Professional Documents
Culture Documents
معجزه، کرامت، کهانت
معجزه، کرامت، کهانت
معجزه، کرامت، کهانت
com
تعريف ها:
معجزه :معجزه کار و عملي است که حادثهاي را بر خلف قوانين طبيعت ،و بر اساس «اذن خاص»،
2
ايجاد کند ،مانند« :يا نار کوني بردا ً و سلما ً علي ابراهيم» ]1[1و«فالقي عصاه فاذا هي ثعبان مبين»
ويژگي:
معجزه «آيه» است .يعني علوه بر اينکه دليل صحت ادعاي يک پيامبر است دليل وجود قدرت خداوند
نيز ميباشد.
کرامت :کرامت ،کار و عملي است که حادثهاي را بر خلف عادت ،ايجاد کند .مانند :کسي از خدا
بخواهد در عرض يک ساعت ،يک ميليارد تومان پول به او برساند ،دعايش مستجاب شود و از مجاري
طبيعي و مردمي ،آن پول به او برسد .که عادتا ً چنين چيزي در بارهي او غير ممکن است .يا براي شفاي
يک بيمار دعا کند و بيماري صعب العلج او به طور خارق العاده از بين برود ،نه به طور خارق طبيعت.
ويژگي:
2ـ کرامت در خارق عادت بودن ،درجات مختلف دارد ،بسته به ميزان ايمان و قرب مومن به خدا است.
ما معجزه گاهي خواسته و دعاي شخص معصوم است و گاهي صرفا ً دستور خدا است .يعني ممکن
ا ّ
كهانت :كهانت كار و عملي است كه حادثهاي را بر خلف قوانين طبيعت ،و بر اساس «اذن عام» ايجاد
كند.
کهانت هم ميتواند مانند معجزه خارق قوانين طبيعت باشد و هم ميتواند مانند کرامت خارق عادت
باشد .مانند :اِخبار از غيب توسط غير معصوم ،ا ِخبار از آنچه در درون قلب ديگران است ،ايجاد کينه
ميان دو دوست ،طي الرض ،باز داشتن قطار انگليس توسط آن کاهن هندي (در حالي که قطار هيچ
عيب و ايرادي نداشت) ،تسخير اجنّه و مرغان وحشي و خدمت کشيدن از آن ها و ...شرح اين نيز
خواهد آمد.
بر خلف آنچه مردم تصور ميکنند ،از نظر قرآن ،پيامبران و امامان ،معجزه يک چيز شيرين و خوش
آيند نيست .قرآن ميفرمايد« :ما لکم ما ترجون لله وقاراً» ،]3[3چرا از خداوند توقع وقار نداريد،
کارهايي را که اگر خودتان انجام دهيد آن را غير موقّرانه ميناميد اما از خدا ميخواهيد همان کار را
انجام دهد.
اگر کسي به قوانين طبيعت بي اعتنا باشد او را ديوانه ميخوانيد زيرا عقل يعني شناخت قوانين طبيعت
و رفتار مطابق آنها .ليکن از خدا ميخواهيد کار غير عاقلنه و بر خلف عقل انجام دهد.
ده ها آيه داريم که قرآن از معجزه خواهي کفار قريش انتقاد ،گله و به اصطلح اظهار رنجش ميکند و
معجزه خواهي را به شدت نکوهش ميکند و در قبال معجزه خواهي ميگويد :افل يعقلون ،افل
عربهاي جاهلي از رسول اکرم (ص) ميخواستند که ملک و فرشتهاي از آسمان بيايد و نبوت او را
.]4[4انعام..8 ،
2ـ و ضائقٌ به صدُرک اَن يقولوا لول اُنزل عليه کنٌز]5[5...
آنان دوست داشتند رسول خدا (ص) پشت سر هم معجزه در پي معجزه بياورد .اما قرآن اين توقعات
را نکوهش ميکند و اين گونه خواسته ها را مصداق اذيت رسول و دليل جهالت آنان ميداند.
جَر الَنهاَر
ب فَتُف ِّ
عن ٍ
ل وَ ِ
من نخي ٍ
ة ِ ن لَکَ َ
جن ّ ٌ وعا ً ـ اَو تَکو َ
ض يَنب ُ ِ
من الر ِ
جَرلنا ِ
ن لک حتّي تُف ِ
4ـ وَ قالوا لن نؤم َ
سماءَ]7[7... ق َ
ط ال ّ تَفجيرا ـ اَو ت ُ َ
س ِ
اگر همه آيات اين باب نوشته شود و تشريح شود يک «رنجنامه» بزرگي ميشود که قرآن ،خدا و رسول
از اين گونه خواستههاي جاهلنه عرب جاهلي ،ابراز ميدارند .فرهنگ «معجزه دوستي» يک بيماري
جاهلنه است و نشان از عقب ماندگي جامعه است .خود طبيعت ،تمام خلقت ،قوانين و قدَرهاي جهان،
همگي آيه ،دليل ،علم و دانش است .معجزه بر خلف فرمولهاي جهان يعني بر خلف فرمولهاي عقل
و تعقل است .در حالي که عقل و تعقل مميّزه انسان از حيوان است و اولين نعمت براي بشر است.
فرق ميان معجزه و کرامت نيازمند بحث نيست .زيرا اگر فرق ميان معجزه و کهانت روشن شود آن نيز
الف :اذن عام :هيچ حادثهاي در جهان هستي رخ نميدهد مگر با اذن خداوند ،خواه حوادث مثبت باشد و
خواه حوادث منفي .خواه کارهاي با اراده انسان باشد و خواه غير آن .خواه يک فعل حرام باشد و خواه
«قتل» يک عمل ارادي منفي و حرام است اما خدا جهان را طوري آفريده که کسي بتواند با اراده خود،
کس ديگر را بکشد و نيز خدا ميتواند در حين قتل از کشته شدن مقتول جلوگيري کند و برخي اوقات
.]5[5هود.12 ،
.]6[6عنکبوت5 ،
ب :اذن خاص :اذن خاص يعني علوه بر اين که آن کار حلل ،جايز و روا باشد به طور معين نيز براي
انجام آن مورد ،از خدا اذن گرفته شود .عيسي (ع) ميگويد :من مرده را زنده ميکنم باذن الله .و از
گل به شکل مرغ درست ميکنم و بر آن ميدمم مرغ زنده ميشود باذن الله.
