Muhammed Avvme: mam Zahid El-Kevser ile alakal her trl soruyu cevaplamaya hazrm

Geri

Medine-i Mnevvere Snnet ayn zamanda en kapsaml ve en sahih bilgi veren slam Mektebinin dier bir addr. O mektepte Allah Tealann ayetlerinin murad- ilahi erevesinde nasl anlalmas gerektii retilir. slam mmetinin ilim dnyasna iftiharla sunduu statlar orada yetimi, o mektepte ders okutmulardr. Eb Hureyre, Enes b. Malik, Aie, Said b. Mseyyeb, Eb Hanife, Evzai, Malik b. Enes, Buhar, Mslim, bn Hacer, Nevev o mektebin farkl dnemlerde yaayan hem rencileri hem de ulu hocalardr. Snnet mektebi tarih boyu slam d ideolojik oluumlarn nn kapattndan heterodoks mereplerin ncelikli hedefi olmutur. amzda ise, ory antalist yaklamlarn tesirinde kalan kimi Mslmanlar tarafndan tarihinin en haksz ve en ar tenkitlerine maruz kalmtr. Bu baptan olan Msr ve Hindistan merkezli tenkitler mam Zahid Kevser, Kemir gibi birka ulu hocann bereketli almalar neticesinde akamete uramtr. Snnet mektebinin byk hocas mam Kevser, eserleri yannda talebeleri ile de ilim dnyasna katkda bulunmu, ok sayda renci yetitirmitir. Merhum Abdufettah Eb Gudde onun en gzde talebelerindendir. Snnet ve cemaat hassasiyetiyle temayz eden bu mektebin mstakim durulu muasr temsilcisi olan Muhammed Avvame ise, zellikle hadiste ve fkhta eine az rastlanr bir ilim adamdr. Medine-i Mnevvereye her gidiimde Avvameyi ziyaret etmek noktasnda bende iddetli bir arzu olumasna ramen almalarndan alkorum endiesi, genellikle bu arzuma gem vurmutur. Bu yzden dnyadan Ravzaya, Ravzadan da dnyaya alan gzergahta Allah Resul (sallallahu aleyhi ve sellem)nden baka Avvame dahil- kimseyle grmeden Trkiyeye dndm olmutur. Bir cihetle rencisi olmamdan da cesaret alarak zaman zaman kendilerini rahatsz etmekten de geri kalmammdr. Medineli Yusuf Zlel ile birlikte kendisini en son ziyaret ettiimde yannda olu da vard. Selamlamadan sonra ilk olarak Mehmet Emin Er Hocay tanyp tanmadm soran Avvame, kendisiyle henz tant Emin Er Hoca ile ilgili unlar syledi: O, Trkiyede kalan byk ilim adamlarndan biridir. Allah mrn mbarek eylesin. imdi 95 yalarnda Fakat ilmi ve akl yerind e, ok ince meselelerden bahsedebilmektedir. Tevazuda da zirveye ulam biridir. Hadis almalar zerine konuurken bir ara oryantalist sylemlerle rten hadis tenkitiliinin mutlaka sorgulanmas gerektiine vurgu yapan Avvame Trkiyede mehur olan bir hadisinin yksek lisans tezini kendisine ait bir eserden intihal ettiini zlerek anlatt. lkemizdeki ilm faaliyetler ve ulema merkezli fikir teatisinin ardndan kayt cihazn atm ve kendilerine ilk soruyu ynelttim. Ulemaya Gre Kevser enocak: Efendim msaadeniz olursa sizinle merhum mam Zahid Kevser merkezli bir sylei yapmak istiyorum Avvame: Tabi buyurun. enocak: Alimler nezdinde mam Kevsernin hadis ve fkh ilmindeki yeri neresidir? Avvame: Biraz beklerseniz size bununla ilgili bir vesika getireyim. (stat yandaki alma odasna gidip, Emin Sara Hocaefendinin kendisine hediye ettii Kevser ile alakal ifadeleri haiz bir sahife ile geri geldi.) Muasr Ezher limlerinden biriyle Msrda karlamtm. smi eyh Abdlvaha b Abdllatif, bu ismi duydunuz mu? enocak: Evet sanrm muhaddistir.

