1/17

"ORTADOU SORUNU" ve "YUGOSLAVYA'NIN DAILMASI"NIN AVRUPA DI POLTKASI EREVESNDE ANALZ

Yrd. Do. Dr. rfan Kaya LGER

Kocaeli niversitesi Uluslararas likiler Blm

Gnmzde Avrupa Birlii'nin ikinci stununu oluturan Ortak D Politika ve Gvenlik Politikas (ODGP) her ne kadar ilk kez Maastricht Antlamas ile hukuksal nitelik kazanm ise de temelleri daha da geriye, Topluluklarn ilk ortaya kt dneme kadar gitmektedir. Maastricht Antlamas'nn yrrle girmesinden nce de Avrupa d politikasndan bahsedildii, Avrupa Topluluu lkelerinin d dnyada ortak hareket etme abas ierisinde olduklar bilinmektedir. Neticede Avrupa d politikas kavramnn ierii incelendiinde, Avrupa d politikasnn kendi ierisinde bir btn oluturmad, birbirini tamamlayan blmden meydana geldii grlmektedir. (1)

Bunlardan ilki, Avrupa Topluluklarnn izledii d politikadr. Kurucu antlamalardan kaynaklanan Topluluk d politikas, ortak ticaret politikasndan ve Roma Antlamas'nn ilgili hkmlerinden kaynaklanmaktadr. Avrupa Topluluklarnn (AT) d dnya ile kurduu ekonomik ilikilerin btn bu ereve iinde yer almaktadr. AT d politikas, genelde ticaret ve kalknma alanlarnda younlamakta ve nc lkelerin AT ile ilikilerinin yrtlmesini iermektedir.

Avrupa d politikasnn ikinci boyutunda siyasal d politika yer almaktadr. ye devletlerin d politikalarnda koordinasyon ve uyum amacyla spontane olarak balayan hareket, zaman ierisinde Avrupa Siyasi birliine dnmtr. Kurucu antlamalarn dnda gelien sz konusu ibirliinin amac, AT'nin uluslararas platformlarda etkinliini arttrmaktr. 1986 ylnda imzalanan Tek Avrupa Senedi ile ilk kez hukuki varlk kazanan Avrupa D Politikasnn siyasi boyutu, 1992 Maastricht ve 1997 Amsterdam antlamalar ile yeniden dzenlenmi ve Ortak D Politika ve Gvenlik Politikas adn almtr.

Maastricht Antlamas'nn ikinci stununu oluturan kavram "ortak d politika" ve "ortak gvenlik politikas" olmak zere iki blmden olumaktadr. Bu kavramlardan birincisi olan ortak d politika, en az iki devletin ulusal hedeflerini gerekletirmek, ulusal karlarn maksimize etmek ve belirlenen ortak bir hedefe ulamak iin ibirliine gitmelerini ifade etmektedir. Kavram, AB erevesinde deerlendirdiimizde komplike ve dardan kolaylkla anlalmayan bir yap ortaya kmaktadr. Her eyden nce, ortak d politika kavramnda geen "ortak" kelimesinin anlam, Topluluklar dzeyindeki "ortak tarm politikas" veya "ortak ticaret politikas" kavramlarndaki "ortak"tan farkllk tamaktadr.

Topluluklar boyutunda ye devletlerin egemenlik yetkilerinin bir st otoriteye devredildii alanlarda "ortak politika"dan sz edilmekte iken, ortak d politika kavramnda inisiyatif, yani karar alma ve uygulama yetkisi, devletlerin kontrolnde kalmaktadr. Bununla birlikte, ileride ayrntlaryla incelenecei zere, ortak d politika boyutunda dahi Topluluk kurumlar belirli snrlar ierisinde inisiyatif kullanabilmektedir. Ancak bu durum, ikinci stunun hkmetleraras yapsn deitirmemekte; bu boyutta alnan kararlar Topluluk dzeyinin dnda kalmaktadr. Maastricht Antlamas'nda revizyon amacyla 1996 Mart aynda talya'nn Torino kentinde balayan Hkmetleraras Konferansta, ortak d politikann Topluluklar dzeyine alnmas gndeme gelmi olmasna karn bu konuda uzlama salanamam ve Amsterdam Antlamas " stuna dayanan" yapy korumutur. Bununla birlikte,

2/17

Arsava'nn da belirttii gibi, bir btn olarak ele alndnda, ikinci stundaki uygulamalarda Topluluk kurumlar snrl da olsa etkili olabildikleri iin, Ortak D Politika ve Gvenlik Politikasn, pr hkmetleraras olarak nitelendirmek mmkn gzkmemektedir. (2)

Avrupa d politikasnn nc boyutunda ise ye devletler tarafndan izlenen ulusal d politika yer almaktadr. Gnmzde AB yesi devletlerin izledikleri d politikann temel parametreleri Ortak D Politika ve Gvenlik Politikas erevesinde saptanmaktadr. AB yesi lkelerin hkmetleri d politikalarn belirlerken ibirlii alkanlklarn, enformasyonun paylamnn salad avantajlar, ortak tehdide kar kolektif hareket etme olanan, artan ibirliinin maliyet unsurunu azalttn da dikkate almakta ve d politikalarn AB'nin bu alandaki yaklam erevesinde yrtmektedirler. (3)

Maastricht ve Amsterdam antlamalar ile temel yaps ve snrlar belirlenen ortak d politika ve gvenlik politikas, gnmzde hem Topluluklar boyutundaki ekonomik d politika ile hem de ulusal d politikalarla dorudan ilintili hale gelmitir.

Bu aratrma, Arapsrail atmasn ve Yugoslavya'nn dalmasn Avrupa d politikas erevesinde analiz etmeyi amalamaktadr. Gnmzde AB'nin ikinci stununu oluturan Ortak D Politika ve Gvenlik Politikas, tm eksikliklerine ramen geliim srecini srdrmektedir. te yandan, Arapsrail atmasnn ve Balkanlardaki ihtilafn da birden bire ortaya kmad ve tarihsel gelimelerin uzants olduunu unutmamak gerekir. Bu blmde ncelikle Avrupa Birlii'nin Arapsrail atmasndaki tutumu, ardndan da Yugoslavya'nn paralanmas esnasndaki politikas(zl) incelenecek, Avrupa d politikasnn baar ve baarszlklarnn gerisinde yatan faktrler zerinde durulacaktr.

1. Arap srail htilaf ve AB

1. 1. Arapsrail htilafnn Arka Plan

Yirminci yzyla damgasn vuran anlamazlklardan biri de Arapsrail atmasdr. zellikle srail'in kurulmasndan sonraki evrede younluk kazanan atma uluslararas politikann temel gndem maddelerinden biri haline gelmitir.. Filistin sorunu yahut Ortadou sorunu olarak da adlandrlan Arapsrail atmas, kuruluundan bugne BM'nin en nemli gndem maddesi olmutur. Sorun, Birlemi Milletler (BM) ats altnda gnmzde de youn biimde tartlmaktadr. Bu blmde Avrupa Birlii'nin Arapsrail atmasna ilikin tutumu, ortak d politika erevesinde incelenecektir.

ncelikle sorunun arka plannda yatan olgular zerinde durmak gerekmektedir. nk sorun sadece Arapsrail atmas, yahut srail ile Filistin anlamazl deildir. Siyonizm, pogrom, antisemitizm, dinler sava, sper gler mcadelesi ve self determinasyon hakk gibi pek ok faktr dorudan veya dolayl olarak bu sorunla ilintili hale gelmitir.