اولً :اعلم ميکند که عيسي خدا نيست ،کار او در حقيقت کار خداست نه کار خودش.
ميدانيم هر حرکتي ،هر کاري ،هر رخدادي ،در کل نظام هستي تأثير دارد .با قلم خودکار که در دستتان
هست به روي ميز بکوبيد ،اين ضربه و صداي آن در کل جهان و سازمان واحد جهاني ،تأثير دارد.
کاهن بدون ملحظه اين تأثير جهاني ،عمل خلف طبيعت را انجام ميدهد .او مانند شخصي است که
گلولهاي را در تاريکي شليک ميکند و نميداند به کجا و به چه کسي برخورد خواهد کرد ،و اين کارش
کار او فقط «اذن الله» به معني عام را دارد .او نميتواند جواز و عدم جواز کارش را بفهمد و بر همين
مبنا نميتواند شرعي و غير شرعي بودن کارش را بداند .و اگر فرضا ً حکم شرعي آن را بداند ،بدتر و
نکوهيدهتر ميشود .کاهن هر چه بي دينتر آن قدر در کارش قويتر ميشود .زيرا خدا او را به خود
وانهاده است.
زيرا گفته شد که کار خلف قوانين طبيعت ،مطلوب قرآن نيست.قوانين طبيعت ،سليقه خدا ،گزينش و
انتخاب خداست و خلف آن خلف سليقه خدا و خلف حکمت است .لذا معجزه تنها در مواقعي رخ داده
اما کهانت ميتواند بسيار و فراوان صادر شود ،چون محدود به هيچ حساب و کتابي نيست.
3ـ عصمت:
معجزه کار معصوم است و کسي که معصوم نيست اگر کاري بر خلف قوانين طبيعت بکند ،فاقد آن
«اذن خاص» خواهد بود و در نتيجه قهرا ً کارش مصداق کهانت ميگردد.
.]8[8بقره.102 ،
در بيان ديگر :معجزه مشروط به «اذن خاص» است و هر کار خلف قوانين طبيعت ،بدون اذن خاص ،
کهانت است ،و چون هيچ کس غير از معصوم توان تماس با خدا را ندارد و نميتواند آن اذن خاص را به
نکته مهم :فرد مومن (غير معصوم) نميتواند معجزه کند .يعني نميتواند کاري بر خلف قوانين طبيعت
انجام دهد .زيرا از دريافت اذن خاص عاجز است .و نيز نميتواند کاري بر خلف قوانين طبيعت به
عنوان کهانت انجام دهد .زيرا او متدين است و دين دارد ،از شرايط حتمي بل پايه اوليه کهانت بي ديني
مؤمن فقط ميتواند کرامت کند ،يعني دعا کند و دعايش مستجاب شود گرچه خواسته او خلف عادت
باشد .ليکن به دليل تدّين و دين داريش از کهانت عاجز است .عجز از کهانت شرف مومن است.
آن کاهن (مرتاض) هندي که به حضور امام صادق (ع) رسيد ،پس از مذاکره و مصاحبه ،اسلم را
پذيرفت ،در نتيجه توان کهانت را از دست داد و ديگر چيزي درباره کهانت براي او ممکن نبود]9[9.
بنابراين کسي که خبر از غيب بدهد يا معصوم است و يا کاهن ،و نوع سوم ندارد .ممکن است کسي
10
متدين و مومن باشد و الهاماتي نيز داشته باشد که در احاديث به آن «فراسة المومن» گفته ميشود.
[ ]10مومن فرد بي احساس ،خشک و «مقمح»و غير منعطف نيست ،مومن «کيّس» ،تيز بين ،هوشمند
و با فراست است .ليکن فراست غير از ا ِخبار از غيب است .ا ِخبار از غيب يا معجزه است يا کهانت و
نوع سوم ندارد .عصمت لزمه حتمي معجزه است و بي ديني لزمه حتمي کهانت است .گرچه کاهن
اگر فرد غير معصوم بتواند معجزه بياورد ،ديگر معنائي براي اين پشتيباني نميماند.
5ـ تحدّي:
برخيها گفتند و نوشتند که فرق ميان معجزه و کرامت ،تحدّي است .اگر کسي تحدّي کند کارش
اولً :اينان در مقام تعريف ،ميان معجزه و کرامت را خلط ميکنند .و خلف طبيعت را با خلف عادت،
مخلوط ميکنند.
ثانياً :براين که معجزه پشتيبان نبوت است و در انحصار معصوم است توجه نميکنند.
است (نه فرق ميان معجزه و کرامت) .هم پيامبر بر عمل خلف طبيعت قادر است و هم کاهن .فرق
ميان اين دو(علوه بر اذن خاص) تحدّي است .پيامبر اعلم ميکند اگر ميتوانيد مانند اين کار من را
انجام دهيد.
در اين مرحله اگر کاهن يا هر کسي بتواند او را در آن تحدّي که موردش معين است شکست بدهد،
کاهنان عرب جاهلي هر کاري را ميتوانستند انجام دهند ،تنها در قبال تحدّيهاي پيامبر اسلم (ص)
شکست خوردند از قبيل ابوبرزهُ ]11[11 ،زهير ع ُهيله بن کعب معروف به «اسود عنسي» ]12[12که
ادعاي نبوت هم کردند و نيز زهير بن حباب کلبي ]13[13که اينان جانشينان سطيح ،شقّ ،زرقاء يماني
حدي نه جنس
از ديدگاه منطق ارسطوئي :هر چيز بايد بر اساس «جنس» و «فصل» تعريف شود؛ ت ّ
معجزه است ونه فصل آن ،و حتي از عوارض آن نيز نميباشد ،و كل ً از ذات و ماهيت معجزه خارج
اما در تعريف ما «عملي است» جنس و «خلف قوانين طبيعت» فصل آن ،و «بر اساس اذن خاص»
و در تعريف كهانت نيز «بر اساس اذن عام» قيد است بر «خلف» .يعني فرق ماهوي معجزه و كهانت
تحدي يك امر خارج از ذات و ماهيت ،است .و در حقيقت يك حمايتي است كه خداوند از پيامبر يا امام
ميكند .متأسفانه گاهي مسالهاي به اين روشني براي برخيها پوشيده ميماند.
