhammed Efendi'nin, doum yeri ve tarihi kesin olarak bilinmiyor. Yazczde Muhammed Efendi ve kardei Ahmed Bcn, nce babalarndan ders okudular. Sonra Muhammed Efendi, tahsilini kemle erdirmek zere birok yerler dolat. ran ve Mvernnehr'e giderek. Haydar Hf ve Zeynel Arab gibi mehur limlerden okudu. Arabca ve Farsay iyi renip: tefsir, hads, kelm, fkh ilimlerinde yetiti. Yazczde Muhammed Efendi, manev feyzi, Hac Bayram- Vel hazretlerinden ald. Hac Bayram- Vel, Sultan kinci Murd Hnn dvetine uyarak Edirne'ye gitti ve orada bir mddet kald. Sonra Ankara'ya dnd. Gidi ve dnte urad Gelibolu'da Yazczde Muhammed Efendi ve kardei Ahmed-i Bicn' grd. Onlarla grp, sohbetle irdda bulundu. Ksa zamanda ikisi de vellik derecelerine kavutular. Yazczde Muhammed Efendi, bir ara Konya muzafferiyetini bildirmek iin Sultan Murd- Hdvendigr Gz tarafndan sefaretle Msr'a gnderildi. Sonra Gelibolu'ya dnp, mrn ibdet ve tefekkrle geirdi. Eserler yazd. tikf ve inziva haliyle yaad. Gelibolu'da namazgah yresinde. Hamza ky sahillerinde byk bir kayaya oyulmu; birbiri iinden geilen iki kk hcrede ibdet ve tefekkrle meg! oldu. Yazczde Muhammed Efendi, ok ibdetle meguliyeti yannda, eserler de yazd. Mehur -"Muhammediyye" adl eserini yazmadan nce. Arabca olarak Megrib-z-Zeman' yazd. Kardei Ahmed-i Bicn'a: "imdi sen dah, bu kitab ki -"Megrib-z-Zeman"dr, Trkeye evir. T kim bizim ilin kavmi mariften ve envr- ilimden fayda grsnler." diye ricada bulundu. O da Trkeye evirip Envr-l-kn adn verdi. Muhammediyye ve Envr-l-kn, biri nazm ve dieri nesir, oiup her ikisi de Megrib'in Trke'ye tercmesidir. Yazczde Muhammed Efendi, Megrib-z-Zeman ve Muhammediyye'sini, ryasnda Peygamber efendimizi grmesi ve O'nun ird ve iaret vermesiyle yazd. Yazczde Muhammed Efendi, Muhammediyye'si ile hret buldu. Muhammediyye, asrlardr Anadolu'da. Krm'da. Kazan'da. Bakurt Trkleri arasnda okundu ve elden dmedi. Evliya elebi; -"Nice binlerce demin Muhammediyye'yi ezbere bildiklerini." kaydeder. Anadolu'da her evde bir Muhammediyye nshas vard. Muhammediyye okuyan kimseye Muhammediye-hn ad verilirdi. Eser, k gecelerinde okunur, yer yerde alanrd. Suyu hi kesilmeyen bir rmak cokunluu iinde okunurdu. Her satrnda Allh telnn sevgisi, Reslullah efendimizin ak, muhabbeti. Eshb- kiram sevgisi anlatlrd. Kulun Rabbine olan acziyeti ve sevgisi dile getirilirdi: smail Hakk Bursev, Muhammediyye'ye iKi cild hlinde mkemmel bir erh yazd. Yazczde Gelibolu'yu mekn tutup, 1451 (H.855) senesinde orada vefat etti. Mezar Gelibolu'nun biraz dnda, stanbul yolu zerindedir. Yazczde emesinden ve hemen yaknnda yksekte kalan kardei Ahmed Bcn'n kabrinden yz elli adm kadar ieride, kk trbe ksmndadr. Kabri, ziyaret mahallidir. Muhammed Bicn hazretlerinin yazd dier eserleri, 1- Megrib-z-Zemn 2. Muhammediyye 3. erh-ul-Fss-il-Hikem'dir. 4. Tefsr-i Sre-i Fatiha 124 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/69-70.
125

Cihd annda, dr'l-harp'te, Mslmanlarn i'l-i kelimetllah iin mchede etme zamanlarnda mchidlerin cihd iin gerekli olan letlere sahip olmalar da dnyalk deildir... nk cihd malzemelerinde de slm eriatnn muhafazas vardr... Dar'l-Harpte, kendileriyle marur olmamak ve Allh Tel hazretlerinin rzsn gzetmek ve pirn- izamn yolunda yrmek artyla mchede iin gerekli olan malzeme, alet ve edevata sahip olmak dnyalk deildir...Burada n plana kan niyettir. nsann niyetini de en ziyde bilen Allh Tel hazretleridir... Mtercim... smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/70.
126
127

el-En'm:6/118, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/71.

(Yediiniz) yemeklerinizi zikrullah ile eritin!" 128 Yemekte Gaye Muhakkak ki; 1- Gaflet, 2- (Allh Tel hazretlerini) unutmak ile (gda) yemek, 3- Ve yenilen gda ile isyana yardm istemek, 4~ (O gda ile gnah ilemek); Elbette kalblerin lmn getirir... (Kalbi ldrr) ve insan cennetlerden mahrum eder... 129 Cehr Zikir Bu hadis-i erif, zikrullah'n cehr olarak yaplmasnn rner olduuna iarettir... Zira yemein eritilmesi, cehr (akta yaplan) zikirle eritilmesi daha zahir ve daha tesirlidir... (Sesli olarak Kur'n- kerim okumak da byledir...) (3/93) Bu konuda; Yemekten sonra iki rek'at namaz klmak," veya, Yemekten sonra Kur'n~i kerim'den on kadar yet-i kerime okumak," gibi vrid olan haberler ve hadis-i erifler, buna dellet etmektedir... nk bedenin hareket etmesi, yemein hareketini ve hazmedilmesini gerektirir. Onunla beden kuvvet bulur. Bedenin kuvvet bulmasyla kii, ibdet yapmaya kuvvet bulur.130 Yemekten Sonra bdet Yemekten sonra ibdet etmekte, nimete kr vardr. kr; 1- Ya kalb ile olur, 2- Ya dil ile olur 3- Veya a'z ve organlar ile olur... 131 Gnahn Zahiri ve Btn Ve brakn," Ey m'minler terk edin! Gnahn an da, gizlisini de..." (Bu kav erif) sfatn mevsfuna izfetinc endir.... Yani, zahir gnah ve btn gnah, demektir. Gnah"'tan murad, gnah gerektiren eylerdir. O da ma'siyetterin (ve isyanlarn) hepsidir... nk gnah, bu iki vecihten (aikr veya gizli) olmaktan asla hli deildir. (Yani bir gnah ya aka ilenir veya gizli olarak ilenir...) Bu kavl-i erifin altna alen olarak yaplan gnahlar girdii gibi, gizli olarak yaplan gnahlar da girerler. Bu gnahlar ister kalbin amellerinden olsun; isterse, organlar (cevrih ve a'zalar) tarafndan yaplan gnahlar olsun msvdir. 132 Azalarn ve Kalbin Amelleri Cevrih (organ ve a'zlann) amelleri zahirdir. Szler ve fiiller gibi... Kalbn amelleri ise btn'dir. Fasid akd, (bozuk inan), btl azmetler/ameller gibi... 133
128

El-Ezkr, c. 1 ,s. 598, Bu hadis-i erifin tamam yledir: {Yediiniz) yemeklerinizi, Allah azze celle hazretlerini zikretmek ve namaz klmakla eritin. Yemein zerinde hemen uyumayn. Yoksa kalblerinizi kasavet balar..."Kenzul'I-Ummal: 40773, Kef'l-Haf: 176, Kullarn yemek yemelerinin zerinde uyumalar, kalblerine kasvet verir... Drr'l-Mensr, c. 7, s. 220. Hazret-i Aie (r.a.) hazretleri, Efendimiz (s.a.v.) Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdu: -" haslet kalbe kasvet verir. (Onlar): 1- Yemekleri sevmek, 2- Uykuyu sevmek, 3- Rahat sevmek..." Ed-Drr'l-Mensr tefsiri, c. 7, s. 220 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/71. 129 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/72. 130 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/72. 131 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/72. 132 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/72-73. 133 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/73.

Zahir ve Btn Gnahlar? Zahir gnahlarn hakikati, dnya nimetlerini istemektir. Btn gnahlarn hakikati ise ukb (hiret yani cennet) nimetlerine meyletmektir... nk bunlarn her ikisi de kulu, Hazret-i Mevl'nn huzurundan uzaklatrmaya sebeptirler... 134 Allah Erlerinin Saflar Ne gzel buyurmular; Zahir ve btnn temiz tut; Gnah kirinden ki, Tertemiz olasn ve bylece Allah erlerinin safna katlasn..." 135 Gnahlar ve Azap nk gnah kazananlar," Zahiri ve btn ma'siyetleri ileyenler, Cezasn muhakkak ekecekler...' Yaknda elbette hirette cezalandrlacaklardr. Yapm olduklarndan dolay" Dnyada yaptklar (zahiri ve btn) hangi gnah olursa olsun... Muhakkak ki gnahlardan kanmak lazmdr... Ne gzel buyurmular: Her bir ey ki eer sen onu (Allah'n emrini) tutmazsan; Her yaptn eyi o gn (ahrette) kt grrsn. 136 r Manlar (Bu yet-i kerimede u) iaretler vardr: Muhakkak ki, Allh Tel hazretleri, insan iin bir zahir yaratt gibi, -ki cismn bedeni'dir- insan iin bir de btn yaratt. nsann btn da ruhankalbtir... Bu ekilde, gnahlar iin de bir zahir kld. (Zahiri gnah), eriata muhalif, tabiata muvafk olan her trl sz ve fil'dir... Btn gnahta kld. Btn gnahlar ise, hayvn, yrtc ve nefsin zerinde olduu eytan cibilliyettir... Gnahn an da brakn, gizlisini de..." Yani, er' amelleri ilemekle tabi amelleri terk edin Ruhan, melek ahlak ile ahlaklanmakla da nefsn kt huylan terk edin nk gnah kazananlar," Ef l ve ahlk ile zahir ve btn gnahlar ileyenler, Yarn kazandklarnn cezasn muhakkak ekecekler." Hem dnya ve hem hirette... Ama (acilen yani) dnyada ise, tabi olan her fiil ve szn bir zulmeti vardr. O zulmet, kalbin aynasn paslatr ve karartr. Ve bylece ruhan kalb'nin ahlakn tahrif eer. Zulmn nefsin ahlaknn mizacn takviye edip kuvvetlendirir... Onunla hev galip 'ur. Dnya ve dnynn ehvetlerine meyleder. Hev'ya muvafk olarak bunlardan izhr edilen her bir ahlak, kalbte kirlenmeyi ve kasveti ziydeletirir. Ve bylece gnahlar sebebiyle kalb, Allh Tel hazretlerinden mahcb (rtl ve mestur) olur. Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: Hayr hayr! Fakat onlarn kazanlar kalblerinin zerine pas balamtr!" 137 Amma hirette ceza grmesi ise, bu gnahlar, men ediciler ve hicaplar sebebiyle; kul, Allh Tel hazretlerinden kesilir. Ebediyyen olmak zere atein iinde mahcb ve muazzeb (perdeli ve azap iinde) kalr. Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: Hayr hayr! Muhakkak ki onlar o gn rablerinden hicabda kalacaklar/perdelenecekler. 138 Te'vilt-i Necmiyye'de de byledir... 139 Gnahkrlar Tehlikededirler Bil ki:
134 135

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/73. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/73. 136 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/73-74.
137 138
139

El-Muttafiffn: 83/14. El-Muttafiffn: 83/15, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/74-75.

Muhakkak ki btn isyankr ve gnahkrlar, tehlikeli bir durumda bulunmaktadrlar. Belki hepsi mit ediyorlar! Ama sonularnn nasl mhrleneceini (imanla m yoksa imansz m gideceklerini ve hirette nasl muamele greceklerini bilmiyorlar) Ey s! Marur olma! (Kendi kendine) aklanma! Zira ilh inayet her s ve gnahkr iin hsl olmaz. Ve hem de sen Allh Tel hazretlerinin af ve mafiretini diledii kiilerden olup olmadn bilmiyorsun? Zira muhakkak ki hemen iin banda af ve mafiretin tecelli etmesi ok azdr..." 140 Hikye (Kabir ahvali ve Kalb hali) Hikye olunduu gibi... Mlik bin Dinar (r.h.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: Basra'da bir kk bir topluluk grdm; bir cenaze tayorlard. Onlardan baka kendileriyle beraber cenazeye katlan hibir kimse yoktu. (Hayret ettim. Onlara yaklatm) ve kendilerine bundan (yani bu koca ehirde neden kimsenin cenazeye katlmadn) sordum. Onlar; "Bu (l) gnahkrlarn byklerindendi... (Onun iin hibir kimse cenazesine katlmad!)" dediler. (Mlik bin Dinar hazretleri buyurdular) Ben cenazeye katldm. O cenazenin zerinde namaz kldm. (O kiilere yardm ettim.) O ly mezarna koydum. Sonra dndm, gittim bir glgede uyudum... Gkten iki melein indiini grdm. Melekler, onun kabrini atlar. Meleklerin biri onun yanna indi. Ve arkadana (dier melek'e); Bunu ate ehlinden yaz! Zira bu kiide ma'siyet ve gnahlardan salim olan hibir a'z (yan gnaha bulamam hibir organ) yok!" dedi. Dier melek; Ey karde! Acele etme! Onun gzlerini incele" dedi. Dier melek: Her iki gzn inceledik! Onlar gerekten harama bakmakla dolu grdk!" dedi. Kulaklarn incele!" buyurdu. O; Her iki kulan fuhu, mnker (eriat ve akla muvafk olmayan eyler)ve ktlk le dolu grdk!" dedi. Bu kez; Dilini incele!" buyurdu. (3/94) Dilini inceledik! Gerekten dilini, mahzurlara dalmak ve haramlar irtikap etmekle dolu, grdk" dedi. Bu sefer; Ellerini incele!" buyurdu. O; Ellerini inceledik! Her iki elini, haram'a uzatlmak ve kendisine hell olmayan ehvet ve lezzetlere uzatlmakla dolu olduunu grdk!" dedi. Bu kez de; Ayaklarn incele!" buyurdu. 0; Her iki ayan inceledik! Her iki ayan necis eylere ve kt ilere komakla dolu olduunu grdk!" dedi. 0 melek yine; Ey kardeim! Acele etme! Brak bende onun mezarna ineyim ve onu inceleyeyim!" dedi. Kendisine izin verdi. kinci melek o gnahkr kiinin mezarna indi. Bir saat kadar mezarnda kald. Ve sonra; Ey kardeim! Kalbini inceledim! Kalbini iman ile dolu olduunu grdm. Onun iin bu kiiyi "merhum ve sad" olarak yaz!" buyurdu. (Ve melek buyurdu:) Allh Tel hazretlerinin fazl (kerem, rahmet ve mafireti) onu kuatan gnah ve hatalar iine alr (ve hepsinden daha genitir)... 141 Matemin Dn Olur Sa'd (k.s.) buyurdular: Matem gnn, dn olur; Eer sen son anda, o gn iman ile vefat etmek sana nasip olursa...142 Vefat gnn, sevinme, ferahlanma gnn olur. Eer, sen ruhunu iman zerine teslim edersen... Alih Tel hazretlerinden afv, mafiret ve mit iste! 143 Hazret-i Fatma (r.a.)'n Evldnn Hrmetine lhFatma (r.a.)n evldnn hrmetine! K beni son nefeste iman sz zerine kl" 144

140 141

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/75. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/75-77. 142 Bastm Sa'di-yi irz, s. 58, 143 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/77. 144 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/77.

Besmelesiz eyler Yce Meali: zerlerine Allah ismi anlmam olanlardan yemeyin. nk o, kat'i bir fsktr. Bununla beraber eytanlar, kendi yaranna sizinle mcadele etmeleri iin mutlaka telkintta bulunacaklardr. Eer onlara itaat ederseniz, phesiz siz de mriksinizdir. 145 Tefsr-i erifi: zerlerine Allah ismi anlmam olanlardan yemeyin.' Yani bilerek besmele ekmeyenlerin kestiklerini yemeyin. Zira unutarak, besmele ekmemesi, onun unutma hlidir. Kii, unutma hlinden mkellef deildir..... Ve hem zikrullah (besmele) her zaman her Mslman'n kalbinde bulunmaktadr. 146 Bilerek Besmeleyi Unutanlar Amma bilerek besmeleyi unutmak; kasten besmeleyi terk etmek olduu iin; kii sanki kendi kalbinde bulunan zikrullah (Allh Tel hazretlerini anmay) nefyetmi oluyor. Bylece onun bilerek besmele ekmeden kestii eyler meyte (le)in altna girmi oluyor... nk onun zerine Allh Tel hazretlerinin ismi zikredilmemi oluyor... 147 Allah'tan Bakasnn smiyle Kesilenler Bakasnn (herhangi put, kral, cin, eytan, kii, ay, gne, ate veya benzeri bir mahlkun yani Allah'tan bakasnn) ismiyle kesilenler de meyte (le)in altna girmi oluyor... (Letirler, yenilmesi haramdr...) 148 Kasten Besmeleyi Terk Muhakkak ki o," Ondan yemek.... Veya bir hayvan kesilirken besmelenin ekilmemesi, Elbette bir fsktr."Yani hell yoldan kmaktr. Zira kim, bir hayvan kesme hlinde kasten besmeleyi terk ederse, Imam- Azam Eb Hanife (r.h.) hazretlerine gre o kiinin kestiinin yenilmesi hell olmaz... 149 Sebeb-i Nzul Muhakkak Ki mrikler, Mslmanlarla mcdele ediyorlard. Ve diyorlard ki: Siz, kendi ldrdklerinizi yiyorsunuz da Allh Tel hazretlerinin (eceliyle) ldrd hayvanlar ise yemiyorsunuz? (Bu olacak ey mi?" diye Mslmanlarla mcdele ediyorlard. te bu hadise zerine Allh Tel hazretleri; -"zerlerine Allah ismi anlmam olanlardan yemeyin. nk o, kati bir fsktir. Bununla beraber eytanlar, kendi yaranna sizinle mcadele etmeleri iin mutlaka telkintta bulunacaklardr. Eer onlara itaat ederseniz, phesiz siz de mriksinizdir. 150 yet-i kerimesini inzal buyurdu. 151 Bu yet-i kerimeyle Allh Tel hazretleri, onlara umm bir cevap ile cevap verdi. Ve haraml, hepsine mil ofacak bir vasf zerine bina etti. O da hayvan kesme hlinde besmelenin terk edilmesidir... 152

145

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/77-78.

