Mula niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi (LKE) Gz 2008 Say 21

RUSYANIN PANSLAVZM POLTKASININ BALKANLARDA UYGULANMASINA DAR BR LAYHA Erdoan KELE ZET
Rusya, ar I. Petrodan itibaren gl bir devlet olabilmek iin scak denizlere ulaabilme ve Balkanlara yaylma siyaseti izlemitir. I. Petrodan sonra Rus tahtna kan halefleri de ayn siyaseti benimsemilerdir. Ruslarn bu amalarna ulaabilmeleri iin Osmanl Devletinin yklmas ve onun sahibi olduu boazlar ile Balkanlar ele geirmeleri gerekmektedir. Bu nedenle XVIII. yzyln sonlarndan itibaren Rusyann hedefinde Osmanl Devleti vardr. Rusya, bu amacna ulaabilmek iin farkl politikalar benimsemitir. arie II. Katerina 1782de I. Petronun ortaya koyduu hedeflere ulaabilmek iin Grek Projesini uygulamaya koymu, ancak tam bir netice alamamtr. XIX. yzyln ortalarndan itibaren ise Rusya, Slav kkenli Balkan uluslarn kendi hakimiyetine alabilmek iin Panslavist bir politika takip etmitir. Bu politikann bir sonucu olarak 1870lerden sonra Balkan uluslar arasnda youn bir isyan ve fesat hareketi balamtr. 1877-78 Osmanl-Rus Savann sonucunda ise baz Slav kkenli Balkan uluslar bamszlklarn kazanmtr. Biz bu almamzda, Rusyann Panslavist politikasn izah ettikten sonra, Eflak, Bodan, Srbistan, Karada, Bosna-Hersek, Arnavutluk ile Bulgaristan ahvali hakknda ve Ruslarn buralarda evirdikleri entrikalara ve besledikleri emellere dair yazar belli olmayan bir layihann ieriinden sz edeceiz. Anahtar Kelimeler: Rusya, Slav, Panslavizm, Balkanlar, Layiha

An Anonymous Report on Russians Panslavist Policy in the Balkans ABSTRACT

Russia pursued the policy of expansion on the Balkans in order to access to the warm water ports for being a strong state since the Tsar Petro I. The successors to the Russian throne after Petro I the same policy was adopted. Russians had to encounter with the Ottoman State which was the owner of the straits and had the considerable territories in the Balkans for achieving this goal. For this reason the Ottoman state became Russians target since the end of the 18th century. It has adopted different policies to achieve these objectives. Tsarina Katerina II set out Greek Project of Petro I was implemented in 1782 for achieving these targets, but could not get a satisfactory result. Russia followed policy of Panslavism since the middle of the 19th century, in order to become a sovereign state of Slavic nations in the Balkans. As a result of this policy among the Balkan nation intense rebellion and disorder started after 1870. The results of the 1877-78 Ottoman-Russian War, the some Balkan nation of Slavic origin secured their independence. In this study after briefly dealing with the Russia's policy of Panslavism we will discuss an anonymous report, which was about the Russians intrigues on Balkan country namely Wallacia, Serbia, Montenegro, Bosnia-Herzegovia, Albania and Bulgaria, and we will undertake situations of these countries then. Key Words: Russian, Slavic, Panslavism, the Balkans, Report.

Slavlar tarafndan ilk bata kara devleti olarak kurulan Rusya, gl bir devlet olabilmek iin scak denizlere inmek istiyordu. Bu yzden Rusyann ilk deniz hedefleri, snrlarna yakn olan Karadeniz, Baltk ve Hazar Denizi olurken; ikinci deniz hedefleri ise Akdeniz, Basra Krfezi, Pasifik ve Byk

Ara. Gr. Dr., Mula niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi,Tarih Blm.

Rusyann Panslavizm Politikasnn Balkanlarda Uygulanmasna Dair Bir Layiha

Okyanusu iine alan ve scak denizleri kapsayan corafi blgeler olmutur1. Ruslarn scak denizlere inme politikasnn mimari ar I. Petrodur. ar, Osmanllardan Azak Kalesini (1696) aldktan sonra Karadeniz boylarn elde etmek, stanbulu alp Ege ve Akdenize inmek gibi vazgeilmez bir politika takip etmitir. Bu amacna ulaabilmek iin Karadenizde donanma oluturmak, Balkanlardaki Slav kkenli Hristiyanlar ayaklandrarak kendi amacna ynelik olarak kullanmak ve bylece stanbulu ele geirerek Akdenize yani scak denizlere karak dnya siyasetinde sz sahibi olabilmek iin her trl vasta ve frsat kullanmtr. Yine bu amacna ynelik olarak 1699 Karlofa Antlamasndan sonra Slav kkenli Balkan Hristiyanlar ve etnik unsurlar arasna misyonerler gnderdi. Srplar, Bulgarlar ve Rumlar arasnda Trklere kar ayaklanma fikirleri alamaya balad2. ar I. Petro, kendine yaylma alan olarak sve, Osmanl ve Leh topraklarn semiti. arn, Osmanl Devletine kar takip ettii yaylmac siyaset, stanbula tayin ettii ilk Rus elisi P. A. Tolstoya verdii ve bizzat kendi yazdrd talimat erevesinde ekillenmitir. Bu talimata gre eli Tolstoy, Rus arna Osmanl Devletinin umumi durumu, ahalisi, idare ekli, devlet ricali, askeri vaziyeti ve tekilat, yabanc devletlerle ilikileri, askeri hazrlklar, yaplan hazrlklarn kime kar olduu, hangi milletlere sempati beslendii, devlet gelirlerinin toplam ve nasl topland, askerinin durumu, harbe hazr kuvvetlerinin says, askerlerin ne kadar maa aldklar, donanmann vaziyeti, Osmanl kalelerinin durumu, Trk piyadelerinin Avrupa tarzda eitilip eitilmedikleri, topularnn vaziyeti ve topu mektebinin olup olmad ve ayrca Rus Patriinden baka Ruslara faydal olabilecek kimseler olup olmad gibi pek ok maddeyi ieren bir rapor sunacakt. ar I. Petro zamannda Rusyann d siyaseti hep bu esaslar zerine ekillenmitir. Fakat Onun zamannda Karadenize ulalamad iin Trk meselesi tam anlamyla zmlenememitir. Bu nedenle Trk meselesinin zmn kendi haleflerine belki bir vasiyet eklinde3- siyasi bir ama veya bir politika olarak brakmtr.
Sleyman Kocaba, Kuzeyden Gelen Tehdit Tarihte Trk-Rus Mcadelesi, stanbul 1989, s.25. 2 M. Hdai entrk, Osmanl Devletinde Bulgar Meselesi (1850-1875), TTK, Ankara 1992, s.74. 3 ar I. Petronun bir vasiyet brakp brakmad meselesi tartmaldr. Fakat yaynlanm ekilde ve Ona atfedilen vasiyetnameler vardr. Bkz. Muharrerat- Nadire, Cilt: 8-9, stanbul 1289, s.377-382; Ahmed Cevdet Paa, Tarihi-i Cevdet, Cilt: 1, (defa salis), Dersaadet 1858, s.352-355; Boris Mouravieff, I. Petronun Vasiyetnmesi, (ev. Refik zdek), Bedir yaynlar, stanbul 1966, s.58-63; Hseyin Hsn, Sika-i Zafer, stanbul 1292, s.12-17; Nigr Anafarta, I. Petronun Vasiyetnamesi, Hayat Tarih Mecmuas, Yl: 4, Cilt: 2, Say:11, (1 Aralk 1968), s.66-68; Vasiyetnamenin zeti iin bkz. Hayreddin, 1270 Krm Muharebesinin Tarih-i Siyasiyyesi, (Yaynlayan: Ahmed hsan ve rekas), stanbul 1326, s.174-175; Eugne Morel, Trkiye ve Reformlar, (eviren: S. Belli), topya, (2. bask), Ankara 2000, s.86-87; Hatta, I. Petronun
1