درست است معجزه همراه با تحدي است و كهانت بدون تحدي است (و ممكن است كاري كه يك كاهن
انجام ميدهد يك كاهن ديگر عين همان يا مثل آن را بياورد) اما اين فرق يك فرق خارج از ماهيت است
6ـ کهانت افساد است ،اما معجزه اصلح و براي اصلح است:
ئ خلقناه بقدرٍ» ]16[16.کاهن کاري ل شيئ عنده بمقدار» ]15[15و «انّا ک َّ
يءٍ قَدْراً» ]14[14و «ک ّ َ
ل شي ٍ ٍ ش ْ
ميکند که فرهنگ مردم نسبت به قدرهاي خدا بياعتنا ،غير مطمئن ،ميشود و مردم هميشه نگران از
زندگي خود ميشوند .فرهنگ کهانتي يک فرهنگ پا در هوا ميشود و مردم را خرافاتي و نا مطمئن به
توکل :کهانت قانون «علت و معلول» را در نظر مردم بي اعتبار ميکند ،آنان را به «شانس» و
«اتفاق» معتقد ميکند ،اراده را از مردم ميگيرد ،اعتماد به نفس را از بين ميبرد .انديشه و تفکر
مردم را (به اصطلح عوام) به محور «بخت و شانس و اقبال» قرار ميدهد .و سوگمندانهتر اين که
گمان ميکنند اين روحيه شان روحيه «توکّل» است .ميان «رخوت و خمودي» و توکّل ،به شدت اشتباه
کهانت فرد و جامعه را از واقعيت ها دور ميکند ،عاملي که زماني تحت عنوان تصوف همه ممالک
اسلمي را فرا گرفت و جامعه اسلمي را سرنگون نمود و مسلمانان را نوکر و اسير غربيان کرد.
کاهن چگونه عمل ميکند ،قدرت و توان او براي انجام کارهاي شگفت و خلف قوانين طبيعت ،از چه
1ـ رياضت:
رياضت نوعي تربيت و تزکيه نفس است .همان طور که توکل دو نوع است :توکل صحيح و توکل غلط،
تزکيه نفس نيز دو گونه است تزکيه مثبت وصحيح ،تزکيه منفي و غلط .و اين است اصل مهمي که بايد
به گوش تک تک مردم برسد .هميشه سخن از« تزکيه نفس» گفته ميشود ،اما هرگز به دو گونه بودن
آن اشاره نميشود ،مردم و جوانان در اين بين منحرف ميشوند ،فقيه نامدار و دانشمندي که سمبل
تقوي و شهادت است مرحوم شهيد اول (ره) در باب مکاسب کتاب «دروس» ميگويد« :تحرم الکهانة
ن الکهانة کانت في الجاهلية في کل حين فترة من الرسل ،کان الکاهن بمنزلة الحاکم يحتکمون
قال :ا ّ
اليه فيما يشتبه عليهم من المور بينهم ،فيخبرهم باشياء تحدث .و ذلک في وجوه شتّي من فراسة
الحوادث الظاهرة ،فذلک يعلم الشياطين و يؤدّيه الي الکاهن و يخبره بما يحدث في المنازل و الطراف
شياطين الي کُهّانها اخبار الناس مما يتحدّثون به و ما يُحدثونه ،و الشياطين تودّي
...و اليوم انّما تؤدّي ال ّ
الي الشياطين ما يحدث في البلد من الحوادث من سارق سرق ،و من قاتل قتل ،و من غائب غاب و هم
ترجمه :زنديق از امام صادق(ع) پرسيد :اصل کهانت از کجاست؟ کاهن خبر ها را از کجا به دست
ميآورد و به مردم ميگويد؟ فرمود :کهانت در هر دورة فترت که دورة جاهلي و خالي از فرهنگ
پيامبران بود ،پديد ميگشت .کاهن در ميان مردم به منزله قاضي ميشد مردم براي محاکمات به او
مراجعه ميکردند ،هر چيز که براي شان مشتبه ميشد از او ميپرسيدند ،کاهن به آنان از حوادث آينده
(نيز) خبر ميداد .کهانت صورتهاي گوناگون دارد از قبيل :تيزبيني ،ذکاوت قلب ،وسوسه نفس،
حساسيت روح به همراه القاء قلب .زيرا آن چه در روي زمين رخ ميدهد شيطان ها پيشاپيش آن را
ميدانند و به کاهن منتقل ميکنند که چه چيزي در منازل يا اطراف اتفاق خواهد افتاد ...امروز نيز
شياطين بر کاهنان شان اخبار مردم را از آن چه در بين خودشان با هم گفتگو ميکنند (قرار مدار
ميگذارند) و يا کارهايي که ميکنند ،ميرسانند .آن شياطين بر اين شياطين (کاهنان) هر آن چه را که
در شهر رخ ميدهد از سرقتي که شده ،قتلي که واقع شده ،غايب و گمشدهاي که گمشده ،خبر
ميدهند .اما آنان (شياطين) مانند مردم گاهي خبررساني شان راست ميشود و گاهي دروغ.
نکته :نکات زيادي در اين حديث هست ،مهمتر از همه عبارت «ذکاء القلب» و «فَطِنة الّروح» است که
به ما اعلم ميکند :هر تزکيه نفس و هر تصفيه نفس ،هر ذکاوت دل ،مثبت نيست .فريب بعضي از آنان
را که چنين شعارهايي را ميدهند نخوريد .تزکيه نفس آري که پيام ده ها آيه از قرآن است و بزرگان ما
هميشه در صدد تزکيه نفس بودهاند و ما نيز بايد باشيم .اما بايد ميان دو نوع تزکيهي روح و نفس،
تشخيص داد .بهترين معيار همين ا ِخبار از غيب است .اگر تزکيه و تصفيهاي منجر به اخبار از غيب شود
گفته شد که مومن قادر به کرامت است ،اما قادر به معجزه نيست زيرا معصوم نيست .و قادر به
.]17[17بحار ،ج 57ص -77 -76احتجاج طبرسي ،باب احتجاجات امام صادق (ع).
