Professional Documents
Culture Documents
Mid Term Review 2066
Mid Term Review 2066
dWofjlw d"Nofg
k|ltj]bg
g]kfn ;/sf/
cy{ dGqfno
l;+xb/jf/, sf7df8f}+
kmfu'g, @)^^
g]kfn ;/sf/
cy{ dGqfno
df=;'/]Gb| kf08]
cy{ dGqL
dGtAo
rfn' cfly{s jif{ @)^^.^& sf] ah]6 sfof{Gjogsf] dWofjlw d"Nofg k|ltj]bg k|:t't ub{5' . @)^^
;fpgb]lv k';;Ddsf] ;du| cfly{s cj:yf, /fh:j gLlt / sfo{qmdsf] k|ult, ;fj{hlgs vr{sf] l:ylt,
ljsf; cfof]hgfx?sf] sfof{Gjogsf] cj:yf, afFsL cjlwsf] /fh:j / Joosf] k|If]k0f, ah]6 sfof{Gjogdf
b]lvPsf / ef]luPsf ;d:of Pj+ r'gf}tL / cj ug'{kg{] ;'wf/sf If]qx?nfO{ of] d"Nofg k|ltj]bgn] ;d]6]sf]
5 . of] d"Nofg cy{ dGqfnoleqs} hgzlQmaf6 tof/ ul/Psf] x'Fbf ljutdf eGbf a9L oyfy{k/s /
Aojxfl/s /x]sf] cg'e"lt u/]sf] 5' . cfgf] d"Nofg cfkm}+n] ul/Psf]n] slx+st} cfgf] ;+:yf k|lt a9L
dfqfdf e'msfj ePsf] dx;'; klg x'g;S5 . tyflk o;df s'g} JolQm jf ;+:yfk|lt s'g} k|sf/sf] k"jf{u|x
/flvPsf] 5}g . a? dGqfno cfkm}+n] b]v]sf cfkm}leqsf sdhf]/Lx?nfO{ OdfGbf/Lk"j{s phfu/ ug]{ k|oTg
ul/Psf] 5 .
ah]6 th'{df ubf{ ;d[4, cfw'lgs / Gofok"0f{ g]kfn lgdf{0fsf] cleofgnfO{ ult lbg gofF ;+ljwfg lgdf{0f /
zflGt k|s[ofnfO{ ;xof]u k'ofpg], ;xsf/L, lglh Pj+ ;fj{hlgs If]qsf] e"ldsf / nufgL k|f]T;fxg u/L
/f]huf/L l;h{gf ug{], 7"nf ef}lts tyf cfly{s k"jf{wf/sf] ljsf;df tLj|tf lbg], Glkl8tnfO{ /fxt,
k'g:yf{kg / k'glg{df{0fdf ltj|tf lbg] / d"No lgoGq0f tyf cfk"tL{ Joj:yfdf ;xhtf Nofpg] p2]Zox?
/flvPsf lyP . ;f]xL cg'?k ah]6sf k|fyldstfsf If]qx? lgwf{/0f u/L gLlt tyf sfo{qmdx? NofOPsf
lyP .
clxn];Ddsf cfly{s ultljlw / s[lif tyf u}/ s[lif If]qsf] pTkfbg l:ylt x]bf{ ah]6n] nIo u/]sf] %=%
k|ltztsf] cfly{s a[l4b/ xfl;n ug{ s7Lg x'g] b]lvPsf] 5 . vf;u/L df};dsf] k|lts"ntfn] ubf{ s[lif
If]qsf] pTkfbg x|f; x'g] :ki6 eO;s]sf] 5 . To;}u/L nf]8;]l8, aGb x8tfn, dhb'/ ;d:of, a9\bf]
Jofhb/ h:tf c;xh kl/l:yltsf sf/0f pBf]u If]qsf] pTkfbg klg ;Gtf]if 9+udf a9\g g;s]sf] x'Fbf
cfly{s a[l4 xfl;n ug{ afFsL cjlwdf yk k|oTg ug'{kg{] b]lvPsf] 5 .
vfBfGgsf] d"No a[l4, pTkfbg nfutdf a[l4 / cfk"tL{ Joj:yfdf ck]lIft ;'wf/ ug{ g;lsPsf sf/0f cf};t
d'b|f:kmLlt & k|ltztsf] nIo eGbf lgs} pRr b]lvg' lrGtfsf] ljifo xf] . cfly{s jif{sf] klxnf] tLg
dlxgf;Dd ljQLo ahf/df t/ntfsf] ;d:of ljBdfg /x]tfklg gLltut ;'wf/sf sf/0f xfnsf lbgdf
t/ntf rfk s]xL ;xh x'Fb} cfPsf] 5 . d"Noa[l4 lgoGq0f, t/ntf Joj:yfkg / ljQLo If]qsf] :j:ytf
sfod /fVg df}lb|s gLltsf] k|efjsf/L sfof{Gjog ug'{kg{] dxz'; ul/Psf] 5 .
/fh:j ;+sngsf] cj:yf pT;fxhgs /x]sf] 5 . ut jif{sf] ;+zf]lwt cg'dfgeGbf /fh:j @$=! k|ltztn]
a9\g] nIf /flvPsf]df ^ dlxgfsf] cjlwdf l:ylt x]bf{ ##=(^ k|ltztn] a9]sf] 5 . afFsL cjlwdf klg oxL
k|j[lQ sfod /xg] ck]Iff ul/Psf] 5 . /fh:j k|zf;g / s/ k|0ffnLdf ul/Psf] ;'wf/nfO{ lg/Gt/tf lbOPsf]
kmn:j?k of] jif{ ?=!&^ cj{ %) s/f]8 #* nfv s"n /fh:j ;+sng ug]{ cg'dfg /x]sf]df xfnsf]
cj:yf;Dd x]bf{ ut jif{sf] t'ngfdf #@=!$ k|ltzt a[l4 eO{ ?= !*( ca{ ^) s/f]8 $) nfv k'Ug]
;+zf]lwt cg'dfg ul/Psf] 5 . of] ;kmntfsf nflu cfd s/bftf, Jofj;flos hut / /fh:j k|zf;gdf
sfd ug{] ;Dk"0f{ sd{rf/LnfO{ wGojfb lbg rxfG5' .
;fj{hlgs vr{ tkm{ ut ljut jif{x?sf] cj:yfdf vf;} ;'wf/ ePsf] b]lvPsf] 5}g . tyflk ut jif{sf]
t'ngfdf of] jif{ k"FhL lgdf{0f vr{df pNn]vgLo a[l4 b]lvg'nfO{ ah]6 sfof{Gjogsf] ;kmntf dfGg' k5{ .
Joj:yflksf;+;baf6 d+l;/df dfq ah]6 kfl/t ePsf]n] z'?sf dlxgfdf ljsf; vr{df s]xL k|lts"n k|efj
kof] . cfof]hgf Joj:yfkg, 7]Ssfkf, cGt/ lgsfo ;dGjodf ljleGg ;d:ofx? b]lvP . csf{]tkm{ tna
a[l4, ljz]if ;'/Iff of]hgfsf] 3f]if0ff, b'u{d If]qdf ePsf] vfBfGg ;+s6, b}jL k|sf]ksf 36gf / cfly{s
;xfotf, e|d0f vr{ nufot cGo k|zf;lgs vr{ a[l4 h:tf ljljw sf/0fn] rfn" vr{df eg] yk rfk
k/]sf] 5 . ah]6sf] ;Ldf leq /x]/ rfn' vr{ Joj:yfkg ug{ g;Sg] cj:yf l;h{gf eO;s]sf] 5 . clfy{s
aif{sf] afFsL cjlwdf ldtJolotfsf] gLlt cjnDjg u/L rfn" vr{df lgoGq0f ug{ / k"FhLut vr{nfO{
tLj|tf lbg yk k|of; ug'{kg{] b]lvPsf] 5 .
ah]6 jQmJodf pNn]lvt gLlt tyf sfo{qmd / k|fyldstf k|fKt ljsf; cfof]hgfx?sf] sfof{Gjog cj:yf
x]bf{ clwsf+z gLltx? sfof{Gjogsf] r/0fdf /x]sf / ljsf; sfo{qmdn] klg ult lng yfn]sf] kfOPsf] 5 .
w]/} jif{b]lv z'? x'g g;s]sf] sf7df08f}+t/fO{ b'|tdfu{sf] lgdf{0f k|f/De ePsf] 5 . dWokxf8L nf]sdfu{,
l;S6f l;+rfO{ of]hgf h:tf 7"nf cfof]hgfx?sf] lgdf{0f sfo{ tLj|?kdf cufl8 a9]sf] 5 .
ah]6 th'{df, sfof{Gjog, cg'udg d"Nofg / ;fj{hlgs vr{ Joj:yfkgdf b]lvPsf ;d:ofsf] ;dfwfg ug{
rfn' jif{b]lv cjnDjg ul/Psf gLlt tyf ;'wf/sf sfo{qmdx? ;Gtf]ifhgs 9+udf cufl8 al9/x]sf 5g\ .
o;sf] k|efj cfufdL jif{df /fd|f];Fu b]Vg ;lsg]5 . xfdLn] ljut jif{ / rfn' jif{sf] xfn ;Ddsf cg'ejsf]
cfwf/df ;'wf/sf sfo{qmdx?nfO{ yk kl/dfh{g ;lxt lg/Gt/tf lbg' TolQs} h?/L b]lvPsf] 5 .
ah]6sf] ;kmntf g]kfn ;/sf/sf ;j} lgsfo, /fhgLlts bn, gful/s ;dfh / lghL If]q ;d]tsf]
cu|;/tfdf dfq ;Dej x'G5 . clxn] ;j}sf] rf;f] / cu|;/tf b]lvPsf] 5 . To;}n] clxn]sf] pknlJw xfl;n
ePsf] xf] . t;y{ ah]6sf gLlt tyf sfo{qmdx?sf] ;kmn sfof{Gjogdf ;xof]u k'ofpg] / pTk]|l/t ug{]
dlGqkl/ifb\sf ;b:oHo"x?, ;+ljwfg;efsf dfggLo ;ef;bHo"x?, of]hgf cfof]usf pkfWoIf / ;b:oHo"x?,
g]kfn ;/sf/sf ;lrjHo"x?, g]kfn /fi6 j}+ssf ueg{/ k|lt cfef/ JoQm ub{5' . dnfO{ ;w} ;xof]u ug{] /
;fy lbg] cy{ dGqfnosf ;lrjonfO{ ljz]if wGojfb lbg rfxG5' . ah]6 sfof{GjognfO{ ;xhLs/0f ug{
x/xd]zf nflu/xg' ePsf ah]6 tyf sfo{qmd dxfzfvfsf ;x;lrj / cGo sd{Rff/L, cy{ dGqfnosf
;Dk"0f{ ;x;lrj / sd{rf/LnfO{ wGojfb lbg rfxG5' . ;fy} ah]6sf] dWofjlw d"Nofg u/L k|ltjb]g tof/
ug{] /fh:j ;lrjHo"sf] ;+of]hsTjdf /x]sf] lgb{]zs ;ldlt / ah]6 dxfzfvfdf ;x;lrjsf] g]t[Tjdf /x]sf]
sfof{Gjog ;ldltsf ;Dk"0f{ kbflwsf/L / sd{rf/LnfO{ klg wGojfb lbg rfxG5' .
cGTodf, d"Nofg k|ltj]bg lgsfNg' cfkm}+df pknlAw xf]Og . k|ltj]bgdf cf}+NofOPsf ;'emfjx?sf] k|efjsf/L
sfof{Gjog u/L clxn] b]lvPsf ;d:of / r'gf}ltsf] ;fdgf ug{ ;s]df o;sf] ;fy{stf x'g]5 . cy{tGqsf]
/fh:jb]o Ifdtf a9fO{ /fh:j ;+sng a[l4 ub{} hfg] / s/bftfn] lt/]sf] k};fsf] ;b'kof]u ug{ ;fj{hlgs
vr{ Joj:yfkgnfO{ k|efjsf/L agfpg ;j}af6 ;xof]u k|fKt x'g] ck]Iff u/]sf] 5' .
kmfu'g, @)^^
l;+xb/af/ .
;'/]Gb| kf08]
cy{dGqL
sfo{sf/L ;f/f+z
!=
@=
#=
ljZj cy{tGq dGbLsf] k|efjaf6 qmdzM d'Qm x'Fb} cfPklg g]kfnsf] ;dli6ut cfly{s
kl/;"rsx? ck]lIft ?kdf ;sf/fTds b]lvPsf 5}gg\ . ljz]iftM d'b|f:kmLltsf] b/ b'O{
c+sdf sfod /xL /xg', Jofkf/ 3f6fdf j[l4, ljk|]if0f cfk|jfxsf] x|f;f]Gd'v j[l4b/ /
lgof{tdf x|f; cfPsf] sf/0f zf]wgfGt/ 3f6fdf /x]sf] nufotsf sf/0fn] cfly{s l:ylt
k|efljt ePaf6 o;df ;'wf/ Nofpg ljz]if kxn x'g'kg]{ b]lvG5 .
d'b|f:kmLlt lgoGq0fsf] nflu yk k|of; ug'{kg]{, ljk|]if0f cfk|jfx 36\g glbg a}b]lzs
/f]huf/Lsf] cj;/nfO{ ljljlws/0f nufotsf pkfo ug]{, pmhf{ ;+s6sf] cGTo ug{
cleofgfTds ?kdf ljz]if k|oTg ug]{, nufgLsf] jftfj/0f agfpg yk k|of; ub}{
k"jf{wf/ ljsf;df yk nufgL ug]{, s[lif / jg If]qsf] pTkfbsTj j[l4df hf]8 lbg]
nufotsf yk k|of; u/L ;dli6df ah]6n] nlIft u/]sf] cfly{s j[l4b/ xfl;n ug{
yk k|oTg x'g'kg]{ b]lvPsf] 5 .
cfly{s jif{ @)^^^& sf] ah]6 jQmJodf pNn]lvt gLlt tyf sfo{qmdsf] k|yd 5
dlxgfsf] sfof{Gjog l:ylt x]bf{ sltko gLlt tyf sfo{qmdx? sfof{Gjog k|lqmofdf g}
gcfO;s]sf], sltko ;fdfGo k|lqmofdf /x]sf / s]xLdf eg] pNn]vgLo k|ult b]lvPsf]
5.
s]xL sfo{qmdx?sf] sfof{Gjog l:ylt pT;fxk|b /x]klg clwsf+z sfo{qmdx?
sfof{Gjog k4lt / k|lqmof d} clNem/xg', l9nf] dfq ah]6 kfl/t x'g', aGb x8tfn
h:tf c;'/Iff sfod} /xg' h:tf sf/0fx?n] pT;fxk|b k|ult gb]lvPsf] x'Fbf /fli6o
of]hgf cfof]u, cy{ dGqfno / ;DalGwt dGqfnoaf6 cg'udg sfo{nfO{ 7f];
sfo{of]hgf ;fy cl3 a9fpg' kg]{, sfof{Gjog txdf sfo{ ;Dkfbgdf cfwfl/t b08 /
k'/:sf/sf] Joj:yf ug]{, k|lqmofut k4ltnfO{ 5f]6f] agfpg kxn ug'{kg]{ nufot afFsL
cjlwdf sfof{Gjog txdf a9L hf]8 lbg'kg]{ b]lvPsf] 5
ah]6nfO{ k|efjsf/L agfO{ cy{tGqdf k"FhL lgdf{0f, cfly{s j[l4 / /f]huf/L l;h{gfdf
yk ult lbg rfn' cfly{s jif{df lqjifL{o vr{ k|If]k0f, ax'jifL{o 7]Ssf Joj:yf,
ljB'tLo / ljleGg 7fpFaf6 af]nkq bflvnf ug{ ;lsg] Joj:yf, 5flgPsf cfof]hgfdf
sfo{ ;Dkfbgdf cfwfl/t k|f]T;fxg k|0ffnL, gful/s /fxt, Ifltk"lt{ tyf cfly{s
;xfotf ;DaGwL sfo{ljlw th'{df, Psn vftf sf]if k|0ffnLsf] z'?jft, /fli6o dxTj /
uf}/asf cfof]hgfx?df ;|f]tsf] cefj x'g glbg] nufotsf k|ltj4tfx? u/L ;f]
cg'?ksf] sfo{ eO/x]sf] 5 . ;'wf/sf oL k|of;n] ;|f]tsf] lglZrttf sfod /xg], k|To]s
jif{ 7]Ssf nufO/xg' gkg]{, lagf emGem6 ;xh tl/sfn] 6]08/ k|lqmof cl3 a9\g], nIo
cg'?k sfo{ cl3 a9\g], dfkb08 cg'?k dfq ;xfotf lgsf;f x'g], vr{sf] k|ltj]bg
k|0ffnLdf ;'wf/ cfpg] / /fli6o dxTjsf cfof]hgfx? b|'t ?kdf sfof{Gjog x'g] x'Fbf
ah]6 th'{df, sfof{Gjog / cg'udg tyf d"Nof+sgdf k|efjsfl/tf cfpg] ljZjf;
lnOPsf] 5 .
-3_
$=
%=
^=
&=
*=
(=
!)=
k"\/s ah]6 Nofpg' kg]{ b]lvPsf] 5 . rfn' vr{tk{m yk x'g] /sd rfn' jif{sf] /fhZjdf
x'g] j[l4n] wfGg ;lsg] b]lvG5 .
rfn' cfly{s jif{sf] k|yd 5 dlxgfsf] ;du| ljZn]if0faf6 afFsL 5 dlxgfdf ah]6
sfof{Gjogdf k|efjsfl/tf NofO{ cfly{s j[l4b/sf] nIo xfl;n ug{ nufgLsf] jftfj/0f
l;h{gf ug]{ nufotsf sfo{qmdx?sf] sfof{Gjogaf6 nufgL a9fpg], d"No j[l4 lgoGq0f
ug]{, t/ntf Joj:yfkg ug]{, ah]6 3f6fnfO{ jflG5t ;Ldfleq /fVg], zf]wgfGt/
l:yltdf ;'wf/ ug]{ nufotsf sfddf ljz]if ?kdf s]Gb|Lt x'g' h?/L b]lvG5 . gLlt
tyf sfo{qmdsf] k|efjsf/L sfof{Gjogsf nflu afFsL cjlwdf ;doj4 sfo{of]hgfg}
agfO{ sfof{Gjog k|lqmofnfO{ b|'ttf lbg' cfjZos b]lvG5 . cg'Tkfbs rfn' vr{nfO{
lgoGq0f / Joj:yfkg ug]{, u}/ah]6/L dfudf lgoGq0f ug]{ / kF"hLut vr{df j[l4
ug]{tk{m ljz]if k|of; ck]lIft b]lvG5 .
To:t}, cfufdL jif{sf] ah]6 th'{df / sfof{Gjogdf k|efjsfl/tf Nofpg cfly{s jif{
z'? x'g' s]xL dlxgf cl3 ah]6 kfl/t ug]{, lqjifL{o vr{ k|If]k0f / ax'jifL{o 7]Ssf
k|0ffnLnfO{ kl/dfh{g ub}{ Jofks t'Nofpg], ;|f]tsf] lglZrttf u/]/ dfq ah]6
ljlgof]hg ug]{, ah]6 5nkmnnfO{ u'0f:t/Lo agfpg] / gofF cfof]hgfx?sf] ;DefJotf
cWoog / lj:t[t l8hfOg ;lxtsf] k|f]h]S6 a}+s tof/ ug'{kg]{ b]lvG5 . ;fy} 6]08/
k|lqmof / v/Lb P]g, lgoddf ;d;fdlos ;'wf/, cg'udg, d"Nof+sgnfO{ k|efjsf/L
agfpg], glthfdf cfwfl/t ah]6 k|0ffnLsf] sfof{Gjog, ;fj{hlgs ;DklQsf] clen]vg
/ Joj:yfkg, sfo{;Dkfbgdf cfwfl/t k|f]T;fxg k|0ffnLsf] lj:tf/, ;+:yfgx?sf] bfloTj
Joj:yfkg, Psn vftf sf]if k4ltnfO{ lj:tf/ ug]{ / ljQLo Joj:yfkgsf ;'emfjx?
sfof{Gjog ug{ klg cfjZos b]lvPsf] 5 .
-3_
laifo ;"rL
kl/R5]b !
k]h g+=
1
1
2
3
9
12
kl/R5]b @
ah]6 jQmJosf d'Vo d'Vo gLlt tyf sfo{qmdx?sf] sfof{Gjog l:ylt
2.1
2.2
k[i7e"ld
ah]6 jQmJodf pNn]lvt d'Vo d'Vo gLlt tyf sfo{qmdx?sf] dGqfnout k|ult ljj/0f
13
13
kl/R5]b #
rfn' cfly{s jif{df ul/Psf ;'wf/sf k|of;x? / To;sf pknAwLx?
3.1
3.2
k[i7e"dL M
;'wf/sf kxnx? / sfof{Gjogsf] cj:yf
44
44
kl/R5]b $
/fli6o k|fyldstf k|fKt d'Vo d'Vo cfof]hgfsfo{qmdx?sf] k|ult ;dLIff
4.1
4.2
k[i7e"ld
d'Vo d'Vo cfof]hgfx?sf] k|ult ;dLIff
48
48
kl/R5]b %
cw{jflif{s vr{ ljZn]if0f
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
5.7
69
68
70
70
70
71
72
kl/R5]b ^
;fj{hlgs vr{ Joj:yfkgsf r'gf}tLx?
6.1
6.2
73
k[i7e"ld
k|d'v ;d:of tyf r'gf}tLx?
73
kl/R5]b &
;+zf]lwt cfo Joo cg'dfg / o;sf cfwf/x?
7.1
7.2
7.3
7.4
7.5
7.6
7.7
7.8
80
80
81
82
82
83
85
85
kl/R5]b *
;'emfjx?
8.1
8.2
89
94
cg';"rLx?
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
13
14
98
99
100
101
102
103
104
104
105
107
108
109
110
kl/R5]b !
;dli6ut cfly{s tyf ljQLo l:yltsf] ljZn]if0f
!=!
!=@
;g\ @))( df ;du| ljZjsf] cfly{s j[l4b/ )=* k|ltztn] C0ffTds /x]sf] cg'dfg 5 . ;g\ @))( sf]
k|f/Detfsf cToGt} lg/fzfhgs cg'dfg ul/Psf]df vf;u/L jif{sf] dWolt/af6 ljZj cfly{s dlGbaf6
g/fd|/L k|efljt 7"nf cy{tGqx? lj:tf/} ;'wf/f]Gd'v b]lvPsfn] ;du| cfly{s j[l4b/df 7"nf] lu/fj6
cfPg . ;g\ @)!) df ljZj cfly{s j[l4b/ #=( k|ltztn] x'g] cGt/f{li6o d'b|f sf]ifsf] cg'dfg 5 .
!=!=@
cfly{s j[l4sf] lbzf ;sf/fTds eP klg j]/f]huf/Lsf] b/df sdL cfpg ;s]sf] 5}g eg] vfBfGg tyf
cGo cfwf/e"t j:t'x?sf] d"No a9\b} hfg' ljZjJofkL lrGtfsf] ljifo ePsf] 5 . 7"nf cy{tGqsf s]Gb|Lo
a}+sx?n] t/ntf ;xh u/fpg] gfddf cfwf/e"t Jofhb/ z"Go jf z"Golgs6 /flv/x]sf sf/0fn] klg
/f]huf/ljlxg cfly{s j[l4 x'g uPsf] xf] eGg] cg'dfg /x]sf] 5 .
/fli6o cy{tGq
!=@=!
;fdfGotof df};d cg's'n /xg] / b]zdf zflGt ;'/Iffsf] l:ylt ;'wf/ x'b} hfg] cg'dfgsf cfwf/df cfly{{s
jif{ @)^^.^& sf] ;du| cfly{s a[l4b/ -pTkfbs d"Nodf_ %=% k|ltzt /xg] cg'dfg ul/Psf] lyof] . t/
rfn' cjlwdf df};dL k|lts'ntfsf] sf/0f k|d'v vfBfGg jfnLsf] ?kdf /x]sf] wfg tyf ds}sf] pTkfbgdf
pNn]Vo lu/fj6 cfPsf]] sf/0f cfly{s jif{ @)^^.^& df s[lif If]qsf] pTkfbgdf x|f; x'g] :ki6 e};s]sf]
5 . rfn' cfly{s jif{sf] k|yd qodf;df pTkfbgd'ns pBf]usf] pTkfbg ;"rsf+s Go"g b/n] dfq a[l4
ePsf] 5 . o;sf] kl/0ffd:j?k rfn' cfly{s jif{df u}/s[lif If]qsf] a[l4b/df rfk k/L s"n ufx{:Yo
pTkfbg -GDP) sf] ;du| a[l4b/sf] nIo xfl;n ug{ xDd] kg]{ b]lvG5 .
!=@=@
l9nf] u/L ;'? ePsf] Pj+ t'ngfTds ?kdf sdhf]/ dg;'gsf sf/0f cfly{s jif{ @)^^.^& df jif]{ jfnLsf]
s[lif If]q
pTkfbg 36]sf] xf] . s[lif tyf ;xsf/L dGqfnon] xfn} ;fj{hlgs u/]sf] ljj/0fcg';f/ cfly{s jif{
@)^^.^& df wfg !!=)% k|ltzt / ds} #=(! k|ltztn] 36\g] cg'dfg 5 .
!=@=#
xfn;Dd k|fKt hfgsf/L tyf ljj/0fx?nfO{ cfwf/ dfGbf rfn" cfly{s jif{df pv', ;'tL{, e6df; tyf
t]nxg h:tf cGo s[lif afnLx?sf] pTkfbg a[l4b/ ;fdfGo g} /xg] b]lvPsf] 5 eg] cfn', h'6, bfn tyf
kmnkm'n cflbsf] pTkfbgdf eg] s]xL ;+s'rg cfpg] cg'dfg 5 .
b]zsf ljleGg efux?df ;do ;dodf ePsf aGb tyf x8tfn, Joj:yfkg / dhb'/aLr pTkGg tgfa,
a9\bf] nf]8;]l8 h:tf c;xh kl/l:yltsf sf/0f pTkfbgd"ns pBf]u If]qsf] a[l4b/ ;Gtf]ifhgs /xg
;s]sf] 5}g . s]Gb|Lo tYof ljefun] xfn}} ;fj{hlgs u/]sf] ljj/0fcg';f/ cfly{s jif{ @)^^.^& sf] klxnf]
qodf;df cf}Bf]lus pTkfbg ;"rsf+ )=)& k|ltztn] j9]sf]] b]lvPtf klg a9\bf] nf]8;]l8, cf}Bf]lus
If]qdf rs{+bf] tgfj, cfk"lt{ Joj:yfdf b]lvPsf] c;xhtf nufotsf sf/0f rfn" cfly{s jif{df
pTkfbgd"ns pBf]u If]qsf]] pTkfbgdf s]xL ;+s'rg cfpg;Sg] cg'dfg 5 .
!=@=%
cfly{s jif{ @)^^.^& sf] klxnf] qodf;df jg:klt l3p tyf t]n, pgL un}rf, tof/L kf];fs, kz' bfgf
Pj+ cGo /;folgs kbfy{ ;d"xsf] pTkfbg 36]sf] 5 eg] cGo vfB k4fy{, b'Uw kbfy{, k]o k4fy{, ;'tL{hGo
j:t', klZdgf, k|zf]lwt 5fnf, sf7sf ;fdfg, sfuh, kqklqsf, Knfli6ssf j:t' / kmnfd] 58 tyf kQL,
O{6f tyf l;d]G6, 3/fo;L wft'sf ;fdfg tyf ljh'nLsf] tf/sf] pTkfbg a9]sf] 5 .
1
!=@=^
;dLIff cjlwdf ut jif{sf] o;} cjlwsf] t'ngfdf ljB't pTkfbgdf klg vf;} ;'wf/ x'g g;s]sf], sltko
ljB't kl/of]hgfx?n] k"0f{ Ifdtfdf ljB't pTkfbg ug{ g;s]sf, nf]8;]l8sf] ;d:of oyfjt /x]sf]
nufotsf sf/0fn] rfn' cfly{s jif{df ;d]t ljB't, Uof; tyf kfgL If]qsf] a[l4b/ ;fdfGo g} /xg]
cg'dfg 5 .
!=@=&
cfly{s jif{ @)^^.^& sf] klxnf] rf/ dlxgf;Dddf lgdf{0f ;fdu|Lsf] cfoft %)=% k|ltztn] j9]sf] 5 .
o;af6 b]zsf k|d'v zx/L If]qx?df cfjfzLo lgdf{0f s]xL a9\g uPsf] cg'dfg ug{ ;lsG5 . t/ rfn"
cfly{s jif{sf] klxnf] ^ dlxgfdf ;/sf/sf] k"FhLut vr{ ut jif{sf] ;f]xL cjlwsf] t'ngfdf ##=( k|ltztn]
j9]sf] / lghL If]qsf] lgdf{0f ultljlwdf klg s]xL lj:tf/ cfPsf] sf/0f rfn" cfly{s jif{sf] cGTo;Dddf
lgdf{0f If]qsf] a[l4b/ ;Gtf]ifhgs /xg] cg'dfg 5 .
;]jf If]q
!=@=*
cfly{s jif{ @)^^.^& sf] klxnf] kf+r dlxgf;Dddf xjfO{ dfu{af6 g]kfn cfpg] ko{6ssf] ;+Vof cl3Nnf]
jif{sf] ;f]xL cjlwsf] #=* k|ltzt a[l4sf] t'ngfdf &=& k|ltztn] a9\g uO{ ! nfv *% xhf/ *! k'u]sf]
5 . ;dLIff cjlwdf ef/tLo ko{6s cfudg cl3Nnf] jif{sf] #=^ k|ltzt a[l4sf] t'ngfdf @=^ k|ltztn]
x|f; ePsf] 5 eg] t]>f] d'n'ssf] ko{6s cfudg cl3Nnf] jif{sf] #=( k|ltzt a[l4sf] t'ngfdf !)=#
k|ltztn] a9]sf] 5 . To:t}, ;dLIff jif{sf] rf/ dlxgfsf] cjlwdf ko{6sLo cfo cl3Nnf] jif{sf] ;f]xL
cjlwsf] %$=$ k|ltzt a[l4sf] t'ngfdf !#=# k|ltztn] dfq a9]sf] 5 . oL cfwf/df xf]6n tyf /]i6'/]G6
If]qsf] a[l4b/ ;fdfGo dfq /xg] cg'dfg 5 .
!=@=(
cfly{s jif{ @)^^^& sf] klxnf] rf/ dlxgfdf g]kfn 6]lnsdn] ljt/0f u/]sf] 6]lnkmf]gsf] ;+Vof cl3Nnf]
jif{sf] ;f]xL cjlwsf] ^@=! k|ltzt a[l4sf] t'ngfdf $(=$ k|ltztn] a9]sf]] 5 . To:t}, rfn' cfly{s jif{sf]
k|yd rf/ dlxgfsf] cjlwdf oftfoftsf ;fwg tyf kf6{k'hf{sf] cfoft ef/t tyf t]>f] d'n'sjf6 ut
jif{sf] ;f]xL cjlwsf] t'ngfdf qmdzM &!=^ k|ltzt / @!=*# k|ltztn]] a9]sf] sf/0f oftfoft, ;~rf/
tyf e08f/ If]qsf] a[l4b/ of] jif{ klg pRr g} /xg] cg'dfg 5 .
!=@=!) cfly{s jif{ @)^%^^ df yk & a}+s tyf ljQLo ;+:yfn] sfo{ k|f/De u/]sf]n] o; cfly{s jif{sf]
cGTo;Dddf s'n @$@ j}s tyf ljQLo ;+:yfx? ;~rfngdf /xg] 5g\ . o;}u/L, ut cfly{s jif{sf] k+|yd
qodf;df cyf{t @)^% c;f]h d;fGtdf jfl0fHo j}+sx?sf] s'n zfvf ;+Vof %^# /x]sf]df @)^^ sf]
c;f]h d;fGtdf *)) k'u]sf] / sltko a}+s tyf ljQLo ;+:yfx? :yfkgfsf] qmddf ;d]t /x]sf sf/0f
ljQLo dWo:ytf If]qsf] a[l4b/ ;Gtf]ifhgs /xg] cg'dfg 5 .
!=@=!! rfn" cfly{s jif{sf] klxnf] kfFr dlxgfdf ljk]|if0f cfk|jfx cl3Nnf] jif{sf] ^%=* k|ltztsf] pNn]Vo a[l4sf]
t'ngfdf !)=$ k|ltztn] dfq a9]sf] 5 . ljk|]if0f cfk|jfxsf] a[l4b/df cfPsf] lu/fj6n] 3/hUuf, ef8f
tyf Jofj;flos If]qsf] lj:tf/df s]xL gsf/fTds k|efj kg{;Sg] b]lvG5 .
!=@=!@ ;/sf/n] rfn" cfly{s jif{sf] ah]6df lzIff, :jf:Yo, k|zf;g If]qdf pNn]Vo ah]6 ljlgof]hg u/]sf] tyf
sd{rf/Lx?sf] tna ;d]t a9]sf]] sf/0f pQm If]qx?sf] a[l4b/ ;Gtf]ifhgs /xg] cg'dfg 5 .
!=@=!#
!=#
>d tyf /f]huf/ k|j4{g ljefun] pknAw u/fPsf] ljj/0fcg';f/ rfn" cfly{s jif{sf] klxnf] 5 dlxgfsf]
cjlwdf >d :jLs[lt lnP/ ljb]z hfg]sf] ;+Vof @=& k|ltztn] a[l4 eO{ ! nfv @% xhf/ ##! k'u]sf] 5 .
cl3Nnf] jif{sf] oxL cjlwdf o:tf] ;+Vof+ ! nfv @@ xhf/ )*! /x]sf] lyof] . ;dLIff cjlwdf j}b]lzs
/f]huf/L k|bfg ug]{ k|d'v d'n'sx?df stf/, dn]l;of, ;fpbL c/]laof tyf o'=P=O{ /x]sf 5g\ .
pkef]Qmf d'b|f:kmLlt
!=#=!
cfly{s jif{ @)^^^& sf] ah]6 tyf df}lb|s gLltdf rfn' cfly{s jif{sf] jflif{s cf}ift d'b|fl:kmlt &=)
k|ltztsf] xf/fxf/Ldf /xg] cg'dfg /x]sf]df klxnf] kfFr dlxgfsf] cf}ift d'b|fl:kmlt !)=! k|ltzt /x]sf]
5 . cfly{s jif{ @)^%^^ sf] Ho]i7 dlxgfdf ePsf] k]6f]lnod kbfy{sf] pRr d"No a[l4 kZrft\ k6s
k6s ljleGg ;dodf d"No ;dfof]hg ePsf] ePtfklg pkef]Qmf d'b|f:kmLltdf cfzftLt ?kdf
2
;sf/fTds k|efj kg{ g;Sg', lrgL tyf lrgLhGo j:t'sf ;fy} bnxg / vfBfGgsf] d"No a[l4 x'Fb} hfg'
tyf aGb x8\tfn / nf]8;]l8sf] ;d:of oyfjt\ /xg' cflb h:tf ljljw sf/0fx?n] ubf{ rfn' cfly{s
jif{sf] ;du| d'b|f:kmLlt jflif{s cf}ift (=( k|ltztsf] xf/fxf/Ldf /xg] ;+zf]lwt cg'dfg /x]sf] 5 .
k]6f]lnod kbfy{sf] d"No a[l4 ePdf o:tf] d'b|f:kmLlt cem} a9\g ;Sg] b]lvG5 .
!=#=@ cfly{s jif{ @)^^.^& sf] kfFrf}+ dlxgf -@)^^ dfu{_ df jflif{s laGb'ut pkef]Qmf d'b|f:kmLlt !!=#
k|ltzt /x]sf] 5 . cl3Nnf] cfly{s jif{sf] o;} cjlwdf o:tf] d'b|f:kmLlt !$=! k|ltzt /x]sf] lyof] .
lrgL tyf lrgLhGo kbfy{df ePsf] pRr d"Noa[l4sf ;fy} bnxg, kmnkm"n tyf t/sf/L, vfBfGg /
df5fdf;'df ;d]t pRr b/n] d"No a[l4 ePsf]n] ubf{ pkef]Qmf d'b|f:kmLltdf rfk kg{ uPsf] xf] .
!=$
!=#=#
;d"xut ?kdf vfB tyf k]o kbfy{ ;d"xsf] d"No ;"rsfsf] jflif{s a[l4b/ @)^% Dffu{ dlxgfdf !&=@
k|ltzt /x]sf]df @)^^ dfu{df pQm ;"rsfsf] a[l4b/ !&=* k|ltzt k'u]sf] 5 . ;dLIff cjlwdf vfB
tyf k]o kbfy{ ;d"xdf kg]{ j:t'x?dWo]] lrgL tyf lrgLhGo pk;d"xdf kg]{ j:t'x?sf] jflif{s ljGb'ut
d"No ;"rsf %^=( k|ltztn] a[l4 ePsf] 5 . cl3Nnf] jif{ o; pk;d"xsf] d"Nodf #%=( k|ltztn] a[l4
ePsf] lyof] . o;}u/L, ;dLIff cjlwdf, t/sf/L tyf kmnkm"n, bnxg, d/d;nf / df5f, df;' tyf
k'mnsf] d"No ;"rsf qmdzM #(=# k|ltzt, #$=^ k|ltzt, @*=$ k|ltzt, / @!=( k|ltztn] a[l4 ePsf]
5 . ut jif{sf] ;f]xL cjlwdf oL pk;d"xx?sf] ;"rsf qmdzM #=$ k|ltzt, @%=& k|ltzt, !)=!
k|ltzt, / @!=% k|ltztn] a[l4 ePsf] lyof] . utjif{sf] o;} cjlwdf !*=) k|ltztn] a[l4 ePsf]
vfBfGg pk;d"xsf] ;"rsf eg] o; cjlwdf (=( k|ltztn] dfq a[l4 ePsf] 5 . o;}u/L, ;dLIff
cjlwdf u}/vfBj:t' tyf ;]jf ;d"xsf j:t'x?dWo] ;"tL{ tyf ;"tL{hGo j:t'sf] ;"rsfdf jflif{s
ljGb'ut d"Noa[l4 !!=^ k|ltzt /xsf] 5 . utjif{sf] ;f]xL cjlwdf o:tf] a[l4 !%=! k|ltzt /x]sf]
lyof] . utjif{sf] o;} cjlwdf @!=& k|ltztn] a[l4 ePsf] oftfoft tyf ;~rf/ pk;d"xsf] d"No
;"rsfdf eg] &=* k|ltztn] x|f; cfPsf]5 .
!=#=$
ef}uf]lns cfwf/df ljZn]if0f ubf{, ;dLIff cjlwdf t/fO{df !@=# k|ltzt, kxf8df !!=* k|ltzt /
sf7df8f}+ pkTosfdf (=# k|ltztn] d"No ;"rsfdf a[l4 ePsf] 5 . cl3NNff] jif{sf] o;} cjlwdf o:tf]
a[l4b/ qmdzM !#=! k|ltzt, !#=^ k|ltzt / !^=@ k|ltzt /x]sf] lyof] . ;dLIff cjlwdf jflif{s
ljGb'ut cGtlg{lxt d'b|f:kmLlt (Core Inflation) !!=* k|ltzt /x]sf] 5 . ut cfly{s jif{sf] ;f]xL
cjlwdf pQm d'b|f:kmLlt !#=! k|ltzt /x]sf] lyof] .
df}lb|s l:ylt
d'b|fk|bfo
!=$=!
cfly{s jif{ @)^^^& sf] klxnf] kfFr dlxgfdf lj:t[t d'b|fk|bfo %=* k|ltztn] a9]sf]5 . cl3Nnf]
jif{sf] o;} cjlwdf pQm d'b|fk|bfo (=! k|ltztn] a9]sf] lyof] . ;+s'lrt d'b|fk|bfo cl3Nnf] jif{ $=&
k|ltztn] a9]sf]df ;dLIff cjlwdf #=) k|ltztn] a9]sf] 5 . cl3Nnf] jif{sf] t'ngfdf ;dLIff cjlwdf
cfGtl/s ;DklQ pRr b/n] a9]sf] eP klg v'b j}b]lzs ;DklQ cTolws 36]sf]n] df}lb|s of]ufx
sd b/n] a9]sf x'g .
!=$=@ ;+s'lrt d'b|fk|bfosf] c+zdWo] rngrlNtdf /x]sf] d'b|f ;dLIff cjlwdf ^=* k|ltztn] a9L !#$ ca{
#^ s/f]8 k'u]sf] 5 . cl3Nnf] jif{sf] o;} cjlwdf pQm d'b|f !)=# k|ltztn] a9]sf] lyof] . dfu lgIf]k
eg] cl3Nnf] jif{ %=% k|ltztn] 36]sf]df ;dLIff cjlwdf yk #=& k|ltztn] 36]sf] 5 . lghL If]qtkm{sf]
shf{ a[l4 pRr /x]sf]n] dfu lgIf]k cl3Nnf] jif{sf] o;} cjlwsf] eGbf ;dLIff cjlwdf sd b/n] 36]sf]
xf] . cfjlws lgIf]k cl3Nnf] jif{ !! k|ltztn] a9]sf]df ;dLIff cjlwdf &=! k|ltztn] a9]sf] 5 .
!=$=#
;dLIff cjlwdf v'b j}b]lzs ;DklQ -ljb]zL ljlgdo d'Nofsg gfkmf gf]S;fg ;dfof]lht_ !( ca{
^) s/f]8 -*=( k|ltzt_ n]] 36]sf] 5 . cl3Nnf] jif{sf] ;f]xL cjlwdf pQm ;DklQ @@ ca{ && s/f]8
-!#=# k|ltzt_ n] a9]sf] lyof] . ;dLIff cjlwdf d'VotM pRr cfoftsf sf/0fn] rfn' vftf 3f6f pRr
b/n] a9]sf]n] v'b a}b]lzs ;DklQ 36]sf] xf] .
3
dfggLo cy{ dGqL ;'/]Gb| kf08] :tfga'ndf cfof]lht ljZj a}+s / cGt/f{li6o d'b|f sf]ifsf] jflif{s a}7snfO{ ;Daf]wg ug'{ x'Fb}
;l~rt d'b|f
!=$=$ ;dLIff cjlwdf ;l~rt d'b|f @=( k|ltzt - % ca{ ^^ s/f]8_ n] 36]sf] 5 . cl3Nnf] jif{sf] o;}
cjlwdf pQm d'b|f *=^ k|ltzt - !@ ca{ $! s/f]8_ n] a9]sf] lyof] . ;dLIff cjlwdf df}lb|s
clwsf/Lsf] v'b j}b]lzs ;DklQ pNn]Vo ?kdf - !$ ca{ (( s/f]8n]_ 36]sf]n] ;l~rt d'b|f 36]sf]
xf] .
s'n cfGtl/s shf{
!=$=% cfly{s jif{ @)^^^& sf] klxnf] kfFr dlxgfdf cfGtl/s shf{ ( k|ltztn] a9]sf] 5 . cl3Nnf] jif{{sf]
o;} cjlwdf pQm shf{ ^=% k|ltztn] a9]sf] lyof] . jfl0fHo a}+sxsf] lghL If]qtkm{sf] shf{ tyf
nufgL pRr b/n] a9]sf]n] cfGtl/s shf{df lj:tf/ cfPsf] xf] . ;dLIff cjlwdf df}lb|s If]qsf] lghL
If]qdflysf] bfjL !#=# k|ltzt - %& ca{ *@ s/f]8_ n] a9]sf] 5 . cl3Nnf] jif{sf] o;} cjlwdf pQm
If]qdflysf] bfjL !)=! k|ltzt - #$ ca{ @$ s/f]8_ n] dfq a9]sf] lyof] .
!=$=^
;dLIff cjlwdf g]kfn ;/sf/dflysf] bfjL * ca{ %* s/f]8 -*=@ k|ltzt_ n] 36]sf] 5 . cl3Nnf]
jif{sf] ;f]xL cjlwdf pQm bfjL ^ ca{ *# s/f]8 -&=* k|ltzt_ n] 36]sf] lyof] . ;dLIff cjlwdf
vr{sf] t'ngfdf ;fwg kl/rfngsf] lj:tf/ pRr /x]sf]n] g]kfn ;/sf/dflysf] v'b bfjL cl3Nnf] jif{
eGbf a9L b/n] 36]sf] xf] . @)^^ d+l;/ d;fGtdf g]kfn /fi6 a}+sdf g]kfn ;/sf/sf] = #% s/f]8 ##
nfv gub art sfod /x]sf] 5 . @)^^ c;f/ d;fGtdf g]kfn ;/sf/n] g]kfn /fi6 a}+saf6 pkof]u
u/]sf] clwljsif{ ?= * ca{ *$ s/f]8 /x]sf] lyof] .
!=$=& ;dLIff cjlwdf u}/;/sf/L ljQLo ;+:yfxdflysf] bfjL !@=% k|ltztn] a9]sf] 5 . cl3Nnf] jif{ pQm
If]qtkm{sf] bfjL #)=^ k|ltztn] a9]sf] lyof] . ;dLIff cjlwdf jfl0fHo a}+sxsf] k]G;g km08 tyf
ljdf sDkgLtkm{sf] nufgLdf sdL cfPsf]n] u}/;/sf/L ljQLo ;+:yfxdflysf] bfjL sd b/n] a9]sf]
xf] .
!=$=* cl3Nnf] jif{ u}/ljQLo ;/sf/L ;+:yfx?dflysf] bfjL ^=& k|ltztn] a9]sf]df ;dLIff cjlwdf ^=!
k|ltztn] 36]sf] 5 . pQm ;+:yfxdWo] g]Zfgn 6]l8 lnld6]8, g]kfn vfB ;+:yfg, hgsk'/ r'/f]6
sf/vfgf lnld6]8, g]kfn jfo' ;]jf lgud / hgs lzIff ;fdu|L s]Gb| lnld6]8n] a}ls If]qaf6 lnPsf]
shf{sf] s]xL c+z e'Qmfg u/]sf]n] pQm If]qdflysf] bfjL 36]sf] xf] .
jfl0fHo a}+sxsf] art kl/rfng tyf shf{ k|jfxsf] l:ylt
!=$=( cfly{s jif{ @)^^^& sf] klxnf] kfFr dlxgfdf jfl0fHo a}+sxsf] s'n lgIf]k kl/rfng @% ca{
!) s/f]8 -$=^ k|ltzt_ n] a9L d+l;/d;fGtdf %&$ ca{ (@ s/f]8 k'u]sf] 5 . cl3Nnf] jif{sf] o;}
cjlwdf s'n lgIf]k kl/rfng #$ ca{ ^% s/f]8 -*=@ k|ltzt_ n] a9]sf] lyof] . To:t}, ;dLIff
cjlwdf jfl0fHo a}+sxsf] shf{ tyf nufgL !!=# k|ltzt - %* ca{ $& s/f]8_ n] a9]sf] 5 .
cl3Nnf] jif{sf] o;} cjlwdf pQm shf{ tyf nufgL &=& k|ltzt - #@ ca{ @# s/f]8_ n] a9]sf]
lyof] .
!=$=!) ;dLIff cjlwdf jfl0fHo a}+sxsf] lghL If]qtkm{ k|jflxt shf{ !#=$ k|ltzt - %$ ca{ #* s/f]8_
n] a9]sf] 5 . cl3Nnf] jif{sf] o;} cjlwdf pQm shf{ !)=@ k|ltzt - #! ca{ $# s/f]8_ n] a9]sf]
lyof] . ;dLIff cjlwdf lghL If]qtkm{ k|jflxt shf{dWo] pTkfbgd"ns If]qtkm{sf] shf{ *=@ k|ltzt -
& ca{ @# s/f]8_ n] a9]sf] 5 . cl3Nnf] jif{sf] o;} cjlwdf pQm If]qtkm{sf] shf{ &=$ k|ltzt - %
ca{ %$ s/f]8_ n] a9]sf] lyof] . pTkfbgd'ns If]qdWo] lrgL / l:6n tyf kmnfdhGo j:t'xtkm{sf]
shf{ k|jfx pRr b/n] a9]sf] 5 .
!=$=!! ;dLIff cjlwdf yf]s tyf v'b|f Jofkf/ / ljQ, jLdf tyf l:y/ ;DklQtkm{sf] shf{ qmdzM !(=^
k|ltzt - !# ca{ $^ s/f]8_ / ##=# k|ltzt - !@ ca{ ($ s/f]8_ n]] a9]sf]5 . cl3Nnf] jif{ pQm
If]qtkm{sf] shf{ @=$ k|ltzt - ! ca{ #! s/f]8_ / @@=% k|ltzt - % ca{ ^) s/f]8_ n] a9]sf]
lyof] . To;}u/L, ;]jf If]qtkm{sf] shf{ cl3Nnf] jif{ (=! k|ltztn] a9]sf]df ;dLIff cjlwdf !$
k|ltztn] a9]sf] 5 . l/on :6]6tkm{sf] shf{ a[l4b/df sdL cfPsf] ePklg shf{sf] kl/df0f eg] cl3Nnf]
jif{sf] t'ngfdf s]xL pRr /x]sf] 5 . cl3Nnf] jif{sf] klxnf] kfFr dlxgfdf pQm If]qtkm{sf] shf{ ^
ca{ @! s/f]8n] a9]sf]df ;dLIff cjlwdf * ca{n] a9]sf] 5 . ;dLIff cjlwdf pkef]Uo If]qtkm{sf]
shf{ $ ca{ (% s/f]8 -##=& k|ltzt_ n] a9]sf] 5 . cl3Nnf] jif{sf] o;} cjlwdf pQm If]qtkm{sf]
shf{ ! ca{ %^ s/f]8n] a9]sf] lyof] .
jfl0fHo a}+sxsf] t/ntfsf] l:ylt
!=$=!@ ;dLIff cjlwdf jfl0fHo a}+sxsf] t/n ;DklQ pRr b/n] 36]sf] 5 . cl3Nnf] jif{sf] klxnf] kfFr
dlxgfdf pQm ;DklQ @=^ k|ltztn] a9L @)^% d+l;/ d;fGtdf !%% ca{ # s/f]8 /x]sf] lyof] .
@)^^ c;f/ d;fGtsf] t'ngfdf o:tf] t/n ;DklQdf !!=! k|ltztn] sdL cfO{ @)^^ d+l;/ d;fGtdf
!^& ca{ !@ s/f]8 /x]sf] 5 . t/n ;DklQsf c+zxdWo] ;dLIff cjlwdf t/n sf]if !&=%
k|ltztn] 36]sf] 5 . jfl0fHo a}+sxsf] g]kfn /fi6 a}+s tyf ljb]zdf /x]sf] df}Hbftdf sdL cfPsf]n]
t/nsf]if 36]sf] xf] . ;dLIff cjlwdf jfl0fHo j}+sxsf] ljb]zL df}Hbft !%=# k|ltztn] 36L $%
ca{ @# s/f]8 x'g cfPsf] 5 eg] ;/sf/L C0fkqdflysf] nufgL )=( k|ltztn] 36]sf] 5 . lgIf]k
kl/rfngsf] t'nfgfdf shf{ tyf nufgLsf] lj:tf/ pRr /x]sf]n] lgIf]k kl/rfng tyf shf{ k|jfxsf]
cGt/nfO{ k"/f ug]{ dfWodsf] kdf jfl0fHo a}+sxn] ljb]zL df}Hbft pkof]u u/]sf]n] pQm df}Hbftdf
sdL cfPsf] xf] . pRr shf{ lj:tf/ / Go"g lgIf]k kl/rfngsf sf/0fn] shf{lgIf]k cg'kft @)^^
c;f/ d;fGtsf] *!=@ k|ltztaf6 a9]/ d+l;/ d;fGtdf ** k|ltzt k'u]sf] 5 eg] t/ntflgIf]k
cg'kft #$=@ k|ltztaf6 36L @(=! k|ltzt sfod ePsf] 5 .
t/ntf Joj:yfkg
!=$=!# cfly{s jif{ @)^^^& sf] klxnf] 5 dlxgf;Dddf v'nf ahf/ sf/f]jf/cGtu{t laqmL af]nsaf]ndfkm{t\
=& ca{ $$ s/f]8 / l/e;{ l/kf] af]nsaf]ndfkm{t\ =! ca{ u/L s'n =* ca{ $$ s/f]8 a/fa/sf]
t/ntf k|zf]rg ul/Psf] 5 . To;}u/L, ;f]xL cjlwdf l/kf] af]nsaf]ndfkm{t\ =#( ca{ (* s/f]8 /
vl/b af]nsaf]ndfkm{t\ =# ca{ #* s/f]8sf] t/ntf k|jfx eO{ =#$ ca{ (@ s/f]8sf] v'b t/ntf
5
k|jfx ePsf] 5 . cl3Nnf] jif{sf] o;} cjlwdf v'nf ahf/ sf/f]jf/ cGt{ut laqmL af]nsaf]naf6 =&
ca{ $^ s/f]8 / l/e;{ l/kf] af]nsaf]naf6 =!# ca{ @^ s/f]8 u/L =@) ca{ &@ s/f]8sf] v'b
t/ntf k|zf]rg ePsf] lyof] .
