PG002

I
FATROLOGIiE
CURSUS COMPLETUS,
BED
BIBLIOTHECA
UNIVER8ALIS, I N T E G R A , U N I F O R M I S , C O M M O D A , O E C O N O M I C A
OMNHI SS. PATRIM, DOCTOMI, SCBIPTORUQllE ECCLESIASTH ORll,

SIVE L A T I N O R U M , SrVE GRyECORUM,
QUI AB JEVO APOSTOLICO AD JETATEM

INNOCBNTIl
111 {ANN. 1216)
BI AD PHOTll TEMPORA (ANN. 863) PRO GRACIS FLORUERUNT
RECUSIO
PHO LATINIS
:
CHRONOLOGICA
OMNIUM Q U EXSTITERE MONUMENTORUM C A T H O L I C J E TRADITIONIS P E R DUODECIM PRIORA

ECCLESLE S J E C U L A ET A M P L I U S ,
JUXTA EPITIONES ACCURATISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MAMJSCBIPTIB C9LLATAS,
PERQUAM DILIGENTER CASTIGATA;
DISSERTATIOKlBUS, COMMENTARIIS, VARHSQUE LECTIONIBOS CONTUIENTER RLUSTRATA;
OMMBIS OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QUM TRIBUS NOVISSIMIS SJECUUS AEBEMTUR ABSOI UTAS
DETECTIS A U C T A ;
CIDIC1BCS PARTICULARIBUS ANALITICIS, SIKGuLOS S I Y E TOMOS SIYE AUCTORES ALICUJIJS MOMENTI

SUBSEQUENTIBDS, DONATA ;
CAPITULIS 1NTRA IPSUM T E X T U I ^ R I T E DlSPOSITlS, NECNON ET T I T U L I S SINGULARUM PAGINARUM MARGlNEll SUPERIOREU
DISTMGCENTIBCS SCJBJEGTAMQUE HATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORXATA \
OPER1BC8 CUM D U B U S , T U M APOCRYPHIS, A L I Q U A V E R O AUCTORITATE 1N ORBINE AD TRADITIOXEM
ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ;
& INDICIBIIS L O C U P L E T A T A ; S E D
S C I L I C E T RERUM, QUO C O N S U L T O , Q W D Q U I D N O N S O L U M
PRJESERTIM D U O B U S
IMMENSIS E T G E N E R A L I B U S , A L T E R O
VERUll AUTEM U N V S Q U I S Q I E
PATRUMy ABSQUE UI.LA EXCEPTIONE, IN QCOBLIBET T H E M A SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICUTUR J
ALTERO
SCRIPTlRyE S A C R i E ,
E X QUO
TALIS TALISVE
PATER,
L E C T O R I C O M P E R I R E S I T O B V I U M QUINAM
PATRES E T
IN QCIBUS OPEWH SUORUM LOClS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM SCRIPTURJE VERSUS,

PRIMO GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATl SINT.
KBITIO ACCURATISSIMA, CJETERISQUE OMNIBUS F A C I L E ANTEPONENDA, 61 PERPENDANTUR CUARACTERUM 18,
CHARTiC QCALITAS, INTEGRITAS T E X T U S , PERFECTIO CORRECTIOMS, O P E R U X RECUSORUll T U M VARIETAS
TUM IfUMERUS, F O R M A Y O L U M I N U M PERQ!)AM COMIIODA S I B I Q U E 1N TOTO OPERIS D E C U R S U CONSTANTER
SIMILIS, PRETII EXIGUITAS, P R J E S E R T M Q U E 1STA COLLECTiO, BNA, METHODICA E T CHRONOLOGlCA,

SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE RACTENUS H I C I L L I C SPARSORUM,
PRJMUM A U T E M 1N NOSTRA BIBLIOTHECA, E X OPERIBUS E T MSS. AD OUNES J E T A T E S ,
LOCOS, LINGUAS FORMASQUE PERTINEXTIBUS, COADUNATORUM.
SEBIES GRiECA
IKQUA PRODEUNT PATBES, DOCTORES SCBIPTOBESQUE ECCLESLE dfUECM
S. BARNABA AD PHOTIUM,
A G C U R J.-P. MIGNE,
BlbllotJheeec c l e r l u a f v e r e i e ,
STVE
C U R S U U M C O O T L E T O R U M IR SlffGULOS
SCIENT1J3 E C C L E S I A S T I C i E
RAM09 E D l T O R E .
PATROLOGIA, AD INSTAR 1PSIUS ECCLESl*, IN DUAS PARTES DIVIBITUR, ALIA NEMPE LATINA, ALIA GRiECO-LATlNA; LATIIU,
JAU PENITUS , VlGlNTl ET DUCENTIS VOLLMINIBUS CONSTAT, CEXTUMQUE ET VILLE FRANCIS VENIT. GR.ECA
DUPLICI EDITIONE TYPIS MANDATA EST. PRIOR GRCI)!t TEXTUll CUH VERSIONE LATINA LATERALlS COMPLECTITUR, ET
FORSA1 CENTUM VOLUII1.NUM EXCEDET NIIMERUM. P06TER10R AUTEM VERSIONEM LATINAM TANTUM EXHIBET IDEOQUE 1NTRA QUI.NQUAGINTA CIRCITER VOLUMINA RETINEBITUR. UNUMQEODQUE VOLUMEN GRÊCO-LATlNtM OCTO, UNUIIQUODQUE
MERE LATimJM QUINQUE FRANCIS SOLUIIMODO EMITUR : UTROBIQLE VERO, UT PRETll HUJUS BENEFICIO FRUATLR EUPTOR,
COLI.ECTIONEM 1NTEGRAM GR.ECAM VEL LATINAM COIIPARET NECESSE ERIT ; SECCS ENIM, CUJUSQUE VOLDMJMS AMPLITUD1NE>I NECUON ET DIFFICULTATES VARIA PRETIA yEQCABUNTv
PATROLOGIJE GR2ECO-LATINJE TOMUSII.

S. CLEMENS ROMANUS, S. BARNABAS, S. MATTHIAS, S. BARTHOLOMiEUS, APOSTOLK ANACLETUS
8, HERMAS, ANONYMJS AUCTOB TESTAMENTI XII PATBIABCHARUM, ANONYMIS AUCTOR
EPISTOLiB AD DIOGNETUM, CLERl ACHAIiE EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANORE/E.
EXCDDEBATUR E T VENIT APUD J.-P, MIGNE EDITOHElf,
LN \1A DICTA VAMSOiSE,
PROPE PORTAM L U T E T L E PARISIORUM YULGO PENFER
NOMINATAB
SBU
PETIT-MONTROIGK.
51
PATROLOGIÊ
CURSUS COMPLETUS,
8ED
BIBLIOTHECA tlNIVERSALIS, I N T E G R A , UNIFORMIS, C O M M O D A , OECONOMICA
OHMH SS. PVTRLM, DOCTORII, SCRIPTORIMQllE EC( LESI\STI( ORII,

SIYB L A T I N O R U M , S I Y E
QUI AB JEVO ATOSTOLICO

EI AD
AD JETATEM
TEMPORA
GRJECORCM,
INNOCENTll
UI
(ANN. 863) PRO GRACIS
RECUSIO
(ANN. 1216) PRO

FLORUERUNT
LATINIS
CHRONOLOGICA
OMNIUM Q U J ; EXSTITERE MONUMENTORUM C A T H O L I & E TRADITIONIS P E R DUODECIM PRIORA

E C C L E S L G SiECULA ET A M P L I U S ,
JUXTA EPITIONES ACCURATISSIMAS, INTER SB CUMQUE NONNULLIS CODJCIBUS MAMJSCBIPTlS COLLATAS,
PERQUAM DILIGENTER C A S T I G A T A ;
DISSERTATIONIBVS, COMMENTARIIS, VARIISQUE LECTIONIBUS CONTWENTER RLU8TRATA
OMNIBU8 OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QUJE TRIBUS NOYISSIMIS &ECULJS DEBENTUR ABSOI UTAS
DETECTIS AUCTA ;
IXDICIBC8 PARTICULARIBUS ANALYTICIS, SINGULOS S I V E TOMOS SIYE AUCTORES ALICUJCS
SUBSEQUENTIBUS, DONATA ;
CAPITULIS 1NTRA IP6UM TEXTLI^ RITE DISPOSITIS, N E C K O N ET TITULIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREII
DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE 1 SlGHlFICANTIBUS, ADORNATA ;
OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRTPHIS, ALIQUA YERO AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM
ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AlfPLIFICATA ;
IfVNIJMEBABfcXIBUe
SCILICET
RERUM,
QUO
INDICIBLS L O C U P L E T A T A ; 6 E D PBJESERTIM D U O B U S
CONSULTO, QBIDQUID
PATRUMy A B S Q U E UI.LA
ALTEBO
E X C E P T I O N E , IN Q U O B L I B E T
SCRIPTURiE S A C R i E ,
IHMENSIS
E T GENERALIBUS, ALTERO
NOW S O L U M TALI8 T A L I S Y E P A T E R , Y E R U M A U T E M U M S Q C I S Q D E
E X QUO
THEMA
SCRIPSERIT, UNO INTUITU
L E C T O R I C O M P E R I R E S I T O B V I U M QUINAM
CONSPICIATUR ;
PATRES E T
QCIBUS OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBBORUM SCRIPTUBJE VERSLS,

PRIItO GENESEOS USQUE AD NOYISSIMUM APOCALYPSIS, COHMENTATl SINT.
EJHTIO ACCURATI8SIMA, CJCTERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, 81 PERPENDAISTUR CUARACTERUH M T I B I T A S ,
CHARTJE QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTlO CORRECTIONIS, O P E R U X RECUSORLM TUII YARIETAS
TUM PfUMERUS, FORMA YOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO OPERIS DECURSU CONSTANTER
SIMILIS, PRETII EXIGUITAS, PRJESERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CHRONOLOGlCA,
SEXCENTORLM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE RACTENUS HIC 1LLIG S P A R S O R U M ,
PRIMUU AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTIIECA, EX OPERIBUS E T MSS. AD OMNES J E T A T E S ,
LOCOS, LINGUAS FORMASQUE PERTWEXTIBUS, COADUNATORUM.
SERIES GRJBCA
INQUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCBIPTOBESQUE ECGLESLE GRiECdS
S. BAKNABA AD PHOTIUM,
ACCUR J.-P. MIGNE,

Bfblletfceeec c l e r l u n l v e r e a e ,
STVE
C U R S U U B l G O O T L E T O R U M IX SlffGULOS
S C I E N T L E C C L E S I A S T I C J 3 RAMOS E D l T O R E .
PATROLOGIA, AD INSTAR IPSIUS ECCLESLE, IN DUAS PARTES DIVIDITUR, A L I A NEMPE LATINA, ALIA GRiECO-LATINA J LATINA,
JA* PEPIITDS 1, VlGlNTl ET DUCENTIS VOLUMIMBUS CONSTAT, CENTUIIQUE ET 1*1 LLE FRANCIS YENIT. GR.ECA
DUPLICI EDITIONE TYPIS MANDATA EST. PRIOR GRÊCUIt TEXTUM CUM VERSIONE LATINA LATERALlS COMPLECTITUR, ET
FORSAN CEXTUM YOLUMINUM EXCEDET NIIMERUM. POSTERIOR AUTEM VERSIONEM LATINAll TANTUM EXHIBET IDEOQUE 1NTRA QUINQUAGINTA CIRCITER VOLUMINA RETINEBITIIR^.UNUMQEODQUE YOLUMEN GRÊGO-LATINUM OCTO, UNUMQUODQUE
MERE LATLXHM QUINQUE FRAKCIS 80LUMMODO EMITUR : UTROBIQCE VERO, UT PRETII HUJUS BOEFICIO FRUATLR EUPTOR,
COLLECTIONEMINTEGRAM GR.CCAM YEL LATINAM COHPARET NECESSE ERIT ; 8ECCS ENIM, CUJUSQUE YOLUMJMS AMPLITUD1NE>I NECNON ET DIFFICULTATES VARU PRETIA JEQUABUOTV
PATROLOGIM GRMCO-LATIHM TOMUSII.

S. CLEMENS ROMANUS, S. BARNABAS, 8. MATTHIAS, S. BARTHOLOMiEUS, APOSTOLL ANACLETUS
8. HERMAS, ANUNTMUS AUCTOR TESTAMENTI XIIPATIUARCHARUM, ANONYMLS AUQOR
EPISTOLiB AD DIOGNETUM, CLERI ACHAIiE EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDRE/E.
EXCUDEBATUR E T VENIT APUD J.-P, MIGNE EDITOPEM,
IN \1A DICTA VAMBOISE,
PROPE PORTAM L U T E T L E PARISIORUM VULGC VENFER
NOMINATAB
SBU P E T I T - M O N T R O L G E .
51
SJSCULVM J.
,/R)T/
S. CLEMENTIS I,
PONTIFICIS
ROMANI
OPERA ,
CUM
GBNUIHA, 7UM DUBIA ALIBNA, QUJB GRJSCBIIN PROPRIO IDIOMATB, VEL, DBPMRDITO
GRJBCO, STRIACB LATINB TRANSUTA

TANTUM
BIStANT
BJUS
CIRCUMFBRUNTUR ;
ACCBDUNT
S. BARNABJE APOSTOLI EPISTOLA CATHOLICA, S. HERHJE PASTOR,
JBVI APOflTOLtCI
BELIQDLS.
ACCURANTE J.-P. MIGNE,

BIBLIOTHBGBD
G|iBBl
QHITBBJMB
tnrt
QURStJUU COM*LBTORUM IV fllfGULOf IGIBNTIB BCCLMUITIGJS RAMOi BDITOBB.
TOMUS SECUNDUS,
mm
T B M B C N T D U O Y O L U M I K A 90 F R A N C I 9 G A L U C I S .
E X C U D E B A T U R E T V E N I T A P D D J . - P . HIGNE E D I T O R E M ,
Ifl YIA M C T A FAMBOISE, PROPE PORTAII L U T E T L E PARISIORUM V U W O FENFER
MOIUMATAM,
SEU
PETIT-MONTROUGE.
ELENCHUS
AUCTORUM ET O P E R U M Q U I I N HOC U
COHTHfEHTUR.
S. GLEMENS I PONTIFEX ROMANU&

Horaili viginti.
Epitome de gestis S. Petri.
Liturgia.
60 3
S. BARNABAS APOSTOLUS.
727
Epistola calholica,
9. HATTHIAS APOSTOLDS.
783
Fragmenta.
S. BARTHOLOMJEUS APOSTOLUS.
785
Sententia brevis.
ANACLETUS PAPA.
789
Epistolse et decreta.
SANCTUS BERMA9.
Paslor.
ANONYMUS
1035
Testamenta duodecim patriarcharum.

ANONYHUS ALTER.
Epistola ad Diognetum.
1(67
PRESBVTERI ET BIACONI ACHALK.

Epislola de martyrio S Andre.
1187
Ex Typis MMiMK, au Polil-Monlroiige.
.
CLEMENTINA.
, 3
* , .
, . Libet continetu multot diveno$que $ermonet tancio Petro apostolo
ptolalot, con$criptu$ per beatum Clementem, ei C L E I I E N T I N A appellatus, hoc e$t Clemenlis Scripla. Com
plectitur aulem i$ta: Prologot tres atque HomitUu viginti.
f
I. B. Cotelerius e tenebris eroit, Latioe vertlt notieque illustravit
TESTfMOMA VETERUM DE CLEMENTINIS.

(CoTELgnius, Paires apostolici, I, 605.)
I.
S.
ATBANASIUS,
$ive quis alius, in Synopsi sacrae Scriplur, $ub finem.
,
. .

\ * ~
, xal .
flasc
Iterum volumina Novi Testamenti quibus conlradicitur, surit haec, etc. Clementina. Ex quibus veriora et a Deo inspirata, elecla atque translala sunt.
sunt quse leguntur, etc.
II.
Chronienm quod Alexandrinum voeant, EdUionis Raderi p. 64.
\
, et cmtera qum po$uimu$ tupra (1.1) tit
UstimonHtvetermm de Recognitionibus; ubieliam vide
mliurn iocum.
Dicil autem de hoc (Nembrodo) Petrus apostolat

in CUmentim$ etc.
%
III.
CALLISTI,
Uistoris Ecclesiasticae lib. m , tap. 18.
\ (I. ) * & \ ,
6< , . ,
|& vCv * ,
* tfl * , .
Rcprobat autem Eusebius Pampliili etiam longa

bojus (Clementie) scripla, quae Petri et Apionig ait
esse Dialogum; quae nec servare accnratum apestolicae orlhodoxiae cbaracterem dicit. E g o v e r o , s .
quidem ea intelligit qu nunc apud nos Clementina
norainantur, non assentior : ea enim Ecclesiae meltum accepta sunt: si vero preter ea sini aliqua alia,
non habeo dicere.
(
IV.
Auetor Collectaneorem de dogmalibtia fldei ex scriptoribns ecclesiastieie, m$. in celeberrima bibliotheca
CUtromontana, eti*m memoratnt doctit*imo iro Philippo Labbe, in conspectu novw editxonh S. Danuuceni; caput i , t > inchoat per tettimonium Clementinorum, hoc pacio:
-
Sancli Petri principit apostolorum; ex Clementinis.
Mar, hc 18.
Quaodoquidem vero jam dixi, seosibilia manu
ducUonena esse ad itilelligibilia, ut quasi via u s i ,
, , toUro firmamquetbeologiae expositionem faciamus;
\ - age, obiler elamur imagine ad inveniendem arche*
* ^
lypum. Rationali3 homo, factue t d inaagiotra tt aiC V O C T I V . ' militadiuSm Dei, ferl in seiDSO symbolice focloris
P i T i O L i Gft. 11.
1
ii
S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA.
12
sui imiiationem. Habel enim in se Patrem, el Filium, \ * ,

el Spiritum. Et aio quo modo. Mens quidem locuin
. "
Patris oblinet; Filii rero, qui ex mente gignilur
\ .
sermo interior; at quae auditur vox prolalionis, Spi- ,
rilum repracsenlat. Et sicut nunquam existit ante ,
sermonem internum mens qu.ne illum gignil; ila , .
nec ante Deum Verbura, qui ger.uil illud, Paier.

Et iterum. sicut sermo sensibilis non exislit ante ,
sensibilcm uoslrum spinlum, ita nec Deus Verbum, . \ ante divinum ac vivilicum Spirilum ; sicut et supe ,
rius exemplum demonslravil. Paucisque inlerjeclis:

Si enim, lux quidem, cum sit solis progenies; imi .
lilcrquc splemlor, o c u l i ; aul fons, id quod fluvium ' * ,
producit, nunquam larncn exslilil, neque so! ante \ , ,
lucem, neque oculus ante splendorem, neque anie
, ,
fluvium fons; simul enim ac intellexcris solem, si- ,
mul et cum illo inlelliges ex eo progenitam lucem ;
, \
ct simul ac intelliges oculum, simul et cum eo i n - * \ tclliges ex ipso procedeniem splendorem; quemad , \
modum et fluvium una cum fonte inleliigimus : eodem quoque modo cogitandum est de Palre, Filio,
xdl \
e- Spirilu sanclo.
.
Reliqua vide in Notis. Cotelerii judicium
D E
de Clementini prcemillU Gallandius Disierlationi tuce qum

sequiiur.
C L E M E N T I N I S
GALLANDII DISSERTATIO PROCEMIALIS.

(Vet. Patrum Bibliotheca, t. II, Veneliis, 1766, in-fol.,ProIeg., p. LY.)
I. C L E M E N T H I O R U M oput non incelebre : quippe anliquis Eccletm scriptoribus memoratum atque excerptum.
Yaria hujus operis partilio.
II. Licet erroribus $cateat, fruclu tamen haud caret ejus lectio, multiplicis in primu doctrxnat cama ,
atque ad primarum hccreseon dogmala melius cognoscenda. In muliis similia sunt Recognitionibus Ciementina; quos interpolutionem quoque passa e$*e videntur. Quid .
III. Auctor Recognitionum et Homiliarum Clementinarum, unu$ et idem etse videtur. Erat ex secta
zarmorum. Longe aliter sentU de Filio Dei ac EbionUa:.
IV. Duplicem in ChrUto naturam agnouit.
V. Omnia per eum creata esse docet.
VI. liliut cum Ebionuit pugna, ex pluribus aliis principiis perspicilur.
VIL De tempore quo tcriptum Homiliarum opus exutimatur. Quo pacto adornata isthccc editio.
I. Hoc est de Clemcniinorum opere J O A N M S B A P - C
TiSTA C O T E L E R I I judicium (Patres aposlolici, 1,606);
c Inier roulia apocrypha quae ClemetUi Romano
veteres tribuerunt, quorumquc causa euro videtur
primum historicorum ecclesiaslicorum constituere
Sozomcnns (I), non incelebre islud esi : excerpilur
cnim a Juanne Damasceno ; nominatim vero memoratur in Synop$i Alhanasiana, Chronico Alexandrino Hktoria eccUiiattica Nicepbori, Anastasii presbyteri vel alterius Collectaneit.el Niconis Pandecle
infcrius citanda ad Homil. x u , cap. 2$, aique in
Epitoinen per Hetaphrastem redactum est. C o n spectuin autem fuisse ab Epiphanio (2), Anastasio
t
(1) Sozom Bist. lib. i , cap. 1.

(2) E p i p b . , ticer. xxvi, n. 16.
(3) AnasUs., Qua$t. xx, pag. 242.
<4)Max., Serm. 53 et 55.
M
Antiocheuo (3), Maximo (4) et Cedreno (5) colligit u r , si cum Clemeniinit nostris (6) cilala eorum
loca conferunlur. Quin etiam CUmenlina forte nominaveral Nicephorus CP. in Slichometria seu C a none Scriplurarum : et ubi nunc legilur, apud
Scaligerum et Croium, &, in Crilicis
auiem $acri$ lom. VIII : .
hoc est
Anaslasio Bibliotbecario interprete, CUmentis
(xxxn), ibi primilus scriptum erat *
aut xff. Etenim Synopsis dicla, quam
Nicephorus aequitur, liabet. Si autcm
relineas &, vel dices variam olim fuisse hujug
operis, ut Rtcogniuonum, divisionem; fretus a u f
(5) Gedren., Compend. hist.. pagg. 170-173

(6) Clemtnu>\\om. iv, n. 16; horo. u , 3 2 ; h o m .
>v, 4 ; hom, x i , 8, 1 1 ; hom. ut, 38 elseq.
i
I
13
CLEMENTINA. - PROOKMIA.
U
babes
i
n
f
r
a
,
in
Appendice
monamenlorum
ad
tlotiiate Francisci Turriani (qui illud naclus manu
ecriptum, In epistola ad Hosium cardinalcm praeli- Recognitiones Glemeiuis, num. 1 ; 5. denique Nlcephorus dicit (10), esse
imnaii Defcnshnis pro canonibus apostolorum et
epi$lol't$ pontificum, cilal ex libro viulocuin quem id vero laudis nequaquam tribuiseei
hielegcs liomil. xvii, 1 5 , el Defensionis iib. v, cap. , nisi incidisset in ea repurgata. Idem
u!L, e l i b b . vi et vin loca homil. xi, 22, el hom. judicium fero de scholiaste vetere, cujus mentio iit
x v i , 1 2 ; in Explanalionibus vero ad Consltt. apost*, in adnotalionibus Y . G. Henrici Valesii ad Euseb,
Hist. lib. i i i , cap. 38. Sed fortassis Nicepborus et
lib. l i , cap. 56 , laudat e lib. Y U loo.um hom. x v i u ,
scholiastes
ille viderant tantum Simeonis Meta4), vel dices, cum liocce volumine conjunctum
pbrasta
Epitotnen,
aut aliain ei similem. Caelerum
fttisse alium cjusdem farinae librum, verbi gralia
illom qui Petri et Apionis disputationes complecle- quod in Synopsi Atbanasii, Clemenlina referanlur
cum libris Novi Testamenti quibus contradicitur,
batur.
Quod si malis corrigere \ intelligere poteris apud Nicephorum vero C P . cum apocryphis, ralio
viginti hoiuilias, epislolam Pelri ad Jacobum cuin est lacuna manifesta Alhanasiaui codicis. Eam lu
et ex coniextu facile ognosces, cl per Kicephorum
contesUtione, ac epistolain Glemcntis ad eumdem
Jacobuni. Poleris ctiam epislolam Pelri separando ac Anastasium complebis.
a conlestalione , credere omissam fuisse epistolain

Clementis. Ccrte ex Epipbanio (7) , RuGno (8),
Phoiio (9) el Sylloge hac noslra conslat, Clcmeitti
ascripta apocrypha de peregrinalionibus, sernionibus, actibus et disputalionibus Pctri ; deque recognilione Clementis ejusque parentum ac fralrum,
\arie conscripla fuisse, inlerpolala, corrupla atque
permista; et quibusdam libris praeiigi solitam epistolaro Pelri ad Jacobum, aliis Glemcntisail eumdem
aliis utraroque; cum tamen idem opus sequcrelur,
incipiens, . Quo etiam fit, ul Iriginta
doo Nicephoriani libri coinplexi forsan fuerint l i bros decem Recognitionum.
II. f Et vero quae damus Clementina, licet nugis, Q
llcet erroribus scaleant, a scmichristiana philosopbia, et bajresi, pracipue Ebionilica , profeclis;
non sine fructu tamen legentur, lum propler clegantiani sermonis, tum multiplicis doctrinae causa,
tum deniquQ ad melius cognoscenda primarum
haereseon dogmata. In smilLis atilem similia sunt
Clemenlina Recognitionibus : unde probabililer
exislimalum Turriano, ea esse aliaro edilionem
, de qua Rufinus in prafalione ;
quanquam auctor Synopseos Periodos Petri a Clementinis distinguit. Sed el interpolalionem factain
esse iu homiliis ietis, idque non semel, conjicio ex
b i s : 1. e simili sorte congenerum apocrypborum ;
2.quod ea quae in Chronico Alexandrinoel* Maximo
proferuntur, non parum diversa sint, nec non quae ^
a Damasceno interdum; 3. ex bac Eunomianorum
corruptela : Ev
, quae Tui riamiR
in praefatione Graeca ad Constiiutiones apostolicas
addueil ex Ammonio; 4. quia locus e ms. bibliothecs Glaromontanac relalus inter tcslimonia vcteram,alium a nostro scriploreminagisquepium sapit;
eum forle cujus fragmcnlum De Spiritu sancto
c idem sunt atque et

, colloquia, sermones, pradicationes, ditsertationes, Epist. ad Jacobum, cap. 2 ; Epitom., num.
145; Clementinorum , 20. Ilactenus Colelcrius.
111. Veruin quo plenius dignoscalur Clementinorum auclor, simulque in primis abimpia Ebionisnti
labe purgelur, qua ipstim fuisse inquinaturo perbibent nonnulji cum velerum tum recenliorum,
operae pretium fuerit disquisiliones hac de re a
viro docto perscripias bic in medium adducere,
quas iitspexisse studiosum lectorem baud poenitebit.
Sic igilur praestantissimi operis auctor (II) : c Homiliarum et Recognitionum Clemenlinarum tanta
est simililudo, ut noiinulli3 unum el idem eree
opus, eed non semel edituin videatur. Hunc scri*
ptorem circumcisum fuisse, et Mosaicae legis in ipsa
religione Gbrisliana observantem, nemini dubium
esse arbitror. Nam cum in Recogmtionibut tum in
Homiliis Pelrus plurimis in locis inducitur lustraliones Judaicas aut ipse usurpans, aut aliis prsecipiens, nec cum ethnicis baplismo nondum inilifttig
comedens. Posl episrolara Pelri ad Jacobum, inducilur Jacobus graviler sanciens, ut libri Pradicalw*
num Petri, nisi fideli circumciso, neroini commitlantur. Vide Recognit. lib. iv, cap. 3 ; lib. v, cap.
36, ei lib. v m , cap. 1, et homil. i , cap. 1 9 ; i ,
capp. 1 el 2 6 ; x i , capp. 2 8, 29, 30, 3 1 ; x i u ,
capp. 4 et 9.
c Gilavii boe libros Origenes (12): quod quidcm
eorum antiquilalem demonstrat. Scripti SSRCUIO secundo exeunte, ac post annum 170, si eorum parens ex Bardesane mutualus esl, qu e ab Eusebio (13) ex libro Bardesanis deprompta, tolidem
verbis legunlurlib. ix Recognil., cap. 19.
c Epipbanius, qui hos libros Clemenli omnioo
anppositos non videbal , ab Ebionitks corruptoj*
existiniavit (14); eorumque perOdis inauibus tribuU
(7; Epiph., Uwr. xxx, u. 15.

(8; Rulin., pr*fat. ad libb. Recognit. el lib. De
QdutUr. libb. Origen.
19) Phot., codd cxn, cxm.
ilO) Niceph., H f * i . eccl. lib. m , rap. 18.
(11) Mar*n., Divmt.D. N. J. C., iib. u. cap. 7,
4, rag. 250-254.
(12) Origen., tom. I H , in Gen. Philocal. cap. 22
et in Matth. xxvi, 6.
(13) Euseb., Privp. evanq., lib. v i , cap. 20
(14) Epiph., l\m. xxx, \ 15.
15
16
quuicunquc parum congrnere cum Clemenlis donis Magi ratiocinatio, e Clirislianorum piiucipiis
clriiia videbaulur.Cotelerius liomilias Clemenlinas pelita, argumenlo est Christmii ab eis, ut simplicera hominem , qui Filius Dei nominetenus
baeresis Ebionilics nolis signatas exisiimal. Tilledicalur, eed ut ipsum Dei Filium, qui in bunc mun
monlius nullam ad rem uliles putat, ni&i forle ad
cognilionem Ebionilarum doclrinae. Videlur eorum dumeccelo venerit, adoratura fuisse.
opinioiii favere, quod saepe auctor Homiliarum,
IV. c Duplicein Chrisli naiuram demonelrant
prsceeriim vero homil. n cap. 58, falsa veris perquae Petrus huic Simonis argumento respondet
uitela fuisse in sacris Scriplurig pronunliat : quod homil. xvni, cap. 15 :
quidem de Scripturis judiciura Ebionilis usitatum * ,
et solemne fuit, ut recte observat Colelerius. Sed '

cum ipse Pbilo de formalione Evae ex Adami cosia
,
pronunliare non dubilel (15), Quod ea de re dictum . e$t, fabulosum esse; liqueibanc lemeritatem Ebio- ' ,
nilaium propriam non fuisse, sed dudura a Judaeis .
excugilalam, quo facilius Scripturae loca quorum

subabsurda species videbaiur, expedirent. Quan- ' .
quam fatendum est inulio audaciue et ineptius loqui ' . "
auclorem Homiliarum, quam Pbilonem. Sed quod , , evidenter probai bunc scriptorem, etsi circumcisus .
Enimvero primum potesl lestimonium
et legis rclinend studiosus fuit, miniinc tamen esse dictum ad omnes Judceo*, qui putabant palrem
Ebionitara fuisse; c a d e F i l i o Dei in Homiliis et in Christi esse Davidem, eo* non cognovme Christuni
RecognUionibus slatuit, quae ab Ebionilarum hse- Filium (hominis) el Filium Dei. Quare aple dictum
esl, Nemo novit Palrem, quia pto Deo omnes Daviresi prorsus abborreant.
< Nemo est qui non perspiciat iiDmanem bujus dem dicebant. El quod $ubjungil Nec filium quis
ecriploris ab Ebionitis discrepantiam, si legat quae novit, quia eum Filium e$se nesciverunL Et quod
bomil. i, cap. 7, a peeudo-Clemente narrantur, au- ait, Quibus volueril Filius revelare, recle hubet. Qui
disse se Romaesub Tiberio, cum quidatu publice enim ab inilio Filius est, $olu$ desiinalus esl, ut
clamaret : Viri Romani, audile: Filius Dei adest quibut cupit revelel. Accurala sane de Filii aelerinJud&a. Addit se bis audilis molesle tulisse ne- nitate, ejusque cx Palre generatione dispulatio. Dei
minein ex Unta bominum niuUitudine, lam magno C el hoiniuis Filius, ab initio Filius dicilur : et u l
accepto nuntio dixisse : l n Judaeam proliciscar, ut paieat quanlum inicr Patrcm et creatorem, inter
eognoscam,utrum iste b$c proferens vera loqualur; Filium et rem creatam inlersil, Deum Judaei q u a nenipe , tenus Patrem Cbrisii, ignorasse dicuntur, quamvis
t Filium Dei in Judaam advenute. > Taola admi- euro ut creaioreni oninium prol>e novissent.
ralio ob nunliatura Filii Dei in Judaeam adventura,
Mulla in eanulcm senlentiam libri Recognicum ejus prasexistenliam praeclare exprimit (nemo tionum suppcdilanl. L i b . i , cap. 45, bajc leguntur:
enim dixerit Isaiam propbeiam advenisse in J u - Cum esset Filius Dei el inilium ownium faclut est
daeam), tuni magnum aliquod mysteriuin animo homo. Et cap. 69 : Nolile pulare nos duos xngeniiot
observari demonstral, quod a Socinianis el Arianis dicere Deos, aut unum divisum eue in duos, vel
tictH impii dicunt, eumdem masculum el feminam
commeDlis longe discrepet.
c Cum hac Filii Dei notiooe mirifice quadral $ui effeclum : scd Fiiium Dei unigenitum dicimus,
natun.
quod verus Propheia (quo nomine Gbristum desi- non ex alio inilio, sed ex ipso ineffabiliur
Similiter eliam de Paraclelo dicimus. E l l i b . n i ,
gnat) \isus esse Abrabx dicilur lib. Recogn. cap.
35. Siuiililer Mosi apparuisse narralur cap. 34. cap. 48 : Nosier aulem Magisler, qui est Filius Dei
r
Quicunque verura ab eo non didicerunt, b i illud ^

non invenisse elquaerentee obiisse dicunlur, bomil.
i i , cap. 6 : " , ^
, ,
.
c Simon Magus bomtl. , cap. 4, ut probet
Deutn ante incognitiiro a Christo nuntialum, his
verbis ulilur : Nemo novit Patrem, ni$i biliut;
lum addit: ,
, .
*Si ergo qui advenit, ip$e Fi
litts eral, potl suum advenlum, quibus vvluit, eum
qui cunClh incogniius erut, revelavit. Haec Simo-
et hominis, mauifesle bonus est: quod autem vere

sii FUiui quibus uportuil dictumest et dicetur. H i i i c
cap. 2 ejusdein libri indignalur SimoD, Deo F i L i u m
attribui unquam animali.
V . Omnia a Filio creala esse, muliis locie c o n firmalur : ,
aU Petrus, homil. , cap. 6 ,

. Ad FUium cceli et urrm

consiitutorem
tpectal revelare cui vuil ipsius Patrem t/i abtcondiiis posiium. Et bomil. x v i , cap. 11 et 12, o b jictanli Simoni duos esse creaiores, eo quod d i x e ril Peus, Faciamus, sic respondel Petroe :
y
(l^) Pbilo, lib. u Ley. Ailegor., lora. I, pag. 70, edii. Loudin. 1742.
17
CLEMENTINA. - P R O O E M I A .
18
|} * \ - justus. llnuui el eumdcni cultum sanctissimne Tri . <, ,

nitali adbibcri docent, qune lcguntur boinil. i n ,
.
" cap. 72 : ,
,
' , &
, . Vnus e$t qui Sapientitv siKvdixit : Facia- . . Ad le enim pertinet atcrna
mus hominem. Iluic vero Sapientice ianquam pro- yloria, laus, Patri el Filio et Spiriiui sanclo ih
prio spirilui semper ipse congaudebat. Vnila quidem omniu scecula. Amen. Ilinc bomil. ix, cap. 25, bape*l Deo ut anima : ab eo autem extendilur ul ma- lisinus adminislrari dicitur : nus universitalem producens. Hinc in liis verbis , t Ter beata invocalione: quod de Iribus
homil. , cap. 22 : .
Porsonis inlelliêndum patet ex bis verLis lib.
Recognit., cap. 63 : Ad uliimum autem, inquil Pe lcgenduin puto
Spiritu$ Deo Irus, adnwnui eos, ui priusquam progrederemur ad
qui omnia fecit, initium habet extensionis. Aqua pcr gentes prazdicare eis agnilionem Dei Palris, ipsi re^
Unigcnilum facla dicitur lib. vn Recogn., cap. 8.
conciliarentur Deo, iuscipienles Filiuin eju*. Aliter
Vide cap. 7 ejusdem libri, el capp. 34 c l 40,
entm nullo modo eos ostendi posse salvari, nid per
lib. VIII. Ex quibus paiet pêudo-Clemcniem, Spirilus tancli graliam trinai invocalionis dilui bapqnamvis multis Judaismi reliquiis implicalus tismate properarent.
esscl, idem lamen ac caeleros scriptores eccleVI. c Ibidcm Jesus voealur Christus alernu*.
siasticos de mumli per Filitim creaiione serisisse;
Quod ut inleliigaUir, quam vlm et scitlenliam bacontra quam placel Socinianis, qui banc doctriuam,
beal, observandum est ila Jesuin vocari, ut oppoCbristianis circumcisis penitus ignolam, a pliilonatur Simoni qui se Gbristum et Sianlem diciilasophis religionem amplectenlibus inductani fin- bat. \
gnt.
, i Pro vero Chrhlo nostro se ipsum pras Mullis aliis rebas declaralur bujus scriptoris dical, inquit Aquila bomil. u , cap. 22. Porro co
cam Catholicis verborum et senlentiarum similinomine majorem se mundi creatore, ibideiu declatodo. Omnia nosse dicitur Ghristus bomil. v m ,
rat. Cap. 24, sic quaeienli Do.ilheo : Dic mihi, st
cap. 21. Solns airimas illuminare posse, soltis vetue$ Sians, ul adorem te; respondel Simon : Ego
rilatem relegere, liomil. n, cap. 4. Solus Patrein
sum; ct slatini Dositbous cecidit, el udoravit eum.
iinmutabiliter videre, hom. , cap. 1G. Nicelas cap. 28, sic eumdem Simonein alloquilur :.
. NamPa- Q Deus esse non potes: lirne eum, qui vere Deus ett*
Irem immutabiliter videre, solius Filii est. E a Similiter adoratur Simoujib. u RecuguU., cap. 11.
dem liabent libri Recognilionum, pr&serlim lib. v,
In codem libro, cap. 14, per ridiculum vocaltir incap. 10, ubi baec legimus : Hicergo cst verus Pro- corruplibilis Deus. Non dubium ergo quin pscudophela, qui in Judtea nobis apparuit, ut audlsth:
Clcmens, cum Jesum verura" el a3lernuni Cbristum
qui stans publice sola jussione faciebat ccecos videre, esse contendit, omnia ei Iribuat quae sibi Siniou
surdos audire; fugabat dcemones, agris sanitatem per summum nefas arrogabat.
rcddebal, et moriuis vitam. Cumque nihil ei esset
t Non dissimulandum est nonnulla his in libris
impoisibile, eiiam cogitationes hominum pervidebat:
occurrere qu de Christo dicla minus cominode,
quod nnlli e$t possibile, nisi soli Deo.
el RuGno visa sunt Eunomii commenlis simillima,
c Nequeeliam illud principium praetermiUendura et Epipbanium adduxcruul, ul Ebionilis a quibus
est, quod buic scriplori cum cxteris scriploribus hos libros inlerpolatos pulabat, sententiam Aiiana;
ecclesiaslicis commune est: deos coli non licere,
gemeUam affingeret contra lotiu anliquilatis leslictiamst summi el omnipolenlis Dei minislri dicanrooniuin, imo conlra suum ipsius, qui Gbrislum
m r ; sed soli P a l r i , el Filio el Spiritui sanclo hunc
ab Ebiouitis simplicem homiiieru baberi declaral.
lionorem deferendum : in quo quidem insaniae noSed cuiu bc imitati sint Origeucs, Melliodius et
lam eflugere non potesl, si Filium et Spiriium
Lactantius, eril lempus de bis agcndi magis opporsaiittum in rebus crealis numerabat. Primum docet
tunam, cum solvendis sanclorum Patrum difficibomil. x, cap. 15 et 16, et Recogn. lib. v, cap. 19.
tioribus locis opcram dabimus.
Allerura niultis locis testaiur. De cullu Patris et
c Ex his auleo) qux aUulimus, facile pcrspicilur
Filii sic loquilur Petrus tib. Recognil. cap. 4 7 : bunc seriplorem uon niodo nihil babere quod EbioQuid enim e$t in quo advertari pradicationi nostrm nilarum errorem redoleat, scd etiam de Filii ;eterqnis debeal ? aut in quo conlra veri honestique fidem nitate, oranipotenlia et vera ex Patie geiieralione
termo prcedicalionis noslrcc deprehendilur ? qui dicit recte sentire. Quare qua? de Nazarseis Justinus (16),
honorandum ette Deum et Patrem omnium condito- Hieronymus (17) el Augustinus (18) testanlur, eos
rem ejusque Filium qui solus eum et voluntalem ejut nimirum Filii divinilaiem agnovisse; ea quis in
movit, cuique loli de omnibus credendum e$t quie dubium revocet, cuin et lantis pucloribus nilautur,
trcecepil : solu* tnim ett lex et legislalor el judex
et iu scriplore legis obscivaiionem audaclcr do
(16) Jiistin., Diat. cun. 47.

(17) llicron., Episl. 80, ad Auguat.
(18) Augusl., lib. De hmret.
19
eeote et pradicantc, conceplis vcrbis legantur ?

Praeler Itgis observalionem el (idem in Chrislum
Deum, illud etiam huic scriptori cum Nazaraeis
coinir.unc est, quod Pharisaeos acriter interdum
inseclaltir, uthomil. x i , capp.28el 29 eiRecognit.
lib. cap. 54. > Huc usque doctissimug Maranus.
VII. Uuum tamen est, quod bic monearaus. N i mirum, sub harum disquisitionuro inilium opinatus est V . G. Recognitionum et flomiliarum imum
et idein opus esse, sed non semel edilum, quod
pridcm insinuaverat Cololerios ac posl annu-o 470
litteris tradilum. Veruin antequara haec describcrcrnus, de Recognitionibus jam fuerai nobis demonstralum, illas demum scripto non fuisse consignatas antc aniium 216 Clemerttinorum autem
auctorera circa aiuium Christi 250 floruisse, cum ^
Joanne Millio existimabamus, qui ejus Homilias
edilas fiiisse censcl(19) sub idem tcmpus quo suam
ilartnohiam perscribebat Aihmonius Alexandriiius.
20
Caeterum Gotelerii edilionem typis excudendaiu

curavirous. Notis Gotelerianis ea passim intexuimus quaa auimadvertileruditusDavisius, ad tcxtiira
potissimura emendandum coinparata : paucula
etiam ex Joanne Clerico adjecimus : utraque vero
ex iterala Patruni Aposlolicorum editione Amslse*
lodamensi desunipsimus. Epislolae sub Clemenlis
nomine Jacobo inscriptae Graecum exemplar slitimus inier duplicem versionem. alieram RuGui,
alteram Goielerii : eique prelerea nonnullas
dociissimi Coutanlii adnoialiones ex ejus Epistoii
Romanorum pvntificum subjccimus : qui el illud
observat (20), carodem Epislolain, postquam a R u Latinitate donata est, quibusdam auliquis Canonum collectionibus insertam fuisse. Ilinc haud
miraiur, illam anno 441 a concilio Vasensi t,
can. 16, ac subinê a Nicolao 1, Joanne VIII, aliisque GlemeiUis nomine fuisse laudalam : qua q u i dcm in re adnolanda praiverat Colelcrius.
(19) MHI., Prolegom. ad . T. G r . , 670

(-20) Gouiant., Appeiul. ad Episll. Rom. ponitf., p. 5, 6.
CLEMENTIS ROMANI
Q I L E
F E R U N T U R
IIOMILlJi VIGINTI
NUNC PRIMUM
INTEGRJE.
Textum ad codicem Ottobonianum constituit, versionem Cotclerii passim correxit, eamque absolvit, selectas virorum dootoruin nolas suasque subjunxit Albertus Rud. Max.
D R E S S E L , phil.
D .
R
(GOTT1NGJ2, SUMPTlBtS
LIBRARL4S DIETKRICHIANJE. MDCCCLI1I,
LECTURIS
ill-8*.)
S.
Duo prmtanti doctrina oiri, J. B. Cotelerius et J. Clericus, in Homiliis, quce Clementis Romani nomine
circumfpTunlur, edendis, compluret in iisdem emendandis atque interpretandis tanta cum ditigcnlia ac laude
versati $um, ut multorum judicio aliis quod agerent, reliqUisse viderenlur aut paucum aut nihil. Verutnenimvero, qui ita slaluerunt, haud mediocriter errant. Nam quicunque illorum libros excussit accuralittg,
quantum iis ad perfeclionem, quam in lioc genere expetimus, desil. facile animadvertat* Ex nova quoque,
quce tehememer desiderabatur, Sclnvegleri editione id satis superque probari patel. Adhuc hcec erant. Ac iiit
quidem, quid unius tantum codicis supelleclile PI uuctoritaie ingeniutii arsque oritica efficere po$$et> non
absque successU ostenderunt. llaque cum vel post tot tantasque virorum doctorum elucubraliones atque fommentatione* scriptoris iwUri ratio etiaw lunc ea esset, ut xn primis ejus textus restitutione in intcgrum ege~
tet si e fonle haurire vellemus limpidiori puriorique, factum est ut auxilium invenlretur et eo quo Cotelerius
usut etly vaiidiuCy etcujusvis judicii critici acumitte tuperius. Nam Crwcos Vaticanm bibliolhecce Codices
pertustranti mihi contigit, ut quindecim abhinc annis in ms. iuciderem non solum Parisino libru, cui, quae
hactenus Homiliarum innoluerant, debemus. longe prmtaiilius, verum etiam integriUs, quippe quod el eafum parlem tam diu frustra requisitam pmberet. Ac fuil quidem, cum mihi quoque lempus, quto feltciler
inveneram, digne elaborandi propilius conccsnm fore arbitrarer, si infinitus labor criticus scriptis
Patrum
apostolicorum cmendandh me susceptus requiescendi initium concessisset. Quam spetn gtave injortunium
[efcllil. iVarn mediei cujusdam Monaccnth incuria atque institia allcro cculo captm, aluro
dcbilitalus.
%
CLEMENTLNA. PROOEMIA.
22
quanlum taleluditiit viriumque supereral, ad ea conluli, quw majorit momenli mihi erant absolvtnda tUqtte
pirficienaa. Quo facto ad Clementem Romanum reversus jamin limine cognovi, ob recentiorum librorum, qui
in auxilium vocandi essent, Romce penuriam, juslis hominum Iransulpinornm desideriis me non ita sulisfaclurum e$se ut in summa faciendi voluntate erat et alioqui fieri poluisset. Hcec similiaque cum reputarem,
timens ne quid indignum hac cclale mihi excideretêo fere venlutn e$t, ut ClementeRomanoevulgando detisterem. Attamen amicit, ne iuvenla mihi oblivione denuo sepelirenlur, iterum iterumqne adhorlaniibus tandem censuieue cedendum.Jam enim persuasum mihi e$t, qute HomUiis crilica adminicula tutn e codice reperto, ium e
edilione principe atluli, $i partem hactenus inedilam addas, coram tis, penes quos hujus jci judicium e$l
vquiparare ea posse quanlis nolulis cxplanatoriis adhuc indigere videantur. Ac mentione edilionis principis
facta non salis mirari possutn, quomodo Schwegleri diligentiam et sagacitnlem summa ttecessilas effugerit,
eam vel accuratissime revisendi, quo vulneribus in tribus J. Clerici edd. an. 4698, 4700, 1724 textui ejus
inflictU medeia afferretur. Istic nimirum *ileo levioris momenii menda mulias voces omissce, plures
contra Paris* libri auctorilatem sine ulla cauta tacite mutatw, piurimm perperam corruptw. Quce quidetn
p*uci$ exteptis non solum novissimo edilore repetiia, sed nova errorum congerie aucla sunt. ls enim Qlerici recemionem lextum edilionis pr. genuinum putans, cenlies Coleterw hanc illamve lectionem seu bonam
seu pravam affinxil, de qua ille ne somniare quidem ausus est. Taceo reliqua, quce ab aliis intelligi malo,
quam me dici. Ne multa: en tibi recensionem Homiliarum prioribus accuratiorem et, $i integrilaiem
spectas ,omnibus numeris absolutam. Neque veroilla, quce novce huic editioni ornamento i&f, glorior inlegritale : aiius quoque invenire potumet, quce tniln invenire contiyit, quamiis ad unum omnes ea adhuc prceterierint. Atqui ea humance vitce condilio e$t, ut pturies negetur, quin eo aliquis quwsilum eat quo lubentiuime velit, secundum Grcecum illud:
' .
Scripn Romce Kal. Jul. 1852.
f
CLEMENTIS ROMANI
HOMILIARUM
GODIGES
MSS.
1. Defensione pro Canonibm aposlolorum et Epistolis ponllficum Franciscus Turrianus e ms. quodain Graeca cilat, quae in Glemenlis R. Homiliis reperiuntur. Alia Metaphraslen olent, alia ad Oltoboniani leclionem aul prope accedunt, aut nihil ab ea differunt. Nihilosecius prorsus aliud est ac nostrui
et Parisinura. Id satis unus ille locus probat in epislola Turriani ad Hosium cardinaiem allalus, quem
faic habes in Hom. x v n , 15.
2. c Cotelerius exemplar suum accurate, inio religiose, ne litterula quidcm mulata, descripsil ex eo
codice Homiliaruin, qui unus, quanlum sciam, temporis injurias pertulit, Parisienst Regio 1648 (nuric
1196, si recle auguror ex Catal. cod. inss. Bibl. Reg. Par. 1740, lom. II, in quem nurneri Coteleriani
non conveniunt). In subsidium adhibuit Glemcntinam Epilomen, quani et ipsam e cod. Reg. 7>desciiplam in opere suo, primus posl Turnebum, publict juris fect. Praeterera excussit codd. Reg. 148 et 804,
qui conlinent eamdem Ephomen, sed paulo auctiorem ex Homiliarum fragmeulis (cf. qua3 adnolavinius
ad 11,5 [infra, col. 55] ef 553,18|col. 295]. Iis subsidiis Gotelerius ita usus esl, ut haud pauca codicis sui
menda in margine edilionis suae posset emendare. > Ita Scbweglerus in Praefalione. Ego quidem dubito
DUITI Cotelerius in describendo codice Paris. ubivis illa flde atque religione usus fuerit, qua in boc ge~
nere opus est: id quod ex multis locis cum noslro ejusdeni familiae manuscripto accurate coliaiis luce
tbrius apparet. Codex Paris. quanquam in fronte exhibet: ^
, , ,
. ' , ,
mutilus tamen desinil in Hom. , 14.
3. Codex ms. qui ad novam Homiliarum edilionem conflciendam crilicum penum mibi aperuit vel
uberriinum, earumque linem hucusque desideralum unicus largitur, ad eam perlinei Vaticanae biblioIbecae partem, quai Ouoboniana nominalur. Cbarlaceus esl, forrase quartaB, insignilurque numero 443.
Exaratus esse videtur ineunte saec. xiv, niiida quidem Graeca manu, sed ob inusitalas siglas, quibus
utitur, passim ambigua et subobscura, nec ubique facili leclu. Quainlibel paginam, si tituli occurmnt
aullj, versus viginti seplero expleut. In primo Godicis folio albo apposilus legitur numerus 445; in sequenti:
Glemens Romanus de Percgrinationibus S. Petri fol. 2.
Ejusdem Glcinenlis Peregrinalionum Epilome fol. 161.
Gregorii Nysseni oralio in illud P a u l i : Gum subjecla fuerint
jUi omnia, lunc et ipse iliius, e(c.,fol. 255.
. P.
X
19.
r
23
24
ln utraqne pagina subsequenlis folii numerum I in fronte ferentis exslat fragmentum Clementinoruui
prooemii, quod incipit : desinitque in vbb. . Hoc fragmentum alia manu, eaque saec. xv exaralum et aliunde excisum puto. Jam invenitur alterum folium
album numero carens. In folio, quod sequilur numero 2 distincto, cum prsevia inscriptione incipil Epistola
Petri ad Jacobum data, cui reliqua Clementina annectuntnr. Quae occurrunl inscriptiones ilidemqne littene
initialei Homiliarum siculi quorumdam commatum minio rubro pictse sunt. Singularum Homiliarum
nuraerus Gracis litteris exprimilur, terlia excepta et decima, ubi eel el .
(Cfr. specimen scriplure ligno incisum in tabula infra annexa.) Ad oram codicis qnamplurimae
glossae prima raanu conscriptae apparent, nullius quidem momenti, si paocas excipias. Adnotavi quae
niilee esse potuerunt. Pluris faciend eunt conjeciune manu recentiori margini distinclo charactere
apposilae. Habes quoque ad oraii* nolulas mbras : x a v V usque ad "\ easque prima manii tara
imlistincte lamque inepie conscriptas, ul nullibi cum texlu quadrent. Prima invcnilur initio Epistote
Qementie ad Jaeobum ex adverso, oltima io margine boin. I, 6, sub finem. Nullse capitum secliones.
OrthographU baud raro soloeca: , \, ,
, ,
*,
,
. ,
. ,, xairdr p.xerdr, . , .
, . /, . , . $}. Mulias, quse etia i a
boc codice reperiunmr, lacunas iracis criticis ioclusi conjectandoqiie explevi.
LITTEBJE EXPLICATA
0,
C,
D
8,
Ott. Codex Ottobonianus 445.

Cotelerius, Coteleril (Ed. Lut. Paris. 1672.)
DaTisius.
Clericus (Ed. Amstelsduni 1724.)
Si Scbweglerat Scbwegleri (Ed. Stuttgini* 184" )
15
CLEMENTINA. EPISTOLA PETRI AD JACOBUM.
26
CLEMENTIS RODIANI
QthE FERUNTDR
H O M I L I ^ ;
1 - 3 .
V I G I N T I .
EPISTOLA P E T R l AD JACOBUM (21).
, \
P E T R U S JACOBO , domino et sanclae Ecclesia
, , episcopo, ab omnium rcrum Patre, per Jesum Chri , *.
stunj, pax sit perpeluo.
I. , , $
* Cum sciam te, fraler m i , ad id quod commu , \ , niter oranibus nobis conducit, alacriter festinare,

8 etprecor, ut mearum prsedicalionum quos ad le
,
misi libros nulli ex genlilibus tradas, neque etiam
' ^,
tribuli, ante experimentum: sed si quis probatus et
,' \
dignus repertus fuerit, tunc ipsi Iradas ; secundum
6 eum moduna, juxla quem Moyses Septuaginla viris
. \ cathedrae suae successoribus Iradidil. Idcirco enim
. ol cautionis fructus in bunc usque diera apparcl.
* \
Eamdem quippe de unilate Dei et de vitae instilu, tione normam observant omnes ubicunque aint ejus
* 4 - nationis boraines; nec ullo modo possunt aliter
.
sentire, aut abripi extra viam Scripiurarum, quae
^,
multa innuunl. Nam secanduin tradilam ipsis regu 1* Scriplurarum dissona niluntur reformare, si
- <I
ignarus traditionum ad propbelarum va\ , *
ria significanies voces obtorpescit. Propter quod ne * * 'docere permittunt, niei prius quo pacto Scri , *, .
pturis sit utendum didiceriU Ideo apud Ulos est unus
Deus, una lex, spes una.
. \ '
II. Quo igitur simili modo apud nos fiat ac iliis
,
Septuaginta, noslris fratribus libros pnfcdicalionum
roearum pari cum ratione oiysterii trade, ut i n , xa\ - ^ struant eos qui suscipere munus doctrinae voiuot.
* \
Quandoquidem si ila non lit, veritalis sermo noster
0
uis f o r l e
V A R L E LECTIONES.
1
InHoniliarumcodiceBiblioibecsOttoboniana^xqae atque incod. Cotelerii prior prooemii pars inscribt-
Pro Epistolis pontificum nr, l , v , 25. De Turriani codice vide, quae Cotelerius notavit in judicio de Clementmorvm opere. idetn. * conjectura librariiin marg. , i d . in textu cum G .
C, exeonject., i d . iii textu, ut 0 .
.
C, minus recle. Qui wedio
vo codd. descripserunt, ad nnum omnes iotacismuin seqnenles ideoque dipblhongum eodem modo
pronunlianies ac vocalem , conjunctivo cum optativo perperam misto locos numero fere innumerabiles
eorruperunt. accessit ex 0 et Turr. Deinde C post comma ponit, totumque locum
ita vcrtit : Quo igitur simili modo apud no$ fiat nostris fratrtbus , ac illis Sepluaginta. S verba illa traxit
ad membmm aequens. ln 0 post ; commate non dislinguilur, neque anle .
0 c. Turr.
et var. lecl. ap. G, in cuj. textu deest.
, C 0 . Iraportunum illud v i detorin textura irreptisse e margioe. ubi noutum fueraia non iucurioso leclore, lanquam insigne vcrbum.
Cfr. bom. II, 58 C.
1
VARIORUM NOTiE.
(21) Ep*sU Pelri ad Jacobum. Recte observat Phoscriptis, c l ad Jacobum postulantem missis: hsec vero
thjft EpistolamPetriad Jacobum peninere non poese superiore posterior est, nec de postulaiioneJacobi
d Opus cujus inilium ,^ , sive quod roentionem facit, sed per eara Jacobus monelitr, u l
Clemenlienomen praefcrat. Ego vero existimo prapraedicaliones Pelri a Petro missas, catite Iradat.
)eitem epistolam aliam esse ab illa Pbotio mernoVarias lecliones apposui ex Turriano Pre Eputolii
nta qooniam illaerat de actibus Petri, a Pclro ipso ponlijicum lib. iv, i n i l . , et lib. v, cap. 23. G O T .
9
S7
multas ia opiniones dividetur. Porro illud non quasi , . siin propheta scio, sed quod jam initium mali ipsius . viderim. Siquidem nomiulli ex gentibus legalem
'
ineam rejecerunt prxdicalionem, inhnici hominis . 'legi contrariam quamdam ei migacem doctrinam
(22),
amplcii. Atque ha?c superslite me lentaverunl ali-
qui, variis inlerpretalionibus verba mea Iransfor. \ niare, ad eversiotieiti legis ; quasi ego eliam ita , seiiliam, non audeam laineu libere profiteri : quod ,
absil! Id enim repugnare esl Dei legi, a Moyse pro- \ 5 , .
Jaltt, ct a Domino nostro teslimonium habenli de
^ ; & .
pcrpelua sua duratione : quoniara sic d i x i t : Coclmn elterra Iramtbunl : iota unum aut unus apex twn
^
,
*
_
prateribil lege a. lllud autem dixit, utomnia eve \ , iiirenl. At illi nescio quo modo sensum meum com- .
- r
pcrtum babcntes, q u * ex me audicrunt verba, me-
^
lius me qui ea locutus sum, aggrediuntur interpre* .
lari ; dicentes iis quos instituunt, id esse senten0
tiaia meam, quod ego ne quidcm cogitavi. Si au;
._
lera me adbuc vivo talia ementiri audent, quanto
' xiiagis posl me idem audebunl facere, qui post me
,
,
- ^
.
, ' * ;
11
h l
>
( | >
0 1
1 ( 5
>
l i r , , l l t
18
III. igitur quid bujusmodi contingal, eapioptcr oravi ei deprecatus s u m , mearum praedicaiionum qua3 ad le misi volumina nemini ante periculum factum iradas, neque iribuli, neque alienigenai;
vertim si quis post probalionem dignus reperlus C
fuerit, lunc ipsi cx instilulione Moysis concedas,
jaxta quam Sepluaginta viris qui catbedram illius
exceperunt, dedit: ut sic iidem servenl el ubique
verilalis canonem iradant, cuncta interprelati ad
iradilionem nostram, el ne ipsi ab imperitia pertracti, ab animi conjecturis in errorem inducli, alios
in eamdem perditionis foveam adducant. E l quidem
qua milii videbantur, pulchre tibi signiflcavi : quod
vero tibi placebit, Domine m i , decenler exsequere.
^ * '
a
m . " ,
\ , , ,
, , '
), , * \ ,
?> , \ \ , ,
^
. 6
^
\ , ,
, . "^.
16
17
CONTESTATIO PROIIS QUILIBRUM ACCIP1UNT.

(23)
I. Itaque Jacobus, lecla epistola, convocavii pre- D
.
sbyteros, cumque illis legisset, ait : ncccssario et
. * , congrucitier de veritate stabilienda nosler admonuit
, \
Petrus, ut praedicalionum suarum nobis missos \
bros nemini temere concedamus, tanlum viro bono
,
18
Marc. , 51; Matth. , 18.

Ita c. T U I T . <bco C. .
" addunl et Turr., dcest in praefalionis Fragmento.
Pro lacnna in Fragmento.
o i om. Fragm. Tum et Fiagm.
c. T u r r . C.
et Fragm.
c l Fragm.
Nulla in OetFragm.
inscriptio, neque locus ei relictus.
.
11
16
17
i e
19
VARIORUM N O T i E .
(22) * , etc. Cave libi ab Ebionismo. C O T .
. Redolot,mea quidem seiUeutia,
hujusmodi conlestatio primorum lia;relicorum, qiiam itli didicerant a paganis, ct a Judieis
Essonis. Vitlcsis pracipuc Iren^nm lib. i , cap. 23;
Terlullianum inilio Operis adversus Valentinianos;

Porpbyrium,De abstinenlia, \\b. iv, cap. 13; cl Vettium Valeniem cilatum a Seldeno tiim in Marmorifciis Arundelliams, p. 151, lum De rfiis Syrw, p. o5;
ilemque Julium Finuicura, in Prfal. lib. vu J i a thescos. ID.
29
CLEMENTLNA. EPISTOLA PETRI AD JAGOBUM.
3fl
el religioso, quique docere voluerit, ac sii fidelis

\ , \ circumcisus ; eosque non cunclos simul: quo, si in
, \
prioribus improbus invenlus fuerit, posleriores in
(24), \ , ?, lidem suam non accipiat. Quare non minus annis sex
, comprobelur : sicque poslea, sccuudum Moysis i n ^. *
stituliouem , qui ubros traditurus est adducat euni
' , , ad flumen aul fonlem, qui est aquaviva, ubi juglo \ (25), \ ,
rum flt regeneralio; et non quidero ad jusjurandunt
, - adigal, quoniam non licet, sed jubeal ipsum astare
, , juxia aquam, et coulestari, sicut et cum renascere*
\ ,
mur, jussi fecimus, nos nou peccaturos.
.
,
11
II. * , ,
II. Dicataulem : Testes habeam coelum, terram,
, , " ' aquam , quibus omnia conlineiilur, atque insuper
*J his omnibus aerem quoque, qui tiniversa pervadit
, \
ac sine quo non respiro, quod semper obediens ero
" , \ , i l l i , qui hos mihi prsedicationum libros largitur,
quodque bos libros, quos mibi dederit, nemini aHo
, * ,
, , ** - pacto tradam, non scribam, non scriptos dabo,
, ,' , non scripturo dedam ; non ipse, non per alium, nec
, " - per aliam quamdam ralionem, vcl fraudem vel ma 4 cbinam ; aut indiligenter cuslodiam, vel alteri sistens vel permittens, aut alio quocunque modo vel
. ,
consilio
ea scripta alleri concedens. Nisi si aliquera
, \ ,
probavero dignum, quemadmodum ipse judicalus
\ , sum, vel adhuc magis exploravero, certe non minua
, , , \
^ - annis sex: pio el bono, docendi iriunus capessenti,
sicut ego accepi, tribuam, idque cx episcopi mei
.
sententia faciam.
III. Aliter neque si filius sit aut frater, aut amiIII. * "
, cus, aut alio quolibet modo ad genus meum per , , - tinens, si indignus cxsliteril; ejus gralia non i r a . , ' - dam ; ut non decet. Nec vero insidias forinidabo;
non muueribus deliniar. Sed et si aliquando do* ' \
nala mibi prxdicalionum volumina non esse vera
, '
inilii videbuntur, ncque sic largiar, sed reddani.
, ' .
Cum autcm peregre profectus fuero, ipsa porlabo
\ , .
mecum, quxcunque possedero. Quod si noluerim
, \
ea mccum circumferre, iu dorao niea esse non per , 8
mittam, sed episcopo meo camdem fidem prolilcnli

,
1 7
11
V A R L E LECT10NES.
* \ ullima voce subnotata. " inserui c. 0 et Fragm. " Fragm.Tum C.
" l(a Ottob. ms., ul loaluit S, qui quidera edidit c. C. Tum | S, C. * S progonit Lectionem vulg. confirmant 0 et Fragm. Dein ' , ' . "
vei-bum ,
"" l i a S .
0 c. C.
VARIORUM .
u
(24)
. Quasi incirciimcisus non posset esse fidelis el Cbrislianus : qucm
errorem Ebionita3 aliique haeretici errabani. C O T .
(25) *^6 .
haresi Ebionaeonim S. Epipbanius cap. 17: "
,
, , \
,
, ,
, ,
. \ , ,
' . Quoiies enim aliquis t7/orum in morbum incidii, aut serpenle morsus est
ad uquas descendit; cl appellationcs omnes quas Elxai
complexus est, invocal, cwli, videticel, ac terra;, *ali$
et aqu(e ventorum et angelorum, ut vocant, ju$lili(c;
panis ilem et olei. Tuncque ila dicit : Adeste mihi
ac dolorem me depellite. Qui el lcgendus bseresi
19 Ossenorum, cap. l,confercndusquc cum iisqiua
hic habes num. 2 et 4. ID.
f
32
et ab iisdem proflriscenti comroendabo. Si vero ^

\
contigerit me aegrolare ac morlem vereri, si absque \ ,
Kberisfuero,siiniHteragaiii. Sed et si moriar, filiuin , . \ ^
habens indignam aut noitdum capacem, pariter fa- ,
. ,
ciam. Scilicei commitlam meo episcopo, ut si puer
adultus fidc riignus fuerit, ille tanqtiam palernum *
depositum filio reddatjiixla modum conleslalionis. ,
IV. Quod autem ila facturus sim, ilerum secundo */.
IV." ,
conteslor coelum, terram, aquam, quse omnia
, , ,
complectuntur, insuperque bis omnibus cuncta
pervagantem aerem. sine quo non spiro, quod per- ,
, , \
peluo obtemperabo ei, qui libros mibi prxdicalionum tribuit,el observabo secundum universa qucm- ,
, .
admodum conlestalus sum, aut adbuc magis.
;
Ilaquc mibi pacta servanti pars erit cum saticlis
agenti vero contra ea quae pactus sura inimica mihi , * ,
sit rerura universilas et cuncia peragrans aetbcr \
quiquc cst super omnia Deus, quo melior, quo ma- , , **.
'' \ ,
jor nullus. Si eliam in cognitionem veniam alterius
, ' ,
Dei, huuc quoque nunc juro, mc aliter non aclu
rum, sive iile existai, sive ille noii exislat. Ad haec ' . * , 9
^ , \
omnia, si fallam, ero exsecrandus, vivcns et morluus, atque seierno puniar stipplicio. E l post boc . \ \
.
panem ac sai cum largitore sumat.
88
8 8
87
8 8
4 8
41
41
V. Haec Jacobo dicente presbyteri timore impalluenint. Conspicalus ergo Jacobus quod vehementer
meiuerenl, a i l : Audiie me, fratres el c o n s m i . Si
libros unicuique leraere prabuerimus, illique a v i ris quibasdam audacibos corrutnpantur, aut interprelationibus pcrvertanlur, sicut jam quosdam fe- c
cisse audiistis, reslabit ut qui plane verilatem quserunC, semper errent. Quocirca praesiat, ut Hbri apud
nos maneant, Iradamusque eos cum omni supradicta caul.one iis qui pie vivere aliosque salvos
facere cupiunt. Ac si aliquis posl hanc conteslaliotiem alilcr agat, merito in aelernum supplicium
incidet. Qua cnim ralione qui aliorum perdilionis
causa exsiitii, ipse non peribit? Cum ergo presbyteri sentenlia Jacobi delectali fuissent atqrie dixis
eent: Beuedictus sit qui l c , ut cunctorum prsescius,
pulcbre nobis constiluil episcopum : haec, inquam,
i:um dixissent, surgenles precali sumus universorum Palrem ac Dcum; cut gloria in saecula.
Amen.
V .
. ,
, * ,
\ .
, \

.
,
\ .
* , \
tjv
\ .

.
; \
\

\
\ \ '
. '* .
EPISTOLA CLEMENTIS AD JACOBUM.
(26).
4 8
44
4 8
4 8
47
CLEMENS JACOBO domino et episcoporuin episcopo,regentiaulem Hierosolymamsanctamllebra30-
^, \
INTERPRETATIO RUFINI.
CLEMENS JACOBO fralri Domhii, et episcopo episcoporuui, rcgenli Hebraeorum sanclam Ecclesiam,
VARIÊ LECTIONES.
0 .
lia 0 el ex coniecl. C ,
id. in lextu.
0.
.
.
C.
C. Subinde scripsi c , ul jam conj. S-
C.
* ' C.
* C. Poalca .
C. Tum . , C.
* .
** C.
. Deinceps C.
Ila S, ,
.
adjeci c. .
C.
Posl hxc in subscriplio : .
' rubro
cliaractere in iuarg. saJulalioni cxadvcrsum, ct C.
frairi domini versioLalina Rulini.
VAIUORUM NOT/E.
(20) Duplcx cst circa banc episiolam opinio veleium. Prima Rulhii praefatione ad Recognitione*,
8 1
8 1
8 8
8 8
37
8 8
4 1
k%
4 8
47
4 8
48
8 0
55
CLEMENTINA. -
EPISTOLA CLEMENTIS AD JACOBIJM.
5i
(27), , rum Ecciesiam, omnesque quae ubiquc Dei provi " , \ - dentia pulchre fundatae sunl, cumque presbyteri*
, \ - ac diaconis el caeteri* omnibus fratribus, pax sit
\ ,
semper.
.
I. , , ,
' Nolum tibi s i t , domine m i , quod S i m o n ,
** \ < propter veram fidem et iirmissiinara doctrinae

basim Ecclesiae fundamentuuo esse deiinilus
' '
atque ob id ab ipso Jesu ore non fallaci trans *
noniinatus est Pelrus; primiliae Domini n o s t r i ;
, - apostoloruni primus, cui primo Pater Filium reve
l ; quem Gbrislus merilO beatum pradicavil;
\ \ vocalus et electus et conviclor et comes; bonus ac
\ - \ probatus discipulus; qui Occidenlis obscuriorem

mundi plagam, ut omnium magis idoneus, illuslrare
praeceptus est, atque id recte perflcere poiuit. Sed
, \
quousque sermonem protralio nolens significare
, l\ , qod triste est, quod necessario, licel tarde, omnino
; - dicere me oportet? Hic ipse, ob immensara erga
, ,
bomines charitalem, clare, palam, repugnante licet
f i
s u s e
e s t
, a v i
in Hierosolymis; sed ct omnes Ecclcsias quae ubique Rei providcnlia fundalae sunt; cum presbyieris et
diaconibus, et cseieris omnibus frairibuu, pax sil semper.
1. Noium libifacio, Domine, quiaSimou Petrus, qui verafidei merito et integrae praedicationis obtentu
fundameatum esse Ecclesi delinitus est; qua de causa etiam Doinini ore divino cognominalus est
Petrus;qui fuit primiliae electionis Domini; aposiolorum primus; cui elprimo Deus Paler Filium revelavit;
cuiel Gbristus compelenler beatitudinem conlulil; qui el vocalusesl,et eleclus,conviva Domini,etcomes effectus, Uequam bonus el probatissimusdiscipulus; quiOccidentis obscurioremuiundi pIagam,veluloninium
poientior, illuminare prasceplus esl, quique et inlegre poluit implere praeceptum. Scd quousque sernionem protraho, fugiens indicarequod triste e s t ; quod quidera necesse^sl, licet larde, prolerre? llic
denique ipse Petrus, qui pro immensa cbaritale, quain erga omnes homines gerebat, palaui cum omni
fiducia, adversanle eliam tyranno, tolius mundi bonum pradicare non deslilit, el regem omnium saeculoram perorbera lerrae, et usqne ad ipsius Romanaebujus urbisnolitiam, ut etiam ipsa salvaretur, invexit:
hic, inquam, pro pietalo paii voiens presenteni vilam linivit.
om. var. lect. ap. C, et .
var. lect. ap. C.
c. 0. Deest in textu Cotelerii, qui quidem subjunxit: Supple ex Vita S. Clementii , prout habetur in codice Regio 804. Eu
Vita ex illo codice tcepe nobis citabttur, continel aulem tum Uementinam Epitomen, imprcssa anctiorem,
addilis non pauci* ex opere Clementinorum, sed innoxiis, lum piurima ex Epistola hac, tum Martyrium
Clemenlis, quod edendum curavimus. E l Ruf. Jegit ut 0. " l l a Oelex conjecl. G, in puj. textu .
Et tod. Reg. 804 et Rul*. . Cfr. bom. xvu, 19.
0, cuiet primo Ruf. * Ruf.
.

1 1
1 7
YARIORUM NOTJB.
eam post Recognilionum libros fuisse scriptam; Q modo reliclum abauctore, seu polius injuria temallera Photii cod. 1 1 2 , 113, esse dedicationem
porum amissum. Quod vero ad Clemenlina spectat,
Operis quod actus Petri, el disputationes cum S i - simililer aio, abesse a ms. Regio finem operis, i b i xoone, nec non recognilionem Clementis eiusque
oue forsan acium fuisse de morte apostoli Peiri.
pairis ac frairum complectebalur. quibus duabus
Addi polest quod borum apocryphorum scriptor vel
sentenliis posteriorem malim amplecti : partim ex plura promiserk quam peregerit, \el promissis
auctorilate ms. hujusce noslri Clementinorum, et salisfcceril alio libro, forte Periodis Pelri. C O T .
allcritis codicis de quo infra : parlim ab RR. PP.
(27) *. . Consule Savaronem
Carmelitarum Excalceatorum libro, in quo inier
ad Sidonii epislolam 1, l i b r i v i ; in qua Lupus epiRutini praefationero et Recognitiofies collocatur
scopus Tricassinus appellalur Pater palrum et epiepisiola : lum denique quia tleclaraiur ad ftnem
sropus episcoporum el aller saBculi sui Jacobus.
epislolae, posl eam sequi librum de Clemente disseSed el Arnobio in psalmum cxxxvm Polrus esl
reniem , ejusque perejjriiiationibus cum Petro,
Episcopus episcoporum; Ruiino Hiuorice Eusebiance
aliisque usque ad puerilia? cogilaliones, ac deserlib. u , cap. i , Jacobus, aposloloryni episcopus ;
Bionibus atque aclibus Peiri, ila inscriplum, - Grancis abbatibus el monachis mullis in coucilio
.
Laieraneusi sub Mailino 1, secretario 2 , Marlinus
Latine Rufino, Ciemenlis liinerarium praidicutionis
papa, sacerdos sacerdotum ct Paler patrum; auPetru Idem autem hoc babent argumentum Reco- ctori Qumiionum ad orlhodoxos apud Juslinum
gnitione* et Clemenlina; idemque litulus praeiigilur, cap. 119, Paulus, * ut et Gregorius
Graecus, Clementinorum bomiliis, Laiinus, Recogni- jy Nyssenus concilio Nica?no , aclione 6, et Clcmens
tionibus cod. Tbuan. Sed objici polest pro Rufmo :
nosier Anaslasio Sinailae, quaesi. 90, p. 526. DeniEpisioke num. penult. praecipitur Gleuieuti, ut Jaque a Maximo in Dhputatxone cum Pyrrho, Glecobo narret cCiara morieni Pelri; qua de morle nihii
meiis Alexandrinus, pbilosopbus pbilosopborum d i d i c i l u r in RecognUionibu$. Respondeo, de Recogni- citur. b .
Uonibus, nos babere Opus inipcrfectura, sive eo
v
3
5*
rnalo, ftiUifiim boimm loti mundo ut indicarct re- , ' ,
8
jem , liucusque Romam veniens , et Deo ptacila

doclrina salvans bomines, ipse praBsenlem vilam
per vim cum mortc conimutavit.
< , , *
,
(28).
. In ipsis autcm diebus, quibus brevi moriturus
II. erjt, congregalis frati ibus, subito apprebensa mami
, , niea consurgens, coram ecclesia d i x i l : Audite mo,
\
fratres el conservi : Quoniam , sicut edoclus siun
" , \ \ * ,
ab eo, qui niisit me, Doiitino el magislro Jesu Cbri \
s l o , dies morlis meae appropinquat, Cletnentem
, bunc episcopum vobis ordino; cui meam sermo , (29)
n.im cawliedram credo; qui mihi ab iiiitio usque ad
(50),
linem comes exstilit, sirque omnes sermones meos , '/ audivil : breviter dicam, qui in omnibus lenlatio- \
nibns nteis parliceps, in fide pcrseverans invenlus ^ ,
eM,: queni plus ca3teris experlus sum religiosum,
lnmianum,castum,eruditum, tcmperanlem, bonum,
, , , ,
juslum, paticntem, ct scientem forliler ferre non- , , , , \
nulloruin caiecliumeuorum ingratum animum. Quo ,
circa ipsi trado ligandi et solvendi poteslalem, ut
quodcunque in lerris ordiiiaveril, sit decreluin in , \ \
coelis. Ligabit enim quod Hgari oporlel, et solvel .
quod oporlel solvi, tanquam qui Ecclesiae regulam
, , noveril. Ipsnm ergo audile, ut scientes quod, qui 12 . ,
contristaverit veriialis prapsidem , peccal in Chri
stum, et universorum Patrem irriiat : quapropter
, \
non yivet. Caelerum ipsum praesidem oportet medici
. \
locum lenere, non autem ferae bestise furorein ha , bere.
Q .
. Haec illo dicente, ego procidens rogabam eum,
. , calbedra bonorem et potesiatem deprccans. A l ille
,
60
81
8 8
6 8
84
68
II. Inipsis autem diebus, quibus vilae Gnem sibi imniinere praesensil, in convcnlu fratrum posilus,
apprehensa manu mea repentc consurgens, in auribus tolius Ecclesiae baec protulit vorba : Audite n n ,
fralres ei conservi mci : Quoniam sicul edoclus sum ab eo qui misit me Domino et Magislro ineo Jesti
Chrislo, dics morlis'meai insiat, Clemenlem bunc episcopum vobis ordino ; cui soli meae pradicaiionis e l
doclrinae Caibedram credo; qui mibi ab iuilio usque ad (ineui conies in omnibus fuit, el per boc verilaiem tolius mcae pr&dicalionis agnovit, qui in ownibus teulationibus meis socius exslilit, fideliter pcrseverans ; quem prae aeteris experlue sum Deum colentem, homines diligentem, castuin, d i sceudi sludiis dedituro, sohrium, benignnm, juslum, patienlem, et scienlem ferre nonnullorum eliam
ex bis qui in vcrbo Dei inslruumur injurias, Propler quod ipsi trado a Domino mihi dalam polestalcni
ligandi eisolvendi, utde omnibus quibuscunque deoreveritin terris.hoc decretum sitelin coelis. (51) Ligabitenim quod oporlet ligari, et solvct quo.l expedit solvt, laiiquaiu qui ad liquidum Eccleîa? regulam noveril. Ipsum ergo audiie, scientes quia quicunque conlrisiaveril doclorem verilalis, peccat i n
Cbrislum, et Palrem oinfiiuni exacerbat Deum, propler quod c l vilacarebit. (52) lpsum autein qui praeest
oelcris, oporlet medici viceiu agere, el non ferae besliae furore coramoveri.
III. Haec eo dicente, ego procidens ad pcdes ejus, rogabam, excusans me, et dedinans bonoroni catliedra> vel puleslatem. A l ille respondens : Pro boc, inquil, ne me rogave.ris : boc enim lieri slatuluni esi
i
YARIiE LECTIONES.
Rnf. ct cod. Roff. 804. Tum (futuri swculi) conj. C. Dein dedi c.
et Rut., C.
Leg. S.

C.
' adjunxi :. .
C, maluil S. E l Epil. c. U 5 ut .
C l . contia codd. auclonlalenj, Decepltis
esl b de leclione Colelerii.
.
8 8
8 8
6 0
8 8
6 1
8 4
8 5
VARIORUM N O T J E .
(28) ,
Secutus est auclor Epislolae errorem eorum qui
Pelro Jacobum superluisse arbilrabaulur : quales
exslitisse constal ex Chronico Alexandrino, in quo
Jacobi mors coufertur ad annuni priinum Vespasiani. C O T .
(29) . Qui modesliae ac verecundia3 leges noii ignoral, indigue profecto feret, virum qui
Clementeui inducere nou erubuil, subnexa et alia
q u passitn per tolam epistolam efleruntur, de se

nullo pudore narranlem. COUT.
(30) . Epilom. 445 : pov. Versio Rufiiii, ordino: ubi lainen qui dicitur
AbiHas, ordinabo vidctur legisse, in futtiro
2. C O T .
(51) Gitatur in Epist. Leodiensiuin adv^raus P a schalem II.
(52) Ciiant Leodienses ibid
57
CLEMENTINA. EPISTOLA CLEMENTIS AD JACOBUM.
58
tt \ . " \ respondit : Hac de re noli me orare : hoc enim fieri
# , \ stalulum esl, eoque magisquod excusas; quia ba
" calbedra non opus babel lemerario sedendi in ea
, ' cupido, sed viro moribus sancto et in doctrina
\ (55) . erudiio. Porro da mihi praeslanliorem, qui plns le
(54), ,
mecum peregrinatus fuerit, et sermones meos
,
dicrit, ac Ecclcsiae administrationem didiceril; et
, non cogam te, nolentem bene agere. Sed non pole '
ris nunc meliorcm quam tu es exbibere. Tu nam * (55)
que inter eos qui per rae ex gentibus servati sunt,
. \
locum opiitnarum priiniliarum oblines. Sed eialirid
, - repula : quod si peccali periculuni metuens Eccle ,
siae gubernalioncm non suscipis, cerlus eslo te
c u ,
ainplius peccare, qui, cum possis Dei culloribus,
, ,
velul naviganlibus et periclilantibus, succurrere,
, , \ ^ id facere recusas, quod luuni esl duntaxat conside . 13 " - rans, et non quod in commune omnibus expedil.
, Quod autem pcriculum omnino suscipere le opor (56), let, me id rogare non cessanle in cunctorurn subsi . ' , - diuro, optime novisli. Quanlo ergo cilius mttn as .
sensus fueris, lanlo me tristitia levabis.
8 8
87
68
8 8
7 0
71
>
IV. \ , , \ \ \
, ,
. \ ,
,
,
,
; \ G
78
74
IV. Novi aulem eliam ipse, Clemens, quod tibi

conciliem nioleslias et nioerores et pericula etprobra ab inerudila plebe importanda ; q u forlitcr
poieris ferre, respiciens ad paticntise magnam mercedem tibi a Deo reddendam. Sed et illud mecum
juste considera: quando tuo auxilio opus est C l i r i sto, nunc cum malus adversus sponsam iilius bellum suscepit, an in sequenli tempore, quando v i ctoria parta regnabit, nullo amplius subsidio indi-
mibi; et eo magis quod excusas: quia haec catbedra eum qui cupit eam et audacler expetit, non requirit,
led ornatum moribus el in verbo Dei erudilum. Quod si csset alius melior, qui milii adjutor tam sedulus astitisset, si quis tam plene doctrinae nieae rationem cepissct, sed et eeclesiaslicas disposiliones a ine
tamplene didicisset, habensalium talem,non te cogerem bonum opus suscipeie nolentem. Superiluuin ergo
est aliom quaerere; cum primilias eorum, qui ex gentibus per me salvantur, el prxcipue hujus urbis, tc
primum obtulerim Deo. Sed el illud inluere; quia si periculum peccali limens, suscipere rcfugis
Ecclesiae gubemacula; certus esto quia ampUus peccas, qui populum Dei, velut in fluctibus pusilum et periclitantem, cum possis juvare, subterfugis, tui lantummodo babens consideralioncm , c l
non quod in commune omnibus expedil providens. Sed cerlus esio auod necesse est te suscipers
omne periculurn, quianec ego prosaluleomnium,ab obsecrando cessabo. Quanlo ergo cilius mibi acquieveris; tanto mc citius moevoris el irisliliae labore relevabis.
IV. Novi etiain boc, Clemens, quod libi taedia et moieslias, pericula etiam et opprobria inerudili
Talgi indocilisque conciliem ; qune lu tanien scio quod fortiter et conslanler feres, respiciens ad illam
spem, quae tibi apud Deuin palienliaepraeparal coronam. Sed et illud te cupio mecuni jusla ratione perspicere: quaudo maxime ei>cra tua indigelGbristus, nunc cum inimicus adversum sponsam ejus commovet
bellura, an in fuluro lempore, quando jam Christusposl victoriam iriumphabit, nec ultra ullius opera i n digebii ? Quis non eliam parvi sensus inteliigat, quod islud esttemporis, in quo operam tuam Gbrislus
requirit ? Tota igiturmente iu prssenti necessilale praebe operamtuain, et auxilium in praeliis exbibe rcgi
optuno, reraunerationes magnificas post victoriani reddiluro. Libenler ergo suscipe episcopatus ofliciuii4,
VARIiE LECTIONES.
C.
var. lect. Turriani et cod Reg. 804. Cfr. Hom. m , 65. Tum .
, qui dein .
Ila et duo cod. Regii, C ex Turr. Pro Epist. ponlif. n , 14.
Dein .
deest in cod. Hom. Puris.
C.
Ila S ex Ruf., C etO.
ooustanter. " .
w
8 8
7 8
7 1
(55) zbr . Eodem modo Turrlanus pro<p.mio Latino ad Conslitutiones aposlolicas. A l in Prolegomenis Graecis in easdem, , quemadmodum codex Regis.
COT.
(54) de xbr . Infra in Clemenlina
bomiba 5, cap. 65, rursuin Petrus Zacchaeum sic
ailoqui (ingitar : Sin vero non vis bonus Ecclesim
eetuitiei cusiot, alium pm teindica qui te sit doctior
7 8
78
et fidelior; sed non dabis. Ex utroque autem loco

discimus, a prioribus Ecclesiae saRculis hanc in (*
obtinuisse regulam, quae digniores ac prseslanlion s
ecclesiasticis ministeriis praslici jubct. C O U T .
(55) , . . . Scriplor noster Clementem
ex Hebraeis natuin non eenlitibat. 1D.
(56) , . . . Clarum osl
baec ad preces sanclorum morluorum non speeure,
scd Rutinus obscurius convertit. G O T .
59
S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUDIA.
40
gens? Nonne eliam exigui ingenii viro-claret, quod , ;
7 8
ii) preseuli lempore? Omnibus rgo animi viribos iii hoc praesentis neccssitatis tempore feslina opem
,
ferre bono regi, magnas remunerationes post v i c t o
.
Tiam reddere solilo. Lato igilur animo episoopatum
, , suscipe, opporlune eo niagis quod Ecclesiac dispo- " , silionem a me didicisli, ad fralrum qui ad nos con~ .
fugerunl salutem.
V . Verumtamen el breviter coram omnibtis et
V . \ \
propter omnes, quae ad eam dispositionem perti- . nent, in inenlem libi revocabo, Te quidem oportet

irreprebensibililer vivere, et maximo studio omnes ,
vitae occupationes abjicere, ut non sis fldejussor, 14 \ neque advocatus, neque ullo alio implicitus saeculari
. \
negotio. Non enim judicem et cognilorem pecunia- g
rum vel negotiorum rerumque ad hanc vitam perti , ,
nentium constituere te vult Gbrislus, ut, praesend ,
bus bominum curis deienlus, tempus nonhabeas ad

separandos juxta verilatis modum homines bonos
.
a rnalis. Verum illa quidem i i sibi invicem exhi , \ beant qui discunt, et te a serinonibus salvos facere
. valentibus non avocenl. Quemadmodum enim tibi
, , impium e s t , sajculares curas suscipere, relicto eo ,
quod facere jussus e s : ila singulis laicis peccatum
\, \ est, si sibi inviceni etiam in mutidaute necessilati . \ bus praeslo non sint. Equidem si cuncli non cugi ol ,
tent facere, uli tu, in rebus in quibus id decet, se- cureel iranquille vivas, a dtacotiis edoceanlur; quo
,
solius Ecclesiae sollicitiidinem geras, tum ad scile C \ %*.
eam administrandam, tum ad tradendos sermones verilalis.
7 8
T e
VI. Nam si curis saecularibus occupalus fueris, et

\h ipsum ei auditores decipies. Gonducibilia enim
VI. \, ,
\ * -
INTERPRETATlO RUFINI.
maxime quod ecclesiaslicas dispensationes a me probabiliter didicisti; u l salus eorum, qui per nos
coiifugerutil ad Deutn, itequaquam vacillet.
V. Verumlaincn et breviier ic de ipsius dispensationift ordine coram omnibus commonere neccssarium
duco. Te qutdein oporiel irreprehensibiliter vivere; et summo studio niti, u l omnes vilae hujus occupationes abjicias; ne lidcjussor exislas, ne advocatus litium iias, neve in ulla aliqua occupatione prorsus
inveniaris mundialis negotii occasione perplexus. Nequeenim judieein aut eognitorem saecularium negotioruni hodie le ordinare vult Ghrislus; uti ne prsefocatus praesentibus hominum curis non possis verbo
Dei vacare, el secundum verilaiis regulam sccernere bonos a raalis. Isla namque opera, quae libi minus
congruere superius exposuimus, exbibeant sibi invicem discentes, id cst laici, el te nemo occupet ab h i s
studiis, per quae salus omnibus datur. Sicul enim Ubi impietaiis crimen est, negleclis verbi Dei s t u diis, sollicitudiues suscipere sxcularcs ; ila unicuique laicorum peccatum est, nisi invicem eibi eliain i i i
bis quae ad comuiunis vitae usum perliiient, operam tidelitcr dederint. Te vero securum facere ex h i s ,
quibus debes vacare, omnes commuiiiter elaborent. Qtiod si forle a semetipsis hoc l a i c i
iion intelligunt, per diaconos edoceudi sunt ; ut tibi solius Ecclesiae solliciludines derelinquanl ;
qtio ipeam, ut dignum e s l , dispensare sufficias, et veritatis verbo abundantius possis et studiosius
deservire.
VI. Si enim muudialibus curis fueris occupalus, et lcipsum decipies, cl eos qui te audiunl. Non c n i m
poicris qua3 ad saluiem pertinenl, plenius singulis quibusque caelcris disiinguere : et ex eo fit ut l n
lanquam qui non docucris quae ad salulein tioniinuni perlinenl,deponaris , et discipuli per ignorantiam
pereaut. Idcirco ergo lu qtiidem ad hoc solum vacalo, uli opporluna el sine iiitermissione doceas eos
verbiim Dei per quod salutem consequi possinl. llli vcro cum lanta reverentia lua verba suscipianl,
tanquam qui scianl legaluin te el prxconem csse veriialis, el quodcunque ligaverit super terram, use ligaiumel in cceto, el quodcunque solveris, eliam ibi esse solvendum (Mallh. x v i , 49), quoniam quidem
v
VARIÊ LECTIONES.
P P X (Pp X^
J S) C.
addidi c O.Pronomen deesse recte vidit S.
od. Ctementinorum Parisiens.; ). G.
accessit ex 0 . Tuin 0 c. C o d .
804, Cod. Clemenl. Paris. consiauier. De hac scripiurae discrepanlia G consuli jubet Salnias.
t. ad Inscripl. Herodis, p. 04 seq. Gfr. Conslit. apost. n , 6. Con. apott. 46.
C
Subinde S : Scrtbendum baud dubie, nisi forle lotum aliquod niembrum excidit, " vel \ . R u lini inlerpretatio haec est : t et le oemo occupet ab bis studiis, per quae salus oranibus datur.
* C , cod. 804, S.
cod. 804.
, e
v c o n
7 8
7 7
7 8
8 8
CLEMENTLNA. ~
41
EPISTOLA CLKMENTIS AD JAGOBUM.
\
, , ,
.
,
,
15
* * ,
\ , \
, , .
&, (37). \
\
.
prcbere per occupalionem non valene, et tu quaM

qui uiilia iion docucris puuieris, c l qui non edoli
eruui, ignorantia causa peribuul. Quocirca tu quidem fa# ut absque occupaitone illis praesideas, quo
lempeslive sermoues quibus salvari possint p r beas: sicque te audianl, scientes, legatus vci ilatig
quodcuiique ligaverit super terram, ligatum esse e l
iu codlo, et quodcunque solverit, solulum esso.
Tu auiern ligabis quae ligari oportei, el solves quas
solvenda sunl. Atque ad le quideni, qui praees, qtne
periinent, isla suul. ei bis similia.
. .
(38) ,
.
\
. "
, * ,

,
,
. ,

\ ,
. ,
,
* j i a .
, , \ -
VII. Quae vero ad presbyleros spectant, ista

sint. Ante onmia juvenes nuptiis cilo jungant, l a queos ferventis in jiurenta cupiditatie praveniendo.
Sed iiec de conjugio jam senum curam abjiciant:
nam in nonnullis, etiain cum senuerinl, valida
iitest cupiditas. Ne igilur fornicatio, advcrsum voe
grassandi occaaione accepta, peslem in vos invehal,
praecaveie, et conquirite, ne forle in vobis occulte
adullerii ignis fuerit accensus. Muitura quippe
grave peccatum est adulleriuni ; iu tanluni ul secundam in poenis obtineat iocum; quandoquidem
primus debetur iis qui in errore degunt, quamvi
teroperanter vivaiu. Quare voe, velut Ecclesi*
presbyleri, Ghristi sponsam ad caslitaiem exerceic
Sponsam ainem dico Ecclesiae corpus congrejrationem. Si enim pudica iovenia fuerit a"spoiigi>
rege, maximum bonerem conseqelnr ; vosque
8 1
8 8
8 8
8 7
8 8
et t u , u i dixi, qua? opottet ligabis, et quae expedil solves. Ad le quidem qui praecs ista si.it
monila , et bis similia.
V l l . Ad presbylcros vero sinl isla. Anle oronia u l pudfciliae stadentee, adoleecentes nuptiis jungant;
calorcm fervenlis aetatis conjugali lege prasvenianl. Sed ne in proveclioribus quidem curam babere
hujusmodi negliganl; quia in mullis, etiara cum senuerit corpus, concupiscentia viget. Ne forle erg<*
foraicationis labes, occasione accepta, lanquani venenum pessimum serpat in vobis, cavere et auievemre
neceesariam est, ne quod in vobis adullerii oocuJium calescal incendium. Et quid in omnibus peccalis
dultprio gravius ? Secundum namque in poenis obtinct locum; quoniam quidem primum illi babenl,
qui aberranl a Deo, eliamsi sobrie vixerint. Propter quod v s , presbyleri, Ecclesiam excolile,
e l adornate sponsam Christi ad pudiciiiam. Sponsani aulem dico omnem Ecclesiae oongregalioucni ;
quae si pudica fuerit inventa ab sponso suo, ingCDlibus ab eo donis et muiieribus bonorabitur, et
vos veiut ministri sponsai el aiuici eponsi, ingenli gaudio ac laetitia peifruemini : si vcro sponsa
haecreperla fuerit commaciiJaU pcccatis ; ipsa quidem, lanquam iodigna, trudetur a regaiibus loris ;
wos autem poenas dabilis, si forle per veslram negligentiam vcl desidiam obrcpseri conlagio saiva
peecali.
4
VARIiC LECTIONES.
.
Ua et cod. Reg. 804, C.
conj. C , cnj. o>dd. utO * C.
Cfr. GOMI. apost. , H . Epipli. Panar., p. \H. lloi. Clem. , 68
, in cuj. marg. n u u . iec. ' , . x ^ .
.
.
VARIORUM N O T i .
(37) , elc. Cilatur KXryusr- C . Comtitut. apo&tol., , 11 Ilem . Chryso
. Regio 940. Legc cap. % in epistola Ni
stomus, homil. 59 in Genesim bis clegantibus et acc*uas tom. III BibliotheccB sanelorum Palrum. et
eommodalis verbis : ,
* p o J Balsamonem : Magnut quoque Petms ad Cle- ' , \ mtuiem: Tu quidem ea ligabis quoe liqare oportet, et ,
sofoes quce tolvenda $unt. Marlyriwn S. Dionysii \
Areopagita? : "
, \
< ^ , , - , \ ~
, , \ . Verum Ebioni&
tarum haereseos Ciementinh inspersae uios f u i l ,
\ , \ adolescentulos ad nupiias ante aetateoi cogere, lesto
, ? S. Epiphanio, Panarii p. 142, quem moretn a Judif is

\ , - acceperanl. Ilorum de lege Gcorgiuu?
^. .
Syncellum, Chronographice p. 84. ID.
&)
8)1
8 8
8 8
8 7
PATBOL.
GB,
II.
45
S. CLEMEXTIS 1 ROM. PONT. OPERA DIBIA.
44
praiuli tetitia, velut invitati ad nuptias, fruemini. T<***W , \ , .

Si vero in pcccaio deprehensa fneril, ipsa quidem
-jj,
ejicieiur ; vos autem poenas dabilis, si forle pcr , , ;
vosiram negligentiam peccatum coramissum fueril.
.
VIII. Quocirca aute omnia de pudicitia solliciti
10 VIII. eslote. Quippe apud Deura admodum gravc quid *
censetur fornicatio. CaHerum specics fornicalionis . , \
inultae sunt, nt et ipse Clemene vobis enarrabil. .
Atiamen primum adullerium est, virum non sola \, \ ua uti uxore, ei uxorem non eolo suo uti viro. Si
.
vTi:is castus exstiterit, humanus etiam fieri potest ;
Jj , ,
propier quod seteriiam censequetur misericordiam. .
Qucmadmodum autem adulterium magnum malum
*\ ,
est, ila bumanitas maximum bonum. Idcirco dili ^
gile omnes fratres vestros sanctis et misericor- \ , dibus oculis, orphanis quidem parenlum, viduis , , aiitem virorum curam cxhibenles * , prsebeniee
-
alimoniam cum omni liberalitate ; aeiale vigenti- ,
bus conjugium providentes ; atque inler illos iis
qui artem ncsciunt, commenli per vitae inslitula * ,
occasiones ad vivendi necessilateni ; artilki ope.
rttn, debili misericordiam.
IX. Scio autem vos ha?c facliiros, modo cbarilaIX. ,
^tein vestra in menle elatuerilis : ad qoam intro- , "
diicendain unus estmodusaccommodatus, mensae et ,
salis in commuiie perceplio. Quare studete inter . vos frequentius convivia agitare, quantum po- , ,
Jestis, ne charitatem amillatis : causa enim est
,
benelicentise, beneficentia vero saluiis. Cuncti ergo .
eunctis in Deo frairibus communem veslrum prae17 *
bete vicluin, scientes quod, temporalia dando, seter- C , , ,
fia consequimini. Mulio raagis Dutrite esurientes,
. , x a l
8 i
8 8
8 8
88
9 8
Eccli. , 10.
VIII. ldcirco igitnr ante omnia sobrietatis et pudtciliae sollicitudinem gerile. Valde enim apud Deum
grave crimen ducitur forpicatio : cujus species sunt quidem plures, sicut et ipse vobis Clemens d i l i genter exponet. Verumtaraen prima species adullerii est, virum propria solummodo uxore non esse con'.enlum,et mulierem nonproprio tantum servare se vire. Si ergo caslus fueritquis, polest et bumanus e i
inisericorsOeri, perquod et ipse aeternam a Deo misericordiam consequalur. Sane sicut adullerium venenum cunclis malis pernkiosius est, ila amor fralernus et charilas lotius boni fastigitim unet.
ideo diligite omnes fratres vesiros, el cum religione et misericordia respicite ad omnes. Orphanis exhibele vosmelipsos parentes. Viduis, viroruro curara impendite, cum onini casiitale (), quat
necessaria sunt prabentes. Juniores tamen v i d u a s ^ a ^ ) nuptiis copulaie. His qui ignoiant
artilicia, exquirilc honestas aliquas occasiones^ quibus vicluiu necessarium quxrant : arlilicibus vero
Operaiu providete, debilibus misericordiara facite.
IX. Scio autero baec omnia facluros vos, si charilatem prae caeteris et anle omnia in vestro corde
figatis : cnjus charitaiis et recipienda et habendae maximum eril fonientum, si frequenter inter vosmetipsos communcro cibum veslrum meusamque faciaiis. Et iii quanium unusquisque praevalet, crebrius panes ac sales suos cum suis fratribus sumal. Per haec eiiim pisecipue cbariias comparalur, e l
causa totiusboni in bujusroodi commiinione consiktit. Ubi auiem pax et bonilas, ibi et salus. Propicr
quod communes facile cibos vestros, cum bis qui secundum Deum fratres sunt; quia per haec lemporalia
oibcia, pacis et charilatis fruclibus, gaudia aelenia merebiiiiini. Mullo aulera sollicitius esurientes reficilc,
el sitientibus potum date, nudjs veslimenium; aegros visiiate; eteos, qui incarcere suni, prout possibile
csl, juvate; peregrinossaiis prompie in domibus vestris suscipite. Etne omnia nuncsingillaiim dicain, omHe
bonum, ipsa per se s in vobis fuerit cbarilas, facere vos docebil: sicut e coulrario eos, qui a salule alieni
iunt, omne malum facere, odium docet.
V A R I J E LECTIONES.
0 c.Ruf, perfruemini, . 6 .
Ita 0 etcod. Reg. 804, . Subirial et Ruf., C.
om. 0 , in cuj. marg. man. rec. * ,
. '.
C. * \ , qui paulo posl om. .
Ruf. Idem juniurea lanien viduas ntipliis copulate, quasi legei it S.
0 c. cod. 80* et Turriaui
libro. VulgaUm lecl. exhibet el Ruf. In iiiarg.Oiloboniani : * . '.
C I , quem S i c a i *
<OufuiuiU c Cot.
acccshii e\ 0 . Dciude 0 et cod. 84> C u-xlu.
88
8 1
, f
8 8
8 8
8 8
8 1
43
CLEMENTINA. EPISTOLA CLEMENTIS AD JACOBUM.
" , ; , -
, , , , ,
, ' , ,
.
. \ \ , '
(59) \
, . \
,
. , , *,
, . >
,
\
. , * , 18 *
, \ $
, ol \
,
\ \, ^ . \
, , .
l9t
4C
et eiticnlibos potum date, nudis indumeniuni ;

segrotos visiUle ; iia qui in carcere sunt inlcrvenientes pro viribus succurrite ; peregrinos orani
cum alacritate in domibus vestris suscipile. Verum
ue singulatim dicam, omne bonum ut facialis docebit vos charitas erga bomines ; queroadmodum
apud eos, qui talvi essc noluni, odium erga ho*
niines male agere suggerit.
. Fratres qui lites habent, apud potestates saecali non jodicentur, sed ab Ecclesiae presbyteris
concilientur quocunqoe modo, quibus prompte
obediant. Ad haec avaritiam ita ftigite, ut quae
occasione temporalis lucri possit aeternis bonis priVare. Staieras, mensuras, libras, pondera justa sedulo custodite ; in depoeitis bene vos gerite ac 1*
deliter. Alqne haec el similia usque ad tinem facere
sustinebitis, si de fuluro per Deam judicio memoriam perpetuam corde reiineatis. Quis enim
peccet, certo persuasus quod a Deo juslo; qui
nunc solus patiens et bonus est, in consummatione sxculi judicium fore definitum est ? ut boni
dcinceps ineffabilibus bonis perpetuo fruanlur; qui
*ro peccaiores inventi fuerini, tanquaro mali
inenarrabili supplicio afficiantur in sempilemum.
* >sU quidem ita se habere, nisi veritati proPêU futurum jarejurando affirmasset, forte par
rat dubiUre.
. \, XI. Quocirca cum siiis veri prophetx discipuli,

, G deposiU vacillatione animi, ex qua mala opera
. \
oriuntur, alacriter bene agere recipite. Quod ti
, circa ea quse futura diximus aliquis vestrum ara8
X . Si qui ex fratribus negotia babeniinter se, apud cognitores sseculi non judicentur, sed apod presbytcros Ecclesix quidquid illud estdirimatur. et omni modo obedianl stalutis eorura. Super omnia autem
avariiiam fugite, quse boinines, occasione praesenlis lucri, ab aeternis separat bonis. Pondera, mensurag,
itaieras, pro locis () ûibusque aequissima custodile; deposila fideliter restituite. Quapomnia, et
8i qua sunt bis similia, ita demum sollicile et diligentcr implebilis, si futurum Dei judiciura, sine
inlermissione, in vestro corde volvatis. Quis enim peccare poterit si eemper ante oculos suos Dei
judicium ponat ? quod in line mundi certum esi agitandum, ut tandem qui in hac vila bene egere, conse|oanlur reposila bona ; peccalores autem u i consequantur praeparatas et reconditas poenas. Dequibus i U
uiurum dubitare omnino non possumus; siquidem haec oronia ita esse ventura, verus nobis propheia
|raedixerit.
XI. Unde et vos, qui estis veri prophetae discipuli, abjicite a cordibus vestris ante omnia, discordias
et animorum dissensiones , ex quibus orone opus malum procedii, et benignitatem ac simplicitatem tota
mente] servate. Quod si forte alicujus cor, vel livor, vel inlidelitas, vel aliquod malum ex his quae superius memoravirous, lalenter irrepserii, nou erubescat qui animae sux curam geril conuieri haec
Iiuic qui pneest, ul ab ipso per verbum D e i , et consilium salubre curelur; quo possit fide i n tegra, et operibus boois, pceoas aeterni ignis effugere, ei ad perpetuas vilae praeraia pervenire.
. Cfr. Hom. m , 69.
Ita : Legebamut primum , sed propiut intpecio ms. $criptum et$e deprehendimnt pro quod exJiibet cod. 804, ulque letji
9 9
1 9 9
tKetiiurat, ttateras, pro locis quibusque vquii$ima custodite, unde apparei pro ^ legisse eum ,
quod idem esl in cod. Rep. 804 (el in 0). Cotelerius nou posi , sed post interpunxit :
ego xk ^ in unum conjunxi. S.
.
haud dubie mutandum
in . In hoc tautum aevo, ait auclor epistote, Dcus se exhibet \ , in altero s v e
exercebit . S.
C. * .
.
Ita c. Ruf., G
1
$9\riur...
.HocipsumClement.
nomih 5, *p. 67, i u explicalur : Si (fraires de.
tw in quibut injuria aficiuntur, cupiant judican,
apud pretbyterot concilientur, et preibtjteri concilUh

twem ad episcopum re tra*t. C O U T .
f
47
43
bigil, non erubescat confilcri, si quidem curam , babet animae sua?, et a praeposilo salisGet i p s i ;
, \
ftin vero recte credidit, confulens vivat, quasi qui ' , ( ,
ruagnum condemnationis ignem effugeril, el in
\
aeternum bonorum Dei regnum sit ingressurus.
.
XII. Porro Ecclesto diaconi episcopo sint, scite
X U . Oi oberrando, oculi ; singulorum Ecclesiap horainum
, * ^ (40), ol
opera perscrutantes, quis peccalo proximus sit,
, qiio a praeside admonilione praeventus peccatura
, , , iorte nmi perticiat. Ecclesiae desertores corrigant,
,
ut uon desislani congregati audire sermones, quo
animi molestias, quae passim cordi ex mundanis
, " casibus et pravie colloquiis incidunt, verbo veri- ,
tatis possint purgare ; si etenim mullo tempore in
19
c.\i\i\ manenl, ignis inateria fiiinl. Qainetiam dia- ^ \
coai corpore aegros perquiranl ei ignoranti plebi
* \ ,
indicent, ut appareant atque visilent; et necessaria
" , .
presidis senlenlia prabeant. Hoc vero quaui \
visclam eo fecerint, non peccabunL Ista equidem
, * * ct illis similia diaconis curse sint.
, \ \ . otv .
\ .
11
l e
17
. Qui alios in religione inslituant, ipsi prius

instructi alios inslraant: quia de boroinum animis
agilur. Oportet quippe ad raultas discentium senlentias et voluntates aptari eum, qui verbum Dei
ubministrat et docet. Sit ergo necesse est catebisla valde dodus, irreprehensibilis, multa exper-
XIII. 01 * \

. \ , ** \ , \ "
INTERPRETATIO R U F I M .
XII. Diacoiri vero Ecclesiae, tauquam oculi sint episcopi, oberrantes et circumlustrantes cuirt terecundia, actus tolius Ecclesiae , ei perscrutantes diligentius, si quein videant vicinum iieri prcecipilio, tt
>roximam esse peccato; ut referant baec ad episcopum, iit commoneri ab eo possit is, qui in praecipitiuni
apsnrus est, ot revocetur et non corruat in pcccalum. Negligenliores quoque, et eos qui rarius ad audiendum verbum Dei accedunt, nec sollicite ad episcopi tractatum conveniunt, ipsi oommoneant et
hortentur. Si enira assidui sint ad audiendom, non solum vilaR aeternae ex salubri commonif ioue capient
lucra, veruin et quaecunque illse sunt tristitiae vel moerores, qui ex praesenlis vitae necessiiatibus, et cladibus temporum veniunl, quaeque malorum sermonibus, in corde suo veiut jacula detixa circumferunt,
abjicienlur omnia, predicatione veritatis, et vttae aHernae doctrina et eruditione purgata. Alioquin si
inullo tempore auditum sublrahant a verbo Dei, ut remaneant in eultu vitiorum, sine dubio spinis eriml
ac sentibus occupati: ei quid aliud, nisi ad ignem, talis haec terra praeparabilur ? De his ergo, ut diximus,
diaconibus cura sit. Sed et eos qui secundum carnem aegrotanl, sollicite perquirant, et plebi, si forte
ignoral, indicent de b i s ; ut et ipsi visitent eos, el quae necessaria sunt praebeanl e i s , cura conscientia
cjus qui pneest; quod tamen, etiamsi clara fecerint, non peccabunt. Sed et de peregrinis similiter episcopo suggerant refovendis; et caelera his similia, quae ad cultum Ecclesiae, et disc.plinam ejus perlinem,
liaconis curae sint.
XIII. Qui catechizant, hoc est, qui vcrbo instruunl incipientes, primo oporlet ut ipsi instrucli s i n l :
dc anima enim agilur hominum : et oportel eum qui docet, et instruil animas rudes, esse talem, ut pro
ingenio discentium semelipsum possit aptare, el verbi ordinem pro audieulis capacilate dirigere. Debei
ergo ipse apprime esse eruditus et doctus, irreprehensibilis, malurtis, iinpavidus (); sicui ipsi
>robabitis fore Clemeutem hunc post me. Maltum esl autem. si ego nunc de bingulis, qtiae unusquisque
labere debeat, prosequar. Verumiamen illud est quod pra; cxleris ab omuibiis vobis cupio in coiiiiminc
servari, ut concordiam teneatis; per quod solum polestis porlum quielis inlrare, el civiiatem Regis
suinmi, quae pax nominalur, habilare.
VARIiE LECTIONES.
C.
* cum verecundia Ruf., quasi legeril . Cfr. Cvnst. apost. n , 44, Hom.
67. S.
addidi c. 0 .
. " Expungendum , nisi alia corruplela in r.liquis latei.
S.
Ila 0 el Ruf. proedxcauone veritaiis, C. * 0 . * C .
Ila 0 c. 8,) C. Tum addidi c. 0 .
0 . * .
* C .
C. Subinde (irapavidus) Ruf., quod cummemlal S. " Leclionem , ipsi experiemini, largitus est 0 . Iia Cotelerii coujeclura nou opus est, qui mfinilivo e\p esso, posl decssc
vel quid simile opinabalur. Sicut ip&s probabiiis fore Clemeniem hunc posi me. Ruf.
11
1 1
17
l e
1 1
(40) . Hac de re Clement. Const. apo%t. cap.44,legimus : Sit diaconu$ episcopi

hoinil. 3, cap. 67, islud constituiuir : Diaconi ciraurts el oculuset os, corpuriter ei anima : ut epiteocumambulanles contiderent fratrum corpora et antpu$ in pluribus quam paretl actninutioribus nejuiii*
mds. utque'[episcopo deniuiiient. Qiiocirca , lib. n
non occupeiur. C O L T .
%
49
CLEMEiNTINA. EPISTOLA CLEMENTIS AD JACOBUM.
50
' . tus et perspicuus; sicul ipsi expcriemtni fore Cle ' . - roenlem, post me catechisl officio fuiiciurum. L o n , - gum enim est nunc me eingula recensere. Verum
, \
si concordiam tenueritis, poterilis portum quietis
.
allingere, ubi Regis summi exsiat urbs pacilica.
X I V .
X I V . Similis namque est loius Ecclesise statns
, - navi magnae, quae per validam lempestalem fert v i \ 20
ros diversorum locorum unam boni regni rivitatcni

. incolendi cupidos. Sit ergo vobis navis Dominus
, \ - Deus : et assimilentur gubernator quidem Christo,
, , prorela cpiscopo, naulae presbyleris, prafecti late6, , rum diaconis, naustologi catecbistis, vectoribus
, viniversa fratrum mulliludo, roari mundus, venll
, , - adversi tenlationibus, perseculiones vero el p e r i , \
cuia et omnigenae afllictiones decumanis fluctibus,
\ , ^ ex conlinenti venientes torrentes et flatus serraoni ^(5 \ bus seduclorum ac pscudoprophetarum, at p r o \ , montoria ef loca confragosa judicibus dignitate
yai eminentibus et crudelia minanlibus, loca auiembi , \ - maria el fera iis hominibus qui ratione carent a c
\ \
de promissionibus vcritalis dubitant - bypocritas p i . \ - *$ similes babeantur : sed el validum voriicem
*
lartaream Gharybdin et cruenta fragminaet mor\ " \ tiferas subversiooes sola esse peccata exislimate.
*
Q
8*
Yento secando navigantes in urbis spe. " **
portum absque gravi periculo deferamiui,
;, orate precibus qua3 exaudiri dign s i n t : precesau^
\ lales fiunt bonis operibus.
.
X V . ol \ Q X V . ltaque in quiete firmi maneant e p i b a t s , ia , propriis locis sedentes, ne perlurbalo ordine con . cussum et ad allerum latus inclinationem cxciteat.
. 01 Naustologi de mercede coniraoneant. Diaconi nibil
21
,
e o r u m quae ipsis credita sunt negligant. Presbyleri
1 1
e k
1 9
fT
1 9
89
11
e l
u 0
r a l a c
19
9 9
X I V . Similis namque est omi.is Ecclesiae slatus navi magnae, quae per undosum pelagus, diversis e
locis et regionibus viros portat, ad unam potentis regis urbem properare cupienies. S i l ergo navis bujus
doniinus ipse omnipotens Deus, gubernator vero sit Christus; lum deinde proretae oflicium episcopus
impleat; presbyleri naularum, diaconi dispensalorum teneant locum : hi qui catec.bi2aiit nautologis conferaotur; epibalis a u t e m , totius fraternitalis mulliUida sit similis: ipsum quoque mare hic mundus
babeatur; venlorum vero varietates et lurbinum, diversis tentationibus conferanlur; perseculioites ac
tribulaliones et pericula, fluctibus exxquentur; terreni vero spirilus, qui vel de lorrentibus, vel de c o n vallibus spiranl, pseudopropheiarum el seductorum seu pravae doclrinx verba ducanlur; proraonloria
vero et loca confragosa, bi aui in polestatibus saeculi suni judices, el pericula muianlur ac mortes;
biibalassa vero loca, quae duplicibus undae fallacis aestibus verberantur, dubiis mente et de promissionum
eritale nutantibus conferanlur, alque bis qui irralionabili Odem nostram ratione disculiunl: bypocrilae
Tero et dolosi, piratis sirailes babeuntur. Jam vero rapidus vortex et tarlarea Charybdis, el saxis illisa
naufragia, ac morlifera? subversiones, quid aliud aeslimanda sunt, quam peccala? Reslat igitur ut liaec
itavis cursu prospero, tuta possil porlum desideralx urbis inlrare : ita Deo precem fundere convenil narigmies ut roereantur a u d i r i : audiri auleui a Dco i l a demum merebitur quis, si oraliones ipsuj bonis
moribus et bonis opcribus adjuvemur.
X V . Sed anle oinnia, cuin quiete et silentio epibalae, id est laici, in suis unusquisque resideant locis;
n e f o r t e per inquietudinera et inconditos inutilesque discursus, si passim vagari coeperinl, vel ab oilicio
suo iiautas impediant, veJ in allei um laius per inquieludinem eorum navis pressa demergalur. Nautologi
de mercedibus coramoiieant: el niliil oinnino quod ,ad diligentiam, vel disciplinam perlinel, diacoi.i
negligajit. Presbyieri velut nautae, aplcnl singula ad instruclionem navis diligenlcr, el inslruant quae iu
uo lenipore requirenda sunl. Episcopus lanquam prorela vigilanter el solliciie gubernatoris verba cuslodiat C b r i s l i . Salvator Dominus, gubernaior Kcclesiae suae, diligatur ab o m n i b a s , el ipsius solius pra~
teplis a c jussis credal et obediai oiiuiis Ecclesia : Deo quoque indesinenler supplicetur a cunctis de
VARI^: LECTIONES.
0 .
0 in raarg. man. rec. ' , . \ .
4
C. Posiea .
.
.
adjaiixi ex .
Ita el ex
Ctnjeclura C, -jia i d . in textu. Tum 0 c. S, C. aute ac.
cessii ex 0 .
0 .
Ila S, , .
Conjectaverirn . S. Tum posr,
0 praebet .
0 .
G. Poslea pro .
:
M
11
91
1 8
99
1 9
1 9
4 9
9 9
t v
9 9
51
$$
elut nauta diligenter praparent unicuique neces-

saria. Episcopus lanquain proreta vigilanter solius .
gubernaloris doctrinam secum reputet. Chrislus ac . Xpu
Salvator ut gubernalor diligatur, solusque in iis \ , , \ quae dicit credatur. Cuncti vero Deum de prospera \ .
navigalione orent. Naviganles oronem angustiam
\ . exspectent, ut qui magnum ac turbidum pelagus \
transfretenl, mundum scilicet: inlerdum quidcm * /
afllicti, perseculionem paticntes, dissipati, esurien- , , ,
tes, sitienies, nudi, coanguslali; rursus autem i n - , , , *
lerdum adunati, congregati, quieti;*sed et nau- \ * , , seanles, verligine affecli, vomenles, hoc est conli \ , , lenles delicla tanquam morbidam bilem, peccala
*\ dicu ex amaritudine profecta et mala ex inordinatis , cupiditatibus accumulata, quae per confessionem

vcluti evomentes a morbo allevamini, recipientes ^ , "
salutarem ex sedulitate sanitalera.
,
.
X V I . Cuncii Jaraen scilote, plus vobis oranibus
X V I .
piscopum laborare; quoniam unusquisque vestrum
,
suam paiitur molesliam, ille vero suam et singulo , \ ,
rum. Quocirca, Cieroens, i u praeside, ut unicui- , , que pro viribus sis adjutor, qui omnium sollicilu , \ ,
dinibus onuslus es. Unde quod hanc dispensatio 22 ,
neni suscipis, scio me gratiam accipere, non dare;
,
\
sed confide et forlem te praesla, ianquam qui scias
quod tibi Deus, in requictis porlum appeUenti, re

tribuel summum bonorum, mercedero stabilera ,
, , * *
qoandoquidem pro universorum salute majorera
.
suscepisli laborem. Adeo ut si mulli ex fratribus ^ " ' "
te ob eupremam juslitiam odio babuerint, eorum
,
quidem odiuoi nullatenus te laedet, jusli aulem Dei
,
amicitia roultum tibi conducei. Itaque nitere laudem
injustilia parlara depellere, per jusUm vero admi- ,
nislraiionetn sectari ulUem laudem ex Gbrislo pro .
venientem.
1 7
1 8
8 9
4 9
4 8
4 8
INTERPRETATIO R U F I N l .
prosperitate ventorum ; ut navigantes omnem tribulationem , e l omne periculum supcrent, tanquam i . i
inare prorundum mundi istius, et vit humanae pelagus navigantes : in quo el esuriendum sil et siliendum, nuditatem quoque ferendam ; morboseliam corporis, et aegritudines tolerandas ; insuper et hoininum insidiis ac dolis saepe laborandum : quippe qui et dispergendos se nonnunquam novennt, sed a l i quando etiam congregandos; vomitus quoque et suggillationes fcrendas, cum exconfusione peccatorum
et rejeclione criminura , velut male congregali in visceribus fellis, jactura facienda est, et abjicienda
prorsus e corde omnis intrinsecus latens amariludo pcccati, si qua forte ex desideriis iniquis, velut ex
cibis noxiis cougregata est; quain utique curo evomueril quis el abjecerii, ingcnlis aegriuidinis liberabitur morbo, si lamen post vomilum quae ad sanitalem perlinent sumal.
X V I . Verumlamen scilole cuncli, quod supra omnes vos laborel episcopus: quia utiusqiiisque veslrum
*mim propriuni fert laborem; ille vero, et suum, et singulorum. Propler quod, Clemens, lanquam qui
uunibus prseesse te noveris, singulos proul potueris juva, et singulorum labores leva, qui et singulorum oiius
ac sollicitudinem porlas. Unde etego utinc banc libt injungens dispensalionem, scio quia accipio gratiam
inagis quam preslo ; sed esto conlidens, et forliter fercns; certiis quia laburis tui meriium rccipics, cum
ad porlum quielis incolumeic hanc provexeris navem; ibi mercedes et praemia pro omnium salute suscipies,
tii bic pro omnium incolumilate vigilaveris. Itaque si te muhi ex fralribus. propter rigorein jiistiliae <xtio
babueiiiit,ex hoc quido.m non laederis, sed ex hujuscemodi odiis amor iibi conciliabitur Dei. ideo salage,
el reftige ne lauderis ab iniquis, et ne a pessime agenlibus diligaris; sed polius, ut propler jusium
dispcubalionem et aequisuimara regulam disciplinae, a Christo collaudari merearis.
VARIiE LECTFONES.
Ruf. interpunclione mutata.
C. Excidisse forlasse post suspicalur S.
.
C.
l U c. S, C.
.
l u , C, 0 . vitiose
in tcxluiu irrepsisse putat S. Tom C.
lege , vel, cum , . * C. Deiu pro var. lect. ap. C. .
.
Ita el ex
ccijecl, C, in cuj. texlu . Subinde .. L i R u f . odio habuerint, uii^.
(^
87
8 9
8 8
4 1
4 1
4 9
4 i
4 7
49
53
CLEMENTftiA. EPISTOLA GLEIfEKTIS A d M C O B L M .
54
XVH. -
XVII. Haec et alia plura com protulieset, rorsTjj
. \ ;,
mullitudinem intueng d i x i t : Et vero vos, dilecti mei
\ , - fratres et conservi, presidi veritatis in omnitra*
, '
- obsccundate, iliud scientes, quod qui tranc c o n , , trislaveril, Ghrislum, cujus cathedram tenet, nOtt
, , \ " recepit; ei qui Ghristum non receperit, quasi q u i
,
Patrem rejecerit reputabilur, ideoque a bono regn>
. - ejicielur. Qua de causa ad omnes conventus venira
, " , satagite, ne velut desertores, per imperaloris anxie - latem, peccali probrum accipialis. ldcirco anto .
omnia cuncli q u pro ipso faciunt sentiie, id co*
, ' * gnoscentes, quod propter unuroquemquc vestrum
23 - diabolus ipsi soli magis inimicus bellum infert. V o *
. - ergo contendite in amore erga ipsum el in mutua
xa\
benevolentia perscverare, eique obedire; ut ei ipse
,
sublevetur, et vos possilis salulem consequi.
.
XVIII. \ ' ,
XVIII. Quineliain nonnulla ex vobis ipsis debelis
inlelligere, qua? ipse manifeslo diccre propler insi- \, dias non possit: verbi gratia, si alicui sil infensus,
, , we exspecletis ipse dicat : illi vero nolite in conten" , - tione assislere; sed prudenter bujus volunlatenr
, - - scquimiiii, odio habenles quo3 odio prosequituiy
, , e c loquentes cum iis cum quibus non loquilur; ut
, - quilibet dum studet universorum amicitiam habere,.
. , reconciliatus ei salvus fiat, ejus obediens sermoni.
, Quod si quis amicus permaneat his quos ipse odit,

et loquatur cum qaibus ipse non disseril, unut* , * , * etiam ipse eorura est qui Ecclesiara exterminare
, ,
cupiunt : corpore enim vobtscum manens, seiiten .
tia vobiscum noii existens, contra vos e s l ; multopejor iis qui exira iuimici apparem. quippe qui cum apparcnte amicilia eos qui intra sunt dispergat.
1
84
XVII. H c cum dixtsset, et his similia quamplurima, rursum respiciens ad populum , d i x i t : Sed e r
vos, cbarissimi fratres el conservi m e i , buic qui pra?sidel vobis ad verilatem docendam, in omiiibua.
obedite, acientes qood si quis bunc contrislaverit, Christum , qui ei docendi crcdidit cathedram, no:i
recipit; et tanquam qoi Chrislum non susceperil, nec Deum Palreni suscepisse judicabitur; el ideo nec
ipse suscipietnr in regno coelorum.Propter qaod satagite, ad omnem colleciam et congregationem semper
fonvenire ; uli non velut negligcmes el desidcs, a Christo judice rondemnemini. Convenienles vero semper ad Clementem, omnes date operam pro ipso senlire , el summo studio favorem veslruni erga ipsum
dependere ; scientes quod propter singulos vos ipsurn- magis solum infeslat iniraicus, et in ipsum niajora
suscitatrbella. Oportel ergo vos summo studio niti, ut omnee erga illum vinculo amoris innexi, plenissimo^
erga eum inhaereatis affectu. Sed et vos quoque ipsi, unanimes in omni concordia perdurale; quo facilius.
etiam i l l i obedire omnes pariter in consensu et unaoimitale possilis, per quod el vos salutem consequi, et
iJle possit ubiempeiantibus sibi promptius impositi oneris pondus evehere.
XVIII. (4i)Quaedam oliamex vobisipsis inlelligeredebetis,si qua siui quae ipse^proplerinsidias hominum.
malorom, non potestevidentius etmanifesiiusproloqui: verbi gralia, (42) si iuimicus est alicui pro actibussuis; vos noliie exspectare ut ipse vobis d i c a l ; cum Ulo noliie amici esse; sed prudenter obscrvare
dcbelis, el voluntali ejus absque comroonilione obsecundare et avertere vos ab eo, cui ipsum sensistisaversiini; sed Dec loqui bis, quibus ipse nou loquitur; ut unusquisque qui in culpa est, dum cupit
omaiura vestruro amicilias reparare, feslinet cilius reconcHiari ei, qui omnibus praeest, et per hoc rede^t
ad salutem, cum obedire coeperit monitis praesidenlis. Si vero quis amicus fuerit bis quibus ipse amicus
ooo est, el locuius fuerit cum bis quibus ipse non loquitur, untis est el ipsc ex illis qui exierminar
Dei Ecclesiam voluni; et cum corpore vobiscum esse videatur, menle etanimo contra vos est; ei esL
mn\io nequior boslis bic, quam illi qui foris *unl, et evidenter inimicL s u i i l : bic enim per amicitiarum
specieiu. qu inimici sumêrit, et Ecclesiam dispergit ac vastat.
V A R l ^ : LECTIONES.
0. (9. GfcHom. , 6 6 , C . " C.
( marg.) C, *
var. le< t. ap. eumdem. Rutiuus propier. quod taiagite ad omnem colleci im
et congregationem $empet convenire. Tum S. mavult: .. Gfr. Hom. m , 69.
* G.. 0 . C, male.
.
0 . Tuui idem , *
' pro , * .
VARIORIJM N O f i f i .
U ! ) Haec citantur inconcilio Vasenst i , can. 6. leg. Capilul. I. v u , c. 564.
) Citami concitium MetensesubtHephauo V c. 12;ioaones VIU,Ep. 154; Gregortus V n , L y w ^ l ^
S. CLEMEJSTlS 1 ROM. PONT. OPEUA DUBIA.

X I X . Atque his dteli in medio coram omnibus X I X . , iv
msrntts mihi itnponcns in suacalbedra sedere me \ erubescentem cumpiriit. Cumque sedissem, bocsla*
*
tim mibi d i x i t : Rogo te coram omnibus aslantibut
' fralribus meie, nt postquam ex hac, quemadmo , ,
dum mibi neeesse est, vita migravero, Jacobo fra- , ,
ttj Domini mitUrs in epiiome, describasque etiam
usque ad coRilaliones puerilise tnae, et quo modo
xa\ 24
(43) ab initio usqne nunc me comitatus es, sermonibtrs
, ' |
a me per civiiates prsedicatis et actibus meis intcn- , '
dens : deinde in flne mortis quoque meae occasio
wem, sicut dixi, deelarare non pigcbit. Neqoe enim , , ea res valde ipsuni contristabit, gnarum mepie id . ,
pcrsolvisse, qood omnino perpeii necesse erat: ma- ,
xiwa vero aflicietur consolatione, cum didiceril
, '
quod post me non inerudilus vir nec vivificorum
ignarus sermonum Ecclesiaeque rcgulam nesciens
\
docenlis acceperil cathedram. Imperili eiiim ac se . ductoris seruio audientis vulgi animas inlerimit.
.

60
11
X X . Unde ego, domine mi Jacobe, bis ab eo

diclis polliciios non tardari, sicul jussus sura,
magnam partem serraonum per civilates habitof u m , qui jam tibi descripti sunt ac per ipsum mlssi, in libris breviter comprehendere, quasi indicandi
g r i l i a , sicque ad te destinare, cum bac inscriplione:
Clementi* Epitome prmdicationum Petri in peregriHationibus. Caeierum exponere ut jussus sum
kicipiacn.
X X . " , ,
, , ,

\ ' (44)
\ , , \
, ",
r&r
*-.,
, , .
7:
LNTERPRETATIO RUFINl.
X I X . cum haec dixisset, in medio, coram oninibus, manus mibi imposait, et in catbedra ftua, tneiiii \erecundia fatigalum scdere uie compulil. Ciimque sedissem, bacc ad me rursum loculus est;
teprecor te, Clcmens, coram omnibus qui praesentes sunt, ul postcaquam, sicut naturale debituin e s l ,
y\tx priesentis finem fecero, Jacobo frairi Domini describas breviler, *el quae ad inilium fidei ttiae spcctanl, vel eliain quos anle lidem animos gesseris; sed et qualiler mibi ab initio usque ad iinem, comet
Hineris et actuum fuerie; quaeque per singulas civitatcs iue dispulante sollicitus auditor ^xceperis;
quique in priedicationibus meis verborum fuerii ordo vcl actuum ; sed et qui me tiuis iu bac urbe repereril, sicut dixi, oinnia quam potes brevissime coinprcbensa, ad ipsum te deslinare non pigeat. Nec
verearis ne forle multum de mco exilu conlristandua sit, cum me id propielate suatinere non ambigat:
erit autem ei grande solalium, si didicerit quod post me non imperilus vir aliquis, aul indoctus, alque
ignorans divim vorbi mysierium, et ecclesiastici ordinis disciplinam, vel doctrinx rcgulam nesciens,
susceperil catbedram meani. Scil enira quia si indoctus elinscius officium doclorie accipiat, sine dubio
discipuli et audilores ignorantiae tenebris obvoluti, in inlerilum demergeutur.
X X . Dndeelego, mi domine Jacobe, cum bacc ab eo praecepla susceperim, necesse habui implere
quod jusserat, indicans libi, el de bis ipsis simul, et de illis breviier comprehendens, quae per singulas
quasque url>cs digrediens, aul in pradicationis sermone proluleril, aut in geslorum virlule perfcceril;
quanivis libi, de liis nlurima jam, et pleuius anle descripu, ipso jubente traiismiserim ; sub eo tilulo
quem ipse pracepil afligi, id esl Clemenlis Itinerarium
Praedicalionis Petri. Sed et nunc jam exponere quae praecepil incipiam.
PlaniusEpii. c. 147 ; ' \ ,

, ,
, . . . * cod. 804 et Epil.U c. S. lla C.
rod. 804 el Epit. 1.1., .
.. Ua de conject. C, cujus textns etO exli.
.
* C. . cod. 804 el Epit.c. 147, quod praeslal.
VARIORUM NOTifi.
(43) cov. Nniat Cotdcrios in uno C eic. FJnde non absurde colligas pscudo-Clementem
CoOice Graece haberi . Pluris refert
ubris illis id prassure, quod motlo pra3cipilur; cum
expendere qua ralione libi i Hecugnitionum, qui aub
ab ipsis puentiaB suae cogitauonibus Jacobo panCleiiientis ad iacobum fralnin Domini scribenlis
dendisexordium sumat. Quoeirca minime assenuenconficli sunt, inchoenlur. lncipiunl nempe ab his
dum videtur Rulino, qui epislolaiq lianc libris Re~
/erbis: Ego Clemens, in urbe Homana natu$, ex prima
cogniiionum tempore posteriorem censet. C O U T .
mlait pudicilim studium gessi; dum tne animi inten(44) ' . Quasi Pe rc/ vinculit quibuxdum svlliciludinis et mterorii
trus ad Jacobum misisset seiniones el aclus suos,
innexum leneret. lnerat enim mihi cogilatio (incerboc csl, librum forsan Aciuum el dissertationum
inm xune unde iniiium tumpserit); crebro enim ad
Pelri, cum qui a Pbotio inveniri non poiuit. Sud
Humuiiam meam cvnditionem morialitatn adduccns, Ruiimis solens more suo lurbal. U>.
CLEMENTINA. 110MILIA 1.
58
CLEMENTIS
DE PR.EDICATION1BUS PETRI INTER PEREGRINANDUM .
HOMILIA PRIMA.
25 \
I. Ego Clemens, civis Ronianus, priroam aetaI. , ' , \

, tcm pudice ac tempcranler vivere valui, cum a
\ - pueritia mens mea atque cogilatio inhacrcntera
mihicupidilalem avocaret ad moerores et molcstias.
\ .
Ineral cnim consideralio, nescio unde oborla, q u
, \
, - crebro morlis commonebat : quod ulique poslmor \ , tern non sim, neque usquam mci racntionem quis qnara faciurus sit, scilicel innnenso tcmpore cun, , , ctorum cnncta in oblivionem adducente, sira aulem
, , , non existens, eos qni sunt non cognoscens; nec
cognoscens, nec cognitus; quique aliquando non
" \ , \
; \, fuerim, el lunc non sim? E l an faclus sil mund u s ; et aniequam iierct, quidnam fueril? Nam
, \ \
, \ ; \ ^ semper exsliiit, sfcmper eril : si aulem faclus e s l ,
eliam dissolvetur : et posl dissolulionem qitid erit
, .
iterum, nisi forte silenlium et oblivio? Et forsan
erit aliquid, quod nunc cogitare est impossibile.
7
.
II. Hsec atque bis sirnilia, nescio unde, indesi , nenler cogitans, acerbam adeo c<*pi trislitiam, ut
, * \ 2G
pallerem ac labescerem : et quod molestissimuiii,
, si quando eam sollicitudinem tanquam inulilem re, - pellcre cogiiarem, vehemcntior multo me urgeb&t
, \ \ , afTectus : eamque rem aegre ferebam, nesciens quod
,

contubernalem praclararo haberem eam cogiialio ' , \
nem, quae mibi bona immortalitalis forei causa,
. quemadmodum poslea experienlia agnovi, et Deo
* cuciclorum Domino gratias egi. Gum enim me ab
\ \ initio illa consideralio premeret, ad rerum inquisi
- ^ tionem et invenlionem venire coactus sum : tunc .
que iniseros judicavi, quos principio per ignorantiain be*los predicare austis fuerain.
III.
III. Igiiur cum a puerili selale in bujusmodi dege, ,
rero cogitalionibus, quo aliquid certi addiscerem,
,
ad philosopborum advenlabam scbolas; nibilque
\ aliud cernebam, quam dogmalum deslructioncs
\ JRl et astruciiones, item lilcs et conlentiones, et
\ , ,
syllogismorum artificia, necnon sumplionum exco , . gitaliones : et inlerdum quidem pravalebal, verbi
, , gralia, animam esse immortaleni, inlerdum au* , *
tem morialem esse. Si quando igilur sermo de
illius imraortalitate obtinebal, laelabar; cum vero

Scripserim c. , sed obstat copula pnecedens. Nominalivus absolutns primperio :
epigraphes modo toti narralioni elecanler praefigeretur.
conj. S. Fortasse ou ra pra
oix S. Tum pr. raan.
C.
.
C. " G.
anie excidit e recensione Glerico-Schwegleriana.
S , G.
lla locum sanavi ex . Prope accedit Epilome, quam admonenle Cotelerio S in auxilium vocavit.
Vbb. , desunt in lextu C i . Ruiiuus clarius : sed hoe tantutn
intetligebam, quod sententicc ac definitiones rerum non pro natura sui ac veritate cautarum, sed pro ir.qaim
dsfeudaitium falscc imaginarentur autverw.
w
7 0
7 1
7 4
0
R. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA.
dc morlalitale, tristis eram : magis aulem
rursus animum despondebam, quod neulrum pos- ,
scm menti meae infigere : verum reputabam niecum, \ .
sententias coiilroversiarum pro viribus propugna- 2 7
torum veras aut falsas exislimari, non aulem talcs , videri,quales revera sunt. iam igitur animadvertens \
eomprebensionem non oriri ex rebus ad agitandum .
proposius, scd pro ingetiio dispulantium slatui ' ,
dogmata, adliuc magis bisce dc rebus pcrplexus > haerebam : quarc ex animae profundo gemebam; , , *
neque cnini poieram firmi aliquid decernere, ne- ,
que de islis solliciludinem valebam depcllere, elsi, ' '
quemadmodum dixi anlea, id vellem; quoniam,cum
.
mibi frequenler quieleiti imperarem, nescio quo
inodo lalenler borum cura volupiate subibat me
cogitatio.
^
eeTiuo
0 1 W -
7 9
7 9
9 9
IV. *
IV Et iterum haesilans dicebam apod rae : Quid
inaniter laboro, cum manifesla siires?Quod si , ;
quidem posl mortem non ero, uuoc , quando sum, , .
contristari me iion oportet. Quocirca Irisliliam ad ,
illum diem rescrvabo, iu quo, cum futurus sim, . * \,
; \
IIOII conlristabor. Si aulem ero , cur nunc mihi
superfluo inest trislilia? Stalimque poslea alia me .
Bubiil cogitatio. Dicebam quippe : Annon illic pejus ,
, \ *
quidpiam eo quod me nunc crucial, passurus sum,
6i pie non \ixero, ac secundum quorumdam p b i - \
losopborum sermones Pyriphlegetliontt tradendus . \
; sum el Tartaro, quemadmodum Sisyphus vel Tityus
, ' . *
Vel Ixion vel Tantalus, atque in inferno anenium
puniar? Iterumque replicabam dicens: Sed ista non C ; ,
fttiiit. Rursusque aiebara : A l si sunt. Cum igitur, , .
inquiebam, incerla res sit, mullo magis extra peri- 28 ,
culum est pie me vivere. Et quo pacto juslitiae , ;
' gratia, ad incerlara respiciens spem, polero corpo, ris voluptaies comprimere ? Sed nec quidnam sit
justum Deo acceptuin, plcne cerloque novi, nec ,
ulrum auima immortalis sit cognosco, au morlalis: .
9
9 9
9 9
9 4
9 9
9 9
ncque ulla terta ralio inveuitur, neque hos nientis

molus acdare possum.
V. Quid igilur me facere oporlet, nisi boc? In
iEgyptum proflciscar, el adylorum hierophaniis ac
propbetis amicus etticiar; magoque qasesito et i n venlo multa pecunia persuadebo, ut animse evocalionem, quam necromanliam vocanl, facial, tanquam videlicel ego de aliquo negotio sciscilcr: erit
aulera inlerrogatio, ut discam utrum auima sit
immurlalis. A l responsio animae de sua immorlalitate non ex loquela ipsius aut mea audilione erit
roibi comperta, sed ex sola visione; ut bis ipsis
V. ;
,
, \ \
^ ,
, ,

\ .
, ,
\ , '
, , ,
8 7
9 8
9 9
99
VARIiE LECTIONES.
Hic quoque legcndum e3t , ut Epit. cap. C.
C. Subinde pro 0.
* om. .
C. Tum i d . . .
Epit. c. 4. Fortasse .
Cfr. Epit. I. c. S.
, C. ' C.
.
* C .
\ C.
Schweglero itivito ita interpunctionem mutavi, non invila indole linguae
Graecae. Edd. distinguunt: ; , , . . .
accessit ex 0,ubi pr.man. scrjpserat .
0. Legendum : ars enim morluos evocamli
d i c i l u r ; vid. Recogn. i , 5 (per eam,' quam necromaiiliam vocant) D. Sed et mimis apte
vocari queatmagica ipsa cvocalio, quomodo dixerit Cicero, Tusc. q. i , 16 ijndeea, quam
meus amicut Appiu$ faciebal. Stophanus Icgcbal : In e ea, qum facieba*.
0.
1 1
7 8
9 9
9 1
9 9
8 9
9 4
9 7
9 9
8 9
9 9
8 9
0!
CLEMENTINA. HOMILIA I.
\ , oculis illam videns sufficttntctn ac idom-am babeain

* \
declarationem quod exislat, ex eo solo quod appa*

ruerit; nec amplius incerta audilus verba oculoruui
. \ - polerunt firimtatem evertere. Altamen banc quoque
, ,
deliberationem cuidam pbilosopho, necessario meo,
, . edisserui, qui consilium mihi dedit, id ne auderem,
, , , mulias ob rationes. Sive eniin, inquit, nriago nou
29 obtemperabit aniraa, l u , tanquam qui legibue ista
* , facere proliibentibus repugnaveris, male libi con ,
scius vives: sin vero obedieril, praeterquam quod
, \
.
mala in conscientia vives, non amplius libi bcne
\
cessura existimo ea qua ad pielalcm perlincnt,
. cujus ergo isla ausus es. Nam Deum aiunt odio co*
, prosequi, qui animas mortuorura a corporibus se , - paraias divexant. Ego autem bis auditis scgnior
, ' quidem ad illud afgrediendum effectus sura, a con.
silio lamen quod initio ceperam non destiti, sed
velul ab impelu desiderii relardatus dolebam.
t
9 1
VI. \
VI. Ac ne ista tibi longo sermone explicem, cura
, \ in talibus cogitationibus el negotiis ego versarer ,
, , \ sub imperiu Tiberii C&earis fama quaedam sensim,
, , a verna tempeslate initio surapto passimque crevil,
\ et rcvera bonus Dei nuntius mundum peragravii,
,
Dei voluntatem eilentio tegere uon valens. Ubique
^ * . igilar amplior ei major liebat, refcrens quod q u i " , , dam in Judaea, principio sumpto a verno lemporc,
, , aeierni Det regmim Judaeis annunliel, quo fruiui , - rum esse ex illis diciteum, qui vitam reclam emeii dalamque ducat: quo aulem credaiur ipsum divi* , - nilalis plenura haec loqui ac inspirare, mulla mira , bilia, signa el prodigia edit sola jussione, quasi
\ , qui a Deo acceperit poteslatem; surdos enini facit
* , audire, csecos videre, pedibus dcbiles ambulare,
, 30 ,
claudos recla incedere: oronem morbum depeiiit,
, ,
omnem daemonem fugat; sed el leprosi scabri, ec
* \ \ eminus taulum viso, sanati abeunt, moriui vero
).,
oblali soscitantur, nihilque est quod facere neqaeat.
\ , \ Atque quo plus temporis prateribat, eo major lir 7 . \ - miorque per coroplures advenienles existebat, non
, amplius, iuquam, fama, sed rei verilas. Jam vero
, , et coetus per loca fiebant consullationis et delibera . * tionis causa, quisnam esset qui apparuisset, et qurd
\ , vellet dicere.
\ .
D
VII. Caetemm eodem anno, autumiu tempore
VFJ. \
" quidara publice stans clamavit, dicens: V i r i Romani, audite; Dei Filius in iudana adest, cunctit
, *
, volentibus promiltens vitam aeternam, si vilaro d u xerint ex volunlaU Palris qui misit illuin. Quocirca
,
mores mutate, a deterioribus ad meliora transite, a
.
temporalibus ad a?lcrna: agnosciie unum esse Deura,
\ ,
9 9
9 7
1 9 9
V A R L E LECTIOiNES.
C.
mutandum in * veL '. S. Epit.
e. 5. Qtue sequuutur in E p i i . c . 5, ita leguntur: \
. C.
Ila c. Epil. c. 6. ,
C, \ S, auclore Gallandio.
.
C. Tum deesl \ .
** ) . . , qui anlea scr. (sic).
Locus baud dubie corruptiis.
Posl Epit. c. 6, addtt. . Sed maxinie offendil : scribc sallem S.
pretermiseU f i t . C l . cl S.
Dele , nam prorsus redundat D. ^ EpiU c. 7. S.
9 1
9 4
9 9
1 9 9
f3
S. CLEMENTIS I ROM. PUflT. OPERA DLBIA
64
qvii in coelis csl, cujus mundum injusie babilatis \ *

,
onte justos illiits oculos: verum si convertamini et
juxla voluntalem ejus vivatis , io aliud sseculum * ' eviblati aeternique effecti incffabilibus ipsius bonis \ ,
perfruemini; siu vero morem non gesseritis, animae , ^0
veslrae post dissolutionem a corpore in ignis locura
,
conjicientur, ubi scternuro punitse inutili ducentur
poenitenlia. Nam teropus pcenUeutiae prasens esi ,
isia singulorum vita. Porro his ego audilis molesle 31.
.
f^rebam, nullum ex tanla bominum niulliiudine,
, \
tam magno accepto nuntio, dixisse: In Judaeam
proGciscar ut cognoscam ulrum isle baec proferens , , *
vera loqualur, nempe Dei Filium in Judteam adve- , '
nisse, propter bonam setemamque spem, qui volun- ,
talem Palris a quo missus est manifestel: nanique , \ ,
qtiod eum aiunl predicare, non estexiguum: quo- \
rumdam enitn animas affirmat, ulpoie immortales, ,

jinniorialibus bonis fruituras; aliorum vero, in
ignem inexslinclum piojectas, aeteruum puniendas , \
^ .
esse.
VIII. \
VIII. Hsec de aliis cum dicerem.eliam mecum bis
verbis locutus sum: Quare alios vitupero,qui in eo- * ,
ilem crimine negligenliae versor? Verum ad Judspain ; '
properabo, postquam res meas composuero. Ita , \ . \
vero cum slaluissein, mullum in dilaliooe lempus , praeteriit, bujusce vitae negotiis vix explicari valcn- , libus. Tandem ilaque considerata vitae nalura, quod .
spe implicans feslinantibus insidietur, quin etiam ,
quanlum temporis abreplum fuerit mibi spebus j a - , \ clalo, quodque sic occupati bomines m o r i m u r , C 1 , \ , ,
cuncta mea, prout erant, relinquens ad portuin
properavi, el in portum veniens alque in altum sub- , , \
Yccius venlis adversanlibus, pro Judaea Alexan- \ 32 *
driaoi appuli, ubi ventorum importunitale detentus ' *\
\ ,
ad pbilosophos venlitabara, atque eutn rumorem
scrmonesque illius qui Romae visus fuerat refere- *\
bam. A l illi responderunt: Eum quidcm, qui Roinas . 01 ,
apparuit, nescimus, de illo autem qui in Judaea , \
degtt ac Filius Dei a fama dicitur, et audivimus a \
raultis qui illiuc veniunt, et de omnibus miraculis , \
, \ \
quae loquendo facit accepimus.
.
IX. ,
IX. Gumqtie dicerera : Guperem incidere in a l i quem qui eum vidissel, slatim duxerum roe, aien- , ^
tes : Est hic quidam, qui non eolum vidit eum, sed ^ , Jiovov , \
el ea ex regione oriundus est, vir Hebiaeus, no- , ,
, \ mine Rarnabas, qui se quoque ait unum esse ex
illiuf discipulis, ei bic sedens rerum ab ipso pro- , \
.
luisaarum sermoncs volentibus ullro refert. quidem cura iis progressus sum. Ac venlens cura
\ . , 1
10
11
1 1
* . Ita c. /., C. . . . . . lacite edidit C l . repeliitrepe
ue S, Godd. lectionem inÂnnot. cr. pro conjeciura adnotans.
adjunxi c. 0 el Epit.
, qui dein ,
nola marginali correclum in vulg.
D ., , 0 , c G.. 1Tum
,
__ _ .
. . . . . C.
C
G ., nui
,
rnni
Frrof Scbweglerus
^lôrrlAPna de
Cotelerio,
--
ATCoOviffvotiev eum
Piim pdiil
aui Umon
U m e n
coni.
" Errat
edidisse
assen:ns : lu Clericum (ed. 1624) inleliije. , C. Jain Clericns :Forle , porium,
nempe Romanum : vide Marlyr. Ign. c.6, et Eptf. c. 78. Tum C.
' om. .
, et ex conject. D , G.
' . Tum addidi ante c. 0 . Ila legendum esae rccio
11
11
>3 vat
S.
&
C L E M E M I N A . IIOMILIA I.
<5G
& , \ - astante multiludine steti sermones audicns; alquo

intellexi vera eum non dialeclica arle dicere, sed
,
\ , sine malilia praparaiione exponere quae audicrat
\ - el viderat a Dei Filio, qui conspectus fuerat, fa< la
\ . et dicta. Mullos aulem testes miraculorum et scrmonum, ab ipso editorum, ex ipsa etiam assislcutc
' ** \ ,
plebe producebal.
, .
1 8
.
X . Quandoquidem vero ad dicta minime subdola
, 33

populus libenter atlendebat, ex eruditione saeculari
$ \ prodeuntes philosopbi ridere eura ac subsamiaie
* , \ aggressi sunt, immodica audacia cavillantes alque
, probris incessentes, el quasi armis validis utentes
. syllogismis. A l illc, inepiias eorum repellens, ver , ' - sulae ipsorum interrogationi non occurrebal; sed
. . - jj intrepide a sermone suo non dcsistebat. Et a l i , , \ quando quidara rogabal eum, cur ita faclus essot
, , \ , ,
culex, u l , cum miniinum quid sit, et sex pedes ba , ,
beat, insuper et alas geral; elephas vero, animaliuni
.
maximum, cum careat alis, quatuor lantum pedes
, - habeat. Ule autera post intcrrogationem, abrupltiui
* , ' resumens sermonem, quasi ad perconlalionem re ' spondisset, propositum sibi ab inilio sermonem re \ peliil, boc solo ulens prooemio per singulas inler pellationes : Nobis dcmandaium solummodo est, ut
, \ \ vobis sermones et mirabilia gesla illius qui misii

nos, referamus; ac pro logica demonitratione lesles
, , 1vobis producimus eorura qui ex vobis bic astant
, . * complures quorum ego facies recordor, velut vivas
, . imagines, idoiiea teslimonia. Caeterum in vestra po*
, \ ,
lestate silum est, obsequi, vel lidem no babere.
. ' \ 34 Ego certe non cessabo vobis exponere quod uiilc
esl : quoniam mihi quidem damnum esl, lacere;
* , . \ vobis vero, non credere, noxa. Sed et fulilium ve strarum quaestionura demonstrationes dare poieram,
si veritatis studio interrogassclis. Vcrum causaiu

diversae crealionis culicis el elephanti uunc vobis
.
aperire intempeslivum essct, qui Deum omiiiuu) rerum ignoratis.

17
18
18
1 1
8 8
8 8
X I . Hc eo dicenle quasi ex communi consensu

XI. , , ^ \ petulantem risum emiserunt, illura nilenles ad s i . lentium et ad angustias redrgere lanquam barbarum
, * , quemdam insannm. Quae cum ego intuerer, zelo
nescio qua ratione correptus, periram piam ani $ ,
^ " D plius lacere oon suslinui, sed cum fiducia chmavi
,
dicens: Jure Deus voluntatem suara incomprebensi, - bilem vobis esse voluit, indignos praesciens, sicut
. \ ex pr&senlibus dat plene intelligere iis qni menlis
,
judicio uluntur. Quia enim nunc ejus volunlalis
1 7
VARIiE LECTIONES.
. Tum . conj. S , ul Ruf. et Epit. c. 9. Ca?lcrum cfr. infra .
Lege D.
C. C.
Ila C, iu calce edil. et S in tcxiu;
C , , omisso.
Dele , quod versu insequenti perperam omissnm bio
im-psitS.
Leg. \ v e l x a l S. Epit. c. 10 : , ,
x a l .
S. proponit .
Foru leg. b. excidil
ap. C l . e l S. Tum D legi vult , , . . . At nihil mutandum, c l . Epit. c. 10. Verba apposilionis locum oblinenl. Produco vobis hommes
fflulios, lesles locuplctes, cura sinl quasi . > S.
addidi c. . " scribendum
ee putat CI. Tum C.
C. Tum
var. leci. iu Epit. c. 10,
* 0 . Eiiam Rec. i , 9, vobis.
0 .
18
1T
18
1 9
8 8
1 1
8 8
8 8
87
9 1
67
praccncs missi sunt, non grammaticam profilenics artcm, sed simplicibus et sinceris verbis consiliam ipsius demonstranles (adeo ut quilibei qui audieril, iittclligat quae dicuntur) neque cuni affectu
quodam invido, se ipsum cunctis praebere nolenl",
adestis vos, u l , pralerquam quod non intelligitis
quod vobis expedil, damno veslro vehtatem rideatis, qu% apud barbaros ad vestram condemnationem
versatur, quamque ad vos advenientem non vuhis
hospiiio recipere propter libidines vestras, et verborum illius vUUatem, ne arguamini, quod temere
philologi esiis seu amatores sermonum, non autem
veritatis amatores pbilosopbi. Quousquc ergo discitis loqiii, qui pulcbre loqui nescitis? Multa quippe
verba veslra unius verbi pretio non sunt aesttmanda.
Quid autemdicetGraeca veslra mullitudo, unanimis
facla, si judiciuin fnturum est, utisle ait? Quare,
Deus, voluntatem tuam non predicasli nobis? Nonne
audielis, si omnino responsionem acciptelis, haec :
Ego, cum omnes futuras voluntates anle consliltitlonem mundi cognoscerem, unicuique pro merito
suo lalenler praevius occurri; quod autem id ipsuin
ita se habeat volens iis qui ad me confugerunt,
plene manifestare, cur ab inilio, a primis generationibas voluntalem mearo palam non siverim praedicari, nunc circa saeculi finem praecones mei consilii misi, qui et irridentur, et conlumeliis affccti
deludunlur ab iis qui nequaquam vulunt adjuvari,
quique meam amicitiam vebementer repudiarunt.
magnam injuriam! mortis enim periculum subeunt predicaiores; idque per eos bomines qui ad
salutem vocantur.
A , ' \
, '
, \
,
,
, \ $

, \ , ,
, , 35
*
^
, \ *
,
;
.
, ,
; , ,
; , , ,
, ** *
, ,

, **
, \

\
. " ! xtv , \ *
XII. Porro illud injuste factum adversus praconcs meos a principio apud omnes fulurum erat, si
a principio ad salutem vocati fuissent qui iitdigni
sunl. Qtiod enim nunc ab iis injuriose fil, in defensionem fit justae me providentiae, quod praeclare doctrinam honore dignam nolui inuiiliter ab
initio ad contumcliam pubiice exponere, sed eam
stalui, ut veneraiidaro , silentio tegi; non quidem
apud eos qui principio digni erant, quibus et tradidi, sed apud islos et consimiles, ut cernitis, indignos, odio me prosequenles, seque nolentes dlligere. Et vero nunc, omittentes hunc hominem i r r i dere, a me ipsius repromissionem audile, vel qui
volet miht percontanii respondeat. Ac ne veiut pe-
XII
' 36 *
,
* .
'
,
'
* , ( , ' ,
\ , * \ ,
, , \
. \
, *
, * <7. ,
1 8
5 x 1
11
; .
4 0
V A R l i E LECTIONES.
* transcripsi ex , quoSi conjectura \ superflua redditur. Cf. Rec.
,9.
Tiim C, S.
conjecit amanuensis ad oram cod.O, c u j u s
U-xlu^ , ul C. Ibidein et S c. E p i i . , C. * lia c. Epil. C , q t i i
conj.
accessit ex et Epi(. Deinde * .
. * Ita e t
S auclore D , C. * Ita S auctore D , C , deest , ei absque damno deesse potest. Ep. :
x. . . Ad oram cod. Iwcc scbolia : & ^
' . E l ex adverso : . * vertit C, quasi perinde essel ac etlCt , scnlenlia poslulaiite, sed sine excmplo, quod quidem sciam. C l . ol C , quod S recte m u l a v i t itt
. At non omiltere debebat \ . ln marg. cod. alia manus adnotavit : \
*
.
Ita et nonnulli codcl ,Epitomes, C.
" C
" v t ^
C.
accessit ex . Tum C , qui et . .
M
, l
9 1
70
CLEMENTLNA. HOMILIA L
, tulantes canea lalretis, incoinpo-iio strepita, a u n *

\ , \
salvari desiderantium obslrueules injusti ac Deo
. - exosi, el servalricem cogilalioncm avocamesad i n , * - credulilatcm. Quu paclo veniaro consequi pcieritis,
, \ euro qui vobis naiuram Dci refene protniitil, conlumelia adicientes; idque bominem, qucm oporluerat,
, " ,
elsi nihil vere loquentem, propter bonain ipsiuserga
;
vos volunlalem, giate suscipere?
. \ ,
XIII. Quie cum dicerem, aliaque his consenlanea,
* \
muliiim in plebe ortum est murmur : atque alii
/ - quidcm (anquam Bamabam miserantes milii fave * . \
bant: alii veroqui erant slolidi, graviler in me s l r i , debanl dentibus. Cumque jain vespera advenisset,
, 37 * C

*"
Barnabae manu apprebensa, eum nolentein vi ad
, \ , - meam duxi domum; ubi et feci manerc, ne qtiis ei
. \ , manus injiceret. Paticosque dies commoratus, nonaea\ ,
uulla vene religionis naibi tradidit rudiroenla, quod
& ' , - paucis posl dicbos propcrare 8 diceret ad Jtidseam
, \ propier feslum, vellelque deinceps cum uis popu .
laribus degere.
X I V . * .
XIV. Videbalur autem mihi esse plane perculsus.
* Cum enim ego dicerem : Tu mibi Untum bominjg
" , illius qui apparuit, quos audiisti expone sermones,
, \ ' et ego oralione mea illos exornans, Dei consilium
predicabo, sicque postea una navigabo inlra
\ * \ paucos dies- admodum enim cupio ad Judaeas

regionem pervenire : ac forte vobiscum p^r tolam
* ( vilam habilabo. Hle bis audilis respondit: T u , ei
\ , quidem videre nostra, et quod expedit vis discere,
, " ^ roecum statim navigato; si nolis, reliqua signa do \ micilii mei et quorum volueris tibi hodie dicam, nt
, quando volueris venire, nobis occurras : ego enim
\ . \ - cras ad mea merecipiam. Videns itaque inexorabi * \ lem ease, comitatui sum eum usquc ad porlum;
4* * , acceptisque ab eo signis quae dixerat domiciliorum,
- dixi i l l i : Nisi cras aliquid quod mibi debetur ropejuH, - titurus essem, jamjam tecum navigarcin; ciio ta. &\ , " men te assequar. Et, his dictis, commendaioque co
navis ducioribus, reversus sum irislis, memor boni
, .
et concordis amici.
X V . Aliquot auiem dies moratus, ac totum debl38 XV* , \
, - tum recipere non valens, proptcr fesiinationem re, , \ liquo negtecto, quod impedimenlo essel, ipse quo , \ - que in Judaeam enavigavi, el quintodecimo die Cae . D saream Slratonis adveni. Gumque lerram tetigisacm, et hospitium investigarem, accepi quemdaro
, - , Domine Pelrum, viri illius qui in Judaea conspeclus
\ - est, quique signa el prodigia fecit, probatissinv.un
, discipuluro, crastino die cum Simone ex Gitlhis Sa .
maritano esse dispuuturum. Quibus auditis, rogavi
illius mausionem milii indicari: et simul alqut d i
\ \ . dici, praesto fui ad fores. At illi in domo, C U I P me
\
videreut, inier se conferebani, quisnam essem, ac
1
el
41
61
C.
0 . Subsequens addidii S, auclore RuOno, Rec. , 9.

tRegius 804, quod praestal.
Vbb. oro. 0 . Idem . .
, omisaO
o*0
Leg. xpbm ex Epit. c. . V i d . Hom. n , 28 D.
0.
C et Ep. *
excidit ap. C l . et S. conj. C , ut est in cod. Reg. 804 el Epit. c. 14.
, reliq. oraiseis C, " S e i cod. 804, qui addil

* . In Epit. c, 14 : ! .
M
4 4
4 e
4 T
S. CLEMENTIS I ROM. P O M . OPERA DUBIA.
71
undc venirem. Et ecce Barnabas egressus, statim . \ utvidit, complexus est ihe, multum gaudens a c l a - , \ crymans; apprehensaque manu mea, inlroduxit in ,
locutn ubi erat Petrus, dixitque i n i b i : Hic est Pe- * , \
trus, quem maximum in Dei sapientia libi denunlia- " ,
bam, cui assiduo de te loquebar. Ultro igitur ingre- . ,
dere; quoniam quae in te bona sant, vere illi enar- , \ ravi, simulque manifestuin feci propositum tuum,
, \ .
jta ul ipse eliam te videre aveat. Magnum ergo ei
inunus le manibiis meis offcro. Quod cnui dixissel,
. \ ,
oblato me, ait : Hic est Clemens, Petre.
, .
X V I . A l bonus Pelrus, siinul ac noincn audivit,
39 X V I . , ,
prosiliit et osculatus est, ac scdere me fecit, sta- , , -
limque dixit: Recle fecisti, praeconem verilatis Bar-
iiabam hospilem excipiendo , magno animo in veri
, ' .
Dei bonorem , furorem imperilx raullitudinig non , ,
veriius. Beatus eris. Quemadmoduin enim tu veri
? . .
lalis legatum ila cum omni bonore exccpisti bos-
pitio, ipsa quoque te verilas hospilem, suae urbis ,
civem constiluet : luncquc maguopere laelaberis,
\ ;
quia nunc parvara fceneralus gratiarn , bonorum
,
dico sermonum voluntalcm , bonortun aelernorum,
, \ \
qusequc auferri nequeunl, baeres efficieris. Nec vero . \
laborem subeas referendi mibi mores tuos : siquidem oinnia lua nobis edisseruil, qui mentiri nescit, , '
Barnabas, iere quolidie bonam lui menlionem fa- . \ , eiens. Ulque libi, tanquam sincero amico, id quod
" , , cl ,
rcs est, brcviler dicam : nisi tibi aliquid impcrii- ,
mcnto est, iier nobiscum babe, ac pcrcipc sernio- , * , *4ies verilatis, quos per singulas civilalcs, ipsain us . \ .
juc Romam, babiturus 6um. Tu porro, si aliquid
cupis, eflare.
XVII. Et ego quid ab initio propositi gesserioi

exposui, et quo modo quseslionibus inexplicabilibus
exhauslus fuerim, caHeraque quae tibi principio
autea declaravi, uli oe eadem ilcrum scribam. Dixi
auicra : Paratus quidem sum lecum proficisci; hoc
cniiQ nescio quomodo cupio kelus : verum prius
volo certior de verilale lieri, ut sciam ulruin anima
niortalis sit, au imniortalis; ei ai seinpiiernasit, an
obea quae hlc gessit, judicari debeal: ilcm an c l
quid sit juslum ac Deo gratum : pnclerca faclusne
6it mundus, el quare faclus; ei ulriiin nondissolvetur, an dissolvetur, et an melior futurus, an aec
futurus omnino; ac ne singula prosequar, liaec at- D
que consequenlia dixi me velle cdoceri. A l ille ad ca
respondil; Breviier iibi, Clemens, rerum gcienliara exbibebo; ei jam nunc audi.
XVII.
, ,
, 4 0 '
. \
, * , *
,
, ,
\ , \
- \ *
\ , \ , \
, \ * \
, \ . * ,

. ,
, * \
.
u
YARIjE LECTIONES.
Ha S el Epit. C. .
C.
ln ms. Clemenlinorum scriptum habeiur
equo fonnari potesi ingredere igiiur, ut vertil Rulinus : . [inio potius ]:
vel , ul coqnouas. G (seq. parvula lacuna) , . . . ,
.
Ita S- C, . Deinde leg. \ S. ,
C, : S.
C. Leciio noslri codicis jam placuit Scbweglero. Cfr. Hoin. n , fS; III, 3.
Vbb. om. ; . C l . , non G, ut perperam asseril S. 1 0 deinde , '
\ . " S. auctore D, ut Epit. c. 15. Tum scripsi (\ ) ,
\ c , (I. ), G. .
addidi c. . * prseterroisit
S c. C l .
, C. * C. Idem . . " C. acc^ssit ex ,
lia c. Epit. c. 16. , C. * \ sc. . Pioptcrea
couiDiaie di&iiuxii Do^t .
subiunxi c 0 .
M
$ k
1 7
<H
99
49
- HOMILIA I.
CLEMENTINA.
75
74
XVIII. Dei volunUs mullas ob rationes occulia

fuit. Primum quldem prava insiitutio, convictus
vitiosus, consuetudo perniciosa, mala colloquia, non
recta opinionum anlicipalio, et eapropier errorj
dein conlemptus, incredulilas, fornicalio, avaritia,
inants gloria, aliaque giiuilia innumera mala, velut
ingens fuitius unam doiuum nmndom incolemia i n tus habitantiura bominum visum offuscarunt, nec
givernnt aspicere, atque mundi creatorem Deum i n lelligere ex iis in quibus ipse se pinxit, neque cognoscere quod ti placet. Quocirca oporiet ut veritalis studiosi intus t\ pectore clament, auxiliumqao
advoceni, ratione sludinm veritalis decenle; quo
aitquis intra domum fumo plenam consistens accedat foreeqoe aperiat, ut lumen solis extra positum
io domum possit iiitromitti, ignis vero fumus, qui
inlro csl, ejtch
XIX.
X I X . Hunc igitar tfdjutorem hominera,verura pro , , pbetamdicoyqai solusanimasbomunim potest illuroi'
nare, quo ipsis oculis viam aeternae saluiis inspicere
. , poseimus. AHter enim fleri nequit, ut nosli, tuque
\ ,
paulo anle dicebas* quod nempe omne arguraeittuiii
, degtruilur et astruitur, atque idem juxta propugna^
toris facultalem verura et fatenm existimatur; adco
* * ut gententise, qualcs smt, non jam appareanl, sed
, * per digputatoreg gpeeiem accipiant verilalis aut fal . gitatia. Quocirca lotum pietatis negotium vero pro pbela indiguil, ut nobis quae gunt quemadmodum
, ,
gunt diceret, ac quo roodo dt omnibus oporieat c n v
\ , \ . " g dere. Quare opertet primara, comprobato per om - uero prophetkam inquisrtionera prophela, cum co * , gmtum erit verum esse, de castero univerga ipsi cre , \ / * dere, nec ampliua gingulaiim ejug dicia discutere,
' , ged ea ftrma certaque prasumere; per fidem q u i , , dem, ut videiur, per wdubitatum tamen judickint
* $ \ gugecpia: per unam enim ab ioilio demongtrationem
48 - atque exaeiam disquisilionera, undique colleclam,
. cuncla ratione recta assuropta gunt Quare ante
, - omnia verus propheta quaercndue est; quoniam sine
,
ipso flrmi quid aptid bamines nequit consistofe.
XVIO.
. ,
, , ,
, ,
, , , ,
, *,
,
, \ *

, \ 41 <

, * ,
, , *
,
,
.
7 1
78
7 4
7 7
78
7 1
X X . \ ,
, \
,
} \
* ,
.
\ , **,

* , VARLfi
X X . Simulque satisfecit mihi, exponeug, quig sit^

et quopacto inveniatur; vereque invente facilem
eum mibi praebuit; alque per germonea de propheta aoribus mets verilatem clariorem ii9, quae per
oculos eerouniur, reddidil; adeo ut obstupefaetug
mirarer, quo medo ea qusc omnes quaerunt, coram poeita nemo videat. Itaque jussu ipsiu de vero
prophela couscripsi Ubruro, quem de Ca*sarea Strarlonis ad te mitti voluit, diccns se a te babcre in
LEGTIONES.
, , , .
lta ,
G , , , , . . * conjectl, 1) ,
, . . . Epit. c. 17. Rufin. Rec. I, 15 Umverxam domum hujut mundi reptevit. An ?
. * om. , qui exb. . Tuin ^ G.
G.
C. Tum S proponit . . lla S, siirfragante , G.
" adjunxi c- . G.
. * addidi c. .
om. .
, ex quo
acce&sit . * Manilegla cst bujus loci corruptela. Ruiinus ita interprelatur:Unde jtibenie e o l i b r u m conscripsi, eumqueadte ipso jubentc Iransroigi. Dicebat enim, maiidaium se accepisse
il>g le, ut lransmitteret.Unde credideriin corrigeuduni csse t et . Si anacolulbia coi cc
diiur, iuscienduin saltem posl )(. S.
7 1
7 1
7 1
7 9
PATROI.
G R , II.
S. CLEMftNTlS t - f t W . PONT. OPERA DCBIA.
75
maiidatis, singtilorom annorum allocutioues et ac- *, * \

tionee descriptas ad te destinare. Caelernm uno ac . $ priftio d i e , solummodo jam incipiens de veritalis \
propheta, in omnibus cerlum me reddidit; postea- , \
que Ha infit : Considera deinoeps quas contra ad- \ '
ersarros habilurus sum disputationes; ei inferior \
si recessero, non vereor ne forte tu de tradiia tibi , \
verilale anibigas; ut qui scias, me qitidem supera- ', "
tum videri, non autem nobis a propheta tradilam ,
doctrinam. Spero tamen neque in disquisitionum . "
eertnonibus inferiora relaturum roe, apud homioet
menle preeditos, amaioree, inquam, veritatis, qui , 43 ,
discernere valeant quinam sermonum per3uasorii \ ,
sunt, artiiiciosi et jacundi,quinam vero inculli sim- \ , \ \ , tf,
8 1
plicesque, in sola quam proferunt verilate confi- g .

dentcs.
X X I . , *
X K I . Poslqaam hac dixisset, respondi: Jam gratias Deo ago, quia sicul volui pleniludinem certitu- ,
dinis accipere, iia et mibi Iribuit. Gxtertim quod \ .
ad me atiiuet, noli amplius esse sollicifus, quooiam , , <
dubitabo nunquam ; in tantum, ut etiam si Ui ipse " ,
velis aliquando me a fide prophetae avertere, rem , impossibilera perficere non poteris, adeo quod a c - , . \
cepi, menie teneo. Neque vero existimes, magnum , *
a me promitti, boc ipsum, quod uunquam l i m ha> ' ' ^
sitalurus : sed neque ipse ego, nec ullus hominum * \ %
audilis sermonibus de propheta ambigere unquam \
de vera doctrina poierit, cum prius audierit intel- , \ ,
lexeritque quid s i l propheiicae repromissionis veri- . ^
las. Quare confide de Deo placits senteniiae. Omnie C .
quippe devicta est ars roalitiae. Nam adversus pro-
pbetiam nihil possunt neque verborum artificia, , , \,
neque sophismaium excogitaliones, non syllogismi,
non alia quaepiam machinatio; si veri prophetae au- , *
ditor veritatera omnino appetil, non autem veritalis . ",
pratextu respicit aliud quidpiam. Itaque, domine , , 44
mi Pelre, anxlus ne sis, quasi maximuro donum ho- . mini sensu carenti tradideris. Senlienli cnim gra- ,
tiam dedisti, eiqoe qui circa traditum veruro non .
poterit decipi. Novi quippe id unum esee ex iis, q u \ \
aliquis ciipierit cito accipere, non autem larde con- ,
sequi. Scio igitur non conlemnendum esse ob ce- , \ .
8 9
9 1
94
99
lerilatem, quod datum mibi est, quodque est i n comparabile ac solum tutura.
^
XXII. , *
XXII. H B C postquam locutus sum, Petrus dixit:
Graiiam Deo habeo, ei pro salule tua, el pro roeo \
coinmodo alque obleclauiento. Vere siquidem gau- .
deo, sciens te quaBnam sit propbetiae magniludo co- ' \ .
\ , *, * ,
guovisse. Quoniam ergo, ut d i x i s t i , neque si ipse
, , *
ego aliquando, quod absit! vobierim le ad aliud
dogma iransferre, idoneus ad te persuadendum fu- ,
9 9
199
VARIiE LECTIONES.
D., C , 0 . G. * Ila S , C , . Tum , mendose.
0 c. S, C.
* .
expungendum. S. Tom .
Ita , C , vel proposuil S.
. Tum D , C. Rufinus : tibi me. Deinde
C.
.
C.
, in marg. eadem man. correclum in . Dem
^ C.
_
\ .
^C.
.
(perdere) conj. D ut eviletur
tautologia. Forlasse verba iila loco suVmovenda sunt, ullegatur versuîoaequenli \
. S.
lla . c. S , \ \ C.
lla , c. S , C.
. .
UaO,c. S , o C .
9 4
9 1
9 9
9 9
9 1
9 9
9 9
9 9
9 9
9 9
9 4
9 9
1 9 9
CLEMENTINA . -
Tt
HOMILIA IL
78
& - lurus s u i a , liiclpe Jeineeps ex craslina die mibi ir

quaestlonibus contra adversarios agitandis adesse
. .
\ , \ * Craslina autem est mihi advcrsus Sinonein Magum
16% . \ Atque his dictis, et ipse cibum sunipsit, meque pi i \ , valim jussit sumere. Bcnedicto auloin cibo, actis*
\ , que graliis, postquam expfclus fuit, illius quoque
* , rei ratione mibi reddHa,subjunxit diceiiS : bet tibi
. Deue, ut in omiiibus niihi snnilis efficiaris, utque
, . baptizaius ejusdem mecum parliceps fias mcnsa*.
Quibus diciis, quiescefe me pracepit. Jaro enim et
\ .
somnum nalura ccrporis expetebat.
8
HOMILIA II.
I. Sequenti etgo die ego Glemens, ciim adliiici
, \ nox esset, e somiio excilalus, ubi intellexissem Petrum figilare, et cum iis qui una erant de eultu Dei
\ \
! * \ , disserere (erant aulem sedecim, quorum et no * , - luina, quippe qui singula sequenti tetripore didice* \ r i m , exponere eo conslitui, ut quinam fuerint ad~
, \ * 6 discae; qiiorUm primus Zacchaeus, oliin publicanus,
, , et Sopbonias frater ejus, Josepbus illiusque sodalis
Mictaaeas, preterea Thomas et Eliezerus gemini, scd
\ ,
\ , et jEneas Lazarusque sacerdotes, insuperque adhuc
\ , \ , Elisaus, et Benjamin Saphrae filiu9, illdem Rubilus
(45) \ , et Zacbarias arcbitecti, Ananias et Aggxus Jam' \ ' , meni, necnon NicctasetAquua sodi), etiam iiigres*
'
\ * \ sus, eum salutassem, eo jubente consedi.
, .
.' , , Q II. IUe autem, institutum sermonem inlerrumpens, quasi se pufgando rationero reddidit* cur non
,
, , expergefecisset mc, quo vefba ipsiils audirem, cau ,
sara reddens navigalionis molestiaro, quatn a me
. " \
concoqui dum vult, quiescere permisU. Etenim

quando anima circa id quod corpori deest occupa . 46 ^
tur, doclrinam oblatam non prout par est amplecli , - tur. Quapropter serroocinari nolo cum iia, qui aut
, ,
calamitalis cujuspiam causa conlrislantur admo*
, - dum, atit immodice iiaseuntur, aul in amoris ra ,
bicm vertunt se, aut corporis labore defaligati sunt,
, , * aut a curla saecularibus vexantur, aut aliis ttirbau , , \ - tur affectibus; in quibus hominibus anima, quem, \ .
admodum d i x i , concidens, et cum corpore aegrotanie coiidolene, vacat sua prudentia.
. *
III. Neque dicat aliquis, Non igitur oportet COIH
OMIATA B*.
4 5 * P^
18
11
ifl
|8,
1 4
18
1 7
18
19
VARIiE
LECTIONES.
C. Tum .
scr. .
0 . Dein C.
.
1 . Llem . ' .
Ita S , cx consilio Clorici. Cfr.. Act. . , 5, 34.
C , .
om. . , idero - ,
Forte acribenduin , a Jamia, ut ildem stnt Jamneni, qui Jamniia II Mach. , 9. At kctio Epitomcs ' exponi polest per
dviuiem nomine Amina , de qua Jos. xix, 50. G.
.
.
restitui C. . el ex Supptendis Cot.
Cornge S.
.
Vbb.
acoeaserunt ex .
lta S , G. .
G.
1
1 8
11
1 1
1 4
1 9
1 8
4 8
1 8
17
1 8
VARIORUM ).
(45) '. Nomen Ruben a Graecis varie exprimitur. Dicunt , , , ',
, , et . Undelectio
duplex Constitut. apottcl. lib. v i cap. 5. 'tai ,, nisi si imperili librarii mutavef
rint posterius in prius, ut snspicor factum. Sic

etiarn in Vita Elisei apud Epiphanium,
Chronici Alexandrmip.ZlG. mmbranis Regiis cod. 199b, et in Dorotbei Synopsi
RUBIM. COT.
S. CLEMftNTIS I-ftOM. PONT. OPERA DUBIA.
70
mandatis, einguloram antiorum allocuiiones et ac- , * \

tionea descriptas ad te destinare. Caeternro uno ac , " $
prtmo d i e , soluinmodo jam incipiens de verilalis \
prophela, in ouinibus certum me reddidit; postea- , \
que Ra infil : Considera deinoeps quas contra ad- \ ' 5
versarros habiturus sum disputationes; ei inferior - \
si recessero, non vereor ne forle tu de tradita libi , \
veriiate ambigas; ut qui scias, me quidem supera- ', "
tam videri, non autem nobi a propheta tradilam ,
doctrinam. Spero tamen neque in disquisitionum .
aeitnonibus iuferiora relatarum roe, apud bomioes
mente preeditos, amaioree, inquam, veritatis, qui , 43 ,
discernere valeant quinam sermomtro pereuasorii \ \,
sunt, artiticiosi et jncundi, quinam vero inculti sim- \ , \ \ , *,
plicesque, in sola quam proferunt veriute confi- J J .
dentcs.
X X I . , *
X X f . Poslquam haec dixissei, respondi: Jam gra
,
lias Deo ago, quia sicut volui pleniludiuem certiludinis accipere, ita et milii tribuit. Gxternm quod \ .
ad me ailittet, noli amplius esse sollicitus, quooiam , , >
dubitabo nunqaam ; in tantum, ut etiam si tu ipse , x a l
velis aliquando me a fide prophetae avertere, rem ,
impossibilem perflcere non poteris, adeo quod a c - % . \ *
cepi, mente teneo. Neque vero existimes, magnuro , '
a me promitli, boc ipeura, quod nunquam tim hae- - ' ' ^
eiiaiurus : sed neque ipse ego, nec ullus hominum * \ %
auditis sermonibus de propbela ambigere unquam de vera doctrina poterit, cum prius audierii intei- , ,
. ^
lexeritque quid sit propheiicae repromisaionis veri
1
ft
las. Quare confide de Deo placits sentenli. Omnie C .

quippe devicta esl ars malitiae. Naro adversus pro-
, , , *
phetiam nihil possunt neque verbomm arlificia,
neque sophisroalum excogilationes, non syllogismi, ^ *
nou alia quxpiam machinatio; si veri prophetae au- , ditor veritatera omnino appetit, non aotem veritalis . " ,
pralextu respicit aliud quidpiam. Ilaque, domine , , 44 P*Ti<rc>v
mi Petre, anxlus ne sis, quasi maximum donum bo- . >~
mini sensu carenti tradiderls. Senlienli cnim gra- , \
.
tiam dedisli, eique qui circa traditura verum non
poterit decipi. Novi quippe id unum esse ex iis, quae \ **
aliquis cupieril cito accipere, non autem tarde con- , 6
sequi. Scio igitur non conteronendum esse ob ce- , \ .
9
lerilatem, quod datum mibi est, quodque est i n comparabile ac solum tutum.
j
XXII. Haec postquam locutus som, Petrus dixit:
Graliam Deo babeo, et pro salule tua, ei pro roeo
coinmodo alque obleclaiuento. Vere siquidem gaudeo, sciens te quaenam sit prophetiae magnitudo cognovisse. Quoniam ergo, ut d i x i s l i , neque si ipse
ego aliquando, quod absit! voltterim te ad aliud
dogma transferre, idoneus ad te persuadendum fu-
XXII. ,
\ \
. " >
' .
\ , , * ,
, , *
,
ltf
V A R I i E LECTIONES.
0 c. S, * C .
" D., C , 0 .
G.
Ita S , C, . Tum , mendoae.
) G.
. expungendum. S. Tom . Ita , C , ^ vel proposuit S.
. Tum D , C. RuGntis : tibi me. Deinde
C. * .
C. * , in marg. eadem man. correctum in . D e i n
C. \ . C.
. (perdere) conj. D , ut e v i t e i u r
tautologia. Forlasse verba illa loco suo movenda sunt, ullegatur versu iosequenti \
. S. * lla . c. S , \ \ C. * I U , C. S , C.
o n i . Q
MUO.c. S , o x C .
9 1
9 1
CLEMENTINA. HOMILIA 1L
78
- lurus s u m , liicipe deineeps ex craslina die ruibi ir

. " . quaesliouibus conira adversarios agitandis adesse
\ , \ * Crastina autero est mihi advcrsus Simoneiu Magum
6> . \ Atque his dictis, et ipse cibum sunipsit, meque pri} \ , vaiim jussit sumerc. Bcnediclo aulem cibo, actis*
\ , que gratiis, poslquam expleius fuit, itlius quoque
* , rei ralione mibi reddUa,subjunxil dieeiis : Det libi
. Deue, ut in omnibus niibi similis efficiaris, ulque
, . baptizaius ejusdero mecum parliceps fias mcnsa*.
Quibus dictis, quiescefe me praecepit. Jam enim et
\ .
somnum natura corporis expetebat.
8
HOMILIA II.
OMUTA W.
I. Sequenti cfga die ego Clemens, cum adbuc
4 5 I.
,
\ , \ nox essel, e somtio excilalus, ubi intellexissem Pe \ \ Irura /igilare, el cum iis qui una erant de :ultu Del
* * , disserere (erant aulem sedecira, quorum el no * , - miiia, quippe qui singula sequenti temporc didice, r i m , exponere eo conslilui, ul quifiam fuerint ad~
, xal 6 discas; qUortim primus Zaccha?us, oliin publicanus,
, \ , et Sophonias fraler ejus, Josepbus illiusque sodalis
Michseas, preterea Tbomas et Eliezerus gemini, scd
xaV ,
xal , et jEneas Lazarusque sacerdotes, insuperque adhuc
Elisa;us, el Benjamin Saphrae filiua, illdem Rubilus
\ , \ ,
(45) , et Zacharias architecti, Auanias et Aggaeus i a m \ , meni, necnon Nicclaset Aquua sodi), etiam iugres*
\ *\ Sus, cum salutassem, eo jubenle consedi.
, .
II." " , , Q II. Ille auteai, institutum eermonem interram^
, pens, quasi se pufgando rationem reddidit* cor non
, , expergefecisset mc, quo vefba ipsiils audirem, cau *** ,
sara reddcns navigationis molestiara, qtiara a me
. \ concoqui dtJrn vult, quiescere permisit. Elenim

quaiido anima cirea id quod corpori deest occupa . 46 * 8 ** tur, doclrinam oblatam non prout par eet amplecli-
, - tur. Quapropter aerroocinari nolo com i i t , qui aut
, , ealamitatis cujuspiam causa contrislantur admo*
, - dom, aul immodice irascunlur, aul in amorig ra , bicm vertunt se, aut corporis labore defaligati sunl,
, , < aut a curla saecularibus vexanlur, aut aliis ttirbaii , , \ - lur affectibus; in quibus hominibus anima, quem, \ .
adraodum d i x i , concidens, et cum corpore aegrotame coiidolens, vacat sua prudenlia.
IU. *
III. Neque dieat aliquis, Non igitur oporlet COIH
4
18
4|
1 4
18
17
18
19
VARIiE
LECTIONES.
C. Tum 0 .
0 scr. .
0 . Dein C.
.
. IJem .
.
Ita S , cx consilio Clerici. Cfr. Act. . IX, 3, 3 i .
C , .
om. . , idero - .
Forle scribendum , a Jam i a , ut iklem sinl Jamneni, qui iamnilaj II Mach. x u , 9. At lectio Epitomes exponi potest per
civilalem nomine A m m a , de qua ios. xix, 30. C.
.
G.
restilui C. . el ex Supplendis Cot.
C o r n ^ S.
0 .
Vbb.
Ita S , C. O.
C.
accesserunt ex 0 .
1
18
11
1 1
1 4
1 9
t 8
1 8
18
17
1 8
(45) '. Nomen Raben a Graecis varie exprimitur. Dicunl ', , , ',
, , . Undeleclio
dupiex Conslitut. apostol. lib. , cap. 3. ' '^, nisi si imperiti librarii mutavc-
rint posterius in prius, ut snspicor factum. Sic

eliam in Vita Elisei apud Epiphanium,
Chronki Alexandrinip.ZlO.in
membranis Regii* cod. 199t,el in Dorotbci Synopsi
RUDIM. GOT.
,79
S. CLEMENTfS I ROM. PONT. OPERA DUBIA.
80
solationes et admonilionea Hs admovere, qui mali .

iliquid liabent ac gerunl. Aio, quod si qoidem ali- , , * ,
quis proiicit, adhibeal; sin minus, tempori con- . "
cedal. Scio etenim, cuncta habere suum tempus.
.
Quare oportet sermones qui aniroum roboraniho^ ,
minibus anie vexalionem tradere; u l si quid forte ,
pravi accideril mens prius armata recia ratione
.
possil id quod illatum est perferre. Tunc quippe ei \
qui per bonum consiiium opilulatns est, mens in .
ipso conflictalionis arliculo solet concurrere.
IV. , , '1Y. Caelerum audivi, Clemens, Barnabam (ibi
Alexandriae omnino exposuisse doctrinam de pro- ; * ,
phetia; an jd verum nou est ? Et ego respondi: . \ Ila esi, admodum pra?clare id fecil. E l Petrus : Nun ,
11
igilur necesse esl, ut hoc teropus in iis enarrandis g ,

quee nosii insumalur, cum ad alios sermones, quos . " ,
ignoras, nobis possit inservire. Et ego dixi : Rccte . \
ais, Petre. Id lamen mihi pro munere concede, qui , 47 ^ **
semper tecura manere conslilui, sermonem de pro- . " ,
pbela explicare assiduo lubenier audienti. Absque ,
illo enim, sicut a Barnaba accepi, verilas disci non .
potest.

V.Petrus,eo responso valde delectatus : jam, i n quit, iinem accepit qu ad te pertinel emendaiio, ut
qui cognoscas magnitudinem indubitatae prophetiae,
sine qua impossibile esl cuiquam id consequi quod
eumrae juvat. Nam cura in rebus mulla et varia bona
ftint ac esse possint, quod omnia beatitudine superat, v e l v i l a JBterna, v e l perpelua sanitas, vel p e r fecta menft, vel lumeu, vel gaudium, vel immorta
litas, vel si quid aliud est aot exislere potest excellens in rerum naltjra : id non aliler possidere
csl, nisi prius res quemadmodum exstant cognoscanlur; ea vero scientia conlinget nunquam, nisi
agnilo aniea propheta verilatis.
V . *0 , \ ,
* ,
** ,
.
\
, ,
, ,
, e
, , , ,

,
VI. Propheta aotem veritalis iile est, qui omnia

omoino scit, praeterita ut fuerunt, praesentia ut
sunt, fulura ut erunt; qui est impeccabilis, et mieericors; cuique soli edisserendae veritalis provincia
demandata est. Lege, et inveoies eos qui a seipsis
veritatem se naclos fuisse exisiimarunt. Id quippe
prophets proprium eat, veriutem indicare; quemtdmodum soli proprie competil, diem inducere.
VI. \
, ,
, ' , ,
, . , \ '

, ,
.
Quocirca quotquot ventalem dewderarunt cog- Q ,
noscere, et ab hoc eam discere non oblinoerunt, , , 48 ca non inventa, in disquisiiione obierunt diem. .
Nam qui teritaiem querit, a aua ignoranlia acci- ; ,
pereeam quo modo poterii? Licet enim repererit, .
cura illam non cogooscat, qaasi absentem praeler- , ibit. Sed nec ab alio similiter ignaro, quamvis
, ,
icientiam repromittat, verilalem lenere poterii :
, \
cisi qood solam discet v k * conversalionem, quae
, * ,
VARIiE
LECTIONES.
Eccle.iu, I. " (sic) . " C . inserui c. .

PrSma man. scripl. in
\ . " Prius ^ . Ita 0 . c. S , C.
Post exein\**t aliaua fidentur. Supple (pfr. c. 7) v d aimile aliquid. S. * C. "
. C. .
CLEMENTINA. HOMIUA II
, scilicel propler consensum cum ratione aciri polest

quaeque singulos, ex eo quod noluDt injuria affici
.
docet jion oportere alieri injuriam facere.
VII Quotquot igilur lertim quaesierunt, se creVII. ,
" , - denles illud per ipsosmet invenluros, decepli sunt.
. \ Idque Graecis philosophis et barbarorum sapientibu
, \ . conligiu Nam, conjecturis considerantes visibilia, do
rebus obecuris prouunliarunt; quod sibi quoquo
, % , modo videbatur, id verutn esse arbitrati. Quasi
. ' , enim gnari veritalis, qui adhuc eam quaerunt, opi , nionum quae sese offerunt alias abjiciunt, alias re , tinent, ac si cognoscerent; ignari quae vera sint,
, , quae falsa; et de veritate decernunt, qui veritatem
, * \ inquirunt, nescientes quod qui veritalem quaerit, a
,
auo errore non potest eam addiscere. Neque enim,
^ - t dixi, praesentem eam potesl recognoscere, quaia
. , , ignorat.
, .
VUI. '
VIII. cmn, qui a seipso qirarit discere,
4 9 , . \ persuadet non sane quod verum est, sed quod de " , lectat. Quando igitur alium aliud obleclat, alterura
. ,
alleri pro vero lenetur. Veruro autem id esl, quod
* . , propbelae videtur, non vero quod unicuique placel.
, \ . Nain si verum esset quod deleciat, imiita esaet
\ , , id quod unum est; quod fieri nequit. Propterea
, \ Grsecorum pbilologi, non philosopbi (amatoret ter , - monum, non sapientice), per conjecturag res aggressi
, , multa et varia docuerunt: rati propriam bypolhe ,
seon consequentiam esse vcrilatem; nec scientes
.
Q quod, cum sibi falsa principia deflnivissenl, cum
;
19
9 9
9 9
principio eorum finis concordavit.

IX. Unde oportel, omnia praetereundo, soli veritalis prophetae se ipsura credere, de quo omiics
dijudicare possumus, an sit propheta, etsi valde
eimus imperili, ac in sopbismis rudes et ignarl
geomelriae, alque in musica non initiali. Deut
quippe, ut omnium curator, cunclis facillimam fec i l illius inventionem : quo ad eum reperiendum
nequc barbari essent invalidi, neque Graeci impotentes. Itaque facilis est de ipso inventio. Haec
auiem est.
X . Si propheta est, et potest scire quo modo
. \, \
faclus sit mundus, quaeque in eo consistunt, quae ** , \ , \
' , 50 que aliquando erunt: si aliquid nobis prsedixit,
, D quod sciraus evenisse, recte ei ex iis qua jam faola
fuerunt, futura quoque credimus fore, lanquam

non solum scienli, verum et praescienli. Gui ergo
, , . , , quanquam exiguum ingenium babenti, non apparel
de consiliis Dei ei prae omnibus credendum qui solus
,
prae omnibus hominibus ea novit,licet non didicerlt?
,
Quare tali, procognitionem, inquam, habentiper
xal ; , ,
IX. " , , *
,
, \,
, \ **, \
, \ .
,
*
, . '
\ . .
4 1
VARLE
LECTIONES.
*
In cod. 804 post addilur .
Ila c. S ,
C.
C. * Forlasse , ul supra S. ** Vbb. , , non legunlur in . inserui c.O.
Lege
D.
. Tum addidi c. eodem et ex conjectura C i .
oni. 0 . * non omittere
ilehebant C l . et S.
0.
Ila S , C , 0 . ** Ila 0 , c. S , C.
excidil ap. S. Idem ex conject. Ci , cujus text. \ , ul C.
edidit C l ,
nou C , ut iniuus accurate scr. S.
l u 0 , c. S , C.
om. 0 .
e i
1 1
9 9
9 9
k l
4 1
4 7
S. f.LEMENTIS I R O M . PONT. OPERA DUBIA.
83
dtvinilatem epirilus quae in ipso exislit, si quig

nolit veri cognitionem Iribuere, et eara altert c u i piain tradit, nonne meotis inopg e s l , qui ascribat
non propbetse scienliam quam noluit propbelae
concedere?
X I . Qiiare anie universa omni judicio oportet per
propbelicam proniissionem propbeum tjuaerere;
eoque cognito reliquis doctrinae cjqs sermonibas
adhaerere sine ulla dubilalione, atque confldendo
de bonis qnae sperantur, juxla primum judicium
vivere; eciendo videlicet, quod qui ea verba protuJit, ita natura comparatus e s i , ut meniiri nequeat.
Quamobrem si de caelero aliquid ab eo dictornm
nobis non recte dictum videatur, scire oportet, non
ab eo prave dictum esse, sed nos id quodbene
dictum erat, non intellexisse. Neque enim ignorantia recte cognitionem dijudicat : sicuti noc
scienlia vere potest judicare prescientbni; verum
prascientia ignoranlibus tribuit scienliam.
84
& ,
, \ ,
,
;
X I . " *
,
,
, 0 \ , $ ,
* ,
. , ' ,
, '
. "
/ , ' *
.
1
XII. Quocirca, amice Clemens, si qua ad Deum

pertinerjt cognoscere cupls, ab isto solo potes d i ecere, quia solus novit veritatem. Aliorain enim
3i quis aliquid cognoscit, ab eo, aut ab ejus disciptilis traditum accepit. E s l autem ejua sententia et
vera praedicaiio : Deum unum esse, cnjus mundue
opus est, quiqne justus cum s i l , aliquando certe
unicuique pro actionibus retribuet.
XII. ", , -
", 51
, .
, ,
. " '
\ , , * ,
, ,
.
XIII. Necesse quippe est ut qul asserit Deum

natura omnino esse jusltim, eiiara credat immorta-
XIII. ,
, \ -
!es esse hominum animas. Quoniam ubi erit justi- Q

tia cjus, quando aliqui, cuin pie vixissent, interdum
male habiti per virr e ipedio sublali sunt, quidam
vero, ubi omnjno impii extkissent, atque vitae luxul
ac delicjis indulsissent, communi lamen bominum
iporte obicrunl? Quandoquidem igitur, absque ulla
contradictione, Deus, bonus cum sit, justus etiam
st, nec aliunde justus esse cognoscetur, nisi aniina
posl separationem a corpore sit immorlalis, tit
inalus quidem, in inferno posilua, tanquam qui
bic bona receperit, ibi pro iis quae deliquit, puniatur, bonus aulcm, hic pro deliciis castigalU3, illic
qaasi in sinu justorum constituatur bononim bseres, Quopiam igiiur Deus juslus est, consut inier
pos, jadicium quoque fore, et anlmas esse i i n jnortales.
X I V . Si quis vero, quemadajodum bimoni Samaritano placet, Deo justum esse nolit concedere, cui
jam tribuere potest ut justus s i t , vel esse possil?
flaro jd cunclorum radix noii babet, prorsus
VARliE
. \, " .
, ,
, , , ,
; \
\
, ,
*1 V**^ ,
' , } ,
, \ ,
, \ \,
,

. " ,
\ \
.
XIV. , ,

52 V-h .
, \ ;
0 ,
41
LECTIONES.
. , C , cujua conjectaram , exbibet ; S. ,

r. , qni
: propterea
- conj.
.
-"*- S .
*> C. Tum decsl
quocum dedi. . Deest ap. C
:
in . " .
C.
lla , C. S., C.
, C. et EpiU
c. fc5, C. Cfr. eliam h o m . n i , 17 sub 0nem.
C , S l>ein . ad<r.
anle . Tum \ . Epil. c. 95, quo<l unice rectum. ' proiasin rcsumit. S.
genus ex usn
.
C, '. C, 15. Notum est itlud loquendl g<
Pcripateticorum, de quo exposnerunt Trendel^nburgius in MiueoR/^ 1818,in-4%457 seqq. (qu rotnenlatio inscripta est : Das \ , bei Arisiolele$, etn beiiraq zur arist. Betjnffsbeitimmnttg uud tur griech. Syntax) et ad Arisl. De anim. p. 471 seqq., deinde Waiiz ad Arisl. Org. 67,
C, I I . Vklc infra lioin. x, 19; , x v i , 47 S.
C.
%
4 4
1 9
4 4
CLEMENTINA. HOMILIA IL
necesae
est
cogiiare,
illud
quoque
in
hontinum
na ,
. " tura, tanquam in fructibus non posse rcperiri. Si
, ; , aulem invenialur in hominibus, quanto magis in
, Deo? Quod si juslitia nusquain, neque apud Deuro,
, . ' . neque apud homines repcritur, plane neque repe- '
rietur injustitia* At juslitia existit. Nara, exstanU
*
\ juslilia injuslitia quoque dicilur : quae ila vocalnr,
quasi cum ea juslitia comparetur, eique inveniatui
, .
contraria.
4 4
X V . " "
X V . Inde igilur Deus bomincs rerum verilatem
, , docens, qui ipse unus e s l , bifariam el contrarie
\ , divisit omnia exlrema, cum ipsc ab initio unus sit
\ ,
ac eolus Deus, qui fecit coelum et lerram, diem at>
\ , \ , \ , Boctem, lucera et ignem, solem el lunain, vitam
\ ,^^ ". ^ alque mortem; in his auiem solum hoininem libe , rum condidit, aptitudine pradilum ut justus vel
* injuslus flat : cui et aliernavit conjugationum ima , gines; primo illi apponens parva, deinde vero
, , magna; sicut mundum, sevum. Etquidero hic mun, . '' , dus temporalis esl, at futurus aelernus. Prima est
6 . , . ignorantia; secunda cognitio. Sic enim propbetia
\ 53 - ductores ordinavit. Quia enim praesens mundus
. , femina est, quasi mater liberorum procreans a n i , ^ mas, fuinrum aevum mas est, tanquam paler libe\, * roa suoa excipiens; propterea in bunc mundum
,
prophela eonsequenter veniunl tanquam filii fuiuri
\, eaeculi, nolUiam babentes bominum. Porro hoe
, . mysterium si cognovissent bomines p i i , ntinquani
, aberrasseut, sed et nunc deprebendissent, Simonem
, \ C qiii oroues conturbat, erroris ac fraudis caee
, , \ ' cooperarram. Sermo autem propbetic regulai i l a
\ . habet.
.
67
7 9
X V I . ' , \
, ,
, \
* \ ,
. * '
, , '
, , .

, .
* (40)] -
7 1
VARliE
X V I . Ut in printipic* Deus, qui unua e*U l a a quam dextra etsinistra, primo fecitccelom, deinde
terram, ita deinceps omnes conjugationes constiluU*
In hominibus autem non amplius s i c ; sed cunciag
alternat conjugationes. Ut enira ab eoprima meliora
sunt, secunda deteriora; contrariura apud hominea
nanciscimur, prima pejora, secunda praestaotiora.
Itaque statim ab Adarao, qui secundum Dei ima
ginem faclue fueral, prirous ortua est iniquus Cain,
secundus juetus Abel. Iterum vero ab eo, quem voa
Deucalionem vocatis.spirituum duaeimagines missa
LECTIONES.
Post aine dubio excidit S. * , c. S , C. * cod. 804.

^ C.
' .
C.
ol adjunxi c. . Idem .
h a plane scriptum exsiat in cod. Uttob. Me. , ut io eo eo.et per compendium scribi nomen
. Non lemere tameii hoc loco aliquis lepet aut corriget . C. Fortasse totum colon,
Iranepositis verbis, sic legeninra : , \ , , . Veri prophetie propheris falsis semper
snccedunt ( ) secundum regulam syzygiarum. Alque illi quidein eliam aliis locis appellantor , hi \ , cfr. hom.n, 1 7 ; m l i s e q q . 56. S. add. c. ,
quo . \ .
ora. 0 .
VARIORUM NOTiC.
(46) &
.
Noins est lusus iioraine Deucalionis apud TheopbUum Anliocbeuum lib. m , ad Autolycum p. 119,
quasi Noe hominibus sui lemporie dixerit, ,

. C O T .
87
88
sutit, fmpuri, inquam, etpuri, neraper niger corvtis, 54 , et deiucle columba alba. Iiem ex principe gentis , ,
nostrae Abrabamo duo primi nali sunt, primus . \
Isiuael, poslca Isaac qui a Deo benediclus est. Ex ,
eodeiu siniilitcr Isaaco duo adhuc exstiterunt, im- , 6 ,
pius Esau, et pius Jacob. Ad hunc modum ordjne

,
primus, ut lrnindo primogenitus, ponlifex, deinde
\ .
legislalor.
, , -r
, .
XVII. Iia etiam quae ventura erat conjugatio circa
XVII. '
Eliam, sponte diraissa est ad aliud tempus, coin-
menta se aliae opporlune seipsa fruiiuram. Quare , ' *
primus venit, qui inter nalos mulierum; deinde sc- .
cuudus advenil, qui inler filios hominum. Hunc se- , kv .
qoendo ordinem fieri poterit, ul intelligalur ad quara

seriem perlineat Simon, qui ante me primus venit ^ \ ,
ad geutes; et ad quam ego pertineo, qui veni post , , ' r
illum, ct successi velut Iuinen tenebris, velui igno- , \ , ,
rantiae scientia, velut morbo saniias, Ita quippe, ut . ,
nobis dixilverus prophela, primo venire oporletfal- , eum evangelium ab imposlorequodau),elsicdeinde, ' , ' post sancti loci eversionem, verum Evangelium ad
,
correclionem futurorum hajreseon clam railti. E l
post hsnc, circa flnem, iterum primus veniet A n i i - \ '*
christus, tuncque verus Cbrietus noster Jesus appa- , 55
^
rebii; post quero, orto sole aeterno, cuncta tenebra- , \ ,
rum evanida fient.
,
.
XVIII. Gum ergo, sicut dixi, conjugationis canoXVIII. \ , ,
ncin quidam nesciant, inde ignorant qualis exislal Q ' , Simon, qui ante mc prodiit. Nam si cognosceretur, . ,
non ei haberelur Qdes. Jana vero quia ignoratur, .
uon recte credilur : et qui opera inimicorum facit,
\ , \
diligitur, et hostis quasi amicus reccptus fuit, et , \
qui esl uiors, velut salvator desideratus est, et qui
, \ , \
ignis, lumen existimalus, quique seductor est, au- .
ditnr quasi vera predicans. His audilis ege Cle- , ,
mens: Quisnam est, dixi, iste tantug deceplor, scire " , .
veliem. Et Pelrus respondit: Si cupis disc$re, licet , , *
libi cognoscere ab iis a quibus et ego cuncta illius *
accuraie rescivi.
X I X . ,
X I X . Justa quaedam apud nosest, Syropboenissa,
genere Chanatiitis, cujus filiola gravi morbo deii- ,
,
nebaiur; quaeque ad Dominum nos*.ruiii acceseit,
, ,
clamans et supplicans ut filiolae suae mederelur. At
, \ ' ,
ille, eliam a nobis rogatus, dlxit; Non licet sanare
gentes, quae canibus ideo similcs sunt quod diversis , ,
uluntur et cibte et operibus, cumregni mcnsa iiliis ^ \ ,
Israelis tradita sit. Illa vero postquam id audiisset, ' .
, \ ,
el per illud quod de ejusdem mensae micis cadenti, ,
bus (velut canis) parliceps faxia fuit, ipulasset
>
T f
81,
8 8
VARIiE ÊCTIONES
* acccssit ex . * |) C , in marg. . . pro conjectura; (sic) 0 .
Qein C.
Aaron et poslea Moyses. Exod. v i , 20, v n , 7 , N u m . xxvi, 59, et I Paralip. , 3,
x x i u , 15. C.
De Joanne Baptista dicto Elia Matth. xj, U ; xvn, 1 2 , 1 5 ; Luc. i , 17. C.
0.
Tum inserui 6 c. eodem. Cfr. Malth. x i , H . Credner, Beilrace I* 286, 505.
lta , ut jam proposueral D. Tum scripsi ex conject., C , 0 .
adjunxi c. . Cfr. Baur., Paulue p. 219. S.
C.
C.
lla de conject. C , in cuj. lexlu , ut 0 .
0 , c S ,
0 .
Post '/ deest
C. Cfr. lamen Lob. Phryn., p. 61. S,
setpienlis ob vocis . D.
7
TT
T i
8 1
8 8
8 V
8 8
CLEMENTINA. -
UOMIUA II.
&
56 , quod eral, utpoie eodem ac filii regni usa v k t i i ,

, , ,
HliaB saniiatem quam pelierat obtinait. Neque eniu)
. \ \ eibnicam, alque codem in vitae genere permanen
-J lem, sanilate donasset qui id iniiio 11011 feceral, quod
- oon liceret in etbnica facere.
.
X X . , X X . Illa ergo, vilaro, quae j u i i a legem duciiur,
amplexa, a suo viro, contraria nobis seniienle, cum
. sanala iilia e domo propria ejecla esl. Diligens au , \ teui ea quae pepigerat, et abundans opibus, ipsa
, quideni mansil vidua, tiliam vero soam viro ad
,
veram fideui propenso ac pauperi conjugem dedit.
, Cumque propter filiam nupliis se abslinerel, duoa
, pueros emens ac educans pru liberis babuil. Qin
xaX , g pueri una cum Sinione Mago a teneris annis educti,
. - cuncla illius didicerunt. Tanla quippe inler eos
, * **. erat amicilia, ut cum Ulo in omnibus concurrerenl,
, \ in quibus vellet se illis aduoare.
.
X X I . ,
X X I . Hi Zacch&um ibi agentem nacti, ac veri
, * - tatis serraonem ab eo discentes, acia de prioribua
, \ - facinoribus poenitenlia, brcvique Simonem damnaii, , les, u l omnium illius sibi conscii, slaiira ac ego eo
,
,
profeclu* sum, accesserunt ad me una cum eoruin
57 educalrice, et a Zaccbaeo mihi suni commendati
, * , atque ex eo lempore mecum semper commorantur,
- , praceptorum verilaiis pariicipes. Haec cum dixisset
. , , Pelrus, vocatis illis praecepit, ut mibi omnia ad

Simonem perlmentia diligentor exponerenl. A(
. G
Deitm atteslati, se uullalenus menlituros, enar .
rarunt.
X X U . *
XXII. Et prior Aquila coopit ila dicere: Audi,
", , cbarissiroe iiobis frater, ut accurale cognoscas
, , \ omnia viri illius, cujusuam sit, et quis et unde, et
\ , , qua-nam sint quae facit, et quo modo, quamque ob
\ . ", causam. Hic Simon patre qiiidem Anlonio, malre
, ,
vero Racbele orlus e s l ; natione Sair.ariianus, ex
, . , G i l l h i s , vico qui sex scboenis ab urbc distat. Is,
' , Aleiandriae ad Nilum versalus, Greca disciplina
cum mulluni se exercuerit, et arle magica polleat,
\ , mente eialus, se vult exislimati esse virtulem su \ . prcmam, ipso quoque Deo mundi condilore supe \ , rioreui. Interdum vero se Christum bignificatis,
. ' , Slantem appellal. Eam aulem appellalioiiem usur \, \ ,
pavit, quasi qui exstilurus scmper sit, nec habeat
, . \ , corruptionis causani, u l corpore concidat. Neque
, ,
vero Deum, mundi crealorera, supremum esse a i l ;
. 5 8
nec moriuos cxcilaluni m credit. Hierosolyniam
, *\ negat, monlemque Garizimum subslituil, Pro vere
8 8
8 8
8 8
9 t
f 4
8 8
1 0 0
18
YARIJS
0.
9 1
LECTIONES.
scribendum esse conj. D. A u l etiam verba
, inlerpositis
om. C . deest in 0 . Cotelerium edidisse . . male noial S : i n Clericuni animadvertenduni
erai. I U Ruf. et . , , G. Et Epit. c. 25 , var. lect. ibidem .
Vbb.
". recepi ex . , qui subinde cum Epit.
c. 25, G.
' . Gfr. Raurii Gnosin . 404 seq. 508. S.
G.
inseruii
S. ex Epit. I. c Mla S, ex pi(.l.c.,o& C, 0 . Dcinde . c. 0 . C.
8
91
& CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA D U M A .
Cbrislo nostro seipsum pnedicat. Legem proprla .

praesumptionealiter iiiterpretatur. Etjudicium dicit **. quidem fere verum non exspectat; persuasum enim , $ *
babens, Deum non esse judicaturum, usquead Detim " ,
ipsum iinpietatem suam ausus est extendere. Unde . , , nonnulli, nescientes quod pietate erga Deum ut " , $
praetextu abutens, veriiatein occulle depraedatur, , \
qui ut credenti credunt eam, quae quomodocunque \ , *

ab eo dicilur, spem ac judicationem, pereunt.
.
11
XXIII.
*
* , \
* \
,
,

,
.
, (47),
' ,
, \ *
* ,
. 53
" \ , \

.
X X I V . Nam ipso peregre in JSgyptum profecto,
X X I V .
propler magiae exercitalionem, ioanne occiso, Do- , sitheus quidam principatum appeleos, cum ipsius , , , Siinotits mortem falso annuntiaeset, factus est C ,
aectae soccessor. At Simon paulo post reversus, e i . , '
eum iocum ianquam proprium affedans vchemeu- ,
ter, naclug bosilheum locum quidem uoo repetiit, ,
sciens hominem qui contra ipsius volunuiem oc- .
ctipaverat principainm. non depositum i r i . Quare '
per siimilatam amicitiam brevi quidem in secundum .
Doeiibeo locura irrepsit. Non multos autem post ' diea, intra numerum iriginta condiscipulorum col , ,
locatus, coepit Dositheo derogare, tanquaro qui non . \
germane dollrinam traderet. Idque eum asserebat , '
non invidia facere, sed inscientia, et aliquando . ,
Dosilheus, Simonis arliflciosam sentieiis obtrecla- ,

tioiiem, eo tendentem, u i abolerelur plurimorum ,
opinio, neque amplius ipse putaretur esse Stans, , \ , ^
furere coromolus, curo ad scholam eoiiio convenis* , 60

sel, virga Simonem inventura verberai: at per
XXIII Ut autem. Ipse religionis opinionem i n vaderet, facium est ita. Joannes quidam exslitit,
qui singulis diebus baptizaret, quique Domini noslri
Jesu eecundum eonjugaUonis ralionem ftiit praecureor: et quemadmodum Dominus habuit duodecim aposlolos, duodecim mensium solis gerentes g
iiuraerutn, similiter is trigtnla viros principes b a buit, menstruam lunae rationem impieotes. Quo iu
numero una quaedam erat mulier dicta flelena; ut
ne boc quidem absque mysterio esset. Gum euim
mulier dimidium sit viri, imperfectum tricenarii
coneitinic numenim, sicut et in luna, cujus inceeeus
nou perfectum mensig cursum conficit. Porro horum Iriginta Joanni priraus ac probatissimas erat
Simon : qui qoidem quo minus posl mortem Joannis princeps declaratus sit, boc in causa fuit.
11
1 1
VARliE
LECTIONES.
C , D. Caetenim
.
. " .
. " C.
C. "" eodem sensu occurrit. Cfr. bom. v m , 23. S. "".
C. .
adjunii c. . Legatur, quodpostulat orationis series.D.
. " oro. . om. . " , constanter, C. ldem ^.,
ut voluit S , C. " addidi c. .
Lge, qtuc de iilo apud multos suspicionem crearet. D.
Rnlini versio (Recogn. u , | i l ) \\xc est : Verum Dosilheus, ubi sibi derogari tensit Simone, vereru ne
opinio sua obscurarelur apud homines, qui eum pulabant ip$um e$$e Stantem. Curo hac interpretatioue con*
:slare potest lectio vulgala, modo liiulelur in . Eodem sensu legitur bom.
. i i i , 2, xvn, 6. Quid signilicct, inielugilur ex seqq. S. * 0 .
1 1
1 1
1 1
40
VARIORUM NOTJE.
(47)
lra . Simili
feclartl refcrebal rotundilatem, ad modum lunse io
mo\\o corona aux Simonis Magi diccbatur, impercornua cocuntis, ui nemo ignorat. CUT.
m
95
jCLEMENTINA. IIOMIL!A II.
114
. \ corpus Siroonis, quasi per fumum, vlsa est virga

transire : super quo obstupefactus Dositheus ait ad
eum : Dic mihi si tu es Sians, ut adorem te. CUIDque Simon respondisset, Ego sum, Do$itheus, \i
dens se non esse Stantem, cecidit et adoravit eum;
atque in numerum viginti novem principum viro*
rum se dejiciens, In eum locum qui ei opinioue
tribulus fuerat conslituit Siraonem : sicque non
multo post Dositbeus, illo stante, ipse concidens,
defunctus est.
18
1 , \ *
. , 6 ,
, , \
, \ '
, , .
1 9
X X V . , , - .
X X V . Simon vero, accepla Helena, circuil; et
", , $, - usque ad presens, ul vides, turbas decipit ac coio . movet. Helenam vero dicit de supreiuis ccelis in
,
m.undum. dedueiam fuisse, atque esse doitiinaiii.
, \ , quasi cunctorum genitrlcem essentiam ac sapien
, , - tiam : pro qua, inquit, Graeci et barbari conflixe, (48)* runl, imaginem opinanles verilatis; quae enim re . vera est, tunc apud illum primum omnium babita - bal Deum. E l haec atque alia his similia, ex Gracis
$ , fabulis conficla, persuaslbiliter interpretans, decipit
, multos: cum prsecipue edai molta prodigiosa i n i , \ . racula; ita ut, nisi cognovissemus, illa eutn per
' *, niagiam efficere, tpsi quoque fuissemus deceptf.

Illius equidem adjulores principio eramus, quandu,
, 61 ^
ista faciens, religionis partes injuria non afficiebaL
, .
Jam vero, cum vesanus ccepil imponere velle virig
9 9
9 9
9 9
9 9
X X V I . \ ,
religiosis, ab eo recessimus.
X X V I . Etenim caede se inquinare coeperat; sicut
" , Q ipse adhuc amicis nobis velul amictis patefecit

, quod cum pueri animam a proprio corpore sepa , rassel infandia adjuramenlis, futuram adjutricem
\ , ad eoruin quae ipse vellet reprasentationem , pue , , roque In imagine delinealo , consecratam baberet
iuiaginem in aede interiorl, ubi ipse dormirei: d i \ . cens se aliquando bunc ex aere formasse, divinis
conversionibus, e l , iraagine ejus depicta, rursus
.
, , - aeri reddidisse. Rera vero ita factam interpretatur.
Ait quod primo hominis spiriltis, versus in naturam

calidi, circumstantem aerem, sicut cucurbilula fa, cit, attraclum imbibit: quem deinde intra spiritus
*
^
, .fonnam positum ipse Simon in aquam veriit; cumque aer in spirilu consistens ob spiritus continui ,
' D latem effundi nequeal, eumdem convertit in sau99
19
49
41
4 4
4 9
4 4
4 9
VARM5
LECTIONES.
" 0 .
om. 0 . " I l a O c. S., C.
C. " C.
Ita D,
saffragante , C.
" .
Ita S, ex EpiU c. 27, C , .
0, c. G, Gl et S , qtii conjecturam suam in recensione Coteleriana jam evulgalam invenire poloisset.
scribenduro esse coniectaverim ex EpU. c. 27 :
. S. Ila S , C , 0 .
. . "Korlasse leg. S.
Post
C exb. , quod ejeci c. . Cqui deinceps .
lia 0 el ex corijcct. C ,
kJ.intextu.
C. Tum S Sn versione falso referi ad Simonem, cum referendum eit ad aerem. Quare irustra conjicit, acribendum esae infra . .
addidi c. 0 . Tum .
G.
VARIORUM N O T i .
9 9
9 1
9 4
1 9
9 9
9 1
9 9
,9
4,
4 1
4 9
44
4 9
(48) Alludit noster ad eorum aententiam, qui

iH*n Helenam, eed ejus dunUxat imaginem Trojae
fuisse siataeruot, cum Graeci barbarique sibi muluas, ejtts causa,clades facerent. Vid. Plai.De Rep.
. i x , 1586, C:
<
], Sext. Erap. adv. Maltli. vw ,
180,255 el Barnesium ad Eurip. Hel. v. 33. D. Add
Schol. ad Lycophr. . 113, et intfrpr. ad Herod. n .
112 seqq. S . DRSSRI..
S. C L E M E N T t S J ROM. PONT. OPERA DUBIA.
93
96
et et aanguine concreto carnem fe**it; . , ,

guinem
sicque postea carae solidata, hominem noii e terra, . \
ged ex aere prolulk. Atque hunc in modum sibi 62 ,
persuadens potuisse * se creari novum hoininem, . \
ait se euni, resolutis conversionibus, rursum aeri , '
leddidisse. Quae cum aliis diceret, credebatur; a . ,
nobis vero, qui adfueramus ejus myeleriis, pie non , . .
credebatur. Quapropter, damnata, impietate abcesaimus ab eo.
XXVII. Haec ctim Aquiia dixisset, frater ejus N i XXVII. ,
cetas a i t : Necesse e s t , fraler nosier Clemens, ea , me commemorare, quse ab Aquila praetermissa stint.*' , .
Primo equidem Deus testis esl, nos in nullo opere ,
impio eum adjuvisse, sed , illo faciente, untum
,"' , ,
speciasse; et quandiu opera innoxia edebat, dele- g * \ ciabamur sane ; quando autem quse per magiam , \
liebant, per divinitatein se facere, ad pios homines * , decipiendos, dixil, non aroplius eutn passi sumus.
, quamvis multa nobis promitlerel; primum quidem ,
fore u l templum nobis et slaluae erigerenlur, atque , ,
dii exisliinaremur, et a populis coiererour, et a re- , \ ,
gibus magmflcaremur, atque donaremur publicis \ \ honoribus, nec non infinita v i pecuniae ditescere- .
mus.
4 4
4 8
8 8
8|
XXVIII. \ XXVIII. Haec, et alia quae putantur roajora, nobis

pollicebalur, modo ut cum eo viventes pravum ejus **,
molimen taceremus, quo fraus ei succederet; atla- ,
men assensi non sumus: quinimo cotieilium de- , ,
ditmis, ut ab ista vecordia desisleret. dicentes e i : \ 63 *)
Nos, Simon, amicitiae, quam tecum a pueritia con- G , * , ,
traximus, memores, tequc amanles, utilia consu- , liuius : cessa ab bujusmodi audaci facinore: deus ,
esse non potes; iime eum qui vere Deus est; co- * *
gnosce teesse hominem, breveque esse tempus vitae \
. twe. Quanquam admodum locuples vel etiam rex
evadas, exiguo vitae spatio pauca sunt quibus frue- ,
l i s : et quae impie parta sunt, cum cilo fugiaiit, , \ , ,
ancrnum supplicium homini sceleroso comparant.
.
Qnare anclores tibi sumus, Deum verearis, a quo
judicari debet uniuscujusque anima pru Hs quae hic , '
.
gessit.
X X I X . , , .
X X I X . HsbC ille oudiens risit. Gumquc diecre*
mos : Cur nos irrides, qui tibi utilia suadcmus? Rideo, iuquil, slultam opinionem vestram, quod ^
^; * ,
credalis immortalem esse animam bominis. ego
. * , ,
reepondi: NOR miramur, Sixnon, si fallere nos
I , '
conarie; sed obslupescimus, qua ratiune etiam
leipsuui decipias. Eflare mihi, Simon, etsi aliorum \ . , ,
nemo comperUim habe?.t animam esse inimorta- \
lem, tamen el nos babemus; tu quidero, ut qni , ' \ ,
eam a corpore huraano diremieii, qui collccutus \ \
e s , qui imperaslt; DOS vero, u l qui adfuimus, e l , \ imperiuro audmmus, et quod jusaum esl vidimus \
11
4 4
8 8
VARIJE
r.
LECTIONES.
' C.
' C.
C. Decstxai aute in . * C .
.
l U EpiL c, 29 et , C. * addit Epu.
2 9 , quam eeq. S. * Non Cot., ut S powni accurale adnoUl, sed Cl edidil .
C.
lla cqd. 804 et , C. G.
C , qui deinceps .
Ila
, c. S , C. Ante addidi c .
4 4
4 4
1 1
4 4
4 7
4 4
CLEMENTINA. HOHHJA IL
9?
98
. \ * , clare. Et Simon dixit: Ego quidem ecio quid dicalis,

. vos autem nescilis de quinus loquamiiii. Et dixit
64 * \ , , , Nicetas : Quandoquidem scis, edisserc: quod si
, , neecis, ne exisiimes decipi nos posse, dum ais tc
. , quidem scire, nos auiem nequaquam. Adeo enim
slolidi non sumus, m nobis vafram inferas suspi ^ , \ cionem, qua existimemus aliquid ineffabilium cognosci a te, atque sic B O S , cupiditate detenlos, i n
.
toam potestatem redaclos leneas.
X X X . Respondit Simon : Quod quidem disjunX X X . KaV 1
, , xerim animam ab humano corporc, novi vos scire;
, , quod vero non anima defuncti miuislret, cum non
, existat, sed aliquis daemon, qui se simulat esse animam, operetur, novi vosignorare. EtNicetasexcepil:
, . \ *
In viia uostra multa incredibilia audivimus, boe ta ,
- men sermone amenliorem nos audiluros non speravimus. Nam si dsmon iingitse esse animam morlui,
.
, , quis fuit animae usus, ttt a corpore separareiur?
\ , Nonnc ipsi prasenles audmmus te, cum animani
; c corpore adjurando evocares! Et qua ratione, uno
, adjurato, alter non adjuratus tanqoam veritus obe ; * \ ' , dit? Nonne etiam tu aliquando a nobis rogalus, ctir
inlerdum cessarent assessiones, respondisli: Qnia
\ , (49),
" , , anima, completo super terram tempore quod in
, * corpore peractura erat, ad inferos vadit; ac sub , - junxisli auimas eorura qui propria morte obierunt, qtioniara in inferis hinc secedenles custo ',
diuutur, difficultcr permiui venire ?
, (50);
#
65 X X X I * ,
X X X I . Haee Nicetas cum protulissel, ipsc Aquiia
^ iteruin d i x i l : Cuperem a le id unum discere, Simon,
, , , \
sive anima sit, sive daemoo id quod adjuratur, cu, ; jusnam melu adjurationes non conleinnit ? Et S i \ * ,
mon respondit: Etenim poenas persoluturam se i n . \ * , - telligil, si non obtemperel. Alque Aquila excepit:
llaque si anima adjuraia venit, etiam judicium fil.
, \ .
\ , Si ergo aniinse sunt immorlales, omuiuo et judi. " \ \ cium esl. Quamobrcm t i eos quoque, qui in malam
, , , - aclionem sunt adjuraii, tumque uon obtemperaruni,
, condemnandos a i s , qao modo tu non limuisti co ; * gere, cum, qui coguulur, propter contumaciam pce , \ , nas Juanl? Nam le jam non csse mullatuBJ pro i i s ,
quae designasli, evenil, quouiam judicium rion \ ,
, D dum est, ut lu quidem pcenas des eorum ad quae
. , , coegisti, quod aulem coactuin est, veniam accipial,
1
YARIiE
LEC.TIONES.
* C. subjunxi c . * C,
.
. * . ' * C , S, c. C l .
< add. Epit. c. 32, qiiam seq. S.

accessit ex 0 et Epit. c. 32. Adsunt in 0 post vbb. expuncla. Tum id.
, " C.
7
YARIORUM NOTifi.
(49) . Inter spiritus paredros animre
BKrrtuoruro ponebantur. Praeler Recognitiones lib.
i i , cap. 45, ei lib. m , cap. 44, teslem damus Juslinum Marlyrem Apologia n , p. 65 :
jap, ,
,
\ \ , \ ,
. C O T .
(50) . Unde Terlullianus De anima cap. 57 : Publica jam littera
esl, qu(B animas etiam justa mlate $opitas, etiam
proba morle disjunctas, eliam prompta humatione
dispunclat, evocaiuram se ab inferum incolatu po/licetur. Vide si lubet Porpbyriuin lib. n De abttinentia, eap.- 47; Servium ad jEneid. iv ,386. ID.
99
S. GLEMENTI3 I ROM< PONT. OPERA LHJRIA,
ty
quit rotio facinori tdjaramentumpraetulerit.SimoD , , '

vero auditis, ira percilus, mortem, niei quae
gesserac uceremiis, raiuatus esi.

X X X U . Postquam Aquila b a * d i i i i , ego Clemens
XXXII. ,
interrogavi, quaenam essent miractila quae facereL
, \ .
lllt vero responderuot m i b i : Facit ut stalus ambu* (51) \
lent: igne volutans se, non uritur; inierdam vo- \ \ l a t , ex lapidibus panes f a c i l , aerpen9 fit \ ,
capram transforraalur, duas faciea oslendtl, in au- , , rum convertitur, porlas occluaas aperil, fernnti sol- ,
v i i , in convWHs simulacra iormarum ommgeiuim
, " exhibel; facit ut in domo vasa sponle ferri ad m i - <"nv
uisleritim videanlur, nec cernaniur qui ferwnt. Ista * p * ,
memorantes audiens mirabar. Testabaniiir aiitetn . mulU UHa se vidisse ipsi qui aderant.
. " \ #
** " .
X X X H K H i s i U e n a r r a t i s , pweclanisPelruset ipee
XXXIII. ^ \
ccepit dicere : Considerare vos oporlet, fi-alrea, re , ,
gulae conjugationis veritalem,a qua regula quinon , recesserit, non poierit errare. Quoniain scilicet, ut . \ , diximus, ooinia cernimue sese babere bipartito ac
" , \ ,
coutrarie, et quemadmodum primo esl nox, deinde , , \ ,
dies, et primuin ignoranlia, postea cognitio, et p r i , \ , ,
morbus, inde sanitas; ila primum error mundum , *
occupat, sicque post verilas supervenit, nt medi- , .
cusmorbo. Staliin Uaque ac Deo amicagensnestra

a b ^ g y p l i o r a i r vexalioiieliberanda fuit, prius per ,
eam virgara q u * in serpeiilem versa fueral, qwa- , ,
que iradila erat Aaroni, morbi facti sunt, sicque
-', \ ' "
poslea precibus Moysis sanitaies sunl iDducl. Et C .
nmic quoque, cum gentes ab idolorum euku libe- ^ " , rari deberent, iterum matitia, quasi ipsa imperans,
x
^
^ , "
anlicipavit, suumque velut serpemem misit in ad- ,
r
t V f
julorium, videKcet quem cernhis Simonem, qni

iqira facil ad stuporem ac deceptionem, non tauien
signa salutaria ad con-/ersionem ac salulem. Quoclrca V08 oporlel, ex miraculis quas flunl, factores
allcndere, quis cujumam sil operarius. Si iuutilia
miracula edit, maliliie est minisier; D vere uliUa,
boni est pneses.
, 7
, *\ (

^ , .
,
, \.
p
X X X I V . inutilia miracuh sunt, quae edldisse Simooera dixislis, quod, rnquani, sUtuas faciat ambulare, quod supra carbones ignitos volutet
se, quod draco fiat, in capram iransforroetur, quud- ^
que in aere volet, ac eimilia alia, quas eum ad sanandos bomines non tiant, ad mullos falleados nalnra comparata sunt. Miracula vero misericordie
veritatis humaniutis plena sunt, qualia Domtnum
VARIiE
e V i
X X X I V . ,
, \ '
,
, , ,
, , ?" .
,

r t
LECTIONES.
C.
G. " Hanc conelruclionem non admittit lingua Grceca, naro scribi debuit
. Sed facilior est einendandi rallo : proreus enim legendum . D. Sed polest eliam
leciio cod. Reg. f e r r i , esl enim ordo verborum \ (neinpe
) . Gl. Fortasse pro ponendum esl adverb. loci (idem ac ) vel .
** Cfr. cap. 15 seqq. om. C. : .
tacile scripsit C l , repeliilque S contra codd.
auctorilalem. 6.
O in lextu , in marg. ead. man. correctuni in
.
C.
<
1 9
VARIORUM ).
(51) , elc. Anaslasius Quaestlonc 20, p. 242. Geitrenus Synopsio* pag. 173. Nicepborue
Hisl iccL lib. u,cap. 27. C O T . )
CLEMENTINA. HOMILIA II.
, '
* " ,
, 6
, , ,
,
,
.
X X X . , *
8 1
40*
feciftse audiistis, meque post illum prece edidisse,

quibus multi adfuistis, alii multiplicibus morbis aui
daemone liberaii, alii vel manibus vel pedibus lirmaii, alii visu vel auditu donati : et quaecunque
alia edere poteat v i r ad spiritum bominum amantem perlinens.
X X X V . Quae cum dixisset Pelrus, sub auroram

ad nos ingressus Zaccbaeus salulans Petro a i t : Differt Simon disputationem in diem crastiouin; nam
bodiernus inter undecim dies ipsius Sabbatum esL
(52). Ad quemPetrus respondit: Dic Sirooni: Quandode * * \ ", mum voles: et scias, noa paratoe esse tibi, cum vo , , , - lueris, divina Providentia occurrere. Equidem Zac . chaeus, his audilis, reaponaum ut darel, egreeaoe
- cst.
.
X X X V I . , \
X X X V I . Pelrus vero, ine videns tristem, causam * que rogans, cum a me audiisset non aliunde or , * tam quam ex disputationis dilatione, ila locutue
(53) " est: Qui mondum optiroa Dei providentia guber , , \ nari exialimat, amice Gleroens, is non segre feri
, quomodocunque occurrentia negoiia , secum repu l a n s , quod per Numiuis dispensaiionem res con * * gruenter exitum sortiuntur: unde sciens Deum e$se
\ , - jusluni, et bene sibt conscius vivens, accidentem
molestiam novit ab animo recta ratkme abjicert,
" , quoniam ea in fine ad aliquod bonura ignolum per>
. \ veniel. Et nunc igilur dispulationis cura Simone
. C Mago dilalio te non contrislet. Fortassis enim a
- provideniia in luam uiilitatem coniigit. Quocirca,
. " cum mihi sis amicuj* peculiaris, non tardtbo libi
narrarehaec.
.
.
X X X V I I . Nostrl quidam sodales cum Simonevfr ,
saniur stmulate, quasi impiissimo illius errori ad , , QQ baereanl, qoo, illius consiliis compertis, nobis eadc, ,
clarcnt, sicque cum viro callido aple et congmen . " ,
ter possimus agere. Atque nunc ab illis accepi, qua
; \
de re in disputalione loculurus sit : ob quara noti ^" - tiam Deo gratias egi: te vero bcatura judico, quod
1
81
9 1
VARWB
LECTIONES.
" non pendet a , ut perperam vertitG , sed ab , el referri debet ad ,

quod lalct in. S.
o l a p . C deessc, male assciitS ; excidil aulem ex Glerici reccns. "
exciditap. C l et S. " , conj. D , , conj. G l , .
* praeiermisil S. " . " . . . C.
Ita D, accedenle , G. " Ita
, c. S , C. " Ita , c. D ; conj. C , in cuj. tcxtu . " .
" 0 c. S ; G. " , qui postea .
e ,
9 7
(52) 7/ D Hoc ego praestantissimum opus, Paralleiis ejusdem
6. In Recognitiontbus auis Palris nec oronino siraile, nec prorsus dissimile,
Hufinus vel aliter legit, vel prave Interpretatus est.
iractavi quidem pro libilo in Bibliotheca soc.
Difert, inqnit, Simon certammis diem tn undecimam Jesu, edilis ac inediiis Hbris inalructissiraa; eed
nuntn pr<g$enii$, qua est post septem dies : lib. i ,quia maximi otii immensique laboris erat cuncia
cap. 20. Loci porro obscurt ac difficilis bic queat investigare cura ad Qementem, tum ad Ignatium
esse sensus: nodiernus enim dies Sabbatum ipiu$ spectaniia, pauca solumroodo subnoiavi, quae primo
. Simonis ei/, quod sinauli* quibusque undecim diebus conspectu scse obtulerunt. Itaque a voce *
rtcurrit. ed de isio Sabbato Simoniano legissc me usque ad , inibi nactua suro cap.
memorit non teneo. GOT.
, elc., sub boc tilulo,
(53) . Clementinis loca multa excerpsit
'. ID.
ioaunes Dajnascemis, ul refcrret io sacra sia Electa.
105
S.
CLEMEfmS
ROtf.
Wflt.
DtftlA.
OPERA
104*
dilaia fuerft dispatdtiti; nam sermonum, qui ab ipso <* \

ad imperitorum judicium profcrentnr, tu, ante dis " * putalionem ame instructus, poierts esse auditarflr- , , *
mus ac stabilis.
,
XXXVIII. MuICa mendacia contra Deum
XXXVIII.
accepii Scriptura, hac rattone: cum propheta Moyses (54)
ex Dei consilio sepittffgiftia electis legem cum ex- #
plicalionibus tradidisset , ut et ipsi eos qui vellent

e populo instiluerent, non raullo post scripta lex recepit qua?dam falsa contra unicum Deura, crea- '* ' \
torem coeli ei terrae omnhiraque in iis lontentorum; \ * ,
id auso diabolo facere ob justam quamdam ratfo- \ ncm. Atque hac rattone et judicio accidit, ul de- , "
prebenderentur qui auderent contra Deum scripta . , \ ,
lubenler audire, quive amoris eausa erga Deum ad- i "
versus ipsum dicta non modo non erederent, sed , ,
neque omnino sustinerent audire, eisi vera iorent, ' ,
nmlto tutius rati pertelitari ob fidem boni ominis, ,
quaui ob sermones iofaustos ac blasphemes vivere , >'
cum prava conscientta.
, 4
*
X X X I X . Itaque Simon capitula eenir* Deftm iit
X X X I X .
Scripturis teniandi gratia apposita vult, ut audio, 70 * in medium progressus adducere, quo a charitate
, , , ,
crga Deum , quolquot miseros poterit, abigere va- ,
leat. Palam enim dieere nolumus, in Scripturas ea .
capilula inlrusa esse; nam conlurbaremus imperi- ,
tam plebem, et ita tmprobi homiiiis Simonis vo~ \ " lunfatem faceremtra. Nondnm enim diseernendi vi
) . p r e d i t i , aut fugienl iios telut impios, aut, quasi 6 *
lion solum blaspheruia capiiula falsa stnt, etiam a doclrina nostra seeedent. Quafe necesse habcmtis,
, . ,
assenliri lalsis capilulis , et de iisdcm vicissim i n - , *.
terrogando ad angustias illum redigere; beuevoli* , autem ei candidis, post expertmenliiw Hdci, seor- , {5
sim tradere soluiionem capitulorum diciorum ad- , ,
versus Deum, q i i * quidcm unam ac brevem tiam * , \ :
. .
et raiiouem habet. Ista aulera est.
X L .
X L . Omne diclum veF scriptum contra Dcura
inendaciura esi. Quod auiem id vere, non vero so- . "
lum bonoris graiia dicarous, sed eiiam veritaiis, , ,
. * ,
paulo post procedenle sermone cerlara ralionem
#8
afferam. Hnde t u , charissime Clemens, coiilrislaii > , \

. " . " . l i a legendum jam vidit D. Cfr. infra cap. 40, 4 5 ;
hom. i i i , 6, C. " om. 0.
0 , C . S , C. " Ita 0 , c. S ,
C. Mla C in roarg., in cuj. texlu , ul . ' " . . C , . ., .
.
ora. 0. Mox ' C.
Erral S de C , qui exli. u l ,
C l .
9 7
VARI0RUM .
(54) - contumeliis incessunt; Abrabamuni quidcm com
. Falsa veris permista iuitse in sa- Isaaco, Jacobo, Moyse et Aarone, usque ad Jesum
cris Scripiuris dicilur passim boc in Apocrypho, Nave (ilium recipientes, sed postca Samsonera, Sainipie juxla ac slulle : ex veierum basrelicorum de- muelem, Davidem, Salomonem, Eliam, Eliseom,
Isaiam, Jeremiam, Danielem, Ezecbiclem, alios,
liraraeulis, qui, leste S. Irenajo lib. m , cap. 2, ctitn
ex Scripturis arguerenlur, in accusationem conver- onniesqueprophetas deteslati. Piolemaitaevero Pentebantur ipsarum Scriplurarum, quasi nou recie taleuchum cum legibus divinis humana mandata
baberent, neque essent ex aucloriute, et quia varie complecti aflirmant.Et Appelleiani a Christo voluiu
fuisse indicatum, quid in sacris litteris ab ipso d i esseut dicla*. Sic apud S. Epipbaniiim Ebionaei
Moysis Peulaleuchuni iutegrum non admitlunt, scd cium fuerit, rpiid a demiurgo. Lege de Ebionaiir
MetboiUi Contivinm. or. 8. p. i 10. (.
quidam illius rejiciunl, majorcmque legis parUm
CLEMENTINA. - HOMILIA .
!0
- non dcbcs , qtiod Simon ad disptitatienem untiit

. IIHIIC diein inleriniseiil. Hodie enim anle disputa * tronem instruclus de capilulis Scripturae apposilis,
, \ iuter dispulandum de uno Deo ei bono, mundique
, \ , 71 - creaiore, taesitare non debes : sed ei in discepta * \ \ tione miraberis, quo pacto impii plurima in Scri, , ptnris pro Deo dicta reiinquunt, et respidentes ad
, ' ea^ quae conlra ipsum scripta s u n l , haec UBU profe
runt, sicqne audiiorcs ignorantise ergo, quae centra
\ , Dftum uiii, credentea, ab illius regno ejiciuntur.
, Qnooirca tu, occasione dtlatioDts Scripturarum
. mysterium discens, lucratus non pcccarc in Deura,
, ,
incomparabili gaudio afficieris.
.
X L I . XLL. E i ego Cleraeus, eo audito, d i x i : Revera
\ gaudeo, el gratias babeo benefico prorsus Deo, qui
- etiara scit me aliud sentire non posse, nisi cuncU
, . " pro eo. Quocirca ne credae, m e , quasi de Dei ver - bh vel de iisquae dicturus esdubitero, iiUerrogare;
" , ' sed ut audiendo ipse quoque aliura candide audirc
\ desiderantem docere valeam. Idcirco expone mibi
. , quaenam sint mendacia in Scripiuris exstaniia, et
\ ,
quo modo vere raendacia sint. AcPetrus respondil:
. \ \ ! Licet nie non imerrogasses, ego ordinem prose , - qtiens sermoniim eihibuissem demoaslralioiiem,
**X
, . , quam proraiseram. Igitur atidi, quo pacto multa in
, fieum meiuiaiHur Scripiurae, quemadmodum eas
.
Jegendo intelliges.
X L I I .
XLII. Exeropli aulem gralia, quae dicentvr, eirf . 72
,
llcient. Et vero, aroice Cleroens, uescio an qeis , - quaio, qui vel cxiguam erga Deum cbarilalera e i
\ , benevoleutiam coiiservet, poteril recipere vel eliam
' . audire quae conira eum dicuniur. Qua enim rationo
(55) is idem animam roonarchicam babeal et sancle v i , \ \ vat, qui est pneventus opinioue, mullos esse deoa,
; \ , non unum ? Yel si IUIUS est, eum in auiltis defeclibus
, " , tnveaiens quis nitetur esse sancius, quando q u i , - dein sperabit, omnium principiura Deum propter
naiurae sua3 v i t i a , uon vindictam sumpturum de
;
aliorum delictis?
1 1
0V
1 1
XL1IL , , \ .\
, , * , ; ,
\ ; \ - ^
, \ \ ;
, \ ;
, ; ,
;
, \ ;
, \ ; , \
1 8
X L l l l . Quare absit, ut credaiur, qood omiHUut

reruin Dominus, qui coelum ac lerram omniaque
illis conlenU condidil, cura aliis imperet, autquod
nieutiatur: nam si mentitur, quis verum dicit? aut
quodieniel, quasi ignorans: quis enim procognoscet? Si autem considerat, et pojniteutia ducitur, ecqiais menle perfectus atque consilio subilis? S i
mulaUir, qeis incomparabiiis? Si indurat corda,
quiserudil? Si csecitatem et surditatera inducit, quis
dedit visum et audilum? Si fraudare suadet, quis
jusliliam admiuistral? Si illudit, quis esl sfncerus ?
VARIÊ LECTIONES.
^. ascripsiex . . . o m , 0 , q n i deindft . (5 C. ^ scribendum censetD. ^ . " . Idem .
Ita
et S ex conject., C. Post S credideril aliquid excidisse, velut . " .
" , . Tum legendum esset , . " . " .
T
1 1
(55) Morapxixftr ^ lyziv. Monarcbicum
vel qui monarcbioc c l unius principatui faveat.
animum appellat, vel eum qui dominetur in corpus, COT.
PATROL. G n . II
107
S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA MJRIA.
168
Si iiiVftlidus e s l , quis est omnipotcns? Si injustus ; Et , \ ;

est, quis justus? S i mala creat, quis bona facict?
, ;
Si mala facit, quis bona ?
, \ ;
X L I V . Si vero monlem pinguem appeiit, cujusX L I V . . , \
nam erunt cuncta? S i mentitur, quis verax esl? Si ; , \ ; *,
in tabernaculo babilat, quis immensus? Si deside- , \ ; 73 *rat nidorem, sacriQcia , viclimas et libationes , \ \ \ , \
quis nullius indigens, quis sanctus, quis purus, \ \ \
quis perfectus? Si luminibus ac lucernis delectatur, ; \ , \
quis luminaria in coelo constituit? Si in caiigine ac ; \
lenebris et procelta atque fumo versatur, quis U n - \ , \
quam lumen maximum aevum illuminal? Si cum ;
tubis et vociferalionibus et jaculis et sagiitis adve- \ " \ \
nit, quis est omniuin exspectata tranquillitas? Si , ;
ipse bella diligil, quis pacem vull?Si mala ipsecon- $, \ ;
r
'
r*
'
- .
,,
- . .
dit,
quis
facit
bona?
S
i
durus
ipse,
quis
bumanus?
,
\
;
Si fidelis non est fn promissis, cui credetur? Si ma- " , \ ;

1
18
los ainat el adulteros el bomicidas, quis erit juslus

judex? S i eum poeniiet, quis est constans? Si deniqne malos cligil, quisnam admiltit bonos?
\ , \ ; \ \
, " ; , ;
, \ ;
X L V . Quocirca, Gli Glemens, inbibe le, nc aliud
X L V . , , ,
de Deo senlias, quam quod ipse solus s i l Deus et \ , \
Dominus et paler bonus ac justus creator, patiens,
\ \ \ ,
misericors, milritor, beneficus, bumanitalis legisla- , , , , l o r , casiilalis consiliarius, aelernus, aeiernitalis , , ,
auctor, incomparabilis, in bonorum animis babi , ,
tans, imperceptus et perceplus, qui in infinito ma- , ,
gnum aevum tanquam centrum Axil, qui coelum ex- Q
,
pandit et terram compegit, aquam recondidit, astra
\ , ,
in coelo dtsposutt, terram fecii scatere fontibus,
\, ,
Tructus produxit, montes in aUitm sustulit, mari
, , ,
terminos dedit, ventos ac flalus ordinavil; quique
74 ^ ,
corpori ambienli in immenso pelago, per spirilum
" .
consilii sui, seouritalem iribuit.
X L V l . llic noster judex est, i n quem intuendo
X L V I . ,
oportct animas nostras emendare, omnia pro eo , "
cogitare, ipsi benedicere; atque pro certo habere,
, ,
quod sua patientia improbitatcra cunctorum in p u - blicum adducens solus exsistit bonus. Isque in fine
. \
universi unicuique facinorum contra rationem ad
missorum justus praesidebit judex.
.
X L V I I . His egodlemens audilis dieo: Vere illud
X L V U . , 'religio est, vere illud pielas. Iteromque a i o : Cupe- D , " .
j&m igitur scire , quapropter eo modo scripti sunt
,
libri sacri. Memini quippe te dixisse id iactum ad . ,
coarguendos eos qui aliquid, quod dictum sit ad- "
\ersus Deum, temere credituri erant. Sed quoniam
. \
concedis nobis, quaerere ex te uii lubel, interrogare , , audemus, te jubente. S i quis, ctiarissime Petre, in
, ,
animum induxerit dicere nobis : Veritatem couti , "
nent quae in Deum dicta ac scripta sunt, licet tibi
* ;
videantur /alsa: qw> modo illi respondebimus?
1 4
, 7
VARIifi LECTIONES.
" deestln . C , quam formam S tacite commulavit in , ut scr. . Vide Dindor
fium . in Hom.
Tum
0 . ,
C. "
.
,.
.
. .
. . C. " <
. " A d o r a r a c o d .
Otiob. al. man.. . " U post Melaphrasten redolel,abundatque; conj.
S. BeestinO " I n O pr. m. inmarg.Evov. Eadem varietasoccurrilinfrac.52. " 0. " Post
Oprabel . " Vbb. accesserunl ex . " ora. , aui tum acr.
18
1 9
109
CLEMENTINA. IIOMILIA II.
l!0
X L Y H I . Ka\ ES " - X L V l l I . Excepil Petrus Tu bene interrogasii.

Verum audi; erit enim in tuaro cautionem. Quan, .
75 doquidem mulia sunt a Scripturis in Deum dicla,
, quia tempus urget ob vesperam, unum quod voles
" , \ - dictum sciscitare; el solvam, falsumque esse oeten, *
dam, non solum quod contra Deum prolalum sit,
, ' . - sed quod revera sil falsum. E l ego respondi: Yelim
(56) discere quo pacto, cum Scripturae Deum dicant
" ,
in ignorantia versari, tu ipsum scientem esse pote.
ris demonslrare.
X L I X . \ * X L I X . Respondil Petrus: Dictum proposuisti re , futalu facilc. AtUmen ausculta quemadmodum
, \ . " nihil igoorat Deus, sed el praescit. Quod vero te
, * rogo, primum mihi responde: qui libros sacros scri \ psit, dixitque qua ratione mundus fuerit conditus
, , ; * el quod Deus non praesciat, homo erat, nec ne? Et
". \ *
ego: Homo, inquam. lterum Petrus: Ergo qui erat
, , bomo, unde certo scire poterat qua ratione mun , \ ; diis fuerit conditus, et quod Deus non presctat ?
L .
L . Tum ego qui jam solutionem intelligerem,
" . \ * subridens a i o : Quoniam erat propbela. Petrus
, , , dixit: Si ergo propheta, licet homo, nihil nescie , " - bat, qui a Deo acceperat prsescienliam; quo pacto
, , ; igilur ipse qui hornini prascire largilus est, Deus
. \ * , curo s i l , in ignoranlia vcrselur? Et ego: Recte pro, . nunliasli. Tura Pclrus: Adhuc ergo, inquit, de hoc
, ,
ima raccum require. Confesso a nobis, Deum omoia
, precognoscere , omnioo necesse est ut Scriplure
.
illuin quidem ignorare affirmantes mentianlur, asse .
C reules vero cognoscere, verae sint. E i ego d i x i : Neccsse est ita babere.
L I . Petrus addidit: Siergo in Scripturi*alia vera
7^
* *
suni, alia falsa, recte Magister noster dixit: Ettot*
, ,
probi trapezita; cum nempe quaedam in Scripturis
"
, , dicia proba sint, quaedam adulterina. Et hominibus,
" . \ qui ob falsas Scripiuras errabant, proprie erroris
indicavil causam, dicens : Ideo erralis, nescientes
" vera Scriplurarum; propter quod ignoralis et virtu "* , /*
tem Dei. Et ego d i x i : Omnino praechrc.
(57).
r^f* . * .
1 1
" D , suflragante , C. "Malira , sede praepositioniim inutala D. C , S. " . C. " C. " I t a , c. S ,
C , qui refert ad hom. m , 50, xvui, 20. Epiph. haer. 44, 2, et ad nolas suas in Constil. . u , 36. Adde
gecundum S , quse prsebentCredner, Beilrage I, 295, 527. Heinichen Euseb. Hitl. ectl., lom. III, Excurs.
ix, p. 589. " S, , , non C, uli vult S , sed C l deinceps . " I l a S , C, 0 .
" C f r . Marc. x n . 24, Matlb. x x u , 29.
VARIORUM NOTjfi.
(56) , In Eclogh Daroasceni, de D , , ,
ante dicebamus, cap. ^- ,
quubus paulo
.
* ,.
it
. . . .r*
,

'
. . Qui locus admo , \ dum observari debet, ob manifestam in eo interpo" , lationem. GOT.
(57) ,etc. M i ; . ,
rare bic quoque iinpudentiam haBreiicam, in per , , ;
verlendis sacrae Scriptune testimoniis. Nam Mar . " . .
ci x n , 24, babctur duntaxat: ,
.
, .
;
Matth. vero , 29 : , etc. Quod autem
*. " . *
Ebionaei Evangelium Maltbaci, quo solo utebantur,
, ,
mutilationibus. addilionibus, mutationibus adulte^
,
raverint, locuplcs tcstis csl Epipbauius. J.
, , (I. ) , ; - . .
,
III
S. CLEMENTIS l ROM. PONT. OPERA DUBIA.
112
L U . Rcspondil Pelrus: Recte iiaque IIOII crcdo

adversus Deum, ncc advcrsus juslos in lcgc metnoralos, inipiam pr&sumens opimonem. U l enim mihi
pcrsuadco, neque Adamus transgressor fuit, quem
Dci manus parturicruni: neque Noe ebrius, qui
pra omni mundo justus invenlus est: neque Abraliamus Ires simul habuit uxores, qui propter caslitaiem donalus est liberorum muliitudinc: neque
Jacobus quatuor duxil, quarum el duue sorores,
qui duodccim Iribuum patcr exstilit, et Magislri
nostri adventum fulurum designavit. Moyscs non
erat homicida, nec ab idolorum sacerdote didicit
judicare, qui oinnibus saeculis legem Dei propbelavit, etob rcctaro inlclligentiara testimonium fidclis
dispensatoris accepit.
L l l l . Sed et horum similiumque solutionem in

tempore tibi exhibebo. De csetero, quoniara, ut v i des, inslal vespera,quae hodic dicta sunt, sufficiant.
Attamen quoties voles, de quibus placebit, fldenler pereontare ; nos lti confeslim explicabimus.
Quibus diclis surrexit. Sicque guropto cibo in somDum vcrsi sumus; nox enim advenerat.
LII. \ *
,
, " . ' ,
,
, "
* \ \,
,
\ " ,
\ ,
* , \77
\ *
.
HOM11JA III.
I. Posi daas igitnr dies, tertio autcm illucescente qno dispulandum erat cum Simone, ego
Clemcns expergefactus comitesqae, sub secundum
gallorum canium invenimus lucecnam.adhuc lucentem, Petrum vero genibus flexis oranlem. Completa igitur prece, conversuscernensque nos ad audiendum paratos d i x i t :
.
. ,
, \ "
- ,
, . ,
,
II. Scire vos volo, quod qui ex noslro consilio

manent cum Simone, ut inepta illius addiscentes
nobis subjicianl, quo ad variam ejus malitiam aptare nos possimus, ipsi miserunt, e l nobis ista dcclararunt: Simon hodie, quemadmodum promisit,
paratus est, vcnire coram omnibas, ut ostendat ex
Scripturis: hunc qui coelum et terram omniaque
in iis exsiantiacondidit, non esseDeum supremum;
sed alium exsistere quemdam incogniium et suprcmum, ut in ineffabilibus exsistenlem tteuni deorura, qui duos miserit deos, ex quibns aller mundi
creator, alter legis dalor. Atque haec dicere molitur, ut rectam fidem eorum subvertat, qui unum ac
solum Deum crealorem coeli et terrae adoraturi
eunl.
III. Hiec audiens quo modo non moleste tulisscm ?
Quocirca el vos mecum ronsislenles fraires soire
volui , non mcdiocriter animo me dolere, dum v i dco, diabolum quidem ad homines tcnlandos vigilare, bomines vero plane negligere salutem suaiu.
LIH.
\ . , ,
, 0 . " " , \
, ^ , \
. \ .
\ . .
II. , " & ,

,
, \
,
,
, 78 ^
, \
" , \
, ^
, ' e
vatt
, . , \
, \ ,
. .
4
III. ;
" , , ,
,
,
.
VARIiE LECTIONES.
_ " Vbb. . \ des. in . "
, in cu,i j . marg. al. man.
.
,
" .
. Vid. supra c. 46. Mclius S.
" Vbb. - desidcrautur inO. "
C. "' C. " 0 . " tranacripsi exO ,qui vocabula
non exbibcl.
C. " .
4 1
47
113
CLEMENTINA. HOMILIA III.
{U
Genlilihus enim, qui terrena simulacra crediiuri

\ 0\,
erant nou esse deos, roachinatus est inlroducere
, opiniones de mullis aliis d i i s ; ut si a terrestri
, mullorum deorum cessarent insania, alia vel pejori
\ - fraude contra Dei monarchiam ac unitatem loqui
- compellerentur, ne, doctrinara de uno principatu
.
lnaxiini facientes, unquam possinl consequi miseri cordiam. lloc ob audai facinue Simon falsis Scri
pturarum seclionibus armalus venit ad nos oppu. \ , '
gnandos. Quodque gravissimum est, ista adversus
Deum verum ex propbelis, quibus tameti non cre .
dit, docere iion veretur.
IV. Et quidem adversum noe, qui a raajoribus
IV.
cullum oinuium conditoris Dei accepimus nec non
79 , \
, Scripturarum decipere valentitim mysterium, nihil
poterit: conlra vero gentiles, in mullorum deorum
, ,
opinione nutritos, ignoranieeque ScripturaB men , \
, , dacia, valebil pliirimura : jion modo ipse, sed et si
' I quis aliue etbuicis vaoara aliquam in Deum fabu , lam, similem soranio opulenterque ornalam enar , , raverit, credelur; quod a puerilia mens eorum so lita est sermoncs adversus Deum suscipere. Rari
\ , autem inter eos erant, ut e multiludine pauci, qu\
, * ob aequum animum nolent inalo in oraiitum condi 6 torera Oeum sermoni \el aurem duntaxat praebere;
quibus solis ethnicis salvari contingel. Nemo igitur

. oTf
nobis de Simone peoitus conqueratur, vel de qno .
quam
alio. Nibil enira Sojvsle accidit; quahdoqai*
, \ *
dem et Scripturarum mendacia jure ad hominum
, \ *
C probalionem posita sunt.
.
w
8 1
88
8 4
8 8
V . ,
, \
; *
\
.
.
\ ,
\ ,
, 80
,
.
,
, ,
' ^
8 8
87
88

.
V I . , \ \ , ,
,
,
8 8
VARIJE
V . Quo audito ego Clemens dixi : Qua ralione,

ais, domine, et Scripturarum niendacia merito ad
hominura probalionem posila fuisse? Ille vero reapondit: Mendacia Scripturarum,er maliliae postulationc, justa ratione permissa sunt scribi. Merila
autem dico sic. In theologia et religione malus, non
rainus dilifeas Deum quam bonus in uno tantum a
bono superatur, quod nolens parcere iis, qui ex
ignorautia impii sunt, amore in illud quod non col i t u r , irreligiosorum desiderat interifum, bonus
vero ipsis offerre sanitatem. Vultenim cunclos pcenitenda sanare : serval autem eos tantum qui Deum
cogooscunt; at eos qui eum ignorant non sanat, non quod nolit, sed quia non licet booa flliis.
regni praparata iribuere bominibus, qui ob discretionis privationera assimilati sunt brutis animanlibus.
VI. Unius ac solius Dei, qui mundum fecit el
nos creavit etomnia prxbuit, ea natura est, u l
animara cujustibel intra pielaiis limites positi el
sanctumejusSpirituin non blasphemantisâd se,cbaritateerga bonc hominein, adducat, per respectum
LECTIONES.
* .
non omittere debebai S. Subinde * .
non est in 0.
0 , qui deinde c. D. ( G ), sed stalim ( G , ^ conjectura)*
. .
lta et C in marg., in texlu. G mulari vull iu
vei . Frustra. Cfr. bom. m , 9 S.
C.
om. 0.
. . Tum 8C. S, c. > , C, .
.
lla S, c. D , Ille conj. ,
, . Subinde in loxlu, ad oram inan. al. . G cdidil . Turo scr. .
8 8
8 1
9 8
8 8
8 V
8 8
8 8
8 8
87
8 8

tui in illam araoris. Licet peccatrix sit, ita c o m p a rata et, u l , postquam condigne de actis punila fuerit, saluiem consequatur. Si quis vcro Deum negaverit, aut alia quadam ratione in eum verbo exsliterit impius, ac postea egerk poeniteniiam, castigabitur quidem pro iis quae in eom deliquit, salvus
autem erit, quia conversus dilexii. Fortassis etiam
pietatis ac oraiionis magniiudo vel et poenas effugiet, cum boroo pro delicti venia ignorantiam ei
poeniteniiam attulerit. Qui autem non ducuntur poenitentia, per ignis suppljcium finem quoque accipient, etsi in reliquie omnibus sint sanclissimi: ver u m , u l dixi, certo tempore plurimum igne aeterno
vexati, exstinguentur. Non enim amplius senipiterni
IIG
, * "
. , *
" .
"
, " , '
, , . " *" \
\ ,

81 .
\ (58),
', ,
\ .
esse possunt, postquam impie se gesserunt erga ae- ^ " "
ternum ac solum Deum.
.
VII. Impielas autem in illum est, in ea circa reliVII.
gionem opinione m o r i , qua ditalur aliam esse

Deum, seu u l majorem, seu ut minorem, vel quo- , , ,
modocunque praeter eum qui vereest. Nam q.ui vere .
, ,
est, ille est, cujus foriuam bumanum gerit corptis :
propter qaam rem coelum et omnia astra, quamvis
secundum essentiam pra?stantiora, servire susti- , * ,
' , .
nuerunl e i , qui secundum essenliam minor est,

propter Numinis formam. Tanlum Deus hominem
,
prae omnibus benelicio affecit : ut inluitu plurimo \
rum beneficioruin, illorum auclorem diligens, per
.
dilectionem eam el ia secundo aevo salvus esse
A
7 0
71
possit.
VIII. Sufficiens ergo esl ad salutem cbarilaa ho- (j
VARIJE
VIII. (59)
LECTIONES.
Ila S , C, 0.
. Ita edidi c. , C, repugnanle grammatica; jam proposuil D. S eo inclinat, u l credat, excidisse aliquid posl , velut
, cfr. hom. m , 6. x i , 46. Frustra. " C. Idem . " C. Tum ' &
(sic)O. " . conj. D , pro . . Qua lectione recepta legerim :
. \ , \ . ),
(pro peccali venia) conj. . Legendum potius foret ex Si opinione \ vel , nisi lotus focus cotTHpielae manifestus esset. . Ginmagine.
om. 0 . " anle excidit ap.
S.
M i n u s accurate scr. S , C exh. , quod est ap. C l . M a l i m . S. " adjunxi c. 0 .
61
70
7l
VARIORUM NOTJE.
racleon animam, sed apte habentemad salntem, ipsam

(58)
dicens esse corruplibile illud, quod induit incorrupti$. Ad explicaliouem erroris hoc loco conbilitatem ; et murtale, quod induit immortalitatem^
tenti et infra cap. 59, et hom. v u , 7; x v i , 10, maxicum mors ipsius animce absorpla fuerit in victoriam
me facienl, prseler Jusiinum Dialogi p. 223 el 224;
(I Cor. xv, 53, 54). Mea vero senleiilia est, Heralrenaeum Hb. n , cap. 04 ; Aruobium lib. n , p. 60 et
cleonem , ut probaret animani esse mortalem, as109, Heraklinae ediliouis ; verba Origenis de Herasumpsisse oraculum Cbrisli (Matth. x, 2 8 ) : cleone baeretico Valentiniano, tom. xvm tn Joannem p. 255,si ut mihi videnlur accipienda, intellt- \ \
. Sed polius umete eum,
gantur : , inquit, ,
qui polett et animam et corput perdere in gehen&)
nam. Quasi eo signiflcarelttr animam in igne i n ,
fenii fundilus interire. Quocirca illud :

\ . \
\ (seu, u l rcciius in codice Regio,
, '
\ \ ) , qut
,
mihi credel inierprctabilur sic : Ad idem conferre
, \
existimans eliam illud, Animam et corpus perire. Cae (esl auplex leclio, prava el recla ;
terum aliis multis Clementinorum locis aperle doideoque expunge quod solum habei Lilier Regis) (^ ciim eodem ms. ) - i ) celnr immorialitas animaruni cum suppliciorom
(ms. ). Quae vertnnt:
perennilate; potissimum boniil. n , cap. 13, ei boNe$cio auiem quo modo motus in ea verba, erat enim
m i l . u, cap. H,adeo ut necesse sil peeudo-ClenirniDorilurus (Joan. , 47), existimet subverti eorum tem istum vel pugnantia scripsiase, vcl hic fuiase
opinionem qui animam immortalem ponunl; eodem inlerpolatum. COT.
eotijici existiman* tum animam. tum corpu* etinter(59) cvv. Ecloga3 Damasconi, s*penuire t't gehenna : nec immorlalem es$e existimat Hemero memoraiae, el uieinorandae, capite \ .
C L E . HOMILIA IIL
118
.
,

\
,
\
82 ,
,
, .
niiuum erga Deum. Viderfs autem matus feslinare

nos, ul in eorum animis, qui ex gentibus credituri
suiu, inseminemus immortalitatis operatricem cbaritatem hominum in uoura ac solum Deum, ipse,
inquam, diabolus, conlra imperitos sufficienler ad
necem armaius , nititur mullorum deorum sixcr
unius tanquam praestantioris opiuionem insercre :
quo bomines, tenendo ac credendo quae non licet,
moriantur quasi In adullerii crimine, eta regno Dei
ejiciantur.
I X . llaque dignus estqui abjicialur, quicunque
IX. "
contra Dei monarchiam vel tantum quid simileaudire voluerit. Si vero , quasi Scripturis confidat,
. ^
$ , - contra Deum vel audire aliquis audei, primo illud
, , ^ mecum consideret : siquis dograa aliquod sit>i probabile pro voluulale conflnxerit et postea Scripturas
, " ,
' fuerit intuilus, ex iis poterit multa testimonia pro
\ flctitio suo dogmate proferre; quo modo igitur in
^ , - iis adversus Deum coniidere fas s i l , in quibus cunctorum placiium inveniiur ?
;
X . Nunc ergo Simon, cras nobiscum publice dis .
, - ceptaturus , conlra Dei monarcbiam aggreditur,
muUasque ex ipsis Scripluris voces afferre vult, de
$ ,
eo quod mulli dii sint et unus quidam, non quident
, \ \,
creator
mundi, scd illo superior. Simulque argu , \
. menta ex Scripturis exhibebit. Et nos quoque ex iis
, ipsis mulla evidentia capilula oslendere possumus,
quod unus sit Deus bic qui orbem coudidit, nec
, \
alius sit praeter eum. Sed et si quis alio quocunque
. ' \
, \ 83 C odo dicere voluerit, habebit eliam is ex ipsis^
prout volet et de quibus volet, probationes dare.
.
Omnia quippe Scripturae dicunt: ne ullus eorum,
\ , \
, ' ,, qui ingrate qua3runt, inveniat veritatem, sed inve . niat quod cupit ; veritate gralis bominibus reser * vata. Gratitudo autem est, servare charilaiem erga
eum qui exsistendi nobis auclor fuit.
.
X I . Unde ante omnia scire oporiet, non aliunde
XI. " , , inveniri veriiatem , quam a veritatis prophela.
. Propbeta autem verus is est qui omuia omnino, a i , \ , que etiam cunctorum cogitationes uovit, estque
\ impeccabilis, ut qui de Dci judicio sit certissimus;
, ' - quocirca nos debeinus de ejus praescieniia non sim . " - plieiter judicare, sed si absque alia causa consi,
siere potest prascientia ipsius. Quaedam enira pna>
, \ , , \ dicunt inedici, quia aubjectain materiaro babenl
aegrotantis pulsum; item abi aves, alii victimas, alil
, .
alias multas et varias maierias subjectas dum ,babent, prsedicunt, nec sunt prophelae.
XII. , XII. Quod si quis dicere wluerit,.prescieiuiaiii
7 8
7 8
7 8
7 8
8 1
VARIiE
LECTIONES.
addidi c. 0
conj. D.
Ita S i , -C', accessit ex 0;
0 .
0 , c. S , C. Subinde 0 .
G.
. *
(aic) . .
om. . Tum S , C, .
inaerui c. . " 1). ' " C.
7 8
74
7 8
7 7
8 8
7 8
8 1
VARIORUM NOTJE.
\ \ , etc.
'.
. ,
^
' \ \
Inf. cap. 10. Cox.
fffr
1*0
per has prsdfcliones similem csse praescieniiae \erae ^

et nativae, multum fallitur. Illae enim prasentia ,.
tantum indicant, idque si veraces fuerint. (Quin el , \ \
niilii eae prosunt : demonstrant eaim esse praescien- , .
liarn.) A i illius, qui solus et verus est, praeseieniia
uou aolum praesentia cognoscit, sed et ad futurum / , \
usque ssecuUini infinilam exlendit propheliam : nec , \ ulto indigel u i inteUigaiur, nec. obscura el debia ,
predieit, iia ut verba alium prephetam exiganl i n - \ ,
terpretcm, sed elara profcrt et simplicia; quemad- , \ ,
moduni Doctor noster, cum esset propbela, innaio 84
\ .
ac perpetiro sptrku omnia omnino noverat.
8 4
9 1
X U l . Weo fidenter futura exposuit, casus dico,

loca, lerminos. Nam cura s i l inculpatus propheta,
immeoso animse oculo omnia occulta spectat et novit. S i vero et nos, ut uiulti, admiiiamus verum
quoque prophetam nen semper , sed iiiterduni,
quando babet spiriium, tune ideo praescire; cum
autem nou babet, ignorare; si ita existimemus, et
decipiemus nos et aliis insidiabimur. Nam id ad eos
pertinet, qui a spiritu inordinato furiose conciarilur et ad aras baccbantur atque ingurgilantur
nidore.
XIII. ^ \
, , , .
,
. , , \
, * , ,
, ,
, , \ \ .

(60), \
.
8 8
8 8
8 8
X I V . \
X I V . Etenim propheliam ostentare volenti si concedatar, ut, com mendax deprehensus fuerit, lunccre- ,
datur spirilu propheiiae sancto caruisse, non facile ,

arguetar falsus essc propbeta; nam in paucis iis, in
,
qurbus, utpote raulta loquens, veritalem auigerit.
eredetur spiritum possidere; etsi prima ultima d i - C , eat, et ultima prima, praterita ut futura, fiitura ut
, \ ,
praeterita, item consequeniiam non babentia, vel ex
, , aliis compilata et transformala, nec non qusedam
, *\ hnrainuta, informia, slulta, dubia, inopinata, ob- , , , , ,
ecura, loiam claraantia conscientiae pravitatem.
, , .
X V . At praeceptor nosier non talibus 'osus est
85 ^
praestigiis, sed, ut supra reiuli, propbela qui erat,
, ', ,
innaio ac perpetuo epiritu omnia penitue cognita

Hdcns, clare, ut antea d i x i , exposuit, casus, loca,
^ , , ,
pracstitula tempora, modos, lerminos. Sic igitur
, , , , . de tempto praedixit : Videih has adificatwncs?
\ (61)
8 1
8 8
88
VARLE
LECT10NES.
* D legi vult ^-. Recte.

. Ila D , C, .
D , 0 C, . Sic
lnrra c. 2b: , .
fsic) . Tum conj. C , ac iia vertit.
C.
lla c. S , C.
^ C, , D. Proximuin add. c. .
*
um. .
C.
.
- ., .
- Ila D ,
~C, 0 .
^C.^Deinde
8 8
8 8
8 7
8 8
8 8
8 8
i?^LTî
8 8
8 k
9 k
8 8
8 8
VARIORUM NOTiE.
^ " ^ / ^ ^ C aj^fifiBC- Scribendum crc- i) Fuit enim exercittu alienigenarum, et Romani impediderim

"~ *
"
' ; spiritibus inor- raloris stans circa Hierutalem, qucc usque tunc fuedinatit, qui ad arat inebriantur et ingurgitanlur i ral sancla. Hoc el Pelrut apud Clemenlem exponit.
dore. Credebanl veiercs deos paaicipes fuissc Aoi- Leg. Recognitiomm lib. , cap. 39, 64, 65.Sed et f u 6 , , u l lura aperuit illis omnium ; verba sutu Lactantii tib.
ait Jupiler apud Homerum lliad. , 49. Poslca vero
rv, cap. 21, qum Petru* et Puulus Romas pradicaphilosopbi malos daemonas sanguinis el nidoris paverunt; et ea pratdicatio MI memoriam $cripta perbulo gainlere slaluebanl. Infra cap. 39, matisii; in qua cum mulla alia mtra, tum etiam hoc
. Vide modo Porpbyfuturum esse dixerunt, ut posl breve lempus tmmtirium I)e abstinent. lib. n , cap. 4 2 ; el Tcrtullianum
teret Deus regem, qui expugnaret Judceos, et civitales
Apol, cap. 22, 23. DAVIS.
eorum solo adccquarct, ipsot autem fame sitique con(61) , etc. Auctor Operh fectos obsideret, eic. .
tmperfecti in Halthaum, ad cap. x \ i \ . vcrs. 15.
121
42S
CLEMENTINA. HOMIUA III.
' ; / kAmen dico vobit, lapis supcr iapidem non relmaue , / , tur hUi-qui non destruatur : el non prceteribit gene/ * / )*rfc , ratio liac, quin detiruclio initium sumal. Venient
* a i .
' enim et sedebunt hic et vallo circumdabunt, el filios
,
, veslros jugulabunt hic . Parilcr clara vocc sequenxal
. lia ironunliavit quae ipsis oculis videmus : ut in
" \ , quibus sermo dictus fuit, et res eveniret. Nam ve; ' , riiaiis propheia ob audilorum fidem sermouem de\ . monslraiionis facil.

.
X V I . Verumlamen malii sunt erroris pracones.
X V I . ,
ununi habenles inalitiae dacem : qua raiione qtti
\ unus verilatis juita ac pietalis dux est, propriis
tumporibus omnes puros inventos habcbit prophe
. - & tas. Precipua vero erroris multorum causa hc est,
quod non prius conjugatioois doctrinam intellexe
, runl, quam vobis seorsum non cessabo frequenter
* ' . et summalim exponere. Longum enim est singula
dicere. Vos igitur dicendorum mibi estote yeritalis,
amantea judices.
.
X V H . Jana vero dicere iocipiam. Si quis bomini,
86 XVII. .
\ a Dei omnium auctoris manibus formalo, non con - cesscril, magnum et sanctum praescienliae iliius
, gpirilum pogsidere, quu modo, si alleri ex impura
stirpe nalo id tribuerit, non plurimum aberrabil?
; \ Nec illt pulo veniam dandam, licet ab adullerina
*, Scripiura in fraudem induclus sit, ut adversus oinnium Patrem dura cogitaret. Qui enim imagtnem,
,
\ , , eamque ilerni Regis, affeoerit injuria, peccato se
, * implicabit, in eum referendo, ad cujus simililudi . , , nem imago illa facla est. Sed, inquit, post peccatum
. \ reliquit illura divinus Spiriltis. Igitnr cum illo pec ; cavit: et quo paclo, qui hoc dicit, non periclilatur?
. * Sed postquam peccavit, accepit spiritum. Injuslis
\ ; ergo traditur : et nbi juslilia? Sed justis ac injustis
. . suppeditalur. Id omnium injustissimum esl. Sic
, , quodlibet mendacium, roille licet adjuvetur excogilalionibus, confutationem demum sortietur.
\
XVIII. Ne decipiamini. Parens noster niiiil ignoXVIII. . .
\ , - ravit. Quandoquidem et publice posita l e x , q u
, illum ignorantiae culpa ob indignos onerat, propter
' - verilaiis cupidos ad eumdem remiltit, dicens : / n , - terroga patrem tuum et dicet tibi, seniore* tuos ei
,
. D ammntiabunl tibi
Hunc oporlebat palrem, bos
, - seniores quasrere. Sed non quaesiisli, cujusnam sit
. * , tcmpus regni, cujusnaiu prophetia3 calbedra. Qaam , 87 IC , vis ipse seipsum significet dicendo : Super cathedram Moysis tederunt Scribce et Phariscci: omnia

igitur, quwcmque dixerint vobis , audile illos .

Itlos autem dixit, velut eos, quibus credita erat
cl '
,
7
*Malth. xxtv, 2, 54; L u c . xix, 43.
Deut. xxxii, 7.
VARIJE
Maltb. x x m , 2, 3.
LECTIONES.
om. 0 .
Insenii c. 0 . 0 r. S , C. Ila c. D, C. Cff. hom. , 5.
S, , C.
Ita S. Cfr. hom. , 28. C, .
" deprompsi ex 0 . Ibidem \ C
, pr. man. * Lege S. I(a
i l 0 et ex conject. G , f.uj. texlus . Cir. bom. n , 48 o4
" recepi cx 0. Matlb. xxiu
38. ^ .
. Vocabula
2. , cx quo adjunxi .
w
123
S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA.
124
clavis regni, boc eslcognilio, quae solapotest ape- . , ,

rire vilae porlam , per quam solam in vilara aeler- , \ . \
, * %
nam datur ingredi. Sed ait : Sane clavem quidem
( . '
pbssident, al intrare volentibus noo praebent.
, \, , .
X I X . Propler boc, inquam, ipse e calhedra surX I X . , \,
gens, velut palcr pro flliis, quae a saeculo in occulto , , *
dignis sunt tradita prsedicans, misericordiam usqne ,
ad ipsas gentes extcndens, miserlusque omntum
animarum , proprium sanguinem rieglexit. Fuluri , .
quippe sseculi rex esse consecutus circa boc saecu-
l u m , quod lege accepit regnum, accuratus esl in . \
promissis. Quodqtie eum maxime coDtristat, boc
\ ,
est, quoniam ab iis per ignorantiam oppugnatur. , *
propler quos lanquaro filios bellum suscepit. Ve- . rumiamen etiam osores dilexit, flevit incredulos, , \ ,
bcnedixit convicianlibus, et oravit pro inimicis.
, .
Neque aolum isla ut paler fecit, sed et discipulos , \ suos, affeclos ut erga fratres, similia facere docuit. , ,
Hoc paier, hoc propheta ; hoc rationi est consen- . 88 ,
taueum , illum suis filiis imperare, ut per patris ,
erga iilios amorem, pcrque insitum bonorem filio-
rum erga pairem, oriri possit seterna pax. Cura

enim bonus imperat, apud subjeclos verum gau- . , dium ob imperalorera naschur.

.
X X . Verum ad primum veritatis seraioncmredX X . \
eo. Si illi homini, qui Dei manibus productus fuil,
. nolit quis concedcre ul sanclum Chrisli spiritum ^ ,
babuerit, quo pacto, si alteri ex impura slirpe naio \ euindem concesserit habere, non plurinium impius ; csl ? Maxime vero pius fuerit, si alleri quidein eum
" , ,
spiritiim non tribuerit, sed ei soli assignarit, qui ab , ' (62)
initio sa?culi, formas una cum nominibus mutans, ,
percurrit sacculum, donec nactus sua lempora, pro- ,
pter labores Dei misericordia unclus, requiem in , \ .
aeteruum possideat. Hic bonore donalus est impe- \ \
randi et dominandi omnibus, quae versantur in aere, \" *
tcrra et aquis : ad ha?c ipsius a quo bomo factus ,
csl Aatum habuit, animae infragile vestimentum, ^ , .
quo immortalis essc possei.
X X I .
X X I . Idem, qui solus verus prophela est, unicuique animali apie ad naturam, sicut ejus creator, (65) ' ,
propria imposuit nomina. Quod enim nominavit, * , .
1
l f
11
18
14
19
Ila c. marg. C i , in cuj. lextu . Cfr. Luc. x i , 5 2 ; Mallh. x x m . 45. Credner, Beitr. I, 517.
Explanavit hunc locum el a Scbliemanno vindicavit Baurius Annal. Theot. Tubing. 1844, p. 555.S.
.
Legendum, si quid vidco, . A l deest aliquid.
est diabolus. Cf. hora. xv, 7. E l i a m Neander, ut poslea cognovi, hunc locum sic
cxplicat, Gnott. Syst.p. 441. Post excidisse putat , quod idem in versu
insqiieiui legitur. S. .
C.
.
C.
C , S. " C el S , licel nostram leclionem comraendel. * . Dein '

S, , C.
C.
c , deest in cod. Hom Paris. teste C.
adjunxi c. 0 .
Idem deinceps palmariam largitus est lect. ^ . ^ Vulg. " I l a C, , legendum cenb d S.
, e
11
1 1
11
1 1
VARIORUM
(02) * " , etc. Ha3c conferas
vdim cum Epiphanio, haercsi 30, qua* est Ebionitarumcap. 3. COT.
' (63) . Infei itis
VIII, 10. Id quoqiie observaiuin in Ebiona.us el
1 1
,<
17
NOTiE.
Sampsaeis seu Elcesa3is ab Epipbanio, qnod C h r i stum in Adamo poiierenl. Vide eum vol. I, p. 53,
127, 162, 461, 462. Periculose Mcthodius Convivii
orat. 3. ID.
125
120
, \ - A'hoc et erai noraen rei crealae ex crealore. Itaquequo

. 9 modo adhuc necess** habuil arborem altiogere, ut
sciret quidoam sit bonum vel malum, si mandaium
, , ; accepit non edendi ? Verum bavc credunt qu! judi , " cio carent, qui arbilrantur brutum aniroal polentius
\ * fuisse Deo, ipsorum omniumque couditore.
.
XXII. Caelerum cum eo conjux creata est natura
XXII.

feminea, multum eo delerior; distans ab eo, lan, , ,
, . quaro substantia ab accidenii, tauquam a sole luna,
, lanquam a luce ignis. Ula buic mundo velul femiua
, simili imperans, priraa prophelissa eese meruil, et
. , cum omnibus qui inter nalos mulieruin sunl pro , \ phetiam annuntiat. Alier vero, quasi lilius bominig,
.
mas esl, et futuro sxculo velut masculo egregia
propbetat.
XXIII. !
XXIII. Dua? igitur nobis sint generales prophe \ , tiae : allera quidem mascula ; u l certum sit quod
prima mascula est, et ut sccunda deiuceps ratione
, progressus collocalur, secunda vcro, quae est fe . mina, prima in conjugaiionum adventu venire de , finita est. Ea ergo, cum inler naios mulierum s i l ,
" , ut femina prascnii mundo annuntiatrix, mascula
. esse credi vult. Quare seniina masculi suppilans,
, \ - suisque carnis seminibus obtegens lanquam omnia
" , , 90 sua comproducii germina, boc est opes : et terrc* \ \ stres bas diviiias quasi dotem daturam sc pollice , - tur, et taijdtim cum veloci, parvura cum magno vuk
, - commutare.
.
G
u
9 1
1 1
X X I V . \
, \ ,
\ , , \
, \
,.
.
, . * **

\ \ ., \ \
. ' *
\
0
$.
X X I V . E l vero raulios deos non solum dicere e*

audire sustinuit, sed et ipsa talem se futuram credidit: atque spe evadendi, quod oalura non poterat, eliam quod babebal perdidil; et quasi femina
In menstruis sacrificiorum occasione cnienlalur,
sicque tangentes eam inquinal. Cum aulem conce
pit, ac temporales reges genuit, bella suscitat quae
mullum sangiiinis fundunt. Porro cupidos discenda*
ab ea verilatis, quod conlraria oninia dicit, ei
multa et varia praebel ministeria, quaerere sempor
nihilque invenire usque ad mortem faciu Ab initio
enim caecis bominibns posila est morlis occasio;
falsa siquidem et dubia ct obliqua pradicit, sicque
X X V .
,
.
X X V . Quocirca primogenito suo lex ambiguum

imposuit nomen, et Gainum vocavtt. Quod noroen
duplict interpreutionis sensu accipilur. Exponilur
1 7
1 9
4 0
VARLE
credentes decipit.
LEGTIONES.
* * 0 . Lectionem , : enii e.i nolula marginali cod. 0 , in cuj. texlu

lcgitur, uti ap. C : ; ; Ulliraom inlerrogandi signum in punclum routavit S.
pra>
termieit S.
0 .
Quod S adnolat, C edidisse , inlellige de C l . Sensus
efflagitat, ui voluit D : . * Ila , ut jam recle videnint 1) etNeander, C.
0 C.
D.
0 . Subinde ^ C.
.
C.
, quoddeest in cod. Paris. et 0 , addidit S auclore D. C voluerat: , . . . . C.
I t a . S , C.
Ila et
in lcxtu, in marg. Gum eodem omisi Ci anle . Arliculum delendum esse jain olavit S.
6 C.
* ' C.
Dedi logicea ralione induclus, C.
.
v
, e
1 7
1 1
1 1
127
S. CLKMENTIS l ROM. PONT. OPERA DUBIA.
cniin cl po**e$$io et amulalio, quod in fuluris

semiilaluriis essel vel mulicrem, vel possessioitcs,
vei amoreiu pareulum erga illam. Quod si nullum
eorum s i l , eiiam sic recie possessionig nomcn
sorlitas est. Nam eum primum possedit, quod et
ipsi commoduin fuit. F u i l autcm homicida el mendax, el cum peccalis qnicsceie neque a principalu
voluit. Scd ct qui ex illius successione progrcssi
sunt, primi adulteri exslitere ; et psalteria citharasque lemperabanl, nec non bellicorum arraorum excusores facti sunt. ldcirco ct posterorum propbelia,
adulteris et psalteriis plena, clam per voluptates ad
bella concitavit.
X X V I . Qui vero inter lilios bominum insitam
128
*\ " (04) \ ,
(65). 9 1
, \
. ,
\ .
\
. \
\

\
.
, ,
.
X X V I . u
propheliam animae propriam obtinebat, expresse , 0 **

,
ul masculus, fuluri saeculi spem indicans, filiimi
sttum vocavit A b e l , quod absque ulla ambigui- ',
tate vei litur luctus. Filiis enim suis Iribuit flere fra- .
ires suos qui decepti fuerint. Non meutitur, duiu . ' *
promitlil illis cousolationem in futuro saeculo. Ait
uiuiiii solum Deum rogandum esse : deos nec ipse .
dicit, neque alteri dicenli credit. Ronum quod ba- , .
servat, ampliusque augct. Sacrificia, sanguinem, \ . ;,
Hbaiiones o d i t : caslos, puros, sanclos diligil. E x - , , , .
etinguit ararum ignem, bella abolet, docet pacem, , ,
castitalem precipit, peccata expiat, nuptias sancit, , ,
coutiitenliam concedil, omnes ad pudiciliam addu- , , ,
miscricordes facit, justiliam dcccrnit, eorum- , , que perfeclos consignal, et requietis sermonem
, 9 2 ,
proferl; cerla propbelat, clara dicit, iguem sup- ^ \ , ^
, ,
plicii ailernum frequenter commemorat, regnum
, ,
i>ci assidue annunliat, ccelestes divitias oslendit,
, gloiiatn perpetuam pollicelur, peccati indulgonliatn
, .
opere deinonstral.
XXVII. \ ;
XXVII. Quid opus est verbis? Mas tolus veritas
, , \ est, femina tola seductio : qui aiilem ex masculo et
, .
fcmina ortus est, parlim meuiilur, pariim vera
, \
priedical. Femina enim, propriuiii sanguinem velut
,
rnbrum ignem albo inasculi cingens semine, alie , \
nis fulcimentis inibecillilatem ossiuro suorum fir , \ ntat: ac tcinporario carnis flore delectala brevibus4
VAUIiE
LEGTIONES.
Ita 0, et ex conject. C , r u j . cod. . CiV. Gen. , 4.

Ila 0 , c. D , C.
\
C , qui poslea scr. ' .
* apatv 0.
0. Qua lectionc recepla scribeuduin
esse vidclur : ,
, . . . spcctat C\ conjccliira , quam S parum inlcllextl.
l U conj. C , idcm in texlu
nl U : . Deincops , C ; , S D. 0.

addilur ad oram. Ita probanti, . C. Et legi posse nolat CL " Wou C , sed
Cl : undc S corrigcudus. Tuiu 0 .
4 1
VARIORUM NOTJE.
(64) . Ralio etymologiae de- D Adamum, ut et in Theodorito, Eucherio, atque I s i claialur Gen. , 1, hintqtte apud inullos Patres
doro : juxta illud R. Augusiiui xv, De civitate Dei,
Sed paulutum delorquct S. Ambrosius lib. De
c. 17: Cain autmn interprelatur pottessio; unde diAbele el Caino cap. 1. Cain diclus t%l acquisitio, ctum e$t quando natus e$t, iive patre, itve malre
quod omnia xibi acquireret : post Phitonem; cujus ejus : c Acqui&ivi hominem per Deum. COT.
li;t*c sunl initiolibri de sacrificiis Abclis e l C a i n i ;
(65)
.
, Facilc erat corrigerc '. Sed nos in istis A p o c j j , u l miUain alia cjusdem libri. Quod
pbis agre quidtiu-am nmlamus. Quis enirn scit nu
deterius poiiori iustdiari solrni p. 164. Notandum
non alludntur ad aliquain fabulam de uxorc Abclis,
TIIIU n cst, Evam bic el apud (>brysostomum ac
aut alia mulicre? JD.
Irocopiiim, iniponcrc noaieii Cai'to; cap. vcro 4^,
12!)
CLEMENTINA. -
HOMILIA III.
136
, q e voluplalibus vim mentis depredata plurcs in

* , \ adulterium ducit, sicque prival praeclaro sponeo,
. quem habiluri erant. Nam quilibet bomo sponsa
est, quando veri prophela? candido veritati sermone
,
conspersiis nienlc illuminatur.
.
X X V I H . Quapropter unum solum veritalis pro~
XXVIII. *
phetam
auscultare oportet, sciendumque csl quod
, ' \
ab alio seminalus scrmo, adullcrii sumplo cviiuinc,
, ,
. - tanquam a sponso e regno ejus ejicilur. lis autem
\ qui myslei ium cognoverunt, pqr animae adultcriuni
et mors contingil. Soilicel cum anima ab aliis scmcit
. ' ,
acceperit, (unc velul fornicata aui adulterium opc, 93 \ , rala descrilur a spiritn : atque ila corpus animatum, ablalo vivificatore spirilu, in terram dissolvi ,
, ' tur, et peccati condigna supplicia tempore judicii
retribuuntur animae post separationeni a corporo.

' Quemadmodom inter homines, qune in adultwio
, deprehensa est, primum a?dibus cjicitur, ac deimle
condemnatione mulctatur.
' .
X X I X . Curoque Pelrus bnnc ipsum mysticum
X X I X .
sermonem perfecte nobis declaraiurus essei, Zac ,
" , , | - cbaeus venit dixitque : Jam nunc, Pelre, terapus est
. \ ut eieas ad disserendum. Multa enira turba in alrio
, ' congregata operilur le, in cujus medio lauquam
. belli dux ab eadem proteclus ac siipalus constilit
, Simon. Quo audilo, Pelrus orationis gratia sccedere
, me jussil, u l qui nondum accepisscm salutis ba * , ptisma, et ad jam baptismo pcrfectos d i x i t : Surgentes oremus, ut Oeus pro suis perpctuis misera
' . C lionibus opituletur niibi qui prodeo ob salulem
\ ' , hominam quos creavil. Uiquc haec locutusesi, ora
, lione facta, exiit in atrii locum subdialcm e l
, magnum, quo multi convenerani spcctandi causa;
\ nam ejus disputatio fecerat, ot diligentiores fcstinarent ad audiendum.
.
X X X . . , \
X X X . Stans ergo, cernensque universum popn * , lum universo cum silculio oculos in ipsum conji , cere, ac Simonem Magum in medio siare, hunc in

modum loqui coepit : Pax sit omnibus vobis, qui
94 ^ ^ ,
parali eslis dexleras dare verilati b e i , quara, ma \ gnum nempe ac incomparabile ejus rounus in boc
, mundo, ut salulationis causa vobis anie aermonrs
, doctrinae acclamemug, prsecepit nobis qui misit nos

verus excellentis boni propheta; quo si aliquia
U
, f
< a
, ,
,
,
,
,
*
, .
nXer
8 s l t
tii
us
pacis, per doctrinam nostram
pax eum complectatur; si quis auiem vestrum eam

accipere nolit, lunc noa, exeosso in lesiimoiiium
pulvere pedum nosirorum, quem collectum ex i i i nerum laboribus salutis vestre ergo a i l u l i m u i , ad
aliorum domos ac civitates abeamus * .
Matth. , 12;Warc. , 11; Luc. x , 5.

VARLE
LECTIONES.
C haecvertit, quasi legi voluerit . S. Tum ' Vulg.

. * *' C.
" Ua c. D ,
esse videtur .
' C.
. Legerim .
C i anle omisi c. .
C. Dein pro .
' C.
D vocem verti vull per excellentiam vel eminenttam, cf. 1 Cor. i ? 7. C.
" edit. U cl S contra auctorilalem codd. <).
e e
e t
151
S.
CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA.
432
X X X I . Ac vcrc dicimus vobis : lolerabilius erit X X X I . *

^ ,
in die judicii, manere in terra Sodomorum et
Gomorrbse, quam in loco incredulitatis; primo ,
quidem, quia quod rationi convenit, ex vobis non ' (66)
intellexistis; secundo, quoniam cum de nobis au- , '
diissetis, nou venistis ad nos; terlio, quia etiam , \ . cum venissemus, nobis non credidistis. Quare
gratiikantes vobis ultro, oramus, ut pax nostra ' . ,
veniat super vos. Si ergo eam babere vultis, opor- , \
tct vos alacri animo susciperc, ut injuriam non ,
faciatis et vobis faciain feratis fortiler : quod ho- ,
minis natura non suslinebit, nisi prius eminentis ,
boni acceperit notiliam, id aulem est, cognoscere ,
juslam ejus qui cuncta exsuperat naturam, quod , \
punit, ut injuria affectos ulciscatur, et pios bene- \ .
(iciis ;n sempiternum afficit.
7 8
X X X I I . Yos igitur, ut gratos Dei servos decet,

cx vobis quod rationi consentaneum est intelligentes, vitam ei placentem amplectimini, tit sic,
amantes cum et ab eo amali, quod bonum est possideatis perpetuo. Illud enim ipse - solus maxime
potest praestare, qui non exsistentia ad exsistentiam
adduxit, ccelum creavit, terram compegit, mare
conclusit, qua in inferis sunt recondidit, cunclaquc
replevit aere.
XXXIII. Hic solus unam ac primam simplicemque subslanliam quadrupliciter et conlrarie convertit : ac deinde commiscens mille inde produxit
mista, quo contrarias in naiuras mutatae ac permistse res viiae voluptatem per oppositionem procurarent. Ipse eliam solus populos angelorum et
spirituum nutu voluntatis condidit, iisque implevit
cailos : sicut et quod videmus firmaraentuin condccoravii stellis, quibus semitas detinivit cursumque
ordinavil : terram, propter frugum incrementum,
compegit: mare aulem coeclusit, habitationem in
siccis locis secerneiido : quae apud inferos sunt
recondidit, aniraarum locum nuncupans; cuncta
ero replevit aere, ut omuia animalia respiralionem
vitae necessariam haberent libcram.
95 X X X I I .
, ' , , ' \
.
, ,
, ,
,
.
XXXIII. \ \
, *
\
.

, \
, \
\
, $ ,
,
.
7
7 1
7 1
7 8
. " ,
X X X I V . magnam Dei ac prudentem manum,
in omnibiis omnia facientem! Inlinita quippe vola- 96 !
tilium multitudo per eum exslitit, adeoque varia, ' , \ ,

,
rcspectu alterius omnino diversa, dico auiem colores, roslra, ungues, aspectum, sensus, voces, D , (&, , , , . \
caeleraque omnia. Quot aulem etiam sunt variae
, \
plantarum species, ooloribus, qualitatibus, odoribus innumeris distinctse! Quot vero terrae et aquae !
animalia, quorum impossibile est recensere figu- \ ,
ras, formas, situs, colores, Vivendi rationes, sensus , , , , , ,
7 7
7 8
VARIiE
LECTIONES.
. ' C.
I l a e t S c. Epit. c. 35, .
c. S , C .
c. D , C.
Leg. S.
C.
Fortasse scribcndum S.
Ita S.
(sic) .
CI sine causa ac tacite raulavil in , quod re
. . C,. .
C.
peliil S.
.
Scribe
8 8
7 8
7 1
7 8
7 8
7 8
7 4
7 7
7 8
YARIORUM NOTJS.
(66) ukv * , elc. Respicit ad decanlatissiroos Hcsiudi versus. Opcrum
tl dierum v. 294ct seq. COT.
435
iol
, \ , ac insiinctus, naturas, muhitudinem . utncc muntium frequentiam ct ahitudines, lapidum diversi*

,
, , ,
, , , , , tates, antra terribilia, fontes, fluvios, paludes,
maria, portus, insulas, silvas, universumque orbem
.
babitabilem, una cum locis inhabilabilibus.

X X X V . \ ,
! ,
, , \
\ ,
. \
,
. , \
-
X X X V . Quanta vero el alia ignorantur, humanique animi aciem fugiuntl Eorum autem quae
cognoacuntur, quis hominum vel unam iiovil definitionem! Quo modo, inquam, coelum volvitur;
quo modo astra decurrunt, et quas habent formas
undeque vivunt, ac quaenam eorum aeriae semiiae.
Item unde ventorum flatus' obtruduntur, variasque
habent vires. Quo modo indesinenler fontes scatent
et fluvii perpetui ad mare descendunt; et nec unde
, \ \ veniunt vacuilas l i t , nec quo abeuut plenitudo.
.
Quousque pervenit immensi tartari infinilum pro * \
fandum. Super quo suspendiiur coelum , quod
, 97 ^? 1 ^
omnia continet. Qua ratione nubes ex aere ditfluunt,
, \ * \ et in aerem imbibuniur. Quae nalura lonitruum et
, , , , , fulgurum, nivium, grandinis, nebuhe, glaciei et
, , * \ cryslallorum, procellarum, imbrium nubiumque
, \ - suspeiisarum. Et quo pacto planue formentur et

animalia, atque haec innumeris diversiiatibus omnique diligentia eonlinue confecta.
8 1
8 8
8 8
X X X V I . "
, ' .
,
^ , \ , * \ Q
,
\ , . '' \
; \ ,
, , , ,
, , ,
, , ,
, , ,
, ,
, ,
& ,
;
X X X V I . Ilaque qui universum accurate consideraverit, inveniet, hominis causa id faclam fuisse a
Deo. Nam imbres propler fruges fiunt, ut bomo sumat et bestiae nutriantur, quo homini inserviant;
sol apparet ac lucet, et aerem in quatuor anni tempeslates vertit, ut unaquarque tenipeslas quae habet
homini largiatur; fonles scaturiunt, ut polus pnebeatur bominibus. Ad bsec, quisnam, quantum Geri
potest, dominatur in creaiuram ? Nonne homo? qui
industriam accepit colendi terrani, navigandi mare,
capiendi pisces, aves, feras; expendendi astrorum
cureum, gcrutandi terram, findendi roare, condendi
nrbes, designandi reges, ferendi legcs, judicandi,
Deum invisibilem cognoscendi, scietodi nomina angeloram, expellendi daemones, teutandi remediis
morbos sedare, inveniendi incantaliones adversuin
venenatos serpentes, animadveriendi rcrum muiuo
ee abigentium repugnantiam.
X X X V I I . , , ^
,
, ' 98
. \
, ,
\ ,
\ *.
, ,
,
.
X X X V H . Quod si gratum le prestas, bomo, et

inlelligis tibi in omnibus beneflcum Deum, etiam
immorlalis' evades, resque tua causa condilae ob
gratitudinem perseverare babebunt. Et vero nunc
iiicorruptus fieri potes, si quem ignorasti agnoscas,
si quem reliquisli diligas, si ei uni supplices, qui
corpus tuum el animam supplicio afficere et servare
potest. Quare anle omnia cogita, neminem cum illo
imperare, neminem cum eo communem babere appellalionem, id nempe quod vocatur Deus. Soius
8 8
8 9
8 8
8 I
8 8
VARIiE
LECTIONES.
C. . .
C.
C.
C.
Ita mare. Ci , cuj.
textus , ut .
c. S , C.
om. .
. . .
'., \ , . . . C.
S, , C. Lege .
.
C.
G. . Deia 4* . C 1 , oon G , ut talso annotavit S.
8 i
8 8
8 8
8 4
8 8
8 8
8 8
8 8
88
8 8
8 1
8 9
155
enim ipse et dicitur el esf*: alium vero neque ar'

bitrari neque dicere licet: ct eum, qui id aysus
fuerit, perpelua manct aninia? poena.
XXXVIII. Quae cum Peirus dixisset, Simon extra
t u r h a m voce m a g n a intit: Quid aslanlem libi itnperitam muliitedinem vis mentiendo decipcre, dum
persuades e i , deos nec arbitrari licitum esse, nec
diccre, cum ptiblici Judaeorum libri mullos csse
dcos asseverenl? Et vero nunc coram oirmibus ex
iis libris tecum dispuiare volo de eo, quod deos
cxistere sit existimandum: et prius de eo Dcoquem
protuIiMi, ostendens eum non esse eupremum ac
omnipotcntefn, quia improvidus futurorum cst, i m perfeclus, indigens, non bonus, mullis miHibns
gravrbusque subjectus afleclibus. Unde hac re de-
monstrala ex Scripluris , quemadmodnm ego asSfto, reslat, u i sit alius in Scriptnra non commeiROralus, praescius Tuluronim, perfeclns, non indigens, bonus, ab omiMbus malis affecttbus liber.
llle aulem, quem toqueris, mundi opifex contrariis
oppositus est.
X X X I X . Stalim crgo qui ad ejus aimilitudincm
faclus est, Adamus, eliam caecus crealur et cognilioueni boni vel mali non babuisse tradilur, et
transgressor invenitur, et ejicilur e paradiso morleque niulctatur. Simili quoque modo, qui finxit
i l l u m ; quandoquidem undique non videt, in Sodomorum exitio a i t : Veniie el descendentet videamus,
an secundum ctamorem ipsorum, qui ad me venit,
verficianl; tin minus ut sciam ; en, ignarum se C
oslendit. Et cum dicit de Adamo : Ejiciamus eum,
nc foru extenta manu stta attinqat lignum vitce, et
comedal, et vivet in mternum ; dicendo, ne forte,
ignorai; addcndo autem, ne forte comedens vivat
in mternum, invidet quoque. Cum scriplum est:
Secum reputavU Deu$, quod fecisset hominem, et
XKBiiiientia ducitur et ignorat: nam illod, secum
reputavit, considcralio est, qua aliquis ob eorum
ûae cupil ignoralionera flnem diligenter explorare
Gen. xviii, 21. h Gen. m , 22.
b
VARIÊ
<1
" ,
, .
XXXVIII. ,
(67)
,
,
,
; \ *
\
,
\
, , ,
, , \
9 9
9 1
. "
, , , , , ,
, 99 .
*
.
9 9
1 9 9
X X X I X . *
\ (68) \
, \
\
\ .
, , \
(69)
, el * <5 /** ,
\ .

\ ,
,
* *
, ,
, (7(1).
& ,
, \ *
& , *
LECTIONES.
' \ C
C.
" S c r i p s i , ut art. babeat, qwo referatur; C, 0. Post in Epxt. c. 56 additur . S excidisse p u u i .
Tum ' ot.
U e l e v i Ci ante .. "Forlasse leg. S.
0 . Haud
male.
C , S.
Epil. c. 35, C 0 . Tum . * S. Tum
C. * S. Tura G. D, C, et Epit. Illud exprimit versio C i .
9 6
1 0 0
<67) . In Cedrcno p. 170, 171. Sed ftt D

uolabiliier Moses Bar-Cepha Commentariorum de
Paradito parlem, cap. 1: Objicit Simon Magus, inquiens : Deus ille qui Adamum condidit, impoten*
erat alque imbeciUit : neque ehim efficere pttuit, ut
tnaneret Adamus, qualem este vutebat, e l c , per tolum caput, quod concludit hie verbis : Porro de Simone Mago iilud tcire pretium est, esse qui dicant,
iptum in speciem quidem assensisse Mosis iegi, ted
plures inlerim deos posuisse, quorum unu* sit imbecillu$ atque impotent, is qui Adamut* finxit fecilque;
aller vero hoc tuperior, major, polcntior. Alios autem
putare Simonis Magi tentcntiam futise, mundum
wala cauna ortum es*e; atque ideo Ulum hujusmodi
abmrda turpiaque dictu collegisse, quibut apud eo$

qui in verafidedurarent, mundi auctorem Deum $*ggiliaret: propterea corporum quoque resurreciionem
perfide illum negatte. Tom. I Bibliothecm Patrum.
COT.
(68) . Meminil Philastrius ha?reticorum quorumdam, qui Adaroum et Evam dicebant c%cos fuisse antequain gustassent de arbore ;
posteaque apcruisse oculos, et vidisse nuditalem
suam. ID.
(69) \ . Vide locum
Glyca; in INota 73 infra. ID.
(70) . Moscs Bar-Gepba capiU snperius ciiato. ID.
%
CLEMENTINA. HOMILIA II J.
457
4 38
, \
. \
\
\, , \
, . &, ",
.
X L .
\ .
\
\ '
, .
. \
\
,
* U
; \
' *
.
.
, ,
, * ,
\ ,
.
yult, aut convenit eam ob rcm poenitenli, quae non

secundum sciiteutiam contigit. Quod eiiam scripium
est, et odoralus est Domnut odorem suavitatit ,
indigentis est, et nidore carnium delectari, non
est boni. Tentare autero, sicut scriptum e s l : Et
tentavit Dominus Abrahamum , mali est, ac ojus
qui ignoret exitum patientiae.
X L . Sicque Simon multis ex Scriptura locis assumptis videbaturprobare, Deum omni perpessipni
esse obnoxium. Et Pelrus ad haec d i x i t : An qui
malus ac plane improbus est, nullatenus velit se
ipse arguere in iis quae peccat, responde mihi?
Respondit Simon : Minime velit. Excepit Petrns :
quo modo igitur malus ac improbus esse potest
Deus, cum ipsius voluntate opprobria in illuni
conscripla pablice apposita sint. Ac Simon : Fieri
polest u l illius reprehensio contra ipsius senientiam ab alia virtute sit scripta. Dixit Petrus : P r i mum ergo hoc quseramus. Si suo quidem consjlio
se reprehendit, ut ta prius ultro confessus es,
improbus non est; sin vero alia virttile, inquirendum est ac omnibus viribus examinandum, num
quis eum, qui solus bonus existat, omnibus malis
subjecerit.
X L I . \ ,
X L I . Et Simoo : Manifestum est te reprehcnsio .
nem Dei tui ex Scripturis nolle audire. Ac Pctrus:
" . Tu ipse id facere mibi viderls. Qui enim ordinein
quawtionis fugit, examcn verum fieri noa vulc.
. " 1 0 1 ^ * 5 Ûndcego, qui ordine utor, et Volo primum consi, \ - G derari scriptorem, manifeste cupio recta viar ince, . \
dere. Tum Simon : Primo iatere, an vera sint quae
,
scripta sunt in mundi opiiicem nec sit omnium su , \
premus, cum juxta Scripturas omni nequitiae sub- .
, - jaceat, et postea scriptorem quaeraniua. Petrus
> , \ autem : Ne videar inquirere, nolens confusioni
tuae contradicere, respondeo. Ego aio quod, eliamsi
. \ ,
quae adversus Deam scripta sunt, essent vera, non
\ , .
tamea eliam sic Deum ostendercnt esse i m
probum. Et Simon d i x i t : Quo modo potes hoc
, . \
astruere?
6 ;
8
1 8
1 1
1 8
1 8
X L I L \ " X L H . At Petrus : Quoniam contraria scripta

, 0 sunt iie vocibas qaa31)eo obloquuntiir : quapropter
^ . \ *
neutrum potcst certum ac ilrmum reddi. Tum S i , m o n : Qua ergo ratione verum cognoscere licct,
cum ex Scripluris aliae Deum maluni dicaut, aliae
" , , ;
bonum ? E l Pctrus : Quaecunque Scripturaram
\ " \
verba cum creatione ab ipso factaconcordant,vera
' ,
sunl, qusecunque vero cum ea pugnant, falsa. E x , * . \
cepil Simon : Qui ostendere potes sibi contrarias

esse Scripltiras? Respondit Pelrus: Adamum dicis
; \
, . - caecnm formatum fuisse; quod tamen ille non
18
1 8
Gen. VIII, 24.
Gen.
xxu,
(.
VARIifi
LECTIONES.
, quod spectat ad D , C , Epit., 0 .

Ila S. ldem est Ottoboniani , C .
Ila S ,,. Epit. c. 38 adjungit
.
praelermisit S c. C l . " Subnolatum esi iu 0 , ad cuj. orain at. man.
.
Ua 0 c. D , C , Epit. Tum Epit.
S, ex Epilome; deest in
C, .
Epii^
Ila S c. var. lect. Epitomei C, . " 0 .
S c. C l ,
ma **.
.
8
1 8
11
8
1 8
18
, T
PATROL. GR. IL
459
140
erat. Non enim caeco pnrcipiens ostendisset, ac ^

dixisset : De ligno autem scientite boni et mati ne .
guttcii*. Simon: Caecam dixit mentem ipsius.Ac 6 * . 6 *

Prtrus: Qua ralione mcnte eacus esse poterat, qui, ,
antequam guslassel fructum, convcnienler crcalori 108
ipsius propria omnibus animalibus imposuil nomina ? (7!);
Siinonvero : Si Adamus praenotionem habuil, quare \ , .
non pranovit serpentem uxorem ejus decepturum ?

Rursum Pelrus : Si pranotionera non habuit Ada-
(72); *
mus, quomodo Gliis suis, simul ac naii sunt, no- (75),
mina imposuil secundum futuras actiones? et
, ,
primtim vocavit, C a i n , quod exponilur cemulaiio,
, ,
qui etiam semulalione ductus interfecit fratrem , \
suuni Abei, quod nomen verlitur luctus : super eo
6, siquidem primo bominum occiso parentes luxe- (74)
runt.
(75) .
,
1 1
8 8
1 1
88
8 4
X L I H .
X L I H . Quod si Adamus, qui Dei opus erat, prae , .
notionem babuit, mulio magis qui condidit eum
Deus. Et falsum est quod fuil scriptum tecum re- \ * ,
.
putavit Deus, quasi usus fuerit raliocinatioue pro-
\ ,
ptcr ignorantiam : porro aulem et boc : Tentavit
Dominus Abraham * , ut cognoscerel an is susti- . \ ncret : et illud : Descendentes videamus, an tecun- , dum clamorem ipsorum, qui venit ad me, perficianl: , ,
sin minus, ul tciam*. Ac ne sernionem longtus pro- . \ ,
\

rrabam, quotquot voces ei objiciunt ignorantiam,
, '
vcl aliquod aliud malum, per alias voceg contraria
aflirmautes evertuntup ac falsa3 probanmr. Quod . "
autem revera prescit, ideo dicit Abrahaino: Sciendo , *
scie*, quod peregrinum erit semen tuum in terra C &*

non sua; et in servilutem illud et aflliyentet depri
, , 103
"
meiit eot quadringentis annu : genlem autem, cui

tervient, ego judicabo : post licec vero rxibunt huc \'

cum mutlo apparalu : tu aulem abibis ad patres tuo*
cum pace, nuiritus in senectuU bonu : quarta vero

,
8 8
8 8
8 7
* Gcn. x x i i , 4. *>Gen. x i , 7.
VARlA
LECTIONES.
Ua S , C , 0 .
.
Ottoboniani siiperfluain
rcddit Di conjecturam . ( S ) C.
om. 0
dccsl
ap. G , C in inarg. ex Epit. om. 0 . ^(j/addidi c.
conj. D.
Vlili,
c. 0 additis superflua Qt coiijcctura Gi , qui ejiciendum esse pulabai.
Ita S , G, 0 ,
18
1 8
8 8
8 1
88
8 1
8 8
8 7
VARIORUM NOTJE.
(71) . Glementinianis sua interserit Gedrenus : in quo (id obiter monebo) p. 471,
I. 51, perperam scripium babetur, ^/
, cnm recte apud eumdern . 5 ,
. XL, \ .
(72) . Lege ex iHpilomes cap. 40,
. DAVIS.
(75) ". Hinc vel ex
Epitome Michael Glvcas Annatium parte m , p . 255:

)
' , ; \
* ,
,
; , ,
<3\.* *
, ' , . '
. ayja. , *
\ ,
, ? 6 , \ -
\ ,
. COT.
(74) , . , . t cap. 25, 26,
parique modo apudEuseb. Prapar* evangel. lib. n ,
cap. 6, aliosque. Additur a Hieronyrno,Caini nomoo
eigniOcare lamentationem; Abelis vero, vaporem
(perperam in Bcda ediderunt pavorein), vanitatem,
miserabilem. Ambrosins lib. i , De Abele el Cuino
cap. 4. Abel, qui omnia refert ad Deum; ex Philone
Judaeo traclatu : Quod deterius potiori iusidiari soleat; ', , et de sacrificiis Abelis et Gaini; '*
. Legi quoque ista in Jnterpretalionibus nomiiitiro Hebraicorum, cod. Reg. 772, 958, 4004 : ',.
. , , . ',
, , . ', ,
\ , , . ,
. 1D.
(75) . Per lotos quidem annog centum, si nugivendulis fides. VkJe C l . J . A . Fabricii
Cod. pseud. t. V , p. 109 et scq. DAVIS.

' , *
} *
^/
.
X L I V . , \
, \
;
, ; .
, \ , , \, \ ,
,
\ & , , ,
.
generatione revertentur hue : necdum enim eompleta

tunt peecata Amorrhctorum usque ad prmem tempu .
X L I V . Quid vero, nonne et Moyses dclicta populi pr&nunliat et dispersionem in gentes praedicil ?
Si aulem Deus M.oysi prascire concessit, quo modo
prascientiam ipse non habeat? Habet profecto.
Quod si habet, ut et ostendimus, modum eicedil
quod scriptum eet : Secum reputaiit, et, pcenitentia
duclus est; et Ulud : Detcendens videbo an tecundum
clamorem eorum, aliaque ejusmodi, qiue prius,
quam accidissent, praecognita quemadmodum eventura erant, prudenti admioistratione non poenitendum sortita sunt exitum.
X L V . Sacrificia auiem ab co non expeii, apparet
X L V . ,
ex eo quod, qui carnes desidcraverant, simui ae
, \ \ gustarunt interfecti sunt; iisque in sepulcro aggc . stis, locus appellatus est tumulus concupitcentia.
, Qui ergo ab initio immolalionem animalium aegre
, , \ tulit, quia ea mactari nolebat, sacrificia, quasi appeteret, non praecepit, nec primitias exegiu Nam
. "
stne animaliuiu jagulatione nec sacrificia cele ," \ .
\ \ 104 ** - brantur, nec primitiae offerri possunt. Quo modo
autem poterat in teiiebris, et caligine, et procella

(\ ) , - vereari (hoc etenim scriptum est), qui purum sere , \ numque constituit coelum, et soiem u i lucem exhi beret creavit, alque omnibus iiinumerabilibus stellis
. ;, , ,
cursuum irrevocabilem ordinem deOnivit. Ua, S i
8 8
81
8 8
8 8
8 8
87
, \ Q mon, Dei chirographum, coelum inquam, puram

ei stabilem opiflcis ostendit sententiam.
.
X L V I . ai
X L Y l . Sic voces erga conditorem coeli Deum
\ \
calumniosx per voces conlrarias similiter dictas
,\ *
inQrmanlur, et a crealione arguuntur, neque enim
\
ex manu prophetica scriptse sunt; quare omnium
\ Creatoris manui conlraria? deprebenduntor. Et S i . \ ; mon d i x i t : quo pacto id poieris oslendere?
XLV1I. \ (76)
XLVII. Respondit P e l r u s : Dei lex per Moyson

sepluaginta viris sapientibus absque scripto data
, est, ut caBteris tradereiur, utque per successionem
.

observari posset. Post Moysis vero assumptioncnt
,
scripta est ab aliquo, non autem a Moyse. ln ipsa
,
enim lege scriptum est: Et mortuus est Moyset, et
,
sepelierunt eum prope domum Phogor : et nemo co . D gnovit seputcrum ejm usque in prmentem diem .
, ;
Potuitne morluus Moyses scribcre, mortuut est
\ ,
Moyses ? Quandoquidem tcmpore post Moysen,
\ , quasi quingenlis annis aut circiter, in exstructo
4 8
8 8
4 8
48
Geu. xv,13-i6.
i> Deut. xxxiv, 5.
V A R L G LECTIONES.
.
0.
V b b . acccsserunt ex .
C.
Neandri conjecluram (Gnost. syst. . 382) conftrmat , '. C. Ad
" oram cod. Oliob.