Sorunun temelinde yatan esas neden dnyann her tarafnda dank halde yaayan Yahudilerin Filistin'e gmeleridir. Bu gte 19. yzyln sonundan itibaren Avrupa'da antisemitizm, Rusya'da pogrom hareketlerinin

3/17

etkisinin bulunduu bilinmekle birlikte olayn organizasyonunu Dnya Siyonist Tekilat yapmtr. 19. yzyln sonunda Yahudiler iin ulusal yurt mcadelesi balatlm ve bu erevede dikkatler Filistin zerinde toplanmtr. Osmanl mparatorluu dneminde Filistin'e Yahudi gne izin verilmemi, ancak blgenin ngiltere mandas altna girdii 1918 sonrasnda g hareketleri hzlanmaya balamtr.

ngiltere, Yahudilere ulusal yurt oluturulmas projesini dorudan destekleyen lke olmutur. Bu konuda en nemli belge Balfour Deklarasyonu'dur. Sz konusu deklarasyonda ngiliz hkmetinin Filistin'de Yahudiler iin bir ulusal yurt oluturulmas projesine sempati ile bakt ifade edilmi, blgenin Birinci Dnya Sava'nn ardndan ngiliz mandas altna alnmasyla g hareketleri hzlanmtr. (4)

Yerli Arap halk ile sonradan gelen Yahudiler arasndaki toprak anlamazlklar ngiliz mandas yllarnda yer yer atmalara dnmtr. Ancak esas byk atma 14 Mays 1948'de srail Devleti'nin kurulmas ile balam ve Filistin o tarihten gnmze kadar Ortadou'daki anlamazln merkezi olmutur. (5)

Ortadou'daki atmann temelinde Filistinlilerin topranda gmen olarak gelen Yahudiler iin srail Devleti'nin kurulmas ve Filistinlilerin bu olay nedeniyle anayurtlarndan srlmesi yatmaktadr. Gerekten de ngiltere'nin ayrlmasndan sonra blnme kararnda ngrlen Filistin devleti kurulamamtr. Gerekten de ngiltere'nin ayrlmasndan sonra Filistin'in statsnn ne olacan belirlemek amacyla kurulan uluslararas komitenin karar uygulanamamtr. Komite tarafndan hazrlanan planda Filistin'in blnmesi ngrlmt. Plana gre, bir Filistin, bir Yahudi devleti kurulacak ve Kuds kenti de uluslararas ynetim (corpus separatum) altna alnacakt. Sz konusu plan, 29 Kasm 1947'de BM Genel Kurulu tarafndan kabul edilmitir. 14 Mays 1948'de srail Devleti kurulmas ile birlikte balayan Arapsrail Sava'nda srail, blnme karar ile kendisine tahsis edilen topraklarn dnda Filistin devleti kurulmas iin ayrlan yerlerin yarsn ve Kuds'n Dou blmn igal etmitir. Binlerce Filistinli mlteci olarak komu Arap lkelerine snm ve bylece blnme kararnda ngrlen Filistin Devleti kurulamam, srail 1950'de Kuds' bakent ilan etmitir. (6)

1950'li yllarda Filistin sorunu yerel bir atma olarak deerlendiriliyordu. 1956 Svey Krizi'nin ardndan sorun uluslararas politikann gndemine tanmtr. Bu arada ilk yllarda Kuds Mfts'nn etrafnda toplanan Filistinli gruplar tarafndan 1964 ylnda Filistin Kurtulu rgt kurulmutur. (7)

srail ile Filistinliler arasnda sonraki yllarda iki sava daha patlak vermitir.1967 ylnn Haziran aynda balayan savata srail, Filistin'in geriye kalan topraklar ve Kuds'n Bat blmn ele geirmitir. Ayrca Msr topra olan Sina Yarmadas ile Suriye'ye ait Golan Tepeleri de 1967 savanda igal edilmitir. BM Genel Kurulu tarafndan 22 Kasm 1967'de alnan 242 sayl karar, srail'in koulsuz olarak igal ettii topraklar tahliye etmesini ngrmtr.

srail ile Araplar arasndaki son sava 1973 Ekim aynda patlak vermi, savan ardndan BM Genel Kurulu tarafndan 338 sayl karar kabul edilmitir. Sz konusu karar, g kullanlarak toprak kazanmann kabul edilemez olduu ifade edilmi ve 242 sayl kararn derhal uygulanmas istenmitir. (8)

1.2. ngiltere ve Fransa'nn Ortadou'ya lgisi

4/17

1970 ylnda AT lkelerinin d politikalarnda ibirlii ve koordinasyona gidilmesi karar alnp Avrupa Siyasi birlii mekanizmas balatldnda ilk ele alnan konulardan biri de Filistin sorunu olmutur. Arapsrail atmasnn AT gndemine gelmesinde etkili olan iki lke, ngiltere ve Fransa'dr. Ad geen iki lkenin Ortadou'ya duyduklar ilginin temelinde, yakn tarihteki gelimeler ve petrol rol oynamtr. Gerekten de Birinci Dnya Sava sonunda Ortadou'da Osmanl ynetimi sona erince blge ngiltere ile Fransa arasnda paylalmt. Msr ve Basra Krfezi lkelerinde denetimi daha nceden tesis eden ngiltere, savan ardndan rdn, Irak ve Filistin'de manda ynetimleri kurmutu. Fransa ise Tunus, Cezayir ve Fas'n dnda Lbnan ve Suriye'yi ele geirmiti.

kinci Dnya Sava'nn ardndan ngiltere'nin Filistin topraklarndan ayrlmas ve srail Devleti'nin kurulmas Arap dnyasnda byk tepki yaratm ve ngiltere Araplar tarafndan tm bu gelimelerden sorumlu tutulmutu. Arap dnyasnda ngiltere ve Fransa'nn itibar 1956 Svey krizinde en dk dzeye inmitir. ABD ve SSCB'nin devreye girmesiyle sona eren Svey operasyonu, Ortadou lkelerinde radikal akmlarn glenmesine kap aralamtr. Bu olayn ardndan Arap dnyasnda kahraman olarak kabul edilen Msr Devlet Bakan Nasr, SSCB ile yakn ilikilerini sklatrm; Irak, Lbnan, Suriye, Yemen ve rdn'de radikal unsurlar ynetimi ele geirmek iin harekete gemiler ve bazlarnda baarl olmulardr.

ngiltere ve Fransa'nn Arap dnyasndaki itibar, 1967 Sava'ndan sonra artmaya balamtr.

Bunun da temel nedeni anlan lkelerin, Filistin sorununda srail'e mesafeli bir yaklam benimsemeleridir.

srail'in 1967 Sava'nda Sina Yarmadas, Golan Tepeleri, Kuds'n rdn denetiminde kalan blmn ele geirerek topraklarn geniletmesi, uluslararas toplumda bu lkeye ynelik tepkilerin artmasna neden olmutu. Savn sonunda BM Genel Kurulu tarafndan kabul edilen ve srail'in igal ettii tm topraklardan ekilmesini ngren 242 sayl kararn ngilizce ve Franszca metinleri arasnda yorum farkll ortaya ktnda Fransa, srail'in igal ettii tm topraklardan ayrlmas anlamn ieren Franszca metnin esas alnmasn istemi, ayrca srail'e daha nceden paras denen sava uaklarn "savaan taraflara ambargo karar" erevesinde teslim etmemitir. Bu uaklar daha sonra Libya'ya satlmtr. (9)

1969 ylnda De Gaulle, Ortadou Sorununa zm bulunmas amacyla ngiltere, Fransa, ABD ve SSCB arasnda drtl grme nermi, ancak bu grmeden somut bir netice kmamtr. 1969 ylnda Svey Kanal blgesinde 4 SSCB jetinin srail tarafndan drlmesi ile balayan gerilimin ABDSSCB atmasna dnmesi ihtimali belirince srail, ABD'den 242 sayl karar kabul etmesi iin zorlanmayacana ilikin taahht almtr. Bu dnemde Fransa ve ngiltere, Arapsrail atmasnda tarafsz konumda olmalarna karlk, srail tarafndan Arap yanls olarak eletirilmilerdir. Fransa'nn tutumunun dmanca olarak nitelendiren srail, ngiltere'ye kar da kukularn dile getirmitir. (10)

1.3. AT'de Ortak D Politika Aray ve Venedik Deklarasyonu

1970 ylnda AT yelerinin d politikada ibirlii yapmalarn ngren Avrupa Siyasi birlii mekanizmas baladnda ilk gndem maddesi, Arapsrail atmas olmutur. Fransa, AT lkelerini Arapsrail atmasnda tutum belirlemeye zorlamtr. (11)

5/17

1971'in ilk yarsnda AT dnem bakanln yrten Fransa'nn Dileri Bakanl tarafndan ortak tutum belirlenmesi amacyla hazrlanan metin, 6 lke arasnda youn biimde tartlm ve karar tasla oluturulmutur. Almanya ve Hollanda, 242 sayl kararn uygulanmasn ngren tasla onaylamaya hazr olduklarn, ancak kendilerinin isimlerinin zikredilmemesini istemilerdir. te yandan Almanya'da Fransz teklifini kabul ettii iin youn eletirilere urayan Dileri Bakan, zerinde konuulan metnin grmelere zemin oluturacak alma raporu olduunu sylemitir. (12)