!=$=!$ cfly{s jif{ @)^^^& sf] klxnf] 5 dlxgf;Dddf g]kfn /fi6 a}+sn] ljb]zL
x:tIf]kdfkm{t jfl0fHo a}+sxaf6 cd]l/sL 8n/ $( s/f]8 $* nfv v'b vl/b u/L
s/f]8 a/fa/sf] t/ntf k|jfx u/]sf] 5 . cl3Nnf] jif{sf] o;} cjlwdf ljb]zL
x:tIf]kdfkm{t jfl0fHo a}+sxaf6 cd]l/sL 8n/ (^ s/f]8 #^ nfv v'b vl/b eO{
s/f]8 a/fa/sf] t/ntf k|jfx ePsf] lyof] .
ljlgdo ahf/
#& ca{ %&
ljlgdo ahf/
&# ca{ !(
!=$=!% ;dLIff cjlwdf cd]l/sL 8n/ ! ca{ % s/f]8 laqmL u/L ef= =$( ca{ *@ s/f]8 vl/b ePsf] 5 .
cl3Nnf] jif{sf] o;} cjlwdf cd]l/sL 8n/ &@ s/f]8 laqmL u/L ef== ## ca{ *^ s/f]8 vl/b ePsf]
lyof] . ef/t;+usf] Jofkf/ 3f6f a[l4 ePsf]n] ;dLIff cjlwdf ef=?= vl/b a9]sf] xf] . ljb]zL d'b|fsf]
vl/b tyf ljqmLdfkm{t cl3Nnf] jif{sf] klxnf] kfFr dlxgfdf $ ca{ ( s/f]8 a/fa/sf] v'b t/ntf
k|zf]rg ePsf]df ;dLIff cjlwdf pQm d'b|fsf] vl/blaqmLdfkm{t $@ ca{ !$ s/f]8 a/fa/sf] v'b
t/ntf k|zf]rg ePsf] 5 .
ljj/0f
s= s'n t/ntf k|zf]rg
laqmL af]nsaf]n
l/e;{ af]nsaf]n
v= s'n t/ntf k|jfx
vl/b af]nsaf]n
l/kf] af]nsaf]n
u= v'b t/ntf k|zf]rg -sv_
2065/66
2066/67
2072
844
746
744
1326
100
4336.4
338.2
3998.2
2072
-3492.4
rfn' jif{sf] klxnf] 5 dlxgfsf] cjlwdf ;/sf/L vr{sf] t'ngfdf ;fwg kl/rfng pRr /x]sf]n] d+l;/
dlxgfb]lv g]kfn /fi6 a}+sdf pRr gub art sfod /xb} cfPsf] 5 . cfly{s jif{ @)^%^^ sf]
c;f/ d;fGtdf ;/sf/n] g]kfn /fi6 a}+saf6 pkof]u u/]sf] * ca{ *$ s/f]8 afx]s g} @)^^
d+l;/ !@ ut] sfod /x]sf] Go"gtd @ ca{ #^ s/f]8 b]lv clwstd $ ca{ (& s/f]8 gub
art sfod x'g cfPsf] 5 . @)^^ df3 ! ut] ;/sf/sf] g]kfn /fi6 a}+sdf # ca{ %@ s/f]8
gub art sfod /x]sf] lyof] .
jfl0fHo a}+sxn] shf{ k|jfx tyf gub df}Hbft Joj:yfkg ;DjGwdf cjnDjg ug]{ gLlt,
k|fyfldstf tyf jf;nft leqsf ;DklQbfloTjsf c+zxsf] a[l4df ul/g] ck]Iffn] klg t/ntfsf]
l:yltnfO{ k|efj kfg]{ ub{5 . jfl0fHo a}+sxsf] shf{lgIf]k cg'kftn] a}+ls If]qsf] :j:Yo tyf
t/ntfsf] l:yltnfO{ k|ltljlDjt ub{5 . pRr b/df shf{ lj:tf/ ePdf / ;f]xL cg'k lgIf]k a[l4
x'g g;s]df t/ntfdf bjfj kb{5 . jfl0fHo a}+sxsf] cfly{s jif{ @)^^^& sf] klxnf] kfFr
dlxgfsf] jf;nftsf] ljZn]if0f ubf{ s'n lgIf]kdf t/n ;DklQsf] cg'kft 36]sf] 5 eg] shf{ cg'kft
a9]sf] 5 . @)^^ c;f/df pQm cg'kftx qmdzM #$=@ k|ltzt / *!=@ k|ltzt /x]sf]df @)^^
d+l;/df @(=! Kf|ltzt / ** k|ltzt x'g cfPsf 5g . o; cjlwdf jfl0fHo a}+sxsf] shf{ tyf
nufgL %* ca{ $# s/f]8n] a9]sf] 5 eg] lgIf]k @% ca{ !) s/f]8n] a9]sf] 5 . oL tYoxaf6
a}+sxn] pbf/ shf{ gLlt clVtof/ u/]sf] k'li6 x'G5 . o;y{, xfn pTkGg t/ntf ;+s'rgdf pRr
shf{ lj:tf/ / Go'g lgIf]k kl/rfngsf] l:ylt Ps dxTjk"0f{ sf/s xf] .
t/ntf Joj:yfkgdf rflnPsf sbdx
xfn b]lvPsf] t/ntfsf] ;d:ofnfO{ ;Daf]wg ug{ g]kfn /fi6 a}+sn] v'nf ahf/ sf/f]jf/dfkm{t
t/ntfsf] k|jfx u/]s]f 5 . cfly{s jif{ @)^^^& sf] klxnf] ^ dlxgfsf] cjlwdf v'nf ahf/
sf/f]jf/dfkm{t sf/f]jf/sf] cfwf/df v'b #$ ca{ ($ s/f]8 t/ntf k|jfx ePs]f 5 . v'nf ahf/
sf/f]jf/ z'? ePotf xfn;Dd k|jfx ePsf] t/ntfdf of] g} ;a}eGbf 7"nf] kl/df0fsf] t/ntf k|jfx
xf] . ;d:ofsf] k|s[lt / cy{tGqsf] r'gf}ltsf] cfwf/df t/ntfsf] ;d:ofnfO{ ;Daf]wg ug]{ of] pkfo
cNksflng dfq xf] . pRr pkef]Uo cfoftsf sf/0fn] a9b} uPsf] Jofkf/ 3f6f, pRr d'b|f:kmLlt /
pRr shf{ k|jfxsf] l:yltdf s]lGb|o a}+saf6 t/ntf k|jfx ug]{ sfo{ yk hf]lvdk"0f{ x'g] tkm{ ;r]t x'g'
kg]{ x'G5 . t/ntf ;d:of ;dfwfgsf] nflu jfl0fHo a}+sxn] shf{ k|jfxdf cjnDag ub}{ cfPsf]
pbf/ gLltdf k'g/fjnf]sg u/L cfgf] jf;nft ;+/rgfdf ;dfof]hg ug]{ / ;fwg kl/rfngdf
;fk6LnfO{ eGbf lgIf]k kl/rfngnfO{ k|fyfldstf lbg] gLlt cjnDag ug{ cfjZos 5 .
shf{ k|jfxdf cfPsf] cTolws a[l4nfO{ lgoGq0f ug{ xfn} g]kfn /fi6 a}+sn] shf{lgIf]k cg'kftdf
;Ldf tf]s]sf] 5 . pQm shf{lgIf]k cg'kft @)^& c;f/ d;fGt;Dddf (% k|ltzt, @)^* c;f/
d;fGt;Dddf *% k|ltzt / @)^( c;f/ d;fGt;Dddf *) k|ltztdf Nofpg' kg]{ Joj:yf ul/Psf]
5 . ;fy}, shf{sf] clws]lGb|t hf]lvdnfO{ Go'lgs/0f ug{ l/on :6]6 tyf cfj;Lo shf{df ;d]t ;Ldf
tf]lsPsf] 5 . pQm Joj:yf cg';f/ :jb]zL lgIf]k tyf k|fylds k"FhLsf] lglZrt k|ltzt;Dddfq
shf{ k|jfx ug{ ;lsg] ul/Psf] 5 . o;af6 jfl0fHo a}+sxsf] t/ntf Joj:yfkg tyf gub df}Hbft
Joj:yfkgdf ;'wf/ cfO{ cNksfnLg tyf bL3{sfnLg t/ntf Joj:yfkg ug{ ;xof]u k'Ug] b]lvG5 .
xfn} :yfoL t/ntf ;'ljwfsf] Jofhb/ lgwf{/0f ;DjGwL Joj:yfdf kl/dfh{g u/L ljut Ps dlxgf
leqsf] l/kf] af]nsaf]n b/ / kl5Nnf] (!lbg] 6]h/L ljN;sf] cf};t Jofhb/sf] cltl/Qm a}+sb/
;d]tnfO{ lnO{ pQm b/xdWo] h'g clwstd x'G5, To;df # k|ltzt k]gfn Jofhb/ yk u/L :yfoL
t/ntf ;'ljwfsf] Jofhb/ lgwf{/0f ug]{ Joj:yf nfu' ul/Psf] 5 . pQm Joj:yfaf6 jfl0fHo a}+sxsf]
gub df}Hbft Joj:yfkg ug{, lgIf]k kl/rfng a9fpg / shf{ k|jfxsf] a[l4b/df sdL Nofpg ;xof]u
k'Ug] b]lvG5 . o; Joj:yfaf6 shf{ k|jfxsf] a[l4b/nfO{ jflG5t ;Ldf leq NofO{ Jofkf/ tyf
zf]wgfGt/ l:yltdf ;d]t cg's'n k|efj kg]{ ljZjf; 5 .
;'g cfoftdf ePsf] c:jefljs a[l4nfO{ lgoGq0f ug{ ljBdfg ;'g cfoft Joj:yfdf ;d]t kl/dfh{g
ul/Psf] 5 . o; Joj:yfaf6 ;'g cfoft lg?T;fxLt eO{ zf]wgfGt/ l:yltdf ;'wf/ x'g'sf] ;fy}
t/ntfsf] cj:yfdf klg ;'wf/ ug{ d2t ug]{ ck]Iff ul/Psf] 5 .
;'ljwf pkof]u ePsf] 5 . cl3Nnf] jif{sf] o;} cjlwdf pQm ;'ljwfcGtu{t jfl0fHo a}+sxn] s'n
=$! ca{ %$ s/f]8 pkof]u u/]sf lyP .
ljj/0f
:yfoL t/ntf ;'ljwf
cGt/ a}+s sf/f]jf/
2065/66
2066/67
4153.5
6524.7
14675.9
15089.8
cNksfnLg Jofhb/
!=$=!& cfly{s jif{ @)^^^& sf] 5}7f} dlxgfdf (! lbg] 6]h/L ljN;sf] efl/t cf};t Jofhb/ *=&$ k|ltzt
k'u]sf] 5 . cl3Nnf] jif{sf] o;} cjlwdf pQm Jofhb/ $=#@ k|ltzt /x]sf] lyof] . To;}u/L, cl3Nnf]
jif{{sf] 5}7f} dlxgfdf efl/t cf};t cGt/a}+s Jofhb/ #=#& k|ltzt /x]sf]df ;dLIff cjlwdf !@=*#
k|ltzt sfod ePsf] 5 . jfl0fHo a}+sx?sf] lgIf]k kl/rfngsf] t'ngfdf nufgL pRr b/n] j9g uO{
j}ls If]qsf] t/ntfdf sdL cfPsf]n] cNksfnLg Jofhb/x?df j[l ePsf] xf] .
!=$=!* ;dLIff cjlwdf t/n ;DklQ ;+s'rgsf] k|efj cNksfnLg Jofhb/sf] cltl/Qm lgIf]k tyf shf{sf]
Jofhb/df klg k/]sf] 5 . Psjif]{ tyf b'O{jif]{ / ;f] eGbfdflysf] d'2lt lgIf]ksf] clwstd Jofhb/
@)^^ sflQs dlxgfsf] t'ngfdf d+l;/ dlxgfdf ! k|ltzt ljGb'n] a9L qmdzM !) k|ltzt / !)=%
k|ltztdf k'u]sf] 5 . To:t}, lgof{t shf{ tyf clwljsif{sf] clwstd Jofhb/ klg @)^^ sflQs
dlxgfsf] t'ngfdf d+l;/ dlxgfdf qdzM %=% k|ltzt / #=% k|ltzt ljGb'n] a9L !* k|ltztdf k'u]sf]
5.
df}lb|s kl/b[Zo
!=$=!( rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] kfFr dlxgfdf df}lb|s lj:tf/df sdL cfPsf] 5 . lghL If]qtkm{sf] shf{
k|jfxdf ePsf] a[l4n] v'b cfGtl/s ;DklQdf lj:tf/ cfPklg v'b a}b]lzs ;DklQ pRr b/n] 36]sf]n]
df}lb|s lj:tf/df sdL x'g uPsf] xf] .
!=$=@) cfly{s jif{ @)^^^& sf] klxnf] kfFr dlxgfdf v'b j}b]lzs ;DklQ !( ca{ %% s/f]8n] 36]]sf] 5 .
cl3Nnf] jif{sf] o;} cjlwdf pQm ;DklQ @@ ca{ && s/f]8n] a9]sf] lyof] . Jofkf/ 3f6fsf] k|j[lQ,
/]ld6\ofG; cfk|jfxsf] a[l4b/, a}b]lzs cg'bfg tyf a}ls If]qsf] shf{ k|jfxsf] a[l4b/sf] cfwf/df
cfly{s jif{ @)^^^& df v'b j}b]lzs ;DklQ cl3Nnf] jif{s} :t/df /xg] k|If]k0f /x]sf] 5 . ;'g tyf
cGo pkef]uhGo j:t'xsf] cfoftdf b]lvPsf] jt{dfg k|j[lQnfO{ lgoGq0f tyf lgT;flxt ug{
gLltut kxn ;' ePsf]n] v'b a}b]zLs ;DklQsf] jt{dfg cj:yfdf ;'wf/ cfO{ cl3Nnf] jif{sf] :t/df
g} sfod /xg] k|If]k0f ul/Psf] xf] .
!=$=@! d"Nodf ljBdfg hf]lvdsf] l:ylt, ;/sf/sf] Go"g k"FhLut vr{ nufot cfk"lt{hGo cj/f]wxsf] sf/0f
s"n ufx{:y pTkfbgsf] ;Defljt Go"g a[l4b/ / d'b|fk|bfosf] xfn;Ddsf] a[l4b/sf] cfwf/df df}lb|s
of]ufxsf] lj:tf/ cl3Nnf] jif{sf] eGbf Go"g /xg] cg'dfg 5 . rfn' cfly{s jif{ d'b|f:kmLlt (=(
k|ltzt / cfly{s a[l4b/ $=@ k|ltzt /xg] ljZn]if0fsf] cfwf/df lj:t[t d'b|fk|bfo cl3NNff] jif{ @&=&
k|ltznt] a9]sf] t'ngfdf rfn' cfly{s jif{ !&=# k|ltzt, ;+s'lrt d'b|fk|bfo cl3Nnf] jif{ @&=#
k|ltztn] a9]sf] t'ngfdf !%=% k|ltzt / lghL If]qtkm{sf] shf{ cl3Nnf] jif{ @*=# k|ltztn] a9]sf]
t'ngfdf rfn' cfly{s jif{df @)=^ k|ltznt] j9g] k|If]k0f 5 . s'n cfGtl/s shf{ cl3Nnf] jif{ @^=^
k|ltztn] a9]sf]df rfn' cfly{s jif{ pQm shf{sf] a[l4b/ !(=$ k|ltzt /xg] k|If]k0f ul/Psf] 5 .
cfly{s jif{ @)^^^& df g]kfn ;/sf/n] a}+ls If]qaf6 cfGtl/s C0f kl/rfng ug{ lnPsf] nIo,
lghL If]qtkm{sf] shf{ k|jfx, ljQLo ;+:yfx tyf u}/ljQLo ;/sf/L ;+:yfxdflysf] bfjLsf] k|If]lkt
a[l4b/sf] cfwf/df ;dLIff jif{df s'n cfGtl/s shf{sf] a[l4b/ sd /xg] k|If]k0f ul/Psf] xf] .
!=$=@@ shf{lgIf]k cg'kftdf tf]lsPsf] ;Ldf, clws]lGb|t shf{ hf]lvdnfO{ Go'lgs/0f ug{ l/on :6]6 tyf
cfjf;Lo shf{df tf]lsPsf] ;Ldf, :yfoL t/ntf ;'ljwfsf] Aofhb/df ul/Psf] k'g/fjnf]sg tyf
8
;l~rt d'b|fsf] a[l4b/df cfPsf] sdL / t/ntfdf b]lvPsf] ;+s'rg h:tf sf/0fn] ubf{ lghL If]qtkm{
k|jfx x'g] shf{ cl3Nnf] jif{sf] t'ngfdf sd b/n] a9\g] k|If]k0f ul/Psf] xf] .
ljj/0f
lj:t[t d'b|fk|bfo
;+s'lrt d'b|fk|bfo
S'n cfGtl/s shf{
lghL If]qtkm{ k|jflxt shf{
V'b j}b]lzs ;DklQdf kl/jt{g -?= ca{df_
cfjlws lgIf]k
v'b cdf}lb|s bfloTj
!=%
5.8
17.3
3.1
15.4
8.9
19.4
13.3
-19.6
7.1
-5.2
20.6
0.0
18.2
-1.6
afXo If]q
!=%=!
cfly{s jif{ @)^^^& sf] klxnf] kfFr dlxgf;Dddf s'n lgof{t cl3Nnf] jif{sf] ;f]xL cjlwsf] t'ngfdf
!*=& k|ltztn] 36L ?= @% ca{ !@ s/f]8df ;Lldt x'g k'u]sf] 5 eg] s'n cfoft #@=* k|ltztn] a9L
?= !%# ca{ #( s/f]8 k'u]sf] 5 . kl/0ffd:j?k, s'n Jofkf/ 3f6f %!=& k|ltztn] a9L ?= !@* cj{ @*
s/f]8 k'u]sf] 5 eg] s'n Jofkf/ @@=) k|ltztn] a9L ?= !&* cj{ %! s/f]8 k'u]sf] 5 . cl3Nnf] aif{sf]
;f]xL cjlwdf s'n lgof{t @*=# k|ltzt / s'n cfoft #$=( k|ltztn] a9]sf] lyof] . kmn:j?k cl3Nnf]
jif{ Jofkf/ 3f6f #&=% k|ltzt / s'n Jofkf/ ##=% k|ltztn] a9]sf] lyof] .
!=%=@
cl3Nnf] aif{sf] klxnf] kfFr dlxgf;Dddf ^=$ k|ltztn] a9]sf] ef/ttk{msf] lgof{t o; aif{sf] ;dLIff
cjlwdf !@=# k|ltztn] Xf; cfO{ ?= !% ca{ %^ s/f]8df em/]sf] 5 . To;}u/L cGo d'n'stk{msf] lgof{t
cl3Nnf] aif{ &&=* k|ltztn] a9]sf]df o; aif{ @&=$ k|ltztn] Xf; cfO{ ?= ( ca{ %^ s/f]8df em/]sf]]
5 . ;dLIff cjlwdf ef/ttk{m d'Votof tof/L kf]zfs, lh+s lz6, dfj{n :Nofa, wfuf] tyf bfn / cGo
d'n'stk{m ljz]ifu/L bfn, pmgL un}+rf, tof/L kf]zfs, u/uxgf tyf 5fnfhGo j:t'sf] lgof{tdf Xf;
cfPsf] sf/0f s'n lgof{t 36\g uPsf] xf] .
!=%=#
rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] kfFr dlxgf;Dddf ef/taf6 ePsf] cfoft #!=^ k|ltztn] a9L ?= *@ cj{ !@
s/f]8 k'u]sf] 5 eg] cGo d'n'saf6 ePsf] cfoft #$=# k|ltztn] a9L ?= &! cj{ @& s/f]8 k'u]sf] 5 .
cl3Nnf] jif{sf] ;f]xL cjlwdf ef/t Pj+ cGo d'n'saf6 ePsf] cfoft qmdzM !*=% k|ltzt / ^!=!
k|ltztn] a9]sf] lyof] . ef/taf6 d'Votof Pd=P;= ljn]6, ;jf/L ;fwg tyf kf6{k'hf{, Pd= P;= jfo/
tyf /8, ljB'tLo pks/0f / cGo d]lzg/L tyf kf6{k'hf{ Pj+ cGo d'n'saf6 ljz]ifu/L ;'g, ;~rf/
pks/0f tyf kf6{k'hf{, xjfO hxfhsf kf6{k'hf{, sDKo'6/ tyf kf6{k'hf{ / cf}ifwL pks/0f tyf cf}hf/sf]
cfoftdf a[l4 ePsf] sf/0f ;dLIff cjlwdf s'n cfoft a9]sf] xf] .
!=%=$
cfly{s jif{ @)^^^& sf] klxnf] kfFr dlxgfdf ;du| zf]wgfGt/ (Overall Balance of Payment) l:ylt ?=
!(cj{ ^) s/f]8n] 3f6fdf /x]sf] 5 . cl3Nnf] cfly{s jif{sf] ;f]xL cjlwdf ?= @@ cj{ && s/f]8n]
zf]wgfGt/ artdf /x]sf] lyof] .
cfly{s jif{ @)^^^& sf] klxnf] kfFr dlxgfsf] zf]wgfGt/ l:ylt 3f6fdf hfg'sf k|d'v sf/0fx?
cfly{s jif{ @)^^^& sf] klxnf] kfFr dlxgfdf ;du| zf]wgfGt/ l:ylt ?= !(=^ cj{n] 3f6fdf
/x]sf] 5 . cl3Nnf] cfly{s jif{sf] ;f]xL cjlwdf ?= @@=* ca{n] zf]wgfGt/ artdf /x]sf] lyof] .
rfn' cfly{s jif{sf] ;dLIff cjlwdf rfn' vftf klg ?= !(=^ ca{n] 3f6fdf /x]sf] 5 . cl3Nnf]
jif{sf] ;f]xL cjlwdf eg] rfn' vftf ?= !)=& ca{n] artdf /x]sf] lyof] . vf;u/L j:t' Jofkf/
3f6f %@=* k|ltztsf] pNn]vgLo b/n] a9]sf] tyf cl3Nnf] jif{ pRr b/n] a9]sf] ljk|]if0f cfk|jfxsf]
a[l4b/ ;dLIff cjlwdf lzlyn ePsf] sf/0f rfn' vftf Pj+ ;du| zf]wgfGt/ l:ylt 3f6fdf /xg
uPsf] xf] . kl/0ffd:j?k, s'n ljb]zL ljlgdo ;+lrlt @)^^ c;f/ d;fGtsf] t'ngfdf @)^^ d+l;/
d;fGtdf !@=@ k|ltztn] 36L ?= @$%=( ca{df ;Lldt /x]sf] 5 . @)^% d+l;/ d;fGtdf o:tf]
;+lrlt !)=* k|ltztn] a9]sf]] lyof] . cd]l/sL 8n/df u0fgf ubf{ @)^^ c;f/b]lv d+l;/
d;fGt;Dddf s'n ;+lrlt &=( k|ltztn] 36L cd]l/sL 8n/ #=# ca{df ;Lldt /x]sf] 5 . cl3Nnf]
jif{sf] ;f]xL cjlwdf o:tf] ;+lrlt !=* k|ltztn] 36]sf] lyof] . cfly{s jif{ @)^^/^& sf] klxnf]
kfFr dlxgfsf] cfoftnfO{ cfwf/ dfGbf ljb]zL ljlgdo ;+lrltsf] ljBdfg :t/n]] *=@ dlxgfsf] j:t'
cfoft / &=) dlxgfsf] j:t' tyf ;]jf cfoft wfGg kof{Kt /xg] b]lvG5 .
rfn' vftf tyf ;du| zf]wgfGt/ l:ylt pNn]Vo 3f6fdf /xg'df a9\bf] Jofkf/ 3f6f tyf 36\bf]
ljk|]if0f cfk|jfx a[l4b/ k|d'v sf/ssf] ?kdf /x]sf 5g\ .
a9\bf] Jofkf/ 3f6fM ;dLIff cjlwdf ljz]ifu/L ;'g, ;jf/L ;fwg tyf kf6{k'hf{, Pd=P;=ljn]6,
Pd=P;= jfo/ /8 / ljB'QLo pks/0fsf] cfoft pNn]Vo dfqfdf a9]sf] sf/0f s'n cfoft
#@=* k|ltztn] a[l4 eO{ ?= !%#=$ ca{ k'u]sf] 5 . rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] 5 dlxgfdf
;'gsf] cfoft cl3Nnf] jif{sf] ;f]xL cjlwsf] ?=*=* ca{sf] t'ngfdf ?= ##=% ca{ k'u]sf] 5 .
To:t} cl3Nnf] jif{sf] klxnf] kfFr dlxgfdf ?= %=( ca{ a/fa/ ePsf] ;jf/L ;fwg tyf
kf6{k'hf{sf] cfoft rfn' jif{sf] pk/f]Qm cjlwdf ?= !)=% ca{ k'u]sf] 5 . To:t} lgof{ttkm{
vf;u/L bfn, pgL un}+rf / tof/L kf]zfssf] lgof{t vl:sPsf] sf/0f s'n lgof{t cl3Nnf]
jif{sf] ;f]xL cjlwsf] t'ngfdf !*=& k|ltztn] 36L ?= @%=! ca{ k'u]sf] 5 . cl3Nnf] jif{sf]
klxnf] kfFr dlxgfdf pNn]vgLo lj:tf/ ePsf] bfn Pj+ tof/L kf]zfssf] lgof{tdf o; jif{
lu/fa6 cfPsf] 5 . kl/0ffd:j?k Jofkf/ 3f6f %!=& k|ltztn] a[l4 eO{ ?= !@*=# ca{ k'u]sf]
5.
36\bf] ljk|]if0f a[l4b/M g]kfnsf] rfn' vftf tyf ;du| zf]wgfGt/ artdf ljk|]if0f cfk|jfxn]
k|d'v e"ldsf v]Nb} cfPsf] 5 . vf;u/L Jofkf/ 3f6fdf ePsf] a[l4 eGbf ljk|]if0f cfk|jfxdf
ePsf] a[l4 pNn]Vo ePsf] sf/0f d'n'ssf] rfn' vftf tyf ;du| zf]wgfGt/ artdf /xFb}
cfPsf] xf] . rfn' cflYf{s jif{sf] klxnf] kfFr dlxgfdf Psflt/ lgof{tdf ePsf] pRr lu/fj6 /
cfoftdf ePsf] pRr a[l4sf sf/0f Jofkf/ 3f6f pNn]Vo?kdf a9]sf] 5 eg] Jofkf/ 3f6f wfGb}
cfPsf] ljk|]if0f cfk|jfxsf] a[l4b/ 36]sf] 5 . kl/0ffd:j?k, rfn' vftf Pj+ ;du| zf]wgfGt/
l:ylt k|lts"n cj:yfdf k'u]sf] xf] .
rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] 5 dlxgfdf a}b]lzs /f]huf/Ldf hfg] sfdbf/sf] ;+Vof ;LdfGt b/n]dfq
a9]sf] sf/0f cfufdL lbgdf ljk|]if0f cfk|jfxsf] a[l4b/ cl3Nnf] jif{sf] h:tf] pT;fxk|b gx'g] :ki6
5 . d'n's leq b]lvPsf] ljB't phf{ ;+s6 Pj+ /fhg}lts cl:y/tfsf] sf/0f lgof{tdf yk xf;cfO{
Jofkf/ 3f6f cem a[l4 x'g ;Sg] b]lvPsf]n] rfn' vftf tyf zf]wgfGt/ l:ylt ;'wf/ ug{] sfo{
r'gf}tLk"0f{ b]lvG5 . ;/sf/n] jfXo If]qsf] l:ylt yk lau|g glbg lgDg sbdx? clanDa rfNg'kg]{
b]lvG5 .
j:t' Jofkf/ 3f6fnfO{ Go'gLs/0f ug{ ;/sf/n] tTsfn c;fdfGo?kn] k}7f/L ePsf j:t'x?
klxrfg u/L ;f]sf] cfoftnfO{ lg?T;flxt ug'{'kg]{ .
ef/t lgof{t x'g] g]kfnL j:t'x?df nfUb} cfPsf] cltl/Qm z'MNs x6fpg ef/t ;/sf/;Fu
s'6g}lts kxn ug'{kg]{ .
pBf]u If]qnfO{ zflGt If]q 3f]if0ff u/L aGb, x8tfn ;bfsf] nflu aGb ug'{kg]{ .
jt{dfg phf{ ;+s6 Go'gLs/0f ug{ ef/taf6 yk ljB't cfoftsf] nflu kxn ug'{kg]{ . ljB't
r'xfj6nfO{ o'4:t/df lgoGq0fdf Nofpg'kg]{ .
ljk|]if0f cfk|jfxdf yk lu/fa6 cfpg glbg yk d'n'sx?;Fu >d ;Demf}tf ug{ kxn ug'{ kg]{ .
ljk|]if0f cfk|jfxnfO{ cf}krfl/s dfWodaf6 leq\ofpg r]tgfd'ns sfo{qmdx? ;+rfng ug'{kg]{
tyf ljk|]if0f cfk|jfxnfO{ pTkfbgd"ns If]qdf pkof]u ug{ cGo cfsif{s sfo{qmdx?
10
Nofpg'kg]{ .
To:t}, afXo :yfloTj sfod /fVg ;/sf/n] bL3{sfnLg /0fgLltcGtu{t lgDg sbdx? rfNg'kg]{
b]lvG5 .
lgof{t k|j4{g ug{ d'n'sdf nufgLd}qL jftfj/0fsf] l;h{gf ug'{kg]{ .
xfnsf jif{x?df g]kfnL ljBfyL{x? pRr lzIffsf] nflu ljb]z hfg] k|j[lQ tLa|?kn] a9]sf]
sf/0f e|d0f vr{df pRr a[l4 x'g hfFbf ;]jf Jofkf/ ;d]t 3f6fsf] l:yltdf /xg yfn]sf] 5 .
t;y{ d'n's leq} lzIffsf] nflu u'0f:t/ a[l4 tyf /f]huf/Lsf] k|Tofe"lt x'g] vfnsf gLlt tyf
sfo{qmdx? Nofpg'kg]{ b]lvG5 .
a}b]lzs nufgL cfslif{t ug{ ljb]zL nufgL kj4{g gLlt tyf cf}Bf]lus gLltdf ;dofg's"n
kl/jt{g ug{'kg]{ .
d'n'ssf] cfly{s d'2fdf ;a} /fhg}lts bnx?sf] ;femf wf/0ff /xg'kg]{ .
a}b]lzs /f]huf/Lsf nflu ljb]z hfg] cbIf tyf cw{bIf sfdbf/x?nfO{ pko'Qm lsl;dsf]
tfnLd k|bfg u/L pgLx?sf] cfo a[l4 ug{ kxn ug'{ kg]{ .
ljk|]if0f cfonfO{ hnljB't, k"jf{wf/ lgdf{0f nufotsf pTkfbgzLn If]qdf nufpg] . cfo
cfh{g ug]{x?s} ;xeflutfdf sDkgL :yfkgf ug{ k|f]T;fxg x'g]u/L gLltut Joj:yf cjnDjg
ug]{ .
!=%=%
;dLIff cjlwdf rfn' vftf (Current Account) klg ?= !( ca{ ^$ s/f]8n] 3f6fdf /x]sf] 5 . cl3Nnf]
jif{sf] ;f]xL cjlwdf eg] rfn' vftf ?= !) ca{ &$ s/f]8n] artdf /x]sf] lyof] . vf;u/L Jofkf/ 3f6f
pRr b/n] a9]sf] tyf ljk|]if0f cfk|jfx (Workers' Remittances) sf] a[l4b/ vl:sPsf] sf/0f rfn' vftf
3f6fdf /xg uPsf] xf] . To:t}, ;dLIff cjlwdf 6fG;km/ cGtu{t cg'bfg @%=& k|ltztn] 36]sf] 5 eg]
ljk|]if0f cfk|jfx cl3Nnf] jif{sf] ^%=* k|ltztsf] pNn]vgLo a[l4sf] t'ngfdf s]an !)=$ k|ltztn] a9L
?= *^ ca{ &% s/f]8 k'u]sf] 5 .
!=%=^
k"FhLvftf (Capital Account) cGtu{t ;dLIff cjlwdf ?= @ cj{ @ s/f]8 a/fa/ k"FhLut 6fG;km/ k|fKt
ePsf] 5 . cl3Nnf] jif{ k"FhLut 6fG;km/ ?= @ ca{ % s/f]8 k|fKt ePsf] lyof] .
!=%=&
ljQLo vftf (Financial Account) tk{m ;dLIff cjlwdf ?= # cj{ !& s/f]8 a/fa/sf] ;/sf/L C0f
cfk|jfx ePsf] 5 eg] ;fFjf e'QmfgL ?= $ cj{ #@ s/f]8 /x]sf] 5 . cl3Nnf] jif{sf] ;f]xL cjlwdf ?= !
cj{ *# s/f]8 ;/sf/L C0f cfk|jfx ePsf] lyof] . ;dLIff cjlwdf ljb]zL d'b|f tyf lgIf]k bfloTj ?= $
ca{ & s/f]8n] 36]sf] 5 .
!=%=*
@)^^ d+l;/ d;fGtdf s'n ljb]zL ljlgdo ;+lrlt @)^^ c;f/ d;fGtsf] t'ngfdf !@=@ k|ltztn] 36L
?= @$% cj{ ($ s/f]8df ;Lldt /x]sf] 5 . @)^% d+l;/ d;fGtdf o:tf] ;+lrlt !)=* k|ltztn] a9]sf]]
lyof] . cd]l/sL 8n/df eg] @)^^ c;f/b]lv d+l;/ d;fGt;Dddf s'n ;+lrlt &=( k|ltztn] 36L
cd]l/sL 8n/ # ca{ #) s/f]8df ;Lldt /x]sf] 5 . cl3Nnf] jif{sf] ;f]xL cjlwdf s'n ;+lrlt cd]l/sL
8n/df u0fgf ubf{ !=* k|ltztn] 36]sf] lyof] . cfly{s jif{ @)^^^& sf] klxnf] kfFr dlxgfsf]
cfoftnfO{ cfwf/ dfGbf ljb]zL ljlgdo ;+lrltsf] ljBdfg :t/n]] *=@ dlxgfsf] j:t' cfoft / &=)
dlxgfsf] j:t' tyf ;]jf cfoft wfGg kof{Kt /xg] b]lvG5 .
!=%=(
rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] kfFr dlxgf;Dddf zf]wgfGt/ l:ylt k|lts"n /x]sf] Pj+ ljb]zL ljlgdo
;+lrltsf] :t/ ;d]t 36]sf]n] afx\o If]q :yfloTj sfod ug{ r'gf}tLk"0f{ x'g] b]lvG5 .
!=%=!) d'n'sdf b]lvPsf] aGb, x8\tfnnufot phf{ ;+s6sf sf/0f lgof{tdf yk lu/fa6 cfpg] tyf ;'grfFbLsf]
cfoftdf lgoGq0f ul/Pklg cGo j:t'sf] cfoftdf a[l4 x'g] b]lvPsf] sf/0f rfn' cfly{s jif{df Jofkf/
3f6f yk a9\g] cg'dfg ul/Psf] 5 . rfn' cfly{s jif{ vf;u/L tof/L kf]zfs, pmgL un}+rf, bfn, 5fnf
tyf h8La'6LhGo j:t'sf] jfXo dfudf sdL cfpg] ck]Iff /x]sf]n] jif{sf] cGTo;Dddf s'n lgof{t cl3Nnf]
jif{sf] t'ngfdf !#=* k|ltztn] 36L ?= ^) ca{ @* s/f]8df ;Lldt x'g] cg'dfg ul/Psf] 5 . To;}u/L],
jif{sf] cGTo;Dddf s'n cfoft @!=% k|ltztn]] a[l4 eO{ ?= ##( ca{ #^ s/f]8 k'Ug] cg'dfg ul/Psf] 5 .
11
kmn:j?k, rfn" cfly{s jif{sf] cGTo;Dddf Pkm=cf]=aL= d"Nodf cfwfl/t j:t' Jofkf/ 3f6f ##=# k|ltztn]
a[l4 eO{ ?= @&( ca{ & s/f]8 k'Ug] cg'dfg /x]sf] 5 .
!=%=!! vf;u/L e|d0f tyf oftfoft vr{df lj:tf/ cfpg] b]lvPsf] sf/0f rfn" cfly{s jif{ v"b ;]jf cfo ?= !!
ca{ *# s/f]8n] C0ffTds x'g] cg'dfg ul/Psf] 5 . rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] 5 dlxgf;Dddf xjfO{
dfu{af6 g]kfn e|d0f ug{ cfpg] ko{6sx?sf] ;+Vofdf pNn]Vo lj:tf/ cfPsfn] o; jif{sf]] cGTo;Dddf
e|d0f cfo !%=# k|ltztn] a9\g] cg'dfg 5 . vr{tkm{, rfn' cfly{s jif{ e|d0f tyf oftfoft vr{ qmdzM
!^=* k|ltzt / !)=* k|ltztn] a9\g] cg'dfg 5 .
!=%=!@ rfn' cfly{s jif{ cl3Nnf] jif{sf] t'ngfdf k]G;g cfodf s]xL ;'wf/ cfpg] t/ ljk|]if0f Pj+ rfn' cg'bfgsf]
a[l4b/df eg] s]xL sdL cfpg] ck]Iff ul/Psf] 5 . rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] 5 dlxgfdf a}b]lzs
/f]huf/Ldf hfg] sfdbf/sf] ;+Vof cl3Nnf] jif{sf] ;f]xL cjlwsf] t'ngfdf @=% k|ltztn] a9]sf] 5 . rfn'
cfly{s jif{sf] klxnf] rf/ dlxgfdf o:tf] ;+Vofdf lu/fj6 cfPklg kl5Nnf] b'O{ dlxgf d+l;/ / k';df eg]
;'wf/ b]lvPsf] 5 . o; jif{sf] afFsL dlxgfx?df /f]huf/Lsf nflu ljb]z hfg] k|j[lQdf ;fdfGo ;'wf/
cfpg] s'/fnfO{ b[li6ut ubf{ o; jif{sf] cGTo;Dddf lghL If]qsf] ljk|]if0f cfo cl3Nnf] jif{sf] $&=)
k|ltzt a[l4sf] t'ngfdf &=% k|ltztn] a9L ?= @@% cj{ $# s/f]8 k'Ug] cg'dfg /x]sf]n] v"b 6fG;km/
cfo cl3Nnf] jif{sf] #^=% k|ltzt a[l4sf] t'ngfdf (=* k|ltztn] dfq a9\g] cg'dfg 5 . kmn:j?k, o;
jif{ rfn' vftf sl/a ?= ^ ca{ #( s/f]8n] 3f6fdf x'g] cg'dfg 5 .
!=%=!# rfn" cfly{s jif{df k"FhLut 6fG;km/ ?= & cj{ !^ s/f]8 /xg] cg'dfg 5 . rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] kfFr
dlxgfdf rfn' tyf zf]wgfGt/ vftfsf] l:ylt k|lts"n ePklg afFsL dlxgfx?df vf;u/L Jofkf/ 3f6f,
ljk|]if0f cfk|jfx nufot k"FhLut 6fG;km/df s]xL ;'wf/ cfpg] cg'dfg ul/Psf] x'Fbf rfn' jif{sf] cGTo
;Dddf zf]wgfGt/ l:ylt ;Gt'ngdf /xg] cg'dfg 5 . kmn:j?k @)^& c;f/ d;fGtdf ljb]zL ljlgdo
;Flrlt sl/a ?= @&%=( ca{ /xg] cg'dfg 5 . ljb]zL ljlgdo ;+Flrltsf] pQm :t/ (=* dlxgfsf] j:t'
cfoft / *=! dlxgfsf] j:t' tyf ;]jf cfoft wfGg kof{Kt x'g] cg'dfg /x]sf] 5 .
!=^
lwtf]kq ahf/
!=^=!
@)^^ c;f/ d;fGtdf &$(=!) ljGb' /x]sf] g]K;] kl/;"rs @)^^ k'; d;fGtdf %#)=(^ ljGb'df k'u]sf]
5.
!=^=@
@)^^ k'; d;fGtdf jhf/ k"FhLs/0f ?= $ va{ & ca{ &* s/f]8 k'u]sf] 5 . o; cfly{s jif{sf] k';
d;fGtdf s'n ufx{:y pTkfbg;+u jhf/ k'FhLs/0fsf] cg'kft #&=^ k|ltzt /x]sf] 5 . @)^^ c;f/
d;fGtdf of] cg'kft %*=! k|ltzt /x]sf] lyof] . ;"rLs[t sDkgLx?sf] ahf/ k'FhLs/0fdf ljutdf em}+ j}+s
tyf ljQLo ;+:yfx?n] ;j}eGbf 7"nf] lx:;f cf]u6]sf 5g\ .
!=^=#
@)^^ k'; d;fGtdf g]kfn :6s PS;r]Gh lnld6]8df ;"lrs[t ePsf sDkgLx?sf] ;+Vof !^% k'u]sf] 5 .
@)^^ c;f/ d;fGtdf of] ;+Vof !%( /x]sf] lyof] . xfn ;"lrs[t sDkgLx? dWo] !## j6f ljQLo ;+:yf,
!* j6f pTkfbg / k|zf]wg ug]{ pBf]u, $ j6f xf]6n, $ j6f Jofkf/Ls ;+:yf, $ j6f hnljB't sDkgL /
@ j6f cGo ;d"xsf sDkgLx? /x]sf 5g\ .
!=^=$
k|fylds lgisfzg tkm{ cfly{s jif{ @)^^^& sf] klxnf] 5 dlxgfdf g]kfn lwtf]kq jf]8{n] !! j6f
sDkgLnfO{ #( s/f]8 %$ nfv j/fj/sf] ;fwf/0f z]o/ / cGo !( j6f sDkgLx?nfO{ ?= ^ cj{ && s/f]8
@ nfv j/fj/sf] xsk|b z]o/ lgisfzgsf] nflu :jLs[tL k|bfg u/]sf] 5 .
!=^=%
g]kfn :6s PS;r]Gh lnld6]8df @)^^ c;f/ d;fGt;Dddf ?= !% cj{ !% s/f]8 j/fj/sf] ;/sf/L
C0fkqx? ;"rLs[t ePsf]df rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] 5 dlxgfdf ?= % cj{ &% s/f]8 a/fa/sf b'Oj6f
;/sf/L C0fkqx? ;"rLs[t ePsf 5g\ . o; cjlwdf g]kfn :6s PS;r]Gh lnld6]8df ;/sf/L C0f
kqsf] bf];|f] jhf/ sf/f]jf/ eg] ePg .
12
kl/R5]b @
ah]6 aQmAosf d'Vo d'Vo gLlt tyf sfo{qmdx?sf] sfof{Gjog l:ylt
@=!
@=@
k[i7e"ld
@=!=!
cfly{s jif{ @)^^.^& sf] ah]6 aQmAodf ;dfj]z gLlt tyf sfo{qmdx?sf] k|efjsf/L sfof{Gjogsf nflu
cfly{s jif{sf] z'?df g} ah]6 aQmAosf] j"Fbfut Joxf]/f pNn]v u/L lhDd]jf/ lgsfo, ;xof]uL lgsfo, ;DkGg
ug'{kg]{ cjlw / ;f] df lg/Gt/ cg'udg ug{] lgsfo, kbflwsf/L tf]ls ;DalGwt ;j} lgsfox?df k7fOPsf]
lyof] . 3f]lift gLlt tyf sfo{qmdx?sf] sfof{Gjog l:ylt ;DaGwdf dfggLo cy{ dGqLHo"sf] cWoIftfdf cy{
dGqfnodf ;DalGwt dGqfnosf ;lrjx? ;dfj]z u/L k|To]s b'O{b'O{ dlxgfdf ;dLIff x'g] u/]sf] 5 .
o;sf cltl/Qm rfn' cfly{s jif{sf] ah]6n] ah]6sf gLlt tyf sfo{qmdnfO{ k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjog ug{
:ynut cg'udg ug{], ljefuLo dGqL:t/df / ;DdfggLo k|wfgdGqLHo"sf] cWoIftfdf ;dLIff ug{], t];|f]
kIfjf6 :jtGq cg'udg / d"Nof+sg ug{] h:tf cg'udg / d"Nof+sgsf ljlwx? tf]s]sf] 5 . ;fy} ljsf;
cfof]hgfx?sf] lgoldt cg'udgsf nflu k|wfgdGqL tyf dlGqkl/ifb\ sfof{nodf 5'} cg'udg ;+oGq
jgfOPsf] 5 .
@=!=@
ah]6df k/]sf d'ne"t gLlt / sfo{qmdsf] ljefuLo dlGq:t/df / cy{ dGqfnodf ;dLIff
/x]tfklg lqkIfLo ?kdf x'g] :ynut cg'udg / t];|f] kIfaf6 x'g] d"Nof+sgsf] sfd
al9;s]sf] cj:yf 5}g . pNn]vLt cj:yfsf] k[i7e"lddf ul/Psf] cg'udgsf] cfwf/df
dlxgfdf ljleGg dGqfnox?n] sfof{Gjog u/]sf gLlt / sfo{qmdsf] k|ult ljj/0fnfO{
ljj]rgf ul/Psf] 5 .
ah]6 aQmAodf pNn]vLt d'Vo d'Vo gLlt tyf sfo{qmdx?sf] dGqfnout k|ult ljj/0f
@=@=!
rfn' cfly{s jif{sf] ah]6 aQmAodf pNn]vLt gLlt tyf sfo{qmdx?sf] sfof{Gjog ug{] lgsfosf] ?kdf
ljleGg dGqfnoaf6 sfof{Gjog ePsf d'Vo d'Vo gLlt tyf sfo{qmdx?sf] klxnf] ^ dlxgfsf] k|ult
l:yltnfO{ o;df ljj]rgf ul/Psf] 5 . sfof{Gjog l:yltnfO{ x]bf{ sltko gLlt / sfo{qmdx? sfof{Gjogdf
g} gcfO;s]sf], sltko sfof{Gjogsf] ;fdfGo k|lqmofd} /x]sf / sltkodf pNn]vgLo k|ult klg b]lvPsf]
5 . t;y{ ltgLx?nfO{ o; kl/R5]bdf d"ne"t ?kdf 5'f5'} ljj]rgf ul/Psf] 5 .
@=@=@
13
58
258
270
78
89
ljutsf] Gsf] qmddf lj:yflkt ePsfx?sf] k'g:yfkgf, ;DkQL sfo{ljlw tof/ ePsf] / sfof{Gjog ug{ ;DalGwt
sJhf / Iflt ePsf] k|dfl0ft eO{ Ifltk"tL{ gkfPsfx?nfO{ lglZrt
a}+sx?nfO{ n]vL k7fPsf] .
dfkb08sf] cfwf/df Ifltk"tL{ pknJw u/fOg] 5 ., ;DkQL sJhf
ePsf kl/jf/x?nfO{ lglZrt cfwf/df jfnLsf] Ifltk"tL{ / pgLx?n]
lnPsf] C0fsf] ;fFjf a'emfPdf k'/} Jofh ldgfxf lbOg] 5 .
c;n C0fLx?nfO{ k|f]T;fxg ug{ s[lif ljsf; a}+s, g]kfn a}+s, /fli6o sfo{ljlw tof/ u/L sfof{Gjog ug{ ;DalGwt
jfl0fHo a}+s / ;fgf ls;fg ;xsf/L a}+saf6 ?= %) xhf/ ;Ddsf]
a}+sx?nfO{ n]vL k7fPsf] .
C0f lnO{ cfly{s jif{ @)^^.^& df ls:tf a'emfpg] ;fgf ls;fg
tyf Joj;foLnfO{ a'emfpg] Aofhdf %) k|ltzt 5'6 . lrof, cn}+rL,
skmL v]tL, zLt e08f/ / k'ik Joj;fodf s[lif ljsf; a}+s dfkm{t
k|bfg u/]sf] Jofh cg'bfgnfO{ lg/Gt/tf . ;+s6df k/]sf lrof
pTkfbs ;fgf ls;fgn] C0fsf] ;fjfF a'emfPdf ;Dk"0f{ Aofh ldgfxf
lbOg] . ;xsf/L b"w lr:ofg s]Gb| / :ofnf] 6\o'aj]ndf k|of]u x'g]
lah'nLsf] l8dfG8 z'Nsdf lbPsf] 5'6nfO{ lg/Gt/tf .
ls;fgsf] pTkfbg tyf kz'kfngsf] ;'/If0fsf] nflu kz' tyf ljkGg ju{sf ^)) hgfnfO{ ePsf] nufgL ?=%
afnLsf] n3' aLdfsf] nflu ah]6 5'6\ofPsf] .
s/f]8sf] shf{ ;'/If0f ePsf] .
133
136
>dhLjLx?nfO{ cfo cfh{g ug{] ;DklQsf] dflns agfpg] cjwf/0ff C0f pknJw u/fpg lsi6 a}+s;+u ;Demf}tf
cg'?k cfufdL cfly{s jif{df % xhf/ l/S;frfnsnfO{ xfn ef8fdf
;DkGg .
rnfO{ /x]sf] jf gofF l/S;f v/Lb ug{ :j/f]huf/ sf]ifaf6 C0f
pknAw u/fOg] .
g]kfn ;/sf/n] cfufdL cfly{s jif{df p7fpg] cfGtl/s C0f
/sddWo] ljb]zdf sfd ug{] g]kfnLx?nfO{ nlIft u/L blIf0f sf]l/of, j}b]lzs /f]huf/ artkq hf/L ug{] ;DaGwL
139
14
241
246
249
250
251
253
266
267
268
269
271
Access
274
277
284
285
287
289
;fj{hlgs n]vf ;ldltsf ;b:osf] g]t[Tjdf ;/sf/L ah]6 cfof]u u7gsf nflu dlGqkl/ifb\df k|:tfj k]z
Aoj:yfkg tyf vr{ k|0ffnL k'g/fjnf]sg cfof]u u7g ug{] .
ePsf] . ;|f]tsf] cefj x'g glbg] k|ltj4tf
hgfOPsf] .
cfufdL cfly{s jif{df sf7df8f}+lghu9 b|'tdfu{, x'nfsL /fhdfu{ / b|'tdfu{sf] 6ofs vf]Ng] sfo{ g]kfnL ;]gfaf6 z'?
dflyNnf] ;]tL hnljB't cfof]hgfnfO{ /fli6o uj{sf cfof]hgfsf]
ePsf] .