146

Tesmiye besmele ekmek, demektir. art olan olan zikir, Allh Tel hazretlerine mahsus olmak ve isteyerek okunmasdr... Hayvan keserken zikredilen besmelenin; Bismillhi Allh Ekber!" kavl-i erifi olarak okunmas ise mstahabtr.... Nimet-i slm, c, 2, s. 121, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/78. 147 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/78. 148 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/78. 149 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/78-79.
150 151
152

El-En'm: 6/121, Kurtub Tefsiri; c. 12. s. 93, Taberi Tefsiri, c. 8, 16, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/79.

eytanlar Bununla beraber muhakkak ki eytanlar," "Kendi yaranna mutlaka telkintta bulunacaklardr." Mriklere vesvese vereceklerdir. Vahiy", gizlilikle beraber nefse (kalbe) many ilk edip, koymaktr... Sizinle mcadele etmeleri iin..." Ey m'minler, eytan vesveseler ile meyte (le ve murdarn) hell olduu konusunda sizinle mcdele etmeleri iin... 153 Mriklere taat Eden "Ve eer onlara itaat ederseniz," Haramlar helal klmak ve onlarn btl (inan ve amellerinde) onlara yardm ederseniz; phesiz siz de mriksinizdir." Zarreten mrik olursunuz... Allh Tel hazretlerine itaati bakasna itaat etmek iin terk etmek ve (Allh Tel hazretlerinin dinini brakp gayrisinin) dinine tabi olmakla gerekten Allh Tel hazretlerine irk komu olursunuz... Belki Allh Tel hazretlerini ve dinini bakalarna ve btn dinlere tercih etmeniz gerekir.... 154 r Manlar (Bu yet-i kerimede u) iaretler vardr: Yemek yemeyin; ancak Allh Tel hazretlerinin emriyle ve Allh Tel hazretlerinin zikrini zerine anarak, Allh Tel hazretlerini talep hususunda yeyin ki, (Allh Tel hazretleri,) zikrin nuruyla, yemek ve ehvetinin zulmetini defetsin... Hadis-i erifte buyuruldu: Muhakkak ki eytan zerinde Allh Tel hazretlerinin isminin zikredilmedii yemei hell grr (mubah sayar ve yer)155 Yani nk, balandktan sonra onun zerine Allh Tel hazretlerinin ismi zikredilmedi... Kii, Allh Tel hazretlerinin ismini and mddete, eytann o yiyecei mubah grmesi (ve ondan yemesi) mmkn deildir... 156 Sofrada Bir Kii Besmele ekse Bu hadis-i erifte u iaretler vardr. Yemek yiyenlerden bir kii, besmele ekse, snnet-i seniyyesinin asl hsl olmu olur... 157 Besmele Unutulursa? Ve kim, yemein banda besmeleyi unutursa, o kii, hatrlad zaman; Bismillhi evvelh ve hiruhu..." Bismillah, banda ve sonunda..." der... Bunu syledii zaman, kusurunu tedrik etmi olur. 158 Abdestin Banda Besmele Bu abdestin hilfnadr... Zira muhakkak ki abdestin banda besmele ekmek snnettir. Eer kii, abdestin banda besmele ekmeyi unutur ve sonra abdestin ortasnda hatrlarsa, abdestin banda besmele ekmek snnetini yerine getirmi olmaz... Bu (abdestin banda besmele ekilmediinde, ortasnda besmele ekmekle snnetin yerine getirilmemesi) undandr; nk abdestin hepsi tek bir ameldir. Ama yemek byle deildir... Yemekte ise her bir lokma bir ameldir... 159
153 154

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/79-80. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/80. 155 Sahih-i Mslim: 3761, 156 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/80-81. 157 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/81. 158 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/81. 159 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/81.

Efendimiz (s.a.v.)'i Gldren Obur (Rivayet olundu:) Adamn biri yemek yiyordu. Besmele ekmedi. Ta ki, yemeinden tek bir lokma kald. 0 son lokmay azna ald zaman; Bismillhi evvelh ve hiruhu..." Bismillhi, banda ve sonunda..."dedi. Bunun zerine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, gld (tebessm etti) ve sonra buyurdu: eytan srekli onunla beraber yemek yiyordu. Ne zaman ki o kii Allh Tel hazretlerini zikretti, eytann karnnda olanlar, geri kard"160 eytann Yemesi? Bu hadis-i erif, eytann inemek ve yutmakla yediine dellet eder; (ilim ehlinden) bir kavim bu zehap (grte) olduu gibi... Dierleri de buyurdular: eytann yemesi sahihtir. Lakin eytann yemesi koklama ve nefes (yan solunum) iledir. Zira, inemek ve yutmak cisim sahibi olanlar iindir. eytanlar ise, ince (yani latf) cisim sahibi (olan cinlerden)dir... 161 eytanve Besmelesiz eyler km'l-Mercn162 isimli kitab'da buyuruldu: zerinde besmele ekilmeyen, 1- Her bir yemek, 2- Her ilecek eyler, 3- Her Giyilecek elbiseler 4- Ve bunlardan baka kendisinden menfaat grlen btn eylerden eytann tasarrufu ve kullanmas vardr... (3/95) Bu ya aynn telef etmekle olur. Veya aynn bak klmakla olur... 163 Hikaye (Yasin Sresi ve eytan) Sa'Iebe bin Sheyl (r.a.)164 buyurdular: Seher vaktinde imek iin re (hurma ve zm suyu) hazrlyordum... Fakat seher vakti imek iin gittiimde hibir ey bulamyordum... Bunun zerine baka bir iecek koydum ve onun zerine "Ysn sresf'ni okudum. Seher vakti olduunda vardm, remi (ieceimi) olduu halde grdm. Bir de baktm ki, kr eytan evimin evresinde dolayordu..." 165 Yemeklerden Sonra El Ykamak Hadis-i erifte buyuruldu: Muhakkak ki, hissi ve idrk etmesi ok iddetli olan eytandan nefsinizi koruyun! Kim elinde de (pis kokan ve kendisini) kaplayan (et kirinden doan pis) bir koku (ve kir) olduu halde geceler de; ve o kiiye bir ey isabet ederse, o kii asla kendi nefsinden bakasn knamasn. 166 Kii Btn Hallerinde Sevdiini Anar aret erbabndan bazlar buyurdular: zerinde Allh Tel hazretlerinin mbarek ismi anlmayan (besmele ekilmeyen) eyleri yemek haram klnd.
160
161

Eb Davud: 3768. Msnedi Ahmed: 336. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/81-82. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/82.

162

km'l-Mercn f Ahkm'l-Cnn" isimli kitap. Kd Bedrddin Eb Abdullah Muhammed bin Abdullah E-ibl el-Hanef (r.h.) hazretlerinin yazm olduu kitaptr... Bu kitap cinlerin varln, kitap, snnet ve icm-i mmet ile beyan eden ve cinlerin sosyal hayatlarn ve cinlere taalluk eden konulan beyan eden ok deerli ve makbul bir kitaptr... Bir de bu konuda mam Suyt hazretlerinin "Laktu'l-Mercn fi Ahkm'I-Cn" isimli deerli bir kitab vardr. Gerekten ikisi de okunmaya deer kitaplardr. Mtercim. 163 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/82-83.
164
165

Sa'Iebe bin Sheyl (r.a.) hazretleri sahabe-i kirm'dandr. Hakknda geni bilgi iin baknz: "El-lsbe fi Temyizi's-Shebe" no: 941, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/83. Tirmizi: 1921. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/83-84.

166

nk, arif, habibullh'tr. Habib (sevgili) ise, kesmez, yemez, imez, giymez, yatmaz, (hareket etmez, uyanmaz) ve hibir ey yapmaz; ancak (btn yaptklarn) habibinin ismiyle yapar... (Yani habib, btn ilerini habibinin ismiyle yapar...." Grmyor musun Yakb Aleyhisselam btn hallerinde "Yusuf diyordu....167 Kesme Annda Besmele? Kesim ileri annda besmele vacip oldu. (Bunun sebep ve hikmetlerinden biri de udur:) Muhakkak ki, can ekime ve lmn acs ok iddetlidir. Allh Tel hazretlerinin zikriyle lm ise btn eylerden daha tatldr. Biz kesim annda besmele (Allh Tel hazretlerinin) zikriyle emir olunduk ki, kesilen hayvan lm annda Allh Tel hazretlerinin zikrini iitir ve bylece, Allh Tel hazretlerinin isminin (ve zikrinin) tatllyla beraber, can ekime ve lm acs kendisine iddetli gelmez... 168 Telkinin Sebep ve Hikmetleri? ite bundan (lm iddetinin zikrullah ile unutulmasndan) dolay Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: Mevtalarnza (ve lmek zere olanlarnza), L Hne illallah" (kelime-i tevhidin) ehdetini telkin ediniz. (Bu sebeple) Sekert'I-mevt (lm sarholuu) zerinize kolay olur.169 Hayat ve lm Yaratan Hayat ve lm sadece bir olan Allh Tel hazretlerinden olduuna gre, kesim iinin Ailh Tel hazretlerinden gayrinin ismiyle yaplmas kesinlikle caiz olmaz... 170 Cin in Kurbann Kesilmesi Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, cin iin kesilen ve zerinde cinnin ismi (anlarak kesilen yemei) nehyetti. 171 Kuyunun Suyu in Kurban Halifelerden bazlar bunu pnar iin istinbt ettiler. Ve akmasn murad ettiler... Sularn ekilmemesi iin... Cin
167 168

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/84. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/84.

169

Sahih-i Mslim: 1524. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: llerinize (ve lmek zere olanlarnza) i Uj a' u "L ilahe illallah" Allah'tan baka ilh ve ma'bd yoktur. 0, Halm'dir, Kerim'dir. Allah subhn'dr. (Noksan sfatlardan mnezzehtir...) 0 azm olan arn Rabbi'dr. Hamd lemlerin Rabbi oian Allh Tel hazretlerine mahsustur..." Sahabeler sordular: Yaayanlar iin nasl olur ya Resiallah (s.a.v.)? Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: ok gzel olur! Daha yi olur!" bni Mce: 1436, llerinize (ve lmek zere olanlarnza. L lahe illallah" Allah'tan baka ilh ma'bd yoktur, {keme-i tevhidi) telkin edin. Zira kimin lm annda son kelm, L ilahe illallah" Allah'tan baka ilh ma'bd yoktur (tevhd kelimesi) olursa; o kii cennette girer..." Kenzu'l-Umml: 42164, Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: llerinizin (ve lmek zere olanlarnzn) zerine Ysn Sresini okuyun." Ebu Davud: 2714, Ve Yasn sresi, Kur'n- kerimin kalbidir... Bir kii, Allh Tel ve Tebreke hazretlerini ve hireti dileyerek, "Ysn sresi"ni okursa, muhakkak ki onun btn gnahlar balanr. Bundan dolay onu (yasin sresini) llerinizin (ve lmek zere olanlarnzn) zerine okuyun." Msned-i Ahmed: 19415, -"Herhangi bir kiinin lm annda kendisinin zerine Yasin sresi okunursa, muhakkak ki lm ona kolaylar. (Kolaylkla ve fazla ac duymadan can verir)" Tabutun kmad yani lnn kmad hibir ev yoktur. Bir yerde insan varsa, orada mutlaka lm vardr. Bizler de elbette bir gn leceiz. Gerekten sekert'l-mevt {lm sarholuu ve can ekime ok zordur, ok acdr ve ok iddetlidir. Efendimiz {s.a.v.) hazretleri bile Allhm! Sekert'l-mevt zerine bana yardm et!" Msned-i Ahmed: 24021 Bu incelikleri renip evldmz ve yaknlarmza retmeliyiz ki, son anlarmzda bize telkinde bulunsunlar. Bu konuda daha geni bilgi iin, hazrlam olduum "Hukuku'l-Emvt- l Haklan" isimli kitabma baknz. Mtercim. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/84-85. 170 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/86.
171

Buhr: 1978, Bu konuda "Mni'l-Muhtac" kitabnda yle buyurulmaktadr: Kim Ailh Tel hazretlerine yaklamak ve cinlerin errini bandan savmak ve cinlerden emin olmak iin kurban keser, bu kendisi iin helldir. Ama bu kurban kesim iini onlar in yaparsa (cinlere yaklamak, cinler iin veya cinlerin ismiyle) keserse, (etinin yenilmesi} haramdr..." Mni'l-Muhtac, c. 4, s. 267, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/86.

iin su pnar ve kuyunun zerinde kurban kesip etini insanlara yedirdiler. Bu haber tbni ihb'a172 ulat. Ibni ihb (r.h.); O kii, kendisi iin hell olmayan kesti ve insanlara da kendilerine hell olmayan yedirdi..." buyurdular. 173 Nl in Kurban slm'dan nce chiliyet dneminde (Msr'da) yle bir adet vard. Her sene gzel bir kz ssleyip ve ona gzel elbiseler giydirip, sonra o kz {canl canl boulmak zere) Nl nehrine atarlard. Sonra bu chiliyet adeti, cinleri korkutan tarafndan kesildi. Ve mer bin Hattab (r.a.) bu ii tamamen kapatt.174 Kuyu Kazanlar in Kurban Pnar da byledir (ve kuyu kazmak da byledir)... mer (Hazret-i mer (r.a.)'n dinine mensup) olan bir kii, bir pnar (veya kuyu) kazsa; cinler iin bir sere kuu veya onun zerinde hibir ey, kesip kurban etmesin... (Korkmasn hibir ey olmaz...) Ve lakin her zamann ricli-adamlar vardr. 175 Zikrullh'n Havss ve Fazileti Kii, Allh Tel hazretlerinin ismine devam ederse, ate onu yakmaz. Denizler onu bomaz (suda boulmaz). Hayat onu vahet (yalnzlk) iinde brakmaz. Zehir ona zarar vermez. Zira btn zararl eyler, Allh Tel hazretlerinden korkanlar korkutma iin yaratld. Kul, kemliyle (tam olarak) Allh Tel hazretlerinden korktuu zaman; onun iin teshr ve te'sir olur... (her ey ona boyun eer) Ne gzel buyurmu: Hem sen, hi hkmden sarmadn. Sen hi hkm kvrmadn. Senin ona sahip olman muhaldir. Zira senin elin dmann elindedir... 176 Cinler in Kurban Btn bu aklamalardan sana zahir oldu ki, 1- Buhur yakmak, 2- Gl suyunu dkmek, 3- Cinlerin olduu vehim edilen (zan ve korkulan) bir yerde (Ve o yerin ve cinlerden korunmak iin) herhangi bir kurban kesmenin hepsi irktir. Elbette bunlardan kanmak gerekir. Yine kim, sesinden (tmesinden) dolay tavuk keser -mesel horoz kesmek gibi- Veya vaktinden yani seherden nce tt iin horozu keser ve onu cin olduuna inand yere atarsa, bu kii o hayvan kendi inancna gre cinler iin kesmitir.... nk bu adam bu hareketiyle, kendi nefsini, ehlini, ailesini, evldn ve mln cinnin
172

bni ihb (r.h.) tabinin byklerinden mhaddis, hafz ve fkh Zhr {r.h.) hazretleridir. Zhr (r.h.) hazretleri ok kitap okur ve hep aratrr ve incelerdi. Onun kendisini ilim, okuma, okutma ve kitaplara veriinden dolay hanm kendisine; -"Vallahi! zerime tane kuma (hanm) getirsen bana bu kadar ar gelmezdi. Senin kitaplarn hepsini geti..." Zhr (r.h.) hazretleri hakknda daha nce geni bilgi geti. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/86-87. 173 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/87.
174

Hazreti mer (r.a.)'in halifelii dneminde Amr bin As Hazretleri Msr valisiydi. Msr halk vali'nin huzuruna ktlar: N nehrinin bir adeti vardr. 0 adet yerine getirilmedii zaman onun suyu fazlalamaz." -"Nedir o?" Atalarmzdan gelen adete gre nmzdeki ayn on ikisinde, bir ocuu ssleyip, Nil Nehri'ne atmamz lazm." Bu kt bir adettir... Dinimiz btn kt adetleri kaldrmtr. Byle bir eye izin veremem." Aradan ay kadar bir zaman geti. Gerekten dedikleri gibi Nil'in suyu fazlalamad. Gn getike suyun ekilmesiyle beraber Msr halk da baka memleketlere g etmee baladlar. Amr bin As Hazretleri bu durumu Halife Hazreti mer Faruk (r.a.)'a rapor etti. Hazret mer (r.a.) verdii cevapta: Doru hareket etmisin. slm dininin hkm srd yerlerde chiliyet adetlerinin ve akl d davranlarn olmas caiz deildir. Mektubumun iine bir kat koydum onu nehre at." diye yazd. Amr bin As Hazretleri mektubu alnca at, iindeki katta: Bsmillahir-rahmanr-rahm (Rahman ve Rahm olan Allah'n ad ile "mer bin Hattab'dan Msr Nil'ine, bundan sonra eer sen kendi arzunla akyorsan, akma, eer sen tek ve kahhr olan Ailh Tel hazretlerinin zniyle akyorsan,, senin akman ondan istiyoruz/'ma'nsnda bir yaz vard. Amr bin As Hazretleri, o kad Nil Nehri'ne brakt. Sabahleyin Nil'in suyu on arn ykseldi. 0 dnemden sonra Msr halk o kt adetten kurtuldu. ihr yr-i Gzn (Drt byk Halife) s. 119, emseddin Sivas 175 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/87-88. 176 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/88.