1973 petrol krizi ncesinde, Almanya ve Hollanda'nn Arapsrail atmasndaki tutumu Fransa'dan uzakt. Almanya, Nazi gemiinden uzaklamak amacyla srail ile yakn iliki ierisine girerken, Hollanda, Arapsrail atmasn bir mlteci sorunu olarak deerlendirmitir. Ad geen iki lke, 1967 Sava'nda, Araplar destekleyen Fransa'dan farkl olarak tarafsz kalmlard. Ancak Almanya ve Hollanda, Bat Avrupa'nn Ortadou petrolne olan bamllnn farkna varmlar; AT iindeki mzakerelerin de etkisiyle Hollanda bir sre sonra tutumunu deitirmi ve BM Genel Kurulunda konuan Hollanda Dileri Bakan, "g kullanlarak toprak kazanmann kabul edilemeyeceini" sylemitir. (13) AT lkeleri, 1972 sonunda BM Genel Kurulundaki oylamada ortak hareket etmilerdir. AT'nin Arapsrail atmasna ilikin tutumu, 1973 Sava'nda petrol ambargosu karar ile birlikte daha net bir grnm kazanmtr. Arap lkelerinin Petrol hra Eden Arap lkeleri Tekilat (OAPEC) kanalyla uygulamaya konulan petrol ambargosu kararna gre, tketici lkeler kategoriye ayrlmtr. Dost lkeler olarak kabul edilenler bakmndan hibir kesinti yaplmam, buna karlk Arapsrail atmasndaki tutumlar srail yanls olarak deerlendirilenlere ambargo, tarafsz kalanlara da kesinti uygulanmtr. Bu snflandrmada Fransa ve ngiltere birinci grupta yer alrken, Hollanda'ya ambargo uygulanm, dier AT lkeleri ise belli kesintilerle karlamlardr. (14)

5 Ekim 1973'te Arapsrail atmas baladnda AT lkelerini bu konudaki ilk aklamalar dank ve btnlkten yoksun bir grnm tamtr. Fransa; Arap dnyasnn srail'e kar saldrsn anladn ifade ederken; Hollanda, savan balamasndan Msr ve Suriye'yi sorumlu tutmutur. Savan balamasndan bir hafta sonra 9 AT lkesinin Dileri Bakanlarnn katld toplantda ortak bir tutum belirlenememitir. Ancak Fransa ve ngiltere'nin basks ile taraflar, 13 Ekim'de bir deklarasyon yaynlamlardr. Taraflara atekes arsnda bulunulan deklarasyonda ayrca grmelerin 242 sayl karar esas alnarak yaplmas nerilmi, srail'e 1967 Sava'nda igal ettii tm topraklar tahliye etmesi ars yaplm ve blgedeki her devletin gvenli ve tannan snrlarda bar iinde yaamaya hakk bulunduu ifade edilmitir. (15)

1973 Aralk aynda AT Devlet ve Hkmet Bakanlar tarafndan Kopenhag'da yaynlanan ortak bildiride ise Filistinlilerin haklarndan bahsedilmi, ancak bu haklarn neleri ierdii tanmlanmamtr. 1974 ylnda AT lkeleri adna yaplan ortak aklamada "Filistinliler" yerine "Filistin halk" terimi kullanlmtr. AT lkeleri, 1975 ylnda BM Genel Kurulunda, Ortadou sorununun zm iin Filistin halknn haklar zerinde durmu ve ulusal kimliini ifade etmesinin gereini dile getirmilerdir. Sonraki yllarda yaplan toplantlarda "ulusal kimlii ifade etmenin yntemi ulusal bir toprak parasna sahip olmak" anlamna geldii belirtilmi ve "Filistin halknn anavatan" terimi kullanlmtr. (16)

1977 Haziran aynda yaplan AT Devlet ve Hkmet Bakanlar zirvesinde 9'lar, ngiltere tarafndan hazrlanan metni kabul etmilerdir. Sz konusu metinde Ortadou sorununa zmn ancak "Filistin halkna meru haklarnn

6/17

verilmesi ve bir anavatana sahip olmak da dahil olmak zere dier meru haklarnn tannmas ile salanabilecei"ne iaret edilmitir. (17) Bildiride Filistin halknn grmelere dorudan katlmas istenmi, ancak Araplarn Filistin Kurtulu rgt'nn (FK), Filistinlilerin meru temsilcisi olarak kabul edilmesi talebi bildiride yer almamtr.

Fransa, 1974 ylnda FK'ye BM Genel Kurulunda gzlemci stats tannmasn teklif etmitir. Fransa Cumhurbakan Giscard d'Easting 1979 Ocak aynda kt Ortadou turunda Filistinlilerin selfdeterminasyon hakkn dile getirmi ve grmelere FK'nn katlmas gerektiini bildirmitir. te yandan 1979 ylnda Almanya Babakan Willy Brant, FK lideri Yasir Arafat ile Viyana'da ba baa grme yapmtr. (18)

1979 ylnda ngiltere ve Fransa'nn BM'nin 242 sayl kararna "Filistin halknn self determinasyon hakk bar abalarnn ayrlmaz bir parasdr" ifadesini eklemek iin yaptklar giriim, ABD engeli nedeniyle sonusuz kalmtr.

AT'nin Filistin sorunu konusunda en nemli baars ise 1980 Haziran aynda yaynlanan Venedik Deklarasyonu olmutur. Dokuz AT lkesi adna yaplan aklamada, Ortadou'da barn asgari koulunun Filistinlilerin kendi geleceklerini belirleme hakknn tannmasndan getii, barn ancak FK'nn grmelere eit statl taraf olarak kabul edilmesi ile mmkn olaca ifade edilmitir. srail dahil, blgedeki tm devletlerin gvenlik iinde yaamaya haklar olduu belirtilen deklarasyonda ayrca srail'den 1967 Sava sonunda igal ettii topraklarda kurulan yerleim birimlerini kaldrmas istenmitir. (19) srail'in kar kt bu deklarasyon Arap dnyas ve FK tarafndan nemli bir adm olarak deerlendirilmitir. (20)

1.4. Ortadou Bar Konferans ncesinde AT'nin Tutumu

1973 Ekim Sava'nn ardndan Ortadou sorununa zm bulmak iin diplomatik abalar yeniden younluk kazanmtr. ABD ynetimi, bu evrede tm taraflarn katld kapsaml mzakereler yerine adm adm ilerleme stratejisini benimsemi ve Dileri Bakan Henry Kissinger'in balatt "mekik diplomasisi" sonucunda srail ile Msr arasnda diyalog kurulmutur. ki lke arasnda yaplan gizli grmelerde ilerleme salanmas zerine Msr, Svey kanal zerinde yeniden egemenlik tesis etmitir. Taraflar arasndaki kaydedilen bu ilerlemenin ardndan Msr Devlet Bakan Enver Sedat, 1977 ylnda srail'i ziyaret etmi ve Knesset'te (srail Parlamentosu) konuma yapmtr. Taraflar arasnda devam eden diyalog erevesinde Sina Yarmadas'ndaki igalin sona ermesi karlnda Msr'n srail ile bar anlamas imzalayabilecei anlalmtr. (21)

ABD'nin himayesi altnda Eyll 1978'de ABD'nin Camp David kentinde balayan Msrsrail bar mzakerelerinin ardndan 1979 Mart aynda Camp David'de iki anlama imzalanmtr. Bunlardan birisi Msrsrail Bar Antlamas, dieri ise Ortadou barna ilikin genel hkmler ihtiva eden ereve anlamasdr. Msrsrail bar anlamas, Sina Yarmadas'nn Msr'a geri verilmesini, ereve Anlamas ise Msr, srail, rdn hkmetleri ile Filistin halknn temsilcilerinin bir araya gelerek Filistin sorununun zm iin grmeler yapmasn, Bat Yakas ve Gazze ile ilgili grmelerin aamada tamamlanmasn dzenlemitir. (22) Msr'n dier Arap lkelerinden ayr olarak srail ile anlama imzalamas Arap dnyasnda byk tepki dourmutur. Badat'ta toplanan Arap Birlii Zirvesi'nde Kahire'de bulunan diplomatik temsilcilerinin geri ekilmesi karar karlmtr. (23)

7/17

Fransa, Arap dnyasnda Msr'a duyulan tepkiyi dikkate alarak ilgili tm taraflarn katlaca uluslararas Ortadou Konferans iin AT'nin neride bulunmasn istemi, ancak Almanya ve ngiltere'nin muhalefeti nedeniyle AT iinde bu ynde bir karar alnamamtr.(24) Buna ramen AT lkeleri, Camp David srecini desteklemilerdir. 1982 ylnda Sina Yarmadas'nda oluturulan bar gcne ngiltere, Fransa, talya ve Hollanda askeri kuvvet tahsis etmitir.