?kdf lgdf{0f k|f/De ug{] ;+sNk . 7]Ssf aGbf]j:t gx'Gh]n b|'tdfu{sf]
6ofs vf]Ng] sfd g]kfnL ;]gfn] ;fpgb]lv g} ;'? ug{] . oL tLg}
cfof]hgfnfO{ ah]6sf] cefj x'g glbg cfly{s jif{sf] aLrdf vr{
x'g g;s]sf ah]6 zLif{sx?af6 cfjZos /sd oL cfof]hgfx?sf]
nflu /sdfGt/ ul/g] .
rfn' cfly{s jif{nfO{ s/ ;xeflutf jif{ sf] ?kdf ;~rfng ljhs lng] lbg] / :yfoL n]vf gDj/ lng] ;DaGwL
ul/g]5 . cfo cfh{g ug]{ / clu|d cfos/ sL x'g] ;a}n]
k|rf/ k|;f/ ljleGg ;+3 ;+u7gx?;Fu cGt/lqmof,
clgjfo{?kdf :yfoL n]vf gDa/ lng' kg]{ .
5nkmn, ljB'QLo dfWodaf6 JolQmut :yfoL n]vf
e-PAN) k|fKt ug{ ;Sg]
gDj/ (Personal
Joj:yf . s/bftf ;r]tgfsf nflu hfu/0f uLt
tof/ ePsf] .
High Sea Sale sf] ;DefJotf af/] cWoog ug{ lghL If]qsf] ;d]t cjwf/0ffkq tof/Lsf] r/0fdf /x]sf] .
;+nUgtfdf sfo{bn u7g ul/g] .
sdf]8L6L o"r/ dfs]{6sf] sf/f]jf/nfO{ s/sf] bfo/fdf Nofpg]
clu|ds/ sL ug{] ;DaGwdf k|Rff/ k|;f/, sdf]l86L
Joj:yf ldnfPsf] .
o"r/ dfs{]6 ;]jf k|bfg ug{] sDkgLx?nfO{
d"=c=s/df btf{ ug{ sfof{nox?nfO{ kl/kq ul/Psf]
s/sf] bfo/fdf gcfPsf JolQmnfO{ bfo/fdf Nofpg ;xof]u sf7df8f}+ pkTosfsf % j6f sfof{nox?
k'ofpg] / d"No clea[4L s/sf] ljn ljhs hf/L ug{ nufpg]
lj/f6gu/, w/fg / kf]v/fsf sfof{nox?df sl/a
nufotsf] sfo{nfO{ k|efjsf/L t'Nofpg s/ ;DaGwL ljifodf
!@) hgf :jo+;]jsx|? kl/rfng eO;s]sf] .
:gfts tx ptL0f{ u/]sf jf ;f]xL ljifodf ljZjljBfnoaf6
OG6g{l;k ug]{ ljBfyL{xnfO{ cfGtl/s /fhZj sfof{no jf /fhZj
;DaGwL sfof{noxdf :jod\ ;]jssf] kdf ;]jf lng ;lsg]
Joj:yf ldnfOg] .
sf7df8f}+ pkTosf, pkdxfgu/kflnsf, gu/kflnsf / lhNnf lzIff ;]jf z'Ns lgb{]lzsf tof/ ePsf], lzIff ;]jf
;b/d'sfddf lghL If]qaf6 ;+rflnt lzIf0f ;+:yfn] c;'n ug]{
z'Ns c;'n eO/x]s]f .
egf{ z'Ns / dfl;s lzIf0f z'Nsdf Ps k|ltztsf b/n] lzIff
;]jf z'Ns c;'n ug]{ Joj:yf ldnfPsf] .
j[4 eQf, c;xfo eQf h:tf ;fdflhs ;'/Iffsf sfo{qmdx kfl/>lds cfo s/ u0fgf ug{] ;DaGwL j|f];/ tof/
qmdzM la:tf/ ub}{ nluPsf]5 . eljiodf o;nfO{ lj:tf/ ug]{
u/L ljt/0f eO/x]sf], sfof{noaf6 cg'udg
;Gbe{df ;fdflhs ;'/Iff s/ nufpg]tkm{ cWoog ul/g] .
eO/x]sf] .
;fdflhs ;'/Iff s/sf] Joj:yf k|f/De gul/P;Dd kfl/>lds
cfo cfh{g ug]{ JolQmxaf6 s/of]Uo cfosf] klxnf] :Nofadf
Ps k|ltzt s/ nufpg] k|:tfj u/]sf] .
dlb/fsf] laqmL lat/0f sfo{nfO{ lgodg ug]{ jt{dfg gLltnfO{ yk dlb/f ljqmL ljt/0f lgodg, lgb{]lzsf cBfjlws
k|efjsf/L agfpg sf7df8f}+ pkTosf, pkdxfgu/kflnsf,
u/L k|sfl;t ul/Psf], lhNnf:t/Lo cg'udg
gu/kflnsf, ;a} lhNnf ;b/d'sfd / /fli6o nf]sdfu{xdf cGo
;DaGwL ;ldlt u7g ug{] ;DaGwdf ;fj{hlgs
j:t' laqmL lat/0f ug]{ k;naf6 dlb/fsf] laqmL lat/0f ug{
;"rgf k|sfl;t ul/Psf], ljt/0f lgoldt eP,
gkfOg] Joj:yf ul/Psf] . yk ul/Psf If]q ;b/d'sfd / /fli6o
gePsf] sfof{noaf6 cg'udg eO/x]sf],
nf]sdfu{xdf cGo j:t' laqmLlat/0f ul//x]sf k;nxn]
cg'dltkq lnP/ dfq} dlb/fsf] sf/f]jf/ ug{ kfpg] u/L @)^^ /fli6o nf]sdfu{sf] lgwf{/0f ul/Psf], jhf/ cg'udg
ePsf] .
sflQs d;fGt;Ddsf] ;do lbOPsf] .
eG;f/ hfFrkf; ubf{ hf]vLddf cfwfl/t 5gf}6 k/LIf0f k|0ffnLsf] lq=lj= / lj/u~h eG;f/df z'? ul/Psf] / cGo
k|f/De cfufdL cfly{s jif{b]lv ul/g] . o;af6 u|fxsnfO{ k|bfg
eG;f/ sfof{nodf qmdzM nfu' ul/+b} .
ul/g] ;]jfdf lz3|tf cfpg] .
5gf}6 kl/If0f k|0ffnLdf hf]lvdsf If]qx?sf] klxrfg
ug{ sfo{of]hgf tof/ u/L ;'Vvf jGb/ufx /
lj/u~h eG;f/df nfu' ul/Psf] . eG;f/ ljefudf
hf]lvd Joj:yfkg OsfO u7g ePsf] .
cfly{s ultljlwsf] ljsf; Pjd\ lj:tf/, s/bftfsf] kx'Fr / ;+u7g tyf Joj:yfkg ;j]{If0f ;DkGg eO{ ;+/rgf
sfo{af]sf] cg'kftnfO{ Wofgdf /fvL cfGtl/s /fhZj ljefu /
/ b/jGbL l;h{gfsf] k|:tfj :jLs[t .
sfof{nosf] ;+/rgfdf ;dofg's"n kl/jt{g ul/g] . o; qmddf
16
17
lgdf{0ffwLg ljB't cfof]hgf oyf;dodf ;DkGg ug{] sfo{nfO{ tLj|tf k|:tfljt ljB't P]g Joj:yflksf ;+;bdf k]z
lbOg] . gofF cfof]hgfsf] ;DefJotf cWoog ug{] / k|;f/0f nfOgsf]
ePsf] .
lj:tf/ Pj+ dd{tdf ljz]if hf]8 lbOg] . hn;|f]t /0fgLlt, @))@ n]
sfof{Gjog cjlw, >f]t
lnPsf] nIo / hn ljB't ljsf;sf] jt{dfg d"Nof+sgsf] cfwf/df kl/of]hgfsf] ;"rL,
Joj:yfkg,
;/sf/L
lghL
e"ldsf tyf gLltut
cfufdL b'O{ bzs leq sDtLdf @% xhf/ d]ufjf6 Ifdtfsf]
cfwf/
;DaGwL
k|
l
tj]
b
gsf]
d:of}bf tof/L sfo{
hnljB't ljsf; ug{] nIosf ;fy sfo{qmd th{'df ul/g] . o;sf
clGtd
r/0fdf
/x]
s
f]
.
nflu cfjZos ;+:yfut / gLltut k"jf{wf/ tof/ ul/g] .
cfufdL @) jif{ leq @% xhf/ d]=jf6 ljB't
pTkfbg ug{] ;DaGwL cWoog sfo{bn u7g ePsf] .
167
/fli6o ljB't ;+s6 lg?k0f sfo{ of]hgfnfO{ cfjZos kl/dfh{g k|:tfljt ljB't lgodg cfof]u P]g Joj:yflksf
;lxt pRr k|fyldstfsf ;fy sfof{Gjog ul/g]5 . :jb]zL tyf
;+;bsf] 5nkmndf /x]sf] .
ljb]zL nufgL k|f]T;flxt ug{ ljBdfg gLltx?df cfjZos
k'g/fjnf]sg u/L bL3{sfnLg pmhf{ ljsf;sf nflu pko'Qm gLlt ;DefJotf cWoog ePsf * j6f cfof]hgfsf]
ljsf;sf nflu lghL If]qaf6 k|lt:wf{sf] cfwf/df
th{'df ul/g] . ljB't pTkfbg / k|;f/0fdf lgodgsf] sfo{ k|efjsf/L
ljsf; ug{ ;fj{hlgs ;"rgf hf/L u/L k|fKt
agfpg :jfoQ ljB't lgodg cfof]u u7g ul/g] .
k|:tfjx? pk/ d"Nof+sg ug{] sfo{ e}/x]sf] .
hnljB't cfof]hgfsf] ;DefJotf cWoogsf nflu k/]sf !)) d]=jf6 eGbf d'lgsf] cfof]hgfsf] nflu
cfj]bgx?sf] tTsfn lg0f{o lbg] Joj:yf ldnfOg] . cg'dltkq lnP/
sfo{ljlw tof/ ul/Psf] .
klg lgdf{0f sfo{ cufl8 ga9fPsfx?sf] cg'dltkq /4 ul/g] .
sfo{k|ult ;Gtf]ifhgs gePsf 7"nLufF9 P -#=(*
d]= jf6_ nufot % j6f cfof]hgfsf] gjLs/0f
gePsf] .
/fli6o k|fyldstf / uf}/jsf] cfof]hgfsf] ?kdf g]kfn dflyNnf] ;]tL hnljB't cfof]hgfsf] xfO8f]nf]lh
;/sf/sf] ;|f]taf6} ;DkGg ug{] u/L !#) d]ufjf6sf]
tyf ;]l8d]G6 ;e{] sfo{ ;DkGg, 6]i6 cl86sf]
hnf;oo'Qm dflyNnf] ;]tLsf] lgdf{0f sfo{ ;'? ul/g] . :jb]zL
lgdf{0f sfo{sf nflu af]nkq cfXjfg, k"jff{wf/
nufgLdf lgdf{0f x'g] $ ;o %^ d]ufjf6sf] dflyNnf] tfdfsf]zL
ljsf;sf] qmddf k'n l8hfOgsf] nflu :yfgLo
hnljB't cfof]hgf cfly{s jif{ @)^(.&) leq ;DkGg ug{] u/L
k/fdz{bfqL;Fu ;Demf}tf ;DkGg eO{ k'nsf] l8hfOg
lgdf{0f sfo{ ;'? ul/g] .
sfo{ rfn' /x]sf] .
169
170
18
172
173
174
176
19
177
178
179
180
;fgf tyf 3/]n' pBf]ux?nfO{ k|f]T;fxg ug{ 3/]n' u|fd :yfkgf wgs'6f lhNnfdf 3/]n' u|fd :yfkgf ug{ ;DefJotf
ul/g] .
cWoog ePsf] tyf hUuf k|flKtsf nflu cf}Bf]lus
125
128
130
134
248
77
79
81
82
83
/f;folgs dndf cg'bfg lbgsf] nflu ?= ! ca{ %) s/f]8 s[lif ;fdfu|L sDkgL lnld6]8af6 #&%)) d]=6g
ljlgof]hg u/]sf] .
/f;folgs dn cfoft ePsf] .
cl3Nnf] jif{sf] df}Hbft / cfoft dWo]af6 $)%*!
d]=6g /f;folgs dn ljqmL ljt/0fsf] Joj:yf
ldnfOPsf], !)))) d]=6g cfoftsf] k|lqmof k'/f
eO{ lelqg] qmddf /x]sf] .
s[lif ;fdu|L sDkgL ln=nfO{ d"No cg'bfg pknJw
u/fO{ dn cfoftsf] Joj:yf ldnfOPsf] .
:yfgLo:t/df k|ffl/s dn pTkfbgnfO{ k|f]T;fxg ug{ cfjZos k|ffl/s dn pTkfbg k|f]T;fxg sfo{ljlw @)^^ /
gLlt tyf k"jf{wf/sf] Joj:yfsf ;fy}, k|ffl/s s[lif pTkfbg
k|ffl/s s[lif pTkfbg lgof{tsf nflu cGt/f{li6o
lgof{tsf nflu cGt/f{li6o dfGotfk|fKt k|df0fkq lgMz'Ns pknAw
dfGotf k|fKt k|df0fkq lgz'Ns pknJw u/fpg]
u/fpg] Joj:yf . ;xsf/L ;+:yfx?n] :yfkgf ug{] k|ffl/s dn
;DaGwL sfo{ljlw tof/ eO{ :jLs[ltsf] r/0fdf
sf/vfgfnfO{ d]lzg pks/0f nfutsf] %) k|ltzt k"FhLut cg'bfg
/x]s]f .
pknAw u/fpg] .
pRrd"No / cGt/f{li6o ahf/df t'ngfTds nfe ePsf lrof, skmL, pRr d"Nosf s[lif pkh k|zf]wg pBf]u :yfkgf
hl8a'6L, dx, h'gf/, cb'jf / b'Uw pTkfbs ;xsf/L ;+:yfx?n]
ug{ ;xsf/L ;+:yf Pj+ lghL :t/df ;d]t cg'bfg
:yfkgf ug{] k|zf]wg pBf]ux?nfO{ d]lzg pks/0f nfutsf] @%
pknJw u/fpg] k|of]hgsf nflu sfo{ljlw
k|ltzt cg'bfg lbOg] .
:jLs[ltsf] r/0fdf /x]sf] .
ls;fgx?s} ;xeflutfdf pv' af]8{ u7g ul/g] .
pv' tyf lrgL ljsf; ;ldlt u7g cfb]z hf/L
ePsf] .
pRr tyf dWo kxf8sf @# lhNnfdf vfB;+s6 ;Daf]wg ;fgf l;+rfO{ dd{t, ;+ef/ tyf lgdf{0fsf nflu
sfo{qmd ;+rfng ug{] .
lgjb]g dfu ePsf]df s[ifs ;d"x Pj+ ;+3
;+:yfx?af6 s"n !*@! j6f lgj]bg k|fKt ePsf]
5 . k|fKt lgj]bgx? dWo]af6 pko"'Qmtfsf] cfwf/df
cfof]hgf 5gf}6sf sfo{ z'? eO;s]sf] 5 .
;fd'bflos jLh s]Gb| :yfkgfsf nflu ;DefJotf
cWoog, l8hfO{g / 8O sfo{ FAO dfkm{t ug{sf]
nlfu sfo{qmd / ah]6sf] k'g/fjnf]sg u/L
sfo{k|:tfj :jLs[ltsf nflu ljZj j}+sdf
k7fOPsf] .
/f;folgs dn aLp 9'jfgL sfo{qmd ;+rfngsf
nflu @! lhNnfn] dn ljp 9'jfgLsf] nflu
;Demf}tf ul/;s]sf 5g\ . o;} qmddf ?s'd /
hfh/sf]6df qmdzM !)& / @! d]=6g /f;folgs
dn cfk"lt{ ePsf] 5 .
s[lif pTkfbsTj a9fpg ufpFzx/df ;xsf/L, 3/ 3/df /f]huf/L ;xsf/L v]tL sfo{qmd ;+rfngsf] nflu ;xsf/L
sfo{qmd cGtu{t ;xsf/L v]tLnfO{ k|f]T;fxg ul/g] . ;xsf/L v]tLdf
v]tL sfo{ljlw :jLs[t ePsf] .
cfj4 ;+:yfx?nfO{ k"jf{wf/ lgdf{0f, k|fljlws ;]jf, dn, aLp cg'bfg
tyf s[lifoGq nufotsf ;'ljwfx? pknAw u/fOg] . ;xsf/L ;xsf/Ldf cfwfl/t ;fgf l;+rfO{ l:sd ;+rfng
;DaGwL ;"rgf k|sfzg kZrft l:sd ;+rfngsf]
;+:yfx?sf] Ifdtf a9fpg / ;xsf/LnfO{ cleofgsf] ?kdf ;~rfng
nflu %&% lgj]bg k|fKt ePsf]df @@ 5gf}6 eO{ @
ug{ ;xsf/L af]8{ dfkm{t /fli6o ;xsf/L dxf;+3nfO{ cg'bfg lbg]
j6f cfof]hgfdf sfo{ z'? e};s]sf] .
Joj:yf ldnfPsf] . /fli6o ;xsf/L a}+ssf] k"FhLsf]if a[l4 ug{ !
s/f]8 ?k}+of C0f nufgL ug{] .
;Kt/L, jfFs], jlb{of, bf / s}nfnLdf kmnf]ck
sfo{qmd !) gofF lhNnfx? emfkf, df]/ pbok'/,
;nf{xL, bf]nvf, :ofhf, /;'jf, /fd]5fk,
l;Gw'kfNrf]s / ;Kt/Lsf] sfo{qmddf o; jif{ kz'
ljsf; tkm{ !% lhNnfdf s'v'/f tyf j+u'/ ;xsf/L
v]tL sfo{qmd ;+rfng ePsf] .
21
85
86
87
;xsf/LlghL ;fem]bf/Ldf h'Dnf, sf7df8f}+, e/tk'/, 9Ns]j/, tf]lsPsf :yfgx?dWo] xl/jg ;nf{xLdf s[lif pkh
xl/cf}g / a'6jndf vfBfGg, kmnkm"n tyf t/sf/L ;+sng s]Gb|
yf]s jhf/df :6n lgdf{0fsf nflu pkef]Qmf
tyf yf]s ahf/ lgdf{0f ul/g] . sf7df8f}+ dxfgu/kflnsf / cGo
lgdf{0f ;ldlt u7g ePsf] . 9Ns]j/df s[lif pkh
gu/kflnsfx?df Jojl:yt t/sf/L ahf/sf] lgdf{0f tyf ;'wf/
yf]s jhf/df sDkfp08 jfn / jhf/ ;]6
ul/g] . sf7df8f}+df Jojl:yt kz'jwzfnfsf] Joj:yf ug{ df;'
lgdf{0fsf nflu pkef]Qmf ;ldlt u7g eO{ l8hfOg
Joj;foLx?sf] ;xsf/LnfO{ k"FhLut cg'bfg lbOg] .
Oli6d]6sf] sfo{ e}/x]sf] , e/tk'/df hUuf k|fKtLsf]
nflu k|of; eO/x]sf] 5 .
sf7df08f}+sf]
nlK;km]lbdf s[lif pkh ;+sng s]Gb| lgdf{0fsf
nflu pkef]Qmf ;ldlt u7g eO{ l8hfOg
Oli6d]6sf] sfo{ eO/x]sf] / h'Dnfdf s[lif pkh
;+sng s]Gb| ;'b[9Ls/0fsf nflu ;/f]sf/jfnfx?;Fu
5nkmn e}/x]sf] .
sf7df08f}+ dxfgu/kflnsf If]q leq kz' jwzfnf
/ df;' hfFr P]g @)%% nfu' ug{ Ps ;ldlt
sfo{/t /x]sf] .
df;' Jofj;foLx?sf] ;xsf/L ;+:yf;Fusf]
;xsfo{df kz' jwzfnfjw:yn lgdf{0f ug{sf]
nflu sfo{ljlwsf] d:of}bf tof/ eO{ :jLs[ltsf]
qmddf /x]sf] .
s[ifssf] df+u cg';f/sf cfw'lgs Pj+ cg'z/l0ft cg';Gwfg ug{ kl/ifb\sf] ;+/rgfTds ;'wf/sf] nflu % ;b:oLo
g]kfn s[lif cg';Gwfg kl/ifb\nfO{ ;'b[9Ls/0f ul/g] . df};d
sld6L u7g eO{ @)^^ kmfu'g leq k|ltj]bg k]z
kl/jt{gaf6 s[lif pTkfbgdf kg{ ;Sg] k|lts"n k|efj Go"gLs/0f ug{
ug{ ;do lbOPsf] .
jftfj/0f cg's"nsf] s[lif k|0ffnLsf] cg';Gwfgdf hf]8 lbOg] .
hLg j}+s ejg lgdf{0f ;DkGg eO{ /]lkm|h/]6/ tyf
k|of]uzfnfdf h8fg ug'{kg{] pks/0fx?sf]
:km]l;lkms];g tof/ ug{] sfo{ e}/x]sf] .
wfg tyf ds} ljpsf] nflu cfjZos k|zf]wg sfo{
eO/x]sf] .
ux'F, bnxg , t]n jfnL tyf cGo jfnL nIo
cg'?k nufOPsf] .
t/fO{sf lhNnfx?df cleofgsf] ?kdf df5f pTkfbg ug{ t/fOsf ^ lhNnf jf/f, lrtjg, ?kGb]xL, jlb{of,
ls;fgx?nfO{ k|f]T;fxg ul/g] . ;/sf/L :jfldTjdf /x]sf df5f
k;f{ / gjnk/f;Ldf df5f cleofg sfo{qmd
kmfd{x? qmdzM ls;fgx?sf] ;d"xnfO{ x:tfGt/0f ul/g] . df5f
;+rfng eO/x]sf] .
pTkfbg ug{ ;3fp k'ofpg s/La !@ s/f]8 df5fsf e"/f pTkfbg
u/L ljt/0f ul/g] . sf7df8f}+ pkTosfleq ;xsf/L ;+:yfn] :yfkgf Xofrln @*)@% xhf/, km|fO{ $$)) xhf/,
lkm/ln @$** xhf/ pTkfbg tyf ljt/0f
ug]{ sf]N8 :6f]/]h ;'ljwf ;lxtsf] cfw'lgs df5f ahf/sf] k"jf{wf/
ePsf] .
ljsf;sf] nflu k"FhLut cg'bfg pknAw u/fOg] .
sf7df08f}+ pkTosfdf sf]N8:6f]/sf] ;'ljwf ;lxtsf]
cfw'lgs df5f jhf/ k"jf{wf/ ljsf;sf] dfkb08
tof/ u/L lgwf{l/t dfkb08 cg';f/sf] jhf/
k"jf{wf/nfO{ k"FhLut cg'bfg pknJw u/fpg]
sfo{ljlw tof/ eO{ :jLs[ltsf] k|lqmofdf /x]sf] .
t/fO{dw]z, dWokxf8L / pRrkxf8L e]usf @& lhNnfdf
;3g kz' ljsf; sfo{qmd / jhf/Ls/0f u/L &
;~rfngdf /x]sf ljz]if kz'kfng sfo{qmdnfO{ lg/Gt/tf .
lhNnfdf !^ k|hgg s]Gb| :yfkgf eO{ kz' gZn
;'wf/ eO/x]sf] .
Ko"7fg bf, tgx'F, gjnk/f;L, c3f{vfFrL, u'NdL /
jfUn' lhNnfdf jfv|f zf]ws]Gb| :yfkgfsf] nflu
sfo{ e}/x]sf] .
;3g kz' ljsf; sfo{qmd ;+rfng ePsf] ks]6
sfo{qmd cGtu{t ul7t ;d'bfodf kz' wg ;'/If0f
sfo{qmd ;+rfng .
@& u}/ ;/sf/L ;+:yfx?;Fu ;xsfo{ k'/f ePsf] .
22
88
197
199
a8{ n', :jfOg n' tyf cGo -6fG;afp08L_ kz' hGo /f]ux? :jfOg n'[ ;le{n]G; ;DaGwL sfo{ljlw lgdf{0f
/f]syfdlgoGq0f ug{ ljz]if sfo{qmd ;~rfng ul/g] .
ePsf] .
u|fld0f s'v'/f ;le{n]G; !($( k6s, Joj;flos
s'v'/f ;le{n]G; #@*! k6s, lk=lk=cf/ EoflS;g
pTkfbg !@*) xhf/ dfq ePsf] .
;xsf/L k;nsf] Joj:yfdf k'g/fjnf]sg u/L ;~rfng cg'bfgsf ;'ky d"Nosf k;n ;+rfng sfo{ljlw kl/dfh{gsf]
cltl/Qm cfk"lt{ k|0ffnLdf ;'wf/ NofOg] .
nflu ;xsf/L lgodfjnL ;+zf]wg :jLs[ltsf nflu
sfg'g dGqfnodf k7fOPsf] .
s0ff{nL c~rnsf ;a} lhNnf, d':tf tyf pkNnf] dgf / pRr kxf8L lhNnfsf] :ofp / l;dLsf] vl/b,
;f]n'v'Da'sf] :ofp, l;dL qmdzM g]kfnu~h, kf]v/f / la/f6gu/;Dd
9'jfgL / ahf/Ls/0fdf cg'bfg pknJw u/fpg]
NofpFbfsf] 9'jfgL nfut g]kfn ;/sf/n] Joxf]g{] . s[ifssf ;xsf/L
sfo{sf] nflu df}h'bf sfo{ljlw kl/dfh{gsf] sfd
;+:yfx?n] :yfgLo pTkfbg vl/b u/L 9'jfgL / ahf/Ls/0fsf]
eO/x]sf] .
Joj:yf ldnfPdf o:tf] cg'bfg ;DalGwt s[lif ljsf; sfof{no
dfkm{t ;xsf/L ;+:yfnfO{ pknAw u/fOg] .
51
zflGt ;'/IffMhgtfsf] ck]Iff sf] efjgfnfO{ d"t{?k lbg ;'/Iff zflGt ;'/Iffsf] k|efjsfl/tf, b08lxgtfsf] cGTo
k|0ffnLnfO{ ;jn, ;Ifd / k|efjsf/L agfO{ b08lxgtfsf] cGTo
tyf dfgjclwsf/sf] /Iffsf nflu ljz]if ;'/Iff
ul/g] . uDeL/ k|s[lt / ;+ul7t ck/fwx?sf] cg';Gwfg / ljZn]if0f
sfo{qmd @)^^ cGtu{t ;fj{hlgs ;]jf tyf ;8s
ug{ Pp6f 5'} Ao"/f]sf] :yfkgf ul/g] . ;dfhdf x'g] ck/fwsf]
cj/f]w lgoGq0f sfo{of]hgf @)^^, ckx/0f tyf
b/nfO{ Go"g u/L /fHok|ltsf] hgtfsf] e/f];f a[l4 ul/g] .
ulDe/ k|s[ltsf ck/fw lgoGq0f sfo{of]hgf @)^^,
sf7df08f}+ pkTosfsf] ljz]if ;'/Iff of]hgf @)^^,
t/fO{ tyf k"lj{ / dWoklZrd kxf8L lhNnfsf]
;'/Iff ;'b[l9s/0f sfo{of]hgf @)^^ / zflGt ;'/Iff
Joj:yfkgsf] k|efjsfl/tfsf nflu ;r]tgf
cleofg @)^^ sfof{Gjogdf NofOPsf] .
ljlzi6 JolQmx?sf] ;'/Iff ;DaGwL lgb{]lzsfsf]
d:of}bf tof/L clGtd r/0fdf /x]sf] .
/fli6o ;'/Iff gLlt @)^^ dlGqkl/ifb\df k]z
ul/Psf] .
aGbL u[xx?nfO{ ;'wf/ u[xdf ?kfGt/0f / ef}lts k"jf{wf/ ;'wf/ ug]{ . dsjfgk'/sf] ledkm]lb / ;'g;/Lsf] em'Dsfdf
sf/fuf/ ejg lgdf{0f eO/x]sf] .
ljleGg $% j6f sf/fuf/df sf/fuf/ ejg dd{t
;Def/ k|f/De .
Gbaf6 Iflt ePsf / lh0f{ ePsf Onfd, wgs'6f,
cf]vn9'+uf, wg'iff, sfe|], g'jfsf]6, lrtjg,
slknj:t', :ofhf, kfNkf, DofUbL, ;'v{]t, b}n]v,
c5fd / 88]nw'/f nufotsf lhNnfx?df sf/fuf/
53
23
256
blnt / u}/ blnt jLrsf] cGt/hflto ljjfxnfO{ ;dfhn] cem} klg blnt / u}/ blnt cGt/hflto ljjfx k|f]T;fxg
lt/:sf/ ub{5 / o:tf hf]8Lsf k|f/lDes lbg sl7g x'G5g\ .
cg'bfg ljt/0f lgb{]lzsf @)^^ :jLs[tfy{ d+=k=df
;/sf/n] o:tf] ljjfxnfO{ k|f]T;fxg ug{ lhNnf k|zf;g sfof{nodf
k|:t't .
ljjfx btf{ ePsf] #) lbg leq a/aw'nfO{ k|f]T;fxg:j?k ?= !
nfv cg'bfg pknAw u/fpg]5 . o;}u/L ljwjf ljjfx k|f]T;fxg
:j?k k|To]s hf]8LnfO{ lhNnf k|zf;g sfof{nodf ljjfx btf{ u/]sf]
#) lbg leq ?= %) xhf/ cg'bfg pknAw u/fO{g]5 .
6flkms lgodsf] kfngf gug{], hyfefjL kfls{ ugf{n] 6flkms hfd 6flkms lgodsf] s8fOsf ;fy kfngf u/fpg
/ b'3{6gfsf] ;d:of ;j{q b]lvPsf] . 6flkms k|x/LnfO{ 6flkms
pTk|]l/t ug{ k|rlnt hl/jfgf ?= @)) df @%
lgodx?sf] s8fO{sf ;fy kfngf u/fpg pTk|]l/t ug{ k|rlnt
yk p7fO ;DalGwt 6flkms k|x/LnfO{ k|f]T;fxg
hl/jfgfdf yk @% k|ltzt p7fO{ ;DalGwt 6flkms k|x/LnfO{
:j?k ljt/0f ug{ oftfoft Joj:yf ljefuaf6
k|f]T;fxg :j?k ljt/0f ug{] Joj:yf ldnfOg] .
sfo{ljlw tof/ u/L :jLs[ltsf] r/0fdf /x]sf] .
ut cfly{s jif{sf] ^ dlxgfsf] t'ngfdf rfn'
cfly{s jif{sf] ;f]xL cjlwdf ;jf/L rfnsx? pk/
ePsf] sf/jfxLsf] ;+Vofdf a[l4 ePsf] .
144
145
146
147
cem} klg ;8s ;'ljwf gk'u]sf ^ ;b/d'sfdx?dWo] ;f]n'v'Da', ;f]n'v'Da' lhNnf ;b/d'sfd hf]8\g] ;8s lgdf{0f
dgf, d'u' / afh'/f ;b/d'sfddf cfufdL cfly{s jif{leq ;8s
Pj+ :t/f]Gglt sfo{sf] nflu df]8 ;'wf/ tyf u|]8
k'ofOg]5 . afFsL /x]sf x'Dnf / 8f]Nkf ;b/d'sfddf hlt;Sof] rfF8f]
;'wf/sf] nflu 6]08/ ug{] sfo{ eO/x]sf] . :t/f]Gglt
;8s ;'ljwf k'ofpg] u/L lgdf{0f sfo{nfO{ tLj|tf lbOg] .
sfo{sf] nflu P=l8=lj=;+u km08sf] af/]df s'/fsfgL
e}/x]sf] .
dgf lhNnf tyf d'u' lhNnf ;b/d'sfd hf]8\g]
;8s g]kfnL ;]gfaf6 lgdf{0f sfo{ e}/x]sf] .
;Ffk]mau/dft{8L ;8s !=% ls=dL= 6ofs lgdf{0f
sfo{ ;DkGg . aFfsL 6ofs lgdf{0f sfo{ rfn' .
hfh/sf]6 b'g} ;8s g]kfnL ;]gfaf6 lgdf{0f sfo{
e}/x]sf] .
g]kfn ;/sf/sf] ;|f]tdf @)^^ ;fpg ! ut] b]lv g]kfnL ;]gfn] g]kfnL ;]gfaf6 6ofs vf]Ng] sfo{ k|f/De ePsf]
sf7df8f}+lghu9 b|'t dfu{sf] 6ofs vf]Ng] sfd ;'? ug{] .
5.
x'nfsL /fhdfu{ cGtu{t k"j{sf] emfkfb]lv klZrdsf] s~rgk'/;Dd cf7j6f v08sf] nflu hUuf clwu|x0fsf] ;"rgf
t/fO{dw]zsf @) lhNnfx?df pQ/blIf0f ;8s / /fhdfu{df kg{]
k|sflzt .
k'nx?sf] lgdf{0f Pj+ d"n /fhdfu{ lgdf{0fnfO{ pRr k|fyldstf .
^ j6f k'nx? lgdf0f{flwg / cGo k'nx? l8hfO{gsf]
k|lqmofdf .
dWokxf8L If]qdf ! xhf/ & ;o #) lsnf]ld6/sf] k'iknfn yk $) ls=dL 6ofs vf]lnPsf] .
nf]sdfu{sf] lgdf{0f ug{ afFsL ;8s cfly{s jif{ @)^&.^* leq
% ls=dL u|fe]n ePsf] .
;DkGg ug{]u/L lgdf{0f sfo{nfO{ tLj|tf lbOg] .
pQ/blIf0f nf]sdfu{ -s0ff{nL, u08sL / sf]zL sf]l/8f]/_ sf] s0ff{nL nf]sdfu{ cGtu{t s0ff{nL sf]l/8f]/sf]
lgdf{0fsf nflu ?= $! s/f]8 &% nfv ah]6 ljlgof]hg u/]sf] .
v'nfn' n}km' ;8s lgdf{0fsf nflu o; aif{sf]
aiff{t af6 ePsf] Ifltu|:t ;8s dd{t sfo{ b|'t
ultdf e} $) ls=dL=lju|]sf] 6ofs vf]Ng] sfd
e}/x]sf] .
lxN;f l;ldsf]6 ;8s g]kfnL ;]gfaf6 lgdf{0f
k|f/De .
s'Zdfkmn]jf;;]tLj]gLldld{ ;8s v08sf] #=%
ls=dL 6ofs v'n]sf]
lxn]a;Gtk'/ 7]]Ssf ;Demf}tf eO{ sfo{ ;'? .
vfFbjf/Llsdfyfsf ;8s v08 u|fe]n % ls=ld=
;DkGg .
tfKn]h' cf]nfr'uf]nf ;8s ! ls=dL= 6ofs
vf]nLPsf] .
24
151
152
153
155
158
159
160
161
163
234
235
236
237
238
k|d'v ;8sx?df kg{] @% j6f k'nsf] lgdf{0f ;DkGg ul/g] . tdf]/, ljleGg ;8ssf &! j6f k'nx?sf]] lgdf{0f sfo{
c?0f, b'wsf]zL, lqz'nL, sfnLu08sL nufotsf k'nx?sf] lgdf{0f
;DkGg ug]{ u/L sfo{ cufl8 a9fOPsf] . tdf]/,
;'? ul/g] .
b'wsf]zL, lqz'nL, sfnL u08sLsf] k'n l8hfOg Pj+
lgdf{0f sfo{sf] 7]Ssf ;Demf}tf eO{ IEE sfo{
rfn' .
k"j{klZrd /]ndfu{ ;DefJotf cWoog / l8hfOg sfo{ ;DkGg ;DefJotf cWoog sfo{ ePsf] .
ug{] .
cfufdL cfly{s jif{ sflnsf]6, Ko"7fg, /;'jf / DofUbL lhNnfdf of]hgf 5gf}6sf] sfo{ eO/x]sf] . nfut cg'dfg
;+efAotf cWoog u/L 3gfj:tL sfo{qmd ;~rfng ul/g] .
gS;f tyf cGo sfuhft tof/L sfo{ ePsf] .
3gfa:tL sfo{qmd ;+rfng ug]{ cWoogsf] sfo{
ljut jif{x?df g} ;DkGg eO/x]sf] . of]hgf
5gf}6sf] sfo{ e};s]sf], nfut cg'dfg gS;f tyf
cGo sfuhft tof/L sfo{ e}/x]sf] .
hgtf cfjf; sfo{qmd cGtu{t l;/xf, ;Kt/L / slknj:t'sf :yfLo:t/df ;/f]sf/jfnfx?;Fu 5nkmn tyf
8f]d, d';x/, rdf/, b';fw, vTj], cGo blntx? / ljkGg
;'emfj ;+sng u/L hgtf cfjf; ;+rfng ug{
d';ndfgnfO{ nlIftu/L k|To]s lhNnfdf PsPs xhf/ u/L tLg
cfjZos sfo{ljlw tof/ ePsf] .
xhf/ kl/jf/nfO{ Go"g nfutdf cfw'lgs cfjf; lgdf{0f u/L
a;f]jf;sf] Joj:yf ug{ ?= #) s/f]8 ah]6 ljlgof]hg .
jfudtL, lji0f'dtL, wf]aLvf]nf, xg'dGt] / dgf]x/f gbLx?sf] ;/f]sf/jfnf JolQm Pj+ ;+:yf;Fu k/fdz{ ug]{ /
;/;kmfO{ / k|b'if0f lgoGq0f, gbL lsgf/fdf ;8s tyf kfs{ lgdf{0f,
of]hgf:yn af/] 5nkmn eO/x]sf] .
j[Iff/f]k0f, k'n ;+/If0f / afFw lgdf{0f ;DaGwL sfo{ afudtL ;Eotf
ljsf; ;ldlt, pkTosfsf ;a} lhNnf ljsf; ;ldlt / sfof{Gjog ljlw th'{df sfo{ e}/x]sf] .
gu/kflnsfx?sf] ;+of]hsTjdf Jofks hg;xeflutf h'6fO{ uf]s0f{ u'x]Zj/L v08df 9n lj5\ofpg] sfo{ z'?
cleofgsf] ?kdf ;~rfng ul/g] .
ePsf] .
u}/ ;/sf/L ;+:yf dfk{mt jf:tljs ;'s'Daf;L
klxrfg e}/x]sf] .
sf7df8f}+ pkTosfsf] vfg]kfgL cfk"lt{ ;'ne agfpg ;+rflnt ;'? lgdf{0f tyf lh=lk=P; ;e{]If0f cGtu{t !)
d]nDrL vfg]kfgL cfof]hgf cGtu{tsf] @^=%) lsnf]ld6/ ;'?
ld= ;'? vf]Ng] / cGo k|f/lDes sfo{ ;DkGg .
lgdf{0f ug{] d'Vo sfo{dWo] cfufdL jif{ ^=% lsnf]ld6/ ;'?
nfld8fF8fd]nDrL % ls=ld=k'n jhf/ ;8s
lgdf{0fsf] nflu ?= @ ca{ !! s/f]8 ah]6 ljlgof]hg u/]sf] .
:t/;'wf/ .
qmdfut / gofF vfg]kfgL cfof]hgfx?nfO{ pRr k|fyldstfsf ;fy u|fdL0f vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{ sf]if cGtu{t ^&
;~rfng ul/g]5 . oL sfo{qmdx?sf] ;~rfngaf6 cfufdL jif{
cfof]hgf ;DkGg eO{ $%%^) hg;+Vof
s/La !) nfv $ xhf/ hgtf nfeflGjt x'g]5g\ . o;sf nflu ?=
nfeflGjt .
$ ca{ @) s/f]8 ljlgof]hg u/]sf] .
ljsf; r/0fsf] sfo{qmd cGtu{t ljleGg tfnLdx?
;DkGg .
;fd'bflos vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{ sfo{qmd
cGtu{t &&% hgfnfO{ tfnLd, kfOk tyf lkml6
vl/b / ljleGg ;+/rgf lgdf{0f tyf ;/;kmfO{
sfo{qmd ;DkGg .
vfg]kfgLsf] u'0f:t/ ;'wf/ ug{ Onfd, emfkf, cf]vn9'+uf, ^ j6f kfgL k|zf]wg lgdf{0fsf] ^) k|ltzt sfo{
l;Gw'kfNrf]s, ndh', gjnk/f;L nufotsf lhNnfsf !% j6f kfgL
;DkGg .
k|zf]wg k|0ffnLx?dWo] ^ j6f cfof]hgfx?sf] lgdf{0f ;DkGg ul/g] .
vfg]kfgLsf] ;|f]t pknAw x'g g;Sg] lhNnf / If]qx?df jiff{t\sf] !* j6f cfof]hgfx?df *^ j6f kfgL esf/L
kfgL ;+sng ug{] @) j6f cfof]hgfx? ;~rfng ul/g]5 . o;sf
;lxtsf :sLdx? lgdf{0f .
nflu cfjZos ah]6 k|:tfj u/]sf] .
;Dk"0f{ g]kfnL hgtfnfO{ cfwf/e"t ;/;kmfO{ ;'ljwf pknAw !&@ j6f ;+:yfut zf}rfno lgdf{0f / &^$) j6f
u/fO;Sg] /fli6o nIo k"/f ug{ ;/sf/ b[9 ;+slNkt . of] nIo
3/fo;L zf}rfno lgdf{0f ;DkGg, $ j6f
k|flKtsf nflu /fHon] Ps 3/ Ps rkL{ gLlt cGtu{t ;d'bfonfO{
uflj;nfO{ v'nf dnd"q d'Qm 3f]if0ff .
v'Nnf dnd'q d'Qm If]q agfpg :yfgLo ;/sf/ tyf ;d'bfonfO{
clek|]l/t ug{] .
kfx'gfx?sf] :jfut ;Tsf/ g]kfnLsf] ;+:sf/ eGg] cleofgsf ;fy g]kfn ko{6g af]8{ cGt/ut g]kfn ko{6g jif{
bznfv ko{6s leq\ofpg] nIosf;fy ;g\ @)!! nfO{ g]kfn ko{6g
@)!! sf] ;lrjfnosf] :yfkgf ePsf] . /0fgLlts
jif{sf] ?kdf dgfpg] tof/L ul/g] . o; sfo{qmd cGtu{t ;kmn
of]hgf tof/ ePsf] .
ko{6g If]qsf ;+3 ;+:yfx?sf] ;fem]bf/Ldf ko{6snfO{ cfsif{0f ug{]
k|j4{gfTds ;fdu|L pTkfbg tyf ljt/0f ug]{ sfo{
26
113
114
115
116
117
118
t/fO{dw]zdf lj/f6 If]q, ljb]x If]q, ;xn]; If]q, l;d|f}g If]q, t/fO{dw]zdf lj/f6 If]q, ljb]x If]q, ;xn]; If]q,
n'lDagL If]q / s0ff{nLlr;fkfgL ko{6sLo If]q ljsf; ul/g] .
l;d|f}g If]q, n'lDagL If]q, s0ff{nL tyf lr;fkfgL
wfld{s ko{6gsf] ljsf;sf] nflu kfyLe/f, a/fx If]q, kz'kltgfy,
ko{6sLo If]q ljsf;sf nflu pQm If]qx?df
dgsfdgf, d'lQmgfy, :ju{f/LnfO{ / dflnsfh{'gnfO{ ;ft wfdsf]
sfo{qmd ;+rfng ug{ clVtof/L / ah]6
?kdf k|j4{g ul/g] . wfld{s ko{6ssf] ;'ljwfsf] nflu a/fx If]q,
k7fOPsf] . ;ldltx? u7g ePsf] . kbflwsf/L
uf];fOs'08, lqj]0fL / 5fGgf dfu{ tyf /];'f kf]v/L If]qdf ofqL
lgo'QmL ug]{ sfo{ e}/x]sf] .
lgjf; agfpg lghL If]qnfO{ k|f]T;fxg ul/g] . d'lQmgfy If]q
bfdf]b/ s'08sf] ko{6g ljsf;df ljz]if Wofg k'ofOg] . d'lQmgfy kflye/f, a/fx If]q, kz'kltgfy, dgsfdgf,
d'lQmgfy, :ju{f/L / dflnsfh{'gnfO{ ;ft wfdsf]
If]qdf s]jnsf/ ;~rfng ug{] ;DjGwdf ;DefJotf cWoog ;'?
?kdf k|j4{g ug{ k|j4{gfTds sfo{ tof/L /x]sf] .
ul/g] . n'lDagLsf] ef}lts k"jf{wf/ lgdf{0f ;DkGg ug{ hf]8 lbOg] .
ofqL lgjf; lgdf{0f sfo{sf] nflu clVtof/L, ah]6
lgsf;f, ko{6g sfof{no sfs8lef, ko{6g
k"jf{wf/ ljsf; cfof]hgf, vKt8 If]q ko{6g
ljsf; ;ldlt / ?? /];'f ljsf; ;ldltdf
uPsf] . uf];fO{ s'08sf] xsdf lxdfnL If]q ePsf]n]
t]>f] rf}dfl;sdf sfo{ cl3 a9\g] .
d'lQmgfy If]qdf s]jnsf/ ;DefJotf cWoogsf
nflu sG;N6\of06af6 k|:tfj k|fKt u/L d"Nofgsf]
nflu cWoog e}/x]sf] .
n'lDagL If]q ko{6g k|j4{g ljsf; ;ldlt dfkm{t
sfo{ ;+rfngsf nflu ko{6g sfof{no e}/xjfnfO{
clVtof/L / ah]6 lgsf;f ePsf] .
tfn tn}ofsf] ;+/If0f / k|j4{gsf] nflu ljz]if sfo{qmdx? ;~rfng /fli6o tfn ;+/If0f ;ldltaf6 ljleGg @$ j6f
ul/g] . g]kfn leq ePsf tfnx?sf] 8f6fj]z tof/ ug{], tfnx?sf]
tfnx?sf] ;+/If0f ;DaGwL sfo{qmd :jLs[t u/L
;+/If0f h:tf ko{6g ljsf;sf sfo{x? ;DkGg ul/g] .
clVtof/L / ah]6 lgsf;f ePsf] .
vKt8 If]qsf] 8f]6Lc5fd v08 / afh'/faemf v08df rqmky 8f]6Lc5fdafh'/fjemf v08df rqmky lgdf{0f
lgdf{0f sfo{ ;'? ul/g] . vKt8 If]qnfO{ 5'g] aemf, 8f]6L, c5fd,
sfo{sf] nflu n=O{= tof/ / lgdf{0f sfo{sf]
afh'/fsf] ko{6sLo k}bn dfu{ / vKt8 ;'df{, vKt8 p/] e~Hof,
;Demf}tf eO{ sfo{ rfn' .
vKt8/fdf/f];g k}bn dfu{sf] lgdf{0f ;'wf/ ul/g] .
;'df{, vKt8 p/} / vKt8/fdf/f]zg k}bn dfu{sf]
lgdf{0f ;'wf/sf nflu n=O{= tof/ / lgdf{0f sfo{sf]
;Demf}tf e} sfo{ rfn' .
d}lynL, ef]hk'/L, yf?, nfKrf, lnDa" / lwdfn hfltsf If]qdf snf ufpFsf] ljsf; tf/fufpF ljsf; ;ldlt
snf ufpF ljsf; ul/g] . P]ltxfl;s emfkf lab|f]xsf of]4fx?n]
dfkm{t sfo{ ;+rfng ug{ clVtof/L Pj+ ah]6
;xfbt k|fKt u/]sf] ;'vfgL If]qnfO{ ko{6sLo If]qsf] ?kdf ljsf;
lgsf;f e};s]sf] / cfjZos hgzlQmsf] Joj:yf
ug{ k"jf{wf/ lgdf{0f .
ug]{ sfo{ eO{/x]sf] .
lj/f6 If]q ko{6g ko{6g k|j4{g ljsf; ;ldlt
dfkm{t sfo{ ;+rfng ug{ ko{6g sfof{no
sfs8lefnfO{ clVtof/L / ah]6 lgsf;f ePsf] .
27
119
120
121
xjfO{ p8fgnfO{ Jojl:yt / ljZj;gLo agfpg lqe'jg df}h'bf /f8f/ k|0ffnLnfO{ k|lt:yfkg ug]{ ljifodf
ljdfg:yndf gofF /f8f/sf] h8fg sfo{ k|f/De ul/g] . lqe'jg
k/fdz{ ;]jf lng ICAO ;Fu ;Demf}tf ug]{ tof/L
ljdfg:yndf 6flkms ;d:ofnfO{ Go"gLs/0f ug{ wfjgdfu{ lj:tf/
e}/x]sf] .
ul/g] .
wfjgdfu{ lj:tf/sf nflu Overlay ug]{ sfo{
rfn' /x]sf] .
af/fsf] lghu9df cGt/f{li6o ljdfg:ynsf] lgdf{0f pRr bf]>f] cGt/f{li6o ljdfg:yn lghu9sf] nflu
k|fyldstfsf ;fy ;'? ul/g] . kf]v/f / n'lDjgLdf If]qLo
Detail feasibility study sf nflu Korean
ljdfg:ynsf] lgdf{0f sfo{ ;'? ul/g]5 . If]qLo tyf ko{6sLo
Company LMW ;Fu t]>f] r/0fsf] aftf{ ;DkGg
b[li6n] dxTjk"0f{ b]lvPsf kxf8L Pj+ lxdfnL If]qdf /x]sf
e} ;Demf}tfsf] r/0fdf /x]sf] .
ljdfg:ynx?sf] :t/f]Gglt tyf Ifdtf lj:tf/sf] sfo{qmdnfO{ If]qLo cGt/f{li6o ljdfg:ynsf] ?kdf uf}tda'4
lg/Gt/tf lbOg] .
ljdfg:yn, n'lDagLsf] ljsf; tyf lj:tf/sf nflu
ADB sf] C0f tyf cg'bfg ;xof]usf] nflu
;Demf}tf k|lqmofdf /x]sf] / hUuf clwu|x0fsf] nflu
k|f/lDes clwsf/L tf]lsPsf] . kf]v/f ljdfg:ynsf]
sfGnf tyf l9:sf] x6fpg] sfo{ k"/f eO{ ;e]{If0f
sfo{ z'? ePsf] .
rfn' cfly{s jif{df :jLs[t ePsf ljdfg:ynx?sf]
:t/f]Gglt tyf lj:tf/ sfo{nfO{ lg/Gt/tf
lbOPsf] .
/fhlj/fh, hgsk'/ / s0ff{nL c~rnsf x'Dnf, d'u', sflnsf]6 / rfn' cfly{s jif{df :jLs[t ePsf ljdfg:ynx?sf]
8f]Nkfdf /x]sf ;a} ljdfg:ynx?sf] :t/f]Gglt / wgu9L
:t/f]Gglt tyf lj:tf/ sfo{nfO{ lg/Gt/tf
ljdfg:yn lj:tf/sf nflu ?= @% s/f]8, l;d/f / wgu9L
lbOPsf] .
ljdfg:ynnfO{ /fqL p8fg / cjt/0fof]Uo agfOg] .
l;d/f / wgu9L ljdfg:ynnfO{ /fqL p8fg /
cjt/0f of]Uo agfpg hUuf clwu|x0f ug{ kxn
e}/x]sf] .
wgu9L ljdfg:ynsf] lj:tf/sf] nflu hUuf
clwu|x0fsf] k|f/lDes sfo{ ug{ clwsf/L
tf]lsPsf] . 6ld{gn ejg lgdf{0fsf nflu 7]s]bf/sf]
(PQ) d"Nofg ug]{ sfo{ e}/x]sf] .
97
98
99
100
28
101
69
70
71
G k|efljt h]i7 gful/sx?sf] plrt x]/rfx, :jf:Yo pkrf/ / Ho]i7 gful/s cf/f]Uo cf>d sfo{ljlw tof/
/]vb]vsf nflu kfFr} ljsf; If]qdf PsPs j6f h]i7 gful/s
ePsf] .
cf/f]Uo cf>d / h]i7 /fli6o k|ltefsf] ;Ddfg / ;'/Iffsfnflu
sf7df8f}+df Pp6f k'iknfn ;h{s cf>d :yfkgf .
dfgj ljsf; / n}+lus ljsf; ;"rsfdf k5fl8 k/]sf !% lhNnfdf %& j6f ;d"x, # j6f ;ldlt u7g ePsf] .