\
\
\
\
.
. I t a S, auctore D ,
.
. , . * C. ,. ' S.
, . Hanc lectionem relinet Neaiider Gno$t. stj&t. p. 398, et addit posl . Cfr. Psal
xvn.
, . C.
C , S.
' C. Tum addidi c. ,
" .
. . " .
88
,8
88
8 8
88
49
88 44
8 7
8i
88
41
YARIORUM .
(76) . Apud Epipbanium, zara2*i asserunt Moysen aliam accepisse ac scripeisse
lema3us baBreticus Penlaleuchi quaedam tribuit Deo,
legem ab ea quae vulgo circdmfertur. De loco aualia Mosi,alia deniquesenioribus populi.In codemNatem Deut. xxxiv 5, consulendi suni inlcrpretes.Cor
145
tempio posita l e i rcperilur, et post alios similiter t , \ * 105 * *& quingentos annos reroansit: sicque sub Nabucho- , \ \
donosore periii incendio. Et lamen post Moysen . \
ecripta^ et ssepe deperdita eliam Moysis praescien- \
tiani professa est, quia ilLe ejus abolitionem prse- \ ,
videns non composuit eam : qui autem composue-
runt quod abolitionem non praviderenl, in ignoran- '
tia sunt deprehensi, ideoque propbetae non erant. , .
4 8
X L V I H . ,
X L V I U . Tum Simon : Quandoquidem, quse ad
Deuni pertinent, ut dixisli, intelligenda sunt ex cora- , , ,
paratione ad creationem, quo modo reliqua legis,
\ \
quae ex Moysis tradilione et vera sunt, aed falsis
perniista, dignosci possunt? Ad haac Petrus: Quod- ; \ 6
dam, inquit, capitulum in scripta lege secuudum Dei provideniiam salubriter commemoratuiD est, ^ ut clare appareret, quaenam e scriptis vera 3int, , '
quaenam falsa. Et Sigaon : Quodnam illad sit, nobis , . \
, .
indica.
4 8
4 8
X L I X . * .
,
,
. ,
,

, 106

, . \

,

. , ;
L . Et Petrus : Qaod vera cum falsis mista fueL . \ "
rint, memini ab eo, cum Sadducseos accusaret, dic- , tum ila : Ideo erratit, nescientes vera Scripturarum, ,
proptqr quod ignoratis virlutem Dei . Si auiem
,
objecit, eos vera Scripturarum nescire, falsa quo- . que Scriptucarum esse apparet. Sed et dicendo: , .
Estote probi trapeziice, ostendit, in Scripturis et \
probos cootineri sermones et adulteriuos. Gumque , \ . \

ait : Quare non intelligitis quod inScripturis rationi

contonum e$t? firmiorem reddit animum homiuis (77);
qui^candidc intelligere vuit.
.
L I . Quod autem 8cripturarum propositum ad
L i . \
\
X L I X . Respondit Petrus : Jam dico. Sctiptum
esl in primo legis volumine, circa fniem : Non deficiet princeps de Juda, neque dux de femoribus ejus;
donec veiiiat cuju* est: et ipte exspectatio genlium .
Si quis ergo eum, qui venit post defecUm principis
ac ducis de Juda, qjiique a geotibus exspectandus
erat, potest cognoscere, ille percapilulum et per ea,
quge evenerunt, agnoscet veruni esse illum qui venit, cujus doctrinae acquiescens sciet, quaenam in
Scripiuris vera sint et quaenam falsa. A c Simon :
Intelligo, quod Jesum vestmm dicis quasi a Scriptura prophetalura : id eFgo ita habere concedatur.<
Dic iiaque quo modo vos docuerit discernere Scripturas.
4 8
48
8 0
81
88
8 8
8 1
Gen. x u x , 10. * Matlb. xxn, 29.

YARIiE LECTIONES.
. " . Ila constanter. Turo mavult S. , qui deinde
.
om. , qui tufn scr. . * 0 . om. C.
Locus mancus. Suppleri
potest boc modo : , . . . G. Locum mancum esse non puto, sed nonnibil corruptus est, atque hac ratione sanandus : , . . . D.
praetermisit.S.
S. c. C l . sine codd. aucloritate.
I l a 0 c. S , CI.
S, , C.
(id est ) . " C.
4 8
48
48
8C
8 1
48
4 8
88
8 8
8 4
VARIORUM NOTiE.
(77)
nitarura. C o i .
. Verl>a cujusdam apocryphi. Forte Evangclii Cbio
145
CLEMENTINA. HOMILlA III.
140
, - scribas et doctores rcmittit , clarum est reuiiltere

, .
lanquam ad eos qui verae iegis veracognoscebant*.
\ Quod etiam ipse a i l : Non veni solvere iegem
, , ei tainen conspicitur solvere, id significantis esl, ea
, , , . q u soivit noo pcrtinuisse ad legem. Sed et d i , cendo : Ccetum et terra transibunt, sed iota unum

aut unus apex non praHeribii tege ; manifesta vit, verae legis non esse illa quae ante coehim et U-r .
ram transierunt.
107 L l l . \ \ L H . Quando igitur coelo et terra adhuc slantibue
, , transierunl sacrificia, regna, prophetiae, quae inter
, \ ,
natos mulierura, el quae his similia, quasi quae non
, , esseiit Dei mandata; inde ergo a i t : OmnU planta ,
- lio, quam non plantavit Paler coelestis, eradicabi. - lur . Propler hoc ipse, verus propbeta, d i x H :
* ' Ego sum porla vit<B : qui per me introit, inlroit in
' * vitam , quia non est alia doctrina, quae possit
.
salvum facere. Quocirca claniabat, dicens: Venile
\ - ad me, omnes qui luboratis , boc est, qui quaeri, , \ tis verilatem, nec invenitis eam. Et iterura : Oves
. \ *
rnem vocem meam audiunl *. Et alias : Quwrite
. \
et invenietis ; quod veritas clare non sit po , sita.
.
LUI. Sed et de coelis lestis vox audita est, d l LIII. \ cens : Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi

, , . complacui: iptum audite *. Et adbuc magis demonstrare volens ipsos prophelas errasse, a q u i
, * - bus sedidicisse affirmabant, eos raortuos esse ia de , \ - Q siderio et non in cognitione veritatis pronuntiavit, his

verbis : Mulli propheta et reges cupierunt videre

quce vos videtis et audire quce vos auditU : et amen
, ,
dico vobis, neque viderunt neque audierunl i Dixit
, , . "
praelerea : Ego tum de quo Moyses propheiavit, di
cen* : Prophetam suscitatrit vobis Dominus Deus
'
108
noster ex fratribus vetlris, sicut me; ipsum in om , , , nibut audite. Qui aulem non audierit prophetam

illum, morietur .
,
.

91
9 9
8 9
88
8 1
88
8 8
88
88
L1V. "
,
*5, * \
.
, " ^
,
. '
. '
,
.
8
L I V . Quare impo&fbile est, sine ipsius doctrina

salutifere iosistere veritati, quamvis in aelernum
quis quaerat, ubi quod qiuerilur non consislit, constilit autem et consistit in Jeau nostri sermone.
luque cum sciret vjera legis, Sadducaus interrogantibus, qua ralione Moyses matrimonium cum
sepiem contrabere permisisset, respondit: Moy$e$
ad duritiam veslram permmt volfit. Ab inilio enim
non fuk tie.. Qui enim ab initio creavit hgmlnem,ma^
culum et feminam feeit eum .
l
* Joan. x, 21.
Matth. v n , 7.
Matth. , 2.
Maith. , 17.
Matlh. . 5 5 ; , 48.
Matlh. xv, 45.
Joan. x, 9.
' Maub. x i , 28.
^ Matth. XVII, 5.
i Matth. x u u 4 7 ; Loic. x , 24i

*> Joan. v, 46; AcU m , 22.
Matth. x x i i , 43,; xix, 8, 4.
C.
add. c. 0 .
excldit ap. C l et S.
' C. om. .
(ate) .
.
C.
. Mta c. S , C.
. .
, iii cujus marg. monetur : .

8 8
9 1
8 8
8 8
8 8
8 8
88
e t
147
148
L V . lis vero qui arbitrantur, quemadmodtira
L V . , \ ,
6 , , val,
docent Scriptur, Deum jurare, d i c i t : Sitsermo
vMer, est, ett; et non, non; quod enim his abun- ,
dantius est, malo e$t . Et iis qui dicunt, Abra- . \
\
,
hainum, Isaacum et Jacobum esse mortuos, a i t :
, .
Non est Deus morluorum, sed viventium . lis autem qui Deum putant esse tenlatorem, sicui aiunt , . ,
Scripturae, dicit teulatorem esse diabolum, qui et , \
, ^ ,
tentavit eum lis vero qui Deum suspicaiitur non

praescire, infit ; Scit enim Pater ve$ter ccele$ti*,
.
quia hh omnxbut indiyelU, antequam pelatis eum . ,
Et iis qui juxta Scripluras credunt Deum non om- , 109 \ ,
nia cernere : Orate, inquil, in abscondito, et Pater * , V * a i ,
vester, qui videt abscondita, reddet vobii <*.
, .
L V I . Existimanlibus porro Deum nou essc bo- R L V I . ,
iium , ut aiunl Scriptune, ita locutus est: quo ex \ ,
vobii /i/stif petet panem, nunquid lapidem porriget ei? , ; alAui et piscem petet, nunquid serpentem ei porriget ? , ; ,
Si ergo vo$, cum sitis mali, noslts bona dona dare ,
filiis vestrit, quanto magis Pater cadestis dabit bona ,
petentibus $e et facientibus voluntatem suam*? As-
sereulibits autem, eum in templo esse, d i x i l : No- ;
lite jurare per cop.lum, quia ihronus Dei est, neque ,
per terram, quia scabellum est pedum ejus *. E i pne- , ,
eumentibus Deum sacrificiis delectari, ait : Deus \, .
misericordiam vutt, et non sacrifieia, agniiionem , , *
tuam, et non holocausla *.
,
.
L V H . Ad eos autew,y qui secundum Scripturas
LVII.
.
r
"
~
-
. " - . w v ^ r v . ,
,
+
Deum eese malam credunt, a i t : Ne me dicatis bo- ,
-
num, unu$ etenim bonus est . Et rursus : EstoU . \ boni el misericordes, sicut Pater, qui in coelis esi, , qui solem oriri facit super bonos et malo*, el plu- , '
viam demittU super justos et injuslo$ *. Ad eosvero, ,

qui in eam fraudem inducti sunt, ut cum Scriptu- . ,
ris censeant roultos esse deos, sic loquilur : Audi , , ,
hrael, Dominus Deus tuus Deus unu$ est i .

.
LVUI. Itaque Simon, intelligens quod Petrus eum
110 LV1II. " ,
cogeret Scripturis uti quemadmodum docuit Jesus, inquisilionem nolait versari circasermonem deDco, ,
licei Petrus rogatu ipsius consilium mutassct, i n - , ,
quiiitioneraqueconceseisset per inlerrogaiionem ac , \
reeporisionem iieri. Cterum disputatio per tres . dies duravil. Quarto auiem iUucescente, Simon D (78). '
nocte versus Tyrum Phoeniciae profugit. Nec raultis \ . \
99
9 9
7 8
7 1
7 8
7 1
78
7 8
77
19
80
81
8 8
Matth. , 37.
Mattb. xxii, 32.
Matlh. , 8, 32.
Matth. , 6.
Mallh. v n , 9-f i ; Luc. x i , 11-13.
f Malth. v. 34, 35.

* Matlh. ix, 1 3 ; x n , 7.
* Maltb. xix, 17; Luc. x v m , 19
i Luc. v i , 36; Matth. v, 45.
i Marc. x u , 29.
b
c
" inserui c. 0 .
oro. 0. bic ct posl .
Ita conj. C , id. in tcxtu, ut 0 .
Vbb. \ , des. in .
praitermiserunl Cl et S. 7 8 om. 0 .
T..m C.
r
T*I
^
,I4l ai . . S , C,- 0- . excidit ap. C l et S.
Tum
om. C.
Repetuntur
Ybb. in 0 .
COT.
.
Credner, Reitr. I, 309 S.
0, mendose,
88
7 0
71
7 8
81
C.
8 8
7 7
7 8
78
7 8
8 0
I U S-, C, .
(78)
\ . ..
VARIORUM NOTJE.
^. Consiit. aposlol. lib. , cap. 8: \ * -
CLEMENTINA. HOMILIA JJJ.
149
150
, post diebas venerunt quidam eorum, qui praeire

* solebant, et dixerunt Petro : Simon magnas pncsti , - gias Tyri edendo roultos incolarum perculit, lequc
multis calumniis odiosum reddidit.
.
L I X . Quae poslquam audivit Petrus, insequenti
L D L ,
* nocte audilorum lurbam fecit convenire, atquc
congregatis dixh : Gum ego properarem ad gentes
*
quae
multos deosasserunt.prxdicaturusetdocturus,
,
, \ unumesseDeum crealoreracceli ei terreomuiunique
quae in iis continentur, quo dUecto poesent salutera
,
, consequi, praeveniens malitia ex conjugalionis lego
, , pramisit Simonem , u l bomincs , si forle mulios
, deos, damnatis iis qui in terra dicuntur, desinerent
, affirmare, jam multos in CCBIO existere pularent;
quo, dum monarcbiae seu unilatis Dei bonum n u l
- latenus in pretio babent, in perpeluum post suppli* \ , - cia intereant. Quodqae pessimum est, quia verus
6 , sermo incomparabilem habet v i m , anticipans S i moQ calumniis persuadet bominibus ne me ullo
, \ \ \
* - modo recipiant, ne forte, qui calumniatur, revera
esse calumniator deprehendalur, el ne verus ser ,
m o , cum fuerit patefactus, credi possil. Oportel
. ,
ergo me cito homineni assequi,ut necalumnia diulius immorata omnes penitos invadat.
.
8 8
8 8
8<
L X . '
, $
,
, \

. ; ^
,
\
,
,
<
* \ ,
\ \ *
\
, \ , \
, \
.
L X 1 . ,
, ,
, \ * ,
112 ,
*
. \
. , \, ,
\ * \
.
,
,
8 8
8 8
88
8 1
8 1
88
* Matib. xxiv, 4 g ; Luc. x n , 42.
LECTIONES.
CLege S. "
. . " C.
(
* pra3termiserunt f l ct S.
" #3. C.
. C.
lla C D , .C
excidit ap. Ci et S.
. " adjunxic. 0
8 8
8 1
L X I . Quod si quis aslaiitium, cum possit hominom improbilatem regere, Umen detreclat, de sua
solum quiete sollicitus, et ipse exspeclet audire :
Serve male et piger, oportuit te tradere pecuniam
meam nummularm, et ego venient exegissem qnod
meum est. Ejictte inulilem servum in lenebras exleriores . Et raerito. Tuum eniui, i n q u i l , est,
bomo, probare verba mca, tanquam apad uumraularios argentum et pecuniam pendere. Itaque fidelium roultitudo uni debet credere, ut ila possit v i vere concorditer. Quod enim in unius potesUtis
imperium desinit, monarchiae repraesentalione, fa-
Matth. x x v , 2 6 ; L u c . x i x , 22.
YARliE
L X . Quoniam igitur necesse est aliquis coii&lttoatur qui roeum suppleat locura, uno animo Dcum
euncti oremus, ut eorum qui inter nos sunt praestantissimum manifeetet, qoo sedeus in Cbristi
cathedra ipsius Ecdesiani pie administret. Quis
autem designabitur? Dei quippe pronuntiatur consilio bealus ille bomo, quem conslituet ejus domn
nus super famulitium conservorum saorum, utdet
illis cibum in lempore, qui non cogital ac dicit i n
corde suo:Moram facit dominus meus venire : si
enim sic coeperit percetereconservos, manducans
etbibens cum meretricibus ac ebriosis, veniet dominus servi iilius in taora qua noo sperat et in die
quo n e s c i l , et dividet eiim , parlemque ejus ioftdelem ponet cum bypocritis . >
88
88
98
8 8
!5i
S. C L E M E N t l S I ROM. PONT. OPERA DUBIA.
cit ut subjecti per bonum ordinem fruanlur pace : , qui vero omnes volunt iniperare, nec uui softce*

dere , ob divisionem penitus concidant necesse
, \ (79)
est.
\ .
LXII. Sed et te persuadeant quae ante oculos poLXII.MAV '*
sita obversantur. Scilicet nunc , cum multi per , oranem lerram sint reges, assidue bella oriunlur.
. *
Unusquisque enim occasionem ad bellum surail ex <*<
allerins imperio. Si autero unus essei roundi impe- ,
ralor, ille desmente bellandi causa aiternam obti- * . neret pacem. Denique iis qui vitam perpetuam con-
sequentur, unam Deus in illo saculo conslituit
,
universi regem , ut per monarchiam pax exoriatur
.
slabilis. Debent ilaque cuncti unuin Unqaam viae
, , *
ducera sequi, sicque Dei imagmem honorare : is ^ T o v autem ductor scire debet v i a m , qua iniratur i n ,
sanciam civhatem.
L X I l l . Quem vero alium ex aslantibus eligam,
L X I U . ,
quam Zacchaeum, apud quem et Doroinns noster , H 3 * \ ingressus mansit, judicans dignum esse qui salva , ;
relur? Quo dicto iuanum prasenti Zacchaeo inji\ , îens, cogebat eum in sua calhedra sedere. At , Zaccbaeus accidens ad pedes ejus rogabat uti prin .
cipatu ipsum Iiberaret : simulque pollicebalur ac \ , ,
dicebat : Quaecunque qui praeest facere debet, fa- \ ,
ciam, tantum mihi dona non habere hoc nomen : , ,
vereor enim principdlus nomen induere, quoniam

acerba iuvidia et periculo abundat.
*
.
L X I V . Dixit Petrus: S i hoc vereris, noli princeps
L X l V . \ ,
vocari, sed constitulus (seu prafectus), eam quippe
, ,
appellalionera Dominus concessit per haec verba : , Beatm ille homo, qnem ejut dominus constituet super
, tr
famulilium eontervorum suorum . Quod si omnino
. refugis agoosct pro eo qui babeat gubernandi pote
statem, ignorare videris, professara prasidentis po, ,
teslatcm multum valere ad persuadendam flecten- damque plebem. E i quippe lanquam potestatem
.
adeplo credunt sioguli, conscientiam pro magna , necessitate habenles. Quid vero, nonne et cerlo . \ \ ,
scis, le non ut principes gentium imperare debere,
, '
sed ut servuui ministrare hominibus , ut patrem
, ,
tueri iojuria aflectos, ut medicum visitare, ut pasto , ,
rem custodire, uno verbo, cunclas pro eorumdem
,
salute suscipere curas? A n putas ignorare me, ) ; " , quales te oompellam labores sumere, dum te volo a
,
plebe judicari, cui placere nemo ullo sludio po- 1 J 4 , ;
lest; cum maxime fieri queat, ut, qui bene opera . tur, Deo gratus exislat. Quocirca oro le, ut alacri, *, ,
8
97
Matth. xxiv, 44; L u c . x n , 44.

VAttliE LECTIONES.
Legendum S.
vîr. lect. ap. Turrian. Pro epist. pontif. v, 9. C.
ucva C.
. Ila legendum esse notat S , quanquam et ipse repetit lect. C i .
deest ap. C. * conj. D,Seq. add. c. 0 .
conj. D , vel
cooj. GL Ego ecribeudum puiaverim S.
C. *
om. .
88
88
8 8
88
VARIORUM NOTiE,
(79) , flabct Turrianus l i b . , Pro epistolis pontificum cap. 9 , , minve
bcnc. ÔT.
455
C L E M E N T I N A . - H0MILL4 IIL
154
\ ter episcopalum suacipias, propter Christum, pro

fratrum salute, pro eorumdem gubernatione, et ttu
.
utilitate.
L X V . , , L X Y . Aliud eliam reputa, quod, sicut labore et
pericalo non caret, gubernare Eccleaiaiu Cbrisli,
, * ' eo major est merces, scd et major poena ei qui
\ \ . potest, recusat tamen. Cupio igitur, qui te sciam
, - aslantium eruditissimum, foenori des pulcbrassen, ,
tenlias, quae tibi a Domino traditae sunt; ut a u - ", , dias: Euge serve bone et fideli* , et non, quemad, modum qui unum taleulum abscondit, opprobrium
, .
feras, et obnoxius supplicio declareris. Sin vero non
vis bonus Ecclesiae consiitui cusios, alium pro le
, \ , indica, qui te ait doclior ac fidelior. Sed non dabis,
. ' \ tti enim et cum Domino versalus ee ac vidisti raira , \ - B billa opera, et Ecclesiae administrationem didicisli.
, .
L X V I . Tuae igiiur partes sunt, jubere ea, quae
L X V L \ \ ,
oportet; partes fratrum, subjicere seet non refra , .
, gari. Subjicientes ergo se salvi fient: refraganles
vero a Cbrislo punienlur; quoniam qui prasidet,
,
. - Gbristi locum accepit. Quare praesidentis sive honor sive contumelia ad Gbrislum refertur, et a
, 115
&
. , \ Christo ad Deum. Id autem prolocutus sum, ut
\ \ ipsi quoque fratres non ignorent, quanto in periculo
versenlur qui tibi non obtemperabunt. Nam qui iibi
,
jubenti non oblemperabit, Christo non obediet, et
, ,
dum non obedit Gbristo, Dcum ad iram incitat.
.
L X Y I I . Oportet ergo ut Ecclesia, velut civilas i n
LXV1I. ,
excelso aediflcata, Deo dignum habeat ordinem prae , \
. \ ^ claramque administrationem. Ante ooonia episco * - pus, velut reclor, in iis quae dicit audiatur; presbyteri curent fieri q u jubetitur; diaconi circum
\ - ambulantes considereot fratrum corpora et animas,
, \ - aique episcopo denumient; reliqui omnes fratres
affici injuria suscipiant libeoter; quod si de iis, in
\ \
\ , \ quibus injuria aflkiumur, capiunt judicari, apud
presbyleros concilientur, et presbyteri conciliaiionemad episcopum referant.
.
,
1 0
1 1
1 8
1 8
1 8
L X V I I l . Non modo autera juvenes ad mairimoL X Y U I . "

, , nium compellant, sed et natu proveclos, ne fervens
- cupiditas per fornicationem vel adulterium peslem
in Ecclesiam inferat. Super omne enim peccatum
. , impietas adulterii odio a Deo habetur: quia non
, \ D eolum interucit ipsum peccatorem sed et conveacentes ac congressos. Rabiei quippeest siroilis,
\ *
, . quandoquidem a nalura babet, ut suam communi - cet insaniam. Ergo propter castilatetn feslinent nu , \
" ptias coociliare non modo presbyieri, verum ettam
* \ - omnes; nam mcechi delictum ad omnes necessario
, venil. Prima ergo misericordia cst, fralres ad pu1 8
1 9
* Matth, xxv, 21,

D lei
G.
.
non omittere debebat S
Cl.
vult .
.
.
C.
.
Ita D approbanteO ; C , qui conj. . " I t a S , C, .
) C , *
S. " C.
" P o s t repetuotur in vbb. expunclfe
* C.
C.
1
1 8
18
1 1
1 8
1 8
1 8
155
156
diciiiam impellere, quoniam aoinue eai medela, at , * ^ *
*
cibus corporis est recreatio.
.
L X I X . Caeterum si fratres veslros diligatis, nihil L X I X . ,
eorum auferetis, imovestra communioabitis: esu- , *
rientes nutrietis, sitienlibus praebebitis potum, i n - , " ,
ductis nudos, visilabitisaegroUnles, carcere inclusis , ,
succurretis pro viribus, peregrinos in vestra tecla
,
suscipielis lubenter, neminem odio prosequemini.
, .
Quo modo auteni pie vivere oporteat, voe attenios
' ,
vester docebit animus. Vewim ante omnia, si et . , \ ,
vobis dicere necesse sit, frequenter conveuite, uti , ' ,
nam singulis horis, alioquin conventus stalis die-
.
bus. Nam si hoc eritis, intra rauros estis aayli; **, *
perditionis quippe initium est ista desertio. Ne i g i - .
tur quis, pretextn quodaoimo erga frairem pusillo

ac iniquo s i l , desistat couvenire. Si enim aliquis . *
Testrum a congregatione destiterit, cum iis reputa- ,
bitur qui Gbristi dissipant Eccle3iam, et ut ejus , \
discipulorum inimicorum princeps panietur atque
cum adulteris ejicietur; nam tanquam adulter,

per spiritum in ipso exsistentem, praetextu qoodam 117 sumpto, seipsum separavil, et malo locum contra
, \ ' se dcdit, ut ovem raperei, nimirum extra caulas " , .
Inventam.
L X X . Porro episcopum estrum audite, omoeraque ei bonorem tribuere ne cessetis : scitote quod
per illum adducimini ad Christum, et a Christo ad
Deum. Adducenti ergo multipUciter retribuite. Honorate Christi tbronum. Quandoquidem et Moysis Q
calhedram bonorare jussi estis, quamvis in ea p r a sidentes peccatores habcaotur. Alque baec quidem
Tobis sufficienter siot dicta. Zacchaeo aatem qua
ratione ioculpate vivat, superflaum puto diccre; cum
etiam illius qui me docuit probus sit discipulus.
L X X . , \
, *
,

\
, *. \ *
, ,
,
.
11
L X X I . Y e r u m , fratres, nonnulla ut audiatis

L X X I . , \, ,
exspectare non oportet, sed ex vobis ipsis quod \ * .
aequum est iiiielligere. Zacchaeus solus, se lotum ,
quo vobis vacet tradens , cum ventrem babeat, s i - \ ,
bique non provideat, quo inodo potest cibuni ne- ; \
cessarium comparare ? Nonne vero juslum est, ul ,
omncs vos victus ejus curam geraiis, neque ex- ,
specletisut petat a vobis? hoc etenim roendico ,
convenit, polius autem peribit fame, quam id facere ^ 118 \ , ;
sustineat. Et qua ralione vos poenas non dabitis, si
\ *
non reputaverilis, dignoui esse operarium mercede
VARIi LECTIONES.
C. Tum idem .
(lege D ) C, qui deinde exh.
.
, . ^
. " . *Mla c. S , C. Tum . . " I l a O c. S. C.
pr. man.
V b b . \ , accesserunt exO.
Snbsequene addidi ex conjectura.' , qui tum . " S. Tum C.
.
G legi vult et , atque banc scripturam in versiooeLatina seculus est.
Hectius # proposuit et (sc. ), cfr. supra c 66, ubi idem legilur iisdem pene
verbia. Praeterea cura C l scribendum (sc. ) . Yerlendum itaque: Seientes,
quod sub specie honnris n ipsum (episcopum) collali fertur (bonor ille) in Ghristum et k Gbristo ad Deum
refmur S.
. " - C. Tum . I l a c. Turriano l . c , C.
Fortasse legenduin S. Tum .
. .
Ila c. S ,
C.
1 1
1 1
t T
18
1 1
9 1
CLEMENTINA. HOM1LIAIV.
157
158
; . , , sua ? Nec dicat altquis an ergo gratis datos ser , ,

mo venditur? Absit! Nam si quis, qui liabel unde
, \ vival, accipit, hic vendit sermoneni: non peccat
\ , ,
vero, si non habens accipiat cibum ad victom, sicul
, . et Dominus in coenis et apud amicos accepit, qui
, , , uibil habebat, in posterum tamen omnia posside, * \ bit. Convenienler igitur bonoraie presbyteros, ca , techistas, diaconos utiles, viduas recte vivenles,
. , orphanos velut iilios Ecclesia3. Sed et cum ad ne cessariam opus erit pecuuia , omnes pariter con .
ferte. Mutuo exerceie pietatem, nec pigeat omnia
pro salute vestra sustinere.
L X X I I . L X X I I . Quibus diclis, manum Zacchaeo imposuit,
\ , dicens : Here acDomine omnium, Pater ei Deus, tu
\ , . pasloreni cum grege custodi. Tu causa, lu poteslas.
, . ,
Nos sumus i i qui adjuvantur; tuadjulor, medicus,
, , , , , servator, murus,vita, spes, rcfugium, gaudium, ex4\, , , , - speciatio, requies; breviter dicam, tu uobis omnia
* * . es. Ad consequendam salutem aeternam opilularc, l i , , - bera, custodi. Cuncla potcs. Tu enim es Princepe
. . " , \ principum, el Dominus dominoruin, Herus regum.
, . Tu antisliti da polestalem solvendi quse oporlet
, , solvere et ligandi qua ligare oportet. Tu doce. T u
. ' '
per eum tanquam per instrumentum Ecclesiam

H 9 Cbristi tui velul pulchram sponsara tutare. Ad te
. , eano pertinet xterna gloria, laus, Patri et Filio el
, \ \ ", Spiritui sancto, in omnia saecula. Amen.
. .
L X X i l l . Qua3 cum dixisset, postea infit : QuiL X X I H . \ , * "
cunque baptizari vultis, ex crastino die jejunare
,
, \ , \ \ incipite, et singulis diebos manus imposilionem ac . cipite, ac interrogate de quibus volueritis. Adbue
. enim deccm dies volo vobiscum manere. Post tres
autem dies, cum baptizare coepisset, vocavit me et
, \
Aquilam et Nicetam, et dixit : Tyrum profecturus
'
, post septem dies volo vo statim abire, et apud
(80) Chananaeam Bercnicen JuSlae Gliam clara bospitari,
, ' alque diligeuter eam percontatosmihi perscribere
. quse ad Siroonem pertinebunt. Multum enim pro , . - derit roihi, ut ad id me praeparem. Quapropter
jamjam cum pace pergite. Igitur deserentes eum
' .
, , baplizantem, quemadmodum jusserat, in Tyruni
Phoeniciae praecessinius eum.
.
8 8
4 8
4 1
4 8
4 8
48
47
4 8
1 '.
I.
, ,
, \ * 120
,
4 8
11
HOMILIA IV.
I. Caesarea ergo Siratonis egressus ego Cleinens
simulque Nicelas et Aquila in Tyrum Phoeniciae
intravimus, et juxta Petri mandatum, qui miserat
nos, bospiiali suinus apud Berenicen , JUSUE Cha-
L a c . x, 7
" C.
C.
addidi c. .
Vbb. ' , qaae male exciderant e texlu
Schwegleriaoo, reposui c. 0 . In eodera seq. inendum ' .
\
. .
' C.
.
' .
lextui dedi ex .
* .
add. c. , \ Cod. Reg. 804
8 8
4 8
4 1
8 8
4 8
4 4
4 8
4 8
47
4 8
VARIORUM .
(80) . Idem iromen Bemices seu Bereni- lala, apud Damasceoum orat. 3, pro sacris imagt*
cea, mulieri ^, quam sanavit Cbristus,
nibus. COT.
trlbuitur ab alio fabulatore Joannfc Antiocheno Ma-
S. CLEMENTIS I ROM. POiNT. OPERA DUBIA.
159
nauactt flliam, quae lubenussime nos suscepii; atque

uiulto erga me hooore et dilectione erga Aquilam
ct Niceiam concertans, ut familiarie gaudeus ac
confldens, m a g n a nos humanilate prosecuta est,
nosque ad corpus curandum comiter incitavit. Intuilus ergo, quod liortaretur ut faceremus breves
inducias, Recte, inquam, agis, dum charitatis i m plere inunia festiaas. At ipsi praeferri debet limor
erga Deum nostrum; veremur enim, qui pro multia
animabus contendimus, recreationem nostram anteppnere earum saluli.
U. Audimus enim quod Simon Magus, in disputatione quam cum domiuo nostro Petro Caesareae
babuit superatus , staliroque aufugiens, hic mulla
perpetrat mala. Apud omnes enim sibi obvios Petrum falso calumpians, roullorum abripit animas.
Nam cum ipse sit magus, eum raagum appellat:
et cum sil irapostor, impostorem eum proclamat;
cumque in disputatione per omnia victus ceaserit
ac fugerit, vicisse se profttetur; frequenterque
pracipit Petrum non esse audiendum, quasi videlicet sollicitus, ne a pessimo illudantur mago.
. Haec accipiens dominas noster Petrus pra>
misit nos fuluros verborum illius exploratores : ut
si ita habeat, ipse scribentibus nobis edoceatur, et
adveniens arguat eumdem cominus de calumniis
erga se. Quando igitur pro multorum animabus
periculum nobis adjacet, ideo, corporis nostri refeciionc ad breve tempus neglecta, a le quae bic
degis certo scire volumus, an vera sint quae audivimus : jamque nobis siugula edissere.
IY. Berenice vero rogata : Haec quidem, inquit,
eo modo se habeni, quo audivistis : caetera vero
ejusdem Simonis, quaB forte ignoratis, audite :
phanusmata enim et spectra ac simulacra in medio
foro quotidie ostendens totam obslupefacit c i v i u tem : et procedente eo slatuae moventur, ac multae
umbrae preeuut, quas ipsas dicit esse animas defunciorum. Multos autem, qui eum presiigiatoretn
nitebantur ostendere, cum sibi conciliasset, tum
postea, praetextu convivii, mactato bove ipsisque
in escam dato, variis implicuit morbis, dsemoni-
\
> \ , , ,
.
.
, ,, ,
.
"
.
II.
, \

,
\ -

.

, , ,
, \
\ \
,
, ,
.
III. 121
,
, \
' . \
, ,
,

, \.
.
9 8
91
8 1
8 8
97
IV. *fl ,
, , *
, , *
\ $
(81), \ ,
\ \ ,
(82).
,
' , \
, \
88
8 8
88
V A R L E LEGTIONES.
G.
C.
Ua S suffraganteO , in cuj. marg. see. man. notavit .
Apud G .
Ita c. S. G.
. Subinde G : Malim inomntbus enim contrariis.
inserui c. 0 . Idem om. Vbb. , \ .
.
G. Tum .
. Idem om. conject. Gi. , in cuj. lexlu
.
S ex cod. Reg. 804 et Epit. c. 45, G, 0 . Deest vox apud Anastasium , Cedrenum et Nicephorum.
C.
9 8
9 1
8 8
8 8
9 4
9 8
9 8
9 7
9 9
9 8
8 8
(81) Excerpunthaec Anastasius Sinaila, Cedrenus
et Nicephorus. Quorum locos apposuit et discrepantiam oralionis enotavit Schhemannus. CUm. p.
541, S. BLISSEL.
(82) \\
. Mcmoratus codex, , ut in Epilome.
Videndi, Anastasius, Cedrenus, Nicephorus : p r i mus qwest. 20, p. 2 4 2 ; SQCundus Compendit ht$toricip. 173, tertius Hitt. ecd. l i b . n , cap. 27. A c
forle in loco Cedreni reclius scribelur: \ , \ \ . COT.
CLEMENTINA. HOMILIA IV.
163
, busque subjecit : ac ne plura proloquar, multo*

aflligendo
deus esse credilur, ei, praterquam quod
,
~"
fonnidabilis est, etiam honore afficitur.
\ (
V . Quoctrca non puto a quoquam ignem tanlum
V . "
. \ accensum posse exstingui. Nemo enim in dubium
vocat quae ille pollicetur, sed singuli conflrmanl
, 122
X
. rem ila se babere. Quare ca gralia, ut vos in peri , \ culum non veniatis, bortor ne quidquam tenlelie
, - adversus eum, ante quam Pelrus venerit, qui cum
, sit Domiut nostri Jesu Ghristi probatissiraus disci , . pulus, poterit solus contra taniam potenliam dimi , , \ care. Tantum quippe meluo bunc bominem, u(,
nisi alias cum domino meo Pelro disceptans disces, \ sissct inferior, consilium dedissem vobis, ipsum
quoque Petrum persuaderetis ne cum Siraone dis, .
g pulare niteretur.
V I .
VI. ego respondi : Si dominus noster Petrus
,
ignoraret quod ipse solus adversus ejus poienliam
, pravalet, non alique premittendo nos mandasset,
. " <il clam Simonis gesla discentes ei scriberemue.
\ , - Porro cum nox venisset, snropto cibo dormivimus.
. Mane vero aliquis Berenices familiaris veniens
, , dixit, Simonem in Sidonem navigasse, ex suis au tem discipulis reliquisse Appionem Plislonicem,
" , ', virum Alexandrinum, arte grammalicum, paternum
, * meum amicum mihi cognitura, ci Annubionem
, \ quemdam Diospolitam, astrologum, atque Aibeno, ' dorum Atheniensem Epicureae secta3 addictum. Noe
. ,
aulem edocii res Simonis mane cuncta cum scri , \ psissemus et ad Petrum misissemos, ad ambulatio , . C nem converlimus gradum.
VII. \ ,
VII. occurril nobis Appion, non solum eum
123
,
praedictis duobus sociis, sed et cum aliis viris t r i \ ' , ginta circiter. Ac simul alque me vidit, salulans et
\ *
osculatus a i t : Hic est Glemens, de quo multum ad
, \ VOR sermonem babui, dc illius nobiJitale ac moribus
\ * , liberalibus; quod vir ex genere Tiberii Gaesaris, et
\ in omni Grseca disciplina exercilatus, a barbaro
, quodam, qui vocatur Petrus, fraude compulsus
, ,
essei ad peragendos ac praedicandos Judaeorum r i \ . " - tus. Quare rogo, ut me in illo corrigendo adjuve
* \ * tis; el coram vobis eum interrogo. Respondeat
. , mibi, quandoquidem arbilralur, quod se, ut pieia , \ tem coleret, dediderit, quo modo non maxime im
,
,
pius sit, qui patrios dereliquerii, declinaverit vero
.
ad barbaros mores.
VIII.

VIII. Et ego respondi : Tuam quidera in me
,
predaram voluntatem habeo acceplam; at igno. , ,
ralionem amolior. Scilicet, praeclara quidem volun
, *
tas est, quod in iis, quae libi bona videnlur, me
versari cupis : verum cognitio non recte babens
. \ *
prxtexlu amicitiae insidiari nilitur. Dixit Appion :

6 t v
6 7
7 5
7 1
7 1
7 1
7 4
lla c. D , , C.
Post esl in expunclum.
' .
" et ex conjtscl. G., in cuj. lextu . Davisii nolutam eo speclantem S non intellQxisse
videtur. Tum S, , G. Ila ex conjecl. C , qui in texlu ul . .
. Idem .
Ua inleilige lectionem Olloboniani cuin
cod. Reg. 804, C. ^ , uti seinper loquuntur idonei
scriptores. Vide Epit. c. 46. D.
inserui c. 0 .
ha 0 c. Gl el S , (sic) C. Dein
eod. Reg. 804.
C.
. . " .
6 7
7 0
7 4
7 1
7 1
S. CLEMENTIS I fAOM. PONT. OPERA DUBIA.

165
164
Num ignoratio tibi vidclur, patrios ritus servando aot
,
aenlire curo Gracis? Et ego respondi : Qui vitam
; pie agere statuit, non omnino debel servare patria
Instituta, sed servare quidem, si pia sint, abjicere , ,
vero, si sint impia. Usu enim venire solet, ut a l i - 124 & tav .
quis, patre impio natus, velit vivere pie, patrie , ,
mores sequi nolens. Excepil Appion : Quid ergo ?
\
patrem tuum ais malae vitae exstilisse? Respondi
;
ego : Non quidem erat malae vitae, sed malae opi- ;
nionis. Et Appion : Quae illius fuerit mala senlen- , *. \
tia, cupio audire. E l ego dixi : Quod falsis ac pra- .
vis Grecorum fabulis habuit fidem. Atque Appion
"
' \
sciscitatus est : Quaenara sunt hae Graecorum falsae . \ '
ac pravae fabuke? Respondi : Non recia de diis \
;
opinatio; quain, si aequo animo fers, cum discendi
, ,
cupidis audies.
.
IX. Quare anle disserlationem jam secedamus in
IX.
quieliorem aliquem locnm, ubi vobiscum disseram.
Quod aulera velini seorsum colloqui causa haac est,
. quia non acccdunt sincere plerique, neque eiiam
, omnes pbilosophi, ad judicandum de rebus. Multos
\
eiquidem novimus, eorum quoque qui de se ob
. " \ philosophisc professionem magniflce senliunt, inani

,
gloria duci, aut lucri cupidiiaie non aulem, virlutis \
amorc indui pallio : q u i , si non invenerinl id pro- , , '
pter quod pbilosopbautur, vertunt ae ad cachinnos.
, \ .
Ob islos ergo aplum aliquem locum eligamus, in

quo soli simus.
.
X . Tum quidam ex illis, vir dives, qui agrum Q
. , \ : m possidebat frondibus elegantissime ornalum, d i x i l :
125 P^
Qaaudoquidem vebcmenter adurit a?stus, paulu \ lura a civitate ad horlos meos secedamus. Et pro,

grcssi consederunt, ubi pura erant gelidorum lali. \ ,
com fluenla, et arborum omnigenum tegmen viride.
\
Ibi ego lubens sedi, et reliqui circa me; qui s i - .
lcnles, pro voce qua me rogaturi erant, per ilxos \ \ , \ , \
in me oculos clare videbantur quain proiniseram
,
demonstralionem poscere. Itaque sic loqui coepi :

u
7 8
8 8
8 1
8 1
TO
8 8
8 1
. \
X I . , ,
X I . Multa esl, viri Gracci, differentia intcr verilatcm atque consueludioem. Veritas enim sincere
(85) \ . * quaesita invenihir : consueludo autem, quaecunque
, ,
assamatur, seu vera, seu falsa, temere a se ipsa ^ , , ConGrmatur; nequecum vera esl, laeialur is qui as ' , \
8
VARliE LECTIONES.
sine .
in , a l . man. in marg.
ha scripsi c. verborum ordineinverso, G.Tum post om. .
T ^ d e e s t in
. . .
inseruic. . l l a c. S , C.
S, , C. .
C. Prior vox dubio proculestbarbara, nec satis liquel quid sil reponendum.Forte , namposlca meminit. D.Grediderim legi posse
, ut significentur arbores per otnnes nienses foliis abundantes, ettam media aestate. Gl. Prelerea
conjcclaveril aliquis . Sed maxime placel, quod propusuit Lobeckius Aglaopb. p. 107, , . Golelerius vocem in calce edilionis suai muiavit i n
.
Ita c. S , C , qui conjecit .
S.
Ita conj. G, ixi c u j .
lextu . E l . , iDiuarg. ai. man. .
f i
7 8
7 7
7 8
88
8 l
8 8
8 4
8 8
8 7
VARIORPJM N O T J E .
(83) .
Totnm capul codem
modo babeiur in Ecioqit Damasceni capite \
:, c l c , nisi quod oniitlilur vox
, et scribitur, ilcm rectius .

COT.
CLEMENTINA. HOMILIA IV.
165
, .
, ,
. '
. \ ,
\ .
. 126
* . 01 , \ \
,
, \ *
.
" ,
, ' . xa\
. \
, (5 \
, \
' ,
* \ , *
.
XIII. " ,
, . ,
, .
*0 \
* r t xb ' " 127 , C
9 9
9 9
91
166
eumit, neque cum falsa, cotitrislalar. Non enira j u dicio, sed prasumpta opinione is credidit, iucerta
fretus fortuna, majorum scilicet placilo suam ipsius
epem confisus. Nec facile est exuere haeredilarhim
eentenliae amictum, licetei penitus ostendatur glultas ac ridiculus.
XII. Jam igitur ego universam Graecorum doctrinam dico esse perniciosissimam mali daemonis disciplinam. Alii enim illorum induxerunt roultos deos,
eosque malos omnibusque obnoxios perturbalionib u s : utqui similia palrare velit, non erubescat,
quod est hominis propriom, dum pro exemplo habet labulosorom dcorum pravos et inhonestos mor e s ; ex eo autem quod neque erubescit, poenitenliae is nec spem ostendit. Alii vero fatum seu geneinvexerunt, pweter quam nemo quidquam vel
facere vel paii potest. Simililer ergo et boc idom
est com primo. Existimans enim aliquis, neminem
praeter genesin quidquam vel pali vel facere posse
facile ad peccandum accedit, et posl peccatum non
ducitar poenilentia impie gestoruni, affertque pro
dcfensione, quod a genesi ita facere coactus e i i :
et quasi qui nequeat corrigere genesin, neque verecnndiam babet in peccatis.
XIII. A l i i vero inlroducunl providenliae experlem
casum, ac si omnia sponte sua circumferantur,
domino nullo praesidente. Haec autem ita censere,
ut diximos, omnium sententiarum est perniciosis-
sima. Tanquam enim nullus sit prases ac proviaor
s l n
94
9 9
. "
, *
. , (84),
,
\ ,
\ , , ,
*
.
XIV. , \ , - j>
8 I P
<Kributor, omne quod iieri
poiest, facile ob nietus vacuitatem perpetranl.
Quare v i x , ac ne vix quidem, qui isla opinantur,
boneslam ducunt vilam : quia ingruens, qoo converti poterant, periculum non pravident. At vero
doclrina eorum , quos barbaros Judaeos vocalis,
maxime est p i a ; quae unum Patrem etOpificem totius hujus mundi inducit, natura bonum ac juslum:
bonum quidem , ut qui poenitcnlibus veniain deliclorum concedat, juslam aulem, m qui unicuique
post poenitenliam pro faciorum lnerilis irrogeu
8 i n
l i s <
r o m e r i l
X I V . Haec doclrina, etiam * i fabula esscl, cum
VARIiE LECTIONES.
* om. 0 . om. Joan. Damascenus, qui tolum capul repeliit in Eclogit: aique delcndam
vocem censet D, S. Tum add. c. 0 et ex Supplendis Cotelerii.
Joan. Dam. Tum
. C, 0 .
Ila 0 C; S , C.
Gfr. bom. xiv, 5, 4. significal in
libro nosiro aslrologicum coeli statum sive couslellalioiieiD, iu qua quis natus est, :. Hom. xiv, 6. Aslrologia esl . Hom. , 5. S.
Ila D , C,
. . c 49 : \ * , .
Ila scripsi c- ,
\ G , qui ex Epit. reponenduni esse recle vidil; \
S.
Ila c. S* G.
, in marg. a l . man. .
^ . Tum cod. Reg. 804 , C. .
. ' cod. Rrg.
804 et Emt. c. 50, quod pneslat. Tum 0 . Idem deinde c. cod. Reg. 804. (Epif. c.
50), .
9 1
9 9
9 9
9 9
9 9
9 9
9 9
(84) . Non soli gentiles appellaliant Judseos et Clmstianos, barbaros; sed el ipsi
Jud:ti aiqiie Cbristiani eo se nomine donasse reperiuntur. Discea ex Josepho in prologo librorum De
beilo Judaico. Justino Marlyre Apologia 2, Taliano
Oratione ad Grcecos ,C\emei\U:A\ex. multisin b>cis,
t Origene in tomis eontra Ceiaiitn.Elbnicorum vero
auciorumillustria sunttestimonia duo: allerum Aine-
lii Platonici, qui apud Eosebium Prapurat. etang.

lib. x i , cap. 49, et Cyrillum lib. contra Jnlianum p. 283; per barbarum inlelligit Joannem evan*
gelistam. Aliud Porphvrii in Opere adversus Cbrislianos: " , . Hht. eccL
Eusebii lib. , cap. 19. COT.
S. CLEMENTI8 I ROM. PONT. OPERA DUBIA.
i ( i S
pin sit, v i l a non esset inutMs. Singuli naraque dum , .

cxspectant futurum erga se Dei cuncta intuentis judicium, ad temperate vivendum majorem impetum
capiunt. Quod si adeo vera sit docirina, aelemo sup- . ,
plicio liberat eum qui vitam moderatam traduxit, ,
simulque pro beneflcio largitur futura a Deo bona
\
aeterna el ineffabilia.
^ .
X V . Sed ad primara revertor Graecorum ac genliX V . \
liuna opinioneni, quae deos fabulatur muUos, et om- , \
nibus obnoxios perturbationibus. Ac ne in res cer- *. *
tas multum insuniam lemporis, dum uniuscujus- ,
que eorum qui apud vos d i i nominantur iiupios , aclus recenseo, cunctos quidem non dicam illo- ,
rum amores, Jovis, Nepluni, Plulonis, Apollinis , \ ,
Bacchi, Herculis, ac singulorum, quos neque ipsi
D 128 * \ ' ,
ignoratie. utpole !n Gnecoriim Uuerli inslituli, quas
vitas edocti estis, ut tanquam deorum aemulaiores
, , \
sirailia peragatis.
.
1 8 8
0 <
&
TO|&tec
X V I . '' X V I . Sed ab ipso maxiino rege Jove ordiar; illius

, , ,
quideoi pater Salurnus, liberis suis, ut soletis r e ,
ferre, devoralis, ct adamamiua falce demessis patri
,
COBIO genilalibus, pietatis erga parentes et amoris
in liberos iis qiii deorum mygleria aemulanlur osten-
.
dit exemplnm. Ipse vero Jupitcr patrem eiium vin-
, \
ctum in Tartaro conclusil, et alios deos punil. Pro
^ iis autero, qui nefandam palrare volunt obscenila

lem, Melin cum genuissat absorpsit: porro Melis
.
eral seraen : infantem enim absorberi impossibile.
In defensionem vero eorum qui puerorum indulgenl amoribus, rapit Ganymedem; adulteris autcm XU
in sdulierio opem ferens, ipse eaepe moecbus inve-
, " \ \
nitdr. Ad sorores etiam ducendas invitat, congredienscum sororibus, Junone, Cerere, Venere cce- ,

lesli, quam nonnulli Dodonam vocant; iis vero qui
12S
. "
cum filiabus commisccri cupiunt, cum Proserpina
,
congressus exemplum improbumex fabulis efliciiur.
Alia quoque innumera impie gessit, at ab impiis
.
hominibus proptcr exsuperantem intemperantiara
fabulosum dogma de illius divinilale persuasum
fuerit.
XVII. \
XVII. Homines quidem indoclos aequura videatur
circa bas opiniones haud multura indignari. Iis au- .
lem, qui in litteris inslituti fuerunt, quidnam d i - '. \ ;
cere oportel? qui gramroatici et sophistae esse ge- D \ \ etientcs bas acliones diis dignasesse affinnant. Gura ^ . \ ,
enim ipei inconlinenles sint, fabularom accepto pra> , lexlu, quasi numinum imitatores, libere perpetrant , lurpia.
^.
5
1 0
18
1 8
.
Vbb. \ dcs. in . Adnolal S , C e d i d i s s e
, quod quidem non nisi de Clerico recie lntclligilur.
G.
Ita S , ' C ,
, qui subinde scr. .
* Sede pronominum mulala, scribendum : (sc. )
\ ., . . ., . D. cod. Re. 804.
C .
*
cod. Reg. 804.
.
C , Epit. c. 51, conjrS ex analogia vocis ^.
Leg. . Han; vox haud rarofv. Jacobn Lex. Myih. p .
260), illa nunquam Venerem significat. Eamdem conjecluram proposuisse video Valckenanim Diatr.
in
Eurip. p. 165 cdit.Lips. Intra hom. v, 15 eodem iterum mendo legitur , f\v
ubi vide q u a adnolavit C l . Etiam Epilome c. 51, babel .. S.
C.
ForUsee . S .
lia
S, c. cod. Reg. 8 0 i , C , qui conj. .
1 8 8
1 8
11
1 8
CLKMENTINA. -- HOMILIA IV.
169
170
XVIII. * XVIII. Quocirca multo minus iis aberrant illi qui

ruri degunt, non prave insliluti iu iis, quflnis i m ,
^ , buti sunl qui isla audent. qnique a mala erudilioue
. 01 - impietatem didicerunt. Nam qni a puero per has fa'bulas edocti sunt litteras, cum adhuc lener est ani ,
mus, impias putaiorum deorum acliones iiienli suae
, inserunt: quare adulta aetale, instar malorum se , minum in animam dejeclorura, fructum ferunl: et
\ quod est omuium gravissimum, facile non cxscin , (5 \ - dunlur radicatae impietates, quando illi viri facti eas
^ , graves noxiasque esse intelligant. In qqibus enim
unusquisque a teneris assuescit, iis geslit immo . (85)
, , \ , rari : sicque,quia consuetudo non raulio minus va let quam natura, aegre convertuniur ad ea bona ,
, * quae principio in ipsorum animos non fuerunt i n .
& jecta.
130 '< \ X I X . Quare oportet, ut pueri corroplricibu& non
, \ \ exerceanlur di&ciplinis, et qui in flore aeialis sunl,
diligenter cobibeantur Grxcorum audire fabulas.
. Mullo enira, quam inscilia, pejor csl eorum scicn * , '
t i a ; quemadmodum ex ruslicis ostendimus, q u i ,
, * quod Graecam non acceperunt eruditionem, pcc , . cant iniiias. Fugere igitur oportel tales illorum fa \ bulas, et tbealra, et libros, et, ulinam iieri posset!
, \ . etiam civitales. Malarum eniru inslitutionum borai - ncs pleni et spirantes, congredienlibus proximis,
, , tanquam rabiem, quse ipsi passi sunt iradunt. Et quod
. , esi pessimuni, quicanque apud eos magis est insli . ,
tutns, pius ab ea, quae secundum naiuram est, r a .
Q tione deflexus est.
X X . "
X X . Quidam autem inter eos, qui et philosophi

esse glorianlur, ista pcccata faciuni indifferentia,
, \ \ - eosque, qui talibus succensent actionibus, stullos
. , \, dicunt. Non enim, inquiunt, haec natura euiU pec , - cala, quaB per latas leges interdicta sunt a primis
, sapienlibus, scilicet quibus exploratum erat, bomi , \
nes mobili facile animo, circa lalia vehementer of - fensos, bellum in se muluo suscepluros : quapro . Qv pter sapieutes, lege posita, isia velut delicta probi .
buere. Ita vero arbitrari esl ridiculum. Qua euiju
. raliune peccaia non sunt, quae tumuhus producuiU,
131

et homicidia, omnemque conliirbalionem? Nonne
; - enim ex adullerio oriumur festinae roorles, fami, , , , liarum perturbationes, niagise, fraudes, angusiiae,
\ ;
& et plura alia mala ?
14
18
18
1 8
11
8 8
88
88
X X I . , \, ,
VARIiE
X X I . Sed cur, inquit, vir si ignorat uxorem suam
LECTIONES.
> .
Ita S , G, .
' avC.Tum c. S , C.
var.
lect. ap. ioan. Dam. accedente 0 , quam leclionem nierilo cummendat C, idein in textu.
Dde
S. 0 . Tum C. Ita S , C , 0 . Reponendum pulo : *
.).
Ita c . D , C.
lta et , sec. man. in margine, \
iii textu.
Inde a verbis Glemcns suo nomine refntal eam sentenliam, quam anlea
exposuerat. S.
<:. Vbb. , , , accesserunt exO ;
var. lecC ap. C posl add. , , , ..
lt
1 8
1 8
1 7
1 8
1 1
8 8
8 8
(85)
. Subjunguntur capiti 11 a S. Oamasceno, a quo cilantur cum
quibusdam parvi momeuii varietalibus, si dcraae
PATROL
G R . II.
banc, omnino cerle amplectendam , exer*

ceri, pro . COT.
!7i
adulterare, zelofypia non effertur, non irascitur,

tumultuatur, non bella ciet? Ilaque ista non
sunt natura mala, verum iniqua hominum opiuio
gravia ea facit. Ego autem aio, quod, quamvis illa
non accidant incommoda, ex consoetudine cum
adulterio iit, ut vel marilos deseratur, vel et uxor
insidias struat, -vel labore viri parta moecho praebeat; utque peregre profecto conjuge, cum illa ex
aduliero conceperit, metu reprehensionis uteri felum nitatur labefacere, flatque infanticida, vel, dum
perdit, ipsa simul pereat. Quod s i , cum ea manente
viro, ex moecbo concipiens paril, educaius puer patrem nescit, eum vero qui non est, esse putat; sicque
nioricns, qui paier non est, alieno filio bona
eua den&oquit. Quantaaotem et alia mala ex adul- ^
terii natura orrri soleml Nescimus lanien maloruin
occulta. Quemadroodum enim rabiosus canis, qtios
tangit, interimit, occultissimam rabiero commonicans, ita et adulterii abscondilum malum, etsi
ignoretur, posleritalis procurat exscieionem.
, \\,
, , ;
, . , ,
,
, \
, \
,
, ,
, \ . , ,
, ,
, \
.
\
! \ . "
,
, \
, ,
.
132
1 . . Verum hoc nunc relinquamus. Illud cerie
scimus omnes, plerumqoe eam ob causam borai- . " , \
nes effrenale irasci, propterea bella exorta, factas ,
domorum eversiones, ac urbium expugnationes, \ , \ aliaque innumera. Quare ego ad sancium Judseo- , \ , \
rum Deum smclamque eorumdcm legem confugi;
.
cum fldem certo judicio babuissero, quod ex Dei jusio \ , judicio et lex fixa sit ac deflnha, et anima omnino
,
pro meritis eorum, quae gessit, aliquando recipiet. ^ \ , \ '

X X U I . Haec cum dixissem, Appion orationi subXXUI. ,
j e c i t : Quid enira? nonne, inquit, et Grsecorum le- , \ \ oi , ,
ges mala prohibent, et adulleros puniunt? Ego re- , \ ;
epondi: Ergo Gracorum d i i , quod contraria legi- \
bus faciunt, supplicium merentur. Quo modo autem .
et coercere me polero, dom existimo deos ipsos , ,
primos una cum adulterio cuncta flagilia perfecisse, \
nec poenas dedisse, quas ideo magis dare debe- , \ ,
banc, quia non serviunt cupiditati? Quod si cupidi- , ;
lati obnoxii foerunt, quo pacto dii eranl? Et A p - , ; \
pion : Siat oobis pro scopo non dii sed judiceg, in
\, ' ,
qoos respiciendo, peccare metueraus. At ego excepi: , .
Non simile est, Appion. Qui enim ad bominem ^ * ' , .
respicit, spfe latendi audebit peccare: qui vero Deum
jOinnium inspectorem melae loco aninrcae suae propo , %
suit, gnarus quod eum latere non possit, clara quo 133 ,
que peccare supersedebiL
, \ .
1 9
9 9
1 9
11
9 1
99
X X I V . Quae cum audisset

lexeram, ex quo accepi tibi
suetudinem, te mutavisso
enim a quodam dictum est. :
a
Appion, d i x i t : Inlelcum Judaeis esse con

sentenliam. Praclare
Corrumpunt mores bo-
X X I V . "^
, .
.
18
* I G o r . xv, 33. Est Menandri versus, qui legi debet: ' .

* C .
0. Tum \ var. lect. ap. C. SubseqiHtur mendum . i n .
add. c. , qui subindeexb. c. D , \ C.

Epit.c. 51. Subinde C .
C
.
. ln eodem desideranlur vbb. \ '.
' . l u
est inler el expunciura. ^ * om. .
1 T
1 8
19
3 9
31
3 1
3 9
1
CLEMENTINA. - H O M I L I A V .
$
colloquia
mala.
Elcepi
ego:
Igitur
mores
ma .
los
colloquia
bona
corrigunt.
Dixit
Appion
:
Hodie
*
* \ - abunde mihi sit, tuum cerlo agnovisse instilutum:
. , , quare primus ut loquereris permisimus. Cras vero
\ , bic, si tibi videtar, iisdem amicis convenientibus
, - ostendam, quod dii nostri neque adulteri sunt, ne, & , - que interfectores, neque liberorum interemptores,
* , neque sororum vel filiamm vitialores ; at veteres,
, dum mysleria a solis disceudi cupidis volunt i n . - telligi, ea fabulis quas dixisti occultavernnt. Jovem
, - enim ferventem esse substantiam, physica ratione
asserunt ; Saiurnum autem tempus ; et Rheam
, \ \ .
, , , ' semper fluentem aquae naluram. Verumtamen, ut
, pollicitus sum, cras vobis mane convenientibus,
. , singulas species allegorice exponens rerum mani , \ B festam faciam veriiaiem. Ad haec ego d i x i : Crastina die, ut promisisti, ita facito. Jaui vero biuc
, , .
X X V . , \ , et adversus ea quae diclurus es audi.
175
8 8
, , 134 ^ "
,
,
,
, ,
.
,
'
. \ \
-$ .
X X V . Deorum gesla s i , bona cum essent, malis

fabulis oblecta sunt, magna ejus qui lexit o$tenditur malitia, quod honesta pravis occultarit narratiombus, ne quis eorum fieret imitator. Quod si
dii vere gesseranl impia, conlra oportebat i|la bonis fabulis velare, ne bomines, velut qui in nuwtfia respicerent, illis consimilia niterentur peccare. Hac me dicente, qui aderant, non obscure
videbantur incipere dictos a me sermones amore
prosequi. Etenim frequenler et studiose rogantcs,
ul omnino-poslridie venJrcra, digressiônt
8 8
'.
L , , * ,
\ \ , -h ,
. , 0 ' . ,
,
, '
.
, .
11. , , ,
,
1C
8 8
HOMILIA V .
I. Scquente igilur apud Tytum die, quemackxodura pacli eramus, in quielum locum adveniens,
caeteros quidem cum quibusdam et aliis intuitus
cum salutassem, Appionem vero non viderem,
causam cur ille non adesset rogavi. E l aliqois r e spondit, illum ex ipsa vespera segroto jacuisse corpusculo. Guraque ego dixissem, aequum esseutstatim profecli eam visitaremus, fere cuncti deprecati
sunt, ut prius eis edisscrerem ; sic enim postea
possc fleri ul illum inviseremus. Quia ergo una erat
omnium voluntas, Ioqui coepi.
II. Hcri binc abiens, ainici, mulium, fateor,
sollicitus de futura adversus Appionem discepla-
, !35
j> tione somnum capere non potui. Vigilanle autem
. me occurrerunt, quae Romae contra illum commen .
tus fui. Sunt autem b#c. puero ego Clemens
, \ veritatis sludiosus, quserensque animae utilia, et in
, \ \ - confuiationes ac probationes tcmpus insumens, n i , \ bilque valens veri invenire, in niorbum ex menlis
, " impolenlia deveni. Cumque decumberem, Romam
. \ , - advenit Appion, patemus amicus, et apud me ho , , \ - spitatur : audiensque in leclo me jacere, ad me i n \, \ - gressus est, tanquam medieae arlis non imperitus ;
, , \ atque rogat causam decubitus. Ego vero hominem
, mendose.
ora. .
scr. . * add. c. . Idera , . .
noii est in . *> tcxtui reddidi, postquam omissum eral a Gl et
8. " . "
8 8
8 8
8 7
170
non igflorabam sammo Judaeos prosequi odio, adeo

' ,
ut el conlra eos multos scripserit libros ; rmnc
\ * * \
certe Simonem ipsum in araicitiam admisit non
quidem ob discendi studium ac eruditionem , sed
, ' quia novit eum esse Samaritanum et Judaeorum
hostem, adversus quos eliam sil progressus, ideo \ eum sibi conciliavit, quo possit aliquid ab illo con- , ,
* .
tra Judxos discere.
ITS
III. ^ ,
, \
. ,
\ , ;
* ,
\ ,
136 ^ ^ ,
, , *
,
. \
, , ,
, ' \
, ,
, \ ,
\ , \
, ' , ,
, \ *
C , .
IV. Unde si et tu talc quid boimnum more pateIV. ", \
ris, mihi confisus depone curas. Intra enim septem ,
dies omnino te mulieris faciam compotem. His ego .
auditis, meum respiciens ad scopum, aio : Ignosce ,
mibi non penitus credenti magiam exstare : multos ,
quippe jam expertus sum, multa pollicilos ac men- titos. Atlamen movet me ac in spem adducit pro- \ . missio tua. Vereor aulem, dum cogito, forle dae-
\ .
raones inlerdum magis ad mandala non obedire.
,
.
V . Respondit Appion : Mihi concede, ut haec plus
V . \
quam tu c o g n o s c a m . Ne tameu nibil videaris ex me . 137 ,
audivisse de eo quod dixisti, disce, qua ratione , * ,
cogantur daemones obsequi mandatis magorum ;
nam sicut fieri non potest, ut miles duci contra- ^
dicat, et sicut ipsi duces n o n possunt imperalori
,
non obtemperare (si quis enim praeposilis resislat,
* ( omnino poenas solvct), ita iieri nequit, ut daemones
, )
angelis ducibus suis n o n . subsemant; per quos

adjurali cedunt Irementes, ut qui bcne noverinl se
, * non obeccutos omnino puniri. Ipsi quoque angeli,
, III. HaBC ego sciens de Appione, simul ac causam
morbi peliil, respondi simulale, me juveuum more
aflectura dolere animo. Ad haecille dixit : F i l i , lanquam patri conQsns narra, quinani sit animi tui
morbus. Gumque iterum iicte vehemens ducerem*
suspirium, quasi veritus fateri amorem, silendo et
vultumdemiuendo suspicionem dedi ejusquod indicari volebam ; at ille revera me raulierem deperire
persuasus d i x i t : Nibil i i i vila est, c u i n o n possit
adbiberi remedium. Ipse enim ego, adhuc juvenis,
cum in amorem incidissem eleganlissima mulicris,
non modo impossibile judicabam illa frui, verum
neque saJutare unquara sperabam : et tamen nactus
aliquem jEgyplium, roagicis in artibus pcritissimum, et contracta cum eo amicitia, amorem
lueum dcclaro : ac non solum ille se mihi ad cupila
omnia I r a d i d i t ; sed largissime mihi gralificans,
etiam carminis per quod potitus fui scientiam non
invidit: alque per illius hominis occiiltam demonslraiionem, persuasus magistri munificentia, et se
mel potitus, amare cessavi.
4 8
8 1
1 1
8 8
8 4
8 8
D legi vull . A l oratio est , cum verbo restimalur participium .
Alioquin scribenduin esset . S.
..
Ejeci c. . posl . Tum
D , C, 0.
scripsiex conject., C , 0 . Tuni 0 ,
c. D., C.
C.
C.
C.
Iia 0 , elex conject. C , qui
in lextu. Vbb. Nihil in vila e&t-unquam spe (rabam) Coieleriana? versioni reddidi, cum excidissent
ap. S.
Iia 0 in marg., in lexla. Idem .
, S invila grammaUca.
C.
Ita 0 c. S , C. 0 .
188
4 4
4 8
8 8
8 1
8 8
4 8
4 8
8 8
8 1
177
CLEMENTINA. HOMILIA V.
.. \ -
, ,
, .
\ , , .
VI.
\ * , $ \ , ' ,
, \ \
\
; \ , '
*!1
;
, $ ,
\ \ , \
8 8
_ __. ,
$ ;

. 138 ,
, \ ,
.
VII. \ * ,
*, ;

,
,
, \ \ , .
, , , - C
, .
VIII. \ , , *
;
,
, \
( ,
. '
,
, . \
, , , \,
, , ; *
139 ,
, ,
8 1
8 8
8 8
8 8
18
8 1
, , . '
(&
.
I X .

, ,
.
. , !
8 8
178
per Deuni ab magis adjurali, obediunt, ne iuobsoquenlise rei pereanl. Nisi enim cuncla aniroa et
ratione praediU juslitiam Nurainis praevidereitf,
oriretur confusio, omnibus nempe mulua seditioiie
laboi anlibus.
VI. Et ego d i x i : Vera iiaque sunt quae a poetis
et philosopbis narrantur, in inferis animas impiorum judicari, et pro facinoribus puniri ? Exempli
graiia animas lxionis, Tantaii, TUyi, SUypbi ei
Danai fiiiarum, nec non alios omnes quicunque hic
vixeruut impie. Ac quouiudo, si baec non ita se habent> poterit magia subsistere? Cumque ille respondisset, ila esse de inferis, ego iiiCerrogavi: et
cur ipsi magiam exercere on timeinus, qui certi
*
sumus de poenis adulterii apud ioferos? Stupro s i quidcm nolentero feininam coraprimere, justum
esse uoii asseniior. ed si quis persuasurum se i l lam pollicetur, ad id ego sum paralus, insupevque
babebo graliam.
VII. Excepit Applon : Nonne tibi videtur ideiu
esse, sive per magiara ea poliaris, sive per verbo
ruui suadelam? Respondi ego : Non omuino par
est : mullum quippe dislat unum ab allero; qui
eniin iiivilam muiierem per vim magiae cogit, lanquaui insidiator pudicae gravissimas dabil poenas :
qui vero sermone persuasit, atque in ejua arbilrio
ac voluutate posuit electionem, is noD intulit vim.
Miuus autero, opinor, punieiur qui suasit, quam
qui coegit. Quocirca si quidem persuadere poies,
graliam habebo conipoa factus : aliler vero dulciua
mihi mori quam noleuleni vi adigere.
VIII. Et Appion vere dubius auimi dixil : Quid
me libi eflari oporiet? luterdum euim quasi amoris
impatiens frui desideras; interdum vero, quasi noo
ames, metuni anlepouis cupidiui, e l exislimas,
quod, si persuaseris, impune tanquam qui uou
peccaveris evades; sia vero per magicam vioi compos voii fias, poenas dabis. Sed ignoras, cujuscuii*
que negoiii finem judicari, el factum, non facti
niodum expendi. Et vero tu si adulterium conimiseris, nunquid, per magiam compoe, lanquam i u i pius condemoaberis, per suasiouem vero, ab adulterii peccato absolveris? Et ego respondi: Gum
amem, omninoque mibi proponam frui aniata, necesse quidem est ut alterum eligam, malim vero,
8i facultas e s t , adulatione uti, quam magia. Sed
nec blanditiis faciie erit mulierem ad consensum
adducere, valde enim sapientia3 sludiosa est.
IX. t Appion : E o magis, inquit, bona me spea
babet, poese ei persuaderi-, quemadmodum cupia,
si cumea colloqui detur. Ego respondi, iieri nequiU
Appion auiem sciscitalus e s t , num posset ad eam
f
VARIifi LECTIONES.
,
C l Ottoboniani idem valel, C.
mendose. ' - Olcgil \n indicalivo .
C. Tum \ .
Leg. c. D , c i . capD.
7 et 8.
C. Verum jam vidit S. Idem raendose.
S. , C.
).
. " .
addidi c. : quam particulam deesse jaui suspicalus cst S.
Iia
80 .
^
8 8
8 8
8 1
8 3
8 4
179
scribi. Et ego dixi i d quidem fceri posse. Tum Ap-

pion : Jam nocte bac conscribam libeHum, muecbia
laudem; quem tu a me acceptum ad eam mittes;
et spero quod flexa consentiei. Atque Appion compositara eam epistolani mihi dedit, de qua nocte
ista cogitavi quamque opportune recordatus sum
iue babere una cum aliis libellis, quos mecura defero. Haeccum narrassem, astantibus ostendi epistolam, cupidisquQ audire reeitavi. Legens autem
d i x i : Haec est,oviri, Grxeorum disciplina, quae largaro praebet ad audaciter peccandum occasionem.
Epistola vcro ita babebat.
X . Amaior amatse (absque nominibue propter leges a stuJtis bominibus saucitas) jussu Amoris, an*
tiquissimi omntum pueri, salutem dicit. Coguovi te
aniinum ad studium sapienliae applicare, et ob virtuteui aemulari meliorum vitara. Quioam vero meuores sint, quaiu inter omnia d i i , et inter bomines
pbilosopbi? Illi namque soli sciunt quaenara ex actionibus naiura sinl malae aut bonae, ei quaenam per
legam decrela lales, cum oon sint, habeanlur. Jam
ergo adukerium, quod dicitur, nonnulli actionem
malani esse crediderunl, licei omnimode bona s i t ;
naoi ad generis mulliplicationem jussu Cupidinis
exercetur. Est autem Gupido deorum omnium antiquissimus; absque enim Gupidine non elementomru, non deoruca, non hominum, Don bmtorum
animantium, non caeterorura omnium congressus
.
. \ \
, , *
, \ m t . \
\ , \ \ \
, \
, '
.
*, \ , \
\, ,
,
. .
. (
)
* . 140 "
, \
.
, \ ,
; ,
, ,
, .
,
.

, , ,
,
*
9 9
7 8
7 8
7 4
7 8
vel generatio fieri potest; omnes etenioi Amoris Q . '

aumus instrumenta. Scd ipee per nos opifex, ad . "
cunclorum quse gignurnur animas adveniens. Unde \ , ' ' non quando ipsi vohrmus , sed quando ab eo jube- , .
mur, illius volunlatem facere destderamus. Quod ,
ei, qoi ejus voluntaie cupimus, cupiditatem propler id quod vocalur pudiciiia niumur eomprimere, quo

modo dnm omniuin deorum hominuniqtie antiquis- simo refragamur, i>oa maximara impietatem ad- ;
miuemus?
X I .
,
X I . Universa itaqoe ipsi aperta sint oslia, et
omnes molesue ac ascilitke solvaniur leges, zeio- 141 \
typis hominibus posita*, qui mente capti, nec vo- ^ , ,
lentes aequum iotelligere, Insuperque et dictos \ , \ adulieros suspicati, a Jove ipso per Minoem et
Rbadamanlbum juste illoduntar latis ieîbus. Nam & , '
Araorem animis accedentem eoereere non possu- "
mus. Neqae enim volunurius est amaniium affeo .
tus. Ipse itaque Jupiter, barum legom lator, iuou- .
meris concubuit cum mulieribus; et qnidem pro- . ,
pter quosdam sapientes viros beneficus in libero- , , '
,
rum procreatione factus nonuunquam congressuni
'
suam hominiboe donavit, apud eos vero, qui gra-
8 8
VARLG
LECTIONES.
conj. D.
omiltere non debebat S c. C l .
" Hanc Ci coniectoram confirmat
, C in textu,
Ita S , ' C, 0 .
Leg. S. *> Ita 0 , et ex conjecl. C ,
id.in texlu. C.
add. c. 0 .
" C. VelhiclegendumElproOl,velinfra iieudum ante. ED PATR.
0 .
Post in 0 legitur , quod
ex sciiuentfbus perperam irrepsit.
0 , uljam proposuit S; C.
.
Ila 0 t.
C.
;, legeudun) cenaet I).
T 1
7 1
8 8
7 8
19
8 8
8 8
7 7
8 8
8 1
CLEMENTINA. HOMIUA V
481
f SS
\ *, , - tiani non intelligebant, elam imitabat formain, ut

, ,
nec illos conlristaret, nec a se positis legibus vi' . , deretur derogare. Quae ergo philosopbiae incumbie,
, ptpraeclara viUe gratia imilari debes eos qui ex COIH
fesso optimi sunt; quoruni infinili exsiiteruut con .
cubilue.
XII. \
XII. Et ne tempus fruetra iropendam in plares
6, * demonstrationes, ab ipso Jove, deorum ac bomi , \ , - iwra parente, incipiam quorumdam indicare com * - plexus : cunctos enim memorare, ob muliiludinem
. impossibile est. Audi ergo magni ipsius Jovis ob
, siolidoram bominuiu zelotypiam clancularios per
, transformationem coitus. In primis enim variae
. mislionis sive mcecbias subdolum peccatum dum sa \ 42
- ^ pientibus eolvere vtilt, quando uxorem duclurus
, \ fuit, et ot in primo concubitu juxta plores moecbos
\ , sentiens, ibi cum fuit, per credilum, ut dixi, pec , , , catum contraxit inculpatum matrimooium. Nan>
. ' lunonem sororem suam in uxorein accepit, assi " , - milatus avi cuculo, exqaa naue sunt Hebe elUithya.
, *6 (86) .
Melin namque absque ulla penitus mistione pepe - rit, sicut et Juno Vnlcanum.
,, \ " ".
8 4
87
8 8
XIII. \
(87) , \ , \ (88)
\ , , 143 5
\ .

\ , G
, . \
8 8
XIII. Adbuc vero cum sorore miscetur, progenita

ex Coelo et Mari, vel ex Saturni virilibus exscctis
(uiide Cupido et Cypris), quam et Dodonam \ocaiu;
miscetur etiam cum Antiope Nyciei filia, siuiilis
factus Satyro; ex qua orti Aniphion et Zetbua.
Congreditur cum Alcmena Amphitryonie uxore,
specie Amphitryonis mariti snmpta : unde genims
Hercules. Et cum iEgina fllia Asopi consuescil.
Ila c. S., [ C. Caeterum tolus locus corruptus est. D eum sic vult restitui: , . . ., quod inlerpretalur : Apud eos vero quos hocce benefieium moleste ferre novit, formam mutavit. Ci versio, quam ego retinui, constare cuio graecis verbis nullo
modo potest. Quaesillocisenlenlia, apparetexscqq. S. Fort. leg. . ED. PATROL.
Ybb.
laiylum estexemplarOlt. R e t i n u i C i textum et versionem,etsiille corruptelaemanifestus,'haec perversa el ne Graecis quidem verbis conseniaoea sii. A l ego nihil videoraedelaeex eonjectura. Haud
8 4
8 8
t8
VARIORUM NOTJE.
(86) ijc 6 8 . Apollodorus . Tum ( \ )
scribi vult D. Recte. Idem verba mulib. Bibliothecce : , ", \
tanda esse putat in . Licet enim, a i l , ex
"6, , |. Uitbyae autem nomen
Graece variis modis pingi solet, per I, , , H , in demessis Coeli virilibus et in roare projectisorlaferretur Venus, quemadmodum docet nosier hotu. v i ,
prima syllaba, , , , in seeunda, , , in terlia,
et per accentum vel acuturo in antepenuhima, vel 2 ( -
circumOexum in penultima, aut acuium : sed usita- ), ea tameu Jovis non soror, sed araila censetior meliorqne scriptura est . Eiyrao- relur, nisi scriberetur . Gonfirmat banc
logicum magnum. Addo, in Theopompi loco rectius scripturam auctor Recogn. x, 20 : Jupiter dcsecta
Saturni genilalia in niare projecit. Mirari aliquis
apud Suidam voce , legi , quam
possit, Gypriam loco noslro vendilari pro lilia Apbroapud Barpocrationem eadem voce, . COT.
(87) Ila c. roarg. C i et D , C in diles : at idem legitur Recogn. 1. c. : . . . . Aphroditextu. Qui quidem adnotal: c Non repugnabo, si lee, quam apud nos Venerem appellant, ex cujus
quis inlelligere voluerit exsectionem, quam fecisse, concubJlu,quaeeratutique soror, hunc ipsum Joveui
UOD quaiu passus esse dicitur Saturnus. Utrumque ferunl genuisse Gyprio, ex qua aiunt et Gupidinem
uaium. S.
eniin tradunt fabuke, Salurnum et gcnitalia palri
(88) Nemo unquain Venerem aul Cyprin DodoUrano seu Coelo abscidisse, et geuilalibus privalum
uaui vocavit, sed niuiti Dionx filiam dixerunt. l l a fuisse per Jovem iilium.i Schol. Apolt. Rhod. IV,
985 : , que legerim sc. . GI. Gfr. Hoiu.
;v 16.
, -
179
S. CLEMENTIS f ROM. PONT. OPERA DUBIA.
scribi. Et ego dixi i d quidem fceri posse. Tum Ap-

piun : Jaoi nocte hac conscribamlibeHum, mcecbia
laudem ; quem tu a me acceptum ad eam mittes;
ei spero quod flexa consenliet. Atque Appion composilam eam epistolani mihi dedit, de qua nocte
ista cogitavi quamque opportone recordatus sum
me babere una cum aliis libellis qnos mecum defero. Haec cum narrassem, astantibus ostendi epislolaro, cupidisque audire reeitavi. Legens autem
d i x i : IL-ec esl, viri, Groeeorum disciplina, quae largoro pra?bei ad audaciter peccandum occasionem.
Epislola vero ita babebat.
X . Amalor amatse (absque nominibue propter leges a sluUis bominibus saucitas) jussu Amoris, an*
tiquissimi omnium pueri, salutem dicit. Cognovi te
aniinuin ad studium sapienliae applicare, et ob virtutem aemulari meliorum vitam. Quinam vero meuores sint, quaiu iiiter otnnia d i i , et inter bomines
philosopbi? Illi namque soli sciunt quaenam ex actionibas natura sinl malae aut bonae, et quaenam per
legnm decreta tales, cum non sint, habeanlur. Jam
ergo aduUerium, quod dicitur, nonnulli actionem
malam csse crediderunl, licet omnimodc bona s i t ;
nani ad geiieris multiplicatioiiem jussu Cupidinis
exercetur. Est autem Gupido deorum omnium antiquissimue; absque enim Cupidine non elemeuton m i , non deoruca, non bominum, DOD bratorum
aniinantiinn, non caeterorum omnium congressus
.
. \ " \
, ,
, \ m t . \
\, \ \ \
, \
, '
.
, ,
, ,
,
. .
. *0 (
) "
" . 140 "
,
.
, \ ,
; ,
, ,
, .
,
.

, , ,
,
*
9
7 8
7 8
74
vel generatio fieri polest; omnes etenioi Amoris Q

euorns instruraenta. Scd ipse per nos opifex, ad
cunctorum quse gignuiHur animas adveniens. Unde
IH>D quando ipei votamus , sed quando ab eo jubemur, illius voluntatem facere destderamus. Quod
ni, qoi ejus voluntale cupimus, cupiditatem propter
id quod vocalur pudiciiia nitamur comprimere, quo
modo dum omniuin deorum hominmiiqae anliquiseimo refragamur, non maximam impieutem admitiemas?
X I . Universa itaqoe ipsi aperta sint oslta, et
oinnes molestae ac accititise solvanluf leges, zelotypis bominibus posita, qui menle capti, nec voleiites aequum intelligere, insuperque et dictos
adullerog suspicali, a Jove ipeo per Minoem et
Rhadamanthum juste illuduniur latts leîbos. Nam D
Aroorem anirais accedentem eoercerenon possu
mus. Neque enim voluntarius est amaniiuoi affeo
l u i . Ipse itaque Jupiler, harum leguin lator, iunumeris concubuic cum mulieribos; et quidem propter quosdam sapientes vhros beneflcus in liberoruoi procrealione faclus nonuunqoam congressuni
suuin hominibue donavit, apud eos vero, qui graVARLG
8 8
. '
. "
\ , ' ' , .
,
, \

;
7 7
7 8
7 8
X I .
,
141 *
^ , ,
\ , , '

*
.
.
. ,
, , '
,

'
8 8
LECTIONES.
" conj. D.
omiltere non debebat S c. C l .
Hanc Ci conjectaram confirmat
, C in textu.
lta S , ' C, 0 .
Leg. S.
Ita 0 , et ex conject. C ,
id.in textu.
.
add.c. 0 .
C. VelhiclegendumElproOi,veiinfra neudum aute. ED PATR.
0 . " Post in 0 legitur , quod
ex Rwiuentibus perperam irrepsit.
0 , utjam proposuit S; C.
'
0.
lla 0 t. 5; C.
;, legeuduni cenaet .
1 1
T t
7 8
7 8
7 8
7 7
7 8
7 8
8 0
8 8
8 8
8 1
481
(S1
GLEMENTINA. - H O M I L I A V .
\ xfl , - liain ) intelligebant, elam uiutabat formain, ut
nec illos conlristaret, nec a se positts legibus vi , ,
' . , deretur derogare. Quae ergo philosophiae incumbie,
praeclar vilae gratia imitari debes eos qui ex COIH
, * fesso optimi sunt; quoruni inflniti exstiterunt con
cubitue.
8 4
XII. \
XII. E i ne tempus frustra iropeitdam in plures
, ' demonstrationes, ab ipso Jove, deorum ac bomi , \ , - num parente, incipiam quorumdam indicare com * - plexus : cunctos enim memorare, ob multitudinem
. impossibile esft. Audi ergo magni ipsius Jovis ob
, slolidorum hominuin zelotypiani clancularios per
, transformationera coitus. In primis enim varia3
. mistionis sive mcecbias subdolum peccatum dum sa 142 * % - ^ pientibus solvere v u l t , quando uxorem ducturue
, \ fuit, et ot in primo concobitu juxla plures moecbos
, sentiens, ibi cum fuit, per credilum, ut dixi, pec , , , calum contraxit inculpatum malrimonium. Nan>
. Junonero sororem suara in uxorein accepit, assi , milatus avi cucalo, ex qua naue sunt Hebe et llithya.
, " \ (86) . Melin namque absque ulla penitus mistione pepe \ - rit, sicut el Juno Yulcanum.
, " .
8 7
88
XIII. " \
(87) , \ , \ (88)
\ , , 143 5
\ .

, G
, .
8 8
XIII. Adbuc vero cum sorore miscetur, progenita

ex Coelo et Mari, vel ex Saturni virilibus exscctis
(uiide Gupido et Cypris), quam et Dodonam \ucaiu;
miscetur eliara cum Antiope Nyciei filia, sanilis
factus Saiyro; ex qua orti Aniphion et Zelhus.
Congrediiur cum Alcmena Aropbitryonie uxore,
specie Amphilryonis mariti sumpla : unde genilus
Uercules. Et cum jEgina filia Asopi consuescit,
Ila 0 c. $ , ( G. Caeterum toius locus corruptus est. D eum sic vult restitui: , . . ., quod inlerpretalur : Apud eos vero, quo* hocce benefieium moletteferre novit, formam mutavil. Gi versio, quam ego retinui, constare cum graecis verbis nullo
modo potest. Quae silloci sentenlia, apparetex seqq. S. Fort. leg. . ED. PATROL.
Vbb.
largilumestexemplarOtt. R e t i n u i G i textum et versionein,etsiille corruptelaeinanifestus,lnaec perversa ei ne Graecis quidem verbis consenlanea sit. At ego nihil videoraedelaeexconjectura. Haud
enim acquiescere possum in eaemendatione, quarn D proposuit,dum scribijubelxaTa^ . ,
, quod v e r t i l : Ut multi censent, mcechis similis, nonrevera tamen mcechus factus. Malim scribo*;e
. S.
.
Ila c. marg. G i , cujus textus /. Deiude
G in textu, Oi in marg.
inserui c. 0 . Idem om. ante .
8 4
8 8
t8
8 7
8 8
8 8
YARIORUM 0.
(86) ijc *E6n w
. Apollodorus D . Tum ( \ )
scribi vult D. Recte. Idem verba mulib. Bibliothecw : , \
tanda esse putat in . Licet enim, ait, ex
, , . Ilithyae autem nomen
demessis Goeli virilibus et in roare projectisortaferGraece variis modis pingi solet, per I, , , H , i n
retur Venus, quemadmodurn docet noster hon). v i ,
prima syllaba, , , , in seeunda, , , in terlia,
et per accentum vel acutum in antepenultima, vel 2 (
circumflexum in penultima, aut aculum : sed usita- ), ea tamen Jovis noo soror, sed amita censetior meliorqne scriptura est .ide Eiyroo- retur, nisi scriberetur . Contirmal hauc
logicum magnum. Addo, in Theopompi loco rectius scripturam auctor Recogn. x, 20 : Jupiter desecta
apud Suidam voce , legi , quam Saitirni genitalia in mare projecit. Mirari aliquis
possit, Gypriam loco noslro venditari proHlia Apbroapud Barpocrationem eadem voce, . COT.
(87) Ila 0 c. marg. C i et D , C in diles : at idem legitur Recogn. I. c. : . . . . Aphrodilextu. Qui quidem adnotal: c Non repugnabo, si tee, quam apud nos Yenerem appellant, ex cujus
quie intelligere volueril exser.tionem, quain fecisse, coi)cubitu,quaeeratutique soror, bunc ipsum Joveu
non quaiu passus esse dicitur Salurnus. Uiruroque feruni genuisse Cyprio, ex qua aiunt et Gupidineui
uaiuro. S.
eniin Iradunt fabuhe, Saturnum et gcnitalia patri
(88) Nemo unquam Venerem aui Cyprin DodoCrano seo Coelo abscidisse, el genilalibus privalum
nain vocavit, sed mulli Diunae Qliam dixerunt. Ilafuisse per Jovem iilium. Schol. Apolt. Hhod. IV,
985 : , que legerim sc. . Gl. Cfr. lloui.
, ;v 16.
131
S. GLEMENTIS I ROM PONT. OPERA DUBIAi
" , , uiulatus in aqullaro; ex qua nascitur iEacus. Guin
. * \
Amalthea vero Pboci concumbit, speciem ursi refe . \
rens. Et in Acrisii Danaen forma auri influxit; ex
qua exorlus evolavit Perseus. Propter Callislonem ^ , *.
Lyeaonis filiam in ferum leonera versus est, alium- , .
qoe peperit Arcadem. Europam Pboenicis pcr tau- , ruui inivit; ex qua procreati sunt Miuoset Rhada- \ \ *.
uianlhys el Sarpedon. Eurymedusam Acbeloi, for- '|, ,
lnica factus; ex qua Hyrmidon. Hersaei nympham, . , ,
uiulalus in vulturcm, ex qua veteres illi sapientes .
' , , qui in Sicilia. Imam lerrigenam apud Rhodum in
iinbreni transforraalus viliavit; e qua suscepit Par- , \ ,
, '
gaeum, Ooniura, Cylum; cum Cassiopeia se junxit,
assimilatus marilo ejus Pboenici; de qua illi natus 144 ^ , * *\
, est Ancbinius. Ex Nemesi Tbcslii filia, quae et Leda
putatur, in cycnum seu anserem roulaius genuit ^ , \ , , \Helenam, et iterura in stellam conversus Gastorem . .
185
, ?
ctPollucem produxil. Utque Lamia poliretur, Iransformatus est in upupam.

X I V . , \ ,
X I V . Idem Mnemosynen, paslori siniilis factus,
* matrem fecit Musarum. Semelem Gadmi flliam,
.
mutatus in ignem, ducit; ex qua Baccbum pro- ,
, \
creal. Ipse forma draconis accepla, Proserpinam
flliam coroprimit, quae ct uxor fratris sai Plulonis , \ \
esse exislimalur. E l cuni aliis pluribus etiam non . \ \
,
mutala forma concurabit; homiuibus, qui zeloly ' , '
piam quasi de peccato non habent, sed probc sciunt
quod saepc ac bonorifice curo mulieribus eorum $,
, , ,
mistus generet, iis inquam bominibus donans Mercurios, Apollines, Bacchos, Endymiones et alios, G \ ,
.
quorum roentionem fecimus, ex ejus concubitu
foruia praeslaulissiinos.
1
X V . Sed ne lempus narrationem iofinilam et

inexplicabilem impeudam : omnium cum Jove deorum mulios muniflcosque invenies concubilus. A i
slulli homines adulteria deorum vocaut: qui tameB
dii ne quidem a consuetudine cuin masculis tanquam turpi abstinuerunt, sed et illam ut honestain
conseciali sunt. Ipse elenim Juppiler Ganymedis
amore ducitur; Neptunus Pelopis; Apollo G i i i y r a ,
Zacynthi, Ilyacinthi, Phorbantis , Hylae, Adineli,
X V . \ * ;
,
* ,
^ , \ .
$
* , , 145
,, , , ,
, , , 7
Ila , et G cx conjectura, " in lexlu. Vulgo enim jEginae paler Asopus, non
jEsculapius perbibelur.
, meudose. Deinde " , et ex conject. G , cujus lexius
. A l ex quibus fontibus sua bauserit auctor Homiliarum, nescire me iaieor. Magis
eliam mireris ca, quae tradit auclor Recogn. x, 2$ : Mantbeain Pboci (stupral) mutalus in ursura,
ex qua nascitur Arclos. S.
Ita scripsi cum 0 . Emendalionem prius vidit D ,
S ;
G. Tuin 0 .
* . * . .
Rccte G. mutari vult in (cfr. Recogn. x, 22 : Thaliaro jfZlnam Nympham, mutalus in vulturem, ex qua nascunlur apud Siciliam Palisci), et in . Gonferas, quae de9 1
9 1
GuiiiniulaviOuobonianiaîvtoiii^vyiv^. Apud G ,. S . adjuiixic.O ,

exb. utcod. Hom. Parisin.&rciouconj.G.Tuni . lnavult Yalckenarus
Hair.vt Kurip. reliq. p. 68. E d . Lips.
Leg. S. Dcinde Aauia conj. C ,'cujus lextus ,
iu .
dedi ex cunjectura, C , S , Q. Tum iu codcm vox
bis exarala apparcl.
Forlasse . S. Verba \ . . . ad sequcntem periodum trabere
voluerai Golelerius; al scribendum auclore DaviiiA (so. ) . S.
* Ila marg. Gi , qui in lexlu , ut 0 . 0 . .
. Deiuceps
scripsi ( ) ex conject. C , cujus cod. .
1 0 0
185
C L E M E M T N A . HOMILIA V .
!S<*
(89), *
, -
, ' , , *
" * \
* , , ,
* (90), , , , ", , , , .
Cyparissi, Amyclao, Troili, Brancbl Tymnaei, Pari

Potniensis, Orphei; Baccbus vero Laonidis, Ampeli,
Hymenxi, Heriuapbroditi, Acbillis; iEseulapius autem Hippolyti; Vulcanus P e l e i ; Pan Dapbnidis;
at Mercurius Persei, Cbrysae, Tbersi, Odrysi; Hercules denique Abdcri, Dryopis, locasti, Pbilocletis,
Hylae, Polypbemi, Haeroonis, Ghoni atque Eurystbei.
X V I . Omnium itaque illuslriorum deoroiu tibi
X V I .
amores ex parte proposui, charissima, ut agnosce , , ' ,
\ res, apud solos homines alolidos oriri ea ex re zelo . \ \ , \ - typiam. Quare et mortales sunt, vitamque in iristi , tia transiguut: quia quae a diis judicantur bona,
\ - ipsi zelo suo ducti mala esse censent. Igitur deia. , oeps eris beala, si deos imiteris, non bomines. Naui
\ . , - bomines, intuili te scrvare quam putant caelitatero,
propter affeclum propriora laudant quidem, at non
,
adjuvani: dii vero, cum te spectabuut sibi similem,
, * \
, , \ - simul laudabunt ac opem ferenl.
\ .
XVII. ,
XVII. Gogita enim mihi, quam mullas remune , \
rali iuerint amicas : ex quibus alias quidern retu\ . - lerunt in numerum slellarurn, aliarum vero et libe, , ros ei adjulores beneficiis affecerunt. Jam ergo
Jupiier Gallisloneui slellam fecit, quae vocatur Ursa
146 (91)
- minor, quamque Gynosuram appellant nonnulli.
, ,' - Neplunus in coelo collocavit Delpbium, Aniphitrites
gratia : et Orionem ex Euryale, Minois filia, natum propter matrem Euryalen aslris donavit. Bac .
\ , \ - C cbus coronam Ariadna*. Jupiler aquilam, qua in
\ * - rapiendo Ganymede usus fueral: ipsumque Gany . \ \ medem in Aquarii honorc constituit : ac taurum
\
bonoravil ob Europam. Quin et Gastorem, P o l \ \ lucem ac Helenam, Ledse gratificans, stellas fecit:
, \ ,
et Perseum, propier Danaen : et Arcadero, propler
. \
Gallistonein : virginem, quae ei Dice, ob T h e m i i n :
- ' , Herctilem, propter Alcmenam. Et ne adbuc magU
\ - producam sermonem; longum enim est singula
, - roferre, in quotalios, mullarum amicarum ergo,
, - beueuci exstileriut d i i , per humanos complexus ;
.
quos stulti ut mala opera probibeni, ignari voluplaleoi maximum esse inter boiuines commodum.
XVIII. Quid vero? Nonne et sapientium celeXVHI. ; \
8
l f
1 1
,4>
Ila 0 . c. marg. C i , cujus texlus . .
. " l U S., , C.
0 . ldem . lia , et ex conjecl. C , in cujus texlu .
0 .
C.
Ila 0 et C ex couject., cod. Hom. Parisiensis. Ueiii 0 , et ex conjecl. C ,
qui in lexlu, in.marg. COT.
10
11
, e
1 1
(89) .
Ita D plura nihil necesse. COT
(90) . Apollodorus lib.
Bxi ms. Unde conlici queat, , > . Brancki Tymnii, Pari Polniensis; aut De dtis Abderum appellal ,
Uercutis amasium;'EpcLx\^ Tzelzcs Cbiliade
, ; aul quid simile. Erant enim Brancbida? in agro Milesio, tesli- 2. In Slepbano Byzanlio: ,
bus Herodolo, Slrabone, Pausauia; et Milelum ac , . COT.
Tyionuiu in Caria ponit Stephanus : quare Bran(91) , \
cbaa Tyinniue forsan dictus fuerit, qucm multi
. Apud
Tbessaluiu faciunt. Atymnium autem auialum esse
alios Callisto noniine , Ursaa mato*
ab Apolline iradit Nonnus Dionysiacorum lib. xix et
ris gaudet; ad distinctioiiem Vtsx luinoris, seu CyDObUHB. ID.
xxix.Verum in hia corruptig atque .iguorabilibus
8. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA*
t87
berrimi volupUtem roaximi fecerunl, ct cura q u i - , \ fpus placuit mulieribus coroniisti sunt ? Inter quos
; ,
primus ille Graeciae magister, de quo ipse Apollo "
pronuntiavit: Omnium hominum Socrates sapientii ' , }
timus; nonne in civitate optimis legibus gubernata, (92), ,
Lacedaemone, communes uxores proponii et sub
147

pallio pulchrum occultat Alcibiadem ? Et vero So (93);\ '
craticus Anlisthenes de moechia quae dicilur non \
repellenda scribit. Sed et bujus discipulus Diogenes,
" .
an DOII palam ac libere cum Laide concumbit, ea
\
mercede ui illam feral bumeris ? Noune Epicurus ' ^ ;
effert voluptatein? Nonne Aristippusunguentis deli- ) ;
buius tolum seVeneri addiciiTNonne Zeno prorai- ;
ecuum innuens coitum, dicit deumesse in omnibus,
ut i"itelligentibusexploratumsit,cum qaovis
,
tur aliquis, cura semeupso misceri , frustraque ,
,
prohiberi vocata adulteria, vel concubitus cum ma- , \
tre aut filia aut sorore aut liberis ? Chrysippus , |
autem in araatoriis epistolis et Argivae imagiuia ; (94) " ,
merainit, apponens ad Jovis pudenda os Junonis.
.
X I X . Scio, haec veritatis ignaris terribilia et tut>
X I X .
pissiroa videri, at non Gracorum diis ac philo- \ ,
sopbis, non Bacchi et Gereris mysteriis. Verum , \
auper bis oiunibus, ne cunctorum deorum ei philo" . ' * ,
opborum vitiis referendis lempus insumam, duo \ tibi sint lnaximi scopi, inter deos quidem Jupiter, , inter hoinines autem pbilosophos Socrates. Reli* \, , .
qua vero ex i i s , quorura bis litteris mentioneuj , , ,
feci, inielligens, cave ne amatorem tuum con- , 148 \
trisles : quoniam sicut quae diis et beroibus fece- \ " , ,
ris cootraria, impietatis damnaberis, congruensque . \
feres suppliciura. Si vero omni te prebueris araa ,
tori, (anquam deos imitata ab Us beneficium repor . |, ,
17
19
1 1
11
14
.
Ila
c. eodem,
S. " G referl ad Theoph.
conj. S, qui et lectionem
145
V A R I i E LEGTIONES.
om. 0 . Dedi
c. marg. Gi , cuj. textus
G, \ D.
conjij. C. " L e g .
ad Autol. m , p. 122. C. * .
C. Subiude
Ottob. proposuit. , D.
1 0
, e
VARIORUM NOTJE.
(92)
Observat Theodoritus sermone Delegibus, Platonem
bac in parte suspexisse Lycurgi leges. GOT. Observavit quidem Tbeodorilus Therap. ix, p. 125,
Platonem ex imitatione Lycurgi
suae Reip. civibus indulsisse,
Videsis etiam (liccronera apud Nonium, y.Proprium.
Sed
nullo raodo dici potest Socrates : nam Lacedxmonlonim non fuit legislator; at suam 6, eaqoe slatuit, quae tali Reip. convenire videbantur. Aut ergo vehemcnter erravii nosier, aut,
eiectis vocibus , legendum :
.
Vide Platooem lib. , De rep., . 522. ed. Gantabr.
DAVIS. Suspicari quis possit plura binc excidisse
vcrba et collatara Platonicam rempublicam cum
Spartana, hoc circiler sensu : "
,
* Ut Lycurgus Lacedtemone virgines nudat : ita et protliluit muiieres
commune*. CLER. S . Verba , qua
scioli cujusdam manum redolent, cxpungenda esse
censeo c. D : baud dubic signi-
flcat Platonisrempublicam, in qua Socrates disputationi praest. Ita sa3pe legitur apud Arislotelem
, cfr. Polit. II, 1,2 (" * \ ).
H, 2, 11. 11, 3, 1 (
\ ). IV, 5 , 1 2 . V , 10, 1.
VIII, 7, 8. Stabr. Minus bene suspicatur Gl. excidisse aliqua, alque totum locum sic esse restituendum:"
,
.
DRESSEL.
(95) '
. Videantur Luciani Amores. GOT.
(94) .
Praater Piogenem Laertium,
Theophilus Antiochenus lib. m ad Autotycum p.
122: \
, ; et . 118,119, e ms. Regio : Ttjv ;
, \
\ ^; ubi editio^.
nes nullo sensu :
. .
439
C L E M E N T I N A , ; HOMILIA V .
\ ,
<. .
X X .
',
, , \
' ,
*
9 1
190
tabis.Cacterum,charissima,memor a me relaloruin
mysleFiorum mihi per litteras tuam Indica voluiitatem. Vale.
X X . Ego igitur hoc libello ab Appione tum
accepto, quasi vere raissurus ad amatam, tanquaro
illa rescripsisset confinxi, et postridie venienli
tradidi Appioni velut mulieris rescriptum, quod
ila babet:
Rescriptum ad epittolam ad Appionem tanquam ab

adamata.
.
X X I . Miror qua ratione, cum me de aapientia
X X I . , \ ,
. laodes, tanquaro stullem compellas. Nam dum
\ cupis ad luum me adducere affecCum, ex deoruni
fabulis sumpsisti exempla, Amorem, (quem ora ,
, " , \ - ^ nium antiquiseimura dixisti, et supra cunctos deos
, , et homines) non veritus infamare, quo meum cor , . rumperes animum, meumque conlumelia afficeres
corpus. Amor enim non est deorum princeps ac
, .
, 149 &< ductor, is qui in cupiditatibus versalur; nam si
, \ * sponte cupit, ipse est sui perpessio et gupplicium,
$ , \ nec deus est, qui voluntaric palitur : sin vero i n ' vilus appetit concubitum, et nostras pervadeus
, animas tanquam per corportnn nostrorum instru menta fertur ad eortgressum eorum quse sub intel* ligenli&nt cadunt, qui eum inducit ad amandum,
, major est eo : iterumque cura hic qui inducit iii
*
alium inducatur amorem, majoralius qui hunc i n , . ducit reperitur, et in iofinitum amantium numerum
, , ' ^ fit progressus; quod fleri non potest. Igittir neque
x ~r
_x
jf..
^ZA-^.
_ r * . .AC^
_~
~..: iuducitur;. sed est ipsius

est qui: inducit,

neque
qui
\ .
amanlis affectus concupiscens, qui spe augetur et
desperatione minuitur.
XXII. Qui vero lurpem nolunt cupiditatera coerXXII. cere,
de diis mendaciter tingunt; ut In iis quae
, \ perpetrant
deos primos esse auctores ostendendo
, culpa
liberentur.
Si enim suscipiendae sobolis gratia
, ** .
et non libidinis ergo, qoi dii vocantur, adultcria
, \ ,
6\ , \ commisenint, cur cum raasculis quoque miscebantort Sed ut gratificarenlur, inquit, raulieribus ad ; " , \, . amalis, illae in astra converteruot. Igitur antea
, astra non erant, usque dum lascivia? occasione cce 6 ; lum stellis exornaretor? Et quomodo in stellas :
99
11
9 9
9 9
$ - laUnim liberi ac nepotes apud infcros puniuntur?

, " , \ Atlas gravatus pondere, Tantalus enectus siii, S i syphus pelram retinens, Tityus pertusus viscera,
, ,
, \ - Ixion circa rotam indesinenter volutatus. Quomodo
; 1 5 0
^ ^ * vero ut amatores dii eos, quos pollueraut, inter
, , , astra retulerunt, sibi autem id muneris non suut
largiti?
(95) ;
X X I U . Nonergo erant d i i , sed lyrannoruin veX X U I . \,
9 9
Y A R L E LECTIONES
adjunxi c. 0 . Ita 0 c. marg. C i , in cui. lextu . . *
.
Ybb. des. in 0 . Subinde C , in marg.
conj. CI.
S1 .
Ita C. S. G.
c. S , C. C.
"
. G
C
YARIORUM N O T i E .
(95) Le$. , sc. . Cur, inqoit,
lerunt, non id quoque largtti sunt, nt eonim posle*
dii mulieribus a &e adamatis, quas inter astra returos () a poenis iftfernis libeiarenl? 8.
9 9
9 9
9 9
9 9
9 9
8. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBTA.
191
laniina. Saturni namque in Caucasiis monlibus, non <* (96),

, \ ,
iu coelo, sed in terra, sepulcrum ostendilur, homi \ . " \
nis feri ac liberorum voratoris. Itero lascivi Jovis,
,
* , fabulosi, quique simililer Metin filiara deglutivil, iu
Greia cernitur sepulcrum, et in Acherusia palude , * \
Plutouis ac Nepluni, Solis vcro Aslris, el Lunae \
Carris ; Mercurii apud Hermopulin, Martis in Thra- (97) \ cia, Veneris apud Cyprum, Liberi apud Tbebas, *

aliorumque aliis in locis. Itaque eorum qui dii vocantur, sepulcra comparent. Homines enini erant^ .
iique improbi et magi. Aliter siquidcm non facti . , \
\ \ .
fuissent monarcbae ac domini. Jupiler, inquam,
, \ ,
fabulosus et Bacchus, nisi per transformationeni,
,
quos et quas volebaut, ad id quod volebant couipu \ .

Hsseot (98).
X X I V . Quod si eoruni asmulanda est vita, non ^ X X I V . ,
modo illorum adulteria, sed et mensas imileniur.
, 151 \
Nam Salurnus liberos suos absorpsit, parilerque .
Jnpiter suam flliam. E l quid opus esl verbis? Pclops , \ . \
omniura deorum epulum fuil. Unde et nos ante ne- ; .
farium conjugium deorura peragainusepulum simile; " \
sic enim dignum fuerit conjugio epuluin. Yerum id *
nemo facere suslinuerit, ut nec ego moechaii. Ad .
, .
ha?c vero milii amoris velut polentis dei minaris
indignalionem. Amor deua non est, qualis videtur;
eed est cupidilas, quae ex temperamenlo animalis, , ,
propter successionem vitae, accidit per omnium opi- ,
ficis providentiam, ne universum genus aliquando ,
deficiat, sed ut occasione voluptalis ex morituri , 41
4 4
hominis substaniia iterum alius nascatur, legiluKo c

**>
^ ,
produclus matriraonio; quo patrein suum cognoscat, quem in seuectute n u l r i a l : quod facere ne- ,
queunt qui ex adulterio gcniti sunt, cum natnralem *
,
uon babeant erga genitores beaevoleiiiiam.
.
4
X X Y . Quandoquidem igitur el propier legitimum

progeniei incrementum, sicut dixi, amoris oritur
cupiditas, oportet ut parenles, de caslilale solliciti,
liberos suos, antequam veniat cupidiias, erudiant
in libris, qui bonaro menlem ingenerare valeaot,eos-
k f
X X V . \ \ , , ,
, ,
* **, \
4
YARIifi LECTIONES.
Ita c. S , C. * V b b . ,
* .
,
*** dedi ex conject., C, S , qui legi vult repeluntur in post .
.
** Ila c. S , C.
* , et C ex conjo, .

clura, in textu. " *
* add. . * Ita ft c. S , G.
4 1
4 1
VARIORUM N O T i E
(96) 'Er dpeatr. E l hom. v i , D phratem ac Tigrim. Legi guoque posset ,
ob Apollinem Patarcum. Sed certa lectio
cap. 21. Hinc Qesarius Responsione ad interroga
est, quia bora. v i , 51, Sol jacere dicitur in Mesotionem 112, (I. )
, - poiamia, boc est inter duos memoralos fluvios. G.
probal Lobeck i . c. S. Ad oram codicis
, \ * .
Epiphanii Ancoralo cap. 108: , - nosiri posita est manu recentiori emendatio his verbis, '^ . Ego aulem legerim {>
, ex bom. v i , 2 1 , ubl babetur . Gerlc
. Sed apud Glementem Alexandriiium Protrepad Garras deus Lunus colebalur, tcstaniil)us Herouci p. 1 8 , 19, Saturnus in Sicilia sepulius fuisse
diano et Spartiano in Auton. Caracalla; Luna, tedicilur. GOT.
slante Ammiano 1. ^ aulein Theodoreio
(97) Post Lobeckius Aglaopk. p.
//. E.III, 21, et Sozomeuo v i , 53, sunl . G. 1
576 cxcidisse censet . S. In boiu. v i , 21,
(98) Viro maxime iniercooperabresnoslrosGraice \
. . Et
mcmorat Pausanias in Archaich. periio, sic venere plaoeret: nisi trantformante$ t$
Ad leclionem propius acccdil . in ea qucc vellmt, ea ! ipsi vellcnl aisequereniur,
aulcm aeu oppidum esl inter E u - hidicet leclor erudilus. ED. PATROL.
s
CLEMENTINA. HOMTLTA V.
{93
iU
c- * - que probis prajassuefaeiant sennonibus, quia con* sueiudo est altera natura : ad haec aulem frequen152 , , ler in eorum roemoriam revoccnt leguro poenas:
, - quo metu tanqoam freno usi absurdis non consen \ - tiant voluplatibus. Convepit ergo ut, antequam fer veat cnpidius, naturali setatie affectui per connu , birnn satisfiat; pmuadeamusque illis prius, ne formam alieritis mulieris contemplenUir.
.
X X V I . Etenim mens nostra, cnm primum eibi
X X V I . ,
, impresserit cum voluptate adamatse imaginem,
quasi in speculo semper formam inluens, per me \ ,
* \ moriam torquelur, et si quidem voto non fruitur,
, , ,
potiendi ariee mediiatur; sin autem fruitur, crescit
, ,
cupidilas, sicut ignis materia abundans, presertim\ ' que quando in amatoris animo timor ante affectum
. impressus non praeexstUit. Nara sicul aqua exsiin , \ guit ignem, ita etiam limor vim babet exstinguendi
\ . " pravam cupiditatem. Quocirca ego, ut quae a quo \
dam Judaeo didicerim et cogitare et facere quae
, Deum decent, per falsas fabulas in stuprum adduci
,
\ non possum. Tibi vero, cupienti ac studenti caste
vivere, animaeque ad amorem flagranti, Dcus auxi , ,

lium prcebeat, atque iribuat medicinam.
, \ .
XX VII. Audito aulem liclilio rescriplo, Appion
X X V I I .
, * ; d i x i t : An sine ralione Judaeos odi? Nunc ergo hane
aliquis Judaeus naclus, adductamque ad suum cul , 153
tum, in castitale degerc persuasit, et deinceps ira\ , \ " - possibile est ut ca in cujusdam complexus veniat,
, quia isti, Dcum tanquam omnium operura inspe - ^ ctorem sibi proponentes, pudiciliam admodum re , - tincnt, vclut qui non possinl lalere.
!
8 1
8 8
ei>
8 8
.
XXVIII. ,
. -
XXVIII. Quae cum audivis&em, dixi Appioni: Jam

tibi verura fatebor. Ego niulierem non amavi neque
quid bujusmodi; animus quippe meus in alia omnino consumitur desideria, scilicet, i n reperiendis
veris dogmatibus. Et buc usque anirao ad varias
philosopborum opiniones adjecto, ad nullum illorum
inclinavi, nisi ad Judaeorom rcligionem, cum ex Hlis
mercator aliquis linteorum hic Bomam advenissel,
et bono qnodam casu mibi simpliciter sententiam
de uno Dei principalu commendassel.
, \ *
.\ ,
, ,
,
' , \
.
X X I X . Appion vero, a me accepta veriiate, qai
X X I X . ,
lcgem Judaeorum inique oderat, nec qua3 esset iII
0 ,
, D rum fides sciebat aut volebat scire, absque judicio
' - iratus clam statim Roma discessit, et ex co nunc
primum illum naclus, iram temporis illius merilo
\ ,
vereor. Altamen coram vobis interrogabo, quid d i .
ccre babeat de vulgaribus diis, quorum vitae, quas
' ,
\ , , omnibus vitiis subjectas referunt fabulae, palam de
, industria ad imitationem canunlur, quorumque
, - praeter bumanos affectus, ut d i x i , etiam sepulcra
per loca oslenduntur.
, , \ .
8
V A R I J E LECTIONES.
. C.
8 1
inserui c. .
om. . C. *
8 3
Turbalus est, u l opinor, ordo verborura, qui
C! , non C , u l parum accuraie asserit S.
lOSf
196
X X X . Istt cum a me alii anle audivissent, et

X X X . ol
contequenlia desiderarent discere, convenerunl me,
, 154 , nt Appionem invisuri. Et vero eum jain lotum inve- '. \
nimus, mensa parata. Quare pauca examinavimus * . [
circa doctrinam de diis. flle vero nostram, opinor, . .,
intelligens voluntatem, crastina die se aliquid de , \ ,
diis dictumm promisit, eumdemque nobis indicavil \ , \
l o c u m , in quo esset locuturus. Nos autem cum , .
promissione, gratiis- illi actis, singuli domum re- $ , ,
.
versi sunius.
HOMILIA V I .
1. Tertio aulem die ad praeflnitum Tyri agrum
um familianssimis ego veniens Appionem nandscor, in medio Anubionis et Athenodori sedentem, unaque plures alios erudilos viros*, qui nos
opperiebantur. Attamen nihil veritus salulans consedi ex adverso Appionis, qui non multo posl loqui
coepit: Volo, primum incipiens hinc, jam eito venire ad quaestionem. Ante quam t u , flli Cleraens,
adcsses nobis, Anubion hic et Alhenodorus, qui
beri una cum aliis audierunt te disserenlem, narraverunt mibi, quo modo Roraae tibi ut amanti occurrens multa contra deos mentitus fuerira, illog
praedicans paedicones, lascivos, stupratores matrum,
sororum , filiarura, innumerisque obnoxios ariulteriis. Sed te oportuit, f i l i , scire me talia non ex
animo scripsisse, sed amore tui vera occultasee ;
quae si nunc desideras, audi a rae.
Cp.
l -
<^
,
, \ , xal
. *
\, , ' *

. , , , \ ,
,
', *
, ,
, , , , , \
. 155'-^' *** , ,
\ ,
C ,
, ,' .
II. Antiquoruro hominum sapienlissimi, oiMiem

verilatem per laborem edocli, indignos divinarumque disciplinarum non cupidos celarunt scienlise
traditionem. Neque enim ex Coelo iUiusque matre
Terra progeniti suni duodecim liberi, quemadmodum fabula enumerat, mares quidem Oceanus,
Cotus, Grius, Hyperion, Japetus, Saturnus; feminae
vero Theia, Themis; Mnemosyne, Geres, Tetbys,
Rhea. Neque Saturnus adamantina falce exsecta
patri Goelo v i r i l i a , ut fertis, in mare projecit; sed
neque ex Coeli exsectione per fusi sanguinis guttas
orta est Venus. Neque etiam Saturnus ex Rhea
priiuo sibi genitum Plutonem absorbuil, propter
II. ,
\ ,

. ' \
,
* , , ,
, , , * * ,
, , , , , '.

, , ^ * ' '
( . *
\ , ,
,
,

" ., , ,
Pronielhei oraculum veritus, ne ex eo concubitu

natus infans forlior ipso existeret, privaretque ipeum regno. Non secundo genitum Neplunum simiHter absorpsit. Non post hos natum Jovem maler
Rbea occultavit, nec expetenti Saturno lapidem ad
devorandum tradidil. Non is devoralus prius absorptos trusit et coegit exire, primura quidem, qui
primus absorptus fuerat, Plulonem, postea NeptuVARIJE
56
LECTIONES.
' C.
D proponit .
C.
.
Ita el C ex conject., in
lextu. * S, mendose. C, S. C.
desideratur in . Pro Ci D legendum censet : coniectura jam supcrfliia.
lla S, auct. D. Cfr. Hes. Theog. 1W, 375, C, .
0 . T u m . id. sine accenlu,
conj. C. Cfr. Hes. Theog. 135, 371. Apollod. 1, % 4. Dein 0 .
Lege S.
addidi c. 0 , quam vocem decsse jam monuit D. Cfr. Recogn. x, 19, in exordio sequcntis periodi addidi
<\ 0 .
Ita S, C, 3 0.
i T
T l
7 1
7 1
C L E M E N T O i A . HOMILIA VL
197
15
*P&w , ' num, tertium Jovem. Neqae,ut aianc, matrig consilio servalas Jupiter, ac in coslum ascendens, patrem
5 1 , \ . ,
, , \ regno depulit. Nec patris fratres supplicio affecit.
, . Non in amorem devenit mortalium feminarum. Noii
. cum gororibus vel filiabus, non cum fratram uxo . , ribus, non cum pueris turpiter concubuit. Neque
, \ . filiam suam Melim deglutivit, ut a cerebro quidem
, Minervam produceret ex Metide, ex femore vero
' , gigneret Baccbura, quem a Titanibus ferunt dig , - cerptum fuisse. Non coenam i n Thetidis et Pelei
. \ \ nuptiis celebravit. Non diftcordiam expulit e nuptiis.
. . Non discordia probro affecta pugnam et seditionem
, , \ epulanlibus commenla est. Non accepto ex hortig
. Hesperidum malo aureo inscripsit: Donum pulchrce.
, Poslea fabulantur, quod Juno, Minerva et Venus

74
78
77
78
r a . " \ JJ roalwn invenerint et contendenles venerint ad Jovera, quas ipse quidem non judicaverit, per Mer \ , \
curium vero miserit ad paslorem Paridem, de p u l *
cbritudine
judicandas. Sec nec dese judicatae fae , '
runt, neque Paris Veneri pomum tradidit. Non
. '
Venus, honorem consecuta, Paridem Helense cou \,
. , , jugio vicissim honoravit. Neque enim deae bonor
causa fuisset belli inter tot gcntes, idque in per .
, \ niciem ejus qui honore affectus fuerat, quique ad

' \ genus Veueris jurepropinquitalis pertinebat. Yerum
. ' gicut dixi , o fili, haec rationem quamdam babent
propriam et pbilosopbicam, qua3 per allegoriain
, , 157 *
\ , - potest explicari, adeo ut tu, cum audieris, admireris. Et ego dixi, oro ne me mora torquea9. llle
w
. *
respondit,
nihil tiioeag. Non enim differam, sed jam
. \ *
7 8
8 8
^, , ' C incipiam loqui

] .
IH.
,
,\
. \
"
, *
8 1
! \
.
8a
Vo$ equidem cuncti tellu$ fiatis et unda:
,
'
\
, .
/ *
tanqaam binc orania ortum babeant, alque post

gubgtanlia bumids ac terrenae dissolutionera in
primam iterum restituantur natuiam, boc est iu
Xibaog. Hesiodus vero in Theogonia dicit:
8 8
"
(98*)
8 8
IU. Exstitit aliquando tenipus, cum nihil erat,

preter cbaos ,'et clemenlorum confusorum, adbuc
aggestorum, misturam promiscuam. Id enim faletur natura, atque ita habere, asserunt viri magni.
Et inter sapientia praestantes praeslaiuissimum,
Homerum, tibi afferam, dicentem de prima confusione:
Primo nempe Chaos [actum fuit:
84

VARLE
Per illud, factum fuit, clarum est quod gigniiicei, ea

LECTIONES.
' .
C , . (sic), C l ., .
transcnpsi ex 0 . w
. C.
O.
0 .
Ita scripsi c. 0 , qui quidem pr. man. in lextu exb. $, ap. C, . . . Leg. . D. Ita . c. S., C. Cfr. lliad. , 99.
* .
V . Hes. Tkeog
16.S. ".
*
7 8
T f
8 1
7 7
8 0
VARIORUM
#98*) . Eodem modo Hesiodus intelfigitar apud Pbilonem Judsetim libro

, . 491. VerbaPbiloiiis digna sunt quse
hic legantur:
,
' *
8 4
NOTJE.
,
" \
, .
,
. COT.
200
S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA .
^
\
^
.
K
a
l
tit genita ortum babuisse, non auiem ut ingenita

aetnper exstitiese. Orpbeus autem chaos ovo com- ,
. ,
parat, in quo primorum elementorum erat confusio.
Hoc Hesiodus chaos proponit, quod Orpheus ovum ,
dicit gCDitum, ex infinita materia productum , fa- ,
9
ctuinque i t a :
IV. Gum materia quatuor genera complectens haberel animam, el lotum immensum quoddam profundum semper flueret ac temere ferretur et innumeras iniperfectas mistiones subinde profunderet,
aique ideo illas ob confusionero solveret, nec non
hiaret, quasi ad generationem animalis non posset
compingi, aliquando contigil, u l illud inflnitura pelagus, per propriam naturam concussum motu naturali, ordinale ab eodem ad idem inslar vorlicis
Aueret, substaniiasque misceret; sicque mirum in
modum, quod omnium optimum ac malurissimum
erat atque ad generaiionem animalis aplissimum,
elut in fornace per meriiam decurreret unlversitatem, et per cuncla fereutem vorticem iret ad profundum, circumfusumqoe spirilum attraberet; nec
non quasi in maximam fecunditalcm conccptum
faceret discretam compositionem. Quemadmodum
enim in bumido fierl solet bulla , ita orbiculatum
undique comprebensum est corpus. Deiude ipsum
in seipso conceptum, a divino qui assumpserat spiritu snbfectum , iu lucem prodiil maximum hoc
germen seu fetus, tanquam ex omnl immenso profundoprogcnitum opificium animatum , sitnile ovis
pcr roiunditatem et avibus per cclerilalcrn.
C
158 ^ , ,
\ (99), \ ,
, \ ,
,
,
, 0
, , \ ,
,
,
0 , \
, \
, \ .
? , > . "
,
, ,
, \
,
.
8 8
88
8 0
8 1
9 8
9 8
159 ^ , , '
V . Salurnum igiturmihi putacsse tempus, Rbeam
( *
vero illud bumidae substanti, quod iluit: quia per
tempus versala omnis materia, velut ovum, coelum
'
quod rotundum est quodque omnia compleclilur,
peperit. Quod ovum principio fecunda medulla ple- , * \
, \ num fuit, quippe quod posset elementa et omnigenas species procreare, altamen omnigenam ex una
subslantia uoaque specie tulit imaginem. Sicutenim . "
in pavonis fetu unus quidem ovi videtur color, po- ,
leslate autem mille in se habel pcrficiendi animalis ,
colores: ita el quod ex immensa materia genitum \
estovum animalum, ex stibjecta semperque fluenie , \ \ p , . "
materia commotum, omnimodas exserit mulatioAes. lntra enim circumferenliam aliquod animal, ^
quod est niasculofemina, per inexistentis divini D , ,
spiritus providentiam formatur, quod Phanetem
9
Cfr. Lobeck //. . 475seqq.;Brandis HisL philo$. Grcec. roro. I 60, 07. S. S.
, deleia praepositione,legi v u l i D . .
scribilD , probanieLobeckioAglaoph.,
p. 475.
C verlit mirum in modum, nescio unde banc interprelalionem
lnterprelaiionem hauseril.
hauserit. S. Sequens
.
4/s. Quod
Q
excidit ap. Cl et S.
mavuli Lobeck 1.1., p. 475. S. Tum conj.G ;
utserui c. 0
uterque hom. codex. * recte scr. Lobeck 1. l . S .
C.
%
8 9
9 1
8T
8 8
9 0
9 9
8 4
VARIORUM .
terum et apud Ptalonem malencs congeries, pontus,
(99) . Et quibnsdam iuterposilis; , elc.
mare ac procellarum mlus avpellatur. Nicepborus
Pertinent huc loca Recogniiwnum Lib. x, cap. 17 et
in Synesium p. 585 : .
51, etc. ltemque verba Porphyrii libro 4)e antro
que hinc Bythus Valentiiiiaiiorinn. Videin ClironoNymiharum, sub-finera : , \
graphia Georgri Syncelli p. 29. C o t .
TtaX , \ . (-<r-
KH
CLEMENTINA. HOMILIA V/.
, Orpheus vocat, quia cum apparuisset, unlversum

. \
ex ipso fulsit, nimirum splendore ignis clemento , \\ (400),
rum excelleiitissiim in huiniditate perfeclo. Neque
, $ .
id incredibile, quandoqaidem el in cicindelis, excmpli gratia, nalura nobis concessit huraidum lumen contemplari.
98
Vf.
0,
xa\
. . . xparalov
97
(1)
160 x&t
, \
, ' :, \ ^
oeetpov . (2) - g
,
,
.

', \ \ *
(3), $
\ .
VII. \ 0 \
, .
^ \
. \ * C
, -
, ' ,
\ 161
, (4) 9 8
8 8
1 8 8
VARIiE
VI. Ovura igitur quod primo constUit, cum cale*

factum esset, rumpitur ab intus posito animali:
posiea vero forma acccpta prodit illa species, quam
et Orpheus describit:
. . . dhrupta te$ta oviquod cuncta tenebat;
sicque per magnam illius qui prodiit ac apparuit
potestatem, moles quidem cobaerentiam accipit ct
ordinem digeslionemque consequitur, ipse aulcm
velul in verlice cceli praesidet, et in arcanis immeiH
sura illustraC saeculum. Molis vero intus fecunda
reliciamaleria, ut eliam per niuliura tempus usque
ad nalurale subjectum calor fervefaciens cunctorum
discrevit substautias. Infimum elenim illius, primo
tanquam faex, pondere ipso ininferioracessit, quod
propter gravitatem etpondus ct subjectae substant i a copiam Plutonem appellaverunt, qucm inferorum mortuorumque regem pronuntiarunt.
VII Hanc itaque primam multoque sordldam
atque asperam substantiam a Saturno seu lempore
fuisse devoratam a i u n l ; convenienter naturae, sciiicet ob illius subslanliae rccessiim ad inferiora.
Posi primuro vero sediroenlum confluentem aquam
et prima? faeci supernatantem Neptuni nomine donarunt. Tertium autem reliquum, purissiraum ac
erainenlissimum, quod nempe esset ignis lucidus,
nominaverunt Jovem, propter fervWara ipsius naturam. Cum enim ignis in sublime feratur, cum i n ferioribus quidem a tempore Saturno non est absorptus, sed queroadmodum dixi, ignea substantia,
LEGTIONES.
G.
0 .
c. , cod. Gi, in cuj. marg. conject. .
S : ex conject. scr. Lobeck 1. 1. p. 479. conj. Hermanuus ap. Lob. In
collectione sua fi agmcntorum Orpbiconim Hermannus hoc rragmenlum prsetermisU. Deinde poet Lobeck addil .
.
C.
et ex conject. C , i d .
in texlu. S. Cftlcrum tola perioius haud sana. Sensus flagilat, utiegatur ...
. . . . . . . C.
C.
8 8
8 8
8 7
8 8
9 9
1 0 0
VARIORUM .
(100) . Lucentet vespere per arva ct-10 lis vero inlus fecunda relicla materia, ut et mulio in
ciudelv. lla appellant ruslici slellantes volatus, Graci lempore usque ad naturale subjectum calor tubfervevero iumpyridas, incredibiti benignitate naturuB. P l i - faciens, cunctorum subttantias discrevit. Vide cap.
nius lib. xvm, cap. 26. COT.
12. ID.
(1) . Ruflnus, Recognit. x , 17,
(5) ,
3 0 : Ovi immanii : . Athenagoras, . Nam deduci
Legatione pro Chrittianii,
p. 18. In Hesychio, et solet a et a , Gujus etymolo*
Theocrilt Scboliaste, , giae Plulonis rationes varias habes in Etgmologtco
. De aulcm islo didicerat Orpheus
magnOy Platonis Cratylo, Ciceronis lib. n Oe naiura
ab Jigyptiis, qui ex ore Dei prodiisse dicebantovum, deorum, Eusebii Prceparat. evang. lib. m , cap. H ,
boc esl mundum,ut legere est apud Eusebium, Prce- ejusdem Oratione de laudibus Comtantini; iiem
parat. evancj. lib. m , cap. H , p. 115. Scd et apud Lucianum , Fulgcittium, Cornutum aliosque.
meminil Helladius Besanlinous codice ID.
479 Pholian Riblioibecae. H i c ,
(4) Intelligenliam aeri primus assignavit Dioge. Vide nos superius ad Recogntl. x, 17. Videiida nes Apolloniates. , ait apnd SimquoquePboenicum Tbeologia, Praparat. evang. lib. plic. m Phys. fol. 33,
. Plura dabunt Rrandis., Hist. pltxL
i , cap. 10, p. 55. 1D.
(2) . Periodus Imperfecta vel Grcec. Rom. i , 280. Panzcrbiclcr, De Diog. Apoll.,
fragra. IV-Vl. S. DRESSEI,.
corrupla. Quid si mininia mulalione reponalur,
? Isle sensus emerget: MoPATROL. G R .
II.
503
S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DIBIA.
9M
titpotft vitalis et in altum tendens, in aercm evola- . ,

vit, qui et prudentissimus est propter puriialem.
,
Suo igitur calore Jupher, boc est substantia fer, \ ,
vida, haurit qtiod reliclum est m subjecto bumido,
.
scihcel tcnuissimura divinumque spiritum, cui Metis nomen dedere.
9
VIII. Ad aetheris autem verticem veniens, et ab

VlII.
eo imbtbitum, velut buraidum sicco permistum,
\ ' , ,
, $ quando perpetuum indidit palpitalionis m o t u m ,
gignit inlelligentiam, quamet Palladem a palpitando , \ * (), ,
cognominanl; quae est artiliciosissima prudentia,
qua usus thereus artifex universum mundum .
'' ,
fabricatus est. Ab ipso autem penetraute Jove, seu
fcrvidissimo setherc, aer ad baec usque loca perve* , ,
n i t , quem Junonem nuncupant. Alque ideo ex ". \
aslberis purissima substantia delapsa, tanquam ,
femina rationepuritatis, comparatione prastanlioris ,
soror Jovis rite existimala est, ut quae ex eadem ,
substantia genila s i t ; uxor vero, quod velut mulier subjaceat.
.
IX. Suinitur autem Juno quidem pro aeris bona
IX.
tcmperie, quare el fecundissima est: Minerva vero, , \ ",
quam et Palhdem vocant, cura ob sumrauiii calorera \ , nihil possit producere, credila est virgo. Similiter- , *
que interpretantur Dianam, quam pro infimo aeris 162 &
,
recessu accipiunt, quamque,quia ub summum frigus ,
slerilis est, simihter virginem appellavere. Liberum ' vero, tanquam qui mentem turbet, nominam tur- .
bidam
eam mebriantemque
inebriantemque compagem,
compagem, qua
quae aa \
Didam eam
superioribus inferioribusque vaporibus oritur. At \ .
aquani terra iuferiorem, cum nalura sit una et , , \
orones terrestres mcalus trajiciat atque in mulla
, \ dmdatnr, quasi concisam,Osirin nuncuparunt. Et
, , " . vero sumunt Adonin pro pulchris lemporibus, Ve , , nercm pro concubilu et generatioue, Cererera pro \ , ,
tcrra, Proserpinam pro seminibus, ei Bacchum
, \ ,
quidam pro vite.
X . Alque omnia bujusniodi pantcr aliquam cjus . \
dcm gcneris habere allegoriam existimato. Apolli * "
nem vero pula esse circumeunlera solem, Jovis
[ (6), ,
foetum, quem et Mitbram vocaverunt, qui anni am ,
8
1 8
1 1
1 8
V A R L S LECTIONES.
.
C.
Ita D , C , .
.
' ' Gfr. Lobeck A g l .
. 550 seqq. S.
0 .
.
' C.
G. Cum QmisiJ Ci ' ante .
conj. D , conjertare possint alii secundum S.
(ieg. ) ,
C , , S , \ .
8
10
8 8
1 8
VARIORUM .
(5) ... . Palpitationem, vibra- D ris partem [tuperiorem Minervam tenere dicunt. E t :
Minervam tummum wthera es$e dixerunt. Augusiitionem. Palpitare, vibrare. Vulgare Etymum. Pari
modo Apollinem \ nus, De civUale Dei lib. iv, cap. 40, et lib. v u , cap.
16. Poiest etiarabic sumi in sensu pasdictum vultPlato, tesle Macrobio lib. Saturnal.
cap. 4 7 : . Porphyrius sivo, juxta illud Elymologici: ^.
. COT.
apud Eueebium, Prwparat. evang. lib. iu,.cap. 44 :
(6)
. In Etyrooio. Aliusioad aliud Apollinisveriloquium apad
gico. Est cnim Minerva virtns solis, Porphyrio in
Piaiouem in Cralylo, quasi , hoc est
cap. eodem Macrobii. Alii per Minervam sumraum
: aut ad baec Macrobiana : Cleanthe*
aetlieris cacuroen intelligunt, apud Macrob. lib. m ,
ax \ cap. 4 ; idque convenii cum bis nostri Operis ver, quod ab aiiis alque alih locorum dectinationibu*
b U , , ei cuui iis quae
jfaeiat orlus. Cornificiu$ arbitratur Apoiiinem nomt*
Cornulus, Marlianus, multiquede Minerva scripsere.
naium , id e$t, quta mtra circuiMinervam alii atherium verticem, et tummilatis ip$ius essesummamdixerunt. Arnobius, lib. :jEtht- lum mundi, quem Grccci appdlant, impetu l e y
CLEMENTINA.
*05
HOMIIiA VI.
(7). \ " - lulura* complet. Ipsae autem Jovis nbique perva ! \ \,

denlis transformationes multa? a te intelligantur

teroporum conversiones. Plurimas vero illius femi. '' wx
nas annos vel setates reputa. Yis enim quae ab ipso
, \ $
slbere per aerem vadil, cum singulis annis ac seia, , \ tibus congressa varie illum con verlit, sicquegignit
$ .
aut corrumpit fruges. Et.Olii quidem dicuntur fru 163 , ctuKmaturi apparitiones autem ad stuitos vocantur
' .
quorumdam temporum sterililates.
X I . ,
X I . Q u cum Appion allegorice exponeret, ego
' - cogilabundus visus sum dicta ab eo non assequi.
.

Quocircasermonem interrumpens dixitmibi: Si quse
, \ ; loquor non assequeris, cur et omnino dissero? Re * spondi ego: Noli suspicari me nonpercipere scueum
. , verborum tuoram. Plane enim ea intelligo, ut qui
& . non nunc primum audierim. Quo autera cognoscas,
, ^ qua3 profers a me non ignorari, quae quidem dixisli,,
, * - in compendium redigam, quae vero omisisti, eorum
, * , ordine, ut ab aliis accepi, supplebo allegorias. Et
. \ Appion : Fac, inqiiit, ila ut dicis.
.
XII. Et ego eubjeci : Prselereo nunc accurale reXII. * *
' - ferre ovum animatum, ex infinila materia per ade , ^ ptam leiuperalionem progenitum, quo disrupto juxta
^ . \ * nonnttlloe exsiliit Phaoes masculo-femina. Et ctincU
, 0 illa prscido, usque dum rupta moles cohaerentiaiu
, * \ ccepit, remanente illius medullosa maleria. Et
eerraonem de iis quae intus ab ea facla sunt abbre ' vians, cum consequeutibus percurro. Nalus eniai
. , , \ ',
est, ut dicis, ex Saturno et Rhea, id est, ex lem \ , , ^ pore et materia, primo quidem Pluto, veiut faex
* quai infra secessit : secundo aulem Neptunjis dimidia est bumida substantia, inferiori natura* poudc " 104 ^

rosissimx supernalans. Terlia verosoboles suprema
.
est aique aetber, scilicet Jupiter, quae absorpta uon
\ , \ ,
1 8
18
88
8 1
8 8
8 8
8 8
1 8
Y A R L E LECTIONES.
in texta, al. man. ad oram.
0 .
CI et S , qul
coni. , ut jam evulgaverat C.
0 .
palmaria cst conjecl. C i .
C.
.
Leg. fort. \ S.
\ .
add. c. .
scripai
ex conjectura, , C , (sic) , , legi viill 1). lla S
C, . Comparalivus occurrit bom. ix 45. Tum G , vel jam proposnitS.
(sic) .
tut ad ortu rtfertur. Quo loci nola connecti in ver- , . \ sione binae lectiones, et , , \ ,
et , cani originu raiio posteriorem
\ . Quid, amabo,
excludat. COT.
sibi vohinl voces, , ? Scriben(7) *0r ixdJtscrar, *
xeplocor. Hanc in rem singularis est dumne est el , qnod cunjectabam?
loeus Hieronymi ad caputm Amosi prophelae. Ba- nt primum sit Scropliae cognomen, proprium famiiilides omnipotentem Deum portentoio nomine appel-l i Roman<e Treinelliorura, in Varrone et Macrolal ", el eumdem ucundum Gracas iillerat, bio; posterius vero, praenomen Lnrtis. Nam Lar
et annut cursus numerum dicit in solis circulo conti- Herminii consulis, Tolumnii Velentium rogis, et
neri: quem ethnici tub eodem numero aliarum lilte- Porsennse regis Clusinomm praenomen , Grecis est
rarum vocunt , seu potius , aul quod : pulaveruntque forsan Graecorum nonnulli
alii legunt * ut idera numerus constet; ni- non mediocri errore, deduci boc vocis a laro ave.
mirum 565, qui in ", et in ac - Hc si vera non videbuntur, alia libeoier accipie invenitur. De Mitbra alii multa subministra- mus. Restat ut Latinam interpreiationem subneclabttnt. Ego vero duniaxat proponam doctis exami- mus. Vulgu$ exi$timare hoe ad xodiaci circulum
nanda verba corrupta et obscura Porphyrii lib. iv
respicere : veram tamen opinionem et accuratam este,
De abstinenlia, cap. 46, ubi ex Pallade scriptore quce censet illud de animabut Immanii aliqnid $ubin~
ralionera reddent cur Mitbrae mysteriis initiati no- nuere, quas omne genut corporiOm circumdat*$
minibus animalium appellarentur, a i t : aiunt. Etenim Latinot (f. ) aliquoi sua lin , gua Aprot et Scrofat, Laret (pro Lartes) atque Jfe \ rulas appellare. b .
,t>
18
I T
8 8
8 1
1 8
t e
1 8
18
8 8
8 8
Wl
208
ftiit, sed cum esset calida vis, liaberctquc naluram ,

ursum vergcnlem, sicut impelu quodam in supe- , .
riorem ac maxirae principalem selherem evolavit.
XIII. \
XUI. Saturni autem vincula sunt cneli ac ierrai
compagcs, ul alios interprelanies audivi. Abscissio \ , \ *
vero roembrorum geniialium est elemenlorum
scjunctio ac discretio : quoniam omnia a sua na- , lura abscissa fuerunt et eeparala, ut singnla seor- , *
\ $ , '
sum collocarentur : ncc amplius gigrnii lempus/sed
qura per illud gcnita sunl, nalurali ordine faciunl .
successiones. At quae ex pelago emersii Venus, est ",
buniidi fecunda subslantia, cum qua mislus cattdus ,
, \
spirilus coims cupidinera i n d i l , ct mundi perGcit
.
venustatcro.
XIV. ,
X I V . Gonvivium autera nupiiale, cum Jupiter
'*
*
'
^
-
I
'
ccenara celebravit propter Tbetidem Nereidem et
,
** \
eximium Peleum, banc babet allegoriam, ut scias, ,
Appion, etiam sine te isia nos audiisse. Gonvivium , * , .
ilaque mundusest; duodecim vero illi regionum coeli , *
fulcimeuta s u n i , quae signa vocant: Prometbcus, 165 ,
' , *
providentia, per quam omnia facta sunt: Peleus,
limus, qui e terra ad bominis generalionem excogi-
talus est, el cum Nercide, id est aqua, commistus.

\ \ ,
Ex amborutn vero niistura, aquae ct terrae, primus . ,
non genilus, sed formatus cst perfectus; et quod \ , , ,
uberibus labia non admoverit, Acbilles nuncupatus \
itiit; est aulcm ille robur, quod proptcr amorem
(8) **
cnpiditatis, Polyxenae, ut que a vcritate aliena s i l , , (9),
ac peregrina appetat, serpentis veneno interlicitur,
\ *% ,
irrepeme morle ex sagitla per calcaneum et ve- , \
.
tiigium
X V . " \ ! \ \
X V . Juno igitur, Minerva, Venus, Disoordia, ma \ *
lujm, Mercurius, judicium et paslor banc babent
eignificaiioDem. Juno, bonestas : Minerva, forti- * "
* "
iudo : Venus, voluptates : Mercurius, sermo rerura
*
iitlerpres : paslor Paris, impelus expcrs raiionis et
\ .
barbarus. Si ergo in flore aeiatis intellectus, anima

paslor, barbaras sit, qui ulilia deserens, forlkudiw
1 1
* 6 . * S.
** Tum lee. \ * . S.
adj. c. . D : Golelerii versionem non satis capio. Legendum videlur , duodecim ccelestes (sive dii) sunt Parcarum fulcimcnta. Astrologos enim ex Zodiaci signis fata nascenlium praedixisse nemini laiet. Vide Acbil. Tat. hag. ad Arat. Phccn. c. 23,
p. 145. " Scribe cum Davisio, vel quod ego praetulerim, vel simile aliquid
S.
male omisil S c. Gl. Tum .
" Colclerius legi vuft \ ,
, quod eliam vertendo expressit. A l ea scriplura neque Grieca est, neque Cotelerii versio ex c a
iflieitui\ Quare Davisius locum corruplissimum ita restiluendum esse putavit: ' *
, , quod interpretatur : E*t vero ipse in wlatis flure, quo tempore
si quis ducere cupiat Polyxenam. Parum apie. Meo quidein judicio sic scribcndum : " (non ) '
* , , , (vel eliam '
: nain verbum a scriptoribus aBtalis infcrioris c u m accusativo conjnngi notum es4
cf. Honi. xvn, 12). S. ' Virgulam delevi posl el addidi c. 0 , in quo .
1 1
VARIORUM .
(8) apoesrspcs7r, *A%U- D seu . Sed haec levia sunt, nec digna qua3 nos
JLeve .
Verba ex verbis Apollodori morenlur. COT.
lib. l i i Bibliotheca: ,
(9) " . Latine rem sic expres- . Sensus constabit, si niodo legas:
sitTerluSlianus, De pallio cap. 4 : Quandoquidemla" * ,
biis vacuerat ab uberum yustu; ubi consulendae Nola3 E$t vero ipse in cctatis flore,quo lcmpore
inagni Ulius Salmasii, qni tamen in eo audiendus
$i quis ducere cupiat Polyxenam. Yidclicel, Paria
nuo esl, quod Etymologici verba sollicitat, non anicum Dcipbobo Achillcm juvenem peremit, duui PoJtnadverieus in iis duplicem conjungi originalionem,
lyxena3 conjugiuiu sperarei. DAVI*.
hanc a et aliam in Eusiatbio quoque a
210
CLEMENTINA. IiOMILIA VI.
209
, , ncm repellens ac lemperanliam, aolas cligat volu
* , ptates, solique cupiditati Iradat victoriam, ut qui ab
\ , ea vicissim duleia conscquatur, ad sui suorumque
' , ' perniciem, qui non reete judicaril, oblectaljonem
prseferct. Discordia vero est conlentiosa malitia.
166 0
&$ $ *P* C
Hesperidum autem pomum aureura divitiae sini, q u
.
. interdum etiam lemperantes, ut Junoncm, ad so , \ , cordiam impellunt, et fortcs, ut Minervani, ad ea
", p
\ quae illos non deccnt contentiosiores rcddunt, a n i , , mique pulcbriludinem, eicut Venerem, praetextu
deliciarum pcssumdant. Uno verbo dicam : cun-
, \
, , - clos ad malam discordiam instigaju diviiiae.
va
8 8
8 8
*. *
.
X V I . \
>
(10),
, \
,

. \
, ,
.

.
**.
XVII. , \

, \

xa\ \ , G
8 8
4 0
4 1
167
.
, * , \ , *
\
\ , , ,

,
\ .
4 8
~ X V I . Porro H6rcules, qui divitiarum duoem

custodem serpeafrm interiinit, inteliectus cstsincerus et philosopbicus, qui omnis sceleris purus
mundum circuit, ad animas advenieng, ct obvios
castigans, bomincs dico, leonibus audacibus siroiles
vel timidis cervis vel feris apris vcl hydris mulliplicibus. Itemque caetera omnia, quae dcbcllasse
dicitur Hercules, innuunt vim animi. At nwic quae
dicta sunt sufficianl. A d singula cniin rcfcrenda
omne non satis esset lcmpus.
XVII. Caeteruni miror cur, cum htec clare, pie
ac utiliter, aperta reclaque via poiuissent declarari,
ii qui illa obliquis celaverunt a?nigmal.bus atquc
turpibus occuharunt fabulis, dicanlur a te cordati
ac sapieules exstilisse. Qui sane velut a malo producti dxnaoue omnes fere homines seduxerunt. Aut
enim baec non suut aenigmala, sed peccata deorum
vera, tum noii oportuit Ulos oslendere, neque principio ea bominibus proponere imilanda : aut aenigmatice ostcnsa sunt, quae a diis vere facla non fueraut, et deliquerunt, Appion, quos vocas sapienies,
dum bonesia iubonesiis fabulis velantes ad peccanduoi bomines iucitarunt, idque cum conturaelia
eorum, quos et credebant deos.
XVIII. Quocirca oon sapientea, sed daeraones

VIII. ,
, pravos istos exislima, qui m&la operum bonorum
, argumeuta praelenderunt, ut i i qui cuperenl pra>
stanliorum fieri imilatores vulgatorum deorum
4 9
VARIiE LECTIONES.
om . 0 .
Leg. . Non enim Junonera socordem, sed ejus potiundi cupidam fecil
. D.
D , C , .
.
c.S,
C.
C.
excidit ap. Cl et S.
Malim . S.
.
Sensus postulare videtur , vere facta. D. Nequaquam. Recle sibi opponuntur .
, el , sive . S. idem .
' C.
Tuni reposui vbb. in E d . Schwegleriana omissa.
8 8
8 8
8 7
4 8
4 1
, 8
4 8
8 9
4 4
4 8
(10) "Opir , ',
fuerit : quorum uhimum feliciter emcndavit ad
, etc. Cornulus : oram libri sui Joannes Tarinus, vir
, etc. In Colleclaneis Con- summo ingenio, summa erudilione, summa virtute
alantini Porphyrogenel^, excerpta ex Joannis A n Ubi enim legitur,
iiocbeni Hhloria Chronica, ipso initio : " , apposuit . aulem, boc esl vene , - num, optime quadrat ad fabulam illic relalam drar
, etc. Tria loca iotegra confif re opcrai prctiuiu
coiiis ab Hercule occisi. COT.
S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DIBIA.
*ti
t!2
semularentur gesla, quue pridie disserens non oc- ,

cului, parricidia, inquam, liberorum caedes, impios
, , \
cam mairibus, filiabus, sororibus concubitus, i n , , ,
digna aduheria, masculorum initus, et impuras
\ ^ \
oefandasque libidines, cum innumeris aliis ejus- ^, demmodi illiciiis coramistionibus. Inler quos ho-

miues maxiroe impii sunt, qui haec facinora cu- , piunt videri vera, quo similia facicotes non eru- . ,
bescant. At si pie agere voluissent, oportuit, sicut , , \ '
modo dixi, ut, etsi dii vcre admisisseni de iis de- \ , ,
canlataflagilia,propter reverentiam erga deos obte168
\
gerenl res inboneetas fabulis quibusdam deceniio- , , ,
ribus, et non e contrario, quemadroodum aitis,
bonis eorum operibus malas et turpes admoverent
, \
formas quae cliam allegorice explicatae multo cum
\
labore vix possunt inlelligi: et quando a nonuullis , \ ,
fuerunt iniellecta, illis quidem pro magna molestia
,
praebuerunt non errare, cum licuissel molestia et

, .
laborenon premi; eos vero qui aberrarunt, fundi-
tus perdiderunt. Laudo itaque illos, qui fabulas ad , bonestiores Irabunt allegorias, ut qui ex Jovis ca- . " *
pile prudeutiara prosiliisse innuunt. Cerle illud
,
, mihi videtur probabilius, inventa esse contumeliosa ,
haec ab improbis bominibus, qui honorem divinum

,
abetulerunt.
X I X . Porroomnium deorum non invenimus poeX I X . ticam allegoriam esse consequentem. Siatim ergo . \
in mundi disposilione poelae aliquando dicunt na-
turam, aliquando mentem ducem exstiiisse totius \,
opificii. Elenim ex nalura primam orlam esse ele- Q .
mentorum motionem ac commislionem , at per \ ,
raentis providentiam dispositam fuisse. Et quidem
.
i l l i , affirmanies orbera a natura condilum, cum id

nequeant cerlo demonstrare propler arliflciosum , ^
mundi opus, innectuiit quoque mentis providen- , tiam, ut et eos qui omnino sapiunt possint abri- 169
, pere. Nos aulem ad illos dicimus : Si niundus a \ . nalura fortuito operante factus est, quomodo jam
*
proporlionem ac ordinem accepit, cum id a sola , \ cxcelleute prudentia fieri queat, alque comprehendi ,
a sola ecientia haec pernoscere ac periicere valente ? , \
Quod si universa a prudentia acceperunt oompa- ;
gem et disposiiionemj quod necessario aliier se ha- \
bere non poluit, quo pacto adbuc possibile fuU, ut
, ,
baic casu fleri conlingeret?
D ,
8
8 7
8 8
8 0
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 7
8 8
8 8
8 8
8 1
X X . Qui ergo deorura gesla turpioribus allegoriis

voluerunt explicare, velut, Metin a Jove fuisse absurplain, i i in angustias iuciderunt, ignari quod,
qui dc diis ex obliquo Jphysicas prolulerunt jnterpretationes, deorum quoque ipsorum existentiam
X X . 01 \
,
, , ,
\
, 8 8
(sic) , priore voce subnotata.
insenii c. 0 . Tum ^ C.
D.
conj. .
C.
Iia 0 c. S , C.
0 .
C.
,
& C, jam D recle conjecit.
om. 0 , sed praebel subsequens , quod non est in
textu C i . Idem in marg.
G , S. S , deest ap. 0 et in 0 .
lla 0 c. S , *
. Aiiaro prselerea emendaudi ralionem proponit D , qui scribi vult
.
S. Notum esl Anaxagone ap. Simpl. Phyt. fol. 33 b,
Scbaubach, Anax. fragm. fr. VIII, De Sloicis cfr. Diog. Laerl. VII, 134, 137.
Ita 0 c. S ,
C.
. Tum S, , C.
S, ,
C.
0 .
8 8
8 7
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 7
8 8
8 8
8 8
8 9
61
213
CLEMENTINA. -
HOMILTA VL
214
. - sustulerunt, eorum geoera per aJlegoriam in maodi

, ' \ substanlias dissolvendo. Verisiinilius ergo est d i , cere quod ab iis decantati dii quidam fmerunt i m , , probi magi, qui cum essent homines nequam, per
, , ' magiam transformati matrimouia dicemeruDt, vita
\ ", ' rationes vLtiarunt, veteribus autem, qui nesciebant
\ quid esset magia , propter ill& qua? faciebani, dii
.
esse visi sunt quorum. iuteritus et sepulcra pcr
orbes cernunlur.
X X I . Jam ergo sicut alias retuli, in Caucasiis
X X I . , \ ,
*> montibus oslenditur Saiurni cujusdam. hominis
, \. 170 & tumubis, feri tyranni ac liberorum inleriectoris.
, , ,- Cujus fllius, Jupiier nomine, patre pejor, per ma gia> v\vb mundi dominus declaratus, raulta dis , '* - eolvi* raateimonia, patremque cum patruis supplicio.
, \ afficit; sicque mortui buslum Greftenses esienduul.
" In Mesopolami* vero jacent Sol quidam Alris, et
, quaedam Luna Garris, Mercurius in iEgypto aliquis.
" bomo, Mars in Thracia, Venus in Cypro, iEseula*
| \ pius Epidauri, et .aliorum mullorum simUium
euntur sepulcra.
.
XXII. Atque ila eos homines fuisse, aperte conXXII.
. . \ fitebuutur quotquot recle judicabunt. Et quidem,
, , - qui eadem cum ipsis vixerunt setate, intelligenles
, eos homines exstitisse, iiitelligeulius auenderuni:
. \ longum vero tempus opinionem quod dii essent illie
adjecit. Neque mtreris, st decepli fuerint, qui vixe, ' *
, * ranl temperibus jEsculapii et Herculis aut Baccbi
, \ \ aut ailerius cujusvis lunc floreniis, ctnu et Hecto%
, C
Acbillem in Leucc insula incol
adorent, Palroclem Opunlii, Alexandrum Macedo, '.
nem Rhodii.
XXIII. Sed et apud iEgyptios nunc quoque homo
XXIII. \ * \
ante mortem ut deus colitur. Atque baee quiden
(11).
\ , minor est impietas, quod bomini vivo drvinos hooores deceruuiit iEgyptii, verum quod maxime est
,
ridicirium, eorumdem cuhus est erga aves, ser &, . \ \ \
. 171 pentes, cunctaque afiimalia. Nihii euim ex judicio
\ . * CogUant vel faciunt hominum plerique. Rem vero
onrnium lurpissiraam mibi vide : e u m , qui juxta
, '
\ . - illos deorum hominumque est pater, aiunt cum
,
Leda fuisse nequiter conjunctura, quem Jovem
.
mulli depingentes iu tabula pubiice consecrant. Ad
, D cujus conturaeliae vindictam, vellera, regcm auum
r
e l
V A R L B LECTIONES.
C. Tum vbb. , repetuntar in expuncta.
* Hanc Ci conjecluram expr. S , ulerqne Hoin. codex.
Ita D , C, 0 . Cfr. c. 2 :
.
.
, C , . Ci
comma post recle delevil S. Deinceps 0 .
" M a l i m . S. Tura 0 c. S , 1(
* om. 0 . Subinde : An , C in nolis. Leg. . De re cfr. MuUeri Arctoo/.
128, 1, 351, 4. Tum c i r . boro. v, 13, scribi vult Valckenarius, Diatr. in Eurip. retiq. ,
. o8êd. Lips. Is vir doctissimus totum loeum sic reitituit: '
, \' "^
~
"
"
' . . . .
*
. S.
w
6 7
11) " rvr
. Et lioni. ii^
e. 6. Eleganter, ut omnia, Minucius Felix : &gypIit sane fwminem $ibi quern colant eligunt, illum
*uum propitianty illum de omnibus consulunt, t//t
ticlimat ceedunt: tl ille, qui coolerk deus, sibi ccrte
homo est, velti nolit; nec enitn covtckniiam suam

decipit, si fallit alienam. Idem traditar a Porphyrio*
, lib. , nuni. 9 , c i lantque Porpbyrium Eusebius Hb. 111 Prappurat.
evang.,cap. 4 , 1 2 , ac Tbeodoritus, sermone coiara:
Grvcos. COT.
115
H6
lemporalem in tarpi eomplexu pictum (de iUo fa- \ , \

cieiilee quod de Jove facere audent) palam propo- ,
,
nerent, quo vel ab ira teroporarii imperatoris, idque hominis, discercnt per suam supplicium, , \ ,
quertiadmodum oporteat convenientem deferre ho- , . 4
,
norem. Isia autem t i l i refero, non quasi ipse
jam cognoscain eum, qui vcre est Deus, eed aequo * , ' , \
animo profileor, quod licet non noverim quid sit , '
Dcus, attamcn quod sil Dcus clare niilii videor .
ecire.
X X I V , Principio itaque quatuor prima clemcnta
X X I V .
non possuul esse Deus, quae ab alio facla sunt: ,
non mistura, non lemperies, non generatio, non
, , ,
omnis hasc quae ambit visibilis moles, ueque quod * * $ 0
ad inferos confluxil scdimenttim; HOD supemalans ; *
aqua, non fervida substantia, non aer qui ab ea ^ .
bucusque prolendilur. Nam quatuor eiemenla, si
, , a se invicem separata fuerunt, non potuerunt abs-
que magno ariifice ad animalis geueralionem rai - , 172 ^ \ , \
sceri, sin voro semper mutuo fuerunt conjuncta,
sic quoque ab arlifice menle ad proprielaiem mein- \ ,
brorum et partium animalis adaptanlur, quo pos , \
sint singulorum ad singula servare proporlionem,
,
et habitudinera recle conformalam oblineant, utquo * \
inleriora omnia conveuientera accipiant coliae-
rentiaro. Similiter el uniuscujusque propria loca . * ,
cum omni elegantia mens artifex disponit. Com- ,
pendio dicam : et in omnibus aliis, quae animal ha- .
bere debet, nibil deest magno huic animali totius
orbis.
^
X X V . ,
X X V Ita necessario inlelligi debet quemdaiu
esse ingenilum artilicem, qui elementa vel distantia , ,
conjunxerit, vel prajsenlia muluo ad animal pro- ducendum affabre miscuerit, unumque perfecerit .
ex cunctis opus. Fieri enim non potest, u i absque
roajori quadaru mentc sapientissimum opus absol- *
\alur. Sed ncc amor esse potcst cunctorum opifex; , , ,
non cupidilas, non v i s , uon quid aliud ejusmodi; , . '* ' ,
quae oinnia, casui obnoxia, venire et abire solent.
Neque eliam quod ab alio movetur Deus est, neque , \
.
quod a tempore aut nalura mutatur ac in nibilum
resolvilur.
X X V I . Quae cum ad Appiouem proloquerer, e
X X V I . * 'Caesarea advenit Petrus, et coucursus mullitudinis , 173 , \
in Tyro facli sunt, feslinantis ipsi occurrere gra- \ , liaraque adventus profiteri. Et Appion quidem se- \ .
cessit cum Anubione. et Albenodoro solis; reliqui \ ' \
, vero oranes Petro obviam iluri prodivimus. Primus
.
autem ego ante portas eum cxcipiens ad hospitium
. .
. duxi. Ubi cum fuimus, plebem quidem dimisimus,
, ,
ei vero roganli, ut acta narrarem, nibil abscon d i d i ; sed Siinonis indicavi caluronias et porlenlosas
1
78
78
7>
7 8
f 8
77
7 8
7 9
8 8
81
. V A R L E LECTIONES.
.
Ita c. S , C.
. Tum ' S.
'
\ , intermediis vocabulis omissis.
S , C, .
,
C.
.
, ex Cotelerio minus accurate notal S , cum exslet ap. C l .
Secuiidum Parmeuidein et Empedocleni. Cf. Karsien, Parmeuid.
reliq. v. 131. Emped. reliq., p. o4S sqq. Arist. Metaph. I, 4, 1.
'; . Tuin **.
, ad aui correcluiii iu :.
8 1
7 8
7 8
7 8
7 8
7 7
7 8
7 8
7 8
8 8
8 1
13
CLEMENTINA. -- HOMILIA Vlf.
praestigias
ab
ipso
editas,
quotque
morbos
immi, *
\ ' serit post illud ex immolalo bove convivium, et
, \ quod cx aegrolis alii quidem illic apud Tyrum per , \ manseriot, alii vero simul ac ego veni egressi sint
cum Simone in Sidonem, tanquam ab eo sanandi,
,
quodque
audierim uullum eorum ab ipso sanatum
fuisse; sed et meam adversus Appionem dispu, ' , \ tationein Petro reluli. At ille prae amore et exhor '
' tandi gratia i i i me laudem ac benedictiooem con . \ tulit; et cibo sumpto se somni quieti, qua? ob i l i neris i fatigationein maxime erat necessaria, i r a \ , ,
didit.
17
81
8 1
88
8 8
8 8
.
Z' (12).
HOMILIA VII.
I. - Ou^rto vero die nostri apud Tyrum adventus

, 174 sub diluculum egresso Petro procesaerunt obviam
\ non pauci finilimi, ac ex, ipsa Tyro quarapluriuii,
, \ , et acclaroabant dicentes : Deus per te noslri mise , . reatur, per te nos curet. Petrus vero stetit iii ex\ celso lapide, ut ab omnibns posset couspici, cuni, ûe religioso more salutasset ita exorsus est:
II. Deo crealori coeli et mundi non deest occasio

II. \
ad salutem eorum qui servari volunl. Quocirca

neque in iis, quae videntur mala, aliqujs per teme. " \

- ritatem illura velut bominura non amantcm insimuleu
. Eorum enira, quae mortali accidunt, fines quidem
, - borainibus incogniti surit, ac de malilia suspecti,
Deo autera cognili, ut cesstiri feliciter. Ilaque S i , .
C mon, qui sinistra Dei virtus est, poteslatemque b a \ \ bet ad maleflcentiam in eos qui Dcum nesciunt, vos
, aftt- potuit morbis implicare, qui morbi per bonani Oei
providentiam evenire permissi coegerunt vos, ut,

, - quxsilo eo qui sanare vajerct et invento, occasione
, corporalis medelae placila Deo susciperelis atque
- crederetis, ut sic una cum servatis corporibus et
, ,
auimas babealis salvas.
\ .
III. Audio utique, eum bove mactalo convivium
. ,
$, \ - vobis in medio dedisse foro, sicque vos multo vino
abrepti una cum pravis daemonibus principem
, \ eorum complexi estis, aique ita vestruiu pluriml
175 , morbis capti sunt, per ignorantiam in se propriis
' \ - ^ manibus attracto peroiciei gladio. Neque enini ad . '
versum vos daemones habuisscnt poleslatem, nisi
,
prius cum eorum principe fuisselis epulali. P r i n .
cipio siquidem illa per universoruta conditorem
,
Deuui lex praefinila esl duobus utrinque ducibus,
8 f
8 8
8 8
8 8
8 1
8 8
88
VARLE
LECTIONES.
.
C.
ItaO c. S ,. ' C.
' C.
* praeiixi c. . Idem postea .
om. .
deest in .
C,
marg. Vocem delendam censet D , proponit S : conjeelurae jam superfluae.
. Tum idem c. 1) , C , idem . vel i n
iuarg.
* Epit.C. 54.
' .
8 8
8 8
88
8 8
8 8
8 8
8 8
8 1
8 8
8 8
VARIORUM .
(12) ilomiljre sepdmse allcram inscriptioois purtem ap, C. obviam E N T T P p ', qux scbolion redoleb
uuiisi c 0 . DKKSS.
. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA.
dextro et einistro, ut non habeat alter illorum po-

testatem, nisi prius conviva cujuspiam fuerit, quem
beneflcio vel injuria cupit afficere. Sicut ergo perceplis sacrificiis, quse daemonibus fuerant oblata,
venislis in servitutem itlius qui irialiti princeps
est, ita si ab iis abslinueritis et ad Deum per bonum
dexlrumque principem confugerilis, bonoribus sacrificii expertibus facientes quae vult, probe scitote,
quod cum corporis sanitale animas quoque possidebitis sanas. Ipse namque solus, per sinistram
occidens, per dextram potest vitam h r g i r i ; paritcrque et percutere, et jacentem erigere *.
WQ
\ \ , pov ,
, .
" ,
.
, ,
\ .

* , .
IV.
, \
^ ,
8
8 t
IV. Propterea primum a prsecursore Simone decepti

ralione animae morlui estis Deo el corporefuistis alflicti, poiestis aulem similiter iterumper poenitentiam,
tdixi,Deoplacilaaniplexietcorporeconvaleecere et , ^ animara recuperare.Porro Deo placila sunt: eum pre- ^^
c a r i , pelere ab illo lanquam ab eo qui cuncta aequa . "
lege tribuit, daemonum mensa sese abstinere, non ^* gustare caroem demortuam, sanguinem non atlin- * *
* 176 * *
gere, ab omni illuvie mundari. Reliqua aulem uno
verbo; quaecunque Judaei, erga Deum religiosi ho- * ,
roines, audierunt, et vos cuncli audite, in raultis ,
corporibus uuam menlem adepli: quae unusquisque ,
* ,
sibi desiderat bona, eadem et de proximo siatuat .
Sic autem unusquisque veslrum bonum cogitaverit, ' . *
8i ista apud se repetat: Non vis interfici ? alterum ,
non interficias ; non vis uxorera tuam ab alio con- * , stuprari, allerius nuptam ne constupra ; non vis * '
quidpiam rerum tuarura furto auferri ? nihil alte- ,
>
9 8
f T
rius furare. Atque ita ex vobis ipsis quod rationi C

consentaneum est uilelUgenles atque facientes, Deo
chari effecti consequemini sanitatem: alioquin et
in prasenti saeculo corporibus torquebimini, t in
futuro puniemini animabus.
V . Haec a Petro paucis diebus edocti et sanati
baptizati sunt. Deinde inter caetera illius miracula
reliqui omnes in medio foro passim in cinere et
eaico sedebaut, agenles pcemlenliam de prioribus
dclictis. Et qui Sidonein incolebant, ista audientes
similia fecerunt, miseruntque ad Petrum suppticaluros, quod ipsi propter morbos non possent ad
illum venire. Igitur Petrus cum per paucos dies
Tyri commoralus essel cunclosque illius civitatis
bomines inslruxisset , et liberavisset omnigcnis
morbis, ac instituissel ecclesiam, atque ex presbyteris, qui eum sequebanlur, ipsis episcopum consiituisset, Sidonem appulit. At S i m o n , audiens
.quod advenlaret Petrus, confeslim ad Beryiuoi
aufugii cum Appione et sociis.
Oeut. XXXJI, 3 9 ; I Reg. u , 6.
, .
'
, ,
, \ , \ .
V .

.

\ \ \
, \ . \
, \ ,

. .
, \ 177 , \ ,
, \
,
.
' '
\ .
1 8 8
* Matth. , 12.
lia D , \ C , .
ei de conjccl. , ii>
cujus lextu
^
extu deesl.
lia ex conject. C i uterque
llom. codex. *\ .
Haiic Cltoboniani
lectionem commendat C ex conject., sed exh. < in lexiu. Deinde c. , (L ) C i ,
' S.
D eraendal .
0.
Forle leg. \{. Vulgataoi sallem cripluram
liaud sanam osse facile apparet. JS.
S.
0 . Idem deinde
8 8
8 8
8 8
9 8
?v
8 9
1 8 8
121
CLEMENTINA. HOMIUA \U.
121
V I . , - V I . Caeterum cum Petrus Sidonem ingressus

. set, multos ln leclis allalos coram ipso posueruni,
- llle autem dixit ad eos : Ne vero existimelis me
, \ aliquid posse ad curalionem vestrtm, qui shn ipse
* quoque liomo morlalis, et in multa possim inci ' , dere adversa : docere autem vos modum quo salvi
\ esse possilis, non gravabor, qui ipse etiam a veri
tatis Propbeta didici prsefixos a Deo ante mondi
, \ constitutioneni termiuos, in qualibus, inquam, m a lis operibus disposoerit ut homines a malitise duce
, * \ aflligantur, sed similiier in qualibus bonis operi bus decreverit ut, qui in eum velut medicum cre , \ - diderint, prius coifore curentur, deinde et anima
.
instaurenlur ad salutem.
VII. \
VII. Has ergo 'cognoscens bonas et tnalas actio , -
nes praenunlio vobis quasi duas ostendens vias, pcr
,
quam quidem gradientes pereant, per quam vero
, .
incedentes salvenlur, ducti aDeo.Via Igitur pereun \ tinra lataestet planissima, perditqueabsque labore;
, ,
at via servalorum angusta est et aspera, tandemque
\ ,
liler facienles servai cum labore mulio . Caeterura
.
his duabus viis presideni incredulilas ei lides, pro* 178 \ flciscuntur autem per incredulitatem quidem qui vo *
lupUtes praetulerunt, propter quas [quod Deo displi, ' [
cet facientes iieque curam animae salutis gerentes
\ [ ,
dlei judicii obliti sunt] ;neque quod utile est cura , ]
verunt quaerere. ltaque ignorant, Dei consilia
. ' gimilia non esse bumanis. Primo eteuim novit Deus
*
cogitationes omnium, et DOD ob solam operationem,
, 1 Q 6cd et propter cogitalionem unusquisque judicalur.
, \
Multoauteru minus impii sunl, qui nituntur bona in. *
telligereetaberrant, quamqui nullatenus aggrediun \ ,
tur bona. Quia Deo placuit, ut qui iu cognitione
. " ,
bonl lapsus fuerit, juxta ralionem bumaiiorum
,
lapsuum, modice castigalus servetur. At qui c m ,
nino intelligere neglexerunt, etsi operentur innu. \ -
, , mera alia praeclara, ideo quod in religione a Deo
, deilnita non exstUerint, indiligenliae sumpto c r i mine per maximum penkus interibunl supplicium.
,
45
VIII. Porro ab eo definita religio haec e s t : Eum

VIII. ' \
, solura colere, ac soli credere Propbelae verilalis,
, \ in remissionem peccatorum baptizari, sicque per
, \ ^ iulinctionem purissimara renasci Deo in aqua salut a r i ; nihil sumere de mensa daemonura, boc est de
^
, - idoloibylis, mortuis, suffocatis, a bestia captis,
, , , , saaguine; non impure vivere, lavari post concubitum cum muliere, feminas vero custodire etiam le 179 , , \ , gem purgationis, cunclos autem temperanles esse,
, , benefacere, non afficere injuria; a Deo omnipotenle
^* \ exspeclare vitara aeiernam; petendo illius adeptio . neiu orationibus et precibus continuis. Hc et in
MATLB. , 13.
% C. Vbb. bis leguntur in . C.
Lacunam in cod. Otlob. post ' obviam verIHS explere lentavi, quae praecedunt uncis inclusa. 0 . ut conj. C , in cuj. lextu .
. . . C. Aut post & addendum vcl , aut scribendum
wusuit D.
C.
, quod et S proposuil legendum, C.
T
, 0
11
223
2*4
Sidone Pelro suadente, cum paucis diebas nwlti xa\ ,

Ibi quoque poenitcniiam cgissent, ac credidiggent, \
atque sanali essent, ecclesiara instiluit; et post~ , \ , \
quam aliquein ex prcsbyteris, qui eum consecta-
bantur, constituissci illis episcopum, Sidone egres- , ,
8U8 est.
IX. ,
IX. Stalim autem ac Berytura pervenit, terrae
motus factus est, atque plebs accedens ad Petrum : \ * ,
Fer opem, inquicbat; tiniuimus enim, dixerunt, ne * , ,
oinnes omuino periremus. Tunc Simon, commento . ,
\ \
excogitato, una cmn Appione, Anubione, Atbenodoro csRterisque sodalibus publice muUitudini ad- ,
\ersus Petrum acclamabal: Fugile, v i r i , hui.c , ,
bominem; magus est: mibi credile; et lerrae motum * * , \
is vobis fecit, ipse morbos excitavit, ut vos perler- " , \ .
reat, quasi ipse sit Deus. Alqne multa ejusmodi " , . *
pars Siraonis contra Petrura fiuxit, velut eura qui
humanas vires supcrgredcrelur. Cumque plebs se .

in silentio tenuisset, Pclrus subridens tenorem i n cutiente libertate dixit : Viri, quar ab islis dicun- ^ tur, fateor me posse Deo volente efliccre : ad baec , , , paratus sum, nisi mibi habucrilis fldem ia bis , ,
quae loquor, univcrsam vestram fundilus evertere ,
, .
civitatem.
180 \ X . Cumque turba tiraore essel commota atque
promisisset se quod ab ipso imperaretur facluram : , ' .
Nemo vestrum, inquit Petrus, neque commcrcium , ,
cura istis magis babeat, neque cum iis jungatur. , .
Plebs autem simul ac breve mandatum audivit,
w
fuslibus sumplis eos persccuta esl, donec penitus Q ,

uibe pepulisset. Et ingressi quicunque ex iis aegro- . \
tabant et a daemunibus vexabantur, se ad pedes \ \
Petri projecerunt. Ille vero bacc cernens eorumque ^. , \
,
stuporem volens solvere ad eos inlit :
X I . Ego, si terrae motus et quidquid volo possera
X I . \ faccre, non dico quod Siinoitcm cum sociis suis " ,
exterminassem (non cnim ad hominura inlernecio- ( \
nem missus fui), sed cum mibi aniicum reddidis- ),
sem, ne verae dctraliens meae prsediratioui inullis ,
impedimenlo esset ad salutem. Quod si mihi cre- .
dite, ipse est magus, ipse calumniator, ipse mali- " , , ,
tise minister in eos qui nesciunt veriiatem. Atque ideo peccaloribus aegritudines potest efficere, cum . \ "
eos peccatores adjutores habeat puteslaiis contra , . -
ipsos. Ego aulera Dei oiunium auccoris servus sum, D x**' .
\ ,
dextrique ejus Prophelae discipulus. Quocirca qui
6um illius aposlolus, vera predico; bonoeuim m i - . *
nislrans etiam morbos dcpdlo; nam eecundus mis- \ * \ ,
eus sura, quandoquidem praecedit morbus, sequitur
. * \ & \
vero sanalio. Per illum ergo maleficum magum,
Deo increduli, aegrotastis; per me autem, modo *
in cum credalis, sanabimini. Sic enira experimento , , .
1 0
1 1
* JHa 0 c. D. C. Tum . " idem,! qui deinceps conj.
, in . " 0 c. D , C.
lla c. S, C. * C i , in textu ,
omisi c. 0 . Si retinere velis, legendum auct. 3 , aut , aut, quod praestal,
ante
i i . c. 58, habet . C i versio ferri non potest.
cod. Reg. 804. "
^. Epit.
HancCi
coniirmat
cod.
I l *a Ov r c\* . * C.
" naUC V i l Uconjecturam
UUJVClUraiU
U
UIIlllllUI
V ,,
*fc&{MV
W U . Hom.
u v u u . Parisin.
l a i w m .
C.
D, , C.
.
Ila D , C , 0 .
*> l n prius scripium eral . IMiude idem oiu. .
: .
1 1
i e
I T
i e
e l
1 1
CLEMENTINA. HOMILIA VDI.

" , lic\ -
, \ 0.
XII.
.

.
, \

\ ,
.
,
. \

, ' , ,
\ ,
, ' U
, , .
8 8
1 7
8 8
<J POTENE est ad bene faciendum

conversi, etiam secondum animas salvi esse po*
teritis.
XII. Quae cutn dixisset, cuncti ad genua acci*
dentes jacebant anle pedes illius. At ille, sublatis
in coelura maiiibus, Deumque comprecatus, cunctos precatione sola curavit. Non paacos autem
dies apud Berylios coraraoratus, cum multos r c l i gioni erga unam Deam consuefecisset, nec non
baptizasset, uno ex preebyieris qtii enm sequebantur ipsis in episcopum conslituto, in Byblum
abiil. Quo cum pervenisset, comperto quod Simon
ne uno quidem die illos exspectasset, sed statira in
Tripolim evasieset, paucos dies apud eos moratus,
curatisque multis, ac in Scriptura exercilis, ad
Tripolim per vesiigia Simonis processit, certue
eum insequi, DOD subterfugere.
f a c t 0
i l l i o 9
ui
HOMILIA .
H'.
I. Cum autem Petrus Tripolim ingrederelrov
I. ,
\ , qui disccndi erant cupidiores ex Tyro, Sidone,
\ , \ 182 , Beryto ac Byblo, ct mulli cx flnitimis simul intra. * - runl. Maximi eliam ex ipsa civitate bominum con \ , cursus ficbant, desiderantium vidcre illuiR. Igitir
. obviam facti lunt nobis in suburbiis, qui ab ipeo
' , ideo missi fuerant, ut profccti explorarent narra \ - rentque tum urbis alias res, tum Simonts gesla.
, . '- Et excipientes illum in domura Maroonis duxerunt.
\ .
II. ' - ^ II. Is vero jam fores bospilii tencns, eonversus,
, , multitudtni promisit, se post diem crastinum de
. - cultu Dei illis vcrba facturum. Ingresso aulem eo,
, qui pramissi fuerant, bospitia iis qui simul vene. - rant ordinabant. Nec vero qui hospitio suscipie \ . bant, alacritate erant inferiore* iis qui hospitia
postulabant. Quorum cum nibil sciret Petrus, ro , '
, , gaias a nobis, cibum sumere, neqaaquam se sumpturum dixit, nisi prius qui eum fueraut comitali
,

. , interquiescerent. Respondentibus autem nobis, Id
' , jam iia factum est, eis, propter amorem erga le,
, omnes ipsos studiose suscipientibus, adeo ut, qui
non habuerunt, quos bospitio reciperent, supra

, \ \ modum fuerint conlristaii, Pctrus audita re, delectatus prompta humanitaie, benedictis iis egressug
\ ,
\ , \ D est : curaque lavisset in mari, ingressus est, et
, poslquam cibum cum praecursoribus sumpsisset,
nocte advenienie somno se dedit.
.
III. Sub secundura vero gallorura cantum expergeIII.
factus nos invenit vigilanies; eramus autem omnee
\ ,
, , 183 cum eo sedecim, ipse PetrusetegoClemens,Nicetas
, , \ et Aquila,alque duodecim qoi prxgressi fuerant. Sa . lutatis ergo nobis dixit: Hodie quia aliis occupati non
suraus, nobis vacemus. Quocirca ego quidem vobis
. , quae apud Tyrura posl digressum vestrum gesla
88
8 8
8 1
81
8 8
8 8
YARLE^LECTIONES.
* C.
Alius prseferet , nec immerito C ; .
Epit. c. 8
. p i l . c . 59.
om. .
0 . * Fort. leg. . S.
*0.
Maiim . S .
C.
" . Tum \ C.
9 9
9 9
8 8
8 8
88
8 1
8 8
227
8. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA.
2*3
sunt, enarrabo : vos aotem mibi quae hic a S i - j ,

inone perpelrata sunt, diligentius exponiie. Cum \
igitur nos rautuo specialibus narralionibus donas- \ *.
aemus, ingressus est quidam e familiaribus, hunc ,
nuntium Petro afferens: Simon, ubi didicit te ad* *
venisse, versus Syriam profectus est, lurbae autem, \ ,
q u uoam hanc noclera velut annuum tempus opinantur, nec possunt praeslitntum a te diera exspe- , \
ctare, pro foribus siant, et per coeUis ac circuloe , (
de Simonis calumniis inter se invicem coiloquun,
\ tur, qui cum eas in spem adduxiseet, atque pollicitus ,
esset quod te multis de criminibue praeeentera easet , \ \
convicturus, cognito adveotu tuo se noctu in fu- ,
gam coujeceHt: sed et te audire desiderant; nescio \
enim unde rumor incidit, quasi bodie sis ad illos . , locuturus Ne igitu r multum fatigati praeler rationero ^ * . "
dimiUanlur, quid tibi faciendum sit, ipse cogno- \ , *
scis.
, .
,
4 4
IV. ,
IV. Et Petrus, admiratus vulgi studium, respond i t : Videtis > fralres, quo pacio Domini oostri , * , ,
verba manifesto implcautur. Memini eiiim eum .
dicere : Mxdti venient ab oriente et occidenle,
uptentrione et meridie, et recumbent in tinibus , 8 , \^
Abraha, Itaaci el Jacobi * Sed et Multi, ioquit,
vocali, pauci vero electi *>. Quod ergo ipsi veniant . , \, ,
vocati, id adimplelum est. Quia vero boc non eat .
eorum proprium, sed est Dei qui eos vocavrt ac . \
fecil venire,in ao solo mercedem non consequunlur, ,
quoniam ipsorura propriupi non est, sed ejus qui , \
permoTit. Quod si post vocalionem bona opera ( , ,
faciant, quod eorura est proprium, tunc pro eo
" ,
recipienl mercedera.
, \ .
8 1
V . * ,
V . Neque enim Hebreei, Moysi credenies, et qua
ab co dicta sunl non custodientes, salvaniur, nisi \ ' ( , ,
quae sibi dicta suat custodiant. Nam quod Moysi ^ . " \ ^
crediderint, IIOD ex illorum ortura est voluntate, \
sed ex Dei qui lioysi dixit : Ecce ego accedo , &*
ad te in coiumna nubis, ut audiat populut quando ,
loquor ad te, et tibi -credanl in aternum . ,
Cum crgo Hebraeis et iis, qui ex gentibus vocali . \
suui, a Deo datum sit credere veritalis doctoribus, \
,
relictumque sil singulorum proprio judicio, bona
,
opera exercere, merccs bene operantibus jusle
.
rependilur. Neque euim Mosis, neque Chrisii adventu opus fuissel, si a se ipsis quod ralioni con- I I ,
senlancum esl voluissent intelligere : sed nec ma , * gislris credendo cosque dominos vocando salus ac, \
quiritur.
, .
VI. E i ideo ab Hebraeis quidem qui Moysem
VI. (15)
4
Mauh. VIII, 1 1 ; Luc. x i u , 29.
* Matlb. x x 1 6 .
9
VARLE
Exod. x i i , 9.
LECTIONES.
** C.
* , qui subinde \ c. S, C. Proximum non esl in .
. * C.
S, , C. Tum c , ut proponit S , C.
* , ulEptf. c. 62, C in lexlu. Ad oram Ottoboniani : , ei paulo post :
quod ad subsequentia speclat.
.
, u i mavull S , C. Tum .
.
4 1
4 1
4 4
VARIORUM .
{13) . . . Vide ne nugatori Ebionacofldcm babeas. C O T .
4 4
250
CLEMENTINA. HOHTLIA Y I I L
39
l g 5 prceceptorem acceperuut, absconditur Jesus : ab ii

, - vero qui in Jesura crediderunt, Moses occullatur.
. ' Gum enim una sit per utrumque doctrina, eum
qui alterutri credit recipit Oeus. Verura fides in

. * magistrura ideo eet, ut quae a Deo dicla sont peraganlur. Quod autem boc ita se babeat, ipse Do
. " ' , minue noster ait: Confiteor tibi, Pater cceli et ierrm,
quia abscondisli hoec sapientibus et $enioribu$,

,
et revelasti ea parvulis lactentibut *. Sic Deus ipse
, *
, illis quidem abscondit doctorem, ut quiscirent q u
^^^. - essent facienda, bis vero revelavit, ut qui quae
, & , agere oporteat ignorarent.
, & .
VII. Neque ergo Hebraei de ignoratione Jesu couVII. \
demnantar, propter eum qui abscoDdit, s i , facientes
, ,
, * ' * * Moyse preescripta, quem ncsciunt odio iton baol ' ' beant: neque rureum qui ex gentibus sunt, de igno , \ - rato Moyse condemnantur, propter eum qui occul ( tavit, si et ipsi per Ghristum dicta facientes, quem
. ignorant odio non proeequantur. Nibilque cuipiam
, , . proderit, magistris nomen dominorum dare, non
- facere autem opera servorum. Nam idcirco i e s u s
, noster ad quemdara, qoi cum frequenter Dominum
\ ,
, vocabat, nibil tamen ab eo mandatorum faciebat :
Quid, inquit, mihi dicit, Domine, Domine, et non
, ;
, . 186 facU guiB dico ? Neminem quippe juvabit dicere,
sed facere. Omni itaque modo opus estbonisope . ribus.Caeterum si cui donaturo fuerit, et Jesum et
' , Moysem cognoscere, tanquam una doctriua ab
, Q ulroque predicata, bic vir in Deo divcs censebitur,
qui vetera nova tempore, et nova, quae vetera sunt,
, \ .
inlelligit .
VIII. , ,
VIII. Ha?c Petro dicente omnis multhudo, quasl
, .
ab aliquo evocala, ingressa est ubi erat Petrus. Ut
- autem ille vidit turbas, velut amnis placidum fluen , tum leniter commeantes, dixit Marooni : Ubi bic
tibi locus est, qui magis possit capere hanc mulli; tadinem? Et Maroone deducente eum in sulniialem
, . horto excultura locam, secutaB sunt turbae. Petrue
*0 aatem super basim statuae non ad modum excel , ,
sam consistens, eimul atque populum more r e l i ^, gioso salulasset, videns mulios astaniis plebis a
\ daemonibus et pluribus morbia. jam diu molestatos,
, ' - ac stridere cum ululalu, et procidere cum suppli \ ' ,
catione, increpitis iis, silentiumque lenere jussis.
\ \
nec non pollicitus curationem post babitum sermo , nem, ita loqui coepit:

IX. lucipiens cJe vero Dei cullu facere sermonem
IX. , \ ad eos qui penitus ignoranl omnia, quorum raeng
- * per adversarii nostri Simonis calumnias foedala est,
, ,
necessarium duxi, primo sermonem babere de eo,
- qood non oporteat omniura crealorem Deum cul Matth. , 25. ^Matth. v n , 21.
Matlh. x u i , 52.
8 8
87
8 8
8 8
8 0
8 8
88
8 8
17
88
N i h i l mutandum.Cf. Lob. Phryn. p. 456. Habemus in ClementinU etiam dativumTVlow^ hom.xvn, 418. .
S. * D, , C. Tum in , , man. sec. supra ante , ap. C .
C.
um. .
0 .
C. copula etiam adest in 1. c. . .
.
0 .
C.
" c. VA , C.
" oiu. Tum EpiU
c. 62, C, . Dcinde om. .
Ita c S , C.
deest i n O .
88
8 8
e l
8 3
8 8
8 7
8 8
40
252
& CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA.
251
pare, non alinnde incipiens, quam ab ista qua3 , 187 * , ' '
providcnter ab eo opporlunn subjecta fuit occasio,
ut cognoscalur quod rccla rationc complures a mul- * ,
tis damionibus obscssi suntet a divcrsis diflficilibus \ ,
que morbis comprehensi, ut per hoc quoque appareat justilia Dei. Et qui per ignorantiam illum ac- \ .
' ,
cusarunl, si nunc, discentes quid tentiendum sit,
per bonam predicaiionera ct bona opera a priori , * \
crimine se revocent, causam mali facinoris igno- ,

rantiae, ut veniam consequantur, asciibentes.
.
X . Ila vero babet: Cum Deus, qui solut bonus
. " *
est, cuncta bene creasset ac bomini ad imaginem
guam facto tradidissei, is homo condiloris sui spi- * ,
rans divinitatem, cum esset verus propbeia et uni- ,
versa cognosceret, in bonorem Palris qui omnia \ ,
illi concesserat, et ob salutem ex se fulurorum fiHo- \
rum, tanquam germanus pater benevolentiam erga ,
asegignendos liberos conservans, quos cuperet ad ' ,
corum utilitatein diligere Deum et a Deo diligi, iter
quod ad illius duceret amicUiam demonstravit, do- \ ' ,
cuitque quibusnam homiuum! aclionibus solus ,
omniumque Dominus Deus delectetur : et ostensis, \
qua illi placerenl, legem aeiernara cunctis sanxil, ,
quae nec ab bostibus consumi posset, nec ab ullo
, ' **
impio interpolanda essct, nec uno in loco abscon- , '
deretur, sed a eunctis posset legi. Eranl ergo illis,
, \ ,
ex obedientia legis, cuncta affatim, fruges pulcher- . *
rimae, anni completi,sine trislitia, sine nn>rbi9,cum ,
saluberrima aeris temperie tulo donali.
^ , 188

\ ,
.
X I . At i l l i , quia nondum mala expert fuerant,
X I . \ ad ipsutn bonorum donum sensu desliluti, per cibo- ,
ruin et deliciarum abundantiam ad ingrati animi ,
Titium declinaverunt, ut arbitrarentur non existere , , * *.
Providentiam, quod nullo praecedcnte justiliae labore , \
bo&a ut mercedem reccpissent, utpote nullo ex
,
ipsis in casum aliquero vel morbum aul ullam ne- \ \ ccssHatem delapso : adeo u i , queinadinodnm solent
, \
homines a prava aberraiionc afflicli, Deum, qui eo9 ,
poteral sanare, despicercnt. Verum enimvero sta- .
tim posl contemptufli, ex metus vacuitale et secura
\
voluptateprocedenteni, velut ab barmonia quadam
, consequenter adaplata, justa eos invasit punitio, D , ,
quse bona quidem ut noxia expulit, mala vero ut
,
adjutura contra induxit.
.
8 8
88
81
88
8 8
81
88
6 7
XII. Nam ex coeli incolis *spiritibus i i , qui inftmam regionem habitant angeli, offensi ingrato
bominum erga Deum animo poslulant, in viiam
bominum venire liceat, ut vere bomines facti, pcr
YARIJE
XII.
, \ ,
,
88
LECTIONES.
*
, ut legi jubel et C , in coi. .
C.
C.
.
excidit ap. Cl (edd. 1698, 1724) el b .
C , ' D , coni.
S , .
C.
' ^ , S : Locus multifariam corruptus. Dativus fendit contra leges lingii Gra3ca3, et quid sibi velil, difficile est iniellectu; denique
non idem significat, quod despicere* Conjectaverim esse scribcndum .
. , ad cuj. oram raoneiur : .
CI (1698 et 1724),
S.
6 0
8 1
8 1
8 8
8 8
8 7
8 1
8 8
CLEMENTINA. HOMILIA VIII.

*S5
, muUara conversalionem redargutis qui in Peum
ingrati fuerant, confestira unumquemque meiilo
*
. 189 aflfcereni supplicio. Quando igiiur quod peiierant
, acceperunl, in omnem se mutarunt naluram, ut qui
, \ ( divinioris essent substantiae, facileque in omnia
. \ possgtil converti. Et facli sunt lapis pretiosus, et
margarita conspicua, et purpura si quae pulcber , \ ,
rima, et aurum insigne, ac oronis magniika mate , \ , '
. \ , ria. Atque in aliorum quidem manus, in aliorum
vero sinum inciderunt, et ab iis sponle rapieban , \ * .
tur. Sed et transforiuati sunt in quadrupedes et
\ ,
serpentes, pisces et aves, ac in quodcuuque vole \ , .
* \ bant. Quae vestri etiam poetaa, quod nihil timeant,
$, pro libito canunl, uni nempe omnium multa et
varia opera iribuenles.
.
8
7 1
71
XIII. , \
,
,
\
,
, \
\
,
. ,
,
\
190 \ ,
.
| X I V . ,
\ ,
, ,
' ,
, , , ,
,
\
, \
, \
,
\ , . \ ', D
' ,
\ .
. X V .
, , ',
(, $
', , \
78
74
76
77
7 8
8 1
8 8
88
8 8
88
XIII. Caeterum quando baec facti raptores suos

avaros ostenderunt, et in bominum naturam mutaverunt s e , quo sancte viventes et vitam sanclam
esse possibilem monstrantes ingratos poenis subderent: quoniam, inquam, vere omnino bomines existebant ei babebant concupiscentiam bamaoam, ab
ea subjugati in feminarum concubitum lapsi sunt,
quibus commisti, et piacnlo confixi, atque a prima
viriule vacuati penitus, ex igne conversa raembra
in priraam naturae suse puriutem non valuerunt instaurare. Nam per pondus ex carnali concupiscenlia orturo, ipso igne desinente, per impiam viam
infra incesserunt. Siquidem, carnis vinculis compedili, detenti sunt ao foriiler Hgati, propter quod
^
ampuus in ccelos ascendere.
o
X I V . Etenim post concubitum, quod ante fuerant

repetere jussi uec amplius valcnles prastare, quoniam aliud non poterant post inquinamenlum facere, et adamatis raulieribus placere cupientes, pro
se ipsis viscera terrae ostenderunt, decus, inquam,
metallorum, aurum, aes, argentum, ferrura et similia, cum omnibus pretiosis lapidibus. Cum hh auiem praestigiosis gemmis tradiderunt et arles ad
singula pertinentes, et magicas scientias roonslravcrunt, et astronomiam docuerunt, item siirpium
vires, nec non quaecunque humana mens non potaisset invenire, adhuc et auri argentique ac similium fusionem , atque vestium diversas tiucluras.
ênique omnia prorsus, quae ad ornatumeloblecta
tiouem mulierum spectaut, daeroonum in carne l i gatorum sunt iuveota.
X V . Ex adulterina autem illarum conjunctione
nati sunt homines spurii, roullo hominibus slalura
majores, quos postea giganlesnominaverunt, non
anguipedes et adversus Deum bellum adorli, ut
iropiae Grxcorum decanlant fabulae, sed feri moribus, et hominibus quidem mole corpovis majores,
VARIiE L E C T O N E S .
C.
0 .
0 . Poslea C. eodem , ut voluit S., vuljro. * 0
absque spiritu et accentu. C.
Vbb. desiderantur in 0. Mendinu
S male altribuit Cotelerio : exstat ap. C l .
C.
C.
Ita 0 el C ex cnnjccl.,
5v id. in textu..
C.
0 . ' ltaO c. S , C.
C.
.
. ^ ioserui c. . Dein C.
8 8
7 8
7 1
78
7 8
7 8
7 8
7 8
88
8 8
8 4
PATROL. G R . 11.
7 7
7 8
8 8
8 8
236
S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DURIA.
,5
utpote cx angelis orli, angelis vero minores, Dt cx , ,

feminis geniti. Deus ergo, cernens illos ad fcrita 191 , tcm exasperalos, quibusque ad satietaiem mundus . ,
non suflkeret (am ad bominum proporlionem et
,
ad usus liumanos condilus est orbis), ne victus ino- (14) (
pia ad naiurie repugnanlejn esum animalium con- \ versi insontes esse viderentur, quasi id ex necessi- ), \
late auderenl, illis Deus omnipotens manna pluit

ex varia cupiditate, atque orani desiderato fruiti , ' ,
sunt; a l i l l i , ob spuriam naturara puro cibo non
delcctati, solum sanguinis guslumappeiebant. Quare ,
ei prhni carnes deguslarunt.
* ,
8
87
88
8 8
88
,
. \ .
X V I . Qui vero cum illis degebant bomiqes, tunc
X V I . 01 ; primum idem aemnlatione ducti fecerunt". Ita vel . \ \
boni vel mali non nascimur, sed fimus; et assuefacli , vix rctrahimur. Porro cum brutae animantes tunc
. deiicerent, nothi bomines etiam bumanas ederunt ,
carncs : non enim jam longe aberant a violanda sua
, , carne, qui prius in aliis speciebus carnem gustave- ,
ranu
.
XVII. Per nrnltum vero sanguinem fusum purus
XVII. \ aer impuro focdatus vapore et iusalubris faclus
ipsum spirantes reddidit morbis obnoxios, ut dein \
ceps homines immaturi morerenlur. Terra autcm .
idco valde pollula tunc primum animalia venenata et 192
nocenlia fecit ebullire. Cunctis ergo ad deteriora \ .
propter feros daeraonee vergenlibus, Deus illos lan- .
quam malum fermentum tollere decrevit, ne a malo ,
senoine per seriem unaqua^que aetas pracedctili * , *
assimilata, pariterque impia, futurum salvandorum

bominum sa3culum aboleret. Quapropter postquam
, ,
uni viro juslo, cum tribusex illo natis cumque illo . m m uxoribus atque filiis, ut in arca evaderent . , prenunliasset, aquam diluvii immisit, u l omuibus , ,
consumptis, mundus purgatus e i , qui in arca ser- ,
atos fuerat, in secundum vitae humanae principium
purus redderetur. Atqae ita evenit.
(
, .
XVIII. . Quia ergo mortuorum gigantum animae
XVIII. \ bumaitis animabus erant majores, ut quae ex r a - \ ,
tione corporum excellerent, tanquam novum geuus ,
novum nomen acceperunt. Quibus superstitibus in
\ . B
8 8
8 8
8 8
88
87
8 8
mundo, quo modo vivendum, a Deo per angelum ^

sancita est lex. Gum enim essent genere spurii, ex
igne angelorum et mulierum sanguine, et ideo proprium quoddam genus essenl concupituri, justa
aliqua lege praeoccupati suni, Missus enim ad eos
, ' .
^ , \
(
, \
.

.
lia correxil C , cujus cod. , u l .
Ila dedi ex conject. ,
C. Postca 0 .
lta S. Idem esl cod. Oi , ap. C .
Ita S ,
' C, 0 .
C.
S. Tum . C.
Ila 0 c. S , C. Subinde
C. S , C.
Vox a S omissa in lextum rediit
ex 0 .
C.
0 .
0 . Idem deindc sine inlerpunctione,
8 8
8 7
8 8
8 9
8 1
8 8
8 1
8 8
8 8
8 8
8 7
8 8
VARIORUM .
-(14) . Pro . Viliura cailidisserilur de abslinentia a carnibas; et adncetuniui
graphi, non typographi. Ex moie autein Ebionitice
fabulx cognnae juxia ac iucogiiilae. C O T .
v
257
CtÊMENTlNA. HOMILIA VIII.
, est a Deo quidam angelus, illius voluntatem declarans, his verbis:

\
X I X . Haec visa sunt omnium inspectori Deo, vos
X I X . ,
, \, in neminem bominum dominari, neque ulli mo , 193 lestiam inferre, nisi quis volens se vobis in servi \ \ tutem subjecit, adorans vos, et sacrificans, et l i , bans, et vestrse coenae paniceps, aut quidpiam aliud
quod non deceat perficiens, vel fundens sanguinen),
, ,
, vel gustatis murtuis carnibus, vel fera reliquiis, secio,
suffocalo, aut alio imroundo replelus. Eos vero qui ad
*.
, legem meam confugiunt, non modo non langetis,
\ , . " sed et honore douabitis, et coram fugietis. Quodcuuque enim ipsis, utpote juslis, conlra vos placue oiat * , *
. \ rit, id vos necesse erit pati. Quod si nonnulli ex
, - illis, qui mibi adhaerent, aberrarint,\eladulleranles,
vel magiam exercentes, vel impure viventes, vcl
, aliquid aliud eorum quae mibi displicent operati,
' ' tunc oportebit, ut ipsi ex jussu raeo aliquid patian\ , , tur aut a vobis, aot ab aliis. Quibus ei poenitenti\ \ , '.- bus, poenilentiam ponderans, an ea vcniara merea. \ * ,
tur nec ne, scmentiara pronuntiabo. Haec ergo re , ducere in memoriam et facere debetis, probe gnari,
.'
quod nec cogitaliones veslrae eum latere poterunt.
X X .
X X . Ha3C postquam illis suasisset angelus, abiit.
. ,
Vos autem adhuc illam ignoratis legem, quod qui
colil daemones, vel sacrificat, vel cum illis mensa
, eoromunicat, sub servitutem eorum redactus, l a n
quam a malis dominis omnes ex illis feret 'pcDnas.
*
Et propter banc ignorantiam, qui ad eorum aras
\ Q perniciose accestislis atque iis expleti estis, venis 194 , \ tis sub eorum potestatem: etcum corpora omnimodo
. fuerint conttimelise objecta, nescilis. Scire auiera vo&
# , oportet, in nullura daemones habere poieslalem, nisi
quis priusconviva eorum fuerit. Quandoquidem neque
.
* princepsillorum aliquid potestfacere contra legem a
Deo in eos latam. Quare nullius habet potestatein,
,
' qui non ipsum adoraverit. Sed nec quis potest a l i * , ' quid eorum, quae cupit, ab illis consequi, neqae
etiam laedi ullatenus, ot isthinc discere potestis.
, .
X X I . Nam ad nostrum pietatis regem accessit
X X I .
, \ aliquando temporalis rex, non vi facta, neque enim
, , \ , licebat, sed bortans et suadens, quia persuaderi In
uniuscujusque situm est arbitrio. Accedens ergo,
\ .
ulrertim presentium rex, ad futurarnm regem d i x i l :
, ,
^ Omnia presentis mundi rcgna mibi subjacent, et
, praeterea aurura et argentum omnesque istiug
mundi deliciae sub mea sunt potestate, quare c a \ \
- dens adora me, et dabo tibi ea omnia. Haec porro d i , \ . cebat, quia noverat, quod post adorationem h a buisset k i ilbim potestatem, sicque et ftiiuro ho , \ '
nore ac regno privasset. At qui omnia sciebat, nou
, \
modo illum non adoravit, sed nec quidquara illius
\ .
, ' donorum voluit accipere. Se eoim cum suis oppiH
1 0 0
18
1 1
1 8
4 8
4 8
1 8
YARIJE
LECTIONES
' . .
pratermiserunt Cl (edd. 4695, 1724) et S. Subinde
c S , C. Tum . C.
CIla c. S , C.Subinde .
om. .
, ^ C.
(sic)O. ^ excidit ap. S,^
C.
transcripsi ex .
8 , , C.
.
. Tiim C
C.
Iia S , C, .
C I , non C , ut falso scribit S.
.
1 8 8
1 8
1 8
18
1 1
1 8
*39
240
gneravtt, quod esl, non licere poslhac qiiMqnam ab . *

Ipso tradilorum vel langerc. Rcspondit crgo : Scri- , \,
pinm e$t, Dominum Deum tuum revcreberis, et illi

4oli servies .
195 .
, ,
.
.
. Cacierum impiorum rcx, cum regcm piorum ad suam adducere voluntatcm plurimum co- \
,
natus esset ncc potuisset, lineni fectt, ct in reliqua
vita illum nitebalur caplare. Vos vero prrefimlam ignoranles legem ob mala opera sub illius estis
.
poiesiaic. Quocirca corpore et anima maculam ge-
ritis : et in prsesenti quidem a morbis et daemoni- . \ \
bus illudimini, in futuro aulem animabus p u n i o \ mini. Hoc vcro non vossoli ab ignorantia passi
, * estis, sed et nonnulli ex nostra gente, qui in malis . operibus a maliiia? dvce occupali, postea velut ad
, ,
coenam a patrc filii nuptias celebrante invitali, non
\
obcdierunt . In locum auiem eorum, qui propler
, *
occupaiionem* denegaverant, qui filio nuptias cc- lebrabat paler per vcritatis Propbetam jussil nobis,
. ' ut progressi ad exitus viarum, id est ad vos, i n -
dueremus puram vestem nuptialem, qu$ est ba* ,
plisma, quod in remissioncm l i l peccatorum vestro- , ,
rum, et u l bonos in Dei coenam inducal ex poeni , \ ,
lenlia, licet initio ab cpulis abfuorint.
[ ,
\ > , \
.
,
17
11
1 8
8 8
88
88
11. S i vultis itaque ut fialis vestimentum d i - C

ini spiritus, enitimini primo exucre sordidam pra>
sumptionem vestram, quac est immundus spiriius,
et impurum amiculum. Non poteslis aulem alia ratione deponere, nisi prius in bonis actionibus b a ptizemini: atque iia puri corpore et anima effccli
futuro perpcluo regno fruemini. Igitur nec idolis
credilc, nec mensse eorum iinpurx parlicipes eslote,
non occidiie, non adulteratc, non odio prosequimini quos non decet, non furtum facile, neque omiiino capessite ulla prava facinora. Alioquin fulurorum spe privali in praesenti quidem sxculo a raalis d&monibus et a gravibus morbis vexabimini, in
fuluro aulem ignis aaerni feretis supplicium. Quae
ergo bodie vobis dicia sunt, sufDciant. De caeiero
qui vestrum morbis aQVictamini, ad recipiendam saniiatcm manetc, ex ahis vero, qui vultis, cum pace
^.j
n
X X I V . Ilrec cum dixissct, omnes permanserunt,

alii ut curarentur, alii ut vidcrenl eos qui sanitatem
reciperent. Petrus autem duntaxat imponens illis
manus et precatus sanavit: adco, ut qui subito cu MaUb. ; L u c . iv.
j g g
88
,
, \
, \ .
, \
\ \

,
, ,
, , ,
.

,
. /
^ . ,
, .
/
. * , *
,

, ' .
X X I V .
, , .
, 87
1 8
ft
Maitb. x x n .
in text. recepl c. 0 .
uon legilur in 0 . S. Tum fort. leg. . Dcinde C non
recle verlil oppigneravit et ab ipso traditorum. Vertcre dcbebat: oppigneravis$et et ip$i traditorum.
0 . in marg. sec. man. .
C.
C.
.
add. c. . " \ C.
C.
et isecundum Ctericum) C ex
conjectura, Vextus Ci .
ha 0 el Epit. c. 4, C.
.

acccasit ex .
1 8
1 7
1 8
1 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 1
8 8
8 7
8 8
HOMIUA I X .
CLEMENTINA.
24i
* *> -
, \ ^ , ** \
, 197
. * ,
, .
,
242
rati fuerant, betarentur, qui autera viderant, magnopere mirarentur, simulque laudarent Deum,ac
firma spe crcderent, alque una cum iis qui sanati
fuerant, ad soa abirent, mandalo acccplo, ut maturius poslridie convenirent. Cumque discessissent,
ibi manens Pelrus una ctun lamiUaribus, cibo sumr
pto, se somno refecit.
OMIAIA e*.
HOMILIA IX.
I.
1. Sequenli qiiidem die Petrus una cum sodaH \
bqs egressus et ad locum praecedentis diei veniens
* ac consistens coepit dicere : Deus bomines olini
,
inipios cunctos cum per aquam perdidisset, ac
,
unum ex omnibus pium invenlasel, in arca eun*
. " cum Iribus filiis et eorum uxoribus salvum feciU
,
Unde apparet divina natura, qiue impiorum quidem
, egligit multiiudiuem, unius vero pii salutcm non
. ** \ despicil. Cunctarura crgo maxinia esl impietas,
, soluin omnium dominum reliflquere, et mullos qui
.
non sunt, quasi sint, deos venerari.
II. ( \ 1L S i ergo (dum vobis enarro ac ostendo, id nie, , ximum esse peccalum, quod vos omnes possit per )
dere) vestras menti subveniat, vos non perituros,
, , \ , - quia plurimi eslis, erralis ; babelis quippe imindi
*
olim diluvio inundali excmplum; ct vero illorum
peccalum multo cral minus vestro. IUi namque itt
;
* . 198 pares impie se gesserunl, aul occidendo, aut adulterando : vos auiem in omniuni Deum esl)3 impii,
,
11
1 1
1 1
, ' Q pro eo vel cum eo inanima colcnte^simulacra, sa \ , \ crumque ejus nomen projicientes ad omneni sensu
^ - carenlem nialeriam. Primo ilaque infeliciter vobis
. , cessit, quod diflerentiam iuter unius ac mulloruiu
\ principatum ignoralis, quoniam unius principatus
, (15) - concordia? faciend vim babct, principalus vcro
, . niullorum eflector bellorum esL Quod enim est
, imum, securu non pugnat'; quae vero sunt multa, o
.
casiouem babent se invicem aggrediendi cerlamine.
III. , ,
III. Slatim itaque post diluvium Noe annis tre centis et quinquagioia supersies in concordja
,
cuin filiorum v i x i i mullitudine, fuitque solius Dei
* . ad imaginem rex. Post moriem vero illius mulii
posterorum regnum appederuirt, 61 fegnandi sludio
, unusquisque moûmexcogitavit quo posset regnare.
. \ - ^ Hle quidem bello, alius dolo, aller suada et alius
, , , \ ,
alitcr. quibus unus exstitit de genere Charoi, pa% 0
, : *
tris Mesr.aimi, ex quo Mesraimo
vEgyptiomm
* Gcn. i x 28.
f
VARLE LECTIOS&S.
Ila S , , C , , .
^
. C.
add. c. O.Tum i d . , ut legi vull G , eujus tcxt. . adjunxi
c. 0 . 0 .
l u 0 c. S , C. * Vbb. ap. S' non exsUnl. ** log. censei
D, Miffragante , C. Postea ; 0 .
0 .
Fortasse leg. . S. * C. Tura
pro ' , qui quidem genirinam OuobonianiLect. jam vidit cxslare in Gen. i x , 2&.
* Ita 0 c. S , C.
assumpsi ex 0 . Tum S : leg. , cfr. Rec., i v , 27 : Ex quibus
nnu$ Cham nomine, cuidam ex filiis iuis, qui Metvaim appellabalur. Cbron. Alex. p. 62. H a J . :
.
(15) 7/ , etc. Usque ad flnem ca. (Parallelorum lib. i , cap. 22.) Vide su>
pUi& lo scripio Daniasceno exstant ccloga \
penua homil. 3, cap. 62. G O T .
3 0
1 1
a T
4 1
ttt
2H
et Babyloniorum et Persarum gentes creverunt. *.

.
IV,
IV. Ab boc genere oritur aliquis, per successionem in roagicis institulus, nomine Nebrodus, qui , ,
ut gigas contraria Deo sentire elegit: eum Graeci ,
Zoroastren appellaverunl. Hic post diluvium, regni (16) .
cupidus, cum magnus esset magus, regnantis nunc 199 \
mali quae mundum dirigit stellam magicis arlibus , , coegit ad sibi dandum imperiura. Illa vero, utpote
. ,
princeps et illius quod adigebatur habens potesta-
icin, cum ira ignem regni effudit, ut et adjuratio-
nem admiileret et eum qui primo coegerat puniret. , ' (17),
, .
V. \ V . Ex hoc igitur e coelo in terram decidente
4 8
4 8
4 4
48
talgure, sublatus e medio Nebrodus magus propter

rera quae contigerat, Zoroastres nominalus est,
qiiod in eum viva irruisset astri defluxio. Sed stulti
homines illius temporis, putantes propter amiciliam
erga Deum fulmine arcessiiam fuisse animam illius,
corporis reliquiisdefossis, temploquidemsepulcrura
honorarunt apud Persas, ubi acciderat igni? delapsio, ipsum vero tanquara deum coluerunt. Hoe
excmplo et reliqui ibi eos qui fulmine obierunl,
felut amicos Dei sepultos templis bonorant, eriguntque simulacra propriam mortuorum speciera
referenlia. Inde aemulati sunt idem qui per loca inw
perium tenebant, quorum plerique sepulcra eorum
quos amaverant, licet fulraine noa iuteriissent,
<")C , *
(18) ,
(19) * 0. * ,

, , ,
200 ,
. *
oi
(20), -
.
, 4 8
4 8
4 8
bonorantes templis et statuis, arasque dedieando, Q \

praceperunl illos velut deos adorari. MuUo atitem

post propter longum lenapus a posterjoribus vere
/. ,
dii esse crediti sunt.
,
.
88
Imo potius S.
C.
S. C verlit i/lim, quod adigebatur, hoc est ^
Rectias : t//ttis, qui adegerat. .
0 , cui voci subiiolatae in marg. respondet
man. sec.
, quod 3 omisit, lextuireddidi c. 0 .
0 .
C , quae
lectio eliam pr. man. apparet in marg. codicis 0 .
Ila 0 et ex cenject. C , in cuj. lexlu . Tum
0 .
VARIORUM NOTJE.
8
4 8
4 8
8 4
48
8 7
8 8
4 8
8 8
(16) Rec. IV, 27 : Hunc gentes, quae lunc erant,

ignem ante Persarum reges; quos poslea iniilati
Zoroastren appellaverunl, admirantes primum masuiil imperatores Roroani. C O T .
gicae artis auctorem, cujus nomine etiam Hbri super
(18) Anlinoum Hadriani respicere videlur auctor
hoc plurimi habentur. Hic ergo aslris mulium ac
Homiliarum. S. D R E S S E L .
frequenter intenlus et volens apud homines videri
(19) adjunxi c. 0 . Cfr. Recogn. i v , 2 8 : c Hinc
deus, velut scinlillas quasdam ex stellis producere D enira et nomen post morlem ejus Zoroaster, hoc
et hominibus oslentare ccepit, quo rudes atque est vivum sidus, appellatum est ab his, qui post
ignari in stuporem miraculi traherenlur; cupieps
unam generationem Graecae Hngua3 loquela fuerant
qoe augere de se hujusmodi opinionem, saepius repleti.iAd quera locum plura dedit CI. Gfr. praeier
ista raoliebatur , usquequo ab ipso daemone, quem ea Diog. Laert. Prootm. % 8 :
imporlunius frequentabal, igni succensus concre- >maretur. D U E S S E L .
. \ \ (17) \ . Vide cap, , ubi vide, quae aduotaverunt Mer.Casaubonus
6. Ignera regni Zoroaslreum commemorant post et Meuagius. S. ID.
Chronici Alexandrmi dicti auctorem p. 88, Micbael (20) ol Xoutol ~
Glycas Annalium parle u , p. 129; Georgius Gedre- , , .
nus in Compendio Hisloriarum p. 13, el Suidas Mos quippe erat, isque testatissirous, ut voce . Quin eliara rein ignotam nop , sacro fulminis igne icti, non cremarentur,
fuisse Amraiano Marcellino ostendunt ea quae de sed quo loco exstincli fuerant eodem terra conderoagia dicit lib. x x m , p. 253 : Ferunlque, sijustum reutur : locura autem sacrum censebant, lemplum
e$t credi, etiam ignem ccslitus lapsum apud *e sempivocabaut, et aris, sacriliciis, cxteroque cullu d i terni$ foculis cuttodiri, cujus portionem exiguam
ut
gnabantur.
Testimonia proferre non necesse habeo.
aus$am prwisse quondatn Asiaticit regibus dicunt.
ad vocftm , vide nos supra in Recogmt.
! ktquc binc videtur origioem sumpsiss* mos fereudi
JY,28.COT.
2*5
CLEMENTINA. -
HOMILIA IX.
240
VI. "
VI. CaPterum cum initio unum esset regnum,
.
multae divisiones ad hunc factn? sunt modum.
' Primi Pcrsae detapsi e coelo ignis prunas suraptas
, \ proprio conservarunt alimento, atque ignem ut
- coelestem deum colentes , lanquam qui prirai ado ' rassent, ab ipso igne primo regno decorati sunt.
. ' Post quos Babylonii, de igue ibi posito prunas fu , rati, cum in palriam deiulissent atque adorasseut,
, ~ et ipsi consequenter regnarunt. Iiem iEgyptii, post. , \ quam similiter fecissent, atque ignem lingua sua

,
Phtbac appellassent, quod idem est ac Vutoanus
(21) [ 201 ], \ [vel Osiris], cujus nomine et prknus apud illos rex
' . appellatur. Pari igitur modo usi el qui per loca rc gnaveruut, el statuara ac delttbrum facientes, alque
accedentes, a regna quidem
, \ - aras in ignis
,- - honorera
, - plerique deciderunt
.
VII. cullu tamen simuhcrorum non cessarunt,
VII. ,
propler mahs magorum excogitationes, illis causas
,
invenientium , quae eos in vano cultu retinerent.
,
Nara simulacra magicis caeremoniis erigentes fesla
-
, , - Inslituerunt ex sacrificiis, libationibus, tibiis, et
0 , qui comma ponit post .
C.
0 , legat, aui voluerk,
, exSuida. CI. Lacunam cod. Otl. posl explevi duce Jamblicbo De my$ter.J2gijptstiu,7>.
" ,
, .
,
(21) ,
". Leget qui volueril , .
ex Suida. , inquit, - , ,
.
. \ ,
, , . _ , , " um interprelatur,
At voce ', Apbtbam ~
Bacchum
.
inemoriae forsan erralo. Verba enim Eusebii suot,
Priepar. evang. lib. , cap. 11, ex Porpbyrio : , \ ,
, \
( , )
,
() ,
, ,
, ". Hunc porro deum Cnepb, opi- , '
ficem, ex ore ovum effudisse narrant iEgyptii, ex
(I. "
eoque natum esse deum qui> ab ii$ Plitha, "
, .
(Vulcanus) Grcecjb nominciur. Addo praeceptori
, " .
discipulum, Porphyrio Jamblichura , qui libro De *
mysteriis, ubi de jEgyptiorum opinione circa Deum . Denique nomen propritim realque deos, ita loquilur, ex versione Ficini (non
gis Tuebaeorum, exponiiur ,
autem Scutelli segmenlo 8, cap. 5): Secundum vero.apud Georgium Syncellum Chronographice p. 109.
alium ordinem (Mercurius) prccponit deum Emeph
Haben t aulem bic praclaram etymologiam
dm calestibus, tanquam ducem, quem ait inielteclum
a , qui hujusmodi deduciionibus obleclantsse seipsum inlelligentem, atqne in se intelligentias D tur. Nam si quisquam esl parum Gdens iugeniosac
convertentem. Huic unum impariibile anleponit, arti,
quodeamque su^pectam magis habens, quam cerappellat primum exemplar, aut exprestionem, tam,
aut isego sum. COT., aul plenius vocasse
videntur Êgyplii , quse vox ex iEgyptia
ejfigiem, quod Iclhon appeliat: in quo e$l primum
detorta, quod apad eos aphah, ul apud Heintelligenty et intelligibtle primum, quod solo silenlio
braeos, coquere significarit; quod ailis coquendorum
colilur. PriBler hoc autem rerum appareniium opifimelallorum
eum pularent inventonm fuisse. G L E R .
cio alii duces woBsunt. Nam opifex inlelleclus, qui
et
a verilate aberrat Gler. Nihil prorsus est
verilalis est aominus, alque sapienlia, quatenusLonge
in
voci jgyptiacac cum Hebraicoyquod allegeneralionem progredicns occultam latentium commune
raliogat vcrbo. .Veram genuinamque signiltcaiionem
num potentiam truducit in lucem, Amum AZyyptiaca
nominis
linpua vocatur : quatenus uuletn sine mendacw
er- babes Jablonski Paniheo sEgypt.
p. 50. Esivero , ait doctissimus ae^yplologus, interagit omnia, et artificiose simul cum veritate, Pntha
preiaiio hxc adco facilis ct ôbvia, adeoque se
nuncupalur. Grceci vero hunc Vulcanum nominant,
arlificiosum duntaxat considerantes. Quantum spome
tero et ultro offert, ut qui mediocres lantuin in
effector est bonorum, appellatur Osiris, aliasquestudio
de- Iingu33 iEgypliac progrcssus fecit, a b i r r a ^
bic
plane nequeal. Nam significal definientem,
nominaliones habet propterpotentias actionesque
diffetenlet, Quorum en Graeca ex codicibus Regiis 1208, decernenlem, ordinantem. Sic etiam inlerprelalur cel,
2416,2422: ' () Lacrozius, in The$. epiilolico, tom. III, p. 155 ^
(. ), ^ uempe : Constiiutor *ive ordiwlor rerum, Dtwi.u.
8 1
8 1
8 8
8 1
8 8
88
147
248
ptausAus, quorum gratia decepti stulti homines, , , ,

*
, ** ,
. ,
*
.
VIII.
VIII. Cum ergo multa in vila pralerrerint religiones, adsumus boni negotiatores religionis a ma- ,
ioribus nobis iradita et semtae, eam vobis appor-
lantes, quasi semina stirpium ostendcnles, ac sub ,
vestra ponentes censura et potestate. Quod vobis .
placcbil, eligiie. S i ergo nosira delegerilis, non . " ,
quamvis regno suo sublato, a concurrentibus non

desistunt superstitionibus: in tantum veritati propter voluptatem errorem praferuut. Qui et post
crapulam ad aras contractam emittunl ululatus, n i mirum anima e i profundo, velut in somniis , ipsis
prienuntiaiUe futuram de talibus operibus vindictam.
solum dsBmones el morbos ab iis immisios poterilis

"
<* ,
cffugere, sed fugaiis utrisque et a daemonibus *up- , 202
pliciter rogati eiiam futuris bonis perpetuo frue- ,
.
mini.
IX.
IX. Alioquin contra tn bac quidero vita per dae , \
mones atrocibus morbis illudemini; quando aulem
animae vestra e corpore migrabunt, in aeternum \ , (22) poenas solvent, profecto non quod Deus condemnet,
sed quod mala opera hoc raereantur judicium. Nam ,
daeraoncs polestaie per ipsis traditum cibum acce- . ,
pta, vestris manibus in vestra immittuntur cor- ,
pora. U b i enim latuerunt multd tempore, etiam . cum anima commiscenlur. Et propter negligentiam \ *
corum, qui sibi providereaulnan cogitant, aul non .
volunt, eorumdem anima, cum a corpore separatur, ,
daemoni unita necessario ab eo in loca quae ipse Q
yult defertur. Quodque gravissimum est, quando '
in omnium consummatione dsemon primo in expia- . , *
tionis ignem tradilus fuerit, necesse est, ut ei quidem permista anima infandum in modum vexetur, ,
dseuion vero gaudeat. Illa siquidem, quae ex lumine ^ ,
est, extraneam ignis flammam non ferens torque- . H ,
t u r ; bic autem, qui in generis sui est substantia, , ,
valde laetatur, cum animae ab ipso deglutilac vincu- , , ' lum faclus sit ruptu difficillimum.
.
X . Quod autem daemones gestiunt i n corpora

.
bominum intrare, haec causa est. Gum sinl spiritus 203 , .
ct appetant cibos c l potus ac libidinem, uec possint
capere, quia, cum spiritus sinl, indigent organorum ,
ad usum necessariorum, in hominum ingrcdiuntur "
corpora , ut tanquam ministrantia meinbra nacli ,
quae cupiunt possint oblinere, sive cibos, per den, , tes hominis, sive libidiuem, per genitalia illius.
, , V A R L E LECTIONES.
> .
excidit e recens. Clerico-SchweRleriana.
Fort. leg. S.
Gonjectaverim , c l . Rec. , 14. S. Vbb. \
des. in . , conj. etiam S, C. . \ C\
* Ila S , C, .
S, , C. . * S, , ' C.
D, , C , qui conj. . scribit Schliemannus Gietn. .
166, 509. Recte. Cf. Hom. , 9. S. Dein d e e s ^ v in . S, 0 , desideratur ap. C. D legi vuk
.
6 1
VARIORUM 01.
(22) Gotelerius baec male vertit: vera non auod Deus lcondemnet. Eodem modo =>
usurpatur bom. x i , 12, 2 9 ; xiv, 7. S.
DAESSEL.
250
CLEMENTINA. HOMILIA JX.
Unde
ad
fugandos
daeraonas
abstinentiaet
jejunhim
, , ,
. " et afflictatio aplissimum est auxilium. Si enim ad
\ \ fruendum ingrediunlur in corpus bominis, patet
. illos fugari affiiclione. Yerum quia quidam mole , etiores, ubi conlenderint, quamvis fuerint castigali,
. '' tamen in castigato corpore peroanent, ideo ad
Deum oportet confugere precibus et orationibus,
,,
, atque omni impura occasioue abstinendo, ut Dei
\ , manus in illius sanitalem possit accedere, tanquam
,
puri ac fldelis.
,
.
249
X I . \ , \ "
,
, . "
\ ,
,
. ,
,
2 0 4 (&
.
.
. ' ,

.
XII. " \, ,
'. g
.

,
' .

,
, ,
, , , , , .
\ , '
. \ , (23)
,
, , 2 0 5 ^ ^
, D
. - .
.
|
>
1 1
XIII. . \ ,
X I . Oportet autem in precibus coofileri confugisse nos ad Deum, alque altesiare dacmonis noa
indolentiam , sed larditatem; ccncla enim fideli
iiiint, infideli vero nibil. Unde ipsi daeniones, scientes eoruio quos obtinent fidei quanliutem, ex proportione suam metiuntur mansionem. Quocirca
infidelibus perseverant, in iis autem qui aegre credunt iinmorantur; cum iis vero, qui penitus crediderunt et sancte vivunt, nec ad momentum tempOris possunt consistere. Anima quippe per fidem in
Deum quasi in aquae naturam conversa, daeinonem
velut scintillam ignis exstinguit. Labor itaque est
unicuique, ut intelligat d&raonis sui fugam. Siquidem cum animabus conjuncli, quo aliquis salulem
euam negligat, cogilationes ad quae volunl in cujusque mentera injiciunt.
XII. Quare mnlti, neecientes unde inspirenlur,
pravis daemonnm suggestionibus tanquam animaa
suse considerationi consenliunt. Quapropler ad
illos adeundos, qui ipsos servare possint, fiunt segniores; eosque, ab insidiantibus daemonibus capli*
ignorant. Ilaque per latentes in eorum ammabua
dttmones datur illis intelligi, se non a daemone vexari, sed a corporis niorbo, exeropli gralia vel ab
acri materia, vel a bile, vel a pituita, vel a nimio
sanguine, vel ab inflammata cerebri membrana, vel
ab alio quopiam. Quod etsi esset, neque ipsum
desineret esse daemonis species. Universalis enim ac
terrestris anima, propier omnes cibos penetrans, ex
nimio alimento nimis aasumpta, ipsa quidem unitur spiritui tanquam affini, hoc est bominis animse;
quod autem in nulrimento crassum est, cum corpore unitum ut grave illi relinquitur venenum. Quocirca in omnibus bona est frugalitas.
XIII. Alii vero maliliosorum daemonum insidiantur aliter. Nullatcnus enhn manifeslant se,necontra
Y A R L E LECTIONES.
" . Tum id. et . C.
Ci ante omisi c. .
C. * . C. Tum om. .
C. Deinde .
. ' . , ul voluit S. C. " Ita S. absque acccntn cod.
C i , qui \ proposuit, 0 .
. Pro S legi vult . Tuminserui c. .
Deinde delendum putat S.
7 0
f 1
YARIORUM 0 .
(23) S: conj. Neander gnott. Sy$t. p. 418.
Vocem %hla explicavit Crednerus in coQimeniatione
aua de Essenis et Ebionxis (Winer, Zeiischr. [ur.
wis$. Theol. 1829) p. 2 8 2 . ; aiUe adscripsi
c.
0.
DRESSEL.
S. GLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA.
251
252
UlosadliibealurdiligeiHia,opportiineaiitem occasione ' ,

ire.amoris aut allcriuscitjuspiam repeuteseu gladk>,
,, , ,
seu laqueo, seu praccipitio, seu alio quodam contu- , ,
, meliam inferunt corpori, et in fine punilioni subji

ciunt doceplas ab ipsis eorum animas, quibuscum
, , fuore permisti, sicut diximus, abeundo in ignem
. "
cxpiatorium. Alii vero homines aliter hisidia* passi
, non accedunl ad nos, decepli malignorum dsemo ,
num insptrntionibus , tanquam a diis ipsis ista
propter religionem crga cos palianlur, possint vero ,
, \
per sacriiicia in graliam cum iis redire, quodque
non debeant nobis accedere, sed contra fugere ac ,
odio prosequi. Sicqne oderunt ac refugiunt eos, .
\ '
qui iMorum potius mfscrentur, quique illos ad bene-
.
iicia insequtmtur.
t
81
8 8
8 8
8 8
X I V . Dura igiinr nos odio babent el fugiunt,

insidiis appclunlur, ignari unde ipsis contingat,
ut conlraria saluti suae sentiant. Neque enim nos,
si nolint ad salutem propendere, cogere eos possumus, quia tantam nunc non habemus in ipsos potestatcm, neque ipsi a seipsis pravam daemonis
inspirationem possunt intelligere : nesciunt enim
unde sibi malorum suggeranlur cogiiationes. Sunt
aulem i l l i , quos dxmones qua voluni forma apparenlcs, terrent. Interdum vero aegrotis remedia
praescribunt. Atque ila ab iis, quos prius deceperunt, deorum bonorem reportant. Et quod dsemones s i n t , multos Jatet, non lamen nos , qui
eorum scimus myslerium, quam ob causam haec
faciant, u t i n somniisse Irausforment adversus illos Q
qui in eorum sunt potestate, et alios quidem
terreant, alios vero moneant oraculis et poscant
sacriflcia, ac secuni vesci jubeant, quo illoruni deglutiant animas.
X V . t Quemadmodum enim tetri serpentes suo
balitu passeres attrahunt, ,'sic et da3iuones eos,
qui mensaft illorum participes sunt, per cibos et
potus cum* mente eorura teniperaii ad suam trahunt volunlatem, Iransformantes sc in somnis
juxla formas simulacrorunt, ut errorem augeanU
Nam simulacrum ncque animal esl, neque divinum habel spiritum; qui vero apparuit dsemon,
specie abusue est. Quot similiter bomines per
somnium ab aliis visi sunt et inter vigilanduin
XIV. \
,

, '
,
,
206 * ^
(24) ,
. "'
\ ,
.
,
,'
1
88
, '
, ,
\ \ , .
X V .
,
,
\ ,
, '
.
, ,
. '
, \ *
obvii f a c l i , factaque comparatione cum somni D ' viso, non consonueru.nl ? Adeo u l insomnium boc
; 207 jam non sit apparitio, sed accessio vel daemonis
, '
vel animae
quae ex praesentibus et cupiditate
\ * Congruentius Graeco verterclur : quce inslanti timori vei cupiditati formas altribuit. E D I T . P A T R O L .
C , S.
C , S. " .
ita S , qui conj.,
C, 0.
C.
dedi ex coniect., C , qui conj. , ut esl in 0 ,
S. ( S , G.
' . .
C.
Ita G
ex conject. in ^., i d . in lexiu, u l 0 .
Ita in niarfc. C , qui in lexlu , u l 0 .
0 .
melius abesset. S. Deinde G ex coniect., in lcxtu.
VARIORUM NOTiE.
(24) Gotelerius in versione vehementer labitur.
dhersas imagines apparente$ interdum minas m Cauerum Graeca quoque baud sana sunt. Fortasse
tendunt, inlerdum sanitates poliiceutur (iv, 19).
vcrba mulanda sunt in cui emenGfr. infra c. 14. S. Post commate
dationi lidem facil Hecognitionum liber.cujus paraassumpsique ex 0 . O R S S S E L .
pbtasig ha3C csi:Alii$ etiam dcemones in visu per
1
8 7
8 8
88
81
8 8
8 1
8 8
8 8
8 8
88
8 T
8 8
8 8
8 8
81
88
diiuaii,
255
CLEMENTINA. HOMILIA IX.
254
. ,
, *
*

, \ ,
, ^
,
, ,
' * ,
.
. , \ \ .
X V I . "
, \
\ ,
. '
; \
. ,
* '
,
, ' '
. '
* . *
, *
, \ \ .
* ,
, \ 208 . '

* , \
,

, , Q
.
8 8
8 8
96
8 7
9 8
8 8
XVII.

; , ,
4 ;
,
, *
;
, , . " \
, , ,
. '

.* I
,
* .
"' *
, *,
, .
1 0 8
209
8
X V I U . -
formas seu ideas exprimit *. Hfa enhn timore

mentem perculsa per quietem idcas parit. Si autem existimatis statuas, utpote vivas ei spirantcs,
ista posse efficere, in aequilibri statera imponile
eas et in allera lance par pondus collocaie, tuneque rogale illas ut aut graviores
fiantautteviores, atque si ita cvenerit, vivunt: sed non cvcniet: quod elsi ficret, nondum hujusmodi res
esset numen. Etenim daeraonis digitc/jd effici potest. Etvermes movcnlur, nec tamen dicuntur d i i .
X V I . Quod autem ex anticipatione anima uniuscujusque ideas daemonum effingai, non vero qui
dicuntur dii appareant, clarum cst ex co quod
a Judaeis non cernuntur. Sed objiciet a)iquis:
Quo modo igitur responsa dant, fulura pranunlianles ? Et hoc falsum est; sed veruin esse concedatur, nondum id deus est. Non enim, si quid
vaticinatur/deus est. Nam etPythones praesagiunt,
verum a nobis, ut dsemones, eradicali fugantur.
At dicet quispiam : Nonnullis remedia tribuunt.
Falsum c s t ; sed ila babere concedatur, nonduro id est deus. Etenim roedici inultos curant,
nec dii sunl. S e d , inquit, medici uon omncs
illos sanant, quorum curam suscipiunt, bi vero et
per oracula sanant. At sciunt daemones, q u vere
ad uuumquemque morbum apta sunl remedia.
Quare cum sint periti roedici, mederi valenies,
idque morbis, qui ab homioibus possuni cognosci*,
cumque vates sinl, scianlque quando quisque morbus ex se ipso curetur, iia dant remedia , ut sibi
evenlum attribuanU
XVII. Alioquin cur post multum lemporis promitlunl curationes ? Cur vero si cuncta possunt,
absque rei alicujus admolione IIOQ reddunl sanilatem ? Quam etiam ob causam nonnullis quidem
precautibus remedia imperanl, quibusdam vero,
interdumque roagis familiaribus, non danl responsa ? Scilicet quando sanitas ultro recuperanda est,
polliceotur, ut sibi sanalionem vindicenl. Alii vero
aegroli, post preces casu recepta saniiate, iis quos
iuvocaveraDt adscripserunt el donaria appenderunt. Qui autem post votum decepti exspirarunl,
infurluuia non possunt dedicare. Quod si morluorum aflines vel eorum aliqui, quotiesvoti sui comD poles facti nonfuerinl, indagarent, plurainveniretis
adversa quam prospera. Sed nullus iis praeoccupatus eorura redargulionem vult e l o q u i , reveritus
aut metuens, imo contra, explorata illorum criniina
occnltaut.
XVIII. Quara muhi vero et oracula ementiunlur
Legere mallem cum Gotelerio curan, et in Graeco .

VARLE
EDIT.
PATROL.
LECTIONES.
G. C.
C.
Ita scriptura cod. Oltob. explicanda esse videtur. Accusauvo opua
esse, jaro vidit S, vuigo.
Fort. leg. S.
0.
delel S. Tum G ,
C l . LabUur Schweglerus quod ad lcctiooem Colelerii. Deinde \ ad daftmonas referendura,est, de quibus sa?pe, quasi praecesscnt, m utro genere loquilur auctor bomiliarum Supra c! 10, el infra c. 19, 20.S.
. . Tum idem
.
- .
addidit D.
* G. Post perperani puuclo niajoiiUisliu.vc
tat. \tvuw reslituil D, Tum S, , C. * 0.
88
8 8
8 8
8 7
8 8
1 8 8
99
S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBJA.
855
25G
curationesquc ex iisdcm factas, quas juramentis

quoque coniirmant? Quot autem mercede ipsos se \ ; *
, '
Iradiderunt, qui cominentis quibusdam uonnulla
sponte passi atque ita pradicantet , cum e morbo , ,
,
per reniedium convaluerint, oraculo promissara
fuisse sanilatem asserunt, ut slolidum cultum sta- , bilianl? Quam mulia porro ex illis principio per ;
roagicam artem peracla sunt, ut per somnia et , \ *
oracula prxdicereiUtir? attamen longo lempore ; baec quoque fraus dcsiil. Quot aulem jam ista ilr~ . *
mare cupientes prsestigiis uiuntnr? Caetcrum si ; qoid vaticinalur vel curat, noo id slatim deus est. , .
XIX. .
X I X . Nam Deus omnia potest. Is enim est bonus
ac justus, nunc in cunctos patiens, ut qui volue- \ , ,
rint, poenitentia de malis a se comraissis acla et '
vila pie transacta, eo die quo universa judicabuntur \ ,
' . pro merito percipiant. Quapropter nunc incipite,
, , propter bonam cogniiionem, persuasi a Deo, resistere vestris pravis cupidilatibus et cogilationibus, ,
quo possitis primam, qua* humano generi Iradila .
fuit, salutarem observantiara revocare. Sic enim
vobis continuo orieotur bona, quibus acceptis ab , & experieniia malorura deinceps cessabilis. Sed ei .
210 ,
qui dedit agite gralias, ciim pacis rege perpeiuo
ineffabilium bonorum regnum babituri. In prae- \ ^
senti vero, perenni flumine vel fonte aut etiam " . , "
mari loti in ter beata invocatione non solum lati-
tantes in vobis spiritus poteritis expellere, sed ipsi \ , *
non aroplius dcliuquendo et Dco indubitaie credenf
1 1
les aliorum malos spiritus ac truculentos daemones Q \ \

gravesque morbos abigetis. Et interdum ubi solura \
inspexeritis v o s , fugient. Agnoscuut enim eos qui .
se tradiderint Deo. Quare honoranles eos ac veriti .
Aigiiint, sicut beri vidistis, quo modo cum egodis- .
tulissem post allocutionem orare pro iis qui mor- , ' bis afflictabantur, daemones propter honorem reli- ,
gionis exclamarunt et ne parvo quidem tempore ,
potuerunl sustinere.
,
.
X X . Nolite ergo arbitrari, nos alterius esse n a X X .
turae, ideoque dcemonas non limere. Unius enim .
cjusdemque vobiscum sumus n a t u r a , a l non reli- , ' .
gionis. Quare vobis non multum, sed omnino me ,
Hores vos quoque fieri similes non invidemus, imo " , contra consilium damus, gnari quod bi orones eos D , qtii Deo conjuncti sunt, ignotum mirumque in mo
\
dum bonorant ac meluunt.
.
X X I . Sicut enim Cansaris tribuno subjecti milites
X X I . "
propter eum, qui potestatem dedit, e i qui potesta-
tem accepit, honorem deferunl, i n tantum, ut qui , 211
praepositi sunt dicaut buic, vcni, et venial, e l al- ' , , \
leri, vade, el vadat : sic et qui se Dco tradiderit , \ , , *
1 8
Mattb.
VIII,
9.
VARLfc LECTIONES.
Ila 0 c. S. C. transcripsi ex 0 .
0 c. D, C. , qncxl
exb. cod. Reg. 804, deest in ulroqtic Hom. codice. \
liabei Epil. c. 66. adjungiint cod. Rcg. 804 el Epfl. c. 66.
co<i. Reg. 804.
0. Dein D, C, D.
Ita 0 el C ex conject., id. in lextu,
Epit. 1. c.
C.
Forlasso log. ^ sola prmentia propelluntnr verlunt Hecognit. iv, 52. S.
" 0 . Tum fortassc lcg. -., S.
S, , : C.
0 . . .
f
1 0
11
t%
1 1
1 7
257
CLEMENTINA. H O M l L l A IX.
25$
\ , , eslque fldelis, daemonibns ac morbis duntaiat l o , \ quens auditur, et recedunt daemones, qui multo
, . forliores sunt jubentibus. Ineffabili qoippe vi Deut
' mentem singulorum subdit cni vull. Nam quemad . - modum Cae&arem, qui homo est, mttuant duces
plurimi cum omnibus casiris et urbibus, singolo \ , rum corde imaginem Domini cunctorum venerari
properante : Dei slquidem volaniate omnia limore
in servitutem redacla causam nesciunl: ita et eura

\ \ - qui ad Deum confugit, et fldem jusiam, velut illius
iraaginera, in corde portat, cuncti morborum a u clores spiritus honorant et fugiunt, nalurali quadam
ratione perterrili.
\ , \ .
X X I I . Aitamen licet cuncli dsemooes curo omniX X I I . ''

, bus morbis vos fugiant, in eo solo non est gauden , ' '
t
qwod propter beneplacitum nomiaa
vestra in coelo, tanquam semper vivenliam, descrU
\ . \ , pta sunt. Sic eiiam sancius Dci Spiritue gaudet,
quod bomo mortem viccrit; nam quod daemones
. figantur, in alterins sanitalem fit. H c vero dici, - mus, non quasi negemus aliis esse succanrendum,
, ' \ sed quia non oportet, ut eam ob rem elati negbgamus nos. Conlingil autem aliqaando, ut d&mones
. ' 212
' \ viros quosdam impios fugiant propter venerandum
\ . , Bomen, tuncque insidiis appetuntur el qui expellit
, et qui cernit: qui expellit, quasi propter juslitiam
, fuerit honoratos, nesciens daemonis malitiam; s i mul enim ac nomen bonore prosecutus est, et fuga
. ' , sna impium i n opinionem justitiae injecit, atquc
1
8 8
1 1
d u i n
i n
8 8
8 8
,
. \

, , , .
poeritentiam non agendam fraude induxii

Qui vero cernit, dum commercium babel cum expellente tanquam cum bomiue pio, ad similem ? i vendi rationem festinans perit. Interdum vero et
eos, qui ad Deum non refernnt adjurationes, f u gere simulant, ut deccptos, cum velint, interimant.
XXIII. \ ,
XXIII. E l boc igitur vos scire volumus, quod
,
nisi quis sponte se ipsum daemonibus servum tra , ' dat, quemadmoduoi dixi modo, doemon non habet
. " \ poicstatem in eum. Iiaqtie unius Dei cultum am \ plexi, dmonum roensa abstinenles, lemperantiam
\ \ - cum bumanitaie ac juslitia conseciali ei ter beata
- invocatione in remissionem pcccatorum baplizati,
, \
pro viribus ad poritalis peifeclionem vos tradendo,
, 0- ^ poleslis ab xterna eripi damnalione, el bonorum
.
*-- ha?redcs.
*
aeternorum constitui
Quae postquam d i
xisset, eos qui aegritudinibus vexabanlur jussil ac, \ cedere, et ita niulli propter eos, quos heslerno die
*, '
curatos viderant, congregati accesscrunt. Ille vero
\ imposilis soper eos manibus et precatus confeslim
, 213 \
sanavit, praecepilque cum i i s , tum aliis, u l majori
, \
manc convemrenl: atque lolus, ciboque sumpto,
, .
somno se tradidit.
c
5 t a a
8 8
8 8
8 T
J :
8 8
LECTIONES.
Post C inserendum polat vel . Cfr. e. a. bom. x i , 2 i . Forlasse mulandum
in S.
Ila c. marg. C i , in cujus texlu . " .
Ila locum corrupium atque mancuin sanavi c. . Ap. C cst .Ita conject. vel non opus est.
" subnotalur in , ad cuj. oram .
C. addidi c. 0,subinde S ,
C, 0 . Ita S C, .
0 .
.
Ila 0 c S , C.
pov Cl el S , qui hic et infra mavull .
1 8
8 8
8 1
88
8 T
18
8 8
8 8
1 8
260
HOMILIA .
t .
I. Tertio itaque apud Tripoliro die maturius e
I. [ eomno suscitatus Petrus ingredilur in hortum, ubi
"
ingens erat aquae receplaculura, in quod continue " , , ^
plurima fluebat unda. Ibi lotus sicque postea pre- ^ . , '
caius consedit : nos vero circumscdentes ac in , \
eum resptcienles, quasi qui aliquid desideraremus
audire, aniraadvertens dixit :
, *
II. Multa mihi videtur esse difierentia inter ignaII. !
ros et errantes. Qi eBira *ignorat, videtur mihl .
similis esse homini ad praeclaram civitatem pergere \ * **
nolenli, inscitia bonorum ibi positoram ; qni vero , ,
crrat, homini scienli quidem civitatis bona, scd ,
qui in itinore snsceplo semitam mulaverit ideoque $
aberrariu Ad eum igitur modum puto magnam \ ^>. esse differentiam inler idolorum cultores et cos qui &
in vera religione peccant. Nam idolorum cullores .
vitara aeternaui nesciunt, quam ideo nec appetunt: , /
quod enim ignorant, non possunt diligere. Qui * , .
autera unura Deum colere sibi proposuerunt, et 214 * ^ \
aeiernam vitam bonis daiam edocti sunt, si quid ,
coutra voluntatem Dei aut crediderint aut fecerint, ,
assimilantur iis qui ex supplicii civitate eruperunt, " ,
ulvenirent ad.urbem felioitalis, alque iiinere a [], \
recta via aberrarunt.
.
III.
III. Haec cum nobis edisscreret, ingressus est is
qui ad bujusmodi referenda destinatus erat ex
lostris, ul nuntiarcl illi : magna hominum multi- * \, ,
uido, doraipe mi Pelre, pro foribus stat. Ejus ergo .
permissu imravit magna bominum frequenlia. Ille g . \
vero eurgens el in basi hesterna positus, cum reli~'
"
~
**
'
,
gionis ritu salutasset, d i x i t : Dci, creaioris coeli et
, \
terrse omniuraque iis contentorum (ul verus nos \ ,
docuit prophela) ad imaginem et ad siooililudinem
" , *
bomo factus, constitutus est ut imperaret ac domi- \ * \
naretur, dico autem io ca quae sunt in aere, terra , \ \ ,
et aquis, quemadmodum ex ipsa re cernere esU * ,
Nam indusuia sua quae in aere versamur dejicit, ,
quae in profundo degunt extolbt, quae terram inco- , , *
lunt venalur, quamvis robore multum eo praestan- ,
tiora, elepbantos inquam et leones ac bis siirfilia. \ \ .
IV. Quandiu ergo justus exslitit, omnibus malis
IV. " , \
superior fuii, ac velut in corpore immortali expe- 215 > $
rimentum doloris capere non polerat. Ubi aulem , peccavit, sicut die bcsterno et illum pra3cedenle D ,
\ ,
ostendimus, tanquam factus servus peccali cunctis
perpessionibus subjacuit et omnibus bonis justo , .
,
judicio privatus est. Haud enim aequum fuisset, ut
reliclo datore dala apud ingratos manerent. Unde . "
per exsuperantem miscricordiaro, quo una cum
"
prioribus futura quoque aelerna percipercmus bona,

7,
V A R L E LEGTIONBS.
" . " Cl el S. " S , , C. Tum S , C , 0 . *
in lextu, quod in marg. ead. man. correxit in $. Subinde ex conjecl. Ci , cuj. texlut
, ut . " om. 0. Tum idem , ut conj. G , in cui. textu . Subinde
lnserui c. 0 . " 0, cuj. lacunae subsequenli inscripsi []. Deinde
id. c. D , G. * \ , C.
"^ .
C. * Vbb. bis exaraia sunt in 0 . *Mta 0 c. Cl ,
C. ** . G ex conject., i d . in lextu7
a i
m
CLEMENTINA. -- HOMILIA .
suum
misit
propbetam.
Qui
propbeta
nobis
prjece, .
$ ** & \ pit, ut diceremus vobis quae senlire et facere de. , \ bcatis. Eligite ergo et capessite. Id in vestra situm
. , \ * est potestate. Equidem quae sentire debetis, ista
sunt : omniiini auctorem Deum venerari, quem si
mente rcccpcritis, ab ipso cum prioribus commo
, '

dis futura quoque perpefua bona consequemini.
\ .
V . Vosmet igitnr ad ulilia poterititf persuadere,
V.
, si ad htitanlem in vestro corde borridum serpentem velut incanlaiiles dixeritis : Dominum Deum
* tbr
6^ *al revereberit, et illi *oii tervies . Ex lola ergo
- mer>te convenit eum solum vereri, non u l iniquum,
, , ' . \ 8cd ut jiislum. Etenim iniquum quis veretur, ne
, , \ , htique de medio lollatur, juslam vero, ne in pec*
\ .
cato deprehensus poenas del. Potestie ilaque per
limorem erga illum effugere multos noxios metus
* . \ - ' Unum enim cunctorum dominum et Creatorem nitt
**, timeatis, omnium malorum servi roagno vestro
216 , \ iiicommodo eritis, daemonum inquam et morborum
\
omnisque rei quae aliquo raodo potest nocere.
.
VI. Cum flducia crgo ad Deum accedite, qui prinVI. ,
\ - cipio ad cunclis imperandum et dominandum facti
, eslis. Qui ipsius ferlis in corpore imaginem, pariler
, feraiis in mente eentenliae simililudinem. Quoniam
igitur facientes similia cum brutis animantibus ex
. anima vestra humanam aniroam perdidislis, inslar
[]
, porcorum effecti daemonum facti fuislis pelitio.
. " , Itaque si Dei legem receperitis, fietie boraines.
. ^ Neque enim brutis animantibus dici potest: Non
occides, non adulterabis, non furaberis \ et sc , , , \
. quenlia. Quare ne vobis invidealis, ut ad primain
\ revocati introealis nobilitatem.Fieri enim id potest,
, ((25) si Deo per bona opera sixmlee efficiamini. E i pcr
similiiudioein filii ejus esse reputati, in dominiuia
. \
cunctorum restitui poierilia.
.
VII. Incipite ergo deponere vanorum idolorum
VII.
, noxios metus, ut iniquam effogiatis servitutem.
. , Domini nainque vestri facti snnt i l l i , qui et ad ser*
. vilium vobis fuissenl inutiles. Loquor autem de
\ materia inanimorum simulacrorum, qira? ne ad
. , serviendum quidem vobis usui esse possuut. Nam
, , ' neque audiunt, neque vident, neque sentiunt, setl
217 . $ D nec possunt roovcri. An enim vellet aliquis vestrum
, \ ,
sic videre ut vident, et audire. ut audiunt, et sen; ' ' tire, et moveri? Sed absit hac contumelia afficere
261
Mattb. , 10. ->Exod. xx, 1 3 ; Malth. xix, 18.

o ^ 0 . I l a D , ' C, 0 .
Fort. addendum ' post S*
* in lexiu, in raarg. Ila S , C, . * C. "" I' l a O e l C exconjecl., i d .
in textu.
Ita conj. G , cuj. texlus , ut 0 , S .-Porro addidi de coniect., cum nulluni
aliud remedium invenire potuissem. C emendat ^ . " . ] C, eine
lacuna. * ." * .
^,
" el S , qui legii vuft"afiv^conjeclura
*
ap. G j a o 1iu cxpressa, accedente 0 . Subinde . conj. S
CX>)JEbr . Hoc capm cum 23, ei honiil. seq. 4 ac homil. x n , 26, delibat simul Damascenua
tap. \ \ . C O T .
u
8 1
263
S. CLEMENTIS I R O M . PONT. OPERA DUBIA.
204
hominem qoemlibet, qui Dei circumfcrt imagincm, ovxtvouv , ,

eiiamsi similitadinem perdiderit.
\ .
VIII. Deos igitur vestros aureos el argenteos vel
VIII. ex alia factos materia in primam suara naturam \ ,
restituite, in pocula dico et pelves et reliqua omnia ,
quae vobis ad ministerium possunt esse utilia; a U \ ,
que baec vobis iniiio data bona reddi polerunt. Sed
\
forsan dicetis, non permittunt nobis id facere prce- '
positorum leges. Bene, quia leges, et non ipsorum . '*
futilium numinum quae non esl virtus. Qua ergo . ,
ratione deos existimastis, qui bumanis legibus de- , \
feuduntur, a canibus servantur, a populis casto- . ,
diunlur? et hocsi idola fuerint aurea vel argentea ' ,
vel aenea : nam lapidea aut flctilia ipsa sui vilitate , ' ; \
niuniuntur, quia nemo bominum lapideum vel fic- * lilem furari avet Deum. Adeo ut magno subjician- ' ,
r perrcolo, qui ex preliosiore maleria constant * dii vestri. Et quo modo dii sunt, qui furto aufe- . "
rwitur, qui conflantur, appenduntur, qui custo- .
diuntur?
\ , , , , (25");
IX. " ,
IX. miserorum mortalium mentes, qui mor^
tuis magis mortua verenlur! Neque enim possum 218
ea inorlua dicere, qu nunquam vixerunt Nisi forte , ,
sepulcra sunt aniiquorum bominum. Interdum . eiiim ingressus aliquis loca ignota nescit, utrum ,
q u videt templa sint bominum mortuorum m#- ,
nnmenia, an vocatorum deorum: interrogans vero \ " ,
et audiens, ea esse deorum, adoravit pudore non \, ,

6 1
euffusus, quod, nisi percontando didicisset, propler Q , \ eequam similitudinera velui mortui praeteriisset se- . *
pulcrum. Scd non oporlet ut in bac superstitione . ^
multam afferam probationem. Facile enim est vo- , ,
lenti intelligere, quod nibil sit, nisi quis forte nul- . ,
, , .
latenus videat. Aitaroen vel nunc audj simulacruni
non audire, ac intellige, non inlelligere. Nam illud . nortalis bominis manus fecerunt. S i autem, qui , ' ;
fecit, obiil, quo modo ab illo factum non destrue- ,
lur? Cur itaqae adoras mortalis opus, omnino ; *
seosu destitutum? cum, qui mentem babent, ne , animalia quidem adorent, nec eleraenla a Deo , , , , condila colant atque adulentur, coelum dico, solem,
, \ ,
iHiiam, asira, terram, mare et cunctaus contenta : D , ' ,

V A R I . E LECTIONES.
Ita C c. D , C.
.
.
, ut mox * Nisi vocibus
transpositis legas oranino rescripserim . Templa fuisse raortuorum sepulcra,
ex Clemeniis docel Euseb. Prcep. evang. u , 6: Cyrill. in Ju//.x, . 4; Iheouorei.Therapeut.
vin, p. 115. Ed. Syib. D. C, . " Ita c. , C , conj. D. C , cum lotum lociim
perperam distinxisset, corrigere voluerat . Debebat saltem scribere . At qua? sit verborum conjunctio, recte explanavit D , quem egosecutus sum.S. " ^ C. Tum i d . .
conj. C , ulerque hom. codex.

F o r l . , , ex Recogn. v , 16, C.
conj. D.
9 1
V A R I O R U M NOTJE.
(25*) $ , , - vei\argenU\L$ de immundo vascuio, ut scepxui factum

, , . Recoynitio- JEgypiio regt, conflatur, lunditur malleis, et incudibusfiguratur.Quae verba magni oiatoris Minucii
num 1. , c. 1 5 : Qui ergo furari postunt, qui ab homu
eo protuli, ut monerem iis inserendam csse
nibus cuitodiri, qui conflari et appendx et malleisFelicis
ca>d\;
virgulam
isti hominibus sensum habentibus dii debent videri
t post : neque enira saepius Amasis
quasi Rufinus prater legerit - rex ex immundo vasculo idolum fecit, sed semel,
. Urgenlur aulem eadem ista argumenta a refereuie Herodolo in Euterpe cap. 172. Scnsus
eanciis Patribas, iis pr*serlim qui adversus genle, iiaque esi, et saepius id factum, et factum quoquo
e l apologias pro Cbrislianis scripserunt. Deus cereusiEgypiio ab rege. C O T .
x
CLEMEM1NA.- HOMJIIA X.
9(5
f>/7/
recte judicantes, noc ab ipso creata coli dfebcrc,

. \ \ , sed eorum opiiiccm et largiiorem Deum esie adorandum. In hoc qtiippe et ipsa gaudent, cura bo \ .
norem creatoris tiemo ipsis atiribuit.
X . Ad ipsnm enim solum pertinel eximia gloria,
210 ^ \
qai solus increalus est, quoniam reliqua omnia
,
creaturse sunt. Sicut ergo increali proprium est,
. ,
. Deum esse, i l a quidquid creatnm est, Deus vere
rton esi. Anie omnta ergo inlelligere debeiis mali , gnum vos intus decipienlis dapmonie commentum,
^ , qui perile seducit vos promissione raenlis melioris,
(26) serpilque e cerebro veetro in dorsi medullara, et
lucrum magnum computat dccepliooem vesiram.
\
XI. , X I . Scil enim primaro legem, quod, si vos in
Dpinioncm Valgalorum deorum inducat, solummo ,
, ^ do ut conlra monarcbiae bonum peccelis , lucrum
, ipsi iiat veslra subversio. Hac vero ratione, quod
, * terram edere condemnatus fuerit, eum qoi peccall
, , , causa in terram resolutiis e s l , terram factom po teslalem babel manducandi, animabus vestris in
. " , * igneum illius veuirem abeuniibua. Dt ergo ista
perpetiamioi, omnem vobis contrariam suggerit
.
opinionem.
XII. * *
XII. Ab ipso enim cunctae quae contra Dei m o n arcbiam euut, senienliae fallaces perniciose inso*
.

ruutur meiili vestra. Primo quidera, ne pietaiis
- verba audienies malorum causam ignoranliam ox *
, 220 , pellalis, ingidiag pra3texlu cognilionis slrtjit : sug $ gerens piimura et una in oranes ulens praesum*
, \
plione, quai esl ut, inalo acceplo consilio, pulelur,
quod si quis non audierit verae religionis sermo*
,
nem, non s i l reus judicio. Quare iia decepti qui , .
dam nolunt audire, ut ignorent: nescientes igno ,
rantiam ipsam per se esse validura venenum ao
, *
lelhale. Nam si quis mortiferum pbarmacum per
. ,
, ignoranliam sumat, non ideo non moritur% Sic pec*
. cala naluraliter interimunt peccatorem, licei cx
ignoratione fatial qua non oporleU
, .
XIII. Si aulem de eo erit judicium, quod non sit
XU1. ,
pbeditura sermoni, multo magis Deus eos perdel,
. - qui noliierint ejus religionem euacipere. Nam qui
noluit discere^ ne essel reus, jam ut periiua jadi*
, ,
catur. Agnovit enim quod noluit audire, adeo ut
&

D istud connneniuni nullatenus ad excusalioiicm va8 7
7 1
7 8
7 8
7 8
7 8
7 7
7 8
Y A R l i f i LECTIONES.
* 0 . ** Partlcipium arcle connectendum est cum enuntialione antecedenli, cum qua
graminalice 'coba-rel. S. t u m ' 0 . ldem pra?p. bis exbibel.
S. C, 0
Tum , S , quod i n Adnott. cr. emendari vult in , . Atqui ila jam
ediderunlC e t C l .
I u C in marg., in texlu, ut 0 . Tum , 0 .
' ex conject.
Ci, deesl in utroque Hom. cod.
Scripsi w^,duce libro Ottob., in quo habesjva , . . . ,
~
Fort.
**
\ ), qui hoc capul el sequens excerpsil : \ cod. ifom* Parisin*. . '*CaMdUai Recogn. , 18. f t. lei{. S.
8 8
1 9
7 1
7 8
T ,
VAIUORUM NOTJS.
(26) " aiunt, ex bumanorum cadaverum medulla corrupta
serpenles nasci ? qua de re Plularchus iii Cleomeno
. Rufinus ex sensu magis quam
ad verbum : Serpit per lensus veslros; atque abexlremo : scu potius ad id quod in Plinio legitur
lib. x , cap. 66, anguem ex tneduila hvminit $pitut
ipso veriice incipiens, per interiores dilabilur medulla$ , Recognit. v, ,17. Quid si allusuin ad id quod gigni ? C O T .
9
P A T R O L . G R . II.
96g
S. CLEMENTIS 1 R 0 M . PONT. OPERA DUBIA.
leal apud cordis cogmtorcm Deum. Quocirca fugite . . "

,
,
\

, 221 \

.
XIV. Subjicit ilertim vobis nequiftsimus serpons
XIV. exislimationem, ut hoc cogilctis ac dicatis, hoc , \ ,
ipsum quod plerique vestrum dicunl: Scimus et nos, " \
iinum esse omnium Dominum, sed c l isii dii sunt. \ , .
Sicut enim unus est Caesar, babel autcm sub se " \ ,
ailminislros, consulares, prcefectos, tribunos, cen- ' , , , iuriones, decanos: eodem modo, cum unus 3it , , ,
magnus Deus, inslar Cxsaris, el i s l i , ad similitu-
dinem mifiorum poteslalum, dii s u n l , ei quidem \
ûbjecti, noslri lamcn gubernaiores. Audite igiiur, , ,
quiex bac sueceptiorw pereara velut gravi vencno .
estis infecti, pravam inleUigo allati exempli suspi- ' ,
oienerm u l sciatis quid bonum et quid malum; ,
Kmdum cnim perspexialis, quoniam nec quas pro- \ ,
' .
ponitis intelligttis.
X V . ,
X V . S i enim dicitis, quod ad similitudhiem Ca>
saris Deus in locum subjeciarum poteslatum babet ,
, '
quos pulalis deos, nequc sic vestrum sequtmini
excntplum. Nam si sequeremini, id scire opor- . ,
t u i t , quia sicut non Ucet nomen Caesaris dare , ,
alteri, dico autem vcl consuli \ei praefecto vel t r i - , 222 * "
buno vel alleri cuipiam (elentm qui dederit non Q ( , \ ),
vivet ei qui acccperit occidelur), ita ex vestro
exemplo Dei nomen alteri nefas est imponi, alio- \ \
quin et qui teniaverit vel acclpere vel tradere inler- \ ^ .
lbit. Quod si contumelia homini illa pcenasdat, ' ,
multo magis, qui alios deos dicunt, ianquam in
Dcum contumeliosi aeterno subjicienlur supplicio. . \ ,
E l merito, quia nomen quod in monarcbiam ejus ?
vobis ad bonoraudum traditum est, orani qua po-
4uistis affecistis coniuraelia. Non enim vere nouien , " ejus est Deus: at vos, qui illud quondam acce- , pistis, traclatis contumeliose, quod vobis conccs- , *
sum fuit; ut quemadmoduin eo usi fueritis, id ad .
~
vafrani cogiialioncm, vestrae menti a serpente suggestatn. Wl vcro aliquis vere ignarus praesentem
vilam iinierit, culpa non carebit, quod in tolo vilae
tenipore non agnoveril beneflciorum ciborumquc
argilorem, et, velut sensu carens, mulmmque i n -gratus, indignus servus e reguo Dci rejicietur.
8 0
8 1
8 8
8 8
8 8
8|
8 8
87
8 8
8 8
8 8
81
8 8
8 8
8 8
verum illius nomen referatur. Vos auleui iilud omni

exposuistis opprobrio.
X V I . Ilaquc vestrorum iEgyptiorum p r i m i , qui
de rerum cceleslium scientia glorianlur el de astroroni naiura se jaclani judicare, illud nomen per
malam in se latentem opinlonem omni ejus ignominiae, quanlum in ipsis fuit, subjeeerunt. Nam
alii eorum bovem qui dicilur Apis colendum tra-
X V I . , \
,

' .
" .
8 8
87
88
" C. . proponit S. conj. D. Tum D ex conjecL, approbante , /. C.
Forlasse le^. vel S. " S.
scribit Schliemannus Clem. p. lob, 569. S. Tum . conj. S. Cfr. Recogn. v , 49 : /iam... opinionem.
, C , qui conjecl. . Correxi inlerpunctionem C i . " . " C.
Ita S, C, . tst^Recogn. I. c.
Lect. Ottob. suspicatus est S , expressil tamen
tewvoiav c. C. Tum id^m, S.
Forlasse leg. S. " C. ( i .
\ . " ' . conj. C , ' id. ui lexlu, ul . . " C quod
delen vult D , S. Jam oibil mulandum.
add. c. 0 .
0 et C ex conieci..
Jdciii io texlu S. F o r l . scribendum .
.
8 8
8 1
8 8
88
8 8
8 8
8 8
88
8 8
8 7
8 1
CLEMENTINA. HOMILIA X
270
oi , ol , ol " , \ didere, alii bircum, alii feiem, alii serpentcm, seO

\ \ \ ei piscem el cepas et ventris crepitus el cloacas et
(27) \ . \ brularura aniniantium membra. Et mille aliis subdideruut illud noraen pravis lurpitudinibus.
.
XVII. Hxcdicente Pelro, risil quae*astabat mul223
<*5 * w
. \ titudo. Et Petrus ad risum dixil : Ridetie illoruiu
, senieniiam, nescientes muUo inagis vos ab illis
' . irrideri. Attamen alii aliorum res deridetis, nam
, proprws, per raalam cousuetudiuem in fraudem iitducti, non cernitis. Quod vero recte iEgyptios i r . "
, , \ ridcatis faleor : qaandoquidem aniinalia raiione
*\ ^, . caremia ipsi ratione praediti adorarU, eaque omnino
, mortalia. Ouo modo aulem et ilU vos deridendo
, \ \ - loquantur, audile. Nos, inquitint, etsi morlalia adoremus, tamcn quac aliquando vixerunt : at vos
, , quse nunquam vixcrunt colitis. Adba3C, aiunt, unius
. , ,
Dei bonorare volentes formam, nec invcnientes
\, * \ qualis ea sit, omnem formam colcndam censuimus.
Porro bujtisinodi quaedam locuti rectiu vobis se
putant sentire.
XVIII. *
XVIII. Quapropter et vos iis respondele : Falsum
, diciiis, non enim in bonorem veri Dei colitis illa,
, quia oranes omnem adorareiis formam ct non ut
, *
facitis. Nam qui vestrum cepam esse numen cxisti
maut, et qui colunt ventris crepilus, inter se bella
\
gerunt, similique modo cuncli, unum quid maximi
. fucieutea, cseteroruni cultum huprobatis. Variante
,
quoque sententia ex membris ejusdem animalis
* 224 & ^1 iraus unuin vencralur, alius aliud. Sed et inter illos
, \ a l i q u i , q u i a d b u c a l i q u i d bonse Dientis retioent,
erubescentes de lnauifesta turpiiudine niluntur
, , '
cuncta ad allegorias trabere, et per aliam dcmen
. " \ tiam volunt erroris sui conflrmare niortiieruni
, , virus. Gaeterura confutaremus et allegorias, si illic
essemus, quarum adeo invaluit slulta affeciio, m
,
. - maximum animo creaverit morbum. Nori enim
\ , ' oportet eraplastrum inferre in partem corporis sa . nam, sed in morbidain. Quandoquidem igitur vos *
" , ridendoiEgypiiaca, declarastis vos ideni quod illi
pati, circa id in quo vos segrotalis, acquum est ul ego
,
coram vobis remedium vestri niorbi prabcatn.
.
X I X . *0
X I X . Qui Deura coierc vult, anle omnia scire
, , debct quid solura divinae naiurae proprium s i t ,
, , qaod alieri non possit inesse; ut in propiietatem
* , D ejus respiciens, caraquo non reperiens apud alium,
* .
nunquam fraude inducatur ad tribuendam alteri
, , ,
divinitatem. Est auiem proprium D e i : illura solum
1 0 0
1 8
18
0 . Tum i d . . S. Plura congessii de bac iEgypliorum superstitione C,'ad Recogn.
v, 20.
0 . Uta S , ., . * ' . * Iia S , C, . * .
Tum . legi vult S.
. Tum . conj. S. texlui reddidi postquam
omissuin erat a S. Idem proponil . .
et iu marg. C , i d . iu texlu. Tum
>. .
. . . Idem om. anie . Quod ei relineri velis,
ege aalieni . S. deesl , C, Galland.
C.
T u m , et ex conject. G , . q u i in lcxlu .
C , $ , qui lect. Ottob. jam suspicalus eaL
Ideni inlerpungcndura cciisuit ut inierpunximus c. 0 . Ap. G puncto dislinclum est posl .
1 0 0
18
18
11
18
VARIORUM .
(27) RuQnus : cloacas. Vcrli etiam poteat cana- \ \ U* rivot, * decurrentes ac semperfluentes,juxta
C. Turn . C
Olud Gaesani Rcsp. ad Iiiterrog. 1 9 ; * "
DUESSLL.
t
271
S. CLEMENTIS l ROM. PONT. OPERA DURIA.
272
esse, ut omnium creatorem, ila et optimum. Po- ^ .

leniius qtiippe est quod facit co, quod f i i ; inagtii- ,
ludine, quod iniiiiiium est, finiiis; specie pulcber- ,
rimum ; feltcilale beaiissimum ; niente pcrfeclissi , 225 {&* \>
uID. Similiter autem el in aliis ipse iocompara- . \
bililer eminet. Cum ergo, sicul d i x i , Dci sil pro- . \ , ,
prium, cunclis esse meliorera, ab ipso autem faclus , '
sit, qui omnia compleclitur nauudus, peniius ne- ,
cesaario dici dcbet, uullam rcrum ab eo creaiarura
, '
possc cum ipso conferri et exsequart.
.
X X , \ X X . Porro muiidus, qui non csl incomparabilis
\
et extniiug aique omni ex parle nullo indigeqs,
Deus cssi> nequit. Sin vero toius muudus, in quan- . ,
tuoi condiius fuit, Deus cssc nequil, quanlo magis ,
illius parteg non recie Dei nomen accipicnt? Paries ; *
aulcm djco, quos voealis deos, nimirum ex auro,
,
\ ,
argenio, sere, lapide, vel alia quacunquc materia \ \
lactos, insuperque morialis manus opilicia. Atta- , \ mcn videarnus praeterea, qualiier per os boroinia . " , '
imporlunus serpens dcccptos induciionibus iuliciat.
.
X X I . Dicunt enim multi : In nostris numinibqs
X X I . *
nou aurum neque argentum ncc lignum aut lapi-
dcm adoramus: scimus namque et nos ista nibil
6se, pricter inanimam materiem el morlalis bonii- \
nis artificium , sed spiritum qui in illis residet, , *
deuin a$gerimu8. Vide ista proferenlium maligni- . " .
talcin : nain quia, quod apparel, convinci facile po'\ ,
tcst, quod nibil
ad id quod non videlur confu- 226 * \ , '
giunt, quasi in rc inccrla ncqueanl coufulari. No- ' .
biscum tamen ex parte isli confiicnlur, quod dimi- G \ , *
dium siraulacrorura suorum dcus nou s i i , sed sensu , *
careng materia. Superest igilur, ut probent, qua . " ,
j alione credamus in illis versari divinum spiritum.
. '*
Ycrum id iia essenobis nequeunldemonstrare, quia \, \ . \
non est. Et ipsis apparuisse non credimus. Nos .
illis ca divinum spirilura non habere pcr argu- " , ,
uienta probabimus, ut veritatis studiosi, audita
'confutatione opinionis ea spiritu praedita affirman
lis, a rabioso errore se avertant.
.
XXII. ,
XXII. Primo quidera si ea velut spiritum babenlia c o l i t i 3 , etiam antiquorum bominum sepulcra , \
adoralis, quos in confessoest divinum non habuisse ,
spiritum. lta neque in hoc vera loquiroini. . .
si vere spirarenl vestra numina, per se moveren- D , ' tur, vocem emittereut, araneas insidentes ablega- , , *
,
rent, insidiatores guog et fures abigereru, donariorum praedoues facile comprehenderent. Jam vero \ ,
^.
nihil borum faciunt d i i , sed instar reorum custo , \
diuntur, prseseriim qui sunt prelii majoris, quem- , *
). , , \
admodum principio diximus. Quid eniiri, nonne
1V
11
17
18
19
1 8
f l
8 8
8 8
9 8
a y
9 8
8 8
8 8
" \ C , D ,
,qiiam ullimam vocem converli iu . Tum
. C , c. CI.
C.
S.
Vbb. '
, , nonexstant in .

, ' . oqa.O.
Ila scripsi duccOtlob., qui habct . . C
. Nostmm }am vidit S.
0 c. S , C.
. C.
. *
Lcg.
. ascripsi ex .
C. " conj. D. Subinde 0.
0.
(cur eiiam). S. Subiode . conj (
G.
18
1 8
18
18
8 8
8 1
88
8 8
9 8
9 8
8 8
8 8
CLEMENTINA. IIOMILIA X .
274
. \ principcs a vobis Irlbula e l vccligalia pro iis exi , - gunt, quod mulluni iudo cmolunienti eapitis?
;
Nonne saepe ab hostibus rapli sunl, et post fractu 227
;
rain distribuli? Nonne ptus quam cultores, qur ex\ tra sonl, ipsi plerumque sacefdotes, se de iuutili
, \ - cultu datnnantes, sabrlpiunt multa donaria?
, ;
XIII. \, \, XXIII. Iia esl, dicet aliquis, sed deonim provi
. .
dentia isli homines deprebensi sunt. Falsum est.
; Quot enim eorum non sunt deprehensi? Quod ai
, . \
ex quornmdam comprebensione deos potesialem
, - babere concludanl, crranl. Etenim ex sepulcrorum
,
effossoribus nonnulli inveniunlur et noniiulli la . \
tcnt, nentiquam tameti mortuorum potcslalis est,
\ ^ quod illi capianlur. Parl modo de furibus deorum
. , \, debemus censcre. Sed, diceiur, curam non gerunt
.
aimulacrorum suorum, qui in eis residenl d i i . Cur
\ \ - ergo vos ea curalis, abfUergemes, lavantes, pur, , ; gantcs, coronanles et sacriflciis colenles ? Quocirca

.
inde reputate, vos recia ratione non agere. Quem ,
admodum enim morluos defletis, ita et diisve .
slris sacriticatis et libatis.
81
1 8
88
8 8
^ ^ ^ ^

^ ( ( ^
, ,
, ; ,

.
. * ,
, ,
; , Q
; 228
,
, ; ,
, \ \ ,
,
; *
, ;
.
X X I V . Equidem non amplius illud convenit cum

exemplo C&saris et polestalum sub illo posilarum,
deos dicere administralores, quandoquidem iis
omnem curam impendiiis, sicut jam dixi, in omnibus vobis foventes simulacra. Ipsa enim cutn ni
bil possint, nihil faciunt. Alioquin dicite nobts,
quidnam administrent, quid bujusmodi agant, quale
agunl locorum praefec ti ? Quid vero tale opcrentur,
quale Dei astra? An luccnt sicut sol, quibus lucernas accendilis? Possuntne ut nubes irobrem feruitf
ila et ipsi pluviam dare, qui nc ipsos quidem sa
movere valenl, nisi ab hominibus prebciidanlur?
Num terrx pro laboribus veslris eos ipsos prsebcnt
fruclus, quibus ei sacriiicia exbibeli*? Sic nihil
possunL
X X V . ,
,
, ' .
,
, \
, .

* . \ \ ;

, '
. , ' " , .

X X V . Scd elsi valerent aliquid facere, oon rccle

eos diceretis deos, quoniam neo licet elemenia
deos appellare, per quae suppeditanlur bona. Scd
eum solum recta raiione Deum nominarous, qui
unus clementa ordinavit, ut ad uostruni usum cuucta perficereut, quiquc prxcepit inservlre hoinini.
Cujus vos beueflcium non sentienles, quae vobis
serva iribula sunl elemenla, dominos vestros re
Diintiastis. E l quid do eleinenlis loquor? Cum inanima quoque signa, quae fabricastis, non modo
adoretis, sed et velut servi omnino illis subjici cupiatis. Ideo per dementiam vestram redacti eslis iu
dxmonura potesiatem. Verum per agmtionem Dei
el bona opcra potestis iieruin beri effici, et d<emo-
04
8 8
| 8
87
8 8
V A R L LECTIONES.
I l a C inmarg., in tcxt, u t U . " S , . ", mendose.
C.
* C.
L i g . S.
; conjecit el versione exprcsstl C , , ; ,... D ,
"vel ), ... proposueril S. " add. c. . ' . C. Si relineri ve1,'gcndnm essc rideuir auctore S. : , u i accusativus babeat, uode pendeai, autcliam * corrigcndum.
8 ,
8 8
8 8
87
88
275
S. GLEMEKTIS I ROM. PONT. O P E R A DUBIA.
276
nibus Yclut servis impcrare, ac sicut lilii Dci con- A , \

stitui selerni regni baeredes.
, \
.
X X V I . His diclis, jnssit dacmoniacos et morbis
X X V I .
occupatos ad se adduci, quibus oblatis manus i m - \ 229 * ponens ac prccalus incolumes eos dimisit, adnio- , \
nens illos reliquamque turbam, ut hoc in loco as- , sidui essent, per dies quibus immoratus dissereret. \
Postrptam ergo alii absccssere, Petrus ubi in aquis , .
quae ibi fluebant corpus diluisset, una cum volen- >
tibirs bumi stcrni jussit sub arborum densa fronde ) ,
propler umbram, c l unumqtiemque ordine fecilre*
cumbcrc : alque ita cibum sumpsimus. Gum ergo , ' juxta Hebraeorum solilam fidcm benediiisset et \ . gralias egisset Deo pro sumpta recreatione, quia '\ \ inulium adbuc diei supcrerat, percontari de qui- " ,
bus vellemus permisit. Et vcro nostrum, qui v i - ginli cramus, unicuiqne speciatim inlerroganli de- . \

dit solutionera. Vespcre autem jam faclo, iu latissi- . "
inam bospilii aedcm ingressi cum ipso illic omnos
dormivimus.
.
41
8 8
'.
HOMILIA X I .
I. llaque quarlo apud Tripolim die Petrus surgens nosqac inveniens vigilanlcs, ubi salulasset,
abiit ad aqu<e fluenlis locum, ut lolus oraret. Idem
nos qiioque consequenler fecimus. Post comniunes
vero preces, cum sedisscmus, de casiiiate disseruit. E l postquain dies illuxit, plebi ingressum permisit. :, roulliludine ingressa alque pro more salutata, coepitdiccrc :
I. \ , ,
. \
. \
\ 230 .
84
Q ,
.
*
II. Quandoquidero multa adversum vos a vobis

II.
pjofecla incuria mcn* plurimas el noxias supersli
lionura opiniones germinavit, et facti eslis velut ,
terra defectu agricolae silvescens, multo ad purga- , tionem indigetis tempore, ut Iraditum vobis sermo- , *
nem verum lanquam praclaram sementcm mens ,
suscipiens pravis solliciludinibus non suflbcel, nec
ad salutifera opcra reddal infructuosum. Quare . oportet, m qui salutis suae caram suscipiunt, fre-
qnenlissime audiant quo peccala ex muho lempore , *
aucta brevi qnod reslal leinporc per conlinuam d i
ligcntiam ad cxpiationem possinl referii. Cum ergo .
unicuique incerlus sit suae vitaj terminus, fesiinale f>
roultas e cordibus vestris cxtrabre spinas, non
,
vero paulatim, ncque enim repurgari poleritis, quia
* " estis ager spinis borrens.
, \ .
III. Non aliter vero niufttim sludiuni sirscipere
III.
ad purgationem veslram sustinebitis, nisi vobis ' ,
irati increpetis vos ob ea in qnibus, velul inutiles \
ftcrvi, insidils petiti estis et malis vestris cuptdita-
libus consensistis, at justam iracundiam in men- ,
1
8 8
4 8
8 0
8 1
8 8
VARIJE
LECTIONES.
lla'0 c. S , C. om. . C. * S, , C. Tum

.
^. . ~
~. C. Dein
in S , C , .
Ita , et cx conjecl. 1) C .
S, .
C l . : erral S d* lectiohe C i . l n 0 prius erat . .
U
om. .
C. I t a el S leg. censet, quanquam dedit c. C.
flagiunie
5ctis add. c. O.
0 . Dcinceps ; add. S ox conjcct C i . Tum G , S.
8 8
4 8
8 8
8 8
88
8 7
88
8,
8 8
883
8 8
27*
AfcJNTipiA. H O M I L I A XI.
#7
231
1 " lem vcslram, quasi ignem iu arvum silveacens,
. , possilis immiilcre. Si ergo non liabetis juslum
, igncm, iram dico adver&us cupiditates malas,
" , \ - animadverlile a qtialibus bonis per insidias abstra , , \ cli fuerilis, ad quale supplicium pracparali c l a qua
, re seducti. Alque ita mens vestra pobria facla, ct
\ quasi ignis a doclrina ejus qui misit nos incensua
, ad iracundiajn, polerit ctipidiialem consumerc.
, Mihi credile, moio velitis, potcrilis emendare
cuncla.
.
IV. Dei qui ccrni nequil iinago estis. Unde qui
IV. . "
pie vivere cupiunt, ne dicant idola essc Dei ima " , \ . ginem, idcoque coli ea oportere. Nam Dei iroago
. bomo est. Qui in Dcum pie se gerere vutt, bomini .
benefacit, quia Dei imaginem portat bominis cor ,
. , , pus; simililudinem vero non omnes gerunl, sed
. - bonae anima? pura mens. Atianien, quia nos scimus
* \ * bominem factum ftiisse ad imagiuem c l ad swiililodinemDei,horlamursiliserga illum p i i , ul inDeum,
, , , , - cujus est imago, gralia referatur. Honorem ergo .
. , \ - imagini Dei, id est bomini, dcferre oportel bunc in
, , , - modum, pracbendo esuricnii cibum, sitienli polum^
, , nudo indumentum, aegro providenliam, peregrino.
, , \ - tcctum, in carcere posilo visilalionem ac pro viri . \ * bus auxilium. l ne singula reccnseam : quaecunque
, , aliquis sibi desiderat bona , alteri indigenli pariler
, \232 ^ * tribuat. Tuncque i p s i , in Dei imagiuem pietatera
- exercenti, bona potesl imputari raerces : qua r a < \ - lione, si isla facere recusel, quasi qui contempse " , . rit imaginem, punietur.

51
,,
19
V. ,
,
*, , , \
; '
tv , ' *
, ' " ,
\ . " , ,
.
,
, , ,
.
69
VI. , ,
, " . \ ,
,
, . \
, 233 *1~
1
V . An igitur dici potest, propter pielaiem erga

Deum coli omnem formam , si bominem, veram
Dei imaginem, in omnibus conturoelia afficilis, occidendo, adullerando, furando, i n mullis aliis indigne accipiendo? Oportebat autem ne unum quidero
roalum committere , per quod bomo conlristetur;
nunc vero cuncta facilU quibus bemo angitur. In>uria cnim etiam anxietas flt. Ideo inlerficitis et res
illius auferlis et quaecunque alia s c i u s , quae non
vuUis pati. Vos aulem stmaligno quodam serpente
ad maliliam decepli, per suspicionem seiitentiae
multos deos inducentis, in vera quidem imagiitt sera
bomine impii eslis, in rebus vero sensu destiaitfe
pii vobis videmini.
^ V I . Nonnulli autem dicont, si noluissel Deusea
csse, utique non cxelilissent, sed fuissent sublata.
Ego quoque fateor, id omnino fiilurum, quatido
omnes suam erga Dcum ostenderint volunlatem ,
tumque bujus mundi fore mulationem. Verumiaiuen, eliamsi vultis illum ita facere ut nibil eoruai
J
" H a u d male D corrigit infra bom. x i , I I . Iia conj. C , qui exh.
in texlu, ut . " leg. censel S. " . " .
0, " Ila 0 c. S. ( c f r . l i o m . _ x i i , 3 2 ) , <5." " 0 .
Addendum posl . S. Tum . . Forsan scribendum esl
. " C. " . ' . " . " S, , C. f n m \ " . idem.
Dein. . . " Ila S , C, . Tum . Deinde . conj. D. . Postea ascripsi c. codem. ", C. Ac D scribendum pulabal %\
* Verumlatneu *i sic vultii tutn facere S. Mea quidcm senieiitia deltMidum
post .
9
S. CLEMENTIS 1 KOM. PONT. OPERA DfJBIA.
179
quae adoranlur supersit, dicite nobis quid rerum non , , ( ,

ol , ol , ,
adoraslis ?Nonne alii ex vobis solem, alii lunam, alii
, , , ,
aquam, tcrram a l i i , vel montes, vel arbores, vel
\ , , ;
semina, alii etiam hominem , ut in i E g y p l o , ado , ,
i ant? Oportuit ergo Deum nibil relinquere, sed neque vos ipsos, ut nibil essetquod coleretur, neque ,
q uod coleret. Vere boc iieri optat qui inlra vos lalet .
pessimus serpens, nec parcitvobis. Sed non ita * 8* . ''
erit. Nibil enim peccal illud , quad adoralur, vim .
quippe patilur ab adoratore. Nam licet ab omnibus
.
homiuibus injuslum feralur judicium, at non a Deo,
Siquidem aequuni non cst, ut idem supplicium re- ' .
-^
cipiat, qui patitur el qui facit, prseterquam si ille
\ , ultro adjnitlat solhis bonore dignissimi bonorem.
4 .
Ylf. Scd , i n q u i l , oporlebai eos qui adorant a VII. , \,
vcro Deo periuii, ne alius boc faceret. Veruin an es ,
Deo sapientior, ut e i , tanquam prudentior, consi- . ' ,
lium des? Novit quid faciat. Tolerat enim ompes . .
impios, yelut misericors et benignus pater, sciens, ,
ex impiis pios fieri. Et multi e cultoribus rerum , \ j-bpuraruib ac aensu carenlium, contersj, ea colere . \ \
ocssarun', el delinquere , atque apud verum Dcum
\ ,
per preces Graecorum quoque inulti salvati sunt.
[ ] " \ "
.
VIII. At Deus pi incipio oportebat efflcere, ut nul234 VIII.
latenus de talibus cogitaremus. Haec dicenles igno- . *
ralis, quid sit libertas a r b i t r i i , et qua ralione slt , \
possibik vere boiios esse. Quia qui suo proposifo (28) . " 7
78
fe
78
7 8
7 8
boitus est, vere esl bonus, qui w o ab alio eoactus C

fii Vonus, vi*enon est, quoniam non propria electione $et quod est. Cuni ergo uuiuscujusque iiberlas
perttciat vere booum , et vere malum perpeiret, in
uooquaqqe fieri quod inimicum vel quod amicum
e s t , per rerum eperumque occasiones molitus esi
Dene. Npn, inquit sed quidquid cogilamus ipse no&
faeit cogilare. Oesinite. Gur amplius blasphematis, qui boc dititfs ? S i ejiim omne, quod cogitamus,
ab ipso menti nqelrse inspiralur, ipsum dicitis causam fornicationum, libidinum , avaritise oiDoisque
blasphemi. Cesaaie maledicere, qui debetis benedicere, eique omnemi imperliri bonurem. Nec d i catis: Deus bonore non indiget. Quaravis enim ille
nuliius indigeat, atlameR debuislis, respiciendo ^
, *
^*,
\ . \
,
,
. , \,
# , . . ;
,' , , ,
\ . , \ . \
. ,
* *
10
VARIiE LECTIONES.
' . ' C.
Iia et ex conject. G , in cuj. lexfu .
*

.. "" Ii li aa

(
C. Tum
Tum
.
.
Gl.
C l . rFalsus
.
u . *
U c.
c. S
S ,,

G.
G.
alsus csl
c s lS
de G.
"" *
J
.
~
. . . . . .
.
Lacuna cod. Ottoboniani iia explela, sententiarnm nexus, ap. G. periurbalus, jam logices r a tioni respOndet.
' , qui signuni interrogandi habet post .
.
Jia S.,
C, .
excidit ex ulraque Clerici edilione ei ap. S.
Ita C l . O c . G. lidem deindo
, G l . .
YARIORUM MTJE.
(28) ., Ista Clemonlis src apud
, msi ex anitnlsui proposllo proprio* Qui enim
Maxiinum proferuntnr : ab ultcro ex nece&silate factus est bonu*, bonus non
, . ' est; quia non ex institulo sit, quod isf. Libera enim
, ." cujusque voluntas, quod tevera bonum ett efficit, el
, . . revera malum ottiendit; unde Deus ptr istat occaiio
, ,
nes voluit cujusque affeclioneni patefacere. Qua>, inier
. " ,
Glemcntis Romani alia, legtmiur in Eclogis i o .
Damasceni mss. collegM Glaiomoniaiii cap. Ot Afe.
. Fieri potett u( quhqnam sit constqnter bo- vnne ei iibâte^ CQT^
4
76
7 6
7 7
7 8
8 1
7 8
8 8
8 8
CLEMENTINA -
281
HOMIUA XI.
2ft
^ Tc3atv ) - quiiaiem, c u m , qui omnibus vos curoulavil bene .

IX. , , ,
\ .
* . ,
, \ * 235 ,
, , , ,
\ ,
, . , \,
\ ,
; , \ ,
' .
\ . ,
8
84
88

(29), \ (50) .
,
. .
" (51) \ , ,
,
,
,
\
, .
8 8
87
. , , ' \
, t
7
"
- i
*

*
. , 236
.
,
.
6),'
-, ,
^ , \
.
,
, , $
, \

5 x 1
88
88
88
liciis, grata remunerari voce.

IX. S e d , inquit, roelius facimus, qui el omnibusque simtil gratias agimus. Verum bafcc dicendo
non inteltigitis structas vobis insidias. Quemadmordum cnim , quando unum xgrum mulli roedici, qui
nibil possunt, promittunt curare, unus, qtii revera
potesl mederi, remedium saom non porrigit, secum
reputans, quod, etsi ipse sanaverit, attribuetur aliis:
ita et Deus, una cum multisqui nibil possuntrogatus, non prsestat beneiicium. Quid ergo, inquit,
Deus ideone indignatar, s i , cum ipse curet, ascribatur alteri? Respondeo, licet non indignelur, attairaen non vult esse erroris adjnlor. Postquam enim
ipse benefecit, eliam idolum, quod nibil egit, tan-
qaara efllcax fldem accipit. Sed et ego tibi dico,

nisi propria et naturali iujuria afllceretur , quando
una cum sensum non babentibus timeliir ac adoralur, forle boc eliam suslineret; quaproptor cur
sit vobis, ut ralioni consentanea pro salule vestra
inlelligalis. Deus enim sibi sufllciens nullo indiget,
neqtie heditur. Nostrum quippe esl juvari aul laedi.
Nam sicut Caesar neque malediclis Ixditur, neque
graliarum aciionibus juvatur, sed, qui gralias agit,
securitalem habet, qui roaledicit inlerilum : itaqut
Lteum laudibus prosequuntur , ipsum nequaquam
adjuvanl, sibi vero ipsis salutem affeninl, pariqne
modo, qui conviciis appetunt, ei quidem non faciunl injuriam, ipsi vero pereunt.
X . Sed, inquit, non simililer in bomine ei Deo.
'
ego fateor, quod nou simililer. Majus euim suppUcium ut magis impio ; minus autem e i , qui io
mioorem peccavit. Sicul ergo maximus oinuium est
Deus, ita maximas dabil pcenas, qui in eum impius
exstiterit, quoniam adversus maximum deliquit.
Neque Deus propria manu ulciscetur, at oinnis
creatura in ea re indignabitur et naluraliter vindicabit. Non enim blaspheino dabit luceni s o l , noa
fructus lerra, non aquam fonles, non tribuet aniios
in inferis requiem, qui ibi consliuilus est princeps:
quando nunc quoque, adbuc subsistentc praeflnilo
mundi tempore, jregre ferl universa crealura. Ideo-
Ila c. S, C. Partlculam seq. uirinsquc bom. codd. auctoritas tueUir : qnapropter
non delenda ut censel S.
C.
C l . el S conira codd. aucloritalem. Scbwejr>ri conjeclura vulgala Icctio esl ap. C . '
et ex conject. C in cuj. textu .
.

conj. D, scr. Schliemannus Clement. . 250, 59.
conj. C.
CotWerio post
deesse videtur . Forte lamen scripsit nostcr . Yidesis Eustaibium io Uexaem. . 5. Ego sane, quid sibi velinl , non capio.D.
8
8 8
8 8
8 8
8 T
8 8
8 8
8 8
VARIORUM .
(29) Per me licet sensu aclivo snmere ac vertere : Nisi naturaltter injuria afficetetur, qui ad sensu detiitula ettonilus stupet. C.
Recte : nam alias noii intelligilur , quid sibi velit
. C. fr. G. 10. S. D R E S S E L .
(50) , C. Lectio ex .
allala locuin niinia corruplela prius laboraniem ita
dilucidat, ut conjecturis non ainplius opus sit. ID.
51) " . Saepe dicUe
Edogw cap. \ \ ^ . \ .
*. ' ,
, * , *
,
,' .
, . .
, ,
, .
COT.
S. CLEMEKTIS I ROM. PONT. OPERA D U
383
que nec coelum suffi icnlcni millit knbrcm, neque , , - . \

lerra fructus dat, uiide plurimi pcreunl. Ipsc etiaru
" .
aer furore acccnsus ad pestcm producendam converlil se. In bonis tamen , quibus fruimur, miseri- ,
.
cordia sua Deus ad benigniialem crga nos cogit

crcnluram. Ita vobis, qui cunctorum opificem inbo .
ncstalis, omnis crealura succcnsel.
X I .
X I . Nam cisi per soluiioncm a corpore effugialie
,

pocnam, quo modo animam vestram, quae immortalis est, per mortem polerilis fugerc? Immorlalis ; .
enim cst ciiam impiorum anima, quibus meliue (52) ,
esset, non immortalem eam babere. Nam per ignem . incxslinclum cruciata perpeluo supplicio, neque > , \ ,
'
moriens, in malo suo finem non habel accipere.
237 - , .
Sed forsan dicet vcstrum aliquis: Terres nos, Petre
Doceie igitur nos, quo paclo laccnles proferamus ^ *?&> >i ,
vobis res quemadmodum s u n l , aliier enim vobis .
eas non possumus indicare. Quod si lacuerimus, ,
decipiemini a malis pcr ignorantiam; sin vero l o - , \
quimur, suspcctt sumus, quasi vos falsam ob cau- . *
sam terreamus. Quo paclo igitur malum eum i n - \ cantabimus, qui iitlra animam veslram latet, calli-
deque vobis inimicas Deo subscril opinioncs pra> " ;
9 4
tcxtu amicitiae erga Dcum?Reconciliemiui vobiscum;

namque pro vrstra salule fit ad cum c.um bonis
operibns perfugiiim. Inimicilia quxdam ad Deura
csl*, quac in vobis cum ratione pugnat cupidilas;
quia suspicione prudenliae corroboral insciiiam.
XII. Alii vcro dicunl: Deus nostri curam non
gerit. Hoc quoque falsum esl. Nam si verc curam Q
non gererel, nequc solem suum oriri faccrel super
bonos et malos, ncque pluviam suam demilterel
super juslos el injuslos . Dicunt alii : Magis pii
sumus, qui et ipsum c l simulacra colimus. Non
pnto, ei, qui ila loquilur, si diceret r c g i : Eumdem
libi Iribuo bonorcm, qticm morluis et abjeclo (imo:
iton puto, inquam, ei bene ccssurum. Scd inquiet
aliquis, (imuTii voca3 noslra numina? Ila aio. Inutilia cnim vobis ca rcddidislis, dum in dcos ascribiits. Cum forsan illoruni malcria ad aliquid aliud,
a
"
. "*
,
.
XII. "
. \ .
,
\ \ ,
\ \ .
, \ \ . *, " *
, \
\ " ^ *
". '
; , .
, , -
* Maltb. v, 45.
V A R L E LECTIONES,
oinserui c. . " ^ t v c o n j . D . E g o malim pv,quod propius accedilad leclioncm vulgatam,cUidem
accipit ex Rufini interpretalione bac : aeris lemperies temeratur. S. ". ' l t a D , . . .
C, .
om. . " Fort. scribendum , vel addendiim post S. " add. c. .
reposui, poslquam exciderat ap. C l . ct S. Subinde ^ 0 .
C.

9 9
YARIORUM NOTiE.
(32) ' ? . Ut Clementis sen- D quas ipsi [ortasse vetint paritercum corporibus finiri:
tcnlia cilatur a Maxinio,
^_
Locorum
communium
...... ser sed non ila esl; perferunt enim ignis (Eterni sine fine
uione 5 3 , u l Cleraentis Romani, iu Damasceno ms. supplicia, et ad pemidem tui nuturam non habent
cap. ^ \ , ad biiiic modum : moriendi. CUIII Clementiuis loquilur Jiistirms Mar \, , tyr Apologia n , p. 04, ct Dialogo cum Tryphoue, p.
. [ 225, dicitque improbis lucrum, , fore, ani , - mas mori, et fmem babere in slatum senstis va, \ .
cuum, . Ad sensum vcro RecogiiiiioImmortales omnes anima* tunl etiatn impiorum, qui- num Miniicius Felix, quem co loco cilavi. Ac cx
bus melius esset non esse corruptioni non obnoxias. pbilosopbts Hierocles in carmina Pyiliagorica ad
Nam j:er ignem inexstincium cruciatcv perpetuo $up- vers. 29 :
plicio, nec morientes, suo ipsarum malo sui finem , .
accipere twn possunl. Recognilionum lib- v, cap. 28 : cnini vult qui malui e s l , esie sibi animnm t m Jmmortales namque $unt eiiam impiorum animw
mortalem, ne scelerum vllionem paiiatur. COT.
9
CLEMENTINA. UOMILIA XI.
185

238 '
fimam, fuisset utilis. Nunc vero ncqoe ad
, . 6 lioc prodest, quando a vobis Iraiisftguratam colitis.
, . Qua aulem ratioue vos ct magis pios d i c i i i s , qui
\ ,
omnium eslis hnpiissimi, hoc ipso uno et incom, $ \ parabili peccalo interitvm animae mcrenies coram
*, ; illo, qiti verus esl, si perseverelis. Excmpli gralra

6i quis Glius, plurima beneficia a patre consecutus,
\ alteri qui paler non sil debitum palri bonorem de\ , *
f c r a i , plane exbxredabitur. Cum vero ex acntemia
patris vivcns graiias de bencOciis egcril, merito
bacres rclinqiielur.
\ , .
1 8 8
v e l
0 ( 1
X U I . Alii vcro dicunt, impii crimus, si nobis a

palribus tradila numina dereliqucrimus: idem cnira
est ac depositum servare. Igitur bae ralione, si
XIII. " ' ,

.

,
, , \
. *
, ;
' , '
. ,
, ; \ ,
;
239
,
. \
.
\
C
.
l
P
^scoBno, noa
debet filius frugi esse, melioremque vifaro amptocii,
ne impius evadat, peccelque eadem curo parenlibus
non agendo. Quam stulli autem sunt, qui dicunt: Haec
adoratnus, nc Deo simus molesli! Quasi Deo molesla
sinl ca quibus laudalur, non molesla vero, quibus ingrafcc accipilur el inflammatur. Cur crgo, cum iinbris
acciderit remora, in coelum omnino intuiti preces
ac supplicaliones assignatis? et quando obliiiuisus,
cito obliviscimini. Facia eni- messe aut vindemia,
Ktaiim ad idola, quae n i b i l s u n t , primilias deferlis,
eelcriter Dei immemores, beneficii aucloris. Sicque
in nemoribus et in templis positi sacrificia celebratis, atque genio indulgetis. Quapropter nonnulli cx
vobis dicunt : Solatii et bonae Iraclationis causa
praclare isla excogilata sunt.
XIV. " !
. \
,

\ \ ,
\ ,
, ,
\, \ , \ , \
, , \ , \,
'
,
\
;
X I V . 0 stolidi! Vos bujus dicti eslole justi j u d i ccs. Si enim oporlebat hic se ad corporis volupiatem alicui tradere oblcclationi, mclior crat <?a, quse
in fluviis et silvis et l u c i s , ubi compolationes et
convivia et loci umbrosi, quam ubi da;moniaca
amentia, et manuum sectiones, abscissiones verendotum, rabidus furor, insania, sparsi crines, strcpilus euidoresque, afflatus fanalici, ululatus,
omniaque illa quae curo simulalione ad terrorcni
amentium fiunt, ut debilas illis preces et graliaruni
acliones offeratis, idque iis,qui morluis magis sunl
mortui.
10
11
a l i (
l l i s
o r l u s
s i l
e x
a l r e
, a l r o n e
a u t
" X V . Et cur Iafi ista facilis? Quoniam inlus la~

X V . \ ;
, - D tcns serpcns vobis non vull cdicere, qtii infntcluosam inseruit cupiditalem, dicam ego alque niemo , .
" rabo. Ila aulom babet: Apud religionem Dei pne , , , dicatur agere sobrie, sibi lemperare, iram tenere,
, , *, non subriperc altena, juste vivcrc, cum bono jure,
trauquille, leniler, sc in indigenlia potius conlinere
, ,
ac reprimere, quam cum non babeas, alierius bonis
, 240 ) 1 8
VARLE LECTIONES.
, quodldeest in ulroque Hom. cod., addidit D. Subinde scripsi c. t conj. D ,
, C , quod rautari voluit in , . Tum .
om. . insertii c. .
C. Subinde . * C.
C.
Vbb. \
textui reddidi, cum prsetermissa essent in ed. Scbwegleriana. Subiiide S.
* .
Ita 0 , i i t conj. S , \ . C . ex conjecl., cod.ipsius,in cuj. marg. .
Ruf. Rec. v, 5 0 : In templis aut lucis.
S , C, 0.
Ita explicandum esse videtur Oitoboni1ni , ap. C .
S , C, .
om. 0.
0.
1 8 8
18
11
,8
18
287
8. CLEMENTfS I R O M . PONT. OPERA DUBIA.
t*S
hijitstc ablatis cxplcri. Apud vocatos autem deos vov .

contraria peraguiUur. Et nonnulla iu admiralionem . \
juslitise denuntialis, quae licet omnia precepta ex- , \
sequereiniiri, ana Dei ignoralio stifficit ad punilio- ,
oein vestram. Cseterum convenientes ad loca quae * .
YOS iis assignatis, alacriler iuebriamini, et aras ac- * ccnditis , quarum nidor vagaius eaecos surdosquc \ , 0 \ \
spiritus vi sua ad odoratus locum ducit. Sicque
ibi alii fanaiicis furoribus, alii absurdis cibis re- .
plentur, ad libidinem vertuntur alii, ad furla alii el \ ,
adultcria. Nam fusi illic sanguinis vapor et vini
, \ libatto etiam satiat impuros spiritus, qui inlra vos , \ \ .
occultali omnia baec reddunt suavia, atque per
somnia vos falsis spcctris irreliunt, innumerisquc
,
perpessionibus puniunl. Nani occasione sacrarum,

ul vocant, bostiarum rcpleti esiis iruculenlis das- , ' monibus , qui caute vos inscios perimunt, ut non , \ scntiatis factas insidias. Praetextu siquidcui cujus- .
piam injuriae vcl calamilalis, amoris, irae, moesti- , \
l i x , aut laqueo aut aqua suffocant, e loco praecipiti ,
dejiciunt, bomicidio s u i , aul apoplexia, aut alio .
worbo e vita cogunt migrare.

^
\ .
X V I . Ex nobis autem nulltts latc quid potest
X V I . ,
p a l i , sed a nobis daemones torquentur, quando' \ ' , quidcm in aliquem ingressi, ut lardius egrediantur,
**. 24>1
rogant nos. Sed dicet aliquis : In has perpessiones
' " \
incidunt interdum etiam quidam Dei cullores. Aio . \ , id fieri non posse. Ille enim, de quo loquor, cultor
,
9
Dei e s t , qui vere est Dci cultor, non qui duntaxat

, ,
dicitur. Qui autem vere est, tradilse sibi lcgis per- .
ficit opera. Si quis impre egeril, pius non est. , . "
Quemadmodum si atieuigcna legem servet, Juda?us ,
est; qui vcro non servat, esl gentilis. Judaeus enim, , ".
Doo credens, legem implet, per quam fidem etiam * , ' \
alia raala momibus similia c l gravissima trans- \ .
ferl . Qui vero non exsequitur legem, clarum

est, quod non credendo in Deum fit transfuga,
, \ "
ideoque peccator velut nequaquani Judxus proptcr peccatum a calamitalibus subigilur, qiue ad p u - .
nicndos pcccalores couslitutje sunt. Nam consilio
Dei, quod ab initio sancitum fuit, illius culiores " ,
jusie propter delicla poena consequitur. Quod (U, ut, ,
postquani pcena de peccalo velut debito per vexa- D
tionem ralionem repeticrit, conversos bomines in
" .
cunclorum judicio puros reprascntel. Sicut enim
,
improbis pnusentes delicia; in damiuim fulurorum

bonorum ccdunt, ita supplicia lapsis in peccalum
/,
Judaeis miiluntur ad cxactioucro, u l rcccpla bic delicii pcena a futura illic aetcrna daninalione l i - >.
berenlur.
tv
1 6
11
Malth. xvn, 19.

V A R L E LECTIONE8.
. "
.
C
fu ,,
D.
>.
C.
t.. Lcclionem
Locuonem Oltoboniani
uuoDoniam praesagivit
pnesagivu S.
.
.
t . "
Sede vocabuli mutala leco
:'
"
" "
* ~
" pra-lermisil
" " ' S c. C l .
^
'
c. . . . . , . Iloc modo
* .
nascividelur
videlur aniiihesis.
anlilhesis. D.
D.
C. 0 . " . " Ila 0 c. S , clegansnasci
C.
D., qui insuper exemplis comprobavit, voccm coiijungi posse cum
casu accusativo, atque baud raro suuii iu malam pai tcm. S. G, 0 .
1 1
1 1
1 8
1 9
9 1
1
9 0
289
C L E M E N T I N A . - ~ IIOMILIA XF.
290
242 *** & , . Vos vcro haec difcore non poleslie, quia
! ,
non crediiis, qux illic sunt esse queroadmodum
> , . dicimus dicoautem, ubi cunclis iiat rclribuiio.

Quocirca quod est ulile ignoraulos, a temporariis
.
voluplaiibus, ne arterna accipialis, decipiniini.
Quare nos conamur, commodi vobis prohaiiones
afferre, ut plene certi de picialis promissionibus
, \
per bona opcra possitis nobiscum sa?culi quod t r i
stitia vacat hafiredes exsislcre. Donec igilur cogno .
" , " scaiis nos, nc nobis succensealis, lanquam mcn . tiamur circa bona qux vobis cupimus. QIKB enim
putavimus vera ct bona, ca ad vos afferre non i n ,
vidimus; sed conlra fcstinavimus, reddere vos bo ,
, - norurn, quae novimus, cobaredes. lla quippe ad
inOdelcs loqucndum esl. Quod autem plene vcros
".
. " \ , profcramus scrmones, non alitcr polerilis scirc,
nisi prius cum veritatis sludio audialis.
,
.
XVIII. \ ,
XVIII. Quapropter nunc, licet serpen9, quem i n " , tus habclis lalentem , mille vobis tendat insidias,
\ , " , ' pravas subjiciendo cogilaliones ct impcdimcnia,
altamen eo magis obsistere ei debeiis, ei assiduo
" . - uos audire. Oporlet enim, u l vos, qui fuistis valde
, dccepti , convenientcs cognoscalis, quo rnodo ille
incantandus sit. Aliler vero fieri nequit. Incantare
^ ." . ,
- autera dico, menle repugnare pravis daimonum
243 , consiliis mcmores, curo promissione scicmbe
inundo ab inilio morlcm procreasse.
* ".
X I X . Unde vcritatis propbeta, sciens mundum
XIX. "
\ - C errasse plurimum, et maliiiae consensisse intuitus,
iion expetivit pacem cum illo, ut ex errore consivov ,
stenlem ; sed usque ad linem cunclos in malitia
"
consentienles oppugnat, el veriiaiem in locura c r , \ "
roris proponil, ac resipiscenlibus vclut ignem i m ,
roittit iram advcrsus insidiatorem, quae gladio

, eimitis est , objectoque sermone ignorautiam
" ,
cognitione interimit, quasi scindens ac separans
\ .
- vivos a mortuis. Ilaque dum malitia per leghimam
. cognitionem vincebatur, bellum cuncta lenuit. Nam
propler salulem filiug credens a palre incredulo
, \
separavilse, vel pater a fllio, genitrix a iilia, filia a
, , roatre, alque omnino propinqui a propinquis et
, \ " \
amici a familiaribug.
X X . Neque dicat aliquis : Quomodo id juslum

X X . \ ,
11
ft
\ ;
\ . ,
, \ , ,
\ *
, " ;
\ -
fuerit, separari pareotes a liberis, liberos a parentibus. Justum esl, et valde. Nam si una morali,
praeterquam quod nihil eis proderant, eliam cum
iltis peribant, quo paclo sequum non est separari
eum, qai salvari v u l l , ab eo qui non vult, scd una
perire cupit. A d baec, non i l l i , qui quod pricslat
Mallh. , 34.
" C . " C l . Fallitur S. de lectione C i . " C. " Ita 0 et ex conject. C , m
cuj. textn . " I i a S , C. Ambigo de scriptura libri Otiob. non plena. "
0
..
om. 0 . " Vbb. , '
largitus cst
. " continuo pacem mundo in erroribus posito dedit. Hecogn. v i , 4. Undeconjeclaverim
coiijeclavt
esse scribendum S. " P o s l decsl aliquid , supple vcl simPem aliquaui voccm. Cfr.
ftecogn.s\ 4 : Sed ignoranlice ejut ruinis scienliam verilatis opposuit. Dcinde cgo post commaie
dblinxi, non, u l C' posl S. " add. c. . " 0 .
accessil ex 0 . " 0 .
y
91
292
intelligunl, vellent scparari, imo simul iuanere, 244 , \

aliosque meliorum exposilione juvare. Unde incre- , ol duli, dum nolebant audire, ipsi contra *os p u - ,
gnabanl per separaiionem, pcrseculionem, odium. , , .
Qui vero ista suslinebanl, niiscrali eos, qui ipsis
, per ignoranliam insidiabantur, doctrina prudentiae
,
orabanl pro vexatoribus suis, scientes causam de- * ,
licti esse ignoranliam. Ipse enim Magister clavis .
confixus orabal Patrem, ut ejus inleiTecloribus d i - ,
milterct peccatum, dicens : Pater, dimitte illis pec- , *
catatua. Non enim iciunt qucs faciunt . lmitantes , ,
ergo Magisirum el ipsi in iis quap patiebanlur ora- .
bant pro afflictoribus, quemadmoduni edocli fue- \ \, ,
rant. Sic non odio parenlum scparabanlur, quando- , .
quideui el pro iis, qut nec erant parenles, iiec pro- ,
pinqui, sed inimici, preccs continuas fundebant, , ,
eosque, prout jussi erant, nilebantur diligere.

\
.
8 8
4 1
41
X X I . Mihi aulem dicite vos, quo modo parenles

diligaiis? Equidem si velut juslitiam scmper inluiti,
bene est : sin vero tcmere, non amplius bene. P o lestis enim parvam ob causain eorum bostes lieri.
Quod si gnari diligitis, dicite, quid siul parcntes.
Respondebilis : originis auctores. Cur crgo cunctarum rerum originem Deum non amatis, si justo
judicio boc suscepistis facere ? Sed et jam diceiis,
illum non novimus. Quare igilur non percontali
colitis sensu destituta ? Quid vero ? elsi difiicile
erat vobis cognoscere quid sit Deus, at quid non
sit Deus, non poluislis non scire, ut repularetis, neque lignuro, neque lapidem, neque aes, neque aliud
quid ex corruptibili conslansmateria Dcum essc.
X X I . ,
; \ , , , , \
. , , . .
, ; ' \
.
; ; 245
, ,
, , , .
X X I I . Nonne enim ferro caelata sunt simulacra, C

el ferrum quod sculpsil igne emollitum est,elignis
aqua exstinguilur? An non vero aqua per spirilum
uiovetur, atque spirilus a Dco cuiirtoruun opiiice
inilium exslauiix babet ? Sic enim dixilMoyses propbeta : in principio crearii Deu$ calum el terram :
terra autem erat invi$ibilis et incomposita et tenebr<t erant tuper abtjnutn, et spirilus Dei ferebatur
super aquas. Qui spirilus, diceule Deo, vclui
roanus ipsius cunela fecil, lucem separavit a leuebris, et post ccelum invisibile visible expandit, ut
superiora ab augehs lucis babilarentur, inferiora
vero ab bomine una com oninibus propter ipsum
faetis adniinistrarcntur.
X X I I . \

, \
;
, \

;

,

, " \
, , \
, ,
,
,
'
4 8
X X U l . Nam propler te bominem Deus aquam

qu;e supra facicni terroc erat jussil secedere, ut libi
icrra fiuctus posset producere : c l fccit mealus,
quo fonies tibi prseberet, ac apparerent fluminuni
4 4
4 8
.
XXIII.
\ ,
, \ , \
88
* Luc. x x i i i , 34.
* , C , S.
Iransci ipsi ex 0 .

.
.
, C.
, \
. t f r Tuirian Pro epist.ponlif. lib. , cap. ult.
oro. .
C
0
^ .
.
4 8
4 8
4 1
4 8
8 8
8 8
8 8
4 8
"
293
CLEMENTINA. HOMILIA X I .
, ,
.
;
\ \
246
^ ;

\ ', \
. "
,

,
.
X X I V . \

,
,
^ ^
. \ ,
\ ,

\

.
X X V . * ,
,.
\ ,
, ,

, , .
,
. ,
. , 247 > , , *
.
8 8
8 1
5 1
5 1
8 8
8 8
9 1
X X V I . *'
; ,
,
, ,
, \
.

* ,
, , , ,

. . "
, , \ & \ ,

8 8
< !
8 8
6 8
294
, et animalia exircnt, uno verbo ut omnia se

tibi possent oflerre. Aut non propier le venti spirant, ad fructuum productionem, ci imbres deferiintur, et aiuii tempestates fiunt? Jam vero sol ct
luna cum aliis stellis propter te oriiintur et occidunt, fluvii el slagna cum omnibus fonlibus libi
subserviunt. Unde libi sensu carenli quemadmoduro major praeslitus est bonor, ita ingrato major
praeparata est ignis poena, quod scire nolueris,
qirem ante omnia oportuit cognoscere.
X X I V . Sed vel mincex roinoribus agnosce cunctorum causam, considerans, quod omnia aquaproducit, aqna vero a spiritu accipit rootus originero, spiritusaulemabuniversorum Deo inilium babet. Atque
lla oportel repulare quo pcr rationera ad Deum possia
pervcnirc, ui agnoscens tuum genus el regeneralus
aqua primigenita etiam bseres efliciaris parentum
qui te ad incorruplioiiem genuerunt.
X X V . Proptcrquod prompte, tanquam filius ad

paircm, accede, ui Deus causam peccaiorum tuorum ponat ignorantiam. Quod si postquam vocalus
c s , non vis, aut cunctaris, justo Dei judicio peribis, et quia lu noluisti, nolet te Deus Nec vero pules, quod et si omniuro, qui unquam fuerunt p i i ,
piissimus sis, non fueris aulem baplizaius, spem
adipisci aliquando poleris. Eo enim majorcs dabis
poenas, quod bona opera non bene feceris. Praeclara eniin res est, bcna opeiari, quando juxta
mjndatum Dei IU. Tu vero, s i , ut illi placet , nolis
bantizari, tuae volunlali obsequena iilius consilio
repugnas.
X X V I . Sed aliquis forsan dicet : Quid confert
ad pielalem, aqua baptizari? Primo quidem, quia
id quod Deo piacuit facis. Secttndo vero per aquam
Deo renatus, timoris causa primam nalivhaiem
quam ex concupiscentia traxisli permutas, sicque
salutem consequi potes : aliter aulem impossibile
est. Iia enim nobis juravit propbeta dicens : Amen
dico vobis, niii renali fueritis aqua viva, in nomine
Patris, Filii, Spirilus tancti, non tntroibiii$ in rcgnum cxlorum *. Quocirca accedite. Ibi nainque
est aliquid ab initio miscricors, quod fenur super
JQ aquam,el eos qui interbcala invocatione baptizati
sunl cripit de fuluris suppliciis, et quae post baplismum facta sunl a baplizalis bona opcra Dco
offert quasi donum. Quare confugite ad aquam
Joan. , 5.
VARIiE LECTIONES.
Ita 0 etex conject. C , cuj. lexlus .
ascripsi c. 0 .
oin. 0 .
. C , qui conj. .' Lcctio Otlolwniani quanilibetconjecluram reddilsuperfluam.

C. " . C , . D.
om. .
scr. Scbliemannus
Clem., . 226, 569. S.
IlaO c. S , C. HIBC vbb. non sunt in codice Turriani, neque agno
scunlur a Rufino ; quare ea D esse putat a' malamanu. S.
alia tnan. 0 . Iia et Turrianus;
Ruf. Rec. v i , 9 : ampulatur.
Cfr. Schw. Mont. p. 184; Nacbap. Zeitaller i , 2!8 s q . ; Zcller : Ann.
Theol. Tubing. 1845, p. 615; 1847, p. 152; Frank . Wurtemb. St. tom. XVIII, p. 71 s q . , X l X p. 179; H i l enfehl : D. Clem.Rec. u. Rom. p. 166; D. Ev. Joh. p. 151; Krit. Unters., p . 558 ; Rilschl : Ann:Theol.
nb. 1851, p. 514.
0 c. I) , qui locura ila vult reslilui: \ . \ . .
\ . . Apud C \ deesl aute , S .
. .
',.
8 t
8 8
8 V
8 8
8 8
8 7
8 8
8 8
8 8
8 1
8 8
>
203
2M
haec cnim sola vim ignis potest exstinguere. Ad . .

quam qiti nondum vult venire, adliuc rabidum gcrit
spiriium, cujus gratia non vull pro sua salute adire . ,
atjuam vivam.
,
X X V I I . , , .
X X V H . Accede igitur, sive justus sis, sive i n
juslus. Nam tibi, si juslus es, solum deerai bapli- 248
,
zari in salutem, sin injustus in remissionem corum,
quae in ignoranlia prius perpetrasti. Si vero injuslus, * .
' ' '
relinquitur, ut baptismatis bona opereris juxla j m pielatis proportionem. Quapropler, sive justus es .
sive iniquus, festina nasui Deo, quia dilatio affcrt , , ,
periculum; nam incertum cst praesliuituip morli
nostrae lempus. P a l r i , qui le ex aqua genuit, simi- ,
liludinem per bona opera oslende. Tanquam veri slu- .
44
5 0 1
1-
'
diosus verum Deuoi bonora utpatrem.Honor autem .

ejusest,utita vivas, sicut ipse, qui juslus est, deside- .
'.
rat.Porro justi \oluntasesl, injustitiam uon facias. Et
est injuslitia, occidere, adullerarc, odisse, fraudare, , , , \
caHeraquc bis siinilia, quorum mullfie sunl specics. .
XXVIII. ,
X X V l l l . Verumlamen istis adjiciendum est a l i quid, quod quideip cum rcliqms bominibus uon est 8 [ ,
communc, sed proprie cojnpctit religioni Dei. Dico . ,
autem, in puritale dcgere, ad uxorem suam quando ,
in purgatione est non accedere : boc quippe jubel . ; \
Dei Icx. Quid vero? Nisi purilas in religione Dei , ,
osset consccrala, vos ut canthari cum voluplate .
Vuivercmini. Quarc, lanquam homines aliquid am* ,
, pliu6 brulis animantibus babeiues, nimirum csse
ralionales, cor quidejn a malis purgate per coele- C
, . 249
, ' ^
slera inlellectum, lavacro aulcpicorpusdiluite.Nam
iuler vere bona est niiuidities. Non quasi cordis
puritalem pra3cedat castitas corporis, scd quia post , bonum sequitur quod mundum est. Etenim mapi- . \
stcr noster quosdam nostroruni Pharisreorum et * ,
() \
Scribarum, qui sunt separali, el lcgis insiUuta, ut
gcribac, plus caeleris. cognoscunt, redarguebat tamcn , -"
velul bypocrilas, quod ea sola qua? ab bominibus , , ,
videnlurpuriOcarent, cordis vero puritatem quam \ .
solus Deus aspicit relinqyerent.
X X I X . ' ' ,
X X I X . Hac ergo ipsa voce usus esl, revera ad
hypocrilas inter eos loquens, nou vero ad omnes. ,
Nam praerepit, u l quibusdam obediretur, quod iis . \ , . commissa fuissel Moysis catbedra *. Verum ad
bypocriâs d i x i l : Vas vobis Scribie et Pharhcoi hy- D * 7 , pocritcs, quia mundatis calicis et paropsidis quod ccuoi, ,

exterius est, intus autem ea plena sunt squaloris.
,
Pliariscee coece, munda prius calicis et paropsidis . ,
D
7 1
Mallh. x x i u , 2.
Ita S , C, 0 . Vbb. accesserunt cx 0 , in cuj. marg man.
rcc. nro .
C. Subinde ' add. S. c. Ruflno Rec. .', 9 : injusio vero'.
.
0 . * Arist. Hist. anim. v, 19, 552, a, 17 : ,
'-'
' . C.
C , \
lacuna in inler et , quam al. nian.
.
C. Oitoboniani lect* praesagivii
add. c 0 . Idem . lacunam pracbet
0 . * C.
u
7 0
7 3
T e
(33) . Id signiflcat nomen . Suspccta autem Ebioniaroi ct Judaismi
qu;r bis capiiibus dicuntur de lavatione C O T .
suni
CLEMENTINA. HOMILIA X I .
298
, - interius, ut et iiiorum exteriora munda fiani .