isabetinden ve bel'dan korumak iin yapmtr.... Eer bu kii, tavuk ve horozu Allh Tel hazretleri iin kesmi olsayd, elbette yiyebilirdi. (Eti hell olurdu...) Eer bu kii, ihls sahibi olmu olsayd bu tr ileri yapmazd. 177 Nur ile Aydnlanan Kii ile Kfr Ehlinin Misli Yce Meali: Hem, bir adam l iken, biz onu diriltmiiz ve kendisine bir nr vermiiz. nsanlar iinde onunla yryor. Hi o, bi't-temsil, zulmetler iinde kalm ve ondan bir trl kamayacak bir halde bulunan kimse gibi olur mu? Fakat kfirlere amelleri yle yaldzl gsterilmektedir. Byle her karyede de mcrimlerinin byklerini, mevkide bulundurmaktayzdir ki, orada mekr yapsnlar... Halbuki bunlar mekri bakasna deil, kendilerine yapyorlar da farkna varmyorlar. Bunlara bir yet geldii zaman, "Allah'n peygamberlerine verilen rislet, aynyla bizlere verilmedike sana asla iymn etmeyiz," diyorlar. Allah, risletini nereye tevd' edeceini daha iyi bilir... Mekkrlklarndan dolay yle mcrimlere, yarn Allah yannda, hem bir kklk, hem pek iddetli bir azap isabet edecek. 178 Tefsr-i erifi: "Hem, bir adam l iken..." Sebeb-i Nzul Rivayet olundu: bni Abbs (r.a.) hazretleri buyurdular: Eb Cehl, (bir gn) Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine hayvan tersi att. Eb Cehl'in yaptn Hazret-i Hamza'ya haber verdiler. 0 da av'dan dnyordu. Elinde yay vard. Ve henz o daha iman etmemiti. Eb Cehl ile karlat. Elindeki yay ile Eb Cehl'in kafasna vurdu. Eb Ceh: Ona gelen sefhiik (delilii) grmyor musun? Bizim aklmzdan sapt. Ve ilhlarmza kfrediyor," dedi. Hazret-i Hamza (r.a.): nsanlarn en sefihi en budalas sizsiniz?" Allh Tel hazretlerini brakp talara tapyorsunuz! ehdet ederim ki, Allah'tan baka ilh yoktur. Yalnz odur. Onun erik (ve orta) yoktur. Ve ehdet ederim ki Muhammed (s.a.v.) Allah'n kulu ve resuldr..." te bu hadise zerine bu yet-i kerimeler nazil oldu.179 Hemze inkr iindir. Nefy, ve vv harfi, kelmn zerine dellet ettii isim cmlesini benzerinin zerine atf iindir. Yani: Sizler ey mminleri Mriklerin misli ve l kimse gibidir 180 man ve Kfr Biz onu diriltmiiz..." Ona hayat verdik... Ve hayatta tabi olan idrk edici kuvvet ve hareket verdik (kii mislidir...) (3/96) Ve kendisine klm (vermiiz). Bu hari hl ile beraber "Bir nur," Byk bir nur... Onunla yryor..."
177

Cinlerden korunmak iin kiiyi kfre gtrecek islm d hal ve hareketlerde bulunmak yerine Aadaki yet ve dualar okunup dua edilmelidir: 1- Fatiha sresi 2- Bakara sresinin ilk be-i yet- kerimesi, ayetleri 3- Ayet'l-krsi ve devamndaki iki yet-i kerime, 4- Bakara sresinin son iki ayetleri, 5- sr sresi 45 ve 46. ayetleri 6- M'min sresi ilk ayetleri, 7- Kaside-i brdenin bu mbarek beyitleri 8-Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerinin Hazret- Ali'ye yazdrp cinlere gndedii bu mektup: 9-Bu tehlil: 10- Ezn- erif okunmaldr... Ezn- erifin okunduu yerden cin ve eytanlar kaarlar... Bu konuda daha geni bilgi iin; "Kur'n- Kerim'den Dualar" isim kitabma baknz. Mtercim. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/88-89. 178 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/90-91.
179
180

Baav Tefsiri: 2, s. 128, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/91-92.

Onun sebebiyle... nsanlar iinde," nsanlar iinde insanlar tarafndan (gelecek fitnelerden) emin olarak... Hi o kimse gibi m? Sfat acayip.... Zulmetler iinde kalm..." Mahzfmbted'nm haberidir. Yani, zulmetler iindedir..." Ve oncIan Dr tr'u kamayacak bir halde bulunan (kimse)..." Bir halde... Zarfta bulunan zamirden hl'dir.., Birinci (kelimesi) mevsl ve mbted'dir"O kii gibi" kavl-i erifi de onun haberidir. O kii gibi" kavl-i erifinde ki kelimesi ayn zamanda mevsl'dr. Slas ise kendisinden sonra vaki olan isim cmlesidir... 181 sm-i Mevsl Birinci, kavl-i erifi, 1- Allh Tel hazretlerinin kendisine hidyet verdii, 2- Dalletten kurtard, 3- Kendisine hccetler ve, 4- yetler ile nur (aydn) kld, 5- Hccet ve yetlerin nuruyla eya hakknda dnen, 6- Hak ile btln arasn tefrik eden, 7- Doru ile yanl birbirinden ayrt eden, 8- Muhkk (hak zere) olan ile mubtl (btl zere) olan birbirinden temyz eden Hazret-i Hamza (r.a.) gibi kiinin temsilidir.... kinci, v; kavl-i erifi ile, dallet zere bak kalan ve asla, dallet ve sapklktan (kfr ve irkten) ayrlmayan Eb Cehl gibi kiilerin temslidir... 182 Kfirlere Amelleri Yaldzl Gsterildi Byle, Yani m'minlere iman ssl gsterildii gibi, Yaldzl gsterilmektedir..." Allh Tel hazretleri, tarafndan yaratmak yoluyla veya eytan tarafndan vesvese verilmek yoluyla ssl ve yaldzl gsterildi. Kfirlere yapmakta olduklar (amelleri)..." Yani yapmaya devam ettikleri eit eit kfr ve ma'siyetleri, demektir. Kfirler, bu tezyn (ssl ve yaldzl) kfr ve dallet zulmetlerinde kaldlar... man ve hidyet nuruna hidyet bulamadlar ve nail olamadlar... 183 Gerek lm ve Hayat Hakikat erbab buyurdular: "lm, nefsin hevs (na tabi olmak) sebebiyledir; hayat ise hakkn muhabbetiyledir...." 184 Cehalet ve Marifet Yine (hakikat erbab) buyurdular: lm nekre iledir; hayat ma'rife iledir...." 185 Marifet Hayat ve Beer Hayat Marifet hayatyla beer hayatn arasndaki fark (udur): Umum halk, beer hayat ile diridirler; lakin onlar, kalbnn mezarnda l gibidirler... Onlarn mecaz vucd zulmetlerinden kmalar mmkn deildir...
181 182

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/92-93. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/93. 183 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/93-94. 184 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/94. 185 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/94.

Havas ehli ise marifet hayatyla diridirler... Beer hayat geicidir.... Zira Allh Tel hazretleri buyurdu: Her nefis lm tadacaktr..." Marifet hayat byle deildir. (Marifet hayat geici deildir...) Allh Tel hazretleri buyurdu: Erkekten diiden her kim m'min olarak iyi bir amel ilerse, muhakkak ve yapmakta olduklar daha gzeliyle ecirlerini muhakkak vereceiz!"186 Efendimiz (s.a.v.) hazretleri de buyurdular: M'min, ki darda da (dny ve hirette) diridir. 187 Ne gzel buyurmular: lmez? Sana olan her bir cn, Ne gzeldir! Canana olan cn, 188 Ak Ehli lmez

amellerin

Hafz (k.s.) buyurdular: Kalbi ak ile diri olup (maneviyat ile hayat bulan) kii, asla lmez! 0 kiinin lem defteri zerine bizim devamz ve bekamz sabit oldu (t kyamete kadar).. 189 Faris tefsir'de buyuruldu:190 Hem, bir adam l iken, biz onu diriltmiiz ve kendisine bir nur vermiiz. nsanlar iinde onunla yryor. Hi o, bi't-temsi, zulmetler iinde kalm ve ondan bir trl kamayacak bir halde bulunan kimse gibi olur mu!? Fakat kfirlere amelleri yle yaldzl gsterilmektedir. 191 yet-i kerimesini okudu ve buyurdular: -"Bu yetin almeti eydir: 1- Halktan uzlet, 2- Hakka davet, 3- Devaml olarak dil ve kalb'ten zikirdir...." 192 Kalb Zikirden Gafil Olma Bu many nazm olarak yle buyurmulardr: Mahlkatn sohbetinin peine dme! Tamamen kendini Allh tel'ya ver! Allah'a ynel! Kalb zikrin zevkinden gfl olma! Ve dil zikrinden de gafil olma! Ta ki Allah'n seni diri klmas, her iki tarafta da tahakkuk etsin!" 193 Hakik Diri Bil ki: Hakk olarak hayy (diri) olan ve asla lmeyecek olan Allh Tel hazretleridir. Ebediyyen diri olup lmeyecek olan sadece Allh Tel hazretleridir. Allh Tel hazretlerinin dnda olan her ey (m siv) ise meyyittir (yani ldr...) nk onlar adem (yoklukta) olduu iin l diye isimlenderildi. 194 M Siv'nn zerine Drt Tekbir Al Hafz (k.s.) buyurdu: Ben hemen o saatte abdest aldm ak emesinden... Olan nesnelerin (m sivnn zerine) drt tekbir aldm. 195 Yani ak ve fena makamna vusul sebebiyle ben, btn halk l olarak mahede ettim, demektir. 196 Mahlkata Bak ve Mahede eyh'l-Ekber (k.s.) el-athar hazretleri buyurdular: Kim, mahlkatn fiillerinin olmadn mahede ederse kurtuldu. Kim, onlarn (mahlkatn gerek bir) hayatnn olmadn mahede ederse, hakikaten kurtuldu...
186
187

Al-ilmrn: 3/185, en-Nahl: 16/97. 188 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/94-95. 189 Dervi Yunus (r.h.)'da "Aklar lmez, len hayvan imi," buyurarak, bu derin man'y zetlemektedir. 190 h-i Kirmn (r.h.) hazretleri hakknda daha nce bilgi geti. 191 El-ErTm: 6/122. 192 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/95-96. 193 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/96-97. 194 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/97.
195
196

Divan Hafz-j irz s. 15, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/97

Kim, onlar (mahlkat) ademin (yokluun) ayni olarak mahede ederse, ite o kii vsl gerekten vsl oldu..." 197 Hikye (Hakka vasl olmak) Abdivhid bin Zeyd (r.h.)198 hazretleri'nden rivayet olundu. Buyurdular: Halktan kam ve uzlete ekilip bir yerde ibdete koyulan bir kiiye uradm. Sordum: Ka yldr sen bu yerdesin?" O: Yirmi drt yldr!" dedi. Ona yine sordum: Senin kendisiyle nsiyet kurduun kimdir?" O; Ferd ve Samed olandir!"dedi. Ben; Mahlukattan kimdir?" dedim O; Vahet (yalnzlk)" dedi. Yine ona sordum: Senin yemein nedir?" 0: Zikrullah'tr!" dedi. Ben;: Yiyeceklerden yiyecein nedir?" dedim 0: u aalarn meyveleri ve topraklarn bitkileridir!" dedi. Ona yine sordum: Sen hibir kimseye mtak ve ak olmaz msn?" O: Evet (olurum)" dedi. ("Kime?") Ariflerin kalblerinin habibine..." dedi. (3/97) Ben: Mahlukatlardan?" dedim. 0: Bir kii ki, noksan sfatlardan mnezzeh olan Allah suhbneh ve Tel hazretlerine mtak olursa; o kii bakasna nasl k olsun?" dedi. Yine ona sordum: Neden halktan ayrldn?" (Burada uzlete ekildin?)" dedim. O: nk insanlar, akllarn hrszlan ve hidyet yolunun yol kesicileri (kutta-i tarik-i hidyettirler!" dedi. Ona sordum: Kul hidyet yolunu ne zaman tanr ve renir?" Buyurdular: Kii Allah'n gayri (m siv'nn) hepsinden Rabbine kat, kii, her eyin zikrini terk edip, Allah Tel hazretlerinin zikriyle megul olduu zaman..." buyurdu. 199 Herkesin Kendisine Hs Bir Sulku Vardr

197

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/97-98.

198

Abdlvhdi bin Zeyd (r.h.) hazretlerinin knyesi Eb Ber el-Basr'dir. Doum ve vefat trihleri kesin olarak bilinmemektedir. Abdivhid bin Zeyd hazretleri, Tabin devrinde mehur hads ve fkh limleri olan, Eb shk, A'me, Hasan-i Basr, sm'l-Ahval, Salih bin Han. Amr bin Meymn, Eb Ishak eybn gibi limlerin sohbetlerinde bulundu. Onlardan hads ve fkh renerek bu ilimlerde sz sahibi oldu. Tebe-i tabin devrinde Basra'da yetien mehur hads ve fkh limlerinin ileri gelenleri arasnda yer ald. Zamann ilim renmekle ve ibdet yapmakla geirdi. Senelerce sabah namazn yats namaz abdestiyle klp, geceleri uyumamitr. Duas ok makbuld. Hads ilminde sika, salam gvenilir bir rvi olduunu bir ok lim ile Yahya bin Sad bildirmektedir. Rivayetleri "Ktb-i Sitte'de" yer alr. rendiklerini insanlara retmeye alrd. Cuma namazndan sonra evinin evresi hads ve fkh renmek isteyen talebelerle dolard. Bkp, yorulmadan saatlerce ders verir ve onlarn yetimelerini isterdi. Bir dakikasnn boa gemesini istemez, ya renir yahut da retirdi. Derslerine sdece namaz vakitlerinde ara verdiini talebeleri anlatmlardr. Hikaye Buyurdular(salevat erife hakknda): Hacca gitmitim. Yanmda bir gen durmadan Peygamber efendimize salt selm getiriyordu. Bz yerlerde okunmas daha uygun dualar olduu halde, gen her yerde du yerine salevt okuyordu. Dikkatimi ekti ve kendisine sordum. Gen yle dedi: Babam ile birlikte hacca gitmitik. Yolda uyudum. Kalk baban ld." dediler. Kalktm gerekten babam lmt. Ayn zamanda yz de kararmt. lm ve ayrca yznn kararmas beni daha da zd. Bu znt ile tekrar uykuya daldm. Bu srada ryamda siyah yzl drt kii ellerinde demir kamlar olduu halde, babama yaklatlar. Tam vuracaklar zaman nur yzl bir zatn geldiini, onlara dnerek; Vurmayn!" dediini, eli ile de babamn yzn svazlayarak nrlandrdn, sonunda bana: Artk uyan, baban nrlanmtr." diye sylediini grdm. "Sen kimsin?" diye sorduumda, Ben Peygamberim, bana salevt getirdii iin ona efaat ettim." dedi. Uyandm, sylendii gibiydi. Bu sebeple ben de salevt- erfeyi devaml okuyorum. Abdivhid bin Zeyd'in en byk zellii; Allah telya kar olan kusurlarndan dolay ok zlmesiydi. "Btn insanln yapt ibdet kadar ibadet yapsak Allah telnn bize verdii nmetiere kar gene kr yerine getiremeyiz." derdi. Muhammed bin Abdullah buyurdu ki: Ben bir defasnda, Abdivhid bin Zeyd hazretlerinin; "Kim mdesini haramlardan koruyabiliyorsa, o kimse dnini ve gzel ahlkn muhafaza edebilir. Kim de karnn haramlardan koruyamyorsa, o kii ne dnini ne de gzel ahlkn muhafaza eder." dediini iittim. "Muhakkak ki her eyin bir kestirme (yakn) yolu vardr. Cennet'in kestirme yolu da cihd yapmaktr." "Kul iin ancak bilerek ve huzur iinde kld namazn sevabm limleri ittifak etti." Efler nefsin Allah telya hissederseniz, bir sure kuvvetli ve iyi yemekleri lalklan olsun. Oru tutunuz. Bu ekilde yapmanz vcdunuzdak. baz yalan ve fazlalklar erittii qibi Allah tely hatrlamanz arttrr "Dni btn ve vakar sahibi olan kimselerle olunuz. unku onlarn meclslennde. toplantlarnda kt. irkin, ahlka ve vakara snayan eylerden bahsed.lrnez 793 (H. 177) veya 802 (H. I86)'de, bir rivayete gre de 805 (H. 189) senesinde vefat etmitir. 199 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/98-99.