به برخي از نکات ديگر که در اين حديث هست در مطالب بعدي اشاره خواهد شد.
انسان ميتواند به وسيلهي تصفيه نفس ،به درجات باليي از ايمان برسد .و نيز ميتواند به وسيله آن به
مقام کاهني برسد و بي دين شود و در اثر همان بي ديني ا ِخبار از غيب کند ،افعال شگفت از خود نشان
پس يکي ديگر از مفارقات اساسي معجزه با کهانت فرق ميان دو نوع تزکيه و تصفيه است.
علمت و نشانه :علمت و نشانهي کاهني اين است :هروقت مشاهده کرديد که کسي از غيب خبر
ميدهد ،يا هر عمل ديگر مخالف قوانين طبيعت و مخالف قدَرهاي الهي از او صادر ميشود ،بدانيد که
او يا پيامبر است يا کاهن .و چون نبوت ختم شده و امامت نيز به دوازده شخصيت منحصر است ،بدانيد
نبايد هر شنيده را و هر سخن منقول در زبان ها را باور کرد .عدهاي سبک سر ،افرادي غير مسئول ،و
نيز افرادي که از جانب استعمار ماموريت دارند ،برخي از افعال و کارها را به برخي از بزرگان ما
نسبت ميدهند تا اين افيون مرگ بار را در ميان ما رواج دهند و تا حدودي نيز موفق شده اند .در حالي
که چيزي از اين قبيل ادعاها و اعمال از خود آن بزرگواران نشنيده و نديدهايم.
امروز فرهنگ ما را طوري جهت دادهاند که هر کار خارق عادت و خارق طبيعت را ،دليل تقوي و ايمان
فرد ميدانيم .گويي اصل ً و اساسا ً چيزي به نام کهانت در عالم نبوده و نيست.
هرگز فکر نميکنيم اگر اين قبيل کارها دليل ايمان و دليل حقانيت باشد ،مرتاضان هندي و کاهنان
ي قلههاي هيماليا ،مومنترين افراد و راه شان و دين شان صحيحترين دين ميشود و ديگر اسلم
بودائ ِ
نوستر آداموس :يهودي تباري که گويا مسيحي شده بود ،در قرن 16اکثر حوادث آينده از قبيل :ظهور
ناپلئون ،هيتلر ،فرانکو ،حتي انقلب اسلمي ايران را تا ظهور امام زمان (عج) پيشگويي کرده است.
كهانت او که امثالش در اروپا زياد بوده و هست ،از اين قبيل است يعني کهانت او از نوع کهانت رياضتي
بوده است.
2ـ مخدوم :نوع دوم از کهانت «به خدمت گرفتن اجنّه» است .چنين کاهني در منابع حديثي
زني به همراه شوهرش براي رسيدگي به شکايت شان به حضور اميرالمومنين (ع) آمدند؛ هرکدام ادعا
و دليل خود را ذکر کردند ،امام بر عليه زن حکم داد .زن عصباني شد و گفت :به خدا سوگند تو به جور
و ستم حکم کردي خدا تو را مامور به ظلم نکرده است .امام به او گفت :اي سلفع ،اي مهيع ،اي قردع،
گفت :دربارهي من چيزهايي را گفت که غير از خدا کسي از آن ها اطلع نداشت .از پيش او برخاستم تا
گفت :اول ً ميل ندارم کسي از اين اسرار من با خبر شود .ثانياً :اموري هست که نبايد مردها از آن ها
مطلع شوند.
عمرو گفت :به خدا سوگند قول ميدهم نه تو من را بشناسي و نه من تو را و ديگر همديگر را نخواهيم
ديد.
عمرو به حدي اصرار و الحاح کرد که زن گفت :به من گفت«سلفع» راست ميگويد من مانند زنان
ديگر عادت ماهانه نميشوم و عادت ماهانهي من طوري ديگري است ،و اين که گفت اي «مهيع» من
زنان را دوست دارم نه مردان را (همجنس گرا هستم ) .و «قردع» يعني زني که به جاي آباد کننده
عمرو گفت :واي بر تو علي چگونه اين اسرار تو را دانسته است؟ آيا ساحراست؟ کاهن است؟ مخدوم
است؟ که اين گونه از غيب خبر ميدهد ـ؟ اين علم بزرگي است.
زن گفت :اي بنده خدا او نه ساحر است و نه کاهن و نه مخدوم ،ليکن از اهل بيت نبوت است و وصي
عمرو به مجلس اميرالمومنين برگشت ،امام فرمود :عمرو چگونه روا دانستي که آن نسبت ها را به من
بدهي؟ عمرو گفت :بلي به خدا سوگند آن زن دربارهي تو بهتر از من سخن گفت من به حضور خدا و
نکته:
1ـ امام (ع) در اين ماجرا ،نفرمود که نه سحر حقيقت دارد و نه کهانت و نه خدمتگيري از اجنّه ،به
2ـ در اين ماجرا« ،مخدوم» که «قسم» کهانت است به عنوان «قسيم» آمده و از نظر ادبي چنين
3ـ امروز همهي دانشمندان اين رشته ها ،به وجود اجنّه معتقد هستند .حتي در حاکميت کمونيست ها در
شوروي بخشي از دانشگاه مسکو به«علوم غريبه» از آن جمله کهانت شناسي ،اختصاص داشت .امکان
خبرهايي را از آنان ميگيرند و مردم را فريب ميدهند .افراد ساده لوح گمان ميکنند اينان بندگان
ابن ابي الحديد نيز داستان فوق را با تفاوتي در لفظ ،در جلد 1ص 256شرح نهج البلغه آورده است.