Et vere. Nam niente per scientiam illustrala, qui
npcu
. *
didicit potest esse bonus; quam rem conseqoitur
,
puritas, quia ex interiorl iolellectu llt exterioris
, *
corporis bona provisio. Quemadmodum ex corporit
neglectu mentis provisio fieri nequit, ita qui purtis
. *
est,et qaod exterius estetquod interius potest purgare: qui vero exteriora purgat, ad hominum lau, \
250 des aspiciens, id agit, ac propler cernenlium laudes
nihil a Deo recipit.
, \
.
X X X . Gui vero non apparet, melius esse ad
X X X . , \ , - mulierem menstrua patientem non accedere, sed
\ ; \ - ad puriMcaiam et lotam ? Oportet etiara post concobitum lavari. Quod ei boc facere vos piget,
. ,
, animo repetite, quo pacto castimoniae munia pro
.
sequebamini, quando sensua expertia idola cole , , ,
batis. Erubescite, quod b i c , ubi oportuit, non
\ , dico majorem, sed singularem et integram ample . - cii castilalem, segniores estis. Gogitate igitur eum,
, \
qui voa illic constituerat, et intelligeti qois hie
. .
vobis segiutiem ad Caslimoniam iminiltat.
X X X I . Sed dicet aliquis veelrum : Oportet ergo
X X X I . '
nos
facere quaecunque apod idola egtmu*. Aio
; , , '
, \ . " i i b i ; Non omnia, scd qutecunque HENE faciebatis,
, alque hic majorem in roodum. Quidqnid eoim bene
i i l in errore, a verilale pendel, aicul e i si qiiid
, , ,
. male fiat in verilate, ex errore venit. Recipite i g i tnr qua? undique ad vos pertinent, non q u sant
, , \

, C
<
S i quid boni faciunf, qui er
. , rant, fhcere nos non debemus. Hac siquidem r a , , tione, si non occidat Idolorum cultor, deberaus oc*
cidere, quia qai i u errore versatur oon occidU
;
X X X I I . Minime : imo polius, si illi qui errant
X X X I I . ,
bomicidium non faciunt, nos n * irascamur : s i
, 251 * ^

, errans non moeebatur, nos primitus ne quidem
concupiscauius : ai ille amantem amat, nos eiiam

|, \ inimicos diHgamus : si ille muioum dat iis qul
babent, nos eliam non habentibue. Omnino saoe
, \ .
debemus,
qul aeteroi saeculi baereditatem spera mus, in bonis operibua superare eos, qui prasens
, ,
tautum saeculuiD norunl : gnari quod, si opera
' ,
illorum cum nostris operibus in die jodicii collala
, ,
paris merili reperiantur, coofusio nobis erit, et illi

, , \ , D *
<l
* * " perau in
teribunt. Fore autem nobis confusioueai, in eo
' , .
dixi, quod non atnplius fecerimus quam i l l i , qui ,
\ . bus ampliua inleUeximue. Quod gi confusio ertt,
ei in operibus bonie nos illis sequales ostendemue,
, non guperiores, quanio roagis, si in iisdem operi * \ , ,
bus
nog inferiores exbibuerimus?
;
a l i e n a
l n
d l
l i s
8 1
8 8
8 8
8 8
r r o r e
uod
f u l u
8 8
8 8
IBTTH. , 25.
^.
Ita c. S , C.
S, C. * Poat puncto
disungiit C. G , \ S , et Ruf. Rec. , 13 ita e$t, $ed. Dein S , 0 c.
G , qui conj. .
et ex conjct. C , in cuj. cod. deeat. Tum , , qn4
uidem recit 1** vidit. conj.C, qnod Greecum est. Leclio vulg.recte ge babet.
C.
l u 0 ct in iuarg. C , in lexlu.
' C. * leg. putal S.
Ila scrtpfti raikwe babila lecl. Ottob. , ap. C . Yeruui jam vidil S.
G.
8
7 8
8 1
8,
8%
8 8
87
8 8
8 8
PATBOL. GH. II.
10
299
S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DURIA.
500
X X X I U . Quo4 autcm vertj in die judicii cum

X X X H I . "
bonis operibus errantiura comparentur actiones cognoscentium veritaiem, nos docuil qui nescil ,
mentiri, dicens ad eos quidem qui negligebant ,
venire et audire iHum : Regina Austri surget cum \ generatione ista, et condemnabit eam, quia venit
,
finibus term audire sapientiam SalomonU, et ecce ,

plusquam Salomon hic, el non credilis *. Ad eos *
vero e populo, qui uulebaiit ad illius praedicalionewi , . 252
agere poenitenliam, d i x i t : Viri Ninivilm surgent

cum generalione hac et condemnabunt Ulam, quia " audientes egerunt, pcenitentiam ad pradicalionem , Jona , et ece plut hic, et nemo credit . Sicque
,
ad omnem eorum impielatem opponens etbnicorum ' ,

bene operanles, in condemnalionem eorum qui
. \
iu vera religione bonorum operum aequalia non \
,
facicbant errantibus , admonebat cordatos, ut non
solum bonitatem gentilium aequarent operibus, sed , etiam vincerent. Mibi autem fluxit hic s e r m o , ,
occasione accepla ex eo , quod oportet servare , . ^ ,
lcmpus purgaiionis et post concubilum corpus ,
abluere, nec inflciari banc castimoniam, licet qui \ ,
a veritate aberrant, illam exsequaniur : quando- , quidcm qui in errorc bene agunt, et veraereligionis *, \
homines coodemiiaut, et non salvantur, quia castitatem colunt propter errorera, non vero propier
pielaiem in veruni Palrem ac Deum cunctorum. *
, \ \
1 . Quod cum dixisset, turbas dimisit, et

ex raore cum familiaribus cibo sumpto quievit.
Ita ergo faciens et quoiidie disserens, accessiones
finnas legi Dei adduxit, putalos deos cum credita
genesi confuians, ostendensque temerarium rcrum
cssum nequaquam esse, sed mundum ex Providentia gubernari.
.
X X X I V . , ,
\ ,
.
, (34)
, , \
,
.
X X X V . , , 253
, * .
\
, '
\
-
X X X V . Completis crgo tribus mensibus, cum

per die jussisset me jejunare, ducens ad fontes
maris vicinos u l in perenni aqua baplizavit. Sic
igilur fralribus nostris feriatis ac la;lis pro mibi
a Deo concessa secunda nalivitaie, Pelrus paucis
post diebus conversus ad presbyteros coram oroni
Ecclesia pra3cepit, dicens : Qui misit nos Dominus
uoster et prophela, narravit nobis, queraadmodum
diabolus quadraginta diebus cum eo colloculus, * ,
nibilque contra valens, promiserit se ex suis aecla \
loribus apostolos ad fraudem faciendam missu- , *
rum. Quare ante omoia memores eslote illum apo- . bloluru vel magisirum vel propbetam fugere, qui

Mailb. x n , 42.
t om. .
S
Luc. x i , 32.
, C.
TIIUI addidi ^x
Parisiensi.
f t
Posl addenduro fort. vel post S.
* Ua
c.
S , C.
Leg. S.
conjeclura, insoripsique lacuna? in obviae voc. []. Tacet C de cod.
VARIORUM NOTJE.
(31) . Ad verbum sic
rum divinae revelaiioni ex auimo credercnt et adverle : BivituB legifirmasadduxit accessiones; hoc
bxrerent. D A V I S .
EST, homines nonnullos ila converlit, ui in posie-
CLEMENTINA. -
301
HOMILIA XII.
50*
( ] non prius praedicationem suam doctrinamque ac curale contulerit cum Jacobo, dicto Uomini mel
\ fralre, cui credilum est Ecclesiae Uebraorum Hierosolymilanae regimen, nec ad vos venerit cnm te , \ , slibus. Ne forte malitia, quae cum Domino pcr
, quadraginla dies disceplavit, nec quidquam potuit,
, , \ deinceps velut fulgur e coelo in lerras delapsa
, ' , coiiira vos mittat praconem, sicut nobis immisit
Simonem, pratcxtu verilalis in nomine. Dominl

, - nostri pnedicantem atque errorem seminantem.
Qua de causa qui niisit nos, dixit : Mulii venient
\
254
, adversus me m vestimentis ovium , inlrimecus
autem $unl lupi rapaces: frueiibus eorum cognoscetis eos .

.
9 8
88
X X X V I . \ jg
' , .
, ,
,
, ,
,
, \
\ \
, \
, \
,

, \ :
,
C
.
' XXXVI.Atquehis dictis,eosqui ad praecedcndum

fuerant ordiuati, in Antiocbiam Syria emisit, j n bens ut ibi tempus seculurum exspeclarent. Iia
ilaque profectis, Petrus ingenti bominum mullitudiue ad fidem adducla, morbos, aegritudines, da;mones expulil, in foniibu* roaris vicinis bapiizavii,
et eucbarisliam fregit: cumque Marooneni bospiteni
suum, jam omnino perfeclum, in episcopum constiluisset, duodecim presbyieros desigiiasset, fecisscl
diaconos, qua3 ad ordinem viduarum perlinent statuisset, pro coromuni bono ac de co, quod Ecclesia
ordini conducebat, esset colloculus, et consilium
dedisset ut episcopo Marooni obedire.nl, jam tribus
mensibus complctis, vale dixit Tripolitanis Pboenicias, et iler versus Antiocbiam Syriae ingrcssus cst,
omnibus debilo cum honore nos comitantibus.
'.
1. , \
' , . 255 &
, , ,
' . , \

, ,
,
, , .

, .
HOMILIA XII.
I. Egressi ergo Tripolim Pboenices, ot Anliocbiam
SyriaR venireraus, eo die Orlhosiam profecti ibi
mausimus, et quia esl prope urbero, e qua cgressi
fueramus, cum omnes fere pnedicaiioneui evangt licamprius audiisscnt, unum diem illic commoraii,
Aalaradum abiimus. Quia vero multi eranl nobiscum iler facientes, Pelrus Nicetam el Aquilain allocutus est dicens: Quandoquidem magna comitanlium mullitudo non parvam ijjvidiam nobis pef
vrbes intraniibus conflat, necessario curandum essc
judicavi, ut neque ipsi coniristentur, dum probi-
. , ,
>
nos, dum sumus spcctabiles, uif idamus in malilis invidiam. Quocirca
volo te Nicelara atque Aquilam ante me iter babere,
per duos globos sparsim, et clam genlium ingredi
civUates.
U. Vobis autem, scio, molestum est, quod id fa
e S s e
b i s c u m
MaUh. , 13.
V A R L LECTIONES.
*"
^
8 Clem. . 5 3 5 , et S. Tum uapwpiwv suspicalus esl C. Idem sobinde
^, ex conject. . li .
C. Tum ' .
.
leg. CCIIS. Scbliem. Clem. . 90 et S.
0 . Deinde S, C
1 3
8 8
0 .
8 8
vel ciuij. cl vcrlil C. addi vull S.
J05
304
cleiidum aodieritU, duorom non integrorum dierum * .
spalio a mo separari. Vos igitur cognoscere volo, ,
quod nos, qui persuasinius, vo9 qui credidislia , ,
mullo amplius diligimus, quam vos diligalis uos . persuasores. Uaque muluo amore flagranies Inco- , ,
lumiialis curam gcramos pro viribtis, non citra , ' , .
raiionem facientes quae ctipimus. Ad hxc vcro nulla

die a me disputaiue aberius. Per singulas enim
quasque insigniores provinciarum civitates propo- , \ , \
sui, sicuteliara vos scilis, perdies residere <l d i - . \ *
sccplare. Nunc ergo in Laodiceam nobls proxiniatn , \ ' ,
, . \
praecedite, el post biduuni et triduuin, quaulum ad
proposilum roeum speclat, auingam vos. Ad porias , 256 "
nulcra vos soli recipite me, nietu murmuris, u l sic , \
absque slrepitu etiam ingressi una vobiscum simus. g .
Et iudc simililer, cum dies ibi aliquot transegeri- ' , .
inus, alii pro vobis ulterius per vices praecedcnt
el bospitia prxparabunt.
III. ,
III. IIxc diconte Pctro, necessario acquieverunt,
dicentes: Non valde nos, domine, coutrislal boc , ,
, . ,
agere, qtioniam a te jubelur. Primo quidem, quia
Dei providenlia delcctuses, dignus qui cuncla prae- \
clare cogites atqtie consulas. Ad hxc vero, quia ple-
rumque per biduum tanlura necessitate prnecedendi
a leaberimus: illud autem spalium quamvis longum \
| , ,
sit, dum te non vidcraus dominum noslrum Pelrum,
atianicii cogilamus, roulto molcstius laluros, qui , \ longius pneniissi sunl, utpole jussos te diutius pcr
urbes exspeclare, el anxios quod aspectu desideta- , \
bilis vultus lui per mullum teinpus sint privali. Et Q .
,
nos noo minus illis tristes facere quemadmodum
jubes proptcr ulilitalem non moramur. Et his diclis .
pneccssere, acccplo mandato, ul in primo bospilio , , alloquerenlur mullitudinem simul iler agentem, quo ,
eparsim ct a sc mutuo divisi ingredcrenlur civilates. .
18
11
1 8
1 5
1 8
18
IV. His igitur profeclis, ego Clcmons valdc gaviIV. ,

sus suni, quod me secum esse voluisscl. Aiquc ba?.c , 257
* . \
ad eum verba proiero: Gratias ago Dco, quod me \ , non eimscris, u l alios: nam prae dolore enecius , ,
fuissem. Ule vero : Quid autem, inquil, si quae ne- . ; \
, ,
cessitas exegeril miili lc aliquo doclrinae gralia, lu
quia aliquandiu a me uliliier eris separatus, ideo ,
; ,
worieris ? Nonne polius, tecum reputans, ferenda
esse quae propter necessitatera tibi irnposiia sum, ^ , ; "
sequo animo suslinebis ? Aut ignoras, amicos una
, ,
esse recordatioue, licct corporibus separentur,
, ,
aicut nonnulli corpore prasenic*, quod eorum non
;
recordentur, animo peregrinanlur ab aniitis

1 1
t k
VARIiE LECTIONES.
C. " . C. Leclionero in obviam prvidil D. " Ita 0 c. , C.
Tum .
.
.
cod. Reg. 804 el Ruf.
0. Tum
coii). C , id. in textu, ui , c<d.
Reg. 804. Epttomesc 71 haec babel: ,
. Foriasse nostro loco post addcndum secundum S. "
. C, mliiiis recte.
.
Ila S., , .
.
,
nundosc.
legi vuit S.
cod. Reg. 804 et , C. in lexlu,
in Miarg.
Ita 0 c. co3. Reg. 804, 0 . Tnm col. Reg. 804 0 , 0 . Post 0 exb. .
C. Tum 0 , c. cod. iteg. 804 elEpt/. c. 72, C
l U cod. Reg. 804 etEpil.
i . c , C , 0 .
,
14
1 8
8 8
18
8 8
8 8
8 8
8 8
81
505
C L E M E M 1 N A . HOMILIA XII.
506
V. , , . ego respondi: Noli autem putare, dotuine,

, \ quod istura moerorem insipienter siiu perpcssurus
. \ , , quiinico admodum recta ratione. Quoniam cnim tc,
f , \ domine m i , pro omnibus habco, pro palre, maire,
, Iratribus et cognatis, qui per Deum auctor mibi
, foisli agnoscenda? servatricis verilalis, in locum
. , omnium habens te maxima fruor consolationc.
, , - Praeterea veritus juventuiis meae naturalem coocu , , piscentiam anxius eram , nc forte , qui homo j o , - vcnis sum , disjunctus a te (qui nunc ila animum
, 258
indiixi, u l absque divina quadam ira non possim a
. '' \ te divelli), a cupidilate vincerer. Sed quia inulto
, , itielius ac tutius est, me niaueie. apud te, boniiiiem
, .
qucm animus meus merilo revereri instituit, id circo omnino tccum esse opto. Ad haec memini
, . tc apud Caisaream dixisse : Si quis vult roe comi , , tari, pie Comitetur. Pie autem dicebas, neminem
, ,
trislilia secundum Deum afficere, velul reliuquendo
. " parentes, uxorem unaiitmem, aut alios verae r e l i , \ gioni addictos. Unde ego prorsus tibi sum aplus
, itineris comes, a quo si maximam velis inire gra.
tiani, ministeria servorum obire mibi concedes.
8
8 8
8 8
8 1
VI. Hoc audito, Petrus subridens a i i : Quid ergo

V I . \ , ,
, , ' puias, Clemens, quod non ipsa necessiiate tu iu
; \ \ servorura locum mibi redigeris ? Nam quis elegan les ac multas sindoncs cum adjunciis annulU el
; \ \ calceis mibi custodiel? Quis vero et stiavia exqui6* , , , \ silaque opsonia pracparabit, quae cum varia sint,
multos ac peritos poslulanl coquos : et omnia illa,
,
Q quae apud eflemhialos bomiues cupiditali, lanquam
iinmani bestia?, per omnera quaesita luxum ac
fraudem parantur? Sed forsan hoc te subiit pro ; ,
positum, quia non inlellexeris atquc ignores viUe
\ ,
\ , \ - meae rationcni, qui pane solo et olivis ulor, rarcque oleribus, quique veslinientum ac pallium habco
, \ (55)
boc ipsum quo amictus s u m , c l alio opus non ba' , \
253*^
\ * beo, neque ulla re. Nam in bis eliam abundc mibi
. , - esl. Mea quippe mens cernens illic omnia bona
, . , ifiterna, nibil corum quae bic sunt aspicit. Aitamen
, \ tuum egregium approbo inslitutum, mirorque ac
, laudo, quo modo cum sis vir in vita sumpluosa
^ educattts, facile viveudi rationem imuiutaveris el
. , \ ad sola necessaria traduxeris. Nos enim a puero,
, ego et Andreas, qui cjusdem meoum sanguinis esf,
, \ ^ meusquc secundum Deum fratcr, nonsolum in pu , pillalu educati, verum etiam propter inopiam et
. ", 0
aerumnas ad laborem asSuefacti, expedite nunc i l i 8
8 8
8 8
8 8
88
D , C, 0 . Tum D, C , , Epif.c. 75, xav conj. S. Deinceps 0 c. Epit. 1. c , C.
lta Eptf., C. 0 .
... (sic) pro 0 .
.
om. . Idem c. cod. Reg. 804, C, tpil. c. 75
l U EpitA. c , C 0 .
tyA Epit.c. 74 el , C.
epil.
S.
cod. Reg. 804 el 0 . Tum epit.
C.
cod. Reg. 804 el 0 .
9 1
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
(35) TpiGbrior. Tribunarium dicitur non semel
^ . In Ausoin Nairatione de Apollonio Tyrio, AtigusUc Vindeli- nio, epigramm. 52, tribon. Paulo anle Liber Regis,
connnedila, prolribonariuni: Nedespiciat Iribunarii
. E l sub finem capitis, .
panpertalem. Est aiiiem seu C O T .
rammaiiconini filiis \
307
80S
S . C L E M E N T I S I ROM. PONT. O P E R A DUBIA.
neriim vexaltonesferimus. Quare si crederes mibi, pot, \ , \ , \

servorum oflkia mc, bominem operarium, tibi i m - .
pendere concederes.
VII. \ VII. A t ego baec audiens contremui et collacrym a v i , quod talem habuisset orationera v i r , quo , ,
cuncu bnjus aetatis homines ratione acienti ac
pietalis minores sunt. Tum ille lacrymantem me . , ,
videus causam lacrymarum percontabalur. Et ego .
respondi : Quid lantom pcccavi, ut mibi hujus- , * ; \
modi proferres scrmonem? Et Petrus excepit : S i *
, , ' *' \ malum e s l , quod d i x i , ut serviam l i b i , tu prior
. \
peccasli, boc raibi postulans faccre. Et ego : Non
est, inquam , simile : me enim boc agere decet ,
omnino, te aulem, qui e Dei pracco el nostras ser- .
vas anhnas, id mihi facere grave est. Et Pcirus \ , \
respondit: Acquiescerem tibi, cum Dominus noster, , \ 260
qui ad salulem tolius mundi venit, unusque o m - , ,
niura esl nobilissimus, servitulem sustinueril, ut ,
nos suadeael non erubescere fratfibus nostris ser- ,
voruni exhibere ministeria , quamvis admodum .
nobiles simus. Tum egO d i x i : Si putem, quod te , ,
aim 8uperaturu8 oraiione, stulius sura : verumta- ,
men ago gratias providenliae D e i , quia parentum .
loco babere te merui.
VIII. Et Pelrus interrogavit : Neraone vere ex
VIII. \ \
gencre tibi superest ? Respondi: ttum quidem mulli * ;
oi polentes v i r i , atque cx prosapia Caesaris. Nam \ \ ,
patri meo, utpote una educato, cognalam Caesar . "
ipse junxit uxorem, de qua tres liberi orli surous, * ,
duo quidem ante me, qui cum essent gemini, adtnodum sibi invicem similes erant, ut ipse pater
aiebat mihi : cgo enim neque illos neque genilricem valde novi, eed quasi per somniufu obscuram
eorum formam rccolo. Mater ergo niea Mattidia
dicebalor, pater aulem Faustue, fratrum vero aller
Fauslinus vocabatur, alier dicebatur Faustinianus.
Cum igitur tertius ego posl eos nalus essem, mater (queroadmodura pater nieus referebat) somnium
vidit, qaod nisl confeslim duobus filiis suis geroinis assumptis urbem Romam fuissct egressa, et
abfuisset annis duodecim, ipsa cum iis lelbo peesinrio rsset interiiura.
IX. Pater igitur, qui liberorura amans erat, cum
eorvis ct aneillis, ac dalo sufficienti viatico, in na Matth. xx, 28.

, ,
* -
- . . . .
. .
* . ~ . . ,
-..
\
. ,
, ' *
.
(56) , ,
,
. , ,
, , ,
, '
' , .
;
261 ^ ^ '^ ^' ,

VARIiE LECTIONES.
Ila Epit.c 75 et , cod. Reg.804, C. Posl rcpetantur vbb.
in . " C. " Rufinus ba?c ila interpretatur : Acquiescerem tibiyuisi Dominu* noster
pnssus etset, quasi legeril S. Epit.
Epil. c. 76, quod pheferendiim esse v i detur. Cfr. boiii. x n , 45.
Ila 0 o. Epit.L c. et GO<1. Reg. 804. Htic accedit ed. pr. Colelerii, cojus
in ulraque Clerici ed. permutatum est cum . Unde Schwoglerus emendandng.
* 0 . nobilis adaque familice Ruflniis, quasi legisset C. * ItaO c. C et
cod. Reg. 804, Recoan.et Epit.
C.
C, Ruf., cpit. c. 76. Tum 0
et Epit. 1. c. In cod. Reg. 804 . .
m
VARIORUM NOTJE.
(56) . Sic qaoque ssepe dictas dicendtisque codex. A l in Recognitionibu$ ei Epilome, i m prrssis maniiquc exaratis, , Maithidia, quo
modo apud Nirephorum, el Giseci in Mciweo. Ex-
cipe tamen membranas Recognilionum pones P . Petilum : exbibenl enim Maihidia. Cbronologus Allissiodorensis monacbus Matidiam vocal. UUioia capitis vocc codcx, . C O T .
CLEMENTINA. H0M1LIA XII.
51
, ' - vem conjectos Alhenas etiam erudiendos mfeil; me

, vero sotam illium ad consolationem secam retinvii.
' . \ \ - Aique eam ob rem ingentes graltas ago, qnod me
^, quoque somnium non jusserit una cum matre urbe
\ . - Roma excedere. Anno igilur corapleto, paler ad
Buos Athenas misil pecuniam, simulque Bciscitatum
, \ quo modo agerent. Qui vero abieruni, non reverai
. . sunt. Tertio aatem anno moestus pater alios aWega vii similiter cnm rebus ad victum neceaearHs, qui
* * , quarto anno regressi nuntiant, neque meani ma , trem se, neqoe fralres vidisse, eed neque ipsos
, - Athenas pervenisse, neque u&quam alicujus, qul
, - cum ipsis fuerant, vel vestigium a se reperium.
* .
. , , \
X . Paler ergo baec audiens e l mulla irislilia ob , siupefaclus, nescieneque quo tenderel ac illos qme \ , reret, assumplo me, ac in porium descendene,
\ , - mnlios freqaentius perconlabalor, ubi quisque eo , - rum vidlsset vel audiissei a quatuor annis nanfragium conligtsse. Alque varii vario in loco accidisse

.
. , referebant. Ille vero ilerum rogabat, num vidisscnt
corpus mulierfs cum pueris a mari ejectum. Cumque
illi multa se mullis locis cadavera vidisae dicerenf,
. 262
, pater audiens ingemiscebat. Yerum nalurali affecur
. periurbalus praeler rationem scischabalur, qui lan , tam maris vastitatem scrulari conarelur. Auamen
.
venia dignus erat, quod charilate erga eoe, quoe
quaerebal, spebus Islarelur inanibus. Denique rae
. \ \ sub magislris posilora, aunoa nalum doodecim,
' , , Rorase reliquii, et ipse flens descendit ad porlum,
9 9
9 9
9 9
\ , , ^
\ . \ ' ,
.
\ ,
. *
, ,
'
\
.
9 9
navique conscensa subvectus ad inquisilionem profecius est. Alque ex eo lempore uaque In hodiernum
diem neque litleras cjus accepi, neque si vivai aul
deiunctus sil cerlo novi. Sed magis suspicor illum
quoque obiisse, aui iristitia viclum , aut naufragio
involutum. Cui rei argumenlo esl, jam ab eo leinpore vigesimum anuum esse, ex quo nihil de eo
veri audiverira.
X I . Petrus vero haec audiens, comraiseralioni*

X I . , ,
, afleciu lacrymas fudii : slalimque ad familiares.
, qui aderant ail : Haec si quis in Dei cullu posiiua
, perlulissel, q u bujus periulil paier, confeaiim re Iigioni attribuissel causam, et diabolo ascripsisaet.
, \ j) lia eliam miseris gentilibus conlingit pali, el igno . ramus qui pii erga Deum sumus. Mi&eros aulem eos
, \ * dixi merito, qui et bicvagantur in erroribus el ab
. 263 * spe fulura fraudanlur. Dci enim cullores cum i n - commoda paliuiilur, ad expialioneiu deliclorum
.
perferunt.
C.
, mendose.
var. lecl. ap. C. Scriptura Olloboniani nec plena esl, neque cerla. " Posl excidil forlasse , quod addit Epit. "S.
C.
Recogn. , 9, C. 0 . Tum S , C. . 0 .
Ra
c. S, C Tum 0 . 0 . In eodem deesl .
. Cod. Reg. 804 et JEpit. scr.
Sed hom. xv, 5 legitur . Tum . . * .
c. cod. Reg.
804. C. . Tum . idem. C.
om. . Tum C. **
S, tx Epit C .
'
qui lum jomm. .,
'
_. /.,
, '
, , ^
scribitque .

S. essc videtur . . .
cod. Reg. 804 et Epit. Scd
cfr hom. IX, 46, 47,48. Ad oram Olloboniani hoc scholioQ e x s l a l :
.

9 9
i T
311
S. CLEMBNTIS 1 B 0 M . PONT. OPERA DUBLA.
31*
XII. Ista postqvam dixissct Pelrus, unus ex no-

\ ,
slrift audacia sumpta pro omnibus rogavil eum, ut
die craaiina maturius in Aradum , opposilam insu- (37) ",
, , , , ' lam, quae iriginta, opinor, nec totis sladiis distat,
i*avigaremu, ad videodas ibi duas columnaa viteas , \
raaximam molem babenles. Pclrus ergo, ut erat .
, ,
demeiiliseiinus, concessit, dicens : Cum e navi
\
egresai fueritis, ne una multi procedalis ad speciationem eorum quae cupitis : nolo enim cnriuin
concursus ad vos fieri. Aique sic navigantes mo~ . \ > ,
iiienlo borae in insulam delaii sumus. E l descen- , .
dentes ex acapba eo progressi sumus, ubi eranl co- , ,

lumnsR viie; eimulque cum columnis alius aliud
.
ex Phidiae operibus spectabat.
XIII. \
XIII. Umie autem Petrus necesse non putavit
qu ibi erant invisere, sed attenlius coosiderans " ,

mulierem quanadam, extra pro foribus sedenlem et
, , ,
vicUis gratia mendicaulem : Mulier, inquil, quod
tibi menibrum deest, ut tanlam contumeliara eusce- , ,
peris, petendi, inquam, slipeni elnon poiius mani- , \
bus tuis, quas a Deo accepisli, operans quotidtanum
; , ,
cibum quseris ? At illa suspirans respoddil : Utinaui
raibi quidem et?sent manus, quae possent laborare! | 264 !
, \
imnc autem mihi solam manuum speciem servant,
cum sinl emortuae, morsibu meis vexatae. E l Pe- , . .
\
irue interrogavit: Quae vero fuit causa, u l grave
;
hoc malum sustineree ? Tum llla respondil: Animi
\ .
imbecillitaa, nec aliud quidquam. Si enim forli
, , " , animo fuissem praedita, erat pracipilium, erat pe
^,
lague, unde me dejiciens poieram malis dolorem ^
.
mibi afferentibus finem imponere.
1
7 1
T t
X I V . Tum Petrus inttt: Et quid ? Putaane mulier,

qeod qui eemetipsos periinunt, omnino a suppliciis
liberaotur, annon pouos animae eorum, qui ita morinntar, majoribug puniunlur apud inferos poenis,
propter gui homicidium ? At illa : Utinam, inquit,
porsuasum mihi esset, revera in inferis animas v i vas reperiri; ulique contemptis pcenis mori eligerem, ut boram saltem unani viderem mihi exoptalissiraos. Et Petrus dixit : Quidnam sit, quod te
cxcmciet, scire velim , mulier. Si enim me docueris, pro ea gratia certam te faciam de animae vila
apud inferos, et pro precipitio vel profundo medicamentum tradam ut sine crucialu valeae vitam
coromutarc.
D
XIV. ;7, ,

,

\
; ,
$ \ , ,
, , ! \
\ , ,
. , \
, \,
,
(38) %
X V . Tunc mulier, quse ambiguum sermonem non

intelligeret, promissione graianler accepta coepit
dicere bunc in modum : Genus quidem et palriam
X V . , <5 ,
\ ,
xal " , 265
1 1
Ita c. S, C.
c. cod. Reg. 804 et Epit. c. 80, C.
* C.
Ila S, C, 0 .
. ** , in quo deiude .
C.
C.
.
C.
. C.
bis exh.
.
8, 0 , C. ForU S.
1 1
7 t
T4>
1 1
(37) Insalam Aradam, arbi Antarado ex adverso
mutatione vitae curn morte interpretabatur. Lege
e i u m , memorant Herod. v n , 98. Strab. x v i , 753.
cap. 18. G O T . Fallitur 0 , cam interpreuCasaub. S C B W E G L .
tionem esse censel , nam dteunt
(38) Videlur esse interprelatio .
Plato opiimique scriptores alii. Licet igitiir h;c voEst autem , quia quod Potrus intelligebat
ces in Epit. cap. 82 el infra c. 18 non exslenl, oindc mutatione viUi in melius, id Malthidia de comiiino tamen sunt retinctidx. D A V I S .
nu
(iLEMENTINA. HOMILIA XII.
515
. \ \ * proferrem, arbitror me possc alicui persna, ,

dere. Sed et quid ad te ailinet id cognoscere, nisi
- '
tantum causam, ob quam dolore affecta roorsibu
, , [. , manus meag morluas reddidi. Tamen mea, quoad
, audire potee, referam. Ego admodum nobilis, prin cipis cujusdam viri imperio, nupsi viro qui erat
. \ . illius propinquus : et posi duos geminos H b e m
- alium suscepi filium. Sed frater raarili raei, magna
, correptu* insania, adamavit me miseram, quse ca. \ * - ste vivere cupiebam adroodum.Ciimquenec velle
, \ amatori consenlire, nec viro meo amorem fratris
, ,
ejus erga me exponere, slalui, ut neque adulleran
, polluerem me, nec viri raei lorum contuinelia affi , cerem, neque fratrem fralri redderem inimicum,
, ncque tolam faiiiiliam, quae magna erat, in oppro , brium cunctis darem; siatui, inquam, urbe com
meis geminis pueris ad quoddam lempus discedere,
\ , \ donec et impurus amor illius, qui raibi ad dedeous
\ Dieum assenlabalur, tinem accepiesel. At alterum
. filium, ut apud patrem iu solaltum manerel, re .
liqui.
XVl.Verum quohaec iia fierent, in aniraum iuduxi*
X V I . , ,
, somniutn fingere, quasi aliquis mibi ooclu aslilissel
\ * , - ac dixissel: Mulier, coufesiim una cum geminis tuis
\ , pueris urbe discede ad aliquod lempus, donec r u r sus indicavero, ut redeas h u c ; alioqui cum roarilo
, \
\ 206 cunctisque tuis liberis de repente peribis male. A i . . " que ita feci. Slalim enim ut somnium ementitum
\, , - viro enarravi, extimuit, et rao cum duobus meie
, , filiis cumque servis et ancillis alque multa pecuoia
\ \ Albenas per navem roisit, ut nalos erudirem,
, , Quoad, inquil, visionis auctori piacueril le redire
c , , ad roe. Caeierum ego misera una cum liberis na . vigaus ventorum v i projicior io haec loca, et navi
^ noctu dissoluta in naufragium incidi. Cumque om, ,
nes interissent, una ego infelix, magnis agitata
. , fluctibus, in saxum ejecla sum : ubi cum inforiu , ^ nata sederem, spe reperiendi natos raeus vivos in
, '
profundum me non praecipitavi tunc, quaodo ani , Zppi- mum .habens doloris fluctibus ebrium boc facere
, , facile poteram.
, ^ .
XVII. Verum postquam dies exorlas est, cum
XVII. ,
clamore nagno et miserabili ululalu circumspicic
\ ,
. - bam, quaerens infelicium nalorura cadavera. Igitur
, , - miseratione commoti incolaB, nudain intuili, cum
, , - primo me induissent, scruiati sunt maris proftinduiu, qnaerendo nalos meos. Et quia nihil invenie . \ , bant eorum quae indagabam, nonnullae bospitales
mulieres consolandi me graiia accesserunt, el suas
,
singulse enarrabant miserias, ut similium calami ,
tate solaiium caperem : quod me magis cooirista . 267
1
8 8
88
88
91
91
98
9 8
96
97
98
9 8
0 .
S., C, 0 . Subinde
0 .
Epit.
0 .
C.
con el Epit., Ci. " ?va om. 0 .
sianter.
deest in .
^ .
C. Subinde cod. R*fg.
804.
( cod. Reg. 804, et Epit. c. 84.
inserui c. .
S.
Vbb. ^
desiderantur in .
Vide de hoc augmento etsi rarissimo Lobeckiuiu ad Phryn.
8. el Epit. ' ascripsi ex 0. Deindeeok C, Etiam in Epiu .
. 110.
.
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
81
8 8
9 8
8 8
8 8
9 8
9 8
8 8
9 8
9T
515
< .
S. CLEMENTIS I ROM.
ONT. OPERA DUBIA.

316
,
.
bai : Non n k ( l u e b m adeo mala gum, t ex
aliorum ^ 1 | | * - een*ofationeni accipiam. Et \ ' ,
curame murtlirltepitio cuperent recipere, una qua>
dam pauperctla bfc Jhabitans extorsit mihi tugurio , ^ ,
ejus succedere,dieens: Contide, mulier: etenim vir ,
, * \
meus, homo nauta, in mari adhuc juvenis obiit:
atque ex eo die, quainvis roulti me sollicitarint ad , , mipiias, ego desiderio viri mei malui in viduiiate , . "
agere. Erunt ergo communia, quaecunque manibus .
qusrere poierimue.
XVIII.
XVIII. Et ne longa ac minue utili narraiione
, . \ '
ular, babiUvi cum ea, propter amorem ejus erga
mariium. Sed non multo post mihi infelici lace-
, ,
raiae inorsibits resolulae sunl manus, Hla vero quafc
me ausceperat, tota morbo quodam occupata et
, \ Ippicolligala domi jacet. Quoniam ergo mulierum, quae . priue miserabanlur, elanguit affectus,ac ego et illa
, \ '
clausa domi ambae debHes et calamitosae sumus, , , ,
ex multo tempore bic, ut vides, sedeo, stipem pe- , * \
lens, et, si quid forle accepero, etiam ad illam
.
pariter miseram ad cibum defero. Aique bacienus \ .
lrcese quidem res sufficienler sunt diciae. Tu nunc qttid moraris implere quod promiseras, le daturum
; , \ medicamen?quo etiara illi obitum cupienii iradam, , , .
ei sic ego quoque possim, ut ais, vitam commu1
Ure.
X I X . Haec dicente muliere, Petrus roulla cogiUlk>Be stare suspensas videbatur. Et ego supervenieos : Dudum, inquam, per omnia leca discurrena
quaerebam te : et nunc, quid agimus? At Petrus
praecepit mihi, ut ad naviculum praecederem, i b i que illum opperirer. Et quia conlradici ei imperanti non poteral,quod jussit feci. Ipse vero, sicut
Riibi cuncia posterius enarravit, suspicione quadamexigua corde pulsalus interrogabat mulierem,
dicens : Hefer mihi, femina, genus et civilalem ac
iiliorum nomina, et jam medicamentum tibi do.
At illa vim sustinens neqiie volens referre et medicamenli accipiendi cupida finxit alia pro aliis,
ct ait, se quidem esse Epbesiam, virum autem S i culum, sed et filiorum nomina simililer immulavit.
Tum Petrus, existiraans eam veruro proferre, a i l :
Heu! mulier, pulabam grande aliquod gaudium bodierno die me apportalurum, suspicabar enim le
esse quamdam mulicrem, quam senticbam, cujusquc res audivi et probe novi. At illa adjurabal, d i cens: Rogo, mibi rcfcras, utsciam, an sil ulla inlcr
mulieres ine infelicior.
X I X . ,
268 .
; '

. \ ,
.
, ,
,
, , \
, \ .
, ,
,
\ , ,
, \
. \ , ,
, ,
, ,
, . , ,
.
X X . Tum Petrus mentiri nesciens prae miseratione erga illam verum coepit dicere : E s l sane quidam adolescens, seclator mcus, piorum religiosorumquc sermonum cupidus et Romanus civis, qui
mibi narravil, quod patrena babuerit et duos ge-
. \ , ,

,
, ,
, , \
VARLE LECTIOnES.
et ex conject. C , in cuj. textu deest.
. .
.
Ila
c ., G * .
S. Leg. . Cfr. e. g. hom. , 5. Epil. babcl
.
OTD. . C.
1
CLEMENTINA. HOMILIA .
517
518
, . " , minos fratres, exquibus rnillue I eettDareat. Nam

maler, inquit, sicul mihi edisseruit* palcr, somnio
\, , ,
' viso Roraana urbe ad tempus cxcessil cam gcniinis suis nalis, ne misera morte interiret, atquc
2 6 9 '^, ,
cum illis egressa non invenitur. *Vir autem iliins,
\ , .
hujus vero pater, et ipse ad quaercndam eam pro ,
, \ ^-
.
fectus nequaquam reperilur.
X X I . ,
X X I . H c cum dixissei Pelrus, mulier, quae ani' . mum intenderat, stupore exanimala esl. Tum Pe \ ,
trus accedens, eamque lenens, ad se rediret borta .
tus est, $uasilque ui falereiur quidnaro esset quod
, ei conligerat. Illa vero, velut ex ebrietate tolo cor, ,
porc rcsoluta, quo posset magnitudineni sperati
, \
gaudii suslinere, semetipsam reparavit : simulque
* , , ; U affricans vultum : Ubi est, inquit, ille adolescens 1
, , '
At Pelras jam intclligens rein totam : Dic, inquit,
, . *
mibi tu prior, aliter eqim eum non videbis. Tum
, ,
illa festinans ail : Ego sum adolescenlis maler. Et
. \ ; - Petrus : Quod ei nomen est? Illa vero: Clemens,
. , \
ait. Petrus : Ipse est el ipse erat qui paulo anie me ,
cutn loquebatnr, qiiem jussi me in navi exspeciare.
. Tunc illa procidens ad pedes Pelri rogabat, ui ad
\ . \ navera festine procederet. Peirus aulem : Si mihi,
, \
nquit, servas fidem, hoc quoque agam. At Hla re. , spondit: Oinnia faciam, tantum mihi ostende u n i .
:mn roeum natum. Pulabo enim per ipsum geroi < , !
nos nico3 liberos, qui liic mortui sunt, videre. Ac
" , - Petrus d i x i l : Cum videris eum, quiela manc, usque
. .
quo egrediamur ab insula. Illa excepit : Sic faciam.
9
10
11
19
13
2 7 0 JUHl; C
XXII. Et accepta manu ejus Petrus ducebat eam
\ . ,
id navem.Quem ego videns manu ducere muliereni
, , \ ,
risi. Accedens tainen, bouoris orga eum gratia, pro
, *
ipso inaou illam ducere coepi. Simul autem ac ma. , iium ejus conligi, ul mater, ululatu ingenti reddilo,
,
in amplexus meos irruil meque filium suum vebe . ,
luenicr deosculata esl. ego ignorans omne nego , *
tium quasi insanientem repellebam : sed el reveri\ , .
lus Peirum me cocrcui.
XXIII. Tum Petrus d i x i l : Ebeu, quid agis fili
XXIII. , ,
Glemcns, repellis eam quae vere maler lua est? Ego
, ;
, \ - vero, ubi hoc audivi, lacrymis oborlis concidi supra jacenlem matrem e.t osculabar cara.Siuiul enim
.
ac id mihi dictum fuit, subobscure genilricis for

niam revocabam. Multiludo interim concurrebat
: . \ 18
18
, , , . \
,
, ,
/ , \ ^. ,
,
. \ \ \ \ . \
1
plurima ad videndam mendicam niulierem; dice)tatque mutuo : Agnovit eam filius, vir eximius.
laqne cum vellemus confeslim cum matre ex insula exire, mater a i l : F i l i , mibi exoplate, sequum est
ut vale dicam mulieri quae ine suscepit, quae egens
ct tota paralytica domi jacet. His auditis, Pelrus et
omnes, qui plurimi aderani, admirati sunt bonura
eminai consilium. Et coniinuo jussil Pelrus abire
quosdam, ac deferre muliercm in leclulo. Cumque
iuisset allala, posilusque fuisset lcctus, cuncta ple-
V A R L f i LECTIONES.
Ybb. non sunt in 0.
Anie in 0 est expuncltira.
0 .
C, pcrperam.
Vocab. dee. in 0.
0 et/ip/I. c. DO, t .
C. ** Ua 0 c S , C , qui in marg. conj. vel .
C.
9
1 9
1 0
1 9
11
1 8
1 9
320
be audiente Petrus a i t : Si veritatie ego sum preco,

ad iidem eorum qui assistunt, ut sciant unum esse
Deum opificem mundi, surgat continuo sana. Et
etalim ot hxc dixisset Petrus, mulier surrexit sanata et procidit ad pedes Pelri, atque amicam suara
ac familiarem osculata perconlabatur quid istud esset. At illa breviter omne ei recognitionis negotium
exposuit, et qui audierunt obsiupefacli sunt. Tuncque mater hospttem curalam videns rogavil, ut ipsa
quoque sanitatem acciperei. Hie autem manu i m posila ipsam etiam coravit.
\ ,
,
, ,
, 271
, . \
, \
,
.
, \ . \ , *, \
. , , \
.
X X i V . Sicqne postea Petrus de Deoac.de Dei religione sermonem babuit et in fine addidit: Si quis
ha?c vult diligenter cognoscere, Antiochiaro, ubi per
multos dies residere slatui, veniens, quae ad salutem suam pertinent discat. Non enim, qui negotiandi aut militandi causa patriam relinquere soletis et ad loca mullum dissita abire, propter aeternam salutem vel trium dierum iler suscipere noletis. Itaque post Petri concionem ego mulieri, quae
aanala fuerat, coram omm populo mille drachmas
ad viclum dedi et commendavi eam cuidam bono
vhro, primario oppidi, qui sponle id cum gaudio facere proposuit. Sed et aliis niultis pecuniam dislribai, gratiasque egi illis mulieribus, quae matri quondam solatium praebuerant: el post haec una cum
matre, Petro, caeterisque sodalibus Aniaradum enavigavi, atque ita ad hospilinm processiraus.
X X I V . ' \
, \ \
, * ,
,
, .

\ , .

\
\
, \,
,
. \
, , 272 , \ \ \
* \ .
88
18
8 8
X X V . Ubt cum essemus et eumpsissemus cibum

ac de more gratias egissemus, atque adhuc tempus
auperesset, ego dixi,Petro : Humanilalis opus, domine mi Peire, exercoit mea mater, q u * hospics
mulieris recordata fuertt. Respondit Petrus : hane,
Clemens, vere existimasti, homanitatis opus factum a tua geniirice,quando ei qua ipsam q* naufragk) receperat graliam r e t u l i i : an ut matri pluriroum gratittcareris, bunedixisti sermonero ? Si enim
non ut rem gratam faceree, sed ut veritatem loque
reris, effatus es, videris mibi ignorare quxnara eit
magnitudo humanitatis, quae esl araor in qnemlibet,
quatenus hominem, et absque ullo naluralt affectu.
Sed nec hospitem, quse matrem tuam e naufragio
Btiscepit, ausim hominam amantem appellare. M i sericordia ciiim commota, impulsa est ad beoe fa-
X X V . \ ,
, (39)" ,
, ,
. \
* , , )
, "
* ,

; , ' , * \
, \
, ** ,
. ' . *1V ,
8 8
88
.
( C.
addidit S de conjecttira, cod. Res. 8 0 4 , ? Epit.
Subinde . Tuin . ideni.
lla S, uterque Hom. cod., cou.
Reg. 804, Epit. * C.
Ita 0 c. E p t l . , C.
***Epit. addil
.
C.
.
C.
. .
.
1 8
18
8 8
1 1
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
VARIORUM NOTiE.
(39) . H;rc verba usque
ftd Ula xdla " , ciianlur a Nicone monacbo PalaeeliiK) in Pandecle interpietalionum divitiornrnmandaloruin, serm. 24 et 39, cum boc titulo:
, et , boc est
ex Opere dlclo CUmentina. Ornal bibliotbecam Regiam optimus liber, qui colleclus est ex divinis Scripluris, sacris canonibus, lestimoniie sancionim Patrum, aliisque mouuiueiilii ecdesiasticis, uec oou
legibus civilibus. COT
#
C L l K N T D i A . HOMILIA .
ciendum mulieri paufragiarc passs, natos lugeulU

, , , , peregriuae, nudae, destitutae, niullumque calamiiates suas lamentanli. iantis ergo adversitatibus
\ \ . , versantem quis videns, etiam ex impiis, non mise \ ;" ratus fuissel? Quare nequaquam humanitatis opus
273 nec mulier hospita videlur peregisse, sed ad bene , * \ - faciendum mola fuisse miseriqordia ex plurimis ad * versis orta. Quanio magis parens lua, facullatibus
, \ * - abundans et bospilam remunerata, non huuianilatis
, , opus effecit, verum charilaiis seu amicitiae? MulU
; \ eniro intercedil differentia intercbarilatem et bnnia, , nitatem, quia chariias quidem ex remuneralione
esl, bumanitas vero absque ulla naturali propensione
hominem omnem, quia homo est, diligit ac benefi, , .
- ciis aificit. Itaque si bospes, quae miserta est, eiiam
, " bostes male dc ea nieriios miserata beneGcio afliceret, humana esset: sin vero propter quid amica
, ,
\ , est vel inimica et propter quid inimica vel amica,
b c alicujus rei, qua3 causa sit, amica esl vel i n i .
mica, non autem hominis.
8 8
81
88
88
8 8
8 8
X X V I .
X X V I . Et ego respondi : Non ergo tibi videtur
, esse humana saltein hospes, qiue in peregrinam
; quam non noveral beneficium conlulit? Tuni
, Petrus: Eam quidem misericordem appellare novi,
,
bominum autem amantem non audeo dicere, quan' \ .
doquidem nec matrem amaniem liberorum, quippe
* \ \ quas a parlus doloribus el ab educatione ad dili , \ 4 , \ gtndum compulsa sit. Nam sicut qui cupidine
^ .
inflammaiur, a consuetudine roulcetur et concu, 274 bitu, qui amore seu amictiia prosequitur, a remu. . C neratione : ita et qui miseretur, a calamiiate.
*\ Attamen misericors humano vicinus est, quoniam
; \ \ absque maneris ullius caplatione ad praeaiandvm
, * bcneficium fertur. Nondum tamen bumanus est. E l
, . ego dixi : Ob quas igitur actiones bumanus quis
. " , . esse polest? Respondil Petrus : Quia vidco le c u \ ^, pidum audiendi, quodnam sit humanilatis officium,
, ^ non pigebil dicere. Humanusest, qui eliam i u i , \ micis bene facit. Quod autem ita babeat, audi.
, , Humanitas esl masculofemina, cnjus feminea pars
\ \ \ . misericordia dicitur, quod vero in illa cst mascu lum, dileclio erga proximura noroinaiur, proximus
, \ , autem homini esl quilibet bomo,et non bic vel iste
\ homo; horao enim est euara malus et bonus, liosiis
.
pariter ac amicus. Oporlet ergo eum qui huroani, , \ ,. ^ tatem colit, imilalorem Dei esse, et de justis atque
*,
injuslis bene oiereri, sicul ipse Deus cunctis in boc
.
roundo solem imbresque suos praebet. Quod si velis
88
41
4 8
48
bonis quidem benefacere, non autem malis, vel bos punire, judicis munus implere nilcris, non
vero habere humanitatera conaris.
X X VII. \ ,
X X V I I . Et ego dixi : Igitur Deus, qui aliqnando
, , - judicalurus esi, ul nos doces, non esl humanus?
48
88
.
Voc. C.
lla Epit.
S.
Epit., C ,
. cxpungilur arue
Nonntilli Epilome* codd. ul legciuium consel
Ua EpH. 95, ulerque Hom. cotf.
om. O.
8 1
8 t
8 8
3 8
.
.
.
.
C.
. C.
1>. Tam C.
C.
4 1
4 8
4 4
4 8
8 8
4 8
8 8
323
A c P e l m s :.Pugnantialoqueris.Naiii quia judicabit,

idco bumaiuis est. Diligcns enim ac miseratus in
juria affectos, plectil eos qui injuriam intulerunt.
Et ego : Ilaque, inquam, si ipse bonis benefacio e l injuriosos quia injurii eiga homincs fuerunt
castigo, bumaiitis sum. Et Pctrus respondit: S i
una cum prcenolione haberes quoque judicandi
potestalem recle id faceres, per acceptam quidem
potestatem, condemnans eos quos Deus creavit, per
praenoiionein vero, inculpate, in judicando tum
alios tanquam juslos absolvens, tum alios tanquam
injustos damnans. Et ego dixi : Recte loculus es
ac vere; fieri eitim nequit, ut qui praenotione carct,
recte judicet. Interdum quippe nonnulli videnlur
boni, qui illicila clam perpeirant, nonnulli vero
524
; . \
* , .
\ ^ ,
. ,
, '
, J75 ;
(40)
\ ,
, ,
,
.
6
.
, ,
boni hoslium calumnia mali esse creduntur. Sed et quis potestate torquendi praediius judicet, nequa vot. '' \
sic juste omnino babebil judicare. Quidam enim
, ,
bomicidae, quaeslionis tormenta perferentes, dimissi . , ,
sunt vclut innoxii, alii vero, qui erant inno , , ,
centes, cum tormenta ferre non potuissent, contra
, , ,
se inentiti velut rei supplicio affecti suut.
, .
X X V H l . Tum Pctrus : Atque hsec, inqmt, modica
XXVIII. \ * , ,
sunt, audi vero niajus. Cura aliqui bomines pec- , .
cant vel bene agunt, eorum quae nunc operanlur ,
alla quidem ipsorum proprta sunt, alia vero aliena,
, ,
aequum aulem est uuumquemque pro deliclis pro- \ \
priis dare poenas, aut pro meritis propriis merce*
. " ,
dem ferre. Fieri autcm nequit ut quispiam, nisi , * 2 7
propbeta pranotionem babens, ab aliquo Q , ,
gesta sciat, quaenam ejus propria sint et quaenam
'
non sint. iVidet enim cuncla quae fiunt. Et ego : .
Vellcm, inquam, audire, quo modo ex criminibus & ,
aut bonis operibus alia quidem sunt propria, alia .
vero aliena.
X X I X . Respondit Pelrus : VeriUtis propheta
X X I X . (41) \ ,
dtxit: Oportet ut veniantbona. Beatus autem, inquit, , per quem veniunt. Simititer nece$se est ut etiam ve- , , .
mant mala : vm autem itli per quem veniunt *. oh .
Porro si per malos venhmt mala et per bonos bona , \ , inierunlur, u l proprium unicuique inesse debet , ,
bonum vel malum, et ex iis q u s prius operatus , '*
e s l ; quod veniuul secunda bona vel mala, quae, ,
7
llaltb. x v m ; Luc. x v n .
V A R I i E LECTIONES
w C.
, uliimis tribu liueris subnolatis. Vbb. in eodem
destiut.
Vbb. desiderantur in .
c. cod. Reg. 804, et Epit.
. .
adjunxi ex .
, quod .deest ap. Joan. Dainascetium ParulL
$acr. 1 , 2 8 , iibi nosira excerpta leguntur, deleri viill D. Foriasse posi muianduiu in ,
atque verba infra collocanda post sccunduni S.
S : scribit Neander
GnotL sytt. p. 413. ldem posl excidisse contendit
4 8
%e
8 8
8 1
8 8
8 8
YARIORTJM N O T i E .
(40) hoc loco non eat pramoiio, ut D rm, l i b . i , cap. 2 8 : ^
verlil C , sed cognilio praeterilorum,
. '
. ad . c 95. s i - ' . * \
gniHcal (coll. c. 38) scienliam .absolutam, qualem
' . , \
iiabel verus propbela, qui esl - ' ,
, coll. boiw. n , 5 ; , 11. S. DRE88EL.
, ,
*(41) . Apud Joannem
, ,
liamaHceiium ms. Eclogarum capite ,
; \ ; , quod est Parallelo . C O T .
CLEMENT1NA. HOMILIA .
. cum a propria boininis eint voluntaie, t exorian

tur, divina instituit Providenlia. Ilaque bocest Dei
, ' judicium, ut qui per omnero vexaiioaem, velot in
,
agone, iransierit et ioventus fuerit inculpaius, is
. 01 - donelur vita aHerna. Nam qui in bonis propria
voluntale profecerunt, ab iis qui $ua quoque vo , , lunuie in maia tractatione perseverant, tentanlur,
, , , - exagilanlur, odia, convicia, insidias, verbera,
, , , - fraudes, calumnias, vim patiunlur, afliciuntur con, , ,
tuiueliis, cunclaque illa perferunt, per quae jusla
* * \ videtur essc ira et ultio.
$.
X X X . Magister vero sciens, quod qui haec injuste
277
* ' & ,
laiiunt, ex prioribus peccalis rei sunt, quodque
per sontes spiritus malitiae ista eflicit, bomiiiom,
, quatenus bomines sont, etsi propler peccata facli
, , - fuerinl maliiiae instruraenta, misereri suasit s u i s ,
, \ ' tauquain miaericordiaB culioribus, utque, quanlum
, ,
in se esl, iujuria affecli injuriam facienles a dam, \ ' ; , natione absolvant; quo velul sobrii ebriis succur\ ,
rant, per oraliones, jejunia, benedictiones, non re , , gisieudo, non vindieando, nec eos cogant amplius
, , , peccare. Gum enim aliquis omuino ad patiendum
, - condemnalus est, uon esl aequum ut illi i r a . *, acatur per quem patitur, secum rcpulaiis, quod,
, ' etsi ille non affiixisset e u m , iamen quia OUJ, , , \ - nino afiligi debet, per alium pati sibi coutingeret.
, Cur ergo indignor adversus auciorem, qui plane ad
. perpessionero sum deslinalus? Sed el adbuc, s i e a , ; '
dem eum improbis praeiexiu ultionis faciamua, prae, - terquani quod primi non sumus, secundi idem fa, ,
ciraus ac mali, nos qui boni diciniur. Et quemad . , modum aiebam, indignari non oporiet, cum scias
, a malis bonos per Dei providentiara castigari. Qui
. * ergo ultores aegre ferunt, Unquam qui a Deo mis*
, ,
808 contumelia afficiani, delinquunt; qui vero in
\ pretio habent, et contrarie eentiunt erga eos, qui
278 , ipsis injiiriain inferre pulantur, iu Deum qui iia

staiuit pii sunt.
325
88
17
81
88
8 8
88
X X X I . *
X X X I . Et ego ad baec d i x i : Ilaque qui faciunl i n , juriam, rei non sunt, quoniam Dei judicio injuria
. \ \ - justos afficiuot. Respondit Petrus : Valde peccaoi,
, - quippe qui se ad peccandum dedant. Unde scieus
. " '
Deus ex iis iUos punire deligit, qui de prioribus pec \ calis juste agunt poeniteuliam, ut juslis quidem per
, - D b*s poenas dimiltantur quae ante poenitenliain fe
ceruni mala. Iuipiis vero qui castigant et vexarc
. - cupiunl, nec poenileiUiam volunt agcre, ad i m plenda delicta permillitur justos casligare et affli * gere. Nam absque Dei volunlale neque passer io la8 8
8 8
Y A R L f i LECTIONES.
, quod pneferendum , cod. Joan. Damasceni, ' conj. Ncander I. c.
l i a OUoboniani interpretor, \ G, D. Deinde C, (curo baec ita se
babent, Dei hoc judicium) D.
Ita 0 c. cod. Reg. 804, C.
, * * ultiinis duabus vocibns expunclis . . cod. Reg.
04. Tum . .
C.
^ . Reg. 804.
cod. Reg. 804.

* C.
Vbb. non sunt in . Ex Cot. versione liquet, illum
rftscribendum slatuisse , . Sed adjectione pariiciilae negantig haud opus esl. D.
Tum S , , 3 C , cod. Reg. 804.
cod. Reg. 804.
Vbb. ol
om. 0 .
. ' C.
cod. Reg. 804, C, .
M
8 T
8 8
8 1
8 8
8 1
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 T
m
S. GLEMENTIS 1 ROM . PONT. OPERA DUBIA.
queam inrfdere polest. Sic juslorura eliam capilH *
.
Deo numerali sunt.
.
917
X X X I I . IHe autem justus eel, qui propter recUm

rationem pugnat cum natura. Yerbi gratia, cunclie
a natura insitum est, diligentes diligere: juslus conatur etiam diligere inimicos et convicianlibus bettedicere, ac praelerea orare pro hoslibus, injuriam
inferenles roiserari. Quocirca se priorem injuria af(ici palitur, iiem maledicenlibus benedicil, verberanlibus condonat, cedit persequenlibus, salutat
eos qui non salulant, c u m n o n babentibus communicat quae habel, irascenlem fleclit, inimieum
eonciliat, contumacem horlatur, incredulum iuslituit, lugentem consolalur, exagitatue sttslinet, i n grate acceptus non indigne fcrt, propensus esl ad
diligendum proximum lanquam se, paiipertalem
non limel, verum sua iion babentibus dividens fil
paaper. Sed nec peccantem ulciscitur. Qui enim
proximum velut se diligii, quemadmoduin ipse,
cum peccavit, sch nolle in se animadverti, ila nee
pecealores castigat, et eicut vuli demulceri, benedici, bonorari, omniumqae deliclorum Teniam acfipere, hoe ipse proximo facit , quera velui se
amat. Uno verbo, quod sibi cupit, cupit et proxim o . Haec enim esl Dei ac prophetarum iex, ha?c
veritaiis doctrina. Iiaque chariias erga omnero hominem perfecta pars esi mascula humanitatis. At
misericordia pars est illius feminea. Quae est esurientem alere, polum silienti dare, nudum veslire, C
visitare languentem, bospitem recipere, carcerc
condusum pro viribus invUere et juvare, omnino
denique calamitogi misereri.
XXXIII. Ego vero andito hoc dixi : Haec quidem

facere possuraus, at inimicis benefacere omnesque
eorum injurias tolerare, ut insit in humana natura,
impossibile puto. Tum Pelrus respondit: Recte l o cutus cs. Giim enim bumanitas causa sit iramortaliialis, multo cotislal. Dixi ego : Quo modo igilur
mente potesl concipi? Respondit Petrus: Huniani(as, dilecle Clemens, acquiri potest, si quis plene
sibi persuadeat, inimicos, dum quos odcrunt vexant
ad tempus, aterni supplicii liberationem illis producere: sicque i i etiam ut benefici adraodum dili- D
gentur. Porro via humanitatem accipieudi, amice
Clemens, unica esl, nimirum limor Dei. Nam qui
limet Deum, non quidem potesl principio diligere
proximum tanquam se : etenim ad hoc praceptum
IIOII accedit anima; at limore erga Deum amantium
opera polest. peragcre, sicque postea, ubi opera d i -
X X X I I . ,
. " ,
* \
\ ,
, .
\
, \
, ,
, [,
, ,
, , 279 ^ ,
, ,
. , , . '
.
,
,
\ \ \ \ , ,
. , ,
.
, . \
^
,
\ . "
\ \
,
, .
XXXIII. *
* ,
,
. \ *
*
. 280 *5
; \ *
, , , ,
, Tt
7 8
78
78
7 7
7 8
8 8
8 1
8 8
8 8
*
. ' ,
, , \ .

*
*
, \ * 88
88
* Matlh. , 12.
cod. Reg. 804. Cfr. Luc. x n , 6, 7.
F o r i . addendum post . cfr. hom. x v i , 10. S.
.
D, G, , alter cod. C i . in quo subinfc
, ut exh. 0 .
cod. Reg. 801.
0 .
cod. Reg.
804. " insenii c. .
S, , G, C l .
0 c. I). 0 .
.

et ex conjecl. C , in cuj. lextu .
^ .
. * 0 C o n s U D i e r .

vtG. Tuiu . legi vull S.
8
8 8
7 1
1 8
1 8
T 8
T 8
8 8
7 8
8 8
8 8
8 8
8 1
8 8
8
CLEMENTINA - KOMILIA XIII.
lectionis fecerit, cliaritas velut sponsa limori velui

sponso adjungilur : atque ita humaniialis gignens
- cogilationes immortalem reddit possessoreni, vehtt
, , - imaginem Oco similem, cujusque nalura nequeal a
corruptione ludibrio baberi. Gxlerum postquam hit .
manilalis doctrinain nobis expo&uit, vespera succe ,
deiilfl, ad somuuin nos contulimus.
, .
84
.
1. "

\ \ 281
. \ .
\ , , . \ - g

, .
,
, , .
,
. .
,
.
\ \ , \ \ .
\ ",
, . *
. C
\ ,
. ,

.
II. ,
\ , 282 , \

, ! \
\

\ \ ,
, [ ] - ^
, , ,
,
\
, \ .
III. ^
, \ *
8 7
8 8
8 8
98
81
8 8
8 8
8 8
88
IIOMILIA .
1. Exorto aulcm mane ingressus Petrus a i t : Clcroens cum malre sua Maltidia el inca uxore simul
in curru considcaut. Slalimque iia factum est.
Cumque per \inm quap. Balanscas ducit pcrgcrenius, inlerrogavil me niatiT, quo modo paler ageret. Respondi : Ad requirendum te ac geminos i r a tres meos Fauslinum el Faustinianum profecius,
non amplius comparuit : pulo aulem eum a longo
lemporc obiisse, vel iucidcntem in 'naufragium, vel
in via circuinventum, vel e dolore labcm passoin. At
illa audicns lacrymis obortis suspiravit prae IristU
lia, verum ob me invenlum gaudens de moerore ex
commemoratione orlo paululum remisit. llaque
Venimus Balanaeas. Sequenti vcro die Pallum pro
fecli suinus, et inde Gabalam, aliaque dicLaodiceam
devenimus. Et ecce ante portas occurrunt nobis
Nicetas et Aquila, et osculali ducunt ad hospiiiunn
Petrus autem videns )pulebraro magnamque civilatem , iGquura est, inquit, bic aliquoi dies commo*
rari. Nam feie semper mullitndo efficacior est ad
producendos quos quaerimus Tura Nicolas et Aquila
rcquirebanl a nie, qusenam esset peregrina ignotaque ea mulier. Et ego respondi : Maler mea est,
quam agnoscere donavit mibi Deus, per dominum
meura Pclruin.
II. Haec curo ego dixissem, cuncta eis Petrus summalim exposuit: quod postquam illi praecessissent,
ego Clemens genus meum ipsi enarraverim, et matris cum gcminis suis flliis praHextu ficto somnil
profectionem, preeierea patfis ad quaerendam mairem iler, deiude quo rtiodo ipse Pelrus ubi haec audiissel, insulam ingressus mulierem inveuerit, quam
mendicare videns, el causam mendicalionis poslulans, cognoverit illius genus, educafionem, (ictuni
somnium, Uberorum nomina, meum scilicet, qui
relictus fucram apud patrem, et geininorum naloriim, qui cum ea iter stisceperanl, denique suspicionem deborum obitu i n m a r i .
8 7
VARIJE
111. flis ergo summatim a Peiro relatis Nicetas et

Aquila 9tupefacti dixerunt i Here ac Domine om-
LECTIONES.
Leg. , utethoin. x v i i l . 1 9 , ubi idem mendum repetitur. D.

* C.
.
\ cod. Reg. 804. Subinde in esse videtur .
:.
Ila uterque Hom. cod. et
Eptt., melius corij. G.
.
om. , qui deinde scr. . Tum 5d.
c. cod. Reg. 804, et Epit.
Ua et ex conject. G , qui in textu .
adjunxi c .
* conj. D. At lectio vulgata nulla egel emendalione, s i c . legas pro Gi
\ S verum jam vidit.
[] lacuna parvula in 0 . Nil cerli conslat de cod.
Parraiciisi. Tuin conj. G , cujus texlus , ul . ctiam legil inlcrprea*
var. ltct. ap. G , beuc uterque Hom. cod. Dein . : .
, 8 8
8 8
8 8
8 0
8 1
8 8
8 8
PATROL. G R .
II.
ii
S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DTJBIA.
332
nium, verumnc esi boc, an esl somnium? Tum Pe- , ,

trus a i t : Nisi dormimus, vcrum est. At illi paulu- ; \
, . ,
lum remorali cl cogitabundi dixerunt: Nos sumus
,
Fauslinus ct Fauslinianus, et ab inilio, cum nar-
\ , \
rare coepisti, alter alterum inspicienles, plurimum
ciica nos considerabamus, num ad nos perlinerent
qu;e dicebanlur, reputanlcs mulla similia accidcre ,
in vita bominum , quocirca tacuimus, licet cor no- ,
.
strum palpitarei. Inluiti aulem in fine sermonis,
dicia pertinere ad nos, lunc nos declaravimus. Et ,
, 283 ~
poslqtiam hoc dixissenl, lacrymantes ad matrem
acccdebalit, eamque dormientem nacti protinus . \ ' ,
tomplecli volcbanl. Pelrus vero prohibuH, dicens : \, \
. '
Sinile mc, adducam vos et exbibebo malri, ne forte
Aiulto et subilo gaudio in animi sttiporem incidat, ,
8 8
1 0 8
"
"
r*
"
utpole quae eliam dormiat, spiritumque somno babcat oc&ipatum.
I V . lgilur ubi somnom ad satielatem cepit ac experrecla esl mater, Petrus, adductis illis, ccepit ei
de Dei cullu disserere prius diccns : Scire le volo,
ftmlier, religionis noslrae observanliam. Nos unum
colimus Deum, qui fecit quem cernis mundum :
Hlius el legem servamus, qua3 in prirais continet,
/psum solum colendum esse, sanclilicandum nomen
ejus, parcnles honorandos, colendam temperaiHiam,
et pie vivendiim. Ad haic non vivimus indifferenter,
nec e gentiliuin mensa cibum sumimus, neqoe cum
iis possomus comedere, quod inipuram vilam agunt.
Verum cum eis persuaserimus senlire ac facere ea Q
qua - ad veritatem spectaot, el baptizaverimus eog
in ter beaia quadam nominis invocatioue, tunc una
cutu eis vescimur. Alioquin eliam si pater sit, aut
uxor, aut proles, aut fraler, aut quivis alius nalurali amore ebarus, nusquam audemus ac possumue
cum ipso cibum sumere. Hoc quippe religionis causa
praccipue facimus. Ne ergo libi injuriosum videaiur,
ai tecum filius cibum non capiat, usque quo non
eadem cum illo eeniias et agas.
V. Quibus illa auditis : Et qaid, inquit, vetathod e me baplizari ? quae prius quam te viderem, illos
quos vocant deos aversala sim, per hanc ratiocinationem, quia mibi mulla fere quolidie ipsis immolanti in adversis rebus non adfuerunt. De adulierio autem quid verbis opus est? cum neque quando D
clivcs eram, delicia? me in hoc deceperir.t, neque
subsecula paupertas polueril ad eo veniendum cogere, quod pudicitiam meara velut maximum decus
capcsserem, cujus gratia in tantam calamilatem de1
'
"
,
, &
\ .
IV. " \ ,

*
, .
, $ ,
\ ,
, \
, , \ , .
, ,
. , *
, . \ * , ,
, ,
, ,
284 * .
,
.
1 9
11
V .
;
^, ,
*
.
xa\ ; * ,
, ' \
,
,
. '* * ,
1 9
18
1 1
** . " lla et ., (intani tumu$). Rufin. Recogn. vn, 28.
Ila S., C.
0 , quara for.mam ille librariis deberi putat: esse enim ciatis infimae, quae L o h . Phryn. p. 433 hujus vitii
athileiit exempla.
0 e i G in Corrigendi*, in lextu.
0 . Tum G
8.
C.
0 mendose.
C , iittermediis omisi. , supra , ap. G . Hanc leclionem corruplela laborare recte vidit S , qui pro$!.
cod. Reg. 804.
lla 0 c. EptJ., C.
lla 0 c. cod. Reg. 804
ct EpiU, G. Deinde 0 c. Eptl., C. ora. 0 .
conj. S.
Scripsi . c , . G , qui deesse recte suspicatus esl,
. Epit.
C.
. Subir.de EpiL, C, . .
.
/., quod in lextu poni vult D. Fruslra. Gr. e. g. Xqiu Anab. v, 7, 11
S.
Epit.
* ), .
1 0 0
1 9
11
18
18
18
1 8
CLEMENTINA. -
5*5
HOMILIA XIII.
534
, , veni. Sed nec te arbitror, domine mi Pelre, igno

rare, majorem cuptditatem ex keta forluna oriri.
. " ,
Unde ego qunf in secundis rebus temperale vixi, in
.
- afllictione roe volupiatibus non tradam. Ncque vero
uunc animum meum exislunes aegriludine esse l i ,
. berum, qui nonnihil consolalionis per Clementis
agnilionem nactus fuerit, Succedens namque t i i s t i \
. lia ex duorum liberorum interitu nata etiam boc
, \ aliquantum gaudium obscurai. Eienim non lam
circa eos dolemus, quod in mari obierint, quani

quod exlra divinam religioncm mortui, perierint
\ . '
, 28$ ^ , corpore et anima. Pater autem eorum meusque v i r ,
, - quemadmodum per Clemenlem comperi, ad quaercndum me ac liberos progressus, tot aunis non
, . \
comparet: prorsus vero inleriit* Etcnim infeiix ob
continentiam diligebat me, ejt eral amans liberorunu
. "
Quare cunclis nobis, a se super omuia dilectis. orbatus senex prae maximo dolore occubuii.
.
V I . Matrem vero hsec locutam liberi audientes,
V I . f ,
non
amplius secundum Petriadmoniiionemsecoiili ,
, ' , nere poluerunt: sed surgenies complexi sunt eaui,
el cuin mullis lacrymis osculati. A l illa d i x i t : Quid
\ . *
boc sibi vult ? RespOndit Petrus : Advoca fortiier,
; \
fenrina, animum luum, ut natis luis fruaris. Isii
, ,
. \ enim sunl Faustinus et Fausliuiauus, filii t u i , quos
, , in profundo periisse dicebas. Quo Diodo aulem v i vanl in illa borribili nocte mortui in pelago, et quo
. , \

*/] , \ modo nunc alius ipsorum Nicelas et alius Aquila
, , nomineiur, ipsi tibi exponere poterunt; et una le . - C
* hxc Pelrue dixit,
mater, vebemenler gavisa, deliquio propeinodum
, , ,
. " - cxanimala est. Postquam vero illam refocJlavimus,
sedit, atque in semelipsam regressa a i t : Obsccro
, , \
vos, dulcissimi i i l i i , dicite nobis , qua? accide , ,
rinl vobis post illam peroiciosam el crudelcm
.
noctem.
VII. Tum Nicelas, qui et nunc Faustiuus, coepit
286
, ,
, dicere : In illa ipsa nocte, cum navis, quemadmo , , , dum uosti, fuisset rcsolula , viri quidam , qui ju
mari lalrocinari non vcrentur, ccperunt nos, c l
, , \
navicuke imposuerunt, el remigando aliquando
\ ,
, ad lerram deferebant, aliquando et ciboe accerse banl, sicque Caesaream Stratonis perduxerunt: i b i , \ , - que nos in lacrymas effusos fame, metu, verbc , D ribus affligenles, ne quid temere contra suain
, . senleiitiam loqueremur, immutalis etiam nostris
, ,
nominibus, vendiderunl. Porro mulier quaedam
, ,
apud Judxos proselyta, honesla admodum, Jusla
\ ! - noniine, cum nos emissel, habuit loco filiorum,
. ' ) alque oinnibus Graecib disciplinis sludiose erudivit.
17
18
8 8
8 1
8 1
8 8
b o e
a u d i e m
88
8 8
18
8 7
88
.
C , qui conj. . In Epit. .
Cfr. Epit. c. 102. Ap.
C haec periodus ita sonal: ( vel id. ex conject., var. lect ap. eunadcin, D ) \ ( proponit C, ad
Epit reierens) , ' ( addidit D ) ;
* .
\ C.
addidi c. .
Ybb.
post reclius collocat Epiu
conjcclura ad orani Olloboniani, in cuu
lexlu , ut C. , , , .
Vbb. . om. .
C.
conj. D , affligcntcs nos fame. ttwt
Rccogn. C deesse aliquid pulat.
G,
C.
1 7
1 8
18
1 8
1 1
8 8
8 8
8 8
8 8
8 7
1 8
8 8
J | 1
53
356
Nos vero per setatem prudentes f a c l l , et religioncm , \ ,

araavimus, et liUeris gnaviter operam dedimus, ut
eum reliquis genlibus disputantes, eas de errore \ .
poesemu* arguere. Sed et perdidicirous pbilosopbo- , ,
rum decreia, roaximequa? a pietate in Deum alie- ^,
nissima sunt, Epicuri, inquam, el Pyrrhonis, quo .
magis posseinus confutare.
VIII.
VHl. Caeterum una cum Simone quodam inago
,
.
cducali, ralione amicitiae in fraudem fere inducii
\
, *
fuimus. Fertur enim qusedara de aliquo bomine fama,
qui ubi apparuerit, universa pioruni multiludo in
regno vivet perpetuo ac citra molestiam. Sed ba&c \ 287 & ,
" , \ .
tibi, maicr, diligeotius in tenipore exponeniur. Noa

inlerim cuni pene jam deciperemur a Simone,
quidam collega domini nostri Pelri, Zacbaeus n , mine, acccdens monuil ne fallcrcmur a 'Mago, et >,
Pelro advenienti nos obtulit, ut ab ipso perfecle , ,
quae spectant ad cultum Dei doceremur. Quare \
etiaro le oramus, mater, ut quae nos consecuti . \ , , ,
sumus bona, illa et tu percipias, quo possimus ,
cibum et mcnsam habere comraunem. Ea igilur , \
. , ,
<:ausa fuit, geuilrix, propter quam cxisliraasli
nos obiissc, quod in ea difficiliima nocte a p i - * , ralis in pcJago rapti sumus, tuque nos periisse \ ,
.
crcdidisti.
99
9 9
91
9 1
9 5
97
9 8
IX. Postquam bacc dixissol Faustinus, mater

IX. ,
nostra procidil ad pedcs Pciri, rogans ct obsecrans,
, \ ,
ut et ipsam et bospilam suam evocatam sine mora
\
bapiizaret, Uli et ne una, inquit, dies excludatur,
, , \,
cx quo natos mcos recepi, in qua cum eis non Q ^-^ , ' ,
Mimpserim cibum. Cumque nos eadem quae maler * .
comprecaremur, Pelrusait: Quid puiatis,me immi- \ \ ,
sericordem esse soluin, quod nolim vos malris con , ,
vivio sociari, hodie illaro baplizans ? &ed necessc , esl eam vel una die ante baptismum jejunare : et ;
boc, quia omnino quemdam pro se locuia esl ser- .
monem, quem ego idoneum fldci illius interprelem \ 288
^
babco : alioqui mullis ipsam diebus oporlebal l u - , slrari.
\ .
. ego : Dic nobis, inquam, qualem proitile
X / ,
r i l sermonem, qui iidem illius palefecerit. Respon-
\
dit Pelrus : Ille scrmo est, quo rogavil ut bospila

el benefica simul baptizaretur cum ipsa. Non au- .
tem rogaret, ut ilii quara diligit praestaretur hxc
' , gralia, nisi prius erga baplismum tanquam crga
\ magnum munus essei affecta. Unde ego rcprehen- . " ,
do pluriinos, qui cuni baplizati fuerint, et credere
, \ ,
se dicant, nibil lamen dignum flde agant, neque , ' ,
eos quos diligunl (uxores, inquam , vel iilios, vel , *
amicos) ad hi>c borlentur. Naoi si crederent, v i .
9 9
8 8
8 1
8 8
8 8
88
87
V A R L C LECT10NES.
lia ., C, .
.
Recogn. vtn, 33 : Fertur enim in religione nottta $ermo
de Propheta quodam per quem immortalis et beala viia credcnlibus danda promiltilur. Hunc ergo nw pntabnmus Simonem. Sed hcec tibi, maler, opporiunius exponentur.
C , qui conj. , in *
S, , C.
c.Cl.
C.
0 .
C.
conj. S, salis bene.

. ' C. Subinde Epit. c. 106 el , C.
Tiim S, C, .
. Alia man. pramisil in marg.
Iia 0 c. S. C.
om. 0 .
C.
C , D.
D , C, 0 .
&
O.Cura eod. addidi post .
Ita 0 c, S , C.
' C.
5 8
9 8
81
9 9
9 9
9 8
9 8
8 8
97
88
89
8 0
4 9
41
8 9
8 8
87
8 8
8 8
8 8
537
CLEMENTINA.lam aclcrnam cuni bonis operibtis a Dco proptcr
baplismum donari, absque dilatione, quos diligercnl, ad eum suscipiendum exbortarentur. Seddicet
Tesirum quis : Diligunt eos, ac de iis sunt solliciti.
Ll siulliim est. Nain cur tandcro eos a?grolare v i dcnles,aut in mortie viam abduci, aut quaedain
alia raolesta sustiiiere, gemunt atque miseraniur *
Ila si credidisscnt igncm aetcrnum manere eos
qut Dcum non colunt, non cessarent monere vel
lanquam de inlid libus dolerc, dum eos ceniunt
incmJulos, ccrti futura illorura poenap. Nunc crgo
bospitam accersilam interrogabo, num legem
iiosiram velil amplecti, etprout consequens fuerit
agemus.
X I . A l vestra matcr, quoniam, ut decet fidelem,
io baptismuni animata est, vel uno die anle baptismum jejunel. llla vero jurabal, dicens : Duobus
superioribus diebus, dum narro mulieri recognitionis cvenium, prae mullo gaudlo cibum capere
ncquivi ; nisi quod heslerna dic paulum aquae
eumpsi. Juramenlo aulem teslimouium praebuit
ucor Petri, dicens : Vcre nibii gustavit. Aquila,
magis vero deinceps Faustintis, ait : Nibil ergo
ol>slat quin baplizelur. Tum Petnis subridens, respondit: Sed non esl boc jejunium baptismi, quod
non propler illum susceptum est. Et Faustinus
exccpit: Sed forte volcns Deus matrem nostram
xicc una die, agnilis nobis, separari a consorlio
mensae noslrac, praeordinarit lioc jejunium. Sicut
enim pudicitiam servavit in ignoranlia, faciens
quod verilatem dccet, ita et nunc Deus forsan proridit, eam ante unum diein jejunarc pro vero bayUsmo, ul a primo die agnUionis noslra nobiscuoi
possct salera seu cibum capere.
. Tum Pctrus : Non nos, inquil, vincat maUlia, praetexlum nacla Providenliam et malris affcclum : sed magis vos et ego vobiscum bodie in
jejunio permaneamus ; et cras baplizabiLur. Neque
enim hodicrnse dici bora ad baptismum apta cst.
ilaque sic iieri omnes consensimus.
XIII. Hac ergo vespera cuncli fruiti sumus Petri
doclrina, qul nobis ostendit per occasioneni malris,
quo modo pudicitiae fines sint boni, flnes vero mcecbia3 exiliales, et ila natura comparati, ut loti generi pernicicm inferant, eliamsi non slalim, lamen
licet lardc. In lanlum autem, inquit, pudicilia Deo
placct, ut eliam his qui in crrore suul pnsiti, nonnibil graiia3 pro illa in prascnli coiiferal vila. Nam
v
nOMILIA x i u .
m
,
. '
\ . .
,
\ , ,
\ ;
,
, \
, \ , '
. 289 \ ^ ^*

' * \
.
X I . ,
,
. *
, ,

,
.
* " . \
, ,
.
"'
, ' . \
* " ,
,
.
,
\ ,

.
290 r t
,
, \
.
.
.
XIII.

,
,
,
^ ,
, ' . \
, \,
, \
8 8
8 0
81
8 1
8 3
8 4
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
Kfl
8 1
8 1
88
88
V A R L E JLECTIONES.
Vbb. \ recepi ex . C.
C.
\ var. lect. ap. C
C.
' om. var. lect. ap. C.
0 , qui om. vbb.
.
Iia conj. C. cuj. texltis u( EpiL, , ^ nonnulli codd. EpU.
0 .
C. Tum . .
, <)
, . ,
, C.
C
C.
Epitome ut .
insenii c. 0.
, . 0. Tum id.
. .
Forlassc , v d S.
8 8
88
1 8
8 8
8 1
8 8
8 8
8 8
9 1
8 8
8 8
8 8
81
8 8
8 8
8 8
539
S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA
540
fulura beaiitudo illis solum retribuitur, qui bapti- (

xati snnt propter spem in eum, quique pudicitiam
et juslitiam servanl. Quemadinodum vidistis quae . matri veslrae conligerunt, bona, inquam, qune in ). "
fine obtinuit. Forle enim si adulterasset, e medio , \ . "
fuisset soblata. Quocirca pudicam miseratus Deus , . . ;
necem ei imminenlem averiit, et ablatos liberos ' ,
.
rcddit.
XIV. '' *
X I V . Verum foriasse dicet aliquis : Quot ob p u
; \
diciliam periere ? Dico : Quia non senserunt, Ccrte
291 enim oportet ut, quac scnlit aliquem vel amastum
* ,
vel amalorem, fugiat stalim commislionem oum
eo, tanquam ignis flammam, vel caneni rabiduiu. ,
Quemadmodum fecit qua? vos peperit, rcvera pudi- ,
ciiiae bonum diligeus. Propler quod scrvala vobis- . " , ,
curn regni sempiterni accepit cognitionem. Mulier
. quae pudice cupit vivere, scire debct, sibi a maliiia ,
iuvideri, multosque $e amoris causa babere insi-
diatores. IIn auiem pudiciliae aflectu casta per- .
nianens, sumpta de omnibus victoria salutem con- ,
sequetur. Eienim licet quis cunctas excoluerit vir- .
tuies, ob unicum adul(erii peccalura dab^t poenas, ,
*, .
inquil prophcla.
8 8
8 7
7 0
X V . , -,
,
\
. ,
, \ -,
, \
. , \
X V , Mulier pudica, Dei voluntatem faciens, p r i UKX sua3 creationis praclara est commemoratio;
quia Deu$ qui unu* est, bomini uni unam creavi(
mulierein. Adbuc vere amplius inanet pudica, si
crealionis noo obliviscatur, futurum gupplicium
prayidea,t, ncc ignoret selernorum bonorum amisatonem. Pudica mulier, iis deleciata qui volunt
salyi fieri, est pium exemplum cuhoribus Divinilaiis : ytpote bonae viiae lex. Quae cupit pudice agere, occasiones maledicti amputat: si vero non
data occasione tanquam ab inimico male audit,
a Deo bcncdicitur ac vindicatur. Pudica Deum desiderat, Deum diljgU, Deura oblectat, Deo gloriam
defert; bominibus occasionera obloqueudi non
prebet. Mulier pudica excellenli digoitate rcplet
Ecclesiaiu atque bono odare: et praeterea magistrorum laus esl, adjutrlxqye pudiciiiam colentibus.
7 8
7 1
, . .
,
>
, \ . *
, , ->
,
. *
\ \ 292
\ /
.
X V I .
X V I . Pudica mulier tanquam sponso Filio Dei
orualur, veslila sacro lumine. Ipsi autem decus i a - , . "^
.
anima est, honesta viia. Unguentum vero olet, bonam famam. Praeclare amicta. est, pudorem induta; D
. "
alque prelioîs margaritis redimita, casliiicis ser- \ ,
. ,
monibus. Candida aulem est, ut suiimo illustrala.
In optinmm intueiur speculuiu, quae i(i Poum aspi- . ,
cial. Pulchro orualu utilur, timoro erga Deuna ani- . ,
inam insuuens. Egregia mulier, non quae auro .
3 , '
irretila est, scd quae a temporariis cupldilatibua
. soluta. Pudica mulier a magno Rege desideralur,
desponsa^tur, cuslodilur, diligilur. Pudica non pra> , 78
75
7 8
7 8
8 8
. .
add. D. Tum .
, bene.
** ' C. -^ C.
C.
, conj . C.
Ita . C, .
. Deinde C.
.
C.
ascripsi ex . Fort, legeiidura
. . . secmidum S.
- C.
*'oV
.
S add. cx
conjecl. C i .
8 8
8 8
7 8
7 8
8 7
7 1
7 8
f f
7 8
7 6
7 8
8 8
341
CLEMKNTINA. ilOJIIUA XIII,
, , ' . -
,
.
. , ,
, , , ,
,

. \
\ .
XVII.
. "

3a
bet occasienes u l appelaluiY oisi viro suo. Pudic

ab alio cupila, dolel. Pudica. marilo. defort s i n cerum ac suavem amoreiu, blamlilur, placel, sei*v i t ; in omnibus ei obsequilur, nisi quando iuobsequens forel Deo. Nam quae Deo credit ac oblemperat, absque custodibus et animo casla et corpore
pura esl.
XVII. Amens ergo est omnis marilus, qui uxorem suam a liinore Dei separct. Quoniam, quae
. non timel Deum, nec mariliun lueluit. Si Deuni
, inaspectabilia cernentem nequaquam verealur, quo
modo Ulum qui ea non videt verebltur ? An gra ; 293 tuito castilalem colel ? Qua vero ratione casla eril,
;
quae non convenit ad audiendos castificos sermo^ *. ;
, , * " nes ? Et quo pacto inslruetur? Quo modo eliam
, > $ temperanter se geret absque custodibus, si fulu ;
rum Dei judicium non edoccatur, neque sibi plene
\ *-* persuadeat aetemum ob exiguam voluptatem sup , .
plicium ? Quare comra invUam coge, ut ad doctrinam castitaiis eflectricero semper accedat, vel adulationibus vince.
XVIII. ,
XVIII. Multo autem melius erit, si. nianu eam
& * ducens veni^s, quo ipse etiam pudicus fias; desU
, ,
derabis eniip fieri, ut cognoscas finem honesti ac
, , ,
venerandi matrimonii, neque pigebit, si cupi$ esse*
. inquam, pater, tuos liberos diligere, et ab iis d i \ - ligi. Qui mulierem pudicam habere vult, et ipse
, , ,, pudice vivit, ac debilum persolvit conctibilum, cum
8 8
8 8
8 8
, , - Q ea vescilur, moratur, ad castiOcam doctrinam ve , , nit; non contristat, non lemere litigat, se non facit
, , odiosum, quae potest bona prestat, quando vero.
non babet, assenlatione quod decst supplci. Molier
, , . (42) pudica adulationem non exspectat, virum pro do
, , mino babet ac dominum vocat, eo paupere fert
,*, , - paupertalem, cum esuriento esurit, cum peregri , , nanle peregrinatur, iristem consolatur, quamvis
, . 294 majorem babucrit dotem, lanquam nibil Jiabens
, subjicitur. Marilus autem licct pauperem uxorcm
. duxerit, magnaro doiem putel pudiciliam ipsius. Mu ^ , - lier pudica nimio non ulitur cibo ac polu, ne c l " bus, pinguefacto corpore, pondere animam Irabat
. ' ad cupidilates illicitas. Praeterea cum juvenibus
, \ , - nequaquam sola manet, ac senes reveretur; i n ^ , - D conipositos risus removet; se soli Deo iradens
, ,
non decipitur; bonesta verba audiens delectatur,
* ,
ea vcro, q u ad pudiciliam non lendunl, repellit.
8 8
8|
88
8 V
VAKIiE LECTIONES.
scripsi de conjeclura, th
C.
' C.
\ cod. Honi. Parisin., . conj. C , el ex bis col
lalis lectionibus suam versionem composuisse videtur interpres; ^.
; conj. D. PraBierea ali *
---
>-
S.
. - .
.
_
^
.
C.
Malim S.
Ila et cod. T u r . fCfr. Turr. Lonst. apotf., p. 9 3 ) , C.
vjfcl conj. D.
C.
VARIORUM NOTÊ.
(42\ 1 . Adi ad Consiitutiones apohumanunt esl, quam ut fortuitis ca*\kiu mnlmtg
sfo/ifMTurriam Laline lautuin imprcssas Antucrmuritum, vel uxorem vtrt parlicipem esse. I - O T .
pi;e pag. 93, in wargiue, Clpianus : Quid enim tam
8 4
8 8
8 8
88
8 1
8 8
8 8
8 8
313
311
X I X . , \ (43) " .
X I X . Teslis est Dciis mulla homicidia unum
\ , \
adullcrium; et quod grave est homicidiotum illius
horror ac impicias non cernitur. Nam fuso san- . ", ,
gtiine corpus moriuum jacet, el calamitatis magni- , \
tudine omnes slupcnt. neces animarum per . * , \ %
adulterium, cum sint magis borribiles, quia tamen
ab liominibus non videnlur, aggrcssoribus occasio- ,
, ,
neiu indesidis impelus pra3benl. Cognosce, bomo,
. cujus spirilum habeas ad vivendum et ne illum
patiaris pollui. solo adullerio polluilur Dei spi- \
rilus : atque ideo ille ad igncm trahit bominem qui .
polluiu Festinal cnim contumeliosuin Iradere aelerno .
supplicio.
X X . , \
X X H c cum dicerel Petrus, vidcrelque bonam
,
pudicamque Mallidiam flere prae gandio, arbitralus
8
8 8
lolere eam de loleralis casibus, a i t : Confide, mu- \ ,

, *
, 295 ,
\ (44). , . '
, .
, \ , \
, .
, *
.
*, .
, . Mot-
lier. Cum muUi mulla mala perlulerinl proplcr

adullerium, tu propter pudiciliam passa es, ide.oque non interiisli. Sed ct si obiisses, animae salulem fuisses consecula. Palriam Romam pudicili;e
crgo rcliquisli: sed hac occasione invenisii verimtcin, seierni regni diadema. In mari periclitala es,
at non morlua; verum licet morlua fuisscs, ipsum
tibi pelagns propter pudicitiam fuissct morienli
J aptismus ad anima3 salulcm. Ad paucum lempus
< rbala es liberis, qui cum e legitimo essenl semine,
inventi sunt in meliore sorlc. Fame pressa mcndicasli cibum : sed slupro tuum corpus non foedasli.
(iOrpus afllixisti : at servasti a n i m a i n . Adulteruru
,
a m vidit Deus,
Deus. propter
oroDter pudiciliam
D u d i c i l i a m locum
l o c u m viri Ssup
IIDgam
plebit. Ad iristitiam et &olitudinem redacta, privala
es ad breve icinpus lum marito, tum liberis: sed bi
omnes libi relinquendi erant per mortis neccssita;em : pneslnt autem, quod propter casliialem volens privata cs, quam si invita postea periisses in
pcccalis.
X X l , Mullo igilur melius est, priora molesla esse
ac dura. Eicnim quando adsunt, spc quod praeteribunt, non admodum contrislant, iroo potiorum exspectatione gaudium prabent. Anle omnia auleni
scire tc volo, quantum pudicilia Deo placea.1. Mulicr
pudica esl Dei elcctio, Dci beneplacilun\, Dei gloria, Dci lilia. Tol pracrogalivas babct pudicilia, Nisi
lex esset, u l ne jusius quidem absque baptismo i n - D
f u g i s t l , nc m a r i l i c u b i l e m a c u l a r e s : v e r u m q u i f u K
X
*>
1**1 xotaqv \
*1
. \
\ ,

,
' .
o v
2<
X X I .
. \ ,
, . ,
.
, , 296 ,
. .
,
7
Y A R L E LECT10NES.
C
conj. D.
Ila D , C, . adjunxi c.
,
.
' . ' C.
6m. .
C.
esse videhir
,
addidil D, Subinde *, . Tum idein om. scribitgue , c. S ,
C
Ila Oet ex conjecl. C , in cuj. lexlu . S insuper conic
eit
\ . Cfr. bom. x m , 15.
8 8
8 8
1 0 8
8 7
8 8
VARIORUM NOTJE.
(45) . De adulterio eraendes velim locum
non vcrum. C O T .
S. Melbodii, in opere De libero arbitrio Combcfi(44) In Clementinorum ms. hic ad margincm resianac ediliouis, p. 553 : ,
centiori manu scriplum cernitur ; " \
, , . Pariquu
, \ , modo infra, ,
, (imo vel , * , ,
) . Hocest: Aderal alius,
. qui proximi uxori cupiebat illudere, alienum matri , .. . Quaeomniaad Pelagia
vionium priudalus, et incitam eam ut ad concubitum nam ba?resini perlincre videnlur; ut ct nonnulia alia
illicitum vcrteretur, e marito volen* facere palrem
Clcmeiiti ascriplis opcribus inspcrsa. C O T .
t
345
CLEMENTINA. IIOMILIA XIV.
,
.
,

.
, ?
. \
, .
grcdialiir in rcgmim Dei, forte qm oraitl in genlibus, propler sotain pudiciliam possent ealvari.
Quocirca vcheinenter anxius sum de iis qui in errorc vivunl pudice, quod sine bona spe pudiciliam
consectati, ad baplismum rccipiendum se gerant
scgniler. Quare salvi non tliint; quia Dei decrcltim
positum est, ne in ipsius regnrnn ingrediatuv expers
baptismi. Qua3 poslquani prolulil, et bis pkira, ad
somnum conversi sumus.
'.
KOMILIA X I V .
I. \ ,
\
ojxciojv ,

. *
, \
.
, \
, 297 &
\ .
.
, '
,
\
. \
.
, ' -
* Mullo autem maturius, quam quotidie solebat,

P c l n i * experreclua ad nos ingressus est, quos expergefecit, ac dixit : Fauslinus el Fauslinianus
unaque Clcmens cura suis me sequaniur, ut venicntes
maris
" - ' ad
* obtecliim
~
" locum clam possimus
cam baptizare. Itaque ubi fuimtis in litlore, inter
saxa qiuedam, qnae Iranquillum et mundum locum
pra?bebant,baptizavit illam.Nos aulem fralres, mulierum gralia, una ciimfralre ct aliis nonnullis secessimus el lavimus; ac profecti ad muliercs rccepimus ipsas. Sicque in locum occultum progressi
illic precali siimus. Postea Petrus mtiliercs ob multitudinem pramisit, jubens ut per alleram viani
ircnt ad hospilium, solisque virorum nobis pcrmisit
mairero ac mulieres comilari. Venienles crgo ad
diversorium et praestolanies advenlum illlus colloquebamur invicem. Post mullas vero boras Petrus
regressus panem in cucharisliam frcgil, et cibo po-
1 0
l l
18
1 8
1 1
18
_ 1
, \ , Q silo matri primum dedit, ac post eam nobis filiis

ejus. Alquc ita cum ea comcdimus, Deuniquc lau ' . \
dibus proscculi sumus.
\ .
II. Tuni deinde Pelrus, ingrcssum populum v i . ,
&\ \ dens, cum sedisset, nosque jussissci assidere,
, , enarravit primo ac docuit, qua ratione nobis post
baplismum pramissis ipse larde rediisset. Causam
\
vero banc dicebat: Simul aique vos , inquit, dis . .
" , , ,
cessistis, sencx opeiatius advenil,curiose occuUans
, , se, nobisque prius obscrvalis (sicut ipse posiea
, ,
fassus est), ul videret, quidnam ingressi locum ob lcctum agcrcmus, clam exiit et seculus cst, atquo
, \ - in opporluno loco convenicns me ac salutans a i t ;
Jam diu te scqucns et alloqui cupiens, verebar no
\ ,
mibi tanquam curioso irasccreris, nunc autcm quao
\ mihi videntur vcra, si vis profcro. t ego respondi;
Dic nobis quod tibi videlur esse bonum, et lauda , , . biiuus te, licct re vcra , quod d i x c r i s , bonuro non
298 , \
, - fucril, quoniam prudenli consilio i d , quod libi
visuni esl bonum, volucris proloqui.
,
.
III. Tum scnex ita coepit dicerc : In mari vos
III. \
lavisse v i d i , et post boc ad secrelum sccessisse

1 7
1 8
1 8
88
8 1
V A R I J : LECTIONES.
Ita c. S , C. Cfr. bom. x n , 12; x v i , 21 ; x v n , I ; xix, 1. Tnm ' idcm.
.
, ( postbac. Tuin k l . (in
marg. \ ) . .
C.
. 110 et , deesl in taxlu Qi.

supplevi cx 0 .
, \
. coiij. S.
add. c. . Ex eodcm rcposui , qtiod irapsiil S. Tum C.
Epiu
> 0 . Scqucns cx Epit, c l 0 , decbt ap. C.
inserui c. 0 .
0 .
18
11
1 8
1 8
1 8
1 8
1 8
1 7
1 8
1 8
8 8
8 1
S47
M8
locnm : accedens ergo, el obeervans de occullo, ,

quid secrelum ingressi agcretis, cum oranles , \
inspextssem, secessi : et vos miseratus opperiri , *
coepi, usquequo egressos alhtquerer, acdocerem ne , *
. , ,
erretis. Quia neque Deus est, neque providentia,
sed genesi omnia subjacent, sicut ego ex i i s , qtue , '
niihi acciderunl, manifesligsime comperi, in disci- , .
plina matbeseos jam pridem diligeuler erudiius. , . , ,

Noli ergo errare, flli. Sive enim ores, sive non,
quae genesis tua continet, hsec tibi accident neces- , sario. Nam si preces possenl oliquid , vel bona . \ $3.
opra ipse inier feliciorcs essem. Ac nunc, nisi , . $
le decipit baec paupercula mea veslis, dictis meis , \ , \
t)on diflidas, Cqm olim in magna boriorum abun- , \ \
.
daptia versarer, mulla tuin diis immolabam, lum
egenis largiebar : allamcn duin oro et pie vivo , \ ;
, \ ,
falum non polui effugere. Et ego dixi : Quainam
\ , .
siint, quae tibi conligerunt? Rle vero respondil :
, Non necesse est nunc dicere : forte in iine audies,
.
quisnam ego cum essem, et ex quibus ortus, in
qnales incurrerim vitae calamilales. Sed nunc, onmia subjici geniturac, tibi esse persuasissilmjm.
IV. Ego dixi : Si genesi cuncta subsunt, bocque
299 i V . '
iia csse persuasum habes, lecura pugnanlia cogilas
, \ '* " ,
et consulis. Elcnira si contra nalale ne senliro
. * ^
qutdem possumus, cur fruslra lal>oras, id fieri
, ,
consulendo, quod esse nequil ? Quincliam st nali ;
vilas subsistit, noli in eo navare operam, ut per- ' ,
suadeas inihi, ne colam astrorum etiam Rominum,
, qui et si velil non fieri aliquid, tieri ncquit. S e m - ' ,
\
pcr enim, quod subest, e i , quod praeest ac ducit, .
pareat necesse habct. Cerle venerari eus , qui dii . ,
pulanlur, genesi dominante superfluum est. Neque , .
eniiQ praeler id , quod fato placet quidquam flt,
,
ncquejMi quidpiam facere possunt, qui universall ,
genesiiW sinl subjecti. Si genesis existit, repu- . ,
gnat, Id quod non est primum, imperare : aut sub- , ,
jccLum esse non potcst ingenilum, cum, utpote
.
ingenitum, nihil babcat se antiquius.
. ,
V . Haec cum inler nos loqueremur, ingens aslltil hominum mulliludo. Tuncque ad eos respiciens . \
d i x i : Ego cum genere meo acccpi a majoribus cul- \

tum Dei, et prxccplum habeo ne ortui adh&*ream,
aslrologicae inquam disciplinae : idcirco ad eam ani- jy , ,
nium non applicui. Unde astrologiae qutdem non . "
aum perilus : quorum autem periliam babeo, illa , , . *
exponam. Qnia gcnesin cx ipsa geueseos scientia '
confutare nequeo, volo alia ralione ostendere, per

, 300 ,
Dci providenliam rcs administrari, et unumquem- ,
que secundum ea quae faciat, praemium vel poenas
, , ,
esse naclurum : sive nunc, sive poslbac, nihil roea
* ,
l s
18
17
VARIiE LECTIONES.
S , C.
ha et ex conjerl. C , i cuj. lextu .
C.
C.
Ila 0 c. S , C.
0 . " C.
C.
* praelermis. S c.
t;i. ed. 1658 et 1724. ** Ila c. kpit. et marg. C i , iu lextu, quod ut sanam lect. reptflivil S ,
dummodo referas ad .
0 . c. E p i l . , deest iu lexlu C i .
el cod,.
Reg. 804, desunt in ulroquc Ilom. cod.
cod. Reg. 804.
add. D ex conject. c.
nonniillis Epitomes codicibus. Verba
dcsidcrantur in . " transcripsi ex .
1 1
17
CIEMENTINA. HOMHJA XIV.
350
, inlerest : nisi qiiod omnino unusquisque fnulum

. ,
eoruni quye gesserit percipiet. Demonstratio autem,
. non essc geuesin, hacc cst. Ex astantibus si quis
, " ,
oculis sit orbatus, aut n.utilam babeat manum, vol
, ; ,
pedem claudum, vel in corpore aliquid aliud, quod
,
et redirc ad integriiatcm non valcat, el sit supra

,
omnem magicam arlcm : queni neque astrologi sc
, proiilcanlur sanaturos^ quoniam ab omni sasculd
( nilnl lale contigil: ego vero Deum precalus sani " , *
talcm prxbucro , qtiandoquidem id nullalrnus po -
tuit pcr gcnesin corrigi: boc ita facto, nonnccrraol

qui in cuuclorum opificcm Detim maledicta et blas ; \ * - phemias conjiciunt ? Respondit senex : Scilicet id
; est maledicta conferrc, dicerc genilursc subjici uni \ .
versa ? Exccpi ego : Omniuo cst. Nam si onuies hot \ \ minum errores el impielales et impudicilix ex
,
slellis oriuntur, stelbe aulem ad ea facicnda a Dco
,
conslilulx siint, qyo cui>cloruni flagiliorum sint
, ,
efleclrices, omniurn pcccala ad cuin referuntur, qui
.
in astris posuerit genesin.
VI. \
VI. E l scncx rcspondil : Admodum vcre locutus
, 3 0 1
es; scd oinni luse incomparabili probaiioni mea
. obslal conscienlia. Ego enim, qtii aslrologus sum,
cl Romae prinium babilavi, amicus poslea factus
\ ' ,
, \ cujtisdam qui erat ex genere C x s a r i s , viri illiui
uxorisque ejus genilurani accuralc notaro b a b u i ;

, \
cumque viderim res, proiit ferebal corum gencsis
revera evenisse, sermone a te neqnco persuaderi,
* , .
Habebal enim nmlier lalcm conslcllalionem, qua?
, ,
adulteras facit, ct scrvos proprios amare, in pere( , 88
4 1
4 1
4 8
'
'i
VT
. " .
, \ ,
, , .
VII. , \
; \
* , ,
* , \ \
, \
, \ , , \
\ ( , " \ D
48
4 8
4 8
50
81
)
. 3 0 2
'
.

* :
,
83
'
"
'
grinationc et in aquis dofungi : quod et ita hctum

est. Incidil namquc in amorem servi sui, el opprobrinna non fcrens fogii cum ipso; ac peregre profccla, illiquc commisla, periit in mari.
VII. cgo rcspondi : Unde igilur scis, quod
illa fugiens, in alieno solo posita, sorvo nnpserit,
et post nuptias iucrit dcfuncta? Et senex : Cerlissinic, inquit, scio, rcveia non quod nupseril scrvo,
quandoquidcm neque quod cum aniaret, agnoverara : sed poslquani profecta cst, etiatn fralcr \ i r i
ejus mibi cnarravit omnem illius amorem; quod
ipse, qui boneslus erat, utpotc fraler, iioluerii torum maculare, ct quo modo volcns, ac ipsum atquc opprobrium vcrila illa iufclix (ncque enim i m pulandum ei est, quia cam genesis facere illa et
perpeti compulil) ftiiierit somnium, verumno an
falsum, non babco dicerc. Aicbat siquidem ipsam
dixisse : Aslilit miiii quidam pcr visum, qui jussit
inc cum libcris sine mora urbe Roma egredi. At vir
pro salute ejus iiliorumque sollicitus coufeslim eos
erudiendos Alhenas misit cuni malrc ct scrvis ;
babcns vero terlium lilium, qui crat junior, sibi
VARIiC LECT10NES.
addant EptU. et cod. Rcg. 804. In 0 esl : .
.
C , . , conj. S. Subinde . * .
omiseriiQ
c. .
add. c. . Subinde C.
rccepi ex .

C.
C.
, .
, . C.
. \ D.
.
C.
.
'
4 1
4 8
4 1
4 8
8 7
c. Epii., C. Tuin ex , qni scr. viiavat.

.
4 V
4 8
4 8
8 1
4 8
add. c. .
8 8
8 8
, .
8 4
>>
S. CLEMENTIS I ROM. POiNT. OPERA DUBIA.
551
5*
cnm retiniril; is enim, qui responsa in somnis dc- * ",

' .
dcrat, cum co manere illum permiserat. Cxterum
niulto etapso lempore ab ea liltcras non accepit; '
cuinque sa?pe Albenas misisset, assumpio me, qui . ,
ei omnium cssem conjimclissimus ac fidissimus, , \
ad earo quaerendam profcclus est. Mulios equidem .
,
cum ipso in pcregrinatione laborcs alacriler Utli, \

memor quod in prisca sua fclicitaie mc omnium
babuisset socium, ac supra omnes amicos dilcxis- ,
sct. Itaque Roma snlviinus, sicque in bas Syrira . Kat ',
parles devenimus et appulimus ad Seleuciam. A l - ,
que ila e navi egressis nobis, illc non multos post , \ dics prae animi dolore obiit, ego autcm huc veniens, , '
vicium ab eo lcmpore ad bunc usque dicra niaui- . ,
\ bus comparo.
".
,
4 1
VIII. His a scnc dictis intellexi ex orationc ejus,

senem, qucm obiisse dixerat, illom ipsura csse paIrein vestrum. Nolui ergo d$ vestris rebus cum
eo sermonem conferre, donec communicassem vobiscum. Nisi quod ubi hospitium ejus didicisscm,
meuinque indicassem, explorandi causa, boc tanlum percoiilalue sum, quod esset seni nomen?illc
autem, Fauslus, inquit; item quod nomen gcminis
filiis? ille vero respondil, Fauslinus et Faustinianus; ct quodnam lertio filio? At ilie dixit, Clemcns; dcnique quo'noraine vocarelur rorum ma
Ccr? et a i t , Mallidia. Ego igitur ex miscralione col~
toerymans, dimissa turba, veni ad vos, u l post cibi
VIII. , **, ,
, ,
, .
* , . 303
<* \ , ,
, ;
, , ; , \ .
; , . \
; , ".
,
,
communem perceptioncm haec vobiscum coinmu- ^ .
nicarem. Porro anlc cibum sumplum nolui narrare,
, ne forte vicli dolore baplismi diem in luctu duce- retis, quando eliam angeli efferuntur kctilia. Haec , \ .
Pelrus cum diccret, omnes una cum maire lacry , of
niis uos dedidimus. Quos ille lacrymanics videns,
. " ISCv
ait : Nuitc unusquisque vestrum, pro timore erga

Dcum, fonitcr quae mcmorala sunl. ferat. Neque .
enim bodic vobis interiil patcr, sed jam olim, sicut
, \ ",
vos conjcclura rccte fa.cta dixislis.
.
IX. Isla Pelro loquente maler ferre non valcns
IX. ,
clamavit c l dixit ; Hei mibi, v i r ; tu nos diligens
,
inori voluisii; nos vero vivimus, el lucem aspici , mos, et adbuc capimus cibum. Nondum autem hoc
, \ .
uno ejulalu iinito, ecce sencx ingredilur, et simui
,
alque clamoris causam sciscilari vcllet, respiciens D , \ ad uxorem : Hei, inquit, quidnam hoc esl? Quam
vidco? Acccdcns vero et diligentius aspiciens ac 304 -)* ; ;
\ \ \
visus complexus est. Ambo autem prae gaudio r c .
penlino dcfcccrunl exclaraarc nisi, et alier allcri
. \ ,
loqui cupientcs vocem non poiuerunt emiltere, ncc

contincre incxplclam betitiam. Veram non multo
4
71
71
7 4
"' C. Tum . C l . Errat S de C, qui et ipse . assumpsi ex .
C.
7., C, 0 . C, insequcnte omisso. * snspicalur S.
Add. ex 0 , quocum omisi ante .
C. * .
C. S^quens adscripsi c. . Deiii
C. " om. . inscrui C. . * .
C.

.
lla Epit. et . , C. Tum acccssit ex .
add. c. , qui om. seq.
recepicx .
Ila Epit. el , C.
, C. Tum i n O . , ad oram P.
.
e T
4 1
4 4
w%
7 4
553
CLEMENTINA, HOMILIA XIV.
554
. '
* post maier quidcm ad eum : Hal)to te, Fauslc,
, , .
omni modo milii suavissiinuin. Et qua raiione v i
,
vis, de c-ujus morle paulo anie audivimus? Gttle ; \, ,
rum hi sunt filii noslri, Fauslinus, Faustinianus
\ . , et Clemens. Quae cmn dixisset, nos tres in ipsum
\ - incunibcntes, eumque deosculali, forinam illius
.
obscure recoluimus.
7 8
76
7 7
. ,
X . Ilaec vidons Petrus, a i t : Tu cs Fausius, hujus
\ ;
vir, ejusque liberorum paier? Ule vero : Ego sum,
. \
inquit. Et Petrus : Quare ergo lua milii lanquam
, \ \ dc aiio enarrasli, labores referens et dolorem el
; exsequias? Tum paler respondit: Cum sim cx gc , ,
nere Cxsaris, cuitique nollera deprebendi, de alio
,
quodain narrationem effinxi, u l ipse quis esseni
. " , - non intelligcrer. Scicbam enim quod, si fuissom re , - cognilus, loci pra*sidcs eo audilo, ut Caesari rem

,
gratam facerent, me essent rcvocaluri, el prioris
,
viiae felicilate circuradaluri, cui ex tolo animo an, - tea renunliaveram. Qui enim me ob raorlem cba. , \ 305
> rorum creditam ad maxima damnaverani, non po \ , teram vilse dclicis indulgcre*
.
XI. E l Petrus d i x i l ; Haec quidem fecisti queraadX I . *
. \ * modiira placuit. Sed de genitura mcnliensne aflir, * ; \ mabas, an veluli vcruin dicens asserebas ? Hespon , dit paler : Non meniiar apud le. Tanquani vere sit
. \ genesis, confirniabain. Non enhu rudis sum in uiysleriis bujus disciplinse : sed et mecum versalus e*>t
* \ ,
quidam jEgyplius, astrologorum praeslanlissimutf,
, , ,
^ noiniue Aunubion, qui in peregrinalionibus, ab i u i '
lio mibi aiuicus efleclus, uxoris meat ac liberuruoi

moiiem indicavit. Dixit Petrus : Nunquid jam re
. Ka\
, ; \ ipsa persuasum babes, genesin non consisiere?
- Pater respoudil: Necesse est ut omnia, quse meuleua meam subeunt, libi exponam, quoad ea audiena
,
posaim disccre luas eorura rcfulationes. Sed enim ani
roadverti errare astrologos, in muilis euam vere lo. \
, . qut.Suspicorigilureosforlein iis, qua? explorata ba ^ , , , beut, vere dicere, in iis aulem, in quibus erraat,
id ignoranlia p a i i ; quare conjeclo conslare quideui
, ,
, ' , dtsciplinam, illos aulem per solam insciliam falsa
pr&dicare, eo quod non omues possint de omnibu
. \ .
babere scieuliam. Et Pelrus dixil : Cave iie cum
306 " , ,
, , \ \ - verum profci uut, casu assequantur et non lanquaiK
cerlo scientcs dicant. Omnino cnim necesse csi, ex
.
umilis diclis evenire nonnulla. Tuin senex ail : Qua
. \
ergo ratione certiludo bac iu re es.-e poiest, au

, conslct gcnesis, nccne ?
, ;
XII. Cuiu igilur ulerque laccrct, ego d i x i : Quia maXII.
7 8
78
6 0
8 1
8 8
8 8
8 8
fc
87
8 8
89
8 8
8 8
. C.
. .
C.
.
.
Tla cTfepil. 119 C , ' S.
" Iia et EjnU , L.
. . Idf m . . ^ .
, U
Sequens aiinserui c. .
, qui pergit , .
.. Vb. ponilur post .
C , , b.
C.
inserui c. . Subinde ex cod. el Epiiome. anle om. C.
nODnulli Epil. codd.

Vbb. . ( S j t o . m .
C textu, in marg. . Epitome exbibel : " }
! . . . DndeDavisius : . \ ,
. . .
. .
.
var. lecl. in Eptt.
Ita 0 . c. Eptt., C.
cxctdil ap. C l . et S.
7 8
7 8
7 7
7 8
7 8
8 1
8 8
8 4
8 8
8 8
8 7
8 8
8 8
8 8
9 1
9 2
555
tbemalicas disciplinas penitus novi, dominus auiem ,

\ , , ct patcr non Uem, si ipse Annubion adesset, coram
.
pairedispuiationem baberem. Itaquippe respalamte- ,
,
uire possct,dum artis pcritus advcrsusejusdem artis
bominem qiia;siionem agitaret. Respondil paler: Ubi . \
crgo poLestcum Annubionccongressusetcolloquium babcri ? Et Pelrus a i l : Antiocbiae : ibi enim audio ;
essc Simoncm Magum, quem Annubion asseclalus , non descrlt. Quandoergo illic fuerimus, si eosnan- .
, , ciscamur, disceplatio tieri poterit. Et postquam
.
multis disscruimus, proptcr rccognitionem laeli et
Dco graiias agentes, nocle supervcnienie ad soitt- \ * , ,
luni nos eoniulimus.
.
n
9 4
tlOMILIA X V .
U Exorto autem mane, paler cum malrc noelra

iribusque filiis ingressus in locutn ubi erat P e irus, cuin saloias&ct, sedit, deinde uos quoqiie,
illo jubente. Ac Pctrus patrem intuitus a i l : P e r cupio te idero sentire quod uxor ac Uberi, u l et
bic cum eis convivas, et illic, post animae a corpore disjunciioneut, simul cum eiadem eis omnt
aMlestia liber; A n tion enim le atque. illos maxime
cobtristaret, gi una non esselis ? E l pater: Omnino
sane. Tum Pelrus : Si ergo bic invicem separatos
esee moleslia alBcit, nonne, quando postmortem erit
omnino necesse vos non esse simtil, mtilto magis te
contrietabit, te quidem, qui vir sapiene es, ratione tuae
opiuionis disjungi a tuis, illos vero multo magis do- C
lere, quod sciant le alia sentientem aeternum supplicium ob veri dograatis negationem manere ?
OMIA.A IE\
It "
\ ,
* , 307
*
. \ \ *
, ,

;
. *
,
' ,
,
9 9

, ,
,
;
H. Et pater d i x i t : At non ita est, amice, ut
. ' * ,
apud inferos pumanlur animx, quoniam anima s i - , mul atque a corpore discesserit, in aerem dissoWi : \
tur. Excepit Petrus : Itaque, usque dum hac de re * \ *
tibi pcrsuadearaus, responde mibi, nonne libi vide- , , ,
tur, te quidem, qui fuluras pcenas non credis, ne- ,
quaquam dolere, illos vero, qui credunl, de te ne^ ;
aessario angi? Tum pater Recte dicis. Pelrus au .
tem : Et quare maximo de te moerore non eos libe-
rabis, religioni assentiens, non pudore inquam, sed
, , ' xquilatc, de iis qtiae tibi a me dicunlur audiendo ct ^ , \ ' ,
judicando, utrum ea ita habeant, nec ne. Ac si qui- , ;
dem ita esl, ut dicirods, et hlc una cum charissiinis , \ 308 $
delectaberis et illic cum eisdem requiem conseque* ,
ris. Qtiod si in sermonttm luorum disceptalione * '
osienderis, qux a nobis asscrunlur, falsam esse , ,
, \
fabulam, etiam sic preclare facies, illos idem tccum
,
sentienlcs accipiens, eflicicsque ut deaisiant vana
.
spe inniti, el liberabis falsis terroribus.
. \ * .
JUi. E l paler : Multa mihi videris dicere ralioni
1
V A R I J E LECT10NES.
Ila . c. Epit., C. Supra leg. censet S.

. . C.
. .

C. 1
Epit. 142; / .
add. c. *
C.
Ita Epiu
C.
. . *'lla S', C , 0 . * inlerposui c. .
n
99 1
8
9 1
9 9
9 9
1 9 9
5CT
CLEMENTINA. - HOMILIA X V .
\ \ ,
, ,
. *
,
, , , \ , * , &, ,
,
, \
.
IV.
\
,
.
\ \
309 & ,
\ - ^
\ \
,
\ \
, \ ,

' \
, , \

,
'
\ \ ,
. .
V . ^
, , \
.

,
' ;
* , ,
310 \
. ,
*
. \
,
,
7
1 0
1 1
ZiA
consentanea. Tum Petrus: Eflare ergo, ingmt, quid

te contineal, ne ad nostram venias fidem, ut circa
illud incipiamus loqui. Mulla quippe suiu qiue relinent, fidcles quidem occupaliones mercaiurse, rerum
gerendarum, agricullurae, soHiciludinuni et similia,
incredulos vero, ex quibus tu quoque es, crediiac
opiuiones, vel deos qui revera non sunt, existcre,
v d cuncta genesi autcasui teinerario aubjacQre,
vcl animas morlales esse, vel et doctrinani noair^m
esse falsam, nulla nimlrum exisiente pjrovidenlia.
IV. Ego vero cuncta pcr Dei provideoliam g u bernari affirmo ex its qua3 tibi accidcrunt, quod lot
atinos tu ac lui fuisiis scparati. Quia enim, si IAcum mansissent, furte non audiissenl scrmoocs
verae religionis, provisa est peregrinalio com niatre, item natifragium et mortis suspicio et vendilio;
preterea illos erudiri in Gracis ac impiis dogmatibirs, ut melius lanquam pcriti possenl ea cvertere;
ad haec dilexisse pietalis doclrinam el mibi poluisse
adwiari, ad percipiendam pradirationem m e a ;
sed et adbuc convenire fratrem Glemenlero, sicque
agnosci mairem,et recuperala sanitate plenc perauaderi de cultu divinitatis, nec muUo po*l staliin geminos iilios, agnitos el agnoscentea, sequenli quoque die tibi occurrere, teque luos recipere. Tanlam
igitur adeoque celerem cohaerenliara* undique COIICurrenlem ad unam consilii meiam, uon puto
absaue providentia coniigisse.
1 8
1 8
1 8
1 8
V . Et paler coepit dicere Petro : Ne arbilreris,

cbarissime Pelre, me prsedicalam a te doctrinam \n
menle non habere. Denique bac p r a t e r i u nocle,
cum Clemens raultis borlaretur me ad amplectendain veritalem quam praedicas, respondi : Quid
fnim novi praecipere quis potest praeter id quod
anliqoi roonuerunt? At iila, postquam leniler risii,
a i t : Magnum discrimen est, pater, inter religionie
ac pbilosopbi sermones. Nam sermo verilalis ex
propbelia demonstratur, pbilosopbiab aotem sermo,
elegantiam exhibens orationis, ex conjecturis videtur affcrre demonstraliones. Hisquc dictis exempli
gralia doctrinam de bumatiitate mihi exposuit,
qnam ei enarraveras, quae mihi profeclo maxime
iniqua videbatur. E l quo modo, dicam. iEquuin
1 8
1 8
8 8
8 1
88
88
88
VARIA; LECTIONES.
deesl in 0 . Tufn scripsi , c. eodem, C , alioe inserere notans
margine. Hic et infraC var. lect.apposuUduonim codd. Regiae Bibliotbeeae 148 el 804 Ctemenlinam Epilomen continentium, sed vulgata longiorem ex Clementinorum laciniis. Non omnes repelivi, cum sini pltv
neque, ut recte nolat S., non lam leclionis variclates, quam interpretamenta.
Vbb. ,
non leguntur in 0
bene G< conj. D. Frustra: apud
scriplores aetatis inferioris sunt munera oflicii. S.
D , G, 0 . Godices Regii 148
et 804 haec babent : \ , \ . \
, . . . accessit ex .
Ita var. lecl. ap. G et Epit., C, 0 .
C.
G in l e x l u , ex conject., var. lect. in marg. Tum vel
. conj. G , {stupores) legi vult D. In duobus Gi codd. ei in 0 dcs. vbb.
\ .
om. var. lect. ap. G.
var. lecl. ap. C. Cotelerius haic perperam
interpretatur : signilical wccurrere alicui. Debebat vertere : ad adjuvandam pr&>dicatwnemmeam. S.
0 . Idera .
dcest in 0 . Tuni var. letl. ap.
C. " C l . Falsa notat S de G , qui exhibet .
betieC.' Tmw add.
0 et var. lect. ap. C.
recepi c. 0 , var. lect. ap. C et Epit. 125.
accessit ex 0 .
* add. c. 0 , var. JecU ap. G et EpU.
C , S.
C.
Gfr.
uom. x i i , 25 seqq.
8
1 8
1 1
18
1 8
1 8
1 8
1 8
1 8
1 8
1 0
8 8
8 1
1 4
S. CLEMENTIS ROM. PONT. OPERA DUBIA.
5>5
3:$
tbematicas disciplinae penitus novi, dominus aulem ,

ct pater non item, si ipse Annubion adesset, coram
\ , , palre dispuiationem baberem. Ita quippe res palam ve- , '
.
nire posset,dum artisperilus adversus ejusdcm arlis ,
ltominem quaislionem agitaret.Responditpaler: Ubi . \
ergo potcst cum Annubione congressus et colloquium
'b a b c r i ? E l Pelrus a i l : Antiocbiae : ibi enim audio ; '
esse Simonera Magum, quem Annubion assectalus , 'non descrit. Quandoergo illic fuerimus, si eos nan- .
ciscamur, discepiatio iieri polerit. E l poslquam de , , mullis disseruimus, propler recognilionem laeli et
. Kat
Dco graiias agcntes, nocie supervenienle ad soitt- \ \ \ iwm nos conlulimds.
, ,
.
n
9 1
tlOMILIA X V .
. IE\
Ii "*
1 Exorlo autem mane, paler cum malrc noelra
iribusque filiis ingressus in locum ubi erat P e - \ ,
irus, cuin salotag&ct, sedil, deinde nos quoque, , 307 *** ,
illo jubenie. Ac Petms pairem intuitus a i t : P e r - . \ \ cupio te idero senlire quod uxor ac liberi, ut et
bic cum eis conVivas, et illic, posl animse a cor- \ , \ ,
pore disjunclionem, simul cum eisdem eis omni M t e s l i a liber. A n tion eniro te atque. illos maxiroe .
coturistaret, si una non esselis ? Et pater: Omnino ;
sane. Tum Peirus : Si ergo hic invicera separatos . \ *
esse moleslia aflicil, nonne, quando post mortem erit ,
omnino necesee vos non esse simtil, mullo magis te ' ,
,
contrielabil, te quidem, qui vir eapiena es, ratione luae
opiuionis disjungi a tuis, illos vero multo magis do- C
lere, quod sciant te alia sentientem aeternuro sup- , ,
plicium ob veri dograatis negationem manere ?
,
;
. Et pater dixic: At non ila est, amice, ut
. \ ' * ,
apud iuferos ptiiiianlur animae, quoniam anima s i - $ , mul alque a corpore discesseril, in aerem dissolvi- : \
lur. Excepil Pelros : Iiaque, usque dum hac de re * \
tibi persuadeamus, responde mihi, nonne tibi vide- , , ,
tur, te quidem, qui futuras poenas noa credis, ne- ,
quaquam dolere, illos vero, qui credunl, de te ne^ \ ;
aessario angi? Tum pater : Recte dicis. Pelms au .
tem : Et quare maximo de te mcerore non eos libe- \ ,
rabis, religioni assentiens, non pudore inquam, sed , , ' xquilate, de iis quae libi a me dicuntur audiendo et ^ , \ ' ,
judicando, ulrum ea ita habeant, nec ne. Ac si qui- , ;
dem ita est, u l dicimus, et hic una cum charissimis , \ 308
delectaberis ei illic cum eisdem requlero conseque* ,

ris. Quod si in sermonum tuorum disccptalione * '
ostenderis, qux a nobis asscruniur, falsam esse , \ ,
fabulam, etiam sic preciare facies, illos idem tccum , \
sentientes accipiens, eflicicsque ut desislant vana
,
spe inniti, et ltberabis falsis terroribus.
.
III. \ * .
411. Et paler : Multa mibi videris dicere rationi
,
9 9
V A R I i E LECT10NES.
* Ila . c. Eptf., C. Supra leg. censel S.
. .
' . * C.
Epit. itt; . add. c. *
C.
Ita Epil. efc
. C.
. . **Ua S*, C , 0 .
inlerposui c. .
9 9
i 9 9
CLEMENTINA. - HOMILIA X V .
557
\ * \ ,
, ,
. *
,
, , ,
, * \ ,
, ,
,
,
.
IV.
\ ,
.
\ \
309 ^ ,
\ \ - ^
\ *
,
\
, \ ,

' \
, \ , \

,
'
\ ,
. ! .
V . \ * ^
, ,
.

,
' ;
- * , ,
310 \
.
,
*
. \
\ ,
,
18
1 1
558
consentanea. Tum P e l r u s : Eflare ergo, inguit, quid

te contineat, ne ad nostrain venias fidem, ut circa
illud incipiamus loqui. MulUi quippc sunt quae roiinent, fidcles quidem occupaiiones inercaiurse, rcrum
gerendarum, agricullurae, sollicitudinum el similia ,
incredulos vero, ex quibus lu quoquc cs, creditac
opiutones, vel deos qui revera non siint, existcre,
vel cuncta genesi autcasui lcmerario suhjacerc,
vcl animas mortales esse, vel cl doetrinam nosiram
esse falsam, nulla nim.rum existente providcniia.
IV. Ego vero cuncla pcr Dei providcnliam gubcrnari affirmo ex iis quae tibi accidcrunt, quod lot
atiiio.s lu ac lui futstis scparaii. Quia cnim, si lccum mansissent, furle non amliisseni sermoiies
verae religionis, provisa esl peregrinatio cuni niaIre, item naufragium et morlis suspicio ct vendiiio;
preterea ilios erudiri in Grascis ac inipiis dogmaiibus, ut melius tanquam p c r i i i possent ea evertere ;
adbaec dilexisse pietalis docirinam et mihi poiuisse
adwiari, ad percipiendaro pr.edicaiionem meain;
sed et adhuc convenire fralrem CUmentero, sicque
agnoaci mairem,et recuperatasanitaleplenc persuaderi de cullu divinitaiis, ncc muUo pos-t siaiim gem/nos fiJios, agnitos e l agnoscenies, sequenti quoque die libi occurrere, teque luos recipere. Taniaiu
igitur adeoque celerem cohaercntiam, undiquc conCurrenlem ad unam consilii melam, non puto
absaue provideniia contigisse.
1 8
1 1
1 8
1 8
1 8
V . Et pater coepit dicere Petro : Ne arbitreris,

cbarissiroe Pelre, me praedicalain a le doclrinara m
mente non habere. Denique bac prseteriia nocle,
cum Clemens rauliis borlaretur me ad amplectendain veritalem quam praedicas, respondi : Quid
cnim novi praecipere quis potest praeter id quod
anliqoi roonuerunt? A l iilo, postquam leniler r i s i l ,
a i t : Magnum discrimen est, paler, inter religionie
ac pbilosopbiaB sermones* Nam sermo veritatis ex
propbetia demonstratur, pbilosopbiat autem sermo,
elegantiam exhibens orationis, ex conjecturis videtur affcrre demonsiraliones. Hisque diciis exempli
gralia doctrinam de bumatiilate mihi exposuil,
quam ei enarraveras, quae mihi profecto maxime
iniqua videbatur. Et quo modo, dicam. iEquuin
1 8
1 8
8 8
8 1
88
88
88
VARIA; LECTIONES.
deost in 0 . Tuto scripsi , c. eodem, C , alios inserere notans in
margine. Hic el infraC var. lecL apposuitduorum codd. Uegiae Bibliotbecae 148 et 804 Clemenlinam Epiiomen cootiueniium, sed vulgaia longiorem ex Clemeutinorum laciniis. Non omnes repelivi, cum sinl plerceque, ut recle nolat S., non tain leclionis variclates, qiiam interpretamenla.
Vbb. ,
non leguntur in *
bene
Tnm conj. D. Frustra: apud
scriptores aetalis inferioris sunt munera oiFicii. S.
D , G, 0 . Codices Regii 148
el 84)4 hac habent : \ , \ . \
, . . . accessil ex . l l a var. lect. ap. C el Epif., C, 0 .
C.
C in t e x l u , ex conject., var. lect. in raarg. Tum vel
. conj. G , (ttupores) legi vull D. In duobus Gi codd. et in 0 dcs. vbb.
.
om. var. lect. ap. G.
var. lecl. ap. C. Cotelerius baec perperam
inlerprelatur : signilicat wccurrere aticui. Debebat vertere : ad adjuvandam prtedicationemmeam. S.
0 . Idera .
deest in 0 . Tuni var. lecl. ap.
C. *' C l . Falsa notal S de G , qui exbibet .
beneC' Tum add.
0 et var. lect. ap. C.
reccpi c. 0 , var. lect. ap. G et Epit. 125.
accessil ex 0 .
* add. c. 0 , var. lect. ap. G et Epil.
^ C , S.
G.
Gfr.
uom. x i i , 25 seqq.
8
1 8
1 1
1 1
1 8
1 8
1 8
1 8
1 8
1 8
>
8 8
8 3
50
S. C L E t t E N i i S I ROM. PONT. OPERA DTJBIA.
.
\
aiebai esse, et ci qui maxfllam tuam percutit,

\
alieram quoque opponere, ct ci qui aufcrt tuum
, \ paltium, tradere ei niaforlc, ei cum e o , qui ad
" - * , *
unum milliare adigit, per duo proGcisci, alquc alia
, \
stmilia .
S59
VI. Respondil Petrus : Atqui hoc exisiimasti i n i quum, quod xquissimum est. Ac si lubet audi. E i
pater dixil : Prorsus lubet. Tum Peirus : Num tibi
videtur, cum duo reges inimici sunt el divisas regiones leiieni, si quispiam cx iis, qui subjecli stlnt
alleri, in alterius regione deprehendatur, ideoque
mcrealur morlem, c l colapbo, non auleni capile
pir.iiius, poenam cvadai,num videlur humanus, qui
vcniam dedil ? Et patcr ait : Aduiodum. Dixil Peirus : Quid vero, si is ipse etiara alicui propriura
vel aliud quid auferat, el in furtu comprehensus si R
dupluni det, cum quadrupli sit dcbitor, insuperque
inortis, qui nempe in advcrsarii fuiibus captus sit,
nonne libi vidclur, butnanuni cssc cum, qui duplum
accepit et niortem illi remisit ? Et pater a i t : Clarum est. Ac Petrus : Quid vcro, nonne oportct, ut,
qui in alterius regno versalur, idque pessimi bostis, vitam conservandi gratia omnibus aduletur, et
y\ adigentibus magis cedal, non salulanles salutet,
inimicos sibi conciliel, cum irascentibus non conlendat, sua omni audactcr peleiili prabeat et
facial quaBcunque siini hujusmodi? Tuiu pater :
Cuncta poiius merito susliuebit, si his vilam pra>
ferl.
V H . Et Petrus : Nonne igitur i i , quos dicebas
afllci injuria, ipsi sunt iinium transgressores, in
quanlum versaular in rcgno alterius, et in lanlum
dcfraudalores sunl, in quanlum possident? Sed qui
\identur faccre injuriam, unictiique cx contraria
parte lanla graliGcantur, quanla eis permiltunt
babcre. Haec quippe ad eos pertinent, qui presenlia elegerunt. Et adeo humani sunt, ut illis vilam
donent. Atque exemplum ita qiiidem habel. Audi
jatn ipsam reni. Veritatis propbeta adveniens docuit
iios, quod omnium crealor ac Deus duobus quibusdam duo regna dislribuii, bono et malo, dans malo
quidem regnum bujus mundi cum legc, ila ul babeat poteslatem injuriosos puuicndi, bor.o autem
largilus futurum perpeluum e&culumiUmimqueinque
vcro homimnn libcrum fecit, quique babtal potc- D
staiem se iradetidicui velii, aut prasenli malo, aut
fiituro bono. Ex quibus, qui praeseulia eligunt,
poleslatem babent ut divites sint, in deliciis ac
voluplaltbus vilam agant, et similia omiiia pro viribus percipiant. Nam fulurorum bonorum nullum
VI. '
. \,
. * . \
,
\ ,
, \
, \
,
; \
. \ , *
, , \
\ , , \ , 311 * 5
,
\
; \ . \ *
; **, \
,
, \ ,
, , ,
\ , \ ;
* ,
.
VII. \ ,
\ \ ,' * \
, \ \,
; *

" ,
.
. \
, . \
.

. , \
, \ ,

, '
312
7
a i
99
9 9
9 9
%1
. ,
.
, <?, , \ .
:
Luc. \ i , 29; Mallb. v, 59.

VARIiE LECTIONES^
*-* V i d . Suiccr Thesaur. s. v. Credner , Beitra-gei, 508. S. Tura adjunxi c.I 0 .
. 0 . Mla optiine S, absurdeO, Epit. barbarice > om. . ascripsi

i x 0 el Emt.
C. lnsequens inserui c. 0 .
S, , C , qui notat: Puiiia
quadrupli iu furto sancilur Irgibus plurimis. * . ( C add. ex conbcl.i
.
> Forlasse . S.
" Ila c. S C. Cfr . HJ, 51, 71 '
^
'
^ C.
. ' C, ; ol S. *' Ita c. S , C
.
C.
0 .
f
17
11
11
3 8
501
CLEMENTINA. HOMILIA X V .
,

, \
' (
), \ , ,
.
8 8
88
8 8
8 7
VIII.
, , \ . "
* , ,
, , 313 ,
, .
;
w
possidebunl. Qui vero iiiluruin reguain malueruiit

accipere, iis non licet prsesenles res, uipote alierii
regis, suas exislimare, si exeipias dunlaxat aquain
el panem, ita tamen ut cum sudoribus ad viveudum
coinparentur (ueque enim ullro liciliim est mcrri/,si
eliam excipias unuin veslimentum; iion enim pcrimUitur nudum cousislere, propter cuncla perepiciens coeium.
VIII. Si ergo accuratam buju negolii ratimiem
audire eupias, quos paulo antedixi&li injuria affici,
ipsi potius nocent. Quoniain illi quidem, qui elegerum fulura, usum reruin presentium siniul ctiui
malis bomimbus accipiunt, eum aliis percipientes,
ueiupe ipsam vitam, lucem, panem, aquam, induT&enlum et alia qusedam bujusinodi. Qui vero a te
pulaulur facere injuriam, in futuris> bonis nulla ex
. \
parte cum aliis viris degeul. paler ad haec re

spondil : Nunc qaando persuasisti m i b i , eos, qui
\ , iujuriam faciunt, injuriatn pati, eos autem, qtil
,
injuria afliciuniur, potius injur.am iacere, adbuc
, ainplius res onmium tniquissima imbi vidclur,
' quoniam ii quidem, qui videnlur eonfcrre injuriain,
\ , mulla iis concedunt qui futura elegerunt/ qui ver
- vklenlur iujuriam suslinere, ipsi eam iitferunt, quia
, \ ** . KaV3
beuiiiiibus, qui bic tpsis coneessere nou prabeuC
,
tllic eadem, quibns illi ipaos douaruut. E l Pelrue *
, , Neque hoc Wiiquum esl,quandequideni unusquisque
. \
poiestate praditu est antepoueiidi vel prsesenii
,
' ,
vel futura, sive parva sinl, sive magna. Qui . \ ^ prio judicio et eonsilio deligit, nen affieitrjr iujuria,
. \ * , \
ueque, inquain, Iket parva preferat, quando el
' ,
magna prostabant. Nam ei propoetU etiam eranl
(45).
q u * ex-igua sunu Et pater a i i : Recte locuiu$ es
8 8
8 1
8 1
8 8
Etenira dielnm est a quodara ioler Grarcos sapiente : Cnlpa deligenHum est, Deu$ culpa caret.
IX. ' .
IX. Sed et adhuc bane roibi enarra ralfonen>.
- Memiui Clemeniem mihi dkere, nes 'iBJoriae el atr
V A R L E LECTIONESv
, , C. Locum mendosum SchUemannus Ciem. . 23^ sic enrencTal r
, . . ^,
F.go mabm : , , . * . vel
, . , . S.
exh. eliam , sed ad oram : "
.
Schlicmannuslx. sr.ribil ' at nibil iniUandum c L Lobecb . p 5. S.
.
Fort. ' . S.
. Subinde el ex conject. C , in cvj. lextu
.
Colelerius reponii , eswnûe leetionem in sua versionc deditexpressam. Sed san est vulgata.
Meudum suepiclu esi vir docitssimus, qued non mascuJinam, iH par e r a i sed neutraiu
poleaiatcm iribueriuD. Neque approbat C\ conjecturam , cum oxhibeat .
c D , C. Cfr. boni. x i , 16Lege . ., quenW4lmodura supra

legebaiur S.
o n u Q . " C.
Forlasse .
^^
S.o^C O.
VARIORDM N O T i E .
(45) Kal ^ D primaconirn JuHanum pw 68: ^ , -, xat
, artdrioe. Pari modo apud Lucia
nuni de ipercede conduclis in faie : , iusta Uaque censur
Aminonii Henniae Goiumenlario in librum Aristole
^ .
E l ul cujusdam vettfrum proferlur in pseudo-Orige- lis De interpretaiiotie : /
nis Conunenl, ad Job cap. xxxviu, vers.7. Scripsit
Plalo lib. x De republica paulo aute tinem
' , .
*, sicque cilalur a iîstino Mar , \ , & .
lyre . u, pag. 8 1 ; Ckmeule Alexandrina 11. . 86,81. Coi:. Par huie impia vox illa Diarwebtrom.v, p, 613, ac Tbeodorilo de Evangelica. veriad Tbeeuixi cum inscius, Venere Ua volente perdvuiecx Gneca seagfiUili pbitosopliia senm. 6. Suis
filium Hippolyium, apud Euripidem:
vero cum veidjfe mieeel Clemens laodatus Pmdagog*
,
i , cap. 8y necnon Eusebius Prapami. evang~ lib. v i
, .
eap. 250, et udvtrsus Hieroclem p.542,544. Deniqne
Gregorii Nazaizeui eo alludcutis> locua est hwecuva V . 1433, 1434. DIUCH8 8
8 8
8 8
8 8
8 T
8 8
8 8
8 8
8 4
1 8
P i r l l t O L . (i.Br.
11.
50
S. CLEMENYiS I ROM. PONT. OPERA DUBIA.
.
\
aiebai esse, et ei qui tnaxHlain tuam perculh,

\ \
alleram quoque opponere, et ci qui autert luum
pallium, traderc et maforlc, et cum e o , qui ad , \ ,
unum milliare adigit, per duo proficisci, atquc alia \
,
\
similia .
559
VI. Respondit Pelrus : Alqui hoc exislimasti i n i quum, quod xqiiissimtim est. Ac si lubet audi. Et
patcr dixit : Prorsus lubet. Tum Petrus : Num tibi
videlur, cum duo reges inimici sunt et divisas regioncs tcnent, si quispiara cx iis, qui subjecti sunt
alleri, in alterius regione depreheiidatur, ideoque
mcreatur niortem, ct culapbo, non aulem capite
pu.iiius, pocnam cvadai,num videtur humauus, qui
vcniam dedit ? patcr ait : Admodum. Dixit Petrus : Quid vcro, ei is ipse etiara aiicui proprium
vel aliud quid auferat, et in furto comprebensus si
dupluni det, cum quadrupli s i l dcbitor, insuperque
inortis, qui ncinpe in adversarii fitiibus captus sit,
nonne tibi vidctur, bumanum cssc eum, qui duplum
accepit et mortem illi remisit ? Et pater a i t : Clarum est. Ac Pctrus : Quid vero, nonne oportct, ut,
qui in alterius regno versatur, Idque pessimi l i o slis, vilam conservaudi gratia omnibus aduletur, et
\ i adigenlibus magis cedat, non salulanles salutet,
inimicos sibi conciliel, cum irascentibus non conlendat, sua omni audacler petenli prebeat et
faciat qusecunque stint hujusmodi ? Tura pater :
Cuncta poiius merito suslinebit, si his vilam pra>
ferl.
VI. \ '
. ,
.
. \
* ,
\ ,
, \
" , ^ \
,
; \ \
. , \
, \ " ,
\ , " , \ , 311 * ' ^
,
\
; \ . \ *
; " , \
,
, \ \ ,
, , ,
** \ , \ ;
*,
.
V H . Et Pclrtis : Nonne igilur i i , quos dicebae g
VII. \ ,
afllci injuria, ipsi suni iinium transgressores, in
\ \ ,' \
quatilum versaulur in rcgno allerius, el in tantum
, \ \,
dcfraudatores sunt, in quantum possident? Sed qui
; 01 *

videnlur facere injuriam, unicuique cx contraria " ,
parte lanla gratiGcantur, quaula eis perraiUunt .
babere. Hjec quippe ad eos perlinent, qui praesen- .
lia elegerunt. Et adeo bumani sunt, ut illis vilaro , . \
donent. Atque exemplum ita quidcm habet. Audi
.
jam ipsam reni. Verilalis propbela adveniens docuil . * iioa, quod omnium crealor ac Deus duobus quibus- , \
dam duo regna dislribuit, bono et malo, dans malo , ,
quidera rcgnum hujus mundi cum legc, ila ui ba-
beai poteslalem injuriosos puuicndi, bor.o autem , '
largitus futurum perpeiuum saeculunr.Unumqueinque * 312
vcro homitium liberum fecit, quique babtal pote- D . slaiem se tradetidicui velit, aul prascnti malo, aut
,
fuluro bono. Ex quibus, qui pneseutia eligunl,
.
IK)leslatem babent ut divites sinl, in deliciis ac
,
volupiatibus vitam agant, el similia omnia pro v h i , , \ .
bus perctpiant. Nam futurorum bouorum nullum
. f T
, 0
Luc. v i , 2 9 ; Matlb. v, 59.

VARIiE LECTIONES*
- " V i d . Suicer Thesaur. s. . Credner , Bekrage , 508. S. Tura adjunxi c l 0 .
. 0 .
l l a optime S, absurdeO, Epit. barbarice om. .
ascriusi
i x 0 el Evil.
C. lnscquens inserui c. 0 . S, , C , qui nolat: Paiiia
cjuadruplt furto sancilur l'gibus pluriiius. " . ( C add. ex coitjccl.)
.
Forlassc . S.
" Ita c.
C. Cfr . IU, 51, 71 ,
? ? *** \
^ * J" ^
-**v C, ; S. " Ita c. S , C
.
C.
0 .
e
f T
e ,
S l
4 1
1 7
0 1
301
CLEMENTINA. HOMILIA X V .
86*
' ,

, \
' (
), \ , ,
.
8 8
88
8 8
88
8 7
VIII.
**, , \ . "
, ,
, , 313 ,
, \ . 01

.

\ ,
,
,
'
\ ,
, \ . ^
,
, ,
. \
,
'
. \
. \ * ,
' ,
(45).
8 8
8 1
8 1
8 8
possidebunl. Qui vero fmuruin reguotn mafiieruut

accipere, iis uon licet prasenles res, utpote alieni
regis, suas existimare, si exeipias duntaxat aquain
et panem, ila tamen ut cum sudoribus ad vivendum
comparentur (neque enim ultro licitum est tnorij,si
etiaru excipias unuin vestimentum; nou eniin perimUilur nudum cousislere, propter cuncla perepiciens cceium.
VIII. Si ergo acctiralam bujua nogolii raliouem
audire eupias, quos paulo antedixisli injuria affici
ipsi potius uocent. Quoniain illi quidem, qui elegerum fulura, usum rerum pre*enlium siniul cuui
malis hominibus accipiunt, cum aliis percipientes,
ueiupe ipsam vitam, lucem, panem, aquain, IndumenUini et alia qusedam bujusroodi. Qui vero a te
pulaulur facere injtiriam, in futuris bonis nulla e%
parte cura aiiis viris- degenl. pater ad baec reepondtl : Nunc quaitdo persuasisti m i b i , eos, qui
iujuriam faciunt, injuriam pati, cos auiem, qni
injuria afliciunlur, potius injur.am iacere, adhuc
amplius res onmium iniquissima mthi vidctur,
quoiiiam ii quidem, qui videntur conierre injoriam,
i i m l u iis conceduot qui futura elegerunt;*. qui vero>
videnlur iujuriam susiinere, ipsi earo iuferunl, quia
bminnibus, qui bic ipsis coneessere , non prebeiiC
tllic eadem, quibns illi ipso douarunt. Et Pelri*s '
Ncque hoc kiiquum esl,quand*quidem unusqoisque
polestate praeditus est antepouendi vel praeseuit
vel futura, sive parva sint, sive magna. Qui pru prio judicio el eonsilio deligU, non affieidir injuri,
ueque, inquatn, l k e l parva praferat, quando et
niagna prostabant. Nam ei proposita etiaiu eraut
q u * ex-igua suiit, Et pater a i i : ftecte locuios es
f
Etenim dicturo est a quodam inter Gracos sapiente : Cnlpa deligentium e$t, Deus culpa caret.
IX. '' .
IX. Sed et adhuc banc mibi enarr ralKinem
* - Meuiini Clemeniem mibi dkere, nos iujsria^ el aty
V A R L E LECTIWiESv
, , C. Locum mendosum Schliemannus Ctem. . 239 sic emnrfal r
, . . ,, \
Ego inaliin : , , . * . vel
, . ^ . S.
exb. etiam , sed ad oram : "
.
SchlicmannusU. scribit ' at nibii inuiaudumi c L Lobecb . , 5. S.
.
F o r l . ' . S.
. Subinde el ex conjeot. C , in enj. textu
.
Coielerius reponil , ewnûe leetionem in sua versione deditexpressam. Sed san eat vulgaia.
Meudum suepictu eat vir dociissimus, qued ; non masculinam, ui par erat sed neutram
poleatatem IribueriuD. Neque <> approbat Ci conjecturam , cuin oxbibeat .
0
D , C. Cfr. bora. x i , 16.
Lege . ., quemodroodura supra
legebalur S.
o n u . " C.
Forlasse . S. ^
&.,0.
8 8
8 8
8 8
8 8
87
8 8
8 8
8 8
8 4
8 4
V A R I O R I J M -
(45] dprtraf uri ^^ D primacontra lultanum^ 68": " , . Pari modo apud Lucia- , ,
nuni de ipercede conductis in ikie : - , lusia itaque censurai
,, ^ . Ammonii Hennias Coiumentario in librum Aristole
E l ui ciixusdam veierum profertiu* in pseudo-Orige- lis De interprelalione : /
nis Cotntnent, ad Xob cap. xxxvm, vers.7. Scripsil *
Plalo lib~ x De republica paulo ante linem
' , .
^ sicque citalur a Juslino M a r , , & ^
lyre Apolog* n , pag. 8 1 ; Clemenle Alexadriiio- Jl. T 86,87. COT. Par huie impia vox illa Diaivncr
btrom.Y, p. 613, ac Tbeodorito de Evangelic veriu i e e x Graica seu.gtnlili pbik>opliia sewii. 6. Suis ad Thepeuro, cum inscius, Venere lla vo!enle perdv*
vero cum vepbie mieeet Glemens laodalus Pmdagog* ucpii filium Hippolylum, apud Euripidem:
.
i , cap. 8y necnon Eusebius PraparM. evangAib. v\
<.250, el advenu$ BieroeUmp-5i%i 544. Oenique
, .
Gregoiii No-ziajtzeiii eoalludoulis iocuactliivecuva V . 1 4 3 3 , 1 4 3 4 . DIUCB.
t
PirTROL.
11.
363
364
flictiones ad peccatorum rcmissionem pati. Pe- " .

trus : Recte ita habet. Nos euim, qui futura ma- \ \ .
luimus, quae plura possidemus, seu vestes, sou
314 * ,
cihos, seu poliones, seu alia quaepiam, peccala
(46), , ,
possideinus, quia nihil debemus habere, uti paulo , ,
an(p sermone declaravi. Omnibus possessioncs
, .
peccata sunt. Earurn qualitercunque privatio adem .
ptio est dcliclorura. Dixit paler : Recte habet,
. \
quemadmoduro divisisti duos Gnes duorura regum,
,
ut quis quod vult eligat ex iis quae in alterutrius , *
sila sunt potestate. Quid vero, an et afllictiones . \
juste patiuiur? Petrus : Justissime. Quandoqui ; \
dem enim eorum qui salvantur terminus est, sicut . \ . \,
d i x i , ut uemo aliquid habeat, raullis autem mullae ^ , ,
suppetunt posscssiones, quae aliter et peccata,
, ,
ideo per eximiam Dei bumanilatem afllictioncs i n -
ducuntur iis qui non pure vivunl, tu propler aK- ,
quantam erga Deum cbarilateni per temporaria

supplicia aeternis poenis libereiilur.
.
88
87
8 8
88
6 8
81
88
. \ ; \
; \ .
. "
,
\ . 315
''
. ,
\ .
, , ,
, , ,
. , ,
, * , \
, ,
. \

, \
.
X . Tum pater: Quid enim , nonne multos impioa

videmus pauperes? A n propierea et illi inler eos
qui salutem consequeniur numerandi sunt? Et Pei r u s : Nequaquam omnino. Non enim probanda est
inopia, s i , quae non oportet, appetat. Sic quoque
nonnulli voluntate.divites opum sunt pauperes,et
tanquam facultatum cupidi puniuntur. Sed nec
quod aliquis sit pauper, slatim justus est. Potest
quippe pauper esse pecunia, at eam cupere, aut id
facere quod precipue non oportebat. Nam vel idola Q
colit, vel biaspberoat, vel fornicatur, vel indiffereitler vivit, perjorus, mendax, aut inlidelis. Caeteruni Magister noster udeles pauperes beatos praeditavit , eosque non velut aliquid largientes : ne~
que cnim habebant; sed quia, cum nibil peccarent,
ub id solum , quod inopiee ergo eleemosynam nou
taciebant, condemnari non poterant. Tum pater :
Vere prorsus secundum propositam quaestioneni res
videntur recte babcre : quare siatui tolam ordine
audirc doctrinani.
X I . Et Pctrus : Ilaque deinceps sludenti tibi
discere quae ad nostram rcligionem pertinent debeo
urdine exponere docirinam, ab ipso incipiens Deo,
el ostendcns ipsum solum dici debere Deum, alios ry
8 8
88
88
67
88
XI. \
,
'
, \ ,
Malth. v, 3.
.
C.

. . Idem scr. .
lla c. S , ( Occurrit forma
(Lob. Phryn, . 183), non autein, quanlum sciani, aoristus act. . S. Tum . sensus postulal ,
esse in cuju$vi$ poleslate. D S nialuerit .
Dedi \ c. , (leclio monstruosa)
C , S ex conjectura.
D , C, .
Ila c. S , C. Tum omisi C i ante
c. 0 .
Cl et S.
CI et , C. * add. c. 0 .
,
( var.leci. ap. C.) . ( conj. S ) C.
Credner, Beitr. , 507. S.
Iia S C et qui oiu. seq. a Sadditum.
. S , 0 , . C.

8 8
8 6
8 7
8 8
8 8
8 0
8 1
8 1
8 1
8 8
8 8
6 7
6 8
VARIORUM ; .
(46) " , etc. Duriuscule sunl
liscc adversus divitias dicta : unde a Melaphraste
molliunlur Epitome cap. 127. Certe apud Epiphaviium baercsi 50, cap. 17, Ebionxigloriaiilur seesse
ac vocari . Inveni autem usurpalum comma
verborum istorum in Vita Nili junioris* quam R o mae edeudam curavit Matlhaeus Garyopliilus p. 142,
bocpacto: ,, ,
;, \ . COT.
CLEMENTINA. IIOMILIA X V I .
5G5
306
, \
,
.
\ \ \
\ \ \ . \ '

.
vcro nec di< i nec existimari, hoinincm aulem, qui

secus ieceril, perpetuo supplicio multandum, ut
qui in ipsura universorum Dominum raaxime irapius exsliterit. Alque bis diclis, curaque aliqua
perpessione infeslatis, aegrotantibus et daemoniacis
imposuisset manus, ilem precatus essel ac eos c u rasset, dimisit populum. Et poslea Ua ingressus,
solito admodum cibo percepto, se somuo dcdit.
316 ICTI. "

*.

' " , \ , B

,

. ,
\
*, \

HOMILIA X V I .
78
71
I. Mane vero egressus Peirus, cum venisset ad

locuni, in quo disserere solebat, ingentem bouainuni
mulliludinem convenisse vidit. Et simul ac ipae
jam esset locolurus, inlroivit quidam ex ejus diaconis, dicens : Simon, qui ab Antiocbia ipsa vespera venit, audiens te promisisse de luonarcbia
seu principatu unius verba esse facturum , paratus
est una cum Athenodoro Epicureo libi disserenli
intervenire, ut palam impugnet omnia quaecunque
pro monarchia a le quomodocunque proferentuT
verba. Haec dicenle diacono ecce iiigressus est S i nion cum Atbenodoro aliisque nonnullis sodalibus:
et, ante quam Petrus aliquid proferret, ipse antioipans a i l :
II. Gomperi, te beri Fausto pollicitum esse,quod
. ,
hodie babito sernione ordine esses oslensurus, et
,
\ ' , incipiendo ab ipso universorum domino, eum soluin
, dicendam esse Deum, alios vero neque dtcendos,
, neque existimandos, quoiiiara, qui secus fecerit,
. - perpeluo supplicio mullabitur. Anle omnia autem
jTai , C vere vecordiam tuam demiratus surti, quod spera , - veris le possc in luam senlentiam addocere viruin
. ' ,
sapieulem, ad haec senem. A l quae vis non obtine , , \ 317 bis, nie polissimum praesenie tuosque redarguente
. " falsos sermoues. Forle enim absente me deceptus
, fuisset sapieus senex, cum imperiius sil librorum
" . \ qui Judaeis palam sunt iradili. Et nunc multis
, verbis supersedcbo , ot cilius proinissionem toam
. ' coufutem. Quocirca coram nobis Scriplurarum pe , ,
ritis quod pollicitus es incipe dicere. Sin ainem re. ' prebensiotiem veritus coram nobis vis promissum
, \ omittere, etiain sic sufficicns erit probalio, quod
" , * \
fallas, quandoquidem coram bominibus Scripturas.
. callenlibus non ausus sis loqui. Et vero jam c u r
, ^ exspeclo ut dicas, qui maxiuiuin babeo teslem pol ; \
licitationis tuae asianlem senem? E l post haec verba
\ , patrem iutuiius, a i t : Dicniibi, virorum presianlis , \
6ime,nonne iste bomo libi pollicilus cst oslensu , ! \ rum se bodie unum Deum esee, nec alium diccndum

aut babcndum Deum , illum aulem, qui secus fecc, ,
rit, lanquam peccatorem maximum perpetuo suppli ; " ;
cio multandum esse? An enim non respoudee niihi ?
7
77
78
88
III. Respondil palcr : Kccle a me lestimonium
III. \
V A R L E LECTIOKES.
(sic) .
C.
, quod praeslat.
Ua 0 c. 5 , C.
'
f) , ' C , 0 .
.
om. . Tuiti > c. ., C.
om. .
.
addi li cinn et Epit.
C , Eptt.
, qui deindc .
Cl et S invilis codd.
lla 0 c. D , (*,qui conj.
* Epit; . Cfr. infra c 8.
.
; conj. 1)
8 8
7 8
7 1
7 7
7 1
7 7
7 6
7 8
8 1
8 0
8 t
8 8
%%
S. CLEMENTIS I ROM. POXT. OPERA .
3(57
36*
posmlarcs, Simon, si antca Petnis ncgassel. Nunc ' , , *

lulem verebor dicere qua? dieenda sunt. Arbi
. 4 .
iror te ira constrictum ac inflammartum velle dispu-
,
tationem suscipere : porro neque convenil te boc * ,
facere, neque nos tali prabere anrem, quoniam id , 318 ,
pugnam videre cst, <*t non ad veritalem juvarL Alque . \
nunc, ex Grseca eruditione sciens, qoo modo gerere , , . ,
sc debeanl disceplantes, comnionebo. LUerque restrum dogma soum exponal, et alternis verba fiant. .
,
Quod si solus Pctrus explicet suam sentenliam, tu
vero tuam reliceas, iieri potesl, ul aliquis a lc ,
prolalus sermo ct tuam et illius opinionera premat, ,
alque ut uierque vestrum, licet revera sit illo ser- ,
moiie victus, non videatar tamcn superalus, sed is ,
bolus, qui suam opinionem exposuit, ille vero, qui ,
iion exposuit, nou videaUir pariter esse superatus, . \ ,
immo superasse exisliinelur. Simon respondit:
.
Faciam qucmadmodum dicis : verum valde limeo,
ne jam ipsius verbis occupalus non sis judex veri
stadiosus.
8
9 9
80
81
IV. E l Paier respondit : Ne me cogas temere ac

IV. - ~
Sndicla causa tibi assentiri, ul judex videar veritaiia , ,
amans. Quod si vera audire cupis, tua potius sen- ,
teniia praoccupatus sum. Ac Simon : Quomodo es \ * pracoccupalus, qui nescis quid sentiam ? At paler : , ; * Facile est illud cognosrere : c l quonam paclo, audi. i , , .
FoJlicitus e s , a le falsi convictum iri Petruin, qui ,
unura esse Deum asserat. Caeterum qui promittii ,*"o
ae falsi redargulurum as&ertorero unitis Dei, is non , kicm aflkmat ac ille evideiilissime vera loquens. Si Q , .
eniui idem diceret cum co, qui emeniita loquitur, 319 , , ^
ipse quoqne esset mendax : si vero eoniraria dkere , .
se ostcndit, lune verus esl. Non alia ergo ratione ,
prsedicatoreni unius Dei esse mendacem pronunlias,
, ,
nisi quia mnltos deos esse censes. Atqui mullos .
deos esse ego quoque aio. Idem tgilor, quod t u , , \ .
ante disceptalioneui dico, et pro le potius sum oc- , ,
wipatue. Q w e noii debes de ine esse anxius, sed . "
Pelrus, quia adhuc contra atque ille sentio. P r o - ,
pierea post disputationem vcstram spero, quod veri ,
studiosus judex, deposita anticipatione, praevalenli .
conscnsuni3 sim oralioiii. Haec cum pater dixisset,
aensim clamor quidam laudalionis a popnlo exortus .
est, quoniam iia pater esset lcr.uius.
V . Porro Petrus d i x t t : E g o , sicul controversise D V . \ ,
arbiier pronunliavit, agere sum paralus : jamque
, , \
absque ulla mora meani de.Peo seutenliam ex ^
plicabo. Uuum ego esse Deum assero, conditorem
. ,
ccr.li el lerraB oinniumque iis contentorum. Ac alium \ .
ncque dicere, neque extimarc licet. Tum Simou:
" , .
Ego aulem aio, a Scripluris quae apud Juda>os cre-
duiitur, dici mulios deos, nec de eo sueccnsere
,
8 8
98
88
oom.
.
<
i
.
S.
adjunxi c. , qui om. .
|
. , C.
C.
0. Lcctionem ,
ejuadem cod. iain vidit C , in cuj. texlu .
C.
om. .
M
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 7
8 8
CLEMENTINA. HOMILIA XVI.
369
370
, - Deum,quoni?iii ipse pei Seripiuras suasptures deos

.
proiocuius esl.
V t
VI. Slatimergo in prima legis voce illos similes ac
\ 380 . %* se prajdicar* dignoscitur. Ua euim scripium cst,
, , quod, cum primo homini praeceplum fuisselaDeo, ut
, de cenclis arboribus paradisi comederct, non come &, deret tamen de arbore cognesceudi bonuni et maluiu,
\ , scrpons per mulicrem, promilteudo Hlis diviiiitaiciii,
comectere persuasos fecil aspicere, sicque poslquam
, \ ' aspcxerunt, Deus islis dixit ; Ecce Adam faclus est
*3 * " ,
quasi umis ex nobis Uaquc scrpens , quando
* . * "d i x i l : EriUs sicnl dii *>, quasi dii exsistant, locu> , * tus apparol, eo magis quod Deus S U H I I I addideril
fi \ testimonium, iis verbis : Ecce Adam factus est
" * .
quasi nnus ex nobis. Ita qui muilos 6896 deos asse . rilit serpcns, mciililus non esL Praelerea pe^ illud

quod scripium e s l : Diis non delrahes, et principibus
,
populi lui non maledices , plures dcos significat,
, . quibusncc malcdici vult. Scd et alibi scriplum c s l :
\ Si ausus cst Deu$ alius ingredi, el accipere sibi
,
gentem de media gente, sicut ego Domiuus Dcus .
, . ,
Iliud : Si ausus est Deus alius , tanquam sint a l i i ,
, .
dixit. alias : Dii, qui ccclum el terram non fece ' cl )\ runl, pereant : velut non pcrituri sint ilii qui fccc , runt. El alio loco ait : Atlende libi, ne vadens scr . \
vias diis aliis , quos ignoraverunt palres lui* : tan , \
alii dti sinl, quos sequi 11011 debcant, loquilur.
quam
, ^ cl , Et
3 2iuruiu
1
: Nomina deortim atiorum non ascendcnt
, .
iit lubia tua . Ilic quoque inullos deos dtcil,
qnorum
proTerri nomina. Hursumquc scrinon vull
' +
.
\
plum
esl
:
Dominns
Dcus tutis ipse est Deus deo. +
rum
.
E
l
adliuc
:
Quis
similis libi, Domine, in
, . \
diis i ? Ac rursus : Deus deorum Domimis . Ile ,
ruraquc : Dcus stelit in stjnagoga dcorum, in medio
. , , ;
auiem deos dijudicat . tJndc miror, qua ratlone,
) . '
tot Scripluarum vocibus mulios esse dcos tcslanli ,
bus, tu aflirmaveris non oporlcrc D6C diccre, ncc
*. "
osse oxistimare. De rcliquo, si quid advcrsu* clare
, '
dicta babus effari, corani ouinibus eloqucre.
.
( , .
VII. Uespondk Pclrus : Urevitcr audi ad ca qua
VII. \
. objecisti : Eadem lex, qu?e sa*pe dcos notuinal,
, ' ipsa Judaico populo ait: En, Domini Dei iui esl
c&lum cceli, et omnia quie in eis sunt , dans coni
* ,
, , D prebendere, quod Itcetdii cxsislant, subco sunt,id
0\, , * csl, sub Deo Jutlajoruni. Et iterum : Quka Oominus
<*. \ " , J)us luus ipsc cst Dens in c&lo sursum et injerra
106
10
10
e Jos. xxili, 7, apud L \ \ .

t Deut. x 17.
1 Psal. L X X X V , 8.
Psal. X M X , 1.
Psal. L X X X I , I.
> Dcui. x, 14.
Gen. , 22.
Gen. , 5.
Exod. x x i i , 28.
Deut. iv, 54.
Jer. x, I I .
Dout. x i i i , 6.
b
V A M i f i LECTIONES.
Pro vbb. lacuna est in 0 . Ex C repostii airte
a el S omissura.
Ua et ex conjecl. S , in cujus textu Ci . Tum apposui ex 0 .
addidi c. 0 . , , G. * adjeci c. 0 . ( Cl.) C.
C.
Vbb.
, , quae dcsunl in utroque Hom. cod., add. C ex seq. c. 8. , . . . . * . * . lexlui reddidi
c ; pjoBiermissuin eral a Q el S. "* add. c 0 .
1 0 0
571
"572
deorsum, et non e$t aliut prceter eum * . Et alibi ,

Scriptura dicit Juda?orum populo: Dominus Deus , . \

tuus ipse e*t Deus deorum , ita u t , quamvis dii
exislant, sub Judafconim Deo sint. Etaliis verbisde , ,
\, . \
eo ait Scriptura : Deus tnagnus et verus, qui non ac \
eipit personam, neque sumet munera, facit judicium
,
pupillo eV vidurv . Scriplura Denm Judaeorum ,
nuncupando magnum et verum et facicntem judi- , 322
. c i u m , alios pusillos nec veros denotavit. Sed et
altero quodam in loco Scriplura d i c i t : Vivo ego, ,
\ .
dicit Dominus , non e$t atius Deut me. Eo
primui , ego novi&timus, prccter me non est Deus\
. * , ,
. ' ,
Ac rursum : Dominum Deum tuum titnebis , et illi
so/t serviet . Et adhuc : Audi Isracl , Dominu* , . \
,
Deus vester Dominus unus e$t . Sicqtie niulta
testimonia cum juramento consignant, Deum unum ^ . ,*
esse , ei praeler illum non esse Deum. Unde miror,
. \ qua ratione,cum tot looa teslentur unumesse Deum,
\ \ , \
lu multos esse affirmes.
. , . "
, , .
VIII. E l Simon : Principio ea mihi tecum fuit
VHI. \
conditio , u l ex Scripluris contincerem le menda, ,
. "
, dicenteni nequaquam multos vocari debere deos.
, \ Quocirca inuliis Scripturarura vocibus ostendi, ab
. \ \ ipsis Scripturis divinis plures pronnnliari deos.
, \ *
Tum Petrus : Ipsse, quae mullos deoe pronuntiant,
*
Scripturae, eaedem adhortalai nos sunt his verbis:
. ,
Nomina deorum aliorum non ascendent in labxa
. " , Uia . Sic praeter i d , quod scriptum est, nen loculus sum , Simon. E l Simon : Audi ad hoc et lu Pe- . , ,
.
~
<
\
, \
\
f*
4

ire. Peccare
mihi videris , qui diis deirahis, cum V
. \ *
Scriplura d i c a l : {Diis) non detrahes, principibu$
populi tui non maledicet*. Ac Petrus :Non pecco, , , Simon, consequenter Scripluris perditionem eorum 323 ^ * ^ "
preivotans : ila cnini scriptum est : Dii qui coeium ,
,
et terram non fecerunt, pereant * , aique sic ille
locntus e s i , non quasi qoidam dii fecerintea, el , \ ,
non pcreant, quemadmodum inlerprelatus es. Unus

enim declaratur Creator co quod iniiio scriplum
. . \ 01 . \
e s t : In principio creavit Deu$ coelum et terram
Nec dixil : Dii. E l alibi ait : opera manuum eju$
*
annuntiatfirmamentum*. Alque in alio loco scri- . 01 pium est: Catli ip$i peribunt, tu autem permanebis
,
incelernum .
.
b
11
18
18
18
18
IX. Dixit Simon : Ad boc quod ego mullos csse D

deososlendi cx Scripturis, quarum verba manifesia
exbibni, lu ilidem vel plura testimonia ex iisdem
Scripluris attulisli, probans unum esse Deum, eumque Judaeorum. E l ad id quod d i x i : Non oporiet
Deut. iv, 59.
*> Deut. x, 18.
Ibid., 17.
Deul. 59.
Deut. v i , 15.
< lbid., 4.
IX.
, , \
, \ ,
\ . \
19
*
i
k
Jos. , 7, apud L X X .
Exod. 2 2 , 28.
Jer. x , I I .
Gen.x, I.
Psal. XVIII, 2.
Psal. c i , 26
VARIiE LECTIONES.
.
pm. .
accessit .
C.
ex conject. D ,
, ex quo accessilseq. . " C. c. S , C. Subinde ' .
^Texlui roddidi el S omissuin.
, 7 , ^ C.
11
18
18
18
1 8
19
18
373
CLEMENTINA. HOMILIA X V I .
17*
, ,
\ , hri ol
* . : ,
* \ ,
\ . ,
, " ,
. \
,
, \ ,
, 324 ^ * ,
\ \ ;
dii* maledkere , subjunxisti, ut declararea unum

esse creatorem,quod quinon crearunt, penrehabent.
Cumque dixerim, nominandos essedcos, quoniam
el Sciipturai eos nominant, etiam ad liaec demoivstrasti, non oportere eorura nomina proferre eo
quod eadem Scripltira dicat, nomina deorum aliorum non esse pronuntianda. Quandoquidera ergo
eaedem Scripturae miillos dicunt essc deos, et alibi,
Tjnum solum esse, et aliquando, iis non maledicendum, aliquando maledicendum , ex boc quid concludere dcbemus, nisi quod ipsae nos decipiunt Scriplurae ?
X . Pelrus respondit : Non dcciptunl, scd redar . \ * , ' ,
- guunt, ac in publicum proferunt malam erga Deum
oluntatem, in unoquoque inslar serpenlis lali .
. - tantem. Multis enim ac variis typis similes j a eent. Unusquisque ergo cerae consimilem babens.
,
\olunlatem suam, dum Scripluras porluslrat, cuu ,
ctaque in illis invenit, qualem Deum esse vull, lalcm
", , ,
exprimit immissa volunlate, quae, ut d i x i , assimi .
* \ , latur cerae. Quia ergo quidquid vull aliquis dc Deo,
sentire, in Scripturis oflendit, ea gratia ille qui,
dem multorum deorum imagines ex iis cffingit, at
' ,
nos Dei veri speciem expressimus, ex noslra forma.
,
verum agnoscentes exemplar. Sed et nobis insita
.
anima illius imagine ad immortalitatem indula est.
.
Ejus parenlem si relinquo, justo judicio ea quoque
,
me relinquet, ipso faciuore indicans injuslum, ct,
\ ,
, \ u l qu veniat a justo, juste me deseret, sicque ani \ , ^ mam post punitionem perdam, deficiente auxilio ab
ea orto. Si autem est alius Deus, primum aliam
* \* , .
speciem induat, aliam formam, ut pcr corporis no , ,
, vam tiguram novum agnoscam Deum.Sedei si iiguris.
. \ " , figiirammutet,nuriquid et animse subslanliam?Quod
si eam quoque muiaverit, non amplius ego sum.qui
325
* *) ; \ *
, , \ aliue factus fui tum figura,lum subslantia.AIios ergo
creet, si alius est. Porro non cst. Si eiiim esset,creasset.
\ . " , .
. , . \ ,. uiique. Cum ergo non creaverit, tanquam qui non
. \ exislit, revera existenlem exislonti relinquat. Nullus
, . quippe est, nisi sola Simonis opiniane. Ego aliimi
Deum non recipio,pra3ter eum solum qui me condidit.
, .
91
99
97
9 9
1 0
9 9
X I . \
,
' , \ ..
, 6 - D
'
Ttaff
,
, .
XI. Tum Simon: Quia video te frequenlius sermouem facere de Deo qui te creavit, disce a me queinadmodum in ipsum etiani impius sis. Apparel duos
X I I . \ . -
XII. E l Petrus respondit: Unus esl, qui sapiontia3

suae dixit: Faciamus hominem. Huic vero sapicnthc,
esse creatores, sicut ait Scriplura : Kl dixit Deut:

Faciamus hominem ad nostram imagineni et similitudinem . Faciamus duos significal, aut plures,
cerle non unum.
Gen. i , 26.
VARIiE LECTIONES.
' C.
. Tnm conj. C , qni in textu ul 0 .
om. 0 .
C verlil quasi legi
voliwrit S.
Ila 0 c. CI , C. Vid.Hnro. x i , 6 et 11.
Cl el S , mendose. " 0 . Deinceps C.
C. " C. C.
inserui c. . ** ) conjeciavit C , idem in textn, ut 0 . " C. Deinde dcdi
c. C; recluni jam vidit S. ' 0 .
Dcessc videtur post ? . S.
S i r . .
' \ ' C.
M
f l
1 1
1 7
1 0
Sft
370
tanquam proprio spiritui, ipse semper congaude- (47), "

bat. Unita quidera est Deo, ut anima, ab eo autem
, '
extenditur, vclut manus, universitatera producens. , , .
Propter lioc vero et unus bomo comlitus est, ab eo , ' \
auiem eliam sexus femineus processit. Cumque . .
unitas sit genere, dualitatem facit. Nam per exten- \ -
eionem et contractionera unitas dualilas esse cen- . " , , eetur. Itaque recte facio deferendo omnem bonoretn
. \ " * ,
uiii Deo, tanquam parentibus. Dixit Simon : Quid , ero, et si Scriptura alios deos aiunt, non admiites?
XIII. Pelrus respondil: Si Scriplurae, si propbetaj ' 3 2 6 ^
6 *
deos dicunt, in lenlaiionem audientium dicuiit, iia , quippescriplum e s l : Si surrexerit apud te proplieta, ". *
datu ugna el prodigia, el evenerit signum illud ac , " ,
prodigium, dixerit vero tibi: Eamus et colamus deos ,
alienot, quos nescierunl patres tui, non audietis pro- * ',
phetam illum: in primis tinl tnanus tum ad lapidan ol ,
dum eum. Tentavit enim te averlere Domino Deo *
tuo. Qugd si dixeris in corde tuo: Quo modo fecit . *
signum hoe vel prodigium, cognoscvns cognotcas, quia .
tenlator teniavil, ut sciat an limeat Dominum Deum *
tuum . Et vero quia tentalor tentavit, diclum est, , , aliterautem idposl tranemigrationem in Babylonem , 7 ,
apparet. Neque enim qui cuncta novit Deus, sicut . " , ,
ex multis oslendi licei, lenlavit, u l ipse sciret, am (48) .
prescit omnia. Si vero cupis, de ca re sermonem ,
faciamus, et demonstrabo Deum prescium esse. , , ,
Blum autem ignorare; cum falsum sit, ?d quoque . , \
ad tenlalionem scriptum oslenditur. Ita nos, S i - , .
inon, ncque ab ullo alio scandalum pali possumus, Q , nec ad mullos deos admitlendos fraude indueimur,
. , ,
nec ulli sermoni assentimur contra Deum diclo.
' * , \ .
XIV. " \ \
X I V . Scimus enim ipsi quoque, angelos a Scri . 327 pturis vocalos esse deos. Dico autcm exempli gralia eum, qui in rubo locutus cfU, et qui cum Jacobo , \ * -
\ (49).
luctatus esl, ilem eum, qui nalus est Emnianuel,
\ ,
quique dictus fuit Deus fortis. Sed et Moyses deus
Pbaraonisexstit.it, revera tamen homo erat. E l prae- . .
,
terea idola gentium. Nobis autem unus est Deus,
* \ , uiius creaturarum auctor omniumque exornalor,
.
cujus Cbristus iilius est, cui credentes ex Scripluris
9 1
4 1
falsa agnoecimus. Atqueadhuc ex palribus instrucli D

de iis quae in Scripluris vera sunt, unum solum

novimus creatorem coelorum etterrae, Deum Judaeo- \ ,
Deut. , 1.
VARIiE LECTIONES" j . , C.
C. Tum et ex conject. C , in cujus lexlu .
In . . " deest in . " . * C.
C. Seq.
. .
S.
Scripsi c invilo Schweglero , qui commendat vulgatam
ex ejus opinione coDJunctivum. Cfr. bom. xix, 6. Tum add. ante c. 0 . ** Posi
Schliemannus C/rm. p. 119, 569, additpv, emendatione superflua. S. " 5 , , C.
w
VARIORUM .
enim fuenint pseudopropbetae in populo Judaico.
(47) , etc. Redolere haec Ebionismura
falebiiur inecum qui ea comulerit cum Epipbania- C O T .
(49) , nie, diclae baereseos cap. 5, 16, 17 el 29. COT.
i c x v p ^ . N a i u s Emmanucl, Deus forConfer quse de divina sapieiitia dicia sunt Prov.
lis (!$a. vii el ix), venie l>eiis est. Ebionilica igimr
v i n , 22 seqq. DRACH.
suiil bacc atque Ariana, et seqoentia mulla. Ii>.
(48) . Tunc
CLEMENTiNA. HOMILIA XVI.
578
. nim omniumque qui eum voluennt colere. Ilumi

pia considerationc vertim majores prascripseruiit
* ,
, , ac Iradiderunl nobis, ut sciamur, si quid contra
. \ Deum proferalur , mendacinm esse. Sed t aliquid
supra modum loquar : Si hoc non se habel quem , \ \ , \ admodum dixi, mibi et veritalis amatoribus conttngai, ut in Dei crealoris nostri laudibus perieulutn
.
subeamus.
X V . \
X V . His audilis Simon a i l : Qnandoquidem eliam
\ , signa ac prodigia danti propbelae, alium vero deuui
, \ priedicanti, dixteti non oporterc credi, imo nolum
, babere, illtim mereri mortem, igilnr et ftfagisler
\ . tuus, qui gigna et prodigia dedit, merilo interfectus

est. Et Petrus rcspondit: Doininus nosler neque
, deos esse praeter cuncloruni opiiicem prominliavit,
, - neque se Deumesse praedicavit, sed eum, qui ipsuin
dixerat Filium Dei conslilutoris omnium, jure ap 328
* .
pellavit bealum. Respondit Simon: Non ergo tibi
; * videlur, eum, qui ex Deo est, Deum esse? Et Pe, . Irus dixit: Qua ratione id esse possit, nobis effare.
, ' .
Hoc quippe nos tibi non possumus dicere, quoniam
ab illo non audivimus.
X V I . , X V I . Ad hnec, Patris c*t, non faisse genitum,
, - Filii vero, genilum eese. Genitum aulero cum ingc \
. \
nito vel per se geniio noti confertur.-Dixit Sinion :
" \
;
Nonne ob generalionem idem esi ? Excopit Petrue :
\ *
* Qui per omnia idem non est cum aliquo, non polest
casdem omnes cum co babere appellationes. Et S i . \ \ - mon : Hnc dicere non est probare. Tum Petrus :
. \ ,
Quarenon iotelligis, quod illequidera per $e genitup

\ , - ^ est, vel el ingenitus, bic vero, quia esl erenitus; idem

, ' -
dici nequil, neque si ejusdem substanliae genitus
^
[
cutn euin gignenle. Scd et hoc disce: Hominum
corpora habent animas immortaies , Dei spiritum
]. \
indutas, quseque a Dco profcclaj ejusdem quidem
, eubstantiae suut, non sunl taraen d i i . Sin rcro dii
, \
sunt, bac ralione cunctorum homipuin animae, mor (50), \ . ,
8 8
8 8
88
8 1
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
9 1
C. . Idem .
C.
om. .
C.
.
* .
(sic) .
S.
Ita D , C , , J .
.. Vox [
] a mc addita explel lacunam cod. .
0 . Idem c. Cl , C. Ad oram libri Oltob.
'.
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 0
81
8 8
8 T
VARIORUM NOT.fl.
(50) aro , et D
. Ebionaeis gnoslica per
niiscel. Hi enim liaerelici, tesle S. Auguslinu, dicebani anirnarum subslanliam Dei csse naturam; animasque ex Dei proccdere substantia. Praeiverat A u gustino Irenaeus per guoslicorum verba : Jam enim
non habiturum eum animas tanclat, ut rursu$ demittat eas in taculum, $ed tantum eat quce sunt ex substantia ejut id est, qum swn/ ex insufflatione: lib. i ,
ap. 24. Quibus omnibus lux ex Tbeodorito Hceret.
fabul. lib. v, cap. 9 : ,
,
. lnspirationem porro illam,
non divtncc subslanlue pariem aliquam fuisse dicimut;
juxta Cerdonis et Marcionis insauiam. Milto islis recenliores Manichajosel Priscillianistas. Sed concedi
n i b i veiiin, ut paucis digrediar in locujb deploratae
valeludinis apudOt igenein lom. xiv, inJoannem cditioiiis V. C l . Peiri Danielis Huelii p. 216, ubi
* memoralur :
y
. .
\
,
, ^ *
' ,
.
, , . Nam participium Graecum non e s l ; vere,
quod legisso videlur Pei ionius, sensu caret: itemque Ferrarii. Scripserim cpo , ac
verlerim ad bunc inodum : Taie qutd mihi videlur
et de iilo: Spiritus sl Deus (Joan. iv, 24). Natn
quia cum spiriius noster speclet ad mediam el vuigarius appetiaiam vilam, qtuE magis corporaliter vocatur flatus vitce, vivificamur spirilu; inde $umpium
fuiite arbilror, ut Deu$ qui no$ ducit ad veram vtlam,
spirituh dicatur. Spiritu* enim, seeundum Scnpturam, diciturvivificare :planenun vivificaiione nudia,
sed ea quw divinior esl. COT.
379
& CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA:
380
tuoruni, vivomra, gigncndorum , dii erunt. Quod , siamore conlenlionis erga me dixeris, eas quoque
\ \
oese deoe , quid hoc jam magni erit Christo, dici
\ . ,
Oeuni Id eniiti habebil, quod omnes babent.
, \
\
, ; , \ .
XVII. Nos Beum dicimus, cuju3 proprium in alio
329
,
esse nequil. Velut enim qui infinitus est undique,
qJ . "
,
propter boc dicitur immcnsus, ot omnino esl ne\ ,
cesse, eum immensum ideo vocari, quia non potest
, alius ut ipse e^se infiniius, (sin autem aliquis hoc
, (
dixeril pussibile, erral; nec enim duo undique i n *
linila siiuul ex&istere possunt, terminaretur enim
),
alteruin ab altero), itaque ualura compai alum est,
, .
uiiuni csse Ingenilum. Qnod si in figura est, sic
quoque unum csl incomparabile. Quare et Altissi- , \ .
>
89
8 0
81
6 1
88
iiuis vocatur, quia, oinnium supremus, cuncta sibi

subjecla habet.
XVIII. Et Simon : Num nomen illius ineffabilc
esi, Deus, quod omnes appellant; quoniam adeo et
de nomine coniendis, ne alii delur? Respondit Pei r u s : Seio, huc non esse illi nornen ineffabile, sed
nomen quod cx convento bominum dicitur, quod
si alteri dederis, eliam illtid quod non cfferlur
possis alleri tribuere, et id quidem ralione voluntalis. Nomen, quod diciiur, indiclo pragreditur.
Hoc modo contomclia et in illud quod nondum prolatum esl redundat, quemadmodum honor cognitl
iti adhuc incognitum refertur.
X I X . Simon d i x i t : Scire velim, Pelre, an vere
credas hominis formam ad formam Dei esse efliclain. Et Pelrus: Vere, Simou, ila babere plane ^
mibi cst. Ae Simon : Quomodo potest mors corpus
solvere, maximo sigillo conformalum? Tum Peirtis : Dei justi est forma. Gum ergo coeperit inique
agere, insita species fugir, sicque corpus diseolvitur, ut forma non amptius appareat, ne jusii Dei
forma ab injuslo corpore habealur. Atqui solutio
non fit circa sigillum, sed circa sigillalum corpus.
Porro absque eo, qui signavit, signatum non solviiur. Sic citra judicium neque mori licel. E l S i mon : Quae ergo fuit necessitas, Dei formain tioniini
e terra excitato tradere? Ac Petrus : Faclum esl
propler biimanilatem Dei creatoris. Quandoquidem
ratione substanliae cuncla prastanliora sunt humana carne, aelber inquam , sol, lurfa, sidera, aer, ^
aqua, igitis,, verbo caelera omnia, qiue ad m i nisterium hominis facta, Iicet subslantia poliora,
tamen lubenler sustinent ei qui substantia detcrior
" ,
.
XVIII. \
^ , , ,
\ \ ,
$\ ; \ *
^ (50*),
,
, ,
.
.
\ 0 ,
.
XIX. * , ,
, 330

. \ * , ^, . \
, ; \
\ .
, , \
, ,
.
\ , \
. "
.
. \
,
; "
)
'
,
, ,
, , , ,
6 8
8 8
87
6 8
88
7 8
VARIdS LECTIONES.
C.
add. c. . Tum S, , C.
om. , . legi vult S.
C.
, C. Schliemanni conjectilrani
{Clem*, . U 4 , 569) a Scbwoglero vilipensam confirmai cod. 0 .
S, , C. *
conj. S.
0 et ex conjecl C , in cuj. textu , S .
Dedi , c. , * C ,
.
C , qui deinde .
C.
in o m i r r i i n l
Iirec verba alia maiiii expuncia : .
Tum rcpetilnr \ .
8,0,0.
8 8
8 8
8 1
8 8
8 9
8 8
8 8
8 8
8T
8 8
8 9
VARIORHM K O T i E .
(50*) (\ . IIoc esl nomon Tclra
Iiiijusmodi SS. nomine dlffasc diss(niim<; in ofwre
g;ammaion, Jehova, qwod Grapris Pairibus etiam
osiro De tharmome entre Kqlhe et la Synagoytte,
dirilur ^, . S. Greg.Naz. voronmlio
t. II. p g. >18 elseqq. DRACII."
lelirMis, v7) , ^^. l)e
%
581
CLEMENTINA. HOMILIA XVI.
582
, \ , - est servire, propter Numinis formam. Nara sicut

'
qui luteam imperatoris statuam bonorant, honorem
' relatum habent in imperatorem, cujus lutum figu, . '
ram representat, sic universa creatura homini de

terra orto laeta inservit, ad Dei bonorem respiciend.
, , * \
, .
331
'
,
X X . Yide, Simon, quali Deo ul simus ingrat'
\ , persuadere cupis : etterra portat le, fortassis scire
, - volens, quis similia ac tu sentire audeat. Primus
, \ enim ausus es, quod nullus in animum m d u x i l :

, .
primus loculus es ea, qnae primum audivimus.
\ \
- Prinii ac soli nos super tanta lua impietate i i a 6 niensam Dei patientiam cognovirous, nec allerius
, \ , , g citjuspiam, quam illius qui mundum creavit, iu
. qiieni sustinuisti esse impius. Et t e r r hiatus faclus
, \ ' , est, aique ignis e coslo non esi emissus nec in
\ , \ homiiium conflagralionem exiit, et imber non est
, \
suspensus, ac mullitudo ferarum iion est e saltibus
, \ ' - immissa, atque in nos ipsos propter imum pecca \ ,
torem, ob spirituale adulierium, quod carnali pe , jus est, non conversa est pernieiosa Dei ira. An
. enim non esl, qui tunc vindicabat peccata, cocli
; \
ac lcrrae conditor Deus ? alioquin el nunc maximis
\
appetitus conviciis maxime ulcisceretur. Sed con. , - tra, patiens est, ad poenitentiam vocat, qui consum , manlia tela ad impiorum exterminaliouero babel iu
, tbeeauris reposita, quae, tanquam viventia animalia,
,
- lunc demiltet, cum praesederit ad retribuenduia
. - C bostibus suis judicium. Quocirca limeamus justuiu
,
Deum, cujus forraam iu honorem bominis corpus
.
gcrit.
3 3 2 *
X X I . Quae postquam Petrus d i x i t , respondil
-
Simon : Quandoquidem video te callidc significare,

ea quae in libris adversusCrealorem scripta sunl,
, iion esse vera, crastino die ex Magislri tui verbis

ostendam, abeo dici, creatorem non esse supreuiiiiu

. \ Deum. Et Simon his diclis abiit. A l Pelrus astauti .
. ' plebi a i t : Simon, quamvis in nullo alio circa Deum
\
nos possit lsedere, al certe vobis impedimeuto
, '
est, ne audiatis sermones qui valenl purgare ani .
mam. Haec Pelro proferente ingens exorlus cst su
snrrus mullttudinis, diccnlis : Quae vero necessitas,

sinendi eum huc ingredientem blasphemias contra
- ^ Deum loqui? Et Pelrus audiens d i x i l : Ulinam non
; \
ultra SimonemprotenderetnrdoclrinacontraDeum,
ad bominum lentationem illata. Erunl enim eicut
. "
, prolocutus est Dominns, pseudoapostoli, falsi pro , ,* ,
phetae, haereses, affectationee dominandi, quae, sicut
, , ,
conjicio , a Simone Deum blaspbemante sumenT 1
0 ?
7 8
7 7
7 8
7 8
8 0
8 1
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
^
\ARIM LECTIONES.
.
C.
Ua c. S , C.
S C.
. Malim
. Tum adjeci c. .
adscripsi ex .
.

appiobanle , C lextu, in marg. om. , inlerpungens posl ^
lla et ex conject. , in cui. lexlu .
C.
. C. Ad oraui cod. OiU
* .
" C.
idem quod . Alioquin aiiquid niulanduro esaet io
lextu S,
ora. 0 .
om. 0 .
Cfr. Credncr Deilr. i , 291, 518 S.
VARIORUM NOTif:.
Legendum , si versioni Latihae fulcs. EDIT. PATROL.
T I
T 1
77
7 8
b i
8 4
8 8
8 8
8 7
8 t
383
S. (XEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBTA.
584
les exordium, ad eadem ciim Simone contra Deum
pruferenda cooperabuniur. Alque haee pronutiliaus (51)
ciim lacrymis, manu advocavit mullKudincm, quae . \
cuin accessisset, manus imposuit, el precatus cst, , \ , ,
sicqne dimisit, monens convenire maUirins. Istt
inquiens ac suspirans ingressns est, oec cibo sum- 333 . \
.
pto ivil cubitum.
8 8
88
HOMILIA XVII
I. Sequenli ergo die Petrus, cuin Sirnone dtsceplaturtis, nialorius experrectus oravil. Simulque
ac precem fintvi^Zacchseus ingressus esl ac dixit :
Sioion extra sedet, cum quibusdatn suis, circiter
triginla, disserens. E i Petrus ait : Sinalur Moqui,
donec multiludo convenial, tuncque incipiamiis
quslionem, ot sic, auditis quae ab eo dicta fuerint, ad ea aptanies DOS, egressi dispuiemus. Atque
eo inodo factum cst. Egressus igilur nec mullo posl
reversus Za< cbaeus Petro relulit sermoues Sinionis
conlra ipsuni.
IZ'.

,
,
. \
, ,
( , '
8 8
8 1
8 1
, ,
. \ .
' ^
^ .
II. Dixit aolem : Accusal te, Petre, quasi malitiae
II. " , ,
inimstrum, el magia muUum valentem, ac homi- , \ , \ num animas deteritis idololatria fascinantem. Et *
quidem quod magus s i s , hoc visus est afferre ar- .
gumeiitum, dicendo : Cooscius roibi eum, me ue , ,
unius quidem verbi recordari ex iis quae cum eo ' , ,
dispulaturus apud me perpendi. Nempe quando . , ipee disserit, et ego menlcm applico, ut revocem in
:,
memoriam, quaenam sint quse cogilavi descendens Q \ 334 ,
ad colloqujum cum eo, nec quidquam eorum, quae . \ ' )
clicit auJio. Quando ergo nibil ejusmodi cum ullo , " ,
alio palior, quam cum illo soto, qua ralione non \ ' ; ,
sum ab eo incantalus? Illud vero, quod, quae do- , ,
4xtt pejora sint idololairia, clarum erit menlem , .
babenti, poslquam indicavero. Nulla enim alia u i i - , litas est, quam ut anima oronigenis idolis libera .
reddalur. Nam speciem imaginala limore ligatur, , \
, , \
ei credens so aliquid pati, elanguel, et alienalur,
seu a da?mone insanit, ac daemoniaco farore cor-
repia multis sobria videtur.
III.
III. Id vobis Petrus praslat, polliceodo sapientes
.
fecere. Praeleitu siquidem unius Dei videturqui ,
4em liberare vos multis anima careniibus idolis,
quai non nwllum iiocent culloribus, quod ipsis D ,
ocutis cerittiotur esse lapidea, vel aenea, vel aurea,

vel ex a l n qaadani iuanima materia, Quare cum
. , anima scial, td quod cernitur, nihil esse, non ei ,
jiiili niodo pcr aspectabile a liroore polesl imagina .
8 8
8 8
8 8
8 8
89
108
VARMS LECTIONES.
add. S, probante 0.
Ua S , C. Ainbigo de Ouoboniani scripiiira truncala. Deinde
S, , C. . .
lla c. S , C.
Pro
lacuna in 0 .
(sic) . . um . lacuna iu odem.
D ,
C , . Deleri IISPC vbb.
C.
.
Iia et ex conjeot. C , in cui. t*xlu
.
& conj. C , approbanteO ; deest in cod. bom. Parisiensi. .
S.
\ \ | U.
.
.
S, , C.
VARIORUM N 0 T J 1 .
(51) . Ho deral, quasi fuluro conjeciurara fecerit. Vide sis
uiia voce laudani ecilesiasiici scriplores, adeo ut
Iren.Tum lib. i , c. 25, 2 ; lib. m , Pr&fat. et Eu*spersonaluri isie Pctrus de eo, quod jam facluui v i - biuni II. E. lib u , 13. OAVIS.
8 8
8 r
8 8
8 1
8 8
8 8
8 8
9 8
8 8
8T
9 8
99
1 8 9
585
CLEMENTINA. HOMILIA XVII.
58*
- lionibus deludi. At fatlaci doctrina decepta dum
. ,
terribilem Deuin rcspicit, ex iis quae natura habef
, '
excidil fundilu9. Alque bsec dico, non quod idola
, colere suadeam, sed quia Pelrus, duin videtur aoi * , mas vestras eripere formidabilibus speciebus, men , \ , tem uniuscujusqne vestrum formidabli idea reddit
335 fanaticam, Deum in forma introducens, eumque
, \ - summe juslum, quam ideam sequilnr terror, et
.
anima3 cogitantis borror, valeus cliara rectae raiio ' * nis vigorem solvere. In hac qtrippe procella aiiimus
. ' , coustitutus velut mare a vehementi venio infusca
lur et splendorem perdit. Quocirca si ad uiiHlalcm
vestram advenit, ne, dam vidclur limores vestros ex
. ; , - inanimatis formis loniler ortoe resolvere, in locum
. eorum terribilem Dei formam inducat. An vero
; . Deus habct formam? Quod si habet, io figura coa . *- sistit. .igura autem consisteus, quo modo uon
est circumscriptus? Et circumscriptus, loco ver ; \ .
salur. CaUerura in loco exsistens, minor esl continenle illum loco. Denique qui esl aliquo minor, quo pacio major est oronibus, aut prasiantior, aui
ftupremus? Atque haec quidem ita.
a
IV. "
, .
*. ,
* ,
.
, , ~
,
, !
. "
, : .
\ ,
\
, \ '
,
336 \ ,
\ ,
'
, ,
, . ** ,

. \
,

.
9
1 0
1 1
19
1%
IV. Quod autem vere neqtie quae a Magislro stio

dicta sunt credat, manilestum est. Nam contraria
ei prsedicat. Scillcet ille, sicut audio, cuidani d i xit : Ne me dicas bonum , bomis etiim unu$ est .
Bonum vero aiens, non amplius illum inquil, qui
justus est, quemque Sci iptune prnedicanl, qui occidil , et vivere facit , occidit quidem peccatores,
viveie autem facit eos, qui secundum ejus volunlai
aguiU. Porro quod revera Grcatorem non dixiC
bonum, ei qui polcrit considerare clarum eril. Gum
eoim Grealor notus fuerit el Adanio qui ab co for~
malus est, ct Enocbo qui ei placuil, et Noae qui ei
juslus esse apparuit, similiter el Abiabamo, Isaaco,
Jacobo, sed et Moysi, ac populo, lolique mundo,
niagisier ipsius Pclri, Jesus, venicns d i x i t : Nemo
novit Palrem, nisi FiHus, sicut nec Filium quis nocit, nisi Paler, et quibus vult Filius revelare . S i
ergo, qui advenil, ipsc Filius erat, post suurn ad\enlum quil/MS voluit eum, qui cnuctis incognitug.
erat, revelavit. Sicque omnibus ante eum ignoiuserat P a l e r , proindcque non esl ille oinnibus cognilus.
b
e r a
V. \ V . Aique boe dicens Jesus nequo ipse secunr

. consenlit. Interdum enim aliis Scripturarum voci* bus timendum ac jastum comraendai Deum, aiens :
Nolite timere enm, qui occidit corpus, anima autem
<6 '
nihil pole&t facen, ted timete euin qui potest et cor, >

pu$ et anknam in yehemiam ignh miltere. Uiique dico
. vobis, hunc timete*. Quod auieui vere bunc t i e Matlh. x i , 27.
* Matlh. , 17.
* MatUi. x , 28.
* Deuu x x x i i , 59.
1
VARL-E LECTIONES.
C.
*
.
. Tum recepi c. eod. etex conjeci. C i , m cnjuf

C. *
C.
. , et paulr
eod. deesl.
, arliculo quidem subnotaio.
posi
-

u.... .
" . ; q u a quidem, j b b . *
posl.
iôla subnoialla sunt. " Cir. Credner, Beil^ , 248, 5 U . Schwcgler, Nachapo.l.ZextalUr
S.
(. Diin S, , C. " . . " .
* >
. . iiiserui c. eodem.
1
I f
1 5
4 7
587
S. CLEMENTIS l ROM. PONT. OPERA DIBIA.
588
meiidum esse dixerit ut justura D e u m , ad quem , . " ti injuria affeclos ait clamarc, parabolam ad eaio , \
rem proferens iutcrpietalionem subjungil, dicens : # ,
St ergo judex iniquilatis ita fecit, quod tcephtime
rogarelur, quanlo magis Pater faciei vindictam c/a- , mantium ad $e die ac nocte ? An, quia patiens e$l , erga Ulo$, pntalis quod non faciet ? Profecto, dico ;
"
vobis, faciet, el cilo . Cyeleruni qui vindicantera
et remuiieranlem dicit Deum , juslum eum natura ; **, , ,
*
confirmat, et non boiiuoi. Praelerea couiitelur Do- . 337
,
mino coeli et terrae . Quod si Dominus est coeli
et terrse, adraiuilur esse Condilor; qui autem Con- .
dilor est, justus est. Aliquando bonum dicendo, \ . \
aliquatido justum, neque sic consonat. Tertium , ,
. , ,
vero quid sapicns illius discipulus beri aflirmabat,
18
8 8
operationem visioiie poliorero esse, ignarus, evi- * . deutiam posse esse bumanam, certuin vero esse , , "
apud oinoes, visioneiu ad Divinilaleni pertinere.
,
. *
VI. Hac alque his paria , Petre, Simon exlra
VI. \ , ,
stans dum mullitudini edisscrit, plures mibi vide- \ " , tur conturbare. Quocirca exi slatim, el vi verilalis . ,
falsos ejus dissolve sermones. Quibus a Zaccbaeo .
diclis , Pelras pro more prccat is egressus e s t , cuiuque in eodeni loco, in quo superiori die, cuu- , \ ,
sliiissel, ac ex reiigionis consuetudine populum ,
saluiassel, ila coepit loqui : Dominus nosler Jesus ;
Cbristus, utpole vcrus Propliela (queruadmodum
,
in lempore ea quoque de re demonstrationes affe- ,
ram), circa ea, quae ad veritalein speclant, brevcs ^ ,
fecit senlenlias, propier !ia:c duo, primuni, quia ad , , pios loqucbalur. scientes ab eo per sculeiiliain pro- '
lala credere. Neque enini nova erant ad eoruui .
consueludinem , quae dicebantur. Sccundo auiem ,
quia babeus prxGnilum praeditationis tempus pro- , 3 3 8 &k
baiiunibus nou ulebatur, ne iti sermones omne illud
, \
tempus insumerel, sicqne ei conlingerel, ut duni ,
occuparelur in inlerprelalionibus paucorum verbo- ,
ruiu, qiwe cum labore animi possenl intelligi, doc- , liinam vcritalis uon imillum promoverel. Ilaque de
. \ ,
quibus volebal prouunliabal, u l populo valenti i n - , ' ,
lelligere, ex quibus nos etiam sumus, qui quando '
(id quod raro accidil) ab eo dicta non percipieba- ^, ,
mus, seorsum sciscitabamur, ne quid eorum quae j) ' ^
dicebat nobis essel obscurum.
1 1
8 0
VII. Sciens ergo, nos CUDCU ab eo prolata cognoscere, ac posse demonslrationes pratbere, quando
misit nos ad imperilas geutes, ut eos baplizaremus
iu remissioneiii peccatorum , pracepil, ut prius
e
Luc. XYiii, 6. *> MaUli. x i , 25.
VII. *
\ ,
,
, 4
MaUb. x x v m , 19.
VARIiE LECTIONES.
* .
lia 0 et ex couject. C , in cuj. lextu . Excidit ap. CI et S.
. 0 .
* 0 . Tum conj. C l . , C, 0 .
" ex conject. CI , C,0.
melius abetset. S. " add. c. O. Posl excidit fortasse .8.

.
. * propoiiil S. " deesse vidil S : jam accessit ex 0 . Postea c. Credncr.
Beilr. , 4>7; ulcrque bora. co.l., conj- C, . .
C.
H
, e
8 1
CLEMENTINA. HOMILIA X V H .
*
\ doceremus illos : ex quibus mandatis hoc primiim
, 6 et magnura est, timere Dominum Deum, el ipsi soVt
. servire. Illum vero Deum timere j i t s s i l , cujns a i i g e l i , qui suni minimorum apud nos tidelium , in
,
ccelo staut, semper contemplantes faciem Palris .
. (52), Forniam enim habet, propter primam et solam
* \ , pulcbritudinem ; habet omnia inembra , non prop ,
ler usum : non enim idco babet oculos, ut inde
, /videal, quia cernit undique, corpore iuconiparabi , \
liier lucidior noslro visuali spiritu , et omni luce
339 ,
spleiididior, adeo ut ei comparatum solis lun.en
. ' pro leiubris reputetur. Sed ncc ideo babei aures,.
, , , , u l audial, quia omni ex parle audit, intelligit, mo , , .
vel, opcralur, facit. Pulcherrimam auiem formaui
' ,
babel proptcr hominem, quo mundi corde illuiit
, * - ^ videre possint , pro iis qu passi sunt helen.
tur. Nam ad suam forniam velut ad maximum s i , \ gillum hominem effinxit, u l omnibus imperaret ac
, \ .
dominaretur, et cuncla ei servirenl. Quare a i b i l r a , \ ,
tus se esse omnia, suique imaginem esse honrinein
, - (ille enim iuaspectabilis, imago aulern iliius bomo
,
visibilis): qui eum vult colere, aspcetabiiem ejus
, \ . " bonorat imagiuem , boc est, bominein. Quod quis , ,
que ergo botnini fecerit, sive bouum, sive uialuin,
. \ *
in Deum refertur. Quapropler ct judicium e j u i ,
.
cuuctis pro merito relribuens, ad unuuiquenique
.
pervcniel. Nam sui formam uleiscitr.r.
V1H. ' , \
YIH. Sed dicct aliquis : Si formam babot et li
\ \ " guram babet ct in loco est; in loco auieni cxais ,
lens, et ab ipso contentus vclut miuor, quo modo

; , super omnia magnus csi ? Qua vero ratiuue ubiquc
; \
esse poiest, qui esl in figura ? Ad isla objicienlein

primo responderi debel : ibec de co soniire ac cre:

dere Scriptura3 suadent. Nos aulem vcras earum
340
senleulias cognoscimus, quibus lesliiuoniunrt perhi ,
buit Dominus uosicr Jesus Cbrislus, proplev cujus
8 8
8 8
88
8 7
8 8
8 8
8 8
8 |
8 1
8 8
8 8
8 8
* Matth. x v n i , 10.
* Mailb. v, 8.
Iia 0 . c. Cl , C.
C.
.
pro , sed in, marg. pr. man. ^p.
.
deesl in .
.
.
addidi c. : qux eiueudalio Davisti conject. . auperlluain reddit.
C. Subinde .
Colclerius
baec verlit, quasi legi voluerit . S. * '* C , qui deinde exb. .
0 . cpafet S addidit auct. G. Posi in 0 lacuna sequitur, cui al. maii. inscripsitoi .
Vacuum tamen boc addilamento non expletur.
ex margioe Ouoboniam in text. posui.
8 8
8 8
8 8
87
8 8
8 8
3 8
88
8 0
8 1
fc|
8 8
8 8
(52) , etc. Hic fuse, ei alibi lo- D cutiendum est, ubi consistal illud : Ad imaginem,
in corpore, an in anima. Et t prinm videamm,
coruoi islius apocrypbi favetur Autbropomorphitaquibus ulanlur qui prius asserunt : e quorutn tiurum crrori : quem antiquissimum oslendil Origcnes
ciiui in fine libri priini in Epistolam ad Komanos, mero est Meliio, qui scrtpia retiquit de eo quod Deus
luin apud Tbeodorilum qua3Slione 20, in Genesim. corporeus sil. Membra enim Dei appellata cum reperiunt, etc. Gcunadius cap. 4 libri De eccletiasiicis
E i vero noiatu dignissimus est posterior locus :
quippe ex quo colligi datur librum Melitonis Sar- dogmatibus : Nthil in Trinitale crcdamus corporeum, ut vult Melito et Tertuttianus : nihil corpodensis niemoraium Eusebio
ratiter effiqiatum, ut Anthropomorphus et Audianut
Hist. eccl. lib. iv, cap. 26, et llieronymo Catalogi
nihtl sibi tnvisibile, ut Origeiies; nihil creuiuris vi$icap. 24, non fuisse de Deo incarnalo, sed de Deo
bxU ut Fortunatus. Posieriora verba, etsi exlra
rem, ideo prioribus subjunxi, ut inonercm voces
ucreaturis quae post sibi invisibile ponuntur in l i , - bris edilis, esse variam leclionem ad creaturir quod
sequitnr. Certe absunt a mss. etiam meo, et ab
. )?
Aleuini Confessione, sensumque iulerturbaut. COT.
, etc. Prius dte%
3(
392
jussum necesse est ut vobis demonstremus iia ha- .

. *
bere. Ac primum dc loco dicam. E l Dei locus est,
quodnou exisiit, Deus aulem existens e s l , quod ,
aulein Don existit, cum eo quod exislit non com- . * ;
, , , , ,
paratur. Quo modo enim locus ens esse potesl? nisi
\ , \
si secundum spatiuin sit, velut coelum, (erra, aqua,
aer, el si aliquoJ aliud est corpus, quod illius re- , , .
pleat inaoe : quod ideo inane dicitur, quia nihil , , .
'
eat. Hoc enim, nihil, nomen ei esl magis pruprium.
Nam quod dicilur iuane, inslar est vasis qtiod nibil ,
, ' \ ,
coiilinet, praeter ipsuin vas vacuum. Itaque cuin
inane sit, non locus esl, sed in quo ipsum versalur * .
vacuum, si quidem vas s i l . Omnino enim oportet, . , ,
, .
ut quod existit, in eo sit quod nibil est. Id aulem
; ,
quod non existit voco illud, quod a nounullis locus
appellatur, cum nihil sit. E l quo pacto nibilum cum
V-^ 1**1 * *
" .
,
enie conferlur? nisi forle ecoulrario, ut ns qei * \ ,
dein non sit, id auleni quod non exsielit, locus d i ,
catur. Siu vcro etiara est altquid, cum niulla exem .
pla ad probalionern eiire ex ipe feslinent, uno solo
uti volo, ut ostendam, non sialim conlinens con- \ , , , , ,
lento essc prseslantius. Sol iigura orbicularis est,
341 , \
et ab aere lolus anibiiur, altaraen bunc illustrat,
, , &
calcfacit, secal : e t , si ab eo abest, hic lenebrte
,
involvitur, et quaecuiuque hujus pars solis expers
" ,
est taiiquam mortua frigescit, item ab illius ortu
iterum illuminatur, atque , ubi ab illo folus fuerit, . \ ( 5 3 ) ,
tuuc majori ornalur decorc. Et hac ille facit per C
* * .
aui communicalionem, circumscriplam babens sub- , \ ,
alaaliam. Quid ergo adbuc impcdit Deum, ul solis
, '
omniumque crealorem et Doininum, quo minus in
figura, fojrma et pulcbritudine existens, parlicipa- ;
8 8
4 8
0 1
8 8
8 4
8 8
tioneni sui in iniiniluni extensam habeai?

IX. Unus est ergo Deus revera, qut in pnestantissima forma presidet, bisque est superiorum ac
iufcriorum cor, quod et a se velut a centro profui*dit vilalem et iucorpoream virtutem, omnia enm
astris ac regionibus coeli, aeris, aquae, terree, ignis,
el si quid aliud e s i , ostendtturque esse substaniia*
inflniu altitudiue, interminata profundkaie, i m mensa latitudine, ter in inflnitum vivifkara ei pro- D
IX. ,
,
[] , \ ' &

, \
, , , , , .
, * ' &8 8
sine spiritu. Ego proplerea scripsi (]. S censet, vocem esse delendam , atque ejus loeo
infra posl addendam praepositionem . De senientia refcrl ad Baurium DrexeinxgkeiuUhre I, 452.
conj. C , uterquetfoiiu cod.
(Cod. ) ' conj.C p r o qua conjectura S propouit vel vel , interpunclionent, qua C sensum loci perlurbavit,
pravissimain cum jure arguens. Ad orain cod. Oltob. notalur :
^ | , .
^ . '. : ,
.\ \ \ \ .
Ex adverso : " . /' . \ , . Postea : K o i * .
\ .
8 T
8 8
VARIORLM .
(55) . JBst bic consortium, ac praeeentut ad lociuii. Gotv
CLEMENTINA. HOMIUA XVII.
$93
394
\ 842 . vidara protcndens divinam ntturam. Hoe igUur ex

' ilto undique infinitum necessario esl cor, babetquo
, - in figura eum qui vere cuncta superal, qai ulii, , * , \, cunque fuerit, velut in infinilo medius esl, univer . ' - eiqae lenninus. Ab cu igitur incipienies exlensiones
.' ex immensts habent naiuram. Quorum alter qul * * dein, ab eo inilium accipiens, penelrat io althudi , , \ , nem supia, aller vero in profundilatem infra, alier
\ , , , ad dextram, alter ad ginislram, alius anle, alius
* retro, in quos ipse respiciens lanquam in numeruni
, undique aequalem sex lemporis spatiis roundum
\ perfieii, cuin ipse sit requtes, fuiurumque imroen , . sum saeculum habeat imaginem, principiumque sit
, ' ac finis. In euro siquidem s^x infioila destmmt, et
ab eo inOnitam capiunt extenaionem.
* .
. . ^ X . Hoc est bebdomadis mysterram. Ipse enim eet
,
cunctorum requies, qui et imitantibus in exiguo
- raagmim ejos opus se in requietem donat. Ipse est
. , , solus, modo quidem coinprehentibilis, modo i n , , ' comprehensibilis, modo sine limitibus, extensiones
.
stias babens in intiiiitum. Hoc enim roodo est cora \ , , prebensibilis el incomprehensibilis, prope et lotige
, 343 . \ hic atque illic existens, ut qui solus eii. Et per io , finil undecunque nientia pariicipaiioneni, qut
\, ouictorum animi respirant, vivere habent; et i i
,
separenlur a corpore, atque in Deum aioorem ba
, , bere inveniantur, In illiug ferunuir s i n u m , siciit
\
biberno tempore vapores monlium , a eolis radiit
- tracti, ad eum ferunlar perpetui. Qoam ergo cha. , ^ riiatem concipere possumue, si praeclarara illius
! "
formam mente intuemur! Aliter autem fleri neqoiL
. , Imposeibile entm est, ut sit pulchritudo sine iorma,
\ , \ utque aliquem ad sui dilectionem pertrahat, aut ut
$ .
quU speret Deiim videre carenlem iorma.
X I . , \
X I . Quidam vero alieni a verilate et malitiae aocii
, - prelexto laudalionis Deum flgnras expertem aiuni,
, \ * nt forma et specie carens, nemini aspecurbilis s i l ,
, . "ne exoplatus fiat. Mens quippe non intnita Dei spe .
ciem vacua illo esl. Et qua ralione precetur aliquia,
\ , non babens ad qtiem confugiat, in quem innitator?
?1 * ; 1Sam rentxum noo habens, in inani funditus cor . \, \, - ruit. Nae, inquit, non oportet Deum timere, sed
, . . - amare. Faleor. Verum id praeslabit uniuscujusquc
. *
boni operis bona conscienlia. At bene operari o r i 344
. ** , , D tur ex timorc. Sed, ait, tlraor percellit animam.
. '' Conlra ego, Non perceHit, inquam, a l expergefacit
, * . "
ac converlit. Forle vero recte dicerelur non opor
9 1
7 8
VARIiE LEGTIONES.
* Aliam hujite loci interpretalionem proposuit Ncander, Gnott. $y$t. p. 596. InterpungU enim non
,^ poat , o l prasdicati locum obtineat. 8 . In cod. Oitoboniaoo interpungilur
poet et . * Ita roargo Gi. utcrque Honu cod. . 0 in marg.,
i n lextu, ut C. * C. 0 . Ita 0 ei i n margj C , in textu.
. Deiude c. 0 ullegi vult Neander, Gnotl. ty$t. p. 597; C.
Vbb. ,
aoeesserunt ex . G.
adtlidi auclore Davisio. Retinel vulgalam leciioneai Neander, 1. e., p. 397, dum ad supplet S. Deinde scripai .
, , v C , , S. auclore D , qui etiam mavull . , interpunctione u c l a
Mon pogt , eeu post ( , ) . \ . in marg. cum eigno
ad locum ante reterenle. Ego maluerim . S leg. censet .
C l el S.
DUllttclionem forle praepoiiendam esee voci putat C , u l per byperbalon referatur ad aoimas,
vel virgulam poneodam post . S illam vocem a librario quodMm ascriptam esse opinatur. In 0
ad orani , ad sequeutia spectans.
. " om. .
.
%
9 8
7 1
7 1
PATROL. GR. U .
7 8
13
405
S. CLEMENTIS l ROM. PONT. OPERA DfJBlA.
506
lere IKium vcrcri, nisi nos bomines multa alia me- ,

tueremus : dico autem similium inaidias, ad liaec ,
feras, serpentes, morbos, calamitatc, daemoncs , , , , ,
. aliaque infioita. Qui ergo a nobis postulal, ut non
timcamvs Detim, nos iis liberet, quo neque ea ine- , ^, tuamas. Qaod si non polest, quid impedit, quo mi- . , , \ ,
ims per unum erga justiiiam timorem niille eripia- , , \
, \
rour terroribus, ei per brevem erga Deum fidem
innumeras et nostras et aliorum perpessiones trans- \ ,
feramus, insuperqoe accipiaraus bonorum merce- ,
dem, atque propter timorera cuncta conspicientis \ .
Dei, nikil mali agenles, etiam in hac vita degamus
cum pace?
XII.
XII Sic grata in vemm Dominum servitus reliquos omnes. in liberlate constituit. Si ergo potest .
quis absquo timore Dei non peccare, ne timeal. ,
Licet enim cbaritate erga eom, quod ipsi displiceat, , .
non facere. Etenim, ut timeatur, scriptum est, et, .
tt diligafur, prseceptum est, quo unusquisque pro \ , \ lemperie sua convenienli utatur remedio. Timele ergo illum, quia esl justus. Sive igitur veriti, sive . ,
diligentes, ne peccetis. Utinam autem timens a l i - . 345 " , quis illicilis cupidilatibus dominetur, aliena non , .
desideret, humanitalem exerceat, temperans sit, , jusle agat. Video enim nonntillos in timore ejus , , , imperfeclos pluriina peccare. Itaque metuamus . "
Deum, nec tantum quia justus est. Nam injuria af- . ,
foctoruin miaeriu* injuriam inferentes punit. Sicut . igitur aqua exstinguil ignem, ita el timor cupidila- .
tem malorum evertit. Qui timoris vacaitatem ôcel, , \ . '
neque ipse tintet; qui vero non timet, neque j u dicium fore credit, cupidilates auget, magus est, , ,
, , '
alios in iia, qua ipse facil, criminalur.
.
XIII. *
XIII. His audilis, Simon inlerrumpens a i t : Scio
ad quem isla dicas : sed ne ego eadero ad te redar- , '
guendum loquens tempas impendam in quae nolim,
, . ad nobie deiliiita responde. Gloriatus es, ac dixisti,
te abuode intelligere Magistri tui res, quoniam prae- ,
aens vidisti ac audiisti eum evidenter, nec posse ,
qnerapiara alium simile quid per speclrum aut v i - ,
aionem babere.Quod vero hoc falsum fcit ostendam. / ,
Qui clare audit aliquem, non omni ex parte per- .
suadeiur de diciis. Habet enim mens ejua cogiiare, . nom ille mentiatur, utpote bomo, secuiidum quod JJ , , apparet. visio, simul ac contigit, fldem facit cer- vov.
uenti, quod Divinitae sit. Ad hoc mibi primum re- , .
.
spbnde.
X I V . Et Petrus a i i : Aliud proposuisti dicere, et
346
* 9 ' ' ^ aliud locutus es. Proposuisti eniro, quod possit a l i - , .
[\
quia audiens plus inlelligere et in rerum fidem ve70
71
7 8
79
8 0
8 1
8 8
8%
88
88
8 7
88
88
VARJJE
LECTIONES.
S. Tum . C.
De boc loqueudi modo D confert bonr. x v m , 12. Tum ' . S mavuft
, propter , quod sequitur.
adjunxi c. 0 .
C.
; ; conj. G ,
(sc. ) commendat D , proponit S.
lia 0 c. marg. Gt , in cuj. lextu (Ed.
1b7x] .
ln rec. man. correctum in vulg. Idem .

C.
uaua requirif S.
conj. G , ul^rque Hom. cod.
lu
G l , C, .
G. . commendat S. Gfr. bom. , 5.
om. O.
0 .
In , quas voces excipil unius versus lacuna; jam sequttur: ,
ldem cod. unius vocis vacuuro pnebet inler ct . Utramque lacunam ionjeclando explevi.
7 8
7 8
7 7
7 8
7 8
8 8
8 1
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 7
397
CLEMENTINA. HOMILIA XVII.
39*
] ' , ,
[], ,
'
* .
,
.
.
, \, \
' ,
, \ , \, , .
^ ,
. .
, ,
. *
* \, ^
. \ ;
, , ,

.
\ .
\ .
347 ^
*
\ , \ \ , \ ,
, , .
nire per vi&ionem, quam per evidentiam, aggressus

autem uadebas tutiorem esse eum, qui in visione
audil, illo, qui audit per evidentiam. Denique ideo
le poteniiorem dicebas res Jesu cognosccre, quam
ego, ut qui ipsius verba per vtsionem audiisses.
Verum ego ad i d , quod primitus propositum est,
respondebo, Propheia, quia propheta est, primo
certitudinem dans de iis, quae clare dicit, tuto creditur, praecognitus vcrus esse, ac, queinadmodum
quidocetur cupit, inquisilus et interrogatus respondet. Qui vero visioni eredil aui spectro et insomnio,
incertus est. lgnorat enim tui credat. Nam potest
esse aut malus daemon, aut spiritus fallax, qui in
verbis simulat esse quod non est. Siu autem quis
velit percontari, quisnam sit qui apparuit, potest
sibi, quidquid vult dicere. Sicque tanquam malus,
ubi coruscavit, mansilque quanlum voluit, exstinguitur, nec permanet cum sciscitanie ad interrogationein, quanlum hic vult. Per insomnia vero qui
videt, neque percunctari potest, de quibus lubel.
Neque enim in propria polestate stta est cogiutio
dormieiUis. Inde igilur vigilando nos discendi avidi,
mulla in somois de aliis quserimus, vel non requirentes audimus res ad nos nequaquam pertinentes,
el e somno excitati dolemus, nos de iis quae eciie
avebamus neque audiisse oeque explorasse.
X V . \ *
, '
, \ g
. \ * ,
.
. *
, . \ *
, ,
, \ ; *
,
, . . \ , $.
, \ \
,

. \
, D
348 . \
. ,
. \

*
X V . Ac Simon : Si dicas visiones non omnino

vera praedicare, aiiamen visa et insorania, quae a
Deo niiUuiilur, falsa non sunt in rebus quas vult
pioloquL Pelrus ait .* Recte dixisti, quod non falsa
pioferant quae a Deo miltuntur. Verum incertum
esi, au qui vidit somntum a Deo missuin conspexerit. Tum Simon : Si justus sit ille qui vidit, verum
intuitus est. Et Pelrus : Probe locutus es.Quis vero
justus, 6i viso indigeat ad discenda quae discere
oportet,et facienda quae fieri debenl? Aique Simon:
Hoc raibi concede, quod solus justus verum visum
possit cerncre, et ad illud tibi respondeo. Milii
enim exploratum est, verura somnium ab impio non
videri. Tum Petius : Hoc falsum est. Aique ea de
re sine Scripturis et per Scripiuras possum afferte
demonstralionem, persuadere autem non polljceor.
Nam qut in amorem pravae mulieris propeudet, in
99
9 4
9 9
99
9 9
9 9
109
X V I . \ * ,
, \
allerius uodique praclare dileclionera ad legiiimum

convictum non transfert animum. Et aliquando, qul
sunt sibi conscii prastantioris feminse, occupati deteriorem iiligunt. Tale quid tu quoque pateris ac
ignoras. Dixit Simon : His sublatis, loquere qiue
promisisti. Mihi namque vtdetnr impossibile, ut i i n pii bomines a Deo somnia ullo modo cernant.
X V I . E l Pelrus : Mei, inquit, sum niemor, quod
promiserim ostendere, et ea de re absquo Scripiu-
* .
.
inserui c. .
C., D.
ante
add. c. .
j>. .
. C.
conj. S , C.
conj. Schlieraannus, C/em., . 191, 569. S.

P r o prebel lacunam.
. Tum ex conj'ct. Ci uterque hom. cod.
Non
legilur in Turriani epislola prohuiiiiari ad Hosiuiu, ubi locuui c i u t . C. Deest eliam ia Ottob.
9 9
9 1
9 9
9 9
9 9
1 0 9
9 9
9 9
9 9
S99
40C
r i i ac per Scripturas demonstrationem exbibere. Et \ . \ nwic loquentem audi. Novimus multos ( s i quidem . , (
aequo animo accipis, alioquin astantes judices ba- ), \
beo) idolorura cultores et adulteros ac omnino pec- \
catores conspexisse visa atqu* vera somnia, non- \ , \
nullos vero daemonum visioues. Non enim dico a . * (54)
mortalium oculis vidcri posse incorpoream Patris , \ aut Filii spectem, quia maximo lumine respleudet. . "
Unde ab homine in carnem converso non cerni, non
est invidenlis Dei, sed miseranlis. N a n qut viderit, , ' /: *.
vivere non potesl. Lumtnis quippe exsliperantia .
cernentis dissolrit carnem, praeterquam si Dei inef* , ^
fabili virtule caro vcrlalur in luminis naturam,quo ,
possit lumcu videre, aut luminis substanlia in car- , ,
ucm mutetur, ut possit videri a carne. Nam Patrem . iutueri absquc conversione, ad solum Filium per- ^ . ,
tinel. Ad justos auteni non simtli modo. In resur- ,
rectione enim mortuorum, quando corporibus mu- , lati in lumen erunt angelis sequales, tunc poterunt . -
cernere. Denique el si angelorum aliquis, ut videa- , * ,
lur ab bomine, missus fuerit, mtitaiur in carnem, 349. " ,
ut per carnem cerni possit. Incorpoream siquidem
, * * .
virtulem non solum F i l i i , sed nec angeli nemo po- ,
lesl cernere. Sin vero nonnullus visionera conspexerit, mali daeinonis eam esse inlelligat.
XVII. Caeterum et ab impiis visa et insoronia
XVII. \
vera conspici, manifestum est, atque ex Scripiuris , , \ possum denionstrare. Denique in lege scriptum
. ,
ett, queiuadmodum impius Abimelecbus, cum jusli ', , '
Abrahami uxorem viliare cuperet, a Deo audieril \ ,
in somno, sicul ait Scriptura, ne illam langerel, , ,
quod cobabilaret cum viro. Sed et Pbarao, homo , . \
impius, sommum vidit de frumenti abundantia , , ,
ei sterililale, cui cum Joseph explicaret a Deo \ ,
Asseruil venisae somnium.Nabuchudonosor autem, . ,
idolorum cultor, quique jussit ut Dei cultores mit- , \
terentur in ignem, somnium vidit, quod omnium , .
Sieculoruro longitudinem complectebaiur. Nec dicat \
aliquis : At nullus impios visom per vigiliam cer- . .
nit. Falsum est. Ipse cerie Nabuchodonosor, qui ,
jusserat tres viros in ignem m i i t i , cum in fornace
quarlum intueretur, a i t : Quarlum video, velut . \ \
Filium Dei. Et tamen qui visiones et spectacula et , .
insomnia conspexerunl vera, impii erant. Sic nou $ \ \
tlatim ex eo, quod quis cernat visa ct insomnia, D . omnino pius est. Nara pio in roente innata et pura \ ,
seatel veritas, non quae per somiium affeclalur, sed , q u pcr intelligenliam bonis conceditur.
.
k
11
transcripsi ex 0 . Tum C. C Ita S , G , 0 . In 0 nota marginatf*,
,ad Vbb. autecedenlia specians.
o V a v G . ' add. c. 0 . Ex eodem acceaait (.
. \
lla S , qui confert Sctaefer Cregor. Corinth. 990, G , 0 .
c
. .
Ita 0 et marg. G i , qui in iexlu exh. .
D ,
f
1 1
1 9
(54) . N o U , non ,
propler id quod scribebaraus paulo ante, ad capul
7 bujus honiilix; Deo enim tribuerunt nomiuUi
corpus lenue, velut lumen, non autera eorpue carHeura. COT.
CLEMENTLNA. HOMILIA XVi/.
403
S 5 0 X V n i . \
XVIII. Sic enim et mibi a Patre revelatus eai

Filius.
Quare novi, quse sit revelationis vis, a me
.
, * . ipso edoclus. Nam simul ac Dominus inlerrogavii,
" , ;\ quem eum dicerent, el ego altos aliud quid csse
eum respondentes audivi, in cor meum ascendit
, \ *
* nec vero scio, qua ralione dixerim : Tu e$ Filiu*
. , Dei tivi . Ille autem beaium rae praedicans indi , , cavii m i h i , eum , qtii revelaverat, Patrem esse,
, \ atque ex eo tempore d i d i c i , revelaiionein esse
. \ . quando absque praeceptore el vtstone ac aomniis
erudimur. Ac vere ita babet. Siquidem in corde,
} []
, \ \ quod in nobis posuit Deas, universa insiar seminis
inest veritas , tegilur vero ac revelatur manu Dei
, '
. ' \ operanlis ac singulorum meritum cognoscenda.
, , , Extrinsecus aulero per visiones et insomnia aliquid
. - declarari, apparet non esse revelationis, sed irae.
\ * Denique in lege scriplura esl, Dcuui iratum Aaroui
, 6V eC Marise dixisse : Si turrexeril propheta ex vobi*
,
per visionet ac ituomnia ei apparebo, non avlem sic,
, '
quemadmodum Moy$i faihuio mee, quoniam in spe , cie, non aulem per insownia loquar ad hmic, velui
. $ $i qui$ loquatur ad amicum tuum . Cernis quo
* \ , 351
modo, quae ex ira, per visa sint e l insomnia, qua*
, , * vero ad amicmn, os ad os, in specie, el non per
\ \ , .
aenigmata visa et insomnia, sicul ad inimkijm.
X I X . \ \ *
X I X . Itaque si tioi eliatn Jesus nosier in viso
\ \ , conspectus apparuii ac loculus est, unquam adver, * \ sario iratus, ideo per visa et insorania, vel quoque
* . per exlrinsecas revelaiiones riisseruit. An veio
' ; potest aliquts pcr visionem institui ad doctrinam ?
' "
'
'
*
^'
* , Quod si dicas posse, quare per annum integrum
(55)
cum vigilanlibus permanens collocutiis est Doini; \ ,
nus ? E l quo pacto tibi boc ipsuin credamus, quod
; \ , tibi apparueril? E l quo modo tibi apparuerit,
) ; * cum coulraria illius dociriuae sentias? Sio vcro,
\ , ab illo per unam boram vistlalus ac edoclus, factus
, , es aposlolus , voces illlus praedica , illius scila
, \ interprelare, illius apostolos ama, mihi qui cum
. , eo versatus stim ne bellum indicas. Nam contra
, .
m e , firmam pelram et Ecdesiae fuudameniuoi,
, , * adversarius rcstiusti . Nisi esses adversarius,
" , , profecto de me delrahens, pradicalionem meam pro , , bris non inaeclarerie, ut, qui dico quae ipse a&lans
\ . " a Domino audivi, non credar,quasi ecilicet c o n , demnationem oierear,quamvis laudari debeam. Aut
r
18
1 8
1 9
99
91
99
Matth. x v i , 16.
* Num. x i l , 6 ; Exod. x x x m , 11.
c Matth. x v i , 18.
.
Post Scbliemannas, Clem., p. 190, 569, addit , conjectura gecundua
Schweglerum parum probabili, elegantissima quidem ex mea opinione. Etiam parvuia lacuna, quam i c
ros. Ottob. haoes post deesse aliquid satis probat. Cotelerii interprclalio nou polesi
conslare cum lextu Graeco, uisi post addatur particuta . A l nihil mulandum. T u verte :
Qmi eperatur tantum, quantum meretmr mnusqui$que uiens. S.
G.
Vbb. *
desiderantur in . S , G , dequo fallitur S.
scribil Schliemaiiiius Clem., . 192 , 569.
Idem legi vult . . S.
C f r . Neander, Kirck. Ge*ch., i , % 625; Hilgenfeld, HalL ailg.
Litt. Ztg., Nr. 80, p. 659; Baur, Kanon. evang.,p. 565 S. * .

.
I U c. S , C.
Leg. . Cotelerii versio slare non potest. S. Sequeus ora. O.
Idem et anlea c. S , et C.
1 9
1 9
1 9
1 9
1 8
t e
8 8
8 8
8 1
8 8
VARIORUM NOTiE.
(55) " . Quasi Gbrislus unum dunxerit, juxta sentenliam minus verara multorum ex
UxalannuiD praedicaverit, et cum apostolib conviantiqtiis, hxreticorum paritcr etGatholicoruiii. COT.
403
S. C L E M E N T I S 1 ROM.
PONT. OPERA DTJBIA.

404
, \
352 * **. * "
,
* , * ,
\ ,
si me reunrTdicis, Deum qui mihi Cliristiim reve-

lavic accusas, et in eum qui me propter revelationem beatum praedicavit inveheris. Sed si quidem
Tere cupis adminiculari veritati, primum a nobis
disce, qoac nos ab eo didicimus, et factus verilatis
discipulus fias noster adjutor.
X X . His auditis Simon d i x i t : Abstt ut ego vel
itlius vel luus sim discipulus. Neque enim ignoro,
quae cognoscere oportei: ea vero tanquam disciturus interrogabam, ut agnoscerem , au posses
ostendere Tisionem evidentia esse inefficaciorem.
At ta quemadmodum volutsti locutus e s , nec demonstrasti. E l nunc, Teniens cras ad sermonem de
Deo, quem Creatorem affirmas, probabo illum non
esse supremum ac bonitm , tuum quoque Magietrum eadem mecum dixisse, te autem arguam non
inlellexisse. Atque post hsec dicta e x i i t , uolens
aodire ad ea quae proposuerat.
X X .
" , .
,
" . , , .
\ ,
, \
" , \ ,
. \ ,
.
'.
HOMILIA XVIH.
I. " , I. Mane autem, cum Petrus ad disputationem
processissel, Simon anticipans dixtt.: Heri discedens ,

promtsi tibi, me bodie rediturum , disceptalnrum,
ac ostensurum, quod mondi opifex non s i l supre- \ ,
mus Deus, sed bic alius s i l , utpole sotus bonus, el 353 * , ',
buc asque incognilus. Statiin r g o , Creatorcia \
eumdem et legislatorem esse dicis, nee ne? Si igitur . \ legistator est, juslus est, si juslus, non est bonus, , ; ,
bonus si non est, alium praedicavit Jesus dicendo : , .
Ne me dicas bonum. Nam bonus unus esi, Pater, qui ,
ccelii habita* . Porro non eat consonuni, ut ^ * . ,
legislator jostus sit arc boiius. A i l Petrus : Primum .
dic nobi*, in quibas actionibus bonum putes esse . \ *
bonum, ei m quibus justum esse justum, ut sic ad , \ ,
scopum veroa desiinemus. Et Stmon : T u prius \ " ,
effare, quid arbitreris bonum, qutd jusliim.
. *
, , \ .
II. Tum Petrus : Ne contentiosios dispulans temII. " pora insumam, dum josie postulo u i meis respon- ,
deas propositionibus, quemadmodum tibi videtur, ,
ipse ad interrogata responsiones afferam. Ego aio
bonum esse eum, qui largitor est, sicut video a . [
Crealore fieri, qui praebel solem bonis et malis, ],
atque irabrem justis ac iniquis . Et Simon d i x i t : , *
Hoc iniquissiinum est, eadem justisatque injustis ^ . \ *
praebere, Ac Pelrus : Tu ergo deinceps nobis edis- ,
\ ,
eere, quo modo agene boous esset. Simon : Te
oportet dicere. Petrus : Ego dicam. Si nempe eadem . \ .
5
" ^ *
*
prsebens bonis ac justis et praeterea malis ac i n i - 354
quis, secundom te nec justus est, tu euro, si bonis \ , ,
8 4
8 8
MaUh. x i x , 17. *> Mattb. v, 45.

VARJiE LECTIONES.
Leg. . Quod Cotelerius in veraione d e d i i , id e Graecis verbis non efficilur. S.
. " M a l i n i S. " , C. " C. Tum in lexlu, .
al. man.
ai.
man. in
ui marg.,
marg., quod
quou pneslat;
pnesiai;
C , C!. "
"
iony Cotel. Debebat scribere . Ego
malim S. Dein . C.
quens in eodein dcesl. * S. , C. "
inserui c. 0 . " 0 .
0. Soqu
lacunam in marg. ita explere tentavit: ,
bis exh. . " ... (sic) 0 ; al ead. nian. laci
quod man. rccenlior correxit iii . V b b . [ ], ascripsi ex conJectura pro vacuo Ouob. . * Leg- \ , ila legil htterpres beoe. ED. PATMH.
C. "* S c. CI.
u
11
3e
CLEMENTINA. -
HOMILIA XVIII.
408
, \ ; bona tribueret, malisque mala, justum merito p r a , , dicares. Quali ergo adbuc actione utendum ei esset,
. , si non utereiur bac via, malis quidera dans tempe , , ralia, si forte convertantur, bonis vero sempilerna,
, , modo perseverent. Sicque largiendo cunctis, pra>
; ,
slantioribus auiem gratiam faciendo, jusiitia ejus
bona est, ei eo magis magnaniroa, si peccatoribus
, \ , quidem poenitentiam agentibus peccaia condonat,
, - bene operantibus autem eiiam vitam aeternam de . finit. Judicans vero in fine, et pro merito siugolis
, ' retribuens, justus existit. A n itaque haec recte sc
. ; , - eo modo habeant, profitere; sin raintis libi iia esse
, .
videtur, refuia.
III. * * ,
III. Respondit Simon : Semel d i x i : omnis legis , . \
lator, ad justitiam respiciens, justus est. Et Petrus:
, , & S i boni est, non ferre legem, justi vero, ferre, i l a
\ \
eiiam Creator bonus eslac justus. Boiws quidera,
, - quoniam a temporibus Adami usque ad Mosem
scriptam legera tulisse non cernitur, justus vero,

, quoniam a Mose usque ad banc aelatem lolit, sicul
, \ . \ scripta est. Tum Simon : Ex tui praceploris vocibus ostende, ejusdem esse, bonum esse ac justum.
, ,
\ **. \ Mibi quippe videlur impossibite, ut legislator, qui
, \ bonus sit, Idem justus existat. E t Petrus: Quod
bonum ipsum quoque justum s i t , audi : Doctor
3 5 5 '
"
, . noster quaerenti Pbarisaeo : Quid focient vitam
(tlernam pomdebo*1 primum respondit : Ne m$
; dictu bonum. Nam bonm unut ett, Pater qui e$t in
, calit; et slalim intulit haec verba : Si autem voluc8 8
8 1
8 8
e i v a t
- Q ri$ tn vitam ingredi, terva mandata *>. Illo atilem

aiente : Quw? ad legis raandata reroisit. Non certe

,
. ; \ alium quemdam bonum signiflcans ad jusii remi . sisseteum prsecepta. Aliud vero esse justum,et
aliud bonum , ^tram ipse confiteor. Sed ignoras
\ .
" \, \ , ad eumdero pertinere, bonum esse ac justum. Bonus
\ , ' \ enim esl, dum poenitentibus nunc aequaitimus esi
* , . eorumque susceptor, justus autem est, quandoquidem judicans pro merilo aingulis relrlbueL

, ,
'
.
IV. Et Simon : Quo modo ergo, inquit, cmn eoIV. \
, \ , gnoscatur Creator, qui el Adamum formavtt, et a
, - justis sub lege viveutibus agniius est, sicut eliam
- \ , a justis et a toto mundo, Magister tuus, qui post
D os ranes venit, a i l : Nemo notit Patrem, nui F i , lius, iicut nec Filium quis novit, nisi Pater, tl
, , - quibus voluerit Filiu$ revelare . Isla auteoiDon
; , dixisset, si non annuntiasset quemdam Patrem in
arcanis existenlem, quem et aUiasimum lex appel ^ - \
lat,
a quo neque bona neque mala audita- eat vox
, '
8 8
88
8 8
8 8
1 1
1 8
8 8
c Mattb. xi> 27.

* TbreiK IH, 38.
VARIiE LECTIONES.
0 .
, C. Vbb. , djsscripsi ex .
. Sic deinde.
.
Ita CI , \ , .
\ .
Adde " post S.
add. c. . Turo . idem.
\ el ex coiiject. C , in
cuius texlu . Tum i d . . .
adjeci c. . Ila C l , xa\
C ,0.
inserui c. 0 . Tum C.
' C. Tum 0 . * oi lextui rcdduh cum
exctdiseel ap. C l et S. e - ' C.
Liic. , 18.
Mattb. x i x , 17.
88
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 7
4 8
8 8
8 1
8 8
8 8
407
S. CI.EIIEKTIS 1 ROM. P O N T . O P E R A DURJA.
408
(quemadmoduffl in Laraentalionibus Jeremias tes-

laior), qui secunduin numerum lilionim Israel,
quando ingressi sunt in Augyplum soptuaginta, et
eecundum lcrminos gentiuin eascircumscripsitseptuaginta linguis, et Filio suo , qui el Dominus
vocaiur et coelum ac lcrram constiluit, Hebraeoj
partem dedit, eumque Dcum deorum esse definivit:
deorum autem dico, qui alias gentium acceperunt
poriiones. Leges igitur piOdierunt abomnibub dictis diis ad suas porliones, qu&i sunt reliquae geates.
Pari autem modo ct a Filio cuiiclorun Domiuo
apud Hebraeos posita lex processil. Hoc vcro ita
babere deflniiiim esl, ut si quis ad alicujus legem
eonfugerit, ad illius partem perlineat, cujus recepit
legem servare. Nemo cognovit altissimum in arcanis positnm Palrem, sicut nec Filium ejus, quod
Filius sit. Siatim ergo Lu, quae propria sunt ignoti
Allissinii, tribuens FHio, ignoras quod Filiu sit,
qui est Paier Jesu Chri&li apud vos dicii.
356 <? ( * * *" \

), ' (56)
, ,
, \
(57) , \
,
\ , , \
, ,
.
, .

.
, , ,
,
.
, , .
^

(58),
* .
V. Bis a Simone prolaiis Petrus ait ad etrn :

Potesne, quod Ua credas, ipsum conteslari, non
quem nunc in arcanis praedicas, sed quem credis,
nec conliteris? Alia rnim pro aliis deeernens nugas
agis. Quocirca si confestaris, a te credi quae loquer i s , tibi respondebo. Sin vero perseveras disceptare mecum de iis quae non credis, per inane me
cogis pcrcutcre. Et Simon dixit : quodam ex
discipulis tuis audivi [haec ta esse constiiuta]. E a cepil Pelrus: Ne falsum tesleris. Respondit Simon:
Ne mibi conviciura facias, protenrissime. Tum
Pelrus : (Jsque quo protuleris eum qui dixii, mendax es. At Simon : Existima me baec flnxisse vel
ab alio ?udiisse, ad ea responde mibi. Nam si
everli non potuerinl, compererira esse veritatem.
Et Pelrus : Si est humanum figmentum, non respondeo ad illud : sin aulem hujusce rei opinione
tanquani verae detineris, id ipsum mihi confltere,
et habeo ego quoque aliquid quod de eo dicaro.
Simon : Prorsus arbitror hoc ita babere. Tu si
quid ad illa babes dicere, responde.
.
* ,
, ^ 357
, ' ; "
' . ,
, , .
,
. *
[ ]
\ * . \
2 * , . \ *
, . \
\
' .
,
. \ * ,
*
, ,
. \
* ^.
, .
1 8
8 8
87
8 8
8 9
8 1
"Reposui a C l et S pralermiasum.
S.
Ha 0 et ex conject. C , in cuj. lexiu ,
"^ om. 0.
Vbb. [ lacunae inscripsi, quse in ms. Ottob. b. I. occurrit.
" adjunxi c. 0 . Deinde Cl et S. " P o s t in 0 est subnoiatum. Gum eodem
lexlui reddidi , quod ap. S exciderat. Deinde , G , !) conj. S.
8 8
8 T
8 9
VARJORUM .
(56) , . . . Pari modo D libellus titulum babet in Codice nieo ms. De tignificalionibus Veteri$ et Novi Teslamenli. COT.
Clemens Alexandrinus, Strom.,\, p. 558, linguarum
(57) conj. C , quod recie improbat Danumeruin refert ad nuinerum Israelitarum qui una
cum Jacobo patre suo ingressi suni in jEgyplum : visius. Geules enim, ail vir doctissimus, fui&se
cum is numerus ab aliis vulgo soleal adaptari ad sepluagiuta, loiidemque linguas, communis erat
eorum numerum, qui turrtm Babylonicam exstruxe- Hebrseorum sententia. De sepluaginta naiionibus
runl. A l Procopius Gazxus, in Deuteron., x x x n , 8, conferas, qtife Colelerius adnolavit ad Recogn., n ,
42. Gieseier, EnUtehung der schriftl. Etung., p.
ntraque conjungit, quemadmadum hic. Yide Nilum
128; Scbneckenburger, Ueber den Ursprung de*
lib. , epist. 416 : LXX (al. 72) viri teniores, super quo$ cecidit spiritus Dei LXX (al. 72) nationum ertten kanon. Evang. p. 15. Egit pneterea de loco
finguas in hoc tnundo diffams ottenduni; etc quibu* nostro Neander, Gnost. $y$l., p. 578. S. DRESSEL.
(58) , *
multi credenles, graliam sancti Spiritus acceperunt.
"
.
Uidori verba in Allegoriis sacraB Scriplurae. Qui
t
*M
CLEMENTINAv HOMILIA XVIII.
UO
VI. K a l h * ,
VI. Et Petnie a i t : Si boc ita babct, maxime im
. , %\ pius es. Nam si ad F i l i u m , CCBII et terrae consth
,
tulorem, spectat revelarc, cu! vult, ipsius Patrem
, , in abscondilis posilum, tu, sicul dixi, maxinie es
, - iropius, qui revelas quibus ille ne?uaquam rcvela. - vit. Ac Simon : Sed ille vult ut revelem. Atquc
. , . Petms : Non intclligis, Simon, quae aio. Verum
3 5 8 . *
audi, et intellige. Quaodo d i c i t : Quibus vult Filiu*
,
revelabil, eo significat, illum bominem non discere
, . "
per doctrinam, sed per solam revelationem. Est

aulem revelatio, cuni, quod in omnibus hominuiu
, cordibus arcane velaluni positum est, absque voce
. per illius vulunialem revelatur. Sicque cognoscere
, , .
accidit non discendo scd intelligendo. Atqui intel*
" , ,
ligeuti non licet, alleri hoc ostendere, quandoqui\ ' , , dera nec ipse edoctus est, vcrum eliam nou potest
\ , revelare, quia ipse non est Filius, nisi si se dicat
. . esse Filium. Tu aulem non es staus Fiiiua. Nam
, si Filius esses, omnuio cognosceres hac dignos re . . , velalione. Tu vero ignoras. Si eiiim scires facercs
.
q u faciunt qui sciunt.
VII. \ * ,
VII Dixit Simon : Faieor, nou intelligo quo,
, * \ modo dicas, facere* quas faciunt qui sciunt. E l Pelrus:
* , Si non intellexisti, eliam oon poles uniuscujusque
, \ , scire inenlem : etsi ignoras, eliam oou revelatioms
, * *
dignos cognoscis; ac i non cognocis, non es Filius.
, , , . Filius aulem novit: quare quibus vult, lanquam qui
* , , \ digni sinl, revelat. Et Simon d i x i t : Ne decipiaris,
. -^ , * , novi dignofi, nec Filius sum. Porro quid boc s i l ,
, - Q quibut vult revelat, non intellexi queinadmodum
, ' 359 dicas ; non iiitelligere autein dixi, non tanquam
, - ipse nesciens, sed velut sciens quod aslantes non
,
iiilellexerint, ul illud clarius efferas, quo perci . \ * - piant, quibus de causis nos controversiam hal>ea , - mus. Et Petrus : Ego claribs hoc nequeo dicere, tu,
* ut quiillud perceperis,eflare. Et Simon : Egotua d i . > * , , cere necesse non babeo. Peirua : Vidcris mibi, S i , \ ,
mon, illud non tntelligere, nec velle coniiteri, ne in
.
iguorantia deprehendaris el arguaris quod nou
, - stans sis Filius. ld enim obscurc significas, cum
lamen aperle dicere oolis : sicut ego quidem lua
, , consilia ex iis qua3 innuis cognosco, qui *um veri
. \ propbets discipulus, non propbela. Tu vero clare
, .
dieta non inielligens te Filium dicere vis, resistens
' - , - ) nobis. Simon : Tollara omnem tuurapraetextura :
, ' ?,

faleor, boc non inlellexi quidnam essel, et quibut
. .
[ fMus revelat. Dlc ergo iiiud evidcntius.
6 S
6 4
6 8
7 |
7 f
7 1
vu t
VIII. *
, ,
VIII. Tuin Pelru : Quandoquidem, etsi flcle,

hoc fassus es non intelligere, ad id quod te inler-
VAKIi LECTIONES.
"^Xfl C. ExpIanavit bunc locum contra Schliemannum Baurius, Annal. theoL, Tubing., 1844, p.
5 5 i , S. " S , C 0 . Ita 0 , c. S , C. C , S , auctore Dav.
C. " 0. Ad verb. nolat S : Nihil niulandum. Cfr. Lob., Phryn., p. 236.
!la 0 c. S , C , conj. I).
S refert ad Lob., Phrtjn.,
S,0 , C , conj. D.
m S, , C. Mta 0 c. D ,' C. Pro legitur in parvida
. 559. Tiim
S, , C.
lactina, eadI. man. in marg.
marg.
,
" C. Tuin .
VARIORUM NOTiE.
Velt Simon Magua Deum creatorem esse llliiim
Turriano in Explanationibu* ad Comtituliones epoignoii dei sui, patrem vero Jcsu Chrisli noslri. Iloc
stolicas. COT.
roonui, quia ahler acceptum a viro doctu Francisco
e,
T 0
T l
411
S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT. OPERA DLBIA.
411
rogo, mihi responde, ac disces. Dic rmihi : ais F i - , .

Jiuni, quicunque s i l , justum esse, vel non? Res- , ' , ;
pondit Simon : Justissimiim. Et Pelrus : Gum au- . 6 *
lom justus sit, cur non omnibus revelat, sed quibus , ' ; \
vuli? Ac Simon : Quoniam qui justns est, justis . * "
revelaro vult. Petrus : Nonne igiiur necesse est ab .
eo cognoscl mentem singulorum, ut revelet dignis? , ;
Simon : Omnino necessarium est ita habere. Tum \ . 360*
Petrus : Raque ille solus merilo revelare deflnitus *
est, qui solus uniuscujasque mentem novit, et non , ,
tu, qui ue ea quidem quae a nobis dicuntur potes ' inlelligere.
IX. ,
I X . Id Peirum dice.tem popalus laudibus prosecutus esl. At Simon, iu lapsu deprebensus, prae .
pudore erubuit, atque fricala fronle d i x i t : Jam me , \ , \
magura aiunt a Petro non tanlura victum, sed et ' rationibus pressum. Non aulem licet quis ratioci- vov " , \ . nationibus premalur, abreptus verilatem in ipso , \iclam babet. Neque enim inlirmitas defendentis .
verilas esl superanlis. Attamen aio tibi, me oranrs . , .
astantes judicavisse dignos, qui in arcanis Palrcm
cognoscerent. Quare cum palam ipsis revelo, lu per ^ .
invidiam nribi illus bcneflcio aflicere cupienli suc- , \ censes.
.
X . Dixit Petrus : Quoniaip, ot praesenti mnltitii .
dini gratum faceres, ita locutus es, ego dicam hon ,
grale, sed vere. Dic raihi, quo niodo dignos esse , ' . ,
cognoscis astantes universos, quandoquidem libi , '
indicanti ne unus quidem praeboit assensum ? Nam
; \
quod me contra te laudaverint, non esl consentien- Q , '
tium tibi, sed mibi, cui ei laudem tanquam bene \ .
locuto tribuerunt. Verum quia Deus, utpote justus,
'
singulorum menlem dijudicat, quod tu dixisti ve- , , 361
& &*~
rum esse, id noluit per sinistram dexlris dari, qua ,
ratioue, qui aliquid a fure accipit, et ipse reus esi. \
Ilaque eam ob causam quod a te afftrebatur, noluit , "
eos accipere, sed per Filium, qui ad revelandnm ,
prestitutus est. Cui enim convenit Patrem revela- .
re, praeterquam soli Filio, quia is tali revelatione , ,
dignum cognoscit? Sic non est boc docere aut d o - ;
cei i , scd ineffabili manu ei revelari, qui illud scire , '
dignus sit.
\ .
X I . -
XI. E l Simon : Multtim, inquit, conducit ad v i . '
ctoriam ei, qui bellum gerit, propriis uti armis
Quod enim quis amat, eiiam sincere poiest defen- D , \ ,
.
dere: sincere auiem defcnsura non vulgarera vim
.
babet. Ideo deinceps quod vere sentio exponam.
^ , \
Aio quamdam in arcanis virtutcm esse, cunctis
, \ ,
ignolam, ipsi quoqtie mundi opifici, sicut et ipse
.
Jesus dixit, nesciens quid loqueretur. Inlerditm enim
! , .
ex muhiloquio aliquis scopum verilatis atlingit,
\ ,
iguorans quid dicat. Inlelligo autem el de illo, quod
.
pronunliavit: Nemo novit Patrem. Et Petrus : Ne
78
77
7 9
8 8
81
8 8
8 9
8 8
* C.
Post 1 repeluntur vbb. , sed expuncla.
dcest in . ' . Deinde c. D , C.
Fort. 5.
ronj. C , i d . in lextu u l 0 . Deinde 0 el ex lonject. C , cuj lextus .

.
. P r o liticris vocis spatium apparel vacuum. Iia paufae
posl.
0.
8
T8
8 1
8 8
8 V
8 ,
CLEMENTINA. -
613
HOMIL1A .
414
. \ " ' amplius proftiearis, (e illius doctrinam cognoscere.

, Et Simon: Ejus doctrinam non proGteor me cre . \ " dere, at de iis, in quae casu incidit, edissero tibi.
, . - Tum Petrus: Ne dem tibi pratextum ad fugam,
. qua?siionem tecum babebo sicui vis. Verumtamen
omnes lesior, quod noqueillum, quem nuncdixisti,
. \ 362
*
sermonem credas. Novi namque tuam sememiani.
, ,
Et ne roe arbitreris falsum dicere, siguificabo tibi
.
tua, ut scias te cum sciente disceptare.
XII. , , ,
XII. Nos, Simon, cx magita virtute, q u et do \ , - mina vocatur, non dicimus missos fuisse duos an , , gelos, unura quidem ad creandum mondum, alium
\ "
vero ad ferendam legein, neque quod uierque ve, ' , , rntens eorum, quse fecit, se supremum auctorem
'
pradicaveril, neque quod stans sit staturus ui ad w
8 8
8 8
8 8
. , , .
versarius. Audi quo modo hac etiam iu re incredulus sis. Virlus, quam in aitanis ais esse, ignorantiae
^ , ,
' plena est. Nam ingralum animum ab ipsa missoruin
. \ , angelorum non praescivit. Ac Simon, Petro bsec d i , \ , cenle, vehementer iratus loquentem interrupit d i * , - xitque: Quid blateras, teraerarie oraniumque protervissime, ct coram populo docili temere patefacis
, '
^ ; \ * arcana ? Et Pctrus: Gur invides astantibus audiloribus hoc beneficium? Simon: Non igitur conlile ; *
; ris, bujusmodiagDitionem beneficitim esse? Potrus;
* . Faicor. Mam mendacium cognituiu co benelieio
, . ?ilicil, ut in illud per igDorantiam non incidatnus.
* 363 S i n o n : Videris mibi uon posse reepoudero ad ea
quae tibi proposui. Aio autem , quod el Magister
.
\
Q tuus quemdam dicil esse in arcanis Pairem.
^ .
XIII. \ ! *
XIII. E l Pelrus dixit: Respoodebo ad id quod vis,
\ , de i l l o : Nemo novit Patrem, nisi Filius, neque F t , , , lium quU novit, nisi Pater, tl quibut voluerit Filius

. revelare. Primo quidem roiror, qua ratione, cum
, ,
boc dictum innumeros habeal seusuB, lu periculo , , storem elegeris partem, aiens prolaluui fuisse in
' ignoranliam Greaioris oraniumque sub eo posilo .
rum. Enimvero priinum potest te&timonium dictum
, esae iu omncs Judaeos, qui patrein Cbrisli pula \, \
bant Davidem esse, atque Chrisium ejus lilium,
, \ . quique Filium Det non cognoverant. Quare aple
\ * , dictum est: iVemo novit Palrem, quia pro Deo om \ , nes Davidem aiebaot: el quod subjungit, ticul nec
, , \ Filium quis nocit, diclura est, quia eum Filiuni csse
, \ , D nesciverunt, et qnod ait: Quibus voluerit Ftlius re , * velare, recle habet, qui enim ab iniiio est Filius, solus
' ,
destinatus est, ut quibus cupit revclet. Et sic nou
. \ ' - polest Adamus, priuius crealus homo, illum igno ,
raase, neque Eoocb, qui placuit, neseiisse, nec Noe,
81
8 8
8 8
8 8
8 8
Y A R l f i LECTIONE9.
Vbb. \ om. .
C , S.
". .
scripsi ex conject., ut sequentia stare possint, G, 0. Ttim add. ante c. 0 .

Leciionem utriusque Hom. cod. S frustra mutavil in .
Ybb. "
, . . . absque distinctione in ros. Id e s t : Neque stans, alteri opposilut et adtersariui, stalurus
est. Quem sensum ut potui expiscatus sum, partim ex oralionis serie, parlim ex aliis borum apocryphomm locis, hom. . 11, 2 4 ; m , 2 ; x v m , 1. Epit. c. 25. Recogn., n, 7 ; , 47. C. Mihi quidem, coll. pr*scrtim loco hom. u , 22, noetra sic videnlur esse restiiuenda : ' (vel etiam coll. hom. x f l i i , 7)
\ \ (vel ).S. Colex O l l . conlirmal lectionem a C exbiWtam.
C.
C. S , C, 0 .
0 c. D , C. *
0.
0 el in marg. C , in texlu.
Leg. . idcm proposuil Schliemannus, C/em., p. 200,
509 S. , qui lum scribil .
8 8
8 8
8 8
8 1
8 8
8 8
8 8
8 7
415
S. CLEMENTIS 1 ROM. PONT OPERA LHJWA.
41*3
jiistus, tion agnoviftse, nec Abrabamus, amicua, , , *

ti, non intellexiese, ncc Isaacus non percepisse, neque
Jacohus, qui luclatus est, non credidisse , denique ,
non polest fleri, quin cunctis in poptilo dignts ille .
fuerit revelatus.
364 V. , ,
XIV. Sin vero. sicut ais, Deua nunc revelandus
, esi cunciis, ut cognoscamr, per Jesura, quo modo
iK>n iniquissimuin dicis, illos quidem non cogno- , ,
visse, qtii mundi fuerunt eeptem columina, quique , \ justissimo Deo accepli essepotuerunt, et vero nimc , \
lot impios ex gemibus ouinino cognoscere ? U l i , ;
; \
cuiK-tis homiuibus prieslantiores, digni habili non
sunl qui coguoscerenl ? Et quo inodo id bonum esl, \ , ;
quod non cst justum? nisi si eum bonum appellare , \
volueris, non qui juste operantes beueficiis aflicil,
sed qui amat iniquos, quamvia non credaul, adeo, **, ^ ut iiset absconJita revelet, q u * justis noluerit re- , .
velare. Nain bujusmodi res nec bono, nec justo , ,
competil, sed piorum osori. Nuui t u , Simon, es * , , ,
^
Slans, qui i*la sic uondum dicta proferre audes?
;
1 8 8
X V . Et Simon super eo indignatus ait: Tuum

X V . \
Magistrum reprehende, dicenlent: Confiteor tibi, Domine cceli et Itrra, quia qum erant occulta tapien- , ,
tibus, revelasti ea parvnlis lactentibus *. Ac Pe- ,
trus: Sic qmdem, inquit, non prolaia sunt ea verba; . \ * , ,

dicam tamen prius, quasi ila prolatum eit, ut tibi ,
visum fuit. l>ominus nosler, Umetei dixissel: Qtue . , \
erant oceulta sapietUibut, ea parvulis revelatit Pater, " ~, neque sic alium Deum el Patrem praeter mundi Q , " \
Creatorem credebatur signiOcare. Possunt enim
.
ipsius Creatorig arcana esse, quae signiflcat, caro

eiiam Isaias dicat: Aperiam o$ meum in paraboiis, & , \ 365 (59)
5f eructabo abuondita conslitutione mundi .
, Propbetam igitur confileris, qui octulta non igno .
rabat,qaa3 Jesus a sapientibus abscondita esse affir- , ,
mal, revelaia vero parvulis? Quo pactoautem Crea- ,
tor ignoravit, cum prophela ipsius Isaia non igno- ;
raverit? Porro Jesus noster revera non dixit: Qum ,
; ' "
eranl abscondila, sed, ut videtur, asperius loculns
, ,
esi, dixk eniui: Abscon4isti hac sapientibtu, et
.
revelatti ea parvulii laclentibui . Dtcil : abtcon-
, , di$ti, quasi aliquando ea cognita fuerint illis. Nam
apud eoa reposita erat clavis regni coelorum, boc . * \ D , ^.
ett, arcanorum notitia.
8
Maitb. , 2 5 ; Luc. x, 21.
Matlb. x i , 25.
t> Paal. LXXVII,2; Matth. x m , 55.
VARliE LECTIONES.
excidit ap. C l (ed. 1698, 1724) el S. * C , i d . in marg. ;

, . . . propoeuit S . . * Voc. exciderum ap. S. TUHI
conj. D. *Crcdncr, Beilr., , 515. S. *De Isaia cfr. Credner, Beitr. i , 505. S
( cod.) C ex conjecl., .
ora. . Idem . . C.
' ,quod a l . inan. itt marg. ntufavtt in (sic), C. assumpgi ex
O. Tum C, in marg. tn lexlu, quod eliam in csse videiur.
Recle notal C , a d denda esse h. 1. vub. , coll. verbis sequentibus bom. v m , 6.
1
45
VARIORUM NOTJE.
(59) . Locus merito notandus; quia
non paucos, Matthau x i n , 55, insigni mendo scrl
ptum babuisse, Gra?ce ^
Conlirmal quml ex Hieronymo ad Matlhaei ca
Latine per haiam prophelam, pro '
piil x i n , et ad Psalmum LXXVII, alque ex Anonymo
, per Ataph propheiam, vel pro
ad cunidcm Psalmum, relalo in Exposilione Graico, per proplietam, quo inodo uunc lcgimus. COT.
ltimPatrutn in Psabuos, discimus, veleres codices
CLEMENTINA. -
417
HOMfLlA XVIII.
418
X V I . \
X V I . Neque objiciaa : Impiue eiatitit circa sa~
' . - pientes, occultang ea ab iliis. Absit suspieari lioc.
. *
Non eiiim impius exstitil: ged postquam abscoude , , riuil cognilionem regni, el neque ipsi ingressi sunl,
, neque voleittibus intrare concesseium ewn ob
, \ causam jugle, quemadmodura ipsi vias absconde , \ ' ruul a volentibus, ila el ab ipsig abscondita suut
^, , ; , \ arcana, u l , quemadmodum fecerunt, gimililer el i l , \ , lis fieret, et, qua mensura mensi sunt, sequali iis
. , 366
** 1**1 "
mensuraretur Nam digno cognoscendi debeliir id
, , , , quod nescit: ab indigno aulem, licet videalui ba, , bere, auferiur , quamvis in aliis sit sapieus, et
, dignis datur, Umetsi teippore quo discunt parvuli
.
aint.
XVII. *
XVII. Quod si aliquis d i c a l : Nibil erat Israelitis
, (60) * - jj occullum, quia scripium e s i ; Nihil le l*lu\t Urael;
, , , , non enim dicas, Jacob, abuondita e$t via me <*,
' * intelligere debet quis quae ad regnum periineni abg ' , - eondita fuigge ab illis, ui viam q u * inducit in re , \ , gnum, quae est ratio bene viveudi, non fuisse abe . \ * . condilaio. Ideo eteiiim a i l : Non tnim dicas, ab$ ' . condila est me via. Via autem bona vtke ralio egt,
\, \ : , ui eiiam ex bis Moysig verbia colligiiur : Ecce poixti
, anie faciem tuam viam viiw el viam mortis . E i
. - Magister concordi voce d i x i t : Inlrale per anguitam
* et arclam viam, per quam in witam inyrediemini .
, Et alibi, interroganle quodam : Quid facietu vilam
. \ , * KUrnam pouidebo *t legig Diandata ogtendit.

;
.
XVIII. C XVIII. x eo autem quod Isaias in persona Dei
* , dicit : Jsrael autem me non cognovit, ei populus
,
\ mt non iniellexit ; non ideo Isaias aliuro, preler
coguilum Creatorcm, gignificavit Dcum, ged cogni ,
- tum ignolum dixil alia occulta signilicalione, quia
, , populug, justam cogniii Dei dispositionem ignorans,
, , \ peccaverat, nec se a bono Deo judicandum censue 367 . ral. Propterea poglquam d i x i t : I$rael autem me
, non cognovit, et populus me non inlellexil, subjungil :
, *
genti peccatrici, populo pleno ptecatn / Nam
,
.
ob ignoranliam justitiae divinae, ut aiebam, non ii->
" , , menteg, plent facti gunt peccatis, bonum duntaxat,
, , ut peccala eorum non vindicatuium, Deum arbiu ali
, esse.
.
X I X . , D X I X . El nonnolli quidem i u peccaveronl ex . "
nione, non fore judicium, propter Dei boniUlem.
* Matth. v n , 13,14.
L u c . x i , 52.
* Luc. xvin, 1 8 ; MaUh. x i x , 16.
t> Mattb. v n , ?.
t Isa. i, 5.
L u c . viii, 18.
i lbid., 4.
* Isa. XL, 27.
Deut. xxx, 15.
18
18
1 8
18
18
C.
C.
, , , C , quod D mutavit .
.
. " non exslat in .
P r o voce lacuna
est cumaccenlu gravi. In eod. big gcribilur , uliimum expunctum.
(gic) .
. idem , gequente lacuna pro lilleris .
1 8
11
18
1 8
4 8
, T
VARIORUM NOTiE.
(60) . Nota in apocrypbo Opere Indiligentem , sen poiiug temerariam plerumque
divinorum doquioruro allegationein. GOT.
4t9
S. C L E M E N H S I ROM. PONT. OPERA DUBIA.
-120
Alii vero contra. Nam Scriplurarum adversus Detim . voces iniquas et falsas rati veras esse, veram ipsius , \ , divinitatem ac virlutem nescicrunt. Qtiapropter, , \
quasi ipse ignoret, et caedibus gaudeat, et sacrifl- .
cioram donis pravos dimitUl, pnrterea et decipiat \ ,
el mentiaiur, cunclaque iniqua faciat, ipsi, u l Deum \ \ \
i m i u t i , peccaodo pie agerc credidenint. Quare im- , " ,
muUbiles ad roelius exsliterunt, ei admoniti non , . \
conversi sunt. Nihil enim verebantur, quasi per , \
haec opera Deo essent similes.
* . ,
.
X X . Caeterum ad eos, qiii Deum talem putant, meX X .
rito quis asserat dictum fuisse: S$mo novil Patrem,

ntsi Filius, sicut nec Filium quis novit, nhi Pater *. , ,
E l jure. Nam si cognovissenl, nunqnam libris re- , . \ . vera ad terilalioiiem scriptis contra Deum. cre- ,
dentes peccassent. Sed et alio quodam loco ait, 368 volene aperlius eis ostendere causam cur errarenl: . \ ,
Ideo erralit, nescienles vera Scripturarum, propter
quod ignoratis el virtutem Dei . Quocirca oporiet ",
at omois homo, qui salvus ease desiderat, flal (quem- , oh
admodum dixit Magister) judex librorum ad tenta- .
tionem scriplonim. Iia enim locutus est : Estou , ,
probi, trapezitas. Opus aulem est trapezilis, quia . probis adullerioa permisU sunt.
. ,
\ .
X X I llis a Pclro dlclis, Sinnon ae perculsuni serX X I . , \
mone de Scripluris simulans, tauquam attonilus ^ \ ttivil: Absit a me et ab amicis meis, luos audire ,
\
serraones. E l quaiidiu quidem nesciebam te isla de ^ , . \
Scrif.turis sentire, sustinebam et colloquebar, nunc \ ,
aetent abscedo. Oporlueral sane principio me reces- \ , . "
MSSC, quoniam audivi te dicenlem : Ego contra ,
mundi Gonditorem nihil cuilibet loquenli credo, nee
angelis, iiec prophetis, non Scripturis, non eacer- \ , , dolibus, non doctoribus, non ulli alteri, quamvis , , , ,
aigna quis edat et prodigia, quamvia in aere i n - \, \ ,
signiier ftilgeat, vel per visa aut per insomnia r e - , ' '
velet. Quis ergo te potest a eententia deducere, sea .
bene seu male, ut aliud quid sentias praeter quae visa , ,
sunt tibi, qui adeo enixe ac immoie iu tuojudicio ,
perniancs.
.
1 1
XXII. E l Peirus ad Simonem haec loquentem ac

369
*
egressurum a i t : Adhuc audi a me hoc, et vade quo , , cupis. Simone vero converso ac remariente, Pe D * * l . \ ,
irug : Novi, inquit, quo modo tunc audiena perculsus sis, quia dixi : Quicunque contra Deum , * "
mundi crealorem quodlibet locutus fueril, non cre- *
do. Nunc audi ineuper majus aliquid; Si revera , . \
qui roundum creavit Deus eo animo esset, quo .
Scriptane deootant, quin adeo, si incomparabiliter
,
J 0 V
* Mauh. x i , 27.
*> Marc. x u , 24.

YARIifi LECTIONES.
" leqi vull D. * * C. Tum 0 e l ex conject. C., idem in texlu.

0
exh. expunctum posl .
0 c. S , C. " . Tura C hom. ,
5 1 ; , 50. " .
. . (seq. lacuna) . .
.
C. Subinde \ (seq. lacuna) . \ . S ,
et in texiu , qui conj. . Subinde . Idem c. S , C. .. Lectiouem
Oaoboniani conj. eliaui S.
, idem c. S , C.
1 1
1 4
CLEMENTINA. HOMILIA X I X .
422
, \
, ,
, " , \
. ,
, '
. "
, ,
, ' . \
, "
, ,
, ,
, ' ,
. " ,
370
*
,
esset malus, ut nec Scriplurae diccre valuerunl,

neque alius quis vel cogitare poiesl, pari ego roodo
non desisterem eum solum coiere, illiusque volvritateni servare. Scire enim le volo ac persuasum
babere, eum qui in auctorem suum chariuiem non
habet, neque in alium posse nnquam habere.
Quod si erga alium habueril, contra naluram habens, ignorat se a malo babere amorem qui iniquorum est, sed nec poterit illum firniiter custodire.
Atque si esl aliquis alius saper Creatorem, araplectetur me, ut bonus, eo magis quia meuin diligo
patrem, le vero non recipiel, qui scial, quod naluralem tuum auctorem, non enim dico patrera. dereliqueris, per spem majoreoi non sollicitus aequi
ei jnris. Ita si eo potiorem invenias, scitse quoque
a te deserendum, eo facilius quod tuus non sit paler, quaudoquidem et verura luum patrem dereli , \
queris.
.
XXIII. Sed diccs : Novit non esse alium supra
XXIII. '
, \ . se, ideoque se non posse deseri. Gratiam ergo de bet nou exisientia; alterius : certe novit te aniraum
. gerere paratum ad perfdiam. Sin vero gnarus le
, - esse ingratum, recipil taroeo, me autem graiuin
. , cognoscens, nou admillit, irrationabili* est sectin . , , duro tuam rationem, qui recta ratiooe non ulaiur.
. \ * Sic nonadvertis, Simon, te csse maliiise ministruni.
Et Simon respondit: Unde ergo malum ortum s i l ,
, . \
, , , \ iiobie effare. Et Pelrus : Quandoquidem, inqtiii,
, , bodie prior egredi voluisti, et dixisli quod deinceps
" , , \
Wasphemura non sis audilurus, cras, siquia"
-...
. . . .
^
* \
.
. dem volueris discere, venienli euarrabo, sinamque

* * . '" ut me pro libitu interroges, absque conlemioiie.
Simon a i t : Faciam sicut mibi videbilur. Et boc d i . \ cens
profeclus esl. Porro eorum, qui cum eo i n , \ ,
gressi
fuerani, nemo una egressus e s t : sed Pelri
\ " pedibus
accidenles rogabanl, o t , quia a Simone
, \ . '
abrepti fueranl, veniain consequerenlur, ac poRnitenies reciperenlur. Pelrus vero, et hos poeniienlia
, ,
ductos
el reliquam populi multiludinem adnikiens,
\ , \ manus
imposuii, precalus est et sanavit eoruni
, \ .
aegros, eicque dimittens denunliavit illis ut ad
\
371 \
mane festinarent. Quo dicto cum familiaribos i n gressus est, et solita ad insuntem quielem fecit,
, .
vespera adveniente.
14
5 x 1
40
41
4 1
1 4 4
W.
I.
, \ ,
. *
"
4 4
HOMILIA X I X .
I. Seqaenti vero die maturiug procedens Pelrus,
ac videns Simonem cum aliis pluribus ipgum exgpectare, postquam saluusset populum, coepit digserere. Simul vero ac incoepil, Simon iuterrumpens,
a i l : Oniissis his tuis longis praefalionibus ad proposilum interroganti mihi respoude. Quoniam i o -
0 , ut legi voluil S , C.
C. " I t a 0 c. S; hic et panlo posi, * C utrobivig.
Posi Vbb. , repetunlur iti
. Tum id*m . . " . Cfr. Lob., Phryn., . 7 i l S. " . *-
< C " C. " S . 0 , C.
(seq. lacuna) . . .
Prd
* lacuna in . \ bis legilur in .
C. Tum pro .
. Subinde jdeui c. S , C.
.
1 1
1 1
8 4
4 0
4 1
4 1
4 1
4t9
S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA D I B I A .
420
Alii vcro contra.Nam ScripUirarum adversus Deiim . voces iniquas et falsas rati veras esse, veram ipsius , \ ,
divinitatem ac virlutem nescicrunt. Qtiapropter, , \
quasi ipse ignoret, et caedibus gaudeal, et sacrifl- .
cioram donis pravos dimittal, pnrterea et decipiat \ .
et mentiatur, cunclaque ioiqua faciat, ipsi, u i Deum \ \ \
i m i u t i , peccaodo pie agere crediderunt. Quare i m - , \ ,
mutabiles ad roelius exstiterunt, et admoniti non , . \
conversi sunt. Nibil enim verebantur, quasi per ,
haec opera Deo essent similes.
. ,
.
X X . Caelerum ad eos, qui Deum talem putant, meX X .
rito quis asserat dictum fuisse: Stmo novil Patrem,

nisi Filiut, ttcut nec Filium quis novit, nisi Pater *. , ,
E l jure. Nam si cugnovissent, nunqtiam libris re- , . \ . vera ad teiilatioiiem scriptis conira Deum. cre- ,
dentes peccassent. Sed et alio quodam in loco ait, 368 volene aperlius eis ostendere causam cur errarenl: . \ ,
Ideo erratit, nescientes vera Scripturarum, propter *
quod ignoratis el virtutem Dei Quocirca oporiet
,
at omois bomo, qui salvus ease desiderat, flat (quem- ,
admodum dixit Magister) judex iibrorum ad tenta- .
tionem scriplorum. Iia enim locutus esi : E$tote , ,
probi, trapezita. Opus aulem est Irapezilis, quia .
probis adullerina permibia sunt.
. ,
\ .
X X I . Ilis a Pctro diclis, Simon ae perculsuni serX X I . , \
mone de Scripturis simulans, tanquam attoiiiius ^ \ d i \ i t : Absit a me et ab amicis meis, tuos audire ,
\
serraone*. E l quaudiu quidem nesciebam le ista de ^ , . \
Scrq.turis sentire, sustinebam et colloquebar, nunc \ ,
aetent abscedo. Oporluerat sane principio me reces- \ , .
MSSC, quoniam audivi te dicenlem : Ego contra ,
muudi Conditorem nihil cuilibet loquenli credo, nec
angelis, nec prophetis, non Scripturis, non aacer- \ , , dotibus, non docloribus, non ulli alteri, quamvis , , , ,
signa quis edat et prodigia, quamvia in aere i n - \, \ ,
signiter fulgeat, vel per visa aut per Insomnia r e - , ' '
velet. Quis ergo te potest a senlentia deducere, seu .
bene seu male, ut aliud quid sentias praeter quae visa , " ,
sunt tibi, qui adeo enixe ac immoie iu tuojudicio , \
.
perniancs.
1 9
1 9
9 9
1 1
1 4
X X H . Et Petrus ad Simonera haec loquentem ac

369
4
egwssurum a i t : Adhoc audi a me hoc, et vade quo , , cupis. Simone vero converso ac remanente, Pe D
. trus : Novi, inquit, quo modo tunc audiena per- xa\ , *
culaus sis, quia dixi : Quicunque contra Deum , * "
mundi crealorem quodlibet locuius fuerit, non cre- *
do. Nunc audi iasuper majus aliquid; Si revera , . * \
qui mundum creavit Deus eo animo esset, quo .
Scripture denotant, quin adeo, si incomparabililer , \

9 9
* Matth. , 27.
* Marc. x n , 24.
YARIifi LECTIONES.
leqi vult D.
oY C. Tum 0 e l ex conject. C , idem in texlu.
0
exh. pêxpunctum posl, " 0 c. S , C. " . Tura C hom. ,
5 1 ; , 50.
. . .
(seq. lacuna) . .
" .
C. Subinde \ (seq. lacuna) . .
S ,
ei in texiu , qui conj. . Subinde . Idem c. S , C. " ('.. Lectioueoi
Oaoboniani conj. eliain S.
, idem c. S , C.
1 9
1 1
9 3
1 9
94
943
9 9
9 9
CLEMENTINA. HOMILIA XIX.
422
*, \ cssci malus, ul nec Scriplurae dicere valuerunt,

, , neque alius quis vel cogitare poiest, pari ego roodo
, - non desisterem eum solura coiere, illiusque volen " , \ tateni servare. Scire enira le volo ac persuasum
. \ , babere, eum qui in auclorem suum charitatem non
, ' habet, neque in alium posse untjuain habere.
Quod si erga alium habuerit, contra naluram ha . "
, , bens, ignorat ge a malo habere amorem qui iiiiquo , * - rum esl, sed nec poterit illum flrmiier custodire.
. \ Alque si esi aliquis alius saper Creatorem, araple, " ctetur me, ut bonus, eo magis quia meum diligo
, , patrem, te vero non recipiet, qui sciai, quod natu , , ralem tuum auctorem, non enira dico palrero, de", ' , reliqueris, per spem majorem non sollicilus aequi
et jaris. Iia si eo potiorem invenias, scil se quoque
. "
370 , - * te deserendum, eo faciliug quod luus non sil pa
ler, quaudoquidem et verum tuum patrem dereli , \
queiis.
.
XXIII. Sed diccs : Novit non esse alium supra
XXIII. ' -
, . se, ideoque se non poase deseri. Graliam ergo de bet nou exislentia; alterius : certe novit te animum
. gerere paratum ad perfldiam. Sin vero gnarus le
, - esse ingratum, recipU taraeo, me autem graiuin
. , cognoscene, nou admtllit, irrationabilis est secim . , , duro tuam rationem, qui recta ratione non ulatur.
. \ * Sic non advertis, Simon, te esse maliliae minislrum.
Et Simon respondit: Unde ergo malum ortum s i l ,
, . \ *
, , , nobig effare. Et Peirus : Quandoquidem, inquii,
, , bodie prior egredi voluisli, ei dixisli quod deinceps
" , * , \ ^ me ulblasphcmum non sis auditurus, cras, siquidem volueris discere, venienti eiiarrabo, sinamque
. \
ut me pro libilu interrogeg, absque conlenlione.
* . ' "
Siinon a i t : Faciaai sicut mibi videbilur. Et boc d i . cens profeclus est. Porro eorura, qui cnm eo i n , \ ,
gressi fuerant, nemo una egressus e s t : sed Pelri
\ " pedibus accidenles rogabant, ut, quia a Simone
, \ . '
abrepli fuerant, veniam consequerentur, ac poeiii \
lenteg reciperenlur. Pelrus vero, et hos poenitenlia
, ,
ductos et reliquam populi multitudinem admtiiens,
\ , \ manus imposuit, precatug cst et sanavit eoruni
, \ .
segros, sicque diroiltens denuntiavit illis ut ad
\
371 \
mane feslinareot. Quo dicto cum familiartbns i n
gressus est, et solita ad instantem quietem fecit,
, .
vespera advenienle.
40
41
1 4 4
W.
I.
, \ , . *
\
4 4
HOMILIA X I X .
. Sequenli vero die maluriug procedens Pelrus,
ac videns Simonem cum aliis pluribus ipsum exspectare, postquam salulassei populum, coepit digserere. Simul vero ac incoepit, Simon hilerrumpeng,
a i t : Oruissis his tuis longig praefalionibug ad proposilum interroganti mihi responde. Quoniam i n -
" , at legi voluit S , C.
C. " I t a 0 c. S; hic et paulo post, C uirobivig.
Posi Vbb. , repetuntur itt
. Tum idem . . " . Cfr. Lob., Phryn., . Iti S. " . *
. " C. " S , 0 , C.
(seq. lacana) . . .
Prd
* tacuna in . * \ bis legitur in .
C. uin pro
' . Subinde idem c. S , C.
.
1 1
9 4
4 0
4 1
4 1
4 1
4*4
S. CLEMENTIS i ROM. PONT. OPERA DUBIA.
toUigo (sicut ex Hs quae ab initio aadivi habeo , ' ' ,

,
ctwpertum) quod nibil aliud tibi propositum sit,
, \
qaam omni machina ostendere, Greatorem esse
unum inculpatum Deum, lantoque flagres desiderio aentenliam coniirraandi, ut et quaedam Scriptura- 6, rum capilula, quae aperle illura accusant, falsa *
dicere audeas, ea de causa insliiui bodie probare, ,
impossibile esse ut omnium condiior sit inculpa- .
tus. Probationein vero inchoare possum jam, siqui- ,
dem ad i d , quod sciscilabor a le, mibi respondeas. , .
II. , ;
II. Ais aliquem inmliltae principem esse, nec ne?
\
Nam si dixeris non eese, ex multis, iisque a Ma- , 372
gistro tuo prolalis, habeo ostendere quod s i l . S i , *
vero aequo animo confessus fucris esse malum,
,
consequenter sermoiiem faciam. Et Pelrus : Fieri . \
nequit, ut vocem Magislri mei denegem, quare fa- , \ leor niaUim esse, quia sacpe illum existere testaius ,
est qui cuncta vere predicavii Magister. Stalim .
itaque contttetur, per quadraginta dies collocutum \ lenlavis&e ipeura . E t alibi novi eum dixisse: Si
.
Satanat Satanam ejiciat, adverius $e divistts e$t; *, *
quo tnodo ergo sUleril regnutn ? Et quod videril , *"
SaUnam sicut fulgur cadenlera de coelo, declara- ; \
v i l . Alque alibi a i t : Qui vero malum semen $e- \
mimt est diaboius **. Et ilerum : Noiile dare oc .
cationem malo. Quin etiam consiliuro dedil his ver- \ (61) .
bis: Sitvestrum, E$t, tsf, ac Non, non; quod autem " "
kU abundanlint est maio esl . Sed el hi ora- , ,'

tione quam iradidil, diclum habenus : Libera nos . \
mulo . Et alio quodam in loco denunliavii d i - ' . \
cere impii : Diuedilc in ttnebras exUriores, quas C *
paravit Pater diabolo et angelis ejus . Ac ne in ,

longum producam oralioneni, s&pius scio Magi- . \
ftinim meum docaisse esse diabolum. Quocirca ego ,
quoque fateor illura existere. De caetero, si quid 373
.
babes coosequenter dicendum, sicut promisistf, .
eloquere.
, , .
4
III. Et Simon : Quoniam igitnr quo animo confeeaue es inalum exislere, ex Scripturis, dic nobis,
quo modo factue eil, ei faclus esl, et a quo, etquare.
. Ac Petrus : lgnoece mihi, Simun, non audeo dicere
quod SGripium non esl. Vel ei Ui scriptum affirroas,
ostende. Sin vero, quatenus non legitur, eiiam lu
id nou potes ostendere, cur de rebus noo ecriptis
pronunliandi subipus periculum? Si enim non cre-
III. \ " \ , , *
, , \ ,
\ . * , ,
. .
, . , ,
, \
; s t
Marc. , 15.
b Mallb. x i i . 26.
Luc. x, 18.
* Malth. x i i i , 59.
eMatlh.v, 37; Jac. , 12.

' Naub. , 13.
Mallb. xxv, 50.
C.
Vlib. ( C . I.) non leguntur in . ** u . * 0
c. lexlu . . , C. 0 .
Ila locura corruplum restitui c. ; (diclura prabcre = dicere) idein significat ac . Uliiur autem forma Medii non sine malitia. Leciio Ci a S
repeiita * uionslrum esl. P r o lacuna in 0 . " P r o lacunam praebet
0.
(sic) . C. C.
YARIOROM N O T i E .
k T
451
J t
e v
(61) TesliiDonium forsan Ebionilici evangclii,

affine dido apostolico : , Epbes. , 27. Equidem o W r v a v i , ncc in
Uementinh nec in Recognitionibus, q u * apocry-
pha sxpe diximus ab Ebionaeis futsse depravata,

Pauluin aposiolum cilatura inveniri. G. Dc diclo
illo vide,qu nos exposuimus Nachapotl. Zeilatt.
i i , 591. S . 0 . DRESSEL.
4t3
CLEMENTOiA. -
HOMILIA X I X .
' \ \ dimue judiciom fore, nontie duntaxat de iis qiuti

, - operamur, non vero de iis quae credentes loquiraur,
ac ideo audacius de Deo dissertmus ? At Simon,
\ ; 'U ,
, animadvertens Petrum adversas vesaniam suam
, , , dixisse, a i t : Me sine periclilari, tu vero, quam ais
. - blasphemiam, praelexlum ad secessuni ne accipias
, \ Intelligo enim, vis subtraliere le, quo effugias re , , prebensionem coram populo, interdum vero, qnia
non scriptum est, quo modo et a quo el quare fa \ \ \
, clus sii malus, quoniam non oporlet audere ptus d i \ ccre, quam Scriplurae : quocirca velut religiosuft
duniaxat asseris eum exsislere. Porro haec commen, .
tus teipsum deCipis, nesciens quod, si blasphemia
, , \ \
, \ est, de malo diligenter inquirere, culpa circa me
accusatorem esl, non circa te defensorem Dei. Ac
, 374
^ ^ .

8 8
9 9
9 9
, \ si scriplum non est, quod quaeriliir, ideoque recu * , \ \,

sas quaercre, sunt quaedam idoneae viae, qua? pos . sunt non miftus, quam Scripturae, quaesila demon , \ ,
strare. Slalira erfco, nonne necesse[est, malum,
* ;
qnom el tu faieris exsislere, aut factum csse aut
infeclum ?
IV. Et Petrus respondit: Necesse est. Ac Siroon:
IV. \
, ' - Igilur si factus est, ab ipso cunctorum creatore
, , faclus est , vel tanquam animal genitus, vcl se , \ - cundum substantiam prolatus, vel exlra per lempe (62) rationem effectos. Nam si exlra Deum erat materia
animata autinanima, unde factus est, vel per ipsum
, , ' , *
, \ , Deum, vel a seipso, vcl ex non exstantibus conligit, vel est dc numero relativorum, vel seroper fuil.
\, \ . , ,
, ^ Omni ergo via, ut puio, bic divisa ad illius inven$ \
.
tionem, necessario per unam quamdam earum pro^ , gredientibus obvius erit. Singulas igitur oportei
. * ; percurrere, quserendo ortuni, et auctore invenlo
;
cuipae obnoxium esse eum intelligere. Nonne? qito
modo libi videtqr?
V . Et Peirus : Mihi videtur, qaod, licet a Deo
V. \ \ ,
, factus appareat, non tamen ideo culpandus sit con , dilor, nam forte uliliias illius maxime omnium re \ peritur necessaria . sin vero infectus ostendaiur,
velut semper exsrstens, neque in hoc creator ac " , 375 \, '
, \ - cusandus vel non oniniam &st opiimus, si poiestali
" , \ prineipium non habenti flnem iniponere nequit, quia
eam non habet naluram : aut, si potest, non eum
,
, perimit, quoniam iniquum judicat, initium non ha, ", D beuti finera imponere, ilem ei qui ualura malus est
, \
non parcere, quod aliud esse non possit, qoanquam

- esse cupiat. Si vero bonum eum volens facere non
9 9
9 9
9 9
Tt
T t
C. Tum post ' add. D.
deest in . 0 . Dein C ex conjecl.,
id. in lexlu, . om. . * excidil ap. Cl el S. * 0 . Tum idem , et poslea
. * adjunxi c. 0 . Tum [ C. " ^
.
excidit ex utraque Glerici edit. et apud S.
transcripsi ex . eodetn cum
tecrinairiom liUeranim . .' .
cum lacuna trium btlerarura praeoedenle . 0 . Tum G. Deinde 0 et ex conject. C , in cui. texlu . , qiicnl
ledit S.
l u 0 c m a r g . G i , qui ia textu exh. . Subinde . . Tum C
C Wm [| etovaipai [], quod S recle correxil , . . . "
.
CoU BSPC vertit qiuwi posl addi voluerit . S.
0 .
r
9 6
97
9 9
9 9
1 1
7 9
V A R I O R U M 01.
. (62) , ] G , qui adnotat: Svtperiores vncis incUui. Pratent autem locut vidtri queat mcodicis Regii orce ad itunc jlnem iacem sunt usque lt/, li eouferaiur cum simili in cap. 9. Deiiiceps
ad uripturam. Pauca ergo, quce deerant, supplevt et
addidi c. 0 . ORESSEI..
PATROL.
GR.
II:
l *
r
4S7

42!
potuerit, sic quoque l>onus esl, quia vull nec potest , , ,
tnmen; el in quo polestale carcl, omnium esl po- * \ \ tentissinius, quouiam altcri' posse non competit. , .
Quod si alius quis polenlianr habet, et emen- , \ ,
dat, in eo quod potentia praedilus non corrigit, ma- , ,
lus esse inlelligitur, non coercens eum, quasi ejua , ' .
operibus delectetur. Sin aulem nec ille potest, me- ' , *
lior esl, qui, cum ea polestate deslilutus sit, tamcn

.
pro vifibus uos beneficiis afficere non negligil.
VI. E l Simon : Quando de singulis quae proposui
VI. \ " loculus fueris, libi nialiliae auclorem declarabo; , \ .
tum ad quae dixtsli respondebo libi, quemque ais \ , \
Deum inculpalum, culpae subjacere ostendam. Ac , .
Petrus : Quoniam ex iis, quae ab initio loqueris, * '
animadverlo te nihil aliud conari, quam uli Deum, ,
tanquam maliliae principem, culpae subjicias, ,
rlaiiH per omnesquas volueris vias le comilando ma* i 376 *
nifcstare, Deum extra omnem culpam esse. Dixit S i - . *
mon : Isla profers, velut amaus Deum quem arbir ; '
iraris, sed vcrax non es. Et Pelrus : Tu vero pro. \ * ,
fers, sicut maUis, odio prosequens Deum quein , . \
ignoras, blasphemas dimittens voces. Simon : Me- .
mor eslp, quod me maliiiie principi comparaveris. * ,
Pelrus: Fateor, falsus sum, comparans le malo. , \
Coacius cnim fui, quontam non inveni tibi aequa \ .
lem, aut pftjorem quain tu. Eam ob causam te malo . \ comparavi : uam eliam malitia? principe inulto pe- .
jor es. Nam maluin nemo ostendere potest Deo oblo- , q u i ; le vero confidenler detrahere cuncli, quotquot
.
adsumus; videmus. Ac Simon : Qui veWiatem an- \

quirit, nulli ullo modo debet gratificari altquid . \ \
prater id quod est. Alioqui cur et principio anqui {**!
& \ ,
ril? Quid vcro, nonne ego quoque posstim, omisso ( , .
rcrum diligenli examine, in laudes Dei, quem ignoro, ;
omne meuni lempus impendere?
VII. *
VII. Tum Petrus: Non adeo beatus es ut euin
laudibus ac bymnis efferas, sed nec boc bonum fa- ,
cere poies. Nam eo pleaus esses. Sic enim, qui men* . . liri nescil, nosler doclor pradicavil: Ex abundantia *
cordis o$ loquilur . Unde tu , abundans maU . "

^
voluntalepropler igorantiam,delrabisde solo bono , , 377
Deo, oecdum pro merito corum quae effutiisti pale- , *
ris. Si judicium fore non credis, foile el neque . ' Deum pulas exsistere. Uude, tantam ejus non capes- , . "
sens paiienliain, le magis ac magis ad vecordiam jy
exlendis. E l Simon : Ne speres quod me timore d i - . \
molurus sis, ne a te quasram exemplorum verita- ^ , *
lem. Ego enim adeo veriialis eum appetens, ut ejus .
3
7 7
154
* Mallh. x i i , 34.
" Ila c. C, otraqwe Clerici edilio. En*at S de C.
" et margo C ,
iextus. Tum 5 . C. C.
' G. Idem ex couject.,
textu, ut . " l u et ex coniect. C , in cuj. texiu .
dedi c. . vulg. forma soloeca
. ' adjunxi c. . C (sic) i d . ex conjecl., S. Deinceps 0 el ex
eonject. G , qui in lexlu exh. .
Lectionem Oitoboniani ( G) S. quoque proposoisse
video. Proxinmm ' oiu. 0. '* [\ . C. (sic) .
Ita c. S in marg.,
in lexlu. margine utriusque edil. Clerici : f. . Uude lapsus Schwegieri.
Pro
lacana in 0. In eodem pr. man. scripserat .
Pro lacuna in 0.
[] ofjj C
. S. lierque post ponit punctuin.
[ ] C , mavull S.
8<
8 4
8 8
8 8
8 7
CLEMENTINA.
419
,
a\ .
* * , ,
.
VIII. \ "
,
, \
,
, \ , \
.
, ,
. , ,
,
,
9 9
9 9
9 1
99
99
qutndoquidem jure hoc |firmiter euiniA

M
l
i
l
A
M
k
fc*> n i l
>
1 I
1> 1
lur, id qiydem
decere
Deo tribuere quod
laudabilius
est, eo magis, cum cunclis suspicionibus purgaiU
alfa idonea mtnusque periculosa in promptu sit
opinio. Verurajamlibianledisceptationem proGleor,
quod omnes investigalionis v i inculpaium euui
solum possunt oslendere Deura.
97
99
199
,\379^\
.
\
".
\ \
. \
, ,
* '
.
u n d e
h a b e t >
a u l
9 9
. Et Petrus: Quoniam nos cogis, ut audeainus jiivinas artes diligenter inquirentee exponere,
idque nos homines, qui nec similium artes valemus exacte cognoscere, astantium certe causa,
pro maxime pio silentio, de quibus cupis disseram.
Fateor tecum quemdam esse maliliae principem,
cujus orlum Scriptura neque vere, neque falso ausa
est indicare. Cseterum una muliis quaeramus mod i s , quo paclo factus s i l , si factus est, et eorum
quae videbuntur, quod bonestitis erit ac rcligiosius,
I X . Itaque, ut dixisti, malus sic faclus est, aut

ut animal geuitus est, aut secundum substanliam
ab ipso est prolatus, aut extra leinperatus fuit, aut
per temperationem contigit ipsius voluntas, aut
sine lemperaltone et Dei consilio accidil fleri ex non
exslantibus, aul a Deo nullo penitus modo factus
est, aut extra Deum erat materia inanima vel an
seipsira creavil, aut
i
w
nct
.
.
.
a Deo factus est, aul de relaiivorum#

est numero,
causa non plgeat me etiam periculum eoscipere.

Porro ad ea, qu# primitas a roe libi sunt proposita, siquidem babes dicere, jam dicito.
, ,
, \ \ .
378 ,

.
IX. , ,
, *, '
, , ,
,
,
,
, ,
, 1\ ,
, .
\ ,
.

. , ",
.
,
,
. \ .
,
\ ,
\ ,
, \ ,
HOMILIA X I X .
aut semper f u i l ; nam eum non esse, dicere non

possumus, quia in eo quod exsislal consenstmus.
Et Simon : Bene cunctas ejus vias divisisti et
summam ejus. Superest utego divisionera perpendens ostendam tibi Creatorem culpae affinem esse.
Tuuin vero est demonslrare, sicut professus es,
eum omni cutpa carere. Miror autem si poteris.
Primum equidem raalus, si a Deo ut animal genilus
e t l , consequenler ejusdem malitiae est cum prolatore. Et Petrus : Non necessario. Ccrnimus enim
multos bomines, qui, elsi boni, malos tamen genuerunt, alios vero, qui mali suut, et bonos susceperuut, alios autem, qui mali bonos simul ac
^ " ^ ^ ^ 1 1 denique, qui cum bonisint.
el malos et bonos procrearunt. Statim ergorprimom
creatus homo geniiit iniquum Cainum et justum
Abelera. Ad haec dixit Simon : Slolide facis, dum
de Deo disserens etiam humana adbibes cxempla.
E i Petrus: igilur nobis de Deo loquere, hunianis nec utere exemplis, ita tamen ut quae dicis
possint intelligi; sed nequaquam poteris.
T A R L E LECTIONES.
om. 0 .
[] C.
inserui c. 0 .
0 . Tum C.
, . Tura idem , iri raarg. man. *ec. .

lia 0 e.t ex conject.
, i d . in lexlu, C l . Errat S de lectione codicis Cotelerii.
, [] C ,
qui postea legendum esse puiabat . , cum in mscr. post appareret cum iniiio liUcre .
.
P r o , lacuna in .
Ita 0. etex conject. G , in cunis texlu .
[
C.
[] C
[] C.
Post C addi vult \ , et
ka verlit.
inserui c. 0 . Idcm scr. .
9 9
9 9
9 1
9 9
9 9
J V
9 9
9 9
97
1 9 9
9 9
9 9
4*7

421
potueril, sic quoque l>onus esl, quia vult nec potesl , , ,
lamen; el in quo polestale carcl, omnium est po- * \ \ tentissimus, quoriiam altcri' posse non competit. , .
Quod si alius quis potenlianv habet, et non emen- , \ ,
dat, in eo quod polentia praeditus non corrigit, ma- , ,
lus essc iiitelligiUir, non coercens eum, quasi ejaa , ' .
opcribus delecletur. Sin aulem nec ilte potest, me- ' , *
lior est, qui, cum ea potestate deslilulus sil, tamen
.
pro vifibus nos beneficiis afficere non negligil.
7 |
VI. E l Simon : Quando dc singulis quae proposui

VI. \ 0 * " loculus fueris, libi nialitiae auctorem declarabo; , .
lum ad quae dixisli respondebo libi, quemque ais \ , \
Deum inculpalum, culpae subjacere ostendam. Ac , . \
Petrus : Quoniara ex iis, qua3 ab initio loqueris, * ' ' >aniniadverlo te nihil aliud conari, quam uli Deum, ,
lanquam raalitiae principem, culpae subjicias, ,
siaiui per omnesquas volueris vias le comilando ma376 *
nifcsiarc, Dcum exlra omnem culpam esse.Dixit S i - . \ *
mon : Isla profers, velut amans Deum quem arbir ; '
traris, sed vcrax non cs. Et Pctrus : Tu vero pro. * ,
fcrs, sicut maltis, odio prosequens Deum quein , . \
ignoras, blasphemas dimiltens voces. Simon : Me- .
mor eslo, quod me malilfce principi comparavci is. * ,
Pelrus: Fateor, falsus sum, comparans le malo. , \
Coaclus cnim fui, quoniam non inveni libi aequa \ .
lem, aut pftjorem quam tu. Eam ob causaiu le malo . \
comparavi : nam eliam malitia? principe mullo pe- .
jor es. Nam maluni nerno oslendere polesl Deo oblo ,
q u i ; le vero confidenler detrahere cuncli, quolquot
.
adsumus; videmus. Ac Simon : Qui veYitalem an- \
\
qiiiril, nulli ullo niodo debel gratificari aliquid
. \ \
praler id quod est. Alioqui cur et principio anqui ^ ; \ , \ <
rit? Quid vcro, nonne ego quoque possuin, omisso , .
rcrum diligenti examine, iu laudes Dei, queiu ignoro, ;
omne meum lempus impendere?
VII. \ *
VII. Tum Pelrus: Non adeo beatus es, ut euin
laudibus ac hymnis efferas, sed nec hoc bonum fa- ,
cere potes. Nam eo pleaus esses. Sic enim, qui men* . . liri nescit, nosler doclor pradicavu: Ex abundantia *
. "
cordis o* loquitun . Unde tu , abundans maU

"
voluntalepropter ignorantiam,detrabisde solo bono , , 377
Deo oecdum pro merilo coruni quae effutiisti pale- , '
ris. Si judiciuni fore non credis, forle el neque . Deum pulas exsislere. Unde, tantam ejus non capes- , . *6
sens palienliaui, te magis ac magis ad vecordiam
extendis. Et Siiuon : Ne speres quod me liraore d i - . \
molurus sis, ne a le quaeram exemploruni verila- ^ , *
iem. Ego enim adeo veriiatis eum appetens, ut ejus .
7 7
8 0
8 1
8 1
8 8
8 4
8 8
81
8 7
8 8
> Halth. x i i , 34.

Ita c. C, otraqne Clerici edilio. En*ai S de G.
et margo C ,
iextus. Tum
. C.
C.
' C. Idem ex coiijecl., in
textu, ut 0 .
Ita 0 et ex coniect. C , in cuj. lextu .
dedi c. 0 p. vulg. forma soloeca
.
adjunxi c. 0 .
C (sic) i d . ex conject., S. Deinceps 0 ei ex
conject. G , qui in textu exb. . " Leclionem Oitoboniani ( G) S. qaoque proposaisse
video. Proximum ' . 0 . " [\ ] . C.
(sic) . * Ita c. S in marg.,
in lexlu. margine ulriusque ediu Glerici : . . Unde lapsus Schwegieri.
Pro cv
laeana in 0 . In eodem pr. man. scripserat .
Pro lacuna iu 0 .
[] offl C
. S. Lierque post ponit punclum.
[ ] C , roavull S.
7 8
Tt>
7 8
7 8
7 7
7 8
7 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 7
43
CLEMENTINA. H0H1LIA X I X
419
,
<\ .
' , ,
.
VIII.

, \
,
, \ , \
.
, ,
. , ,
,
;, 8 *
9 9
9 9
9 1
, ,
, \ \ .
378 ,

.
IX. , ,
, *, '
, , ,
,
,
,
causa non pigeat me etiam periculum eusdpere.

Porro ad ea, qua primuus a roe tibi sunt proposita, siquidem babes dicere, jam dicito.
VIII. Et Petrus: Quoniam nos cogis, ut audea*
mus divinas artes diligeoter inquirentes exponere,
idque nos homines, qui nec similium artes valemus exacle cognoscere, aslaniium certe causa,
pro maxime pio silentio, de quibus cupis disseram.
Fateor tecum quemdam esse maliliae principem ,
eujus ortum Scriptura neque vere, neque falso ausa
esl indicare. Cseterura una multis quaeramus mod i s , quo pacto faclus s i t , si facUis est, et eorum
quae videbuntar, quod honestius erit ac rcligiosius,
^ " ; qnloquidem jure hoc (firmiler eumilur, id qujdem decere Deo tribuere quod laudabilius
est, eo magjis, cum cunclis saspitionibus purgati*
alfa idonea minusque periculosa in prompiu sit
opinio. Venimjamlibianledisceptationem profiieor,
quod omnee investigationis viae inculpaium euui
solura possunt ostendere Deanu
8
99
IX. Iiaque, ut d i x i s l i , malua sic factus est, aut

ut animal geniius est, aut secundum subsianliam
ab ipso est prolatus, aut extra teinperatus fuit, aut
per temperationero conligit ipsius voluntas, aut
sine temperatione et Dei consilio accidit fieri ex noit
exstantibus, aul a Deo nullo penitus modo facius
esl, aul exjtra Deum erat materia inanima vel a n i , ,
unde orium habet, autseips.m creavit, aut
, , ^
feiatfvorum est numero,
, .
,
\ * , possumus, quia in eo quod exsislat consenstmus.
. Et Simon : Bene cunctas ejus vias divisisti et
stimmam ejus. Superest ut ego divisionem perpen. , , dens ostendam tibi Creatorera culpae affinem esse.
. Tuuin vero est demonstrare, sicut professus es,
, euro omni culpa cartsre. Miror aulem si poterie.
,
Primum equidem malus, si a Deo ut animal genilus
. \ . ett, consequenter ejusdem maliiiae est cura prola ,
tore. Et Petrus : Non necessario. Carnimus enim
\ , mullos homines, qoi, elsi boni, malos tamen ge \ \ ,
nuerunt, alios vero, qui mali sunl, et bonos susce , \ , peruut, alios aulem, qui mali bonos simal ac
,\379 \ D malos producunt, alios denique, qui cum bonisint,
. \ et malos et bonos procrearunl. Siatim ergorprimom
\ creatus bomo genuit iniquum Gainum et justum
"'. Abelera. Ad haec dixit Simon : Stolide facis, dum
\ de Deo disserens etiam humana adbibes exempla.
. \ \
Et Petrus: igitur nobis de Deo loquere, buma, ,
nis nec utere exemplis, ita taasen ut q u dicis
'
possint intelligi; sed nequaquara poteris.
.
9
99
>
f a c l u s
e s t f
f u l t ;
t d
e s s e
d i c e r e
99
97
9 9
99
199
om. .
|] C.
inserui c. .
. Tum C.
!
C , . Tum idem , marg. man. *ec. .
lia ei ex conjcct.
C , i d . in lexlu, CI. Errat S de leclione codicis Golelerii.
,
C ,
qui postea legendum esse puubat . , cum in mscr. posl appareret cum iniiio Mterae .
.
P r o , lacuna in .
Ita Q eiex eonject. G , in cuius lexlu .
[
C.
[] G.
[] C.
Poat G addi vult \ , e i
ftta vertit.
ioserui c. 0 . Idcm scr. .
9 9
9 9
9 1
9 1
9 9
J V
9 9
9 9
9 7
1 9 9
9
9 9
9 9
51
X . Jam crgo, qoid principlo dixisli? Si ex Deo

malu& geniius cst, ejusdem cum eo exsislens snb*
sianiiae, etiam Dcus malus est. Cumqne osienderim
per illud quod ipse tradiilisli exemplum , ex bonis
tfialos oriri atqac ex malis bonos, non admlsisli.
liumanum prolocutus exemplum csse. Unde el nunc
neque cgo Dcum genilum esse recipio, quia gignere
bominum e s l , non Dei. Sed nec bonus vel nialus,
justus vel injuslus esse potest Deus, neque etiam
prudens, aul animal, aut qtiaecunque alia possunt
Jnesse hominibtis, nanr isla bominum sunt. Et si
non oportet inter qu&rendum de Deo, dare ei quae
bominibus insuni bona, nihii restat intelligerc
aut loqui, nisi solum qnaerenda ipsius voluntas,
quam ipse nobis permisit considerare, u l , qaando
fiidicabimur, inexcusabiles simus in Heqnas cogno-
43*
. ;
\ ,
. *
,
\ , &, . * \
, *
$ \ , . '
, ,
- * .
,
, ,
380 , ,
1
\ ^^
.
_
ecentes non servavimus.
X I . * ,
X I . Et Simon audiens d i x i t : Non extorqnebrs a
\ , \
nie, ut, de subslanlia ejus eUens, desola ejus Sn .
quiram voluntale. Daiar enim ei de illius eubatao \ \ , tia intelligere ac loqui, ex bonie, inqaam, qu# bo .
minibus insunt. Exempli gratia, bomini incst v i \ , ,
vere ac m o r i ; sed Deo non mori, at vivcre, et v i , \ . "
vcrc in pcrpeluum. Adbuc tnsitum est hominibus,
,
bonos esse el malos : Deo, esse incomparabiliter
.
bonum. Et ne multum sermonem prolrabaui :
,
eorum, quae habcut bomines, prastantiora in tcr . \ 6
num pos.'iflet Deus. Ait Pelrus : Dic iriihi, Simon,
* , ,
adest bominibus, gignere malos el bonos, ac facere
^
\ , \ \ ; \
mala et bona? Simon respondil: Adest. Excepit
^ C . \ \
Petrus: Quoniam ila alCrmasli, eorum, quae ba
*,
beht homincis, praslanliora oportet Deo tribuere :
*
cum ab bominibus gignantur mali et boni, Deus
\ ,
olos bonos potest gignere : praiterea, cum bomi, \
ues farianl mala el boua, ipse solum bona facere
, .
oblectamento liabet. Aiquc ila de Deo, an non, qiue
\ ,
bominum sunt dicere aul tacere esl, vel ex iie, quae
\ , *
bomines oblinent, bonis, sequum est ei largiri po ; \
iora? Sicque oinnium boi/orum solus est auctor. .
X I I . Et S i m o u : Igitur si Deus solorum bono381
^ ^ ,
ruin auctor esl, quid deinde inlelligere debemus, , ,
nisi quod malum alia qusedaoi genuerit potestas,
,
aut forle ingenilum sit. Et Pelrus : Neque alia v i r - ' .
ius genuit malum, neque malitia ingenita e s t , ,
quemadmodum ad finem ostcndam. Nunc enim
, \ . propositum esl mibi demonslrare, ut initio pro- , ' ^,
jnisi, Deum orani modo esse ioculpabilem. Conces- " . simus ergo. Deum ex iis, qiue insuut hominibus,

pnestaniiora cilra comparalionem habere. Ex quo . \
.fit, ut productor sit. qualuor subslantiarum, calidi, ,
8
19
1 1
19
1 1
1 7
M l a O elexconject. C , cuj. lexlus .
[] .. Llem . Legendum
.vvv^ aut euam mutandura in (se. ). S.
U . Falsns eel S de C.
scr. 0 . D , C.
0 .
l u S , , * C ,
conj. idem.
C.
. c. praevia lacuna. Idem .
In cum seq. lacuna . .
[] C. Idero . .
( *) ^
( ex conjecl.) [] \
, C.
S . codd.

, mavull S
addidit S cx coujecl. CL
11
19
1 1 1
19
1 9
4 9
17
CLEMENTTNA. HOMILIA X I X .
434
" , . [] inquam, el frigidi, humidi et sicei. Ita aulero comparaium est ut ea, cum sint prima simplicia el

misiurae experlia, ad ueuirum habeant appeteu/ ,
liam, prolata vero a Deo atque extra lcmpepaia
(63) ,
. - exstilerint animal, volunlatem habens pcrdendi
malos. Sicque, cunctis ex eo genitis, malus neque
" , ,
aliumle e s l , nec ab ip&o omuiuoi creatore Deo
'
malitiam desumpsit (apud quem cxistere imposu, * ,
bilc esi), quia substanliae ueuire exsistenies exacte
:, ,
ac disiincie ab eo producue sunt,, iisque extra
, 3 8 2 *

lemperaiis ab ipsius arte voluntarie conligil desiderium p< indandi improboa; bonos autem quae acci
ilii inalnia perdere non polest, nequesi vellel. Nam
, *
legiiimc contra peccatores habel poteslatem. Igno ,
taiis igiuir singulorum mores diabolus facit adver \
' , \- B sum illos experienliam, et conviclos punlt. Tum
S i m o f i d m t : Qui ergo potest Deus miscere ele . *
/ , \ &
menla, e l lemperattonein facere ad quas vult esae
, voluiitates, cur nonbonorum appelenlem fecil unius cujasque leinperieni ?
;
111 Petrus : Nunc nobis demonstrandum est
XIII. *
, , quo modo factua fuerit malus, si quidcm ortum
babuh, et a quo: iUucl vero, ulrum cilra culpam,
,
. \ exponam, poslquam Aniero mihi nunc proposi , \ lum sermonem. Tum quo modo el cur factus sit
ostendain, ^tiain quod inculpatus sit creator pleae
.
. \ * certum dabo. Veruni diximus prolalas a Dco fuisse
qualuor aubeiandas. Atque ila ex consilio coag ^ mentantis contigit ut voluit malorum eleclio. Si
\ - enim praeter illius voluotalem, aul ex alia quapiam
X2t S 3 8 3
V
,
substantia vel et causa evenisset, non utique Deo
\
firinum faisset propositum, atque meiuendura, ne
- forie accideret, ut eo nolente principes seroper
. . lualiiiae adversareotur ipsius cousiliis. Sed baec
\
iia haberi nequeunt. Nullum quippe animal ei
praelerea principale ex accidenti fleri potesL
.
Necesse enim e s l , ut omne, quod fit, ab alio
fiat.
XIV.
X I V . Ac Simon : Quid vero, si materia, ipei
\ tempure et poiesiale qualis, proferl ei, ut q u
, . \
sit iuiiHica, principes decretis illius obsistentes ?
,
Et Peirua : Si materia seterna est, neque ulli cet
, 0
11
9 9
9 6
9 9
9 9
9 9
a v
9 9
47
9 9
VARIiB LECTIONES.
. 0. Pro [] eet in .
C , qui tum scr. * (f. ^),
S , . Subinde [] C.
elex conject. t , in cujus lextu
.
.
' (sic) C , , S.
.
C , S.
. (delelo puncto post ) conj. el vertit
i'Vn
^
^^ . . ] edidil C.
[
C.
[ ] C , qui tum exh. ] . . Jam eequitur in
. . [] C. Tuni [] supplevit idem ,
[] D , ul exaralum legilur in . . Tum add. c. eodein.
.
. CI et S.
adjunxi c. .
(seq. lacnna) . , q u i ,
liim scr. . .
' c. antecedenle iacuiia . .
( G.
[} . idem. ** C. Tum , [] 0.
[] C.
t.
add. c. .
O 61 ex conjQCt. C , in cuj. texlu 8if.
1 9
11
9 9
9 9
9 9
U m
1 9
9 7
9 1
9 9
9 9
9 9
l V
9 9
9 9
9 9
9 7
VARIORUM NOTJE;
(63)] C. Tum 0 , al. matu rauUtum in

potiii voluntatisgue malilia, ted excepta ac separata
. Hoc pertinet ad tllud adulterii genus, quod
creaiuw produxeril guaiilat. Neque vero dobilQ,
IUcognitiontlmi insertum fuisse dicit Ruilnus in
[tiin per Rulhium novo adulterio vcine obductum
opuwulo De aduUeralione librorum Origenii, ut
ucrit. Euui vide Recogn. , 55, 50. COT.
naiuram diaboli cwterorumaue daomonum non vro-
435
43
inimica; quod enfmsemperexsielit.etiam.perpessio- \" \ ,

, expers est, expers autera perpessionis bealum
est, beatum vero exsistens inimiciliarumcapax esse ,
ncquit, cura propter aeternam creationem nou vcrea- . \] $
tur quoquam privari. Quo inodo autem non potius , (64)
diligit crealorem materia, cum fructus procreans *
appareat, ut nutriantur omnia ab ipso condila ? ; ' , \
Nonne potius eum ut sibi sopcriorem timet, quo- ,
modo et terrae molibus treraens confitetur, et \ perturbaiis undis Domtno naviganti * marique ;
sereniiatem imperanti haud cunctanler obediens acquievit i> ? Nonne etiam daeraones siraul territi , 384
ac venerabundi egressi sunt, alii vero eorum, ut ,
in porcos intrare sibi Uceret, prius petendum puta-
banl, quippe qui absquc illius consensu ne in sues ;
quidem ingrediendi haberent potestalem ?
X V . Et Shnon: Quid vero, si anima quidem

X V .
privata indolem babeat mala ac bona ingigneodi ? \ ; \ *
Respondit Petrus: Hac ratione neque bona esi, , ,
neque mala, quia animae ac sensus expers agii \
sine consilio. Quare et hoc intelligi potest, quo- . ,
modo aniraae expers procreet anima lanquam , \
prediia, et quamvis sensu carens corpora arlift- ,
ciosa cum animalium lum plantarum operari - . \ * dealur. Tum Simon : Quid vero, si Deus animam ,
ei indiderit, nonne reus iit ipse illortim, qus sibi ;
gignit malonim ? Et Pelrus : Si Deus eam a n i n a - ,
vii secundum suam voluntalero, ejus spiritus eam , operatur, neque Deo inimica ultro exsislere potesl, , '
iieque aequa pollere potentia ; aut fieri nequit, , , . '
ut quodcunque per eom liai, secundum ejus gigna- C , ' .
tur voluntaiem. At dices : Ipse est auclor roali, ; siper eamopcretur mala. Astqualia inlelligis mala ? , , \
Reptilia veneno iufecta, et planlas letiferas,veldaenio- ; " [
nes, vel etiam alia, qose hominibus nocere queant ? * , ,
Quae quidem ejusmodi mala non essent, si homo non
peccavisset, unde mors supervenit. Nam cum boroo ,
peccati expers exsistebat, venenum repiiliuro non ,
operabalur, neque nocivarura plantarum vires, ne- , 385 * que dsemones injurias tnferebant, neque aliud ma- '
P.im natura ei insitum erat; verumtamen immor- , , .
lalilatis, ut dixi, ob pcccalum jactura facla, apius *
ad qoamvis calamilatern recipiendam redditus est. ; Si aulem dices : Cur igitur humana natura initio . ^ , \
morlis capax est reddita? tibi respondeo : Propier
liberum ipsius arbilrium. Si enim non essemus ^ . \ \
",
morti obnoxii, ob spontaneum peccalum nos i m 4 1
M a t l h . , XXVII, 52; v m , 23.

b Malth. v i n , 20; Luc. v m , 2 i .
Matlb. 31.
VARIiE LECTIONES.
C.
conj. C , proposuil D , * mavult SPosl
repetit expuiictum.
0 commale dislinguil post et .
Lacunam codicis c x c i pitint lilterae (sic). * Pro lacuna in , sed ad oram man. rec. .
" lla mao. rec. ad oram codicis, in cujt lextu . Subinde . idem.
4 0
41
VARIORUM NOTiE.
(04) Hncusque ms. Cotelerii. At Iria jam peracta
usque ad bom. xx, 23
siinl luslra, ex quo in cod. Oitoboniano inveni reli) haclenus incognitam , quam nunc p r i quam Clememinorum partem (inde a vbb. hom. xix,
nium evulgavi. Lacunas qua? occnrrunl, conjeeiaiv14, do explevi uncisque inclusi. DAESSEL.
43*
CLEMENTINA. HOMIUA X I X .
431
, mortales puniri non possemus. E l hoc modit, si

.
ex consilio mali esseimis, eliam jusiitia ob i a dolentiam magis imminucretur , cum qui mala foveant consilia immunilalis causa p;iiis affici non
possent.
X V I . Ad liaec Siroon : De malo aliud quid diccre
X V I . \
habeo. Nimirum si Deus euin ex niliilo fecit, hac
.
quoque ratione crealor est malus, ulpote qui non
, ,
exislenlera ejusmodi fecerit, quamvis ljceret, eum
, \
facere bonum, si genilum ita creassct, ut propria

natura propensitalem ad maluro non possideret.
. \ *
Tum Petrus : Quod fecerit ex nihilo propensilate
,
, praiditnm non difierl ab i l l o , quod supra diximue,
euin quia malis gauderel mislione composila cau
. - $am csse videri eorum, quae proveniunt. Gum ea, . '
dem sit utriusque solutio, poslhac explicabimus,
. \ ' cur ila ordiuatum sit, ut malorum pemicie gaudere
, - videalur. Et Simon : Si et angelos liberae potestaus
, \ (;- fecit, maius auiem jusius esse destitit, cur impc,'^,, . riobonorabatur? Nimirum is qui bonoravit.obquem
\ bonoravit, malis gaudere videlur. Tuiu Pelrus:
Si post defeciionein Deus, ut similibus regna 386 ^,
ret, lege coo*lituit ei praecipiens, ut poeuas pecca , .
, loribus infligeret, non ideo injuslus est. Quod si
, \ , \ etiam post defectionem eam honoravii, ulile inde
\ proventurum praevidil, qui bonoravit; nam et ho
nor temporalis est, et juslum malos a malo regi a l ' .
que peccaiores ab eo puniri.
XVII. - \ - ^ XVII. | Siioon : Si sempiternus nonfnit,an.