Her salik'in melik'l-mlk'a seyr-u sulukunda (kendisine has) bir adm (ve yolu) vardr... 200 Hikye (Arif ve zahid) Hikye olduu gibi: Yine eyh Abdlvhid bin Zeyd (r.h.) hazretleri buyurdular: Ben beyt-i makdis'e gitmeye kasdettim. (Beyt-i Mukaddese gitmek zere yola ktm.) Fakat yolu ardm. Birden bir kadn kt. Bana yaklat. Ben o kadna; Ey garib kadn! Sen yolunu mu ardn?" diye sorduj. O, bana; "Allah tely tanyan kimse nasl garib olur? O'nu seven nasl yolunu arr?" dedi. Sonra da bana; Bu asann ucundan tut, nmden yr." dedi. Asann ucundan tutup nnde yrmeye baladm. Alt adm kadar yrdm, ya alt admdan az veya daha ok yrdm! Birden kendimi Mescid-i Aks'da buldum. Gzlerimi outurarak kendi kendime; Herhalde yanl gryorum, nasl olur?" dedim. Bunun zerine bana yol gsteren kadn; "Ey kii! Senin yryn zhidlerin, benimki de ariflerin yrydr! Zhid yryerek, arif ise uarak gider. Yryerek giden uarak gidene nasl ulaabilir?" dedi ve gzden kayboldu. Onu bir daha hi grmedim..." Bu hikyeden zahir oldu ki arif iin bir nur vardr. Arif kii, o nur ile istedii yere istedii ekilde yrr! Chil kii ise, hayret vadisinde (akn akn) kalr. Yol bulamaz. Yol ancak Allh Tel hazretlerinin tevfk (baar vermesi) ve hidyet nasip etmesiyledir... 201 Kr ile Gren Bir Deildir Kr ile gren muhakkak ki bir deiller... Yine gren chil ile, lim bir deildir. Kiinin cehaleti, ister 1-eriat, 2- Tarikat, 3- Marifet yahut; 4- Hakikat ynnden olsun, fark etmez... Allh Tel hazretleri, hl ehlinin arasn beyn edip tefrik etti.. Makam ehlinin arasn ayrd gibi... Kiinin nurunun bykl ve genilii onun kalbine yaylmasnn, yerlemesinin ve marifetinin nisbetindedir. 202 Kalbler Allah'n Kudret Elindedir Kalb, Allh Tel hazretlerinin kudret elindedir. Allh Tel hazretleri, kalbi diledii gibi evirir. Bundan dolay iman ehline hayr ynleri, eitleri, taat ve ibdet ssl gsterildi. Kfr ehline de, errin eitleri ve gnahlar ssl gsterildi.... 203 rde-i Cziyye Lakin kullar (iyilik veya ktl yapmaya) mecbur deiller... Kullarn zulmetlerden kmaya ihtiyarlar (zgr seimleri) vardr. Kullar, kendisi iin yaratlm olduklar eye istidadlarn sarfetmedikleri zaman, nefis ve tabi zulmt iinde kalrlar... Bu hlin zahirine nisbetle kelm'dr. Ama, ihya ve yaratmann, zikredilen yet-i kerimede Allh Tel hazretlerine isnd edilmesi, tevhd'in icabdr. Zira hepsi, Allh Tel hazretlerinin kudret elindedir. Buna ancak ve ancak Allh Tel hazretlerinden tesir olur. Sen eer bir hayr grrsen, Allh Tel hazretlerine ok ok hamd et... Zira senin iin "inayet" sebkat etmi ve "tevfk" yardm etmitir. Nice takldler, tahkike ulatrr." Hd (hidyet veren) Allh Tel hazretleridir... 204 Byklk Taslayanlar
200 201

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/99-100. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/100. 202 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/100-101. 203 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/101. 204 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/101.

"Ve byle," Biz Mekke'de yaptmz ve Mekke'nin ekabiri (byklk taslayanlar yani kendileri ehrin eraf olduuna inanan kiiler) gibi... Her karyede de kldk (bulundurduk)." Fiile taalluk etmektedir. Byklerini (ekbirini) ikinci mefl'dr. Bykler," kelimesi, Ziyde byk" kelimesinin cemiidir205 ve Azm ve azametli" manasnadr. Onun mcrimlerinin," Birinci mefuldr. Mcrim" kelimesinin cemiidir. Faris olarak; Gnahkr," demektir. Orada mekr yapsnlar diye..." Yani o karyede mekr (hile) yapsnlar diye... nk o ekbir (byklk taslayanlar), riyaset ve bakanlklar iin kendilerinin gayri olan insanlara her trl, 1- Hile, 2- Tuzak kurmak, 3- Dzenbazlk, 4- Siyset, 5- Aldatma, 6- nsanlar btla drmek 7- Ve haktan saptrma ilerini yapmaya gleri yeter... 206 Kureyin Kfr Siyseti Kureyin ileri gelenleri Mekke'nin giri yollarnn zerine drt kiiyi, ehre gelen insanlar Efendimiz Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerine iman etmeye engel olmak iin tayin etmilerdi. Bu adamlar, Mekke ehrine gelen herkese; Aman! Sakn bu adama yaklamayn! Muhakkak ki o, khin, sihirbaz ve yalancdr!" diyorlard 207 mam Baav (r.h.) buyurdular: Bu {bir karye yani ky, kasaba, ehir veya toplumun ekbirinin hile ve tuzaklarla hidyete kar gelmeleri) Allh Tel hazretlerinin snnetidir (ilhkanunudur...) Allh Tel hazretleri, btn peygamberlere tabi olan kiileri, (o toplumun) zayf kiileri kld. Nuh Aleyhisselm'n kssasnda buyurulduu gibi: !...f dediler; 'hi biz sana inanr myz? Senin ardna hep o erazil dm? 208 Allh Tel hazretleri o memleketin byklerini de (byklk taslayan ekbirini ise) fsklan kld ki, orada mekr yapsnlar (hile ve tuzak kursunlar) diye. 209 Mekr Nedir? Mekr", gizlice fesat iin almak, bozgunculuk kartmak ve tuzak kurmaktr. Bu yet-i kerimede Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine teselli vardr. 210 Hileleri Kendilerinedir Halbuki bunlar mekri bakasna deil, kendilerine yapyorlar..." nk bu iin vebali kendilerinin aleyhinedir. Ve deil..." Halbuki onlar; deildirler; Asla bunun farkna varr deiller... Belki onlar, bakalarna hile ve tuzak kurduklarn zannederler... 211 Kskanlk Ve bunlara geldii zaman," Her karyenin fasklannm o yerin reisleri, mal okluu ve makam ile marp, taknlk edenler olduklar beyan edildikten sonra, Mekke'nin reislerinin crm ve fisk-u fcurlar beyan edildi. Ve o da kendilerine geldii
205
206

Baav Tefsiri: c. 2, s. 106, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/101-102. 207 Baav Tefsiri: c. 2. s. 106. 208 Baav Tefsiri: c. 2, s. 106, 209 Baav Tefsiri: c. 2, s. 106, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/102-103. 210 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/103. 211 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/103-104.

zaman; Bir yet..." Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin peygamberliinin shhatine dellet eden bir yet geldii zaman; (3/98) Dediler: Allah'n peygamberlerine verilen rislet, aynyla bizlere verilmedike sana asla iymn etmeyiz,". Vahiy ve kitab'dan bize de gelmedike iman etmeyiz, dediler... Rivayet olundu. (Efendimiz s.a.v. hazretlerine peygamberlik verildiinde) Eb Cehil (itiraz ederek) dedi ki: Biz Abdlmenf oullaryla tpk iki yar at gibi an, eref ve fazilet konusunda hep yartk. (Sonuta onlar) "bizden kendisine vahiy gelen bir peygamber kt" dediler. Vallahi biz buna rz olmayz! Ta ki bizden de onun gibi ve ona geldii gibi, kendisine vahiy gelen biri kncaya kadar.212 Murad ettiler yani Mekke kavmi, kendilerine de peygamberlik ve rislet verilmesini istediler ve bunun hasl olmasn murad ettiler... ikisi (peygamberlik ve rislet) Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerine hsl olduu ve verildii gibi... Onlar tabi olan kiiler deil de matbu (kendilerine tabi olunan kiiler) olmak istediler.... Teysr tefsirinin sahibi buyurdu: Bu sefhlikve ahmakln ta kendisidir. Bir adama; man et" denildiinde; onun da; Hayr ben iman etmemi Ta ki Allah Tel hazretleri beni de peygamber kilmcaya kadar..." demesi en byk budalalk ve ahmaklktr. 213 Resuller kelimesi mam Sa'Ieb (r.h.) buyurdular: (Bu yet-i kerimede geen) Allah'n resulleri" kavi erifinden murad, Efendimiz (s.a.v.) hazretleridir. u kavl-i erifte de muhatap Efendimiz (s.a.v.) hazretleri olduu gibi; Ey rasller! Hell ve ho eylerden yeyin ve gzel iler yapn; nk ben ne yaparsanz tamamen bilirim. 214 Burada "Resuller" kelimesinin cemi sgasyla gelmesi ta'zm iindir... 215 Peygamberlerin emaili "erhu't-Tearruf"216 isimli kitabda buyuruldu: Allh Tel hazretleri, btn peygamberlerin emailini, ancak Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinde toplad ve Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine; Ey raslleri 217 Diye hitab etti... Btn gzellikler, sana verildi. Btn iyilikler sende topland. Duann kabul olduu yer Bil ki: Bu srede (yani bu yet-i kerimede) zikredilen iki lafza- cellin aras; kendisinde duann icabeti (ve kabul olduu) umulduu yerlerdendir... Bunu muhafaza etmeye devam edilmelidir.218 Allah Daha yi Bilir Allah, daha iyi bilir."
212
213

Baav Tefsiri: c. 2, s. 106, Eb Sud Tefsiri: c. 3. s. 182. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/104-105. El-M'minn: 23/51. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/105.

214
215

216

Tearruf kitabnn as] ismi "Tearruf li Mezhebi't-Tasavvuf tur. Kitabn mellifi Eb Bekir Buhr hazretleridir. Tasavvuf tarihinde, Eer Tearrf olmasayd, tasavvuf bilinmezdi" sz ok mehurdur. Tearruf zerine bir ok erh yazld. Balcalar unlardr: Musannif (Eb Bekir Buharnn) kendi erhi, eyhlislam Abdullah bin Muhammed El-Ensar, Kad Alauddin Ali bin smail (Konev)'nin erhi. mam smail bin Muhammed'in erhi.. Ve dier musannflarn erhleri.... Burada musannif hazretlerinin "erh't-Tearruf" dedii kitabn hangi erh olduunu tam olarak bilmiyoruz; ama Konev hazretlerinin Tearruf zerine yazm olduu erhi ok mehr'dur. Bu olabilir. ^ m\j Vallahu a'leml Mtercim. 217 El-M'minn: 23/51,
218

Kii. maddi veya manev herhangi bir hacet ve ihtiyac olduu zaman, abdestli olarak ve hatta mmknse iki rek'at namaz klp kbleye dnerek; bu yet-i kerimeyi okumaya balar; Kavl- erifim okuyunca; dua eder... Allh Tel hazretlerinden istekte bulunur. Dua' ettikten sonra da; Kavl-i erifini okur... Mtercim. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/105-106.

Allh Tel her eyden daha iyi bilir... Rsaletn nereye tevdi' edeceini..." Risletini kendisine koymak iin rislet iin en elverili yeri daha iyi bilir ve risletini oraya koyar... ite bunlar, rislet iin ehil ve elverili kiiler deiller... Ehliyet, nefsn faziletlere nisbetledir. Yoksa mal (makam, evlad okluuyla) deildir.219kelimesi, makamn geniliinden dolay, mukadder bir u "bilir" fiiliyle menfliyet zerine nasbtr.... 220 Kfirlere Aalk ve Zillet Vardr Mcrimlere, yarn sabet edecek, Yani elbette onlara isabet edecektir. Onlarn temenni ettikleri, peygamberlik izzeti ve mal erefinin yerine onlara elbette dokunacaktr. Bir kklk," Onlarn byklk, kibir ve ekbirliklerinden sonra kendilerine, zillet, hakaret, aalk ve kklk isabet edecektir. Allah yannda," Yani kyamet gnnde... Bu yani yannda kavl-i erifi isabet eder," fiiliyle mensbtur. Bu kavl-i erif, kyamet gnnde onlarn har olmalarndan mecz'dir... Ve hem pek iddetli bir azab isabet edecek..." Onlarn devam etmekte olan mekrleri sebebiyle... Bu onlarn crmlerinin en byk maddelerinden olmas cihetinden bunun onlarn iddetli azaba dr olmalarnn sebebi olarak beyan edildi... 221 Peygamberlik Kesb Deildir Bil ki: Muhakkak ki peygamberlik, ilh bir ihtisas ve Allah'n vergisidir. Kesb deildir; sultanlk (padiahlk) gibidir.222 Mchede eden bir kii btn artlarn ve sebeplerini yerine getirse bile alarak, onu elde edemez. 223 Velayet Makam Vezirlik Gibidir Velayet makam da byledir. Lakin velayet makam vezirlik gibidir. 224 Mchede edenlerin bazlar o makama nail olmalar caiz olur. Yoksa alanlarn hepsi o makama asla nail olamazlar. Bazen kii, mchede etmeden bile o velayet makamna nail olabilir... stidad mkemmel ve (ilh) inayet sebkat ettii zaman {kendisi hakknda ezelde tecelli etmi ise) o hl mstesna... 225 Hikaye (Davulcunun velayeti) Rivayet olunduu gibi. Baz Yemen eyhlerinden rivayet olundu. eyh birgn "Zebd'ten "Ahvz" diye bilinen sahile doru yola kt. Beraberinde de bir talebesi vard. Yollarnda tohumlan byk olan kamla uradlar. Talebeye; Bu kamtan bir eyler beraberinde al!" dedi. Murid bunu yapt. Kendi nefsinde de bu ie at. Kendi kendine; Bu iten eyh'in murad nedir acaba?" dedi. eyh ona bu konuda bir ey sylemedi. Ta ki baz kullarn
219

kelimesi mefl olduu halde nasb olarak deil de raf okunmas ise mebniyyattan olduu iindir. ^JJ- kelimesi zamana dellet eden ve zafetle kullanlan bir zarftr.... Daha geni bilgi iin Nahiv kitablannm Mebniyyt blmnn Zarf ksmna baknz... 220 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/106. 221 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/106-107. 222 Musannif hazretlerinin Peygamberlii Sultanlk (Padiahla) benzetmesi; kendi dneminin kltryle ilgilidir... O'nun yaad Osmanl devletinde, ancak padiahn olu veya kardei gibi yakn padiah olabilirdi... Dier ailelerden ne kadar liyakatli bir kii olursa olsun o kii, padiah olamazd. Padiahlk seimle deil, "Osmanl hnednfa mensb bir erkek olmakla olurdu... Bu gnk gibi seimler yoktu... Bundan dolay Musannif hazretleri, peygamberliin, almakla olmadn, Allah vergisi olduunun tam anlalmas iin padiahla benzetti... Mtercim. 223 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/107-108.
224

Musannif hazretlerinin vezrete benzettii velayet velyet-i kbr'dr. Yani ird makamdr. Mrid-i kmil olmak makamdr. Yoksa velyet-i sur deildir. Velyet-i sur {yani evliya olma) kaps btn m'minlere aktr... Fakat herkes mrid-i kmil olamaz. Mceddidler kibrti ahmer gibidirler. Az bulunurlar. Bu mrid-i kmil ve mceddidler hakknda Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -'Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, bu mmet iin her yz senenin banda kendilerine dinlerini yenileyen (bir mceddid) gnderir..." Eb Davud: 3740, Bu hadis-i erifte kendisine iaret edilen mceddidler, velyet-i kbr sahibi mridi kmiller... Allh Tel hazretleri, bizleri onlarn efaatndan mahrum etmesin. Amin! Mtercim 225 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/108.

(insanlarn olduu) mahalle (yere) vardlar. O adamlar, 1- l etlerini yiyor, 2- Le yiyor, 3- arap iiyor 4- Sarholuk veren eyleri alyor, 5- Namaz nedir bilmiyor, 6- bdetten yoksun, 7- iyilikten habersiz, Onlara vardklarnda onlar; 1- er, 2- Oynar, 3- ark syler, 4- Elenir 5- Saz alar, 6- Taanni syler, 7- Davul alar bir halde grdler... eyh talebeye; Davul alan u uzun boylu yal adam bana getir!" dedi. Talebe, o kiiye gitti ve ona; eyhin davetine icabet et!" dedi. O yal davulcu, davulu boynundan att. Ve o talebeyle beraber eyhin huzuruna gitti. eyhin nnde durduunda, eyh, talebeye; Bunu dv!" dedi. O da onu dvd. Ta ki haddin (had cezasnn) yerine geerli olabilecek kadar dvd... Sonra eyh, ona; nmzde yr!" dedi. Yrdler. Ta ki, denize ulatlar. eyh, o yal davulcuya elbiselerini ykamasn ve gusletmesini emretti. Ve ona bunun (yani gusletmenin) nasl olacan retti. Abdestin alma adb ve usln retti. O yal davulcu bunlar yapt. eyh ona namaz klmaya retti. Sonra eyh nlerine geti ikisine (talebesine ve o yal davulcuya) le namazn cemaatle kldrd. Namaz bitirdikten sonra, eyh efendi, seccadesini denizin zerine serdi. Ona (o yal davulcuya) lerle gel!" dedi. Bunun zerine o yal davulcu, ayaa kalkt, denize doru ilerledi. ki ayan seccadenin zerine koydu. Suyun zerinde yrd. Gzlerden kayp oluncaya kadar uzaklat. (O davulcunun bir saat iinde suyun zerinde yryecek byklkte bir keramete sahip olmas zerine) o talebe eyhine; Yazklar olsun banal Vay bama gelenler! u kadar senedir, ben seninleyim! Bu eylerden (kerametlerden) hibiri bana hsl olmad! Bu adam tek bir saatin iinde, ona bu makamlar hsl oldu ve bu byk kerametlere nail oldu!" dedi. eyhi; (2/99) Evldm! Bu ey benim elimde deil! Allh Tel hazretlerinin elindedir. Bana; Abdal (Allah'n sekin kullarndan) falanca kii vefat-etti! Falanca kiiyi onun makam ve yerine koy!" denildi. Ben sadece emri yerine getirdim; hizmetilerin (efendilerin) emirlerini yerine getirmeleri gibi... Bu makamn bana hasl olmasn isterdim. Bu hadiseden zahir oldu Ki, Allh Tel hazretleri, velayetini nereye koyacan daha iyi bilir... 226 Gzel Sonu lh nayetle Olur Hafz (k.s.) buyurdular: Hsn akbet (Gzel sonu- iman ile vefat etmek) yilik ve zhidlik ile deildir... O belki kiinin iini inayete (ilh yardma) havale etmesiyledir. (te o zaman lh yardm ve inayetin kendisine erimesiyle gzel sonuca erer...) 227 Te'vilt-i Necmiyyeden Bu yet-i kerimelerde u iaretler vardr: Byle her karyede de mcrimlerinin byklerini, mevkide bulundurmaktayzdr ki, orada mekr yapsnlar... "
226

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/108-110. Divn- Hafz- irz s. 62. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/110.

