1|P a g e

De, Jinghpaw Wunpawng Amyu Sha Mung Shawa ji nban hpang de GINLAM: NGANG GRIN HKRA GAWDE DA SAI AMYU SHA SHANGLAWT RAWT MALAN LAM HPE NGANG KANG HKRA HKRANG SHALE SHANGLAWM NA LAM Anhte mung shawa ni chye na, hkapla ai gaw Ninggawn Mung Masa Pandung gaw anhte amyu sha ni a matu ngang gring hkra ji woi ji wa ni hkrang shale gawde tawn ya nga sai amyu sha mung masa chyum laika ngu yawng chyena hkam la na hpe kam ai. FEDERAL MUNGHPAWM MUNG MASA LAM Mungkan a man e jet ai federal mungmasa hku Myen ni hpe aten jaw nna mung masa gasat lai wa yu saga ai. Ningbaw Kaba Maran Brang Seng kaw nna woi awn let 1980 ning jan hta Maigan mungshang hkrunlam hkawm sa wa ai shaloi, Panglong ga shaka hpe kakap ai, federal munghpaw gawde shakut nga ga ai ngu nna ndau nna woi awn sa wa sai. Shaning law law ndai federal munghpawm lam hpe shakut lai wa ai aten ladaw hta Myen amyu sha law malawng ni shanglawm ap nawng nga ai ban hte ban na Myen asuya (NWT, SPDC, USDP) gaw federal munghpawm woi gaw de na de, nre lam hpe shaning law law anhte amyu sha ni arang bang nna hkam sha, sakse mu la nga saga ai. Ndai federal mungmasa manawt gaw tsan tsan mu mada ai anhte amyu sha ningbaw ni hkyen da ya ai mung masa mahkyen langai mung rai nga sai. Dai ni ndai zawn arang bang ap nawng da ai ndai federal munghpawm ngu nna mung masa gasup ai aten hpe rap di nna Ninggawn Mung Masa hta ji joi ji wan a mahkyen hkyen da ya ai bangdung de bai lahkam lung wa ra sai aten rai nga sai. Shaning law law federal mungpawm hpyi jahtau lai wa sai re majaw, ya awm dawm lam hpe lahkam lung wa ai lam gaw jaw (justify) nga sai. Anhte amyu shada pi 1980 ning jan kaw nna mung masa gasup ai federal munghpawm lam hpe Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung a yaw shada ai bang dung re ngu, myit shut nna shada myit nru nra ung ang ai lam grai byin nga saga ai. Dai ni gaw hpa myit ung ang ai lam nnga ra saga ai. Ninggawn Mung Masa lam hta lawm ai Wunpawng Mungdang Shanglawt Hpung a yaw shada ai lam hpe san sha mu lu nga ai. Anhte amyu sha ni a Wunpawng Mungdang Shanglawt Hpung gaw, federalism hpe hkapla nna Myen Amyu ni jahten kau sai Munghpawm Mungdan hpe gawgap na Wunpawng Mungdang Shanglawt Hpung nrai nga ai.

2|P a g e

KAU DA RA SAI FEDERAL MUNGHPAWM MUNG MASA LAM Hpa majaw Myen amyu sha ni hte nmai pawng nga ai ngu yu ga nga yang, ji woi ji wa ni a matsun maroi hta ka da ya nga sai. Bai nna anhte amyu ni prat ban hte ban hkam sha lai wa sai. Dai ni mung grau madang dep ai ladat hte gasat shamyit ai hpe anhte hkam mana sha nga ga ai. Amyu kaba lailen lang (racist) Myen amyu sha ni hte, shanhte amyu sha ni ga-up ai asuya pang hte pang (NWT, SPDC, USDP prat) gaw nmai hkapla ai atsang kaw rai nga sai. Myen hpunggyi ni a lai ladat ni hpe anhte asan sha mu lu nga saga ai. Myen amyu sha ni a sat lawat arawn alai ni hpe yu nna, shanhte gaw amyu, htung, makam masham hpe grai ga-up ai ladat hte ganawn ai amyu ni rai nga ma ai. Ndai Myen hpunggyi hte shanhte hpe kamhpa ai mung shawa (Burma nationalists) ni atsang hte tsang gaw, Myen shinggyim uhpawng, hpaga hpung, asuya magam dap shagu hta, ngun ja ai hku ga-up nga lu masai. Anhte ndai zawn amyu kaba lailen (racist) amyu ni hte tsep kawp nmai jawm nga sai hpe asan sha dawdan mai sai.