1980'li yllarda meydana gelen srail'in Gney Lbnan'a ynelik saldrs, Irak nkleer reaktrnn srail hava kuvvetleri tarafndan bombalanmas gibi olaylar karsnda AT tarafndan yaynlanan bildirilerde, Filistinlilerin haklar zerinde durulmu ve Venedik Deklarasyonu'na atf yaplmtr. (25)

1987 ylnda AT yesi devletler tarafndan yaplan aklamada BM ats altnda Ortadou Bar Konferans toplanmas nerilmi ve AT'nin bu erevede her trl destei vermeye hazr olduu belirtilmitir. (26) Ancak ranIrak Sava'nn devam ettii bir dnemde bu neri pratie aktarlamamtr.

AT'nin Arapsrail atmasndaki genel tutumu deklarasyon yaynlamakla snrl kalmamtr. 1982 ylnda srail, FK'nn barakalarn ortadan kaldrmak iin Lbnan'a yapt saldr zerine AT, ekonomik yaptrm karar alamam ancak, AT ile srail arasnda imzalanan mali protokol onaylamay reddetmitir. 1987 ylnda igal altnda yaayan Filistinlilere dorudan yardm program balatlmtr. AT Komisyonu ve Parlamentosu, igal altnda yaayan Filistinli iftilerin rettii rnlerin AT pazarna ulamasn engelleyen srail ynetimini uyarmtr. 1989 ylnda srail'in igal altndaki topraklarda bulunan niversiteleri kapatmas zerine ATsrail bilimsel ibirlii anlamas askya alnmtr. (27)

1.5. Madrid Konferans ve AB'nin Bar Srecine Katks

Arapsrail atmasna zm bulmak amacyla en kapsaml giriim, 1991 Ekim aynda ABD ve SSCB'nin ortak sponsorluunda Madrid'de balayan Ortadou Bar Konferans olmutur. Konferansa srail, Suriye, Lbnan, FK ve rdn katlmtr. Konferansn temel amac, BM Genel Kurulu'nun 242 ve 338 sayl kararlar erevesinde srail'in igal ettii topraklar tahliye etmesi karlnda Suriye, Lbnan, FK ve rdn'n srail'i tanmas ve taraflar arasnda bar tesis edilmesi olarak belirlenmitir. srail, Konferansn banda FK ile dorudan iliki kurmayacan aklam, bu nedenle Oslo sreci ncesinde Filistin temsilcileri rdn heyeti iinde yer almtr. (28)

1992 ylnda srail seimlerini i Partisi'nin kazanmasnn ardndan Ocak 1993'te FK ile srail arasnda Oslo sreci olarak bilinen gizli grmeler balamtr. 9 Eyll 1993'te taraflar birbirlerini tanmlar ve ardndan 13 Ekim 1993'te Washington'da Prensipler Deklarasyonu imzalanmtr. Sz konusu deklarasyona gre taraflar ncelikle Gazze ve Eriha'da Filistin zerk Ynetimi kurulmas, daha sonra Bat eria'nn dier blgelerini de ierecek ekilde geniletilmesi konusunda mutabakat salamlardr. srail ile Filistin arasnda gven arttrc nlemlerin yaratt istikrar koullarnda niha stat grmelerinin balamas ve bu erevede Kuds'n stats, mlteciler, su, yerleim birimleri ve snr sorunlarnn ele alnmas kararlatrlmtr. (29)

Oslo sreci hkmlerine uygun olarak Gazze eridi ve Eriha'da Filistin zerk Ynetiminin kurulmasn dzenleyen Kahire Antlamas, srail ile FK arasnda 4 Mays 1994'te imzalanmtr. 28 Eyll 1995'te imzalanan geici antlama ile Filistin otonomisinin snrlar geniletilmi ve 20 Ocak 1996'da seimlerin yaplmas kararlatrlmtr.

8/17

Bu arada rdn ile srail arasnda 1994 Ekim Bar Antlamas imzalanmtr.

AT, Madrid Bar Konferans ile balayan Ortadou bar srecini her aamada desteklemitir. Konferansn AT Devlet ve Hkmet Bakanlarnn 1980 Venedik Deklarasyonu'ndaki esaslar erevesinde dzenlenmesi, AT'nin siyasal perspektifini ortaya koymutur. 1990'l yllarda toplanan AT zirveleri sonunda yaynlanan bildirgelerde de Ortadou bar srecinin desteklendii ifadesine yer verilmi, srail ile Filistinliler arasnda salanacak uzlamann uluslararas bar ve gvenlie olumlu katkda bulunaca ifade edilmitir.

Maastricht Antlamas'nn ikinci stununda dzenlenen OGDP erevesinde Nisan 1994'te kabul edilen ilk ortak eylemin konusu Ortadou bar sreci olmu, AB'nin Ortadou bar srecini koulsuz olarak destekledii ifade edilmitir. Ortak eylemde ayrca igal edilmi topraklarda srail yerleim birimlerinde incelemeler yaplmasn, srail'in Araplara uygulad boykotun kaldrlmas iin aba gsterilmesini ngrmtr. Daha sonra kabul edilen ortak eylemlerin konusu ise Filistin polis gcnn oluumuna katk salanmas ve eitim verilmesi, Bat eria ve Gazze eridinde yaplacak seimlere gzlemci gnderilmesini iermitir. Eylem kararnda ayrca ihtiya duyulmas halinde Filistin zerk blgelerinde uluslararas ynetim oluturulmas ve blgenin imar iin uluslararas ekonomik konferans toplanmas ars da yer almtr. AB, 19941998 yllar arasnda Filistin zerk Blgesinin imar iin, yars ba yars uzun dnemli kredi olmak zere 500 milyon ECU kaynak tahsis etmitir. (30)

AB ayrca bar srecindeki gelimeleri yakndan izlemek ve taraflar arasndaki gr ayrlklarnda arabuluculuk yapmak iin 1996 ylnda Miguel Angel Moratinos'i zel temsilci olarak atamtr.

Filistin zerk Blgesinin kalkndrlmas amacyla 1993 Ekim aynda Washington'da yaplan Katkda Bulunan lkeler Konferans'nda katlmclar 2.4 milyar dolar yardmn 19941998 aralnda yaplmasn kararlatrmlardr. Bu erevede AB, sz konusu yardmn % 38'ini karlamay taahht etmitir. Dier lkelerden ABD % 22, Japonya % 9, Dnya Bankas % 7, Suudi Arabistan % 4 ve dier lkeler % 20 katk salamay kabul etmitir. AB'nin bu erevede yapt yardmlarn fiili gerekleme oran ise 1.68 milyon ECU olmutur. Ayrca AB tarafndan Filistinlilere yardm iin kurulan Birlemi Milletler Yardm ve alma Ajans'na (UNRWA) 270 milyon ECU hibe edilmitir. (31)

AB'nin Ortadou bar srecine katks erevesinde ayrca Gazze'ye havaalan ve liman ina edilmi, FK lideri Yaser Arafat ile Filistin zerk Ynetimi adna ortaklk anlamas imzalanmtr. (32)

AB'nin Arapsrail atmasna kar tutumu 1970'ten gnmze kadar her ne kadar ye lkeler arasndaki gr ayrlklar nedeniyle son yllara kadar kendi iinde btnlk grnm tamam ise de, bu durum AB'nin Ortadou bar srecinin en byk destekisi olduu gereini deitirmemektedir.