Avvame: Suyutinin Tedribur-Ravisi bata olmak zere birok eseri tahkik eden eyh, pek ok tahkik almasna da elik etti. eyhin Ezherin hadis blmnde yksek lisans yapan talebelere okuttuu ders kitaplar da vardr. Bunlardan bir tanesi el Muhtasar f lm -i Ricalil-Eserdir. Ayn zamanda Kevsernin de ada olan eyh Abdulvahhab Abdullatif el Muhtasar f lm -i Ricalil-Eser adl eserini bastrnca ondan bir nsha da Kevserye takdim eder. Kevserye takdim etii eserin ilk sahifesine u ifadeleri yazar: Hafzlarnn mam, hadiste mminlerin emiri, Huccetl -slam, dnyann alimi, muhakkik, mutkin, takva sahibi, zahid, byk hoca, statlarmzn stad, eyh Muhammed Za hid elKevserye Allah mrn uzatsn ve onu slam mdafaa eden bir kl olarak yaatsn. Mellif Abdulvahab. enocak: Bitirici bir ifade. Artk bunun zerine sz sylenemez. Avvame: Evet (stat Avvame, nemine binaen eyhin merhum Kevser hakknda tadat ettii ifadeleri ikinci defa okur.) Evet ite, Msrl, Ezherli muhaddis bir lim, merhum Kevser hakknda bunlar sylyor. Hadis ilmiyle itigal eden bir alim onu bu sfatlarla tavsif ediyor. Biz Msrllar tanrz. Kuzey Afrikallar vg ieren bu tr tabirleri kolay kolay kullanmazlar. Ama bu gelenee ramen eyh Abdulvahhab bunlar sylyor. te gryorsunuz zerinde bu yaznn da yer ald sz konusu kitabn mukaddimesi. Kevser kitab talebesi Muhammet Emin Saraa hediye etmi. te urada da Muhammet Emin Saran yazs var. enocak: Efendim, Merhum Kevseryi ada olan alimlere nispetle ne karan ve muhakkik alimler nezdinde onu farkl klan zellikleri nelerdi? Avvame: adalar derken kimleri kastediyorsunuz, Trkiyedekileri mi, yoksa btn muasrlarn m? enocak: Genel anlamda soruyorum. Mesela stanbulda onunla beraber okuyan, okutan ok sayda arkadalar vard fakat Mustafa Sabri Efendi onun iin Kevser, Fatih Medresesinin medar - iftihardr diyor. O, fakih ve muhaddis kimlikleriyle dnya alimlerinin problemlerini zen adam olarak hret buldu. Onu ne karan amiller nelerdi? Avvame: Merhum Kevsernin hret olma ve ilerleme nedenleri oktur. Bence en nemlisi kabiliyeti ve yetime artlardr. Emin Saratan duyduuma gre, Kevser daha 20 yalarnda iken el yazma eserler konusunda mehur olmutu. O, genliinin ilk alarnda, alimler iin bir mracaat kaynayd. Ayrca kendisine kuvvetli bir hafza, salam bir zihin ihsan edilmiti. Burada (Medine -i Mnevverede) oturan Trk ulemasndan eyh Mustafa Necatddin adnda bir komumuz vard. (Allah rahmet etsin.) Onun bana anlattna gre Trkiyede eyh Hamdi Kk adnda Kevsernin arkadalarndan bir alim vard. eyh Hamdi muhataplarna, Kevsernin ilmini ve hafzasnn gcn anlatrken yle bir tebihte bulunurdu: Kii sanda bir ey koysa ve onu kilitlese, bu ey sandktan kaybolur mu? Muhataplar Hayr. deyince, eyh yle devam eder: Gl bir hafzaya sahip insan da kitab okuduunda, kitap o kiinin kafasnda kalr. Yani hibir eyi unutmaz. Kevsernin talebe ve eserleri bu tebihin hite mubalaa olmadn gstermektedir. te Kevser byle bir hafzaya sahipti. Merhum Kevsernin zekasna ve kabiliyetine gelince Hocamz eyh Abdlfettah Eb Guddenin (rahimehullah) bize anlattna gre Suriye adalet eski bakanlarndan Nuhad el -Kasim, Kevser ile karlatnda hayretler ierisinde kalm ve yle demitir: Hayatmda bundan daha berrak zihne sahip bir lim grmedim. Yine hocamz Abdulfettah ile, hocas Mustafa Zerka (rahimehullah) ki Zerka hepimizin hocasdrarasnda Merhum Kevsernin ilm durumuna delalet eden yle bir diyalog gemitir. Hocamz yle demektedir: Msra gittiim ilk yln sonunda Suriyeye dndmde, Hocam Zerka bana, orada ulemadan kimlerle karlatm sordu. Ben de Kevserden bahsettim. Onun ilm derinliinden sz ettim. Aradan belli bir sre geti. Sonra Mustafa Zerka Msra gitmeye karar verdi ve benden Kevsernin adresini istedi; ben de verdim. stat Zerka Kahirede belli bir mddet kalp Suriyeye dndnde kendisiyle ilk karlamamda bana yle dedi: Hayatta zldm tek bir ey var, o da