, \ non eo ipso et nionarcbiae et reliqusR ex maleria
; \ provenientis poteutia?consortium deletur? Et Pclrus:
, , Si substanliis diffei unt, differunt eliam facultatibus,
. \ , et potenlior irapcral inferiori. Sin autem ejusdem
, \ . " sinl substanliae, eadem polenlia praediiiexsistunt, et
\ , * * quidem simili modo vel boni sunt vet mali. Scd
cum pari potentia non ulanlur, ejusdem quoquo
substanliae non esse videnlur; materies enim a
. \ ,
\ , . (Jreatore impensa fuit, in qualem mundi formam
, [], ,, ille voluit. Neque conlendi poiest, semper cxsiitissc
\ . \ - subslautiam, quippe quae, ut materies, fuerit Dei
] , \ \ cella pcnaria. Non enim licei dicere, eam fuisse
\ \ [.] \ celiam penariam, cum inops essel Deus; at vero
semper is exslitil solus illius dominus. Quam ob
; \
, , , \ , D reio et fclernus solus, ideoque bene ea dicerelur
esse vere exsislenliset dominialqueseinpiierni.Tuni
, Simon : Quid, inquit, si semetipse creaverit ma ;
lus? An Deus et boc modo bonus est,ut,etsi cogui, \ 387
lum babebat, versaturuin eum in malo, non dele ,

verit, qui non absolutus exstingui poterat? Eteiiim
.
* i sobilo simul cum eo faclus fuerit, et id quidem finiuie eoque perfeclua, ob ipsam causam beJIaremr
conlra creatorem, cui tiimirum ab initio par naius erat potenlia.
4
XVIII. \
' ' . \ , ** ,
X V I U . Excepit Pelrus : Dicis, qiMP fieri non poss u n l ; ncque enim eura paulo aute genituin ut inU
micum e consilio ipse exstinguere poluit. Ac cuui
praevidcret, eum non bonum fulufiim, nou sibi aa-
VABI/E LECTIONES.
Leg. fortasae ' .
Vbb. addidi dc conjeclura. * *
LOU es>l in cod.
(sine accenlu) seq. lacuua . adjunxi cx coujcctura.
%T
1 1
459
S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DIJBIA.
440'
sociaeset, nisi cognovisset, ita eum sibi fleri iiiilwn. . \ *

ffeque subito per semetipsum perfectus evadere po- .
lait. Nam is qui nondnm erat, formare seipsenon , \
poluii, neque perfectus faculiatem habel ex nibilo ' * , \
oriundi, neque eum ortum aequa potentia praidiium \ .
recte aliquis dixeril. Respondit Simon : An non \ ; \
forte Ulorum est, quae ad finero aliquem crcaban- : * \,
tur? Hoc modo malignum non cst malum percnne, \ ^
ut aqua quidem igni, bona autem soo temporc terra; , \
fcilienti; quomodo et ferrum bonum in agriculuira, ,
Dialum autem aJ necem perpetxandam : eliam de- * \ ,
, \
sidcrium ad malrimonia ineunda haud pravuni, ad
adullcrinm aulem noxium; ut el occidcre nefas, , \
quamvis pulchrum ex occidentis cousilio; et avari- .
tia malum, quamvis dulce avaro, e l , quxcunque ,
sunt htijusmodi, eodem sc modo habent. Sed bac .

ratione neque malum est malum, ncque bonum
contingil esse bonum, cum alteruui operetur allc- , ; \
rum. Quiaulem i d , quod male fieri videtur, auclo-
refti deleclat, ei vero dolores creai, qui patilur? Et , \ 388
si quis ob nimium sui amorem quantuni fleri polest \ _>,
eese oblecians male facere putaiur, cui non res ;
eeae tidetur injusla,st ob illum amorem per justum
{udiNpi gravius patiaiur?
X I X . E l Petrus : Ipsi viriliter nos castigare debe' X I X . \ *,
mus, quando libido ad allerius noxam vult inipel- , -'
lere, scientes quippe malum delere posse improbos,
,
ul qui ab inilio eorum acceperil poteslalem. Pfcque , ' ' &
boc malum iis qui mala perpelraninl; ast pcenam
. \
animas eorum post peremplionem exspeclatuem pro C inale praedisposilis omni cum jure aliquis dicat
,
duram. Quare, ut dixi, evitetur oportct atia injusli- **.
tia pro brevi voluptate, nc ob parvain lxliliam
, ,
seterna laalur pojna. Tuin Sinion : An forle noti

exsistit, quod nalura malum est aut bontim,sedmo- . *
do differl ct niore ? Ra apud Persas mos est matri- ,
moniiim ineundi cum malribus, sororibus, filiabus, ; []
alias autem duccre sacvissimtim nppellalur. Unde , , ,
malorum non deftnilorum Dei jitdicium non esse [ ^/
potcst pro omuibus. E l Petrus d i x i i : Hoc subsistere

nequit: nani omnibus exsecrandus videtur coitus . \ * cum matribus, si ctiam Persae, qui parliuncula sunt
,
gencris humani/miquilatem exosi eorummoris non
, , ,
capiant. liaet Brilanni palam coram omnibus coeunt

sine pudore; alii huinanacarnevescuiitursinefasli .* dio; alii ea quae canes et alia nefanda perpelrant.
\ , *'
Hoc modo non judicandum est de aensu secandum
\ < , *
naluram perverso. Nam el occidi malum esl,euamsi
* 389 ^ \
non omnea ita dicant, cum neino ipse sibi dolores (5

parere velil, nec poena ob furlum sibi iuflicia ullus .
delectciur. Si quis ergo nullatcnus concedit pecca- \ ,
liun exsisterc, necessario et tcrlium judicium ob ea
, , \ recle exspeclandum est. Quae cum Pelrus dixisset,
\ \ . 1
80
.
adjunxi ex conjeclura. lla leg. nolai 0 in inarpne, I R texlu. * 0 .
ascripsi cx conjeclura. *^ (sic) .
Supra
lacuiiam, quam explevi vor [| signa " apparcnt. Forlasse legcndum [| nonne c l $ignum ^ ' J
pandr in linc enunlialionis poucmluiii.
0. ' \ ^ ^
.
1 9
6 0
< H
CLEMENTINA H O M H J A X I X .
449
, respondil Simon ; Dic niihi, au de malo <U tibi vi

dcaUir?
^. , ;
X X . Tum Petrus : Recordamur, Dominum j i o strum et Magislrum nobia prsecepisse : Mysteria

milii et filiis domus meae custodite. Quare ei dtscipttlis suis seorsum regni coelestis mysteria explicabat . At irapiuin esset, si revelaremus tibi
ineffabiiia, adversanli nobis el nihil aliud diepi- ,
cieuti quam dicla nostra sive vera sive falsa. Attameu ne circumgianUum aliqui credant, nie non
posse respoudere a le prolaiis (similitudine utor),
respondebo, quando ex te aiidivero, quid significet
erat malus, si non dolere erat. Et Simow dixil
X X .
\ ,
\ ,.
\ *
*. \ ,
, , ^
, . '*
,
( ), , $7 ,
. \ .
\
; \ . \ *
^
Petrus: Num dolere et mori malum e s l !
Rcspondit Simon : Ila esse videlur. Et Pelrus
Non igitur nialum semper exst>tit, sed ne exstitiase
, ' quidem potesi; nam dolere et mori accidenlium
* sunt, quorum neulrum pncsenli saluli est conjun * \ clum. Quid enim est dolere nisi m>n congruere?
390 ^
* - Quid auiem mors, nisi separalio animse a c o r ; ; pore?Neque igitur,si barnioniaexsislil, dolorintrat;
' nam m o r i ne omniiio quideracxsistentium est,quia
\, raors nihil aliud est, u l dixi, quam separatio animae
, , , a corpore, quae cura eveuit, corpus quidera sensu
, , expers dissolviiur, anima aulera sensu affecta v i . . " vere pcrgit. Quare neque dolor adest neque m o r s ,
, , ' ubi barniouia existit, sed ue planta? quidem leli
pjjv , ' , c
sunt, neque reptjlia venenata, neque alUid
, . " borura quidquam, quoruro flnis est mors. Unde
. oiunia reclecreaia videnlur praevaleute immorlali" , tate. E l hoc iia eveniet, quando justiliae gralia bomo
immorlalis fit, regno Chrisli pacifico pravaleute,
] \ quandoquidem temperamenlum *jus inile est, ne
, [] acres procreet cupidilales, insuper eliam sapientia
\ , non erronea, ut nibil malorum lanquam bonum ad
ervilulera vel dolorem feral, ila u l ille non sit
[] ,
mortalis.

X X I . Respoadit S i m o n : Haec quident recle d i X X I . \
xisli. A l bomo in hoc mundo noane tibi cujusvU
; , mali capax esae videtur? Dico autem cupidilatis,
, . \ iracundiae, luclue et htjjuacemodi. Et Petrus : E t
\, \ , bajc quidem suot accideniium , non a:tcrnoruin;
. . ^ verunilamen animse ulililer conjuncla jara inve* - nientur. Eieuioi cupidilas ab illo, qui oiunia beeo
^ , ' oreavil, opiflce animali unita esl, qua ad jnislionein
- irapuUum multiplicet bumaoum genu*, cujns e k c l a
meliorum mulliti/do idonea reddilur a d v i U m
, '
aeleruam.Praelorea sine cupkJilaic coilum m m rau391
.
liereneroofacerei; j a m vero voJnpialis specie bon\a
-' sibi ipee gralificana illiue facil veluuUIem.Itaque.
fcouL , quis CHpidilale ad legidmttra uliiur counubium,
f
l i a r c . i v , 54.
V A R L LECTIONES.
Cfr. bem. x v n , 6.
Vbb. \ desi0erantiir in 0 . * | , qui deinde in lexla
, in inargiiie . *. . * Scripsi ] ob analogbhn cum seq. ârUcipio, elsi
ri[ixpoW-dv]
mclius re$pon'diss(A. . 0.
.
.
M
i T
45
S. CLEMENTIS I RQM. PONT. OPERA DUBIA.
imple tien agit, sed In adtilleriam pronfmpens i m -

pielalem commiuit, ideoque casligabilur, u l qui
male usus sit eo. quod bene fuerit ordinatum. S i mili modo eiiam iracundiae concossa a Deo esi via
nos aggredicndi, m ea exniemur ad peccalorum
utiionem. YerunUamen immodice qui ea ulilur,
injusle agit, recie ea utens jiislum peragit. At l u nui quoque subjccli surnus, quo doloris esse possimos participes obitus propinquorum , mulieri,
vel liberorum, vel fralrum, vel geuiioruin, vel amicorum aliorumve. Coinmiserationis enim expertes
boiuinis naluram exuissemus. Simul reliqua omnia
apia esse reperieniur, si considerentur modo a me
indicato.
X X U . Tum Simon : Gur autem et bomines pnemature moriuntar, et morbi periodiei veniunl, i n super et daemones, insaniae et calamitatcs m u l l i formes roagnacasligandifacuUMeprodita exsisiere
pergunt? Excepit Pelrus : Quia homines omniiio
libidini suae indulgentes inconsiderale coeunt, et
iia seminibus alieno tempore sparsis ex natura*
indole innumerabilia procreanlur mala. Debebant
poiius repulare, tili tenipus definitum sit ad planlandum et seminandum apium , ila ei conslitutos
fiiisse dies ad coiium idoneos. Hinc certe aliquis
Moysis tradilis peritus populum ob peccata accusans, noviluniorum secundum lunam et sabbatorum filios appellabal. At vero in principio mundi
homines et longaevi erant morbique immunes.
444
,
, , \
,
.
,
' . ,
. ,
,
.
, ,
. \
, ' * (].
7 9
XXII. * . \ , \ ,
\
; \ "
\
. , ,
\ ,
. 392 "
,
, . '
\ .
Sed usu negligenter derellclo, filii illorum vicissim ,
ob ignorantiam, ut non licuit, miscenies se, innu
\ []
merab:!ibus calainilatibus liberos suos reddiderunt ^ . \
obnoxios. Quare et magisler noster de illo, qui a [] \ \
naiivitale caecus crat et per eura vidit, iiilerrogan- * [ ],
tibus, 'uirum bic peccaverit an genilores ejus, ut ,
caecus nascerelur, rcspondit: Neque bic in aliquo , ,
peccavit, neque ejus gcnitorcs, sed u t i n eo mani- , ' '
festarctur Dei potestas, quae ignoramiae peccala . \
sanat . Ac profeclo ignorantiae causa ejusmodi ,
reseveniunt, qtiod videlicet ignorelur quando con- ,
juge tili oporteat, et an libera sil a menslrua pol- .
lutione. Jam vero calamilates, quarum antca men- \, .
tionem fecisli, ex ignoranlia proveniunt, 11011 e malo \
pcraclo. Gonccde insuper noir peccanlem et accipe
,
non patienlem, atque etiam alios paliendi immunes D \
ad ei serviendum aptos invenies. Exempli gralia

Moyses propter pietatem totius vitae terapus C O I T - , '
sufnmavii mali expers, el iEgyptios ob peccata pa .
tienlcs precibus sanavil.
X X I H . \ .
X X I H . Tura Simon : Ha;c quidem ita sese habeanUSed inaequalilas intcr homines nonne libi v i - ;
dclnr injustissima? Aller eniin mendical,altcr divitiis " , , 398

abundat, alter aegrotat, aller nimia valetudine , [ ] , \
fruilur, et q u hujusmodi innumerabilia in humana . \ *
c
Joan. i x , i , 3.
.
deitin ^,.
7 0
Y A R l i f i LECTIONES.
.
(subnolalum) .
(sic) .
, qui dcin . .
7 1
7 1
absque spiritu , qd
CLEMENTINA. HOMILIA X I X .
445
, , vila reperiuntur alia. Et Petrus : Noniie vides, S i ; mon, le iierum extra proposilum sermonea m i i , \ - tere? Nobis eniro de malo colloquentibus, digre . \ diens disceplationem de iis lu inlroducis, quae sibi
. - contradicere videnlnr. Nihilominus tibi reipopdebo.
" , ^
Mundus est opos artiflciose factum, u i mascido in
. - aelernuro fuluro femina pariaijustos ac aelcrnoa filios.
" , A l pM liic ad perieclionem venire non posscnt, nisi
. \ paupere* exsisterent, quibus auxilium. ferrent. S i \ , . mili modo el aegroiantes adsunl, quibus provideanl.
. Et eo spectaul reliqtia. Tum Siinon : Quid ergo,
; pauperes nonne infelices sunl? Male nimirum pa\ . \ * Uunlur, u l jusli ad perfeclionem veniani. Et Pe , . Irua : S i eorum humilitas esset aeterna, infortu \ - nium esset maximuni. Sed bumiliationes el exalia . ' ,
lionee bomimbus aorle atlribuunlur. Gui aulcm
sord non placet, ilU licel vitam, qua electa ulilur,
* . recle dijudicaiam per semetipsum commulare. Tiiin
, ; Simon: Quaenam est illa sors, et ea quidem elecla?
. , Et Petrtis: Hoc aliug disquisitionis argumentutft
, est. Verumlameii, si noo velueris, tibi oslendere
\ poseumus, quomodo generatione commuiaia ilerutn
natus tu recte vivendo aelernam salutem adipisci
valeas.
X X I V . Quibus auditis Simon respondit: An non
X X I V . \
, iDtelligis, quomodo capilulalim disquirens tibi ad
proximum progredienti capul consenserim quasi
[] '394^
aatisfactus? Sed dedi occasionem inscitiam libi
; *
persuadendl, ut ad aliud capitulum progressus t o u
, ' ,
C ignorantia tua cognita non conjeclans le dijudi . [] cem. Scd tres cum jani prseterierint dies, mecutti
, \ dissere el coniinoando ego oelendam te nihil scire.

. Haec cum Simon locuius esaet et exire vellel, pater
\ * meus d i x i t : Paululum me ausculta, Siiuon, e i
, , , , - postea, si lubet, proBciscere. Memini le inilio dis. , , pulalionis, quasi me non cognoveria, dmnaiio , - nes meas conlempsisst*. Sed jam cum alierius
. \ partis disqoiaitionem audiverim, rectene tibi s l a \ \ - tuere videor an non, si PeCrum te goperiorem c r e , dideriro, eumque verum dicere confliear ? Si q u i , ; , dem recte me censere dicis, iioli pacisci, ne v i , , \ dearis quamvis praoccupalus vel ex consensu c l
. viclus nolle concedere. Sin Petrum in dispuia
1 1
S1
' - ^ tione superiorem esse non recle oslendebam, persuade nobis, quomodo non recte censuerimus, aul
, ,
noli cessarc a diSquisitione coram omnibns, cum
, \ ,
libi allerulrum etigere licebit, aut superari aut
\ \ .
* componere. Sed tu forlasse pudere coram omni\ \ - bus auditoribus maxiraam putas poeiiam e i , qui
dijudicatus est, quia ijartes male egerit; et ex con
, - scientia dolorem paliatur; nam viclum le esee re
. - ipsa scimue, cum oraiionem a te prolatam audiverinius. Praeterea queque non credo te venissc
, \ 395 , ,
ad disputationem, quemadmodum promiseras, aed,
ne arguaris, redilurum le exiens promisislK
\
8 1
. lla scrib. monet amanuensis codicis in margine, in lexlu.
.
. " , qui dcindc \ . . . dedi ex coniectura , .
. . . * .
u
1 1
'-
147
418
X X V . iVc Simon, cum haec audissct, prae ira X X V . "

tteiiiibus stridens tacite abiit. Petrus autem cum ,' .
non paucum lemporis diei superesset, egrotia sd sauandum manibus impositis, multitudtneni d l - *\ ,
misit, cumque familiaribus domum ingressue con- . \
seditr. Tum comitum unus, cui Sophonia? nomen : ^^^ , 4 \
Benediclus, iiiquil, sit Deus, qui l e Pelre, elegit, ,
ut probi sapientiae acquiescere possent. Nam vere ^
* .
magnifice et cum patientia conlra Simonem dispti-
lasii. Nuiic a le petiinus, tit et nobis de matis ooi- \ \ ^& ,
loquaris, speranles gemriniorem le nobis faclarum \ sermonem, noti aiilem jam hac hora, sed crae, * i , \ , *
,
tibi placet : eienim parcendum tibi esl ob laboree,
quos in disquisiiione pertulisli. Respondit Pelroa : .
Scire vos volo, inler ipsos labores eum atqufe- (, ' scere, qui lubenler laborat, cum, qui tnvitus ope- ^ , retur, in ipsa quiete vel maxime laboret. haque '
.
niaximam mibi recreationem prabetis, si me de its "
colloqui facilis, qwe mihi in deliciis w n t . ha de . \
oonsiiio ejus satisfacti et lassitudini Hidulgentes \
\
rogavimus ut iu noctem differm, quemadmoduiii
mos ei erat cum famitiaribus coHoqaendi. Ae [] , ^ ^ | | | | . ^ ^ -
postea cibo sumplo ad soirinum conversi l u m u i .
[].
^
IIOMLLIA X X .
896 K'.
I. , L Ubi noctu surrexit, nobis expergefaciis eonaedit secundum morem et d i x i t : Iuterrogate me. \ ,
de quibus lubet. Tum Sophooiae prixuiis ei dicere - . *
incoeptt: Explica nobis discere cupienlibus, quid Q \ ,
. \ ,
reapsedemak) sit eeDlienduin. Petrus : Jam,
inquit, in dispautione cum Siiuone habiU id de- , \ ,
motiatravt, licet variis in capitulis nou perspicue \
apparaerint, qoae de eo disserui; mulla quippe
capilula quibus vis deesse videlur aequo verilali,
etiain mulliindini noiiliani aliquaia veri suppedi- ,
,
tant: ita ui si nunc vobis dicam, quae tum Simoni
, 6.
dixi per uiulla capiiula, nolite credere, vos eodeiu
, , "
modohonorariac illum. Sopbonias: Recte, inquit,

dicis ; nam si nunc nobis ex oiullis tuoc peibibitis
, .
capitulis definis, quod verum sil clarius ostendes.
II. * , ,
II. Tum Pelrus : Jafl) audiie, inquit, veriialcm
de recta mali bariuouia. Deus duobus regnis defi- .
,
nilis duo quoque aeva conslituii, maio praeseiuem
nuttdum ae&iqnane, quia brevis lemporis spalium D
\ , ^
permaaet oelerherqne transii, bouo auteiu se da , *
lurmn promisit niuudum fuluruio, grandem quippe
\ atSiov. alque aelernuiu. Ac boujiueni creavii libero arbi ,
Irio praediiuta, u l facultaie poUercl iuclinandi ad
. \
agenda, quie i placerent. E l corpus ejus triparii, . 397 " *
tuni esi, cum origSnem ducat ex feniineo ; nara
, ,
afiectum est cupidilate, ira , luclu et quae ad ca
. \ ,
periioetti. Simili modo spirilus cum non trium ge, , \ nerum sit, sed triplex, orUis ex roasculoet capax
, ,
esl raiiocinandi, cognoscendi, meluendi et eorum.
, ut eliam infra constanlcr.
Nolui scriberc .
e f
11.
W
C L E M E N T W A . - I I O M I L I A X X .
-. quae liuc periinenl. Utrique autem triadam eadom
, radix est, ila ul homo duabus coraroislionibus, ft>
, \ ^^. minei cum masculo, compositus sit. Quapropier
\ , * - etiam duae v i , sequitalie ac iniquitalis, proposilse,
, , duo quoque regoa defiuila sunt, alterum coeiorum
. appellauim, alterum eorum, qui nuyc io terra re , gnant. A c similiter duo reges constituli gitni, qno , \ . rum alter pregenti ac temporaoeu mundo regnare
' * , el pernicie malorum gaudere lcge Henelur; alter
, auieni, rex et ipse, luturi quidem sevi, iiniversam
, . diligit naturara buraanam : qui liberlatem ageudi
, ['] etei iu praesenli non babet, nihilominoa de utilibus
* suadendis laieiiier sollicitus est.
.
III. [ ] -.
III. Homm dvorum, Deo ordinanie, aker akari
, . U nm hifert. Qutgque autem hominuro facukatem be , [] , , - ; bet, eorem cui vuH obediendi ad bona pertieteiida
, 4 aut mala. Ac gi quis bojia facere sihi eligtl, pro , prielas reddilur futuri boui regie; gin qtjig inlqtia
* , . perpetrei, pneseiiiis mali ut adjutor. Qtii quidm
. l t '
cum propter peccata jugto judkio eum punteifcli
* ' aeceperit facaltaiera et ante sevum ftternuin -ea uii
\ cttpiat, in bac vila caetigantte gaodet quaai s*o
,\39 ip&itis deatderio graitftcang Dei f oloniaiem perfieit.
Ailer vero oonditus, ut juslornm imperio gau. * deat. bono quodam invenio magnoperc laHatvr,
, , onmque vite aHerna saltat, el ipae vero quatri aiiii
, indulgentamoremerga eosinDeum refert. Aicamcii
. -quivis injustas coitverii potcst alque salvari, quili' , \ bet vir jvftiug peefata commissa poena lnere. H i
\ \ \ C qirideni doo dnees velocee Dei matius sunt ad anti. cipandnm promplae, ut ejus volunlatom exsequaii , tur. Qtiod ta se babere, dictum est eliara In lege
. " * , t\ ipsius Dei persona: Ego ocddam el ego vivere
- fuciam ; percuiiam el ego sanabo . Nam vere oc xal djjr * , . cidil et vivittcat. OccicKt avleni slnistra, id eal per
" \ . malmn, qui lyetari lenelur impioruin exitio. YiviM , ' \ - cat autem ec benefacit dextra, ld esl per bonuin,
. qui i l a creaius est,*ul beneficenlia et sahite jusle\ , ' ' rum gandeat. At bi faculuie polleotes non exlra
\ - Deum exsislunl; alius enim exlra cum principatns
. \ est nullus. Neque autem ex Deo ut animalia pro - . jecti s u n l , cuni spqna polterent potesiale ae itte;
, neque exstiteruiit per gemetipsos contra Ulius v *
luntatcm genili, crnii ila snmmam imperiiim ei iol . \ lereior. Seil ex Deo quidem projecia fiinl priora
. quatuor elementa, calidttin et frjgWum, bmnidittn
- el siccum. <)nare eliam pater est cujuevie inateri,
* , * . ut qute misiuraeveneril eecundum ejes aentenliam;
\ commistis enim ipsis consiliem exlra natcebatar
ut felus. Malus igilur iii flne presentiB mundi
. inlegre coram Deo vivens, com jam iion penineal
3 9 9

ad solam iniquitatie snbstantiam, inataurau polest
, $ - bonus Heti. Eleuim jam non amplius malc a g U ,
'449
91
Deut. , 39.
;
*\ . * Vbft. ^ add. ex conjccnira.

tubinJe.
. *' .
9 9
" . scr. 0 . l u el
*CI
S. CLEMBKTm I ftOM. POftT. OPERA DUBIA.
453
quanquam mahis e s l , cum lege facullatem acce- k * ,

. .
perii male agendi.
, ^
.
IV. Quae ctim Petrus locutus esset, Michsas, qoi
IV. , ,
et ipse ex comilum numero erat, interrogavit: <
Unde igilur fit, ut homines delinquant? Respondit ; *
Pdrus : Quia ignoranl se pro i i s , quae male ege , \ , rint, in judicio peniltia daiuros esse poenam. Unde,
[ ] . "
quemadmodum alias d i x i , etiam prolera habentes \ , [],
cupidilati indulgeut, ut evenit in occisioue teoero- , , []
rum infantium vel in alio decipiente peccalo. Nam, $, \ .
u l modo indicavi, se judicatura iri nescienies, quia
, , ,
nibil est, quod ipsos lerreat, properant ad libidini

lemere atque illicite saiisfaciendum. Ideo non Dcus . , \
Hijustus esi, quippe qui cupiditatem ad vitam pro- , , * \
pagandam bene ordinaveril; at ipsi sceleraliesimi*, ,
quippe qui abost sint eo, quod in cupiditate booum . ,
est. Ita ccnseri debet etiam de i r a ; qua qui recte , ,
ulitur, ut licitum est, non impie agtt, aed ultra , \
iHodum progrediens judicio obnoxios peccat.
.
V. *
V. lieruroque Sopboniaa excepit: Longanimilas
l u a , domine mi Petre, nobis animuai addil, ob raa- , , ^ ,
jorem flrmiutem de aliis mullis le inlerrogandi. .
Quare omnino cum Oducia te exploramus. Memini ' .
quippe Simonem heri tecuoi disputantem asee* ,
ruiese, malum, ai a Deo genilus s i t , consequenter , , esee debere ejuwJem essenti* ac geniioren, \
, \ \
ideoque bonum, neque malum. Ac tu respondisii, , 400
nequaquam rem ila sesehabere, cum multi ex bonis ; . , ,
gignerentur mali, siculi ex Adam duo exslilisseDt, \ ,
aller bonns, alier rodgs. Simoni autem arguenti, le ' ,
exemplis uli bumanie, reepondisti, neque illud,
, * . * Deum gignere, eo modo esse admittendun), quippe
, ,
quod exemplum el ipsura sil humanum. Ego autem ,
Sopbonias Deum gignere admilto, malum gignere * \
eum non concedo, etiamsi inler hominea boni gt- .
gnant malos. Nec lameo credo, me absurde alia , ,
eorunt, qrjae hominum sint, J)eo attribuere, alia
\ .
non, cum alteriim, gignere, coneeeserim, non ila

alierum, dispari modo gignere. Nain hominet libe- , ,
ros ut par est dissimiles ip&orura consiliis banc ob ,
causani procreant. Cum quatuor partibus compo- .
nanlur, secundum varia anni tempora varie eorum
corpora vertuniur, ita ut in corpore bumano secun- .
dumquodvistempusid, quod anni tempori proprium

sit, crescal aut decrescat congrueulcm misturam
, \
delens. Nara seinina temperatorum non semper ita
*
permanentium alias aliier commisUi segregantur,
.
eaquesecundura temporis mistionem et consilia se- \
quuntur sivebooasiveinafa.At tale quidde Deo non
.
esl slaluendum. Nara cuin imrautabilis sit atquo
,
aeternus, quando creare v u l l , procrealum ejasdein
\, .
modi ac creatjrem esse oportet, quod ad substan- *
liara scilicct et meutein. Sed si quis enm quoque
\ , [] ,
91
VARIJ2 LECTIONES.
* . \ . . Ila ad oram cod., in textu.
&eq. lacuna 0 . Fortas&e scribeuduin vcl .
, T
*' (
GLEMENTINA. -
NOMILIA
XI.
154
5 [] i miitabilem dicere velil, liaud saue fttleftigo, quo , 401 \

modo eum immorlalero affirmare queat.
. [ ] \
, , \
VI. \ \ ^ * ,

. , ,
. ,
,
\
* , ,
, .
\
. ,
.

,
.
^ ,
', . \
, \ *
\ \ \ ,
, \ ^
. \
, \
. ; \ \
, ,
402 (&; \'

, \ ; \
, ,
, \ .
\
, ; ,
, .
VI. Qulbus auditis eum Petrus paululum cogitabundus sedisset, respondit: Non credo posse a l i quero de malo l o q u i , nisi faciat simul mali voluntatem. Q u a r e , cum hoc ipsum sciam, dubiio,quid
faciam, utrum sileam an loquar. Si enim taceain,
risum apud multos moveani, ut q u i , verilatem me
explicaliirum prnfessus, dc malitia loqui nesciam ;
sin loquar, timeo ne I)eo displiceat disquisilio de
malo instituta, quippe cni non nisi disquisitio de
bonQ placeat. Atiamen quae ad Sophonise intarrugaiionem respoudi, eiiam clarius vobis explicabo. Ego quoque concedo, non omnfa qoae bomimm s i n t , Deo esse atlribnenda. Jam quidevi
bominea, quibus corpora immutabiKa s u n t , non
mutanlur, sed indolero habent cum anni tempore
variandi. A i non ita Deus; nam illius spiritu I
innato arcana vi corpus fit, qoale ipse vult. Qttfid
eo magis credendum , cum aer per e u m , id est per
incorpoream mentem in eum diffueam, facullatem
acceperit, ut in liquorem versus et coneretut aqaa
tlat, aqua autem conercta mnletur in lapides et
lerram, et lapides confricti ignem accendant. Hoc
mpdo aer post translalionem et commutaiiofiem
primum quidem aqtia faclus per cenversiontea cessabat In ignem, et humidum in coiUrartam naturam muiabatur. Qiiid vero? Nonne Deus etiam
Moysis virgam in animal vertit, serpentein faciena, qacm iterum in virgam mutavit ? Et ipea
illa virga aquam Ntli convertit in anguinem, qaem
redire fecit in aquam. Sed homiuem qnoqoe, qtji
limus erat, spirilu inflato in carnera ver it.quam
ilerum mulavit in limutn. Sed itonne et Moyset,
qui caro erat, in maximum permuialus eat igneai,
ila ut filii Israelig eum aspicere non potsenl ? Muko
magig igitur Deus semelipsum mvtare in quodetjue ei plaoet poleniiggimug est.
VII. * ,
' , ,
, , \ |
[]
, \ . :
[] \
, \
[], \ ;
\
\, .
\ \ \ . "
,
\ . ,
VII. A l fortassis vestrum aliquis exislimat, alium

quidem fieri aliquid pogse per aliom, sed ipsum in
quodlibet ge convertere non valere, esseque etiam
commulari senescentis et morti o b n o x i i , id quod
non censendum sit de immorialibus. Nonne enrm
angeli quoque peremies alque igneae substanlioe
caro facli ab Abrahamo bospitio excepli gtjnt,
quorum vel pedes ut ejusdeni hominum essentias
bomines lavabant? Sed eliam cum Jacobo, qul
bomo erat, angelos luctabatur, in caroein eotnmulatua, ut possei cum eo conver&ari. Similiter
poslquam luclalus erat, ex vbluoUle sua propriam iterum induic naluram. Jam vero in igtiem
transformatus Jacobi nervum feiuoria non quidem
combussit, aed iuflammavit daudumque fecit. A i -
0.
^ Codicis seripCuratn ramare nolui.
S. CLEMENTIS \ ROM PONT. OPEftA DUDIA.
trnncn i , qui ex volunlale aliud fieri nequit, , ,

, ,
ulpole subdiius ipsius naiurte, morlalig est; ged
qui siue ipsius naiure imperans potis est tieri quid- , , [ ,
quid et qiiandocunque vult, ita ut novus eve- , , .
^
iiial,est immorialis.Quare mulie magis Det peiestas , 403
essenliain corporis quando et in quodcunqne vult \ conveuit, el similis subeianliae, non autem aeqiue, ,
Comrauialione peracta procreau Iia crealor et in . " \ aliam essentiam commuiala in ee reveriere potesl, ' \
cura ex illius mutatione iilius progenitus sine crea- \
toris voluntate aliud quid lieri DOO possil, nist
, .
ille annuat.

VIII. Haw cum Petrus dixigset, Michaeas, et ipee

x coraitum mimero unus : Velim ,.mquit, a le d l SEERE, mm eiiam bonus eodem modo geniloe g i i ,
quo malas: si enim aequo modo facti fuerint, frar
4ree mtbt esse videiilor. Regpondit P e l r u a : Non
genili fuerunt giatili modo, gi roe ab iniuo dixisse
recordari*, mali quadrupticem substanuam corporis secundum genera divieam a Deo procreatam % ,
aed extra *am eecundum creaiorie volunlalem ad
. misiionem consilium nialis gaudens esse tempera- .
ium. Ac ita glataenilum substantiara quadrupiicem
ex Deo prolaiam ejus quidem esse creaturam, et
. ipeam gcmpiteruam. Ciir aulem exlra eggentiam ab
eo teeaperaUm congrediens proposiumi malis gauUeug posiea giguebaluc? hae quidem ratione
neque a D e o , iieque ab alio quodam creatum , sed .
ne ex eo qtitdera prolatum, neqtie sp^nte progreeeum e s l , neque semper f u i t , u l anle mistioDem Q
e s s f U i a , ged misiura geeuedum Det Yohintatcm
exlra exaliiit. Quas quidem iia seee habeaot opor4$re, Mape aflirmaviiBue. Sed bono ex optima Dei
eoramulalione aate, nec extra essi&tenti migtione,
lllium egge conltogll e i , qiil esL Verum haec eum
scripta uon giut, ged noonigi conjotiuris conttr
VIII. , *, \
, , ,
\ .
, \ .
, . \ *
,
,
,
*
. ' ,
, \ .
* ' ; \
, '
, ' ' ,
, \ ,
,
44* 6. *
, . '
\ \
.
, [] .
, [
, rata, haud pUiie ea ita ge babere a nobig comprobelur. Nam aliag meng ca, qmae jam omnino praoc- . ] .
cnpavif., perquirere ceggaret. Alque prcelcrea rae- , [ ] ,
m i n i , hujusmodi reg non omnibua, ged solis expe- .
tientia probatiggionig raibt e&ae revelandas. Neque , - , ,
, sine difficuliale de iis mutuo aliquid afllrmelig, ^
ueque audealis prenuiitiara cum ceriiiudine ineffa- , *

biliuiw cognitionem, sed in gilenlio tanium remajiete cogkabundi; naoi inter loquendum forsa , \ ,
, .
ie, qui IoqiiUur peccal inscilia, poenamque d a b i l ,
, eliaragi ad eeuietipsum, pronuoiiavepit silen. iio veneranda.
(
IX. Quae cum Pelrus dixissei, Lazarue, qui el

ipse erat anus ex comitibus : Dic nobis, i n q o k ,
qiioroodo tiaec congeiHiant : qui ralioni consenlaiieum esse polest, maliim ipsum a Deo juslo ad
impios vindicandos constiiuluin postea intcr an-
I, ,
\ * *
, ,
,

VARIJE LECTIONES
\ ' .
Cfr. supra c. 4.
ITaud dnbm aliud nomcn rcponendum est ex illis qua? habea bom. u , c. I. 0. .
. . . . * *
1
438
CLEMENTINA: HOMILIA X X .
; gelos suos cum peccatoribos irf inflmas leiiebrae

luiUu ? Namqoe et boc ipsum Magislrum asaeruisse meraini. Tum Petrus : 1:1 ego, i u q u i l , aftirrao malum nihil roali facere , qualenus perficit
quae ei jussa sunl. Quamvis ad mala inclinet, n i biloroinus timore Dei nibil mali facit; sed quia
tnagislros veritaiis ad incautos decipiendos calumiriatur, et ipse appeUalur diabolus. Quod aulem
verax noster Magiater d i x i t , illum atque angelos
\ - suos cum seduclis pecealoribus in infiraas tenebrat
abire, ita intelligeudum est. Malus secundam m i , . ' stionem ita creatas, ut tenebris gaudeat, cuni
angelis conservis in Tariarum descendens lselalur;
, nam igni grata? sunl lenebrae. Sed hominum animie,

quse puri luminis siilla? sunt, ignis quidem eseentia
\ .
\
. \ * , , ,
,
.
,
* \ .
405 ,
II
\ , alius generis absorptae , iramunes tamen nature

\
moriundi, secundum quod memerunt puaiuntur.
, ' .
Si autem maliliae dux,ut homo, non mitleretur iit
, ,
tenebras, ac si eis non gauderet, mistio ejue malie
, gaudens in boni consilium converti non possel. Et
ita bortus ibi interesse eo ipagis judicabimr, cum
. \ - inistionem malis gaudentem nactus propier titno , , - rcni Dei nihil contra ejus legem perfecerit. A c
, nonne commutationc virgae summi sacerdotts Aaro . \ nis in serpentem et reversione ejus in virgam Scriptura uiystice presignificavit spectare eam ad f a
\ (5 , turatu rnali conversionis com/nieltoaem ?
* ;
Q
D
X . , \
, []. \ *
[]; ,
. \ , , ,
\, , 4 0 . , ,
& .
.
XI. \

, \
. \
, \ ^
. ,
\ .\ ,
, , \
. ,
.
.
\ * . \
.
. '
1 1
X . Post Lasarum Joseph, et ipse unus eomihint,

d i x i t : Recte oranino loeulus es. Et mihi discere
cupienti hoc explfoa : cur eosdem ottiiiibtis sermoDCS impertiris, cum aliis quidem persuadeatur, alfi
autera non credant? Et P e l m s : Sermonee , inquit,
haad sane ipcanlamenia sunt, quibus, quiaudit,
ouinino credal necesse est. Quod aliis persuadetur,
aliis o o n , manifestam probat arbitrii libertateni.
Haec elocuto nos omnes benedixtmus.
X I . Et cum nos ad edendnro prsepararemtis, i n gressus eetquidam nunlians: Appion plistonicescum
Annubione nuper Antiocbia venit, hoepesqiie rece*
ptus est a Sinione. Quibus audiiis pater gavisus Petro dixit: Si roibi permitiis. ily) salutatum Appionem
etAnnubionem,quippequia primaaMate fuenntmibi
a m k i . Fortasse etiam Annubioni pcrsuadebo, MI de
genesi cum Clemente disputet. Et Pctrus: Permtito,
inquit, et laudo, amici olticio te velle satisfacere.
Verumtamen repula, quomodo ex Dei providentia ad
plenam persuasionem tuain barmouice perfldendam
omnia undique concurrant. Hoc autem dico, quia
Annubionis adventus tibi expedit. Et patCr : Rein
ita sese babere et ego profecto vidco. Qaibus dictis,
ad Simonem profeclus esi.
X U . Nos autem, qui cum Pelro eramus, continuo
Matth. , 4 1 .
VARIiE LECTIONES.
. .
. , . ,
.
Malim .
Ad Anubionem. Ruf. liecogn. X, 52
.
1 0
PATROL.
1 1
GR.
II.
15
459
iiitcrrogando ol> voltiplatem atque euavilalem d i -

ctorum lotam nocletn vigiles permansimus. Et cnm
jam autorcsceret, Petrus me ac fratres meos i n tnens, d i x i t : lla&ilo, quid patri vestro visum sit.
Hoc Petro dicenli pater inlcrvenil , reperilque
HIDI nobis de se loquenlem. Quem c u m nxErentem
viderei, posi salutalionem ad se ipsum excusandum

cxposeit, quam o b causam foris dormisset. Nos
vero eum inluenles expavimus, vullum quidem S i monis vido.nles, vocemauiemFausli palris nostriaudientes. Etetim >um fugereinus atque exborrcscereinus, obstupuit pater, quod tam austere ac inirnice
cum eo ageremus. Solus aulcm Peirus formain
cjus naturalem vidit nobisquedixil: Our exsecrailes refugilis a patre veslro ? Cui nos una cum ma
tre respondimus : Simon iste nobis essc vidctur,
vocem babens palris nostri. Et Petriis dixit : Yobis
quidera vox ejus prastigiis noo mutala sola cognescilur; verum oculis meisnon fascinatis vultusquoque, qualis est, apparel, non Simonis, sed Fausti
patris vestri. Tnm jam patrem respexileique dixit:
Propria facies illis in (e non apparet, sed Simonis
protervissimi nobisque inhnicissimi.
4&
\
.
, \
? , ' ,
. \ ,
\
, '
.
, ,
. \ 4 0 7 9* ~
\
\ \ .
>

; \ u
11

. \
, \ ,
, .
\ \ ["]
,
\ [],
XIII.
XIII. Haec Peiro loquenie advenit quidam ex iis,
qtii Antioohiam praemissi fuerant, eique d i x i t : Scire []
te v o l o , mi domine, Simonem , Antiochiae publice * , ,
niuka prodigia edentera , magum te appellare ac '
pr&sligiatoreqn, iiicolasque . ad tantum excitasse " \
,
odium, ut quivis desiderio anbelet vcl carnibus
lu&s geacendi* Quapropter nos , praemissi cum fra- G
iribus noslris Simoni a le adjunctis, cum cWitalem
.
vebeinenlcr conlra ie commotam videremus, occulie , conveuimus, quid lieri oportcret consideranles. E l ,
ciiiH inrerti hsesitaremus, Cornekus centurio, quem
, .
l&sareae Donaiuus a daemoue liberavit, ab impera- , 6
tore ad provinciae praefecUim missus superveoit. \ ,
Qui a oobis clam accersitus ac de causa moesiiliaB 4 0 8 .
nostrae certior faclus c l ut juvtfrel rogatus prom- ' \ piUsirae promisil se euiu fugalurum, ei quidem
'
CiBptam ipsi adjutaremus. umque polliciii esse-
UHIS sedulo nos omnia faclures : E g e , inquit, per , .
luullos rneos ainicos evulgabo me veuisse ad cum

capiendum, cum Caeear muliis magis sublatis

de. eo cerlior facius me ad id nti&isset ut et \ ipsuui eodem modo, quo prius praestigialores
" "
, *
puniret. E t q u i ex vestris ciim eo versantur, quasi \ ,
occulte undicunqtie audierint, referan! e i , me ad \ .
capieudura eum eese emissum. Quibus auditis for- \
lasse pavore correplus aufugicl. Gum aliud quid , facere cogilareraus , simul iia evenit. Etenim cum
. \ "
ei ex mullis alienis clam nuntianlibus, tanquam \ . \
ingcns beneficuam ipsi conferrent, et insuper ex fa- , .
miliaribus iiostrorum simulalis illud audivissei et
hanc esse suorum seatcniiam pularel, sibi caveu- , \
duui eese cognovit. Antiocbia igitur auTugiens CUDI
\ ' u
1 5
Ita scrifHic. Ruf. x, 55, . " .
Vbb. .
* .
11
, in quo sobiudc repelutttar
CLEMENTINA. HOMUJA X X .
. Atbenodoro huc venil , ut audivimus. llaque l i l t
" ", . - suademus, ne ad oppidum illud ascendas , donec
, viderimus, nuro illo egresso populus calumnia? con \ tra te disseminalae oblivisci possit.
.
X I V . ,
X I V . Qua? cirni is, qui pracessit, nuntiassel, P e \ , , trus in patrem nostrura respiciens d i x i t : Audis,
* Fausie, melamorpbosin luam per Siinonem Magum
. \ factain esse, ut am apparet. Nam cum puiaret, ad
409
,
poenam ae a Cafesare quaeri, terrilus fugit ac sunm
\ , tibi vultum aflinxit, ut tc morte sublato filiis tuis
. , trislitia pareretur. Ac pater, taaec audiens, lacry \ , - mans et ejulans exclamavii: Recte divinasti, Petre!
. [ ] , Etenim Annubion amicus rae diligens sub myslerio
. [ quodam insidias collocatas mibi indicavit.Verum ego
], .
infelix noncredebam, nara dignus eram qui paterer.
X V . ' [ X V . His a patre dictis, haud multo posl Annu ]
bion ad nos venil, Siinouetti fugisse nuntians et
, \ .
illa nocte Judaeam peliisse. Ac cum patrem nostruoi
, * inveniret atilictum et ctim lacrymis dicentem: roe
* , ,
miserum, qui magum esse illum audiens rton cre . diderira! Per unam diem ab uxore et iiliis reco\ \ \ - gnitus ad priorem erroris miseriain celeriter infor . < tunaius reversus sum. Mater vero plangens capillo*
. \ evulsit. Nosque de palris perroulattone sttipentes
, ingemuimus, nec quid rei esset intelligere potui mus. Annubion autem hoc videns stabat silentio
. defixus. Tum Petrus nobis flliis coram omtiibus
* ,
dixit: Mlhi credite, hicce est FaustuS pater vester.
. Propterea vos hortor, ut habeatis etim quoniodo
, \ . - C patrem. Deus enim prsebebit occasionem aliqnam,
, ' qua Siraonis vullu exulo patris vestri evidenler rocuperare poasit cfligiem. Quibus ad nos dictis pa \
\ * trem inluens: Ego tibi, inqitii, permisi, ut Appio , \ nero et Annubionem salutalum ires quia eos a pue, , ris tibi amicoe esse asserebaa, non ut Simoni Mago
conversareris.
.
X V I . Et pater: Peccavi, inquit, faleor. Ac Auira410 * ' \, ", , .
\ \ , , bion: Ego quoque, i n q u i l , simul cum eo te rugfc
, - ut seni geueroso et bono decepto ignoscas. Namque
. infelix ludibrium faclus esl decantali illius hominis.
Sed jam narrabo quomodo acciderit. Bonus hie
. .
* senex venit ad nos salutandos. Contigii autem ut
illa bora cum Simone essemos, qui ipsa nocte fuga
se salvare volebat, cum audi&set, adesse quoedam
, \
* D in hac Laodiceae civitate, qui ex imperatoris pne . cepto eum qusererent. Et postquam omnem suum
* furorem contra Faustum ingreesum converteral,
* iia ad nos locutus est: Illum, qui advenit, niensae
* , contortem vobiscum faciatis, ego vero unguentum
\ qooddam componam, quo suam ipsius faciem post
" . coenam perunctus oronibus meum vultum circum ' ferre videalor.Vosauiem herbaecujuedam socco a mc
priusperuncli non rallemini decommutatoillios vul * ,
tu; at caHeris omnibus Faustus ease videbilur Siinon.
.

18
VARIiE L E C T I O N E S .
(sk) 0 .
0.
. . addidi ex eonjeeturo. Cfr.
Ruf. x, 58, * . Sic barbarice in arcbetypo. Si iegeris, una liltera roolta>fteiisiii ct
granimaliae forte erit coneulmra. ED. PATE.
, T
18
1 8
465
S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA D U B U .
464
XVII. Qna3 cum Hle praedixisscl: Quodnam, i n -

XVII. (
;
quam, libi lucrum vcniet ex hujusccmodi machi
natione? Ac Shuon rcspondil: Primum qtiidem, illo *
* .
caplo, qui mu q u x r u n l , invesligatione conlra mc
inila desistenl. Si vcro etiam manu regia sublalus ,
fueril, magnopcre lugcbnnl filii ejus, qul me dcrc- , ! , [ ] .
licto ad Pctrum scsc conlulcrunt, eique collaboranl.
Jam enim tibi, Pelre, verum conilieor, timore Simo- , , ,
nis meesseimpoditum, quominus Fausto bscc signi- [, 411 *] '
ficarcm. Vcrum cnimvero ne tcmpus quidem Simoti *
nobis dedit secrclius colloquendi; alias pravum S i - [ ] **
.
moiiis consUium ei palefecissem. Inlerea media
\
,
nocte exsurgcns Sinion Judaeam fuga petiit cum
\ .
comiiibus Appionc ct Atbcnodoro. Tunc ego vale ,
ludinis
incommoda Hnxi,
ut
domi rcmancns
post
IUUUII9 iiiuiuiiiiiuua
,
U I U V I I H
.^
"
'
.
1 8
inorum profectioncm celeriter eum ad suos remittercni, si forlc apud vos aliquo modo posset occullari, nc a Simonis invcstigatoribus captus ejus loco
regio odio periret. Ilaque nocle intempesta eum ad
vos misi, sollicilusque noclu perveni, ut eum vidercm ac velocius redirem, priusquam supervonirent,
qui Simonem comiiali sunl. Et conversus ad nos:
Ego Annubion, inquit, pairis veslri vcrum vidco
vulium, quippequi a Simonc perunclus fuerim, sicuii anlca enarravi, ul vera Fausli facics meis oculis apparerct. Unde stupeo atque admiror Simonis
niagiam, quod vos circumstanies patrem vesirum
non agnoscilis. Flenlibus autem patre et matre nobisqucipsis decommuni calainitaie, commiscralione
commotus flebai el Annubion.
<
\ , *
.
, \
, \ [
] \

' , , .
, .
\ \
, \
".
XVIII. \
412 -
", , * . "

*\ , ,

* .
-
,

,
1 8
XVIII. Tum Petrus patri vnllum sc rcstiluturum

nobis promisit ad eum dicens: Audivisli, Fauale,
qucu ad nos speclanl. St ficta in le vukns imago
Ulilis nobis flat ei lu nos adjuveris ad ea, quac man~
dabo, tunc propriam tibi restituam faciem, si prius
feceris qua?. libi jussero. Ac patri dicenti: Quaecunqtie possum, hibentcr perficiam, si modo nieis
efligiem meam reddas, Petrus respondit: Ipse auribus luis audisli ex
qui a me pramissi Anliocbia
redierunt, quomodo Simon illic versalus multiiudinem vehemcnter contra me excitarit, magum et
cade pollulum, deceplorem et prasligiatorem me
nuncupnns, ita ut vebemenler cupiant illic Omnes D * , ,
vel carnibus meis vesci. Fac ergo quae tibi praeci- ,
piam, et, Clementc apud me relicto, cum uxore .
, , *
tua et Fausiino ac Faustiniano , filiis tuis, duc nos
\
Antiocbiam. Enmt aulem lecam et alii quidam,
,
quos ad adjuvandum mcum consilium idoneos cre . ,
didero.
.
X I X . Quando igitur simul cum iis Antiochiae verX I X . [],
saris et Simon quidem esse videris, palam praedica
,
pconiienliam tuam, alque d i c : Ego Simon vobis [ ]
, Ruf. * Codicis laciuia desinll in l i u . . Tnro
. ^ idem. Alius conjeclaverit : [ )
.
. " .
.

8
8 8
1 7
1 8
40$
CLEMENTINA. IIOMIUA XX.

[
* ] , , ,

. ,
,
*
413
. ,
\ ,
. ' , .
, ,
, . ,
* , . ^
, , . ,
.
l f
460
annunlfo atquc falcor mc iuiqnc de Pciro metililiini essc; non ci>im illc cst dccoptor, aul caede pollulus, aui prxstigialor, aut qu alia cuncla dc co
mala protuli furure incitatus. Obsecro ego vos ipse,
qui odii vcstri contra eum noxius smn auclor, tit
id deponatis; nam ille est veri ad saluiem mundi a
Deo inissi propbetx verus apostolus. Quapropier et
ipse suadeo ul ci credatis in iis de quibus loquor,
nc forte oppidum vestrum fundilus pcreal. Vcrumenimvero scirc vos v o l o , cur haec confilear, Dci
angeli me impium, quod inimicus csscm uunlio vcritalis, bac nocte vehcmcntcr flagellarunl. Horlor
ergo nc mibi credalis, eliamsi alias venicns Petriini
calumnier. Gonfilcor cnim vobis: egoractipse suin
magus, ego deceptor, ego praesligiator. Sic forsan
licet pcccala prius a me commissa pcenitenlia de-
ierc.
X X . Quac curo Petruft pairi mandassel : Inlclligo, inquit, quid velis. Quare ne irilra labores. Nam
curae mibi erit, cum illic venero, ul de le loquar,
quae annuiiliare mc oporlcl. 0eindc Pelrus mandatis subjunxit: Quaudo autem urbem odio desistere
vides ac desiderio nos videndi capi, nunlium mibi
niilte, el siatim ad te properabimus. Et cum eo venero, alienam formaro a le fugabo, luamquc tuis et
aliis omuibus tlarc apparerc faciam. Qaibus diclis
filios cjus, nicos fratres, ei Mallidiam mairem 110slrani c l sodalium quosdam uua cuui eo proflcisci
jussil. Sed roater invita cum eo abire vide)>atur d i . ccus : Profeclo adultera mibi essc vidcrer, si vultui
* Sitnonis esscm conjuncla. Ilaque si cogor, ut cuin
. * - co abcam, licri lanicn non poteril, ut in eodem lcctulo jaceam. Nescio lamen, an vel persuaderi mibi
, **
. , poesit, ul siuiul cum co proficiscar. Tum Annubiou
. ' 414 praelcr volunlatem abeunlem Ua borlalusest: Grede
' mibi el Peiro el voci ipsi, esse eum Fausium con\ , [] , jugein luum, quem ego uon mious diligo quam lu
, . ipsa. Ego et ipse cum co proficiscar. Quac cum A n []. nubion dixisset, nialer se uua ctuu reliquis venluram promisit.
, ..
X X I . A l P e l r u s : Deus rebus iioslrisoplimcconsuX X I . ' [] *
. ' l i l ; babemus enini nobiscum Annubionem aslrologuiri.
[ ]. - Hiccum nobisdegencsi ulaniicus dispulabil familia - ^ rius, quando Antiocbiae erimua. E i cum paier sub
. noctem r.um is, quos Petrus ordinaveral, simui
' cuin Annubione perrexisset ad vicinam Anliochiaui,
manc sequcntis diei, anlequaro Petrus ad diapu, tandum egressus esset, Laodiceam venerunl Appion
, - el Alhenodorus, Siiuonis comites, palrem quaeren tes. Qua re coguiia, introire cos juesit. Qui cum
. ingressi essenl aique conscdissent, ac ubi Fausius
. - essel quicsiissent, Pelrurs rcspondh ; Ncscinius;
, ; , nam cx vespero illo, quo ad voe ivit, nulli suorum
*
rursus appariiiL Hcri aulcm maiic c l Simon euni
*
quxrebal,cumquenihilresponderemus, nescio quid
V A K I i E LECTIONES.
* .
.
supplevi ex conj<cUia. [Lege pro ] an log.
?
X X . , ,
, . . *
,
. *
,
, ,
.

. ,
* ,
, C
a i
S. QLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA
468
ei in meoiein venerit, Kaustum se esse contestatHi. , \

Quod cum nemo crederet, flens et dolens minaba- , ,
Uir, occisurum semeiipaum et versus mare prope- . \ \
\ ravil.
.
XXII. \
XXII. Quae cura Appion ejusque comites audisaent, ululatu edito plangebant dicentes : Gur eutri * noti excepislis? Et cum Athenodorus raihi dicere ; \
vellet; Iste Faustus erat,pater tuus , Appion prae- , , &
415 *
venicus : Gomperirous, inquil, a quodam, inqidisse
eum in Simonem exhortantero, ut Pelro.relicto <?o- , * [
mes sibi lieret, eique promisisse, verilatem se re- velaturum, ipso Faustq eum obsecranle, filios QUOS ] ^, se poslhac mipqustra velle videre^ quippe qui Judaei ,
facli essent. Quae cum audissemus, eum quaereqdi .
causa huc venimus. Sed quia hic non reperilur, ^ .
,
veruui dixisse videtur, qui retulit, quae vobis prius
euuntiaviraus. Ego aotem Clemeus perspeclo.Pe- , * . ,
tri consilio, senainandi iu illos suspicionem, senera
apud ipsos sibi esse qaaereiidpm, u l timore repleti , ,
fugerent, a,d adjuvandum ejus coosilium concurri * , Appiooi dicens : Audi, Appion charissime: Nos, quae , ,
bona esse credimus, etiam patri tradere studemus. \ , , ,
* Quae si accipere nolit, sed poiius nos exsecrans fugil, dqrius aliquid eloquar : etiana nos de eo non \ .
curamns. Qua3 cum enuntiassem, quasi crudelita- , .,
teiu meam aigre fereqtes abierunt et Simonis vesti- * .
'
g i a , ut crastino die comperiiuus, quam celerrime
, \ ** [
Insequentes Jud&ara peiierunl.
] \ .
,,- - [ ]
XXIII. Imerea cum deceni preteriisscnt dies, ve
nit qnjdam Antiochia a patre missue nunlians, quo- ** ,
modo palam Simonem cum ipsius vultu accosans [] ,
Petruroque laudibus extollens toti Antiochenorum , civitati desiderium injecerit illum videndi. Ex quo . \
omnes cupeê dixit, eum secum babere. Nonnultos \
aulera ob nimium erga Petrum amoram in patrem saevientes fausto ut Simoni adeo manu& injicere 416 ^ \
velle. Propierea eum timentem, ne perimeretur, . ,
stalim misisse, qui Petrum rogaret, ut ad eom fe- ,
siinare^, si vlvum vellet et a^mori civitaiis super- , \
abundanti opportune appareret. Quibus cognitis .
Petrus ad deliberandura in concione roultiludiuem coegii, QI, episcopo ex comitibus ordinato, postquan\ \ ,
per tresdies LaodiceaB.baptizaverat alque sanaverat, D
ad vicinam Antiofbiara pergere properavit.
\
VARIiE LEGTIONES.
, qui deinde . .
.
. " . * Fortaaae
legenduro . Post in cod. puncto distinguilur apponiiurque . Quo iiitelligiiur,
anianuenseiii opus suum puiavisse omnino absokitum* quauivis yetijs Rufioi versio Recogniiionum etiai;raudo ulierius pro^rediatur.
CLEMENTINA. EPITOME l>E GESTIS S. PETRI.
470
(I),
,
,

, * 0 ^
,

.
3 7
CLEMENTIS
EPISCOPl R0MANI,
Pc* aclibus, peregrinationibus et preedicationibus sancti apostolorumque princip is Petri,

Epitorae, in qua ejusdem Cleraentis vita continetur, ad Jacobum Hierosolymorum
episcopum.
(COTCLEKIUS,
Patre* apottolki * 755.)
MONITUM.
Ex bouiiliis CiemenUnorum, et Recogniiionum libris, lum ex Epistola Clemenlis ad Jacobum, Clemetiiis
Marlyrio, alquo Narratione Ephraimi, eomposila firit ista Epilome, per eos bomines qui doctrinae ac pietalig
ause esse duxerunt, qoidquid superflimm, falsum, periculosnm videbatar, id omne aul tollere, aul tniiiare
et corrigere. Ter aulem factam fuisse bujusmodi compendiariam compagem invenio iu mss. codicibus
Regiae bibliothecae. Prima compago est haec, a me post Turnebura edila, posi Perionium versa, exstans
iu Kegiie libris numero septent. Secunda continetur exemplari 148, eslque superiori paulo auctior; per
addilameuta scilicet a Clementinii petita, qnae ad oras posuimus. Tcrliam codex 804 complectitur. Longe
<sa praecedcnlibus esl auctior, ex assumentis iiidem Clementinorum,. necuon Epi&lote ad Jacobum, inler dum cum Paraphrasi: et comiexuni babet Marlyrium Glementls, subjunctum vero Ephraimi Opusculuiu
cujus breviafce colLeclionis cunclas varielales et addiliones cum nullas margines capere possent, plerasque
orones praeterire coacli sumus. Porro unius trium diciarum editionum auclorem Simeonem Metaphrasiem
w l c n d i l marginalis uota posita in ms. Pbotio quondani Maxinii Margunii. Teslaiur eniin HoBscbelius eo
in codice, ad Pbolianam capiie 113, Myriobibli censurani, de opere conlinenle tum Pelri acta ct cuui
Simune Mago disputaliones, tum Glemenlis ad suos recognitioneni, ' ^
, ascripium cerni boc, ' \
. Gur vero suspicer priorem polius edilionem quam duas alias ad Metaphraslein perluiere cajisa est, quod iu mullo plurtbos Graecorum nieuologiis e l bagiologiis appareaL
1AKORQ (2) , ,
GLEMENS JACOBO doraino et episcopo, ei epi\ , scoporum episcopo, regenli Hierosolymam eantUiu
, Chrislianornm Ecclesiam, atque Cbrisli I)ei noslri
* Ecclesias, qna ubique Dei provideniia prseclare iu , dalae sunt; una cum presbyteris, et diacoois, ei
caileris omnibus fratribus , pax sit aemper.
, .
I. , ,
, \
, ,
I . - N o t u m t i b i s i t , d o m i n e mi,quoM ego Clemens, qui civis Romanus s u m , et primain vilae

aetaiem pudice ac moderate transigere vahii, cuin
v,
1M
Y A R I i E LECTIONES.
al. . . .
al. . * a t . .
. - Clementina, bom. L , C. 1 , etc. Recogn* 1. i , . c . i , eic*
, T
4 |
* al. -
YARIORUM N U T i E .
(1) '. Titulus hoc
que solum pro litulo exhibet unum exeraplar. Alio
paclo conceplus exulal iit duobus scriptis libris :
niodo qualuor codiccs:

Cvel ) ', , \ . GOT.
,
(2) . Supcrscriplioiieiii cuin sex
4 . Addilur iu tcgio:
primis vocabulis qua eatn sequiintur suoipsil com^ paclor ex Epislola ad Jacobum. b .
. Quod baUt inscripiio Clmentinorum* qtioxl-
47!
S. CLEMENTIS 1 ROM, PONT. OPERA DUBIA,
auiino pcrcepissem cogitalionem, q u s neecio unde ,\ \

in me irrepserat, crebrasque mihi de inorte com , \ -
luenlalioiies pariebat, cura laboribus et anxietatibus
. , ,
vivebam. Reputabam enim n u m , cum mortuus ; \ \ ,
fuero, non ero, nullusque erit unquam qui mei ;
mentioneiri faciat, lemporo nimirum cuncta obli- , " , ,
vioni tradenle? Cum autem non fuero, an quodam- , , ; ; \
modo futurus sum, cos qui uon sunt cognoscens; , \
nec cognoscens, nec cognitus ; quique non fuerim, \ ; \, \ , \
non biin ? Et aliquandone factus sit mtuidus; et ;
ante quam iieret, qnidnam eral? Nam si semper ,
0
fuit, semper etiam
erit : sin vero ortum h a b e l , oraniiio eiian dissolvelur: et post dissolutionem
quidnam erit ilerum? quod nunc impossibile mibi est mente concipere.
II. Haec atque his similia, nescio unde, indesi- . \ , ,
nenter animo volulans, perpetuo semper moerore , \
afficiebar, in tantum u l patlerem ac tabescerem : ,\ ,
et quod gravissimum erat, si quando barum reruni \ , \
solliciludinem abjicere tanquam vanam cogitarem, , , , -
vehemenlius raulto me premebat affecins : et eam * \ \
reni moleste ferebam, nesciens quod coniuberna- , ,
lem baberem praclaram cogitalionera, quae immor- ,
talitatis raihi causa e x s t i l i l , ut postca ex rerum , ,
exilu agnovi, et Deo cunciorum effectori gralias
, -
egi. Cum enim ab initio me ilia cogilallo vexaret, \
ad rerom inquisilionera veoire coactus sura : et ' ^
quos principio per ignorantiam bealos praedicabam, .
postea veluti miseros Don cessavi lugere.
III. Igitur cum a puero in hujusmodi versarer
III. ,
considcrationibus, ad philosophorum advenlabam ^ , -s
scholas, ut inde aliquid certi discerem : sed et aic,
. \
uihil aliud ab eis studiose coli videbam, quam do* , ,
gmatum destructiones ei adsirucliones, contentio- \ , \ -r
nesque, et syllogismorum artillcia, itemque sum- , \ \ (
plionura excogitaliones : et aliquaudo quidem prsc- , , ,
valebat, verbi gratia, quod anima immorialis s i t ; , .
aliquando vero, quod roortalis. Et quidcm quando , , ,
ea opinio, quas animum facii imraortalem, superior , ' erat, gaudcbam : quaudo autem ea, qtiae mortalem
.
censei, nwBroreafficiebar: rursumque magis aniimim , despoodcbam, quod nec ulriusque partis quispiam
, , , \
raentem meam poterai confirmare : lauium inlelli- '
gebam senlentias controversiarum, pro viribus pro- ' \
pugnalonim, \el falsas,vel veras j u d i c a r i , DOU
,
vero prout ips se babent in seipsis revera, coip- ^ \ ,
prehendi > propter quod plus adbuc in negolu
, xstuabam dubitatione, ac ex auima? profundo ge- , .
mebani : neque enim de bujusmodi curam rejicere poêram, licet valde cuperem, ut jam supra indic a v i ; neque lirmura quid valebam retinere.
IV. *
IV. llerum ergo angustiis haesitationis pressus,
, ; "
dicebam apud m e : Quid inaniter laboro, cum ma^ \,
nifesla sit res? Quod, si quidem post moilem non
. ,
e r u ; nunc, quando sum, contrislan non oportei:
\,
quocirca trisliliam ad iliud tempus reservabo, quo,
; \
cum fulurus non sim , non conlristabor : ei autem
{ . ,
forle cro, cur niibi nuuc superilue inest trislitia ?
1 0
1 1
' Djsisi in uno ius
'.
al. .
' al. .
al. ,
, e
a l . ,
" al
473
C L E V E N H N A . EPITOME P E G E S T J S S. PETRIi
474
, Staiimque postea alia aubiit cogitalta. Dicebfttn

, \ '
quippe: ne forte ibi pejora eo quod nnnc me eru , \ , dat paliar, si noo vixero pie; ac gecundum quo, , , ,
rumdam pbilosopborum senlcntias tradar Pyriphfe ; - geibonli et Tartaro, quemadmoduiQ Sisypbus. vcl
, , T i l y u s , vel Ixion, \ Tantalus, atque in inferno
, aeteruuni puniar? Rursus aulem excipiebam, d l , \ ,
cens: in re quae incerta est, tutius multo oet me pie
, ,
vivere, ct voluptates eorporis vincere, quamvia
, .
absolute et certo pleneque non sciara quidnam
justum sit ac Deo gratum, nec utrara iramortalis
sit anima, an mortalis.
V . His ilaque cogitaiionibus aniroara weutn verV.
, , , \ santibus: In JSgyptam prollciscar, d i x i , et adyto ( \ , \ ^ rura bierophanCis, ac prophetis amieus eflkiar ,
magoque qua3sito ac invenlo, nmlCa pecunia ei per*
, ,
auadebo, ut animaa evocalionem, quam necrocuan
, \ Uam vocant, faciat, lanquam videlioet de negotio
- , * aliquo pcrcoatari velim : porro erii perconUIio, ut
discam uirum anima sit immorlalia. Id aulem pror .
aus cognoscara, non ex eo quod respondebit se esse
. * ,
, ' . iwmorlaleni, sed ex eo dunlaxat quod illain ^xislere
videbo ; nam oculis meis cernews eam, salis ma , ,
pnam babebo certiladioem , nec jam plus fldam
\ .
" \ , \ - auribus, quam oculis. Verumtameii cum philosopho
, quodam ex familiaribus rocis boc quoqtie consi , , lium coromuuicavi: is vero monuit me, oon cxpe, , 4lire ut i d auderem, duas ob causas. Si enim, io
- quit, plane mago non obedieril anima, tu quoque,
, * \ - Q u l pole qui iegibus baec agere vetanlibus adversatus
, , fueria, male tibi conscius vives; ain autem pa , nierit, prselerquam quod vives male libi coiisrius,
* eliam quae ad piuin cultuni pertinent (cujus rei
gratia talia aggressus fuerig), non jam libi beoc
. , cessura ex&iuio. Diviniialem enim aiuot infestaiu
\ * esse i k , qui animas, po*tqoara a corporibus suie

diesolutae sunt, vexant. Ego vero bis auditis, aegnior
,
quidem ad propositum factus sum, sed illa M p e riore cogitatione omnhio nou poterani abeistere.
V I . Ac ne de his tibi longuin ftermouem faciam>
VI. \
, cuni iu tabbus oonsideralionjbtts ac egoliis ver, , - sarer, Tiberio Caeeare Roaiana sceplra traclanle,
poit initium verie, fama quaedam senaim diebiw.
, ,
^
eingulis percrelmit, et revera boune Dei nuutiiie.
,
, * munduu! piTvasil, Dei voiunlalem silenUo tegere
uoii valens : sed et per singalos dies aplior e l
-
\ , 6 major liebat, sic refercns : Quidam in Jttda&a* iailio
euuiplo a verno leinpore, aelerni Dei regnum inibi
,
prsedicat,
quod percepiurus sU, qut opUmam per

omaia vUara ipsi exbibebk : ut autem credatur,
, * ,
etim divinitalis plenura docere isla,' - molia mira *
biiia, prodigia et signa edit, solo verbo facieus au , ,
dire surdos, ca3cos videre, claudos ambulare; e|
, \ ,
^ ) , - omem inorbuni depcllit, omnemque daenionem
, , \ - fugat: quinetiani leprosi eraious tantum intueiitcs
1 1
VARIJE LECTIONES
al. .
, c. 10.
1 1
' al. .
1 4
al. ,
^ a l . .
e
al. .
I T
I. Recofjn. J
475
8. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DOBIA.
476
etim, saatti
mortui oblati suscitanlur, iri- , \ * hilque eet quod facere neqoeot. Aique quo plus \ ,
iempoTis prateribat, eo major ac flrmior per com- , ,
plures illinc advenienies existebat, non araplius,
\ . \
iuquam, fama, eed ipsa rei veritas. Jain vero et ,
coelus per loca fiebant, u l consultaretur ac dispicc-
relur, quisnam esset i s , qui apparuissel, ct quid , , '
vdlet dicore.
. " \
, \ ,
, \ .
VII.
VII. Cum aulem annus ad autuniiiuni jam ver, , ", , "
geret, bomo quidam stans in loco publico :.Viri,
, *
inquit, Roroani, auditc: Dei Filins in Juda?a adesl,
canetis volentibus promitteng vitam a>ternani gi ,
,
fecerint qaa* jubet is qui misii illum. Quapropter
convertimmi a deterioribus ad roeliora, a tempora- ^ .
riis ad aeterna; et agnoseite Deuro, qui in tribus , \ ,
Persouis unus est, cujus munduro injuste incoliiis \ ' * ,
ante justos ejus oculos. Verum si convertamini, et
secundura voluntatem Ulius vivatis, i n aliud aae- . '' ,
culum sublati, aeternique effecli, ineffabilibus ejus ,
bonis periruemini : sin vero morem non gesserinis, , \ , ^
posiquam ex hac vila migrabitis, in locum ignis * ,
conjiciemini, ubi aclerutiin puniti, frustra ducemini
, poDiiitentia : nam poenitentiae lempus in presenti , , tiniuscujusque viia consistit. Haec igitur ille dixit.
. ,
Ego vero cnm audissem, aegre fercbam quod neroo . .
ex lanla mulliludiiie, audita tam magna nuntift , \
tionc, dixisset : In Judaeam proflciscar, ut videam
-, ,
an iste vera ioquatur, dum a i t , Dei Filium adve- Q , , , ,

nisse in Judseam, propter sempiternam ac bonam
epem, qui Pairis a quo missus est voluntatem an- \ -,
nunliet : qiiandoquidem et id quod aiunt eum prae- - \ \
dicare, non est exiguum : quorumdam enim animas , *
affirmat, ut pote immortales, immortalibus etiam
, , ac aeternis bonis fruituras; quorumdam vero, in , .
ignem inexstinctuni projeclas, apternum punien- ^, " :
das.
VIII. \ , \
VIII. Cum ita erga caeteros affeclus cssem, haec
quoque ad meipsum dicebam : Quare vero alios in- *,
cuso, qui in eodem cum illis crimine negligenliae ,
\ , versor? nec, dispositis prius rebus meis, in Judaeam
vado, testis eorum oronium futurus ipse? Iiaque , ;
duin boc consilium agiiarem, multum interim tem- , *
poris terebatur, negoliis hujus sseculi me ad se D ,
, \
pertrahentibtig, nec valente me ab iis expediri. Sed
\
latidem, cum vilam considerassem, quam inslabilis
, \ sit ac inaequalis, cumque dein omne preleritum
, \
tetnpug in memoriam revocassera, quod modo sub ,
blandiedte mibi semper spe, hucusque pcrinansi9 , \,
sem, quodque ic omnes homines occupali moria (3) , \
u i i i r ; cuncla mea prout erant relinqueng, confestim
VARUE
LECTIONES.
al. . * al. ..
a l . inser. .
\ . Pia interpolatio, sed parum necessaria. Siinililer alibi. COT. " a l . .
a l . . **ah .
al. .
VARIORUH NOTJE.
(3) Foilc , Porlum; nciiipe, Rouiauuin. Vide Marlyrium lynalii, . v i , c l iirfra, n. i x x v m
Cua.
i n
, e
1 1
, s
77
CLBIIENTINA. EPITOME DE GESTIS S. PETRL
\, ,
, .
* ,
, \
, I * , \
, .
, , , ' ,
. \ ,
\ ,
, ,
\
.
IX. * \ , \
\ , , ,
\, , \
, ,
, \
, , . \
, \
,
,
\ , '
, \
\ .
\ , .
. \ *
,
, \
$ , , \
, \ ' .
, , \ .

, , , \ , \
,
; '
,
, '
*
* *

, \ \

*
\ , .
, ,
, .
\ ,
\ ,
478
ad mare properavi; et in Pontum vernens, atque

subvectus, ventis adversantibus, pro Judaea aci
quam deferri cupiebam, Alexandriain appuli. Ibi
autem ad pbilosopbos ventiiabam (ventorum
quippe vis adhuc navigationem inhibebac), petebamque ut singula clare enarrarent de eo rumore,
quem is qui Romae conspecius fuerat annuntiasset,
ac quaenam ille divulgasset. At illi responderunt:
Talis quispiam an Romae visus fuerit, plane nescimus; de eo autem qui in Judaea degit, et Filius
Dei esse a fama praedicatur, audivimus a multis qui
illinc venerunt, et intelleximus de mirabilibus omnibus quae solo etiam verbo edidit.
IX. Et cum dicerem cupere me in colloquiupi venire cum aliquo eorum q u i illuro vidissent, atque
de eo audire quaecunque scire cuperem; excipientes
illi d i x e r u o l : Est hic quidam, q u i non solum vidit
euDi, sed et ex ea rcgione oriundus est, eximius,
noinine Barnabas, qui se etiam ait uuum esse ex
discipulis illius; et hic alicubi sedens, quae ab illo
promissa sunt, talium dignis, ei q u i velit oarrat
ultro. Et quidem ad locum in quo vir sedere soliius
erat veni, atque ipse q u o q u e pars fui circumstanlis
multitudinis, sletique audiens quae dicebat: ac i n tellexi vera eum non dialectica ulla arte docerc,
sed adeo sine praemeditalione ac simpliciter exponere quae audierat et viderat Dei Filiura, q u i apparait, fecisse ac dixisse. Mukos autem testes verborum ac mirabiliuro q u * ab ipso proferebantur, ex
ipsa assistente plebe producebat.
X . Verum quia ad ea quae ab ipso candide dicebairtur, libenter populus acquiescebat; philosophi,
utpole qui ex hujusce mundi disciplioa prodierant,
ludiiicari eum ac ridere ordiebantur, iramodica audacia cavillanies atque probris incessentes, et adversus eum ulentes syllogismis tanquam armis poteutibus. At ille ineptias eorum repellens, versute
ipsorum inlerrogationi non occurrebat, verum in)perlerritus non desinebat loqui. Et aliquando q u i dam jocabundus rogabat eum : Quare, nove doclor, ita factus est culex, utminimus exisleos, e l
sex pedes babens, insuperque alas gerat; elephas
vero, maxinium animal, cum careat alis , quatuor
tantum pedes habeat? Rle autem doctrina ad inier*
rogationem paulisper cohibita, nullo tamen de hls
dato responso ad eum qui interrogaverat, sennonera qtiem ab initio sibi proposuerat resompsit;
boc solo utens prooemio in unaquaque interpellatione : Nobia demandatum soluromodo est, ut vobis
sermones ac mirabilia facta illius qui misit noe
enarremus; ac pro demonstratione dialectica, testes vobis producimus eomm qui bic adstant m u l tos : caelerum in vestra poiesiale est, obsequi, vel
lidem non babere. Ego certe non cessabo Tobis exponere quod utile cst : quoniam roihi quidem
damnum est, tacere; vobis vere noxa, n o u crodere. Equideni possem reddcre rationes fuliliwu ~
vestrarum quaestioiium, si vidcrcm vos ite biu
479
8. CLEMKNTIS 1 ROM. PONT. OPERA DUBIA*
verilatis studio percoutari : verum causara divcrsac

Crcationis culicis et elepbanli, nunc vobis aperiic
.
Intcmpeslivum esset, qui Dcuni omniuiu rerum
ignoratis.
XI. ,
XI. lixc eo dicente, illi communi consensu,
nniUum ac pcuilantem risuin einiseruiit, ad stupo- \ ,
rem ac consilii inopiam nilentes eum redigere, ,
\ . , veluli barbarum qtiemdam ac insanum. Q u * cum
ego inluerer, animo coepi incalescere, ac zelo ne- , !'
, $ , ^^,
scio qua ralione correplus, laccre nou polui, sed
cum fiducia dixi : Jure Deus, bomines, volunla- , , , ,
tem suam incomprebcnsibilem vobis fecit, indignos , ,
YOS prxscieas, sicul inproesentiarum dal plene i n -
telligere iis qui menlis judicio ulunlur. Quando- . \
quidem enim nunc ejus volunlatis pracones missi , \ \
stmt, qui non arte aliqua et verborum rbetorico ^ , ' "
ornatu, scd siropliciler tantum el absque callidilate ,
,
consilium ejus reprasenlant, adeo ut quilibct qui
audicrit, iulclligal quat dicunlur; adcslis vos, ut , \
non inielligalis quod vobis expedit, ulque damno $ \ veslro ridealis vcrilatem, qtia inter barbaros ad , \ veslram condemnaiionem versalur, quamque ad ' ,
vos advenienteoi nou vultis bospilio recipere, pro- , \ , ^
, , \
ptcr libidincs vestras, et vcrboruni illius vililatem,
ne arguamini, inconsuho philologi esse, amalores . ,
eerinonuni, non aulein veri philosopbi, sapienliae (4);
eludiosi. Quousquc ergo discitis loqui, qui bene , .
"
loqui nescilis? Mulla cnim vcrba quae ptoforlis,
, ; ,
unius vcrbi pretio sunt aestimanda. Quid
aiiicru el dicet Graca veslra mulliliido, uiiaiiiinis Q , ;
, \
aliquando facla, si judicium fuiurum e s l , ut iste
ail? Quare, Deus, volunlalem luara non pnedicasti
, ,
nobis? Nullalenus audiemini: vel forle etaliquam
,
rcsponsiunem reportabilis, hujusmodi: Ego cum

omncs fuluras volunlatcs, ante constUutionem
,
lnundi cognoscerem, unicuique pro nierilo sue l a ,
tenler praevius occurri : quod autem id ipsum Ua se habeal, volens iis qui ad me confugerunt, pleue , *
manifeslare, cur ab inilio, a primis generationibus , \ ,
volunlalein meam palam non siverim pradicari;
nuuc circa fineni s x c u l i , prxcones mci consilii \ .
i n i s i ; illi vero ct irridenlur, c i contumeliis afiecli
,
deludunlur ab iis qui nequaquam volunl adjuvari,
, \
uieanique amiciliara vehementer repudiarunl. ma- .
gnam injuriam! invidiae eliam periculum subeunt praedicatores Dei, idqwe per eoe hoiuuies, qui ad
alutem vocantur.
10
XII. \ ,
XII. Qw* cuin dicerem, aliaqtie his cooeenlauea, D
* \
uiuHum in plebe ortum csl murmur : atque alii
*
quideru Bariiabam miseranles, mibi favebant; alii
,. ' . \
vero, qui erant slolidi, graviler lu me siridebant
,
deniibua. Porro cum jam vespera advenisset, BarYARI.E LECTIONES.
a l . add. . " a l . . * I. ex ross.
Verlit Colelerms, quasi periude esaetac
, senteulia postulaule, scd sine exeiiiplo, quod quideni sciam. CLER. * a l . .
8
(4) 01
raiu. CLEA.
a t
VARIORUM .
. Vertc : Qui bene lo/fui non potetln;
quia boui uibil didic^-
CLEMENTINA. EPITOME DE GESTIS S. P E T R l .
4SI
, . nalwe matw apprehtensa, eum Hcet nelentem, vi ad

, \ , meam domom doxi, nbi c l feci manere, ne qnis
el manns injiceret. Paucosque diee mecum mora . \
, \ tns,nonnnlla vere religionis rudimenta roe docoit:
aicbat enim qaod properarct venire ad Judaeam
* "
, \ propler fcstum, u l qui vellet in postcrum cum suis
popularibus dogere.
.
X l i l . Ego vero com valde ab Hlios lingua penXIII.
, , , derem, ac veheinenter instarem, nec desisterem,
, \ sed rcliquam docirinam postularem, ac dicerem:
Tu tantum mihi expone Dei qui apparuit, quos audisti, sermones; et ego oraiione mea eos omans,
, ,
^ ' \ volunlatem Dei preedicabo, sieqtie postea iitira
paucos dies navigabo lecum : admodum enim cupio
.
ad Judaeae regionem venire : ac forte vobiscum toto
. \
. B vifce meae ,lcnipore babiiabo; ille bis audilis, illico
respondil, ac d i x i l : T u , si quklem videre nortra,
,
- et quod expedit cupis discere; mecum slatim na, , , - vigato : sin vero non vis navigare, ego hodie signa
domicilii mei, eommqiie quos convenire dosideraa
), , \
, \ - indicabo; uiquando volueris venire, nos invenias:
ego namque cras ad roea me conferam. Et vero
\ cernens Barnabain adeo esse inexorabilem, comt~
. \
, talus sum eum usqne ad porttun, acccptisque ab
' - eo signis qiwe dixerat ciomiciliorum, aio ad i l l u m :
, * Nisi cras repclendum mibi essel aliquid eoruin
, \ q u mibi debcutur, profcclo jamjam tecum na vigarem ; altamen ciio le asscquar. His diclis,
, coromendatoque eo navis ductoribus, rcvergus
sum cum tristitia, meroer boni ac concord;*
, , "
^ amici.
.
11
4 1
XIV. Aliqnot aulem dies moralus, el debitura,

X I V . , \
, propter qood rctentus fueranr, non totum acciperc
- valens; ul celeriter hominetu atiingerem, neglecto
, , quod supej-eral, quia mibl cssct impedimento; ipse
quoque in Judteam enavigavi, ct quintodeeimo dic
, ,
. Caesaream Slralonis advenio. Cumque terram leliaadio qncindan
, \ , gissem, et hospitium quaerereni
nomine Petrum, Jesu Gbrisli Dei F i l i i , qui in
,
:- Judaea appameral el signa atque prodigia edideral,
probatissimum discipulum, crasttno die cum S i , ,
mone ex Gillbis Samarilano venlurnm ad dispuia ,
tionem. Quae ego audicns rogavi indicari milii illiu
. ,
. KaV , \ - mansionem. E l slatim ac didici, praesto fui ad fo . , - 0 res. lntuili antem qui in domo erant, intcr se
, \, \ . \
confercbant quisnam essem, ac undc proficisceror.
, ,
Et ecce Barnabas egressus, statim ut vidit com \ . \
plexus esi, mnltum gaudeus ac lacrymans; appre, .
bensaquc manu roea, in domum introduxit. Deiude
, , , ,
Pclrum oslendens: Hic est, inquit, Petrus, qucm
\ , ,
maximum in Dei sapientia tlbi denunliabam,
\ \ Cleroens, cuique omma qua3 in te SUDI bona el
, \
proposilum tutim semper narrabam, at ex to ipte
, . etiam cupiat videre te, tuamque congreseionem
. \ expelat. Magnum igilur ei muiitis te manibus mcis
, , , offero. Quod cum dixieset, obtulil uie. ei d i x h ; llie
.
estGlomeng, Pelre.
Dcesl ID al.
ah . * al,
al.
al. .
%
11
, v
488
8. CLEMENTIS I ROM, PONT. OPERA DUBIA
484
X V At Petros, poelquara nomen audivit, me- X V . , ,

n o r i a rcpetens Barnabae narrationea, confestim,
eo habitu quo erat, prosiliit, nieque benigne ac , \ \ germane exosculalus, atque assidere faciens : Recte , \ * , ,
fecisti, inquit, qui veritatis praeconem Barnabam
hoepitio excepem in veri Dei houorem; admodum * , \ , \ ** .
exceleo te gessisti animo, qui imperitorum furorem non fueris verilus. Revera enim beatus es t a , ,
quod verilatis legalum ila omni com honore sus- '
ceperis boepitem : pro quibus factis, ipsa quoque ,
verilas te qui bospes es, suae urbis civem desi- \ ,
gnabit, tuncque magnopere lauaberis; quia parvaro ,
graliara nunc focneralug, bonaraque doctrinae vo- \ . \
lunlalera, erig baeres commodorum xternornni, *
bonorumque quae auferri non possunt. Nec vero -
laborem subeae referendi mibi mores tuos : orania
euim quae ad te pertinent, amalor isle veritatis
Barnabas indicavit, fere quotidie bonam tui menlionem faciens. Et ut tibi, tanquani vero amico,
breviter rem aperiam; nisi tibi aliquid impediwento-csl, iler nobiscum habe, ac percipe sermonem verilatis, quem per singulas civitates babiturus
eum, Roraara usque ipsam.
X V I . Ego vero ad illum : Paralus quidem sum
proficisci lectim, inquam : hoc namque nescio quo
modo conslilui lsetus : verum cupio prins certior
de veriiaie fieii; ut sciaro, ulrum anima immortalis
sit, au morlalis; et si est sempiterna, num ob ea
quae hic gessit, judicari debeat; item, quidnam sit
jiisium ac Deo gratum ; praelerea, factusne sit Q
mujidus, et quare faclus; et an sit dissolvendug,
necne, an melior futurus, an nec fulurus omnino,
ac, ne singula prosequar, baec atque his siinifia
velleui discere. llle autem, divino spirilu cognoscens quid sibi vellent ea verba, cituni responsum
dedit, ut et cito me ad verilalem revocaret. Atquo
ego, inquit, breviter tibi, Clemens, rerum scientiam exbibebo : et jam iiunc audi.
B
, *'
. , ,
* ,
, ,
, *
.
X V I . , to\
, *
\
, , *
\ , \
, \
, \ , \ ,
\ \ , \ * , \ *
, \
. ,
\
, ,
\ . , , , ,
*
.
%1
XVII. Dei volontas multas ob rationes bominiXVII.

bus occulta fuit. Primo quidem quod illi deliiie* . renlur prava institutione, convictu vilioso, consue- , ,
ludine perniciosa, malis coUoquiis, non recta
, \ ,
opinionum anlicipatione, atque eapropter errore;
\ , ,
dein contcmptu, iucredulitate, fornicatione, avari- D , , ., \ , 4
l i a , inani gloria, aliisqtie similibus; quse cum in roundum, tanquara plurimus fumue in unam do- , \
niuni, intraverint, intusque babitantiuro hominum ,
visum offuscarint, eos non sinuut aspicere, neque , \
inundi creatorem Deum intelligere ex iis in quibus , \ .
ipse sft pinxit, nec cognoscere quod ei placet. Quo-
circa oportet verilatis sltidiosi, intrinsecus ex
,
animae profundo, ad auxilium vera raiione vocent
' , \
Deuiu solum, Dominum aulera nostrum et Salva* ,
4
VARIJE
LECTIONES.
Logc , ejus, qui revera Deus ett, ut infra, mim.

xt CLETI.
XXIX.
al. inser. ,
al. . * al. , .
al. \ .
a l . * .
.
n al .
u
CLEMENTINA. D E GESTIS S. P E T R l
485
, , torem Jesuin Chrisluni, et ab eo cogniliooein acci\, , piant; ut aliquis intus positus in domo fuuii ptena,
in h o c , inquam, mundo, accedens possit aperire
,
* - fores; quo lumen solis, quod extra csl, intromil latur in dotnum; ignis vero furous, qui intro est,
; ut honiines, cum perspexerint, cre , \ ejiciatur
dant in unum Deum Patrem omnipotenteni, et i n
, - unigenitum ejos Filium ex eo ante saecula inenar , rabili modo gcnitum, et in Spirituro ganctum ex
, , , , , eodem ineflabili ratione procedentem ; alque unum
Deuni cognoscant in iribns Personis, prtncipio
, , , , ,
, , , , - carentem, iinis experlem, aeternum, perpeluum, i n creatum, immutabilem, variationi non obnoxiuni,
, , , , ,
, ,* siroplicem, non composUum, incorporeum, inviaibilem, intactilem, ineircumBcriplum, iucompreben, , , , \ \. * sibilem, intinitum', non valentem perspici, bonuin,
\ ,
justum, poieniem omnia, creaturarum omnium
.
opiticeiu, omnipotentam, inspeclorem cunctorum,
provisorera otnnium, dominatorem, ac judicera ; atque i l a aqua et spiritu renaii cobaeredes con&Uiuantur filiorum Dei renatorum ad incorruplionem * .
4 V
XV111. \ ,
VIII. Quaproplcr anle omncm qiuestioitem tu
, , \ quoque, Clemens, promple tanquam illius ad
\ patreip accede, ut el visibilium et invisibilium co . gnitionem vere tibi prabeat Deus.Qoodsi postqnatn
vocalus es, non vis, aut cunclaris; justo Dei judicio
,
, . eXbaeres eris; et quia noluistk, nolct le Deus, Ne - que vero existimes, quod etsi omuium qui tinquam
fwerant p i i , piissinius sis, baptismi autem consura ,
mationem non fueris assecutus, bonam epem adi, .
pieci aliqaando poteris. Eo enim majores poenas
,
. ^ dabis, quod bonis operibus non bene usus eis. Nam,
, (5), .
ut aiunt, bonum non bonum esl, qnando non bctte
, agitur. T u vero s i , quemadmodum Deo placet,
, uolis baptizari, ac ttia potius voluntati obsequerie;
. '' \ profecto illius consilio reptignas. Sed forte dices :
;
Et quid ad pietatem confcret, si aqua baptizer?
. ,
Primo quidem, quia id quotf Deo placuil facis. Se ' (6) cmido Ycro, quia per aquam et spirilum renasce - ris Deo, aiquc primam nativitalem quara ex con \ ,
cupisceutia traxisti permulas : îcque salutem
. \ '* consequi poteris; alitcr autem fieri nequit. Ila
\ enim, qui propter salutem et tmmortalitaiem genc " , - ris noslri incarnatus est Deus Sermo, dixit nobis :
&V , - Amen, dico vobi*; ntti renati fueritit aqua et tpiritu,
. ^ |> non iutroibUit in regnum ccuorum . Quocirca ad

baptisraum accede : eiquidcm hic solus vim ignls
4
VARIifi LECTIONES.
Beeogn. i , 69.
al. . al. , .
* Clement. hom. II, c. 24, elc.
Rec. 1. v i , c. 8, etc. .
al. , , .
al.
.
al. . , ^
.
Joan. , 5.
VARIORUM mTJE.
(5)"0 . Deuteron. , 20 : Jutte quod jut
44, et Balsamon in Responsis ad Marci interroga
tum esl pertequerit. Sapient. v i , 11 : tiones cap. 6, necnon Origenes in Gatena LUCSP WS.
. Ad verbum in Viia
adcap. i . vers. 6 , nbi tamcn inedita aGorderio noLuc<e iurtions t o m o u . Auctarii CombeAsiani pa^. incn Siriieonis apponitur, nescio aa ob qiKnJ ad
985, , , \,
niarginem codicis Regii apparet, esique .
, et apud Gregorium Nazianzcnum, oral. 53,
COT.
>. 531, , .
(6) . Legc in Indicativo.
'arique modo Zonaras ad Gauoiiem Gangrenscin
CLER.
w
47
4*7
S. C L E M E N T i S I ROM. PONT. OPERA DCBIA.
488
potest exslingucre. Neque differ; quoniam dilalio . *

aotet afferre periculum, propterea quod incertum ,
.
sit prseetitutum morli noslrx tcmpus.
XIX. , , ,
X I X . Poslqiiam baec dixisset, Equidem, inquam,
modo gratias ago Deo Patri, et unigcnito cjus F i - \ \, \
lio, et sanclo ejusdem Spiritui, quia nt certus fleri , \ ,
volui, ita et mibi tribuit. fncterum de me deinceps , \ .
secarns esto. Nunquam enim dubitabo de ullo eo- \ .
*
ram quae a te prolata sunt. lgittir, Domine mi
Petre, ne animo anxio sis, lanqtiam non scntienti , , ,
.
bominl maxima bona donaveris. Scio quippe hoc
tale et adeo magnum esse, ut quilibet illud et cele- , \
Hier velU accipere. Sentio enim mibi vclociter da- .
titm chariema. H c postquam loculus sum, Pelrus . ,
Xaptv , \ *
dixit : Gratiam babeo Deo, et pro salute t u a , et
pro commodO meo. Itaque per trium mensium dies ^ , \ \ . jejuna, et baptismum accipies. Incipe ergo a die
, \ *
crastiiia. Erit atitem nribi cras cum Simone Mago . " .
disptitatio. Neque ambigas, niibi adesse in adver- . \
saulium controversiis. His diclis, ipse etiam cibum

sumpsit, mequc jussit privatim sumere. Beuediclo . , auiem cibo, aclisque graliis, subjunxit, diceus : , .
\ ,
Det tibi Deus, ut in omnibus mibi similis efficiaiis,
utque baptizaius, ejusdem mecum pariiceps fias ,
.
uiensae. Eoque pronunliaio, quiesccre me praecepit:
,
jaui eniin et iempus ad sonmura vocabat.
\ .
XX.
Sequenli ergo d i e , ego Cletnens, cum
X X . ,
adhuc nox cssct, e sornno excilalus, ubi intellexi
, , \
Petrum vigilare, et cum iis qui una erant de cultu Q , \ *
Dei disserere (erant atilem numoro sexdecim;
, ,
quorum Uxc sunt nomina : Zacclueus, qui olUn , ,
publicanus, ct Sopbonias fratcr ejus; Josephus,
\ ,
illiusquc sodalis Micbaeas; prsetcrca Tbomas et ,
Eliezerus gemmi; Eneas saccroos; Lazarus sacer , \ ,
dos, quem a morluis excitavil qiiatriduaiium Do- , miniis noster Jesus Cbrislus; Elisseus, Benjamin
, ,
lilius Sapbra?, iiidcm Rubilus et Zacbarias archi- , \
lecli, Anamas et Aggaeas A m m e n i ; nccuon Nicetas , \ "
ct Aquila socii) : ego quoque ingressus sum, et \
poslquam salutassein, jubente eo consedi.
* * \ ,
.
X X I . ,
X X I . llle aulem inslilulum scrmonem irilerrum ,
pens, et quasi se purgans, rationem reddidit cur
non expergefecissel me, quo verborum ipsius essem D ,
auditor : cujus rei causam, navigationis ntolcsliam
\
assignabat: illam enim concoqui volens, me quies ,
cere permisit. Siquidem quando anima, inquit,
. ' (7) , \,
circa id quod corpori dcest occupatur, vei aiiqua
, \
calamilale preinitur, non mulia cum diligenlia solct
,
altendere iis qua? dicuiitur. Et propler boc nolo
.
1
8 1
8 4
8 8
8 6
88
89
6 0
w Ciemeni. bom. , c. 21, elc. Recogn. 1. , c. 48, etc.
nent. bomil. i i , c. I, eic. Rec. 1. u , c. 1, elc. .
CLER.
al. . al. et ct ,
8 8
VARIORUM
* al. . * al. .
C/Lege , ut ad Clementina diximus.
al. .
al. .
, e
8 7
81
NOTJE.
(7) " . Exccrpiam scntenliam banc, ut - ', lcgcrc est in ms. Regio
1500.
CLBR.
490
CLEMENTINA. DE GESTlS S. PETRI.

,
, ,
, \ .
sermocinari cum iis qui aut aegriladine deliaefitiir,

aut immoderate irati sunt, aut corpore aegrotaol;
aut saeoularibus curis, vel alio quopiam affectu obturbaniur.
X X I I . Neque dicat aliquis, non oportere consolafionis et admonitionis verba iis adraovere, qui
maii aKquid habent ac gerunt. Aio enim, quod
si quidem aliquis proficit, adhibeat; sin minus, i n lerim lenipori cedat. Tempus cnim ett, ut Salomoni videtur, omni rei **. Quare oportet sermones
qui animam confirmant, hominibus ante vexationem inferre; ut si quid forte pravi acciderit, mens
prius armala, recta ralione- possit id quod illatum
est, perferre. Unde, amice Clemens, si cupie quae
ad Deum pertineot cognoscere, a Domino et Deo
* Salvatore noslro Jesu Christo, qui humamim
genus docftt scientiam; ab eo solo discere potes ;
quia solus novit veritalem. AJiorum enim si quia
aliquid cognoscit, ab eo uno, aut ab ejus discipulis traditum accepit.
XXIII. Est autem ejus sententia : Deum unum
XXIII. ,
, , esse in tribus personis, cujue toius mundus opus
, est, quique jastus exsislene, aliquando cerle uni. . cuique pro actionibus retribaet. Necesse quippe
, \ omnino est, ut qui asserit Deum nalura esse ju
. ; s t i n i , etiam credat immortales esse bominuin ani , \ , mas. Quouiam ubi erit justilia ejus? quando a l i , qui, ccm pie vixisseiit, tamen male babiti, per
| , - vira t roedio sublati s u n t : quidam vero, postquam
. \ Q vaMe impii exstilissent, atque vit luxui ac deliciis
Indulstsseiit , coinmuni tamen bominum morte
, ,
obierunt. Quandoquidem igitur absque ulla con
,
-^ , tradictione Deas, bonus cum sit, justus etiam eet;
, nec aliunde justns esse cognoscetur, nisi anima post
, , separationem a corpore, sit immortalis; ut quando
* , \ in resurrectione suumcorpus recuperarit, malus
, , qnidem, lanquam qui bic bona reeeperit, ibi pro
iid qaae deliquit puniatur; bonus autem, bic pro
, , , delictistastigatos, illicquasi in sinu justorum, ha>
\ . , ree bonoruro conslitualitr: qnandoquidem igitur
Deus JQSIUS est, conslat inler nos, judicium ouo , \
, , que iore, el animas esse immorlales. Si quis vero,
;
quemadmodum Samaritano Simoni placet, et non
ut veritatis doctrina vult, Deo concedere nolit,
D jastam esse, cui jam aliquis id Iribuere poiest?
X X I V . His auditis, cgo Clemens, Et quisnam
X X I V . , \
, , - est, dixi, iste quem aiunt, Simon Saiuarilatius,
, . , gcire vellem. Respondit autem Petrus : Si cupis
!, ' discere, licet tibi ab iis cognoscere, a quibus et ego
' . \| cuncta illius intellexi. Vocatisqae Aquila et Nice
'
ta, praecepit eis, ut mihi omnia ad Simonem per . - linenlia diligenter enarrarent. At i l l i , Deum atlc , ' stati se nullatenus a veritate decllnaluros, bunc
. \ in modum res ejus exposuerunt. Ac prior Aquila
* , ,
coepit ita dicere : A u d i , cbarissirae frater, ut tu
. \ ,
. \ , ,
, . ,
, .
^ ,
* tkn, ,
. ", ,
,

,
, .
, ,
.
M
%1
VARIiE LECTIONES.
CUment. hom i , c. 12,elc.
cogn., I. v i n , c 6.
w
PATROL. GR.
U.
e1
E c r l c , I.
H a l . .
"Dccslinal.
Decst in al.
I. fie16
S. CLEMENTIS I ROM PONT. OPERA DUBIA.1
492
quoque accortte cognoecas omnia viri illiue; cu* , * .

jusnam sit, et quis, et uftde; et qusenam sint quse \ , xal , x a l \ , xal
, \ .
fticit, et quo modo, quamque ob causam.
X X V . ,
X X V . Simon igilur patre quidein Anlonio, ma ', ,
tre vero Rachele orlus est; nalione Samaritanus, ex
Gitthis, vico qui non minus quam aex acboenis ab ,
urbe Samarilanorum dislat. Hic Alcxandriae iEgy- . "
, '
pti commoratus, ac in Graeca doclrina plurimura
exercitatus, el arte magica pollens, atque insolen , \ ,
lia elatus, se vult existimari esse virltilem sr.pre- \ \,
m a m , ipso quoque superiorem Deo qui lotum
, \
orbem produxit. Interdum vero sc Ghrislum signi- . \
ficans, Staotem appelhft. Eamque appellalionem
(8). \
usurpavit, quasi qui semper constiturus sit, nec
, \, xal
babeat corrupltonis causam qua corpore concidat
, , .
-
m R
Nec vero Deum raundi conditorem, supremum esse ,
a i l : nec mortuos aliquando excilatum iri credit.
* .
Hierosolymam negat, moniem Garizimura subsii , \ .
luit. Pro vere Ghrieto Deo nostro, seipsum praedi' ,
cat. Legem, propria praesumptione aliler interpre* . ,
talur; et judicium fore quidem dicit, verura non ex- , \ , $
spectat.
.
& X V I . Ut autem ipse religionia opinionem i n X X V I .
vaderet, factum est h a . Joannes quidam exstitit
, . qui singulis diebus baplizaret: et qucmadraodum
* \
Domino fuerunt duodecim discipuli, duodecim
\ ,
mensiura solis gerenles mimerum; sic ei quoque \ ,
fuerunt iriginta viri principes, menstruam lunae ,
rationeui implentes ; inler quos et una quaedam
\ ,
eral mulier, vocata Helena; ut ne boc quidem abs- Q . " ,
que prameditalione esset. Gum enim mutier dimi-
dium sit viri, iraperfeclum tricenarii consiituit nu- \ , merum; sicut et in luua, cujue incessus noa . ,
\ .
perfeclum mensis eursum conficit. Porro horum
ftrigiuta, Joauni priraus ac probatissimus erai S i mon.
X X V I I . Post mortem autem Joaiinis, Siuion,
XXVII. ,
assumpla Helena, oberrat, plebem conlurbans, d i , ,
censque eam Heleuam de supremis coelis in terras , .
delalam esse : cujus gratia, inquit, Graeci et bar-
bari bellum gesserunt, imaginati speciem veritalis:
, , ,
et edens roulta prodigio&a miracula ; ita ul nisi co- \
, ,
gnovissemus eum illa per magiam efficere, ipsi
quoque fuissemus decepti. Nunc auicm quando ve- \ .
sanus ille voluit eliam imponere bominibus reii- \ , '
glosis, ab eo secessimus. Etenim caede se inquinare
. \ ,
ccepcrat; sicut nobis adhuc araicis velut amicus pa ,
tefecit; quod cum pueri aniiftam a suo oorpore se , ^ \,'parasset, infandis quibusdam adjuramcniis futuram
,
adjutricem ad eorum quae ipse vellet rcpresenlaiio \ , ,'
1
7 1
7 1
7 7
V A R U 5 LECTIONES.
ClemeiU. homr n , cap 18, 21, a c .
. al. , ut Clementin. , 22. COT.
al.
.
al. et .
al. .
al. Clemenl. inser. .
al. ,
'
al. .
Clement. bom. , c. 25. Rccognil. 1. u , c. 12, etc.
al. ut Clement.
a l . \ el .
M
7 1
T e
7 1
7
1
7 1
7 7
VARIORUM N Q T i E .
(8) Xptcrdr kavrbr .
Mirum in nulto exemplari anle pnni
, quod et Clementtoa babent, el seaucnlia
nostuiant. An vocem noiTintellexit metaphrasias

Vide nos ad Recognit. I. LXXII. COT.
494
CLEMENTINA. fcPlTOtffi t>E GCBTIS S. P E T R I .
493
!, . , - nein; puero in imagine dclineato, conaoeraiam baberet imagioem in quadam interiorl jedc, in qua ipse
, ' .
caperet somnum. Quapropier, damnata ejus impietaie, abscessimus ab eo.
X X VIII. , *
XXVIII. " Hac cnm Aquila dixiaeet, fraler ejoa
' ', , , Nicelas : Necesee esl, fraterQemei, ioquit, ea roe
*.
commemorare, quae ab Aquila praetermissa sunt.
, - Primum equidem Deus iestieest, nos in DUIIO opere
, ' - irapio adjuvisae eum; sed illo faciente, tantum spe. \ , classe. Et quandifr opera innoxia edebat, delecuba \ ,
m u r : quando autem quae per magiam itebant, per
, divinitatem se faoere, ad pios homines decipiendoe,
,
dixit, non amplios eum pas&i surmis, quamvis mnlta
\ nobia promiueret; primura quidem, fore ulteat, \ *% \
plum et etaluae nobis exstruerentur, diique existi%
8 1
, , \ ^ maremur; ilera a regibue magniiicaremur alque

.
denaremur publicis.honoribus; nec non inOnila vi
pecuniae dilesceremus*
X X I X . H s c , et alia q u putantur majora, nobis
X X I X .
, , pollicebatur, modo ui cum co vivenies, pravtim ejtts
, roolimeu tacereimis, qeafiaus ei euocederet. A u a . * men assensi non sumus : quiuimo consilium dedk
\ - mns, ut ab isia vccordia desisleret; diccntes ei :
, * Cessa *b hujusmodi audaci fadnore. Deus essc non
* potes : lime euro qui vere Deus est; cognosce (e
, esso hominein, breveque ease lempue vitas l u .
. , \ , Quanquara adinodum locuptot, vel etiam rex eva seris , cxiguo viue tue spatk) panca suni quibve
\ - flrueris : e l viventem impie, a>ierna poona manet.
.
, Qiiare auctorea suttius, Deum vcrearis, a quo judi' \
cari debel uiHtiscujusque anima, pro iis qaae bic
.
gessit.
X X I X . , .
X X X . Haec ille andiene, riait. Cumque dicere
m a s : Gur eos frrides, qui tibi ulilia suadent? llle :
&$; * , , - Rideo, Inquit, stultara opinionem vestram, quud
, credilis immorUlem esee hominie animam. E i ego
. , respondi : Non mlramnr, Simon, si fallere no*
, , ' - conaris, sed obstupescimus, qua ratione etiam le
\ . ,
ipee derjpias. Effare igitur nobis, Simon; licet alio , \
rum nemo comperiam haberet, animam esae i m , ' \ ; mortaleni; tu tamen et nos habemus : lu quidem,
, , \
u l qui eam a corpore bumano diremisti, qui collo , - culus es, qui imperasti: nos vero, ut qui adfuimus,
, , , \
et Impcrium audivimus, et quod jasetnn est vidi . KaV ofta mas clare. Ad baec Slmoii : Ego qaidem scie quid
\
dicalis; vos auiem nescitit qua de re loquamlni. Ac
\ * \ , ego Niceias d i x i : Qaandoqnidem ecis, edissere:
, ,
quod si neeciai, ne existimee decipi nos poste, dum
, . ,
ais, te quidem srire, noa auiem nequaquam. Adeo
,
enim slolidi non sumus, ut nobis vafram ioseras
^ ,
sospicionem; redigasque nos in tuam potestatem,

.
existimames aliquid ineffabilium cognosci a te.
8 1
8 8
8 8
8 4
8 8
X X X I . \ * *
,
X X X I . Reepondit Siroon: Qnod quidem disjunxerim animam ab bumano corpore, novi vos scire:
V A R I i E LEGTIONES.
Cfement. hom. n , c. 27, elc.
al. inser. \ .
al. . Paulo post
abest a duobus ross. GOT.
al. el .
al. . *- al. .
at.
.
al. .
al. . al. . COT.
al. prapon. \
. al.
M
8 8
8 1
8 1
8 8
8 8
8 8
8 8
495
496
quod vcro nonanima defancti ministret, sedalt- A ,

quis daemon, qui se animam esse stmulat, novi " , vos ignorare. Et ego Nicelas excepi: l n viia mulla * \
incredibilia audivimus : hoc (amen sermone a m e n -
.
tiorem nos u n q u a m audittiros non speravimus. Nam
,
si dsemon fingit se animam mortui esse, quinam
erat animae usus, ut a corpore separaretur? Nonne , ;
ipsi praesenles audivimus le, cum a n i m a m e cor- ,
pore adjarando evocares? Et qua ratione, uno ad- ; \ juralo, alter non adjuratus, laftquam veritus obe,
, ,
dil? Nonne etiam tu aliquando a nobis rogatus, ;
quam ob causaru interdum cessarent assessiones, ,
rcspondieti : Quia aniina, completo super terram
, ,
tempore quod in corpore peractura erat, ad i n - ,
feros vadit: ac subjunxisti, animas eorom, qui
,
propria morte obieruni, quoniam in inferis hinc ^ , $
secedentes eustodiuntiit*, non facile perroilti ve- ,
iiire?
;
X X X I I . , "
X X X U . Haec Nicelas cum protolisset, Aquila
iterum d i x i t : Cuperem a te id unum discere, S i - *
mon; eive anima s i l , sive daemon, id quod adjura- , , ,
t u r ; cujusoam tandem metu, adjuraiioiies non con- ,
temnit? Siraon : Poenas, inquit, persoluturani ; * , , . *
se intelligil a n i m a , s i non obtemperet. Aquila vero:
Itaque si a n i m a adjurata venit, etiam judicium
" ,
i e t , Si ergo animaB eunt immorlales, omnino et . ,
judicium erit. Quamobrem si eos quoque qoi in
. "
nalara aclionem sunt adjurati, lumqtie non oblem- , peraruiU, condemnandos ats; qiio modo tu non
, limuiati, eos cogere, cum qui coguntur, prppter , , coniiiraaciam punianlur? Nam te j a m non essc ' ; ' ;,
mn'ctatum pro iis quae designasti, mirum non est: * ,
e u m judieiuni nondom sit, ut l u quidem poenas des
,
eorum ad quas coegisti; quod auiem coactum est, ,
veniam ao.cipiat, quia malo facinori adjuramenium . ' ,
praetulerit. Simon autem, h i s audilis, i r a per- , , .
c i i u s , mortem, nisi taceremus, nobis minatas
osi.
9 9
9 8
XXXIII. ,
X X X I U . Postquam AquiU baec dixit, ego Clemena interrogavi, quaeuam essent miracula quae * * .
faceret. Rli vero responderunt: Facit ut statuae , ,
ainbulent, in igne volutans se, non uritur, interdum * ,
volat, ex lapidibus panes facit, serpens flt, in ca- , ,
pram iransformatur, duas facies oslendit, in aurum
, ,
convertitur, portas occlusas aperit, ferrum solvit, D * ,
in conviviis simulacra formarum omnigenum exhi- , bet, facit ut in domo vasa spontc ferri ad ministe- *
rium videanlur, nec cernantur qui ferant. Isia me- ,
morautes audiens, mirabar: testabantur atitem
. ,
ipsi talia se vidisae.
*
XXXIV.
flis ita enarratis, venil Zacchttus,
X X X I V . ^,
ista Petro significavit: iam nunc, Petre, tempus * " , ,
est, ut exeas ad disserendtim cum iis qui convenerunt. Multa enim turba iii atrio congregata te op. 99
9 8
9 8
VARIJE
LECTIONES.
al. inser. ; vel .

al. inser. . . aJd. .
al.
al. . Clement. . * al. .
I. s. Recogn. , 9. Anast., Cedreii., Nicepb.
4 d d . .
al. inser. .
Clemenl. noni. , cap, '\ elc. Recngn. I. n , c. 19, ctc.
H
9 1
9 3
9 8
91
9 8
9 9
187
CLEMENTLNA. EPITOME D E GESTIS S. P E T R L
, - peritor; quomm medio tanquam aliquis beltt
' . dux ab iis protectus ac stipatus constitit Siroon.

, Hoc audiio Petrus, cum oralionis gralia secedere
me jussisset, qui nondura congecutus faeram sata
,
* ', , , tare baptisma; ad jam perfeclos ac baptizatos,
Surgentes, inquit, oremus, ut Deus pro euis per. ' - petuis miserationibus opituletur mihi prodeanti ob
. , salalem bominam ab ipso creatorum. Ulque hoc
, dixit, oratione facta, exiit in atrii locom subdialcm et magnum, quo multi convenerant, ut fierent
\, '
. \ aoditores eorura quae dicenda essent. Slans ergo,
, cernengque uijiversuni populum summo curo stlen tio oculos in ipsum conjicere, ac Siraonem Magum
in medio stare, hunc in modum loqui cuepil:
%
9 4
19#
X X X V . . ^ X X X V .
Pax sit omnibus vobis, qui parati estig
, dexteras dare veritati D e i ; quam, magnum nempe
- ac incomparabile cjus munus in hoc mundo at Su
, salutationem vobis ante sermones doctrinae accla , - memus pracepit oobis qui misit nos Dominus
, Jesus Ghrislus, Filius Dei v i v i ; quo si aliquis inter
* vos sit filius pacis, per doctrinam noetram pax
, eum coinpleciatur; si quis aulem vestrum eam
accipere nolil, tunc et nos excusso pedum nostro, \ ruro pulvere in leslimonium, ad aliorum domos ac
, - civitates abeamus *. Ac vere dicimus vobis: Tole \ . \ *
rabilius erit in die judicii, foiese in terri Sodomo" \ (&(* rum et Gomorrbae, qaam in loco increduliutis :
, - primo quidem, quia non poluislis ex vobis agno * , ' - scere veritatem: secundo, quoniam de nostris cum
1
* ,
' , *
, \ .
,
' . ,
\
, \ , ' \ ,
.
X X X V I . , \
\ , \
, \ ,

, ,
n
, ;

. \ '
,
* ,
\ ,
' , , , \
. \
, ,
, , , , ,
R
audieiilis, non venistis usque ad n o s : terlio, quia

etiam nobiaad vos profectis non credidislis.Quare
gratificaules vobis, ultro oraroue, ut pax nostra
veniat super vos. Si ergo eam babere vuliis, oporlet vos alacri animo suscipere habilos de pieiale
sermones, alque Deo placitam amplecii vitam; ut,
pia justaque vita transacta, eternorum bonoruui
baeredes sitis.
X X X V I . * Qua cuin Pctrus dixisael, ac de opertbus Dei docoiseet, quaDlaque bona a Deo boimni.
einl donata; atque multa monuissel de monarcbia,
id esl uniue Dei principatu , Simon exlra turbam
voce magna infit: Quid astantem tibi imperttam.
maltitudioem vte meuliendo decipere, dum per-*
rsuades els, deos. nec uominare licilum esse, nec
dicere ? cum publici Judaeorum libri mulios deos
asscverenl? Et vero uunc coiam omnibus, ex il$
libris lecura disputare volo de eo, quod deoa. exsistere sit existimandum : et prius de eo Deo quejua
prolulisti, osteudo eum non ease supremara ae omnipotenlem Providenliara ; quja improvidus futuror p esl, imperfcctus,. indigeos, ac omoino non
bonus. Quo, nimirum, demonstrato ex Scripturia,
quemadmodum ego assero, restat ut sit alius Dcus
VARIiE IXCTIONES,
llecogn. 1. n,c. 30. * MaUh. x, f i .
al. , a l . .
sil. inser. .
Marr. , i i ; Luc. x , 5. au .
* Clement. bom
, u i , c. 38, ctc. I. s. f{<fv H 57.
Cedren.
, M
500
S. GLEHENTtS 1 ROM, PONT. OPERA WJBIA.
4*
In Scriplura non commemoratua, prascius futuro-

rnm, perfectui, non indigeni, bonas, ab ompibus
, *
malis liber : ille aulem qucm loqueris, mundi opifiex, contrariis oppositus esl.
X X X V I I . Sialim ergo, qui ad ejus aimilitodinem
X X X V I I '
facius est, Adamus, eliara caecus crealur, propter , \ , * \
quod ei transgressor iiivenitur, atque a Deo ejici , \
,
Uir, morieque mulclalur. Simili quoque modo, qui
^ . \
flnxit illuin, quandoquidem cuncla aon vidct, in
, , \
Sodouioruui exitio, Venite, inquit, el detcendentet
, , ,
videamus, an tecundum clamorem ip$orum, quiad

me venit, perficianl; *in minus, ut tciam , el igua- , , \
r bc oslendit. Quando auieni dicit de Adamo : , \
Ejiciamus eum, ne forie extenta tnanu tua aitingat
' , *
lignum vila, ei comedtt, et wvel in aternum ; i n

viilet. Gumque scriplum est: Secum reputavit Deus, , , .
quod feciitet hominem ; et poenitentia ducitur, et
,
ignorat: nam illud, $ecum reputavit, consideratio , *
rst, qua aliquis ob eorum quae cupit ignoralionem,
, , '
fiiicm diligcnter explorarc v u l l ; aul esl pcenilentis , , \
de re qusc pnelcr sentcntiam contigil. ftuod eliam
.
ecriplum est: Odoratus e$t Domintu edorem $uavi *
tati$ * ; indigends c s t , et nidore carnium delecta- , , \ \
tum fuisse, non boni. Teniareaulem, siculscriptum
, . ,
esl : Tentavil Dominus Abrahamum ; mali e*t, ,
ac ejns qui ignorct exitum patientia?,
, .
11
1 9
1 9
1 9
1 7
X X X V I I I ,
XXXVIII. Sicque Siinon, multis Scriptarae diciif,
male assumptis probare nilcbatur Deum perinde ac ,
homines omni perpessioni obnoxiura esae. Tum Pe- . \ trus: A n , inquil, qui malas ac plane improbos est, C * $, \, \
, ' , nullatenus velit se ipse arguere in iis qoae peccat,
responde mibi. Simon respondit: Minime velit. E l . \ ' ^, ' \ 6
Petrus: Qoo modo igitur malus ac improbus esse * \
pniesf, Deus, cum ipsius voluntate opprobria i n , *
illain conecripta, publioe propositaeinl? A c Simon: ; \ *
Fieri poteat, ut illius reprehensio citra Ipsius seiH '
' . \
leniiam ab alia Virtulc s i l scripla. D i x i t P e t r u s :
.
Prinaum ergo h o c quaeramus, Si suo quidem c o n , *
Bilio sc rcprehendit, u i tu prius ultro confessus es,
improbua non est; sin vero alia Virtute, inquiren- , * '
dume&t'ac omDibus viribus examinandam, num , { \ \ ,
quis eum qui solus bonus exisiat, omnibas malis ,
.
aubjeoe?U.
9
X X X I X . Et Simon: Manifeslura esttenolle au- )

dire ex Scripturis reprehensioiiem Dei tui. Ac Peirus: Ipse id facere roihi videris; qui enira ordinem
quxstionia viiat, exameti verum fieri n o n vull.
Unde ego qui ordine utor, et volo primum scriptorem considerari; manifeste cupio rocta via incedere. Tum Sinion : Prtmo fatere, an vera sint
scripta sunl in ipundi opiOcem; nec sit omnium supremus, cum juxta Scripturas omni nequitia3 sit
obnoxius; et postea scriptoreni nuaereraus. Petrus
X X X I X . \
.
*
,
. " , \ ,
. \
,
, ,
, \ -
a l . add. \
Forte ,
e.divino paradho.CEER.
a l .
"
Gen.
, 1.
Gcn. , 22.
Gen. , 6. " aL
.
a l . \ .
a l . , al. .
a l . .
al. .
Geo. v u i ,
I" I . " "" al. .
'
Gen. , 1.
al. . al. .
Clement.
7
1 9
8e
1 9
l e
1 0
1 8
11
1 8
001
CLEMENTUNA.
E P I T O M E DE
G E S T I S S. P E T R I .
pov " . \ * autera; Ne idde me videatur, resf>ondoo. Ego aio,

isla, quae lihi ceneeniur adversus Oeum scripta,
" , .
, vera quidem esse; verum etiam sic, non ostendere
* \ , Deum exse improbuui. Qui ergo, inquit Simon, hoc
. * , , potes asiruere?'
;
XL.
A l Petrus: Adamum dicis caecura formaX L . \ *
, . tum esse; quod tamen iile non erat. Non enim caco
* pracipiens ostendisset, ac dixissel: De Hgno auttm
, . \ - scientice boni et mali ne guttelh Et Simon inverptcov * * .\ ten$ respondil: Caecam dixit meniem ipsius. Ac
* , Petrus: Qua ratione mente c&cus esse poteral,
, qui antequam gustasset fructum, convenienter crea \ ; tori ipsius, propria omoibus animalibus imposuit
* , nomina ? Simon vero: Si Adamus praenotionem ha ; \ buil, quare non pranovil serpenlem qui ejus uxo * , rem decepit? Rursum Petrus : Si prsenotionem no
babuit Adamus, quo modo filiis suis, simul ac eali
, \ ; sunt, ctiam Domiua imposuit secundum futuras
, , \ aotiones? primum vocans, Gain, quod inlerpretatur
", cemulalio; qui etiam, semulatione ductus interfecit
' fratrem suufn Abel, quod interprelatur luclus; s u . ' per eo siquidem primo occiso, parentes luxerunl.
, . Quod si Adamus, qui Dei opus crat, praenotione
, , , - praditus fuit; multo magis qui condidit eum Deus.
.
Tu autem, Simon, cum male intelligas divinaa
Scripturas, obturato ore tace.
X L l . Porro quod scriptum est: Secum repulavtt
X L I . ,
Dau
quasi utatur ratiocinalione propter igno *
, - rantiam; et adhuc: Tentavit Dominus Abrahamum",
ut cognosceret an is ferret patienter: illud eliam:
* \ *
Descendentes videamu, an secundum clamoremipso , - rum, qui venit ad me, perficiant; sin minus, ut
, \ iciam **; ac ne sermonem longius protraham, cla , rum sensum ac intellectum habent ea testimonia,
nec Deum de ignorantia arguunt; licet id tuam fu, *
, "* gial intelligeniiam. Quod autem revera prasciat,
ideo dfcil Abrabamo: Sciendo scies, quodperegrinum
' , , ' erit semen tuumin terra non sua; el in tervitulem
redigent illud, et affligent, et depriment eos quadrin genlis annis: gentem aulem cui servient, ego judi cabo: post haec vero exibunt huc cum multo apparatu:
' , tu autem abibis ad patres tuos cumpace, nulritus iu
senectule bona: quarta vero generalione revertentur
' M
1 4
. - ^ : " . Et sane ista q u post multas generaiiones

, eyenlura eranl, oslendunt quod praenoscat, et ma \ .
nifestissime ac certiisime sciat.
X L U . \ ^, \X L H . " Itaque de isiis rebus inquisiiio ad ter ,
tiam quoque diem producta est. Quarlo aulem iliu, . \ cescente, Simon in Tyrum fuga se abripuit. Nec
^ - mullis post diebus quidam illinc venerunt, ita re xty ,
nuntiantes Petro; Simon, magnas prapstigias Tyri
\ , , \ edeiido, multos incolarum perculil; leque pluribus
1 1
, k
Mallem legere , Latine, dixi. EDIT. PATROL.

VARLE
LECTIONES.
al. .
* al. add. ,
f 42, eic. Gen. , 17. * Gen. , 6. G e n . x x n , 1.
Gen. x v u i , 21
^ Gen. xv, 13,
aJ. x\ .
a
' '. - Ctemeni.
al.
boin!
.
M
ft
, 1
, f
Clemeni. bom. m ,
t k
al. .c. 58, clc. > * ai.

M
805
S. CLEMENTIS I ROM.PONT. OPERA DUBIA.
504
calumiiiis odiosum effecit. Qune postqoam audivil .

Pelrns, insequenli nocte, omtii populo cojtgregalo: , \
Qtiatiduqiiidem, inquit, cum ego properarem ad
, ,
genles, quae muhos deos asserunt, ut pr&dicarem , \
ac docerem unum esse Deum in tribus personis, \ , ,
creatorcm coeli et terrap, omniuinquc qua in iiscon- , \ ,
liiientur, quo bomines, dilecto eo, posscnt salulem *
consequi; praeveniens diabolus, Simonem premisit, , ,
ut persunderct bominibus cunclis, colere deos qui , noii sunt, utque rccusaient credere in unum Deum ,
qui universa condidit, turo visibilia, tum invisibilia; \ * idcirco oporiel me cho assequi cura, ne dor.trina , Simonis, diutiusimmorata, omnes penitus invadat.
, .
M
XLIII. ' X L H I . Quare necesse esl aliquis pro me locum

. \ ,
meum supplcat. Atque cuncti Deum inlente oremus,
ul eum qui dignus sit, Deus designet. Quibus . diclis, imposuit manus Zaccha?o, et a i t : Here Do- , ,
mine, Paler Domini Deique ac Salvatoris nostri \ \
, *
Jesu Cbristi; per Spirituiu tuum sanctum ac adorabilem, tu hunc tuere, qui pastor srit poputi l u i , , ,
quein elegisti. Haec ubi dixisset, ad populum i n l i t : , . \ ,
Quicunque bapiizari vuliis, ex crasiino die jejunare " ,
incipite. Post tres autcm dies, cum baptizare coepis- .
, \
set, vocavit me Cleinentem, Nicelam, et Aquilam ,
, *
ac dixit:
X L I V . &'
X L I V . Tyrum profecturus post septem dies, volo
iiti vos celeriter eo adveuientes, et apud Chana- , |*naeam Bereuicen, Justae filiam clam hospitati, om- , \ ,
nia quae ad Simonem pertinent investigetis, ac dili- \ , genter mibi perscribatis. Quapropter jamjam cum ^ , .
pace pergite. igitur relinquentes eum baptizantem,
' . \ ,
in Tyrum Pboenieiae profecli sumus: ct apud praedictam Chananaeam diversati, acceptique ab ea \
, \ ' splendide ac honorifice, statiin de Simor.e locuii
euiQus, his verbis: Simon islc Magus, in disputa- \ ,
tione, quam cum domino noptro Pelio Caesare , ,
habuit, superatus, slatim eo habitu quo crat, buc
se profugus coniuiit; atque in eum maledicta con- \,
jicieos simplicioruro animas abripit: cumque ipse , \ ,
magus sit, illum magum appcllat; ei ctim sit impo- \ ,
slor, aposlolum imposloreni proclamal; quique in \
oranibus devictus f u i t , seque in fugara turpiter ** \ , \
conjecil, vi.cisse se prolitetur.
, .
X L V . Berenice aulem, ipsa quoque ita rera baX L V . * , \
bere leslata est; et reliqua alia per se addidit. [) \ *
Phantasmala cnim, inquit, postquam is huc ad- . , -,
veiiit, et spectra ac siuiulacra quotidie in ftiedio foro , \
faciens, totam obstupefacit civitatem : nam sta ,
tuae quidcm moventur quando ipse pertransit; et
, \
vero ssepe umbrae ei praeeunl, quas et defunclorum
" , \ animas nominal. Mullos porro qui eum prasligia- .
torem dicebanl, cum postea ad convivium vocasset,
\ , et bowem niaclasset, ipsisque in escam dedisset;
, , \ ,
variis morbis implicuil; alque daemoues eis immi- . \
s i l : in suinma, mullos afiQigendo, deus esse exisli- , . "
8 8
1 8
8 8
% l
VARIiE L E f T I O \ E S .
Rec. I. , c. 65, elc.
Clement. hom. m , c . 72, ic.
r.. 1,eic.
al. .
al. .
Deesi in al.
Ironus, Nicepborus. ** al. .
, e
8 8
4 8
4 1
a l . .
al. .
, T
8 8
Clement. bom. iv
* Anasiasius, Cc1 8
CLEMENTINA. EPITOME DE GESTIS S. PETRI.
505
506
,
.
, , \
,

,
.
X L V I . ,
,
. \ \ '
, , . , \ , ' ,
\ * \

, \
,
, \ .
* , . ' , \
*
, ,
,
.
matus est. Quocirca puto quemquam valilurum exstingueretantura igiiem acoensum. Quare, ea
gratia ut vos in periculum non veniatifr, hortor ne
quidquara adversus eum tentetis, aniequaro apostolus Petrus venerit,qui, Domiui ac Dei noetri Jestt
Christi probatissimus discipulus, poterit solus contra taniam potentiam dimicare.
X L Y I . His a Berenice dictis, nos mane cuncu
de Simone cum scripsisseroue, ad arabulationem
oonveriimus gradum. Et contiuuo Appion cum aiiia
Iriginta occorrit nobia, Appion is, cujus ante meutionero feciinus. Ac simul atque me vidil, salutan
ac osculatus, Hic est, ait iitis qui cum eo eranl,
Clemens, de quo multum ad vos sermonera habui,
de illius nobilitale ac rooribus liberalibu*; quod
ex genere Tiberii Cassari*. el in omm Greca d i sciplina exerciutus, a barbaro quodam qui vocatur Peinis, fraude compulsus esset ad perageodot
ac pradicandos Christianorura ritus. Quare rogo,
adjuvate me in illo corrigendo. Nam coram vobis
eum interrogo; ac respondeat mihi, quandoquidem
arbiiratur quod se u i pietatem colerei, dediderit,
quo modo non e l maxime impius sit, qui patrio*
dereliquerit, declinaverit vero ad barbaros atqno
alienos el monstrosos mores.
X L Y U . Et ego ad illuin : Tuam quidem io me,
X L V I I . ,
, * inquam, praclaram voluntatem, acceptam babeo;
at ignorationem amolior. Scilicel praeclara quidem
. ,
, voluntas est, duin in i i s , quae tibi bona vidcntur,
me versari cupis: verum cognrtio non recte babet;
,
. \ * ignoras enim quod prsetextu amicitia*, nos in frau , , - dem voces. Et Appion : Num ergo ignoralio tibi v i , ; detur, inquit, patrios ritus scrvando, cum GraecU
, , sentire?Ad qu&ego respondi :Qui vitam pie agere
* , , statuit, non oronimodis debet patria instituta ser , . vare; aed servare quidera, si pia 8int,abjicerevero,
, , si ita se uon habeant. Usu enim venire aolcl, ut
, \ * aliquis palre impio natus, et volens vivere pie, no. \ * ; l i l palris mores imitari, eosque ad vestigium con ; , sectari. Ad hsc Appion^ Quid ergo? patrem tuum
, \ ais non bona vita fuisse. Respondi cgo : Mala q u i . dem eum vita fuisse non dixerim; nisi quodtfaUia
; . \ ac pravis Graecorum fabulis babuil iidem. E l i l l e :
, , , , Quaenam, inquit, sunt isUe fabul? Ego vero exci .
. pieiis, dixi : Non recta de Deo opinio, quam, ai
aequo anirao fers, curo aliis discendi cupidis audies.
4 6
48
XLVIII. , . \
,
, .
\ ,
.
XL1X. , ,
\ .
\ ,
< ,
X L V I H . Quare ante dissertationem, secedamua

in aliqoem locum, qui majorem quietem pnebeat.
Et eo progressi, ubi pura erant gelidorura lalicum
fluenla, et viridium oranis generis arborum oblectatio, consedimus. Gumque omnes me ttiis oculis
intuerentur, buuc in modum alloqui eos coepi.
XLIX.
Multa est, viri, diflerentia inter veritalem atque consuetudinero. Ex GraBcis enim alii
multos deos malos pluribusque perturbationibus
obooxios fnduxerunt; ut qui sirailia patrare veint,
8 8
Lge \ . . PATROL.
^P . . 5".
a l
) V
"
a l
47
VARIAJ LECTIONES.
aL . " al. -.
af. .
8 8
I. Recogn.
8.
507
CLEMENTIS
ROM. PONT. OPERA
DUBIA.
508
Mlos malilto patronos babeant. Alii vero fatum seu

genesiii et natale invexerunt; ac praeter illud, neqtie pali neque facere queniquam posse aiunt; ut
cura exietimaverint neminem praner genesin quidquam vel facere vel pali po&se, facile ad peccandum accedant, et post peccatura non ducantur pcenilentia impie gestorum. Alii aulem praesenlem rerum slalum providentiae expertem esse decernunt;
alque sua sponte universitatem haoc ferri censeut,
Domino nullo praesidente : quod sarie omniura est
durissimum; ita Deum blasphemare, et ab orani
universae natune expellere provideiitia, ot ei asse, ratur neminem esse qui prafectus sit, ac provideat
ct univerais pro merito attribuat. Quare qtii isla
opinantur, n o n facile boneslara vitam ducunt;
quia impendens periculnm nou praevident.
/
, \ *
,
, ,
0 , , ' . "
,
, ,
, \
, \
, '
($
. .
L . A l vero doctrina eorum, quos barbaros vocatis, raaxime pia est; qus unum Deum, et opiflcem
totkis hujua muadi introducit; oatura bonura ac
justum : boDum quidem, ut qui poenitentibus deHcia condonet: justum autem, ut qui unicuique
non puenitenti, pro factorum merilis retribuat. Singtjli namque, dum exspectant futurum erga ipsos
Deicuncta intuentis judiciuro, ad temperate vivedum majprem impelum capiunt: et qui vilara moVeratam traduxit, aelerno supplicio Uberatur.
L . , , ,
, {
, \
,
* , , *
, .

,
\ , .
Ll.
Porro, dum uniuscujusque eorum, qni
apud vos dii noininantur, irapios actus redarguo,
Jovis, Neptuni, Plulonis, Apollinis, Bacchi, llcrculis, ac singuloruni (quos neque ipsi ignoratis, ut- Q
pote in Gracorum litteris instituti; qoas vilas edocti estis, u l tanquam deorum aemulatores gimilia
peragatis) et ab ipso primum, si videtur, raaximo
rege iove o r d i a r . lllius quidem pater Saturnus,
Rberis suis, ut fertur, devoralis, et adamantina falce
demcssis patri genitalibus, pietatis erga parenlea,
et amoris in liberos, iis qui deorum mysteria tsmulantur specimina ac exemplaria praebuit. Ipse vero
Jupiter patrera suum vinclum, in Tartarum pracipitavit, et alios deos p u n i t . Pro iis aotem qui ne
fandam patrant obscenitalem, Metin cum genuisset
absorpsit: porro Metis eral semen; infanteni enim
absorberi impossibile. defensionem vero eorum
qui puerorum indulgent amoribus, Ganymedem r a pit. E l adulteris in adulterio opem ferens, ipse s a - D
pe moechus invenitur. Ad sorores etiam duceodas
invitat, ipee congrediens cum sororibus, Junone, et
Cerere, el Venere coelesti quara nonnulli Dodonam
vocant. Iis vero qui cum fiiiabus comraisceri volunt, cum Proserpina eongraesus, exemplum i m probum ex fabulis" efficitur. Alia quoque innuinera
impie gessit; u l ab impiis homimbus propter exsuv
perantem inlemperantiam fabulosum dogma de illius
LI- *
, \
, \ ",
\ , \ (
,
, , ,
), ' ,
, .
, , ,
,
\
, ,
.
" , ^ ,
. ^
, , , .
, .
, . ' ,
, ", ',
" , .
,
,
. , , ,
.
8 1
8 1
88
17
18
88
88
88
8 1
al. .
deest in al.
al. .
* Rec. 1. x, c. ! 7 , e l c
a l . .
aL
.
Clementina, hom. v, c. 12, e l c . , bom. 6, c. 2.
Epipbanius haer. 26, n. 16.
al.
.
. Lege , ubi et aiu>$ Deus puntt: nam ^^ non conYemt
Cum . Vide bac de re Heiodi Theogoniam. G u a .
al. .
8 1
8 8
8 1
8 T
8 8
8 0
81
8 8
8 8
510
CLEMENTINA. EPITOME DE GESTIS S. P E T R I .
309
, - divinitate iroperilis persoatum faerit. " H i s e g o uon

, , temere condemnatie, ad Deum qui soius bones est
\ - confugi; cum fidem certo judicio habuissem, qnod
, \ * ex Dei justo judicio, el lex fixa sil ac deflniU, et
aniiua omnino pro dignitate eorom quae gessit a i i .
quando receptura sit.
L D . , **
L H . Haec cum dixissem, Appion orationi subje ; \ \ c i t : Quid eoim? nonne Greci etiaro, Graecorumque
, leges ista prohibent; et adulteros, eoeque qoi alia
\ repugnantia commitlunt, puniri sanciunt E l ego
; \ respondi : Igitur Grecorum dii coniraria legibus
, facientes, non leve suppliciuro merenlur. Quo modo
. autem me coercere potero, dum existimo deos ipsot
, \ primos una cum adullerio cuncla flagitia perfecisee,
& , , \ nec poenas dedisse, quae ideo magis dare debebant,
, , quia non serviunt cupiditati: quod ei ei obnoxii
el , fuerunt, quopaclo dii erant? Et Appion : Sini no ; \ bis pro scopo, non dii, sed judices; in quos respi \, , , ciendo, peccare metuemus. At ego exoepi : Non esl
. * simile, Appion. Qui enim ad hominem collimat,
, . epe latendi, delinquere omnino audebii: qui vero
, , Deum omnium inspectorem metae loco anima? siua
* ^ proposuit, gnarus quod eura latere nou posail, clan
, , quoque pcccare supersedebil.
>
.
L H I . . , ,
,
. *
f(0r\ . * . Q
, ol
' * \ ,
.
,
\
" , . \
, *
, *
U I l . Quae eum audisset Appion, Inlellexeram,

inquil, ex quo audivi tibi cum Ghristianis esse COIH
suetudinem, mutavisse te senieutiam. Praclare
enim a quodam dictum eet: Moret bonos cvlloquia
tortumpunt maia .
Et ego ad iHum : Ergo mores
non bonos colloquia bona corrigunt. Haec me d i cente, qui aderant, non obscure videbantur deleetari iis quae a me dicebantur : unde et cuin rogassent, ut poslridie iterum convenirctor, impnesentianim discesserunt. Postero autem die, Petro egreeso
processerunr obviam non pauci finitimi, ac ex Tyro
ipsa complures; et acclamabant, dicenies : Deiia
per te nostri misereatur, per ie nos curet! Stana
ergo Petrus in excelso lapide, ut omnibus poeact
esse coaspicuus, pwlquara religioso more saluiasset, ita exorsus est:
L I V . \
L I V . Oco, conditori cceli, terrse, ac maris, non
\ , deesl occasio ad salutenf eorum qui servari capianU
* potest enim et animas nostrag et corpora servare.
\ . , D Audio ulique, Siinonem Magum bove mactalo con , vivium vobis in medio foro dedisse, ac vino multo
$, \ , expletos perniciosis morbis ac daeiuonibus tradi . ' - disse. At certe eicut perceplis sacrificiis quae dae , monibus oblata fueraot, maliiije duci servire coacii
* eatis: ila s i , iis relictis, ad Deuro, per Dominum no
strum Jesum Cbrislum, accesseriiis, profeclo sci , ,
toie, vos cum corporis sanitale, eiiam animas sa , \ , nas habituros esse; Deo placita consectando.
Gseterum Deo placila sunt; e u precari, daemonio, , - rum mensa abstinere, sanguiuem non altingere seu
6
* Clemenl. hom. iv, c . 2 2 , e l c .
al. .
al. pb . al. aUa . al. .
aL
Menander. I. ; ICor. x v , 53.
CUment. hom. iv, c. 25. al. . al. .
.
al. .
al. inser. .
M
T l
7 1
e i
T #
511
512
guslare, ab oroni inquinamento imniaculalos seAviiov , ,

conaervare; in multis corporibus una inente gra- ,
$ ,
(ueoies, quod unusquisque sibi vult, id et de pro, \ \ .
ximo cogilare ac cupere. Ait enim : Non vis i n terfici, allerum non interOcias : non vis uxorem * ,
tuam ab alio constuprari, alierius nuptam ne con- * ,
stupra : non vis quidpiam omnino rerum tuarum
, .
furto auferri, nihil alterius furare. Atque ila ex
vobis ipsis quod ralioni consenuneum esl intelli- '
genles, ac conseciati, Deo chari eritis, et sanilalem \ , , \
.
assequemini.
L V .
L V . Haec a Petro paucis diebus edocli, deiode
et curationem adepti, ad sacrum baplismum acces- , \ ,
sernnt. Quaa cum Sidonii audiissent, supplicaturos . * \ , , ad Petrum miserunt, el acciverunl euro ad se; quia
neiupe ipsi propter inorbos ad illum venire non po- ,
terant. Igitur Pelrus postquam paucos dies Tyri \ .
commoratus essel, morbisque omnigenis eos libe- , \
ravisset, et iiistituisset Ecclesiam, atque ex presby- ,
teris qui eura sequebantur episcopum ipsis consti- , \
tuissel, Sidonem profeclus esl. Rursusque Simon ,
Magus, comperto jara advenlare Petrum, ultro au- *
fugii, et ad Berylum cura Appione ejusque sociis se , , \
\ .
conlulit.
n
7 8
7 8
L V I . Cseterum ubi Petrus Sidonem ingressus est,

multos in lectis porlaverunt, ac in conspectu ejus
posaerunt. At Petrus ad eos : Ne exislimetis, i n quii, me aliquid posse ad curationem vestram , qui
sum ipse quoque bomo mortalis, ac multis perpes8ionibu3 obnoxius: docere autem vos modum quo
salvi esse poieritis, non gravabor; utpote qui ipse
quoque a Ghristo edoclus s i m , et discipulus Boni
Hlius exatiterim. Haec et in Sidone Petro suadente
iis qui convenerant, cum paucis diebue multi i b i
quoque poenitentia ducti fuis9ent, ac credidissent,
dein et sanitate donali essent, Ecclesiam instituit;
et postquam aliquem ex presbyteris qui eum conseciabantur constituisset epi&copum, Sidone egreditur.
78
L V I . ,
.
, ,
, \
, \ * #
, ", \
, \
. \
,
\ ,
, ,

, .
78
LVII. Slatira autem ac Beryium pervenit, terrae

LVH. ,
moius facius est: atque plebs accedens ad Petrum, * \ ,
iit ferret opem rogabat. Timuimua eiiiin, dicebant, . , , \
ne funditus perireraue. Tubc et Simon, audacia . \ '
suropu, et commenlo una cura Appione, Annu- \ ' - \ , \
bione, Alheuodoro, caelerfcque omnibus sodalibus D ,
excogitato, publice multitudini clamabat, Petrum
, ,
osiendens: Fugite hunc , v i r i , omni studio ac
, , , ,
festinatione, fugite, dicens, Magus est, mihi cre \
dite; et terraa motum is ipge apud vos f e c i l , mor, \ ,
bosque excilavii, u i vos perterreat, Deusque apud
, \ ' . vos palam habeatur. Cumque populus se intra s i - ,
lentium tenuisset, Petrus subridens, plurima cum
, "
libertaie : Viri, inquil, quae ab istis dicuntur, me
, , , ,
posse, Deo volenle, eflicere, faleor: ad bsecparalus
*
8 0
Malth. , 12 , 1 . Recogn. 1. , c. 56.

a l . (teest in a l . C/em., hom, v n , c 5 , etc. ' a l .
, a l . .
a l . .
Clement. hom. V H , c. 8, etc.
a l . inser. .
al. , melius. Trcs sciipli coJicea ', pro '. Anubio enim et Anubius ideni
nomeir, ab A m b ; igypliorum dco deduclum. Sub finem capitis unus scripius, . COT.
7 8
T T
8 8 8 1
7 8
7 8
7 8
CLEMENTLNA. DE GESTIS S. PETR1.
513
5U
( ) - 8 (fidem mibi babete bis quae loquor) uuiversam vestram ab ipsis fundamentis everlere c i .
vitatem.
LVIII. Tum turba consleroala est: dein prompio
L V I H . ' animo promitiit se ab ipso imperata facturam ; et
, * \ , , - Petrus : Nerao vestrum, inquit, posthac cum magis
commercium habeal, neque usquam in colloquiam
, ' . 01
veniat. Vulgus autem postquam hasc audivit, con \ ,
, \ festim Simonem sociosqae ejus adorli sunt; cuo, , ctisque brevi vulneiatis, eos verberare non desiiteruni, donec penilus urbe expulissent* Poslea
.
\ , accedcntes quicunque ex iis cum morbis ac dseino*
. nibus colluclabantur, ante pedes illius jacebanL
llle vero, eublatis in coelura manibus, Deuraquc
, \ ,
comprecatus, cunctos precalione aoia curavit.
.
88
8 8
8 %
88
88
, \ paucosautem dies apud Berytios coniraoratus, cum

\ \ , mullos flde in Patrem, Filiuro, et Spirilum sanctum
consummasset, necnon baptizasset; uno ex preabyleris qui enm sequebantur ipsis in episcopum COIH
, ' .
slitulo, in Byblum abiit.
LIX.
Quo po3tquam pervenisset, coraperlo
L1X, \ , \
, , quod Simon in Tripolim evaserat, ipse breve tera\ , \ pus apod eog commoratus, curatisque muUts Bybli
, ' incolis, ac docirina pietatis eis Iradita, ad Tripoiiru
, per vcstigia Simonis processit; certus cum insequi,
, ^ . non subterfugere. Porro com Petrus Tripolim i n , gredereiur, multi eorum qui diacendi cupidiores
> , \ , \ , erant, ex Tyro, Sidone, Beryto, ac Byblo conqur * \ rerunl : ex ipsa eliam maxime civitale pleriquo
, Q omuea confluxere, desJderio videndi Petrum. Qui. , \ *
dam autem fralrum, qui ei ab eo pnemissi fuerant,
, enarrabaiil nobia accurate, tum statum urbis, lum
. \ Simonis gesla: el excipienles nos, in domum Ma * , \ (9) roonis duxerunL
.
L X . Petrus vero jam fores hospitii tenens, conL X . ' , , versus, promisit muliitudini, crae se de Dei cullu
. \ \ , verba facturum. A c postquam introiit, non prius
, \ se quidquam cibi esse percepturum affirmavit,
* , quam eos qui convenerant refecisset: nobis aulem
respondenlibas, quod eos orancs studiose eseemus
,
\ , , \ rcfecluri, Petrus audiu re, e l laudalis ac bcncdi , \ , \ - ciis nobis, exivlt; cumque lavisset in m a r i , ac i n gressus esset, posleaque cibum sumpsissct, nocte
, .
0 advenienie, somno se dcdit.
L X I . Jam vero ad secundum gallorum cantuin
L X I . \ , \ , iurgens, inveniensque nos jam vigilantes; qui et
eramus cum eo omnes sedecim ; ipse, inquani, Pe \ ,
Irus, el ego Clemens, Nicetas et Aquila, atque duo, , \ , \
decim qui praegressi fueranl; postquam galutavis ,
set omnes; ingrcssas est quidam ex faroiliai ibus,
, ,
8
8 8
88
88
81
8 8
al. praipon. . a l . .
al. praepon. . * al. .
a l . \
CUmtnt.
hom. v n , c. 12.
al . * Clement., hom. v n , cap. ult., el hom. 8, c. 1, e i c Rec. 1. iv, c.
i . eic.
a l . .
A\. . a l . .
. Legi queat cx Clemenlintscl
HecognilioHibui * . COT.
8
8 8
8 8
8 8
8 T
8 8
8 8
8 4
YARIORUM NOT.E.
Balricides, qui Monothelitam fuisse vult, a quo re(9) . Nomen est Syriacum sat notum,
vel propter monacbum i l l u m , aive male, sive recte centiores Maronits dissenliunt. C L E * .
aenlieutcm, a quo dicli Maronitce. De coEntycbius
8. CLEMENTIS I ROM. PONT/OPERA DUBIA.
615
519
btinc nuntram ei afferens : Slmon Magus, ubi d i - , \

d k i t te Tripoli esae, in Syriam ipse a b i i l : multi
ttjdo aulem unam banc noclem esse anni ambitum
arbitrata, nec valens praestilutum a te tempus ex-
spectare, pro foribus siat, per coelus et circulos de , , \
, \
Simonis improbitate muluo colloquens; qtti cum
eos iti spem adduxisset, atque j5ollieitus esset quod , , \
\ ,
te prsesentem multis de criminibus essel convicturos, cognilo adventu tuo 90 de nocte in fugam de- ,
\ .
derit: sed et eadem plebs te audire desiderat.
LX1I. \
L X H . E l Petrus, admiratus vulgi studium, re, , \,
spondit: Videtis, fralres, quo pacto Domini nostri
. *
verba manifeste compleanlur. Memini cnim eum
,
dicere : Multi vcnient ab Oriente, et Occidente, et
Aquilone, et mari, ae recumbent cum Abrahamo, , , ' \
Uaaco et Jacobd". Sed et Multi, inquit, vocali; ' *
. \ , \, *
pauci vero electi". Itaqtie quod veniant, non est
eorum propriam, sed est Dei qui v o c a v i l : si vero t o i , .
, *
post vocationem bona* opera fecerint, boc eorum
,
erit propriuiD, ct convenienlem assequentur mercedis retributioneni. Hsec d i x i t : cumque ingentem , \ .
turbam videret, leniter \elot placiduro fluentum , \
amnis affluere, Marooni a i t : Ubi hic tibi locus est, ^, qui banc multitudinem caperc possit? Et Maroone \ , .
;
ducente eum i n locum borto excultum ac subdia\ , \ .
lem, seculae sunt et turbae.
t
97
LXIIl. Petrus aniem, super basim statuae non

admodum excelsam stans; simul atque populom
more religioso salutasset; cerneus mutlos astan-
LXU1.
,
,
tium, a daemonibus jam diu molestatos; acstridere Q \ ,

cum ululatu, et procidere cum supplicatione; in
' \
crepitisiis, silentiumque tenere jussis, pollicitus
, \ ,
curationem post babitum sermoncm, ita loqui \ ,
coepit:
*
L X I V . Deus, qui solus bonus est, cunctaque
L X I V . , praeclare fccit, propler salutem generis humani, \ ,
misit unigehiium Filium suum Dominum nostrum
Jesum Christuin, qui ei placita vulgaret, legemque , ,
darct seternam; nt illam perpetuo custodientes, et \ ,
baptizati in rcmissionem pcccatorum, vita scmpi- , \ ,
terna donemur. Enitimim auiem primo, ut sordi- .
dum indumentum vestrum, sciiicjet, infidelitalis, ^ ,
exuatis; quod non alia ralione potestis deponere, ,
nisi prius in bonis aclionibus baptizemini : alque \
Ha, pari corpore ac anima efiecli, futuro perpetuo ^ \ , regnofruemini. Itaque nec idolis credite, nec mensae . ,
eorum participes cstote; non occidite; non aduhe- ,
, , ,
rate, non flagrate odio rautuo; nec furium facile;
.
neque omnino aggredimini ulla prava facinora.
L X V . ,
L X V . Haeo cam dixisset, atque ex Scripturis
monuisset multa, omnes permanscrunt; alii ut cu- , ,
rarentur, alii ui viderent eos qui sanitatem recipe- ,
.
rent. Pelrus atitem duntaxat imponens illismanus,
et comprecatus, unicuique imrnunitatem. a morbo \ , \ ,
VARMS LECT10NES.
al. .

pro \ . Luc. , 2 9 , psalm. cvi, 3, ubi videndi Inlerprclcs. COT. Mnttli. v u i , 1 1 ; Luc. , 29.
Malth. xx, 1(5. Clcment., bom. v m , c. 8, etc. Rec, I.
iv, c. 7,clc.
al. .
Clement., bom. v i n , cap. 23.
al. insor. .

9 8
, e
517
818
* pnebuit: adeo ut qui subito curati faerant, summopere rairarenlur, eimulqoe gloriam Deo pro eu
^ * \
. re offemnl. Cum ergo firmiter credklisneni, nna
, * curo iis qoi sanali fuerant, ad sua abierunt, i n
, mandatis accipientes, maturius convenirent.
.
L X V I . Sequenlt ergo die Petros nna cum sodalw
L X V L
, \ * bus qui cum eo erant egressus, rursusque ad eum
, , . locum veniens, dixil ad eos : Deus omnia potest*.
\ , \ \ - Is enira est bonus ac justus, nuncque in cunctos
, ' paliens; ut qui voluerint, poenitentia de malis a 86
, \ , commissis acla, et vita secundum td qtiod ei placet
[. ], ' Cransacta, singali in die quo universa jttdieabun . tur, pro merito percipiant.* Quapropter nunc inci
, , pite, bona cogiiitione, a Deo persuasi, veslris resi , * atere absordis cupiditatibus; quo possitis pi4mam,
q u humano generi tributa fuit, grattam revocare.
* \ Sic eniro vobis continuo orienlur bona; et el qui
\ ^ dedit agetis gratias perpetuo, ineffabilia bona pos , sidentes; abluti prius in beata Trinilatis invoca , , tione, si qtifs naevns, si quae macnla in animabus
. vestris cxstet. Ita namque, non solum latiiantes
- in vobis spiritus expellere poleritis, sed et dsRino , \ nia alios infeslanlia perpessioncsque alias abigelis*.
, . Qeae postquam dixisset, eos qai aliquibus segrita, dinibus vexabantur ad se jussit accedere : iroposi * \ , \ - tisque manibus stiper eos, cum illos confcstim
, - Mmassel, pracepil ut majori mane convenirent.
.
L X V I I . \ ^ LXVII. Terlio autem die, Pelrus diluculo surrexit, faclaque prece s e d i l : et animadvertens nos
, , * >
, \ , circumscdere, oculisque intentis eum aspicere,quasi
, \, , aliquid audire cupienles, d i x i l : Ante omnia,
, 0 , , aniici, is qui Deum colere vult, scire debct, quod
* ille in tribus personie cognoscitur; proprium a u , ( tem illius ac prseciptium est, omiiium crealurarum
" , , esse opificem, omnia continere, omniaque termi, , \ - nare, ut qui super omnia sit, cunctaque effecerit.
. , , Hfe diclis, multisque de pieiate erga Dcum expo , \ \ s i t i s , jussit daemoniacos, ct morbis occupatos ad
* se adduci : quibus oblalis, manus imponens, ac
\, \ , precatus, incolumes dimisil.
.
LXVIII. Rursum autem sequenii die exsurL X V U I . ,
, \ , D gens, el comprecalus, cum deinde nobiscum se * dissel,buncm modum cospU l o q u i : Qui ad Deum
, , , accedere desiderat, sobrius esse debet, debet sibi
, , , , leraperare, iram tenere, aliena non subripere; jusie
* . , vivere, cum bouo jure, tranquille, leniter; se, in
indigcnlia potius continere ac reprimere, quam
*
cum non habcat, alterius bonis ablalis explcri;
, ,
corde mundus esse, et purus corpore ; nec assimi , \
lari Pharisxis, ad quos Dominus et Deus nostcr
,
1
18
1 1
18
1 8
17
VARIiE LECTIONES.
a l . prapon. , .
al. .
* Clement., bom. i x ,
, a l . .
cap,. 19. nec. lib. , cap. . Deest in a l . al. .
COT. al. . Clemew., hom. IX, c. 25, etc. kec, I. v, c. 56.
ai. inser. . Cle
ment. boin. x, c. 19. Rec. I. v, c. 22.
. .
a l . .
Clement., bom. x, c. 26.
Jta. 1. v, c, 36.
CUmeni. bom. x i , c. 1 5 ; Rec, 1. v, c. 52.
a l . inser. . * Rec. I. v i
c. 10, elc. Clement., bom. xt, cap. 29, etc.
1
1 0
1 1
i a
1 V
10
S. GLEMENTIS ROM. PONT. OPERA DUBIA.
520
Jesus Chrielus d i x i t : Vce vobit, Seribue et Pharisasi \ *

hypocrita; quia mundalh calicis et paropsidis quod plov xal , exteriu* est, inlut autem ea plena $unl iordibut. Phar . ,
ritae cxce,munda priu$ calicis etparoptidis inleriut, ,
ut et illiut exteriut mundum fiat". Vere enim qui .
interiora purgaverit, exieriora quoque purgare po- , \ c * 6
leat: qui vero exteriora purgal, ad hominum lau- , ,
des aspiciens, id agit; eed apud Deum mercedem
, .
non habet.
L X I X . \ L X I X . " H i s d i c l i s , et aliispluribusde castimonia;
, , cum jam tres menses, quibus jejunare me prxceperat, compleli essent, ducens me ad fonles maris ,
,
vicinos perenni aqua baptizavit, in uomine Palris,
et F i l i i , et Spiriius sancii : cuinque panem acce- , \ \
* \ , \
pissei, benedixisset, ac fregisset; communicavit
nos intemeratis ac vilalibus sacramentis. Atque ,
ila feriaii ac latfi fralres noalri pro raihi a Deo con- . \
es*a secunda n a l m l a t e , gloriam t i gratiarum , \ aciionem Deo delulimus. Et Diulla turba ôngre- .
gata, Petrus depulsis morbis, afflicitonibus, ac , , ,
dsmonibus, nec non baptizatis compluribus, ubi , \ ,
Maroonein bospitem suum, jam omnibus nurae- , "
rie absolutuns, io episcopura conslituisset, duo- , , \
decira presbyleros designasset, diaconos fecissrt; , \ ,
collocutns cum episcopo de commuui bono ac , \ \
utiliiate, deque ecclesiastico ordine atque conceniu, \ rale dixit Tripolilanis Phoenices, et iter versus ,
, \ '
Aiiliocbiam Syriae ingreesus est.
.
9
9 1
11
L X X . "Egressi veroTripoliniPboenicia3,ut Anlio- Q L X X . * ,

cbiam Syriae veniremus *, eo die Ortbosis mansi- \ ,
mas : et quia esl prope urbem e qua egretsi fue * \
ramu8,cum omnes fere pradicalionis evangelicae ,
scrmonem prius audivissent; unum diem iilic com- , , morati, Antaradum abiimus. Cum autem mulli . cssent nobiscum iler facienies, Petrus Nicetara et , Aquilain allocuius est, dicens : Quandoquidem * magna comitantium multitudo, non parvara invi- -.
diam nobis per urbes inlrantibus aitt a h i l ; necessa- , , *
rio curandum esse judicavi, ut neque ipsi contri- ,
stenttir, dum prohibentur esse nobiscum; neque , nos, dum sumus spectabiles, aliis efliciamur au- . *
ctores invidiae. Quocirca volo te Niceiam, una ,
cum Aquila, ante me iter habere, per duos globos, .
gparsim.
L X X l . Ista Petro dicente, responderunt Nicetas D LXX1. ,
et' Aquila : Non valde nos, domine, conlrislat id \ * , ,
agere, quoniam a te itnperatum est. Primo qui- , . ,
dern, quia Dei providentia delectus es, qui raerearis \ ,
,
cuncia praeclare cogitare atque consulere : deinde
veroquodutplurimum biduo nos boc facere necesse
sit, a te absenles; illud autem spatitim quaiuvis \
longum sit, dum le dominum noslrum non vide- ,
nias, atlamcn ut jnbcs, qtiia utile est, non contra- . ,
.
dicimus. HaiC postqiiam dixcrunl, autegressi sutil.
Y A R L E LECTIOIVES.
Mallh. xxiu, 25.
Clemenl , bom. x, c. 55. Rec, I. , c. 15.
al. .
.
al. .
Ciement., boin. x u , c. 1, etc. Recogn., 1. v n , c. I, eic.
.
19
94
1 0
9 1
91
a/.
al.
GLEMENTINA. -
10 DE OESTIS S. PETRI.
L X X H . ,
, &ri .
\ , i t t
,
. \
,
, ;
\ ,
, ;
, ,
,
, ;
L X X I H . ' *
, , ,
\ . \
\ , \ ,
\ ,
*
- , *
. ,
* . \ # ,
,
.
,
\ . ,
, , , ,
, .
"
, ,
C

1
522
L X X I I . His Igitur p?ofeclis, egoClemens gavisus

$nm eum me secum ease vobmse. Itaquc ad eum
d i x i : Graiias ago Deo, quod me non emiseris, ut
sodales; nam prse dolore enectus fuissem. Illc ve~
ro : Quid autem, inquit, si quse necessitas jusserit
ul aliquo miltaris; lu quia aliquandiu a me utiliier
eris eeparatus, ideo morieris? Nonne poiius, tecum
reputans, ferenda esse quae propter necessilatem j u berta, seqao animo feres? Aut nescis amicos una
esse recordatione, licet corporibus inter se disjitngantur; sicut nonnulli corporibus prasentes, animis
procol siint dissiti?
L X X H I . Et ego respondi : Verum ne de me arbitrerls, domine, quod isium moerorem insipienter
siiri perpessurus, quiriimo admodum recte se babentc
ratione. Quoniam enim te pro omnibds accepi,
pro patre, matre, fratribus, et cognaiis; qui per
Deum auctor roibi fuisti, Ut agnoverim servalricem
veritatem t sic et consolatione, quam ab omnibus
consecuturus fuissem, per te unum froor. Vereor
quippe omnino a te abcsse, ne pcr aetaiis fervorem,
a cupiditate vincar. Et idco ila in animum ittduxi, ut
a te non possim discedere, nisi boc divina qoadam
ira eveniat. Etenim memini te Gaesareae dicere : Si
qois vult mecum iter facere, pie quoque una itrr
habcat; pie aulem dicebas eese, neminem tristiiin
eecuiidum Deum afficere, veluti relinquendo paren
tes, uxoreiu, nec non alios piam vitam consectantes. Unde ego prorsus tibi sum aptug itineris comes,
a quo et maximam inibis gratiam, si miuisteria ser*
\orum obire permiseris.
9
L X X I V . Hoc audilo, Pelnis cum leni risu dixit:

L X X 1 V ,
* , , ' * Quid ergo putas, Glemens, quod non te ipsa neces*
; eilas in servorum ordinem rediget? Nam quis mibi
\ elegantes ac mulias sindones seu vesles linteas, cum
; adjunctis annulis et calceis custodiet? Quis vero et
\ ; suavia exqaisitaque obsonia praeparabit? quae cum
varia sint, multos ac solertes coquos postulant: et
, omnia illa, quae tanquam imroani bestiae, cupiditati
. apparantiir. Sed forsan haec te subiit eentenlia,
, , \ - quod non intellexeris, quodque ignores vitae mex
, , rttionem; qui solo pane et olivie utor, raroque ole ' \ \ ribus; quique unum habeo \estimentum, ac pal ** , , \ lium, hocipsum quo amictus sum, et alio opus non
, ^ habeo, neque nlla re. Nam i u hie etiam abunde
\ . roihi est. Mea quippe mens cernens illic omnia bona
, eetema, nullius eonim quao bic sunt curam susci. " pit. Tuum tamen egregium institulum approbo; mi, \ , rorque ac laudo, quo modo vir in vita sumpitiosa
, educains, facile vivendi rationem immutaveris, ei
, ad sola necessaria traduxeris. Nos qoippe a puero,
\ , ego et Andreas frater, non solum in pupillari COQ, \ - dilioneeducali,verum etiam propter inopiaro adla*
- ,
borem assuefacti, expedite nunc has lungas ferimus
. " , - peregrinaiiones. Quare, si crederes mibi, servoram
.
ofikia me libi impendere concederes.
,
141
, #
VAHlÊ LECTIONES.
Clementina et Recognitione* , . Cot.
al. .
* a l . . * al. '.
PATROL.
GH.
II.
f t
al. .
* al. .
i7
r*25
524
L X X Y . , \
L X X V . Id egoaudienb, conlremui et collacry-
inavi: quia talem habaisset oralionem vir, quo , ,
cuncti hujus aetaiis homines ratione scientiae ac pie- ,
tatis sunt inferiores. ille, cernens me illaery- , . , .
mantem, causam rogabat. Ego auiem ad illum : Et
qutdnam peccavi, inquam, ut bunc sermonem audi- , ,
; *
rem? Slalimque Pelrus : Si male locutas sum, cum
proposui servire t i b i ; tu prior deliquisti, qui prior , ,
.
in animo habuisti hoc agere. Et ego respondi : Non
.
est similis ratio : siquidem me valde decet id facere;
te vero nullatenus, qui es Dei praeco, cuique animas , ,
hominum pascere commissum est. Turo Petrus di- .
, ' , ,
x i t : Dominus noster, qui ad salutem totius mundi
,
venit, quique unus supra cunctos veram et solam
nobilitatera obtinet, servire ac ministrare susti- , nuil ; ut doceret nos, ne indecorura putemus scr- , , ' ,
vilia ministeria proximisexbibere, quamvis nobiles wov ,
siraus, quamvis plurimum eos ant< cellamus. Ego , .
excepi: Si exislimem quod te oralione sim supera- * ,
turns, amens sim plane ac stultus : verumtaraen
,
gralias divinscProvidcntiae habeo, te loco parenlum
.
mibi donatum fuisse.
L X X V I . , , ,
L X X V I . T-.im Pctrus : Vercne, inquit, nullus tibi
;
superest ex genere ? E l ego respondi: Sunt quidem
,
plures ac magni viri, ad Caesarem genere altinentes.
. **
Nam palri meo, u l poleuna educalo, Catsar uxorem
cognatam j u n x i t : ex qua tres liberi orti somus; duo * *
quidem anle me; qui et gemini cum essent, admo- * ,
dum inlcr se similes erant, sicut niihi narrabat pa- , , tcr : ego quippe ueque illos, neque genitricem valde , . , novi, sed quasi per somnium obscuram eorum for- ' * ' '
mam mihi repraesento. Igitur maier quidem mea
.
Maltbidia dicebatur, pater autem Faustus; fraires
* ,
vero, alter Fauslinus, alter Fatislinianus vocaban- , ,
inr. Cum igilur post eos terlius ego natus eseem, . ,
mater, quemadmodum pater referebat, somnium vi , ,
d i l , quoil nisi confestim assumptis duobus flliis suis
gcminis, Roma decenniuin abesset, ipsa cum iis , '
morte pessima essel inlcrilura.
,
.
L X X V l l . Pater igitur, qui liberorum amaus erai,
L X X V H . }] ,
cum servis et ancillis, ac dato sufficiente vialico, in
,
navem impoeitos, Atbenas etiam erudiendos misit:
,
roe vero solum ad consolaiionem secum reiinuit.
*
Atque eam ob rem ingenles gratias ago, quod uie . ,
quoque sonuiium non jusserit una cum matre, urbe
'
Roma excedere. Uaque eo annotrausacto, pater suis
. Alhenas misil pecuniani, simul cognoscere gcstiens ,
quo inodo viiam agerent. Qui autem abierant, noit
, .
redierum. Terlio rursus anuo pater anxius alios ab , .
legavii similitercum rebus ad victum oecessariis :
,
qui quarto annoredeunl ac nuntiaol se nec matrem
meani, nec fiatres usquam vidisse, neque ullius , ,
eorum qui cum iis discesserant vel veaiigium repe- ,
rissc.
.
L X X V I H . Haec ergo audiens pater, et prae mullo
LXXYIII. , ,
M
* al. . al. . ** al . * Maltb. xx, 28.

u
al. inser. .
a l iiwer
CLEMENTINA. -
525
526
EPITOME &E GESTIS S. P E T R l .
, dolore obslupefactus, nesciensque quo eorum q u * rendorum causa tenderet, assumpto me, ac m por ,
tum descendeos, frequenlius sciscitabatur, ubi
,
,
, quispiam vidisset vel audiisset inlra qualuor annos
. naufragium conligisse. Alqae varii vario in loco ac. , cidisse referebant. Ule autem iterum rogabat, num
. vidissent corpus mulieris cum pueris in terram a
mari ejectum. Gumque muUi se multa diversis tem , . poribus cadavera speclasse dicerent, pater audiens
* , , ingemiscebat. Yerura naturali affectu deviclus, prae ter rationem perconlabalur, qui tanlum marig pro , fundum scrutari conarelur : tamen veuia dignus
, . erat, quod cbaritaie eorum quos quaerebat, spebus
, lactabatar inanibus. Denique me sub magistris et
, - procuratoribus relinquens, jam duodecim annos na*
, t u m , ipse in porlum ttens desceiidit; navique
conscensa, ad illorum inquisitionem enavigavit:
atque ex co tcmpore usque adhuc nec liileras ab eo
* ,

accepi, nec inter vivos, an inter mortuos sil prorsus
. "
, , n o v i : eo tamen plus mens mea propendel ut existimcm euni obiisse, vel tristitia superalum, vel nau ,
, fragio involutum : qua in re hoc utor argumento,
, * quod jam ab eo lempore vigesimus annus sit, ex quo
nullum veritatis vesligium de eo accepi.
.
,
L X X I X . G u m baecaudiissetPetrus, commiseratioL X X I X . ,
i>is afiectu lacryraas fudit, siatimque ad familiaree,
, qui aderant, dixit : Si quis piae religioni dedilus
, - vir, ea pertulisset, quae hujus pater; conlinuo reiigioni et diabolo ascripsisset causam. Ita eiiam m i .
, xa\ . - Q * " genlilibus pali contingil; et ignoraraus, qui
, pii erga Deum eumus. Eos aulem miseros merito
, appellavi; quia el bic in errore versantur, et spe
, futura excidunt. Quando enim viri religiosi affieiuutur incommodis, ea illis ad delictorum persolulio*
.
nem cedunt.
L X X X . ,
L X X X . Uunc modum locuto Petro , unus ex
\ ,
nostris, audacia sumpta, pro omnibus rogavii eum,
"

u l postridie diluculo in Aradum opposiiam insulam
,
(qu33 triginta, opinor, nec lolis, sladiia distabat)
, navigaremus, ad videndas ibi duas columnas vileas,
. maximam molem conlinentes. Pelrus ergo, qui erat
, uiorigerus, annuit, iia dicens : Gum ex navi egressi
, fueritis, ne mla omoes procedalis ad speciationem
' - eoruin quae cupitis : neque enim volo ut civium
. D oculos in vos convcrialis. Atque sic navigantes,
,
bora una insulam delali sumus. Et descendente
- ex scapba, eo progressi sumus ubi columnae vitese
, e r a n l : simulque cum columnis, alius quidem aliud
.
quodpiam ex Pbidise operibus speclabai.
2
k e
L X X X 1 .

,
, , , ,
,
4 1
. Romanum nerape, ad ostia Tiberis. Vide ad num. viu. C L E * .
al. * ., *. al. . ** al. .
,
H
L X X X I . Unus autem Petrua necesse non putavit

quae ibi eraul invisere : sed animadvertens mulierem
quamdam extra pro foribus sedentem, et victus
gratia mendicantem : Mulier, inquit, quonam membrorum tuonim cares, quod lantaui contumeliam
suscepisti, mendicandi, inquam, ac non potius a
e
al.
527
S. i X E M E N T I S I ROM. PONT. OPERA DUBfA.
528
Deo libi concessis manibus laborans, quotidianum <*> ,

cibum coroparas? Illa vero profandum ac vebe- .;
mentem gcmilum (rabens, respondtt: Utinam q u i - , *
dcm mihi essent manus, quaeccrte possent operari: *
, nunc aulem mibi solam manuum figuram servant,
ipsaeque emortuae sunt. Ac Petrus inlerrogavit: . , , ,
Qua3 vero causa fuit, ut tam grave malum susfi- ; * *
neres? At illa ad eum : Animi imbecillilas, nihilque ^ , .
aliud. Si enim forti anirao fuissem prsedita, erat , , ,
pracipitium, aut pelagus; quare me dejiciens, po- ,
leram malis dolorcm afferentibus flnem imponere.
.
L X X X H . Tum Pctrus infil : Quid enim? putasne,
LXXX11. ; , ,
mulier, omnes sui inlerfectores, supplicio Hbera
tum iri? an non potius animas eorum qui ila nio
, * * $
riunlur, roajori supplicio in inferis propler suLho
micidium afflciendas? A l illa : Ulinam, inquit, per; , , ,

suasum mihi esset, revera in inferis animas vivas ^
eperiri; utique nihili reputans pcenas, mori elige- * , ,
rem, quo vel exiguo terapore inluerer mibi exop- \ .
talissiraoe. A d haec Petrus : Et quidnam est quod * ;
te excruciat? Scire enim valde aveo. A c me si cer- " . ,
tiorcm feccris, tibi firroa tradam documenia, quod , $ ,
animae i n inferis vivant; et pro praecipitio vel pro- , , '
fundo, iibi dabo medicamen, per quod a vita sine .
dolore decedas.
L X X X I I I . ,
L X X X U I . Et mulier, q u seratonem non intelligeret, eumque duntaxat prout optabat arriperet, , *
ita disscrere coepit: Genus quidera etpatriam si tibi ,
cxpouerem, non arbitror mc unquain posse persua- * \
dere : sed et quid adte altinet id cognoscere? nisi Q ;"
tantum causam, ob quam dolore affccta, morsibut , .
manus meas mortaas reddidi. Attamen mea, quond
' audire potes, referam. Ego nobilissimis orta paren- . ,
tibus, potentis cujusdam imperio, nupsi viro qui , erat illius propinquus: ct duos geminos liberos sus- ,
tuli,tertiumqueinsuperedidi. Porro cum mariti mei .
fratcr formam meam deperirei, et amore mto suni- , \ '
mopere captus esset, atque nroera ego casle vivere ,
admodum cuperera , et neque vellem amatori con- ,
sentire, neque etiam vifo meo amorem fratris erga , , *
me expouere; curoque mecum reputassent ,ut nec viri \ , ,
torum contumelia afttcerem, nec frairem fratri red- ,
derem inimicum, eC magnas familiae probrum infer- , \
r e m ; statui, ab urbe cum geminis meis pueris ad
,
quoddam tempus abesse, donec hnpurus amor i l - D
Hus qui mihi ad dedecae assenlabaiur, tiitem acci- , peret: at alterum lilium, ut apud patrem in eola-
liura manerel, reliiiquendum censui.
4
.
L X X X I V . Yerum quo he ila fierent, in animum
induxi, somnium flngere, quasi aliquis mibi noctu
astitisset, ac dixisset: Confestim una cum geminis
tuis pueris, mulier, Roma diecede ad aliquod
temptis, donec libi rursus iudicavero u l redeas;
alioqui ciim viro cunclisque tuis liberis derepente
peribis roale. Simul autem ac somnium emeiitilum
VARIJE
* al deost in al.
f
al. ?.
L X X X I Y . ,
\ , I
, , \
, "
,
. "
LECTIONE?
*V . * al. .
5
a l . .
4 T
a l .
529
CLEMENTINA. EPITOME DE GE;STIS S. P E T R I .
O30
, \ yiro n a r r a v i , timore magno commotus, me ci duos

, , - JHios, servosque et ancillas, atquc multam pecuniam
, \ , jn navem imponens, Athenas misit, jiissilqae ut
" - jialorum erudUioni vacarem, Quoad, inquil, visio , , , jiis auctori placuerit redire te. Itaque ego misera,
. na cum liberis oavigo, et ventorum vi projicior in
, ^ - haec loca, navjque noctu diseoluta, in naufragium
, , incidimu&. Mortuis aulera omnibus, uoa ego infe . , iix, magnis jaclata fluctibus, in saxum ejecta sum:
^, in quo sedeng, quia me natos vivos reperiuram
^* sperabam , in pelagus me non dejeci lom * cum
, et animum babebam doloris fluclibus jain ebrium,
^ , el boe facere (acile poteram.
, .
L X X X . , , L X X X V . Verum ubi illuxit, plurimuro clamam
, el miserabiliter ejulans, circumspiciebam, quaeren
. - infelicium liberorum meorum cadavera. Igiturmi , \ , sericordia ducii regionis iUius bomines, et nudam
. , intuiti, induerunt. Ac deinde maris profandiup
. , scrutali sunt, qtjaerentes nalos meos. quia non
, inveniebaut, nonnullas bospitales inulieres conso , laudi mei gratia accesserunt, ei sua singulae mala
enarrabant, ut similiuni calamitate partem conso, *
, lationis in meis adversitalibus nanciscerer : quod
, \ eerte me magis torquebat, antmninque plus lacera. \ - bal, dum aliarum mulierum cabmitates audirera.
, , , Caeterum cum mulue me hospUio recipere cupe , , rent, qusedam ejus loci paupercula , mi*lu vi adhibila persuasit
u l ad auum domiciliura .pergerem:
, .
.
_
%

,
, *
,
. .
Conflde, dicens, etenim vir meus erat ipse naula ,

in raari admodum juvenis obiit, alqoe ab co lempore, Hcet multi rogarinl me ut nuptias contraherero, ego viri mei desiderio, agere in viduiiate mal u i : erunt autein inter nos communia, quaecunque
manibus ambx poterimus comparare. Atque ipsa
baclenus.
L X X X Y I . Ego vero : Ne libi sennonem de his in

L X X X V 1 . ,
, . longum proiraham,. cum ea habilavi, propler amo , rem quo roariliim prosequebatur. Nec muUum
, terapus intermedium fuit, quando et mese manue,
, - infelicis mulierie, morsibus debilitatae gunt, et ea
^. mulier quae me susceperat, morbo quodam toia oe ^ cupala, fere immobills dorai jacuiL Quoaiam ergo
\ ' , - j) miserioordia mulierura, qua olim commiseresce, , , ^ banl, jam vigorem amisit, ac ego, ei iila claiisa doWi, amb roiseriis ex aequo uiiiuur; nunc, ut videe,
, \ , \
. \ ^ bic sedeo etipem potens, et quae mibi suppedilanlur,
eommunia facio cum illa pariter eiisera. Ac mea
. , \ - quidem res boc modo se babeni. Superesl, ut te non
, , inhibeas in complendo eo quod promiaisti, daturum
, ie pharmacum; quo et cum comubemali, mortem
.
oplante, qood dederis communicem, et ego suniens, bac vita citius Uberer.
L X X X V I I . flaec dicenle muljere, Pctma cogila*
L X X X V I 1 . ,
%
VARIiO LECTIONES.
* aL .
* al. in9er. .
S. CLEMENTIS I ROM. PQNT. OPERA DUB1\.
532
lionibus Rtare suspeusus videbatur. Ego VCTO s u - (< ^/

perveniens, et magisirum cum muliere colloquentem ita nactus : Jamdudum, inqtiam, oberrans , , , quxrebam te; et nunc quid facienduin est? Peirus \ , ; autem imperavit, ut preccderem, ac iu navi ex- .
spectarem. Et quia non licebat contradieere ei qui , ila praeceperat, quod fuerat jussum feci. At Petrus, , ,
ut ipse niihi cuncta postea expo&uit, suspicione ,
exigua in pectore pulsaius, interrogabat mulierem, ,
diccns : Refer mibi, femina, genus et civiiatem, at- , , ,
que eiiam liberorum nomina, stalimque inedica- , . ,
mentum tibi tradam. Hla vero, quae cogeretur, ac
nollet quidem dicere, et tamen pharmacum accipere , ,
cuperei, id commenta esi, ut pro aliis diceret alia, , eimulque se Ephesiam esse pronuntiavit, virum S i - , ,
culum; simililer quoque Irium puerorum nomina .
commutavit. Tum Petrus, arbitralus eam verum
, , , \,
dicere: Hcu, mulier, inquit, existimabam me ma- ,
jgnam betitiam bodierno die allaturum, suspicalus te ,
quamdam esse, eujnsres audivi, etprobe novi. At illa . *
adjiiravit eum, dicens: Oro le, refer mihi, quo sciam,
, ,
utrum inler mulieres sit alia quaepiamraeinfelicior. .
LXXXVIII. E l Petrus, mentiri nesciens, ei alioL X X X V H I . ,
qui mi9ericordia erga illam adductue, quod verum
,
erat coepil dicere :Est mibi quidam juvenis, mu- * , ,
lier, sermomim ad cultum Dei speetantium cupidus,
> ' ,
et eivis Romanus, qui mihi narravil quo modo, , , "
cum baberet patrem, ac duos fraires geminos, ne- , $. "
minem eorum videret. Nam mater, quemadmodum, , , , ,
inquit, niihi commemorabat paler, viso insoranio.
,
ex urbe Roma ad qitoddara tempus una cum gemi- C
, 8 suis nalis exivit, ne misera morte decederet; ,
atqtie cum HHs egressa, nunc non invenitur : ejus * , ,
autem vir, pater vero meus is quoque ad quaeren
,
dam eam digressus, nec ipse inveniri potest.
.
L X X X I X . Ila cum Petrus dixissei, mulicr, qua?
L X X X I X . ,
ad ea animum applicuerat, stupore exanimaia est. , .
Petrus autem, u l expergisceretur ipsam bortalus, ,
quidnam esset quod paleretur inlerrogavii. At
, . ,
iHa, quasi ex ebrietate se recolligens, ciim os f r i - , *
cuisset; Et ubi esl, iuquit, ubi memoraius juvenis? , , ; \
Inielligens autem rera Pelrus : Tu roihi dic prius, , , *
i n q u i i : aliler enim eum videre non poieris. Illa . ,
, , ,
vero festinans, a i t : Ego sum adolesceiitis maler,
. , ,
et nomen ilb est Clemens. Quo Petrus audito : Is
ipse est, inquit, is ipse est; atque is erat, qui paulo , * ante accessit, et meeura loculus est, quemque i n ,
navi exspectare jussi. Tum illa ad Petri genua pro- . ,
cidens, rogabat ut ad oavem properaret. Et Pelrus: . , ,
Si m i b i , inquit, servas pacta, boc quoque agam. , , . ,
, , ,
Illa auiem respondit: Omnia faciam; tanlum mibi
' filium unigcnUum ostende : per eum quippe videre
$. * "*
mibi videbor el duos meos qui bic mortui sunt na,^, .
108. AcPetrus : Sed <;um videbis eum, quieia mane,
donec ex insula egressi fueritnus.

al. .
8 1
al.
1 1
al. .
".
**al. el .
a l . ,
dccslin ai.
555
CLEMENTINA. EPITOME DE GESTIS S. P E T R I .
534
X C . 6 ,
X C . Tenens ergo illios manum Pclrus, cam a<1
navigium duxit. Quem ego videns manu deducere
?| \ .
, . \ , , roulierenu r i s i : et accedens, in honorem illius, pro
* . \ ipso manu ducere eam volui. E l siroul alquc tctigi
, manum ipsius, magno tanquara mater clamore
, \ , c d i t o , meque complexa, vehemeuler me (ilium
. , suum dcosculata est. Ego autero, ignorans quiJnam
. \ rci esset, lanquam insanienlem repellebam ; simul, .
que reveritus Pelrum, plcnus ei ani amariludine.
X C I . , , \, .
\ , ;
, , \ , . \
^ ,
.
, \
, ,
, .
, ,
" , , \
\,
,\ , \ ^. \
, \ " . \
, \
, *\

, , , , ,
'
\ * , \
\ ,
. , \ .

, \ .
\, .
XGI. Tum Pelrus: Sine, inquil, Glcmens. Quid

enim agis, iia repellens eam qua te peperii? Id
cum ego audissciu, mullura lacrymans, el malri
quae se dejecerat accidens, osculabar. Nam staiim
ac id mibi diclura fuit, subobscure formam genilricis recolebam. Magna ei- bomiiium muUUudo
concurrit ad videndum miraculum; iisque omnibus
iii ore erat, quo modo adeo memorabiiis vir niulierem mcndicam suam nialteiu recognovisset. Parro
cupientibus nobis ex insula cum malre exirc, dixil
mater : Fili mi oplalissime, atquum e s l , ut val
dicam mulieri quae me suscepil, qua?qoe pauper ui
tota paraiyiica, domi jacel. Qaod audiens Pcims,
eum ingenii quae aderat muliiludine, adiniraius esi
mulieris prudenliam; slalimque nonnullis pisecepit,
ut irent, el rjiuiierem in leclulo portarcnt. Qua i l lata, jussil quidem poui lectam; ipsc vcro cunctis audlenlibus : S i , inquil, veritalis sum preco,
surgat continuo sana, ad fidem corum qui aslaul,
ul cognoscant unum esse Deum opiiiceni mundi.
Aique baec quidem ille dixit, confeslimque mulier
ex lecio surrexit sana, ei procidil ad pcdcs Pelri,
ac postea familiarem et amicam deosculaia, sciscilabalur quidnam hoc esset. Ula vero lotum ei negolium recognitionis exposuit; et cuncii qui audierunt obstupefacti euiH. Tunc maier, hospitein m i rabiliter &anatam ccrnens, rogavit, ipsa quoque uiedelam acciperei, Pctrus aulein, manu imposila, ipsam etiam curayil.
XGII. * \ \,
\ *
, ,
, \
. ,
" , - D
XCII, Et postea de pietale dteseruU, axquc in

line addidit ; Si quis haec vull diligeuter cognosco*
re, Anliocbiam veniat, ubi complurcs dies manere
slatui, et ibi discat ea. Si enim negotiationis causa
vel mililise, relinquere domos^ soletis, et ad lougog
labores proficisci, an non aelernae vilae gratia, vel
irium dierum iter aggredi iu aniinura inducetis? Ila
locutus, sermoni finem imposuii. Deinde auiem
egp, posiquam mulieri qûae curata iuerat, coram
omni populo, mille dracbmae ad viclum dedi; insuperque bono cuidam viro, civilatis primario, qui
sponie id cum gaudio facere proposuit, commeo-;
davi eam : ct praelerea. aliis etiam multis, qu& matri quondam solaiium prabueraut, pecuiiiam dis.tribui : graliis Deo aclis, Antaradum, cum lnaire,
**, ,
*\ ,
. \ \
, \
\ ,
\

* ,
al. . a l . .
al. .
al. .
a4. iiwer. .
deeai in al. *
al. .
al. . al. . al. et /. al. .
M
9 1
te
1 1
e i
53(1
S. CLEMENTIS 1 ROM- PONT. OPERA DUBIA,
555
Pol o, caeteriaque sodalibus enavigavi; atque ila ail \ \

\ iio^pilium processimue.
.
XGRI.
Cum auteiu una essemus et sumpsisseXCIII. \ , \
mus c i b n m , restaretque adhuc aliquid temporis, , , *
egodixi Pelro: Humanitatis opus, dominemi Pelre, , &exercuil maler raea, quse hospitae mulieris recor- , , data fuerit. Rcspondtl Petrus : Uane, Clemens, . \
vere exislimas, bumanilalis opusfacturo a genilrice , ,
lua, quando ci quae ipsam ex naufragio receperat , * "
gratias relulit; an u i malri gratificarcris, hoc * dixistl? Si enim non ut rem gratam faceres, sed \ ;
u l verilatem loquereris effatus es, videris mihi igno- , ' ,
rare qusenam sit magnitudo bumaniiaiis, quae eat , \
anior in quemlibet, quatenus hominem, et absque ,
ullo iiaturali affectu. Sed nec hospes quae raatrem & Q ' 5 . "
tuam ex naufragio suscepit, humana a me dicettir,
, Misericordia enini compressa, impulsa est ad bene ' \ " . faciendum mulieri naufragium passa, natos lugenti,
,
poregrinae, nudae, deatiluta?, muhumque cajamitates , , ,
gtias lamenlanli, lanlis ergo adversilalibus ver* , , \ \
sanlem, quis videns, non, etiam ex impiis, misera- .
\ ;
lus fuisset? Quare nequaquam bumanitatis opue,
"
neo mulier bospita erga eam peregisse videtur;
tsed ad beneiicium mota fuisse misericordia ex plu-r , '
\ rimis adversis orla. E:enim parens tua, facullalibus abundans, el bospilam remunerata, non h u - . \ \
manitaiU, verura amoris opus eflVciL Multa autem , ,
intercedil differentia amorem inler el hurnanitate: . quia amor quidem ex remuneratione est; humani- Q , \ 6 ,
tas vcro absque ulla naturaii propensione hominem
omnem, qualenus homo est, diligit, ac beneficiis , , ,
afficit, Itaque si ea hospes quae miserta est, etiam
hostes male de ea meritos miserata, beneficio aflV , \ ,
ceret, humana esselisio vero propter quidamica esl
vel iniroica; haec amica, alicujus rei quae causa aii, , * \ ,
- .
amica est vel inimica, non auiem bominis.
x a
XCIV. Et ego respondi: Non ergo tibi videtur

XC1V.
*sse bumana, saltem bospes, quac in peregrinam
, quam non noverat, beneficium conlulit ? Tum Pe* ; \ *
trus : Eam quidem miserioordem appellare novi, ,
bumanam autem non audeo dicere, quandoquidem ,
nec matrem amaiitem liberorum : quippe quae a \ *
parius doloribus ei ab educatione ad diligendum , \
comptilsa sit. Quemadmodum enim qui cupidine i n - ^ * \ ,
flammatur, a consueiudine mulcetur; et qui amo.
rc prosequitur, a remuneraiione: ita et qui mise- ,
rciur, a calamiiate. Altamen misericors humano * \ .
vicinus e s t : quoniam absque uRo quaesiu ac rau
nere, ad praestandum beneficium fertur; sed non- ; \ - \
dum bumanus esU Et ego dixi : Ob quas igitur , ,
aciiones bumanus quis esse potesl? Respondii Pe \
irus : Quia video te cupidum audiendi, quodnam
\ .
ait bumaniiatis officium, non pigebii diccre, H u " , .
ipanus ille est, qui etiam erga inimicos placide ac
*
Clement., bom. x n , c.\25 ete. a l . , a l . . . .
a l . inser. .
deest iu a l .
' . Unus liber ' , qui cliam ^ exhibel, ubi .
COT. ' ' al. . * . a l . ' , al. . al. \ ,
99
T C
7 >
537
558
, \ muniflce se gerii. Quod aulem ita habeat, mani \, ,

festo audi. Mibi cogita, humanitatcm cx duabus
partibus constare; quarum una quidem, misericor, \ . - dia sit; altera vero, dilectio in proximum : proxi , ,
mus autem bomini est, quilibel * bomo, nedum
, unus bomo; homo eiiim esi, etiam malus, el bonus, hoslis pariter ac amicus. Oportet ergo eum
\
qui humanitatem colit, imitatorem Dei esse, et de
. ,
, justis atque injusiis bene m e r e r i ; sicut ipse Deus
in hoc mundo solem imbresque suos cunctis p r x .
bet " Quod ai vis bonis quidera benefacere, malos vero punire, judicis raunus implere niteris.
XGV.Karcb
X C Y . Etego d i x i : Igilur et Deas, qui tum judi , , caturus est, ut nos doces, non est bumanus ? Ac
(10);
. . . \ - . ,
Petrus: Pugnaotia loqueris. Nam quia judicat, bu , * \ manus a s t : diligene enim ac miseralus injuria af , . fectos, injuriam inferentes plectit. Et ego, llaque,
, , inquam, si ipse bonis benefacio, et injuriosos quia
* injurii erga homines fuerunt castigo, bumanus
, . 6um. Et Petms respondil : Si una cuni pranotio , \ ne concederetur tibi et judicandi potestas, recte id
, * faceres; per acceptam quidein polestatem , con , demnans eos quos Deus creavit; per prsenotionem
* ( ) vero inculpate in judicando, tum alios tanquam
, , justos absolvens, tum alios tanquam injustos dam . * naii9. Et ego d i x i : Recte locuius es ac vere : fleri
* cnim nequil, utqui praenolione caret, judicet recte.
. \, Inlerdom quippe nonnalli videntur boni, qui iHicita
* \, <Jam perpelrant : nonnulli vero boni, bosliura ca*
\ . ''
\
,
, , *
, ,
, .
X C V I . \ , \ ,
. * , &
, \ *
,
\ *
(12)
, D
lunmia ma!i esae creduntur. Sed et si quis poteetate lorquendi et quaestionera habendi preditus
judicet, neqoe sie poterit omnino juste jiidicare :
quidam etiim, cnm homicidae essent, postea quaesiionis tonnenta suslineiKes, dimissi sunt, vclui
innoxii; et alii rursus, qui innocenles erant, cum
tormenta ferre oon potuissent, ideoque conira st
mentiti foissent, tanqnatu rei affecii sunt supplicio.
X C Y I . Tum Petrus : Atque haec, inquil, modica
sunt; audi vero majus quidpiam. Quando aliqui
homiites peccant, vel bene agunt; eorum quai
operanlur, alia ipsorum propria sunt, alia etiam
aliena : aequum vero esi uuumquemque pro delictis
propriis dare poenas, aut pro recle faclis praemio
donari. Fieri autera non potest, ut quispiam, nisi
solus propheta,qui pranolionem babel, ab aliquo
VARlrfE L E C T I O N E S .
" detst in al.
' Sic.jF. leg, , Lat. vero aliquando loco tum. E D . * . MaUb. v, 45.
VARIORUM N O T .
(40) Ob . Melius vertisiei nocesse habet, sed tantum scire preterita; neque
aler : hominum aman$ quam humanus, ambiguita- enim poeuas sumit de fuluris flagitiis, sed de prae
tis vitandae causa. Sed ubique verba leclori adnuterilis. Igitur , apud Iiunc scriptorem,
mcral, non appendit. Tir doclus, qui ex ore Henr. est hoc loco , seu
Valesii excepit versionero Hisloricortim ecclesiaeti- cogniiio eorum quee priqs facla sunl ab iis, de q u i corum, animadverterat virum aammum inlerdum
bus sententia fertur. An vero usquam alibi b*c vox
nimium a verbis ab&cedere, sed ipse nimis adbaeboc signiftcalu occorrat, fat*^>r me ignorare. ID.
rens perpeluo , nec semper feliciter po(12} &. Uic quoque hac voce significa*
testaiem vocum Graecarum exprimit. Hoc obiler et
lur , ut sequenlia verba ostensemel, quod gexceoties dici poiuit, bic adnoianduni
dunt; neque enim cum pravisioue fuiuroruib in
ccnsui. CLER.
prophetis conjuncla fuil cognilio praterilorum; ita
() . Hic vox non est
ut poslehor e priore seqwcrelur. CLER,
pramoiio; judex, enim praenusse delicia ininime ne1 9
al, .
S. CLEMENTIS I ROM. PONT. O P E R A DUBIA.
5*0
gcsta* certo sciat; quaenam quideui ejus propria

-^,
*

, ,
int, quaenara vero non sint. Et ego, YeHem, i n . \
quam, audire, quo modo ex criininibus alia quidem sint propria, alia vero aliena. Et Pctrus mihi *
respondil : Uominua nosler Jesus Clirislus Filius . , \,
Dei d i x i l : OporUt ut veniant bona. Beatus autem, ($).
inqait, per quem veniunt. Simititer neceste est, ut . ,
etiam veniant mala: v<e autem illi per quem ve- \ , ,
niunt* . Porro si per malos veniunt mala, et per , , \ "
bonos bona inferuptur; incsse unicuique nporlet,
sive bonum sive malum gesserit, ut et quod a S p i - , \ ^ritu dictum fuit.: Qui reddet unicuique tccundum - ,
opera eju$ * ' , venwn sit prorsus ac i n d u b i u m . Sed . \ , \
tamen qui virtulem omnino affectat, debel, quem- - , \
admo.lum dixit Chrislus, ininiicos quoque diiigere; , \ fcl praterea pro illis orare, el conviciantibus bene- & . ,

dicere, et calumniauiibus c o n d o n a r e S i c enim
\, .
diligens erit mandatorum custos ; atque venia
omnium peccaiorum ob charilatem erga proxinium accepta, e vila discedet.
XCYII. ,
XCVII. 8 ego audiiis ; Multa, inquam,facere
, ,
possumus: at inimicis benefacere, omnes eorum i n jurias tolerando, u l insit i n bumana natura, i m - ,
.. \
possibile pulo. Tum Petrus respondil: Recte locoius es. Gum enim humanilas causa sit iramortali- .
, .
latis, mullo constat. Nam si quis certo sibi persua, deat, iniraicos, dum quos oderunt vexani ad tem,
pus, liberalionis ab aeterno supplicio illis auclores
, . "
esse, eos tanquam beneficos amore complectelur.
Aliter autem nemo potest hoc mandalum perflcere, G ,
,
Htsi valde Deum diligat, et in illius timore sit i n . \ '
fttitutus. A i l entm ; Initium sapientip, timor Dei .
.
,
Qui auiero timore Dei imbutus fuerit, ad charita ,
lem omninu perveniet, eodemque loco babebit
. , .
proximum, quo seipsum. l&la postquam Petrus dixit,
, .
vespera succedente, ad aomnum nos contuiimus.
XGYHI. " ,
X C Y I H . * Exorto aulem inane, iugressus Pe trus, aii : Glemens cum matre sua Matlbidia et
, \ , \
mea uxore simul ln curru consideant. Pergentibus
.
autem nobis per yiam qua? Balanaeas ducit, inlerrogavit me maler, quo modo pater ageret. Dixi ego: , ,
Ad indagaiionem tui et geminorura liberorum Fau- . \
, \ ,
stini et Faustiniani egressus, iiicompertus. manet:
puto autem eum mox obiisse; vel enim incidisse in ^ \ ,
naufragium, velin via cecidisse vel dolore exedente , '", tabem esse passum. Illa vero audiens, et in lacry . inas effusa, ingemuit quidem, ac segre habuit: ve , \ ram quol me invenisset, multum de raoerore de- *

8i
87
f e
V A R L E LECT10NES
a l . add. .
MaUb x v m ; Luc. xvii- * a l . add. . Rom. n 6u
Glemenl. bom. m , cap. 52.
Matth. v ; Luc. v i .
Glemenl., hom. x x i , c. 55.
al. ' . al.
praspon. .
a l . . Prov. i , 7.
a l . .
ClemenL hom. x i u . c i , e l c , llecogn
f. v i i , c 25, elc.
al. . Quid si . a l . .
e o
8 1
8 5
8 9
9 1
8 1
8 7
8 4
9 8
9 i
YARIORUM N O T i E .
(45) . , ,nem Ebionitx; quasi diceret: Ut dixil Ghrisins
oporlcre esse scandala : sic etiam oportet esse bona;
, ctc. Vix crediderim, in cxemplari
et, quemadmoduro d i x i t : Vae scandalorum auclori ,
Ebionilico Matlbaei, ila leclum. Yerisimilius mihi
iia el euge dicet rerum bonarum auclori. b .
Vidclur citarl hic textura loci, aut potius collcclio-
541
CLEMENTINA. EPITOME DE CESTIS S. PETRI.
542
. (44), irabebal. Perveniinus ergo Balaneas : et sequenti

,
die Pallura ivimus, et inde Gabala; aliaqoe die
. ,
Laodiceam devenimug. Gum ecce anle portas oc\ \ currunt nobis Nicetas et Aquila; et osculati, du , \ \ cunt ad bospiiium. Petrus autem pulcbrani et ma. \ , gnatn civitatem videns : jEquum esi, inquil, noe
", , .
bic aliquot dies commorari : fieri enim potesi, ut
, in Unta mullitudine quidam reperianlur Gbrisli sorie
. \ ac pariibus digni. Caeterum Nicetas et Aquila per" , contabantur me, quaenam esset illa mulier extera.
. , Et ego d i x i : Mater mea est, quam ut agnoscerem,
.
Deus mihi per dominum meum Petrum conccssit.
X C I X . ,
X G I X . Hasc poslquam d i x i ; Petms illis cuncu
,
summatim exposuit; tum quae ex matre audivissel,
, " ,
tum quae aniea ex me comperisset; niiuirum, de
^ somnio conficto, de naufragio una cum liberis facto.
\ , et quemadmodain postea pater ad investigationein
\ urtoris atque geminorum ejus nalorum profectus,
, usque adbuc manseril ignotus, forlassis ipse quo, \ - que in maris discrimen delapsus.
.
G. His ila capitulatim a Petro relatis, Nicetas et
G. ^
Aquila stuporc percussi dixerunl: Here ac Domine
, \ " *
oronium, verumne est quod narratur, an somnium?
, , , ,
; \ , - Et Petrus, Nisi dormimus, inquit, res ila babet. A i
, , . , illi paululum moraii, ac velut cogitabundi: No,
\ , - inquierunl, sumus Faustinus et Faustinianu: atque
ab initio luae narrationis, aller akerum inspicientes,
\ , \ ,
, , - plurimum circa nos considerabamus num qua? dice , Q banlurad nos perlinerent; reputantes, mulla similia
,
in \ita conlingere : quocirca et biluimus, cam cor
* \ nostrum palpilaret. Nunc vero in fliie sermoiiis, v i . , deiites ac probe scientes, quae a te dicta sunt, ad
\ , - nos perlinere, tunc pos dedaravimus. Atque boc
, . \ - dicto, cum lacrymis properabant ad matrem, eam, \, \ - que dormientem nacli, prolinus complecti volebanl.
, , Sed Pelrus prohibuit, dicens : Sinile rae; ipse vos
, * , ad matrera adducam; ne forte mullo gaudio repenle
\ , adveniente, in animi stuporem iitcidat; ulpote quas
, , eliam dormial, spirilumque somno habeat occiipa \ , \ tum.
.
GI. Gaeterum postquam aomnum ad satieiaiem
GI. " ,
cepit, ac experrecla est maler, Petrus ad illara prius
\, \
\ * , , D sermonem babuil de cultu Dei, ac d i x i t : Scire te
. - volo,mulicr,nostraeiidei disciplinam . Unum enim
Deum colimos, effeclorem coeli et terrae, ei hujue
\ , \
* \ , qiiem vides mundi; ejusque legem servamus, quae
in primis coHlinet, ipsum solum colendum eas?,
, \
sanclificandum nomen ejus, honorandos parenlea,
, ,
temperanter vivendum et inculpate; nec mensam
, \ cunj geolilibus communem babeudam, quod impu, . "
ram viiam degant. Gum aulcm eis peisuascriiuus
\
iM
al, .
7
(44) ,
Xnt.
lib. m , cap.
* al. .
al. .
1. Rec. 1. x, c. 47.
VARIORUM NOTiE.
etc. Dc situ horum Syria iocorum vide quae collegit Ghristopb. Gellartus. Ccoer.
21. CLER.
543
S. C L E M E M I S I ROM. PONT. OPERA DUBIA.
541
scntire ac faccre ea qu?e ad verilalcm spectaiit, ,

\ , \ sacro baptismo in ter beala quadam nominis invo
. \ ' ,
catione eis donaio, lum ilemuin una cum illis etiam
vescimur. Alioqui nec si paler sit, aut maler, airt , , *
uxor, aul proies, ant fraVer, aut quivis alius natu- , .
* 06ptv
rali amore charvs, cum ipao ciburo sumere liciltim
, ,
est nobis. Hoc quippe pra^sertim ob fldem apimus.
..
Ne igilur contumeliaro exiatimes, quod nunc tecum
filius ciburo non capial, u&quequo tu eadem nobiscum sentias et agas.
4
C H . His illa auditis, ait \ Quid ergo impedit boCII. ,

die me baptizari ? quae et anle quam viderein te, eos ; " \ ,
qui dicuntur esse dii aversata sum, perbane ratfo- ,
ciuationero, quod cum multa ferequotidie ipsis ira- * ,
molarem, mihi inadversis rebus non adfuerint. De ^
, ~
,
, . \
. , *
stupro auiem quid oportet me dicere? quandoqui- ^ \ ; dem nec divitem deliciae me ad hoc pellexerint; nec
subsecuta pauperlas eo venire me compulerit; u l \ ,
quse pudicitiatn velut maximum bonum. capesse-
r e m ; cujus gralia et in tantam calamitatem deveiti. | Sed nec te arbiiror, domine mi Petre, ignorare,
. '' , , ,
majorcm cupiditatem ex lajta foriuna o r i r i : unde *
ego quae in secundis rebus lemperate vixi, jn aflOi- ,
clione me volqptatibus non dedo. Neque vero nuno . "
animum meum existimes aegriiudine esse liberum, ,
qui aliquantum co-isolationis naclus est per Cle- , raenlis recognitionem. Succedens namque tristitia
.
cx duobus liberis nieia nata, boc qualecunque gau- \ .
dium obscurat. Non eitiro adeo nos contristat, eos in niari raale periisse, quam sine pietateerga Deuro, Q , * una cum animis interiisse eorum corpora. Pater \ .
, ,
autem eorum, meusquc maritus, quemadmodum per
Clcmeniem comperi, ad quaerendum me ac liberos , \
progressus, tot aujiis non comparet: prorsus vero , *
et ipse obiit. Eienim miser, ob continentiam diligc- \ . \
bal me et erai amans liberorum : quare cunclis no- ,
bis, a sc super oraoia dilectis, orbatus senex, prae
, maximo dolore occubuii.
.
t
CIII. Matrem vero haec locutaro audienlee liberi,

C11I.
non amplius, secundum Petri admonitioncra, se , couiinere potuerunt: sed exsurgeutes, tum com- * '
plectebaatur eam, et cum lacrymis deoscalabanlur. , . ' \
Ob quod mater attonila, quid boc sibi vellet, prae , , stupore j i u l a atque ignoralione rerum, iuteiroga- ^ \ , . \
bal. Statimque Pclrus dixit : Advoca, mulier,
, , , ,
fprlUer mentem tuara, ut nads tuis fruaris jucunde.
,,
Hi emre suni Fau&iinus et Fau&tiiuanue, quos aie- . ,
bas in pelago obiisse, quosque dum lugea, vilam
, \ tuam ia luciua noa vitalem efficiebat. Qui vero a l - ' .
ter eorum Nicetas. alier Aquila voceiur, ipsi auspi- , , \
caio dicant et doceani. Haec Petro dicenle, mater, ^.
gaudio immodico repleta, properoodum ot spirilu
, defccil: attamen recolligens se, ac velut sui compot
\ * ,
facu : Filii mei optatissimi, inquit, filii dulcissimi,
, . , ,
1
LECT10NES.
al. . * a l . praepon. .
a l . .
a l . * , a l . .
1
al.. .
* aU
aL *.
545
CLEMENTINA. -
EPITOME DE GESTIS S. P E T R I .
546
, ' ,
,
.
CIV. ,
, , ,
^,
, ,
, ,
*
,
, \ \ , , .
,
, ,
filu ardores cordig mei, dicite mihi qtiaenam vobi

tn illa g&va nocle eomfgeriit.
' , \
, , , ,
\ , .
\ (5, \
.
facti prudenies, et religionem araavimus, et litierig

gnaviier operam dedimus; ut cum reliquis genlibus
disputanies, eas possemus de errore afguere .
Perdidicimus etiam philo&opborum decreta, maxime
quae a pietaie in Deura alienissima s u n t : Epicuri,
inquam, cl Pyrrbonis; quo et magie possenius confutare.
GIV." Tura Niceias, confesihn resumpio germone

Ua infit: Qtiando nobis, mater, queraadmodura
8cis, navigiura noctn disrapturo est, homineg quidam qui in mari praedas aqere non vcrentur, cepertidt nos, et scaphse lmposucrunt; posleaque remis
osi, duierunt Caesaream Slratonia : aique ibi vebementer fame compreasos, ut metu affecti nihil praeceps, quodque iis displiceret loqueremur; i l l i , nominibus nostris muiatis, in serviluiem migere Iradiderunt. Porro mulier quaedam apud Jud&os proselyia, valde laudabilig, oomino Justa, cum nos
emisset, babuit loco flliorum, oranibugque Grtecig
. disciplinis studiose erudlvit. Nos vero pcr aelatem
GV.
, .
" , ,
.
,
, -
C V . Caeierum uoa cuin Simone qAiodam Mago

educati, ralione aiuicitiae, i n fraudem fere ioducii
fuimug* Yerum isia tibi, mater, in tempore diligentius exponeniur. Sed cum decipiendi eseeoius per
Simonem, familiarig qjuidam domini noslri Pelri,
Zaccbeus dicius, accedent monuit ne mago assea * , Q tireinur, Petroque advenienlfr oblulil, u i nogplene
\
atque certo quse spectani ad cultum Dei doceret.
. \ , , ,
Quare eiiam te oramus, mater, ut quae ooa conae , \ - cuti sumug bona, illa et lu percipias; quo communi
, \ galeac mensa uti possimas. Ea igilur causa est,
. * ' propier quam nos in mari pcriisse exislimairti.
.
C V I . Ifaec cum Fauslinus proloculus iuissel,
CVI. ,
, , mater nostra procldit coram Peiro, rogan ei obse - crans, uri se suamque bospitem accersiiam, ba * ",\, piizaret : Ut, inquit, ex quo naios meog recepi,
nullus diesexcludalur, in quo cum iis non guinpgerim
, ' ,
cibum. Cuinque nog eadem q u maler compreca*
\
\ , * remur, Pelrus aii : Quid putatig , unug ego inimi , , - sericora sum, quod nolim yos cum malre vegira
\, ; . '
* \

,
CVII. ,
* , '* u
1%
17
bHe eam bapliaans ? Minime vero. Sed

oporlel, ut ipea, ante quam bapltzctur, sallem uno
die jejimet: quandoqutdem el nonnuila pro se locuta cat mater : quofl si non esset, muilig diebug
eam necesse fuisset expiari.
GVII. Interroganili ergo mibi, qutdnam ea tocul a , fidem suam indicasset, Peirus respondil: Si:(!icii duntaxat iHius poslulatio de bospiu el benefica,
al. add. ,
.
al. in9er. vel .
Recogn. 1. VIII , c. 7.
al.
\ ^
& , ; , .
al. deest in al#
al. . " al ^ . " * , *
tifMtftto , .
Deegl iu a l .
1 1
4 1
1 1
1%
1 7
647
S. GLEHENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA.
548
ut gecum baptizarelur. Neque enim id dilecbe suaB . 6

tradi postulasset, nisi prius erga bapiismum tan- ,
quam erga magnum donum fuisset affecta. Quare
cgo mullog damnare non dubilo ; quod cum ipsi $ * . " baptizati fuerint, et proflteantur se credere, nihil " , ' \ \
faciant dignum flde, neque eos quos diligunt (uxo- " , ,
res, inquam, ei filios, atque amicos) ad boc exhor- ,
tenlur. Nam si crederent, vilara ficteroam cum bo- , .
nis operibus iu bapiismo a Deo d o n a r i , plane eoe qiios diligerent, ad illum suscipieDdum hortarentur. * * \ , \
Quando denique eog vident aegrotare, aul m mortig . *
viarn abduci, autalia molesta sustinere, gemunt, ,
* , ,
ac ducuntur commigeratione. Ita si crederent,
ignem perpetuum manere eos qui Deum non co- \ . lunt, non cessarent monerc, vel guper illis plorare 1
17
etgraviter dolere, dum eog cernuntnon haberc fi- " , , \ dem. Atque nunc hogpilam evocatam inlerrogabo,
, " \
num legem nostram velit amplecti: et ita conse- .
quenter quae oportet faciemus. Maier auiem veslra, *
quoniam prout decet fidelem, in baptigma anima- .
ta eat, ante baptismum jejuoet uoo die.
, * .
CVIII. At illa jurabat, ge duobus superioribug
CVIII.
diebug, dum narrat mulieri recognitionis eventuin,
prae multo gaudio cibum non cepigge ; nisi pridie , , ,
dunlaxat paulum aquae. Cui juramento et uxor Pe- . "
tri teglimonium praebuil, dicens, vere eara nihil ,
guslasse. Et Aquila ait : Nihil ergo impedit, eam, . \
domine m i , bodierno die baplizari. Tum Peirus :
, " .
At hoc, uon esl baptismi jejunium ; quandoquidem Q \ * ' "
*'
"
, \ ' . \
nec propterea factum esi. Et Fausiinianus:
Sed
fortasse Deus volens raatrem nostram ne uno qui- " "
dem post recognilionem die a nostra menaa sepa- , rari, boc jejunium prastruxit. Sicul enim in igno- * ,
ratione servavit pudicitiam, id quod verilalem de- . '
*
cet faciens , iia et nunc Deus forte providit, eam ,
anle unum diem, in ignoranlia jejunare, pro vero \
bapligmo ; ut a primo die quo nos agnovit, nobis- , ,
' , cum possel etiam salem geu cibum percipere.
\ .
CIX. \ " , ,
CIX. Tum Potrug : Ne nos, inquit, vincal mali
tia, pratfexlum nacta Providenliam et matris amorero; sed potios vos, et ego vobiscum, hodie in " * ,

\ jejunio permaneamug, et crag bapiizabitur. Huuc in
modum locutus esl Pelrus, cunctique orationi D . , \

assensi sumus , Mullo aulem maturius quam
quotidie solebat, Pelrua experrectus, ad nos i n - ' ,
, , , ,
gressus est, quoa eorano excilavit, ac dixit .* Fau1 4
\ . " a l .
.
a l ,
. a l .
"
al. add. '
a l . .
. " al. .
Deest i n a l
.
* \ . . . ".. aal.
l .
a l . .
al.

(
*

'

.
al. inser. vel . a l . add. .
al. \ . * al. inser. .
.
a l . . * a l . .
lieegt in al.
.
al.add.
.
al. ,

'
10 mgg.
mgg. ,
. COT.
a l .
;
. al. . Duo
al. . * a l . ,.
. * al. . **al. .
al,
al. add.
"- . *. * Clemenl. hom. x i v , c 4, elc. Rec. L , c. 5 8 , el 1. , c. 4 , etc.
a l . (
, e
18
,f 77
t e
1 1
1 7
4 1
4 f
550
GLEMENTINA. DE GESTIS S. P E T R I .
549
\ slinus el Faustimanus, unaque Clemens, cum suto

, me sequantur, ut venienles ad oblectum maris lo , cum, baptismi ritus peragamus.
.
C X . Guro igitur fuimus in Htlore, inter saxa
C X . \ \ \
\ quaedam, quae tranquillum et mundurolocum pwe, bebant, baplizavit eam i n nomine Patris, et F i l i i ,
. et Spirilus sancli. Nos autem, e l quolquot nobis " \ , cum aderant, mulicrum gratia secessimus. Postea
. - Petrus mulieres, ob muUiiudinem, premisii, ut
* \ per alteram viam irent ad bospitium ; jussitque nos
solos ex viris mairem easque conaiiari. Yeuientes
, \ . - ergo ad diversorium, et prestolantes adveniuui
illius, colloquebamur invicein. Post sat multas
, \
" , . vero boras Petrus regressus, accepit panera, gratias
, \ , - egil, benedixil, consecravit, fregil, el matri primum
, , , , \ dedit, ac post eam uobis cjus flliis. Aique ica cum
, \ , ca comedimus, Dcuraque cibi largitorem laudibus
proscculi sumus.
*. \ , \
.
CXI. , , , ,
, .
"
, \, , '
, \
,
, ,

, , . *
\
\ * , ,
\ , , .
,
,
,
.
G X U . >

, , ' .
, , \
, *
,
, ' ,
. *
, ,
\ ,
, .
$ , -
C X l . Tum dciuceps Pelrus, ibgressum poputum

videns, cum ipse conscdissct, nosque jussissel aasidere, docebat qua ralione nobis post baplisnium
praemissis, ipse tarde rediisset. Gausam vero banc
csse dicebal. Simul atque vos, inquit, a mc discessistis, senex quidam curiosus venit, occultans
se, atque volens cemere nec ipse c e m i : cumque
nos prius observasset, sicul ipsc postca fassus
est, ut vidcrel quidnaro in obtecio loco positi agercmus, clam exiil, et seculus est. Posiea in oppor-
6 1
no loco mc conveniens, ac salutans, dixit : Jamdiu te sequcns, et alloqui cupicns, verebar ne me

taitquam curiosum jegie ferres : nunc aulem quse
mihi vera videntur, si vis, profero. Et ego respond i : Eloquere nobis quod libi videlur esse bonuni;
et laudabimus te, Hcet revera quod dixeris, bomim
non fuerit; qnoniam prudenti consilio, rem quoe
tibi visa est bona, volueris proloqui.
e f
' CXII. Tum senex ita effari coepil : Vidi v>s,

poslquam in mari lavissciis, ad occulmm locut sccessissc ; adii, clam speculalus sum quidnam iti
abdilo agerclis : cumque vos oranies aspexissem,
secessi; et vestri misertus, exspcctavi, ut persuaderem ne fallamini. Neque enim Deus est, nequc
Providentia : sed geuesi cuncta subjacenl ; quemadmodum ex iis quae mihi acciderunt, plene persuasus s u m , jampridem mathesim diligenter edoctud. Ne ergo fallaris : sive enim preceris, sive non,
ea qu# ortus portendit, necessario accidenl tibi.
Nam si preces pos&ent aliquid, aut bona opera,
ipse inter priinorcs essem. A c nunc, idsi te decipit
7 1
Y A K L E LEGTIONES.
. \ .
dcest
deest in a l . " . . \ . a l . . . .'
.\ ,
. " at. .
al. .
* tleeet in al. a l- .. .add. .
- al-.
. ,
. ha3C desunl iu aU
a. .
deesl in al. deest in al. * a L . a l . , .
J al. . a l . . ' deest in al. al. . al. .
a l . .
al. inser. .
decsl in al. ' a l . .'
1 11
T l
7 1
551
S. C L E M E N T I S I R O M . P O N T . O P E R A
55S
DUBIA:
habc paupercula mea vcefta, diclis meis non diHI- . . *,

des. Cum rttn in magna prosperitate vita* verearer, \ , \ \
multa tum diis iramolabtfm, lum egenis largiebar : ,
aiiamen dum oro, ac pie vivo, fatum non potui .
effugere. Atque ego ad illiim : quaenani sunt, ; '
quae libi contigerunt ? Ille vero respondit: Non . * \ ,
necesse est ul nunc dicam : forle autem in fine a u - , , 4
dies, qtiisRam ego cum sim, el ex quibua nalus,
. ,
In quales incurrerim viiae calamiiatee. 8ed nunc

quod omnia subjiciantor genilnre, volo libi proferre argumenla.
CXHI.
CXIII. Et ego dixi : Si genesi cuncta subsum,
hocque ila esse persuasura babes; tecuiu pugnan- , \ * ,:
tia cogitas et consulis. Etenim si contra natdle nc .
senlire qudem possumus, cur fruslra laboras, id , nobis consulendo, qaod fieii omnino nequii? Quin , ,
' *
etiam si nativitas subsislit, noli in eo navare ope
** , ' ram, ut persuadeas raibi, ne colam aslrorum Do*
\ , \
miDiim, qui et si vclU non fieri aliquid, fieri non
*
potejst; semper enim quod subest e i , quod praeest
ac ducil, pareat necesse babet. Cerle venerari eos .
, , .
qui dii putantur, genesi dominante, superfluum esu

*
Neque enim praeter id quod fato placet, quidquam

tii; neque ipsi quidpiano facere possuot, qui uni .
versali enesi euae einl subjecti.
7
78
7 8
8 1
8 8
CXIV. #
CXIV. Haec cum inler nos loqueremur, ingens
buudnum multitudo ingressa e s t ; ad quam Petrus
respiciens, dixk ; Ego et genus meum, accepimus ' \ ,
a majoribus culuim Dei, et praeceptum habenius ,
ne ortui confidamus, aslrologicae inquam discipli- Q , \
nat: idcirco ad eam aiiimum non applicui. Quare . .
" \
astrologiae non sum peritus : quorurn auiem peritiam habeo, ea exponam. Aio quippe, per Dei pro- , .
videntiam adminislrari omnia, et unumqucroque , \
iecundum ea q u fecit, premiuin vel supplicium , . , *
,
esse iiacturum. Sive aulera nunc, sive et postliac,
nibil mea interest: nisi quod omnino unusquisqtie .
fruclum eorum qux gesserit percipiet. Demonsira- , \
' lio autem, non ease genesim, haec est : Ex aeian- * ,
tibus, si quis oculis sit orbalua, aut mnnura habeat , > , \
mutilatam, aut pedem claudmn, aut m curpore
,
aliquid aliud, quod a medicis curari non possit,
neque ab aslrologis, quoniam nec ab omni sa?culo ,
*. , ,
tale quid contigil, ego, Deum precatue, remedium
8 8
81
8 8
1 8 8
praestabo. Ea vero re, quemadmodum aio, faela, &

iionneerrantqui i u cunctorum opificem Deum ma ; \ - \ A R L E LECT10NES.
a l . ;. a l . .
al. .
deest in a l . a l .
* al. . al. . * a l . .
al. .
al. \ . * a i . ad.
.
deeet in a l .
deest in al.
Posl , addilur iu cod. 804 , ex Uementinorum xiv, 4 :
, ,
. Liber vero CXLVHI, hic inlerpolatus fuil, ad bunc modum : . . . \
. \ , ete., scilicci in vocibus
et ct . C o t .
a l . . .
a l .
, .
a l . . al. . ' a l . .
a l . '
, , . . .
.
al. deeslin a l . *al. .
al. . a. . deesl in a l .
a l . ,
. al. .
a l .
. .
7 v
7 8
7 7
7 e
8 1
8 i
8 8
8 1
8 8
8 7
8 8
8 8
8 8
9 1
8 8
1 0 8
CLEMENTINA. -
553
EPIJOÊ
GE8TIS P E T R I .
, , lediola et blasphcmias coiijicwnt? Respondil eetiex:

Seilicet, id est maledicla conferre, dicere genitune
. *
\ \ - subjici univcrsa? Tum ego ad eum : Omnino esU
, , Nam si omnes hominum errores, et impielates, et
\ impudiciliae, ex slellie,quemadmodum lu ais, oriun*
\ , tiir; u l autem ea faciani stcllae, a Dco coiislitutum
fuit, qtto cunclorum flagitiorum effeclrices s i n l ;
\
omnium certe delicta ad e u n omnino referuniur,
.
qui in astris posuerit genesitu.
C X V . Et senex : Verum ais; sed onini tuae i n C X V . " !
- comparabili demonstrationi mea obslat conscieti. , \ ' tia. Ego enim, qui astrologus suro, et Romae p r i mum babitavi, postea amicus factus cujusdam qni
,
,
erat cx genere Gaesaris, viri illius uxorisque ejus
, \ gcnituram probe c a l l u i ; cumque viderhn, res proot
, fcrcbat eorum gcncsis, evenisse, solis verbis a te
.
nequeo pcrsuaderi. Erat enim ortus mulicris posi , ,
tura, quae efiiceret adulteras, amore servorum
, \ suorura captas, et peregre in aqua pereuntes : quod
. et ila contigil. Nam quae senrum suum deperirct,
, \ , nec ferre posset opprobrium, eolum faga vei tens,
, ,
et cum eo concumbcns, in mari periil.
.
1
| 0
11
18
18
1 4
18
1 8
CXV1. , '
, ; \
" , ,
,
, , Q
, .
\ , \
\ ,
,
. ,

,

\
" ,
. , ' ,
", - ^
,
. \
,
,
18
18
88
1 1
18
88
14
8 8
88
87
88
88
8 1
88
88
C X V I . Ego respondi : Et quonam modo scis,

illam fugienlem, el in alieno soto positam servo
nupsisse. ac interiisse post nupiias? Alque senex:
Gerto novi, revera non quod nupserit, cum nec
aniore captam esse scirem ; verum poslquam illa
liscessit, fraler viri ejus omnem roihi Ulius amorem enarravil; quod ipse, qui sanctus c l bonesius
erat, utpole eiiam frater, nolueril lorura maculare;
c l quo modo volens, ac rursus ipsom alque dedecus verila, illa infelix (non ewiio licitum est queri
de ca,quoniam ex nalali baec CUIB facere lum
perpeli cogebalur), somnium fiuxeril; verumnc an.
falsum, non babeo dicerc. Aiebat siquidem ipsani
dixisse quod in sonwis quidam sibi aslilit, qui
easa jussil cum liberis illicu urbe Roma excedere :
al vir illam cum filiis incolumem evadere saiagene,
confeslim eos erudiendos Alhenas misit cum inaIre et servis; tertium vcro iilium relinuit apud se,
quia qui per somnium edidcrat oraculuin, cum co
manere permiserat. Muko auiem elapso lcmporc,
ut ab ea liiteras non accepit, cumque sa?pe Athenas misissei; assumpio me, qui ei omnium essem
oonjunclissimii8 ac fidissimus, ad quxrendam illam
profectus est. Mullos equidem cura ipso in peregrinalione labores alacriter luli, memor quod
prisca sua feliciiale me omnium babuisset socium,
ac supra omnea aniicoe dilexisseu haque Ronia
al. . a l . deest in al. . * al .
al.
. al. . CUmenl., bom. x i v , c. 6 , elc. Recogn., I. i x , c. 5 i , c l c ,
add. .
deest in a l .
ai. inser. , \
deesl in al.

- .
al. . .
al. .
al. .
al. deest in al.
al. , , .
al. ',
" "
*
al. decsl in al.

al. desl in a l .
al.-.
\ ,
. al.al. deest
aU
al. \ .
al. .
al. prepon. .
a l . .
al. .
al. .
al. ' . " al. \.
al. .
aL
.
a l . .
. a l . -.
1
11
1 8
1 8
1 8
8 8
8 7
P A T R O L . .
17
18
8 8
81 11
8 8
8 8
1 8
8 8
1 8
18
1 8
8 8
8 8
81
8 l
II
18
S. GLEMEHTIS I ROM. PONT. OPERA
DUBIA.
55*
conlinuo solviintis, sicque in bas Syriae partcs de- . ',

venimus. Ncc iuullos posl dics, ille qttidem pr;e
. " ,
aiitmi dolore migravii e vila ; ego vero huc venicns,
victumab eo lempore ad buoc usque diem mauibus ,
comparo.
.
CXVII. , .
CXYIl* His a sene diulis, intclligens ex oralionc
ejws, seneni qucin dixerat, ipsum esse palreni \e- , , ,
, ,
strum, nolui cum eo conferre sermonero ea de rc,
.
donec communicassem vobiscum : nisi quod cum
, \ bospilium cjus didicissem, mcumque indicasscm,
, , ,
explorandi causa, boc tantum perconlalus sum,

quod essei scni nomen. Ille autem : Faustus, iri * \ *
q u i i ; ilem quod nomen geminis iiliis; ille vero
, , .
respondir: Fauslinuset Faustinianus; et quodnam
\
.
lerlio filio; at ille, Clemens, dixit; dcnique quo
Homine vocarelur eorum maler; et ait, Matlbidia. , ,
Ego igitur ex raiseraiione collacrymans, dimissa ,
lurba, veni ad v o s . u t posl cibi communem per-
ceplionem baec vobiscum communicarem. Porro ,
ante cibum narrare, opporlunum non censui; ne ,
forte dolore vicli, baptismi diem in luclu ducerelis, , \ .
quando etiam angeli efferunlur laelilia. Haec Pelrus ,
cum diceret, omncs una cum matre lacrymis nos . ,

dedidimus. Quos ille lacrymantes videns, a i t :
.
Nunc unusquisqiie veslrum, pro timoreerga Deum,
forliter quae memorata suirt ferat. Neque enim ho- , \ , .
die vobis interiit pater, sed jam olim, sicut vos,
8 8
4 8
4 1
48
eonjectura recte facta, dixistis.

GXVHI. ,
C X V l l l . Isia Peiro loqaentc, roaler ferre non Q
, , ,
valens, inagno clamore ed4to . Hei m i h i , vir;
quanttira nos diligens, ipse quidein mori voluisli; , ,
iios vero vivimus, el lucem aspicimus, et adbuc , \ . capimus cibum. Nondirni hoc uno ejulatu finilo,
ecce senex ingredilar ; el simui atque clamoris , \ \ causam sciscitari vellet, respiciens ad uxerem: Hei! ,
inquil; quidnam boc esl? Quam video? Accedens ,
vero et diligentius aspiciens, ac visus, complexus ; ; \ . 01
est. Ambo autem prae gaudio repenlino defece-
rnnt exclamare n i s i , et alier alteri loqni cupien- , \ tes, \ocem emitlere non potuerunl, nec ob i n - ,
expletam laetiliain reprimere se. Mtilloque post . \
,
mater ad eum : Habeo te, Fauste, omni niodo sua,

.
vissimum. Et qua ratione vivis, de cujus morle
paoio ante audivimus? Ca3terum hi sunt fllii, Fau- D , ;
oi \, slinus et Fatislinianus, ac exoptatus Glemens. Quae
cum dixissct, nos tres in ipsum incumbeniee, , . ,
, \ eumqae deoscuiati, forinam illius obecure agno, Vhnos.
* .
GXIX. *

GXIX. Il.ec cwin viderel Peirus: Tu es Fausttis,
, , \
inquil, bujus vir, ejusque liberorum paler? IUe
4 8
4 8
47
48
8 8
88
88
88
8 8
8 7
8 8
8 1
8 8
LECTI0NES.
** deest \ al.
al. .
al. ^ .
al.
' .
deesl in a l .
.
aL .
al. .
al. .
al. .
al. .
.
deest in al.
deesl in
al. .
1.
dcesl in al.
al. inser. . al .
al. .
al. .
deest
al.
at. add. .
al. praepon. .
a l . . al. . detÛ
in a l . * . * al.
.
di-csl in al.
8 8
8 8
8 8
4 1
4 8
4 4
4 J
4 8
87
88
4 8
81
4n
8 8
8 8
8 7
4 1
81
4 7
8 4
557
558
CLEMENTLNA. 10 D E GESTIS S. PETRI.
; , , !. ; \ vcro ait : Ego sum. Et Petrus Quare ergi tuos

iuihi labores, lanquam de alio enarrasli, rcfrren*
, ; ,
\ \ ; et dolorem et cxsequias? Tum pater respondit
Cum essem cognatus Craaris, et nollem dcpre
* ,
liendi, de alio quodam narraliotiem effinxi, ut a
, ' vobis quis esscm non agnoscerer. Sciebam eiiiui,
, ' .
"^ , quod si recognilus essem, loci prasides, his com , - pirtis, ut rcm gratam Ca?sari faccrenl, me essenl
, , \ levocauui, et prislhia felicitatc circumdaturi; cni
loia intenlione antea rcnunliavi, sine charissimie
,
mibi liberis, in republica versari, aul vivere om ,
nino non suslincus.
\ 3
.
C X X . Tum Pelrus : H#c quidem fccisli qucmC X X . \
. - admoduio placuit. Sed de genitura, fingensne aflb, ; * mabas; an veluli verum dicens asserebas. Et pater: Non menliar, inquit, apud te : lanqoam vcre
, , *
. " sit genesis, conilrmabara. Non enim rudis suui ;u
mysteriis bujus disciplinae : sed et mccum versalus
\
esl quidam astrologus, vir praslanlissinlus, ifigy , ,
' , ptus, nomine Annubion,qui in peregi inationibus ab
- initio ra.hi amicus ellcctus, uxoris mex ac libcrorum morlcm indicavit. Et Pclrus : Nu;:quid crgo
. \ ,
; nunc reipsa persuasum babes, genesui non con sislere? Pater respondil : Necesse est ul omnia
, quae per mcnlem meam transeunl, tibi exponam
singulatim, quo a te vicissim vera discain ei certa.
,
Animadverli errare in multis asirologos, iu multis
- quoque eos veritalem atiingere : vcrum forte in i i *
, , - q u comperta habent, vere dicunt; in iis aulem in
* , ,
quibus errant, id ignorantia patiuntur : quare sti^ ' * , spicor, conslare disciplinain; illos aulem pcr solaiu
. \ insciliam falsa predicare; eo quod non omncs po ", , \ ,
sinl de omnibus habere scientiam. Et Pclrns: Cave,
, \ \
inquit, ne cutn verum dicuut, vcluti casu asse
qtienles, et non lanquam certo scientcs, pnedi . \
cant. Omnino enim necesse est, ex multis dictia
,
evenire nouiiuUa. Tuin senex : Qua ergo raiione
, ;
cerlus hac in re esse posaum, an constet, nec ne,
id quod ad gcnesim pertinel?
w
8 4
8 8
87
71
7 8
7 8
77
78
78
88
8 1
81
%%
8 8
1 7
8 8
8 8
C X X I . Cum igiiur ulerque tacerel, ego Cleniene:

C X X I . " ,
Quia, inquam, malhemaiicas disciplioas penitus
, , ,
\ , " novi; dominus autem el pater non ilem; cuperem,
si ipse Annubion adesset, corain palre dispuiaiio
, \ .
, nem babere. Ila quippe res palam venire posael.
dum arlis peritus adversus ejusdem artis bominem
. \
quseslionem agiiaret. Respondit pater: Ubi ergo
"potest cum Annubione congressus et colloquium
; ", *
liaberi? Et Petrus : Anliochiae, inquit. Ibi enim
,
* \ ", .
audio Siaioiiem Magum esse; quem Anuubion as88
81
88
8 8
V A R L G LECTIONES.
al. . * a l . ,
al. . . ,
.
al. . " al. , .
deest in al
deest in al.
.
.
\ \ ^ \ ,
.
al add. .
al. .
al. .
deeet
in al.
al. .
al. .
a l . add. .
deesl in al.
al.
, , , .
.
al.
^ .
deesl in al. * al. .
al . ., ^ .
* al. .
al. .
al add. . al. . * deej4
iii al. * al. \ .
al. . * al. . dcesl al.
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
7 8
7 1
7 8
7 8
7 7
7 8
7 4
7 8
7 8
7 8
8 8
8 1
8 8
8 7
8 8
8 e
8 8
8 8
8 8
55$
8. CLEMENTIS I ROM* PONT- OPERA DUBIA.
5GC*
secttftns, nron deserit. Qtf*hdo ergo illic erimus, si , eo8 nanciscamur, coram co disceptatio tiei. Et , ' . .
portquam de miillis disseruimus, propter recogni- , \
, lionem gaudro repleli, Deoque magnam graliam
babetites, nocte stipenreniente, ad soroiiuin nos , ,
coitlulimus.
.
C X X I I . Exorto auiem mane, pater cum matre
CXXII. " ,
tribusque iiis ingressus in 4ocum ubi crat Petrus,

cum salutasset, sedii; deinde nos quoque, illo , , * ,jubente. Palreroquc iiHuittis 'Petrus: Percupio, i n - . * ipiit, te idem sentire quod uxorac l i b e r i ; ut et hic , ,
um eis convivas, el illic animse a corpore ^ , \ ,
disjunetiotiem, una cum cisdem in kelitia degas. An non enim maxime te atqne illos coutrislarct, si
, .
unanon essetis? Excepit pater Omnino sanc. Tum
\ Pelrus ; Si ergo, hic iifvtcem separatos esse mo- ; \ \ .\
leslia aflieil; boc ubi po&l mortem plane iiet, quanto ,
inagis molestum crk le quidem, qui vir sapicns ,
es, ratione luae opinionis disjungi a tuis; illos vero , ,
niullo magis dolero, quod sciant le alia scnticniem, ,
telcrnum supplicium ob veri dogmaiis negationem , ,
, 0 ;
manere?
CXXIH. ' , C X X I H . E l patcr d i x i t : At non ila cst, amice,
ut apud inferos animaa puniantur; quouiam anima , ,
siimil alque a corpore discedit, in aerem dissohi- ") , . \
tur. Excepil Pelrus : liaque usque ditm hac de re *
, ,
tibi persuadeamus, responde m i b i : nowie libi v i detur, te quidem qui futuras poenas non eredis, , *
ncquaqiiam dolerc; illos vero, qui persuasum ha- , ,
bent non parvani te manere catamilatem, plurimum ; \ ' .
angi? Tum paler : Recle dibis. Pelrus autem : Et
quare maximo de le moerore non eo liberabis? \ ; ,
lidei assentiens; non pudore inquam, sed aequi- , ' , *
laie; de iis quae tibi a me dicuntur audiendo, et ,
iudicando uiruiii ca ita necne babearil. Ac si qni- . \
dem itaest, ut dicimus; et bic una cum charis- , , ^
simis delectaberis, et illic cum eisdem requiem . ^
consequeris. Quod si in verborum tuorum disce- '
ptalione ostenderis, quae a nobis aflermilur falsam , ,
esse fabulam; eiiam illos idem tecum sentienies accipies, sicque pulcbre facies. Ut enim vana spe , \ "
innili desistant efficies, eosquc falsarum reruin melu
8 8
88
9 1
1 8 8
11
8 8
liberabis.
C X X I V . pater :Mulla mibi videris dicere raCXX1V.
tioni consentanca. Ac Petrus : Quid ergo impedil, D . KaV ' jiostra? te fidei assentiri? Non euim negoliis mer ;
caturae, actionum pitblicarum, agriculturae, sollici- , , ,
ludinum; horuro nullo relineris : poies auiem i n , \
lelligere, nibil eorum quae sunt, iortuito, quasi ne- ,
quaquam existat pr&videnlia, evenire. Gujus qtii- * \ , \
dem rei documenlum manifeslissinuim, quae tibi
\ \ .
Kberisque tuis ac uxtri acciderunt. Nain si apud le
\ \ ,
1 8
,
al. .
al. .
al. , .
al .
al. inscr. .
deesl in al.
a l . . * al. .
dwsl
al.
al ' , '.
a l . inser, .
Clement. , <
boro. xv
c. I, etc.
al. .
al. ^ . *' a l . , \ .
deest in al.
al. , , \
.
al. .
deest in al. a l . .
al. add..
8 8
8 7
18 8
8 8
8 8
11
1 8
18
18
16
CLEMENTINA. 10 D E GESTIS S. P E T R I .
561
502
, hucusque maneissent, non suscepisscnfc rerfjum

. pietatis. veriutem non potuissenl agnoscere. Pro, xat , \ pter hoc, cum pcregrinalione naufragiun quoque
\ \ provisum est, ac morlis acerba?. suspicio : praler , * , eaque eorum in Graecis disciplinis exercilatio; ut
, qui illas prius edocli, et poslea ad verani refigio nem conversi fuissent, expediie magnaque cws*
* \ - facilitate possent easdem confulare; el quas ali
, \ quando male conlra religionem objecerant, his
-.. \ bene el lempore convenicnii pro religione uleren - tur. Tu quoque ex hac post longum lempus reco ,
gnilione, et iis qifie interira aperle Providenlia
, circa te conslituit, manifesio inlelliges, nibil co \ ' \ - rum quae fiuut, casu ila et temere fieri, sed Provi \ deniiam praeesse, ac serapcr conlinere atque cou17
, \ servare lianc univershaiem, licel mulla supercut

.
meniem nosiram.
C X X V . \ ,
G X X V . Postquam haec audivit pater, sermonem
, , , , resumens: Ne arbitreris, inquii, domine mi Petre,
, oronino ex mente mea vim doctrinae a te praedicalae
* \ excidisse : sed cum Clemens fllius multum per to ' ' ,
tam noclem mecum colloqueretur, ut a te dictis
,
aseentirera, omnique modo ad id impelleret:
\,
Quid vero, dixi ego ad ipsum, polestne aliquU
, , ' praecipere quidpiam novum, pneter id quod antea
;
veteres monuerunt ? At ille postquam leniter
, , ,
risit : Magnuni, inquit, discrinien est, pater, intcr
\ .
religionis scrmones, ac philosopbiae. Sermo nam
que veritatie, ex prophetia iirmam oblinel demoti
strationem ; pbilosopbiai v e r o , ex composilinne
. C verborum %l conjecturarum videtur demonstralio , nes afferre. Hisque diclis, exempli gratia, doclrinam
,
de bumaiiilate mihi exposuit, quam paulo antc
, , \ ei enarravera* ; quac mibi profecto maxiroe i n i , . , - qua videbalur. Et quo modo, dicam. iEquura
, \ aiebat esse el ei qui maxillam tuam perculit,
,
alteram quoque opponere; et ei qui auferl tuum
\ **, ,
pallium, Iradere etiam lunicam ; et cum eo qui
.
ad milliare unum adigit, per duo milliaria proticisci,
et alia similia *.
G X X Y I . Respondit Petrus : Alqui boc existi*
C X X V I . \ '
. \ masti iniquum : quanquam aequissiinum est. Ae
si lubel, audi. llle d i x i t : Prorsus lubet. Tura
, .
. \ , Pelrus : Num tibi videtur, cum duo regcs hoetes
\ , ^ cxistant, el divisas regiones (eneant, si quispiam
cx iis qui altcri subjecti sunl, in alleriua regione

, \ , (&
eil deprebensus, ideoque mortein mereatur; AI
\ ,
colapho, DOII autem capite punitus poenam eva ; \
dat; num videtur buroaiius esee qui veniatn de*
\ . \ " ,
dit ? E l pater a i l : Adraodain. Ad ha3C P c t r u s :
\ , Quid vero, si is ipse cliam aliquid proprium cui * \ ** *
piara vel aliennm auferat; el in eo compreben (15) , \
s u s , simplum AAT duplum det, cam quadrnpli
1 9
11
u , , e
17
Luc. v i , 2 9 ; Matth. v, 59.

" al. . al. . " 1 Ree. x, 48. I. nmn. 9 5 , etc.
a l . . ** al.
\ al. . " al. . deest iu al. a l . . al. , *al. fi xaL
al. .
al. .
VARIORUM 5.
<!5) TtrpasMetcr.
Pocmt quadrupli in furlo sancilur legibus pluriiuis. COT.
1 1
a i
nc3.
S. CLEMELNTIS l HOM. PONT. OPERA D I B I A .
sildebilor; insupe;que morlis, qui nempo in ad-

\ ,
vrrsarii iiuibus caplus s i l ; noime libi vidclur,
bumanum esse cum qui duplum acccpil, ct mor . \ "
lt?in renmil? patcr r spondit: " Nuiic persua \
jdsti n i i b i , cos qui injuriam faciunt , injuriam
, . \
p a t i ; cos aulem qui injuria afficiuniur, potius
\ **
injuriam facere. Quocirca amplius, mibi iniquis , ,
fiimum apparet id ipsum quod flt: quoniam i i

quidem qui vklenlur conlcnc injuriam, sibi ipsis " , \
poiius uocueruiit, el multam iis qui injuria affe * ,
cli 8Utit pararimt uiilitalem : qui vero videntur
. \
iiijuriain suslinere, ipsi oam potius inferunl ;
"* , >
quia licet plurimum ab illis commodi lulerint,
.
cos pari graiia non remunerant. Et Petrus : Verum haec nou contra iiifoslaiuium, sed conira infcsfatonim volunlalcm contingunt.
C X X V H . Tunc pater laudata ea oralionc, ait ad
C X X V I I . \ ,
Pclrum : Sed, doinine m i , bunc quoque sermo- * ', , \
nem milii doclara. Meinini enim Clenienlein mibi . dicere, nos injurias ct afllictiones, ad peccatorum , \
remissionem paii. E l Pelrus : Recie habet, atque . \
, . ila est. Quae enini honnncs possidemus, plura
, , , ,
;<ppelentes: sive vesles, inquam, sive escas, sive
poiiones, sive alia quacpiam : non rccte omnioo , , ,
, ,
lacientes, possidemus; quia nibil babere debemus,
uli paulo ante vobis dixi^ Nam si in omnibus .
possessione* solenl iis qui possidcnt conciliare dc- ,
l i c t a ; earum quocunque modo privaiio, adempiio . . . \
est delictorum. Dixit pater : Recle babel, Pclrus
vcro : Juslissime. Quandoquidcm enim eorum \ . \
qui salvanlur e s l , ut dixi, nibil baj>ere; mullis \, , " , *
,
autera multae suppclunt possessiones; ea causa
17
per
eximiam
Duiaecundum
humanilalcm
castigationesnon
indu'iinlur
iis, qui
Dei volunialem
v i - *
,
vunt; ul propter aliquaiilam erga Detim cliatitalem,
icmporaria gupplicia perferenles, aHernis pocnis ,
eximanlur. Tum paler : Quid enim; nonne mul- . \ *
;
los impios videmus pauperes ? An proplerea et
\ >
itlos dicemua in parle eorum csse qui saluem
; \ .
4'onscqtiunliir ? E l Pclrus : Nequaquam omniiio.
, \
Non enim probandacst inopia, quai appelit eaquaa
\
iion decet: quia et Doininus nosler Jcsus Cbrislus,
Filius Dci vivi, beatos prxdicans pauperes, Beati, , >
, ,
i n q u i l , pauperes spiritu : quoniam ipsorum est
. \ "
regnum ccelorum Tum pater : Vere prorsus se
undum proposilam quseslionem res videtur recte
*
\
2 babere : quapropler in animo babeo toiarn ordinc JJ
aidire doclrinam.

4 a
C X X V H I . E l Peiri:s : Ilaque dcinceps slndenli

tibi discere quae ad nostram Gdem pertincot, banc
doclrinam explicabo; ab ipso priniuni iucipiens
Deo; et o&lendens , ipsum solum dicenduiti csse
Deuin, aliosvero nec dicendos, ncc exislimandos;
CX VI.
,
'
\ ,
. ., \
w
50
a Matlh. v, 5.
V A R L E LECTIONES
. , ;.
* dccst in ; d .
9
9 0
a l . . ? .
al.
'. .
CLEMENTINA. -
505
EPITOME DE GESTIS S. PETRIJ
9Gb
, , - homiuemque qui alilcr fecerit, aelerno supplicio

. \ , \ puniendum, ut qni in ipsum universorum Deum
, \ , \ - impius exstiterit. Atque hoc diclo, cumqoc aliqua
\, \ - perpessione infeslatis, aegroianlibus, et daemoniacis
, . ' imposutssel manus, ac eos curassel prece, concionem dimisit. Deinde ita ingressus, et solito cibo
\
, percepto, se somno dedit.
.
C X X I X . " * , \
CXXIX.
Mane vero iierum egressus Petrus;
\ , \ cura slelisset in loco in quo disserere solebat, i n , " gensque baminum mulliludo concwrrisset; simul
, ac ipse esset locuturus, introivit quidam ex ejus
' diaconis, dicens : Simon ab Antiochia ipso vcspere
, iogrcssue, audiens te proraisisse de monarchia, seu
, - principatu unius, verba esse facturum, paraius
) , cst una cum Atheiiodoro Epicureo, tibi disse \ renli intervenire ; ut caiicla quac a le de monarcliia denunliabuntur, publice ipse pra?sens i n i .
puguel.
C X X X . , \
G X X X . Hiec diccnle diacono, ecce et Simon cura
' Alhcnodoro aliisque nonnullis sodalibus ingredi \ , tur : el ante quam Pelrus aliquid oranino loque , , retur, ipse anlicipans : Gomperi, inquit, tc bcri
polHcitum esse Fauslo, quod bodie habilo scrmonc,
\ ' oidine esses estensurus, primumque incipiendo ab
- , ipso universorum Domino; eura solum diecndum
, \ esse Benm, atios vero nequc dicendos nequc e x i , slimandos; quique eontra fecerit, aelernas poenas
daHirum. Anle oninia ergo vere insaniam tuam
, , dcmlralus sum, quod sperasii te posse in aliarar
%\ . *' . seiilenliam adducere virum adeo sapientem, ad
\ , ,
baecsenem. A l spes ac volunlatem non oblinebis;
" \ ulpole praescnte me , tuosque falsos sermoncs re , darguenlc. Etcnim forle ine absentc deceptus fuis . eet, curo imperitus sii librorum qui Judxis palam
, * sunl tradili. Nunc aulem multa verba pnetcribo,
. - ut cilius promissionem tuam infirmam esseconvin . , * cain. Dfc igitur quod pollicitus es. Sin autem repre , heneionem veritus, coram nobis velis promissum
- omiltere ; etiam sic sulficiens eril probario, falsa
, " esse quae proroisisti, quandoquidem coratn bomi4> . \ ,
nibus Scripturas callenlibus nun ausus sis diccre.
, ht vcro jam cur exspecto u l dicas, qui inaxi ; , \ - nium habeo polticilationis tuae lcslem, bunc sencin?
,
Post hacc verba, cura palrem aspexisset, a i t : Dic
, ,
irorum praislanlissime , uonne isle libi
\ , \
polHcilus est oslensurum se bodie, unuin D. uin
,
csse, nec alium dicendum aul babendum Dcura ;
;
ab o auletn qui aliler fecerit, immorftale suppli8 8
8 8
8 8
88
8 8
8 8
G X X X I . \ ', ,
,
. , '
, ,
cium exaclmn iri ?

C X X X I . Respondit paicr : Recte a me testimonium poslulares, Simon, si antea Petrus negavisset; nuiic aulem non verebor dicere quae dicenda
sttnl: arbilror le ira repletum vellc disputationem
suscipeie. Hoc porro ncque le facere decet.ncque
oportet ut nos sic aflcctum audiamus; quoniam id
t al. , \ , \ ' , . ** Clemeni. hom. xvi, c. , ctc ** ibM in al.
al. ..
deesl al.
al. . al. .
\ .
al. .
al. /
8 8
8 8
5 3
5 8
8 7
18

pugnam videre esi, etnon ad veritatem juvari. Scd
- . *
, \ ' ulerque vestrum do^ma suum exponat; et ad alium
judicem, verba habeanlur; sicque prorsus invenic- lur dqbitationis expers vcrilas. Placuit Simoui . "
oratio, seque cx ea facturum prumisit. Verumla- , \ .
nien, inquit Fausto, timeo ne jam Pelri verbis , ,
,
occupalug, non sis veri sludiosns judex.
.
C X X X l t . E i patcr respond.il: Ne me cogas temere
CXXXII. \
ac indicla causa tibi assentiri, ut judex veritalts ,
amans vidcar. Nam si vera audire cupis, lua polius . , senlenlia pnpoccupatussum. Ac Simou : Quo modo . \ es praoccupaius, qui nescis quid sentiara? A l paler: , ; \
Facile cst illud cognoscere : et quonam pacto, audi.
- \ ,
Pollicitus ee, a le falsi convictum iri Peirum, qui
, iinura esse Doum asserat: caeterum qui promittit re- . prebensionem asser-Miiis unum Deum, plane manife, ,
bium esl quod is, vera loquens, non idem affirmet:
I , \
t>i enim idem dicit cum eo qui eroentila loquilur,
el ipse profectuesl mendax; si vero contraiia dicere , .
t>e ObltMidit, ex adverso sane verus est. Non alia
,
ergo ralione pradicaiorem unius Doi csse menda-
ccm prouuntias, uisi quia mullos deos essc censes.
\
Alqui mullos esse deos ego quoque aio. Eadem igi- \
liu- tecum doclrina ante disceptationem occupatus
\ ,
6IM11: et propierea ntdlalenus oportel le meluere de
\
i n e , sed Pelrui polius : eliaronum quippe coiitra
. ,
alque ilie senlio. Posl veslram autem dispulalio , ,
liem spero fore ut veii sludiosus judex, oraiti de- .
posiU anlicipalione, praevalenli consensurue sim , , ^ , , ; Hasc
n*o cum
Piim pater
n^tnr dixisset,
HUiccot sensim
eanci ^clamor
* ^ 8TO, .
oralioni,
quidatn laudalionis a populo exorlus esl, quoniam
iia paier essel locutus.
C X X X H I . \ \
G X X X U I . Porro Pelrue suara de Dco sententiam
* \ \ exposuit ; pluraque de monarcbia proloculus, cum
Jacrymjg manu advocavil muUitudinem; qua acce- ,
deote, tum inanus imposuil, lum pro iis precalus , , \
\
e s i : parjlerque omnes Deo benediximus.
Inlro
autera irruit aliquis, Simoni dicens : Appion Plbuo- . *

nices cum Annubione modo venil Anliocbia. Quibus
audiiis, Simon exit siaiim, quasi prodiclos exce- . \ ,
.
plurus. Pater vero accedens ad Pelrum : Si niibi,
' ^
inquit, concedis, domine i n i ; etegocumeo proficiscar, ut silulem Appionctn et Annubioncm, iiicos , , ,
1
el
8 7
a prima ailale amicos. Etenim forte Annubioni pcr- Q ' \ ,

.
uuadebo ut cum Clemcnie disputel dc genesi. Et

Pelrus : Concedo, inquit; budo eliam, quod ami. * , , \
<orum partea ct oiTicia impleas. Yerumtamen niilii
cogiia, quo modo secundum Dei providentiam un- .
.
dlque concurrantquae ad plene faciendam tibi fldem
, |;erliuent, aptura p<;r(icientia concentum. Uoc au. <lem dixi propter Annubionis adyeiilum, tibi cum
. '
usus fuil obliiigenlem. Et p t t c r : Vere, inquil, ego
, , .
quoquje conspicio id ila babere.
C X X X I Y . ,
C X X X I V . Alque ]>ost ba3C dicta, prolcctus est ad
. \ \ , \
lmonem. Invenlis aulcm Appione et Annubione,
V A R ! LECTIONES.
deest in al.
a l . . Clemetit., hom. xvi, c. 21. Rec , 1. x , c. , .
dcttluiai
* a l . .
al. .
al. .
e t
a!.
560
CLEMENTINA. EPITOME WE GESTIS S. P E T R l .
570
, . ' -
salulatis, consedit. Simon vcro aadiens quosdam
- jussu rpgio adventaturos, qui ipsuin quaereront,
, * quique diccrent, CaBsarcm mullis magis inlerfr , \ ctis, deinde et de Simone cerliorem facturu, ad i n vesligationem illius misisse, utin illu-m eiiaiiianim , ,
adverlat ; ad Annubionem ct Appionem inftt:
, \
. - Fauslum, qui ad nos venit, lacile cibum nobiscum
* sumere; cgo aulem ungtietituni quoddam conficiam, ut coenatus et perangens se, cunclis babcre
, \ ,
formam meam videatur.
.
a
7 0
T t
7 1
C X X X V . \ ,
\ * \
; \

, * . U
,
, , .
' ,
< .
,
\ , ,
\ ,
* . \
, \
.
u
C X X X V f . , '
,
^
\ , . " , *'
\ \ ;,
\ . \
, \ ,
*
, , *
. , ,
. \
, .
,

\ ; ,
" ,
D
. \ ,

, \
\
, .
\
,
.
7 8
7 7
C X X X VII. ,
C X X X V . Cumque ha?c Simon dixisset, Appion

et Aunubion aiunl ad illum : E l quodnam tibi l u crum ex liac macbmalionc adveniet*? RespondiiSimon : Primo quidcm, cumprebenso illo, qui me
qiuenwt desislent ab iiidagalione conlra mc stiecepla Quod si ctiam a manu regia occisus fuertt,
maximum luctum habebunt cjus liberi, qui me derelicto ad Pctruni se contalerutit. Appion vcro ct
Anuubion privalim omnia Fausto apcriunl, insidiasque commemoranl. Fauslus vera non esse ea
verba arl)ilralu6, coenatns cum Simone ct cum sodalibus Appione ct Annubione, unguentum sumit
ex Simonis manu; ac unguens faciem suam, illico
induii formam Simonis. At media nocte exsurgcns
Simon, in Judaeam fuga se abripuit.
C X X X V I . Porro nos, qui cum Petro eramus,

per toiam noclem mutuo coUoquenies, p r x vola
piate ac betitia ex iis quae dicebantur otta, vigilos
pernoctavimus. Jam vero ubi sublucere coppil, Petrus me et fratres intuens, ait : Nescio quidnam
patri vesiro coniigerit. Dumque haec dieeret, ecco
pater advcnit, Pelrum nobis de ipsa jam loqueniem
nactus :quem cum videret anxium alque salulasset,
rationem el causam reddidit cur pernoclasscl foras.
Nos autem respicientes eum, obstupuimus, qui S i monis speciem videremus, at vocem palris noslri
Fausii audiremus. Cumque fugeremus eum, paicr
animo pcrculsus est. Caeterum Petrus, qui uniis naturalem ejus iormani cernebat, ait ad n o s : Quaro
paiicm veslrum repellitis el avcrsamini? Nos vero
el malcr ad e u n i : Quoniam ille nobis videiur esse
Simuu, vocem habens palris nostri. Tum P c l r u s ;
Nequaquam, inquil : vobis quidem vox illius, qua>
magiae vim non sensit, nola est sola; meie aulem
non fascinalis oculis eliam eflSgies, qualcm liabel,
conspicitur : quandoquidem isie non est Simon,
sed Fauslus, veie paler vester. Tuncque ad patrem
respiciens, a i l : Gerroana species tua ipsis non ap*
parel, verum Simonie impiissimi ac nobis jaimw
cissimi.
C X X X Y H . lta Petro loquenle, iagressu est qui*
YARIifi LEGTiONES.
a l . \ ,
a l . .
a l . ypU
" al .
al. .
de<
decsl in *\.
a l . *
|.
al. .
a l . add. \ \ .- .
,
7 1
7 8
7 7
7 8
7 8
7 8
7 8
7 8
57i
571
dam ex iisqui pnccesserani, Anliocliia vcniens,dixil-

qin: Haec scire le v o l o , doinine m i Pelre. Siinon
cum cssel Anliocbia?, publice multa portenlosa facicns, niliil aliud operain dabal, quam ut le o d i o fium illis reddcret, quem m a g u m nominabat et pra>
siigialorem, ct ca?dc m u l l a p u l l u l u m : propter quod

adeo illos adversus le irriiavit, u l omnes illius loci
aveanl ipsas carucs luas f-rtuo more deglulirc. At
n o s , m u l l u m comra te fremere civiiatem i i U u i i i ,
vcnimus ut nuiitiaremtis (ibi. Sed ct quidam bomo
rcgius a Ca?.sare quxrendi Simonis gralia ad provinciae presidem missus, audiens Hium fuga J u d;eam pelivisse, ipse quoquc ad eum quxrendum
abiil, ut ex Cajsaris prxceplo poenas de c o capiat.
C X X X V H I . Q u i b u s audilis, Petrus ad Fansium
patrem a i l : Ipsc auribus luis audisti ex iisqui cura
prace&sissenl vencruut Anliocbia, quemadmodum
Simon illic posiius muUitudincm adversus me vefiemenler coneitaril; planum, et caede pollutum, ad
liaec magum ac prasligialorcm, aliaque hujusmodi
nnnctrpans. Igitcrr nunc Cacito ststim, quod cgo
prancipio l i b i : H, reliclo Cleniente apud me,ipsc
pra?cedc ad Aitliochenam urbcm, uua c u m uxore
Mallbidia , atque Faustino el Fausliniano ltberis :
orunt etiam lecuin alii quidam, q u i iueam voluntalem polerunl exsequi: cum bis Anliocbia* consislcns, duro forroam Simonis jam circumfers,
palam prsedica tuam poenitentiam.
C X X X I X . Isla c u m Pelrus dixisset, Faustus q u i
snentis acumine pollcbat: Novi, inquit, d o m i n e m i ,
q u i d bnec sibi velint verba ; quare ne labora : m i h i
e n i m curae erit, quando illic fuero imperala p e r l i i c r e . Ilaque uoctu cum i i s , qu >s Pelrus jiibseral,
digressus ab urbe p a l e r , AnUochiam, propinquam
livilaiem, venil. Slansque in rocdio foro, dixil ad
muUitudiueni: Ego Siraon, ego ba?c vobis pronunl i o , ct fateor mc inique meuiilum esse adversus
Pclrtitn. Non e s l imposlor, non sanguinarius, non
jmusiigialor, neque aflinis ulli eorum s c e K T i i m quae
aliquando de co prxdteavi. Deprecor vos ego ipse,
qui cansa odii erga illum vestri cxslili, desinite
odio illum proscqui. Nam Dei Filii q u i propicr
mujidi salutem venil, Lslccst verus aposlolus. Q u o circa et ipse ego vobis consiliarius in rc qtne ad
&alurlem vesliam perlinel efliciur, moneoqiic u l ei
iidem babraiis, Deoquc qucm aunuiilial credalis:
alioqui lola vcslra civiLas fundilus pcribil, ac vos
cum i l l a . Cujus autcin gralia liaic dixerini, etiaiu
id vos scire . IIoc enim nocte augeli Dei nie
impiuni graviicr flagellaruni quod veritalis pirjcotii
csscm ifiimiciis. Horlor itaquc, ue cliamsi ip*;e alio
Jcnipore venicns l c n U v e r o contra Pelruiu l o q u i ,
r c c i p i a l i s me ac audiatis. Vobis quippu cop.iileor,
; ,
, , ^ *5
,
, ,
, , \ ,
\ ' \
, ,
.
,
. \
,
,
, \ ,
.
C X X X V H I . \
\
,
,
* , \ , \
\ , \ .
*, * \.
' , , \
\ ,
*
" ,
, .
C X X X I X . ,
, , ,
. *
*> .
'
, \
. \ ,
, ,
.
, , ,
. ,
,
.
. D .
. \
, * \ , \ . *
, \ .
\ ,
, .
'
, .
, , ,
i l . . al. . al. .
leg. -al. inser. .
.
a l . .
a l . .
uefbl a l .
8 1
8 8
8 8
aj.
CLEMENTINA. 10 DE GESTIS S. P E T I U .
573
574
* , ! ego sum niagus, ego impoelor ogo prastigiator;

* .
sed pcenilct me, ct forlassis per poDtiitenliam ea
qu;c improbe gossi, inihi possunt condonari.
C X L . ;
C X L . Ha*c cum pater publicc, quasi cx pcrsona
, \ ,
Simonis dixisset, et Pelrtim lau assel, uuiversam
' ( ,
Anliocliiensium civilalem ad illius dcsiderium (ra \
duxit, citncliquc se eum vebemenler exoptare asse ,
rebant: nonnulli vero etiam patri, tanquam is ipee
, essel S i m o n , succcnsebaiil, propter nimieUlem
* \ .
amoris erga Pelrum, et manus injicere conabanlur.
* ,
A l ille Teritus ne ab ipsis interllceretur, per lega , lum postulavit a Pelro, continuo u l venirel, quo se
,
nancisceretur Tivum, et in urbem de&iderio illius
.
flagranlem opportuue advenlarei. Quibus audltis,
,
Petrus plurimos ad agcndum conventtim adduxit,
, ,
i
p
constiluii, niullos cnravil alque bap , \
tizavii, iriduoque Laodiceae prseterca commoraUis,
.
Autiocbtam propinquam civitatem adire fcstinavit.
9
c l
C X L I . ,
,
. \
,
, \ , \ \
. .
, ,
, ,
,
\
, \
\ ,
\ , \ \ ,

* ' ,
,
\
' * \
.
, * ,
, .
%%
e i
C X L I I .
, \ ,
, \* , , ,
, \
. \
,
\ , \
, \
\ \
, ,
\ , * \
, \ ,
. \
\ ' ,
* M a r c , 16.
in
doost in al.
al. ird
al
Matib. i x , 29.
.
e p
S C O
u m
C X L l . E l quidem cum ad tirbcm pcrvenisset,

universus populus accurrens, cuni gatidio ipsum
excepit, tanquam verilalis praconem cl aposlolum.
Precibus auletn fusis, cl manibus super eos posilis, universis male babcntibus altulit medicinam :
item unum Deum in iribus personis annunliavit,
pluribusque cos de unius numinis princtpatu docuit. Deindc ad hospitium nos recepimus. Intelligens atilcm sencx Petrum adcssc, accurrit, seque
dejiciens in terram , illius pedes complcctebaliir,
rogans ut divino baptismale coiisuniinarctiir; quo
antiquam animae pulcbriludhicm, el formam corporis reciperet per baplisinum, iWelqne parliceps
inlemeralorum Chrlsti mystcriomni. Et Prtrns, Iradita ei Cbrisliana roligionis doclrina, mullisque de
salute prolatis, landem boc addidil Dominum noslnim Jesum Cbrislum Filium Dei, in mandatis a i
discipulos dixisse : Qui crediderit, et baptizatut
fuertt, taltug eril ; el : Secundum fidem tuam ftat
tibi sicut r/i . Cumque Irmpns ad vcspcram i n d i narel, cibum sumpsimiis; cl post solitam precalioiiem, somnus nos occiipavil.
CXLII. Sequenti vero dic Petrus itemm mafuriu&
surgens, postquain oravit, palrem cl nos accers i v i l ; et: Hodie, inquil, fralrcs, magmim gaudiitm
orietur i n c l o \ p r o p l e r divinum munus rcnascenD liac boni senis F a u s t i . Cunique nos assumpsisset, egressi sumus ad loca orienlaba civitaiis, ubi
multae erant aqua? ac p t i r e : solumquc patrem
scorsum sumens, niultisque institiiens, iradeneque
illi docirinam de Deo ejusque in carue ad nos advenlu, baptizavit eum in nomine Patiis, et F i l i i , ct
Spiritus s a n c l i : cumquc pancm acccpisset, gratiat
egissel ac bcnedixissel,sacra ipsi mysicria impertivii.
Et eramua pariter cnncti in Domino noctu ac i n lei-diu exsuUantes, lum de patris per divinum Spiritum instauraia nalivilale, tum dc audiuone ora-
Luc. xv, 7,
dccet in aL
al .
a l . inscr. . *
S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DIIBIA.
57 J
cnlomm Petri. Cum igilurpor aliquod icmpus una , \ .

vov \ ,
agcremus* omnibvs paluerunl res noslrse, ei iu onv
* \
nium ore Yersabamur , cunclique mirabantur de
, \ \
iMiiversis qiiac contigeranl nobis, Deique erga nos
, \ patrocinium, in nostra recognitione, celebrabanL
, .
GXLIII. Fama igitur quoquoversus pervagante,
GXLIH. ,
Anliocbias proses cuncla quae palri et matri acci '
deraut resciscens, quodque ad Caesarem cognatione
\ \ \ , \ :
ailinerent, dc bis referl ad Tibcnum. Quibus au , (16).
ditis, iinperatof jubei eos quamprimum Romam
\ , itiilli : quod ei facluro e s l : illosque magno cuin
\
bouare ac satellilio praeses ex Anliocbia mittil ad

Tiberium Ga&arem. lnluilus aulem Gaisar patretn
.
et mairera, agnilisque eis, super re obslupuil, pa- , \ Irisque ccrvicem complexus, acriler flevil. Gohibilo 3 , \ , \ . \
autem luctu, ad seualum respiciens, ait : Gaudeie , . meciini,omnes,et conimune festum agamus, inven , *
lionein Fausti c l Mallbidiac: quod cum inorlui puta- , , \
reutur, revixerunt, cumque periissent, reperti sunt.
, \ ,
Postea et cum i*s epulalus, muliaque pccuuta i r a - : ,
dita, insuperqiic ipsos ad iamulalum servis augens
. \\ * \
ac ancillis, plurimo comitaiu et honore circumde- , \
d i i . Qui etiam non exiguo teinpore R mae aetalem
,
egerunt; pie quidem vivenles, suaque erugantes
. *
pauperibus, el conseciati omnes alias virlutcs; do- , , \
nec in senectute bona, eis quae bic sunt reiicus,
, \
Gbrisli regnum consecuti s u n l ; cxemplar vitae ac
, ,
peciroen ad virlutem accuraliseimum, suam vitam
, \
Romanae reipublicae largiti.
,
^ ' .
G X L I V . CaHerum ego GJemens cum fratribus
GXL1V.
adhuc apud Petrum dociorem mansi, qui evange * ,
licae predicalioni iiisistebal, ct complures variis
, \
morbis ac perpessionibus curabal. Deinde ille urbi\ . \
bus peragralis, Romam quoquc pcrvcnit; alque iis
\ , \
qui concurrebant, verbum pielatis annuntiavit,
, \
wdosque per baptismum adduxil ad Ghristi reii ,
gioncm, tam viros quam mulicres; adeo ut et brevi
\ , \ iempore nobilium mulierum clarissimis, quasque
, *
sulent malronas nuncupare, properoodum universis
(17),
persuaserit ad eancium baptisma confugere, ac
, \ .
Deo credere.
C X L V . G X L V . Porro cnm ipsi jam viia relinqucnda fuit,
e l proficiscendum ad magislruin Cliristum, Evau- ^ , \ ,

gelii cursu coitsnmmalo * (id quippe notum illi
* \ \
* r a l , quodque ipsc eliam ad cruccm, ut cum M a , \ *
gislro passioneiii et gloriam communem baberet,
\ ^
ilaiunandus esset); uua congregatis cunelis f i a l r i , , xfj
,bus, apprcbeiisa inanu mea, stans in media cou
11 T i m . ,
7.
YARliE
aU .
LECTIONES.
a l . . * al. . * al .
VARIORUM N O T i .
, parva auidem Irans(16) . Aliler Nicephonis, / / i i / . eccl., lib. ,
posilione, verum niin'me necessaria. Per matrouas
/ap. 55. ciijus seDtenlia discedit Frcculfus t. II,
inlelliguntur honesia: femina3, boneeto uobiliquc loJib. , cap. 40. Esl aulcm Niccphori sententia, liaic
co naUE; ut discere esl ex Cedreno et Servio.
*ub Nerone couligisse. GOT.
memoralur a Plularcho ifi Hq*
() . Legil
torjiiius bb. xxxu Adversariorum cap. U : \
7
>77
CLEMENTVNA. - EPITOME D E CESTIS S. PETRf.
STft
* , , \

,
'-', \
, \
, ,
,
\ , , , ,
\ / .
\ . ,
,
. ,
, -
, \
\
, ,
.
cione et ecclcsia: Audite me, inquit, flfii et fratre?:

cursus qiidem mei finis prope est : id enim et jam
mihi est cogniium : Clementctn autem hnnc, epiaeoputii vobisbodie ordino; cui et meam eerroonan
cathediam credo; quoniam ab initio hneiisqtie
comes mihi fuit, sicque omnes audivii conciones
meas; qoi in omnibtts parttceps teniationum et
periclilationum mearuin faclos, in flde peraeverare
inventus e s l ; quein ego omniuni cerlissime novi
esse Dei cultorem, et hominnm amantem, castum
ac temperantetn, bonom, juslum, patienlem, ei
valentcm fortiler ferre ingrala facinora nonnttllorum qui Chrisltana imbuuntur doclrina. Quarc
illi trado poteslalem ligandi et solvendi . Ligabit
enim quod ligari oporlet, et solvet omnino quod
solvi debei; ut qui Ecclesiar canonem ac regularo
probe cognoscat. lpsom ergo atidite; scientes, eura
qui veritatte pne&idi roolesliam exbibe!, ta Cbristum peccare, et Deum universorum patrem incitare
ad iram; qnapropter non esse victurum. Ipse ilaque
praeaes debet medici locem obtinere, non besliar
ratione careniis furorem.
C X L V I . Haec eo dicente, ego Clemens profJden
tiXLVl. ,
\ , , \ in terram, multug eram in orando doclorc, el i u
. ' sedc quam maxime deprecanda. Sed divinus apo * \ , , stoltis : Noli roe, d i i i t , de hoc rogare : quseenin
\ ; Deos vuli, quis hominum dissipare poierit? Poslea
' \ , , ad multitudinem retpiciens : Et vos, inqtiit, fraires
, \ - charissimi, debitum ut patri boiiorem el otoequiuro
\ per omnia deferre Patri veatro ne destnite : i!a>
- \ quippeet vobis recte regi seu pasci continget; alqiier
, , \ , isle erit paslor, non mercenaritis, curamque gregi*
. suscipiet. Nam seitole eura . qui pasiori ac magi~
\ stro iiegotium in rebus quae ad Deem peninent
, ,
- facessil, Dei Spirilam, cujue htc sedem et locun
\ \ obtinet, contrielare : eumque qui sermotiee illiaa
, , \ spernit, Cbristnm spernere, el legis transgressorem*
. inveniri . Ante orania vero fides in vobia sana iit
, * ac flnna, nulto periculo fluctuans; deiode et vit
\ , * vestra pura aut s i t , aut efficiaiur; pneserttmqiie\ - excolatur corporis sanctiraonia; nemo enim ab&qae* \, . ea Dominum videbil. Pax et quies inler voe omnfe
\ - modo teneatur. Quod si forle scandalum et offensio>
'*. \ inter vos aceiderit, aol ila affeclis vobis non occi, 0 dal *. Judicare de proximo cavetole : id si quidei
Pharisaeorum eat, et obnoxium judicio . H o s p i u , \ .
liUilis et beneflcentiae ne obliviscaniini : boc esl

enim praeceptio primi Magi&tri ac SaWaioria Dei.
! .
lis qui offenduut peccala condonate: sic namque
* et ipai sine line dicetis iMud ; Dimilte nobis debila
\ * * *? //r tmtra . Inler irulina, mensuras, pondeia, ne vei
. , , \ , *
unum nwnits aH)fKim exslet. A d bunc quippe mo . ** , dum civitas pra?claris !egibus gubcrnata, erit calbo Mallb. x v i , 19. Luc. x, 16. Epbea , 26.
Matth.
I. Maith. i i i i .
r
11
VAUlÊ LECTIONES.
al. . * a l . . al. *
. " a l . .
al. praepon.
.
* al.
^ l . inser. . '* . * ,
Ireiiso lib. , cap. 7 i , pro qoo velua Itvierpre Marlvris Ifgebai . Ay*d hemint*, ,
,
1 1
I 1
570
lica Dci Ecclesia. Qui negoiia quiedam inlcr se

babcul, apud Ecclesia? presbyb*ros judicenlur; cl
quod boiiuiu est conlemplali, reconcilientur : ncve
ad Iribiinalia fralres trabitote; judicari enim ab
extraneis ac etbnicis, id vcro infideliuni osi; quandoquidem et, Angelos judicabimus , scripltun esl.
Super oninia, ct anle omiiia pastorem ila inluemiiii, ul roe Pctrum , qui a Deo electtis cst vobis
in magislrum.
CXLVII. ka cum perorasset, ct coram omnibus
inanus mibi imposuisset, in sua calbedra sedere
fecil : cumque sedissem, boc mihi stalim dixil :
Oro tc coram omnibus qui adsunl, meis fialribus,
ut quaudo cx bac vita lnigravero, quemadmodum
Dei censuit providenlia , omitia domino Jacobo fratri Domini mei coinpendiario describas ct niillas,
eliain usque ad puerilia?. tuae consilia, el quemad-
moduin ab inilio ad boc usque temput mecum iler
feceris, audicns scrmoncs et aclus a me pnedicatos : deinde in Qne, ct niorlis mea causam, ut anie
dixi, indicare ne omittas. Non enim boc ei molestiam creabil; ul qui eerlo sciat, me quod omnino
pali debebam, pie reddidisse. Maximum autetn solaliuni babebil, quando diseet, post me, non homini
imperilo ac viulium verborum ignaro, sed Ecclesiie
cauonem omniutn roaxime scienii, catbedraro docloris credilam fuisse. Quoeirca ego, domine mi
Jacobe, cum magisler Petrus baec mihi prxceperil;
quod juslum est, complere non veritus sum, ei
quasi in compcndio libi cuucta uola facere, iia
inscripto operis argumento : CUmenlis, Pelri pereQ
grinalionum et prmdicalionum Epilome.
G X L V I l l . Ha?,c ilaque est plena coelestis gratia?,
Pelri apostolorum principis peregrinalionum narralio, quae simul et compendiariani ejus doctrinain
continet; et magni admirandique Ciementis vitam,
velut in labula oralione exprimit; quemadmoduia
ipse ad Jacobum fratrem Domini scribens indicavit. Porro ardentem Clemenlis erga Deum amorem,
ei luagmim illum pro pietate zelum, declarare possuii' ea qua d i c l a s u n l , preseriira autcm manifesiabil omoiuin aperlissime ipse per marlyrium finis
580
.
, \
, \ \
. , .
*\ , * , .
\ ,
, ,
.
C X L V H . , \
, ,
\ ,
,
,
, , \ , \
' ,
'
\
, , .
,
, .
, '
\ ,
,
. " ,
, , , \
* ,

".
CXLVIII. *
,
,
, \ \
, ,
, . ,
\ ,
" ( ,
\ .
1
41
viUE.
C X L I X . Terlius enim post magnum Pelnim in

CXLIX (18)
excelso Romanae Ecclesia? tbrono sedens, ipsumque
virtulis certamcn suscipiens, magistri vestigiis i n , *
sistebat, aposlolicanique doctrinam ipse quoquc D , \
* I C o r . , , 5.
Y A R L E LECTiONES.
al. inser. . d e e s t i n al.
a l . inser. .
deesl in inss.
ruin codicuin praBponilur l i l u l u s , . COT.
, al. .
i e , l t
I8
19
VARIORUM
(18) . Infra Laline babee cdilam Passionem
seu Yilaiu Clcmemis, post pseudo-Abdiam el apnd
Moiiibriiium. Memoraiur auiem a Gregorio Turouensi, Miraculorum lib. i , cap. 55, et exccrpilvr
per Ereculfum, lom. l l , l i b . , cap. (0, ac pcr martyrologos. Joauiiem quoquc diacotiiim sasculo nono
sciipsisse gesla Cleiuoiiis papa: legiinus in Sigebcrio, Descriptoribus ecclesiatticin cap. 107, euiiique
1 0
, l
1 1
uno voto^
a l . inscr. .
al.
1 1
NOT^:.
librum aiunl exstarc in Casinensi Bibliotbcca. De
GraiO Maiiyiio, venisse iu niaiius Nicepbori Gallisti colligtiie esl ex illius lib. m , cap. 18. GaHertim
bic nolari debet triplex lectio , ,
, origiiicm ducens a diversis exscriplorum
senlciiliis, quas rcluli ad Constitut. upottol. lib. v u ,
cap. 46. GOT.
CLEMESTINA. EPITOIHE DE CESTIS S. PETIU.
5*1
; , \ ; ; praeferebal, et s i i n i l i b u s [morfbfJS effulgtfbat :

;, ; , Gbrislianis dunlaxai placens, veram etiam Judicis
xa\ ; \ ; , \
ac ipsis gentilibus, et omnibua omnia faccus, ul el
;, ; ; \
, sic omncs lucrifaceret , Christoqiie praesentarot
, \ .
ac verae religioni connecteret. Ut aulem isla n o n
"; ; videantur essc niala lanlura suspicie, eliam causas
, \ ; ; . dicemus, Elhnicis eniin ideo veneralioni eral, ac
; , \ ; in eum mentem libeuler iili inlendebant; qiiuniaiu
, ; ;, - non eos conviciis inseclans, nec avcrsalus; sed
;, ' ;, \ ; quasi ralionem reddens, el undique teslinionia ex
' ; eorum libris ac scriplis addurens, clare oslendebal,
, ;, ' uode et prodiissent qui ab illis putanltir dii, el ubi
\ , , nati fuiKaent, quae gessissent, quem babuisscul c x i , \ ; ;, ; ttun, utque miscre vilam amisisseiU. Ueinde
; . \ ; - eis a D c o inlerclusam esse poenilenlia? vbun; itee
; ; ; mnimodis salute excidisse; sed si vel soluni illos
;, ; ; ' videret redire, et a prislina perditione ac fraude
\ ; , \ ; ; recedcre, veniam ipsis dalurum huraaiiiter, et be;, \ ; ; ;, \ - nigne susceplurura, ac paraturuni reguuiu ccclo ; ;, ; - ruui, bonisque donaiui um ineffabilibus.
, \ , \
^.
C L . ; ,
C L . Judacis rtjrsuin indc gratum facore vidcba ; ; ; " ,
tur, quod patres eoru.n Dei amicos fuisse oslendo
\ * ; \ ret, quodque legem eorum sacram es*e doccrel ac
, \ , divinam ; ncc eam desiluram, nec eorum populuo*
, ;
translaluro i r i , sed Pakestinam fore illis perpeluain.
, * \ \
b&ieditateni, si lalem legoui servarcnl: cssr Abra - bamum patrera tot posterorum, ul eoruin luiUli , ; ; ^ Udo stcllarum mulliludineui adttquel*. ei iu eju
, \
semine omnes-genles hcercditalem accipre ; rur \ ; susque quod ad Davidem diciuin est: De fructu ven ; *
irit lui ponam super sedemtuam : el iterum quod
exi \ , pcr Isaiaro : Yirgo in ulero concipiet, ei pariel / i , , /um, el vocabunl nomenejut, Emmanuel . Si ergo
.
luec non rejicerent, sed ilde c o m p r o b a r e u t , noi>
, , eos p r i s l i n a Dei providcDlia c a r i l u r o s ; vennu P a ; ; ; ; , laisliitam apud illo* nlabilero inansuram a f f i r m a b a l .
' ' ; Grascos quidcm boc modo, el Judaeo* valde soleru"
! "; \ ;
et accomiiiodalc s u b j i c i e b a t ; eos simul et demercris
; \ ; (19), ; et scnsiin ad veram relUionem a4duccus.
; , \ ;
;.
C L l . " ; Christiani ytfu rautla et alia cura vh ilKii
; \ ;; . 0 erga ipsos docnroenla babebairt. PnBsertim vero inr
beneflcenlia quantus ille fuil! Qui pauperibus seir. ; ;,
per
thesauros asservaret in Cutis rcposiloriis quui; ;, \
quc
crant insidialoribus foi tiora. Egenos enim sin;! ; ; ; ; ;, ; guiarum uibis paritum in tabalaf refercns, quotidic iftis suppeditabatquae eranl necessaria : iCcruni' \
que
quoiquot ab eo fueranf divino baptismate do
* ;,
nati,
cos a pubticis libcrabal tribulis, et iiilcgrani
; ,
1 Cor. . G e n . x x U , 1 7 , 1 8 . P s a l . cxxxi, I I . I s a . , 14.

V A M / E LECTIONES.
al ;.
al. .
a!. ; .
al. inscr. .
b
17
, J
al. inscr. .
VAUIORLM NOTAS.
(19) . S g:iificat .: , in alicujus ruenlcm subire, eumque obseqnio copcrc AC
'aibi dcvinciic. C O T .
:
&85
S. CLEHENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA.
584
ptaebebat immumtaUsm. Sed el eos qui scmper ad

illum propler prodieattonem aique doclriuam eonveniebant, ntaximeque quos sciebal diviiiis abundare, et largiri posse, borlabalur ne semel sancto
bapliemo purgalos einerent publice a Jud&is iuopiae causa nulriri, splendidaroque graliae veslein
impura itla communione polluerc. Perquae illos ad
oxplcndam calamiiosorum ncccssilaicm adeo alacre? reddebat, ul id dunlaxat luoruai pularcut,quod
iu eos impendisscnt.
! \ ; ,
*
,
, -opfv
' , \
,
. *
, ,
.
C.L1I. , \
CLII. CUIII ergo iia agcret sanctus Clemens, et
ila omnium aiiimis essel constilutus; alque adco , \
, \ " \
non tantum Chrislianos, sed eliam ipsos genliles ac
\ Judaeos a sua ouima et lingua pendenles baberct;
per Sisinnium illum (erat aulem is amicus Nervae , ( ct unus ex familiaribus) odiot calumniis pcteba \ ) t u r ; quando conjugem Theodoram Sisinnius scnsit ,
Clementis doctrinas amore captam essc, et doniutn
quidem, liberos ac virum negligere, totam vcro * \ ,
Clementi adbaercre, ad euiu assiduo adventare, , \
adeoque in animo suo semper illum spiritualtter , *
fcrrc. At Tbeodora qua suavilatc linguae ac verbo- \ . '
ram Clementis illecU erat, Chrisloque per illum
crediderat, ardcntius pietatem capessebat, psalle- , ,
bat continue, nec ab ulla syr.axi seu Chrislia*o- , \
rum congregatione aberat.
, \ .
CLIU. Sisinnius vero iniqna zelolypia hi'rCLHI.
mulatus, insidias adversus uxorem medilabatur,
, .
singulisque diebus armabatur ab eo affectu. Cum- ^ ' que eam aliquando abeuulem ad s)*baxim obser. Ka\ ,
vassel, clam cum famulis ipse quoque in templum
, \
ingressus est, u l curiose inqoireret, ei animadver- , \ terel cuncia quae in eo gerercnlur, quasque ob
,
causas Theodora eo assidue proficiscerelur. Csele- . *
rum admirabili Clemcnte solilam confestim sacro

rum bymnorum orationem prafato, Sisinnius cae- ,
cus ac surdtts illico effectus est, ila ut nec audtrc , . *
nec videre possel. Conversusque ad famulos : P r e * , ,
bendite mc, inquit, et ad domum manu deduciie :
repentinum quippe malum aliquod in me i r n i e n s ,
,
neqitf audirc ncque ceruere permittil.
.
OLIV. Ilaque prolinus manum ei porrigunt faCL1V.
muli, et abducnul ad domum. Exirc auiem non
, \ . poieranl, licet tola lempli janua aperta esset: sed D ,
eum per totam occlesiani ducebani, inter *multitu
,
dinem caneulium. Pra?cluserat enim eis exilum vis
, .
divina, prudenliorem reddere volcns stultum illunr,.
, Circumeuudo auiem ubique par templum, uxori
.
ejus precanli occurrunt. illa virutn cum servis ,
inluila, primo quidem oculos deflexil, verita ne et . ipse eam viderel: nihil quippe adhuc eorum quae , ,
gcsta ciaut sciebat Tbeodora: postea auiero uno ex
\ * famulis accersito, causam rogabat, propter quam ila *
ctini illis maritus pcr lcmplum oberraret. Ac ille ei
, , '
.
otunia enarraldiligenler; tum qaeraadmodum posl1
V A R I i I^CTIONES.
u
deesi in al.
585
CLEMENTINA. EPITOUE DE GESTIS S. PETRI.
586
quara illa domo exiisset, clam eliam ipsi ad ecclesiam venissent, tum quo pacto cum patriarcba
. ,
\ \ , oralionem peregisset, dominus eorum siiiiin cxcus
, et surdus factus esset; lum quo modo illis impe . rasset quidem ut eum manu domuui deducerent,
,
nullus autem ab ipsis exilus reperirelur, quamvis
, mullum laborassenl ac ubique per ecclesiarii obam , .
bulassent.
C L V . , ,
C L V . His illa auditis, intellexit statim, unde illi

aurium et oculorum defectus accidisset; eique vere
* . auxilialrix eflicitur. lllico namque conferens se ad
^ preces, lacrymasque cum precalione acres fundens,
, , orabatDeum, ut Sisinnio exilus concederelur, isqtfe
, " . domuni rediret. E l ad famulos conversa (noverat
( enim quod nec virum despecturus esset omnifto
) : Deus, quem ipsa colebai), Agiie, inquit; dominum
, ,
vestrum ad domum manu ducile ; ipsa vero paulo

post advenio. Haec dixit, corifeslimque facilis exitus
exstilit famulis. Sisimiius oculis adbuc et auri. - bus captus domum manu ducebaiur. Famuli autcm
, . 01 - venienlesadTheodoram, ilerum nuntiant domiiium
, suuni adhuc surdum essc ac caecum. Rursusque
ipsa contentioribus ad Deum precibus, lacrymisque
. vehemenlioribus orabat, ut vir a morbo liberareiur.

,
Cumque jam patriarcha sacram perfecissel litur * giam, procidit ad ejus pedes Tbeodora, et mariti
- debililatem pronuntiat, profusisque ad pedes lacry (20), , mis precatur ac obsecrat u l viri raorbum curel, bcc
iia eum male habenlem despiciat.
, , g
, .
C L V I . ,
C L V I . Quae cum audiissel beatus Clemens, ac ex
, animo mulieris calamilalem dolerot; in tacrymas
\ , ipse eliam manifeslas prorumpic, eosque qui ad , erant borlatur Deum ln communi orare, u t a Sisin . nio morbus depeilaiur. Quo facto, patriarcba con, ^ fidenter domum cum muliere abit: ct aperlos qui , dem nanciscitur viri oculos, ad videndtiiu vcro non
, melius quam caecorum dispositos. Sed et auribus
.
obsurduerat, atque pessime corpore erai affeclus.
, . Ab iis ergo qui praesenles erant lamenlaliooriaest,
, domumque ejulatus occupavit. Verumlamen Sisin . ' nias quae facta fuerant non intelligebal, scilicel ut
. **,
qui visu el auditu privalus cssel.
31
* .
,
1 8
, f
? *
CLVII.
\ , ,
, *
, , , , , ,
,
C L V I l . Divinus autem Clemens, cum admodum

roulieris ac domus vicem dolerel, Deo supplex iit,
el cum lacrymis precabatur, affectusque plenas orationes fudit, dicens: Bomine Jesu Ghrislc, qtii claves
coelorum dedisli apostolo luo Pelro, et dixisti: Quae
aperueris, aperta6runt, et qtiaa clauseris, clausa
e r u n l ; ipsc et aperi caecos viri bujus oculos ac"
M
VARIiE LECTIONES.
al. .
" a l . i n s e r . d * . " a l .
al. .
Malth XVI , 9 .
.
al. .

4 1
ad*
* . *> a!.
V A R I O R U M .
(20) * . L a tina Versio edila, P**t Hpteria facta; scripta duorura codicum, Joliani et Herovalltaui, facti* et celePATBOL.
GR.
II.
bratis miais. in Parapbrasi vero iibri Regil 804, \

. Ex Martyrion., 7.
GOT.
19
587
S. CLEMENTIS i ROM. PONT. OPERA DUBIA.
588
atires surdas ; quia hoc eliam dictum tuum est, \ , (*,
Queecunque pelierilis, credentes, acctpieiis : et " ,
baec tua promissio permanet in aeternum. Isla posl- .
quam oravit patriarcha, el qui aderant responde- , \
runt : Amen , illico oculorum auriumque vitiura ,
discussum est. Ac Sisinnius quasi ex sorano exper- . gefactus, bealumque Clementem cum uxore stan- , lem cernens, malam slukus sancto remunerationem
,
dedit, precepilque famulis ut slatim patriarcham
.
comprebenderent, quo poenas laesionis daret. Arbi- ,
irabatur enim prastigias quasdam esse; quod eum
. " priua oculorum auriumque usu privari, posteaque , , \
aspicere et audire fecisset.
, \ .
CLYIII. Igitur servi siudiose exsequi de illo quae
CLVHI. imperaia fuerant nilebantur : non animadvertebant

aulem quod adjacentia saxa et ligna tangerent, ea- , \
que traherent ac ligarent, atque huc illucque i n - , \ , \ , \ . \
sane circocoducerent. Porro id eliam Sisinnio v i , \
debaiur, ac ipse quoque exislimabat patriarcham a
famuiis vinctum teneri. Is tamen nihil ab iniquis \ .
illis manibus paliebatur, nec levem tactionem per- ,
ferens, neeinediis io malis agitatus. Posteaque ad , ;
illura demenlem respiciens : Corde, inquit, indura- ,
, , \
tus es, sic saxa et ligna movens , tutamque in ea
iram inimittens, quae paulo ante bonorabas, et ot , \ ' \ ,
, \ .
deos colebas. llle vero : Sed ego l e , inquit, male
pcrdam ; adeo u l multi praestigiatores hinc muleul '' , , \
mentem ac resipiscanl, iidemque pluriraum lucren- \ , * ,
tur per quse ta patieris gravissima.
.
C L I X . Haec ille quidem, inflatus, apud eos qui C C L I X .
adcrant , proferebat, et glorians palriarcham viri- , ,
culis subjecisse. At iste nec sic eum aversatus est; . , ,
sed benedicta conjuge illius, et iti bonas illas obse- ,
quenlesque aures tanquam i n agrum quemdam ler- ,
rae profundae ac pinguem demissis uberibus pietatis \
semmibus, abscessit, ei pracipiens antea ne precari
, ,
desisteret, qaoad virum ad veritalis cognitionem ,
adduxisset. Cum ergo fervenlius ad oraiioncm i n - \
cumberei Theodora, apparet illi ad vespcram qui- .
dam vir venerabilis, et capillis canis; videbahir , aulem esse primus discipuloruni Petrus, Magisiri
\ *
calidus amalor; et ait ad eam: Propter le, mulier, ,
sanus eril Sisinnius; utet vir , secundum frairem
, ,
meum Paulum, sancliii efficiatur pcr mulierem *.
, \ ,
Quibus quidem diclis, ille abiit.
D , .
, , .
C L X . Sisinnius vero slatim et quasi ex compaC L X . \
cto Tbeodora arcessita; erat autem ulique hic flnis
(
visiouis qusft ipsi apparueral; apud eam amo- ) \
i i s , cibi commuiiis , conviclus, ac reliquae omnis , \ , \
communionis facit mentionem, eorumque om- , \
, \
nium unam gratiam poscil, conjugemque r o , vit el obiesutur ut Deum o r e l , quo ipsi d i mittantur q u peccavit, salutisque viam demon- , .
4 4
4 a
4 6
a l . .
Cor. v i i , 14
4 4
4 4
4 9
Mallh., x x i 22.
a i .
t
4 5
a l . .
al. iuser. .
4 T
a l . praepon.
* I
e
CLEMENTINA. EPITOME 0E GESTIS S. PETRI.
596
, \ etret. Postea ipse sui accuaalor efficilur, cuncta ' .

que se propter illam fecisse ac pertulisse commomorat.
G L X I . , \, \ \, ,
C L X I . Ego eirim, inquit, zelotypia tui ductue
,
sum, quod me conjuge neglecto, ad hospitem hunc
, \ \ adventares, et addidit nomen palriarcliae; naiune*
, \ - qne perturbationes ac ex flucluatione ortos tumul ,
lus non ferens, coactus sum te cum ad ecclesiam
, \ . ires observare, atqae videre quae agebantur. Ingres \ , \
sus ergo et ipse post te in lemplum, oculisque cu;
riosis quae a palriarcba gerebantur aspiciens, eique
, , \ totas aures arrigens, ac eorum quae dicebantur cu ,
piens esse auditor, oculis pariler atque auribus
. \ , capius sum. Et licel ille iterum, utpote Dei imila*
, tor, me cernere ac audire fecerit; ego taraen lanti
, beneficii immemor, non solum grates ipsi ob bene ,, flcentiam non persolvi, sed et stolidus , cum mira\ ,
culura dicerem esse pr&stigias, eum supplicio affi , , \ ,
cere, quanlum potui, conatus s u m , jussique farou, \ l i s , bei m i b i ! ul eumdem retinererit ac vinculis
; , \
onerarent; illis vero qui tenere illam et ia vincula
, \ \ .
ducere putabant, ligna duntaxat et lapides eranl in
\ , \ ' manibus : id quod mihi etiam videbatur; et quasi
, .
ab eis palriarcha dctineretur, minas gravissimas
, \ ego jaclabam. Quocirca precor, vir tuus, bancque
,
ab uxore mea gratiam peio ut primo quidem Deum
, , \ mibi propitium eflicias, dcinde vero et me coDcilies
.
patriarcbae.
CLXII. ,
C L X I l . His auditis, Theodora ad sanctum confes , \ , \
lim venit, cunctaque quae vidisset, et qua? a viro
, audiisset, rursum palriarchac nuntiat. llle nihil cun. ,
ctalus, citiseiine ad Sisinnium proQciscitur : et non
' \ ut antea euin invenit, sed cum quanta ille feroci , ' tate patriarcham tunc adorlus fuerat, cum majore
, honore nunc eara excipil. Adeo igilur subitam el
. ' magnam mutationem vir magnus cernens, sermo\ , nes de pietate admoduro scile ei suggerit, totumqtie
\ , \ sibi comparat homineip. Cuiftque ex animo Sisiii .
nius Deo credidissel, tetigit beatos illos patriarcha?
/ , pedes, baecque cum Jacrymis prolocutus e s i :
, \

CLXIII. Gratias ago libi vero ac soli Deo, qui
CLXIII. \ ,
ideo niihi oculos corporis excaecasli, ut eos qui ani , , \ D mae sunt aperires, meque faceres aspicere ad veritatem; ideoque etiam aurium vim compressisti, ut
\
, mente vigili nibilque penilus eorum quae exlra sunl
sentiente, verae religionis susciperei pradicaiio, ,
. nem. Nunc vero mysleriis veritatis inilialus sum,
, \ certoque agnovi genlilium sacra fraudenri tantum
esse ac incredibilem vanitatein. Propter ista hila, .
\ , ritas et laetitia domum occupavit,omnesqueCbrislo
\ . crediderunt. Paschate veru jam ineunte, baptizali
suut cum Sisinnio omnes, patres simulet roatres el
,
liberi, ad tres et viginli supra qaadringeiitos. Hoc
\ \ ,
allraxit mullos ex illustrioribus, qui magnis bono \ \ . 1
Y A R ! i LEGTIONES.
al. .
9 1
al. .
e a
al. add. .
* al. inser. .
5*1
ribus prepollebant, quibusque imperator Nerva ,

amicis maxime el consiliariis utebatur; atque pio
, \
cultui omnes assensi stint.
\ \
.
C L X I V . Quae cum videret pessimus per illud

CLXIV. '
tempus comes officiorum Publius Tarquitianus mo- (21) leste Culit, et gravia existimavit, coneideransque (22), , \ \
quo modo pieiaiem ulterius progredientem compri- roeret, ipsura primo Oementem tanquam eorum
,
quae fiebant maxime auclorem slatuit e medio tol ,
lere : et singularum Urbis regionum praefectis convocatis, iisque pecunia corruptis, sediiionem adver- , \ sus Clementem uii moverenl eis proposuit, utque
,
illius exislimationem impetcrenl bortatus est, cu- , \ piens amorem Urbis erga eum per hoc dissolvere,
bominemque reddere insidiis facilem atque oppor- , \ ,
tunum.
.
C L X Y . Conspiranfcs ergo adversus eum improC L X V . '
bissimi illi cives, mala ac fueda, ut ipsi arbitraban- , , \ , lur, de Ulo diflundunl, inuliaque objiciunt crimina; , \
praestigias ei attribuunt, et religionis eorum ever- , , \
sionem, aliaque plurima; alque dicunt ab ipso affici , ,
contumeliis et lacerari patrios deos : ut qui Jovera
\
omnium deorum maximum, neque deum prorsus * ,
nominaret; Herculem vero Alcmenae filium (quem ,
illi suum conservatorem aiunl) impuruw quemdam (25),
daemonem et scelestum vocarei; cbarissiraam et
"
suavissimam Venerem, mcretricem induceret; a l - -, \ ", \
que oplimam jaculalricem Dianam, sapieniem Mer , ",
curium deum sermonis, bellicosum Martem, Satar- \ ,
i/umque ipsum, ex sequo emnes infaraaret atque \ , \ \
critninaretur nec non borum fana et aras everte <. , " ret. Ad sun&mam, aiebant: Yel diis sacrlficet. aut
, , vita statim prlvetur. Atque illi quidem , talia mo- . , ,
venles, petebant ut sibi ad roortem traderetur pa- \ . ' triarcha. Ob qua3 indignabantor quicuuque pecunia
enalera conscientiain non exbibuerant, loqueban- , \
lurque ad populum l i b e r e , dkentes : Quid mali a ,
patriarcha gestum est ? imo vero quse beneflcia per
* cum civilas non est consecuta? Deindeque sin- ; \ '
gula qux mirabiliter ab eo facla fuerant recense- , \
bant, et eorum quae nieraorabanl ipsos assumebant .
lestes.
C L X Y I . * ,
C L X V l . Mamertinus aulem Urbi praefectus, adeo
seditione agitatam civiiatem videre non sustinens, D \ $,
ad haec verae religionis incremento invidens , ad se
\ ,
arcessit bcalum Clementem, verbisque lam genero , \
* al. deest in al. al. deest in al. al. .
k
YARIORUM .
(21) . Hisioria Latina, Comes sacrarum, nempe largiiionum, qua? est alia d i 'nitas. Sic in concilio Ephesino memoralur Jolannea . . Lex aulera 3 C. T b . de melallis,esl Juliani
Augusti ad Rutinum comitem Ofticioruni. Sed tempore NtM-vae Iroperatoris uulli eranl comiles bujusmodi. COT .
(22) Aliter et . Latine

in Editione Tarquimus pro Tarquitius; in ms. Y . C.
Yionis Herovalbi: Totquaius; ut sil vel Torqualianus, vel Tarquilianns. l o .
(23) . Similiter apud Tbeoduritum, & r mont de mariyribus : \ * .
593
594
C L E M E N T I N A . E P I T O M E D E C E S T I S S. P E T R I .
, stim animum conatur fallere ac abducere, dicens :

Exjnobili slirpe ortus es : boc de te perhibet tesli, ,
monium omnia populus Romanus , sed et ipse in
, '
\ , humamim errorera incurrisli, atque ideo neque
. \ Drbs tacere polesl. Aiunt enim te novam inducere
, - religionem, et contra deos palrios predicare quem . " dam Christum. Quare oportet te abjicere superfluam
, \ \ hanc supersritionem , deosquc tantum revereri et
. \ colere quos civitas solet. Ad haec patriarcba : Oro,
(^, , , inquit, tuam gravilatem et constantiam, ut mihi
, - concedas verba facere, ac meis responsionibus a l \ . tendas; non aulem adeo ratione dcstitulam seditio , \ nem , tumullusque vanos consecteris. Nequc enim
, \ \ opus est seditione ac tumultibus, ubi cuipiam pro. \ - positum est de salute sua considerare atque de Deo
, \ disserere. Igitur prefectus, comperta ex ipso sla \ ' - tim exordio constantia viri et fortitudine, verilus
, \ ,
. \
, ,
,
' .
l
colloctitionem detrectans, ad Trajanum imperalorem de illo refert. imperator ad istum modum
ea qua? scripla erant dirimit: ut Clemens aut diis
palriis sacriflcet, aut trans Pontnm in desertum
aliquod oppidum eomm quae Chersoni adjacent,
Roma perpetuo eisilio ablegeiur.
e l
n i p s e
C L X V H . ,

,\ \
\ .
. " , * ,
\
.
d i c e r e
m e
a u d i r e
C L X V I l . Hac itaque senlentia accrpla, cogitabat

Mamertinus quo modo Clemens non eligerct exsil i u m , sed polius parerei ipsi ac iniperalori, atque
immolaret. Non eniin sustincbat privari tanta viri
virtute. Porro Clementi adco curx fuit obleiaperare
iltis aut molcste ierre relegationem , ut etiam ad
pietatcm praefectum attrahere niterelar. Tania
quippe divinitus Clemenlem gratia circumdabat,
, \ C sicque illius lingua omni favo ac melle dulcius stil \ - labat, u i ipse quoqiie viri fervido amore captus
, \
Mameiiinus, plurimum ex ejusdiscessu ingemuerit,
, ,
lacrymasque dederit patriarchae, dicens : Deus,
\ , , , quem tu sincere colis, ipse libi auxiliator in cala , oot \ mitate assistai; statimque uavigium paraverit, i m \ , positis ei quae ad usum sufficiebant; iliumque dex , - tera prebenderil, item complexus sit, alque ita cum
, \ , \ salutationibus congruis dimiserit. Multi aulem ex
. \ piis secuti sunl cura : et pervenientes ad locum exr
\ sflii, reperiunt in marmuris lapidicinis Christianoe
, circiler mille , vel et plures; qui jam diu illic pro , * \ pter verum cullum deliiiebantur. Hi cum de pairiar, cba prius audiissent, quod el ipse ab Urbe puUus
. \ \
exsul ad eos ducerctur, solalium non vulgare cepe, \ , - ^ ruut ex ejus adveutu
, \ ,
.
1." ,
CLXVIII. Uaque cum ad iltos venit, ab opere
\
manuum cessarunl, et ad euro cum lacryinis icces, \ , serunt; lactisque saoclis ejuft pedibuti, et pura*
, - manus deosculaii calamiiates ipses coroplexas de , flerunt, patria; amissionem, insuavem in alieno eolo
, \ , vitam, rcrum necesHariarum penuriam ; quodque
VARIJE
87
a l . .
al. .
LECTIONES.
ai. .
585
586
oitinium erat gravissimum , aquae ipsius indigen- v , \, tiam. Si quis enim, aiebaut, per totum diem opere , .
manuum et labore maceraius, aquae guliam exi- , \
, ,
guam suraere voluerit, quo raiseriam ex fatigatione
orlam sublevet; is non minus quam usque ad sta- ,
dia quinque et quadraginta profeclus, aquam por- ,
laverit. Ob haec palriarcba parliceps eoruiu doloris \ , .
\
ac lacrymarum faclus, dein et Deo gratiis actis, et
, \ , \ aflicienter animos illorum consolatus : Non i t a ,
inquit, temere et sine causa huc me Deus permisit ,
expelli; sed ui et socius sim vestrarum perpessio- \ , , num, et paiientia: niaxime ac tolerationis docu~ , * \
, \ \
nienlum.
.
CLX1X. " , \
C L X I X . Poslea vero ad preces converlilur, et
cum eis orat Deum , ul suis confessoribus fonlem ,
\ aquae aperiat: quique percussil pelram in deserio,
, ^ , \
et fluxerunt aquae , ipse etiaro cis copiosam
. "
aquam suppediiat. Jam enim omnibus precationi i n
,
sistenlibus, patriarcba huc atque illuc respiciens,
agnum videt qui dextrum pedem attollebat, eoque , , , \ quasi osiendebai subjectum solum : a nullo enim
* \ alio agnus visus est. Tum palriarcha conjectis ocu.

\
, lis, ad locura monstratum cum iis qui aderant accedit, et a i l : In nomineDomini uoslri JesuCbristi, # ,
bic mihi, iilii, fodite. Curnque tum ipsum locum in ,
quo agnus stabai, tiim quidquid circum erat iodis- , , .
, * \
sent, patriarcha , suinpto sarculo, locutn quem
agiius ostendebat, levi et ad superficiein iclu pulsat; , ,
, \
confesiimque terra emitlit limpidara aquam et ad
C

bibendum suavem, alqiie ea cum impeiu effusa Qu
\ \ ,
roen repenlinum eflkit. Univerws ergo, aquae causa
, .
gaudentibus, palriarcba dixit : Fluminis impetus
, ,
tetificat civitatem Dei -*.

,
.
C L X X . Hinc tota ad eum confluebat civitas , et
G L X X . ,
epiritalis illius doctrinae dulcedine ad veram iidem \
cunctos impellebat; ut et multi quotidie baptixa- , \
rentur numerusque ad quingenlos perveneril, ac ,
vcra religio in dies caperet increroentura. Nondum
, *
profecto annus in exsilio erat emensus ac praeteri- . tus, el ariificantur quidera , ab iis qui erediderant,
, \
Ecclesiae numero quinque et septuaginta, idolorum- \ ,
que fana et templa everluntur; iisque adsitos bicos,
\ \ , \ multum terrae occupantes, ignis depascit, aique uni- D , ,
versa proslernitur daemonum insania.
,
.
C L X X l . Tunc ergo invidiosus et gravis rumor
C L X X I . \
ad iroperatorie aures pervenit, referens Christiano- ,
rum sectam in majorem miiliiiudiiiem crescere, et
, \ *
tingulis diebus augeri. Quaro ob causam ille statim
. ' \ Aafldianum praesidem mittit, qui non solum non
,
ulierius progredi sectam siiieret, verum et jam ca ,
txos reduceret, avocaretque a pielate. Hic itaque
, poslquam Cbereouem venic, ChristiaDosque coin . , B
6 1
M
N u n i . xx, 6. Psal.
LXXYH,
20.
41
al. inser. .
"dcest iu a l .
*-^ Psal.
XLV,
5.
597
CLEMENTINA. EPITOME DE GESTIS S. PfiTRf.
59*
, \ -
\ , \
, \ , ; *
, \ (24)
,
^ .
, , '

, \
,
, \
, ,
, , .
plures tormentis multis ac variis affecit, quando

omnes proposito el inlenlione martyres fuisse v i d i t , paratosque esse ad inille morles, quid facit?
Abslinet quidem a populo, veritus nc etiam ex p r i moribus multos facerei martyres : soluin vero auctorem reprimit, omnemque furorem iimniuit in
bealum illod Clemenlis caput. Porro cum buic
omnia essent levia et nullius momenfi, quin potius
exeisquae ipse patiebatur, raterispraeberetmajorem
fiduciam, brevem ei et celerem excogiiat discessum
e v i t a , atque adducto martyre in medium mare,
anchoraque ferrea ad collum ejus religata, in profundum demiitit : Ne, inquit, illius vel reliquiae remaneant Christianis.
C L X X H . ' ^
\ , ,, . \

, , ,
,
. \ ,
, , ,
.
.
\ ,
, ^
0 , \
,
,
\ .
GLXXII. Atque ille quidera in pelagum projeclus

est : Chrislianorum autem muUitudo, in litlore
stans, lamenlabatur, misere ejulabat, et miserandis
admodum vocibus inclamabal palriarcham. Cornelius vero et Pboebus discipuli, quales voces id quod
perferebatur postulabal, et ipsi per clamorem emiilunt, nec babent quam infortunio afferant consolationem, alque aiunt : Oremus cuncti uito animo, ut
nobis ostendatur martyris corptis. Et cum orareut,
magna tua miracula, Domine! ibi Deus aliquid
majore admiratione dignum edit, quam quod Moses . Etenim mare procul recedit viginli fere sladia. Acccdens autem plcbs per siccum solum, boc
quoque mirabilis tuae potentia?, Gbrisle! invenit lapidem, in iorma lempli ab ineflabili lua sapienlia effectura, et mariyris corpus magniiice in eo jaccns,
gravemque illam anchorani proxime saxum el ipsam
posilam.
C L X X H I . ' ,
,
\ ' ,
'
, \
." \
, (25)
\ . * , \ ,
_
'
-

, \
.
, \
CLXXIII. Sed Gornelio et Phoebo revclatum est,

lie illinc Iransferrent corpus, quod praeclare silum
ei at in profundo ; ac fore ut per singulos annorum
circuitus, tempore quo martyr morie consummatus
est, mare adventuris cederet per septem inlegros
dies, permitterelque illis aditum pedibus et lento
gradu usque ad corpus. Quod annuatim ab illo tcmpore adbuc perficilur, babclque velut prafinitum
terminum ac prestUulum tempus adventum commemoraiionis martyris. Hinc omnis apud cos baeresis,
- et Graeca religio eversa e s l ; cum signa et miracula
quae ibi in memoria marlyris edunlur, cunclos ad
cognitionem adducant, el plane ad veriiatcm iinpel*
lant. Neminienim Hlorum qui insanabili aliquo nialo
premercniur, alia re quam aquae illius perceplione
6 8
1
a l , .
deesl in al.
Exod. xiv. ai. mser. .

7
VARfORUM N O T J E .
(24) . Ex primoribut. Vel cum

Pertonio, tandem. GOT.
(25) . Infra Martyrii num. 25,
. Acta, et Freculfus
die pa$iioni$ tju*. Grcgorio Turonensi : in die
iulemnitarii ejui. Graeci ad 2* Novemb.
. Male ergo aptid Nicepborum , 18,

ista
, verlrrunt sie: Ve quo supru opinicnem
prce$enti$ memoria; quiddam accidit. Lego ego
, ct explico : Editur aulem mtraculum, quoiiei
advental dk$ quo Ulius memoria cclcbratur. GOT.
600
. C L E M E N ! iS I ROM. PONT. OPERA DUBIA*
et aspci Vione opug fuit ad morbi eum occupantis ,

.
dcpulsionem.
C L X X I V . \
C L X X I Y . Scd haec quidem talia sunt, et ila habent: illud vero longe majus, sufficiensque ad con- \ , \ Ofmanda prxcedentta. Nam cum, ut superior ora- . , , ,
lio declaravit, in pelagus marlyr immissus est, et
in sinus aquarum projcctus, atque mare longius 0,
abscessil, dum quasi sub pcdem dat locum, et i n - ^, ,
dex corporis mirabiliter eQicitur, ac volenti facit , \
polesialeip gradiendi per profundum; ingens cerle * Cliristianorum mullitudo tunc ad corporis specta- culufn properabat. Postea vcro et maximus dies . * \
festus miracujuni induxit; aul potius hoc miracu- , , , " lum diem festum effecit; quod non, semel edilum,
deinde desiit, sed per uiiumquodque auni curricu- ,
lnm peruciebalur eodem modo, piasquc animas .
coqvpcabal ad epulum. Cum equidem baec ila es- , \ \
sent, et omnes circa Cbersonein Cbristiani ad rairae ,
,
rei solemnein dicm quolaitpis concurrerent; ibi
etiam Deus miraculum, anterioribus magis inopi- .
4
num et admirabilc, operalur.