اصطلح «مخدوم» در ديگر متون نيز ذکر شده است :شهيد ثاني (ره) در شرح لمعه ميگويد :الکهانة
3ـ مخدوم مدرن :هيپنوتيسم يک نوع خدمت کشي از روح انسان زنده است .که امروزه هفت گونه
از آن رواج دارد .و همين طور خدمت کشي از ارواح مردگان .خوشبختانه ارواح مردگان اخباري را که
زندگي مردم را دچار تشتّت و اضطرابهاي خطرناک بکند ،ابراز نميکنند ،مثل اسرار يک مرد يا زن را
فاش نميکنند که نظام حقوقي جامعه برهم بريزد و امور جامعه از کنترل خارج شود .زيرا مردگان که
حقيقت را دريافتهاند و معني گناه و کهانت را فهميدهاند ،از آن خودداري ميکنند .اما دربارهي خدمت
کشي از روح زنده ها ،اختلف است برخي از هيپنوتيست ها مدعي هستند که هر سّري را ميتوانند
اين جاست که اهميت جمله اخير حديث امام صادق (ع) روشن ميشود که «وهم بمنزلة الناس ايضاً
صدوق و کذوب» .پس نبايد به اين گونه کشف ها و مکاشفه ها کاربرد ،ارزش ،اهميت داد .هم در
زندگي فردي و خانوادگي و هم در امور اجتماعي همان طوري که سازمان قضائي همه جامعه ها چنين
4ـ عيافة :عيافت قسمي از نوع اول کهانت يعني «رياضت و تصفيه نفس»است .فرد کاهن با تمرين
ها و رياضت ها و تصفيه نفس خود در محور خاص ،ميتواند در بخشي از طبيعت سلطه پيدا کند؛ مثل
نفس خود را تنها درباره مرغان ،تصفيه ميکند و آن قدر به اين کار در ارتباط با مرغان و تمرکز نفس
بر روي مرغان ،ادامه ميدهد و به رياضت ميپردازد که در تصميمهاي مرغان آزاد در هوا ،دخالت
ميکند؛ کي پرواز کند ،کجا بنشيند ،کي صدايش را بلند کند ،به کدام سمت برود و...
عيافت در متون حديثي نيز آمده است ]20[20.متون لغت از آن جمله اقرب الموارد ميگويد :عاف
المتکهّن]21[21.
فلن مرغ تفأل ميکنند .طيره گرچه نکوهيده است اما حرام نيست تا چه رسد کهانت باشد که گناه
کبيره است .يکي از موارد حديث پرآوازه «حديث رفع» ،طيره است که اين قبيل خلجانهاي نفسي را
در عيافت نوعي امر و ماموريت نهفته است؛ کاهن با تاثير نفساني خود به فلن کلغ که در بالي يک
جايي نشسته است از دور امر ميکند که (مثل) اگر فلن حادثه رخ خواهد داد به سمت جنوب پرواز کند
و اگر رخ نخواهد داد به سمت شمال پرواز کند .يک امر و دستور بدون لفظ ،تنها با تمرکز نيروي
معني اين سخن اين نيست که کلغ بي چاره به وقوع و عدم وقوع آن موضوع علم دارد .کاهن کاري
ميکند و دخالتي در نظام هستي ميکند که جريان امور مطابق خواسته او عملي ميشود .همين امروز
5ـ عرافه :عرافت يعني «صورت بيني » -چهره شناسي؛ از آثاري که درچهره هست به اموري پي
بردن -و نيز« سخن بيني» از سخنان کسي به اموري پي بردن .عرافي غير از آن صورت بيني و سخن
شناسي است که معمول حاکي از دروغگويي شخصي يا مجرم بودن او است .اين گونه برداشتهاي
معمولي کهانت نيست و ميتواند با شرايط خود مورد استفادهي مثل قاضي قرار بگيرد و به عنوان
«قراين» قاضي را براي حساسيت بيشتر رهنمون شود .گرچه هرگز دليل حکم نميشود.
معيار :معيار براي تشخيص اين گونه موارد ،از عرافه که کهانت است ،اين است :آن چه معمول افراد
هوشمند از حالت چهره و گفتار اشخاص ،برداشت ميکنند ،کهانت نيست .اما اگر چنين برداشتي يک
مثل ً به برخي ها نسبت ميدهند (البته دروغ است و ما از خود آنان نشنيده ايم) که مردم را در قيافهي
خوک و خرس ميبينند .برفرض اگر چنين شخصي وجود داشته باشد ،مصداق کامل کاهن است.
ما به وضعيت خطرناکي دچار شدهايم هر خرافه و ا ِزخراف را ميپذيريم ،با اين روند دقيقا ً با سرنوشت
ميگويند :پس آنچه که امام صادق (ع) به ابو بصير نشان داد و ابو بصير عدهاي را در صورت خوک و
خرس ديد ،چيست؟ اينان توجه ندارند که آن ماجرا ،کار ابوبصير نبوده ،کار امام بوده و معجزه است.
ابوبصير ميتواند کرامت داشته باشد اما نميتواند معجزه بکند .زيرا معصوم نيست و آن «باذن الله»
کسي از ما نميپرسد :اگر چنين کارهايي (مثل ً ا ِخبار از غيب يا مردم را در صورت حيوان ديدن) کرامت
است پس معجزه که در انحصار انبياء است چيست؟ و نيز اگر اين قبيل کارها کرامت است ،پس کهانت
چيست که در همه متون فقهي تان آن همه کاغذ ها را سياه کرده و گفتهايد کهانت حرام است ،گناه
کبيره است .اين گناه کبيره چيست؟ شما که انواع کهانت را کرامت ناميديد پس يک نمونه از کهانت
آيا ما مسئوليت چنين پاسخي را نداريم!؟! چرا آن همه زحمات علماي متخصص در اصول دين و مسائل
مربوط به آن و علماي متخصص در فقه را ،اين چنين به باد عوام زدگي خودمان ،ميدهيم ؟!! و ايادي
استعمار نيز اين خيره سري ها را حتي در دانشگاه و حوزه ،تمجيد و تشويق ميکنند .چرا بيدار
نميشويم؟!!