227

Karye, (kiinin) kalbdr... Mcrimlerinin bykleri.." ekveti kabul etmekle gzel istidad bozan; 1- Nefs-i emmre... 2- Hev ve, 3- eytandr... Bunlar (nefis, hev ve eytan) insanda hileler yapmaktadrlar. Bunlar eriata muhalefet etmek ve tabiata muvafakat ile tuzaklar kurmaktadrlar... Halbuki bunlar mekri bakasna deil, kendilerine yapyorlar da..." nk onlarn istidadlanni bozmalarnn kt sonucu, onlar iin ekvetin hsl olmas ve onlarn saadeti karmalanyla bunun zarar yine kendilerine aittir. Farkna varmyorlar." Onlar nefislerine yaptklarnn farknda deiller, bunu uur edemiyorlar. Onlarn varacaklar cehennem ateidir... Bunlara bir yet geldii zaman, asla iymn etmeyiz," diyorlar..." Yani, (bunu diyenler nefis, hev ve eytandr; nk) gzleriyle ayetleri grdkleri halde iman etmemek; nefis, hev ve eytann huyundandir. Onlarn cibilliyeti, azgnlk, yz evirmek, byklktr. Usn halleri de; "biz asla iman etmeyiz" diyor... Allah'n peygamberlerine verilen rislet, aynyla bizlere verilmedike..." Yani kalb, ruh ve srra verilenler, demektir. Zikrullah ile mutmain olan nefs-i (mutmaine); {Allh Tel hazretlerinin) Ey o rabbine muti olan nefs-i mutmainne! Sen dn o rabbine hem rdye olarak, hem merdiyye (Rabbin senden raz ve sen de Rabbin tarafndan raz edilmi olarak). 228 Rabbinin risletini hakkederler... Mcrimlere, yarn Allah yannda, hem bir kklk isabet edecek. Yani ktl oka emreden nefs-i emmre'nin ashab iin ise, Allh Tel hazretlerinin katnda, zillet, hakaret ve (rahmetten) uzaklk vardr... Ve hem pek iddetli bir azap..." 0, ayrlk ve inkta (rahmetten kesilme) azabdr Yapa geldikleri mekrlerinden dolay" Yani vuslat istidadn bozmalarndan dolay demektir. Bu onlarn mekrlerinin, hile ve tuzaklarnn cezasdr... Te'vilt-i Necmiyyede de byledir.. 229 Kalbler Yce Meali: Hasl; Allah, her kimi hidyetine erdirmek isterse, onun slm'a sinesini aar, gnlne genilik verir. Her kimi de dallete brakmak isterse, onun da kalbini daraltr; yle sktrr ki, sanrsn fkesinden gk'e kacak. mna gelmezleri, Allah o murdarlk iinde hep byle brakr. Bu (sim) ise, dorudan doru rabbinin yolu... Cidden akln bana alacak bir kavim iin yetleri tafsil eyledik ve akladk... Rablarnn indinde "dr'us-selm" selm yurdu onlarndr. Btn yapacak olduklar ilerde, kendilerinin velsi de O'dur. 230 Tefsr-i erifi: (Hasl;) Allah, her kimi isterse," Mans Faris olarak yledir: Sonuta Allh Tel hazretleri her kim iin dilerse..." "Hidyetine erdirmek. Ona hak yolu tarif etmek ve onu iman etmeye muvaffak klmay dilerse... Onun slm'a sinesini aar, gnlne genilik verir." Onun kalbi slm iin geniler, enginleir ve gnl alr... Bu kavl-i erif, nefsinin hakk kabul etmeye, imann kendisine girmesine hazr ve kalbi, slm'n dnda olan eylerden (kfr, nifak ve irkten) arndrr ve slm'a zt olan eylerin kalbe girmesine mani olur; mansndan kinayedir... Kavl-i erifin mans: Allh Tel hazretleri, kimin iman etmesini dilerse, o kiinin; 1- Kfrden yz evirmesini kuvvetlendirir,
228
229

ei-Fecr: 89/28-29, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/110-112. 230 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/113.

2- Onun imana armlarn glendirir, 3- Onun kalbine iman kabul etme kabiliyetini verir, 4- mann iine girmeye onu hazrlar, 5- Onu iman ile ssler, 6- Kalbini saf klar, 7- Onun kalbinden imana zt olan (irk, nifak ve kfr) karr... 8- Bylece onun kalbi islm'a alr.... 231 erhu's-Sadr Bu yet-i kerime indii zaman, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine, "erh's-Sadr" (Sinenin almasnn) ne olduu soruldu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri de buyurdular: erh's-Sadr (Sinenin almas) bir nurdur. Alfh Tel hazretleri o nuru mminin kalbine koyar. Onunla mminin kalbi alar, geniler ve engin olur." Bunun zerine denildi: Bunun (kalbe gelen feyzin ve nurun) bir almeti ve iareti var m?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: Evet (var)! (sinesinin almas le): 1- Kii ebed diyr'a (hirette) ynelir, 2- Gurur diyarndan (dnyadan) uzaklar ve sour, 3- lm gelmeden nce lme hazrlanr!.232 Din limler Bil ki: limler, ikidir. 1- Muamele ilmi, 2- Mkkeefe ilmi, Birincisi (yani muamele ilmi), kulun, kendisiyle Allh Tel hazretlerine yaklat ve Allh Tel hazretlerinden uzaklamad ilimlerdir. 233 Bu (muamele ilmi) ikincisinden (mkefe ilminden) nce gelir. 234 kincisi ki (mkfee ilmi), kalbde bulunan bir nur'dur. Kii onunla gayb mahede eder. nk bu onun artdr (muamele ilmi, mkefe ilminin artdr...) Allh Tel hazretleri buyurdu: Bizim urumuzda mchede edenlere gelince, elbette biz onlara yollarmz gsteririz ve phesiz ki Allah her halde muhsinlerle beraberdir! 235 Muamele ilmi, mkefeden asla ayrlmaz... Zira yukarda zikredilen hadis-i erif, 1- Ebed diyr'a (hirette) ynelmek, 2- Gurur diyarndan (dnyadan) uzaklamak ve soumak, 3- lm gelmeden nce lme hazrlanmaktr!. 236 Aklamasn yapt. Btn bunlar, "Muamele ilmi"ndendir... Bunun almeti ise nur'dur... 237
231 232

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/113-114. Eb Sud Tefsiri c. 3, s. 183, Baav Tefsri: c. 129, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/114-115.

233

Muamele ilmi, er' ilimler demektir. er' ilimler 1-Akid, 2-Kelm. 3- Fkh, 4- Usl-u fkh, 5- Feriz, 6- Tefsir, 7-Usl-u tefsir, 8- Hadis, 9- Usl-u hadis, 10-Ahlak, 11- Ve tasavvufun kl (sz ile anlatlan) ilimleridir... Bu ilimler olmadan, kii, bu ilimlerle yani eriat ile amel etmedike, manen ilerleyemez. Maneviyt sahibi olamaz. Muamelt olmadan mkeft olmaz. mtercim.
234

Zira eriatn zahirine bal olmayan, eriat ile amel etmeyen bir kiinin kefinin almas mmkn deildir. O kii zndktr! Farz, vacip, snneti brakn, Isimn edeplerinden birini terk eden kii bile maneviytta ilerleyemez. Kalbine feyz ve ilh nur aktamaz. Bunun iindir ki; 'Muhakkak ki mam- Azam Eb Hanife el- Kf Allah kendisinden rz olsun; Abdestin edeplerinden bir edebi terk etmeleri sebebiyle tam krk yllk namazlarn bir daha kaza ettiler..." Daha geni bilgi iin baknz. mam- Rabbn (k.s.) hazretleri, Mektubt: c. i, s. 38, Mektb: 29...
235 236
237

El-Ankebt: 39/69, Ebs-Sud Tefsin c. 3, s. 183. Baav Tefsiri: c. 129, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/115-116.

Alimin Abid zerine Fazileti Mkefenin fazileti hakknda, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin u hadis-i erifleri varid oldu: limin, bid zerine fazileti, benim mmetim zerine olan faziletim gibidir!" 238 Mkefenin dnda olan her ey, amele tabidir. nk onlarn sbtu iin amel arttr... 239 Te'vilt-i Necmiyyeden Te'vilt-i Necmiyyede buyuruldu: Hicb (manev perde) inceldike, 1- Kiinin imn daha kuvvetlenir. 2- Kalb, nurlanr, Daha saf, Daha berrak ve Duru olur. (Bu durum) hicb (manev perdenin) kemli rikkati (tam incelmesiyle) imann yakn derecesine ulamasna kadar devam eder... Kalb nurlu olmaya devam eder... Ta ki, hicabn (perdenin) kaldrlmas annda yakn ve tam iman, aynen (aikre) oluncaya kadar... Hak, Ceml sfatyla tecelli eder. Ta ki ayn'da Cell sfatnn tecellisiyle "ayn" oluncaya kadar devam eder... 240 Allah Kimin Dalletini Dilerse Ve her Kimi de dallete brakmak isterse," O kiinin ihtiyar (kendi istek ve hr irdesini kfr ve dallet tarafna) sarf etmesi zerine; Allh Tel hazretleri, onun iinde dallet yaratmay murad ederse... Onun da kalbini daraltr dar" demektir. Faris olarak; Skntl.. Hakk kabul etmekten kanr. Onun iine iman girmez. Yani, Allh Tel hazretleri, kimin (kendisinin hr seimini kfr tarafna kullanmas zerine onun) kfrn dilerse; onun imandan sarf- nazar etmeleri (imandan kanmalarn kendisine gre) kuvvetlendirir. Ve onun kfre aran ve davet eden sebeplerini (kendisinin) nazarnda kuvvetlendirir. (3/100) 241 Hara Kelimesinin Mans Hara" (sknt ve zorluk) kelimesi fetha ile masdardr. Bununla vasflanmas mbalaa iindir, kelimesi kesreyle ism-i faildir. Hara" ziyadesiyle darlk, sknt ve zorluk, demektir. "Hara" kelimesi, birincisinden, darlk" kelimesinden daha hussdir... nk, her ayn zamanda bir darlk"tr. Bunun aksi yoktur, (yani her darlk bir hara deildir...). Denildi ki: Hara" sarmak (i, ie olan) aalarn olduu yer, demektir. Yani iman, kfirin kalbine vsl olmaz; nasl ki, hayvan srleri, aalarn birbirinin iine girip sarmak olduu yere girmeleri ulamalar mmkn olmad gibi... 242 Ge Ykselmek Sanki fkesinden gk'e kacak.243 mam (Fahreddin-i Rz r.h.) buyurdular:
238

Tirmizi:3709, Bu hadis-i erifin tamam yledir: limin, bid zerine stnl, benim en dnz zerine olan stnlm gibidir..." sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: "Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, melekler, ve gklerin ve yerlerin ehli, hatta yuvasndaki karnca ve hatta balklar bile insanlara hayr reten kiilerin zerine rahmet, istifar ve dua ederler..." "ilim renme istei iinde evinden kan hibir kimse yoktur ki, yaptndan holandklar iin melekler onun (ayaklan altna) kanatlarn koymasnlar." Tuhvet'l-Ahvezi c.7, s. 40S "Kim ilim renmek istedii bir yola koyulursa, Allah da ona cennete (gtrecek) yolu (bulmay) kolaylatrr." Tuhvet'l-Ahvezi c.7, s. 405, "Kimin eceli ilim (sahibi olmak ) isterken gelecek olursa, kendisiyle Peygamberler arasnda nbvvet (peygamberlik rtbesin) den baka bir derece bulunmad hlde Allah'a kavuur." et-Tergib ve"t-Terhib c. 1, s. 95, "Ya lim, ya renci, yahut dinleyici veya (bu kimseleri) sevici olmaya bak. Beinci (eri) olma helak olursun." Feyz'l-Kadir c.4, s. 331, 239 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/116-117. 240 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/117. 241 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/118. 242 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/118.

Bu tebh'in keyfiyetinde iki vecih vardr. Birincisi: Nasl ki insan, ge kmakla mkellef olduu zaman; bu teklif (ykmllk) kendisine ar gelir ve vaka onun gznn nnde ok byk gelir ve o kiinin bu ie nefreti byk bir kuvvetle uyanrsa; kfir kii de byledir... man ona ar gelir. Ve o kii byk bir nefretle imandan nefret eder.... (man ve gerektirdii ibdetler onun gznde ok byr....) kincisi: Bu tebihin takdir olmasdr. Kfirin kalbi, slm'dan ve iman kabul etmekten yle uzaklayor ki, bu uzaklk, ge ykselen kiinin yerle gk arasndaki mesafeye benzetiliyor. 244 Hakk Kabul... Kifi (r.h.) hazretleri "Fris tefsiri'nde buyurduklar gibi: Gya yukarlara gklere kmtr. Yani hakk kabul istememesiyle sanki kap gklere kmtr. (Kendisiyle hakkn arasnda yerle gk kadar mesafe var....) 245 Kalbler Birbirinden Farkldr Bil ki, muhakkak kalbler, deiik ve farkldrlar 1- Kfirlerin kalbleri, 2- Noksan ehlinin kalbleri Kalblerden bazlar, imann kendisinin zerine almad (iman iin varlmad yani imann iine girmedii) kalblerdir. Bu kfirlerin kalbleridir... Kalblerden bazlar da, imann zevki ve vicdann zerine Varlmad (yani iinde imann zevki ve vicdan bulunmad) kalbtir... Bu da iman enlinden noksan ehlinin kalbidir... Noksan ehlinden bazlar, irfniyyet (irfan, tasavvuf ve maneviyt) kelimelerinden uzaklarlar. Hatta nefsn, fazflet ashabnn hallerini inkr ederler... 246 Tatmayan Bilmez Bu (bazlarn maneviyt ehlinin hallerini inkr etmeleri ve hatta aleyhinde olmalar) undandr; kim, hayvn sfatlarn iine girer ve onlarn esiri olursa, onun zerine hayvn ve nefsn sfatlar ve eytan sfatlar zerine hkim olur. Ona galebe alarlar. Bylece o, kiinin ruhan mereplerden imeye (ruhniyattan istifde etmesine) yol ve imkan yoktur. 247 Srlar Anlatlmamah Ve bundan dolay; (Ehlllah ve maneviyt erleri tarafndan) srlara taalluk eden eylerin ayardan (ehli olmayan bakalarndan) gizlenilmesi; vasiyet olunur.248 Cevher Gizil Olur Ey Sib, Neden sadef hazinelerde gizli deildir? Bu zamanda cevher tanyanlar aikr deiller... (Cevherler hep gizlidir... Cevherler sadef gibi ortada olmazlar...) 249
243

Kii, ge ykseldike sklr... Nefesi daralr. Zira atmosferin kendisine ktlesi ve arl vardr. Eer mmkn olsa da kii, herhangi bir alet (uak ve benzeri eyler) olmadan ge doru ykselecek olsa, ykseldike daralr. Ykseldike kalbi skr. Ykseldike nefes almaktan zorlanr. nsan gklere doru ktka zerine arlk geldiini hisseder. Kur'n- kerim'de ayn zamanda bu hakikate de bir iaret vardr. Mtercim.
244
245

Tefsr-i Kebr: c. 13, s. 183 (5/142), smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/119. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/119. 246 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/119-120. 247 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/120.
248

Gerek bir tasavvuf ehli, tasavvuf ehli olduunu, rabta, zikir, evrd- erif, maneviyt, bulunmu olduu hl, stadnn manev durumu ve benzer hl ehlinin ancak bilmesi gereken eyleri, avm'a anlatmaz... Zira bu tr eyler, fitneye yol aar. Bu konulan avam, kaldramayaca iin, kapatlmas kolay olmayan fitne gediklerini aar. Halbuki nsanlara akllarnn kaderince konuun!" dsturuyla mkellefiz... Baz eyler herkese anlatlmad iin onlara "Sr" denilmitir. Her kese anlatlsa sr olmaktan kar.. Srlarn bakalarna anlatlmasnn bir sakncas da, ie vakf olmayanlar, anlatlan srlar ok basit bir ekilde kavrarlar. nsanlar, maneviyt kendi kltr daarcklarnda bulunan objelerine gre kavrarlar. Onlarda maneviyat ok basit bir ekilde anlayp srlar dk bir mertebeye drrler... ve bylece bizler maneviytn halkn nazarnda deersiz bir hale gelmesine sebep olmu oluruz. Ve bylece bir ou "demek ki bunlarn yolu bu kadar basit bir eymi!" der ve maneviyat kmser, maneviyattan sour ve hatta belki maneviyta dman kesilirler... Mtercim. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/120. 249 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/121.