C L X X V . Nam vir quidara religiosus, una cum
uxore, et prole masctila, miraculo jam edito, ad
mariyris corpus, ipsi quoque cum populo confluente
profecti sunt. Igitur aeqiôr e vcsligro trajiciunt,
lcmplumque in einu <*jus positum altingunt, parentes manu puerum ducenles: cumquc intra tcmplum fuerunt, et sanctuni illum tumulum ambier u n t , tum alia sanclum precali sunt, tum pro nato
roganjpt ea quae parentes decebat. Precati ergo, ac <j
sepulcrum ferventer exosculati et complexi, ip$i
quidem, jam peracla celebrilate, cunclisquedornum
tedeunlibus, retro iteruni cum populo qui concurrerat abscesserunt. Puer aulem clam parcntes, nescio quo modo solus apud sepulcrum relictus est;
omnino id incomprebensibili Dei provideiitia disponente, ut magis bonoraret eum qui animam et
corpus pro ipso libcnter dederal. Et aqua quidcm
ad propria remeans, proltmduoi obiexit, iterumque
efleclum est petagns.
C L X X V I . At parentes paulum a corpore digressi,
iit jam fllium secum non viderunt, ad investigatioliem ejus verlunt se: ac retro conversi ut invenireut puernm, cernunl mare rursus essc eam viam
quae ad corpus deinceps duccret: stalimqtie consternautur, turbantur, commoventur, acrius ad nati
indagationem prorumpunt; is aulem in tumulo
reliclus fuerat. Cumque post multum laborem puerum non repererunt, sed in maris fundo desertus
fuisse ipsis visus st, u(i revera erat, longum ac
flcbiliter vociferabaniur, filium appellanies, el peclora feriebant,aiqaedcplorabant calamitatem quae
cos opprimebat. Tumque ad sanctum ea dicebant,
qiiae animus dolore fraclus pronuntiaverit, mortein
sibi pro rebus praesenlibus oplantes: donec proxiinoruiQ nuwiulb, incidentes in eos lamenlalionibus
D
C L X X V . \ \
^, , \
. ,
\ , , \
, \ , , \ $ . \
, \
, \
,
. ,
' , ,

, \
\ ^ .
, , ,
\ .
C L X X V I . , ' ,
\ ,
, vov \ , 71
, ,
. \ ,
, '
, , \ 6 , .
. ,
, ,
: ^ , ,
V A R L E LECTR)5ES.
a l . \ . .
al. , ul legit inlcrprcs.
al. .
ai.
^.
al. .
7 e
7 1
7 1
71
7 1
60!
[CLEMENTINA. EPITOME DE CESTIS S. PETRF.
C02
\ \ , jam confectos, multasque propler casuiq et ipsi

;, \
lacrymas profundentcs, consolati sunt eos, cflece . * - runtquc ut de magno diulurnoque mccrore reniilte, \
rent. Vcrum postquam illi domuip revenerunt,
, ilerum et majpr aegriludo or(a est; atque visa nati
, vestis, sive quaedam quae illi familiaria erant in
.
parontum memoriam recurrenlia, molestiorem ipsis
reddebant jacturam.
C L X X VII. , \
G L X X V H . Gaelerum anno jam confeclo, rum
. , - splcndidura iliud festum ilerum agiiandum eaeel,
\ , ipsos mullo magis pungebat et excruciabac dolor,
. \ vebemenliusque rursum pueri memoriam revo*
, ", \,
cabat. Itaque inter se aiiint: Eamus ad sepulcrum:
, vidcamus nura aliquse filii reliquiae siiporshu, si
. \
qtio paclo et ilias asporlemus. Haec ct qnaecuuque
, - mcestitia suggerebat inler se collocuti, domo pro , \ deunt, lugubri ornalu , oculisque lacrymarum vi
, - liquentibus ; alque ad litlus perveniuiil. E l quidom
. , statim recedil mare, pra>.sliititus dies cum advenis . set. Sequuntur aulem iili p r i m i , alque e vcstigio
, \ , alii denuo, mari tanquam iiineris duce utenies. Ac
. \ - teraplum illud sua sponte aediiicalum , imo a tua,
, ,
Domine, sapientia condilum altingenlcs, ccrnunt
, , - puerum , miraculum! vivum et salienleni in tein , ! - plo. Et primo quidein de iis q u cernebantur am (26) . \
bigebant, reputames num Illius esset id quod appa
rerel. Po$tqqam vero indiciis et geslibus puer
. \ \ ? omnino eis fidem fecit, buncque ipsum esse iilitim
crediderunl, confestim amplexi e u m , el oculis ac
, \ , ^ labris adbsrentes , fleverunt diu , bis dulcilius la
, \ orymis prae gaudio effusis, eumque vehcracnler
, , quasi nudo aniiuo dcosculali sunt.
' , \
.
C L X X Y H l . Dcindc cum paulum collegissenl se,
G L X X V I H . " , , singula diligenter rogarunt puerum, quo modo ita
,, , mirabiliter servatus fuisset, quo cuslodiente, quo
, . , nutrienle, quo fovente, quo vitam praesianle. At
, ille laeva quidera nianu loculum lenens, allera vero
in eo jaceniem oslendens: Hio mihi, inquit, et vilae
, ,
, , \ , largilor, et alilor, et custos fuit, apud se vere per , petuo me conservans ac praclare enutrieris. Mira ^ , culo igilur inenarrabili parenlcs cum voluplale
capti, lamenla priora, et trislia illa doloris verba,
\
, \ - ^ in hilaritatem et graijarum actionem mulaverunt,
, , ,
dicentes : Mirabitis Deus in sanctit suis ; et c<n, \ . sequenlia addentes. llaque beaii ac aemulatione
\ \
digni redeunl domum : quem ul morluum lugebant,
,
ct cui sepulcrum esse veiitrem belluae marinae praet
78
7 7
a l . .
7 8
al. .
7 8
VARIiE L E C T O N E S .
a l . .
Psal. LXVII, 56.
7 7
VARIORUM NOT^:.
(26) . Ex Epbremo. At Nicepborus,
vistet, excilalum velociler, spectantibus populis, i n . In ms. 242! ,
columem letavil in ulnit, inlerrogans inter oscula,
. Gregorius, dormientem, ubi per anni fnitsel spalia. Nescire se atl, *t amw*
Axpicit filium in eo loco, ubi eum darmientem reliinteger praleriisset: tantttm dormhte suavi soport
qnrrat, in \p*o adltuc sopore leneri. jEstimans aulem in nnius nocti* spalio ueilimabat. Sic vclus r nlex.
eum esse defuucluw, accessil cominus, quasi tollec- GOT.
tura cadaver exanime: *ed cum eum dormire cogno-
605
604
dicabant, imo vero cujus nihil reliqui te inventu- ,

ros sperabant , eum secum incedentem babentes,
, ' ,
atque colloquentem spectantes, inexplicabilis - \ ,
luptatis rem parentibus, et ineffabilem suavitatem
, \ ^
suis ipsorum pecioribus instillabani.
.
G L X X I X . Ita in honore babere solet communig

oniniura Dominus Christus eos famulorum qui propter ipsurn passi sunt, tantumque periculum susceperunt, tali miraculorum exsuperantia , talibus
spiendoribus: quorum eliam nos compotes fieri
coulingat, gralia ct humanitate Doinini nostri Jesu
Gbristi, CUDI quo Palri gloria , una cura sanclo
Spirilu, i saecula ssculorum. Amen.
C L X X I X . $ ' , \ ,
, \ , \
, '
, .
.
7
VARIJE LECTIONES.
al. . Est participium. Peronius legebat , quod et cum eo
verlimus. IBID.
al. . \ . . . \, \ .
7 8
19
L1TURGIA
SANCTI CLEMENTIS ROMANI.
(REMMJDOT,
Liturgiarum Orientalium Collectio, ed. 2, Fraocofurti, 1847, in-4, t. U , p. 186.)
MONITUM.
Praeler islam, nulla alia apud OrientaUs Clementi ascripta Liturgia repcritur in mss. codicibus, quod
mirum sane videri posset, quando quidem in Clementinis Goitslitutionibus exstat inlegra illius forma libro
V I I I descripta.Verum quamvis illarum GonstUutionum quas Dascalia,
decurlato nomine, Syri
et Arabes vocare solent, versiones ei epitomse plures reperiantur in Gollectionibus Canonum Arabicis,
ultimi illius libri fragmenta tanluro habent: et is liher in vetuslissima Syriaca versione codicis Florentini
non exstat. Neque apud Graecos, a quibus Gonstiluliones apostolicas Syri ei alii acceperunt, memoria ulla
est LUurgiae quae Gleraenti Iribuereiur, quia scilicet in nuila Ecclesia celebri, et qnae aliis legem aut
exemplum dare posset, forma riluum et orationum singularis, ex Cleraenlinis expressa, \n usu fuil. Ratio
cur istam Jacobilat composuerinl el Glementi attribuerinl fruslra quaereretur, nisi dignilatis quam comparare huic oflicio conati sunlexnomine viri aposiolici, cujus memoriam insenierunt aliquoiiesindiptychis
suis, u l cliam in Gonfessione quam ordinandie sacerdottbus prxlegi jubet Pontificalis Mediceus; et cuins
aliquot testimonia in suae opinionis patrocinium referuntin Gollectaneis, de quibus saepediclum esl. Non
edila est in Missali Gbaldaico, neque Gabriel Sionila in epistola ad Nihusium, aut* Abraham Ecbellensis
notis ad Hebed-Jesu, illius meminerunt, et pauci codices eam repraeseiiiant(26*). Versio facia est ad bonae
notae codicem Golbertinum 3921.
Ut probetur Lilurgiam istam Clemenlis Romani opus non esse, multis verbis non opus est, cum ne
levem quidem talis antiquifatis nolam babeat, sed recentioris aevi non paucas, inter quas pracipua videtur esse, stylus ille a prima simplieitate degenerans, el vere Asiatica syiionytnornm, epUbelorum oietaphorarumque congeries, per qoam ad supremum elegaiitiae ulmen pierveuiri Orienlales exislimant. Id
eliam probat additio aliquot verboruin in forma consccrandi paniset calicis, ut in prima, quod pro multii
fidelibu* immolatur : in aliera, sanguis meus qui confirmat leslamentum morlis meas : qu<e formulae raagis
recenlioribus similes sunt, quam veiuslis Graecis Syriacisque, quaruni senlcnlia ad verboruin evangelicorum simpUciiateinpropiusaccedit.ln invocalionebpiritussancli id observandum, quod oraiio quae yerba
Cbristi sequitur prater aliarum moreni prolixa est supra modum, ila ut majus omnino inicr illa c i invocalionem, sit intervallum. Neque lanien interlocutio diacoui occurrit ul in Grsecis posterioribus, oam eas
additioncs Graecis usurpatas, ignorani Oricntales Ecclesia3.
(26*) Allal., Symmicla v.
f
291.
60*
LITURGJCA.
LITURGIA S. CLEMENTIS ROMANI.

num noslrarum. Indue nos siola nova inlertexta
Primum Oratio ante Pacem.
Deus qui es niare ineffabile charilatis, et abyssu3 ornatu morum honestorum : et per Spiriium tuura
imperscrutabilis pacis, fons bonorum, et largitor sanctum perficienlem omnia, qui in omnibus mendileclionis, qui mittis pacem ad illos qui eam susci- libus puris habitat, et in animabus mundis sedem
piunt:aperi nobis hoc tempore mare chariiatis tuae habet, sanciifica nos per gratiam, misericordiam,
et irriga oos fluentis ditissimis, ex ubertate graliae et amorem erga homines unigeniti Filii tui ; per
tiue, et ex fontibus suavissimis benignilatis tuae. quem et cum quo te decet gloria, elc.
Fac nos filios tranquillitatis et bafcredes pacis, acPopulus. Amen.
cende in nobis ignem charitatis luae, et fervorem
Diaconus. Siemus decenter.
amoris tui. Sere innobis timorem tuum,et confirma
Populu$. Misericordiae.
inOrmitateni nostram verilale tua. Conslringe nos
Sacerdos. Cbaritas.
tecum, et nobiscum invicero, una, iirmaque nec
Populus. Et cum spirita luo.
dissolubili concordia. Praesla etiam ut vacui dolo,
Sacerdos. Sursum corda.
el puri ab omni livore, salutemus invicem in osculo
Populu*. Habemus ad Dominum.
et amplexu pacis et cbariiaiis non GcUe, ut cum corde
Sacerdos. Gralias agaraus Domino.
puro c l anima munda, hic quidem archabonem vitae
Populus. Dignum el justum est.
membris nostris misceamus, et illie in futuro saeSacerdos. Te enim decet gloria et libi debetur
culo invitati simus ad festuin illud perpeiunm de- laudatio : te decel hymnus et exaltatio quocumque
liciisque abundanlissimum: et triumphalilcr cele- lempore, Patrem, Filium, el Spiritum sanclum,
bremus te, beate, in regno tuo, quod in aeternum Deum verum, unius natura excelsae, unius substanpermanet, et unigenitura Filium tuum, et Spiiilura
tise, qui in êrsonis tribus adoraris et laudaris ab
tuum sanctum.
omnibtis, quas per sapientiam creasti et ordinasti.
Populus. Amen.
Sacerdos elevans vucem. Benedicimus te factorem
saeculorum et creatorem naluraruui, largitorem vitae
Sacerdos. Pax.
et Dominum creaturarum visibilium et invisibilium.
Populu$. Et cum spiritu tuo.
Caeli coelorum, et quaecunque in illis sunt, cum
Diaconus. Det unusquisque paceni.
naiuris igneis et spiritualibus te gloriQcant. Sol et
Populus. Omnes.
luna cursibus suis te venerantur : stellae splendore
Diaconu*. Post, etc.
suo le pradicant : tonitrua sonis suis lerrent, ad
Populus. Coramte Domine.
Sacerdot elevans vocem. Dcus invisibilis, et i n - Q raandatuni tuuin : motus in aere virluiem tnam
comprebensibilis, ineffabilis et inlinite, qui in San- signiflcant: aquae in nubibus nulu tuo cogunlur :
etis sanctorum excelsis habilas, in secreto habita- terra ei quaecunque super eam sunt, a le pertdent,
culo, quod manibus factum non est, supra coelos alque a te sustentantur : nalurae rationales, et r a coelorum, et snpra quidquid superius illis est; qui tione carentes, illae quae inlelligentia, et quae solo
destruis omnem alliludinera passioDnni extolleu- sensu praedit sunt, per le vivunt, et polestati regni
tem se adversus scientiam tuam, el captivas om- lui obeditiBt. Habes, Domine, in ccelo illo excelso
nem cogitaiionem ad formam humilitatis et adni- quod est scabellum sub pedibus tuis, ministros i n numerabiles, el inGnilum numerum laudanlium te,
hilationis l i w . Tu beatissime, et dives donorum
eublimium, aspice nos e coelis tuis sublimibus et qui in regionibus materiae experiibus, laudi raajesplendidis, et ex babitatione regni tui aeterni. Mitie slatis tuae, et ministerio tuo loii addicti sunt, pernobis dona gratisc tuae divinae, inbabitalionem Spi~ sonas scilicet, qua3 ex igne et spiritu creatae s u n t :
riUis tui sancli: quia lu dives misericordiarum et q u canticis omnium musica3 generum, laodes luas
magniticus in donis, et amplissimae clementiae, tibi- cum clamore celebrant, roilleni et decies millem,
que gloriain et graliarum actionem offerimus, et qui ab aBterno fructus laudalionis libi deferunt,
D agmina et ordines spiritualium in suos ordines diunigenito Filio tuo, etc.
stribulorum, qui bymnos jucundos tibi offerunt:
Populus. Ameo.
Sucerdos. Domine Deus potens, qui vides abscon- coetus angelorum, ordinesque arcbangelorum, qui
dita, el fulura etiam penelras, fons vilae el origo tibi uni Deo laudem novam et indesinentem refebeala bealitudiniset bonitatis; largitor purilatis, et r u n t : Tbroni et Dominaliones in (Irmissiina et non
a quo sanclitas babel originera; thesaurus rerura perturbabili securitateconstituti, quicantica triumpretiosarum, el fons sapientiae: paler lucis aeierna?, phalia concinunt tibi.summopere timendo. Arcbanjeli et virtutes, Potestatumque principes,quigloria
qtne est anle omnia saecula in le essentialiter,
Thronorum exornantur, laudesque el encomia digaequalis potenlia et gloria. Te deprecamur sanctis
nissima prout decet dirigunt ad iniimos gradus soiii
ime Domine, sanclillca inentes el cogitationes
tui. Principatus spiriluales qui coram te cum timore
oniniuin nostrum, munda animas et corpora omconsistunt,
iodesinenter sancliftcaut tonitru sau, aium oostrum, refrena inordiiiadanem oogitatio(
>
607
ciitatis tuas. Curnis igneus animalium quadruplici

P*pulu%. Amen.
Sacerdos. Quando autem buic pani commtiiiicafacie distinctorum, similiiuduiibiisque diversis donorum gloriae diversorum, decorem regni tui cla- bilis, et calicem huncviue usurpabitis, commemomoiit : agmina Clierubim muliisoculis piscditorum, rationem niorlis mea; facietis, mcmoriamque reeurrectionis meae periicietis donec veniam.
MJ circubim voces bencdictionis in rcgionem luam
Pupulus. Morlis tuae, Domine, nicmoriani agiabscondilarn extollunl : Serapbim mullis alis i n mus.
slnicii, qui facies suas iisdem alis suis protcguni a
Sacerdos elevans vocem. Oculo intellectuali cordis
splrndore luo, ei pcdes suos pennis quoquc suis
logunt, u l non aduranlur ab ardore ignis tui inac- describimus periodum dispcnsationis luae sapienlissimae, Cbriste Doraine nosler, eleaomnia quae opec^ssibilis, et volantes undequaque laudanl, et ad
alterulrum alis plaudenles benedicunt, et aher ratns es per incarnationero luam salularem pro
alleri conformali gloriflcant: etunus ab altero bym- salute nostra, commemoramus : generalionem tuam
num suscipientes, oribus igneis, linguisque flam- ex Palre abscondito : nativitalem luam ex Virgine
incxplicabilem : ortum luum eximium ct praclaroeis, una voce liipliraue sanctificationis laudant,
rtim : elevatiouem luam io crtice ealularem et adclamant, vociferantur, et dicunl.
B mirandam : adveulum luum mundo vitam prestauPopulus. Sanclus, sanctus, tanclus.
Sacerdos inclinalus. Saactus es Deus Pater, san- tem, excitalionera tuam plenam rairaculo : resurrectus es Deus F i l i , sanctus es Spirilus saucte, T r i - clionem luam gloriosam, plenamque omni gaudio:
nilas sancla el indivisa, unus Deus solus et san- ekvalionem tuam in sublimia : excclleriliaiiique
sessionis tuae ad dextcram genitotis t u i ; praBtcrea
clus es, in uatura : qui in Personis Iribus adoraris,
et in unitate stihstanlia? glorificaris. qttibuscun- etiam rcvelalionem regni tui gloriosi, qtix futura
qne locis el mundi parlibus, non sufllciunt ad ex- est in advenlu tuo secundo : quando tu cum gloria
ineffabili exoriens, et in turbis igneis lcgionibusque
tollendam virluicm majeslatis lua?. Qui plasmasii
ilammeis eircumgeslalus, tanquam fulgur limendura
bominera ad imaginem majoslalis tuse, ralionem
que ipsiindidisti, praescripsistique tauquam limilem et validum, ex sublimi gloriae tua3 prodibis : quando
a Domiuo constilulum, ne pra?ceplum tuum irans- staluetur solium terribile majestatis, et sedes elcclis
grederetur : qui cum errasset, contempsisseique le- tuis collocabuntur : quando populi el naliones congcm tuam, sententiam morlis incurrit,et in exsilium gregabuntur, el ad locum judicii sislentur, ut susciinfirmitalis depulsus esl. Tu vcro crealor ejus, bo- piat unusquisque secundum opus suum : aique reI I U S et misericors, non abjccisti curam ejus, quain ^ tribuetur unicuiquesecundum aclioncs suas, quando
babebas, sed omnia ad salutem ejus insliluisli, eo
libri aperientur, et opera, verba, et actiones discuusque ulFilium tuom aeternum ct unigenituni Urtim
iienlur : quando recitabuntur crimina, el tanqiiam
roiseris in roundum, qui dispensalionem suam sa- sol splendidus, palam (ient abscondila, clarissime :
luiarem propier eura explevil.
quando mare ignis exundabit, 03sluabilque fumus
Eievans vocem. Cum ergo paratus esset, secun- flammarum, descendetque fluvius ignis ardenlis, ad
probalionem, et examen omnis carnis; quando andum volunUtem suam ad gusiandas passioncs, ad
gustia3amarissima3 eruntiniquis: et prncparalaerunt
ascendendum in crucem c l patibulum, morteinque
bonaetdeliciae justis: quando inisericordia auferelvr,
subeundam pro vita lotius mundi, ea vespera qua
consummalionem mysteriorum, et mirabilium peret impii tradenlur gebennae, atque pii vilam novam in
xleruum haBreditabunt. Quando vox valida audielur
fecit,panem acccpitin manussuas purasel sanctas,
el gratias agcns f, benedixit, f sanctificavit, f fre- quae partcm unam ab allera soparabil, transferelque
git, dedilque iniliatis boc ejus mysterio, apostolis agnos ad deUeram, et baedos ad sinistram. Te dcsaticlis diccns : Accipile, etmanducale ex co quia prccamur plcnum misericordia, Bomine, in hora
illa decreloria, niultiplica clementiam tuam crga
Hoc cst corpus meuni, quod pro vobis frangiluret
datur, ad veniam omnium fidelium plurimorum D adoratores tuos, in tempore illo lerribili, cl tristiiiac
pro quibus immolatur, et dividitur, ad propiliatio- pleuo. Propitius eslo erga animns servorum iuonem deliclorum, remissionem peccalorum el viiam r u m ; in hora illa terroris, effunde miscricordiam
acternam.
tuam super eos, qui per crucem (uam salvali sunl.
Populus. Amen.
In tempore illo tinioris, miserere illorum qui conliSacerdos. Post cuenam illam mysticam, miscuit tcntur passiones luas : langat te cura illorum, qui
calicem vitaeex vinoet aqua : el ad te, Deus Paier, liduciaiu ba)>entsuper amorem luum crga boiuincs,
oculos eievans, gratias egil, fbenedixit, f sancti- et parce pcccalis eorum ; commoveatur benigniias
iicavit, f ct dedil lurbse discipuiorum suorum elc- lua, erga illos qui invocant nomen luum sauctum ct
clorum, apostulorumque sanclorum et d i x i t : Acci- remitte dclicla illorum. Ne anferanlur miserationes
per iram Uiani, neqtie deiicial nobis gralia tii),
pite, bibiteex co vosomnes : Hic est sanguis meus,
qui confirmat teslamentum tnorlis mc?c : qtii pro propter muUitudinem mali(ia3 noslre. Ne cxcludas
vobis effunditur et pro inullis datur, et dividitur clcmcntiam luam, propicr iniquilatcin noslram : nc
ad propitialionem delicloriun, reinissionetn pccca- nuitelur nalura lua proplcr magniludiiiem insipicntiaium noslrartim. Non eliganl nos angeli tui sancii.
loi, viiani sciernam.
f
LITURGKA.
tanquam fasciculos zizaniorum, in ignem noa nostra, f corpbs ipeiua Domini Dei el Salvatoris
Dostri Jesu Ghristi, ad propiliationem delictorum,
projicianl. Non increpes ministros regni tui propter
remissionem peocatorum, et viiam aeternam susci sordes vestimentorum, nequelanquam contemplores
pientium.
majestatis tuae nos in lenebras exteriores ejicianl.
Populus. Amen.
Ne exstinguatur lumen lampadum nostrarum, ita u l
Sacerdos elevans vocem. Similiter et mistum quod
extra fores thalami nuptialis tui remaneamus. Ne
in boc calice esl, efficial f sanguinem puriflcantem
jtistitia tua nobis advcrsetur, neque in tenebras exet sarictilicantem, f sanguinem viviticum el salulateriores et siridorein deniium projecti cruciemar.
rem, f! sanguinem salvantem animas et corpora
Exhibeauxilium graliae tuae erga maliliam nostram :
noslra, sanguinem ipsius Dei magni et Salvaioris
effunde pelagus miserationis tuae super nequiliam
nostram, etablue noslra crimina. Eraille abundaq- noslri Jesu Cbristi, ad propiliationem delictorum,
liam clemenliae tuse et anioris lui erga homines, el remissionem peccalorum, et viiam aeternara illum
suscipientium.
dele quxinnobis odio digua sunt: conliue, Domine,
fortitudinem tuam, et blando erga nos aspectu muPopulus. Amen.
tetur indignatio tua vuhusque tui serenitalem deSacerdos elevans vocem. Ut per communionem
roonstra nobis, ut victores in causa peccatorum
boruni sacramentorum viviOcantium, ad delicias
nostrorum coratn sede majestatis tuae appareamus:
vitae caelestis aditum habeamus, mereamurque evanumeremur etiam inier vocatos ad regnum tuum,
dere mortem secundam : neque tanquam rei ad j u et inter invitaios discumbentes apud te collocemur,
dioium subeundum prxpartmur coram ibrono gloet splendore lucis tuae exiniiae cum voluptale perriae lua3 : et bealitudinem illam ab angelis annunfruamur. Propierea Ecclesia tua orat, ei grex tuus
tialam pastoribus, spiritualem scilicet, in terra
deprecatur, et vocibus triamphalibus te inlerpellat,
coelesti suscipiaraus, ea in regione ubi labernacula
misericordiamque, et clementiam a te flagitat, el lueis fixa s u n t : in domo nuptiali exornaia, et in
obsecrat te dicens.
convivio vitse spiritualis, cnm illis victoribus, qui
Populus. Miserere.
festum illic peragant, feliciter celebremus te, ct
Diaconus. Quani tlmenda est haec bora.
inter agroina eorum, canamu3 tibi gloriam et lauSacerdos. Nos quoque.
dem.
Sacerdos inclinatus dicit orationem Invocationis
Populus. Amen.
Spirilus sancti.
Sacerdos inctinatu*. Memento, Domine, Ecclesi
Obsecramus le, sanclissimeDeus,miUe ad nos ex g tuae sanctae, confirma fundamenta ejus io fide recta,
habilaculo regni lui aeterni, et ex regione pnesenet conserva eam in tranquillitate perpetua, et in
tije tuae excelsx, Spirilum tuam sanctum, consub- pace abundanti. Paslores et doctores orlbodoxos,
stantialem libi, etoperatione sequalem (27), qui a te qui prasunl, in ca, castimonia morum exorna: praeabsque initio procedit,per unigeuilum Filinm luum,
cipae vero dominum N . palriarcbam : ei dominum
et qui quocutique tempore datur iis qui tibi accepti
N . episcopum noslrum, et da illis u l cum decore
sunt, eosque qui te vident et intelligunl perficit et pascant eam. Meraento e l i a m , Domine, sacerdoium
consummat : ut illabens, requiescensque, babitet
Ecclesift tuae, et diaconorum templi l u i , et omnium
super oblationes istas : quibus sanclificalis per vir- ordinnm, qui ad ministerium tuum segregati suiit.
Memenio etiam, Domine, mei peccatoris insipientis
tuiem gralia* tuae perflciai bac niysteria, atque illa
et panperis scrvi tui, mei inquam peccatoris servi
suscepturos.
tui, quem nubes obscurae delictorum circumdanl.
Sacerdos. Exaudi me, Domine.
Populut. Kyrie eleison, Kyrie eleison, Kyrie Per aspersionem byssopi lui munda me, et tanquam
nivem dealba rae, purgatum a macul'3 et uaevis
eleison.
peccali. Memento, eliam Domine, omniura fidelium
Sacerdos elevans vocem. Et panem quidem istum,
t
efllciat, corpus viviflcum, f corpus coeleste elsalu D qui inexsiliis sunt, eteorum qui pro iide orthodoxa
lare, f corpus salvans animas nostras, et corpora
agoneni sustinent.
{27) Invocaiio ejusdem sententiae est, ac omnes
reliqux Syra;, quarum nulla eam lectiotiem rcpraesenlat, quam edilores Missalis Ghaldaici elegerunl:
eisi aliquos codices vidirous, quos ex comniemoratione sancti Maronis et aliis indiciis, Marouitarum
orihodoxorum csse constabat, qui veterem et communein oinnibus Liturgiis formam continebant. InYoealur Spiriius sancius ut illabatur coelitus : ut
requiescal, ut liabitet euperdona proposita, et illis
verbis exprtmiiur oratio, quorum vini jam superius
expoduimus, cum ad siguificandum illapsum et
obumbraftioiiem Spirilus sancti in Maria Virgine adbibeanlur. Effeclum expi imii Liturgia pervcrba duo
TTDaa perficiat : et TOTJ faciat : quae respondent
Graecis et , lllud magis observatione
îguuiu, <|uod iii illa ipsa invocatione de Spirilu
sancto dicitur qui le absque initio procedit per

unigenitum Filium tuum : quod nou in aliis Liturgiis, imo nec precibus diversi generis, facile rrperiaiur. In Jacobi Syra el in quibusdam aliis diciiur
qui te procedit, et qui Filio tuo, quce ad e&sentiam
spectanl, aul acciml : quae n clam de
processione sancti Spiritus uocirinam ila exprimunt, ul a Graecis scbismaticis rcjiciantiir. Non
spernendam sane ipslimouiiun islud est, qwali&cunque tandein sil ista LiUirgia : nam ab interpolatoribus nibil passam illam esse certissimum est. Alque
ita couslal non apud Lalinos nalain opiuioiiem esse
de processione Spiritus sancti a Palie el Eilio, scn
po*r Filium. quod idein esse GraBci agnoscunl, cum
iu inedia Syria, inler eosqui aliriii sunt a Roniaue
Ecclcsiai cuiuiuuuione, testei ill.us n p e r i a n l u r .
611
S. CLEMENTIS 1 ROM. TONT. OPERA DUBIA.
612
Saceraos elevartt vocem. Et Ecdesiam luam, Do- dispcrge ei dissipa : regna profana, et tereses i m mine, quam possedisii ab initio, et rederaisti per plas comprime dexiera lua polenti: bebeia gladium
sanguinem unigeniti Filii tui benedic, et depelle ab acutum, ne iminiiieat cervicibus gregis t n i : compesce capliviiates, caedes, et bella a populis et haeea conflictationes haereseon perniciosarura, qua3 a
spiritibus peccali euscilantur, et ad eam demergen- redilale lua : neque aspicias iniquilatem eorum qui
dam in abyssum impielatis, excitantur. Propulsa ab unigenitum Filium tuum dividunt: sed reliquorum
roemento, qui relinent fidem orthodoxam, et da illis
illa* Domine, scandala, et rixas, et pracserva eam a
virgis, flagellisque luis, alque a tentationibus, q u i - atque nobis virlutem insuperabilem,et nobiset ipsis
bus per iniirimlatem succumbat. Libera eam a faroe concede tempora quietis, et tranquillilatem salulis,
amara, a captivitate, et morlalitale. Da etiam illi per graliam et misericordiam et amorem erga homitempora tranquilla, et abundantia, preclaramque nes unigeniti Filii tui, perquem etcum quo te decei
aeris temperiem, segetum fructuumque proventum, gloria et bonor, etc.
Populus. Araen.
curo accumulatione omniuni bonorum; quia tu
bonus es, et super omnes largitereffundens munera
Sacerdos inclinatut. Eorum etiam omnium qui
tua, gratiamque tuam dispensans, trbique gloriam
agoiiibus suis tibi placuerunt, et saramam moribus
et gratiarum aclionem offerimus.
suisgloriam conseculi suut.fac bonam memoriam,
Populus. Amen.
Domine, hoc tempore : patrum patriarcharum, proSacerdos inclinatus. Memento, Domine, eorumphetarum, apostoloruni/predicatorum, anuuntialoquiin virginitaie pure vtvunt, conjugatorum caslo- rum, evangelistarum, Joannis Raplistae, Stephani
rum, orpbanorum el viduarum, pauperum et egeno- diaconi, et Genilricis Dei Mariae, cum omnibus
ram, et eorum qui adjuvant Ecclesiam luam. l l l o - sanctis.
Elevansvocem. Eorum qui certamine atblelico suo
rum etiam qui addicli sunl ministerio sancloruro,
et adjuvant necessilatem palientes : qui offerunt perfecti, et agone justitiae eonsummati sunt. Memeuto etiam, Doraine,eorum, qui in singulis regiooblaliones, el praeclare operantur,
nibus el civilalibus placuerunl libi, qui exilum vilae
Populus. Kyrie eleison.
inculpatum habentes ex hoc mundo profecli, ad te
Sacerdos elevans vocem. Et adjuva per dexteram
tuam potentem, confirniaque brachio luo forli, om- pervenerunt, et ad ccelesies domos elevati sunt: P a nes qui in Ecclesia tua sancta calbolica perpeluo trum anliquorum et palriarcharum, principum faoblationes offerunU el memoriae sanctorum tuorum miliarum, qui mysteria viderunt et revelationes pecommunicaut; qui eleemosynarum fructibus egenos Q netraverunt, oeconomorum spiritualium, praedicatorum gloriosorum, el dileclorum tibi deprecantium
abundanler susientant, et indigentiam explent pauperum. Da illis abundantiam bonorum, pro dispo- te, libique acceptorum et dispeusaiorum domus
tuae. Propitius eslo, Domine, iniquilatibus noslris,
sitione cordium eorum : et pro donis temporalibus,
da iilis afflueotiam benedictionum dilissimarum et per orationes eorum. Da nobis ut cum fide orlboinamissibilium : et pro possessionibus non perma- doxa, secundum exactam doctrinam eorum, sequanentibus, prepara illis delicias beatas, etmercedem niur illorum vestigia, simusque baeredes promissioinconsumpiibilem, et munera amoris erga bomines num quae ad eos factae suut, participesque mercedts
tui, bonaque uberrima haereditalis tuae : quia tu eorum; ei cum eis laetemur, adepli coronas Ticioboouses, et divesin muneribus, largusque donorum fiae, alque inter agmina eorum canamus tibi gloriam
tuorum : ei tibi gloriam et gratiarum actionem of- et laudem et unigenito Filio tuo.
ferimus.
Populus. Amen.
Populus. Amen.
Sacerdos inclinatus. Commemoramus coram U
Sacerdos inclinatus. Memenlo, Domine, regum hoc tempore, Domine, pastores veros ei doetoret
ortbodoxorum (28), da illis vicioriam de inimicis
sinceros , omnes Patres electos et beatos, maxime
suis, et virtute omnipotenti tua robora illos, et arma D vero Ignatium,Dionysium,cumreUquisdilecti8 tai*.
illos.
Eleiant vocem. Eos qui super petram inconcasElevant vocem. Ordines etiam militiae, copias bel- sam confessionis aposlolicx, a^dilicaverunt, et s U licae, viresque regnorum, qua sob jugo servitulis biliverunt fidem, extenderuntque et dilalavenint
crucis luae \ictricie indijiaotur, et siguum iinigeniti
teniorium Ecclesiae tuae, a finibus usque ad fines
F i l i i lui tenent, tanquam arma salutis, adjuva et
lerne : qui aedificaverunt oviie tuom in oni?ersa
salva, Domine. Conjuraiiones gentium inimicarum
terra babilabili : qui in pratis spirilualibns, el
(28) Memento Domine, regum orthodoxorum.ftdellbue
In
jubet Cbristiana religio, ei lestimooia
aliis bujus generis formulis, quales occurruni non
multa velerum, ut Alexandrin* Hislori* palam fa*
paucae, quaedam iractas ex veteri disciplina fuisse
c i u n l , et iEgypliaca? quoque Liturgiae, ad quas v i credibile est: istain non item. Nam planam et perdenda qaae nolavimus. Neque ulli ex quo Mubamespicuam orationem contiuet proCbristianisprincipidani rerinn tn Orienie poiili euni, Jacobite, udes
bus, utiniraicis fidei siiperiorcs llanidivino auxiho, principes habuerunt, quales bac oratione designao*
et pro iniidelium debellatione, quod qua ratione
tur, quod notavit in Commenlario ad buuc locuro
Chrisiianis moribus, legibus ipsorum Orienlalium Rarsalibi, qui eliam abbreviari diptycha, bac de
ecclesiasticis, et exemplis convenire possit, expli- causa leslatur. Hjec igitur formula inler siiigulares
care facile non est. Nam orare pro principibus i n - et inusilalas videtur reponenda.
y
MTURGICA.
014
evangelicis fortkuJims tuse, paverunt oves luas ra- piorum anume primitias v i l a a"bsque labore exspectant(29), et spiritus justorum ad finem promissa:
tionales, et super aquas quietis deduxerunl agnos
mercedis pariter allendaut : in ea regione ubiopegregis t u i : qui coram regibuset lyrannis prsedicaerunt Evangelium tuum, et coram judicibus iniquis rarii et fatigati paradisum aspiciunt, et invitati ad
contirmaverunt religionem tuam : qui gentes in Dupiias sponsum coelestem desiderant : ubi \ocati
tenebris constilutas direxeruntatque illustraverunt. ad convivium, ut ascendant praestolantur, et ut
docueruntque illas quod in umbra erroris sederent, stolam illam novam gloriae accipiant, ardenter conillisque demonslraverunt lumen scienti* tuae. Qui cupiscunt : unde absunt moesliludines, et ubi gauseminabona fidei seminaverunt in terris animarum, dia reperiuntur : unus eniro omnino et soius visus
ei purgaverunt agros sylva spinarum ct zizaniorum est noa irretitus passionihus peccali, ex illis qui hupeccati : qui propriis passionibus reduxerunt capti- mano corpore induti fuerunt,scilicet Jesus Christus
Dominus noster unigenitus Filius tuus, per quem
vilatem populi tui a poteslate duri et maligni, et
sanguine cervicum suarum liberaverunt eam ab D O S etiam speramus misericordiam consequi, etc.
Populus. Quietem praesta.
oppressione rebellis illius : Ut per deprecationes
Sacerdo* etevam vocem. Aufer, ignosce, ef
eoruna propitialorias, et per obsecrationes eorum
acceptabiles curam te, concedas nobis mores cadele peccata noslra, Deus, quae commisimus per
remissas cogitationes, et quse a puerilia noslra
slos, et inculpabiles, fldem rectam, etiucorruptam,
ad senectuiem usque, aperta el nota sunt, Deus
vitara castam, neque perturbationi obnoxiam, dona
nosler: volunlaria sive involuntaria, ea p r sublimia et sancia, liberalionem a tenlationibus
sertim quibus in saeculo sine fine, condemnatio
asperis : exitus paratos et insuperabiles, finem bonum ei iramutabilem, bona amplissima et pro- praeparata est. Da nobis ut quando justi in horrea
triiici deferentur, et impiiquasi palea comburentur,
missa, delicias permanentes, taaeredilatem C U I Q
ut inter agmina sanclorum tuorum laudemus l c ,
sanciis, fiduciam siandi coram solio tuo terribili,
quia tu misericors es, el largus in rauneribus, tibi- et cum angelis tuis canamus dicentes : Renediclus
Hle qui venil ad salutem nostram, el nunc venit ad
que gloriam et laudem referemus, etc.
innovalionem nostram, ut in boc sicut et in oraniPopulus. Amen.
Sacerdos inclinatus. E l ad altarc tuum spiriluale bus, ab omnibus gloriticetur et laudetur nomen tuutv.
bonorandum et benediclum, et simul Doroini nostri
et sancium, Domine, prsesta quietem, memoriam
bonam ei felicitatem omnibus animabus, corporibus Jesu Ghristi, et Spirilus tui sancli, nunc, etc.
Populus. Sicut.
ei spirilibus, palrum, fratrum et magisirorum 110- Q
Sacerdos. Pax.
*
cirorum omnium, corporalium aut spiritualium,qui
Populus. Et cum spiriiu luo.
io regionibus quibuscunque, civilalibus, anl partiSacerdo$. Misericordiae Dei sint, etc.
bus defuncti sunl, aut suffiocali in mari, vel fluiniPopulus. Et cum spiritu luo.
mbus, aal in itiiiere obierunt, et qttortim memoria
Diaconus. Angelus, etc.
facta non est in Ecclesiis super terram conslitutis.
T u , Domine, praesla iilis memoriam bonam , qui
Sacerdos frangit oblatam. Diaconus dicit Calhodefuncti sunl et ad te migraverunt, in iide orlbo- licam.
doxa, simul cum illis, quorum nomina in libro luo
Sacerdos dicit Orationem ante Paler noster.
yiUd consignaia sunt.
Deusqui per spirilura tuum loculus es in propheEievans vocem. Ulis oronibus qui stadium viue tis, et praedicasti per aposiolos doclrinam sufficiendecurrentes, perfecii et prseclari coram te appa- tem ad inspirandam mentibus nostris sapientiam,
ruerunt et ex delictorum pelago liberaii ad le peret per eos commendasti illud quod sensus spirituaenerunt, patribus et fratribus noslris secundum
les aniroae purgaret, etquod ostia aperta capitis corcaraem el spiruum : fralribus inquam nostris se
poris nostri mundarel: obsecramus et deprecamur
cundum corpus et secundum animam, quielem D amorem erga horaines tuum, el charitatem tuam
prsesia, Domine, in sinu illo spirituali et magno. Da
eximiam, ut aperias aures cordium noslrurum ad
illis spiritum gaudii in habitaculis lucis el laetilia?,
audieudam Oralionem Dominicam, quae ipsa est
in labernaculis umbrae et quietis, et tbesauris voquam Dominus el Deus nosler unigenilus Filius
luptatum, unde longe abesl oinnis moestitia, ubi
tuus, iuiliatis myslerio suo et fainiliaribus suis
(29) Ubipiorum animce primitias vitce absquedones,
/a- Orientalibus ignotas esse cerlissimum videbore exspectant. Locus isie, etquae sequuniur ad com-lur. Quod vero bealorum aniniae coelestem gloriam
munein Graecorum opinionem videntur referenda,
plenam atque perfeclam ad ultiinuin usque judiqui animas piorum usque ad ullimi judicii diem
cium exspecteni, scripsit Moses Rarcepha in T r a coelesu beatitudine non perfrni exisiimanl; qna de clatu de Paradiso, atque ita lieri poiuit, ut auctor
re, maxima Ferrariae el Florentia conientio fuit,
bujusLilurgiaein eadem sententia fuerii,cum magna
ul de Purgalorio: quia duae
quassliones maxi- 8il Musis ilbusapud Jacobilas suos auctoritas. Nibil
mam inter se babent affinitatem. De hoc arguinento tameu obstal quin figurata h c oratio, de plena
fuse dictu est alibi . Sane Graecorum de aui- consumraataque beatitudine possit intelligi.
marum post moriem condilione absurdas opina Perv. . V, I. v i u , c. 9.
615
S. CLEMENTIS I ROM. PONT. < >ERA DUBIA. LITURGICA.
iradidit, in qua consignata sunt pracepta et norma

dirigendiE vitj! nostrai; etr cum fiducia, qualis d i lectos filios decet, invocemus te Deum Patrem coelestem, oremus eidicaraus : Pater noster,qui es in
coulis.
et sanguinis sancti qua? in eis sunt, mereremur

atcipere, atque communicare ipsis : fecistique ut
essemus baeredes sanctorum tuorum, oramus, o b s6cramus et deprecamur le, clemens, ut non exquiras a nobis exactam illam observalionem et castimoniam, circa illa mysleria, ne condemneniur cum
iisquile
non noverunt, ad crucialus ignis inexstinproguibilis ; sed per graliam tuam, cum liliis nupliarum luarum quiescere nos jube, et cum agnis raundis in paradiso fac nos discumbere, ut cum illis ct
inter eos offcramus libi gloriam el graliarum actio-
Populus. Sanctilicetur, etc.

Sacerdos elevans vocem. Pater gralise, a quo
cedit et orilur sanclilas sanctis, adveniat rcgnum
tuum, quod superat omnia regna, ad salvalionem
nostram : el ne inducas nos in tenlaliunem, aut in
confusionem et afflictionem : sed libera nos a violentia diaboli et spirituum malignorum, et polcntia
deceploris : quia tuum est imperium, gloria et potestas, el unigeniti F i l i i l u i , el Spiritus tui sancli.
Populus. Amen.
Sacerdos. Pax.
Populus. Et cum spiritu tuo.
Diaconus. Aute, elc.
Populus. Coram te Domine.
Sacerdos. Tibi soli inclinanlur colla omnium in
quibus anima vitae est, et a te postulanl remissionem omnium praevaricalionum, quae per negligenilam comroissas sunl. Tu autem per conslantem
inisericordiam luam dele et aufer omnes iniquitatcs
noslras, et parce nobis per amorcni luum erga bonaines. Eliam praesla nobis, ul cura animae caula
Dreparalione, et cordis munditie, sanctis luis communicemus, et sinl nobis in pignus volupiaiis in
setermim permansure, per gratiam el misericordiam ei amorem erga bomincs unigeniti Filii l u i ,
per qucm, eic.
Populus. Araen.
Sacerdos. Pax.
Populus. E l cum spirilu luo.
Sacerdos, S i l .
Diaconus. Gum limore, etc.
Sacerdot. Sancta sanctis.
Populus. Unus Pater sanclus.
Diaconus. Stemus deceuter.
Populus. Gralias agimus.
Sacerdot. Nunc, Doinuie, quando quideui lnvitalos ad regnum tuum fecisli nos, per susceptioneni
sacramentorum luorum sanclurum et viviiicanlium,
quibus dignos praesiitisti nos, iia ut partem corporis
f
6t6
nem.
Populus. Amen.
Sacerdo*. Pax.
Populus. Et cum spirilu luo.
Diaconus. Post.
Populus. Goram tc, Domine.
Sacerdo$. Coram te, Domine Deus nosler, incliriamuscoiia animarumet corpomm noslrorum, quia
nou suraas sufficientes, ad referendam gratiarura
actionem majestali luae, quales deberemiis retribuere ad grates agendas tibi, sed bas tanturamodo,
quia omnta dona qusccunque habemus, ex te *unt.
Da nobis, Domine, voces sermonis dignitaie a n i matas, ul sufficiant ad condignam convenientemque
lui laudationem. clemens qui nobis licet etiam
terra indigni simus, clavos tbesauri tui commendasti, et super regnum luum nos cum auctoritaie
praeposuisti, pracsta nobis u l in lolo decursa vitae
nostras, puri *coram te appareamus, et a vanitate
mundana, a cogilationibus lerrenis, a motibus passionum, et remissis cogilalionibus, sensus nosiros
occullos et manifestos remove : aique per forlitadinem potenti luae exlende super nos dexteram tuam
omnia compleclentem, benedicque servis et adoratoribus tuis, qui salutera adepti suut per nomen
tuum sanctum, el fac nos lempla babitationis taa
et Iocum babitalionis gloriae uiae : ut in dic illo novo
et setcrno, in regno luo l&temtir, et per te salvemur, et referainus tibi gloriam et graiiarom aclionem, ct Patri tuo etSpiriiui sancio, nanc, etc.
t
Populus. Amen.
Diaconus. Benedie, Domine, clc.
C17
A P P E N D I X A D S. G L E M E N T E M . -
M A R T Y R I U M S. C L E M E N T I S .
619

(50).
MARTYRIUM S. CLEMENT1S
PAPJE ROMANI.
(COTELERIUS,
Patres apottolici, I, 808, cx Siineone Metapbraate, die 24 Novembris.)
I. -
L Tertius Romanae Eccleawe praefuit Clemens,
- qui, disciplinam apostoli Petri secutus, ita roorum
, ,
ornamenlis excelluit, nt ct Jodaeis et genlilibus c l
\ \
omni Cbristianae plebi gratue acceptusque eeset.
. - Diligebant quiderq, eum genliles, quia nonexsecrans,
, ,
aed rationem reddens, cx eoruhi Mbris, mysteriis eC
* cseremoniis ostendebat, tibi oati essent, undeque
, , \ " prodiissent i i quo* dcos pularent et colerent: qiue \ * - nam etiam egissent, ulque postea desiissent, evi, , - dentissimis docamentis astruebat: ipsosque gentiles
" - veniam a l>eo consecutum iri docebat, si ab illorum
,
culm abfetinercnt.
, .
II. II. Apud Judaeo autem, boc modo sibi gratiam
* comparabat: qnandoquidem patres eornm demon&- \ slrabat amicos Dei exstitisse: declarabatque legem
, \ "
eorura sanctam esse et sacratisaimam; ad baec illo
,
primoui locum apud Deum accepturos, si legis suaa
,
sacramenla servarent, minime negando factaro
. *
Abrahae promiasionem complelain fuisse inCbristo:
- quod in semine Abraha* promisissct Deus cunclas
* \ *
gcnles taeredilatedonare: coroplelum quoque illud
##
YARIiE LECTIONES.
I n ms. Reg. 804 : (cod. 2421, )
, , \
( , , \ , , \
, ,
. , etc. Hoc e s t : # Tertius euim post Petrum principem aposlolortim, Romanae
Ecclesi numeratus anlistes, Magistri disciplinamaccurateobservans, ejusqueveatigiia indeflexe insistens,
repletusque divina gralia et sapientia, sic moribus ornalus erat ac reftrigebat, ut omnibus omnia factus
qno cuncti ealvi fierent, Judaeis,Graecis, Ghrislianisque poptilis omnibus placeret; atjue abuniversis
amalus, conabatur cunctos charitale in Ghrislum colligare. Diligebanl, etc. Fuit autcm codex 2421 non
ita pridem e Graecia missus ad Cbristianissimum regem, continetque Clcmenlis marlyriuin eodera fere
modo quo liber 804, aed cum prologo, et curo miraculi narralione vice Epilogi. I M D . al. .
a).
.
, , #
9 9
,l
(50) De Cleraentis roartyrio non raemioi me legere
lo antiqiiioribus Ecclcsiae magiairis: primusque
qeod eciam Rufinwe, ecribens de adulleratione librorum Origunis, Glemenlem nomine roartyris donaP I O L . GB.
II.
v i i . Clemens, inquit, apostolorum diuipulu$ qui Ecclesia posl aposlolo* et episcopus et mariyr
prafuil. C O T .
t
620
APPENDIX AD S. CLEMENTEM.
629
quod ad Davidem dixit. De fructu ventri* tui ponam \ Ex

wper sedem tuam *. Ilcruinque per Isaiam prophe- . Ka\
tam, quod Virgo inuleroconcipiet, et pariel filium," ,
, .
el vocabitur nomen ejus Emmanuel .
III. ,
III. Cbristianis vero ideo et magis diligebatur,
quia singularum regionum pauperes nominalim ", -* ^
habebat scriptos; et eos quos baptismalis sancti- ' \
mania illuslraverat, non sinebat publiram mendi- , itatem subire. Quotidiana auiem pra?dicalione . * mediocres ac divites admonebat ne paterentur ba- \
plismo illuminatos pauperes, a Judans aut gentili-
bus publteos cibos accipere, et vitam baplismalis ,
consecralione mundalam, donis genlilium inqui- ,
.
nari.
%
1Y. Hi3 eorumque pluribus virlulum floribas

IV. , cum Deo, tum cunctis mente praditis hominibus \ placebat : nani menle carentibus placere non polest
. ,
id quod Dco placere probatur. Atquc ideo bominum .
rationis experlium conlumelias veriti non sunl i i ,
quibus animo sedit, nequaquam timere illos qui ,
. "
plerisque displicent. Quo facluro cst, ut Sisinnium
imperaloris Nervae amicum non limuerit bealissimus

Clemens sedis Romanaeepiscopus.
.
Y . Ilaque cum per ipsius doctrinam conversa ad
V.
Deum uxor Sisinnii Tbeodora, sedulum Deo exbi- , , beret ministerium, eam zelotypia ductus marilus la- , queisinvolvcre nltebatur, propcrantem ad ecclesiam. , ,
Et quidem illa ingredienle, ipse per alium inlroitum
. \ ,
adveniens, ccepit curiose inspicerc : ctquando a
, sancto Clemenle facta fuitoratio, dixilque populus: ^
Amen; eo temporc Sisinniuscaecus et surdus effectus , *,
est, ut neque videre neque audire posset. Tunc ergo ,
dixit servis suis : Prehendile me in manus vestras, $, .
ct extra educite, quoniam oculi mei caeci facti sunt, * < , \
ct aures meae in tanlum obsurduerunt, ut nibil pe- , \ ,
nilus audire valeam.
,
.
VI. Tunc s m i ejus circuibant cum illo per lotam VI. '
ecclesiam, in medio oranlis populi, virorum pariter ,
et mulierum, nec porlas quas ingressl fueraiU pote- \ , \
rant contingere. Unde dum ipsi vagabundiobcrrant, . "
ilerumque gyros agunt, ad Theodoram dominam , \ ,
suam, ubi Deo preces fundebat, pervenerunt cum , doiuino suo. Quae cum vidisset servos suos una cum D , . " domino eorum excsecato circumagenles, primo qui-
dem declinavil aspecluni eoruin, putans quod aper-
,
tis oculis ipsam aspiceret. Dein misit unum e servis ,
suis, ul sciret quid sibi vellent, cum domino circuni- . \
euntcs. llli dixerunt: Dominus nosler, dum vult v i -
dere quod ci licitum non est, et alienum mysteriura
,
atidire, excaecatus est, ot surdus effectus; nobis au- , $ , \
tero impcravit, ut illum binc quomodocunque edu- , , \
Psal. cxxxi, i(. *> Isa. v n , 14.
V A R L E LECTiONES.
- * al. ' .
al. .
al. .
al.
.
Concinnior mihi videlur lectio duoruml mss. , illo*
cui aare Jferunt, suntque numero plures. C O T .
al. .
al. .
al.
al. \
al. .
al. \ .
al.
.
a i . . al. *
al. .
al. .
f
8 7
88
89
88
8 8
8 8
8 7
8 8
88
8 8
8 8
8 7
8 8
8 8
9 9
8 8
8 8
87
8 0
8 k
8 8
8 1
8 f
9 9
622
MARTYRIUM S. GLEMENTIS.
621
, ceremus; sed non ticuit nobiseum binc ullo pacio

\
eimilere.

VII. * VII. Poslquam autem hanc narrationem Theo ,
dora a puero susccpit, prosiravit se in orationem,
, \
cl cum lacrymis a Deo rogabat, ut inde vir ejus
. \ - posset exire. Conversaquc ad servos, qui cum eo
,
erant: Abite, inquit, manu ducentes dominum ve~
, \ ,
strum, domum reducite : cgo enim preces quas in , - cboavi non relinqtiam, sed offeram Domino sacrifi, , cium meum, completis vero mysteriis, vos assequar.
, \ ,
Tunc igitur discesserunt farouli manu deducenles
. - eum, et egressi reduxerunt domum : reversique ad
, \ , dominam suam, illum nuntiaverunt caecum et sur \ dum adhuc permansisse. At Tbeodora magis magis, \ - que Deo deprecationes et lacrymas effudit, ut suo
. \
viromisericordia ejus subveniret. Atque facla diinis\ , sione, accidit beato Clementi Tbeodora, dicens,
. \ maritum suum dum abscondila mysteriorum Domin:
, Jesu Christi perscrulalur, incidisse inorbitatem am * , ^ borum oculorum, statimque utriusque auris viir , audkndi amisisse.
,
.
10
VIII. ,
, ,
,
-
VIII. Tunc igitur bealus Glemens effusis lacrymis,

borlari coepit eos qui aderant, ut a Domino unanimiler postularent, viro ojus auditum reddcret ac v i sam. Audacter itaquc B . Glenicns post oralioncm
perrexH eum mulicre ad virum ejus; et invenil eum
\ , C aperlis oculis nihil videre, neque etiam sermonem
\ , ,
ullatenus, aut ullum sonum audire : ubi el permisli
, ,
omnes ejulatibus perslrcpebant; nec Sisinnius ullo
\
modo audiebat.
,
.
IX. Tunc igitur gcnibus flexis ad Deum, dixit
IX. , ,
bealus Glemeus : Domine Jesu Ghriste, qui clavcs
,
- regni coelorum dedisli aposlolo tuo, magistro autcm
meo Petro, et dixisti: Qucecunque apeiueris, aperia
, ), \ *
" , , ,- sunt, et qucecunque clauseris clausa sunt * ; tu
, praecipe ut aperiantur buic horaini aures alque
- * \,\ \, "# oculi; quoniam tu dixisti : Quacunque pctieriti* cre , . \ dentes, accipietis . E l bsec lua promissio pernianet
in saeculum s&culi. Cumquc onmes responderunl:
- .
" , ",
^ Amen, aperli sunt oculi Sisinnii, itemque aures
\ . \
Et videns sanctum Glemenlem slanlem cum conjuge
\, sua, roenle excidit, repulans quidnam boc essot; ac
, , \ - exislimans id ipsum praestigiosis artibus ct illusio , nibus eflectum fuisse, cocpil clamare servis s u i s :

Teneie Clenientem episcopum : nam ut ingrederetur

ad uxorcm meam, inagica sua arte iuibi caeciutein
, induxit.
.
1 0
1 1
18
1 8
1 8
Mauh. x v i , 19.
8 8
* Marc. x x i , 22.
LECTIONES
deest in a l .
a l . .
al.^ . ^ _ deest in
a l . .
deest in a l .
a l . \ , \
deeet in al.
al. .
.
> . .
a l .
^
.
a1. .
a l . .
a l . . - ' a l *
.
[ . 1 8 al. inscr. . 1 9 al. . 1 8 al. , \ .
\
8
1 8 8
1 8
1 1
1 8
1 8 u
I8
t T
al.
al.
al.
624
APPENDIX AD S. C L E M E N T E M .
X . llli êro, qnos jusserat Cleinenlem constrin-
\ ,
gcre ac trahere, ipsi columnas adjaccntes ligabant
cl trahcbant; aliquando quidem ex inlerioribus ad ,
exlcriora, aliquando vero ab exterioribus ad inte- * \
riora : boc autem ipsi eliam Sisinnio vtdebalur, , quod sanctum Clementem ligatum tenerent ac Irahe- \ **.
*
reni. Ad quem S. Cicmens dixil : Durilia cordis tui

iii lapides conversa est : quia enim lapidcs pulaa
,
.
esse dcos, lapides trahere sortitus es.
X
I
.
, X I . Ille vero quasi vincto insullans, dicebal: Ego

\
ic faciam in exemplum omnium presiigiatorum i n tcrimi. Tunc sanclus Clemeira, cum dedisset oratio- . *
, , nem, et uxori ejus bencdixisset, abiilj boc eidem
6tov,
, , mandane, ne ab oralione ulto modo cessaret, doncc
,
visilalionem suam Dominus in virum ejus dignare-
lur o&tendere. Flenti igitur et oranti Theodorae, * d

vespcram apparuit quidam vir cauitie venerandus,
dixiique : Propter le sanus erit Sisinnius,; ut implealur quod dixit fraler meus Paulus apostolus :
Sanclificabitur vir iuftdeli$ per mutieremfidetem<*.
Ifisque diclis discessit ab ejusaspectu. Undc indubiura et perspicuum est, bcaium Petrum apostolum
illic apparuisse.
p '
. \
,
, \ *
\
.
, . " \
.
XII. \ XII. E l vero stalim Sisinnius vocavit ad se Theo , \
doram, ailque illi : Obsecro le ul roges Deum luum,
, .
ne irascatur mihi. Zelotypia enim tui ductut adveni
et ingressus sum poslte in ecclesiam; et quia volui , \ . \
videre quse celebrabantur, auditorque esse eorum
~
f
1
~
'
*
q u * dicebantur, visum pariter et audiluiu amisi. ^ " , \ ,
.
Nunc vero quaudoquidem baec me recuperare fecil
Clemenlis advcnlus, oraeum utvenialad me, raeque \ ,
faciai veritaiem agnosccre. Eienim mibi servisque ,
meis pro certo pulabalur, quod Clemenlem eum ejus , \
clericis ligarent, eumque distraberent: sed illi lapi- . \
des el columnas ligasse, et buc illucque traxisse 110- , \ '
scwitur.
, \
**.
XIU. Tunc Tbeodora profecla, narravit sanclo
XIII. , ,
Clemenli omnia qua; viderat, et qu a marito suo , \
dicla fuerant. Veuicns ilaque sanctus adSisinnium,
**, . cum bonore susteptus est. quo audivit quxcun- , *
que ad xdiiicalionem aniniae perlinebant: et credi- ^ . " " Deo, corroboralusquc c s t : elcocpit ad" genua

, ,
dii
\ * \ **
Clemcntis advolvi, et clamare :
, \
XIV. Gratias ago vero Deo et omnipolenli, qui
XIV. * \ , , *,
mc ideo excaecavit ut vidcam, et ideo auditum
\ ota , ' abstulit ut auribus percipiam veritalem, quam a l i , ' *
qtiando deridebam per ignoranliam, et huc quidem
B
, f
9 1
I Cor. v u , 14.
al. .
* al.
\
\ .
.
**
** al.
al. inser.
inser. . ** al. ^.
Exempiar'2124, . Ad episcopium suum abiit. C O T . " - a l . .
deest in al.
?d. .
ai. , * a). .
al. . ** al. .
al.
. " al. ,
.
al. .
al. .
al. . a l . . * al. *
\ * , * \ .
f l
, T
1 9
s t
a i
1 6
MAR7YRIUM S. CLEMENTIS.
23
626
xaX , pulabam falsum esse, quod verum eral; existima, , bam aulem rursus vcrutn, quod falsum crat: te , nebras pulabam lucem, ct lucem leuebras arbitra . ' bar. Sed purgalus est aniinus meus a sordibus i n . ' sani idolorum cullus. Vere siquidem agnovi decipi
a dxmonibus bomines; ul in eos qui non credun:
Cbiistum esse Detim, dominentur pelrae ac lapidea

, audilu carentis et voce, qucmadmodum et roibi
, . imperarunt nsque in bunc diera. Isla similiaque
Sisinnio proferente, gaudium magnum orlum est.

, . Credidil eniin cum onmi domo sua; tradiloquc suo
. \ nomine, appropinquanle Paschate bapiizalus esl.
, ,
Numerati autem sunl qui bapiizaii fuerunt dc domo
ejus, omnes simul viri el inuliercs cum infantibus,
\
quadringenti viginli trcs. Cauerum propier Iiuiic
. Sisiiuiium mulli illtislrium, ct amicoruiu Nervae

imperatoris ad Deum conversi sunl.

.
X V . In illo aotem tempore comes sacrorum ofliX V . ' *
, ciorum Publius Tarquitianus cum innumeiatn multitudineni Ghristo videret credidisse, arcessivit prae ,
^, fectos regionuui, et dala eis pecunia persuasit u l
lumulUira commovercnt adversus notncn Cbri
,
siianum.
.
X V I . Adniinistrante igilur Urbis prafecturani
XVI.
Marnertino, seditio facta esl populi Roniani de no , ' ' \ mine Cleoientis; atque inler se confusi, aiii quidein
dicebant: Qtiid enim mali fecit, aut quid non bonas
,

, ; rei gcssil? Quicunque enim aegroius ab eo v i s i u lus est, sanitatem cst cousecuiiis : quicunque ad
^ * ,
*
, C eum Iristitia affeclus abiit, gaudens reversus est
* , iiuibtm unquam laesil; iroo profuit omnibus. Alii
. " - autem diabolico accensi spiritu, clamabant: MagicU
artibus isia faciens, deorum noslrotum cullum
, ,
evertit; Jovem negat esse deum : Herculem vero
. cuslodem nostmm, dicit esse immundum spirilum : Yencrem deam sanctam, meretricem fuiss^
,
docnt: Veslam auiem magnam deam, igne fuisse

, .
consumptam caltininiatur. Simili quoque modo
\
sanctissimam deani Minervam, ilem Dianam, Mer. ' > \
, " \ , curium, simulque Saturuuni ct Martem infamat.
Atque omnia deorum nostrorum nomina, et templa
, \ " .
, conlumeliis afficit. Aut sacriiicabii diis noslris,
. " , aut ipec deleaiur.
4 8
4 8
4 4
4 8
4 6
4 7
4 8
8 0
8 1
88
8 8
8 4
8 8
8 8
8 7
^
XVII. Tunc Mamerlinus Urbis prasfcctus, non
ferens populi seditionem, jussit ad se adduci beatissinium Clemenlem : quem inluilus, coepitdicere :
nobiii quidein radice prodiisli; quod nobis Romana plcbs allestalur : sed crrorein subiisti: ct
ideo *ion ferunt; quia nescio quem Cbristum colis,
contra deos qtii in lemplis bonoraniur suscipis.
Quocirca oportet ut deponas omnem superfluam
XVII. ,
,

*
,
0 )>

\

, \
8 8
8 8
8 8
81
al. .
al. .
''al.inser. .
a l . .
al.
\ , . . . . .
al. .
*

,
.
.
.
.
.
ai.
&:
~
~ "
-
u_ J
4 ,
.
.
. Hinc incipitur apud Surium, Novembris XXTII. C O T .
dcesl in al.
al.
al. f. .
al. .
.
.
al.
decst iin
al.
dcest iii al.
ai.
' .
al. .
^.
decst
a al.
.
al. .
al. .
dcsunl in al.
4 8
4 8
4 8
4 8
4 7
4 8
4 8
88
8 4
81
8 8
8 8
8 8
8 8
8 9
6 8
e e
8 e
8 1
87
87
8 8
627
APPENDIX AD S. CLEMENTEM.
628
superstitioncrn, colasque deos eximios. Tunc beatus .

Clemens : Oplarcm, inquit, tux exccllentia* p r u - , \
*. dentiam ad meam defensionem altendcre, el non
*
propter imperitorum sedilionem, sed propler meam
, \
doclrinam accusasse me. Nam si canes niulli a l , . ,
latravei int nos ac disciderint, non possunt eiiam
auferre quod homines rationales sumus; ipsique \ ,
remanent cancs sine ratione oblalranles. Etenim
sedkio seroper ab impcritis proGcisci oslcnditur, ,
adeo ut nibil babeat tulum, nec eiiam verum re- . \ \
ctumque. Quaroobrem quaeratur silcnlii occasio, in ,
, . "
quo pro salute sua bomo ralionis particeps apud se
, -,
consullare ac disserere incipiat, quo verura Dcum
, \ * .
iavftniat, cui iidem suam digne commendet.
, ,
8 4
.
XVIII. , \ ,
,
6 - \
' .
,
,
\
.
X I X . \
X I X . Cumque ex Trajani jusiu rcs confirmata
fuit, cogilabal apud se Mamerlinus, quonam modo , ,
Clcmens voluiilarium non peleret exsilium, sed po- ,
tius diis libamina exbiberet. Verum beatus Clc- . '' mens contendcbat ut ipsius quoque jiidicis animum Q \
ad ildem Cbristi adduceret, ipseque oslenderet, se eligcre exsilium magis, quam timere. Tantam ita- ,
que gratiam Dominus Clementi prebuit, ut Ma- , .
,
lnerlinus prafeclus lugeret, ac diceret: Dcus quem
, \
tu sincere colis, ipse libi opem feret in boc exsilii
judicio : et constiluit naveui, cunctisque neccssariis ,
impositis, dimisit. Onerata autem est navis. Quin- \ ,
\
, .
ciiam c populo bomines religiosi et quidem multi
\
secuti sunt eum.
,
.
X X . Ubiautem pervcnerunl ad exsilii locum, in
X X .
*
opere caedendi niarrtioris, ultra duo millia Cbri, ,
stianorum illic invenil, jam diu judicii senlenlia
condemnalorum. Qui sanctum et celebrem episco- D , .
pum Clemeutem intuili, omnes concorditer .cum
,
geniitu ac fletu accedentes, dixerunt: Ora pro no,
bis, sancte ponlifex, ut digni eitfciamur prorais ,
XVIII. Tunc Publius Tarquilianus, missa relalionc ad Trajanuni imperatorem, de nomine beati
Clementis detulit, diceus : Hunc Clementem seditiosis clamoribus populus non ccssat quaerere; et
fide digna probalio adversus illius gesla inveniri
non potest. Tunc Trajanus imperalor rescripsit,
oportcre eum vel consentirc sacrificando, aiit uitra
niare et Pontum in desertuni Cbersoni adjacens
oppidum relegari.
7 #
7 1
7 8
7 1
7 7
7 8
a l . .
deost iu al.
, ms. 2421 . C O T .
al.
.
deest in a l .
ibidem, , , ., . Ilaque iti Actis Latinis praiferenda est h clio, ultra mare et Pontum, communior;, ultra mare Pontum,
pro quo Freculfus, trans mare Ponticum , quamvis aliler vidoatur Baronio. Vocem aulem (qua*
abesl ab alleroms. 2347) jungunl cum voce etiam Metaphraslcs, Nicepborus, et Mena*a : ciim
vocc Acla Latina, quique ea seqnunlur Bcda, Ado, Frecnllus* IBID.
al.
, .
a l . .
a l . .
a l .
.
dcsunt in al.
dcesl in al.
a l . *.
al. .
, 2421 (sic) , ct panlo posl,

. IUID.
deeai iii oL
^"k \ .
8 1
6 3
8 8
8 4
8 8
8 7
8 8
6 8
7 8
7 3
7 7
7 8
7 0
7 8
7 1
7 8
650
MAKTYRJUM S. CLEMENTIS.
29
1<3 , sionc Cbrisli. Quos cum cognovissct S. Clemcns

propler Deum fuisse dcporlalos, a i t : Non abs rc
.

Dominus me liuc perduxit; ul parliceps faclus pcr
, "
, pessionum vcstrarum, ciiam cousolaliunis el palientiae exemplum prseberem.
,
\ .
X X I . Didicit aulem ab eis, quod dc sexlo raiUiario
X X I . * ,
\ . aquara suis bumeris deportarent. Confestim crgo
, * - sanclus Cleniens coborlalus est illos, dicens : Orcmus Dominum nostrum Jcsum Cbrislum, ut fidei
,
suae confessoribus venam aquse aperiat; et qui
percussit pclram in deserto Sinac, et fluxerunt aquae
\
, \ ^ , in abundaniiara , ipse nobis copiosum lalicem

, prebcat, quo ipsius suppcdiialione kelcmur. E l
. \ - vero complela supplicalione, hinc illincque c i r cumspexil; ct vidit agnura slanlem, qui dexterum
, \
pedem levavit, tanquam sancto Clemenli locuni
, ,
. oslendens. Tunc S. Clemens repulans Dominum
esse, quem solus ipse conspexit, et nullus omnino
,
,
alius; ad locura profectus cst, ac dixit: In nomiue

\ ,
, \ Patris et F i l i i et Spirilus sancti, pulsate in hoc
loca. Cumque omnes ligonibus in orbcm fodisseni,
. non aulem locum ipsum in quo agnus slcterat;
, sanctus accoplo parvo sarculo, locumqui crat sub
, pede agni ,pcrcussil levi ictu : undc repenle fons
, yenis redundantibus pulcberrimus emersil; qui cum
, inipetu cffusus effecit fluvium. Tunc sanclus cun *
ctis exsultantibus, rcsponsorium d i x i t : Fluminit
, , . C impetus lcutificant civitatem Dei .
,
.
7 8
8 8
8 1
8 8
8 8
8 4
8 8
87
88
8 8
88
8 1
XXII. Ob banc igitur famam, concurrit tota

provincia; quique veniebant ad S. Clemenlis doctrinam omnes convertebanlur ad Dominum ; adeo
ut quotidie quingenti et amplius recederent baptizaii. Intra unum aulcm annum , factaa sunl illic a
iidelibus scptuaginta quinque ecclcsi, ct omnia
idola confracla sunt, omnia templa circumjaccntis
reîonis dirula sunl, omncs luci usque ad trecenla
roilliaria in circuitu concisi sunl ei solo sequati.
X X I I . Ata ,

^ Koptov *
.
, , \ , \ ,
\
.
88
88
XXIII.
X X H I . Tunc invidiosa narratio pervenit ad iiTt , - pcratorcm Trajanum , quod illic ad innuraerabilem
\
mullitudinem adauclus essel populus Cbrisliano , ruiri. Et missus est Aufidianus praises : qui multos
,
Gbristianos diversis supphciis cum occidisset, v i derelque oinnes ad marlyrium cura gaudio acce , , dere, cessit mukiludini, solum sanctum Clcmcntcm eogcns ad sacrificandum. Et vidcns adeo
.
, \ - stabilem in Domino, nec omnino posse a sententia
, dimoveri, dixit ad suos : Abducalur in medium
Exod. X V . * Psal. X L V , 5.
8 4
88
8 7
8 8
88
188
al. .
a l . .
al. ' .
al. .
al. .
al. .
al. .
al. .
al. .
idcm, . C O T .
ai. .
ai.
.
deest in al.
al. .
al. iriser. .
al. inser. ' .
al.
.
al. .
al. :.
dccst iu al.
al. ,3.
Vide u. 3, proximt scq.
7 8
8 8
8 8
81
8 8
8 7
8 1
8 7
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8V
8 ?
8 4
8 9
1 0 0
9 8
8 8
8 6
A P P E N M X AD S. CLEMENTEM.
, \
, \ ,
\ * .
X X I V . ,
\ .
\
* ,
.
,
\ \
,
\

,
.
X X V .
, \ , $
\ ,
^

. ,
.
, \ , \ .
, \
, ,
\ ,
- ' '
\ ,
\ , \
, \ . .
1
11
52
maris, et ligate ad collum ejue ancboram, et i n

profundum dejiciatur, ne possint Chriatiani etna
pro deo colere.
X X I V . Hoc igitur peraclo, universa Cbristianorura multiludo ad littus a d f u i l , et lamenlabatur.
Alque ad baec dixerunt Corneiius et Pboebus ejus
discipuli: Omnes unnnimi consensu precemur, ut
nobis Dorainus oslendat martyris sui reliquias.
Orante igitur populo, recessil mare iu sinum suum
ad tria fere m i l l i a : et ingrcssi per aridam populi,
repererunt in flgura templi marmorei paralum a
Deo babitactilum: atque ibi in tumulo saxeo positum erat corpus sancti Clementis discipuli Petri
apostoli; adeo ut ancbora cum qua dejectus fuerat,
juxla ipsum jaceret.
X X V . Revelatum ergo fuil discipulis ejus, ne i l lum tolterent: quibus el hoc oraculum redditum
est, fore ut siugulis annis die cerlaminis ejus recessurum sit mare per sepiem dies, et venientibui
siccam profectionem facturum. Qaod quidem ad
laudem nominis sui Deo placuit fieri usque iu hodiernum diem. Hoc autem facio, omnes, qaae in
ambilu sunt, gentcs crediderunt Christo. Ubinullus
gentilis , nullus Judaeus, nullus oranino invenitur
baereticus. Ac illic mulla conceduntur beneflcia:
caeei illuminantur in illius festo, daeniones expelluntur, curanlur omnes aegroti: et permanet laos
ejus iu aeternum, per Doniinum nostrum Jesum
Cbrislum ; per quem et cum q u o , Deo ac Palrt
gloria , cuni sanclissimo, immaculato et vivifico
ipsius SpirLtu, nunc et semper, et in saecula saeculorum. Amen.
Y A R L E LECTIUNES.
f. . * Alii doo codices :

, , \ . Ait Ucioribus:
Accipiente$ abducite eum in medium maris, et ligate ad collum ejus ancliotam ferream, atque dejicile ill
imum pelagi. C O T . * al. , \ . * al.
. ' ^ . ai.
.
al. . ^ al. .
Longe plura ex aliis mss. 0 , \ , , , \ ^
, *, , ,
, * . Febriente* sattaniur;
renibus et calculo laborantes, per solum corpom ipsius contactum, et sanctiftcatce aqua aspenionem ae po
tnorbo liberantur; tum qui qualicunque affligunlur ianguore, ad sacri mariyris coufugientes euxilium.
tonsequuniur medelam : aique permanet gloria eju* et laus in perpetuum. C O T . * dccet in al.
deeai
1 1
in
al
55
EPHRAIM CHERSOMS ARCHIEP. DE WRACULO S. CLtfMENTIS.
SANCTI
PATRIS
IEPOMAPTYPOS
NOSTRI
EPBRAUn
ARCHIEPISCOPI CHERSONIS
DE MIRACULO QUOD PUERO FACTUM EST S. CLEMENTE SACRO MARTYRE.
(COTEL.,
Patret apottolici, I, 815.)
MONITUM.
Quam ex m. Regio 804, damus Homiliam Epbraimt, vel Epbnemi, Ephraemii, Ephrxtn, et Epbremi,
Cbersunis archiepiscopi, aiunt, aul cpiecopi, atque inarlyris, additur ab aliis, exsial quoque in biblioibeca Augtistana. et in Scorialenai, necnon alibi procul dubio : atque Laline edita fuii ex Metaphraslet
Suriiim, ad Novembris diem 23, nequc omillilur a Leone Allaiio, in Dialriba de Simeomim scripiis.
onet pranerea diligentissimns vir de ejusdem Ephnvmii Cbersottis tractatu
, incipienie sic: . Illum ego si potuissem reporire, presenlcni, fraler fralrein nou dcaeruissel. C O T .
I. , -
I. Hirabiti* Deus in sanclii suis , opporlumim
pov
*
est bodie dicere cum Propbeta; e t , Quam admi
, ! \ -
rabilia opera tua, Domine ! et, Qui$ Deus m*gnug
; \, ticul Detu noiter ? e l , Tu c$ Deus qui facii mirabt . \
Ha totut . Quodnam etenim aliud prooemium prac ; genti oralioni praponam ? Artificiosas quippe m
,
thodos prxsens roiraculuoi exsuperat; niiraculiun
, \
mnlta excellens miracula, * propbclica ipsa mira , .
cula supereminens; quemadmoduro declaratura
. \ \
est oratio.
, \ *
11. Ac scio cupere vos qnodnam et cujus sit m i ,
raculum cognoscere; alque nos ul dicamus urgetis.
lllud aulera primo quidera cst Dei, a quo omni
, , \ datum bonum et omne donum perfectum profici ' * s c i l u r : postea vero Clementis Romani, qui post
,
Pctrum praeco fuit vcrilaiis, ejusque in Romana
1 4
Psal.
Psal. L X X V I , 14,15 *Jac. l , 17.

" lla unns codex Allalianua : alter vero ad honc modiim : ,
\ . Principium bomilise Neclarii, de faslo S. Theodorf :

, , 6\ *
. Eam bomiliam qui conluleril cum noslra, non pauca similia inveniet. *0 \
. Vide bic . . , elc. ,
. Hic n. . , , . . 18. \ .
Ibidem. Ad Hneni hoiniliae Ncclarms: * , \ . INostercap. 17. ft
, . ( .
LXVII,
36.
* Peal.
ICI,
6.
655
G36
fterie succcssor fldelis : ClemenlU illius cujas buc- \ $ "-

usque universus orbis salulares fuisse doctrinaa
vel tacens clamat: Clemenlis, qui vitis Christi veros , * , \
cxstilit palmes, per quem nobis doclrinae uva raa, , turescens, pialatis et salulis mustum stillavH :
Clemenlis, verae scalae, quae non ad collis alicujus ,
altitudinem nos evehil, sed virtutum ascensionibus, , ,
tanquam gradibus quibusdam, ad coelum et coe- \ ,
\ ,
lestia nos traducit: scalae, quae illa a Jacobo visa
' \ nequaquam inferior est ; nec ostcudit nobis a n gelos per eam ascendenles ac descendentes, sed ho- ,
, '
minum animas divinis maxinieadmonitionibus,velut
e gradibus in gradus per virtutcs ad Deum inducit. .
III. ,
III. Cujus quidem roiraculum cuui non didiceritis, pulcberrirae et fidelissime coetiis, quale sit , \
et quanlum audire, tanquam pielalis amantcs, con- ^ , , , \ tendile, et ad sermonein exsuilate, ac aures incli- , \ , \
*
nale, atque nostraro accusale tarditatera : eleuim
de boc gaudeo : lantum, usque ad fincm mibi, * , , ,
qmeso, sic allentum servale animum, nec sinalis ,
aliquam bujus vkae rerum cogilationem subire ,
\ '
meniem vesirani, et alacritatein emollire : verura
vigilanti inielleclu ac sensu reui lideliter suscipile. \ .
" .
lla aulem habet.
1. \
IV. Postquam praclarus et beaiissimus Clemens
docirinae atque apostolatus cursum perfecisset, ac
e rebus humaiiis per martyrii consummaiionem ex- , \
cessisset; sicul et liber gloriosi ejus marlyrii decla- \
rat, quem a vobis non ignorari persuasum habeo ; , nequaquam jusluni esse judicavil Dominus, qui Q > glorificantes ipsum gloriiicat , non vicissim glori ,
licare illum , qui pro amore erga euiu sic decerla- \ verat; imo adinodum glorificare et magnum facere, \ , \ cumque ut in coelo angelis, ita hic quoque homi- ,
nibus clarissimum reddere, per miraeulorum de ,
monslraiionem, c l niaximc venerandum : rairacu- , . ,
loruin, quorum quidcm mens magnitudinem com- ,
prebcndcre non v a l c l , nec oratio mulliludiueiii
, \ \
dicere, oec manus exarare iniinitalem. Ut crgo ex
funbria pannum, juxla proverbium, intra vos repu , \ .
telis, id quod promisi natrabu.
V. V . Cum vencratione dignissimuro corpus sanclissiroi martyris Clemenlis in profundum niaris ab ^
iuipiis illis idololatris projectum fuissct, illudque
,
excepissct templum in profundo a Deo aedilicalum, D , bicquoque maximum edit miraculum Deus admi
rabilium. Hoc enim facto, cum disdpuli cjus una
. , \
cum Gdelibus qui illic crant lamenlarcnlur, et ut
,
sanctissinaas gloriosissimi Clementis reliquias eis ,
ostenderei, quod el faclum est, Deum supplices
, ,
rogarcnt: protinus imracnsum illud pelagus desi \
stens ac retrocedens, effecit ut ipsum etiam profun- , \ , . dum a piis adiri posset usque ad tria milliaria.

Itaque ingressi, invenerunt domum iu ligura tem1
4 1
Gen. xxviii, 12.
I Reg. , 50.
Y A R I i E LECTIONES.
f. vel . * Oratione dc Gtcgorio Thaumaturgo Grcgoriiis Nyssenu cirra meditint: * , , $ . C O T .
.
r .
1 , 1 9
1 1
657
EPIIRAIM CHERSONIS A R C H I E P. DF MIRACDLO S. CLEMENTIS.
56
\ J1 pli marroorei, et illic in capsa lapidea repositwn

.* marlyris corpus sanciissimum et gloriosuro. Quod
, cum e profundo veltent lollere, uoctu illic ae aialens
, \ eanctus, Ua edixit: Corpus quidem nolite tollere :
hanc autem vobis eoneedo gratiam, ut singulb
, ' annis die certaminis mei per eeptem die recedeiw
\ , roare, pedestre iter per aridam ad hunc usque Io, . cum prapareL Et sermo opere completus fuit. Ab
. eo siquidera tempore, usque in bodieruum diem,
- singulis annis magnum hoc miraculum Deo ope .
rante perflcitur.
VI. ;
VI. Quid istud miraculo Mosis inbonoratius
\ ; esi? Quid vero Elisei ignobilius et bumilius! quin \ . i n o nobilius et allius. iile siquidem virga, et vWua,
\ \ - ct semel, mari aciaso, gurgilem iter effecit * : alter
, ^ vero similiter meloie Jordauem secans, semel quo , \ que ipseboc fecit miraculum : ambabus aquia post
transitum redaclis ad suaro naturam , nec poslea
, , - idem opcratis. i l i c aulem quid? Post mortem;
, \ ; et non semel, sed ab eo lempore usque in hunc
, \ , ' diem. miraculum el gloriam martyris! Quanlam
. " \ ! consecutus est singulis annis die gloriosi sui cerla minis! Septero enim dies, eicut anlea diximus,
! , , *ecedens infinitum iilud pelagus , piis prabet iter
, transita facile.
.
V H . ,
VII. Hoc igitor ita facto, cuncii apud nos reli - giosi incobe regionis et cives Chersonis, audita re,
, , ad videndum miraculura properarunt. Cum quibua
. ' ^ quidara quoque vir pius una cum pia uxore et
\ ^(5 \ prole mascula, viam ad sacrosancli marlyris tem $ . \ plum ducentero summa alacritate peregerunt. E l
, \ - vero iocum assecuti, el miraculum quod adbuc
, \ , fiebat, i n l u i l i , puerum roanu prehendenles, i n
gressi sunt illud in profundo divinitu aedificatuin
\ , - lcmplum : atque ad loculum accedentes, suppliciler
, * sanctum rogabant, peientes deliclorum veniam pcr
, \ ipsura accipere, darique posiulanles puero viiam
\, , \ longam et iUaesam, cum facilt rerum apparaiu, ei
\ .
quae consentaneum esl pelere parentes pro litao
5
. ' , \
,
. ,
. , \ - ]
, ,
\
,
, \
.
IX. ' * ,
\ , \ , ,
\ ; .
; ;
Exod. * i v .
* I V Rg. .
unico.
VIII. Ut ergopieces flnierunt, etsancti reliquiat
exosculati sunt, letrorsum poslea redierunl* Quibus egressis, aqua iterum ad soum locum recurril.
IIU aulem conversi, et cernentes pelagus esse quod
prius iter erat, huc et illuc circumspiciendo, fllii
inquisitionem aggrediebantur: at ilie in arca sancli
relictus fuerat: klque non oblivione parenMim, sed
Dei voluntalc faclum esl, ui bic quoque mariyrem
magis reddcrei adiuirabilem.
I X . Cum ergo parentesnatumnon invenirent, ft
cogilassenl a se fuisse puerum in maris profuudo
oblivioiic mandatum, quid opus eat diccre el pairia
lanieiilationes, et matris uhrialas? Omiie siqukieM
illud splendidum festum eonverterunt in laraenUlionem. Quid eaiui uon dicebanl? quid vcro non
655
636
sede sucecssor fldelis : Clemenlis illius cujas huc- $ " -

usque universus orbis salulares fuisse doctrinas

vel lacens clamat: Clementis, qui vitia Ghri&ti veroe , * cxstiiit palmes, per quem nobis doctrinae uva raa- , \
turescena, pitlalis et salutis mustum s t i l l a v i l :
, , Glemenlis, verae scalae, quae non ad collis alicujus ,
aUitudinem nos evebit, sed virtutum ascensionibus, , \ ,
tanquam gradibus quibusdam , ad coalum et coe- \ ,
lestia nos t r a d u c i l : scalae, quae Hla a Jacobo visa
\ ,
nequaquani inferior est * ; nec ostcudit nobis a n - ' gelos per eam ascendentes ac descendentes, sed ho- ,
minuin animas divinis maximeadnionitionibus,veltit
, '
III. ,
111. Cujus quidem miraculum cuui non didicerilis, pulcberrirae el fidelissime coetne, qoale sit , \
et quantum audire, tanquam pielatis amantes, con- , , , \ tendile, et ad sermonem exsuitate, ac aures incti- , \ , \
* *
nate, atque nostram accusale tarditatero : elenim
, , ,
de boc gaudeo : tantum, usque ad finem mibi,
qineso, sic atteiitum servale animum, nec sinalis , \
aliquam bujus viiae rerum cogilationem subire ,
meniem vcstram, et alacritatein emollire : verum xdftxb * '
.
vigilanti inielleclu ac sensu reui lideliter suscipile.
.
lla aulem habet.
IV. \
IV. Postquam praeclarus et bealissimus GLemens
docirinae atque apostolalus cursum perfccisset, ac
e rebus humauis per martyrii consummationem ex- , \
cessisset; sicul et liber glortosi ejus marlyrii decla- \
rat, quem a vobis non ignorari persuasum habeo ; , nequaquam justuni csse judicavit Dominus, qui Q glorificanles ipsum gloriiicat , non vicissim glori ,
licare illum , qui pro amore erga euiu sic decerla- \ verat; imo aduiodum glorificare et magnum facere, , eumque ut in coelo angelis, ila bic quoque homi- ,
nibus clarissimum reddere, per miracuiorum de- ,
monstralionera , et niaxime vencrandum : iniracu- , \ ,
lorum, quorum quidcin mens magniludinem com- ,
prcbcndcre non valet, nec oratio mulfitudiueiu
, \ \
dicere, uec manus exarare iniiniialem. Ut crgo ex

funbria paunum, juxla proverbium, inlra vos rcpu , \ .
lelis, id quod promisi narrabo.
V. V . Cum veneralione dignissimum corpus sanctlssimi marlyris Clemcntis in profundum maris ab ^
iuipiis illis idololatris projectura fuisset, illudque
, \
excepisscl teroplum in profundo a Deo aedilicatum, D , bicquoque maximum edil miraculum Deus adini
rabiliuro. Hoc enim facio, cum discipuli cjus una
. , \
CUin fldelibus qui illic craut lamentarcntur, et u l " ,
sanclissimas gloriosissimi Clementis reliquias eis ,
ostenderet, quod e l faclura est, Deum supplices
, ,
rogarcni: protiuus immensum illud pelagus desi \
stens ac retrocedens, effecit ul ipsum etiam profun- , , . dum a piis adiri posset usque ad tria milliaria.
,
Haque ingressi, inveneruiit domum iu iigura lem1
1 0
* Gen. xxviii, 12.
I Reg. , 50.
f. vel .
Oratione dc Gregoriu Thaumatiirgo Grcgorius N V S S P H U S circa medinm : , , $ . C O T .
.
^ .
U
, 0
1 1
657
EPIIRAIM CHERSONIS A R C H I E P . DF MIRACULO S. C L E M E M 1 S .
656
\ \ pli marroorei, et illic i n capsa lapidea reposiurai

: martyris corpus sanciissiinam et gloriostim. Quod
, cum e profundo vellent lollere, uoctu illic ae sistens
, \ * eanclus, ita e d i i i t : Corpus quidtm nolite tollere :
banc autem vobis eoncedo gratiam, ut singulb
, ' annis die certaminis mei per seplem dies recedeiis
, roare, pedeslre iter per aridam ad hunc usque l o , . \ cum prapareL E t sermo opere completus luit. Ab
. " eo siquidera tempore, asque in bodieruum diem,
- singulis annis magnum boc miraculum Deo ope .
rante perflcitur.
VI. ;
VI. Quid istud miraculo Moeie inhonoratius
\ ; est? Quid vero Etisei ignobilius et bumilius? quin \ . i n o nobilius et altius. ille siquidem virga, el vivea,
\ \ - et semel, niari scisso, gurgilem iter effecit * : alter
, ^ vero simililer melote Jordanera secans, seniel qao , \ que ipseboc fecit miraculutn : arobabusaquig poat
transitum redaclis ad suara naioram , nec postea
, , - idem opcraiis. Hic aulem quid? Post mortem;
, ; et nou serael, ged ab eo tempore usque in bunc
, \ , ' diem. miraculura ei gloriam marlyris! Quantam
. " \ ! conseculus est singulis annis die gloriosi sui certa minis! Sepiem enim dies, sicut anlea diximus,
1 \ , , necedens infinilum illad pelagus , piis pracbet iter
, - transitu iacile.
.
V H . ,
VII. Hoc igitnr ita facto, cuncii apud nos reli \ - giosi incobe regionis et cives Chersonis, audila re,
, , ad videndum miraculum propcrarunt. Gum quibus
. ' Q qiftdam quoque v i r pius una cura pia uxore e l
\ \ ^ prole mascula, viam ad sacrosancli martyrie tem $ . plum ducentem summa alacrilale peregerunt. E l
, \ - vero locum assecuti, e l roiractilum quod adbuc
, \ , fiebat, i n l u i t i , puerura manu prehendenles, i n
gressi sunt illud in profundo divinitus aedificaluin
\ , - templum : alque ad loculum accedenles, suppliciler
, * sanctum rogabant, peientes deliciorura veniani pcr
, \ ipsura accipere, darique postulantes puero vitam
, , \ longam et illaesam, cum facili rerum apparaiu, e i
\ .
quae consentaneum est pelere paremes pro lilio
b
unico.
. ,
VIII. Ut ergopieces flnieruut, etsancli reliquiat
, exosculati sunl, retrorsum postea redierunt* Q u i . * , bus egressis, aqua iterum ad soum locum recurrit.
. , \ - D Illi auiem conversi, el cernentes pelagus esse quod
, - prius iter erat, hucet Hluc circumspiciendo, fllii
, inquisitionem aggrediebantur: at ille in arca saneti
\ relictus fuerat: klque non oblivione parenium, sed
,
Dei voluntatc faclum est, ut bic quoque martyrem
, \ magis redderei adiuirabilem.
.
I X . Cum ergo parentet nalum non invenirent, ft
IX. ' * 5 ,
\ - cogilassent a se fuisae puerura in maris proiuudo
obHvionc mandatum, quid opus eat dicere et pairis
, \ , ,
lanienlaiiones, et matris ulufaias? Omne siqtihleM
\ ; illud splendidum iestum converterunt in laraenU ; .
lionem. Quid eniui uon dicebanl? quid vcro non
; ;
Exod. s i v . * IV Rg. .
635
636
sttle succcssor fldelis : Clementis illius cujus huc- |

usque univcrsus orbis salulares fuisse doctrinae
^
vel lacens claraal: Clemenlis, qui vilis Christi veroe , ' 5 cxstitil palmes, per quem nobis doctrinae uva ma- , \
turescens, pitlalis e i salulis mustum s t i l l a v i l :
, , Clementis, verae scalae, quae non ad collis alicujus ,
altitudinem nos evebit, sed virlutum ascensionibus,
, ,
tanquam gradibus quibusdam, ad coelum et cce- ,
lcstia nos t r a d u c i l : acalse, quae illa a Jacobo visa
,
iiequaquani inferior est * ; uec ostcudit nobis a n - ' gelos per eam ascendentes ac descendenles, sed ho- ,
ininum animas divinis maximeadmonitionibus,velut , *'
III. , *
III. Cujus quidem miraculum cuui non didicerilis, pulcberrirae el fidelissime coetne, quale sit ,
et quantum audire, tanquam pielalis amantcs, con- , , , tendile, et ad sermonein exsultaie, ac aurcs inctt- , ,
'
nate, atque nostram accusate larditatera : etenim
de boc gaudeo : lantum, usque ad finem mibi, , , ,
qweso, sic aitentuni servale animum, nec sinatis ,
aliquam bujus viue rerum cogilalionem subire ,
menlem vestram, et alacritatein emollire : verura
'
vigilanti iniellectu ac sensu reui lideliter suscipile.
,
lla autem babet.
" .
IV.
IV. Postquam praclarus et bealissimus GLemene
docirinae atque apostolatus cursum perfecisset, ac
e rebus humanis per martyrii consummationem ex- ,
cessisset; sicul et liber gloriusi ejus martyrii decla-
rat, quem a vobis non ignorari persuasum babeo ; , nequaquam justum essc judicavit Dominus, qui Q glorificanles ipsum gloriiicat *, non vicissim glori- ,
licare illum , qui pro amore erga eum sic decerta- v e r a l ; imo admodum gloriiicare el magnum facere, , eumque ut in coelo angelis, ita bic quoque homi- ,
uibus clarissimum reddere, per roiraculorum de- ,
monslraiionem, el niaxime vencrandura : miracu- , ,
iorum, quorum quidcm mens magnitudinem coni- ,
prebcndcre non v a l e l , nec oralio mullitudiueiu
, *
dicere, uec manus exarare intiniiatem. Ut crgo ex " funbria paunum, juxta provcrbium, inlra vos repu , .
lelis, id quod promisi oarrabo.
V.
V . Cum veneralione dignissimum ccrpus sanctis8imi martyris Clemcntis in profundum maris ab ^
iuapiis illis idololalris projectura fuisset, illudque
,
excepissel teniplum in profundo a Dco aedilicatum, D , hic quoque maximum edit miraculum Dcus admi
rabilium. Uoc enim facto, cum discipuli cjus una
. ,
cuin Gdelibus qui illic erant lamentarentur, et ut
" ,
sanclissiraas gloriosissimi Clemenlis reliquias eis ,
ostenderet, quod el faclum est, Deum supplices
, ,
rogarcnt: protinus immensiim illud pelagus desi
siens ac retrooedens, effecit ut ipsum etiam profun- , , . dum a piis adiri posset usque ad tria milliaria.
,
Itaque ingreesi, inveneruiit domum in ligura lem* Gen. , 12.
I Eeg. , 30.
** f. vel .
Oratione dc Gregorio Thaumalurgo Gregoritis Ny SSPTIUS cirra mediiim : ' , , $
. C O T .
.
^ .
, 0
1 1
657
EPIIRAIM CHERSONIS ARGHIEP. DF MIRACULO S. CLEMENT1S.
056
\ \ pll marroorei, et illic in capsa lapidea repositam

: martyris corpus sanclissimura et gloriosuro. Quod
, cum e profundo vellent tollere, uoctu illie ae sistens
, \ * eanclus, i u edixit: Gorpus quidem nolite tollere :
bauc autem vobis concedo gratiam, ut singulb
, ' annis die certaminis mei per septem dies recedeiw
\ , roare, pedestre iter per aridam ad hunc usque l o , . \ cum prapareL Et aermo opere completvs luit. Ab
. " eo siquidera tempore, usque in bodieruum diem,
- singulis annis magnum boc miraculum Deo ope .
rame perflcitur.
VI. ;
VI. Quid istud miraculo Mosie inhonoratius
\ ; est? Quid vero Elisei ignobilius et humilius? quin \ . i n o nobilius et allius. llle siquidem virga, et vivue,
\ - ct semel, mari acisso, gurgiiem Ucr effecit * : alter
, ^ vero similiter meloie Jordauem secans, semel quo , \ que ipseboc fecit miraculum b : ambabus aquis post
transilum redactis ad suam naturam, nec poslea
, , - idem opcratis. ilic aulem quid? Post mortem;
, \ ; et nou semel, sed ab eo tempore usque in hunc
, \ , ' diem. miraculum et gloriam martyris! Quaniam
. " \ ! conseculus est singulis annis die gloriosi sui certa minis! Sepiem enim dies, sicut anlea diximus,
! \ , , secedens infinitum illud pelagus, piis praebet iter
, transita facile.
.
VII. ,
VII. Hoc igilnr ita facto, cuncti apud nos reli \ - giosi incobe regionis et cives Ghersonis, audila re,
, , ad videndum miraculum properarunt. Cum quibas
. ' Q quidam quoque vir pius una cum pia uxore ct
\ ^ prole mascula, viara ad sacrosancli marlyrie tem $ . plum ducentem summa alacrilate peregerunl.
, \ - vero locum assecuti, el miraciilum quod adbuc
, \ , fitibat, i n l u i t i , puerum manu prehendentes, iiir
gressi sunt illud in profundo dmnitu aediflcaluin
\ , - tcmplum : atque ad loculum accedentes, suppliciler
, * sanctum rogabant, petentea delictorura veniam pcr
, \
ipsum accipere, darique poslulantes puero viiam
\, , \ longam et illaeeaoi, cum facili rerum apparaiu, ei
\ .
quae consentaneum esl pelere parentes pro lilio
unico.
VIII. , \
VIII. Ut ergopieces flnieruiit, etsancli reliquiat
, exosculali sunt, letrorsum postea redierunl.' Qui. ,
bus egressis, aqua Herum ad suum locum recurrit.
. , \ - D Illi aulem conversi, et cernentes pelagus esse quod
, - prius iter erat, huc et illuc circumspiciendo, filii
, inquisitionem aggrediebantur: at ille in arca sancli
\ relictus fuerat: klque non oblivione pareiUum, sed
,
Dei voluntate faclum esl, ul bic quoque mariyrem
, \ magis redderei adiuirabilem.
.
I X . Gum ergo parenleinatum non invenirenl, tt
IX. ' * ,
\ - cogilassent a se fuisse puerura in maris profuudo
obfivionc mandatum, quid opus est diccre et patria
, , ,
lanieulationes, et matris ultriatus? Omne siqutdeM
\ ; illud aplendidum festum coDverterunl in laraenla .
liouem. Quid eniui uon diceUaol? quid VCRO non
; ;
Exod. xiv.
IV Rg. 11.
635
636
sede succcssor fldelis : Clementis illius cujus huc- $ - *

usque univcrsus orbis salulares fuisse doctrinas
vel lacens ctaraat: Clementis, qui vitis Gbrisd veros , * 5 cxstitit palmes, per quem nobis doctrinae uva ma- , \
turescens, pitlalis e i salutis mustum stillavtt:
, , Clemenlis, verae scalae, quae non ad collis alicujus ,
altitudinem nos evebit, sed virlutum ascensionibus,
, \ ,
tanquam gradibus q u i b u 9 d a m , ad coelum et cce- \ ,
leslia nos traducit: acalse, quae illa a Jacobo *isa
\ ,
nequaquam inferior esl * ; nec ostcndit nobis a n - ' \ gelos per eam ascendenles ac descendenles, sed ho- ,
ininum animasdivinis maximeadmonUionibus,velut , '
e gradibus in gradus per virtutes ad Deum inducit. .
III. , *
III. Cujus quidem miraculum cuui non didiceritis, pulcberrirae e l fidelissime coetne, quale sit \ ,
et quantum audire, tanquam pielatis amantcs, con- , , , \ teudile, et ad sermonem exsultate, ac aures incli- , , \
* *
nale, atque noslram accusate larditatera : elenim
* , , ,
de boc gaudeo : lantum, usque ad finem mibi,
qweso, sic aitentura servaie animum, nec sinalis ,
aliquam bujus vitse rerura cogilalionem subire ,
^ * '
meniem vcstram, et alacritatein emollire : verura
vigilanti inielleclu ac sensu reui lideliter suscipile. .
,
lia aulem habel.
IV. \
IV. Posiquam praclarus et bealissimus GLemens
docirinae aique apostolalus cursum perfecisset, ac \ e rebus humanis per martyrii consummationem ex- , \
cessisset; sicut et liber gloriusi ejus marlyrii decla- \
rat, quem a vobis non ignorari persuasura babeo; , u
t e
nequaquam juslum esse judicavit Dominus, qui Q * glorificanles ipsum gloriiicat , non vicissim glori ,
licare illum , qui pro amore erga euiu sic decerla- \ verat; imo admodum glorificare et magnum facere, \ , \ cumque ut in coelo angelis, ita hic quoque homi- ,
nibus clarissimum reddere, pcr miraculorum de- ,
monstralionem , et maximc venerandum : miracu- , \ ,
lorum, quorum quidem mens magnitudinem com- ,
prehcndere non valet, nec oratio multiludiuem
, \ \
dicere, uec manus exarare inliniiatem. Ut crgo ex
funbria pannum, juxta proverbium, intra vos rcpu , .
lelis, id quod promisi oarrabo.
V.
V . Cum veneralione dignissinium ccrpus sanclisaimi martyris Clementis in profundum maris ab ^
itnpiis illis idololatris projectum fuisset, illudque
, \
excepiesct lemplum in profundo a Dco aedilicatum, D , bicquoque maximum edit miraculum Deus adnii
rabilium. Uoc euim faclo, cum diseipuli cjus una
. , \
CUin ildelibus qui illic eranl lamcnlarcnlur, et ut
" ,
sanclissiraas gloriosissimi Clementis reliquias eis ,
ostenderet, quod el faclum est, Denm supplices
\ , ,
rogarcnt: protiuus immcnsum illud pelagus desi
sieitfi ac retrocedens, effecit ut ipsum etiam profun- , \ , . dum a piis adiri posset usque ad tria milliaria.
,
Haque ingressi, invenerunt domum iu ligura temb
* Cen. xxviii, 12. * I Reg. , 30.

" * f. vel .
Oralione dc Gicgorio Thaumalurgo Gregoiius Nyssenus cirra mediiim : ' , , . C O T .
.
* .
f 0
657
EPIIRAIM CHERSONIS A R C H I E P . DF MIRACULO S. CLEMEISTIS.
656
\ \ pli marroorei, et illic i n capsa lapldea repositnm

: martyris corpus sancdssunum et gloriosuro. Qvod
, cum e profundo vellent tollerc, uoctu illie ae sislens
, \ eanclus, i u edixit: Corpus qukkm nolite tollere :
hanc autem yobis concedo gratiam, ut singtilb
, ' annis die certaminis me\ per seplem dies recedena
\ , mare, pedestre iter per aridam ad bunc usque l o , . cum prapareL Et sermo opere completus luit. Ab
. " eo siquidem tempore, usque in bodiernum diem,
- singulis annis magnuni boc miraculum Deo ope .
rante perficitur.
VI. ;
VI. Quid istud miraculo Moeie Inhonoratius
\ ; esi? Quid vero Elisei ignobtUus et humilitis? quin . i n o nobilius el altius. IUe siquidem virga, et vivua,
\ - et semel, mari scisso, gurgitem itcr effecit * : alter
, ^ ero similiter meloie Jordauem secans, seniel quo , \ que ipse hoc fecit miraculuin : ambabus aquis post
transitum redactis ad suam naturam, nec poslea
, , - idem opcratis. i l i c aulem quid? Post mortem;
, ; et non semel, sed ab eo teropore usque in huuc
, \ , ' diem. miraculura et gloriam martyris! Quanlam
. " \ ! consecuUis est singulis annis die gloriosi sui cerla minis! Septem enim dies, sicut anlea diximus,
! \ , , ecedens infinitam illud pelagus , piis prabet iter
, - transita iacile.
.
VII. ,
VII. Hoc igitnr ita facto, cuncti apud nos reli \ - giosi incobe regionis et cives Ghersonis, audita re,
, , ad videndum miraculum propcrarunt. Cuin quibus
. * Q quidam quoque v i r pius una cum pia uxore et
\ \ ^ \ prole mascula, viam ad sacrosancii martyris tem $ . \ plum ducentem 6umma alacritate peregerunt.
, \ - vero locum asseculi, et miraculum quod adbuc
, \ , fiebat, i n l u i t i , puerum manu prebendentes, i n
gressi sunt illud in profundo dmnitus aedtflcatuin
\ , - tcmplum : atque ad loculum accedeutes, suppliciler
, * sanctum rogabant, petentes delictorum veniam por
, \ ipsura accipere, darique postulantes puero viiam
\, , \ longam et illaesaru, cum facili rerum apparaiu, e i
\ .
quae consentaneum esl petcre parentes pro lillo
b
unico.
VIII. ' ,
VIII. Ut ergopieces flnierunt, elsancti reliquiat
, exosculali sunt, relrorsum poslea redierunl* Q u i . ,
bus egressis, aqua iterum ad suuni locum recurrit.
. , - D Illi autem conversi, et cernentes pelagus esse quod
, - prius iter erat, buc et illuc circumspiciendo, fllii
, inquisilionem aggrediebantur: at ille in arca sancti
\ rclictus fuerat: idque non oblivione parentum, sed
, Dei voluntatc faclum est, ul bic quoque mariyrem
, \ magis redderei adtuirabilem.
.
IX. Cum ergo parentes naium non invenirent, et
IX. * ,
\ - cogitassent a se fuisse ptierum in maris profuwio
oblmonc mandatum, quid opus eat dicere et pairis
, \ , ,
lameutationes, et matris ulutatus? Omne siqwidew
\ ; illud splendidum festum converterunt in lainenta .
tiouem. Quid emui uon dicebaui? quid vcro non
; ;
Exod. .
IV R ' g . .
040
APPENDIX S. CLEMENTEM.
59
faciebani! c* tte quae par erafvel tpetiiu lapidem . inotere ad lacryroas. Genilrix enim oculis ad niare , - , \
inlensis, et manibus in aUum sublatis, hujusmodi ,
, , ;
voces sancte eroisit: Ihe suut sancte, tuae renraneralioncs ? Tales tuae retribtiliones erga eos qui ;
ad lestudiose accurrunt? Sic laborem a me ex quo ' accessi sumptum remeliius, mercedera mihi neddi- , ;
disti? Ubinam est filius meus? Quaenam raaris bcl- ;
lua viscera nati mei laceravil? Quis vero vebemens ;
flmlus insurgens, eum vivtim, tanquara sepiilcrum, , , * ;
openiit? Quem jam oculis aspiciam? Pro quo au- ;
tem orabo? Quis vcro senectutis meae efficieturba- ;
cultis? Cor me , sancl<\ non fecisti sociam esse in ; , , lnorie filii mei; u l qucmadmodtim ad te accessi ,
manu illum tenens, ita et ulnis cumdem ferens ad \ ,
inferos infelix descenderem ? 0 mare et profunduiii, quonara lui sinu meum delinebis lilium? Quomudo . Q ,
; ;
aulem el eum ales? Ilei niibi, fili miserande, tili
onle lemptis rapte: flli, qua ralione a meis oculis , ,
receseisii? Quibuspedibus revcriar? Quemnam au- ,

Ccm iuslar agni exsilienlem contemplabor ?
;
. ,
X . Palcr vero rursus manibus os percittiens, l a raentabalur his verbis: Quare, sancte, orbura me , , ,
liberis repente effecisti ? Cur sic iilium metini morte ; " miserrima mori permisisli ? Qua dc causa iis qnae ; "~
speraveram conlraria mihi obligerunl? Cum bac \ ;
epe ad te accessimus? Taliane sunt dona in eos, ;
<qui ad martyres cum desiderio adveniunt? Revera ; " ,
'
dion , sed pcccaiorum meoruro procell pueruro
inari Iradiderunt. Oli m i , quis tui morlui claudet C

oculos? Quis vero te sepeliet? Quisnara ioculus eleganlissimum, jucundissimumque tuum teget laberjiaculuro? Ah ! prorsus clausit quidem tuos oculos
mare; sepeliii vero le gurges; et venter piscium
tibi condilorium fuit.
X I . Hoc ilaque lamento cuiii parenles plaugereni,
quidain ex iis qui iiiuc convenerani, vix landem
persuaserufit illis ui desislcrent lamenlalione. Alque
ab ejuhtu parumper cessanies, domum abierunt.
Tempore ergo procedenle, et advenicntibus diebus
quibus sancti memoria cclebratur, baec inter se d i eebant, recordanles fllii s u i : Agedum proficiscamur
ad eanctom , ut si aliquid reltquiarum filii nostri,
quod fleri non potest, remanserit, lollamus, el cum
ancto contendamus judicio; vel el forle moriamur
D
*Uic, mortis poeri parlicipes. Haec iiaque dicentes,

nondum finilo sermone, profcclionem inchoarunt.
nmque accessissent, et ad locum pervenissent,
atque relrocessissel roare; Deo gic etiam honorante
marlyrem , primi in profundum insilierunt, stimulanle Hlii desiderio: eosqae sequenn muhiludo pergebat.
XII. Et c u n ad omni cultu diguum marlyrts
. Q ,

;
; \ ; "
*
.
' , ,
. , .
, \
,
, *
\ ,
, ,
T
17
, \ ,
\ , . ' , , \ . \
, \ ,
,
, , *
.
XII. \
VARIiE LECTIONES.
- * * 8 i c legendum, non , ut edideral Coielcrius, qui verlerat exien$te, nequc enim Grapce
dixeris, sed , intendere , non exiendere /. C L E R .
al. .
\
. Minus commode conyerâ sunl bn?c apud SUHIIHI. Sed nos nou soleinusin Gdemlnlcrprelum
mqaircre ; enilimur niclius inlerptcUiri. .
al. .
M
1 5
r T
EPHRAIM CHERSONIS ARCHIEP. DE M R A C U L O S. CLEMENT1S.
641
, ! j templum pervenissent, miraculum! videnl Aiium

( \ .
auttm vivenlem ac belum alque exsiliantem. Ut
, - vero in miraculis miraculum offuoderuni, obslupe, scentes super magno exiraioque opere, priinum
quidem Deo honorem dederunt; deinde vero roar , , - lyrem acclamationibus et graliarum aclionibus pro, , \ . seculi sunt. Poslea adolesceiilem inlerrogaruuL
quo paclo servatus fuisset, quonam vitam dante,
, \ ,
quonam cuslodienie, ct quonaro nulriente. Puer
,
auiem, una quidem roanu lenens arcam, alia vere

indicans digito eum qui intus jacebal, interrog-Ni\ \ , \
* - tibua vicissiro respondit: Hic mibi posl Deum el
vita, et alimeirtum, et adversus marinas belluas
.
propugnaculutn exslttil: hic me quolidie spleodidibsime nulricabal.
XIII. ' , \ $ ,
, ' , , *
, \
,
. , ", ,
.
, \ , \ ' ,
\
, , \
. , ,
.
; ' , \ ' ,
\ ,
, ,
, . , ,
\ , .
,
, , ^.
X I U . Parenles autero, adrairalione ac laetUia detenli, et in fide martyris roagis conilrmati, per
qucm filium quem putaveraut niortuum, viventem
reccperant, priores luclus iu graliarum accionen
converterunt, taliaque acclaroarunl aancto: Q**aur>
vere utique mirabili$ Deut in $anc:i$ $ui$ *, et t o lunlatem timentium $e (\$, deprecalionemque e*~
rum exaudieus . Serrasli, sancte, fiiium noslrutn ;
reddidisii nobis quem non sperabamus. ccelu
el lcrra, luque gurges prius a nobis exsecrale, obstupesce super boc naturam excedcnle magno opere.
Eslo aulem tu quoque, sancte, prupilius, in ii
quae conlra to afllictione conirili cum fecimus, l u n
diximus: ne relribuas nobis convieiorum retribiK
lionein. Filium recuperavimus, morluum nunc per
le suscilalum accepimus, baculvm seneclulis luo
auxilio iterum babemus. Quid dicimus mullaf
non triduanum sed annuum morluum, ncc lapide
sed aqua oblectum, ncc a vermibus juxta corporis
naluram consumptura, sed a piscibus u i arbilrali
sumus devoratum, salvum per te recepinius. Euge
gratiam; euge gloriam; euge poiemiam et bfcneflcium tuum , sancle. Hoc igilur modo sanclum
cum lacrymis el acclaraaiionibus proseculi, puerura
lollcnles, rcvcnere domum, cuneiis miraculuiit
enarrantes.
b
X I V . Quid ergo cum bis conferemus? Elianv

X I V . \ ;
- aiunt olim fdium raortuum malri propriae vivcnlen>
\ - reddidisse ; quod et magnum est el valde adnii. ' \ , , ^ rabile. Sed et referunt, ad EUsei aliquando sepulcrum quemdam ab aliquibus bomicidis inicrfectum
, , \
ac in eo projeclum, sUlim resurrexisse ac vixisae r
(5, \ *
quod priore majua esl atque mirabilius. Et vero
\ . \
inter eos qui ad nos periiaent, Petrus apostoloru
' , ,
verlex, illani pauperam allricem viduam Tabilban*

. mortuam, eadem bora predbus susciuvit ad v i t a .
Haec equidem mirabilia suot et loage elariaairm.
\ * ,
At praBsens miraculuro quantum ea exsuperat!
!
X V . E l vide mihi alque considera miracali excelX V .
leutiam. Elias quidem , u i anle diximus, modo
. , ,
\ , ' - mortuum puerum, qnique nondum rcfrixeral, se4
adbuc natura calorem couscrvabat, suscilavit. E1H
, .
c
Psal.
LXVH,
3G.
> Psal.
CXLIV,19.
e|([ R g . xvn.
0
< IV Reg. x i u .
643
APPENDIX A D S. CLEMENTEM.
644
ari autem virtut diiabue dc causis miraculum per-

focit; U M quidem, ostendens prophetam qui igno- \ , ,
, \ .
rabalur; alia vero, non concedens caedem etiam
, \
poat mortem. Pelrus autem sua virtute, el pretibus
eoruin qui a vidua beneficio fuerant affecti sumptis in auxiliura, ipse quoque eam roodo defunctam re- , \ .
, !
nuscilavit. At sanctus marlyr Clemens; miracu, ' , *
lum ! non mortuum recentem, sed annuum, vel ut
\
melius dicam, eum qui in unoquoque mimienloejus .
que letiuissima parie moriebalur, puerum conser ,
vavil. Et scitis omnes qui rei periculum fecistis,

quaiito temporeverisimileerat puerum in profuodo
U m vasto conservari.
X V I . Verum roibi diligenter consideranli, non
X V I . , ,
' ,
unum mortuum : sed quanlo temporis spalio s c i mns puerum in aqua suffocari, id lempus repeten- ^ , \ ,
tee eaque inlervalla remelientes, inveniemus tot .
moriuoe a sancto fuisse suscilatos. Quodqiie est \ ,
admirabilius, non ab aquarum duntaxat suffoca- ,
tione, sed e l a bestiarum laesione puerum tutalus . " ,
eet. graliaro! virtutem quae utraque ostendit; , \ ,
. ; et aquae compedes, et belluaruni propulsaiionem.
;
Ad baecquid dititis? Nonne boc miraculum alia
, euporal? Nisi quis nos male accuset, ut illud super
miraeula prophelica extollentes. Nulla eani ob rem * . . \ ,
nos macula atlinget. Etenim aperte scilis sacrum
\
, \ , \ , \
martyrem in eadem gloria et in iisdem tabernacu,
\ ,
Ks esse cum sanctis martyribus, apostolis, prophe .
tls, ipeisque angelis.
XVII. Sed, roartyrum splendor, et sanclorum C XVII. '', , decus, primitiae bierarcbarum; vide bunc et nunc , ,
praesenlem coetum, pium et Dei amantem, qui a , \ , \ '
vilae fluctibus quoiidie submergitur; tuis precibus
illaesum custodi et serva incolumem; ac daemones \
qui instar ferarum immanium insiliunt, animaeque
nobiliutem devoraturos se essc minanlur, interces- ,
eionura tuarum jaculo axpellas, sanctissime. At , .
certe et vos, et fidelissima congregatio, buc agite
'' \ , ,
mihi, obsecro : per bona Deoque grala opera nos * '
dignos sancti gratiis, ac doms efficiamus. Et priuio \ quidem charilatem erga Deum e i inler nos ipsos . \ \
einceram ac imperturbaiam setvemus; deinde ab , \ '
omni maledicto, omni mendacio, omni perjurio, , \ , \
nos repurgemus.
, .
XVIII. \ ,
XVHI. Ante baec vero et post hapc elcemosynam
faciamus, quae et magis scit Deum placare, ac pro- , \ pilkim reddere peccatie nostris. Quis enim ejue , . .
btitug, regnum Dei possederit? Nemo nosirum prae- , ; , \
texai paupertateiii, iiemo viduitatem, nec liberormm edocattonein; frigidas bas perniciosasqoe ex- , ,
cntaUones. Nemo veelrum vidua Uta pauperior est, .
quaenibUaliud praeter pugillum farinse possidebat, ad ,
hmc alebal liberos,quae tamen suam aui filii vilam non , \ , pnetulit migericordiae*.Ne exauemus excusationet , * ,
i*peccari$*.Deu$ non irrirfelKr .4piciamusmenle ad .
f
III Reg. xvii.
* Psal.cxL, 4 Gal.vi,7.
V A R L G LECTlOiNES.
f.
" 1. .
645
E P H R A i M CHERSONIS ARCUIEP. DE MIRACULO S. CLEMENTIS.
646
. .

el
.
,
\ , .
\ , , ,
- \
, \
\ , , \ ^,
. "* ,
*
nostra cellaria : videamus an nihil uobis quotidianl

alimenti redundet. Ne meneium orbes dimetiamur,
et aniiorura ambilds : alius est eorum provisor et
curator, etiamsi nos ignoremue. Nos ipsos constituamus noslrarum renim inquisitores : el si q u i dem nibil nobis, ut prius diximus, quotidiani a l i menttsupersit, novil Deus misericordia affici erga
eoe qui inopise subjecti s u n t : sin autem conclavia
nostra viderimus, non solum cibis et polibus onerata, sed etiam auro et argento, caHerisque quae
opum cupidos comitantur; cum interim alii esuriant
et algeant, cognoscamus, quod aeternum ac fine
carentem ignem nobis in thesaurum recondimus.
Ut ergo illum effugiamus, in Dei mandatis pro v i ribus ambulemus : ut et sancli martyris interces , siooe fruamur, et ineflabilia aelernaque Christi
\ \
consequamur bona : gratia et benignilate Domini

noslri Jesu Christi; cui gloria et imperiuni, nunc
* \ , ct semper, et in sa3cula sxculorum. Amen.
\\, \ .' (31).
,
VARIiE LECTIONES.
11
, . Interserenda praposilio , quae excidit ob similem fioera verbi pnecedentis.

VARIORUM .
(31) Hactenns in Clementina Opera : qure

ntinam omnia haberemus , cum vera, cum ascriplilia. Nescio enim qao falo snb uno ClemenlU
nomine lot apocpypba pullulaverint, veteribus, m i nusque a nostra memoria remotis temporibus.
Pcriodi Petri, Recognitiones, Disputalio Peiri et
Apiouis, Clementina, Gonstiluliones aposloIiCte, C
Canones aposloloruni, Doclrina Clememis, Sermones de providenlia et justo judicio Dei, laudali
ab Anastasio Antiocbeno, quaestione 96, pag. 520.
, inquit, \
, \ \
"
(sensus ) ,
,
,
, ,
, ,
ri\r
- , ,* \
, ,
\ ,
,
. "
, etc. Hoc est, Sanctus autem
et apostolicus doctor Clement, in primo urmone De
providetttia et juslo judicio Dei, ejmmodi quid aU
Quemadmodum cum fieri possit, ui et nunc Deu$ D
formet homines. juxta primam illam Adami formationem, non tamen amplxut ita fucit* eo quoa umel
homini generare homines conce$serit his verbis ad
9
naturam nostram prolatis, Crescile, et miilliplicamini, el repieie lerram (Gm. i , 28). Sic, inquht,
omnipotente provida tua virtute, eiiam corporum
resolutionem ac finem, naturali quadam conseauntr
tia et ordinatione, per mulalionem elementorum fieri
coMliluily secundum substanlialem $uam cogniiionem
divinam et comptehemxonem. Audmti sacram vocem
Patris vatrum, elc. Quibus pseudepigrapbis jungendae Decretales Epistoh* quinque; necnon Apocalypais Petri, sive Revelatione$ B. Petri apo$toU,
discipulo ejut Clemenle in uno volumine reducloc,
dicitur Epistola Jacobi de Yilriaco episcopi Acronensis ad Honorium III, Spicilegii AcheriUni t. V l H
p. 382. U i i laceani libros memoralos Recog. , 17;
, 74,75, et v, u l l . Jam vero citatur nosler absqtie
ceria voluminis indicatione, per Rasilium, cap. 29
libri De Spiritu sando; Dionyshim, De rftwwis *ominibus, cap. 6, n. 9 ; Anaslasium cap. 2, el
pseudo-Alhanasium traclatu t. II, . 42,
ac Dhpulalione adtersus Arium tom. I, pag. 135.
Penique fragmenta Clcmenii aliribnla prolulimus
in leslimoniis Veleruin, et prima Noia Contiitut.apostol., iteraque ad Recognit., l i b . i , cap. 21.
Ncc dubium est quin Clemenlina multa ClemenltK
Romani, permista cum Clementinis alii Cteroenlis
Alexandnni, conliiieant libri Florilegiorum Iheologicorum. Sed ea discriminarc, non opis esl noslrx,
non instituli, qui ad Ignaliana cito gress" propcramus. C O T .
e
8. BARNABAS AF08TOLV8
PROLEGOMENA
VETERUM TESTIMONIA DE S. BARNABA ET EJUS EPISTOLA
(GALLAWD.,
Vet. Patr. Biblioth.,
1, 113. Venet., 1763, in-fol.)
CLEMENS A L E X .
. lib. , cap. 6, pag. 443, edit. Oxon.
MtVito igitur Barnabas apostolus Ex ea quam

accevi, inquit, parte, etc., Epist. cap. 1.
%, \, , . . .
%
IDEM,
ibid., cap.
E l Barnabas aposiolas : V<c qui $unl intelligtntes

apud $e iptos. Cap. 4.
IDEH,
ibid., cap. 15, pag.
ibid., cap.
464.
18,
pag.
472.

, \, , . . *
ibid., cap.
flon mihi piurlbua verbis opus cst, si adduxero

teslem Barnabam apostolicuni (erat aiilem is ex
L X X c l P a u l i adjutor) bis verbis dicentetn ; AnUcuam Deo credamus, elc. Gap. 16.
447.
\ , \ ,
,
.
Mtstice profecto Barnabas : Deus qui universo

mundo dominatur, inquit, det, etc. Cap. u l l .
IDEM,
pag.
Ka\ * cl
.
Sed et David, et anle David Moyses, per baec

trium dogmatum oslendunt cognilionem. Ha?.c quidem Barnabat. Cap. 10.
IDETB,
7,
20,
pag.
489.
,
,
\ , . . .
IDEM, ibid., lib. , cap. 8, pag. 677.
Ex adverso aulem permillit vesci iis, quae babent

fissam ungulam el quae niminaut; signilicans, i n qtiil Barnabas, oportere adharere ii$ qui iiminl Dominum, elc. Cap. 10.
IDEH,
* \
', \ ,
, . . .
ibid., cap.
Quin etiaro Barnabas, qui et ipse prasdicavit verbnm una cum Apostolo in ministerio gentium: Simplieins, inquit, vobis scribo, ut inlelligolis. Dcinde
paulu hiferius, jam exhibens manifcslius Iradilionis gnoslicae vesligium, d i c i t . Qtttd eis dicil alius
prophetG Moyses t Eece htcc dicit Dominus Deut :
Intrmli tn terram bcnam, elc. Cap. 6.
10,
pag.
683
,
, ,
, , , .
' ,
,
;
- * , . . .
649
S, BARNABAS APOST0L13S. PROLEGOMENA.
II.
ORIGEXES,
lib. i , contra Celsam, num. 65, totn. 1, pog. 378, $dt/. Paris. 4733.
)
. . . . ,
. Philocalia,
cap. 47.
IDEM,
Scriptum porro eet iu Barnabae catholica E p i slola : . . . Apostolos a Jesu fuisse electos, qui iraprobi eranl ut nulli magis. Cap. 5.
, lib* m , cap. 2, nuro. 4, tom. I, pag. 440,
Eadem quoque Barnabas in Epislola sua declarat, cum duas viae esse dicit, unam lucis, alieram ten*brarum, quibus et praeesse certos quosque angelos d i c i t : viae quidem lucis, angelos Dei; teuebrarujn
autem viae, angelos Saiana. Cap. 48.
**
Lege $is ejutdem Origenis lib. Explanat. in Epist. ad Rom. i , 24.

.
EUSEBIUS,
Rufino interprete.
Post haecjain scriptura est, quse
dicilur Actus P a u l i ; sed el libellus qai appellalurPasloris; etRevelatio P e t r i , de quibus quam
maxime dubitatur. Fertur eliam
Barnabm epistola.
Valesio interprete.
\
Pro spuriie babendi sunt etiam
; Actus P a u l i , et liber Pastoris t i , \*- tulo in scriptus,et Revelatio P e t r i ;
, \ BuniabcB item epistola.
.
Lege Nicephorum, lib. , cap. 46.
IDEH,
RuGno interprete.
In libris Informationum, ut
breviter dicam , universam pariter Scripluram divinam compendiosis dissertaiionibus explanavil:
in quibus ne ea quidem quse apocrypha a qutbitsdam habeniur pra>
teriit; ut est Petri Revelatio
Alium iocum
EOSEBU
Hisl eccl., lib. m , cap. 25.
ibid.y lib. v i , cap. 44.
, ,

, , \

\
. Lege iVtcephorum, Ub. , cap. 33.
Idem (Cleraens) in libris , omnium, tit uno verbo

dicam, ulriusque Teslamenli Scripturarum compendiosam inelituit
enarratiunem; ne illis quidem
praterroissis Scripluris, de quibus inter multos ambigitur : Judae
epistolam et Barnabm, ac reliquas catholicas epistolas intelligo,
et Revelalionem quaedicitur Petri.
ex Hist. Eccl., . v i , cap. 4 5 , $uperiu$ relutimus inter veterum teslimonia de

Epistolis G L E M E N T I S .
IV.
HIERONTMUS,
lib. De viris illustribus, cap. 6, cum veiere Gneco interprele.
, \ ,
\,
,
.
Barnabas Gyprius, qui et Joseph Levites, cuin

Panlo gentium apostolus ordinalus, unam ad aetliiicaiionem Ecclesiae ptriinenlem Epistolam composuit, quae inler apocrypbas scripluras legitur.
Legc Adonem Viennentem, inlibro De festivluiibus, ad. i u Idus Jun.; Notkerum, Freculfum, Uonorium
Auguslod.
IDEM,
lib. xiii Gomment. in Ezechiel.
XLIII,
49.
Vitulum autem qui pro nobis immolatus est, et roulta Scripturarum loca, et praecipue Barnabae E p i siola quae habetur in scripturas apocrypbas, nominat. Gap. 8.
Idem HiERONYirus, adversue Pelagianos, lib. n i , cap. 4, locum S. Barnabce de apostolis, laudatum ab
Origene, lib. coalr. Gelsum, perperam citat sub nomine B. Ignalii.
N I C E P H O R C S C P . infineGhronograpbiae sua Epistolam Barnabce potuerat inter libro* Novi Te$tamenli
quibus ctintradictum fuit, ut paiet ex Anaslasii Bibliolhecarii versione.
P A T R O L . GR.
II
21
631
632
RECENTIORUM JUDICIA
DE
E P I S T O L A SANCTI B A R N A B J E
APOSTOLI.
I.
( J. B. COTELERIDS,
Patres Apo$t?lici, 1.1,
p. 5, ed. Amstelodami 1724.)
De vila et nomine Barnabcs. Rcfertur a B. Luca scribcns : Ab apostolis Barnabas vel t filius contola*
Josem seu Josephum, Levilam, genere Cyprium
tionis > e&t vocalus, pro eoquod cum habverit agrum,
exstitisse. Scilicet ea in insula plurimi degebant eumque vendideril, pretium ejus ante pedes apostoJudan : a quibus postea, imperante Trajano, uli lorum, ad consolaiionem pauperum, posuerit; nec
discirous per Dionera Gassium in Historia illius i m - non illi qui in Hieronyrao, libro De nominibu
peraloris, Eusebium in Chronico, Orosium, lib. v n ,
Hebraicis, vertunt fitius consolalionis. Ad posteriocap. 12, atque hujusasseclam, pseudo-Hieronymum, rem vero eliam signiflcalionem adduci potest e x tractatu de locis ex Actis apostolorum, infinita ho- posilio saucti Ghrysostomi, homilia 11 in Acta :
minum multitudo jugulata fuit, urbsque Salarais,
, ,
peremptis omnibus incolis, funditus eversa. Dicit * \
eiiam Lucas Josero cognomen Barnabae ab apostolis , \
tulisse (quo significetur , id e s l , . Barnabas, hoc est < ftlius consolationi
filiut consolationis et exhortalionis. Ulrumque enim et exhortalionis, > ab apostolis cognominalus est. Ei
denotat; quamvis B. Hieronymo ad mihi videtur, virtuU nomen a$$ump$i*$e, quod ad
Tiii , 1 5 , magis consolalionem quam exbortaiioillud aplus esset ac idoneus, ad consolandum, nempe,
nem sonei. Tradit quippe sanctus Augusiinus, alios
ac exhortaudum. Accedit huc veriloquium H i e r o *
verbum , psal. cxvm, 52, vertisse cotuonymianum : Barnabas, filius propheHz, aut propheiatus sum, alios exhorialu* sum. E l utraque versio lim, boc esl propbeta. Prophetarum scilicet sive
cernilur in S. Hilario; qui ad ejusdcm psalmi ver- doctorum est, adborlari et consolari Dei plebem.
siculum 76, reddil ut exhorletur; Quocirca, Act. xv, 5 2 , babetur : \
locumque Apostoli U Gor. , 3 , ila effert : Bene- \ \ , dictus Deus etPater Domini nostri Jesu Christi, PaUr , . Juxta
miscrationum, et Deus omnis exhortationi$ qui ex- noslrum interpretem : Judas autem et Silas, et
hortalur no* in omni tribulatione. 13bi Vulgata : ipsi cum essent prophetat, verbo plurimo consolali
Deus totiu$ consolationis, qui consolatur nos in sunt fralres, et confirmaverunt. Et I C o r . x i v , 3 :
omnx tribulatione nostra, ut possimus el ipsi conso- \
lari eos qui in omni pressura sunt, per exhorlationem \ . Nam qui prophetat,
qua exhortamur et ipsi Deo, etc. Sic etiam apud hominibus loquUur ad wdificalionem, et exhortatioLuciferum, libro De non conveniendo cum hcereticis, nem , et consolalionem. Vers. 31 :
hoc modo cilalur Apostolus, Hebr. m , 13: Sed con- * , ,
solamini vosmetipsos, pro quo Vulgatus interpres C \ . eadem v e r s i o n e :
adhortamini. Grcgorio aulera Nazianzeno, in ora- Pelestis enim omnes per singulos prophetare, ut
tione 56, 1 Joan. , 1 , exponilur - omnes discant, el omnes exhortentur.
, exhorlalor. Multaque similia passim reHunc Barnabam exstitisse unum ex L X X Domini
peries. Denique sanctus Ambrosius i n illud psaL discipulis comprobari potesl testimonio Clementis
cxvni, 76: / exhortetur me, ait: Aliqui codices ha- Alexandrini, cum lib. , tum i n Hypobent in hoc loco, ut consoletur me. Sed etiam in typosibus apud Eusebium, Hx&i. eccL l i b . i , cap. 12,
Apostolo legimus exhortationem pro consolatione et lib. n , cap. 1 ; eamque traditionem sequunlur
diclam, el consolationem pro exhorlaiione. Ex his Epiphanius in fine tom. 1, lib. i , Adversu* hasreses
duabus siguilicationibus , primam m auclor Chronici dicli Alexandrini,
Dorotbeus i n
explicando nomine Barnabse accipinnl, OEcumenius Synopsi, el i i qui Barnabae res geslas conscripsead A c l . iv, 36, dum id nominis vult esse runt. Gontra objjcil Beda in Act. i v : Mirum quo
, et demonstrare modo hunc Barnabam, qui posteu eum Paulo genlium
\ ; Nofkerus in Martyrologio, tomo YI e$t ordinatus aposlolus, ac pctt tongum ejxs conluAuiiqxw Lectionis Heurici Ganisii, ad u i Idus Junii,
bernium, denuo Cyprum, unde ortot fuerut, prmdiB
PROLEGOMENA.
663
calurut rediit, Eusebius, in Hisloria ecclesiaslica, inlerccdat ratione Suclorilatis, Clementcrn inter et
de numero esse L X X discipulorum Domini Salvatoris
Baruabam , cujus Epistola lanlum famae non est
arbitralur; cummanifeste scribat B. Luca$ eum post
consecula ac illa Glemcntis. Ad ba?c argumento.
ascensionem Domini, ad discipulalum apottolorum
quo utitur sanclus Augiistinus, lib. Contra adveni$$e:ni$i forle putandum ett cum prius ila discipuversarium legis et prophetarum, cap. 2 0 , ut apoiatum Christi tecutum, ut necdum renunliaverit crypba
om- sub nominibus Andrese Joannisque scripia
titbus quce possidebat : quod utrum evangeiica
do- atque explodat :Si illorum essent, recepta
exsibilet
ctrincc conveneril, cuivis faciUime patet. Verum essent
pace
ab Ecclesia; eo, inquam, argumenlo in susviri venerabilis, nec Lucas dicit Barnabam posl picionem illegitimae prolis venit Epistola, curo jam
ascensionem Domini coepisse credere, nec videtur diu rejecta et ad apocryphas scripturas amandata
necesse ut omnes discipuli omnia sua abjecerinl: fueril. Apocrypha, inqtiit Hieronymus, epist. 7, ad
quod quamvis esset, potuil Nosler recens haeredi- LaUam, sciat non eorum esse quorum titulis prcenotate adeplum agrura vendere, quo pecuniam ad
lanlur. Quapropter Origenes, qui putavii opus esse
pedes apostolorum ponerct.
Barnabse, credidil eliam esse canonicum. Sunt, i n Gaeterum de Barnaba multa narrantur in Novo quit ad vers. 24, cap. Epistolse ad Romanos,
Teslamcnto : inter alia, A c l . x i , 2 9 , 30, quod * praeterea (sicut in multis Scriplum tocis invenimut)
Chrisliani Antiocheni miserinl eleemosynam ad etium, utriusque parlis, vel utriusque vice; fautores
Hierosolymilanos per manus illius : ex quo factum quidam et adjutores angeli, ejc., ubi quis non videt
arbiiror, ut Graeci in ordinatione magni ceconomi alludi ad caput 18 nostrae Epistolae, de duabus viis,
dicerent, - et de angelis ulrique via3 prseposilis ? Jam vero
lib. contra Celsum idem Adamantius vocem a
Barnaba paulo durius in aposlolos prolalam, ne, precibus el intercessionibus sancti et celequaquam rejicit, imo similibus Scripiurae diclls
bratilsimi Barnabce, apottoli et genero$i mariyris;
quemadroodum videre est iu Joan. Morini Sacris munii ac firmat, insuperque Epistolam sacram
ordinationibus parte u , pag. 115. Rcliqua ad apo- esse innuit, et vocat Galholicam : quo quidcm
stolum islum pertinenlia, vera, fabulosa, et vulgo nomine eiiam indicatur eam sallem a mullis Cacognoscuntur, et ad inslilutum nostrum non valde tholicis fuisse admissam, alque instar catbolicaram
lectitatam; nou solum auiem significalur, quod
f a c i u o l : quare ea missa facimus.
Epistola Barnabce. Venimus ad Epislolam nomen aiunt ex LeoDlio lib. De seciis, actione 2 , a cujus
iliius praeferentem, veleribus laudalam saepe, desi- opinione nullatenus dissentil GEcumenius, scriplaiu
deratam superioribus saeculis, nostro feliciter edi- esse ad omnes generaliter, non vero ad unam gentam a viris doclissimis Hugoue Menardo et Isaaco tem. Nam si id tantum declararet ea v o x , cui UQVossio. Dubitatur an sil genuinus felus, an suppo- quam venisset in mentem , Joannis secundam, ad
silus. Exislimatura quidem Glementi Alexaitdrino, unam domum, et lertiam, ad unum hominera
Origeni ac Hieronymo, sunimis v i r i s , quibus pro- exaratas, in catholicarum censum rcferre? Prudenpterea fides facile abrogari non debet, nibil hic tius ilaque factum ab Isidoro Hispal. lib. vi OrigiiVaudis delitescere. A l Eusebius, quando Hist. eccl. nm, cap. 2 (nam confuiari non merctur sentcnlia
lib. u i , cap. 2 5 , Epistolam collocal inier libros Hebedjesu, auctoris Ghaldaici, affirmaniis in Gataspurios, , dolum videtur stispicalus : nisi logo Ubrorum, calholicas ideo vocari Epistolas
si quis nolhuna volumen eo loci exponat, u l in Jacobi, P e l r i , Joannis er Judse, qnod ab iis apoAmphiJoehii Epistola iambica ad Seleucum , illiul stolis omni charactere et lingua fuerint consiquod non est genuinum sacra? Scriplurse, sive alias gnatae), qui cum pradiclum vocabulum posteriot i
seiisu usurparet, calbolicas nuncupat Epislolas
anctorem veram titulo prseferal, sive ementitum.
Pelri,
non itera Jacobi, Joanuis, et Juda? : quanquam
Gerte vix credi potest, quod adeoeximius apostolus,
el Jacobi gencraliores sinl prima Peiri : undc
vir plenus SpiHtu sancio el fide , segregatus unaJudaj
J
cum Paulo a sancto Spiritu in opus Evangelii, el notatum fuit a quodam scboliasle ad Epistolam
collega ejusdem aposloli in gentium aposlolalu, ea iacobi, ms. Regio 705 :
, ,
ecripserit quae in opusculo praesenti conlinentur :
coacias dico allegorias, enarrationes Scripturarum \ *
miau* verisimiles, fabulas de animalibus , aliaque de quibus postea agerous. Haec tamen , vix credi- - Iloc esl : est ante alias caibolicas
Epistola Jacobi; tum quia is primus eral episcopus,
b i l i a , non reniorata sunt pradiclos Clementem,
tum quia.Hia universalior esl epistola Petri (priina
Origenem, Hierouymum : sicul paucl naevi qui
scilicel); duodecim quippe tribubus per universum
boneslam faciem Epislolae a Clcmente Romano ad
orbem
dtsper&is scripia esl Denique S. HieronyGorinthios Roraanorura nomine conscriptae commaculanl, non impedierunt quin tanli ea fiercl; mus, in libro quem De interpretatione nominum
Uebraicorum, imilalus Pbilonem ac Origenem,
quamvis magna, meoquidem judicio, differeniia
%
A c i . x i , 2 4 ; x i u , 2,
655
composuit, inter Novi Testameiiti libros non sta- A

tuisset Epislolaro Barnabse , sicut facit, quam ipse
cum apocryphis Scripturis legebat, nisi vidisset i(a
ab Origene fuisse actitatum. Eamdem quoque sentenliam deprebendimus in anliqua Slicbometria
Latina, quae exslat in duobus libris mss., allero
non pridem Puleanorum F r a l r u m , nunc Cliristianissirni regis, altero monachorum Sancti Germani.
Illic Epistola Barnabse collocatur post Epislolam
Judae, ante Joannis Revelatiouem et Actus aposto
lorum.
Verum in omnia diversa abierat praecepter O ri genis, Clcmens AJcxaudrinus, quippe qui opus,
quod credit esse Barnabae, impugnat, licel suppiesso, bonoris causa , nomine; Padagogi ,
cap. 40. Id porro nequaquam commisissei, si adCauonem perlinere fuisset arbilralus. Ac forte suspicio
crit alicui, variasse Clementem, aut se ad inultorum
opinionera accommodasse, tum cum Scriplurarum
Canon certos limites nondum acceperat. Si quidem
in libris , referente Eusebio lli$l .
lib. v i , cap. 4 4 , una cum Novi Testamenti libris
enarraverat Epistolam Barnabae ; quara fortasse
pseudepigrapbam rebatur, quando confutabat. Sed
ct Hieronymus, supra citaius de notione vocis Apocryphum pro opere falsi tiluli; tamen in locis rclatis
inler veierum Teslimonia, Epislolam apocrypbam,
non pscudepigrapham vult. Quinetiam a Gelasio
apocrypba non pro pseudepigrapbis dunlaxat sumuntur, vel quorum secreli auclores atque inco- ^
gnili, verum pro omnibus quae, quia notam aliquam
mereri videnlur, sive suppositionis, sive erroris,
sWe impietatis, abscondi debenl atque ignorari
( , dicit auctor
Synopseos sacrce Scripturce creditus Athanasius),
nec in publica versari notilia, sicul libri canonipi
Scriplurarum, et i i ecclesiaslici Palrum, qui intffenso pede decurri queunt. Quare inler apocrypha
recenset Glemenlis Alexandrini opuscula, Terlultiani, Cypriani, Arnobii, Lactanlii, Eusebii, aliorum, quamvis indubia.
656
ginem illius repcicrct, a temporibus excidium mox

subsequentibus; ila male per secundum concluderetur nalales ejusdem contigisse, stalim anlequam
Glemens libros suos componeret. Au enim neccsse
fuit, ut ingenii monumenlum apocrypbum, simul
ac e manibus scriptoris exieral, illico ad communem notiiiam perveniret, atque a Patribus citaretur?
eo praeserlim lempore, quo et scribebant pauci, et
qui sua lilleris commiltebant, solos fere in lestimonium adbibebaul sacros libros : ut non commemorem lucluosissimam voluminum ecclesiasticorum
prioribus sseculis exaratorum jacturam. Itaque media via incedendum v i l e i u r ; et referendum opus
ad lempus quod inter utrumque inlercedil; ita
tamen ut ad primum magis accedat : quam rem
character dicendi, aposlolicam anliquilatem redolens, non obscure significal.
Quanta* auctorilatis. Quantum ad secundam interrogationem , de prasenti tempore nulla oritur difficultas. Gonslat inler omnes, Epistolara in canone
locum non habere. Nec minus constare debet, dignam
esse magna veneratione, quae tanlum ferat aetatis atque exislimalionis. St aulem consideremus prima saecula, quando canone. diverso utebanlur Ecclesiae;
varia in studia scissi fuerunt Christiani. Id ut inlelligalur, observare oportet, Scripturarum, quae aut
sacrae sunt, aut tales sunl babilae a nonnullis, non
imam apud sanclos Patres reperiri divisionem. Inlerdum duplex solummodo flt Scriptura; canonica,
cujus dictalorSpirilus sanctus, et apocrypha, cujus
auctor bomo solus. Ua Hieronymus in Prologo galeato, Augustinus, 1. n De doclrina Christiana, cap. 8,
et Isidorus, Originum lib. v i , cap. 2. Sic etiam duo
genera Scripturarum ponuntur in Eusebio, Hist. eccl.
lib. , cap. 5,
et , in Atbanasii seu alteriusSt/nopsi et , in Cyrilli Hierosolymitani quarta catechesi,
et , in Gregorii Nazianzeni
carmine 55, %m et
Ex quibus omnibus conflcilur, non admodum seu ; apud Hierouymum epistola 429,
clarere utrum praesenlem Epistolam adjudicare de- et in caput u Epistolae ad Titum, et Gommentario
beamus Bamabse apostolo, an alteri bomini aposto- in Psaltnos, si tamen hujus libri auctor existimanlico, qui aut Barnabae nomen assumpserit, aut D dus esl, ad psalmum C X L I X , et apoBarnabae fuerit cognominis, prout a primis Chri- crypharum; apud Innocentium papain, epist. 5,
slianis nomina apostolorum affectata fuisse docel cap. 7, receptarum in canone ac repudiandarum.
nos Dionysius Alexandrinus apud Eusebium lib. Aliquando triplex Scriptura perhibetur; canouica,
vn, cap. 25. Eo magis inclino, u l censeam non esse omnino recipienda: apocrypba, penitus rejicienda;
apostoli. Quod si quis certiora proferat, gratissi- et dubia, inter utramque posita; ab aliquibus videmam ille rem facicl. Ego quod ncscio, scire me nun licet admissa, repudiata ab aliis; raista et media
inter genuinam ac notham; vera proxima, cui conpossum prolitcri.
tradicitur
quidcm, honor tamen habetur ut legalur
Epistola Barnabas, quando scripta. Dices : Si non
est apostoli, quaudo scripia fuit? quanlie babenda calecbumenis; quam demum licel non eodem in
<H habita auctoritalis? De primo, patet ex Epistolae pretio habeanl Catholici ac canonicam, ul ex ca ficap. 46 dalam fuisse post excidium Hierosolymila- dei dogmata confirment, non ideo quemadmodum
num. Liquet etiam ex Clemcnte Alexandrino, lau- apocrypham abominanlur, atque e templis elimidatore Epislolae, ante linem secundi saeculi pro- nant, quiniroo cum reverentia excipiunt, ac in ecclesiis ad plebis aedificaiionem lecliiant. Ista cdocediisse. Sicut autcm pcr primum non bcne quis oriB
657
PROLEGOMENA.
C58
mur ab Origene ad Joannis iv, 2 2 ; Euseoio, Hist. ab Hieronymo apocrypha, seu extra canonam, ad
lib. , cap. 5, 25, 31, el a l i b i ; Atbanasio in Epi
Ecclesiae audificationeni pertinens : a Nicephoro
sibla Feslali, etin Synopsi divinie Scripturce; A m - Gonelantinopolilano uon canonica, non apocrypba,
philochio in Iambico carmine ad Seleucum, Hiero- sed cui contradicitur : a nullo apoerypha deterioris
nymo in prafationibus ad Judith, el ad tria Salo- notae, noxa scilicet, hscretica, impia; cujus generis
monis volumina; Ruiino in Symboli expositione, et
videtur fuisse Evangelium inscriptum nomine BarNicephoro Constanlinopolilano in Canone Scriplunabae; quod in concilio Romano opejra Gelasiidamrarum. Porro ulriusque hujus divisionis membra nalum est. Vide supra inilio nolarum ic Contthusubdividuntur. In p r i m a , canonica* Scriptura tiones [apostolicas (1), Iudiculum Scripiurarum, e
juxta sentenliam sancli Augusiini, loco citalo ex
bibliotbeca Regia depromplum.
Doctrina Chrisliana, vel ab omnibus accipiuntur
Tilulus Epktolte. Rcstat aliud nihil, nisi de tilulo
Ecclesiis catholicis, vel a pluribus et gravioribus,
Epistolae inquirere, ad quos scripta fucrit. Res non
vel a paucioribus minorisque auctoritatis, vel forie magni est momenti. U l enim praeelare Terlullianus:
a pluribus at non gravioribus, aut denique forsan
lVifiil de titulis inlerest, cum ad omnes scripserint
a gravioribus sed non pluribus; sicque automni- apostoli, tum ad quosdam. Ac. forte
niodae, aut majoris, aut a?qualis auctoritalis cen- " semper exslitit; qualein cernimus Joannis aposloli
scri debent. Quam inaequalitaiem aucioritatis Ju- primaiD. Quod si aliterse res habeal, conjiciam ex
daeis non fuisse inaudilam colligo ex Philone, lib. De
tota orationis serie, ad Gbristianos Hebraeos misvila coniemplativa; Josepho, libro conlra Appionem, sam, tenaces niroium antiquatae legis, ad Hebraeos
atque Hieronymo, in praefalionibus ad Reges, ad To- inscriplam fuisse. Hincque potuit lieri ut, acceplo
biam, ad Juditham, ad Opera Salomonis et ad Da- rumore de Epislola quadam Barnabae ad Hebraeos
nielem. Ab eodem Augustino, l.ib. xvm De civitaie a se non visa, Tertullianus cap. 20, lib. De pudiciDei cap. 36, duplex canon Scripturarum Veteris Ita, Epistolain Paulr canonicam ad Hebraeos, de c u Testaroenti slalui videlur; earum quas Judaei pro jus auctore ac auclorilate ainbigebalur, putaverit a
canonicis babent, et earum quas Ecclesia : qua de Barnaba fuisse destinatam. Atqtfe hacteuus de E p i re consulendae Isidori Originei, lib. v i , cap. 1. In
stola.
eadem prima divisione libri apocrypbi gradus simiAntiqua versio. Yetus autem interpretalio barbaliter obtinent, prout ad veritaiem ac pielatein, fal- riem ubique, ubique negligenliam ostendii, eslquc
sitatem et impietatem magis aut minus vergunt. In
imperfecta et mutila, lum passim, tum pracipue ad
t
secunda pariter divisione, dubiae Scripturae, apud Q fineni, ubi posteriora capiia resecanlur, forle quia
minus docla vidcbantur intcrpreti, alque ad mores
Eusebium lib. u , cap. 2 3 ; lib. m , cap. 3 e l 2 5 , d i magis perlinenlia : igitur omissis iis, paucisque
versitatem accipiunt ex proximilate ad canonicas
bus insertis, colopbonem per doxologiam impovel ad apocrypbas ; cum a pluribus Ecclesiis publice
lectitantur, cum ab anliquis docloribus reperiuntur
nit. Suuin tamen illi versioni prelium : cui debeallegatae, cumque spuriae videntur ac de quibus
inus priora capila, curo non paucis emendationibus
quam maxime dubilatur.
Graeci contexlus, ul nibil dicam de anliquitate illius
ac simplicitate.
irts ita posilis, evanescil oranis difficultas. Epistola Barnabae ab Origene et quibusdam Ecclesiis
Stichometria. Cseterum ineditam Slicbomelriaro,
canonica reputata f u i l ; a Glemente Alexandrino i n cujus memiui, placuil hic apponere, lametsi muliterdum canonica, inlerdum dubia, inlerdum non
lam et corruplauo; quia non mediocrem fructum
canonica, seu apocrypba in bono seusu primae diviafferet legenlibus, alque conferenlibus cum illa N i gionis: ab Eusebio dubia, gpuria, citata quidem ab
cepbori Gonstanlinopolilani, cum msg. Bibliorum
antiquis, at melioris notae apocryphis propinquior :
codicibus, cumque lalerculis Scripturarum.
Ver$us Scripturarum
Genesis
ExodU5
Lcvilicuro
Rumeri.
Denteronomiuui .
Jesu Nave
Judicum
Rulb
Regnorum. Primus libcr
Secundus liber.
sacrarum.
Versus
D Regnoruin Terlius liber
MMMMD.
( Excidme videntur libri
MMMDCC.
HMDCCC.
MMMDCL.
MMMCCC.
MM.
MM.
CCL.
MSID.
. . .
MM.
Quartus liber
Psalmi Davidici
Proverbia
Ecclesiastes
Gantica caulicorinn
Sapientia. . .'
Sapientia Jesu
Duodecim Propbeta?
Osce
(1) Hujusce PatTotoglm 1.1, col. 467.

* Numerus generalis cum particularibus non concorda*.
MMDC.
nucccc.
Paralipomenon.)
VMMMM.
MBC.
DC.
ccc.
u.
uur>.
MMUCX \
DXXX.
659
Joel
Nahum
Ambacum
Jeremias.
Hacbabasorum sic : Liber primus. .
Liber secundas.
Liber tertius. .
Job
Tobias
Eva&gelia quatuor. Malibaeus.
Joannes. f.
Marcus. .
ccccx.
cccx.
xc.
LXX.
CL.
CXL.
CLX.
CLX.
CX.
DCLX.
CC.
MHMDC.
MMMMLXX.
MMMDC.
MDC.
MMCCC
MMCCC.
M.
MCCC
MD.
600
MMDCCCC.
MXL.
MLX.
LXX \
CCCL.
CCCLXXV.
Ad Ephesios. . .
(Deest ad Philipp. et ad Thest.)
CCVIII.
Ad Tirootbeum prima.
CCLXXXIX.
AdTimotbeum sec. . .
CXL.
CCLI.
Ad Colossenses. . . .
Ad Pbiiemonera.. . .
L.
CC.
CXL.
CCXX.
CCXX.
XX.
XX.
LX.
DCCCL**.
HCC.
MMCC.
Epistolae Pauli. Ad Romanos.

. .
AdCorintbiosprima. .
AdCurintbiossecunda.
MDC.
.
.
.
.
.
.
MMDC.
MM.
MDC.
MMMMDLX.
MMLXX****.
* Numerus mancus.
* Anastas. Biblioih. ex Niceph. CP. MCCCVI.
*** Supple liber.

* Al. CCLXX.
II
< Hugo MENARDUS , Prfat. ad Epistolam S. Barnabee
Dacherio, editam.)
anno 1645, curante
Luca
Sanctus Barnabas, natione Cyprius, gente Ju- C constat, et ex Eusebio, Hb. Hist. eccL, cap. 19,
daeus, tribu Leviies, qui ct Josepb appellatus, unus qui eam inter scripturas minime germanas recene septuaginla duobus Chrisii discipulis fuit, ut sel. Inter scripturas minime legilimat annumerandocent Clcmens Alexandrinus, lib. u Stromatum, et lur Acta Pauli, et liber qui vocalur Pastor, et Apocalypsis Pelri, xal
Eusebius, lib. Hist. eccl., cap. 1 2 , etlib. n , c. 1.
', id est, quibus addatur quce feriur
Agrum quem habebat vendidit, el altulit prctium,
el posuit ante pedcs aposiolorum, ul scribilur Act. nomine Barnabw Epistola. Idem ccnset divus flieroiv ; una eum sancto Paulo genlium apostolus de- nymus, lib. De scriploribus ecclesiasticis : Barnabas
elaralus est a prophelis el docloribus qui eranl A n - Cyprius, qui et Josepfi Levites, cum Paulo gentium
tiochiae, Spirilu sanclo revolante, Act. x m . Mullas aposlolus ordinalus, unam ad uedificationem Ecclesioc
terras et marta obivit, ad Christi fldem dissemi- perlinentem epislolam compo&uil, quce inter apocrynandam, mullis ac variis exanllatis laboribus. Mul- phas scripturas legitur; et lib. xin Commentariorum
in Ezechielem, cap. 43 : Barnabce epistola, qu& tas Ecclesias fundavit, inler quas Mediolanensem.
betur inter scripturas apocrypha$... Ejtisdem senienDe tempore quo passus est, nihil cerli statui potest,
it33 esl Nicephorus Callislus lib. n , c. 46, c i lib. iv,
cum nuilus alicujus nolae scriptor aniiquus suppelat, qni de illius morte scripserit, ut uotat Baro- ^ cap. 33. Nicephorus palriarcba Gonstantinopolilanus in Canone Scripturarum eam inter Scripturas
nius. Feruot quamdam ab eo script&m esse epislolani, qua3 inler canonicas Scripluras non habetur; Novi Teslaroenti, , id est quibus
contradicitur, reccnset, non vero inler apocryphas.
quam etsi cilenl Glemens Alexandrinus et Origenes,
De illa tacet synodus Romana sub Gelasio papa,
tamen inlcr scripturas dubias, notbas ct apocrypbas
sola Barnabx Evaugelii facta mcnlione, quod inter
coumimeralur, cuin nunquam Ecclesiae auclorilale
scripturas
apocrypbas comitiracraL
pro canonica recepla sit. Qtiod salis cxpericnfia
661
PROLEGOMENA.
Illius saepe meminit Alexandrinus, multosque ex Christo es(, in quam beatx omnet qui intrarunt. Ex
ea profert locos, queroadmodum et Origenes, quos quo loco legendura est apud Glementem Alexanomnes in nostris observationibus notavimus : eam- drinum , et exponendum, ea quce
que citat sanclus Gregorius Nazianzenus in Philoca- in justiiia e$t. Id eliam patet ex ipso Clemenle
lia. Sanctus Hieronymus in libro De interpretatione Alexandrino, lib. Stromalum, ubi idem locus, sed
nominum Hebraicorum, posl explicaiionem eorumlongior, citatur cx eadem epiatola sancii Clementis
quae reperiuntur in Apocalypsi, interpretaturea q u ad Corinlbios , noniinato tanlum sanclo Glemente
exstant in sancti Barnabae Epistola, boc modo : circa finem contextus , paucis verbis mutatis ; boc
De EpUtola Barnaba. Abraham, paler videns popumodo : Hmc est porta Domini, justi intrabunt in
lum, etc.
eani: rCum ergo multce aperlie sint portain juslilia,
Hi sunt veteres auctores qui de bac epislola scri- hcecfuit inChriito,inquam beati omnet qui inlrarunt,
pserunt aut meminerunt. Quae quidem jure inter et iter tuum direxerunl in sanclitate cognoscendi po
scripturas apocryphas a citatis auctoribus connu- tesiale prcedita.
meralur, tum quia, an Barnabae sit incertum est, \
tum quia in ea quaedam reperiuntur qu difficultate
fpinime carent. Siquidem nonnullse sunt in ea sa* \ , ,
lebrae,ad quas minus cauti (ffendere possint,qoas , .
tamen pro modulo explanavi; non eo quidem ani- ldest:Jaro Clemens in Epistola ad Corinthios hi$
mo, quasi velim eam ab orani naevo pertinacius ex* verbis inquil, exponens di/ferenliam eorum qui sunt
cusare; quemadmodum bodie video nonnultos, qui probali inEcclesia : Sil aliquisfidelis,sit polens in
vetera qtiaedam moDumenta a se edita, contineDtia explicanda cognitione, sit sapiens in discretwne sermeras mitricularum naenias, seu potius aegroti ve- monum, sit stupendut in operibus. Tandem nolanteris somnia, quae ad primuw intuitum viris doctis dum est quosdam exislimasse h c verba Glemennauseam moveant, tanta animi contentione (quam- tis Alexandrini lib. n Stromatum, vis sine ratione) defendere conanlur, u l velint ea , id esl, lex prohibet fratri
scriptorum omnium veterum ac receniiorum auclo- fenerari, e t c , citari ex Episiola Barnabae, quod non
ritati pracferri. Nec id movcre quemquam debet, iia est: sed paulo ante citantur ba?c verba ex Barquod Clemens Alexandrinus, et Origenes, cum naba , quae in bac Epistola babentur sub iiuem i l banc citant cpislolam nunqtiam eam apocrypbam lius,
e&se dixerint. Siquidem ejusmodi auclores ssepe , , \
utuntur apocryphis : ut libro Enoch, Pastoris,
, e l c . , usque ad illa verba, &
Maithia Traditionum libro, Petri Apocalypsi, Evan- , etc., qua3 sunt ex texlu Glementis
gelio iEgyptiorum, et siroilibus. Unum tamen cer- Alexaudrini, qui landem subjungit, sufficit hoc ditum est, hanc epistolam, quae modo a nobis exit, cere, quod lex prohibel fratri fenerari, quae quidem
eam esse quara sauclus Hieronymus, Glemens verba non exslant in bac epistola, quae sancto BarAlexandrinus, el Origenes olim pra3 manibus ba- nabae ascribitur. Tenuis quaBdam difficultas restal
buerunl; cum onmes locos ab illis ex ea citatos,
circa nomina Hebraica, qua3 sanctus Hieronymus
in bac quam edimus, epistola, reperire liceat. Et ex profert ex Epistola sancii Barnabae in libro De nonoetris observationibus manifeatuni e r i t : uito ex- minibus Uebrakiu Siqurdem unum eorum, nempe
cepto, qui profertur a Clemenle Alexandrino, lib.
yahum, in episiola desideralur : sicenim ail sanvi Stromatum, cum exponens hunc Peabnistse lo- ctus Hieronymus , Manasses, oblitut, Nahum, gercum : BCBC porta Domini, jtuti intrabunt per iam,
men. Sed error obrepsit, et legendum est, Nave,
sic a i l : , ut babeiur in hac Epistola, qui fuit paier Josue,
* , ,
j u x u Sepluaginta; vel Atin, quod idemest secun \ , D dum textum Hebraicum. Elratio est, quia Nahum
. Id e s t : Enarrant dictum Propheta, ncro signiucat germen, sed consolaiorem , teste eoHieronymo, libri citati capite de Jona, et NaBarnabas infert: Cum multce portcs sint aperlm, dem
quce
hum. Nahum, inquit, consolator, a radice , id
eat juttitia, ea est in Christo, in quam beati sunl om>iix, qui $unt ingreisi. Sed puto, aut lapsum esse est contolari. At Nave, seu Nun est germen, juxta
memoriaGlementem Alexandrinum, aut certelocum eumdem Hieronymum, ejusdem lib. cap. 1 : Nave,
depravalum, el legendum eese , non semen, germen, vel pulchriludo, a verbo conjugationis Niphal p \ id esl germmabit:
. Nam bic locus habetur in epistola sancti
Gum autein haec unica feraUir sancti Barnabse
Clementis ad Gorinlhios, ubi idem locus PsalmistaB
exponitor : , - Episiola, notandum tamen esse pulavi, Epistolam
. , sancti Pauli ad Hebraos a Terlulliano, libro De pu / dicitia, sanclo Barnabae attribui, u l clarum est ex
. ld est : cticecporta Do- ejus verbis : Exslat enim el Barnabw litulus ad Hebrceot; adeo balh uuctoritatii viro, ul quem Paulus
mini, jutti intrabunt ineam. > Cum igitur muluc port* aperim sint, qum in juttitia esl, eadem et injuxia $e constituerit in abstinentiiE ienore: lAut cgo
8C5
664
solus, ent Barnabas, non habemus hoc operandi pote- allcra parsenelica, in qua preclara et utilia monita
statem'(I Cor. ix) : i et utique receptior apud Ecclesias
salulis et precepla dantur.
Prior pars epistolw. Prior pars capila duodeciin
Barnabce epislola illo apocrypho Pastore mcechorum.
Monens ituque discipulos, omissit omnibus mitiis, ad eompleclilur. In primo de cessatione sacriflciorum
perfectionem magis tendere; nec rursus fundamenta Mosaicae legis agilur; in secundo de jejuniorum
pcenitenlice jacereab operibus mortuorum: tlmpotsi- ejusdem legis abolitione; in lerlioagitur de instanbile enim est, inquit, eos qui semel illuminati sunt, tibus calaroitatibus , admonenturque fideles ad virlutum studiiun , quod Judaei suis jejuniis el caereet donum caleste gustaverunt et participaverunt Spimouiis
poelponebant; in quarlo tractatur de
ritum sanclum, et verbum Dei dulce gustaverunt, >eic,
Gbristi
adventu,
missione aposlolorum, Cbrisli
quae verba legere licet in Epistola Pauli ad Hebraeos, cap. v i . Hinc capiendus est Pbilastrius lib. passione et exailatione; in quinto de bominis reDe hceresibus, cap. 60 : Sunt alii qui Epistolam beali paratione disputatur; in sexto rursus de Cbristi
Pauli ad Hebrteos non atserunt esse; sed dicunl, aut passione, et de quibusdam illius circumstanliis; in
septimo de antiquatione circumcisiouis veteris, et
BarnabtB etse beali apostoii, aut Clemenlis. Ubi
de circumcisione aurium el cordis; in octavode esbaud dubie Tertullianum inielligit. Sed de bis sa
lis : nunc restat ut de illius argumento, sive sub- cis prohibitis in veteri lege, deque illarum myslica
interpretatione; in nono de baplibmo et cruce; in
jecto breviter agam.
Eputola argumentum, divisio. Cum Judaei qui- decimo de reprobalione populi Judaici, et gentilium
dam ad fidein Clnisti couversi galaticarentur (ut electione; in undecimo de abrogaliooe Sabbati J u d a i c i ; in duodecimo de lempli Judaici repudia *
cura Tertulliano Ioquar), hoc est, legeni Mosaicam
tma cum Evangelio retinendam esse putarent, idque tione ae demolitione, et de templi spirilualis aedimultis Cbristianis persuaderent, sanctus Barnabas, ficatione.
Secunda pars epistolce. Secunda pars duobus casive quis alius, sanclura Paulum imitatus, eorum
doctrinam bac cpistola convellere conatur, docel- pilibus absolvitur. In primo agiuir de via lucis,
que muilis Scriplure locis, ac flguris, legem Moy- boc est, de iis q u Christiano agenda s u n l ; iu
sis jam abrogatam esse, eique Evangeliura sucoes- allero de via tenebrarum, boc est, de iis quse a n i sisse. Hic est bujus epistolae scopus ; ad quem non- mae fideli fugienda ac vilanda simt: tum demum se' nulla bic, quae non sunl , seu praeci- quitur epilogus.
B
piri argumenti, sed veluti secundarii tractalus, ut

Haec autem epistola ab Origene, lib. contra Celde adventu Gbrisli,paseione, e t c , referuniur : nam Q $um sub linem, Gatbolica, id est universalis apiilius gratia iracianlur, cum ad ejus intelligentiam pellatur : Exslat tane in Bamabce caiholica epistola
non parum couferant, juxta morem oratorum, qui crtptam, etc.,quia non ad unam certara gentem, a u l
ioterdum alio digrediunlur, hon inutiliter quidem, nationem scripla est, sed ad omnes Ghrislianos :
cum id plenioris elucidationis gralia facere soleant. ita eniin deliniunlur calbolica? apostolorum episloSub flnem epistolae multa docet Cbristianos, quae lae, ut manifestum est cx Leontio, l i b . De sectis,
ad vilam recte instituendam plurimum condacunt. cap. 2 : ,
Hinc fit, ut haec epistola in duas partes commode , ,
distribui possit : quarum altera est didascalica, , id esl, Calholicte diclw $unt auod
quae multis argumentis docet nullum esse ampiius noti ad unam scriptce sunt genlem, ut Pauli Ephlolegis Mosaicae, et Judaicarum cseremoniarum usum: lce, sed generaliter ad omncs.
y
III.
(Isaacus VOSSIUS, Prarfatio ad Epistolam S. Barnabae, Arastelodami anno 1646 ab ipso
editam ad calcem Epistolarum S. Ignatii martyrisO
Aliquot jam sunt anni quod banc Barnabae Epi- D m:\ximopcre gavisus suro, in illas manus incidere
stolam, quam ab incomparabili Salmasio accepeanliquissimum islud inonumentum, a. quibus i m raro, in lucem emitlere decreveram. Sed iter mcum
mensum quantum splendoris muluari sibi passei.
obstilit, quominus insliiutiun illud luin temporis
Et nisi ingens isthoc incendium, quod non exiguam
perficere licueril. Dum vero Angliam lustro, alia
pariem urbis Oxoniensis vastavit, omnia quoque
sese obtulit occasio , qua scriptum illud, quod jam
excmplaria absumpsisset, pulcberrimam ejus auctodiu lucem merebatur, landem aliquando divulgaris editionem jamdiu babuissemus. Non defnere
retur. Parabat lum novam Ignatii edilionem reve- tamen in Gallia viri docti, qui indignum puiabant,
rendissinius flibernia: primas, Usserius Armacba- scriptum boc diutius in tenebris latilare. Itaque
nus. llli iuque postulauli el oflercnti ut una cum
nuper Hugo Menardus, monacbus ordinis Sancti
lgnatianis baec quoque Barnabae excuderclur epiMauri, novam nobis edilionem adornavit. Quin
stola, noii lantum iibentcr id concessi, scd eliara
pluriroum boc nomine meritus sit de publico, neuio
PROLEGOMENA.
665
est, qui inOcias iverit. Plus iamen meruisset, si in lioc reprehendere quod in altero excusant. N o eontigisset illi plura videre exemplaria. Cum enim
tum est cuilibei, quam nimium mysiice et s.upertola illa edilio ex uno promanarit codice, fieri aliter slitiose (pene etiam incpte) primi illi Christian*
non poluit quin inemendatissima prodiret. Milii,
Scripluras sacras sint interpretati. Si ilaque el in
licet non usqne adeo forluna faverit, ul quisquam
boc auctore quaedam occurrant quae erudilis disinvidere debeat, ea tamen contigit felicilas, ut tri- pliceant, dandum id poiiue moribus veterum Chribus in hoc corrigendo ustis sim mss. Primum mihi slianorum quam ut putetur scriptum esse supposiFlorentiae suppeditavit bibliotheca Medicea, altera titiura. Sed neque hoc quemquam movere debet,
duo bibliotheca Yaticana et Theatinorum, qui R o - quod Eusebius et Graeci posteriores inler
mae agunt. llloruin usum acceplum fero Lucae Hol- reposuerint Epistolam Barnabae. Non enim hoe eo
faclum quod dubitarent de auctore, sed quod non
stenio, viro summo et nunquam non infra merila
sua laudando. Quid itaque ope istorum trium co- probarent mysticas istas inlerpretaliones mullorum
S. Scriplurae locorum. Eadem ratione et Clementis
dicum praestitum s i l , videbit is, qui operae pretium
duxerit, editionem hanc cura altera, quam dixi, Alexandrini, et mulla Origenis epera, inter apocrypha relata stint. Neque lairiwi unquam dubilacomraittere.
tum fuit quin genuina essenl illa opera. Et cerle:
Nescio autem cnr quidam opinali sint hanc E p i si omnia quae aliquando inler apocrypba babita
stolam non esse Barnabae, cum tamen et Clemens,
sint rejicere velimus, rejicienda quoque essel D.
et Origenes, et alii, illam ei Iribuant. Offensi sunl,
Pauli
ad Hebraos Epistola, ilem Judae apostoli E p i credo, viri docti, quod bic loca quaedam S. Scri
slola, et illa Clementis ad Gorinlhios. Quod quam
pturae aliter explicentur, quain explicari debebanl.
Pereuaderi nequeunt, sic poluisse ea capi a viro absurdum sit, quis esi qui non videat.
Alii ex stylo et scriplionis genere dixerunt, sese
lanlae auctoritatis, cujus toties eacri libri merainedeprehendere
epistolam banc esse spuriam. De Ignarint, quique semper Pauli aposioli comes fueril
individuus, et ipse quoque unus e miooribus apo- tiiepistolis idem affirmabant. Sed nimium sane aculi
slolis. Sed quis a primis illis Christianis omnigc- volunt videri, qui talia jactant. Non ita facile est
spuria scripta a genuinis distinguere, quam sit nanam scienliam et doctrinam cxposlulet; quis illos
tivas
gemmas dignosccre ab adulterinie. Cum enim .
non aeque ballucioalos cxistimet, atque eorum neveri lapilli cum iiciitiis coniDiitluntur c l comparanpotes; praeserlim in rebus nibil ad fidem pertinentur, tum ul plurimum fucus apparet : ita purpura
tibus? Nunquid et in epistola Clemcntis, quam no
bis dedit vir maximus Patricius Junius, bibliotbe- C

purpuram dijudicatur, ila el in aliis mercibus
fit. Sed quid est, unde i s l i , qui negant, epistolas
carius regius (cui ego tantura debeo, ut plura ei
basesse Barnabae, et Ignatii, islhoc colligere podebere uoo possim) , similia occurrunt ? Quis
tuerinl ?Nunquid alia eorum scripla viderunt? Non
enim bono animo coDcoquere possil fabellam illaro,
certe. Unde ergo iis ianotuit quo slylo usi sint
quam de pboenice narrat, deque pluribus ultra
Barnabas et Ignaiius? A l inquium isti sese nihiOcearium mundis? Non puloetiam quemquam velle
lominus scire vera esse, qua3 senliant. Si ita est,
admitlere expositionem istam, ut linteuro coccineuni
Raab ineretricis, signum fuerit saoguinis Cbristi, jam verbum non addara. Pergamus, et videamus,
ecquid operae pretium fuerit ad banc Epistolam adet alia qua?dam id genus, quae non est hujus loci
notasse.
referre. Atqui lameu isle Glemens, pari jure atque
Barnabas, dictus est apostolus. Non debent itaque
a
IV.
(Ex prafatione Editionis Oxoniensis anni 1680).
Cum in editione Scripiorum velerum ecclesiastico- D thenl. doctor, et astronomice professor Savilianus redemil, mihique benigne communicavil. Pauio poit,
rum versarer, prcelenre non licuit S. Barnaba E p i stolam, primeevce anliquitalis, argumenti sacri, et nempe anno 1645, opus ab Hugonc Menardo, monaaucioris (quod praferl) nomine panter sacri, com- cho congregaiionis S. Mauri, adnotalionibus eruditis
mendatissimam. Hcec pottquam per plurima scecula illuslralum, cura confratris Lucce Dacherii, Menarda
morte prcerepto, in lucem Parisiis prodiil. Porra
in bibliothecarum pluteis deliluisset, reverendUsimi
an. 1646 illustrinimus D. haacut Vossius, luculen*
Usteni, Armachani primalis, studio et auspiciis
tissima! ejus Epistolarum S. Ignatii edilioni epistoprelo hoe in loco tubjiciebatur an. 1643. Sed urbis
Oxontm parte magna gravi incendio correpla, type- lam hanc adjunxit; el nola$, brevet qutdem, sed erudita* addidit. Demuman. \STHoan. Bapt.Cotelerius,
grapheum, cum tuta supelleclile, scliedis imprcssis,
Societalis Sorbonicce iheologus, Bibliothecct snce SS.
et exemplari ipso, conflagravit, ita ut ex clade ula
nihit superestet, prceter paginas nonnullas, quw pe- Patrum qui temporibus apostolicis floruernnt, Epine$ eorreciorem, quantum conjicere datur, fuerant; stolam hanc inseruit, versionemque novam adornavii
qnatque vir eruditiuimut Eduurdv* Bernardus SS.
notasquc laudalUsimas apposuit.
8 . BARNABAS APOSTOLUS.
667
668
Qua d* opere ipso dieenda $uper$unl, ut viri *toto$ $uo$ elegisset Jeiui, quierant omni iniquit
magni memorice lilem, verbis UlustrUsimi primatis iniquiores. Ubi Calhoticam banc appellat epistolarn
quod nulli parliculari vel personae, vel Ecclcsise
pmdicli, quct flammas evaserant, exhibebo.
inscripta ea esset, sed Ghrislianorum fratrum,
JACOBI ARlTACflANI DE B A R N A B J E EPISTOLA P R M O ! U T I O .
ubicunque degentium, ipsi universitati. Neque vero
Polycarpi ad Philippenses Epistolam, longe pro~ mirabitur, Ignatii nomine productum fuisse ab
lixiorem illa quap habetur lypis excusa, apud se Hicronymo, quod erat Bamabae ; qui Barnabse etiam
Graece gcriptam exstilisse, Baronio * persuaserat titulo a Glemenle Alexandrino laudatum animadFranciscus Turrianus, Socieiatis Jesu presbyter. verterit, quod Romano Glementi fuerat ascribenSed exemplari illius diligentius inspscto, partem dum. ls enira cilato loco psalrai (Aperite mihi poripsius maximam ad epistolam , quae Barnabce apo- ias justitia, in iptas ingressus confitebor Domino;
sloli ferebatur olim nomine, perlinuisse, deprehen- hccc esl porla Domini, justi transibunt per eam),
dit postea Jacobus Sirmondus, ejusdem Societatis propbelae dictum hoc a Barnaba sic expositum fuisse
tbeologus. Neque aliter habuisse, vel bibliolhecae ait: , [ ]
Vaticanae, vel cardinalis Columnaei codices, osten- , fj
dit Petrus Halloixius*, el ipse jesuita.
3 . Cum multce porl<e sint apertce; quas
c Nerape i n primo exemplari, ex quo Columnaeug e$t juslitiai, ea esl in Chrislo : tn quam beati sunt
ille codex (qui omnium putatur antiquissimus) et omnet qui sunt ingressi. Quae quidem, in Barnaba
reliqui qui supersunt hodie sunt descripti, librario- frustra quaesita, in priore Glementis Epistola (a
rum vitio quaternio vel omissus vel Irauspositus doctissimo Patricio Junio non ita pridem edita) tolie s t : cujus defectu facdim est, ut in Graeeis super- dem verbis expressa invenimus.
stitibus et finem epislolae Polycarpi desideremus, et
Porro duas hasce imperfectas Potycarpi el BarprincipiuDi Barnabx.
oabae Graecas epislolas, ex Andreae Schotli apograc Nam longe antiquioribus eliam lemporibus, non pho sua manu descriptas vir clarissiraus Glaudius
Ignatii solum lilleras buic Polycarpi Epistolae (quod Salmasius, una curti antiqua Latina Barnabae verex flue ipsius liquet) subjeclas fuisse, sed simul sione, ex velere Corbeiensis bibliolhecse codice a
Joanne Cordesio exscripta , Isaaco Vossio, celebercum eis et istam Barnabae : ex illo Hieronymi loc#,
in libro m adversus Pelagianos, biandiente conje- rimi illius Gerardi filio, summse gpei juveni, tTad i d i t : quam cum Graco Bamabae textu conjunclura, ut credetem, peneinductus sum : Ignatius,
ctam, additis eliam eruditis nolis,ad prelum ille
ttr apostolicut et marlyr, scribit audacter : Elegit
Dominus apottolo$, qui super omnes homines pecca- C apparavit. Ut igitur in Sylloges hujus initio, Gractore$ erant. Ut cniin in posleriore lgnalianarum
cum Polycarpum, posteriore sui parte ex antiqua
Epistolarum collectione,cum reliqnispraetixae fuisversione Lalina supplelura, exhibuimus : ita et ad
sent Maria? Gastabalila? nomine inscriptae Httere, ejua finero Barnabam , priore sui parle ex alia vceas eliam ipsius Ignalii inscripto litulo, in Antonii tere inlerprelalione similiter rediuiegratum (non
Melissa * produclas fuisse animadvertimus : ita sine bumanissimi Vossii consensu ) repraesentare
eliani in priore i l l a , cum inler Polycarpi el Ignatii visum fuit. Ex cujug utriusque collatione mulua
eidero subjunctas epislolas, etiain illa Barnabae inest deprebensum, non solum primam Epistolae partem in exemplari Laiino fuisse conservatam, quam
terposila legerelur; nou mirum ai
consimili, et eodem modo excusabili, defuisse diximus in Graeco; sedetiam postreinam
lgnatii nomine citaveril Hieronyraus, quod proprie vice versa reteniam fuisse in Graeco, qux aberat a
Latino, alque in intermediis praaterea, nonnulla baerat tribuendum Barnabae.
c In ea eiiim, quam nuncdamus, illius Epistola, bere Gra^cum qu desunt in Latino \ ct Latinum
sententia haec reperla cst: rursus quae non reperiuntur in Graeco; cujus goney
, - ^ rig ea sunt, qua3 in utroque conlexiu uncis includenda curavinius.

,
f Ex duobus autem preecipuis membris lota ba?c
Quam et anleHieronyini tempora in eadem cxstitissc,
conslat
Epistola : quaB in contexlu GraBCO hac inter
verba illa Origcnis fidem faciunl:
( se transitione connexa videmus. .
, \ ), * ubi pro , alii ,
- Patricius Junius noster legendum con<:. Scriplum est sane in Darnaba* Catholica epi- jicit. ln priore aulem parte senlentia basc longe anle
stola (unde (ortasse Celsus occationem arripuit, ut praecesserat : "
upotiolos infames el nequi$$imo$ diceret), quod apo- , , \ , quam
8
Baron., ISotat. inMariyrolog. Rom. Januar. 26, * . Halloix.Noiat. inVit. Polycarpi, cap. 1 6 , 1 7 , 1 8 ,
'Origen. cmtra Celsum, lib. i , p. 50. * Psal. c x v u i , a(. CXYII , . 19, 20.
MelUs. lib. u , serm. 19
lnter quae c l illu I, a Glcmcnte Alexandr. Stromat. citatum : ,
.
1
PROLEGOMENA.
vetus Latimis interpres suo loco motam huclrans-
Inlit, lolius Epistolae epilogum hunc satis inconrfiiuum slatuens. Ucee autem sic sunt. Habetis inie Hm de majestate Chrisli, quomodo omnia in illum,
et per illum fucta sunt. Cui sii honor, virlus, gloria,
nttne et in swcula saculorum. Secunda Epistolae
parte penilus prelermissa : quam idcirco, Latina
eradilissimi Gerardi Langbaini versione, in hac
editione locupletandara curavimus.
c Ab bac vero duarum viarutn distinctione pars
ista ducit exordiura : ' \
, .
'
, '
. Ad quae verba respexisse Origenem
non estdubium, in libro , cap. 2 ,
ita scribentem : Eadem quoque Barnabas in Epistola
$ua declarat, cum duas via* ette dicit, unam lucis,
alteram tenebrarum; quibut et prceeste certos quosque angelos dicil: vice quidem lucit, angelos lucis,
lenebrarum autem mm, angelos Satana*. Etsi enim
In priore quoque Epislolae parte ( u t i etiam in
peeudo-Gleraenlims Gonsiitulionibus', qiiarum auctorem, ut ex Romano Glemente, Ignatio, et aliie
a l i a , ila quae de duabus vitae mortisque viis fusius
enarrat, ex hac ipsa Barnabae epistola interveriisse,
vel prima facie legenli constabit) duarum viarum
iacta sil mentio, boc tamen tanlura in loco, angelorum lucis et Satanae, iisdem prafectorum, occurrit commemoratio. Adde quod et Sataua? ipsum no- Q
men ab Hieronymo, in fine libelli De nominibus
Hebraicis, inter ea rccensetur, qua3 ex Epislola
Barnabae sunt selecla, ncc io priore larocn hujus
Episiolse parte uspiam exslat, in qua reliqua omnia
sunt reperta : si modo Nave (quo nomine Jesu,
eive Josue patrem Graeci indigi(ant) pro Sahum
repoeueris; quem librarii temeritaie bicfuisse i n foltum, germinis adjuncta interpretatio satis evincit. Gum Nahum sit contolalor, Nave vero, semen ,
ytrmen vel pulchriludo : uti jam prius in eodem
Libro exposuerat ipse Hieronymus V
c Longiorem quoque hanc fuisse Epislolam,
illa satis indicat, qtiam Lalinis (nam
Graeca edilio bic est mutila) ex Nicephori patriarcbae Conslanlinopolitani Chronographia. tradidit
Anaslasius, Romanae EcclesiaB bibliolbecarius. In
q u a , ul septem Catholicae (quaa vocantur) Jacobi,
Petri, Joannis et Judai Epistolae, 1500 versibus, ita
et baec Barnabae, 1506 comprehensa fuisse dicilnr.
In posteriore deriique Episiolse parle reperta isla
80Dt, a Clemente Alexandrino, in libro n Stromatum, ex Barnaba citata :
, \ \ , , , . ,
' . "
670
.
. Ubi postrema illa , ex
Barnabae nostri contcxtu, ila sunt restUuenda: "
,
(vel , ut emendat Sylburgius,)
, idem
sc. Barnabas; sub ipsius Epislolae clausulam, paulo
post, eos ad quos scribit, ila salulans: ,
. Ut tum ex principio*,
Cum ex fine raanifeste deprebensum appareat, posterius membrum hoc (ulcunque a Latino interprete
silentio pratermissum), ejusdcm corporis partem
esse, cujus et primum.
c Ad lotius vero Epislolae auclorem et auctoritatem quod atlinet, idem ille Clemens(utde discipulo
ipsius Origene nihil dicam) etaucloris Barnabae, et
auctoritalis apostolieae, eam fuisse credidit. In libro
enim iilo u Stromatum, alia postea teslimonia ex ea
prodiicens, bac utitur praeiatione : " '
\

, ,
( ,
\ ) ,
. Quomodo autem no$ diaboli operationes,
et spiritut immundos in peccatoris animam seminare
dicamut, non mihi pluribut verbi* opus e$t, $i adduxero teslem Bamabam apottolicum (erat autem t
ex Septuaginta, et Pauli adjulor ") hi$ verbis sic
dicenlem. Et in : , \

. Barnabas, qui ipse quoque in genlium
ministerio prcedicavit verbum una cum apotlolo Paulo.
Neque apostolici solura, sed etiam apostoli Barnabm
noroine, in u Slromatum libro, eamdem cpistolam
laudat: ejusdemque, non minus quam reliquarum
Scripturarum canonicarum, in iibris Hypotyposeon
contracias explicationcs exbibuit .
c Barnabas Cyprius, qui et Joseph Levites, cum
Pauto genlium aposiolus ordinatus, unam ad cedifi Eccletw pertinentem Epittolam compotuit, qu(p inter apocryphas scripluras legilur, ait in
Ecclesiaslicorum scriptorum Calalogo B. Hieronymus, et libro x m Commentarxorum in Ezechiel,
D cap. 45 : Vitulum, inquit, qui pro nobis immolatut
est, et multa Scripiurarum loca, et prcecipne Barnabce Ephlola, qum habetur inter Scripturas apocryphas, nominat. Ulrum vero ex propria roente ab
aposlolo ad cedificalionem Ecclesice composiiam hanc
fuisse Epistolam ille dixerit, ex aliorum aulein
sensu in apocryphoruin classem conjccerit, exquirant a l i i : in eam certc sententiam propcndisse illum
aliquando, ex Nominum Hebraicorum libcllo colligi
posse videatur; in quo, cum reliquis Novi Tesia~
inenti Scripluris, etiam Barnabae istain Epistolara
conjunclam ab eo faisse cernimus.
M
Con/i<f. apostolic. lib. v n , cap. 1 , 2 , et deinceps. Hiepon. De nomimb. Hebraic, in Exodo.

Idem etiam ailirmal in libro vn Hypotyposeon (apud Eusob., lib. n Hi$t., . ').
. Euscb , lib. tiist. . *, '.
e
1 0
11
671
672
c In illa Nicephori Constanlinopolilani palriar- nomen apposiium: aut, $i libeat, Epislolam hanc
chae , quam Latinis Anaslasium R o consolatoriam {quce scepius dicilur ideo scripta, ut
manae Ecclesiae bibHotbecarium Iradidisse diximus,
lectores laclos facerel), ex argutnenli designatione,
a Novi Testamenli apocryphis quidem scriptis se- ab auctore ipto Barnabas, sive consolalor, dppellaparalur, sed inter ea quibus conlradiciiur (ut et
iam; eo fere modo quo liber Salomonis Cohelelh
Apocalypsis Joannis) recensetur. In allero vero
sive Ecclesiastes, dicitur; aut Hermce opus Paslot
Indiculo, qucro Anastasii Nicaeni in S. Scripluram inscribilur. Quidquid itf, necesse est ut faUamur,
Quaestionibus subjectum vidimus, una cum apo- optima fide scriplorem hunc u*um fuisse; non aliecryphis simpliciter adnumeratur : ct ipsius tiiero- nos imo non aliquos, captavhu titulos; hoc vero
nymi in Proloyo galeato suffragio accedenie, et $olum sibi arrogasse, ut ceu e fidelium grege miniuniversalis Ecclesia? simul judicio, q u Barnabae mut aliquis unus ex illis, fraler fralribus salularia
scriplum nullum in sacrum Ganonem unquam ad- monita proponerel, per omnia orthodoxus et aposloniisisse comperla est. Monlani enim spiritu afflatus lorum, prccsertim S. Pauli, vestigiit imislens: ut si
fuit Terlullianus **, cum epislolae ad Hebraeos Bar- non laborumet itinerum, saltem dogmalum partici*
naba aflixit lilulura : et altera baec,
pem ubique agnoscamus. Interea animadvertendum,
, ab E u s e b i o " n o n solum inter Historiam Jobi, Ruih Estheris, et Paralipomenon,
scripturas quibus conlradicitur, sed etiam inler wo- uliosque ex libris in Bebraicum Canonem receptis,
tha$ eollocalur. Ut bic eliam locum babeat, quod quod pariler obiinei in Epislola ad Hebraos, auclode aliisejusdem generis ab Augustino est diclum. rum nomina minime prceferre, el tamen de illorum
Hcec icripia ca$liia$ Canonis non recepil : non quod fide nulla eU controver&ia. Interim dispiciendum
eorum hominum, qui Deo placuerunt, reprobelur videlur, an nos hac tempeslale rectius de Epistolce
uuclorilas; sed quod ista non credantur iptorum hujus auctore possimus judicare, quam qui proximo vixerint wculo, Clemeiu Alexandnnus, alque
e$$e.
f Quanquain non longe posl ipsius rnabaB tem- Origenes, qui S. Barnabce a$crip$ere. Porro adnopora exaratani fuisse banc Epislolam, tot illa a landum, scripto alicui non ideo slalim fidem omClemente Alexandrino (qui proximo post aposlo- nem ubrogari, si de ejus auctore altquand$ fuerit
los sseculo claruii) ex e a , in Stromatum libris, l a u - dubitatum, aut si ipsum per aliquod tempus dclituerit. Norunt eruditi hcec ipsa scriplis quibusdam
dala testimonia, lidem faciunt. Quibus et illa ejusdcm in Pcedagogo, lib. , cap. 10, adjungere liceal: in Canonem nunc el olim receptis* accidhse; el quw
\ ' de S. Barnabce epistola refert Eiisebius, eadem
A.-a*
i_.ft.
. a-ct
e
i - i - C<
/
: , C
I...
non. modo
de S. Joannis
Apocalypsi
el S. Judw
el
,

catholicis emnibus Epistolis, sed eliam de illa ad

. Quae ex istis Episiolae bujus niuluatum euoi
Hebraos, qucB nunc 5. Paulo ascribilur, ticet olim
fuisse, nionuit meD. PelrusTurnerus, Savilianus in
S. BarnabcB imputareinr, retulisse.
AcademiaOxoniensi malbeseos professor eruditissiConslat Epistolamkanc, qucefere tota est in Synmus : " '
agogce rilibm, et sanctarum Scriplurarum myslicis
, .
tentibus evolvendis, ad rudis vulgi caplum minus
Sed et aliquam hic praeferunt vetustalis speciem,
accommodatam, et proinde verisimile est leclione
ipsarum apocrypharum scripturarum, quarunijam
diu in Ecclesia obsolevit memoria, citatior.es non ejus publica Ecclesiam posl lempus aliquod absiipaucae : iuler quas cl illam forlasse quis aniiunie- nuiue; quod et hodie factum de nonnullis reconraverit: Regna in terris decem regnabunt: et resur- dilwrxs argumenti periochis quce in sacro Canone
gel pu$illu$, qui deponet tres in unum; licet continentur. Hqe vero fidenler dixerim, Epislolam
ea Danielis capilulo v n , uti olim in L X X lnterpre- hanc quo penitius intelligelur, eo accepliorem fuluram, et ad sacrarutn Lilterarum, nec non anliquislum edilione legebatur, desumplam fuisse ego qui
dem cxistimaverim : cum Theodolionis iiiterpreta- D simorum Patrutn cognilionem plurimum facluram.
lio, quam iu Daniele, allera illa posthabita, Eccle- Quanquam enim perpetuus Veteris Jnstrumenli ad
Messiam respeclus nobit quasi per transennam ex
eiam postea recepisse conlirraal Hieronyraus ,
Chaldcei Paraphrasti* $lricturi$, scriplorum Talmubanc nobis bodie leclionem exbibeai: dicorum, Rabbinorumqne malignis interprelamentis
7 ,
Reliqna desiderantur: quid autem erudilissimus, compareat : olim lamen quando in omni Synagoga
hebdQtnadatim non leclce tantum, sed et enarralos
Hibernia juxla et melioris litleralurce primas, de
eranl Scripturw; Midrasch iste myslicus, sive evangeepistolcc hujus auctore senserit, quanquam non ex
UcusVeleris Initrumenti$ensu$ nonminus omnibu*
dictis liquido appareat, indicia lamen sunt satis
innotuitquam ip$e sacer textus : et proinde non miclara qucB fidem (acianl, propendiae eum in hanc
nus idonea svppediiabat argumenta ad convincendot
sentenliam, ut crederet opus hoc scriptori ignolo
deberi. Etlo ergo huic opert aliena manu S. Barnabce Judceos, quameaquwexdiseriissimis tacrarum Lituy
1 B
Terlullian. De pudicilia, cap. 20, el ex eo. Hicronym., Catalog. $aipt. ecclesiast. in Paulo. ' Euseb.
Jib. vi lltsior. ecclesiast., . i C . \ Id. tMrf., \. , . '.
Auguslin., De civitat. Dei, lib. x v m ,
Prwfai. in Daniel.
8.
1 1
67%
FROLEC )MENA.
674
rarum vocibus fuissent deducta. llinc factum
1 fuerit, invidiam facere; ne iniquum petendo, eo quod
quod Dominus noster et ejus aposloli, fere passim wquum e$t excidamus. Modica sunl quce in ejus
adversus Judceos exinde argumenta deprompsennt; graliam poscimm, nee ul puto, facile recusanda:
el si forte aliqua apud auctorem nostrum occurrant
ut nimirum si non ipsi, saltem annis ejus honos haqucB longius petila videntur, illa ipsa, aut eorum bealur : si non apostolum agnoscamus, eum tamcn
$altem vesligia in Epi&lolis Paulinit quis poterit re- ceu Patrem revereamur : et demum, si non in Canonem illum recipiendum dvcamus, saltem in ciauicis
perire.
scriploribus, pro dignilate quam olim obtinuit apud
Sed nolumus perlinaci nimis patrocinio S. nabce, aut quicunque Eptitola liujus auctor demum EcclesicB scriptores anliquissimos, numeremus.
y
V.
( D. LE NODRRY, Apparaius ad Bibliothecam maximam vet. Patr., Paris. 1703,
in-fol., p. 38.)
B rum locum adoptali Christiani snbrogarentur. DeARTICULUS PRIMUS.
nique postquara de Sabbati celebralione, Dominicae
Analysis Epitlolx S. Barnabcs.
Auctor hujus Epislolae, praemissa eorum ad quos diei institulione, templi Hierosolymitani deslruclione, Deique in cordibus noslris babitalione disscribit brevi salulalione, laudal illorum fldem,
cbaritatem, aliaque, quibus repleli erant, Spirilus seruit, primam claudit Epislola? partem.
In secunda, quae breviorest, stylum ad inforsancti dona. Nulla vero alia ratione animum se ad
mandos
Christianorum niores convertit; duasque
scribendum appulisse profitetur, nisi ut fidem illoeapropter demonstrat esse hominum vias. Et
rum perfecliorem redderel, ostenderelque Deum
priorem quidem, cui angeli praesunt, quseque via
ideo prophetas suo Spiritu afflasse, ut foedus nolucis dicitur, cum explicat, ibi quid Ghristianus
vnro, Incarualione Filii sui ineundum, ouinibus
agere, qitid fugere debeal, omnium oculis subjicit.
prsenuntiarent. Hinc ille argumentum suum agPosteriorem vero, quae subest angelis Satmtte, et
gressus, ex eorumdem propbetarum oraculis C h i i via (enebrarum cognominatur, explanando palam
glum Dominum jure merilo legis Mosaicse abilie facit quae sinl viiia, et mala opera, quibus i n rogasse sacrificia, nullaque a l i a , quam spiritus et
^ quinata anima poenis inferni addicitur. Postrenio
cordis postulare demonsirat. Quamobrem illos solut imperatis divinis morem gerant, adbortatur,
licite admonet, ab iis caveant, qui legera Moysis el
comprecalurque ut sui raerainerint apud Deum,
Cbristi simul observandam esse docerent. Ideo vero
cujus in gratia ut seinper maneant, expetendo,
illam rescissara esse probat: ut dileciio Je$u conEpislolae ceronidem imponit.
signetur in cordibus vestris in spemfideiillius; hisARTICUUJS II.
que tribus virtutibus , meditemur tintorem Dei, et
Hanc epislolam eamdem essc, quce ab aniiquissimii
custodiamuM mandata illius. Subinde aliis propheEcclesite Patribus laudatur.
tarum locis planum ulique facil Ghristum ideo
Gonstat Epistolam banc eamdem esse, quam ab
carnem induisse, morlemque obiisse, u t , mortis
anliquissimorum Ecclesiae lemporum Patribus Barimperio destructo, mundum sanguine suo redime- naba3 nomine citatam fuisse ex eorumdero tcstimoret. Quod Judaei cum credere noluerint, voluit ille niis planum iit. Id autom vel ex sola Clemcntisi
Eyangelium suum omnibus genlibus ab aposlolis Alexandrini aucioritate invictissime demouslratur.
pnedicari. Addit Gbriatum etsi ex Patris pracepto,
Quos enim ex ea locos protulit, i i ex Eptstols i n i sicuti predictum fuerai, lubens moriuus s i l , ipsum tio, ubi Gra3ca verba deleta, atque ex medio, ae
tamen verura esse Dei Filium. Explical deinde quo- D tandem ex Gne , ubi Lalina interpretalio deficit, ex~
modo prophetae el verbis et iiguris significarint
cerptos esse manifestissimum est. Erravil igitrr
Christnm in passione aceto et felle potandum, pur- Moyuius
Calvinianae sectaB olim Rothomagi m i pura induendum, spinis coronandum; sed haec
nister, qui posteriorem bujus Epistolie partem nee
omnia surdis Judaeorum auribus decantata. Inde
ejusdem scriptoris, nec ejusdem styli ac priorem
autero colligit aures cordis circumcidendas, docetvideri arbitralus esl. Hanc quippe ipsam partem ,
que circumcisionem Judaeorum antiquatam, MosaipraBler roemoratum Clementem ab Origene Gregoeasque leges, quibus cibi nonnulli probibebantur,
rioque Nazianzeno eodem Barnabae nomine citatam
spirituali sensu intelligendas. Post haec osiendit ab
legimus.
iisdem prophetis insuper praenunliatum fore ut
ARTICULUS H l .
Judaei nec Christi baptismo abluerentur, nec cru- De auctore hujus epistolte antiquorum $crtpiorum
opiniones.
cem ejus aguoscerent, atque ob ejusdem Cbrisii ab
Tota
igitur
de
bac
Epislola difficuhas io eo veîllis ejuraiam diviyitatem exbxredes f a c l i , in eoYaria sacra.
C-5
76
satur, Q t r u m a Barnaba apostolo, cujus praefert nabae penitus abjudicant, et apocrypham atque
nomen, vere profecla sit. Non una siquidem ea de supposititiam esse contendunt. Conlra vero H a re antiqnorum Ecclesiae Patrum fuit sententia.
mondus, Vossius, Bullus et Dupinius earo non
Posteriores vero scriplores in plures magisque d i - alium quam Barnabam auciorem babere propuversas opiniones abierunt. Glemens etenim Alexan- gnant.
drinus nullus unquam dubilavil eam verum genuiARTICULUS V.
numque felum esse Barnabae, quem aposlolum ,
Primum argumentutn examinatur.
vimm apostolicum, unum ex septuaginta, et Pauli
Qui Epistolam banc Barnabae abjudicant, bis n i adjuloreui appellat. Haec vidcre est in illius Slroma- tuntur argumenlis. E l primo quidem i i Eusebii attum libris secundo , quinto et sexto . Glementi
que Hieronymi, qui eam ad apocrypha et spuria
aulem prseceptori suo subscripsit Origenes : ac ablegant, auctoritale a nobis superius allata ulunpostca Gregorius Nazianzenus Origenis ipsius verba
tur. Docet quippe idem Hieronymus" : Apocrypha
transcribendo, in eadem quoque opinione se fuissc eorum non et$e quorum litulis prcenolanlur: vel, ut
haud obscure signiiicavit.
addit Gelasius papa, aliquo inficiuntur errore. Alii
Vcrum advensus Clemenlem pugnare videlur Eu- g tamen negant Eusebii Hieronymique de Barnabae
s e b i u s " ; quandoquidem ubi de ejusdem Glemcnlis
Epistola verba debere allerulro sensu accipi. Non
Operibus sermonem inslituit : In iisdem, inquit, quidem primo, cum Epistolam banc Barnabaj nolibris affert testjmonia Scripturarum, quce nonmllis mine inscribi non iniicienlur, ac Hieronymus eam
repudiantur, nempe ex Sapientia Salomonis, iiem ex a Barnaba composiiam esse afDrmet. Neque seEpistola Clemenlis ac Barnabce. Et paulo p o s t : cundo, cum illaoi non tanlum omnis erroris experIdem in libris omnium, ut uno verbo lem, sed etiam, ul ait Hieronymus *\ ad adificaliodicam , ulriusque Testamenti scriplurarum conipen- nem Ecclesicc perlinentem agnoscant. Eo igitur sensu
diosam instruit narrationem, ne illi* quidem prceter- eam uterque spuriam et apocrypham esse dixit
missis seripturis, de quibus inter multos ambigilur, quod inter canonicos divinae Scripturae libros non
Judas Epistolam, el Barnaba, ac reliquas calholicas adnumeretur.
Epistolas intelligo. Tum denique ex sua sic ipse
Verum ex posita olini ab Augustino regula ursententia pronuntiat : Pro spuriis habeiidi tunt
gent eorum adversarii; ca quaeque scripla ab Eceliam Aetus Pauli... Barnabce Uem Epistola. Unde
clesia recipi debuisse, quae a quolibet aposlolo proinlelligas Eusebium , quorumdam antiquioruni vediisse constiterit. Inde quippe sanctus ille doclor
s.igiis inhsrendi), EpistoLam Barnaba, pro sp.iria
^
p
,
habuisse. Hieionymus v e r o illam inter Scripiuras
Andreae et Joannis nomen praeferentes, apocryphos
apocryphas amandal. Uterque porro Nicepborus,
esse p r o b a t q u i a $i illorum estent, recepti euent
Conslantinopolilanus scilicet atque Calixlus, E u ab Ecclesia. Quod si respondeas quosdam pulavisse
sebii verba sensumque expressil: sed quxnam sit
banc Epistolam inter Scripturas canonicas ab O r i Eusebii ac Hieronynii de apocrypborum deOnitione gene computari, aique eo in numero in antiquis
opinio adhuc esl in controversia.
earumdem Scripturarum catologis reperiri : insta, T
19
>0
a d v e r s a r i u m
e l
r o p h e U r i l l n
i b r o s >
11
ARTICULUS IV.
Sententia recentiorum.
bunt iisdem in catalogis alios itidem libros repe*

r i r i , qui pro canonicis nunquam habili suut; atque
Quantum ad recenliores, Hugo Menardus, Bene Origenis verbis id quod aiunt, nullo signiflcari
modo contcndent.
diclinae genlis monacbus, dc bac Epislola sic senRespondent itaque alii secundum Augusiini ment i i " : Jure, inquit, inler scriptura* apocryphas
lem , non omnia omnino apostolorum, vel polius
citatis aucloribus connumeratur; tum quia an Barnabcs 5t/, incerlum esi; lum quia qucedam reperiun- aposlolicorum viroruni, sicuti BarnabaB , scripia i u
tur,
qwB difficullale
minime carent;* siquidem non _ canonicorum numerum esse referenda; quandoqui'
,
1|
nulla: sunt in ea salebrcc, ad quas minus cauti dcm el Hber Hermae, et Clemenlis Romani Epislola
offendere possinl. Nec ulli, subdit, mirum esse debunc in nomerum minime refcrunlur. Addunt
bet, quod illa nec a Cleraente, nec ab Origene apo- praeterca noa eo ipse scriplnni aliqnod pro canonico
babendum , quod ab apostolo qnopiam editem s i t ,
c r y p h a censcalur
siquidem knjntmodi auctoret
sed id iusuper Ecclesise definilione renuutiari deuluntur apocrypkiu Fluctuat animo Cotelerius,
bere asseverant.
summisque se att difficullalibus pr^pcdiri quomi
Nos autem Augustini roenlem ex alia, quam de
niift BarnabaB eam atlribual, quam tamen Slli omlibris apocryphis staluit, certiori regula explicannino abrogare non audel. Re autem perpcnsa, iu
dara cese censemus. Gum enim ipse accuralius debunc coneludit modum : Ego magis inelino, ut een$eam non esse apostoli; profkelurque se gralias iis finitquis liber dicendus sit apocryphus" : ScrtpturcB apocrypha, inquit, nuncupantur, eo quod
babilurum, qui voluerinl certiora proferre. Natalis
occuita earutn origo non claruil Patribus, quibus
vero Alexander, memoralusque Moynius illam Bar
Vidc supra Teslimonia veterum.

Lib. vi J7tr., cap. i 3 . " lib. m , cap. 25.
Ibid c.
U.
De script. eccles. " Praefat. in Epist. Barnab. Epist 7 , ad La3lam. " De tcript. eccles.
Lib. i , coiilra advers. Legis et Prophet., cap. 20.
L i b . xv De eiviiaU Dtx, cap. 23 , 4.
17
18
e 0
11
1 6
67H
677
P R O U GOMENA.
usque ad no$ auctorilas veraeium Seripturarum cer- i contrariae sententiae propagnatores ac patroni retmima el noti$sima successione pervenit. Ex hac au- spondent, ha^c verba non omnino ad litteram , sed
tem libri apocryplii definilione recle adversario benignius accipienda, nihilque aliud sonare quam
apostolos, quod quidem verum est, ante conversiosuo, libros Andreac et Joannis objicienti,respondet,
eos plane esse apocryphos; quia si ab iis quorum nem suam multa magnaque peccasse.
tania erat apud Ecclesiam auctoritas, vere proNos vero hoc idem argumenlum ab Origene jam
diissent, id et Patribus pefspeclum, et ab Ecclesia olim fuisse diiutum respondemus \ Cum enim forfuisset receptum. Quapropler cum e contrario tasse Celsus ex iisdem auctoris nostri verbis occaorigo epistolae Barnabae Patribus, iiimirum Gle- tionem, ipso teste Origene, arripuissel, ul apo$toio$
menti, Origeni atque aliis claruerit, ex allata A u - infames et nequissimos diceret, Jesum ad apostolicam
gustini definilione inter apocryphas scripturas an- functionem elegisse homines omni iniquilate iniquiores; sic illum, et quidem apposite ad rem nostram
numerari non debet.
confutat: Quid igitur absurdi, si Jesus oslendere voARTICULUS VI.
lens humano generi quantum ejus medicina contra
Secundum argumentum expenditur.
pe$le$ animarum polleat, infames et nequmimos eleSecuodum argumentum , quo ba?c Epistola Bar- git ut morum purissimorum exemplum fierent amnaba abjudicetur, inde desumplum esl,quod videa- plectentibus ejus Evangelium. Nibil ergo absurdi,
tur incredibile apostolum eas seripsisse, quas ibi nihil Barnaba indigni, nec nimium hyperbolici in
legimus, coactas nimirum allegorias, enarrationes bis verbis esse vir sunimae erudilioiris Origenes arScripturarum minus verisiiniles,anilesque deanima- bitratus e s t : Hieronymus autein banc senlentiam
libusfabulas.RespondetHamondus, Gnosticot, Scri- viro aposlolico ita dignam credidit, ut in libro conpturce tacrce mystiee inlerprelandce facultatem sibi
Ira Pelagianos scripto, eamdeni Ignatii martyris
arroganU$ multa Veieri$ TesUmenti te$timonia ad im- nomine laudare non dubilaverit.
puros tuus accommodasse tiinc Barnaba$ hac fere
ARTICULUS VIII.
universa Epitlola $ua Veieris Instrumenti loca quatnMoynii conjeclum discuiiuntur.
plurima myslice, etiam cabaliilice exposita, GnostiMoynius aliis quibusdam contra eamdem epistoeorum doctrinis opponit.
lam pugnat conjecluris : quae quidem quamvis sint
Respondent alii Clementem Alexandrinum, O r i levissimx, tamen cum nullus hactenus iis respongenem , aliosque qui hanc Epistolam Barnabae addisse legaiur, pro more noslro, ne quid relinquajudicant, nibil coactum in ejus allegorns, nihil non
mus inlaclum, iNas singillatim examinabimus. A U
verisimile in enarrationibus, nihil denique fabuloitaque : c Haec epislola si esset Barnabae, illam non
sqm in ea reperisse; imo nibil quod non aposlosecus ac Evangelium Matthaei tumulo suo condi
licum virum, nihil quod a Baroabae ipsios stylo
jussisset. Verum quis Moynio Barnabaro Epistola
alienum aliquid, aut illo indignum prae se ferat.
suae exemplar semper, aut saltem, cum mortem
Quapropter quosdam nostra aeutis viros temerilatis
obiit, secum asservasse patefecil? Num moris est
audacter incusant, qui de stylo apostolicorum scriapud homines epistolarum suarum sic apud se serptorum melius quam eorumdem discipuli, aliique
vare exemplaria? Bemus tamen Moynio penes mosuppares, aut ejusdem aetatis homines, se judicare
rientem Barnabam fuisse Epistolae suae exeraplar :
posse confidunt. His adjiciunt illud fuisse Jud&onunquid ergo lqcubrationem suam vir modestissirum ad Cbristianam fidem, sicut ipse Barnabas,
mus eodem in pretio ac Mattbaci Evangelium babenoviter conversorum ingeniuro; ut Scripturas sabat? Si id contendat Moynius, diccmus eum ideo
cras allegoriis ac mysticis enarrationibus inlerprecum hoc Evangelio, non autera cum sua Episiola,
tarenlur, multaque in animalium proprietates obsepeliri voluisse; quia illud bistoriam vita3, mortis,
servarent.
ac miraculorum Chrisii, quara semper prae oculia
Addemus, nos paulo post dcmonstraturos hanc | babuerat, compleclebatur.
Epislolam si Barnabae non sit, auctoris esse ejusInstat tamen Moynius apocryphos libros ab audeoi cum illo, aut certa proxirase aetalis. Nemini
ctore nostro citari. Quid inde? Nonne el doctissirai
autem vero videbitur simile scriptorem pium et
\iriPaulum etJudam libros ilidem apocryphos laudocltiui, viris apostolicis coaevum, quique quomodo
davisse fatemur? Nonne et Paulus jipse ethniaposloli Scripluras exponerent, apprime noveral,
corum, quos apocrypbis ab aucfore nostro ciialis
ab eorutn stylo, et scribendi interprelandique mepraeslare nemo dixerit, attulit auctoritatem?
tbodo hac in Epistola penitus descivisse.
Urget a d h u c " Barnabam Episiola3 ad Hebraeos,
nomine Pauli praenotatae, fuisse auctorem. A t q u i ,
ARTICULUS VII.
inquit ille, non video quaxe secundis curis argumenTerlium argumentum examinatur.
tum istud iterum perlraclasset cum quadam primjg
Tertium argumentum est, Barnabam modo tam
hyperbolico iion vocaiurum apostolos iniquissimos delibatione, quasi inEphlola ad Hebrceos viateriam
islam nimti perfunclorie, tjUnusque feliciter essei
hominum, et super omne peccatum peccatores. At
f
3 9
L i b , conU CeUum.
" L i b . cit.
67U
prosecutus.Neque hoc argumeulum priore validius

est. Primo quippe falsum est Barnabam hanc ad
Hebraeos scripsisse Epistolam. Deinde, esto, s c n pserit. Nunquid n o n potuit idem auctor duabus ad
diversos diversae regiouis bomines, quos iisdem
doctrinis et pra3ceptis imbuere volebat, datis epistolis, idem traclare argumentum? Denique nonne
idem auctor plures de re eadem litteras scribere *,
eademque in illis repetere et inculcare quandoque
cogitur?
Urget iterum Moynius hanc Episiolam a primi
tx secundi saecali scriptoribus, puta Glemente Bom a n o , Polycarpo, Ignatio etiaro in suis adversus
Judaeos disputationibus nullibi laudaum. Verum
quas alias iidem scriptores aliorum epistolas et
scripia citaverint, in mcdium proferre debuerat.
Quid vero, si ha3C Epislola in e o r u m manus n o n
veneril? Sed conjecturis non est o p u s ; certum
quippe est hanc Epistolam a Clemenie Alexandrino
saeculi secundi auctore, u l supra vidimus, cilari';
quod ad vanam objectionem plane diluendam satis
superque dictum sit.
Instat denique hauc Epistolam a Barnaba, q u i sub
Nerone martyrium passus est, scribi non poiuisse;
quippe quae post eversam a Tito Hierosolymam dala
fucrit. Atque hoc illud est quod in noiis et observalionibus suis argumentum inviclissimum et evidentissimum appellat. Id itaque paulo prolixiori responeione solvendam es(.
ARTIGULUS IX.
Quandonam licec epislola scripla sit.
Jam cnira quo tempore baic Epistola scripta s i t ,
indagandum. Qui eaui Barnabaa tribuunt, bi ante
*jus o b i t u m datam esse indubie pronuntiant. Quibus vero res i n ambiguo est, i i tamen illius auctorem lemporibus apostolorum floruisse vero putr.nt
eimilius. Denique qui a Barbaba profeciam negant,
eam post excidium Hierosolymitanum, sed ante finem secundi saeculi scriptam esse opinaniur. Moynius bis addit illam post necem Justini, qui anno
462 aut 163 martyr occubuit, et anle Tertulliani
mortem, quae circa annum 215 contigit, obsignau m fuisse. Neque tamen ille alia ratione opinionem
auam coDUrmat, quain quod nonoullae de cmissario
680
verunt diligentius h i ingenue fatentur apud a n t i quos scriptores nihil succurrere, unde quandonam
Barnabas ab Cypro insula redieril, vilamque martyrio posuerit, certo definiatur. Constat autem i l lum post Hierosolymam anno 72, aut juxta docliores chronologos 70 a Tiio destruclam, vilam poluisse producere. Pelrus siquidem et Paulus anno
tanlum 66, id est uno aut tribus post excidium flierosolymitanum aonis, martyrii palmam adepti sunt.
Nlbil ergo vetat quominus Barnabas iu Epislola sua
bujusce excidii feceril menlionein.
v
Certo autem cerlias est banc eamdem Epistolam

non solum ab Origene citari, sed etiam a Glemente
Alexandrino, qui, ut ail Eusebius, primis apostolorum temporibus proximum se fuisse testalur. Unde
conficitur Cleraentem, qui Epistolam hanc, sicuti
ex frequentioribus ejus ciuuonibus liquet, magni
acslimare videbatur, ab apostolicis viris, quis vcnis
illius auctor exsliterit, curiosius indagasse, nec difficiliter didicisse. Deinde idem Glemens circa a n num 200 fato funclus est, proindeque libros suos,
ubi banc Epistolam laudavit, in lucem prius eraiserat. Aiqui illam non ut recens aliquod, sed antiquae auctorilatis scriptum laudat, ideoque quam
putabat martyrio Ignalii anliquiorem. Quin imo
ubique pro certo ponit illam a Bamaba apostolo
scriplam, nullumque, quem nosset, buic opinioni
refragari. Tanti viri tantaeque eruditionis, ac temporibus apostolicis adeo vicini auctoritas, raaximi
certe apud otnnes debet esse ponderis; cuin in primis nulla firma raiionura argumenta, nibilque i l l i ,
nisi conjectura quaedam, parum valida opponatur.
Caeterum quantumvis Clemens in Epistolae auctoris
n o m i n e errasse diceretur, ex ejus tamen auctoriiate
invictissime demonslraiur illam vel ab uno ex apostolis, vel saltem ab aliquo ex proximis eoruiu
successoribus fuisse exaraiam.
Id quidem ex manuscriptis codicibus Graecis et
Lalinis confirmari potuisset, si qui o m n i n o incorrupti, ac verum Epistolae litulum praferentes ad
nos pervenissent. At in Graecis codrcibus capulejus
amputatum est, et titulus qui in Graeca Menardi
edilione legitur, ex Eusebio videlur desumptus. L a tinus vero bibliotbecaB Doslra? codex, qui omnium
Jiidaeorum birco caereraoniai in bac Epistola memo- D procul dubio est anliquissimus, hac tantum epirentur, quas sicut apud Jusiinum, licet de iis dis- grapbe inscribitur : Incipit epistola BarnabiV feliciserat, frustra qua3sieris, ita apud Tertullianum tan- ter, atque demum iu iine sic concluditur : Explicit
turomodo inveiiias. Yerum a quo didicit Moynius epistola Barnabce,
banc Epistolam penes Justinum unquam fuisse,
ARTICULUS X .
ipsumque eam legisse ? Fac tamen et habuerit el leAd quo$ hcec epistola scripta $it.
gerit, nunquid ideo omnes birci emissarii caeremolntegri autem si exslarent manuscripti illi codinias, ne iis quidem, quae in Episiola Barnabae oc- ces, nobis ulique non modo Epislolae hujus titulum
currunt, praBterrnissis, debuit commemorare? Nibil
indicasseni, sed eos eiiam ad quos illa directa est.
igitur hac negaliva conjectura magis frivolum, mi- ld enim sua non caret diflicullaie. Puiant siquidem
nusque ad rem aliquam asserendam idoneum.
nonnulli ex tola oralionis serie conjici posse eam
Quo porro tempore Barnabas obierit, incertuoi
ad Christianos missara Hebrseos, tenaces nimiru in
est. Unde nescio quid sibi velit Moynius, cum ex
antiquae legis, et ad Hebraeos esse inscriplam. V e communiori opioione asseverat illum sub imperio rum vel ex ipsa toiius Epistola?, a nobis superius
êronis martyrio affeclum Qui* enim id investigafacta synopsi, exploratum iit, ideo praecipue ad eam
PROLEGOMENA.
C81
682
tcrtbendam auctorem cjus impulsum ut eos ad

quos scripsit premumret, probiberetque ne ab iis
deciperemur qui Legero Moysis el Gliristi siroul servandam esse asserebarit. Atqui bic etror ejusdem
fere cum Christiana religione est setatis : illumque
noo solum Hebraeos, sed etiam haereticos, quales
erant Ebionita?, et Gcrintbiani, docuisse certissimura
est. Praelerea elsi a solis Hebra3is error hic disserainatus fuissct, poteranl lainen ipsi co quo flagrabanft religionis suae sludio, illum apud omnes curn
Hebrasos, tum gentiles ad Ghristianam fidem conversos ubique disseminare. Potuit ergo auctor nosler non ad Hebraeos UntummoJo, sed etiaro ad
Christianos, quos ab Hcbraeis vel luereiicis decipi
metuebat, suam dirigere epistolam.
Usserius quippe arcbtepiscapus Armachanus prfmam ejus editionem ex manuscnptis, quae muiuo
ab aliis accepe.rat, Oxonii anno 1642 adornavil. Sed,
Vossio teste, una urbis hujus parte paulo post igne
consumpta, hoc iucendio oronia editionis bujus
exemplaria perieruut. Unus lamen codex, flammis
ereptus, in bibliotbeca ejusdcm urbis, si qua edi|o
ipsius Gatalogo fides habenda sit, asservatur.
Haec priraa Episiolae nostrae edilio doclis i u parum innotuit, ut eam ab Hugone Menardo priiuum
editam vix unus aut alter non agnoscat. At certe
omnes facile concedenl eum primum fuisse, qui
illam lypis mandatam nostri juris fecerit. Is enint
cura incidisset in manuscriptum Latinum biblioihecae Corbcianae, annorum plusquain 900 codicein.
Objicitur lamen Tertullianum Epistolam Pauli ad aliumque Graecum, iuler Thuriani scripta Romas
Hebreeos citasse Barnabx nomine; fonitan, in
inventum, a doctissimo Sirmondo accepisset, ex
quiunt, aecepto rumore de Epistola quadam Barnaba utroque exemplari ad parandam editionem suam
ad Hebrctot se non visa ? Sed hac objeclione lc- tolis viribus incubuil. Sed collalis codicibus, aliera
vis conjectura alia mijlto leviori probatnr. Verum- Epislola3 parle in Latinura versa, variisque obserenim?ero si Tertullianus Epislolam ad Hebrseos
valionibus compositis, priusquam aliquid prelo
Barnabse assignat, eamdera alii Lucac, alii Glemenii
commilti potueril, immatura morie exslinctus esi.
adjudicaM. Nuuquid ergo in hanc sententiam abieQuapropter Lucas Dacberius parata? ab illo ^ditio*
runt: forshan rumore acceplo de Epistola quadam nis curam in se recepit, eamque praemissa a se
Lucm vel Clementis ad Hebraos se nonvisa? Quid praefatione anno 1645 absolvit.
bae conjectura futilius? Dicendum igitur Epistolam
Anno subsequente Isaac Vossius iterum eamdem
ad Hebraeos a Tertulliano Barnaba3 no'mine idcirco Episiolara ex tribus manuscriptis, uno bibliolhelaudatam, vel quia eum vere puiabat ejus Epistolae cae Florenling, altero Vaticanae, terlio Tbealinoruni
auclorem, seu polius mavis, inlerpretem; vel quia
Romanorura, Amstelodami emisit in publicum. lit
cura Ulam ab aliquo Pauli socio et discipulo scri- ^ his autem omnibus codicibus manu exaratis E p i ptam crederet, id nulli poiiori jure quam Barnabae
stola caret initio, alque uni ex Ignalii Epistolis
tribucndom judicavit: vel deniqae aliis frelus conproxime, et absque titulo conjungitur.
jecturis, ex faUt) auctorum aut codicum manuscriCotelerius anno 1672 ex Sirmondi ms. Grseco
plorum.erranlium tesliraonio desumptis, quas jam
codice, de quo ante diximus, illam rursus edidit
divinare promptum non est.
novaque versione, antiquiore tamen non omissa
Porro si certo deQniri non possit qai homines, donavit; praiixilque Opcribus $anctorum Pattum,
eujusve regionis ii fuerint ad quos hanc Barnabas qui temporibut apostolorum floruerunt. At multa
misll Epistolara, conslat lainen eos Christianos biijus edilionis exemplaria iucensis bibliopolx apofaisse, qui in assequenda viue Gbristianae perfethecis, igne consumpta sunt.
ctione profcctus aliquos j a m fecerant, quosque ut
Denique Moynius cum Rolhomago Leisdam domagis ac magis in ea prolicercnt, adbortatur; quos cendae theologia3 causa se cootulisset, ibi eamdem
dertique admonet, caveant sedulo ab hacreticis, qui
Epistolain inter sua Varia sacra edi curavit. Ultivanis argutiis subtilitalibus legem Moysis ac
mam autem banc editionem ille ex codice manuGbristi simul observandam aliis suadere conaban- scripto Florcnlino, quem in Hollandiam Rullaûs
l u r . Quamobrem idem auctor noster eos toia epi- D altulerat, et in quo haec Epistola uni ex Ignalianis
slola eua coutra haereticorum illorum errores muabsque litulo et principio conaectUur, se adoruasse
oit, ac Cbristianae pietatis praeceptis informat.
tesiaiur. Quod sane magno nobis indicio est bunc
ARTICULUS X I .
manu exaratum codiccm uon alium esse a primo cx
Dc huju$ EpUtola fortuna, et variis ejus editio- iis tribus queis Yossium in accuranda sua editioue
nibus.
usum esse diximus. CaBlerura utrique Vossius et
Epistola haec forlunam babuit variam, m i r u m q u e Moynius noo aliam versioncra Laiinam, quam anliin uiodum mutabilem. Cum enim tanto, ut supra quiorem, a Menardo invenlam et adornaiam, atque
diiimus, splendore et secundo et duobus, ac forsi- a Dacberio editam adhibuerunt.
tan eliam tribus sequentibus Ecclesiae saBCulis m i ARTIGULUS XII.
cnisftet, deinceps ita evanuit, ut praeter u l r u m q u e
De notis et oburtationibm in kanc Epistoiam.
Nicephornm, qui verba Eusebii aut saltem eorum
Singuli barum editionum auclores Epistolam
sensum descrlpsere, vix atiua de ea mentionem feclsse reperiatur. Noetro tandeui saeculo Graece et L a - illara notis et observalionibus suis illustrarunt.
line variis in Bibliothecis feliciter inveula, e tot sae - Quas edidit Menardus, eae fere oranes vel ad corjrectionem explicationeuique textus, vel ut illa siyii
eulorurn tenebris emersiu
9
PATROL. G B .
U.
22
*8S
esse apostoHci pfobetar, tenducunt. Nonnullas ta-

men qtiaftdoque admiscet cruditionis suae testes, ex
quibus facile iritelligas mullo perfertiorem fiitnram
fuisse ejus editionem, si per moftem viro lam docio
nd umbilictim fllam pcfdticere Hcuisset.
Nullus Vossio paticidres bfevioresqufe ito banc
Epistolam adnotationes edidit;nec flle quidem prolixiores faccre consuevferat. Omnes fere correclionem texlus spcclant. Quaxlam, sed paucissima,
quosdain obscuros locos explicanl; atque in illarnm pracipua observalione disputalur, quo spinarum genere corona Cbristi patientrs coropacla
fuent.
His multo plur&s longioresqtte 1n banc Eptstolam animadversiones a Colelerio compositx *sunt. ^
Sed oplandum sane, o l in iis quae non minus qtiam
septem supra triginta numerantur, vir llle erudilug
ab aucloris scopo non ita saepc digressus fuisset,
fcuisque non tam facile indulslsset conjecctiris.
Moyuius postremus omnium notas observationesque divulgavit in hanc Epislotam, caHeris omnibus longe ditfusiores, rautseque prolixitafls, Ut ad
solam erudilionis s u , prfleserlim Hebiaica?, oslentationem compositae videantur. Nulla qiiippe est
observatio; ubi non siol digressiones, et saepe ex
ipsis digressionibus ift alia fit iterum digressus, ita
ut textus auctoris, notis obrutus, lectorura oculis
evanescat. Ncc ille quidem alia ratione se lot lamque diffusas animadversiones publicasse innuit;
nisi quia praerepla sibi occasione typis mandandi C
noTam Operum Josepbi, quam a longo tempore moliebalur editionem, quidqnid magis erudituin, ma^
gisque curiosum ad eam perficiendani prseparaverat, boc in notas observationesque suas congeretidom esse putaverit. Non contemnirous viri docii
erudillonem, sed prudenliori judicio ac locis aplioribus collocanda erat.
rueruni. Gur ergo in Scr Ipturis sacris, qoibus C h r i stus praedicabaitir, exponendis tara turpiter errasse
criminuntur? Nunquid ultimae nostr astatis homines in iis explicandis doctiores sunt el acutiores,
quam illi qui ab apostolis vel ab eorura discipulis
suscepti et educati, in eorum scbola scienliam Scripturarumdidicerunt? Caveant inconsiderati Patrum
accusatores, ne vano litleralis sensus, quem ubique
venditant, pralextu, a littera occidente percussi,
in caecitatis errorem, quem aliis temere inurunt,
ipsimct prolabantur.
Observahdum praeterea atictorem nostrum quaedam ulriusqUe Testamenti citasse lestimonia, qaae
cnm in saciis libris tion reperianlur, illa a Judaeorum Christianorumque traditionibus desumpsisse
existimandum esi. Quaedam vero ex quarlo libro
Esdrae p r o i o l i l : sed illum censoria Moynii nota
male inustum ex his, qtia de boc scripto in ttosiris
ad Ambrosii Opera admonilionibus dispotavimue
quivis facile intelligat.
if
Adnolandum quoque ab auctore nostro aniiqdoa

non tantum baereiicos expugnari, sed eliam implos
noslri sseculi Socinianos, contra quog Ghristi divinitas ift bac Epistola invictissime asseritur.
Nonne enira ibi Barnabas illum aperie terrtfiiai
Dominum appelJat, huncque ipsummet esse leatatur, cui a Patre suo selerno ante mundi creaitonem
dictuna e s l : Eaciamm hominem ad imaginem et t-
mitiludinem nostram ? Sed praistat eum verbii euis

loqucntem audire: Et ad hoc Dominu$ suttinuitpaU
pro anima noslra, tum $it orbis terrarum th
minut, cui dixit d)e ante coHttUutionem uBculi:\Faciamu$ hominem ad imaginem et iimilitudinem no$tram. >
Quid vero qnod idem auctor noster non modo
solem opus manuum eju$, scilicet Christi, asserit s
sed in ipso et propter ipsum esse omoia diseite ptonuntiat: Habet tliam, inqtiit, in hoc gloriam Jet*,
ARTICULUS XIH.
quod in ip$o tunl omrtia, et in ipsum.
Nov<Bvb$erDatiOne$ in hanc Epittolam.
Denique ne plura alia passim in hacce Epistola
siroili modo diclata congeraraus id lantum juvat
Si quid nobis tot lamque diversis observalionibus addendum supereesel, Cbristiana liberlaie cum subjungere, quo Cbristus in cordibus nostris, tanMoynlo aliisque nonnullis de eorum contidenlia ex- quam in teinplis Deo consecralis babilare diciitir :
Quia oportebat eum in carne apparere, et habitare in
postulareHius, qua el auctorein nostmm et antiquissimos Ecclesiae scriptores eo arguunt, quia plu- ^ nobis; templum enim $anctum fratra mei Domino
res Veleris Testamenti iocos de Messia iuterpretati est habitatio cordu no$lri.
Quieautem, amabo te, nisi jam pnejudlcata o p i sint, quos illi ad eum minime respicere arbitranione plane obcsecatus homo, negare audcat hac
baniur. Nibil enim hac accuealione nobis videtur
omnia ab auctore nosiro fton de alio scribi unquam
iuiquius, nibil plane absurdius. Censlal siquidem
Cbristum aposlolis et discipulis suis sensum, ut ait potuisse, nisi de vero gerroanoque Dei Filio, qui
Scriptura ipsa, aperuisse, ut intelligerent Scriptu- ejusdem omnino cum Patre suo sit naturse et sub*
stanlia, ipsique perfecte phneque coaeternus?
ras
maxime vero illos ejusdem Scriplurae locos,
Animadvertendum denique banc aucloris nostri
qui adventum ejus, mortem caateraque ipsius facta
Epistolam adnosintegramnon pervenisse: siquidem
prRDuntiabant. Atqui apostoli ei discipuli Christi
Grci codicesmaiiuecripti tiiulo et priiicipio carent,
eosdera Scripturae sensus, quos a divino praeccptore
pluribusque scaieni erratis, qua nisi aliorum ope
suo acceperani, suis quoque discipulis, id eat aucodicum emendari non queunt. codice Laiioo
ciori noslro, aliisque ejusdem s ? i scripioribus ape9
" Luc. xxiv 45.

9
" Admonit. ia lib. S. Ambros. Dt bon. mort.
PROLEGOMENA.
86
secunda~pars Epistol deAcit; primae vero additus Graeco habcnlur, ab ipso pratermiesa sunUQuaest fiois, quasi nibil ampliua desideretur. Vetus aupropter ille vcl iu mutilum codicera incidil, vel data
tein interpres Lalinus orottia aucloris verba
optira qusedam omisit, vcl denique auctoris sui senreddidit, et nuiinulla aliquibus in locis, qu# in
suui non asscculus esl.
VI
(GALLANDIUS, Vtt. Potr. Bibliotheca, t . 1 , Venetiis, 17$5, in-fol., Proleg^ p.
IXIX.)
CAPUT PRIMUM.
viris illiutribtu edidil, dc ejus Epislolae auctorilate,
_
.
. _ . .
.
.
.
non auiem de atictore, aliter censuisse exislimatur.
Num S. Barnabas auctor sit Eptstolte qwe sub ejus
. . .
~
. . r
nomine cSrcumfertur. Clemens Alexandrmus et c efiim lbi *: Barnabas Cyprtus, qut et Joseph
Origcnet eam Barnabce atternnt. Ilieronymut ilem,
Leviles, cum Paulo genlium apostolut ordinalu ,
cujuiteiUmomumed^
i
Ecclesi* pertinentem Ep\tebtt Cfe&artensts locus expemus.
D
.
.
$lolam
composutty
qum
tnter
apocrijplias
legitur. Quem in locum scite Pearsonius* scnplurat
: t BatInter vetuslissima sseculi ecclesiasiica monunabce Epislolam fuisse tradil ( S . Hieronymus) noti
roenta, tertiu.ni locam occupat Epistola quae sub
ipsi s u p p o 8 i l i t i a m , aut spuriam; ad cedificationctk
8 . farnabae liomine circumfertur. De auctore haud
EccUiim pertinuisse asseril; non iiaque baereticam
una est scriptarum tum veterum tum recentiprunt
p u t a v i l : lectam taiqen tnter apocryphat scripturai
sentenlia.
docet, nec ab Ecclesia repudialam innuit.
Ut autem biot exordiamur^ s&culo u desinente
Quod autem Hieronymus Epistolani Baruabae ad
Clemens Atexandrinus plerisque in locfe* supra i n apocryphas scripiuras amandet, IIOII usque adeo
ter vetertirri testimonia relatis, banc Epistolam C O I T negotium facessere debel, ul slatim aduSlerina cen
etanter Barnabae attribuit, el quidem apottolo, \%
senda s i t , ipsique appslolo abjudicanda; quam
apoitolico, uni ex L X X Domini discipvlis et Pauli
contra fuisseab eo composilam perspicue tradit
mdjutori, ut ipsemet eum appellat. Quin et in librits
saactus doctor. Idque ut clarius adbuc paleat,
, Eusebio tesie " - , compeudiosam
exemplo illustrabo. Legitur in Decreto Gelasiano":
Novi Testamenli Scripturarum enarrationem iustiluens idem Glemens, Barnabae item Epistolam eas in- C Historia Eusebii Pamphili apocryplia. Cedo> statuilne
ter recensnit. Alicubi tamen presbyler Alexandriuus bis verbis sanclus pontifex tlistoriam Eusebii ec+
tonsilium routasse videtur: dum enim ex eadem clesiasticam episcopo illi Capsariensi fuisse suppo*Epistola nonnulla d e l i b a t B a r n a b a e sententiam
sitam? Minime omoium ; at id solummodo edicere
interdum respuit; quamvis lanti viri reverentia
oluit Gelasius, Eusebii Hi$ioriam non esse publice
tactus, ejus nomini parcat, u l post Gotelerium Pot- in Ecclesia legendam, dum apocrtjpham declnravit.
terus admonuit.
Nimirum bujus vocis vis et nolio probe
Clementem Alexandrinum praeceptorem suum
lenenda, ut res ejuscemodi rtte expediantur. Gonsecuius Origenes, circa medium saeculi m , n o n siat enim inter erudilos, vocem istam non uno
Bolum a Barnaba scriptam putavitEpistolam, verum
sensu accipiendam. Rem fuse pertractat inter aliue
etiam catholicam vociravit, et Scripturm nomiiie Svicerus * ; sed brevius exactiusque c l . Foutanii n s i g n i v i t . Sunt inquit, prtelerea (sicut in multis
n u s " : c Apud jreteres Patres, i n q u i l , apocrypha
Scripiurce locis invenimtu) etiam uiriusque partit
ea vere sunt, quae canonici$ opponuntur. Hinc A n tel utriusque vm fautores quidam et adjutores annalium parens Baronius * , apocrypha es$e ait,
igeli, etc. Quibus uimirum verbis a d Epistolae n o - quasi non hagiographa; non tamen, ut ea (GeJashis)
strae caput 18 digitum intendisse Origenem liquet. D ub Ecclesia omnino proscribat. Auguslinus t r a d i t "
ea denotari nomme apocryphorum, quct ab auctori In e a m d e m p o r r o sententiam de Barnaba Epistolae
tate canonica diligenti examinatione remota sunt.
auctore ivisse quoque S. Hieronymum jure quie
dixerit, Glementis fortasse Alexandrini vel potius Duplex enim erat scriptura: canonica, cuj.ua auctor Spiritus sanctus; ei apocrypha, cujus auctor
Origenis sive aucioritate sive exeroplo permolura.
homo solus. Bla publice in Ecclesia ; bc non Ua,
Siquidem in opere De interpretatione notninum Hebraicorum inter Novi Testamenti libros Epistolae legi poterat. Quare librum apocryphum esse, idem
eeuseiur alque auctoritate carere, qua publice in
quoque BarnabaB locum ipse dedisse comperitur.
Eccle$ia> u l canonica legunlar, legi possit. Duplicis
Opus illud scribebat doctor maximus anno 388.
Deinceps vero, anno sciiicet 392, quo librum De enim generis apocrypba Gelasius enumerat, orthov
(ed
ficationem
Mnll
" J ^ v *** ecclt. lib. v i , cap. U . " Clement. Alex., Pmdag., lib. , cap. 10, p. 221, edtt. Oxbn.
Vl ' g e n . Explanat. in Eput. dd Rom. i , 24.
Hieron., De vir. illuur., cap. 6. * Pearson..
Vmdtc. Ignat., part. i , cap. 4, pag. 289*
Gelas., Decr., cap. 4.
Svicer. Tkes. eccL. . ,
tom. I, 457. Fontanin., Jftff. Aquit., lib. v, cap. 11, 8, pag. 354.
* Baron., ad an. 31, 9.
Aug., De Cmt. Dci, Ub. xv, cap..23.
E
se
0 r
, T
% l
687
088
doxorum etJiamticorum. Haec omnino rejiciuntur: in praecedcnli capite recenset Epistolam Judae et
iHa canonicis opponuntur, et publica lantum, ob
reltquas alias catbolicas, item Epistolam Barnabx;
uaevos quosdam , in Ecclesia lcclione privanlur.
quas tamen nemo inter apocrypbas scripturas meHacleiius \ i r cruditus. Itaque dura Hieronymus rito recensuerit.
Non est ilaque cur Eusebii auctoritatem tantopere
Epistola,ra fuisse a Barnaba compositam scribit,
urgeant nonnulli recentiores crilici, quo Epistolam
qum inter apocryphas scripturas legilur, ejus verba
nostram Barnabae abjudicent. Tanlum enim abest
sic siit accipienda, ul veie a Barnaba compositam
Epislotam asseveret, qua*. lauien inler canonicas ul illam Eusebius spuriam , adulterinam, suppositiliam esse existimaril, ut maxiine etiam integram
scripturas minime adnumerelur. Fruslra cnim est
B a s n a g i u s d u m nobis suadere conatur Hiero- sinceramque agnovisse dicendus s i t ; quippe qui
iiymum populariter fuisse locutum et liluli habita eam recenseat inter libros , in quoralione, non pro rei vcritale, dum Barnabam com- rum albo refert etiam * Epistolam qutt dicitur Jacobi, et qweJuda, et secundam Petri; Joannit item
po$uU$e banc Epistolam litlcris iradidit.
Veterum teslimoniis huc usque allalis contraire alteram et tertiam, nec non Epislolam ad Hebraro*
videtur Eusebius, qui Barnaba3 Epistolam el Apoculypzim. Uno verbo, dc Epislola lantum
accenset . Verum * improprie, inquit Valesius, auptorilate, num scilicet in sacrarum Scripturarum
boc nomen usurpal Eusebius, pro libris scilicet qui canone reponenda esset, cum nonnullis veteruni
ambiguic sunt auctoritalis ; cum dici debeant ambigebat Eusebius, ut pluribus evincit Tillemont i u s Q u i b u s addas velira, ab auctore qitoque
libri adullerini, et ab Iiaerelicts conllcli. Quod ut
luanifeslius appareat, intelligenduoi est tres species SticbometriaB quae Nicephoro C P . iribuilur, inter
esse librorum sacrorum. Alii sunt exlra controver- eas scripturas quae , Barnabae Episiosiara vcri : alii exlra controversiam f a l s i : terlii lam recenseri. Quio et in autiqua Sticbometria
L a l i n a , in praefatione ad Barnabam a tiolelerio
siint de quibus inter anliquos ambigitur. Hi postremi dici nou possunl, cum a multis babili edila, eadem Epislola post Epistolam Judae atque
sint pro veris. Reslat igitur, ut secundi dicantur ante Joannis Revelalionem ei Actus apostolorum
relata conspicitur.
sivc adullerini. > Haec vir ille doctissimus.
Enimvcro poslquam Actus Pauli,
Cum igitur ex vetuslissimorura Patrum testimoBaniabai Epistolam aliaquc nonnulla retulisset niis constet, Epistola nostrae auctorem fuisse BarEusebiu3, staiiin subdit: His adjunge, si lubet, nabam Cyprium , aposlolum, teslem apostolicura ,
Joannis Revelalionem, quam nonnulli ex qlbo Scriunum cx L X X Domini discipulis et Pauli adjulorem;
*
^
'
*
*
pturarum expungunt; alii vero inter librot omnium in nibilum abit Christiani Schotani Agraentum, qai
duos Barnabas distinguit ; quorum < alter fuerit
consensu probatos adnumerant. Verunitamen eertum est, codem Eusebio leste , Apocalypsitn nuu- ex evangelistis et coroitibus aposlolorum, alter vero
quam interlibros sive adulterinos fuisse re- e subliniioribus apostolis, id est propric ita appellaiam, seti lantum inler eos qui sive latis. Cui quidem erudito viro bacc Isaad Vossii
dubii habebanlur. Cum igitur hic utatur verba regerimus^ : c Unde babes, inquit, quoddoo
episcopus Caesariensis, aliunde sententia ejusdem fuerint Bamabae inter apostolos aut apostolorum
est repelenda. Quid plurat Eusebius deinceps seip- discipulos ? Unde item babes quod unus ex subli*
sum cmendat: eamdem enim Barnabse Epistolam, mioribus, hoc est e duodecim fuerit apostolis, non
quam modo vidimus ab eo attributam, mox auleio e L X X discipubs, uti babel Clemeus Alexan adjungU in haec v e r b a " : - drinus ? Ego vero quod scripsi, id ipsum conficraat
* inscriptio hujus Epistoiae, in qua Pauli * appellatur : confirmat Hieronymus in Catalog0
, * Mcriplorum eccletiasiieorum, e t c , ut mirer quid te
u
, \ - j> raoverit, qaaoiobrem duos Anxeri* Barnabas. Ne, \ : i n iitdem libris () a/fert.que magis proficit Tentzelius * ; qui nonnullie le*
(Glemens) te$limonia tcripturarnm, quct nounuUit
vibus conjecturis adductus, in eam sententiara derepudianlur: nempe tx Sapientia Salomonis, et venil,
ex
Epistolam nostram Alexandriae in igyplo
ea quct dicitur Sapientia Je$u filii Sirach: item exextremis Adriani temporibus, ab aliquo schola: caEpistolaad flebraos, et t% Clemenlit ae Barnabtt
tecbettcs Alexandriiwe doclore subBarnabae nomiEfnitolis. Et paulo post his gemina proferl. Ubi d . ne fuisse c o n f i c u m . Moyniona praeterco, qui ejusYaiesius ad rem nostrara haec adnoiat: t lnter - dem Epistolae auctorem facit S. Polycarpum Smyr scripturas Eusebius, lum boc loco, lum
nensem anlisiilem, eo tanium nomine quod in ma10
"Basnag*, Annal. polit. eccles., ad

Mbu Y I , cajp. 15 et 14.
l d . , ibid. lib.
not>t. 6, in S.Barnab., p. 658. Scbotan.,
Append
tpend. ad lib. de L X X Inil., p. 143.
b i i c . , bibl. CT. , lom. , . 173,174.
M
%T
an. 50, 54, Euseb., Hi*t. eccl., Hb. m , cap. 25. ** Id., ibid.
m , cap. 24, 25, et alibi. " T i l l e m . , Memoir. eccL, tom. 1,
Diatr. de auctor.Vers. L X X / . , cap. 4, p. 118.
le. Voss.,
* TenUcl, apud Fabr. Bibl. Eccles. p. 42, 10. Videsis Fa*
u
4 8
OMENA.
60|0
, Rabbinoruraque malignis interprelamentis compa
real, olim tamen quando in omni synagoga bebdomadalim non lcelae tantum, scd et enarratae crant
scriptura, Midrasch iste mysticus sive evangelicus
Yeteris Inslrumenli sensus, uon mtnue omoibus i n notuit quam ipse sacer texlus; et proinde non m i nus idonea suppeditabat argumenta ad convincendos Judaeos, quam ea quae ex diserlissimis sacrarum
lillerarum vocibus fuissent deducta... Et si forle
aliqua apud auctorem nostrum occurrunt quae longius peliia videntur, illa ipsa aul eorum saltem vestigia in Epislolis Paulinis quis poterit reperire.
Haclenus illc. Hinc factum ut cum viris doclis concludam, vetuslissimog Patrum, Glementem Alexandiinum, Origenera, cacleros qui Epistolam nostram
lanquam sincerum Barnabae fetam agnoscuut, nibil absonum in ejus enarrationibus, nihil detorlum, coacium nibil in ejus allegoriis, nilitl deniquc
viro aposlolico indignum in ea detexisse; adeoquc
tiiliil quod ejus aetatcm non ferat: u i proinde rainime audicndi vidcanlur nonnulli rccciitiores, qui
de stylo scripiorum aposlolicorum melius quam eoCAPUT II.
rumdem discipub, aliique aut syncbroni aut supPotioret objectiones diluunlur, eaque polissimum,
pares bomincs, se judicare posse coiittduut. Qua dc
qua hujus Ephlotce integritas impelitur
re plura satis apposite aiiis observala apud ZorYerom, his missis, quid insuper adversae senlen- n i u m " reperias.
tiae palroni pnecipue objiciant, Inspiciamus. Et p r i Pcrgunt adversarii, eaque regerunt qua3 de apo
aium quidem Barnabae abjudicant Epistolam, quod stolis Epistoke auctor his verbis prouuntiat" :
auctor qusedam Yeleris Teslamenti loca minus apte
Quando autem, ait, apostolos $uos qui praidicaluri
allegata el mystice nimis exposila, in medium pro- erani Uiius Evangelium elegit, homiuet omni pcccato
ducat. Huic autcm objeclioni verbis Haramondi oc- iniquiore$, currere plaect, quae sic se habent" : c AposloIi
, ut ostenderet quod venit voeare ju$to$ sed
Barnabae quae non Ua pridem prodiil Epislola, ex peccatores ad pcenitentiam ; tunc palam fecit se e$se
boc uno Gnoslkorum charactere commode explicari
Eitium Dei. Quis autem credat,inquiunt, apnsiolos,
poteril; alias, ut complicatum et prolixum aenigma, bominum iniquissimos et super omne peccatum peccertissimam lcctoribus crucera factura. Isti quippe catorei a Barnaba fuisse vocatos? Simpliues quiSimwns asseclae, , id est, Scriptura sacrap. dem, mdes, imperitos atque homines interdum niamysticc inierpretaudse facullatem sibi arrogantes, los fuisse illos in sacris litteris legimus; at peccamulta Veteris Teslamemi mysteria ad impuros usus tores omnium maximos cos exsliiisse non legimus.
090
PAOLE'
nvscriplis codicibus illa curaPolycarpiana jungalur,
neque hujus finem aut ejus initium cxemplaria quae
supersunt exhibeaul. Quod quidem argumenium
quam infirmum sit quamqne inane, jamdudum
demonstrarunt Caveus, Tentzelius " , Basnagius"
aliiquc. Ipseque profeclo Moynius ab eo urgendo
abstinuissel, si Usserii verba in praemonilione de
Barnabae Epistola, a Joanne Fello ediu eoipsoanno
quo sua sacra evulgavit, legere sibi licuisset:
c Nempe, iuquit i l l e , in primo exemplari ex quo
Golumnxus iUe codex fqui omnium pulatur antiqaissimug) et reliqui qui supersunt bodie sunl descripti, librariorum viiio quaternio vel oroissus vel
transpositus esl : cujus defeciu faclum esl ut in
Gracis superstiiibus et finem Epislolae Polycarpi desideremus et principiura Barnake. > Quod si nccdura sententia decedere stalaisset vir eruditus, ipsi
saltero animadvertendum erai, apud utrumque velerem inlerprciem etiamnum exslare c.um Epistolae
Polycarpianae finem, tum quae est Barnabae i n i tium.
r
suos accommodabant
Ilinc Barnabas bac fere
universa Epistola s u a , Veleris Instrumenti loca
quamplurirna, mysiice etiam et cabalistice exposila,
Gnostieorum doclrinis opponit. Hammondi vestigiis insislcns Joannes Fellus : Gonstat, inquit,
Epistolam banc, qua2 fere tola est in Synagoga; r i tibus et sacramm Scripturarum my&licis sensibus
evolvcndis, ad rudis vulgi captum minus esse accommodatam; et proinde verisimile esl, a lectione
cjus publica Ecclesiam posl tempus aliquod abstinuisse... Hoc vero fidenier dixerim, Epistolam banc
qtio peniiius inlclligatur, eo acceptiorem futuram,
<H ad sacrarum litlerarum nec non auliquissimonim
Patrum cognitioneai plurimum facturam. Quanquara
euira pcrpctuus Yeteris luslrumenli ad Messiam respecius nobis quasi per iranscnnam ex Chalda?i
Parapbraslis slricturis, scriplorum Talmudicorum
s v
Quibus primum ex virorum doclissimorum sententia reponiinus, nibil in Scripluris occurrcre quod
buic Barnabaj diclo repugnel. Deiude vero quid obs(at quin ejus verba sic accipianiur, ut tiibil aliud
sonent, quam apostolos antequaiu vocarentur, plura
ct gravia quidem peccasse ? Id sane de Maitbaeo publicano con^lat; id quoque de apostolo Paulo, qui,
ut ipsemet de se s c r i b i t p r i u s bla$phemu$ fuit el
perseculor et contumeliosus; quique seip.sum appellat peccatorum primum, sic inquiens :
,
* quo forte in prirois respexit Barnabas, ejusdem Pauli , dum apostolos
priusquam eligerentur, bomines vocat
* neque enim quidquam
nos cogit, ut de omnibus et 3inguiis apostolia id ab
co dictum iutelligamus. Quid quieris ? Duos luce-
Tenlzel., Exercit. $elecl., parl. i , p. 152.

Basnag., Annai. polit.eccl., ad an. 50, 57.
Hammond., Dissert. i , cap. 7, J 4 , 5, pag. 22, 25. " Fell., prxfat. ad Epist. Barn.
Zorn., Opusc.tacr**
tom. I, p. 648 s;q.
Barn. Episl., cap. 5. * I Tiin. i , 15,15.
5 1
8 1
0 0
8 e
001
lentissimos hujus a Barnaba prolaUc senleitlire pa- rant, suag tanlum conjeclationei nuUis raHonum
tronos, Origenem et Hieronymum, in promptu lis- niomentis innixas tibi obtrudunt. In priniis vero
bemus. Hle scilicet contra Q;lsum dispulans, Bar- posleriorem Epietobe partern paraeneticam, quatuor
nabae dictum forlasse arripienlem, quo infaine* ho- postremis capilibus iH-24 constantem, plane subdiiiliuin esse coulendunt. Jamque inierpolamenli
mines futsse apQ$lulo$ publicanos et nautas nequissimos dicerct, baec habet" : Ji , - suspicionera, a coactis allegoriis aliisque capitibus
'- petitam, modo satis diluimus : nunc vero ad illud
, , ^ praecipuum de additamenlo quod objicitur, stylum
, oonvertimus. Nec mullis quidem opus, qua evanida
\ , ' evincatur interpeilalio. Cteraens namquc Alexandri ' - nus locum recitat ex Epistol% nostne capiie ullimo,
Quid ergo absurdi desciiplum bisce verbis* :
* est, si Jesus ostendere votens humano generi,
qnam
, , , . . . Mtj$tie&
ejficacia sint quce morbis animarum adhibet remcdia,
profecto Barnabas: < Deus qui unherso mundo domit
infames et nequissimos elegerit, illosqueeo provexerit,
ftatar, ^jnquit, del vobis sapientium, ctc. Origenes
%t purissimcB viice exemplnm estent is, qui eorum
ministerio ad Evangelium Chrhti adducerenlurf Vitem
i - verbis disertissimis, et quidem duobus io loBarnabce seolciuiam laudat de duabus viis,
den Origenem, virum illum longe dociissimum, in cis
qua3
in
ejus Epistolae capite 18 occurrit : Eadetn
quo tanta vts ingenii, tam profundi, tam acris, tam
quoque, inquit, Barnabas m Epittob sua declarat,
eleganth, ul omnes pet\e my(/um longeque uperaret ; Origenem, inqu^m, nihil ^bsoni huic senjen- tum duas via$ e$se dicit, unam iucis, atleram tencr
brarum, quibus et pra&sse certos quosque angelos diti;c inesse, nihil Rarnaba indigui censuisse ?
*'J. Sic el S. Hieronymus in Ubro quem, Philoncn>
Nequc aliter S. Hioronymti, qui Pelagianis obt Origeneno imitatus, De nominum Hebraicotum fajicil eamdem Barnabae senlenliam , licet memoriae
ierpreiatione composuil, inler Hebraica nominaquie
lapsu illam Ignalio martyri tribuat; tanlumque
HI Barnabae Epistola exslant, vocem Salan rccenset^
abest ut eam vel lcviler n o t e l , ut maxime etiam
qua3 sane non alibi quam in capite 18 ejusdein
ipsam ex Psalmista conflrmans, sic landem graEpistobe occurrit. Cum itaque jam inde a saecubs
viler stattm concludal: Quibus testimomit si non
n , et iv Patrum vetustissimi, Clemens Alexanuleris ad auctoritatem, ulere saltem ad anliquilatem,
drinus, Origenes atque Hieronynius, eadem ac no^
quid omnet eccUsiaslici viri $en$erinl. forro ulriusetiamnmn in Barnabai Epislola perlegcrint; irameque testimouio vim addere videtur S. JoanneaChry- C
rilo enimvero posteriorero ejusdem partcm $ubseaosiomus; cujus verba licel de solo apostolo Paulo
cutis temporibus fnisse superaddilam , nonnuili reefleranlur, raire tamen ad mentem Barnabae quacentiores suspicanlur. Hinc vero ipsemel Dodweldrare, nemo, ut opinor, ierit inticias. Sic igitur
l u s vetcrum auctoritate permolus, quaiuor lau*
ille . ; " ,
daia postrema capiia Barnabse abjudicare non au 4 , ,
det, licet ea pro ejusdem Barnabse haberi
ay
posse f onjicial. Sed eslo : tilulum aliquan . \
&Q prae se tulerint ista; num ideo sequioris raanus
, *
issumentum esse jure quis dixerit ? c Nimirum, u l
,,
verbis ular c l . Felli , in primis s?eculis nonnuili,
^ . Si quh ergo dixerit
ul adversus baereees praescriberent aut pkicita sua
velle regem qmnibus veniam dare, non tnm facile crecommendarent, dogmaia apostolicoruni virordin
deni, donec vidennl omnium improbissimum veniam
scriptis mandarunt, el illorum * appcllavere.
cotuicutum: nulta enim postea dubitalio wpererit.
Hujus generis videtur fuisse Uber quem memorant
Hoc el Paulu* dicit: quod nempe volens Deu$ /torat- p
Eusebius et Aibanasius , cujus cpigraphe e r a t :
* i t certiore* facere, quod omnia iliit condonct, eum
. Sed praetcrquam quod na-jui pltis quam omnes peccato obnoxius erat, delegit.
merus vcrsunm, in Slichomelriis antiquissimie buic
Verura ad alia properanles, unam adhuc objectioEpistolie assignatus, suadcl hanc accessioncnv ad
neu\ breviter so^vere nostra inierest, qua liimirum
ejus roolem omnino dcsidcrari; pariter a CJemen
impetitur ti.uju^ Epistolae inte^rilas. Nonnullis i l a - te Alexandrino et Origene, nec non auctore Conslique viris erudilis nionumentuni islud vetustissiinum
tuiionum laudaiur, ac alise partes bujus Epistote.
vel pterisque ipsitionibus infectum, vel oliosis laciEt si in Lalinis exemplaribus desiderari, idoneum
niis aliuode a^citis adauclum videtur. Si autem ab
sit argumeutum unde coniicl possit, quidquid aic
iisdem quseras cur d ^ u m istiusmodi judiciura (ef
59
81
<T
Origen., cont. Celf. \lb. , 6.

t
t e
Vinc. L i r i n . , Common., cap. 17. Hieroni, l i b . Hi contr. Pelog.
PROLEGOMENA,
95
694
eat, genuinum non esse scriptum; peri- maxime eiiam eamdem insuper habcant. Et jure
clitabitur prioris Epistolae parlis Odes, quandoquiquidenu Nam qua3 communis fertur senlentia de
den> Graece non compareat. Concusionem quae in
Barnabae sub Nerone martyrio, nullo idonco teste,
Laliitis exemplaribus hodiernis comparet, librariis
nulla veterum aucloritate firmalur; niillumque
deberi libenter concesserim ; siquidem i i istiusmo- apud anliquos scriptores vestigium occurrit, tinde
di epilogis libros a se conscriplos alibi passira or- quo tempore supremum diem obierit Barnabas,
narunU Sed et iteralae scriptionis post solemnem certo stalualur. Contra vero, cum constet ex Etisevaledictionem non desunl exempla. Sic Epist. II ad bio * et Hieronymo , apostolos Petrum et PauTimoibeum * post doxologiara, quaedam resuinpio lum ultimo Neronis anno, id est anno 68, martyrii
calarao subneciunlur, ut alia ejus generis preter- palmam fuisse adeptos : quidni ergo Barnabas post
eam. Haec ille.
captam a Tilo Hierosolymam anno 70, aliquot adr
Ad reliquas levioris momenti difficultates quod buc annos ab eorum aposiolorum juarlyrio vixisse
allinet, illas raira sane dexteritate dissolvit Pape- potuerit, et quidem in primis cum jam c medio
brochius vir doctissiraus
quem pfoinde cousule- sublato Nerone, persecqlio desierit; ut proinde
re prestat. Eas item, ut terapori parcam, praelercirca annum 73 aut 73 Epislolam scripsent ?
mitto quae a Moynio primum excitata?, deinde a fjj At eniiQ ex Alexandrl monacbi elogio in S. BarTenuelio, Basnagio aljisque iaslaurata fuerunt; nabam perspicuum est ipsum vivenle adhuc Paulo
60 vel maxime quod Moynianas persiringens potis- apostolo ex* hac vila migrasse : idque patet cx u l simam c i . N o u r r i u s , alias quoque diluisse videa- timis illius verbis ad Joannem Marcum, consobrilur. Caeterum, qaod laadatus Papcbrocbius ex bu- num suum, quae sic se h a b e n t : xffit T J
jus Epistolae capite 15 conjecerit, illani forte ab ajiquo Gbiliaslarura post annum 97 fuisse perscri-
ptam; ex ea quidera suspicione ipsum exemissent , * \ Henardus in primis et Colelerius, quorum editioues , * \ yidere sijbi baud contigisse testalur.
, \ ' ,
k
T 8
T#
76
CAPUT III.
Quo tempore $cripta fuerit, wquiritur.
Sed tandem ad tempus inquirendum accedamus,
quo Epistola ipsa exarala fuisse existimatur. Nimirom, ut oplime Miliius , paulo post annum aerae
vulgaris 70, sive cum jam recens fuisset eversum
templum, deletaqie urbs Hierosolymitana. Et id
quidem ex eadem Epistola satis Mquel. Sio enim
I b i * : c
, \ 1. .
,
. landem rursus ait
: Ecce
qui destruxerunt lemplum hoc ip$i iiiudtedificabunt.
fdque E V E N I T . Nam quia bellnm gerunt, N U N C ab
hoslibus destructum esi. > Ila enim cura Fello et
Coielerio in edito distinguendus bic locus, reclaqiante licet Menardo, qui rvr roale jangi nomini autumabat.
Haud equidem ignoro, Moyninm et Tentxelium
u
19
. Hodie inftdelium
Judtenrum manibut me consummari oportet : tu vero extra civitatem, occidenlem vetsus egredere, et
corpus meum invenies : quod cum sepelieris, exi e
Cypro, et ad Paulum proficiscere; et etlo cum illo,
quoad Dominus res tua$ ditposuerit : fulurum est
enim, ut nomen tuum per totum lerrarum vrbem dfc
wlgetur. Haec i b i . Et Barnabae quidem bortanli
morera gessisse Marcum, e Pauli Epistolis patet.
Hic enim ad Golossenses scribeus , eos saluiat
nomine Marci consobrini Barnaboe; qui nempe
primum in causa fuerat cur Paulus a Barnaba.
secesserii, ut habetur iii Actjs ; quique deinceps
ad officiura reversus, Paulo fidus comes adhaesii,
eique deraum posl mortem Barnaboc ulilem operant
in ministerio apqstolico praestitit, ot ad Philemonem " e t ex posterioribus.viuculis ad Trmolheum
scribens, idem teslatur Aposlolus. Atqui q u GoT 7
8 0
bincpotius Barnabae abjudicandi Epistolam aueam D losseosibusetPhHeiooDi inscriptae exstant Epistolae,

arripere, eo scilicel nomioe quod tempora minime juxta virorum eruditorum sententiam, ab Apostolo exaratae ferpnlur anno 6 ; qu autenv sequadrent. Barnabas enim, inquiunt, ex communi
senteDtia Nerone ifnperantemartyriuni subiit, adeo- cunda est ad Timotbeum, anno 67, cum nimirum
que anie qjuam templum, Hierosolyraitanum solo jampridem e vivis.excessisset Barnabas, cujus hortaiu Joannes Maccus exinde Paulo sese coiuiiem
aequarelur: quam quidem objeclionem tanli ducunt
ii Yiri critici, u l invictiHB argumenlum appellare addidit. Iia ferme Tcntzelius , qui el hanc objeclioneav taniuro ponderis babere arbitratur, ut
non dubilenU Altamen lantum abeet ut istiusmodi
difficullali vim aliquam iueese alii censeanl u i eidem nihil obverti posse asseveret quam Epistolam
0 1
8 1
Papebr., Acl. SS., Jun. tom. II, pag. 459, 5. ' Nourr. App. ad Bibl. PP., tom. I, pag. 38 seq.
M i l l . , Prolegom. ad . . , 144.
Baruab. Epist. cap. 16.
Isa. XLIX, 17. " Euseb., Chron., ad
aii. MMLXXX. " H i e r o n . , De vir. illustr., c a p . l e l 5 .
AIox. Mon., apud Bolland., Act. S S . , Junii,
tm. II, pag. 445.
Coioss. iv, 10.
Act. xv, 37-39.
Pbilem., vers. 24.
II T i m . , 11.
Pears., m AnnaL /., pag. 2 0 , 2 5 ; M i I l m Prolegom. ad N. T . 80, 82, 125; Tillein., Mcm. ecd.
lom. I, p. 292, 595. Tenlz. ad Hieron., De t i r . Mustr. edit. F a b n c , cap. 6, 3, pag. 40.
T e
7 f
7 6
7 T
7 8
7 9
8 0
8 I
fc
S. BARKABAS A P O S T O L I S .
605
606
nosiram; quae quidem, subdit, cum sil ipsum xpt- lioncs majorei partem scriptas, alicubi forsitan
per ora iraditas, sccutum esse : ut propierea m i , oon est argumcnti loco assumenda. Id
nus fide dignus jtirc nobis videatur, in iis quae
sane a viro erudito nollcm diclum.
Age nunc Yideamos n u m adeo firma sit istius- pcrsequimur investigandis.
Itaque, ut his deroum cerliora solidioraque OIH
jDodi objectio, ut cam ncduui cverti, sed ne ullo
quidem paclo bebctari liceat. Quod ut prastemus, jiciamus, quae ad sententiam nosiram coutirmaiiadvertendum primum omnium, tolam Tentzelii ar- dam propius accedant: prinium quidero ex apogqmentationem unius Alexandri monacbi Cyprii sfolorum Aclis salis liquet, Paulum inter et Bar*
leelimonio fulciri, scriploris nimirum obscuri no- ifabam dissensum, post unum allerumve menscm
minis atque xtalis incertae. Antiquiorem enimvero a coacio Hierosolymilano concilio accidisse. Auno
sseculo lx ipsum non fuisse conslat apud erudi- autcm Dionysiano 51 habitum fuisse concilium
illud, rata est celebriorom chronologorum o p i n i o " :
los
: lilteris namque consignasse fertur Yilam
adooque boc ipso anno, sive ut maxime sub i n i Nicephori, patriarchae C P . , qui codcm srcculo ix
incunte floruisse comperitur. Ecquae porro fides tium insequenlis 52 Barnabse a Paulo discessio
scriptori huic adhibcnda, qui el laudalorem polius contigisse videlur. Jam vero qualaor aat quinque
qiiam bistoricum agit, ct illa quae mullis rctro R post annos ab eo divortio, utrumque ilerum convesscculis anle ipsius aevuiu conligere, nobis enar- nisse, baud obscure, meo quidem animo, e priore
ad Corintbios Epislola colligilur
Ibi cnim Barrat! Neqne est quod quis reponat, monachum
nabae
velut
socii
lldissimi
meminil
Apostolus his
istum sub Laudationis sua3 Onem tradidisse \ pauca
iUa quce de Barnabm vita et martyrio perhibct, ab vcrbis : Nunquid non habemut potestatem mulierem
auclore Stromatum CUmcnte aliorumqne veUrum sororem eircumducendi, sicui et cwteri apostoli, el
uripiit, a se collecia fuisse atque exposita. Siqui- fratres Domini, tl Cephas? Aut ego solus el Barnaba$ non habemus polestatem hoe operandi? Eniindem in promptu babemus quae de Barnaba profert
Clemens Alexandrinus; quorura taroen vix ullum vero, aut ego maxime fallor, aut Barnabas Paulo
Yesligium apud munacbum Cyprium reperias. Reii- adharrebat, dum de eo hrpc scribebat Aposlolas.
qua vero quaj ille sive a Tbcodoro Lcctore, sive a Prior autem ad Gorinthios Epislola anno 56 desi?ei 57 ioeunte , scripla perhibelur. Unde
Nilo Doxopatrio, aliisque forte sequioris aevi scri- nenle
ptoribus desumpsit, sublesta, nimis flde laborant; pronum est arguere Barnabam, postquaiu se a
Paulo sejunxerat, anno 51, jam inde postquatuor
pecinde ac illa Barnaba? monila Joanni MarcQ ira
...
.
. . . .
vcl quinqae annorum spatium, ut modo lnnuimas,
dita, quae onus ipsemet roonachus Laudatiom s u * .
:
;
. .
!
m eju* demum socielalem rcdiisse : ut proinde n i l
intexuit : adeo ut nullam omnino vim ad assensum
mirum, ei Joannis Marci Barnabae consobrini meexlorquendum babeant, qu a scripioribus isliusminerit Apostolus anno 62, duui ad Gotossenses et
modi proferuntur. Graviter enim et rere dixit Ba
ad Pbilemonem scribcrel; ipsumque in primis reronius noster, t i r maximus
: Quod recentiore
censeat anno 67, quo secundam ad Timolheum
auctore in rebus anliquis $ine alicujus vetusliorU
scrfpsil Epistolam, inler eos socios e quibus sibi
eueloritate profertur, contemnitur. Illud quoque
asaistenlibus opporlunum in suis vinculis solatium
accedit, absona pleraque ac falsa in ejusdem moRonuK reciperel.
nacbi Laudatione occurrere; quae sane ad ipsius
Neque tantum desinente auno 56, sed eliam sub
fldem obtundcndam elevandamque non miniroum
sequentis 57 finem vel fortasse ineunte 58, quo
valeant: qua de re in primis consulendi laudatus
tempore poslerior inscripla fuit Gorinlbiis Episloiiaronius ac Tillcmontius \
la , vilara adhuc egisse Barnabam, censuerunt
His vero vix dum iia enarratis, ad manus nostras nonnulli ecclesiastici scriptores Joanne Cbryso:
pcrvenit viri doctrina et eruditione praestaniis per- stomo antiqutores. Ad illa enim Apostoli vcrba
erudilum sane Commentarium in vetus marmoreum Misimus etiam cum Ulo fratrem, cujus iaus est m
5 . Neapoliiante ecclesim KaUndarium, qui Alexan- ^ Evangelio per ownesEeclesias, baec adnotal Cbrysoslomus : ; *
dri roonachi causam defendendam suscepit, i l &*
luroque saeculo vi dcsinente flojruisse conlen. * \ \
dit . Dolemus enimvero serius Dobis detectum
opus, quo hactenus dicta ulcunque temperandi fa- . quisnam
e$i hic frater ? Nonnulli qnidem hi$ verbis Lucam
cidus d a u esset. At iltud ealtem concedit V . C.
significari putanl : atque hoe dicunt propter eam
bunc roonachum Gyprium, c non multum quidem
hisloriam quam UlUm mandavit. Alii vero Barnajttdicio yaluisse, nec raro in paulo antiquioribus
bam : elenim prccdicationem quoque non scripiam,
rcbys a verilaê aberrasse; quin et insulanas narra8 9
8 8
, 8
8 1
8 8
9 8
8 8
^ F a b r i c , Bibl. Gr., tojn. X,paff*473. * Alcx. MOQ., amid Bolland. I. c , num. 8, p. 458.
Baron.,
pnelocul. ad Annal.eccl., lom. I, $ 12. Jd., t6trf.,ad an. 51, 55 el alibi. T i l l e m . . Mem.eccl., lont. I,
pag. 412, 655 et seqq.
Mazoch., Commtnt., vol. 11, pag. 555-557.
Act. xv, 50-56.
Vid. Tillcm.,
Mtm. eccl. tom. I, pag. 543.
l Cor. i x , 5, 6.
T i l l e m . , ) . c . , p. 563.
Pcars. An*al. Paui., p.
15; M i l l . , Prelegom. ad iV. . , 9. > Tillem., Pears. el Mill. locis cit.
11 Cor. v m , 18.
Cbrya.,
bom. 8, pisi. II ad Cor. 1, Opp* tom. X , pag. 564.
8
8 8
8 8
87
8 8
8 9
9 1
9i
9 0
9 8
9 8
98
98
PROLEGOMENA.
097
KvangeVmm nuncupai. Unde videas Chrysoslomo slet Barnabam, adeoque Joannem JMarcum conso
brinum stium, post discessionem a Pauto qua*
item probarieorum veterum scriptorum sententiam
arnio 51 conligisse merito existimatur, Apontolo
qui Apostoli verba de Barnaba fueruitt interprelati.
Yenira apertissime Theodoritiis in cumdem lo- iierum jam adbaesisse anno 56, qnin el iu vivis ad
buc cgis>c anno tum 58, lum 62, neque uspiam apcum :
. \ pareat, ipsum anle Hicrosolyniilanum excidium
, , supremum dicm obiisse: ut proiitde nihil obstct
qno mimis posl annura 70, quo illa Judaica contigit, ejus in Epistola sua memimsse au , ctor potuerit. Ycrum bac de re Mazorhium Y . C.
. Jlccc verba designanl bealissimum
adire preslat , qui ex Actis Joanni Marco tribuBarnabam. Ipse namque Antiochiae cum beato Pattlo
tis copiose satis ac erudile de anno emortuali
ordinalut est dicente divino Spiritu : c Segregate
S. Barnabse agens, ipsum auno 76 Christi ftdein
mihi Barnabam et Saulum, ad opus ad quod vocavi
eo$. Neque aliud sane suadere videlur contexlus sao sanguine consignasse, longe verisimile ccn, T
Paulimis. Siquidem verbis modo recilatis de fratre, ^ aet.

enju$ ittut est in Evangelio per omne$ Ecclesia*,
CAPUT 1Y.
eabdit statim Apostolus : Non tolum autem, sed et
Quanim sit auctorilatit, et quanti tcstimanda.
ordinatut ett come$ peregrinationis nostrce. Qttis
Jam vcro, ut quanUe sit auclorilalis eadcm E p i porro comesiste? Non Lucas, non Silae, non Apollo,
stola, deinum dispiciamus; illnm maximi esse fanon Joannes Marcus, ut nonnulli veteres el recen- ciendam quisque jure falebilur, lum pro digidtate
tiores censuerunt; sed solus Barnabas. Hic enim
atque exislimatioite quam olim apud velusissiunus legitur , utPau- inos ecclcsiasticos Sjcriptores obtinuit, tum in p r i Ii8 ibidem loquitur; adilla procul dubio respi- inis pro iilius pretio ac utilitafc quam ex ea in E c ciens, quae de ae ipso et Baniaba traduntur iir clesiam deriyare coinpcrUim est. c Et sane, verbis
Aclis : , * utor Dacberii Y . G.
quanquam Episiolam hanc
, quod nuspiam de aliis expressc legimus.
pro canonica et exlra dubilandani fidcm legilima
Quid quod idem S. Joannes Chrysoslomus cen-
minime proferamus; stylum lamen re vera ma-
ettrsse qtfoqtre vWeiiirût Yiro erudito nolatum \ jestatis apostolica? diguum, materiainque nascenlis
Barnabam supersiilera adbuc fttisse, duro ad Co-
Ecclesix rebus accommodatam non modo sapil,

lossenses Aposlolus scriberct. In ilia cniro v e r b a : C sed ingerit cliam clemenlioribus leclorum judiciis :
Salutat 90... Marcut contobrims Barnabce, baecita ut, si ,
babet S. d o c t o r : \ profecto de aua cum cxleroruni apostolorum scri .
ptis comparatione, stiffragium sccundum sperare
, ,debeal. > Haec ille. Qua de re nos quoque non . ; \ nulla paulo ante, cap. 2, atligimus.
;
Illud vero potissimura animadvertere juverit, e
, \
Barnabae Epislola Ecclesiam catbolicam pncsidii
Bunc quoquejam laudavit cognatione : erat cnim
pluriroum pelere ad Unilariorum iropietatem everBarnabat vir magnus. c De quo accepislit mandaia
:
tendam,
doctrinamque oribodoxam de Jesu Ghristi
is venerit ad voi, suscipite illum. Qnid vero? non
Filii Dei , ejusque fortialiler tutcepissenif MaXime. Sed cum magno, inler astruendam slabiliendamque : u l post Bullum
quit, sludio: et hoc magnum virum ostendit. Scric l Grabium pluribus oslendit \ i r doclus Prudenplani aulero anno 62 fuisse banc ad Colossenscs tius Maranus . De caeteris porro Cbristianse doEpistolam, ex virorum eruditorum scntentia supe- ^ clrinae capiiibus, cx cadem Episiola eruendis, prao
rius vidimus. Ex quibus crgo, si prioris Epislolae
reliquis nuper salis crudite disseruit c l . MarecbaCorinlbiaca? verba in medium adducta probe acci- lus . His aulem baclenus obscrvalis addere l i b a
piantur; si Tbeodoriium, Joannem Gbrysosloinum
ex Yossio et Ilodio , S. Barnabam quamvis ex
eosque scriplores ecclcsiaslicos quos idem sanclus
Graeca LXXvirali vcrsione Sci iplune loca descridoclor collaudat, pra3 Alcxaudro mouacbo, ui par
bere consueverit, plerumque lamen Hebraicam vcesl, audiamus : concludendum profeclo crit, inarilatem secutum fuisse. Gujus quidcin rei ut unum
nem esse Tenlzelii objectionem, illius lantum roovci allerum exemplum in incdium proferalur^ ex
nacbi Cyprii teslimonio innixam ; cum salis con- L X X , Isaix x x v i , 1G, baec recilat aucior :
1 8 8
1 0
Theodor. in Epist. II ad Cor. vm , 18, 19, Opp. lom. 111, pag. 245.
Act. x m , 3.
Tillem., I.
c , p. 413.
Goloss. iv, 10.
Chrysost., bom. 11 in Ettisi, ad Coloss., 2, Opp. tom. X I , pag. 406.
Mazoch., Comment. in vet. marm. Kalend., vol. II, p. 570-572.
Dacber., Epist. nuncup. ad prim.
edit. Menardi, Paris. 1645.
. Def. fid. Nic, secl. i , cap. 2, 2, eisect. 2, cap. 2, 1 1 .
Grab.,
Annot. ibid. pag. 21, 44.
Maran., bivin. D. N. J. C, lib. iv, cap. 2, p. 371-573.
Marech., Coneord. des SS. Peres, tom. I, pag. 1 seq.
Is. Yoss., De translat. LXX lntt,, cap.21,pag. 69.
Humir.
Hod. De Btbl. icxi. orig., )ib. m , cap. 3, pag. 277.
Barn. Epist., cap. 6.
8 T
8 8
1 8 8
8 8
1 8
99
,
, , . Yerba Umen
proxime 3ubsequentia ex Hebraeo fonte repetit:
* , ,
Et qui speraverit in illum, vivet in mlernum. Ubi
L X X : , Et credens confundelur. Alibi autem e i Gen. n , 2,
haec habet
: ( )
, . . . Et consummavit (Deu$)
in die teplima, etc. At L X X , ,
/ die texta. Hiuc S. Hieronymus in Traditionibus
Hebraicis : Pro die sexta, in Hebroso diem septimam habet. Quem in locum plura observat erudilus
Grabius " digna sane quae apud ipsum legantur.
Alia vero ejusmodi exenipla, ex eadem Epistola
repetenda.
11
CAPUT Y .
Judicium cl. Mazochii: cujus erudilce observalionet in aliquot ejusdem Epuloloe loca, reliquii
editoribus prmlerila, in medium adducuntur.
Sed ecce tibi vir doctissimiis cujus paulo ante
meminimus, dum Bamabae gesla fusc persequitur
miraque ingcnii dexleritate illustrat, aliquot etiam
ejus Epistola loca egregie pro more suo edisserit:
ut proinde opera preiium me facturum existimem
si luculenlas illius observationes boc loci describam. Sic autcm se babent
: c Ex quo primum
tempore ab HugoneMenardopublicam lucem aspexit
Epistola q u sub Barnabst apostoli nomine a Glcmente Alexandrino, Origene et aliis laudata fuit; ^
tot jam virorum erudilissimorum animadversionibue patuit, ut supcrvacaneum sit quidquam iu eam
noviaggredi. Tamen obiler illam percurrenti inciderunt mihi quaRdam aliis praterila, quae hic breîler aspergercm.
Caput 6 sic incipit : "Ore etc. Cum autem fecit PILECEPTUII (Ghristus),
quid dicit ? Quit ett qui judicetur mecum ? et quae
porro ex Isaia? L, 8, 9, rccitat. Hic observalu non
indignum est, , prceceptum, absolule et per
excellentiam vocari Patrjs jussionem de Incarnatione et toto humanx reparationis negoiio, quod
, prtecepta Patris, vocat ipse
Ghristus, Joan. xv, 40. Ac fortassis alluditur a Barnaba ad illud psalmi xxxix, 8, 9: Tunc dixi : Ecce D
venio
ut faciam voluntatem tuam : quam voluntatem mox LEGEM vocat: Deus meus, volui, et legem
tuam in medio cordis mei. Omnino hac praeceptione
divina plenae sunt ulriusque foederis paginae : boc
iantiim bic novum, quod ea hic absolute PR^CEPTUM nuncupelur. At vetus inlerpres Dei prceceptum
reddidit, ut insolens loquendi genus clarius efficerel.
Paulo post, recitato Mosis lestimonio de adipiscenda terra fluenle lacte et raelle, siatim haec
f
l a
700
subdil: Quid dkat (Cognitio, sive Scientia) discite < Sperale t eutn, qui in carne manife
standus est vobis, Jesum. , scientia?, noininc a;vo apostolico inlelleclas fuisse arcanas et
atlegorieas veteris fcederis signiiicationes, nemo
ignorat. Ea est Ctavis sciemice, in qua sibi lcgis
peritos placuisse Cbristus noiavit . At boc amplius bic animadvertimus, , scientiam, quasi
llbrum cilari, et ex eo vcrba illa proferri : Sperate, etc. Quod quidem tx Cleniente Alexandrino
mullo est evidenlius, ubi baic verba cx Barnaba
sic recilantur, ut , quod bic dcest, supplealur : Quid dical Cognilio, discite : , \,
, eic. Sperate, inquit, ig eum, e l c , uli sur
pra. Ubi animadverlis, illud afferri ex ore
liurnabx , uiique ex Cognitionis sive Scientite liuro
cilantis. Plurcs olim fuissc bujusmodi Scientiiv
libros circumlalos, ab Juthcis allegorica seclanlibus conscriptos, non est dubium. Ad eos ergo Barnabas plerumque ablegai lectores, ubi ad allegorias digmlitur. Scimu& hodienum in Targumim ioca camptura ad Messiajn refcrri : quod ex eadem
manavit. Notandum est autem in ascripto
loco, etsi omnia verbis tolidcm ex rccitenlur, illud tamen , Jesum, quod ad fineni additur, ex Barnab manu profectum, non ab auctore . Quem quidcm Judxura fuisse necessc est, olioqui a Barnaba Judaeos convicturo
minime citandum. Juda2us aulom Messiam noral,
Jesum non noral.
u
c Statiro ibidem sequitnr: Homo enibi,

, terra est patiens. Apparet hic Barnabam, aut quisquis est auctor, philosopbis aures
admovisse. Nam illud , patiens, ad pbilosophorum est referenduin, qua^
maleriam pati dicebant. Homo, inquit, est ex
terra, non quidem agcnte, sed patienic. Cujus slalim ralionem reddit his verbis :
&
. facie
enim terra fictio (seu formatio) Adto exsthit. Ubi
pulcberrinia Hellenistarum locutio occurfit. Hcbraicura cnimi&O Mippene (quod Juda3i Hellenistd3 perpeluo, , h. e. facie reddunt) quamlibct causam, etiam materialem, uli philosopbi loquuntur, dcsignat. Ergo lantumdem est, faci*
terrce, ac si dixisset, ex terra formatum esse Adam.
Et haec eliam ibidem toiidem verbis Glemeus re
fert.
c Gap. 7
sicuti etiam in sequcntibus capitibus, pluries illud , Atiendile, iiilercalatur : quod peculiare est , ad allentionem acuendam.
< Cap. 9 : "
, clc. : Verum
omnis Syrnt et Arabs et omnes idolorum taurdoU%
I T
Barn., Epist. cap. 15. Grab., Epist. adJ. MilL dt lib. Judic, genuin. LXX Inti. wr., pag. 67.
" M a i o c h . , ubi supra.
Luc. x i , 52.
Clement. Alcxandr., Sirom. lib. v, cap. 10, p. b8o cdiV,
Oxon. 1715. " Baio. Episi.. cap. 7.
Ibid.
11
11
17
70
PROLEGOMENA.
70!
circumtiduntur Quae merito dtfficnltalem crearunt. braice respondet D B R E C H , via; cum contra
Verum hsec nun sunt ad severiorem tnitinam exi- respondeat Hebraico S A P H , quod est limen. Yerum
genda, sed >, crassiuscule, accipienda sciendum est Hebraicuro D E R E C H , cum zcalcando
hunc ferme in modam : Quivis Syrus, quivte veniai, non tantum viam signiticare, sed et paiiArabs, quivis simulacrorum sacerdos circumcisio- mentum, et in reciiatis locis eiiam limen, quod slanero admittit; a u t : Ne Syri quidem et Arabes, ct lim ab ingredieoiSbus calcatur. Deinde cum Jer.
xxxv, 4, custodienlis viam,
protani sacerdotes a circumcisione abborrent. Nam
quia inter Syros et Arabes, inlerque profanos sacer- pro , custodieniis limen (nam Heb. C S I S A P B )
meo judteio positum inveniatur; non videe qubi
dotes essent, qui illo se modo mundiorea prastarenb
eadem mutatio leeis supra depromptis poluerit aclicuit Barnabae apostolo dicere, circuracisionera
cidere. Postremo ne tricemur diutins, si grammapromiscue ab illis usurpari. Quis non in lalibus
similia loquiturt Caeterum Arabuni pluriroos fuisse ticos audimus, , vta, et , iimen. unum
verpos, siculi et sacerdotes iEgypiios, non est du- idemque nomen sunt. Nara et Homero pro
binm. Ac ne de Syris quidem est dubitandum, si , via, usnrpaiur : et contra Suidas testatur
qaidera verum sit quod antiqui crediderunt, Phoe- vocem , si tenuetur prima gyllaba, signiitearo
nicea admisisse. Origenes ad Rom. n , , i . e. limen, allato Sopboclis loco. Paria in
Eusiaihio reperies, et in Sophoclis scholiasle ad
25, inter cseteros circumcisionis cultores etiam
Phcenices numeravit his verbis : Si replieeli$ histo- celebrem ejus locum a Suida et Eustathio laudatum.
rias vestrat, invenietis non solum JEggptiorum $acer- De quibus vide H. Siepbanum . Nec te turbet
jotet, $ed et Arabas et jEgyptios et P H O E H I C E S a/io- quod baec anliqua et poeiarum peculiaria videantur:
que quorum studia gratia hujusmodi $uper$titionis nam in L X X et Judaeis Hellenislis plurima occurrunt, parlim antiquata, parlira Alexandrina3 aut
nobilim vigent.
t Gap. 16 : Adhue et de tempto dicam vobis, aliarum ignotarum dialeclorum peculiaria. > Haetenus V C.
quomodo erranle$ miseri, \ , in
9
> v
vuM speraverunt, et non in Deum ipsum qui feeit *os,
CAPUT
VI.
qtasi domus Dei esset. Hic non eel dubiura quin
, vice, nomine templum veniat : nam e l in tem- De variis ejusdem Ephtoloe edUionibus acversionibus;
in primii vero de vetere Latina, ubi et paucula de
plo totara Judaeoruro fiduciam fuisse repositam,
cura notlra.
iiotat illa celebris conclamatio, Templum Domini,
Jam vero ne officio nostro penilus deesse videa\empium Domini, et quod inilio noster de templo Q mur, ad varias et quidera potiores Epistolae hujus
proposuit dicere, et quod mox subdit, Quasi (via editiones ac versiones recefisendas accedamus. Illam
scilicet illa) domus Dei e$$e(. Vidit boc et vetue i n - itaque prirous prelo subjeceral Oxonii anno 4645
terpres, qui pro , viam, posuit tedem; sic enim Jacobus Usserius, c Verum, inquil Fellus * , ejus
reddidit: /it J S D E M $pem habuerunt. Gotelerius qui- urbis parte magua gravi incendio correpta, typograpbeum cum lota supellectile, schedis impressis
dem ad qusedam Seniorum loca allusum suspicatur, in quibus similiter pro templo sumi posse et exemplari ipso, conflagravit.
\idetur. Verum et bic Barnabas, et ibi L X X ,
Quo autem ferme lempore Oxonii suam parabat
Mmen, scripsisse videntur, consuelo scbemate uten- edilionem Usserius, de ipsa Epistola Parisiis evultes, quo pars pro toto sumitur, et quo hodieque ganda cogitabat Hugo Menardus, monacbus Beneutimur, ubi Limina apottolorum invisere dicimuTc
diclinus e congregatione S. Mauri. Jamque lypis
Legendum est igitur ^., limine, h . praesto eral opus, eruditis adnotalionibus illustrae. templo ipem coilocaniet. Caeterum si Barnabas
tum; sed anno 4644 ineunle, morte prareplo viro
ttom, ri\r , uti nunc legitur, scribere voluiseet,
docto, illius edendi curam iu serecepit ejus syncellila
ad finem posuisset, non , quod non nisi
Lucas Dacberius, qui et auctum pnefatione sua, i n cum conveoit : , inquit, .
D sequente anno 1645 in lucera emisit. Ut autem p r i mse hujus editionis ratio lectori utcunque comperta
Idera, uti dixi, judicium erit de locis LXXviralibus
sit, ipsius c l . ediloris verba hic descFibere juverit.
111 Reg. v i n , 44-48, in quibus nunc
Sic igitur i l l e : c Iu Pbilastrii episcopi Brixiensis
... legilur, cum legendum sit .
Adovoluraen raanu scriptum e Corbeiensi monaslerio,
rabunt limen, etc. Siculi etiam II Paral. v i , 54-58.
cum incidissct aliquando R. P . domnus Hugo MeKon inaudita est apud veieres liminis adoratio.
nardus, ibidein proxime posl Epislolam Tertulliani
Scitum est etiam antiquos pro inlegra diphtbongo
De cibis Judaieis, BarnabsR nominc insignitam Eptov primitus soripsisse (ut in numrais
siolam una cum Jacobi apostoli Epislola deprebenpro , tt sexcenta ejusdem raodi), quod
d i t : moxquc in animum induxil, eam ut ex pulposjtmodum. descriploribus fraudi fuisse, non est
vere et squalore exculeret, appositequc noiis dilucidubilandum. Dixeril aliquis in modo laudalis Sedaret. A l q u i a cx primoribus Ecclesiae Patribus,
niorum locis esse retinendum, quia ei Hee
" Barn. Eptisl., c. 7.
II. Slcpb , Thet., iom. II, col. 1183.
" F e l l . , praefat. ad Epial. Rarnab,
03
70i
Clemente Aiexandrino, Origenc, TerluUiano, Gre- Patrum- apostolicorum coHectione Londincnsi.

gorio Nazianzeno, Ilieronymo aliisque non paucis,
Inler versiones autem hujus Epislolx principem
hac in Epislola Barnabam, scu quemvis aliura,
locum sibi vindical vetus L a t i i i a : de qua preter
Gnece fuissc loculum iiaud dnbie didicerat, hsesit ea quae sparsim binc inde attigimus, sic censet c l .
non parum implicalus : nec cjusmodi monumenium, Golelerius : < Velus interpretalio barbaricm ubisic imperfectum ac n*vis soatens, u l illa qua codex que, ubique negligentiam oslendit; estque imperexscriptus est aetas ferebat, in publicum ausus esl fecla et mulila, tum passhn, lura pracipue ad
infcrre. Verum suppetias tandein attulit doclissimus linem, ubi posteriora capita resecanlur; forte quia
Sirniondus, Societatis Jesu prcsbyter : is quippc de minus docia videbanlur inlerpreii, aique ad roores
apographo Greco, quod Romse iiiler mss. ct sche- magis perliuenlia : igitur omissis iis, colopbonem
das R. P . Turriani eruditione ac reruni niultarum per doxoloîam imponit. Suum tamen illi versioni
scientia clarissiini repercrat, libenlissinie accom- prciium : cui debemus priora capila, cum non pauroodavii Menardo. Unde auietn exscripscril apogra- cis emcridationibus Graeci contexlus; ut nibil dicaui
pbum Turrianus, res est nobis prorsus ignota. At dc antiquitate illius ac stmplicitaie. > Auctorem autein bujus versionis fuisse S. Pliilaslrium Brixicnvero veluli genuinam nominc Barnabae Epistolam,
ab aniiquis scriptoribus laudatam atque usurpalam, ^ sem episcopum conjecitPapebrocbius , eumque seVersio ipsa Lalina, sine dubio ante annura nongen- cutus Fabricius . At imracrito sane. Neque enim
tesimum scripla persuadet; cum ferme continuo Menardus, prirous veteris illius interpretationis dclextui Gneco respondeat in omnibus
Mutiltiui tector, neque Vossius, neque Gotelerius, neqiie
csl Graecuiu, raulila versio Latina. Gracuin quidera alii qui deinceps banc Epistolam vulgarunt, id
lacunis et biatibus initio tanlum Epislohc deforma- unquam lilleris Iradidere. Error autein duumvirum
t u r . . . . . Vcrsio autem carct parie postrema, cui ac- illorum e terbis Oacberii modo relatis fonasse orccssionem nova inlerprelalione ex Greco Romano lur.; quibus docemur Menardum in Philastrii epialtulit Menardus
Godicem unicuin babuit, cum scopi Brixiensis volumen ms. e Gorbeiensi iuonaGrsecum lum L a l i o u m , neque sanum ubiquesatis; sterio incidlsse in quo una cum aliis veterum
ut proinde nunc cura, nuirc conjectura illi fuerit opusculis, veluslam quoque Barnabas Epistobe i n adhibenda : quod laiuen sic parce et prudcnter fe- terprelationem deprebendit, quam ex eodem codice
c i l , u l in linoa non facile litteram mularet, sed ad descripsit in lucem emissurus. Pluribus egit bac do
margineiD adnotarct. lluc usque Dacberius.
re Galeardus Y . C. in praefalione ad luculenlani vePoslero anno 4646 Amstelodami typis denuo Q lerum Palruiu Brixianae Eccleshe collcclioneni ;
excudendam curavit eamdem Epistolam Isaacus Vos- queni, si vacai, leclor adeat
sius ad calcem Epislolarum S. Jgnaiii M . , notis breRecenlioribus vero ?ersiontbus preslat Anglica
vibus aed cruditis illustratam: cujus exemplar a
Guilielmi Wakii cum Epislolis Cleraentis, lgnat.i et
Salmasio primo acceplum conlulit cum tribus mss. Polycarpi, ncc non Herma? Pastore, Londini ediui
codicibus, ex bibliolbecis Medicea Florenlina, V a - ann. 1693 el 1710. De bac autem versione loquens
licana e l Thealinorum Ronaa? degentium repelitis. Joannes Glericus in episiola nuncupatoria posterioQuibus subsidiis adjutus velustissimum boc monu- ris Patrum apo$tolicorum cditionis Gotelerianse, ad
menlum multo casligatius evulgavit: c cum enim euradem Wakium jam archiepiscopum GantiiarienMenardi edilio, u l ipsemet a i l , ex uno promanarit sem, haec babet: c F u i l et alia ralio, eaque majoris
codice, lieri aliter non potuit quin inemendalissima ponderis, propler quam cxistiniavi tibi banc Patrum
prodiret. >
aposiolicorum editioncm displiciiurani. Nemo
1 1
11
nimirum erat, qui ininus deiligiiarctur cjus:nodi

scriptores; quorum plerosque, el eos quidem genuinosy
S. Barnabam,
S. lgnatium,
S. Glemenlem et
"
y
Elapsis vero viginti sex annis a prima Vossii edh

tione, banc Bamabae Epistolam rursum in vulgas
emisit Pamiis 4672 cum velere Latina versione,
.
.
nova insuper interprelatione, notisque luculentis
adornatam Joanues Baplista Golelerius, camque
pneclarac suae Patrum aposlolicorum editioni inser u i l . Quam quidem edilioncm sub iinera ejusdem
saeculi, aitno 1698, Anluerpbe seu poiiusÂmslelodami typis consignavit cum uoiis variorum Joannes
Glcricns, iicruiuque saeculi ciirronlis anno 1724
iionnullis Joannis Davisii suisque animadvcrsionibus auclam. Deniquc, u l Felli, Moynii aliorumque
pra;tereamus eilitiones, ânidem Episloiam prelo
commisit Richardus Russcl anno 1746, in sua
S. Polycarpum, ad quoa accesscre Pastor llermse

cl Ignatii Martyrium, in Anglicum sermoncm summa
(ide alque eleganlia, quoad res ferebat, couveriisti,
ct prooemiis pererudilis ac judicio sumroo conscriplis ornasti. Ita Glericus. Qua3 quidem in primis
hic describere placuil, ut constel ipsuui mutasse
senlentianl: siquidem antea in sua Historia ecclesiasiica " simslrtim tuleral de S. Baruabae Epistola
judicium, quam boc loci demum genuinam appcllat.
Rtiliquum est u l paucis edisseramus qua ratioiie
Gotcl. Juilic. de Epitt. S. Barn. sub iin.

Papobr. Act. SS. Jun., lom. 11, p. 457-460. F a b r i c ,
llibl. G r . , l o m . X , pag. 3, c l pradat. a d S . Pbilastr.
Galeard., prjcfat. ad collecu vet. PP. Brix. ecci.,
p. xx xxvi, * U e r . , Ilist. eccl., ad ann. 71, 2, pag. 474.
!
1 1
PROLEGOMENA.
705
ad novam parandam editionem accesserimus. Ni-

mirum commemeratis hactenus virorum doclorum
lucubralionibus instructi, ad Barnabae tcxtuin qnod
atlinet et votcrem ejus interpretem exprimendum,
editioneni Gotelerianam omnium emendalissimam
selegimus. Quo autem facilius comparalio inslituerctur, Gra?ca inler utramque versionem media s i i timus, yeterisque bialus juxta nupermn exemplar
Londinense Russelianum dislinxirous : quo quidem
ordine alia insuper noimulla velustissimorum P a trura opuscula mox subscculura digessimus. C l l .
70
editorum qui nobrs praeivere adnoUtiones prolixiores contraxiflfius, earuuique in primis delccium fecimus quae lexlum Gracum aul velerem inlerpretem
ememlarent ilbistrarcnlve, pauculis eliam iittexlis,
srve nostiis sive aliunde petitis Q u aliorum aiint,
nomine cujusque subjeclo dignosctintur : quae aulem . nota signanlur, ea sunt quas ex ora
MeHardinat edilionis manu ignota desumpla, Glericus in suam Iranstulil ediltonero : noslris vere nulUbi signum ullura appinxiinus; quod semel monuisse
suffieiat.
VII
(P. Gottfridus LUMPER, Hisioria... de vila, scriplis et doclrina SS. Patrum. AUGUSLIB
Viudelic, 1783, in -8% 1.1, P. 149.)
CAPUT PRIMUM.
instilutae ab eo religioni famam quamdam exislilnalionemque conciliarent, iuvicte bac ex Epistola

(1n hoc capite, post allala veterum recentiorutnque comprobatur : profcrl enim ex ulroque Evangelio
pre hujus Epi&tolw authemia vel contra ejus genui- et Malihsei (2) el Luca? aliqita loca (3). Epistolam
niiatem argumenta, quce jam satis superque exposita
eliam D. Pauli ad Romanos (4) secunda&qtie 4d T i sunt, auctor sic concludil: c Mea opimone, in re
hac adeo incerta nihil certius est quam auclorem molbeum, (5) atqne ctiam primacPetri (6) senlenlias
Epistoice hujus omnino incertum esse. >)
ac pbrases est imilalus pseudo-Barnabas. Forsilan
eliam ex Apocalypsi prolultt ea, quoc liabet capiu
CAPUT II.
21, dum a i t : Prope iiquidem e%t die*, in qua omnia
DOCTRINA AUCTORIS HUJUS EPISTOL.C.
cum maio peribunt. Prope est Dominus, et merces
ART. I. Obtervationes dogmaucee.
I. De tacra Scriptura. Evangelia sanctorum eju$ (7). Videtur insuper pseudo-Barnabas semel
Matihaei atque Lucai aposlolicae originis esse, ncque usurpassc sentcntiam Ecclesiaelici, dum uimirtim
primum post aposlolorum obitunt a Ghrislianis adhorlalur bominein Gbrislianum ad colendam
varias in sectas abcuntibus (queroadmodum Frerc- caslitutem, ila scribens : Quantum potes, el supra
quam potes, colet castilatcm (8). Plura nou affeni
tus bariolatur atque fingil) conucta, ut Gbrisio, ac
DE EPISTOLA S. BARNABAS APOSTOLO TRIBUTA*
(2) Quia non venit vooare jtistos, sed peccatores C , . Barnab., cap. 13, coll. Rom.
i x , 10-12 , et Gen. xxv, 23. Idem, 12 : "
ad pienitentiam. > " ,
, \ . Goll. Rom. , 36.
' . Barnab. cap. 5,
(5) Idem c. 5 : c Ule auleia, ut vacuam faceret
collai. cura Maltb. xx, 16. Idem, cap. 6 : (Allendamus ergo, ne forte, sicut scripium est, ninlti vo- morlem, ei de moriuis resuiTcctionem ostenderei,
quia in carne oporiebat eum apparere, ut promiscati, pauci elecli inveniamur. > Collat. cum Mattb.
sum parentibus redderet. Gollat. 11 T i m . i , 10
c. x x u , v. 14.
ct Rom. xv, 10.
(5) c Omni peieuti te tribue. Barnab., cap. 19:
[(>) c Quatenus est in nobis, meditemur limorem
. Gollat. cum Luc. cap.
Dei, et ejus praecepta servare contendamus, ut \n
v i , v. 30, et Matth. cap. v, v. 42.
illius justificationibns laBlemur. ' *
(4) $ed videamtis utrum bic populus bacres
, ,
sit, an vero prinius; et ulrum teslamentum ad
nos, an ad UIos pertineat. Audite nunc quid Scri- , .
Barnab. . , cap. 4,
ptura dicat de populo: Orabai Isaacus Rebeccae uxocollatumcura priiua D. Pelri Epislola cap. i , v. 17.
ris suaecausa, quod esset slerilis : c l illa concepit.
Pogtea vero Rebecca egressa est ad inlerrogandum ldeni Barnabas : Dominus non accepla persona
Dominum, et dixit Dominus ad Hlam : Dute gtntes judicat mundum. Unusquisque secundum quat fain utero tuo sunt, ac duo populi in ventre tuo : atque cit, accipiet. Idem, c. 4, collat. 1 Pelri i , 17, el
untu populus alterum superubit; et major terviet mi- 1 Gor. , 8.
nori. Debelis inlelligere, quis sit Isaacus, quae Re- ry (7) , jj
becca; et de quihusnam declaraverit, quod bic . ,' \ .
vel ille populus major fulurus sit. ' - Bamabas Epist. c. 21, collalum cura Apocalypsi,
, I , , \ cap. xxii, v. 12.
(8) " , .
.
Quantum potes,etpro auima tua coles castilatem.
, . '
' , , Gujus loco legendum esse censet Cotelcrius
(sic), boc est, pro lua anima
. \
, \ * decertabis : quo respicialur seiiientia Ecclesiastici
V \ , , cap.iv, v. 33. Projuslitia agonxza pro anima tua, el
nsque ad certa pro justitia, et Deut expu
,
gnabit pr te inimicos tuo>.
. , ,
\ \ ,
ab auctore Epistofce, qua D. Barnabae aposiolo
yulgo tribuitur, non est, qood mirene, in lam brevi
epistola.
Caetertim quamris auctor bujas Epislolae, Judicibus Vossio atque Hodio (9), ex Graeca septuagintavirali versione S. Scriptureo loca describere
coitstleverit, plerumque taroen Hebraicara verilatem scculus fuit. Cujue quidem rei quaedam exeinpla in medium proferre juvat. Ex L X X Interpretum versione Isaiaj c. xxvni, v. 16, haec recitat
auctor (10): Ecce imntitlo in fundamenta Sionh /epidem preliotum, eleclum, angularem, honorabilem :
,
, , . Verba tamen proxiroe subsequentia ex Hebraeo fonte repelit ( H ) :
' . El qui
$perarit in i//o, vivet wternum , ubi L X X : \
$ : Et credens confundetur. Alibi autem ex Genes. n , 2, baec babet:
\ ( ) $ $ ,
. . . Et consummavit (Deu$) in die uptima, e t c :
at L X X : , in iie
usia.
Hinc S. flieronymus in Tradiiionibus Hebraicli :
Pro uxta die, in Hebrceo diem teplimam habet.
Quem in locura plura observavit erudilus Grabius (12) digna sane, quae apud ipsum lcgantur.
Alia vero ejusmodi * exempla ex Epistola rcpelenda.
11. De Filii Dei prwexistentia,
cohiubstantiaHlate, etc. Filium a Deo Patfe genitum fuisac ^
ar.le jacta mundi fundaroenta, perque ipsum.con
dita fuisse baec uuiversa auclor Epislolae, quae
Barnabae inscrlbilur, non longe ab initio Epislolae,
j u x u veterem translalionem Lalinam (nani Graeca
ibi desideraniur) profltetur de Servatore noslro
sic loquens : Et ad hoc Dominut $*ttinuit pali pro
anima nostra, cum sit orbis terrarum Dominus;
cui dixil Deus ante coDStitutionem saeculi: Euciamu$ hominem ad imaginem et similitudinem noilram (13). > Et panlo post, solem dicit < opus manuum F i l i i Dei. > Locus illustris est in eodem capite (14): < Tunc ostendit se esse Filiura Dei. Nisi
eiiim venieset i n carne, quomodo bomines ipsum
708
videntes saNi esse posscnt, cum videntes solem,

qui aliquando ease desierit, et opus est manuutn
ejus, non possint radios ejus diulius intueri? Denlque capile 12, baec de Servatore uoslro babet:
\ ,
, , c Habet eiiam in hoc
gloriam Jesu quod in ipeo sint omnia, et iu
ipsum. > Pro explicatiooe hujus texlus de crealione
ac conservatione omnium rerum per et in ipsum
muliuin valent parallela prorsus S. Pauli verba ad
Golossensee (15) : "
\ \ ,
\ <5> . . .; et mox : *
*, ac versu 17 :
.
Yerdm Filii divinitalem nOn minus egregie declarat bic auctor sua in Epistola. Nam ibi Filium Dci
appellat orbisterrarumDominam, idque anlecedenter (ut loquuntur scholae) ad oeconomiam illam,
quam nostrae salutis causa suscipere dignatus
esU
Ait etiam gioriam Jesu lantam esse, ut per iptum
ft propter ipsum $int omnia (16); hoc est, ab ipso
u l causa efficiente, omnia flanl, et ad ipsom, tanquam finem omnia referantur : qnae certe de creatura sine blaspbemia dtci tion possunt. Quibus addas illustrem locnm in ejusdem Epistola (17) ubi
docet Domibum, qui omnia prasciverit, ideo dixisse
W populo suo cor lapideum ablalurum, ipsique
cor novum et carneum inditurum,
, \ .
, , ,
. Id est, quomam ipse in cafne appariiurus esset, et in nobis babilaturus. Templum
enirn sanclum est Domino, fratres m e i , c o r d *
nostri domicilium. Ubi de Domino, qui \h
iarne sive nalura bumana se manifestavit, boc
est de Filio D e i , discrte loquiiur, eumque
Dominom in eordibus aauctorum, > tanquam in
c templis Deoconsecratis,habilaredoel.> Quae verba
tam clare exprimunl divinam Filii majeslatero alque
omniprascntiam, ut nostra explicatiooe non indn
geant. Nolalu quoque digna suut verba Barnabae
(9) Joan. Vossius De tramlut. LXX intu cap. 21, , , ,

pag. 69. Humfredu8 Hodius, De Bibi.\ltxlu
orig.
* Epist.
lib. , cap. 3, pag. 277.
Barn., cap. 5. Fieriue poiest, ut quis validiora
afferal verba, pro divinitale alque praeexisteniia
(10) Barnab. Epist., cap. 6.
Filii Dei, Jesu tbriati ? et simul nobilem banc ac
i l D l b i d . , cap.15.
(12) Grabius, Epist. ad Millium De tib. Jud. ge- sublimem Salvatoris ideam, cum noiioiie huraanae
nostrae naturae uniat 7 Caeterum opinor aucloreui
nutn. LXX inlerpretum vcrsionis, pag. 67.
bunc respexisse hic ad aliquein Scripiurae locum,
(13) Epislol. Barnab., capile 5. Luce meridiana
clariug patetex laudatis verbis auctorisfides quoad ubi Spiritussanclusnoedocet, in lerris neminem v i divinitatem Verbi; frustraque conatus est Lucas dere poase Diûm, quin posi banc visionem illico
Mellierius seu potius Samuel Crellius vim argumenii mofiaiur. Hoc posito, ex adduclis bujus scriptoris
verbis ila comprobata remanet orthodoxa ejus circz
eludere: veteres siquidem omnes fere in eodem
boc dogma iides, nt de illa dubitare amplius neniioi
eensu intellexerunt llla Geneseos verba, iisque usi
liceat.
fuerunt ad comprobandum hoc dogma. Caeterum
Grellium egregie ac strenue refutavil Grabius.
(15) Epist. ad Coloss., cap. i , Yers. 1 6 , 1 7 .
(14) .
(10 Gap. 12.
\, (17) Gap. 5 Epist. S. Baruab.
, : ;
9
709
PROLEGOMENA.
7I
capite 12 : Ecoe iteram Je&us non filius Navae

(Graece , ), eed Filias Dei, antequam in carne roanifestaretar (18); >pergit vero
Barnabas, loc cit. c Quoniam ergo dicturi erant
Ghristum esse fllium Davidis, reformidans et inlelligeog errorero scderatorum, Uerum dicit David:
c Dixit Doroibus Domino m e o , e t c Quo Davidis
dicto jam ipse Salvator divinHatera personae s u
Judseis insinuaverat, Mattbxi x x i i , 41. Jesttm C h r i stum Terum Deum esse et Filiam Dei, alio ai*gumcnto praterea demonstrat, diim ail (19): Quando
autem apostolos suos, qui pradicaturi eranl illius
Evangeliuifi, elegit, hotnines omni peccato iniquiores, ut ostenderet quod non venit vocare justos,
eed peccatores ad poenitcntiara-, tunc palam fecit
se esse Filiiim Dei (20) :
Porro Jesnm Ghmlnm non solum verum Deum

esse, sed et verum borainem * fuissc aperte profitetur bic aucior, dum dicil Gbrislum Dei Filium
propternospassum: c Si ergo, > inquitille(22), c Dei
Filius, qui eet Dominus, qui judicaturus est vivos
et mortnos, qui passus est, ut plaga illius vividos
DOS redderet: credamus non poluisse Filium Dei
pati, nlsi propter nos, sed et cruci aiDxus, aceto ei
felle potabatur. >
Poslquaro hic auctoHongum texuerat operum bonorum et pra3ceplorum catalogum, ac omnia pene
morura dogmaia corapciidio fueral complexus, tandeni de vita aeterna ac reaurreclioue carnia haec subdit (23): c Gognosces auiem quis sit bonus mercedis retribulor. > De iransgressoribus autem niandatoruin el studium bonorum operum negligenlibus
Alia fctiam in loco sequentia scribit (21): t Quid
ait (24): c Non conscquentur mercedem justiiiae....
itertim dictt Moyses Jesu fiJio Navae (Josuafc) cum
aequum igitur est ut edocti justilicationes Dumini,
illi propbetiae gralia predilo, id nominis imponeret,
quotqoot prius scriplx a u n l , in eis arobulemus.
Ideo solum, ut omnis populus intelligeret, Patrcm
Qui enim eas facii, in regno Dei gloria cumulabide Filio suo Jesu cuncta manifestasse iilio Navae ? lur : qui vero alia elegeril, simul cum operibus suis
hnposito igitur eo nomine quando misit eum in ex- peribit. Proplerea resurrectio, propierea relriploratorem terrae, dixil : Accipe librum in manusbutio.
iuas, et scribe quce iicit Dominut, quoniam in novisHac sunt quae animadversione digua in bac E p i trmii diebus FiHus Dei Jesus exuindet radicibus
etola legi quoad dogma.
cmnem domum Amalecu
| III. De baptitmO) justificatione, elc. Nibil
(18) Graece, \ , quae com plane

scilicet eontra Celsum lib. i , 5 63, disputan, auconsona sinl Pauli verbis I Tioi. , 46, ctoris nostn dictum forte arripienle.m, quo infamea
, ad haec Barnabam respexisse, vero homines fuisse apostolos, publicanos el naulas nebaud est absimile.
quissimos diceret, hxc b a b e t : Quid ergo absurdi
(19) Epist. Barnabae capite 5.
est, si Jesus ostendere volens bumano gencri quam
(20) Offeiidil hic locns plurimos criticos, isque efficacia sint, qaae morbis animarum adhibet remereprenensioue maxiina dignus ab iis c e i i s e i u r . Quis dia, infamea et nequissimos elegerit, illosque co
enim credat, iuquiunt> apostolos bominum iniquis- provexerit, ut purissimas vitae exemplum essent iis
fiimos et super omne peccalura peccatores a v i r o qui eorum ministerio ad Evangelium Gbrisli adduapostolico fuisse vocaios? Simplices quidem, r u - cerenlur Vide Origenem, virum illum longc dodes, imperitos, alque hotnines interdum malos fuisse clissimum, in quo tanla vis ingenii, tam profundi,
Rtos, in saeris Litieris legiraus ; at peccatores om- tam acris, tam eleganiis, tesle Yincentio Lirinensi
nium maximos eos exstitisse non legimus. Annou in Commonit., cap. 17, ut omnes pene multum
baec o p i n i o in ipsius Salvatoris n o s t n detrimentum
longeque superaret, Origcnem nibil absonum buic
ac conlumeliain redundat? Si enim Gbrislus Jesue senientise inesse, nihil Barnaba (qucm auciorem
bujusmodi viros ad pnedicandum suum Evangelium illius arbitrabatur) indignum cen&uisse. Neque alU
mittere voluisset, baec electio scandalum praebuisset
ter S. Hieronymus, qui Pelagianis objicit eamdem
H<fbris praeoccupatis jam et incitatis contra Sal- bujus aucloris sententiaui libro 111 contra Pelay.
vatorem, eisqae occasionein dedisset, detrabeodi de 5, 2, licet memoriae lapsu illam Ignatio martyrt t r i ejua fama ac doctrina, proinde et iroprovide in tali buit; tantumque abest, ui eam vel leviter nuiet, ut
eleclioue egisset, quod cogitare de summa sapien- maxime etiain ipsam ex Psalmista, psalm. xv, v. 4,
lia blasphemum est. Verum his ratiunculis ex v i - confirmans, sic landero graviler concludat: c Quirofum aliorum doctissiraorum sententia primum bus lesumoDiis si non uteria ad auctoriialem, uiere
reponimus, nibil in Scripluris o c c u r r e r e , quod huic
saltem ad aiiliquilalem, quid omites viri eccleeiaBarnabae dicto repugnet. Deinde vero quid obslat, stici senserioU > Porro utriursque testimonio vim
quin ejus verba sic accipiantur, ut nibil aliud so- addere videtur S. Joannes Cbrvsostomue; cujug
nent, quam apostolos, antequam vocarentur, plura verba licet de solo apostolo Pau(o efferantur, mire
el ffravia quidem peccasse? Id sane de Mailbaeo tamen ad mentem auctoris nostri quadrare, nemo,
publicano couatat : id quoque de aposlolo Paulo; ut opinor, ierit inficias. Sic igilur ille bom. 4 in
aui, ut ipsemet de se scribit I Tira. cap. i , vers.
Epist. ad Tim. v, 2, opp. I. IX, pag. 569 : c Si quis
13 et 15, primuft blasphemu fuit, et persecutor, et
ergo dixerit velle regem omnibus Teoiam dare, non
contumeliosui, quique seipsum appellat peccatorem
tam iacile credenl, donec viderint oninium improprimum, sic inquiens : Chrislu$ fetus venii tn munbissimura Teniam conseculum: nulla enim postea
dum salvare peccatores, quorum ego ptimu$ tum.
dubilalio supererit. Hoc et Paulusdicit, quod nempe
Quo forte in prirois respexil auctor, dum aposlolos, volens Deus bomines certiores facere, quod omnia
priusquam eligereniur, homines vocat oiuni pec- illis coodonet, eum qui plusquam omncs peccato
cato iniquiores : neque enim quidquam uos cogit, obnoxius erat, delegit. >
ut de omnibus et singulis apostolia id ab eo dictum
(21) Epist. Bamab. cap. 12.
inteiligamus. Quid quod duos luculenlissiYiios hujus
(22) Ibid., cap. 7.
ab auclore o o a l r o prolala sententiae patronos, O r i (23) l b i d . , cap. 19.
genein et Hieronymum in proiDpUi baberaus. llle
(24) l b i d . . c a p . 20.
7
711
ptllcbritis potesl dici iis qtia? hic tradit noster auctor denuo formati surous, qaemadmodum rursus In
de mtrifica virlutc divini sacramenti baplismatis. alio propbeta dicil : Ecce, inquii Dominus, aufeDocel enim quod, qiiando descendimus in aquain, ram ab ei$, boc est, ab eis quos Domini Spiritus
plcni suinus peccalis c l sordibus; sed slalim ac providebat, corda lapidea, et immittam illis corda
emcrgiimis, incipimus frnclum aflerrc in cordibus carnea (29); quia oporiebat eum in carne appanoslris per timorem Dei ct spein in Jesum C h r i - rere, et babilare in nobis : templum enim sanclum,
stum, quam Spiriiu sancto afflante babcmus : c Nos fratrcs mei, Domino estbabhatio cordis nostri. > Et
desceudiraus quidem in aquam pleni pcccatis el alibi (50): < Anlequam Deo credcreraus, erat cordia
gordibus; inde autem cmergiinus fructum affcren- nosti i domicilium corruptioni obnoxium, et imbeteg, iu corde limorem et spem in Jesnm habentes cille, ad modum templi vere per nianus aedificati:
mspiritu (25). pleuum siquidem erat idolorum culiu, et crat domus
\ 0, - daemoniorum; quo faceret, quaccunque Deo conlraria sunt. iEdificabilur autem in nomine Domini.
, \
. Textum Atlendite, ut templum Domini magnifice aediflcelur.
Quomodo? discile r.accepta remissione peccatorum,
Gra3cum atiuli bio hilegrum, quia, ut mibi videtur,
et spe babita in nomen Domini, facti suinus uovi,
utilitatem magnam in re ibeologica pne ge fert.
ilerum ab integro c r e a l i : quare in domicilio nostro
Ostendil nobis bic aucior excellentiam Ghrigiiani
vere Deus exislit; tjabitat in nobis. Quoraodo?
guper Hebrseum, dum docet, non Hebraeos sed
verbura ejus Gdei, vocatio ejus promissionis, saChristianos solummodo introduclos csse a Deo in
picnlia juslificaliouum, mandala doctriua? : ipse in
terirain semini Abrabae promissam : c Itaque nos
nobis prophetat; ipse in nobis inhabital; roorti
sumus, ait ille cgregie (26), quos introduxii in
addictis
nobie aperit fores lempli, id est os; nobis
terram bonam. > Deinde postquam explicavit
omnia,qu33 in Veleri Teslamento per ligurara signi- dal poenilenliam, sicque introduxit in templum i n ficabant mortem Redemptoris, docet, haec manifesta corrupium. >
De confeseione autem bic auclor exponens p m osse C.brislianis, Jud;eis vero, eo quia obdurati, el
durx cervicis, obscura : c Nobisquidcm manifesta cepta vitae moralia, et vitam lucis,sic aitpoetcaesunt, Judaeis auiem obscura, quia non audierunl lera : c Goniileberis peccata tua, uon accedes ad
Yocem Domini.Juxta hunc auctorcm igilur causa orationem tuam in conscieniia mala (31).
Disserens noster auctor de duabus viis oppositis,
obcxcalionis Judseorum non alia fuit, quam eorum
prevaricaiio, el quia rcbelles fuerant verbo Dei. lucis et tenebrarura, dari ait angelos bonos, et malosiquorum prirai, qui sunt missi a 0eo,ducuul
Tandem dicit Moysen vere accepisse tabulas legis;
nos pcr via lucis; alii vero, qui sunt minisiri Saged quia Hebraei propter eorum infidelitalem digui
non fucrant, Gbrislianig traditse sunt, qui eas pcr tana?, praesunt viae tenebrarum : Uni siquidem (via
manus Salvaloria acceperunt, et ob infioita merita lucis) prsposili sunt lucis consiliarii, angeli D e i ;
passionis ejus : c Accepit itaque Moyses, ipsi tero alteri ?ero (tenebrarum via3) angeli Satana? (32); t
digni non fuerunt. Quomodo nos babuerimus, di- locus bic velut indubium fidci lestimonium Iradicile. Moyses cum essel famulus, eas accepil; nobis tionis circa angelorum custodiam suscipi debct. V i autem ipge Dominus, cui sumus in populum bsere- debimus infra praetcr auctorem hujus Epistolae,
ditatis, tradidit pro nobis passu3 (27);>loca h c , et alios baberi veteres Ecclesia3 Patres, qui distncad pieiatem alliciuni, et mentem erudiunt. Fieri lionem banc ponunt bonos inter et malos angelos,
Dequit, ut serio et aiiento animo aliquis loca haec babito respectu ad r.ustodiam quam boniinibus
perctirrat, quin simul plurimi faciat excellentiam praestant.
nostrae ocalionig, et auctorem hujusdiligat. Gaveat
1Y. De Veteris Testamenli abrogatione, necetautem unusquisque nostrum, ne Judaeorum calami- _ titate inJesum Christum. CircaVetus Testamen
talem incurrat et per propriam inttdelitalem se i n - u tum aucior Epistola? oslendere conatur
inutilitatem
dignum reddat maguis bis ulilitatibus, quse C h r i - el inefficacitatem sacrificiorum et caeremoniarum
stianorum religionem comitanlur.
velcris legis; docelque, Deum omnia baec repulisse,
Jusiilicationem per renovationem, ac veram reut locum haberet oblatio bumana Jesu Chrisli, quse
mwsioncm peccalorura fieri, clarissime etiam docei nccessilatis jugum non imponil : < Haee ergo vacua
fecit, inquit ille, ut uova lex Domini nostri Jesu
hic auclor, iia scribens (28) : Ubi ergo nos reforGbristi, quae sinejugo necessitaus eat, bumanam
mavit, per remissionem peccalorum effecit, ut aliam
babeat oblationem (33). > Jugum hoc, quo caret lex
forraam haberemug, animam nempe puerili simievangelica, nihil aliud est, j u x u buuc auctorem,
lem, ipse eniiu forinavit nos. Ecce igjtur nos
(25) Epist. Baraab., cap. 1 l,sub

(26) lbid., cap. 6.
(27) lbid.,cap. 6.
(28) lbidcm, tap. 14.
(29) Ezecb. n , 19
fiuem.
'
(30) Epist. Bam.,cap. 16.