اينک با اين معيار ها نگاهي به کتاب «تذکرة الولياء» بکنيد ،ببينيد محتواي آن که پر از اعمال خارق
عادت و خارق قوانين طبيعت است و به افرادي نسبت داده شده و به خاطر همان کارها عنوان
«اولياء» به آنان داده شده ،چيست؟ آيا کرامت هستند يا کهانت؟ -آيا اساسا ً دروغ و اکاذيب عوام
گونه کتاب ها بودند که فرهنگ ايران و ايراني را منحط کردند و مردم ايران را به دم تيغ مغول دادند از
6ـ شقاوه :گرچه همه انواع کهانت ،شقاوت است و هر کاهني هم در دنيازندگي نکبت بار داشته و هم
آخرتش نکبت است و هيچ کاهني سعادت نداشته از کاهنان هند و چين ،کاهنان اروپا (امثال
نوسترآداموس) ،کاهنان عرب جاهلي ،مصري ،فنيقي ،انطاکي ،عادي (آکدي) ،ثمودي(سومري) ،عرب
جاهلي ،ايران باستان ،حتي آن کاهن دربار فتحعلي شاه که کشته شدن فرمانده روسي در جبهه قفقاز
را پيشگويي کرد و هم از وقوع آن خبر داد و هم از آوردن سر او شهر به شهر از قفقاز تا قزوين و
تهران ساعت به ساعت خبر ميداد ،همه و همه نگون بختهايي بودهاند در بالترين حد نگون بختي و
شقاوت.
.]22[22طه.69 ،
.]23[23يونس.77 ،
نظر به اين که نوعي از کهانت تنها بر پايه شقاوت فرد مبتني ميشود ،نه بر تصفيه نفس يا تمرينات
ديگر ،نام اين نوع« ،کهانت شقاوتي» است .که کاهن به وسيله شقاوت کاهن ميشود .او براي رسيدن
به کهانت و يافتن چنين نيرويي به خبيثترين اعمال دست ميزند که ذکر و نام بردن از آن اعمال ،روا
نيست.
زيرا موجب ميشود کساني با شناختن آن کارها ،دچار وسوسه شده و به آن اعمال بپردازند.
سيارات آسماني ،انجام مييابند ،گاهي هم کامل ً صادق و صحيح در مي آيند .اميرالمؤمنين (ع) به يک
جم کالکاهن و الکاهن کالکافر و الکافر في النّار .اما والله ا ِن بلغني اَنّک تعمل
منجم فرمود« :اِنّما المن ّ
ت :]24[24».دقيقا ً منجم مثل کاهن است و کاهن مثل کافر است و کافر در
بالنّجوم َلَخلَدتُک ابدا ً ما بقي َ
دوزخ است .اگر بشنوم که به تنجيم ميپردازي تا آخر عمرت در زندان ابد ،زنداني ميکنم]25[25.
در همه متون فقهي نيز تنجيم تحريم شده است و اين يک فتواي اجماعي است.
مراد از تنجيم «کيهان شناسي» علمي ،نيست .قرآن آن همه بحثهاي اساسي و پايهاي در کيهان
شناسي دارد .مراد غيب گويي بر اساس حرکات اجرام آسماني است.
اشتباه بزرگ:
در ميان مردم حتي در ميان فرهيختگان طوري جا انداختهاند که معيار کهانت ،صدق و کذب آن است؛
لذا هر پيشگويي که صادق و درست درآيد ،آن را کهانت نميدانند ،گمان ميکنند کهانت آن است که
دروغ در آيد ،به نظر مردم ،هر پيشگويي که درست درآيد و واقع شود ،مقدس است.
در حالي که پيشگويياي که درست درآيد بيش از پيشگويياي که دروغ درآيد حرام ،نکوهيده و مذموم
است .اساسا ً مراد از کهانت همين هاست که واقع شود .و اگر دروغ درآيد ،کهانت نيست.
در يک بيان بحث فقهي :آن پيشگويي که دروغ درآيد تحت عنوان «کذب» و «دروغ» حرام است يعني
«موضوع» عبارت است از «کذب» و «حکم» نيز عبارت است از «حرام » ،و اين ربطي به مبحث
کهانت يک «موضوع» مستقل ديگر است که حکمش باز «حرام» است و خود يک باب و مبحث ديگر
است .و ميان کهانت و کذب نه عموم و خصوص مطلق است و نه عموم و خصوص من وجه ،تا گفته
شود پيشگويي کاذب ،از دو جهت حرام است هم به دليل دروغ بودن و هم به دليل کهانت .اين مسئله
.]24[24بحار ،ج ،55ص ،265به نقل از شرح نهج البلغه ابن ابي حديد.
کهانت است قاضي فقط ميتواند او را به عنوان کاهن مجازات کند و نميتواند يک مجازات نيز به
خاطر دروغ درآمدن پيشگويي او تعيين کند .اگر نسبت عموم و خصوص را در اين ميان بپذيريم بايد به
هر دو مجازات محکوم شود .در حالي که چنين حکمي در عرصه فقه وجود ندارد .قاضي ناچار است يا
او را به عنوان کاهن بشناسد يا به عنوان «کاذب » .بديهي است اگر خود مجرم اعتراف کند که کهانت
کرده ليکن دروغ درآمده ،دراين صورت او به مجازات کهانت محکوم ميشود .و اگر ادعا کند که کهانت
نکرده صرفا ً يک دروغ را سر هم کرده است ،به مجازات کذب محکوم ميشود.
اما دربارهي کاهني که پيشگويي او واقع شده و صحيح درآمده ،مجازات کهانت قطعي و حتمي است و
جايي براي «اگر» نيست .و مجازات او اعدام است (در غير از تنجيم که حبس ابد است ) .به روشني
در مييابيم که کاهن در صورت کاذب در آمدن پيشگويي ،ميتواند به راحتي صرفا ً با يک «ادعا» از
اعدام رهايي يابد اما کاهني که پيشگويي او درست درآمده قطعا ً اعدام ميشود.
خطر سترگ کهانت :چرا کهانتي که صادق و درست درآيد ،اين قدر منفور ،ملعون ،و نکوهش شده
است؟ بهتر است براي پاسخ اين پرسش ،سخن را از بستر منفور کهانت خارج کرده و به روش و سنت
اشرف المرسلين (ص) توجه کنيم :مردم براي حل دعاوی و شکايات به آن حضرت مراجعه ميکردند.