stat Kevserden 6 yl fkh okuyamaymdr. Bu ifadelerin sahibi Zerkann bizzat kendisi fakih olduu gibi babas da, dedesi de fkhta hccettir. O fakih bir aileden gelmektedir. te ulema Kevseryi byle anlatyor. Onu dier limlerden daha mehur yapan sebeplerden biri de, mrnn nemli bir blmn Kahire gibi birok limin bulunduu bir ehirde geirmesidir. Kahire Ezherin yurdudur. Ezherde ilimde slam alemin kblesidir. Dnyann eitli blgelerinden gelen limler oraya giderlerdi. Sonra Msr kitaplarn basld yerdi. Bu da nemli bir nedendir. Ayrca Kevsernin ehl-i snneti ve Earileri savunmas, fukahay zellikle de Eb Hanifeyi mdafaa etmesi, bu konudaki eserleri tahkik ve tenkitli neretmesi, teliflerde bulunmas ona esiz bir hret getirmitir. lim meclislerindeki gl nefesi btn dnyaya ehl -i snnetin gcn gstermitir. yle ki, bugn bile muarzlar, ne itikat ne de fkh alannda onu susturmaya g yettirememektedirler. Ona reddiye yazmaya cret edemeyenler ancak Yemanye snarak bir eyler syleyebilmektedirler. Fakat ehli ilim bilmektedir ki Abdurrahman b. Yahya el-Muallim el-Yeman bu kitab kendiliinden yazmam, bilakis bunu yazmaya zorlanmtr. Yemnnin et-Tenkli enocak: Muallimyi zorlayanlar kimlerdi? Avvame: Belli Onlar malumunuzdur. enocak: O halde bu durum Yemnnin et-Tenklinin gvenilirliini daha ilk anda tartmaya amaktadr? Avvame: Tabi ki el-Muallim, nerelidir? Yemenlidir. Yani afii bir limdir. Kevser ise Hanefidir. stat Kevser gl bir ilim ortamnda yetimi birisi olarak Msra geldiinde kendisini youn tartmalarn ierisinde bulur. Kalemini kl yapp ehl-i snneti mdafaa eder. Bu noktada birok eser yazar. Muallim de muhakkik bir afi alimidir. Aslnda ikisi de ayn gayeleri tamaktadr. Fakat el -Muallimnin afi oluunu kullanmak isteyen Kevser kartlar bo durmazlar. Bilindii gibi afiler genelde Hanefi alimlere reddiye yazarlar. Fakat bu ilmi kayglardan beslenmez. te et -Tenklin de arka plannda bunlar vardr. Eserin gvenilirlii ile alakal unu sylemeliyim: Hicr 1400de Medine -i Mnevvereye yerletikten 23 ay sonra umre iin Mekkeye gitmitim. Orada Haremin ktphanesini gezerken el yazma eserler blmne girdim ve Muallimnin Kevserye yazd reddiyenin kaydn grnce, merak edip istettim. Muallimnin el yazsyla kaleme alnan kitap okul talebelerinin msveddelerini ihtiva eden bir defter kadard. erii de, Kevsernin Tenibul-Hatibte ele ald fkh konular reddiyeden ibaretti. enocak: Yani gnmzde olduu gibi itikad konular yoktu yle mi? Avvame: Evet. Zaten kitabn ad da Tenibdeki fkh meselelere reddiye idi. Kevsernin reddiye yazd Hatip el-Badadi afi ulemasndand. el-Muallimde Kevserye kar onu mdafaa ediyordu. Bunu grnce ben 2 sene nceki olay hatrladm. Neydi o? Hintli lim Habiburrahman el Azaminin Halebe gelii enocak: Muhaddis Habiburrahman el Azami mi? Avvame: Evet Hindistanl byk hadis limi Halepte bir ay kald ve ben bu sre zarfnda ona hizmetle ereflendim ve kendisine eitli sorular sordum. Muallimyi tanyor musun? diye de sordum. Evet dedi. Nasl birisidir dediim de bana aynen yle dedi: O bir afiidir. Ben de ona olan saygmdan dolay baka bir ey sormadm. Zaten O bir afiidir. ifadesi Muallimnin hangi saiklerin etkisinde kalarak et-Tenkli yazdn ifade etmektedir. te Haremin ktphanesinde o defteri grnce aklma eyhin syledikleri geldi. Muallim, afi bir alimdi ve afi Hanefiye reddiye yazabilirdi. Sonra buradaki muasr alimler onun bu cesaretini grnce yani Kevserye cevap verecek derecede ilmi kudrete sahip birisi olarak grnce, bunu frsat bildiler ve