124

Erdoan KELE

Nitekim kendinden sonra gelen Rus arlar ve arieleri bu siyaseti benimseyecekler ve gerekletirmeye alacaklardr4. ar I. Petro zamanndan itibaren Rus devlet adamlar ve ordu erkan Osmanl Devletinin zaafa uradn biliyorlard. II. Katerina, bu zaaftan istifade ederek Trkleri yok etmek yolundaki byk emellere ulalabileceine kanaat getirmiti. Bunun ilk aamas ise Karadenize inmek ve Krm igal etmek eklinde olmutur. Daha sonraki aamas ise Boazlar ve stanbul ile Ege Denizindeki adalar Rus hakimiyetine almak (szde bir GrekYunan Devleti) suretiyle Osmanl Devletine son vermek eklinde olacakt. te II. Katerinann takip ettii bu siyasetin ad Grek Projesidir. Prens Potemkin tarafndan Dou sisteminin byk plan adyla Osmanl Devletini ykmaya ynelik olarak bir tasar hazrlanmt. Grek Projesi ad verilen bu tasar ile Trklerin Avrupadan kovulmalar, stanbul merkez olmak zere bir Rus prensinin idaresi altnda Grek Devletinin kurulmas dnlmt. Bu nedenle II. Katerina 1779da doan torununa Konstantin adn vermiti. St. Petersburgda, Grek Devleti iin Rum subaylar yetitirmek zere Rum genleri iin bir mektep almt. Grek Projesi esas itibariyle Balkanlarn dou ksmlarn, stanbul ve boazlar kapsadndan dorudan doruya Osmanl Devletinin yklmasn esas almaktadr. Bu proje II. Katerina tarafndan Ekim 1782de Avusturyaya teklif edilmi ve birlikte hareket etme karar alnmtr5. Rusyay bu politikalara takip etmeye sevk eden bir baka unsur ise 1774 Kk Kaynarca Antlamasdr. II. Katerina, bu anlamann 7. ve 14. maddelerine6 dayanarak Ortodoks Osmanl tebaas zerinde himaye hakkna7
vasiyetnamesi adyla ngiliz ve Fransz gazetelerinde yaynlanan yazlar oradan alnarak Ceride-i Havadis gazetesinde de yaynlanmtr. Ceride-i Havadis (CH), nr. 634, (27 L 1269 / 3 Austos 1853); Ancak, M. H. entrk, bu vasiyetin gerekten var ve Peterhof arivlerinde sakl olduunu Osman Nuri Peremecinin, Tuna Boyu Tarihi, (stanbul 1942, s.169-170) adl eserinden naklen vermektedir. Bkz. M. H. entrk, a.g.e., s.74. 4 Akdes Nimet Kurat, Trkiye ve Rusya, XVIII. Yzyl Sonundan Kurtulu Savana Kadar Trk-Rus likileri (1789-1919) Ankara 1970, s.15-16, 22. 5 Kurat, Trkiye ve Rusya, s.25, 32-33. 6 Antlamann ilgili maddeleri yledir: 7. madde: Devlet-i Aliyemiz taahhd iderki Hristiyan diyanatnn hakkna ve kinisalarna kaviyyen siyanet ede. Ve Rusya Devletinin elilerine ruhsat vireki her ihtiyacda gerek on drdnc maddede zikr olunub Mahruse-i Kostantiniyyede beyan olunan kinisa-y mezkure ve gerek hademesinin siyanetine ibraz- tefhimt- mtenevvie eyleye ve eli-i mmaileyhin bir gune urzunu Devlet-i Aliyemin dost- safi ve hemcivar olan devlete mteallik adam- mutemedi tarafndan arz ve tebli olunmala Devlet-i Aliyemiz tarafndan kabul eylemelerini Devlet-i Aliyemiz taahhd eder. 14. madde: Dvel-i saireye kyasan kilisa-y mahsusadan maada Galata tarafnda Beolu nam mahallenin yolunda tarik-i ammda Rusya Devleti bir kinisa bina ettirmek caiz ola. bu kinisa kinisa-y avam olub Dosografya (asl Ruso-Grek olmal) kinisas tabiriyle tesmiye ve ilel-ebed Rusya Devletinin elisinin siyanetinde

125

Rusyann Panslavizm Politikasnn Balkanlarda Uygulanmasna Dair Bir Layiha

sahip olduunu iddia etmeye balamtr. Bylece bu maddeler sayesinde Rusya, en ufak bir bahane ile Osmanl Devletinin i ilerine mdahale hakkn salam oldu8. Rusyann takip ettii bu siyaset tam manasyla baarya ulamamtr. 1789 Fransz htilalinin ortaya kard milliyetilik akmnn etkisi Balkan uluslar arasnda grlmtr. Srplar 1812de zerkliklerini kazanan ilk millet olurken Yunanllar ise 1829da bamszln kazanan ilk ulus olmutur. Fakat 19. yzyln son eyreine gelindii vakit Osmanl Devleti hala Balkanlara, boazlara ve stanbula hakim durumdadr. Dolaysyla Rusya iin yeni bir projenin uygulanmasndan baka bir are yoktur. Bu projenin ad ise Slav milletlerinin tek bir at altnda toplanmasn ama edinen Panslavizmdir. Hem ar I. Petro hem de II. Katerina uyguladklar siyaset ile Slavlar yabanc devletlerin idaresinden kurtarmak iin uramlardr. zellikle II. Katerina, Grek Projesi ile Panslavizmin n hazrln yapmtr. Rusya, kendisine yaylma alan olarak Osmanl topraklarn yani Balkanlar semitir. 1875 ylndan itibaren Balkanlarda yaanan karklklara mdahil olan Rusya, bunu Panslavizm ad altnda srdrmtr. Panslavizm, zelikle 1870lerden sonra Avrupa siyasi evrelerinde kullanlmaya balayan ve Slav kavimlerini tek bir at altnda yani Rus hakimiyeti altnda toplamay ama edinmi, bu kavimlerin siyasal dayanmasn salamaya ynelmi olan harekete verilen addr. Rusyann milli emellerine erimesi yolunda engel olabilecek baz devletlere kar takip ettii ve batl devletler tarafndan Panslavizm olarak adlandrlan bu hareket, baz zmrelerin gr ve hislerinin bir yansmas olarak gelimitir. Osmanl Devleti, zellikle Balkanlarda Slav rkna mensup pek ok ulusu bnyesinde barndrmas nedeniyle Avusturya-Macaristan ile birlikte bu siyasi hareketten en ok etkilenen devlet konumundadr9. Slav halkalarnn tarihine, dillerine, geleneklerine ve siyasi geleceklerine ynelik duyulan ilginin bir sonucu olarak bir Rus niversitesinde
olub her drl taarruz ve mdahaleden emin ve ber ve hrset oluna. Muharrerat- Nadire, Cilt: 6-7, s.273-274, 277. 7 Bekir Stk Baykal, Makamat- Mbareke Meselesi ve Babli, Belleten, Cilt, XXIII, Say, 90, (1959) s.244; Kurat, Trkiye ve Rusya..., s.28; Paul Hourie, Trkiye Nasl Paylald, (Nair: brahim Hilmi), Dersaadet 1329, s.10-11; Albert Sorel, XVIII. Asrda Mesele-i arkiye, (ev. Yusuf Ziya), Matbaa-i Hayriye ve rekas, stanbul 1911, s.351 vd. 8 Bu konuyu detayl ekilde inceleyen R. H. Davison, Kk Kaynarca Antlamasnn kesinlikle Ruslara Ortodoks tebaay koruma ve himaye etme hakkn vermediini, bunun Rusyann kendi yorumu olduunu ortaya koymutur. Bkz. Roderic H. Davison, Rus Becerisi ve Trk Aptall: Kk Kaynarca Antlamasnn Gzden Geirilmesi, Osmanl-Trk Tarihi (1774-1923), (ev. Mehmet Moral), stanbul 2004, s.61-86. 9 Akdes Nimet Kurat, Panslavizm, A.. D.T.C.F. Dergisi, Cilt: XI, Say: 2-3-4, (Haziran-Eyll-Aralk 1953) s.241; Fahir Armaolu, 19. Yzyl Siyas Tarihi (17891914), TTK, Ankara 2003, s.489.