او که پيامبر و عالم به غيب بود ،به مردم اعلم ميکرد« :اِنّما اَقضي بينكم بالبيّنة و الَيمان» :فقط با
بيّنه (ادلّة ظاهري قضاوت) و سوگند ،ميان شما قضاوت ميکنم .يعني علم به غيب ،رابطه با وحي را
در محکمه دخالت نميدهم .آن گاه ميفرمود :با حکم قضايي من نه مال کسي بر کسي حلل ميشود
چرا به واقعيتهاي غيبي عمل نميکرد؟ چرا با علم غيب خودش قضاوت نميکرد؟
اولً :براي اينکه او عبد خدا و رسول الله ،بود .قضاوت به غيب ،بر خلف حکمت خدا است .حکمت خدا
اقتضا کرده که انسان را انتخاب گر ،مختار و گزينشگر ،بيافريند و او را ميان انتخاب خوبي و بدي آزاد
بگذارد .قضاوت به غيب ،دقيقا ً سلب اين اختيار است .اگر بنا بود چنين شود ،از اول بشر را مانند
فرشته ميآفريد که فرشتگان توان عمل خلف را ندارند ،از ارتکاب عمل بد عاجز هستند.
ثانياً :خداوند «ستّارالعيوب» است ،پيامبرش نيز بايد در مسير «ستّاري» قرار داشته باشد.
ثالثاً :اگر خداوند هميشه افرادي را ميآفريد که علم غيب داشته باشند و در ميان مردم با علم غيب
رابعاً :انسان ها معصوم نيستند اگر قرار باشد با عينک غيب به رفتار آنان نگريسته شود ،همگي بايد
مجازات شوند ،آن هم نه يک بار و دوبار بلکه بارها و حتي همه روزه بايد محاکمه پس داده و مجازات
شوند ،مجازات ريز و درشت .در نتيجه سنگ روي سنگ قرار نميگيرد و خانواده ها متلشي ميشود،
همگان سرافکنده ،ذليل و ...اساسا ً چنين جامعهاي براي بشر امکان ندارد.
کهانت نه تنها بر عليه قوانين طبيعت و تصرف در قدَرهاي طبيعت و دخالت و فضولي در کار خداست،
اين از نقص فرهنگي ماست که دچار بينش ضد علمي و خلف عقل ميشويم و کارهاي کهانتي را
تقديس ميكنيم ،در حالي كه قرآن و متون حديثي و فتاوي فقهاي ما در همه اعصار ،اين مسئله را به
خوبي براي ما روشن کرده اند .اينک فرهنگ ما در اين مسئله پشت به همهي آنها کرده است و از
اگر کهانت ،مفيد ،بود يا شمهاي از «خير» در آن بود ،ميبايست جامعه هند پيش رفتهترين جامعه
ميگشت .هند با آن همه کاهنهاي فراوان 300سال در زير سيطرهي انگليس به خاک مذلت نشست،
علوه بر بردگي و نوکري که در درون کشور خودشان براي انگليسي ها خدمت ذليلنه ميکردند ،در
ديگر کشورهاي جهان ،به عنوان سرباز مزدور،براي استعمار انگليس ميجنگيدند ،خودشان را فداي
غيب گويان جامعه ما اگر هزار نفرشان جمع شوند قدرت کهانتي شان به اندازه قدرت تنها يک کاهن
هندي نميشود ،کاهنان هندي با آن قدرت شان چه گلي برسر هنديان زدند که اين کاهنان ضعيف و بي
چاره ما براي ما چه خيري بياورند .اما روند امروزي ميرود که اساس و پايههاي جامعه ما را بر اندازد
و طوري ما را به خاک مذلت بنشاند که بدتر از سرنوشت شوم هند تحت استعمار ،باشد« ،اَي َ
ن
تَذهَبُون»« ،انّي يؤفكون» ،آفريقا تا از کاهنان تخليه نشود همچنان بدبخت خواهد ماند .امروز نسبت
عقب ماندگي کشورهاي آفريقا درست مطابق نسبت حضور کاهن هاست و همين طور است آمريکاي
لتين.
چرا چنين ميکنيم ؟ چرا به بزرگان مان جفا کرده و اعمال کهانتي را به آنان نسبت ميدهيم؟ آيا اين
خدمت به بزرگان است ؟! آيا دين يعني کهانت؟! مومن بودن يعني کاهن بودن؟! آيا «تذکرة الولياء»
عرب جاهلي گمان ميکرد پيامبر (ص) کاهن است :عرب جاهلي فرق بين معجزه و کهانت را
نميفهميد و رسول خدا (ص) را به کهانت متهم ميکرد ،معجزههاي آن حضرت را ميديدند و او را
فذکّر فما انت بنعمة ربّک بکاهن ول مجنون :]27[27اي پيامبر تذکر ده (مردم را بيدار کن زيرا) به لطف
عرب جاهلي در اثر عدم تمييز ميان معجزه و کهانت ،پيامبر خدا (ص) را کاهن ميناميد .و چون سخنان
رک و قاطع و بي تعارف و بيان صريح (غير ليبرالي) آن حضرت را ميشنيد او را «ديوانه» ميناميد.
هميشه آسودگان بي درد ،مردان دردمند و دلسوز را ديوانه ميناميده اند .به ويژه آنان که رک گويان را
دوستان حضرت علي (ع) کارهاي اعجازي او را «معجزه و امامت» ميدانستند ،دشمنانش او را کاهن
ميناميدند]28[28.
کهانت کند ،يا براي او کهانت کنند (يعني کسي که به کاهن مراجعه کند و او برايش کهانت کند) ،از دين
2ـ عن ابي عبدالله (ع) :قال اربعة ل يدخلون الجنة :الکاهن ،المنافق ،و مدمن الخمر ،والقتّات و هو
النّمام]30[30.
محمد (ص)]32[32.
.]27[27طور52 ،
.]30[30همان.
.]32[32همان.
توضيح :عراف ،صيغهي جمع است؛ مراد کاهناني هستند که به نوع «کهانت عرافه اي» ميپردازند که
بحثش گذشت.
5ـ عن ابن محبوب في المشيخة ،عن الهيثم بن واقد ،قال :قلت لبي عبدالله(ع) :ان عندنا بالجزيرة
َ
رجل ً ربما اخبر من يأتيه يسأله عن الشيئ يُسرق ،اوشبه ذلک .فنسأل ُ ُ
ه؟ فقال :قال رسول الله(ص) :
من مشي الي ساحر ،او کاهن ،او کذ ّاب ،يصدقه بما يقول فقد کفر بما انزل الله من کتاب.