onu Tenibe tamamen reddiye yazacak biri olarak grevlendirdiler. Bylece o da Tenkili yazd. Bunun mukaddimesi Kevser hayattayken basld. Kevser onu grd ve okudu. Sonra buna reddiye olarak et-terhb bi nakdit-Tenibi yazd. et-Terhb O hayattayken basld. Muallim Kevserden 15 sene sonra vefat etti. Muallim bunu grnce Haremin ktphanesinde memur olan ayn zamanda da Muallimnin emrinde alan Afrikal Muhammet b. Osman el -Keneviye yle dedi: Tamam. Bu adam byk alim, ikinci kez ona reddiye yazlmaz. Muallimye ait u ibareler de Kenevnin rivayetini teyit etmektedir. Muallim et-Terhbten sonra bn Ebi Hatim er-Razinin el-Cerh vet-Tadilini tahkik eder. Eser Hindistanda baslr. Muallim n szn sonlarnda unlar syler: Byk alim stat Muhammet Zahid el Kevser Allah onun mrn uzatsn- Takdimet- cerh vet-Tadilin stanbulda ki Murat Molla ktphanesinde bir nshasnn bulunduunu bildirmektedir. Allah ondan raz olsun, Allah onu ilme hizmette ve yaymada muvaffak eylesin. imdi yle bir soru akla gelir: Kim Tenkli okursa Kevseryi kfre imandan daha yakn grr. Kitaptan anladmz kadaryla Kevser byle gzkyor. imdi nasl oluyor da Muallim byle grd Kevser iin Byk alim, Allah ondan raz olsun., Allah onun mrn uzatsn. diyor. Mesela sen Taha Hseyin iin Allah onun mrn uzatsn der misin? enocak: Tabi ki hayr. Avvame: yleyse nasl oluyor da Muallim Kevser iin Allah mrn uzatsn. diyor. Yani bir tezat yok mu? Bir adamn itikad bozuk diyeceksin, sonra da Allah onun mrn uzatsn. diyeceksin. Bunu akl kabul etmez. Kald ki Muallim bunu itiraf ediyor. Muallim bu ifadeleri Kevsernin vefatndan 26 gn nce, 23 evval 1371 hicr tarihinde yazyor. Yani Kevser daha hayatta. Bunu yazyor ki kitap baslsn ve Msra ulasn, Tenkilde Kevser hakknda yazdklarndan zr dilemek istiyor; fakat kitap Msra varmadan Kevser vefat ediyor. enocak: Efendim! Albannin Tenkile yazd mukaddimede Kevseryi aalayan ifadeler var. yle ki adn anmaktan bile itinap eder bir yaklam ierisinde Ondan bahsederken adam ifadesini kullanyor. Satr aralarnda kfre imandan daha yakn grlen, bundan dolay da aalanan bir Kevser portresi var Albaninin yaklam ile ilgili neler syleyeceksiniz? Avvame: Albani, Tenklin mukaddimesinde Muallimden unu nakleder: kim bu kitab okuyup zerine not decek olursa, bunu krmz kalemle yapsn, ifadelerinin altna da imzasn(adn) koysun.. Muallim neden byle bir talepte bulunur? nk, Tenkilin asl Mekkede yaayan Msr asll birisi tarafndan iine ok irkin ifadeler eklenerek Msrda baslmt. Nitekim Kevser, Muallimnin Talatut Tenkline kar yazd Terhibte Ben u u cmleleri vgye uygun gryorum. demitir. Fakat Msrl, btn bunlar Talattan karmtr. Yemenlileri tanrm; onlar szlerinde edeplidirler. Tenkildeki gibi irkin szleri sylemezler, fakat kitap kimin adna karsa ondan da o sorumlu olur. te bu yzden Muallim, Tenkili yeni tahriflerden koruyabilmek iin; kim bu kitaba not derse onu krmz kalemle yazsn, altna da adn koysun. deme ihtiyacn hissetmitir. Fakat Albani, mukaddimesinde bunu nakletmi olsa da genelde buna riayet etmemi, bu gerei gizlemitir.[1] Her neyse Taassup ddialar enocak: Kevser kartlar onun ilim adam kimliinin, taassubunun glgesinde kaldn iddia etmektedirler. Onlara gre, Kevser ilm-i hadiste, ilmi ricalde bn Hacer kadar derindir, fakat mutaasb bir Hanef olmas ilminin itibarn zedelemektedir. Kevser ile ilmi alanda mcadele edemeyenler, bu tr ind mtalaalarla ilim talebelerini ondan uzaklatrmak istiyorlar. Maalesef bu propaganda belli oranda etkili de olmutur. Gerek ktphanelerde, gerek kitaplarda karlatm ilim talebeleri Kevsernin hibir eserini okumadklar halde O bir mutaassb Hanefidir. diyebilmektedir. Hatta bu, eitli Arap lkelerinin niversitelerinde

temel slam bilimleri okutan hocalar iinde geerlidir. Taassup nitelemesi ile alakal dncelerinizi renebilir miyiz? Avvame: Bir kere taassup ne demektir? Onu tahlil edelim. limlere gre taassup; gerek bakasnn yannda olmasna ramen, bir dier kiinin szn veya grn almaktr. Mesela Eb Hanife ve afi bir meselede ihtilaf etse -ki ben ilim talebesiyim ve Hanefi olarak yetitim ve Hanefiyim- Eb