Murdarlk Byle," Bu zikredilen yaplma (yani Allh Tel hazretlerinin hidyetini dileyen kiiye sadrn slam'a erhetmesi ve dalleti dileyene de kalbine darlk ve sknt vermesi) gibi, Allah murdarlk iinde brakr." Yani azap, rezalet, rsvaylk ve dallet iinde brakr veya onu lanet iinde brakr. Veya eytan... Yani ona eytan musallat olur. mna gelmezlerin zerine..." Yani onlarn zerine, demektir. Burada zahir isim, zamirin yerine konuldu. Bu, Allh Tel hazretlerinin klmas slann yerinde olan ile mualleldir (msebbebtir..) ki, Allh Tel hazretlerinin onlarn zerine murdarlk klmas; onlarn imandan kamalarnn tam olmas, kfr ve tuyan zerine tam srar etmelerindendir... 250 islm Rabbimizin Yoludur Bu (tslm) ise," Kur'n- kerimin getirdikleri ve beyn (edilen slm); dip Rabbinin yolu," Allh Tel hazretlerinin kendisinden rz olduu yoldur. Ne olduu halde; Mstakm (doru)" Kendisine girenler iin dosdoru bir yoldur. Kendisinde asla erilik yoktur. Kendisine girenleri t cennete gtrr... 251 yetler Cidden yetleri tafsl eyledik..." yetleri, fasla fasla tafsl ve beyan ettik. yetlerin hibiri dierine katlp karmaz. Tezekkr eden (akln bana alacak) bir kavim iin..." Yani dnen ve akllarn bana alan kavimler, Kur'n- kerimden t alrlar.... Hususiyetle tezekkr eden kavim zikredildi; nk Kr'n- kerimin yetlerinin tafsl edilmesinden menfaat gren ve faydalanan kavimler bunlardr... 252 t Alanlara Cennet Onlar iin vardr." Sanki soru sorann biri; Allh Tel hazretlerinin yet-i kerimelerin tafsil edilmesinde tezekkr eden (menfaat gren) kiilere, Allh Tel hazretlerinin neler hazrladn?" soruyor. Onlara (cevaben) denildi: Onlar iin vardr." Dr'us-selm- selm yurdu" Btn honutsuzluklardan (ve ktlklerden) selmet bulma yurdu vardr. 0 da cennettir... Rablarnn indinde," Bu kavl-i erif Dr'us-selm- selm yurdu" kavl-i erifinden hl'dir... Yani, onun konukluu ve ziyafeti Allh Tel hazretlerinin indinde olduu halde, demektir. Bu senin; "Biz bu gn falancann yanndayz (falancann msfiriyiz)" demen gibidir. Yani onun ikram ve ziyfetindeyiz, demektir. Denildi ki, indiye" (katnda ve yannda olmak) kelimesi, vaad ve tekeffl ettii eyden kinayedir... 253 Allah Velisidir Kendilerinin velsi de O'dur 1- Onlarn Mevl's Allah'tr. 2- Onlar seven Allh Tel hazretleridir. 3- Veya dmanlarna kar onlarn yardmcs Allh Tel'dr. Btn yapacak olduklar ilerde," Yani onlarn yaptklar ve yapacaklar slih amelleri sebebiyle, demektir. Bil ki: Allh Tel hazretleri (bu yet250 251

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/121. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/121. 252 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/122. 253 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/122-123.

i kerimelerde), 1- mann gzelliini, 2- Kfrn irkinliini 3- Sad'in hlini ve 4- ak'nin durumunu beyan etti... 5- Peygamberlerin ve evliy'nn yolunu tevik etti. 6- Amel-i slih kld {kurtulua sebep kld...) 7- Slih amelleri, Allh Tel hazretlerinin rzsnn kazanlmasna sebep olan eylerden kld, 8- Muhabbetllah'a sebep, 9- Dars-selm (selm yurdu) yani cennete girmeye sebep kld... 254 Drs-Selm' Giren Dars-selm, kendisinde karar klnacak ve yerleilecek olan yurttur. Oraya giren, mutlak olarak azab'dan emin olur. Allh Tel iman edenlerin velisidir. Onlar zulmetlerden nura karr. 255 Hikaye (Tarihi Bir Hadise) Rivayet olundu: mer bin Hattab (r.a.) hazretleri, Acem diyarnn (Iran memleketinin) baz kalelerini fethetmesi iin bir ordu donatt. Bu ordu tam drt bin atlyd. Ordunun bana olu Abdullah (bin mer) (r.a.)' komutan olarak tayin etti. Abdullah bin mer (r.a.) buyurdu: Biz yksek bir dan zerinde olan kaleyi kuatncaya kadar iimizi gizli tuttuk. Kale o kadar yksekti ki, silhlarmz ona ulamyordu. Kalenin iinde kfirlerden byk bir ordu vard. (3/101) Kalenin emresi (kraliesi) gzel bir kadn idi... 0 kaleyi kuatmaktan bize iddetli bir yorgunluk geldi. Gnlerden bir gn, o ehrin emresi (kadn idarecisi) bizim askerlerimizin manzarasna bakar. Askerlerin iinde, Arap genlerinden gzel ve yakkl bir genci grd. O gen, gerekten ata binen, iyi silh kullanan ve harp taktiklerini iyi bilen ve savata mahir bir genti. Kadnn baklar, o genc'in zerine toplannca korkuya kapld. Onun etrafnda bulunan baz cariyeleri ona; Ey Melike! Neden korktun? Halbuki sen onlarn gelmesine mni olan kuvvetli bir kalenin iindesini?" dediler. O; Bizim bu kalemizi bu gen fethedecektir'" dedi. Cariyeler; Nasl?" dediler. O; Bir saat sonra greceksiniz!" dedi. Sonra o Melike (kralie) o genc'e bir eli gnderdi ve ona; Benim, senin olacam ve senin de benim olacan bir yol bulabilir miyim? (Byle bir ey mmkn m?)" dedi. Gen, ona; Evet! (Byle bir ey mmkndr) ama bunun iki art vardr: 1- Harici kaleyi bize teslim etmen; 2- Dahil kaleyi de O'na (Allah'a) teslim etmendir..." Melike (kralie) yine eliler gnderdi ve ona sordu: Harici kaie'nin ne olduunu anladk! Ama dahil kalenin ne olduunu anlamadk? (Bunu aklar msn?)". Gen, o kadna; (Dahil kale'yi ona teslim etmen) senin kalbini Allh Tel hazretlerine teslim etmendir ve Allh Tel hazretlerinin vahdaniyetini ikrar etmendir!"256dedi. Kadn bir gn o gen'e haber gnderdi: Askerlerinle beraber ehre girin! nk ben size kaplar atm!" dedi. ehre girdiklerinde, o gen, emre kadna slm' arzetti. Kadn, ona; Biliyorsun ki, ben Kralieyim! Byk himmet ve l mertebe sahibiyim! Senin askerlerinin iinde rtbe bakmndan senden daha byk kimse var m? Varsa ben onun elinde Mslman olaym!" dedi. 0 gen; Evet! (Bu askerlerin iinde benden byk kimse var. O da) bizim emrirniz ve bymzdr. Emr'l-m'minin (m'minlerin halifesi hazret-i mer r.a'n) oludur!" dedi. Kadn, Abdullah bin mer (r.a.) hazretlerinin nne huzura getirildiinde, Abdullah bin mer (r.a.) ona slm dinini arzetti. Kadn birincisi gibi konutu yani; Mslmanlarn iinde senden daha byk kimse var m? Gidip onun nnde Mslman olaym?" dedi.
254

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/123. Bakara: 2/267, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/123.

255 256

Zira kitap ehli olmayan Mecs gibi kavimlerin kadnlaryla evlenmek caiz deildir. Ancak o kadnlar kitap ehli olmayan kadnlar, iman ederlerse onlar nikahlamak caiz olur. Mtercim.

Abdullah bin mer (r.a.) hazretleri; Evet! Babam, emr'l-rn'minin, (m'minlerin halifesi mer r.a. var)" dedi. Kadn; yleyse, beni ona gnder! Ta ki onun elinde Mslman olaym?" dedi. Bunun zerine, Abdullah bin mer (r.a.) hazretleri, Kralieyi, beraberinde bir blk asker ve bir ok mal ile beraber, kale'den kartp, Hazret-i mer (r.a.)'a gnderdi. Kadn (Medine-i mnevvere'de) Hazret-i mer (r.a.)'n huzuruna kt. Ve ona; Ey m'minlerin emri burada senden daha byk kimse var m?" dedi. Hazret-i mer (r.a.); Evet (benden daha byk var! Benden byk olan) Allah'n Resul Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretleridir! Ve bu da onun kabr-i erifidir!" dedi. Ve hazret-i mer (r.a.), Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin ravza- mutahharasn iaret etti. Kralie; yleyse ben ancak onun elinin nnde Mslman olurum!" dedi. Onun sylediklerine icabet etti. Kadn, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin nurlu kabri erifine geldiinde, selm verdi. Byk bir edep, vakar ve hrmetle Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin kabr-i eriflerinin nnde diz kp oturdu. Ve; Ehed en la ilahe illallah ve ehed enne Muhammeden abdh ve rasllh" Ben ehdet ederim ki, Allah'tan baka ilh yoktur. Ve ben ehdet ederim ki, Muhammed (s.a.v.) Allah'n kulu ve resuldr!" dedi. Sonra o kadn; Ben zulmetlerden nur'a ktm! Ya Reslallah (s.a.v.)! hazretleri! Ben imanmn gnahlara bulanmasndan ve inancmn ma'siyetlerle kirlenmesinden korkuyorum! Seni hak peygamber olarak bize gnderen Allah'tan, bir daha gnaha ve ma'siyete girmeden benim ruhumu almasn istiyorum!" diye dua etti. Sonra da, ban Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerinin eiine koydu. Ve ayni saatte vefat etti. Bunun zerine, o kadnn gzel halinden dolay, hazret-i mer (r.a.) (ve orada bulunanlar) aladlar. Sonra hazret-i mer (r.a.), kadnn ykanmasn, tehizini ve Bak mezarlnda, sahabelerin (r.a. hazertnn) arasna defnedilmesini emretti... Bir gn benim tabutum konuldu. Srlardan ve olutan... Gidiyorum, hev ile Yksek bir alay ile... Allah'm bizleri, srat- mstakme girenlerden eyle! Allah'm bizleri, kalb-i selm ile senin Cenabna vsl olanlardan eyle! Allah'm bizleri, elim azabndan kurtar (ve bizleri azaba girmekten koru!) min! Y Kerm! Y Rahm! 257 Cin Ve ns Yce Meali: 0 hepsini toplayp hasredecei gn: Ey cin m'eri/cemaati! Hakkaten u ins'e ok ettiniz." diye; bunlarn ns'ten olan yardaklar: Y rabben," diyecekler. "Yekdierimizden istifade ettik ve bizim iin takdir buyurmu olduun ecelimize yettik." Buyuracak k: Ate, ikametghnz, Allah'n diledii zamanlardan baka hepiniz ondasnz." Hakkat, rabbin hakimdir, alimdir. Ve ite biz, zlimlerin bazsn bazsna kesbleri/amelleri sebebiyle, byle dost ederiz. 258 Tefsr-i erifi: Ve o hepsini toplayp har edecei gn, Ey habibim Ahmed! Resulm ya Muhammed (s.a.v.)! Mekke ehli ve bakalarn zikret! Allah'n her iki sekaleyn (yani cinleri ve insanlar) kyamet mevkfnde hepsini toplayp hasredecei gn hatrlat! 0 gn Allh Tel hazretleri, azarlama yolu zere buyuracak: "Ey cin m'eri!" Ey eytanlar cemaati! demektir... 259 Ma'er
257 258

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/124-126. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/127. 259 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/127-128.

nk m'er," kendilerini bir cihetin zaptettii bir cemaat, demektir. Onlarn aralarnda, muaeretleri (birbirleriyle ilgi ve mnsebetleri) ve birbirine karmalar hsl oldu. m'er/ kelimesi, "ma'erler" vezninde cemi olur. Bazlar da buyurdular: Cemaate m'er," isminin verilmesi, gayet ok-sayya ulamalanndandr. nk y "On" says kmil ve ok olan saydr ki, ondan sonra terkib olmadan say yoktur. Onunla birler basama sona ermektedir. Zira on saysndan sonra, on bir, on iki... dersin..."ma'er!" denildii zaman, sanki kmil ve tam bir okluk olan "on" (saysnn) yerinde sylenilmi gibidir. 260 Cin Nedir? in'lere cin denilmesinin sebebi, cinlerin insanlarn gzlerinden gizlenmeleridir. Yani cinlerin insanlarn gzlerinden rtnmeleri ve grnmemeleridir... 261 Cinler Byk Halk Kitlesini Dallete Drd Hakkaten u ins'e ok etiniz." nsanlara vermekte olduunuz vesvese, iv ve dallette ok ileri gittiniz. Yani insanlardan byk bir halk kitlesini sapttnz. Ve dedi; bunlarn yardaklar," eytanlara itaat eden dostlar... Olduklar halde; (neden olduklar halde?) "ns'ten..." Bu kavM erif, Ve bunlarn yardaklar," kavl-i erifinden hl'dir.... "Y Rabbena! Yekdierimizden stiva fade ettik...." Yani ins, cin sebebiyle menfaat grd ve cin, ins ile istifde etti... 3/102) 262 nsanlarn Cinlerden stifdesi Amma insann cin sebebiyle menfaat grmesi, u cihetledir. Cinler, (kendilerine tabi olan) o insanlar, 1- ehvetin env-i eitlerine dellet ederler. 2- Kendisi sebebiyle ona tevessl ederler. 3- ehvetlerin (ve ktlklerin) yolunu (kendilerine tabi insanlara) kolay ederler... 263 Cinlerin nsanlardan stifdesi Amma cinlerin insanlardan istifde etmesi ise, u cihetledir ki, 1- nsanlar, onlara itaat ettiler, 2- Cinlerin almalar boa gitmedi. 3- taat edilen bir reis her zaman, kendisine boyun een ve tabi olanlardan fayda grr... 264 eytanlara Tabi Olanlarn tiraflar "Ve bizim iin takdir buyurmu olduun ecelimize yettik." Bizim iin tevkt buyurmu olduun (midli) vakti idrk ettik, (o belirli vakte kavutuk...) O vakit de kyamet gndr. eytanlarn yolunda gidenler bu szlerini; itiraf yoluyla sylediler: 1- eytanlara tabi olmalarndan, 2- Hev- hevese tabi olmalarn, 3- Kyamet gnn inkr etmeleri, 4- Btn bunlara (ve ktlklerine) nedamet ve pimanl, 5- Hallerine znt ve kederi ve 6- Rablerine (artk) teslim olduklarn itiraf etmek iin sylediler.... 265
260 261

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/128. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/128. 262 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/128-129. 263 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/129. 264 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/129. 265 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/129.

Uyanma Vakti Ne gzel buyurmular: Ey uykudaki kii! u an uyanma vaktidir! (uyan!)... nk lm geldi! Uyku ne fayda? retici (hoca) ocua ne gzel sylemi: Hibir ey yapmadnz ve zaman geti!" 266 Dallet Ehlinin Tek Sz Dallet ehlinin, szlerinin bu ekilde ksaltlarak hikye edilmesi; dallette olan sapklarn sadece bir kere konuabildiklerini ve bir daha asla konumaya kadir olamayacaklarn ve buna g yetiremeyeceklerini ifde etmektedir... 267 Dallet Ehlinin kmetgh Buyurdu: Sanki (mukadder bir sual ile): Allh Tel hazretleri o zaman ne buyuracak?" (diye soruldu.) (Cevaben:) denildi ki: Buyurdu:" Ate, ikametghnz," Sizin menziliniz ve kararghnz atetir. iyi "ikmetgh," ikmet mekn yerine ism-i mekn'dr. Orada muhalled..." 268 Halk Drt Ksmdr bni Abbas (r.a.) hazretleri buyurdular: (Uhrev ikmetghlar bakmnda) mahlukat drt snftr. 1- Mahlkatn bir ksm hepsi cennettedir. 2- Mahlkatn bir ksmnn hepsi cehennemdedir. 3- Mahlukatin bir ksm da hem cennet ve hem cehennemdedir.. 4- Mahlkatn bir ksm da cennet ve cehennemdedirler. Hepsi cennette olanlar, meleklerdir. Hepsi cehennemde olanlar eytanlardr. Cennet ve cehennemde olanlar ise; insanlar ve cinlerdir. nsanlarn ve cinlerin (amellerine gre) sevaplar ve zerlerine kb ve azablar vardr..." Allah'n diledii baka..." 269 Te'vilt-i Necmiyyeden Te'vilt-i Necmiyye'de buyuruldu: Allah'n diledii baka..." Ancak tevbe eder ve Allh Tel hazretlerine dnerseniz; o zaman ikmetghnz, cehennem atei olmaz... Bu istisna dnyada tevbe eden tevbe ehline rcidir. Yoksa cehennemde muhalled olan ve ebed olarak cehennem ateine dm olanlar hakknda deildir. Te'vilt-i Necmiyye'nin szleri bitti. lm Tetkik Bazlar buyurdular: Allah'n diledii baka..."kavl-ierifindeki; LS "m"masdariyetiindir. "Senin nnde olan Yldz kaymasidr." sznde olduu gibidir. kav erifmdeki istisna ise, kendisinden nce bulunan cmlenin mazmunu yani mansndan istisna'd/r... O da (kendisinden nceki kelm da); Ate, ikametghmzdr; hepiniz onda mhaltedsiniz..."kavl-i erifidir... Sanki yle denildi: Onlarn hepsi, ebediyyen cehennem azabnda muhalleddirler. Hep azabta kalacaklardr. Ancak Allh Tel hazretlerinin diledii baz vakitler mstesna... Onlar o vakitlerde cehennemin ate azabndan cehennemin
266 267

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/130. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/130. 268 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/130. 269 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/130-131.