ص است براين که ممکن است کاهن به راستي پيشگويي يا غيبگويي صحيح کند و
توجه :اين حديث نيز ن ّ
آن چه گفته درست باشد .زيرا «کذ ّاب» با «کاهن» در اين حديث« ،قسيم» همديگر قرار گرفتهاند3[33.
]3
6ـ قال :سألت اباعبدالله (ع) عن قوله تعالي «و ما يُؤمن اکثرهم بالله اّل و هم مشرکون» ،قال :کانوا
يقولون :نمطر بنوء کذا و نوء کذا ،و منها انّهم كانوا يأتون الکُهّان فيُص ِ
دّقونهم بما يقولون ]34[34 :از امام
صادق (ع) پرسيدم :مراد از آيه ي« اکثرشان به خدا ايمان نميآوردند مگر (به همراه شرک يعني آنان
ايمان ميآوردند) در حالي که هنوز مشرک هستند» چيست؟ فرمود :آنان کساني بودند که ميگفتند:
اگر ماه در فلن منزل يا فلن موقعيت باشد براي ما باران خواهد آمد ،و نيز به کاهنان مراجعه
توضيح :مراد اين نيست که کاهنان هميشه دروغ ميگويند پس نبايد سخن شان را تصديق کرد .زيرا هم
قرآن ناطق است که کاهنان ميتوانند کارهاي شگفت انجام دهند و هم احاديث .همان طور که در طي
اين مباحث ديديم .مراد از «تصديق» ارزش دادن و بها دادن به کار کاهنان است .و واجب است
مسلمانان کاهنان را محکوم و منکوب کنند ،تا فرهنگ و بينش افراد و جامعه را دچار اين آفت ضد
عقلنيت و ضد علم و انديشه و ضد سليقهي خدا ،و خلف حکمت خدا ،نکنند و جامعه را به منجلب
خرافات نکشانند ،جهان واقعي و جريان واقعي جهان را براي مردم وارونه نکنند گرچه برخي از کارهاي
در تعريف معجزه گفته شد که معجزه کار و عملي است که حادثهاي را بر خلف قوانين طبيعت ،ايجاد
کند.
است و قرآن درست مطابق آن و «کتاب تدوين» است .اين دو کتاب کامل ً مطابق همديگرند.
جهان هستي (کائنات) پديده است ،ازلي نيست .و پديد آمدن آن ،خود بزرگترين معجزه است .قرآن نيز
پديده است و نه ازلي است و نه قديم ،که خود قرآن اعلم ميکند که من «محدَث» و پديده هستم :
ْ َ ْ
ن ن ذِكْرٍ ِ
م َ م ْ
م ِ 35
ن» [ ]35و «وَ ما يَأتِيهِ ْم يَلْعَبُو َ
معُوه ُ وَ هُ ْ ث إِل ّ ا ْ
ست َ َ حد َ ٍ
م ْ
م ُ
ن َرب ِّهِ ْ ن ذِكْرٍ ِ
م ْ م ْ
م ِ
«ما يَأتِيهِ ْ
َ
ن» .]36[36خود قرآن نيز مانند مطابق خودش يعني جهان هستي،
ضي َ
معْرِ ِ ث إِل ّ كانُوا عَن ْ ُ
ه ُ حد َ ٍ
م ْ
ن ُ الَّر ْ
حم ِ
قوانين جهان هستي و جهان طبيعت ،مال خود جهان و طبيعت است ،معني ندارد که پيدايش جهان بر
اما از يک جهت ،درست است پيدايش جهان خلف قوانين خود جهان است (لطفا ً دقّت فرماييد) بر
فرض اگر روزي بشر همه قوانين جهان را بشناسد و به آن ها علم پيدا کند ،باز نميتواند جهاني مثل آن
بيافريند .زيرا قوانين جهان ،قوانين «خلق و خلقت» است .اما پيدايش جهان بر اساس «خلق» نيست
بر اساس «ايجاد» است ،براساس «کن فيکون» است .خداوند دو نوع کار دارد «امر» و «خلق» .ـ «له
الخلق و المر»]37[37.
خلق يعني پديد آوردن چيزي از چيز ديگر .امر يعني پديد آوردن چيزي به طور ابدائي و ابداعي ،نه از
سوطَتا ِ
ن» ]38[38و مب ْ ُ چيز ديگر .قرآن از «امر» و «خلق»« ،دودست خدا» تعبير ميکند« :ب َ ْ
ل يَداه ُ َ
«بين يدي رحمتِهِ» ]39[39و «ما منَع َ َ
خلَقْ ُ
ت بِيَدَيَّ»]40[40. جد َ ل ِما َ
س ُ
ن تَ ْ
كأ ْ َ َ َْ َ َ َ ْ َ ْ َ
پيدايش جهان يک کار «امر»ي خداست .پيدايش قرآن نيز «امر»ي است خلقي نيست .لذا در غوغائي
که تحت عنوان «آيا قرآن مخلوق است يا قديم» ،نظر اهلبيت(ع) اين بوده که قرآن نه مخلوق است و
محدَث است.
نه قديم بل ُ
.]35[35انبيا.21 ،
.]36[36شعراء.26 ،
.]37[37اعراف.56 ،
38مائده.64 ،
40ص.75 ،
هم جهان محدث است و هم قرآن .يعني هر دو با «امر» ـ «کن فيکون» به وجود آمدهاند .و هر معجزه
يک حادثه امري است «يا نار کوني بردا ً و سلما ً علي ابراهيم» .پس قرآن هم معجزه است و هم ام
المعجزات.
م َ
مرِ َربِّي» ]41[41.و لذا علم يعني
نأ ْ ل الُّرو ُ
ح ِ ْ پيدايش حيات و «روح» نيز يک حادثه خلقي نيست «قُ ِ
همان قوانين طبيعت ،پيدايش حيات را «محال» ميداند اما محالي که پيدايش يافته.
اين مطلب اخير نيازمند شرح زياد است .چون در آثار ديگرم ]42[42شرح داده ام در اين جا تکرار
نميکنم.
41انبيا.69 ،
42علقه مندان می توانندجهت مطالعه ديگر آثار استاد به سايت بينش نو www.binesheno
.comمراجعه نموده و هرگونه پيشنهاد يا انتقاد خود را از طريق پست الکترونيکی
info@binesheno.comباما در ميان بگذارند.