Hanife yle diyor, afi ise bunun zddn sylyor. Konu ile alakal btn delillerin afiden yana olduunu bilmeme ramen, Eb Hanifenin grn delilsiz olarak alrsam bu taassup olur. te taassup budur. Bu anlamyla taassup, fsktr. Eer biz limlerimizi mutaassp olmakla sularsak, mesela Nevevi, irazi mutaassp birer afi, Merginani, Ayni mutaassp birer Hanefidir dersek o zaman biz onlar fask yapm oluruz. Onlara iftirada bulunuruz. Mslman birisi bunu kabul edebilir mi? Elbette hayr. En gzeli yle demektir: Falan lim mezhebine mltezimdir. Evet, limlerimiz belli bir mezhebe tabi olarak yetimilerdir. Bu da tabiidir. nk belli bir mezhebin grlerinin bilindii ortamlarda olmulardr. yle bir rnek vereyim: Sen Trksn, ben ise Suriyeli Sen Trkiyenin adetlerine alknsn, ben baka bir lkenin adetlerine alm. Sen kendi detine ben de kendi detime gre davransam, dnen bir insan bizi bu halde grse, ne seni ne de beni yadrgar. Yine ikimiz zerinden konuursak lkelerimizin farkllndan dolay damak tatlarmz da farkl olabilir. Sen kendi lkenin yiyecei ve ieceini seversin, ben de kendi lkeminkini beenirim. Benimkinden sen holanmazsan, seninkinden de ben holanmazsam bu tenkit mevzuu olmamaldr. Akl bunu gerektirir. Neden? nk ikimizde belli adetler erevesinde farkl ortamlarda yetitik. te ilim de byledir. limlerimiz belli bir gelenek ve mezhep zere yetitiler, kklklerinden itibaren 20- 30 veya 50-60 sene o mezhep zere yaadlar. Belli l, anlay, ruh, akl, yetime, adet Btn bunlar nasl deisin? Onun artk kanna ve kemiklerine ilemi, nasl ondan syrlsn. Eer bir mezhebe balanm ve ona iltizam etmise o kii bunda mazur grlr. Bunda slama aykr bir yn de yoktur. Fakat burada baka bir nokta daha var ki o da alimlerimizin ufuklarnn geniliini gsterir: Gerekten Hanefi bir alim afiyi mazur grr; afi de Hanefiyi Bu yzden Mezhebimiz dorudur. sz yanl

kabul edilir. Ayn ekilde Dier mezhepler yanltr. sz de doru addedilmez. Onlarn doruyu bulmas bizi hatal klmad gibi, onlarn hatas da bizi doru klmaz. Biraz nce de sylediim gibi taassubun ilmi manas, delili olan limlerin szn brakarak, delilsiz olarak kati bir ekilde tek bana kalmaktr. Delile ramen, dorudan yz evirerek belli ahslarn grlerini almaktr. Bakasnn grn, Allah Resul (sallallahu aleyhi ve sellem)nn snnetine tercih etmektir. Bu, fsktr. Fakat elimde kesin bir delil var, senin de yannda kendine gre kesin bir delil var ise ite bu delillere gre belli grleri savunmak taassup olmaz. Falan alimin veya mezhebin grnde sabit olmak veya farkl bak alarna sahip olmak haram olmad gibi, fsk ve hata da deildir. Mesela fkhta bir ok konu ihtilafldr. Bazen delil, bazen de delilin delaleti zann olur. Bu hususlar da alimlerimizin daha salam olduuna inandklar delili almalar ya da delaleti daha ak olan gr tercih etmeleri taassup deil bilakis ilmin emanetine sadakattir. Alim olmalar byle davranmalarn gerektirir. Buna gre, bahsettiiniz ahslarn Kevserye mutaassp nitelemesinde bulunmalar ya taassubun ne alma geldiini bilmemelerinden ya da mfteri olmalarndan kaynaklanmaktadr. Sahabe Mlahazalar enocak: Hocam geen hafta Mekke-i Mkerremede mml-Kura niversitesinin nndeki bir kitapda Nijeryal rencilerle sohbet ederken, niversitede hoca olduunu zannettiim bir ahs eline ald hadis kitaplaryla yanmza geldi. Oradan buradan epey eyler syledi. Fakat srar etmeme ramen sylediklerinden hibirini kitaplardan tevsik edemedi. Kevseryi iddetli bir ekilde tenkit eden bu kii, tenkit mevzuu olan konular stadn eserleri yerine ya Yemanden ve Seyyid Efanden nakletti. Kendinden bakasn dinlemeye tahamml olmayan adam sylediklerini de