zemherrine intikl ederler... 270 Zemherr Azab Gerekten rivayet olundu: Muhakkak ki cehennem ehli baz vakitlerde, cehennemin ate azabndan nakledilip; iinde zemherir souu bulunan bir vadiye girerler. Mafsallarnn bazlar dierlerinden ayrt edilmiyordu. On!ar bundan {zemherir souundan) cehennem ateine gtrlmek iin sulanacaklardr..." Buna gre buradaki istisna, onlarla alay etme mansn tamaktadr... 271 Hamm Suyun me Vakitleri Celleyn Tefsri'nde buyuruldu: Allah'n diledii baka..." kavl-i erifinde istisna edilen vakit; cehennemliklerin "hamm" (kaynar) suyundan imek zere cehennemden karldklar vakitlerdir. nk hamm suyu cehennemin dndadr. Allh Tel hazretlerinin; Sonra da dnmleri phesiz ki cehennemedir;272 kavl-i nde olduu gibi273 erifinde olduu gibi.... 274 Cehennemliklerle Alay Denildi ki: Cehennemlikler, cehennemde iken, kendilerine cennetten bir kap alr. Btn cehennemlikler, byk bir kouturma ve sr'atle cennetin o kapsna doru komaya balarlar. Ta ona ulatklarnda, alan kap zerlerine kapan verir... 275 Bu stisna Mhleti fde Eder Denildi ki: Allah'n diledii baka..." kavl-i erifinde istisna cehennemliklerin cehenneme girmelerinden ncedir... Sanki yle denildi: Cehennem atei ebediyyen sizin ikametghmzdr! Ancak sizin mhlet vaktinden sizin cehenneme girme annza kadar olan zaman (dilimi) mstesna..." Zira Huld" ebed ve daimi kalmak, sonunda noksan olduu gibi balangcnda da noksanlar... 276 Zahiri limlerin zahlar Btn bu aklamalar, zahiri limlerin Allah'n diledii baka..." kavl-i erifinde istisn'ya tevch ettikleri mezhepleridir..... 277 Te'vilt-i Necmiyyeden Ancak Hazret-i eyh Necmeddin (k.s.) ise burada buyurdular: "Allah'n diledii baka..." kavl-i erifinde istisn'da...) eriatn zahirinin muhafazas vardr. Allh Tel hazretlerini bilen ve gerek tanyan (hakik limlerin) bu makamda ok bedi tahkikleri (incelemeleri) vardr. Ancak avamn akllar bunu kaldrmaya ve buna tahamml etmeye yetmez... Biz bundan ancak bir nebzeye iaret ederiz. Bunu slik (seyr-u suluk talebesine yani ilim ile tasavvufu birletiren, malmat ile marifetin arasn cem edenlerin) haricinde olan kiilere kapal tutulmasn ve anlatlrnamasn tavsiye ederiz.... Mevl Ramazan Efendi278erh'l-Akid"279 isimli kitabnda buyurdular:
270 271

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/131. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/131-132. Es-Safft: 37/68,

272 273
274

Celleyn Tefsiri: c. 1. s. 136, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/132. 275 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/133 276 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/133. 277 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/133.
278
279

Ramazan bin Muhammed el-Hanefi (r.h.) hazretleridir. erh'l-Akid, Ramazan Efendinin, mer Nesef (r.h.) hazretlerinin Matrid mezhebinin akdini yazd ve asrlarca medreselerde ders kitab olarak okutuiup ezberletilen (ve bizim de ezberlediimiz) "Akid-i Nesef" zerine, Taftzn (r.h.) hazretlerinin yazm olduu

-"Bil ki: Cehennem ateinin ehli, cehennem'den kurtulmaktan mitlerini kesmediler; ta ki, "lm kou" cennet ile cehennem arasnda bir yerde kesildii zamana kadar (cehennem ateinde yanp lerek de olsa, cehennemden kurtulacaklarn hep mit ettiler...) Her kisinin ehline huld (daim ve ebedlik) ile nida olundular... te bu vakit, cehennem ehli kurtulutan midini kesti. mitsizlie kapld. Azaba altlar ve onunla elem hissetmediler; t ki, l, cehennem azabyla lezzetlenmeleri emredilinceye kadar...-yle ki zerlerine cennet nesmi dklse bile onu ho karlamaz ve onunla azablanrlar... Bu pislii ho grmek ve gl'den azab grmek gibidir. 280 Ramazan Efendinin szleri burada bitti. 281 Cehennem Bo Kalr m? Bu (szler) eyh'l-Ekber Misk'l-Azfer ve Kibrt'l-Ahmer (k.s.) el-Ather hazretleri'nin 282 Cehennem bo olarak kalr! 283 Ve muhakkak ki azab, azab'dandr." szlerinin mansdr. eyh'IEkber'in szleri bitti. (3/103) 284 Bu Sz Seni Aldatmasn eyh'l-Ekber (k.s.) hazretlerinin (Cehennem bo olduu halde kalr!") szlerinin zahiri seni marur edip aldatmaksn. Her iki taraftan da (hem zahir ve hem de btn) limler; "Cehennemde muhalled olanlar asla cehennemden kamazlar ve cehennem onlarn cesetlerinden asla hli (bo) olamaz!" (dsturunun) zerinde ittifak ettiler. 285 Hocasnn Grleri Bizim hazretimiz, senedimiz, kendisini hususiyetle Allh Tel hazretlerinin dinin kemltnda lemlere (kendi ann insanlarna) faziletli kld zt buyurdular: Dr'l-Ceml'in (cennetin) ehli, oraya yerletikleri zaman; onlarn zerine Ceml'in eserleri izhr olunur. Ve
"erh'l-Akid" isimli kitabna yazm olduu bir haiyedir.... Taftzn (r.h.) hazretlerinin yazm olduklar "erh'l-Akid" yazld gnden itibaren medreselerde ders kitab olarak okutula gelmitir. Gnmzde de hl ders kitab olarak okutulmaktadr. (Bizim de ders kitabmzd...) te Ramazan Efendi, mer Taftzn (r.h.) hazretlerinin "erh'l-Akid"ine ok deerli, salam ve kymetli bilgileri ihtiva eden bir 319 sahifelik haiye yazd... lim literatrnde "erh Ramazan Efendi Al erh-i Akid" diye mehur olan bu deerli akid kitab, gerekten okunacak bir kitaptr. Ehl-i snnet ve'l-cemaatin akaidini beyan eden salam eserlerden biridir...
280
281

erh-i Ramazan Efendi, s. 2S5, irket-i Sahfiyye-i Osmaniye- Dersaadet-1320. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/133-134. 282 Musannif hazretlerinin kendisiyle bu kadar vgyle sz ettii kii, gerekten vgye layk olan Mhyidd-i Arab hazretleridir.
283

Burada zikredilen, Cehennem bo olduu halde kalr." Sznn ok ince bir mans vardr. Bu incelik ehl-i snnet ve'1-cemaate gre iyi anlalmad zaman, bir ok kiiyi kfre gtrr... nce bu szden, cehennemin iindekilerin hepsinin yok olaca, btn kfirlerin balanaca veya cehennem ve iinde bulunanlarn yok olaca mans karlmamaldr. nk cennet ve cehennem sona ermez ve onlarn iindekiler de yok olmazlar. (erh-i Akid Ramazan Efendi, s. 236). Cennet ve cehennem ve iinde bulunanlarn yok olacan iddia eden, sapk mezheplerden Cehmiyye mezhebidir. (erh-i Akid Ramazan Efendi, s. 236). Musannif hazretlerinin kendisinden nakillerde bulunduu eyh'l-Ekber Muhyiddin-i Arab (k.s.) hazretleri, gerekten ehl-i snnet lim ve evliylarndandr. Bunlarn byle bozuk bir dncede olmalar asla dnlemez.. Bu sz ok dorudur. Ama izh'a muhtatr. AjJIi. fi$A Jb "Cehennem bo olduu halde kalr." Szn iyi kavramak iin nce cehennemin tabakalarn ve her bir tabakaya kimlerin gireceine bakmak lazm. Bilindii zere cehennem yedi tabakadr. Ve unlardr: 1.Cehennem: {insan ve cinlerin hirette kendisinde azab grecei ilh azabn tecelli ettii yerin) en yksek tabakasdr. Buna "Tabaka-i uly-i nr"yani atein en st tabakasdr. Cehenneme, tevhd ehlinin isyankr ve gnahkrlar girecektir. 2. Lez: Hristyanlann girecei yerdir. 3. Hutame: Buraya Yahudiler girecektir. 4. Sayr: Sabilerin (yldzlara tapanlarn) girecei yerdir. 5. Sakar: Mecslerin girecei yerdir. 6. Cahym: Mriklerin girecei yerdir. 7. Hviye: Mnafk ve mrtedlerin (slm dininden kanlarn) girecei yerdir. Grld gibi, isyankr ve gnahkr "cehennenY'e gireceklerdir. Hristiyan, Yahud, Mecs, Sabin, mrik ve Mnafklar da ilh azabn dier tabakalarna gireceklerdir. Dier tabakalarn her birinin huss isimleri vardr. Bu isimlerin her birinin Kur'n- Kerimde getii yerler vardr. Azabn btn tabakalarnn hepsine birden mterek olarak "Cehennem" de denilmektedir. Btn bu aklamalardan sonra; Muhyiddn-i Arb hazretlerinin keif yoluyla syledikleri; Jw- f&r ju "Cehennem bo olduu halde kalr." Szn iyi aklanmas ve ehl-i snnet ve'1-cemaate uygunluunu; son devir Osmanl ders-i mlarndan, mrid-i kmil, mceddid, hdim'l-Kur'n ve mhys-snne eyh Eb'l-Faruk Sleyman Hilm Silistrev (k.s.) hazretlerinin ilim ile tasavvufu birletiren u aklamas gerekten konuyu ok gzel bir ekilde ifde edip zetlemektedir: -"Evliy'nn byklerinden baz kifler (kefi ak olanlar) milyonlarca sene getikten sonra cehennemin boaldn grmlerdir. O keif sahibi evliy'nn boaldn grd yer, s ve gnahkr tevhid ehlinin yeri olan DEREKE-t ULY'YI NR'dir. Yani cehennemin en st tabakasidr. Yoksa kfr ehlinin girecei dier alt dereke deildir. nk Cell-i lhde nihayet olmad gibi, onun yemii neticesi olan azb- ilhde de nihayet yoktur..." demili Merhum Ziya Sungurolunun Notlar, s. 28, (Osmanlca, yaynevi ve tarihi belirsiz...)Mtercim. 284 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/134-135. 285 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/136.

onlar daima ve ebediyyen zevklenirler. Cemlin Celli onlardan gizlenir; eserleri de... u cihetle ki, onu hissetmezler, onu asla grmezler ve katiyetle ebed olarak ondan elem (ve ac) duymazlar... Yine byledir. "Dr'l-Cell (cehennem azabnn) ehli de oraya yerletiklerinde asrlarn (hukublarn) gemesiyle; onlarn btnlarnn zerine Cemlin Cellinin eserleri zahir olur. Ve ebediyyen onunla zevklenirler. Cellin ateinin eserleri onlardan gizlenir. u cihetle ki, onu hissetmezler, onu grmezler ve srekli (ebediyyen) ondan elem ve ac duymazlar.... Lakin senin bildiin gibi, bu (hadiseler) ancak gnlerin ve asrlarn gemesiyle cehennemin onlarn btnlar ve zahirlerini yakmaktan kesilmesinden sonradr... Cehennemliklerden her birini, dnya gnlerinden bir gnn irkine karlk cehennem, onlar hiretin gnleriyle tam elli bin sene yakar.286 Zahiri olan ise, onlarn zerinde ahkb (asrlarn ve zamanlarn) gemesi hep onlarn ebediyen cehennem azabnda devam eden hallerinin devamdr... Bu hal onlarn ezelde zerinde olduklar halleridir. Bu iki hallerinin arasnda rahman baz ibtillar (imtihanlar) vardr. Ibtil ise hadis oiup geicidir. Allh Tel hazretleri buyurdu: Her nefis lm tadacak ve sizi bir imtihan olarak er ve hayr ile mbtela klacaz; hepiniz de nihayet bize irca olunacaksnz!" 287 Allh Tel hazretleri, bizleri ve sizleri "dr'l-bevr" (yani cehennem'den) korusun! min! Allah kendisinden rz olsun eyh'in (smail Hakiki Bursev k.s. hazretlerinin hocasnn) szleri bitti.... 288 Allh Hakim ve Alimdir Hakkat, rabbin hakimdir." Rabbin btn ilerinde hikmet sahibidir. eytan dostlarnn cehennemde mhalled olmalar (ebed kalmalar da) bir hikmetledir. Alimdir. ki arln (cinlerin ve insanlarn) hallerini, amellerini ve onlara layk olan cezay hakkyla bilir... 289 Zlimler Birbirlerinin Dostlardr Burada zikredilen ve bizim asrlar diye tercme ettiimiz, "hukub" ve "ahkb" hakknda tefsirlerde yle buyurulmaktadir: "Ve ite byle," Biz insan ve cin gnahkr ve isyankrlarn; birbirlerinden istifde edecek ekilde alalttmz gibi... Biz, zlimlerin bazsn bazsna dost ederiz." 290 Zlimlerin bazlarn bazlarna musallat ederiz. Biz zlimden zlimin sebebiyle (intikam) alrz. "Kesbleri (yapa geldikleri) sebebiyle. Kendisine devam ede geldikleri kfr ve ma'siyetleri sebebiyle, demektir... 291 Zlime Yardm Eden Zulme Urar Haber'de yle geldi: Kim, bir zlime yardm ederse; Allh Tel hazretleri, onu kendisine musallat eder. 292 Nasl Olursanz yle dare Olunursunuz Ibni Abbas (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu: "Allh Tel hazretleri, bir kavimden rz olursa, onlarn ilerini en hayrllarna verir. Allah Tel hazretleri, bir kavme gadap ettii zaman da onlarn ilerini en
286

Bir Hukub seksen senedir. Bir sene yz altm gndr. Bu kyametin gnlerinden her biri dnyann zamamyla bin senedir..." Kurtub Tefsiri: c. 19. s. 155,
287
288

El-Enbiy: 21/35, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/136-137. 289 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/137. 290 Bu kavl-i erif, zlimlere dost olanlarn da zlim olduuna iaret etmektedir. Zlimleri dost edinmek ok tehlikelidir. Ne yazk ki, bu gn kendilerine eyh, seyda, ermi ve evliya adn takp, zhid, takva ve ehlllah grntsn kendisine veren, ok sahte eyhlerin, tavuk keser gibi insanlar asp kesen ve zulm meslek edinen, zlimlerle kol kola gezdiklerini, srekli zlimlerin meclislerine gittiklerini ve hatta zlimlere akl verdiklerini teessfle grmekteyiz. Mtercim. 291 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/137-138.
292

Kenzu'l-Umml: 7593, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/138.

erlilerinin eline verir.293 Evrensel Hkm nen baz ilh kitablarda 294 (yle bir ilh hkm) geldi: Muhakkak ki ben Allhm! Meliklerin melikiyim! (darecilerin idrecisiyim!) Meliklerin kableri benim elimdedir. Kim, bana itaat ederse, melikleri ona rahmet klarm. Kim bana isyan ederse, melikleri ona azab klarm. Melikler, sebebiyle kalblerinizi megul etmeyin Lakin bana tevbe edin ki, onlar (idarecileri) sizlere efkatli ve merhametli klaym!" 295 Zlimlerden Elbette ntikam Alnr Zlim, yeryznde Allh Tel hazretlerinin adlidir. Onunla intikam alr. Sonra da ondan intikam alr. 296 Allah ntikam Alr Merf'de {hadis-i kuds'de) yle buyurdu: Allh Tel Azze ve Celle hazretleri buyurdu: Buz ettiim kiiden, buz ettiim kiiler sebebiyle intikam alrm. Sonra da her ikisinin de varacaklar yeri cehennem atei yaparm.297 Mnafklar Birbirine Drr Zebur'da buyuruldu: Muhakkak ki, ben mnafklardan mnafklar vastasyla intikam alrm. Sonra da (dner) btn mnafklardan intikam alrm." 298 Zlimlerin Zulm? Sual: Sz syleyen birinin szdr: Ktlk yapanlarn zulm ile vasflanmalar nasl caiz olur. Haibuki Zlim, yeryznde Allh Tel hazretlerinin adlidir. Onunla intikam alr. Sonra da ondan intikam alr. 299Hadis-i erifyle) onlarn zulmleri, Allh Tef hazretlerinin adaletine nisbet edilmektedir? {Allah'n adaleti neden zulm olsun???) Cevp: Bu sorunun cevb udur: Burada adaletten murad, Allah'n fazlna murd olandr.. 300 Adalet,

293

Kurtub Tefsiri: 7, s. 75. Hadis-i erifte; -"Nasl olursanz, yle idare olunursunuz/' Feyz'l-Kadir: 6406, Demokrasi yani halkn semesiyle idarecilerin seildii toplumlarda, idareciler, halkn aynasdr. dareciler, halkn birlemi ruhu ve fikridir. Halkn ounun seimiyle i bana gelen idareciler, halkn ekirdeidir. Hakn resmidir. Halkn bir aynada yanstlmasdr. Ha!k nasl olursa, yle idareciler seilir. Bu hadis-i erif, ayn zamanda zmnen, idarecilerin halk tarafndan seilmesini de beyn etmektedir... Mtercim. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/138-139. 294 Bu ilh kitab; Zebur'dur. Ed-Drr'l-Mensr, c. 4, s. 618,
295 296

Ed-Drr'l-Mensr: c. 4, s. 618, Feyz'l-Kadir: 6406, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/139.

Kef'1-Haf: 1687, Bu hadis-i erif, zlimlerin ne kadar kt insanlar olduklarn gstermektedir. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/139. 297 Kef'l-Haf: 1687 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/140.
298

Ed-Drr'l-Mensr: 3, s. 358, ve Tefsr-i bni Kesr: c. 2, s. 177, Bu hadis-i kudsinin tamam yledir: smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/140. Mlik bin Dinar (k.s.) buyurdular: Ben Zebur okudum: Muhakkak ki, ben mnafklardan mnafklar vastasyla intikam alrm. Sonra da (dner) btn mnafklardan intikam alrm." Bu hkm, Allah'n kitabndaki u kavl-i eriftir: Ve ite biz, zlimlerin bazsn bazsna kesbleri sebebiyle, byle dost ederiz. El-En'm: 129, Bu yet-i kerimeyi okuyun. bni Kesr tefsiri: c.2, s.177, 299 Kef'l-Haf: 1687 300 Maksd'l-Hasene s. 324, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/140-141.