2. AB'nin "Yugoslavya Politikas"

2.1. Yugoslavya'nn zgl Koullar

Birinci Dnya Sava sonunda AvusturyaMacaristan mparatorluu'nun yklmasnn ardndan SrpHrvatSloven

9/17

Krall olarak kurulan devletin ad, 1918 ylnda Yugoslavya olarak deitirilmitir. SrpaHrvata dilinde "Yugoslav" Gney Slavlar anlamna gelmektedir; "Yugoslavya" ise Gney Slavlarn yurdu demektir. Kelime ilk kez 1839 ylnda Theodor Pavlovi adl bir Srp tarihi tarafndan kullanlmtr. (33)

Gney Slav Uluslar, Srplar, Hrvatlar, Slovenler ve Bulgarlardan olumaktadr. Slav dnyasnda Polonyallar, ekler ve Slovaklar Bat Slavlar; Ruslar, Ukraynallar ve Beyaz Ruslar ise Dou Slavlar olarak adlandrlmaktadr. Bosna Hersek'te yaayan Bonaklar da etnik bakmdan Slav kkenlidirler.

Paralanma ncesinde Yugoslavya etnik yap, dil, din/mezhep ve kltr bakmndan dnyann en karmak blgeleri arasnda yer almtr. Bu lkede yzyllardan beri ounluu oluturanlar, Slav kkenli halklar olmutur. Tito ynetimi tarafndan ulus olarak tannan ve kendilerine Yugoslavya iinde Federe Cumhuriyet kurma hakk verilen halklardan Srp, Hrvat, Sloven, Karadal, Makedon ve Bonaklar Slav etnik bakmdan Slav kkenlidirler. Kkenleri lliryallara dayanan Arnavutlarn blgedeki varl ise Slavlardan ok daha geriye, M.. 725'lere kadar uzanmaktadr. (34)

Tito ynetimi tarafndan "ulus" kimlikleri tannanlarn dnda kalanlar, 1991 ylnda lke nfusunun yzde 10'unu oluturmakta ve genelde Srbistan ierisinde ve ona bal zerk blgeler olan Voyvodina ve Kosova'da yaamaktaydlar. (35) Tito ynetimi tarafndan "milliyet" olarak tannan aznlklar Arnavutlar, Macarlar; Bulgarlar, ekler, ingeneler, talyanlar, Romenler, Rutenler, Slovaklar ve Trkleri iine almtr. Bunlarn dnda kalan ulusallk ve etnik gruplar ise Avusturyallar, Grekler, Yahudiler, Almanlar, Polonyallar, Ukraynallar, Ulahlar ve kendilerini Yugoslav olarak adlandranlar eklindedir.

Dil bakmndan yaplan ayrm esas alndnda Srplar, Hrvatlar ve Bosna Mslmanlar ayn dili (SrpaHrvata) konutuu, buna karlk Makedonlarn ve Slovenlerin ayr ulusal dillere sahip olduklar anlalmaktadr. Makedon ve Slovenler bakmndan dil, ayr ulus kimliinin dayanan oluturmu ve onlar dierlerinden ayrmtr. SrpaHrvata dilinin yazmnda Srplar Kiril Alfabesini, buna karlk Bonaklar ve Hrvatlar ise Latin alfabesini kullanmaktadrlar.

Srp, Hrvat ve Bosnal Mslmanlar arasnda ulusal kimliin olumasnda tarihsel gemi ve geleneklerin dnda din/mezhep ayrm nem tamaktadr. Bosna Hersek'te yaayan Bonaklar dierlerinde ayran din farklldr; Bonaklar 15. yzylda Mslmanl benimsemilerdir. Buna karlk Hrvatlarla Srplar arasndaki temel ayrm mezhep farkllna dayanmaktadr. Slovenler ve Hrvatlar Katolik, buna karlk Srplar, Karadallar ve Makedonlar Ortodoks mezhebindendir.

Bir aznlklar mozaii grnmnde olan Yugoslavya'da "etnik uyum" 1980 ylnda Tito'nun lmesiyle birlikte bozulmutur. Srplarn ve Hrvatlarn ardndan Yugoslavya'nn en kalabalk ulusunu oluturan Arnavutlarn 1980'lerin banda Cumhuriyet stats kazanmak iin Kosova'da balatt eylemler, Tito'nun dneminde "uyuklayan" milliyeti akmlarn Yugoslavya genelinde alevlenmesine neden olmutur. Geleceklerini Batda gren Slovenya ve Hrvatistan ayrlk milliyetilii benimserken, Federal Ordunun desteini de arkasna alan Srplar, Yugoslavya genelinde hegemonya kurma hevesine kaplmlardr.

2.2. "Yugoslav Uyumu"nun Ortadan Kalkmas

10/17

Yugoslavya'nn paralanmasna yol aan faktrlerin banda 1974 anayasas ile kurulan dengenin bozulmas gelmektedir. Srbistan Parlamentosu'nun 1989 ylnda Kosova ve Voyvodina'nn zerklik statlerini ortadan kaldrmas bu ynde atlan ilk adm olmutur. Sz konusu kararn ardndan Kosova ve Voyvodina'nn 8 kiilik Federal Bakanlk Konseyi'nde temsili devam etmi; buna karlk oylamalarda Srbistan'dan bamsz hareket etme iktidar ortadan kalkmtr. Karada Cumhuriyeti'nin her koulda Srbistan ile birlikte hareket ettii dikkate alndnda, Srplarn 8 kiilik Federal Bakanlk Konseyi'nde oylar 4'e ykselmi, bylece Srbistan'n istemedii bir kararn Konseyden gemesi olanak d hale gelmitir. (36)

Srbistan'n Federasyondan izin almadan gerekletirdii deiikliin ardndan Eyll 1989'da Slovenya Meclisi, kendi anayasasnda deiiklik yaparak bir yl sonra ok partili seim yapma karar almtr. Ksa bir sre sonra benzeri bir karar, Hrvatistan Parlamentosu tarafndan kabul edilmitir. (37)

Cumhuriyetler ile Federasyon arasndaki sorunlar ele almak zere, 1990 Ocakubat aylarnda toplanan Yugoslavya Komnist Partisi 14. Olaanst Kongresi'nde gr ayrlklar giderilememi, ancak ok nemli bir karar alnmtr: Yugoslavya Komnist Partisi'nin "nc rolne ve iktidar tekeli"ne son verilmitir. Kararn ardndan Slovenya, gevek bir federasyon, pazar ekonomisi ve parlamenter demokrasi nermitir. Ancak Srbistan'n tam aksi ynde ortaya koyduu kat tutum uzlama zeminini yok etmi ve Sloven delegeler Kongreyi terk etmilerdir. Yugoslavya Komnist Partisi'nin tasfiyesi anlamna gelen kararn ardndan Cumhuriyetlerde, daha nceden kurulmu olan milliyeti partilerin faaliyetleri hz kazanmtr. (38)

te yandan Cumhuriyetlerin Parlamentolarnda birbiri ardna egemenlik kararlar alnm, sz konusu kararlarda Cumhuriyetlerin, Federasyondan bamsz hareket etmeye haklarnn bulunduu vurgulanmtr. Bylece Cumhuriyetlerde hem devletin hem hkmetin temsilcisi olan Komnist Partinin yerel rgtlerinin etkinlii ortadan kalkmtr. Ayrca Federal Ordu'nun gc tm bu gelimeler nedeniyle olumsuz ynde etkilemitir.

Yugoslavya'da zlmeyi hzlandran bir baka faktr, 1990 ylnda yaplan seimler olmutur. Nisan ve Mays aylarnda Hrvatistan ve Slovenya'da, Kasm aynda Makedonya'da ve Aralk aynda da Srbistan ve Karada Cumhuriyetlerinde seimler yaplmtr. Karada ve Srbistan'da eski Komnistler, Hrvatistan, Slovenya ve Makedonya'da yeni kurulan milliyeti partiler seimleri kazanmlardr. Kosova Arnavutlar seimleri boykot ederken, Bosna Hersek'te Srp, Hrvat ve Bonaklarn milliyeti partileri arasnda koalisyon kurulmutur. (39)

Seimlerin ardndan Yugoslavya'nn temel gndemi siyasal sistemin yeniden yaplanmas olmutur. Bu erevede Hrvatistan ve Makedonya, Yugoslav Federal sisteminde reform yaplmas grn savunurken, Srbistan reformlarn paralanmaya yol aacan, bundan kanmak iin merkezi ynetimini glendirilmesi gerektii ileri srmtr. (40) te yandan Srplarn tezini destekleyen Federal Ordu, 1974 Anayasas'nn 240. maddesinin kendisine "anayasa ile kurulmu sosyal dzeni koruma" grevini verdiini belirtmitir. (41)

Srbistan'n statkocu tavr, Hrvatistan ve Slovenya'da ayrlk eilimleri daha da glendirmitir. zellikle Federal Ordunun Srbistan ve Slovenya seimlerine mdahale etme teebbs, ad geen Cumhuriyetleri yeni araylara itmitir. Subay kadrosunun byk ounluunu Srp ve Karadallarn oluturduu Federal Ordu, seimlerin ardndan ordu depolarndan Cumhuriyetlerdeki polis gcne gnderilen silah ve cephane sevkyatn durdurmutur.