;fdflhs, cfly{s / sfg"gL ;zlQms/0f sfo{qmd ;+rfng ul/g] .
!! j6f ;d"x ;b:osf nflu cg'lzIf0f sfo{qmd,
@ j6f ;+:yfut ljsf; tfnLd, !! k6s
cfwf/e"t tfnLd, $ k6s zLk ljsf; tfnLd, %
k6s ;+efJo cfo cfh{g lqmofsnfksf] nflu
Joj;fo klxrfg tyf k|j4{g tfnLd ;+rfng .
jfbL ;d'bfosf dlxnfx?sf] cfly{s / ;fdflhs ;zlQms/0fsf () ;d"x u7g, !% ;ldlt u7g, !$ pkIf]qLo
nflu bf, ;Nofg, afFs], alb{of, ;'v{]t hfh/sf]6, b}n]v, s}nfnL,
:t/Lo k/fdz{ a}7s, !% ;d"bfo :t/Lo k/fdz{
bfr{'nf / s~rgk'/df 3/ ljsf; of]hgf sfo{qmd ;~rfng .
a}7s tyf nlIft dlxnf 5gf}6, dlxnf k'?if
;dljsf; tfnLd, jfbL 5fqfsf] cWoogsf] nflu
!% hgfnfO{ cg'bfg .
3/]n' lx+;f tyf of}ghGo b'Jo{jxf/af6 kLl8t dlxnfnfO{ b[li6ut dfu{bz{g th'{df / :jLs[lt, !) j6f ;]jf s]Gb|
u/L @)^^ sflQsb]lv 5flgPsf !% :yfgdf cNksfnLg cf>o /
:yfkgf .
vfgfsf] k|jGw ;lxt dlxnf cfjf;u[x :yfkgf . o;/L cf>o lng
cfpg] dlxnfnfO{ #) lbgleq k'g:yf{kg ul/g] .
o'jf gLlt th{'df ul/g] . /fli6o o'jf kl/rfng sfo{qmd cGtu{t gofF /fli6o o'jf gLlt dlGqkl/ifb\af6 kfl/t
o'jf ;fem]bf/L, o'jf cg'ej cfbfgk|bfg / s'nt tyf b'Jo{zg lj?4
ePsf] .
hfu/0f cleofg sfo{qmd ;+rfng ul/g] . /fli6o o'jf kl/ifb\ u7g
o'jf ;fem]bf/L sfo{qmd ;+rfng ug{ sfo{;ldlt
ul/g] .
u7g u/L k|f/lDes r/0fsf] sfo{ ePsf] .
o'jfx?jLr cg'ej cfbfg k|bfg ug{ / g]kfnsf
ljleGg If]qsf] ef}uf]lns j:t'l:yltsf] cjnf]sg
ug{] ;fF:s[lts, ;fdflhs, cfly{s Pj+ ko{6sLo
:ynsf] k|ToIf cg'ej xfl;n u/fpg] p2]Zon]
t]x|y'd, ;Kt/L, c3f{vfFrL / sGrgk'/ lhNnfdf
p=df=lj=SofDk;df cWoog/t !)!) hgf
o'jfx?nfO{ ;xefuL u/fOPsf] .
$) lhNnfsf lhNnf v]ns'b ljsf; ;ldltdf
:yflkt o'jf ;"rgf s]Gb|x? dfkm{t :yfgLo o'jf
;fem]bf/L sfo{qmd ljleGg ;+:yfx?;Fusf] nfut
;fem]bf/Ldf ;+rfng ug{] k|lqmof cufl8 a9]sf] .
74
;'g;/L, lrtjg / s}nfnLdf If]qLo:t/sf] /+uzfnf lgdf{0f sfo{ /+uzfnf lgdf{0f sfo{sf] nflu hUuf
k|f/De ul/g] . x]6f}8fdf /fli6o v]ns'b k|lti7fg lgdf{0f
Joj:yfkgsf] sfo{ eO/x]sf] .
ul/g]5 . @)^^ k';df a+unfb]zdf cfof]hgf x'g] !! cf}+ blIf0f
PlzofnL v]ns'bdf g]kfnL v]nf8Lx?sf] ;xeflutfsf nflu x]6f}8fsf] k|lti7fg lgdf{0f sfo{qmdsf] nflu
nfut cg'dfg tof/ u/L jf]nkq cfXjfg
cfjZos tof/L ul/g]5 . ;fy}, g]kfndf k|To]s jif{ cGt/f{li6o
ul/Psf] .
tyf If]qLo :t/sf v]ns'b k|ltof]lutfsf] cfof]hgf ug{sf nflu
k"jf{wf/ ljsf;df hf]8 lbOg] . v]ns'b k|ltefnfO{ k|f]T;flxt v]ns'bdf g]kfnL v]nf8Lx?sf] ;xeflutfsf
ug{] PlzofnL tyf cf]nlDks v]ndf :j0f{kbs ljh]tfnfO{
nflu cfjZos tof/Lsf nflu v]nf8Lx?nfO{
cfhLjg lgjf{x eQfsf] Joj:yf ul/g] .
jGb k|lzIf0fdf /fvL k|lzIf0f ;+rfng ePsf] .
cGt/f{li6o cf]nlDksdf g]kfnsf] tkm{af6 k|yd
k6s ;xeflu x'g] Pyn]l6S; v]nf8L u+uf
jxfb'/ yfkf / e'k]Gb| l;njfnnfO{ dfl;s ?=
@@ xhf/ eQf pknJw u/fO/x]sf] .
29
105
106
107
108
109
Ps JolQmPs lj?jf gf/fsf ;fy k|To]s g]kfnLjf6 j[Iff/f]k0f ?b|fIf, jo/, kf6];Nnf, uf]j|];Nnf, 8fn]r's, d;nf,
cleofgdf ;~rfng . agsf] ;+/If0f / ;Dj4{g ug{ tyf 89]nf]af6
sbd, /QmrGbg hftsf] ljp lhNnf jg sfof{nodf
arfpg Jofks ?kdf hgr]tgf cleofg rnfOg] . pRr kxf8L
e";+/If0f sfo{qmd tyf lghL g;{/Lx?nfO{ ljt/0f
If]qdf b]jbf/, cf]v/, nf]7 ;Nnf], u'/fF; h:tf hftsf j[If/f]k0f ug{]
ul/Psf] .
cleofg rnfOg] .
s~rgk'/df %)) x]S6/ jg cltqmd0f x6fOPsf] .
slknj:t'df sl/j %^ x]S6/ jg If]q cltqmd0f
u/L j;]sf nueu @)) 3/w'/L cltqmd0fsf/L
x6fOPsf] .
rSnf jg Joj:yfkg lgb{]lzsf tof/L clGtd
r/0fdf /x]sf] .
#& lhNnfdf jg 89]nf] lgoGq0f Joj:yfkgsf]
sfo{of]hgf tof/ ePsf] .
lj?jf pTkfbg ;DaGwL k|f/lDes sfo{of]hgf tof/L
eO/x]sf] .
ax'p4]ZoLo jg:kltsf k|hfltx?, hl8a'6L, a]t, jfF; / ;lhjgsf] @( lhNnfx?sf] tYofdf !,)@,()$ x]S6/
j[xt j[Iff/f]k0f sfo{qmdnfO{ cleofgsf] ?kdf ;~rfng u/L @
;Defljt j[If/f]k0f If]q klxrfg ePsf] .
s/f]8 @# nfv lj?jf /f]lkg] . jg ;+/If0f / j[Iff/f]k0f sfo{qmddf
dsjfgk'
/df ;'uGw sf]lsnf, ;'uGw jfn, enfof],
lghL, ;d'bfo / ;fj{hlgs If]qsf] ;fe]mbf/L h'6fOg] .
Ro"/L, ;lhjg, c;f]s, ;j{uGwf, >Lv08, s'l/nf]sf]
ljp g;{/Ldf /flvPsf], / ;'uGw jfn !,))),
kf;0fe]b &), hj{]/f %), w'kL !), nf}7 ;Nnf/f]k0f
ul/Psf] .
lhNnf jg sfof{nox?nfO{ $!,$)) ljleGg
lj?jfsf j]gf{ j[Iff/f]k0fsf] nflu ljt/0f ul/Psf] .
@ nfv uf]6f d;nfsf] lj?jf pTkfbg eO{ @$$
x]S6/df j[Iff/f]k0f ;DkGg ePsf] .
;d'bfosf] :jfldTjdf /xg] u/L ag ;|f]tdf cfwfl/t ag pBd !%$ j6f ;fd'bflos jg ;d"x u7g eO{ !&&!)
sfo{qmdnfO{ ljz]if k|fyldstfsf ;fy ;~rfng u/L u|fdL0f If]qdf
x]S6/ jg If]q ;+/If0f eO{ !#)() 3/w'/L nfeflGjt
xl/t /f]huf/L sf] cj;/ l;h{gf ul/g] . ;fd'bflos jg /
ePsf .
sa'lnotL jg If]qsf] lj:tf/ ul/g] . ;fd'bflos jg pkef]Qmf
;d"xx?nfO{ la|s]6 agfpg] k|ljlw / xfFufljFufkftklt/af6 sf7 !*^ j6f sj'lnotL jg ;d"x klxrfg eO{ !)&
j6f sj'lnotL jg ;d"x u7g ePsf] .
agfpg] k|ljlw pknAw u/fO{ jgsf] Jofj;flosL/0f ul/g] . o;sf
nflu ;/sf/n] ?= !) s/f]8;Ddsf] cfjlt{sf]if v8f ul/lbg] . ;fy}, cfjtL{ sf]ifsf] sfo{ljlw lgb{]lzsfsf] d:of}bf tof/
o; sfo{qmd cGtu{t ;d'bfoaf6 hl8a'6L, lrp/L o", nf]Stf,
ePsf] .
a]tafF;, df}/Lkfng, cld|;f], nK;L cflb jghGo sRrf kbfy{df
cfwfl/t pBf]ux? :yfkgf x'g] .
hl8a'6Lsf] ahf/ k"jf{wf/ v8f ug{ hf]8 lbOg] . hl8a'6Lsf] g]kfnu~hdf hl8j'l6sf] Cluster zone :yfkgfsf]
Jofj;flos k|zf]wgnfO{ ;xof]u k'ofpg cGt/f{li6o:t/sf]
nflu k"jf{wf/ sfo{of]hgf tof/ ul/Psf] .
k|of]uzfnf :yfkgf ug{]
g]kfn hl8a'6L Joj;fo ;+3 ;+usf] ;xsfo{df
k|zf]lwt hl8j'6LhGo pTkfbgx?sf] ;fdfGo
kl/If0fsf] nflu rflxg] Ps k|of]uzfnf :yfkgfsf]
tof/L ePsf] .
h}ljs ;'/Iff tyf cg'jf+lzs ;|f]t ;DaGwL sfg"g th'{df u/L ;f]sf] @!&( j=ls=ld= cf]u6\g] uf}/L z+s/ ;+/If0f If]q
Jofks k|rf/ k|;f/sf ;fy} h}ljs ljjwtfsf] ;+/If0f, If]q lj:tf/
3f]if0ff ePsf] .
Pj+ k|efjsf/L Joj:yfkg ul/g] .
clkgkf ;+/If0f If]q 3f]if0ff ePsf] .
k|rf/ k|;f/sf] ;fy} h}ljs ljljwtfsf] ;+/If0fsf]
sfo{qmdsf] nflu % j6f ljBfno sfo{qmd ;DkGg,
% j6f lbj; ;df/f]x ;DkGg, %) x]S6/ 3fF;] d}bfg
Joj:yfkg sfo{ ;DkGg .
kxf8L tyf lxdfnL lhNnfx?df hnfwf/ Joj:yfkg, jiff{b\sf] kfgL #** j6f klx/f] pkrf/, !&# vf]nf lsgf/ ;+/If0f,
;+sng x'g] kf]v/Lsf] lgdf{0fdf hf]8 lbOg] . o;}u/L s0ff{nL, u08sL
!^) ;d"xaf6 gbL psf;, hUuf ;b'kof]u Pj+ !!(
/ sf]zLsf] hnfwf/ ;+/If0f / kfgLsf] axfj lgoGq0f ug{ ljz]if
j6f ;+/If0f kf]v/L If]q, tfntn}of ;+/If0fsf ;fy}
sfo{qmd ;~rfng ul/g] .
tLg j6f j]l;g Joj:yfkg of]hgf jgfP/ ulDe/
e"Ifo pkrf/ ug{] sfo{qmd /x]sf]df sfo{qmd :jLs[t
30
111
129
195
cGt/f{li6o ahf/df ljlzi6 klxrfg /x]sf g]kfnL lrof / skmLnfO{ lrof / slkm;Fu ;Da4 ;+3 ;+:yf / lrof tyf
"g]kfn lrof" / "g]kfn skmL"sf] gfdaf6 cGt/f{li6o ahf/df
slkm ljsf; jf]8{sf] k|ltlglwx?nfO{ cfdlGqt u/L
n}hfg cfjZos kg]{ Jofkfl/s klxrfgsf] vr{ g]kfn ;/sf/n]
5nkmn sfo{qmd cfof]hgf ul/Psf] / o;df 6]8
Joxf]g]{ .
dfs{ btf{ ug{] k|:tfj tof/ ug{ Jofkf/ tyf lgsf;L
k|j4{g s]Gb|sf] ;+of]hsTjdf Ps sfo{qmd pk;ldlt
u7g ul/Psf] .
lgof{tof]Uo j:t'sf] lbuf]kgfsf] nflu cu|, k[i7 / ;dfgfGt/ $ j6f b]zdf -hfkfg, ci6]lnof, gj{], o'[/f]k_
;DaGwsf] cfwf/df b]zut / j:t'ut ljljlws/0fdf hf]8 lbOg] .
klZdgfsf] 6]8 dfs{ btf{ u/fpg] sfo{ ;DkGg
lgof{tof]Uo b]lvPsf lrof, skmL, cn}rL, bfn, k'iku'R5f, 5fnf,
eO;s]sf] . * j6f b]zdf btf{ ug{] k|lqmofdf
cb'jf, xft] sfuh, ;'ulGwt t]n, snfTds sfi7snfsf ;dfgx?,
rln/x]sf] / !@ j6f b]zdf ljleGg r/0fdf /x]sf] .
dx, ;'Gtnf / xl/of] t/sf/L h:tf a:t'sf] t'ngfTds /
un}+rfsf] Labelling sfo{ u/fpg] ;DaGwdf 5nkmn
k|lt:kwf{Tds nfeaf/] ;dfhsf u/La tyf tNnf] tx;Dd hfgsf/L
eO{ sfo{ cufl8 jl9/x]sf] .
k'ofO{ pgLx?nfO{ pTkfbgdf k|f]T;fxg u/L lgof{t k|j4{gdf hf]8
cb'jf v]tL /f]u lgoGq0f tyf ljqmL ljt/0f cflb
lbOg] .
jf/]df s[ifsx?nfO{ @ lbg] k|lzIf0f sfo{qmd ;+rfng
ul/Psf] .
d"lt{snf ;DaGwL d'vfs[lt tof/ ug{] # dlxg]
tfnLd ;+rfng eO/x]sf], ;'v{]t lhNnfdf dlxnfsf]
nflu pmgL wfuf] s6fO tfnLd ;+rfng ePsf],
sfi7snf tfnLd ;+rfngsf] nflu ;Demf}tf ug]{
qmddf /x]sf] .
ltJjtsf] l;ufT;]df cfof]lht g]kfn rLg ltJjt
Jofkf/ d]nf / e'6fgdf cfof]lht ;fs{ Jofkf/
d]nfdf ;xefuL eO{ g]kfnL ldl8ofhGo j:t'x?sf]
jf/]df k|rf/ k|;f/ ul/Psf] .
pkef]Qmfsf] lxt ;+/If0fsf nflu ahf/ cg'udg sf] sfo{nfO{ ljleGg ;/sf/L lgsfo / gful/s ;dfh ;d]tsf]
cleofgsf ?kdf ;~rfng u/L u'0f:t/Lo j:t' plrt d"Nodf k|fKt
k|ltlglwTj ug{]u/L jhf/ cg'udg 6f]nL u7g
ug{] hgtfsf] clwsf/nfO{ k|Tofe"t ul/g] . ;+ul7t ldnf]dtf]df d"No
ePsf] . sfo{/t 6f]nLn] k'; d;fGt ;Dd *(
a[l4 ug{], ahf/df s[lqd cefj l;h{gf ug{] / cfk"lt{ Joj:yfdf
k6sdf #*! :yfgdf cg'udg u/]sf] .
cj/f]w ug{]nfO{ s8f sf/jfxL ul/g] . jfl0fHo tyf cfk"lt{ dGqfno
cGtu{tsf lgsfox?nfO{ ahf/df j:t'sf] cfk"lt{ Joj:yf ;'ne / dx+uL lgoGq0fsf pkfoaf/] cWoog u/L /0fgLlt kq
tof/ eO;s]sf] .
k|efjsf/L agfpg], k|lt:kwf{ ;DaGwL sfg"gsf] kl/kfng u/fpg],
ahf/ d"No / u'0f:t/sf] cg'udg, ;+ul7t ldnf]dtf] / Psflwsf/ g]kfn vfB ;+:yfgaf6 rfdn !),$(# d]=6g, lrgL
cGTo ug{ ;Ifd x'g] u/L ;+:yfut ;'b[9Ls/0f ul/g] .
@,#%@ d]=6g / vfg] t]n &%,%%)ln6/ ljqmL
ePsf] .
;fN6 6]l8 skf{]/];gsf l8kf] sfof{nox? dfkm{t
lrgL, d}bf, lk7f], rfdn, bfn h:tf b}lgs pkef]Uo
j:t'x? ;/n, ;xh / ;'ky ?kdf cfk"lt{ Joj:yf
ldnfpg] sfo{nfO{ lg/Gt/tf lbOPsf] .
pkef]Qmf xslxt ;+/If0f ;DaGwL P]g tyf
lgodfjnLdf ;+zf]wg / kl/dfh{gsf] nflu ;DalGwt
;/sf/L tyf lghL If]qdf ;/f]sf/jfnfx?sf]
;xeflutfdf Ps cGt/lqmof uf]i7L ;DkGg .
cfk"lt{ gLltsf] d:of}bf tof/ ePsf]
k|lt:kwf{ k|j4{g tyf jhf/ ;+/If0f lgodfjnL
:jLs[t eO{ sfof{Gjogdf cfO;s]sf] .
31
196
198
af9L, klx/f], v8]/L h:tf k|fs[lts k|sf]ksf] cj:yfaf6 vfBfGg d'n'sdf vfBfGg ;+s6 cfpg glbg / vfBfGgsf]
;+s6 cfpg glbg tTsfn} vfBfGg pknJw u/fpg ;Sg] u/L vfB
kof{Kt e08f/0fsf] nflu % :yfgdf % j6f cfw'lgs
;'/Iff ;'lglZrt ug{ b]zsf ljleGg * :yfgdf !% xhf/ d]l6s6g
uf]bfd lgdf{0f ug{] nIo /flvPsf]df c5fd, 8f]Nkf /
vfBfGg e08f/0f lgdf{0f tyf ;'wf/ ug{] sfo{nfO{ tLj|tf lbOg] .
lj/u+hsf] nflu jf]nkfqbftfx?;Fu ;Demf}tf eO{
k'/fgf uf]bfdsf] dd{t Pj+ ;'wf/ ;lxt cfktsfnLg cj:yfdf vfB
k|f/lDes sfo{ z'? e};s]sf] / cGosf] xsdf
;'/Iffsf nflu yk cfw'lgs vfBfGg uf]bfdx? r/0fa4?kdf lgdf{0f
;Demf}tf ug{] qmddf /x]sf] .
ul/g] .
ljBdfg vfBfGg uf]bfdx?sf] dd{t ;'wf/ sfo{sf]
nflu nut Oli6d]6 tof/ ug{] sfo{ eO/x]sf] .
g]kfn cfon lgud / OlG8og cfon skf{]/]zgsf] ;+o'Qm nufgLdf g]kfn cfon lgud / ef/tLo cfon lgud,
/S;f}ncdn]vuGh k]6f]nsf] kfOk nfOg lgdf0{f ug]{ sfo{ cfufdL
NOC-IOC) jLrsf] ;xdlt cg';f/ IOC af6
jif{ ;'? ul/g] .
lj:t[t ;DefJotf cWoog k|ltj]bg (DPR) k|fKt
ePsf] . ;+o'Qm ;fem]bf/L ;Demf}tfdf b'j} kIfsf]
;xdlt eO{ b'j} kIfsf] jf]8{sf] :jLs[ltsf] kvf{Odf
/x]sf]df IOC af6 Pipeline sf] :jfldTj /
sfof{{Gjog ug{] cGo Modality sf] k|:tfj tof/
ePsfn] ;f]jf/] cWoog eO/x]sf] .
@)^^ df3 ! ut]b]lv tf]lsPsf cfd pkef]Uo vfB j:t', cf}ifwL, cg'udg 6f]nLn] lg/LIf0fsf] qmddf tf]lsPsf ;j}
k]o kbfy{ / ls6gfzs cf}ifwLsf] ljqmL ljt/0f x'g] v'b|f Kofsdf
pkef]Uo vfB j:t' cf}ifwL, k]o kbfy{ cflbdf
cfoftstf{sf] gfd / 7]ufgf :ki6?kdf b]lvg] u/L clgjfo{ ?kdf
cfoftstf{sf] gfd / 7]ufgf v'n]sf] x'g'kg{] tkm{
6fF; ug{'kg{] Joj:yf ldnfOg] .
ljqm]tfx?nfO{ ;r]t u/fPsf] / o; ;DaGwL yk
k|lqmof cl3 a9\b} u/]s]f .
200
222
182
183
184
u|fdL0f If]qsf ! d]ufaf6;Ddsf] n3' hnljB't cfof]hgfx?sf] ljleGg lhNnfdf yk $$$=% ls=jf=ljB't pTkfbg
k|j4{g ul/g] . ;f}o{ pmhf{ sfo{qmdnfO{ lg/Gt/tf lbPsf] .
u/L yk $,%)) 3/kl/jf/nfO{ ljB't ;]jf
k'ofOPsf] 5 . To:t} !,#$^=@ ls=jf= ljB't
pTkfbg ug{ n3' tyf ;fgf hnljB't cfof]hgfx?
lgdf{0f eO/x]sf] .
!$,@)^ j6f ;f}o{ 3/]n' ljB't k|0ffnL / #,*)% j6f
;fgf ;f}o{ 3/]n' ljB't k|0ffnL h8fg eO{ !*,)!!
3/kl/jf/x?n] ljB't ;]jf k|fKt u/]sf .
?s'd pHofnf] sfo{qmdnfO{ lg/Gt/tf lb+b} cGo lhNnfx?df klg o; cjlwdf ?s'd lhNnfdf !) j6f cfof]hgf
o:tf] sfo{qmd lj:tf/ u/L pHofnf] g]kfn cleofg ;~rfng ul/g] .
dfk{mt $)) ls=jf= ljB't pTkfbg ug{ lgdf{0f sfo{
;DefJo If]qdf lghL If]qsf] ;xefuLtfdf jfo' pmhf{ pTkfbg k|f/De
z'? eO;s]sf] . @% j6f cfof]hgf ;+rfngsf] nflu
ul/g] .
k|fljlws d"Nof+sg ;ldltaf6 :jLs[t u/L ;DalGwt
lgsfox?nfO{ lhDd]jf/L lbOPsf] / yk @% j6f
:jLs[t x'g] cj:yfdf /x]sf] . /f]Nkf / hfh/sf]6sf]
nflu j}slNks pmhf{ k|j4{g ;ldltaf6 sfo{qmd
:jLs[t ePsf] .
;DefJo If]qsf u/La, blnt, GkLl8t / pTkLl8t ju{ / afof]UofF;sf] cg'bfgdf s]xL a[l4 u/L o; ;DaGwL
hfthftLnfO{ nlIft u/L xfn lbOFb} cfPsf] cg'bfgdf a[l4 u/L yk
cg'bfg gLlt :jLs[t ul/Psf] .
!* xhf/ uf]a/ Uof; KnfG6 h8fg ul/g] .
!!$ j6f uf]a/Uof; KnfG6 h8fg ePsf] .
cfoftLt k]6f]lnod kbfy{sf] ljsNkdf :jb]z leq} ;lhjgaf6 ;lhjg v]tLsf] nflu s[ifsx?nfO{ tfnLd lbg,
h}ljs l8h]n pTkfbg ug{ ;lhjg v]tL / k|zf]wg pBf]usf] k|j4{g
g;{/L lgdf{0f ug{ / h}ljs OGwgsf] k|j4{g ug{
ul/g] . h}ljs OGwgsf cGo ljsNkx?sf] cg';Gwfgdf hf]8 lbOg] .
ljleGg ;+:yfx?nfO{ ;"lrs[t u/L k|:tfj df+u
ul/Psf] .
32
42
43
44
47
c:yfoL lzlj/x?df /x]sf dfcf]jfbL ;]gfsf n8fs"x?sf] ;dfof]hg e/0fkf]if0f jfkt ?=@* s/f]8 !( nfv $( xhf/ /
/ k'g:yf{kgf gx'~h]n pgLx?sf] e/0fkf]if0f / dfl;s eQfnfO{
dfl;s eQf jfkt ?=%^ s/f]8 &@ nfv !% xhf/
lg/Gt/tf lbPsf]5' .
u/L hDdf ?=*$ s/f]8 (! nfv ^$ xhf/ ljt/0f
ePsf] .
/fli6o zflGt tyf k'g:yf{kgf cfof]u, pRr:t/Lo ;To lg?k0f tyf pRr:t/Lo ;To lg?k0f tyf d]nldnfk cfof]u
d]nldnfk cfof]u, /fHo k'g;{+/rgf ;DaGwL pRr:t/Lo ;'emfj
;DaGwL ljw]os dlGqkl/ifb\df k|:t't .
cfof]u, j]kQf kfl/Psfx?sf] vf]hL ug]{ cfof]u / /fli6o
a]kQf kfl/Psfx?sf] vf]hL ug{] cfof]u u7g ;DaGwL
;dfj]zLs/0f cfof]usf nflu cfjZos ah]6 5'6\ofPsf]5' .
ljw]os d:of}bf Joj:yflksf ;+;bdf k]z
eO;s]sf] .
ufpFb]xftaf6} hgtfsf] kxndf zflGt cleofg cGtu{t hgtfsf] ^& lhNnfdf :yfgLo zflGt ;ldlt u7g ePsf] .
dg lhTg] sfo{qmd ;~rfng u/L ;dfhdf d]nldnfk / ;b\efj
a9fpg :yfgLo zflGt ;ldltx?nfO{ cfufdL jif{ ufFp:t/;Dd :yfgLo zflGt ;ldlt lgb{]lzsf @)^^ :jLs[t eO{
nfu' ePsf] .
k'ofOg] Joj:yf ldnfOPsf]5 .
:yfgLo zflGt ;ldltsf ;+of]hs, dlxnf ;b:o /
sfof{no ;lrjx?sf] Ifdtf clea[l4sf] nflu tLg
:yfgdf uf]i7L ;DkGg ePsf] .
;fljsdf u0f]zdfg l;+x zflGt cleofg cGtu{t kl/sNkgf ul/Psf #@& hgfnfO{ ;DklQ Iflt jfkt ?=@ s/f]8 %^
sfo{qmdx?nfO{ lg/Gt/tf lb+b} hgcfGbf]ng, ;z:q ljb|f]x,
nfv %$ xhf/ cfly{s ;xfotf k|bfg ug{ ;DalGwt
dw]zcfGbf]ng / cGo ljljw cfGbf]ngsf zxLb kl/jf/ Pj+ 3fOt]sf]
lhNnf k|zf;g sfof{nodf /sd pknJw u/fPsf] .
hLjg lgjf{x eQf / ;Gtltx?sf] 5fqj[lQsf nflu kof{Kt ah]6
5'6\ofPsf]5' . ;z:q Gsf] qmddf d[To' ePsf JolQmsf kl/jf/dWo] !!* gful/sx? -ckx/0f_ nfO{ ?= @* nfv @%
xhf/ cfly{s ;xfotf pknJw u/fpg ;DalGwt
rfn' jif{df cfly{s ;xfotf lng gkfPsfx?nfO{ cfufdL jif{
lhNnf k|zf;g sfof{nodf /sd pknJw u/fPsf] .
;xfotf pknAw u/fpg] Joj:yf u/]sf]5' .
Gbsf qmddf ckf ePsf $!) hgfnfO{ ?= @
s/f]8 !* nfv @& xhf/ cfly{s ;xfotf pknJw
u/fPsf] .
@% hgf ;lxb kl/jf/nfO{ !& nfv &) xhf/ hLjg
lgjf{x eQf pknJw u/fPsf] .
@$ hgf hgcfGbf]ng 3fOt]x?nfO{ ?= % nfv !^
xhf/ hLjg lgjf{x eQf pknJw u/fPsf] .
hgcfGbf]ngsf 3fOt] tyf 3fOt]sf ;Gtlt &
hgfnfO{ ?= $ nfv () xhf/ 5fqj[lQ pknJw
u/fO;lsPsf] .
Gsfndf gi6 ePsf ef}lts ;+/rgfx?sf] ;s];Dd rfF8f]
k'glg{df{0fsf (!( gofF cfof]hgfx? / $)(
k'glg{df{0f u/]/ dfq hgtfnfO{ jf:tljs ?kdf zflGt axfnL ePsf]
qmdfut cfof]hgfx?dWo] zx/L ljsf; tyf ejg
cg'e"lt lbnfpg ;lsg] dx;"; u/L b'O{ jif{leqdf ;Dk"0f{ k'glg{df{0f
lgdf{0f ljefu dftxtaf6 ;+rfng x'g]
;DkGg ug{] .
cfof]hgftk{m !* j6fsf] 6]08/ e}/x]sf] . cGo
cfof]hgfx?sf] Oli6d]6 eO/x]sf] . xfn;Dd sl/a
!% s/f]8 vr{ ePsf] .
8f]ln8f/ tkm{af6 ;+rfng x'g] cfof]hgfdWo] !#!
j6fsf] vl/b u'?of]hgf :jLs[t ePsf], sl/a %)
cfof]hgfsf 6]08/ tyf pkef]Qmf ;ldltx?;Fu
;Demf}tf x'g] qmddf /x]sf], afFsL cfof]hgfx?sf]
Oli6d]6 tof/ x'g] qmddf /x]sf] .
33
65
66
67
;a} hflt / hghfltsf efiff, ;flxTo, snf, ;+uLt tyf ;+:s[ltsf] /fli6o k|ltef :df/s ;+/If0f sfo{qmd / /fli6o
;+/If0f, ;Da4{g / k|j4{g ul/g]5 . k|flrg u'Daf, d7, dlGb/, dl:hb
k|ltef k'/:sf/sf] nflu k|:tfj cfXjfg u/L
Pjd\ kf}/fl0fs / wfld{s :ynx?sf] ;+/If0fsf] sfo{nfO{ yk
5gf}6sf] r/0fdf /x]sf] .
k|fyldstfsf ;fy lg/Gt/tf lbOg] .
dGqfnoaf6 ;+f:s[lts ;+/If0fsf nflu ljleGg @!
j6f ;+:yfx?nfO{ cg'bfg lgsf;f .
t/fO{dw]z, kxf8 / lxdfnsf ;a} hfthfltx?nfO{ ;d]6\g] u/L k|f/lDes k|:tfj tof/ eO{ 5nkmn eO/x]sf] .
ljleGg lhNnfx?df :yfgLo hgtfsf] kxn / lhDd]jf/L x'g] u/L
hgcfGbf]ng tyf zlxb :d[lt ;+u|xfnosf]
hftLo ;\u|xfnox?sf] :yfkgf
sfo{qmd :jLs[ltsf] qmddf /x]sf]
;flxTo, ;+uLt, snf tyf cGo s'g} klg If]qdf cGt/f{li6o tyf /fli6o k|ltef 5gf}6 ug{] ;ldlt u7g ePsf] .
If]qLo k'/:sf/ k|fKt ug{] g]kfnL k|ltefx?nfO{ k'/:s[t tyf ;Ddflgt
ug{] k/Dk/f a;flng] . To; If]qdf hLjg ;dlk{t ug{] ljlzi6
k|ltefx?sf] ;Ddfg / ;+/If0fdf ljz]if Wofg lbOg] .
d}lynL efiff, ;flxTo / ;+:s[ltsf] ljsf;df dxTjk"0f{ of]ubfg sfo{qmd :jLs[t e};s]sf] .
k'ofpg] JolQmnfO{ k'/:sf/ lbg dxfslj ljBfklt k'/:sf/ u'7L
sf] cIfosf]if .
101
201
202
t/fO{dw]zsf ljkGg kl/jf/sf lszf]/Lx?sf] ;Lk / Ifdtf clea[l4 sfo{ljlw :jLs[t eO{ sfof{Gjog ug{] r/0fdf
u/L cfTdlge{/ agfpgsf] nflu k;f{, af/f, /f}tx6, ;nf{xL, dxf]Q/L,
k'u]sf] .
wg'iff, l;/fxf / ;Kt/Lsf blnt / ljkGg d';ndfg kl/jf/sf
aflnsfn] * sIff plQ0f{ u/L c=g=ld= jf ;f] ;/xsf] k|fljlws lzIff
lng rfx]df 5fqj[lQ lbg] Joj:yf .
d'Qm sdn/Lx?nfO{ pd]/ / OR5f cg';f/ lgMz'Ns cfjf;Lo d'Qm sdn/Lx?nfO{ pd]/ / OR5fcg';f/ lgz'Ns
ljBfno lzIff jf k|fljlws tfnLd pknAw u/fOg] . ;fy}, x?jf,
cfjf;Lo ljBfno lzIff jf k|fljlws tfnLd
r?jf dflysf] zf]if0f cGTo u/L dfgjf]lrt hLjg lgjf{xsf lglDt
pknJw u/fOg] ;DaGwL lgb{]lzsfsf] clGtd
cfjZos sbd rflng] .
d:of}bf tof/ ePsf] .
;+rf/ dfWodx?af6 d'Qm sdn/Lx?nfO{ ljBfno
k7fpg ;Gb]zx? lbg] k|sf/sf lj1fkgx?
k|zf/0fk|sfzg ePsf] .
lzIffnfO{ clgjfo{ ug{] sfg"gL Joj:yf ul/g] . lzIffnfO{ u'0ffTds, sIff !) ;Dd qmdzM lgz'Ns lzIff pknJw
;Lkd'ns / Jofj;flostf tkm{ pGd'v u/fOg] . ;a} g]kfnLnfO{ cf
u/fOg] ;DaGwdf blnt, s0ff{nL c~rn,
cfgf] dft[efiffdf k|fylds lzIff xfl;n ug{ kfpg] cj;/
;LdfGts[t / nf]kf]Gd'v ;d"xsf sIff (, !) df
lbnfOg] . sIff !) ;Dd qmdzM lgz'Ns lzIff pknAw u/fOg] .
cWoog/t ljBfyL{sf nflu PCF sf cfwf/df
lgz'Ns lzIff / kf7\ok':tssf] Joj:yf ul/Psf] .
tLg j6f dft[ efiff -pb'{, jfGtjf / z]kf{_ df
;Gbe{ ;fdfu|Lx?sf] n]vg sfo{ z'? ePsf] .
!% dft[ efiffdf lzIfs tfnLd ;+rfngsf nflu
tfnLd ;fdfu|L ljsf; ;DkGg .
lzIfsx?sf nflu & dft[ efiffdf :jfWofog
;fdfu|L ljsf; .
dft[ efiffdf lzIfs tfnLd ;+Rffng ug{ @^
hgfsf nflu k|lzIfs k|lzIf0f ;DkGg .
lbjf vfhfdf :yfgLo vfBfGgsf] k|of]u clgjfo{ ug{ cfjZos kg{] lbjfvfhf sfo{qmd cGtu{t ljBfyL{x?nfO{ vfBfGg
k|ljlw / tfnLd sfo{qmd ;~rfng ul/g] .
ljt/0f ul/Psf] .
5fqf pTk|]/0ff sfo{qmd cGtu{t 5fqfnfO{ dfl;s @
ln6/sf b/n] vfg] t]n pknJw u/fOPsf] .
dft[ tyf lzz' :ofxf/ sfo{qmd cGtu{t ue{jtL
tyf ;'Ts]/L dlxnf tyf tLg jif{ d'lgsf
jfnjflnsfx?nfO{ Go"l6ldS; ljt/0f ePsf] .
/f]Nkf, l;/fxf, ;Kt/L, slknj:t, /;'jf,
l;Gw'kfNrf]s, alb{of, bf, af/f, Ko"7fg, wflb,
s}nfnL, gjnk/f;L / ;'g;/L nufotsf !$
lhNnf 5gf}6df k/]sf 5g\ . lbjf vfhf ;+rfng
34
204
205
206
209
210
211
afnljsf; s]Gb|x? lj:tf/ ul/g] . ckf, lk5l8Psf / ljkGg ju{, ckf, lk5l8Psf / ljkGg ju{, d';ndfg, blnt,
d';ndfg, blnt, yf?, dw]zL, nf]kf]Gd'v / s0ff{nL If]qsf nflu
yf?, dw]zL, nf]kf]Gd'v / s0ff{nL If]qsf nflu
ljz]if sfo{qmd ;~rfng ul/g] .
ljz]if sfo{qmd ;+rfng ug{ 5gf}6 k|lqmof af/]df
sfo{zfnf u/L ;'emfj dfu lnOPsf] .
db/;fdf cWoog/t ljBfyL{x?nfO{ /fli6o
d'nwf/df ;dflxt u/fpg db/;fx?nfO{ lgoldt
?kdf cg'bfg lbOFb} cfPsf] .
s0ff{nL c~rnsf ! b]lv !@ sIff;Dd cWoog/t
nlIft ;d"xsf ;j} ljBfyL{x?nfO{ lgz'Ns
cWoogsf] Joj:yf ul/Psf] .
ljljw sf/0fn] ljrd} k7fO{ 5f8]sf ljBfyL{x?nfO{ ljz]if k|f]T;fxg v'nf ljBfnosf nflu * ljifosf] :jfWofog
sfo{qmd ;lxt v'nf ljBfno lzIff sfo{qmdnfO{ lg/Gt/tf .
;fdfu|L kl/dfh{g z'? ul/Psf] .
P;Pn;L ;xfotf sfo{qmdsf] nflu c+u|]hL, ul0ft,
lj1fg ljifosf] ;L=cf/=;L tof/L u/L hf/L
ul/Psf] .
hg;}lgs ljBfno zlQmvf]/, lrtjgdf & ;o
hgfsf nflu Ps v'nf ljBfno :jLs[lt .
b"/ lzIff v'nf l;sfO{ lgb{]lzsfsf] kl/dfh{g
;DkGg .
P;Pn;L lbg] kl/IffyL{nfO{ nlIft u/L !* klqsf
>[+vnf ljsf; sfo{ ;DkGg eO{ rf}yf] >[+vnf ;Dd
k|sfzg ;DkGg .
P;Pn;L lbg] kl/IffyL{sf] nflu c+u|]hL, ul0ft /
lj1fg ljifosf] /]l8of] kf7 /]l8of] g]kfnaf6
k|zf/0f k|f/De ePsf] .
cfufdL jif{ yk $ xhf/ ljBfnox?nfO{ ;d'bfodf x:tfGt/0f .
k|fylds *@#, lgdflj !&&, dflj &* u/L hDdf
!)&* ljBfno ;d'bfonfO{ x:tfGt/0f ePsf] .
ljBfyL{ egf{ b/, ljBfno 5f]8\g] b/ / k/LIff plQ0f{ k|ltztsf] cfwf/e"t txsf] nflu jflif{s kl/Iff / dfljsf]
cfwf/df k|f]T;fxg k|0ffnL nfu' ul/g] . ljBfnosf lzIfs /
nflu P;Pn;L kl/Iffdf plQ0f{ b/ / ljBfno
sd{rf/Lsf] cfrf/ ;+lxtf kl/kfngfdf hf]8 lbOg] .
:t/Los/0fsf] cfwf/df pTs[i6 ljBfnox?nfO{
qmdzM ?=%) xhf/ / ?=! nfvsf b/n] k|f]T;fxg
cg'bfg lh=lz=sf= df k7fOPsf] .
z}lIfs cfrf/ ;+lxtf lgdf{0f u/L nfu' ug{
lhNnfx?nfO{ lgb{]zg lbPcg';f/ lhlzsfx?n]
;DalGwt ;/f]sf/jfnfx?;Fu a;L cfrf/ ;+lxtf
lgdf{0f u/L nfu' ul//x]sf] .
ljBfnodf hfg] lzIfs cg'bfg ;lxt ;Dk"0f{ cg'bfgnfO{ kf/bzL{ k|lt ljBfyL{ OsfO{ nfut cg'bfgsf] sfof{Gjog
agfpg k|lt ljBfyL{ nfut cg'bfg k|0ffnLnfO{ clgjfo{ agfO{ o;sf]
kIfnfO{ Jojl:yt, k|efjsf/L / kf/bzL{ jgfpg
s8f cg'udg ul/g] .
lgb{]lzsf tof/ ePsf] .
ljBfnodf hfg] ;j} /sdsf] n]vfkl/If0fsf] ;fy}
;fdflhs kl/If0f ug{] clgjfo{ Joj:yf ul/Psf] .
cfjf;Lo ljBfnox? :yfkgf u/L To:tf ljBfnoaf6 lzIff lbg] d':tf, x'Dnf / h'Dnfdf cfjf;Lo ljBfno
sfo{ ;'? ul/g] .
;+rfng eO/x]sf]df o; jif{ yk & j6f s]Gb|
tfKn]h', ;+v'jf;ef, ;f]n'v'Da', /;'jf, uf]vf{ /
bfr'{nfdf :yfkgf ug{ lhNnf 5gf}6 u/L sfo{qmd
k7fOPsf] .
ljBfnodf eO{ /x]sf] ef}lts ;'wf/ ;DjGwL sfo{qmdnfO{ k|of]ustf{ ;j} lhNnfnfO{ k|fKt ef}lts lgdf{0f ;DaGwL
d}qL agfpb} nlug] . cfufdL cfly{s jif{ * xhf/ & ;o sIff sf]7f
sf]6fx? uf]/vfkqdf k|sflzt ul/Psf] / lhNnfdf
lgdf{0f / cGo ljBfnosf] ef}lts ;'wf/sf] nflu ?= # ca{ %( s/f]8
sfo{qmd clVtof/L k7fO;lsPsf] .
35
213
214
217
220
221
ljlgof]hg . cfw'lgs lzIff lbg] db/;fnfO{ ejg lgdf{0fdf ;xof]u lhNnfaf6 ljBfno 5gf}6sf] gfdfjnL k|fKt
ul/g] .
eO/x]sf] .
lqe'jg ljZj ljBfnosf] ;+/rgfnfO{ k'g/fjnf]sg ul/g] . s[lif, jg tyf kz' lj1fg ljZjljBfno,
ljZjljBfno lzIffsf] u'0f:t/ ;'wf/ ug{ ljz]if hf]8 lbOg] .
dWoklZrdf~rn ljZjljBfno tyf ;"b'/
ljZjljBfno gePsf If]qx?df gofF ljZjljBfno :yfkgf ub{} hfg]
klZrdf~rn ljZjljBfno ;DaGwL ljw]os tof/
gLlt cg'?k cfufdL jif{ ;'b'/klZrdsf] sGrgk'/, dWo klZrd /
eO{ Joj:yflksf ;+;bdf k7fpg] qmddf /x]sf] .
aL/u~hdf ljZjljBfno :yfkgf ul/g] . hgsk'/df /fhifL{ hgs
ljZjljBfno :yfkgf ul/g] . s}nfnLsf] u]6fcQ/Lofdf d]l8sn /fhifL{ hgs ljZjljBfno :yfkgfy{ ;DefJotf
cWoog ug{ ul7t sfo{bnf/f k|ltj]bg ljZj
sn]h / lrtjgsf] df}h'bf /fdk'/ s[lif tyf kz' lj1fg SofDk;nfO{
ljBfno cg'bfg cfof]u ;dIf k]z ul/Psf] .
lqe'jg ljZjljBfno;Fu k/fdz{u/L ljZjljBfnosf] ?kdf ljsf;
ul/g] . k|fljlws lzIffnfO{ cufl8 a9fpg k"jf{~rndf k|f}Bf]lus s}nfnLsf] u]6fcQl/ofdf d]l8sn sn]h :yfkgfy{
;DefJotf cWoog ug{ ul7t sfo{bnf/f k|ltj]bg
ljZjljBfno :yfkgf ul/g] .
a'emfOPsf]
jL/u~h ljZjljBfno ;DaGwL /fo ;lxt
cfof]uaf6 ul7t 6f]nLsf] k|ltj]bg k|fKt ePsf] .
k"jf{~rndf k|f}Bf]lus ljZjljBfno ;DaGwL
ljw]os clGtd r/0fdf k'u]sf] .
lqe'jg ljZjljBfno cGtu{tsf k'/fgf SofDk;x?dWo] sf7df8f}sf] ;DalGwt SofDk;x?af6 sfo{qmd k|fKt ePsf]n] tL
cd[t, lqrGb| / /Tg/fHo, aL/uGhsf] 7fs'//fd, lj/f6gu/sf]
SofDk;nfO{ ?=! s/f]8sf b/n] k"FhLut /sd
dx]Gb| df]/, kf]v/fsf] k[YjLgf/fo0f, kfNkfsf] lqe'jg SofDk; /
pknJw u/fOg nfu]sf] .
g]kfnuGhsf] SofDk; ejg lgdf{0f / ;'wf/sf nflu ?= !) s/f]8
ah]6 ljlgof]hg .
t/fO{dw];sf ljBfyL{sf] gl;{ lzIffdf kx'Fr a9fpg /f}tx6sf] uf}/ hUuf k|flKtsf] ;Demf}tf ePsf] .
/ ;nf{xLsf] dn+ujfdf gl;{ OlG:6Ro"6 :yfkgf ug]{ .
k|fljlws lzIffsf] kx'Fr g]kfne/L lj:tf/ ug{] p2]Zo cg'?k cfufdL hUuf k|fKt eO{ sfof{no :yfkgf ePsf] . ejg
cfly{s jif{df s}nfnLsf] l6sfk'/df kf]ln6]lSgs OlG6Ro"6 :yfkgf
lgdf{0fsf nflu k/fdz{bftf lgo'lQm u/L l8hfOg
ul/g]
ug{] k|lqmof z'? .
;a} g]kfnLnfO{ ;fIf/ agfpg] ;fIf/ agf} Ifdtf a9fpF ;fIf/tf &% lhNnfdf -sfo{qmd sfof{Gjog lgb{]lzsf @)^%,
sfo{qmdnfO{ :yfgLo lgsfo, ljBfno, lzIfs / :yfgLo /fhgLlts
klxnf] ;+;f]wg @)^^ ;lxt_ ljt/0f ul/Psf] .
bnx?sf] ;xeflutfdf cleofgsf ?kdf ;~rfng ul/g] .
lhNnf k|lzIfs tfnLd tof/L sfo{ k'/f .
tfnLd k'l:tsfsf] 5kfO{ e}/x]sf] .
kf7\o ;fdfu|L 5kfO{ eO{ ljt/0f sfo{ eO/x]sf] .
kqsf/ / u};;sf k|ltlglwx?sf nflu ;fIf/tf
cleofg ;+rfngsf nflu cled'lvs/0f uf]i7L
;+rfng .
;fj{hlgs k|zf;gnfO{ hgpQ/bfoL, ;Ifd, lgikIf, kf/bzL{ tyf k|zf;g k'g;{/rgf cfof]usf] l;kmfl/; sfof{Gjog
/fHosf] k"g;+{/rgf;Fu ;fdGh:o x'g]u/L Jofks ;'wf/ ul/g] .
sfo{of]hgf :jLs[ltsf] nflu dlGqkl/ifb\df k|:tfj
k]z ePsf] .
261
lghfdtL ;]jfaf6 hgtfdf k|jfx x'g] ;]jfnfO{ hgd'vL / u'0f:t/ lgb{]lzsf tof/L eO{ dlGqkl/ifb\df k|:tfj k]z
o'Qm agfOg]5 . ;/sf/ k|lt hgljZjf; a[l4 / 5lj ;'wf/ ug{
eO;s]sf]
k|zf;gnfO{ /fhg}lts x:tIf]kaf6 k"0f{?kdf d'Qm /flvg] . ;fy},
cfrf/ ;+lxtfsf] k"0f{kfng, sfo{ k|0ffnLdf ;/nLs/0f, u|fxs kfFry/, Onfd, sfe]| / df]/ lhNnfdf ;]jfu|fxL
;Gt'li6 ;e{]If0f ;+rfng ePsf] .
;Gt'li6 ;j]{If0f / zf;sLo ;'wf/ sfo{qmdsf] k|efj cWoog
nufotsf sfo{x?nfO{ lg/Gt/tf lbOg] .
l6leaf6 k|zf;g ;'wf/ ;DaGwL k|rf/ k|;f/ tyf
zf;sLo ;'wf/ ;DaGwL sfo{qmd ;+rfng eO/x]sf] .
;+u7g tyf Joj:yfkg (O&M) sfo{ljlw lgb{]lzsf
:jLs[ltsf] nflu dlGqkl/ifb\df k]z ePsf] .
l6leaf6 ljB'QLo ;/sf/L sfo{ k|0ffnLsf] k|rf/
k|;f/ eO/x]sf] .
sd{rf/Lx?sf] cfjZostfcg';f/ c+u|]hL efiffsf]
tfnLd lbg] Joj:yf ePsf] .
36
262
263
264
265
gd'gfsf] ?kdf cfufdL jif{ bfr{'nf / dxf]Q/L lhNnfdf sd{rf/L sd{rf/L cfjf; ejg lgdf{0fsf] nflu ;DaGlwt
cfjf; k|s[ltsf ejgsf] lgdf{0f ;'? .
dGqfnosf kbflwsf/L;+u ;d]t ;dGjou/L bfr'{nf
lhNnf k|zf;g sfof{noaf6 ;Defljt hUufsf]
ljj/0f k|fKt u/]sf] .
cfjf; ejgsf] nflu zx/L ljsf; ljefuaf6
l8hfOg eO/x]sf] .
dxf]Q/L lhNnfdf ;/sf/L hUuf gkfOPsf]n] hUuf
lsGg] jf dxf]Q/Lsf] ;fdf hgsk'/ sfod ug{]
ljifodf u[x sfo{ ul/Psf] .
lghfdtL c:ktfndf ca'{b/f]u tyf d[uf}nf/f]u OsfO{ ;'? ul/g] .
d[uf}nf pkrf/ ;DaGwL s]Gb| :yfkgf ug{ cfjZos
k"jf{wf/sf] tof/L ul/Psf] .
d[uf}nf k|Tof/f]k0fsf nflu cfjZos kg{] HLA
TYPING pks/0fx? vl/b ug{] k|lqmof z'?
ul/Psf] .
lghfdtL sd{rf/Lsf afnaflnsfx?n] k|fyldstf kfpg] u/L ;DalGwt dGqfnosf kbflwsf/Lx?;Fu j}7s a;L
lbkfon / wgs'6fdf PsPs j6f pRr dfWolds ljBfno
wgs'6f lhNnf k|zf;g sfof{noaf6 ;Defljt
:yfkgf ul/g] .
hUufsf] ljj/0f k|fKt ePsf] .
u'7Ldf btf{ u/L :s"nsf] :yfkgf tyf ;+rfng ug{]
u/L ;}4flGts ;xdltsf nflu dlGqkl/ifb\df k|:tfj
k]z ul/Psf] .
lbkfonsf] nflu k|:tfljt hUufsf] lgl/If0f
ul/Psf] .
:jb]zL ljZjljBfnox?df 8fS6/ / OlGhgLo/ ljifosf] :gfts / sfo{bn u7g eO{ 5fqj[lQ k|bfg ug{] ;DaGwdf
lj1fg, Joj:yfkg tyf cy{zf:q ljifodf :gftsf]Q/ pkflwsf]
cfjZos k"jf{wf/x?sf] Joj:yf ug{ lgb{]lzsfsf]
nflu k|lt:kwf{sf] cfwf/df 5gf}6 ePsf lghfdtL sd{rf/Lsf
d:of}bf tof/ ul/Psf] .