MATUT GALAW SA WA RA AI AMYU SHA MASING Hpa matut galaw ra ga ta? ngu ai hta federal mungmasa rap di tawn da kau ra sai. Dai re majaw, Wunpawng Mungdang Shanglawt Hpung a Pandung Shadaw rai nga ai:Wunpawng Mungdan kata de tawt lai shang kabye dip kamyet chyinglau up sha rawng nga ai Myen mung maden koloni asuya hpe Wunpawng mungdan kata kaw nna atsai awai gawt shapraw kau nhtawm, awm dawm shanglawt nna shadip jahpang lu ai Wunpawng Gumrawng Gumtsa Mungdan hpe gaw sharawt shagrin da na. hpe n gun dat hkrang shale ra sai. Hkrang shale ai lam hta Wunpawng Mungdan Shanglawt Asuya uphkang shanglawt ginra hta lawu na lam ni hpe hkrang shale ra sai ngu tang madun ai. 1). Kachin Independence Parliament/Assembly hpaw ra sai. 2). Shanglawt lu na matu ahkyak ai mungdan sut masa lam policy hpe hkrang shale ra sai. KACHIN INDEPENDENCE PARLIAMENT/ASSEMBLY hpaw ra sai- Ninggawn Mung Masa hta Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw Dimokresi Tara Majing hpe lang na matu masat da ya nga ai. Dai majaw rawt malan aten kaw nna mi raitim mungchying uphkang ai lam hte mungdan masa lam hte mung shawa kaw nna shanglawm wa lu hkra hkrang shale lam hpaw da ra nga ai. Policy nga sai re majaw hkrang shale ya ra nga ai. Ndai Kachin Independence Parliament hta shanglawt ginra na gaiwang ni hpe mung shawa gawng malai amat salang lata lu na

3|P a g e

matu amat jaw gaiwang (constituencies) ni hpe Wunpawng Mungdan Shanglawt Asuya gaw san da ya ra nga ai. Ninggawn Mung Masa hta Wunpawng Mungdan shinggan de shanu nga ai Wunpawng Amyu sha ni yawng, Wunpawng Mungdan Masha ahkaw ahkang lu ai masha ni re ngu asan sha tara shaleng sai hte maren, Wunpawng Mungdan shinggan de nga ai maigan mungdan ni hta mung, maigan mungdan (Kachin Independence Constituency USA, Kachin Independence Constituency Japan, Kachin Independence Constituency Canada, Kachin Independence Constituency Australia, Kachin Independence Constituency China/India etc.) hku hpaw nna dai mungdan na mung shawa ni lata san da ai amat ni Kachin Independence Parliament hta shanglawm ra nga ai. Ndai Kachin Independence Parliament hta mung masa kungkyang ai, amyu sha lam hta tsap ai amyu sha a dawnu tai, asak kaba sai salang, sara kaba ni (Kachin elders) mung shalawm yang manu nga ai. Kachin Independence Parliament amat ni a (role) galaw ra ai lam ni gaw Wunpawng Mungdan Mungchying uphkang masa, tara shalat, hpaji lam, hkamja, tsinyam yu gawn lam, hkai lu hkai sha bawng ring lam (defense, politic and public welfares) ni hpe madung litla nhtawm, mung masha lam hta hpaji jaw sa wa na. SHANGLAWT LU NA MATU AHKYAK AI MUNGDAN SUT MASA LAM POLICY (Formation of Kachin Nations Economic Assets) hpe hkrang shale ra ai hta, lai wa sai shaning law law lang nga ai kaw na namnak nrawng ai sut masa lam hpe galai shai kau ra sai. Kachinland ting na mung shawa shapraw ai gunrai, hpaga lam, dutlu dut sha lam, lamu ga, hka, nbung hte nhprang sut rai ni gaw Wunpawng Mungdan Shanglawt Asuya a mungdan sutgan hku masat, tara jahkrat tawn ra ai. Wunpawng Mungdan Shanglawt Asuya ngu ai hte maren, asuya jasat hku sut masa policy ni hkrang shale ra ai. Sut masa lam nan Shanglawt asuya hkrang hku nrai yang, Shanglawt lu hkra shakut sa wa ai hta jai lang ra ai, ahkyak ai mungdan a sutgan mahkawng la ai, jai lang ai lam, gawn hkang ai masing hkrat sum nna kanwang bungli hte mung masa galaw sha taw ai kaw aten na nna, Ninggawn Mungmasa hta yaw shatawng shada da ai Wunpawng Mungdan Shanglawt hpung gaw, Mung shawa a nga mu/mai lam hpe lam woi awn ningshawng ningpawt ninghpang madun na ngu ai yaw shada lam hkrat sum nga ai. Ndai hkrang shale na matu masing jahkrat ai hta, Wunpawng Mungdan Shanglawt Asuya a sut masa hkrang (Kachin Nations Economic Assets Policy) hpe shalat tawn ra ai. Dai sut masa policy hta mungdan a sutgan arung arai hpe gawnhkang ai, akyu jashawn ai, mungdan a sutgan ga-yun ai lam nnga ai sha Wunpawng Mungdan Shanglawt Asuya (Ginjaw Tresurer) de mahkawng la ai lam rai nga ai.