delillendiremeyince ben Kevsernin grlerini nasl kabul ederim, o sahabeyi ktlyor, Eb Hani fe dndaki mtehit imamlar aalyor. dedi. Gerekten siz selefilerin iddia ettikleri trden Kevsernin eserlerinde bir ibare grdnz m? Avvame: Aslnda bu sz Muallimye aittir. Kevseryi bu ekilde itham eder. O, Enes b. Malik ve Eb Hanifeyi zayf sayan 3 sika raviyi cerh etmitir. der. Daha nce de sylediim gibi mesele ak, bunlar uydurma ve iftiradr. mam Kevser lene kadar ilim dairesi dna kan tek bir kelime sarf etmemitir. nsafl olan birisi onun hibir kitabnda bahsettikleri trden iftiralar bulamazlar. Eer phesi olanlar varsa onlara bunu isbat etmeye, sorularn cevaplamaya hazrm. Eserleri enocak: Hocam gnmzde ilim talebeleri Kevsernin kitaplarna hangi ynden daha ok ihtiya duymaktadrlar? Avvame: ncelikle unu syleyeyim, ilme yeni balayanlar veya orta dzeydekiler Kevsernin kitaplarndan yararlanamazlar. Onlardan daha ok yksek seviyedeki ilim talebeleri, ilim adamlar istifade edebilir. Ben ahsen dierlerinin okumasn tavsiye de etmem. Kafalar karr. enocak: Kevsernin mehur eseri Maklt[2] dnda kalan makalelerinin de olduu syleniyor Avvame: Evet 21 veya 22 tane daha makalesi var. rdnl birisi onlar toplad. Yaknda bastracak inallah. enocak: Malumunuz, Kevsernin Nazratn-Abire, Tenibul-Hatib, hkakul Hak gibi reddiyeleri, temel slam ilimlerinin her alannda tahkik almalar, Hsnut-Teqz, Lemeht, el-mta gibi biyografik olmak zere ok sayda eseri var. Genel olarak o hangi dalda derinlemiti. Fkh, hadis, usul, mnazara Avvame: Kevser, Allah Tealann ilim iin yaratt bir adamdr. O, hocalarmzn hocasdr. Halep mftl yapan Esad el-Ebedi (rahimehullah) ki hocalarmn hocasdr- derdi ki: ki yz senedir dnyaya Kevser gibi bir alim gelmemitir. Yine hocam ve hocalarmn hocas Mustafa Zerka (rahimehullah) da yle derdi: Allah Teala bu mmete zaman zaman istisnai kiiler gnderir. te Kevser de onlardandr. lim bazen azalr, yer yznden ekilir. Bu istisnai kiilerle tekrar ykselir. Kevser ilmi ykselten adamdr. Hem hadiste, hem usulde byk bir muhakkiktir. Mezhepte, mukayeseli fkhta, akidede, eski ve yeni felsefede, edep, iir, tarih, bunun yannda ahlak, tasavvuf ve seyr sulkta imamdr. enocak: Malumunuz, mam Kevserinin tasavvufla alakal da eserleri var. Fakat onu, tasavvufulardan ayran bir yn var ki o da selef gibi sufilii yazmakla kalmayp yaamasdr. Avvame: Evet o Nakibendidir. Mustafa Sabri Efendi enocak: Efendim malumunuz Kevsernin eyhlislam Mustafa Sabri Efendi ile kadim dostluu var Sabri Efendi de Kevser gibi bir ders vekiline sahip olmasndan dolay muasr olan eyhulislamlara kar iftihar ettiini syler. Fatih Medreselerinin Ezhere kar Tenibul -Hatb ve en-Nuketut-Terfe gibi her trl vgye layk eserlerin mellifini yetitirmek ve mderris olarak barnda tutmakla iftihar ettiinden sz eder. Yine onu, hadis ve fkh okyanusunda benzeri olmayan dalg olarak tavsif eder.[3] Kevser de Nazretun Abire bata olmak zere bir ok eserinde Mustafa Sabri Efendiden saygn bir dille bahseder. Durum byle iken birileri bu iki byk imam arasnda gr ayrlna neden olan cebr meselesinden hareketle onlar iki hasm gibi gstermek gayreti ierisindedir. Aralarnda ki mnasebet hakknda neler syleyeceksiniz? Avvame: Bu husus Maturidi ve Eari imamlar arasnda ihtilafa neden olmutur. Mustafa Sabri Efendi Maturididir, fakat bu meselede Earilerin grn tercih etmitir. O Mevkful -Aklde yaklak 55 sayfada Kevsernin grlerine itiraz eder.[4] stat da konu ile alakal el-stibsar fit-Tehadds-i anil-