5f]/f5f]/LdWo] jflif{s b'O{ ;o ljBfyL{nfO{ 5fqj[lQ pknJw u/fOg] .
193
;a} ufpF ljsf; ;ldltx?df 6]lnkmf]g ;]jf k'ofOg] . cfufdL kfFr ^& :yfgdf VSAT Rural Terminal h8fg ePsf] .
jif{leq krxQ/} lhNnfdf clK6sn kmfOj/ lj:tf/ ul/g] .
!* :yfgdf VSAT Backhall af6 GSM ;]jf
;+rfngdf cfPsf] .
CDMA sf] $& j6f BTS h8fg ePsf] .
k|To]s lhNnf ;/bd'sfd;Fu Optical Fiber
Network lgdf{0f u/L j}slNks ;"rgf /fhdfu{
tof/ ug{] ;Gbe{df Modality to ug{ ul7t
;ldltn] clGtd k|ltj]bg k]z u/]sf] .
sf]xnk'/;'v{]t, nfxfgufO3f6, j'6jnkfNkf,
kf]v/fjfUn'df Optical Fiber /fVg] tof/Lsf
nflu ljB't k|flws/0f;Fu 5nkmn ul/Psf] .
hglxt / nf]ssNof0fnfO{ d2t k'ofpg] vfnsf ;"rgfd"ns ;"rgf ljefunfO{ ;"rgf j}+ssf] ?kdf ljsf; ug{
;fdu|LnfO{ k|rf/k|;f/ u/L hgtfsf] ;';"lrt x'g] clwsf/nfO{
;"rgf ljefudf kf]6{nsf] lgdf{0f sfo{ ;DkGg u/L
;'lglZrt ul/g] .
cfjZos ;"rgfx? ;+sng tyf ;+k|]if0f sfo{ hf/L
/x]sf] .
nf]stflGqs cfGbf]ngsf cu|0fL dlxnf -efu !_
j[Qlrq k|;f/0f ul/Psf] .
/]l8of] g]kfnsf] u'NdL, uf]/vf, bfr'{nf / /f]Nkfdf FM
Relay
s]Gb| :yfkgf ug{sf nflu ljb]zaf6
cfjZos jf]nkq cfJxfg ePsf] .
37
92
94
95
110
l;S6f l;+rfO cfof]hgfsf] d"n gx/sf] k|yd v08sf] !% lsnf]ld6/ Right side down stream sf] protection sfo{
lgdf{0f / yk #% lsnf]ld6/;Ddsf] v08sf] l8hfOg / nut
afx]s 8fO{e;{g :6Sr/sf] ;Dk"0f{ lgdf{0f sfo{
Oli6d]6 tof/ ug{] sfo{ ;DkGg ul/g] .
nueu ;DkGg . Desilting basin sf]] lgdf{0f sfo{
nueu ;DkGg x'g] ca:yfdf /]x]sf] / !=$ ls=ld=
flushing channel sf] lgdf{0f sfo{ rfn' /x]sf] .
!% ls=dL=;Dd d"n gx/ lgdf{0f sfo{sf] nflu
ljleGg Rofgndf gx/df df6f] vGg], lining /
structure lgdf{0f sfo{ rfn' /x]sf] .
yk #% ls=dL=;Dd d"n gx/ v08sf] la:t[t ;e]{,
l8hfOg tyf nfut cg'dfg tof/ e}/x]sf] .
s}nfnL lhNnfsf] /fgLhd/f s'n/Lof l;+rfO cfof]hgf ;'? ug]{ . Intake/protection works sf] design, drawings
tyf / prequalification document l:js[tLsf]
r/0fdf /x]sf] .
ICB contracting sf] nflu 7]s]bf/ 5gf}6 ug{
prequalification sf] ;"rgf k|sflzt u/]sf] .
af/fdf hd'gL l;+rfO cfof]hgfsf] lgdf{0f sfo{ k|f/De ul/g] .
l8hfOg / nfut cg'dfgsf] updating sfo{
e}/]x]sf]] .
bfsf] a8\sfky l;+rfO cfof]hgfsf] sfddf tLj|tf lbOg] .
EIA cWoog k|ltj]bg :jLs[tLsf] nflu sf/jfxL
e}/x]sf] .
t/fO{sf @) lhNnfdf !@ j6f gofF 8Lk 6\o'aj]n, qmdfut @% j6f @ j6f -gjnk/f;L / ?kGb]xLdf Ps Ps j6f_ gofF
8Lk 6\o'aj]n / & xhf/ :ofnf] 6\o'aj]n h8fg u/L !^ xhf/ ^
8Lk 6\o"jj]nx?sf] lgdf{0f e}/x]sf] .
;o x]S6/ hUufdf jif{}e/L l;+rfO ;'ljwf k'ofOg] .
laleGg lhNnfx?df # j6f qmdfut 8Lk 6\o"jj]nsf]]
lgdf{0f sfo{ k'/f ePsf], ^ j6fsf] lgdf{0f sfo{ rfn'
/x]sf] / ^ j6fsf] 6]08/ sfo{ e}/x]sf] .
$*) j6f :ofnf] 6\o"aj]n lgdf{0f e};s]sf] tyf
!)) j6f :ofnf] 6\o"aj]n lgdf{0f e}/x]sf] . yk
:ofnf] 6\o"jj]nx? lgdf{0fsf] nfut cg'dfg /
6]08/sf] nflu sfo{ e}/x]sf] .
;fgf tyf demf}nf l;+rfO of]hgf lgdf{0fdf pRr k|fyldstf .
qmdfut #( j6f of]hgf ;DkGg ug]{ u/L
of]hgfx?sf] lgdf{0f sfo{ rfn' e}/x]sf] .
qmdfut of]hgfx?sf] lgdf{0f sfo{ ;'rf? /x]sf], %
j6f of]hgfx? :jLs[t ePsf] / % j6f of]hgfx?sf]
kl/dfh{g ;lxt :jLs[lt tkm{ sfo{jfxL e}/x]sf] tyf
s]xLsf] 6]08/ k|lqmof cufl8 a9]sf] . ;fgf l;+rfO{
of]hgfx?sf] lgdf{0f sfo{ :yfgLo lgsfoaf6 ug]{
u/L l;+rfO dGqfnoaf6 :yfgLo ljsf; dGqfno
dfkm{t DOLIDAR nfO{ clVtof/L k7fPsf] .
sGsfO{, /ft', gf/fo0fL, /fKtL, bf]wf, emLd, nvgb]xL nufot sfo{qmd :jLs[t eO{ !) j6} gbLx?df ul/g] lgdf{0f
bzj6f gbLx?df cleofgfTds 9n] t6aGw lgdf{0f . cGo gbL
sfo{sf] nflu 6]08/ cfJxfg ePsf] .
tyf vf]nfx?df ;d]t t6aGw lgdf{0f .
##$ dL= k|f]6]S;g sfo{, # j6f :k/, ! lsnf] ld6/
df6f]sf] af+w agfpg] sfo{ ;DkGg ePsf] .
s]Gb|Lo:t/ k|sf]k lgoGq0f cGtu{t af9L klx/f]
lgoGq0f sfo{sf nflu !,!%) dL= k|f]6]S;g sfo{
;DkGg .
afudtLdf t6aGw lgdf{0f sfo{sf] nflu ^ Kofs]h
6]08/ :jLs[t, # j6f :k/ lgdf{0f, nfn as}ofsf]
nflu * Kofs]h 6]08/ :jLs[t, #,^)) dL= df6f]sf]
af+w, ()) dL= Uoflag l/e]6d]G6 tyf % j6f :68
lgdf{0f ;DkGg, sdnf gbLsf nflu !@ Kofs]hsf]
af]nkq :jLs[t ul/Psf] . # ls=dL t6aGw lgdf{0f
;DkGg, lqo'uf, nvgb]xL, sGsfO{ / ;'g;/Lsf nflu
!,@)) dL= df6f]sf] t6aGw ;DkGg, @ j6f :68
38
54
57
60
165
Gf]Q/ ljsf; lgdf{0fsf sfo{qmdaf6 @^) lsnf]ld6/ ;8s / $) @^) ls=ld= ;8ssf] ;DefJotf cWoog eO;s]sf] .
j6f k'n lgdf{0f sfo{ ;'? x'g], (^ j6f emf]n'] k'n, !)$ j6f ;
;fgf k"jf{wf/x? lgdf{0f x'g] tyf *) j6f vfg]kfgL of]hgf ;DkGg @^) ls=ld= ;8ssf] lj:t[t ;e{]If0f l8hfOg
eO;s]sf] .
ug]{ .
df3 d;fGt ;Dddf &* ls=ld= / r}q d;fGt;Dd
!*@ ls=ld= lgdf{0f z'? x'g] nIo /x]sf]df !)
ls=ld= df lgdf{0f sfo{ z'? ePsf] .
$) j6f ;8s k'nsf] ;DefJotf cWoog ;DkGg .
!# j6f ;8s k'nsf] ;e{] sfo{ e}/x]sf] .
@ j6f emf]n'[] k'n ;DkGg x'g] cj:yfdf /x]sf] /
cGo *( j6f emf]n'] k'n lgdf{0f sfo{ e}/x]sf] .
@$! j6f vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{ of]hgfsf]
;DefJotf cWoog .
&^ j6f vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{ of]hgfsf] lj:t[t
OlGhlgol/ ;e{]If0f l8hfOg ;DkGg, @ j6f lgdf{0f
sfo{ ;DkGg, &$ j6fdf sfd z'? .
h]i7 gful/s, Psn dlxnf, nf]kf]Gd'v hflt, cf+lzs tyf k"0f{
h]i7 gful/s %!@$)&, h]i7 gful/s -blnt_
ckf ePsf JolQmx?nfO{ k|bfg ul/b}+ cfPsf] ;fdflhs ;'/Iff
(!(!&, h]i7 gful/s-s0ff{nL_ !$!)$, Psn
eQfnfO{ lg/Gt/tf . /fp6] hfltnfO{ lbO{+b} cfPsf] dfl;s eQfnfO{
dlxnf @%*&!@, nf]kf]Gd'v hflt !%^(), k"0f{
?= % ;oaf6 a9fP/ ?= ! xhf/ k'ofpg] . ;fy}, /fp6]x?n] :yfoL
czQm ckf !#)&*, cf+lzs ckf ^*&% u/L
?kdf a;f]jf; ug{ rfx]df pko'Qm :yfgdf a;f]af; u/fOg] .
hDdf (!@&*# hgfnfO{ klxnf] ls:tf eQf ljt/0f
ul/Psf] .
cfly{s tyf ;fdflhs ljsf;df k5fl8 kfl/Psf cflbjf;L cflbjfl; hghflt lhNnf ;dGjo ;ldlt dfkm{t
hghflt, yf?, t/fO{af;L, dw];L, blnt, d'l:nd, lk58fju{,
r]tgfd"ns sfo{qmd ug{] ^% lhNnfx?df ah]6sf]
nf]kf]Gd'vhflt, pTkLl8t, ljkGg, ckf tyf lk5l8Psf] If]qsf
clVtof/L k7fOPsf] .
hgtfsf] lzIff, :jf:Yo, /f]huf/L / ;zlQms/0fsf nflu pRr
lh=lj=;=- wflb, lrtjg, uf]/vf, dsjfgk'/, tgx'F
k|fyldstfsf ;fy ljz]if sfo{qmd ;~rfng ul/g] .
/ nDh'_ dfkm{t r]kf ljsf; sfo{qmd ;+rfng
ug{ sfo{qmd :jLs[t eO{ clVtof/L k7fOPsf] .
blnt ljBfyL{nfO{ 5fqj[lQ, h]x]Gbf/ ljBfyL{sf nfuL
k'/:sf/ / pRr lzIff 5fqj[lQ ljt/0f ug{] sfo{qmd
cGtu{t @$ hgf h]x]Gbf/ ljBfly{, pRr lzIff
5fqj[lQsf] nflu ljj/0f ;+sng eO/x]sf .
jfFs] lhNnfsf] jfu]Zj/L ufpF ljsf; ;ldlt,
:ofhf lhNnfsf] jfl; b]p/fnL uflj;df lgz'Ns
:jf:Yo l;lj/ ;+rfng u/L sl/j @,%)) hgfnfO{
3/b}nf]d} :jf:Yo ;]jf pknJw u/fOPsf] .
lk5l8Psf] ju{ pTyfg ljsf; ;ldlt dfkm{t @@
lhNnfdf sfo{qmd ;+rfngsf] nflu sfo{qmd :jLs[t
eO{ lhlj;nfO{ clVtof/L uPsf] .
k|To]s ljkGg blnt kl/jf/ / s0ff{nL c~rnsf ;a} kl/jf/sf % jfn ;+/If0f cg'bfg sfo{ljlw :jLs[t ePsf] .
jif{ d'gLsf b'O{ hgf;Dd afnaflnsfsf] kf]if0fdf vr{ ug{]u/L cfdf
jf cfdf gePdf ;+/IfsnfO{ k|lt afnaflnsf dfl;s ?= @ ;osf sfo{ljlw cg';f/ s0ff{nL c~rnsf ;j} / b]ze/sf
;j} ljkGg, blnt kl/jf/sf] lhNnfut nut ;+sng
b/n] afn ;+/If0f cg'bfg lbOg] . o; ;DaGwL sfo{ljwL :yfgLo
/ nlIft ;d"xsf] tYof tof/ sfo{ e}/x]sf] .
ljsf; dGqfnon] @)^^ c;f]h d;fGt;Dddf tof/ ug{] .
bL3{sfnLg ?kdf ;a} zx/L If]q / vf;u/L pkTosfsf] kmf]xf]/ d}nf Joj:yfkg clwsf/ ;DaGwL pRr:t/Lo
kmf]x/nfO{ pkof]ud"ns 9+un] Joj:yfkg ug{ zx/L If]qleq}
;ldlt u7g ePsf] .
kmf]x/ k|zf]wg u/L dn sf/vfgf :yfkgf ug{ k|f]T;fxg ul/g] .
o;sf] nflu Ps pRr:t/Lo clwsf/ ;DkGg kmf]x/ Joj:yfkg lghL If]qaf6 k|:tfj cfXjfg ug{sf nflu
Expression of Interest Private Sector
nfO{
;ldlt u7g u/L @)^^ sflQs dlxgfleq k|lt:kwf{af6 lghL
cfJxfg
ul/Psf]
.
If]qsf] sDkgLnfO{ 5gf}6 ul/g] . dn sf/vfgf :yfkgf ug{]
39
185
186
187
188
sDkgLnfO{ ;fj{hlgs hUuf bL3{sfnLg nLhdf pknAw k"jf{wf/ ljsf; lgdf{0f ;DaGwdf ePsf] clwsf/
u/fOg] .
k|of]u ug{ clwsf/ k|Tofof]hgsf nflu TOR
k|:tfj :jLs[t ePsf] .
;fj{hlgs hUuf lnhdf pknJw u/fpg cfjZos
ljj/0f ;lxt k|:tfj tof/ u/L dlGqkl/ifb\df k]z
ug{] k|lqmofdf /x]sf] .
ufpF ljsf; ;ldltdf uPsf] cg'bfgsf] pkof]u / To;sf] k|efj uflj; cg'bfg ;+rfng sfo{ljlw, @)^^
;DjGwdf s]Gb|af6 lg/Gt/ ?kdf k|efjsf/L cg'udg ul/g]5 .
dlGqkl/ifb\af6 :jLs[t eO{ sfof{Gjogdf /x]sf] .
k|To]s ufpmF ljsf; ;ldtLsf] hg;+Vof, nfut tyf ef}uf]lns
vr{ k|efjsfl/tf cg'udgsf] nflu ;"rs ;lxtsf]
If]qkmnsf] cfwf/df cg'bfg ljt/0f ug{] .
cg'udg kmf/fd tof/ u/L lhlj;df pknJw
u/fOPsf] .
lhNnf ljsf; ;ldlt / gu/kflnsfdf hfg] cg'bfgdf a[l4 ul/Psf] Go"gtd tyf yk cg'bfg ljt/0f ug{] ;'q cBfjlws
.
ul/Psf] .
;"rs kmf/fd kl/dfh{g ul/Psf] .
k|To]s rf}dfl;sdf slDtdf !% lhNnfsf] cg'udg
ul/g] nIo /x]sf]df klxnf] rf}dfl;sdf * lhNnfsf]
cg'udg ul/Psf] .
:yfgLo lgsfosf] Ifdtf clea[l4, ;d'bfosf] ;xeflutfdf bft[ ;d'bfo ;Fu Joint Financing Arrangement
cfwfl/t ;]jf k|jfx / ;fdflhs kl/rfngsf] dfWodaf6 ;d'bfosf]
(JFA) sf] ;Demf}tf eO;s]sf] .
;zlQms/0fsf nflu :jfoQ zf;g tyf ;fd'bflos ljsf;
;fdflhs kl/rfng ;]jf k|bfosx?sf] Maping
sfo{qmd ;+rfng ug{]
ug{] sfo{ z'? ePsf], k/fdz{ bft[ lgsfo;Fusf]
;Demf}tf ;DkGg eO;s]sf] .
;fdflhs kl/rfng lgb{]lzsf / Ifdtf ljsf;
cg'bfg lgb{]lzsf tof/ ePsf] .
If]qut ;zt{ cg'bfg lgb{]lzsf sfo{ljlw l:js[t
ePsf] .
u|fdL0f If]qdf lgdf{0f ;DkGg ePsf ;8snfO{ afx|} dlxgf :yfgLo oftfoft k"jf{wf/ If]qut sfo{qmdsf]
;~rfng x'g] agfpg % ;o !% lsnf]ld6/ ;8s u|fe]n, # xhf/
lgb{]lzsf ;+zf]wg :jLs[t eO{ lhlj;, gu/kflnsf /
% ;o #@ lsnf]ld6/ ;8ssf] lgoldt dd{t / @ ;o j6f emf]n']
lhNnf k|fljlws sfof{nodf k7fO;lsPsf] .
k'nsf] lgdf{0f ;DkGg ug{ kof{Kt ah]6 ljlgof]hg u/]sf] . ;fy},
u|fdL0f k"jf{wf/sf] nflu & ;o #* lsnf]ld6/ gofF 6ofs vf]Ngsf] $) ls=ld= sRrL ;8s lgdf{0f ;DkGg, *% ls=ld=
;e{] l8hfOg ;DkGg .
nflu klg cfjZos ah]6 Joj:yf u/]sf] .
!)) ls=ld= ;8s dd{t ;Ddf/ ePsf] .
% ls=ld= ;8ssf] :t/f]Gglt ePsf] .
vfg]kfgL of]hgf 5gf}6 r/0fdf /x]sf] .
!& j6f qmdfut emf]n'] k'n lgdf{0f ;DkGg,
qmdfut @$@ emf]n'] k'nx? lgdf{0fsf r/0fdf .
223
225
lgMz'Ns cfwf/e"t :jf:Yo ;]jfnfO{ lg/Gt/tf lbb}+ o;nfO{ lhNnf pk:jf:Yo rf}sL, k|fylds :jf:Yo s]Gb| / lhNnf
tx;Dd lj:tf/ ul/g]5 . o;sf nflu ef}lts k"jf{wf/, cfjZos
c:ktfn s]Gb|x?af6 ^(!!*%! hgfnfO{ ;]jf k|bfg
hgzlQm / ah]6sf] Joj:yf ldnfO{ ;a}sf] nflu :jf:Yo sf]
ul/Psf] .
cjwf/0ffnfO{ qmdzM sfof{Gjog ul/b} nlug] . ;fy}, hgtfsf]
:jf:Yo aLdf ug{] sfo{qmd ;~rfng ug{sfnflu cfufdL jif{ :jf:Yo aLdfsf] ;+Rffngsf] ;DefJotf cWoogsf]
nflu k/fdz{bftf 5gf}6 eO{ cfly{s tyf k|fljlws
;DefJotf cWoog ug{] Joj:yf ldnfPsf] .
k|:tfj dfu ug{] k|lqmofdf /x]sf] .
;/sf/n] lgMz'Ns?kdf ljt/0f ub}{ cfPsf] cf}iflw ;dod} dlGqkl/ifb\af6 lgb{]lzsf :jLs[lt ePsf] .
lj/fdLnfO{ pknAw u/fpgsf nflu cf}iflwsf]] s]Gb|Lo:t/af6
Psd'i6 7]Ssf k|0ffnLaf6 vl/b ;Demf}tf u/L lhNnf:t/dfg} cfk"lt{ s]Gb|Lo jf]nkq dfkm{t cf}ifwL vl/b ug{ ;Demf}tf
eO;s]sf] .
x'g] / ToxLFaf6} /sd e'QmfgL ug{] k|0ffnL ;'? ul/g] .
u|fdL0f txdf :jf:Yo r]tgf hufpg / k|fylds pkrf/df ;xof]u ljt/0f eO;s]sf] .
lbg dlxnf :jod\;]ljsfsf] e"ldsf dxTjk"0f{ /x]sf] . pgLx?nfO{
ebf} dlxgfdf Psd'i6 ?= # xhf/ k|f]T;fxg eQf lbg] k|:tfj
u/]sf] .
40
228
229
230
231
232
;fd'bflos c:ktfn :yfkgf / ;~rfng ug{sf nflu lglZrt ;fd'bflos c:ktfn :yfkgf / ;+rfng ;DaGwL
dfkb08sf] cfwf/df cg'bfg pknAw u/fOg]5 . ;fy}, :jf:Yo
lgb{]lzsf kl/dfh{gsf] qmddf /x]sf] .
;+:yfx?sf] ef}lts k"jf{wf/ ljsf;df hf]8 lbOg] . :jf:Yo ;+:yfsf]
xfn lgwf{0ffwLg / rfn' cfly{s jif{df yk x'g] ;+:yf
ejg lgdf{0f, dd{t tyf k"jf{wf/ ljsf; ul/g] .
klxrfg u/L sfof{Gjog z'? ug{ sfo{qmd tyf
clVtof/L ejg ljefudf k7fOPsf] .
;+qmfds /f]usf] /f]syfd / lgoGq0f sfo{nfO{ cleofgsf] ?kdf cf}nf] tyf sfnfhf/ /f]uaf/] hg;d'bfonfO{
;~rfng ul/g] .
hfgsf/L u/fpg] p2]Zon] $@ hgf kqsf/
;lxtnfO{ lrtjg / l;/fxfdf cled'lvs/0f sfo{
;DkGg .
xfQLkfOn] /f]u lgjf/0f sfo{qmd cGtu{t MDA
sfo{sf] nflu ldlt lgwf{/0f eO{ klxnf] r/0f @)
lhNnfdf @)^^ kmfu'g ! / @ ut] / bf]>f] r/0f !)
lhNnfdf kmfu'g * / ( ut] ;+rfng x'g] u/L to
ul/Psf] .
;a} nf]kf]Gd'v hflt, &% jif{ gf3]sf h]i7 gful/s / !% jif{d'lgsf &% jif{dflysf %% hgf / !% jif{ d'lgsf #(@ hgf
afn aRrfsf] d'6'/f]usf] zNolqmof ;lxtsf] lgMz'Ns pkrf/ tyf
u/L hDdf $$& hgfnfO{ lgMz'Ns d'6'/f]usf] pkrf/
nf]kf]Gd'v hflt / &% jif{ gf3]sf h]i7 gful/ssf] d[uf}nfsf]
ul/Psf] .
lgMz'Ns 8fOlnl;; ug{] sfo{qmdnfO{ lg/Gt/tf lbPsf] . o;sf
cltl/Qm cfufdL cfly{s jif{b]lv nf]kf]Gd'v hflt, &% jif{ gf3]sf @)! hgfsf] d'6'sf] eNe lgMz'Ns km'sfO{ pkrf/
ul/Psf] .
Ho]i7 gful/s / !% jif{ d'lgsf afnaRrfsf] e/tk'/ SofG;/
c:ktfnaf6 lgMz'Ns SofG;/ pkrf/ ul/g] . kfFr ;o hgf nf]kf]Gd'v hflt / &% jif{ gf3]sf @! hgf lj/fdLsf]
u/Lax?nfO{ zxLb u+ufnfn x[bo/f]u s]Gb|df lgMz'Ns d'6'sf] eNe
!&^ ;];g 8fOnfOl;; ul/Psf] .
km'sfpg] pkrf/ ul/g] . ;'b'/ klZrdf~rnsf ( lhNnf / s0ff{nL df]ltof ljGb'sf @,$$@ /f]uLsf] zNolqmof tyf
c~rnsf ;a} lhNnfdf rf/ xhf/ df]tLljGb'sf lj/fdLx?sf]
!),(@$ hgfsf] cfFvfsf] pkrf/ ul/Psf] .
lgMz'Ns zNolqmof ug{] k|aGw u/]sf] .
138
a]/f]huf/Lsf] tYof+ ;+sng u/L ;Lk cg';f/sf] /f]huf/Lsf] nflu !$ j6f /f]huf/ ;"rgf s]Gb|x?af6 xfn ;Dd !%
l;kmfl/z ug{], /f]huf/bftfx?;Fu cGt/lqmof ug{] / ljB'tLo
xhf/ eGbf a9L j]/f]huf/x?sf] nut ;+sng ePsf] .
dfWodaf6 ;d]t /f]huf/L ;DaGwL ;"rgf k|jfx ug{] p2]Zon]
;~rfngdf /x]sf /f]huf/ ;"rgf s]Gb|x?nfO{ yk ;'b[9 ul/g] . j]/f]huf/x?sf] ;+slnt nut ;km\6j]o/df k|ljli6
ug]{ sfo{ eO/x]sf] .
z'Ns /lxt 6]lnkmf]g / :yfgLo Pkm=Pd= /]l8of]af6 /f]huf/L
;DaGwL lh1f;fx?sf] hjfkm lbg] Joj:yf ldnfOg] .
/f]huf/ ;"rgf s]Gb|af6 k|fKt tYof+sx? ljefusf]
j]a;fO{6df /fVg] sfo{ eO/x]sf] .
/fli6o b}lgsdf ;"rgf k|sflzt ePsf] / z'Ns/lxt
6]lnkmf]gsf] nflu sf/jfxL eO/x]sf] .
j}b]lzs /f]huf/ ljefusf] ;'b[9Ls/0f u/L j}b]lzs /f]huf/nfO{ j}b]lzs /f]huf/ ljefusf] ;'b[9Ls/0f ug{] sfo{
;'/lIft, dof{lbt, kf/bzL{ / :jR5 agfOg] . lghL If]q;Fusf]
ePsf] .
;xsfo{df j}b]lzs /f]huf/Ldf x'g] u/]sf] 7uLnfO{ s8fOsf ;fy
lgoGq0f ul/g] . ljb]zl:yt g]kfnL lgof]u;Fu ;dGjo u/L j}b]lzs /f]huf/ Joj;foLx?sf] ;xof]udf 7uL
lgoGq0f sfo{ eO/x]sf] .
;Demf}tf cg';f/ sfd / kfl/>lds kfP gkfPsf] s'/fsf] cg'udg
u/L ;Demf}tfsf] sfof{Gjog ;'lglZrt ul/g] . sfdsf] nflu ljb]z ljefusf] ;6j]o/ lgdf{0f eO;s]sf] . g]6jls{ ug]{
uO{ cnkq k/]/ kmls{g] AolQmnfO{ ;DjlGwt /f]huf/bftf
sfo{ eO/x]sf] .
Ph]G;Laf6 Ifltk"tL{ pknAw u/fOg] . j}b]lzs /f]huf/Ldf hfg'
ljb]z l:yt s'6g}lts lgof]u / >d ;xr/L;Fu
41
140
254
255
;8s b'3{6gfsf sf/0f d[tssf kl/jf/hgnfO{ tTsfn /fxt t];|f] kIfsf] aLdf /sd ?= kf+r nfv sfod
k|bfg ug{ @)^^ ebf} ! ut]b]lv ;a} ;fj{hlgs tyf lghL
eO;s]sf] . o;sf nflu ;jf/L tyf oftfoft
oftfoftsf ;fwgn] d[ts kl/jf/nfO{ ?= kfFr nfv ?k}ofsf]
Joj:yf lgodfjnL, @)%$ df bf];|f] ;+zf]wg ;d]t
gub /fxt k|fKt x'g] u/L t];|f]kIf jLdf ;d]t ug{'kg{] Joj:yf
eO;s]sf] .
clgjfo{ ul/g] . gofF ;jf/L ;fwg btf{ / gjLs/0f ubf{ t];|f]
kIf jLdf u/fPsf] k|df0f clgjfo{ ?kdf k]z ug{'kg{] Joj:yf gofF ;jf/L ;fwg btf{ / gjLs/0f ubf{ t];|f] kIf
jLdf u/fPsf] k|df0f clgjfo{ ?kdf k]z ug'{kg{]
ul/g]5 .
;DaGwL Joj:yf nfu' ul/;lsPsf] .
o'jfx?df :jo+;]jfsf] efjgf hufpFb} lbuf] zflGt tyf ljsf;df lgoldt sfo{qmd tkm{ *** hgf :jo+;]js / o'jf
kl/rfng ug{] gLlt cGtu{t ufpFufpFdf Jofks?kdf o'jf
:jo+;]js sfo{qmd tkm{ &^& hgf :jo+;]jL kl/rfng
:jo+;]js kl/rfng ul/g] .
ul/Psf] . o'jf :jo+;]js kl/rfng sfo{qmd tkm{ egf{
ul/Psf] :jo+;]jsx?sf] nflu cled'vLs/0f tfnLd
;DkGg .
273
/fli6o of]hgf cfof]un] 5fg]sf pRr k|fyldstf k|fKt / 7"nf / pRr tyf hg:t/;Dd k|efj kfg{]
hg:t/;Dd k|efj kfg{] sfo{qmdx?sf] :jtGq cg'udg tyf
sfo{qmdsf] Pp6} ;"rL tof/ u/L sfo{qmdx? 5gf}6
d"Nof+sg ug{] sfo{ k|f/De ul/g] . o;sf nflu u}/;/sf/L ;+:yf,
ul/Psf] .
ljz]if1 kmd{x? jf ljZjljBfnox?nfO{ ;+nUg u/fOg] .
:jtGq cg'udg tyf d"Nof+sgsf nflu lgb{]lzsf
tof/ ug{ sfo{bn u7g ePsf] .
42
lgisif{
cfly{s jif{sf] k|f/Ded} sfo{of]hgf agfP/ sfof{Gjog k|f/De ul/P tfklg w]/} sfo{qmdx? sfof{Gjog k|lqmof / k4ltdfg}
cNdlnPsf] cg'e"t x'G5 . sfo{qmd z'? ug{] k|lqmofdf /x]sf], sfo{ljlwsf] d:of}bf tof/ ePsf], sfo{bn u7g ePsf],
clVtof/L k7fOPsf], sfof{Gjog ug{ ;DalGwt lgsfodf n]vL k7fPsf], d:of}bf tof/ eO{ 5nkmnsf] qmddf /x]sf],
h:tf k4lt / k|lqmofut k|ultn] ah]6n] ck]Iff u/]sf] pknJwL sf] kIfnfO{ ;d]6\g ;s]sf] 5}g . tyflk, rfn' jif{
Joj:yflksf ;+;baf6 ah]6 kfl/t x'g ePsf] l9nfO{, jGb, x8tfn, rSsfrfd h:tf c;'/Iffsf jfjh'b k|fo h;f] gLlt /
sfo{qmdn] d"t{?k lnPsf] b]lvG5 . /fli6o of]hgf cfof]u, cy{ dGqfno / ;DalGwt dGqfno :jo+n] lgoldt cg'udg u/]klg
kl/0ffd eg] ;GGtf]ifhgs b]lvGg . sfo{qmdx?sf] k|ultnfO{ ;;{tL{ d"Nof+sg ubf{ b'Oj6f lgrf]8 lgsfNg ;lsg] b]lvG5 .
Pp6f s'g} sfo{qmdn] sfof{Gjogsf] ult lng s]xL k|lqmofut af6fx? to ug'{kg{] x'G5, h;sf] sf/0fn] k|ultnfO{ 7f]; ?kdf
o:tf] eof] eg]/ b]vfpg ;lsPsf] 5}g . bf];|f] s'/f eg]sf] s'g} gofF gLlt tyf sfo{qmdx? 3f]if0ff x'g] ljlQs} To;nfO{
sfof{Gjog ug{] s'/fdf xfdL cNdlng] /x]5 . tyflk xfdLn] ah]6 aQmAodf k/]sf gLlt tyf sfo{qmdx?sf] k|ultaf6 ;Gtf]if
lng] 7fpmF 5}g, afFsL ^ dlxgfdf cem} klg y'k|} sfd ug{ afFsL g} 5 .
43
kl/R5]b #
rfn' cfly{s jif{df ul/Psf ;'wf/sf k|of;x? / To;sf pknAwLx?
#=! k[i7e"ld M
7"nf cfof]hgfnfO{ rflxg] kof{Kt ah]6 ljlgof]hg gu/L ljQLo ;fwgnfO{ ;j{q 5/]/ cfof]hgfx? ;dodf ;DkGg ug{
g;s]sf] y'k|} b[i6fGtx? xfdL ;fd" 5g\ . h;sf] sf/0f nfut bf]Jj/ ;Dd a[l4 ePsf] 5 . To;}u/L w]/} jif{ nfUg] 7"nf
ef}lts k"jf{wf/ lgdf{0f cfof]hgfx?df jx'jifL{o ah]6 k|Tofe"lt / 7]Ssf jGbf]j:t ug{ ;lsPsf] lYfPg . o;af6 k|To]s
jif{ Ps ltxfO{ ;do 7]Ssf kf nufpg dfq} laTg] u/]sf] lyof] / 5 . vfBfGg 9'jfgL, cf}iflw v/Lb, kf;kf]6{ 5kfO{
h:tf cTofjZos j:t' tyf ;]jfsf] cfk"lt{ ;dodf g} ug{ ;lsPsf] 5}g . ah]6df 5'6\ofOPsf] /sd vr{ x'g g;sL
cfly{s jif{sf] cGTodf sd dxTjsf sfo{qmdx?df /sdfGt/ x'guO{ ;|f]tsf] b'?kof]usf] ;+efjgfnfO{ a9fPsf] lyof] .
ljutdf ;+rflnt cfof]hgf k"/f geO{ gofF gofF cfof]hgfx? z'?ug]{ k|j[lQn] k|>o kfof] . ljut s]xL jif{sf] Kf"FhLut
vr{sf] k|j[lQ ljZn]if0f ubf{ jflif{s ah]6sf] *) k|ltztsf] xf/fxf/Ldf dfq vr{ x'g ;s]sf] b]lvG5 . o;/L k"FhLut
vr{ ug]{ Ifdtf x|f; ePsf]n] cy{tGqdf k+"hL lgdf{0f, cfly{s a[l4 / /f]huf/L l;h{gfn] jfl~5t ult lng ;s]g .
bf]>f] cGt/f{li6o ljdfg:yn lgdf{0f, sf7df08f}t/fO{ b|'t dfu{, hnfzoo'Qm dflyNnf] ;]tL kl/of]hgf, x'nfsL /fhdfu{
h:tf ;fj{hlgslghL ;fem]bf/Ldf agfpg] elgPsf 7"nf cfof]hgfx?df ljleGg sf/0fx?n] ubf{ lghL If]q / j}b]lzs
nufgL stf{x? cfpg ;s]gg\ . oL cfof]hgfx?sf] sfof{Gjog clglZrt aGb} uof] .
;fj{hlgs vl/b k|0ffnLdf ;'wf/ u/L To;nfO{ ldtJooL, kf/bzL{, k|lt:kwL{ / u'0f:t/o'Qm agfpg ;fj{hlgs vl/b P]g
tyf lgodfjnL sfof{Gjogdf NofOPtfklg 6]08/ k|lqmofdf nfUg] ;do, 7]Ssf kfdf x'g] x'nx'Hht, an k|of]u /
ldnf]dtf]sf sf/0f cg]s lj;+ultx? b]lvP . :yfgLo :t/sf cfof]hgfx?df pkef]Qmfsf] :jfldTjefj ljsf; ug]{
p2]Zon] ?=^) nfv;Ddsf] sfd pkef]Qmf ;ldlt dfk{mt u/fpg] gLltut Joj:yf t ul/of] t/ o:tf] ;ldlt dfk{mt
ePsf] sfo{ / ul/Psf] vr{df g} cg]sf} ljs[lt / lj;+ultx? b]lvP .
cfof]hgfsf] Joj:yfksLo Ifdtfsf] ljZn]if0f ubf{ dfgjLo kIf cToGt sdhf]/ b]lvPsf] 5 . sd{rf/Lx? sfd k|lt
pT;fxhgs 9+un] pTk|]l/t x'g ;s]sf 5}gg eg] r'xfj6 / clgoldttf a9\g uPsf] b]lvG5 . ;fy}, ;dod} ah]6 vr{
ug{ / ef}lts k|ult xfl;n ug{ g;Sg] cfof]hgfsf Joj:yfks / sd{rf/Ln] pQ/bfloTj jxg ug'{ gkg]{ l:ylt l;h{gf
x'g k'Uof] .
cfof]hgf sfof{Gjogsf] cg'udg / d"Nof+sg ug]{ k|lqmof / ;+:yfut Joj:yf ePtf klg sfuhL d"Nof+sgdf dfq x'g],
oyfy{ pknJwL / k|efjsf] d"Nof+sg gx'g] / sfof{Gjog ug]{n] g} d"Nof+sg ug]{ kl/kf6Ln] ubf{ ;+:yfut lgikIftf sfod
x'g ;s]g .
ljBdfg n]vf Pj+ ljQLo ;"rgf k|0ffnL cGt/f{li6o dfkb08 cg'?k gePsf], e'QmfgL s]Gb|x? w]/} ePsf, ;dod} tYof
pknJw g'xg] h:tf sf/0fn] ljQLo kf/bzL{tf, ljQLo cg'zf;g / ljQLo pQ/bfloTj clea[l4 ug{ sl7gfO{ eO/x]sf]
cj:yfdf ljBdfg 5 .
#=@ ;'wf/sf kxnx? / sfof{Gjogsf] cj:yf M
dfly pNn]vLt ;d:of / r'gf}tLsf] ;fdgf u/L ah]6 th'{df, sfof{Gjog / cg'udg tyf d"Nof+sgnfO{ k|efjsf/L agfO{
pknAw ;Lldt ;fwgsf] clwstd pknAwL xfl;n ug]{ p]Zon] rfn' jif{ gLltut, ;+:yfut / k|lqmofut ;'wf/sf
pkfox? cjnDjg ul/Psf] 5 . tL ;'wf/sf pkfox? / ltgsf] xfn ;Ddsf] k|ult lgDg jdf]lhd b]lvPsf] 5 M
#=@=!= lqjifL{o vr{ k|If]k0f
ah]6 ;+/rgf
(Medium-Term
rfn' cfly{s jif{sf] ah]6 Joj:yflksf;+;bdf k|:t't ubf{ klxnf] k6s lqjifL{o vr{ k|If]k0f cyf{t tLg jif{sf]
ah]6 cg'dfg klg Joj:yflksf;+;bdf k|:t't ul/Psf] 5 . lg/Gt/ ;+rfng x'g] / nfdf] cjlw;Dd ;+rfng
x'g] cfof]hgfx?df sDtLdf tLg jif{sf] vr{sf] cg'dfg / ;|f]tsf] Joj:yf ePkl5 cfof]hgf sfof{Gjogdf
;|f]tsf] lglZrttf / ;xhtf x'g] p2]Zon] lqjifL{o vr{ k|If]k0fsf] cEof; z'? ul/Psf] xf] . of] jif{ dGqfnonfO{
44
cfufdL cfly{s jif{ @)^&^* sf] ah]6 ;Ldf k7fpFbf To; kl5sf b'O{ cfly{s jif{ @)^*^( / @)^(&)
;d]tsf]] ;|f]t ;lxtsf] ;Ldf k7fOPsf] 5 .
cab]lv cy{ dGqfno / /fli6o of]hgf cfof]udf ah]6 5nkmn ubf{ tLg jif{s} ah]6 5nkmn ug{] /
Joj:yflksf;+;bdf k|:t't ubf{ klg tLg jif{s} ah]6 k|:t't ug]{ k/Dk/fnfO{ lg/Gt/tf lbOg] u/L ;+:yfut
Joj:yf ldnfO ;lsPsf] 5 .
#=@=@ ax'jifL{o 7]Ssf aGbf]a:t
(Multi-Year Contract)
lqjifL{o vr{ k|If]k0fah]6 cg'dfgdf pNn]vLt c+ssf] kl/lwleq /xL tLg jif{sf] 7]Ssfkf Ps} k6s ug{ ;Sg]
Joj:yf clVtof/Ldf g} ul/Psf] lyof] . To;nfO{ ce}m :ki6 / Jojl:yt u/L cf}ifwL, vfBfGg, kf;kf]6{ h:tf
;fdu|Lsf] cfk"lt{ / ;8s, k'n, ejg, gx/, nufotsf] lgdf{0f ;DaGwL sfo{x?sf] ax'jifL{o 7]Ssf kf ug{
;xdlt k|bfg ul/Psf] 5 .
clxn];Dd k|fKt hfgsf/L cg';f/ hd'lgof l;+rfO{ of]hgf, ljleGg ;8s cfof]hgfx? / ejg lgdf{0f ax'jifL{o
7]Ssf aGbf]a:tsf] k|lqmof k|f/De u/]sf] a'lemPsf] 5 . jfFsL cjlwdf cGo w]/} cfof]hgfx? jx'jifL{o 7]Ssf
k|0ffnLdf hfg] u/L tof/L e}/x]sf] 5 . t/ cfof]hgf Joj:yfkgdf /x]sf sdL sdhf]/Lsf sf/0f cfzftLt
?kdf jx'jifL{o 7]Ssf jGbf]j:tsf] k|lqmof cf/De ePsf] kfOb}g .
#=@=# ;/sf/L ah]6 Joj:yfkg tyf vr{ k|0ffnL k'/fjnf]sg cfof]usf] u7g M
ljut cf7 jif{b]lv ;fj{hlgs vr{ k|0ffnLdf k'g/fjnf]sg gePsf]n] ;/sf/L ah]6 Joj:yfkg / vr{ k|0ffnLdf
cg]sg ;d:of / ljs[ltx? b]lvPsf 5g\ . To;}n] ljBdfg ;/sf/L ah]6 Joj:yfkg / ;fj{hlgs vr{
k|0ffnLsf] ulDe/ k'g/fjnf]sg5fgjLg u/L ;'wf/sf ljifox? klxrfg u/L l;kmfl/z ug{ Joj:yflksf;+;b
;fj{hlgs n]vf ;ldltsf ;b:o dfggLo >L gf/fo0fk|;fb bfxfnsf] cWoIftfdf ;/sf/L ah]6 Joj:yfkg tyf
vr{ k|0ffnL k'g/fjnf]sg cfof]u u7g ug{ dlGqkl/ifb\df k|:tfj k]z ul/Psf] 5 . of] cfof]un] @)^& c;f/
dlxgf leq k|ltj]bg k]z ug]{ u/L sfo{ljj/0f k|:tfj ul/Psf] 5 .
#=@=$ ljB'tLo af]nkq
(e-bidding/e-tendering) sf]
Joj:yf M
7]Ssf kfdf x'g] x'nx'Hht, ldnf]dtf] / jn k|of]usf] cGTo u/L 7]Ssf Joj:yfnfO{ k|lt:kwL{ / lgikIf agfpg
7"nf k"jf{wf/ cfof]hgfx?df ljB'tLo dfWodaf6 af]nkq (e-bidding/e-tendering) bflnvf ug{ ;Sg] sfo{sf]
z'?jft ul/Psf] 5 . ljB'tLo af]nkq nfu' ug{ g;Sg] lgsfox?df PseGbf a9L :yfgdf af]nkq k]z ug{
kfOg] Joj:yf 5 . clxn] ;8s ljefu cGtu{tsf w]/} cfof]hgfx?df ljB'tLo jf]nkq ul/Psf] hfgsf/L k|fKt
ePsf] 5 / o;jf6 :jR5 k|lt:kwf{nfO{ an k'u]sf] 5 / ;/sf/sf] sfd ldtJooL ag]sf] dx;"; ul/Psf] 5 .
t/ ljB'tLo jf]nkqsf] nflu cfjZos k"jf{wf/ tof/ geO;s]sfn]] cfjZos ;+:yfut / k|lqmofut Joj:yf
ldnfpg] sfo{ klg plQs} r'gf}tLk"0f{ /x]sf] 5 .
#=@=% sfo{;Dkfbgdf cfwfl/t k|f]T;fxg k|0ffnL
cfof]hgfx?df ;dod} ah]6 vr{ ug]{ / ;bfrf/ k4ltdf ;'wf/ Nofpg] p2]Zon] dWo kxf8L nf]sdfu{ -k'iknfn
nf]sdfu{_, /fgL hd/f s'nl/of l;+rfO{ cfof]hgf, ;fgf zx/L vfg]kfgL cfof]hgf, x'nfsL /fhdfu{, k"n
cfof]hgf, hgtf cfjf; sfo{qmd ;d]t hDdf % j6f 7"nf cfof]hgfx?df sfo{/t sd{Rff/Lsf nflu
sfo{;Dkfbgdf cfwfl/t k|f]T;fxg k|0ffnL nfu' ug]{ tof/L eO/x]sf] 5 . o;sf nflu sfo{;Dkfbg ;"rs tof/
ug{ / k|f]T;fxg eQf lgwf{/0f u/L :jLs[ltsf] nflu dlGqkl/ifb\df k|:tfj k]z ug]{ k|lqmof clGtd r/0fdf k'u]sf]
5 . sfo{;Dkfbgdf cffwfl/t k|f]T;fxg k|0ffnL :jLs[t ePkl5 oL cfof]hgfx?df sfo{/t sd{rf/Ln]
cfof]hgfsf] nlIft sfo{k|ultsf] cfwf/df dfl;s ?kdf k|f]T;fxg eQf k|fKt ug{ ;Sg]5g\ . lghfdtL
lstfavfgfdf sfo{ ;Dkfbgdf cfwfl/t k|f]T;fxg k|0ffnL nfu' ug]{ k|:tfj dlGqkl/ifb\df k]z ug{ ;xdlt
lbOPsf] 5 .
45
47
kl/R5]b $
/fli6o k|fyldstf k|fKt d'Vo d'Vo cfof]hgfsfo{qmdx?sf] k|ult
$=! k[i7e"ld
If]qut dGqfno cGtu{t ;+rfngdf /x]sf d'Vo d'Vo sfo{qmd tyf cfof]hgfx?sf] sfof{Gjog l:ylt ldl>t
b]lvG5 . ;j} cfof]hgfx?sf] :ynut?kdf lg/LIf0f u/L j:t'ut cfwf/af6 sfof{Gjog l:yltsf] ;dLIff ug{
;dofefjn] ubf{ ;Dej ePg . t;y{ d"ntM If]qut dGqfnox?af6 k|fKt hfgsf/L tyf ;"rgfsf] cfwf/df
sfo{qmd tyf cfof]hgfx?sf] ;dLIff ug]{ sfd ePsf] 5 eg] s]xL cfof]hgfx?sf] :ynut cWoog Pj+
cjnf]sgsf cfwf/df ;dLIff ul/Psf] 5 . o;/L ;dLIff ug]{ qmddf If]qut dGqfno cGtu{t kg]{ d'Vo d'Vo
sfo{qmd tyf cfof]hgfsf] k|ltlglwd"ns 9+un] 5gf}6 u/L ;dLIff ug]{ k|of; ul/Psf] 5 . ljutb]lv ;+rfngdf
/x]sf cfof]hgfx?sf] ut jif{x?df klg ;dLIff ePsf]n] k6s k6s Pp6} cfof]hgfsf] 5gf}6 u/L ;dLIff ug'{
eGbf rfn' cfly{s jif{sf k|ltlglwd"ns cfof]hgf 5gf}6 ug'{ pko'Qm 7fgL To;} cg'?k ;dLIff ug]{ sfd ePsf]
5 . /fli6o dxTjsf s]xL cfof]hgfx?sf] xsdf eg] ljut jif{x?df ;dLIff ePtfklg rfn' cfly{s jif{df ePsf]
ef}lts k|ultsf cfwf/df ;dLIff ug{ pko'Qm 7fgL ;f]xL jdf]lhd ;dLIff ul/Psf] 5 . o;/L ;dLIff ubf{ ljut
jif{x?df 5gf}6 ePsf cfof]hgfx? rfn' cfly{s jif{sf] ;dLIffdf ;d]t k/]sf 5g\ . lglZrt ;dodf k|ltj]bg
tof/ u/L k|sfzg ;d]t ug'{kg]{ ePsf]n] klg o:tf] cj:yf l;h{gf ePsf] xf] . cg'bfg ;+Vofsf] qmd cg';f/ s]xL
k|ltlglwd"ns cfof]hgfx?sf] sfof{Gjog l:ylt b]xfo adf]lhd k|:t't ul/Psf] 5 .
l;Gw'nL / /fd]5fk lhNnf hf]8\g] v'sf{]6 l:yt ;'gsf]zL k'n lgdf{0fsf] b[Zo
cfly{s jif{ @)^!^@ b]lv slknj:t', l;/fxf, bfr'{nf, d'u', /fd]5fk / Ko"7fg lhNnfdf gd"gf sfo{qmd z'?
ePsf]df xfn $) lhNnfdf ul/jL lgjf/0f sf]if dfkm{t sfo{qmd ;+rfng eO/x]sf] 5 . g]kfn ;/sf/sf]
bL3{sfnLg nIo cg'?k ul/aL 36fpg] / ;x;|fAbL ljsf; nIosf] p2]Zo k'/f ug]{ ;/sf/sf] k|ltj4tfnfO{
k|:t't nlIft sfo{qmdn] klg ;xof]u k'ofpg]] 5 .
sf]ifdfk{mt sfo{qmd ;+rfng ug{ cGt/f{li6o ljsf; ;+:yf (IDA) n] g]kfn ;/sf/nfO{ ?=! s/f]8 ! nfv
P;=l8=cf/= cg'bfgsf] ?kdf pknAw u/fpg] u/L klxnf] kN6 ;g\ @))$ df ;Demf}tf ePsf]df sfo{qmdnfO{
@)!@ ;]K6]Da/;Dd lg/Gt/tf lbg] u/L !@ s/f]8 %) nfv 8n/ ;xof]u /fzLsf] ;Demf}tf IDA ;Fu / $)
nfv 8n/ cg'bfg k|fKt ug]{ u/L IFAD ;Fu ;Demf}tf ePsf] 5 . bft[ lgsfoaf6 k|fKt x'g] pNn]vLt ;xof]u
/fzL ul/aL lgjf/0f sf]ifnfO{ pknAw u/fpg] u/L g]kfn ;/sf/ / ul/aL lgjf/0f sf]if aLr ;xfos cg'bfg
;Demf}tf ;d]t ;DkGg ePsf] cj:yf 5 .
rfn' cfly{s jif{df pQm sf]ifsf] nflu ?=@ ca{ &@ s/f]8 #& nfv !& xhf/ ah]6 ljlgof]hg ul/Psf] /
ljlgof]lht ah]6af6 yk !% lhNnfdf sfo{qmd lj:tf/ ul/g], #,*^& j6f cfod"ns sfo{qmd, &&) j6f
;fd'bflos k"jf{wf/ ljsf; sfo{qmd / @)) l;h{gzLn kl/of]hgf ;+rfng ug]{ nIo 5 . o; p2]Zo k|flKtsf]
nflu #,*^& ;fd'bflos ;+:yfx?sf] Ifdtf ljsf; ug]{ sfo{qmd ;+rfng u/L ! nfv %) xhf/ 3/w'/L
nfeflGjt x'g] nIo lnOPsf] 5 .
pNn]vLt jflif{s nIox?dWo] rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] ^ dlxgf;Dd yk !% lhNnfx?df sfo{qmd lj:tf/ ug{
5gf}6 ul/Psf !^( ;xof]uL ;+:yfx?nfO{ lhNnf:t/df cled'vLs/0f tfnLd, !,!^@ j6f cfod"ns sfo{qmd,
@*! j6f ;fd'bflos k"jf{wf/ ljsf; sfo{qmd ;+rfng ePsf 5g\ . o;} ;Gbe{df !^ j6f l;h{gzLn kl/of]hgf
;+rfng eO{ %*,$** 3/w'/L nfeflGjt ePsf] tyf pNn]vLt sfo{qmd ;+rfng ubf{ xfn;Dd hDdf ?=^^
s/f]8 $ nfv @! xhf/ vr{ ePsf] ef}lts tyf ljQLo k|ult k|fKt ePsf] 5 .
ul/aL lgjf/0f sf]ifsf] :yfkgfb]lv xfn;Ddsf] k|ultnfO{ x]bf{ o;n] ;+rfng ug]{ sfo{qmd cfgf] p2]Zo
k|flKtdf ;kmn ePsf] b]lvG5 . sfo{qmdsf] z'?b]lv xfn;Dd sl/a ?=% ca{ *^ s/f]8 vr{ e};s]sf] /
;+rflnt sfo{qmdaf6 k/]sf] ;sf/fTds k|efjsf sf/0f bft[ lgsfoaf6 cg'bfg ;xof]unfO{ lg/Gt/tf lbOPsf]
kfOPtfklg lhNnf:t/df o; sf]if dfk{mt ;+rflnt x'g] sfo{qmd g]kfn ;/sf/sf sfo{qmdx?;Fu PsLs[t /
;dGjofTds ?kdf sfof{Gjog ug{ ;s] ul/aL Go"gLs/0f ug]{ ;/sf/sf] bL3{sfnLg nIo k|flKt ;xh x'g]
b]lvG5 .