Adalet; herkese yapm olduu fiiliyle muamelede bulunmaktr. Eer hayr ise hayr, er ise er. 301 Fazl: Fazl ise, ayni mislini ktlk yapan kiiden balamaktr302 Bu ehl-i snnet ve'1-cemaatin yoludur.303 Mutezile Adaleti ddia Eder Mutezile buna muhalefet ettiler. Mutezile mezhebi, ktlk yapan kiinin azab grmesini vacib grrler. Ve bunun da adalet olduunu iddia ederler. te bundan dolay, mutezile mezhebi kendilerine Adalet ehli" ismini verdiler. 304 Ehl-i Snnet ve'1-Cemaatin Delili Ehli snnet ve'1-cemaatin zerinde olduklar u kavl-i erif ile iaret edilmektedir: Dedi: Yrab! Hakka hkmet! Ve rabbimiz Rahmn'dr ancak isnadlarnza kar snlacak msten!305 Yani "zlimlere mhlet verme ve onlar balama! Belki zlimlere ceza vermekte acele et!" demektir. Lakin Allh Tel hazretleri, dilediine mhlet verir! Dilediini de balar! Dilediine verir! Allh Tel hazretlerinin yaptklarndan sual olunmaz! mam Sahv (r.h.) hazretlerinin "Maksdu'l-Hasene isimli 306kitabnda da byledir.307 Adalet ile Fazln Fark? Mesnev'de buyuruldu: Kt iten kork! Asla emin olma! nk Allh Te hazretleri, tohumunu elbette bir gn yeertir! o (senin ektiin ktlk) Sen belki piman olursun; Belki haya edersin diye; Allh Tel hazretleri, Nice kereler Iutfyle onlar rter! Nice kere keremini... Eer su tekrarlanrsa; Adlini izhr edip, cezalandrr... Bylece Iutf ve adli zahir olur. Biri mjdeieyici dieri de korkutucudur," dedi308 (3/104) 309 Zlimlere Hak Sz Ve bil ki: Mutlak olarak zulm, Rabbn feyzi kabul eden ruhan ftr istidad ifsd etmektedir. Bundan dolay, zlimlere hak sz kr etmez ve onlara fayda vermez. Riyaset ehlinin (bakanlk edenlerin) ou, kudret ve galebe iin olurlar.... 310 Kyametin Baz Almetleri Ve hadis-i erifte varid oldu: (Efendimiz s.a.v. hazretleri buyurdular): -"Muhakkak ki kyametin almetlerindendir;
301 302

Maksd'l-Hasene s. 324, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/141. Maksd'l-Hasene s. 324, 303 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/141. 304 Maksd'l-Hasene s. 324, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/141. 305 El-Enbiy: 21/H2, Ruhu'l-Beyn tefsirinin metninde bu ayet-i kerime; matbaa hatas olarak; "eklinde emri hzr sgas ile yazlmtr. Ruhu'l-Beyn yeniden dizen, "Dr'l-lhy-u'Mrsfl-Arb" de maalesef, bu yet-i kerimeyi bu ekilde yanl olarak dizmilerdir. Halbuki dorusu; eklinde fiili mz ile balamas gerekir. nk Kur'n- kerim'de, eklinde bir kavl-i erif, yoktur. Mtercim. 306 Maksd'l-Hasene: hadis no: 666, 307 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/141-142.
308
309

Mesnev- Manev- erif: Defter: 4, s. 8, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/142-143. 310 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/143.

1- Namazlarn ldrlmesi (zayi edilmesi ve hakkyla klnmamas), 2- ehvetlere tabi olmak, 3- mirlerin hin olmas, 4- Vezirlerin (idarecilerin) fasik olmalar... Selmn- Farisi (r.a.) hemen atld ve sordu: Babam ve annem ile... Bu olacak m?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: Evet! Ey Selman (bunlar olacak) Bunlar olduu zaman, m'minin kalbi sudaki tuz gibi eriyecektir! Deitirmeye g yetirilmezl" (Selman) dedi: Veya bu da olur mu?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: Evet! (bu olacak.) Ey Selman! Muhakkak ki o gn insanlar ok zelil olacaktr. 0 gn mmin kii, insanlarn arasnda korkuyla yryecektir! Eer konuursa (adeta) onu yerler! Yok eer sukut eder (konumazsa) gayzndan (kederinden) lr..311 "Ravzat'l-Ahbr" isimli kitabda da byledir. 312 Zlimler Zulmleriyle Yok Oldular Sa'd (k.s.) buyurdular: Haberdr msn? Haberin var m? Acem Padiahlarndan! Ki onlar nice zulmler ve hakszlk yaptlar! Ne o zlim padiahtan (ve onun zulmnden) bir eser kald! Ne zulme urayan o kle (ve gariban ve) mazlumlardan kimse kald!. 313 Yapmaya gcn yetiyorsa da halkn kalbini krma! Ve eer yapacaksan, iyilikte kk sal (yani iyilik yap)! 314 Allhm! Bizleri zulm ve fesattan muhafaza eti Sen kullan ve ehirleri muhafaza edensin! 315 Cin Ve nsin tiraflar Yce Meali: "Ey ins cin maeri! inizden size yetlerimi anlatr ve bu gnnzn gelip atacan haber verir peygamberler gelmedi mi?" "Y rabben" diyecekler. "Kendilerimizin aleyhine hidleriz." Evet! Dnya hayat onlar aldatt da kendi aleyhlerinde olarak kfir idiklerine hid oldular. Bu undan ki: Rabbm, memleketleri ahlisi gafil haldeler iken, zulm le helak edici deildir. 316 Tefsr-i erifi: Ey ins cin m'eri! Size gelmedi mi?" Yani bunu Allh Tel hazretleri kyamet gn cin ve insanlara diyecektir. Dnyada size gelmedi mi?" Her bir frka sizden; Peygamberleri." Allh Tel hazretleri tarafndan tayin edilmi peygamberler, demektir. "iinizden," Bu kavl-i erif, "Peygamberleri." Kavl-i erifinin sfatdr. Yani sizin kendi iinizden olan peygamberler, demektir.... 317 nsanlar ve Cinlere Peygamberler Geldi Bil ki: Cinler ve insanlar mkelleftir. Bunda (btn limlerin) ittifak var. Lakin kendilerine gelen peygamberler, kendi cinslerinden olma ihtimali vardr. Cebrail Aleyhisselm ve benzerlerinin kendi cinslerinden meleklerin peygamberleri olduklar gibi... 318

311 312

Msned'l-Firdevs: c. 5, s. 440, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/143-144. Bostan- Sa'd- irz s. 38,

313 314
315

Bu beyit, Bostanda ve Gulistan'da btn aramalarmza ramen bulunamad. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/144. 316 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/145. 317 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/145-146. 318 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/146.

Peygamberin Kendi Cinsinden Gelmesi Beerin havss, kendi ilerinden (ve cinslerinden) insanlarn peygamberleridirler. nk cinsin cinse meyletmesi vardr. Cinsin cinsten istifde etmesi vardr. Cinsin kendi cinsine nsiyet kurmas daha ok ve kolaydr. 319 Cinlere nsanlardan Peygamber de Gelebilir Cinlere gelen peygamberlerin kendi cinslerinin dnda yani insanlardan da olma ihtimli vardr. Bu da istifde etmeye mni deildir. Zira cinlerin havaslarnn, peygamberlerden istifde etmeleri caizdir. Onlar (peygamberlerden istifde eden cinlerin havass) peygamberlerin kendi kavimlerine gndermi olduu eliler ve dine davet eden kiileri olurlar.... Bu insanlarn havaslarnn, meleklerin havaslarndan istifde etmesi gibidir. 320 Efendimiz Cinlere ve nsanlara Peygamberdi Efendimiz Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerinin hem insanlara ve hem de cinlere peygamber olduunda icm vardr. Efendimiz (s.a.v.) her bir frkay (ay ayr olarak, hem insan ve hem de cinleri) Allh Tel hazretlerine ve hiret gnne iman etmeye davet ettiler... Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden nceki peygamberler ise huss olarak sadece kendi kavimlerine peygamber olarak gnderildiler.... 321 Sleyman Aleyhisselm Cinlere Hkmetti Sleyman Aleyhisselm ise cinlere umm bir peygamberlik ile gnderilmedi. Belki Sleyman Aleyhisselm; cinleri; 1- Melik, 2- Cinleri zaptetmek, 3- Ve tam bir idare ile gnderildi.... 322 inizden Peygamber Gnderildi Sz inizden peygamberler," kavl-i erifi, (iki man zerine mahmurdur: 1- Cinlere ve insanlara kendi cinslerinden peygamberler gnderilmesi... 2- Cin ve insan herkese sadece insanlardan peygamberlerin gndermesidir....) (Baz limlere gre bu kavl-i erif) birinci man zerine mahmuldr. Bu da her bir frkann peygamberi kendi cinsinden olmasyla olur (yani cinlere cinlerden peygamber gelmitir...) Dahhk (r.h.) ve ona tabi olanlar bu grtedir Ve (bunlar): Zaruret olmadka, zahir man'dan dnmek mans yoktur!" dediler. Ve (bunlar) szlerini (ve dncelerini) bni Abbs (r.a.) hazretlerinin; O Allah ki yedi sema yaratm, arz'dan da onlarn bir mislini! Aralarndan emir inip duruyor, unu bilesiniz diye ki Allah her eye kadirdir ve Allah her eyi ilmiyle ihata etmitir! 323 (yet-i kerimesinin tefsirinde (bni Abbs r.a. hazretlerine isnd edilen u szlerle) te'yid edip desteklediler: Arzlarn her birinde, sizin peygamberiniz gibi bir peygamber! Sizin deminiz gibi Adem! Nuh Aleyhisselm gibi bir Nuh! ibrahim Aleyhisselm gibi bir brahim! Ve sa Aleyhisselm gibi bir sa (gnderildi...) 324 km'l-Mercn" sahibi bu rivayeti (ve dnceyi) sahih grmlerdir325 Eletirilere Kapal Bir Fikir

319 320

smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/146. smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/146. 321 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/146-147. 322 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/147.
323
324

Talak: 65/12, Maksid'l-Hasene, s. 71, 325 Maksid'l-Hasene, s. 71, smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/147-148.

(Bu szleri syleyen, insanlarn yaad yer kreyi yedi kat olarak kabul edip, her bir katnda da dem Aleyhisselm, Nuh Aleyhisselm, brahim Aleyhisselm, sa Aleyhisselm ve peygamberimiz gibi bir peygamberin geldiini savunanlar, kendilerini eletiren ve yukardaki szn "sriliyyat ve merdd" olduunu syleyen muhakkik ve mdekkik bir zat olan mam Sahv hazretlerini yle eletirdiler 326 Nasl? Halbuki bni Abbs (r.a.) hazretleri btn limlerin ittifak ile "Sultn'l-Mfessirn" (Mfessirlerin sultan ve balarnn tacdr.) 327 Bundan dolay; Sahv (r.h.) hazretlerinin "Maksdii'l-Hasene" kitabnda ki; nk o bu szleri "sriliyyt"328tan almtr. Sznn hibir mans yoktur!" dediler...329

326
327

Konunun daha iyi anlalmas iin bu aklama tarafmdan buraya konuldu. Mtercim. bni Abbs (r.a.) hazretleri, "Mfessirlerin Sultan" olduu iin, Isriliyyat ve uydurmalarn ou ona isnat edilmektedir. Onun ilmi ve karizmas istismar edilmektedir. Bu szleri sradan bir kiiye isnat etseler, belki hi, iltifat edilmeyecektir. lm verilerden uzak bir szn Yahudiler tarafndan bni Abbas hazretlerine isnd edilmesi onun sahih olduunu gstermez. Mtercim.
328

"SRLYYAT" srail oullarna mensup, Yahudi meneli haber, demektir. Yani Isrl bir kaynaktan yazl ya da szl olarak aktarlan, haber, olay ve kssalar demektir. Isriliyye kelimesinin ouludur. srail kelimesi, Hz. Yakub'un ismi veya lakabdr. "Tevrat indirilmeden nce, srail'in (Ya'kub'un) kendisine haram kld eyler dnda, Israiloullarna btn yiyecekler helldi" (l-i mrn, 3/93). Yahudiler Kur'an'da genellikle Ben srail (Israiloullar) olarak anlrlar. Ibranice olan srail kelimesi, "kul" anlamna gelen "isra" ile, Allah anlamna gelen "ll"den oluup "Allah'n kulu" demektir. Ancak Tevrat'taki bir blme dayanarak, srail kelimesinin "Allah'la uraan" anlamna da kullanldn syleyenler vardr. sriliyyat, sosyal hayatmz, kltrmz, din inanlarmz, tarih ve hasseten tefsire girmi Yahudi kltr, Yahud inanc ve Yahudilerin muharref, akl ve mantk d yalan ve uydurmalardr.... Veya Israiliyat, uyudurulan her bir hurufenin addr. Yahudler, ilh vahyin ve ilmin dmandrlar. Yahudilerin Tevrat'n ayetlerini bilerek deitirdiklerine dair Kur'n- kerimde bir ok ayet vardr. "Yahudi olanlardan kimi kelimeleri {Allah tarafndan) konulduklar yerlerinden (kaldrp) deitirirler" (en-Nisa, 4/46); "(Yahudiler de) Allah'n kadrini O'na layk olacak bir surette hakkyla takdir etmediler. nk,"Allah, hi bir beere, hi bir ey indirmedi" dediler. Syle (onlara) ki; "Musa'nn insanlara bir nur ve hidyet olmak zere getirdii ve sizin de para para ktlar haline koyup (iinize geleni gsterip) akladnz, (fakat) ounu gizlediiniz o kitab kim indirdi? Sizin de atalarnzn da bilmediiniz eyler Kur'an'da size retilmitir" (el-En'm, 6/91). Isriliyyat slm'a uygunluuna gre ksmda mtlea etmek mmkndr: 1-Shhati bilinip Kur'an-t kerim ve snnet-i seniyyeye uygun olanlardr. Bunlar kabul edilir. 2- Yalan olduu bilinip Kur'an'a ters denler; bunlar asla kabul edilmez, rivayeti caiz deildir. 3- Shhatini tam olarak bilmediklerimiz. Bunlar ne kabul edilir ve ne de reddedilir 4- srail oullarndan gelenler, her kitab ve snnette mevcut deilse, akl ve manta vurulmal. Akl ve mant ters olan asla kabul edilmemelidir. 5- lm llerle llmelidir.... Akl ve manta uygun olduu halde, zamann ilm llerine aykr ise yine kabul edilmemelidir. Mesel Yahudler, dnyann mrnn yedi sene olduunu sylerler... Halbuki bu gn ilme gre dnya milyarlarca sene yaldr.., Yahudlerin bilgileri, tamamen silinip atlmaldr. Yahudlerin bilgilerinin kabul edilmemesi hakknda bir ok hadis-i erif mevcuttur. Yahudler. bir ok "sriliyyat" haberlerini slm'a sokmaya almlardr. Bunlarn bazlar, belki o tabin devrinde yeni Mslman olan baz Yahud limleri, slm dinini tam renmeden, kendi tarih kitablarndaki baz hikyeleri aktarmalarna dayanabilir; ama ounlukla kastl olarak slm dinine sokulmutur. Yahud limlerin ou da zahiren Mslman grnp, Mslmanlara yaklam ve Mslmanlar arasnda ok sevilen bni Abbas (r.a.) hazretlerinin mbarek isimlerini istismar ederek; uydurma rivayetlerini ona isnd etmilerdir. bni Abbs (r.a.) hazretlerinin karizmas Yahud mnafklarn ilerini ok kolaylatrmtr... Yahudler tarafndan Mslmanlara aktarlan bilgilerin ou. slm'n akaidini kknden sarsan ve Mslmanlar dininden uzaklatran tevhd inanc, akl ve mantk d yalanlar ve uydurmalardr. Yahudler, bir ok peygamberleri ldrdkleri ve peygamberlere eziyet ettikleri iin; hemen hemen btn peygamberlere iftiralar etmilerdir. Yahudlerin tarih ve zellikle peygamberlerle ilgili verdikleri bilgiler, asla kabul edilmemelidir. Yahudilerin dnyann yaratl hakknda uydurduklar ve bni Abbas (r.a.) hazretlerine isnd ettikleri; Arzlarn her birinde, sizin peygamberiniz gibi bir peygamber! Sizin Ademiniz gibi Adem Nuh Aleyhisselm gibi bir Nuh! brahim Aleyhisselm gibi bir brahim! Ve Isa Aleyhisselm gibi bir Isa (gnderildi...)" Maksd'l-Hasene, s. 71, Szyle birlikte Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine de; Arzlar, (insanlarn yaadklar yeryz) yedidir! Her arz'da sizin peygamberiniz gibi, bir peygamber vardr." Maksd'l-Hasene. no:91, gibi ilm verilerine uymayan bir sz isnat ettiler... Isriliyyat hakknda ok uyank olmak lazm. Isnad edilen ahsn karizmas ne olursa, olsun iitilen bir haberi, mutlaka; Kur'n- kerim,Hadis-i erif, Akid ve ke!m. Usl-u Fkh. Usl-u tefsir, Akl ve mantk. lm verileri szgecinden geirmeliyiz.... Isriliyyat hakknda daha geni bilgi iin "Usul-u Tefsir" isimli almama baknz. Mtercim. 329 smail Hakk Bursevi (k.s), Rhul-Beyan Tefsri, Fatih Yaynlar:8/148-149.