Cebr vel-htiyr yazar. Bu, iki ehl-i snnet imam arasda gemi bir meseledir. Dolaysyla yeniden bu konuya dalmak, bizim iin ksr bir dng olur. Talebeleri enocak: Malumunuz, Kevsernin bir ok talebesi var. Fakat bunlar ierisinde Eb Guddenin yeri apayr. O, neden talebeleri ierisinde Eb Guddeye daha ok ilgi gstermitir. Avvame: Kevser, ilme ihtiyac olduuna inanan ve bu uurda gayret sarf eden kimseye istidadna gre ders okuturdu. Eb Guddeyi grdnde ondaki okuma ve aratrma itiyakn kefetmiti. Bu yzden ona ar ilgi gsterirdi. Eb Guddenin Ezherden nce Halepte uzun bir tahsil dnemi vardr. Fakat Ezherdeki 6 yllk eitim hayat ona yeni ufuklar kazandrmtr. nk, Msrda Kevser ile birlikte olmutur. Eer o, derse ge kalmsa Kevser birisini gnderir mutlaka onu artrd. Kevser kapsaml bir ktphaneydi. Bazen mkl bir fkhi meselede, kyda kede kalm, konu ile hi alakas yokmu gibi grnen bir bilgiyi getirir, bahsettii mesele ile irtibatlandrrd. Onun bu ynn mahhas bir ekilde arz edebilmem iin Eb Guddeden bir iktibas yapmalym: Eb Gudde Leknevinin er-Refu vet-Tekmline mukaddime yazarken mellifin terceme-i hli babnda yle der: Onun elinde bir lamba vard, lambay kitaplara tutar ve onlardan istedii blmleri alrd. Eb Gudde bana yle demiti: Bu szn ayns Kevser iin de geerlidir. Ben itiraf ediyorum, vallahi sanki elinde bir lamba vard ve neyin nerede olacan bilir, istedii bilgileri alrd. Kevser, Eb Gudde, Avvame enocak: Abdlfettah Eb Guddenin hocas Kevserye olan yaknl malum. Siz de onlarca yl Eb Gudde ile onun ifadesiyle- nce renci sonra da arkada olarak birlikte oldunuz. Bugn, snnet ve cemaat yolunun Kevser ile temsil edilen mstakim duruu, Eb Gudde ve Muhammed Avvame ile devam ediyor. lim cihetiyle nesebinizin Kevserye dayanmas ya da Kevser izgisini devam ettirmeniz sizin iin ne anlam ifade ediyor? Avvame: (stat sorudan sonra mtebessim bir ehre ile bir mddet sessiz kald. Ardndan yle devam etti.) Abdullah ibn Mbarek diyor ki; Birlikte yrm olmamza bakarak, admz o byklerin adna eklemeyiniz. Dier sorularnza geelim. enocak: Bir konumanzda Eb Gudde ile nce talebe daha sonra da arkada olarak 37 yl birlikte olduunuzdan bahsediyorsunuz. Avvame: Evet bu 50 seneye tamamland. Allah Tealaya krler olsun. enocak: Eb Guddenin ilm yn ile alakal neler sylersiniz? Avvame: Evet o, muhakkik, muttaki bir alimdi, hccetti. Diline ve kalemine sahip biriydi. Ben onun kadar adil davranan, insafl olan, artlar ne olursa olsun hakk sylemekten imtina etmeyen bir insan grmedim. Daha nce de yazdm, onun hibir zaman keke bunu sylemeseydim, keke unu yapmasaydm dediini duymadm. Evet, ben onun hak terazisinde hafif gelen bir szne, fiiline ya da ahlakna rastlamadm. bn Teymiyye enocak: Eb Gudde hemen her konuda hocas Kevser ile ayn dnr. Fakat bn Teymiyye hakknda farkl bir yaklam ierisindedir. Kevser, bn Teymiyyeyi sert ifadelerle tenkit ederken, Eb Gudde zaman zaman mdafaa eder. Avvame: O bana bir keresinde yle demiti: Kevsernin elinde deliller var, bn Teymiye ve bn Kayym hakknda konuuyor. Ama benim elimde delil yok.. te bu tutumu, onun insaf ve takvasna delildir. Eer o, hocasna duygusal olarak bal kalsayd, onun bn Teymiyye hakkndaki btn szlerini aynen tekrar ederdi. Fakat onun ilme ball kr bir mukallit olmasna mani oldu.

Kevser, Eb Guddenin yannda da gibi bir azamete sahipti. Ona ok hrmet ederdi. Fakat insaf, adalet ve takva onun yannda Kevserden daha stn ve daha deerliydi. Bu yzden Kevserye sadece ikna olduu ilim ynnden balanmt. te bu Eb Guddenin en byk zelliidir. Birok limin bn Teymiye hakknda konutuunu grdk, hak ne ise biz onu kabul ederiz, ne o tarafa ne bu tarafa meylederiz. enocak: Kevser kart olmakla hret bulan belli evrelerin, Eb Guddeye, hocasn tekfir etmesi iin bask uyguladklar syleniyor. Bu doru mudur? Avvame: Evet dorudur. Fakat Eb Gudde Allahtan korkan takva sahibi bir lim olduundan sabrla bu basklara direndi, nezih yaad ve nezih vefat etti. Tavsiyeler enocak: Efendim son olarak Trkiyedeki ilim adamlarna ve talebelere neler tavsiye edersiniz? Avvame: limle uraan herkese, kendilerini cahillikle sava ediyor gibi grmelerini tavsiye ederim. Sizler, ilim talebeleri olarak ilim bayran tayorsunuz, bunu tamaya zen gsterin ve btn gcnzle onu elde etmek iin alnz. nk siz mmeti ve dnyay saran cehaletle