URA

Giro tenperaturan likidoa da, usaigabea, zaporegabea eta

koloregabea. Ura lurrazaleko elementurik ugariena da eta bizi
formen agerpen eta mantenurako oinarrizko osagaietariko bat da.
Gure mendietan, gure herrietan, gure hirietan euri-jasaren bat
izaten den bakoitzean, segidan ikusten dugu nola ura azalean
behera isurtzen hasten den, eta nola apurka-apurka pilatuz doan,
uharrak, erretenak, xirripak, errekastoak eta, uren abiadura
gorabehera, gero eta handiagoak diren erreka eta ibaiak sortuz,
zeinen urak, azkenean, ibai handiagoetan, aintziretan edo itsasoan
bertan isurtzen dira.
Ura Lurran egon da duela 3.000 urte baino gehiago, eta okupatzen
du hiru laurden planetan. Urarik gabe gure planeta ez luke izango
bizitzarik eta guk berarik gabe ezin ginateke bizi; gure gorputzean
%70 konstituitzen duelako, eta egun guztietan erabiltzen dugu
gure bizitzan zehar.
 URAREN ZIKLOA

Eguzkiaren eraginez ura lurruna bihurtzen da eta lurruna

gorantz doa eta bertan kondentsatu egiten da ur tanta
bihurtuz.Ur tanta horiekin hodeiak sortzen dira eta
hodeietan dagoen ura sortu egin ahal da elurrez, txingorrez
edo euriz.(Ur txingor edo elur) hori putzuetan,ibaitan edo
aintziretan jausten da. Gero berriz hasten da uraren zikloa.

URA AURREZTEKO….
1- Ura aurrezteko, ez utzi denbora luzean txorrota irekita hortzak garbitzen
dituzun bitartean .Gutxi gora behera 10 litro irazi ahal dira.
2- Bazitzen zarenean 200 litro baino gehiago irazi egiten dira , hori ez
gertatzeko hoberena dutxatzea da.

3-Uraren txorrotatik ura gutxigo ateratzeko reguladore batzuk existitzen

dira.

4-Komuneko katetik bakarrik bota beharrezkoa denean , bestela, 10 litro

galtzen dira.

5- Lorategia baduzu, landareak ureztatu gauetik horrela, landareak gehiago

mantentzen dira ureztatu gabe , eta ur gehiago aurrezten duzu.

6- Txorrota tantaka badago azkar konpondu , egunean 30 litro irazi ahal

direlako .

7- Landareak landatzeko asmoa badaukazu orain lur berezi bat atera dute
salgai , lur berezi hori ura mantentzen du eta gutxiago ureztatu egin behar
dira.

8- Plater garbigailua ongi bete , horrela plater gehiago garbitzen dituzu eta
ur gehiago aurrezten duzu.
Historia:
Ballet klasikoa hasi zen dantzatzen XV.
mendearen amaieran, lehenengo ballet
klasikoa dantzatzen hasi ziren.
Rusian bizi izaten du koreografo ospetzua,
Bera oso bitxia da, bakarrik eginten
duelako balletarako koreografiak.
Ospetzuenak:La bella durmiente, El lago de
los cisnes eta El cascanueces, denak Liev
ivanov kolaborazioarekin dira.
1661. urtean, Luis XIV fundatu zuen La
Academia real de la Danza, bakarrik
maisuentzat.
Definizioa:
Ballet klasikoa,ballet edo dantza da
musika-klasikoarekin doana.
Exijitzen du urte asko prestatzeko eta
teknika ondo egiteko.
Ballet klasikoa, balleta egiteko forma
zailena da.

POSIZIOAK:

Oinetako
Posizioak:
1: Birtu behar dituzu oinak dituzu oinak
kanpora begira taloiak elkartuz. Biratu
behar dituzu oina gerritik, ez oinatik.

2: Biratu behar dituzu oinak lehenengo

posizioan besala, baina hankak pixka bat
aldentzen, eta oinak lurrean itsatsita
besala egon behar dira.Ez inklinatu
aurrenatza ezta ere kargatu pisu guztia
oineko atzamarretan.

3: Gurutzatu oin bat bestearekin, baina

aurreko oina beste oinaren erdian egon
behar da.Ez ahaztu hankak ere lan egiten
dutela

4: Posizio hau zailena da, oso zaila delako

aperturari eutsi.Ipini behar duzu oin bat
bestearen aurre-aurrean espazio bat usten.