126

Erdoan KELE

ilk Slavonik Aratrmalar Krss 1811de almt10. Bu sayede Slavclk yani Panslavizm hareketinin ilk tohumlar da atlmtr. Panslavizm hareketi ilk bata Rusya dndaki Slavlar arasnda dil birlii ve kltr hareketi olarak ortaya kmtr. Fransz htilalinin ortaya kard milliyetilik akm, Slav halklar zerinde de etkili olmutur. Dolaysyla, Panslavizm terimi ilk defa 1826da Slovak yazar Jan Herkel tarafndan Hakiki Panslavizm (verus panslavismus) adl eserde kullanld. Daha sonradan ise btn Slav kavimlerinin byk bir devlet halinde birlemesini ifade eder duruma gelmitir. Rusyada ise Panslavizmin balangcn Slavofilizm (1830-1840l yllarda) yani Slavclk hareketi tekil eder. Slavclk hareketini savunanlar, rk, dil veya siyasi kardan ok Ortodokslua sk skya baldrlar. Onlara gre salkl ve temizlenmi bir Rusya, Slavln kurtarcs olabilirdi. Ferdi deil toplumu, batllamay deil Slavlamay esas alan bu hareketin ncleri batllamann kat bir savunucusu olan I. Petroyu da eletirmilerdir11. lk balarda Rus Ortodoksluunu, arn mutlak hakimiyetini ve Rus milliyetiliini ilke olarak benimsemilerdir12. 1848 htilalleri srasnda Avusturyann sert bir tutum sergilemesi, Slavlar lke dnda destek aramaya sevk etmi, bu destei de tek bamsz Slav devleti olan Rusyada bulmulardr. Hem 1848 htilalleri srasndaki Avusturyann tutumu hem de Krm Savandan (1853-1856) sonra yaplan 1856 Paris Bar Antlamas ile Rusyann ar bir yenilgi almas ve Avrupann Rusya karsnda birlemi olmasnn verdii intikam atei ile Ruslarn bu antlamay ortadan kaldrma teebbsleri Rus milliyetiliini tahrik ettii gibi, Avrupadaki Slavlar ile Rusya arasnda da duygusal bir ibirliini ortaya karm, yani Panslavizmi gndeme getirmitir13. Slavofilizmin en nemli lideri Mikhail Petrovich Pogodin (1800-1875) idi. Krm Savandan hemen nce Rusyada Slavofil aydn ve yazarlar 1841de kurulmu olan Moskvityanin dergisi etrafnda toplanmlard. Pogodine gre, Osmanl ve Avusturya-Macaristan imparatorluklar yklmal ve bunlarn yerine, merkezi stanbul olmak zere Yunanistan, Macaristan ve Tuna Prensliklerini de kapsayacak byk bir Slav devleti kurulmaldr. Bu devlet mutlaka Rusyann himayesi altnda olmaldr. Pogodin ve arkadalarnn giriimleri sonucunda 1857de Moskovada Slav Yardm Dernei kurularak, ynetmelii onayland. Bylece Panslavizm hareketi resmen Rus hkmetinin

Matthew Smith Anderson, Dou Sorunu 1774-1923, Uluslar aras likiler zerine Bir inceleme, (ev. dil Eser), YKY, stanbul 2001, s.184. 11 Kurat, Panslavizm, s.242; Armaolu, a.g.e., s.489-490; Kocaba, a.g.e., s.278; Anderson, a.g.e., s.184. 12 Akdes Nimet Kurat, Rusya Tarihi, balangtan 1917ye Kadar, TTK, Ankara 1993, s.343. 13 Armaolu, a.g.e., s.490; Kurat, Panslavizm, s.254-255; Hourie, a.g.e., s.33.

10

127

Rusyann Panslavizm Politikasnn Balkanlarda Uygulanmasna Dair Bir Layiha

kontrol altna girmi oldu14. Pogodin, Rus Panslavistlerinin en etkili olan simasyd. Byk Slav mparatorluunu gerekletirme yolunda Osmanl topraklarnda yaayan Slavlarn gcnden de yararlanlmasn Rus devlet adamlarna telkin ederek benimsetmiti. Grandk Aleksandr Nikolayevii eitmek amacyla 1838de Rusya tarihi zerine bir mektup yazmt. Bu mektupta, Rusyann dnyaya hakim bir devlet olmas ve btn Slavlar birletirmesinden sz ediliyordu. Kendisine bu mektubun yazld Grandk Aleksandr, tam 40 yl sonra (1877-1878) Rus ordularnn banda Btn Slavlarn ar sfatyla Tunay geip, Trkiye Slavlarn kurtarmaya gelecek olan II. Aleksandr unvann alan kiidir15. Pogodin ve arkadalarnn kurmu olduu dernek Rus Dileri Bakan Gorakofa gnderdii bir mektupta amalarn yle aklamt16: 1-Gney Slavlarnn kiliselerine, Rusyadan toplanan parayla maddi yardmda bulunma. 2-Gney Slavlarnn kilise ve mekteplerine, ayin aletleri, kitap ve malzeme yollama. 3-Rusyaya tahsil maksadyla gelen Slav genlerine her trl yardmn yaplmas. Mesela, Slav Yardmsever Derneinin, Bulgar genlerine Rusyada eitim grmeleri iin burslar tahsis etmesi veya yzlerce Bulgar ve Slav renciyi Rusyaya eitim iin getirtmesi hep bu politikann bir uygulamasyd17. Rusyann kontrol altnda gelien Panslavizmin balca amac vardr18: 1-Douda yeni fetihlerle Rus emperyalizmini gelitirmek. 2-Rusyann hakimiyeti altnda bulunan eitli rklar Ruslatrmak. 3-Rusya dnda kalan Slav topluluklarn Rusyaya balamak. te bu madde Osmanl Devletinin hedef alyordu. Panslavizmin en nemli temsilcilerinden biri olan Nikolay Yakovlevi Danilevskiynin 1869da kurulan Zarya (afak) adl dergide, Rusyann Slavclk ve Avrupa karsndaki vazifelerini bir sistem haline koyan on makalesi kmt. Bu yazlar 1871de Stachov adl biri tarafndan Rusya ve
14

Armaolu, a.g.e., s.490-491; Kurat, a.g.e., s.255-256; Anderson, a.g.e., s.185; Slav Yardm (Yardmsever) Derneinin 1858 senesinde kurulduuna dair bkz. Barbara Jelavich, Balkan Tarihi: 18. ve 19. Yzyllar, Cilt: I, (Tercme: hsan Durdu-Haim Ko-Glin Ko), Kre Yaynlar, stanbul 2006, s.368. 15 M. H. entrk, a.g.e., s.79-80 (dipnot: 7). 16 Kurat, Panslavizm, s.256; Ayn yerden naklen, Kocaba, a.g.e., s.279. 17 Jelavich, a.g.e., s.368, 383. 18 Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, Cilt: VII, Ankara 1977, s.58.