49
$=@=#= cf}Bf]lus k"jf{wf/ ljsf; sfo{qmd -ljz]if cfly{s If]q cfof]hgf ;d]t_-#*#$^)%_
ljz]if cfly{s If]qx?df k"jf{wf/ lgdf{0f ug]{, pbok'/, dsjfgk'/ / bf lhNnfsf ;DefJo l;d]06 pBf]u
:yfkgf :yn;Dd ;8s lgdf{0f / ljB't k|;f/0f nfO{g lj:tf/ ug]{ p4]Zoaf6 cf}Bf]lus k"jf{wf/ ljsf;
sfo{qmd ;+rfngdf /x]sf] 5 .
rfn' cfly{s jif{df pQm sfo{qmdsf] nflu ?= %! s/f]8 #$ nfv %& xhf/ ah]6 ljlgof]hg ul/Psf] /
ljlgof]lht ah]6af6 pbok'/, dsjfgk'/, bf, wflb, ;'v]{t / /f]Nkfsf lgdf{0ffwLg tyf k|:tfljt ;a} l;d]06
pBf]u:yn;Dd kx"+r dfu{ lgdf{0f ;DaGwL sfo{ ug]{, pbok'/, dsjfgk'/, bf, wflb, ;'v]{t / /f]Nkfsf
lgdf{0ffwLg tyf k|:tfljt ;a} l;d]06 pBf]u:yn;Dd ljB't k|;f/0f nfO{g lj:tf/ / ;j :6]zg lgdf{0f ug]{,
ljz]if cfly{s If]q,e}/xjfdf k"jf{wf/ lgdf{0f sfo{nfO{ lg/Gt/tf lbg], aL/u~hdf GPZ(Garment Processing
Zone) sf] k"jf{wf/ lgdf{0fsf] sfo{nfO{ lg/Gt/tf lbg], kf+rvfn, emfkf / wgu9Ldf ljz]if cfly{s If]qsf]
lj:t[t ;DefJotf cWoog ug]{ Pj+ ljz]if cfly{s If]q h'Dnf / wg'iffsf] k"j{ ;DefJotf cWoog ug]{ sfo{qmd
/x]sf]] 5 .
pNn]vLt sfo{qmdx?dWo] rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] ^ dlxgfsf] cjlwdf pbok'/, dsjfgk'/, bf, wflb,
;'v]{t / /f]Nkfsf lgdf{0ffwLg tyf k|:tfljt ;a} l;d]06 pBf]u :yn;Dd kx"+r dfu{ lgdf{0f ;DaGwL sfo{ ;8s
ljefu dfkm{t ug]{ u/L ;8s ljefunfO{ clVtof/L k7fpg] sfo{ ePsf], pbok'/, dsjfgk'/, bf, wflb, ;'v]{t
/ /f]Nkfsf lgdf{0ffwLg tyf k|:tfljt ;a} l;d]06 pBf]u:yn;Dd ljB't k|;f/0f nfO{g lj:tf/ / ;j :6]zg
lgdf{0f ug{sf nflu g]kfn ljB't k|flws/0fnfO{ ?=& s/f]8 ^) nfv pknJw u/fOPsf]df ;f] sfo{sf nflu
jf]nkq cfJxfg e};s]sf], ljz]if cfly{s If]q, e}/xjfdf ^))) /lg dL6/ ;8s lgdf{0f tyf @=% ls=dL= ljB't
nfOg lgdf{0f ;DkGg ePsf], GPZ l;d/fdf @))) /=dL= kvf{n lgdf{0f sfo{ ;DkGg ePsf], ljz]if cfly{s
If]q, wg'iffh'Dnfkf+rvfnemfkf / wgu9Lsf] nflu ;DefJotf cWoog eO/x]sf] / pNn]vLt cjlwdf g]kfn
ljB't k|flws/0fnfO{ pknJw u/fOPsf] /sd ;d]t u/L hDdf ?= * s/f]8 ($ nfv ($ xhf/ vr{ ePsf]
ef}lts tyf ljQLo k|ult k|ltj]bg k|fKt x'g cfPsf] 5 .
ljlgof]lht /sdsf] cfwf/df xfn;Dd ePsf] vr{ /sdnfO{ lgofNbf pT;fxL x'g] cj:yf g/x] klg ef}lts
k|ult ;Gtf]ifhgs g} /x]sf] dfGg'kb{5 . vr{ / ef}lts k|ultaLr tfbfTDotf NofO{ nlIft p4]Zo k"lt{sf nflu
sfo{qmd ;~rfng ug]{tkm{ If]qut dGqfnon] yk Wofg lbg' kg]{ b]lvG5 .
50
rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] ^ dlxgfsf] cjlwdf ^) hgf k|fOe]6 kf/fe]6\;nfO{ tfnLd k|bfg ul/Psf], !))
hgfnfO{ gd"gf kz' xf6ahf/ ;DaGwL / !#) hgfnfO{ b"Uw kbfy{ ljljlws/0f ;DaGwL tfnLd k|bfg ul/Psf],
(@ j:t'ut ks]6x? lj:tf/ ul/Psf], !^ j6f kz' k|hgg s]Gb| :yfkgf ul/Psf], & lhNnfdf afv|f >f]t s]Gb|
:yfkgf ul/Psf], !!@! x]S6/ If]qkmndf pGgt hftsf] 3Ff; v]tL lj:tf/ ul/Psf], ^ j6f gd"gf kz'xf6ahf/
:yfkgf ul/Psf] tyf pRr kxf8L lhNnfdf ;~rflnt jx'kIfLo kfOn6 sfo{qmd ;+rfngdf ;xsfo{ ug{
u}/;/sf/L ;+:yf 5gf}6 eO{ sfo{qmd ;~rfngsf] qmddf /x]sf] / ;dLIff cjwL;Dddf hDdf ?= ( s/f]8 @&
nfv && xhf/ vr{ ePsf] ef}lts Pj+ ljQLo k|ult k|fKt x'g cfPsf] 5 .
ljlgof]lht ah]6sf] t'ngfdf cw{jflif{s vr{ k|ult Go"g b]lvP tfklg sfo{qmdsf cfwf/e"t sfo{x? ;dfKt eO{
k"0f{?kdf sfof{Gjogsf] r/0fdf uO{;s]sf] x'Fbf cfly{s jif{sf] cGt;Dddf nIo cg';f/ k|ult xfl;n x'g] ck]Iff
ug{ ;lsG5 .
g]kfnsf] k"jL{ lhNnf kFfry/sf] k"jL{ e]udf kg{] lrof]eGHofb]lv !@ c+rn / @# ljleGg dWokxf8L
lhNnfx? x'Fb} ;'b"/ klZrddf a}t8L lhNnfsf] em'nf3f6;Dd hf]8\g] kl/sNkgfdf cfwfl/t dWokxf8L
nf]sdfu{sf] s/Lj !&## lsnf]ld6/ :jLs[t /]vfg cg';f/ !)#$ ls=ld=;8s lgdf{0f ;DkGg
e};s]sf] / $$@ ls=ld= ;8s ljefusf cGo cfof]hgfx?af6 lgdf{0ffwLg cj:yfdf 5 . jfFsL &$!
ls=ld= dWo] !%) ls=ld= :t/f]Gglt ug'{kg{] 5 eg] %(! ls=ld=df gofF lgdf{0f ug'{kg{]5 . o;
nf]sdfu{n] sl/j @!% j6f j:tLsf &) nfv hlt hg;+VofnfO{ /fli6o ;8s ;+hfn;Fu hf]8\g]5 .
dWokxf8L nf]sdfu{ cGtu{t cfly{s jif{ @)^^.^& sf] k';;Dddf lrof] eGHof;+qmflGt, 3'dL{v'sf{]6,
s'b'huftLk'/j]:t8f / n}grf}/ hDj'sfFwj'lt{jf v08sf] 7]Ssf ;DkGg ug'{kg]{df cf=j= @)^%.^^
df *) ls=ld= / @)^^.^& df !@) ls=ld= gofF 6ofs vf]Ng' kg{] sfo{qmd lyof] . @)^^ k';;Dddf
#% ls=ld= ;Dd 6ofs vf]Ng] sfo{ eO;s]sf] / jfFsL *% ls=ld= cfufdL j}zfv ;Dddf v'ln;Sg]
cj:yf 5 .
cy{ dGqfnon] d'ne"t cfof]hgfx?sf] :ynut?kdf cWoog ug{] l;nl;nfdf ah]6 tyf sfo{qmd
dxfzfvfsf ;x;lrjsf] g]t[Tjdf uPsf] 6f]nLn] ldlt @)^^.!)*= b]lv @)^^.!).!) ;Dd o;
;8ssf] 3'dL{v's{]6 v08 -^# ls=ld_ sf] 6ofs vf]Ng] sfo{sf] :ynut cjnf]sg u/]sf] lyof] .
cjnf]sgsf] qmddf ljikmf]6s kbfy{sf] k|of]u lagfg} eL/ kx/fx? kmf]8\b} 6ofs vf]Ng] sfo{df ePsf]
k|ult pT;fxhgs b]lvof] . o; v08df &=% ld=sf] rf}8fO{df #) ls=ld= ;8ssf] 6ofs vf]Ng] sfo{
;lsPsf] 5 eg] jfFsL ## ls=ld= v08 cfufdL j}zfv ;Dddf v'ln;Sg] k|lta4tf klg JoQm ePsf]
5.
51
dWo kxf8L nf]sdfu{sf] v'sf{]63'dL{ v08sf] rf}8fO{ gfKb} cy{ dGqfno / cfof]hgfsf sd{rf/L
o; nf]sdfu{sf] :jLs[t /]vfg cg'?k ljleGg v08df ljleGg rf}8fO{df ;8sx? jg]sf] kfOof] .
dWokxf8L nf]sdfu{ cfof]hgfn] Double lane sf] ?kdf jgfPsf &=% ld=rf}8fOsf] ;8sx?sf]
bL3{sfnLg b[li6sf]0fn] ;f+u'/f] x'g] b]lvPsf]df alg;s]sf s]xL ;8sx? -pbfx/0fsf nflu lbSt]n3'dL{,
w'lnv]ng]kfnyf]s, kf]v/fjfUn', d+un;]gem'nf3f6_ dfq x}g lgdf{0ffwLg ;8sx?dWo] g]kfnyf]s
v'sf{]6 v08 %=% ld=sf] rf}8fOdf aGg] qmddf 5 eg] d'l;sf]6j'lt{jf klg Single lane df 6ofs
v'Nb}5 .
o;sf cltl/Qm, :jLs[t /]vfg cg';f/ 6ofs vf]Ng jfFsL v08sf] a'lt{jf?s'drf}/hxf/Lsf] sfo{
klg cufl8 a9\g g;s]sf] l:ylt 5 .
dWo kxf8L nf]sdfu{sf] v'sf{]63'dL{ v08sf] le/ kx/fdf jf6f] vGb} u/]sf] b[io
e|d0f 6f]nL :ynut cWoog u/L kms]{kl5 cy{ dGqfnodf u/]sf] k|ltj]bgsf] cfwf/df dfggLo cy{
dGqLHo"sf] ;d'kl:yltdf cy{ ;lrj, ef}lts of]hgf tyf lgdf{0f dGqfnosf ;lrj, /fhZj ;lrj,
nufotsf ;Da4 kbflwsf/L a;L of] of]hgfnfO{ cu|tf lbg] ;Gbe{df, b]xfosf sfdx? tTsfn ug{
lgb]{zg ePsf] 5 .
bL3{sfnLg b[li6n] eljiodf dWo kxf8L nf]sdfu{nfO{ $ n]gsf] Highway agfpg] .
xfnnfO{ dWo kxf8L nf]sdfu{sf] ;a} lgdf{0ffwLg v08sf] rf}8fO{ *=% dL6/ x'g] u/L 6ofs
vf]Ng] .
xfnnfO{ ;8s ljefu cGtu{tsf c? cfof]hgf / g]kfnL ;]gfaf6 lgdf{0f eO/x]sf o;
nf]sdfu{df kg]{ ;8s v08 klg *=% dL6/s} dfkb08df lgdf{0f ug]{ .
dWokxf8L nf]sdfu{ cfof]hgf cGtu{t 6ofs vf]Ng afFsL v08sf] jx'jifL{o af]nkq cfJxfg
u/L o;} jif{ sfof{/De ug]{ / gk'u x'g] /sd jrt x'g] k"FhLut ah]6af6 Joj:yfkg ug]{ .
o; nf]sdfu{df kg]{ ;8ssf] k'n lgdf{0fsf] sfo{nfO{ k'n lgdf{0f sfo{qmd cGtu{t
k|fyldstfdf /fVg] .
plNnlvt :ynut cg'udgsf] qmddf b]lvPsf / hfgsf/Ldf cfPsf ;d:ofx?nfO{ cy{ dGqfnon]
tTsfn ;Daf]wg u/L cfof]hgf k|efjsf/L ?kdf cufl8 a9fpg ljz]if kxn u/]sf] 5 .
52
lj=lk= nf]sdfu{ cGtu{tsf] v'sf{]6 l;Gw'nLu8L v08sf] lgdf{0f e};s]sf] dgdf]xs b[io
pNn]vLt sfo{qmdx?dWo] rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] ^ dlxgfdf lgdf{0f sfo{ k|f/De u/fpgsf nflu af]nkq
cfJxfgsf] k|lqmof k"/f u/L 7]s]bf/ kl/rfng eO{ lgdf{0f k|f/De ePsf] ef}lts k|ult k|fKt ePsf] 5 eg] hDdf
?= $ s/f]8 %@ nfv ! xhf/ vr{ ePsf] ljQLo k|ult k|fKt ePsf]5 .
jflif{s ljlgof]hg tyf nIosf] t'ngfdf xfn;Ddsf] ljQLo tyf ef}lts k|ult pNn]Vo gePtfklg lgdf{0f sfo{
k|f/De ug{ 7]s]bf/ kl/rfng ;d]t eO;s]sf] x'+bf cfly{s jif{sf] afFsL cjlwdf jflif{s nIo cg'?ksf
sfo{qmdx? k"/f x'g;Sg] ck]Iff ul/Psf] 5 . tyflk, dWokxf8L nf]sdfu{sf] /]vfg;Fu hf]l8g] w"lnv]nv'sf{]6
v08dWo] g]kfnyf]sv'sf{]6sf] Track lj:tf/ ug{] sfo{ k|f/Ded} /x]sf] x'Fbf o;sf] rf}8fO *=% dL6/ x'g] u/L
hUuf clwu|x0f ug{ / ;+ej eP;Dd *=% dL6/sf] Track lj:tf/ x'g cfjZos b]lvG5 .
54
sf7df8f}+t/fO{dw]z b|'t dfu{sf] lgdf{0f sfo{ k|f/De ub}{ df= pkk|wfgdGqLHo", df=dGqLHo"x? nufotsf pRr kb:y kbflwsf/Lx?
ldlt @)^^(@! sf] :jLs[t sfo{qmd adf]lhd rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] 5 dlxgf;Dddf g]kfnL ;]gfaf6
6ofs vf]Ng] sfo{ k|f/De e};s]sf], PlzofnL ljsf; j}+saf6 k|fKt jftfj/0fLo k|efj d"Nof+sg k|ltj]bg
:jLs[ltsf] nflu jftfj/0f dGqfnodf k7fOPsf] tyf hUuf clwu|x0fsf] nflu hUuf k|flKt P]g cg';f/ k|f/lDes
clwsf/L tf]lsPsf] Pj+ hUuf clwu|x0f k'gM:yfkgf k|ltj]bg cBfjlws eO{x]sf] eGg] k|ult k|fKt ePsf] 5 .
;8ssf] 6ofs vf]Ng] ;Gbe{df h+un If]q klg kg{] / To;sf] ?v s6fgL ug{ 6fFrf nufpg] nufotsf] sfddf
jg tyf e";+/If0f dGqfno;Fu oyfzL3| ;dGjo x'g / rfn'jif{ g} 6ofs vf]Ng] yk sfo{ ug{ ;lsg] cj:yf
/x]sf]n] sfo{qmd :jLs[t u/fO{ jrt x'g] kF"hLut ah]6 of] cfof]hgfsf] sfddf yk /sd lgsf;f lbg cfjZos
b]lvG5 .
l;/fxf, ;Kt/L / slknj:t'sf blntx? / ljkGg d';ndfgnfO{ nlIft u/L hgtf cfjf; sfo{qmd ;+rfng
ug,{]
nf]sdfu{df kg{] tLg j:tL Pj+ ;fgf zx/x?sf] ef}lts ljsf; of]hgf th'{df ug{] /
nf]sdfu{df kg{] k|To]s ljsf; If]qsf] !! ;fgf zx/ j:tLsf] k"jf{wf/ ljsf; ug{] .
pNn]vLt jflif{s sfo{qmddWo] rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] ^ dlxgf;Dddf s'g} klg sfo{qmd ;+rfng x'g
g;s]sf], @)^^.(.#) df dfq sfo{qmd :jLs[t ePsf] x'Fbf xfn ;DalGwt lgsfonfO{ clVtof/L lbg] qmd /x]sf],
hgtfsf] cfjf; sfo{qmdsf] nflu cfjf; 3/sf] lj:t[t l8hfOg, nfut cg'dfg tof/ ePsf] Pj+ ;f]sf] nflu
sfo{gLlt tof/ ePsf] k|ult k|fKt ePsf] 5 . ;fy}, hgtf cfjf; sfo{qmd ;+Rffngfy{ ;dGjo sfof{no /
sfof{Gjog OsfOsf] nflu rfn' vr{sf] Joj:yf x'g ;s] sfo{qmd sfof{Gjogdf ;xhtf cfpg] ck]Iff ;d]t
ul/Psf] ;Gbe{df sfo{qmdsf nlIft p4]Zox? rfn' cfly{s jif{df k"/f x'g ;Sg] b]lvb}gg\ . o;y{, cfjZos
rfn' vr{ ljlgof]lht ah]6af6} /sdfGt/;|f]tfGt/ jf yk lgsf;f u/L sfo{gLlt cg'?k sfo{of]hgf g} jgfO{
of] sfo{qmdsf] pknJwL rfn' jif{dfg} nlIft ju{df k'ofpg' cfjZos b]lvG5 .
;]jf ljd'v ^)) ufpF ljsf; ;ldltdf sfo{qmd lj:tf/ ug{] tkm{ M
o !,!&% ;d"x u7g / jrt kl/rfng,
o $,%#^ hgfnfO{ cg'lzIf0f,
o #!$ j6f ;fdflhs kl/rfng, ;xhLs/0f tyf cg'udg sfo{qmd ;+rfng .
57
58
rfn' cfly{s jif{df k|:t't sfo{qmdsf] nflu g]kfn ;/sf/sf] >f]ttkm{ ?=!# s/f]8 %$ nfv !* xhf/ /
j}b]lzs cg'bfg ?=$^ s/f]8 ^) nfv ! xhf/ ljlgof]hg ul/Psf] 5 . ljlgof]lht ah]6af6 rfn' cfly{s jif{
lgDg lnlvt sfo{qmd ;DkGg ug{] nIo /flvPsf] 5,
!&)) lsnf] jf6 n3' tyf ;fgf hnljB't pTkfbg,
#%))) j6f ;f}o{ 3/]n' ljB't k|0ffnL h8fg,
!$ j6f ;+:yfut ;f}o{ ljB't h8fg,
@),))) ;f}o{ 6'sL h8fg,
*))) ;'wfl/Psf] kmnfd] r'nf] h8fg /
lhNnf phf{ tyf jftfj/0f OsfOsf] Ifdtf clea[l4 .
dfly pNn]v ul/Psf jlfi{fs nIox?dWo] rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] ^ dlxgfdf g]kfn ;/sf/ tkm{sf] ?= $
s/f]8 %( nfv && xhf/ / j}b]lzs cg'bfg ?= @) s/f]8 *^ nfv $# xhf/ u/L s"n ?= @% s/f]8 $^ nfv
@) xhf/ vr{ eO{ lgDgfg';f/ ef}lts k|ult k|fKt x'g cfPsf] 5 .
@&# lsnf]jf6 ljB't pTkfbg ePsf] / !#$^=@ lsnf]jf6 ljB't pTkfbgsf] nflu cfof]hgf lgdf{0ffwLg,
!$@)^ j6f ;f}o{ 3/]n' ljB't k|0ffnL h8fg,
#*)% j6f ;f}o{ 6'sL h8fg,
%&* j6f ;'wfl/Psf] r'nf] h8fg /
lhNnf phf{ tyf jftfj/0f OsfO{sf] Ifdtf clea[l4 .
n3' hnljB't tyf j}slNks phf{ sfo{qmdn] o; cjlwdf xfl;n u/]sf] ef}lts tyf ljQLo k|ult ;Gtf]hgs
g} 5 . sfo{qmdn] lnPsf] jflif{s nIo k|fKt ug{ cfly{s jif{sf] af+sL cjwLdf sfo{qmd ;~rfng ug]{ lgsfon]
yk d]xgt ug'{ kg]{ b]lvG5 . ;fy} ;f}o{ pmhf{ ;DaGwL xfnsf] cg'bfg gLltsf] k'g/fjnf]sg ug'{ klg clt
cfjZos b]lvG5 .
@$ nfv %& xhf/ /x]sf] 5 . ;f]dWo] g]kfn ;/sf/sf] ? @ c/a %@ s/f]8 @) nfv #% xhf/ / bft[lgsfosf]
? !) c/a #% s/f]8 $ nfv @@ xhf/ /x]sf] 5 .
rfn' cfly{s jif{sf d"Vo d"Vo sfo{s|dx?df @))) yk afnljsf; s]Gb|x? :yfkgf / ;Grfng ug]{, @$* j6f
ljBfno lj:tf/ sfo{s|d / &#! j6f j}slNks z}lIfs sfo{s|d ;Grfng ug]{, cfwf/e"t txdf cWoog ug]{ !)
nfv !% xhf/ %)( hgf blnt ljBfyL{ / * nfv ^^ xhf/ #^* hgf 5fqfsf nflu k|ltjif{ ? $)) sf b/n]
5fqj[lQ k|bfg ug]{, ;f]xL txdf cWoog ug]{ #% xhf/ ckfu ljBfyL{{x?sfnflu 5fqa[lQ k|bfg ug]{, k|fylds
txdf cWoog/t nlIft ;d'xsf *% xhf/ (@& laBfyL{sf nflu 5fqj[lQ -@@ hghftL tyf l;dfGts[t ;d"x,
d'Qm sd}of, xlnof / r?jfsf ;GtltnfO{ ;d]t_ k|bfg ug]{, ljBfno txdf cWoog ug]{ sl/a %^ nfv
ljBfyL{nfO{ lgz'Ns kf7\ok':tssf] Joj:yfug{ ljBfnosf nflu cg'bfg k|bfg ug]{, sl/a @%)) ;fd'bfoLs
ljBfnox?sf] Joj:yfkg tx ;d'bfosf] lhDdfdf n}hfg], * xhf/ &&) gofF sIffsf]7f lgdf{0f ug]{, $ xhf/
%)) ljBfnosf] dd{t;Def/ ug]{, $ xhf/ %)) ljBfnosf] aflx/L jftfj/0f ;'wf/ ug]{ /x]sf 5g\ .
&= Public Private Partnership cGtu{t s]Gb|Lo ;dGjo ;ldltsf] lg0f{ocg';f/ pSt sfo{qmd ;~rfng x'g]
;ft ljBfnosf k|wfgfWofks / ;DalGwt lhNnfsf zfvf clws[tx?sf] Ps lbg] uf]i7L ;DkGg ePsf] 5 .
;+:yfut tyf lghL ljBfno ;fem]bf/L sfo{qmdsf] 5fqj[lQsf nflu ljBfyL{ 5gf}6 k/LIff ;DaGwL ;"rgf
uf]/vfkqdf k|sfzg ePsf] 5 .
*= lzIfsx?sf] k]zfut ljsf; sfo{qmd / k|wfgfWofks g]t[Tj ljsf; tfnLd -l6lkl8_ ;fdu|Lx?sf] ljsf;
tyf 5kfO{ sfo{;DkGg ePsf] 5 . o;}u/L k|wfgfWofks tfnLd sfo{s|dsf nflu kf7\oqmd ljsf; ug]{ sfo{
;DkGg ePsf] 5 . of] tfnLd sfo{ ;Grfngsf nflu %% hgf d'Vo k|lzIfs 5gf}6 e};s]sf 5g\ .
(= jfGtjf /fO{, lnDa', cjlw, ef]hk'/L, 8uf}/f yf?, d}lynL, cf7kx/Lof /fO{, /fhj+zL, ;GyfnL, p/fj, d}lynL
yf?, /;'jf tfdf, kfNkfnL du/ / /fgf yf? ;d]t !% dft[efiffdf lzIfs tfnLd ;~rfngsf nflu
tfnLd lgb]{lzsf ljsf; ug]{ sfo{ ;DkGg ePsf] 5 .
!)= ljBfno lzIffsf sfo{s|dx?sf af/]df xfn;Dd /]l8of] g]kfnaf6 lzIffsf] rf}tf/L sfo{qmd !@) k6s
k|;f/0f ePsf] 5 . sfo{s|d sfof{Gjog k|ls|of / o;af6 k|fKt x'g] nfesf ;DaGwdf kqsf/, lzIfs, ;+3
;+u7g u}/ ;/sf/L ;+:yf, ;d'bfodf cfwfl/t ;+u7g / lzIfs cleefjs ;+3 nufotsf kIf;Fu cGtlq{mof
sfo{s|d ;DkGg ePsf] 5 .
k|yd rf}dfl;s cjlwdf o; sfo{s|dsf] ;du| ef}lts k|ult ^# k|ltzt / ljQLo k|ult ^) k|ltzt /x]sf]
5.
cy{ dGqfnosf] 6f]nLn] >L sf}lzsf pRr dfWolds ljBfno Ujfn6f/, l;Gw'nLsf] cg'udg ubf{
b]xfosf] cj:yf b]lvof] M
# ljBfyL{sf] ;+Vofsf] cfwf/df l;dfGts[t / blnt 5fqj[lQsf] /sd lgsf;f gx'g]
ePsf]n] bfdf;fxLn] jf8\g] u/]sf] kfOof] . df=lj=txdf l;dfGts[t 5fqj[lQ k|lt
ljBfyL{ jflif{s ?=!$& sf b/n] afF8]sf] hfgsf/L k|fKt eof] .
# ut cfly{s jif{sf] ah]6af6 ljBfnodf yk sIff sf]7f lgdf{0fsf nflu ?=% nfv
lgsf;f eP5, k|fljlws pknJw gePsf]n] sfd z'? ePsf] 5}g .
# ut cfly{s jif{dfg} Ps hgf lg=df=lj= txsf] lzIfs sf]6fsf] kq rfFlx uP5, t/
clxn];Dd g t ;f] jfktsf] /sd g} lgsf;f ePsf] 5, g t lzIfssf] lgo'lQm g} !!!
# of] ljBfnon] q}dflzs ?kdf sIff ^ df ?=#%, sIff & df ?=$%, sIff * df ?=%%,
sIff ( df ?= ^% / sIff !) df ?=&% sf b/n] k9fO{ z'Ns c;"n ubf]{ /x]5 !!!
# pNn]lvt rf/ j6f a"+bfx?sf] ;DaGwdf cfjZos sf/jfxL ug{ ;DalGwt lhNnf lzIff
clwsf/LnfO{ 6]lnkmf]gaf6 hfgsf/L u/fOPsf] 5 .
61
$=@=!% ;fdflhs ;'/Iffh]i7 gful/s, czQm, ckf, nf]kf]Gd'v hflt tyf Psn dlxnf ;'/Iff
Joj:yf -^(#!$%_
cf=j=@)%@.%# b]lv &% jif{ dflysf j[4 j[4fx?nfO{ k|ltdlxgf ?= !)) sf b/n] eQf lbg] Joj:yf k|f/De u/L
h]i7 gful/s ;Ddfg sfo{qmd xfn ;fdflhs ;'/Iffsfnflu /fHon] jxg ug'{kg{] k|d'v sfo{qmdsf ?kdf
?kfGt/0f x'Fb} cfPsf] 5 . /fHosf] nf]ssNof0fsf/L dfGotf ;LdfGt ju{sf] ;+/If0f ug{] tkm{ s]lGb|t x'b} cfPsf]
5 . g]kfnsf] cGtl/d ;+ljwfg, @)^# hf/L ePkl5 /f]huf/L tyf ;dflhs ;'/Iff gful/ssf] df}lns xssf
?kdf :yflkt ePkl5 /fHosf gLltx? ;d]t ;LdfGt ju{sf] ljz]if ;+/If0f ug{] tkm{ s]lGb|t x'Fb} cfPsf 5g\ .
j[4, c;xfo, Psn dlxnf, blnt tyf lk5l8Psf] If]qnfO{ ljz]if ;+/If0f k|bfg u/L ;fdflhs ;'/Iffsf] cg'e"lt
lbnfpg cf=j= @)%@%#, @)%^%&, @)^!^@, @)^%^^ tyf @)^^^& df ePsf ah]6 aQmAox?df
62
h]i7 gful/s nufot cGo ;LdfGt ju{nfO{ nlIft u/L ;'/Iffsf] If]q lj:tf/ u/L eQfsf b/x?nfO{ ;d]t
a9fp+b} nuL o;nfO{ /fHosf] ;fdflhs ;'/Iff sfo{qmdsf ?kdf lj:tf/ ul/Psf] 5 .
o; sfo{qmddf cf=j= @)^^^& ;Ddsf] ah]6 aQmAo cg';f/ ;d]l6Psf nlIft ;d"x, eQf b/ / nfeflGjt
;+Vofsf] ljj/0f o;k|sf/ /x]sf] 5
l;=
g+=
!=
@=
#=
$=
%=
^=
nlIft ;d"x
dfl;s eQf
nfeflGjt hg;+Vof
500
9,04,600
500M-
3,06,500
1,000M500M-
23,600
1,000M-
15,000
300M-
6,875
200M-
40,000
s}lkmot
@)^^ sflt{sb]lv
nfu" ePsf]
cf=j=@)%@%# df ?=@* s/f]8 ah]6 ljlgof]hg u/L k|f/De ePsf] k|:t't sfo{qmddf ;f] cf=j=sf] ;fwf/0f
ah]6sf] !=@% / s"n ah]6sf] )=%# k|ltzt ah]6 ljlgof]hg ePsf] lyof] . k|:t't sfo{qmddf cf=j=@)^^^&
sf] ah]6df s"n ?=* cj{ %) s/f]8 5'6\ofOPsf] 5, h'g rfn" ah]6sf] %=@( k|ltzt / s"n ah]6sf] sl/j #
k|ltzt /x]sf] 5 . k|:t't sfoqmd ;fdflhs ;'/Iff sfo{qmd ;~rfng sfo{ljlw, @)^% cg';f/ ;~rfng
eO/x]sf] 5 .
rfn" cf=j=df ljlgof]lht ah]6af6 dfly pNn]vLt ju{nfO{ eQf ljt/0f tyf nlIft ;d"xsf] gfdfjnL k|sfzg,
eQf ljt/0f ;DaGwL sfo{ljlw tof/ u/L nfu" ug]{ sfo{qmd /x]sf]df @)^^ ;fnsf] k|yd ^ dlxgfdf k|yd
rf}dfl;s /sd ljt/0f ul/;lsPsf] 5 . o;/L x]bf{ rfn" cfly{s jif{sf] k|yd ^ dlxgfdf @% k|ltzt eGbf
a9L k|ult ePsf] b]lvG5 . ;f] cjlwdf ?=@ cj{ ^ s/f]8 $# nfv !) xhf/ eQf ljt/0f ul/;lsPsf] 5 . o;}
cjlwdf afn ;+/If0f sfo{ljlw, @)^^ :jLs[t ePsf] 5 . k|:t't sfo{qmd sfof{Gjogsf ;Gbe{df k"0f{ czQm /
cf+lzs czQm u/L b'O{ k|sf/sf ckf eQfsf] dfq Joj:yf ePsf] t/ dlxnf afnaflnsf tyf ;dfh sNof0f
dGqfnoaf6 hf/L ePsf] ckf ;DaGwL lgb]{lzsfdf ckfsf w]/} juL{s/0f ul/Psf] x'Fbf ckf klxrfg ;DaGwL
;d:ofsf sf/0f pgLx?sf nflu nlIft eQf ljt/0f ug{ sl7gfO{ pTkGg ePsf] b]lvG5 .
o; sfo{qmdsf] cg'udg d'Votof gu/kflnsf, uf=lj=;= tyf lh=lj=;=sf] ;efkltsf] cWoIftfdf ul7t
;ldltn] ug]{ Joj:yf 5 . o;afx]s cfjZostf cg';f/ :yfgLo ljsf; dGqfno / cy{ dGqfnon] ;d]t
cg'udg ug{;Sg] Joj:yf 5 .
nf]kf]Gd'v hftLnfO{ eQf ljt/0f ug{ yfn]kl5 l;Gw'nL lhNnfsf] k'/fgf] emfFufemf]nLdf o;jif{ dfq
*% hgf /fO{ x?n] cfgf] jfj'jfh]sf] k|df0fsf] cfwf/df cfgf] gful/stf ;+zf]wg u/L cfgf]
hft xfo" agfP5g\ / eQf a'e]m5g\ .
gd"gfsf] ?kdf ul/Psf] ;fdflhs ;'/Iff eQfsf ;/f]sf/jfnf;Fu ul/Psf] e]63f6 / 5nkmnaf6
o;sf] ljt/0f kIfnfO{ dfq x]bf{ df]/ lhNnfdf ck]Iffs[t ?kdf a9L u'gf;f] kfOPsf] 5 eg]
l;Gw'nL lhNnfdf sd . uf=lj=;=df /x]sf] clen]v kIf klg df]/df eGbf l;Gw'nL lhNnfdf a9L
b'?:t /x]sf] kfOof] .
63
;fdflhs ;'/Iff ;DaGwL :jLs[t cg'udg cjwf/0ff cg';f/ cy{ dGqfno, ah]6 tyf sfo{qmd dxfzfvfaf6
;d]t k|:t't sfo{qmdsf] cg'udg ug{] qmd k|f/De ePsf] 5 . o; qmddf df]/ lhNnfsf] lzzjgL hxbf /
s6x/L uf=lj=;= tyf lj/f6gu/ pkdxfgu/kflnsf, Pj+ l;Gw'nL lhNnfsf] jf;]Zj/, u'8eGHof Pj+ k'/fgf]
emfufemf]nL ufpF ljsf; ;ldltsf] cg'udg ePsf] 5 . cg'udgaf6 b]lvPsf oyfy{nfO{ b]xfo cg';f/ k|:t't
ul/Psf] 5
!=
d[To'sf] ;"rgf ;dod} k|fKt u/L d[To' btf{nfO{ clen]vj4 ug{ g;lsPsf] cj:yf 5 .
@=
#=
k~hLs/0fsf ;Dk"0f{ clen]v Jojl:yt ug{ uf=lj=;=x?df df}h'bf hgzlQm / ;|f]t ;fwgsf] sdL ePsf]
cj:yf 5 . pbfx/0fsf nflu l;Gw'nL lhNnfsf] jf;]Zj/ / 8'8 eGHof uf=lj=;=sf] lhDd]jf/L Pp6}
;lrjn] lnPsf] b]lvG5 .
;fdflhs ;'/Iff eQf kfpg] JolQmx?dWo] clwsf+zn] g]kfn ;/sf/sf] ;|f]taf6 cGo k|sf/sf k]G;g ;d]t
lng] u/]sf] cj:yf 5 .
^=
ut cfly{s jif{sf] kl5Nnf] b'O{ dlxgfsf] eQf rfn' jif{sf] k';;Dd ljt/0f ePsf] 5}g .
&=
nf]kf]Gd'v hftLnfO{ eQf ljt/0f ug{ yfn]kl5 l;Gw'nL lhNnfsf] k'/fgf] emfFufemf]nLdf o;jif{ dfq *% hgf
/fO{ x?n] cfgf] jfj'jfh]sf] k|df0fsf] cfwf/df cfgf] gful/stf ;+zf]wg u/L cfgf] hft xfo"
agfP5g\ / eQf a'e]m5g\ .
gd"gfsf] ?kdf ul/Psf] ;fdflhs ;'/Iff eQfsf ;/f]sf/jfnf;Fu ul/Psf] e]63f6 / 5nkmnaf6 o;sf] ljt/0f
kIfnfO{ dfq x]bf{ df]/ lhNnfdf ck]Iffs[t ?kdf a9L u'gf;f] kfOPsf] 5 eg] l;Gw'nL lhNnfdf sd .
uf=lj=;=df /x]sf] clen]v kIf klg df]/df eGbf l;Gw'nL lhNnfdf a9L b'?:t /x]sf] kfOof] .
;du|df eGg'kbf{ k|:t't sfo{qmdaf6 k|efljt x'g] hg;+Vof k|To]s jif{ a9L/x]sf] x'Fbf ;f] cg'?k ljlgof]hgdf
klg a[l4 eO/x]sf] jt{dfg cj:yfdf k|To]s ufp+ ljsf; ;ldltsf] clen]v 7Ls b'?:t /fVg] / eQf ljt/0fdf
;DalGwt kIfnfO{ a9L lhDd]jf/ agfpFb} hfg' cfjZos 5 . ;fy}, ut cfly{s jif{sf] b'O{ dlxgfsf] eQf r}t
d;fGt;Dd ljt/0f ul/;Sg / ;f] sf] lgoldt cg'udg ug{ klg h?/L b]lvPsf] 5 .
ug]{, *) j6f qmdfut vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{ cfof]hgf ;DkGg ug]{, &^ j6f vfg]kfgL tyf ;/;kmfO{
cfof]hgfsf] lgdf{0f sfo{ z'? ug],{ (^ j6f qmdfut emf]n' u] k'n lgdf{0f ug]{ nIo /flvPsf] 5 .
ljlgof]lht /sddWo] rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] ^ dlxgfdf ?=!* s/f]8 & nfv &! xhf/ ( ;o @ vr{ eO{
lgDgfg';f/sf] ef}lts k|ult k|fKt x'g cfPsf] 5 M
!!%^ ls=dL=u|fdL0f ;8ssf] ;+efJotf cWoog ;DkGg,
&(& ls=dL=;8ssf] lj:t[t OlGhlgol/ ;e]{If0f ;DkGg,
#^* ls=dL=;8ssf] l8hfOg ;DkGg,
## j6f ;8ssf] k'gjf{; of]hgf tof/ ug]{ sfo{ k|f/De,
!) ls=dL=u|fdL0f ;8ssf] lgdf{0f sfo{ k|f/De,
% j6f df]6/]jn k"nsf] l8hfOg ;DkGg eO{ ^ j6fsf] ;e]{If0fsf] tof/L,
@ j6f qmdfut vfg]kfgL cfof]hgf ;DkGg eO;s]sf / $( j6f lgdf{0ffwLg,
@ j6f emf]n'u] k'nsf] lgdf{0f sfo{ clGtd r/0fdf /x]sf] / *( j6f emf]n'u] k"nx? lgdf{0ffwLg, /
yk !# j6f emf]n'u] k"nx?sf] ;+efJotf cWoog sfo{ k|f/De .
o; sfo{qmdsf] rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] ^ dlxgfsf] ljQLo tyf ef}lts k|ult Tolt ;Gtf]ifhgs b]lv+b}g .
ljQLo k|ult !) k|ltzt eGbf sd /x]sf] b]lvG5 . o;f] x'g'df sfo{qmd ;~rfngdf k|z:t ;d:of pTkGg
ePsf] b]lvG5 . dgf / d':tf lhNnfsf] u|fdL0f ;8ssf] k|f/lDes jftfj/0fLo k/LIf0f u/L lgdf{0f sfo{
k|f/De ug{ :yfgLo ljsf; dGqfnoaf6 ;dod} lg0f{o x'g g;Sbf lgdf{0f sfo{ ;~rfng x'g ;s]sf] b]lv+b}g .
;8ssf] lgdf{0f sfo{ z'? ug{ k'g:yf{kgf of]hgf tof/ u/L g]kfn ;/sf/sf gfddf ;8ssf] clwsf/ If]qsf]
hUuf gfd;f/L x'g lhNnf:t/df dfnkf]t sfof{no, gfkL zfvf / k|:t't sfo{qmdsf jLrdf plrt ;dGjo /
;xof]u k|fKt gePsf] cj:yf b]lvPsf] 5 . o;sf nflu resettlement plan klxn] g} ug'{ cfjZos b]lvG5 .
To:t} lhNnfdf sfo{/t k/fdz{bftfx? kl/jt{g eO/x]sf] cj:yfn] ;d]t sfo{qmd ;~rfng ug{ l9nfO{
eO/x]sf] b]lvG5 . o:tf] cj:yfdf sfo{qmdn] lnPsf] jflif{s nIo k"/f x'g s7Lg x'g] b]lvG5 .
$=@=!& :jf:Yo dGqfno cGtu{tsf ejg -:jf:Yo rf}sL, c:ktfn, k|fylds :jf:Yo s]Gb|, hg:jf:Yo
sfof{no cflb_ lgdf{0f sfo{qmd -a=p=zL=g+=&)$*%%,&)$&%^,&)$^@)_
:jf:Yo tyf hg;+Vof dGqfno cGtu{t k"jf{wf/ lgdf{0fdf ljleGg :jf:Yo rf}sL, c:ktfn, k|fylds :jf:Yo
s]Gb|, hg:jf:Yo sfof{nosf] cfg} ejg lgdf{0f ug{] p2]Zon] :jf:Yo If]qdf ljlgof]hg ePsf] ah]6af6} cfly{s
jif{ @)^!.^@ b]lv ejg tyf zx/L ljsf; ljefu cGtu{tsf l8lehg sfof{no dfkm{t lgdf{0fsf] sfd cufl8
a9]sf]df ut cfly{s jif{;Dd !$) j6f ejg lgdf{0f eO{ x:tfGt/0f eO;s]sf *) j6f ejg lgdf{0f ;DkGg
eO;s]sf / && j6f ejgsf] sfo{ clGtd r/0fdf k'u]sf] l:ylt lyof] .
+
lhNnf cfo'j]{b :jf:Yo s]Gb| ejg, dgfsf] b[Zo
65
rfn' cfly{s jif{df a=p=zL=g+=&)$*%% cGtu{t !%# j6f gofF x]Nykf]i6 lgdf{0f, !@# j6f x]Nykf]i6 cku|]8,
&# j6f k|fylds :jf:Yo s]Gb|, @( j6f ljleGg c:ktfn, ^# j6f Maternity Room nufot %%! j6f
ejgx?, a=p=zL=g+= &)$&%^ cGtu{t !@ j6f cfo'j{]b x]Ny ;]G6/ / @# j6f cfo'j{]b x]Nykf]i6 Pj+
a=p=zL=g+= &)$^@) cGtu{t Pp6f Sjf6/ k'glg{df{0f ;d]t u/L %*& j6f sfo{qmd ;+rfng eO/x]sf 5g\ .
rfn' jif{ o; k|of]hgsf nflu ?=@ ca{ @ s/f]8 ^% nfv #) xhf/ ljlgof]lht 5 .
pQm /sdaf6 @(* j6f 6]08/ ul/;Sg'kg{]df rfn' jif{sf] kf}if d;fGt;Dddf sf:sL lhNnfdf ^ j6f, kfNkf
lhNnfdf % j6f, s}nfnL lhNnfdf * j6f / Onfd lhNnfdf ^ j6f ejgsf] 6]08/ :jLs[t eO;s]sf] 5 eg]
jfFsL ejgx? l8hfOg ;DkGg eO{ 6]08/sf] k|lqmofdf 5g\ .
lgdf{0ffwLg %*& j6f sfo{qmd dWo] ;j} ejgx?sf] lgdf{0f eO/x]sf] 5 . rfn' cfly{s jif{sf] cGTo;Ddf %)
j6f gofF x]Nykf]i6sf] lgdf{0f sfo{, @^ j6f Maternity Room, $( j6f k|fylds :jf:Yo s]Gb|, !# j6f
c:ktfn, !% j6f cfo'j{]b x]Nykf]i6 ;lxt @!$ j6f sfo{qmd ;DkGg x'g] ck]Iff /flvPsf] 5 . ck]Iff ul/P
jdf]lhd oL sfo{qmdx? ;DkGg ug{sf nflu ?=^! nfv $* xhf/ /sd gk'u gx'g] b]lvG5 h'g :jf:Yo tyf
hg;+Vof dGqfno cGtu{ts} ah]6af6 Joj:yfkg ug{ ;lsG5 .
:jf:Yo dGqfno cGtu{t lgdf{0f x'g] ejgx?sf] l8hfOg / Oi6d]6df Ps?ktf gkfOg', l8hfOgdf klg
ck]Iffs[t dx+uf] x'g', ;|f]t pknJwtfsf] l:yltg} ljrf/ gu/L gofF ejgx?sf] l8hfOg / 6]08/ x'g',
lgdf{0f eO;s]sf ejgx? x:tfGt/0fdf ;d:of /xg' h:tf ;d:ofx? b]lvPsf 5g\ . o;sf nflu
/fli6o of]hgf cfof]u, cy{ dGqfno, :jf:Yo tyf hg;+Vof dGqfno / ef}lts of]hgf tyf lgdf{0f
dGqfnosf ;Da4 kbflwsf/Lsf] Ps sfo{bng} jgfO jfFsL ejgx?sf] sfo{of]hgf jgfP/ dfq
sfof{Gjog ug{ pko'Qm b]lvG5 .
$=@=!* s'n]vfgL t];|f] hnljB't cfof]hgf -*&$&@%_
a9\bf] cf}Bf]uLs/0f, zx/Ls/0f / hg;+Vofsf sf/0f ljB'tsf] dfu cTolws a9\b} uPsf] / ljB'tsf] pRr
dfusf ;dodf ljB't cfk"lt{df ;xof]u k'ofpg g]kfn ;/sf/ / g]kfn ljB't k|flws/0fsf] ;+o'Qm nufgLdf
;+rflnt !$ d]ufjf6 Ifdtfsf] s'n]vfgL t];|f] hnljB't cfof]hgf s'n]vfgL cfof]hgfsf] lg/Gt/tfsf] clGtd
cfof]hgf xf] . s'n]vfgL t];|f] hnljB't cfof]hgfsf] klxrfg ;g\ !(** df eO{ hfkfgsf] cGt/f{li6o ;xof]u
lgof]un] !$ d]ufjf6, @^ d]ufjf6, #* d]ufjf6 / &% d]ufjf6 u/L ljleGg hl8t Ifdtfsf] j}slNks
;DefJotf cWoog u/]tfklg g]kfn ljB't k|flws/0fn] !$ d]ufjf6 hl8t Ifdtfo'Qm s'n]vfgL t];|f] hnljB't
cfof]hgfsf] sfof{Gjog ;DefJotfsf] k'g/fjnf]sg cWoog u/L !$ d]ufjf6 hl8t Ifdtfo'Qm cfof]hgf
cfly{s tyf k|fljlws ?kdf ;DefJo /x]sf] k'li6 u/] kZrft pQm cfof]hgf sfof{Gjogdf cfPsf] xf] .
66
cfof]hgf sfof{Gjogsf] nflu ;g\ @))* df cfof]hgfsf] lgdf{0f ;'k/Lj]If0f tyf lgdf{0f Joj:yfkgsf nflu
:jb]zL k/fdz{bft[ jf6/ l/;f];{]; sG;N6 k|f=ln=, l;N6 sG;N6\ofG6 / xfO8f] Ol~hgLol/ P08 8]enkd]G6
sDkgL k|f=ln= ;lDdlnt HjfO{G6e]Gr/ sdkgLnfO{ lgo'Qm ul/g'sf;fy} @))* df g} cfof]hgfsf] l;len lgdf{0f
sfo{sf nflu 7]s]bf/ sDkgL l;gf]xfO8f] skf]{/];g, rLg;Fu ;Demf}tf ePsf] 5 . ;Demf}tfdf pNn]v ePcg';f/
7]s]bf/n] sfof{/De cfb]z k|fKt u/]sf] ldltaf6 $$ dlxgf -!#@) lbg_ leq cfof]hgfsf] lgdf{0f sfo{ ;DkGg
ul/;Sg] u/L ;Demf}tf ePsf] x'+bf dfr{ @)!@ df k|:t't hn ljB't cfof]hgf ;DkGg ug]{ nIo /x]sf]] 5 .
lgwf{l/t ;dofjlwleq lgdf{0f sfo{ ;DkGg u/L ljB't pTkfbg ul/g] nIo /flvPsf] o; cfof]hgfsf]
cg'dflgt nfut s/La =@ cj{ $# s/f]8-cfof]hgfsf] s'n nfutsf] &% k|ltzt g]kfn ljB't k|flws/0fn] /
afFsL @% k|ltzt g]kfn ;/sf/n] Joxf]g]{_ /x]sf] 5 . pNn]vLt cg'dflgt nfut cg'dfgsf] cfwf/df
k|ltlsnf]jf6 h8fg nfut s/La ?=! nfv &) xhf/ x'g cfpg] b]lvG5 .
rfn' cfly{s jif{df s'n]vfgL hnljB't cfof]hgfsf] nflu hDdf $* s/f]8 ah]6 ljlgof]hg ul/Psf] /
pNn]vLt ljlgof]lht ah]6af6 @=% ls=dL k|j]z dfu{ sfnf]kq] ug]{, /fKtL gbLdf k'n lgdf{0f sfo{ ;DkGg ug]{,
cfjf;, ljB'tu[x tyf k|j]zdfu{sf] hUuf clwu|x0f ug]{, !#@ s] eL k|zf/0f nfO{gsf] yk jftfj/0fLo cWoog
ug]{, cfof]hgfsf] kl/dflh{t jftfj/0fLo cWoog ug]{, d"Vo l;len ;+/rgfsf] lgdf{0f sfo{ hf/L /fVg], xfO{8f]
d]sflgsn, O{n]S6f]d]sflgsn tyf k|zf/0f nfO{g lgdf{0fsf] nflu ;Demf}tf ug]{, cfof]hgfsf] lj:t[t O{lGhgLol/
l8hfO{g ug]{, ljB't u[x, cfjf; u[x lgdf{0fsf] sfo{nfO{ lg/Gt/tf lbg] h:tf sfo{qmdx? /x]sf 5g .
pNn]vLt sfo{qmdx?dWo] rfn' cfly{s jif{sf] klxnf] ^ dlxgfsf] cjlw;Dd /fKtL gbLdf k'n lgdf{0f sfo{
nueu ;DkGg e} yk sfdsf] :jLs[ltsf] nflu k7fOPsf], hUuf clwu|x0fsf] sfo{ k"/f ePsf], d"Vo l;len
;+/rgfsf] lgdf{0f sfo{ lg/Gt/ e}/x]sf], xfO{8f] d]sflgsn, O{n]S6f]d]sflgsn tyf k|zf/0f nfO{g lgdf{0fsf] nflu
k"j{ of]Uotf d"Nof+sg clGtd r/0fdf /x]sf], cfjf; u[xsf] lgdf{0f sfo{ hf/L /x]sf] tyf xfn;Dd ?= ^ s/f]8
@% nfv *& xhf/ vr{ ePsf] ef}lts tyf ljQLo k|ult k|ltj]bg k|fKt x'g cfPsf] 5 .
ef}ule{s cj:yf, :yfgLo ;d:ofx?af6 l;lh{t aGb, x8\tfn tyf cGo sf/0fn] x'g] aGb, x8\tfn h:tf s]xL
lgoGq0feGbf aflx/sf sf/0fx?n] cfof]hgfsf] lgdf{0f k|ultdf s]xL l9nfO{ ePsf] tyf k"j{ lgwf{l/t ;do
tflnsf leq g/x]sf] ePtfklg o; cfof]hgfsf] lgdf{0fn] :yfgLo hgtfsf] cfly{s Pj+ ;fdflhs :t/df ;'wf/
x'g] tyf /fli6o :t/df ljz]if u/L pRr dfusf] ;dodf ljB't cfk"lt{ ug{ ;xof]u k'Ug] xF'bf o; cfof]hgfnfO{
lgwf{l/t ;dofjlw leq} ;DkGg ug]{ u/L sfof{Gjogdf tLj|tf lbOg' kg]{ b]lvG5 .