5: Posizio hau ikasten da oso tente eta

indartzen jartzen ikasten duzunean.Oinak
oso krusatuak daude eta ukitzen bata
besteari.

6: Posizio hau errasena da.Bakarrik jarri

behar duzu bi oinak aurrera begiratzen eta
elkarrekin.
Oinetako
Posizioak:
1: Besoak xilborraren altuerara egon behar
dira.Gero ukondoak pixka bat flekzionatu
eta besapea gorputzatik pixka bat
separatu behar da.

2: Besoak aldeetara ireki behar dituzu eta

gorputza tente euki.

3: Bso bat lehenengo posizioan ipini behar

duzu eta bestea bigarrenean.

4: Beso bat lehenengo posizioian ipini behar

duzu eta bestea burutik goian ipini behar
duzu eta bestea burutik goian ipini ukondoa
pixka bat flekzionatua baina ez asko.
5: Horaingoan bi besoak burutik gora ipini
behar dira.Ukondoa pixka bat
flekzionatuak, ez asko.

DANTZARIAK

Tamara
Rojo:
Tamara Rojo dantzri ona da, ballet asko
egin ditu horien artean: Blancanieves, La
bella durmiente, etab....
Bera lortu du Royal Ballet de Londresen
izar nagusia izatea hogeitahamar urtekin.
Jaio zen Canadan 1974.urtean, bere
gurasoak hor bizi zirelako.
Hasi zen dantzatzen 10 urtekin Victor
Ullateren ballet ikastolan.Eta hamazazpi
urtekin izendatu zuten lehenengo dantzari
taldean.
Lucia
Lacarra:
Lucia Lacarrari saritu zioten con el Premio
nacional de Danza Interpretacion
modalitatean.
Jaio zen 1975. urtean Donosti gertu.
Ikasi zuen Victor Ullaterekin Madrilen.
1994.urtean Rolan Petit Ballet
Nacionalarekin joaten zen, dantzari
prinzipal moduan. Hiru urte pasatu ondoren
San Francisco Balletera joan zen.
San Franciskon:Giselle, El lago de los
cisnes, La bella y la bestia etab....
Egin zituen.
Helikokteroak

Helikokteroak aireontzi sustentatu bat da,

hegazkinen aurkakoa , aspen multzo
batzuen gaitik , helize edo rotor izenez
ezagutzen da gehiago , makinaren goiko
aldean dago.
Aireontzi hau horizontalean propultsatzen
da errotorearen bidez .

Helikoktero hitzak griegotik dator , helix

(helizea) eta pteron (ala) , eta atera zen
1863. urtean Gustave Ponton Amecourt ,
frantsesa .
Beste aireontzi batzuekin konparatuta , helikokteroak
konplexuagoak dira hegazkinak baino , koste
handiagoa du fabrikazioan . . .
Erlatiboki astiroago joaten da hegazkinak baino .
Hegan egiteko autonomia
gutxiagoa du eta karga
kapazitate gutxiagoa dauka .
Hala ere ,
desabantaila hauek
conpentsatutak ikusten
dira , maniobrak egin al ditu , estatiko egon daiteke
airean , beragan biratu egin al da eta bertikalean
lurreratu egin al du .

Existitzen da historia bat , esaten duena,

duela 500 urte K . A .
txinatar teknikari
batzuk diseinatu zuten
tronpo hegalari bat .

Makila bat helize batean akoplatuta muga

batean , eskuen artean
biratzen da , bitartean
 jasotzen da gorantz bizkor – bizkor ,
gehienek esaten dute istorio horretatik
datorrela helikokteroak.

Egilea : Cristian Mera

Nik, euriari buruz hitz egingo dizuet, lehenengo

euria zer den azalduko dizuet, gero zer mota euri
dagoen eta bukatzeko zein den bere zikloa.

Euri, osatzen dute

milaka urezko tantak,
gutxi gorabehera
tanta horiek izaten
dute 0,5 mm
diametroz eta heldu
ahal dira 3mm-tara .
Tanta handiak apurtu
ahal dira eta beste
tanta txiki gehiago
sortu , hau gertatzen da, tantak oso azkar jaisten
direlako zerutik eta ere airea .