128

Erdoan KELE

Avrupa (Rossiya i Evropa) adyla yaynlannca byk bir yank uyandrd. Bundan sonra Panslavizmin ncili ve bir eit anayasas haline gelen bu kitaba gre merkezi stanbul olacak olan Byk Slav ttifak ve Rus-Slav Birlii u devletlerden meydana gelecekti: 1-Galiya, Bukovina ile Macaristann Rutenlere meskun ksmlar, Slav Birliinin banda bulunacak olan Rus arlna verilecek. 2-ek-Moravya-Slovakya Devleti 3-Srp-Hrvat-Sloven Krall (1918de kurulan Yugoslavya) 4-Bulgar Krall (Rumeli ve Makedonya dahil) 5-Romanya (Eflak ve Budan ile Slav ahalisi olmayan Bukovina ksm), Tuna mansb ve Dobruca Rusyaya verilecektir. 6-Yunanistan (Rodos, Girit, Kbrs dahil) 7-Macaristan Krall (Ruslara ve eklere verilmeyen ksm) 8-stanbul Eyaleti (Rumeli ve Anadolu, anakkale Boaz, Gelibolu yarmadas ve Bozcaada dahil) Ksacas, Danilevskiye gre Rus-Slav Birlii, Adriyatik Denizinden Byk Okyanusa, Kuzey Buz Denizinden Ege Denizine kadar uzanan alan iine almaktayd19. Panslavizm hareketinin karsna 1870lerde baz engeller kmtr. Bu engellerin banda Panslavizmin dini esas almas yani Ortodoksluu savunmasdr. Byle olunca Avusturya-Macaristan mparatorluunda yaayan Slavlarn byk bir ksm ile Polonyallarn Katolik dinine bal olmalar bu ilkeye ters dmektedir. Bu sebeple Panslavizmin tek uygulanabilecei devlet ise Osmanldr. Dier bir sorun ise Slavlarn tamamen kltrlerinden ve dillerinden bamsz olarak Ruslatrlmasna ilikin olandr. Baz Panslavistler Slavlarn tamamen Ruslatrlmas gerektiini ileri srmlerdir. nc sorun ise, Slavlar zerinde Rus kltrn egemen klmak konusudur. Pek ok batl Slav, Rus kltrnn egemen klnmasn tepkiyle karlayarak, Rusyann kontrolnn altna girilmesini bir devletin egemenliinden kp dier bir devletin egemenliine girmekten baka bir ey olmad grn savunmulardr. Fakat, uzun tartmalardan sonra Panslavizmin, din, dil ve Rus kltr gibi unsurlar terk edilerek, Rusyann askeri gc ile AvusturyaMacaristann ve Osmanlnn yok edilmesi ve yklmas amacna ynelinilmitir20. Ksacas Panslavistler, Ruslarn Avrupadan Trkleri kovmalarn, stanbul merkez olmak zere bir Slav devleti kurmaya ve Rusyann bu misyonu yamaya tarihi hakk olduu grn savunmaktadr21.

19 20

Kurat, Panslavizm, s.263-266; Ayn yerden naklen, Armaolu, a.g.e., s.491-492. Armaolu, a.g.e., s.492-493. 21 Kurat, Rusya Tarihi, s.343-344.

129

Rusyann Panslavizm Politikasnn Balkanlarda Uygulanmasna Dair Bir Layiha

Ruslarn Panslavizm hareketine kar eilimleri aslnda sebepsiz deildi. Krm Savandan sonra imzalanan 30 Mart 1856 tarihli Paris Antlamas ile siyasi ve askeri ynden hayli sarsntya uramlard. Osmanl Devleti, Avrupa devletleri topluluuna dahil olmu, Karadeniz silahszlandrlm, boazlar btn devletlere kapal hale getirilmi, Rusya devletleraras siyasi alanda yalnzla itilmi ksacas Osmanl Devletine kar bir Rus tehdidi tamamen ortadan kaldrlmt. Fakat, Rusyann tm bu kstlamalar ortadan kaldrmak iin harekete gemesi uzun srmedi. Avrupa devletleri arasndaki siyasi atmalar frsat bilerek, Karadenizin silahszlandrlmas ve tarafszl ile ilgili maddenin kendi aleyhine iletildiini, buna karlk Osmanl Devletinin herhangi bir kstlamaya maruz kalmakszn kendisine kar glenmeye devam ettiini ileri srerek 1856 Paris Antlamasnn baz maddelerinin tekrar gzden geirilmesini teklif etti (31 Ekim 1870). Rusyann bu giriimi zerine toplanan Avrupa devletlerinin temsilcileri, 13 Mart 1871 Londra Antlamas ile Rusyann isteklerini kabul ettiler22. Rusya, 1871 Londra Antlamas ile geliiminin nndeki en byk engeli ortadan kaldrmt. Sra Balkanlardaki Slav kkenli uluslar kkrtarak ayaklanmalarn salamaya ve stanbulu ele geirmeye dayal Panslavizm plann uygulamaya gelmiti. Rusyann iddetlendirdii Panslavizm politikas Balkanlarda gerginliin artmasna neden oldu. Srp-Karada isyanlar, Bulgar meselesi ve Bosna-Hersek olaylar Osmanl Devletini olduka g durumda brakan Panslavizm hareketlerinin bir sonucu olarak ortaya kacaktr23. Aslnda Osmanl Devleti bnyesinde bulunan Hristiyan tebaaya ynelik olarak yaplmas istenen reformlar 1856 Islahat Fermannn ilanndan sonra hz kazanmt. rnein 1867 senesinde hem Fransa hem de Rusya yaplmas istenen reformlara dair farkl planlar sunmulard. Fransz plan, milletlerin eit haklarnn geniletilmesi, karma eitim yaplmas ve dini etkinin asgari dzeye indirilmesi yoluyla imparatorluk halklarnn bir Osmanl milliyeti iinde kaynatrlmasn hedeflemiken; Rus plan ise, imparatorluu milliyet temelinde baz zerk blgelere ayrmay hedeflemiti24. Grld gibi Rus plan Slav halklarnn Panslavist politika ile imparatorluktan koparlmasnn temelini atmak zere tertip edilmitir.

Rauf Ahmed-Ragb Raif, Boazlar Meselesi, Babali Hariciye Nezareti, Matbaa-i Amire, stanbul 1332, s.28; Cemal Tukin, Osmanl mparatorluu Devrinde Boazlar Meselesi, stanbul 1974, s.302. 23 Besim zcan, Osmanl Devletinin Rusyaya Ynelik D Politikas (19. yy. ve 20. yy. Ba), Trk D Politikas-Osmanl Dnemi, Cilt: 2, (Edt. Mustafa Bykl), stanbul 2008, s.329. 24 Roderic H. Davison, Osmanl mparatorluunda Reform 1856-1876, Cilt: II, (ev. Osman Aknhay), stanbul 2007, s.8.