11/17

Ordunun yerel emniyet glerini karsna almas, Hrvatistan ve Slovenya'y dardan silah tedarik etmeye itmi, ad geen Cumhuriyetler kendi savunma ve gvenlik birimlerini yeniden oluturmulardr. (42)

1991 yl Nisan aynda Hrvatistan ve Slovenya, Yugoslavya Federasyonu yerine "egemen devletler birlii" ad altnda yeni bir at kurulmas teklifini ortaya atmlardr. Buna karlk Milosevi, Yugoslavya'nn ancak "merkezilemi bir yap iinde eit cumhuriyetler ve halklar birlii" modelinde esenlie kacan ne srmtr. Bu iki neriyi uzlatran Makedonya ve Bosna Hersek ise "egemenlik haklar tannmak kaydyla Cumhuriyetler arasnda yeni bir birlik" kurulmas grn dile getirmilerdir. Federal Ordu desteini de arkasna alan Srbistan, kendi zmn aklamtr: "Yugoslavya genelinde Srplar tek bir devlet altnda yaayacaktr. Srplar herhangi bir yerde aznlk durumuna getirecek tm zmlere Srbistan kardr." (43) te yandan Hrvatistan ve Bosna Hersek'te yaayan Srplar, Srbistan'n kkrtmasyla 1990 sonlarndan itibaren ounlukta bulunduklar yerlerde "zerk blgeler" ilan etmeye balamlardr. (44)

Fiilen dalma srecine giren Yugoslavya'da Srplarn kat tutumu gelimeleri daha da hzlandrmtr. 1991 yl Temmuz aynda Hrvatistan temsilcisi Stipe Mesi'in Kolektif Devlet Bakanlna atanmasn Srbistan veto etmitir. Bu olayla birlikte patlak veren anayasal bunalm, Yugoslavya'y bir arada tutmann fiilen mmkn olmadn ortaya koymutur. (45)

2.3. AT'nin "Toprak Btnl" "Tanma" kilemi

AT Yugoslavya bunalmnn ilk aamasnda kararsz bir tutum sergilemitir. 1991 yl Haziran aynda Hrvatistan ve Slovenya'nn bamszlk ilan etmesinin hemen ardndan Federal Ordunun mdahalesi ile atmalar baladnda AT bir aklama yaparak "Yugoslavya'nn toprak btnl"n desteklendii bildirmitir. (46) AT; Yugoslavya krizinin HrvatistanSrbistan atmalar eklinde cereyan eden birinci aamasnda bir yandan gzlemci gndererek durumu kontrol etmeye, te yandan savaan taraflar arasnda arabuluculuk yapmaya zen gstermitir. Bu nlemlerin etkili olmad ortaya knca, ekonomik yaptrm kararlarnn uygulanmas tartmaya almtr.

Federal Ordu desteindeki Srplarn Hrvatistan'a saldrmas ile 1991 ortasnda balayan atmalar aralklarla devam ederken AT'nin nerisi ile savaan taraflar 5 Kasm'da Lahey Bar Konferans'nda bir araya gelmitir. Bu arada ngiltere eski Dileri Bakan Lord Carrington, AT adna arabulucu olarak grevlendirilmitir. Konferansta AT'nin Yugoslavya'y oluturan Cumhuriyetlerin mevcut snrlarnn uluslararas snr olmasn ngren siyasal zm nerisi, ekonomik yaptrm tehditlerine ramen Srbistan tarafndan kabul edilmemitir. Srp ynetimine gre AT plan, Srbistan dnda kalan Srplarn otonomisi iin gerekli garantiler iermemektedir. Srp liderlii tarafndan hazrlanan alternatif "Mini Yugoslavya" nerisi ise Srbistan ve Karada'n dnda Federasyon iinde kalmak isteyen herkesi, zellikle de Hrvatistan ve Bosna Hersek'teki Srp otonom blgelerini kapsamtr. Konferansta bir uzlama salanamamas zerine, AT tarafndan diplomatik abalara ek olarak ekonomik yaptrmlarn uygulanmas karar alnmtr.

te yandan Konferansn ardndan atan taraflar arasnda tampon blge oluturulmas ve buralara bar gc askeri yerletirilmesi nerilmitir. Bu konuda AT tarafndan bir eylemde bulunulmazken atmalarn younlaarak devam etmesi zerine BM Gvenlik Konseyi, Kasm ay sonunda Yugoslavya'ya bar gc gnderme karar

12/17

almtr. (47) te yandan 12 Kasm 1991'de Avrupa Siyasi birlii erevesinde konu tartlm ve AT Yugoslavya'ya ekonomik yaptrm karar almtr. Sz konusu kararn ierii u ekildedir: (48) Yugoslavya'nn AT ile imzalamaya hazrland ticaret ve ibirlii anlamasnn dondurulmas Tekstil limitlerinin drlmesi Yugoslavya'nn PHARE programndan yararlanan lkeler listesinden karlmas G24 forumundan Yugoslavya'nn karlmas Silah ambargosu ve petrol ambargosu iin BM'ye ar yaplmas

Yaptrmlar nedeniyle Yugoslavya'nn ekonomik kayb 650 milyon dolar ila 1.2 milyar dolar arasnda deimitir. Yugoslavya ile AT arasnda 19911995 yllarn kapsayan 807 milyon ECU deerindeki nc mali protokol ve PHARE programndan Yugoslavya'ya tahsis edilen 100 milyon ECU iptal edilmitir. (49)

AT, 1991 KasmAralk aylarnda atmalardan etkilenen sivil nfusa 14.6 milyon ECU insani yardim yapmtr.

AT'nin tm Yugoslavya iin uygulamaya koyduu ekonomik yaptrmlardan saldrgan taraf olan Srplarn dnda saldrya urayanlarn da olumsuz etkilenmesi zerine 2 Aralk 1991'de Srbistan ve Karada dnda kalan Cumhuriyetler iin yaptrmlar kaldrlmtr.

Yugoslavya krizinde AT iin dnm noktas Vukovar kentinin dmesi olmutur. Kentin Srplarn eline gemesinden sonra 16 Aralk'ta AT tarafndan yaplan aklamada "koullarn olumas halinde, Yugoslavya'dan ayrlan Cumhuriyetlerin 15 Ocak 1992'den itibaren tannabilecei" ifade edilmitir. Bu erevede bamszlk ilan eden Cumhuriyetlerin tannma yeterliliklerini saptamak iin Fransz Hukuku Robert Badinter bakanlnda bir komisyon kurulmutur. Komisyonun grevi, bamszlk ilan eden lkelerin ekonomik yeterliklerini ve insan haklar ve demokrasi bakmndan iinde bulunduklar durumu saptamak olarak belirlenmitir. (50)

Almanya'nn 23 Aralk 1991'de nceden bamszlk ilan eden Hrvatistan ve Slovenya'y tanmas, hem Yugoslavya'nn zlmesinin geri dnlmez bir noktaya ulatn ortaya koymu, hem de AT ortak d politikasnn zayfln gstermitir. Slovenya ve Hrvatistan'n tannmas iin Badinter Komisyonunun raporu bile beklenmemitir. Almanya'nn bu tutumunun gerisinde i politikaya ynelik beklentiler yannda, kresel liderlik talebi ve AT iinde arln ortaya koyma niyeti rol oynamtr. (51) Almanya'nn tanma kararnda ayrca savan yaratt gmen dalgasndan kurtulma gibi bir yanl beklenti de rol oynamtr. Almanya Dileri Bakan Gencher, tanmann Srp saldrlarn sona erdireceini ne srmtr. (52) Ancak gelimeler tam aksi ynde olmu, tanma kararnn ardndan Yugoslavya'daki atmalarn iddeti daha da artm ve atmalar daha geni blgelere yaylmtr. Almanya'nn ardndan 15 Ocak 1992'de AT, Slovenya ve Hrvatistan' tanmtr. Bylece, krizin balad dnemde "Yugoslavya'nn toprak btnl" politikasn savunan AT, reelpolitik gelimelerin etkisi ile bamszlk ilan eden Yugoslavya Cumhuriyetleri tanmaya balamtr. Hrvatistan ve Slovenya'nn ardndan AT, 17 Nisan 1992'de Bosna Hersek'i tanmtr. Ancak Yunanistan'n isim itiraz nedeniyle Makedonya'nn tannmasnda gecikme olmutur.