Hiru mota euri daude eta hauek dira, zirimiria,

euria eta euri zaparrada :

Zirimiria :
Zirimiria, osatzen du milaka tanta txiki eta
gehienetan gutxi irauten du, ere oso nabarmendua
da Asturiasen eta Galizian, hor orboju deitzen
da,honegatik gertatzen da:

Iparraldeko itsasoa eta Azarezko antizikloia

dugunean (udako egoera habituala) heltzen da aize
hezea eta itsadarrekin elkar jotzean sortzen den
euria da.

Euria :
Euria bi mota euria osatzen dute, zirimiria eta
euri zaparrada .

Zaparrada :
Zaparrada tanta oso handiak osatzen dute .

Orain, euriaren zikloa azalduko dizuet eta hobeto

ulertzeko marrazki bat jarriko dizuet
 Lehenengo, eguzkia, zuhaitzetan, itsasoetan eta
lakuetan dagoen ura lurrunarazten du eta lurrun hori
hodeiak bihurtzen dira, gero, hodei asko elkartzen,
guk deitzen dugunari euria sortzen da, eta
bukatzeko mendietatik jaisten da euria bota duen
tanta guztiak
itsasora edo
lakuetara
heldu arte .

Euria
hona da,
baina euri
asko egiten
duenean, ibaiak gaindikatzen dira, uholdeak egoten
dira…

Baina ez
duenean
euria egiten,
desertuetan
bihurtu ahal
da paisaia.

Egilea: Ander Gilabert

Ume askori gustatzen zaion janaria da. Lehenengo gozokiak

fruituen mamiarekin egiten zen. Noeren denboraldian bidaiariak
pasta gozo bat fruituaren mamiarekin eta zereal birrinduekin
egiten ziren gozoki batzuk asmatu ziren. Egiptiarrek ere haiek
egindako gozokien antzeko bat egiten zuten. Baina Indiatik
etortzen da gozokiei azukrea botatzeko ideia; Indian egin zen
lehenengo azukre solidoa.
Gozokien izena azukre kainaren edo ezti kainaren izenetik dator
eta horrekin karamelua asmatu egin zen. Eztiarekin gozoki asko
egiten ziren.
1850. urtean Estatu Batuan hasi ziren karameluetako fabrikak
egiten. Baina Españan ez ziren aplikatu 1930.urterarte.
Karameluetan klasikoena txiklea da. konturatu ziren egarria
kentzeko. Fabrikazioaren matxinada ekoiztu zen T.Adam
1860.urtean txiklea erabiltzen hasi zenean Yucatanen gomazko
base bezala. 2 kapazitate ditu: elastikotasunagatik eta zaporearen
kapazitateagatik. Onartu zuten merkatura ateratzea zapore
desberdinekin.

Beste klasiko bat Juanola pilulak izan ziren.

1000 urte dituzte. Farmazeutiko bat asmatu
zuen Manuel Juanola izena zuena.
Erregaliza,mentolarekin eta eukalitadi-ariarekin
egiten da. Eztula lasaitzeko erabiltzen da.
Solano karameluak asmatu ziren XIX.
Mendearen erdian. antzinean astoaren
esnearekin egiten zen. Eztularentzako zen ere.
Celestino Solano asmatu zuen. Karameluari
kafe pixka bat bota zion eta Logroñon fama
asko izan zuen.
Eguzkia Eguzki-Sistemako izarra da;
izarretik hurbilena eta dirdiratsuena da.
Haren esker eguna eta gaua daukagu.
Ematen duen energia bizitzaren iturria
da. Energia hau, Kliman ere eralgitzen du.
Orain duela 5000 miloi urte egin zen.
Eguzkia Lurrarekin eta planeta besteak
eguzki sistema osatzen dute.

Landareak eguzkiaren esker, fotosintea

egin dezakete. Belarjaleak eguzkiaren
energia hartzen dute landareak jaten.
Haragijaleak baizik belarjaleak jaten
dituzte eta horregatik hartzen dute
energia gutxiago eguzkitik. Gizakiak
eguzkiaren energia lortzen du ere.
Adibidez petrolioa, energia
hidroelectrica eta abar.

Planeta guztiak, eguskiaren inguruan

biratzen dute. Eguzkia botatzen duen
energia, beroa eta argiaren forman
heltzen da Lurrara. Oraindik 5000 milioi
urte geratzen zaizkio. Eguzkiaren argia
3827 ergio dauzka segunduko. 5500
graduko tenperatura dauka azalean, eta
barrutik 14 milioi graduko tenperatura
dauzka.