22

130

Erdoan KELE

Aslnda Rusyada Panslavizmi resmi bir politika haline getiren ve Trkiye plann uygulamaya koyan isim General Nikolay Pavlovi gnatiyef idi. Rus Slavistleri tarafndan, Osmanl ynetimi altndaki Slavlarn kltrel ve dinsel faaliyetlerine destek olmak ve buna bal olarak da Srplarn gnahkar Bat ortamnn iine dmesi nlemek amacyla kurulan Slav Hayr Kurumunun daha sonradan St. Petersburgda alan ubesinin yelerinden birisi de gnatiyeftir25. 1864de stanbula sefir olarak atanmt. stanbula atanmadan nce Rusya Dileri Bakanlnda Yakn-ark Masas bakanln yrten gnatiyef, Panslavizmin en ateli savunucusuydu. Onun Trkiyeye ynelik Panslavist plannn esasn, Slavlarn Trk idaresinden karlmas ve stanbul ile boazlarn Rusyaya sk skya balanmas tekil ediyordu. Bunun er veya ge zm ise Rusyann silaha sarlmas ile mmkn olacaktr. Trkiyeye geldikten sonra harp politikasn takip eden gnatiyef, buna ortam hazrlamak iin Padiah ve Sadrazam bata olmak zere devlet adamlarn etkisi altna almak, Slav uluslar isyana tevik, Osmanl slahatlarn sabote etmek ve tecrit politikalarna balad. 13 Mart 1870de Sadrazam Mahmut Nedim Paaya yaynlatt bir fermanla Bulgar Eksarhlnn kurulmasn salad. Bylece Bulgarlar, stanbuldaki Rum-Ortodoks rahibinin tahakkmnden kurtarp Rusyann hamisi olduu bir Slav rahibin idaresine26 verilmesini salayarak Bulgar milli hareketine hz kazandrd. Yine gnatiyefin tevikiyle byk vilayetlerin paralanarak kk vilayetler tekiline kalkld. Ayrca verdii slahat layihalar ile Slav halklarn harekete geirmek isteyen gnatiyef bunda da baarl olmu, Rusyadan gnderilen Panslavist komitaclarn da tahrikleri ile Balkanlar gittike karmaya balamtr27. 9 Temmuz 1875de bu suretle Rusyann tevikini grr grmez Hersekteki Nevesinye sancandaki Hristiyan Srplar vergilerin arln bahane ederek Osmanl idaresine kar isyan ettiler. Bunu Karadadaki Srplarn ve yine Panslavistlerin tevikiyle Bulgarlarn isyanlar (Mays 1876) takip etmitir28. Balkanlarda Panslavistlerin gayret ve teviki ile balam olan isyan, Karada ve Srplarn Osmanl Devletine kar sava ilan etmelerine neden oldu. ekler bata olmak zere Avusturyadaki tm Slav zmreler (Lehliler hari) ile Ruslar, Karadallara ve Srplara para yardm yapyorlard. Rus gnllleri Srp ordusuna katld gibi, Srp ordusunu daha nce Mslmanlara kar savam olan Rus generali ernayev29 komuta ediyordu. Rusya bununla da yetinmeyerek Osmanl Devletine sava ilan etmitir (24 Nisan 1877). Rusya bu sava ile Panslavist emellerine kavuacana yani stanbul ve boazlar ele
Kemal H. Karpat, Balkanlarda Osmanl Miras ve Ulusuluk, (ev. Recep Boztemur), mge kitabevi, Ankara 2004, s.28. 26 Charles Seignobos, Tarih-i Siyasi (Asr- Hazrda Avrupa: 1814den 1896ya Kadar), Cilt: III, (Mtercim: Ali Read), Dersaadet 1326, s.226. 27 Kurat, Trkiye ve Rusya, s 77; Kocaba, a.g.e., s.282-287. 28 Hourie, a.g.e., s.33-34; Kurat, Panslavizm, s.268. 29 Davison, a.g.e., s.117.
25

131

Rusyann Panslavizm Politikasnn Balkanlarda Uygulanmasna Dair Bir Layiha

geirerek Balkanlardaki Slavlar tek at altnda toplayacan ummutu. Ancak Ruslar, Balkanlarda hi beklemedikleri ekilde ar kayplar verdiler. Nihayet 3 Mart 1878 tarihli Ayastefonas Antlamas ile savaa son verildi. Fakat byk devletler bu antlamaya itiraz ettiler. Temmuz 1878de imzalanan Berlin Antlamas ile nceki antlama hkmsz brakld gibi Srbistan, Karada ve Romanya tamamen bamsz olurken, Osmanl himayesinde kk bir Bulgar Prenslii kuruldu. Bu savalar sonunda Rusyann gayretiyle Balkan Slavlarnn byk bir ksm bamszlklarn kazanmasna ramen, Rusya stanbula ve boazlara sahip olamamtr. Bu ise Rus Panslavistleri arasnda byk bir hayal krklna neden olmutur30. Panslavizm hareketi ile Rusyann Panslavist siyasetini bylece ifade ettikten sonra kimin tarafndan verildii ve tam tarihi belli olmayan bir layihadan sz etmek istiyoruz31. Bu layihada Eflak, Bodan, Srbistan, Karada, Bosna-Hersek, Arnavutluk ve Bulgaristan ahvali ile Ruslarn buralarda evirdikleri entrikalara ve besledikleri emellere dair ayrntl bilgi verilmitir. Belgenin ierii incelendii vakit tarihinin 1870 ve sonrasna ait olduu kolaylkla anlalmaktadr. Zira Rusyann Balkan halklarna kar takip ettii siyasetten, Osmanl-Rus Savanda Eflak-Bodan memleketlerinden Rus ordusuna katlan birka bin kiiden, Bulgaristann bamszl iin yaplan hazrlklardan ve tahriklerden bahsedilmi olmas bunu ortaya koymaktadr. Layihada ifade edildiine gre Rusyann Slav milletleri zerine takip ettii politika yledir: -Srbistan zerinde hakimiyet kurmak suretiyle Rumeli eyaletlerini ele geirmek. -Bulgar milleti zerinde nfusunu geniletmek ve bu sayede Bosna eyaletine de tesir etmek. -Bosna eyaletinden ya uygun ocuklar Rusyaya armak suretiyle kendi mekteplerinde eitip, terbiye ettikten sonra Slavclk fikirleriyle dolu olarak vatanlarna geri gndermek. Layihaya gre, Rusyann Srbistann nclnde Slav milletlerini kendi bnyesi altnda toplamak, Bosnay ele geirmek ve Slav kkenli ocuklar Rusyada eitmek suretiyle Panslavist duygularla yetitirip, kendi emellerine uygun olarak kullanmak eklinde bir politika takip ettiini grmekteyiz. Bu ise Slav Yardm Derneinin Rus Dileri Bakan Gorakofa gnderdii mektupta ifade edilen ve yukarda verdiimiz maddelik amalar ile yine bu dernein Bulgar genlerine Rusyada eitim grmeleri iin burslar tahsis etmesi veya yzlerce Slav-Bulgar renciyi Rusyaya eitim iin getirtmesi gibi politikalaryla aynen rtmektedir. Dolaysyla layihann yazar Rusyann Slavclk politikasn tam olarak ortaya koymutur.
30 31

Kurat, Panslavizm, s.270-271; Jelavich, a.g.e. s.382-391. Babakanlk Osmanl Arivi (BOA), Cevdet. Hariciye. no: 942, (tarihsiz). Bkz. Ek.