67
kl/R5]b %
cw{jflif{s vr{ ljZn]if0f
%=!
68
tflnsf %=!
;dli6ut vr{sf] t'ngfTds l:ylt
ah]6
-? nfvdf_
ah]6sf]] t'ngfdf vr{
%
@)^^^&
@)^%^^
@)^^^&
1,285,165
1,606,324
437,337
610,919
39.69
34.03
38.03
k"FhLut
913,101
1,062,848
107,190
145,350
35.60
11.74
13.68
;fjfFF e'QmfgL
161,893
190,128
94,163
49,244
-47.70
58.16
25.90
hDdf
2,360,159
2,859,300
638,690
805,513
26.12
27.06
28.17
gub
j:t'ut ;xfotf
tyf ;f]em} e'QmfgL
2,138,044
2,580,601
605,412
761,114
25.72
28.32
29.49
222,115
278,699
33,278
44,399
33.42
14.98
15.93
hDdf
2,360,159
2,859,300
638,690
805,513
26.12
27.06
28.17
ljj/0f
rfn"
@)^%^^
ut cfly{s
jif{sf]
t'ngfdf
vr{ %
@)^%^^ @)^^^&
ut jif{sf] oxL cjlwsf] t'ngfdf rfn' vr{ #(=^( k|ltzt / k"FhLut vr{ #%=^ k|ltztn] a[l4 ePsf] 5 . ;fjfF
e'QmfgL vr{ eg] ut jif{sf] eGbf $&=& k|ltztn] 36]sf] cj:yf 5 .
jflif{s ljlgof]hg;Fu t'ngf ubf{ klxnf] 5 dlxgfdf rfn' vr{ jflif{s ah]6sf] #*=)# k|ltzt, k"FhLut vr{ !#=^*
k|ltzt / ;fjfF e'QmfgL @%=( k|ltzt vr{ eO{ ;s]sf] b]lvG5 .
vr{sf] k|j[lQ ljZn]if0f ubf{ ljut jif{x?df h:t} klxnf] 5 dlxgfdf rfn' vr{ pRrb/ / k"FhLut vr{ Go"g b/df a[l4
ePsf] 5 . sd{rf/Lsf] tna, eQf / lgj[lQe/0fdf a[l4, ljz]if ;'/Iff of]hgfdf ePsf] yk vr{, cfly{s ;xfotf tyf
k|ltlglwd08nsf] ljb]z e|d0fsf] vr{, af9LkLl8t p4f/ tyf k'g:yf{kg / emf8f kvfnf lgoGq0f tyf /fxt vr{,
;fdflhs ;'/Iff vr{, ;xsf/L / ;fj{hlgs ;+:yfgsf sd{rf/Lsf] ljutsf] bfloTj e'QmfgL cflb sf/0fn] rfn' vr{df
pRr a[l4 ePsf] b]lvPsf] 5 .
Joj:yflksf;+;baf6 ah]6 l9nf] kf; ePsf] sf/0f sfo{qmd :jLs[lt / 7]Ssf kf klg :jtM l9nf] x'g uPsf]n]
k"FhLut vr{n] lta| ult lng g;s]sf] kfOPsf] 5 . To;}u/L, zflGt ;'/Iffdf ck]lIft ;'wf/ x'g g;s]sf], ljB't tyf
OGwgsf] lgoldt cfk"lt{ gePsf], w]/}h;f] x'g] aGb x8tfn / rSsfhfdsf] c;/ klg k"FhLut vr{ sd gx'g'sf] sf/s
tTjsf] ?kdf b]lvPsf 5g\ . sltko 7"nf cfof]hgfx?df :yfgLo :t/af6 ePsf] cj/f]w / lj/f]wn] klg cfof]hgfsf]
lgdf{0f sfo{ cufl8 a9\g ;s]sf] 5}g . s]xL 7"nf cfof]hgfx?sf] lj:t[t ;e]{, ;+efJotf cWoog, l8hfOg Pj+ cfjZos
tof/L k'/f gePsf sf/0fn] klg sfof{Gjogdf l9nfO{ x'g k'u]sf] 5 . s]xL sfo{qmdx?sf lhNnfx?df Psd'i6 /sd
ljlgof]hg ul/Psf] t/ lhNnf leqsf cfof]hgfx?df /sd afF8kmFf8 gul/Psf] sf/0f ;dLIff cjlwdf k"FhLut vr{sf]
k|ult sd b]lvPsf] 5 .
;Demf}tf x'g] qmddf /x]sf jf ;Demf}tf ePklg ;xfotf k|efjsf/L gePsf j}b]lzs ;|f]t ah]6df /flvPsf] t/ To:tf]
;|f]tsf] clglZrttfsf] sf/0f klg vr{ x'g l9nfO{ ePsf] b]lvPsf] 5 .
xfd|f] ah]6 tyf ;fj{hlgs vr{sf] k|0ffnL, k"FhLut vr{sf] df};dL k|j[lQ, h:tf sf/0fn] ubf{ cfly{s jif{sf] kl5Nnf] ^
dlxgfsf] t'ngfdf cl3Nnf] ^ dlxgfdf vr{sf] kl/df0f sd x'g] u/]sf]5 . vf;u/L clGtd rf}dfl;s / To;df klg
clGtd b'O{ dlxgf h]7 / c;f/df cl3Nnf bz dlxgfsf] eGbf a9L k"FhLut vr{ x'g] u/]sf] 5 . sfd 9Lnf] z'? x'g] /
sfd eO;s]kl5 e'QmfgL k|zf]wg ug{ ;do nfUg] ePsf]n] cfly{s jif{sf] cGtlt/ k"FhLut vr{ XjfQ} a9\g] x'G5 .
of] jif{sf] k|j[lQ x]bf{ cl3Nnf] jif{eGbf s]xL ;'wf/ b]lvPtf klg 7"n} kl/jt{g x'g] nIf0f 5}g . of] jif{ NofOPsf ;'wf/sf
sfo{qmdx? vf;u/L lqjifL{o ah]6 k|If]k0f / ax'jifL{o 7]Ssfsf] ;sf/fTds k|efj cfufdL jif{x?df kb}{ hfFbf l:yltdf
;'wf/ x'Fb} hfg] ck]Iff ug{ ;lsG5 .
69
k"FhLut vr{sf] eGbf leGg} k|j[lQ ePsf] rfn' vr{df eg] ;/sf/sf] k|ltj4 / lgoldt vr{sf sf/0f df};dL
ptf/r9fj sd x'g] u/]sf] 5 . tyflk rfn' ah]6af6 ;+rfng x'g] s[lif, jg / :jf:Yo ;DaGwL sfo{qmdx?df eg]
kl5Nnf] 5 dlxgfdf a9L vr{ x'g] ub{5 . klxnf] 5 dlxgfdf #* k|ltzt dfq vr{ x'g ;s]sf] rfn' ah]6sf] afFsL ^@
k|ltzt dWo] clwsf+z kl5Nnf] cjlwdf vr{ x'g] lglZrt 5 . cem tna eQf a[l4 nufotsf vr{sf] rfksf sf/0f
rfn' vr{ ljlgof]lht ah]6eGbf dfly hfg] cj:yf 5 .
;fjfF e'QmfgL tk{m tflnsf adf]lhd e'QmfgL x'g] / g]kfnL ?k}ofFsf] cd]l/sL 8n/;Fusf] ljlgdo b/df g]kfnL d'b|f
alnof] x'Fb} uPsf]n] j}b]lzs C0fsf] e'QmfgL ut jif{sf] t'ngfdf 36]sf] b]lvPsf] xf] . j}b]lzs C0f e'QmfgLdf
5'6\ofOPsf] ah]6 art x'g] ;+efjgf / ahf/df b]lvPsf] t/ntf cefjnfO{ s]xL xb;Dd ;lhnf] agfpg] p2]Zon] df3
dlxgfsf] klxnf] xKtfdf % ca{ ?k}ofF ;Ddsf] 6]h/L jLnsf] e'QmfgL ug{ dxfn]vf lgoGqs sfof{nonfO{ lgb]{zg
lbOPsf] 5 .
%=#
k|fyldtf
ah]6 ljlgof]hg
@)^%^^
klxnf]
(P1)
bf];|f]
(P2)
vr{
@)^^^&
@)^%^^
@)^%^^
@)^^^&
2,481,505
560,174
698,280
26.23
28.14
338,954
68,107
93,059
32.56
27.45
15,404
38,841
10,409
14,174
67.57
36.49
2,360,159
2,859,300
638,690
805,513
27.06
28.17
2,135,590
209,165
t];|f] (P3)
hDdf
70
tflnsf %=#
-?= nfvdf
vr{ zLif{s
g+=
jflif{s ah]6
klxnf] ^ dlxgfsf]
vr{
ah]6sf] t'ngfdf
vr{ k|ltzt
1.01
tnj
335,955
181,565
54.04
3.03
227,132
124,312
54.73
3.05
224,574
64,641
28.78
1.07
107,713
52,002
48.28
112,840
48,990
43.41
6.05
;fj{hlgs lgdf{)f
321,820
32,387
10.06
11.01
64,303
31,605
49.15
8.05
196,472
30,728
15.64
1.05
74,616
28,248
37.86
3.04
93,051
24,215
26.02
7.02
C)f nufgL
114,144
23,231
20.35
1.02
eQf
58,948
20,078
34.06
8.06
114,701
16,520
14.40
11.02
32,581
13,571
41.65
8.03
25,835
12,684
49.10
1.06
cf}iflw pkrf<
14,713
12,331
83.81
3.02
34,715
11,766
33.89
7.01
z]o< nufgL
41,734
11,385
27.28
10.02
%=^
vr{ zLif{s
ah]6 ljlgof]hg
vr{
@)^%^^
@)^%^^
@)^^^&
@)^^^&
@)^%^^
@)^^^&
1,118,250
1,355,825
472,738
563,160
42.27
41.54
1,241,909
1,503,475
165,952
242,353
13.36
16.12
2,360,159
2,859,300
638,690
805,513
27.06
28.17
;fwf/0f
ljsf;
hDdf
71
72
kl/R5]b ^
;fj{hlgs vr{ Joj:yfkgsf r'gf}tLx?
^=!= k[i7e"ld
vr{ Joj:yfkgsf ljleGg kIfx?nfO{ ;'Id?kdf j:t'lgi7 tl/sfn] d"Nofg ubf{ cg]s k|sf/sf gLltut, k|lqmofut,
;+/rgfut / Jofjxfl/s ;d:of tyf r'gf}tLx? phfu/ ePsf 5g\ . k|:t't d"Nofg cy{ dGqfnon]] ;+ufn]sf cg'ej
/ ef]u]sf ;d:of tyf em]n]sf r'gf}tLsf] cfwf/df ul/Psf] lgtfGt df}lns d"Nofg xf] . oxfF pNn]vLt ;d:of tyf
r'gf}tLx? s'g} sfNklgs syf xf]Ogg\ . s]jn oyfy{ cj:yfsf] lrq0f ug{] k|oTg xf] . jf:tljs ;d:ofsf] jf/]df
;Dj4 ;j}nfO{ hfgsf/L u/fO{ To:tf ;d:of bf]xf]l/g glbg] tkm{ ;hu u/fpg] k|of; :j?k of] ljZn]if0f ul/Psf] 5 .
eljiodf ;fj{hlgs vr{ Joj:yfkgnfO{ k|efjsf/L jgfpg / s/bftfsf] k};fsf] d"No (Value for money) xfl;n
u/L u0ftGq g]kfndf cfly{s ljsf;nfO{ tLj|tf lbg jn ldNg] ck]Iff ul/Psf] 5 .
ah]6 tyf sfo{qmd dxfzfvfsf] hgzlQmn] ;fj{hlgs vr{ Joj:yfkgsf] d"Nofg ubf{ b]xfosf ;d:of tyf
r'gf}tLx? k|d'v ?kdf b]lvPsf 5g\ .
^=@= k|d'v ;d:of tyf r'gf}tLx?
^=@=!= @)^^ c;f/df k|:t't ul/Psf] ah]6 @)^^ d+l;/df dfq kfl/t M sfof{Gjog k|efljt
;fdfGotof c;f/df k]z ul/Psf] ah]6 Joj:yflksf;+;bn] c;f]h leq kfl/t ug{] kl/kf6L lyof] . ut jif{ ah]6
g} 9Lnf k]z ePsf]n] kfl/t x'g s]xL l9nfO{ ePsf] lyof] . t/ of] jif{ c;f/df g} ah]6 k|:t't eP klg d+l;/sf] !)
ut] dfq kfl/t eof] .
cfly{s jif{sf] kfFr dlxgf Joltt eO{ ;s]kl5 ah]6 kfl/t x'Fbf sfo{qmd :jLs[lt, 7]Ssf kf ;Demf}tf nufotsf
;Dk"0f{ sfo{x? klg l9nf] x'g uP . klxnf] rf}dfl;s ;lsg' cl3 g} PsltxfO{ vr{ ul/;s]sf lgsfox?n] /sd
lgsf;f kfpg g;Sbf sfo{qmdx? /f]Sg'k]{ cj:yf klg cfof] . o;n] ubf{ s]xL k"\FhL lgdf{0f vr{x?df l9nfO{ x'g
uof] .
^=@=@=
ah]6 k|:t'ltkl5sf] tna a[l4af6 em08} bz ca{sf] yk bfloTj M Joj:yfkg ug}{kg]{ r'gf}tL
ah]6 th'{df ubf{ eQf a[l4sf] nflu s]lx /sdsf] Joj:yf ul/Psf] ePtfklg tnj a[l4 tyf ;dfof]hgsf] nflu
ah]6 5'\ofOPsf] lyPg . ah]6 k|:t't eO;s]kl5 tnj a[l4, s]xL >]0fLsf] tnj ;dfof]hg / dx+uL eQf lbg]
lg0f{o eof] . tnj / dx+uL eQfjf6 sl/j gf} cj{sf] bfloTj ylkPsf] 5 . o;sf ;fy} lgj[Qe/0f nufot cjsf;
kl5sf] cGo bfloTj klg a9]sf] 5 . clxn] eO/x]sf] rfn' vr{sf] ah]6af6 of] Joj:yfkg ug{ ;+ej 5}g . k"/s
ah]6 Nofpg] jf k"FhLut vr{df art x'g;Sg] /sdnfO{ /sdfGt/ ug]{ clwsf/ k|fKt ug]{ oL b'O{ ljsNkdWo]
Pssf] rog ug'{kg]{ cj:yf cfOk/]sf] 5 .
^=@=#
ah]6 k|:t'ltsf] kGw| lbgkl5 em08} rf/ ca{sf] ljz]if ;'/Iff of]hgf 3f]if0ff M Joj:yfkgdf sl7gfO{
ah]6 cfPsf] sl/j !% lbgkl5 u[x dGqfnoaf6 b08lxgtfsf] cGTo, dfgj clwsf/sf] k|j4{g / zflGt ;'/Iffsf]
;'b[9Ls/0f ;DaGwL ljz]if sfo{qmd 3f]if0ff eof] . of] sfo{qmd cGtu{t g]kfn k|x/L, ;z:q k|x/Ljn, /fli6o
cg';Gwfg ljefu / u[x dGqfno :jo+sf] nflu em08} yk $ cj{ ?k}ofF vr{sf] k|:tfj klg tof/ eof] .
ljlgof]hg ah]6df Joj:yf gul/Psf] o:tf] /sd lgsf;fsf nflu ;'/Iff lgsfo / To;sf] ;+rfng ug{] u[x
dGqfnoaf6 jf/Djf/ ljleGg txdf cg'/f]w / tfs]tf cfOg} /Xof] .
dlGqkl/ifb\af6 :jLs[t sfo{qmdsf nflu cy{ dGqfnon] ;|f]t h'6fpg' kg{] ePsfn] k6s k6ssf] 5nkmn kl5
s/La $) s/f]8 ?k}ofF lgsf;f e};s]sf] 5 . clxn]sf] ah]6sf] kl/lwleq} /x]/ ;'/Iff sfo{qmdsf] nflu cfjZos
/sd jGbf]j:t ug{ ;lsg] ;Defjgf k6Ss} 5}g . olt 7"nf] /sdsf] sfo{qmd kGw|aL; lbgcl3 to ePsf] eP
ah]6df ;dfj]; x'g ;Dej x'GYof] / clxn] sfof{Gjog ug{ ;xh x'GYof] . Joj:yflksf ;+;baf6 ah]6 k|:t't
eO;s]kl5 g]kfn ;/sf/sf lgsfox?n] ce"tk"j{ gofF sfo{qmd kl/sNkgf gf}nf] xf]Og . cy{ dGqfnon] hlxn] klg
/ hlt;'s} klg ah]6 lgsfNg ;S5 eGg] dfGotfdf sdL Nofpg ;lsPsf] 5}g .
73
^=@=$
sfd / Dofb slxNo} g;lsg] cglulGt cfof]u / ;ldlt M ah]6sf] nflu jf]lemnf
;/sf/sf :yfoL ;+oGq / hgzlQmnfO{ k"0f{?kdf pkof]u ug{ g;lsPsf] jt{dfg cj:yfdf tLgsf] j]jf:tf ub{}
ljleGg sfd / ;d:of b]vfpFb} Ps kl5 csf{] cfof]u, pRr:t/Lo ;ldlt, sfo{bn jf ljsf; ;ldlt jf o:t}
k|sf/sf c:yfoL ;+oGq u7g ug{] k|j[lQ a9\b} uPsf] 5 . clxn] bh{gf}+ o:tf ;+u7g sfo{/t 5g\ . o;af6
;/sf/nfO{ 7"nf] cfly{s ef/ ylkg uPsf] 5 . o:tf ;+oGqx? z'?df 5f]6f] ;dosf nflu eg]/ v8f u/LG5 . t/ g
logn] cfgf] sfd slxNo} ;S5g\ g t oLgsf] Dofb g} ;lsG5 . oLgn] s] sfd u/]sf 5g\, slxn] ;Dd sfd
;S5g\, To;sf] cQf]kQf] 5}g . logLx? sf]] k|lt pQ/bflo 5g\ s;}nfO{ yfxf 5}g . sfdsf] kl/0ffd s] eof] s]xL
n]vfhf]vf 5}g .
km]l/, o:tf ;+oGqdf sfd ug{] kbflwsf/Lsf] of]Uotf, cg'ej / lbOg] ;'ljwfsf] klg s'g} dfkb08 lgwf{/0f ePsf]
5}g . To:tf kbflwsf/Lsf] Wofg lgwf{l/t lhDd]jf/L k'/f ug'{ eGbf ;'ljwf s;/L a9fpg] eGg]lt/ s]lGb|t x'g]lt/
b]lvPsf] 5 .
e"ld;'wf/ cfof]u, ;'s'Djf;L ;d:of ;dfwfg cfof]u, k|zf;g k'g;{/rgf cfof]u, zxLbsf] dfkb08 lgwf{/0f
cfof]u, pRr:t/Lo cg'udg ;ldlt, z'SnfkmfF6f hUuf ;d:of ;dfwfg ;ldlt, r'nfr'nL If]qsf] hUuf ;d:of
;dfwfg ;ldlt, ljleGg 36gfsf 5fgljg ;ldlt, hfFrj'em cfof]ux?, oftfoft Joj:yf ;'b[9Ls/0f pRr:t/Lo
;ldlt o;sf s]xL pbfx/0f x'g\ . @)^^ k'; dlxgf;Dddf o:tf ;+u7gsf gfddf em08} % s/f]8 vr{ e} ;s]sf]
5.
74
^=@=%
cfly{s bfloTj l;h{gf x'g] sfo{sf] lg0f{o ug'{ cl3 cy{ dGqfnosf] k"j{ ;xdlt lng'kg]{ Joj:yf M ;j{q pNn+3g
:jLs[t ah]6 tyf sfo{qmddf gk/]sf sfd, dfkb08df gk/]sf cfly{s ;xfotf, ljb]z e|d0f, gofF b/jGbL l;h{gf
ubf{ clgjfo{ ?kdf cy{ dGqfnosf] k"j{ ;xdlt lng' kg{] Joj:yfsf] pNn+3g ePsf] 5 . of t ;xdlt g} dflub}g
of c;xdltsf] hfgsf/L u/fpFbf u/fFpb} klg lg0f{o x'g] u/]sf] 5 . vr{ wfGg] ;fdYo{ 5 5}g eg]/ cy{ dGqfnosf]
k"j{ ;xdlt lng' kg{] Joj:yf ul/Psf] xf] . t/ klxnf lg0f{o u/]/ kl5 ah]6 lgsf;fsf] nflu ljleGg sf]0faf6
bjfj l;h{gf ul/G5 . o:tf] k|j[lQaf6 cfly{s cg'zf;g, ljQLo kf/blz{tf sfod /fVg / ljQLo pQ/bfloTj jxg
u/fpg sl7g x'G5 .
^=@=^
wfGg} g;Sg] cfly{s ;xfotf / cf}ifwL pkrf/ vr{ M ;|f]t h'6fpg] ;d:of
cfly{s ;xfotf, pkrf/ vr{ / Ifltk"lt{sf] af9L g} cfPsf] 5 . gful/s /fxt, cfly{s ;xfotf / Ifltk"lt{ lbg]
;DaGwL sfo{ljlw to ePklg ;bf ;j{bf o;sf] j]jf:tf dfq ug]{ ul/Psf] 5 . s'g} j:t'lgi7 cfwf/ljgf g} cfly{s
;xfotf / pkrf/ vr{ ljt/0f ug]{ ul/Psf] 5 . clwsf+z ;xfotf /sd lbg] lg0f{odf cy{ dGqfnosf] ;xdlt
lnO{Psf] 5}g . cfly{s ;xfotfnfO{ clwsf/sf] ?kdf a'emL ;xfotf kfpg] JolQm cy{ dGqfnodf cfP/ bafj lbg],
3]/fp ug]{ u/]sf 5g\ .
o; cfly{s jif{e/L o; k|of]hgsf nflu 5'\ofOPsf] ;ft s/f]8 ?k}ofFn] 5 dlxgf klg wfGg ;lsPg . yk b'O
s/f]8 vr{ eO;Sof] . cj jfFsL cjlwdf slt vr{ x'g] xf] To;sf] s'g} n]vfhf]vf 5}g . ah]6sf] ;fdYo{ gePsf]n]
sltko lg0f{o sfof{Gjog ug{ ;lsPsf] 5}g . o;/L c;Lldlt cfly{s ;xfotfn] ah]6 sfof{Gjog emg emg
r'gf}ltk"0f{ jGb} uPsf] 5 .
75
^=@=&
slxNo} g;lsg] ;fj{hlgs ;+:yfgsf] bfloTj M 5'ofOPsf] ah]6 5 dlxgf klg k'u]g
g]kfnsf ;fj{hlgs ;+:yfg ;]tf xfQL x'g; oLgdf ug{] nufgL jfn'jfdf kfgL xfn] h:t} xf] eGg] egfO{ rl/tfy{
ePsf] 5 .
ljutdf lj36g ul/Psf, aGb ul/Psf, ;+rfngdf g/x]sf / xfn ;+Rfngdf /xL /x]sf ;+:yfgx?sf] bfloTj r'Qmf
ug{ sl7g ePsf] 5 . @)%& ;fndf lj3l6t g]kfn oftfoft ;+:yfgsf sd{Rff/Lsf] bfloTj slxNo} g;lsg] eof] .
Ps kl5 csf{] df+u, cfb]z, km};nf cfpg] qmd hf/L 5 . hgsk'/ r'/f]6 sf/vfgf ;+rfng ug{ / sd{rfl/sf]
bfloTj r'Qmf ug{ ?=@^ s/f]8, j'6jn wfuf] sf/vfgfsf sd{rf/LnfO{ cjsfz ;'ljwf lbg ?=$& s/f]8, g]kfn
cf}iflw lnld6]8sf sd{rf/LnfO{ tnj v'jfpg ?=^ s/f]8 nufgL ul/;lsPsf] 5 . klxnf vf/]h ug{] lg0f{o ePsf]
x]6f}8f sk8f pBf]u k'gM ;+rfng ug{ ut jif{ ?=* s/f]8 eGbf a9L vr{ ul/of] t/ Tof] ;+rfng eg] x'g ;s]g .
clxn] km]/L vf/]h ug{] lg0f{o ul/Psf] 5 .
;+:yfg ;+rfng ;DaGwL ;/sf/L gLltdf c8fg lng g;lsPsf] / ;+ul7t bjfj ;d"xx?sf cuf8L em'Sg' k/]sf
sf/0fn] klg bfloTj a9\b} uPsf] cj:yf 5 . ljut s]xL jif{b]lv lghLs/0f sfo{qmd sl/j sl/j 7Kk} 5 .
^=@=*
^=@=(
76
5}g . dxfn]vf k/LIfssf] k|ltj]bgn] j}b]lzs ;xfotfsf] ;f]wegf{ x'g afFsL /sd / k]ZsL vr{ a9]sf] b]vfPsf] 5 .
dxfn]vf k/LIfssf] jflif{s k|ltj]bg @)^^ adf]lhd km5\of}{6 ug{ afFsL s"n a]?h" ?=@* ca{eGbf a9L 5 . of]
/sd ut jif{sf] eGbf ?= @ ca{ a9L 5 .
^=@=!@
^=@=!#
^=@=!&
78
lgisif{
dfly b]vfOPsf ;d:of tyf r'gf}tLx? k|ltlglw dfq x'g . cj:yf of] eGbf cem sl7g 5 . t/ oL r'gf}tL ;fdgf ug{}
g;lsg] eGg] xf]Og . of]hgf / sfo{qmdsf] k"j{ cg'dfg, vr{ ug]{ ;fdYo{sf] cfwf/df lg0f{o ug{] kl/kf6Lsf] ljsf;, cfly{s
cg'zf;gsf] kfngf / gLltut ?kdf ljrng cfpg glbg] xf] eg] eljiodf o:tf ;d:of cfpg] 5}gg / r'gf}tLx?;Fu h'Wg'
kg{] cj:yf cfpg] 5}g .
79
kl/R5]b &
/fhZj tyf cGo cfosf] ;dLIff / ;+zf]lwt cfo Joo cg'dfg
&=!
o;}u/L s/;DaGwL ljifodf :gfts tx pQL0f{ u/]sf jf ;f]xL ljifodf ljZjljBfnoaf6 OG6g{l;k ug{ O{R5's
ljBfyL{x?nfO{ /fhZj;DaGwL sfof{nox?df :jo+ ;]js lgo'Qm u/L s/sf] bfo/fdf gcfPsf AolQmnfO{ bfo/fdf
Nofpg ;xof]u k'ofpg] / d"No clea[l4 s/sf] ljn ljhs hf/L ug{ nufpg cfGtl/s /fhZj sfof{nox?af6
:jo+;]jsx? lgo'lQm u/L kl/rfng ul/Psf] 5 .
o; cfly{s aif{af6 nfu' ul/Psf] Ps k|ltzt ;fdflhs ;'/Iff s/sf] ;+sng tyf ;d'lrt pkof]u Pj+ ;fdflhs
;'/Iff of]hgf ;+rfng ;d]tsf] nflu g]kfn ;/sf/nfO{ cfjZos ;'emfj lbg /fhZj ;lrjsf] ;+of]hsTjdf 6]8
o"lgogsf kbflwsf/L, pBf]uL Joj;foL k|ltlglw / ;/sf/L kIf ;d]t /x]sf] Ps lqkIfLo pRr:t/Lo sfo{bn u7g
ul/Psf] 5 . o; sfo{bnn] g]kfn ;/sf/n] cfufdL lbgdf ;+rfng ug]{ ;a} lsl;dsf ;fdflhs ;'/Iff of]hgf tyf
sfo{qmdx?sf] ;+rfng tyf Joj:yfkgsf] nflu pko'Qm ;'emfj k]z ug]{5 .
o;}u/L eG;f/ hfFrkf;df k|0ffnLdf 5gf}6 k/LIf0f k|0ffnLsf] sfof{Gjog / eG;f/ k|1fkg kq sDKo'6/sf]
dfWodaf6 Joj;foLPh]06 :jo+n] cgnfOg k|ljli6 ug{;Sg] u/L lqe'jg cGt/fli6o ljdfg:yn eG;f/ sfof{no,
lj/f6gu/, e}/xjf / lj/u~h eG;f/ sfof{nox? h:tf b]zsf 7"nf eG;f/ gfsfx?af6 Broker Module sf]
z'?jft ul/;lsPsf] 5 .
/fhZj k|zf;gnfO{ ;dofg's"n ;'wf/ u/L ;an, ;Ifd / s/bftfd}qL agfpg] gLlt cg'?k eG;f/ ljefu /
cGtu{tsf sfof{nox?nfO{ sfo{af]em / /fhZj ;+sngsf] cfwf/df k'g;{+/rgf ul/Psf] 5 . eG;f/ hfFrkf; k/LIf0f
sfof{nosf] :yfkgf u/L ;+rngdf NofO;lsPsf] 5 . /fhZj cg';Gwfg ljefu / cfGtl/s /fhZj ljefusf] ;+u7g
tyf Joj:yfkg ;j]{If0f ;DkGg eO;s]sf] 5 . cGtMz'Ns / d"No clea[l4 s/nfO{ Aojxfl/s / a}1flgs agfpg]
ljifodf cWoog ug{ sfo{bnx? u7g ul/Psf] 5 . slGb|Lo /fhZj af]8{ u7g ug]{ ;DaGwdf ;'emfj lbg ul7t
pRr:t/Lo sfo{bnn] k|ltj]bg k]z ul/;s]sf] 5 . s/ k|zfzgdf O{= l6=l8=P;=, O{=kmfO{ln Pj+ P;=Pd=P;=
h:tf ;]jfnfO{ cem lj:tf/ ub{} nluPsf] 5 .
&=@
80
o;/L ;+slnt s"n /fhZjdWo] s/ /fhZjtk{m ?= &! ca{ @# s/f]8 && nfv / u}/ s/ /fhZjtk{m ?=* ca{ $$
s/f]8 @^ nfv ;+sng ePsf] 5 . s"n /fhZjdf s/ /fhZjsf] of]ubfg *(=$) k|ltzt / u}/ s/ /fhZjsf]
of]ubfg !)=^) /xg uPsf] 5 .
&=#
ePsfn] cfly{s jif{sf] cGt;Dddf nIo eGbf ?= # ca{ %( s/f]8 #* nfv a9L g} ;+sng x'g ;Sg]
b]lvG5 .
&=#=^ /lhi6]zg b:t'/
cfly{s jif{ )^^^& df /lhi6]zg b:t'/tk{m ?= ^ ca{ ;+sng ug]{ nIo /x]sf] 5 . h;dWo] k';;Dddf ?=
@ ca{ ^) s/f]8 # nfv ;+sng ug]{ nIo lnOPsf]df ?= @ ca{ *! s/f]8 !^ nfv c;"nL ePsf] 5 . of]
/sd jflif{s nIosf] $^=*^ xf] eg] k';;Ddsf] nIosf] !)* xf] . ut cfly{s jif{sf] ;f]xL cjlwdf
c;"n ePsf] /sd ?=@ ca{ @& s/f]8 *% nfvsf] t'ngfdf !@#=$) k|ltztn] a[l4 /sd xf] . ;dLIff
cjlwsf] c;"nLsf] l:yltnfO{ b[li6ut ubf{ /lhi6]zg b:t'/ klg nIo d'tfljs ;+sng x'g] b]lvPsf] 5 .
&=#=& ;jf/L ;fwg s/
rfn' cfly{s jif{df ;jf/L ;fwg s/tk{m ?=# ca{ %) s/f]8 ;+sng ug]{ nIo /flvPsf] 5 . h;dWo]
k';;Dddf ?=! ca{ ($ s/f]8 *^ nfv ;+sng ug]{ nIo /x]sf]df ?=! ca{ ^! s/f]8 *^ nfv ;+sng x'g
;s]sf] 5 . of] /sd jflif{s nIosf] $^=@% x'g cfp5 eg] k';;Ddsf] nIosf] t'ngfdf *#=)& x'g
cfp5 . ut cfly{s jif{sf] ;f]xL cjlwdf c;"n ePsf] ?=! ca{ %% s/f]8 %# nfvsf] t'ngfdf $=)^
k|ltztn] a[l4 /sd xf] . rfn' cfly{s jif{sf] k';;Dddf /fhZj ;+sng ug]{ nIo lnOPsf ljleGg /fhZj
lzif{sdWo] ;jf/L ;fwg s/df nIo ul/P adf]lhd /sd ;+sng x'g ;s]sf] 5}g . aGb, x8tfn, ;Ldf
gfsfaGbL h:tf cjfl~5t lqmofsnfkn] ;jf/L ;fwg s/ c;"nLdf gs/fTds c;/ kg{ uPsf] b]lvG5 .
tyflk, cfufdL lbgdf To; k|sf/sf cjfl~5t ultljlw /f]lsPdf nIo d'tfljs /fhZj ;+sng x'g ;Sg] g}
b]lvG5 .
&=#=* u}/ s/ /fhZj
cfly{s jif{ )^^^& df u}/ s/ /fhZjtk{m ?=@^ ca{ @% s/f]8 *! nfv ;+sng ug]{ nIo /flvPsf] 5 .
o;dWo] k';;Dddf ?=!) ca{ !# s/f]8 (! nfv ;+sng ug]{ nIo lnOPsf]df ?= * ca{ $$ s/f]8 @^
nfv ;+sng ePsf] 5 . h'g jflif{s nIosf] t'ngfdf &^=^( c;"nL ePsf] 5 eg] cw{jflif{s nIosf]
t'ngfdf &*=(* k|ltzt c;"nL ePsf] 5 . o;}u/L ut cfly{s jif{sf] ;f]xL cjlwdf c;"n ePsf] ?=( ca{
$* s/f]8 %$ nfvsf] t'ngfdf *( k|ltzt dfq c;"nL ePsf xf] . u}/ s/ /fhZj nIosf] t'ngfdf s]xL
sdL eP tfklg cfly{s jif{sf] cGt;Dddf yk k|of; u/L nIo d'tfljs ;+sng x'g ;Sg] k|If]k0f ul/Psf]
5.
&=$
&=%
nfv k'Ug] ;+zf]lwt cg'dfg ul/Psf] 5 . of] /sd jflif{s nIosf] t'ngfdf !)&=$@ k|ltzt / ut jif{sf]
bfFhf]df #@=!$ k|ltzt a[l4 x'g hfg] b]lvG5 .
&=%=@ ;+zf]lwt /fhZj cg'dfgsf cfwf/x? M
-s_
cfly{s jif{sf] kl5Nnf] 5 dlxgfdf cl3Nnf] 5 dlxgfsf] t'ngfdf a9L /fhZj ;+sng x'g] ljutsf]
k|j[lQ of] jif{ klg sfod /xg]5 .
-v_
/fhZj k|zf;gdf ul/Psf ;'wf/ tyf /fhZj ;+sng a[l4 ug{ NofOPsf sfo{qmdx?sf] k|efj afFsL
cjlwdf cem k|uf9 ?kdf b]lvg]5 .
-u_
zflGt ;'/Iffsf] l:yltdf x'Fb} uPsf] ;'wf/ / pRr:t/df aGb} uPsf] /fhgLlts ;xdltsf] kmn:j?k
aGb x8tfnsf] cGTo eO{ b]zdf cfly{s ultljlw lj:tf/ x'g]5 / ;f]xL cg'kftdf ;f]xL cg'kftdf
/fhZj ;+sng klg a9\g]5 .
-3_
;fj{hlgs vr{ Joj:yfkg / cfof]hgf Joj:yfkgdf yflnPsf ;'wf/ sfo{qmdn] ubf{ ;/sf/L
vr{sf] pTkfbsTjdf a[l4 x'g]5, To;sf] ;sf/fTds k|efj /fhZj ;+sngdf klg kg]{5 .
-_
u}/;/sf/L ;+:yfaf6 k|fKt x'g] j}b]lzs ;xof]usf] kl/rfng /fli6o k|fyldstf / gLlt cg'?k t'Nofpg /
o;nfO{ yk kf/bzL{ agfpg ;/f]sf/jfnf lgsfox?nfO{ k|f]T;flxt ul/Psf] 5 . bft[ lgsfox?;Fu ;dGjo
clea[l4 ug{ lgoldt ?kdf a}7sx? ;DkGg ug]{ ul/Psf] 5 . ;dLIff cjlwdf cGt/f{li6o d'b|f sf]if tyf
ljZj a}+s ;d"xsf] jflif{s a}7sdf g]kfnn] efu lnPsf] 5 . ljleGg cfof]hgfsf] nflu bft[ lgsfox?;Fu
;Demf}tf jftf{, ;Demf}tf x:tfIf/, ldzgx?;Fu a}7s, 5nkmn tyf bft[ lgsfox?;Fu ;dLIff a}7sx?
;DkGg ul/Psf]
5 . cy{ dGqfnosf] g]t[Tjdf g]kfndf /x]sf ljleGg :yfgLo bft[ lgsfox?;Fu
;d;fdlos d'4fx?df lgoldt ?kdf cfjlws a}7sx?sf] cfof]hgf tyf ;+rfng u/L ;xfotf
kl/rfngnfO{ ;dGjofTds ?kdf cl3 a9fOPsf] 5 . a}b]lzs ;xfotfsf] kl/rfng j[l4 ug{ o;nfO{
cfly{s s"6gLltsf] k|d'v d'2fsf] ?kdf lnO{ ljb]zl:yt g]kfnL s'6g}lts lgof]ux?n] k|efjsf/L e"ldsf
lgefpg' h?/L b]lvG5 .
&=^=@
&=^=#=
&=^=$
84
85
?=nfvdf
!= sd{rf/Lsf] tnj eQfdf gk'u x'g]
9,86,00
2,50,00
16,00
10,00
10,00
1,37,00
80,40
2,50
(= dlxnf ;Lk ljsf; s]Gb|sf cjsf; k|fKt sd{rf/Lsf] ;]jf lgj[Q ;'ljwf
1,60
!)= g]kfnL ;]gf tk{m Ifltk"lt{, /fzg, cf}iflw, x]lnsK6/ dd{tdf gk'u
50,00
70,00
9,17
6,00
1,00,00
40,00
5,00
70,00
4,58
86
@)= ;+rf/ dGqfno cGtu{t nf]s sNof0fsf/L lj1fkg, kqsf/ ;xfotf sf]if cflb
@!= c:ktfnsf g;{sf] kf]zfs ;'ljwf a[l4
12,00
7,00
14,56
6,00
18,88,67
o;/L k|fKt x'g cfPsf df+ux? dWo] dx+uL eQfsf] nflu ah]6df ?= $ ca{ /flvPsf] 5 / s]xL /sd
ljlgof]lht ah]6af6 lgsf;f lbOPsf] 5 . afFsL dfux? ljlgof]lht ah]6sf] kl/lwaf6 Joj:yfkg ug{
;lsg] cj:yf 5}g . rfn' vr{df 5'6\ofOPsf] ah]6 k'/} vr{ x'Fb}g tyflk s'g zLif{sdf sxfF slt /sd
art x'G5 eg]/ clxn] g} yfx gx'g] ePsf]n] 7"nf] /sd oxL leqaf6 h'6fpg ;lsb}+g . tnj, EfQf,
cg'bfg, ;'/IffsdL{sf] kl/rfng vr{, ;fdflhs ;'/Iff vr{, vfBfGg 9'jfgL, Ifltk"lt{ tyf /fxt, /fzg,
cf}iflw h:tf rfn' bfloTjx?nfO{ csf]{ jif{ ;fg{ klg ldNb}g . sd{rf/Lsf] tna eQf / ;fdflhs ;'/Iff
vr{sf] e'QmfgL /f]Sg ;lsb}g . b'u{d If]qsf] vfBfGg 9'jfgL k|efljt x'g' x'Fb}g . g]kfn k|x/L / ;z:q
k|x/Lsf] kl/rfngnfO{ lg/Gt/tf lbg'kg{] x'G5 . of] jif{sf] bfloTj csf]{ jif{ ;f/]/ csf]{ ah]6df rfk kfg'{
s'zn vr{ Joj:yfkg xf]Og . To;}n] o:tf bfloTjx? ;s];Dd o;} jif{ e'QmfgL ug'{ kb{5 .
dfly pNn]v ul/Psf yk vr{ sl/a ?=!( ca{ dWo] ljj]szLn eP/ sfF65fF6 ubf{ sl/a ?= ! ca{ %)
s/f]8 36fpg ;lsG5 . sl/a ?=%) s/f]8 ljljw zLif{saf6 lgsf;f lbOPsf] 5 . sd{rf/Lsf] eQf a[l4sf]
86
nflu ah]6df ?= $ ca{sf] Joj:yf ul/Psf] /sd ;d]t 36fpFbf v'b bfloTj sl/a ?= !# ca{ ylkg]
b]lvPsf] 5 .
rfn' vr{sf] ljut jif{x?sf] k|j[lQsf] cfwf/df ah]6df ePsf] /sdsf] s/Lj (& k|ltzt vr{ x'g ;Sg]
x'Fbf ?= !%% cj{ *! s/f]8 ## nfv vr{ x'g] k|If]k0f ul/Psf] 5 . yk l;h{gf ePsf bfloTj e'QmfgL ug{
cfjZos kg]{ s/Lj ?= !# cj{ ;dfj]z ubf{ hDdf ?= !^* cj{ *! s/f]8 !! nfv k'Ug] b]lvG5 . of] /sd
ljlgof]hg eGbf %=)( k|ltztn] a9L x'g cfpF5 . of] jif{sf] rfn' vr{ ut jif{sf] oyfy{ vr{eGbf sl/a
#@=@$ k|ltztn] a9\g] cg'dfg 5 .
&=*=@= k"FhLut vr{sf] ;+zf]lwt cg'dfg / To;sf cfwf/x? M
k"FhLut vr{ tk{m jflif{s ah]6 ?=!)^ ca{ @* s/f]8 $& nfvdWo] klxnf] 5 dlxgfdf ?=!$ ca{ %#
s/f]8 %) nfv cyf{t !#=^* k|ltzt vr{ x'g uPsf] 5 . jflif{s ah]6sf] t'ngfdf sd vr{ b]lvPtfklg
of] vr{ /sd ut jif{sf] ;f]xL cjlw eGbf #%=^) k|ltztn] a9]sf] b]lvG5 . of] dWo] gub tk{m ?=!) ca{
%$ s/f]8 *! nfv / ;f]em} e'QmfgL tyf j:t'ut tk{m ?=# ca{ (* s/f]8 ^( nfv 5 .
cl3Nnf] cWofodf rrf{ ul/P h:t} ah]6 l9nf] kfl/t x'g', sfo{qmd :jLs[t klg l9nf] x'g', cfof]hgfsf]
lj:t[t ;e{] l8hfOg cflb gx'g', 7]Ssfkfdf ePsf l9nfO{, aGb, x8\tfn OToflbsf] sf/0fn] klxnf] 5
dlxgfdf ah]6sf] yf]/} c+z dfq vr{ ePsf] b]lvG5 . To;}u/L klxnf sfd ;DkGg ePsf cfof]hgfx?sf]
e'QmfgL kl5 x'g] / e'QmfgL ePkl5 dfq vr{ b]lvg] sf/0fn] kl5Nnf] cjlwdf vr{ a9L x'g] ub{5 . ah]6
tyf vr{ k|0ffnL, ;fj{hlgs vl/b Joj:yf, df};dsf] cg's'ntf h:tf sf/0fn] cfly{s jif{sf] clGtd lt/
dfq k"FhLut vr{df tLa|tf cfpF5 . To;}n] cl3Nnf] 5 dlxgfsf] k|j[lQsf] cfwf/df jif{el/sf] vr{nfO{
k|If]k0f ubf{ ;xL lgisif{df k'Ug ;lsb}g .
k"FhLut vr{sf] cfly{s jif{ @)^@^# b]lv @)^%^^ ;Dd rf/ jif{sf] k|j[lQ x]bf{ ah]6sf] t'ngfdf
vr{sf] k|ltzt qmdzM &(=%@, **=#$, (^=*$ / &*=&$ b]lvG5 . rf/ jif{sf] cf};t vr{ *%=*^
k|ltzt /x]sf] 5 .
of] jif{ ;+rfngdf /x]sf / gofF ljsf; cfof]hgfx?sf nflu yk lgsf;f df+udf tLa|tf cfPsf] 5 .
;8s, k'n, c:ktfn, l;+rfO{, u|fdL0f k"jf{wf/, vfg]kfgL, ljBfno ejg, ;fd'bflos ejg, hn ljB't
cfof]hgf, k'glg{df{0f tyf k'g:yf{kg cfof]hgfx?df o:tf] dfu cTolws /x]sf] 5 .
To;}u/L ljz]if ;'/Iff of]hgf cGtu{t g]kfn k|x/L, ;z:q k|x/L an / /fli6o cg';Gwfg ljefusf] nflu
d]lzg/L pks/0fdf yk lgsf;f lbg'kg]{ cj:yf 5 .
hgsk'/ r'/f]6 sf/vfgf, g]kfn cf}iflw lnld6]8, j'6jn wfuf] sf/vfgf, la/f6gu/ h'6 dLn, g]zgn 6]l8
lnld6]8 nufotsf ;fj{hlgs ;+:yfgx?df ltgsf] ;+rfng / ljutsf] bfloTj e'QmfgLsf nflu ;/sf/n]
7"nf] /sd nufgL ug'{ k/]sf] cj:yf 5 . of] jif{ ;fj{hlgs ;+:yfg ;'wf/ sfo{qmdsf nflu ?=*) s/f]8
ljlgof]hg ul/Psf]df klxnf] 5 dlxgfdf ?=(& s/f]8 vr{ eO{ ;s]sf] 5 . la/f6gu/ h'6 ldndf yk
?=^) s/f]8 nufgL ug'{kg]{ cj:yf 5 . oL ;a} kIfx?nfO{ s]nfpFbf sl/a ?=& ca{sf] dfunfO{ Joj:yfkg
ug'{kg]{ b]lvPsf] 5 .
cToGt b"/ufdL dxTjsf sfo{qmd / bftfsf] >f]t afx]s g]kfn ;/sf/sf] >f]taf6 ;s];Dd ah]6df
gk/]sf gofF cfof]hgfx? cfly{s jif{sf] jLrdf cfP/ z'? ug]{ gLlt 5}g . t/ rfn' cfof]hgfx?df /sdsf]
cefj x'g lbg' x'Fb}g . /fli6o uf}/asf 7"nf k"jf{wf/ cfof]hgfx?df /sdsf] cefj x'g glbg] k|ltj4tf
ah]6 aQmAodf g} ul/Psf] 5 . To;}n], ljlgof]hg P]gsf] kl/lwleq /x]/ vr{ x'g g;Sg] cfof]hgfaf6 /sd
gk'u]sf cfof]hgfx?df /sdfGt/ u/]/ ah]6 Joj:yfkg ug]{ gLlt lnOPsf] 5 . o;af6 k"FhLut vr{df
tLa|tf cfO{ k"FhL lgdf{0f, /f]huf/L l;h{gf, /fhZj ;+sng tyf cfly{s a[l4df ;sf/fTds of]ubfg k'Ug
hfg]5 .
;+rflnt ljsf; cfof]hgfx?sf] cg'udg d"Nof+sgdf of]hgf cfof]u, cy{ dGqfno / ;DalGwt
dGqfnox?n] b]vfPsf] tTk/tf, lgoldt uxg ;dLIff / pRr /fhg}lts g]t[Tjaf6 b]vfOPsf] rf;f]sf]
kmn:j?k k"FhLut vr{df a[l4 x'g] lglZrt 5 .
87
;fy}, rfn' jif{ sfof{Gjogdf NofOPsf ;'wf/sf sfo{qmd / cjnDag ul/Psf pkfox?af6 klg kl5Nnf 5
dlxgfdf cfof]hgfx?sf] sfof{Gjogdf ;sf/fTds of]ubfg k'Ug] ;+s]tx? b]lvPsf 5g\ . ljz]if ;'/Iff
of]hgfsf] k|efjsf/L sfof{Gjogaf6 zflGt ;'/Iffsf] l:yltdf cfPsf] ;'wf/, pRr:t/df ag]sf] /fhLlts
;dembf/L / P}Soj4tfsf] kmn:j?k aGb x8tfnsf] ;+:s[lt cGTo x'g] nIf0f b]lvPsf] 5 . ca ljsf;
cfof]hgf lgjf{w?kdf ;+rfng x'g] ck]Iff ug{ ;lsG5 .
;+ljwfg lgdf{0fsf] uxg lhDd]jf/L lng' ePsf ;+ljwfg;efsf dfggLo ;ef;b\Ho"x?n] ljsf; k|lt TolQs}
rf;f] b]vfpg' ePsf] 5 . cfkm}+n] cg'udg u/L hfgsf/L xfl;n ul//xg' ePsf] 5 . /fhgLlts bnx? /
ltgsf eft[ ;+u7gx?n] klg ljsf;df ;xof]uL e"ldsf lgjf{x ug]{ cj:yfsf] l;h{gf ePsf] 5 .
cfdhgtfaf6 klg ljsf; k|lt 7"nf] hfu/0f b]vfO{ ;xeflutf hgfO{ /x]sf 5g\ . To;}n] cfly{s jif{sf]
afFsL cjlwdf klxnf] 5 dlxgfsf] h:tf] c;xh l:ylt gbf]xf]l/g] s'/fdf ljZjf; ug{ ;lsg] l:ylt aGb}
uPsf] cj:yf 5 .
t;y{ dfggLo ;ef;b\, /fhgLlts bn, gful/s ;dfh / cfd gful/ssf] ljsf;sf] rfxgf / To; k|ltsf]
;sf/fTds of]ubfg, pRr:t/Lo /fhgLlts ;xdlt, zflGt ;'/Iffdf ck]lIft ;'wf/, ah]6 sfof{Gjogdf
ul/Psf ;'wf/sf] ;sf/fTds k|efj, ;dLIff cjlwdf ut jif{sf] eGbf pT;fxhgs a[l4, kl/0ffdd'vL
cg'udg / d"Nof+sgdf tLa|tf, /fhZj ;+sngdf b]lvPsf] pT;fxhgs a[l4 nufotsf ;+efjgfx?sf]
cfwf/df ut jif{sf] bfFhf]df k"FhLut vr{df pT;fxhgs a[l4 x'g] cg'dfg ul/Psf] 5 .
dfly pNn]vLt ;a} cfwf/df k"FhLut vr{ ?= *$ ca{ &! s/f]8 #^ nfv x'g] k|If]k0f ul/Psf] 5 . of]
/sd jflif{s k"FhLut ah]6sf] &(=& k|ltzt x'g cfpF5 . ut jif{sf] z'\? ljlgof]hgsf] &*=&$ k|ltzt
vr{ ePsf] lyof] . of] jif{ k"FhLut vr{ ut jif{sf] bfFhf]df !&=*@ k|ltztn] a9\g] cg'dfg 5 .