Itziar Arteaga

Gas Natural enegi iturri bat da,gas batzuek osatzen dute,petrolio

edo ikatz deposituak . Metanogatik osatuta dago eta neurria
honelakoa izaten da:%90 edo 95 eta beste gas batzuk osatzen dute
nitrogenoa,etanoa,CO2,H2S,butanoa ,propanoa,mercaptanoa eta
hidrokarburoa .Inbestigatzen ari dira metano hidratoak,uste izaten
dute erreserba energetikoa izaten direla gaur egungo baino
handiagoak .CO2 determinantea izan ahal da prozeduragatik
ASTMD 1137 edo ASTMD 1945 .Propanoa,butanoa eta
hidrokarburoak erauziak izaten dira bestela istripu asko izan ahal
dira gas naturalaren errekuntzaren zehar .H2S egin ahal da
metodo hauekin ASTMD 2385 edo ASTMD 2725 .

GAS NATURALAREN EKOIZPENA HERRIEN ARABERA

Gas naturalaren errekuntza,izatean

erregai explosibo bat ,CO2 ematen
dio atmosferari .Gas naturala CO2
gutxiago eragintzen du beste erregai
batzuek baino adibidez :ikatza,CO2
gutxiago dauka zeren,metano du,eta
hori lau atomo hidrogeno eta bat
ikatzarena du .
 Gas naturala enpleatu ahal da eragintzeko hidrogenoa,erabili
ahal da hidrogeno autoetan .

CO2 eta beste hidrokarburoak :etanoa ,propanoa,butanoa...

Botatzen dute gasa atmosferara eragintzen du erreakzio solarra.

LOKOMOTORAREN ISTORIOA
XIX. mendearen hasieratik XX. Mendearen erdira arte
lokomotorak baporezkoak izan ziren.
Baporezko lokomotora makina bat da non ikatza
erretzen du, egurra, etab,… galdara batean. hori
erretzen denean, ura berotzen da eta ateratzen den
baporeak pistoi batzuk mugitzen
ditu.Pistoi hauek gurpilak bultzatzen dituzte biela
batzuen bidez.

1804ko otsailaren 24an, Richard Trevithick-ek Galesen.

baporezko lehenengo lokomotora eraiki zuen.
XVIII. mendean erabiltzen zen baporezko makina
batekin
eraiki zuen.

Nahiz eta Trevithick-ek izatea lokomotoraren

asmatzailea ez zen bakarra izan.
Funtzionatu zuten lehenengo lokomotorak diseinatuak
izan ziren
Jon Blenkinshop gaitik, 1812. urtean eginak.
Berak proposatu zuen lokomotoraren gurpiletan
engranatzen zuten errail horzdunak.
George Stephenson ingelesak baporezko lokomotorak
hobetu egin zituen.Eraiki zuen lehenengoa ‘’BLUCHER’’
deitu zuen eta 1814ko abenduaren 24an mugimenduan
ipini zuen Killingworth-eko ikatzezko meategi batean.

George Stephenson eta beste ingeniari batzuk eraiki

zuten lokomotorak lehen baina ospea eduki zuten
‘’ROCKET’’ lokomotorarekin.Hau izan zen lehenengo
lokomotora modernoa
galdara multitubular erabiltzen zuelako.Galdara honek
gasen beroa hobeto trasmititzen zuen uretara.
Aurreko galdarak bakarrik zuten hodeiria bat.

1825. urtera arte lokomotorak ikatzezko meategietan

erabiltzen ziren.Urte honetan, lokomotorak erabiltzen
hasi ziren zerbitzu publikoa bezala zaramak
garraiatzeko.
Lehengo linea bidaiariak garraiatzeko Canterburg-
Wishtablen izan zen, Erresuma Batuaren hegoaldean.
Lehengo linea modernoa Manchester-Liverpoolen izan
zen,1830.urtean.Linea hauek Gerorge Stephensonek
eraiki zituen.
Lokomotora Diesel elektrikoak XX. Mendean agertzen
dira eta baporezko lokomotoraren amaiera arinagotu
zuen.
Lokomotora hauek bi konponente dituzte generadore
elektriko bat mugitzen duen motor diesel batek eta
gurpiletara komunikatzen dituzte motore elektriko
batzuek.Lokomotorara mugitzen duen indarrak.