4|P a g e

Tinang uphkang ginra na mung shawa a shata shabrai, shang gumhpraw, gunrai shapraw ai hpe ahkun hta ai lam (taxation on individuls income/products), hpaga yumga ga ai company ni kaw na amyat (taxation on production/ profits) ni kaw nna ahkun hta ai lam, tinang uphkang ginra nre ai ginra na ahkun hta ai lam, lamu ga gawn hkang ai lam (land management), wanglu wanglang jahpan jep masa san da na (electing independent audict inspectors team) hte Wunpawng Mungdan hta maigan hpaga hpung ni galaw lu ai lam (foreign investment policy) ni hpe asan sha jahkrat tawn ra nga ai. Ndai zawn Mungdan a sutgan ni hpe Wunpawng Mungdan Asuya de ga-yu ai lam nnga hkra lu mahkawng, gawnhkang lu ai hte, mungdan shimlam, magam gum masha shata shabrai, mung masa lam, mung shawa nga mu nga mai lam (hpaji, hkamja, hkailu hkai sha hte hpaga lam) ni hta asung jashawng (assets distribution) lu galaw ya na rai nga ai. Dai majaw ngan grin nna, mung shawa yawng mung myithkawn ai, Wunpawng Mungdan Shanglawt Asuya a sut masa policy hpe lawan ai hku shalat ra sai. Wunpawng Mungdan Mungshawa gaw Shanglawt magam gun ra ai ngu nna Ninggawn Mungmasa hta asan sha tara jahkrat da ya sai hte maren, mung shawa (civil) ni shanglawm mai ai magam dap shagu hta mung shawa ni hpe shatsam mat wa ra ai. Ndai ahkayk ai lahkawng hpe lawan hkrang shale yang, Maigan garum kam nra ai sha, tinang lagaw tinang tsap nna Wunpawng Gumrawng Gumtsa Mungdan hpe lawan gawde la lu na re ngu ngai Malihkrang hku nna mung shawa hpe hpyan dan, tang shawn nhtawm, ningmu hpe garan dat nngai. Myen hte gasat zim nga sai ngu nna shajin ai lam shayawm kau ai ladat tsep kawp nmai galaw nga ai. Simsa lam loi mi lu nga ai aten, Wunpawng Mungdan Asuya na magam dap shagu hta je bat hpyen hku masat da ai Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw, mu gun masha ni hta raitim, mungshawa ni hta raitim, Gumchying Gumsa Lailen, Hpetsit Gumshem Lailen, Wunpawng Mungdan Masha shada sai chyup hkat ai lailen, Mungdan shanglawt Magam bungli hpe jahpai nna tinang a kan wang ai bung li lagu galaw chye ma ai. Shanhte a tinggyeng sutgan tam mahkawng la loi na ginjang hpe yu nna hpyen wa hpang maga de raitim, aloi sha gan kap wa chye ai ni rai ma ai. ngu Ninggawn Mungmasa hte nhtan shai ai lam ni tsep kawp koi gam ra nga ai. Ngai na prat hta Awmdawm Shanglawt lu nan, lu woi ra sai ngu ai myit jasat hpe yawng hkam la nna asak hkrung shakut sa wa ga. Ginjaw salang ni yawng mung

5|P a g e

awndawm shanglawt gaw anhte amyu ni gasat nga ai rai ga ai ngu, gwi gwi hkam la sa wa na matu lajin laroi dat ai.

Amyu sha ni yawng hpe hkungga kam hpa ai hte Wunpawng Gumrawng Gumtsa Mungdan hpe hpawt hpra ni lu na re ngu kam ja ja kam let, Malihkrang 8th July 2013 Ref: Ndai laika ni hpe mung hti yu nna anhte mungdan hte bung pre ai masa jahkrat na matu sawn lu ai ni hpe la nngai. 1). Priciples of Political Economy and taxation by David Ricardo. 2). Wealth Of Nations by Adm Smith.