&=*=#= ;fj{hlgs C0fsf] ;fFjf e'QmfgLsf] ;+zf]lwt cg'dfg / To;sf cfwf/x?
;/sf/n] ljutdf lnPsf] cfGtl/s tyf jfXo C0fsf] ;fjfF e'QmfgL ug{ ah]6df ?= !( cj{ ! s/f]8 @*
nfv ljlgof]hg ul/Psf]df klxnf] ^ dlxgfdf ?=$ cj{ (@ s/f]8 $$ nfv e'QmfgL ul/Psf] 5 . e'QmfgL
ul/Psf] of] /sd jflif{s ah]6sf] sl/j @^ k|ltzt x'g cfpF5 .
cfGtl/s C0f tyf jfXo C0f e'QmfgLsf] tflnsf cg';f/ dxfn]vf lgoGqs sfof{noaf6 e'QmfgL x'g]
ePsf]n] kl5Nnf] ^ dlxgfdf jfFsL /sd e'QmfgL x'g] lglZrt 5 .
g]kfnL d'b|f cd]l/sL 8n/ ;+usf] ljlgdo b/df dhj't jGb} uPsf]n] ah]6 cg'dfg eGbf s/Lj ?=! cj{
36L /sdn] e'QmfgL ug{ ;lsg] b]lvG5 . o;/L jrt /xg hfg] /sd cfGtl/s C0fsf] Dofb k'u]sf] 6]h/L
ljnsf] e'QmfgL ug{ pkof]u ul/g]5 . @)^^ df3sf] klxnf] xKtfdf dxfn]vf lgoGqs sfof{nonfO{ Dofb
k'u]sf 6]h/L ljnsf] e'QmfgL lbg lgb{]zg lbO;lsPsf] 5 . o;n] ubf{ ;fFjf e'QmfgL ug{ 5'ofOPsf] ?=!(
cj{ ! s/f]8 @* nfv k'/} vr{ x'g] k|If]k0f ul/Psf] 5 .
&=*=$= ;dli6ut vr{ cg'dfg
dfly pNn]v ul/Psf] rfn' vr{ ?= !^* cj{ *! s/f]8 !! nfv, k"FhLut vr{ ?=*$ ca{ &! s/f]8 #^
nfv / ;fFjf e'QmfgL ?= ?=!( cj{ ! s/f]8 @* nfv ;d]t rfn' cfly{s jif{ @)^^.^& df hDdf ?=@&@
cj{ %# s/f]8 &% nfv vr{ x'g] ;+zf]lwt cg'dfg ul/Psf] 5 . s"n vr{ cl3Nnf] cfly{s jif{ @)^%.^^ sf]
t'ngfdf @$=&( k|ltztn] a[l4 x'g] b]lvG5 . ljlgof]lht ah]6;Fu t'ngf ubf{ s"n vr{ (%=#@ k|ltzt x'g
cfp+5 .
88
kl/R5]b *
;'emfjx?
rfn' cfly{s jif{sf] ^ dlxgfsf] ;dli6ut cfly{s cj:yf, gLlt tyf sfo{qmd sfof{Gjogsf] l:ylt, cfof]hgfx?sf]
sfof{Gjog:t/, vr{ ljZn]if0f, ;'wf/sf k|of;x?sf ;fy} jfFsL cjlwdf Joxf]g'{kg{] Joj:yfkgsf r'gf}tLx? Pj+ ;+zf]lwt
cfoJoosf] cg'dfg nufotsf ljifox?df dflysf kl/R5]bx?df lj:t[t ljj]rgf ul/Psf] 5 . oL ljifox?df ljj]rgf ug{]
qmddf cfufdL lbgx?df ug'{kg{] ;'wf/nfO{ tt\ tt\ kl/R5]bx?df cf}+NofOPsf] klg 5 . tyflk, ljut ^ dlxgfsf]
sfof{Gjogsf] l:yltaf6 l;lsPsf] kf7nfO{ cfwf/ dfg]/ rfn' jif{sf] ah]6 sfof{GjognfO{ k|efjsf/L agfO{ nlIft p2]Zo
xfl;n ug{ / cfufdL jif{sf] ah]6df ;'wf/ ug{ s]xL d'ne"t ;'emfjx? oxfF ljj]rgf ul/Psf] 5 .
*=!=
ug'{ k/]sf] ;d]t sf/0faf6 rfn' vr{ tk{m sl/a ?=!* ca{ *( s/f]8 hltsf] bfloTj ylkPsf] 5 . k"FhLut vr{tk{m
eg] ljleGg dGqfnoaf6 k|:tfljt yk sfo{qmdsf nflu /sd lgsf;f lbg l;4fGttM gldNg] x'Fbf lg/Gt/tfsf
cfof]hgf tyf sfo{qmddf gk'u x'g] /sd s"n k"FhLut ah]6sf] ;Ldfleq g} Joj:yfkg ug{ ;lsg] cj:yf 5 .
j}b]lzs C0fsf] ;fFjf e'QmfgLdf ljlgdo b/ clwd"Nof+sg ePsf] jt{dfg cj:yfdf ah]6 kof{Kt x'g] b]lvG5 . o;y{
yk bfloTj jfktsf] rfn' vr{nfO{ / k"FhLut vr{tkm{sf] u}/ah]6/L dfunfO{ b]xfo adf]lhd Joj:yfkg ug]{ ;'emfj
ul/G5 .
ut jif{sf] ah]6 sfof{Gjogaf6 l;lsPsf] kf7
!= g]kfndf ljsf;sf] nflu ;|f]t / ;fwgsf] sld /x]g5 . j? sdL /x]5 sfd ug{] OR5fzlQm / k|ltj4tfsf],
@= /fhgLlts l:yt/tf ljgf ljsf;n] jfl~5t ult lng ;Sbf] /x]g5,
#= ;+qmd0fsfndf cfly{s :yfloTj / l:y/tf sfod ug{ ;ls+bf] /x]g5 . ;fy}, o:tf] cj:yfdf cfly{s cg'zf;g klg
sdhf]/ jGbf] /x]5,
$= ljifout dGqfnox?n] :jfldTj u|x0f gu/]sf gLlt tyf sfo{qmdsf] th'{dfsf] r/0f b]lv g} ;/f]sf/jfnfsf]
;xefuLtf gePdf To:tf gLlt / sfo{qmdx?sf] sfof{Gjog ug{ sl7g kbf{] /x]5,
%= lj:t[t ;DefJotf cWoog, ;j{] l8hfOg, sfof{GjGo of]hgf gjgfOsg gofF sfo{qmd 3f]if0ff ubf{ tLgsf]
sfo{Gjog cnkq kbf{] /x]5,
^= kof{Kt 5nkmn / ;xdlt ljgf gofF gLlt 3f]if0ff ug{ gx'g] /x]5,
&= ;Lldt ;fwgnfO{ w]/} cfof]hgfx?df 5g'{ gx'g] /x]5,
*= nufgL / ;'wf/ k|lqmofnfO{ ;Fu ;Fu} n}hfg' kg{] /x]5, ;'wf/ ljgfsf] nufgLn] dfq k|ltkmn lb+bf] /x]g5,
(= gLltdf lg/Gt/tf / lglZrttf rflx+bf] /x]5,
!)= ;+:yfut ;dGjosf] cefjdf gLlt / sfo{qmdsf] k|efjsf/L sfof{Gjgo ;+ej gx'g] /x]5,
!!= sfo{;Dkfbgdf cfwfl/t k|f]T;fxg k|0ffnL ;'wf/sf] nflu /fd|f] kl/kf6L /x]5 .
-v_
o;sf cltl/Qm, j}b]lzs e|d0fdf vl/b xjfO{ l6s6df Pp6} uGtJodf e|d0f ubf{sf] cj:yfdf klg
ljleGg ;+:yfx? jLr km/s km/s b/x?df bfjL x'g] u/]sf] ;Gbe{df o;df ljrng ePsf] l6Ssf
l6Kk0fL eO/x]sf] xF'bf o;df tTsfn ;'wf/sf] vfFrf] b]lvPsf] 5 . o;nfO{ sltko cGt/f{li6o ;+3
;+:yfd'n'sx?df /x]sf] xjfO{ l6s6 jfkt uGtJo :yn cg'?k k|To]s jif{ Psd'i6 ?kdf clwstd
/sd tf]Sg] u/L Jojl:yt ug{ pko'Qm b]lvPsf] 5 . o;sf nflu Pp6f sfo{bn g} agfO{ cWoog x'g /
k|fKt cWoog k|ltj]bgsf] cfwf/df e|d0f vr{ lgodfjnLdf oyf]lrt ;+zf]wg ug{ dgfl;j x'g]5 .
-u_
-3_
-_
-r_
gk'u x'g] rfn' vr{sf nflu Joj:yflksf ;+;bdf k'/s ah]6 k|:t't ug{] M
dfly kl/R5]b & df ljZn]if0f eP cg';f/ o; jif{ rfn' vr{tk{m u}/ah]6/L dfu clws /x]sf] cj:yf
5 . ah]6kl5 ylkPsf] /fi6 ;]js sd{rf/Lx?sf] tna eQf, ljz]if ;'/Iff of]hgf, b'u{d If]qdf b]lvPsf]
vfBfGg ;+s6, lzIfsx?sf] lgj[lQe/0f, cf}ifwf]krf/sf] ;f]wegf{ h:tf bfloTjx? Joxf]g]{ rfn' vr{
tk{msf] ljlgof]lht /sd ?= !# cj{n] gk'Ug] :ki6 5 . yk bloTj jfktsf] sl/a ?= !# ca{ dWo] # ca{
hlt ah]6 art x'g] rfn' vr{af6 Joxf]g{ ;lsP tfklg rfn' tk{m sl/a ?= !) ca{ yk vr{ x'g] l:ylt
5 . k"FhLutaf6 rfn'df /sdfGt/ ug{ gldNg] sfg"gL k|fjwfg /x]sf] ;Gbe{df rfn' tk{m gk'u x'g] /sd
k"FhLut ah]6af6 Joxf]g{ klg ldNb}g . o;y{ rfn' tk{m sl/a ?= !) ca{ yk ah]6 k|:tfj u/L
Joj:yflksf;+;bdf k"/s ah]6 k]z ug'{[ cfjZos b]lvG5 . ljlgof]hgtk{m eg] pQm /sd j=p=zL=g+=
()#(#@ df ?=^ ca{ / j=p=zL=g+= (%#($% df ?= $ ca{ yk x'g]u/L ah]6 k|:tfj ug{ pko'Qm
92
x'G5 . kl/R5]b & df ul/Psf] ljZn]if0f / k|If]k0fsf] cfwf/df yk ljlgof]hgsf nflu cfjZos ;|f]t
/fhZj ;+sngaf6 Joxf]g{ ;lsg] cj:yf b]lvPsf] 5 .
-5_
-h_
-v_
cfJxfg ug]{ / pQm ;dfofjlwdf vr{ gePsf] :yfgLo lgsfo cg'bfg /sd k|:tfljt k"jf{wf/ sf]ifdf
hDdf ug]{ Joj:yf ldnfpg' dgfl;a b]lvG5 .
-u_
;fy} klxnf] k|fyldstfdf k/]sf l;+uf] sfo{qmd jf cfof]hgf ;d]6\g] ah]6 pkzLif{ssf cfof]hgf jf
sfo{qmd -Pp6} ah]6 zLif{s t/ ljljw sfo{qmd ePsf xf]Og . pbfx/0fsf nflu j=p=zL=g+=$*$@$(
sf ;8sx?, j=p=zL=g+= $*$@(& sf If]qLo ;8sx? h:tf afx]s_ nfO{ kl5Nnf] b'O{ jif{sf] ah]6
k|If]k0fsf] ;Ldfleq /xL cfjZostfg';f/ tLg jif{sf] 7]Ssf Ps}k6s nufpg] k|0ffnLnfO{ ;+:yfut ug'{ klg
Tolts} cfjZos 5 . lqjifL{o ah]6 / jx'jifL{o 7]Ssf k|0ffnLn] ah]6 sfof{Gjogdf b]lvPsf] l9nf;':tLnfO{
sd u/L vr{df ;d]t k|efjsfl/tf Nofpg] ck]Iff ug{ ;lsG5 .
*=@=# ;|f]tsf] lglZrttf u/]/ dfq ah]6 ljlgof]hg ug]{
If]qut dGqfnox?n] bft[ lgsfox?;Fu ePsf] k|f/lDes 5nkmnsf] cfwf/df / rfF8} ;Demf}tf x'G5 eGg]
c8\snsf] e/df ah]6 k|:tfj ug]{ k|rng 5 . ;|f]t / sfo{qmdsf] 9fFrf lglZrt geO;s]sf] o:tf]
ljlgof]hgn] ah]6sf] cfsf/ a9fpg] dfq xf]Og, vr{ sd ePsf] b]lvg uO{ ah]6 sfof{Gjogsf] ;fvnfO{ g}
r'gf}tL lbG5 . o;y{, cfufdL cfly{s jif{b]lv klxnf] ^ dlxgfleq ;+emf}tf x'g] u/L ;xdlt ePsf] b]lvPsf
afx]s ;|f]tsf] ;'lglZrttf gePsf] ah]6sfo{qmd k|:tfj ub}{ gug]{ Joj:yf ldnfpg' kb{5 .
*=@=$ ah]6 5nkmnnfO{ u'0f:t/Lo agfpg]
/sd ljlgof]hgsf nflu If]qut dGqfno;Fu /fli6o of]hgf cfof]u / cy{ dGqfnon] w]/} r/0f 5nkmn
ug]{ clg Joj:yflksf ;+;bdf ah]6 tyf sfo{qmd k|:t't ePkl5 k|:tfljt ah]6sf] kl/lwleq /xL cfly{s
jif{ z'? eO{ clVtof/L k|fKt ePkl5 rf}dfl;s ljefhg ;lxtsf] sfo{qmd agfO{ :jLs[t ug]{u/fpg]
k|rng 5 . of] k|lqmofn] ah]6 sfof{Gjogdf l9nfO{ ePsf] dfq xf]Og, 5nkmndf to ePsf] eGbf km/s
9+usf] sfo{qmd :jLs[t ePsf] cj:yf klg 5 . o;y{, cfufdL jif{b]lv ah]6 5nkmn x'Fbfs} r/0fdf
ah]6nfO{ clGtd ?k lbPkl5 rf}dfl;s ljefhg ;lxtsf] sfo{qmd agfO{ /fli6o of]hgf cfof]u / cy{
dGqfnodf k|:t't ug]{ / o;/L k|:t't ePsf] sfo{qmdnfO{ ah]6 k]z x'gf;fy /fli6o of]hgf cfof]un]
:jLs[lt lbg] Joj:yf ldnfPdf sfof{Gjogdf zL3|tf cfpg] lglZrt 5 .
*=@=% ljB'tLo 6]08/ k|lqmof cjnDag / v/Lb P]g lgoddf ;d;fdlos ;'wf/
;fj{hlgs v/Lb k|0ffnLdf b]lvPsf lj;+ultx?df ;'wf/ ug{ rfn' jif{sf] ah]6n] 7"nf k"jf{wf/sf
cfof]hgfx?df clgjfo{ ?kdf ljB'tLo dfWodaf6 bflvnf ug]{ Joj:yf pb\3f]if u/] tfklg of] k4lt ;8s
ljefu cGtu{tsf cfof]hgfx? afx]s cGoq k"0f{ ?kdf sfof{Gjogdf cfPsf] b]lvPg . o;y{, sDtLdf !
s/f]8eGbf dflysf cfof]hgfx?sfo{qmdx?sf] ;fj{hlgs v/Lbsf] k|:tfj ljB'tLo dfWodaf6 ;"rgf
k|sfzg ug]{ / bflvnf ug]{ sfg"gL Joj:yf x'g' cfjZos 5 .
*=@=^ k|f]h]S6 a}+s agfpgsf nflu 5'} ah]6 Joj:yf ug]{
;DefJotf cWoog gePsf / lj:t[t l8hfOg gePsf cfof]hgfsfo{qmdx? k|:tfj x'g] k'/fgf] /f]un]
ah]6 rqmnfO{ g} k|efljt u/]sf] 5 . of] ljifonfO{ bft[ ;d'bfon] klg ulDe/tfsf ;fy p7fPsf 5g\ .
o;y{ gofF cfof]hgfsfo{qmdsf] k|To]s jif{ ;DefJotf cWoog / lj:t[t l8hfOg ug{sf nlfu / If]qut
?kdf k|f]h]S6 j}+sg} jgfpgsf nflu s]Gb|Lo ah]6df 5'} zLif{s v8f u/L jflif{s ?kdf sDtLdf ?=@%
s/f]8 ljlgof]hg ug{' pko'Qm b]lvG5 .
*=@=& pkef]Qmf ;ldlt dfk{mt x'g] clgoldttf lgoGq0f ug]{ M
pkef]Qmf ;ldlt dfk{mt ePsf sfdx?df cg]s ljs[ltx? b]lvPsf]n] of] cjwf/0ffsf] p2]Zo k'/f x'g
;s]sf] 5}g . :yfgLo pkef]Qmf ;ldltnfO{ k|efjsf/L 9+udf kl/rfng ug{ :yfgLo lgsfo, /fhg}lts bn,
gful/s ;dfh, hgk|ltlglwx? a9L rgfvf] eO{ lgu/fgL ug'{kg]{ h?/L b]lvPsf] 5 . pkef]Qmf ;ldltaf6
;+rflnt sfd, To;sf] nfut, k|fKt ah]6, vr{sf] k|lqmof, k|fKt pknlAw cflbsf] af/]df ;a} ;"rgfx?
;fj{hlgs ug]{ Joj:yfnfO{ yk k|efjsf/L agfpg' kb{5 . pkef]Qmf ;ldltsf sfdnfO{ lgoldt u/fpg
g;Sg] xf] eg] of] cjwf/0ffdf g} kl/jt{g ug]{ tk{m ;f]Rg] cj:yf cfO;s]sf] 5 . o;sf nflu xfnsf] ^)
nfvsf] ;LdfnfO{ 36fpg] / d]zLg k|of]u gx'g] >dd"ns sfdsf nflu dfq pkef]Qmf ;ldltdfk{mt sfd
u/fpg] u/L lgodfjnLsf] k|fjwfg ;+zf]wg ug'{ pko'Qm b]lvG5 .
95
(Result-Based Budgeting)
sf] sfof{Gjog M
cfufdL cfly{s jif{b]lv gd"gfsf] ?kdf lzIff tyf ;8ssf] If]qdf PsPs j6f cfof]hgf 5gf}6 u/L tL
cfof]hgfdf glthfd'vL ah]6 jgfpg] / ah]6 th'[{df, sfof{Gjog, cg'udg / d"Nof+sg k4ltdf g} k|ltkmn
x]g{ ;lsg] k4lt ljsf; ug{] u/L NPPR df ;xdlt ePsf] 5 . o;y{, o; k|of]hgsf nflu o; jif{
cWoog u/L k"jf{wf/ tof/ ug{ oyfzL3| Pp6f ;ldlt agfpg] / ;f] ;ldltsf] ;'emfjsf] cfwf/df @ j6f
cfof]hgfdf cfufdL jif{b]lv glthfd'vL ah]6sf] k|f/De ug'{ pko'Qm x'G5 . plNnlvt @ j6f cfof]hgfdf
ePsf] k|ult / b]lvPsf] pknJwLnfO{ b[li6ut u/L o;nfO{ qmdzM lj:tf/ ug'{ pko'Qm x'g]5 .
*=@=!) ;fj{hlgs ;DklQsf] clen]vg / lnnfd
g]kfn ;/sf/sf] ljleGg lgsfon] pkof]u ul//x]sf sltko 3/hUufsf] ;DalGwt lgsfosf gfddf
hUufwgL k"hf{ 5}g . sltko lgsfosf] gfddf hUufwgL k"hf{ 5, t/ tL lgsfon] k|of]u gu/]sf] dfq
xf]Og, To;sf] clen]v ;d]t tL lgsfo;Fu cBfjlws 5}g . ;jf/L9'jfgL ;fwg Pj+ d]lzg/Lsf] cj:yf
To:t} 5 . ;dodf lnnfd gx'Fbf ;8]/un]/ uPsf 5g\ . s;}n] lhDd]jf/L lnPsf] b]lvGg . ;fj{hlgs
k|of]hgsf nflu lgld{t ;8s, ljdfg:yn, l;+rfO{ljB't cfof]hgfsf] gfddf cl3u|x0f ePsf hUufx?sf]
d'cfJhf ljt/0f u/]/ klg hUufwgL k"hf{ cBfjlws g/fv]af6 bf]xf]/f] d'cfJhf e'QmfgL x'g] cj:yf >[hgf
gxf]nf eGg ;lsGg . o;y{, g]kfn ;/sf/sf] cjf}{+sf] ;DklQsf] s]Gb|Lo clen]vg ug{] / o;sf] lnnfdLnfO{
Jojl:yt ?kdf ;+rfng ug{] k|of]hgfy{ s]Gb|Lo :t/df ;fj{hlgs ;DklQ clen]vg / kl/rfng ljefu
v8f ug'{ pko'Qm b]lvG5 .
*=@=!! ;jf/L ;fwgsf] ;'ljwfnfO{ Jojl:yt ug]{
g]kfn ;/sf/n] /fhkqflt k|yd >]0fL / ;f]eGbf dflysf kbflwsf/LnfO{ ;jf/L ;fwg pkof]u ug{ kfpg]
;'ljwf lbPsf] 5 . sfo{/t lgsfodf of] ;'ljwf k|To]s kbflwsf/Ln] 5'f5'} pkef]u u/]sf 5g\ . sfof{no /
uGtJo Ps} 7fpF eP klg Pp6} ;jf/L ;fwg pkof]u u/]/ r9\g] k|j[lQ 5}g . gofF / :t/Lo ;jf/L ;fwg
pkof]u ug]{ xf]8 g} rn]sf] 5 . OGwgsf] vkt / dd{tsf] /sdnfO{ ;Ldfleq /fVg ;lsPsf] 5}g . ;'ljwf
pkof]u ug]{ kbflwsf/L :jo+n] cfTd cg'zf;gdf a:g'kg]{ / lgoGq0f ug'{kg]{ of] kIf Hofb} cf]em]ndf k/]sf]
5, h;sf sf/0f ;fj{hlgs vr{sf] ;w} b'?kof]u eO/x\of] . o;nfO{ Jojl:yt ug{ b'?kof]u lgoGq0f
x'g;Sg] gofF cjwf/0ff ljsf; ug'{ cfjZos b]lvPsf] 5 .
*=@=!@ sfo{ ;Dkfbg k|f]T;fxg k|0ffnLdf lj:tf/
5flgPsf % j6f 7"nf k"jf{wf/ cfof]hgfx?df rfn' jif{b]lv sfo{ ;Dkfbgdf cfwfl/t k|f]T;fxg k|0ffnL nfu'
ug]{ sfo{ tbf?stfsf ;fy cufl8 a9]sf] 5 . oL cfof]hgfx?sf] nflu th'{df ul/Psf] sfo{ ;Dkfbg
;"rsx? ltgsf] sfof{Gjog / b]lvPsf] k|ltkmnnfO{ cfwf/ dfg]/ cfufdL jif{ c? yk cfof]hgfdf klg of]
k4lt lj:tf/ ug{ pko'Qm b]lvG5 . of] k|0ffnLnfO{ lj:tf/ ub}{ nfg ;lsPdf ;dod} ah]6 vr{ ug]{ /
;bfrf/ k4ltdf ;'wf/ cfpg] ljZjf; lng ;lsG5 .
*=@=!#;+:yfgx?sf] bfloTj ;lsg] u/L km/kmf/s ug]{
;fj{hlgs ;+:yfgx? ;+rfngsf] / lj36gsf] ;DaGwdf :ki6 gLltsf] cefj 5 . Pp6} ;+:yfg slxn]
lj36g x'g], slxn] ;+rfngdf Nofpg], ah]6 ljlgof]hg ug]{ / ;+rfng x'g g;Sg] b]lv k'Mg aGb ug]{,
h:tf c:yL/ gLltsf sf/0f ;/sf/L ;fwg;|f]t afn'jfdf kfgL xfn]h:t} ePsf] 5 . sd{rf/L;Fu
ufFl;Psf ;+:yfgsf cgluGtL bfloTj jfktsf] e'QmfgLdf k|To]s jif{ u}/ah]6/L dfunfO{ ;Daf]wg ug{ afWo
96
x'g'kg]{ cj:yfsf] cGTo ug'{ klg h?/L 5 . o;y{, ;+:yfg ;+rfng / lj36gsf] :ki6 gLlt agfO{ lj36gsf]
bfloTj e'QmfgLsf] sfo{of]hgf g} agfO{ ah]6 Joj:yf ug'{ cfjZos b]lvG5 . ;fy}, lj36g ePsf
;fj{hlgs ;+:yfgsf] ;DklQsf] clwstd pkof]u ug{ sfo{of]hgf g} agfO{ sfof{/De ug'{ pko'Qm b]lvG5 .
*=@=!$Psn vftf sf]if k4ltnfO{ lj:tf/ ug]{
vr{ e'Qmfg ug]{ cgluGtL lgsfox?sf sf/0f ;fj{hlgs vr{sf] clen]vg / k|ltj]bg k4ltdf b]lvPsf]
hl6ntfnfO{ Go"g ug]{ p2]Zosf ;fy rfn' jif{ eQmk'/ / nlntk'/df k|f/De ul/Psf] Psn vftf sf]if
k4ltnfO{ lj:tf/ ug{ cfjZos 5 . o;sf nflu cfufdL jif{ vr{sf lx;fan] a9L c+z cf]u6\g] sDtLdf
!) j6f lhNnfdf sf]if tyf n]vf lgoGqs sfof{nodf / cfufdL # jif{ leq b]zsf ;a} lhNnfx?df of]
k4ltnfO{ lj:tf/ ug]{ u/L ;f]xL cg'?k sfo{qmd agfpg / ;|f]t ;fwg pknAw u/fpg' pko'Qm b]lvG5 .
*=@=!% ljQLo Joj:yfkgsf ;'emfjx? sfof{Gjog ug]{
cGt/f{li6o d'b|f sf]ifaf6 k|sflzt Government Financial Statistics (GFS) ;Fu d]n vfg] u/L ;'wf/
ul/Psf] cfo / Joosf clen]v / k|ltj]bgsf 9fFrfx? kl/dfh{g ;lxt nfu' ug{ cfjZos 5 .
*=@=!^ ah]6 tyf sfo{qmd dxfzfvfsf] k'Mg;{+/rgf ug]{
ah]6sf] cfsf/ a9\b} uPsf] 5 . sd{rf/Lsf] lhDd]jf/L ylkPsf] 5 . ah]6 sfof{Gjogdf ;d:of / r'gf}tL
ylkPsf 5g\ . ljleGg JolQm / ;d"x;Fu jftf{ / ;Demf}tf ug'{kg]{ qmd klg a9]sf] 5 . sfo{af]em cg'?ksf]
hgzlQm / ;'ljwfsf] Joj:yf x'g ;s]sf] 5}g . pknAw hgzlQm lgoldt ?kdf ah]6 sfof{Gjog
k|lqmofsf cfjZos / cgfjZos ljifox?df cNdlng' k/]sf] 5 . hgzlQmsf] o; k|sf/sf] Jo:ttfsf]
sf/0f cg'udg d"Nof+sg, cg';Gwfg, gLlt tyf sfo{qmdsf] ljZn]if0f / gofF /0fgLltx? th'{df ug{ yf]/}
;do dfq pknAw x'g] u/]sf] 5 .
t;y{ ah]6 dxfzfvfsf] sfdnfO{ a9L r':t / k|efjsf/L agfpg ah]6 tyf gLlt th'{df / ah]6
sfof{Gjog tyf cg'udg / d"Nof+sg u/L b'O{ efudf 5'6\ofO{ k'gM;+/rgf ug{ h?/L b]lvPsf] 5 . kof{Kt
bIf hgzlQmsf] cfk"lt{ klg Tolts} cfjZos 5 .
97
cg';"rLx?
cg';"rL 1
2066/67 sf]
z'?
kf}if;Ddsf] oyfy{
ah]^ cg'dfg
s"n <fhZj
2066/67 sf]
;_zf]lwt cg'dfg
1765038
796803
1896043
;_zf]lwt
cg'dfg
k|ltztdf
107.42
1502456
712377
1633462
108.72
u}<-s< <fh:j
222001
84426
222001
100.00
40580
40580
100.00
s< <fh:j
s"n vr{
2859300
805513.07
2725375
95.32
1606324
610919
1688111
105.09
1062848
145350
847136
79.70
190128
49244
190128
100.00
-1094263
-8710
-829332
75.79
569556
168298
427167
75.00
-524707
159588
-402166
j}b]lzs C)f
215607
26560
150925
70.00
cfGtl<s C)f
309100
2600
259100
83.82
188748
7859
rfn' vr{
k"_hLut vr{
;f_jf e'QmfgL vr{
cg'bfgcl#sf] art (+) jf Go"g (-)
cg'bfg
cg'bfgkl%sf] art (+) jf Go"g (-)
98
cg';"rL - 2
l;=g++=
sfo{ zLif{s
@)^%.^^
;_j}wflgs c_ux?
;fdfGo k|zf;g
42,444
k|x<L
27,152
vr{
@)^^.^&
31,447
j[l4 k|ltzt
@)^%.^^
@)^^.^&
j[l4 k|ltzt
15.82
9,657
11,236
16.35
52,089
22.72
20,634
24,661
19.52
110,286
145,585
32.01
60,571
74,464
22.94
15,883
22,398
41.01
3,493
5,362
53.49
2,362
4,187
77.27
779
780
0.08
<Iff
120,346
153,076
27.20
56,635
76,478
35.04
lzIff
389,773
465,269
19.37
121,506
169,364
39.39
:jf:Yo
155,782
186,775
19.89
25,879
34,887
34.81
vfg]kfgL
79,564
90,453
13.69
16,786
9,829
-41.45
10
:yfgLo ljsf;
204,274
252,440
23.58
20,489
35,211
71.86
11
12
13
14
cfjf;
15
cGo - ;fdflhs
16
122
229
87.60
-100.00
7,806
96,682
1,138.59
1,267
23,943
1,790.21
12,813
14,313
11.70
1,730
7,132
312.17
22,058
31,004
40.55
4,172
2,642
-36.66
181,564
166,503
-8.30
28,936
17,869
-38.25
s[lif
59,081
80,644
36.50
12,976
22,834
75.98
17
l;_rfO
58,031
79,520
37.03
8,085
8,243
1.95
18
12,557
14,678
16.89
4,295
4,615
7.43
19
jg
26,973
26.97
10,196
12,678
24.34
20
pBf]u
15,220
14,467
-4.94
2,320
1,954
-15.74
21
;_rf<
20,924
23,556
12.58
8,663
9,641
11.29
22
;s oftfoft
139,146
32.88
7,584
40,929
439.65
23
xjfO{ oftfoft
9,542
32.25
325
-97.64
24
ljB't
126,889
146,880
15.75
33,433
30,425
-9.00
25
ko{^g
3,978
4,552
14.43
181
391
115.52
26
xfjfkfgL
794
947
19.28
267
270
1.10
27
cfk"lt{
4,400
4,940
12.27
2,137
2,424
13.42
28
jfl)fHo
581
666
14.71
221
248
11.78
29
>d
30
cGo - cfly{s
31
34,248
184,899
12,620
1,456
1,914
31.43
512
574
12.23
73,934
58,621
-20.71
6,971
11,968
71.69
130,307
141,591
8.66
63,431
31,859
-49.77
32
129,330
145,422
12.44
57,161
62,560
9.45
34
ljljw
174,785
196,685
12.53
47,394
70,034
47.77
2,859,300
21.15
638,690
805,513
26.12
hDdf
2,360,159
b|i6AoM cf=j= @)^^.^& sf]] vr{ g]kfn /fi6 a}ssf] ljj/0f cg';f/ k';sf] sf]if cj:yf99/ u}/gub vr{sf] hf]8;+u ldnfO{{ k|If]k0f ul/Psf] .
cg';"rL - 3
zLif{ssf] gfd
ah]6
cfly{{s aif{
@)^%.^^
@)^^.^&
ah]6 j[l4
k|ltzt
-?= nfvdf_
vr{
cfly{s aif{
@)^%.^^
@)^^.^&
0
1.01
tnj
328,697
335,955
2.21
152,199
181,565
19.29
1.02
eQf
16,092
58,948
266.31
6,861
20,078
192.65
24.57
1.03
2,492
2,665
6.95
632
787
1.04
kf]];fs
10,721
11,891
10.92
1,273
1,382
8.61
1.05
53,915
74,616
38.40
25,551
28,248
10.55
1.06
cf}iflw pkrf<
1.07
11,465
14,713
28.33
7,016
12,331
75.75
74,240
107,713
45.09
31,556
52,002
64.79
1.08
2,751
4,373
58.97
388
712
83.55
10.01
62,845
77,288
22.98
46,920
254
-99.46
10.02
99,048
112,840
13.92
47,243
48,990
3.70
11.01
67,463
64,303
-4.68
16,511
31,605
91.42
11.02
30,282
32,581
7.60
9,918
13,571
36.83
12.01
lkmtf{ vr{
5,430
5,830
7.37
1,711
665
-61.12
2.01
6,470
7,691
18.87
1,549
1,591
2.70
2.02
;_rf< dx;'n
3,444
4,177
21.29
1,062
973
-8.38
47.09
2.03
12,614
15,674
24.27
4,286
6,305
2.04
eff
7,563
8,599
13.70
4,165
4,648
11.61
2.05
5,689
6,214
9.22
1,463
1,902
30.01
2.06
7,045
7,907
12.23
2,934
3,243
10.56
2.07
12,360
19,692
59.32
1,307
2,329
78.20
2.08
ljljw vr{
3,022
3,709
22.73
1,341
1,776
32.46
3.01
4,916
6,539
33.02
1,855
1,325
-28.56
46.40
3.02
25,491
34,715
36.19
8,037
11,766
3.03
231,032
227,132
-1.69
100,815
124,312
23.31
3.04
49,550
93,051
87.79
8,378
24,215
189.02
3.05
125,212
224,574
79.35
29,580
64,641
118.53
3.06
21,520
29,477
36.98
1,314
2,074
57.78
3.07
%fqj[lQ
9,740
18,668
91.66
1,022
3,124
205.57
21.24
4.01
2,429
2,674
10.07
478
580
4.02
cf}iflw
32,393
38,573
19.08
989
1,598
61.63
4.03
107
173
61.17
19
25
36.99
4.04
sfo{qmd vr{
76,672
92,508
20.65
8,948
6,883
-23.08
4.05
11,746
13,549
15.35
3,995
4,560
14.14
4.06
549
434
-20.96
185
103
-44.19
414
862
108.39
5.01
hUuf vl<b
7,482
18,372
145.55
5.02
ejg vl<b
121
100
-17.08
6.01
2,174
2,351
8.15
298
364
22.36
6.02
;jf<L ;fwg
7,535
7,324
-2.80
225
1,569
598.48
6.03
d]lzg<L cf}hf<
20,031
25,420
26.90
1,486
942
-36.58
6.04
ejg lgdf{)f
52,949
67,798
28.04
5,342
1,893
-64.55
6.05
;fj{hlgs lgdf{)f
249,985
321,820
28.74
19,518
32,387
65.93
6.06
k"_hLut ;'wf<
3,783
4,077
7.79
327
3,123
855.56
6.07
12,142
21,551
77.50
3,079
2,695
-12.47
7.01
z]o< nufgL
22,676
41,734
84.04
12,965
11,385
-12.18
7.02
C)f nufgL
111,731
114,144
2.16
24,327
23,231
-4.50
8.01
12,347
14,280
15.66
627
1,777
183.66
8.02
69,125
76,885
11.23
5,798
5,189
-10.50
8.03
35,010
25,835
-26.21
3,906
12,684
224.75
8.05
189,553
196,472
3.65
22,498
30,728
36.58
8.06
99,861
114,701
14.86
6,383
16,520
158.80
9.01
9.02
e}k<L - rfn"
e}k<L k"FhLut
32,053
37,005
9,984
15.45
16,595
-39.84
hDdf
2,360,159
2,859,300
21.15
b|i6AoM cf=j= @)^^.^& sf]] vr{ g]kfn /fi6 a}ssf] ljj/0f cg';f/ k';sf] sf]if cj:yf / u}/gub vr{sf] hf]8;+u ldnfO{{ k|If]k0f ul/Psf] .
100
638,690
805,513
26.12
l;=g+=
1
!=
@=
#=
$=
%=
^=
&=
*=
s/ lzif{s
2
e+;f/ dxz'n
k}7f/L
ef/tLo cGtMz'Ns
lgsf;L
eG;f/sf] cGo cfo
s[lif ;'wf/ z'Ns
d"No clea[l4 s/
pTkfbg, ljqmL, ;]jf
k}7f/L
cGtMz'Ns
cfGtl/s pTkfbg
k}7f/L
lzIff ;]jf z'Ns
cfos/
cfos/
3/hUuf jxfns/
Jofhs/
/lhi6]zg b:t'/
;jf/L ;fwg s/
hDdf s/ /fhZj
hDdf u}/ s/ /fhZj
s"n /fhZj
aflif{s nIo
@)^^^&_
@)^^^& k'ifsf]
k'ifsf]
k'if;Ddsf]
nIo
@)^^^& k'if;Ddsf]
c;"nL
nIo
c;"nL
jflif{s
nIosf
t'ngfdf
10
@)^^^&
k'if
dlxgfsf]
nIosf
t'ngfdf
@)^^^&
k'if;Ddsf]
nIosf
t'ngfdf
ut aif{sf] o;
cjlwsf]
t'ngfdf
11
12
13
33125740
2159996
11106770
2494098
2866774
13682074
16121093
48.67
114.94
117.83
145.15
28125740
1567737
9157787
2031554
2328683
11758027
14313002
50.89
114.63
121.73
156.29
3400000
457507
1347538
310000
398680
1290000
1228589
36.13
128.61
95.24
91.17
1000000
75555
284605
97533
83735
351636
272071
27.21
85.85
77.37
95.60
138.37
250000
17319
86108
22517
19334
117462
119146
47.66
85.86
101.43
350000
41878
230732
32494
36342
164949
188285
53.80
111.84
114.15
81.60
51560000
2975338
17153528
3640561
4411014
23674015
24615900
47.74
121.16
103.98
143.50
17310000
1106633
6588364
1323868
1386399
8265951
9044444
52.25
104.72
109.42
137.28
34250000
1868705
10565164
2316693
3024615
15408064
15571456
45.46
130.56
101.06
147.38
19641900
1186792
6598464
1436982
2134170
7951699
11060706
56.31
148.52
139.10
167.63
12351900
826096
4596483
923248
1104191
5087271
6381667
51.67
119.60
125.44
138.84
7290000
360696
2001981
513734
1029979
2864428
4679039
64.18
200.49
163.35
233.72
3505
23668
69508
85406
71.17
675.26
122.87
120000
36298000
6726680
11303567
8556762
8448250
14906486
14924386
41.12
98.73
100.12
132.03
32909300
6408338
10100750
8187462
8195901
13480016
13419558
40.78
100.10
99.55
132.86
1359600
203773
494743
235377
124965
618354
448046
32.95
53.09
72.46
90.56
2029100
114569
708074
133923
127384
808116
1056782
52.08
95.12
130.77
149.25
6000000
520366
2278506
601390
601405
2600254
2811596
46.86
100.00
108.13
123.40
3500000
84600
1555394
318492
251544
1948584
1618612
46.25
78.98
83.07
104.06
150245640
13653772
49996229
17051790
18736825
64832620
71237699
47.41
109.88
109.88
142.49
26258110
2767328
9485471
3055057
2342875
10139160
8442601
32.15
76.69
83.27
89.01
176503750
16421100
59481700
20106847
21079700
74971780
79680300
45.14
104.84
106.28
133.96
101
cg';"rL - 5
;f]e}m e'QmfgL
cg'bfg
l;=g_=
k|fKt ljj<)f
;f]e}m e'QmfgL
hDdf
j:t'ut
;f]e}m e'QmfgL
C)f
;f]e}m e'QmfgL
cg'bfg
hDdf
C)f
cfof]hgfsf] gfd
14
cbfnt
545
545
109
25
247
247
109
7
35
cy{ dGqfno
18,376
993
19,369
4,062
4,062
37
pmhf{ dGqfno
618
195
813
54
54
38
pBf]u dGqfno
535
535
40
6,027
346
6,373
1,415
48
35,988
31,825
67,813
58
<Iff dGqfno
30
30
59
3,029
3,029
61
jftfj<)F dGqfno
14,107
14,107
4,638
65
lzIff dGqfno
67
4,538
68
l;_rfO{ dGqfno
1,497
69
2,485
70
72
87
100
100
1,497
16,187
18,672
10,205
10,327
20,531
185
111
296
hDdf
18,910
9,335
115,561
62,739
96,198
10,893
4,444
768
768
5,255
1,087
1,087
-
195
126
6,620
6,815
1,022
1,147
72,074
1,408
15,338
6,000
2,341
8,341
36,206
6,785
44,399
;|f]tM dxfn]vf lgoGqs sfof{no / cy{ dGqfnoaf6 ;f]em} cfof]hgfdf ;Dks{ /fvL k|fKt ljj/0fsf] cfwf/df tof/ ul/Psf]
102
1,415
5,255
100
230,668
cg';"rL 6
cg'bfg ;+Vof
dGqfnolgsfo
1
rfn'
hDdf
s}lkmot
5
14
cbfnt
19
dxfGofoflwjQmfsf] sfof{no
25
37
phf{
38
pBf]u
39
40
45
u[x
48
49
50
k//fi6
34,000
66,399
100,399
55
53,904
53,904
56
dlxnf, afnaflnsf
35,534
8,530
44,064
57
3,000
58
/Iff
59
jg tyf e";+/If0f
39,230
39,230
60
613,717
613,717
61
jftfj/0f
4,110
5,404
62
63
;+3Lo dfldnf
65
lzIff
66
67
16,289
16,289
4,271
11,300
15,571
206,265
1,500
207,765
148,107
148,107
3,981
30,000
33,981
4,000
4,000
188,905
158,725
347,630
2,630,893
2,542,893
5,173,786
124,708
5,307,562
5,432,270
836
1,102,191
313,500
1,294
836
3,000
1,415,691
179,246
179,246
33,368
33,368
6,284,626
98,546
6,383,172
8,843
1,004
9,847
147,872
30,000
177,872
68
l;+rfO{
751,895
73,272
825,167
69
:yfgLo ljsf;
70
71
72
90
sd{rf/L ;''ljwf
95
cy{ ljljw
1,468,107
215,600
s"n hDdf
60,000
1,468,107
275,600
7,100
7,100
8,000
8,000
9,862,824
9,862,824
52,648
52,648
24,075,146
8,863,448
103
32,938,594
cg';"rL. - 7
2066 ;fn k'; d;fGt;Dd g]kfn ;<sf<n] p&fPsf]]
cfGtl<s C)f jfktsf] s"n bfloTj
?= nfvdf
l;=g=
C)fkqsf] gfd
<sd
1=
ljsf; C)fkq
2=
gful<s jrtkq
296,954.15
3=
4=
ljz]if C)f kq
2,041.58
5=
79,252.61
hDdf
1,258,994.34
44,336.44
836,409.56
2=
a}b]lzs C)f -
3=
<sd
C)fkqsf] gfd
1=
2,439,641.50
lkIfLo
273,308.44
hDdf
2,712,949.94
104
cg';"rL (
j}b]lzs ;xfotfsf] cfof]hgfut k|ltj4tf
cfly{s jif{ @)^^.^&
l;=g+=
1
2
;Demf}tf ldlt
h'nfO{ @&, @))(
cui6 #, @))(
bftf
lkmgn}08
PlzofnL ljsf; j}+s
cfof]hgf
g]kfndf jg ;f|]tsf] d"Nof+sg
cfktsflng afl9 gf]S;fg k'g:yf{kg cfof]hgf
-?=nfvdf_
;xof]usf] k|sf/ j}b]lzs d'b|f
g]=?
o"<f] 47.0
5050.00
cg'bfg
cd]l<ls n<
19550.00
cg'bfg
256.0
laZj a}+s
cg'bfg
cd]l<ls n<
12040.00
155.0
4
laZj a}+s
C0f
cd]l<ls n<
57260.00
737.0
laZj a}+s
cg'bfg
cd]l<ls n<
7210.00
92.9
laZj a}+s
C0f
cd]l<ls n<
8320.00
107.1
o'/f]lkog o"lgog
ljZj j}+s
;]K6]Dj/ @, @))(
cg'bfg
cg'bfg
o"<f] 59.5
6577.10
cd]l<ls n<
155.30
cg'bfg
2.0
cd]l<ls n<
82797.1
1063.0
8
;]K6]Dj/ @, @))(
8]gdfs{
cg'bfg
cd]l<ls n<
11294.1
145.0
9
;]K6]Dj/ @, @))(
gj]{
cg'bfg
cd]l<ls n<
10
cg'bfg
cd]l<ls n<
11
cg'bfg
cd]l<ls n<
7789
100.0
8437.00
110.0
495.0
106
37966.00
12
hgtfdf nufgL
cg'bfg
cd]l<ls n<
13
cfly{s ;d[l4
cg'bfg
cd]l<ls n<
14
dfgljo ;xof]u
cg'bfg
cd]l<ls n<
15
cg'bfg
cd]l<ls n<
55684.00
726.0
40267.00
525.0
622.00
8.11
14258.00
185.89
16
gf]e]Dj/ !, @))(
hd{gL
17
gf]e]Dj/ #, @))(
:jLh/n}08
18
hd{gL
PlzofnL ljsf; j}+s
19
cg'bfg
o"<f] 15.0
1665.20
cg'bfg
:jL; km}_s 40
2923.20
cg'bfg
cg'bfg
o"<f] 23.0
2552.50
cd]l<ls n<
33351.50
451.0
20
8]gdfs{
cg'bfg
]lg; s|f]gf<
32714.00
2200.0
21
gj]{
cg'bfg
gj]{ s|f]gf<
25236.30
2190.0
22
laZj a}+s
cg'bfg
cd]l<ls n<
23
laZj a}+s
C0f
cd]l<ls n<
43401.90
585.0
52731.30
715=0
24
cg'bfg
cd]l<ls n<
51625.00
700.0
24
C0f
cd]l<ls n<
18437.50
250.0
25
o'/f]lkog o"lgog
106
cg'bfg
o"<f] 80.65
8800.00
hDdf
648715.00
cg';"rL !)
l;=g+=
lkIfLo
ci6]lnof
Sofgf8f
rLg
8]gdfs{
lkmgNof08
k|mfG;
hd{lg
ef/t
hfkfg
g]b/Nof08
gj{]
ljsf;sf] nflu ;fpbL sf]if
blIf0f sf]l/of
:jL6\h/Nof08
j]nfot
;+o'Qm /fHo cd]l/sf
hDdf
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
l;=g+=
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ax'kIfLo
P=l8=lj
o'/f]lko o'lgog
vfB tyf s[lif ;+u7g
cfOkmf8
cfO=Pn=cf]
cf]k]s km08
o'=Pg=l8=lk=
o'=Pg=Pkm=lk=P
o'lg;]]km
ljZj j}+s
cg'bfg
C0f
hDdf
0.0
0.0
0.0
44008.1
44008.1
5050.0
5050.0
0.0
4217.7
4217.7
0.0
0.0
0.0
33025.3
33025.3
0.0
0.0
2923.2
2923.2
0.0
157234.0
157234.0
246458.3
cg'bfg
0.0
C)f
187323.6
18437.5
15377.1
246458.3
hDdf
205761.1
15377.1
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
62807.2
118311.3
181118.5
0.0
hDdf
s"n hDdf
265507.9
136748.8
402256.7
511966.2
136748.8
648715.0
107
cg';"rL!!
16
17
18
19
20
21
22
23
24
If]q
s[lif
;+rf/
lzIff
ljQ
jg
;'zf;g
:jf:Yo
u[x
dfgjclwsf/
pBf]u
l;+rfO{
>d
sfg'g tyf Gofo
:yfgLo ljsf;
zflGt sf]if
ef}lts of]hgf tyf lgdf{0f
of]hgf
ljB't
lj1fg tyf k|ljlw
;jf{]Rr cbfnt
cfk"lt{
oftfoft
vfg]kfgL
dlxnf, jfnjflnsf tyf ;dfh sNof0f
cGo
hDdf
cg'bfg
C)f
16010
hDdf
8320
24330
152977.2
71168.8
224146
5205.3
5205.3
37966
37966
2923.2
2923.2
106097.9
106097.9
15014.1
15014.1
19550
19550
12040
57260
69300
33351.5
33351.5
110831
110831
511966.2
136748.8
648715.0
108
lja/0f
laZjsf] cfly{ a[l4 b/M
;g\ 2008
;g\ 2009
;g\ 2010
3.4
0.5
-0.8
cf=j= @)^%^^
@)^% dfu{
@)^^ dfu{
@)^^^& #
13.2
14.1
11.3
9.9
27.7
9.1
5.8
17.3
26.6
6.5
8.9
19.4
28.3
10.1
13.3
20.6
4128
2277.4
-1960
29.7
6.8
28.2
ef/t
t]>f] d'n's
15.4
13.5
ef/t
t]>f] d'n's
6.2
26.9
25.1
41.4
41.3
34.9
47
49.9
280
26.6
21.5
31.6
11
34.3
37
-18.7
-13.8
6.4
-12.3
-11.5
77.8
-27.4
-17.1
22
14.5
-19.6
-6.4
-19.6
10.4
7.5
7.9
15.3
245.9
275.9
8.2
9.8
8.1
18.5
51.7
13.7
32.8
61.1
28.3
33.5
10.7
22.8
65.8
60.9
235.6
12
9.8
g]K;] ;"rfsf
ahf/ kF"hLs/0f -?=ca{df_
g]kfn lwtf]kq ljlgdo s]Gb|df ;"rLs[t
sDkgLx?sf] ;+Vof
10.4
8.3
749.1
659.81@
530.96@
512.94
361.9@
407.78@
159
149@
165@
# k|If]k0f, @ kf}ifd;fGt
109
cg';"rL !#
;+of]hs
ljz]if ;Nnfxsf/
;b:o
;b:o
;b:o
;b:o
;b:o
;b:o ;lrj
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
;+of]hs
;b:o
;b:o
;b:o
;b:o
;b:o
;b:o
;b:o
;b:o
;b:o ;lrj
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
>L
/d]z/fh uf}td
hgs/fh zdf{
dx]zk|;fb 9'+ufgf
/fh]Gb|aGw' cof{n
lji0f'k|;fb zdf{
uf]kLs[i0f pk|]tL
ljlkg dNn
kfs{/ clwsf/L
xl/uf]kfn dxh{g
o'j/fh hf]zL
lqrGb| cfrfo{
;"o{ k|wfg
sdn ;'j]bL
sNkntf lg/f}nf
/fd yfkf
Cl4 s'df/ cof{n
/fdz/0f sfsL{
zfvf clws[t
zfvf clws[t
zfvf clws[t
zfvf clws[t
zfvf clws[t
zfvf clws[t
sDKo'6/ OlGhlgo/
sDKo'6/ clws[t
s=c=
gf=;'=
gf=;'=
gf=;'=
gf=;'=
6f=gf=;'
;jf/L rfns
;jf/L rfns
sfof{no ;xof]uL