(51) Ibid., cap. 19.
(32) lbid., cap. 14.
(53) lbid., cap. 2.
PROLECOMENA.
quam spiritus scrviiutis, per quam servituiem,

vclusluni foedus a novo secernilur, juxta divinn
Pauluin ad Galatas aientem : State in Hbertate
Evangetii Jesu Chruti, et noliie iterum jngo $crvitutis couiineri (34); quo sane in loco palct, Apostolum loqui de lege Moysis. Addil paulo infra nosler
liic aucior, Moysen fregisse tabulas lapidcas, in
quibus lex velus erat inscripta, non ut ostcndcret
lantum Hebrais foedus cura Deo initum pcr eorum
idololatriam solulum csse, siculi explicat locum
bunc Flrury (55), scd ut amor Jcsu Chrisli in cordibus noslris consignarctur, ct projecil Moyscs
tabulas lapirfeas de manibus suis, ut dileclio Jesu
consignetur in pracordiis vestris (3'). Fieri nequil, quin dignoscatur in boc, et in snpra allalo
tcxtu diverfcilas inler duoTestanienla, quai inlimore '
ac dilectione posiia est. Timor Hebraeos re*picil;
dilectio Cbrisiianos.
714
superius : i"Qtiia, inquit, si in hunc non spcraverint.seinper debellabuntur. Duo baec loca tnaximi
sunt moincnli, et ex bis innolescit, quxnam esset
QdeUum mcns prinio Ecclesiae aevo circa necessilatem gratia3 medicinalis Salvatoris, (idoi in ipsuni,
ejnsfjue Tnediationis, etiam ante Incarnalionem.
Quoad diem Sabbali in lege Moysis proccpLimi
ut Dco sacrum, nosler hic auclor docet, Chrisliauorum Sabbalum es?c diem octavum, qni esl die9resurreclionis Jesu Christi: Dicm oclavum in Ueiilia aginius, in quoJesus resurrexit a inortuis (40);
quod sane pro primo Ecclesiae Sirculo allcnta consideratione diguum est. Verum dcclaral iiisuper
cotlem loco, allcrnni dari Sabbatum omnino spiiilualc, quod esl initium aeternoe vitae siculi Sabba tum Chrislianorum ; nos cx hoc Sabbaio ad illud
tendcre, quando veniens Filius lemptis iniqui abolebit, ac judtoabil impios, et mutabit solem ac
Circa circumcisionein, tradil auptor cam vanam
lunam stcllasque: quod quidem Sabbalurn poteriesse sine circumcisionecordis, et fide in Filium Dei.
rous nos ipsi sanctum reddere, juxla bunc aucloJudaeis dein ante oculos ponit Abrabse exemplum,
rem, per bona opera in prasenii viia exercila. < P o qui primus, inquit, circumcisionem dedit, in spiterimus
lunc eumdem dietu sanclum red
ritu prospiciens inFilium.circumcidit accepto irium dere, ipst prius sancti eflecli.
lilterarum documento (37), etc. Eam aulem cir*
Tradit insuper auctor hic, quod in scx annorum
cumcisionem verani csse demonstrat qua, aurcs et
millibus consummabuniur universa : sicque id procor hominis circumcidercntur, ct laliter docilcs,
bat (41): Advertilc, ( i l i i , quid dicat (Scriptura):
obedientes redderemur; circumcisionem vero eorConsummavit (crcaliunem mundi) in sex diebns:
poris illara non essi, quam Deus principaliter nian- boc dicft, quia omnia cousummabit Duminus in scx
dasset: Nam, inquit, omnes Syri, Arabcs,i^gyplii,^ millibus annorum ; apud illum dics ajquiparanlur
idolorum sacrificuli sunt circumeisi; num autni
millc aimis, ui ipscnul teslalur (in Psalmis), diccns:
cliam ideo de foedere divino anliqui, vel novi Tes- Ecce horticrmts dies erit tancjuam mille anni (42);
taincnti parlicipanl?
itaque, filii,in sex annorum millibus consummabun^
Occasione suinpla ab eo, quod refertur in Exotur universa. Haec opiuio licet aliquibus singidado(38), scilicet quodHebrai pugnaiiles contra Ama- ris vidcri potest, nibilominus pluresEcclesiae Patres
lecitas, vincebant, cum levaret Moyses manus; sin
habuit propugnalores. Autumant etiam nonnulli,
auteni paululum remisissct,supcrabat Amalec,lradit opinionem hancex Scripturis posse comprobari, et
bic auclor, c debuisse Israeltias inde cognoscere
aliqua ejus vesligia baberi in Epistola D. Pauli ad
Hebrxos (45),ubi indie scptima et in Sabbato aetersalutem consequi non posse nisi per pcm in Jesum
nani rcquiem designat. Ego autem oplimum duco,
Cbrisium; et per spem in bunc reportari possc
nihil bac in quaeslione proponere, ac Jesu Ghristo
victoriam ab inimicis. Cur boc? ait ille loquens
dehisloriamodoallaia (59), 6 ; l U t cognoscc- adh?Rrere et ejus aposlolis docentibus, neminei!)
renl, illico respondel, quod non polerant ser- novissc, qu(t Paier posuit in potestate, el quumodo
vari, nisi per spem in illum > (Jesuni); et paulo cxtrcma dies venlura sit, ctijus praicedemia signa
34) Ad Galat. v, f. 1.
35) . Hitt. eccl.
<36) Barnab. Epist., cap. 4.
(37) Ibid., c. 9. Gl.Tilleroontio eiMarecbal noetro
reprebensione bic dignus videtur auctor, quod Judaeis circumcisionem carnis magis quam cordis
jacianlibus, reponat : Umnis Syrus et Arabs,
et omnes sacerdoês idolorum, sed et iEgyptii in
circumcisionesunt, qnaerens, au forte el isli de
Teslamento sini. Verum uon video quidquam erroneum in boc. De Pvthagora totius idoloialriaB apud
Graecos mystagogo, legilur, quod f u e r i l c i r c u m c i s u s ,
ul abdiu ingrediens ifigypiiorum, mysticaiii disceret philosopbiam, ritus ecilicel sacriUciorum ac
consecraiionum. Nec pugnat auclor cum seipso et
cu4i Scriptura ab ipso allegala, qua dicilur Jereniiaj ix:0mnes gentes iiicircumcisaB sunt canie,
omnis auiem doraus Israel iiicircuraciso corde;>ibi
PATROL. GR. II.
enim gentium nomine solum iiitelliffuotar PWHsibaei Syro-Graeci alque Alexandrini. Nam immediate
praec<dit ibidem comminatio visilationis divinae super APigyptiim, et super Idumseam, et snper Edom,
et siiper lilios Ammon. Arabibus, ithiopibus et
Nubianis, aliisque plurimis commuoem fuisse
quamdam circumcisionem, scilicet polilicam ac
profanam, ex causa plane natnrali, Jobus Ludolpbus demonstrat in ASlhiopicis, Judseis aulem p r a cepta fuit iu signaculum liuei de nascituro ex semiiie
Abrahae Messia; quod aucior nosler nullateuug
negat.
(38) C a p . x v n , t l l .
(39) Barn. Episi., cap. 12.
(40) Ibid.., c. 15.
(41) lbid.
(42) Psalm. LXXXIX, 4.
(43) Episl. ad Hebrajos, cap. .
23
:
pracnuntiant quidem, tempus autem non deierminanl, siculi peregit auclor bujus Epistolx.
A R T . II Observaliones morales.
Videamus modo, quae circa mores tradat hic auctor. Posi distinclionem duarum viartim, quas s u pra memoravi, utriosque notas exbibet. Insigniora
lucis opera sunt: irao diligere proximuin noslrum
plusquam nos ipsos:Di!iges proximum tutim plusquam animam tuam (44).>Agttur hic, ut unicuique
innolescit, de dilectione erga proximum, quae vitam
etiaro darct pro ejus salute, si quando sese praeberet occasio; el licet gradus bic dileclionis in perfectioribus solum adinveniatur, nihilominus certum
est ex Scripturis, et ex tradiliooe, ad banc dileclionem omnes Cbristi fldeles in genere teueri, et
peccare, dum occasiones negligunl ad implendum
prsecepturo, quod naturaliter iluit ex pracepto dilectioniserga Deum. Tenemur diligere proximura propter Deum, et Dcum ipsuro in nostro proximo diliginuis: atquis inficiari audebit, debere uos diligere
Deum plusquam nos ipsos, et sanguiirem effundere
propier ejus amorem?
Oportet secundo communicare in omnibus cum
proximo, et nihil proprium relinere: c Coromunicabis in oronibus cum proximo tuo, nec quidquam
dices proprium (45). > Viguit hic mos apud primos
lideles, ut constal ex Actis apostolorum (46). Tertio diligere c ut pupillam oculi omnes, > qui nobis
loquunlur vcrbum Dei: c Diliges, ul pupillam oculi,
omnera qui tibi loquitur verbura Domini. > Quarto
confiteri peccata nosira: Confiteberis peccala
tua. > Tandem cavere,ne unquam cinoratione accedamusad Dcum in conscientia roala (47). > Praecipuae hae sunt nolse viae lucis: c Haec est, dicit auctor, via lucis. >
Inter opera tenebrarum, notabiliora sunt idolorom
servilus, Umeritas, elatio potestatis, simulatio, cor
duplex, bomicidium, rapina, dolus, roaliiia, arrogantia, veneflcium, magia, avaritia, nulltis Dei
timor. In bac tenebrarum via continentur pariter
persecutores bonorum, osores veritatis, ei amatores
mendacii: In qua tenebrarum via suni, bonorum
persecutores, osores veritaiis, amatores mendacii (48). Quinimo et i i omnes, qui diligunt
vatia, conseciantur remuDerationero, non miserenlur inopis, non faborant in gratiam illius, qui l a boreac arumnis confectus est, ad obtrectationem
prompli, aversanies egenum, aifligentes afflictum,
divitum advocali, paupernm judices inlqui. >
Alio in ejusdem epislola loco, quo abuti aliqui
(44) Ep. Barnao., cap. 49.

(45) Ibid.
(46) Acluum cae. et iv.
(47) Non accedes ad orationerp tuam mala iu
coiiscienlia. > Ep. Barn., cap. 49.
(48) Ep. Bar. cap. 20.
(49) Ibid. cap. 10.
(50) Quapropter sicauem ait, quasi diccrcl, non
f
possent in contemptum religionis, tantum progreditur cum allegoria, ut docere videalur, Deuin nunquam voluUse qnorumdaro ciborum usum Hebraeis
interdicere; sed solummodo borrorem ingerere de
tis vitiis, q u a per diversa illa iiiimalia significant u r : c Itaque, ait ille, mandatum Dei non esl, ne
inanduceut; sed Moyses in spiritu locutus est(49).
Opinor ego textum hunc non ita stricte et liiteraliter accipiendum esse, ut non possit in orlhodoxo
sensu inlelligi: si mens enim bujus auctoris recte
perpendatur, et finis, quem sibi proponit una cum
toto contexiu, facile conslabil auclorem id unum
docere velle, scilicet mandatum Dei Hebraeis imposilum abstinendi a quibusdam cibis, non tantum
obslrinxisse illos, ne vere ac realiter bisce cibis vesccrentur; verura eliam, ut ea peccala borrerent quse
in cibis illis signiGcabanlur : binc immediate post
adduclum textum, ait, Deum sic precepisse abslinenliana a carne porcina, quasi si dixisset, bomines
non debere adharere iis quisimilessuntporcis(50).
Et infra loquens semper de ciborura distinctione
precepta iu lege Moysis, tradit, Judaeos accepisse
verba illa Moysis, ac si dcescis simpliciter egisset (51). Adverbium hoc, c simpliciler, > omncm
enodat difficultatem allati textus ; coustat enim,
hunc auctorem nunquam xoluissc Judaeos solulos a
praeceplo abstinendi realiler a cU)is lege vetilis,
sed unice intendisse ope hujus absiineutiae eos retrahere a vitiis ibi connolatis.
t
A R T . III. Observationet ad philologiam $acrum

speclante$.
Dum Barnabae gesia fuse prosequitur, miraquc
ingenii dexteritate illostrat vir dociissimus Mazochius, aliquot eiiam ejus episiolse loca egregie pro
nore suo edisserit: ut proinde operae pretium ine
facturum existimem, si luculentas illius observationes sacrae philologia? studio permuUum profuturas
boc loco describam (52). Prima observatio respicit
capulsextum epislolue, quod sic incipil (53): c "
, etc. Gum autem fecit prseceplum (Chrislus),quid dicil? Quis esl, qui judrcetur
mecum ? > Et quae porro ex IsaiaR L , 8, 9 recitat.
Hic observatu non indignum est, , pra>ceptum, absoluie, et per excellentiam vocari Patris
jussionem de Incarnalione et loio humanaa reparationis negotio, quod , pracepla
Patris, vocatipseCbristus/oati. xv, 10, ao foriassis
alluditur a Barnaba ad Ulud psalmi xxxix, 8, 9 :
Tunc dixi: Ecce venio . . . . ut faciam voluntatem
iwam.quara voluutatem mox Ugem vocat: Deus
adhaereois hominibus talibus, qui similessont porCIS.>IBID.
(54) iMoysesde escis Iria decrela locutns est,

illi vero Judsei, quasi de escis siropliciter egisset,
acceperunt. > IBID.
(52) Mazoch. Commentar. in vet. Marm. Kalend.

Y o l . II, pag. 572 - 574.
(53) Epist. Barnab., cap. 6 , lit. C.
717
PftOLEGOMENA.
718
mem voiui, et iegem tuam in medio cordit mei. Om-A xisset, cx terra formalum esse Adam. E l ha?c
nino bac pnsceptione d i v i n a plenae sunt utriusque etiam ibidcm lolidem verbis Cleinens retert cap.
Foederis paginx: hoc lantuiu bic novum, quod ca
VII (57), siculi eiiatn in sequentibus capilibus,
hic absolme praceptum nuncupctar. At vi tus iitter- pluries illud , attendiie, intercalatur,
pree Dei preecepium reddidil, ut iusoleos loquendi quod peculiare est , ad attenlionem
genus clarius elficeret.
acuendairt. Gap. IX (58): xa\ \
Eodem in capite paulo post (54) rccilalo Moysis
" \ , e l c , iquae
teatimonio de adipiscenda terra fltiente lacte et
sic Laiine vertii vir clarissimus Cotelerius doctor
melle, statim haec subdil Barnabas: Quid dicat Sorbonicus... Verum et omnis Syrus et A r a b s ,
(cognilio, sive scienlia), discile: Sperate in et omnes idulorum sacerdotes circumciduntur.
eiun, quiin carne manifeslandusest vobis, Jesum. jQuae mcrilo difliculiatem crearunt. Verum baec non
,(&*)?, aevo apottolico intelleclaa sunt ad severiorem trutinam exigenda, sed fuisse arcanas et allegoricas veteris 1 oederis signi- , crassiuscule, accipienda bunc feritie in itio*
ficaiiones, nemo ignorat. Ea e&l clavis scienli, io dum : Quivis Syrus > quivis Arabs, quivls siraulaqua sibi legis peritos placuis&e, Gbristus nolavit crorum sacerdos circumcisiouem adroittit. A u t :
(55). At boc ampiius hic animadvertimus, , '* Ne Syri quidero ct Arabes el profani sacerdotes a
scuntiam, quasi librum c i l a r i , el ex eo verba illa
circumcisione abhorreut. Nam quia inter Syros et
proferri: Speraie, elc. Quod quidem ex Glemente Arabes, inierque profanos sacerdotes essent, qui
Alexandrino (56), multo est evidentius, ubi ha&c illo se modo mundiores prasiarent; licuit BarnaTerba ex Barnaba sic recitanlur, ut , quod hic bse apostolo dicere, circumcisionem protni&cue ab
deest, suppleatur: Quid dicat coguitio,disoile: ilTis usurpari. Quis non in talibus similia loquitur?
, \, \ etc., Sperate, inquit, in eum, Csterum Arabum plurimos fuisse verpos, sicuii et
elc., utisupra. Ubi animadverlis, illud affcrri sacerdotes iEgypiios , non esl dubiuin. Ae ne de
ex ore Barnabx, ulique ex Gognitionis, sive ScienSyris quidem est dubitandura,si quidem verum sit,
tia? libro cilantis. Plures olim fuisse hujusmodi quod antiqui crediderunt, Pbcenices adScienlice libros circumlalos, ab Judaeis allegorica
misisse. Origenes ad Bom. n , 2 5 , inter calerot
tscctanlibus consci iptos, nn est dubiuni. Ad eos circumcisionis cultorcs etiam Phoenices numeravit
ergo Barnabas plerumque ablegat leciores, ubi ad
his terbis : c Si replicctis bislorias veslras, inveallegorias digreditur. Scimus hodiedum in Targuuietis non solum jfigypiiorum sacerdotes, sed et
ihim loca complura ad Messiam referri: quod ex ^, Arabas, et jEgyplios, Phoenices, aliosque, quorum
eadem manavit.
studia gratia hujusmodi superstitioois nobilius
Notandum est aulem in ascripto loco, etei om- vigeot. >
Gap. X V I : cAdbiic et de templodicam vobis, qoonia verbis tolidera ex recitentur, illud tamen
, Jetum, quod ad finem addiiur, ex Barna- niodo errantes roiseri, , in viam
speraverunt, et non in Deum ipsum , qui fecit eos,
lne manu profectum, non ab auctore ,
quasi domus Dei esset (59). Hic non est dubium,
Atiem quidem Judaeum fuisse necesse est. alioquin
quin , vise, noroine teraplum ?eniai: nam et iu
a Barnaba Judaeos convicluro luinime citandum.
templo lotam Judaeorum flduciam fuisse repositam,
Judaeue autem Messiam norat, Jesum non norat.
notat ilia celebris conclamatio: Tempium Domini,
Stalim ibidem sequilur; t Homo enim
iemplum Domini, el quod initio noaler de templo
, terra est paliens. > Apparet hic Barnaproposuit dicere et quod roox subdir: quaii (vi*
b a m , aut quiequis est auctor, pbilosopbis aures
scilicel illa) domus Dei euet. Vidit et boc velus in~
admovisee. Narra iliod , patietu, ad pbilosoterpres, qui pro (viam) posuit aedem. Sic
pborum (terminum technicum)
3t referendum, qua niateriam paii dicebant. t Ho- enim reddidit: /n cedem $pem habuerunt. Gotelerius
nio , inqnit, est ex terra, non quidem agenle, D quidem ad quaedaui Senionim loca aHusum . aed patiente. Cujus stalim ralionem reddit his ver- picatur, in quibus eimililer pro templo euini
posse videtur. Verum et bic Barnabas, ct ibi L X X
bis: '
' . facie eoim terrae ficlio (seu for- , limen, scripsisae Tidentur, consueto schemanialio)Adae cxstiiit. Ubi puleberrima Hellenisla- te ulentes,quo pars pro toto suraitur, et quo hodie*
rum locutio occurrit. Hebraicuui eoim
Mip- dum ulimur, ubi limina apostolorum invi&ere d i pene (quod Judau Hellenistae perpetuo, cimur. Legendum est igitur . . . . in
limine, hoc est, templo spem collocanie$. G&terum
, boc est, facie reddunt) quamlibel causam,
si Baroabas vtam, , uti nunc legilur, scrieiiaro malerialem, uti pbiloaopbi loquuntur, designaU Ergo tantumdem eet, facie terras, ac si d i - bere voluiseet, ad flnera posuisset, uou ,
54)
R5)
(56)
(57)
Ep. Barnab., cap. 6, sub lit. B,

Luc. x i , 52.
Slrom., lib. v, cap. 10.
Barnab. Epist., cap. 7, pag. 122,1. D,apud
Gallandium.
(58) Ibidem, p. 125.
(59) Ibidem, p. 1 3 f , A .
719
7%
quod noniiisi ovtior convenil: , inquit, , custodUntis limen (nam Hebr. estsapk) nu-o
. Idem, ut dixi, juclicium erit de locis LXX~ judicio posjtum invenialur; non video, quin eadcm
viralibus, III Reg.vm, 44,48, in quibus nunc - routatio locis supra depromptis potuerit accidere.
. . . . legilur , cum legendum sit . Postremo ne tricemur diutius, si grammaticos auAdorabunt limen, e i c , siculi eliam U Paral. v i , 54, diamus, via, et limen, unum idenique
38. Non inaudila est apud veteres limims adoratio. Domen sunl. Nam et Homero p r o vta,
Scituni est eliam antiquos prointegradipbthongo usurpatur. Et contra Suidas testatur vocem ,
primilus scripsisse (ul in nummis si tenuetur prima syllaba , significare , ni est
pro , et sexccnta ejusdem modi) quod
limen, allato Sopboclis loco. Paria in Eoslathio
poslmodum descriptoribus fraudi fuisse, non est reperies, el in Sopboclis Schoiiasie ad celebrcm
dubitandum. Dixeril aliquis in modo laudalisSenio- ejus locuro a Suida et Eustathio laudatum. Nec
m m locis esse relinendum , qma ei Hebraice ie turbet, quod haec antiqaa et poetarum peculiarespondet derech, via; cum contra respondeat ria videantur: naui in L X X et Judaeis Hellenistis
Hebraico $aph, quod est iimen. Verum sciendum plurima occurrunt parlira antiquala, partim Alexanest, Hebraicum derech, cum a calcando veniat, dria*, aut aliarom ignolaram dialecioruifl peculhH
nou lantum viam signiiicare, sed el pavimentum , ria. > Hactenus V . C. Mazocbius.
el iu recitatis locis etiam limen, quod stalim ab
A R T . I V . De diversis S. Barnabce Epistolm ed%*
ingredientibus calcatur; deinde cura Jer. xxxv, 4, lionibus et versionibus. (Vide Di$$ertationem D. Le
, cusiodientit viam, pro Nourry, art. XI, et Galiandium, cap. 6, supra.)
VIII.
(Carolus Josephus HEFELE
Patrum Apostalicorum Opera , Tubingffi, 1842, in-fi;

Proleg. p. vn.)
I. Inler S. Pauli socios et coadjutores Joses Bar- C

nabas eminet, in Cypro natue, genere Juda;us et
Levtta, qui Gbrisliani amoris fervore motus, agrum
suum vendidit, pretiuroque anie pedes aposttlorum
posuit (Act. iv, 37).
Numero L X X disupulorum Christi eum fuisse
ascripium vcleres non absone tradunl (60), eorumque narraiionem ad veriiatem accedere recenliores
non incaute credunt. Cognomen Barnaba, teste
S. Scriplura, ab apostolis Noslro imposilum, idem
esae quod
"Q seu filium orationis inspiratw,
ex versione S. Lucae, Act. iv, 36, ,
satis apparei (61). Josen Barnabam a JosephoBarsaba (Act. i , 23) non esse distinguendum, et utrumque nomen eamdem denotare personam, nostris
tetnporibus Ullroannus (62) et alii probare studebant, aliorum assensu deslituli, beneque reclamantibus viris doclwsimisDe\Vette(63), Olshausen (64)
tt Winer (65). Plura de vita et laboribus Barnaba*
aposlolicis nobis tradunt libri s a c r i :
a) Act. ix, 26, 27. Paulum conversum primus
Bamabas circa a. 40 aposlolis adbuc illuin t i mentibus, adduxit.
b) Act. x u 22. Paulo post Baruabas ab apostolis
Anliocbiani missus est, ul banc Ecclesiam rcgerei.
(60) Clera. Alex., Strom. 1. u , c. 20, p . 489 ed.
Pott. Euseb., . . i , 12. Epipban., Hcer. 2 0 , 4 .
(61) De hac redispulavi in libro meo : DasSendschreiben des AposteU Barnabat aufs Neue unter$uchl uberselil und erklavt, elc. Tub. 1840, p. 6-8.
(62) Siudien u. Kritiken. 1828, p. 377 sqq.
t
c) Act. x i , 25. Aposlolici htijus muneris socium

Paulum sibi addidit.
d) Act. x i , 30. Barnabas et Paulus circa a. 44
pecunias Anliochiae collalas Hierosolyma pertulerunt.
e) Act. xiii et xiv. Ambo annis 43 et 46 p. Ch.
nomen Domiui praedicantes Cyprum et Asiaoi
Minorem peragrarunt.
f) Act. x v , 2 sq. et Gal. n , 1, 9. Bamabas et
Paulus reversi ab Aniiocbenis, ob seditionem,
propier Judaistasobortam Hierosolymam ralssi,
concUio apoetolorum inlerfuerunt. A . 50-52.
g) Act. xv, 37 sq. Aliquo lempore praeterhipso
Barnabas et Paulos secundum iier apostolicum
ingredi statuebant, sed dissensione Marci c-ausa
oborta Barnabas a Paulo discessit, assumptoque Marco Gyprum navigavil. De fatis ejus
subsequentibus Iiber Aciuum apoaiolorum
prorsus silei. Sed
h) I Cor. i x , 5, 6, edocemur, Barnabam non m i nus ac Paulum labore manunm victum quasivhse (juxta Vulgatam et nonnullos Paires : /eminam non secum duxitte).
i) Gal. , 13. Petri simulationem ob metuni Judaistarum Barnabas Antiochhe imitatua est a.
32 seu a. 55.
k) Barnabam anno 57 iteruro S, Pauli fuiese co(63) Kurze Erklarung d. Apo$lelge*ch. p. 12
ad , 25.
(64) Bibl. Commentar., t. II, p. 574.
(65) Bibl. Realworterbuch, s. v.Joteph Banaba*.
Gfr. librura m&um Da$ Send$chreiben e t c , p. 9-11
9
721
PROLEGOMENA.
722
mitem ct abeo in societate T i l i ad Coriulbios slram adnumerassc videtur lib. \Commenl. inEp.ad
Rom., i , 24, t. IV, p. 475 : Sunt prcelerea , ticut tu
multis Scriptum locis invenimus, etiam utriusque
partis, vel ulriusque vim fautores quidam el adjutoret angeli.
Sed neminero latet, cum Glementem, Uira Origeneiu saepius libros apocryphos et oolbos pro genuiuie babuisse, ideoque lestimonio iliorum pro episiolae noslra? autbentia non plenam vim esse i r i bueudani. Bene Hugius addil Cleuientem uon cum
eadem reverentia, quam scriplis vere apostolicis
tribuit, de epistola nostra dispuiare.
esse missum, Gallandius (66) ex II Gor. v m ,

48 sqq., evincere conalus est. Sed erravit vir
doctissimus (67).
1) Anno 62 Marcus, Barnabae consobrinus et i l i iieris comee, iterum in socielate Pauli versabatur (Gfr. Goloss. i v , 40); quo fit, ut Barnabam illo aono jam mortuum fuisse pulemus.
Idem coocludi poteei ex 1 Pelr. v, 45, ct II T i m .
, 1 4 ; nec minus Alexander, monachus Cyprius (saec. vel ix), Barnabse laudator, tempus martyrii ejos annis 55-57 assignal (68).
Haec sunt quae de vita et fatis Barnabae comperia
babeinus. Multas alias easque fabulosas narraliones
in libello meo supra citato congestas reperiee p.
44-15 e t p . 51-47.
5
If. Ramalwe noslro Epi&iuJa Iribirfur, Graeco
sermone conscripta, de cujus aulbeniia adbuc sub
judice lis est. Defenderunt eam Ludovicus Elias
Diipiu (69), Nicolaus Nourriue (70), Gallandius (71),
et nostris temporibus Henke (72), Rdrdam (75) et
Franke (74); authcntiam Epistolae impugnaverunl
llugo Menardus (75), Tenlzelius (76) , Naialis
Alexander (77), Remi Ceillier (78), Ittigius (79),
Moshemius (80), Lumperus (81), Hugius (82), U l l inannus (85), Neander (84), Mynsler (85) et W i ner (86). Ipse ego in tertio libri mei capite, p. 147195, pluribus verbis hanc sententiam tueri conalus
s u m ; paucis nunc dispuiabo.
a) Antiquissimus ambeiufce testis est Glemens
c) Eusebium et Hieronymum autbentiam Episto1* nostrae negavisse, mulli male credunt.

Legimus quidem in illius Historia ecclesiastica,
, 25 : Er , &
,
,
.
%
Sed Eusebius, epistolam noslram accensens, improprie banc vocem usurpavit, el revera de libris adulterims, sed de , sive dubiis libris, et a nonnullis repudiaii*
verba fecit, ut ipse paulo post lestatur diccns,
( i . e... Acla Pauli, Paslor, elc
et Epistola Barnabae) +
minus Eusebius sexto Hwlorim suae libro,
c. 1 4 , epislolam nostram
ascribit, doceus : Glementem Alexandrinum in l i bris Hypotyposeon omnes libros sacrac Scriptur
Alexandrinus, qui seplies Epistolam Barnabae lau- euarrasse, ne quidem Hbris prajterdai, quaterque eam apoilolo Barnabae tribuit.
missis, - \
, , (Vide tupra, inter veterum teslimonia.)
,
b) Praceplorein suuin seculus est Origenes.

'. Aucloritatem igitur cpistol, nOD
L i b . contr. CeU., n . 65, 1.1, p. 578 ed. BB. :
ejus authentiam, Eii3ebius in dubiuiu vocavit.
Peue eadem dicenda sunt de Hieronymo, scri
,
. Cap. 5. benle : Barnabas Cyprius, qui et Joseph Leviles,
De princ. , c. 2, . 4, t. I, . 140 : Eadem cum Pauio gentium aposiolus ordinatus, wiam ad
quoque Barnabas in Epittola sua deciarat, cum dua* CBdificalionem EccletiiB perlinentem epistolam compotaias esse dicit, nnam lucte, alleram tenebrarum, qui- suit, qum inttr apocryphas scripluras legitur (87).
Quem in locum scite Pearsonius (88) : Barnabce
bus et prceetse cerios quosque angelos dicit: vice quidam lucis angelos Dei, tenebrarum aulemvice ange- Epistolam fume iradU (Hieronymus), non ipsi suppoiitam, aut spuriam; ad asdificationem Eccle*ice i
los Satance. Gap. 18.
Sacris quoque Scripturis Urigcnes epUtolaiu no- pertinuiste auenl, non Uaque hwrettcam pulavil;
D
(66) Bibl. vet. P P . , t. I, Proleg. . xxxiv.
(67) Cfr. Olsbausen, Commentar., 1.111, p. 785,
et libelluin meum supra cilatum, p. 27 el 28.
(68) Cfr. libeilum meum, p. 251 sqq. et 159.
(69) Bibliolh. des auteurs, e t c , t. I.
(70) /ii apparatuad Bibt. Max, PP 1.1, diss. .
(71) Bibl. vet. PP t. I, Pioleg. p. xxix sqq.
(72) De Epistolce qum Barnaboe tribuitur auihentia.
Jen. 1827.
^)Commenl. de autheniia Ep. Burnaba. Hafaiae,
(74) In Guerike et Rudelbach Zeilschrift fur luth.
Theol., 1840. fasc. 2.
(75) In Epistoke nostrae edilione.
(76) Apud F a b n c , Bibl. eccles., p. 42, 10.
(77) Hnt. eccte$. sa?c. i , c. 12, art. 8.
t
(78) UUtoire gunirale de$ auteurs, ctc. t. I, p.

498 sqq.
(79) (n seleclis capilibus tfwlori<pecc/.,ssec. i , t .
1, p. 20.
(80) Commentar. de rebus Christ. Contt. M., p.
161.
(81) Historia theoL erilica, 1.1, p. 150.
(82) Zeitschrift fur dat Erlxbhihum
Freiburg.
Fasc. 2, p. 1 3 2 ; fasc. 3, p. 208 sqq.
(85) Studien u. Kritiken, t . l , p. 381*
(84)
Kirchengesch,
t. I, 3, p. 753.
[85) Studien
und Krilikeiy
Bibl. Realworterbuck, s. v. Barnabas
(87) CataL script. eccle$., c. 6.
(88) Vindic. Ignat., . i , c. 4 , p. 289. Cfr. Galland., 1. c , p. xxx.
723
. BARNABAS APOSTOLUSL
721
< lecU tamen inter apocrypbasScripturas > docet, \smum ferrorem in epislola ad Diogfietom reperies.
nec ab Ecclesia repudiatam innuil. Apocryphi autem
III. Revera primis saecuii secundi temporibus
lilu-i ium ii vocautur, qui aulhentici quidem, sed
107 - 120 Epislolam nostram exaratam esse puteni.
ab auctorilate canonica rernoti, et in sacrarum
1. Post eversionem templi Hierosolymitani eaui
Scripturarum canone non reposili s u n i ; tum i i , scriptam esse, ex capiie 16 satis Uquet. Sie enim
qui Non sunt eorum, quorum titulis praenolantur i b i : ( )
(). Hieronymum priori sensii Barnabae * . . . Qui aliier quara
epislolam apocrypbam appellasse patet, cum eam distinguunt, et Torurnomini jungunt, frtaBarnabae quidem ascribat, et nibilominus inter tim post annum 70 p. C h . n . bas litlcras datas esse
apocryphas Scripturas eam lectam esse contendat. coulendunt (90).
IVsliroonia igitur scriptorum aniiquorum aulhen2. Primis saeculi secimdi temporibus, Judaislae,
tiae Episiolae favere nemo negabit. Nibilominus non
Ecclesiam in periculum vocantes, eodem ferventi
levibus rnoti argumenlis eam apostolico viro abju- roodo impugnabantur a S. Ignalio Antiocbeno et ab
dicaudam censemns.
auclore epistolae ad Diogneium.
1. Si Epistola nostra ab antiquis pru aulhentica
5. Non ante sxculum secundum Chrisliani Sabfuisset repulata, certe inter iibros canoiiicos ea baium celebrare desierunl; quod jam evenisse, epi
lcgereiur; sicut Augustinus de apocrypbis Andrese stola nostra docet c. 15.
ct Joanuis d i c i t : Si illorum e*$ent, recepta essent
4. Auctor Epistolae nostra? contra eosdem baeretiab Ecclesia (89).
cos, Judaistas et Docetas, verba facil,ques S
2. Epistolam nostram posl evcrsionem Hicroso- lgnatius viluperat. Ut b i c , ita et Nosler incarnatiolymas exaralam esse, ex cap. 16 facile conjicilur.
nem Christi contra Docelas (c. 5 ei 6) praedicare
Scd supra lit. I vidiimis, Barnabam sine dubio tuiic couatus est.
temporis non aniplius in vivis degisse.
5. Tbeologumena mulla Epistolae nostrae, praeser3 Capite 5 aposloli - tim quoad typologiam, simillima sunt doctrinae S.
vocanlur. Talia BarnabaiD, apostolorum Juslini el Terlulliani, i . e. scriptorum saiculi seeociutn, dixisse vix putcm. Ista aulem byperbola
cundi.
lnulto raagis secundi saeculi rheiorem prodit.
6. In omnibus codicibus anliquis Epislola Bar4. Quse capitelO incredibilia de lepore, hyaena, e l c ,
nabae postposila est epistol* Polycarpi, forlasso
proferuntur. magis nugatorem allegorizantem, quam
quia junior, certe non multo antiquior pulabatur.
7. Non ita mnllo post annum 120 Epistolam
apostolum redolent.
^
5. Barnabas, qui provincias As"ue Minoris per- nostrara conscriplam esse,
) ex capile 16 patet, ubi de eversione Hierosoagraverat, muliosque annob Aniioohiae in Syria vixelymae ita disseritur, ut palam sit iEliam Carat, bene compertum babcre debuit, falsum id
pitolinam uondum ab Adriano fuisse exesse, quod capile 9 aflirmattir, omnes idoloruro
structam.
eacerdoles Syrosque omnes esse circurocisos.
) Post anntim 157, secundo bello Judaico finito,
6. Innumerse allegoriae nugaloriae, prasertim c.
nullum amplius Judaistarum periculutu ad5 1 1 , ab illo non possuntesse conscriplae, qui
esse poterat. Denique
propter eloquentiae ardorem ab apostolis 3 T 3
) Gelsus jam circa annum 150 - 160 exEpislolae
est a^ppellalus.
noslra cap. 5 ( 7. Quoad sacros Judaeorum ritus falsaqua?damin
)
convicia contra aposlolos bausisse v i epistola nostra c. 7 et 8 lcguntur, quae Levitam
delur (91).
Barnabam, qqi diutius Hierosolymis vixerat, auIV. Quibusnam lectoribus Epistola fuerit desliptoremhabere non possuni.
nata, nuilibi, deficiente pleniore salutationis for8. Epistola nosira injuste de Judaismo disputal,
circumcisionem carnis superslitiosam esse prouun- D mula, claris verbis expressum est. Origeoes epistolam nostram caiholicam nominat; sed ex capile
tiat (c.9),Sabbaium viiuperal (c. 15), leges Mosis a
Judseis non ad lilteram inlelligendas fuisse conlcn- primo et fine ' noni patet, ad certos quosdam fideles,
dit (c. 10), et oeponcrmiam Yeteris Testamenti non arciiori vincqlo auctori junclos, litteras bas fuissc
daias. Argumentum primae partis epistolae et tolius
Evangelio demum sed jam illo d i e , quo Moses l a bulas legis de raanibus projecit, abolilam csse, demonstralionis metbodus certiores nos faciunt,
Judaeosque tqnc testamentum in perpeluum perdi- auciorem ad fidelet e Judais, sine dubio Hellenibtas, instante periculo Judaislarum verba fecisse.
disse docet (c. 4 et 14) Cqncta baeq non a Barnaba
exspectes, q u i , u l fideles e geutibus et e Judaeis Danielem Scbenkel Basileensem, ceriiora de lectivribus proftTenlem, temCre id egissc, alibi deiooncomponercl, Antiochiani cst nibsus; sed secundum
geculum lalia sapiunt, siniilemque cqntra Judai- straviuius (92).
f
(89) Contr. advenarium Legi$ e\ Prophctarum, i ,

0
(90) GalUnd., 1. c , p. xxxui.
(91) Origen. c. Cel*., n. 65, t. I, p. 578.

(92) 1n libello; Da& nndtcnreibtn d. A.
bas, cic., p. 132 sq.
Darna-
726
7*5
PROLEC .
V . Idem vir doctus, Daniel Schenkel (93), ut l i genuinis eunt reputala. Ubique idem fervur
conira Judaismum nobis occurrit.
tem de authentia Epistol componeret, probare
) Perperam Schenkelius affirmat, de Novo quuconatus est Epistolam Barnab genuiuam quidem
que Testamento coulraria doceri in diversis
esse, sed non integram, omnesque ejus partes, viris
capitibus.
doctis displicentes, a therapeuta quodaro, GhristiaC)
Jam
Cleraens Alexandrinus, qui primus EpiDorum sacra secuto, originem traxisse, qui inystica
stolae noslra meminit, capita isla displiceniia
sua sapientia viri apostolici litteras augere sit aulegit et laudavit, et ne minimum quidem
sus. Nos contra alibi inlegritaiem Epistolac defeninlerpolalionis testimonium ullibi exstat.
dere studuimus (94). Paucis nunc rem absolvam .
VI. De docirina Barnabae cfr. libellum meum :
4. Secunda seu paranetica pars Epistolae, c. 18 Das Sendschreiben d. A . Barnabas, e l c , p. 242
2 1 , quae jam ante Schenkelium a pluribus iu du- 262. Deeadem re disputarunt Franke,in Rudelbach.
bium vocabatur, quippe quas in veteri versioneLa- et Guerike : Zeilschrift fur luth. Theol., e t c , 1840,
liaa non exstet,
Fasc. , et van Gilse, Heyns et Junius in tribus
) jam ab antiquissimis Ulis dcriptoribus, qui comroentationibus de theologia Patrum apostolicoprimi Epistolae mentionem faciebant, Cie- rum moraii, ab Academia Lugduno-Batava 1833
mente et Origenej, lecta est, et laudaia et praemio ornatis.
citata.
VII. Post Nicepborum patriarcbam Gonslantino) Eadem in omnibus, quos babemus, Graecis politanum ( f 828) et auctorem antiqu* cujusdain
Stichoraetriae, a Colelerio publicatse, usque ad saecodicibus exsUt.
) Non minus io stichometriis veterum pars baec C U I U I D xvii nemo Epistoke noslrae notitiain babuisse
videtur.
eecunda nuraerabatur.
Primusilerumeam,epistol#Polycarpi conjunclam,
) Sancti Pauli quoque Epistolae parti didacticae
Jacobus Sirmondus S. i . iu codice Turriano detegealleram parlem pareneticam adjungunt.
bat. Paulo post in altis tribus codicibus, Biblio*
e) In parte secunda de duabus viis disserilur,
quarum jam iu parte prima cap. 4 et 6 men- thecae Valicana*, cardinalis Columnae et Andreae
Scbolti S. J., eadem Epistola reperiebatur. Hugo
lio fueral faeta.
) Styli diversitatem ex diversa utriusque partis autem Menardus, e congregalione S. H a u r i , antU
quam Epistolae versionem Latinam in codice Corindole ortam esse facile perspicimus.
2. Prima quoque Epistolae pars integra et ab i n - beienSi (ante saec. ) inveneraL Apographon codicis
ScboUiani et veteris illius versionis Laliuae GUudius
terpolationibus libera est reputanda.
Saloi&sius lsaaco Vossio, Vossius Usserio tradidit.
) Singula enim capila unius argumenti sunt
partes, eumque babeni finem, ut demonstre- Qao faclo Jacobus Usserius, Armacbauus, Hibertur, Judaismum esse abolitum, nov&que eum niae primas, a. 1645 Oxonii Epislolaiu Bamabae
oeconomiae salutis cessisse, quam typis pra> prelo subjecit. Sed ingens incendium, quod non
exiguam partem urbis Oxoniensis vaslavit, omnia
monstrarejam abinitio,Judaisim munuserat.
P) Falsum est, quod Scbenkeliue contendit, ca- quoque exemplaria absumpsit.
Quo auleoi ferme tempore Usserius suaro praepaput sextum non cum septimo, sed demum
cum tertio decimo, oraiiouis nexu esse cou- rabal editioiiem, de ipsa Epistola Parisiis evulganda
junctum. a enim capila, quae Scbeukelius cogilabat Hugo Menardus, monacbus Benedictiuus.
Ip&o mortuo 1644, Lucas Dacherius, ejusdem condelenda putat, c. 7 1 2 incl., nil aliud,
nisi continualionem anlecedentis demonstra- gregationis, Menardi ediiionem 1645 in lucem emisil,
tionis, novam oeconomiam a Judaismo typis texlui Turriauo versione Corbeiensi adjeela.
fuisse praemonstrandam, conlinent.
Emendatiorera Barnabae Epistolaui 1646 Amstelo) Duo alia quoque capita, 15 el 1 6 , quae Scben- dami edidit Isaacus Vossius, pluribus aliis codicibus
kelio displicent, minime sunt rejicienda,
usus, Florentino, Vaticano ct Romano Tbealino quippe quse ad demonstralionem necesse rum. Plures deinde secutx sunt editiones , praeserpertineant. Quod si enim abolitio Judaismi lim Cotelerii, Russelii et Gallandii, quam posieriofuerat demonslranda, etiam de abrogatione rem nos precipue ducem habuimus, non pedisequi
Sabbati (c. 15} et templi (c. 16) verba fa- iostar eam secuti.
cieuda erant.
VIII. Nolandum denique, in omoibus Graecis
6) Capiu Schenkelio displicentia non aliler de
codicibus deessc capila 1-4 inclus. el dbnidiuia
Veleri Testamento dispulant, ac ea quae pro quinli,
{
(^J> JR. UUMANNI, ELC. : Studien und Krit., 1837,

6oS-686 ,
(94) Tubing. Theolog. QuartaUchrift. 1839, 1. P.

60 sqq. el in libello meo supra cilato, p. 196 sqq.
727
S. B A R N A &
APOSTOLI
72S

SANCTI BARNABiE
APOSTOLI
EPISTOLA CATHQLICA
(GALLAND., Vet. Palr. Bibtiot^h 115 ; HEFBLP, Patr. apostolic. Opera. T u b i n g * 1 8 4 2 , i n - 8 , . 1. - Iniiium hojiis
EpistoleanUqu vereioni Latiiiae codlcls Corbeiensis fante s c . m) debemui, cum desint io lextu Grieco qaaluor
pnma c a p i u cura quipli dimidio. Hanc versionem aDtiquam, qwetexfus Gra3d lacunam supplet, ex Gallandfo m u tuamur; ubi autem incipit textus Graecus, quem comltatur veraio Cotelerii, edilionem d . viri Hefelii sequimur
ubjecta pressioribus lypis veterts interpreUtionis conlinuatione. EDIT.)
awiuuuur
f
I Salutatio Barnabet ad fratres*

Avete, fiiii el IHiae (1), in nomine Doroini nostri Jesu Ghristi qui nos (2) dilexit, in pace (5). Magiiarum
ei bouestarum Dei aequiiate (4) abundantiam sciens eese in vobis, supra modum exhilaror beatis et
praeclarisspirilibusvestris ; quod sic naturalein grati2m(5) accepislis. Propler quod plurimum gratulor(6)
inihi, sperans liberari; quia vere video in vobis infusum spirilum ab bonesto (7) fonte Dei. Gum persnasum mihi sit hoc, et plcnius (8) sciani, quia dum ad vos alloquor, mulla roibi bona successerunt in
via a?quitalis Domini. Ideo, fratres (9) et cgo cogilo diligere vos auper animam meam : quia magnitudo
fidei et dilectio habitat in illo, et spes vitae illius. Gogilans ergo hoc (quasi (10) ciirae mibi fucril, dt
vobiscum pariiar ex eo (11; quod accepi) futurum mihi lalibus spiritu servitnti (12) hoc in roercede;
appropiavi (15) pauca vobis miitere. tu lidem vestram consummalam babeatis, et scicntiam.
YARIORUM NOT/E.
( Avete, filii ei /i/te. Avele. SicaVulg.iuterp.
veriitur Malih. x x v n i , 9. . Fi/ti
el filice. lla fideles appellat, quos per Evangelium
cenuit: el bic stylus aposioliciis est. I Gor. iv, 14,
1". Gal. IY, 19. I Joau. , 1. .
(2) iVo. Vo*. Usseriu*. FELL.
(3) In pace. Magnarum, etc. Mallem sic conslilui:
in pare magnq. Rerum honestarum Dei asquitate
abmdantiam, etc. A N O H Y M .
(4) JEquitaie. Sic ms. A l Felli edilio Oxoiu asquilalum. Forle qualitatum, id esl ,
Vide Rom. , 17. ANONYM.
(5) JSaluraletn ^raftaro. Naturalisgratiaest flrma,
ahius radicaia, el planlata in anima jusli. Sic infia
CJip. , Vet. iiiterp. reddit ,
naturale donum. Imilalio Jac. , 21.
. ANONYM.
(0) Plurimum gtatulor... quia video. lis consona,
quse de Barnaba babeniur Act. x i , 23. Qui quum
vervenmel (Anliochiam), et vidisset qraliam Dei,
gavisus etl, elc.
(7) Ab honesto. Sciiicet egrcgio. Glossx veteres:
Honetlus, egfegiu* : . .
(8)P/entiis. Sic FelH edit. Oxon. Sic cliam legendum jubet Menardus. At ms. cum editt. plenus.
(9) Fratres. Ua edit. Oxon. A l . cum ras. fort,
Vossius quoque legit fratret, quasi per coinpcndium
fuerit scriptum fra* : quod exscriplor non inlelligens, mutayit in fors; quae vox quidein Latina est,
sed caret bic sensu. GLER.
(49) Quasi. Forie, quia $i.
(11) Gloniens Alex. Xrpum. lib. n , cap. 6, p. 445,
edit. Oxon. b. 1. laudat :
*' , \,

, \ .
(12) Spiritu serviehti. Sequor Fellum in edil.
Oxon. ad mentem Menardi. Sicel Pollcrus ad Glem.
Alex. locum mox describendum. A l . Cum ius. spiri
lu* servientes. Usserius, $pmiibu$.
(13) Appropiavi. Iino approperavi. Yidp T i m .
iv, 8, 21, T i l . , 12 ubi a Vutg. iiit.
verlilur fesitna, Gloss. vet. , / stino, propero. C L E R ,
72
EPISTOLA CATHOLICA.
750
Tres sunt ergo constitutiones Domini, viiae spcs, initium et consuir walio Propalavit cniin Dommus
per prophetas, quae (14) pralerierunt; et faturorum dedil nobis inilia scire. Sicut crgo locutus esl,
boneslius et altius accedere (15) ad aram itlius. Ego aulem non lanquam doclor (16), sed unus ex vobis,
demonstrabo pauca, per quae in plurimis laeliores sitis (17).
U. Sacrificia Judaica abolita $unU
Guin sint ergo dies nequissimi (18), et contrarius (19) habeat hujus saeculi poiestalero, debemus atlendentes inquirere aequilates Domini. (20) Fidei ergo noslra adjutores (21), limor et suslineniia : qux autem
nobiscum pugnant, patienlia est et continentia. Haec cum apud Donihium permanent casia (22), collaetantur illis sapientia et intelleclus (23).
* Adaperuit enim nobis per omnes propbetas, quia non ulitor nostris bostiis, neque viciimis, neque oblaliouibus, haec dicens : Quo mihi multUudinem $acrificiorum vestrorum, dicit Dominus? Plenus $um holocautto*
tnatibus arietum, el pinguaminibui agnorum:et sanguinem hircorum el taurorum noto; nec si veniatit videri
mihi (24). Qui$ enim exquitivit hcec de manibus vestris f calcare aulam meam non adjicietis. Si aUuleriii*
mihi timilaginem, vanum : supplicamenlum extecratio mihi est. Neomenia vestra el diem magnum (25-26)
non sustineo : jejuninm, et ferias (27), et dies feslos vestrot odit avima mea . Baec crgo vacua fecil, ut
nova l e i Domini noslri Jesu Christi, quaa sine jugo necessitatis (28) est, bumatiam babeat oblationent.
Dicit Dominus iterum ad illes : Nunquid ego prcecepi parenlibu* vestris^cum exierunt de terra JSgypti, ui
offerrent mihi hotliat et viclimat ? Sed hoc prcecepi iilit, dicens : Unutquisque vetlrum adversm proxiinum
non habeat malitiam; et juramentum mendum (29) non habei (30). Inlelligere ergo debemus, cum uon
&iinus sine inlellectu, consiliuro benignitalis Patris uostri : quia nobis dicit, volens nos simililer crranles
qusrere, quemadmodum ad illum accedamus; nobis enim dicit : Sacrificium Deo cor contribuiatum; et
humiliatum Deus non detpieit \ Gertius ergo inquirere debemus, fraires, de nostra salute, ut ne quaudo
habeat (31) introituro in nobis, et evertat nos a vita (52) nostra.
x
III. Jejunia Judworum non sunt vera nec Deo accepla.

Dicit ergo iterum de bis ad illos : Utquid miln jejunalis, ut hodie audiatur vox vestra su clamore? iVoti
tale jejunium elegi, dieit Dominus, ut quii humiliet ammam suam tine cauta. Neque si curvaveru quasi
1
Isa. i , 11-14.
Jer. v n , 22, 25.
Zach. v n i , 17.
* Peal. L , 19.
VARIORUM N O T J B .
(14) Quor.Ua edil.Oxon. quam sequilur Wakius

in sua Anglica versione. A l . cum me. quu
(15; Accedere. Menardu*, accediie. Fellus litteris
niiiiiaiis praemiuit, oporiei. c Sed in praeceptis, in
quit
Glericus, passim aiue inlinitivum subaudiluT.
(16) Non lanquam doctor. Respexit forte ad illud
MaUh. x x i i i , 8 : Vo$ autem noiiu vocari Rabbi:
untu e*l enim Magister vester; omues autem vos
fratres esli*. E l ibid., 10: Nec vocemini magislri:
uia magister vesier, unu* est Chrislut. Vide quoque
(22) Catta. Integra. . Ca$te. COT.

(23) Intellecius. Addit Fellus litleris miniatis,
scientia, cognitio; quas dtias voces putat vefcretn
inlerpretem praitcnisse, citm exslent apud Glein.
Alex.
(24) Videri mihi. Ita edit. Oxon. A l . cura ins.
videre miAi. Lege videri, ul anud Tertull. lib.
*adver$us Judaos cap. 5, pag. 68 : Nec si veniatis
viden mihi. J u x t a L X X : "
pot : id est, nec si veniatis apparere mihi. Videri
mihi est videri me, phrasis Gneca. . Y i d e -
ac. , 1. Sic in eamdem senteniiam infra cap. i v :

Hoc roge vot tanquam unut ex vobis.
(17) Jn plurimu lasiiores $iiis. lla I Joan. i , 4 :
Et hac scribimus vobis ul gaudeatis, el gaudium
tettrum tii plenunt. .Sic in calce hujus E p i s l . ,
. F E L L .
(18) Cum sint dies nequUtimi. Ila Paulus Epbes.
, 16, quoniam dies mali $unt. .
(19) Conlrarius. ld est Salan. Glossarium velus
ms.:Saan, advenariut, cmlrariu$.Qu& subdiintur,
Babeal huju$ swcuti potettatem, respondeut Joan.
x i i , 31; xiv, 30; x v i , 11: Princeps hujus tnuudi; et
Ephes. v i , 12 : Sed adversus principes et potesiales,
oavenus mundi reclore* lenebrarum karum. .
(20) Clemens Alex. 1. c. :
', ^
, \ ,
, , ,
^ , , ,
;. Vocem ila explicat Hesycbius .-,, id csl adjulorenu
E l in Glossis vaeribus: , , opituiatio. .
fifcl) Adjutores. Ms. cum ediu. adjutor etl; si
Fellum excipias, apud quem, adjutores simt, ex
Glem. Alex. Jamque Menardus siatuerat, expuncio
vcrbo subslantivo, legeudum uno verbo, udjutorct.
sis CU
Sabatierii Bibl. sac. Lat. Ver$. ant. ad
Isa. n , 11.
(25-26) Neomeniasvestraset diemmagnum. Editt.
Clerici et Russelii, post Neomenias vesiras, addunt
etSabbata. Habent quidem L X X : ,
Habent et Terlullianus, et llieronymits, aliique
apud Sabalierum I. c. At ea non aguoscit vetus
Barnabai interpres, neque in prima Menardi Paris.
neaue in altera Folli Oxon.
(27) teria$. Apud L X X : , olium. Sed i n tejpres legisse videlur , ferias. .
(28) Sine jugo necessilatis. Non astricta lcgi Mosaicac. , jugo hervitulis. Gal. ,
1 .
(29) Mendum. Cave hoc mutes cum Menardo ct
Oxoniensibus, in mendax : est enim prisca YOX L a tina, ut docet Gharisius lib. : Mendum in nieiidacii
siguiticaiione dicitur; menda, \\\ culpa operis aut
corporis.Hincfaclumwendiix.GLER.
(30) Habel. Leg. Menardus, habeat. Sicque edidit
Fellus. Forie amet, sicul Zacb. v m , 17 : Juramentum tnendax ne diligatis.
(51) Habeat.Wdclur deesse vocabulum, Satan ,
vel Contrariut, \e\ quid siniile, anie habeat. .
(32) Yita. Oxon. conjicit via. Sed noo opus c s t ;
nam vita cst pro v i l x iiisiituto. C L E R .
75
S." B A R N A B i E ^ APOSTOLI
732
ctrcmlum cotium tuum , et sacco U circumdederh, et cinerem straveru : nee *ic celebrabis jejunium acceptum . Ad nos autem sic d i c i t : Cum jejunaveris (33), tolvt omnem nodum injustiiice, el omnem cotuignutionem iniquam deie (34), resoive suffocationet impotetilium commerdorum (35), dimitte quassatos in remitsionem, et omnem cautionem maligiiam ditsipa. Frange esurienti panem tuurn, et egenot sine Ucte indue
in dommm tuam : cum videris nudum, vesli; et domesticot semini* tui non detpicies (36). Tunc erumpet
temporaneum (37) lumen tuum, et vestimenla lua (58) cilo orientur (59); et praHbil ante U jutlitia, et clarita* Dei circumdabit le. Tunc exclamat (40), et Deut exaudiel le: cum adhuc loqueris, dicel: Ecu adtum;
si abstuleris te nodum et suadelam malorum (44), el verbum murmurationit; el dederis esurienii panem
ex animo . In hoc ergo, fratres, providens est misericors Deus, quia in simplicitale credilurus esset
populus, quem comparavit dilecto s u o ; atque anie osteodit omnibus nobis, ut non incurramus tauquaei
proselyli ad illorum legem.
IV. Aniichristus ante portas, ergo fugiamus erroret judaixanlium et opera malce vice.
Oportet ergo de hisiantibus (42) multum scrutanles scribere, quac nos (45) poesint sanare. Fugiamus
ergo ab omni opere iuiquitalis, etodio habeamus errorem bujus lemporis, ut futuro diligamur (44) Noa
demus (45) animae nostrae spatium, ulpossil habere potestatem discurrendi cum nequissimis et peccat*ribus; ne quando similemus (46) illis. Comummata enim tentatio, sicut scriptum est(47), sicut Daniel dicit,
appropinquavit . Propter hocenim Dominus intercidit (48) tempora et dies, ut acceleret dilectus (49) illiue
ad haereditatem suam. Dicit sic propheta : Regna (50) in terri* decem regnabunt, et returgel retro pusiUu*,
qut deponet tres in unum . De regnis similiter. De boc ipso dicit iterum Daniel: vidi quartam bestiort,
nequamet fortem, et tceviorem cwteris bestiis marinit: et apparuerunl illi decem cornua: et ascendil aliud
cornu breve in medio illorum; el dejecit eornua tria de majoribus cornibut . Intelligere ergo debemus.
Adhuc el hoc rogo vos tanquam unus e i vobis, omnes amans super animam meam, ut aitendatis vobis
el non simileiis eis qui peccala sua congerunt, et dicunt: Quia lestamentum illorum, et non noslrvui
cst (51). Nostrum est autem, quia illi in perpetuum perdtderunl illud quod Moyses accepit. Dicit enrm
T
Isa.
LVIII,
4, 5.
* Isa.
LVIII,
6-10.
Dan. i x , 24-27.
ftan. v u , 24.
Dan. v n , 7-8.
(53) Jejunateris. Sie Fellus. A l . cum ms. jejunaveritis.
(54) Et omnem contignationem iniquam dele. Relegari debent isla ad marginem, unde in textum
induxit ea nescio quis : sunt quippe alia versio
verborum, , quse
beic redduntur, El omnem cautionem malignam
ditsipa : a Cypriano aulem lib. De Orat. Domin.
anle lineni et lib. III Ad Quirinum cap. : omnem consignalionem vijustani dissipu. C O T .
(55) Impotentium commerciorum.
lmpotenlium,
id est violenlorum. Cotnmerciorum, in textu Grseco,
. nam ^ est commercium.
Glossaevoleres: , commercium. .
(56; Et domeslicot seminis tui non detpicies.
Juxla L X X . Vtilg. juxta texlum Heb >Et carnem
tuam ne despexcris. Scd sensus idem esse videlur :
iiam domestici seminis tui, suot boiniues ejusdcm
lecuin nalurse el carnis. 1D. .
(57; Tempornneum. Ua apud Tertullianuni, lib.
De reuurr. carnit. ln texln Graeco juxla
lexlum Heb., id est, matulinum. ID.
(58) Vestimenta tua. Apud L X X . Juxla textum
Hebraicum legilur , sanitate*; pro quo quidain legerunl, , veslimenta, ui nolal S. Hicronymus. Hinc facium e * l , ut interpres Bamabae
\eilcrit, vesttmenta ; quod vocabulum sumpsil pro
carne Terlullianus, lib. De re$. carnis. . Sic
legil quoque intei pres qui versionein anliquam ab
Irenaet, Tertulliano ei Gypriano receplam adoruavil.
FELL.
(59) Orientur. Sic leg. Menardus : sicque edidit

Fellus. A l . cura ms. oriuntur.
(40) ExcUmuu. Lege, exclamabit, ut apud S. Cyprianum lib. De tettimoniis. .
(41) Suadelam malorum. apud L X X
reddiiur hic suadela, quia peroranlcs extcusa uianu
vciba facicbaut. F E L L . Ouiuaii cins uob^l ialer-
pretem nostrum scripsisse, suadelam manuum. Quae

conjeclura non est Menardi, ut fertur apud C l e r i cum, sed E d . Bernardi.
(42) De hislanlibus. Volo, de hi$ statibu$:
. B E R N . . de his taniis,
vel itutanlibus. Lectio de his talibns, \ ,
Fello videtur aliquanlo commodior. Usserius vero
legebat: Oporiet ergo non de in$tantibus multum
scrulantes scribere vobis, quce non pottinl sanare.
Porro quaenam has inler lectiones sit seligenda,
suadet ipsemet vetus Interpres, apud quem infra
cap. xvii, sic legas: Si enim de instantibut ac futuris scribam vobts.
(45) No$. llaedit. Oxon. A l . ms. non.
(44) Fuluro diligamur. Fellus in cdit. Oxon. ex
conjeclura Usserii,' futura diligamus. Sic lcgil e l
Menardus.
(45) Demu$. Usser. debemus. F E L L .
(46) Similemui. Sic et paulo post, timiletis: verbum neutraliter stiinilur. .
(47) Sicut scriplum e*l elc. Usscrius, dequa criptum et>l, ticut Daniel dicit. Fellus autem s i c : Sicut
scriptum est Daniele.
(48) Intercxdiu Ms. inierdtcit.
HSRC respiciunt
Malth. xxiv , 22. Vide Isa. x, 2 3 ; el Malacb. ,
}
1.
FELL.
Dileclus. Usser. dilectos. F E L L .

(50) Regnu. Iia L X X : .AlHebr. ut inVuIg ,
reges. .
(51) Et non nostnim est. Edili ad unum omnes:
Et notirum esl. Locum niutilum adeoque corruptum
esse agnovil Gl. Mariajius in notisad S. Jutiini i f .
Cohort. ad Gmc. cap. 15, p. 17. Iiaque illum sic
restiluit: Dicunrquia Testamentum illorum. et non
noslrum e*t. Hanc autem emendationera iusiuuat
cuin hujusce capitis coutextus, tum in primis ipsemet S. Baniabas 'uifra cap. xm : " . . .
; , , Videamus... ulrum
(49)
73!
EPISTOLA CATHOLICA.
734
Scriplura: Et fuit Moyses m monte jejunans quadraginta diebus, et quadraginta noctiout: et acetptt Ustamentum Domino, tabulas lapideas tcriptas manu Dei " Sed conversi in idola, perdiderunt illud : dicit
iiiim Dominns Moysi: Moytes, descende celerius, quia prceleriit legem populut tuus quem eduxisti de
terra Mgypti
El projecit Moyut tabulas lapideas de manibut tuie " : et confraelum est tcstameiUui
*orum; utdilectio Jesu consignetur in praecordiis vestris, in spero fldei illius. Propier quod atleridanius
novissiinis diebus. Nihil enim proderit uobis orane lempus vitae nostne et fidei, si non odio (52) iniqiium
et futuras tentatienes habeamus; sicutdicit Filius D e i : Resistamui (55) omni iniquitali, et odio habeamus
eam. Ergo cousiderate opera malae viae. Non separatim debelis seducere vos tanquam justiiicati; sed in
unum convenientes (54) inquirile, quod corarminiter dilectis conveitiat et prosiL.DicU enim Scriptura :
Ym iilUy qui $ibi solis intelligunt, et apud se docti videntur
Simus spiriluales , simus leinplura (55)
cousammatum Deo: in quaniam est in nobis, mediteiuur timorem Dei (50), et custodiamus mandata
Hlius (57).
Dominug non accepta persona judicat mundum. Unusquisque secundum quae facit accipit (58): si
fuerit bonus, bomtaseam aniecedit; si nequam, merces nequitiae eum sequitur. Attenditc, ne (59) quando
quiesceutes jam vocali addormiamiis io peccalis nostris; et nequam accipiens potestalem nostrain, MIscitet (60) et excludat a regno Domini. Adhtic et illud intelligite, cum videritis (61) tanta signa et monslra ih populo Judaeorum, et sic (62) illos dereliquit Dominus. Attendamus ergo, ue forte, sicut scriplurj
est, mulii vocali, pauci elecli, inveniamtir .
V . Novum fcedus, passione Christi fundatum, est nobis ad salutem, Judmit ad interitum.
Propler hoc Dominus sustinuit tradere corpus suum in exterminium, ut remissione peccatorum saiictificemur, quod est sparsione sanguinis illitis (63). Scriptum est (64) enim de illo, qusedam ad populura
JiMfceorui, quasdam ad nos. Dicit aulem sic: Vulneratus e*t propter iniquitales nostras, et vexatut cst
propter peccata nostra: sanguine (65) illius sanalt sumut. Tanquam ovis ad victimamtidduciu* etl: el sicui
agnus eoram tondenie u, sie non aperuit os tuum
Supergralulari ergo debemus Doraino, quia et praeterita nobis ostendit, etsapieutes fecil; etde futuris non sumnssine intellcctu. Dicit aulem: Non tnjnsto
tenduntur retia avibus " . Hoc dicit, quia justeperiet (66) bomo habcns viam verilatis, scientiara (07), et se
t
' Exod. xxxiv, 28. Exod. xxxn, 7, et Deut. i x , 12.

xx, 16; x x i i , 14
" Ua L I I I , 5, 7. " Prov. i , 17.
" Exod. x x x n , 19.
1 1
Isa. v, 21.
" Malb.
Tesiamentum ad no$ an ad illos pertineat. Quam , c ol \ * , qiridem Barnab* t-enteuliam S. Justinus 1. c. his
, > , c -rbis illuslrai :
, <*
, ,
* , ,
, ,
, .
*
(58) Accipit. Edil. Oxon. accipiet. Sic I Cor. ,
' ,
8 : Unu*qui$que aulem propriam mercedem accipiel
fct , '.- secundum sunm laborem.
. Quodsiquis tx tts qni libenler eontradicerc
(59) Attendile, ne, clc. Alludil ad parabolam dcsolent, non nostros hos libros, sed Judceorum procem virginum, Mallb. xxv. .;
prios cs$e dical, eo quod etiamnum in eorum tyna(60) No$lram, tuuitel. Nostram, id esl noslri,
gogit ai$ervenlur> ac \(ru$tra retigionem hi$ iibru
id esi in nos. Suscilet, lege, *u$citetur, adversus
acceptam nobis referri: novenl tlle ex iis ipsh quce nos vidclicet. . At Fellus posl $u$cilel, addit
his in libns scriptu suut, non Judceorum, std no- litleris niiniatis nes.
stramesse horum librorum doctrmm po$$estionem.
(61; Cum videritis, elc. Verbum videriti$e&tprxNiminim contendebant Judxi, suumesse, non Chriterilum boc loco. Nam infra loquilur de suLverflianonim, Vetus Testamentum. Quos ergo bic sione lempli Hierosolymilant jam facla. .
refellit S. Barnabas. Hac de re quoque Eusebium
(62) Et $ie. Id esl, Quod sic. .
consule Demomtr. evang. lib. , cap. 6.
n
(05) Spartione sanguinis iliius. I Petr. i , 2 : In
(52) Non odio. Ms. non modo. Usser. non modo a$pertior,en sanguinh Jetu Christi. .
antmum. F E L L .
(64) Scriptum est. Pro more interprelis , reclius,
(53) Resi$tamui etc. Ranc Christi senleniiam in
scripia sunt. Sic enim Corlasse legil:
toio Evangelio non repereris : eed Barnabas eam
,
audivit ab ipso Cbrielo, aut ab aliquo discipulo: . F E L L . Sic el .
quaiis esl bacc Pauli sentenlia, Act. xx, 35: Elme(65) Sunguine. Legisse videtur interpres, mintite verbi Domini Je$u quoniam ipse dxxil: Bea. F E L L .
liu$ t%i magu dare quam acciperc. .
(66) Periet. Semel leetorem moneo, me : pr<v
(54) i n unum convenientes. His eimilia Hebr. x,
bare maximain parlem leclionum, quas Menardus
24,25. F E L L .
ad oram veteris bujus interprea;iouis apposuii.
(55) Simus templum. S. Paulus bac loquendi lor- Iia peribit correxit pro periet, oum noii hoc minus
mula saepe utitnr, I Cor. m , 16,17; v i , 19, II Cor.
quam alterum, in usu ioerii asvo posteriori. lta et
v i , 1 6 ; Ephes. n , 21 ; l l Tbess. u , 4. F B L L .
alibi, interiet, exiet et lran*iet etiam apud T.bul(56) Medxiemur timorem Dei. Juxta illad Iea.
l u a . Voss.
x x i , 18 : Cor tuum meditabilur limorem. .
(07) Uabem viam veritath, scientiam. Felli edilio
(57) Uuuc locum landat Clemens Alex. .,
., Habens vi* verilatis scientiam.
|ib. II, cap. 7, pag. 447 : 9
735
S. B A R N A B i E APOSTOIJ
a via tenebrosa non conlinel adliuc. ad boc Domtuus suslinuil pati pro aoima noslra, cum s i l orbis
terrarum Dominus; cui dixil die ^68) ante conslilutioneiu saeculi (69): Fuciamus hominem ad imaginem et
similitudinem noslram (juo modo ergo suslinuit, cum ab hominibus hoc paterelur, discite. Prophelas
ab ipso babenles donum (70), in illum propbelaverunt. Uleautem, u l vacuam facerel mortem, et de morluis resurreciioncm ostenderct, quia in carne oporUbat eum apparere, sustinuit, mpromissum pareolibus
redderet (71); el ipse sibi
populum novum parans, dum in terris dcgit, oslen- (72) (73) ) \
deret, quod facla resurrectione ipse essetet judica , ,
turus. Porro , doccns Israelem, aiquc lam magna
(74) , \ prodigia ei signa faciens, praedicavit, ac illum [Is- , , \ raelem] summe dilexit. Quando autem apostolos (75). " suos, ipsius Evangelium praedicaturos, elegil, bo- , , litines onini peccalo iniquiores, uiostenderel, quod (76), lion venit vocare justos, $ed peccatores ad pceniten- ... ^, ,
tiam * , luncpalam fccit, se esse Filium Dei. Nisi
,.. vero in carne renissel, quomodo servati fuisseinus
(77).
nos bomines, videntes eura? quandoquidein i i , qui
\, , ;
soleni bune aliquando desiturura, opus manuum
(78),
rjus, aspiciunt, non valent radios illius oblueri. ,
[PorroJ igitur Filiue Dei ideo in carne venit, ut / .
suromain imponeret peccatia eonim, qui admortem
,
perseculi suni proplielas ipsius. Ob hoc igitur pas ;
Sequitur vetus interpretatio.
pop4ilum . . . parans. . . resurrectionc facia, in lorris. . . judicabat (79) illis (80) . . . ad viiam ducens
popiilum Judaeorum, et magnasigna c l monsira faciens, non credideruot nec dilexerunl illum (81). Tunc
aposiolos stios, qtii incipiebani prasdicare Evangelium sumn, elegit, qui erant super omnc peccatum peccalorcs; ut oslenderet, quia non venit vocarejusto$, sedpeccalores
Tunc oslendit se esse Filiurc
Dei. Si enim non venisset in carne, quo modo posscnt bomines eanari (82) . . . ? cum respicientcs
solcm,
qui esl opus manus Dei, non po&biut radios ejus diutius inlueri. Filius ergo Dei ideo i u
carne venil, u l consunimationem peccalorum definireteis, qui persecuti eunl ad morlem prophetas ilbus.
. . . . Dicil autem Isaias: Plaga corporis illius omnet sanali sumus. alius propbela : Feriam pawtorem, et ditpargentur oves gregis. Ipse auiem voluit stc pati
Dicil euim qui propheUt de illo :
17
Gen. i , 26.
1 8
Matth. ix, 15.

(68) CuxdixU die. Vost dixit, videlur deesse r

(71) Susttnuit, ut promissum parenlibut redderet.
Pater. Nam inde probare contendit, et Filii excelId est, passus est, u l quae priscis palribus per prolenliam, quod sil terrarum orbis Dominus, ct auod
phetas praenunliata sunl, adimplerel. E l ui seei dixerit Paier: Faciamus hominem, etc. Quod
quelam signidcat, non causara : quasi dicerei: lla
eliam rcpetit infra cap. ,
ul promissum parentibut redderet. .
, ' , elc*
(72) Hic incipil texlus Gnecus superstes.
Id e s l : Dicil emm Scriptura de nobis , sicut dixit
(75) Ms. ,male.
Filio (supple Deus, u l ex antecedentibus palet) :
(74) , porro, ut sape apud Barn.
Faciamut hominem ad imaginem, etc. . Mibi
(75) Sc. .
magis placet Bulli conjectura, qui hunc locura sic
(76) . 1. laudat Orig. c. Cels. i , n. 65, t. I, p.
furlasse restiluendum censct: Cui dixit Deus ante 378. Ed. B B , Vide: Htfele, das Scndschreiben des
consiitutionem mundi. Yidesis ejus Defens. Fid.
A . Barn. p. 160.
JVtc, secl. i , cap. 2, 2.
(77) Gunjunge b#c cum verbis anteced.: quia in
(09) 4nte contiiiuiionem sccculi. Id est, anteplecarne oportebat, etc. Eamdem senlenliam reperies
nam ei perfeclam mundi coiislitutionera, quia hoin Orac. Sibyll. Prouem. v , 10-15
mine nondum crealo, non eral mutidus plane per(78) 1. e. qui aliquando desincre debet. .
fectus. .
(79)/udtfa6ai.Al.,exconjectura,;urftcflivel;udirfl(70) Prophetm ab ipso habentes donum,eic. Pro- bit. Menarduslamen le^.tndtcaâi,utmodovidiniu8.
pbeiiae videlicet. Nam propbeta3 Dei Spirilu alOati
(80) Jllis. A l . forle, tlle ad iummam, vel ad finem
propbetarunl. . llunc locum slrenue defendocens. V e l : Finit autem, docens. Intcgium buuc
dit Grabius in Adnot. ad Bulli Defens. Fid. flic,
locum sic resliluit Fellus: Et ipse sibi populum
\ 5, pag. 45 contra Lticam Mellicrum, seu Samuenovum parans, resurreclione facla in terru agens,
D
om Grelliuin. Quin etiam ipsi videlur ex Barnaba

otlendit quod judicabit illos : ei ad exlremum ad
descripsisse lreiixus, quae nabei itb. , cap. 20,
vilam duceiu, etc.
n. 4: Prophelce ab eodem Jferbo propheticum acci(81) Non crediderunl, nec dilexerunl illum. Haec
pientes charisma, prcedicaverunl ejus tecundum carnon sunt in lexlu Graeco. Lege tamen, $ed non cre
nem advenlutn. Quibus paria scripseral Lib. iv, cap.
iiderunt, elc. . Legi^t iiiierpres ,
7 n . 2 : Omnes qui ab inilio coguitum habuerunl . Voss. el F E L L .
*
J)eum et advenlnmChristi prophelaverunt, revelaiio(bz) SunarL Fortc salvari. Mcnardus pro
ti/i acceperunl ab ip*t Filio.
legil .
9
EPISTOLA CATHOLICA.
737
738
. (83). sus est. Dicitenim Deus, plagam c&rnis cjus a b i l * .

* (84) ,
lis esse", [ei] : Cum percuiiam pasturem, tunc di$, [\ (85)] " ,
pergentur oves gregis". Ipse [aulera] sic pati vo . luit; oportebal quippe, ut in ligno paterelur. Dicit
, \ ^,
enim, qui de illo prophetavit: Parce animoe mem
' gladio ciavis confige carnes m e o i " , quia concilia
malignantium insurrexerunt in me . Et rursus a i t :
$,
Ecce posui dorsum meum ad flagella, et genas ad
,
alapas; faciem autem meam posui sicut" solidam
' (86)
petram *
, (
,
(87).
V I . Chritti pastio et novum fcedus jam ei prophetts annunliatur.
" , (88); Cum autera fecit, quod praeceptum ei fuerat,
; . V quid ail? Quu e$t qui liligrt tnecum ? Resistat mihi.
( ; .
Vel quis ett, qui judicium ineat adversum met
, Appropinqnet puero Domiui. VUB vobit, quia omne$
. \ vos velerascelii quasi veslimenium, et linea devorabit
(89) vo$ Et iterum dicil propbela : Sicut lapis fortis
, posittu est in contritionem "; eece immitto in fun, , . ; damenla Sionit lapidem pretiosum, eiectum, anguia ' , .
rem, honorabilem . Deinde quid loquilur ? El qui
\ ; ! ' \ speraverit in ilium, oivet in wternum. Io lapide ergo
(90) .
speg uoslra? A b s i l ! sed quia Dominus in fortku (91) . dinc posuit corpus siiuin. Ait namque : Et ]Wdil
, ol ol- me sicut solidam petram
Adhuc autetn dicit
, . propbeta: Lapidem quem reprobaverunt adificantei,
\
hic faclus e$t in caput anguli " . Et ilerum a i t : Hac
u
Velns interpretatio.
Parce antmcd mem gladio. E t : Confige clatis carnei meas : quia nequlmmorum convenlus insurrexerunt
tn xne. Et iterum d i c i l : Ecceposui dorsum meumadflagella,et maxillas ad palmas (92). Faciem
antem meam potui tanquam tolidam petram.
VI. Gum autem fecit Dei preceptum, quid dicit? Quis est qui contradicit ? resistal mihi. Quis wquaiis
[$ esl (95)mMi t propinquel puero Det. Voe vobis, quia vo$ omnes velerascitis (94) tanquam vesiimentum;
et tinea vos. lleruin dicil prophela : Tanquam lapis . . exposilus est in afflictionem. Ecce mittam
in fundamenta Sion lapidem preliotum,electum (95), . . . E t quid dicit? Ei qui crediderit in illum, non
confundelur (96). In lapide ergo fides nosira? Absit! Scd quia in fortiludine posuit corpus i l l i u s . . . .
Dicit iierum propheta: Lapidem quem rtyrobaMruni a>dificante$, hic factui e$t in capui
anguli. . . . Hic e$t dies, . . . . quem fecit Dominus
Quid
ergo dicit? . . Circumvenerunt me conventus neqttissimorutn: vallaveruntrnelanquam apes. . . E l iierum
dixit: Super Oesiem meam tortes mUerunt. ln carne ergo incipienle illo venire, . . anle oslensa sunl q u
passurus erat. Dicit ergo propheta ad Judaeos : For animce iniquorutn,
qui (97) dicunt
" I s a i L I I I , 8 ; Zacn. x m , 6. * Zach. x m , 7 ; Malth xxvi, 51 ; Marc. xiv, 27. " Psal. x x i , 21.
Psai. cxvin, 120. " Psal. x x i , 17. * Isai. L , 6, 7. " Jbid., 8, 9. * Isa. vui, 14, juxta lextiim Hebrnicum, non juxta L X X .
Isa. xxvui, 16, cfr. Rom. i x , 35, 1 Pelr. u , 6. Isa. L , VII.
Psal.
cxvi:, 22.
VARIORUM NOTiE.
n
1 7
(83), Profert aliam causam adventus Chrisli. ut C vet. Depalmare, . C L E R .

(93) Quis cequalis futurus est. lnterpreslegebat consunimarentur peccata Jadaeorum addila Cbrisii
loco . .
morte. . cfr. Mauh. x x i u , 51 sqq.
(94) Veteratcilis. A l . Forlc veterascetis, juxla Grae(84) Ms. . Vet. inlerpr. : plaga corporu ilcum. Sic et Felli edilio Oxon.
lius omne* sanati $umus.
(95) Ecce mitiam in fundamenla Sion lapidem pre(85) l l a restituo ex veteri versione Lat., quae bab e l : Et alius prophela. Sensus e s l : Annuntiavit tiomm, electum. Locus muiilus, eC legendus ut apud
S. Cyprianum, lib. u , De leslimoniis: Ecce immitto
Deus per prophetas, Judaeos Cbristum esse inierin fundatnenta Sion lapidem preliosum, electum,
fecturos, et hanc necem ipsis inleriiiuu fore.
summum anguiarem, honoralum; juxla textum
(86) Cfr. Justin. Apol. i , n. 38.
Gracum Rarnaba, ubi in prsesenti legitur
(87) Faciem non avertens.
(88) Sc. Patris jussio de incarnatione et tolo hu- , ut I Pel. , 6. ,. . . .
(96) confuudetur. l l a Rom. i x , 33:maoaB iticarnalionis negolio.
. ln lextu Graeco Isaia? xxvm, 16:
(89) Veterem interpretem imilali vocem in
, id esl confundalur. In lexlu
versione nostra itegleximus.
Giaeco Bamabai: Qui tperabil in eum, vivei in mUr(90) Christi p r o p t e c i ^ v propheta vonum. .
catar.
(97) Qui. AI. quia. Fcllus retinel qui.
(91) . O X O N . et L X X .
(92) Palmas. Colaphos palina impactos. Glossae
739
S. B A R S A I L E A P O S T O L i
7;0
est dies magna et mirabilis, quam fecii Domiuus * . , (98). '<*Simplicius vobis scribo, ut intelligatis, ego, purpov , (99)
>mentum veslrae cburilalis. Quid vero porro dicit
(400). ;
propbela? Obsedit me concilium malignanlium
,
eircumdederunl me ticut apes favutn
el : Super
, vettem meam miurunl tortem
Cum igiUir iu
(4)' \
carne esset appariturus et passurus, praemonslraia \ , est ipsius passio. Nam in Israelem dicit propbeta :
. \
Voe anima! eorum, quia pessimum coiuilium inierunl * ,
adversus semetipsos, dicentes : Alligemus jtutum, * , '
quoniam moleitus nobit est . Et vero dicil ad illos
, (2).
Moses: Ecce isla ait Dominus Deut:Intrate. in ter- (3)
ram bonam *, quam juramento promisit Dominus * ,
Abralicc et Isaac et Jacob; et ut hceredilatem possi- ,
dele eam, terram (luentem lacle et melle . Quid , $
dical cognitiO; discite : Sperate finqtiil] in Jeium, . (4),
qui in carne manifettandus est vobU. Ilumo [enim] [ (5)],
. " []
est terra quse patitar; ex subslantia eitim terrae
fornialus est Adam. Quid ergo dicit : [in] ierram (6)
bonam, iacte ac melleflueniem? Benedicttis sit Do- . (7); []
, ;
minus noster, qui sapientiam et inielligenUam
, \
occultorum suoruro posuit in nobis. Bicit enim
.
propbela : Parabolam Domini quis inlelliget, nisi
sapient et peritut, et jdiligent Dominum suum t ,
11
fetus interpretatio.
inter $e c Circnmveniamus (8) justum , quia insuavis est nobis. Et Moyses antem dicit ad illos: . . Hccc
dicit Dominus Deus: Intrate in terram bonam, quam promisit Dominu$ Abrahce, Isaac et Jacob; et domini etlote illins lerra, quce traliit lac et mel. Quid dicat sctentia, discite: Credite, inquit, in eum qui in
carne apparebit, Jesum. Horoo cnim terra est. . : cum ex terra sit figmentum Adse. Quid ergo d i c i t : /it
terram bonam, fluentem lac et mel? Et benediclus Dominus. . , quia (9) sapientiam et sensura postiit
in nobis abscondiiorum suoruni. Dicit aulem per propbelas parabolam Dominus (10): Quit intelliget
nisi sapient, . . . et diltgens Dominum suum? Quia ergo, cum uos cognovit (11) in remissionem peccaloruni, fecit nos aliain liguram tanquam pueros habere, ut spirilu llguraret nos. Nos e n i m , sicut dicit
Scriptura (12) . . . . : Fuciamus Ifominem ad imaginem et similUudinem nottram: $uper$U be$HU
lerras, el atibus cotli. et piicibus marh. Et Dominus, videns bonam figuram nostram, dixit: Cretdle et
multipiicamini, el repleie terram. . . . Iterum vobis ostendam, quo modo vobis dicit (15) secundam fljju9
Psal. cxvn, 24.

Psal. x x i , 17.
Exod. xxxiii, 1. * Levil. xx, 24.
H
u
11
* Psal. cxvu, 12.
Psal. x x i , 19.
Isa. m , 9 ; Sap. n . 1 2 .
(98) Loquilur deea die, qua lapis reprobatus fa- C
(9) Et benedictiu Dommus . . quia. Interpres
ctus est in caput angtili.
vocem et interponens , videtur ea quae sequuniur
(99) . . Ha?c laudat Clem. Alex.
pro sacra Scripturae sensu laudasse. Forlasse P i o v .
, 5 5 , aut Psal. c x v m , 1 2 , sed Clcmens A l e x .
Slrom. v, c. 10, p. 683.
(100) 1. e. omnia pio vobis et facereet pati para- pr&seuiem lectionem Graeci lextus conlirmat. Ita
Fell. qui ex Gracis item supplel noster ei pro quia
tus. Cfr. I Cor. iv, 13, et lgn. ad Epb. c. 18.
legit auL
(1) Cfr. Justin. Apol. i, n. 38. .
(10) Dicit autem per prophetas parabolam D o m t (2) Cfr. Justin. DtaL c. Tryph., n. 17(3) Haec et seqaenlia usque ad ftut. Locus corruplus. Lege, ul in lextu Graeco, et
apud Glemenlem: Dicit enim propheta: Parabolam
babel Clem. Alex. Strom. v, 10, p. 685.
(4) I. e. profundior Veleris Tesl. et antiquae Domini quis intelliget? Locus babetur Isa. X L , 15,
ceconomise divinae cognilio bomini Cbristiauo re- ; Qui$ novil sensum Dominif D i x U
autem Barnabas parabolam, quai esi seruio a l l e g o clusa. Cfr Ncander R. G. 1. 415.
(b) , , , uncis inclusa, restituo (mo- ricus et obscurus, ut divinae mentis obscurilatem
nenle Davisio) ex Clem. Alexaudrino, curo et vetus ostenderet. . Hauc Menardi emendalionem
secutus est Fellus in textu, nihil monens.
iitterpres iia legerit.
(11) Cognovit. Fcllus in texlu resliluit, recognovit.
(6) Homo quia e terra est creatus, ideo Christussecundum huuianam suain naturaro lerrae po- Sed in nota: Rectius, inquit, renovavit. Quod s a u e
pridem Menardus inouuerat.
test comparari.
(7) llic incipit secunda loci biblici Exod. xxxiu, ^ (12) Ne* enim, ticut dicit Scriptura. Lociis c o r ruptus. Legendum, ut in texla Graeco: De nobi*
1, iulerpretatio atlegorica seu gnoetica. Terra illa
emm dicit Scriptura, ticut dicit Fxlio , Deug v i d e l t priaium humanam Chrisfct nataram denoUbat,
cet, aut Pater. .
iiuuc Christianos, Salvatore rcnalos pueros Dei
(15) Vobis dicit. Forte, nobis fecit. Menardus
innuit.
autem integrum bunc locura orruptum r e p u i a n s ,
(8) CtrciimrdMtamue.Int.Ve4. videtur legisse sic restituil: Htirsus vobis ostendam, quomodo in
, ui est Sap. n , 12. Eadem inlerprelatio
novisiimis temporibut fecii: auteeedeulibus c l i a .
babetur apud S. Cyprianum, lib. n , De teitimoniis*
termediis omissis.
.
741
EPISTOLA CATHOLICA.
(14);
(15) %
, ,
(16) , \ [] ~
(17) .
rup\ , * ' elxova
* , ^ ,
, . \
, , ,
.
(18). ,
' . *
(19). ' *
, (20). ,
,
, ,
, ,
* \ ,
. , ,
.
(21)
, ;

, .
, .
; " ,
(22) -J
C
741
Ubi igiiur nos fehovavit per remtssionem peccalorum, effecit, aliain formam baberemus, aiiimam
nempe puerorum instar, utpole qui et spiriiu nos
reformavit. Nam de nobis Scriptura dicit, loquente
[Patre] ad Filium : Faciamu* hominem adimayinem
et ad simiiitudinem nostram; et prmint beitiit
, et volatilibus cceli, et piscibus maris
Tum
Pominus videns hominem, pulchrum iigroentum
suum , ait : Crescile et tnultiplicamini, replete
teiram . Haec ad FHiiim. Iterum autem tihi ostendam, quo modo quoad noe ullimis temporibus secundam creationem peregerit. Dicil [enim] Domin u s : Ecce faciam novissima tanquam priora. Hoc
respiciens pnedicavit propbela : Inlrale in terram
lacte et melle fluenlem, el dominamini ei. Ecce i g i tur, nos denuo formali sumus; quemadinodum
rursus in alio propheta dicit : Ecce, inquit Dominus, auferam ab et, boc est ab eis qaos Spirilus
Domini pnevidebat, eorda lapidea, et immiltam illis
corda carnea \ qnia in carne voluit apparere,
et habitare !n nobis. Templum enim sanctum,
fratres mei, Domino eet babitalio cordis noslri.
Etenim Uerum ait Domintis : Ubinam apparebo
coram Domino Dec meo et glorificabor ? A i l : Confitebor tibi in ecclesia, in medio fralmm meorum,
et cantabo in medio eccletim sanctorum *. Itaque
nos sumua, quos inlrodtixil in terram bonam. Sed
qaare lac et mel? Qooniam infans primum melle,
tunc lacte viviscil; ita et nos, flde fquam babcmus]
promissia [Dei] ct verbo (pradicaiionis) vivificati,
vivemus terram poasidentes. Superius vero praedi
l%
Vetus interprelatio.
r a m i n novissimis. Dicit Dominus: Eccejacio (25) nonssima tanquam priora. Propter hoc ergo pradicafjn>ropheta ^trate in terram, qum irahit lac et mei, et dominamini ejus
" ;
Quia ipse incipiebat (24) apparere, et in nobis
habitare: templam enim Domini, . inbabilatio cordis nostri est. Dicit ergo iterom: Et guo modo apparebo Domino Deo tneo, et magniftcabor? Inquit: Confttebor in . . fratrum meorum, eldecantabo
Hbi in Ecclesia sanctorum. Nus ergo sumus, quos iuduxit in terram bonam. Quid ergo lac et mel? Quia
ab initio infane raelle e t . . lacte vivificatur; sicat per tfdem promissionis, verbo dtim adnulriroiir, sic
fivificamur (25), dominatam agentes lerra?
Quis est,qui possit modo esse super bestias,
atitsuperaves, autsiiper pi8ces?Sentiredebeti$,quia superesse (26) potestalis est, ut quis imperans
domino (27) sit
:
"Gen.1,26.
Ibid.,28.
Ezech. x i , 1 9 ; xxxvi, 26.
* Psal. XLI, 3.
Psal. x x i , 25.
VARIOKUM N O T i E .
(14) Haec verba in libris sacris fnistra quaerentur.
Simiba occurrunt Isai. X L , 15. Prov. i , 6. P O T T .
D
(15) Particip. pro iodicat. ut c. 19 et saepius apud
Palres.
(16) Ms. , roale. . D A V I S .
(17) Ms. , male. restituit Fellus ex interpr. Lat.
(18) Sc. jam inilio creationis de nobis dixit.
(19) Non est in S. Script., sed . respexit Barn.
ad Ezech. xxxvi, 11, velMaltb. xx, 16.
(20) I. e. respectu gecundae hujus crealionis (regeneralionis Gbristianae) praedicavit propbeta : Intrale, etc.J. e. reuascimiui.
(21) Yocem , qaam et vetus non legit inlerpres. aat male addilam putes, aut non Sd Deam,
ged ad Prophetam (David) referas. Notes deinde,
quod bisce verbis tertia loci illius biblict explicalio
allegorica seu enostica incipiat, quse terram illam de
EeclesiaGhrisUanainterpreutur.Gfr.Not. 7, sup.
(22) Lac et niel, , quibus Ec-
clesia nos nutrit.

(25) Ecce facio. Rectiae, faciam. F E L L . Conjicit autem Meuardus bis verbis S. Barnabam respexisse vel ad Isa. X L I I I , 18, vel ad Jerem. x x x u i , 7 ,
vel denique ad Thren. v, 21: Inmta dies nostros $icut principio. Hac eniin precatio, inquit, esl futurorum prawiictio.
(24) lncipiebat. In texta Graco , id est debebal, ut supra, et alibi passim. .
Sicutperftdem... verbo...vivilicamur. Al.juxla
Graeca : Sic et per fidem... et verbo... vitificabimur.
Feikus tamen primam taDtummodo emeudationeni
admisit.
(26) Supereue. Sicsup. Faeiamut hominem... et
supertit bestiit lerra. Est igitur bic supereiu vel. Interp. dominari, prceesse , excellere. Quo sane sensu
verbura istud antiquis etiam scriploribus Laliui^
interdum usurpalur.
(27) Domino. Leg. dominus. llanc lectioiieui retiituit Fellus in sua edil. Oxou.
743
S. BARNABiE A r O S T O L l
l i l : Creuanl el prcpsint piscibus. Quis potest nunc

praeesse bestiis vcl ptscibus, vcl coeli yolucribus?
Scire enim debcmus prceesse potesutem designare,
ut quis imperet ac dominetur. Elsi id nunc non
contiugat, prontisit [id] sane nobis. Quando [fief|?
Cum et ipsi adeo perfeqti erinius, u l haeredes simus
teslamenti Domini.
744
. ,&,.
(28) , ,
; ,
\, .
, (29).
; " \ \
.
VII. Jejunium et Caper lypus Christi.

Inielligile ergo, filii dilectionis ac lxtitiae, quod
bonus Oominus omnia nobis pnemonslravit, ut
cognosceremus, cui in omnibus gralias agere ac
laudes debemas oflerre. Si ergo Dei Filius, qui eet
DominU et judicaturus est vi?os ac mortuos,
passus est, ut plaga ipsius vividos nos redderet;
credamus. non poluisse Filium Dei pati nisi propter nos. Gruci vero affixus acelo ac felle potabaiur. Audiie, quoroodo de bac re indicia dederint
sacerdotes populi [Judaici]. Scripio prcecepto, ut,
qui jejunium non jejunaret, morte exlerminaret u r , pwecepit Dominus; quia et ipse pro peccatis
nostrie vas spiritus sui oblalurus erat in bosdam;
ul et implerelur figura facta in Isaac, qui euper
altare fuit oblalus. Quid igitur dicil apud prophetara ? Et manducent de hirco, qui in die jejunii
offerlur pro omnibus peccalis. AUenriite diligenter:
ti manducenl $oli ac omnet sacerdotes inlesiinum Q
non lolum, cum aceto. Ad quid? Quouiam me, i n quit, pro novi populi delictis oblaturura carnem
meam, polaturi estis felle cum acelo; ideo coraedite vos soli, dum populus jejunat, el plangit in
sacco et cinere. |Ha;c] ut ostenderet, quod oporte%
, , ,
.
, , \ \
, ,
, , . ' \ . , (30) (31).
, , , ,

(32) , , * \
, . ; ,
(33). * ol
.
; , ,
, * ,
\ \
Vetus interpretatio.
VII. Inlelligite ergo, filii dilecli, quia omnia bonus Dominus oslendit nobis, ut sciremus, cum Jer
omnia (34) gratias agere debeamus. Si ergo Filius D e i , cum sil Dominus qui incipiet judicare vivoe el
morluos, passus esl ut plaga illius viviflcaret nos; credamus, quia Filitis non poterat pali nisi propter
nos. Sed et cruci affixus, potalur aceio et felle. Audite, quemadmodum de hoc significaverint sacerdotes
templi. Insciipia lege praecepli, ut si quis non jejunarel jejiinium, morte moreretur, prtecepit Dominus:
quia ipse pro peccatis nostris incipiebat vas spiritus sui oflerre hosiiam; ut et liguram qu fuerat sub
Isaac qui oblatus est ad aram , consumrnaret. Quid . d i c i t . . propbela (35) ? manaucenl de hirco ,
quem vblaluri sunl ad jejuntumproomntou$peccati$. \ttend\te diligenter : manducent sacerdote* toli . .
tniesiinum non lolum, cum aceto. Ad quid? Quoniam mc, pro peccalis poptili me'r(56)iiicipientem offerra
corpus meum, poiabilis aoelo curo felle: manducale vos s o l i , populo jejunanie, etptangile vos(37) in
cilicio el cinere. Et ut ostenderet, quia ab illis (38)debel pati,sic pracepit: . . Sumiie hircos duos bonos,
**Lev. x x n i , 2 9 .
VARIORUM NOTiE.
(28) Ms. , male.
D
t29) Sensus : in praesenti quidem imperium illud
in volncres, e t c , non tenemus, sed promissam banc
dominatiotiem aliquando recuperabimus.
(50) pro , saepius 111 .T.Winer, Gram.
p. 72, ed. IV.
(51) . .
(32) I. e. corpussunro. . Sensus est: mandato
de jejunio Dominus lypum passionis sua; praebere
voluil.
(33) Non est in sacra Scriptura; sed inlcr C h n slianos sec. II, tradiliones qusedam falsae de ritibus
iudaici fesli expiationum divulgatae fuisse videniu/,
quas bic Baruabas, alias Justinus (Dial. c. Tryph..
n . 40) et Tenull. Adv. Jud. cap. 14, adv. Marc*
111, 7, secuii sunt.
.
(34) Cum per rmnia. Leg. cui p. 0, juxta Graeca.
Sic quoque Fellus in sua edit. Oxon. /35) p opheta. Forte, in prophela, juxta Graecum.
j t Felli edit. Oxon.
(36) Populi mei. ln textu Graco, , id est populi novi: non ita recte; quia Gbrislus
pro universo niundo passus esl. . AtGraecam leciionera confirroare fortasse quispossetex
j to Apostoli loco, II Cor. , 17: <rr<p, ,
.
(37) piangile vo*. Leg. planyente, expuncto prcnomine vos ut in texlu Grajco . Nam p i p | UI^ îe debebat affligere animas jejunio, i a
cinere et cilicio. .
(38) Quia ab i//t, etc. Legebat vetus uiterpres 0 * *
. Vide sis Grabium iu Annol. ad Bulli Dejen*.
Fid. Nic. 5, pag. 45.
r
c e
u s
745
EPISTOLA CATHOLICA.
746
. " , - ret ipsura mori pro illis. Quomodo igitur pnecepit?

. ; , Attendite. Sumite [inquit] duo$ hircet bonos *tmiles, et offerte [eos]; et accipiat sacerdos unum in
,
(39). holocaustum. De altero vero quid facient? Maledi 2 ; , \, ctus, inquit, unu$. Attendite, quo pacto Ggura Jesu
(40). ,, - nianifestetur. conspuiie illum omnet, ac ianci. (41) , - nale; el imponite lanatn coccineam circa caput ejus;
* (42), \ el *ic in deserlum emiliatur. Et cum ita faclum
. fuerit, qui portat hircum, abducit eum in eremum,
, et aufert [ab illo] lanam, et ponit eam super fruti , !, - cem, qui vocatur rubus, cujus gerniina in agrie
(45), \ repcrta solemus manducare; et hujus solius vepris
(44) - fruclus dulces snnl. Cur vero et boc? Aitendite:
(45)
Unum quidem super altare; alterum vero maledi . \ ; ctttm, et quare, qui maledictus est, coronatur?
, - Quia videbunt eum illa die babentera circa corpus
, \ (46) ; talarem coccineam, ct dicenl : Nonne hic est,
\ (47) (48), quem nos aliquando dcspecluin, compuncluui ac
\ , \ - illusum cruciGximus? Vere ille est, qui lunc se
, dicebal essc Filium Dei. Quanlopere enim siinilie?
, \ , \ - Ideo ergo similes bircos pulchros et aequales [po; , stulavit]; ut curo viderint eura lunc vciiieniem,
. ; (49) percellantur de hirci similitudioe. Vide igitur figu \ \ ram Jesu passuri. Quam ob rera vero lananri in
, \
medio spinaruni ponunl? Id est figura Jcsu, Eccle . (50)
siae proposita. [Ponunl autem lanam in spinis],
. ,
ut, qui voluerit lanam coccineam auferre, eo, quod
Velus interpretatio.
similes (51), et offerte: et accipiant sacerdotes unum in holocaustum pro peccatis,. . . alium autem in me
lcdictionem. Attendite, quo modo iigura Jesu oslendebaiur. Exspuite in Ulum, inquit, omnes, pungiie,
et imponite ianam coccineam circa caput illius; et sic in aram (52) ponalur : el cum ila [aclum fuerit, adducile (53), qui ferat hircum ineremum, et auferat,. . et ponat illam in slirpem qum dicitur rubus; cujus
et (fuctus in aarit ad&umus (54) invenientes manducare;
hujus slirpis dulces fruclm inveniuniur
Adquid ergo boc? Attendite: Unum ad aram; alium tanquam malediclum. t quare is qui maledictus,
coronatus? Quia videbunt illum tunc in illa die, chlamidem habentem coccineam circa corpus, eldicent:
Nonne hic est, quem nos crucifiximus, fastidientes, et conspuentes (55), et compungentes? Vere hic f u i l ,
qui tunc se dicebat esse tilium Dei. Sicut ergo similis, sic similes hircos, . . et ccquales: ut cum viderint
unum ex illis (56)tunc pascentem, admirentur in similitudine capri. Ergo videtis liguram ejus, qui passurus erat, Jesu. Quare et lanam in medio spinarum ponunt? Figura Jesu, Ecclesiae posila; quia (57) qui
(39) Levtt. x y i , 7 sqq. cfr. B A E H R , Syinb. II, 679. ] et Tertullianus lib. contr. Judaso* cap. ult. pares et
consimiles. Sed unde sumpserunt, nisi ex hac E p i (40) = b j W cfr. B A E H R , 1. c. p. 668.
stola? . Gyrillus Alex. in Gtaphyris:
(41) Sic Yoss. Alii .
42) Talia nec S. Scriptura, nec Talmud narrat; \ , reperies ea et apud Juslinum ac Tertull. II. cc. ' est, ut vertendum f u i l : Pulchri,et ejus(43) lla Voss. Ms. ^, male.
(44) Germina. ila Voss. , . Male. Davi- dem inter se magnitudinis ambo, et cocevi, item eju$dem coloris, nec ulla omnino affecli membrorum lcesius cum interprete L a l . .
(45) Ita Yoss. Ms. raale ; ^ sione. G O T .
(52) In aram. Yetu> inlerprcs videlur legisse
, . . .
. Sed in eremum reponi deberc, non lamtiin
46) " = eur? Viger. . 551>.
(47) Davis. legit : , , to.xlus GraBCtis, sed eliam res ipsa satis iudicai.
FELL.
. . .
(55) Adducile. Reclius, adducit qui ferl, etc.
48| Ghristum in die judicii. .
(49) Ua Davis. , , F E L L .
(54) Adsumui. Lege adsuevimus, ut in textu Graeco,
. . . Cot. Ms. male : ,
. . Sic edidit quoque Fellus.
, . . .
(55) Conspuentes. .
(50) Leg. , F E L L . De boc lypo cfr. Juslin.
(56) Unum ex illis. Magis disiiucie reddit inierDial. c. Tryph., n. 111.
(51) Bonos, simile*. Lege, bonos el similcs. Inpres, quod in Gr<eco babetur , unum ex illit;
caper eniiu emissarius solus supererat, altero prius
tfxlu Graeco , \ ;: correxi .
maclato. F E L L .
Ubi nola licet Lev. x v i , nibil de bircormn s i (57) Quia. Quod iuterpres reddit, quia, in Graeco
militudine praecipiaiur, tamen apud S. Jtislinum
csi
.
FELL.
Mariyrem Dial. cum Trypk., pag. 259, edit. Paris.
dicuntur , id osi hirci dno similes:
24
PATROL. GR. II.
S. B A R N A & E A P O S T O U
747
748
spina fonnidabilis sit. debeat pluriiua suflerre, et ; alBiciatus potiri illius. Sie, inquit, qui volunt me
, (58),
videre ad regnum tneum pervenire, debent per
, , affiictionet et lormenta possidere me.
, \ (59). ,
\, , \ ,

(60).
VIII. Vacca rubra typui Chrisli.
Quam autera figurara putatis esse, quod prae ,
cipitur Israeli, ul homines consummatae nequiliae
,
juvencara offerant, et eam mactatam comburanl;
, \ \
utque tunc pueri tollant cincrem, in vasa millanl;
, \ ,
postea [baculo] alligent lanam coccineam cum bys (61) , \ sopo; et sic populum singulatim pueri aspergant,
\ ^ '
ut a peccatis purgetur-Âspicite, quomodo in s i i n (62) ; ,
plicilate nobis loqualur [Dominus]. Vilulus isie,
(65) " .
Jesusest; homines nequam, qui offerunt, sunt i i , * oi ,
qui Dominum ad necem obtulerunt. Sed nunc non
.
amplius suut viri nequam, nec amplius pro pecca[ (64)], (65).
toribus habenlur. Pueri vero aspcrgenles sunt, qui
^ ,
nuntiaverunt Jiobis remissionem peccatorum, et
\ *
purificatioiuun cordis, quibus dedit Evangelii prae- dicandi potestatem ; quique sunt duodecim, in tri- , \
buum teslimonium, quia apud Israelitas duodecim
. eranttribus. At cur tres pueri aspergentes ? Nempc
^; , \
iii testimonium Abrabami et Isaaci et Jacobi; quod
, , .
ii magni fuerint coram Deo. Cur vero lana in ligno
" (66) \ ; "
'baculo)? Quia in ligno Jesus dominium suum tenet, cujus causa, qui in illum sperant, vivent in C
.
aeleriium. Quare aulera simul lanam et hyssopum?
\ ; " -Jj
Quoniam in regno illius erunt dies mali ac sordidi,
\ \ 0\, w
x o v
Vetus inttrpretatio.
voluerit tollere lanam coccineam, oportet illum mulla pati propter spinae nequitiam, et coartatuw sic
doroinari illius (67). Sic, inquil (68), qui volunt me vidire et altingen regnum meum, debenl compressi et
mulla pasu accipere (69).
VIH. Quam aulcni iiguram putatis esse, quia praceptum est populo Judxorum offerre vaccam bomines,
in quibus peccaia coiisummata sunt, el occisam comburere; et lollerc tunc cinerem pueros, el miliere
in vasa flctilia, et suspeudere in ligno lanain roccineam etbyssopum, ct sic spargere pueros circa singulas turbas populi, ut sancliflcentur a peccalis? Videle ergo quoinodo in similitudine dical nobis. Vacca. . .
crat Jesus : qui oflerebant, boniines peccalores, bi qui obtulerunt euui ad victimani
Qui sparserunt pueri, bi erant qui nuntiaverunl nobis remissioiiem peccalorum, et castitaleni pracordii
uosiri, quibus dedit Evangelii potesialem; qui suni duodecim, testimouium iribuum; quia duodecim
sunt iribus Judaeorum (70)
Quare ergo ei lana in liguo esl?
Quia qui (71) crediderii in illum, vivet in perpetuum. Quare iu IIIIUIQ lanam el byssopum ? Quia in regno
iUius dies erunt nequissirai et sordidi, quibus nos sauabimur (72)
E l propter
boc dum sic tiunt; nobis. lucida, illis aulem obscura; quia non audierunt vocem Domini.
M
Num. xix, 2 seq.
VARIOKUM NOTifi.
(58) c. indic. prses. ul bis in . . 1 Gor. , D id eet babere illam in potestale, cum nimirum de
6. Gal. iv, 17. Winer, Gramm. p. 266.
spinis sublala fuerit. .
(59) Ila Davis. Ms. , male.
(68) Sic, inqvii, etc. Hoc sapius ingeminat Do(60J Sc. Cbristus. fcon profertur bic cerlos a l i - roinus noster, Mallh. \ n , 1 3 ; x, 58; xvi, 24. Per
quis Evangelii locus. . cfr. Matlh. X M , 24.
raullas
Iribulaiiones inlroitum in regnum coelorum
(61) Add. . . cfr. interpr.: baculo.
obtiiiendum docct Barnabas cuni D. Paulo, A c l .
(62) lla Dav.'iMs. .
xiv, 22. F E L L .
(63) L. . cfr. interpr. : in simili(09) Et multa passi accipere. Lege, et ntulta paludine.
tienles accipew me, ut in textu Grxco. .
(04) HocadditMEN.
(70) Judworum. Reclius, hraeliiarum. F E L L .
(65) ... , a metaphi lste non agnila, de(71^ Quia qui. Lege, quare qui ul in lextu Graco.
leuda sunt. DAVIS.
.
(66] " =zcur? Viger., p. 5 5 1 c f r . c. 7 ,
(72) Quibu* nos sanabimur. Lege, in quibus. h\
DOI. 14.
iexlu Graeco addilur , sed leg. , id
(67) Dominari UUu*. In texti Graeco, post $. Sanabimur, forle talvabimur. .
deest , nempe . Dominari illius (lanse),
9
no
EPISTOLA
7*9
CATOOLICA.
* \
(73).
, *
.
70
* quibus nos servabimur : quandoquidem, qi|i

corpore agrotal, a sordibus per byssopum curatur.
Et propter hoc, quae ita se habent, nobis manifesta
sunt, illis [Judaeis] autem obscura, quia oon audiorunt vocem Domini.
n
X. De circumcisione auris et cordis, et de circumcisione typica Abrahami.

\ ,
, \ (74).
* . \
,
, (75) * , ,
, . \ * ",
, . &\
*
,
. " ,
,
(76) .
(77). \ *
, . \ *
*, , .
, ?
, , * fj ,
. , * , . *
[ (78)] -~ * ,
. \ ;
, C
1
Loquitur porro Scriptura de auribus nostris, quomodo eas et cor nostrum circumcideril [Dominus].
Ait Dominus apud Prophetam : In auditu auris
obedierunt mihi
Etiteruni dicit: Auditu audient,
qui longe absunt; quw feci, tcient
Et : Circumcidite corda veslra * , ait Dorainus. Et rursus ait :
Audi, Israel, hccc dicil Dominus Deus luus
Ite-*
nimque spirilus Domini prophelat : Quis e$t, qui
vult vivere in >? Auditione audiat vocem
Filii mei
Et ilerum dicit : Audi c&lum, et auribus percipe, Urra, quia Deus loculut e$t
Haec i n
tesliinonium. Rursusque ait : Audite verbum Dotnini, principes populi hujus . Et adhuc : Audite
filii,vocem clamantem in deserto . Ergo eircumci
dit aures nostras, ut audilo verbo credamus; cir~
cumcisio enim, in qua [illi] confidebant, abrogata
esL Praecepit enira [Dominus], circutncisionem
non carnis esse facicndam ; illi aulem [praceptum
hoc] Iransgressi sunt, quia malus apgelus decepit
illos. Ait ad eos : Hcec dicil Dominu$ Detu veiter
[in his verbis invenio uovam legem] : Noliu urere spinas, chcutncidimini fhmixo vestro
E l quid vult [sibi Oominus hisce verbis] ? Circums o
5 l
IX. Dicitautem . . de auribus, quo modo circamcidat aures praecordii nostri. D i x i t . . per Propbelam .
Avditu aurit exaudivit me. Et iterutn dicit : Auditione audient, qui longe sunt; et qws faciet (79), scient.
. . Circumcidile, dicit Dominus, aures veslras (80). Et iterum dicit * Atuft, hrael, quia hcec dicii Dotninu*
Deus tUH$. Et iterum spirilus Domini prophetat : Quia (81) qui vult in Auditioneaudiat
vocem puerimei. E l iterum dicil : Audi, ccslum, et percipe auribus, lerra, quia Dotninu* locutus e*t. . .
Et ilerum d i c i t : Audite verbum Domini, principes populi hujus. E l ilerum dicit : Audite. . vocem clamantis
in eremo. Ergo circumcidite (82) aures nosiras, ut audilo verbo credamus
Circumcisionem
autem d i x i t , non corporis. . ; sed praterierunt (83); q u i a angelus n e q u a m docebat illos. . . Hcec dicit
Dominus Deus vester: Hic invenio novam Ugem. \m Ulis qui seminanl (84) in spinis! Circumcidile vot Do
mino ve$tro. . . Hoc est, audite Dominum vestrura, et circumcidite nequiliam de prcecordii* vcttris. . .
Dixil aulem iterum : Ecce dicit Dominus: Omnes nationes sine circumcisione corporis sunt
: kic
autem populus sine circumcisione cordit est. Sed. . etiam circumcisus esl popalus in signum ; sed e t . . J u daûs (85), et Arabs, et omnes sacerdotes idolorum, et iEgyplii. Ergo et b i de testamento sunt
quos dicit liltos AbrahaB de omnibus gentibus : quia Abrabam primue circumcisionem d e d i t , in Spirilu,
quod prospiciebat in Jesum. Circumcidil
de domo sua homines trecentos octo
> Psal. x v n , 45.

Isa. x x x m , 15. * Jer. , 4.
lbid., 10.
Isai X L , 3. " Jer. iv, 3.
v
* Jer. v n , %
7
*> Psal. x x x m , 13.

8
Isai. i , 3.
8 1
(73) lta Cot. m s .
lu
(74) Gfr. de c.ircumctsione Ep. ad Diogn. c. 4.
(75) Adhorlalio audiendi involvit admonilionem
ad circumcisionem aurium.
(76) . .
(77) Sc. circumcisionis Dco accepla;.
(78) Add. . . lulerpr. novam.
(79) Et quce faciet. Leg. el qu<e [eci.
(80) Anre* vettra*. textu Graeco, eorda veslra,
male; nani oinues qui sequuntur loci speciant ad
aurium, non ad cordis circuoicisionem. .
(81) Quia. Reclius, quis est. F E L L .
(82) Circumcidite. Leg. circumcidit. Hanc qnidem
iectionem sequitur Fellus in texlu, licel in nota lectionem circumcidile retinendam praecipiat. Yerum id
vitio typoiheta3 vertendum.
(83) . Id esl, pravaricaii sunt, traiwgressi sunl. Et Psalm. C X L V I I I , 6 : Praceptum posuit,
el non pr&eribii. . Apud Fellum, pmtereuni.
Typotbeta? luendum.
(84) V a
qui seminant. Rectius, nolile .
F E L L . Qui ea quat mox scquuntur, ita supplet :
Et quid, hoc esl quod dicii, audile, elc.
(85) Judasus. Forte Idumceui, vel Syrus. Hinc
Felli edit. Oxon.. rejecia vulgaU lectione, exbibet
Idumceut.
751
S. BARNiULfi APOSTOLl
752
cidite, [dicit], duritiam cor4i$ vestri, et cenicem . ,

vestram ne induretis
Atque iterum : Ecce, dicii
- ,
DominuSy omnes gentet incircumcitte $unt, ac pm .

Otiiium habenl; hle vero populus [Judaeorum] corde : .
est incircumcisus . At inquies : E l vero ille po\ , \ , \
pulus in signum [foederis] circuniciditur. Verum
.
et circumciduntur Syri omnes, ac Arabes, ac oranes ; \ .
sacerdoies idolorura. Hinc ergo perlinenl illi quo, , , ,
que ad Domiui testamentum ? Sed et iEgyptii cir- , ;
cumcisionem usurpant. Discitc igitur, iilii, de om- (86),
nibus abundc, quod Abrabamus, qui primus dedit .
ciicuracisionem, in spiritu prospiciens in Jesum,
circumcidit, [arcanam] trium lilterarum doclrinam (87). (88) ; adbibens. Narrat enim [Scriptura] : Et circumcidii
, .
Abrahamut e domo $ua c c c x v m viros. Quae ergo illi
, I , . .
boc data est cognitio? Disciie primo decem et " , ocio, dein trecentos. Decem autem et oclo expri .
imintur, per I decem, per octo. Habes inilium
, \ ,
[nominis] Jcsu. Quia vero crux in [figura lillerae]
gratiam [redemptionis nostrae] erat signalura,
. '
ideo ait trecentos. Ostendit iiaque Jesum in duabus
, .
lilleris, et crucem in tertia. Scit boc, qui profundius donura doclrina; s u * posuit iu nobis. Nemo
magis germanum a me accepit sermonem; sed scio, vos dignos esse.
X . Manduta de cibis, male aJudtris inlellecta, Chrisiianis sunt aperta.
%
84>
Quare autem Moses dixit : Non manducabitis

" (89) ,
suem, mque aquilam, weatie accipitmrn, neque cor , , ,
tttm, nec nllum piscem, qui non habeat squamam ?
,
; (90)
T i i a dogmata in inlellectu comprebendit. Porro ait
*
illis [Uominus] iu Deuteronomio : Et disponam ad ^
populum hunc prcecepla mea . Nonne ergo man .
58
Veius interpreiatio.
\ \
quia priinatum (91) Irecenti sunt; et distinctione facla, dicit decem et octo:
babes in duabus lilleris Jesuin. In quibus incipiebat babere donum, tunc dicit, et trecentos. . . babes in
una liltera, T , crucem. Scitote quia (92) nalurale donum docirinse suae posuil in nobis. Nenio arlius didicit
a me verbum; sed scio quia digni esiis.
X . Quare autcm Moyses dicit : JVon manducabis porcinam, nec aquilam, nec accipilrem, nec corvtim, nec
omnem piscem qui non habet in tquamam? Tres accepit Moyses in eonscientia (95) sua conslitutiones.
Ad sunima dicil illis in secunda lege : El disponam ad populum hunc aquhates mea*. Ergo non esl maiidaltim Dei, ne maiiducenl; sed Moyses in ligura (94) locutus est illis. Porcinae (95) ergo ad hoc d i x i i : Non
eris conjunctus hominibus talibus
qui, cum luxuriaul, obliviscuniur Dominum suum
Porcus enim, cum manducai, dominum non novil : cum esurit, luac clamat; ct cuni accepit iterum, lacel. Non manducabi$ inquit, aquilam, aul accipilrem, . . aul corvum. Hoc d i c i t : non adjunges te ncc
similabis lalibus bominibus, qui nesciunt per laboreiii el sudoreni sibi acquirere escam, sed rapium alienam (96), per auam imqtiilaiein; et observaut, quasi in sin plicilate ambulantes, quem dispolient. Sic aves
i&isd sohe sibi non acquiremes escam (97), scd pigrae st-denles, quaerunt quo modo alienas carnes devorent;
t
e c
Jer. v i i , 26.
" Jer. ix, 25, 26.
Lev. x i ; Deut. xiv.
8 6
Deut. iv, 4.
YARIORUM NOTÊ.
(86) l u Davis. Vel. interp. : Jesum. Ms. , D
Diale.
(87) Non est in S. Scriptura; sed cfr. Gen. xvn,

26, 27, coil. Gen. xiv, 14.
(88) . .
(89) " = cur, ut c. 7 et 8.
v90) Haec recilal e Barn. Clem. Alex. Slrom. n ,
c. 45, p. 464, ei 1. v, c. 8, p. 677.
(91) Quia primutum, etc. Lege cum Fello, primo
ot.todecim, tum ireccnli suni. Vcl :um al. quia primi
octodecim, tum etc.
(92) Scilole quia. Forle : Scil hoc qui. Sic qutdem
edidil Fcllus.
(93) i n wnsck.itia. Legil interpres, 1 iUL,
t
(94) ln figura. Rectius, inspiriiu, juxla Grsecum.

Ex boc capile Barnabx, ct a niensa promiscua sancto Petro coelitus olim apposiia, facinus
suuui allegorizandi defendit Adamanlius bomil.
in Levit. B E R N .
(95) Porcince. Leg. vorcinam. Sic quoque Fellus iu
edil. Oxon.
(90) Alteiiam. A l . mallenl aliena, ul in texlu
Graico. Fellus vulgatam retinci leclionem.
(97) Qucm dispolient... non acquirentes etcam.
Hax desunt i lextu Greco sed rcstiiucnda hoc
modo : *
. , Paulo
aliter Fellus : ;
.
FELL.
EPISTOLA C A T H O U C A .
; datuin l>ei est, ne liianduceiu? [Esi :\ sed Moses i u
. [] & spirilu locutus est. Quapropter sic iuem ait, quasi
, \, , diceret: Non adb&rebis boiuinibus talibus, qui s i . " , miles sunt porcis. Nam cum iu deliciis vivunt,
- Domini sui obliviscuntur; cum autem destituuulur
, . \ , nccessariis, Dominum agnoscunt. Et quidera por, , c u s , quando comedit , doininum non ovit;
, \ . , , quando autem esurit, clamat; et accepta iterum
, ,'
, esca, tacet. Nec manducabis, inquit, aquilam, ne . , \, (98) que accipitrem, neque milvum, neque corvum. Non
, \ - adbserebis, dicil, iis bominibus, qui nesciunt sibi
, labore ac sudore parare victum, sed alieua rapiuut
, inique; et cum videanlur in simplicitale ambulare,
(99). \ (100) tamen aliis insidiantur. Et [aves] isUe, dum. ottosas
, , - sedent, quaerunt, quomodo alienas carnes devo . , , & reiU, suulque in malitia sua pesiiferse. Nec mandu, ,

cabis,
,
inquit, murcenam, neque polypum, neque **
\, , piam. Non, inquit, adba*rebis, nec siiitilis eris b u , \ jusmodi bominiLus, qui iti perpeluum iinpii sunt,
* et ad mortero sunt adjudicati; quemadmodum isii
, , , pisciculi, soli maledicti, in profundo volutanlur,
. \ nec ut reliqui pisces natani, sed in terra, quae iu
<, . ; profundo niaris est, degunl. Sed et leporem, inquit,
, non comedes. Quamobrrni ? [Id esl], non eris pue ' . " rorura corruptor, nec similem te talibus efDcies;
, (1). quoniam lepus annis singulis anum mukiplicat.
. , , , Quot enim annos vivit, tot babel foramma. Sed nec
, . ; kyainam manducabis. Non eris, inquit, aduller, ne * que coirtiplor [puerorum], neque talibus assiini, \ (5, (2). ^ labcris. Quare? Quia islud animal anuualiiu sexuui
. , mutat, el modo mas, modo femina est. Scd el uiu\, ,
stelam justo odio prosecutus est. Dissimileni, i n ,
quit, te praebebis viris illis, quos audimus ore i u i ,
puro nequitiam patrare; nec adbxrebis iinpuris
cum sint pestilentiosae per suam nequitiam. Non manducabit, inquit, murcenam, nec polypum, nec sepiam.
Non, inquit, similabis adhasrens lalibus bominibus, qui in perpetuo impii, et judicali jam morlui (3) sunt.
Hi eniin pisces soli raaledicti sunt
non nalanles, sicul reliqui, sed in ima allitudinis terra i n habilant. Sed nec leporem manducabis. Ulquid dicit? Non eris, inquit, corrupior puerorum, nec similabis talibus. Quia lepus smgulis annis facil ad adsellandum singula foramina; et quolquot aunis vixit,
totidein foramina f a c i i : Sed nec belluam (4), inquit, manducabis. Hoc est, non eris moe.cbus aut adulter,
nec corroptor, nec similabis talibus. . . . Quia luec bestia allernis annis mulat naiuram, et fil modo
masculus, modo femina. Sed el quod dicit: Muslelam odibis. Non eris, inquil, talis, qui audit imquilatem (5), el loquilur immundiliam :Non, inquit, adbaerebis immundis, qui faciunt (b) iniquitatein ore suo
VARIORUM NOTiE.
(98) Adde ex Clem. Alex. et vet. inlerprele : D
.
(99] Davisius conjicit:
, i . e. intidiantur tw, qxK in
timplicitale ambulant.
(100) Vet. interpr. add. : Sic aves Utm solce sibi
non acquirentes escam.
(1) Cfr. Clem. Alex. Pasdag. n , c. 10, p. 220,
221 et 223.
(2) Cfr. Clem. Alex. 1. c.
(3) Mortui. Forte morii, ex GraBcis.
(4) Belluam. Reddenda raiio, cur pro hycena nostcr interpres belluam posuerit. Ea in promptu e s l :
usas nempe desumptus ex notissima bestiae ferilaie.
Lexicoti Graeco-Latinum veius: ", , beliua. Glossse LabbaVi, citataB a Salmasio ad Julii
Capilolini Gordianos trcs : , vWtie; quod
ideni esl cum belua sive bellua : enim el s;epissime inter se coinmutantur. Isidori Glossa?:
VesliiB baibce. Gorrigo, belbm : boc est, Besiice,
beluce. Julius Gapitolinus in iine Gordiani tertii:
Belbi, id e&t hyanee. Belbi, belui, beilui, nequaquam
diffcrunl. Nullatenus ergo iiecessaria esl virorum
doctorum emendatio, qui in Barnabae interprele
malunl belvum aut belbum. G O T .
(5) Qui audit iniquilatem, etc. Reclius quo$ audimui ore impuro nequiliam palrare. Inierpres legisse
videiur, , \
. F E L L . advertens i n lerpres damnari boc loco nefandam fellatorum et
fellairicum nequiliam, alio rem traduxil, iiempe ad
audientes ac loquentes iniqua et iinpura. C O T .
(0) Qui faciunt. Rectius, quce faciuut. Yide Giaeca.
9
FELL.
735
S. BARNABJE APOSTOLI
istis femiiris, qtiae infandum facinus ore perpetraut.

Animal enim illud ore concipii. Moses igitur de
cscis [loquens] iria decreta locutns esl in spiritu ;
illi vero, juxta carnis cupidilatem, quasi de escis
[gimpliciter] egisset, acceperunt. David vero horlim trium mandatorum sensum spiritualem comprebendit, et ait similiter : Beatus vir, qui non ubiit
in concilio impiorum, sicut ii pisces ambulant in
lenebris ac maris profundo; et in via peccatorum
non stelit, sicut i i , qui videntur timere Dominum,
et veluti sus peccant; ei in cathedra pe&lilenliarum
non sedit *\ quemadmodum aves, quae ad rapinaro
sederit. Habetis [nunc] et sensus spiritualis plenam
cognitionem. At Moses [porro] dixit : Manducabitis
omne bifidum ac ruminans . Quid ait? [Ruminans
est is] qui acccpla esca meminit nutrientis, et saliatus de eo [nuiritore] laetatus conspicitur. Recte
dixit [Moses], respiciens ad mandatum. Quid ergo
ait ? Adhaerendum esse ad eos, qut tiinent Dominum,
qui in corde medilantur, quod acceperunt praeceplum, qui loquunlur acservant mandataDomini, qui
sciunt, roeditaiionem opus esse laelilia, et Domini
sermonem ruminanl. Quid vero sibi vult bifidum?
Quod justus in hoc mundo ambulat, et sanctum
exspectat saeculum. Yidete, quam pulchre sanxerit
Moses! Sed undenam illis, baec intelligere ac comprehcndere? Nos vero juste mandata intclligenles
loquimur, quomodo Dominus [istis praeceptis] sibi
voluil. Propterea [enim] aures nostras et corda
circumcidit, ut ista animadvertamus.
M
756
(7). . \
'
\ . ,
(8) ,
,
*
\,
, ;
,
.
(9). (10)
. ; (11)
, \ '

.
.

. ; *
, , , (12) *5
,
, ,
, \ .
; (13) "
,
, .
(14) , ;
, ,
.
\ , .

X I . Baptfsmum crucem Deus jam in V. . prcemon$lravit.

Quaeranius vero, an Domino cura fuerit, pnemo-
Vetus interpretalio.
De esois ergo Moyses, acceplis tribus conslitutionibus, in spiritu sic locutus est; illi autem
secundum concupiscenliam corporis, tanquam de escis diceret, sic pcrceperunt. Accepit (15) autt!m carum
triuin oonslilutionum scienliam David, et. . d i c i t : Beaius vir qut non abiit in concilio impiorum : sicut
pisces eunt in tenebras (10). . . Nec in via peccatorum stetit: sicutqui videnlur timere. . . etexerrant
tanquam porcus. Nec in pestilenliiB cathedra iletit: sicut aves quse sedent ad rapinam. Habetis consuin
matiro (17)decscis. Sed dicil Moyses : Manducabitis omne quod. . . . ruminat: boc est, qui, escaaccepta, scit eum qui se pascit. . . . . . . se refrigerari (18). Bene dicit, providens (19) inandalnm. Quid
ergo dicit? Adbaerete eis
qui tenent dislinctum sermonem in corde suo, et cum eisqui loquunlur
aequitates Domini. . . . ; cum cis qui sciunt quia assidua lectio utilis est
;
Videte quo modo spirilualiler legem constituit Moyses. Sed unde illis haec
inlelltgerc
? Nos autem. . . intelligentes maodaia, loquimur sicut volutt Dominus
XI. Quaeramus ergo, si curae fuerii Domino oslendere de aqua et de ciuce. De aqua scriptum est ad
1 7
Psal. i , l .
" Lev. x i , 3.
VARIORUM NOTiC.
(7) Fellatores et lellatrices C O T .

(8) Cfr. Clem. Alex. Strom. , c. 15,p. 464.
(9) Ua Men. Ms. : \
.
(10) . I. Clem. Alex. Strom. , c. 8. . 677, et
Pcedag. , c. 11, . 298.
(11) Similia apud Iren. y, 8.
nec apud scriptores classicos,
(12) .
"
nec in Y . et . . , nec apud Du Cang. reperilur.
Derivandum esl a , imperare, pracitoere.
(13) Clem. Alex. Pcedag. I. c.
(U) I. e. Judaeis.
(15) 4rcept<.Forle, acapit, juxlaGraecum. Horun.
pl<*raqne, nonnullis additis, aliis auiem omissia ct
mutatis, desumpsit Glemcns Alex. Strom. lib. ,

rap.
15,
pag.
464,
et
lib.
v,
cap.
8,
pag.
677.
QII-
dain eliam liis similia profert lib.vn, cap. 18, pap.

900, et Pa:dag. lib. , cap. 11, pag. 297, edil.
Oxon.
(10) Tenebras. Men. leg. tenebrii. Sicque edidit
Fellus. Ita saneGra?ca, et Glemens Atex.
(17) Comummatim. Ila Fellus, quem sequimur.
AL contummalam.
(\8)in...$erefrtqerari. Ha?c corrupla sunt. Lege ut
in texlu Grasco: refri(jeralu$ in Imiari mdetur.
. Aliter Fellus : tl in eo sublevatus unlit se
refrigerari.
(19) Provident. Hem quod prmvident. Vidctur lcgissc inlerpres ?el . F E L L .
EPISTOLA CATHOLICA.
757
758
\ . \ nere de aqna et dc cruce. Et quidera de aqoa scn \ , ,

pliim est in Israelilas , quo modo bapfismom, qo
(20) , ,
aflfert peccatoriim remissionem, non sant recepttiri
' (21).
sed alium sibi paraturi. Dicit itaque propbela:
, ,
Obttupeas ccelum, et tuper hoc inhorreat terra, quit
duo magna et mala fecit populus hic: me derelique , , - runt, fontem vivum , et foderunt sibi cistemas con .
triias . Nunquid petra sierilis [aquarum expers]
{*)\ eit mons sanclus tveus Sxon ? Eriih leiut avi$
, (25) - pulli avolanies , nido ablato . Et rursos ait pro . (24)
plieta : Ego ibo ante te , el monte$ complanabo, et
, , ptrta* cerea$ eonleram, et vecles ferreos confringam
, dMbo libi ihesauros occullos, abtconditos, invisibi , le*, ut tciant, quia ego Dominut Deus . Et : Habi, , , (25),
labit in excelsa tpelunca fortissimce Deinde
.
quid ait de Filio ? Aqua illius fideli* [perennis]:
(26). ;
regem cum gtoria videbitis, anima vesira medila bilur iimorem Domini E l iterum in alio propbeta
,
dicit: Eril, qui hcec {', tanquam lignum, quod
(27). \
planlalum e$t tecus decursus aquarum, quod fru ,
ctum tuum dabxi xn lempore suo; et folium ejm nen
,
defluel el omnia, qutscunqxie faciel, prosperabuntur.
* - Non sic impix, non sic; sed lanquam palea , quam
, , , ventus dispellxt facie lerrce. Ideo nen siabunt im (28). , , pii injudxcxo, neque peccaloret in concxlxo juslorum,
(29, qxionxam novil Dominus vxam justorum et Uerimpio:
19
Yttus interpretalio.
populum Judseorum (50), quo motlo tinclionem qiue aflert reroissionem peccatonim, non recipiant, sed stbi
insiihiant. Dicit ergo prophcla: Sic horruil ccelum (51), el in hoc piurimum expavit lerra. Quia duo. . . mala
fecilpopulus hic : me dereliquerunl fontem aqum vxlae, ei {oderunl sibi lacus deirilos, qui non po$$uttt
poriare. Nunquid retxuosa (32) $, mon$ tanclus meus Sina (55) ? Eritis enim tanquam aiih pus
ablatxs (34). Et iterum dicit Isaias: . . Eao anlecedam le, ei montet ccquabo, o$iia mrea conlrxbulab
teras ferreat confrxngam; el dabolibi ihesauros obscuros. . . invisos; ul scxanl, quxa ego suru Dom
Deu$, xnhabxlans xn allxssxma spelunca fortis peira
aqua illxus fidelis. Regem cum magn
videbiiis; anima vcslra medxiabxlur limorem. . Et iterum David d i c i t : Erxl, qui bxc facere coeperit,
lanquam Ixgnum quod plantalum est juxla iruclus aquarum, quod fruclum $uum dabil umpore tu
' Jer. n , 12,13.
Isai. X T I , 2.
Isai. X L V , 2 , 3 .
Isai.
XXXIII,
16.
Ibid. 16-18.
tus hunc locum exponens, in quibusdam cxcm(20) , .

plaribus reperiri leslalur.
(21) Non nec^ssum esse puto, utcum Vossio ei
(52) Renuosa. Pulo legendum ruinoia. .
Coi. reponamus ; nam insliiuendi vel faciendi vis inesse potest, ducta Oxomeosis editor babct in contexlu $; in
nolis vero conjicitur arenosa: naro, inquit, loca
ab aediiiciis metapbora. D A V . lntelligit Barn. crearenosa in primis descrla, vel reuudosa. Stephanus
bra et superstiliosa Juda3orum baptisniata. .
le Moine conjiciebat rxmosa, hoc est, prse siccitale
(22) Ua 1. cum L X X , C o l . , F e l l . Ms. , malc.
(23) . , xmlabiU*, depulti. Sensus t hians. Yide quae scripsit p. 818, in Barnabam. Crediderim scriptum fuisse eremx, idqne a dormitante
me relinquenies eritis, sicut pulli nido ablato.
librario corrupium ; qualium depravationum nulla
(24) Sensus : Per propbetam Cbrislus de se nuncerta ratio excogitari potest. C L E R .
t i a t : Ego fom vivus (ut supra)... babo vot.
(53) Sxna. Oportuil Sxon dicere. Sina ergo est
(25) scxas, L X X .
(26) Sensils : Christus est aqua perenni, in cacu- erralum, aut memori.ne iu Barnaba, aul incuriae in
librariis. Vix enim crediderim, ab ea montes Sina
mine montis fonlem babens.
(27) Sensus : !u perpetuum gralia Chrisli vobis et Sxon pro uno* eodcmque fuisse babilos. De d i slinctione homm monlium exslat tractatus anlinffluit; aliquando vero videbilis cum in majestate,
quus inter opera Cypriano supposita. C O T . Utroet replebimim reverentia.
bique Sxon Fcllns restiluil. Additque: t Siou scribi
(28) Risce veibis Barnabas larga bona indicat,
omnino debuit. Sed altera leclio interpretis lemqua? ex baptismo et cruce nolvis affluanl.
(29) , quod Nosler cum L X X legit; 1 (la- pore obiinuit: interim inveleratus error tempore
rugo, 2) $ paiea, gluma. Scbleusn. L . , non invalescit.
(34) Aliis pusillii ablath. Apud L X X : "
, pulvis. Voss.
.
(50) Judcsorum. ftbser\Mi leclor, vocem
facile emendantur verba vet. interprelis boc raodo:
uuique ab iriterprete reddi Jxidam. F E L L .
'31) BoTTuil coetum, ctc. Juxta L X X : Erilis enim lanquam alilis putlus ablatut. MEN.
Fclltis in contextu, aiiiu $u$Ulut ablalis. A l . aliti*
, \ \ .
Sed dcet : quod lamcn vocabulum Maldona- pusillx ubtalL
7.
& B A R N A B J E APOSTOLl
760
rum peribit . AiHiuaavertite , quomodo aquam et ~.

crucem simol descripsit. Ulud enim signiticat: Beati
,
, cum sperassent in crucem, descenderunt in
,
aquam; quia mercedem , i n q u i t , in tempore suo
. , \
[habebunt], id est, tunc retribuani. Nunc vero a i t :
\ . - ,
folia non defluent. Hoc signiAcal: Omnis sermo,
dl, \ , ,
qui e i ore vestro exierit in spe et charilale , erit in
, (35), , ,
conversionem ac spem muliia. Rursum alius pro, . * $p b e t a d i c i t : El erat terra Jacobi laudala $nper (56).
omnem lerram . Haec significant vas spiritus ejus,
, \ ,
quod [propheta] magniOcat. Deinde quid dicil?
. eratfluvius dexlra , eo ^
bores pulchxce; quicunque ex
manducaverif, . (37)
vivet in wlernum . Hoc a i t , quo d nos dcscendi , (38). ;
nius quidera in aquam pleni peccatis ac sordibus;
,
indc autem emcrgimus fructum afferentes, in corde & - limorem el in spiritu spem in Jesuiii babentes.
, . ,
quicunqne illis manducaveril, vivei in (Bternum. \
ld d i c i t : Quicunque eos audierit vocautes, et credi , deril, vivet in perpetuum.
,
u
. , . , , ,
(39), , .
X R . Crux Clirisli scepe in V. . annunliala. /o*ne lypus Christi.
Similiter et crucem signiflcat in alio prophcta d i
cenle : quando hcec consummabunlur ? dicil Dominus : Cum lignum inclinatum [succisum] denuo (40*; (41) "
irectum comliuni, cum tigno sanguis slillave- , .
r i i \ Habes iterum de cruce, et de eo , qui erat
\ , \ .
folia ]\% non decident, $ed omnia qucecunque faciet, prosptrabunlur. Non $ic impii, non sic; sed lanquam
pulvi$, quem ^' (42) * ( lerrce. non resurguni (43) impii in judicio, neque
in concilio juslorum: quoniam scil % viam jusiorum; el via impiorum peribil. Senlire auiem debetis,
quo modo aquam et crucem in uno dono (44) conslituit. Hoc ergo d i c i l : Felices, qui speraverunt in
aquam et in crucem
Mercedera. . in tempore s u d ; . . tunc, inquit, reddam. Modoautem
qui dicit (45) : Folia illius non . Hoc est, quia omnis sernio qui exierit per os vestrum. . . erit
in spem et resurrectionem multis. Et iterum alius Propheta dicit: Eril (46) . . Jacob laudabitis tuper
omnem Uxram. Terram vas spirilus illius . . magnilicat. Deinde quid dicit? Eral flumen irahens
dexlra ; el ascendebant inde arbores speciosce : quicunque
manducaverii vivel in . Ho
cst, quia nos descendimus in aquam plenr peccatis et sordibus, et ascendimus Iructibus pleni, in prrecordiis nostris tiinorem et spein babentes in Dominum. . . . Ideo dicit : qui . . . ,
vivel in
XII. Simililcr et crucem significat, in alio propheta dicente : auando h<ec consummabuniur : et dixit
t)ominu$: Cum lignum inclinalum fwrii *\, cum de ligno sanguis stillaveril. Habes iteruiu
de crm-.e, et de eo qui incipil cruciligi. Dicit autem iteruin in Moyse, cum pugnaret populus Judaeorum,
" Psal. i , 5-6
Soph. , 19.
Erech.
XLVH,
12.
6 7
I V Esd. v, 5.
(55) Leg. , DAV.

(41) In uno cod. Rom. hic roulta interpolata le(30) .^, ulpaulo superius.
gunlur de filiis Sern, etc., argumento Epistolae no(37) I. e. corpu$ Chrisli, ut supra c. 7. Olim
strae prorsus aliena.
de propheta interprelatus sum, I. c.
(42) Abjecit. Leg. abjicil.
(58) Clem. Alex. Sirom. u i , 1 2 , p. 550: \
(45) Raurgunt. Lege resurgenl, ut inGreecis Bar . . . . \
naD#, apud L X X , et iu lexlu Hebraico. Hilarius
, =
tamen, Anibrosius et Hieronymus legunt,resurûni.
Ipse laudans corpu$ humanum. Barnabas d i x i t : Hccc . Fellus quoque in conlextu exhibet resurverba significanl corpus Chrisli.quod prophela laudt- gn.
bus efferi. Alias de novo populo Dei
(44) ln uno dono. Forle in uno loco. Graca sunt,
seu de coelu Ghrislianoruiu inlerprelatus suui. Gfr.
. F E L L .
lil>ellum meum : Da$ Sendschreiben d. A . Barnabas.
(45) Qui dicil. Dele cum Menardo, Fello
Tubing. 1840, p. 95.
aliisque.
(39) . .
(46) Eril. Forte . Et m o x , Terram secundo
(10) Ex libro apocrvpho. Cfr. lltig., Hi$l. ecct. loco, lorto vacat. G O T . Nihil tamen mutat Fellua.
p. 151 *q.
761
762
EPISTOLA CATHOLICA.
& , cruci affigendus [praesagium]. Adhuc vero [hacde

rej dicit iu Mose, quando Israel impugnabatur ab
(47). \
, alienigenis . Et ut commonefaccret eos, quod pro
, pter pcccata sua traderenlur ad mortem, ad cor
Mosis dicit Spiriius, ut faciat tiguraut crucis ct
, , \
, ' , ejus, qui erat passurus; quia, si in Iiimc non speraverint, in perpetuum vincenlur. Posuit itaque
(48).
' (49) \ Moses arma super arma in medio aggeris, et omnes
supereminens roauus extendit; sicque rursus Israeli , (50),
tae vincebant. Cum autem iierum manus demitle . , , . ; " ,
bat, itemm occidebantur. Cur boc ? Ut cognosce , * (51) .
rent, quod non possent servari, nisi pcr spem in
* "(
illum. Et in alio propheia d i c i l : Tota
,
munus mea* ad populum incndulum, eontradicen
(52). \
tem vice jnslas mew . Et iteruin Moses facit fign , ,
ram Jesu, quod passurus esset, et vitam prabiturus
(53),
ipse, quem pulabant nccasse in cruce, cadenle
(54), . Israel. Quoniam enim peccatum pcr serpentem in
, \ , Eva contigit, efifecit Deus, ut cuttcti serpentes mor derent eos; et moriebantur, ut argueret eos, quod
, propler peccala sua in anguslias mortis essent Ira . d e n d i . Denique oses, qui preceperat: Non erit
- vobis neque sculplile, neque conflatile in dtum ve, , , strum , ipse id facit, ut oslcndat figuram Jesu.
. , Facit ergo Moses serpentem xneum , ac coUcuit iu
\ (55), \ trabe alque per preconeiu convocat populum. Con. , , gregali igilur orabanl Moseu, ul pro ipsis sacrifica ret, deprecans pro sanalione eoruin. Dixit autein
. ", , Moses ad illos : Cum, inquit, aliquis ex vobis mor , Q SU$ fuerit, veniat ad serpentem in ligno positum, et
7f
71
et ceciderunt Judaei ab alienigenis ; ut illos (56) commemoraret, dum oppugnantur, quia propter peccata
saa irabuntur in mortera, dixit in praecordiis Moysi Spiritus : Fac figuram crucis . . . . : quia si noit
crediderint in illum, in perpetuo oppugnabuntur (i>7). Et iterum
: ascendit Moyses in . . aggerem, et stans . . . manus extendebat, et . . viticebanl Judsei: deinde cum deposuerat, vincebat Amalec.
Hoc ad quid? Ut scirent quia non possunt libcrari, nisi in cruce Chrisli speraverint. Et iterum dicit in
alio prophefa : Expandi manus $ tota ad populum impersua&ibitem, conlradicenlem vice juslce.
llem Moyses facit figuram Jesu, quia oportebat illum pati, et quia ipse viviiicavit (58), quem illi putaveruiit perdidisse . . . Cadente enim populo Judxorum, quia jusseral Dominus, ut morsu colubrse . . .
morerentur, quia preteritio Evaeper colubram fuerat (59), voluit illos corripere ; et ideo . . . sic morfi
tradere, qui mandata ejus praterierunt. Ad summam, ut lpse Moyses qui praeceperal, dicit (60): Non
vobis, wque conflatile, neque sculpixle . . . ; ipse fecit serpe-item sereum, ut tigurain Jesu osteuderet;
" Exod. xvn, 11.
Isai. LXV, 2.
7 0
Num. x x i , 6 ; Joan. m . 14.
7 1
Deut. xxvn, 15.
(47) I. e. Amalec. Cfr. Justin. Dial. c. Tryph. ,

(56) lllos. Leg. illis. . M o x trahuntur, forle
n . 111, p. 204; Tert. adv. Jud. c. 10; adv. Marc. tradunlur.
, 18, ubi lidem lypi reperiuntur.
(57) In oppugnabuntur.
(48) /n peqntuum vincenlur, ila ut nunquam v i - : hoc est, in ;
ciorura jugum excmere possint; nam baec est i n - ita ul nunquam viclorum jugum excutere possint:
terdum vis verbi . C L E R .
nam haec esl interdum vis verbi . Verlit
(49) = , locus excelsm apud Hesycb. Colelerius, semptr debellabunlur; quod siguiiicat,
Voss. ms. , male 1. , tabulatum, omnibus bellis inleriores futuros. Sed et
.
differunl: quod miror virum diligenlem, et
(50) Stabal igilur in fornia crucis.
vrba oeiie in irauslalione adnumeranleui fugisse.
(51) \ , DAVIS. Lilurpr.: In cruce CAri- C L E R .
sti.
(58) Vivificavil. Forte vivificabit. Et mox, periisse
(52) Sensus : In pependi ob populum impropro ,
bum. Eodero modo verba propljela; iiilerprelalur
(59) Prcelerttio Evce per colubramfnerat. PriEtentio
Jjslinus ApoL i , n . 3 5 ; Dial. c. Tryph. n. 97.
esi transgressio, piaevaricatio : ut saepe ponil pras
terire pro iransgredi, prctvaricari. Dicit coiubram
(53) lla Dav. Ms. male: .
i 5 i ; I. e. , ut apud Jiibliu. Dial. c. Tryph., feiniiiine, pnscoium niore. Nonius Marcellus cap.
3, Coiubra feminine. LuciUus Salyr. lib. xx. .
. 7;2, . 9 i .
(00) Vl ...dicii. Forte leg. e i . . . . dicens; aut delen
(55) lia Gall., in crucc, vel. inlerp. ms. ,
dlll Nf.
1
S. B A R N A B i E A P O S T O U
7C5
764
, ,
credat tique tperel, quod, licet HU non vivat, potett
pitam prxstare; et confetiim $ervabitur . Alqoe ita . feciebant. Habes etiam in hoc gloriam Jesu quod in . \ .
ip$o sunt omnia el in ipsum . Quid iterum dicit Moses\ ,
ad Josue, fllium Navae, cum i l l i , prophets , id no- , \ (61).
tninis [Josue = Jesus] imponeret, ideo solum , u l (62), ,
omnis populus intelligeret, Pairem deFilio suo Jesa ,
cuncta manifestasse filio Navae? Impostto igitur eo ,
nomine, quando misit eum in exploratorem terrae [(63) ] . \
, [(64) ]
[Chanaan], d i x i t : Accipe librum in manus tua$, et
, ,
scribe, quce dicit Dominui : radicibus excisurum
*
eue Filium Dei in novitiimis diebus omnem domum
Amaleci \ Ecce rursum : Non tilius hominis sed *
Dei Filios Jesus, qui in (igura et in carne appa- . (65),
ruit " Quoniam Tero dicluri erant, Chrislum esse , ' , \
. '\ (66),
filium Davidis, reformidans et iiilelligens errorem
sceleralorum, ait [David]: Dixit Dominus Domino 6\,

meo: Sede dextris mei*; donec ponam inimicos
* ,
luos scabellum pedum tuorum . Et Isaias porro ita
loquilur,; Dixil Dominus Chrislo meo Domino, cujus
. \
npprehendi dexteram, ul obediant ei genies, et /orii (67),
tudinem regum dUrumpam . Ecce, quomodo Oavid
,
2um Dominom vocet el Dei Filium.
, . , ~
6\ .
f
7I
78
11
Vetus interpretalio.
el posuit in crucc (68), el pcr praeconcs convocavit populum. E l cum venissent, rogabant
Moysen, ut . . . pro sanilaie eorum Dominum rogaret. Et tunc dixit illis Moyses : Cum aliquis vobit
morsus fuerit, venial ad eolubram, . . . . ei speret, . . quoniam cum $it ipsa mortua, potesl alias sanar
tine mora curabitur. Et ita sciebant.
Quid dicil iterum Moyses Ause filio Nave?(69)
iit oftienderet Jesuni esse Filium D c i , audienle populo, quia omnia Paler ostendit Fiuo suo. Ciamavii
Moyses filium Nave, et imposuit illi nomen Jesus,
et d i x i t : librum in manu lua, et
scrtbe quadicil Dominus : quia amputabit radicibn* ommm domum Amalec Filiui Dei Jeuu in novissim
dibu$. Ecce iteruro Jesus, non iilius Nave sed Filius Dei,
in carne apparuit
7 t
45.
Num. x x i , 9.
Coloss. i , 16.
Isai. X L V , 1.
7 1
* Exod. x v n , 14.
7 1
1 T i m . m , 16.
Psal. cix, 1 ; Mattb.
IIII,
45-
7 7
VARIORUM NCVLE.
(61) . . . \ pttlo, elc. Sic Tertullianus Ltb. adv. Judwo$, el l i b .
, conlra Marcionem : Dum Moysi $ucces$or oeafi . Cfr. Hebi\ , 2.
(62. Jo$tte antea Atfi# vocabalur, et appellalus est nalur AusesfiliusNave, Iransferiur cerU primo
incipii vocari Jesut. idem docei pluribus
Josue (== Jesus), ut lypusesset Cbristi. Cfr. Num.
locis S. Justinus marlyr in Dialogo cum .
x i i i , 1 7 ; Justin. Dial. c. Tryph., n. 115.
Laclanlius lib. i v , De cap. 17, e l c .
(65) Ita ex vet. inierp. Lat. resliluit Fell.
Res gesta babetur Num. x i u , 17 : (64) Ita ex vet. inlerp. Lat. restituil Got.
(65) Ua Fell. ei Gall. ex v e i . interp.: ecce. B , . . Atqui
reprebendit S. Hieronymus lib. , adv. Jovin. cap.
vns. , male.
12, et itiitio Commeni. in 0$eam, nec non ad ver) Sc. Judaiita seu Ebionila*.
sum uliimum psalmi L X X V I , codices lum Graecos,
67) , Cyro L X X .
68) In crwce. Legebat ergo \ . At hodie tum sui lemporis Laiinos, qtiod Num. x m , 17,
in lextu desunt baec verba, ac tantuin lcgimus, xal Ause, non Osee scriptum exbiberent; cura lamen
: gioriow collocal. Eadem habel inter utrumque parva vel nulla videalur esse diffeS. Justiniis Diatog. cum Tryph. n . 94. renlia. Ac forie scripserant L X X . Ita naraque
nunc etiam legilur apud Philonem Jib. De nomi
, \ , ' - num mulaUotUy e l olim legebalur in ejusdem Judaei
*, : 1* (Deus) in solitudine - opere De nominibus Hebraicis, sictil palet ex versione
$em effecit, ul serpens ttneusfierct,eumque signo
tm* Hieronymi, qua3 sectione de Numeronim l i bro, Osee repraeseiitat, non Ause. A l Justinas M . ,
poiuit; quo signo servabantur qui serpenlibus morsi
Origenes , Eusebius , Tbeodorilus , Terlulbanus,
fMrinl. fla Maranus ad h. 1. Justirii.
(69) AusefilioNave. Ha3C aliter in textu Graeco, qui Lacianlius , Rufinus alque AugustiHus, ,
, Auu , Auten et Auseam vocant. Similequid
eic videtur castigandus : .
Jowie autem appellatus ost Au&e, ul videre est ex versionis L X X notatur ab Origene ad Joan. i , 2 8 ,
lib. Ricognil. S. Glcmentis : Igilur Moy$s his ad- in secundo filio Juds patriarcbae, Hebraicc d i c l a
Onan,
ministratis Au$en auemdam nomine prcpponen*
po-Gnece Aunan, . GOT.
765
EPISTOLA CATIIOLICA
7C6
XIII. Chrisixanos, non Judwos, fctderh divtm e$$e Itaredeb, jam xn V. T. annuntiatum est.
* , ,
Sed videamus, utrum hic populus hares sit, an
*, \ , ,
, ,
\ ' , \ . \
" , \
,
, ,
.
, , ', , , .

, * ,
, ,
[ \] (70) ,
(71),

. , ,
. \ ;
^ , [
&]()
, . 7\ "-
,

. '
, , ' , , .
,
, ,
. \
, . ; " ,
m
vero prior; et utrum teslamentum ad nos, an ad

illos perlineat. Audite nunc, quid Scriplura dical
de populo : Orabat Isnacus Rebecca? uxoris suar
causa, quod esset sterilis ; et illa c o n c c p i l : pogtea vero Rebccca egressa esl ad inlerrogandum
Dominum, et dixil Doniinus ad i l l a m : Duw gentes
utero tuo sunt, ac duo xn tuo,
unus populus alterum superabit, majo
[natu] $ . Debetis inlelligere, qiiis sii
Isaacus, qua? Rebecca, etdequibusnamdeclaravcril,
quod populus bic sil major, quam ille. Et in alia
propbetia manifesiius loquilur Jacobus ad fllium
suum Josepbum, dicens ; , Dominus prtvuvxl \ tua; addxic mihx filios luos, ut
benedicam % . Et adduxit [Manassen el] Ephrai, cupiens, ut Manasees benedicerelur, quia
eral nalu major. llaque Josepbus adduxil euni ad
uumtim dexleram pairis sui Jacobi. Vidit auteni
spirilu Jacobus figuram populi venturi. E l quid
narrat Scriptura ? El commutavit Jacobu* manus
suas, [dexlcram] posuil * capul Epliraxmx,
mxnorxs ac junioris , et benedixii illi. Dixxlque Jouphus ad Jacobum : Transfer dexleram luam iiper
eapxit Mana$sis , quxa prxmxlivxis filxxii tneu eti .
Et respondit Jacobui Josepho : Scxo, filx, $cio; sed
xnajor servxel mxnori; benedicelur etiam
UU . Aspicite, de quibusnam voluerlt, esse bunc
priinnm populum et testamenti baredem. Si ergo
adhuc et per Abrabamum populus ille commemoratus c s l , lunc scienlia nostra ad perfectionem est
rcdacta. Quid igilur dicit Deus Abrahamo? QMOniam cudxdxtli, libi xn justitiam fuit allributum;
78
19
Vetus inUrpretatio.
Ilerum dicit Davld : Dxrxi Dominus Domxno meo: Serfe ad dexteram xneaxn,
doiuc ponam xnxmxcos tuos sub pedxbui luxs. Et iterum dicit Jsaias : Sxc dicit Dominus Chrxslo meo, meo {1$)
Domino. cuju$ lenux dexleram: illum $, vxriuUm gum corrumpam. Videle, quo modo
illum prophetae Dominum, . . . . non lantum Filium dicunt.
XIII. Qiueramus igitur, si bic populus bseredilalem capit,. . . . et testamentum in illis est, aut iu
nobis. De hoc audile; sic scriptum est (74) : Bogabal haac pro Kebecca xixore tua, quxa sterilx* .
Rebecca qucerebat Domxno, quid portaret: et dixil illx Dominus : Dum nattonei xn xttero tuo
txtnt, et dxio populx utero tuo ;
et major serdei mxnorx. Intelligite : quis sit Isaac, el
quse Rebecca : et
qui popnlus nrinor, aut major. Iterum
dicit Jacob Josepb iilio
suo : . . Dominui non fraudavit gnr luo (75); perduc ad filxos luos ; tt benedicam xllo*.
Et adduxii Manassen et Epbraim. Volens autein Manassen benedici quia roajor erat , slatuit illum . .
ad dexteram palris sui Jacob. Vidit autem Jacob in spirilu iiguram populi, qui poslea futuruserat :
et. . . manu$, transtulxt dexteram % capul Ephraxm mxnorxs; el benedixit illum. Et dixxt
Joteph patri suo : Transfer manum tuam dexteram super capul Mana$$ce, qxiia prxmxixvusfilxui* e*t.
Et dixit Jacob : Scio, fxlx, scio : sed major mxnorx; sed hxc benedxcelur. Videte quem voluerit
esse primum. . . . testamenti haeredem. Sic ergo (70) et pei Abrabam commemoralus est, babemus consummationem scientiie nostrae. Quid ergo dicit Abraham, cum solus credidisset, el posilus esset in j u elitia ? Ecce posux , Abraham, naixonum, qute credunl Domino non circumchce.
7 e
G e n . xxv 21; cfr. Rom.
Gen.
XLVIII,
IX,
10-12.
Gen. xxv, 23.
Gen.
XLVHI,
9, 11.
8 1
Gen.
XLVIII,
18.
19.
(70) Verba uncis iriclusa ex inlerpret. L a i . restituit Men.
(71) Dav. betudxci, Vet. intcrp.
(72) Ua ex vet. interp. resliiuendum.
(73) ifeo.AUerum abundal. Fellus tamen ulrumqne relinuit.
(74) Sic uriptum $. Forte, quid uriptum esi. Ita
edit. Oxon.
(75) Ex genere luo. Gr. conspectu luo : reclius
jnXla sacram Scriplnram. . Vet. interprea
videtur legisse . F E L L .
(76) Sic ergo. Menardus, Sx hoe ergo. A l . Siergo.
S i c e t F e l l u s ; qui paulo post exbibet, comnwnoratum cst, vulgaia lciiionc rejecla.
S. BARNAB/E APOSTOLl
767
7t8
ecct poxui te patrem gentium, quoe in prapulio cre- ^

dunt Domino .
.
8 3
XIV. Testamenlum quod Moses accepit et contrivit, Dominus nobis dedit.

, ,
Sed sane quaeramus, an dederil [Domimis] testa , , (77).
mcnlam, quod patribus juravit se populo daturum.
Dedit qoidera; verura illi propter peccata sua i n -
digni fuerant, qui acciperent. Dicit enim propbeta: .
Et Moses in monte Sina jejunavit quadraginla diebus
, *
et quadraginta noctibus, ut testamenlum Domini
ad
,
populum acciperet . Et accepit a Domino duas ta- ^).
bulas scriptas digilo manus Domini, in spirilu; sumplasque Moses deferebal ad populum , ut trade \ r e t " . Et dixit Dominus ad Mosen : *$, Mo$e$, .
descende celeriter; inique enim se ge$$it populuz
, , ,
tuus, quem de terraJHgypti eduxisti * . Intellexitque
, Moses, quod iterum fecerant imagines, et projecit . ,
de manibus tabulas, contritaeque sunt tabulae te- , \ ^ ,
stamenli Domiuici. Accepit itaque Moses [lesla\ .
mcnlum]; ipsi vero digni non fuerunt. Quomodo , \ .
nos [id] acceperimus, discite. Moses, cum esset fa- , .
mulus
illud accepit; nobis autem ipse Dominus , , [(79) ]
Iribuit [esse] in populuro baercditatis, pro nobis , . passus. Apparuit vero, ut tum illi [Judaei] in pec- , ,
caiis consummarentur, tuni nosper ipsum haeredes * (80)
facli Domini Jesu teslaroentum acciperemus, qui
, (81),
dcstinalus erat, ut per advenlum suum pracordia
, \,
nostra, jam a morle assumpta et tradila erroris (82) , \
iniquiiati, redimens e tenebris, verbo [suo] dispo- , , uat in nobis tesiamentum. Scriptum quippe est,
. ,
quomodo Pater, redemptums nos a tenebris, illi
,
mandaverit, ut sibi pararet populum sanctum.
, .
eV
XIV. Sed leslamentum quod juravit parentibus ut daret populo, an dederit quxramtis. Dedit; sed
Slli non fuerunt digni accipere propter peccata sua. Dicit enim propheta : Et Moyws jejunons in
monU Sina, ut acciperet testamentum Domino, quadraginta diebus et quadraginia noctibus. E l acce
Deo. . tabulas scripUs manu Dei. . . E l ul accepit, . . deferebal ad populum ul illis darel. Et dixit Dominus. . . : Moyses, Moyses, descende celeriut, quia populus luus quem $ ASgypli, prm
iUiegm. Et iniellexit Moyses, quia feccrunt sibi iterum conflatile : et projecil de roanibus tabulas, et
confracla* sunt
Moyses. . accepil; sed illi non fuerunt digni. Quo modo acceperiraus nos,
disciie :
cui nos in bieredilatem (85), propler nos omnia suslinens apparuit, ut
illi consumroati sint in peccalis, el nos per illnm hapreditatem testamcnti [Domini nostri Jesu Christi (84)]
accipiamus. Et iterum propheta dicit (85) : Posui le in lucem nationum, ul sit sanctilas tua (86) utque in
Gen. xv, 6 ; xvn, 4 ; Rom. iv, 3.
ix, 12.
Hebr. m , 5.
M
" Exod. xxiv, 18.
8 5
Exod. xxxi, 18.
8 6
Exod. x x x n , 7 ; Deut.
8 7
VARIORITM N O T J E .
I77) Ha cx vet. interp. restit. D A V . M S . . D (84) Domtm noztn Jesu C/rrisif.Haec verba, etiam
in textu Gra3CO , uncinis clausa exhibet Menardus,
78) Cfr. supra c. 4.
el lilteris miniatis Fellus. Aliter editt. Clerici et
79) Ua Dav.
(80) Ms. , male. Men. : ' Russelii.
.
,(85) Et Herumlpropheta dicit : Posui ... /t'6ere(81) Hic |in ms. et ediiionibus male transposita tit Deus. In codd. bic locus est malc transpositus.
legunlur, qtiae inira uncis inclus. et a nobis, Nam post verbum accipiamus sequitur : Qui in hoc
paralusest, usque ad illa verba liberati sumus. Quiduce veteri interprete, loco suo restituta sunt. Cfr.
libellum meum : Da$ Send&chreib. d. A. Barnabas,bus staliin subdunlur ista : El iurum dicit : Posui ... liberavit Deiii. llerum propluta
106.
(82) Ms. , male- Vct. inlerp. : pravordia. dicil: Spiritus Domini, etc. usque ad Guem. l u
(83) Cui nos in hwredilatem, clc. Menardus, cui se habeni Menardi ei Clerici editt. Nos vero eas
baec corrupla videntur, sic legit : Qui no$ in hare- sequimur quas Fellus ei Russelius curarunt, Graedhaum elegil, , elc. Fellus nihil mutat: ve- cis inha?rentes.
(86) Sii sanciitas tua. Gr. Barnabae et L X X , *
nimila dislinguil: Cui nos...sttslinen*.Apparuit,elc.
At duabus voculis subauditis, lectio vulgata rite : ul sis tu in salutem. Expunsibi cohsret. Sic neropc : Discile . (ille) cui nos in clo ergo vocabulo, lua, lege : ut sii tu tanitas , id
est salus. . A l . ut $U sanitas tua. Fellus, nt
liwredilalcm (sumus), propler tws omnia suslincus
til $alus tua.
apiaruit ul illi, ctc.
t
770
EPfSTOLA CATHOLICA.
769
t , , Dicit igitur propheta : Ego Dominut, Deus tuus,

vocavi in jusiilia, el tenebo manutn tuam, et cor ,

roborabo ; el dedi te in generxt, in
, ,
lucem geniium, ad aperiendum oculos cmcorum,
, ,
,
ad educendum de vinculis illigatos, de domo carcerii
\,

sedentes in tenebrh . Agnoscite ergo, unrtc simug
(87). , - rcdempti. (Et iterum prophela d i c i t : Ecce posui it
. ( (88)*
, in lucem gentium, uf
*$*(
, lerrce; fhaec] dicit Dominns Redemptor lum . ) R u r , sus propheta dicit : Spirilus Domini super me,
(89).) propUr quod unxit me, evangelizare hnmilibus; tnisit

Kvplov * ,
, sanare contritos corde, prcedicare captivis re , * missionem ccecis visum, nunliarc annum Do ,
mini acceptum , el diem relribuiionis , consolari
, , omnes lugenies .
,
Kvplcv (90) , ,
(91).

, 0
X V . Sabbalum Judoeorum non et>i verum; Deo acceplum Sabbalum.

, Adhuc et de Sabbato scr.plum est in [Dccalogo
, seu] decem verbis, quae Dominus in i.ionle Siua
- locutus est ad Moscn, os ad o s : sanciificaie
. \ Sabbatum Domini manibus mundis puro cordc**.
Et alibi dicit : Si custodierint filii mei Sabbata,

, ' . lunc ponam \\$\ meam wper illos*. Sabbati meminit [Scriplura] in principio crealionis:
Fecilque Deus in sex diebus opeta manuum suarum,

el die wplima, ea requievil, sanctificavil
, ,
eam . Adverlite, filii, quid dicat: Consummavit in
, (92).
$ex diebus. Id a i t : omnia consumraabit Dominus
, ,
Deus in sex millibus annorum; nam apud illuin
. (93)
%
nomsimum , ticul dicil Dominus, qui le liberavii Deus : qni in hoc paratus est, ut advenlum (94) ipsius
prxcordia nostra qua jam absumpta erant a inorte et tradita iniquitati.., liberaret a tenebris, et testaretur
in nobis lestanienmm aervorum (95)&uorum. Scriplum est enim quomodo illi Paler mandaverii, ut liberarel nos a tenebris, et pararct sibi populum sanctum. Dicit ergo propbeta sic : Ego Dominus Deus iutts,
vocavi in cuquilate : tenebo manum luam fortem faciam : dedi te in leslimonium genlibus (96), el in
lumen nalionum; ul aperias oculos ccecorum, educas de vinculis alligalos
Scilote ergo, unde
liberali sumus. Ilerum propheca d i c i t : Spirilus Domini $uper me, propter quod unxil me; bn nuniiare
hominibus (97) tnisit me, contribulatos , caplivis remissionem, ccecis visum,
ei vocare annum Domini acceplabilem
X V . Adbuc et de Sabbato scriptum est in decem verbis, quibus locutus est in monte Sina ad Moysen,
. . . . . . . . Sanclificate Sabbalum Domini manibus mundis, pnro corde. Et alibi dicit: Si cttslodterint
filii mei Sabbalum, lunc fuciam miuncordiam in illis. Sabbatum dicit initium (98) conslilutionis : fecil
Deus die sexlo sua, consummavil in die seplimo, requievii in illo die, . . . . Altendite, filii, quid
dicit, consummavil in sex die$. Hoc dicit, quia consuramavit (99) Deus oinnia in sex millia annorum. Dies
euiiu apud illum, millcanni sunt. Ipse mibi testis est, diceus: Ecce hodiernus dies eril tanquam miUe annu
Unde scire debetis, . . . q u i a . . . iu sex millia annorum consuromabuntur omnia. Et quid dicit, Requievil
Deus die $:? Hoc est, cum venerit Filius illins, et amputabit lempus iniquilatis, et judicabit iiupios,
et muiabil solem, lunam etstellas ; lunc bene requicscet iti die septima. Ad summain hoc d i c i l : SanclificabU illum diem manibut mundis, ei corde puro. Quem (100) ergo diem sanctificavit Deus, quis potest sanM
Isa.
24, 25.
XLH, 6,
GCD.
7. lsa. X L I X , 6 .
, 2.
I s a . LXI,
1.2.
9 1
Exod. x x , 8 ; Deut. v, 12.
9 9
Jer.
(94) Advenium. Aut suppl. per, aut leg.
(87) Hsec per propbelam Deus Pater ad Filium
(95) . A l . iermonum. Fellus : urvorum
oquitur.
suorum verbum.
88) Cfr. supra, not. 81.
(96) Gentibus. A l . genlis.
89) Iterura baec Pater ad Filium loquitur.
I1ominibus.A\. humilibus nihil uiutal Fellus.
90) . .
(98) Initium.A\. malunt inilio. Sic edidit Fellus.
91) Haec Filius loquittir per prophetam.
(99) Consummavtl. Forte comummabil. Iia Felli
92) Gen. n , 2, secuodum Hebr. non juxla L X X ,
ediiio'.
qui babent: .
(\00)lQuem. A l . Si quem , juxta Graicum. Fcllus
(93) Davisins postulat , male; nam
nibil addit.
csl fulurum attic. Buttm. Gramm. 86,
. 11, 12.
S. B A R N A B i E APOSTOLl
771
772
dies aequiparatur mille annis

Ipemet enim te- *
slatur, dicens : Ecce hodiernui dies erit tanquam . , ,
mille anni . Ilaque, filii, in sex diebus, hoc est, in . ,
, , ,
sex annorum millibus consummabuntur universa.
Et requievit die septima. Hoc a i t : quando vcniens .
ejus Filius tempus iniqui abolebit, ac judicabit i m - .
pioe, et rautabit solem ac lunam stellasque; tuuc (1),
pulchre requiescet die seplima. Denique a i t : Sancii- ', ,
, \ , ficabis eam mambus mundis et corde puro. Si ergo
(2).
quaiu diem Deus sanctiiicavit, aliquis uunc potest
,
sanclilicare, nisi sit per omnia mundus corde,
erraviraus. Vide ergo : cerle lunc pulcbre quie- (). , ,
scens sanctificat [aliquis] eam, cum polerimus ,
ipsi justa [facere], accepla proraissione, delela i n i - , . ' (4)
(5), quitale, novalis vero cunctis a Domino. Tunc
poterimus diem illam sanctificare, si nos ipsi prius P* <*\ , ,
fuerimua sancliflcaii.Demum illisdicit : Novilunia ,
veslra etSabbala vestra non fero *. Cernite, quo- (6). ,
\ .
modo loquatur: non mibi accepta sunl praesentia
,
Sabbata, sed illa, quae ego feci; quando scilicet,
. ,
universis linera imponens, octavi diei faciam i n i tiuui, hoc est, inilium alterius mundi. Idcirco el \ , ' , , ,
diem octavum in laetitia agimus; quo et Jesus
resutTexitamortuis,et cum apparuisset, ascendit ad
, (7). (8) \
, \
COb.OS.
, \ (9)
.
X V I . Non lemplum hidceorum, $ spirituaU lemplum Christianorum placuit.
Adhoc el de templo dicara vobis, quomodo er- C
" \ *
u
Vetus inierpretatio.
ctiflcare modo, nisi qui sit mundo corde in omnibus? Non erravimus (10). Videns ergo qui refrigerans
sanctilicavit illum;
et nos tunc poterimus sanctilicare, ipsi sanctiflcati priUIUIQ. Ad suminam dicit illis : D'uz solemnet veslros, Sabbata non sustineo. Videte, quo modo dicit, non
haec Sabbala sibi nun accepta (11), sed quae fecit, et in die suo consumraavit orania, initium octava die
facta (12), qui esl allerius sajculi initium. Propier quod agimus diem oclavum in legationem; in queui (13)
el Jesus resurrexit a mortuis; et apparuit, et ascendit m coelos.
X V I . Adbuc el de templo dicemus (14), quo modo ei rantes in sedeni spem habuerunl lanquara in Dominum (15), qui illos fecit quasi sit dorous D e i : tanquam elbnici (16) couservaverunt (17) Hlum in templo.
Sed quo mododical Domiuus, discile, vacuum faciens templum : Qui$ tneiuus est caelum palmo, aut quit
totam terram pugno ? Nonne mihi (18), dicit Dominus, cctlum tkronus $, autem ua
ptdum meorum esi? Qualem domum mihi (Edificabuii, aui quis locus erit requietionis tnece ? Unde
scilis, quia vana spcs est illoruin. E l iterum: . . . Qui depu$uerunt templum hoc, ipsi illud el adificabunt
* C f r . 2 P e t r . u i , 8. " P s a U x x x i x , 4.
Isa. i , 13.
9 8
VARIORUM ..
(1) ItaFell. duce vet. interpr. Ms. , male.
erravimus, \ide$ elc. Fellus autem s i c : Nni qut
(2) I. c. verum Sabbalum a secundo demum o r i - Q sil mundo corde: in omnibus nos erravimui. Yid$
M - U ^ Barnaba?
Qj^gq q
iia disliuguit. A l . Videergo
lui /M.-:-.:
Cbrisli advenlu. De Chiliasmo
vide ^
libelluin mcuin : Sendschreib. d. A. Barn. p. 109 quia refrigerans sanctificabil, etc.
sqq.
(11) Non accepta. Dele non cum Fello aliisque. Et
(3) 1.1. Si Judaeorum Sabbata vera essent, nos a inoxlege: in die quo, aut potius, in die septimo.
Deo decepii essemus, qui poslulal raanus mundas
(12) Octava die facla. Legit Menardus : oclavo
et cor purum.
die facturus. Fellus: inilium octavce diei faclurui.
(4) l U Dav. Ms. ' ' . Aliter bunc lo(13) ln legationem; in quem. Meuardus, in iatitia.
cutn explicui in Sendickreiben d. A. Barn. p. 110. Fellus s i c : in letxficationem. A l . in lcetalionem. Mox
(5) Sc. .
omnes, tn quo.
(6) Hic punctum ponendum puto. Aliter distin(14) Dicemus. Vet. interpres legebat, .
guuntDav. etCler.
(15) Tanquamin Dominum. Kectiusad coiiiexlum
(7) Illa sex roillia annoriim desinunt die ultima
Graecum, et non in Dominum. F E L L .
(i. e. septiroa) ultiraae hebdomadae. Ergo novum
(16) TanquameUuiici. Adde ex cod. aul forsitan.
asvuiu, l)ei regnum, sequenli octava die incipit.
(17) Contervaverunt. Leg. ex Gracis, consecravo(8) Barnabas lestatur bic celebralionem diei Oo- runt. Quam quidem Iecliouem Fellus in texium inmiiiicae apud antiquos.
tulit.
(9) Cfr. libellum meum : Sendschreiben d. A. (18) mihi. AL inlerserunt, ego. Sic aulem
Barn.p. 112,113.
Fcllus dislinguit: ego ? Mihi dicil Dominu*.
(10) iVon erravimns, elc. Menardus ila le$it: Nos
%
e l c
U O
U e
773
EPISTOLA GATHOLICA.
774
ol \ (19) , \ rantes roiseri, ipsum Deum, effectorem

\ , , * eorum, spem habuerunt,sed iu aedem, quasi domus
Dei esset. Nam fere inslar genlium illum in templo
. , ,
. ' , venerali sunt. Sed quoroodo Domiuus loquatur,
, templumque irritum faciat, aniraadverlite : Quii
men*u$ e$t coslum spithama, et quis lerram palma ?
, ' ; ; '
, ego"? Dicn Dominus: Coelum mihi thronus
(20) , est, terra autem scabellum pedum meorum. Quam
; , mihi domum tedificabilis, aut quis locus requieiis
me<B *? Gognoscite, quod vana est spes illorum. Et
\ (21). . ,
clxo- tandem rursus a i t : Ecce, qui destruxerunt lemplum
. (22) hoc, ipsi illud cedificabunl *. Idque evenit. Naw
\ \ quia bellura gesserunt, ab hostibus destructum esi
. , lemplum ; uunc et ipsi hostium roinistri rcaedificant
illud. Iterum, quod tradenda essct civitas una cum
\ , . lemplo et cum populo Israelilico, esl declaratum.
' ,
AU quippe Scriplura : in novissimis diebus,
, - tradet Dominut ove$ paicui et oviU el turrim eorum
' (23). * in exitium. Atque contigit, qucmadmodum locutus
. , est Dominus. Quseramus itaque, an exsiet [adhuc]
(24) . \ . templum Dei. Exsistit, ubi ipsemet se illud facere
, - ac perficere testalur. Scriptura enim est: Et ertf,
completa, adificabitur magnificum templum Dei, in nomine Domini*. Invenio igilur, quod
(25) . ,
. ; templum exsistil. Qua ratione ergo sedificabitur iu
(26). , nomine Domini, discite. Antequam Deo crederemus,
eral cordis nostri domiciliuin corruptioni obnoxium

et imbecille, ad modum templi vere per inanus
,
(27), [\] aedificali; plenum siquidem erat idolorum cultu,
, , ^ et erat domus daeraonum, quia fecimus, quaecunque
Deo contraria sunt. jEdiiicabilur autem, altendile,
. \ ,
in nomine Domini, ut lemplum Doraini magniiice
, (28) aedificetur. Quomodo? Discite. Accepta remissione
6*.. ; .
peccatoruro et spe habita in nomen Doniini, facli
, \ ,
sumus novi, iierum ab iniegro creali. Ideo in nobis.
\, .
9
Vetus interpretalto.
Et liet (29): dum enim belligerarent, deposituro esl ab immicis (30)
Iterum sicut iucipiebat
civilas, . . . . el populus totus Judaeoruro tradi, propalavit. Dicit enim Scriptura : . . . In novi$$imi$
diebus tradet Dominus oves patcum, et cubiU (31), el lurrem inexlerminium. Et factumest secundum
quae Dominus locutus est. Quxraraus ergo, si est templum Deo. E s l : ubi ipse dicil facere eC consumroare.
Scriptum . . . est: El erit, die consummalo (32), adificabilur Deo prceciare in nomine
Domini. Invenio, quia teinpbun cet. Quo modo ergo aedificabiiur in nomine Doraini ? Discite. Ante quaiu
crederemus Deo, erat babitalio nostra. . . corrupla et iufirma, sicut lemplum quod per manus
Bdificaiur: quia pleni eramus adorationibus idolorum, . . . el eratdomus daemoniorum; propter quod
faceremus, quae Deo essenl contraria. iEdiflcabitur autem in nomine Doiuini, . . . praclare
lemplura Deo. Aitendite. E l quo modo? Discite: ut accipiatis remiseionem peccaloroni. Cum crediderimua
m noniine Doroiui, non sumus (33) jam lales, quales ab initio creali: propler quod
in nobis vcre
(
, T
Isa.
X L , 12.
Isa.
LXVI,
1.
Isa.
XLIX,
17.
Dan.
ix,
24,
25, 2 7 ;
Agg.
n,
10.
(28) Ita Glero. et veL interp. Ms. .
(19) Ita C o l . Men. et Fell. , limen Ma(29) fut. Leg. Et fit. Ita quoque Felli edil. Oxon.
soch. adem vet. inlerp. Ms. . male.
(30) Ab inimicis. Add. ex vel. cod. Nunc ip$i
(20) l i a L X X et vel. interpr. Ms. .
inimicorum minittn ab initio wdificani Ulud.
(21; I. e. Jud&orum.
(31) CubiU, eic. Lege oviU, u l in textu Graeco,
(22) Spirilualiter, u l mox videbitur. .
. Et ttimm eorunr. AUudil ad lurrim iilam,
(23) Uaec, prout bic babentur, uon sunt in tota
de qua iu parabola vineae apud Isai. . .
Scripiui-a. . cfr. Jer. xxv. Isa. v.
(32) Septimo die consummalo. In Graeco legitur
(24) Jam destruclo teraplo Hierosol., quaeril an
ex Dauiele, , u l intelballerum templum suceessurum sit. .
gatur septiinaiia ex anuis couslare. F E L L .
(25) V e l . mterpr. leg. , pmclan.
(33) Vl accipiatis... nonsumus. Hunc locum F e l (26) Clera. Alex. Strom. u , c. 20, p. 490.
lus sic exbibet: quod accipientes remissionem pec(27) l i a ex Clem. Alex. et vet. inierp. restiluo.
catoruJn, et cum crediderimtu in nomine Domini,
In ms. poal , abundant : nos sumus, e:c.
.
773
S. B A R N A B i E APOSTOLI
776
in domicilio nostro, vere Deos babital. Quo modo?

Verbum ejus tidei, vocalio ejus promissionis, sa. ; ,
pientia mandalorum, pracepta doclrinae, [irno] ipse , ,
in nobis prophetat, ipse in nobis inhabilat; morti \ , ,
addictis nobis aperit fores templi, i . e. os, dedit
nobis poenitentiam, sicque imroduxit nos in tem , (34),
plum, quod destrui non potest. Quare, qui cupit
, (35).
esse salvus, non in bominem respicit, sed in eum,
\ , (56),
qui in bomine babitat, atque in eo loquitur; admi' ,
rans , quod nunquam ncquc audierit eum talia
(57), \ ,
verba ore fundenlem, ncque ipse [talia] audire
,
desideraverit. Hoc est templum spirituale Domino
(38) .
construclum.
.
XVII. Epilogus partis printce.
Quanlum potuil, et sine obscuritale poluit vobis
* \
u.oiistrari, spes m.bi est, pro studio meo me nibil
(39), ,
omisisse eorum, quae ad veslram salutem spe
ctant, quaeque sunt prasentia. Si enim de futuris
(40).
scripsero vobis, non intelligetis; quoniam in abs , ,
condilo positum est. Et haec quidem ad bunc
. ,
raoduin.
Vetus inierpretatio.
Deus infaabitat. Quo modo? Sermo fldei illius, vocatio promissiouis illius, sapienlia sequiiatis, pracepta
tesiamenii illius (41); in nobis propbelans ipse, 6t in nobis babitans. Quia (42) cuni sub servitute luortis
erainus, aperiens ostium templi nostri (43), quod esl os sapientiae (44;,
fecit dc nobis domuni
iitcorruptam. Qui eniin concupiscit libcrari, vivit (45) non in bominem, sed in eo qui habitat
in
l l l o : miralur quod nunquam tales sermones audierit eum dicentem, neque ipse concupierii audire. Hic
csi spiriialiter
aedilicalus.
XVII. Quanlum . . . . fuerit in simplicitatc demonslrandi nobis (46), . . . . non intermisi quidquam
. . . . . . . Si euini de insfanlibus ac fuluris (47) scribam vobis, non intelligetis, quo modo in parabolis (48) posita sunt luulla. Ilaec autem sic sunt. Uabcs h.lerim (49) de majestate Chrisli, quomodo
oninia in illum, ct per illura, facta sunt: cui sit bonor, virtus, gloria, nunc et iu saecula sxculoruiu.
EPISTOLE PARS SECUNDA.

XVIII. De duabus viis.
Transeamus aulem et ad alleram cognilionem (J
\ \ \ .
atque doctrinam. Duae suut viae doctrinae ac poie'\ (50),
slalia : una lucis, aliera tenebrarum. Differenlta
(51), .
VARIORUM ^
(34) Ad anmintiandam gloriam Dei.
censuit: Vidit non in hominem, sed in itlum qui in
(35) I. e. nos ipsos effecit tale templum.
eo habital et loquiturin illo; miratus, etc. Et inox:
(56) Qui esi praco Evangclii.
Hoc eil spirilualiter Domino cediftcatum lemplum.
(57) Ita Dav. Vei. interp. in ilio. Ms. ' .
(46) Nobi$. A l : vobis. Fellus utrobique, ,
(58) Ms. . Scribendum , quod ipsa nobis.
syiitaxi postulat. DAV.
(47) De inslantibus ac futuris. Ex bis paiet Graeca
(59) lla Dav., eodicibus nisus. Alii .
sic legenda esse: \
(40) I. e. de quibus nunc disceplatur, e. g. num D . . Vocem loco suo d i novum foedus veteri sit praeferendum, num adbuc
motam, in sequenlem periodura, a Lalina versione
valeanl prxcepla Judaica, etc.
admoniii, reposuimus. F E L L . Vide nol. 42 ad
(41) Teslamenti illius. Vet. inlerpres legebal cap. 4, col. 752. Hinc Usseriana leclio ejus loci
. F E L L .
coiifirmari potest. C L E R ,
(42) Quia. Forle, qui. F E L L .
(48) Quo modo in parabolis. Legendum forte
^43) Aperiens ostium tempti no$lri. Oe in sequenquoniam: cerle sic verleudum fueral . C L E R .
tibus inlerprelatur, quod revera est osiitfm corporis.
(49) Habes inlerim, elc. Haec uou sunl io lexiu
Sed primum quid significat o$ aperire ? Deinde quis Graco. Hucusque vcrsio Lalina oodicis Gorbeieitsis.
nexus est iuter apertionem oris et quae sequunlur
. Quae autem desunt, Gracis litteris ila F e l in Grsecis, , dans nobis pceni- lus expressil:
leniiam ? Alludere videtttrad locum psalmi L , 17, , , ' ubi ita David: Domiiie, aperilabia mea, ei o$ meum * , , \
annunliabit laudem tuam. C L E R .
.
(44) 0$ sapientia. Est revera os sapicns, quod be(50) De duplici doclrina, boua et mala, ei de poUneucia a Dco accepla indesineuter comiueniorat
i/a(i6u* boniset inaUs (angelis et daînonibus) loquiaique exlollil. Sed in Graecis habclur quod roodo tur.
tclalimus, pro quo inlerpres legit . G L E R .
* (51) . 1. Origen. De jprinc. I. i u , c. 2, n. 4, ei
(45) Vivit. A l . videt. Fdlus hffic i U reforioanda
1. Explan. in Ep. ad Rom. i , 24.
'77
EPISTOLA CATHOLICA.
778
. ' - vero tmilla duarum viarum. Uni niquidem p r e p o \ , ' ,

sili sunt angeli Dei lucem preferenlos, alteri w o
\ ' ,
angeli Satanae *. A c ille quidem Dominus est a a a .
culis in saecula; hic aotera princeps temporis
iniqui.
X I X . De via lncis.
.
Via igiiur lucis b&c e s t : Si qvis cupil peivenir<?
(52) , ad praflhitum locum, euis operibus id consequi
. studeat. Gognitio itaque nobis dala in bac via am , . bulandi ejusmodi est. Diliges Crealoreia t u u n i ,
,
gloria aiBcies euni, qui redemit te a juorie. Eiig
. , \ - corde simplex et spiritu dives. N O B adbaerebis ad
. eos, qui incedunt in via morlis. Odio babebis per. (55) , ,
pelrare quod Deo uon placet, odio babeae uuioem
. - &imulalionem. Ne derclinquas mandala Dowini. Te
. (54) , - ipeum Don exallabis, eris aulem luimilis. Non a%'. \ . - sumes tibi gloriam. Non capies raalum consiliuiy
. adversus proximum . Non dabis anima? inso-"
. (55) , , - leutiam. Non fornicaberis, non adulterium faciee,
(56) pueros noit corrunipes. Non ex te verbum Dei Ui
. (57) quorumdam irapuritaie exeat. Non accipies perso \ (58) . , . nam in arguendo cujuspiam lapsu. Eris mansue , . - tus, erie quictus. Gontremisces ad veiba, quae au . . (59) , disli . Fralri tuo ignosces. Non ambigas, utruiu
(60) , . ; \ (61) /uturuin sit, uecne. Ne assumas in vanuin nomeu
. Domini. Diliges proximum tuum plua quam a n i . (62) $, ^ mam tuam. Non iiiterlicieg feium in abortione, ncc
eliam interimes posl natiritaicm. Ne auferas m a . (65)
, , ' num tuara a filio tuo, vel a tilia l u a ; sed a pueri . lia docebis eos tiraorem Doraini. Bona proximi lui
Don concupisces, nec eris avarus. Neque ex aniiiM
(64),
. , tua adbaerebis superbis; sed cum juslis atque bumi \ . (65) Jibus aecriberi*. Quae tibi conlingunt vexaiiones,
(66) , , - tanquam bona admilie. Non eiis inconstans nec b i . (67) , \ linguis; laquetis eniin inortis est liogua duplex.
. , Subjicieris Domino [Deo], dominis vero, ut Dei
, . (68) imagiiii, in verecundia et timore \ Ne in amantu , dine impcres ancillse aut servo luo, qui in eumdeiu
sperant; ne forte non thneas Deuin, qui super
\ ,
uiruuique est, quoniam non venit vocare secuniium
' \
, ' ' . (69) Kot- personam\sed êcundum cos quos Spirilus praj , * ry paraveril *. Communicabis in omnibus cuin proximo
, luo, uec quidquam dices proprium ; si enim in i n ; * \ - corruptis consortes esiis, quanlo magis io iis, qua3
j i a . " , (70) \ corruuipunlur ? Non cris lingua praBceps; oscuim
I I Cor. x i i , 7.
A c t . i v , 32.
1
Isa.
LXVI,
2;Pbilip. n,12.
E p b e s . v i , 5.
Epbes. v i , 9.
Rom. v m , 29, 50.
VARIORUM NOTJE.
(52) Participium loco vcrbi fiaili, ut supra c. 6,

not. 15, col. 741.
(53) Eadem io Const. aposl., v u , 14.
(54) Const. apost., v n , 8.
(55) Corut. ., , 2.
(56) I. e. Evangeiium predicans, nulla parte morum sis impurus.
^57) Contt. aposl. v n , 10.
(58) Ita resliluo ex Const. apost., ms.
.
(59) Con$t. apost., y\i, I I . Cft*. Episl. I Clcm. ad
Cor. c. xi ei x x m , et Jac. 8.
PATROL.
GR.
11.
(60) Sc. quod Deus promisit.

(61) Post rn int. abundat .
(62) Consl. o p . v n , 3.
(63) Ibid., 12,
(64) Ibid., 4.
(65) Ibll., 8.
(66) Operacio laboriosa, molcslta.
(67) Contf. apost. u , 6 ; v u , .
(68) Contl. apost., v n , 15.
(69) Con$t. apost., v n , 12.
t
(70) lla Dav., ins. .
25
779
S. B A R N A B i f : APOSTOl.l
780
Uqucus est monis. Quantum potes, castus sis . (71)

auima.Noli porrigere manus tuas ad accipiendum,
* $> *PS & . ,
addandum vero contrabere MDiliges ut pupillara
* * JW , 7oculi tui omnem, qui tibi loquetur verbum Domiui. T
. (72) ,
niemoriam luam nocte ac die revocabis judicii \ . ' / diem. Exquiras quotidic vullus sanctorum, et in P* , (75) bermone eos perscrutans, et ad exhortandum ince , flens, et meditans, qoomodo animam verbo [tuo] . (74)
servarc possis. Et manibus luis operaberis ad re-
demplionem peccatorum toorum . Non dubitabis ( 5) , .
dare, neque murmurabis, cuin das. Omni pe- aizovrtl dldov , tenli tribue*; cognoscee atitem, quis sit bonus
. (76) , mercedis retributor. Servabis, qtisc aocepisti, nec
6, , addens, nec demens. Malus odiosus libi erit in per- . (77) . (78) petuum. Jiiste jndicabis. Non facies dissidium; sed
^ **** . (70)
pacem conciliabis inter conteudentes, eos asso . (80)
ctans. Confiteberis peccata lua. accedes ad ora- .
' tionem tuam in conscicntia uiala. Haec est via *
,
lucis.
X X . De via torwbrarum.
o v
Via autem tcnebrarum obliqua est plenaque

maledictionis. Est eniin via morlis aelernae cum suppHcio, in qua sunt, quae perdnnt animam [bominum] : idololatria, temeiilas, elatio ob potentiam,
eimulatio, corduplex, adulterium, bomicidium, rapina, superbia, iransgressio, dolus, malilia, arrogantia, veneficium, magia, avahtia, nullus Dei t i iiior. [In qua siint] bonorura persecutores, osores
veritalis, amatores [mendacii], non cognoscentes
liiercedem jiistiliae, non adjuncli ad bonum, viduae
ei pupillo ailondenles ex juslo judicio, vigilantes ad tinioreni Dci, sed ad inalitiam, a quibus
longe ac procul sunl mansuetndo et palientia, qui
diligmit vana, conscctantur remunerationem, non
miscreiilar inopis, non laborant in graliam illius C
qui iabore ac lerumnis confectus est, ad obtreclationeiu prompti,non cognoscenles Greatorem suum,
libcioruin intcremptores [in abortione], corrumpentes Dci creaturam, aversanies egenum, oppriinenies allliclum, divilum advocati, pauperum i n i qui judices; per omnia peccalores.
(81) , \ . "

, , , ,
, , , , ,
, , , , , , , . (82); 6, , (85) [],
,
, \ , , '
, ^ \ , , ,
, \ , ,
, ,
, , , ,
\, .
X X I . Conclusio admonitoria.
Juqiium igitur est, ut homo edoctus niaudala Doniiui, quolquot prius scripta sunt, in eis
ambulet. Qui enim ea perOcit, regno Dei gloria
cuniulabilur; qui vero alia legertt, simul cum suis
operibus peribiU Propterea resurrectio, propterea
letributio. Rogo vos, proceres, si accipitis aliquod
* Eccli. , 51, 56.
1 Cor. , 12.
, ,
, .
6
(84) ,
. , . ,
Matth. , 4 2 ; Luc. , 50.

VARIORUM 1
(71) Cotut. apott^ v n , 11.

(77) Const. apost, , 10.
(72) Ibid., 9.
(78) /otd., nis. ....
(75)F. [se.] , sermo(79) Consl. aposl. v n , 14.
ues eerum perscrutaus.
(80) lbid., 17.
(74) Censt. aposl., , 12. Aut labor manuum
(81)Jbid., 18.
coinmcndatuf, aut distributio facullatum in elee(82) Subaudi ex antecedenlibus f
inosyna. C O T .
(83) Id addu ex Consl. . 1. c.
(75) Cofiff. opoel., 1. c.
(84) = quaj divinae voluiilati guut coa(70) Lomt. ., T I I , U .
trana, de quibus c. 29 futrat sernio.
781
EPISTOLA CATHOLICA
782
, - bonae voluntatis meae consilium : haberis vobiscmu.

, ( . quibus bene fecistis; ne eos derelinquatis. Prope
^, jj ; eniui est dfcs, in qua ornnia cuio roalo peribunl.
\ . Prope est Dominus et merces ejus. Eiiam atque
* \, etiam rogo vos: estote vobis boni legislatores, vobie
, manete consiliarii fldeles, tollite ex vobis omnem
. (85) , - bypocrisim. Deus autem, qui universo roundo do, , , , minatur, det vobis sapientiam, scientiam, intelligenuam, cognitionem maiidatorum suorum, cum
, .
peraftTerantia. Efficiamini autem docti a Deo, ex, , ' ,
\ , . quireiileat qukl a vobis requirat Dominus; e i effl , , eite, ut saht sitis in die judicii. S i qua vero est [in
, \ \ vobis] boni recordatio, mementote mei, haec [verba
mea] meditantes, mt et deeiderium et vigilantia
. , .
* (86) ' , - [mea] in aliquod boaum evadat. Rogo vos graliani
, , postulans. Cum adbue i n ?ase estis, in nullo borum
[mandalortim] deficile, sed indesinenter bsec exqui
\
rite,
et adimplete omne mandatum : hsec namque
. , ' digna
sunt. Quare potissimtim id operam dedi,
, . ,
quantum in me fuit, ot scriberem vobis, quo exbi\ . ' \
lararem vos. Salvete, fllii dilectionis et pacis. Do . .
minus gloriaeet omnis gratia sit com spbritu ve&lro.
Amen.
(85) Haec recital Clem. Alex. Strom. u c. 18, p. 472.
(86) Id est corpu$, ut ssepius.
t
DICTUM S. BARNABiE APOSTOLI,

Quod in ejas Catholica Epistola non reperitur.
(GALLAin>.,rel. Patr. Bibiioih., 1,140, ex codice Baroc. XXXIX.)
* ,
.
Barnabas apostolas a i t : In malis certaminibas

infelicior e$t, qui v i n c i l : a b i t c n l m , plus haben*
peccati.
S. MATTHIAS APOSTOLUS
FRAGMENTA.
(Ex Clemente Alexandrino, Strom. lib. n, cap. 9 ; l i b . n i , cap. fc; Opp. tom. I, etl.
Venet. 1757, in-fol.)
v
I.
( )
, \ \
(!),
.
Ejus autem (veritatis) est principium res adniir a r i , ut dicit Plato in Thecetelo; ct MATTHIAS
adbortans iu Tradiiionibui : c Admirare prasenlia,
eum esse primum -gradum glatuene ulleriorts cogoitionis.
* \
\ \ ,
^
\
Dicunt itaque quoqae sic docuisse ,

c Cum carne quidem pugnare et ea u t i , nihil ei
Smpudicuro largiendo ad voluptalera; augere autem
animam per fidem el cognitionem. >
ADNQTATIO.
(1) êtus est apud Clementem Alexandrinum in secundo Stromateo apostoli Mattbiae dictuni, Iu TratU*
tionibus, quod admiran jubel prossentia, ac per ea nos gradatim ad lilleriorem, hoc est divinarum reram,
cognitionem altollere. Imo quia vox ipsa non mirari solum, sed etiam discere, ac di$cipulum
e*$e significat, u l grammaiici docent, ei inler eos Hesychiug, bis velut raagisiris ac doctoribus, ad Dei
notitiam proflcere , ac sic lanquam io ludo quodam et scbola divinae contemplationis, in hac rerum universitale versari nos volebat apostolus. Tritura illud est usu scriptorum omnium, ac sermone communi,
quod magnus ille pradicabat Antonius: grandem esse librum mundum h u n c , in quo, velut antiquarii
periti manu, pulcberrimis litterarum notis auctoris lpsius ornamcnla descripta sunt. In pulchriludint
ewli et terrm (ait auctor Epistolae ad Deroetriadem, quae est inler Ambrosianas 33) \qumdam sunt pagirue ad
omnium oculo* semper patentes, et auctorem suum nunquam laeenles, quarum protestaiio doclrinam
magislrorum, ei eloquia Scriplurarum. Atque, ut Facundus Herniianensis libro xu scribit, Sicul nobis ad
rerum significationem verba $unl dala, sic omnipotens I)eu* cujus poieslaii subjecla sunl omnia, et
iapientia singulariter novil in usum doclrinoe eiiam volunlarios nescientium motus convenienter apta
eunque ret voluerit, actu creaturce zuce significal.Quemadmodum igilur, ut Auguslini verbis absolvam
Htteras pnlchrat alicubi tntpiceremus, non nobis suficeret laudare scriptoris articulum, quomodo
parile*, aquales, decorasque fecit, nisi eliam legerimu$, quid nobi$ per illas indicaverit: ila Dti opu*
tanlum inspicit, deleclatur pulchritudine operis , ul admirelur arlificem; qui aulem ini$lligil ouati le
Hocest: , non otiosum spectatorem et admiralorem esse, sed docilem, intelligenteinquc discipulum. - PETAVIUS , Theologica Dogmata, . III, De opificio v i dierum, p. 221.
9
ffcg========a
========s=ggr^^
S. BARTHOLOBLEUS APOSTOLUS.
SENTENTIA BBEVIS
t}UAM
SUB NOMINE BARTHOLOM/El APOSTOLI AFFERT
S. DIONYSIUS AREOPAGITA.
(De myslica theologia, cap. 1, Opp. tom. I, ed. Corderii, Veoetils, 1755. in-fblio, pag. 54U
\
\ \
, \ .
Hac utique ratione divus B A R T H O L O M J E U S ait

c et copiosam esse iheologiam et roinimam ; alqtic
Evangelium amplum et magnuro, et rursus concisum.
CORDERII COMMENTARIUM
IIac utique ratione D. Barlholomwu*. Unde colligitur, sanctum Bartholomaeum aliqua ctiam Ibeologica
scripsisse, uti el alios apostolos verosimile est, de rebus ac quacstiotiibus divinis per epislolam pro occasione interrogalos, de iisdem verba saltem scripto respondisse, et sublimissima, quaeex ipso Deo hauserant oracula, Iradidisse, quae aliquandiu, uti solent epistolae, asservabantur, et Calbolicis communicabantur, sed po&lmodum temporum injuriis interciderint. Ait et copiosametse iheotogiam, id est fusam, qua
parte videlicetex creaturis ut effectis, tanquam a posteriore, ut aiunt pbilosopbi, in creaioris ac cau&e
primse notitiam deveniiur,,qua? quidem pars cst tbeologiae demonslrands, vel certe qua parte syiubolica
est, quae lesle Dionysio cap. seq. longe fusissima exsislit : et minimam, id est brevissimam qua parte
nimirum myslica cst. ut ibidem Dionysius explicat; vel certe quia Deus a priori indemonstrabUis est, ut
carens. Atque Evangelium amptum ei magnum, scilicet propler rerum quas conlinet amplitudinem ei
granditatem, el rursus conci$um seu conlraclum, id est (ut ego quidem interpreior) mole qoidem exigutm,
sensu auiem ei perfeclioiie maximum. Unde Apostolus (Rom. , 28) appellat verbum abbrevialuni,
ulpote continens brevissiroum fidei et dileclionis praeceptuin, qood pro cuncus sinuosae legis c&remoniis
succeseit. Ita Aoselmus et OEcumenius. Vel quia continel Yerbum incarnatuni, ad bomjois usque uaturaoi
abbreviatum et exinauilum, quod salvas fecit reliquias Israel.
r
ANACLETUS PAPA
NOTITIA
(Ex Libro pontificali Damasi pap, ap. MAKSI, Concil., I, 597.)
Anacletue (1) natione Graecus ex patre Antiocho, sedit annos novera, menses Ires [cod. L*c
d u o s ] , dies decem; fuit autem temporibus Domiliani (2), a cousulalu Domitiaui decimo et Sabini, u&iae
ad Doimtianum decimo sepiimo (3) el Clementem consules. Hic memoriam beati Petri construxil et
eompoeiiit (4), dum presbyter factus fuissel a beato Pelro, seu alia loca, ubi episcopt recondereniur
eepultura : ubi autem et ipse sepultus est in pace, juxta corpus beati Petri lertio ldus J u i i i . Hic fecit
ordinationes duas [juxia Platinam, unam] per roensem Decembrem, presbyieros quinque, diacow
tree, episcopoe per diversa loca numerQ sex. Et cessavit episcopatus dies x m .
1
De Atbenijs.
\.
(1) Anacktut. Post interregnura quatuor raensium et decem dieruni, anno Christi 103 [102],
Trajani imperatoris i v , tertia die mensis Aprilis,
Anaclelus multis rebus praclare gestis cclebenrinuie, Ghristianae religionis summura poutificatum
adeptus, Clementi per martyrium sublato subrogal u r . Quod Liber ponlificali* in Vila Clemeotis epU
scopatum Romanae Ecclesise viginti diebus et uuo
cessasse scribit, vix est credibile, cum taui brevi
teraporis spalio marlyrium Clementis, Chersoueso
trans Pontura sita, Romam nuntiari non potuerit.
Baren. anno 102, num. 2, et seq. anno, num. 2.
Uode accideril quod Auacletus a TertulUano Cleinenti anteponatur, ab Epiphanio auiem haeresi 27
plane omitlatur, supra diximus in adnotationibus
adVitam Clemenlis. Sev. B I N I U S .
Cum igiiur Glemens, bujus Anacleli pradecesaor,

anno i u Trajani imperatoris vita simulet ponlificaiu
defiractus sit, ut praeter auctorem bujus libri, H i e ronyra. et Euseb. locis supra dictis testantur, non
video qua ratione dici possit Anacletum anle i m perium Trajani pontificiam sedem adminislrasse. L.
(4) Hic beati Petrt memoriam conttrnxil alqu*

composuit. Per memoriam beati Petri inlellige
quamdam aedificii structuram ab Anaclelo, dum
adbuc presbyter esset, in Yaticano exstruclam,
quam otim antiqtiilas usitatius ecclesiam nominare
consuevit. Nam et August. De civit. Dei Hb. X X J I ,
c. 10: Nos, inquit, martyribu$ no$tri$ non lempla,
iicut dii$ sed memorias, ticul hominibut mortuis,
quorum apud Deum vivunt spiritus, fabricamus. Has
merito Caius antiquus theologus, qui tempore Ze(2) Fuit autem temporibus Domitianu Mira Libri
phyrini pontificis elaruit, teste Eusebio l i b . III Hipontificatis varielas et repugnantia : curo aupra storiarum, 24, tropxa appellat: quippe quae vicloCleiueutem Anacleti predecessorem tertiu arnio. rias apostoloruro de subaclis bostibus reprsesenlent.
Trajani e vila sublatum csse scripserit, Anacletus Verba iilius apud Eusebiura predicto loeo ba?c
non sub Domitiano, sed verius sub Trajano sedisse s u n t : Ego apostolorutn tropcea penpicue possum
potuit. ID.
ostendere: nam $i lubet in Vaticanum proficitci, amt
in viam qum Ostiemis dicitur, te conferre, tropaa
(3) eomulatu Domitiani el Sabini utque ad
consulatum Domiiiani xvu. Novus error auctoris. eorum qui htam Eccle&iam suo urmone et virtuie
Si Anacletua sub adnotatis coosulibus ponlificaluui ttabilierunt, iwenies. Hanc insignem claramque
tetiuit, eum Cleraentem antecessisse, imo simul nemoriam a turbine persecutionis non fuisse dejeetim Clelo el Glemenle sedisse oportuit. Nam dcci- ctam, sed majore potius in dies singulos gloria
auctam, omnem admirationeni saperaU Baron. anno
mus Domitiani consulatus cuto anno Cbrisli 86
[84], Domiliani imperatoris III coiucidit. Decimus 106, n . 2 ei 3. Magdeburg., qui bauc ob causam
aeptimus vero ejusdcm consulatus cum anno Gbri- Anacletuin reprebendunt, a Bellarto. lib. iv De R*>>
man. pontif., c. 8, decalumniaooianur. i a .
sli 94 [92]. Domiliani impcraloris xi coucurrit.
9
789
790
ANACLETI ROMANI PONTIFICIS

EPISTOLiE ET DECRETA(1)
( MANSI, ConcU., t . 1 , pag. 598.)
debetis ? Ettote ergo palientes, el confirmate corda

veslra\ut advenienie judice Cbrislo, lseli et probali
*De oppressione Christianorum elde accusatione epi- esse \aleatis. Nolite ingemiscere in allerutrum, ul
$copi, de ordinallone archiepiscoporum el ccstenonjttdicemini. Ecce judexpnlejanuamassitlit.
Exemrorum et de primalibu* et patnarchis, eorumaue
plum
accipite,
charimmi,
laboris
el
palienlice
propheministerio.
/as, qui locuti in nomine Domini sunt. En bcalificamus
A N A C L E T U S , servus Cbristi Jcsu, in sede apostoeo$ qui suslinuerunt. Su/fenntiam Job audhlis, et lica Domiuo serviens, episcopis omnibus, et cseteris nem Domini vidislit, quoniam mnericors et miteratar
cunclis fidelibus, qui coaequalem nobiscum sortiti
Dominus est*. Tribulaliones vestras audivimus(3;,
sunt fidem, gralia vobis et pax atque consolatio fralres, tam per nostros , quam et per a l i o n i u i
mulliplicenlur a Domino in saecula.
apocrisiarios, super quibus valde dolemus, vobisqtie
Benediclus Deus el Pater Domini noslri Jesu
compatimur, et auxilium ferre (proul ipse largiiits
Chrisli, qui secundum magnam misericordiam suam fueril, qui pro nobis non soluni tribulalus, sed etiain
regemravit nos in spem vivam, per returreclionem passus esl) parali sumus. Nolite niirari, cbarissimi,
JesuChristi ex vwrtuis,in hieredilalem incorrupiibi- U qui persecutiones patimini, quasi novi vobis aliquid
lem et inconlaminatam , et immarcescibilem comercontingal : sed communicantes Cltristi passionibus
vatam tn cceli$ , in vobis,qui in virlute Dei cuslodi- gaudete, ul et tit revelalione gloriw eju* gaudeatis
mini per fidem in safuiem paraiam revetari in lem- exsultantes. Si exprobramini iit nomine Christi^
pore notissimo : in quo exsullabitis , modieum nunc beali erith; quoniam quod est honoris, glonx et
$i oportel contristari m varii$ tentalionibus, ut pro- virlulis Dei, et qui est ejus spiritus, super vos rebatio vestra? fidei mullo pretiosior sil auro. quod per quiescii. Newo autem vestrum patialur quasi homiignemprobatur* si lamen in tribulationibusexperti, cida aut fur, aui maledicut, aul alienorum appetiprobati inveniamini. Palienles estolc, dileclissimi,
tor. Si autem ul Christianus, non erubescat : glori*
quxa patientia probalionem operatur, probatio vero ficet autem Deum in isto nomine : quoniam tempm
*pem, spe$ autem non confundit \ Ecce agricola ex- est ul incipiat judicium domo Dei. Si autem
$pectat preliosum fruclum terrce, patienter fereiit, nobis primum; quis finis eorum qui non credunt Dei
donec accipiat temporaneum et seroiinum . Si agci- Evangelio ? Et si vix jnstus salvabilur, impius et
colae baec patienter ferunt pro lemporalibus fructi- peccator ubi parebunl ? Itaque et hi qui patiuntur
bus, quaulo magis vos pro aelernis patientes esse seeundum volunlalem Dei, fidcli Creatori commendenl
E P I S T O L A (2) P R I M A .
De oppreuione et laceratione Christianorum; et quod Ecclesia navi comparetur; atque de caterisibi

\nierth negotiu ; omnibus episcopis scripta. lla ros. Collcctionis lsidori in bibliolheca collegii Parisiensis
Soc. Jesu, e quo sunt bae varianles lecliones. 1 Petr.
3-7. R o m . v, 4, 5. * Jac. v, 7. Mbid., 6
Ibid., 9-11.
Tesiros.
notanda vox.
1
(1) Has epistolas non ausus est Bellarminus - ex iis quae de numero ac ordine pontifictim sibi
Jubilatas altirmare, nec negat ineasaliquos errores succcdenlium dixinius supra in nolis ad VjumCleirrepsisse. Erudius vero catbolicis videiilar euppo- meniis. S E V . B I K I U S .
Bitae. M A N S I
(3) Tribulaliones vestras audimmus. Nota contra
(2) EpUtola. Anaclelum duas decretales epislolas,
novatores quod Anaclctus do rebus borum tempoomni sapienlia plenas conscripsisse, velustum quodr u m , verbi gralia, de persecmionibue palienter
dam exemplar manuscripluro Libri pontificalis te- exemplo Cbrisli ferendis, scribal;. adeoque baj
stalur:quod ubi s i t , et unde acceptum fuerit, vide
epistola3 decreiales iinuierito reprehendaulur ac reTurrianum cap.^0, lib. v , contra Magdeburgente* : jicianlur, quasi in his nuUa menlio lial reruta boc
a novatoribus magna cum injuria redargui, ideo
tcmpore gcslarum. 1.
quod Clemeulem antecessorem suum nomiiiei, patet
791
ANACLETI
PAPJE
fccto iransgressores lcgis Dei et conlemptores, a t ariimas sua$ in benefaetis . Nam, vt ail beatus Cleque inobedientes ejus praeceptis $xsistoni. Unde e l
mens antecessor noeter , similis est omnis EccleB. Jacobas aposlolus a i t : Si diligitis proximo* stref
eiae slalas nsrri magnae, quae per uudosum pelagus
vos ipsos, benefacilis. Si autem personas accipitis,
diversis e locis et regionibus viros p o r t a l " , ad
peccatum operamini, redarguti lege, qu**% tran*
nnam potenlia regni urbem propcrare cupientes.
gressores etc. beaius pnedecessor iioster CleSif efgo navls anetor hujus , Domimis ipse omnipolens Deas : gubernator vero sit Chrislus : tum mens apostolicus, et fipirilu Dei pleuus, una cum
:
deinde prorelae officiuin episcopus iinpleat: presby- reliquis sanctis collegis suis staluit, dioens
teri nautarum, diaconi dispensatorom lbcura te- "Accueandi vel lesliGcandi lieentia denegeturbisqui
ueant : h i qnt cateebizant, nautologi* conferanlur: Christianae religtonis et nominis digniiatem, et siue
epibatis autem, tolius fralernilatis mulliludo sit legis vel sui proposili normam, aut regulariter prosimilis. Ipsum quoque mare hic mundus habeatur. bibita neglexerint. Transgressores enim sponle legis
suae, ejusque violatores et recedenles, aposlaix
Venlorum varielates et turbinum, diversis
tentationibus conferantur : persecuiiones , iribula- nominantur. Omnis enim aposlata refulandus est
aute reversionem suani, non in accusaiione reclc
tiones sire pericula, fluclibus exaequentur. Terreni
vcro spirites, qui vel de lorrentibus, vel dc c.onvallibus agenlium , aul testiinonio suscipiendus; quia vtr
spirant,psetfdopropbelaruni ctseduclorum,seu pravae duplex animo, inconstans est in omnibus viis suis.
Quicunque autem, ut ait apostolus Jacobus, totam
doctrinse verba doceanlur . Promonloria vero et loca
confragosa, bi qui in potestalibus saeculi sunt judices, legem servaverit, offenderit autem in uno factus e
reus omnium. Qui enim dixit : Non tncechaberi*;
el qui pericula roinantur ac mories. DUhalassa
ero loca, quae duplicibus undae fallacis aestibus dixit et: Non occides. Quod $i non maechabcris ,
occidas autem, factus et transgressor legis. Sic loqui
erberanlur, dubiis menle, et de repromissionum
eritate nutanlibus, conferantur, alque bis qui i r - miniy et sic facite, sicut per legem HberlatU t n d rationabili fldem noslram ratione disculiunt. Hypo- pientes judicari. Judicium enim sine misericordia
(iet i//r\ qui non fecit misericordiam. Superexaitat
critae vero et dolosi, piralis similes habcantur. Jam
vero rapidus vorlex, c l tarlarca Cbarybdis, et saxis autem mi%ericordia judicium* . E l Dominus a i l :
Noto mortetn peccatons, $ed ut convertalur, etvivat**
illisa naufragia, ac mortifcre submersiones , quid
aliud aestimaiida sunt, quam peccata? Restat igitur, Et multa lalia, horumque similia.Nemo ijum, ioquil
Aposlolus, noslrum sibi vivit, et nemo sibi moritur.
ut ha?e navis cursu prospero luta possit portum
10
l f
desideralae urbis inlrare, ila Deo precero fundere C

9 ww'wt w morimur, Domini tumus. Im
hoc enim Chnslus mortuus est> et revixil, ut et vtnavigantes, ut mereaniur audiri.
vorum et mortuorum dominelur. Tu auiem quid ju1.
dicas fratrem luum ? aut ( quare $perni$ fratrtm
tuum ? Omnet enim stabimus ante tribunul Dei .
De iis qui sacerdotes accusunt.
Scriplum est enim : Vivo ego, dicit Dominus, quoAuditttis , fralres, qaod quidam dcliabunt, el niam mihiflecteturomne genu, et omnis lingua confilebilur Deo. ltaque unutquisque nostrum pro $e r*accusant sacerdotes Dei, cifpientes eos damnari, non
tionem reddet Deo. Non ergo amplius invicem judiintelligentes for&iun, quod injuria sacerdotum ad
Cbristum pertinet, cujus vice funguntur. Nec boc cemus, $ed hoc judicate tnagis, ne ponatis o/fenduMe n i m , qiiia
aspiciunt, quod B . Pelrus princeps apostolorum, lum fratri vel scandalumScimos
m u l i u m derogalio prevalet, quando derogaior
instruclor noster, a i l : Deponentes igitur omnem macreditur Ode dignas. Ideo, fratres, variis delractiolitiam, et omnem dulum, et ttmulationes, et invidias,
nibus
el omues deiractiones, sicut tnodo geiiili infanles,
ra~ el accusaiionibus non o p o r l e l labefactari
judices et primales Eccleeiae (4), sed magis aposlotionabile *, sine dolo lae concupiscile, ut in eocre$cati$
S i v e
er
15
>f
in salutem E l Dominus per Prophetam inquit: Qui lorum el doctoi um rcgulis informari (5) ac roborari.
vultvilam diligtre, et videre dies bonot, coerceat Unde j u s i u m e s t , omnes in uuiverso Roinanoruni
linguam suam malo, ei labia ejut ne loquantur orbe doctores legis, ea quas legis 6unt recte sapere
dolum etc. Qui aulem isia transgrediuniur, proet operari, et non regulas nascentis Ecclcsiae eoaD
**I Petr. i v 12-19. * In epislola I ad Jacobum.

"verba sunt inierpreiis R u f i n i , qui treeenlis
anuis post Auactetuiu vixit.
dicantur , dueaniur, vocentur.
biihalaua. " me. ralionabileu
l Petr. n 1 , 2 .
Psal. xxxtii, 13,14.
Jac. u , 8, 9.
I n episl. eua 1, ad Jaoobum tentenUaliier;
, q . 4, Beatm pradecestor. Et in Decr. Ivo, lib. iv.
Aniauus lib. , const. 1 , t i l . 7.
Jac ,
19-13 " E z e c b . x v i u , 32. " R o m . x i v , 7-10. " l b i d . , 11-15. " Tripanitae bisl. m , 8, hac verba
leges. Kelix u , epist. 1, eadem usurpat. "Daniasusep. ad episcopos lllyrici, apud Tbeod. et Soz. scriplm
x Romanu concilio.
l
i a
, e
1 7
l k
1 8
19
1 0
9 1
(4) Accusationibu* non oportel labefacturi primaies

(5) Aposiolorum regulU informari. Canonet a
Ecclestct. Vidc quai dicimus in iioub ad canun. aposloloruui, 51, 73 et 74 iiitelligit. f o .
iioi. 74. . BIMIUS.
7U5
[EPlSTOLifi.
fundere aut fidem , aut doclrinam aposlolorum

variis maculare doclrinis, nec fralres infestare .
Si auiem omnia in hoc saeculo vmdicata essent,
locura divina judicia non haberenl.
Supervacuis
enim ad beneiicia laborat impendiis, qui solem
certat facibus adjuvare. Ideo si aliquis p u i a l , 'se
Deo in boc placere, quod servos suos accusal; et
ul meliores flani, dicit se boc agere; in vanum
laborat, et plus tnvidiae stimulis agitatur, quam
charitatis : qaooiam graliae plenitudo adjectione
non indigel, nec ulla requirit commendationis auguienla." Erigit ergo doctores conscientia sua, et
si quando incertis temporum flatibus opponunlur,
suslinent mala, qaae saeculis magis sunt ascribenda,
quam meritis, Datara euiin scimus Satauae pote-
794
vinilas immensa " , tempestaiis incerla bouo sere

nitatis amovere. Et quid aliud, si Chrislus passus
est pro nobis, nobis relHiquens exemplum, el
apoetoli passi sunt, sequentee ejos exemplum, et
rcliqui palres, nisi ut sequamur tam doclriuaiu
eorum quam exemplum, et paliamur adversa pn
Christo, et cora palribus atque cum fratribug
crucem portemus, eoramque tribulationibus compatiamur ut Christi veri discipuli inveniamur,
qui d i x i t : Qui vult post me venire, abneget semel*
ipsum, et tollal crucem suam, et sequalur me
el reliqua ?
Presumpiio eet, si dominorum
beneficia famuli non sequantur. Obsequium ergo
aestimandum puto, quod pariturus impendo. Quid
esl euim, quod plus creditur (Hii vocabulum valere,
staiem, ut servos Gbristi cribraret : u l quod de R quam obsequiom, et non qua*ritur, quid in amoris
trilico inveniri posset, horreis irigereretur : et quod lance promoveas, sed quale ad prajudicium aestide paleis, ad ignium alimenta transiret. Ad vos spe- manti nomen apponas, cum apud prudentes frusira
cialiter dictum est : Nolite Hmere, pusillus grex, sobolem diciraus , nisi exbibeai quod vocalur ?
quia complacuit Patri vestro dari vobis regnum .
Ego vero nolo errore meo alienas culpas asserere,
Venit inier vos ghdius perfidomm, ut marcida ut factum , qood doleo , admisisse couvincar.
Ecclesia? membra resecaret, et ad coelestem gloriaro
Odisti, inquit Doroinus per Propbetam, omnss
saaa perdnceret. Quos habeat Ghristus milites, cer- operantes iniquUalem, perdes loquente* mendacium.
tamen ostendit : qui triumphfjm mereantur, per
Virum sanguinum et dolosutn abominabitur Dominut;
bella cognoscontar . Scimus autem multos ob id ego autem in multitudine misericordice luas introibo
infestare doclores, ut eos perdant, et propriae vo- in domum mam, adoraboqtu in templo sancto tuo in
luniatis placita adimpleant. Non propterea tamen
timore tuo. Domine, deduc me in juslitia iua propler
doctores(inquanlum fires suppetunt) a recta rau- inimicos meo$ dirige anle faeiem meam viam tuam.
latione et bona iiftentione recedere debent, scientes,
Non est enim m ore eorum rectum
interiora eorum
quia beati qui persecutionem paliuniur propter justi- iasidice. Sepulcmtn patens guttur eorum, linguam
9
eT
19
41
11
91
,f
'
'
tiam "
Nibil aulem illo est paslore miserius,
suam lenificant. Condemna eos Dens decidant conqui luporam laudibus gloriatur. Quibus si placere sitiis suis : juxta muliitudinem tcelerum eorum exvoluerit, atqueab bis amari delegerit, erit hinc
pelle eos> quoniam provocaverunt te. El lceteutur
ovibog magna pernicies. Nuilus ergo p a s l o m m ,
omne* qui sperant in te, in ceternum iaudabunt. Et
placere lupis et gregibus ovium potesL" Perdit protege eos, et lcetabuntur in te, qui diligunt nomen
enim laboris memoriam mens terrenis obligata car- Itium, quoniam tu benedices justo. Domine, ul hasla*
ceribus." Sicut artium in suo quoque opere inve- placabilitatis coronabis eum *. Deo enim sacriOnitur mater instantia, ita noverca eruditionis esl cantes perfecte, non debent vexari, sed porlari* ,
liegligenlia. Nullus ergo pnejudicium alteri faciat,
consolari, atque ab omnibus venerari.
neque quod sibi fieri non vuli, exerceat. Nemo
dictum de aliquo invenial,** quod in ejas actibus
II.
non agnoscat. Ego aatem labefactatam non solum
Vt epticopus Deo sacrificans tesles secum habeat.
quietem meam, ecd et salutem, inimicorum valeiudiue et rumorum procellis agnosco. Poiens esl l>i D
Ipsi auiem, quando Domino sacriflcaot (6), non
w
* Luc. cod. inseril bic bunc titulum : Item de ea re Anaclelus in prima epitlola ita aii: Si, elc.
?r
q . i . Si omnia tn.
Enitodius , 22, et dict. 9. Ethic enim incipiunt Enuodiani oenlones fraudis alque
imuosturaB manifeslissiroi indices.
Erigunt ergo doctores conscieniiam suam; vel Erii ergo docloris.
E u n . i i , J4. " L u c . x u , 52.
cognoscitur, habel edilio Ennodii a Sirmondo accurata , p. 58, dist.
45. Scimus autem multos. * Matth. , 10.
Dist. 58. Nihil illo.
Enn. dict. 8.
ldem et 11.
Enn. 9 et 24.
"tmmenioe tempestatis ita ms. et Sirmondi edilio, p. 120. " Matlh. x v i , 2 4 ; Luc.
l x , 25.
Enn. ex libri iv, 4 , 8 , 19, epistolis. Obiit vero Ticinensis ille ep. an. Gbr. 521, Valerio con&ule.
ut quod factum doleo, habet edilio Sirmondi, p. 1 2 2 , atque bajc vcl sola ex Ennodio furla imposluram
cuivis cordalo detegunt. E x vers. Hieronymi qni posterior Anacleto irecenlis annis. ^scuto. P s a l . v,
7-15.
Quam absnnt baec a prascedentibus Ennodii laciniis!
7
tt
1 9
9 9
9 1
9 9
9 9
9 9
9 7
9 9
4 1
49
%e
(6) Ip$i aulenhquando Domino sacriftcunt. Confirmaiur aposlolica consiitutio isla, qua pra3cipitur,
ul episcopi solemnioribus diebus cum minislerio
uiulloruni altari astanliuin et inservientiura sotomue gacrificium Deo uiTerant, ipsique minibtu
omnes post absolutum sacrificium communicenl.

|nisi ex raiionali et jusia causa cxcuscuiur. Vidc
quse dicimus in uulis ad canones apostoluruui 9 eC
10. ID.
79
AINACLMi
PAVJE
195
>oli boc agcre debent, sed lesics secum adbibeant, adventu eju$. Si scitis quoniam justus e*t, scitote
ut Domino perfecte in sacratis Deo sacritlcare locis quoniam el omnis qui facit justitiatn, ex ip$o nalus
est
Videte qualem charitatem dedit nobts Pater,
probenlur. Ait namque auclorilas legis divinae :
Vide ne offeras holocautta tua in omni loco quem ut filii Dei nominemur et simus. Propter hoc mundus
videris, $ed in loco quetn eiegerii Dominus Deus tuus". non novit no$> qnia non novit eum. Charissimi, nunt
filii Dei supius, el nondum apparuit quid erimu*. Sci"Episcopus Deo sacrificans, lestes (ut praeiixum
mu$ quoniam cum apparuerit, $imile$ ei erimu*
est) secum habeat, et plures quam alius sacerdos.
Sicut enim majoris honoris grada iruilur, sic majo- quoniam videbimus eum siculi est. Et onwis qui ha~
bet spem hanc in eo,$anctificat$e, sicut et Ule sanctus
ris teslimonii incremento indiget. In solemnioribus
est.
Omnisqui facit peccaium, et iniquitatetn facit, ei
quippe diebus, aut septem, aut quinqius aut tres
diaconos, qui ejus oculi dicuntur, ei subdiaconos peccatum est iniquitas. Et sciiis quiu tlie apparuit ui
atque reliquos ministros secum habeat, qui sacris pcccala tollerct, et peccatum in eo non est. Omnis qui
induti veslimentis, in fronte et a tergo, et presby- in eo manet, non peccat: el omnis qui peccat, non vidit
eum, nec cognovit eum. Filioli nemo vos seducat. Qui
leri eregione dextra laevaque, contrilo corde el hnfacil ju&tiliam, justus est, sicut et ille justus esi.
milialo spiritu, ac prono stenl vullu, custodientes
9
~~
, ~---
eum a malevolis bominibus, et consensum ejus pra>

beaut sacriGcio. Peracia auiem consecratione, omnes
conmiunicenl, qui noluerint ecclesiaslicis carere
liminibus. Sic eniia el aposloli statuerunt (7), et
eancia Romana tenet Ecclesia. Servite, inquit Dominus per propbetam David, tti limore, et exsul tate ei cumtrernore." Adorate pure, ne forte irascatur et pereati* de via.
llle enim non perit de
vla, qui recte graditur, el pracepla custodit majorum.
Doceri crgo omnes oportet, qui Domini saeerdotio funguntur, ut et ca3leros instruant et sibi proflcianl. Scriptum esl autem : Qui docti fuerint, fnlgebunt quasi splendor firmamenti : et qui ad ju$ti
tiam erudiunt tnultos, quasi stellce in perpeluas C
annrniiatex *. E l alibi: Populus autem sciens Deum
<un, obtinebit, et faciet, et docti in populo docebunt plurimos . Ipsa enim Verilas pcr se infert
et d i c i t : Beatus esl qui non fuerit scandalizatut in
me *. * llle procul dubio scandalizatur in Deum,
qui recle uon docet, et qui ejus scandalizal cpiscopum vel sacerdotem. Impie namquc agcmes, sunt
impii, neque inlelligeut omnes impii, porro docli
intellignl. Omne$ enim invicem humUUatem i/isinuate, quia Deus superbis re$istit humilibus aulem
dat gratiam . Nolite, inquit Joannes apostolus, omni
spiritui credere, sed probate $pirilu$ $i ex Deo sunt;
quoniani pseudoprophetce exiemnl in mundum **. Et
idem i p j * alibi ait: Vo$ quod audhth ab inilio, in vobi$ peri jneat. Si t vobis permanserit quod ab inilio
audittii.etvo$ inFitioet Palre manebili&.Et hcec est
repronn xic, quam wu pollicitus esl vobis vitam wlernam * . Hccc scripti vobis de his qui seducunt vos.
Et unctio quam accevislis ab eo, maneal in vobis. El
non nexsse habetis ut aliquis doceat vos; $ed $icut
unctio ejus docet vos de omnibus, et verum esi, et
non est mridacium. Et sicut docuil vos, manete in
eo. Et nunc, filioli, manete in eo, wt, cum apparuerif, habeamus fiduciam, et non confundamur ab eo in
99
9 9
'
' *
Qui facit peccatum, ex diabolo est, quoniam ab initio

diabolus peccat. In hoc apparuit Filius Dei, ut dis~
solvat opera diaboli. Omnis qut natus est ex Deo
peccalum non facil: quoniam semen ipsiu* in co
manet el non poiest peccare, quoniam ex Deo naius
ett. In hoc manifesti gunt ftlii Dei el filii tiaboJL
Omnis qui non e$t justus, non est ex Deo, ei qui nom
diligit fralrem suum : quoniam hosc e$t annuniialio
quam audislis ab initio, ut diligamus alterutrum.
Non ucut Cain, qui ex maiigno erat, et occidit ftatrem sunm. Ei propier hoc occidit eitm, quonimn
opera ejus maligna erant, fratris aulem jusla. lile mirari, fralres, si odil vo$ mundus. Nos scitntu
quonium iranslati sumus de morte ad vilam, quia
diligimus fratres. Qui non diligil, manet in morte:
f
otnnis qui odit fratrem suum, homicida est. Et $cili$

quoniam omnis homicida non habel vitam ceternam
in se manentem. In hoc cognovimus charitatem Dei
quoniam ille pro nobis animam suam posuii, el no$
debemus pro fratribus animas ponere. Qui habuerU
substantiam hujus mundi, et viderit fratrem suum
neccssitaiem hubere, et clauserii viscera *ua ab eo
quomodo charitas Dei manel in eo? Filioli mei,
non diligamus verbo neque lingua, sed opere el
veriiale. Jn hoc cognoscimus quoniam ex verilale
sumus, et in conspectu ejus suademus cordi nostro.
Quoniam si reprehenderit not cor no&trum, major est
Deus corde no&lro, et novit omnia. Chari$$tmi si
cor nostrum non rqprehenderit not, fiduciam habe9
^ tnus ad Deum ; et quidquid petierimus, accipiemu*

ab eo, quoniam mandala ejui* custodimus, el ea quce
sunt placiia coram eo, jacimus. Et hoc est mandalum
ejus : Ul credamus in nomine Filii ejus Jesu Chnsti ul diligamus alterutrum, sicut dedit mamiaUun
nobis, Et qui servat mandala ejus in illo manet el
ipse in eo. Et in hoc scimus, quoniam manei in nobis de spirim quem dedit iiobis
" Et sicut Deus
creator, qui hominem ad siinilitudinem suam creayit, est charilas, est bonus, juslus, paliens, atque
9
Deul. x i i , 15. De consecr. disl. \,Episcopu$ Deo sacrificans.

ex Hieronymiana versione. Psal.
. 41, 12.
Dan. x n , 5. " D a n . , 55.
Maub. x i , 6 ; L u c . v i i , 23.
Distin. 95. llle procui dubw.
1 Pcir. v, 5. 1 Joan. , 1.
nobis vita wterna.
1 Joan. n , 24-29.
* 1 Joan. per totuin.
*' fc. Ambr. lib. De dignitale hominis, c. 5.
4 7
4 8
4 9
8 1
88
9 9
88
(7) Stcenimctapostoli
8 7
8 4
88
staluerunl. Canone 9 ct 40.
SEV. BIMDS.
707
EPlSTOLiE.
79*
miiis et misencors, et caetera sanclarum vtrtutum

mternum fluctuattonem justo*
Omnis euiin
insignia quae de eo leguniur : ila bomo creaius boiuo ;in sua causa deficiens, el suis hsesilaus
eet, ut charitatem haberet, ut bonus essel el juslns, cousiliie, qu&rit sibi amicum fidelem, in cujus consiliis coniidal, qui iu euis diffidebat: et talem fiduut paliens alque mitis, mundus et misericors foret.
Quas virtutes quanto plus quisque in seipso babet, ciam babel in illo, ut omne secreium sui pectoris
lanto propior est Deo et major est, ac sui condito- ei pandat et aperial. Quid dulcius esl quam u l barisgerit simililudinem. Si vero, quod absit! aliquis beae illum , cum quo omnia possis loqui ul lecum?
Si ista com hominibus fiunt, quanlo niagis cum
per devia wliorum et divortia criminum, ab bac
nobilissiraa eui conditorie similitudine degener ab- Deo boc est agendum, qui oranes vult salvos fieri,
erret, tunc flet de eo quod scriptum e s t : Et homo et neminem perire ? Nam si veracitcr Deura crecum in honore esset, non intellexit: comparalus est dimus, eumque diligimus ui debemus, et proxiinos
aicut nosmelipsos, io eum quoque lolam spcni
jumenlh insiptenlibus, ct simiiis factus est illis
Qui major bonor poluit bomini eese, quam ut ad projeccrimus nostram; ipse nos eripiet el consolabitur. Et sicut per angelum suum, Habacuc propbesimilitudinem sui factoris conderetur, et eisdem
virtutum vestimentis ornaretur, quibus et condi- tam cum prandio in lacum leouum ad Danielem
>
6 7
tor* De quo legitur : Dominus regnavit, decorem vatem m i s i t , et Pbilippum, uiium de seplem diainduttu est ; id est omniuni virtutum splendore,
conibus, ad euuucbum , ita dabit nobis eonsolaet tolius bonilatis decore ornatus. Vel quod majus lionem et liberationem. Haec seclamini, cbarissimi,
hoinini potest esse dedecus, aut infelicior miseria, el nulli uiiquam nocele. Fratres eslis, invicem vos
quam ut hac similitudinis gloria sui condiloris diligite, ot veri Domini discipuli effici mereamini.
amissa, ad informem et irrationabilem brulorum Nam qui raocida corda virorum iiiiicit, malitiam
jumentorumque siimlitudinem delabatur? Quapro- inter boraines spargit: et qui detrahit fratri suo,
pter quisque diligenlius attendat primae coiiditio- bomicida est. Et qui absiulerit aliquid patri vel
nis s a exccllentiam, ut venerandam sauctae T r i - malri, dicitque boc peccatum non esse, homicidae
nitatis iu se ipso imaginem agtioecat, bonoremque particeps est. Pater noster sine dubio Deus est, qui
similitudinis divinae, ad quam creatus est, liobili- nos creavit : mater vero nostra Ecclesia, quae oos
tatem " morum, exsecutionem virlutum, dignita- in baptismo spirilualiter regeneravit. Ergo qai
tem meriloruni habere contendat; ut quando ap- Cbristi pecunias et Ecclesiae rapit, auferl vel frauparuerit qualis s i t , tunc siroilis ei appareaf, qui dat, bomicida est, atque bomicida ante conspeclura
se mirabiliter ad similitudinem suam in primo Q J
judicis esse deputabilur. Qui rapil pecuniam
proxinu sui, miquitatem operalur : qui autem peAdam condidit, mirabiliusque in secundo reforcuniam vel res Ecclesise abslulerit, sacrilegiura famavit.
c i t . Privilegia enim ecclesiarum et sacerdolura,
Omnis ergo homo, qoi ad imaginem Dei factus
sancii apostoli, jussu Salvaloris, inlemerata e l
est, illum debet imilari, cajos ad imaginem condiinviolata omnibus decreverunt manere tcmpotus est: illius debet sequi vestigia, qui eum ad imaginem sui condidit. Consiliariumêro ac protecto- ribus.
rem meliorem reperire non poterit," quam illum qui
111.
eum ad imaginem sui condidit, qol eum pretioso
sangoine suo redemU, et propter eum bomo fieri
De peregrinis et provincialibu* judicibus.
non est dedignatus. Qaem procul dubio inveniet,
si i n euro totam spem suaro, juxta Psalroietae Leges Ecclesiaa aposlolica firmarous auctoritate, e l
cem, projecerit. Ait uamque : Projice super Do~ peregrina judicia submovemus (8). Unde et DomiM
f l
1 9
7 1
U 8 t i
71
99
minum eharitatem tuam, ei ipse leenutriel, nec dabit D nus mentiouem faciena L o t , per Moyseu loquilur,
Psal. X L V H I , .
p s a l . xcn. i .
nobilitate, eic. in ms. Just. el? in edit. Ambrosii.
ex
Hier.
P s a l . L I V , 25.
Eangith. abbatissa in ep. ad S. Bonifacium arcbiep. Moguntinum qui obilt
anno 754. Cicero De amicitia , Marlinus Bracarensis, et alii. Ms. quam habere illum.
1 Tira.
n , 4 . D a n . xiv. * Act. v m . "vivorutn. Ua ms. Bonifacius ep. 15, ad Elhibaldiim 12, quaest. 1.
Qui abstulerit. Et partim ibidero c. Qui Christi pecunias. Et in decr. Lucii papse, x v u , quast. 4. Qui
rapit. Et in decr. Lucii papas xxv, quaestione 2 , Privilegia ecclesiarum el sacerdot. E l , quxstione 6,
Leges ecclesiarum .
Vide Hincra. lib. L V , C . 1 5 , et Dial. de statu Ecctesice. ac concil. Garisiacense
an. 850.
e i
e v
99
99
9 9
97
7l
7 1
(8) Pereqrina judicia i6movemtcsChristusDominus, qui fuit rex et sacerdos secundum ordinem
Melcbisedecb, in Ecclesia regale sacerdotium inslil u i t , apostolis eorumque successoribus episcopis
regendi et judicandi poiestaiem contulil : ideoque
bac epistola sua Anacletus ponlifex, doclrinam
S. Paul. 1 ad Gor., cap.vi, seculus, recte deccruit,
oe Cbristiani etbDici alitujus aut iufldeli* judicis
tribunal adcanl , litiumque suarum discussionem, judicium ac definitionem petant. Qua lege
polilicum imperiuni a Deo bene instiltitum non
lolliiur , sed Ecclesiae doroinio ac poieslati subjicilur. Tide Baron. an. 5 7 , nuin. 24 el eqq.
usquc ad 42. Bellarm. De Rom. pont. lib. v, c. 4 e l
scqq. 1D.
ANAGLET1 1
799
KCHI
diccns : Ingressus et quidtm, inquiunt, ul advena, \

nunquid ut judices ? Unaquajque provincia U u i
juxta Ecclesiae quam juxta saeculi leges, RUOS debei
justos et non iniquos habere judices, et non externos, nisi aposlolicae sedis hujus decreveril auctoritas, qualemis quicunque causam habueril, apud
suos
judices judicetur; et non ad alienos, causa
\agandi, slimulante protervia, suam despiciens patriam, transeat, sed ad duodecim ejusdem provinciae judices, ad quorum judicium omnes causae
civitatum referuntur, deferatur negoiium. Si autem
fueril ecclesiaslicum apud episcopos (intervcniente
primate), siquidem major causa fuerit : si vero m i nor, metropolitano; si vero fueril saeculare, apud
ejusdem ordinis viros, judicio lamen episcoporum ;
cum Aposlolus privatorum Gbrislianorum causas
magis ecclesiis deferri, c i ibidem sacerdotab judicio
lerminari v o l u i t .
rint quaesliones, aut episcoporum vel majoruui j u dicia, aut majores causae fuerint; ad sedeai aposlolicara (si appellalum fuerit) referantur (10) ;
quoniam aposioli boc siatuerunt (14) jussione SaU
vatoris , iH raajores et difficiliores quaestioces,
semper ad sedem deferautur aposlolicam, super
quaro Cbristus universam construxil Ecclesiam,
dicenie ipso ad bcalum principem apostolorum P e trura : Tu e$, i n q u i l , Petrus, et super hanc petram
adijxcabo Ecclesiam meam , et reliqua. Sil ergo,
fraires, constanlia veslra adversus conienliones eorum qui advcrsa sapiunt, et non quae Dei sunt sapiunl, el erii forlior petra conslamia vestra, sicul
scriptum esi : Ne timueritis ab his, neque lerreamini
facie eorum qui corpus occidunt, animam autem
potsunt occidere \ Quod anlem in aure audift, prwdicule in lumine, illum timentcs qui potest
animam et corpu* occidere et mittere in gehennam *. Frutres mei, in carne ambulanles, non $eIV.
cundum cmrnem tnilitamus. Arma enim mililice nostrce non carnalia, sed polentia Deo, ad deslruclioUl oppressus judicio tcecularium appetlet judicium nem munitionum , consilia destruenles, et omnem
gacerdotum , et de majoribus camis ad sedem
exaltalionem exiollenlem se adversus scientiam Dei
aposlolicam referendis.
et in caplivilalem redigentes omnem cogitationem,
et in obsequium Chri&to perducentes . De calero,
Omnis enim oppressus,
libere sacerdotum
fralres, conforiamini in Domino, et in poteriiia for(si voluerit) appellet judicium, et a nullo probibealur, sed ab bis fulciatur el liberetur. Si autem diiTl- tiiudinii ejus , ut pax vobis mulla el gralia a Deo
ciles causae, aut majora negotia orla fuerinl, ad et Domiuo noslro Jesu Cbristo ministrelur. A m uiajorcni sedem referanlur. Et si illic facile dis- plectiinur et osculamur, ac si praesentes, cbarilacerui nou polerunt, aut juste lcrminari, ubi fuerit ^ tera vestram, in unilate spirilus, in vinculo pacis
summoruni congregata congregalio , quae per sin- et charitaiis Ghrisli. Propter quod, charissimi, exspectantes, salagitt immaculati ei inviolali inveniri
gulos annos bis fieri solet (9), et dcbet; justeet
Deo placite coram patriarcba aul priniale ccclesia- tu pace, et Domini [no&lri longanimitatem, saluiem
arbitremini,
sicut et cftarissimus frater noster
stico, et coram palricio
sa;culari
judicentur
Paulus
secunduni
datam sibi sapienliam scripsil ponegolia in commune. Quod si difficiliores ortae fue7 8
7 4
8 8
7 8
7 8
8 8
7?
7 8
8 f
7 8
8 7
8 0
88
8 1
Genes. x i x , 9.
n i , qurest. 6 , Unaquceque provincia.
Codex. Tbeod. l i b . , l i t i l , c o n s f .
2, q . 6.
C o n c . Carlhag. , 40.
1 Corinth. v i .
, quaest. 6 Omnis oppres&us. * L i b . i , God.
tit. 4,const. 8 el 9 Gonc. Golon. 887.
Vide Ant. Auguslinum in notis ad coll. Hadr. c. 9, ubi
prcetide reponit.
ms. sacularia.
lnnoc. 1, ep. x i , < ap. .
Matib. , 48.
Luc. x n , 4.
M a U h . x , 28.
H Cor. x 3-5.
Epbes. , 40.
H similesque passim occuirenles laciuix
e bibliis dcscriptee longe absunl a siylo Anacleli, aUeriuuve Romani ponliticis.
7 8
7 4
7 8
78
77
7 8
8 0
81
,8
8 8
8 8
87
(9) QUCB per singulos annos bis fien solet. Juxta

aposlolorum legem ac consueludinem : dc qua vide
canon. apostol. 38. SEV. BINIUS.
(40) Majores cautcc.adsedem apostolicam referantur. Hoc Anacleli decretum bcue et juste lalum
essc ex eo palel, quod universale et legilimum Sardicense coucilium canone 4 et 7, plane idem constiluerit: quodque Gelasius in epislolis ad Fausium
el ad episcopos Dardani* scribat, secundum canones Oeri, quod loiius Ecclesiae appellationes ad Roinaa2 sedis examen deferanlur, ab ipsa aulem appellare nemini periniuaiur. Hanc appellandi consueiudinem anliquissimam esse S. Leo, epislola 8 9 .
testatur, et aniiquissiinoriim ad sedem Romanam
appellantiuiu exempla coniirmanl. Marcion enim ab
episcopo in Ponto excomniuiiicatus, u l a Romano
iontibce absolveretur, Romam venit. Epipbauius
ixiebi 42. Foriunalus et Felix in Africa a Gypiiano,
Ba&ilidcs in llispania, deposili, ad Gornebum c l
Slcpuauum Rouian;e Ecclcrix ponliflces appcllaruui.
8 3
8%
8 8
Cyprianus libro primo, epistola 3 ct 4. Aihanasius

ab orienlalibqs depositus, ad ponliCcem appellavif,
el ab eo restilutus est. Sozomenus iib. , cap. 7.
Plura \ide apud Bellarm. lib. , De Uoman. pontif.
cap. 21. ID.
(44) Quoniam apostoli hoc staluerunl. Ilanc apostolorum consliluiionem Glemens 1. Constit.,
c. 4 3 , ex inlerpretalione T u r r i a n i , ex Bovii inlerprelalione aulem c. 49, recenset his vcrbis : c Praeclara Christiani laus est, cum nullo babere negotium. Quod si ex aliqua vexalione et leutalione
alicui lis orialur, curet ul ea iransigalur, etiamst
detrimentum pati debeat; nec ad elbnicum j u d i cium accedat, sed nec palialur mundauos magigtratus de nobis jus dicerc : uam per illos diaboluk
servos Dei vexal, el nobis noum inurit, quasi IIOR
babeamus nos unum sapienlem , qui possil iuier
paries JHS aduiinislrare et coulroversia coaiponcrc. ID.
80f
EPlSTOLiC.
tis ktcut et in omnibui epistolis, loquens in eis de A>

Ats, in quibus tunt qumdam di/ficilia inlelleciu, qum
indocti el instabiles depravant, sicul et cceteras ScriDe ordinationibus einscoporum et omnium
pluras, ad suam perditionem. Vos ergo, fratres,
clericorum.
prizscien.ss custodite : ne insipientium errore traducii, excidatis propria firmilate. Crescite vero in
Ordinaliones episcoporum (12), auctoriiatc
gratia el cognilione Domini nostri Jesu Christi et
apostolica, ab omnibus qui in eadem iueriut proSalvaloris . Vos autem, cliarissimi, memores estote vincia episcopis sunt celebrandae
Qui simul couverborum, qua: prmdicta sunt ab apostolis Domini
venientes, scrutinium diligenler aganl, jejuiiiuiiique
nostri Jcsu Christi, qui dicebant vobis, quoniam in cum omnibus celebrent precibus, et raanus cum
novissimo tempore venient illusores, secundum desi- sanctis Evaugeliis, quae pradicaluri sunl, iin
deria sua ambulantes in impietate. Hi sunl qui se~
enles Dominica die, bora tertia orantes, sacraque
gregani semelipsos, animalei, Spiritum nonhabentes. unciione, exemplo prophelarum et regum, capiia
Vos autem, charissimi, superccdificanles vosmetipsos eorum (more aposlolorum el Moysis) ungentes, quia
sanctissimcp veslrce fidei in Spiritu sancto orantes, omnis sanctiflcatio conslat in Spirilu sancto, cujus
ip$o$ vos tn dilectione Dei tervate, exspectantes mi- virtus invisibilis sancto cbrismali est perinisla, e l
iericordiam Domini noslri Jesu Christi in vitam boc ritu solemnem celebrenl ordinaiiooem. Quod
ceternam. El hos quidem arguite judicatos, illos vero si simul omnes convenire minime poleruni, assentahate, de igne rapientes. Aliis aulem miseremini in sum tamen suis precibus praebeant, ut ab ipsa orditimore, odienles eam quce carnalis e&t, maculatam natione animo non desint.
Porro et Hierosolytunicam. Ei autem qui potem est vos conservare sine milarum primus archiepiscopus beatus Jacobus,
peccato, et constituere ante conspeclum glorice suce quijustus dicebatur, et secundum carnem, Domini
immaculatos in exsullatione, soli Deo Salvatori no- nuncupatus est frater, a Petro, Jacobo et Joanne
stro per Jesum Chri&tum Dominum nostrum, gloria apostolis est ordinatus, successoribus videlicet
et magnificentia, imperium et poteslas, anle omnia dantibus formara eorura, u l non minus quam a
$(Bcula et nunc et inomnia tcccula swculorum.
Iribus piscopis , reliquisque omnibus assensuiu
Amen .
praebentibus, ullatenus episcopus ordinelur,et cotut
9 1
8 9
9 4
9 9
99
muni voto ordinalio celebretur.
EPISTOLA 11.
9 6
Reliqui v e n
sacerdotes a proprio ordinenlur episcopo, ita ut c i Ve ordinatione arcliieptscoporum et reliquorum epi- C ves ei alii sacerdotes assensum praibeant, el jejuscoporum atque tacerdoium et de fide cwterisque
celebrent : simililer el diacoai
caiuts.
ordioeniur; cxlerorum aulem graduum distributioni, trium veracium lestimonium, cum episcopi
A M A C L E T U S episcopus, uuiversis episcopis in Ilalia
scilicet approbauone, sufGcere potest.
constitutis.
n a n t e s
o r d i n a l i o n e m
Quoniam apostolicae sedis debitam reverenliam

II.
erga me charitas vestra dislribuit, et quia plurimum venerationis , cbarissiini fiiii, praebuisiie (naiu
De accusalionibus episcoporuin.
licet EccIesiaB, in qua sanclus apostolus resideiie
docuit, quodammodo nos gubernacula teneamus,
tamen profltemur nos honore et sanctitale minores
Aceasalio quoque eorura, saper qua nos conesse, et propterea omnino fesiinamus, ut ad glo- sulere voluistis, non nisi ab idoneis, e t probatisriaui ejus beatitudinis pervemre possirous); igilur
simis viris, et qui suspicionibus et sceleribus caconsollalionibus vestris plenius respondissemus,
reani, Oeri debet; quia Dorainus sacri sui corporis
si licuisset; sed inflrmiiatis ac reliquarum oppres* D traclatores, a vilibus et reprobis ac non idoneis
porsonis infamari noluit, nec calumniari permisit,
sionum onere pressi , breviter (prout Dominus
sed ipse proprio flagello pcccantes sacerdotes a
tribuit, et u l a beato Petro principe apoetolorum
templo ejecit. Uude liquet, quod sumuii sacerdotes,
sumus inslructi, a quo e i presbyter eum ordinaid esl episcopi a Deo sunt judicandi, no.n ab
tus) scribere vobis (sicut petiislie) non deiiagaburuanis aul pravaB vilae homioibus lacerandi, sed
yinius.
9 1
9 1
9 8
99
II Petr. , 14-18.
J n d . , 17-25.
Damasi ep. ad Orientales Trip. HisioruBC. 1 5 , lib. i x ,
ex Theodoreli Hist. v , 10. " D i s t . 64, Ordinat. episcoporum. " C o n c i l . Nic. iv, disl. 75, Ordmal. episeoporum: et in Decr. lvon. lib. m .
Disl. 6 4 , Ordinal. episcoporum. " Decr. Ivon. lib. m , dist.
66, Porro, elc. " D i s t . 0 7 , Heliqui sacerdola.
u i , qu&st. 7, Accutalio quoque.El in Decr /von.lib.
iv.
E p . Constanlini M. ad Ablavium. "Isid.sent. , 59.
9 9
9 9
9 1
9 4
9 1
9 8
(12) Ordinationes episcoporttm De episcoporum ordinalionc. vide quae

canuii. apoal. 1. S E Y . B I H I U S .
diximus supra in uotis ad
ANACLETI :
804
potitis ab omnibus * adelibu9 poriandi, ipso Do- tibus consenlire; quia non solum qui f a c i u u t .
daninanlur, sed qui conseitiiunl facienllbus. l>e
IUIIIO exemplum dante, quando per scipsum, el non
lalibus el bis similibus ipsa Verilas ait : Vuipes
per alium, veudeutes, et emenles ejecit de templo,
niensas nummulariorum et catbedras vendentiura foveas habent, et volucret cecli nidot: Filius auiem
kominis non habel ubi caput tuum reclinet
id esC
proprio evenit flagello, et ejecit de templo. Et sicut
alibi a i t : Deus tletit in synagoga deorum, in medio in talibus non habilal Dominus, nec ipsi mauent i u
aulem deos decernh * ; et alibi : Ego dixi: Dii ettis, eo. E l Salomon loquilur, dicens : Qui fodit foveam.
et filii Excclsi omnes *. Nullus enim (ut reor) iuve- incidet in eam: et qui volvil lapidem, revertetur ad
eum. Lingua fallax non atnat veritatem, et os lubrinitur inier nos, qui velil suum servum ab alio,
quam a se judicari : quod si praesumptum fuerit, cum operatur ruinas . Grave e$t saxum, et onerosa
Hominem
aul mulla ipse indignatione irascitur, aut polius arena: sed ira siulli, ulroque gravior
ullionem quuerit super eum. Si vero boc inter ho- qui calumniatur anithce sanguinem, t usque od tamines agilur, quid pulaiis faciet Deus deorum, et cum fugerit, nemo sustinet. Qui s# jactat et dilatat,
Dominus dominantium, qui ultionem suorum pro- jurgia concitat. Qui sperat in Domino, saivabiiur.
Diisil differre servorura? Unde et ipse perProQui confidit in corde $uo, stullus est: qui autem
pbeiam loquitur, diccns : Deus ultionum Dominu*, gradiinr sapienter, ipse laudabitur *. Qui fortiter
1
17
premil ubera ad eticiendum lac, exprimit butyrum :

qui vehementer emungit, elicit sanguinem: et qmi
provocat iras, producit discordias * . flaec ei alia
periculosa consideranles apostoli slatueruDt, ne
facile commoverentur, aui lacerarentur, vel accusareutur columnae sanctse Dei Ecclesiae , quae
apostoli et successores eorum non iiunierito d i cuntur. " Sed si quis adversus eos vel ecclesias
eorum commotus fuerit, aut causas habueric;
prius ad eos recurrat cbaritaiis studio, ut fauiiliari
colloquio cominoniti ea sanent, qaae sananda sunt,
et cliariutive emendent, quae juste emendanda
agnoverinl. Si autem aliqui eos, priuaquam boc
qui non peccaverunl; quia perit sa3pissimejustus pro
egeriut, lacerare, accusare, aut infestare praesuminipio. luoitandus est eliam Propbeia, per quem
pserint, excommunicentur, et minime absolvaotur,
Dorainus a i l : Perambulabam in simplicilate cordis
antequain per satisiactionem (ut jam diclum esl)
mei, in medio domus mece: Non ponam coram* ocu- coodignain egerint poeniientiam, quoniam iojuria
iis mei$ verbum Beiiai
Loqueniem in abscondito eorum ad Gbrislam pertinet , cujus legaliooe
contra proximum suum, hunc interfieiam
Et funguntur. Nec hoc mirum, quia si quisqae nobi cavendi sunt, de quibus Salomon a i t : Sicut ito- strum ceidam servorum legatiooem injungeret,
xius est qui miuit lanceas, et sagittas in mortem, et a quoquam impediretar, aul ab aliquo subdiiic vir qui fraudulenter noeet amico suo, et cutn torum suorum despiceretur; mox indigoatus i r a fuerit deprehensus dicit: Ludens feci. Sicut carbo- aceretur, aut talia (prout possei) vindicaret, ei ad
nes ad prunas, et iigna ad ignem, sic homo iracundus injuriam ac coutumeiiam suam boc faclum reputuseitai rixas. Verba susurronis quati simplicta et
taret et lalionem (si in praesenli nou posaet) futuris
ip$a perveniunt ad intima ventris
Et si delractores lemporibus redderet. Nam si in homiols causa hxc
quorumcunque graviter judicanlur, et in perdifiunt, quid putaiis Deus faciet de s u i s , qui uee
iionis laqueum cadunt, iuulto magis lacerato- capillum capitis eoruoi perire d i x e r i t " ? Unde et
res, et detractores atque accusatores memora- Dominus per Nabum prophelam loquilur, dicens
torum Dei famulorum aique persecutorum dara- Deu$ mmulator , et uicUcens Dominus, et habems
furorem, ulciscens Dominus in hostes $uot et iraitanlur, et iu baraibrum, nisi se correxerinl, et
per eorum salisfactionem condignam egerint poe- scent ipse iuimkis suis; anU faciem indignationis
uitenliam, indubilanter vadunt, el vindicibus flam- ejus quis ttabit ? et quis resiitet in ira (urorit ejtu f
niis exurumur. Quapropter oporlel omnes ab bis Indignatio ejus eftusa est sicut ignis, ei petrcs dusolutm tunt ab eo. Bonus est Dotninus, et con(oriai:s
cavere, et non solum non facere, sed nec facien.
Deus ultionum libere egit : et reliqua. Et Aposlolus inquit: Tu quis es, quijudicas servum alienumf
Suo enim domino siat aut caditEt
ipse : Nolile
judicare invicem, sed hoc judicale magis, ne ponatii
offendiculum fratri vel scandalum*. E l Dominus per
prophelam i n q u i l : Qui vos tangit, tangit pupiilam
oculi rnei . Nam si aliquis nunc in raalum oculos
alicujus* principis incipil iractare, manifeste reus
uiajestalis judicalur, ei infamis eflicilur, aut polius
capilati sententiie subjacel. Haec, fratres, valde
cavenda sunl, et quod homines nolunt sibi fieri,
Deo deorum non debcnt inferre, ne forte irascatur
Doimnus, et faciat vindiclam eorum, etiam in eos
w
11
1 1
11
11
hominibus.
dhcernit.
* Psal. L X X X I , I. * i b i d . , 6.
Psal. xcm , \.
R o m . 4.
i b i d . , 43. Z a c h . n 8
N o t . vox.
proponebam anU oculos.
Ex citato ms. Collegii Soc. Jeeu
tiae variantes. lectiones decerpeil Harduinus. Ms. eoram oculis verbum oris Beiial.
detrakenUm
sodalem.
- P s a l . c, 2, ex interpr. S. Hieronymi. Ms. Detrahentem in abtcondito sodaiem $mmm
hunc imerficiebam.
" Prov. x x v i , 48-22. Luc. ix , 58.
P r o v . x x v i , 27-28.
Prov. x x v n , 5.
" Prov. xxviii, 47, 25, 26. " P r o v . xxx, 53.
Aurel. v, 47. " S. Grog., ep. 32 , lib. x u i . suorum.
Luc. x x i , 48.
.
1
1 0
11
i%
l ,
4T
1 1
%s
EPISTOLiE.
805
tn die tribulalionis,
et sciens speranles in se , et
reliqua. Qusedam autem ex bis, jam aiiis fratribus
scripsimus , quae toties sunt replicanda, quoties
fuerini necessaria.
Ejcclionem quoque (ut supra
uiemoratum est) summorum saccrdoium sibi Doininus reservavii, licet electionem eorum bonis sacerdoiibus et spirilualibus populis concessisset.
Eleclionem enim illorum laliicr Aposlolus fieri
jubet: Si quis sine crimine esl, uniu* uxoris virum ,
filios habentemfideles, non in accnxalione iuxurice,
aut non subditos
el reliqua. Si enim eine c r i niine sacerdos eligi praecipilur, nullatenus ab honiinibus crirninibus irrctilis accusari aut calumniari permillilur, nec ab aliis quam ab bis qui
sine crimine sunt, et juxta eleclionem *, si necessitas fuerit, aui ipsi volendo Domino servire elegeriut, " sacerdotesque sine crimine fieri et ordinari
possinl, et tales per omnia fuerint quales eligi
sacerdotes jubentur." Porro et Moysi precipitur,
ut eligat presbytcros.* Unde et in Proverbiis dicitur : Gloria senum canities
Haec vero cauities
sapientiam designat, de qua scriptum est: Canities
hominum prudentia est . Cuinque nongentos et
amplius annos ab Adam usqae ad Abraham vixisse
bomines legerimus, nullus alius prius appellatus
est presbyter, id est senior, nisi Abraham, qui
mulio paucioribus vixisse annis convincitur. Non
crgo propter decrepilam senectulem, sed propter
eapientiam presbylcri nominantur*' Initium enim
eacerdolii Aaron fuit, licet Melchisedec prior obtulerit sacrificium , et post hunc Abraham, Isaac,
et Jacob : sed hi spontanea Toluntate , non sacerdotali aucloritate, ista fecerunl. Caeterum Aaron
primus in lege sacerdolale nomen accepit, p r i musque ponlilicali siola indutus viciimas obtulit,
jubentc Domino ac loquente ad Moysen : Accipe,
inquil, Aaron et filios ejus, et applicabis ad oslium
labernaculi testimonii. Cumque laveris palrem cum
filiis aqua, indues Aaron vestimentis suis, id ett
11
, e , M
1 0
800
lineam et tunicam, et superhumerale, ei rationale,

quod conttringes balteo: el pones liaram in capite
eju$, et laminam sanctaw super tiaratn, el oleum
unctionis fundes super capui ejus, atque hoc ritu
consecrabiiur. Filios quoque illius applicabit, et
indues tunicis lineis, cingetque balteo Aaron et liberos ejm, et impones mitras eis, eruntque $acerdoles mihi religione perpetua
Quo loco contemplari oportet, Aaron summum sacerdotem, id est
episcopom faisse, porro filios cjus presbylerorum
deiuonstrasse figuram. Hoc enini fuit inter Aarou
suniiuum sacerdoiem, et tilioe ejus qui sacerdotes
erant, quod Aaron super tunicam accipiebat poderem, slolam sanctam, et coronam auream, mitram,
et zonam auream, et superbumerale, et reliqua
quae pretixa sunl : iilii autem Aaron, supertunicas lineas cincti tantummodo et liarati, assistebant
sacrificio Domini.
novo aulem teslamento,
post Ghristum Dominum, a Petro sacerdotalis coepit ordo, quia ipsi primo pontificatus in Ecclesia
Ghrisli datus est, dicente Domino ad eum : Tu es
inquit, Petrus et super hanc petram adificabo Ecciesiam meam, portce inferi non prcevalebunt adversus eam, et libi dabo clavet regni ccelorum". Hic
ergo ligandi atqoe solvendi poiestatem primug accepit a Domino, primusqne ad fidem populum virtule sua3 prasdicationis adduxit. Caeteri vero apostoli cum eodem pari consoriio bonorem et potesialem acceperant, ipsumque principem eorum esse
volucrunt. Qui eiiam, jubente Domino, in toto orbe
dispersi Evangclium praedicaverunt: ipsis quoque
decedentibus, in locura eorora successerunt episcopi (15), quorum ordinatio pra?tacto fleri debet
ordine et modo : quos qui recipit el verba eorum,
Deum recipit: qui autem eos spernit, eum a quo
missi sunt, et cujus fungontur legatione, spemii,
et ipse indnbitanter speroetur a Domino . Yidentes autem ipsi apostoli messem esse multam,
operarios paucos, rogaverunt dominum messis, ui
4 0
4 1
"Naburo , 2 , 6 , 7 .
D i s t i n . 7 9 , Ejeclionem vero. " Tit.
6.
, quaestione 1, Si
sacerdos sine.
iusta electione. H a d r . coll., c. 19. " Distiu. 84, Porro Mosi,
lsid. De off. ,
7. P r o v . xx, 29. J o b x n , el Sap. iv. * Idem Isid. cap. 5.
C I e m . Comt. , 20. * Exod.
xxix, 4-9.
21 d i s L , In novo ies/., et in Decr. Ivon. lib. m .
M a U h . x v i , 1 8 , 19.
"pmtaxato.
L u c . x,16.
,
, l
, v
4 0
41
(15) In locum eorum successerunt epitcopi. Hoc est

quod psal. X L I V , prophcta David predixerat: Pro
patribus lni$ nati sunt tibi filii. Nam Auguslino praedicli loci interprete, patres apostoli sunt, filii pro
paltibus nali, aposlolorum successores episcopi.
Concilium Florentinum ui inslruclione Armenorum
et coiicil. Tridenlin. sess. 23, cap. 4, idem asser u n l . Dicuntur auiem episcopi apostolis soccedere,
non proprie eo modo quo episcopus episcopo, rex
regi succedil, sed dupbci alia ralione. P r i m o , r a umie sacri episcopalis ordinis; secondo, per quamtlam similiiudinem et proporiionem ; quia niiuirum
eicut Gbristo iu terris vivenli, prinii sub Chrislo
erani apostoii daodecim, deinde sepluaginla duo
discipuli: ila nunc primt sub Romano ponliiice sunl
cpiscopi, posi eos presbylcri , indc diaconi, etc.
Non aliter aulem episcopos apostolis suecedere,

inde paiet, quod episcopi nullaro verse aposlolicm
auclorilaiis partem nabeanl; apostoli enim, ut constat Maitb. et Marc. cap. ultimo, toto terrarum orbe
praedicare, alias atque alias Ecclesias fundare, canonicos libros scribere poteraul: uibil boruin
episcopipoluerunt.Prxierea,donum linguae et miraculorum babuerunt apostoli, non aulem omnes
episcopi. Apostolis omnibus immediate a Ghristo
universam Ecclesiam gubeniandi polestas ac jurisdictio collala esl, Joan. cap. 20, bis verbis: Sicut
misit me vivens Pater, et ego mitto vos (quanquam
ordinaria jurisdictio, quae in posleros per successionera Iransferrelur, soli Pelro, exlraordinaria reliquis apostolis concessa sil): omues aulem episcopi
a Petri successore Komano pontiOcc, cui diclura
807
ANACLETI
nmteret aperarios in inessera suam . lnde elecli

iunl ab eis scptuaginla duo discipuli, quorum
lypum gerunl presbyteri (14), atque in eorum Iocum
dUiit conslituti in Ecclesia, de quorum ordinalionc
et reliquorum ministrorum , dixissc supra sufliciat.
civiutes, quae minores judices habebant (licet m a jores comilibus esscnl), haberent melropoUianos
suos, qui praediclis juste obedirenl priniaiibus,
6icut et in legibus sseculi olim ordinalum erat, q u i
non primatum, sed aut melropolilanorum a u l a r cbiepiscoporum nomine fruerentur. Et licet singube
mclropolcs civilates suas provincias habeanl, e l
III.
suos metropolilanos juditcs habere debeant episcopos, sicut prius meiropolilanos judices babebani
Quod minus quam tribus episcopis episcopus non
debeat ordinari.
saeculares, primates lamen (ut praefixum e s l ) et
Porro quod episcopus non ab uno, sed a cun- tuac et nunc babere jussae sunt, ad quos post s e cus, consensu aul praesentia comprovincialium, est dera apostolicam stimma negolia conveniani, u i
ibidem, quibus necesse fuerii, releventur et juste
ordinandus , et nullatenus imnus quaro a tribus,
restituantur, el h i qui injuste opprimuntur , juste
Cieteris consenlientibus cunciis; idcirco, inslilueme
reforroentur alque fulciantur, episcoporumque
Doraino, fieri jubetur, ne aliquid contra fldem E c *causse, et summoruui negoliorum judicia ( s a h a
clesiae unius lyranuica auctoriias moliretur, et
aposlolica? sedis auctoritale) justissime terminenregula vel fidcs confunderetur credeniium.
lur. Haec ab anliquis , hasc ab aposlolis, haec a
sanctis Patribus accepimus, vobisque (ut postuIV.
laslis) rimanda, et fularis lenenda temporibus mitIn quibus civitatibns primates, in quibus metropotiwus, et reliquis fralribus pradicanda, ac cuoctis
lilani esse debeant.
fldelibus iradcnda raandanius , ne pastorum iaiperitia,
qui sequuntur, deteriores fiant, dicenie
Provinciae autem multo ante Christi adventum
4 4
4 8
8 8
4 8
8 1
8 8
4 7
tempore divisae sunt maxima ex parle, et poslca

ab aposlolis el bcalo Clemente praedecessore noslro
ipsa divisio est renovata. Et in capile provinciarum, ubi dudum primates legis saeculi erant, ac
prima judiciaria polestas, ad quos qui per reliquas
civitates commorabantur, quando eis necesse erat,
qui ad aulam imperaloris vel regura confugere non
polerant , vel quibus permissum non erat, confugiebant pro oppressionibus vel injustitiis suis,
Ipsosque appellabant, quolies opus erat, sicut in
lege eorum praeceptum erat: ipsis quoque in civitaiibus vel locis nostris, palriarcbas vel primates,
qui unam formatn tenent, licet diversa sint noniina,
lcges divinae et ecclesiaslicae poni el esse jusserunt,
ad quos episcopi (si necesse fueril) confugerent,
eosque appellarent, et ipsi primalum nomine
fruerentur, et non alii. Reliquae vero metropolilanae
Domino per propbetam : Ipsi pastores ignoraverunt

vitelligenliam .
83
4 8
49
Quos rursue Dominus detestatur, dicens: Ei tenentes legcm, nescierunt me . Nesciri ergo V e r i u s
se ab eis conqueritur, et nescire se principaiuai
nescienlium proieslatur; quia profecto b i qui ea,
q ae sunt Domini, nesciunt, a Domino nesciunlur,
8 4
Paulo atlestante, qui ait: Si quit ignoral ignorabi-
lur . Hinc et Psalmista, non optanlis aniuio, sed

prophetantis mysterio denuntiat, dicens: Obscurentur oculi eorum, ne videant, et dorsum eorum sem
per incurva . Obscuralis ergo oculis, dorsum fleclitur; quoniam cum luinen scientiae perduot q u i
praaeunt, sine dubio ad porianda pcccatorum onera
inclinantur seqaentcs.
Hic ergo inler manus l a tronum el dcntes furentiura luporuro ulcunque versamur. Ideo ct docere alios, et nos ipsos (proui
8 8
8 7
**Malth. i x , 5 7 ; L u c . x , 2
1.uc. cod. constanter legit septuaginta. * Isid. De off. x i , 5 . ex
quo ct superiora. * Distin. 9 0 , Provinciw multo. Et in Decr. Ivon. lib. iv. ^ H i n c i n . cap. 15, i i b . L Y ,
capiium. * .
;Mre.
martyrio S. Pelri nondum 60 fluxerant anni cuai
Iwec scripsisse lingiiur Anaclelus.
S. Greg. Pati. 1.1, quibusdam pro more interpolalis e l pranerniissis.
Isa. L V I , 11.
Jcrem. n , 8. 1 Cor. xiv, 58.
Psal. L X V I H , 24.
S. Augusu c. 7, l i b . Ve
48
80
5 1
8 1
88
8 4
88
8 8
8 7
pastoribut.
est: Pasce oves meas> pasce ag*o$ mcos {Joan. x x i , scipulis Domini non aliler quam per similitiidineiu
17),immcdiaie suam jurisdictionem ceriis limilibus

definilam consequunlur. Denique, noti succeditur
>roprie nisi prsecedcnti; at simul cum apostolis
uerunt in Ecclesia Timolheus, Titus, Evodius,
liique plures episcopi. Si igilur cpiscopi apostolis
euccedunt, cui episcopo Tilus ? cui Tiinotbeus successil? Palet igitur non aliler ha3C Anacleti verba
intelligi debere, quam duplici illa ratione, de qua
supra. Vide Bellarm. lib. iv, De Rom. ponhL. c.
25, 24 el 25. S E V . Bimns.
(14) Sepluaqinta duo ditcipuli, quorum typum ge
runi nresbyten Presbyteri scpluaginta duobus d i -
quamdam succedere dicuntur, sicut apostolis e p i scopi. Quod autem non aliter succedant, ha^c ralio
evidenler probat: Seplaaginla duo discipuli uon
fuerunt presbyteri, nec ullum ordinem aut jurisdiclionem a Cbristosusceperunl: siquidem Philippus
et Stepbanus, et alii quinque diacoui ab aposiolis,
Aclor. , ordinali erant ex 72 discipulis Domini,
utdocct Epiphan., baeresi 2 0 ; non fuissent autera
diaconi ordinati, si jam ante ordinem presbyterii
babutssent. Vide BeQarmin. lib. i? De Rom. pomti{. cap. 25. ID.
%
810
EPISTOLifl.
801
Domliius dcderh) providcre debemua.

Saneper-
cussorille docior dicitur, qui sermone inutili conecienliam percutit inlirniomm . Ideo tenere vos et
onmes fideles oporlct eum> qui tecundum doctriM
nam est, fidelem sermonem; ut potens $H consolari

in doctrina sana, et contradicentes redarguere
et
deslroerei, et eos, quosin tenebrts ct iimbra moriis captivos subegerat, virtutissuae potentia in ipso
paryo et exigui temporis spalio liberaret. De lioo
etiam exiguo teinpore discipulos instruebat, dum
eos in luccm, cum adhuc lempus baberent, incedere praBmoncbal: Adhuc modicum, inquit, invobis
lumenest. Dum lucem habetis, ambulatein luce, ns
recle viventes, atque rectam fidem teiientes consolidare. Ulis ergo qui dicont, quod Filius in eo minor
est, quia propheta inquit: Verbum faciet Dominus
vo$ lenebrte comprehendant .
bretiatum unherto orbi ' ; ita respondendum est
quia multi p$eudoprophetce exierunt in hunc mun-
divinis testimoniis: Verbum breviatum quod Dominus faciet super terram, non mtnutionem deitalts
in Filio Dei signillcat, sed dispensationem susceptre
carnis annunlial; in quali dispensalione non solum
Patre bominis Filium, sed eiiam angelis lcgimus
ininoratura, Paulo allestante aposlolo: Eum autem, B
dnm V E t P a u l u s aposlolus: Tempu* enim breve
inquil, modice minus ab angelis minoratnm vidimus

Jetum,
propter passionem mortis, gloria et honore
coronatum; et infra: Propter quam cau$am non con-
71
Et in
7 1
stolorum legilur Epistolis: Filioli,
canonicis apo-
novissima hora
est.
Et
mttndiEt
iterum:
Prtvterit
enim figura
hujus
iteram: Omnia hae ad correclionem
T e
notiram facta sunt in quos fines sccculorum obve77
nerunt
Nam Dominus in ipsa oratione Dombnica
breviavit nobis sernionem, dum nos a multiloqnio prohibens, pauca loqui docuerit, quse pcrtinenl ad salulem. Cum orali$ inquit, nolke
1 9
mullum loqui .
Et i n f r a : Vo$ aulem cnm
91
oralh,
(unditur fratres eo$ vocare, dicens: Annuntiabo no-
dieite: Paler notter, qui es in ccelis
elc. Non enim
ie
signavit in verbo, quoniam ipse in propbctis retro

lempore loquebalur, qui etiam nunc pcr aposiolos
el apostolicos viros novissimo tempore loquilur:
Ego, inquit, qui loquebar, io servos nicos prophetas ecce adsum . Et alius prophcta : Sicut est ab
men tuum fratribus meis, in medio ecclesia? laudabo propheta Filium Dci in hoc capitulo minoralum de-
E l Propheta inquit: Minorasti eum paulo mi-
nus ab angelis, gloria el honore coronatti eum *.
Et ut verbuin Dei Patris breviatum in Filio non

esae doceanuis, banc Isaise proplieiae volumine approbamus benlenliam. Nunguid
abbreviatu* fa99
ctus est urmo meu$ aul iia parvus est, ut non posf
ttm rcdimere, aul non e$tin me virtus ad liberandum,
99
initio usquein tccculum, neque adjeclum eslei, neque

minuetur
quoniam ip$e esi Dominus creaturce
stt<r .Eccequaleverbmn brevialum fecit Dominus

dicit Dominus omnipotens ; et iterum: llcec dicil
in orbe lerrarum. Non quia,ut Uli putant, inferioDominus otnnipoiens : Nunquid abbreviata est ma- Q
rem Patre " iuliinaret hominibus Filium, sed quia
nut mea, ut salvare no* possit f Aut non potesl vivi*
novigsimum ejue annuntiaret adventum. *" Si ergr
fieare cor humUinm et spiritum contritorum * ? Et
(ui prsediclum esl) Aaron filii , presbyteroruin
ut bracbium Patris, quae mapus est, Filiam esse dofiguram gestabant, et Aaron surami sacerdotis, id
ceret, intulit, dicens: Paravit Dominut brachium
est episcopi, Moyses hidubitanter Christi lenebat
snnctum $umm in oculis omnium genlium, et videformam; quoniam fuit simililudo mediatoris Dei,
bunt omnes fines terrce salutarcejus . Nam et in
qui est inier Deum et lwminem Jesus Christus,
novissimo tempore hic sensus non inaniter poterit
qui est vertis dux populorum, el vcrus princeps sacoaplari; in quo lempore Dominus " ex coelesti
cerdotnm, et Dominus pontificum, cui est bonor e l
auta ac empyreo domicilio pessimi daemonis jam
gloria in saecula s.TCuk>ritm. Amen.
fcrre dedignans tyrannidem, in creaturas suas c r u delissime aaevieiitein, plasraati coudolens, ac euae
EPISTOLA III (Ify.
immenaae charitatis thesaurum rceerare votens, in
De patriarchit et primatibus, ac rcliquit episcopit ;
caslissim Virginis purissimum uterum, omnis
et qnod llomana Ecclaia cardo sit et capul omnium
Ecctesiaruiu.
lori virilis nescium, inenarrabili mysterio, pro reMa
9 9
dempUooe nostra carnem suscipiens % advenit, ^ AxACLETusservus Ghristi Jcsu, in apostolica scde
ut et illum qui habebat mortis imperium, sua morte
a Doiuino constilulus, et a sancto Pelro aposloloT
Distin.45 S e i i e p w ^
"Tii.
" R o r o . , 8 . "Ithacms Clarusquis
quis tondeinfueritbb. Adv.Wan.cAo.
H e b r . n , 9, I I , 12. " Psal. v m , 6. ** ms^ adbreviatus. "W.u
' \ *
'
"
*
>
- c- Justelli.
ms. $n$ctptendo.
Jonn,
x n 35.
verba Uhacii nolanda qua3 iniposlurani argimnt Mercatorie. * I Joan. v i u , i.
| C< .
M
L I X f
I s a
L l l e
1 0
a l
s u l l t
1,1
n l s
7 0
, 29.
7 1
7 1
Ibid. 51.
19
correptionem.
7 7
ins. fines taculorum obvenit.
I Cor. , I I .
1 9
#r
in ms. alie^
ea vox Dominica.
ms. pertineani. Mattb. v i , 7. Ibid., 9. " Isa. LII. 6 ; Eccli. , 17.
'
Ecch. X L I I , 2 1 , 22.
ms. Patrt.
Isid. n , De off. 5 succedit Ithacio, cujus saepe iuiesv*
fero capila descripsit pseudo - Uidoras.
Iu ms. baec terba quinque non leguntnr, Aaron
/t/u, etc.
99
(15) Epistola. Ilrcc epistola, quod trium patriarcbalium sediiim ordincin, ipsumque pairiarcharum
nomen a Judaais et a gentibus usurpatum, et ab iie
cum rauliis aliis in Ecclesiam felicitor translatuin
PATROL. Ga.
II.
conlincat, novatoribas displicet. Vide Baron. atmo

112, num. 2. Trcs Ecclesiie, Ramana, Alcxandnna
et Anliocbena, eo quoJ a Peiro apostolorum priucipe fundatx s i u t , solas ac seinper palriarchale
ANACLETl P A P A
S11
riim prUicipe prcsbyler ordinatus, omntbus episco- denegare poasil dtiblrationes vel necessitatos eannn
ph ac reliquis Ghristi sacerdotibus salutem.
I.
Bvnedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu ChriDe biparlho ordine sacerdotum.
s/i, qui benedixit nos in omni benediclione spirituali
Sacerdotum, fratres, ordo bipartitus est, ei sicut
in cctUstibus in Christo, sicut elegit nos in ipto ante
Dominus illum constituit, a nullo debet periurbari.
mundi constitutionem, ut etsemw tancti et immacuScitis autem a Domino apostolos esse elecios ei
lati in conspectu ejut in charitate, pra*destinansconslilutos,
no$
el postea per diversas provincias ad
in adoplionemfiliorumperJesumChristum in iptum,
pradicandum dispersos. Gum vero messis coepissel
secundum propotitum voluntatis suw, in iaudem crescere,
glovidens paucos esse operarios, ad eorum
ri<B gratiocsuuB, 4it qua graliftcavit nos in dilecto Filio
adjumentum sepluaginta d u o s
eligi pracepil disuo, in quo habemus redemptionem per sanguinem
scipulos. Episcopi vero, domini apostolorura; preejus, remiuionem peccatorum stcundum divilia* grasbyieri quoque, septuaînla duorum discipulorum
ticc ejut, quce abundavit in nobis in omni sapientia et
locum tenent.
prudentia, ut notum nobis faceret tacramentum voII.
tuntati* sice, secundum beneplacitum ejus, quod proDe conslitutione seu ordinatione epitcoporum
posutt in eo in dhpensatione pleniludinis lemporum>
ac presbyterorum.
intlaurare omnia in Christo, qum in cctlis et quce in Episcopi aulem in castelli* aut modicis
terra sunt in ipso. In quo etiam sorte vocati sumus,
civitalibus debent constitui, sed presbyteri per oprvdestinaii secundum proposilum ejus, qui omnia
stclla et roodicas civitates aique villas debent ab
operatur secundum comilium toluntath suce, ut episcopis*ordinari
tet p o n i ; singuli tamen pcr sinmus nos in laudem glorim ejus, qui ante speravimut
gulos titulos suos. Et episcopus non ab uno, seJ a
in Christo
De primalibus, cbarissimi, super
pluribus debet episcopis ordinari: et, ut dictum est,
quibus me quidam vestrum consuluerunt, et apo- non ad modicam civitatem,
ne vilescal nomen
stolica? aucloritatis (qua, licet indigni, Domino dis- episcopi, aut alicubi, sed ad bonorabilem urbem
pensante, fungimur) decrelum postulaveruni, aut
titulandus et denominandus esl. Presbyter vero ad
gi esse deberent, aut non, quantum hactenus de his quemcunquelocum velecclesiam in eo conslilulam,
a beato Petro aposlolo, et a reliquis apostolis, ac
est praGciendus, aique in ea diebusvitae suadurafeealo Glemente nostro sancto praedccessore, et
turtis. Amplius quain isti duo ** ordines saeerdoinarlyre, novimus siatutum, denegare vobis minime
tum, nec nobis a Deo collati soot, nec apostoli dopossumus. * Et quis est, aui quaerentibus fratribus C cuerunt
90
8 9
9 9
ep. Altici ad P P . Cartbagincnsis conciln.

Êpbes. i , 3-12.
" H i n c m . op. L V , quaest. c. 45.
septuaginta; et sic semper. Luc.
D i s L 80, Epl
copi non in.
Sardicense can. o, et Laod. 57.
Ha3 quoque ex eodeni ms. ab Harduiuo colleclae sui I. Ms. non sunt ordines.
9 9
99
M
9 l
babiUe eunt, ut patet etiam ex cooc. Nicaen. canone

6, Chalced. act. 4 6 , item ex epistola 53 Leonis ad
Auatolium: ex epistola Greffoni ad Eulogium, nuae
est lib. v i , cap. 57. Hierosolymitana per annos rere
quingentos , non re sed nomine , non potestate sed
bonore dunlaxal, quarla patriarcbaHs habila est;
ut paict ex Nicaen. concil., canon. 7, ubi decernitur
ut Hierosolymitanus, quartum quidem palriarcbalis
sessionis locum ac bonorero babeat; non taroen
>ropterea a subjeclione Gaasariensis, qtiae melropoiiana e r a i , eximeretur. Uude beaius Hieronymus
in epist. ad Pammacbium, contra Joannem episcopum Hierosolymitanom, sic euin alloquitur: c T u ,
mquit, qui regulas qiueris ecclesiasticas, et Nicaeni
concilii canonibus uteris , responde m i b i , ad Alexandrinuiu episcopum Palaestina quid pertinel? ni
fallor boc ibi decernilur, ut PaissCtnee metiHipolis
Caesarea sit, et totius orientis Antiochia. A u l igitur
ad Gaesariensem arcbiepiscopum refene debueras,
cui spreta communione lua conununicare uos nor e r a s , aut si procul expetendum judicium erat,
Aniiochiaui potius litterae dirigeudae. Sed iiovi cur
Gaesaream, cur Antiocbiam nolueris mittere. Ma luisli occupatis auribus molesliara facere, quam
debilum iuciropoliiano tuo bouorem reddere.
Pairiarc.balus Gonslauliuopoliianus (quia tempore
Nkaini concilii GonstantinOpolis urbs nondum dedicala fuil) bisce postea lempore Jusliniani, post
anuuin Ooiuini quiugentesimum , opera imperaloris, c l Huuiaitoruro p o u t i l i c u i a ^ mi*sione acce>sU.
9 1
ln concilio quidem Constantinopolitano primo,

poslca in Ghalcedononsi, Constantinopolilanus DWI
modo pairiarcbaluin , verum etiam secundum \
cum obtinere conaius est, sed (pontiQce reliquisque reclamanlibus primaiibus) fruslra. Cur tres
tanium praedicta^ sedes patriarchales isto ordiw
-coliocaia fuerini solius Petri apostolomm princi*
pis pratrogaliva, dignilas et primatus, velut propria
et iinmediata causa honoris et puleslaiis, effecit:
quanquam Pelrwn in bis sedibus eligeodis, qnod
S. Leo in epistola 84, ad Anattasium docet, quaiadam rationem miguUudims et nobiliuiis urbiuiu
babuisse negari non possil. Romana sedes piinaam
digniutera patriarcbalem obtinet, quia Petrus apostolus in bac quam fundavii, ut inquit S. Gregorios
lib. v i , epist. 37, ad Eulogium Alexand. quicscert
et vitam tinire dignatus est. Alexandriam sede
patriarcbali decoravit (verba Gregorii buni) in quam
evangelistam Marcum discipulum misit. Teriio,
sedcm in qua ipse septem amiis sedit, Antiochenaiu
nimiruin lirmavit, et sedis palriarcbalis liooore
coadecoi avit; ita Gregorius praidicta epistola, S.
Leo epistola 53, ad Anatolium. Sicnt ergo nmjor
esl Pelrus apostolus Marco evangeiisla , ei Marcis
evangelisla Evodio , qui neque apostolus neque
evangelisla fuil, ila quoque Romana Ecclcsia Atexandrinam, et Alexandrina Antiocbenam aucloriute
et digiiilate suporat. Vide Bellarm. De Rom. pom*
lib. i , c. 44.
EPISTOLAS.
.
8U
Secunda autem sedes apud Alexandriam , beati

De discreiione episcoporum et cMtatum.
Pelri nomine, a Marco ejus discipuk) atque evanEpiscoporum vero ordo unus esi, Iicet sint p r i gelista conse<:rata est; quia ipse et in iEgypto primales Uli qui primas civitates tenent, qui el m q u i - mum verbum veritatis, directus a Petro, praedicabusdam locie patriarchai a nonnullis vocantnr. Hli
v i t , el gloriosum suscepit martyriuro. Gui venaraaulem qui in metropoli a beato Pelro apostolo, ordibilis successil Abilius .
nante Doraino, et a predecessore nostro prediclo
Tertia autem sedes a; d Antiochiam, ejosdem
sancto Clemenle, seu a nobis constituli sunt, non
(id est beaii Peiri) apostoli nomine babetur honoomnes primates v d patriarcbte efse possunt: scd
rabilis: quia illic, priusquam Rojnam veniret, hailte urbes, quae praefalis et priscis teniporibas ** p r i bitavit, et Ignatium episcopum * consliluit , et illic
ntun> tenoere, ** patriarcharum aut primatum
primum nomen Christianorum novella? gentis exornoroine fruantur; reliquae vero metropoles, archie- tum est. Reliquas vero ut praediximus in quodam
' ptscoporuro aut melropolitanorum, et non patriar- t o m o , prolixitatem vhantes epistolae, vobis concharum aut primatum utantur nominibus; quia
scripUs direximus.Mnde namque et beati apostoli
hacc eadem et leges sseculi in suis conlinent princiinter se slatueruiit, ut episcopi singularum ecirent
pibvs; * alia autem primaa cWttales qnas vobis gentium, qais inter eoe primus esset, qualenus
conscripias in quodam tomo milliroae, a sanctis ad enm potior eorsm solliciludo pertineret.
Nam
aposlolis, ei a beato Glemenle, sive a uobis , p r i - et inter beatos apostolos qna?dam fuit discretio.
mates praedicatores acceperunt. Hsec vero gacrosan- Iioei o m n e s " egsent aposloli, Petro tanien a Domicia Romana et apostolica Ecclesia, non abapostolis, no eet concessum, et ipsi inier se idipsum volueted ab ipso Oomino Salvaiore nostro * pnraa- runt ut reliquis omnibus praêssei apostolis, et
tum obtinuit, et eminentiam potestatis super u n i - Cephas, id eet, caput e t principium teneret aposvcrsas Ecclesias ac toiuni Chrisiiani populi gregcm
tolatus: qui et eamdem formam suis succeesoriassccuta est, sicul ipse B. Petro aposlolo dixil :
b n s , el reliqoi apostoli eprscopis Umendam tradiTu es Petrus, et *uper hanc petrmm mdificabc Eccle- denint. non solum boc in novo testaniento et
siam tneam, et porta* inferi non prcevalebuni advenut constitutuni, sed eiiam in veteri fuiL Unde scri8
19
11
11
tam:
et tibi iabo ciaves regni ccelorum. El qutecun- ptum est, Jf oysei et Aaron in sacerdotibu* ejus * \ id
est primi inter eos fuerunt. Et quaravis ita ordi-
que ligaveris super terram, erunl ligaia ei in coelo: et
qumcunque $olveri$ super lerram, erunt soluta et in natum fuerit, nemo taroen quod sunm est, quaerat
emlo *. Adbibila est eliam socielas in eadem R o niana urbe bealissimi aposloli Paulivasis eleclionis, ^
qni uno dic, uno quoque teiapore, gloriosa morle
curo Pelro, sub principe Nerone agouizane, coronatus est, ei ambo saoctam Ronianam Ecclesiam
consecraran( aliisque omnibus urbibus in universo
inuodo eam sua pnesentia atque veiierando triumpho praHaleruot.
Et licet pro oranibus assidua
apud Deuin omnium sauctorum effundatur oratio,
bis tainen verbis Paulus beatissimus apostolus Romanis proprio chirographo pollicetur dicens : Tev
9 9
sed quod akerius. Unde ait beatus apostolus Paul u s : Unutquhque placeat proximo suo in bonum ad
<Bdificationem . Et sicot ipse Salvator suis aii
u
discipulis: Qui major eit vestrum, erit minister ve~
ster", et reliqua. E i licet superbis aliqua dicta

fuerint, repelentes tamen saspiua, admonemus, ut
semper in omnibus ei ab omoibus viteDtur elationes mentia et corporls. Et quanto major onusquisqae videtar esw, Unto sit bumilior, sicat Dominus
Salvator noster non venit minutrari, ud
miniMlra-
re " . E t *t frater aliquis praoccupatn* fuerit in fl/tf
stis enim e$t mihi Dent, cui servio in ipiritu meo m
quo delicto, toe, qui spiritnales esUs* inttntite enm
Evangeli* FUii eju* quod mne intermiuione memo-
tn spiritu lenitatU
riam vettri faeio umper ttt oralionibus nuh
l0
IV.
P r i m a ergo sedes %%t coelesti beueGcio Roma131 difficiliores COMHB ad sedem apostolicam refeme Eccleaiae , quam (tit merooraiuui eat) bealissi- ^
rantur.
mi Petms et Paulus sno nuurtyrio cousecraruiiu
Si q u a vero cau*a3 difficiliores inter vos o r Roma qnae prius erat cacodbemonis ariificio omoiuoi
tm fuerint, ad hojus saqct aedia apicem eas, quasi
erroruni mater i altrix, excusais lencbris, ei vaad caput, referte, ut apostolioo terminenlur judicio:
nis supci stiliooum ritibus abjeclis, tilioi um D e i ,
q u h sic Bominuai velle, ab eoque ita coDsiiiutum
cxorlo sole juetiti* facu eslcopiosa propagatrix.
1
1 9
99
9 4
tom.
vriMMienu HAI. Isid. ymol. v n , 14.

Hincmarug citat. cap. U De prmdcstinatione p. 151
1 > et pag. 4 3 9 ; u>m. 11, cap. 15, op. t r . q q di&t. 22, Sacroutncta Rom. E i in Decr. Ivo.!. iv.
ma.
9 9
9 9
COD. Rom. siib Gelasio.

" M a t t h . xvi, 18, 19. "bactenus verba Gelasii in conc. Romano.
R o m . i , 9,10.
' a b bis verbis usque ad tecunda autem desunt omnia in Luc.
*ldemconc. sub
Gelthio. r a s . Romana Eccletia. HARD. absujita ms.
Mdemconc
Anianoe, et posl bunc Abilius.
' k l e m conc. Z a c c l u m , poslea Evodiam, post quem Ignatiura
d i s t . 22, Saerotancia Rom.
"Can.
Aw. 35, ex w s i o n e Dioo. Exigui cilainr.
S. Leo ep. 8 4 , c. 11.
pares esunt.
S i r . tp. 4 , el
Inaoc. sp. 2 . qoasi . P s a l . x c v m , 6. " R o r o . x v . 2 . M a M b . x x m , 11. M ? U b .
u , 25. " P a a l . , 1.
disl. 22. Sacrosancta Rom.
S. Lco, ep. 84, \1gi1. ep. 2..
97
m
11
1 9
19
1 9
9 0
L 7
ANACLETl
8*5
844
csse. auledidtt tttUinonUe dechratur. Heec vero cusent, u i " (plebibos U i ) g n e s c e n l i b u 8 , tel roala
apogtolica tedes cardo et caput (ul pretacium est)
agentibug, non tenentibus pastoribos frena eoroni)
omniuni Ecclestarum, a Domino, el non ab alio, est
lasciviaot, alque in ima ruant. " Multum vero diconstitala. Et gicut cardine ostiura regitur, sic hu*
slanl damna roorurn a damnis rerum lemporalfam,
jus sancta? sedis auctoritate omnes Ecclesiae, Docum i s U exira nos gint, illa vero in nobia. Senmino disponcnte, reguntur.
ientia quoque Cham fllii Noe damnantur qui suoruro doctorum vel praepositorum culpam produnt,
V.
ceuGham, qui pairis pudenda non operait, sed
JVon admittendo* ai accutationem sive ad lestimonium qui anlea inimtci fuerunt, et de extremo judicio.
magis deridenda m o n s l r a v i t " Doclor autem vel
" Accusalores aulem el testes esse non possunt, paator Ecclesiae si a flde exorbitaverit, erit a fidequi ante hesternum diem aut nudiuslerlius inimici
libug corrigendos: sed pro reprobis moribus nagb
fuerunt, ne irati, nocere cupianl, vel lai, se ulcisct esltolerandug, quam distringendug, q u i a rectores
velint. Inoffensua igitur accusatoruin el lesliura
Ecclesia? a Deo judicandi gunt, sicut ail propheta:
afleclos qitserendug est, et non suspectus Gausam
Deus stetit in Synagoga deorum, tit medio auim
emm yeslram alieno oolite commillere judicio:
deos dijudieat . Unde oportet unumquemque lldeyaldeenim iniqaum eet , ut oraissis s u i s , alii qui- | m , si viderit aut cognoverit plebes adversos p*
libet aliorum se causis immisceaiit; quoniam nullis sioremsuum turoescere , aut conlra cleruro detr>io locis apirilualis cura deflcil, sed se per omnia,
ctionibus vacare, hoc vitium pro viribus exstirpare,
quocunque nomen Dei prsedicatur, exlendit. S l u prudenlerque corrigere satagat. Nec eis in quibusdendum est omnibus, ne (ut sunt) semulaliones
cunque negotiis misceri si incorrigibiles apparuemalae, sed piae sint inter vos dilecliones; quia in
rinl, anteqnam guo reconcilientur doctori, praesoboe vos orones Domini discipulot esse veros nove- mat: q u o n i a m tam * sacerdolee, quam reliqei
ritig, t i diieciiontm habuerilis ad invicem. Ex ornpi
(ideles omnes, summam curam habere debenldebis
ergo genere plurimoe Deus digoalur aitrahere,
qui pereunt, qualenus eorum redargulione aotcorq u o s erutos de polestate lenebrarum , transferal
riganlur a peccatig, aut, si incorrigibiles apparuein regnumFilii chariialia suae, et de vasis ine faciai rint, ab EcclesU geparentur.
vasa mieericordiae. Unde nobis summopere sUilta e r g o beaius princeps apostolorom Petrw
dendum est, ut cooperatores simus gralis D c i ;
de saocto praedecessore nostro Clemenle plebiboi
quia ad boc vocati sumus, ejusque familiari collopraedicando, quando docebal eas qualiter ei obequio eociati, et sacerdotes sacrati, ut fructuosoe
C dire deberent, eumque observare, tnter ceien
illi raanipulos reporlemus, cooperante gralia ejus.
a i t * : c Si iniroicus est alicui pro actibus suis,
Necesse est e o i m , ut reclores a subditig timeanvos nolite exspectare, ut ipse robis dicat. Cum illo
tur, ab ipsisque cotrigautur, u i humana formidine
nolite amici esse: ged pnidenter obgervare debciii
pcccare metuant, qui divina jodicia non formidant,
el vohimati ejus absqae commonitione obsecaih
Deieriores quippe gunt, qui doctorum vitam modare, et avertere vos ab / o cui ipsam senutii sdrcgque corruropunt, bis qut subslantias aliorum
versum: sed nec loqoi his quibus ipge non loqaitnr
praediaque * diripiunL Ipti e o i m " ea quas extra
ut unusquisque qui in culpa e s l , dum copit oronos , ltcei nostra sunt, aufcrunt: noslri autem *
nium vestrum araicilias ferre, ieslinel cilius recen*
detractores, et morom corruptoreg nostrorum, sive
ciliari ei qui omnibus praeeat, m per hoc redeat ad
qui adrersus nos armantur , proprie nos ipsos desalutem, cum obcdire coeperit monitis praesitJentis.
cerpuDt . E l ideo juste infames sunt, et meriio ab
Si yero quis amicus fuerit his quibus ipse non esi,
Ecclesta cxlorres flunt." Pro meritis ergo plebis,
et locutus fuerit bis quibus ipse non loquitur,
gppe pastores depravantur Ecclesiae , ut proclivius
nnug est et ipse ex illis qui exlerininare Dei Ecdeconuant qui sequunlur. Capile videlicel languesiam volunt; etreliqua. Uig aliisque quam pluscenle, facilius rcliqua niembra corporis iniiciuntur, D
rimis documentis, facile unuequisque adverlcre
ul sci iptura est: Omne caput languidum, et omne
potest qualiter obedire et obteuiperare debei pr"
cor mwrcns. planta pcdis utque ad verticem capiposiiis suis, el qualiter circa eoa agendum , qui*
ti$ non e*l in eo saniias " Quapropicr nianifesluio
bug ipsi aut amici gunt, aui inimici. Si quis euim
eal diabolum (qvi sicut Uo rugiens circuit qumuM
baec praecepu non observaverit bostia est aoiinc
quem postit devorare ) cordibus plebium guadere,
sua,: et non tanlum infamig, sed et excommuuicaul doclures aique pastures suos detraclionibus actus, atque alienus ab Ecclesia eflQciatur; quouio>
n
11
vl
9 9
k9
1 4
>s
K9
l f
11
. [actum, inrtc faium; et ab eo absuni dusB gequenteg yoceg ommum Ecclesiarum.

* J
Accusuioret autem et tenies. E l in Decr Ivo. lib. iv.
S . Anibr ep 64
" * S (cel ep 2 ^ '
wn*mulal. "Ideiu ep I. c l i .
S . Greg. Pa*u p. n , . . ' " v i , q. 4, Detiriores *uni.'
S.^Sent. ui 58. " i n s . auUtn. 'ras.
ms.quoque,
quoque. "decipiunt
decipiunt alias.
alias,dirimuni.
diripiunt. S . Isid. g e i i t . n i .
Msai. i , 5, 6. "I Polr. v, 8. "irrogent
vel.
.
.
n, nq. q.7, 7, Seu*t
langutntibu&.
idem Isid.
G W
*Geu.ix
*Mn Decr. ho. \ih. iv. biem Isid. " P a a l . L x x x i , 4. "x xxxiv,
i v , q. 5, T*n *mr**
l s i d . Sent m 46. E p i s l . , ad Jacobum , ex interpretalione Huflni, et dist. 95, 5i mimm
decrct. Leonis papae. u i g . Atl ergo. m s . tfti.
9
1 8
l e
99
99
91
4i
1 8
f l
, e
17
EPISTOLifi.
&IS
necesaetst ea vitia ferro abscindere qtue aliis me~ naini nocealis, quatenus et ab bominibus bonam
acquiratis famain , et a Beo raercedis praimuin iti
dicaminibus non aanantur. Parcat unusquiaque a
laceratione v e l detraclione lioguae euae, caveaique sterna beatitudine percipere mereamini. Et si quid
ne aut linguam aut aures habeat pruriemes, id est, adversi de unitate Ecclestae acciderit, radicilus ampulelar, ut Dei Ecclesia, fruclusque servorum cjus
ne aut aliis deroget, detrabatque quibuscunque,
aut alios audtat detogautes vel detrabentes: casto- maneant kiconeussa. Propter quod charissimi, exdiatque quisque sermones suos, et sciat, quia qui- spectantes satagite, immaculati ei inveniri in pace,
cunque de aliis loquilur, sua aentenlia judicabitur. et Domini nostri Jesu Chrnti longanimitatem $aluCaveat eliam omnis fidelis, ne derogando quod in tem arbUramini " Etiole ergo prudentes, et vigidomo cujusquara agitur, aUa domus per eum c o - lale in oralionibus: anU omnia autem mutuam in
vobismetipsis cfiarilalem continuam habente$; quia
gnoscat, aed omoium Christianorum domos quasi
proprias amel. Nemo enim iuvito audilori libcnter chanlai operit multitudinem peccatorum. Hospiiaies
invicem sine murmuraiione. UnusquUque, ticut acrefert. Sitque uniuscujusque sludiutn , non solum
cepit gratiam, in allerutrum iltam adminutrantes,
oculos castos eervare, sed el linguam. Yos autem,
charissimi, qui estis sub Domini disciplina consti- sicut boni dispensatores multiformis gratiw Dei. Si
quis loquitur, sicut sermones Dei: si quis minittraU
l u l i , sic vos exhibele, ut veri ministri e t dispentanquam tx vtrtnte, quam administrat Deus, ut in
satorea mysteriorum e j u s " , ut non Tituperetur
omnibus
honorificetur Deus, per Jesum Christum,
rainisterium veslrum, ne fiat in vobis , sicuti scripturo est: Et erii $icut populus, sic sacerdos***. Sic cui e$t gloria et imperium in scecula scBculorum^
Amen
enim vos, vestrosque, et cnnctos corripite, ut ne4 i
4e
D U O D E C R E T A A N A C L E T I PAPJE
E X GRATLANO.
Quare laici in accusatione epitcoporum non auomnes eptaeopi, qui bujus apostolicae sedie ordindiuntur.
lioni subjaceot, et qui propinqui sunt, annoe circa
Laici in accusatione episcoporum audiendi ^ | d Maii sanetorum principum Petri et Pauli limisunt, quia oppido eis quidam infesli sont. Et indinibus praeeententur, omui occasione seposita. ftui
gnuro est u l ab els accnsentur, qui eorum gravita- vero de longinquo sunt, juxta cbirographum suum
tem nolunt imiiari.
impleant. Qui autem hujusmodi constitutionis
M
U 8
Singulit annis apottolorum limina vuitent episcopi,

contemplor exsiiterit, praterquam si asgritudiqui ordinatwnibus apostolicU subjacent.
ne fuerit detenius sciat se canonicis subjacere
Juxta sanctorum Patrum ei canonum instituta, sententiis.
f
1 4
ln ep. 2 D. Hieron. ad Nepotianom, cujus verba mire deformata mangoaio nostri Mercatoris.
3tacb. cap. 5, pro more interpolata. "I C O F . I V , 1. * Isa. xxiv, 2. "11 Petr. m 14, !> I P e J j ; > 7, I I .
i i , quaest. 7, Laici epucoporum. Eadem fere verba habenlur in epielola Eusebii papafc.
3, disU 1. Juxta sanclorum Patrum, e l in Decr. Zacharia? papa3.
4 8
8 4
SANCTUS HERMAS
VIR APOSTOLICUS.
VETERUM TESTIMONIA DE S. HERMA.

9
(GALLAHD., TeUrum Patrum Bibliotheca, . I, Venetits, 1765, la-foi. p. 51.)

L
S. IBSMOS, ADRERSVE Hsereses, lib. nr, cap. 2 0 , num. 3, edit. Mas$uet.
Bene ergo pronuntiavk Scriptura, quae d i c i t : Primo omnium crede, quoniam unus e$t Deus, qui
eopstttutt et con$ummavit, ti fecit ex eo quod non erat, ut etseiit omnia : omnivm capax, et qui
capiatur. Exgtat lib. n , mand. I.
9
II.
CLEMENS ., . iib. i , cap. 17, pag. 369, edit. Oxon,
Dlcit autem et Parter, Augelug pceoitentia?, ad
\ ,
Hermam, de pseudopropheta : Qucedam enim verba
, \
fjera loauilur. Diabolui enim eum implet ttto spirilu,
.
ti auem pouit ex juttu fraugere. L i b . u , mand. , , ffiu
*
.
IDEM, ibid , cap. 29, pag. 120.
Divine ergo Potestas illa quae Bermaf ioquitur in
revelatione : VUiones, inquit, et * propter
to$ qui sunt duplici corde, qui disputanl in cordibut
, unl ea nec ne. L i b . , vis. i u , cap. 4.
9
. $ 4
, \, axm, ,
kv , ,

IDEM, lib. , cap. 1, pag. 430.

Dicit eitim, quae Hermae in vigione apparait, Po-
? 4
testas : Quod tibi conlingit revelari, Tewlabitur.
- O ,
L i b . , vis. , cap. 3.
.
m
IDEM, ibid. cap. 9, pag. 452.

f
Pattor autem de iis solis qui dormiissent, \erba

faciens, novit quosdara justos in gentibus el in J u daeis, non solum anle adventum Domini, sedeliam
ante legem, qui Deo grati acceplique fuerint; ut
Abel, ut Noe, ut si quis aliug juslus. Dicit ergo,
apostolos et doctoreg qui predicarunt nomen F i l i i
Dei, eliam cum dormiissent, poteatate ac iide praedicasse iis qui ante dormieranl. Deinde subdit: Et
, elc. Lib. , $imil. i x , cap. 16.
C
, \ *1
, \ , ;
\ , , "6, , .
\ , ***
, ^
, ?| TfJ *
. , . . .
IDEM, ibid., cap. 12, pag. 45S.

Quajergo continet Ecclesiam, ut Pastor i n q u i l ,
,
irtus, fides est, per quam salvi liunt electi D e i :
q u autem viriliter a g i l , abstinenlia. Seqinintur
vero eas airaplicius, disciplina, innocentia, modesua, cbaritas. Illae autem omoes sunt fili* fldei.
Lib. , *, , cap. 8.
, , , ' *
, . "* , , , ;,
. 5
ftM
PASTOR. IOEM,
PROOM1A.
82t
tbid. pauto po$t*

%
, , ,
' . ,
, , \ , \ .
IMcit itaque, limendum eese Domhmm ad aediflcationem, sed non diaboluro ad everstonem. E l
rursus : Opera quidem Domini, hoc e&t pra?ccpta,
esse diligenda et facienda; opera vero diaboli ttmenda esse, et non facienda. Lib. n , mand. .
ibid. p*uci$ interjectU.
IDEM,
\
Idem aulem et dicit, peeniteiUiam esse scnsum
. ' ,
magnum. Qai enim poenitentiam agit eorum q u
icouT . * fecit, non amplius facil vel dicii. Torquene vero
, . - animam suam propler ea quse peccavit, operatur
3 * ' . tene. Remissio ergo peccatorum differt a poeniteu ,
tia : ambo autem ostendunt ea esse in nostra po * \ teslate. Eum igitur qui acccpit remissionem pecca ( - R torum, non oportet amplius peccare; nain in priroa
\ *
et sola peccatorum poenitentia (ea aatem fueriteo) , rum, q u prius exstiterunt in gentili tt priori v i t a ;
ea, inquam, quae fuit in ignorantia) iis etiam qui
, . vocatt sunt, proponilur poenitentia, expurgans lo , xa\ ,
com anlmae a deliclis, ut iides fundelur. Gum vero
, \ \
Dominus cogitationes precordiorum norit, elfutura
, ,
praesciat, facilem hominis rautationem, ei mullipli, \ - cem uequilatem diaboli, jam inde a principio p r a ,
vidit quod homini iiividens propter remissionero
, ,
peccatorum,aliquas causas delictorum suggerel aer xa\ \ .
vis Dei, astute et nialigne moliens, ut ipsi quoqtie
\ cum eo cadant. Dedit ergo, cum sit mulue iniseri, , ,
cordiae, iis qut etiam in fide incidunt in aliqitod
,
peccatum, aliam et aecundam poenitentiam : quam,
*, C si quis tentatua fueril post vocatitnem, et coactu,
.
e i callide circumventus, unam adhoc ad poenilendum accipiat poMiilentiam. Lib. n , matid. iv, cupp.
2 et 5 .
IDEM,
ibid.y lib. , cap. 9, pagg. 596, 597.
* fyplov, .
IDEM
Jam vero Pastor d i c i t : Efugietit vim fertc bettim

cor vettrum fueril purum ac $ine macula. L i b , i ,
vis. , cap. 2.
ibid. lib. v i / c a p . 15, pag. 806.

f
\ \ $ Annon enim et Virtas, quae in visione apparuil

,
Hermaein figura Ecclesias, dedit librum, ut descri , ^ beret, quem electis annuniiari volebat? Eum autem
; , \,
inquit, transcripsit ad liUeram; non inveniens quo,
.
modo syllabas perficeret. Lib. , vii. n , cap. 1,
K
m.
TERTULLIANUS
catholicxs, lib. De oralione, cap. 12.
Quod assignafa oratione assidendi moa est quibusdam, non perspicio rationem, ni&i si Hermas i l l e .
cujus scrtpiora fere Paslor inscribitur, transacla oratione, non super leclum assedisset, vemm aliud
quid fecisset, id qooque ad obserouionem vindicaremus. Ulique DOJI. Simpliciler enim e i nunc positum est : Cum adorassem et auedisum tuper tectum: ad ordinem nancauonia, non ad ingUr dieciplinae.
Alioquin nusqaam erit adorandum, nisi ubi fuerit lectos : imo conlra Scripluram fecerit, ei quis in caibedra, aut subsellio aederil. Lib. n , tn Proam.
Idem
TERTULLIAJTOS
(hmretieu$) lib. De pndicitia, tap. 10.