132

Erdoan KELE

Rusyann takip ettii Slavclk siyaseti byle izah edildikten sonra Rusyann politikasna en uygun halkn Srplar olduu belirtilmitir. Rusyann Panslavist politikalarnn en nemli uygulayclar hi kukusuz Rus konsoloslardr. Layihada ifade edildiine gre, Rusyann Belgrad Konsolosuyla gizlice grmek ve nasihat almak zere Bulgaristan ile BosnaHersek taraflarndan bazargan ve papas klna brnm baz ahslar Srbistana gelmektedirler. Bu kiilerin amalar kilise ve manastrlarna konsolusun araclyla Rusyadan para ve kitap yardm almak, gr alveriinde bulunmaktr. Bu sayede Rusyann Slav milletleri zerine olan etkinliinin artmas salanyordu. Yine Rusyann yardm ve bilgisi dahilinde Srplar sava iin gerekli silah ve mhimmat tedarik etmektedirler. Grld gibi Rusya, Slav milletlerini etkilemek ve onlar kendi bnyesinde toplamak iin gerekli ortam hazrlamakla meguldr. Rusyann bu tutumuna kar Osmanl Devleti tarafndan pheyle yaklalmakta ise de buna engel olunmas ynnde yaplacak bir giriimin ters etki yapmas da muhtemeldir. nk, bu durumda Rusyann ltuf ve merhamet ile Osmanl Devletinin basksndan kaan kimseleri himaye etmesi gibi bir durum ortaya kabilirdi. Bu ifadeden anlaldna gre Osmanl idarecileri Rusyann Slavlar zerine takip ettii Panslavist siyasete karlk olarak etkin bir politika retememilerdir. Rusyann ltuf ve merhamet ile halklar himayesi altna almas eski tarihlerde Roma Devleti tarafndan uygulanm siyasetle ayndr. Ltuf ve merhametle himayesi altna ald milletleri sonradan bir bahane ile hakimiyetleri altna alan Romallar gibi Ruslar da ayn usul benimsemilerdir. Mesela Grcistan, Krm ve Besarabya diye anlan Bodan ktasndaki Hotan, Bender-Kili, Akkerman ve smail Eyaletlerini nce himayeleri altna almlar, sonradan bir gaile ve bahane ile istila etmilerdir. Rusya ayn ekilde Karada, Eflak-Bodan ve Srbistan tazyik ve tahrik etmektedir. Ancak bu eyaletlerin halklar imdi Rusyann bu iki yzl siyasetini anlamlar ve yakn veya uzak bir zamanda kendilerini yutmaya alacan bildiklerinden kurtulmak iin are aramaktadrlar. Hatta, Rusyann hakimiyeti altna girmekten kurtulmak iin Osmanl Devletinden yardm beklemektedirler. Osmanl Devleti ise imdiki durumda skntdan kurtulmu ve Avrupa devletlerinin himayesine mazhar olmu olmasndan dolay Rusyann Karada, Eflak-Bodan ve Srbistan gibi kendi topraklarndaki hareketleri kabul edilebilir eyler olmadndan bunlara son vermek istemektedir. nk Osmanl Devletinde, Rusyann emel ve muradn gerekletirecek surette her cins ve taifeden taraftarlar ve casuslar vardr. Bunlar lkenin herhangi bir yerinde sulh zamannda, en byk muharebe ve mukateledekinden bile daha fazla zarar verebilirler. Politik ortam her an deiken ve deiebilir bir durum olduundan, siyasi ortamn uygun olduu bu dnemde Osmanl Devleti, Rusyann Balkanlardaki Panslavist politikalarnn nn kesmek istemektedir. nk, bazen politikada bir saat bile ge kalnmas ok pahal neticeler dourabilir ve geen zaman da geri getirmek mmkn deildir. 133

Rusyann Panslavizm Politikasnn Balkanlarda Uygulanmasna Dair Bir Layiha

Layihann yazar buraya kadar Rusyann Balkanlarda uygulad Panslavist politikay akladktan sonra bunlara kar nasl hareket edilmesi gerektiini izah edeceini belirterek, verecei tavsiyelerin ve bilgilerin Rus casuslarndan mutlaka saklanmas gerektiini hatrlatmtr. Buna gre; -Hersek ve Arnavutluk eyaletlerinin Karadaa yakn mahallerinde oturan Hristiyanlar srekli olarak ve gizlice Karada tarafna gidip gelmektedirler. Bunlar Karada Ladikasnn araclyla Dubrovnikte bulunan Rus konsolosuyla grmektedirler. -Karadallar, Osmanl Devletinin hakimiyetinde ve Rusya snrnda bulunan kodra eyaletinde Zeta diye adlandrlan Jablyak (abljak) ve Podgorica kazalarnn Karada Beyi ernovi Yevann zamannda hkmet merkezleri olduunu ileri srerek Rusyann yardmyla bu topraklar istila etmek istemektedirler. Hatta, Rusya sefiri burasnn bir para yer olduunu ileri srerek Karadallara ihsan buyurmas hususunda Sultan II. Mahmudun lmnden yaklak iki veya yl nce (1835-1836) talepte bile bulunmutur. Sultan II. Mahmud ise ...nemli bir ey deil, bakarz... diyerek Rus sefirinin isteine politik bir cevap vermitir. Fakat bunu kabul etmemitir. -Rusya imparatoru Karadallarn, Osmanl Devleti ile mcadele edebilmesi iin ekonomik olarak glenmesi gerektiine inanmaktadr. Bunun nasl olmas gerektiini aratrmas iin Kavalski adl memurunu dahi gndermitir. Bu memurun vazifesi Karadada bulunan maden yataklarn tespit etmektir. Kavalski yapt incelemelerde Karadada sadece demir ve bakr madenlerinin olduunu, buna karlk Osmanl Devletinin hakimiyetinde bulunan kodra eyaletinin Zeta denilen blgesinde ise gm (sim derz) madeni olduunu belirlemitir. Rusya, bu sebeple Zeta blgesinin Karadallarn eline gemesi iin byk gayret gstermektedir. -Ayrca Karadallar silahlanmakta olup, lazm olan tfek ve pitov gibi silahlar da Avusturyadan satn almaktadrlar. -Eflak ve Bodan eyaletlerinde piyade ve svari snfndan 5000 talim grm asker vardr. Bu askerlerin yars 3 senede bir terhis edilmektedir ve yerlerine yenileri alnmaktadr. Kazalarda ise sekban snfndan yine talimli olarak 4-5000 asker mevcuttur. Bunlarnda bir ksm terhis edilirken yerlerine yenileri alnmaktadr. Bu ekilde bir sistemin uygulanmasnn amac ise zaman iinde talimli asker saysn artrmak ve kacak bir savata hazr asker bulundurmaktadr. Bunlarn imdilik bir tehlikesi yok ise de daha nceden Rusya, Osmanl Devleti ile yapt savalarda babozuk namyla Eflak ve Bodandan birka bin asker tedarik etmitir. Dolaysyla bundan sonra kabilecek bir savata Rusya eitilmi bu askerleri hizmetine alacaktr. -Eer, Eflak ve Bodan eyaletleri ekonomik adan gl olurlar ise daha fazla askeri eiteceklerdir. Bu blgelerdeki patrik ve manastr gelirlerinin te birinin kanunnameleri gereince alkonulmas durumunda byk bir gelir 134