Lokomotora diesel hidraulikoak erabiltzen dituzte turbina

hidraulikoen sistema bat beraien artean lotutak.Arazo
bakarra da ezin duela zarama handiak mugitu.

Lokomotora elektrikoak energia elektrikoa erabiltzen du

eta kable elektrikoak behar ditu ibilbide osoa egiteko.

JOHN LOGIE BAIRD telebista 1926. urtean asmatu

zuen, baina 1928. urtera arte ez zen ezagutu mundu
osoan. 1924. urtean ere aritu zen telebistarekin baina
uhinak lau metro mugitzea bakarrik lortu zuen.

Telebista uhin elektromagnetikoen bidez irudiak

igortzeko tresna da. Bi osagai oinarrizko ditu
telebista sistemak: kamera eta hartzailea.
Kamerak irudiak eta hotsak jaso eta seinale elektriko
bihurtzen ditu. Seinalea hariz edo uhin
elektromagnetikoz igortzen du hartzailera, eta han
seinale elektrikoa irudi edo hots bihurtzen da,
pantailako izpi katodikoen hodiaren bidez.
Koloreetako telebistak hiru seinale elektriko bereizi
igortzen ditu, irudiaren osagai gorri, berde eta
urdinei dagozkienak; hartzailearen izpi katodikoen
hodiak hiru elektroi sorta ditu, kolore bakoitzeko
bana. Izpi katodikotik igarotzean oinarrizko hiru
osagaiak nahasi eta kolorezko irudia lortzen da.

Telebista antenadun bat.

Antzinan ere erabiltzen ziren zuri-beltzeko irudiak

zituzten telebistak.

Gaur egun honako telebista hauek

erabiltzen ditugu baina museoetan horaindik daude
antzinako televistak.
Ur-masa egoera likidoan egon ohi da. Batez ere itsaso eta ozeanoetan aurki
dezakegu egoera honetan, baina baita lur-azpiko ur eta lur-azaleko uretan
(ibaiak eta lakuak) ere.Egoera solidoan dagoen ura oso esangarria da, bi
poloetan eta mendiko glaziarretan pilaturiko izotza, hain zuzen ere.
Atmosferako ura oso garrantzitsua da.

Prezipitazioak
Uraren zikloa itsasoan hasten da. Eguzkiaren eraginez, ozeanoen ura
lurrundu egiten da. Atmosferak ura kondentsazio bidez (euria eta ihintza)
gal dezake. Ur-lurrinak gora egin ahala hoztu egiten da eta kondentsazio
bidez lurruna ur likido bihurtzen da. Tantak elkartzean lainoak eratzen dira
eta ur-partikulek pisu nahikoa hartu dutenean, erori egiten dira, prezipitazio
bidez. Euria, elurra eta txingorraren kasuan grabitatea da erorketa behartzen
duena.

Lurrera erortzen den uraren zati bat izaki bizidunek erabiliko dute.

Lurrinketa
Lehenago edo beranduago lur-azalera eroritako ur hau lurrundu eta
atmosferara itzuliko da lurrinketa bidez. Lurrinketa hau lurrazaletik edo
itsasoen gainazaletik gerta daiteke.

Atmosferara igarotzen den lurrinaren %10 era honetan gertatzen da.

Era honetan zikloa itxi egiten da. Ura etengabe mugitzen da, egoeraz
aldatzen du eta berriz aurreko egoerara itzultzen da.
Sortu zenean, duela 4.650 milioi urte, gutxi gorabehera, ur-lurrina
bazegoen Lurrean jada. Hasiera batean, etengabeko fusioan zegoen bola
handi bat zen.
Lurra hoztu zenean, ur-lurrina kondentsatu eta lurrazalera erori zen euri
moduan, egun ezagutzen ditugun ozeanoak sortuz.
Ura, ezagutzen dugun konposaturik ugarienetariko bat da eta hiru egoeratan
aurki dezakegu Lurrean: solido egoeran (elurra edo izotza), likido egoeran
eta gas egoeran (ur-lurrina). Itsaso, ibai, hodei eta euria etengabe aldatzen
dira, lurrazaleko ura lurrundu, prezipitazio moduan berriz ere lurrera erori,
lurrean iragazi…