9
Deas bonos e s t : auia, non elhnicis sinum s a b j i c i l : secunda te pcenkentia excipiet: eris ilerum de nicecbo Cbrislianue. Haec tu niihi, benignissime Dei inievpres! Sed cederem tibi, si ecriptura Pattoris q u a
sola moechos amat, divino instrumenio meruisset incidi; si uon ab omni concilio Ecclesiarum, rtiam vestrarum, inler apocrypba et ialsa judicarlur; adultera et ipsa, et inde patrona sociorum; a qua et alias
inttiaris : cui ille si forte paftrocinabitur Pasior quem in calice depingis, proslitutoreni et ipbura C h n
*3*
8. H E R M A S .
8*4
gliani gacramenti; merilo e l ebrietalis idolum , etmoecbia? asylum pogt calicem gubsecutura; de quo
nihil libentius bibas, quam ovein poenilenlise secund. A t ego ejus Pastoris gcripturaa baurio, qui aon
polegt frangi. Lib. n , mand. , eap. 3 et 4 .
IDEM ibid., cap. 20
Et uliqiie receptior apud Ecclesiaa Eplstola Rarnaba* ( i d est Epittota ad Hebrmoi) illo apocrypbo Poitore uKBcborum.
1.
AUCTOR Homilise de aleatoribug, $ub itiit. Exstat ad cakem Operum
S. CTPRIAHI, pag. 19, edit. P a r w , , 1726.
Dicit tiilm Scripmra divina : Vm erit pastoribut. Quod $i fost pa$tore$ negligenlet reperu fuerint, pid
respondebunt Domino pro pecoribun? Qutd de Domino pecora dicent? peconbus u etse vexatoi* non
ereduur illt$ : incredibili$ rei e$t, pattores vali poste attquid pecore : magis punienlur propUr mendadum suum. L i b . , simil.ix, cap. 31.
Y.
ORIGENES, HomxL v m , in Numeroe, tom. II, pag. 294, B,erftV. P a r i * . , 4733.
Qiiod anlem dies peccati in annum poen repuletur, non solum in hoc libro, in quo nihil omnbio 1
quod dtibitan possit, ostenditur; sed et in libello Pastori*, si cui tamen scriplura ilia recipiwida videtor,
siiuilia designantur. Lib. m , $imii. v i , cap. 4.
IDEM, Homil. x, in Joauam, tom. III, pag. 423, D.
Similis quoaue, etiara i n libello qui appellatur Patloris, de his figma describitar. A i t enlm, qoi*
esi arbor quaedam qua3 ulmus appellalur,Iqua? fructum non affert, portat tamen vilem qnaiaffferl ptonnjum rructum; et ex eo quod adminiculo est v i l i , quae ejus viribus nitens, vel afferre, vel servare poiwj
piurimum Irucluro, etiam olmua quae infructuosa esl, nec*ssaria videtur ei ulilis, e * hoc ipso qtiw
*
' ***""
HomiliamC*$arii
Arelat. xvii, edit.Basit. (xxiv, i*BibtkiL
r v i a t
v i l i e
Vide
IDEM, Homil. i , in Psalmum x x x v n , tom. II, pag. 681, D E .

t
Esl autem quando eradimur etiam a procuraloribua et acioribus, id est ab big angelia, quibiw creilitt
m t dtgpeiisand et regend aniroae noairae : quemadmoduni describkur in quodam loco Angebis po&mit-niwe, qui nos gugcipii castigandos, gicul Pa$tor e x p o n i l : si cui tamen libellug ille recipiendug tidetnr,
Isib. , $tm. v i , cap. 3.
IDEM, Homil. x n i , in Ezechielem, tom. III, pag. 404, F .

In Ubro Pastorh in quo angelus poenitenliam docel, duodecim virgineg babent nomhia g*a : fites
conuneiitia, elc. Poieslig quippe lcgere, si vultig. Deinde quando turrig adificatur cum assumpseris forlituuines virginum, pariler accipies el id quod de porlis dicitur. Lib. , sim. i x , capp. 2 el 15.
1I>EM, Comment. iu Osee ex Philocali* cap. 8,lom. II, pag. 459, E .
Et Sn libro qu! Pastor inscribitur, a3dificationem
turrig ex multig quidem faclam lapidibus, ex uno
Tero lapide faclum videri aediflcium; quid aliud
quam e multig concenlum et unitalero, gcripiura
b c gigni/lcat? Lib. , vis. , cap. 2, et lib. i n ,
simil. i x , capp. 9, 15, 18.
\ !
, &

\
;
IDEM, Comment. in Maltb., c a p . x i \ , Opp. tom. II, pag. 644, D, E.

k
Sin ad id emolliendum libro uli audebiinug, qui

in Ecclesia quidem circumferlur, ged ab omnibus
pro divino non habetur, illud adhibeamug quod in
Hbro de quibugdam traditur; qui statiro
atque fldem amplexi gunt, Micbaeli gubjiciuntur,
ged propter voluptalig gtudium Ulius tutela ac patrociniu excidunt, et ei qui luxui et deliciis, deinde
vero alteri qui poenai ac suppliciis, alque ei postmodum, qui poenitentiae praefectus esl, subduntur.
Lib. , simil. v m , cap. 5.
Et \
piv ,
, *,
&>*
,
^ , \
,
' ,
IDEM, tract. xxx, Commeot. in Maub. cap. xxiv, 32. Opp. tom. III, pag. 872, col. 2. A .
Sicet in aliqua parabola refertur Pastoris, (ai cui placcot eiiam illum legere l i b n u n j auouiam asxulnm
praesena biems esi justig, qui apparent similes proximig guig nalura, e l arboribug videbcel caHr s
Uiinpore aulcm opportuno In fructibug suig apparent. Lib. m , simiL m
PASTOR. PROCEMIA.
825
826
IDEM, tract. x x x i , Comment. in Matth. xxiv, 42. ibid., pag. 877, col. 2, B .
Nam, sicut legimus apud Pattorem, vasa plena non cito quis gustat, nec enim mutantur facile: semiDlcna aulem quia facile creduntur mulari, frequenter guslantur. Lib. n , mand. x u , cap. 5.
IDEM, Homil. xxxv, in Lucam cap. x u , 58, ibid. pag. 973, B , G.
9
Logimas (si tamen cui placet bujtismodi ecripturam recipere) justitise et taiquitatis angelos saper
Abrahie salute et interilu discepiantes, dum ulrapque lurmse suo eum volunt ccelui vindicare. Quod si
cui displicct, transeat ad volumen quod lilulo Pa$tori* scribilur, el inveniet cunctis bominibus duos
adesse angelos : malum qui ad perversa exhorialur, et bonum qui ad optima quaeque pereuadei,Lib. u ,
mand. v i , cap. 2 .
IDEM , tom. 1 Comment. in Joan. i , 4. Opp. tom. II, pag. 47, E , edit. Huetiu
Secus vero apud nos est qui credimus, ex non
'' '
, entibus Deum entia fecisse, ut maler illa septem
, \ * fnartyrum in Macbabaeorum gestis, et poenitentia
Angelus in Pasiore docuit. Lib. i , vis. i , cap 1, et
. Vid. inf. /ift.u,
lib. n , mand. i .
cap. 4, num. 5.
9
IDEM,
Hb. , \
cap. 3, num. 5, edit. Paris. nov. tom.
I,
pag.
61,
C;
Nam et in eo libello qui Pastoris dicilur angeli poeniienliae, quem Hermas conscripsit, ita referlur :
Primo omnium crede, quia unu$ e$t Deus qui omnia creavil atque composuit : qui cum nihil estet priu$
etse fecit omnia .* qui esl omnia capient, tpse vero nemine capitur. L i b . n , raand. i .
9
IDEV, toid. lib. u , cap. 1, mwi. 5, /. c. pag. 79, coi. 1, B.

9
U l autem etiam ex Scriplurarum auctoritate baec ita se babere credamus, audi quomodo in Macbabaeorum libris, obi maicr septem marlyrum unum ex filiis cohorialur ad toleranda tormenta, de hoc
dogmate conflrmatur : Rogo te fili respice coelum et terram, et ad omnia quce in eis sunt'; et videns luec
scito qula Deus hcec omnia cum non essent, fecil. Scd et in libro Pasloris in priroo mandato ita ait :
Primo omnium crede quia unus e$t Deut qui omnia creavit atque composuit, et fecit eo quod nihil erat
ut estent nnivena. L i b . n , mand. i .
9
IDEM, ibid., Ub. m , cap. 2 , num.
4, /. c , pag. 140, coL 2, D.
Sed et Pastori$ liber baec eadem declarat dicens, quod bini angeli singulos quosque hominitm comitenlur : el si quando bonae cogitationes cor noetrum ascenderint, a bono angelo suggeri d i c i t : si vero
cqnlrariae, mali angeli dicit esse instinctum. Lib. u , mand. . cap. 2.
IDEM, ibid. lib. iv, cap. 2, num. 8, /. c
Ex interpretat. Rufini.
Quod nos eiiam in libeilo Pa', qui a nonnullis contemni
videtur, designatum videmus,
curo jubelur Herraas duos libcllos
scribere, et poslea denuntiarc
presbyteris Ecclesiae quae a Spiritu didicit. Quod his verbis scriplum est : Et scribet inquit,</uos
libellos, et dabis unum Clemenli et
unum Graptcc. El Grapte quidem
commoneat viduas et orphanos ;
Clemen$ vero millat per omnes civitatet quos foris $ant; tu tero annunliabU presbyteris Eccle$i<e.
9
pag. 168, Philocaliae cap. 1

\ ,
\

,
. \

br ,
.

.
Lib. , vis. , cap. .
9
interprelat. Delarue:
Proinde BOS, quoddicilur in
libro qui inscribilur Paslor et a
nonnullis conteirtnitur, Hermm
imperatum essc u l duos libros
scriberel ac poslea presbyteris Ecclesiac annuntiaret qna3 didicerat
a Spiritu, ad bunc modum exponimus. Sic auiem ad verbuni legilur : Duo$ libros scribes dabisque
wtum Clementi alterum Grapla?.
Et Graple quidem commoncbit vtduas et pupillot : Clemens autem millet ad exlerna$ urbes : Ju
vero annunliabis pretbyteris Eccle$i<e.
y
IDEM , lib. x Explanationum in Epist. ad Rom. xvi, 14.

Asyncrilum, ^% , Patroban, Ilerman, qui cum m $unt /*rair. De islis
simplex est salutalio, nec aliquid eis insigne laudis adjungitnr. Puto aulem quod Hermas isle sit scriptor
libelli illius qui Pa$tor appollatur : quae scriplura valde mibi utilte videtur, et ut puto, divinitus inspiraia. Quod vero nihil ei laudis ascripsit, illa, opinor, est cansa, quia videlur, sicut scriplnra illa declarat,
post multa peccala ad poenitenliam fuisse conversus : el idco nec opprobrium ei aliquod aseripsit;
didicerat enim scripluram non iinproperare homini convertenti se a peccato : ncque laudis aliquid
tribuit, quia adhuc posRus erat sub angelo poenitenliaB, a quo, tcmpore opportuno, Gbrislo rurstis
deberel offerri. Lg Scdulium in Collectancis ad eumdem ApostoH lccum, nec ncn Anselmo tribula coiumrnlaria.
9
S. HERMAS.
827
YK
flist. eccles., lib.
EUSEBIUS
111,
cap+
Ex inierprel. Rufini.
Et libellus Hermae qtii appellatur
Pastoris, cujus Paulus in Epislolis suis memiiiit, a plurimis non
esi receptus : ab aliis autem necessarius judicatus est, propter
eos qui primis ad fidem institulionibiis imbtiunlur : unde et in nonnullis ecclesiis legitur, et multi
veterum scriptorum usi sont testimoniis ejus.
\

, ,
, \ ,

\
,
'
,
, \
, \

.
3.
inUrpret. CoteleriL
/Quoniam vero aposiolus Paulus
in salutationibos illis quae sub flnem Epistola ad Romanos tegnn*
tur, inler caeteros menlionera fecil etiam Hernue, cujus esse fertur
liber Pastoris; scieodum esl eun
librum a nonnullis quidem in dubium esse revocatum, ob quos
inler reeeptae aucloritaiis libros
poni non potest; ab aliis Tero
roaxime neceasarius, iis praertim
qui introductoria ad religionee
indigenl instilulione, judicalusesl;
imde eiiam in ecclesiis eum paMice leclum seimus, et quosaam
ex vettistU&imis scriptorUms tesllmonio ip9ius usos iuisse comperi. Nicephomm, tib. ,
cap. 46.
, ibid. lib. m , cap. 2 5 .

9
Exinterpret. Ruflni.
Ex interpret. Cotefcrii.
Post baec jam scriptura eet, quae
Inier libros noibos colloccturei

dicilur Aclut Pauli; sed et Jibel- \ Actuum Pauli scriplura, ei litxr
lus qui appellatur Pa$lori$ elc., , .
qui dicilur Pa$tor.
de quibus quam maxime dabilntur.
9
IDEM,
ibid. tib. , cap.

9
8.
Ex inUrpret. Rufini.
Nec non et Iibellum qui vocatur
, \
Pastorit , amplectitur (Irenseus), dicens: Bene ergo refert Scriplu- , *
r a , quae dicil : Primum omnium * eredendum ett, quiaunu* est Deu$

qui onmia crtavit atque compo-, , \ .
fttfJ.
9
Ex interpnt. Cotelerii.
Nonsolum aulem [Irenaeos] novit, sed et recipil Pastoris scripiur a m , dicene : Recte igitur tHiit
Scriptura, quae a i t : Primo omnium
quod unus ett DeU,
nta creavit et coniummavit, etc.
L i b . , mand. , Uft WfcefA.,
lib. i v , cap. 14.
9
VII.
ATHANASICS,
De Incarnatione Yerbi Dei, num.
3,
lom. I, pag. 49, DI edit. Pari$. 4698.

9
, \ XpurcovnlAt divina doctrina el Christi lides... ait pcrMoyseni quidem... et in utilissimo Pastoris l i b r o : P r t - \ ' &
mum omnium unum Deum e$u qui omnia
, ereavit et perfecil, eaque qua non erant, ut ettenl
^rW
feeit. L i b . u , mand. i .
.
9
IDEM,
De Decretis Nicsenae synodi, num.
Id vero, ot ait Pa$tor non ni$i a diabolo orlum

9
habet. Lib. , mand. .
4,
tom. I, pag.
241,
D.
, , ^.
, ibidem, num. 1 8 , pag. 2 2 3 ,

In autem scriptum est (quandoquidem
( *
librum hunc cifant, quamvis non sit ex Ganone):

, )
, t
Primum omnium crede unum e$u Deum, qui omnia
,
creavit perfecit, omniaque Hthilo, ut eucnt
fe .
cit. L i b . n , mand. i .
9
PASTOR. PR(XEM1A.
IIMEH in Epist. * 4 Afros episcopo, nm. 5, fom. II* pag 8 9 5 , B .

0
(\6<// ,
t
Gogitabant quoque iilud in Pastorc icriplum :
omnia , unum etu Deum qui creavit e%
adornavit omnia, /eril $a ex non exiitentibui
txitlerc, L i b . , mand. .
IDEM in Epistola Festali $ub finem, tom. II, pag. 965, A .
, , \
- ... .
Suntnimirum alil libri praeler istos, non in C a nonem quidem redactos, sed qaos a Patribus decretum est, legendos ab iis esse qui nuper ediscendi
pietatis verbi gratia accesserint: Sapieotia Salomoi i i s . . . et Paslor.
.
DIBTMUS tn Calena ad Jobi v m , 4 7 , 1 8 , pag. 202, edit. Lond., 1637.
, , , ol ,
.
Omnis igitur dissoluti impii conversatio in dorao

pravitatis est, non aliter quam lapides extra sediflcium, qui aediflcands turri plane inepli siuit, juxta
Pa$torem. L i b . , vis. m , capp. 2 , 6 el 7, ei lib. ,
simil. , capp. 6, 7, 31.
IX.
HiBRONTHua iib. De virisillustr. eap. x , cumtetere Graco interprete.
;
Herman eujus apostolus Paulus ad Romanos (xvi,
* , ,
14) scribens meminit: Salutale Astjncritum, Phlt~
', , - gontem, Herman, Patrobam, Hermen et qui eumeU
, \ sunt: asserunt auctorem esse libri qui ap .
pellatur Paitor, el apud quasdam Greciae ecclesiag
, * jam publice legitur. Revera utilis liber, raultique
de eo scriptoruin veterura usurpavere testimonia :
.
ged apud Lalinog peue ignotus est. Lege Adonem
Vieunensem Ub. De feglmtatibug, etc Freculfom fom. U , lib. n , cap. 4. Houoriam Augustodunensem
eap. 10, De luminaribus Ecclesiaa.
9
IDEM, in Prologo galeato.
Igitor Sapleutia quae vulgo Salomonis inacribitor, e l i e s n . tilii Sirach liber, et Judith et Tobiag, et
Pattor Don sunt in Canone.
IDEM, /ift. i i Gommenl. in Osee ad cap. v n , 9
Unde et in libro Pasloris, gi cui tamen placet illiug recipere leciionem, Herros prlmum videtur Eccfe*
aia cano capite; deinde adolescentula et gponga crinibug adornau. Lib. i , m. i , cap. 2; m. n , eapp. i
4; vi*. i u , eapp. 1,10, et vi$. iv, cap. 2.
X.
RUFINUS, Comment. in Symbol. apostol. num. 38, vag. 410, edii. Yeroit., 1745
A l i i libri sunt qui, non canonici, sed ecclesiastici a majoribus appellati gunt. In No?o Tegtamenio
libellus qui dicitur Pastom give Hermes, qui appellatur Duic viat, vel Judieium Petri.
XL
Aucroft Operis imperfecti in liaUb. x i x ; Romil. XXXYIII, pag. 142, A . Append* ad tom. , Opp. S. Joan.
ChryiQit., novUi. edit. Pan$., 4724
Adhuc auteni andeo et subtiliorem introducere sensum, et ser.tentiam alterius sapientis cojusdam viri
referre. Exponit enim sic : Quoniam eicut Judaeomm populusin duodecim iribus fuit divisus; aicet u m versus populas Gbristianus divisus eal iu duodecim tribus, secundum quasdain proprietaies ammoruro et
diveraiUles cordium, quassolus Deus discernere et cognosccre potesl; ut quaedam anim sint quasi de
tribu Ruben, quaedam aulem de tribu Simeon, vel Levi, vel Juda. Puio enim, quia omnes sancli quinqne
virgines prudentes ease dicuntur (Matih. xxv, 2), quamvis sinl iimumerabiles, propler quinque aensus
spiriluales; et omnes peccatores, quinque viraines fatuas, quamvia innumerabiles s i n l , propter qainque
eensus carnales. Et sicut orones Ecclesiaa Chrisli septero Ecclesiae dicunlur (Apoc. i , 4) propier sepiem
apiritus, quamvis sint mulla. Omnes enim in quibus prae ca3ieris virlutibus abundanlior est aapientias
virius, una habetur Ecclesla. Item in quibus prae caeleris vinulibus abundantior est intelieclus, aaera d i citur Ecclesia : et sic per singulos spiiiUis tracuns, invenies seplero Ecclesias. Similiter el propter gra>ias duodecim quas in persona duodecim virginum exponil Angelus in , si tamen placel illa acri*
.Uura omnibu Gbrisliaois, invcniuiitur duodccim esse iribus : ul puU ooineg animae in quibus p r * caeie-
11
S. HERMAS.
&3i
ris virlutibus prscellit virtoi verltatis, ona est tribus. Nec enim gratfce rqualitfer In orombusfttnt;
sed UOBS quidem amplius precellit ia i s U , aller vero in illa. Lib. 111, $%mii. i x , capp. tet 15.
xn.
CASSUNUS
Collatione v i n , eap.
17.
Nam quod unicuique nostrum duo cotyereanl angeli, id est bonus et malus, Scriplura testalur : de bonis quidem, eic. De utrisque vero liber Pa$tori$ plenissime docet. lib. i i , mand. v i , cap. 2 .
IOEM CoUationexm, cap.
H:
Adjacere autem bomiui in quamlibet parteni arbiirii libertalem, etlam liber ille qui dicitur Pattom,
aperiissime docei; in quo duo angeli unieuique nostrum adbaerere dicuniur, id est bonus ac nialus; in homiuis vero oplione cousisleie, ui eligat quem sequatur. Ibidem.
XUI.
PROSPEB,
tib. contra Gollatorem, cap. 30.
Posl illud aiitem nulUue auclorilatis testimonium, quod disputationi suaede tibello Pastoris inseruil,eic.
Ibidem.
.
CONCILIUM ROUAAUM ,
$ub Gelasio.
Liber qui appellatar Pattoris, apocryphus. Idemeenut NICZPUOM*

ConslaxtiMopolitanus, infineCbronograpbia?.
XV.
MIXIMCS, Hb. De divinis nomiribus, cap. .
Atque in Paslorc Hermam perflciente, sicut ibi
k g i m u s l n Pasloris libro. Elpaulopozi; Sicetiam
io Pattore legimus.
\ \ ;,
...
.
XVI.
BEOA in Expo&it. Actuuui apostol,, ad cap. x n , 15.
Quod unusquisque noslrum babeat angelam, ei in libro PastorU et mullie sanatat Scriptane lodi iaveritur. Lib. , mand. v i , cap. 2.
XVII.
WAUFEIOCS SWUBO, i n Vitloiiibas Wettbu, v. 675.
Coelicolas bominum custodes esse sacrata
Scripta ferunt, Dominusque docens ostendit Iesaa,
Ante Palris faciem slantes servire fideles :
Atque liber Pastoris opem demonstrat eamdem. Ibid.
xvm.
LIBER PONTIFICALIS in Vita P u I, num. 2, pag. 29, edit. Rom. 1724,
t
Sub bujus episcopatu frater ipsius Hermes librum scripsit, in quo mandatum continetnr, quod ei pne*
cepit Angelus Domini, cum venil ad eum in babitu pasloris ut sancium Pagcba die Domimco cdebraretur. Lege Martyrologia, Bedam, Adonem, Reginonem, elc.
XIX.
hi Epistola I earum, quce Pio papm faUo ascribunlur
Nosse vos volumus, quod Pascba Domini die Dominica annuU solemnitatibus sit celebramlaiii^kjj
ergo temporibus Hermes doctor iidei et Scripiurarum effulsit inler nos. Et licet nos Idem Pascha prwcia die celebremus; guia tamen quidam inde dubiiarunt, ad corroborandas aniraas eorum eiden
Hermae Angelug Domim iii habilu pasioris apparuit, et praccepit e i , ut Pascba die Dominico ab omniDu
celebraretur.
1
XX.
PSEUDO-TERTULLIANUS,
Ub. Adversus Marcionem.
Post hunc deinde P i u s ; Herraas cui gennine frater

Angelicus Pasior, quia (qui) tradila verba
XXI.
NICETAS
ad illud Gregorii Nazianzeni orat. i v , circa finem : zbr

, .
^
Crede quod, quemadmodam in Pasloris libro ba ,

^ ^
belar, Onus ett Deu$, qui omnia ereavil atqu* {- , * * W
eit, nihilo in naluram produxii. L i b . ,
xal td tirm
m a n l . .
.
0 1
S55
PASTOR. PROOEMIA.
834
XXII.
SCRIPTOR
Vilae S . Genovefc, cap. , num. 15, apud Bollandum, 3 Januaril, tom. I, pa. 139.
Duodecim enim virgines spirituales, quas Hermas, qui et Pastor nuncupatus est, in libro suo descripsit, ei individuaB comites exstitere; q u ila nomitiantur : FideSj Abstinenlia, Patientia, Magnanimitas
Simplicitas, Innocentia, Goncordia, Gbaritas, Disciplina, Gasliias, Veriias et Prudentia. Llb. m , *imi/. i x ,
capp. 2 , 1 5 ei $*qq.
XXIII.
JoAJcnc8 SARISBERIENSIS, Epistoia 172.
Liber vero Sapientiae et Ecclesiasticus, Judith, Tobias et Pattor, at idem Hieronynius asserit, non rettlanlur iu Ganone. llle aulem qui Pastor hiscribiiur an alicubi sit, nescio : scd ccrtum est, qaod
lieronymus et Beda Hlum vidisse ei legisse se testantur.
DISSERTATIO
DE VITA ET SCRIPTIS SANCTI HERMiE.
( D. Le
NOURRT,
Apparalus ad Bibliotliec. max. p . 47.)

f
A vitatem integram devorare polerat. Hanc aolem bci*

Analysu operUS. Bermateui tiiulut: PASTOR. luam pressurat et tribulationii wperventurm fignram
esee, a virgine, quae Ecclesiara figurabat, didtcit,
PRIMUS bujus uperis liber in quatuor visiones d i ab eaque accepit qua arte vinci posset; ac U n d e
atribuitur. In prima anctor mulierem in Tiberi l a baec auribus sanclorum loqui jubelur.
vantem se vidisse a i t ; cujus quidem forma captus',
LIBER SECURDUS duodecim mandaia, qnx Pastor
cum axorem ei similem concupivisset, inde ab eanuntiut, et pretpo$ilu$ pmnitentiat ab Herma descridcin muliere, aliaque seniore correptus est. Exinde
bi imperat, complecliltir. Primum corum docelqutd
patefacit ejusmodi cogitata, quae minime mala v i de Deo, qui timendtie est, credendum. Secundtiro,
defilur, pcriculosa esse, nec criminis experiia. A r vilam in simplicilale et innocenlia duceudam, eleeguiiur insuper quod peccantes filios suos, ut par
mosynas omnibua erogandas, nullius famae deiraerai, non emendaverit; et quid ad eulpam bauc
bendura. Terlium, verilatem gemper assercndam et
elucndam prsestandum foret, docelur. AEditicata deDunquam menliendum. Quartum, castilalcm corponique a Deo Ecclesia ei ostendilur, et quod omnia
ris alque animx servandam, quidque sponto erga
plenafientelcclh ejus.
sponsam infidelem agenduiu s i l . Ibi vero qeaedam de
In secunda visionc oblatus est Hermse ab eadem ^ poeiiitenlia obiter perslringuntur. Quintum mandaanu l i b e r ; quero cum legisset iotellexiss^tque, eo
luua (equanimilalem tt patientiam praecipil. Sexlo ,
rursus casligatur, quod peccata uxoris suae ac fi- dua vise et duo genii, quorum unus jusuliae, et eeliorum non probibuerit, illique aperilur quid ad ob- quendus; aller injuslilia?, el expellendus oslcndnntiucndaro veniam agere debeat. Atque ibi poslquam
tur. Scptimo, Deum timeudum, minime vero d;cde pocnileutia, innocentia et siinplicitate sermo i n - mouem. Octavo, omne malum quod fiigiendiim ,
stilulus est, praecipitur annuntiare, quod tribulatio omne bonum quod agendum esi. Nono, quae boua
magna venit. Ipsi deinde declaratar, mulierem, qtiam sint in oralione sine dubitalionc el cum perseviv
viderat, esse Ecclesiam, a qua ut duo inemorati l i - rantia, a Deosemper postubnda. Decimum probibet
bri qua? descripserat exemplaria, unum quidem
trislitiarn, quae filia dubitationis el iracundia essc
Graplae, allerum vero Clementi, per omnes civiiademonstratur. Undecimum aperit quid discriniinis
les miltcndum, u( ipsemet dirigal, mandalum consit veros inter ac falsos prophetas; de qiiilius rurtinuo accipit.
8US et in duodecimo, ubi de bona malaque cupidiIn terlia visione eadero mulier itirrim, quae a*di- tate, altera sequemla, fugienda allera lraclatur.
ficabalur, Herm.ne osleudit; illique quomodo, a qui- Post ha;c Pastor Hermae iropcrat, ut diligfinter ha;c
oronia servet mandata, bortaiurque omnes, u l ea
bus et quibua lapidibus conelruereiur; alque ex lapariter observenL Denique idem Pastor hanc manpidibue qui assumpii, qui rejecli, qui ilerum secli
datorum observalionein, propicr quam bornines
aedificioque aptati, clare expticat; ac qua taodem
vivent
Deo, eis facilliiiiani esse demonstral.
tatione baec turris Ecclesiae figura esjset, aperit. His
ARTJCULUS I.
iile Irium ejuedem Eccleske, quaw sub niulieris

specle viderai, subjungit appar ilioouQi exposilio*
nem.
Quarla uliimaqne visione Hermas conspexii beluam, quse uno hauslu. nisi angelus obslitisset, c i -
Is porro in TERTIO LIBRO ad varias siinililudines,

quibus Herniam erudire pergit, converlit scrmonem.
Docet ilaque noo diviliis accumulandts, sed erogandts eleemosynis incumbeiidum. Quod quidcm pi-obal
similitudinc vitis cum divtte, et ulmi c.tm pat-jH*,
tS5
8. H E R M A S .
qui nisi divitem, slcul ulrous vitem fulcial, serpit, scilicet Pii papae, $pi$copatu frater iptiut Henm
nec ullura vix uoquam fructum referet. Hinc ad
Ubrum $crip$it, in quo mandaium confirmatur, quoi
alias transit similitudines, planumque primo i d fa- ei prcceepit angelni Domini cum veniret ad eum v
habiiu pastoris, ut sancium Pascha die Dominico
cil quod sicui arbor viridis a sicca non hieme sed
aetiate di*lioguUur, sic bomb juslus ab injusto non celebraretur. Auctor decretalis, ad umvtnos Ckristi
in hoc mundo, sed io judicio e x t r e n i o est discernen- fidele$ quae ipsimet Pio Ponliflci tribuilur, eadea
quoque tradidit: Istii ergo temporibus Hernm dodus. Deinde jejunium cum ea comparat diligentia,
qua servus vilem domioi s u i , magis quam sibi fue- etorfidei et Scripturarum effuUit inter nos eidm
rat iroperaluin, coleie studuit. Qua eadem simililuHermm angelus Dominl in habitu pastoris appamt
diue osleodil quanla pro hominibut Deu$ patraverit,
et prcecepit ei ut Pascha die Dominico ab omibu
et q u a o l a illi purilale vilaro instilucre debeanl. Ob eclebraretur. Ex bis porro ultimis verbis aUerum ex
oculos poslea pastorein juvcnem ponit, ctijus pecora hls duobus scriploribus ab altero id quod sctibebit
copiosa in voluptalibus et deliciis, iigurabanl bomi-mutualum esse, aut uirumque ex iisdeoa bauttsse
ncs voluplatibus deditos; quoruni aliqui corrumpun- fontibus haud absurde colligas. Hos vero nonnolli,
lur usque ad defectioncm, alii usque ad mortem. NonBeda nioiiruoi et A d o , non quideoi in citatis a
diflitelur tamen quasdani esse voluplates, salulem quibosdam eoram Marlyrologtis, sed in Chronoloa/ferenie$. Hioc veiiit ad simttiUtdinem satieU iiiagna, giia poslea secuti suni. R* siqaidem fieda caa
etqm rami absque arboris dimiuoliooB abscissi,
scripsisset Justinum philosopbum sub Pio papa marroullisque homioibus distribuli, atque variis sicci
lyrio viUm finiisse, conliouo s u b d i d i l : Hermas *ritaliset viridilatis gradibus ab iiadem restituti, varios psit librum, qui dicitur Pastoris, in quo pr<Bcep
observandae legis divioae modos myslice significa- angcli conlinet, ut Pascha Dominico die celebraretw
taot. Rami autem noonuUi iterum et tertio plantati,
Bed auleni verba sic Ado transcripsit : Piu$
el ad varios viridilatis gradus revocaii, gerebant scopus Romce habetur, tub quo Herma$ librum tcr
peccalorum variis modis |Kenitentiam agenliuio
psit, qui dicitur Pastoris, in quo pracepium conlintl
eimililudinem. Post haec consiruclioncm turris, eimi- angeli, ut temper Pascha die Dominico eeiebmtr,
liiudinem Ecclesiae praeferenlis, quam libro primo Auctor quoque veleris Romanorum ponlilicum cileviue aitigerat, fusissime describit: et q u i d q u i d ad
talogi, apud Bucherium et Rollatidi* comimiatons,
cam pertinet, singillatim Chrislianis, maxime vero in eadera est sententia : Sub hnjus , P i i , episcoptt*
poenitentibus applicando, omnia quae a singulis
frater ejus Hermas libruni scripsit, in quo '
%
tlM
quibusqiie persolvenda erani, religionis et pietalis

f r , contineturque quod ei pracepit angelus, cu
otticia explicat. Dehiiic oarrat Hermas quani solli
venit ad eum in habiiu pastoris. Deoique scriptor
cite angelus, qui eum Pastori nuntio pceniteruice i r aalteiius
eorumdem pontiiicum catalogi apud eosdeni
diderat, ipsimet, ul mandata bacleuus exposiia
Bollaudi asseclas idem paucioribus verbis dixit:
observet, aliisque simibler observanda esse numia- Pins naiione Iialus ex patre Rufino, fraler Pa$tom
r e t , iniperaverit. Poslremo illeangcli inemorat polYeruin baec opinio stare xiullo modo poiesb Pri*
lrcitalionem, qua fore ut ipsi pastorem et duodecira
mo eniin quidam ex his scriptoribus secura ipsi
virgines, id est omnes oranino virtutes, cum eo io pugnanl. Ado siquidem in suo Marlyrologio scribit:
aeternuio permansuras mitteret, ullro spoponderat.
JSalale $ancti Hermce cujus aposiolut Paulus mm
M
nit
Hunc asserunt auctorem et&e libri, qui appd
A R T I C U L U S H.
PASTOR. Atqui si Hermas discipulus fuil Paoli,
Quis Hertnai auctor hujus operis; num $it frater latur
Pii
\el Paulus illius meminit, non potuit certe libruai
primi, summi pontiftcis.
suum, siculi idem Ado in Cbronologia sua asserii,
Extra controversiam esl boc opus idem esse quod
sub pontificatu P i i ecribere, quippe qui centum
ab antiquissiniis Patribns Hermx nomine laudatur.
ferme post Paulum anuis sumnius ponlifex renuuld liquido probalur ex eorumdem Patrum libris ,ubi
oon pauca aucloris noslri testiroonia ex variis ^ tiaius csl.
Deiude hi scriptores narranl ex libro Herm* siabujusce operis parfibus Iransciipla occurrunt. A u ciorvero ipse in hoc opere nouien Hermae ubique as- tuium, ut Pascha die Dominico celebretur. Al
surait. Quapropter illud lanUim venit in controver- straapud nostrum auciorem hujuscemodi decretoa
quaesieris. Vel ergo auctores i l l i , qi de libro a $e
s i a m , quis iste sil Heroias, et quo vixeril terrpore.
ousquaio ?iso scripsisse videnlur, omnino ialsi SUBU
Quidam ilaque scriplores illum P i i primi suiumi
ponlifiris fralrem fuisse iodubitanler asserimt. Sic vel de alio opere, a noslro plane penitusqoe diverso,
loquunlur. Denique roanifestum esl pos<eriere
eoira senliebat auctor poematis, Tertulliani ooniine
scripl4>ree opinlooem suam a prioribus suinp*!^
insiiripti, qui de ilio ila c e c i n i l :
proindeque origiuem ejusdero opinionit in nemof*'
Po$l hunc deinde Pitu, Uermas cui nomine fraier
tum poeinaiis, aut Poniiiicalis auctoretn esse.refo '
Angtlicus pa$tor qui tradila verba loculus.
Eidein senteiitix auclor Ponliiicalis, qui Damaso dendam. Aiqui uterque auctor eei apocryphas, o
lius nominis uullius diligenti, nailius aoclordaUfc
tribuitur, huuc subscripsit in modum : Sub hujus,
y
' Propylao meosU Maii.
11
PROCCMIA
PASTOR.
858
ARTICULUS 1H.
i bendi genere omnes ad agendam peccatorum suoNum Bermai fuerit discipulus Pauli apoitoli. rum poenitentiam lacilius excitaret, eisque ostenderet quanta t Chrislianis vits morumque sanctilae
Contra vero scriptores, illis omnibus nomine et
desideretur. At quidquid sit de aactoris nostri aanaeute longe superiores, pulant Hermam auclorem
ctitate,verovidetur satis simile illum ea aetate, quam
nosirum fuisse discipulura Pauli aposloli, quem ille
paulo supra assignavimus, et vixisse, ct commenla
in Epislola ad Romanos his salutat verbis : Salulionem suam emisisse in publicum.
tate Asyneritum, Phlegontem, Hermam. Origenes
ARTICULUS IV
enimvero i n hunc Pauli looum sic scribit: Puto
quod Hermai iste $it unplor libelli illius, qui Pastor
Quo tempore ko$ libros uripserit.
appellatur ; quce scnptura valde tnihi utilis videlur, et
CaHerum si argumenla nostra rigidioribue criti*
putOy divinitu$ inspirata. Eusebius autem : Apocis non satis iirma sint et valida, hi Umen Hcrmas
itolut Paulus, inquit, in salutationibus illh quce tub
Rbros ab eo non modo anle Origenis et Tertulliaiti,
finem Epistolce ad Romanot leguntur, menlionem fegit
setl etiam Cleinentis ct Irenaei tempora, id esi ante
Hermat, cttjns e$$e fertur is liber, qui Pastor inscris&culi secundi finem, quo saltem Irensens acripsisse
ptu$
Hieionvnius* vero id ab aliis asserturo esse
perbibelur, vulgatos fuisse fateantur neoesse est. Id
memorat: Hermas, inquit, cujus apostolui Paulu$ ad
quidem ex eorumdem Ecclesiae Patrum teslimoniis,
Romano* scribem meminit
asserunt auctorem
quae supra dedimus, cuivis planum fiet. Utruni vero
esse libri qui appeilaiur Pastor. Possunt iis subiidem antiquissimi scriploree baoc locubralionera
jiingi posteriores acriptores, qui illorum verba
longe anle ab Herma editam pulaveriol, indc faciie
transcripserunt, vel eorum siibscripserunt senlenintelligea quod ea ab illis non ut nova e l rece
t l . Hos inler Sedulius Origenis verba/ miituatnr,
edita, *ed ut veius tt antiqua passim ubique ciuta
Nicephonis vero Eusebii * vesdgiis insislit. In hujus
kgatur. Irenaeue autem, eorum omnium aoiiquigsiporro senienii firmamentuin illad adduci posset,
mus, illius lanquam unius sacraB Scriptune iibn
quod Hermas ipse teelatur cx duobus libri sui
auctorilate bis verbis otilur : Bene ergo Scriptura
exemplaribiis a se descriplis, unum in exleras c i dicit: Primo omnium crede quod unu$ eit Deus, elc.
viutes a Glemente niiUcnduin : Miitet autem CleQuod cerie indicio est in ea fuisse lrenaBum o p i mens iti exteras ctvitates; illud enim permissum.
nione eamdeni lucubratiouem ab uno ex apostolis,
Quein enim aliuin bis ille verbis designat, quam
vel saltem aliquo proximo eorum successore, fuiase
Clemeiitem sunimum poiititicem, qui cum Romse
profeclaui. Eusebius vero * solum citata Irensel
sederet, inde caeleris omnibus facilius poterat bunc
verba r e l u l i l , verum etiam libruni Hermae ab aiiie
librom in exteras miliere c m u i e s ?
Porro si haec senientia, cui nihil adversans e l quoque, quos vetusftsBimos appellal, laudari leslareptjgnans videlur, s i i vera, dicendum profecto lus e s i : Comperimut, i n q u i l , quotdamex teUHHhos libros ab auclore uostro ante linem primi E c - $imi$ () hcriptoribus tptiw* tettimouio
clesiie sasculi ediloa. Clemens e n i m , j u x i a poste- uso$ fuisse. Quibus sane verbts ille quoedam Gleriores diligeulioresqtie bisloria scriptoree, Ronia- loenle et Irenso anliquiores indicagso noonuilis i b r naui sedem lenebal, intra annos 67 el 76, vel juxia sitan videbilur. Sed qutdibet accipiantur aensu, nou
alios. ab anno 93 ad anuum 100, quo in Gbersone- obscure iis significatur Eusebium sibi persuastitu
habuisse bos libros priin post sacras Scripturaa
ftum exsul missus est.
fuisse in Eccleaia antiquilali. Neque laineu diceuNuRi etiain dubitaimis $criptorem noslrum hunc
esae Hermaui cujua noiuen iu sancloruui Mariyro dum illos priinam Ecclesia? persecuiionera prxceslogia rclalum, in Romaoo sic notaiuoi legilur : sisse, quandoquidem in iisdeio l i b r i s lit nienlio
qui jatn perpessi fueranl fera$ bestias,
RomWy sancti Hermas, cujus apotiolus Paulusmarlyrum
in
flagella, carceres, cruces.Al vero cuin in ii quoque
Epitiola ad liomanos meminit. 11 ic digne umetipsum
alia persecuiio, quam probabilitcr eam essepuunius
uurifican, *ccepiabiii*que Deo houtia factu$ virqiue
a Domiliano amio 92 excilata e s l , imniiDeiis
iuiibus clarus cusiestia rcgna petivit.
praenuntietur
, inde absurde colligas boc opue
Verum coiura lanUm bujus viri sanclilaiem ea
dubiUlionetn scrupulumqne iujiciunt, quae de se- paulo ante bunc aiiiiuui, Clemeuie jam in summum
ponUficem aseumplo, ab Herma soripiis fuiaae trametipao paaaioi in euo libru pnedicat, se patremdituiii.
fauiilias fuiase, qoi nimia iii uxorem et fllios indul1
ARTICDLUS V ,
Num hi libri Gmce primum uripti tint.
Hos Pattoris libros a Gneco auclore, e l Gnece
primo coinposilos fuisse, ila pr<> cerm onines posue*
ruai, u i ouliue uuquaui id hi coutrovcrsiam vocasse
geutia peccaiis eoram noo obsiiterit; seque ipsuin

niulla magnaque peccasse, nec fere ooquam ad
verilatem locutum.
Responderi tainen polesl Hcruiam in 8ua, scd
iu alioi um pcrsoua hc oiuuia dixisse; ut illo scri-
cap. x r i , v. 14. * L i b . in ttnlor. cap. 5. * Dt scriptor, ecclesiast. *Commenl. in Epist. Pauli. L i b .

u ttkior^ cap. 46. l i b . iv Adver. h*rt$., c. 37. U b . //ii((/r., cap.8. Mib. i , vie. 3.
vis. 2 .
c
1 0
839
8 . HERMAS.
videatur. Ea tamen cura qua libros bibliotbecse

,
siyli elegantioris; sed Barihius plur*
nostrse examinandos suscepiraus,
. . non siuit ut. iilud
dicliones inler barbarismoa recensct, quas ipnt
idem omninointactum relinquamus. Praecipuum i l a scriptores polilioris elegantiac reperire est. Quod
quc quo id probctur, argumentum ex his Hierovero ad secundum spectat, inde falsi ille convincinymi eruilur verbis : Mutti, inquit, Scriptorum
tur, quod longe plurfbus anle Anastasium saeculis
veterum de eo usurpaverunt teslhnonia, ted apud
quaedam bujus Latinae interpretationis verba,qoalia
Latino$ peneignolu* e$l. Oeinde Origcnes in publico,
in ea ipsa habentur, a Terlulliano iranscripta legh
quem apud fidelcs Clirislianos babebal, scrmone
mus. Neque dixeris bunc librum, ut supra monniiinum aliquod ex his libris lestimonium,sed tantuinmus, tempore Hieronymi ignolum fuisse Lalinis,
modo diniidiatum, profert
audilores Ji lpsosmel
idque argumenio esse illum nondum tunc Latine
libros, baud dubie Graecos, ubi reliqua legerent
reddilum. Nam futilis et vana est haec raiiocinatiu,
mitfcre conlenlus : Poteslis quippe, inquiebat ille,
quandoquidem bic liber non tantum Terlulliano,
legere si vultis. Denique boc opus raulto saepius a
qui liieronymo anliquior e s t , notissimus fuit; veGraecis Patribus quain a Lalinis laudatum est. At
rum etiam Ruflno et Gassiano, eidem Hieronymo
ncmo, uli opinor, librum Lalinis pene ignoium
^ coaevis et supparibus, qui hunc librum procul dubio
Gracis vero nou dociis lantum, sed quibusque pasLaline inlerprelatum viderunt.
sim noiissimura et usitatissioium. Grace primo
ARTICULUS VII.
scriptiira fuisse inuciabitur.
Num sit tanlum epilome.
Nonnolla tamen contra haec omnia, quanlumvis
Tertium addil Baribius, caeteris peraeque falsum,
valida sint argumenta, opponi utique possunt. Et
scilicet hos libros Laiine redditos quamdam tauprimo quidem , omnia Hermae v i s a , uno tantuni
tummodo esse Graeci lextns epilomen, in qua interexcepto, Romae vel i n Yicinis ejusdem urbis locis pres raulla auclorig Greci verba sciens prudensqoe
daia n a r r a n l u r . Deinde vero Hermas de jejunio sic praetcrmiserit. Unde enim i d probabit Barihiusl
loquitur
; Video Pattorem.... diceniem mihi: Nunquid prae manibus babuit Graecum bujusce
Quid tam mane kuc venisti? Respoudi : Quoniam,
operis exemplar, quocura Latinam interpreuuonem
domine, slationem habeo. Quid est, inquit, statio
?
coraposuecil
? minime gentium. Gontra vero inieEt dixi : Jejunium. At cerie quis Grsecus auctor
grum in iUa minirocque mutilum opus conlineri eo
ila unquam locutus est : Slatio ett jejunium? U i c luculenter demonslralur, quod omnia testimonia
quae
sane .pkira sunt, ab scriptoribus
ex ipsoeo*
profeclo loquendi modus non Graecis, sed Lalinis
.
.
proprius peeuliarisque est, uii liquido colligitur ex ^ dem prolala, in ea reperianlur,
>rtulliano aliisque quos in doctissiini Gangii GIosAt, inquies, unum ex bac commentaticne locoro
sario ad verbum Statio cilatos reperies. Porro au- retulit Glemens Alexandrinus, cujus Lalina verba
tem minime nos latet ad utramque rationein respon- illic iruslra quaesieris. Sed id frustra objicilur. Nim
deri posse, et ad primam quidem, ideo Romam
Glementem non auctoris verba, sed menlem ac seoatiaque vicina loca boc i n libro mcmorari, quia
suoi, quod ,solum intenderat, ibi relulisse plannm
civitas erat totius orbis caput, atque apud omnes
csi et perspicuura.
celebraiissima. A d secundam vero, objectum loARTICULUS VIII.
quendi modum solius esse interprelis, qui aueloris
De liiulo hujatce operis.
Graeci verba liberiori parapbrasi audacius verlendi
Hocopus pluribus variisque titulis ab antiqoisscnsibi jus arrogavit. An aulem bae responsiones omptoribus pra3notatur. Rufinus etenim ubi eos librtw
nibos faciant satis, aliorutn esio judicium.
enumerai, qui vocanlur majoribu$ non eanonia,
$ed ecciesiasiici, de illo sic loquitur
: / iVw*
ARTICULUS V I .
/Vtttn versio Lalina sit barbara, et Anatla$iu* illiuiTestamenio libellus qui dicitur Pastoris she Herm;is.
$il auctor.
|D qui appellatur ; Duae viae vel judicium Petri. Quid
Gum bocopus Grocce scriplum perieril, de auclosibi bis vcrbis ille velit, atlenlius perpendenduin.
ris illius stylo diccudive cbaraclere nibil certi a
Libellus enim Pa$tori$ appellari non potest Du
nobis slalui potcst. De ejus autem Latina inlerprevia>> tum quia sexti lantum niandali inilio de boc
tatione non possumus Barlhio penilus assentiri,
argumento disseritur, atque plura aiia toto iu
qui primo a i l eam ut pole mistam barbarismis, ba-opere tractantiH-; lum quia alius oranino esl lolioe
buisse iemibarbarum iranslatorem. Secundpquod operis
,
scopus. Neque eliam inscribi polest jndiciiM
tni/ii si ceiwo> verba ejus snnt, detur, Anastasium
Pelri : bac quippe de re nihil in bis libris invenias.
Bibliothecarium hnjus translationis auctorem dicam,
Aliquod igitur inendum iri Rufini lexlum irrepsit,
cujus exstant clatn palamque timilis industriw vel
et illius verbisduo aut tres diveri libri indicaniar.
$:ripiionis monumenia .
Primus quidem libellus qui dicitur Pastoris, de
Quair.um enioi ad primum, non diffilemur borum
quo jam queslio habetur. Secundiis est libeiius;
itanslationem librorum non esse Latiuitatis oranino
haec enim vox Ubellut forte subaudiri debet; l i De scriptor. eccles. " bom. 13, in Ezechiel. t i m i l . 5. "Ammadt. ad Herma> Pattor. circ init
Kxpotil. in Symb. apvtt. l i b . u .
p u R B
11
11
UX
PASTOR. ~ PROCEMIA.
gi*
betlus, imjuaro, q*i appellmUur Diue V i , t*/ Judi-

ARTICLLUS ^
ciuro P e t r i ; oisi per Judicium Petri lertius iorflMf
de hit libru antiqui Patret $entennU
taeee liber designetur, cujus Hierooymus his verQuantae aiiuquitaus sint hi libri jam vidinias:
bis ineminit : Quintut Judicium Petri inler apo- quid vero de illis seoserint antiqui Patres, quodcrypha* scripturas, de quo alibi nobis erit dicendi que de iisdem judicium ferri debeat, nunc d i l i locus.
genlius inquirendum. Jrenaeu* itaque * videtur illus
Usilatior hujusce operis epigraphe, quaeque apud ut sacres divina3 Scriplurae codices laudare : Bene
antiquos scriplores et frequentius el podoii jure iiiquit, pronunliatit Scriptura, quce dicit : Primo
occarril, esl Pastor vel Liber Pastori*. Herniam omnium crede, etc. Unde Eusebius de eodein Ireenimvero in secur.do et leriio libro Pastor alloqui
USBO scribit
: Liber Pasloris non selum ab eo colur et infornial, illique visiones libri primi, in p r i - gnitui, $ed eliam magnopere approbatus est hh veruiis vero terliam cnucleat el aperil.
bi$: Bene Scriptura, elc. Nec alia saue fuit GlePenique idem opus nomiue auctoris aliquando mentis Alexandrini aeotenda , qui simili modo
appellatur Hermas, aut Hertnes, unius liitera? mu- a i l : Dhine ergo virtu$ tlia quie Hermw loquilur in
talione a librariis facU; vel, ut observat Labbeus, revelatione, $
, muiaU duntaxatdialecte,dictus est . . Origei.es auiem de eo libro
Vero tamen eimilius est Hermam, cum proprium sic proBiiuliai" : Quat tcriptura mihi valde utilisvinomen operi suo praefigere nollet, illud inscribi detur et ul puto, divinilui intpirata. At ille ideo
voluisse hac epigraphe Pastor vel Liber Pastori$. addidit, l puto quo id omnino sibi persuasum non
Terlulliano nibilominus hacc inscriptio omniuo fuisse sigoilicareU Et vero in qutbusdam hooiiliis
probari videtur. Ait quippe " : Hermas cuju* $cri~unicuique inlegrum ille facit in aliaro, si libuerii,
ptum fere Pasloi inscribilur, Yeruni credibile esl ire senlentiam. Siceoim in homilia uua loquiuir :
illum banc particiilain fere, id e$l fere semper, Si cui tamen Scriptura illa recipienda videlur. In aliera
ideo addidisse, quia apud oaooullos alios scripto- ero iSicuitamenlibellu* Ule recipiendus videlur*
res h w opus alio quodam tilulo, quod quidein non
Eapropter nobilissiini quidam sciipiores huuc
uegaoius, aliquando praeuolabalur.
eumdem librum extra Canonem sacrae Scriptwa*
blegarunt. Primus inler eos annumerandus esi
ARTICULUS IX.
De hujui operu divi$ione capilibu* et capitum Athanasius, qui de boc libro ** : t$i inquil, I H
aryuiueniis.
Canonenon Huuc sequiiur Hieronymus " : Non
nianuscriplis codicibus S. Germani a Pratis, ^ $unt, iuquit, Canone. Ruflnus quoque : Non
smt canonici sed ecclesiastici. Gnde ille postea aColbertinu el aliia, nec non in prioribus ediiis lu
cubraiio ista inscribilur : Liber Pa$tori$ nuntii aeiii veteres Palres noluisse ex b i s , sicul ex uoo
pamitentiuc, sed nullibi uiiquani in tres libros dis- diviuae Scriplurae libro, icslimonia proferri. Eodem
iribailur. edilione Heorici Stephani, aiino 1513, certe sensu Eusebius " eos jn spuriorum c l adulie
ideoi ac in manuscripus est titulus : at libri secundi rinorum nuiuero ponii : Pro tpuriit, inquil (
ixftilio coiitinenter el absque ulla divisione legitur: ;), habendi $um Actus Pauli et iiber Pasloris.
AGelasio auicm papa* ct ab auciore Stichometri(v
De mandalis Pastore, angelo pamitenliai. Visio
quinta elc. Neque etiaui anliqiiissimi Palres ullam in calce ChronographiiB Nicephori Goiistanliuopoluijusce operis in tres libros dlvisionera agnovere. litani edilae, apocrypbi vocantur. Non alia denique
Ab Origene siquidem, Tertulliano, Atbanasio, R u - mens eorum omnium, quorum Eusebius scnlentiam
iino, Gassiano vooatur Liber, vel Libeilus Pa$tori* iu buuc nioduiu refert ' : Sciendum e$t eum /;brum nonnullu quidem in dubium revocatum, ob
Scriplura, vel Scriplum.
Praelerea in iisdem manuscripiis libris et ami- quo$ ' , inter recepUe aucloritatis libros cenuri
qAiioribus editionibus, nulla suni argumenu seu non polest.
AIVHCULUS X I .
summaria capitum, sed simpliciter legilur : Visio D
Quanlm $int uiilitatii.
prima Viiio ucunda elc. Mandatum primum, elc.
Gonimunis Palrum, quae vcrilati magis' consona
SimilUudo prima etc.
videlur, opinio 6a est, qua illi buuc librum utilissiQuapropler divisio operis in Ires libros, quemm u m , atque adîominis recens ad GbrUtiaiiam Hadmodum oronia illius argamenta, oon ab Hcrma,
aed ab eis dunlaxat qui poslremas ediliones ador- dcm conversi mores informandos aptissiraum css<*
naveraiit, baud dubie profecia aunt. Hinc nulli exislimant. Id quidem Eusebius loco jam saepius
cilalo sic aperte docet : Ab aliis maxime nece$$ariu$
liiirum videri debei si ex iisdem argumentis aliqua
auctoris aeasum ac consilium minua bene repne- judicalur, ii$ prcesertim qui primis religionis notlras
elementi$ inuiluendi tunt. Unde etiam in Ecclesiis
senleot.
I T
1 7
De scriptor.ecclet. cap. 2. lib. De orat. cap. 12. * lib. , Adv. terei., c. 37. * lib. Hht. cap.
8. " i i b . Strom. CommenU in cap. xvi Epitt. ad Rom. " b o m i l . 8, tm Numeroi. " h o i i . i l . 1 in
p$ut. xxxvii. " l i b . De decrtU synod. Nicm. poeimed. " i n Prolog. GaUato. "\nexpout. symb. *>
u i HUior. cap. 25. "inDecret.
l i b , iu Mitlor., o p . 3.
17
%t
PATROL. GB. II.
37
& HERMif)
8tf
publice iegi comperimu$, et quotdam ex vetusti$- bittir illico illius dicendi genus ad pereuadenda r e l i simis ipsius lestimonio usos fuisse. Ex his qtiippe
gionis nostrae dogmala, quae nunquam ficlis sontniis
Eusebii vcrbis tria colligimus argumenla, quibus el falsis visiotiibus doceri debent, parum idoneura
ihaxima hnjiis libri utilitas liquido demonstratur.
esse omninoque ineptum. Non possumus quidetn
Piimuin a vctuslissimis, qui id asseruere, pelitur ire inflcias Hermam uti potuisse alia melhodo s t y scriploribus. Inter eos enim, quorum Eusebius no- loque simpliciori, ideo tamen opus illius v i l o p e ihen t a c u i l , forsilan censendus esl jam a nobis
raitdum aut abjieiendum esse palain aperteque n e laudatas Origenes, qui de eo scripsit : Mihi valde gamus. Quis enim ob stylum scribendique geoos
vtilis videtur. Athanasius quoque librum eumdem opos illud aspernari audeal, quod Patres, aDtiqoiappcllat : Utilissimum Pastoris librum. His vero late et doctrina celeberrimi, tantis laudlbus e x t o Hieronymus " a nobis subjungi debet, cujus etiam
lere, quodque sanciissimi praesules volaerunt p u 'udicio est : Revera utitis liber.
blice in ecclesiis legi, atque in omnium esse m a n i AUerum summae ejusdcm libri utilitatis argu- bus? Dicendum itaquc Hermam hoc tam singulart
scripsisse stylo , quia illum ad allicicndos roovenmenturo binc eruimu, quod ille, teste Eusebio, in
ecclesiis publicc legeretur. Et id quidem non so- dosque hominum animos, atque ad tradendam
docirinam suam aptissimura et efBcacissimnin j a fum ab illo doctissimo viro , sed etiam ab Hieronydicabat.
roo tradilur
qtii : Apudquasdam, inquit, Groecice
ARTICULUS XII.
$$ etiam publice legitur; et a Rufino : Quar
Utrum antiqui Patres illot tpreverint.
cmnia legi quidem in ecclesits voluerunl. At cerle
Quid ergo, inquies, negarinc polest bunc H b r u n
episcopi illum in ecclesiis publice legi nolnisseni,
nisi habuissgnl omnino perstiasum, iude plurimam ab antiquis Patribus despici, ac pro nihilo ptilari ?
Cerle Origenes expressis verbis dixit : qnibusa Christianis percipi posse utilitalem.
Caeterum non in ecclesiis duntaxat liber Hle dam contemmtur. TertutKanus v e r o : Scriptur*
pablice legebatur, verum etiam erat in omuium Pa$iori$ sola mocchot amat... ab omni concilxo Eemanibus, u l i ex Origene vidimus, patelque ex clesiarum etiam vestrarum inler apocrypha el faUa
Athanasio, qui illum Catalogo libiorum i n s e r i l : judicaiur. Hieronymirs aulem illum nou solum cotilemni, sed et stullitiae argui teslalur" : Liber UU
Quot Palres sanxerunt legi ii$ qui ad fidem acceinquit, apocryphus slultitice condemnandu$ eit im
dunty cupiuntquQ in pietatit verbo inslilui. Unde
rursus quantum i i ad utilitatem Chrislianorum quo scriplum e$t quemdam angelum nomine Tyri
banc lucubrationem conducere crederent, facile i n - g prccesse repiilibus. Denique Prosper Collalori a u lelligitur.
ctoritalem Hermae objicieuti, respondel^ : Post U
Tertiuin argumcntum ex bis Eusebii verbis " lud autemnuUivi auctoritatis tenimonium.qHod di*putationi suce de libello Pastoris inseruit.
adhuc elicitur : Quosdam ex vetustissimit ipsiug
testimonio u$os fuiste, Ea namque raanifesle pro- Verum si baec Palrum testimonia diligentius exabant quanto hic liber ipsis aliisque plurimis , minentur, planum liquido liet primo Origenem non
qui ex illo pariler teslimonia mulla protulerunt, dixisse, qui fuerint, cujusve nominis, vel quibus r a tionibus fulli. i i qui hunc libruin despicalui haboefuerit in prelio. Quo<? sane ex ipsorum verbis, a
nobis inter veierum leslimonia rclalis, clarius pa- runt. At cerie ex ipsius meole eos obscuros fuisse^.
nullius aucloritatis, Dollisque rationum momenlis
tebit.
munilos, inde colligimus, quod vir ille doclissimus,
Quartum argumentum his Iribus Eusebianis non
oli vidimus, doctrinam in hoceodem libro traditam,
lucongrue forsilan adjicies, utililatem hujus libri
ex ejus leclione, vel etiarn ex sola illius, quam de- divinitus inspiratam esse putaverit.
11
a T
Quod spectat ad Tertullianum, certura est illura,

dimus, analysi posse a quolibet facile agnosci. Ex
cum ba?c scriberel, jam in Montanislarum incidisaa
illa siquidem facile cuJligiiur auctoris nostri scopura esse homines ad agcndam peccaiorum poeni- Bhaeresim ; nullique idcirco mirum esse debere, si
tum ille objecUm aCalbolicis Hermae auclorilateai,
leutiam, ad indefessam viriutibus omnibns, quarum
vano conlcmptu conatuque irrito eludere lenlapraestantissima quaeque praecepta tradit, dandam
operam, ad perseculiones tyrannoapm, jamjam ira- verit.
Porro si contcndas illud verura esse, quod ipse
niinenles, fortissime el ad mortem usque patienlisadjecit, hanc scripturam ab Ecclesiis catholicis inter
aime sustinendas, adbortari, incendere, atque,
apocrypha et falsa judicari, responsum accipies Uei fas fuisset, compellere. Quae profeclo quanla3
lum eo tantum sensu sic locuiura, ut signilicarel
Cbristianis sint utilitatis, nerao non videt.
banc lucubralionem inter sacros Scriplurae libroa
Yerumtamen si de auctoris nostri libro sentennon annumerari, vel, ut verbis ejus mamur, dmtia ex quorumdam bujusce teraporis bominum
xino instrumenlo non incidi, Neque enim poiuit af*
acutiori haud dubie ingenio ferenda s i l , pronunliaMib. Delncarnat. Verb. paulo post init
** Dc scriptor. eccle$. "Ibidem.
i n Symb. apotU i o
Epi$t.Paich. **loc. sup. citat.
l o c . ctt. " i l b . De pudicii., cap. 20.
l i b . Commeni. in tiaUc*
iib. cont. Collat. cap. 50.
n
, 7
4 0
&
PASTOR. -
PROOEMIA.
81$
ilrmare hanc librum at> Ecclesia, ut apocryphum et oppleri: qucd quidem nobis fusiue probaitdtuu est.
Beilarminns etenim et alii qnidam Hermam iucirco
falsum.idesterrorieum, supposUitium et fabulosum
rejici, quin continuo ipse falsi ab iis omnibus ar- erroris instmulant, quod ibi dieserai , de duobus
guerelur, quorum testimonia ad ejusdem libri ve- geniis, sive duobu* angeli*, u*o bono et cltero mei
iingulis homimbus aDeo tribulU... Quem erroreme*
rilatem utiUtat$mque probandam supra retulimus.
Quantunt vero ad Hieronymum, ipse eamdem l i - h*c auciertaccepil Cassianus " , et anie eum Origebri hujus utilitatem in aliis lucubrationibus suis nes \ De hac tamen opiuione sic loqtiitur Caseiaante et post suum in Habacuc Gommentarium d i - n u s , ac si eam non Hernue, sed Scripiurae sacr
volgalis, praedical. Non poteral igitur omnem bunc auctoritate Orinatam esse credidisset. Deiude Baei~
lius et Gregorius Nyssenus in eadero de duobus
tibrura stullitiae insimolare. Et re qujdem vera unt
lantem illius loco, ubi de angelo reptilibus praesi- angelis, non secug atque Hermas et Origencs. suut
fcnte, eermonem fieri putabat, ceneoriae severitatis opinione. Magister vcro senleniiarum de illa tanhotam rmigtti. Vernm ex infra dicendis non obscvre qitam nullomodo improbabili dispulal. E s l i u s ,
porro id incertum esse asserit. Haec igitur ophno
demonstratur sanetum doctorera incorruptom quem
4 t
4e
46
4T
dam codicem, ex quo anctoris roentem asseqainoii
immeriloiib aliis nonnullis lanquaro noxius error

rejicttur. Qui plura de hac quaesljone scire voluerit,
potuerit, fortuito incidisse.
adeal,
si lubet, Gazseum in cilaiuro Ga&siam locum,
Ad Prosperi auctorilatem tesponsom est, bunc
ei
in
ejusdeni
Collat. 13, cap. 12; Maldonat. in cap.
libmm qui, teste Hieronymo, apud Latinos pene
ignotut erat, ipsi quoque fuisse incognitum. Nec 48; Matt. Huet, lib. u Origenian., quaest. 5, $ 30 et
absurde etiaro responderi potest, Prospemm dixisse gequeuL
Nec pnelerinitlendum est quosdam aulumasse
teitlntomum, non vero librum Herroae, nulHus esse
hanc
opinionen, magis ad fabulus faUarum reliaticloritalis. Quo qnidem verbo daia opera ille
asse usus est, ut testimonium ex aliqno hujusce gitnum pertinere, quum solidum in doctrina Christior
libri loco a Collatore prolatam, nibil ad asserendam nahubere fundamenium. Sed cui credibile fiet Ilerniam a paganis potius quaia ab apoalol.cis viris,
ejus opinionem conducere osiendereu
sibicoaevis, illam accepisse? Si ex Ambrosii alioARTICULUS X H L
runique, de quibus alibi dispuiandi locus dabitur
Quam temere hi libri quibusdam tecenlioribui
quorumdam doclissimorum Palrum principiig argfcontemnanlur ?
meiiteinur, dicendum est e conirario pagauos ab
Gum ergo tot Ecclesiae Patres, et antiqulssimi et
B
doctissimi, utilitatem iibroram Herma2 aperte p i ^ - C ttcloruro noslrorum fonlibus o m D i a hausisse bujuadicent laudibusque maximis extollant, quig recen - ceinodi doariuae dogmata.
tiorum quorumdam scriptorom lemerilatera castiARTICULUS X V .
gandarn non censeat, a quibug bic liber non summo
Hos tibros non favere Novatianis*
tantum contemptui babetur, veram etiam audactcr
Secundus error ctijus Hermaa arguitur majorig
rcpudiatur, tanquam $upposititiut\ et, ut veritimUeprofeclo est momenti. Aiunt enim eum disaeruigge
e$t, ab hcerelicis depravatus, atque hare$ibu$ etdefaunica pcenitentia secundum errores Novalianorum
bulu oppletta? Verum eniravero argumentis neuti- quibuM hic liber omnino favere tridetur. Sed hic mtquam spernendis j a m probavimus illum Hermae ve- rari subit quara diversum quandoque docti homineg
rum genuinumque esse fetura, proindeque supposi- de rc una atque eadem, nec plane obgeura, juditionis lemere accusari.
cium ferant. Tertullianus enim HermaB opinionem
Falsum autem est illum fabulig oppletum esse, Novatianis e diamelro opposium atlribuit. Is quippe
quippe qui visiones tantam coutineat, qnag etiam
cum Montanistarum, eadem cumNovatianig de onica
non Immerito plane jiireab auctore usurpatas paulo poenitentiasentienlium, errorem amplexatug fuissel.
anle ostendiraus. Falsum est quoque bunc librum
i h i l aliud Cathoiicia Hermae aactorilatem ipsi objiab bsereticig depravatum fuisse, ut aperte colligiiur
cientibus respondet, quam illum ejugdem cuin eig
ex variis Patrum testlmoniis, exomnibus illiaspar- indulgentioris esse senteniiae et opinronis: Cederem,
tibus desumplis, quae ibi proui ab eis prolala sunt, i n q u i t , lt'6t, st tcriptura Pastoris , qtite sola malolidem verbis reperinnlur. Ncque tamen Hdein P a - chosamat, mer&sset... adultera et tpsa, etindepaIreg de baireticorum corrupliooibus unquam controna sociorum. Verumtamen utrique a veritale ex
questi gunt; nec ulius poteril aliquando locus assiaequO aberrant. E l Tertullianus quidem, qui tradic
gnari, qui ab haereticis aic depravatug.
Hermam, eo quod nec Montanisla nec Novatfanaa
esgel, leniorig remissiorisque fuisse t>pinionis ; alU
ARTICGLUS X I V .
Hos libros plenos non esse hmresibus, el primo quivero qui illum in aeveriorem et duriggimam Novadem circd angeium bonum et malum tinguli$ tianorum
hoha3resim pedibug ivisse agserunt. Hos et*mtmbu$ iributum.
enim plane falsos egse inde profecto evincitur, qnod
Falsum esl deoique eumdem librum haeregibug
Hermag suis in libris eo praecipue collineet ut pec-
41
s u p . , art. H . "De tcnptor.eccles. Mib. II^ mandal. 6. " G o l l a t . v i , c. 27. Jn ha. , 12%
" i i b r o De Vita Mogsis. U b . u fiml.
in euindem Sent. lib. u . " l i b . De pudicit., cap. 10.
4l
4e
4 7
& UERMiC
84&
catoree ad poenitentiam, eujits ope omnes remissio-

Si in&tea fiYTmam alibi acripsisae : Bi qui cmaem pcccalorum asseojiUiros este pollicetur, ageo~ gnoverunt Dominum, et tnirabilia ejus viderunl, t i
dam impeUat. Quapropter Pastor ubique ab eo vo~ nequiter vivant, dupio amplius punientur, et ipsi macatur, Nunlius, pratpcsiius pamUentim, tolamquerientur in cevuw, re&pondcri quidera posset Herroam
tommentaliafiem suani his verbis c o i i c l u d i l * : Cam- ibi de illo peccato ioqui, quod npniiulli Patres, s i
que vidhul Dumbiui bonam atque puram paxiitmdoctissiuio Morino " Jides babenda , nnquam wtiam $0tum et po$se eos in ea permantre jussit iniui
eo- posse iaOciabantur. Nobis aulem vero videtwr
rumpeecata deleri. Quibus sane verbts Nofatiaao- similius, illic seriiionem de iis Canlum haberi. q u i
rtim error iunditus everlitur.
in ipaa peceandi voiuntate usqae ad morlem perseverantes
, in finali, ut a i e n t , impoeuileolia m o Objicitur lamen illvm nperte dixisse : Servi$ De4
una pcenitentiaetl. Verum sancli Palres, qui plura, riuntur.
9 1
t superius dictam est, ex boc libro lestirooiii exARIULUS XYU

scripserunt, nihil in eo Novatiani veneni subesse
60
suspicati stint. Cur ergo unicam dixeril ess* poeniincutari.
tenliain, clarius exptieari non potest, qiiam verbis
Rivetus ajiiqoe iionnulli Calvinianx sectx homiAmbroftii, adversus ipeosmel Novatianos sie disptt* nesHermam aliorum quorumdara incusanterroruin,
t a n l i s : Merito, inquit, reprehenduntur qni $&piu$
qtnbes sana potius integraque ejus doctrina probari
tgendampeenitentiam putant... quia $icui mnumbaoranibus dcbet. Idenim illc arguUwquod ab aucioptistna, ita una pceniteniia qme lamen publice agi*
rc nostro, conlra Apostoli contensum astruitur iibefnr, nam qnotidtani nos debet pcmitere peccati : rum
ud arbUriwn, toJiiudo monaslica, et purgatorium
hcec delictorum leviorum,iUa gratnorum. Ambrosio
ab anu quadam visione tertia revelatum. Sed quibus
concinunt el alii ganclt Palres, ut nos aliquando ad in locis duo priora, ut Rivctus loquitur, errorujn
hunc doetoris nostri locuin observavirous. Herraae capiia docuerti Hermas. ab eo nullibi jnd.catum l e igilur eodein ac Ambrosius sensu d i x i i : Servii Dei gimus. Quid ergo bisce in lrbris coatra Apostoli
ma panilentiattt, nim.rtim, qum tamenpuklice egi- conseDSum de libero arbilrio astroalur, divinare
rur.
non possumus; nisi forte illud sit, quod Cassianus
8t
Yensirailius forsitan illud objici posset, qtiod bis verbis referl : Adjacere autem hominiin quamidem Herinas de transfugis, hoc est, a Christiana r o tibet partem animi libertatem etiam liber ille, aui
iigione aposialis, tradidil: Transfugc, uc nefanda did/Hr Pastoris, apertiisime docet, in quo duo angeii
kquentet, et proditores servorum Dei, xtlu proposita C ttnicuique noitrum adhwrere dicuntur, ide$t b
mors ett, panUentia non est. Idem enim ibi docere itc malu$; in tiominii vero optione consutere, ut eiividetur quod initio haeresis SUSB Novaliani, nusquam gat, quem sequatur. Ex his quippe Pa$tori$ verftYta
Ecclesiae ejusque ministrig coucessam a Deo pote- duo infert Cassianue " . 1 idcirco manet in koalatem dimillendi peccata UbeUatici$, thurificalii, etmine semper liberum arbitrium, quod graiiam Dei
possil vel negligere vei amare, id esl juxla ejus
apotiaiit Christi nomm tjurantibus. At reapoadeuius
mentcm, gratiam Dei absque ulla praevenientft grain eo positum semper fuisae erroreui Novatianorum,
tia amare. 2" Inesse homini omnia animc naiuratiier
quod periinaciier coHtenderent, quaecunque poenilenlia borum crimiiiara agerefur, ab iis tainea ab viriuium semina, bentficio CreatorU inserta. Sed hxc
sohendi mintetria Ecclesiae negatam esse facuUa- consectaria Cassiani sunt ninime vero aucioris
nostri, qui nec cilaio loco, nec alibi quidquam de
tem. Verum id nallatenus negavit Hermas utpole
libero
arbilrio docel, in quo ab Aposlolo doclriuaqui tanluiiimodo d i x e r i l : lllit... panUeniia non e*t
que
ortbodoxa
transversum unguem diseesserii.
boc est, Deus eU illam, qua veniam absolutionemQuid vero Rivelus per solitudinem monasticam
que peccatorum eonsequaniur, occasioneia facultatemque non concedei : vel, ut ipee l o q u i i u r : De- j sibi velil, non potesl facile deOniri. Et vero si m o nasterium, vel monaslicum iustilutum his Tcrbis
dii $piritumei$, qui digni erant, agere pcenitentiam...
intelligat, ne bilum quidem ea de re apud Hermam
At quorum aspexil delum, et animadvertit ad te falreperire esi. Si aulem de Cbrisliani a mundi ncgoiaciier revmuros, negavit eis ad pmuiieniiam reyrettiis et tumuUibus secessu Rivetus loquatur, buac ab
n m , Quod ctiam Arabrosius, ubi Mavalianos acrius
aposlolis omnibusque EcclesiaB doctoribus coruiueuinsequitur, et de blaeplieinia in Spirttum aaiictiun
diaputat, simili modo diciC " : Bct ergo qui hoc lo~ dari, negarequis audeat?
ft
quuntur, negat Chrittusadveniam pertinere. Et paulo

Denique si Hermas purgatoriem alicubi aseerai,
poet ubi de haerelicis ac scbismalicis disseiil: Qu\bu$ ille nihil profecto nist saniiin omoino et piane o r *
ait induigentiam uegai. Quid eiiim aliud haec verbaihodoxum sleluisse dtcendus est. Aiiamen siacer
tonaut, quani quod ait Hcnnas : lllis pamiteiuia veritaiis amore ducti, libenter faiemur in eo, quetn
uon ett t
laudat Rivetus, Hermae loco noa de purgateria, aed
%
l i b . , cap. 9. lib. u De /iti., cap. 10 S 1 5 .

Kb. , similit. 8. l i b . sup. cit. cap. 4 ,
Num. XXJI et xxiv.
lib. i i i similil. 8. Mib. ix Oe ac
admim$tr. pmnii., cap.28w Cm.
w c . bi>.
cap. 12. " C o l i a L 13, c. 12.
lib. , lnandal. 0.
w
1 1
1 3
S 7
- PROOEMIA.
I
m
YSTOR. ^ rum constituilur iiaturam, bicpfacnl dabio iiicroa'
u* pwafteiuia tii hoe vite cursu agenda, et de pceiiis
t u a , sBtemus et a u m m u a suprerousque Deus asseiiqoae eodem vitoe lempore hominibua ob eoruro pcotur. Quis namque crealum inter et increalum, inter
cata infligunlur, dispuUtionem insti(ui.
Deum et crealurani nihilomnino mediumesse ignoARTICULUS XVII.
De vmrH$ tdiiiomb** ei notis in ko$ libros. rai? Denique eumdem l>ei Filium ad condepdam
Quamvis hi Hbri Graeco idiomate scripti jam dttr crealuram Palri suo aelerno adfuisse qui tradit, U
dum p t r i e r i n i , illorutn taroen jaclura reeartiri profeclo iHum Patri suo coaelernum finnlasime asee*
ulcuttque poiest variis eommdem fragmeittis, quas verat.
Eodem plane scnsu Hermas superius dixcral * :
non roodo in antiquissimorum Ecclesia? Pairum l o I $$rvili condilione non pomiur FUim Dei, ted t*
cubrationibus, verom eliara io pseudepigrapho poliseimuin quodam libello, in uovigsima Albanaeii magna poleilaUet imperio. Omnes quippe crcatur
Dco servitint, qvouiam omnia, ni\ de Pco oaniiPsalOperum edilione a noelris adoroala , aiuper d n
$erviuttl tibi, Qui ergo m $erviii condiiiom
vulgato, Grasce Latineque edila habemus. Typis vero aileta
non poniiur " , bic creatura necease nee dici poteU.
duntaxat Latints iidem Herma? libri ediu SURI in
Onhodoxographia et Hvreieologia, atque in omnt- Qui autem crealura esse e l dicl nequit, ilte certe
bus Banctorum Patruro Bibliothecis, nec non apo J Deueipae esi.
Age vero, ei his omnibns ct alia adjicias, qiia* do
Cotelerium inier Opera sanctorum Patrum qui umporibu* apoitolicisfioruerunt.Privalim autem excusi eodem Dei Filio ab aactore nostro gcripta legimus :
eunt, curante Fabro, Parislis apud Henricnm S l e - In magna, inqtiii,esf potestateelimpcrio; atibi vcrtt
pbanum anno 1513, alque a Nicolao Herbelio, A r - Nomen Fitii Dei magnum e*f, et immensum, el totu*
gentorali, anno 1522; deiode curie Gaeparis Bar- ab eo $n$tentatitr orbiz; ac continuo p o s l : Omntt
tbir, Gygaefi, anno 1655, publicam prodierunt in Dei creatnra per Fitium eju$ tmlentnlur, bis verbrs
sftmniam ilbus diviiiitafem aperte rcnunliari fatealucem.
ris, omnino necesse cst. Cui etiiin, amalx te, e a
Baribius vero animadversiones in bunc libram
omma convcnirc possunt, nisi vero Def Fltio, qtai
edidit, sed ille non immerito a Golelerio criticut
nunorum gentium vocatur. Et certe observaltoneaejusdem cum Patre s i l iimnensilaus, aeierniiatie,
potcslatisei naturae?
cjus parum dignae sunt, quibus legendis lempua
Non audiendus Raque impias nescio quis Socialiqais impendat. Sed lecioris altentione vere dignae
iunt ipsius Gotelerii adnotationes, varia eruditione fiiauus, qut nobis perperam objiciat Filium Dei i b i dem ab Herma scrvuni appellari, qui posl suam
e l doctrina refertat. Quaedara tamen miuoris sunt
ulilitalie, parumqoe ad Hermam spectant, nec mtil- tantum mortem a Paire super populum suum poieafatem omnem acceperit. Nuaquid enim Hermaa
tom ad illius textue explanaiionem condacunt.
cum Ibidcm, eicut vidimus, dixit : In tervili canARTIQULUS X V H I .
ditione non ponitur Filiut Dei, aibi ipsi absurde puNOVCB ob$ervalione$ ac primo de Chrhti sanctique
Spiritut divinitate.
tideqae conlradixisse exislimandtis csl? Quis s a n *
Quam sana et ab omni erroris siiftpicione vacua
menlia bomo id unqiiam asserere, imo cogitaiionc
tl pura fuerit Herraa de suprema Ghrisli divinilate animoque Cngere audeat? Quis vero ei bunc ausenlenlia, liis Peiavius, tametsi alias Ante-Nic&nis clofie nostri locum aequis unquam legerit oculis, ibt
Palribas parum favisse videatur, verbis diserte ex- continno non aniroadvertat ulruinque ab Hlo de dup l i c a l : Ab vetuHiuimis, inquit, laudatut icripto- plici Gbristi nalura cum hamana tnm divina recte
ribus.... nee ab ullo hwre$i$ faUive, maxime de T iraditvm
rlet pronuntiatum. Quemadroodom enim
nitale dogmatit,in$imutalu$ ett. A n vero nulliasGhristus ab ipso secundum divinam suam naluram,
reapse erroris Hermas a quoquam accusalus sit, ex
omni creatttra antiquior, in servili condithme non pohis quae a nobis disputata sonl nulli, uti putanios,
mit<r, Ra secundum bumanam servu$ Dei appellaobscurum esse debel. Quant recte autem de divina D lusefti. Et id quidem clarius quam ipsiusmet Herwe
Chrisli naiura ille aetiserit, nemo nisi SociniansB ae
verbis explicart non potest : Hoe ergo inquit * * ,
demenlissimae temerilatis liomo unqnam negaverit.
Chriiti corput m quod inductut est Spiritut tanct**
Quid enim, quaeso, ad sumniaro Chrisli diviniiatem
Hrvivit illi Sptritui, recte in modestia ambulans, et
planedeclarandam, hieauctoris noetri verbis clariue caiU, neqttt otnnino maeulanl Spiritum illum
et dilucidius : Filiut qutdem Dei omni crealuraAdvocatit ergo Filmm, et nnntios bonos; ut et huic
anliquior est, Ua ul iit consilio Patri $mo adfuerii
tcilicet cotf09% quod $enml Sphrilut ianeto tine
ad condendam creaturam. Qui Filium Dei oaioi querda, locut aiiquU consistendi daretur, ne Mere*
creatura dicit inliquiorem, is cerle eum extra cfBalur tnereedem $ervituti$ $um perdidUu. Aocepit attlurarum omnium nuiuerani, ac supra iUarum conlem et post mortem suam idem Cbristi eorpue. hudiiionem et naluram eese aperte pronunliat. Qui luanaque ejusdem natura otnnem euper popnlvtn
autem extra crealurarttai numerum, et supra illapoieeutem, tameui ipeemetCbrietus,qiu secunduia
M
19
" . II Oper. AfAan., pag. 252 <H st<\. " P e l a v .tom. 11 Theol. dogrn., prf. cap. 2, $ 6. " l i b . u , 8im i l . 9, $ 12. lib. w , simll. 5, g 7 Psa!. cxvi i i , 9 ! . l i b . , siiuil. 9, 14. " l i b . 111,8'uiiil. 7
i 14.
loc. cit.
u
r i
S. H E R M
*5!
divinam suam substanitam Patri ad eondendam ^ stus bmel pro peccatis morluns
in quo et hh 911
tii carne erant $pirUibn$ venient pra>diamt quiincn*
creaturam adfuerat, ejusdem cum ipso sicut natnrse
ita et polesta&is semper fuerit.
duli fuerant*', etc. Quo igitur modo Hermas dkere
Cum earta igilur, tecta integraque sit Hermae polerat : Aposteli et doctoret prcedicaverunt nomn
nostri dc gumma Christi divinitate doctrina, nec
Filii Dei.... his qui ante obierunt.... et cognoumi
quid omirino contra illam nisi insulsum plane, et
Filium Dei ?
liiepimn eflutire potuerint hsereiici, unua tamen ex
Clemens Alexandrinos videtur quidem difficuttl*
eis pauca quaedam ipsius verba arrosit, quibus Spl- tis nodum eecare, ubi
citalis auctoris i.ostii
ritus sancli diviiiitatem ab eo negatam fuisse pro- verbis, ait Cbrisltim apud iiiferos Hebreis Evaiijebare perperam conatus eSI. Haec porro sunt, quae Hle lium annunliasse, aposlolos vero iis qui ex genliha
nobis objicit: Neque cum vult homini loquitur Spiapli erant ad eonversionem. Et reete dictum *
rttus tanetut, $ed tunc loquitur eum vult Deut .
$tore: < Detcenderunl ergo in aquam, > etc Verom
8ed si hrnic Socinianum hominein nefarius erranlis si hac explicatione Clemens nodum difficilemexpeMfttae ainor penitus non obcaeeasset, inlellexisset dire Y.detur, in aliom profeclo longe diflkilioren
utique hanc esse Hermae nostri menlem, et sensuai
incidil. llle quippe docet Hermam opinaium esse
9
omnibus facile obvium : Neque cum horao vult, plores ex elhnicis bominibusjuslis, fumChristora
komini loquitur Spirilu* $anctu$ ted cum vuli Deut.
illis aposloli praedicasseni, ab inferis liberatos, aique
At q u i d , obsecro, ex hls verbis eontra Spirilus a Christo aeterna donalos felicitate. Qua quiden
sancli divinilatem : imo vero quid ex illis, nisi pro
opinio ab Aogustino
tanquam omnino erronea
asserenda divioa illius natura concludi poiesl* lbi
repudialiir. Deinde Hermas nullum Hebraeos ioler
enini Hermas veros propbetas diyino Spirilu,qtiando el elhnicos ponil discrimen; imo aperle loquilurde
ipsemet voluil, afflalos fuisse asseveral. At quis Uebrapis per laptdes x , xxv et xxx adunibratis. qclnesciatslrenuosNicaenae fldei defensores hoo ad d- buscuro aposloU, quadragesioio lapidefigurali,debellandos Arianos, et Spiritus sancli diviuUaUHU
acenderuul, eisqoe Filii Dei prsedicaverunl nomcn.
adyersus Macedonianos invicle propugnandam fllQuapropiar putamus, salta lamen debila Glcmefiti
cacissimo, uti plaoe non immerito puiabaut, uaos revereniia, locum Herma? alio sensu exponenduo,
eese argumento.
eo scilicetqtioAiigustinus superius allalaPetii verbi
iiiierprelaius est. Enimvero cum Evodius, ab eo
ARTICULUS X I X .
Vtrum apottoli mortui pratdicaverinl nomen FUHilla
Deiaibi explicari popoecisset, Augustinus " quanix
siut ibi diflieuliates primum exponjl. Deinde respoo*
ii$ qui apud inferot eraut.
9
T t
His Ilaque longe diiBcilior et obscurior Hermai det,illi& Pclri verbis : His qui in carne erant, fftn^
bu$ eos inlelligi posse, qui tunc eraril iu carnti
loous, a Clemente lamen Alexaudrino semel alque
ilerum ciialus, bic babeiur * : Aposioli ei doctoret, atque iqnoianliat lenebrit velul carcere claudebanM
Neque tamen boe sibi idcirco objiii posse putaial,
qui pratdicaverunl nomeu Filli Dei cum habenUs
quod Chrislus nondum vcuerai in tarne. Quoniam,
fidem ejus et potetlatem defuncli etscni, praduaveiuquit sauctus doclor : Ipse ulique non in carne, ua
rant hi$ qui ante obierunt el ip$i dederunl eis Ulud
signum. Detcenderunl igitur in aquam eum Ulis. in
$1tpiritu veniebat visis congruis, culloquens quoi tf
sicul volebai. Eodem igilur atque Augusliuui
ilerum ascenderunl: sed hi vivi ascenderunt, lebal,
illi
eensu Ilermas dicere poleral, quod apotloli et <w
qmi fuerunt ante defuncti, mortui quidem descendeclores
prceatcaveruHt liis aui ante ubierunt, Iwc
runt, ud vivi atcenderuiit. Per ho* igitur vilam acceest, morlui sunt tenebris, iguorantia, iniidclitaie el
perunt, et cognovetunt Filium Dei; ideoque ascenderunt cum illis. Haec vox signum ibi nihil sonai aliud iucredulilate.
9
quam baptismum, quandoquidem Hermas conliA l , inquies, cur eirgo de aposlolis Hermas sobnenter subjuogit, descenderunt in aquam. Sed cum
jungit: Prwdicaverunt nomen Filii Deu... cvm itnullus nisi iu bac vita,nec nisi ab bominibus viven- D (uncii es.ent ? Quidni, iiiqiiiemus et nos, liaec apotibus baptismo possit ablui, illic vero baptizatites
slolorum mors spiriluali quoque sensu intelligatur!
apostoli, aique ab eis bapiizali morlui et corpore
Quia nimirum velus eorum homo cum Cbristocmsoluli dicanlur;ibt profecto de solo spirilali bapliciOxus et mortuus fuerat, ac destraciam corpui
smate agatur necesse esl. Quod cerie loci bujus
pecead, ut loquebatur Paulus *. E t certe haec verdilficullatem non minuil, sed auget plurimum.i
borum Hermae inlerprelalio inde confirmatur, qood
T
ille continuo addat: Sed hi vivi atcenderunt. CHiod

Certum est enim Christura posl niortem suain ad
inferoe descendisse. Unde Augustiiuis * : Quis ntit quidem de v i u spirUuali ipeemel iiilerpretttus, sfa
d i l : VUam receperunt; el cognovtrunt Filium 0*
injtteli* negaverit fuiste apud inferot Chritium ? ConDcnique ex jam diclis oertum est Hennam *>
tat etiam Cbristuni tunc patriarcbis juslisque bonem ibi facere dc spirituali baptismo, id est cogoiniiDibusibi degenlibus sese roaiiifestuin praebuisse,
ex bis Pelri aposloli verbis iutelligilur : Chri- tione Fitii Dei. Cur ergo totus isle locus spirituaB
e
Mib. , mandal. 12. l i b . 111, similil. 9.

$ 3.
toc. sup. c i l . * Episl. 164, ad Evod.
e 7
11
6 8
Episl. *64, ai Evcd.

Rooi. v i , 6.
7 3
IPetr. , 18. 'iib. viSir^
PASTOR. - PROCEMIA.
885
senso inleliigatur, cajus saltem quaedam partes

alioseosu explicari non possunt? An yero genuinus
hic sit verborum Hermae sensus, sicul asserere omnino non aadenws, ita nec illius profecto repugnabimus expltcationt, qui ea litterali sensu, ab omni
errore alieno, poierit interpretari.
ARTICULUS X X .
Vtrum Hegrin sil nomen angeli.
Alius auctoris nostri locus obscurus et difficilis
ibi occurrit, ubi ille narrat se, cum in beUuam
luimanem incidissct, ab una virgine, quae ligura
Ecclesiae erat, audivisse : Misit Dominus angelum
$uum super bestias, cui nomen e$t Hegrin, et obturavit o$ ejus, ne diianiaret te. Autumaut enim nonnulH Hieronymum sibi in animuro induxisse" He~
grin nomen esse angeli, quod quidem ipsi adeo
ridiculuro faluumque visum est, ul boc elogio aocioris nostri librum notaverit: Liber ille apocryphus
ttultUite condemnandus e$t, in quo tcriptum esi
quemdam angelum nomine Tyri prazesse replilibu*.
Alii tamcn illud ab Hieronymi mente ila abborrere
putfverunt, ut illum de quodam libro apocrypbo
ac deperdito ista scripsisse tradiderint. E l re q u i dem ipsa quid in bis verbts deprehendilur quod
stuliitice argui possit? Num ideo quia eo loquendi
modo angeluiu repliiibus praeesse aflirmaiur? Verum id docenl cum antiqui Palres, inprimisque
Origenes pluribus iu locis " , lum doctores scbolastici posl divum Tbomam , qui a i t : Unaquasque
ret visibilit in hoc muudo habel poiestatem angelicam tibi prcepotilam. Num aulem ideo quia angclum nomine Tyri appellaverit? Si res ita se babeat,
r e l erratum est in operum Hieronymi edilionibus,
vel ipse manuscriplo codice corrupto usus est: i n
afiis siquidem omnibus ac in edilh legimus Hegrin.
Goielerius ilaque onines animi nervos in co contendil, ut investiget e l perscrutetur cur angclus
Hegrin vocetur. Sed poslquam diu mukumque l a boravil, tandem ingenue falelur, absque melioribut
eodicibut vkc aliquid cerli posse proferri. Ditissima
efo iHustrissimi Colberti biblioiheca unum non
etuslae quidem luanus, quippe qui 300 annos non
uperet, suppeditavil nobis codicem, qui veram
quara Colelerius fruslra quaesieral leciionem, unius
litlenibe immutatione exbibere videtur. Sic cnira in
eo legimus: Misit Dominus angelum tuum $uper
bestiam, cujut nomen e$t Hegrin. Hinc enim Hegrin
uon angeti, sed bestue nomen esse colligimus. Cur
aulem Hermas illaro ita vocaverit, recte forsiian
conjicies, si atiendas vocem Hegrin idera esse ac
Grace , id esl immitis, ferox, vcl fera, et
beslia; ac probabile proinde videri Hennam allusisse ad haec PsaitnisUB verba : Singularis ferus
( ) depasiut e$t eam
scilicet vineam.
Ilie quippe ibidem bano bestiam vressurce tuperT
54
, venturce figuram eese declarat. Quamobrem com

illic adjecit, angelum esse super bestiam, id est
super prezwram superventuram, nHitl aliud sibi voluii
nisi eumdem angelum a Deo esse prseposfr*
tuiu, ut Chrislianos adversus imminentem lyrannorum persecutionera defenderel ac tueretur.
7 8
ARTICULUS X X I .
Num angeli omnia creaverint.
Tertius Hermse locus qui enodatione aliqua indigcl, ad omnes angelos spcctat. Gum enim ille dixisset angelos inier creaturas primos esse quos Deus
creayerit, tum s u b j u n g i t : Hi $unt angeli qui
primo comtituti $unl, quibus Iradidii Dominus universam creaturam $uam struendi, wdificandi et dominandi creatnros illim. Pro verbo autem struendi,
in codice Sancti Germani a Pratis, ab annis 800
dcscripto, nec non in Golbertino supra citato ?ox
creandi exhibetur. Qua? quidem lectio, si vera sit,
videlur Ilermas in eum impingere errorem, quem
antiquissimi haerelici a Plalone alque Philonc Ju
dxo hauserunt, angelos primos omnium a Deo creatos, ab eoqtie accepisse cxtera omnia deinccpe
creandi potestatem. Venun Hermas ab hoc errore
non difllculter quidcro eximitur. Primo euim codices qui verbum creandi repraBsentant, aliud, sciliwt
polettalem, vel aliquod simile omiserunl. Qua ergo
oscitantia aroanuenses illud verbum praelermisorunt, eadem etiam aliud poluerunt immuiare.
Deinde vero eliamsi Hermas voce creandi usus sit*
eam (amen non strictiori acceplione pro creaiuras,
ut loquuntur scholastici, ex nibilo productione, scd
laliori alque Latiiiis aucloribus roagis usilala, pro
simplici produclione et instituiione, ab illo usurpalam fuisse dicendum est. Ncc ulli boc mirum
videri debet, cum eodem sensu Ainbrosius dixer i l : Quod autem el faclum ett, idem est et ettar
ium. Quod sane multis aliis exemplia facile possot
probari.
ARTIGIJLUS XXII.
Qui doctores el prccsides mittisteriorum dicantur.
Non deerunt forlasse quibus salebrosa videbunlur
de sacria Ecelesise miinstns baec scripiorie noetri
verba : Episcopi, et docloret, el ministri... epi$c<ypatum gesserunl, docuerunl el miniitraverunl. Libro
autein teriio : Tales sunt qui crediderunt quidam
episcopi, id tu prmidet Eccle$iarum... Et deinde
qui prwsides tunt minitleriorum, qui inopes et vidua*
protexerunt, et castam perpetuo conversaiionem /iabuerunt. Qai eniin sint illi doclorei et praxides m i nisteriorum, non cuivis stalim occurret. Verom luec
planiora lieol, si id quod a nemine vocalur in dubium, observetur, diaconos a sanclis Pairious solo
ministrorum nomine passim appellari. tilnc quippe
coUigilur doctores, qui episcopos inter et miiiislroe
medii coUocanlur, non alios procul dubio esse
Tf
8 1
e t
l i b . Commenl. in Habac.
h o m i I . U in Numer cap. xxm ; bom. 25in Josue, cap. xvm ; bomil. 6 in
Jerem. cap. . parl., q. 120, a r l . i ad 3.
P s a l . L X X I X , 14.
lib.iii vision. 5.
lib. c o l ,
i a i o u . 3 . . >. De/?rf.cap. 21, 82.
l i b . i , siinil. 3. l i b . m , simil. 9.
n
75
77
e t
7 8
8 ,
7 9
qeam pretbyterog seu saoerdotee. Cur vero presby-

leH doctores nominentur, gi rogaveris, disces a
Dionysio Alexandrino, qui eodcm plane ac Hermns
aenau apud Eusebium d i x i t * :
\
. CoittMrcafM presbyteris ae doctoribu$ qui
per singulos mcot fratribu$ prmdicabant. Quid enim
aliud haec verba sonant, nisi presbyteros per eingulos vieos, id est vicorum parochiis praefuiKse,
atqne ibi cum fratribus praedicarenl, doctores fuisse
appellatos. Quod quidem Chrysostomus tntillo clalius breviusque edisseril
: Nam ti presbyteris
Eccletia?, inquit, eura permista e$t et magitterium
(). Quod ad prasides ministeriorum a l l i nei, i i forsitan presbyteri quoque erant. De diaconis
*em, fa/ein * l a ^ a m adhibendum atfiniaru! Ibj

certe ulraque jejunia et quarue sexteeque ieria%d
sex dierum Paschatis eadem lege, atque apoelolka
coiislilulioiie sancita esse pronuntiavit. Atiameo
ubi idem Epiphanius conira Aerianoa, jejuuia siati
damnanies, disputat , cum boc pracepttira maiime
urgere deberet, illud iu soiam consuelndinein iu
r e f u n d i t : Porro diebus ipsis PasekatU... ariidrnm ciborum usu precibus, vigiliis, jejunm... ctkbrare $olemu$. Ex quo nou absnrde forsilan colligas, verbiim , definiunt, qood superios
adhibuit, non aliud signiGcare quam admonenuel
bortantur, non autem praecipiurit, jubenl, imperaal.
In hujus aulem explicalionis iirmamenlum non
illud solum adduci potest, quod historici varias
etenim Hermas paulo ante dixeral: Mimsiri male Ecclesiarum de bisce jejuniis fuisse consueludines
mmiilravcrunt. Ab iis aulem yenit ad presbyteros,
narrent, verum etiani quod iisdem tesiibos, aliquid
qui cum diaconis supeiiores essent, eos prcesides de severitate hujusjejunii in aliquibus sallem Ecfnmitteriorum nuncupavit . Si quis lamen conten- clestis paulo post remissum sit. Auclor enim Coudat eosdem prw$ide$ ministeriorum non alios esse ttitutionum apostolkarum pani et aqu sal et olera
quaui diacouos, quia ct ipsi ministri erant, et m i - superaddi lubens concedit: In diebus ergo Patch
aristeriis inopum et viduarum praeesse debcbant, non jejunare incipientet feriu secunda utque ad *
omoino repugnabimus.
rasceven et Sabbatum, per sex die$ $olo utente$ pme,
sale,
oleribus et aquce potu.
ARTICULUS XXIII.
8
90
8 4
ftI
De xerophagiis.
Quaerent alil cur pasior tam severum jejunium
Hennae indixerit: Illa die, inquii
qua jejunabi$
nlhil omnino guitabu, nui paneni et aqnam. Hierojiymus quidem
iilud caeleris omnibus forliasiniom jejunium esse protitelur. Solebat tamen olim Q
a Christianis ullima Quadragesimae hebdomada
observari. Nec desiint qui hanc xeropbagiam lege
aliqua pra&criptam censeant; et id quidem probare
aituntur ex Terttilliaiio qui, ftfoiiUnisiaTiiiii baercsim amplexalus, deCatbolicis dicebal: Arguunt nos,
quod etiam xewphagiat ob$ervemn$t etc. Sed idem
ipse Terlullianus addidit : Denique re$pondeti$
(nempe Catbolici) hmc ex arbilrio observanda, non
ex imperio. Nulla igitur fege ejusmodi jejunia, teste
Teriullhino, indicia erant, sed ex cujusque arbitrio
observabantur. Quapropter Epiphanius mbaec ad
cotisueladiiiem, non ad praecepluin sic r e f e r l :
Pra>lerea sex illos ditt xerophagiis, hoc e$t arido
victu, transire populut omnis assuevit, hoe est panem
dunlaxat cumaqua tub vetperam adhibere. Si lege &
9
97
AKTICIIL13S X X I V .
De matrimonii vinculo nuttquam tolttndo.
Ex obscuris Hermai locis ad ea progrcdiimor
qiwe luce clarilaieque sua quxslionem de nonquajn
solvendo connubii nexu, quam obscurissimam, implicalissimain et diiTicilbmam dixil Augustinus
illuslrare possunl. Docet enim Hcrntas viro qi
uxorem suam adulleram dimiserii, ea vivente, aiteram duccre in matrimoHium fas non esse:Si
permanterit, iuquit , in vitw $uo mulier, dimiltit
illam vir, et per te maneat. Quod si diiUmrit Mlierem suam, el aliam duxerit, el ipse maechatur. His
aulcm HerinaB vcrbis quidam- refelluniur, maiimc
vero Cbeinnilius, qui airdacler asseril quaefiionem hanc post Auguslini leinpora horridius disp*tari. Palies vero eodem Auguslino anliquiores
non adeo, inquit, fuerunt asperi, duri horridi el
immane$, ut conjugi innocenti alterum incumli connubium facullalem negaveriut; ted docuerunt, a>d
reclius, pra;stanUu$ et perfectius esse, $i ffiam ilU
9 >
93
qui ab adullera separatu* e$i vel maneat tinecmdata xerophagiae coustitulx fuissenl, de iis eodem jugio vel reconciliaiam uxorem runus recipiat. SeJ
quam falsus sil Cbcmnilius, ex nostro perspicimus
ac de quarbe el sextae feriae jejunio scripsissel :
Ilem quartaêt $exta feria jejunium ad horam utque Herma, qui elsi Auguslioo longe anliquior, eodem
lamen ac ille modo ejusmodi conjugia adulieria
nonam indictum... Ideo per illos die$ jejunandum
e$$e decreverant apostolL A t , itiquies, legem banc esse definivit. Idem Atbenagoras el Juslinus, vl
suis locis videbimus, nec non et Cleraens Alexanille alibi c o m m e m o r a i : Quid $i aiebat, ex apodrinua
asseveranu Denique id conibrmalur ex
Hotorum constitutioue repetenda nobis auctontat
nt; cur iltis quarice sexiceque fenm jejunium per- Drigene ipso, alque Hieronymo, quos in opinioois
suai coDlirinalionem Chemnitius proluliL
petua Uge sancitur excepta PetiucotU? Cur $ex
Objicit enim baec Origenis v e r b a : Scio quotdam
Paschatis diebus nihil omnino ad cibum ptmtet pa1.1a
lib. , simil. 5, epiei.
" E u s e b . , Ilistor. lib. v n , cap. U
bomil, tn Epiit. I ad Timoth.
lib.
siinil. 5.
Epist. 2 " in Expotit. fidei, $ 22. J tores. 75, 6 . bre8. " > *
* lib. | De aduUer. conjug\
lib. u , maiidat. 4.
conju^ c.
, 25, 52; et lib. u Retractat\ c. 57.
f i i , scssiou. 24, coiic. Tiident. l i b . Sirom.
i r a c t . 7 i n Matth.
9
89
9 i
98
8 8
8 4
8 8
8 7
9 8
9^.
857
PASTOiC" - PRO0EWI\
aui prammt EccUsHt, exUr* Scripturtm permiusu
| phaiiium illie de onpUis post conjugi& Dtoriem OIHI
aliquam nubere, priori viro vivenle. At ipaemel contrabendis disputare; vel tiiliil ccrli ex ipsius texlu,
featiiii subdit: Et contra Scripluram quidem fecedonec einendelur, posse deiiniri.
runt, dictHiem: Mulier Ugata e$t > etc. Non difli- Geruuu est igiiur banc fuisse Patrum eliaro ante
temur quidem illos aliqua ex parte excusari ab Auguslini aeiatem setitenliam, conjitgium nullf
Origene, qui eubjunxil conlinenlqr : Non tamen qHara de causa a quoquaui solvi poese. Si quid wer*
omnino tine cau$a hmc permiurunt; forsitan euim
coutra vel scripium vel faclum proferatur, illud ve\
Oropter hujutmodi infirmitalem rncotiHncntitvn miiioris
hoalicujus mali, quo aliud majus peccaUtni
minum, pejorum comparaUone, quw jnala stmj.,
. evitarelur, loleranlia fiiii, vel cerle abusus aliquis,
permneruni advenut ea qmm ab inilfo fuermt scri
a ca3teris
otiinibus iiwprobalus.
pta. Vir auleni ille doctissimus a culpa eos, uli
Quapropter provocant nos adversarii ad diviiiam
vnles, uou liberat. At in ep tantam excusandos
Maltbaei aticlonlalem qui expressis verbis slaluit:
esse censet, qtiod rainus malum, ut raajus devita- Omni$ qui dimiserit uxorem tuam, excepta fornir e t u r , penniseruni. Hanc taraen permissionem,
calioim causa facit aim moechari; el : Mcecluiquaniuiuvis justa videatur, auctoritali Scripiur I tur; et qui dimmam duxerit, adulterat " Si auteui
sacrae repugnare asseril; proindeque ejusmodi con- dixeris nec Marcura , nec Lucain , nec Paunubia ab eadero Scriptura proscribi e i daranari non lum \ qui de bac uxoris dimiesione b>quiiiilur, huobscure significat.
jus exceplionis ullibi fecisse mentionem, illanique
t
1 9
Hieronymus vero, quem etiam Uliemmtins nobis tanti essc momeuti, u i si quando a Clnislo pnsiia
objicii, ipsi adbuc mulioque planius quam Origenes eeset, ab iis nuuquam fuisset praeierraissa; illud i i
adversalur. Ubi quippe ad Oceanum s c r i b i t F a - illico reponent, nisi a Ghrislo essct addita, nunbiolam ideo, priore viro suo vivente, alleri n u - quam illaiu Maltbaeus tam expresse tradidisset.
quidquid de sacro eorum textu dicatur,
peisse, quia persua$erat $ibi, et putabal virum Verum
$e
iure dimissum, continuo subjungil: Nec Evangelii certuin est nullam illos inter divinos scriplores
esae pugnam, nullumqae prorsus dissidium. CUIII
rigorem noverat, in quo nubendi miversa causatio,
ergo unus oraoiuin sil consensus, eic eos conciliari
tnventtbm viris, feminis amputatur. Narrat deiitde
quomodo Fabiola publicam hujusce secundi conju- posse putamus, ut haec exceplio Mallhiei, excepta
g i i , non secus ac si adulleniim commisisset, pticui- formcalionis causa, nou ad verbum dimiuril, sed
tenliain egerit. Non solum aulem ibi Hieronyinus ad utiam duxerit, referenda sit. Quapropler non
lias nuptias a Scriplura sacra prohibilas esse docel, > alius ertt verborum MaUhaei sensus, quam viro
i l l i , cujus uxor est aduilera, eam dimillendi, nou
sed in suis etiam ad Mallhaei Evangolium Coinmeualiam ducendi, daiam a Chrislo poleslatein. Qno
lariis id palam aperleque pronunliat,
quidem sensu ille uon discrepat a Paulo et aliis,
Major aane, ne quid dissimulemus, oriiur difliqui plures falentur esae causas propier quas conjucullas ex his Epiplianii verbis : Sed cui mortua
gcs a se iiivicem separari possunt.
una nan iufficit, cum, occasione aliqu* ilupri aduluInatabis lameu, si exceptio ad verbum dimiserii
riique aut alteriusflagitii( ), cum ea
referalur, nulla alia secuiidum Matlba?uro erit d i diworiium feceril, i$ JS alteram uxorem duxtrit,
alteri tiro mulier nupserit, sacrarum titterarutn vorlii
au- causa, nisi fornicatio seu adullerium. Atqui
ex Paulo, atque etiam ex nosiro Hernia, caHerisque
clorHa$ ab omni ctdpa illos absolvit; neque ab EcclePatribus, aliae et quidem plures sunt causa?, ob
aul telerna vita rejicii, $ed prcpter imbeciHilatem
toterandos exittimal. Erudilissimus itaque Pelaviut quas conjuges a se invicem sejungi possunl. Excepuiat bunc Epiphanii iocum esse depravaiuni; fote- plio igitur Matlbaei non ad verbuw dimiserit, sed ad
aliam duxerit, debel necesaario refeni. T o u v\s
lur lamen eumdem Epiphaniuin ibi sobscripsissu
huju8 arguraenli in eo siia est quod MaUbiBiis uuius
opinioni quorumdam veterum ecriptoruiD, quibua
Uulum exceplionie memionem fecerit. Sed respon*
pofit legitimtira divortium perniissa innoceutibus
conjugibus bujusmodi matrtmonia Yidebanlur. Ve deuiua illum ideo unius lantummodo memiuisse,
non ut alias, quas Paubis aliique comiuemoraiU,
runi 8i corrupius est Epiphanii locus, quid cerli ex
oinuino excluderet, sed quia illa maxima omaiuui
eo couflci poierit! Porro Epiphanius de iis secundi*
uupliis dispulat, quas non elupri adulleriique lan- erat et gravissima. Alias ilaque exceptioncs prudenti silentio praBtermisU, quia leviores erant, quia
tum, sed cujuslibet flagitii causa (ij )
brevioris temporis separalionem posccbant, quia
permirâs esse affirmat. A l certe Epipbanium condeoique mene illi erat unius praecipuaeqae excepiioJugi innocenti, obcujusvis alterius coojugisflagUium,
contra Scriptune auctoritatera, aliud inire matri- nis cominemoratione arctissimum, atque a libllu
uitquam boinine solvendum matrimonii viucuium^
monium pennisisae nemini unquam, ut arbitror,
probabitnr. Yero igitur est siroilius eumdem Epi- ouinibus magi* magisqae commeadare*
99
9 7
9 8
o p i 8 t . 50.
In cap. Haith.
Harcs. 50, 4.
i n , 18. * P a u l . , I C o r . l e t a d R o m . vn.
M
9 7
9 9
ne
Mallli. v, 32, et xix, 9.
1 9 9
Maro. x, 11.
Lw*.
88
860
S . HERMJ
ARTICULUS X X V .
Numerorum tibris babetur. Sed hunc eumdcm t i -
De libro apocrypho de Hcldam et Modal.
W y p h t *<fenl Synaptit A l b a n a giana et Stychometria, Chronographia Nicephori

Antequam manum de tabula levcraug, paucis * guperaddita. Porro hasc aduotamug, ut hujue Wbrt
nebhnus landari ab Herma librura de Heldam et
anliquilag, quae auctorig uosiri seiatem guperat, a b
Modal, qui duo viri erant quorum menlio in gacrig
omnibus obser.vetur.
b r , , m
J. B. COTELERII JUDICIUM
DE S. HEBMiE PASTORE.
(Patre$ apottotjci, edii. Amgtaelodami, 1724,1.1, p. 73.)
Quod iu bominum judiciis golet contingere, ut
alii plus quam pnr est, alii minus tribuant, lerlii
inoduin scrvent ac au]uiiatem ; id si super libro
Hermai factum fuisse pronunliavero, non verebor
ne a veritatis tramite censear aberrasse. Scilicet,
exccsserunt recli fines, quoiquot Patlorem insemerunt calalogo divinarum Scriplurarum : cum
bodie ab universa Ecclesia extra Canonem legatur.
F u i l autem ea genlenlia quarumdam Ecclesiarum
ex illigiGraci&, apud quas, leste, post Eusebii Hiitoriam, Hb. m , cap. 3, Hicronymo in traclalu De
viris illuttribus, ptiblice recitabatur. Gredibile
namque fit parlem opus babuisse pro cauonico,
partem pro ecclesiastico: quo de iritimo dubitare
noa non sinunt toslimonia Athanasu in Epistola ^
Paschali, et Rulini ad Symbolum; sicut primum
conflrmalur tum per auctores qui Hermae scriptum
inter dubia volumina, et ab aliquibus admissa,
rfjecla ab aliis recenscnt; tum per anfiquos B i bliorum codices manu exaratos, quorum nonnulli
Pa$torem quoque compleclunlur, ut ille bibltolhecae
Sancti Germani; tum per manu scriptas vetereg
Slichometrias, qnae similiter Hermam continent;
qualis exstat in eadem locupletissima bibliolheca,
et in thesauro librario Regis Cbrislianissimi, gtiperius edila in proleg. ad S. Barnabara; tum deiiique per Ecclesix magislros ad eamdem opinionem accedentes. Nam Ircnaeus ut Scripturam ?ide-
tur citare. Clemens Alexandrinug divinara esse
revelationem innuil. Tertullianus, lib. De oratione,
cap. 1 2 , vcneralionem illiug non improbat, absit
niodo superslilio. Catholici apud cumdem Tertullianum, libro De pudicUia, Monlanistis opponunt,
ad anctoritatem fidei coiiflrmandam : quemadmodum, apud Alhanasium. Ariani Calbolicis. Origeneg
Scripturain divinitus ingpiratam pulat, licet aliter
aenlientibug nolit fleri praejudicium. Cassianus denique testinionia inde desumpta cum textibus gacrig
roigcet.
Itaeretico De pudicitia guggillat, appellans apocry

pbarn, falsam, adulteram; amalricem, palronara
et gociain moechorum; asserensque, ab omni con cilio Ecclesiarum, etiam nostrarum Galbolicarum,
e divino Instrumenlo expelli. Ubi jocularis ett
crror cujusdam ad Nonnum, quasi egerit TertuUianug de mtilicre adultera per Joannem evangelistam
inilio capilis v m roemorata. Ab illis quoque tninu?
quam salis s i t , bonorifice scntitur, qui in Origene
Patiorit librum contemptui babenl. Omitlo P r o gperum, quia mirum non est quod bomo vivens
inier Latinos guos, quibus pene ignolum fuisse
Pailorem refcrt Hieronyinus, liullam auclorilateni
operi ignorato tribuerit. Eusebium etiam praetereo,
Hieronymura, Gelasiuin, Nicephorum C P . , q u i cuiu
nothis et apocrypbis numerant. Jam de iis appcllationibug quid significent, senlentiam meaoi proluli
iu notig ad Barnabam. Addi tamen inibi dictis
nunc velim, de illa divisione Scripturae in caoouic a m , dubiam et apocrypham; opug aliqaod nec
falsi nominis, nec doctriiue noxise, appellari posae
apocrypbum, quod exlra Ganonem ab omnibus
Ecclesiis collocetur. Atque ea signi6caiione, o p i nor, Hermae Pastor Nicephoro GP. apocryphus est.
Venio ad recentioreg; bomines, ut eqaidem m i h i
videtur, durae fronlis. Quis c i i i m , qusego, non
obgtupegcal, o.um legerit nonnullorum judicia de
volumine a loi lanligque viris tanlopere celebralo?
Hi librum oplimum uliliggimumque praedicant. Illi
vero infamant aique exagilant, ut Novatianorum
et Pelagianorum fontem, Monlanisticarum supergulionuui gurgitem, ingupcrque faulorero Arianor u m , u l fabulosuin; ut (proh magna c r i m i o a ! )
liberi arbitrii, solitudinis monagticae, necnon purgatorii aslrut torera; ut ruditate Chrislianismi ac
reliquiis gentilitatis conspicuum ; ut pseud9igra*
phum, guppositilium; ut alium ab eo quero olim
maiiibug terebant SS. Palrea; denique o l barbar u m , atque per haereticos interpolalum, fngertis
erroribug ac fabellis. Quag accusationes e l conaiAt ex parie adversa raultum de honore Hermae
Pa$tori debito detrahitur a Terlulliano ex antiquis. niileg, frivolo au\ nullo fundamenlo gubnixag, com
ad loca pervenerimug, si necesse visum fuerit,
Rle mirum quantum mulatug per Montanistarum
Deo danle, absque confulatione non relinqoemus.
iwapstigias a Terlulliano illo, libri orihodoxi De
Mcdiuiu itaque beali tenuere, com oliin, tum
vratione coqsgriplqre, Pattori scripluram in opere
m
m
PASTOR. -- PROCEMIA.
nuper, quicanque Herniae Pattorem judicavere Ccrte multo plura apud Bantabam et in Constilu quidem canonicum, sed ecclesiaslicum,
lionibus apostolortim, boc denominaiionis hs scriac optimse nolae, el propugnaculum fidci calbolica* ptis dedere. 4. Aperte B. Hieronymue in cataadversua Montani duriliam; ad haec fetum Hermae, logo Judicium Pelri- disiinguil ab Hermae Paitore:
apoetolici Hliua viri (nulla quippe ralio conlrarium de priino enim disserit in Pelro, de secundo in
evincit), quem Paulus in fine Epistolae ad Romanos Herma. Aique baec ad Rufinum.
salulari jubet. Nam qoi Hermctem seu Hermem in
Ex Origenis autem vcrbis, l i b . IY De principiu,
illius locum feubstituunt, aut ulrumque confun- cap. 2, in Philocalia cap. 4, p. 22 :
dnnt, decepti videntur a fabula Libri pontificalh, \ nbi ad similitudinero Hermse fingitur quidam Her- 6 , \ m e t , P i i papae primi frater, scripior libri quo , \
continebaltir Mandatom angeli, visi in babitu pa- & sloris, de Paschale die Dominica celcbrando. Quod , . Hoc esl,
ommentum multi amplexi sunt, pr&cipueque neIdeo not et illud in Paslore, libro qui quibusdam
scio qnis poeta snb honeslo Tertutliani nomine contemnitur cum jubetur Hermas duos libros scrtlalens 1. u i adversus Marcionem, fine; item epi-bere, ipseque postea annuniiare tenioribus Ecclesiaf
stolarum papac P i i fabricalor, epist. i ; Beda, Ado, ea qum Spiritu didiceral, sic exponimut. Ex hoc,
a l i i , in Chronicis, in Martyrologiis; nec non auclor inquam, sermone conjecerunt viri docti Patlorem
Catalogl pontificum romanorum, ab iEgidto Bucbecommenlariis ab Origene fuisse illustralum. Quan
rio in Commenlario ad VicloriiCanonemPascbalem
quam loquitur dunlaxat de praesenli expositione,
editus, qui forsan ex pseudo-Uamaso debet eroendari. quam neiripe eodem loci post flerma? teslimonium
Sed et facile fuit librariis, Herrnam mutare in Her- statim subjtingil. Est et alius error nonnulloruru
mem eiHermem vicc versa in Hcrmam. Sicque forlas- adeo crassus, ut nec rcfulaliouis indig at. Dicunt
sis apud Magistrum Senlenliarum, lib. , dist. 35, ab tlieroiiymo, in Prologo galeato, per Pastorem
n . 5, ex Herma factus fuerit Hermes : simililerque non inlelligi Hbrum llerm%, sed terliuni Macbain RuGniana Origenis interpretalione, lib. De baeorum, contorta et tonge pelila ulcmes deduprincipii$, cap. 3, et lib. iv cap. 2. Poslremo sane ctione sive . Cuin 4*
loco capul primum PhUocalia Hermam ostendit.
aliis Hieronymi c33lerorumque locis rcs inauifcE t contra forte praediclus poeta Uermes scripserat, stissime paleal.
non Bermas; nisi s i , quem errorem errasse videlur Q
Denique, cujus babemus animadversiones iuullas
pseudo-Piue, Hermera et Hermam pro uno eodemad nostrum auciorem, Barthius, cum passim labique habueril. Nec dissimili, quamvis alia depra- tur, tum conlra anliquam eam versioncm qualuor
vatione ediliones S. Hieronymi libro Dc nominibus coramitlit. Prius, appellando rusticam, semibarbaBebraicit, capile de Epislola ad Romanos, exhi- ram, semiveterem : quod iiculiquam esl. Alleruiu,
bent, Ermon, anathematiiaates mcerorem; cum et
lemere et absque ulla ratione, imo contra omneiii
res ipsa, et capita de Numeris, de Aclis aposlolo- ralionem, aflirmando, epilomen magis esse quaui
rum, Ermen rcponendnm persuadcant; tametti r~ iuterpretationem. At aliler rein sc habcre liquel
wwn quoque eodem sensu exponatur in capilibus ex convenieuiia lexluuin a veleribus prolatorum.
de Deuteronomio, de Je3u Nave (ubi perperam Equidem videnlur ista citari cx Pastore a Clemenle
Emon apparet) et de Psalterio.
Strom. , pag. 384 : ,
f
Jara vero ex Rufini ad Symbolum verbis obscurio- , . Prmcedil quidem

ribus nascitur quaeslio. Quae si i U dislinguanlur, fides, timor vero cedificat, perficit autem charitat;
Libeltus qui dicitur Pastorit sive Hermatis, qui ap~quae ibi non inveniuntur; verum Clemcntis sunt,
pellatur Duos Vi<e vel Judicium Petri; unus no-sua Herniaicis inlerserentis. Tertitim coinmissuni,
sier liber quaiuor geret noraina, Paslor, Hermas,D quando fulilibus conjecluris bariolalur, scriptam
Bua Yice, Judicium Petru Sin aulcm ubi virgula fuisse post Hieronymi lempora, el ab Anaslasio
conspicilur, major dislinciio ponaiur, duo puncla
Bibliolbecario. Esto, coucedamus barbariem ubivel punctuiu cum virgula, duo constituentur libri
que rcdoterc : num eadem de causa anliquissiniani
binoraines, alter Pasioris, sive Hermatis, aller Duat
Irenaei intcrpretalionem Anaslasio ascribemus?
Yia3 vel Judicium Pelri. Equidein nullus dubito, Sed Hicronymus teslalur plcrisque sui temporis
quin diversa volumina exstiterint: suspicor magis Latinis Hermae volumen Ignorari! Quid indc ? At
a Rufino scriplum, Libellus qui dicitur Pasloris siveniullo aulea plebi Africaiitt notissimum exstitit;
Hermalii; quique appellaturDua Viw velJudicium ulpole ex cnjus lectione mos invaluerat assignata
Pelri. Raliones, cur opera non confundam, hac oralhne assidendi, u l verbis ular Tertulliani. At
smiit: 1. De uno libello sic loculus fuissel: Qui di- a Laiinis calholicis, tempore Zepbyrini ac ejusdem
citur Patlorn, $ive Hermatis, sive Duce F u r , vel JuTerlulliani,ad jugulandam Moniani tmpielatem addicium Petri. 2. In lolo Pastore ne verbum quidem hibebatur. Sane ante Anastasium ab Hieronymo,
de Pelro. 3. Pauciora de duabus viis profert inilio
Ruiino, Cassiano, Gelasio, Beda el Walfrido Sirabo,
maudaii s e x l i , quara ut inde nomcn accipercl.
Latinis scriploribus, memoraiur. An necesse esl
9
S. H E R M A
ut emnet Isil Graee ltgerint, ei non cx noetro in- qnibus usus fuii el in notis margmaUbae, quas a4
terpreie? Trtnseo reliqua Barthit momenta, pul- lexltnn apponendas cvravi, liueram G, sigulfieare
vcre ventoque leviora, ut uUimum iltius peccatum
ms. S. Germani, lilteram V , ms. S. V i c l o r ;
attingam. In eo autem craisislil, quod Joanni Tariuo aulen asterieco, ante caput 8 Visioiii* 3 l i b .
eam alBngUopinionem, de qtia vir ilte eruditissimus cari utramque codicem, poetea solum VicloritMnau
& ' , quasi ad PhUoealiw caput primiim Adjectat sunt, in hac editione, varim lecliome* es
Ruflno ascripserit Pa*tori$ Lalinam iranslationem. anliqno codice Carmelitarum Excalceatorum *ubNo3 ut uihil certi afferre possumns, Ua suspicamur urbii Pariiietuis; quas ad calcem toliu* velumi>u
per prima Eccleeiae tewpora Lalinos non caruiase legere licebal in Pari$. EdxL Acceuerunt etiam
laudaiissimi operis versione : eam vero atiaxn a , tit infima pagina Oxeniensit editionu, anni
nostra fuis&e, nibil nos cogildiccie.CaMenim ante- 1685 Uguntur, ex codd. Bodleianm $t Lambtikamm
quam manum hinc lollam, monilum te velim, L e - ^ bibliotkecarum.
cior, el capitum lemmata abcsse a codicibus mss.
9
GALLANDIl PROCEMIUM
AD S- HERMAM.
(Veterum PatrumBibliolheca, t. J Veneliis, 1765, in-fol., Proleg., .,.)
f
C A P . I. Quis cujasve (uerit Ihrmas. Dtitinguendu* denl vesligia in ejus opere passim obvia. N a m etatum ab Herme Dalmatiw, ul ferlur, episcopo tum C tim abinilio haec habet : Qui enutriverat me, *enab Hermete Pastore, Pii I fratre.
//
R >. Po$i multot atttem*
Glementem Romanum excipit Hermas, vir et ipse annos hanc visam ego recognovi, et coepi eam diligere
apostolicus, non modo Patrum vetuslissimis cele- vt sororem. Exacto auiem tempore aliquo, lawan
bratus, verum eiiam ab Apostolo salulatus ad R o - eatn influmineTiberi vidi, elc. Uinera quoque soa
manos scriberite *, anlequam Romam Paulus ipse- ct mansiones describeus, Cumarum memiuit ; loeo
met appulisset. Probe autem distinguendus noster enim citalo pro cum his legendiim Cumit, c l . CoteHermas ab Herme seu Hermete, prout sane ulrum- lerius recte conjecisse videtur. Meminit itcm vim
que cum nominis varietatc, tum Ye ipsa, Patroba
Gampanm , nec non Arcadia : unde lux haud
interjecto, distinxit idem Apostolus. Siquidem loco modica conjeclurae noslrne acccdil; eamdenique
cilalo : Salulate, inquit, Asyncritum, Hermam, Pa-pariler conGrmare pulavertm ejusmodi verba :
trobam, Hernien, elc., quoruni ille, si Udes Pseudo- Cum, inquit, ambularem in agrum, et comxderarem
Dorotbeo alqne Hippolylo, Pbibppopoleos; hic veio ulmum el vilem...De hacvile et ulmo disputo.kd quem
0almalia3 episcopus fttissc fertur. Poiiore item jure llerraae locum illustraHdum apposite a Golelerio
twcerneijdus uterque ab Hermete Pastore, domo adbibila Servii cxplicalio Virgiliani h e r a i s i i c h i i :
Aquileienst, sancti P i i I fratre , sub cnjus ponlifi-
. . . ulmisque adjungere vitet.
calu centum ferme postPaulumaniiis librum De Pa< Seoundum Italiae sitnm, a i l , loculus est; in qua
tchate scripsit, nunc deperdilum, vel sallem haclc- viles altius elevanlur. Sic a l i b i :
nus incomperlum. De bis aulem plura duduro proNon eadem arboribut pendel vindemia nostris.
tulorunl viri erudilissimi, Nourrius *, Fontaniuus ,
Quibus addas maxime velim, Heimani Gnece s c r i aliique; ad quos proiude, ne longius quam par sit bentem, ad jejunium indicanduin, , statioexcnrrat oratio, lectores remiuimus. Interim vero,
nis vocabulum more Latinoiiim usurpasse " : quod
vcterum presertim ac recenliorum scriplorum a u - eo quidem sensu GraBcis vocalum, nuspiam se lectorilate ducii, Hermse quem Paulus proxinie anie gisse meminit vir erudilns modo laudatas. Neque
Patrobam salulavit, opus Patior inscriptum asse- sane ullura hujus vocis exempluni , eadem signifirendum existimamus; eo vel maxime quod auctor calione apud Grxcos accepbe, profert Cangius
ubique ipso libello, Hermw non autein Htrmit neque ab eo excilalus Petavius
aut UermettSy nomen assumat.
CaBlerum divitem praaterea fuisse aliquando Her*
y
H q
pue
aw
oma
11
Ualum, quin clRoraanum forlasse fuisse scriplorem,vel sallem inlcr Latiiios diu vixissc, plura sua-
inam , uxoremque duxisse ex qua filios susccper i l , quas lamcn ipsi fnturaerat soror; ila nempo
u
l 7
R o m . XYI, 4. *Nourr., Appar. adbibL P P . , lom. I, pag. 49 eeq. ' F o n i a n . , Bi$t. titter.AqwiL
lib. , cap. 11, pag. 64 seq. * Herm. Past. lib. i , vis. , cap. 1. Id. ibid. vis. , cap. 1. Id. itki,
vis. i v , cap. 1. * Id. rfctrf., . simil. , cap. 1. Id. ibid., simil. .
Virg. Geory. lib. i , vers. 2. " k L
ibid., lib. n , vers. 89.
H e r m . Past. lib. * siniil. v, cap. 1.
G a n g . , Glostar. med. Grmc^
. " P e l a v . iu nol. ad Epipban., pag. 356. " H e t m . Past., lib. i , vis. m , cap. 6.
W. <4W.
vis. n , cap. 2 el 3.
(
1 0
I S
1 1
17
PASTOR. PROCEMIA.
831
AORUR a tori atn dbtoclata, amplitig uxoris naslani preiio el, .editorem audire j o m i t . C Do
MUNERE fungereliir, TEEUIUR IPEEMEI auctor. Sed ctr\na ioquit, ad Antiochum ductm, olioftt bomioJg
qood rei caput e a l , Ecclesiae Romanse pregbyier camraentum, eo tamen nomine preliosa et commendanda egt, quod magnam Hbri PastotU paiw
e r a i wwier Hermas, eo tempore quo Patioris
opu acribebat: qaod quidem jure collegigge vido- tem, eujug Graeca jaindiu interiere, Grece nobig
exbibeal; et quidem ita puram, ila Latinis llermm
tor Dodwellus . t Jubetur enim ipse, inquil vir
criticus, duo ReveUtionum suaruro exeinplaria de* Pasterii congonam, ut ad verbam ex eo u l pluri*
muHi descriptam egge congpicttmn ait. Primo uairvacribere : Clemenli alterum ad exterag civitales
transniitteiidum: allerura Graptat, viduis legendum <jue gcriptor igle Anliochuin nobig represeulat
orpbanigque sub viduarum cum instiiuiis: suuin
adeunleai S. Alhauasium, inarmitalis corporeae
v e r o terlium exemplar, Ecclesue Romanae genioiv
causa; u l ona prectbus guig level aegriludinem, ct
feot seu pregbyteris, ipanm legere oportebal l l e r - monilig viara parel ad posniteniiam. Huic Alhanamaaa. Sieul ergo Gleoientig Eccletia RomanaB epi- glug eanittli restiluto, doodeetn MandaU i r a d U
aeopi mumig erat ad reiiquog exierarum Ecclegia- q u nihil aliad gunl qnam dnodecim iUa Bermm
Tum epigcopoa miitendi Itbeltam ; et Graptse vidusc, Pa$tori$ Mandata, quibus congtal liber gecundus,
legendi coUegig viduig et orphanig: ete ganc qui ita tamen ut noii tniegra gemper, ged quibusdam
Eccleaue Romame presbyierig renuniiaturus eral aderoptig aflerat. Dwnde mulia alia ex codomlibro
Hennag , ejusdeui pariter Ecclesiae ipgum faigge binc inde constwiHur, ac ptgtremo magnam el propregbyterum eral congenianeum. Hactenug vir lixam narrat Aotiocbi vigionem, quara item ex
H k erodiiug. Alia inguper nonnulla de nogtro Herraa tertio PasUms libro muiuattie esl. Hoc itaque opotibuU adnoiare Moshemio " , quae taneu haud ma- gcnlum licit prima fronte flocci quidem faciendum
gni refcrt recenaere.
tidealur, maximi lamen esl moraenti; qnippe eum
M
1 9
libri illius aposlolorum YO editi, et a tot Patribue

CAP. . Opus Hermm, PigToa inscriptum. De G r nec gine laude memorali, m o l u el prolixa nobts
ci* eju$ laciniis, deque vetere Lalma versione.
fragmeula goppeditet. Haclenug V . G.
Illud potius nolatu dignom occurrit, quod flermas
Quamvig vero lextug Henme Gnccag interdderil,
i n guig visionibus descfibendis Zacbariam propbeintegra tamen exatat interprelaiio Latiiia, cujvji
lam iroitatus videatur; quin et c opug suum eo tam
aoetor penilus iecomperlug. Sed qntgqoia demuw
singulari exarasse stylo exisliinatur, quod illuni ad
alHciendos movendosque boioinum aniiuos, alque ille fnerit, ejus lamen vergionoin Yetugiiggimam
ad iradendam doctrinam guaro apiissimum et effi-C
"Hte q u a Teriulliani t t e fuigae
yidetur
Ecclegis
Africanae aotiggima; quod uiique
caciggimum judicarel, ut conjicit vir doctug .
aperle colligilur ex ejus libro D$ oratione, unde loAliter tamen visum erudito DodweUo". Ejusaulem
liber anliquis Palribus sive Graecis give Latinis, eum deguinpturo inier velerura lealimonia reiuliPaitor aut liber Pa$lori$ passira appellalur; inde- luug. Merilo igilur a viris erudilis exploga Bartbii
que forlasse derivata denomiuatio hujusmodi, quod genlentia, Pastorii versionem Anaetasio Biblbnbeio toto ferme opere Pastor inducitur Hermara allo- cario ascribentis : quae geilicet longe anle Uiera^
queng et informans. Nunc vero tribus diglinguttur i.yiMO, Ruiino, Casaiano aiiigque Anagtagio auti*
libris, quorum primug Viiiones i v gecundus - quioribas Patribaa coroperla fnisRC perbibelur;
data x n , tertius Similitudines complectitur. Haec quaque insuper ugus comperitur Yeluglug auclor
tamen divisio poslerioribus editoribug ascribcnda; homiliaB De aleatoribu* inier opera Gypriani, u l
siquidem illam neque mgg. cxemplaria,neque ve- alios praHereamus. Quae vero gubdit idera cengor
lusti scriptores agnoscunt; quiu et a codicibus qui de hae anliqua versione qnibus illara depriaiere
guperant abesse capilnm lemmala, Colelerius aliique conalur, levioris gunt inomeuti quara ut iis rofeUeodU lerapus insumamug.
obseryarunt.
1 1
94
Hoc aulem opus Graece primiim faigge gcripluin

- | - Quanioin pretio apud Patrum vetustissimo$ habtlum. Valde utile jure exittimatum. Hinc
nemo nescit : dolenduro tameii quod texius jamimmerito nonnullis reprobalur. Solvuntur ulidudum teiuporum injuria gic exciderit, ut nonnulla
qnot objeciiones, ab auliquorum Palrum auctoritate petila.
tantuoi loca supersint, vetusliorura Patruin GraePalrum antiquissimis, Graecig in primis, tanto in
eorum ope.ribug intexla. Quibug quideni laciniis,
in primis vero -aguientig iis quaB salig mulia oc- prelio foit Herroac Paster, tantomque apud ipsog
eorrunt iu Doclrina ud Antiockum ducem, inler aucioriiate valuit, u l ab eorum nonnullig, u i pula
IrenaBO, GWoeule Alexandrino alque Origene ,
Athanagii supposititia primum a doclissimo Montfueril inter canonicas Scripturag recengiutg : adeo*
fauconio evulgata, jactura bujugmodi otcunque garque oibil mrrttm, gi opus illud in anliquis bibtioriri polest. Verum de hujug operis pseudo-AtbaD
C a p
LKuhr. i a addil. ad Pearg. Opp. po*t. pag. 106. et in Diagert. ging., ibid. pag. 158.
Herm. PasL
lib. i vi$. , cap. 4. " M o s b e m . Inttit. ui$t. CM$t. rnajor.,^. 2*5. Nourr. Apvar. ad Bibl. P P . ,
loro. I, pag.57. " D o d w . DUserl. in lren., j x v i , p. 120, et in addiu ad Peara. Opp. posL, p. 197.
Honlf. Aihaa. Opp. tom. II, p. 2 5 1 , , . 111. " B a r i n * Doi iu Hcnn. pag. 855. " v i d m a
Veter. lestimon. Herm Patturi praemis^
1 8
1 1
1 9
69
ram codicibtis atque in veterum Slicbomelriis, ptorum veterum usurpaste iettimonia declarau HJN
Nofi Foederis libris subjeclum re|eriatiir. A l h a - autem Hieronymus post scribehat, quara suom in
nasios vero, Hieronjmus ac Rufinus eumdem lo- Habacuc Comraentariura edidisset; litijus enim mt<
com ipsi attribuunt, quem Sapientiie Salomonis mirnt in eodem libro , ubi sua acripta recensei:
nomine inscriplae, et Sapientiae îrach, nec non ut propterea si quid in Hermam durius liUerisanlibris Esther, Juditb, Tobiae alqne Macliabaeorum
lea tradiderat, illud vero ipsemet postea correxiiae
assignant. Uno verbo, Hermae Pastor velustis P a - ac emendasse videalur.
tribus passiin habitus, non quidem veluli liber
Neque demum res est adeo exploraia, vt tauui
cauonicua, sed veluii ecclesiasticus el optinue nolae
Hieronymianuro objectum accipere de opere Pau*
quiti et maxime necessariut ac ulilissimus, ad Gdei
ria cogamur: non enim Tyri> sed Hegrin apud H(*
dogmata propuguanda comparalus, aique ad ple- mam bodie legimus. Quae quidem ?ox inde fortassis
bis institutionem quainmaxime idoaeus
enala, ut erudite satis conjicit c l . Cotelerius, quod
Verum, si quosdam audias, Novatianorum et
in Hermae texlu compendiosa scrtptura exslaret
Pelagianorum fons
Monlanisticarum supersti i cujus poslremaeliliene inferiore parieexesa,
lionuni gurges fautorque Arianorum habendus Herpuiarit vetus inlerpres legendutn ; hnjusque
nias : impurus insuper dcgmatistes, qui scilicet ^ leclionis vira haudquaquam asseculus, litteris Laliberum arbitrium
puTgatorium et monasticara linis vocera Graecam rcddiderit Hegrin; cum Usolitudinem astruat : denique tanquam larvati pro- men legendum fuissct , ac Yerteodea
phelae somnia, ejus scripia repulanda, adeoque
Vigil ex Danielis cap. , ubi , seu Fiinlcr suppositilia et baeresibus fabulisque oppleta gili$ ministerio Babylonis rex ad beslias amandarejieienda. Sic nimirum sctiptorem aposiolicum
tus legitur : quo forte aposlolfrus scriplor respe
ceasores isli morosi exagilant, ejusque Paslorem, xerit. A l i i vera * , cx Colbertini codicis ms. le
praestahtia et uiilitate commendandum, alque a
clione quse sic se. habct : Mhit Dominut angdv*
vetusiioribus Palribus lanlopere celebraium itifa suum super besliam cnjus nomen e$t Hegrin, coll
mant. Atlamen eorum criminalioues leviasimas gunt Hegrin non angeli, sed besliae nomen esse*
esse nulliusque ponderis, complures viri doctissimi
Graece ninairum scripserit Hermas ,
prodiderunl.
Psalmistae spectans ** : U
Agesis nunc, ne objecliones ad unam oirinee ta- , \ .
citi praleriisse dicamur, eas sallem quse a Patrum Exterminavit eam (vineam) aper de /, et sinquli, l
aucloritate repelunlur, bic duciraus disculiendas. Q rU ferus depastus est eem. C u i quidem conjedora
Inter illaa vero pracipua e S. Hieronyroo desum- coniextus favere vidalur. Squidem bancbcsliam
pta occurrit, cujus baec suut \erba : Liber ille apo~ prenKrco superventurmfiguramesse, mox ibidea
cryphus, iuquit **, stultUice condemnandu$ e$t,slylo
in apocalyplico declaral Hermas : ut proimlc
quo scriptum est quemdam angelum nomine cum
Tyri paulo anle scripseril a Domino super bestiaa
prieesse reptilibus. Quo loco nonnullis visus estangelum missum fuisse, ipsius senientia de aitgelo
sanctos doclor Heroiae Pastori severioris censurse a Deo in auxilium Ghrislianorum immisso sit aenotam inussisse, illud nempe viri apostoiici d i - cipienda, qui eos in pretsura supervenlura, sea iiBclura respiciens
: Misit Dominus angelum suumniinenle persecutione solarelur atque foveret.
qui ett super betlius, cui nomen e$t Hegrin, et ob Opponitur
insuper ex antiquioribus Tertullianus,
turavit o$ ejus ne te dilaniaret. Hinc, inquiuul,
qui Pastorem dure perslringens , scripluram TOHermae Patiorem non solum contemnit doctor cat apocrypham, falsam, adulleram, adeoque ab
maximus, verura etiam slullum esse decernit. Nae,
omnibus ecclesiasticis conventibus reprobaum*
a vero longe aberrare videntur, q u l sic raliones Sed haec sunt Teruilliani, jampridem in Monlaputanl. Fac demum respexerit bunc Hermae locum nislarura haeresim prolapsi : quod sane in Herm*
S. llieronynius, num vero eapropier universum D laudem vel plurimunri cedit. Sccus eniro Terlulli*Pastoris librum ille rejecisse dicendus? Quod euim nus ortbodoxus alibi sensisse videiur .
aliquo in opere quidpiam minus recte aui parum
Alii eliain scriplores Origene vetusliores vd **
caute scriplum quis dctegat pronuntietve, id vero
dem suppares, Pastori* libellum in comeoiptioncm
lotius operis auctorilali plane oflicere, nemo jure
adduxisse perhibentur, quorum tacito nomine fl*
dixeriu Deinde, qui lieri potest, u l sanctus ille
minit ipse Adamantius
Yerum cum idem 0
Joclor acriler aleo in Paslorem inveclus fueril, genes alibi s c r i b a t , opus Hermae valde sibi ntili
visura, tradatque
simul illud quidem ab ommht
qucin De viris illustribus scribens " , revera ulilem
librum appellal, quemque apud quatdam Grceciapro divino non habttum, verumlamen in Ecctoi**
circumlaium : bioc jure quis arguat, Palrem dncuV
Ecclesiat publice legi testalur, muUosque de eo scriu
, k
,7
, e
Blondel., Apohg. pag. 17. Rivel. Crit. M C . lib. i , cap. 12. " H i e r o n . , Comment. tit UeUe.^
Herm. . lib. i , vis. iv, cap. 2. * Hieron., Irb. De vir. illu$ir. cap. 10. * Hieron., lib. De vir. itf*U t
cap. 155. * Nourr., Appat. ad Bibl. P P . lom. I, pag 65. * Psalm. L X X I X , 14. " TenuH., iib. DepndicH.
cap. 10. ld. lib. DeoraL, cap. 12. Origen., Ue princip., lib. i v , cap. 2 $ 8. Id. Itb.
in Episi. ad llom. x v i , 14.
l d . Commenl. in Matllt., cap. xiv, ediL noviss., lom. II, p . 644.
T
PASTOR. PROCEMIA.
869
870
tiniuni eo9 acriptores insuper babuisse; adeoque psisse perbibetur Hermas sub ClcmeiHis ponlillhaud nominalim laudasse, quod vel illos millius calu ; qttem, stante adbuc lcmplo, suam inisisse
esse auctoritatis censuerit, vel immerito nulloque priorern ad Corintbios Epistolam superius oslenraiionum pondere ab lisdem fuisse rejectum eccle- d i m u s . Deinde perseculionem Neronianam resiasiicum Hbrum agooverit. Nisi malis conjicere, spicere videior auclor, dum eorum m e m i n i l qui
bujusmodi scriptores Origeni memoralos eapropter jam meruerunt Deum, et pasti tunt causa nomim$
Psslorem conteraptui habtiisse, quod conlra non- ejus fera$ be$lia$,flagella,carcercs, crucet. Eaiunullos disceplarent, qui ex eo velut in canoncm demque peraectuionem ilerum memorat, dmn se
Scripturarum recepto testimonia depromerent, q u i - illara effugisse paulo post profitelur bis verbis
.
bus Gdes fuerit omuino adbibenda.
Qccurrit mihi talis bettia, qu<s possit populum conQuo etiam sensu fortasse accipiendus Prosper, tumere; $ed virtule Dtx et singulari eju$ misericordia,
CoUatori Hermae auctorilatcin objicienti, ejus te- evasi illaml Et rursus : Magnam, inquil, tribulatioe/fugisti propterfidemtuam, et qui talem beUimonium nullius es$e auctoritatit respondens nem
.
Vel potius dicendum cuin aliis, Prosperuro propler- ttiam non dubitasti. Neronem scibcet bestiam vo~
cal, ab Aposlolo edoclus, cui leo dicitur idem l y ea Pa$lorU auciorilaiem detrectasse, quod illum
rannus, ubi a i t : Dominus aulem mihi astitit, el
penitus ignorarit : siquidem, Hieronymo teste
confortavit me : et liberatus $um de ore leonu. ha
liber Herinae apud Lalinos pene igtiotus erat. Neque
vero ab re conjecerint qui putarinl, Prosperuni Patres et inlerprctea passim. De hac aulem perscconsiderate dixisse nullius esse auctoritati$ teiu-cutione fuisse locutum Hermara lum bic, tum
etiam alibi " , vix ea dubilare sinunt qnae superiug
moniutn quod disputaiioni $vw de libello Patioris
Deuique
Gollator inseruil; non quod S. Paler Herma* librum in eamdcm sentenliam edisseruimut
prorsus rejecerit, sed quod testimonium ex eodem pressurce supervenluraz mentionem injicil vir aposlolibro a Collalore in mediuin prolaiuni, nihil ad ejue l i c u s : qua pbrasi illam et
, loiies in Novo Testamento prediclas,
opiniouem aslruendam conferre perspexerit. Viruoi
excidiura nimirum Hicrosolymorum, respexerit.
dociissimum consule . '
CaUerum cum fiusebius, Hieronymus, Gelasius * Qua de re pluribus loco modo citato eatis erudile
in Decrelo, auctor Slkhometria, Nicepboro GP. at- Dodwellus.
4 7
49
9 9
8 9
1 1
84
4 1
fributse, aliique Ecclesia? scriptores, apocryphos i n ter et nothos libros Pattorem recensent, eorum
eententia non ita esl accipienda, perinde ac si eseet C
BOxia3 doctrinae vel falsi nominis opus; sed qiiod
ab Ecclesia extra Ganonem posiluin agnosceretur,
ut y\r\ docti jamdudum monuerunt, nosque superius attigimus. At de his hactenus : nunc alio cxcurrat oratio.
CAF. V . Quid operce in ejus Pastorem nune denuo

evutgalum, impensum.
Permultae quidem circumferunlur Patlori$ editiones, ex quo primura opus illud anno 1513 P a r i eiis evulgavit Jacobus Faber. Noe vero ex illis potissimum quae prodierunt ab anno 1672 subsidia
nobis comparavimus, quibus exaciior nitidiorqoe,
ut par eral, nostra prodiret. Et primuin quidem
Gnftca quaniacunque supersunt, in eam comporC A P . IV. Quo tempore icripserit Hermas , disqniriiur.
tanda existimavimus, licet secus senserit editor
Jara vcro, nt ad tempus inquirendum quo scri- Oxoniensis. Quae vero Graeci textus lacinlse longe
pserit Hermas anitnum couvertamus, illud quidem prolixiores ad libros Herraae u et perlinent, eas
non adeo exploralura babemus, ut certam ejus demum ex Doctrina ad Antiochum dueetn prastannotam figcre sit iu promptu. Verumtamen si qois tis Athanasianoram editionis Monlfanconianae muejus Pattorem rimetur attenlius, nonnulla fortasse tuati sumus, haud rati cum Clerico el Russclio
baud speraeuda iudicia deprehendet, unde opuscu- Fabricium sequi : ea namque inde priuius ipse
lum istud litleris consignalum ante Hierosolymo- describena, ita duxit alicubi confurmanda, ut veruin excidiutn, sive circa Gbrisli annum 70 meriio D leri inierpreti magis cohaererenl; quod suis locis
existimet. Hanc sane seoientiam sunt secuti coraadnotandum curavimus. Aliquot insuper Pastom
slures viri erudiii, Dodwellus in primis, Millius *>
fragmenta in eodem pseudo-Aihanasii opere deCaveus , Baralerius , alque ut alios praeterea*
teximus, quae tum c l . editorem, lum alios eliam
mus, V . C. Foutaninus ; qui tamen, sui oblilus,
ipsum secutos, fugerunl, ut io notis subjecii modeinceps Hermam ecelesiaslicura saeculi n scriplo- nirimus.
rem appellat. Quod quidem judicimn hisce raHaud minori studio anliquam versionera recenlionuni momentis innilitur : Primum nempe scri- suiraus, sedulo collaiis variis lectionibus, quas Co
49
%v
4 8
Prosp., lib* contr. Collat. c*p. 30. " H i e r o n . , lib. Devir. illnttr. cap. 10. F a r l a l . Illyric. gaer.
tom I, pag. 400. " D o d w . in Dituri. sinauL, cap. 11, 5, ad Peara. poglum. pag. 158, et in addend.
nd Disserl. Iren., pag. 158.
MUI. Proleqom. ad . Tett., n. 145.
Gav. Bist. Ulter., tom. I. p.31.
B a r a t . pisquis. chron., c;p. 3, 3, pag. 39. * Fontan. Hhl. iitter. Aquil., lib. n , cap 1, pag. 64, 95.
H e r m . Ptut. lib. ^. , cap. 4.
Vide Proleg. ad S. Clcnientem Romanum , liojusce Palrologia)
C U
Henu. Pa$t. lib. i , vis. , cap. 1 el 2Id. ibid. vis. , cap. 2.
I I Tim. iv, 17. " H e r m .
Pa$t. Ub. , siroil. v i u , cap. 3. ^Prolegom. cap. 1, scct. 1, |>9.
Herm ibid. Ifb. i , vis iv, cap. 2
8 9
4l
4 8
44
4 8
4 9
8 9
81
8 V
H71
S. H E R M A
fH
leleriua et Felluse codicibas mss. in medium pro- \ dudum eepcrat Joannes Albertus F a b r i c h i a , qni
lulere: quod passim neglexisse Clericum ejusque loca NoVi Foederis ad quae allusisse videtur Hermas
exscriptorem Russelium suinus experli. Qtio qui- congesserat, testeReimaro * : sed cum coltectio isibaec Fabriciana nondum lucem aspexerit, qualerodem iu munerc peravrendo, tanla cum religione i n eunque demum liunc laborem subire p l a c u i i ; t m
terdum versali sumus, m nimia fortasse cura nout DodweHo irerous obviam, qui Hermara e Noti
stra videri queat. Yerum, mco sallem antmo, salva
Teslamenti libris ne tesiimonia quidem addueere
res eat: siquidem in edilore lioc studiorum genus
excolente, diligentia potius culpanda quam desi- consuevisse censuii , tum in primis ut cotnpertum fieret, quam immodica sit Whilbii censura,
deranda exislimalur. Dcnique sacrae Scripiurae
sacras litteras primis vix labris Hermam atligUse,
loca quas vir apostoltcus respexisse perspicitur,
subjicere studuimus. Quod quidem consilium jam- aut easdem insuper babuisse asserentis
'Reimar. Commeninr. dt vita et tcript. J . A. Fabrtc., pag. 107. " D o d w . , Disurt. I ad Iren^ $ x u
pag. 74
Wbitb., Disquisil. in Bulti Defens.fid.Nk. lib. i , cap. 2, pag. 19.
57
DE DOCTRINA S.
HERMJE.
(LUMFER, Hiitoria theologico-eriiica de vila. uriplx* et doctrbw SS. Patrum, etc. AugvsUe Yindel., 178, 1.1. p. l t
0 " de vita etscriptis S. Herma? affert Luraperus, haec verboteuus tere ex Cotelerio etGatlaudio haosit, et iooo
omiuimus.)
ARTIGULUS I.
OBSERVATIO P R J E V I A .
OBSERVATlOlfBS D O G M A T I U .
Cum primum Ilerinas raonita in Yisionibits, quae
I. De S. Scriplura.
ab ipso describtinlur, accepta publici juris fecil,
Egregium nobis lesiimoniuni de reverenlia erg*
tantam ea in Ecclesiani Grecorum prasertim nacla
libros sacros, qualis islo tempore vigebat, tres
aunt auctoriialero, ut iis non niodo ad veriiaies fidelibus propositas confirmandas, sed et ad haere- Hermae libri perhibent. Hermas cnim, qui ticos refeRendos atque impugnandos ulerentur. Sic (apocryphum opus) Novi Teslaraeiiti nulluic
adhibuit, c libris canonricis permulia hausit, q u
S. Ireiweus Hermae lestimonio fidem iri unum Deura
pertinenl ad Evangelia Matlbaei, Marci, Lacae et
omnium creaiorem (1) confirmat. Laudalur eliam
a Glemeute Alexandrino (2) ad comprobandura ioannis; ad Acta aposlolorum; ad Episiolas P a u l i ,
l)eum falsis aque ac veris propbais in Ecclesiae .nimirum ad Romanos, ad Ephesios, ad Hebraeos
(7); Jacobi (8), Pelri primam el secandam (9J; divi
iililitatem ad incredulos confutaridos (3) u l i , qui
divinas revelaliones fabularum loco babenl; aique Joannis secundam (10) ac teriiam (11), atque D.
ad de "onslraoduni, opera ac vcrba nostra (4) iia Judae calbolicatn (12), nec non ei Apocalypsin beaii
vicem conseniire dcbere; a Tertulliano eiiam adbi- Joannis aposioli, ad cujus exemplum scripsiase v i bcbalur, ut oslendal (5), quo corporis babitu oran C detur. mullis aulem locis Herma3, in quibtis c o l ligendis eliam diligeuiem se praebuil Y . G. Lardnedum s i l ; poslremo ab Origene (6) ut probet unaoi
rus, bic insigniore duniaxal cum Apocalypsi coqpeccati dietn pcenae anno esse punieodam.
. (I) Bene ergo pronuntiavit Scriplura, quae d i per eos eral invocatum. GollaU Jacobi , . 7. l d e ,
cit: Primo omnium crede, quoniam unut e$t Deu$.
mandat.
x u , c. 1 : Sviritus, qui desursum est, quieS. lren. 1. i v Advers. hmret., c. 37.
tus esL Gollat. Jacobi cap. , v. 17. Idem, maiid.
/2) L i b . Stromat., pag. 311.
\, c. 5 : St enim resUtitii illi (diaboio), luqiel
(3) c An non eiiim ei virlus, quse in visione appavobi* conftuu*. Gollat. Jacob. iv, v. 7. ldem, mand.
ruit Herm* in Hgura Ecclesiae, dedil libruiu, ut dex i i , c. 6 : Audite ergo m i , et timete Dominum owscriberel, quein electis aununtiari volebat. Glenipotentem qui polest vos salvos (acere, et perdere.
mens Alex. lib. vi Stromat.,pag. 679.
Gollat. Jacobi cap. , . 12.
(4) Idem, pag. 345.
(9) Hermas, visione m , c. 7 : /t *unt, qui credid*(5) Terlull., lib. De orat., cap. 12.
runt quidem; dubitalione aulem $ua reliquerwu
(6) Homitia YIII, m Numerorum librum.
viamnuam teram.Collat.il Petr. c. , . 15. Idem,
(7) Hermas, similitiid. v m , c. 8 : His igitur non vis. iv, c. 3 : Aurea amtem part vo$ etlis, qui ff+e$t loc*$ poeniientioe. Gonfer Hebraeorum cap. xti,
ghlit sceculum hoc.Ouhl. 1( Petr. c. , v.20.
17.
(10) Herraas, mandat. . Oporttbal enim f t ,
(8) Hermas, similitud. , c. 3 : Quicunque vero iicul Dei servum tit veritate ambulare. Gotifer capui
burtes $unl el piari ad orandum, illi dubitanl petere
quartom Epislolae secundae Joannis.
Domino, cum stl hominu* tam profunda bonUalis, (11) Yide Hermae inandatum lertiuiu totum.
ut velentibut $e cuncta line inlermi&tione tribuat.
(12) Hermas, visione iv, c. 3 : QMOWOIW
HHWU*
Collal. Jacobi cap. i , v. 5 et 6. Idem, similil. v i u ,
lati ei pun erunt eiecti Dei in titam aHemanu CCK*
v. 6 : Qui inier reliqua $ua delicia nefandtt verbis
fer D. Juilie aooftioli c. x x i , v. 24.
Uominnm inseclati, nomen ejut ntqaverunt, quod itt
873
PASTOR. PROCEMIA.
871
spirantes adnotamus. Primiis liabelttr apud Uer- raiioHc Spiritum gandum dicat Filkim? nimirum
niani visione n , c. 4 : Anum iltam . . . quam pu- , seu dmnitatis respectv, qeod
ta* CM f . . . Est Ecclesia Dei. Coufer \pocalyps. scilicet cx Deo Patre Spirilu sanctissimo, Spiritns
c XIT. Idem viston. iv, c. 2 : Bestia hcecfiguraest ipse sanclissiinus exisiat, respondel V . G. Bullus
pressurae tupertenientis. Collat. Apoc. c. XII. Idem,
(16). Eo siqoidem sensn titulus Spirilus sancli sinibidem : Ecce, occurrit mihi virgo quccdam exornala,
gulis personis SS. Trinitatis tribui poiest. Nimirum
tanqttam ex thalamo prodiens tola in albis. Collat.
tertiae divinilalis Spirilus sancti appelApoc. c. x x i , v. 2. Idein vis. m , c. 2 : Nonne vidct latio tribuilur proprie, non ; seu nalura recontra te lurrim magnam, qum wdificatur superspectu; nam sic et Pater Spiriius sanctus esl, el
tiqua* lupidibu* quadratn splendidis, Coll. Apoc. c.Filius qaoqtie (17); sed ratione incffabilis spiraliox x i , v. 19. Idcm, ibidcm : In quadralo enim adifi- nis, qua ex Patrc per Filium ipse procedit. Hsec
cabitur turris. Collat. Apoc. x x i , v. 16. Idem vis.
auleni ita se babere, loeum inspicienti fadle palej i i ,cap. 5 : Lapides quidem illi quadrali, et albi conb i t : scilicet tolus ibi HermaB sermo est de Filio
venientts in commtssurit *uts, ii $un( aposloli, Dete i , qui ob no$lram salutem servu$ faclus e s l , ei
episcopi, et doclores, et miuistri. Confer Apoc. x x icorpu$
,
quod serviliter eonservatum fuit, assumpsit.
v . 14. Idem vis. m , c. 4 : Cum ergo consummala
^ Haclenus Bullus. Alitcr rero exponit C l . P. Mossi in
fuerit ttruclura turris, omnet simul epulabuntur
nolis ad huoc locum, et mea quidem opinione multo
fuxta turrim, et honorificabunt Deum . . Dic clarius ac felicius, dum ait: c Haud mirandum, quod
quod hcec omnia sint vera, et nihil extra veritatem
Spiritus sanctus eum Filio Domini fondi compareest. Vide Apocalypsis caput , . . 9. Idem simili- tur, quia ipsa quoque Scriptura tam F i l i o , quam
t t i l . VIII, c. 2 : Tunc nuntius Domini coronas affern
Spiritui sancto pecoliarem Ecclesiae curam aiqne
jussit. Allata aulem wnt corona, velut ex palmis
gubernationem ascribil. Sic apud Maltbaeum lefaelaSy et coronavit eos virot nuntius . . . Et jussit
gimtis : Ecce ego vobiscum lum omnibut diebu$
eos ire in turrim. Collat. Apoc. c. , v. 9. Idem s i - usque ad consummationem sceculi - . Et apud Joanroil. iv, c. 12 : Nemo intrabit in regnum Det, nisinem : El ego rogabo Palrem, et alium Paracletum
qui acceperit nomen Filii Dei* Collat. Apoc. c. x xdabit
n,
vobis, ut numeat vobiscum*in alernum, Spiri*
v. 4.
tum veritalis Vocat ilaque Hermas Spirilum ;an libro insuper Ecclesiastici unus apud Hermam ctum Filium Patrisfamiiia$, quod ille qaeiuadmooccurrit locus (13). Cselerurn DOS e libris canonicis dum el Filius Dei Ecclesiae curam gerat âsiduara.
Quam sana et ab omni erroris suspicione v-icua,
tnntura illis, qui aliquando controversiis subjectf
et
pura (uerit Herma^ de suprema Christi divinilate
fuemnt, loca hic aecripeimus. Reliqua conferri
posPMiit apud Lardnerum (14). Pro coronide dun- sententia, his vir c l . Petavius. lametsi alias attteU x a l adnotaniug Hermam noslrum jure opliino in- Nicanis Patribus parum favisse videatur, verbis J i ter leeles gravissimos de aulbenlia SS. Evangelio serte explicat (18): c Ab vetustissimis, inquil, scriploribus . . . nec ab ullo ba?resis, falsique maxinie
rum a Mallhaeo, Marco ae Luca conscriplorum,
prsecipuam locura mereri, utpote qui borum evan- de Trinilate doginaiis insimulatus est. Quam recte
gelistarum sententias, verba pbrasesque suis in H vcro dedivina Verbi nalura ille ftenserit, nemo nisi
bris pers&pe expressit atque imilalus fuit; quem- Sacinianae ac demenlissima? temcritalis bomo UIH
admodura id vir crudilissimus Fassinius cx ordine quam negaverit. Quid enim quxso ad summani
Verbi divinitalem plane declarandain bis auclorit
D. Dcminici suo in prceslantisairoo operc De apotiolica Evangeliorum origine luculcnlissimc demon-nostri verbis clarius el dilucidius? Filius qnideoi
Dei omni creatura antiquior ett ita, ut in comilio
slraviU
Patri suo adfuerii ad condendam crealuram (19)..
. De SS. Trinitatis mytteno.
Qui F.liura Dei omni creaiura dicil anliquiorem,
Sanctissimum Trinitalie myslerium sub qtiadam
aimililudine Herrnae in hoc opere exponit Pastor. t> is cerle eum extra creaturarum omnium numerum
Dominus fundi, inquil (15), demonstratur eue u ac supra illarum conditionem et natitram esae
aperte prouuntiat. Qui autem extra crealurarubi
qui creavit cuncta, el dedit illh virtutem. Filius a%nnroerum, et supra illarum naturam constituilur,
um Spiritut sanctu* e$t. Servu* vero ille Filiu* Dei
est. Cur aulera Hermas boc loco Filium Dei dicat bic procul dobio increatus, aeieriius, et summas
sapremusque Deus agseritur. Quis namque creatum
gcrvum ? nempe raiione bumana nalura?; et sub qua
t
8 f
V Malth. xxTin, 29. Joan. xiv, 16.

(17) \ \
(15) ITermas, similitud. , c. 25 : Homo *ero
, \
eum $ii iwiguidtu, morialii, iufirmm, et repletiu pec . PatrieiFiliosimililerelSpirilns,
calit, homini peneveranler irascitur. Confer c. xvm
ct Saucli appellatio a Scriptura accommodaiur.
Ecclesiaslici, vers. 24.
S. Grcgorius Nysssnus.oralio. i , contra Eunomium.
(U)Lardner In der Claubtcurdigkeil der evange(18) Pelavius, tom. II, Theolog. dogmat., prflefat.,
iitclien Geschichle, p. u , lom. I, p. 8*0-101.
cap. 2, 5 6.
(15) llermce Paslor, siroilitud. v, c. 5.
(16) DefensiofidetNicanas, scct. i , c. 2, pag. 18. (19) Ifermas, similiL ix, lib. i n , cap. 12.
PATROL. G R
II
28
&
inier et increalum, inter Deum et creaturara nihil adfuerat, ejusdcm cum ipso sicol nalune ila et potestalis semper fueril. Cuni sarla igitur, tecla, kilav
omnino medium eese ignorai? Dcnique eumdem
graque eit Hermse nostri de summa Christi doctrmt,
Dei Filium ad condendam creaturam Patri suo
nec quid oronino contra illam nisi insulsum plaae
terno adfwsse qui Iradit, is profeclo illum Palri
MIO co<ieriiuiii iirmissime asseverai. Eodcm plane et ineptum eflutire potuerint hseretici; unus Umei
ex illis pauca quaedara ipsius verba arrosit, quibus
sensu tlermas pouio superius dixerat : In tervili
Spirilus sancli dmnitalera ab eo negalam fuisse
condilione non ponitur Filius Dei, ud in magna poleslate et imperio (20). Oinne3 quippe creaturae Dco probare perperam conatus est. Hsec porro sunl, qa*
serviunl; quoniam omnia, uti de Deo canilPsalies illo nobis objicil : Neque cum vuil, hotnini loqtatur Spiritus tanclu$ $ed lunc loquUur, cum vuU
legius
terviunt tibi. Qui ergo in $ervili condilione
non ponitur, bic crealura nec eese nec dici polesl; Deus (23). Sed si huuc Socinianum bomiuem nefaqui autem creatura esse et dici nequit, ille cerie rius erranlis secla amor uon penilus obcaecasseir
inlellexisset ulique banc esse Hermae noslri menDens ipse est.
tem, el seneum omnibus facrle obvlum iNequecu*
Age vero, si his orombus et alia adjtcias, quae de
homo vuU i homini lequitur Spiritut tanctut, ui
codem Dei Filio ab auclore uostro sciipla legimtis
e i
In magna, inquit (24),esf poltsltte ei hnperio; alibi

cum vult Deus. At quid, obsecro, ex bis verbiscootra Spirilus sancli divinitalem ? imo vero quid ex
vero a i l : Nvmen Filii Dei magnum est, et unmensum, ei lolus ab eo suitenlatur orbi* (22); ac conti-illia, niei pro asserendadivina illius nalura, concludi poiesl ? Ibi eiiim Hermas veros prophetas divino
uuo post: Omnis Dei creatura per Filium ejus
tentatur. His verbissuiumam illius divinitatemaperle Spirilu, quando ipsemet voluit, afflaios fuisse asserenunliari falearis, onmiuo necesse est. Cui enhn, veral. At quis nesciat, slreauos Nicaens fidei defeair.abo te , ea ouinia convenire possunt, nisi vero sores boc ad debellandos A r i a n o s , et Spiriles
bei Filio, qui ejusdem cum Patre sit iinmensitalis,
sancti divinitalem adverau Naeedonianos invide
eterniiatis, poteslalis et naturae. Non audiendus propugnandam efficacissimo, ut plane non immeilaque impius nescio quis Socinianus, qui nolds rilo pulabant, usoa esee arguroento.
l>erperaro objicit Filium Dei ibidem ab Herma serHerni;e Pastor duas iusuper in Cbrisla naiune
TUOI appellari, qui post suam tanlum mortont a Paaperlissinie distinguit: divinam unam, secuiidon
tre super populum suuro poteslatem omnem acce- quam Dei Filius anle omnem creaturam exsistit, iii
peril. Nunquid enim Hermas, cum ibidem, sicut
ut itt consilio Pairi suo adfuerit ad condmdam cm*
Yidimus, d i x i l : In servili conditione non pqnilur Fi- Q turam. En inlegrum lextum D. Hermae pro divioa
itus Dei sibi ipsi absurde, pulideque contradixisse nalura : Primum omnium oTwitni, inquam, hn
exisiimandus esl? QuVs sanae nienlis bomo id undemonslra. Peira hmc et poria quid sunt? Audi,
|uam asserere, imo cogilatione animoque lingere
inquit, petra hcec el porta Filius Dei eiU Quonam
audeat? Quis vero, si hunc aucloris noslri locura
paclo iuquam, domine, petra velus est, poria a*U
a^quis unquam legerlt o c u l i s , ibi con(inuo non
nova? Audi, inquit, intipien* et inielliye: Filiusaniniadverlat ulrumque ab illo de duplici Cbrisii
dem Dei omni creatura antiquior e$t, ita, ut in eo*iialura, cum bumana, lum divina recte Iradilum et
silio Patr'% $uo udfuerit ad condendam crealuran;
pronuntiavum. Quemadmodum enim Christus ab
porta autem propterea nova est, quia in consumvu ecundum divinam suam naluram omni crealu- tione in novUtimis diebu apparebit, ul qui usue*
ra amiquior i servili condiiione non ponitur; ilaturi suntsalutem, per eam burent in regnum Dei^V
secundum bumaiwm servus Dei appellalus est. t Hoc itaque in loco Pastor Cbristum exhibet sub
id quidem claritis , quam ipsiusmet llermas vcrbis
imagine tum pelra3 vetcris, quatenus bei Fiiius esl
explicari non potest: Hoc ergo inquit, Cliristi cor- ante omnem creaturam una cum Palre exsistens;
pus, in quod inductut e$l Spirilus sanctm, servivil
lum porta3 novaB, quaienus idm homo factus m
illi Spiritui, recie in modeslia ambulans et caste, D novissimis dicbus apparuil. Haec autem cuoi Her*
neque omnino maculavil Spiritum i//um.... Advocavit
mas nondum inlelligerel, neque capere potuissei,
ergo Filium et nuntios bonos , ut el huic scilicet
qua ratione , qui Filius Dei esl, idem ct Dei servus
corpori, quod servivit Spintui $anclo sine querela,
sit, Paslorem suura inlerrogat; quare Filius Dei in
simiUtudine h a c , servili loco ponitur? Huic qu*
locus aliqnis conshtendi daretur, ne viderelur merstioni
cfdem tervituii* tuee perdidi$se. Accepil aulem
et respondet quidem P a s l o r : In serviliconii'
tionenon pouitur Filius Dei, sed in niagnapotestaW
post morlem suam idem Chritli corpu$, humanaque
imperio. Sed hxp verba integrum Pasloris responejusdem natura omnem tuper populum potestatem;
suro non absolvunt; siquidem et alia ab eo mot
tametsi ipsemel Gbrislus , qui secundum divinam
eubjiciuntur,
quac proposilae quaestionis pleniorea
suam subslanliam Patri ad condendani creaturam
t
Pal. cxvin, 9 L
l
(20) Hermas, simil. v, cap. 6.

(21) Mem, lib. m , shniliiud. v, cap. 5 e l G.
(22) Idein, lib. , simililud. ix, cap. U .
(23) ldern, mandat. , cap. 12.

124) Idcm, siinil. ix, cap. 12.
871
PASTOR. PROCEMIA.
et magta dislinctam solutionem continonl. Nimirum
dislinguit nirsuePastor inter Spiritum sanclum seu
OsCav in Cbristo , el Christi corpus seu
nalurain huinanaiu; ac servileni condilionem , in
qua Filium Dei in stroilitudine posueral, ad carnem,
seu nalurain istam humanam duntaxat referendam
e e , di&mis verbis docei. Poslquara enim de S p i ritu isto loculus fuerat, qui infusus est omnium prt-
peccaia cxpianda perlulit. Ipse enim viam tha>.

dala lege, qttam Patre acceperat, nobit ostendit;
alque ideo in redemptos omnet regnat, potettate f>
eos Patre sibi concessa.
Spiritui saucio recte atque caste, ac laborassei cum eo
Yalidius nihil tradi pote$t iis, qure Paslor in eo*

dem Simililudinum libro docet quoad absolutain
necessitalem, in qua versamur, medialionis Jesu
Christi ad aelernara salulem consequendam. Perspicue declaral, neminem intrare posse in regnum
Dei, nisi acceperit nomen Filii Dei (26). Explicat
gravissimam banc verilalem paiitale alicujus urbis
muro cincUe, quae unica dotiatur porla, per quam
oeccssario ille transeal oporlel, qui velil urbein
ingredi. Porta vero, addil Pastor post quatuor vel
nec tuccubuitsel in omni lempore , faligatum corpus
quinque Hneas, Filius Dei
mus in corpore, in quo inhabitaret Deus, mox hsec

subjungit: Hoc ergo corpus in quo inductus eit Sptritus sanclu$, urvhit
illi Spiritui, recte in modestia
ambularu et casle, neque omnino maculavit Spirilum

iilum* Cum igitur corpus illud paruisset omni tempore
$
qui iolus est accessu*
illud serviliter convenatum ef, sed fortiler cum Spt- ad Deum. Aliter ergo neino intrabit ad Deum, nisi
riiu tancio comprobalum, Deo receptum est (alludere
videiuradverbaPaulilTimotb. c a p . m , v . i 6 ,
, \ ) , in quibus
verbis liquido apparet, Pastorem loqui de corpore
seu nalura Christi bumana, deque eo tanlun) corpore
affirmare, quod serviliter conversatum fuerit; quod-
que p o s l , ac propter peraclam in terris servilulern

istam cum Spirilu sanclo seu , in quo
subsisleret, comprobaium Deo, fuerit receptum, boc
per Filium ejus. iEterna igilur salus oblineri neqait

absque fide in Jesuin Cbristum.
RI. De baplismo, pcenitentia ordine ac matrimomo.
}
Ex absolula necessitate mediaiionis Salvaloris

ad aeternaoi salutem consequendam, aliara fidei ve~
ritatem deducil Pastor, quae ab illa naturaliter fluit,
scilicet necessitaicm baptismi, ejusque miraoi efficacitalem. Anlequam enim, ait
homo nomen filii Dei,
ille (27), accipiat
morii detlinatus esl: at ubi
est,ad dextram divina? majestalis evectum in excel- accepit illud sigiilum, Uberatur mor/e, ct iradilur
$is$imi$. Hinc Pastor Chrisli bominis exallationem
viice. Iitud autem sigtllum aqua esl, in quam descenadumbraveral in simililudine per aervum, qiiem
duut homine* morti obligali, ascendunt vero vUte as*
Dwninus fuudi, boc est Deus Paler, propter opus signati (28). Pulcbrior fortasse non adinvcnilur
bonum quod pra?stiteral, Filio suo coha?redem vo- textus ad nccessilatem baplismi, cjusque mirain efluit facere. Nempe per servum intelligit corpus, seu ^ ftcaciam comprobandam. Pastor tam vebementer
humanam Cbrisli naluram; per Filium vero sua3 seuienltx tnsislil, ut contendal justos ctiam
iu Christo divinani naluram , ut lecto- qui anle incarnationem decesserunt, non potuisse
rera jam plus semel monuimus. Tunc igilur servus in regnum Dei inlrare, nisi diyino hoc sacramenlo
Filio cobaeres factus esl cum corpus seu bumana signali essent. Nece$$e e*t, ait ille, loqueus de panalura Jesu Chrisli post resurreclionem ad dex- triarchis, propbelis acjustis anle Salvaloris adventraro Dei collocata, ejusdem gloriae alque bonoris,
lum viventibus, ul per aquam habeant ascendere, ul
pro captu auo sucia fueril, parlicepsque facla, quem requiescant : non poterant enim aliler in regnum
bonorem Filius Dei seu , etiam anie buiic Dei intrare, quam ul deponerenl mortalilatem priorit
mundum coiidiluro, apud Patrem suuiu possi- vitw. Addit insuper, veteres istos sigillo Filii Dei
deret.
signatos fuissc, et ila intrasse regnura Dei: iili igiGcnuinam hic mePasioris scnlentiam exbibuisse,
lur defuncli sigillo Filii Dei signati sunt, et intravefacile perspiciet, quisquis simililudiiiem illara quin- runt in regnum Det; deinde, apostolos c l doclorea
U m Hermas cuna cura aliqua legerit. Ex bis vero Ecclesise, post eorum raoriem bis praeJicasse Evanomnibus tandem maidfeslissimum est, docuisse Pa- ^ gelium Jesu Cliristi, et dedisse eis baptismum, qui
storem Fdium Dei,qua Dei Filius et Deus est, aervi
solus deerat, ut essent beali: Quomam hi aposloii
rationem eiiam respeclu Dei Patris neutiquam ba . . . cuw defuncti essenl, pradicaverunt hk qui
bere, neque babuisse unquam; Meque aliter servum
ante obiermt, ei ipsi dederunt ei$ signum illud . . . .
Dei aliquando fuisse, quam propier incaruationis tantummodo hoc sigillum defuerat ei$. Singularis
dispcnsatioDem , quam ultro suscepit. Uacienus de sane baec essel opinio, si Pastor vcllel bic intelligi
Jesu Cbrisli natura divina. Sed buinanam insuper debaptismo aquae, pulo autcm ego cum C l . FleuPaslor in Chrislo tradidit naluram, secundum rio (29), sermonem hic fieri de gralia baptismi,
quam servo comparatus (25) Filius Dei et aerumnis imo potius siculi optime adverlit C l . Colelerius (50)
mullis obuoxius fuit, raalaqueplurima ad hominum de baplisino metaphorico, ei oinnino spiritali, pro*
(25.) Hermas. lib. m , simil. T , c. 5 ct 6.
26) Idem, eodem libro, simiiilud. , cap. 12.
27) ldem, t'6td.,ca.p. 16.
(28) Agnoscit simul hic Pastor peccaluin originale. Noonulla lamen diflkilia ct obscura lum bic
tum alibi inspergit, quae benignam interpretationem

postulant, u l ab errore vindicentur.
(29) HiU. eeetet., lom. I, lib. , % 46.
(50) Tom. I Operum SS. P P . apostol., p. 117.
S. IIERMit:
886
uti couvcniebal antmabu* a propriis corporibos pccraiis, ct confmionibus sibi invicera succedenlibus. Si poil poenilentiam, inquil ille , iubinde pecseparatis. GaHcrtim non solus Hernias banc opiniocel et panitentiam agal, non proderit homini talii
iiem amplexus esl; pro ea S. Gleraens Alexandriagcuti; di/ficile enim vivet Deo. Nolaudum bic est,
nus (31) quoquc piigitavii, qui adducit in bujus
Paslorem absolute non assercre, bominem nonposse
rausoe pairociiiiuni loxljis paulo supra recensilos.
quolibet vitae etia lempore yeram pceuilenliam
Quod vero scribil Paslor de praedicatione apostoloagerc, el in aniaritudine cordis s u i , et corde con*
rum facta animabus juMorin, qui antc lncarnatioMcni decesserunt > vebcmenter oblinet apud veletriio et bumiUato ad Deum sese convertere; sed
res (52).
solum maximam praedicat difficultaiem bujusconversionisin pcccaloribus, de quibus esl serrtio; ityYalde terribile cst, quod tradit Pastor cirta poeficilc vivet Deo, (,uod indubium est. Plirasts hb
nilcnliam (53). Domine, dicit ei Hermas, audivi
quibusdam doctoribus quod alia pcenitenliu non est simillimas, imo asperiores etiam adinvenimus in
Mfif t//a, cum in aquam descendimus, el accipimui
aliquibus aliis Ecclesise Patribus, puto apad S.CIeremntionem peccatorum nottrorum; t/a, ul nos non mentem Alexandrinum, D. Cypriauuro, et S. AJDdebeamus ulieriu peccare (posl receplionem bujus brosiuni (55), quod sane velerum borrorera pro
Mcramentt). Uoc vernm utique est, respondel ei Pa- & frequenti relapsu osiendit. Ulinam noslris hiscc
stor: recte audisti; sed poslea ei demonstrat, bapti- temporibus, qui ad id tenenlur, sanclum huiichorsmum non esse propric pcenitcntiam, sed remissior o r c m Gbrislianis ingererenl! utinam inconsiderau
n e m , el p<Bnitentiam non esse, nisi pro i i s , qui
facililas absolutionum occasionem non praeberd
postquam vocati sunt, ct inler lideles cooptali, a
peccaioribus facilius prolabendi iu peccala! Obserdiabolo Iqptati peccaverunt. Et ideo dico tibi, pro- vat praterea V . C. Colclcrius (36) quod primi Pascquilur Paslor (34), quod pott tocaiionem illam
tres dum unam promittunl duntaxal pcenitentiam,
magnam, el tanctam, si quis tentatus fuerit dia- id oeconomise causa srripserinl; u l iiimirum fideles
bolo, et peccaverii, unam pcenitentiam habet; si au- eo magis efflcereni cautos, sollicitos, innoeenii*
tem $ubinde peccet et pcenilenliam agat non probaplismalis scrvandae studiosos : ubi nutem casus
derit homini lalia agemi: diflicile enim vivet Deo;
emerscrit, expressis verbis ileratam etiam pcwiiuna cnim, ail illi aliquando superiue, babetur lantenliam commendarunt. Forte etiam ut advertit V.
Mimmodo poenitenlia pro servis Dei: Servis enim C. Scbolliner (37), pcenitentia solemnis, atqae caooDci p&milentia una e&t. Nullam diflicullalem quoad nica, ex Ecclesinc veteris disciplina, semel tanlun
dogma in bis texlibus adinvenio; at timoris et tre- ^ concedebaiur; privata aulem et sacramcntalis topidaliouis argumenlum inde sumant oportet i i omlies quolies peccator serio Ytdebafur disposilos.
ucs, qui ob frcquenles relapsus valde dubiam rcd- Gaelerum Hermas remissionem peccatoruni omniam
dunl poenilentiam. Dixi primo loco, nullam in bi9 per veram pcenitentiam toto fere opcre suo tt
lcxlibus liabei i diflicultalem quoad dogina; quia in
clare,eiex instiluto docuisse videtur (38) ut eum
postremo eorum sermo est de poetiitenlia publica,
Tertulliaiius propterea Pastorem moechorum per caut nullo negolio cruitur ex causa, ob q u a m Pastor
lumniam appellaverit.
illam pbrasin adbibel; l o q u i t u r enim ibi de a d u l Mullis quoque in locis docel Pastor, dimissa
i n i i crimine, quo aliquis saepe inquinaretur; af E c - culpa nequaquam eo ipso dimitti a Deo orauem elesia malclabat olim c r i m e n h o c pwuitcntia punam : sic enim dc laboriosis poenitenliae, sen sab l i c a , qiue revera una lantum yice concedebatur.
lisfactionis operibus, ct poenis temporalibiis scriy
Q u o a d alium vero textum, nulla nec in ipso difli-
adinvenilur, eiiamsi verum e s s e t , Paslorem

ibi loqui de poenitentia particulari; nam si res ad
cxameh rigorose revocetur, atictor id subim i r a cullas
bil Hermas : Rursum progressi sumus panlulutr^

o&iendit mihi pastorem magnum, el velut agrate*
ftguram habentem, amictum pelle alba caprina,
ram gestanttm hi humero, et manu virgam nodosam
dcre inlendit, frequeiilcs scilicci relapsus esse baud f) et valde duram.et flagellum \n manu; atpecttn***
dubia iudiciaadversus falsaro conversionem iUorum
tem trucem, ei sanum habcbat, ut posset terrere &
peccalorum, quorum tota vila continuis texitur
quo*; talis erat aspectu* ejus. Hic ergo accipiebat
(31) L i b . Stromat., et lib. v i .
l52) Vide hac super re V . C. Golelerium in sui

n o l i s i n bunc l o c u m .
(33) Herma2 Pa*t., mandat. i v , c. 5, apud G a l l a i t d . , t o m . I, pag. 71.
(34) lbidem cap. 1, apud Galland., t. I, p a g . 70.

t
(35) Gyprianus, l i b . De discipl. el habilu virgi-
nurn, pag*. 162; Clem. ., I. Strom.: ideinleî-
tur apud S. A m b i O s i u m , I. n l)e penit.. c. 10: c Mer i l o , i n q u i t , reprebcndutiltir, q u i 6;epius poeuitentiam ageiidam p u l a u t . . . . qui.i s i c u l u u u m l>a-
plisma, i l a u u a poenilenlia, qua? tamcu publice

^ i i t t r , n a m q a o l i d i a m nos debei uoenilora n^ccali;
aedbaec deliclortim leviorum, illa graviorum.

(36) Gotelerios in nolis ad c i u t . locum flerma.
(37) In Hist. theoiog. utculi i , pag. 96, n. 35
(38) Cf. visionem , cap. 7. Fuere viri quidam
docli, qui bunc locum ad.purgalorium astruendoro
produxerunt. Sed, quod pace borum virorum dicium
sil, multum sane fallunlur. Gertum siquidem habeo
cum V . G. Coielerio, hic non agi de purgalorio,
sed dc poeuitcntia, ac pcenis purjratrtcibus, aive afflictionibus, quas Deus ex misericordia sua pcccaloribus in ipsoruro eraendationem iofaacviia \m*
mittcre solct.
881
PASTOR.-
PRCCEMU.
88*
itlo jnvene pastore ea pecora, quce delicias qnidem que tuo ioco reililuerh : tantummodo in hnmilitan
agebant, $ea non exsultabant; et compellebat ea in animi persevera (4!).
pratcipilem iocum quemdam ac spinosum, tribulisque
(Jtinam haec perpendant non proiestantes solum,
confertum, usque adeo, ut de spinis, et tribulis *e
qui opera eatisfactoria explodunt, scd et clementisnon possent explicare; %ed implicila ibi pascebantur simi illi confessarii, qui pro peccatis gravissimia
spinii, et tribulis : et grave* cruciatus experiebantur atque diuturnis, levissimas nullaque raiione proex verbis ejus; agebal euim ea et nec consistendi eis portionata9 injungunt poenilentias, et hac sua Icnllocum ante lempus pirmiliebat... Hic, inquit, paitor, tate crudelissimi sunt; cum tanto acerbiora in a l pro jnstis quidem nuntius est, sed prcvposilus pcence: tera vila islis molliter poenitenlibus pcrferenda sint
9
Uuic ergo tradunlur, qui Deo aberraterunl, ted

servierunl deiideriis ac voluplulibus saculi
supplicia, quae longe faciliore (comparativc) salis-
hujus.
faclione bic redimere poluisscnt; si enim nos ipsos

Punil erqo eo$, sicut meruit unusquisque eorum, *<e-bic judicaremus, non ulique judicaremur i b i .
vis varmque pcenis... varice pcenas atque tormenla
Praeeminentiae episcoporum non obscurum testihwc sunt, qtue hominet quotidie in $ua vita patien-
monium occurrit iu Hermne Pattore.
tur; alii enim detrimenta patiunlur, alii inopiam,
vero monle, inquit 1. m , simil. i x , cap. 27, t/i quo ar-
De decimo
alti divenas acrimonias; alii vtjurias ab indignis pa-
borea erant legeutes pecora, talet iuniqui crediderunt
tientes, muUaque alia exercitia et incommoda. Plu-
quidam epiuopi, id e$t prasides Ecclesiarvm.
rimi enim inconstanli consilio multa conantur, nec
alibi jam scripserat (1. m , simil. i x , c. 9, vidc, et
Et
quidquam conducit ei$ etdicunt, in actibus suis IUC-
visionem Hermae). Nunc ilaque vobix dico, qui

cessum se non habere; succurritnt eis ea, qna: neqni- praeslis Ecclesia* et amaiu primos con$e$$u$. Ex
ter fecerunt, ei dominum causaniur. Cum igitnr per~ quibus eruitur, fuissc ûnc primas catbcdras, quipessi fuerinl omnem vexationem, et omne ineommobus singularis :*, poteslasque conjuncta esset,
%
dum; tunc traduntur mihi ad bonam admonitioiiem, quasqae superbi ct ambitiosi bomines concupisceet firmaniur in fide Domini, et per relxquot die$ $errent.
viunt Domino mente pura, et cnm cceperint delicloCirca matrimonium docel primo Hermas, matrirum agere pocntieniiam, tunc ascendunt inprcecordia monii
vinculum propier adulterium
altcrulrius
eorum opera sua, in quibus e nequiter extrcuerunt,
conjugum haud dissolvi. Quod si dimiserit (vir) mtt-
et tunc dant Deo honorem, dicentes justum judicem
lierem tuam et aliam duxeril, et ipm mocchatur...
et$e eutn, meritoque $e perpeuot, secunduw facta

, ctc. (39).
ergo non debet dimi&su eonjuge sua vir aliatn ducere.
Q Hic actus similis est el in viro el in muliere, ait P a -
De afflicttonibue autem cum sponle susccptis,
stor (42).
t i n i a pneposiio poenileiitiie imposilis, ita scribit
Dein exponit, quomodo se gerere debeat marilus
idcm Hermas (40): Scio, inquit, tuti$ pratcordih
erga uxorem adulteram. Prsecipit marilo separa-
eos agere poenittnliam. Nunquid ergo, a i l , protinui
tionero ab uxore sua adultera (quoad

lorura seu
putas aboleri delicla eorum, qui agunt poenitenlicm ? cobabiialionem), secus reus ille peccati ejus, et parNon proinde coniinuo: sed oportel eum qui agit ticeps moecbationis ejus. Si vero mulier dimissa
nilentiam, aflligere anitnam suam, et humilem animo poemtentiam egerit, el voluerit ad virum suum re*
ic praxtare in omni negotio, el vexatione$ multat t>a~ v e n i , Pastor mandat marilo, u l eam recipiat; scriasque perferre. Cumque perpessus fuerit omnia,
cus pcccatum magnum admiuit. Quod si mulier
quce illi instiluta fuerunt, tune fonitan,
qui eum
posl poenitentiam in eadcm peccata prolabatur, in
creavit, rt qui formavit universa, commovebilur erga
iisque perseveret, et poenileniiam non agal, dcbet

eum clementia $ua, et aliquod remedium dabit; %d~ absolute recedere maritus ab i l l a , ne paniccps sit
que tle, si vident ejus qui panitentiam agit cor pu- ejus pcccali. Hic casus, juxta Pastoris doctrinam,
rum e$$e ab omni opere nequissimo... et rogabo nun*respicit viruro adulterum ct mulierem adultetium illum, qui prcepositiu est pcence, ut levius te a[^ ram (43). Ilasce regulas scmper observandas edixit
fligat; sed exiguo tempore patieris adver$a iterumEcclcsia, ulpote SS. Scripturarum ac tradilionis
t
(39) Past. Herm., I. m , sim. v, cap. 2 el 3.

(40) Loc. cit., gim. v u .
(41) Vide îmilitud. i x , cap. 6.
(42i Idem, mandat. iv. cap. 1.
(43) En inlegrum texlum ipsius Pasloris : Dornine, si quis habueril uxorem fidelem in Domino, et
hanc invenerit iit adulterio, nunquid peccat vir, l i
convivat cum illaf El dixil miht ; Quaudiu ne$cit
peccalum ejus, sine crimine esi vir vivens cum illa.
Si autem icierit vir uxorem suam deliquiste,
el non egerit pmnileniiam mulier, et permanet
in formcaiione ttia, et convioit cum illa vir, reu$
erti pcccati eju$, el particeps motchalionis ejus.
Et dixt illi: Quid ergo $i permanserit in vitio $vo

mulier? Et dixii : Dtmittat illam vir; et vir per $e
maneut. Quod si dimiserit mulierem $uam et aliam
duxerit, el ipse mcechalur. El dixi illi: Quid si mulier dimissa poenitentiam eaerit, et voluerit ad virum
Kuum reverli; nonne recipietur viro $uo? Et dixit
tnthi: /mo, non receperit eam vir tuut, peccat, ei
magnum peccatum sibi admittil; ted debet recipere
peccatricem, quce pcenitentiam egil, led non stepe...
propler pcenileniiam ergo non debel, dimisia conjuge
$ua vir cliam ducere. Hic actut similis est el in viro
et in muliere. Hermae Paitor, mandat, i v c . i .
%
S. l l E R M j ;
8SV
auctoritate mnixas. Adulterium semper babiium ncinini in mtnlem vcnisee disputationem insliluere
supra mysterium gralias, eique gloriara praripere
ost ut legttitna divortii causa; nunqtiam aulem disconversionis, ac justificationis peccaloris; atque
solvit vinculuin niatrimonii legitime conlracli.
bac de causa Hcrmas suum Pastorem perhibci loDeclarat tandem polygamiam successivam revsra
quentem de gratia salis confidenler. Secundo, si
licitam esse, coelibem Umen qui vilam ducil, rein
recte ad examen revocetur hic texluft, nibil in eo
Dco gralissimam facere (44).
adinvenitur, quod multum delinere nos debeat;
j IV. De mandatorum Dei observantia el gratia.
omne id eniin, quod ibi docetur, ad bsec reduciDe divinis praeceplis sermoncm instiluens, ra
Deinnamanliscrvalu facillinia, nequequidquam illis tur : Deum videlicet concedere gratiam pceniienuje
hominis sincerilati, ejusque bonis dispositionibos.
sanclius aut dulcius esse ait (45). Cum vero Hcrmas Paslori objicerct; Homo cupit quidem matidata Haec phrasis atitem nec est Pelagiana, nec Semipv
Dei custodire, et nemo ett qui non pelat Domino, lagiana, nisi in sensu eorura, qui tenenl, hancsincerilatem, basque bonas disposiliones unice ex liut possti mandata ejm $ervare; $ed diabolus durut
bero arbitrio procedere, et ex viribus naturs;quod
esl, et potenlxa $ua dominatur in Dei servos (46).
quidem nec bic docetPaslor, nec alibi, quod sciam,
Paslor illico ei respondel, non posse diabolum do*
minari in Dei servos, qui ex tolis praecordiis in Do- * in tolo opere suo. Quinirao dici eliam polest non
absque ratione Pastorem illis vocibus usum esse;
minum credunl. Polest autem, addit insuper, diabolus luctari, sed vincere non potest ; si enim retisii- qttippe poenitentia csl una ex iis gratiis, quasDeus
/II illiy fugiei vobis confusus. His verbis coniir- non conccdit ordinarie loquendo, nisi postroullas
alias, uli iidei, spei, quae stinl veluti dispositiones
mari possunt anima* qurcdam meliculostt, quibus
ad islam (48).
terrorcm inculiunt Chrislianae virtules, easque pulant in praxi esse niaiis molestas, quinimo et i m V . De angelis*
possibiles eorum naturae. Velint ipsae, diliganl, et
Neqae praetermittendum a nobis arbitramur, qoa
nihil erit diflicile; qui diligit, onrinia potest. H a c d i dc angelis suis in libris Hermas tradit. Primo qni*
leciionc de Salana vicloriam reportabunt, c l comdcm docet e38e quamdam ipsos inler angelos sibmimes bujus sortis roinas conlemncnt; quaequidcm
ordinalionem, ila nimium, ut aiii sint aliis exdnimai, inquil Paslor, sine virtute sunt, sicut homilentiores (49). Secundo exponit qualem circa oenes
9
nis morltii nervi. Minas autem illius in totum nolite
hujus muudi res soUicitudinem babeant. St2tit

aulem imprimis S. Michaelcm arcbangelum babere
nervi. Pbraeis ba3C originalis est, perfeclamque ha- Q poiesutem super populum Christiamim, et guberbct pulcbi itudinem; ac palbetice cxponil, quod
nare illum. Nuniius autem
(verba sunlPa5iifiimo conlemptu debeamus babere da?monem :
eloris) Michael est, qui populi hujut habet potetoabsil vero quod boc mjnus nos sollicitos reddal, ac
tem, el gubernat (50). Hinc peculiaris devotio Ecvigilantes adversus ejus fraudes ac insidias.
clesia3 oatholicre erga S. Michaelein fundalor ia
Qtiidam locus occurrit iu Pastore, qui posset
doclrina primaevae anliquitatis.
inorari lectorem, parum de gratia instructum. QuoIdem Paslor aperte qooquc declarat Filium Dei
limere; sine virtute enim $unl, $icul hominit mortui
rum ait Pastor, viderat Dominui purat menles /uturas, et terviluras ei ex totit pr#cordii$ illis tribuit
praeposuisse angelos in custodiam eorum qaos Pastor coelestis ipsi Iradidit: Eis quos Filio tradiitX
pamitentiam ; el quorum reipexil dolum el nequilias,
Filius eii nunlioi prccpoiuil ad conservandos tinp-
t animfldverlit ad sc fallaciler revenuras, negavit
los (51). Etsi agalur bic de solis praedeslinatis<

TII ad panilenliam regressum, ne runus legem ejus cerlum est nihilominus quod Paslor idem pririlenefandis maledicerent verbh (47). Videri, inqiiam,
gium concedal ca3teris hominibus.
posset bic Pastor aliquibus Pelagianismum sapere,
Primo enim illud concedit neophylis ipsis, dum
\el ad minus semi-Pelagianismum, in materia
dicit quod illi ab angelis coinmonenlur ad beiteiagraibe, quaro primo aspectu videlur concedere ine- ciendum (52). Deinde declaral in genere, quod duo
rilis, et bonis dispositionibus hominum, minime
genii sive duo angeli sunt cum homine, unussequirecognoscendo illamex parle Dei gratuiiam. At
latis, et unus iniquilalis (53). Prior ad virlutem,
ttniinadverlcudum est prinio, primaevis temporibus
aller ad vitia excitat. Malus ipse genius diaboioi
D
(44) Ei iterum dixi illi: Si vir velmulier alicujus

decesserit, et nupserii aliquh illorum; nunquid peccal ? Qui nubil, non peccal, inquit, *ed $i perte manserit, magmm sibi apud Dominum conquirit liono-
retn. Herniae Pattor., mand. iv, c. 4.
45) Ponite vobis Ueum, Denm vettrum in corde

ere, et intelltgelis quod nihil facilim sii his mandatis, neque dulcius, neqne mansuetiut, ueque $an~
eiins. L . , mand. X I I , c. 3 et 4.
(46) Idem, ibid. c. 5.
(47) Idem, Pa*t. similitud. , rap. 6
(48) Qutniniu Oeuni anlcriori qnadam gratia eos
y
ad poenitenuam praeparasse, inde palet; quia pa"to

euperius angelus ad Hermam d i x i t : Xidei
mulii egerunt pcenilentiam, et at&ecnli sunl saluiem.
VidcOy inquil Hermas, domine. Ut scias, ail ange*
lus, bonilatem et clementiam Dowini magnam, d

honorandum esse, qni dedit tpirilum ci$ qui dipi
crant prcnitentiam agere.
(49) llcrm Past. visionc , cap. 4.

(50) Idem, similit. v m , c. 5.
(51) Idem, similit. m , c. 6.
(52) Idem, 1.1. vis. m , c. 5.
(55) Idem, 1. , mand. v i , c. 2
y
SS3
est, q u e m a d t i K x l u i
PASTOR. -
ipse a l l o l o c o faletur (54). A n - q u a r u m
p r i m a e s t , apostolos post
moriem
Jcsu
Christi doctrinam sanctis, qui ante obierant, praedicavisse, iisque baptismura conlulisse, sine quo
bona Hlorum opera inutilia erant (58). Hoc tamcn,
storis verba : Misit Dominus angelum tuutn, qui et judice viro perspicacissimo (59), non de aqua, sed
$uper bestias; cui nomen esl Hegrin, et obturavit os de baptismi gralia cst accipiendum; fuit enim veejus, ne te dilaniaret, etc. Viri docti circa vexatum terum complurium opinio, apostolos mortuis praebunc locum diversa sunt commenti. Geleberrimus dicavisse (60), quod S. Petrus " de Jesu Chrislo
Nonrrius eura restitucndum putat ex codice Colber- affirmat.
Ait preterea revelaliones el visiones pro dubitan dno, qui sic habel : c Misit Domini.s angelum suum
auper besliam, cujus nomen est Hegrin (56).Suspi- tibus, et veritatem sibi traditorum disquirentibus
catas jam fuerai doctissimus Goielerius, Hermam esse ad tnfirmiorem eorum fidem confirroaudam
(61); mundum vero per ignem et sanguinem esse
Gnece hoc fere modo scripsisse : "
ddendum (62). '
, , ".
Postremus Pastoris locus memoralu dignus reQuam in senlenliam recilat illtid psalmi L X X I X ,
14 : , \ - ^ spicit modum secemendi propbelas vcros a falsis.
. Devasiavit eatn aper Hoc ut oblineatur, utrorumque vita et mores in
de siha, et kingularit ferus depmius e$t eam \
examen sunt revocandi (65). Veru$ propheta iile e$t
cui quidein conjeclurae contexlus favere videlur (57). qui Spiritu sancto repletm est; at divinm iste SpiriSiquidem hanc bcstiam pre*sur<B superventurae Hgu- tus quietus e$t, humilis, recedit ab ornni nequiiia et
ram esse niox ibidem stylo apocalyplico declarat detiderio vano hujut s<?cy/i, nemini respondet, inUrIbrmas. U l proinde cum paulo anle scripserit, a rogalut, nec singulis *e$pondel; neque cum vull Domino super besliain angelum inissum fuisse, mini loquilur Spiritus Dei, sed tunc foquitur, cum
ipsius sententia de angelo a Deo auxilium C h r i - *ult Deus. Cum ergo (loquitur semper Paslor) veneslianorum misso s i l accipienda, qui eos in pres- rit homo qui habet Spiritum Dei in Ecclesiam jusura superventura, seu irominente persecutione so- itorum habentium fidem Dei, et oratio fil ad Deum,
Jaretur atque foveret. Gl. Gotelerius inde enatam tunc nuntins sanctus Dhinitatit implet hominem
coujicil vucero Hegrin, quod in Hennae lextu com- illum Spiritn sancto, et (oquitur in lurba, sicut
pendiosa scrjptura exslaret , cujus posirema? vult Deus. Ad pteudoprophetam quod ipeclat, spililtera inferiore parte exesae, pularit vetus inier~ Q ritu movelur terre$tri vacuo, virtulem non habenle.
pres legendum ; bujus lectionis vini haudquaExaltat $e et vult primam cathedram habere: improbus
est verbotus indeliciis conver$alur,t iuvolupiatibu*
quam astecutus, litleris Latinis \ocem Gnecam
muUis, et mercedem accipit dmnationi$$uw(6l). Hisce
reddiderit Begrin : cura tamen legendum fuisset
characteribus veri a pseudoprophetis discernunlur.
, ac vertendum vigil, ex Danielie capite
ARTICULUS II.
quarto, ubi , scu vigilii ministerio Babylooiae rex ad beslias amandatus legilur: qyo forte
OBSEHVATIOMES MOEALB8 E T D18CIPLINARES.
aposlolicua scriptor respexerit. Haclenus c l . Gal- I. De paenitentia, oratione, jejunio ac eleemosyna.
landius ex Nourrio alque Golelerio. Ad hunc YexaPostquam Pastor Hermam de tribuladonibus quas
lum Hermae locum respexisse Hierooymum 1.1 in in domo saa patiebatitr, cooquerenlem erudisset,
Habacuc i , 14, nonnullis visum. Licct alii viri docti
hasce omnea leraporales calamiutes conseclaria
aliter senserint.
esse cura propiiorum, tum alienorum peccatorum;
Hisce addiinus aliaa msuper Herm opinionee :
eidem ideam veras pcenitentis propoiiit, el quinam
PsaL L X X I X , 14. 1 Pelr. m , 19.
gelnm quoque Hcrmas noster commemorat, qui
terribili cuidam belhiae preeral, quam per somniom
viderat, atque Hegrin appellal (55). En ipsius P a -
(54) Idem, 1. ii,mand. v n , c . 1. Incusanl nonnulli

banc de bono el malo cujusvis bominis angelo sententiam; eam tamen non solum Origenes boro. 25,
super Josue, et bomil. 1 super EzechteL; S. Basilius
Sup.cap. haxx; S. Maximus ceotur. charit.,

c. 9 1 ; S. Joan. Gbrysostom., bom. , sup. Ep. ad
Coloss.; sed etiam S. Gregor. Nvs. in dogmatibus
versalissimus lib. De vila Moyst$ lenet, ubi a i l :
c Est sermo ex majurum traditione iidem sibi vindicans, qtii dicit, poaleaqnam natura noslra in pec
caiurn dccidil, Deum bunc casum noslrum sua protidnitia minfme desiituisse, sed angebun ex iis qui
naiuram corporis experlenl sorlili sunt, adhibuisse
ad uiduscujusqu lulelam viLe. Ex adverso autem
natura conuplorem paii macbinalionc conlra nili,
et pravo quodam ac malelico dcemone adjuncto buius viia3 peraiciem affcrre. Porro bouiinem in ainborum inedio conslitutum, alterius propositum, a l lerius proposito contrarium suopie momenlo valenlios reddcre. Sapientcr igiiur animadverlit
cl. Geillier, quod sine causa daronaretur Hermas,

ac si introduxisset errorem periculi plenum, assi*
gnando cuilibet homini et bonum angelum, et malura. Estius quoque super Magistrum sentenliaruiu,
qui seque huic opioioni aslipulalur, asserit, quod
ad miniis ha^c sentenlia utprobabilis admitti possiu
55) Hermae Past., 1. i , vis. iv, c. 2.
56) apparalu ad Bibl. P P . 1.1, p. 65.
57) Quod tameu Fello doclissimo liiinus videtar
admillendum.
(58) Herro. Past., lib. m , simil. i x , num. 15.
(59) Fleury lom. I, pag. 541, editioois Augustan.v..
(60) Clemens Alcxand., 1. u Slrom., p. 679, et 1.
, pag. 658.
ol) Ilerm. Pasf., vis. i n c. 4.
62) Vision. iv, c. 5 : Oportei smculum aoe p$r

ignem et sanguinem deperire.
(65) Mandal. .
(64) Mandal. x n , rap. 1 cl 2.
PS7
S.
HERMJE
peccaloribos revera poenitenlibus sinl fruclus poe- dum pauperibus , alque in cbarilalis opera impenii'l<'tui facicndi. Oportet eum, inquil (65), qui dendum ab ipsis eral, secus veri jcjunii remiineraagit paenilenliam, affjgere animam $nam, humilem
tionem non recepluris; constat lertio , Herms sas
ic pwstare, animose vexaliones mulla$i variasqueculo dics jcjiiiiio desiinalos slatioiies
appellatos;
perferrc, c l prxcipue cor purum gerere ab omni quurlo qui jejunabal , summo iuane ad orandun
opere malo. Haec sunl qux iradit vetnslus bic scriseccdebal, alque per diem nibil nisi paneni,?t
ptor circa veram pocnilenliam, quxque toto coelo a
aquam guslabat (68). Quinlo ad jejunium rite periloclrina haereiioonini el ibeologorum laxiorum noagendum aliorum dierum sumptum computandum
strx aelatis differunt.
esse existimal a n l , alque in pauperuni usus sepoNoc minori animadversione digntini, quod de jcnondum. Sexto bona opera praeterea superaddcajunio Paslor Hennac exponil. Siquidetn eum i n d a , a peccalis abslinendum, alque Dci praecrpu
Rlruit, quid sil jejunium Deo acceptum, quncve slaservanda censebant.
liones, ejusquc apud Deum roercedem ostendit. iViDe elcemosyna verba faciens P a s t o r , aeque iohil in viia tua nequiter facia* , iuqiiit Pastor (66), slruil illos qui eara erogant, ac illos qui eam reci*ed mente pura servi Deo, et in prozceptis ejus ingre
piuiu(69). Monei primos ut siinplicilcr dent.et
r
1~
diens; neque admiseris desiderium nocens in animo sine distinclionc omnibus qui mendicanl; secundos
/ M O . . . Hoc si feceris, jejunium magnum consummaadbortaiur ui ex vera neccssitaie *duntaxat mendibis acccptumque Domino. Domini autem promissis
catum eanl, secus ;alionem redditurl rigorosam.
crede, si hcec [cceris, Deo te viclurum. Qua die jejuSub similitudine viiis, ei ulmi. quae sit eleemosyiue
nabis, nihil gu&tabis, nisi panem et aquam, el utiulas,
comcxponii Pastor (70). Nam sicuii viihuim
putata quanlitale cibi, quem cwteris diebus comeiustentatur, ut fructum afferat, $ic dives paupere
sturux era$ sumplum diei itlius, quem facturus
era*
adjuvatur,
cui eleemosynam erogat; quia petper
$ pone$, et dubif vidua*, pupillo, aut inopi... Hccc
orat ud Dominum pro divile.
statio (67) sic acta est bona et occepta Domino. ConDe oratione dum agit Pasior, exigit precipue, ol
stat igitur primo adversus novatores jejunii, et absassidue buic sancto exercitio vacemus, et ad Dcuro
tinentiae bostcs, morlificalione* corporis in usu
accedamus cum omni possibili flducia in ejtisroifnisse primasvis jam temporibus in Ecclesia: sesericordiam, elsi innumera ac enormia sinl peccau
ft
cmnlo id quod scnsualilati (ietrabobalur, erogau- G l a , quibus detinemur. Non esl enim Deut, ait PaC5) Herm. Past., &\\m\. \u
arido victu, iransire populus omnisassuovit, liocesi,
Idem, simil. v, c. 1, 2 el 5.
panenri dunlaxal cum aquasub vesDeratn adliiliere. >
Epiphan. in Exposit.fidei.Ps.xxu.Si legc dau xc(6") Vocat hic jejuniiim more Latinorum, inter
ropbagiae consliluLae fuissent, de lis eodcm modo,
qiios Romae vivebal Hermas, stationem. Siaiio
ac de quartaB el sexla* feria* jejunio scripsisscl:
aulem de mililari exemplo nomen accepil, lesie TermUiano, De oral. Cuui enim Cbiisliaui piioribiis Uem quaria et sexta feria jojumum ad boraiu uique nonam indiclura.. ideo jejunamlum esse decneisiis 6;ccidis, cerlis quibusdam, ei praesertim Merverunl apostoli. At inquies, lcgeni banc alibicomrurii ac Veneris diebus s u u i m o manc in ccclesiam
memorat Epiphan. baeres. 75, s. 6 : Quid si, aiejojuni convenirent, ibi(jue ad boram nonam in o r a bat, ex apostolorum constiiulionc rcpeieuda nobis
lione, aliisque pielatis ofliciis perslarenl; binc
auctorilas est, cur illis quartai soxtaqiie fcriaije^
factum, ut illos coinentiis, et illorum eliam dienini
junium perpelua lego sancitnr, excepla Pentecosie.
j c j u n i u m a iuiiilaribus f o i l e slalionibus transhUo
staiioms itomine donarenl. Nain quemadniodum cur eex Pascbalis diebus nibil oninino ad ciber
prxler paneni, satcm, el aquam adliibcndum dch<'xcubia3 mililum , et eoium pio foribus palatii
niunl? > Ibi cerle utraque jejunia , el quarL-e seistaiuli excubandique funclio, slalio vocabantur, ila
v^rosimile est Cbrisliaiios morani illam, atque oili- laeque feria3, et scx dierum Pascbatis eadcm lege,
4'ium illud, quod jejuii in Ecdesia usurpabaiit, ex- aique apostolica constilutione sancita essc pronuntiavil. Altameii ubi idem Epipbanius conira AeWr u b i a s et slationem vocasse, uti insinuat Terttitlianus prinnun commemoralus. Vidc Aibaspinxum D nos, jcjunia stala damtianles , dispuiat, c}\m noc
bserv. 4 ; Thomassin. c. 21, . i , Traclal. de jeju- praeceptum niaximc urgere deberel, illud i soiam
consuetudinem ila refundit: Porro diebus ipsjs
tiio; Muraiorium, disquisit. 4, lom. II Anecdot.
Pascbalis... aridorum ciborum usu, precibus,viLatin.
giliisjejuniis celcbrare solemus: Epipb. tbid.,
(68) D. Hieronynius in Epislola 2 boc jejunium in
pane cl aqua, cirieris onmibus fortissim-.in esse ex quo rion absurde forsilan colliges, verbum t^PfT"
defiuiuni, q u o d supei ius adbibiiil, nonalie
jnolilclur. Solebat lamen olini a Cbrislianis tillima
signiiicafe , quani admonerii, vel horianiur, no
Qiiadragesimai hebdotuada observari. Nec desuut,
autem pracipiuiit, iubeni, imperant. ln " J , .jl
qui banc xcropbagiam lege aliqua piaescriplaiu
ti-nsiaiit; ei id quidem piobare nitunlur ex Ter- tem exphcalionis brmamenlum non illud siw
adduci potest, quod bistorici varias Ecclcsiaruiu ^
lnlliaiio i . i , c. 1, qui Moulanislarum bxresiu amhisce jejuniis luisse consueludhics narrcnt: ver
p l . x a i u s , de Calbolicis dicebat: A r g u u n t nos ,
etiam , quod iisdem lestibus , aliqnid |le ^ " " L
<|iiod ciiam xeropbagias obsciverous. Sed idem
hujus jejunii in aliquibus sallem Ecclcsiis p^
pse Tei tullianus aduidil: c Denique respondetis
post remissum sil. Auctor enim ConstUuiionumW
in'iiipc Caibolici) liaec ex arbitiio ODservauda, non
stoticarum pani et aquae sai et olera swperadd
< impcno Nulla igiiur lege cjusmodi jejunia,
bens concedil.
Tv rliilliauo , iudicta erant; sed ex cujusque
a lntri > observabaniur. Quapropler Epiphauius i s l (59) Herm. Past., 1. , mandat. .
I.xc ud cousueuidinem, ad pra^ceptum sic te(70) Mcm, 1. u i , simil. u .
! 66)
U*n: Pi aKtci ca sex illos dies xeropbagiis, hoc ct
ns
8*9
PASTOR. -
PBJOQEMIA.
ttor (71),*icirt homine* memoret injuriarum; sed cotutrieti $unt circa negotia , $t non uruuut
fil immemor injuriarum > et misereturfigmenti*tit. Deo (75).
felix bominuni a mundo segregatorum viia!
Peccatores vcro, antequain ad Deum accedant per
beatae soliludines in quibus bomo pcrfecla illa
orationem, cor subducere debent ab oranibus vitiis,
qiue in seipsis adinveniunt, el sincero animo ad perfruitur quiele, qua in Dei famulaiu se exercet, et
Deum reverti; secus esscl prasumptio qualibel maximo setcrnse salulis ncgotio scrio incumbit!
vonia indigna , exspectare a Deo cfleclum illarum sanctum hoc olium, quidquid blaterenl amatores
sxculi, in immensum superal vanitalcs et ineptias
precum, quas bis non praemissis disposilionibus fudisseni. Ergo purifica cor tuum... et accipies omnia quibus delincnlur.
Alierum molivum, quod affert Pastor, cur lcrrenis
bona , quce pelis... qui ergo tales twn sunt, omnino
uihil impelranl eorum , quoe petunt. Si conlingat ni- rebus minime nobis esscl inliaerendum, rationi
bilominus quod, praviis eliam bonis disposilionibus, staius nostri innitilur. Principii loco eniin ponit,
nos civitatem permanentem bic non babere, sed
accipiamus peiilionem noslram , dubitare non
debenius , sed magis magisque orare , el nullas de aliam (fuluraro sciliccl) nobis esse inqtiirendam :
Scitis vos Domini urvot, inquil, in peregrinalione
Deo ingemiuare querelas, sed solum de nobis ipsis;
f>eus enim scnipcr paralus est ad iinperdemlam morari,? Civitas enim veslralonge e$l ab hac civitate.
inisericordiam : De te queraris , non de Deo , quod Si ergo tcitis eivitatem venram in qua habitaturi
nou dederit libi. Ex bisce ediscimus duo inter caele- eilii, quid hic amatu agros et apparati* lauliliai el
ra, quae aequc necessaria sunt: primum est, nos ob wdificia et liabitaliones supervacuas? Hatc enim,
addit insuper, qui eomparat in hac civilate, non coniultiludinem , et enormilatem eliam nostrorum
peccalorum defleciere non debere ab oralionis gitat in suam civitatem redire (74). Doclrina haec
pia ac religiosa est; parum autem nostris liisce
seniila; secuiidum, oporterc, priusquam quidquaai
a Doo pclainus, dimillcre saltem aflectum ad pec- dicbtts probalur. Pluribus posset insuper hc docalum, et ad veram poemieiiliam nosmciipsos de- ctrina larvam detraliere, qui maximo versanlur iu
termiuare: si Iiaec iiHgligautur, omnes nostras pre- errore, dum sibimetipsis persuadere couantur, conces vanas, ac sine fructu experieinur, ue quid ulie- dilionem bominis viatoris, hospitis et exsulis, iu
qua proprie vert Cbrisliani idea ac characler con~
riue dicam.
sistit, cum condilione honiinis,qui negotiis incum3 II. De timore Domini, ueyotiis swcularibus, pab i l , voluptalibus indulget, ac ducit in bonis dies
lientia, iracundia, trisutia, et impurUate.
suos, simul posse conjungi.
ln primis sentenlia est Pasloris: Timetu Domi- G
Pastoris raliocinalio conlra talem vivendi monum omnia bona operaberis (72). Ergo per tiraoreui dum uiique differt tolo CCBIO a plurimorum noslr
Domini omnia possumus opera jusliliae peragere.
setatis Ghrislianorum sensu, sermone et praxi, eed
Tradit insuper , timorem buuc iiecessariuin esse ad
nonidco matus recta, minusvalida, minius concksaluiem, per illum nos reportare vicloriam de dia- dens.
bolo et dominium super ilium exerccre, quia reipsa
\ult igilur angelus iste quod Ghristiani proagris,
super servos Dci nulla virtus illi inest; Timens
quos emere volunt, pro palaliis domibusque, quaa
enim Dominum dominabens illius, soilicet diaboli, volunt a3dilicare, suas opes insumanl iti erogandis
quia virtus in Ulo nulla e$t. Per hunc timorem (ut
elcemosynis, el in viduis ac orphanis sublevandia
uno verbo omnia compleclar) a pcccalo recedimus,
in hos usus,juxta Pastorem (75) ac Veritatei tpsam
jiistiliam exercemus, et pie vivinius. Time igilur
temporalia bona impendi debent.
Deum coiicluoU Paslor, et vivet. Exlra onutem conPastor soper patientiam, et vilium oppositum
troversiam est, sermonero bic baberi de tiinore eas nobis comrounicat inslilutiones, qua3 negllgi
supernaiiirali, de illo scilicet tiroore , quem semper baudquaquam possunt. De patieniia tradit, quod
aliquis arnor comitatur ; quippe agitur de timore ,
bomo per palientiara oronium operum ncquissimo*
ope cujus mandau Dei observamus, et justitia3 ope- D
i | i i c e t , quod ab bisce pa^
ribus inbaeremus.
tieulia bominem averlit, quod palientes operanlur
y
Duplici ex capite monel Pastor, a negotiorum

teniporalium multitudine esse abslinenduro, inordinataiuque eorumdem sollicitudinem esse modcrandam, quia multa negotia agenles, mulla peccant,
atque aegre Deo scrvire possunt. Abstine te, aii ad
illum, multis negotiis, et nihil delinques; quicunque
eniin multa negotia agunt, multa delinquunt; quta
(71)
(72)
75)
74)
75)
Herm. ., I. , mandat. i x .
Idem, I. n , inand. TII.
Idem, 1. , siinil. iv.
Idem, 1. m , siiuililud. i .
Pro agris ergo, qnv$ emere voluerilit, redi-
e t i a m
d o m i n a t l i r t
omuem justitiam, Spiritus sanclus in ipsis habilal in

pace rnagna; quod virtus bsec est valida, et fortis et
babel virtutem magnam, el bouoriOcat Dominum
in omni lempore; uno verbo, quod qui vere patienles sunt, facile observant oronia mandala.
(76) Quoad iracundiam vero docet, quod ipsa Spiriium sanctum constrisut, et corde expdlit, maluiq
ntite animas de necessitalibus, prout quisque poUtt;
et viduas abtolvite, orphanis judicate; tV opss, ac
divitias vcttras in hujusmodi operibus con*umitt+
Idcin, Inco cit.
(76) ldcm, lib. n, maiid. , taf^l I cl 2.
*9i
s. HERMA;
lirittnn in animam adtuiuii, nostrarum precum

inipedit effeclum, furorem parit, et inriumera mala
producit. Paulo post eadem dicit de trislitia, el
inter caetera, quod cruciat Spirilum sanctum... facit
iraeundiam spirilus. Ait tandem : Oratio trislis
hominh non habet virtutem, ut ascendat ad allare
D i (77),
Inler pltira, quae animadvertil Pastor contra impurilalem, hasc polissimum fidelium aedificationi
peropportuna erunt. Imprimis vocat magnum peccatum omnem cogUationem de alieno mairimonio, et
de (ormcaiione (78). Dcinde docet, in corde puro
cogilationem impuram inbabilare haud posse(?9);
qih>d qnidem intelligendum non de simplicibus cogitalionibus, sed de illis, quas morales theologi morosas appellant, sive in iis deleclemur, sive .
Medium insuper efficacissimum, quo a nobis malas
has cogiialiones averlamus; ei nunquam peecemus,
assignal non inlermissam Dei memoriam (80).
Alibi subjungit (81) aliud motivum, quo ad m i e
(77)
<78)
(79)
(80)
Ilerm. Past., mand. x, cap. 2.

Idcin, I. , niandai. iv, c. 1.
Ibidtm, vide etiani 1. i , visione i , cap. 1.
Ibidem.
iiimam eliam volnptatum iUieifaram borroremet

cilaniur, pwnam peccati scilicel a nobis sobeun
dam, qnae multum excedit didcedinem in coperpe
trando perceptam. Dulcedinit una hora, aii \\k
JMO $patio terminatur; pcena! vero una hora /rijwn
dierumvimpossidet... videigitu*,
,,
esse tempus mundana dulcedinis ac volnpiaiit; pm
vero tormentorumque amplius. Itaque re bene perpensa, si nosmfttipsos diligere.mus, capiuli odio
haberemug sensus voluptates.
Circa mendacium el obtrectalionem maodx
Paslor ne de aliquo male loquamur, nec minos
rigorose prohibel audire. male loqtieutes, praciiee
si id fiat dcliberate et libenlcr (82). Addit insoper,
q d detraclio *it perniciosa, incomians dsnonium, nunquam in pace consisteiis, sedsemperie
discordiis manens; et : Qui mentiunlur, ait ipse,
abnegant Dominum, non reddentes ei depositum firt
acceperunt; aeceperunt enim $piritum neawedecio (83).
U O
(81) Idem, simil. v i , c. 3.

(82) Idem, I. , mand. u .
(83) ldem, l . u , maiid. .
SANCTI HERMTE
PASTOR.
OaUicanis.)
LIBER PRIMUS
QUl INSCRIBITUR
VISIONES.
VISIO 1.
Contra turpcs tl elatas cogilationcs, et negligentem Hermce pliorum castigationem.
CAPDT PRIMUM.
Qui enutriverat me, vendidit quaaidam puellam Romaa. Post mullos autem annos banc visam
rccognovi; ei coepi eam diligere ut sororem. Exacto autem tempore aliquo (84), lavari eam in flomioe
Tiberi v i d i ; et porrexi ei manuro, eleduxi eam e flumine. Visaque ea, cogitabam in corde meo, dieens:
Felix essem, si talem tixorem et specie et moribus sortilus essera. Hoc solum, nec ullra quidqu*
togilavi (85). Post lempus aulem aliquod cum iis cogitalionibus proiiciscens, bonoriOcabam creatora
V A R I i E LECTIONES ET NOTJE.
(84) Mss. Bodl. el Lamb. Po*i tempm aliquod.
dicens : Felix eenm, si talem uxorem haben* d
(85) Mss. S. Germ., Carm., Bodl. elLamb. Visatpecie et moribm. Hoc solum cogitivi, nec aW*
qne ea dixi: Felix essem, si talem uxorem habercm. aliquid cogiluvi.
F.i specicm cum vidissem, cotjitabavi in corde me
PASTOR. LIB. I, VISIO l .
fm
84
Dei (86), cogitaiis qtsam magnitica et pulcbra sit. Et dom ambulassem, obdormivi. Et spirttus me rapuit
et tulit ine per quemdam locum ad dexteram, per quem non poierat bomo iter facere. Erat autero tociis
ille in rupibus, et abruptus (87), et invius ab aquis. Gumque transissem locum illum, veni ad planitiem,
ct genibus positis coepi orare Dominum, et confiteri peccata mea. Et orante me, apertum est coalum; et
\ideo mulierem qnara concupiveram, salulantem me de coelo, et dicentcm : Herma, ave. Et ego prospicieos illam, dico ei (88): Domina, quid tu bic facis? A l illa respondil m i b i : Recepta suro (89) buc (90)
ut peocata tua arguam apud Dominum. Domina, inquam, num tu me argues?Non, inquit. Sed audi
verba, quae tibi dicturasum (91). Dcus qui in coelis babitat, et condidit ex nihilo ea qusesunt (92), et
mtritiplicavil propter sanctam Ecclesiara suam, irascitur tibi quoniam peccasti in me. Respondens dico
e i : Domina, si in te ego peccavi, u b i , aut quo in loco, aut quando tibi turpe verbura aliquod loculus
sura ? Nonne semper te quasi dominam arbitraius sum (93) ? Nonne semper le reveritus sum velut sororem ? Quid in me comroinisceris (94) haec tam nefanda ? Tunc illa arridens mihi, a i l : ln coide tuo
ascendit concupiscenlia nequitia?. Annon (95) videtur libi, viro juslo rem iniquam (96) esse, si ascenderil in corde (97) mala concupiscenlia ? Peccatum est e i , et quidem grande. Justus enim vir justa
cogitat. Cogilante ergo illo quae justa sunt, et recte eo incedente, in coelis propitium habebit Dominum
in oroni negotio suo. Qui auteni nefanda cogitant in cordibus suis, mortem et captivitalem assiimuni (98);
tnaxime i i qui saeculum boc diligunt, ct glorianlur in divitiis s u i s ; el qui non exspectant futura bona ,
vacuaniar (99) animae eorum. Haec autera faciunt dubii (100), qui non babent spem in Domino (1), et
contemmint et negligunl vitam suam. Sed l u , ora ad Domioum ; el sanabit peccata tua, totiusque domus
tuae et omnium sanclorum.
CAPUT 11.
Postquam autem locuta est verba haec, clausi sunt coeli. Et ego toius eram in moerore et metu, et
diccbam intra me : Si hoc mihi peccalum ascribitur, quomodo potero sahus esse t Aat quomodo
exoraho Dominum pro peccatis meis* abundantissimis ? Quibas (2) verbis rogabo Dominum, ut mihi
propitius sit? H;ec me recogitante et discerncote in corde meo; video conlra me catbedram de lanis
candidis, sicul nix, faclairi magnam. Et mulier anus (5) in veste splendida (4), babens librum in
m a m i ; et sedit sela, el salutavit me : Herma, ave. Et ego moestus et plorans, d i x i : Domina , ave. Et
illa dixit mibi : Quid muestus e s , Herma, qui eras paiiens, el modestus, et semper hilaris ? Respondens dico e i : Doimtta, contumelia (5) mibi objecla est a rouliere optima dicentc, quod peccavi in eam.
At illa d i x i i m i b i : Absit a servo Dei res ista. Sed forie in corde tuo ascendit illius concupiscentia (6).
Est qoidero in servis Dei talis cogiialio, peccatum infcrens. Non enim debet haec cogitatio abhorrenda ,
esse in servo D e i ; neque spirittts (7) probatus, concupiscere malum opus; el praecipue Hermas qui est
contiuens ab oinni concupiscentia (8) scelcsia, et est omni simplicitate plenus, et innocentia magna.
CAPUT m.
Verumtamen non causa tui irascitur Dominus; sed propter domum tuam, quae nefas admisit in Do~
mimim et in parentes suos. Et tu cum sis amator filioruin, non commonuisti domnm luam, sed dimisisii illoa coriversari violenter (9); propter boc enim irascitur tibi Dominus : sed sanabit omnia (10)
V A R L E LECTIONES ET NOTAS.
(86) Desunt ista in mss. S. Germ. et S. VicL
(87) Ha?c item desunt in utroque cod.
(88) Sic ms. Lamb.: Dominatnea, quid heict Prwcepla sum Domino, ut peccala tua arguam. Domina. nune tu me arguis ?
(89) Ms. Garm. Pracepla. sicut modo Lamb.
(90) Decst hvc in codd. S. Germ. el S. Vtel.
(91) Lamb. ei Carm. incipio dicere.
(92ji Vide infra lib. n , mand. i . Laudal bunc locum Origcnes tom. I Commeni. in Joann. , 1. Graeca
Origeniana protalimos supra inler Veterum lestimonia, ex edit. Gl. Huetii a pracedenlibus editoribus
Paslorh omissa.
(93) Lainb. Sum hemper ie ac $i deam. Nox
autem pro reveritu$ Fellus exbtbel veritus in sua
dit. Oxon.
(94) Lamb. Quid mei commemorarit.
commcmorarit.
(95) Lamb.
Larab. Aut non.
(96) Mss. Garm. et Lamb. uzvam.
(97) Lamb. addit illius. Sic c l Fellus. Et moi
idcm ms. ei cquidem magnum.
(98^ Lamb. sibi auumunl.
f
(99) M*s. Angf. vaganlur.

(100) . Hanc \ocem auctorem scripsisse
ex Glem. Alex. discimus. Vid. S. Jac. l , 8. FELLIIS.
Locus Alex. exslat . tib. i , cap. 29, p. 426,
sed respicit vis. m , cap. 4. Yidesis eliam lib. u ,
niand. ix. Eadem. quoque vox usurpaiur a Clemente Romano, Epist. / ad Cor. cap. 23, et Epist.
i / , cap. J l . Caeterum hunc Hermse locum illustrat
Dodwellusiii dissert. De Rom. ponlif. e M c c . , cap.
11, 6, pag. 160.
(1) Lamb. Deo.
(2) Lamb. pessimii t Quantis.
(3) Uieron. in Oiee , 9. Herma primum videtur
Ecdesia cano capite
(4) Lamb. candidi
(5) Mss. Angl. latcivia
(6) Ms. S. Germ. t//a,
t'//a, omissa voce concupitcentia.
(7) Ns.
Ms. Carm. spiritu
spiritu.
(8) Lamb. pollutione.
(9) Lamb. et Carm. conviolari swve.
(10) Lanib. ianavit omnia qum ante gesta sunl m
domo tua mala.
S. HERMÊ
896
quae ante gesta sunt mala in doino lua (11). Propter illorum enim pcccata et iniquitates, consamptui(ii)
es a sxcularibus negoiiis. Jara eitim misericordia Dci miseru esC tui et domus luse, et coiiserva?ii(l3)
te in gloria. Tu tanlum noli vagari; sed aniiniBquus esto, et conforta domum luara. Tanquam xrariis
producens opus suuni, expouil (14) ei cui v u l t : sic et tu verbum quotidianuro jusluni (15) docens,
abscindes grande peccalum. Ne (16) desinas ergo commonere natos l u o s ; scit enim Dominns quod
poenitentiam agent ex loto corde suo; et scribet ie (17) in libro vitae. Curaque finisset verba bax,tit
m i b i : Vis audire me legentem? Dico ei (18): Domina, volo. Esto ergo audilor. Et revoliito libro, legebat gloriose, raagnifice et mirilice, qtiae (19) non poteram in memoria retinere. Erant enim verba lerrifica, quae non poterat homo suslinere. Novissima lamen verba roemoriae mandavi; erant enim pauca et
utilia nobis. Ecce Deus virtutum, qui invisibili virtute, et magno sensu suo condidit mundum, et boatrifico consilio circunidedit decorem creatura; suae, el fortissimo (20) suo verbo confixit ceelum, et fundavit
terraro super a q u a s \ ct virluie sua potenti condidit sanctam Ecclesiara suara, quam bcnedixit; ecce
transferet coelos ac. montes, colles ac maria ; et omnia plana (21) iient electis ejus, ut reddal illis repromissionem quam repromisitcum tnuUo honore el gaudio, si servaverint (22)legilima Dei, qura accepennt
in niagna flde.
CAPUT IV.
Cumqiie consuramasset legcndo, exsurrexit de catbedra : et venerunt quaiuor juvenes, et tukwl
albcdram ad orientcm. E l vocavil me ad se, et teligit pecms meum ailque mihi : Placuit iibi Jedw
inea ? Dico e i : Domina, ba3c mihi novissima placent; priora autem safeva et dura sunt. A l illa ail milii:
H.tc novissima justis (25); priora auiem refugis et elhnicis. E l cum loqueretur mecum, duo quidam viri
apparuerunt; cl sustulerunt illam bunieris (24), et abierunt, ubi et calhedra e r a l , ad orienlem.
laris aulcm discessit. Et cum abiret, ait m i b i : Confortare, Herma.
u
VISIO II.
Rursum de negligenti uxoris loquacis tt filiorum libidinosorum casligatione, et q*i
moribus.
CAPCT PRIMUM.
Cum vero proilciscerer cum his (25) circa illud tempus quo et anno priore, ambulaos (26)commemoraio$
eum anni prioris visionem. Rursumque me abstulit spiritus, et duxil (27) me in euiudem locuoM
anno primo. Cumque venissem ad illum locum, posilis genibus coepi orare Dominum, et bonori6care(ffi
nomen ejus, quod dignum me arbiiratus s i l , et manifesiaverit mihi peccala pristina. Et cum surrexisse
ab oratione, video (29) contra me anuin illam quam et anno superiore videram, ambulantem et legeniee
libellum aliquem. Et ait mihi : Potes baec eleclis Dei renuntiare ? Dico ei : Domina, lanla in njeeoni
retinere non possum ; da aulem mibi libellum , et describam. Accipe, inquit, et restituas roibi iitoeUt auicm (50) accepi, in quemdam locum agri secedens (51), descripsi omnia ad lilteram; non ui*
niebam enim syllabas (52). Cumque consummassem scripiuram libelli, subilo de manu mea raptus est
libollus; a quo aulcra non ?idi.
0
" M a l i b . x i i i , 52; xxv, 27; Luc. , 15.
" H Pctr. m , 5.
V A R l i E LECTIONES E T N O T J E .
(11) Sic mss. S. Germ. et Carm. prancr Lamb.
(24) Larnb. infiumervm.
.
Editi, in te. Fellus tamcn sic iqux ante putraia $unt
(25) Qnidtii forte legendum cura cl. wfcW.
tnala domo tuu.
Cumis ? Infra enim TIS. IV, cap. 1. ProfictsceW
(12) Ita mss. Angl. apud Fcllum : cujus lamen
illa via Campana.
editio exhibci, contrilus.
(26) Ms. S. Germ. videram ambulani.
(15) Mss. S. Germ. et Lamb. confortavit.
(27) Lamb. eduxil. Sic el Fellus.
.
(14) Mss. Vict. ei Grm. obtingit. Fcllus autem
(28) Haec omnia, Cumque veni$*em... g
omittit, ei.
ficare
reslituimus e i ms. Carm. Sicet ^ .
(15) Lamb. juste. Carm. optimum.
recte quidem, ut videtur. Mx namque
^V..
(16) Sic Lamb. sic c l Fclbis. ! .
cum surrexissem ab oratione. A l . vero, amto prt*
(17) An scribentur in?
et honorificavi.
(18) Carm. ms. ct ego,
(29) Mss. Garm. et Lamb. audivi.
(19) Lanb. qtorias.. quas, pro gtoriote... qucc.
(50) Lamb. Ut eum antem.
Fellns aulem omittit el mirifice, quod vaiia ipsi v i (51) Mss. S. Germ., Garm., Lamb. ^ '
dialur b*clio.
(52) Glemens Alcx. . Hb.
j*P'J
(20) Qiiinqne bacc \evba circumdedit... fortissimo, 806, huc respiriens, bac bal>et : V*
desunt in Lamb.
, \, ^ ^ !
(21) Ila inss. V i c l . , C a r r a . , Bodl.et Laiub. Ila et
; . ld est: Eum nitm inquil u "
Fcllus E d i l i , plena.
trripsl$$e ad lilteram, cum non inreniret
,
(22j Mss. codd. Vict., Carm. Lamb. et vet., i m - tyUabas perficeret. Ubi nolal C l . Polierusboc ^
iressii, repromhil... si tervaverint. Fi-lbim soculi,
cuin marmora et nummos,tum ttiam libr^
s , , b
Ir
ilanc rctinuimus lcclionein. AI. repromUil, cmn...

gaudio senaverinl.
(23) Sic Laail) Sic cl Fellus. Edili, htis
stissimos scriptos conspici. perpetua

jLee
rariim seric, nulla vocum distiuctione faci& * *
idem momtcrat Feilits ad bunc locum.
s c i i
807
PASTOR. LIB. I, VISIO n.
CAPUT II,
Poat quindecim aulem diee cum jejunassem, mtiUuiuqiie rogassem Dominym, retelaia esl miltt
ecientia scriplurae. Eraiaulem acriptura haec : Senien tuum, Herma, deliquil in Dominura, et prodiderunl parenleg suos in nequilia magna. Et audierunl proditores parenlam, et prodentes (53) profecerunt.
Sed etiam mino adjecerunt peccatis (34) guig libidines, et commaculationes nequiliae, et sic impleveruni
iniquilates auas. Sed impropera verba b#c ftliis tuis omnibas,et conjugi tus quae futura eat soror tua (35).
Et ipsa enim (36) compescat Unguam guam , in qua malignatur: et (37) auditis verbis h i s , contineoil ge,
ci consequetur (38) migericordiam. Erudietur e n i m , postquam improperaverig illi (39) haec verba, q u
roandavit ille (40) Dorainator, ut tibi revelentur. Tunc remittentur illis peccala qua (41) jampridem peccaverunt, et omnibus aanctigqui pcccaverunt usque in bodierniim d i e m , si ex loto corde suo egerint
pceniteiUiam, et abstulerint a cordibus suis dubitationes. Juravil enim Dominator ille pcr gloriam suam
superelectos suos, praeflnita i s t a d i e , etiam nonc si peccaverit aliquis, non babiturum illura (42) salulein. Poenitenlia? enim juslorum babent fines. Impleti sunt dies poenitentiae oronibus sanclis : gentibu
autem pcenilenlia usque in novissimo die. Dices ergo eisqui prsesunt Ecclesiae, ut dirigant vias suas in
justilia; ut recipiant in pleno repromissionem cum multa gloria. Permanete ergo qui operamini jnstitiam,
et sic facite, ul sil (43) iransitus vester cum sanctis angelis. Felices vog, quicunque suslinetis pressuram supervenientem maguam, et quicunque non negaveril viiam suam. Juravii enim Dominus per Filium
suum : Qui denegaverit Filium et s e , spondeutes se vitain illius, et ipsi denegaturi sunt illum (44) i n
advenienlibus diebus . l i autem, qui nunquam denegaveiint, ob nimiam (45) misericordiam propitiu
factus esi illis.
CAPUT 111.
M
Tu autem, Hernaa, noli meminisse injuriarum (46) filiorum luorum, sed nec sororem tuam negligas (47); sed cura ut eroendeiilur a pristlnis peccaiis. Erudienlur enim doctrina ista, si tu jam
fueris raemor injuriae (48) illorum. Memoria enim injuriaruni (49) mortem operatur; oblivio vero earuro
(50) vitam aelernara. T u autem, Herma, magnas tribulationes saeculares sugiinuisli, propier praevaricationes domus tuae; quoniam illas ut ad te nibil portinentes, neglexisti; et in negotiationibus tuis maligni
(51) implicitus es. Sed illud te salvum faciei, quod uon discesseris a Deo vivo; et siroplicilas l u a , ct
singularis (52) continentia salvum facient l e , si permanseris. Et omnes salvos facient, quicunque hujus~
ccmodi operanlur, et ingrediitntur in innocentia et gimplicitale. Hi qui bujusmodi s u u l , invalegcent
adversus omnes nequitias, et permanebunt in vitam aelernam. Fclices omnes qui operantur justitiam
absumenfur usque in vitam seternaiu (55). Dices aulem : Ecce magna Iribulalio venit. Si tibi videlur,
Uerum nega. Prope est Dominus convertenlibus, sicut scriptum est iu Heldaio ei Modal (54), qui vaticinali sunt in solitudine populo " .
CAPIJT I V .
Revelatum autem est m i b i , fratres, dormienli a juvene specioso, et dicenle m i b i : Anum illani a qti
accepisli libelluni, quam pulas esse? E l ego d i x i : Sibyllam (55). Erras , inquit, non est. Q u esl ergo,
Mallh. x , 53.
Num. x i , 26, 27.
. V A R L E LECTIONES E T NOTJE.
/33) Sic Fellus ex mss. Lamb. et S. Germ. Sic el Noli timere, Abraham : ego protector (nn$ sum ei
Carm. Editi, prudenles.
mercet tua magna nimi$; tum illud in primis Ephes*
(34) Ms. S. Gerra. pecrala peccatit.
n , 4 : Propter nimiam charitatem $uam, qua ailexit
(35) Videsisb. l.cl.Cotelerium. Hinc .
nos (Deus).
His consona mox infra reperies, cap. seq. et lib. ,
(46) Ms. Carm. maitrnm. Sic et Fellttg. In eamsimil. ix, cap. 11.
dein scnlentiam, nioncitie Fabricio, auclor Teita(56) Lamb. eliam.
wenlk xn patriarch. in Teslant. Zabtdon, gncl. v n
(37) Msa. S. Germ. et Carm. sed.
cap. 8 : ;
(58) Larnb. habebit.
+
Ne unimadtermrn utiuûtsqne maiU
(59) Ma. S, Vict. Entdientur.... illit.
<iew fratm tui.
(40) Sic mgs. Angl. Fello tomen magig placiiil,
(47) Lamb. nna*
Uiu Mox mg. S. Germ. ut reveleniur, abs<|ue.
(48) Mss. S. Gerui.,Caim. el Lamb. maluue. bic
(41) Lamb. qui.
Cl Fellus.
(42) Mg. S. Vict. Hlam.
(49) lidem cum Fello, malorum.
(45) Msa. Vict. el Germ.
fiat.
(50) lidem , malorum. Fellug, eormn.
(44) Fellug ex Bodl. et Lamb. gic in saa edlt;
(51) Ms. S. Germ. magm$.
Oxon. Qui denegaverii Fitium et se, despondem
(62) Lamb. quem grquhur Fellns, wma.
tiiamUiiut, et ipse denegaturu$ ett Ulum. Qua3
(53) Ms. S. Gcrm. in aiernum. Edit. Oxon. ab$nlectio male reddilur in edilt. Clerici el Russelii. At mun ur in wiernnm.
tns.Garm.Qi denegaverini Ftlium teque desponden(54) Larax Holda et Meda. Sive potms Eldad et
te$ vitom $uum, qui nnuc denegaturi sunt fn, eic. Modad, ut exbibel codex bibliotli. Coitflin. apud d .
Hu.c loco coiigruunl quai infra habentur, lib. m , Monlfauconium pag. 194 ubi in recensioiie apocrySimil. i x , cap. 28.
phorum Vel. Test. Itbiorum o c c u r r i t i ' , xaV
(45) Si F'llum audias, mmiam idem valet quod
Bummam, Huic loco consonat cum boc Gcn. xv, 1.

(55) Putat c l . Cotclcrius, in Graeco cxslitigftf
t
m
HERALE
910
ilomiue? Et dixii m i i . i : Ecclesia Dei cst. E i dixi atl illum : Quare ergo anus eslt Quoniam, ioquit,o*
nium prima creata est, ideo anus; ei proptcr il!am mundutf factus est< Post batc aulent visionem \' ia
domo Diea; et venit illa anus, et interrogavit me, si jam libelium (56) dedissem seoioribus? E i respondi:
Adhuc non. A l iiia d i x i t : Bene fecisti; habeo euim quaedara verba edicere tibi. Cum aulein coasumaivero omnia verba, aperte scienlur ab eleciia (57). Scribes ergo duos libeiloe, et mittes uiium Clemati,
el unuin Giaplae (58). Mittet autem Ciemens in exleras civitates; illi enim peiroissum e s l : Graple auiea
comiuonebit viduas el orphanos. Tu aulem lege in bac civitate eum aenioribus qui presunt Ecclesiae.
Isia $ic legunturapud Origenem, Phitocaliae eap. 4, ex lib. nr cap* 2 , De principiis, tnterpreieRufino.
t
Et $cribe$ duc$ libetloi el dabis unum Clementi,

, ,
et unum Graptce. Grapte quidem commoneal iv . \
duat et orphanot. Clemeiu vero mitlai per omne$ \ . ^
civitalet qtue fori* $unt. Tu vtro annuniiabit presby- <5. 7 '
ieri$ Eccleiitc.
.
9
V1SIO 111.
De triumphantis Ecclesiw siructura, et variii hominum reproborvm ordinibu$<

CAPUT I.
Visio quam v i d i , fratres, visio talis erat. Gum jejunassem frcquenler, et precatus cssem Dominuro, t
mtbi ostcnderet revelatienem, quam polliciius esl osiendere per anum illam; eadem nocte apparuit roilii
anus ilJa , et dixit m i b i : Quoniam sic langues (59), et solliciius es ad sciendum omnia; veni io agrom,
ubi vis; et circa boram sextam manifeslabo me tibi, et oslendam libi quae oporteal le videre. Ruga?i illain,
dicens : Domina, iu quem locum agri? U b i , i n q u i l , v i s , elige locum boiuun, secretum. Antequani aulem
loqui (60) coepissem, et dicere ei locum, ail m i h i : Vcniam ubi vis. Fui ergo, Cralres, in agro, cl observavi (61) horas; el veni in locum ubi constUueram ei venirc. E l video subsellium positum. Erat cervical
lincuin (62); et supcr linleum expansum carbasinum. Videns baec posila, et iieiniuem es&e in loco; stopere coepi, el capilli mei exsurrexerunt (65), e.t quasi borror (64) me comprebendii, cum essem solus.Ail
me (65) autem reversus, et memoralus gloriam (66) Dei, et accepia audacia, posilis genibus, confitebar Deo
ileruin peccala quae prius. Ecce venil illuc cum jtrvenibus sex, quos et ante videram ; el stctii post roc
oraniem, et audiebat me oianlem et confltentem Domino peccata mea. Et langens me, dixit: Desine jain
pro peccatis luis tantnm orare. Ora el pro justilia, ut accipias partem ex ea in doroo lua. E l erexil mede
loco, et apprehendit manum meam, etadduxit (67) me ad subsellium, ei ait illis juvenibus : He, ex aediOcate. Poslquam aulem disce&serunt juvenes, et nos soli fuimus (08), ait mihi : Sede hic. Dico e i : Dooiaa*
sine seniores aule sedere. Quod libi dico, inquit, sede. Gumque vellem sedere ad dexteram pariem, noo
est passa; sed annuebal mibi manu, ut ad sinistram partem sedeiem. Cogitante (69) aulem ine, e l f i i ^
exsisbnte, quod non sivit me ad dexteram partem sedere, ait mibi : Quid moestus e s , Herma? Locusî
est ad dexteram, illorum eet qui jam merueruni Deum, et passi sunt causa norainis ejus ('). T*i
autem superest muUum,ut cum illis sedeas. Sicol manes, in simplicilate tua permane, et sedebis een
Ha3 et quicunque fuerinl operati illorum opera, et suslinueriut quae illi suslinuerunt.
C A P J T 11.
Dico ei : Domina, vellem scire qua3 sustinuerunt. A u d i , i n q u i t : Feras besiias , flagclla, carcercs,
cnices, causa nominis ejus (71). PropKir h o c , illorum sunt dextrae parles sanciitatis, el quisquispa^
tur (72) propler nomen Dei (75); reliquorum autem sinislra parles sunt. Sed utrisque eis (74), el q
dexleram, el qui ad sinistram sedent, suntdona tt promissiones; tanlum quod ad dexleram sedenies !>*'
bent gloriam quamdam. Tu autem cupidus es sedere ad dcxlram cum eis; sed exiguilales lua mulla? w*
Emundaberis auteiu ab exiguilatibus tuis. Scd et omnes qui dubii non iueriut, emundabuntur ab oninibs
1
V A R l i E LECTIONES E T N O T J E .
, quam Latinus interpres verteril Sibyllnm.
(65) Bodl. el Lamb. Apud me.
Sicul infra lib. , niand. , el ,
(66) Lanib, gloria*.
genios ac genium reddidit.
(67) Lamb. editxii.
(56) Lamb. libellum $uum.
(68) Lamb. cum Fello facii sumut.
(57) Mss. S. Germ. et Lamb. scienleUili.
(69) b m b . Hecoguame. Fellus, CogMMW
(58) Lamb. Grappata. Sic mox , Gruppate.
(70) llodl. Domitii. At Viclor. deesiej**(59) Ms. S . G e r m . pro languet, habet jejunns.
(71) Rursus, ulraodo, Bodl. Donnnt. j "JJ.
Bodl. egent et. Lamb. egenn es.
Lamb. quicuuqne pauus (uenl. twu ' f
(60) Lainb. ei loqui. Fellus, toqui e i . . . . dicerew. quh p. f.
(61) Lamb. awimavL
(7) Beesl Dei in Lamb.
^
(62) Lamb. tinieum. Sic et Fellus.
(74) M&s. Garm. ct S. Germ. uimqui * ^
(05) Bodl. extlruxerunt. Fclliis, erectt snt.
Lainb. utrisque ex ei* qni ad dtxteram uaeu ,
(64) BoJI., Lainb. et Gann. horripilatio.
sinitram udtnl.
1
9C|
PASTOR. -
M B . 1, VfSIO I .
90*
peccalis in hunc dfem. Et cum fasc dixissel, volebat abiie. Et procidena illi ad peiles, rogavi illam per
Domiuum, ul mibi deraonstraret quod repromiscrat visuro. At illa rureus apprehendit manum meam, et
erexit me, et fecit sedere super subsellium ad sinistram; el elevata virga quadam splendida, dixil naihi ;
Videe rem roagnam? Dico e i : Domina , nibil video. Eccc (75) non vides conlra te ttirrim niagnam , quse
sediOcalur super aquas, lapidibus quadris (76) spiendidis? In quadrato enim aedificabatur turris ab illia
*ex juvenibus, qui venerant cum illa. Alia autem multa millia virorum apportabant lapides. Quidam auiem
de profundo trahebani lapides; alii de lerra transferebanl, porrigebant illis sex juvenibus. Porro illi
accipiebant, et idificabant. Eos autem qui de profundo extrabebantur lapides, omnes sic ponebantur (77)
in structuram : politi eniui erant, el convenientes coramissurae cum illis (78) lapidibus ; sicque conjungebantur alius ad alium, ita ut commissurae eorum non paterent (79). Et in hunc modum apparebat (80)
structura turris, tanquam ex uno lapide aedificata. Caneros autem lapides qui afferebantur de lerra, quosdam quidem rejiciebant, quosdaro vero adaptabant (81) in sirucluram. Alios excidebant, et projiciebant
longe a tuiri. Alii aulem lapides mulii circa turrim positi erant (82); et non utebanlur illis ad slriicturam.
Eranl enim quidam ex illis scabrosi, alii autem scissuras habebant, alii vero eandidi ei rotuudi, noit
f.onvenientes in strucluram turris. Videbaro autera alios lapides projici louge a l u r r i , et incidentcs in
viam (85), et non manenles in v i a , sed volvi de via in locum desertum ; alios auiem io ignem incidentes
ct ardenles; alios cadentes secus aquam, nec posse voivi in aquam , volentibiis quidem eis imrare l a
aquain.
C A P U T III.
Et cum baec mihi demonstrasset, volebat recedere (84). Dico e i : Domina, quid mihi prodest hac v i disse, et non scirequae sintbae res? Respondens dixil mibi r Versulus es homo, volens scireea q u circa
lurrim sunt. Ua, inquam, domina, ul frairibus annuntiem, et hilariores lianl; e t b a c audienles bonoriiicent Dominum cum mulia gloria. Et dla a i t : Audient quidem m u l t i ; et cum audierint, quidara ex eis
gaudebant, quidam autem flebunt. Sed et isti (85) audienles, si poenitentiam egerint, et ipsi gaudebunt.
Audi nunc de simililudine turris omnia baec, el haclenus milii de revelatione moleslior esse noli. Revelalioues enim istae Gnem habent: impletae sunt enim. Sed lu non desinis in peiendo revelationes, improbus
(86) enim es. Turris quidem quam vides aedificari, ego suin Ecclesia, quae tibi apparui et modo et prius~
Quodcunqueigitur volueris, inlerroga de turri; et revelabo tibi, ut gaudeas cum sanctis. D i c o e i : Domiiia,
quoniam me semeldignum arbitrataes ut omnia mihi reveles, revela. Ait mibi : Quodcunque oportucrit
libi revelari, revelabitur ; lantum ut cor tuum apud Dominum sit, et ne dubites, quodcunque videris. In
terrogavi (87) illam : Quare turris aedificala est super aquas, domina? Respondit: Dixeram libi et prius,
Y e r s u l u m te esse circa strucluras diligenter inquirentem; igitur invenies verilatem. Quare ergo super (88)
aquas aediGcatur turris, a u d i : Quoniam vila veslra per aquam salva facta est, et fiet . Fundata est
enim verbo omnipotentis et honoriiici nominis : contwetar autem (89) ab invisibili virtute Dei.
CAPUT IV.
Respondens dico e i : Magnifice babent se res hae. llli autera juvenes sex qui aedificant, qui sunt, domina?
Hi (90) sunt angeli (91) Dei qui piimo constituli sunt, quibus iradidil Domiiius univeraam crealuram
suam, struendi (92), aedifieandi et dominandi crcaturae illius. Per hos enim (93) consummabitur structura turris. Gaeteri autem qui apporlant (94) lapides qui sunt? ipsi sancli (95) angeli Domiui: sed illi
r
eT
I Petr. n i , 2 0 , 21.
7
V A R L E LECTIONES .
(75) Bodl. add. Ati mihi: Eece eic.
(84) Ms. S. Gorm., Cann. el Lamb. recurrere.
(76) Nss. S. Germ., Carm. et Lamb. quadratis.
(85) Ilani8S.S.Germ.,arm. et Lamb. E d i l i , illu
Sic el Fellus.
(86) Sic Rodl. et Lamb. Editi imporlunus.
(77) Mss. Garm. et Lamb. imponebant. Bodl. po(87) Ms. Lanib.: Rwela niihi qtwdcunque oportuerit
nebant.
tibi revdare. Reteiabitur / i , tantum ut cor tuum
(78) lla quatuor rois. S. Germ., Vict., Bodl. et
apud Dominum el ne dubite* quod eum videri*.
Lamb. Editi, /iis.
Interrogavi, elc. Laudat bunc locum Gleiueus Alex.
(79) Lanib., Garm. et S. Germ. parerent. Sic el . lib. n, cap. 1, pag. 450.
Fellus, qui tamen legendum conjicit, palerent. Uunc
(88) Bodl., Lamb. et Garm. circa $criptura$. Dililocum describit Origenes, Philocalia cap. v m .
genterinqnirens igitur. Sic Fellus. Addil Glericus in
(80) Bodl. el Lamb. itc parebat. Ila ei Fellus,
ms. Lamb. ila legi : scripluras, et inquirentem. Igi; quo lamea ms. lccliooera miuus recte redduut
tur inveniens veritatem quare super, elc.
editi.
(89) Sic ms. Garm. Editi, enim^
(81) Lamb. ponebant.
(90) Bodl. add. Ait mihi: Hi etc. Sic et Fellus.
(82) Sic BodL et Lamb. ex Fello. Edili jacebani.
(91) Addit Felfus ex Lamb. sancii.
Vpud Russclium invertitur leclio. Monel cl Cote(92) Ms. S. Germ., Carm. el Lamb. creandi. F e l lerius buc respexisse Didynium in Catena ad Job
lus aiilem : ul struerenl, asdificarenl et dominareth
v i i i , 17, 18, p. 202. Ejus verba inler Veterum lelur.
gumonia supcrius relau. His aflinia mox infra capp.
(95) Bodl. et Lamb. ergo.
6 cl 7, ei lib. m , hirnil. i x , capp. 6, 7, 51.
(94) Bodl. apportabant. Fellus, deportant.
(83) Lauib. venietttes in via.
(95) Ms. S. Gcrm. ei Vict. et ip*i suut suncli.
%
903
S. H E R I I A
904
suut bis cxcellenrtorcs (96). Cum crgo consummaia fuerii siructura l u n is, oinries simul epulabunlur j u i u
lurrim, et bounriflcabiittl Domimim,' quoniam consumhiata eril slructura turris. Interrogavi cam dicens :
Vellem scire cxitum lapidum, el vim corum qualis s i i . Respondens autcm, dixil mihi : Nunquid tu pra?
omitibus inelior cs, ut libi id revelelur? Alii enim priores te sunl et meliores te, qtiibus oportebat rerelari visiones bas; sed ut bonorificelur nomcn Dci, libi revelalum esl (97); et revelabitur propter dtibios,
qui cogitant cordibus suis, utrumnc sinl b%c, an non (98) sint. Dic illis, quod hsec omnia sunt v e r a , et
nibil extra vcrilalem e s l ; sed omnia firma, cerleque (99) fundata sont.
CAPUT V .
Audi nunc ct dc lapidibus qui sunt in strticlura. Lapides quidem illi quadrati et albi, convenlenles ia
cominissuris suis, i i sunt (100) aposloli, el cpiscopi, et doctores, et niiinslri, qui ingressi sunt (1) i n cleraenda Dei, ct cpiscopalum gcsscrunl, c l docuerunt, ct miuislraverunt sancte et modeste electis D e i , qui
dormierunl, qnique adbuc snnt; c l scmpcr cum illis conveiiertint, et in se pacem babuerunt, et se invicem (2) audicrunl. Proptcr boc et in siruclurani lurris conveniunl commissune eorum. Qui veru de profundo irabtintur. et impontinlur in 9tructura (3), et conveniunt commissurac eorum cum caeteris lapidibus
qui janri aediticali sunt; ii sunt qui j a m dormiermU, el passi sunl causa nominis Domini. Cxteri aulein U pides (pii apporlabanlur (4) a lcrra, volo scire (5) qui sint, donitna.. A i t : Eos quidem qui in terram radunt, ct non sunt politi, illos Deus probavil, quoitiam (6) ingressi sunt in sequilatem Domini, e l direxerunt vias in mandalis ejus. Qui aulem afleriintur ct ponuntur in slruclura lurris, ii sunt (7) novelli i n fide
et fideles. GommontnLur aulem ab angelis ad benefaciendum, proptcrca quod non est invenla neqnilia in
rllis. Quos autem rejiciebant el ponebant (8) juxta lurrim, qui sunl illi (9) ? Ait mihi : Hi siint q u i peccavcrunl, rt voliierunt pcenilciuiam agere; propler boc non siinl longe projecli a turri, quoniam uliles eruui
in fclruclura (40), si poeniienliam egerint. Qui ergo pocuilcntiam acluri suiit, si egerinl poBnitcniiam, forles eruul in fidc; si nmic puenitcntiam cgennt, dum aedificatur lurris. Nam si consummata fireril structura
jam quis nun babcl locum ubi ponatiir, scd crit reprobus; solunimodo autem hoc habebit, qui j a m (ll>
ad lurrim posilus est.
CAPUT VI.
Qui aulem reddcbantur, ei longe projiciebanlur a lurr, vis scire qui suni? Volo, inquam, domina (12).
l i sntit filii iniquitatis, et qui credidcrunl in simulatione, et omnis nequitia non discessit (15) ab eh
propter hoc non babcnt salutcm ; quoniam sunt uliles in structiira (14), propternequilias suas. Quapropler excisi suntet longe projecli propicr iram Domiui; quia cxaccrbaverunt eqm. Gxteros autem l a pides quos vidisli complures positos, oon euntes in slrucluram ; ii quidcm qui scabrosi eranl (15), bi
sunt qui cognoverunt veritnlsin, c l nec permanserunl in e a , nec conjuncti sunt sanclis; proplcr boc i n aliles sunl. Qqi autem seissuras habebant, lasunt qui (16) alias adversus alium in rordibus discordiam
babcnl, et non babcnt (17) paccm intcr sc : in praesemia (18) jquidem pacem babentes, ciim auiem u n n s
ab alio discesserit, ncquilia eorum in cordibus permanet. Hai sunt ergo scissuras, quas habem lapides.
Qui vero curli siint, ii sunl qui crediderunl quidem, plurimam parlem habenlcs iniquiiatis (19); propter
boc curli et non integri sunl. Candidi autem et rolundi, et non convenienles in slrucluram lurris , qat
sunl, domina? Respondens m i b i , dixil : Usqnequo slulms es el insensalus ; fitomnia inUTrogas, e l n i hil intclligis? Hi sunt babentes quidcm lidem, habentes autem etdivitias bujus sa2Culi.Cum ergoTc-nerk
%
V A R L E LECTIOKES ET NOT^2.
(96) Ms. S. G m n . oi Carm. Ai aulem priccelhn(5) Bodl. scirc, inquam.
fe* illo$. Lamb. prcccellentes tV/is.
(6) Rodl. qui, pro quoniam.
(97) Glemens Alex. ., lib. i , cap. 29, pag.
(7) Lamb. in siruciur.im tunis, qui sunt ? H sunt.
426, bnnc locum bisce verbis describit: ((8) Mss. S.Germ.,Garm. c l Lamb. projiciebant. Sic

el Fcllus.
, , ^,
(9) . qui sunl ? /t. Laiub. lantum qui smni f
, (10) Bodl. $tructuram.
, \ , . Scquitur Glc(11) Mss. S.Germ., Garm.elLamb. quoniaau F c l meiis: ... . Qu;e
lus : habel, qui.
postrema verba cmn sinl Alcxandrini, mirur liacte(12) Editi oniittunl ista : Fo/o, inquam, domina:
nus ab cdiloiibtis Heriuas fuisse hic in mcdium pro- qua; Fellus ex mss. Bodl. tt Lamb. l e s U u i l .
bua, lanquam ab Alexandrhio ex Herma descripla.
(15) Lamb. abtcessit.
Jaiiiqiie id pi*obc noviase \idenlur Polterus ad b. I.
(14) Bodl. Hrueiuram.
v\ Woiioiuis in notis ad Glcmeiiiis Rom. Epist. I,
(15) Hamss. S. Germ.,Garm. etLamb. Tta c i F e t i i
cap. 25.
editio. A l . oniittuiii q ii.
(98) Ms. S. Gcrm. et Lamb. aut non. Sic ei Cle(16) Sic Felli ex BodL A l . omittunl, ki <m.
inens Alcx. 1. c.
Lamb. pio qui cxbibet quia.
(99) Lamb., Garin. el Gorm. et ccrta qua.
(17) Bodl. habenles.
(100) Bodl. vi commissura, lii siuit.
(18) Mss.
Gcnn., Vict. ei Lamb. persona. S;c c l
(1) L-d\\\U. inqrediuntur.
tleUus.
(2, Lainb. alicrutrum.
(19) Bodl. hi crediderunt qnide.n, $td pluri
(o) Bodl. htrucluram.
partem habent imquHatit.
(4) Lamb. apportanlur. Fellus, porlabanlur.
905
PASTOR. L I B . I, VISIO III.
90*
iribulatio, propter divitias suas et negoliaiiones abnegant Dominum (20). Reapondens, d i c o e i : Domtna,
quando ergo utiles ereni Doraino? Cum circumcisae, inquh, fuerinl divitise eorum, quae eos delectanl;
tunc erunteliles Domino, ad aedlflcium. Sicut enim lapis rotundus, nisi decisus fuerit, et abjecerit ab se
aliquid, non potest quadratus Oeri : sic et qui divites sunt in boc eaeeulo, uisi circumcisae fuerint divilia
eorum, non possunt Domino ntiles esse. te (21) pciimim scilo : Quando dives fuisti, inutilis eras; nunc
vero uiilis es, et aptus vitaa tuae; nam et tu ipse ex eis lapidibus fuiati.
CAPUT VII.
Crcteros autem lapides quos vidisti longe projectos a turri, et currentes in via, et volvi de via in loca
deserla; i i suntqui crediderunt quidem, dubitalione aulem sua reliquerunt (22) viam suam veram, p u tantes se meliorem viam posse invenire. Erraiit autem et miseri sunt, ingredienles in desertas vias. Qui
autem cadebant in ignem, et ardebant, ii sunt qui in perpetuura abscesserunt (25) a Deo vivo, nec amplius illis ascendit in corda poenilentiam agere, propter desideria libidinura suarum et scelerum q u
operantur. Caeteri vero qui cadebant juxta aquas, et non polerant volvi in aquas, qui sunt? Ii sunt qui
verbum audierunt, volenles baplizari in nomine Doraini; quibus cum venit in memoriaro sanctius verilatis, retrahunl se, ambulantque rursos post desideria sua scelcsta. Gonsummavit igilur enarrationem
turris. Ego vero, cura adhuc essem improbus (24), interrogavi illam : A n iis omnibus lapidibus (25) qui
projecti suot, nec conveniebant in struclurani turris, an est poenilentia; et habebunt (26) locum in turre
hac? Habent, ioquit, poenilentiam, sed in bac turre non possuiH convenire ; alioaulem loco ponenlur
multo inferiore; et boc (27), curo cruciati fuerint, et impleveiint dies peccalorum suorum. E l propier boc
transferentur, quoniam perceperunt verbum justum (28). Et lunc illis conlinget transferri de poenis, si
ascenderint in corda ipsorum, opera quae operati sunt scelesia. Quod si non ascenderint in corda ipsor u m , Hon erunt salvi propler duritiam cordis sui.
GAPUT <VIII.
Cum ergo destiti inlerrogare (29) illam de omnibus istis, ait raihi : Vis aliud videre? Cumque cupidua
essem ad videndum, hilaris faclus sum vultu. Respiciens me subrisit, et ait m i b i : Vides septem mulieres circa turrim? Video, inquam, domina. Turris haec, inquit, ab iis (50) supporialur secundum praeceptum Domini. AuJi nunc effeclus earum : Prima quidem earum quae continet mauu (51), Fides vocatur ;
fHirhancsalvi fientelecti Dei. Alia veroqu succincla est,et viriliter agit, Abstinentia (32) yocatur; haBC 6
liaestFidei. Quisquis ergo secutus fuerit illam, felix fiet in vita s u a , quoniam ab omnibus operibus m a lis abstinebit(33); credens quod, si se eontinuerii aD omni concupiscentia, haeres erit viiae aeternae. Caeterce
autera, inquam, domina, quinque q u sunt?Filiae, inquit, invicem sunt. Vocalur autem quaedam S i m plicitas, alia Innocentia, alia Modestia, alia Disciplina, alia autem Gbaritas. Cum ergo servaveris opera
matrls earum, omnia poteris custodire. Volebamscire,domina, quam quaeque earum babeat (34) virtutem ?
Audi, inquit : Virtutes quales babent; connex autem ad invicera sunt virtutes earura, et sequontur
se iovicem sicot nalae suot. Ex Fide nascitur Abslinenlia, de Abstinentia Siroplicilas, de Siiupliciute lnnocenlia, delnnocentia Modeslia, de Modcstia Disciplina et Gharitas (35). Harum ergo opera sancta,etpudica,
et recta sunt. Quicunqueergo servierilhis, et invaluerit(56) tenereopera earum,in turri babebit habitaculum
cum sanciis Dei. Interrogavi illam de temporibus, si jam consummatio esl (57) ? Ula autem exclamavit voce
magna, dicens: lnsensate homo! nonne vides turrim semper aedificari (58)? Qaando ergo coosummata fueric
lurris et aedificata, babet fiuem; sed el cito consummabhur. Noli me amplius interrogare quidquam. Sufficiat
tibi et omnibus sanctis comraemoratio isla, et renovatio spirituum vestrorum. Sed nan tibi haec soli reveV A R I i E LECTIONES .
(20) Bodl. add. saum.
mens Alex. qui . lib. u , cap. 12, sic Ber(21) Lamb. Ad te.
niam supplet el interpretatur:
(22) Ms. S. Gerra. et Lamb. relinquent.
.
(25) Bodl. et Lamb. iit fine abtcesserunt.
(52) Lamb. Continemia. Sic et Glemens A!ex, I.
(24) Lamb. ego qui, cum improbus essem. Fellus:
C. .
Ego vero, qui cum.
(55/ Lamb. add. u : et paulo posl, abninuerit
(25) Bodl. el Lamb. An ii omnes lapide$... i est pro conlinuerit.
illis. Editt. Fell. et Russel. omiltunt an secundum,
(54) Lamb. Volo.... quceque quam vim habeatiUaquod a l . exhibent. Et quidem reduudare vidctur, rum et virtulem. Fellus a d d i l : Et dixi: Volo.
nisi malis : an
inquam.
(55) Sensam hujus loci putal C l . Potterus exprcs(26) Lamb. habebuniur in. Quae varia lectio mcn- sisse Glementero Alex. I. c. bisce verbis : \ dose apud Fabric. habelur.
* ulv * & (27) Ms. S. Germ. hoc loco.
. Id est: rursus (inquit Uermas):
(28) Lamb. itlud.
Prmcedit quidemftdet,limor vero adificat, perficit
(29) Lamb. desivi interrogando. Bodl. quoque, deautem ehariiat.
at9t.
(56) Sic mss. S. Vict.,Carm.,Bod1. et Lamb. Edili
(50) Ms. S. Vicl. his albit.
voiuerit.
(51) Hanus contracia, inquit hic Fellus, rectis
(57) Lamb. etset.
sirae lidem repraeeenlat, qua divina promissa ap(58) Lamb. Insensate autem homo! numvides U r orchendimus. Magis iamcn ad rem, u i videlur, Gleritn suptr wdificari.
FAT&OL.
G A . II.
39
07
S. HERMJE
90S
laia 8unt; ged ut omnibus demonstres ea. Posi triduum enim intelligere tc oportet, Herma, vcrba
quae tibi incipio dicere, nt loquaris ea in auribus (39) sanctorum, ut audienlCs ea cum fecerint
tec
emunden-
tur a nequitiis suis; sed etto cum illis.

CAPUT IX.
Audiie me ergo, iilii : Ego voe enulrivi in mulla simplicilale, et innocenlia, ct modestia, propter misericordiaro Dei quae supcrvos siillavitin justitia ; ut sanctificemini et justificemini (40) aborani nequiiia
et omni pravitate; vos aulem non vullis requiescere a nequitiis veslris. Nuncergo aodile roe, et pacem h a bele aliuscum alto (41), et visilale vos alierturum, et suscipite vos invicem , et nolite soli creaturas Dei
percipere ; abundanlius etiam impertite cgenlibus. Quidam enim compluribus eibis infirmitalem carois
SUSK conlrahunt, el violant carnem suam (42). Aliorum aulem qui non habent cscas, marccscit caro
ipsorunfi, propter id quodnon habent sufficientem cibura ; etconsumilur corpus eorura. HaecigUur i n t e m peranlia nociva cst vobis, habentibus et non communicantibus iis qui cgent. Attendite judiciiim Miperveniens. Qtii erainentiores estis, inquiriie esurientes, dum adhuc turris non est consummata. Postqnam
enim consummata fuerit turris, voletis benefacere, et non babebiiis locum. Videte ergo vos, qui gloriamini in diviiiis vestris, ne forte ingemiscanl ii qui egenl, et geraitus eorum ascendat ad Doininum % el
excludamini cum bonis vestris extra januam turris. Nunc ilaque vobis dico, qui praeestis Ecclesiae, c i
amatis priinos consessus" (43): nolile similes fieri maleficis. Et malefici quidem venena suain pyxidibus
bajulant (44); vos autem venenum veslrum et pharmacum (45) in corde continelis, et non vullis purgare corda vestra, et permiscere sensum vestrum puro cordi, ul babeaiis misericordiam a Rege magno.
Videteergo, filii, ne forle b# dissensiones vestrae fraudent vilam vestram. Quomodo vos erudire vuliis
electos Dei, cum ipsi non habealis disciplinam? Commonete ergo vos invicem
pacatique estote inler
vos (46), ut et ego eoram Palre vesiro astane, rationem reddam pro vobis Oomioo.
M
CAPUT X .
Cumque desiissel mecum loqui, venerunt ilii sex juvenes, qui aedificabant, et lulerunl itlam ad
lurrim (47); el alii quatuor susluierunt subscllium, et abierunt ipsi ilerum in lurriro. Horum faciem non
vidi, quoniam aversi erant. Eunlem illam rogabam, ut mibi revelarel de tribus iiguris, in qoibus mihi
apparuit. Respondens autem mihi, dixit : De bisalium te opottet interrogare, ul tibi reveletur. Apparutt
autera mibi, fralres (48), priraa visione anno syperiore valde anus, et in catbedra sedens. Alia autem
visione, faciem quidem juvenilem habebat, carnem aulem et capillos aniles; et stang mibi loquebatur.
bilaiior auiem erat quam (49) primum. Terlia autem visione, lola junior erat, et aepectu decora ; l a n tuui quod (50) capillos aniles babebat: hilaris autem facie eral, et super subselliura sedens. De his ipsis
moestus eram valde, donec cognoscerem visionem (51) banc. Video anum illam io visu noctis dicentem
m i h i : Omnis rogalio bumilitate eget (52). Jejuna ergo, el percipies a Domino quod postulas. Jejunavi
ergo dicm unain. Eadem nocte apparuit mihi juvenis, et a i t : Quid tu frequenter peiis revelationes in
oraiione ? Vide, ne multa poslulans noceas carni luaa. Sufficiant libi revelaliones hae. Nunquid poleris
fortiores revelationes tidere, quam quas vidisti? Respondens ei dico : Domina, hoc solum peto pro t r i bus iiguris illius anus, ut iulegra fial revelalio. Respondil m i b i : Vos non insensati eslis; sed dubttationes
vestiae vos insensalos faciunt, eo quod (53) non babealis cor veslrura ad Dominum. Respondi i l i i , et
dixi : Sed a te ea diligentius cognosccraus (54).
%
CAPUT XI.
Audi, inquit, de figuris quas inquiris (55). In prima quidem visione, quare anus tibi apparnit soper
calbedram sedens; quoniam spirilus vesier antiquior, eiiam marcidus est, et non babens vim a ve&iris
ifitirmitalibus, et dubilalione cordis. Sicut enim senioresqui non habent spem renovandi, el nihil aliud
exspeclanl (56) nisi dormitionem suara : sic et vos inftrmati a saecularibus negotiis tradidistis TOS i n
J o b . x x x i , 1 7 . J a c . v , 4 .
M a U b . x x m , 6 ; M a r c . x i i , 59; Luc. x i 45 et xx, 46. * Coloss. m , i 6 .
e8
70
V A R I i E LECTIONES E T N O T i E .
(59)
(40)
(41)
(42)
Lamb. add. omnibus.

babet, anno priore.
Bodl. deest el justi/iceminL
(49) Lamb. desunt. eralquam.
Lamb. pro cum alio habet in alium.
(50) Lamb. quidem. Mox, tn facie.
Lamb. assumunt, sedel cumulani, tt comio(51) Bodl. et Lamb. revelatwncm.
(52) Antiocbus bomib 100: (45) Lamb. recubUus. Vulgata lectio prcssius i n - . .
hsere locis . Test. excitatis.
Nequevero sine humilitate accepla essepoiest oratto.
(44) Lamb. in pyxide* porlant.
FABRIC.
(45) Bodl. et Lamb. medicamentunt.
(55) Ms. S. Vict. et quod.
(46) lta mss. S. Vict.,Carro)Lantb. et Fcllus. A l .
(54) Lamb. ccgnoscamus.
intireos.
(55) Bodl. de quibus. Fcllus: requhiu
(47) Lamb. e t ^ a r m . lurri.
(56) Lamb. expetunt.
(48) Lamb. deest fralres : et mox cura Bodl.
1
PASTOR. L I B . I, VISIO IV.
0(9
socordiam (57), et non projecistis a vobis sollicitudinera in Doroino; et contnsus (58) est sensus vcster,
ct inveierasiis in iristiliis vestris. Quare ergo super calhedram sedebat, volebam cognoscere, domina I
Respondit: Quoniam omnis infirmus super calhedram sedet propter inGrmilatem suam, ut conlinealur
infirmitas ejus. ficce babes figaram priraae (59) visionis.
CAPUT XII.
Secunda autem visione, vidieii illam slantem, et juvenilem faciem babentem, et hilariorem quam pri~
slinam; carnem autem et capillos aoiles. Aodi, mquit, et hanc parabolam. Gum senior jam fuerit aliquis
desperat de se ipso (60) propter infirmitatem suam et pauperlatem, et nihil aliud exspectal, uisi diem
extremum vitae suse. Deinde subito illi relicta est haereditas; et audiens exsurgit, hilarisque factua
induit virtutena ; et jam non discumbit, sed stat, et liberatus esi (61) a prioribus moeroribus; et jam non
sedet, sed viriliter agit. lta et vos (62), audita revelatione, quara Deus vobis revelavit; quia misertus est
Dominus vestri etrenovavit spiritum vestrum, et deposuistis infirmitaies vestras; accessit vobie forliiudo,
et invaluislis in fida; et visa Deus fortitudine veslra.gavisus est. Propterhoc demonstravitvobisstrucluram
turris : et alia oslendet, si ex toto corde pacem babueritis inter vos.
CAPUT XIII.
Terlia autem visione vidisli illam adolescenliorem, bonestam e i bilarem, et serenum (63) vulium ejus.
Sicut enim, si alicui moesto supervenerit nuntius bonus aliquie, slatim oblilus est rooeroris, nibilque aliud
exspecial, nisi annuntiationera quam audivit; et confortalur de caetero, et renovatur epiritus ejus propter gaudiam quod accepit: sic et vos renovationem accepislis spirituum vestrorum, videntes hc bona.
Et quia super sabselliam vidisli (64) sedenlem; fortis positio est; quoaiam quatuor pedes babet subsellium, et fortiter stat. Nam et mandus per quatuo; elementa continelur. Qui ergo poenilenliam egerint
integre (65), juniores erunt; et qui ex toto cordc pcenitentiam egerint, erunt fundaii. Habes in pleno (66)
revetationem : nibil amplius poelales de revelandis (67). SI quid autem oportuerit, revelabitar tibi.
VISIO IV.
De tentalione et tribulatione hominibtu supervcntura.
CAPUT PRIMUM.
Visionera vidi, fratres, post dies viginti pristinae visionis, flguram tribulationig superveniure. P r o i ciscebar (68) in illa via Gampana : a via autem publica io villam sunt fere sudia decem. Raro autera iter
fit per locum illooi. Et solus ambulans rogabam Dominum, ut revelationes ejue quas mibi ostendit per
ganctam Ecclesiam guam, conflrmaret, et daret poeuitentiam omuibus servis suis qui scandalizati gunt;
ut honorificelur nomen ejus magnam et honorilicum, et quia me dignum existimavit ut ostenderet mibi
mirabilia sua, et eum bonorificarem et gralias agerero. Tanquam (69) vox roihi regpondit: Ne dubiteg,
Herma. Intra rae ergo coepi cogiure et dicere : Ego quid habeo dubitare, sic fundatus a Domino, et qni
vidi honorificas res ? Progressus sum paululum, fratres : et ecce video puWerem usque ad coelum. Coepi
dicere intrame : Nunquid jumenta veniunt, et pnlverem cxcitant? Distabat (70) autem a me tanquaro
sladium. eccevideo raagis magieque pulverem exsurgentem, adeout suspicarer esse aliquld (71) diviDitas. Pusillum autem resplenduit s o l : et ecce video bestiam roagnam veluti ceium, et ex ore ejug locustae
igueae p r o c e d e b a o t E r a l autem slaiura bestiae illius pedes fere centum : caput autem babebat tanquam
vas urnale (72). Coepi flere et invocarc Dominum, ut me Hberaret ab illa. Deinde rcordatus sum verbi
quod audieram : Ne dubites, Herma. Indutus ergo, fraires, fidem D e i ; et memoratus quis docuit (73) me
magnalia; audenter in bestiam me tradidi. Sic autem veniebat besiia illa, ita ut possel in ietu civitatem
T
* Aooc. et x i i .
V A R L E LECTIONES E T N O T J E .
(57) Iia editi. Fellug vero ex mss. Angl. acedias. nalem. Vide mox infra vis. iv, cap. 1.
(58) Sic inss. S. Vid.,Carm.,Bodl. et Lamb. Editi,
(65) Lamb. decst inieyre. E l recte, ut videtur :
confusu*.
nam paulo post, ad dislinclionem : ex tolo corde.
(59) Larob. prioris. Id. sub initiuin bujas cap. in
(66) Ila mss. Bodl. el Lamb. Fla tt Fellus in sua
priore.
edH. Oxon. AI. Habes enim in pleno
(60) Lamb. se ipsum.
(o7) Lamb. revelatione.
(61) Lamb. sumptus. Editt. Paris. an. 1644, Cler.
(68) Bodl. et Lamb. hic omillunt enim qucd
et F a b r i c post liberatut omitt. e$t, quod exhibeut
habent editi.
F e l l . et Russel.
(69) Fellus : Et cum honotificarem el gratiat age(62) Sic emendavil Fabricius ex ms. S. Victor. rem, tanquam, etc., quod magis placel.
Hanc tamen lectiooem jam antea axbibuerat Fellus
(70) Lamb. Sicerat.
in sua edit. Oxon. A l . audite revelalionem.
(71) Bodl. hocaliquid.
'65) Bodl. bunam. Lamb. in bonam et hilarem, et
(72) Ms. Vict. deest tanquam. Lamb. fum*i*m.
bene serenum.
(75) Lanib. quas quis docuit.... memoratut, id ett
(64) Sic leg. ex mss. S. Germ. et Lamb. pro t i - roemor. Sic supra vis. , cap. i ,
rftttis, quad habcntedili. Addit Garm. tanquam urx
ftl
S. H E R M A
91)
delere. Vctii prope illam, et tam grandls besiia cxtcndit se in terram, el niliil fiisi linguam proferebtt,
in totum (74) 110 movit se, donec pertransissom (75) illara loiam. Habebai autem bcslia illa guper capm
tolores qualuor : nigrum, deinde nibeum et gaiiguinolenttirn, inde aurcum, deinde album.
C A P U T II.
Postquam autem pertranstvi Hlam, pregressus snra fere pedes triginta; et ecce occurrit mihi vlrgo(76)
quacdam exornaia tanquam de tbalamo prodiens (77) % tola in a l b i s , et cakeamenlls albls circumdata, ei
îsque ad faciem miiraro babens; pro tegumenio autem babebat capillos nilidos. Gognovi ergo a prislinii
T i s i o n i b u s , quoniam Ecclesia c s t ; el bilarior faclug s u m . Salutavit e u l e m m e , dicens : Avc tu, bomo.
illam resalutavi (78), dicens : Domina, ave. Respondens aulem dixit mihi : Nihil tibi occurrit, bemo?
Dico e i : Domina, occurrit mibi (79) talis bestia , quae posait popvium consumere : sed virtule Dci ei
eingulari (80)ejus misericordia, etasi illam. Bene eflugieii, inquit; quomam soliiudinem et solliciladioen
tuam ad Dominum projecisti , et cor tuum aperuisti ad eum, eredens quod per n u l l u m alium poiera
salvus csse, nisi per magnum et bonorificum n o m e n ejus (81). Propter h o c misit Dominus angeluni wem
q u i e s l super besiias, c u i n o m c n esi Ucgrin (82), et obturavit os ejus* ne le dilaniarel. Magnam iribilationem effugisti propier lidem tuam , et qui lalem besliam non dubitasli Vade ergo et enarra electis Dei
magnalia ipsius. Et dices iilis, quod beslia btec (85) figura est pressura gupervenlura. 8i ergo (M)
praeparaveriiis vos , poteritis effugere i l l a m ; si cor vestrum fuerit purum ac sine macula, et reliqaw
dies vitaB veslrse (85) servieritis Deo sine querela Immiltite gollicitudines eslras super Dominum, el
ipse diriget eas (86)
C.redRe Deo, qui estis d u b i i ; quoniam omnia polest, et avertere (87) iram wa
a vobis, el millere vobis praesklia (88). V dubiia itg, qui audierinl ?erba h c , et conlempserinl: nclius
erat illis non n a s c i .
T
C A P U T III.
Intcrrogavi cam de illi qaaUior coloribus, quos babebat beatia in capite. A l illa respondii mibi, dicens : lierum lu curiosus e s , de rcbns bujusmodi interrogans (89). d i x i : Domina demonsin roibi
quid sint illa ? Audi, inquit: Ulud nigrum m u n d u s est, in quo commoramini: igneura autem et sanguiROlenlum (90), quoniam oportet saeculuni boc per sanguinetn el ignem deperire; aurea aulem pars,
eslis qui effugislis saeculum b o c . Siculemm pcr ignem aurum probalur, etutile fit" : sic et vos probamini, qui habitalis in iUis. Qui igiiur permanserint, ci persevcraverint (91), et probati fuerinl abeis,
purgabunlur. Et gicut aurura emundalur (92), et remiiiit sordem suam : sic et vos abjicietis omnee
trisiitiam et angvsliam et emundabimlni in siruciurani (93) lurrw.Alba autem (94) pare, supemnluiiel
sesculi, in quo habUabunl electi D e i ; quoniam immaculaii et puri eruni electi Dei in vitam aeiernam. T
ergo ue desinas loqu (95) beec auribus sanctoruno. llabelis ei tiguram tribulatienis guperrentune naagn^
Kara si vos voluerilig (96), niliil erit. In mente babeie (97) ista quae prascripla gunt. HSRC cum dixissei,
discessil. Nou vidi aulcm q u e m m locui abierit (98). Slrepilus auiem faclug egt et ayersu gum relrorsoHf
metueng; et puubam bestiara iltem adyenire (99).
f
TC3
" A p o c . x x i , 2. *I Petr* v, 7. " P s a l . L I V , 2 5 ; Mattb. v i , 2 5 ; Luc. x n , ; PbHvp. IY. 6.

xxvi, 2 4 ; Marc. xiv, 2 u " I Petr. i , 7.
Maiilw
Tl
V A R L E LECTIONES NOTAS.
(74) Lamb. in lanium. Sic et Fellus.
(85) Lamb. talis ha>c.
(75) Bodl. et Lamb. transirem.
(84) Recitat bunc locom Clemens Alex. lifty*
(76) Hieronymos wi Oae. ? , D. Bermas vkietwr lib. i v cap. 9, pag. 596.
Ecclesia adolescentula, et sponsa crinibtu adornato.
(85) Sic Fellus. A l . dhet veUros. Felli nota mioot
(77) Lamb. pregrediens.
recle reddilur in poslcrioribus edilionibus.
(78) Lamb. Ei ego salutavi eam. Fellus : El e.
(86) l U ms. Lamb. Edili dirigat.
matutuvieam.
(87) Bodl. et Lamb. quoniam poteti aitrfrfr
(79) Bodl. et Lamb. omitt. occurrit mihu
Quam leclionem seculus esl Fellaaw
(80) Lamb. nima. Sic el FcHus.
(88) A l . suflragia.
(81) Deegt eju$ ms. S. Vicl.
(89) Lamb. interrogtu?
(82) Mg.Carm. Egrin* Gl. Nourryug in Appar. ad
(90) Larnb. llle niger... igneu$... tanguinok^^
Bibl. P P . , lom. I. col. 65, vexalum hunc locum re(91> Isla, et perteveravertni oroiltunt ediU, <P*
gliluendum putat ex cod. Golb. qui gic ge babel:
Fellua resiituit ex Bodl. el Lamb.
Misil Dominut angelum *uum tuper besliam, cujus
(92) llamss. S. Germ. Garm. et Lamb. Iia eirj**
nomen est Hegrin. Suspicatus jam fuerat doctissilus. llanc vero, non autem illara qnam habent ediinug Cotelerius, Hcnnam Graece bo fere modo scril i , emendatur, yepam e&se leclionem, id soadeiqaw
pgigse : ,
mox addii: $ic el vos.. . emundubimini.
\ (, . Quam in sententiam
(93) Lamb. struetura.
excitat illud pgal. LXXIX , 14.
(94) Ms. S. Yict. Album autem.
, \
^95) Bodl. et Larob. loquendo.
. Devastavit eam aper de $ilva et $ingulari$
(96) Lainb. etsi volueritis.
(eru$ depastu* est eam. Quod lamen Fello minus
(97) Ms. Lamb. apud Clericum , In mentem**
yidelur admiueudum. Iluc autem respexisse Ilierobeto. Edilio tamen Oxon. sic : ln mnU hubtW*
uymum lib. i , in Habacuc i , 14, iionuullis visum,
(98) Lamb. quo loco abiiU
iVt alii viri doU aiiter stmserinu
(99) BodU ei U m b . un'm.
f
PASTOR. LIB. II, MANDATUM I.
LIBER SECUNDUS
QUi MSC&LBiTC*
ANDATA*
PROOEMIUM.
um orassem d o m i , e l consedissem (100) sopra lectam , intravit vir quldam revercnda facie, habitu
pastorali, pallio albo amiclus (I), peram In humeris (2) et virgam in manu gestaos, ei saluiavit me. Et
ego resalutavi euro. Protinusque consedit juxta me, etaU n i i h i : Missus sum ab eo venerabili nuntio, u i
babiiem tecam reliquosdies vitae tuae. Et ego puiabam, ipsHm ad tentandum me venisse. Et dico e i : T u
nim quis es? Ego enim novi cui tradilus sum. Ait m i b i : Non cognoscis me? Non, inquam (3). Ego, i n quit, sum paslor iile cui traditus es. Adhuc loqueate eo , lifeura ejus mutata est. Gumque cognovissem,
esse eum cui traditus fueram, confasus sum, protinusque metus me subiit (4), et totus moerore confecius
fam, qnia sic ei roponderam insipienter (5). Ait m i b i : Noli confundi, sed virlutem concipe animo in
wandalig m e i s , quae daturus sum libi. Missus sum enim, inquit, ut q u vidisti superhis, oronia libi
ruraus oetendam; prectpue quae ex eis utilia sunt vobis. Primum omoium, roaodata (6) mea et species siroilitudinum ecribe. Reliqua autem, sicut ostendero tibi, sic ea scribes. Ideo autcm pracipto tibi,
primum mandala mea et simililudines scribere, ut subinde legendo facilius ea cuslodire possis. Scripsi
igitur mandata et eimiliiudines, ita ut praecepit mihi. Q u audila si custodieriiis, atque in bis arabulaverilis, et exercueritis ea mente pura, recipietis a Domino qurc(7) pollicitus est vobis. Sin autem, iis
audiiis, non egerilU poenitenliam , sed adbuc adjeceritis ad delicia veslra a Domino adversa recipictis.
H*c omnia praecepil lnihi scribere pastor Ule,nunliu3 poeoiteiuiac.
M A N D A T U M I.
Defidein unum Deum
CAPUT UNICUM.
(8) ,
, \ , \
.
Primum omnium , erede quod unus est Dcus qm

omnia creavit el consummavil, el ex nihilo omnia
fecit.
(9) Ipse capax univereorum solus inimensus est. Qui nec verbo dertnlri, nec mente concipi potest.
Crede igUur in eum, el time *um el timeos habe abstiueoliain. Haec custodi et abjice abs te omneiu
%
V A R L E LECTIONES E T NOTJE.
(100) Msa. Carm. curn udisttm. Notat bunc lo- brant vetustiorce Patres : Irenaaus lib. iv, cap. 20,
cum Tertullianus lib. De orat. cap. 12.
num. 2 ; Origenes lom. tCommeni. in Joann. , 1 ,
(1) Lamb. dignilosam faciem.... pallium album. ilem De principiis lib. i , cap. 5. num. 5, et lib. n ,
(2) Lamb. humerum.
cap. 1 , num. 5. Quibus adde Nicetam ad Nazianz.
(3) Lamb. Nequaquam. Fellus : Non inquam. orat. 4. Neque hic omUterem Pbilaslrium, qui haeAii: Eao, e t c
resi 125 haec habet: Cum anima facla %it Domino,
(4) Bodl. confusus $um protinus, metmque in me
ex nihilo scilicet, ut $criplwn esl: Qui fecil ex nîutravit.
hilo omnia , u i essent quae non erani; anima ilaque, etc. Id sane visum Fabricio, qui bunc Phila5) Bodl. et Larob. nequiter et ituipienter.
strii locum inter Velerum testiraonia de Herma de6) Lamb. omnia Mandata.
scripsit. At quominos Fabricio adhasream prohitnt *
7) Bodl. el Lamb. quacunque.
! 8) Graeca isia desumpta sunt ex S. Atbanasu ipsemel Philasirius, quieadem verba recilat bser. 80,
lib. De decret. iV/c. $yn., num.4, tom. I, pag. 211, velut e Salomone desumpla, nimirum Sap. i , 14,
edit. B B , qui et illa exhibet lib.Oe incarn. num. 3, bi si : : quo forie
tom. I , pag. 49, et in Epist. ad ephc. Africce, num. respexit noster Hermas.
5, tom. II, pag. 895. Eadem reciiat Eusebius Hist.
(9) Auctor Docirinm ad Anliochum ducem , a C l .
Eccl.Ub. , cap. 8 , demplis ultimis verbis, \ Monlfauc. edilaeiom. III Opp. S.Atbanasii; plurima
. Nonnulla liis similia scripserat Hermas exbibet Graeca Herraae fragmenla , idenlidem iofra
lib. 1, vis. i , cap. 1: Deus qui in curlis habitat, t%
nolanda. Ad hunc itaque locum quod aliinel, sic Hle
condidit ex nihilo ea quae sunt. Hoc auteni illustre
pag. 252, num. 1 ,
Mandaluin, praeicr Aibanasium et Euscbium, cele . Unui Ueus solus q*i omnia,
%
915
S. HERMifi
Pf*
concupiscenliam (10) et uequitiam, et indue(H) virtule j u a t i i f : el vhrcsBeo, si cuitodieri m a j * U

iiua noc.
MANDATUM II,
De fugienda obtrectatione, et eleemosyna facienda in simplicitate.
CAPUT UNICUM.
(12) ' , \ ,
,
.
, *
, . \ ,
. , \ , *,
.
Dixii mihi : Simplicilatem habe, et innocens

esio; eterissicut iiifane qui nescil (13) maliliam,
quae perdidit (14) viiam hominum. Primum, de
(15) nullo male loquaris, neque libenier audias
jnale loquenlem. Sin vero et tu audieris, pariiceps
eris peccati male loquentis; et creden*, tu quoque
peccatum babebis, quia credidisti male toquenli de
fratre tuo. Pernicioea e&t detractio; inconstans daamonium est; nunquam in pace oonsisiit, sed sem~
per in discordia manel.
' Binc eiiam
AHTIOCHOS,
homilia 29, habet.
Bonum ilaque $ de nullo male loqui, neque , \ ,

. , \
libenter audire maU loqnentem. Sin vero, qui audierit, reut peccati hominit maU loquentis,
$i ,
. ,
obldcutioni. Qui enim , habebit adversus fratrem $uum. Hic ergo reut tit peccati
ho-[. ] .
.
mini$ obloquenlis. Neqtie enim oportet aliquid
dicere
, 6
eonira fratrem abuntem ealumniaiidi inlenlione,
quod ett oblocutio, (icet vera sint qum dicuntur; ,
$ed \ ,
* .
potius oblocutorem aversari. 0 q/tantum petnicioza
$ detractio, inconttan$ d&monium, nunquam *
m ,
pace consuient, ud umptr in discordia maneni!, , *
!
$
Contine te ab illa (16), et semper pacem babe

cuin fratre luo. Indue constantiam sanclam, in qua
nulla sunt peccata, sed omnia laeta sunt.
' , \
. , \
, ,
\ .
E l benefac de laboribus(17) tuis. Omnibus inopibus da simpliciter, nihil dubitans, cui des.Sed omoibus
d a : omnibus enim Deus dari vult de suis bonis. Qui ergo accipiunt, reddent rationem Deo, quare acceperont,
et ad quid. Qui aulem accipiunt ficta necessilate, reddent ralionem; qui auiem dat, innocens erit. Sicet
enim accepit a Domino, ministerium coasummavit, nihil dubitando cui daret, et cui non darel (18); d
fecit hoc ministerium simpliciter e f gloriose ad Deura. Custodi ergo mandatum boc, sicui libi locuius
sum; ut poenileniia tua simplex inveniatur, ei possit domui tuae benc l i e r i ; el cor mundum liabc.
ANTIOCIIUS,
homilia 98.
Bonum igitur esf, de propriis laboribus quw $up , ,

peditavit *> omnibus inopibus dare simpliciter; , ^,
nihil dubiiando. cui des, cui de$. Omnibus enim , , .
Deus dari vuli de sui$ donit : non auiem quemquam
,
dubitan, cui det vel cui non det. Hoc quippe mmi- , , .
Uerium $impliciterfactum gloriosum est apud Deum: ,
et qui ita iimplicUer ministrat, vivet Deo.
\ , u
y
Y A R I i E LECTIONES N O T i E .
continet, eum solut ipse continen neaueat. Paulo (14) Lamb. perdit.
aliter auctor Prccdicationis Petn apuu Clementem
(15) Ista delibat et exaggerat Anliocbus bomib 29,
Alex. . lib. v i , c a p / 5 , pag. 759 : , ut mox infra.
.
(16) Mss. Angl. Abstine ab illo (daemonio.) Graeca
(10) Ila Fellus ex Bodl. et Larob. Editi omnem Docir. ad Anlioch. sic : Abslttu ie igiiur ab eo, ei
nequitiam.
^$ cum omnibut. Indue autem itmp/t(11) Sic recte Lamb. et Yict. Sic quoque Fellus citatem $ in quibus nullum e$t ofendiet Fabric. A l . inde.
culum malum, sed omnia ptana jucunda.
(12) Ex Doctr. ad Amioch., num. 2, pag. 255.
(17) Bodl. delatoribus. Haec item Antiocbut,
(15) Mss. Angl. infautet qui ncuiunt; sicut et bomil. 98.
Crxca.
(18) Lamb. cui dare, cui non dare.
%
947
PASTOR. LIB. II, MANDATUM IV.

MANDATUM
W8
III.
De fugiendo mcndacio, et Hermce panitentia ob simulationem.

C A P U T UNICUM.
(19)/ , \
Ilerura mihi d i x i t : Verilatem dttige, et omnis
, serroo veros (20) ex ore tuo procedat; ut spiritu*
. . quem Domhius conslituit in carne lua, verax iuye , \ - oiatur apud cunctos homines; et Dominus magni .
ficetur,
qui dedit spiritum in te (21); quia Deua
verax est in omni Verbo, et non est mendacium in ipso. Qui ergo meniiuntur, abnegani Doimnnm, non
reddentes Peo depositum quod acceperunl (22). Aeceperunt enira spiritum sine mendacio. Huuc si meo#
dacem reddunt, coinquinant mandalum Domini, et frandalores fiuiil.
ANTIOCHUS, homilia 66.
, ? , \ ,
, \ , \ 0, * . 01
, \
,
.
, , \ .
Oporiet ergo, ut omnis verilat ex ore hominis pto*

cedat: ut spirilut quem Deut comtituit in carne hac
verax invenialur apud cuncio$ homines, et $ic Dominut magnificetur, qui in homine habitat : quia
Dominus verax e$t in omni verbo, et non est mendacium in ipso. Qui ergo mentiunlur, abnegant Do~
minum, et fiunl fraudatores Dotnini, reddentes.
ei depositum quod acceperunt. Aceeperunt enim ptrilum sine tnenducio : hunc it mendaeem reddunt,
coinquinant mandalum seu depositum D , et fraudatores fiuut.
9
His audilis, ego vehemeDter (23) flevi. Qui cum flentem me videret, dixit m i h i : Quid ploras? Et dixi :
Quoniara, domine, nescio an possim salvus esse. Quare, ioquit? Et d i x i : Quia nunquam, domine, verum
locutus suro verbum in vila mea, sed eemper in (21) simulatione \ i x i , el mendacium pro viritate affirmavi (25) omnibus; et non mibi quisquam conlradixit, sed fides babila est verbo meo. Quo modo ergo
potero vivere, cum sic egerim ? Et dixit m i b i : Tu quidem bene et vere sentis. Oportebal enim te,
sicut Dei servum, i n veritate ambulare, et malam conscientiam eum spiritu veritatis non conjuugere,
nec tristiliam Spiriiui Dei sancto et vero faeere **. E l dixi illi : Nanquam, domine, haec verba tam
diligeuter audivi. E i d i x i t mihi : Nunc audis. Cura deinceps (26), ut et illa quae prius loculus es falsa
pro negoliis tuis, his verbis et illa Gdem recipiant(27). Possunl eoino et illa iidem recipere, si vera locuius
,
fueris dcinceps : et si veritatem servaveris, poteris
.
vitara consequi. Et qtiicunque audierit boc mandaium, et lecerit, ct recesserit a mendacio, yivet Deo.
MANDATUM
IV.
De dimittenda aduliera.
CAPUT I.
(28) ,
Mando, ait, tibi, ut castitatem cuslodias, et non
\ , - ascendal tibi cogilatio cordis de alieno matrimonio,
, \ aut de fornicatione; baec eniin parit (29) peccatom
. - magmim. T u autem semper memor eslo Doroini,
.
omnibus horis; et nunquam peccabis. Si enira baec
cogitaiio in cor tuum ascenderit tam mala, magnum peccaium facis : et qui haec faciunt, viara mortis
sequuntur. Vide crgo t u ; abstine teab bac cogitalione. Ubi enim castitas manet in corde hominis justi,
nunquam (50) ibi ascendere debet cogitatio mala. Et dlxi i l l i : Oomioe, permitte me pauca verba tecum
Epbes. , 30.
7 8
VARIifl LECTIONLS E T N O T i E .
(19) Doctr. ad Antioch. iium. 3, ex hoc Herraae
(26) Lamb. Custodi amodo. Sic et mox, amodo
mandalo, 6ed hinc inde pelila.
pro deincept.
(20) Bodl. et Larab. verax. llxc laudat Amioclius,
(27) Bodl. et Lamb. percipiant; et mox peretpere.
bomil. 66.
(28) Doclr. ad Antioch. num. 4 , ...
(21) Lamb. spiritum tilm.
. Sic iegit C l . Moiitfaucoiius, vcrtilque :
(22) Vide infra lib. m , siuiil. i x , cap. 32.
maneat. . : ul Grasca versioni anii.
(23) Bodl. Ergo auditis, veliemenler.
quae coluereaiit.
(24) Lamb. cum.
(29) Lamb. quia iwc facit.
(23) Laiub./inNan.
(50) Lamb. non pro nuuquum.
8.
loqui (51). Dic, inquit. E l dixi illi : Domine, t i quis babueril ix*rem fldelem in Domino, et haac in?enerit in adulterio, nunquid peccat vir, si convivat cum illa? Et dixit mihi : Quandiu nescit peccatam
cjua, sine crimine est vir vivens cum illa. Si autem scierit vir uxorem (52) suam deliquisse, et non egerii
poenitentiam mulier, et permanetin fornicalione sua, et convivit cum tlla v i r ; reug erit pcccaiiejus,
el particeps ntoechalionis ejus. Et dixi ilii : Quid erge, si permanserk in vitio sun mulier? Et dixil:
Dimittat illam v i r ; et per se (55) maneat. Qiiod si dimiserit mulierem suam et aliam duxerit, et
ipee raoechalur . Et dixi illi : Quid si mulier dimissa poenilentiam egerit, et voluerit ad virura suum
reverli; nonne recipietur a viro suo? Et dixit mibi : Iroo, si non receperit eam vir suus, peccat, et ma*
gniim peccatum sibi admittit; sed debet recipere peccalricem quae poenilentiam egit; sed non saepe. Serrii
enim Dei pcenitentia una est. Propter pcenitentiara ergo nou debei, dimissa conjnge sua, vir aliam ducere.
Hic actus similis esl, et in viro, et in muliere. Non solum moecbatio est illis, qai carnem suam coinquinant (54); sed et is qui simulacrum facit, moecbatur. Quod si in his factis perseverat, e l poenitentiam
non agit, recede ab illa, et noli convivere cum i l l a ; atioquin et tu particeps eris peccati ejus. Propier
hoc praeccpium esl vobis, ut calibes manealis, tum vir, tum muLier (55); potest enim iu bujosmodi
poenitentia esse. Sed et ego non do occasionem, ut baec ita agantur; sed ne amplius, qui peccaverit, peocet. De prioribus autem peccatts ejus, Deus qui poteslaiem babet sanitalem dandl(56), dabil remedium;
quia ipse est qui babet potestalem omnium.
Tt
CAPUl U.
llerum interrogavi, et d i x i : Quoniam Domious existimavit me dignum esse, ut mecum babiles scmper,
pauca verba mihi edi&sere, quia non intelligo quidquam, et cor meum obluratum (37) est a prisiin*
conversalione (38); ct sensum mibi aperi, quia vehementer obtusus (39) stim, et in tolum (40) nihilin*
telligo. Et respondens dixit mihi : Ego prseposilus sum poenilenlia?, et omnibus poenitentiam agenlibui
sensum do. Annon tibi videtur, poenitenliara agere, magnam sapienliam (41) esse; quoniam qui pceoH
ientiam agit, sensum magnum adipiscilur? Sentii eniro se pecasse, el fccisse nequiter in conspeclu (42)
Domini; et recordatur intellectu quod deliquit, et pceoileniiam agit, et (43) aniplius non operalur ne*
quiter; eed operatur bene, el bumiliat animam suam et lorquet eam, quia peccavil. Vides ergcqud
poenitenlia sensus est roagnus. Et dixi illi : Propter hoc, domine, diligenlcr inquiro omnia, quoniam,
peceaior sum; ut sciara quae operer, el \ivam (44); quia niulla sunt peccata mea. Et dixit m i b i : Vives,
si bac mandaia mea cuslodieris : et quicunquc audieril et fecerit mandaia basc, vivei Deo.
CAPUT III.
Et dixi i l l i : Eiiam n u n c , domiue, audivi a quibusdam doctoribus, quod alia poenilentia non esi
nisi illa, cum in aquam descendimus et (45) accipiraus remissionera peccatorum noslrorum; ulterius
non peccare, sed in castitate permanere. ait m i h i : Recte audisti. Nunc autem, quia diligenier
omnia quaeris (46), et hoc tibi demonstro ; non dans occasionem illis qui credituri sunl, aut qui (47) cre
diderunt Domino. Qui enim jam crediderunt aut qui credituri sunt, (48) poenitentiam peccatorum
non habent, sed remissionem. Ults (49) enim qui vocali sunl ante bos dies, posuii Doininus poenitcnlianj;
quoniam cogitationes omnium praecordiorum novit Deus, et scit iniirmiutem hominum, et mulliplicem
ncquitiam diaboli, qua molitur (50) aliquid sinislri servis Dei, et roaJigne insidialur illis. Misericors
ergo Dominus misertus est figmenli sui (51), et posuil poenitentiam istam, et poiestatem poenitentii
hujus mibi dedit. Et ideo dico tibi, quod post vocationem illam magnam ct sanclam, si quis tentaius
fueril a diabolo, et peccaveril, unam poeniientiam habel. Si autein subinde peccet, c l pajuiUiiitiam agal,
" Mattb. v, 32; xix, 9 ; Marc. x, 1 1 ; I Cor.. v u , 11

V A R L E LECTIONES E T N O T i E .
(31) Larob. milii pauca verka dicere tibi.
(42) Bodl. anU conspeclum.
(32) Bodl. mulierem.
(43) Larob. add. jam.
(35) Ms. S. Yict. super te. Vide mox infra.
(44) Lamb. quibus operer ut vivaw. Habent quoque
(34) Bodl. i//t.... coinquinat.
ul vivam mss. S. Germ. etCann.
(55) Nss. Vict,,Carm. el Lamb. tuper tot manere.
(45) Lamb. add. jam.
sive viro $ive mulieri.
(46) Lamb. inquiris.
(56) Lamb. sanandi, dabU.
(4 ) l-amb. add. modo.
(57) Larab. obduratum.
(48) Clemens Alex. 1. c.: A<pe<jti Wfc
(58) Lamb. add. mea.
, BzlxW w ?
(59) Bodl. sttdlus.
.
... .
(40) Carm. intomtus.
(49) Bodl. Talibus. Huc respicit Terlull. W.
(41) Lamb. sapientia magna. Reciinthunc locum pudicitia cap. 10.
,
Clcmcns Alex. . lib. n , cap. 12, pag. 458 :
(50) Lamb. el Bodl. facit. Sic Fellus. Al ap
\ Clericum, iia Lanib. qua molUur aliquid mali^
.
(51) Lamb. ct Bodl. pgmenlo $ut>.
7
PASYOR. L f B . I I , MANDATUM V .
922
Aon proderH hommi talia agenti; difficile enim vivet Deo. E l ego d i x i : Domine revixi, ubi tam dliigenter
f
audivi haec mandala. Scio enijn, si postea nihil (52) adjecero peccalis meis, salvus ero. Et d i x i t : Salvus
eris, inquam; el omoes quicunque fecerinl haec mandata, salvi erunt.
C A P U T IV.
Et iteram dixi UU : Domine, quoniam patienter me audis, etiam hoc niihi denjonglra. Dic, inquit.
E t d i x i r S i v i r v e l mulier alicujus decesserit (53), et nupserit aliquis illorura; nonquid peccal? Qui
rnibit, non peccat, i n q u i l ; sed si per sc manserit, magnum sibi conquirit (54) honorem apud Dominum.
Serva ergo caslltatem ei pudiciliam; et vives Deo. Haec quae lecum loqnor et roando t i b i , .custodi
deinceps, ex quo libi iradilus sum (55), et domo tua babito; et prioribus peccatis tuis eril r c missio, si baec mandaia mea custodieris. Sed et omnibus erit rcraissio, qui (56) mandaia mea
custodierint.
MANDATUMV.
De tristilia cordis. et patientia.
CAPUT I.
, \ , \
iOquaoirois ( 5 7 ) , inquit, esto, et paliens; et
, \ omniura operum nequissimorura dominaberis, et
, \ . operaberis omnem jusliliam. Quod si paliens fue ,
ris, Spirilus sanctus qui habilat in te, muiidus
, erit, et non obscurabilur ab aliquo nequissimo
, * .
spiritu; sed gaudens dilalabilur (58) et epuiabilur
, in vase in quo inhabitat (59), et apparebit Domino
.
btlaris in pace magna. Quod si iracundia aliqua
supervenerit, continuo Spiritus sanctus qui in te
est, angustiabitur, et quaeret discedere. Suffocatur
enim a spiritu (60) nequissimo, et non habet locum
apparendi (61), sicut v u l t : tribulalur enira ab i r a cundia. Utriquc crgo spiritus cum pariter inha . ,
bitant, perniciosum est bomini. Si quis enim
" , \
assumat absinlbii pusillum, et millat in ampboram
; \ mcllis, nonnc totum mel exterminabitur? et tantura
;
mellis a modico absintbio disperit, et perdil dulcedinem m c l l i s ; et jam non (62) habet gratiam
apud dominum suum, quoniam tolum mel (65)
, amarum factum estet usum perdidil. Sed si in
, \ mel non miitatur absinibium, dulce erit, et in
. ,
usu (64) domino suo. Vide enim, quam ?U aequa \ , \ nimitas (65) dulcior melle; et uliiis erit Domino
, \ - qui in ipsa commoratur; nam iracundia iuuiilia
.
esl. Si ergo misla fuerit iracuodia aequanimilali,
contribulalur animus (66), et non esl utilis Dea
oralio illius.
(52) Carm. $i fecero ea, et nihil. Mox Fellus . aspectu.
(61) Fellus add. Domino.
omilt. inquam.
(62) Ms. Garm. mel, et non.
(55) Bodl. uxor aut vir decesserit alicui.
Bodl. ocquirit. Lamb. facit.
(65) Deest tnel mss. Garm. et Lamb. Mox Feilus;
(54) Lamb. mihi traditus e$, et.
mum sttum.
(55) Larob. add. hasc. Sic et Fellufi.
(64) Lamb. usum.
Lamb. Animosquu*. Graeca desumpta ex (65) Bodl. et Larob. animcequitas, ut ct infra.
Doctr. ad Antioch. num. 5. Ubi vero ex edit. Mont- V i c l . animasquilas dulcmima e&l plus quam mel.
fauc. occurrit * , forle leg. , Qua? sane leciio Gra?co pressius inbseret. Iluno
. Praulo
a i " post sane : ...
autem locum describit ct illustrat Glemcns Aiex.
Tel .
. Sic et Anliocbtis, qui paucis exccpiis haec suppresso Hermse nomine, in Eclog. ex tcript.
propliet. cap. 45, pag. 1000, ubi sic
eadem exhibet tbomil. 110, habel .
(58) . latilia exsuliabit. Bodl. pro dilatabitur \ , ,
liaW tpuiiota habitat. Lamb. tpatiose habet.
(59) Lamb. cum vase, cum quo habitat. Exbibet Idque rae dciexisse profileor, praeeunle G l . Fabricia
quoque cum va$e ins. Ganu. et Antiocbus mox Bibl. Cr vol. V , pag. 108.
(66) Lamb. animu.
infra.
(60) Sic mss, Garm. c( Lamb. Sic elFeUiedit.
5
W5
S. HERUM
ANTIOCHUS,
homilia 110.
O.uod si </uis paliens fuerit, Spiritm sanclus in

,
eo habilat murulus, et obscuralur ab ulio nequam , *
'
spirilu; $ed in lato loco habitans, lcelatur cum vase
tv quo inhabiiat, elâpparet [seu minisiral] Domino
irt hiluriiale magna. Quod si iracundia aliqua su- , \ .
^,
, pervenerii, continuo Spiritus sanctus angustatur,
, &, x a i
non habens locum mundum, et quwril discedere;
quia non habel locum apparendi \ac serviendi] Do- ,
witiio, siqul vull* Deus enim in patientia habiiat; in . ,
iracunditi vero, diabolus. Utrique ergo spirilus cum
.
pariter inhabitant, perniciosum est ac vialum homtut, in quo ambo habiiant. Si enim as&umas ab- , \
, .
sinthii pusillum et miilas in amphoram mellis,
\,
iionne totum mel extermmabitur ? el lanlum mellis
; modico abtinthio disperit t Perdil enim dulcedinem, et amarum fit; et habet graiiam apud ;
dominum suum, quoniam amarum facium esl. Fide, , \
, . ,
quod wquanimitas dulcior $it melle, et utilis
Domino . at irucundia, el amara et inulilis csl. Si ,
ergo mista fuerit iracuudia cequanimuali, polluitur \ (67) ,
\ \ .
wquanimilas, et non est ulHu Deo oratio illius.
\ , ,
\ .;.
Et d i x i i l l i : Yellem (68) scire, doinme, nequiliam iracundiaj, u l custodiam me ab i l l a . dixit
mihi (69): Scies; et si non custodieris te ab illa, pcrdcs spem luam cum tota doino tua. S e d recede
ab illa. Ego enira tecum sum nuniius aequitatis: et onines qui ab ea recedunl, quicuuque paeniientiam
cgerint ex lolis pracordiis suis, vivent Deo (70); sed et cam illis ero, et conservabo omnes: justificaa
enim suui omnes qui poeiiitenliam egerint, a sanctissimo nuntio(71).
y
CAPUT 11.
Audi nunc, inquil, nequiliam IracundfcB, quam C
prava (72) quamque noxia esl, et quo paclo servos
Dei everlit. Qui enim pleni sunt fide (74), non
potest nocere (75) illis, quoniam virlus Dei est
cum illis; evertit enim dubios et vacuos. Quoties
autem viderit tales homines, injicit se in corda
eorum (76), et de nihilo aul vir aut mulier amarittidinem percipit, propler res qu# sunt in usu,
aut pro convictu , aut pro aliquo verbo (77), si
quod forte incidit, supervacuo; aul pro amico
aliquo, aut debito, aut pro bis similibus rcbus
eupervacuis. Haec enim stulta sunt et supervacua,
et vana servis Dei. iEquanimitas aulem valida est
et forlis, et habet virtutem magnam, ei sedet(78) in
ampliludine magna : bilaris, in pace gaudens, et
honoriflcans Dominum in omni tempore mansuele.
Haec enim aequanimitas habitat cum bene fidentibus. Nam (79) iracundia siultaest, etlevis el falua.
u
(73) " \ ,
,
, \ .
, VJU
, 3
' >
. "
, *

, , \
\ , *. \ ,
.
\ ,
\ * , ,
\ , , [ ] \ *
VARliE LECTIONES NOTJE.
pa#. 255 el seq.