Erdoan KELE

elde edecekleri muhakkak olup, bu takdirde bir miktar daha asker eitmeleri mmkndr. Buna dikkat edilmelidir. -Rusya, gzn Bulgarlar zerine dikmitir. Bulgaristann her tarafna gnderdii adamlar ve casuslar vastasyla fesat karmaya gayret etmektedir. Amac Bulgarlarn bamsz olmalardr. Bunu gerekletirebilmek iin ve isyan gn geldiinde hazrlkl olsunlar diye Bulgaristana gizlice silah gndermenin arelerini aratrmaktadr. Sonu olarak denilebilir ki layihann yazar, Rusyann Balkan milletleri zerindeki emellerini ve bu emellerini gerekletirebilmek iin nasl hazrlklar yaptn, Osmanl idarecilerinin nelere dikkat etmeleri gerektiini ak bir dille izah etmitir. KAYNAKA Ahmed Cevdet Paa, Tarihi-i Cevdet, Cilt: 1, (defa salis), Dersaadet 1858. Anafarta, Nigr, I. Petronun Vasiyetnamesi, Hayat Tarih Mecmuas, Yl: 4, Cilt: 2, Say:11, (1 Aralk 1968), s.66-68. Anderson, Matthew Smith, Dou Sorunu 1774-1923, Uluslar aras likiler zerine Bir inceleme, (ev. dil Eser), YKY, stanbul 2001. Armaolu, Fahir, 19. Yzyl Siyas Tarihi (1789-1914), TTK, Ankara 2003. Babakanlk Osmanl Arivi (BOA), Cevdet. Hariciye. no: 942, (tarihsiz). Baykal, Bekir Stk, Makamat- Mbareke Meselesi ve Babli, Belleten, Cilt: XXIII, Say: 90, (1959) s.241-266. Ceride-i Havadis (CH), nr. 634, (27 L 1269 / 3 Austos 1853). Davison, Roderic H., Rus Becerisi ve Trk Aptall: Kk Kaynarca Antlamasnn Gzden Geirilmesi, Osmanl-Trk Tarihi (17741923), (ev. Mehmet Moral), stanbul 2004, s.61-86. Davison, Roderic H., Osmanl mparatorluunda Reform 1856-1876, Cilt: II, (ev. Osman Aknhay), stanbul 2007. Hayreddin, 1270 Krm Muharebesinin Tarih-i Siyasiyyesi, (Yaynlayan: Ahmed hsan ve rekas), stanbul 1326. Hourie, Paul, Trkiye Nasl Paylald, (Nair: brahim Hilmi), Dersaadet 1329. Hseyin Hsn, Sika-i Zafer, stanbul 1292. Jelavich, Barbara, Balkan Tarihi: 18. ve 19. Yzyllar, Cilt: I, (Tercme: hsan Durdu-Haim Ko-Glin Ko), Kre Yaynlar, stanbul 2006. Karal, Enver Ziya, Osmanl Tarihi, Cilt: VII, Ankara 1977. Karpat, Kemal H., Balkanlarda Osmanl Miras ve Ulusuluk, (ev. Recep Boztemur), mge kitabevi, Ankara 2004. Kocaba, Sleyman, Kuzeyden Gelen Tehdit Tarihte Trk-Rus Mcadelesi, stanbul 1989. 135

Rusyann Panslavizm Politikasnn Balkanlarda Uygulanmasna Dair Bir Layiha

Kurat, Akdes Nimet, Panslavizm, A.. D.T.C.F. Dergisi, Cilt: XI, Say: 2-34, (Haziran-Eyll-Aralk 1953) s.241-278. Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi, balangtan 1917ye Kadar, TTK, Ankara 1993. Kurat, Akdes Nimet, Trkiye ve Rusya, XVIII. Yzyl Sonundan Kurtulu Savana Kadar Trk-Rus likileri (1789-1919) Ankara 1970. Morel, Eugne, Trkiye ve Reformlar, (eviren: S. Belli), topya, (2. bask), Ankara 2000. Mouravieff, Boris, I. Petronun Vasiyetnmesi, (ev. Refik zdek), Bedir yaynlar, stanbul 1966. Muharrerat- Nadire, Cilt: 6-7, 8-9, stanbul 1289. zcan, Besim, Osmanl Devletinin Rusyaya Ynelik D Politikas (19. yy. ve 20. yy. Ba), Trk D Politikas-Osmanl Dnemi, Cilt: 2, (Edt. Mustafa Bykl), stanbul 2008, s.309-346. Rauf Ahmed-Ragb Raif, Boazlar Meselesi, Babali Hariciye Nezareti, Matbaa-i Amire, stanbul 1332. Seignobos, Charles, Tarih-i Siyasi (Asr- Hazrda Avrupa: 1814den 1896ya Kadar), Cilt: III, (Mtercim: Ali Read), Dersaadet 1326. Sorel, Albert, XVIII. Asrda Mesele-i arkiye, (ev. Yusuf Ziya), Matbaa-i Hayriye ve rekas, stanbul 1911. entrk, M. Hdai, Osmanl Devletinde Bulgar Meselesi (1850-1875), TTK, Ankara 1992. Tukin, Cemal, Osmanl mparatorluu Devrinde Boazlar Meselesi, stanbul 1974. EK: Layiha32 Rusya Devleti Srbistanda politikaca hkmdarlk ile kudret-i kesb etmi olduunun sebeb-i hikmeti btn btn cihet ve gayreti Srbistann da marifetiyle Rumeli Eyaletlerini merkez kesb etmek ve ol taraflarda olan Bulgar milleti beyinlerinde kendi nfuzunu tevsi etmek ve bu vechle Bosna Eyaletine dahi tesir ettirmek niyetiyle Bosna Eyaletinden ilme talb sinninde olan ocuklar kendi memlikine celb etmek ve mekteblerinde talim-i ilm ve terbiye ile vatanlarna iade eylemek gayretinde bulunmudur ki bunlarn vastasyla shletle kendi murad ve maksdna vasl olsun.

Kimin tarafndan verildii anlalamayan bu layihada Eflak, Bodan, Srbistan, Karada, Bosna-Hersek, Arnavutluk ve Bulgaristan ahvali hakknda ve Ruslarn buralarda evirdikleri entrikalara ve besledikleri emellere dair ayrntl bilgi verilmektedir. Babakanlk Osmanl Arivi (BOA), Cevdet. Hariciye. no: 942, (tarihsiz).

32

136

Erdoan KELE

Velhasl imdiki halde Srbistan Rusyalunun politikasna gayet menfaatldr. Zira Belgradda ikamet iden Konsolosu marifetiyle gerek Bulgaristandan ve gerek Bosna ve Hersek taraflarndan kimi gya bazarganlk ile ve kimi papas taifesi gya tasadduk- cem etmek zre milletleri taraflarndan vekaletle Srbistana gelb merkum konsolos ile hafiyen meveret etmek ve nasihat almak pek eshel olaca ve o makle papas ve rahible hem meveret idebilecei ve hem kilisa ve manastrlarna merkum konsolos vastasyla taraf- devlet-i Rusyadan tasadduk ve kitab dahi iktisab idebilecekler ki bu husus balada zikr olunmudur. Ve bu dahi bilinmek icab iderki Srbistan Rusyalunun bilmesiyle gayet hafi olarak mhimmat- harbiye tedrikinde ve hazrlk etmekde bulunmudur. Vaka Rusyaludan bu hususda bhe-i rz olunacak gibi bir ey olmaz idi. Zira bir sebeble hem itikd bulunan kimesnelere ltf etmek ve iane etmek, dierine gya Devlet-i Osmaniyeden tazyik olunanlara himayet etmek dimek olur. Ancak zikr olunan ltf ve himayet hi baka bir ey olmayb hemen yalnz cezb etmek ve davranmaya sayd etmek sralarnda olduundan bu cmle keyfiyet-i hal-i hareket-i muzrattan ad olunmak farz olmutur. Yahud politikaca Rusyalunun bu vechle davranmas bil-hadd ve hudud- istihkk olmak dimek olaca anlalyor. Eski tarihlere nazaran Roma devletleri bu suretlerle cmle milletleri hkmleri altna alrlar idi. yle ki: evvel emirde milletlere ltf ve merhamet gstererek kendi himayeleri altna alrlar idi ve sonra bir illet ve bahane ile ber-takrb hkmleri altna alrlar idi. Rusyalu da dahi bi-aynihi o misll hareketler grnmektedir ve ite Rusyalu o misll suretlerle hkm altna ald Grcistan ve Krm ve Besarabya tabir olunan Bodan ktasndan olan Hotan, Bender-Kili, Akkerman ve smail eyaletleri ki bunlar evvelisi himayesi altna almd. Sonra gaile ve bahane bulub istila eyledi. Bu isim ile emr ediyor Karadaa ve tazyik ediyor Eflak ve Bodan ve tahrik ediyor Srbistan. Ancak bu eyaletlerin sekeneleri imdi bu iki yzl himayetin arln hesab etmi olmalaryla ve bu politikaca kayd benden hals olmakla ve kendilerini vakt-i karbde yahud bade de yutmaa hcum ve ukubet gsterinden kaub hals olmaa nra yanarak arzu iderlerki Devlet-i Aliyye kendlerine iane buyurub ibu zay edici politikann bu hale getrm olduu tehlikeden kendilerini cezb ile hals buyursun dey can gnlden murad iderki Devlet-i Aliyye ibu hallere havale-i nigh buyurduu halde hkmet-i Devlet-i Aliyyeye muzrrat olduunu anlam olacandan ol dahi cihet-i esbab ve mesili istihsaliyle bu yarann mdvtna baklmas mnasib olaca zira ok defa sulcuk kabarck olub ila kabul etmez yara olduu mesmdur. Devlet-i Aliyye imdi gaileden ber olub ve Avrupa devletleri dahi Devlet-i Aliyyenin hayr-hh bulunmular olmak takrbiyle Rusyalunun ismi balada zikr olunan eyaletlerde tahamml kabul ider eylerden olmadndan bu surette imdiki halde memlik-i mahruse-i Devlet-i Aliyyeden Rusyalunun 137