savayorsunuz. Bu sava, slam bilmeyen normal vatanda, renmeye muhta ya da slamla mcadele eden inat bir cahile kar olabilir. Yolumuza kacak engellere kar kararllkla durmak lazm. Bu da ancak ilmi tahsil etmek ve yaamakla olur. Ayrca sizin lkenizde slami ilimlerde derinlemeye iddetle ihtiya var. Trkiyede ilim ehli dierlerinin karsna kmaktan ekiniyor ya da onlara mukavemet gsteremiyor. Bu durum Trkiyedeki ilim adamlarnn kkl ve derin bir ilme ihtiyalarnn olduunu gsterir. slam dmanlarna kar ancak iki ekilde mcadele edilebilir: ilim tahsil ve tahkiki ile. Sonra da ilimde derinlemek Reslllah (sallallahu aleyhi ve sellem)n bir konudaki hadisi, seklaristler veya onlarla ayn yerde duranlar tarafndan inkar edildiinde ilim talebesi savunmaya gemeden nce eletiri konusu olan hadisin kesin olarak sahih olup olmadn renir. Ardndan alimler bu hadis hakknda ne diyor, erhlere bakar sonra da ak ak bu hadis unu beyan ediyor, hkm bunu gerektiriyor der. Sizin lkeniz bu aptaki alimlere muhtatr. lmi tahsil ve tahkik etmi ve onunla emin ve izzetli olan insanlara enocak: Bizde bahsettiiniz vasflar haiz ilim adam maalesef azdr. Mesela biri kar ilm kriterleri bir tarafa iterek Buharyi tenkit eder, fakat bu kii Buharnin rn bile okumamtr. Buharide uydurma hadis var der. Bu nevi yaklamlara kar ilim talebelerine nasl bir tavr taknmalarn nerirsiniz? Avvame: Eer rical ilmini, usul hadisi, Buharnin mehur erhlerini, ravilerini, onu mdafaa eden kitaplar, hangi hadislerinin tenkit edildiini, tenkitlere kar yazlan reddiyelerin ieriini bilmezsek, nasl cevap verebiliriz! Eer bahsettiim ilim ve kitaplara vakf olursak mukni cevaplar verir, insafl olanlar da ikna edebiliriz. lim ehlinin, avam azyla savunma yapmas caiz deildir. enocak: Efendim ilave etmek istediiniz bir husus var mdr? Avvame: Trk halkna son bir tavsiyede bulunmak istiyorum: Bu iki imama yani Mustafa Sabri ve Zahit Kevsernin ilm miraslarna sahip ksnlar. Onlarn eserlerini okusunlar, okutsunlar, tahkikli yeni neirlerini yapp slam alemine datsnlar; ilim adamlarnn istifadesine sunsu nlar. enocak: nallah. Msadenizle Avvame: Allah Teala yardmcnz olsun. Teekkr ediyorum. Dipnotlar: [1] Tenkl, Kevser kartlarnn en gl tek bavuru kayna olduundan defalarca baslm, ok kere de mellifinden habersiz eklemelere ve karmalara maruz kalmtr. Muhammed Nasruddn Albannin eserin birinci basksna yazd mukaddimeden de anlald gibi kitap, insaf fukaralar iin rant kaps olarak grlm, yaynclarn itahn kabartmtr. Albande Tenklden rzklanabilmek (!) i in onu

tahkike karar vermi ve Muallimnin vefat yl olan hicri 1876da notlarla neretmitir. Bu yzden Muallim Alban imzal neri grememitir. O, her ne kadar eseri dikkatle gzden geirip mellife ait olmayan ifadeleri kardn, kendine ait olan notlar (nun), Muhammed Abdrrezzk Hamzaya ait olanlar ise (mim ve ayn) harfleriyle remzettiini, Mullimninkileri ise remzetmeksizin naklettiini bildirse de, Kevseryi nitelerken kulland ifadeler, eseri neretmek iin Muallimnin vefatn beklenmesi ve stat Muhammed Avvamenin Tenkilin yazl serveni ile alakal syledikleri yan yana konulduunda, sz boazda dmleniyor. Ebul-Vef el-Efgninin nitelemesiyle Allme, Muhakkik, Mudekkik, el-Fakhul-kebr, el-Muhaddisu-ehr, Mevlna eyh Muhammed Zahid el-Kevserye reva grlenlerin mutlaka maherde karl olacaktr. Tenklin Alban imzasyla kan basks iin bkz. Abdrrahman b. Yahya el-Muallim, et-Tenkl bim f Tenbil-Kevser minel-Ebdl, tahk. Muhammed Nasruddn Alban, Mektebetul-Mearif, Riyad, 2005, I-II. [2] Kevser klliyatnn nemli eserlerinden olan Makalt Ebubekir Sifil tarafndan tercme edilip, yayna hazr hle getirilmitir. [3] Bkz. Mustafa Sabri, Mevkiful-Akl-i vel-lm-i vel-Alem min Rabil-Alemn, (Dip. not: 1-2) Beyrut, 1981, III, 393. [4] Mustafa Sabri, a.g.e., III, 390-445.