2.4. AT'nin Eylemsizlii ve ODGP

Eski Yugoslavya'da patlak veren atmalarn ilk evresinde AT lkeleri arasndaki temel tartma atmalara ne

13/17

ekilde mdahale edilecei zerinde younlamtr. AT, 1991 yaznda Avrupa Topluluu Gzlemci Misyonu adyla silahl olmayan glerden oluan atekes denetleme birimi oluturmutur. Gzlemciler, atekes anlamas uygulamalarn denetlemenin dnda atan taraflar arasnda arabuluculuk yapmaya aba gstermilerdir. Ancak savan yaylmas ve sreklilii karsnda Fransa, askeri gle mdahale seeneini ortaya atmtr. Fransa tarafndan 1992 Austos ve Eyll aylarnda BAB yelerine yaplan arda, atma blgelerine atekesi denetlemek zere BAB bar gc gnderilmesi istenmitir. Ancak bu neri dier yeler tarafndan kabul grmemitir. ngiltere, bunun kritik bir karar olacan, geni kapsaml bir hazrlk yaplmadan gnderilecek gcn kaosa yol aacan bildirmitir. (53)

Bu arada Fransa'nn nerisi ile oluturulan bir alma grubunda BAB'n mdahale seenekleri belirlenmitir. Avrupa gzlemcilerine lojistik destek ngren birinci seenek iin 2 bin asker gerekli grlrken, gzlemcilere eskort ve koruma ngren ikinci seenekte 5 6 bin askere ihtiya olduu saptanmtr. nc seenekte hafif silahlarla donanm 4500 5000 askerden oluan bar gc ile 3000 ila 5000 arasnda deien atekes gzlemci yer almtr. Son seenek ise 20 bin 30 bin kiiden oluan ar silahlarla donatlm bar gc oluturulmasn teklif edilmitir. Ancak bu seeneklerden hibirisi BAB Bakanlar Konseyi tarafndan uygun bulunmamtr. (54)

AB yesi lkeler arasnda bar gc oluturulmas konusunda gr birlii salanamaynca dikkatler BM zerinde younlamaya balamtr. Bylece, eski Yugoslavya krizine AT'nin mdahalesi seenei ortadan kalkmtr. AT lkeleri bundan sonraki aamalarda gndeme gelen mdahale seenekleri iinde yer almlardr. Ancak bu AT emsiyesi altnda olmamtr.

BM Gvenlik Konseyi tarafndan 1992 ubat aynda Hrvatistan'da Srp ve Hrvat gleri arasnda atekesi korumak amacyla Birlemi Milletler Koruma Gc (UNPROFOR) kurulmas karar alnmtr. ngiltere ve Fransa, bu gcn iinde aktif olarak yer almlardr. Sonraki aylarda ve yllarda UNPROFOR'un grev sahas Bosna Hersek ve Makedonya'y da ierecek ekilde genilediinde AT lkelerinin katks artarak devam etmitir. Ancak Almanya, anayasal engelleri nedeniyle bu g ierisinde yer almamtr.

1992 bahar aynda balayan ve 1995 sonuna kadar sren Bosna Hersek i savanda bar gc grevlerini BM emsiyesi altnda NATO yerine getirmitir. NATO'nun Almanya'da bulunan Kuzey Ordu Harekat Merkezi, UNPROFOR almalarna destek iin Bosna Hersek'e kaydrlmtr. Bu dnemde Adriyatik denizi ve Tuna nehrinde NATO ve BAB tarafndan ortaklaa olarak Karada ve Srbistan'a kar deniz ablukas uygulanmtr. Bosna zerinde uua yasak blgeler, UNPROFAR'a hava destei ve Bosna Hersek iindeki "gvenli blgeler"in korumas ise talya'da bulunan NATO hava ssnden ynetilmitir. (55)

UNPROFOR'un Hrvatistan ve Makedonya'daki ilevi geleneksel bar gc snrlar iinde kalrken Bosna Hersek operasyonu insani konvoylar ve gvenli blgeleri korumakla snrl olmasna ramen ou kez g kullanmay gerektirecek koullar altnda gereklemitir. Ancak BM Genel Sekreteri'nin zel temsilcisi bar gc operasyonlarn zora sokmamak ve bar gcne destek veren hkmetlerin askerlerini tehlikeye atmamak iin g kullanlmasna izin vermemitir. (56)

G kullanma ve g kullanma tehdidinde kararlln ortaya konulamamas Bosna Hersek operasyonunda byk

14/17

skntlar yaratmtr. Bar planlarn ve diplomatik abalar desteklemekte btnlk tayan AT lkeleri, UNPROFOR iinde yer alan bar gcnn g kullanmas konusunda gr ayrlna dmlerdir. 5 ubat 1994'te Saraybosna pazar yerinde katliama yol aan bomba saldrsnn ardndan NATO tarafndan yaynlanan ltimatomda Bosnal Srplardan 10 gn iinde ar silahlarn Saraybosna'nn 20 km uzana tamalar istenmi, aksi taktirde imha edilecei belirtilmiti. Bu ltimatomun ardndan 18 ay boyunca Saraybosna'ya topu saldrs olmamtr. 28 Austos 1995'teki saldrnn ardndan Bosna Srp mevzilerine ynelik NATO bombardman balamtr. Bosna Hersek'te buuk yl sren savaa son veren de ABD nclnde NATO glerinin Srp mevzilerine ynelik hava saldrs olmutur. Savaan taraflarn liderleri arasnda 1995 Ekim aynda Dayton Antlamas imzalanmtr.

Yugoslavya krizi, AT'nin siyasal itibarn olumsuz ynde etkilemitir. 1991 ortasndan 1995 sonuna kadar devam eden atmalarn AT'nin uluslararas toplumda adn ne karan bir eylemi olmamtr. Bar gc operasyonlarnda ve NATO nclnde 1995'in ikinci yarsnda yaplan hava mdahalesinde kimi AT lkeleri aktif olarak yer almlardr. Ancak bu eylemler AT adna yaplmam, ulusal kimliin ne kmasyla veya baka uluslararas rgtlerin emsiyesi altnda gereklemitir. Tm bu sre iinde, zellikle atmalara mdahale bakmndan AT'nin Avrupa Siyasi birlii ve daha sonra ODGP erevesinde dikkat eken bir eylem kaydedilmemitir. Tam aksine Almanya'nn dier AT lkelerini beklemeden Slovenya ve Hrvatistan' tek bana tanmas, Yunanistan'n Makedonya'nn ad nedeniyle AT lkelerinin ortak tutumlarn engellemesi, atmalara mdahale konusunda ngiltere ve Fransa arasndaki gr ayrlklar ve AT'nin saldrlar karsnda eylemsizlii Maastricht Antlamas ile oluturulan ODGP'den beklentilerin dmesine neden olmutur.

Sonu

Avrupa Birlii'nin gerek Arapsrail ihtilaf ve gerekse Yugoslavya'nn dalmas srasnda ortaya koyduu d politika pratii, kendi iinde btnsellik tamayan danklktan uzak bir grnmdedir. Bununla birlikte, sz konusu olaylar Avrupa Birlii'nin d politika ve gvenlik alanlarnda derinlemesinin nn am, neticede yaanan olumsuzluklarn da etkisiyle gnmzde AB bnyesinde "acil mdahale gc" oluturulmas gndeme gelmitir.

Avrupa Birlii, balangtan gnmze kadar olan srete Arapsrail atmasna kar tutumu, ye lkeler arasnda gr ayrlklar nedeniyle kendi ierisinde btnsellik tamamtr. Bununla birlikte bu durum, Fransa bata olmak zere Avrupa Birlii lkelerinin Ortadou bar srecinin en byk destekileri olduu gereini deitirmemektedir. zellikle, ABD'nin her ahval ve art altnda srail'i destekledii dnldnde Avrupa Birlii'nin tutumu Filistin sorununun zm iin mit verici olmutur.