Rusyann Panslavizm Politikasnn Balkanlarda Uygulanmasna Dair Bir Layiha

fesdtn def eylemek pek muvfk- eyym olduu dergrdr. Zira Rusyalunun tebaa-i Devlet-i Aliyye beyinlerinde her bir cins ve taifeden tarafdarlar ve casuslar olub devriib ann murad ve maksudunun hususi muamelatnda bulunmular olduklarndan bu makleler bir memlikde gayet emin vakitte en byk muharebede ve mukateledekinden ziyade muzrrat idebilrler. Bu eyym vakt girn-kymet olub bu vaktin kymeti bilnb ve keml-i mertebe menfaatini husule getrmek icab- hal ve maslahattandr. Zira nice vakit bile bir kararda durmad misll politikada bir kararda durmaz. Politika hakknda bir saat bile pek bahaludur ve zayi olan vakit gerye dnmez. Bu cmle tahrir klnan husst- makle ayan olduu halde husst- mezkurun hibir gne zahmet ekmeyerek ber-vech-i dil-hh hususu ne vechle mmkn olaca canib-i akeriden arz ve inha klnaca fakat bu husst Rusyalunun casuslarndan ihtif olunmak icab ider. Zira devlet-i mmaileyhann bu tarafda casuslar b-hadd ve ihsdr. Zehir yine zehirl muamele ile def olduu misll ve politika dahi politika ile def olur. Tahiye Hersek ve Arnavutluk eyaletlerinde Karadaa karb mahallerde bulunan sevi taifeleri daima Karada tarafna hafiyen giderler ve Karada ve Ladikas vastasyla Dubrovnikde bulunan Rusya Konsolosuyla muamelatlar vardr. Karadalular hudud- Rusya yedinde olub memlik-i Devlet-i Aliyyeden olan kodra eyaletinde vaki Zeta tabir olunan Jablyak (abljak) ve Podgorica vesair kazalar eski zamanda Karadallara ernovi Yevan nam belerinin vaktinde mersm bein makarr- hkmeti bu mahallerde imi dey dailerince midleri Rusya devleti ianesiyle yine ol mahalleri istila etmekdir. Hatta bu hususu cennetmekn hazret-i ehriyari Sultan Mahmud Han hazretlerinin zaman- sadetlerinde bir para mahaldir ihsan buyrulsun Karadallara diyerek cennetmekn- marnileyha hazretlerinden Rusya sefiri ifahen istida etmi ise de cennetmekn- marnileyha hazretleri dahi bir azim ey deildir bakarz dey politika ile cevab buyurmular. Bu husus cennetmekn- marnileyh hazretlerinin dr- bekya intikalinden iki yahud sene mukaddem vukubulmudur. Rusya Devleti Karadallarn ake tarafndan vst- kesb ile o suretle Devlet-i Aliyyeye mukbeleye kudret-i kesb etmelerini iltizm etmi olmala bu hususun esbb- ve mesili istihsali gayretinde olduundan iki seneden mtecavizdir Rusya imparatoru cenablar kurensndan Kavalski nam memurunu gndermidir Karadaa ki bakb madenler taharri eylesin. Karadalularn kendleri sahib bilsn ve mersm memur dahi ba-taharri Karadada yalnz demr ve nhas madenleri bulmu olub ve balada zikr olunan hem hudud bulunduklar Zeta denilan kodra eyaleti ktasnda sim derz 138

Erdoan KELE

madenleri olduunu anlam olduundan buna binaen ol mahalleri Karada memleketine ilhak ettirb sim derz madenleri ele alnmaldr ki pek ziyade gayret idecekleri ve eer bu hususu istihsal iderler ise Rusyalunun kurduu tertibatna pek ziyade menfaatl olaca zde-i tarif ve beyan- ..? id biitibhdr. Ve Karadallar kendilerine lazm olan tfenk ve pitov namlularn ve akmaklarn ve barutu daima Neme tarafndan satun alrlar. Eflak ve Bodan eyaletlerinde muallem asker olarak piyade ve svari 5000 nefer asker daima bulunub askir-i mezbrenin senede bir defa nsfna izin verb, yine yerlerine yeniden cem iderler ve kazalarda dahi sekbn askiri nevinde yine muallem misll 4-5000 asker istiml olunmaktadr. Bunlar dahi bir takm gider, bir takm gelir tebdl olunmaktadr. Byle byle zaman- mrr ettike asker talimine mahret kesb etmi hayli askere bali olaca filhakika bu miktar askirin imdilik bir tehlikesi yo ise de faidesi de olmad aikrdr. Zira imdiye kadar Rusyalunun Devlet-i Aliyye ile vukubulan muharebelerde babozuk olarak volunteer-gnll namyla Rusyalu, Eflak ve Bodan memleketinden birka bin asker almakda bulunmudu. Bundan sonra eer muharebe vukubulacak olur ise elbise-i askeriye ile ol miktar muallem askeri alaca mevdd- vazhadan bulunmutur. Ve ibu iki eyaletler ahalileri eer ake tarafndan kudretleri olmu olsa daha ziyade muallem asker tedrik iderler. Bu surette blda zikr olunan memlik-i mahrsede patriklerin ve manastrlarn akrtlar ve varidtnn hissede iki hissesini kanunnmeleri mucebince alkoyub istihsl ideblrler ise klliyetl vridt olduundan bu ake ile bir miktar daha muallem asker tedrikine kudret-yb olacaklar bir emr-i mevhumdur. Rusyalu mterakkb ve mnazrdr ki geende vukubulan Bulgaristann cumhr maddesi Karamo ..? hazrlanmaktadr. Bulgaristann her tarafna kend adamlarn hafiyen gndersn ve tahrik edb fesad versn umumen Bulgarlarn da cumhr etmelerine ve bir gne aresine bakmakdadr ki ne vechle mmkn olubda Bulgarlar tarafna ber-takrb-i hafice eslh tedrik idebilsinler ve hazr olsunlar dey pek hevhi ve arzu ediyor.

139

Rusyann Panslavizm Politikasnn Balkanlarda Uygulanmasna Dair Bir Layiha

140