Avrupa Birlii'nin Yugoslavya krizindeki baarszl ise ncelikle erken uyar ve atma nleme mekanizmasnn olmamasndan kaynaklanmtr. Bu anlamda, henz oluum aamasndaki ODGP iin Yugoslavya krizi byk talihsizlik olmutur. Buna ilave olarak AB, etnik temizlik amacyla hareket eden Srbistan lideri Milosevi'i cezalandrmada baarl olamamtr. AB'nin askeri gcnn ve mdahaleyi mmkn klacak altyapnn olmamas yannda, krize mdahalede ortak iradenin bulunmamas olaylarn trmanmasna neden olmutur. Netice olarak Yugoslavya krizi, AT'nin Balkanlar konusunda uzun dnemli bir stratejisinin bulunmadn gstermitir.

15/17

Her ne kadar Yugoslavya krizindeki AT eylemsizlii 1998 ylnda trmanan Kosova olaylarnda tekrarlanm olsa da, 1999 yl iinde ODGP boyutunda meydana gelen alm AT'nin Yugoslavya krizinden ge de olsa gereken dersi aldn ortaya koymutur. Bu erevede, Petersberg grevlerinin AB iine alnmas, acil mdahale gc iin 5060 bin kiilik uluslararas bir g oluturulmas, Siyasal Planlama ve Erken Uyar Biriminin kurulmas, daha sonra AB Genelkurmay oluturulmas vb. gibi gelimeleri Yugoslavya krizi ile irtibatl olarak ele almak yanl olmayacaktr.

1) Brian White, "Understanding European Foreign Policy", Palgrave, London, 2001, s. 3642. 2) Bu konuda ayrntl analiz iin baknz: Aye Fsun Arsava, "Amsterdam Antlamas'nn Avrupa Birlii Hukukuna Katklar", A.. SBF Yaynlar: 589, Ankara, 1998, S. 69 3) Christopher Hill, " The Falkland War And European Foreign Policy", Domestic Sources Of European Policy: West European Reactions To The Falkland Conflict, S. Stavridis, C, Hill, (Eds), Oxford Univesity Press, London, 1996, s. 16 4) Trkkaya Atav, "The Status Of Jarusalem As A Question Of International Law", Prof. Dr. Ahmet kr Esmer'e Armaan, Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar 468, Ankara, 1981, S. 1531. 5) Edward Said, "Filistin'in Sorunu", Pnar Yaynlar, stanbul, 1985, s. 3637. 6) Atav, Op. Cit.S.2122. 7) Blent Aras, "Filistinsrail Bar Sreci ve Trkiye", Balam Yaynlar, stanbul, 1997, s. 24. 8) Ibid, s. 2528. 9) Shlomo. Aronson, "The Politics And Strategy Of Nuclear Weapons in The Middle East: Theory And Reality, 1960 1991: An Israel's Perspective", State University of New York Press, Albany, 1992, s. 6162. 10) Williard Beling, "Middle East Peace Plans", St Martin's Press, New York, 1986, 17. 11) Simon Nuttall, "European Political Cooperation", Clarendon Press, Oxford, 1992, s.56. 12) Ibid, S.68; Paneyiotis Ifestos, "European Political Cooperation: Toward A Framework Of Supranational Diplomacy", Adershot, 1987, s. 420. 13) Ben, Soetenderp, , "The Netherlands", European Foreign Policy Making and ArabIsrael Conflict, David Allen And Alfred Pijpers, Eds, Martinus Nijhoff, The Hague, 1984, s. 3940. 14) Roy Licklider, "Political Power And Arab Oil Weapon: The Experience of Five Industrial Nations", University Of California Press, Berkeley, 1988, s. 1113. 15) Yehuda Lukacs, IsraelPalestinian Conflict: A Documentary Record, Cambridge University Press, Cambridge, 1992, s. 1314. 16) Nuttal, Op.Cit, s. 99101. 17) Ifestos, Op.Cit, s. 612. 18) Ifestos, Op.Cit. s. 448449. 19) Venedik Deklarasyonu metni iin baknz: http://www.euromed.net/special_feature/features_e_7.htm 20) Charles D. Smith, "Palestine And ArabIsrael Conflict", St. Martin's Press, New York, 1992, s.263. 21) Henry Kissinger, "Years Of Upheaval", Veidenfeld And Nicolson Publicatinos, London, 1992, s. 76. 22) Aras, Op. Cit.s. 3335. 23) Walter Laquer and Barry Lubin, eds, 1The IsraelArab Reader: A Documentary History Of The Middle East Conflict", Penguin Books, New York, 1987, s. 617.

16/17

24) Nuttal, Op.Cit. s. 158159. 25) Lukacs, s. 27. 26) Ibid, s. 28. 27) David Buchan, "Europe: A Strange Superpower", Aldershot, Dartmouth, 1993, s. 115116. 28) Aras, Op. Cit. s.96101. 29) Ibid, s. 108113. 30) European Commission, "General Report On The Activities Of The European Union 1994", Brussels, 1995 s.260 303. 31)http://www.euromed.net/euro/mepp/comeumepp1998.rtf 32) European Voice, 27 February5 Mart 1997. 33) Mediha Akarslan, "Bosna Hersek ve Trkiye", Alternatif niversite, Aa Yaynlar, stanbul 1992, s. 11. 34) naf Agency, "The Republic of MacedoniaThe Rising Sun in the Balkans", stanbul, 1993. s. 4. 35) Wayne S. Wucinich, "Communism and Nationalism", Contemporary Yugoslavia, Berkeley, 1969, s.259260. 36) Vasil Tuporkovsky, "The Dissolution Of Yugoslavia: An Insider's View", Mediterranian Quarterly, Vol.4, No. 2, Spring 1993, s. 1921. 37) rfan Kaya lger, "Yugoslavya Neden Paraland?" Sekin Yaynlar, Ankara 1993, s. 56 38) Gregory O. Hall, "Ethnic Conflict, Economics and the Fall of Yugoslavia", Mediterranian Quarterly, Vol.5, No. 3, s. 126. 39) rfan Kaya lger, "Yugoslavya'nn Paralanmasnda Uluslararas Toplumun Rol", Trkiye Gnl, Say: 36, EyllEkim 1995, s. 5565. 40) Ibid. s. 58. 41) Victor Meier, "Yugoslavia: Worsening Economic and Nationalist Crises", Central And Eastern Europe: The Opening Curtain, William S. Grifft (Ed), Westview Press, London, 1989 s. 277. 42) Steven L. Burg, "Why Yugoslavia Fall Apart?" Current History, November 1993, s. 361 (353363). 43) Ibid, s.360. 44) Keesing's Comtemporary Archives., 1990, s. 38375. 45) MarieJanine Colic, " The Serbian Question n International Politics", Aussen Politic II/94, s.148. 46) Martin Holland, "European Community Integration", St Martin's Press, New York, 1992, s. 136. 47) United Nations Department of Public Information, The United Nations and The Situation in Former Yugoslavia: Reference Paper, New York, 1993, s. 44. 48) Holland, op. cit. s. 137. 49) ibid, s. 138. 50) John Zametica, "Yugoslav Conflict", Adelph Paper 270, Summer 1992, s. 61. 51) Hseyin Bac, "Balkanlar (19911993) Gvenlik Politikas ve Risk Analizi, D Politika Enstits", Ankara 1994, s. 53. 52) ibid, s. 55. 53) Ben Soetenderp, "Foreign Policy in the European Union", Longman, London and New York, 1999, s. 141. 54) Goffrey Edward, "The Potential and Limit of The CFSP: The Yugoslav Example", Foreign Policy of the European Union From EPC to CFSP and Beyond, Elfriede Regelsberger ve dierleri, eds, Lynne Reinner, Publishers, London, 1997, s. 186187. 55) James Gow, "Triumph of the Lack of Will : International Diplomacy and the Yugoslav War", Hurst Company,

17/17

London , 1997, 130133. 56) ibid, 227140. www.stradigma.com

aylk strateji ve analiz edergisi

STRADIGMA.com bir FORSNET eyayndr