(67) Forle le^. . Sic enim auclor Doctr.
(74) Sic Fellus ex mss. Angl. Edili tnfide.Yide
ad Antiocti. Quui et ipsenict Antiochus mox babet
GraBca.
et .
(75) Lamb. facere. Propius ad Graecum
(68) Lamb. volebam.
. Fell. aliquid n.
(69) Lamb. oraitt. Et dixil mt/it,sicut el mox,
(76) Bodl. el Lamb. hominunu Gr. .
toia.
(77) Lamb. oniitt. verbo.
(70) Mss. Angl. desunt, vivent Deo.
(78) Vems inlerpres legil . Forlc reclius
(71) Fellus : omnes ex salutijero nunlio^ q. p. e.
(72) Bodl. pessima. Lamb. pessima e$t, el quo- quain , quod exbibct exempiar iHttrad Anlioch.
modo,
(79) Hiuc Antiocbus hoioil. 110, ui infra.
(73) Giccca ista ex Docir. ad Antioch. num. 5,
PASTOR. LIB. H , MANDATUM V I .
926
D<& sluliiiia vero naecitur amaritudo, et ex aiparitudine iracundia, ex iracundia vero furor. Hic ex
.
\ \ . tot malis creatus furor (81), operatur peccatum
, [ (80)] , magnum ct in&anabile. Cuin enim hsec omnia in
, . uno vase sont, ubi et Spiritus sanctus moratur,
, non capit haec (82) vas, sed supereffluil; quontam
\ . " teuer Spiritus non potest cum malo spiritu immo \ , r a r i , recedk et habitat cura mansuelo. Dcinde
, , ' cum recesserit ab bomine in quo babitabat, flt
', - bomo vacuus a Spiritu saDdo; et postea repletur
, \ spiriiibus malignis, et obcaecatur a cogitationc
. ,
mala (85). Sic omnibus inacundis contingit. Recede
.
ergo l u ab iracundia, et indue animaequitatem (84),
,
et resiste iracundiae : et invenieris cum pudiciiia
- et caslilaie a Deo. Vide ergo ne forte negligas boc
; , \ - mandaUim : ' s i enim htiic mandato obcdtenliam
... xa\ prastileris (85) oetera mandaia mea quee tibi
.
maudaturus s u m , poteris servare. Conflrma ergo
.
nunc te in mandalis i s l i s , ut vivas Deo : et q u i . ,
cunque servavcrinl haec mandata, vivent Deo.
\ , \
, ^ . \ , \ , \ .
y
ANTIOCHUS,
homilia 110.
^ , ,
.
(86), , \ , - Q
p\ , ,
\ . , \
.
\ , , \
, \
, .,
\ .
.
,
, ,
. , , \
\
, , \
, \ -
Nam iracundia, cum prava$it> vi $ua evertit ter*

$ Dei. Quoties enim viderit dubioi homines, injicit
$e in cor hominis; et de nihilo homo amaritudinem
percipit, propter res qua $unt in vitm twtt, aut pro
eonvictu; aut pro aliquo verbo, $i quod incidit, sttpervacuo; aut pro dalo et debito. Hwc enim omnia
Uulta sunt, et supervacua et vana teroi$ Dei. JSquanimitas autem valida est et forlis, et habet virluUm
magnam, et ampiusimis rebus fruitur, et hilari* in
pace gaudms Iwnorificat Dominum; nihil in $e hw~
bens amariy quia mansuela est et quieta. Hwc ergo
vquanimitas hubiiat cum iis, qui fidem integram
possident. At iracundia stulla esl; deinde de ttuUitia
nascitur amariiudo, et ex amaritudine iracundia, ex
iracundia vero furor. Sancltu ergo Spiritus, ut tener
nec morari solilus cum duro ac mato spirilu, recedit
ab ejusmodi homine, et qucerit habiiare cum mansueto; el fit homo ille vacuus Spiritu justo, et omnino obcoecatur cogitatione boncu
, \
9
MANDATUM V I .
De agnoscendis uniuscujusque hominis duobus geniis, et utriusque inspirationibus.
CAPUT
(87) ,
I.
Praeceperam, inquit, tibi in primo Mandato, ut
VARLE LECTIONES E T NOTJE.
(80) G l . Monlfauconus baec, ,

qii deeranl iu suo codice, supplevit ex Anliochi
bomil. 110.
(81) Bodi. creatus, facit peccatum.
(82)
A l . hos, ms. Garm. hoc. Ila et
(8~ Sic
~' Fcllus.
"
Lamb. ab alia inana.
(85) Ila Fellus ex rass. Angl. l i a et Garm. At
Vict. bona. Sic, elc. Editi, mala. Recede, omissis
\ocibus intcnncdiis. Videsis Graeca, quibus couGfr
matur lectio ms. Yict. Sic legit el Antiocbus.

(84) Fellus, uequanimitatem.
(85) Bodl. et Lamb. dominationem egeris.
(86) . TranquiUo stalu utentes. Co>
lelerius mavult vcl . A d dit tamen in nota aliain ms. Reg. lectionem, .
(87) Ex Docir. ud Anlioch., iiura. 6, pag. 254.
927
S. H E f t M A
m
ceslodiree ftdem, el timorem, et poenitentiam (88). \ , .
Eiiain, mquam, domine. d i x i t : Sed nunc tibi
* \, , . *
volo monstrare vhlutes liorum mandatorum, u l * \ ,
scias effectus illoram, quomodo(89) ipsa posita sunt \
ad justum pariter et injustura. Tu itaque crede j u - \ .
s l o ; injuato aulem nibil crede. Justiiia euim re- , ;;.
ctam viam babet; at injuslitia pravam. Sed tu re- , .
ctam viam cuslodi, pravana auieiu relinque. Prava
autem via non habct exiium bonum, sed offendicula roulta; aspcra est, et spinosa, et ducit ad iuteriltjn,
et uoxia est horoinibus ambulaniibus in illa. Qui autem viam reclam pelunt, aequaliler ambnhBt w
offensione; quia non est aspera, nerjue gpinosa. Vidcs igilur, quod melius est per hanc ?iam iDcedere.
lbis eoim, i n q u i i ; et qulcunque ex toto corde crediderint in Doraino, ibunt per illam.
CAPUT II.
Audi nunc, inquit, prioium de ilde. Buo sunt ge-
(90) 1\ ,
nii (91) cum homine; unus quitatis, el unus i n i - , . pb ;
quitalis. Et ego dixi i l l i : Quo modo, domine, scirt , ;^
potero, quod duo sunt genii cum hominc? A u d i , \ . * (92) W
inquit, et intellige, iEquitatis geniua lenis (93) est , fcfi
et verecundus, mansuetus et quietus (94). Gum ergo , , \ , xaiein cor tuum ascenderil, coutinuo loquhur tecum de \ , \ ,
justitia, de pudicilia, de castitate, de benignilate, \ . 4
de veuia (95), de eharitaie et de pielate. Haec omnia , ; ;
cum ascenderint in cor tuum, scito quod genius
aquitaiis lecum est: huic ergo genio crede et operi- , \ .
bus ejus. Accipe nunc et genii iniquilalis opera. . Bpiw*
Primum amarus, iracundus et stolidus est, et opera \ \ , xal ^
, ; w
illius perniciosa sunt, et evertunt servos Dei. Cum
ergo in cor tuum ascenderint haec , intelliges ab
. " \ ,
^ ; . . ejus,
. . hhunc esse
.
genium
. . : iniquiutis
. . . . , * , ,\
* C ^
^ ^
^
^
operibus
(96),FEt
dixi e i : Quo modo, domine, intelligam ? Audi, i u - ; [] **
quit, et intellige. Cura iracundia tibi accesserit aul * ( ,, ,
amariiudo, intellige eum in te esse (97): deinde cu iiah^
piditas multorum operum (98) et opiimorum cibo- , \ d
rum et ebrietatum (99), et appetenlia (100) raulia- , \ , *
rura rerum alienarum, ol superbia, et mnltiloquia, , \ ,
et ambitio (1), et qusecunque iis similia sunt. Haec \ , \ *'
ergo cum in cor luum ascenderint, intellige geiiiiim . \ ^,
iniquitalis tecum esse. Tu ergo cum cognoveris
, \ . S
opera illitis, recede ab illts omnibus, el nibil
, ' ,
erede; quia mala suut opera illius, et non conve . wv
tduntservo Dci. Habes ergo utrorumque geniorum
(5).
opera (2). Intcllige nunc, et crede genio aequilatis,
VARIiE LECTIONES ET NOTjE

(88) Leg. poiitis continentiam vcl abstinentiam ex D Yeiusiinterpres
(95) Lamb. et Bodl. indutgenlia.
,
.
mand. 1, etex Grnecis pseudo-Athanasii. Sic visum
(96) Lamb. inteiliges eum ab operibus </'.
Fabricio : sic el Wakio apud Russelium.
hic est nuniius iniquitatis. Sic el Felli editio. Tidw
89) Larab. quoniam.
! 90) Isla pseudo-Athanasius continuo subdil iis
(97) Lamb. quia ipte in te est. lla et edmoOioe
quae modo ex ipso relulimus, a reliquis Paslorti
98) Ms. Garm. multarum opum.
ediloribus omissa. Hasc ilem recitat Anliochus ho99) Bodl. et Lamb. ebrielates.
. ^
i n i l . 61. Laudanl aulem bunc HermaB locum OriJ00) Lamb. desiderium. Sic eliam FeUus "j
gcncs bomil. 35, in Lucam, et De principiis, lib. m ,
cap. 2. Gassianus Gollat. v m , cap. 1 7 , el Gollat.
edil. Quod aulem sequitur, mullarum **\^
x i i i , cap. 12. Prosper contr. Collat., cap. 50. Beda ca lura h i c , lum mox apud Antiocharo, k ^ T ^
ad Acu x i i , 15, ct Walafridus Strabo, v. 675. Vide suadent, mouenle CI. Cotelerio, tnulier**
Vetcrum tesliro.
rum.
(91) Mss. Carra.,Vict.,Larab. et Fellus, nuniii, et
(1) Lamb. ambilwsilas.
i\c deinceps.
(2) Lamb. utrorumque nuntium operm-....
(5) Reliqua Gra?ca quae his subdit
(92) Leg. , ut habet Antiocbus.
(95) Bodl. et Lamb. tener pro lenis. ^dili tener esteoque Glericus et Russelius, tion sunt ex IW ^
ei lenis. Allerutrum redundat. Neque aliler Gra?ca. ad Antioc/tum verbolcnus descripia sed
huerp. ab ipso Fabricio efformata. Q **
8ic et Fellus.
rej cimus, C l . Nootfauconii seuicntiam secuu.
(94) Grxca . Antioclius taroen . ut
**
PASTOft. L l B . , MANDATUM VII.
930
i a doctrina illius bona cst. Licei enim sit felicissiraus bomo, et cogittlio Alierius genii ascendal in cor
i l l i u s ; oporlet illum virura aut mulierem peccare. Si autem etiam nequissimus vir fuerit aut mulier, et
ascenderint in cor illius opera genii aequitatis , necesse est, illura aut illam aliquid boni facere. Vides
ergo, quod bonum esi, genium aequitatis sequi. Si ergo illum secutus fueris, et credideris operibue illtos *
vives Deo: et qui crediderint operibus illius, vivent Deo.
*
Duo enim sunt angeii cum homine: unus tBjttita, . 6 - ti$; unu$ iniquitatit. Et cequitatis quidem angelus,
, , \ , \ terecundut tst, mansuelus et quietu*. Cum trgo hi
. " \ in cor hominis ascenderit, continuo loquilut tum eo
, ' , de juslitia, de pudicilia, de eauitate, de frugalitate,
, , , de omni opere justo, de omni virtute honorifiea. H<ec
, ergo omnia cum ascenderint in cor hominis, manife. " \ siurn est, quod angtlut wquitatis cxtm eo est. Angelt
^ , autem iniquitalis opera sunt: primo mnium, ira pR* . cundus esi, et amarus, et $totidus; et opera iliiuu
* , \ perniciosa tunt, et evertunt servos Dei. Cum ergo hiu
, , , * in cor hominis aicenderit, oportet intelligere eum ab
. " openbuM ejus. Cum enim quasdam iracundia cuidam
, ! accesurit, aut amariludo; inleliige, eum in homine
eue: deinde cupidilat muliorum operum, et profu . " , , mullorum et optimorum ciborum ac variarum d , \
liciarum,et appetentia mulierum at rerum elienarum,
, , et xuperbia, et ambilio, et qucecunque iis paria sunt
, , ae similia. Sed et malai cogitaliones ipsius sunt
, \ omne*. Nobis ergo diligenter attendamus, et angeia
. \ iniquo renunliemus; angelum ttero jtuliHa tequa . , - mur.
,
.
i u
M A N D A T U M VII.
De timendo Dto, et dcemone metuendo.

CAPUT UNICUM.
(4) , xctl
Ttme, inquk, Dominum, et mandata ejns cuslodi .
, \ Servans enim praecepta D e i , eris potens in omni
. , acto, et omne negoiium (6) erit incomparabile. T i . . mens enim Doniinum, cminia bona operaberis (6)
, ', Hic est timor quo timere oportet (7), ut salvus esse
. , \ C possis. Diabobim autem ne timeas timens euim
. , \ * Domioum, dominaberis illius (8)} quia yirtus i n
, ., illo nulla esU In quo autera virlus non e s l , is ne
[]. - tiraendus quidem est. In quo vero virtus gloriosa
, \ , e s l , is etiam timemliis est. Omnis enim virtulem
babens, eliam limendus esl (9); ifam qui viriutem
, .
non babet, ab omnibus contemnitar. Time plane facta diaboH, quoniam maligna sunt : metuens eniin
Dominum, timebia, et opera diaboli non facies, sed (iO) abslinebie te ab eis. Duplex enim timor est. Si
eDim malum operari Tolueris (11), limens Dominum, ne id quidero facies (12). Si autem bonum operari
voluens, tinior utique (15) Domini validus, et ingeos, et gloriosus e&t. Time igitur Deum, et vives. l
Eccle. x n , 15.
(10) Lamb. thnebit et opera diaboli. Nec facie
(4) Ex Doelr. ad Antioch. nom. 7, pag. 255. Ista
etiara Graca desunt in edilts Pattoru. Exhibet et ea, ud.
Antiochos bomil. 127. Huc atflem reapexiC Glenieu
(11) Felhis maNet, nolueris. Sic el Antiocbus. A l
Alex. ., lib. u , cap. 12,pag. 458.
Cotelerius censet corrigenda pothis Gratca quam
(5) Sic Bodl. At Felli edit. Oxon. comxlium.
Latina, scribendo : (6) Lamb. operaHlur.
. Veteres l i b r i ; ~
(7) Bodl. el Lamb. quem. Sic Fellas. Ric men- .
(12) Bodl. ct Lamb. id faciet.
duin apud Fabricium el Glericura.
(15) Mss. Lamb. et Vict. itaque. Vidosis A m i * *
(8) Ibid. t//t. Fellum consule.
ebi G r x c a .
(9) Lamb. est, nec timor in ip$o.
951
S-
quicunque enm metuerint, custodientes mandala ejus, eorum viia est apud Dominura: non c u s l o d i e u u a n i
autem, nec vila in ilJis est.
ANTIOCIIUS, homHia 127.
Tirae enim, inquit, Dominum , et mandala ejus
\ , \, , <?<*
CUStodi. Servans aulem prcecepta Dei, eris potem in .
omni aclu, et negolium luum eril incomparabile.
T i - , * \ -
est
. ,
mens enim Dominum, omnia bene operaberU. Hic
. ,
timor, quo oporlet ul litneat et salvtis eris. Diabotum
, \ . 6 autem ne timeas. Timens enim Dominum dominaberis diaboli; quia virlus in illo nutla etl. Jn quo au- . ,
, .
w
tem virlus non esl, is ne timendus quidem est : in
, *
quo vero virlm gtoriosa e$t, ts etiam timendus est.
, \ * 6
OmnU enim virtulem habem, eliam timendut e$t.
, \ ,
Nam qui virtutem non habel, ab omnibus contemni .
tur. Time plane facta diaboli, quoniam maligna sunt.
, . ,
Meluens autem Dominum, non timebis opera diaboli,
, \ /
tt non facies ea; sed abstinebis te ab ei*. Duplex
* ' . \
ergo lmor est. St malum operari noluerh, time Dominum, et id non facies. Si autem adhuc bonum . , operari wlueris, time Dominum et faeies illud. Timor
, \ . ^
itaque Domini validtts tl gloriosus e$t. Et quicunque
, ,
eum metuerini, et tu$todierint mandata ejus, vivent
\ . "
, \ . \
, \ ,
.
t
MANDATUM VIII.
Declinandum est malo, et facienda lona>
Dixi t i b i , inquit, quod creaturae (14) Domini duplices sunt, et abstinentia duplex est. quibusdam
(15) *H . '
ergo abslinere oportet, a quibusdam vero non.
, .
Kanifesta, inquam , mibi, domine, a quibus abstiiiere oportet, et a quibus non. Audi, inquit: malo
, *
absline, et noli illud facere. bono aulem abstinere
, .
n o l i , sed fac illud. Si enim abstinueris a bono, et
, non id feceris, peccabis. Absiine igitur ab omni
, , ,
malo, el scies (16) omnem jusiitiam. Quales , i n , , , quam, malignitales sunt hae, a quibus abstinere
\ , \ \ oportet? Audi (17), inquit : Ab adulteriis (18),
ebrietalibus et comessationibus (19) malignis, ab , ' , \ , \
.
esca nimia, a lautitia et inhonestate, ab abnegatione (20), a mendacio, a detractione (21), a nequitia ficla, a recordatione injuria3 (22) et a fama
pessima (25). Hgpc enim sunt opera iniquitatum, a D
quibus abstinere oporiet servura Dci. Qui enim ab *
iis abstinere non poiest, vivere Deo non potest. . ,
Audi nunc, inquit, et sequenlia eorum (24). Et . "
quidem multa sunt adbuc, a quibus abstinere debet \ '
aervus Dei. furto, ab abnegalione (25), a falso , , , ,
VARIJE LECTIONES E T NOTJE
(19) Bodl. et Lamb. eonviviis.

(14)
. 4) Bold. crealiones. Lamb. oralione*
(20) Lamb. abnegantia.
(15) Doctr. ad Antioch. num. 8. Eadem babet
(21) Lamb. omitlil detractione.
Antiochus bomil. 79.
(22) Lamb. memorta maligmlaiis.
(10) Forte facie*. Antiocbus, .
(25) Graeca pseudo-Alhanasii et Antiocb., etc.
(17) Sic Bodl., Lamb. et Coiel. A l . addunt : Re .
iponditmihi.
(2i) Mss. Caroi. et Vict. horum. Adhue ergo tuut
(18) A u l legebat , , , aut juugebal cum vuce quas se- uequentia horum quibus, elc.
(25) Lamb. apud Clericum. negalione. Fellus u quiiur , sicut exbibeni duo codices Begis.
incn in sua edit. Oxon. de[raudaliont, faisv
CUT.
y
035
PASTOR UB.
M A N D A T U M VHt.
934
, , testimonio, a cupidilale, a superbia, et qeflccunque

. (26); \ iis similia sunt. Videiitur ergo tibi baec mala essc,
. an non ? Equidem valde mala sunt servis Dei. Ab
, , \ bis rgo oranibus (27) debet abslincre servus Dei.
. , Abstiue ergo ab oinnibus his, ut vivas Deo, el (28)
. , scribaris cum abslineiilibus. quibus ergo debeaa
, , , abslinere, illa sunt. quibus autem oon debeas
, , , , abetinere, audi. Ab omnibus bonis operibus noli
. abstinere, sed fac illa. Audi, inquil, virtutem bo * , \ noruni operum quae debeas operari, ut salvus esse
' , possis. Ppimum emnium est fides, limor Doniini,
. * - charilas, concordia, aequiias (29), veriias, patientia,
, \ , castitas. Iis uihil est melius in viia hominum, qui
, -* baec cuslodierint et fecerint in vila sua (30). Deinde
, - horum sequcntia audi. Viduis administrare, orpha ^ , , nos ct pauperes non despicere, et servos Deiex necesi
- i c - x
?..
t>
i:
u~ : ~ . ~ esse;. hospilalitate
u : ( i : i i (31)
/TJ\
silate redimere,
bospitalem
. ,
, , , - enitn invenilur aliquando fructus bonus : non con , , tradicefe, quielum esse, humillimum (32) tieri o m , nium hominum , majores natu colere, siudere j u , * \ , stitiae, fraternilalem conservare, conlumelias suf , , - ferre, aequanimem esse; lapsos a flde non projice , \ . r e , sed aequanimes facere; peccantes admonere*
debitores non premere; ei si qua iis similia. V i *
;
; , deutur tibi baec esse bona, an non ? Quid enim m*lius est, inquam, verbis istis (35)? Vive ergo, inquit,
, \ .
In bis mandatig, et noli ab eis recedere. Si enim custodieris baec omnia mandata, vives Deo; et omnes
qui custodierint haec roandata, vivent Deo.
*
ANTIOCHCS,
* C
, .
, \
, .
,
,., , ,
, ,
\ , , \ , , \ , , \ , \ , \ , \
, , ,
, , , ,
, , \ .
. \ , &
homilia 79.
Igitur abstinenlia duplex est : qnibmdam enim
abttinere oporlel; quibusdam vero oportet.
malo enim absiinere opor\eX et id non [acere : bono
aulem non abstinere, &ed facere. Absline igitur ab
omni malo faciens quod bonum est: absiine ab adulterio, fornicatione, ebtietate, malitia seu inhonestate
deliciis , ab esca nimia et laulilia, diviliis et gloriatione, et elaliotie animi et superbia, et mcndaeio
ac delraclione, et nequiliafieta,et recordatione i n jurice, et omni blasphemia [seu fama pessima,] furto,
fraude seu abnegatione, faUo teslimonio, avaritia,
cupiditate mala, dolo , inani gioria, superbia, et
quiBCunque iis siniilia $unt. Ab his ergo operibus
oportet abttinere pugilem ac servum Det. Sunt autem
et opera bona, quce oporlel facere, et quibus non
%
YARLE LECTIONES ET.NOTJE.
te$limonio, cupiditate, jactantia, el qucecun- D quod in Graeco legalur . Neque fallilur v i r C I

awe, elc. Sic aulem i!le, licel agnoscat ediil. et uiss.
'*"* ac scribit
'
- - qui
" ipsum locu
coulra
Glericus,
putavit
exbibere abnegatione^ ct slatim superbia: c Sed, i ntum
- de bis Graetis pseudo-Atbanasii, ubi sanedeest
quit, vo(CS isuc paulo superius babentur, nec ab . Verum Goielerius Antiochi Gra;ca respexit,
auctore repelitse pcr credi dcbent. Voces ei bic quidem bomil. 79, ut DIOX infra. Neque enim
ergo alias ex Greco Antiochi repelendas duxi.
in ista psciido-Atbauasii Graeca digitum inlendere
(26) In editis Grseca sic : ; ' poterat, q a ^ nondum edila fuerant, cum ille suam
Patrum aposiolicorum edkionem in vulgus emisit.
\ , . . . Ubi vull Glericus leg. .
(28) Lamb. desnnl, vivas Deo et.
A l pseudo-Aihanasius unde isla desumpfa , babet
(29) Lamb. pieta* aquila*.
; et quidem recte; ejus enim oratio ila
(30) Lamb. et Garm. iu vita hominum. Qui hccc
postulat, Hermae non item. Ex eo igilur illa lantum
peteuda qua3 ex Herma descripsit : csetera omit- custodierit ei feceril in vita sua, viret Deo.
(31) Lamb. ln Iwspitio.
tenda, et ssepe alias. Neque emm conformanda v i (32)
Bodl. ei Lamb. humiliorem. Vetus interpres
deiiiur pseudo-Aibanasiana, ut veteri mterpreti
(3~ ~
forie ieg. .
irspondeanl: quod tainen passim a Fabricio factum
Sic et Anliorhus. Aliler pseudo-Aibanasius.
video, atque a Glerico et Russelio Fabricium se(35) Bodl. et Lamb. horum verborum.
cutis.
(27) Gonjicit Gotelerius hic addendum operibus,

: ,
: e
935
&. HEftMAS
itefcs abstintre. Primum tero omnium est fides, l i - , \ . II & mer Domltii, charitat, concordia, verfa cequitatis,, , , , ,
wrt/, paiienlia, viduit adminhtrare, orphano$ , , , ,
, &
pauperet et Bolatio deililutos visitare, servos Dei
e*
, ,
necessitate redimere, hospilalem es$e quieium
hu, ,
millimumfieriomnium hominum, majores natucolere,
, ,
itudere jusliliat, fraternitatem coiuervare, aquam , fyeiv,
mem esse, conlumetias $u/ferre [seu non kabere ,
me ,
moriam injuriarum], animo iaborantes consolari;
, '
lapsos fide non projicere, $ed convertere ac cequa , ,
nimes facere; peccantes admonere, debitores inopet
non premere; et si qua iis similia. Si enim qui$ , \ .
,
custodieril hcec, et non ob eu receiserii at obstimierii,
*' , .
vivet Deo.
y
MANDATUM IX.
Postulandum Deo assidue, et sint hcesiiatione.
CAPUT UNICUM.
Itemm dixit m i h i : Tolle a te dubitatioifein, et

(34) Apov , \ (3)
niliil omnino dubites. Petens aliquid a Domino, ne , ,
dicas intra te: Quomodo (36) vero possum aliquid * (37)
pcterea Domino, etoblinere (38), cum simpeccator (\), laulorum malorum in Dominum?Noli hoccogitare; ; , ' ow
(39), \ '
eed ex lotis precordiis convertere ad Dominuro.
Pete sine dubit&lione, et scies misericordiam Do- , (40)
m i n i ; quod non te derelinquet, sed petitionem , ,
animae luae adimplebit (41). Non est enim Deus .
sicut bomines, nremores (42) injuriarura; sed , ' (43) est immemor injuriarum, et miseretur figroenli , \ \ cww.
sui (44). Ergo purifica cor tuum ab emoibus viliis *
bujus saeculi (45), et observa predicta verba libi a
, \ ^tjjw*
Deo dala (46); et accipies omnia bona qua3 petis: et , \ , , W
ex omnibus pelitionibus tuis nihil deerit t i b i , si
, sine dubitatione petieris a Domino. Qui ergo tales C . TJJ
non eunt (47), oronino nibil impelranl eorum quae , . 01 Tfty
pelunt (48). Nam qui pleni sunt fide, omnia petunl , , *
fidentes,elaccipiuntaDomino,
quia sine dubitalioae . #
petunt.Omnis enim dubiians boino, si non poeniien- , t i i
tiam egerit, difficile Deo vivet. Puriiica ergo cor tuum \ , \ , ^
a dubitalioae,el indue fidem,et crede Deo; et omnia , . 6 ,
quae pelieris,accipies. Sed si petas aliquando petitio- , .
nem, ei non accipias (49), noli dubilare, quia non ,
cito acceperis petitionem aninise tuae. Forsitan enim , , \ , *
propter tenUlionem, aut pro peccato tuo, quod tu , , . \ T
VARIJE LECTIONES E T NOTJE.

(34) Ex Doctu ad Antioch. num. 9 , pag. 256. D
(42) Lamb. homo memor. Bodl. malorum pro
Eadem exscripsit Anliochus bomil. 85. Hujus man- juriarum.
(45) Grab. ot . In cienn
dati fragmentum edidit Grabius in Spicileg. Patrum
plari pseudo-Alhanasii excidil forle
tom. I, pag. 303, ex ros. Calena Graecorura Palrum
in Acta aposlolorura et Episiolas catholicas, ubi ad * continuo sequens. Hic aulem mendosa **" **7
explicationem verborum S. iacobt u , 6, ista Hermae editio C l e r i c i , ubi sic : , x*
adducunlur. Latuit sane Grabiuro boc pseudo-Atba- . Idem mendum apud Russeiiu*'
uasii opus, licet tunc jam editum, ex quo alia ple- Utraque item edilio iniidaest supra Hand. v.cap.
raque bausisset. Nos fragmenti Grabiani varianles 2, ubi pro , legilur .
(44) Lamb.figmento$uo. Hucusque fragnjeflW*
lecliones adnolabimus. oic auiem incipit: Apov
Grabiauum.
..
, abaque . . .
(45) Bodl. matk cogilationibut, et ab omntw
(35) Grab. cum al. .
hujus saculi negotiii.
(56) Lamb. Quoniam quo modo.
(57) Grab. aliique .
(46) Lamb. deest, data.
(58) Lamb. accipere, ut babeiil Graeca.
(47) Ms. Yict. desunt, non $unt.
(59) Grab. .
(48) Lamb. ex petitiombus $ut$.
(40) Grab. cum al. .
(49) Lamb. et tardius accipia$ petiihnem tuo*
(41) Bodl. et Lainb. replebit.
,u
'/
PASTOR. -
U B . II, MANDATUM IX.
KS
, \ [ - ignorae, iardius accipies petiikmem toanu bed tu

] 1**1 , aC- noli desinere (50) petendo petitionem aoimse tuae;
ct accipies. Si atitem ccssaveris pelendo, de le qe, , .
raris, non de Deo, qaod non dederittibi.
, . \ , , , \ .
\ Vide ergo dubiialionem banc, qaam pemiciost
, \ -,
eil el saeva, et multos radicitus evellat a Ode, etiam
valdeiideles et firmos. Etenim (51) bsec dubitalio
\ .
filia est diaboli, et valde nequiteragit cuiii servis
(52) Dei. Contemne ergo dubitationem: et do \ , minaberis
illius in omni re. Indue firmam fidero et
.
, potentem. Fidea enim omnia rftpromittit, et omnia
, , cunaummat; dubitalio aulem non credit se aliquid
impetraturam omnibug operibus suis quae agit (55).
, .
Vides ergo, inquit, quod fides desursum est a Deo,
et habel virtutem magnam; dubitatio autem terrenus spiritus est, et a diabolo, virtulem non habene.
, , T u i g i t u r serva virtutem fidel (54): a dubitatione
autem recede, quse non habet viriolem; et vfres
oi Deo. Etomnes vivent Deo, quicunque baecegeriat.
* (55).
AKTIOCHU8, homUia 85.
' \ Totlamus ergo nobis dubitationem et pu$Ulani, '

mitaum, et nihil omnino dubUemm petere aliquid
, "
Deo, dicentet intra nos: Quomodo postum aliquid
, \ , ptterea Dominoet obtinere, cum $im peeeator tan ; ' - torum malorum in eum ? Sed ex. toiis prvcordm
\ \ * , convertere ad Dominum, et pete ab eo sine dubita\ , tlone; eiscie* magnatn ejus misericordiam, quod
, non te lerei\nquet $ed petiiionem animm tum adim. , , ^ plebit. est enimDeus, ticut hominet, memoresm, ' , \ jurtarum; sed est immemor injuriarum, et mheretur
\ . - figmentt tut. Ergo purifica cor tuum dubitatione,
, \ * et pete ab eo etaccipies petitionem tuam. Cum auiem
, . , dubttaveris, non accipies. Qui enim dubitant de Deo,
. 01 ,
ht tunt dubii, et otnnino nihil impetrant eorum qux
, \
petunt. Nam qui pleni $untfide omnia petunt fiden . 01 ,
tet Domino, et accipiunt, quia sine dubitatione pe , \ , \
tunt. Sed si tardius accipiat, noli dubitare, quia non
, . \
cito aceeperis petitionem animce tuoe. Omnino enim
, ,
propler tentatlonem, aut pro peccato,quod tu ignoras,
. D tardius accipis. Sed lu noli desinere petendo petilio , , , nem anima tuas, et accipies. Si autem ceuaverl*
.
petendo , de te querari$ non de eo qui non dedtrit
, \ . tibi. Etenim dubitatiofiliae$t diaboli, et valde ne , , \
qnileregit cum urvis Dei.Tuergo indue firmam
. \
fidem et potentem.
, \ .
.
%
VAIUiE LECTIONES E T N O T J E .
autem, serva virtuiem habitm fidei.
(50) Lamb. deserere.
(5
(55) Vetue interpres videlur legisse ol (51) Laudat hunc locum Athanasius lib. De de(S
cretis
iVic. syn. num. 4, tom. 1, pag. 211, edit.BB. . Si vera esl lectio , i n reti
tellige ;, de qua paulo ante: (52) Lamb. ad servoi.
[ ] . Iia Fabricius Btbl.
(55) Lamb. iibi omnimm impelrare operum morum
Gr. vol. V, pag. 18. Quara in senlentiara prseiverat
qu(c agit.
(54) Ms. Vict. urvi virtutem habentifidei.Sed G l . Montfauconus: sic enim v e r t i l : Et Deo wite
atque omnes qui [ dubiialioncm ] contempserinU
nis. Carm. serva fidem habenUm virtutem. Lamb.
9
PATJIOL. G n . II.
30
939
S. H ! t l l
GtO
MANDATUM X.
De animi trislitia, ct non contristando Spiritu Dci qui in nobis t$l.
CAPUT PRIMUM.
Longc fac a te omnem tristitiam: ctenim haec
(56) )
soror est dubitationis , et iracundiae. Quomodo,
. ,
inqnam, dominc, soror est barum ? Aliud mihi - , ;
dclur tristilia, aliud dubitalio. Et a i t : Sine sensu
, \ , \ . . . .
tion intelligis. Trislilia enrm omnium spirituum ; . . . .
nequissimus e s l , ct pessinius (57) servis !>ci; et , \ Omnium spiritus exterminat, et cruciat (58) Spi- , \ *
ritum sanclum *, et itemm salvum facit. Ego, - ;
quam, domine, insipiens sum, el non inicHigo quaasliones isias: qno modo possil crueiare, et iterum
salvum facere, non inlclligo. Audi, inquit, et intellige. H i qui (59) nunqliam exquisierunl veritaiem*
heque inquisierunt de niajeslale, sed lanlnm crediderunt, snnt (60) involuti in negotiis (61) bominum
eibnicorum. Et alius mendax propbetes est, qui perdit scnsus servorum D e i , dubiorum auteqi, non illorum qui Gdunl in Domino plene. 111 i ergo dubii quasi ad divinum Spiritum veniunt, et interrogant illum,
quid illis futurum sit. E l ille menda-x propbeles, nullam babens in se virlutem Spiritus divini (62),
loquilur illis secundum interrogalionem illorum, et implet animas illorum promissis, sicut illi volunt.
llle aulem propbeles inanis est, et inania respondet inanibus. Quidquid cniin hiterrogatur a vanis hominibus, vana respoudet illis. Qusedam aulera vcrba vera loquilur. Diabolus enim implet (65) eum spirittt
euo, ut dejiciat aliquem cx juslis (64)
C A P U T II.
Quiconqoc ergo lortes sunt in fide Oomini, et induli sunt veritatem, lallbus spirilibus non jungtintiH%
*ed discedunt ab illis. Quolquot autem dubil suiit, et subindc pocnitcntiam agunt, consulunl lanquam
cibnici, et pcrmagrmm sibi peccatum congerunt (65), idolis servientes. Quicunque ergo lales sunt, i n lerrogant pronegolio quolibel, simulacra colunt, et stulti suiu, c l iuanes a veriiate. Omnis cnim spirilus
a Deo dalus non interrogalur; sed.habens virlutcm (66) divinitalis, a se omnia loquitur; quia desursma
est a virlule divini Spiritus. Qui autem interrogalus, loquitur sccimdum dcsiderium, c l aliis (67) multis
rebus hujus sacculi. Hujusmodi (68) non inlelligunl quaestiones divinitalis; obscurantur enim (69) iis
negotiis, ct corrumpuntur, et confringunlur. Sicul vitcs bon<e quae ncgligunmr, ab bcrbis et spinis preiniiutur el necantur (70): sic c l bomines qui talibus crediderunl, i i negoliis et actionibus imiliis incirterunt, et evacuantur (71) a sensu suo, et nibil omnino inlelligunt, de diviliis cogiiantcs (72). Sed sf
quando audierint de Domino, scnsus eorum in negoiiis ipsorum esl.
Qui autem timorem Domini babent, et scrutan- (75) oi * ,
tur de Deo veritatero , cogilalionem omnein habenl
\ , \
ad Dominum. Omnia q u a dicuntur ers, percipiunt,
, et slalim inlelligunt (74), quia habcnt timorem Do- \ , ...
uiini in se. Ubi enim Spirilus Domini (75) inbabi- . " .
V A R L E LECTIONES ^.
(56) Ex Doctr. ad Antioch. num. 11, pag. 257.
(64) Bodl. el Larab. illis.
........ .......
.
. . .
j
...
.
Hic ordinem
inverlil pseudo-Albanasius.
Ipsi
eniin
(65)
Lamb.
conferuni.
cat mandatun> uiidechnum, quod in veleri Herroai
(66) Lamb. veritalew.
\ersioue esi decimum. Id uon adverlii c l . Montfau(67) Forlassc de aliis. Fellus : et de aliis...; Iinconus.
jusmodi.
(57) Lamb. pesnima. GraBca sic: An(68) Lamb. et Bodl. deesl hujusmodi. Psoudonon inlelligii omnium a/fecluum pessimum esse iri- Atlianasius verbis modo rocilatis, post
siitiam, servis durissimam; quce plut quam , b;ec addit : \ , alii $ [nequitia3| spiritu* hominem corrumpit? \ Hic ltene mulla omisit psrudo-Aibanasius nam
post , ea slatim scquunlur, ut mox infra :
(69) Lamb. ex pro enim.
, . . .
(70) Garm. et Vict. nocenlur.
(58) Laiub. contribulat, et mox conlribulare.
(71) Vict. evocantur.
(59) Lamb. deest</wt.
(72) Lamb. /7^n/e*.
(60) Vict. Cann. et Lamb. suni.
(75) Hac babet pseudo-Atbanasius posl (61) Vict. Garm. et Lainb. negotiis diviliis.
modo relata.
(62) Lamb. veriialem in *e spiriiu divino. L a u (74) Sic V i c l . et Carm. Sic quoque Grrpca. Editi
dalur bic locus a Glem. Alex. . lib. i , cap.
praeter Oxon. inielliguniur. Pro sequenle quxa,
17, pag. 369. Ejus verba inter Velerum tcslinioma
Vict. et Lamb. qui.
supcrius relala.
(75) BodJ. ctVict. Dominus. Sic et Graeca, ubi
(63) Lamb. autem adimplei.
mendose in edit. Russelii, .
Ui
PASTOR. LIB. , MANDATUM X .
94S
\ . , lat, ibi et eensus mullD6 adjungitur. Adjungc crgo

xa\ (76) .
te Doraino; et omnia intelliges ac sendes (76*).

CAPUT III.
Audi nunc, insipiens, quemadmodum Iristilia

" , \
. " , cruciat Spiritum sanctum, et quo modo salvum fa\ , cit. Cum dubius inciderit in negotium aliquod, et
, \ non provenit (77)' illi propter dubitationem, trislitia hsec inlrat in bominem, et tristem facit Spiri, \ .
, tum sanctum, ct vexat eum. Deinde iterum iracun\ \ , dia cum acccsserit bomini pro negotio aliquo, ve bementcr irascilur; et haec ira intrat in pracordia
, \ \ irascentis, et vexaiur in negotio suo quod agit, et
postea poenitet, quod male fecerit. Utraeque crgo
, ,
res l&dunt Spiritum sanctum ; dubitatio, et irisli , . [ ] - ^ | | dubitalio, quia non successit actus ejus; et
[ , ] tristitia, quia fecit iracundiam Spiritui (78). Aufer
, , ergo }risliliam a te, et noli offendere Spiriium san. ctum qui in te babitat; ne roget Dominum, et dis (78). , cedat a te. Spiritus enim Dei qui datus est in c a r , \ , nem (79), trisliliani non suslinet. Indue te crgo b i , . larilate, quae semper habet gratiam apud Domi ,
num; et laetaberis in ea. Omnis enim hilaris vir
, ..* bene operatur, et bona sapit, el contemnii injusli ,
tiam (80). V i r autem tristis male facit; quia t r i , \ , stem facit Spiritum sanctum, qui datus est bomini
\ .
bilari (81). iterum mate facit, quod tristis orat
, \ , \ Domiuum, et non anle facit exomologesin, et n<m
. impetral a Deo quod petit. Sernper ejiim oraiio
\ , ^ iristis hominis non habet virlulem, ut accedat (82)
1. f?. - _ - -^- . ' - .... ^ <
Â~
IM
t
M
M
P
I
i At 1 % A#\t %
V .1 .1 #
\ **
I
T\ ~
* _
\ i ad
altare Dei.
Et dixi
illi : Doroine,
quarc non ba \
bet virtutem oratio tristis bominis, ut ascendat ad

allare Domini? Quoniam, inquit, tristilia sedet m
" . corde qjus. Cum ergo roisla fuerit oralio viri cum
,
irislitia, non palietur orationem mundam ascendere
ad allare Dei. Sicut enim vinum aceto mistum
. "
eamdem suavilatem non babct: sic et irislilia Spi - rilui sanclo mista eamdeiu orationem mundam non
,
babet. Munda ergo te a iristilia mala, et vives
[ .]
Deo : et omnes vivent Deo, qui projecerint a se
, .
trisliliam, et induerint hilaritatem.
a :
Armocnus, homilia 25.

, \ Aufer ergo hanc trittitiam te et noli offendere
, * Spiritum sanctum qui in te habitat, ne roget Domi , \ . mim, et recedat te. Spiriius enim Dei gui datus est
in hanc carnem, trislitiam suttinet, neque cn ,
, , . xietatem. Indue te ergo hilaritate, quce semper ha , bet gratiam apud Deum; et lcelare xn ea. Hilaris
enim vir bene operalur, et contemnit Iristitiam : vir
, \ . '
autem irktis scmper male facit. Primo quidem male
, \
(76) Sic, refragantc gramtiialica, pro ,
xa\ . E D . P A T R O L .
(76*) Lamb. scies.
(77) Lamb. evenit.
(78) Haec ilem habet Antiochus bomil. 25.
(79) Pseudo- Albanasius et Antiochus addunt
, tn carnem hanc : quod Spiritum datnm howtinibut designat, ut rcclc interpretatar F c l l u s ;
mox enira : SpirUnm sanctum, qui dalus est homini.

(80) Forle tritliliam. lla Gra:ca : quod sano coutextus poslulare.videlur.
(81) Forte, Irilaris.
(82) Forlasse ascendat. Sane pseudo-Albnnasius
ct Antiochus, . Quin et mox ipse vetus
Interpres, ascendut ad aliare Domini. Et iterum
asccnaere ad allare Deu
943
S. HERMiC
944
facit, quiaJristem facit Spirilum saitclum, qni dalut ^ .

tsf komini HHaris; ei Uerunt male facit, quod , ,
facit exomoiogesin Domino. Nam oratio tnstis ho~ * minis habet virtutem ut ascendat ad altare Dei: , (83) .
tristitia enim udet tit eorde eju$. Cum ergo misla fuerit oralio cum tristitia, patielur orationem \ * mundam auendere ad altare. Sicut enim vinum . aceto misium eamdem mavitatem habet : $ic et ,
iriitilia Spiritui tancto mhla eutndem orationem .
habet. Bonum ilague esl projicere $e lri$titiam et " \ ,
induere omnem hilaritatem.

f
, .
' , \ .
M A N D A T C M XI ( 8 t ) .
Spiriius et prophetas probari ex operibus : et de duplici spiritu.

CAPUT UN1C13M.
Dstendit mibi sedentes in subeelliis homines, et unum (85) sedentem in catbedra. Et dixii m i h i : Vides
ifltfs qui in scamnis sedent? Video, inquam, domine. W i , inquit, sunt fideles : e i ille qui in calhedra
sedet, spiritus terreslris (86)cst. Namin ecclesiam vivorumnon accedit, sed refugit; applicai(87) autero se
dubiis ct vacuis, et in angulis ct abditis locis divinat iJlis, et delectat illos, loquendo secandam omnia
dcsideria cordis eorum (88). Vactiis enim vasis quod committilur (89), non eflluit; sed conveniunt alios
ad alium. Cum autem venerit in turbam virorum justorum babenlium spiritum divinitatis, et oratio illorum flt ad Dominum (90), exinanitur bomo ille; quoniam spiritus ille terrestris fugit ab illo, e l obmuleacit, necquidquam poiest loqui. Sicut in apoiheea, si ebluraveris (94) vinum vel oleum; et interilfa
vasa posueris ampboram vacuam, et rursum obioratnentum deponere volueris; amphoram illam qnam
posuisli, vacuam invenies : sie el prophetac vacui, cum venerint (92) inter spirilue jostoram, qualee
veniunt, lales inveniuntur. Habes utrorumque propbetaruin Tilam. Proba ergo de viia et operibus hominem, qui dicit se Spiritum sanclum habcre. T u autem crede spiritui venienti (95) a Deo, habenii viriutem. Spiriiui autem terrestri vacuo qui a diabolo eat, in quo fldes non esl neque virlus, credere noli.
Audi ergo similUudinem, quam tibi diclurus (94) sum. Accipe lapidem, et mille in coelain : aut iiernm
accipe siphonem (95) aqua?, et ejacula (90) iu eoelum; et vide si poseis perlundere coelum. Quo modo,
inquaiu, domine, ba*c fteri possenl? Utraqueenim quae dixisti, fieri non poasunt. Sicut ergo, inquit, haic
fieti non possunt, sic splrltu9 terrestris sine virtute est, et sine effeclu. Accipe nunc virlutero desursum
venicntem, in hac simHiludine (97). Graudo minimum granum est; et cum cadit supcr eaput hominie,
qoomodo dolores pra?slat? Aut ilerum, vide atiUicidium quod a tegula cadit in terram, el caval lapidem.
Sic igitur minima qna desursum cadunt super terram, magnam habeot virtutem. Adjunge te ergo buic
habcnti virtutem; et ab illo vacuo recede.
MANDATCH XII.
De dupUci cupiditate. Dei mandata non esse impossibilia, et diabolum non tnetuendum
credcntibus.
CAPUT
PRIMUM.
herum dixit m i b i : Tolle a le omnem cupiditalem

(98) ,
V A R I j E LECTIONES K O T J E .
(85) Leg. .
cutusestFellus; qui&tolmpro effluU nsdwtfrangiiur.
(84) Putat Fabriciua non ctse divellendum boc
(90) Sic mss. Carm. el Lamb. Sic et editio .
mandatuin a precedenle, sed cum ipso cobxrere : A l . $it.
atque ullimum poiius mandatum in duo esse divi(91) Mss. Angl. slipaverii, et mox nipationem.
dendum. Aliter Wakius : conjicit euim in boc man(92) Lamb. vacui conveniunt.
dato, post verba tale$ inveniuntur circa mediuni, ea
(95) A l . leg. viventi.
omnia inserenda qua3 exslantcap. 1 inandati se(94) Lamb. daturut.
quenlis, ab iis verbis : Spiritus
omnium
~
' hominum, <95) Lamb. fontem
usque ad ea cap. 2 : Non convenit hoe facere Dei 96) Mss. Angl. iipkonixa. Carm. sifoniza. Lamb.
prophetam. ldque colligit tum ex Grceco paeudoisti fonza. faclum est ,
Atbanasn, tum ex cod. Lainb. in quibus illaomnia
boc est sipbone transmitiere. Quam vocem legere
oinittuntur. Utriusque sane loci conlextus id non nescivit librarius auliquus, a quo codicem Lambepostulare tanium, sed et flagitare videtur. Vide
thanum etiamnum habemus. Yide Pollucem et Suimox infra, pag. scq. nol. 4.
dam. C L E U . Quibus adde quae babet Cangias 111
(85) Mss. Angl. alterum.
Glo&sar. Grmc.v. : etiu Append.
(86) Ibid. factt spiritus terrestres.
(97) Mss. Angl. hane nmilitudineni.
(87) Lamb. replicat.
(98) Ex Doctr. ad Aniioch. iium. 4 0 , pag. 256.
(88) Mss. Angl. detideria illorum.
Pseudo-Aibanasio est . Hc item d c (89) Lamb. quod compotitum. Hanc lcctionem ee- Kripsit Aiiliocbus bomil. 74.
9
94S
PASTOR. U B . II, MANDATUM XII.
9M
\ . - malam, el iodtie cupidilatero bown e l sanctam,

, Indulus enim cupidilatem bonam, oderis (99) ma . lam, et refrenabis eam sicut volueris. Horrenda eetr
, [... ] , - enim cuptditas inala, el difficilc miligatur. Horri ' * - bilis est valde et fera, et ferilaie saa oonsumU bo , ' mines, maxime ei incideril in eam servas Dei (10):
* - et nisi sapiens fuerit, consumelur (1) ab illa pes. . . . , , \ , siiue. Gonsumil aulem lalcs, qut non babcnt ve ; - stem cupidilalis bonai, ei implical illos (2) ncgoliis.
, ' . " bujus sseculi, cl tradit (3) illos morli. Q u suni, tu, . . . Vide mox infra, cap. 2.
quam, domine, opera cupidilatis maja?, quaetraduut
bomines morii ? Demonslra mihi, utrecedamab iUis*
Audi, inquit, in quibus operibus cupiditasmala morti tradil servos Dei. [Spirilus omnium (4) borainum
lerreslris est et lcvis, el virtutem non babet in tolum, et multa loquitur. Et d i x i t : Quo modo igitiir scire
polest aliquis eos? Audi, inquit, de utrisque vasis : et sicut dico libi, sic probabis propbetam Dei, et falsum propbetam. Primum itaque (5) proba boniinem, qui babel Spirilum Dei : quia Spiritus qui desursum est (6), quietus est et bumilis, et recedit ab omni uequilia et desiderio vano bujus aaeculi; e4 omni
bomine (7) se facit buroiliorem; et nemini respondet inlerrogatus (8); nec singulis respondet r neque
cum vult, homini loquitur Spiritus D e i ; sed tunc loqiiitur cum vull Deus. Cum ergo venerit homo qui
babet Spiritiim Dei, in Ecclesiam justorum babentium Odem Dei, et oraUo flt ad Domitium; Itme nontius (9) sanctus divinitatis implet bominem illum Spirilu sanclo (10); et loquiltir in turba sicut Deas
vult. Sic ergo dignoscitnr Spiritus divinitalis, iu quocunque Spiritue divinitatis toqnitur (11).
CAPUT II.
Audi nunc et de spiritu terrestri, vacuo et fatuo, virlutem non babente. Prtmum autem hunc lioma putatur spiritttm habere; exallat enim sc (12), et vult primam catbedram babere; et improbus est, el ver~
bosus; et in deliciis cooversatur, et in voluplatibus multis; et mercedem accipil divinaliouis stiae. Quod
8i non acceperit, non divinat. ltanc (13) Spiiitus Dei potest mercedes accipere et divinare? Non convonit
haec facere Dei propbetam.]
, \ -
Sed cupidilas mala est, concupiscere uxorcm
, , \ - al.enam, vel mulierera concnpiscere virum alie \ , \ , n u m ; et laulilias concupiscere divitiarum, et m u l , \ , \ , tuudinem ciborum supervacuorum, ei ebrietalem
\ . multam, et delicias multas. Faluae entm sunt deli .
ciae (14) mollae; et vobipialcs multse supervacuse
sunt servis Dei.
Haecergo cupiditas mala est et perniciosa, qua? morliGcat (15)servos Dei. Haec enira cupidiCas a diabolo
est. Quicunque ergo recesscrint a cupiditate mala, vivent Deo. Nam quicunque subjedi fuerint copiditali
roalse, in pcrpeluum morientur. Mortifera cnim est baec cupiditas mala. Tu ergo indtie cupiditatem j u s l i t i ; et armatus timore Doiuini, resiste cupiditati mal33. Timor euim babitat in cupidiutc bona. E l cupiditas mala, cum viderii le armatum timore Domini resistente (16) stbi, fugiet a le kmge, tt non cot*pa~
V A R I i E LECTIONES N O T i E .
(99) Lamb. cupiditate bona, odiet.
C Mnc removenda, et in mandatuui pracedens immit(100) In edilis bic incipiunt Graeca sic :
tenda, ex Wakio moituimvs ad maud. x i , noi. S4.
el 4 v , \
(5) Sic Felli edit. Oxon. . i/.
, . . ., quae, si vocem uUimam de(6) Lamb. Spiritus desursum, omigsis, qui eit.
roas, nullibi exstant, neque apud pseudo-Albana(7)Mss. Angl. ommum hominum.
s i u m neque apud Anliocbum. Efficta igitur a Fabri(8) Lamb. deest, inUrrogatut.
c i o ex vetere Interprele, Glericus el Russelius ex(9) AI. angelus.
ecripsere. Nos vero verba pseudo-Albanasii, licet
(10) Lamb. Spiritus $anctu$.
Pastori* textum exacte non exprimael cxbibemas,
(11) Bodl. et Lamb. quia qukunque $piritu dhiMonifauwmiaiiainedilionem secuti,snppleudaUmeii
nitatis loquitur, loguitur sicut Dominns vult. Ilanc
e\ i i s q o babet Aiitiocbus.
lectionem retinoit Fellus in soa odtt. Oxou.
l ) Lamb. comumitur. Ita sane Graeca.
(12) Lanib. Primum enim homo putalur tpirhum
t
2> ln qnibuedam eodicibus impiicat to, pro qnt- habere exaltantem se. Bodl. aulem sic : Primum
b i s Wakius legit implicatot.
enim komo qni putelur $piriium habere, eraltat u.
(5) Lamb. tradet. Sic mox iradeni, et tradet.
(15) Lamb. ei Garm. Ita nnnc. E l mox : Sed rton
b**\c leclkmem sequitur FeUus in sua edit. Oxoa.
convenit.
l u ediiia Gteriel et Huaseiii omiiiitar cottjaoctio ei
(14) An dmtim ?
q i a m al. exbibent.
(15) Mss. Angl. morti dal.
(I) Mss. Angl. Primum omniutn. Ha>c antem et
(16) Bodl. remtentem.
r c l i a u a bujus capitis aliaqoecap. seq.,uacts indusa,
f
147
S. H E R I L E
WS
rebil (17) antc te, timens arma tua : et-btmebis (18) victoriam, et coronaberis ob illam (1$), el perveniee ad cupiditatem bonam, et trades vicloriam Deo quam aceeperis, et servies ei operando sfchi
ipse foluens.
Si aulem serrieria cupiditali bonae, et subditus (20)
, \ 6 *
ei faeri3,:poteri5 dominari super cupiditatem ma ,
lam , et eril sobdita l i b i , sictit volueris.
, \ .
CAPUT .
Vellem (21) scire, domine, modo servire de
beam cupidilati bonae. Audi, inquit : Habe timorem . " Dei, et fldem (22) iu Dco, et veritaiem ama, et j u - \ , \ , \
,
, sliliam dilige, ei fac bonum (23). Haec operando,
.
.
. . (24) \
probatus eris servus Domini, et scrvies Deo : et
omnes quicunque servferint cepiditati bonae, vivent , . . .
Deo. Consummalis bis maitdalis duodecim, dixit , \ \
mibi : Habes hsec mandata, ambula in bts; et au- ,
dienles bomines hortare, ui poenilentiam agant, et .
pttnitenlia eorum mnnda fiat (25) reliquis diebus
vitae eorum.
E t roinisierium boc quod tibi d o , explica diligenter, et raullum consequeris frtrclum (26), c l intenie*
graiiam apud omnes, qui poeniieniiam agent el credent verbis luis. Ega enim tecum sum, et cogam illos
credere.
E t d i x i illi : Domine, haec mandala raagna et p r a (27) , \ *
clcra sunt, et exbilarare cor bominis possunt, qui \ ,
potuerit cuslodire mandata bac. Sed nescio, do- . , ,
roine, an possint mandata haec ab boraine cuslodiri. \ ,
Ait mibi ; Haec mandata facile cuslodies, et non .
erunt dura : eed si Umen in cor tuum posueris, non , posse ab homioe custodiri, non custodies ea. Nunc
, (^, \ , ,
aulera dico t i b i : Si non cuslodieris b c mandala, ,
ct omiscris (28), non .eris salvus, neque fil.i tui, , ;
neque domus tua ; quia ipse judicaveris, quod non \ ,
possint haec mandala ab homine cusiodiri.
, .

CAPUT IV.
Ha?c mihi vebementer iracu-nde loeutus est, ita ut conterreret me valde. Vulturo enim smim mutaverat,
ita ut non poaset bonio suslinere iram ejus. E l cum vidisset me conturbaium totum et confusum , coepit
loqui moderatius el hilarius, dicens :
Stulte et insensate (29), inconstans et ignorana (30) C , \ \
majeslaiem Dei, quam raagnus (31) quamque roira- \ *
bilis sit, qui orbem creavit propler bominem, ct , \
omnem crcaturam subjccit homini, et omnem pole- \ ;
statem dcdii iJJi, ut dominetur borum mandatonim. , \
Dominari, inquit, polesl omnium borum mandaio- , \
; . . . "
rum, qui babel Dominum in corde suo. Qui autem
,
habent Dominum in labiia suis (32), et cor illorum
*
obiusum esl, et longe suni a I>omioo ; ilKs man8 1
Isa. , 1 3 ; Joan. x n , 4 0 ; II Cor. , 14.

(17) Lamb. parebit.

(18) Lamb. accipies.
(19) Mss. Anal. ab ilta.
(20) Apud Fellum vulgaia lectio confirmatur ex
nis. Bodl. Sic et mox, subdita. lpse lamen nialuit,
$ubjectut ... mbjecla.
(21) Lamb. Volebam. Et mox : potsem servire.
(22) Mss. Angl. confide. Sic et edit. Feiii Oxon.
A l . fide.
(23) Mss. Angl. bene.
(24) Uaeo habei pseudo-Athanasiug Dum.13, pag.
259.
(25) l u mss, Vict.,Carm. Lamb. liz ei Fellus.
Gneca, . . . . Editi, fiet.

(26) Mas. Angl. deest fructum.
(27) Ex Doctr. ad Anttoch., num. 21, pag. 263.'
(28) Lamb. disiimulavtrit.
In edilis Graeca hie
mutila.
(29) Mss. Anct. falue. Sequitur pseudo-Alhanasius I. c. praecedentibus omiesis.
(50) Carm.,Victor. el Lamb. ignoras. Vide Graeca.
* (51) Mss. Angl.,Garm. el Yictor. magna. Sic et
Graca. HicmeDdum irrepsit in edit. Oxon. ubi sic:
quam magnus, quamque miserabUis $it.
(32) Carni. et Lamb. deest, sis. Ita et Gr&ca,
ucc UOA Mcer codex quora rcapicit Beriuas.
PASTOR. LIB. II, MANDATUM X I L
49
9&>
, - dala hsecdura suiit etdifflcilia. Ponite crgo vobis,

, \
qui vacui et lews^ e&lis in fide, Dominum Deum
^, ,
vestrum in corde liabere (53); ei inleUigelis, quod
, \ , , nihil facilius est bis mandalis* ncque duiciue, ne^ ,
que mansuetius, neque sancliu* : et convcrlite vos
5. , 3
ad Dooiijium Deuro, et relinquite diabolum et volu , ^ plates (34) ejus; quia malae sunt, el amarae, el i m
(35) ,
mumlaB. Et nolitc timere diabolum, quia in vobie
,
poleslalcip nou babet. Ego cniin vobiscum sum

nunlius pqenitcntiae, qui dominor illius. Diabolus,

aulcm liinorem facil; sed timor illius vanus eau

Nolile ergo tiuiere cum, ei_ fugiet a vobis.
. . , \,
.
%
CAPUT .
Et d i i i illi : Domine, audi me pauca verba diceotem (36). tibi. Dic, inquft, Homo, inquapi, cupil q u i detn mandata Dei custodire ; et nemo est qui non pelal a Doinino, ul possit mandata ejus servare. Sed
diabolus durus e s l ; et potenlia sua dominatur in Dei servos.
(37) -
Et dixit : Non potest dominari in Dei servos, qui
, '
ex toiis praecordiis in Dominum credunl (38). Po. , tesl auleni diabolus luciari; sed vincere non polest.
. , Si enim resislilis i l l i , fugiet a vobis coufusua .
6\ .
Nam quicunque iide pleni nou sunt, timent diabolum,
quasi potestalein babeiilem. Diabolus euim lentat servos Dei, e t , si invenerit vacuos, cxlerminal. $icul(59) enim homo, cum implevit ampboras bono vino,et inler illas amphoraspaucas semiplenas posuil,
venit ut lenlcl et gustel ampboras ; non tenlat plenas; scit cnim quod bonae suot; semiplenas aulem gustat, ne sint acidae faciae : cito enim semiplenae amphone acescunt, et perdunl saporem vini. Sic et diabokis venit ad homines servos Dei, tti teniet tltos. Quicanque autem ptcni sunt lide, reslstunt ci fortiler;
et ille recedit ab eis, quia non babel locum intrandL Tunc vadit ad iilos qui non sunt ilde pleni, et
quoniam babet locum, iude inirat in illos; et qusecunque vult, facil illls, et tiuut famuli ejus.
8 t
C A P U T VI.
Sed vobis dico ego nuntius poenilentiae : Ne timcatis diabolum. Missus enim sum, ut vobiscuni sim,
quicunque ex toiis pracordiis egerilis pocnitentiam, ut confirmem vus in fide. Ciedile ergo (40), qui
propier delicta vestra obliti estis Deum, et qui salutem vestram objicienies (41) peccaiis vestris, gravalis
vitam vestram, quod si eonversi fuerilis ad Dominum ex totis praecordiis vestris, et servieritis ei secundum voluotatem ipsius, dabit rcmedium animabus vestris (42), postbabitis peccatis vestris priuribus;
el babebilis polcslatem dominandi omnibus operibus (43) diabolL
(44) Q
Minas. autem illius in totuin limere nolile : sine
. . . . virluteenim sunt, sicut hominis morlui nervi. A u \ .
dlte ergo me ; et timete Uominum omnipolentem
qui potest vos salvos facere (45) et perdere ; et costodile mandata ejus, u l vrvaiis Deo. E i dixi i l l i :
Domine, modo confirmatus sum in omnibus mandalis Domini, quandiu mecum e s ; et scio quod confringes omnem virtulem diaboli (46). Sed et nos exsupcrabimus illum, si possumus (47) mandata baec q u
praecepisti, Domino coniirmanle, custodire. Custodies, inquit, si cor tuum purilicaveris ad Dominum.
Sed et omnes custodient, qui purificaverint corda sua a vanis cupiditalibus bujtis sxculi, et \ivent Dco.
Jac. , 7.
M a t l h . x, 2 8 ; Luc. x n , 5.
M
e,
VARIA5 LECTIONES .
(33) . vestrum et m corde habere. Felli edil.
(40) Isia exscripsit Anliochiis bomii. 7Z
Oxon. et in corde habele.
(41) Mss. Angl. et salutem vestram adjictetts.
(34) Ms. Viclor. voluntates. Et mox l * m b . quoe Wakius autemita hunc locum restiluil : Obliti esiis
pro quia.
Deum et salulem vestram; el qui adjicientes peccahs
(35) Hactenus pseudo-Alhanasius num. 21, pag.
veslris, gravatis vitam vestram.
264. Qu33 auiem sequunlur exliibel auctor iiuiu.
(42) ha Fellus iu sua edil. Oxon. ex rass. Augl.
42, pag. 258, aliquanlura diversa, ut assolel.
A l . remedtum peccalit.
(36) Sic Bodl. Fellus aulem, loquentem.
(45) Mss. Angt., omnium operum.
(37) Ex pseudo-Atbanasio iium. 1 2 , pag. 258.
(44) Haec pseudo-Alhanasius nuiu. 12, sub init.
(58) Ms. Vict. m Deum sperant. Exbibet sperant pag. ^58, auorum quidem priora ab aiiis omisea.
etiam Bodl. lla el Grseca.
(45) Bodl. poieit salvum facere.
(39) Hunc locum iaudatOrigcncs, tract. 31, Com(46) Lamb. immici.
ment. in Matth. xxiv, 42.
(47) Mss. Acgl. et poisumui.
s. H E R M J E
rA
95*
AKTIOCBUS, ktmiiia 74 ex cnp. 1, hujut nuutd. x i u

f
/Wdf ttm : /&

omnem cupiditalem malam
*< *
\ et indue eupiditalem bonam et $anctam. Indutus enim
(48) ,
cnpiditatem hanc, oderh tnalam cnpidUatem, et
re , \ ,
frenabit eam sieut volueris. Fera enim e$t cupiditas
.
mala et difflciU ntitigatur. HorribiHs enim ett et
valde feritale tva eontumit homines. Cum autem , \ .
dicit, Fera eet cupiditas mala, significat, quod ctc. , \
Quamam vero et qualii $U non soium mala ud. , ictlr )
et bona cupidUat in sequenli sermone diligenter ex-7\, , , . . . \
, , \
fOttU.
(49),
.
9
Idem ANTIOCHUS, nomilia TJ ex cap. 6 hujut tnand.

9
Credamus ergo Deo, qui propter delicta nostra de-

,
\ ipondimus litam nostram : et converlamur ad Dominum Deum nottrum ex totis praxordiis no$tri$ :
et
operemur }ustiliam reliqui$ diebus tilm nostree

: et * \
serviamus ei recte secundum voluntatem ipsius.

Et \
. \
dabU remedium peccatis nottris prioribus ; et habe \
bimut potestalem dominandi operibus diaboli. Minas
.
autem Utiut in totum timere nolimus: sine virtute

enlm tunt ticut hominis ntortui nervi. Sed limeamus
, . '
Dominum omnipotentem et cuttodiamu$ mandata
, \ eju: et vivemu* in eo.
> .
9
LIBER TERTIUS
QUI
IN8CRIBITUB
SIMILITUDINES.
SIMIUTDDO I.
Noa quia in hoc mundo permanentem civitatem non habtmu$ dtbere inquirer* futuram.
f
C A P U T .UNICUM.
Et dixit i n i h i : Scitis vos Oomini servos in peregrmatione (50) morari ? C m i a s enim vestra longe est ab
hac civilate. Si ergo scitis civiiatem vestram in qua babitaluri (54) estis, quid hic erailis agros, et apparatis lautiuas et aedilicia, et habitationes (52) supervacuas? Haec enim qui comparat i n bac civitate, non
cogitat in suam civilatem redire, slulte, dubie el miser b o m o , qui non intelligis toc omnia alieaa
esae, et sub alterius poteslale, Dicit enim libi (53) Dominus civitatis hujus : Aut iegibiw utere meis, airt
recedo de civitale mea. Tu ergo quid facies, qui babes legem in civiute tua (54)? Numquid propter agros
luos, aut propter aliquos apparalus tuos, poteris negare legem tuam? Quod si negaveris, et volueris redire
in civiutem tuam, non recipieris, sed excluderis inde. Vide ergo tu (55) sicut peregre consistens, nihil amplius compares tibi, quam (56) sit neeeasariuro et Mifftciens t i b i ; et paralus esto, ne (57) eum voluerii
Dominu* (58) d f i t a l i s bujue expellere te, contradicas legi ejus; el eas in civiuiem tuam, u l uiaris leê
V A R I ^ L E T K ) N E S .
(48) Sic edilio P a r i s . , an. 1644. Editt. Herm,
(53) Lamb. deest tibi.
. -^.,
(54) Lamb. civitatem tuant.
(49) Edit. Parrs. cit.
, A i
(55) Ita mss. Carm.,Vict. et Lamb. pro ut quod
Editt. Hermae ad unum omnes, : mababent editi, praeter Oxou.
luntque, duce Goielerio. leg. ,
(56) Mss. Angl. nisi quod. Sic et Fellus.
\ .
(57) Carm., Vict. et Angl. ut pro ne. Qtiam mss.
(50) Lamb. peregre. Et mox : Civitas ve$ira leciionem sequitur Fellus.
omisso enim. Hac laudat Anliochus homil. 15.
(58) Lamb. Deus ut Dominus. Ai Felli editio
(51) Mss. Angl. habiiuri.
Oxon. Dau vel Domi*ut : quod non adverlit C U H
(52) Lamb. mdificaiione$,
ricua.
9
98S
PASTOR. LIB. HI SIMIL. II.
984
ttia, sine injurla hilaris. Voe Igitar videte qai servkis Deo, et iiabetis eum in cordibus vestrle : opcramini
opcra Dei, memoree mandatorttm e l promissorum ejus q u (59) promisit; et credite e i , quod faciet vobis,
si mandata ejus custodieritis. Pro agris ergo quos eroere volueritis, redimite anim&a de necessitaiibus,
proul quisque potest; et v i d u a a abeolvile, orphanis (60) judicate, et opes ac diviiias vestras in hujusmodi
optribus (61) consuraite. ln boc enim vos DominusloqapletavU, u l hujusmodi rainisteria expleatis. Multo melius esl h*c facere, q u a m agros aut domos emere; quoniam haec o m n i a peribunt in saeculo : at (62) q e a
pro nomine Dei feceris, Invenies in civitate t u a , et babebis gaudium sine tristitia et timore. Divitias ergo
genlium nolite cupere, pernicioese sunt enim servis D e i ; de propriis autem quas babetis, ea agite, quibue
pouitia conaequi gaudiura. Et nolite adulterare, nec allerius (63) uxorem tangere, neque concupiscere.
Coneupisce tuum opus, et salvus eris.
ik
Ex ista simUitudine hccc verba facit ANTIOCIUJS, homiiia 15.

\ , \ Si ergo in peregrinatione moramur, et civitas o , \
Ura longe est ab hac civitate, et tcimus civitutem

nostram in qua habitaturi sumut, quid in aliena
, \ , apparamm agros, et <edificia et habilatione$ tu , \ ;
pervacuas, et lautas conslructiones ? Hcec ergo qni
, , comparat in aliena civilate, palam e$t, quod non co , gitat tit $uam civilalem redire, hoc est in supernam
, .
Hierosolymam. Est enim hcsc consideratio stultorum
, \ , \
et dubiorum, et miserorum hominnm. Non enim m . , , \ telligit, hcec omnia aliena etse, et sub alteriut po \,
tettate, hocettprincipis tosculi hujui. Debemus igitur,
. , \ nculperegre con$i$tente$ nihU ampliu ccmparare
, ,
nobit, quw sit necessarium et tufficiens. Qui etdm
. amant Dominum tuutn, et habent eum temper ta
, \ \ g cordibus $ui$ m mandath eju ineedeni, et tit pro, , \
missa ejus credunt, atque $x$pecla*i. Botmm igitur
, .
*, pro domibus et pecuniis, hodie quidem no*tri$,
\ \ ,
cra$ vero alienis, redimere animat de necesiitatibus,
, ,
prout qui$q*e potett; etvidua* ac orphanos wilare,
, *
nec detpicere : simititer et in moHOiterii$ $icque
\ , \ recte $ua administrare ; et divitias, quas Deo ac * ,
cepimut in hac vita, in hujutmodi homines contuxa\ ' *
tnere. ln hoc enim et prasbuit nobh ea bonus no$ter
, , Dominus, ut in ejustnodi ministeria insumanlur; et
. \ ii$ reportemus thesaurum deficientem. Multo
, Uaque tnelius esl, lales villas et domos emere, quas
, \ ' stabilet sunt et deducunt in nostram metropotim,
. ,
quando in eam migrabxmut. Negligamus ergo [teu
, \ (64) ,
nolhnus cupere], charitsimi, lemporalia, ut mema
\ , ? \ G pouimus consequi.
t
, . ' , , ,
.
SIMILITDDO
II.
Ut vitis ulmo fulcitur, sic dives oratione pauperis juvatur.

CAPUT
UNICUM.
Cnm ambularem in agrum et considerarem ulmum et vitem, et cogilarem (65) intra me de fruclibus ear a m , apparuit mihi angeius, et dixit mihl : Quid diu (66) intra te cogitas? E t dixi ilii : De bac vite et ulIsa. i , 1 7 .
(59) A l . promtiiioMttm eju$, qua$.
ta$ et disputo. Quem in locum C l e r . : c G i c e r o D i a i i i
(60) Carm. Vict. et Lamb. jtulificaie, orphanoi.
temporis est, inquit, vox dnpulare, pro eo quod eat
(61) Carm. Yict. e l Lamb. deest operibus.
agere do re quapiara ; quae legtturin codd. Anglica(62) Lamb. nam. E l mox, cititatem tuam*
nis, et passim mutata est in cogitare; quod exscri(65) Lamb. adulterari, tt atierius aliqmd. At piores non intelligerenteam vocem alioaenau, quam
altercandi.
(64) Forte , ut paalo stiperiog (66) lta ms. Vict. l u et edit. Oxon. A l . o m i U O A l
. Idqoe insinuat velus Aermse inlerpres.
di*.
(65) Mas. Angl. ditputarem. E l m o x infra, ditpu-
955
S. HERHA
956
disputo. dominc , quoaiam froclos illaruin decori sunt. E l dixit miiii: H s dux aritares I*
posiue suntsenris Dei. E i dixi i l l i : Vcllem scirc, domine, baruin arbonim exempUuo quod dicis. Aedi, i a q u i t : Vides lianc vitcm et hanc ulmum : Yideo, inquam^ domine. Ilaec (67) t i t i s , i n q u i t , fhtttifera e s l ;
ulmus auiem, li^num sine fructuest; / vitisbaec, nisi applicila fuerit ulmo el super iUam r*qaie*eril(68)
non potest multum frucium facere. iacens enim io terra , malos fraclus d a l , qnia noo pendei super
ulmum : el pro se et pro ulmo fructum dat. Vide ergo, quod (69) ulmus fniclum dalnou mioorem, quaoi
vitis, sed polius majorem. Quoniodo, inquam, domine, majorem quam TilisT Suspensa, inqoit, ad u l mum (70), frucium mullum el bonura d a l ; jacens aulem io lerra, exigaum e l pessimum f r u c i a n dat (71).
H*e igilur similiiudo posiu csl servis Dci, pauperi e t d m i i (72). Respoadi, inquiens : Doncine, demonsira
raibi. Audi, biquii ; Dives babci opes, a Oomino vero pauper e s l ; dislrahilur euiin circa diviuas soas , e i
valde exiguam babct orationem ad Dominum; et quain b a b e l , inertem babel, et non habeuCem virtutem.
Cnm igitur dives pneslat pauperi, q u illi (75) opus suol, paupcr oral ad Dominum pro (tirite, ei Deus
praeslat diviti omnia bona ; quia pauper dlves est in oralione, c l virtulem rcugnam habet apud Domiiiam
oralio ejus. Tunc crgo dives preslat omnia pauperi, quia sentit illum cxaudtri a Dooiino; et libentius ac
sine dubitalione pnesiat ei omoia, et curat n- quid ei desit. Pauper Deo gralias agit pro dlvite, quia opas
facianl a Domino. Apud boroiiies crgo ulmus non putalur dare fruclum (74); et nesciunt, neque inlelligunt, qnod si socielas advencrit (75) v i t i ; et viiis duplum dai frucium (76), et pro se et pro uluio. Sic
et pauperes pro locupletibus (77) oranles ad Donunum , exaudiuntur; et augenlor opes eorum, quonianx.
slanl pauperibus ex opibus suis. Sunt igilur amuo consortes bononim opcrum suorujn. Quicunqtie
igilu ba2c fecerit, non deseretur a Domino, ac erit scriplus in libro vitae. Felices igilur qui possident,
et senliunl se locupleiari; qui hoc enira senseril, poterit aliquid admiiiistrarc.
9
SJMILITUDO III.
Ut hieme virides arbores ab aridu, sic in hoc sceculo justi ab injustis internosci non
possunt.
C A P U T DNICUM.
Oslendit roihi arbores multas abjectis foliis , quae mibi velul arida3 videbantur ; omnes enim similet
eraut. Et dixit mihi : Vides arbores bas ? Video, inquam, domine, similes aridis. Respondena dixit m i h i :
hae (78) arl>ores in sinUitudinem sunt (79) boroinuui, qui saiculo morantur. Respondi, inquiens :
Doipire , cur velut aridis similes sunt? Quoniam, inquil, IHMS justi ncc injusli cognoscuutur, sed similes
sant in hoc (80) saeculo. (8!) Hocenim aaeculum justis biemsest; qui(82) oon agnoscunlur, cum pwn
âtoribus habiiantes. Sicut in bitmeomnes arbores, abjeclis foliis, aridis siniiles sunt, nec poteat cognosci
u* sunt aridae, aut quae virides : sic et in hoc saeculo, nec jusli nec injusli cognoscuntur; eed similea
eiint omnes.
SIMILITUDO IV.
Vt astate vividce arbores ab aridis, fructu et virenlibus foliis internoscuntur : $ie in fttfuro
sceculo justt ab injustis beatitudine different.
CAPUT UNICUM.
Ostendit raihi iterum arDores multas, quarum aliae frondes emittebant, alise aridai eranl. E i dixit m i h i :
Videsne bas (85) arbores ? Respondi : Video, Domine, alias aridas, et alias frondcntes (84) Hae arbores,
inquit, quae viridcs suia, jusli sunl qui habitaluri sunt in fuluro saeculo (85). Illud cnim fatarum sa3culum aestas est justis ; peccatoribus aulem biems. Cum ergo illuxerit misericordia Ddmini, tunc decla:abuntur qui serviunt Deo, el omnibus (86) pcrspicui erunL Sicut enim in aBState fructus arboris cujuscunque dcclaratur, et patet (87): sic et justorum factum declarabilur, et patebit; et omnes bilares ct
(67) Laudat bunclocum Origenes homil. 10, in
(77) Lamb. Ivcupletantibus.
Jotuam, cdil. noviss. BB. toin. III, pag. 425.
(78) Lamb. addil aridce.
(68) Mss. Angl. ut super tilam refrigerct. Fclbis
(79) Iia Lamb. Ila el Fellus. Al. morpm.
paulo superius exbibel applicata, rejiciens ediiorum
(80) Mss. Angl. huic.
epplicita.
(81) Laudal banc simililudinem Origenes tracl.
(69) Mss Angl. quia, el.
?>Q. Comment. in Malth. xxiv, 32, noviss. edit., t. II,
(70) Ila Fellus ex mss. Angl. A l . in ulmo.
pag. 872.
(71) Ms. Lamb. h;c omitlit ijacens autem in fcr(82) Msa. Vict. ei Carm. quia. Fclli editlu
, exiquum e pemmum fructum dal.
qnoniam.
(72) Mss. Angl. in servos Dei> in pauperem et di(83) Lamb. deest hatJ
titem. Hanc leclioneiu sequiiur Fellus, vulgatam
(84) Mss. Angl. frondescere.
respuens.
(^) Lainb. habiiuri $unt fulurttm smcuium.
(73) Mss Angl. decst illi.
(86) Ila mss. Angl. et Carni. lla quoque edilio
(74) Ms*. Angl. frucln* dare.
F?IL Oxon. A i . omnes.
(75, Bodl. siccitu; uon udveucril. Lamb. siccita*
\b*i) Mss. Garm.clLamb. patcl. E l m o x , parebunt
temu
omnes pro pau*ii; et omne*.
(76; Lamb. abundat fruclu.
US7
PASTOR. U B . 111, S M I L . V .
953
gaudenles in illo saeculo restituenlur. Nam caeiere (88) gentes, peccatores scilicct (89), sicut arborcs quas
vidisli aridas, tales invenienlur aridi elsine fructu in illosseculo ; etsicut arida ligna, comburentur : et
palam fiet (90), quoniam male fecerunt in omni tempore vilae suae; et comburentiir ideo, qoia peccaverunt
ci peccatorum suorum uon egerunt poenitenliam . Sed et caeterae gentes coraburentur, quia non agnoverunt Deom creatorem suum. Tu ergo fac fructum bonum, ut in aestate(91) cognoscaiur frucius (uus ;
et absline te a miiliis negotiis, et nibil delinques. Quicunqueenim multanegotia agunt, mulla deliuquunt;
quia constricti sunt circa negotia sua, et non serviunt Deo. Nam quomodo potest homo qui non servit
Deo, aliquid petere et accipere a Deo ? Qui enim servium Deo , petunt et accipiunt sua desideria. Quod
si unum negotium tractat aliquis, potcrit servire Deo; quouiam non alienalur animus ejus a Domino,
sed pura mente servit Deo. Hoc ergo si fcceris, poleris in venturo saeculo habere fructum; scd et omns
qui fecerint haec, fruclum ferent.
M
SIMILITUDO V.
De vero jejuniOj et ejus mercede; tum et de corpori* munditia.

CAPUT P R I M U M .
Cum jejunarem et scderem in monie quodam, ei gralias agerem Deo pro omnibus quae feccrat mecum;
video pastorem illum aedentem juxia me, ac (92) dicentem mihi : Quid tam niane huc venisli ? Respondi : Quoniam, doraine, slationem babeo. Quidest, inquit, slatio? Et dixi : Jejunium. Et d i x i t : Quid est
illud jejuniuiii? Sicut solebam, inquam, sic jejuno. Nescitis, i n q u i t , Deo jejunare ; neque est jejuniiMw
hoc quod jejunalis, Deo nihil proOcientes. (juare, inquam, domiue, ita dicis? Dico certe, inquit, non
esse (93) jejunium hoc, quod pulatis vos jejunare; sed ego te docebo quod sU jejunium plenum acceptumque Deo. Audi, inquit: Dominus non desideral lale jejunium supervacuum ; sic enim jejunando n i hil praslas aequitati. Jejuna certe verum jejunium lale (94). Nihil in vita lua nequiter facias; sed mente
pura servi Deo, custodiens mandata ejus, ct in prsecepta ejus (95) ingrediaris, neque admiseris desiderium nocens in animo tuo. Crede aulem Domino, si haec feceris, limoreinque ejus babueris, atquc abstinueris ab omni negotio malo, Deo le victurum. Hsec si feceris, jejunium raagnum consuramabis acceptumque Domino.
CAPUT II.
Audi simililudinem quam diclurus sum tibi ad jejunium pertinentem. Quidam cura haberet fundum servosque muhos, in quadam parte fundi sui posuit vineam succcssoribus (96); dcinde peregre profeclus,
elegit servum quembabebal OdeUssimum ac sibi probalum; eiqua assignavil vineam, praecipiens ut v i l i bus jtingeret palos; quod si fecissel et mandatum suum consummassct, liberlalem eidem se dalurum promisit. Nec praeterea quidquam aliud pra?cepit i l l i , quod in ea faceret (97), atque ila peregre profeclus
est. Postquam autem servus ille euram apprebendil (98), fecit quoecunque praeccperat dominus. Cumque
depalassel vineam fllam, et aniraadvertisset eam berbis repletam , coepit secum ila cogitare (99), dicens :
Peregi quod mibi preceperat dominus; fodiam nunc vineara bauc, eterit formosior cum fueritfossa (100);
et extractis bcrbis, majorem dabit fruclum , ei non suffocabitur ab herbis. Aggressus deinde fodit, et
ouines herbas quae in ea erant, e x t r a x i i ; atque ita evasit vinea speciosissima ac laela, non suffocala ab
berbis. Post aliquaiilum vero temporis venit dominus ejus, et iugressu3 est vineam : quam cum depalaU m vidisset decenter, ac circumfossam (1), elextracUs nerbas ab ea, et laetas esse vites; ex facto boc
servi sui gaudium cepit. Adhibito iiaque filio quem cbarum et haeredem habebat, et amicis quos in consilio advocabal, indicat ea quae servo suo facienda mandasset, quae preierea ille fecisset. illi protinus
gratulati sunt servo i l l i , quod tam plenum testimonium domini sui assecutus fuisset. Att dcinde illis :
Ego quidem huic servo libertatem promisi, si cusiodisset mandalum meum quod dederam; et custoJivit
illud, et praelerea opus bonuin adjecit in vineam, quod [mibi quamplurimum (2) placuit. Pro hoc igiiur
Maltb. m , 10; VII, 19.
V A R L K LECTIONES E T NOTMS.
cxbibere in prceceptis ejus. A l . in prceceplU ejus tit(88) Mss. Angl. et Carm. exterw.
grediens.
(89) Lamb. deest icilicet.
(96) Mss. Angl. adfuturis. Sic et Yict. A l Lamb.
(90) Ita mss. Angl. Ila et Felli edit. Oxon. A l .
futuris.
Hent.
(97) Mss. Angl. facere deberet. Sic et edit.
(91) Lamb. tit eo stare.
Apud Clericum v e r o m s . Lamb. s i c s e h a b e l : quid(92) Bodl. addit hwc.
(93) Lamb. enim quia non est. Sic el Felli edit. quam prcecepil illi, ul quid in ea facere deberet.
(98) A l , Codd. addunt c<Bpii,et.
Oxon. quse tamen babet quoniam pio quia. Hinc
(99) Mss. Angl. di$putare, ut modo sup. c a p . i ,
nonnulla excerpsit pseuda-Athanasius in Doctr. ad
Antioch. num. 16,pag.260,quorum pars proferenda notaCum.
(100) Mss. Angl. formosior fosta.
mox infra cap. 5.
(94) Lamb. Leve enim jejunium tale est. Habel (1) Lamb. fos$am.
(2) Mss. Aogl. validhume.
quoque enim pro certe Felli edit. Oxon.
(95) Sic Fellus ex mss. Angl. ubi tnonct Bodl.
9*9
S.
960
opere quod fecit, volo eum fllio meo facere cobaeredem; quoeiain cum gengigset quid egget bonum, non
omisil (3), sed fccit illud. floc cousiliuni domini, et fllias (4) el amici ejus comproba verunt; ut flerel
scilicet bic scrvus cohaeres iilio. Postdies deinde non multos (5), convocatis amicis , palerfamilras m i sit (6) de coena sua servo illi ciboe complures. Qnog cura accepigget ilie, eustulil ex eis quod sufficiebat
(7) s i b i ; reliquuin autem conservis suis distribuit. Quibus acceptis, illi Itati gunt, et coeperoM illi opiare, ut majorciu graliam apud doimnum inveniret, ob ea quae fecerat ipgig. H c omnia cum audisset dominug ejus, percepit iterum maximum gaudium; et convocatie rursura amicig et filio, exponit factum
servi sui de cibis suis quos ei miserat. llli ilaque tanto magis aeeenserunt patrifamilias, ipsum servum
cohxredem tllio debcre fiftri.
C A P U T III.
Dico ei : Doniine, bas similiiudities non novi, neqae intelligere posgtim, nisi eas ia mibi exponag.
Omnia, inquit, exponam tibi quaecunque locutus fuero tecum, aut ostendero tibi. Mandata Domini custodi, et eris probatus, el scriberis in numero eorum qui cuslodiunt mandata ejus. Sijautempraterca q u (8)
mandavit Dominus, aliquid boni adjeceris (9), majorem dignitatcm tibi conquires (10), ei bouoralior(ii)
apud Dominum eris, quam eras futurus. lgitur si cuslodieris mandata Domini, et adjecerig etiam ad ea
staliones has, gaudebis; maximc, si secundum mandaUiro meum servaveris ea. Dico ei : Quidquid luihi
praeceperis, domine, servabo; scio enim te raecum fuiurum. E r o , i t i q u i i , tecum , qui tale proposilum
babeg. Sed el cum omnibus ero, quicunque idem propogitum babuerlnt(12). Jejuniura boc, inquit, cusio'dilis mandatis Domini, valde bojium cst. Sic igilur servabis illud (13).
Primum omnium cave ab omni probro, et turpi
(14) vcrbo, ei ab omni noxia cupidilate; et purifica , \sensum tuum ab omni vanitate gaeculi bujus. S l
,\
bsec cuslodieris, eril boc jejuuiuin juslum. Sic er, \ . Jj
go facies. Peraclis q u supra scripla sunt, illo die
, \ ,
quo jejunabis, nibil omnino gustabig,nisi panemet

aquam; et computata qaantitate cibi qucm cxteris
, *
diebus comesturus eras, sumptum diei iliiug quem
, , ,
faclurus erag, repones, et dabtg (15)viduae, p u - , ;
pillo, aot inopi : et sic consumroabis humilitatem
. anima* tuae; u l qui ex eo acceperit, satiet animam
, ,
suara, et pro te adeat Dorainum Deum oraiio ejus.
, ,
Si igilur sic coiisuinmaveris jejuniuin tuum, quem admodum praecipto t i b i , erit hostia tua accepta
.
Domino, etscribelur hoc jejunium tuum. Haec statio sic acla (16) est bona, bilaris et acccpia Do.
mtoo.
Hinc ANTIOCHUS, homilia 7.
Jejunium enim verum est, non tnodo se tabidum
,
fucere, sed et quantilaiem sumptus quem comestu- , \ ,
rui erat, dare viduos et inopi; ut qui acceperit, - , , * liatus, oretpro eo, ei acceplafialDeo Iwslia ejus.
, \, , \
.
Ilaec tu si servavens cum nberis luis et tota aorao tua , custoditis his, felix (17) cris. Et qtricunquo taec
audita custodierint, felices erunt; eC quidquid petierint a Domino, obltnebuiit.
CAPUT IV.
Et precatug (18) sum cum, ut mibi expkmaret hanc similitudinem de fundo et domino, ac vmea et gervo qui depalaverat vineara ; et berbis q u * extractae de vinea erant; et de Qlio et de araicis, quos in conVARWS LECTIONES E T N O T i E .
(3) Lanib. dmtmnlaviL

(13) Lamb. Si igitur ientaderit illud, primtm.
(4) Lamb. et fecit
filiu$.
(14) Pseudo-Alhanasius num. 16, pag. 261.
(5) Mgs. Angl. dies paucos.
(15) Lamb. apud Fellum gic : cibi, cmleth diebus
(6) Lamb. convocain paterfamiUat amicii anliquce come$turu$... reponens, dabi*. Apod Clcricnin
quis, misit.
autcm ita : cibi, caHemquegta editorus era$... re(7) Lamb. svfficereL
ponis et dabis. At edil. Uxon. sepones et d*bi$.
(8) Lamb. Sin auUtn prmttr ea quam quod.
Hnnc locum respicit Antiochus homil. 7.
9) Lamb. feceri$.
(16) Lamb. ge$la.
(9)1
10) Mgg. Angl. acquires.
(17) Lamb. salvus. Et paulo post, talvi profe(11) Lamb. honestior. Sic c l Fellos.
iicet
(12) Sic mgg. Vict. Carui. c i Lamb. Sic el cdit.
(18) Mss. Angl, deprecutut
(12) A l . habent.
Oxon.
!!
964
PASTOR. L16. III, SIMIL. V .
963
eitio adbibuerat. Intellexi enim, esge illud similitudinem. Ati m i l i t : Valde audax es ad interrogandum,
Nihil enim debes inlerrogarc : nam gi oportuerit dcmonstran , demonslrabitur tibi. Dico e i : Domiue,
qoxcunque ostenderis mihi, nec declaraveris, frustra videro (49) iila, si non intellexero quidnam sint,
et similitudines si quas proposueris, et nori exposueris, frustra audiero (20) eag. Respondit mihi rurgug,
dicens : Quicunque Dei servue est, Dominumque (21) babet in prsecordiis suis, petit ab eo intellecium,
et obtinet; et omuem similitudinem explical (22); et intelbgit verba Domini, quae inquisitione egent (23).
Quicunque vero inerles aunt etpigri adorandum, illi dubilant petere a Domino; cum git Dominug tam
profundae bonitatis, ut petentibes a se cuncla (24) gine intermissione tribuat. Tu ergo, qoi confirmatiis et
ab illo venerabili nunlio (25), et accepisti orationem tam poteniem, cura piger non sis , cur jam a Domino intellectum non petis, et accipis? Dieo e i : Cum te pnesentem habeam, necesse est ut a te petam,
et inierrogem; tu enim omnia mihi ogtendig, et loqueris, com ades. Nam (26) si sine te ea viderem vtd
attdirem, Uinc Duroinum rogarem, ut ostenderet (27.) mihi.
CAPUT V .
Et respondit : Dixeram tibl paulo ante, callidom te esse et audacera, qui golutioneg similiiudinum i n lerrogae. Sed quia (28) ita es perlinax, solvam tibi hanc quam desideras simililudinem, ut oranibus notam facias eam. Audl nunc, inquit, etpercipc animo. Orbem terranim fundus ille significat, qui in similitudinero egt pogitus. Dominus auiem fundl demonstratur esse is, qui creavil cuncia et consummavit,
et virtatem illis dedit. Fiiius autem, Spiritus sanctos est; servus vero i l i e , Filius Dei est; vinea autcm,
populus est quem gervat ipse; pali vero, nuniii gunt, qui a Domino prapositi sunt ad contineudum populum ejus; herbae autem quae evuisê sunt de vinea, admtssa (29) sunt servorum D e i : cibi vero quos do
ccena misit i l l i , mandata sunt quae per Filium dedit populo suo; araici autem illi quos in consilio advocavit, angeli (30) aunt gandi quos primo (31) creavit. Abscntia vero illius patrisfamilias, lenipug est quod
in adventum ejus restau Dico e i : Domine, magnitice et mire omnia haec se b,abent, atque boneste, numquid ergo, domine, inquam, haec poterara intelligere? Nequidcm quispiam praeterea homo, tameui valde
prudeng sit, polertt (32) inleUigere ea, Sed nunc wihi demongtra, domine, quod quro. Quare quod
(33), inquiL Quare, inquaro, Filius Dei in gimilitudine bac, servili loco ponitur ?
C A P U T VI.
Audi, inquit : Sn servili tooditione non ponitur Filius Dei, sed in magna potestate et imperio (34). E i
dixi : Quomodo (35), inquam, domine? Non inlclligo. Quoniam, luquii, eis quos (36) Filio suo tradidit,
Filias ejus nuntios pneposuit, ad eonservandos (57) gingnloa; ipse autem plurimum laboravit, plurimumque perpessus est, ut aboleret delicta eorum. Nulla enim vlnea potest fodi srne labore ac dolore. Deletis igiiur peccatig populi gui, ipse eiadem monstravit itinera vitae, data eig lege quam a Palre acceperat. Videgigitur, esse Dominum populi, accepta a Palre suo omni polestale. Qaare aolem Dominug in
onsiIioadbibueritFiliumdebaereditate,etbonoa(38)aogelog?euia iiuntius audilillum (59) Spiritum gancium,quiii)fustig(40) estomnium primug in corpore, in quo babitarelDeus. Collocavitenimeura iotellecCus
in corpore, ut ei videbatur (44). Hocergo corpus, in quod inductus (42) est Spiritus sanctus, servml
illi Spiritui, recte in modeslia anibulans et casle, neque omnino maculavit Spiritura illum. Com igitur
corpug illud paruisset omni tempore Spirilui sancto, recteque ct caste laborasset cum eo, nec succubuiaset in omni tempore; faligatum corpus illod servilitcr convergatum (43) e s t , sed fortiler cum Spiritu
gancto coniprobatum Dee receptum (44)egt. Placuit igitur Deo hujusmodi (45) potcns cursus; quiamaV A R L E LECTIONES E T N O T i E .
(49) Lamb. demonstraveris, frustra videbo.
leret peccata.
(20) Lanib. exposueris et non absolveris, ftxuita
(3&)MM.An%\ônestotque.Fe\\.etbonosnuntio*f
aadiam.
Audi: Quia.
(21) Lamb. Dominum quem.
(39) Lamb. deest illum.
(22) Lamb. extolvit.
(40) Mss. Angl. el Carm. creatus.
23) Mss. Angl. quastionem ferunt.
(41) Lamb. tn corpore quod ei videbatur. Hoc er-
24)Lainb. el Y i c l . cuncti$.
gocorpus in qno habUaret Deus, coilocavit intelle25) Sic mas. Angl. et Carra. Sic et edit. Oxon.
ctut sciticet corpore quod ei videbatur. At ms. Vict.
A l . ab itlius nuniio.
intellecto scilicet corpore quod ei videbatur. Hunc
(26) Lamb. loqueris mUii. Ades, Nam, etc.
locum valde corruplum, ex mss. Ql edilionum oolla(27) Bodl. demonstraret. Lamb. demonstraretur. tione gic corrigit doclissimus Grabiug : Quare w(28) Lamb. ijuamvis.
tem Dominus in consiiio adhibuerit Filium de has29) Latnb. commissa.
redilate, hone$to$que nuntios, audi: Spiritum *att50) Mss. Angl. nunlii. Sic et edit. Oxon.
ctum qui creatu est omnium primu*, in corpore m
(33)
Dic, si quid vis.
Angl.
in quo
deductus.inSic
et Vict.corpore,
abs[Z\) Mgs.
Lamb.Angl.
primot.
ouo(42)Mss.
habilarel
Deus,
collocavit;
delecto
(54)
Mss. Angl.
magnam potestatem et imperium.
que
(52) Lainb.
qui possit.
quod
ei tn.
videbatur. WAK.
(35) Lainb. Et dixi: Quemadmodum.
(45) Lamb. conservatum.
(56) Lamb. cum quem. Et mox : et Fili*$ ejus
(44) Mss. Germ. ct Vict. receptumque. A( Carm.
untiis.
conurvatum.
(57) Lamb. confirmandos. Et paulo post: ut abo(45) Ms. Vict. Iiujus nie.
Kft
S. I I E R M J E
96
eulaius NON esset in lerra, possidens in sc Spirilum sanctum. In consilio advocavH crgo F i l i w n , ei NUNtios bonos (46), ut el huic scilicel corpori quod servivil (47) Spirilui sanclo sine quercla, locus aliquis
consistendi daretur, ne viderelur mercedem servituiis suae perdidisse. Accipiet enim mercedcm omne
corpus parum ac sine macula reperlum, in quo babilandi gratia consiitulus fuerit Spiriuis sancias.
Habcs et hujus similitudinis exposilionem (48).
CAPUT
m
Percepi, inquam, domiue, tuam Yoluntatem , audila bac exposilione. Audi ullerius, i n q u i l : Corpas
hoc iuuro cuslodi mundiiro alque purum; ul Spiritus ille qui inbabilabit in eo, tesiimonium referal i l l i , et
teeum fuisse judicelur. Atque etiam vide, ne quando persuadealur libi, interire corpus hoc, el abutaris eo
in libidine aliqua. Si enim corpus tuum maculaveris, maculabis etiaro eodem lempore et Spiritum sauc l u m ; et si maculaveris Spiritum sanctum, non (49) vives. E l d i x i : Quid si per ignoraDliam a'iquam id
admissum (50) esi, antequam audirentur verba bac?Quo pacto assequitur salutem is qui maculavit corpos guum? Prioribus, inquit, rebus, qui (51) per ignoranliam admiseruiit, remedium iribuere solus Deus
potest: ejus enim esl oronis polestas. Sed nunc custodi te : et cum sit Dominus omnipotens et misericors, prioribus admissis remedium dabit, si in (52) fulurum non maculaveris corpus tuum, el Spirituni.
Consortes sunl enim ambo, et alleruler siue altero (55) non coinquinalur. Uirumquc ergo serva mundiMD; el vives Deo.
SIMILITUDO VI
De duplici genere hominum voluptariorum tt eorum morte, defeclione, et p&narum
duratione.
y
C A P U T PIUMUM.
Com sederem domi, et gloriiicarem Dominum (54) pro omnibtis quie viderara, et de mandaiis cogitarem (55), ea vaMe bona esseet magna, el bonesia ac laeta, et quae possinl salutem hominum (56)afferre;
intra nie lpsom baec dicebam : Folix ero, si in bis mandalis ambulavero; et quicunaue in bis ambulaverit, vivet Deo. Dtim hacc loqucrer (57) mccum, video euni quem et prius (58), scdenlem juxta me, et
baec mihi dicentcm : Quid dubilas de mnndalis meis, quab tibi praecepi? Bona sunt: nibil omnino d u b i u veris; scd indue iidem Domini, ct ambulabis in eis. Ego enim in illis dabo tibi vires. Haec mandata ulilia
gunl bis, qui deliciorum suorum ante admissorum acturi sunt poenilentiam , si in futurum in iis ambulat e r i o l . Quicunque igitur agitie poenitenuam, abjicile a vobie nequitiam hujus saeculi. Iuduile vero(59)
omneni vinutem et xquitalem, el poterilis cuslodire b&c mandala; neque deinceps peccetis. Si enim
deinceps non pcccaveriiis, plurimum (60) ex prioribus recidelis. In mandatis meU ainbulate, ct vivelis
Deo. Hxc a mc dicta sunl vobis. Poslquam baec mecum locutus cst, ait m i h i : Eamus i:i agrum, et pasloree (61) pecoruin tibi ostendam. Eamus, iuqiiam, domine.
(02) \ [ ] (65) ,
\
fjv , \ , \ ,
. Ka\ ; \ , 6. \
i v \, (64).
Et venimus in quemdam campum : el illic oslendit mibi juvcnem paslorem , vestitum synlbesi
vestimentorum colore coccinco. Pascebal autem pecora copiosa : et pecora illa velul in voiuplalibas
erant, et plurimis deliciis; ethilarilale exsultabanl,
el exsultantia discurrebant buc atque illuc. E l ipse
paslor vehemcntero ex grege suo pcrcipiebal voluplatem; et vultus pastoris illius yalde bilaris erat,
inter pecora discurremis.
V A R L E LECTIONES ET N O T i f i .
46) Bodl. honesto*.
(59) Lamb. ergo.
47) Lamb. serriiue/. Sic et edit. Oxon.

(60) Lamb. necpost hccc adjicialit.
Nihilergoad48) Lamb. exsolulione*. Et mox, exsolutione.
jiaentes, plurimum. Iia Clericiis. Fellus autem s i c :
49) Sic Fellus in suaedU.Oxoii. ex mss. Angl. A l . A l i i , po$t hoc adjicieth. Nihil.enim adjicientet.
corpus tuum, non.
(01) Quia hisce In visionibus mulli pastores appa(50) Bodl. aliquid admiuum.
rent, eapropter Hermai opus Origenes appellat l i (51) Lainb. et Carm. quce. Sic et Fellus.
brum De pastoribus, lib. ,2.
Ha?c Co(52) Sic mss. Garm el Lamb. Sic el edil. Oxon. A l . telerius. At nuperus editor Parisiensis opp. Origenis
omittunt .
lora. I, pag. 140, col. 2, D, locum ex mss. sic resti(53) Lamb. ambo allerulrum^ el alter sine atlero.
l u i t : Sed et Pastoris liber, rejicicns hanc edii. leFelii aulem cdilio Oxon. sic : et allerutrum siiie ctionem : Sed et De pasioribus liber.
oltero non inquinatur.
(62) Hxcpseudo-Albanasius in Doclr. ad Antioch.,
(54) Lamb. Deum. Allcruant Deu$ ct Domtnus num. 18, 19, pag. 261,262.
in codd.
(65) Praeler ea quaj hic habcl Cotelerius, Gra?ca
(55) Mss. Angl. disputarem, ut aiibi nolalum.
hujusce loci Hluslrat c l . Montrauconus in HexapL
(56) Lamb. homini. Sic eliam FelUis.
Oriaen., tom. II, pag. 181, ad ha. L V I I , 9.
(57) Lamb. loquor.
(64) Isla pseudo-Atbanasii : Aliatque vidi ove$
(58) Mss. Angl. eum sedenlem, omissis, quem et
luxunanles et delictanies uno in loco, nec tamen exprtus.
lulianu*, vcteri Iiiierpreti restilueuda, e cujus ver%
065
PASTOR. L I B . 111, SIMIL. V I .
96
GAPUT II.
\ * ; -
Aitmibiangelus: Videsautero (65)huncpaslorem?
Video, inquam, domine. Et dixit mifai : Ilic nun, , . , , \
tins dulcedinis ac voluptatis est (66). Hic ergo cor .
rumpit uientes servoruro Dei, et avertit eos a veri , ,
, (ate, oblectans cupidilatibus; et pereunt. Oblifiscuutur enim ifiandata Dei vivi, et iu luxuriis con
versantur et deliciis vanis, et corrumpuntur ab hoe
, \ ()
. nuntio malo (67) aliqui usque ad mortem, aliqui vero
. usque ad defectionem (68). Dico e i : Domine, non i n * , , \ telligo, quid sil ad mortem, et quid ad defectiimem.
. \ " , " Audi, inquit: Qusecunque pecora vidisli valde laela
, - et exsultantia, i i sunt qui iu perpetuum (69) a Deo
discesserunt, et tradidermtt se desideriis hujus s , \ culi. lis ergo noncst per pnenilentiam regressus ad
.
vilam ; quooiam quidera adjecerunt ad reliqua de \
. licta sua,etnomen (70) Domini nefandis insectati (71)
. " , ' sunfverbis. Hujusmodi homines morti sunl desli\ , - nati. Quae ?ero vidisti pecora non exsultanlia, sed
\ , uno loco vesceiUia; i i sunt, qui tradiderunt se q u i deni deliciis ac volupiatibus, nibil vero nefandam
in Dominum locuti sunt. Hi igitur non (72) defeceruni
, . averilale, ideoque reposilam adbuc habent spem
* - vitae in poeniteriua. Defectio enim habet spero aliquam
. , \ redintegralionis; mors vero perpetuo tenelur inler , itu. Rursum progressi sumus paululum: et ostendit mibi pastorem magnum, et velut agrestem flgu, , \
\ , \ ^ , ram babentem (75), amiclum pelle alba caprina,
, \ , peram gestantem in humero, et manu virgam nodo . - sam et valde duram, eiflagellum (74) io manu; aspectum autem irucem (75) et saevum habebat, ut pos
scl terrere aliquos (76) : talis erat aspectus ejus.
, , \ ,
Ilic ergo accipiebatab illo juvene pastore ea pecora,
, \
quae dclitias (77) quidem agebant, sed non exsulta, \ , \
bant; et compellebat ca in praecipitero locura quem \
dam, ac spinosum tribulisqueconfertum, usquead, ' \ ,
eo ut de spinis et tribulis se non possent explicare;
\ ' \
sed implicila ibi pascebanlur spinis et tribulis; et
* \
graves (78)cruciaUi experiebantur ex verberibus (79)
, .
ejus : agebat enim ea, et nec consistendi eis locura aut tempus (80) permiltcbat.
1
CAPUT
\ , ' , , \ . ^
' * , -
III.
Gum viderem ergo sic ea flagellari et miserias
experiri, dolebam pro eis, quia valde cruciabantur,
nec ulla requies eis dabalur. Dico ad pastorein i l lum qui erat mecum : Quis est, Domine, hic pastor
sione librarii incuria vidcntur excidisse. Apud ipsum

edit. Oxon. Graeca : Hi quidem corrupti et veritate
namque paulo posl h.ec legunlur : Qucc vero vidistiteducti sunt.
pecora non exsullantia, sed uno loco vescentia; quae (75) Lamb. deest habentem.
iine omissa praecedenlia arguunt. Gll. Pastoris edi(74) Lamb. et vehemenler durum flagellum.
tores id fugisse miror.
(75) Lamb. amarum. Sic et edit. Oxon. quae etiain
(05) Lamb. desuni angelus el autem. Sic el severumpYO siwum babet.
Graeca.
(76) Lamb. horrere aliquit. A L exhorrere ali(00) Ita Fcllos ex mss. Angl. quibus deest illece- quts.
(77) Lamb. cam edil. Oxon. deliciis.
brarum, qtiod addtinl edili.
(G7) Lauib. deesl malo.
(78) Lamb. pascerentur. Spinas el tribulos et gra
ves.
(08) Gra?ca, ad corruptionem.
(09) Lanib. perpetuo.
(79) Sic mss. Angl. et Garm. Sic ct cdit. Oxoa
(70) Lanib. $ua> etiam hoc Quod nomen. SicA let. verbis.
Fellus.
(80) Ita Fellus ex mss. Bodl. ci Lamb. A l . ante
(71) Mss. Angl. insecuti.
tempus.
(72) Mss. Angl. deesl non : neque illud, agnoscit
9J1
S. HERMJb
imphcabilis et tam amarue , qui nullo inodo

miaeraiione (84) movetur advcraug baec pecora?
Hic, inquit, pasior, pro Justis (82) quidem ounlius
est, sed preposilug poenae. Huic ergo iraduniur qui
a Deo aberraveruiit, et eervierunt desideriig ac voluplaiibus saecuJi hujus. Punit ergo eos, sicut meruii uiiuequisqae eorum, ssevis variisque poenis.
Vellem, inquain, nogge, Domine, variag bas poenag,
cujusmodi sunl? A u d i , i n q u i l : Varbe poenae alque
tormenla haec suut, quae bomines quotidie in vita
sua paliunlur. Alii euim deirimenta patiunlur; alii
inopiam; alii divereas acrimoniaa (83). Quidam i n coDslanliam; alii injursas ab indignispatientes, mul~
iaque alia exercitia et incommoda (84). Plurimi
enim inconslanli consilio mulla conantur, nec quid-
*6S
* , \ ; \
*
\, \
.
, \ \ , , \
. ,
, ,
, \ ,
. ,
\ ,
, ,
. "
., ,
\ .\ -
quaiu conducil (85) eig; et dicunt iu aclibus auis,

, \ , \ successura se non habere. Succurruni i i s , ea quae
nequiter fecerunt, el Dominum causantur. Cum i g i - ^, \ ,
lur perpeggi fuerint omnem vexationem ei omne & * []
, \
incommodum; tunc traduntur mibi ad bonam adxuonitionem, et firmanlur in lide Domini, et pcr
.
reiiquos dies vilae (86) gerviunt Domino mciite pura.
" , ,
t cum coeperint delictorura agere poeniteiitiara, *
tunc agcendtinl in precordia eorum opera sua, in
, ,
quibus ge nequiter exercuerunl (88); et tuuc dant \ , \
Deo bonorcro, dicenles, juglum judicem eum esse, (87).
meriloque se omnia esse perpessos gecundum facla sua (89). In reliquum vero gerviunt Deo mente pura
el successum habeot in negoliis suis omnibus, accipienles a bomino quaecunque poscunl. Et tunc graiiat
agunt Domlno, quod aiut mibi traditi; nec jam qoidquam crudclilalis (90) potiuolur.
B
GAPUT IV.
Dico illl : Etiam nunc, doraine, demonstra mibi. Quld inquiris, inquil? Dixi e i : An per idem tempus
crucientur, qui discedunt a timore Dei, quanlum usi fuerinl falsa dulcedine ac voluptalibus ? Ait mibi :
Per idem tempus etiam cruciantiir. Et dixi e i : Exiguum igilur crocianlur : oporlebat autem eos qui sic
percipiunt volupiales ut Dominum obliviscantur, scplies tantum pali pocnarum. Ait m i b i : Fatuns es,
nec intelligis hujus poenae virtulem. Et d i x i ' : Si enim intelligerem, domine, nou iiiterrogarein ut demonstrares raibi.
,
Audi, inquil, quanla sit vis utriusque, dulcedinis C
ac poena;. Dulccdinis una hora suo spatio tenmna- \ . \
lnr : poeiue vero una hora (91) triginta dierura vim \ * ,
possidet. Quicunque igitur uno die perceperit fal- t.
lacem (92) dulcedinem ac voluptatem, unoque (93) , \ , ,
die crucialug git, anni spalium dies ille cracialiis
valebit. Ila, quol dies perceperit quisque volu. " ,
ptatem, toiidem annig cruciaiur. Videa igitur, i n - . ,
quit, exiguum egae tempug mundana (94) dolcedi- \ ,
nig ac voluptalis; poenae vero tonnenioruraquc
\ .
ampliug.
VARLE LECTIONES E T NOTJE.
(87) Pgeudo-Atbanagiug post , inter(81) Mss. Angl. deesl, miteralione.

(82) Lamb. et Carm. de justit. Sic el Gra?ca. A d mediis omissis, conlinuo subdit : , . . .,
ut mox infra.
hunc locura rcgpicit Origenes bomil. 1, in pia/.
(88) Mss. Angl. getserunt.
xsxvu, edit. nov. tom. II, pag. 681.
(89) Mgg. Angl. pauot ucundum facta $ua; actii(83) Mss. Angt. detrimenlis puniunlur^ alWinopia,
alii diversis osgrimonm. Et mox pro acrimonias, at.cet qui$que eorum. i n , etc
cegrimonia$. Felli tamen editio Oxon. wgrUudims. (90) Bodl. crudele.
(91) Lamb. patna vero unius horce.
Sic aane Grseca, .
(84) Lamb. multitque utiU exereitiU et incommO' (92) Lamb. deegl failacem. Laudat bunc locwn
dit. At Felli edilio sic : alii multit aliit exerciiii* i n -Ongenes bomil. 8, tn iVnmeroj, edit. nov. loaa. 11,
pag. 294.
commoditque afficiuntur.
(93) A l . i ufio.
(85) Msg. Angl. provenit.
<94) Laiub. dcest mundana.
(86) Lamb. desunl per et titte. Fcllus : vitce tux.
90
PASTOR. LIB. U l . SIMIL. VII.
970
CAPUT V.
Dixi ci : Domine, quoniam non inteUigo omnia (9$) tempora baec dulcedinis voluplalis ac poenae, lucidius ttiihi de his expone. Respondit mihi, dicens : losipienlia (96) lua tibi pcrsevcranter inbaeret. Nonne
is potias meniem luam purittcare, et Deo servire? Vide, ne forie (97) tempore exacto, tu insipiens reperiaris. Audi ounc, quemadinodum \is, quo facilius intclligas.
(98) \ , \
Qui uno die coramiserit se voluplalibus, ei fecerit
, \ quidquid appeiit aiiimus ejus, plurima repletur
\ ,
stultilia, nec intelligit quid adniiltat; ac die postero
, .
obliviscitur, quid feccrit (99) pfidie; dulcedo enim
et voluptas niundana (100) nullam memoriam babent, propter siultiiiam quae insila est illis. Cum vero
uno die acceseerit horaiui cruciaias ac pcena, loto anno torquetur; magnam enim memoriara possidet
poena. Tolo igitur anno dolens raeminit; el tunc recordatur dulcedinis illius vanae (1) ac voluptatis, et
senlit propterea se p<enas pati. Qtiicunque igitur se dulcedini el voluplati lali iradiderint, sic puniunlur (2); quoniam vitaro babentes, ipsi se reddunt obnoxios morti.
\ Dixi e i : Quae sunt, domine, volupiates noxiae?
; . ,
Omni, inquit, homini voluptas est quodeunque
() . [ ] libenler facit, Eleniin iracundus saiisfacieiie mori $ * \ bus suis percipit voluplatem suain ; ct aduller, et
, \ , \ , \ 6 - ebriosus (4), cl detraclor, et inendax ct cupidtift, et
, \ , \ , \ fraudator, et quicunque iis simile aliquid admiuit,
* .
morbo suo parens, percipit ex ea re votuplaten* I I
6 .
omnes dulcedines acvoluptates noxias 8unt aervit
\ \ \ . \ Dei. Propter bas itaque cmciantur et pattuntur
.
poenas. Suol etiam voluptales, salulem hominibot

afferentes. Multi enim opcra bonitatie (acientes,
\ .
percipiunt voluptalem, dulcedine sjia Iracti. Hac
fcrgo voluplas uiilis sl servis Del, et vilam paral bujusraodi hominibus. llke vero noxiae quae supra dieta
sunt, tormenta et poenas pariunt. Quicunqne vero perroanserim in illis, ncc admissorum satrum egeriot
pcenitenliam, mortem sifoi acquirenl.
SIMIUTUDO VII.
P<enitcntibu$ faeiendos ctse panUtntim dignos fruetus.

CAPUT UNICUM.
Poftt dies paucos video Ulum in eo campo, in quo pastores illos ante videram (5). Et ait m t b l : Quid
ioquiris? Veni, inquain, rogare te, domine, ut pastorem illum preposilum pcenae jubeas de mea domo
exire, quia vehemeiiter me affligit. Et respondens : Neccsse est, inquit, patiaris incoromoda et vexationes (6); sic enim pnecepit de te ille nunliue bonus (7): quia tentare te vult. Quod, inquam, dominc,
im grave peccatum adinisi, ut buic nahiio traderer? Adverte, inquit. Gomplura quidem habcs peccata ;
sed non tam multa, u l huic nuntio debeas tradi (8); sed multt delicta et scelera domue toa oommisrt,
ideoque factis eorum ille bonus nuntius exarcerbatus, jussit te aliquantum temporis vexalionem experiri;
ut et ilfi admissorum suorum agant poenitemiam, et abluant se ab omni cupiditale bujas s&cull. Cam
itaque egerint poenitentiam et purificaii fuerint, tunc discedel a le nuntius ille qui prepositus esl poen*.
Dico e i : Domine, si ita illi se gesserunl, ut exasperariut nunlium bonum; ego quid feci? Respondens:
Aliter, inquit, non possunl illi vcxationem pali, nisi tu qui caput es totiue domus, labores. Quidquid
eniro tu passus fueris, necesse cst ut et illi seutiant; quandiu vero tu bene slabilitus fueris, ilti nullani
vexationem possunl experirr. Et d i x i : Sed ecce jam nunc, doinine, agunt poenitentiam lotis pnecordiU
s u i s . Et ego scio, inquit, totis praecordiis eos agere poenitentiam. Nunquid ergo, ait, protinus puias abol e r i delieia eorum qui agunt pceniteniiam? Non proindc coniinuo; sed oporteieum qui agil pemlentiain
(95) Lamb. deest, omnia. Mox Fellus : . ac w>(5) Ita Gneca edila a c l . Montfaucono, Fabririug
tuptatit, el.
tamen pro legtt , veteri interpreti iub.i reu>.
(96) Mss. Angl. nultitia. Et panlo post, stultut. Clericns autem omisit , nec recepil . Sic et
(97) Lamb. quando. Sic et edit. Oxon.
Russelius ipsum seculus.
(98) Post verba , roodo relata, ha3C
(4) Lamb. ebriut. E l mox cum Bodl. inftmalor
statim subdit pseudo-Albanasius, paululum variata, pro detractor.
ca;teris interim omissis. Sic et niox infra, post
(5) Lamb. patiorem illum videram. Editio autetn
, continuo sequilur : \ .
Felli Oxon. omiltit itlot.
(99) Lamb. fuerit.
(6) Lamb. ut buommoda*t vexationet ii*u,
(100) Sic Fellus in edit. Oxon. ex ross. Angl. A l .
(7) Bodl. hotiettut. Sic el infra.
OmiUunt mundana.
( 8 ) Lamb. desunt, sed ad iradL Vidcnlor librario
(1) Mss. Angl. deesl, vance.'
cxcidisse ob sequens ted.
(2) Lamb. paliuntur.
PATROL. GR. II.
31
S. HKRMJE
affligere (9) animam suam, el bamilero ammo &e p r a l a r e (10) in o n o i negoiio, et Yexatkmes moltas
w i a s q u e (11) perferre; comque perpessos foerit omoia quae Uli institaU foerint (12) tanc forsitan
qoi eam creavil et qai fonnavit unirersa (13), comroovebitar erga eam clementia sua, et aliqaod remedium dabit; idqae ita, si viderit cjus qui pcenitenliam agil, cor puram esse ab omui opere nequissimo.
Tibi aulem et domui tuae vexari nunc expedit, et multam teiaiionera pali neeesse est (14); ncut praecepit nuntius Domini qui te mibi tradidit. Quin potius graiias agas Doraiuo; quod prxscios fuluri (15)
dignum te habuit, cui praedicerct tribulatiouem instare valentibus earo sustinere. Dico e i : Et i o , dcmine, mecum esto; et facile omnem vexationem sustinebo. Ego, inquil, ero lecum : sed et rogabo nuntium illura qui preposilus est poenae, ut levius te affligat; sed et exiguo tempore patieris adversa, iterumque tuo loco restilueris; tanlummodo in humililate persevera. Pare Domiuo mente para, domusque
lua ac nati (16); et in maodaiis ejus ambula, quae pracepit (17) t i b i : et panitenua polerit esse finna
atque pura. t si haec casiodieris cuni domo lua, incommoda a le recodent: sed et ab omoibus quicunque in his maodatis ambulaverint omnis vexatio recedet.
v
SIMILITUDO VIIL
Electorum, et panitenlium peccatorum multa sunt aenera: omnes uutem, pro pctnitentim
et bonorum operum suorum modo> habebunt mercedem.
CAPUT PRIMUM.
Osteodit mihi salicem tegenlem caropos ac moutes, sub cujns umbram veneruni orones qui vocati erant
io nomiue Domini. t juxla salicem slabat nunlius Domini valde praeclaruset sublirois; ct secabat cum
falce magna ab illa salice (18) ramos; et populo illi qui erat sub ombra salicis illius, exiguas et qaasi
cubitales virgas porrigebat. Postquam autem accepissent univcrsi, deposuit falcem; et arbor illa integra
permansit, sicut anlea videram earo : quam ego rem mirabar (19), alque intra me dispuiabam (20) A i i
ad raepastor Ule : Desine mirari quod arbor illa tol (21) ramis precisis pernianserit integra; sed exspec i a : nenc demonstrabilur iibi quod significet angelus ille qui populo porrexil virgas. Et rursus eas ab
bie reposcebat (22); et quo quisqae eas perceperat ordine, eodem etiam vocabatur ad Ulum, virgasque
(23) reddebat; qoas cum accepcrat ille, considerabat. quibusdam enim accipiebat aridas et putridas,
telat a tinea tactas : ei jubebal eos qui biijusmodi virgas tradiderant, secerni et seorsum statui. Alii porrigebant aridas quidem. sed non tactas a linea : et bos seorsum slalui jubcbaL A l i i porrigebant semiaridas vlrgas : et hi quoque seorsum siaCuebantur. Quidam aulem dabant virgas suas semiaridas et scissuras babentes : et bi seorsum sialuebanlur. Alii virgas suas (24) afferebant, quarum dimidia pars arida
erat, dimidia (25) vero viridis : et bi seorsum staluebantur. Alii virgas suas afferebant; quamm duae
parles viridae crant, tcrlia vero arida : et hi seorsum statuebantur. Alii virgas suas afferebant, quarum
d u partes eranl arida?, tcrlia vero viridis: et bi seorsum slatuebantur. Quidam porrigebanl virgas suas
paululum (26) aridas (exiguissixnum enim aridum eral in virgis eorum, id est ipsarum cacumen [27]),
scissuras vero babebanl: ei bi seorsum slaluebantur. Aliorum autem in virgis exiguuin erat viride, reliquum vero aridum : et hi seorsum slatuebanlur. Alii veniebanl afferentes virgas suas sicul acceperant
virides, maximaque pars populi hujusmodi virgas porrigebat; et magnum exbis nuniius ille gaudium cep i t : el bi scorsum slatuebaulur. Alii afferebant virgas suas virides et pampinos habentes : et hi seorsum
staluebantur; et hos quoque nuntius ille magna cum bilariiale excipiebat (28). Alii afferebanl virgas
suas virides, ex quibus eicreveranl pampini earum (29); qui pampini quosdam fruclus afferebant. Qui
bujusraodi (30) virgas porrigebant valde bilares erant v u l l u ; sed et nuntius ipse quidem ex eis
V A R L E LECTIONES ET N O T i E .
(9) Mss. Antfl. cruciare.
(21) Ila Fellus ex mss. Editi., tota.
(10) Sic Fellus Lamb. animo te habere. Bodl.
(22) Sic edilio Felli Oxon. ex Lamb. A l . illti reanmo se gerere. Carm. et Vict. animam agere. A l . po$cit.
animote agere. Exhibeut quoque animote editt.
(23) Lamb. itla quw acceperat ordine, eodem roCler. et Russel. minus recle, ut quidem videtur.
cabatur ad illum, vtrgamque.
(11) A l . tcepiusque pro variasque.
(24) Conjicil c l . Wakius, anle ista verba: Alii
(12) Lamb. quw instituerit.
virgas *uas, etc., excidisse librario sequenfia : Alii
(13) Lamb. quicreavit omniaet formavU universa. virgai afferebant, virtde$ quidem, sed scisiu>xt ka(14) Edit. Oxon. et quod multam vexationem pabenles. Haec enim meraoral Hermas in ha. ipsa S i tiarii necesse est.
milit., capp. 5 et 7.
(15) Mss. Angl. quod dignum te habuil, cum prai(25) Lamb. alia vero dimidia.
dicerel incommodum tibi instare valenti id *u$linere
(26) Mss. Angl. pnulo minus. Sic et editio Oxon.
prcttciui futuri.
(27) Sic Fellus. A l . ipsum cacumen. lla et Bodl.
(16) Lamb. desunt, ac nati.
Hermas ipse sub init.cap. 10 bujus similiu haec ba(17) Mss. Angl. bi mandalis meis ambula, quce bet : Exceptis cacuminibus earum. Sic rursus cap.
prwcepi. Sic el edit. Oxou.
11. Hinc conlirmatur lectio quam sequiniur.
(18) Lamb. cum falce de ea salice.
(28) Lamb. magna hilaritaie capiebat.
(19) Mss. Angl. quo nomine mirabar. Edilio Felli
(29) Bodl. earumque pampinu
Oxon. Ex quo opere tiiirabar.
(50) Lamb. quemdam fructum afferebant : eorum
(20) A l . cogitabam. Sic et Fellus.
virorum qui hujusmodi.
%
973
PASTOR. LIB. U l . SIMIL. VIII.
974
nagnam laHHiam percipiabat; nec minus paslor illecum eo (31) ex eadem causa hilaritatcm capiebat.
CAPUT .
Tanc nanlius Domini coronas jussit afferri. Allalae sunt autero coronae velut ex palmis fact; ei co*
ronavit eos viroe nunlius, in quorum virgia pampinos inveneral et fructum (32); et jussit eos ire in
tiirrim. Sed et illos viros misil in turrim, in quorum virgis sine fructu (33) inrenerat pampinos, dalo
eis sigillo. Nam veslero eamdem habebant, id est candidam sicut nivem; cum qua jubebai ipsos ire (34)
in turrim. Nec mlnus et eos qui reddiderant virgas suas, sicuti acceperant virides, data eis vcste candida; et sic eos dimisit ire (35) in turrim. His consumroalis, ait ad pastorem illum : Ego vado; tu vero
dimilte bos intra muros, in eo loco quo quisque roetuii habitare, consideratis prius virgis eorura diligeuter : tamen, ne quis te fallai, considcra. Sed e t s i quis te praterierit, inquit, ego coe super arara
probabo. His ad pastorem diciis, recessit. Postquam ille discegserat, aU mibi paslor: Accipiamue ab
omoibus virgas; et planteums illaa, si possint revirescere (36). D i c o e i : Domine, ietaequ sunt arid
virgse, quo modo possuntrevirescere?(37) Ait m i h i : Arborista salix est, et semper anoat vitam* Si plantatae ergo fuerint hae virgae, exiguumque humoris acceperint (38), plurimae ex eis revirescent. Tentabo
enim, et suflundam (39) eis aquaro : el si qua earum polueril vivere, gratulabor e i ; quod sl nou, oerte
DOO videbor ego negligens fuisse. Jussit deiode roe vocare eos. eicut steterunt quisque eorum, venerunr ordine suo, virgasque saas tradideront: quas acceptas ille singulas plantavit ordiuibus suis. E l
postquam planiasset omnes, aquam multam supereffudit (40) illis; ita ut tegerenlur ab aqua, neque ab
ea exstarent. Deinde cum irrigasset illas, ait m i b i : Eamus; e i post paucos dies revertamur, et visiienias eas. Qui creavit enim banc arborem, vivere vult (41) omnes eos, qui ex ea aeceperunt virgas. Ego
aulera spero, cum sint aqua superinfusae hae (42) virgae, plurimas victuras humore caplo (43).
CAPUT III.
Dico ei : Arbor haec, Domine, demonstra mibi, quid s i t : valde enim moveor, quod tot ramis recu
sis (44) integra videalur esse; nec omnino quidquam de ea minus fidetur esse; quo roaxime (45)
stupeo. A u d i , inquit : Arbor baec magua quae campos tegit ac monles tolamqoe l e r r a m , lex est Dei
i n totuin orbem lerrarum daia. Hac autem lege Filius Dei praedicatus (46) est iu omnibus tinibus
orbis terne. Populi Tero stanles sub umbra, l i sunt qui audieruni predicationes ejus, et credideruut. NunUus autem ille magnificus et bonus (47) Michael e s t , qui populi hujus habet polesutem et gubernat eos.
Hic enim in corde eorum qni crediderunl, inserit legem (48). Visiiat igiiur eos, quibus dedii legem, si
eam custodierunt. Videl auiem uniuscujusque virgam, et ex eis multas labefactas. lllae enim virgae, Domini lex sunt. Cognoscit autem (49) deinde omnes eos, qui non servaverunt legem; sciens sedem uniuscujusque eorum. Dico e i : Quare, inquam, Domioe alios dimisit in turrim, alios tibi bic reliqait ? H i ,
inqoit, quicunque supergressi suni legem quam ab eo acceperunt, in mea relicti sunt potestate; u i admissorum (50) suoruro agant poenilentiam; qui autem satisfecerunt legi ei servaverunt eam, sub illius
potestate sunt. Qui sunt ergo, Domine, inquam, in lurrim euntes coronati ? Ait n i i b i : Quicuuque luclali
c u m diabolo vicerunt eum, illi sunt coronati. llli autem sunl, qui ut servarent legem, pcrpessi suni i n i qua (51). Uli vero, qoi virides virgas pampinosque sine fructu babentes tradiderunt, propter earadem
quidem legem vexalionem sustinuerunt, non obieront autera moriero (52); eed nec abncgaverunt sanclam (55) legem. Hi vero, qui virides, sicut acceperant, tradiderunt; modesii suni atque jusli, et qui valde
pura mente vixerunt et custodieruut mandata Dei. Reliqua aulem scies, cum consideravero illas virgas
uuas plantavi ei irrigavi.
CAPUT IV.
Post paucos vero dies reversi sumus; eodemque loco consedit nuotius ille magniflcus; ego autem astiii
r
(31) Sic Fellusex Lamb. A l . oraittunt, cumeo.
(43) Lamb. humo receptas. Bodl. hnmore percepio.
(52) Lamb. eot viros, in quorum virgii pampino(44) Mss. Angl. pmcj$i$. Sic el edit. Oxou.
rum invenerat fructum . omisso, nuntiut.
(45) Mss. Angl. nomine.
(33) Lamb. desunt, vne fructu.
(46) Lamb. Uasc autem lex Filiu$ Del etl. prte(34) Lamb. quibus jubeoat ire. At Vict. habebant dicatut.
p r o jubebat.
(47) Mss. Angl. magnps ei hone$tu$. Ita quoqoe
(35) Lamb. deest, ire.
Felli edit. Oxon. Honc locum laudai Origenes Com(36) Bodl. et Lamb. reviviscere. Iia saepe. Sic et menu in Maiih. tom. X I V , edil. oov. lom. ,
m s s . Vict. el Garm. Fellus autem in ed?l. Oxon. st pas. 644.
forte pottint reviretcere.
(48) Lamb. Ugem tuatn.
(37) Lamb. desunt: Dico ... remesare.
(49) Lamb. ex ii$ multas texata$. IUw entm t\tg(t
(38) Larab. humorem.
Ux ett. Cognotcens deinde.
(39) Lamb. effundam.
(50) Lamb. commiitorum.
(40) Lamb. effudn. Bodl. suffudit.
(51) Bodl. injuua.
(41) Lamb. juisU.
(52) Lamb. oderunt vero legem.
(42) Mss. Angl. adaquat* ha>.
(55) Mss. Angl.,Vict. el Carm. tuam.
075
S. H E R M i E
976
ei. Tunc ait fnltii ~: Succinge (54) te tabano, et rainistra mihi. Succlnxi me sabano m u n d o ,
quod erat factum e i sacco. Ut autem vidit me cinclum, et paratum illi (55) ministrare, a i t : Veca
T i r o s illos, quorem virga plantat suut, suo quemque ordine, sicut porrexerunt illas. Et duxit
mc in caiftpum; et vocavi (56) omnes; qui eliam universi constiterunt ordinibus (57) suis. Ait
deinde ad Ulos : Quisque virgam suam extrabat, et ad me afferat. E i primo tradiderunt, qui aridas et p u iridas habuenint. Et quorum (58) putridae et aridae repertae sunt virgae, jussit eos siare seorsum. Deinde
porrexerurH qui aridas quidem, sed non putridas babuerunt. Aliqui eorum tradiderunt virgas (59) v i r i des : quidam vero aridas et putridas, velut a linea tactas. Eos qui virides Iradiderunt, jassit seorsum
stare : iHos vero qui aridas et putridas tradiderunr, cumprimis stare (60) jussit. Porrexerunt deinde illf
qui eemiaridas habuerant, et scissuras habentes : multi ex illis virides porrexerunt, nec scissuras ba>
bentes; quidam vcro virides, pampinos habenles, et in pampinis fructum, sicut illi qui in turrim ivenint
ooronati. Alii porrexerunt aridas, el non putridas. Quidam vero sicut fuerant, semiaridas et scissuras
liabentes. Jussil unumquenique eorum seorsum stare; alios suo quemque ordine (61), alios seorsum.
CAPUT V .
Deinde porrexerunt qui habuerant (62) virides quidem virgas, sed scissuras habentes. Hi omnes Y i r i des tradiderunt, suoque ordine sleterunt. Gaudium aulem ex his percepit hic Pastor , quod omnes polit (65) essent, et deposuissent scissuras suas. Deinde porrexerunt, qui dimidiam viridem, et dimidiam
aridam habuerant: quorumdam vero inventse sunt toue virides; aliorum semiaridae: aliorum virides et
pampinos habentes (64). Hi omnesdimissi sunt unusqoisque insuum ordinem (65). Tradiderunt (66) deinde
qui habueraut duas partes virgarura suarum virides, terliamque aridam : multi ex eis virides porrexerunt;
mulli semiaridas; caeteri vero aridas el non puiridas. H i omnes dimissi sunt in suutn quisque ordmero.
Deinde porrigebant, qui habueranl in virgis suis duas parles aridas, lcrtiamque viridem : roulti quoque
ex eis porrexerunt semiaridas; quidam vero aridas etputridas; alii autem semiaridaset scissuras habeotes: pauci vero virides. Hi igitur omnes constiterunt in suo quisque ordine (67). Deinde porrexerunt,
qui terlium (68) babueranl viride, reliquum vero aridum : horum virgae majori ex parte inventa sant
virides, ramusculos babenies, et in eis ramuseulis fructum; et reliquae virides totae. Ex big virgis gaudium vehemenler percepit pastor ille, quia sic invenerat eas. Abierunt et illi in ordines suos.
CAPUT VI.
Poslquam autem omnium (69) virgas consderasset, ait m i h i : Dixeram tibi, arborem banc diligere ?iam. Vides, quod (70) multi egerunt poenitentiam, et assecuti sunt salulem. Video, inquam, doraine. ul
scias, inquit, bonitatem et clemeniiam Domini magnam, et honorandam (71) esse, qui dedit spirilum iis
qui digni eranl agere (72) pcanitenliam. Et d i x i : Quare ergo, Domine, non omnes egeruni poeniienliam ?
Ait m i h i : Quorum viderat (75)Dominus puras mentes futuras, fct servituros ei ex totis praecordiis; illis
tribuit pocnitenliam. At quorum aspexit dolum el nequilias, et animadvertit ad se fallaciter reversuros (74), negavit iis ad poeoilentiam regressum, ne rursus legem ejus nefandis roaledicercnt verbis. Dico
e i : N U M C m i b i , domine, demonstra, qualis sit (75) locus cu/usque eorura qui virgas reddiderunt, ei sedes
eorum (76): ut auditis bis et creditis, i i qui non custodierunt integrum, sed didsipaverunt sigillum quod
acceperunt, agnitis suis faciig, poenitentiam agaut; ei accepto a te sigiilo, Domino dent honorero (77)
quod s i l super (78) eos motus clementia sua, et miserit te, ut gpirilug eorum renoves. Audi, i n q u i t : Quorum virgae aridae et putridae repertae gunt, et velut a tinea taclae; hi sunt transfugse, et (79) Ecclesix prop
(54) Mss. Angl. incinge. Et mox incinxi. Usila- tunt Tradiderunt.
tam aulem Graecis vocem , quae linieum
(67) Gonjicit Wakius, librarii incuria hic fuisee
sive lintcamen denotat. vetus interpres hic in sua omissa sequeniia : Quidam porrigebant virga* suat
versione relinuil.
paululum aridas; (aridum enim eral ipsum cacumen)
(55) Lamb. sibL
tcissurus vero habebani. De bis eoim fit mentio in
(56) Lamb. El eduxil in campo, et vocavit.
huius similit. cap. 4 el 10.
(57) Mss. Angl. agminihus.
(68) Ex Fello mss. Angl. minimum pro Urtium.
(58) Lamb. quce.
Sic et Victor.
(59) Larab. addit sua$. E l mox omillit aridat et.
(69) Lamb. omne$.
(60) Laiub. primariis tradere. Bodl. primariis
(70) Mss. Augl. quam.
ttare.
(71) Ms. AngT. hone*tam.
(61) Ms. Angl. suo quoque agmine. lla sacpe. Ha(72) Lainb. dUigunt agere.
bent eliam agmine Vicl. et Garin.
i(75) Ms. Angl. vidit.
(62) Laiub. habuerunt. Sic et paulo post, el pas(74) Lamb. revenos.
shn. (75) Sic mss. Angl. et V i c l . Sic et edit. Oxon. At
(65) Quidam ex impressis babent imilatce. A l . in- edil. Paris. quit, quid i$.
tualm. A l ms. Lamb. mutati. Sic et Victor.
(76) Lamb. sederuni seortim.
(04) Mss. Angl. aliorum pampinos habebant.
(77) Lamb. accepto ail iigillo, Domine, dent Ao(65) A l . unusquisque in suo ordine sieierunt. norem.
Steinde.
(78) Ns. Angl. in pro tnper.
(66) lla Felli editio Oxon. cx Lamb. A l . omit(79) A l . onmiuiil et, ^quod exhibel edit. Oxon
977
PASTOR. LIB. III. SIMIL. .
978
riiiores , qui inter reliqua sua delicia, nefandis verbis Dominum inseclati (80), nomen ejus neâvcrcnuv
quod supereoserat invocatum. Hi igiiur omnes mortui sunt beo; aique etiam neminem eorum vides
egisse poenitenliam, tamet&i audierint mandaia raea, quae tu eis protulisli : ab hujusmodi crgo hominibus abesi vita (81). Hi quoque qui aridas et non putridas iradiderunt, non procul ab (82) ilKs fuerimt,
ficli enim erant, et doctrinas pravas inluleront, ct perverterunt servos Dei; praecipue eos qui peccassent:
non sinenles eos ad poenitentiam redire, sed doctrinis fatuis detinentes. Hi ergo habent ad spem regressum : atque etiam multos vides agere poenitentiam, ex quo e maodata mea protutisti; et adhuc agent
pcenitenliam. Quicunque vero non egerint poenitentiam, i i et patientiam perdiderunt, et vitam (85) suam
amiitent. A l his qui egerint, murus in primis ccepit esse sedes (84) eorum ; quidam vero etiaro (85) in
turrim ascenderunt. Yides igitur, inquit, in poenilentia, peecantium inesse vitam; uon agenlium vero
poenitenLiam, raortera paratam.
CAPUT VII.
De his vero qui semiaridas virgas p o r r e i e r u n l , et scissoraa babuerunt, audi. Quorom tantumniodo
semiaridse erant virgae; hi dubii s u n l ; nec enim vivi sunt, nec mortui. At hi qui semiaridas et scissuraa
babentes iradiderunl; ei dubii sunt, et maledici, de abseniibus delrabenies, et nunquam inler se pacem
habenles, ct inter se (86) invideules. Et iis quidem proposiia est poenitentia : vides enim ex his aliquos
pcenitere. Quicunque vero eorum cito egerunl (87) poeiiilenliam, bi in turri babent sedem : at i i qui
larde egerunt, in uiuris babitant (88). Qui vero non egerunl poenitentiam, sed in suis permanserunt factis,
morte raoriemur. At vero hi qui virides quidem virgas, sed scissuras habentes tradiderunt; fldeles semper
fuerunt et boni, sed babenles inier se quamdam invidiam el zelum (89) de principalu el dignilate. Yerum
omnes bujusmodi insipientes (90) sunt el fatui, qui babent inter se aemulalionem de principatu. Atiamen
b i , cum sini alioqui b o n i , si audilis mandatis islis (91) eroendaverint se, ei cilo per suasionem meam
(92) egerini poenitenliara; in ttirri denique incipient habilare, sicut et bi qui egerunt digne (95) poenitenliam. Quod si quis eorum rursus ad dissensionem redierii, repellelur (94) a turri, ei vitam suam perdet.
Yita enim corum qui custodiunt mandala Domioi, in mandatis consislil; non in principaiu aut aliqiia
dignitale. Per palienliam enim ei bumilitatem animae vilam bomines consequentur; per eeditiones vero
etcontemplum legis mortem sibi acquirent.
CAPJT VIII.
Qui vero io virgis suis dimidium aridum habetant, el dimidium viride; hi sunt negolialionibus invol u i i , neque applictti sanciis: ideoque eliam dimidium eorum v i v i t , dimidium vero mortuum est. Multi
igilur ex illis, auditis mandatis, egerunl poenitejitiam, et in turri habilare coepcrunt; quidain vero eoruin
in lotum deslilerunt. His igitur non est locus poenilentiae: a negotiatione enini sua, nefanda in Dominum
loculi sunt, et eum abnegaverunt. Propler banc igilur nequiliam amiserunt vitam. Mulii vero ex bis
dnbiam mentem induerunl. Adhucet iis esl regressus; qui si cito poenitenliam egerint, in lurri scdem
habebuut; si vero lardius egerint, ki muris babitabunl; si auleni non egerint (95), mortem sibi acqui^rent. At bi qui duas partes virgarum suaruro vindes babuerunt, et tertiam aridam ; compluribus inodis
depravati (96), negaverunt Dominum. Ex his igitur multi egerunt poeniteiitiara, atque ila in turri habilare coeperunt; et multi a Deo in perpcluum recesserunl: illi igitur in loluru amiseruut vilam (97). Quidam vero dubia mente concepla, dissensiones concilaverunl: iis adbuc regressus csl, si cito egerint poenitenliam, nec voluptalibus (98) suis rcmorati fuerint; si autem pei manserint in faciis suis, moriem
sibi acquireut.
CAPUT IX.
Qui vero porrexerunt virgas suas, quarum du partes aridae fuerant, et tertia viridis; fideles quidcm
fuerunt, sed locupletati el exsalurali (99) bonis, apud exteras genles celebriores esse cupierunt (100),
(80) Ms. Angl. imecuti.
(81) Lamb. tu habet Ua.
(82) Mss. Angl. vrope ab.
(85) Sic Lamb. Sic et Felli edit. Oxon. A l . U et
poenilentiam, el vitam.
(84) Lamb. hi qui egerint; murus ertt *ede*. At
Viclor. mutis pro murus. Felli aulein edit. Oxon.
s i c : At ii qui egennt, in primis muris coppii, elc.
(85) Ila mss. Angl., Viclor. et Carm. Ila el Fclli
cdit. Oxon. A l . eliam qui non.
(86) Bodl. desunt inter $e. Lamb. intra se.
(87) Mss. Angl. getserunt.
(88) Lamb. habiiabunt.
(89) Sic Fellus ex Lamb. A l . conlentionem.
(90) Lamb. dcsunt, insipientes el.

(94) Mss. Angl. meis.
(92) Mss. Angl. persuaiionit IHP. Editt. Paris. e(
Clerici pcrsuasionem, mendose. Fabririi quoque
editio lypolhetae incuria hic male se babel.
(95) Lamb. deest, digne.
(94) A l . expellelur.
(95) Lanib. add. poenitentiam.
(96) Mss. Angl. quamplurimis generibu$ inficiatt.
(97) Bodl. pamitenliam.
(98) Lamb. in voluntalibus.
(99) Lamb. exacti.
(100) Mss. Angl. honestiores e*se cupiere.
*79
S. HRMi
980
et in supcrbiam magnam incidemnt (4), el stiblimia coeperunt spirare (2), el veritatem deaerere ( 3 ) ;
neque applicili sunt justis, sed (4) cum exteris geutibus cormxerutit; et haec lllis vita dulcior visa est:
a Deo tamen non recesserunt, et in iide perseveraverunt (5); sed opera lidei non exercuerunt. Multi
igitur ex illis egerunt ppenilenliam; e( sedes eoruin io turri esse coeperunl. Alii vero viveotes cum exteris gentibus, et elati vanitatibns suis (6), in perpettium a Deo defeceruui (7), oalionum facinoribus et
operibus servientes. Hujusmodi ergo homines adnumerati sunt exleris nationibus. Alii ex bis dubiam
inemsra habere ccepcrunt, non sperantes se propter facta sua assequi posse (8) salutera : alii dubii facti,
dissensiones excilaverunt. His igitur <* illis qui propter facla sua dubii esse coeperunt, adhuc est regreasus: sed haec poenitentia cita (9) esse debet, ut sit in turri sedes eorum. His vero qui non agunt poenitentiam, sad permanent iu voluptatibus suis, raors prope est.
CAPUT X .
At bi qui virgas virides porrexerunt, excepti* cacuminibus earum quae sola arida (10) erant, et scisiiras babebant; seniper boni atque fldeles et probi erga Deura (11) fuerunt; sed parumper deliqueruni
propler ioanes volupiates, et minutas cogilationes (12), quas intra (13) se habuerunt. Audilie ergo verbis
meis, plurimi egerunt pceniteniiam celeritcr; et in turri habitare coeperunt. Quidam autem ex bis evaserunt dubii; quidam adjecerunl ad dubiam mentem, ettam dissensiones movere. ln bis igitur etiaro nanc
pes est regressus, quia boni semper fuerunl; difficile autem movebantur (14). Qui vero virgae suas
aridas porrexerunt, exceptis cacumiuibus earum qua sola erant viridia (15), crediderunl quidem Deo,
in sceleribus rero conversati sunt (16); nunquam tamen a Deo recesserunt, sed seroper nomen Domini
Hbenter tulerunt,et libenier in hospitiis suis Dei servos susceperunt(17). Audito igitur boc, regreeei (18), sine
mora egeruiit poenitentiam, et oronem virtulis aequitatem (19) exercuerunt. Aliqui vero eorura mortem obierunt; et alii libenter adversa pasai sunt, meroores (20) factorum suorum.
CAPUT X I .
Postquam Ouisset omnlum virgarum explanaliones (21), ait m i h i : Yade, et dic oronibus, u l agant
pojnitentiam; et vivenl Deo, quia motus Dominus magna clemenlia sua (22), misit rae ut poeniteniiam
nuntiarem omnibus, bis etiam qui non merentar (23) propter facta sua assequi salutem. Sed paliens
est Dominus, et invitationem per Filiura euura factam vult conservare. Dico e i : Spero, Domine,
fore ut auditis bis universi agaut (24) poeniteDliam. Credo e n i m , onumquemque agnitis (25) suis
faclis et accepto Dei timore, ad poenitentiam regressurum. A i l m i b i : Quicunque lolo corde egerint pceniieiiuam, et purificaverint se ab omni nequilia qua3 supra dicla est (26), et non adjecerint adboc ad
delicta sua quidquam; accipient a Domino remedium priorura (27) peccatorum suorum, si nibil dubittverint de mandatis his (28); ei viventDeo. Qui vero adjecerint, inquit, ad dalicta s u a , et coiweraatl
fuerinl in cupidilatibus (29) saeculi hujus; damnabunt seipsos ad morlem. Tu vero ambula in mandatis
i s l i s ; et vives Deo: et quicunque ambulaverinl in b i s , et recte ea exercuerint, vivent Deo. Poslquam
vero haec omnia mibi ostendit, ait m i b i : Reliqua post dies paucos tibi ostendam.
SIMILITUDO
IX.
JZdificandce militantis et triumphantis Ecclesim mysttria maxima.

CAPUT PRIMUM.
Poslquam scripsl Mandata et Similitudines pastoris i l l i u s , nuntius pcenitenlia* venit ad m e , et dixit
m i b i : Volo ostendere tibi quaecunque Spiritus tibi o s l c n d i l , qui in efflgie Ecclesi* locutus est tecum.
lllc cnim S p i r i i u s , Filius Dei esl. Et quia infirmior eras corpore , nou ante per nuiitium declaratum esl
V A R I i E LECTIONES E T NOfTiE.
(1) Lamb. tuperbiam magnam induerunt.
(17) Mss. Angl. receperunt.
(2) ha Bodl. Lamb. et V i c i . Edili, $perare.
(18) Mss. Angl. hoc regre$su.
(3) Mss. Angl. deteruerunt.
(19 Yiclor. vtrtutem *******
^ .
(4) Sic MSS. VSct. el Carm. Sic et edit. Oxon. A l .
(20 Lamb. et ttbenter paltuntur, memores.
omiltunt sed.
(21) AL ex$olutione$.
(5) Lamb.fidelesperseveraverunt esse.
(22) Lamb. morli$ Dominus m multa sua c k (6) Mss. Angl. evecti vanitaiibui eorum.
if \.
. .
. _
7 M8. Angl. deuiterunu

(23) Mss. Angl. omntbus darem, et qutdem qut(8) Lamb. deesl. posse.
bu$dam non merenhbus.
9) Bodl. *Ma.
(^) AI. quoniam, audUis , untvent agent. Edil
(10) Lamb. toiidas andm.
Paris. quoniam, eruditis his.
(11) Lamb. hone$ti erga Dominum.
(25) Lamb. audttts.
(12) Lamb. inane* ei minimat disputationet.
(26) Lamb. desunl, qnat supra dtcta e$l.
15) Bodl. tn. Lamb. iuter.
(27) Mss. Angl. d^st, Por"m.
(14) Lamb. boni semper difficile movebuntur.
(28) Lamb. met$. Sic el edit. Fclh OXOB.
(15) Larob. quas *ol<B erant viridei.
(29) A l . destderm.
(16) A l . etti ad scelera aliqua protapti sunt.
met
ia
PASTOR. LIB. III. SIMIL. IX.
981
982
tibi, quam firmatus es a Spiritu, auclusque viribus, u l eliam nurtium possis viaere. Tunc enim bonc
quidem ac magnifice (30) aedilicaiio turrts ab Ecclesia tibi ostensa est; sed m a virgine (31) monstrata ,
cuncla vidisti. Nunc autem per nuntiom illuslraris, per eumdem quidem Spiritum. Sed oportet te omnia
diligenler videre: idciroo enim in domum tuam missus sum habitareabillo nuntio venerando (32); ut cum
omnia potenter videris, nibil ut prius expavescas. Et duxit me in ascensuro roontis Arcadi (33); et
consedimus in cacumine ejus. Et oslendit mibi campum magnum; et cirra eum duodecim montes alia
atque alia flgura. Quorum primus niger erai sicut fuligo. Secundus glabrus , sine herbis. Tertius spinis
et tribulis plenus. Qiiartus habebat semiaridas berbas; quarum superior pars erat viridis, proxima aetem a radicibus arida; quaedam etiam herbse, cum sol incanduisset, aridae liebant. Quintus mons aaperrimus erat; sed berbas virides babebat. Sextus mons scissuris eral plenus, quibusdam minoribus, quibusdam vero majoribus; sed in illis scissuris erant herbae, non valde quidem laetaj (34), sed velut marcidae esse vidcbanlur. Septimus vero mons delectabiles (55) babebat herbas, et totus fertilis e r a i ; el
omne genus pecudum et volucrum (56) cceli pabulum (57) carpebant ex illo : et quantum vescebanlur
ex Hlo (58), lanto laetiores herbae crescebant. Octavus mous fonlibus erat repletus; el ex illis fonlibus
adaquabatur oinne genus creaturae Dei. Nonus mons nullam omnino aquam habebat, et lotus dcstilutus
erat; sed et mortiferos serpentes alebat (59), et hominibus perniciosos. Deciraus mons proceras arbores
conlinebat (40), tolusque erat umbrosus (41); et sub umbra pecudes jacebant requiescenies ac rnminantes. Undecimus mons densissimis arboribus repletus erat: et arbores illae aliis atque aliis onerata? videbantur (42) fruclibus; ut quisquis viderei, cuperet (45) edere de fruciibus earum. Duodecimus
roons candidus erat toius et aspectum babebat deieclabilissimum (44), et ipse sibi eummura p r a atabat decorem.
CAPUT 1L
In medio vero canipo candidam et ingentem petraro mihi ostendit, qua3 de ipso campo surrexerat; ct
pctra illa altior montibus illis erat, et quadrata erat, iia ut posset totum orbem sustinere. Vctas autem
mihi videbatur esse; sed habebat novam portam, quse nuper videbatur exsculpta. Et porta illa clariorem
splendorem quam sol habebat; ita ut mirarer vehemenler lumen cjus. Circa ?ero portam illam etabant
virgines duodecim (45): ex quibus quatuor quae oblinebanl angulos porlae, digniores (46) mibi videbantur esse; sed et ca?tera dignae erant; siabant autem in quatuor panibus portae. Erat autem et id ad
gratiara illarum virginum, quod illae binae et binae vestit* erant linleis (47) tunicis, et decenter succinctae
exertis brachiis (48)dextris, lanquam fascem aliquem levature; sic erant paratse: vehemenler enira
bilares erant, atque promplae. Haec cum vidissero, mecam ipse mirabar, quod lam magnas et praclaras
res viderem. Et rursus mirabar (49) propter virgines i l l a s , quod tam decorae et (50) delical essent, et
ita conslanler ac forliier starenl tanquam tolum coelum porUturse (51). Et cum hc inlra me cogilarem
(52), ait ad roe Pastor i l l e : Quid intra le dispulas atque torqueris, el ipse tibi solliciludinem adjicis (55)?
Quascunque non poies intelligere, noli allendere (54), tanquam si sapiens s i s ; sed roga Dominum , ot acceplo sensu inlelligas ea. Quaecunque post te sunt, non potes videre; qua3 vero euut anle te , vldes. l n
bis igilur quae non potes videre, noli lorqueri; et eorum intelligenliam cape (55), qua lu vides. Desine
V A R L E LECTIONES NOTvE.
(50) Mss. Angl. modette.
(51) Lamb. ad virginem.
(52) Mss. Angl. dignmimo.
55) Lamb. Arcadm monlem.
(54) Ila mss. L a m b . , V i c l . et Cann. Ita quoque
Felli edit. Oxon. et Hamb. Fabricii. AI. lalce.
35) Mss A n d . hilares.
(*6) Larob. dtgmtostores. Et mox, digntlosm. Sic

etiam iufra cap. 6 sub inilium, dtgmlotos pro tftpwlaie $plendidos. Atque ita legendmn statuil Clericue
e ms. opiimae notai Larabeihano. Vox emm dtgnttosu*, inqiiit, non 33vi quidem Ciceromani esi, scd
necinfimi.VeteresGlossae: ^ , ^
Vide ilem de hac voce Ducangium in Glos$ano.
56) Mss*. Angl. votucre*.

57) Lamb pabula.
58) Mss. Angl. inde. Lamb. inde, tanto ampliu*
Uetiores.
(39) Mss. Angl. habebat. Addit Lamb. et homine$
pro hlminibu*.
(40) Mss. Angl. habebat arboret magnas.
(41) Lamb. lenebrosns.
(42 Bodl. ordinataf erant. Lamb. ornatw erant.
(43) Mss. Angl. quU vidi$$et, concupisceret.
Fellus in sua edit. Oxon. qun relinuit pro quis-
(47) Mss. Angl. apud Fellum : Inerat auleminter

genera earum virginum et ha biruB vestttm Itnieis.
Apud Clencum vero Lamb. eic ee habci : Inerai
autem inter graliam earum virgtnum cma vesttta
Hnei* tunicis, el decem incinem exerti*.
( ) lla mss. Angl. lla et V i c l . et U r m . Horum
mss. lecuonem sequunlur quoque iellus el F a b n cius. A l . exteriu* brachtu.
(49) Lamb. wvebar.
(50) Mss. Angl. desunl, decorw et. Elmox Lawb.
omiitit, contianur ac.
(51) Mss. Angl. portandum haberent.
(52) Mes. \ngl. di$putanm. Etmox, di$puta$; ubi
Felli edit. Oxon.habeuoatio*.
(55) Mss. Angl. adducts.
(54) Lamb. perpendere.
(55)
Angl. domtnure.
a u i s
(44) Mss. Angl. hilarmimum.

(46) Laudant hunc locum Origenee homil. 13, in
Euch., auctor Operis imperfecti in Matth. xix, 2 8 ,
ei scripior V i l a S. Genovefa cap. 4. Homm verba
inlcr Veter. Testim. euperius repcrics.
983
S. H E R M i E
9SJ
esse ctinosus. Ego autcm demonstrabo libi cuncta, quaeeunque debeo (56) ostendere : nune aoiem iliqua considera.'
CAPUT III.
Bt tnm b#c dixissec milii, suspext (57): et ecce vidi venisse sex viros excelsos ac venerandos, et omnet
iniiles (58) vullu ; et vocasse quamdam multitudinem virorum ; el hi qui venerant vocaii ab illis, et ipsi
qvoque excelsi et fories eranl. Jusserunl autem illi sex cos lurrim quamdam (59) super eam poriam
adificare. Magnos vero iHnc fremitus cnppit esse decurrentium circa ponam huc alque illuc (60), eorum
Wrpwmqui ad aediilcandam turrim convenerant (61). Virgines veroillaequaestabanlcircaportamjubebant
ei$ sediHcalionem turris accclerare t62). Ipsae autero exporrcxerunl manus suas, tanquam aliquid acceptur*
ab illis. Tunc illi scx jusserunt, ut (65) cx quodam profundo lapides attollerent, et in sediGeaiionem
turris prtepararent. Et elevati sunt decem lapides candidi, quadrali (64), circtimcisi. Postquam vero sex
illi advocaverunt has virgines, jusserunt eas universos lapides, quicunque in turris sedificaiionem mitlendl easent, poriare (65); et iranslaios per porlam tradere (66) eis qui aedificaturi erant lurrim illam.
Conlinuo hae virgines eosdcm lapides qui priug olevati erant (67) de protundo, inter se elevare (68) coepemnt partter omnes.
CAPUT IV.
Qui auten ateternnt circa portam, sie eiiam porlabant; ut qui vldebanlur esse fortiores, ad angulos
ponerentur; carteri vero lapides ad latera subjiciebanlur (69): atque Ua imiversos lapides pertulerunt,
eosque per portam (70) translatos edificantibus, sicut jussse erant (71), tradiderunt. lllivero excipienles,
exstruxerunt illos. Hsec autem aediiicaiio super illam petram raagnam et portam liebat; atque ab iis l o u
lurris suslentabatur. Horum autem decem lapidum struclura totam portam illam replcvit, quae in fundamento turris illius ease cajpit. Post illos vero decem lapidee, alH viginti quinque elevati sunt (72) de
profundo; et bi strucli sunt in aedificaliouem lurris ejusdem, per illas virgines levati, sicut priores. Post
bos, alii triginiaquinqueelevaU sunt, c t b i similiter ineodem opere apiali suot. Post bos, quadraginta
lapides ascenderunt; *t bi ooines adjecti sunt in structaram turris illius. Quaiuor ergo ordines cocpeiunf
esse in fundamento turris illius (73); deeierunt enim lapides extrabi de (74) profuudo : paulisper et hi qei
aediiicabani, quieverunt. Iteruiii illi sex viri roultiiudini illi imperavemni, ul de HUs duodecim muntibus
apportareot (75) lapides ad aedineatiunem turris ejusdem. Uli aulem excidebant de univcrsis montibus varioruiQ colorum lapides (76); et deferentes eos (77) porrigebant virginibus : quos illae accipienles trans
ferebant (78), et in aediiicalionem U r r i s porrigebant. In qua cum slrucli essent (79) i l l i * candidi, \ariique fiebant: et siiniliter omnes priores (80) mutabant colores. Quidam vero ab ipsis viris porrigebanl u r ; qui cuin iu eam aediQcalionem venisseut, quales ponebantur, tales et permanebant. H i nec candidi
fiebant, nec v a r i i ; quoniam uon erant a virginibus per portam translati. Hi ergo lapidee deformes erant
in aediflcalione (81); quos cum anioiadvertissent Uli sei v i r i , jusserunt tolli et suo loco reponi unde
delaii fueranC (82). Et dicunt ad illos qui lapides illos afferebant : Omnino vos nobis ad iEdiflcationem
banc lapides porrigere nolite; sed juxta turrim ponile eos, ut hae virgines translatos porrigant: nisi enim
ab bis virginibus iranslati fueriot per banc portaro, colores suos mutare non possunt : nolite igilur
frustra laborare.
V A R L C LECTIONES E T N O T i E .
(56) Lamb. polueris pro debeo.
(68) Mss. Angl. allevare.
(57) U m b . inspexi.
(69) Bodl. latenbus subibant. Sic et Lamb.,
(58) Larob. ventste virot exceUot, dignitosos et
praepoaitione tamen in e niutala.
smile*.
(70) Lamb. portat. Et paulo post, porta pro por
(59) Lamb. eot Uli ex lurre quamdam.
tam.
(60) Bodl. di$curr$ntium circa portam Innc atque
(71) Mss. Angl. juuerant.
illitc. Loimb. quoque babel hinc atqne illinc.
(72) Mss. Angl. ascenderunt, ut sa?pe.
(61) SieLamb. Sicet Fclli edit. Oxon. A l . vene(75) Lanib. fundamenlis turris hujn$.
TOHI.
(74) Lamb. $rgo lapides ascendere de.
(62) Lamb. videbant <edificalionem turris accele(75) Deqoibus mentio cap. 4 bujus sifuilit. Fcllus
rari oporlere. Felli autem edit. Oxon. sic : Agnove- autein slatim, deferrent pro apportarent, quod exrunt ab eis cdifieationem tnrris accelcrari oportere. bibcnt mss. Angl.
(b5) l l s s . Angl. deest, ut. Et mox pro aitolleretU
(76) Mss. Angl. lapidet varii$ coloribus.
et prwpararent, babent ascendere el aptan. Slaliin(77) . Angl. apporlalos.
que : auenderunt deeem.
(78) Mss. Angl. porrigebant, el mox transferebanl.
(64) Lamb. quidem el quadrati. Sic el Fcllits. Sic et Felli edit. Oxon.
Voci aulem sequenii.circumciti, pra3miilenduin nec
(79) Lanib. quam cum intlructi.
jubel Colelerius cx âp. 5 et 16.
(80) Lamb. ct similes omnes et prioresMss. quoqiM
(65) Laiub. ejus cedtficaiionem iluri etunt porVtct. etCarm. babeni, et priores.
tare.
(81) Lamb. wdificalionem.
(66) Lamb. CUIP Fcllo : ilidem tradere.
(82) Mss. Angl. re erri unde depotMi.
(b7) M*s. Angl. p*imi ascenderunt.
a
98*
$86
CAPUT V .
EfftiCU est autem gtructura illo die; ged turrig consummata non e s t ; fulurum eoim erai, ut dUicaretur (85); propterea eliam nunc et qusedam dilaiio facta esl. E l jusserunl ilii gex, eos qui aediticabant
abire et veluli aliqaandia quiescere (84); illis vero virginibus prseceperunt, ne a turri discedere.nl (85): propierea autem videbanlur mihi reliclae, ut custodireni lurriro illam. Postquam aulem recesserunt, dico (86)
ad paatorem illum : Quare, doiuine, non est peracta aedificatio turris? Non enim, inquit, anle consummari
potest, quam veuial dominus ejus, et strucluram banc probet; ut si quos lapides non bonos in ea inrenerit, mutentur: ad voluntatem enim ejus aedificatur (87) haec lurris. Vellem, iuquam, Domine, scire,
quid signiflcei aedificalio turris bujus, et de bac peira, et de bac porla cognoscere, ei de monlibus, et de
virginibus, et de lapidibus qui extracti sunt (88) de profundo, nec circumcisi 8uni, sed gicul ascenderunt,
gic raissi sunt (89) in slructuram; et quare primum lapides dccem in fandamento structi sunt (90), dciode
viglfiii quinque, deinde iriginia quinque, deinde quadraginla : item de illis lapidibus qui posili sunl in
strucluram, iterumque sublali, et in locum suum (91) relati. De omnibus bis, dominc, desiderium anim
meaB comple, et omnia mihi demoiistra. Et dixit m i b i : Si arduus (92) non fueris, omnia cognosces (95),
et videbis reliqua quae fulura sunt buic t u r r i ; e( omnes simililudines diligenler cognosces. Et veniraus
post dies paucos in eumdem locum, ubi sederarous, et dixit m i b i : Perveniamus ad l u r r i m : Dominus
enim ejus venturus est, ut consideret eam. Venimug igilur illuc, et neminem alium quam virgines illas
invenimus. E l inlerrogavit eas, an adfuissei ibi dominus turris illius? E i responderunt, continuo eum
adfuturuui (94), ut consideret structuram illam.
C A P U T VI.
Post pusillum vero video multitudinem virorum magnam venienlem, et in medio eomm ila excelsuro
virum, ut magniludinc sua ipsam turrim superaret; et cirea eum aex illos quos in aediticatione imperare
videram, et eos oraues qui aedificaverunl iurrim iUam, ct praelerea alios quaraplures dignilale (95)
eplendidos viros. Virgineg vero illaequae cuslodiebant lurrim illam, accurrerunl et osculalae gunl eum (96),
et prope eum (97) coeperuni ambulare. Ule autem tara diligenter considerabat slructuram illam ut singulog lapides contreclarel (98); qutnetiai singulos virga quam in raaniTlenebat (99), fbriebat. Ex quibus
quidam cum esscnt percussi, nigrl flebani velut fuligo; quidaro aotem Uinquam scabri; quidam quasi
gcissuras babentes; quidam c u r l i ; quidam nec oigri nec albi (100); quidam asperi, nec cum caeierig
lapidibus convenientes; quidam plurimas macutas habentes. Hae stint varielates lapidum illorum, qui in
elructura illa non idonei (1) reperti sunt. Jussii eos dominus oranes de turri deponi, et juxta eam relinq u i ; et alios lapides afferri, et loco eorum reponi. Et inierrogaverunt eum qui sedificabanl, ex quo monte
vellet afferri, el reponi in locum ejectorum ? De monlibus quidem vetuit afferri; sed cx campo quodam
qui prope eral, jussit aflerri (2). Foderunl enim campum illum, et invenerunt lapideg splendidos, quadratos; quosdam vero etiam rolundos. Quicunque autem erant in illo campo, omnes allati sunt, et per (5)
portara transportati (4) a virginibus illis : et qui ex eis quadrati erant, deformati (5) sunt, et positi in
loco (6) ejeclorum. At vero qui rotundi, non eunt adjecti in gtructuram; quoniam duri erant (7), et
longum esse videbatur circumcidere eos: sed posili sunt circa turrim, tanquam futurum esset, u l circumcidcrenlur, et in siruclurara mitterentur (8); valde enim gplendidi erant.
CAPUT VII.
Haec cum vidisset vir ille digniiate (9) pracipuus, et dominus totius turris, vocarit hunc pastorem ; et
tradidit ei lapides qui reprobali erant, et posili circa l u r r i m ; et ait ad illum : Communda diligenter lapides
llos, et apta in gtrticturam (10) turris, ut cum caeteris poggint convenire; eos aulem qui nou conveniunt,
(83)
(84)
(85)
M6)
Lamb. fuit: futurum ewtm, ul tedificetur.

Msg. Angl. recedere et veiuti quietcere aliquid.
Lamb. recederent.
Lamb. omnes recesserunt, dixi.
87) Ita Fellui in edit. Oxon. ex Lamb. A l . adificabatur.

(88) Msft. Angl. ascenderunt, u l ssnpe alias.
(h9) Mss. Angl. ierunl.
/90) Ms. Yict. fundamentit tlructurct. Lamb.
quoque habel, fundamentis.
(91) Lamb. toco tuo.
(92) Ua mss. Angl.,Yicl. ct Carm. Editi, tardut.
(95) Ua Lamb. Iia et Felii edit. Oxon. . non
agnotces. Oiiiitlunt quoque nott, ings. VicU et
Carm. At Yict. sic : omnia cogjiosch; potl videbis.
C.arm. vero; o. comiosces; p. v. Quas m*s. lectiones
Clericus invertit. Neque aliler Russelius. Recte F a bticius.
(94) Msg. Angl. venturum. Lamb. add. eise.

(95) Hss. Angl. dignilosoi, ut passim.
(96) Lanib. uccurrerunl osculari eum.
(97) Larob. deesl eum.
(98) Mss. Angl. pertraclaret.
(99) Lamb. manu gerebat.
(100) Lamb. desuiu quidam.... albi.
(1) Mgs. Angl. boni.
(2) Mss. Angl. apportari.
(5) Lamb. // sunt ver. Felli aulcn editio
Oxon. ablati. An mendose?
(4) Lamb. translati.
(5) ItaLamb. Edili, formati.Yide infra not. 50.
(6) Sic Lamb. el Felli edil. Oxon. AL locum.
(7) Lamb. et durum eral, tt lardum e$$e.
(8) Msg. Angl. irent.
(9) Mss. Angl. digniiotus,
(10) Lamb. pone in structura.
987
S. H E R M J E
988
longe A turri projicles. Haec cum praecepisset e i , cum omnibos cum quibus venerat ad tarrim, a b i i t :
virgines autem illae ateterunt circa turrim, cii&lodienles eam. l dixi ad pastorem illom : Qaonam modo
possunt lapides hi in structuram hojus turris, cum reprobati sinl, redire? dixit m i h i : Ego de lapidibug istis majorem partem circurocidaro et adjiciam iu slructuram, et convenient cum c&terig. Et dixi :
Quo modo domine, possunt circumcisi eumdem locum implere (II) ? Quicunque, inquit, minores inventi
fuerint, in mediam slructuram ibunt (12); majores vero de foris ponentur, el continebunt eog. Haec cum
dixieeel milii : Eamus, inquit, et pogt iriduum revertamur; et emundatos bos lapides in slructuram
adjiciam. Ea eniro quae suni circa turrim, commundari debent omnia; ne forle subito paterfamiliag superveuiat, et imrounda ea quae circa turrim sunt, invejiiat, et ila aapernetur (13); et hi lapides non mittanlur (14) in struclurara turrie hujus, et ego negligens paierfamilias (15) videar esse. Post triduum (16)
autem cum venisseuius ad eamdem turrim, aii m i h i : Gonsideremus bos lapides omnes, et videamus qui
ex eis possunt in atructuram ire (17). Dico e i : Consideremus, dominc.
CAPUT VIII.
Primum omnium coepimus considerare eos qui nigri fuerant. Quales enim astructuradepositi fuerant,
talcs sunt reperti. Jussit eos a turri moveri, et seorsum reponi (18). Deinde consideravit eos qui scabrosi
fuerant: et multos ex eis circumcidi j u s s i l , et per virgines eos in structuram turris a p t a r i : illse autem
eublatos eos aptaverunt in media slructura. Reliquos aulem jussit cum illis nigris reponi; nam et bi
oaserunt nigri. Deinde considerabat eos qui seissuras babebant: et ex illis mullos circuracidi jussit, et
per illas virgines adjici in structuram. Hi de foris positi sunl, quoniam (19) integri inventi sunt: reliqui
autem proplcr muUilu Jinem scissuiarum non poluerunt afformari (20), propterea projecti sunt ab aediticalione turris. Deinde considerabat eos qui curti facti erant: multi ex illis scissuras habebant, et nigri
evaserant; alii vero scissuras magnas babebant, quos jussit apponi cum illis (21) qai rejecli erant: reliquos auteiu coramundatos et afformatos adjici jussit in slructuram, quos sublatos virgines illae in media
structura apiaverunt; iniirmiores enimerant. Deinde considerabat eos, qui dimidii quidem a l b i , dimidti
auiem nigri fueranl rcperti; et mulli ex illis nigri invenii sunt : jussit et hos transferri ad illos qui rejecti erant. Keliqui vero toti candidi inrenti sunt : et bi sublati sunt a virginibus, et aptati in eadem turri;
exleriorcs autem positi gui.t qui (22) integri inventi sunt, iia ut possent continere eos qui in medio construcli erant; nihil enim cis (25) recisum est. Deinde considerabat eos qui duri et asperi fuerant (24);
pauci ex his adjecli (25) sunt, quoniam non polerant circumcidi; valde enira duri reperti sunt: reliqui
autem formati (26) sunt, et in iuedia structura A virginibug aptati; infirmiores enim erant. Deinde congiderabat illos qui maculas babebant; et ex eis pauci reperti sunl nigri, et bi ad caeteros adjecli sunt. Qoi
ero guperfuerant, candidi et integri inventi aunt; e t h i a virginibus in structuram aptali sunt, el de forit
pogili, propter foriitudincm suam.
CAPUT IX.
Yenit deinde, ut consideraret (27) eos lapides, qui candidi et rotandi erant; et ait m i h i : Quid faciemus
de bis lapidibus? Et ego dixi : Domine, nescio. Nihil ergo, inquit, excogiias de bis? Ego, inquam , artem
bane, domine, non novi, nec lapidarius som, nec possum intelligere quidquam. Et d i x i t : Non vides eos
valde rotundos egge?Quod si voluero eog quadratos redigere, plurimum mihi ex bis recidendum e s l ; sed
necesse est aliquos ex his in slructuram turris Iransire (28). Et d i x i : Si necesse est, quid igitur te implicas (29), et non eligis, si quos babes eligere, etaptag in siructuram illam? Et elegii quos vidil maxlmot
et splendidissimos, ei afformavit (50) eos, quos sublatos virgines illae in exterioribus partibus slructurae poeuerunt. Reliqui vero qui superfuerunl, repositi sunt in eumdcm campum (31) unde sumpti erant; abjecti
t
V A R L E LECTIONES ET N O T J E .
(11) M88. Angl. expiere.
(24) Lamb. fuerant.
(12) lta mss. Angl. Fellus tamen in sua edit. Oxon.
(25)(Mss. Lamb., Vict. et Carm. abjecii.
mittentur.
(26) Mss. Angl. deformati.
il5) Mss. Angl. exasOeretur.
(27) Lamb. deinde con$iderare.
(14) Lamb. ut et hi lapidei iwn sint.
(28) Mss. Angl. ire.
(15) Lamb. pairi$famthas. F o r t e , patrifamilias,
(29) Bodl. tristaris. Lamb. te tricat.
u l leqendum ccnsel Cotelerius.
(50) Lamb. deformavit. Hsec recla est letlio, non
(Ib) Lamb. biduum. At niodo legebainus : pott inepla et inusilata vox a/furmare. Sic et supra cap.
triduum reverlamur.
8, deformari perperam muUlum in a/formari, elde(17) Larob. conwnire.
formatos in a/formatos, et deformali in formati.fil(18) Lamb. poni. Sic etpaulo post.
m i r u i n , ex^criptores existimarum deformare esse
(19) Felli edit. Oxon. qni pro quoniam.
laiitum deformem et turpem reddere, cum siletiam
(20) Lamb. deformari. EdiU Paris. e/formari. Sic
simpliciler mutare formam in qoamvis aliam. Vemox idcm Lainb. deformatos adjici. Yide mox leres Glossa;: Deformo, , . t)enol. 50.
formo (sic legenduui), : quae signilicaiio
2I) Lamb. habtntes juaii eot poni cum iU.
oplime bic couventl, ubi forma roiuuda lapidaoi re-
22) Sic et edil. Paris. el Oxon. At Lamb. Yict.

Tarm. quontmm, ul modo s u p a .
(23) Laiub. itutructi erant; nihil enim ex ci$.
seciione in quadralam mutalur. GLBR.

(51) Lauib. eodem campo.
969
990
ero non sunt. Quonlam, inquit, adhuc exiguam deest huic turri, qaod sdiflcandum erit; et forsitan
dominus hos lapides aptari in ea struclura, quia valde candidi sunl (32). Vocatse sunt deinde mulieres
speciosissimae duodecim, nlgra veste veslitae, incinctae, et exertis humeris, capillisque soluiis (33). Videbantur aulem mihi hae mulieres agrestes esse. Et jussit eas pastor ille tollere lapides illoe qui de structttra
ejecti erant (34), et eos referri in montes unde ablati foerant. Et ill gaudentes sustuleruni omnes, et reportaverunt eos unde extracti fuerant. Postqoam autem nullus lapis circa turrim jaceret, ait roihi; C i r cumeamus banc tunrira, et videamus nnnquid aliquid desit (35) i l l i . Coepimus ergo circumire eam. Et ut
vidlt eam decenter aediiicatam, coepit valde bilaris esse : ita enim decenter aedincata fuerai, ut qui vidisset, coocupisceret structuram ejus; quouiam quasi de uno lapide videbatur esse, nec usquam commissura
apparebat, sed ex petra una (36) videbatur exsculpta.
CAPUT X ,
Ego autem hujusmodi lurrim attente considerans, valde laetabar (37). Et ait n i i h i : Affer calcsm et
lestas minutas, ul formas eorum lapidum qui sublali sunt de stmctura et iterum repositi, expleam (38);
ea enim quae circa turrim sunt omnia, aequari debenl. Et feci sicut jussit mibi, et attuli ad eum. Et ait
m i b i : Praesto adsis m i b i ; et cito (39) boc opas perficieiur. Complcvit ergo formas Hlorum lapidum, et
jussit locura siundarl circa turrim. Tuncvirgines illae apprebenderunt ecopas, et mundaverunl totum, et
sustulerunl excrementa (40), et sparserunl aquam : qno coxnpleto, factus est locus delectabilis (41), et
turris decora. Ait deinde m U i i : Omnia commundata s u n t : si venerit dominus hanc turrim consnmmare,
nihil inveniet quod de nobis queratur. Haec cum dixisset, volebat abire. At ego apprehendi peram ejus,
et coepi rogareeum per Dominum, ut roibi omnia quae ostenderat, explicaret (42). Ait m i b i : Ilabeo
dicam occupalionem; at omnia tibi explicabo : exspecU autem me h i c , d u m venio. Dico e i : Domine,
quid bic solus faciam? Respondit: Non cs solus; omnes enim virgines tecum sunt. E l dixi : Trade me,
domine, ergo eis. At Hle vocavit illas, et dixit (43) e i s : Commendo vobis bunc, donec venio. Remansi i g i turcum virginibus illis. Illa3 autem hilares erant, et affabiles mihi; pracipue tamen quatuor, quae cseieras
praecedebant digniiate.
#
CAPUT X I .
Dicunt roihl deinde virgines illae : Hodie pastor ille huc venturns non est. Et ego dixi * Quid ergo ego
faciam? Et dicunt mihi : Usque in vesperani exspecla, gi forsan venerit et loquctur (44) tecum; sin minus,
nobiscum dum veniat, manebis (45). Dixi eis: Exspectabo eum usque ad vesperam : quod si non veneril,
domum ibo, et revenar mane. Responderunt m i h i : Nobis assignatus es : non poles recedere (46) a nobis.
E l d i x i : Ubi manebo? Dicunt m i h i : Nobiscum dormies ut frater, non ut maritus : frater enim noster es,
et de cietero tecum babitare paratse sumus (47); valde enira charum te babemus. Ego aulem erubescebam
cum eis manere (48). Ea vero quae ex illis prima esse videbatur, amplexata me est, et osculari me coepit.
Caetera vero cum vidissent me amplexari (49) ab i l l a , et ipsae coeperunt me ut fralrem osculari, et d u cere (50) circa turrim, et ludere mecum. Quaxlam autem ex illis psalmos canebant (51); quaedam choros
ducebant. Ego autem circa (52) turrim in silenlio hetus cum eis ambulabam, et videbar mibi junior faclus esse (55). Poslquam vero vespera essecoepit, domum repente(54) abire volebam; illae autem relinuerunt (55) me, et non permiserunt abire. Mansi ergo illa nocle cum eis juxla eamdem turrim (56).
Slraverunt autem tunicas suas liuteas in terram, et rae in medio collocaveruiit: nec quidquam aliud faciebant, nisi quod orabant. Sed et ego curo illis sine mtermissione orabam, neque minu3 quam illa.Quae
cum me sic oraniem vidissent, ingens gaudium perceperunl; et cum eie illic fui usque ad diem posterum.
(52) Lamb. qua vulde candida est.
mss. exbibere, explicaret, ut sape. Aliter hic Cle(55) Mss. Angl. capitlis vero ditsolutis.
ricus, cujus adnotationem videsis mox infra noL 62.
(54) Lamb. leg. abjecti erant, et omittit oronia
(45) Lamb. vocat et dixit.
q u sequuntur, usque ad PoUquam autem.
(44) Mss. Angl. ti venerit* forsitan loquelur*
(55) Mss. Angl. ne quid dent. Sic et Felli edit.
(45) Felli edil. Oxon. moraberis.
Oxon.
(46) Mss. Angl. consignatu* et: non potet diue(56) Lamb. illa. A l vulgatam lectionem confirmat dere.
Ongenes, qui hunc locum laudal Comment. in Otee
(47) Bodl. habilalurm sumu$.
e.x Philocaliw cap. 8, noviss. edit. B B . tom. 11,
(48) Lamb. habitare.
pag. 459.
(49) Mss. Angl. amplexum.
(57) Mss. Angl. ejusmodi considerans bene, valde
(50) Mss. Angl. dueebant; et mox ludebant. Sic et
latut eram.
Felli edit. Oxon.
(38) Editt. Clerici etRussel. omitt. de. Ms.Lanib.
(51) Lamb. enim ex his ptalmo* cantabant. Habei
ilruclura, repotrtos expteam*
enim et Felli edit. Oxon.
(39) Lamb. Pmslo m mihi; et cito. A l . mtAf,
(52) Sic Felli edit. Oxon. A l . addunl eam.
inqnit.
(55) Lamb. veluti juniorem e$se faclum.
(40) Mss. Angl. $tercu$.
(54) Mss. Angl. deest, repente.
(41) Mss. Angl. hilaris.
(55) Lamb. delinuerunt; et mox, me ire proabire*
(42) Fellus in edit. Oxon. cxsolveret; monclque
(56) Lamb. ad eam turrim.
%
991
S. HERMifi
993
Et cum adorassemus Domirium, tunc vcnit pastor Hle, et ait ad illas : Nullam ei fecistis (57) injuriam ? Et
dixerunt e i : Ipsum interroga. Dico e i : Domine, magna voluptas me cceptt (58), quod mansi cum eig. E i
dixit mihi : Quid caenasu? Et d i x i : Goenavi, domine, tota nocie verba (59) Domini. Bene, inquU, te acceperunt? Et dixi : Bcne (60), domine. Nanquid vis nunc audire? Et d i x i : V o l o , domine (61): et prinuim,
sicut le interrogavero, rogo ut sic mihi demonslres. Quemadmodum vis, inquit, sictibi rem explanabo (62)
nec qaidquam te celabo.
CAPUT XII.
Primum omniam, domtne, inquam, boc (65) roibi demonstra : Petra bac, et porta quid sunt? Audi,
I n q u i i : Petra Iwec ei porta (64), Filius Dei est. Quonam pacio, inquam, domine, petra vetus est, p o r u
aulera nova? A u d i , inquit, insipiens , et intellige. Filius quidem Dei omni creatura antiquior est, ita tH
in consilio Patri suoaafuerit ad condendaro (65) crealuram. Porla autem propterea nova est, quia i n
consummalione in noviesimis diebus apparebil (66), ut qui assecuturi sunl salutem, per eam intrenl i n
regnum Dei. Yidisli, inquit, lapides illos qui per portam translali sunt, iu struciuram turris collocalos (67); eos vero qui non eraiH translati per porlam, abjeclos in locum suum (68)? E t d i x i : Vidi, domine. Sic, inquit, nemo intrabit in regnum Dei, nisi qui acceperit nomeu Filii Dei. Si enira io civiiaCem
aliquam volueris intrare, etcivitas illa cincta sit muro, et unam habuerit tanlummodo portam; nunquid
poteris aliunde (69) inlrare civitatem illam, nisi per porlam quam babet ? Et quonam modo, inquam.domine, aliier fieri potesi? Sicut ergo, inquit, in illam urbem non potest iotrari (70), quam perportam
ejus : ila nec in regnum Dei potest alker intrari (71), nisi per nomen Filii ejus qui est ei charissimiis. Et
dixit mihi : Vidisli turbam eorum qui aediUcabanl turrim illam ? Yidi, inquam, domine. Et d i x i t : Illi omnes nuniii sunt dignilale (72) venerandi. His igitur veluii muro cinclus est Bomimis. P o r U vero Filius
Dei esl, qui solus est accessus ad Deum. Aliler ergo nemo inlrabit ad Deura, nisi per Filium ejus. Vidisli,
inquit, illos sex viros, et in medio eorum prsecelsum virum illura ac magnum (75), qui circa lurrim ambulavit, et lapides de structura reprobavil (74) ? Yidi, inquam, doraine. Ille, inquil, pra?celsus (75), Filius
Dei est; et illi sex, nuniii sunt dignilate (76) couspicui, dextra laevaque eum circumslantes (77). Ex his,
inquii, exccllenlibus (78) nuntiis, neroo sine eo inirabit ad Deum. E l d i x . i l : Quicunque ergo nomen ejus
nou acceperil, non intrabil in regnum Dei.
f
CAPUT XIII.
Et d i x i : Qnid esl dcinde baec lurris ? Haec,inquil, Ecclesia esl. Et virgiues ha3, quae sunt, domine? Et
dixit m i h i : Hae, inquil, Spirilus sancli sunt: non aliler enim (79) bomo poiest in regnuui Dei intrare, nisi
bae induerini eum vesle sua. Elenim nibil proderil libi accipere noinen Filii Dei, nisi eliam el vesiem
earum acceperis ab eis. Hae uamque virgines, poiestales sunl F i l i i Dei. Iia frusira nomen ejua porlabil
quis (80), nisi eliaro poleslates ejue porlaverit (81). E l dixit m i b i : Yidisli lapides illos qui abjecli sunl?
Iili enim noroen quidcm portarunl (82); veslera aulem illarum non induerunt. Et d i x i : Quae est vcstis
earum, domiue? lpsa, inquil, nomina (85), veslis earum esl. Quicunque ergo, inquil, nomen F i l i i (84)
Dei porlal, baruro quoque nomina porlare debel: nam el Filius nomina ponat carum. Quoscunque (85),
V A R I i E LECTIONES ET N O T J E .
(57) Mss. Angl. Ne forte fecUlis.
(68) Lamb. loco $uo.
(58) Mss. Angl. magnam voluptatem percepi.
(69) Sic Lamb. Sic el Felli edil. Oxon. A l . /.
(59) Lamb. verbunu
(70) Lamb. omisso, inquit, sic : in eadem urbe
(60) Lamb. !ta.
non potes aliter intrare* Hinc Fcllus: in illam urbein
(61) Lamb. desunl, Nunquid, usque ad Domine:
non poiest aliter intrari.
ct.
(71) Lamb. aliquis intrare.
(62) Ms. Lamb. cura Fello : exsolvam. Sic el alibi,
(72) Mss. Angl. dignitosi.
ubi verbum explanare alii codd. prae se ferunl. Fuit
(75) Mss. Angl. honeslum virum atque magnum
nimirum Gra-.ce , expedium vel interprelabor.
(74) Lamb. portavit.
Gluss : , resolvo, enodo. Y i d . capp. 15 et 16,
(75) Mss. Angl. hotiesius.
in fuie, ubi exioluiionem babemus pro *
(76) Mss. Angl. dignilosi.
GLER.
(77) Mss. Angl. coniinentes.
(65) Lamb. desunt, inquam, hoc. Quo in cod. pas(78) Mss. Angl. dignitosi*.
sim otniliuntur inquam cl inquit. Wxc cnim Graeci
(79) Lamb. aulem pro enim. E l mox: nisi has indialogisbe supplcnda leclori pcrmillunl, u l apud
dueritcum.
Platonwn passim. GLER.
(80) Lanib. liaque $ine causa quit portabit tto*
(64) Sic in sacris lilieris, Dominus petra el/amin, nisi etiam et potestate* ejus induerit*
nua dicilur. Ila Fellus. E l allerum quideiu 1 Cor.
(81) Mss. Augl. induerinl.
x , 4; allerum vcro Joan. x, 7, 9.
(82) Mss. Angl. tulerunt.
(65) Lamb. conslttuendo. Bodl. comlxtuendi. Sic
(85) Lamb. ipstim, %nquil nomen.
apud Feltum. Aliicr Clericus.
(84) Lamb. deeslFt/tt. Denomine Filii Dei ab
(66) Mss. A n g l . et Carm. apparuii. lla et Felli
eleclis gesuio, vide Apoc. , 1 7 ; m , 12; , 1
edit. Oxon. Vulgaia leclioconfkruiari polesi ex Hebr.
c l de veste nupliali Mauli. xxn, 11. Porro aposiolus
x . 28, quo forle respexil Hermas Allera vero mss.
Paulus jubet tnrisium indnere, Rom. XIII, 14. FBLU
ex llebr. i , 1, 2.
(85) Lamb. Filius enim Dei ipsa nomina portau
(67) Lamb. collatos.
Quoscunquc. llabci quoque Filius Dei Felli ed. 0%
%
093
PASTOR. - LIB. IIL SIMIL. IX.
inquit, lapides vidisti in etructura remansisse per manus harum traditos, earum poteslate vestili sunt.
Ideoque tolam turrim concordem (86) vides cum petra, et veiut ex uno lapide factam. Sic quoqiie i i qui
crediderunt Deo per Filium ejus, induli sujU Spiritura hanc (87). Ecce unus erit spiriius, et uuum corpus, et UIHI8 color veslium eorura (88); sed el illi assequenlur isia, qui poriaveriut (89) nomina virginum
barum. E( d i x i : Quare ergo, domine, abjecti sunt iapides qui reprobali fucrunt, cum ipsi per portam (96)
translati fueriot, et traditi per manus virginum harum in stmcturam turris bujus? Quoniam, inquit,
curaiibi est omnia diligenter inquircre, audi de iis lapidtbus qui abjecti sunl. Hi omnes nomen Filii Dei
acceperunl, sed et potestalem virginum barum. His ergo spiriiibus acceptis, consumraati fueruni, et i u
numerum servorum Dei redacli, et unum corpus eorum esse coepit atque una vestis; eamdeni (91) enim
sentiebant aequilatem, quam pariler exercebant. At vero postquam viderunl niulieres illas, quas advertisti nigra veste vestitas , exertis bumeris et solulis (92) crinibus, concupiverunt sollicilare lllas ob pulcbritudinem (93) earum, et induti sunt potestale earum; virginirm vero projecerunt amictuni (94). H i
igitur abjecti sunt a domo Dei, et traditi mulieribus illis. A l hi qui non sunt corrupli pulchntedine
earum, in domo Dei remanserunt. Habes, inquit, horum lapidum qui abjecti sunt, explicationem (95).
m
CAPUT X I V .
Et d i x i : S i qui ergo, domine, hominura qui hujusmodi sunt, egerint poenitentiam, et abjecerint cupidiiatem mulierum illarum, ei conversi redierint ad virgines, et earum poleslatem induerinl; nonne i n irabunt in domum Dei? Inlrabunt, inquit, si abjecerint omnia opera mulierum illarum, ct harum \ i r g i num resumpseriot polestalem, et in operibus earuro dmbulaverint. Et ideo iniermissio facta est struendi,
ut si bi egerint pcenitentiam, adjiciantur in slrucluraro turris: si autcm (96) non egerintpoenilemiam, alii
struantur loco eorum; et illi tunc abjiciantur in loto (97). Ad haec omnia (98) gratias egi Domino, quod
in omnes in quibus iiivocalum est nomen ejus, molus clemenlia miserit praesidem nuniium poenitentiae
ad nos, qui deliquimus e i ; et quod renovaveril spiritus uoslros jam certe dcficientes, neque habentes
spem salulis; nunc vero recreatos (99) ad redintegrationem vitae. Et dixi : Nunc, domine, deraonslra
roihi, quare non in terra aedificatur hsec turris, sed supra petram et portara? Qtioniam, inquit, insipien*
etsine intclleclu e s , ideo interrogas. Et d i x i : Necesse habeo, domine, orania te interrogare; quoniam
nibil omnino intelligo: responsa enim omnia (100) magna et praeclara sunt, et quas bomities vix intelligere possunt. Audi, inquit: Nomen Filii Dei magnum el immensum est, el lotus ab eo suslentatur orbis*,
Si ergo, inquam, omnis (1) Dei creatura per Filium ejus suslentatur; cur non et eos sustinet qui invkatl
sunt ab eo, el nomen ejus ferunt, et in praeceptis ejus ambulant? Nonne etiam vides, inquit, quod sustinet (2) eos, qui ex totis praecordiis portant nomen ejus ? Ipse igitur fundamentum esl eorum, et libenter
porlat eos qui (5) non negant nomeu ejus, sed libenter sustinent illum (4).
CAPUT X V .
E l d i x i : Demonstra mihi/ dominc, noir.ina virginum barum et mulierum illarum, quas nigra vesle
guiit indutae (5). A u d i , inquit: Noraina virginum quae potentiores sunt, quae oblinuerunt angulos p o r l x ,
bac suM (6): Prima vocatur Fides, secunda Absiinentia, terlia Pulestas, quarta Paiientia ; cseterae
autem quae infra has consiglunt (7), bis nominibus vocaotur: Siraplicilas, Innocentia, Gaslitas, Hilar itas,
Veritas, lulelligentia, Concordia, Gbaritas. Quicunque itaque portant h c nomina et nomen F i l i i Dei,
in regnum Dei poterunt intrare. Audi nunc fpulierum nomina, quae nigra veste veslitae sunt. Ex bis (8)
qualuor potentiores sunt: quarum prima Perfldia, secunda Inlemperantia, tertia Increduliias, quarta
Voluptas (9) nominatur. Sequentes vero barum sic nominanlur: Tristilta, Malitia, Libido, Iracundia,
Mendacium, Stultitia, Inflalio, Odium. Hos spiritus qui portat Dei servus, regnum Dei videbit quidem,
"Heb. i , 3 .
V A R L E LEGTTONES E T N O T i E .
(86) Bodl. coniimilem. Fellus in sua edit. Oxon.
concolorem. Vide Origenis PhilocaL cap. 8.
(87) Lamb. Dominum per Filium ejus, hoc IPIritu induti IUNI.
(88) Lamb. odor vestium earum.
(89) Mss. Angl. lulerint.
(90) Lamb. desunt, per portam.
(91) Lamb. ad eamdem.
(92) Lamb. dissoluiis. Vide supra cap. 2 bujus
.
.
... . .
(95) Mss. Angl. concujnerunl emm eas, lollxcitati
fulchritudine.
(94) Lamb. amicitiam*
(95) Lamb. extolutienem. Sic et Felli edil. O X O D .
(96) Lamb. desunt, egerint...
. * i autem.
(97) Lamb. lotum.
(98) Laiub. $ingu(a. Et mox deest, egi.
8 i m i l
(99) Ila mss. Aogl. et V i c l . l t a el ediu Felli

Oxon. A l . recreat.
(100) Lamb. retponsi. Omnia enim.
(1) Lamb. Sic ergo omnis.
(2) Lamb. Aique etiam vides eo* quos sustinet*
5) Lamb. quoniam.
! 4) Lamb. illud. Felli edit. Oxon. sed $u$tment
ipsum tibenier.
(5) Mss. Angl. vestitas, nt inCra.
(6) Mss. Lamb. Vict. et Carm. Hwc tunt nomv
earum. Sic et Folli edil. Oxon. Laudant bunc locuui
Origenes bomil. 15, irt Ezech. Anctor Opem imp. in
Maith. xix, 28, et scriptor Vila; S. Gcnovefce cap. 4
(7) Lamb. inter ha$ constiterunt.
(8) Ua ms. Vict. iia quoque Felli ct Russel.
editt. A l . et his.
(9) Mss. Angl. Dulceda.
8. HERMJE
995
996
ed (10) NOO intrabit In illud. Lapidesvero illi, domine, qai de profando In etruclara aputi (11) sunt
qui sunl? Decem, inquit, qui in fandamentis eollocati sunt, primum saecalnm est: seqaenies Yigioti
qainqae, secundum saccalam esl juslorum \ironim. Uli aulem iriginta (12) quinque, propbeias Domini ac
ministri sunt. QuadragioU vero, apostoli el doclores suot praedicationis Filii Dei. Et d i x i : Cur erga,
domine, virgines illae etiara hos lapides in structuram larris porrexerunt, transiaios per portam ? Et
d i x i t : Hi enim primi spirilus illos portavernnt, et omnino alius ab alio noo (15) rccesserunt, nec spirttat
ab hoininibus, nec homines a spiritibus ; sed juncti fuerunt hi spiritus eis (14) usque ad diem quielis:
qui nisi hos spiritus secom babuisseni, non fuisse.nl ulilee struclurae lurris hujus.
CAPUT
XVI.
E t d i x i : Etiam nunc, domine, demonstra mibi. Quid quaeris? inquit. Quare, inquam, de profundo hi
lapides ascenderunt, et posili sunt in stmcluram turris bujus; cum jam prtdem portaverint spiritaa
jugtos? Necesse egl, inquit, ut per aquam habeant ascendere, ut requiescant. Non poterant enim in regmira
Dei alitcr iutrare, quam ut deponerent mortalitatem prioris vilae. Illi igitur defuncti, sigillo Filii Dei (15)
signati gunt, et iiitraverunt io regnum Dei (16). Antequam enim accipial homo nomen Filii Dei, mortl
destinatus est: at ubi accipil illud sigillum, liberalur a morle, el traditur vitae (17). lllud autem sigillam
aqua e s t , in quam descendunt homines siorti obligati; ascendunl vero vitae assignaii: et illis igitur
pradicatum est illud sigillum, et usi sunt eo ut intrarent in regnum Dci. Et d i x i : Quare ergo, domine,
et illi quadraginla lapides ascenderunt cum illis de profundo, jam habenles illud sigillum? Et d i x i t :
Quoniam (18) bi aposloli et docfores qui predicaverunl nomen F i l i i Dei, cum babentes fldem ejus et poteslatem defuncli essent, praedicaverunt illis qui anle obierunt; etipsi dedcrunt eis illud signum (19).
Defcenderunl igitur in aquam cum illis, et ilerum ascenderunt. Sed hi vivi ascenderunt (20): at illi qui
fuerunt anle defuncti, mortui quidero descenderunt; sed vivi ascenderunt. Per hos igilur vitam receperunt, el cognoverunt Filium Dei: ideoque ascenderunt cum eis, et coovenerunt in structuram turris;
nec circumcisi, sed integri a?dificati sunt; quoniam aequitale pleni cum (21) summa castiiate defuncli
aunt; sed tanlumroodo boc sigUlum defuerat eis.
CLEMKNS ALEX., ., lib. , cap. 9, pag. 452, edil. Oxon. .
Et ip$i dederunt eis signum prasdicationis. Descenderunt igitur in aquatn eum
et iterum atcenderunt. Sed hi vivi de$cenderunt et iterum vivi ascenderunt: at illi qui fuerunl ante defuncti, mortui deicenderunt, sed vhi ascenderunt. Per hos igilur
vilam receperunt, tt cognoveruni nomen Filii Dei:
ideoque ascenderunt cum et, el convenerunt in structuram turris; nec circumciti, coadificali $unt: in
mquitate defuncti iu/, et in tumma caHUate: sed
lantummodo hoc tiaiUum defuerat eu.
9
\ . ' , \
. '' ,
, ol -
, \ , .
, \ 6
\ * , \ ,
\
, \
.
. lib. , cap. 6, pag. 764.
Et recle dictum esi a Pastore: Dttcenderunt %gi~

*
tur in aquam cum ti/is. Sed hi quidem, vivi descen- (22). ' , ierunt, et vivi ascenderuni: illi qui fuerunt anle , \ * , defuncti, mortui descenderunt, sed vioi ascenderunt. , , .
Habes borum explanaiionem (25).
V A R I i E LECTIONES NOTAE.
10) Lamb. Hot $piritu$ qui porlat, Dei $ervu$ morte traditur vita.
idebit quidem, et regnnm Dei videbit, $ed.
(18) Laudat bune locuro Glcmens Alex. .
(11) Larab. sirucluram apli. Vide Origen. Comlib. u , cap. 9, pag. 452. Ejusdem quoque meminil
menl. in Osee ex Philocal. cap. 8.
lib. v i , cap. 6, pag. 764.
(12) lia ms. Carm. Iia et Fellus. Sic sane legen*
(19) Bodl. el Lamb. iigillum. Sic et Felli edit.
durn ex super. cap. 5. A l . triuinta. Lamb. autem
Oxon.
babet prophetarum, loco prophla}; ct omiltit se(20) Forte eic lcgendum: Sed hi vivi descendequensflc.
runt, et iterum vivt ascenderunt. Hanc lectionem
(15) Lamb. deest, non.
suadet Clemens Alex. ut mox infra. Felli autem
(44) Mss. Anal. addunl hominibus: quam lecuoeditio Oxon. iia se habet: Sed hi vivi deuxndtrunt:
nem retinuil Feilus in sua edit. Oxon. Apud Cleriat t//t, etc.
cum aulem sicsehabel Lamb. hi spiritus u&que ad
(21) Lamb. in pro cum. Sicet Clcmens Alex.
diem quieiit. Quod nisi hi spirilus hos spiritus.
(22) Scribendum ex superioribus, '
(15) Lamb. // fidei Filii Dei.
, \ .
(16) Lamb. deesl, Dei.
(25) Lamb. exsolulioncm, ut sacpe alibi. Sic e l
(17) Latub. ubi ceperit koc siqillum, liberatut edit. Oxon.
997
P A S T O R . - L I B . 1. SIMIL. I X .
CAPUT XVII.
Et dixi : Nunc ilerum, domine, et de montibus illis roihi denionslra quare varii, et alia aique alia
sunt flgura. Audi, inquit: Hi duodecim roontes quos vides, duodecim suul gentes quae totum obtinent
orbem (24). Praedicatus est ergo in eis Fflius Dei,per eos quos ipse ad illos misil. Quare autem, inquaro,
Tarii sunt,et alia alque alia tigura? A u d i : H duodecim gentes quae toium obtinent orbem, duodecim nationes s u u t : et sicul eos monles vidisli varios; ila et hae genles. Sensus quoqueet actus uniuscujusque
montis te docebo. Prius, inquam, domine, hoc mihi demonstra : cum sint lam varii (25) hi montes,
quonam pacto instructuram hujus lurris convenerint, unoque redigantur colore, et non minus splendidi
sint, qaam qui ascenderuut ex profuitdo? Quoniara, inquit, universa nationes quae sub ccelo sum, a u dierunt et credideruot, ei uno nomine Filii Dei, vocati sunt (26). Acceplo igilur ejus sigillo, eamdem
omnes prudeniiam eumdemque sensum acceperunt; et una fides atque cbaritas eortim fuit, et spirilus
\irginum harura cum ejus nominft ferebant. Ideoque structura turris bujus coricolor videbatur, et fulgebat usque ad solis clariiatem. At vero poslquam ita seriseruut (27); unum corpus eorum ccepii esse omnium. Quidam tainen ex eis maculaverunt se, et projecti suni de genere juslorum, et iterum redieruitt
ad stalura pristinum, atque etiam deteriores quam prius (28) evaserunl.
y
C A P U T XVIII.
Quo raodo, inquara, domine(29), deteriores qui cognoverunt Dominum? Et d i x i t : Is quidem qui non
novit Domimim, si nequiler virit, mauet in eo (30) nequilia?. suae poena. At qui novil Dominum, oniniuo
abstinere se debet ab omni nequitia, et raagis magisque servire b o p i l a t i . Nonne ergo ille qui boiiitalem
sequi debebat, si nequitiae praeferat partes, plus peceare videlur, quam is qui deliquit ignorans Dei v i r luteni? Ideoque, bi quidem morli destinati sunt : at verohi qul cognoverunl Dominnm, atque ejus mirabilia opera viderunt, si nequiter vivunt, duplo (31) amplius punientur, et ipsi morientur in aevum. Sicul
ergo vidisti, poslquam ejecli sunt lapides de turri qui reprobati erant, traditi sunt spiritibus perniciosif
atqae sxvis; et ita purificatara turrim vidisti (32), ut credereiur e i uno lapide esse tola : ita et Ecclesia
Dei cnm purificata fuerit, ejectis ex ea malis atque iictis, sceleslis et dubiis, et quicunque nequiter in ea
se gesserunt, ac variis nequitiaB peccalorum generibus erit unum corpus ejus, unus inlellectus(53),umis
sensus, una fides, eademque charitas : et tunc Filius Dei laetabitur (34) inter illos, et recipiet voluotate pura populum euum (35). Et dixi : Domiue, magmfice et honoriiice (36) se babent cuncla. Nunc u i i hi demonstra effectura et vim uniuscujusque montis; ut omnis aniina in Domino fidens, audiiis b i s ,
honoret magnum ac mirabile et sanctum (57) nomen ejus. Audi, inquit, varieiatem (58) horum montiuui,
id esi duodecim gentium.
CAPUT X I X .
De primo monte nigro : qui crediderunt, transfugae sunt, ac nefanda i n Dominum loquentes et proditores (59) servorum Dei. Illis proposita mors est, poenilentia non est, ideoque nigri sunt; quia genus
eoram sceleetum est. De secundo vero monte glabroso (40): ficti sunt qui crediderunt, et doctores sunt
nequitise; et bi proximi sunt superioribus, non habcntes iuler se fructum aequitatis. Sicut enim mons
eorum sterilis est (41), ac sine fructu; ita et bujusmodi homines babent quidcm noraen, iide vero
inanes sunl, neque est in eis tillus fruclus verilatis. His tamcn data est poenitemia, si cito eam sequuntur : sin aulera tardant, erunt ct ipsi mortis priorum eonsortes. Quare, inquam, domine, iis quidera
aditus estad poenitentiam, prioribus vero non esi? pene enim eorum eadem sunt admissa. Ideo, inquit,
est his per poenitentiam (42) regressus ad vilam, quia (45) uibil in Dominum suum locuti sunt nefandum
neque proditores servorum Dei fuerooi : sed per quamdam babendi (44) cupidilatem fefellerunt hoiutnes,
II T i m . n , 49.
7
(24) Auctor OperU imperf. in Matlh. x i x , 28 :
(33) Lamb. et erit corpus ejus unut intellectu*.
Quontam, inquit, Judceorum populu$ in duodecim
(54) Lamb. Jaudabimr.
tribus fuitdivitus; sicet univertus populus Chritlia(55) Bodl. voluntatem puram, recepto poputo suo.
nu$ divisus est in duodecim tribu$ tecundum quus- Sic et Lamb. omissa lamen voce, recepto.
damproprietates animorum, etc. FELL.
(56) Lamb. honeile.
(25) Lauib. tanqnam aqua varii.
(37) Lamb. desunl, et tanclum.
(26) Ms. Vict. et in nomine Filii Dei, ano vocali
(58) Ua inss. Lainb.,Carni. ei Vicior. Sic et Felli
sunt. Felli edit. Oxon. omissa conjunctione, tn uno
edil. . A l . veritatem.
notnine.
(39* Lamb. tradilores.
(27) Larob. intra se,Bodl. inler $e contenserunt.
(40) Mss. Lamb. et Vict. scabroso.
(28) Larob. quam potius. Bodl. desunt quam
(41) Lamb. desuitt mons el e&t. Fellus quoque
oniitlit est in edit. Oxon.
prtus
(29) Lamb. deest, Domine.
(42) Laiub. peeniteniias.
(50) Lamb. cum eo.
(43) Sic ross. Cann. et Vict. Sic et edil. Oxon.
(31) Lamb. duplidus.
A l . qui.
/32) Lamb. deest, vidisii. fluc respicit Origencs
(44* Mss. Angl. ucctpiendi.
Phihcai. cap. 8.
f
S. H E R M i E
999
4000
ducentes eos eectindum cupiditales(45) peccantium; idco dabunt quamdam ejus rei poenara; sed tainen (40;
\h proposila esl poenilenlla,quia (47) niliil i n Doininum suum dixerunt nefaudum.
CAPUT X X .
' De tertio vero monte qui spinas et tribulos habebat : tales sunt qui credidcrunt, divites quidaro,
qnidam autem plurimis obslricti negotiis (48) : tribuli enim divitiae s u n t " ; spinae vero, qui mullis
obligali sunt negotiis. Hi ergo (49) qui plurirois obligati sunt negoUis variisque rebus, non adjungunt se
servis Dei, sed aberrant, ab bis negoliis revocali (50) a quibus suffocantur. Eliam el bi qui diviies sunt,
ipsi difliciles se ad conversationem (51) servoruin Dei prabent, meiuentcs ne quid poscalur ab iilis : hi
ergo diiftcile in regnuro Dei intrabunt. Sicul enim excalceatit pedibus, difficiie in tribulis ambulatur :
sic et bujusmodi homines diflicile est in regnuin Dei intrare. Sed ei eis omnibus daiur ad poeoitentiam
regressus, si tanien cito redierinl ad i l l a m ; u l quia prioribus diebus cessaverunt ab opere, repetilo
lempore aliquid boni facere possint. Acta igiiur poenilentia, si fecerint opera bonitatis, viveni : sin
autein in adruissis suis permanaeriul iradenlur mulieribus illis quae eis auferenl viiani.
CAPUT X X I .
De quario vero monte babonte plurimam hcrbam (52), cujus superior pars viridis erat, ipsa? vero
radices aridae; quaedam cliara a solis ardore (53) tacia* arescebant : hujusmodi sunl quidam dubii qui
crediderunt, et quidam alii in labiis Dominum; nort in corde, ferentes. Ideoque aridae sunt, et nullum
fundameuium (54) habenies berbse eorum : vcrbis cuim tar.tummodo vivutii, opera vero eorum mortua
sunt. Hi ergo nec mortui suiu nec vivi, et dubii similiter sunt. Ipsi enim dutrii, nec virides siiot neque
aridi; id est nec vivi nec morlui. Sicut enim herbae eorura, sole viso.aruerunt: ita et dubii, simul ut audieriuu perseculionem, incommoda (55) mctuenles, redierunt ad simulacra, el rursus servierunt eis, et
crubuerunt D o m i n i t m fr.rre nomen. Hujusmodi crgo bomines, nec vivi nec mortui sunt; sed et bi
possunl vivere, si cito cgerinl pceuitenliam; sin minus jam traditi sunt mulieribus illis qua; auferent
vilam eorum.
CAPUT XXII.
De quinto vero monte aspero et virides herbas babente : bujusmodi sunl qui crediderunt fldeles quidem, sed diflkile credentcs, et audaces ac sibi placentes; volentes videri (56) cuncia scire nibilque
omnino scientes. Propicr banc igiiur audaciam, aensus discessit ab illis, et inlravil in eos lemeraria
arrogantia (57). Sublimes autem se gerunt, el veluti prudeules; et cum sint siuhi, cupiunt dociores
videri. Propter hanc slulliliani, dum se magnilicant, multi eorum exinaniti sunt. Magnum enim daeraoniuni esl audacia el conUdenlia inanis. Ex his igilur mulli abjecli sunt. Alii autein agnito (58) errore suo,
pceniteniiam egeruni, et subdiderunt se babeniibus gensum. Sed et cacteris horum similibus proposila
est pceuilentia; neque enim mali fuerunt,ged insipientes polius et stulii. Hi ergo, sl egerint poenitentiam,
vivent Deo : sin minus, babitabunt cum mulieribus illis, quae nequitias suas exercebunl in eis (59).
CAPDT XXIII.
I)e sexto vero monte habente scissuras majores et minores : hujusmodi sunt qui credideruut. Et h i in
quibus scissura minores erant,hi sunl qui inter se babent liies,et propter querelas suas in fide languent;
sed mulli ex iis egerunt poenitentiam : idemque caneri facient (60), auditis mandaiis meis; exigua enim
sunilites eorum, ac facile ad poenileniiam recurreut (61). At bi qui majores habent, sicut lapides perlinaces erunt, simulialum (62) et offensarum sunt memoreg, iracundiam inter se exercentes. Hl ergo
abjccti sunt a turri, ct a structura ejus reprobati : bujusmodi ergo homines diflicile vivenU Deus el Domiuus noster qui doininatur omnium rerum, et crealurse s u universae habel (63) potesiatem, offensas
meminissc non vult; sed ab his qui peccala sua conflienlur, lacile placatur. Hoino vero cum sit languidus, roorlalis, inflrmus et repletus peccatis, bomini perseveranter irascitur", tanquam conservare
cum poseit aut perdere " . Ego autem vo3 moneo, nuntius et prapositus poenitcntia?, ut qaicunquc propo8 8
MaUb. x n i , 22.
M a t t h . x i x , 2 3 , 2 4 ; Marc.
x,
2 3 ; Luc. x v m , 24. " E c c l i . xxvm, 3.
" J a c . vt
V A R L E LECTIONES E T X07JE.
(55) Lamb. simul audientet perucutionem et in
(45) Mss. Angl. detidtna. Sic et edil. Oxon.
commoda.
(46) Lamb. tormentL
(56) Lamb. deest, videri.
(47) Sic. mss. V i c l . el Garm. pro quia. Sic et edil.
Oxou.
tibus, et.
(63) Lamb. habem.
-fltfl
PASTOR. U B . 111. SIMIL. IX.
\m
eitum Ule (64) habctis, deponatis illud, et ad poenitentiam recurratis : et Dominas medebitur prioribut
deliclis vestris(65), si ab boc daemouio vos purificaveritis; sin minus, ad morlem iraderoini i l l i .
CAPUT XXIV.
DE monte vero septimo i quo virides et hilares erant berbae, et tolus mons fertiiis erat, omneqne
genus pecudum carpebant pabulum ex herbis moniis ejusdem; et quanto magis herbse ilke carpebantur,
tanto laeliore* revirebant (66): bujusmodi sunl qui crediderunt, simplices et boni semper, et nullas
babentes inter se dissensiones; sed ketantes semper de servis Dei, induli spiriium virginura harura; et
semper in omnes homines (67) ad faciendam imsericordiam prompti, et de laboribus suis cunclis bominibus facile tribuentes sine improperio et deliberatione. Visa igitur Dominus simplicitate et omni infantia
eorum, auxit eos in laboribus manuum suarum, et dedit eis in omni opere (68) graliam. Ego autem
faortor vos, prepositus poenitemiae nuntius, in eodem proposito pernianere, quicunque cstis hujusmodi,
ne eradicetur semen ve3trum in vum. Dominus cnim vos probavil, el conscripsit in nostrum numerum;
et omue semen (69) vcslrum cum Filio Dei ditavit (70); de Spirilu enim (71) cjus estis omnes.
CAPUT X X V .
De octavo vero monle, quo plurimi erani fonles, in quibus (72) adaquabatur omne genus creatur
D e i : tales sunt nni crediderant apostolis, quos misil Dominus in totum orbem praedicare; et quidam
doctores, qui (75) caste et sincere praedicaverunt ac docuenint, nec quidqtiam omnino subscripserunt
malae cupiditati : scd assidue in aequiiate et (74) veritaie ambulaverunt. Hi ergo inler angelos conversaliouem babent.
CAPUT X X V I .
De nono autem monte deserto, ac scrpentes babente (75): htijusmodi sunt qui crediderunt; sed ct (76)
maculas habebant. Hi sunt ministri male ministerium agentes, diripientes viduarum bona el pupillorum;
sibi, non aliis, ex his quae acceperunt, ministrantes. H i , si (77) permanserint in eadem cupidilale, morti se
Iradidcrunt, nec ulla erii in eis spes vitse; quod si conversi fuerint, et caste consummavcrint ministe*
riura suum, poterunt vivere. Qui vero scabrosi reperti sunt, i i sunt qui nomen Domini abnegaveruni,
nec (78) ad Dominum rursus redierunt, sed agrestes evaserunt atque deserti, non applicantes se ad Dei
ftervos; sed separati ab eis , pro parva sollicitudine vilam suam amiserunl. Sicut enim vitis aliqua dere
Hcta in sepc, cui nulla cultura conlingit, disperit ac suffocatur ab herbis, el agrestis tempore efficitur
(desinit enim ulilisesse domino suo): sic et bujusmodi bomines de seipsis desperantes (79), exacerbati,
Domino suo inuiiles esse coeperunt. His ergo demum datur (80) poenileLta, si non ex praecordiis invenii
fuerint denegasse : quod si quis ex pracordiis invenlus fuerit denegasse, an (81) vitam assequi possir,
ignoro. Ideoque d k o , ut in his diebus, si quis negavit, ad (82) poeniientiam reverlatur; nam Oeri
potest u l nunc Dominum suum quis abnegans (85) postea assequi possit salulem; sed illis reputatur
proposila pceuilentia, qui olim abnegaverunt. Accelerare enim qui acturus est poenitentiam debel, antcquam peragatur aediflcatio turris bujus; sin minus, a muUeribus illis irabetur (84) ad mortem. Qui vero
(85) carti, dolosi sunt, ei alius in alium comininiscentes; hisuiit eerpenles in eo raonte misti. Sicut enim
morliferum esl bomiuibus serpentum venenura, i u et verba lalium ioficiunt (86) homiues alque perdunt.
C u r l i sunt igitur (87) a flde sua, propter hoc genus vilae sua in quo morantur (88). Aliqui vero eorum,
accepta poeniientia, a&secuti sunt salutem; sed et caeteri hujusmodi homines seque assequentur, si egerint poenitentiam : sin minus, roorientur cum mulieribus (89) iilis, quarum vira possident ac poleUlem.
VARI/E LECTIONES E T N 0 1 \ .
(64) Lamb. hujusmodi.
(65) Mss. AngL remediabit priora ddicta
Fellus autem sua cdit. Oxon. remedia
debit.
(66) Mss.Angl. recrescebani.
(67) Larab. omnibus hominibus.
(68) Lamb. temporei
(69) Lamb. qenu*.
(70) Lamb. deesl, ditavit. Bold. habitabit
lectionem secutus est Fellus in edit. Oxon. At
Vict. deputavit.
71) Lamb. deest enim.
72) Lamb. ex quibus.

75) Mss. Angl. deest quL
74) Lamb. dcsunt dignitale tU
(78) Lamb. desunt, tt... nec.

/79) Bodl. detpondentes.
(80) lla mss. Angl. etVict. lta ct FelH edU. Oxoin
A l . demandalur.
(81) Sic mss. A n c l . Vict. et Carra. Sic quoqne
Felli edit. Oxon. A l . invenli fuerint negasse: am
interniediis omissis : q u sane contextus requirit,
videnturque ob iionnullas repetitas voces excidisse.
: quam
(82) Laoib. insatialus aiiquis ad pamit. Fellus, si
ms.
qui* denegavil.
(85) Lamb. Ecclesia abnegan*. Fellus, $i quis *
negam.
vnira.
provi-
(84) Lamb. tradetur.

(85) Lamb. ki vero,
(86) Lamb. decipiunL
75) Bodl. serpentibut habitato.

(87) Lamb. eninu
(76) Mss. Angl. qui et.
(88) Lamb. i quo moriantur. BodK in quo morm
(77) Lamb. tibi alios ex ministerio quod accepe- **nt.
runt, ministrare cogenles: si.
(89) Lamb. mutieribuu
PATBOL. (IR. 11.
3i
tm
S.
HERMiC
CAPUT
1064
XXVII.
De dccirao vcro monle, in quo arbores crant tegentes pecora : tales sunt qui credidernnt quidam epiacopi, id est prsesides Ecclesiarum (90). A l i i vero, bi lapides, qui non ficto, sed alacri (91) animo semper
in domos suas servos Dei receperunt: et deinde qui prasides sunt roinisleriorvm, qui et inopes et viduas
protexerunt (92), et castam perpetuo coiwersationem habuerunt. Ergo bi bomines a Domino protegontur.
Haec quicunque egerint (93), bonorati suni apnd Dominum: et inter nunttos locus eorum est, si perse*
veraverint usque in consummauonem parere Domino.
CAPUT XXVIIL
De undecimomonte, inquo erant arbores alus alque aliis fruclibus eneratae (94): bi euntqui credideront,
et propter nomen Domini roortem obierunt, et animo prompto passi sunt, et ex toto corde suo animas
euas tradidernnt. Et d i x i : Quare ergo, domine, oranes bae arbores habeut quidem fructus, sed eorum
~quidam pulcbriores? Audi, inquit: Quicunque propter nomeu Domini passi swrt, bonorali apud Domi num babentur : et omnium eorum delela (95) sunt deUcia, quia propter noraen Filii Dei mortem obierunt.
Quare auiem fructus earum dispares sint, et excellant quidam inter illos, audi(96) : Quicunque enim
perducti ad potestales, interrogali non negaverunt Dominuiu (97), sed prompto animo passi sunt; honoratiores sunt apud Dcum : qui excellunt igilur frucius, eorum sunt. Qui vcro timidi et dubii fuerant, et
deliberaverunt in corde suo, utrumne falcrenlur an negarent, et (98) passi sunt; horum fructus exiguiores sunt, quoniam haec cogilatio ascendil in corda eorum : mala enim ac nequam est hujusmodi cogilal i o , perinde (99) ac si quis servus neget dominum. Cavete igitur, \os qui bujusmodi cogilalioiies babetis,
ne permaneat haec mens io vobis (100), et Deo moriamini. Vos igilur quicunque propler boc nomcn
mortcra obitis, Dominum bonorare (1) debelis; quod dignos vos babet Doaiinus, ut nomen ejus feratis,
etomnia peccata vestra redimanUrr (2). Nonne ergo vospotius felices exislimalis? Putate (3)polius,si quis
ex vobis palilur, magnuro upus perficere. Yitam enim vobis donat Dominus, nec intelligiiis. Delicta enim
vestra vos gravabaoi; et nisi passi essetis bujus nominis causa, propter peccata certe (4) vestra moriui
eraiU l>eo. Haec igitur vobis dico, quicunque deliberatis de confessione aut de abnegatione* Confiteamioi
igitur vos babere Dominum Deum, ne forte (5) negantes, tradamini in vlncula. Si omnes enim geoles
servos suos puniunt, quicunque dominum suum negaverunl; quid pulatis vos Doniinum vcbis facturum,
qui universorum habet potealalem. Removele igitur de pracordiis veslris has di&pulalionea (6), ut i a
perpetuum vivatis Dco.
CAPUT
XXIX.
Dc duodcoimo vero monte candldo ( 7 ) : tales snnt qul credideront sicut infantes sioceri, quibus milla
malitia asc,endit in sensum, nec sciverunt quid sit malitia, sed eemper in sinceritate manseruni.* Huju*
roodi ergo bomines (8) sine olla dubilatione inhabitabunt regnum Dei (9) : quoniam in nnllo negotio
roaudaia Dei maculaverunt (10), sed cum sincerilate permanserunt omnes dies vitae suae, codem scnsira
tenore.Quicunque ergo permanserint (ll),inquit,sicut infantes, noii habentes roalitiam, honoraiioresenint
ommbus illis quos jam dixi. Omnes enim infantes honorati sunl apud Dominum, et primi habentur. F c lices ergo vos, quicunque removeriiis maUtiam a vobis, et indueritis innocentiam; quia primi (12) videbilis Deum. Poslquain finivit omnium roontium explanationem (15), dico e i ; Domine, ntinc expone mihi
dc lapidibus bis qui allati ex campo in locum reprobatorum (14), ad slruciuram turris missi sant(15) :
item de lapidibus illis rotundis, qui in structuram turris adjecti sunt, et de his qui adhuc rotundi remanserunL
V A R L LECTIONES E T N O T i f i .
V90) Bodl. epikcopn, id e$t pranulibu* Ecclesim.
Lamb. quoque habet, Eccletice: caetera, ut in vulalis.
(91) Mse. Angl. iibenti.
(92) Mss. Angl. ministerio, inopes et tiduat porrexerunt.
(95| Larob. ge$terint. Fellus : egerint, honorantur.
(94) Mss. AugL plena.
(95) Mss. Angl. abolita.
(96) Lamb. tunl et exceltunt... nune audi. Sic et
Felii edit. Oxon.
(97J Lamb. deest, Dominunt.
(98) Bodl. add tamen.
(99) Lamb. deesl, perinde. Sic et edit. Oxon.
A l . mss. ut quis.
0) Lamb. desuni, tn vobu; ei post moriamini,
vo*.
(l) Lamb, orare; ct mox, habtat.
(2) Ms. Vict. remedientur. At Carm. redimentur.

Habent quoque temedientur mss. Angl. apud F e l l u m ; quam lectionera Clericus aliique oraiserunt.
/5) Lamb. vstimatit. Sed portate.
(4) Lamb. deest, certe. Felius : vestra certe.
(5) Lamb. Dominum; ne quando.
(fi) Sic el Bodl. A t F e l l i edit. Oxon. dubitationes.
(7) Mss. Angl. candidalo. Leg. infra cap. 51.
(8) Lamb. h% homines.
(9) Mss. Angl. habilabunV in regno Dei.
(10) Bodl. Dominum maculaverunt.
(11) Mss. Angl. perman$eriti$. Et mox, honorathres eritis. Quibus stalim add. Lamb. sicut jam disi.
(12) Larab. quicunque habelu innocentiam: primi.
(15) Lamb. solutionem. Sic et Feilus.
(14) FelH edit. Oxon. aUati ex campo, et reprobutorum toco.
(15) Mss. Angl. Uruni.
1005
PASTOR. U B . III. SIMIL. IX.
1006
CAPIJT X X X .
Audi nuoc, inquit, de lapidibu?. Qui allati (16) de campo in structuram turris pogiti sunt eorum loco
qui (17) reprobati e r a n t , radices sunt illius candidi monlis. Gum igitur hi qui de illo monle crediderunt,
facli suni innocenteg; jussit Dominusejus turrig, eos qui de radicibus raontis essent, in structurara c o l locari. Intellexit (18) enira, si ad sedificaiionem iissent (19), splendidos illos permansuros, neo tillura de
bis amplius denigrandum (20). Quod si ita (21) de cseteris montibus adjecisset, iion nccesse habuissei
rursus visiiare eam lurrim atque purgare. Hi aulem omnes candidi, juvenes (22) sunt qui crediderunt, et
qui crediluri sunt; ex eodem enim genere sunt. Felix boc genus, quia innocuum est. Audi nunc et de i l lis rotundis lapidibus ei splendidis. H i omnes de boc candido monle sunt. Quare (23) auiem rotundi sunt
reperti, caosa est quia dmllae 8U33 illos pusillum a veritate obscuraverunt atque obfuscaferunt; sed a
Deo nunquara recesserunt, nec ullum verbum malum processit de ore eorum; ged omnis aequilas, Tirliis
cl verilas (24). Horum ergo mentem cura vidisset Dominus, et posse eos verilali favere; jussil bonos
quoque permanere, et opes eorum circumctdi; non enim voluit in toium illas tolli (25), ut posecnt boni
aliquid facere (26) de eo quod eis relictum est; et vivent (27) Deo, quoniam et ipsi de genere bono suat.
Idco ergo pusiilum circumcisi sunt, el positi in structuram turris hujue.
CAPUT X X X I .
Ca3teri vero qui adhuc rotundi permanserunt, neque apti reperti (28) sunt in cam structuram, quia
riondum acceperunt sigiJIum, rcpositi suntin loco suo; valde enim rotundi reperti sunt. Oportci aulem
circumcidi hoc ssculura ab illis, et vanilates opum suarum; ei tunc convenient in regno Dei. Necesse
esl enim eos intrare in regnura D e i ; boc enim genus innocuum benedixit Dominus. Ex boc ergo genere
non intercidet quisquam; ctenim licet quis eonim tenlatus a nequissimo diabolo, aliquid dcliquerit, cilo
recurret ad Dominum Deum suum. Felices vos (29) judico ego nunlius poenitentiac, quieunquc innoccnlcs
estis sicul infanies, quoniam pars vestra bona est et honorata apud Dominum. Dico autem omnibus vobis, quicunque sigillum hoc accepistis: gimplicitatero babele, neque oflensarum meraorcs eslotc, neque
in raalilia permanete (50); neque in memoria offcnsarum aroariludincs in uniuscujusque gpiritu fiant (51);
sed his malis scissuris (52) remedia procurate, atque tollile illag a vobis : ut dominus pecorum gaudeat
de vobig (33); gaudebit autcm, si omnia invenerit sana. Si autem pecus aliquod ex talibus invenerit
disgipatum ; vae erit pastoribus. Quod sl Ipgl pastores digglpati fuerint, quid respondebunt etiam ei (34)
pro pecoribug? Nunquid dicent, a pecore se vexalos? (35; Non credetur illis. Incredibilig enim reg esl
pastorem pati poaae a pecore; et magls punltur (36) propter mendacium suum. Et ego sum paslor; et validissime oportet mede vobia ralionem reddere.
9
AMTiocHug, homilia 94.

\ ,
Bonum est habere *implicitatem et innocentiam,
- eue ticut infanUs, qui nesciunt malitiam, qum titam
pCav,
hominum perdit; neque e$u offensarum memorei, ne\ , (37)
que in malitia permanere; ud removere malitias et
' \ ,
malignitates, et amaritudines permanenles; el fieri
x a \ , \ nnum spiritum; et mala$ ui$$ura$ tollere ac cver, \ (38) . tere.
ANTIOCHUS , homilia 1 2 2 .
!) ,
Ut eum venerit dominui pecorum, gaudeat de
V A R L E LECTIONES E T NOTJ5.
(46) Mss. Angl. ejecti. Edilio Felli Oxon. hunc
(27) lia rass. Lamb., Victor. ot Carm. E d i i i , w l o c u m ita exhibet: De hit tapidibus qui aliali de vere.
campo in strucluram turri$potiti sunt eorum loco qui
(28) Lamb. deest, reperiri.
reprobati erant, etc.
(29) Sic mss. Vict., Carm. et Lamb. Sic el Fltt
(4 7) Lamb. de hit qui.
edit. Oxon. AI. vero pro vo*. Leg. gupra, cap. 29.
(18) Lamb. inteltexi.
(30) Mss. Angl. habere, neque o/fen$arum memores
(19) Fellus ila in sua edit. Oxon. si in illa wdifi- esse, neque in malitia oettra permanere.
eatione mmi essent; teglalurque mss. Angl. doessc,
(31) Nss. Ancl. fieri, et nas mala$ iciuuras permissi.
medicare, et tollere vobis.
(20) Larab. de hit mgncalurum.
(32) ScisturU. Gr. . In uno cod. Regig
(21) Lamb. omisso ila, posl adjecisset add. lanmembranaceo, . COT.
itim.
(55) Mg. Carni. de hi$.
(22) Sic Lamb. Sic ei edit. Oxon. A l . candidi *unt,
(34) Lainb. degunl, etiam et.
o m i s s o iuvenes.
(35) llunc locum laudal auclor homWix De alta(25) Larob. audi aulem quare. Et mox omillit,
loribu$ ad calccm opp. Gypriani.
causa est quia.
(56) Mgg. Garm. c l Lamb. punietur.
(24) Mss. Angl. et virtu$ verilatis.
(37) Leg. . Sic c l mox iirfra.
(25) Larob. non enim in totum eorum tolli.
(58) Leg. .
. .
(20) Fellus in edil. Oxon. operari, A l . (acere.
%
S. H E R M i E
1007
1008
to et de pecoribu$l(Bte:ur. Gaudebit autem, tiomnia ' , \ \ . invenerit sana, et quadam ex xUis dissipala. , \ Si aulem aliqua ex talibu* invenerit ditsipala, vce .
*rit pasionbm. Quod ti pustores ipsi dissipati in- , lotat.
unti fue^:ity quxd dicent domino gregit? nn ape- \ ,
core u vexatos ? JVon credetur xllit. lncredibiti$ ;
enim re$ est pattorem pati posse aliquid pecore. ; . "
,
Magit vero punientur propter mendacium $uum.
Scienitt eryo, quod valde oporUt de iit reddere . ,
*
rationem, etc.
?, . .
f
C A P U T XXXII.
Coneulite ergo vobis (39), d im adbuc turris rediiteatur. Oominus hab/tat viris amanlibus pacem,
eienim vera (40) pax chara est; a contenliosis (41) vero ei perdilis maliita, longe abest. Reddiic igilur
ei spirilum inlegrum, sicut accepislis. Si onim dederis fulloni vestimentum integrnm, idque integrum
vis denuo recipere; fulto aulem scissum tibi illud reddat; reeipies illud? Nonne slalim excandcsees,
eteum convicio prosequeris, diccns : Vcslimentum meum (42) integrum tibi dcdi; quare scidisti illud,
et inutile fecisli ? Nunc propter scissuram quam in eo fccisti, nsui (43) essc non potest. Nonne ha&
omnia verba diccs fulloni, ct de scissura quara in vcslimenlo tuo fcceril? Si igilur tu doles de vesiimenln luo, et quereris (44) quod non illud inlegrnm recipias; quid putas (45) dominum libi facluruiD,
qui spiritum integrura tibi dedit, et lu eum toium inutilem reddidisli (46), ita u l nullo usui (47) esse
possit domino suo ? Inutilis enim ooepil esse usus ejus, cum sit corruptus a te. Nonne igitur Dominus
de spiritu suo propler hoc factum luum idem faciet? Plane, inquam : omnibus iis, qooscunque invenerit In mcmoria offensarum permanere, idem faciet (48). Clcmentiam, inquit, ejus nolile calrare; sed
polius honorificale (49) eum quod tam patiens est ad delicla vcslra, et fion esl sicul vos. Agile poenitenliam; utile (50) enim id est vobi9.
Vt Dominus pacis habitel in omnibvs, quo cl spi- rj
" *
rtJtis integer fial, ticut illum aceepit homo, Sx enim \ ,
aliquis dederit futloni veslimentum novum et inte- .
, ,
grum, alque illud velil denuo recipere; fullo aulem
,
$cU$um veslimentum reddat; an recipiet iliud ?
; \ , \
Nonne statim excandescet, et enm convicio perse , , \
quetur dictm: Veslimentum xntegrum tibi dedi;
; \
quare scidisti illud, et inutile fecisii ? Si igitur ila
dolel aliquit de vestimento, et queritur quod non , \ ,
illud integrum receperxt; quid pulamui Dominum , ,
, \ ,
nobis faclurum, qui spintum inteyrum accepimus,
ei illum mote$tia a/fecimu*, et inutilem reddidimus, \ , ;
non viventes cum konestate; ita ui nullo usui esse \
possit aomxno suo ? nam u$xu tpxrilus nobis cor- ; * '
#
ruplxu ett.
CAPUT XXXIII.
Hxc omnia qoae supra seript sunt, ego paslor nuntius poeiiUentiac osiendi, et loenlus sum servis
Dei. Si ergo credideritie, el audierilis verba mea, et ambulaveriiis in ipsis, et correxerilis ilinera
Teslra; vivere polerilis. Sm autem permanserhis (51) iu malilia et memeria offensarum, nullus ex
bujusmodi peccatoribis vWet (52) Deo. HaiC oinnia a me dicenda, dicta sunl vobis (53). Ait mibi ilie
V A R I i E L E C T i O N E S ET N O T i E .
(47) Lamb. in nullo wn.
(39) Lamb. Remediale ergo vo.
(40) Lamb. et enxmvero. Forle, e% enim vera. Sic (48) Lamb. Dominum spiritum ejvs, propter faet mss. Carm.
ctum tuum hoc facie plane, inquam, omne$ eot
quoscunque xnvenerxt in memoria ojfensarum perma(41) Lamb. lilxgxosx*.
nere, afftcxet. Nullo sensu : eoque nomine haoc le(42) Lamb. deest, meum.
clioncm a Fello omissam puto.
(45) Laiub. xn usum.
(49) Lanib. honorate.
(44) Ms. Cann. fulloni? Ergo et deschsnra quam
(50) Laiub. poenitentiam ulxlem.
in vestimenlo tuo fecerit, si doles lu et quereri*,
quod non reddidistx: quid putas.
(51) Lamb. desunl, Sin autem permanteriti$.
V5) Laiiib. doles el quereris.
(52) Lamb. tx hujusmodx vivit.
4'd) l u ex Lamb. Fellus in sua edit. Oxon. A'
(53) Lamb. m< docenu vobis dkta.
tgiair
100
PASTOR. LIB. III. SIMIL. X .
1010
pastor; Omnia a me interrogasti ? E l d i x i : Ila, demine. Quare ergo non interrogasli me, inquit, de
forma lapidum in slructura rcpogitorum; ul tibi explicarem (54) formas? E l d i x i : Oblilus s u m ,
domine. Audi nunc ergo, inquit, et de illis. Hi eunt qui nunc mandata ba?c (55) audierunl, el ex loiis
praecordiis egerunt poenilcntiam : cumque vidisset Dominus bonam atque puram (50) poeniienliam eorum,
ei posse eos in ea permanere; jussit priora peccata eorum deieri. euim formoe pcccaia (57) eorum.
erani; et exrcquau sunt, ne apparcrcnt.
SIMILITUDO X .
De panitentia et elecmotyruh.
C A P U T I.
Postquam perscripseram librum bunc, venil nuntius ille qui me tradiderat 111 i (58) pastoii, ife
domum iu qua (59) eram, et consedit supra lectum; et astilit in dextera ejus itle pastor. Deinde
vocavit rae, et haec mibi d i x i t : Tradidi le, inquit, et domum tuam buie pastori, ut ab eo protegi possis.
Ita, inquam, domine. Si vis ergo protegi, inquil, ab omni vexation^ et ab omni saevitia; successum
auiem habere in orani opere bono atqne verbo, et omnem virtutem sequkatis; in mandatie iis ingredere
quac dedit (60) t i b i , et poteris dominari omni nequili. Custodienti enina tibi raandata illa, subjecta
erit omnis cupidilas c l dulcedo bujus saeculi; successus vero in omni bono uegotio le sequetur.
Maturitatem hujus et modesliam suscipe in te (61); et dic omnibus, in magno bonore esse eora
ct digniiate apud Deuin, ei magnae potestatis cum pi&sidera esse, et polentem in offtcio suo. Huic
fcoli per lotum orbein pc&nitenlia? polesias tribula est. Potens ne tibi videtur esse? Sed vos maluriiatem
bujus et modestiam (62) quam in vos babet, despicilis.
CAPUT II.
Dico ei : Interroga ipsum, domine, ex quo in domo mca est, anne (65) aliquid exlra ordinept fccerim,
aut in aliquo eum oflenderim. E l ego, inquit, scio, nibil exlra ordinen> fecisse le ueque csse f a d u r u m ;
et ideo haec loquor tecum, ui perseveres; bene enim hic de te apud me exislimavit. Tu aulem caeteris
baec vcrba dices; ut et illi qui egerunt aut acluri sunt poeniteniiam, eadem quae tu sentiant; et bic
apud me de iis (64) interpreietur; et ego apad Dominum. Et ego, inquam, domine, omni bomini iudico
magnalia D e i , spero autero eos omnes qui amant e a , et anie peccaverunt, bis audilis actoros esse
poenitentiam (65), vitam recupcrantes. Permane ergo, inquit, in hoc ministerio. et consumma illud.
Quicunqu/i aulem mandaia bujus exsequitnlur, babebunt vitam, et hic (66) et apud Dominum magnum
honorem. Quicunque vero bujus mandata non servant, fugiunt a vita sua et adversantur illi : et qui
mandala ejus non sequuntur (67), morti se iraduni (68); et unusquisque eorum reue eYii sanguinis
M i i . Tibi autem d i c o , ut serves mandata baec (69), et remediuna peccatarum taorum omnium (70)
babcbis.
CAPUT III.
Misi autem tibi has virgines (71), ut babiteut lecum; vidienim cas valde aflabiles tibi esse. Habebis
igitur(72) tu eas adjulrices, quo magis possis bujus mandata servare; non potest enim fleri, ut sine
bis virginibus haec mandata serventur. Vides (75) autem eas libenter esse tecum; sed et ego praecipiam
eis, ut omnino a domo tua non discedant. Tu tantum comiminda (74) domum tuam : in munda enim
domo libenter habitabunl: mundae sunt enim, atque caslae et industriae et omnes habentes gratiam
apud Dominum. Igitur si babueris (75) domum luani puram, tecum permanebunl. Si autem pusillum
aliquid inquinationis acciderit, protinus a domo tua reccdent; b enim virgines nullam onmino
diligunt inquinationem. Dico ei : Spero me, domine, placilurum eis, ita ut in doraomea libenier i n babitent seraper. Et sicut is cui me tradidisii, nibil de me qoerilur; ita ncque illae querenlur. Aitad
V A R I U : LECTIONES E T ;.
(54) Mss. Vict. et Carro. qutd explevimus. Lamb.
nec mandata ejtu sequuntur.
qnod expliculmu*, format.
(68) Felli edit, Oxon. Iradent. Sic iorte lrg. ob
(55) Lamb. mea.
aequens, erit.
(56) Lamb. add. e$$e.
(69) Mss. Vict., Carm. etLamb. servias mandatis
(57) Lamb. peccaii. E l mox, exaquaim*
hi$. Sic el Felll edit. Oxon.
(58) Lamb. huic.
(70) Lamb. deeunt, luorum omttium. OmiUic*
(59) Lamb. domo in quam.
qtinque tuorum, sed relinel omnium, Fellus in sMa
(60) Mss. Vict., Carni. et Lamb. dedu
edil. Oxon.
(61) Lamb. vita.
(71) Lamb. turbas virgmum.
62) A l . modetliam huju* ei verecundiam.
(72) Lamb. deest igilur. Fellus aulem sic : i/a-
(64)
65)
(65)
diunt,
(66)
(67)
Lamb.
(75) ergo
Mss. Vea%
i c l . , adjutrices.
Carm. et Lamb. Video. Uxe
Lanib. de
an.hU
Et bene.
mox, aut in quo.
bebis
Lamb. qui tam ante peccaverunt, et hoec au ctio raagis placuit Fabricio iu edit. Hamb*
tibenter aeturi sunt poemt.
(74) Lamb. emunda.
Lamb. id e$t.
(75) Lamb. habuerint.
Laatb. fugant vilam, ti adversus ilLiun^
k-
1041
APPENDIX AD S. HERMAM.
1012
pastorem illum : Video servura Dei felle videre (76) et custodire haec mandala; et virglnes bas inunda
habitatione collocaturuin (77). Ha3c cum dixisset, iterum pastori illi me tradidh, et vocavit virgincs
et dixil eis (78): Quoniam video vos libenter in dorao bujus habitarc, commendo eura vobis et donitmi
ejus; ut a dorao ejus non recedatis omnino. Ilke vero Ubenter ha&c verba audierunc.
CAPUT IV.
Ait debide m i h i : Viriliter in mioislerio boc conversare : omni homini indica (79) magnatia D e i ; et
babebis gratiani in hoc ministerio. Quicunque ergo in his mandalis ambulaverit, vivet et felix crit in
vita s u a : quicunque vero neglexeril, nou vivet et erit infelix in vita eua. Dic omnibus, ut oon cesseni
(quicunque recte facere possunt) bqna opera exercere : utile est illis. Dico autem, oninem hominein
de incommodis eripi oportere. Is enim qui eget (80), et in quotidiana vita patitur incommoda; in
magno tormento est ac necessilate (81). Quisquis igitur bujuscemodi animam eripit de neccssitaic;
magnum gaudium sibi acquirit. Nam is qui bujusmodi vexatur incomraodo, pari lormento crucialur,
aique ge torquet is (82) qui in vincuiis est. Mulli enim propter hujusmodi cajamitates, cum cas suslinere (85) non possuot, mortem sibi consciscunt (84), Qui novit igitur calanaitatera hujusm.odi bominis,
tt non eripii eum; magnum peccalum admiuit, et fit reus sanguinis ejus. Faciie igitur opera bona,
quicunque accepislis a Domino; ne dum moramini (85) facere, consummetur slructura turris; propler
vod enim interraissum est opus aediflcationis ejus. Nisi igilur festinaverilis facere recte, consummabilur
l u r r i s , et excludemini. Poslquam vero locutus esl laecum, surrexit de lecto; et apprehenso paslore
et virgioibus, abiit (86). QixU antem mibl remisaurom se pa^torem (87) iUi^m et virgiiies illas (88) i n
domum meam (89).
x
(76)
(77)
(78)
79|
i
i
Fellus
Lamb.
Lamb.
Lamb.
alilque conjiciunt legendum^ vnere.

coUaturum.
ad eat. Sic et Fcllua.
omniftQ indka.
(84) Lamb. adducunt.

(85) Bodl. tardatis. Lamb. tardwnim.
(86) Mssu Angi. abiit dieens wihi remamuruw
pasto.rem.
t
80) Lamb. Et his enim quia eget.

81) Lamb. hac necest.
(87) Ms. Carm. rematmirum pastorem.

(88) Laiab. deest, iUas.
82) Lamb. quia.

(83) Lamb. sufferre.
(89) Mss. Carm. post meam, addit Amen. Sic

quoque Fellus in edil. Oxoii.
APPENDIX AD S. HERMAM
SANCTARDM
VIRGINUM
PUDENTIANiE SEU 0 ET PRAXEDIS
ACTA
AUCTORE S. PASTORE PRESBYTERQ
IN S. PASTOREM.
(Acta sanctorum BoUand.
! . Sanctura hunc exbibet hodie nobis Marlyrolo

gium Romanum bis \erbis : c lcem Romae, saucti
Pasloris presbyteri, cujus nomine litulas exstat In
Viminali apod Sanctam Pudentianam, > Baronius in
adnotatiouibus ad textom Martyrologii citatum baec
aubdit inter aba : cNon tantura in veteri Reroano
Martyrologio, sed et in antiquis manuscriptis de eo
agitur hac die. At quodnam hjc appellat velus Ro-
Julil tom. VI, die 27, p. 299.)
manum Martyrologium ? An Belinianum anni 1498?

Hoc certum, uon agi hoc loco de Romano parro
seu veleri, quod Rosweydus edidit: istud enim nec
visqm a Baronio fuit, peque de S. Pastore mcminit
uspiam. Imo nec admodum vetue esee Romanum
illud, quod in observatione Baroniana eitatur, inde
licct conjicere, qaod annunliatio S. Pastoris h o dicrna, i b i , ut asseritur, expressa, vcteruw mar-
E T PRAXEDIS AGTA.
1014
gcripsil* Tolnm ergo tempug dura in Iroc gaecolo vixit
beatus Pastor, Deo ae dicavit, et incessanter iit
illias obseqaio pergeverans, cunctis Romae C b r i glianis speculuni ge praebuit, illud adimplens quod
Dominus a i t : Sic luceat lux vestra coram nominibu*,
iit videant opera vestra bona, et glorificent Patrem
vestrum, qui in coelis ett(Malth. v, 16). Igitur egrcgius Christi Pastor migravit ad gaudla polorum
septimo Kalendag A u g u s l i , ganctorum omniam remuneratione illum ita vocante: Euge, $erve bone
et fidelis; quia super panca fuhti fideih, $*pra
mnlta te comiituam: intra in gaudium Domini ttti
(Matlh. , 21). Cujus corpus coriditum est in swpradicto titulo cuni aromatibus : ubi usque in hodiernum diem Deug impertitur multa pro guig meritia
ac precibus beneflcia; regnaote Domino nostro Jesu
in quibus de S. Pastore agi hac die dicitur; nisi vel Christo, cui iaus, et honor, et ?irtu8, et potegtaa
auciaria jam laudata intelligantur; vel unum illud cum Patre sanctoqae Flamine per infinila gaecuk
manuscriptum, de quo in iisdero adnolaiionibus gaeculorum. Amen.
Baronius asserit: c Habeiuus in nostra bibliollieca
4. Quod hic dicitur S. Paulus apoetolus titulum
res gettas sancti Pastoris, seu potius panegyrim, in Pastoris coneecrasse, i d , ipsomet Pagtore tegte
die natali ejus alicabi in ecclesia legi solitam. Est
falgum est; hoc enim S. Pio papae, non Paulo apoe]us exordiam : SoHCtornm ve$tigia elc. Hoc enim gtolo, ascribitur in Actig SS. Pudentianae et P r a nobis Romae e bibliotheca Vallicellensi describi ro- xedis. Conditum tero fuisse S. Pastorem in ecclegaYiraus, quod a lanto viro laudatum esset: ged gia lituli sui, ex hac forsitan historia, affirmat
adeo misere descriptum accepimus, ut muiamdo etiam Aringhus in Roma subterranea lom. 11, lib.
nonnunquam aliqua aut addendo compleri pcr con- iv, cap. 4 3 , D u m . 1 , utl et Piazza in Sanctuario
jecluram sententiae debeant. Tum vero gtylug, fal- Romano ad bunc diera xxvi Julil. Videtur ergo
lor, si longam sapit antiquitatem. Ipsa vero bujus pa- aliud esse gancti cujusdam Pastorig, et quidera
egyricae oraiionia materia historiam aancti modice C roartyrig, corpug, quod cura aliis receng inventum
ac raro atlingit; neque vel sic tamen gatis feliciler.
cum inscriptione nominis, Roma Bononiam ad nos
Dispescitur ad usum ecclesiasticum tn lectioneg
translalum fuit anno 1614, die xx Aprilis. Noslrt
novem; quarura duae priores proh)gum continent; autem Pastorig nescio quid reliquiarum eaae in
erani, ut dici solet, ei nulli convenientem : tertia
monaslerio, sea ecelesia, S. Silveslri de Gapite
borlatur ad imiianda B. Pastoris exempla, docetRomae, asserit Giaccbettus in Hisloria Italica eccleque, hunc fuigse nobili Romce prosapia oriundum;
siae ac monasterii ejuedem cap. 13 ad diem xxvi
deinde aposloli PauK discipulum, una cura Timo- Julii. Porro ad publicam S. Pastoris nostri veneIheo; lum ab eodem Apostolo consecratura presby- ralionem, non ifcem ad hodiemam ejus celebrllatera,
terum; mulla passura subAntontno imp.,eruditum, asserendam facil ctiam sigillum illud expressura iu
animarum pastorem sedulum; quod pogtremum
Gommeniario ad Acta SS. Pudentiana? et Praxedig,
amplificatur enumeratione viriutum ad veri paslo- cum subjectis bisce versiculis :
rig ofticium pertinentium, quae gimul omnes PaSancte, precor, Pastor, pro nobis esto rogator.
stori noglro iribuuifrtur, ne unius quidem facii sinHic CHHCUS vitm Pastor dat dogmata tacrce.
gularig aut bistoric facta mentione, ugque ad le- Ea Papebrochius nosler ibidem referenda censuit ad
clionem nonam : de quibus proinde ha3C monuisse D saeculum x n . Eodem faclt ingcripiio vctusussima,
sufiiciat, cum ad Acta illustraoda nihil conierant.
quam exbibet Aringhug loco cilato, niun. 3, in qua
Nona auteni leclio sic habet:
iit mentio sacelii sancli bujusnoglri Pasiorig. Quid,
1013
SS. PUDENHANJE
tyrologorum nufli innotuent. AUum certe ad hunc

diem in exemplaribus Hieronymianis, etiam saepius
auctis, de Paglore silentium ; taceot ad eumdem
Beda, F l o m s , Wandelbertus, Rabanus, Ado, Usuardus, Notkeras: ut adeo non videatur hac die ante
K e c u l u m S. Pastoris nomen eccleeiasticis coepisse
Fastis ascribi; si taroen etiam tum cooperit: neque
enim satis pergpecta nobis est setag sive codicis
Vaticani, quem in auctariis BedaeacFIori ciiavimus
bodic ante tomum secuudum Martii, sive appendicum Usuardi a nobis cditi, in quibus hoc dio S. Paelorig presbyteri et confessoris memoria celebratur;
Florarium vero sanctorum ms., quod eum hodie
sic annuntiat, c Romae, Pastoris pregbyteri et confessoris, > medio circiler saeculo xv exaratam est.
2. Sed neque anliqua ilia manuscripta nofimus, ^
3. c Igitur decot tanli confessoris ac gacerdotig

Alliggimi praclarum fegium cum gumma reverentia celebrare, fratreg cbarissimi; per quem Deug
reulta fecit miracula, ut pro nobig exsislat interceasor piug : quem pia devotio Paulo apogtolo adeo
charum el unicum conjnnxii, qeod in v i c o , qui
dicttur Latericius, ecclesiam gut nominis consecravit. Hie vir beatisgimua roatta oorpora ganclorum clanculo rapait et gepeHvit, fretus consilio ct
adjutorio SS. virginum Pudentianae pariter et P r a xcdis: quarum corpora virginum honorificse tradidit gepuliure, et earum Vitam decenter COD~
quod etAdo illura hoc nomme bealuro agnovit? Sane

de noglro agit in clogie SS. Praxcdig et sororis
ejus die xxi Julii, sicnotans : c ln titulo vero, quem
pater eanim Pudens nomjne BEATI PASTOBIS dedtcavit, etc. Natalem. illius tamen gub eo nomine
neque hoc loco, neque xxvi ejusdem mensis, ut
jam diximus, neque alio uUo die cominemoral.
5. Id vero miram neraiui videri debel; cum
eorum opinioni adhacserit A d o , qui S. Paglorem
cura S. Herma illo coufuderint, eujus aposiolus
Paulug ad Ronianos gcribcns meminit quiquc
auclor csse creditur l i b r i , qui Paslor inscribilur*
f
4015
APPENDIX 1
S. HERMAHk
4016
Confustonem banc aperte proclit in libello De feiii- que proinde uiriusque tOBfusioncra, ab Adoue protitatibus apostolontm , qucm Martyrologio ejns feclam ; quam is forsitan ex ambiguis Eusebii verpratixum habes, pag. 3 6 ; ubi ad diem ix Maii,
bis arripuerit, qui de S. Herma loquens Hisi. eccl.
quem S. Herraae nalalem statuit, < Titulus, inquit,
lib. m , cap. 3, , inquit,
nomine ipsius,juxla quod baptisterium ex faculla- , cujvt aiunt esse librum Pastoris ;
tibus sanctae Praxedis cst exstruclum, et bealo Pio,
unde pronum est colligere, Pastoris non libri noliscipulo aposlolorum , operante sludio consecramen, sed aucloris esse : sic Ado facile Hermam ct
tum, venerabiliter ei stalulus esi. Eadem ha?c est
Pasiorem pro eodcm acceperit. enim ampbiboliam
ecclesia sive titulus, quem paulo ante Beati Paslo- banc tollere debuerat lum ip3ius libri adbuc exstanris nuncupabat: beatum ergo Pastorem cum S. Hertis inscriptio, tum S. Hieronyroi, eodem prorsus
ma eumdem facil, eumdemque adco diem utriusqae
modo illum inscribentis, teslinioniura lib. De crtnatalem ; quanquam iu natali solum nomen Her- pioribus eccles., cap. 10 : t Heriuam.... asserunt
mae diserte exprimat, non Pasloris. Adoois exem- auctorem esse libri, qui appellalur Pastor; quae
plo eosdem sanclos in Annalibut ad annum Cbristi proinde genuina censeri polest Eusebiaiii lextui
459 eonfudit Baronius; non item diem utriusque
interprelatio, quara recte secutua est Yalesius, cuia
natalem in Marlyrologio aul nolis ad illud : cum
adducta Eusebii verba sic v e r i i t : Gujus esse
tamen allerum ex altero consequi debeal; ut idem
fertur is iiber, qui Pa$tor inscriptus esl. * Pastor
sit dies obitus, si sanctus est i d e m ; aut sancti igitar appellalur non Hernias, sed Herraae liber
diversi, si diversi natales.
quod aogeli sub habitu pasioritio apparentis reve^
K
6. Nimirum S. Pastoris nomen Dusquam vir

maximus consignatuni legerat die ix M a i i ; sed
constamer Herraae; sicuti nec die xxvi Julii uspiam
apud martyrologos occurrerat nomen Ilermx > sed
Pastoris tantummodo; non ausus e$t ergo in niodema
Martyrologio concinnando a priorum exemplariwn
consensu ac fide, pcr usum ipsum Ecclesiae Romanac
baud dubie amiquum firniata , recedere : alquc iia
S. Hcrma? natalem a nalali S. Pastoris discrevit
non in ipso Marlyrologio soluro, sed eliam in adnotaliouibus ad utrumque natalem adjcctis; in quibus
neque de Paslorc meminit die Maii, neque xxvi
Julii de Herraa. Cur igitur eodem argtimemo ito
est usus in Annalibut? Maxime cum ad illud eliam
aliud accederet, baudquaquam profecto levius, quod
a S. Pastoris seiate dcsumilur, qui saliem juxla
eminenlissimum Annalium conditorem, auuum
Cbristi 464 vivendo praetergressus est. Quis vero
sine evidenti demonstratione credat, S. Hermam,
qui jam ntique maturse vir aetalis fuisse censeadus
est, cum eum Aposlolus per Epistolam ad Roma~
nos juberet salulari, solido post Pauli obLlum sasculo superfuisse? Haec certe una decausis esi, ob
quas Hermen, S. P i i papae 1, u l est in Calalogo
Pomifleura Bucheriano, fralrem ac S. Pastoris
a:qualero,dislinguendum pulavit card. Bellarminus, I
eumqae secuti deinceps eruditi, a S. Herma Apostoli discipulo, et libelii, qni Pastor appellatiir,
auctore. Denique non videtur ipsi Hermae iiomcn
Pasloris fuisse proprium, sed iibro ejus, ulmodo
dicemus : fac tamen, ex libro cogDomenturo Pastoris adbsesisse scriplori; an credi tandem poteril
idcm dcinde auclor tantopere Pastoris cognomento
delectatus fuisse, ut proprium Hermae, quod esset
ab Apostolo consecratura, abjiceret ? Valere haec
ratio debet, apud Baroniuir. quidem, qui epistolam
probat, exbibetque ad annum 4 6 2 , solo Pastoris
noroine inscriptam.
7. Aiium ergo S. Pastorem, alium S. Hermam
ioiwe cenwmna/el bunc ilio aeiiiorein; tollendam-.
lationes contineat. Quid igilur S. Pastori cunv

S. llerma commuue ? Nc nomcn quidem: quaa*
quam el boc pluribus idem esse possit; qui ba>
soJa ralione minime confundi possunt: ut neoiinl
h ictenus in menteni venit B. Paslorem Doslruoi
presbyierum, eumdem cum illo slaluerc, de quo
i i l raenlio in Actis SS. Marii, Martha? et iiliorum
ad dicoi xix Januarii, pag. 216; tameisi el Roma? is
l u e r i t , ei beaius Pastor presbylcr uuncupelur,
coutum tamen circilcr annis nosirp junior.
8. Propendil eo insuper idem doclissimus auclor
Annalium, ad annum Christi 159, ul eunidcm quoquc cum sancto Herraa et Pasiore Hcrmetein esse
crederct, S. P i i pontiilcis Romam fralrem : lamcbi
de illo 5e fatealur ambigere. Opiniouis bujus fundamenlum duplex pulavit esse; a l l e r u n i , quod
voces Hermas el Hcrrnes parum adeo diflerre vider e n l u r , ut nonnuuquam cidem viro legerenlur
allributae ; allerum vero , quod apud Anastasiun^
Biblioibecarium sub S. Pio papa 1 de Hcrmeie referatur : < Hermes librura scripsii, in quo mandalum continetur, quod ei praecepit angelus Domiui,
cum veniret ad eum in habiiu pasloris, et prscepii
ei, ut sanctum Pascha die Dominico celebrarelur.
Siraililudo nQmlois, e( apparitio angeli, sub babilu
pastoritio librum dictantis, eumdera Baronio visa
sunt scriptorem arguere Hermaia et Hernielem,
atque adeo et Pastorem, quem cum Henna coofundit. TaDlum in eo haisit, quod in Herroae Paslore
Bon agalur de Pascba die Dominica celebrando ; .
tura, quod scriplus is fuerit dudum aute lempora
P i i papai. llaquc eo tandem delabilur; u l dicere
uecessesit (si velimus unuiQ eumdemque esse auctorera) diverso^ bos inter se fuisse comraenlarios,
diversis temporibus scriptos. Sed quoniam S. Pa-
slor uoster eatenus tanlum cum Hermele confundiuir, quatenus ipse Hermes cum S. Henna : nibil
opus est diremplara jam diu controversiam hic
denuo suscitare. Eumdem non essc S. Herniam et
bunc Hermelem, osieudil, u l monui, BtllarniiQua
1017
SS. P U D E K T I A f t E E T PRAXEDIS
ACTA.
1018
aliique post Hhiro,quos inter cohsuli possunt TiHe- Praxedem, exlernos, ut poniimis, homines, i n montius lom. II Monum. eccle*., pag. 521; Nicolaue consulto ac praeterilo fralre Timotbeo. Res esse
le Nouny io Apparatu ad Bibliolhecam maximam
poteral obnoxia difficullalibus, nisi cum bona fravtterum Patrum, dissert. 4, arL 2 ; Ambrosius Gar- tris gratia cernerelur hsereditas: hujus igilur asdebosc in bistoriae ecclesiasticae Synopti tom. 1,
sensu hseredibus opus erat. Gedo ergo, quo pacio
part. v, lib. m , dissert. 1, quaest. 1.
is ex Timotbeo, qui presbyler erat et vir sanctiesimus, extundi forlius poierat, quam si talcs ei
9. Quod ad Acla perlinet S. Pastoris, nibil adnalalibus, vita, virluiibus, rebusque gestis depinmoduni cerii superest. Continentur ea praecipue in
gerenlur baeredes, ut prorsus inteliigeret, quidquid
Actis SS. Pudentianx et Praxedis , infra. Scripta
iis relictum esset, id ita collocaium vidcri oportere,
sunt ipsius Pastoris nomine (Pastoris, inquam, non
quasi
in ipsius Dei, ut ita loquar, vel Ecclcsis
Hennae Pastoris, ut habei Baronius an. 159, n. 8 ) ;
roanus consignatura esset? Hoc ergo agit Pastor,
neque sane recentia sunt; quando et in codicibus
mss. perantiquis, iisque bene m u l i i s , leguntar; cum S. Praxedis gesla S. Timotheo explicat, tantoque id agit ad rem suam oppoitunids, quanto
imo jarn lecia sunt olim saeculo nono ab Adone,
copiosius. De se enim dicere nibil debuit, qui
ut in ejus Martyrologio videre est die xix Maii, xx
Junii, xxi Julii in elogiis S. Pudentianae, S, Novati Timotheo dudum esset nolissimus ; quanquam neque de se, quoad ferebat modeslia, tacuit.
et S. Praxedis. Caeterum siocera prorsus ea non
11. Leviora sunt quae subjicit Tillemontius ct
esse, sed bic illic inlerpolata, ullro nos ipsi baud
obscure in Gommenlario praevio, et adnotalis.con- In eamdem intorquet epistolam : Neque boc, inquil,
video, cur Paslor Timotbeo narrel res aute aiumin
fessi sumus; at omni omnino fide indigna reputari
debere, nondum nobis persuasit Tillemontius pracleritas non solum de S. Pudente et ulraque
ejus lilia (de qua re jam satis, opinor, diximus);
lom. II, noia 5 in S. Pium papam : ut eniro minused etiara dc fratre ejus Novalo : nam si vel ini
lias prseteream, quas ibi congerit, ut voccs Actorum
aliquas ct pbrascs carpat, tanquam saeculo secundo extremis imperii finibus egissel Timolbeus, an per
annum tolum nibilde familia rescivisscl? Responnon usitalas, vel tcmpori, quo scripta feruntur
A c t a , ncquaquam accommodatas (nam quid illae, deo, id rarum non csse, ut fralros, ciiam parum
inler se habitalione distanles, afrequenii lillcrarum
lametsi adulterinas omnes esse demonstraret Tillecoinmercioalieni sint.Concedamusbis lamen altquid
montius, quod non facit, Actorum substanliae usque
Tillemontio : sciverit vel ex Novati, vel ex aliorura
adeo incommodarent) ? ut illas, inquam, omitlam,
argumenta ejus praecipua, et in totam Actorum Q liueris Timolbeus pleraque oninia, quae frater egisset.
Annon saepe eadcm nuntiari possunt a diversis f
illorum fabricam lidemque dirccla, id nequaquara,
Annon bic justissima Pastori causa cral eorum
quod jactat, evincunt. Quod ut perspicias , Acia
saltem refricandi memoriam, quae Novatum inler
ipsa consule : invenies, ea fcre conlineri duabus
el Praxedem intercesserant, unde disccret Timoepistolis, quarum prior esl Pasloris ad Timoiheum,
tbeus , munificum fralris in illam aniuium
aliera Timolhei adPastorem. Utramque supposilam
aliunde exstilisse, quam ex sanclissimis ofliciis d i aucloribus inscriptis, imo vero ineplam esse, coavinisque
ralionibus ? Quod addit advcrsarius, mU
tendil adversarius.
riim videri, nullam buic cpislolae praeinitti urbani
10. Priorem hoc imprimis telo subverti putat,
quod a sccpo propositoquc Pastoris toio ccclo ablu- ac liberalis oflicii significationeni, nullum prologum, sed ab ipsis stalim rebus ordiri sermonem ;
dat: Christianus c n i m , inquit, quidam obierat,
id vero oe refulatione quidem dignum apparet.
Novatus nomine, qui facultates suas paulo ante
commiserai Pastori nosiro, et virgini Praxedi, se Nimirum ea querilur abesse, qusc parerga prorsua
fuissent; ea vero abundare contendil, quae ad rem,
mortuo dispensandas. Scribit id Timotheo, Novati
qiiam agebat Paelor, unice faciant. Urbana eet
defuncii germano, Pastor; eumqoe consuiit, quid
B
de bonis reliclis faciendum censeat. Esto sane. D hsec et gufficiens in epislola gravi prapfatio: c P a stor presbyter Tirootheo presbylero salutem. Atque
Quid tum poslea ? Hoc aulem, inquit, verbo tantura
uno posiulat Pastor, idque in duobus extremis haec sunt, quibus Pasioris epislolam universim
impelit acutus hic censor.
epislola: satis longa3 veraiculis; reliqua vera omnia
12. Alteram epislolam, quae Timothei esi, his tan^
Don eo solum lenduni, at morbum ac mortem
lum verbis aggredilur : c Lillera, quibus Paslori
explicent Novati (id quod rationi consonum videri
polerat); sed etiam eo, ut in medium proferant respondit Timolheus, nibil eiiam eorum habent, q u
quis illi diceret, a quo ftibi de fratris obitu renanquidquid post obilum SS. Pudenlianae etPudenlis
Praxedes a biennio gesseral. Quid baec ad Timo- tiatum esset. Requirit bic, opinor, lameola fratris
aut aliquid certe ejusmodi. Sed quaero, unde conslet,
theum; quid ad litteras attinebant, quibus frater
haecaTimotheo in eadem episiolanon fuisse scripta
de fralris obilu docendus erat? Ita ille. Respondeo,
aptiftsima mibi videri ad rem praesentem quaecun- tameisi praBtermissa hic sinl a Pastore, ac sludio
potius rescissa, quod ad historiam SS, Podenlian
qae de S. PraxedeTimotheo narrat Pastor; ioeptam
et Praxedis nibil quidquam conferrent? Id qood
vero, quap iis objicitur, Tillemonlii crisim. Quid
eUam io priori rpistola ficri ex induslria potuii*
w m ? Haer^des Novatus Pastorem scripserai et
t
1020
*0!9
Suadei id mihi vel maiime, quod neutra haec epi- sint frnsultus, ut Acla jam dfcta noa modo iuterpolata ostendat esse, quod ultro admiseramus,
stola seorsim scripla reperitur, sed conjuncta lansed c omni etiara omnioo lide indigna.
tummodo cum Aclis sanctarum, quas d i x i , virgi43. Nescio, an puriores sinl fontes, unde c&lera,
n u m ; ita ut eorum parlem longe maximam faciant,
quae de S. Pastore pauca dici possunt, baurLuntiir.
et pauciria iis ab ipso Pastore ad complendam
Fratrem fuisse S. P i i papae, docet Anastasius B i Actorum narrationcm adjiciantur. Historici eiiimbliothecarius, Actis jam cilatis, ex quibus contravero scriptoris est, nou integra ubivis instrumenta
proferre, sed resectis parergis, eos tantum ex iilis rium potius videtur poese colbgi, receniior: sequuntur bic illum interea Martyrologii codices
textus, qui in rem suam sint, fideliter exhibere. At
unus et alter, inter Usuardi nostri auctaria relati.
enim, ioquis, si epislola mutilata est, utquid ei
praQgitur lotius epistolae inscriplio, Timoiheut pre- Yereor, ne sit hallucinalio Anastasii, inde nata,
ibyter, etc. ? Respondeo , ut leclori constet,ex quo quod Paslorem confuderit cum Hermete, qui in
vetuslissimo PontiGcum catalogo P i i frater appellamouuroeulo narratio deprompta sit. Et ita in variis
tur. De aetate sancti nostri nihil invenimus. lu epicodicibus noslris membraneis, i n quibus Acta
slola secunda P i l papa?. I ad Justum episcopum
S. Praxedis, non item Pudentianse, tradunlur ,
posterior tanlum et minor pars affertur epistolae D \ienncnsem legiiur: c Presbyler Paslor titulum
condidit, el digne in Domino obiiu > Dicendus ergo
Pastoris cum csetcris qua sequuntur in Actis nobis
editis a num. 5 : cum tamen isti laciniae tolius epi- esset obiisse sub S. P i i ponliiicalu, adeoque Tersus
stoia premiuatur inscripiio; id quod eliam obsermedium saeculi secundi; si stari posset hujus epistolae auctorilate ; qood addo, quia quanlumvis Bavare licet apud Emin. Baronium ad anuum Christi
462; quanquam, ut ipse eam dedit, videri possil ronius sioceram illam esse judicet in Annalibus ad
annum 466, id tamen alii quidam non probant,
cpisiola absoluta et inlegra; cum in omnibus coditeste Labbeo nostro tom. I Conpitiorwn col. 576 ;
cibus noslris mss. appareat, parteiu tantum esse a
Tillemontius supposititiara esse mullis rationibus
praecedenti textu avulsam, et ad illum referendam :
conatur oslendere Monum. eccL lom. II* nota 4 in
alii sic ordiuntur: c Virgo Christi Praxcdes habiS. P i u m ; c l ut alios plures omittam, inter adultelavil in eodem litulo, vebementer aflligens se, > eic.
rinas PontiOcum Romanorum epislolas eam retuut
A l i i sic : Virgo venerabilis Praxedes babilavit in
tilula iupradicto afllicta propler (ransilum ger- nuper Pelrus Couslant in appendice ad tumura 1
Epistolarura Romanorum PontiQcum col. 48 ct
roanae suae,i etc. Sed quid ego hic plura ? Palet
sequenli.
liinc satis, u l arbitror, quara debiles TillemoDtii
SANCTARUH VIRGINUM
PUDENTIANÊ E T PRAXEDIS
ACTA
AUCTORE S. PASTORE (KlULATO TESTE
(ActaSS. Boll. Haii t. IV, p. 299.)
t
1. Pastor preebyter Timotbeo presbytero >alu- C tera (90). Pudens, frater noster et amieus(9l), apo(90) In aliis antiquis mss. et apud Mombrilium
boc exordium collocalur : c Oninia q u a sancti
gesla sunt vel gerunlur, si quis voluerit studiose
conquirere, et sibi el plurimis aediQcationis exhibet
fruclum; el quasi arbor fructifera non sine causa
probatur occupare terram dum vivit, cum et ipse
suis pofnis ornaiur, et omnisquiex eo fructum perceperit saginatur. Scribimus, ut in geslis invenimus quid egerint, quid locuti sint, quid passi sint
sancti. Ostendite vos esse catholieos, qui Christi
ictorias semper libcnler auditis, et inlerrogo vos,
quas tamen [an quare laiidem?] inter apocryphas
liUeras haec vocando censetis, per quas (laudatur)
Pudens, fraler noster et amicus aposlolornm, quia
cnltor et sosceptor sanctorum peregrinorum summa
arobitione fuit. Qui coniempto raundo et parentum
facuitale, Gbristo semper paratus, in omnibus Domini pra3ceptis, e t c , ulsupra. Hoc aulem exordiutn videri posêt aeiaie Gelasii papa3 concinnatom,
qoando mulius Roma3 sermo de apocryphis discerncndis, causa certcsuppetebat dc bis aclisdubilandi
propter inscrtara roeuuODem aposiolorum et B.
t
PanlUet hinc existentem paracbronismum. Aringbas

Rotna? subterranece lib. iv, cap. 27, alia mss. Vaticana allegal, sub uumeris 4 ct 9, quorum initio
agitur de Antonino imperalore; el subditurM Hujus
temporibus vir fuit in urbe Roma, nomine Pudens,
genere nobilis, cujus paler vocabalur Punicns, maier
aatem P r i s c i l l a ; quorum quidem arbitrio duxerat
conjugem, nomine Sabinellaui, illustribus xquo
ortam natalibus, de qua duas suscepit filias, pulehras specie, sed rooribus pulchriores. > Uaec autem genuini styli sirapiicitalem non sapiunt, maleque tribuunlur Pastori. Minus alteratus textns est,
alteratus tamcn, in codice!488, ejusdem Yaticanae
bibiiothecae, eujus ecgraphHm nobis sua raanu deecripsit R. P . Joannes Franciscus Vannius boc exordio : t Sanctissirao ac venerabili presbytero T i motheo fratri Paslor presbyter. Noverit fraternifas
tua, quoniam Pudens fraler noster el amicus, apostolorum cultor, et susceptor peregrinorum el CODleinptor mundi, in omnibus prSeceptisDoraini e r u ditus fuit.
(94) Ua omnino coDjungenda haic puio, < F r a u r
1021
SS. PUDENTIANifi E T P R A I E D I S A G T A .
stolorttm (cultor) et susceptor peregrinorom summo

stadio fuit. Qui post morlemconjugissua? Savinillae
et parentum, id est patris Punici et matris Priscillae,
qui eum uxori jumerant, mundi facullaie contempla
in omoibus Domini praeceplis erudilus est. Defuocla
autem uxor reliquerat ei duas iilias, Praxedem et
Potenlianam, quas ideni Pudens in omni ca&tilate
iiutrivit, et nimio Gbristianitatis amore, omnem legem divinam edocuit. Hic itaque a B. Pio (92) doc(us, qui et te docuit, domum suam posl raortem
uxoris suae ecclesiam GhrisU consecrari cupiens,
per nos peccatores ad effectum perduxit; ubi et l i tulum oomini nostro constituii in urbe Romana,in
loco scilicet qui appellatur Yicus Patricii. De hoc
ergo Pudente notqm tibi facio quia migravit ad om- ,
nium Dominum, et reliquH praedictasfllias, castiiate
fullas, omnique lege divina eruditas.
2. Porro ipsae beatae virgioes, amnes facultates
suasvendentes, erogaverunlpauperibus; ac sine dolo
in Gbrisii amore permanentes integra, in virginilalis flore omni modo gloriantur, in vigiliis, jejuniis
orationibus jugiter perdurantes. ln eodem vero loco,
iibi titulum meo nomini pater earum bonae recordationis Pudens dedicavit, boc consilium inter me et
famqlas Ghristi Praxedem et Potentianam convcnit,
ut m die sancto Paschae (quia desiderium earum
nimio fldei amore urgebatur) propter famiiiamcomninem, quae gentilis eral, in eodem titulo fonteni
Jbaptismi construere sluduissemus. Super quoconsilio cum consuluissemus P i u m , sedis apostolica? C
sanctum episcopum, tanto desidorio placuit e i , ut
suramo studio bortaretur fieri baptisierium proui
conveneramus: ipse eiiam manu propria ifontem
designavil et coristruxit. Et cum Dei adjutorio omnibus perfectis, convoca?erimt famulae Ghrisli faimliam suam, tam de urbe quam de possessionibus,
et facientes discussionem quoscunque invenerwnt
Chrislianos, donaverunt ingeuuitati; quos gentiles
applicuerunt ad credulltatem legis sancUe Ghrisli (93).Ubi tunc, inito consilio cura bealo Pio episcopo, in eodem tituto setundum nonnam antiqui-
4022
latis manumissio celebrata cst. Ad diem vcfo sanctum Paschae baptizati sunt promiscui sexus n u mero nonaginta sex : et cum omnia coasummata
fuissent, factus esse coepit convenlus iu eodem t i tuio, ita ut diebus ac noclibus vox bymnorum noit
cessaret, et multitudo paganorum ad fidem concur
reret, et cum omni gaudio baptizarenter.
3. De qua re suggestio facta est Anlonino imperatori. Qui Antoninus piiseimus Augustus auctori*
tate sua precepit, ut quicunqut Ghristum colerenl,
scirent suificere sibi in habitaculis sais vivere; et ut
nulla conjunctione reliquo populo jungerentur, neque publice emerent, nec in thermis publicis habiUrcnt, sed lanium in domibus suis roauerent. Hoc
preceptum cum custodiretur ab universis Ghristianis, illias nostrayDeo dicatas,etin virginilate bouo
teslimonio confirmalas, in domo sua in litulo supr*
dicto orationibus, vigiliis ac jejuniis, cura popula
Dei, qui per eas crediderat, vacantes ei in Ghrisli
laudibus diu nociuque insistentes, babentes necessaria sufflcienter, plurimis diebus custodivimus.
Sed et ipse bealissiraus Pius episcopus exsultans
frequenter. nos visilabat, et sacriGcia Domino pro
nobis offerebat.
4. Gonclodens autem eedecim annos (94) virgo
Domini Potenliana migravii ad Doroiuum. Cujus
corpus nos una cum germana ejus involvtmus cum
omni (uligentia aromatibus, el babuimus occulluia
in titulo supradicto. Post dies aulem viginli ei octo,
detulimus noctu corpus, el posuimus juxta patrera
eiium Pudenlem, in coemeterio Priscillse via Salaria
XIY Kalend. Junii (95).
5 Postcujusmortem TirgoChristiPraxedeshabitaTitin eodem titulo(96), veberaenteraflligons se propterlrausitum germanae suae. Ad quatn cum multi
nobilesGhristiani consolandi gratia venirent,una ciwn
eancto Pio episcopo; venerat etiam ad eam germanus vester Novatus (97), qui est fraier noster in
Domieo, consolans eam, et mollos Ghristianos pauperes suis facultaiibus reficiebat, et ministrabat
eranibus de facullatibus suis iu bonorem ejusdem
nosler ct amicus, Tocem aatem % apostolorum > vel, displicet recluaio intra vel juxta ecclesiam, qux ve-
cxpungendara, vel ex Aringo et ms. Vaticano addendam ei vocem c cultor, > interpunctione cor
D
yecia.
(92) Pauli nomen in Pii commutamus, ob raliones jam diclas: nec enim Pauli nomine puto hic
posse inteUigi ejus epistolas, quarum lectio Pudenti
et Timolheo pro magislerio fuerit: et Pius, eliam
diu aniequam anno 146 episcopus consecraretur,
potuit adbuc presbyter uirumque instituisse, et
totius famittaB fuisse paler spiritualis. Nisi vclimus
opinari, aliquem revera Pauium, iion aposlolum, sed
presbyterura, uno post iliom saeculo florui3se, qui
farailiain catecbizarit et baptizarit. Res liquida
foret, si lalis presbyteri aliquod alibi reperireUir i u dicium.
(93) Ms. Bodecense : c Quos paganos associaverunt fldei; sed voxpaganusin bac signilicatione
luulto posierior esi aelaU* Pasioris.
(94) Ms. idem, c concludens se 12 annis, > sed
suspectus est nuraerus alibi semper cxpressus ad
longunij hoc autem solo loco littcj alitci: magis etiaw
reorut possit ea aeiate usurpala credi; el daniqoe

nibil est causse cur formideoius adeo tenera aeiate
monuam dicere.
(95) Ms. Bodec. : c Obitus ejus celebratur xxiv
Kalendas Junii.Sed polius dicenda essel deposilio.
(96) Hinc incipiunt Acta S. Praxedis in variis
mss. boc modo : c Virgo venerabilis Praxedis b a biUbalinTitulosupradicto,i aliis: <ln Tilulo palris
sui Pudentis; > a u t : c in Tiiulo Laleranensi.
(97) Colitor S. Novalus 20 Junii, etiam Marttjrelogio Romano ascriplus, et dicilur c filius S.
Pudentis senatoris et fraier S. Timothei presbyteri,
et sauclarum Ghristi virginum Praxedis el Pudenlianae : qui apostolis eruditi sunt in fide, > quorum
nihil probamus, praeler fratemitaiem Timothei.
bies autem 28 quibus supra annura unum a sepultura Pudentiana:, ex Actis nuntialiuD est aegrotare
Novalum, rautavi in 25, ut babcrentur mox nominaii dies 8, quibus infirmo aulequam morerclur
Pius et Praxedis asiileruni.
0!9
4020
Suadet id mihi vel maxime, quod neutra haec epi- sint insultus, ut Acta jam dto4a noa modo lutersiola seorsim scripla reperitur, sed conjuncta tanpolata oslendat esse, quod ultro admiseraroue,
tummodo cum Aclis sanclarum, quas d i x i , virgi- sed c omni etiam omnioo lide indigna.
iraro; ita ut eorum parlem longe maxiraam faciant,
43. Nescio, an puriores sinl fontes, unde c&tera,
et pauctria iis ab ipso Pastore ad complendam
quae de S. Pastore pauca dici possunt, bauriunlur.
Actorum narrationem adjicianlur. Historici euim- Fratrem fuisse S. P i i papae, docet Anastasius B i vero scriptoris est, non integra ubivis instrumenta bliolbecarius, Actis jam citatis, ex quibus contraproferre, sed resectis parergis, eos tantum ex iilis rium potius videtur poese colUgi, receniior: setextus, qui in rem suam sinl, fideliter exbibere. At quuntur hic illuni interea Martyrologii codices
enim, inquis, si episiola mutilata est, utquid ei
unus et alter, inter Usuardi noslri auctaria relati.
praeGgilur totius epistolae inscriptio, Timotheus pre- Vereor, ne sit hallucinatio Anastasii, inde nata,
tbtfter, etc. ? Respondeo, ut lecloii consiet,ex quo quod Pastorem confuderit cum Hermete, qui in
mouumeuto narratio deprompta sit. Et ita in variis veiuslissimo Pontificum catalogo P i i frater appellacodicibus noslris merabraoeis, i n quibus Acta tur. De aetate sancli noslri nihil invenimus. lu epiS Praxedis, non item. Pudentianae, tradunlur,
slola secunda P i l pap I ad Juslum episcopum
posterior tantum et minor pars affertur epistolae D Viennensem legiiur: c Presbyler Paslor tilulum
Pastoris cum caBleris quae sequuntur in Actis nobis
condidit, et digne in Domino obiil. Dicendus ergo
editis a nuro. 5 : cum tamen isti laciniae totius epi- esset obiisse sub S. P i i pontiiicatu, adeoque yersus
stoiae premitiatur inscripiio; id quod etiam obsermedium saeculi secundi; si stari posset hujus epivare licel apud Emin. Baronium ad annum Chrisli stobe auctoriiale ; quod addo, quia quanlumvis Ba462; quanquam, ut ip&e eam dedit, videri possil ronius sinceram illam esse judicet in Annalibus ad
cpisioia absoluta et integra; cum in omnibus codi- annum 466, id lamen alii quidam non probant,
cibus nosiris mss. appareat, parteiu tantum esse a
teste Labbeo nostro tom. I Conpitforum col. 576 ;
precedenti textu avulsam, et ad illum referendam :
Tillemontius suppositiliam esse mullis rationibus
alii sic ordiuntur : c Virgo Cbrisli Praxcdes babiconatur oslendere Monum. ecci. toro. 11* oota 4 i n
Uvit in eodem litulo, vebementer aflligens se, etc.
S. P i u m ; c l ut alios plures omitlam, inter adulleAlii sic : Virgo venerabilis Praxedes habitavil in rinas PontiOcum Romanoruro epislolas eam retuiit
titulo $upradicto afllicta propler transitura ger- nuper Pelrus Couslant in appendice ad tumura 1
manae suae,i elc. Sed quid ego hic plura? Patet
Epistolarum Romanorum PontiQcum col. 48 ct
binc satis, u l arbitror, quam debiles TillemontiL
sequenti.
SANCTARUM VIRGINUM
PUDENTIANÊ E T PRAXEDIS
ACTA
AUCTORE S. PASTORE (KlULATO TESTE
{ActaSS.BoU., Haii t. IV, p. 299.)
4. Pastor preabyter Timotbeo presbytero [sala- C tera (90). Pudens, frater noster et amieus(9l), apo(90) In aliis antiquis mss. et apud fifombrilium
boc exordium collocatur: c Omnia q u a sanctis
gesta suni vel geruntur, si quis voiuerit studiose
conquirere, et sibi ei plurimis aediQcationis exhibet
fructum; et quasi arbor iVuctifera n o n sine causa
probalur occupare t e r r a m d u m vivit, cum et ipse
suis pofnis ornalur, et omnisquiex eo fructum perceperit saginatur. Scribimus, ut i n gestis invenimus, quid egerint, quid locuti sint, quid passi sint
sancti. Ostendite vos esse catholieos, q u i Gbristi
yictorias semper libenter audilis, et inlerrogo vos,
quas tamen [an quare laiidem?] inter apoerypbas
liUeras haec vocando censelis, per quas (laudatur)
Pudens, frater noster et amicus aposlolornm, quia
cnltor et susceptor sanctorutn peregrinorum summa
ambitione f u i l . Q u i coniempio raundo et parentum
facuitate, Gbristo semper paratus, in omnibus Domini praceptis, e t c , ulsupra. Hoc aulem exordium videri possjet aeiaie Gelasii papa concinnalom,
quando mulius Romse sermo de apocryphis discerncndis causa certc suppelebat dc his aciisdubilandi
propter insertara menliODem aposiolorum et B,
t
Pan1i,el hinc existentem parachronismum. Aringbas

Romm subterranece l i b . i v , cap. 27, alia mss. Vaticana allegal, sub nuraeris 4 ct 9, quorum initio
agiturdeAntoninoimperatore; el subdiluru Hujus
tomporibus vir fnit in urbe Roma, nomine Pudens,
genere nobilis, cujus paler vocabatur Punicns, maler
autem PriscUla; quorum quidem arbilrio duxerat
conjugem, nomine Sabinellaui, illustribus &quo
ortam natalibus, de qua duas suscepil filias, pulehras specie, sed moribus pulchriores. > Uaec autem genuini slyli siraplicitatem non sapiunt, oialcque tribuuntur Pastori. Minus alteratus textns esl
alteratus tamen, in codice4488, ejusdem Vaiicana
bibliolhecx, eujus ecgraphnm nobis sua raanu descripsit R. P. Joannes Franciscus Vannius boc exordio : c Sanctissimo ac venerabili presbylero T i motbeo fratri Pastor presbyler. Noverit fraternifas
tua, quoniam Putlens fraler nosler et amicus, apostolorum cultor, et susceptor peregrinoram et con*
temptor mundi, in omnibus prseceplis Domini eruditus fuit.
(94) lta omnino conjuogcnda hacc puio, < F r a u r
f
1021
SS. PUDENTIANiE E T PRAXEDIS A C T A .
stolorttm (cultor) et susceptor peregrinornm summo

studio fuit. Qui post mortera conjugis sua? Savinillae
et parentum, id est patris Puitici et matris Priscillae,
qnieum uxori junxerant, mundi facullaie contempla
in omoibus Domini praeceptis eruditus est. Defuncla
autem uxor reliquerat ei duas iilias, Praxedera et
Potenliaiiam, quas ideni Pudens in omni ca&tilate
Iiutrtvit, et nimio Chrislianilatis amore, omnem legem divinam edocuit. Hic itaque a B. Pio (92) doctus, qui et te docuit, domum suam post mortem
uxoris suse ecclesiam Ghristi consecrari cupiens,
per nos peccatores ad effectum perduxit; ubi et t i tulum nomini nostro constituit in urbe Romana,in
loco scilicet qui appellatur Vicus Patricii. De boc
ergo Pudente notqni tibi facio quia raigravit ad om- ,
nium Dominum,et reliquu praedictasfllias, castitaie '
fullas, omnique lege divina erudilas.
2. Porro ipsae beatae virgines, amnes facultates
suasvendentes, erogaverunlpauperibus; ac sine dolo
in Gbrisli amore permanentes inlegre, in virginilalis flore omni modo gloriantur, in vigiliis, jejuniis
oralionibus jugiter perdurantes. In eodem vero loco,
iibi litulum meo nomini pater earum bonae recordationis Pudeus dedicavit, hoc consilium inter me et
famulas Christi Praxedem et Potentianam convcnit,
ut m die sancto Paschae (quia desiderium earum
nimio fldei amore urgebalur) propter familiam communem, quae geniilis eral, in eodem tilulo fontem
Jbaptismi construere studuissemus. Super quo consilio cum consuluissemus Pium, sedis apostolica? G
sanctum episcopum, tanto desidorio placuit e i , ut
suramo studio borlaretur fieri baplisierium prout
conveneramus: ipso etiam maou propria |fonlem
designavil et coristmxit. Et cura Dei adjutorio omnibus perfectis, convocaverunt famulae Cbrisii faimltam suam, tam de urbe quamdepoesessionibus,
et facientes discussionem quoscunqoe invenerwnt
Christianos, donaverunt ingeuuitati; quos gentiles
applicuerunt ad credulltatem legis sancl* Ghristi (93).Ubi tunc, inito consilio cum bealo Pio episcopo, in eodem tituto setundum nonnam antiquinosier ct amicus, focem autem apostolorum vel,
expungendara, vel ex Aringo et ms. Valicano addendam ei vocem c cultor, > interpunctione cor
yecta.
(92) Pauli nomen in Pii commutamus, ob raliones jam dictas: nec enim Pauli nomiue puto hic
posse inlelligi ejus epistolas, quarum lectio Pudenii
et Timotheo pro magisterio fuerit: et Pius, eliam
diu anlequam anno 146 episcopus consecraretur,
poluit adbuc presbyter uirumque insliluisse, et
totius famitiaB fuisse paler spiritualis. Nisi veliraus
opinari, aliquem revera Paulum, noa apostolum, sed
presbvlerum, uno post illom saeculo florui3se, qui
fainiliain catechizarit et baptizarit. Res liquida
foret, si talis presbyteri aliquod alibi reperireuir iiidicium.
(93) Ms. Bodecense : c Quos paganos associaverunt fldei; sed vox c paganusiu hac signilicatione
jnuito poslerior esl aetale Pasioris.
(94) Ms. idem, c concludens se 12 annis, sed
suspeclus est nuraerus alibi semper exprcssus ad
longumj boc autem solo loco littcralitci: niagis cti&iu
mi
lalis manumissio celebrata e*t. Ad diem vcro sancium Paschae baptizati sunt promiscui sexus n u mero nonaginta sex : el cum omnia coasummata
fuissent, factus esse coepit conventus in eodem tttulo, ila ut diebus ac noctibus vox bymnorum noii
cessaret, et mullitudo paganorum ad fidem concarrerel, et cum omni gaudio baptizarenlnr.
3. De qua re suggestio facta est Anlonino iraperatori. Qui Antoninus piissimus Augustus auctoritaie sua precepit, ui quicunqut Ghristum colerenl,
scirent suificere sibi in babitaculis suis vivere; et ut
nulla conjunctione reliquo populo jungerentur, neque publice emerent, nec in thermis publicls habiUrcnt, sed tanium in doraibus suis manerenl. Hoc
preceptum cum cuslodirelur ab universis Gbristianis, filias nosirasOeo dicalas,etin virginilate bono
testimonio confirmatas, in domo sua in liiulo supr*
dicto oratiouibug, vigiliis ac jejuniis, cura popula
Dei, qui per eas crediderat, vacantes ei in Ghrisli
laudibus diu nociuque insistenles, habentes necessaria sufflcienter, plurimis diebus cuaiodivimus.
Sed et ipse beaiiseiraus Pius episcopus exsultans
frequenler nos visitabat, et sacriGcia Domino pro
nobit offerebat.
4. Concludens aulem eedecim annos (94) virgo
Doraini Potentiana migravit ad Domimim. Gujus
corpus nos una cum germana ejus involvtmus cum
omni (uligentia aromatibus, et habuimus occultuia
in titulo supradicto. Post dies autem viginti et octo,
detulimus noclu corpus, et posuimus juxta palrem
euum Pudenlem, in coemeterio Priscillae via Salaria
xiv Kalend. Junii (95).
5. Postcujusmortem virgoCbristiPraxedeshabilav i t i n ebdem titulo(96), vebementer affligcns se proptertransitum germanae suae. Ad quam cuni multi
nobilesGhristiani consolandi gratia venirent,una cum
eancto Pio episcopo; venerat etiam ad eam germanus vesler Novatus (97), qui est frater noster in
Domioo, consolans eara, et multos Ghrislianos pauperes suis facultalibus reficiebat, et minislrabat
eranibus de facultatibus suis iu honorem ejusdem
displicet recluaio intra vel juxta ecclesiam, qua3 vereor ut possit ea aetate usurpata credi; el denique
nibil est causae cur formidemus adeo tenera aeiate
monuam dicere.
(95) Ms. Bodec. : c Obiius ejus celebratur xxiv
Kalendas JuniL>Sed polius dicenda essel depositio.
(96) Hioc incipiunl Acta S. Praxedis in variis
mss. D O C modo : c Virgo venerabilis Praxedis ba~
bitabatinTitulosupradicto,i aliis: d n Tilulo palris
sui Pudentis; a u t : in Tiiulo Laleranensi.
(97) Colitur S. Novalus 20 Juuii, eliam Martyrologio Romano ascriptus, et dicitur c filius S.
Pudentis senatoris et fraier S. Timolhei presbyteri,
et sauctarum Gbristi virginum Praxedis et PudenUanae : qui apostolis erudili sunt in fide, > qoorum
nihil probamus, praBler fraternitaiem Timothei.
Dies auiem 28 quibus supra annum unum a sepuitura Pudeniiana:, ex Actis nunlialum est aegroiare
Novalum, mutavi in 25, ut haberentur raox nominali dies 8, quibus infirmo anlequam morecelur
Pius et Praxedis asiiterunt.
1019
1920
Suadet id mihi vel maxime, quod neutra haec epi- sint msultus, ut Acta jam dteta noa modo iuterslola seorsim scripta reperitur, sed conjuncta tanpolata ostendat esse, quod ultro admiseramus,
iummodo cum Aclis sanctarum, quas d i x i , virgieed c omoi etiam omnino llde indigna.
u m ; ita ut eorum partem longe maxiraam faciant,
13. Nescio, an puriores sinl fontes, unde caetera,
et pauciria iis ab ipso Pastore ad complendam
quae de S. Pastore pauca dici possunt, bauriunlur.
Actorum narrationern adjiciantur. Historici eiiimFratrem fuisse S. P i i papae, docet Anastasius B i vero scriptoris est, non integra ubivis instrumenta
bliothecarius, Actis jam citatis, ex quibus contraproferre, sed resectis parergis, eos tantum ex iilis rium potius videtur posse colbgi, recenlior: setextus, qui in rem suam sint, fideliter exbibere. At
quuntur hic ilium interea Martyrologii codices
enim, inquis, si epislola mutilata est, utquid ei
UQUS et aller, inter Usuardi nostri auctaria relati.
praeGgilur totius epislolae inscriplio, Timoiheus pre- Vereor, ne sit hallucinatio Anaslasii, inde nata,
*buier elc. ? Respondeo , ut leclori consiet,ex quo quod Pasiorem confuderit cum Hermete, qui in
mouumemo narratio deprompta sit. Et ita iu variis veiustissimo PontiGcum calalogo P i i frater appellacodicibus noslris membraneis, i n quibus Acta
lur. De aetate sancti nostri nibil invenimus. lu epiS* Praxedis, non ilem Pudentianae iraduntur ,
slola secunda P i l papa?. I ad Jusium episcopum
posterior tantum et minor pars affertur epistolae Viennensem legiiur: < Presbyler Paslor titulum
Pastoris cum c&tcris quae sequuntur in Actis nobis
condidit, et digne in Domino obiiu Dicendus ergo
editis a num. 5 : cum lamen isti laciniae totius epi- esset obiisse sub S. P i i ponliiicalu, adeoque versus
stoiae premillatur inscriplio; id quod eliam obsermedium sxculi secundi; si slari posset bujus epivare licet apud Emin. Baronium ad annum Chrisli
stolae auctorilate ; qood addo, quia quanlumvis Ba162; quanquam, ut ipse eam dedit, videri possil ronius sinceram illam esse judicet in Annalibos ad
cpisiola absolula el integra; cum in omnibus codi- anoum 166, id tamen alii quidam non probam,
cibus nosiris mss. appareat, parteiu tantum esse a
teste Labbeo nostro lom. I Concitiorum col. 576 ;
praecedenli textu avulsam, et ad illum referendam :
Tillemontius suppositiliam esse mullis rationibus
alii sic ordiunlur : < Virgo Cbristi Praxcdes habiconatur oslendere Mvnum. eccL toro. II* oota 4 in
lavit in eodetn tilulo, vehemenler aflligens se, etc.
S. P i u m ; c l ut alios plures omiltam, inter adulleAlii sic : Yirgo venerabilis Praxedes habilavit in
rinas PontiGcura Romanorum epislolas eam retuut
tilulo $upradicto afllicta propler transilum ger- nuper Pelrus Couslanl in appeudice ad tomuiu I
manae suae,i etc. Sed quid ego hic plura? Palet
Epistolarum Romanorum PontiQcum col. 18 ct
h&nc satis, u l arbitror, quara debiles Tiliemontii
sequenti.
%
SANCTARUH VIRGINUM
PUDENTIANJE E T PRAXEDIS
ACTA
AUCTORE S. PASTORE (KluLATO TESTE
{Acta SS. BoU. Maii t. IV, p. 299.)
9
I. Pastor presbyter Timolbeo presbytero >ala- C lera (90). Pudens, frater noster et amieus(91), apo(90) In aliis antiquis mss. et apud Mombritium
boc exordium collocalur: c Omnia quae a sancti
gesta suiit vel gerunlur, st quis voluerit studiose
conquirere, et sibi et plurimis aediflcationis exhibet
frucium; et quasi arbor fruclifera non sine causa
probatur occupare terram dum vivit, cum et ipse
suis poftiis ornaiur, et omnisquiex eo fructum perceperit saginatur. Scribimus, ut in gestis inveniDius, quid egerint, quid locuti sint, quid passi sint
sancti. Ostendite vos esse catholieos, qui Christi
victorias semper libenter audilis, et inlerrogo vos,
quas tamen [an quare taitdem?] inter apocryphas
hUeras baac vocando censctis, per quas (laudatur)
Pudens, frater noster et amicus aposlolornm, quia
cnllor et susceptor sanctorutn peregrinorum summa
ambitione fuit. Qui coniempio raundo et parentum
facuiiate, Gbrislo semper paralus, in omnibus Domini pncceptis, e t c , utsupra. Hoc aulem exordium videri possjet aeiate Gelasii papaa concinnalom,
quando mulius RomaB sermo de apocryphis discerncndis, causa certcsuppelcbat dchis actisdubitandi
propier iosertam meuiiODem aposiolorum et B.
Pauli, et hinc existentem paracbronismum. Aringbas

Romce tubterranece lib. iv, cap. 27, alia ntss. Vaticana allegat, sub nuraeris 4 ct 9, quorum initio
agitur de Antonino imperatore; el subdilur : i Hujus
temporibus vir fuit in urbe Roma, nomine Pudens,
genere nobilis, cujus paier vocabatur Punlcos maier
aatem P r i s c i l l a ; quorura auidem arbitrio duxerat
conjugem, nomine Sabinellaui, illustribus aeque
ortam natalibus, de qua duas suscepit fllias, puU
ehras specie, sed moribus pulchriores. > Haec autem genuini styli simplicitatem non sapiunt, maleque tribuuntur Pastori. Minus alteralus textns est,
alteratus tamen, in codice!18, ejusdem Vaticanae
bibliolhecae, eujos ecgrapham nobis sua raaou descripait R. P. Joannes Franciscus Vannius boc exordio : c Sanctissimo ac venerabili presbylero T i molheo fratri Pastor presbyler. Noverit fraternitas
tua, quoniam Puiiens fraler nosler et amicus, apostolorum cultor, et susceptor peregrinoram el contcmptor mundi, in omnibus prsceplis Domini eruditus fuit.
(91) Ita omnino conjuogcnda baec puto, < Frator
1021
SS. PUDENTIANiE E T PRAXEDIS A C T A .
stoloriioi (cultor) et susceplorperegrinomra suramo

alodio fuit. Qui post mortem conjugis sua? Savinillae
et parentum, id est patris Punici et matris Priscilke,
qni eum uiori junxerant, roundi facultaie contempla
in otnntbus Domini praceptis eruditus est. Defuncta
auiem uxor reliquerat ei duas lilias, Praxedem et
Potenlianam, quas ideni Pudens in omni castilate
fiutrivil, et nimio Ghrislianitalis amore, omnem legem divinam edocuit. Hic itaque a B. Pio (92) duclus, qui et te docuil, domum suam post mortem
uxoris suae ecclesiam Christi consecrari cupiens,
per nos peccatores ad effectum perduxit; ubi et t i lulum nomini nostro constituit in urbe Romana,in
loco scilicet qui appellatur Vicus Patricii. De boc
ergo Pudente notqm tibi facio quia migravit ad omnium Dorainum, et reliquit praedictas fllias, castitate
fullas, omnique lege divina eruditas.
2. Porro ipsae beatae virgines, omnes facultates
suas vendentes, erogaverantpauperibus; ac sine dolo
in Gbrisii amore permanentes integre, in virginitalis flore omni roodo gloriantur, in vigiliis, jejuniis
oralionibus jugiter perdurantee. In eodem vero loco,
vbi titulum meo nomini pater earum bonae recordationis Pudeos dedicavit, hoc consiliam inler me et
fanralas Ghristi Praxedem el Potentianam convcnit,
m tn die sancto Paschae (qqia desiderium earum
nimio fidei amore urgebalur) propter familiam comjnunem, quae gentilis eral, in eodem lilulo fontem
jbapiisroi construere siuduissemus. Super quo con
silio cum consuluisaemus Pium, eedis aposlolicse C
ganctum episcopum, tanto desiderio placuit ei, ut
euromo studio horlarelur fieri baptisierium prout
conveneramus: ipse etiam manu propria ^fontem
designavil et cortgtruxit. Et cum Dei adjulorio omnibus perfectis, convocaverunt famula Gbrisli fanuliam suam, tam de urbe quam de possessionibus,
et facientes discussionem quoscunque inveneiwnt
Christianos, donaverunt ingeuuilati; quos gentiles
applicuerunt ad cred^litatem legis sanctae Gbristi (93).Ubi tunc, inilQ constyio cum bealo Pio episcopo, in eodem titulo secundum normam antiquift
noster et amicus, Yocem autem aposiolorum vel,

expungendara, vel ex Aringo et ms. Vaticano addendam ei vocem c cultor, > interpunctione cor
recia.
(92) Pauli nomen in Pii commutamus, ob raliones jam diclas; nec enim Pauli nomine puto hic
posse intelligi ejus epistolas, quarum lectio Pudenli
ei Timotheo pro magisterio fuerit: et Pius, eliam
diu antequam anno 146 episcopus consecraretur,
poluit adbuc presbyter utrumque instituisse, et
iotius famitiae fuisse pater spirilualis. Nisi velimus
opinari, aliquem revera Paulum, non aposloluro, sed
presbvterum, uno post illum saeculo florui3se, qui
familiain catechizarit et baptizaiit. Res liquida
foret, si labs presbyteri aliquod alibi reperiretur i i i dicium.
(93) Ms. Bodecense : Quos paganos associaverunt fidei; t sed vox t paganusiu bac signiiicatione
loulto posterior esi aetale Pastoris.
(94) Ms. idem, c concludens se 12 annis, sed
suspectus est numerus alibi semper expressus ad
longum, boc autem solo loco litlej alitei: niagis etiaou
1U22
tatis manumissio celebrata eat. Ad diem vero sanctum Paschae baptizali sunt promiscui sexus numero nonaginla sex : et cum omnia coBSummata
fuissent, faclus esse coepit convenlus in eodem l i tulo, ila ut diebus ac noctibus vox bymnorum OOH
cesaaret, el multiludo paganorum ad fidem concurreret, el cum omni gaudio baptizarentur.
3. De qua re suggestio facla est Antonino imperatori. Qui Anloninus piiesimus Augugtus auctoritate sua praecepit, ut quicunqut Cbristum colerent,
scirent sufllcere sibi in habitaculis suis vivere; et ut
nulla conjunclione reliquo populo jungerentur, ncque publice emerent, nec in iherrais publicls habilarent, sed lantum io domibus suis manerent. Hoc
praeccptura cum custodiretur ab universis Gbriatia
nis, filias nostrarDeo dicatae,eiin virginilale boiio
teslimonio confirmatas, in domo sua in litulo supr*
dicto oralionibus, vigiliis ac jejuniis, cum popula
Dei qui per eas crediderat, vacantes et in Christi
laudibus diu noeiuque insistenles, habentes necegaaria gufficieDter, plurimis diebus cuglodivimug.
Sed et ipse bealissimus Pius epiecopus exsultans
frequenter nos vieitabat, et sacriflcia Domino pro
nobis offerebat.
4. Goncludeng aolem eedecim annos (94) virgo
Domini Poienliana migravit ad Dominum. Cujus
corpus nos una cum germana ejus iuvolvtmus cum
omni diligentia aroraaiibug, el habuimus occultum
in titulo supradicto. Post dies autem viginti et oclo.
detulimus noctu corpus, el posuimus juxla patrem
8u um Pudentera, in coemeterio Priscilke via Salaria
xiv Ralend. Junii (95).
5 Postcujusinortem virgoChristiPraxedesbabitavitio eodem litulo(96), vehementer affliguns se propter trausitum gerraanae suae. Ad quam cum mulli
nobilesChristiani consolandi gratia venirenl,una ciun
eancto Pio episcopo; venerat etiam ad eam germanus vester Novatus (97), qui est fraler noster in
Domiao, consolans eam, et multos Ghristianos pauperes suis facultatibus reficiebat, et ministrabat
eranibtts de facullatibus suis iu honorem ejusdem
t
displicet reclusio intra vel juxta ecclesiam, qux vereor ut pussit ea aetate usurpala credi; et denique
nibil est causae cur formideoius adeo tenera a?late
monuam dicere.
Kalendas Junii.iSed potius dicenda esset deposUio.
(96) Hinc incipiunt Acta S. Praxedis in variis
mss. hoc modo : < Virgo venerabilis Praxedis ha~
bitabatinTitulosupradiclo, aliis: In Titulo palris
sui Pudentis; a u t : c in Titulo Laleranensi.
(97) Golitur S. Novatus 20 Juiiii, eliam Marturologio Romano ascriplus, et diciiur c filius S.
Pudentis senatoris el frater S. Timolhei presbyleri,
ot sauclarum Chrisli virginum Praxedis et Pudenlianae : qui apostolis eruditi sunt in fide quoram
nihil probaraus, praeler fraierniiaiem Tiniolhei.
Dies autem 28 quibus supra annum unum a sepultura Pudentiana;, ex Actis nuntiaium est aegrotare
Novatum, mulavi in 25, ut baberentur mox nominaii dies 8, quibus inGrmo anlequam moreretur
Pius et Praxedis asiiteruni.
9
1019
1020
Suadei id mihi vel maxime, quod neutra haec epi- sint msultus, ut Acia jam dtcla non modo luier*
ftlola seorsim scripta reperitur, sed conjoncta tan- polala oslendat esse, quod ultro admiseramus,
tummodo cum Actis sanctarum, quas dixi virgi- sed c omni etiam omnino ildeindigna.
n o m ; ita ut eorum partem longe maximam faciant,
43. Nescio, an puriores sinl fontes, unde caetera,
et pauctria iis ab ipso Pastore ad coraplendam
quae de S. Pastore pauca dici possunt, bauriuotur.
Aclorum narrationem adjiciantur. Historici euim- Fratrem fuisse S. P i i papae, docet Anastasius B i vero scriptoris esl, non integra ubivis instrumenta bliothecarius, Actis jam citatis, ex quibus contraproferre, sed resectis parergis, eos tantum ex illis rium polius videiur posse colligi, recenlior: selextus, qui in rem suam eint, fldeliter exhibere. At quuntur hic illum interea Hartyrologit codices
enim, inquis, si epistola mutilala est, utquid ei
unus et aller, inler Usuardi nostri auctaria relati.
praeGgilur tolius epistolae inscriptio, Timolheus pre- Vereor, ne sit hallucinatio Anastasii, inde nala,
sbtfler, etc. ? Respondeo, ut leclori consiet,ex quo quod Pastorem confuderit cum Hermete, qui in
mouumenio narratio deprompta sit. Et ita in variis veluslissimo Ponlificum catalogo P i i frater appellacodicibus noslris membraneis, i n quibus Acia
tur. De setate sancti nostri nihil invenimus. lu epiS Praxedis , non item. Pudentianae , iraduntur,
stola secunda P i i papa?. I ad Justum episcopum
posterior lantum et minor pars affertur epistolae Viennensem legiiur: Presbyler Paslor titulum
Pastoris cum caetcris quae sequuntur in Actis nobis
condidit, el digne in Domino obiii. > Dicendus ergo
editis a num. 5 : cum tamen isti laciniae tolius epi- essel obiisse sub S. P i i ponliiicatu, adeoque versus
stobe pramiUatur inscriptio; id quod etiam obsermedium saeculi secundi; si slari posset bujus epivare licet apud Emin. Baronium ad annum Christi stolse auctoriiate ; quod addo, quia quantumvis Ba462; quanquam ut ipse eam dedit, videri possil ronius sinceram illara esse judicet in Annalibus ad
cpisiola absolula et integra; cum in omnibus codi- a D n u m l 6 6 , i d laroen alii quidam non probant,
cibus nostris mss. appareat, parteiu tantum esse a
teste Labbeo nostro tom. I Concitiorum col. 576 ;
praecedenti lextu avuisam, et ad illum referendam :
Tilleraontius supposititiam esse mullis rationibus
alti gic ordiunlur: Virgo Chrisli Praxcdes habiconatur osiendere Mvnum. eccl. tom. II, DOla 4 in
lavit in eodem litulo, vebemenier aflligens se, etc.
S. P i u m ; el ut alios plures omitlam, inter adulleAlii sic : Yirgo venerabilis Praxedes babitavit in rinas PontiOcum Roroanoruro epistolas eam retuut
tilula supradicto afflicla propler transilum ger- nuper Petrus Couslant in appcndice ad toroum I
mana? suae, etc. Sed quid ego bic plura ? Palet
Epistolarum Romanorum Pontiftcum col. 48 ct
hinc satis, u l arbitror, quam debiles Tillemontii
sequenli.
T
SANCTARUM VIRGINUM
PUDENTIAPLE E T PRAXEDIS
ACTA
AUCTORE S. PASTORE OCULATO TESTE
(Acta SS. BoU. Mali t. IY, p. 299.)
t
1. Pastor presbyter Timoibeo presbytero >alu- C tera (90). Pudens, frater noster et amieus (91), apo(90) ln aliis antiquis mss. et apud Mombritium
hoc exordium collocatur: Omnia quae a sanctis
gesta sunt vel geruntur, si quis voluerh studiose
cotiquirere, et sibi el plurimis aediQcationis exhibet
fructum; et quasi arbor fructifera non sine causa
probatur occopare terram dum vivit, cum et ipse
suis pofnig ornatur, el omnisqui ex eo fructum perceperit gaginatur. Scribiraus, ut in geslis invcnimus, quid egerint, quid locuti sinl, quid passi sint
ganctt. Ostendite vos esse cathotieos, qui Christi
victorias semper libenter auditis, et inierrogo vos,
quas tamen [an quare tandem?] inter apocryphas
liticras bsec vocando censetis, per quas (laudalur)
Pudens, fraler nosler et amicus aposlolornm, quia
cnltor et susceptor sanctorum peregrinonim summa
ambitione fuit. Qui coniempto inundo et parentuui
facuitate, Gbristo semper paratus, in oronibus Domini praeceptis, e t c , utsnpra. Roc autem exordium videri possjet aeiate Gelasii pap concinnalam,
quando mulius Romae sermo de apocryphis discerncndis, causa certcsuppelcbat dchis actisdubilandi
propter inscrtara raentionem apostolorum et B.
Pauli,et hinc cxistentem parachronismum. Aringbns

Romce subterranea: lib. i v cap. 27, alia mss. Valicana allegat, sub numens 4 et 9, quorum initio
agitur de Antonino imperalore; c l subditur : i Hujus
temporibus vir fuU in urbe Roma, nomine Pudens,
genere nobilis, cujus paier vocabatur Punicns, maier
autem P r i s c i l l a ; quorura quidem arbilrio duxerat
conjugem, nomine Sabinellaiu, illustribus iBque
ortam natalibus, de qua duas suscepit filias, puU
ehras specie, sed moribus pulchriores. > Haec autem gcnuini styli simplicitalem non sapiunt, maleque tribuuntur Pastori. Minus altcralus textns est,
alteratiis tamen, in codice!488, ejusdem Yalicans
bibliolhecae, eujns ecgrapbnm nobis sua roaou de~
scripsil R. P. Joannes Franciscus Vannius boc exordio : Sanctissimo ac venerabili presbyiero T i motbeo fratri Pastor presbyler. Noverit fraiernitas
tua, quoniam Pudens fraler nosler et amicus, aposlolorum cultor, et susceptor peregrinorum ct con*
lcmptor mundi, in omnibus pra?ccptis Domini e r u ditus fuit.
(91) Ita omDino coDjuogenda haic puto, F r a U f
?
1021
SS. PUDENTlANiE E T P R A I E D I S A C T A .
stoloriioi (cultor) et suareplorperegrinomra summo

atodio fuit. Qui post mortemcoitjugissiia? Savinilbe
et parentum, id esl patris Punici et matris Priscillae,
qui eum uiori junxerant, roundi facultaie contempla
in otnnibus Domini praeceptis eruditus est. Defuncta
auiem uxor reliquerat ei duas lilias, Praxedem et
Potenlianam, quas ideni Pudens in omni ca&tilate
jiutrivit, et nimio Chrislianitalis amore, omnem legem divinam edocuit. Hic itaque a B. Pio (92) doclus, qui et te docuit, domum suam post mortem
uxoris suae ecclesiam Christi consecrari cupiene,
per nos peccatores ad effectum perduxit; ubi et t i tulum nomini nostro constituit in urbe Romana,in
loco scilicet qui appellatur Vicus Patricii. De hoc
ergo Pudente notqai tibi facio quia migravit ad om- ^
nium Dominum, et reliquU praedictas fllias, castitate
fullas, omnique lege divina erudjlas.
2. Porro ipsae beatae virgines, omnes faculiates
suasvendentes, erogaverantpauperibus; ac sine dolo
i n Gbrisii amore permanentes integre, i n virgini-
tatis manumissio celebrata c * i . Ad diem vero sanctum Paschae baptizali sunt promiscui sexus n u mero nonaginta sex : et cum omnia consummata
fuissent, factus esse coepit convenlus in eodem l i tulo, ita ut diebus ac noclibus vox bymnorum non
cessaret, et multitudo paganorum ad fidem concur reret, et cum omni gaudio baptizareutw.
3. De qua re suggesiio facta eat Antonino iraperatori. Qui Anloninus piissimus Auguslus auctoritate sua praecepil, iH quicunqua Cbrislum colerent,
scirent sufficere sibi in habitaculis suis vivere; et ut
nulla conjunctiooe reliquo populo jungerentur, neque publice emerent, nec in thermis publicls habilarent, sed tantum in domibus suis manerent. Hoc
praeceptum cum custodiretur ab universis Gbrislia
nis, iilias nostrasOeo dicatas, etin virginitate bono
testimonio confirmatas, in domo sua in liiulo supr*
diclo oratioaibus, vigiliis ac jejuniis, cura popula
Dei, qui per eas crediderat, vacantes ei in Christi
laudibus diu noemque insistenles, habentes neces-*
saria suificienter, plurimis diebus custodivimus.
l a i i s flore omni m o d o gloriantur, i n vigiliis, jejuniis
Sed et ipse bealissiiuus Pius epiecopus exsultans
orationibus jugiter perdurantee. In eodem vero loco,
iibi titulum meo noraini pater e a m m bonae recorda- frequenler nos Yisitabat, et sacrificia Domino pro
nobis offerebat.
tionis Pudeos dedicavit, hoc consiliam inter me et
famttlas Ghristi Praxedem el Potentianam convcnit,
4. Concludens aolem eedecim annos (94) virgo
ut tn die sancto Pascbae (quia desiderium earum
Domini Potentiana migravit ad Dominum. Cujus
nimiofidei amore urgebatur) propter familiam comcorpus nos uoa cum germana ejus iuvolvimus cum
M u n e m , quae geniilis erat, i n eodem titulo fontem
omni diligentia arotnaiibus, et babuimus occultum
Jbapiismi conslruere siuduissemus. Super quo conin titulo supradicto. Post dies autem viginti el oclo
silio cum consuluissemus Pium, sedis apostolicse C detulimus noctu corpus, el posuimus juxla patrem
sanctum episcopum, tanto desiderio placuit ei ut suum Pudentera, \n coemeterio Prisciila3 via Salaria
eummo studio hortarelur fieri baptisterium prout XIY Ralend. Junii (95).
5 Postcujusinortem YirgoChristiPraxedeshabitaconveneramus: ipse etiam manu propria ifoniem
designavil et coristruxit. E t cum Dei adjutorio om- Y i t i n ebdem titulo(96), vehementer affligcns se proxiibus perfectis, convocaverunt famulae Gbrisli fa- plertransitum germanae sua3. Ad quam cum mulli
imliam suam, tam de urbo quam de possessionibus, nobilesChristiani consolandi gratia venirent,una cum
et facientes discussioiiem quoscunque invenemnt eancto Pio episcopo; veneral etlam ad eam gerroaChristianos, donaverunt ingeuuitati; quos gentiles nus vester Novatus (97), qui est frater noster in
applicuerunt ad creduliuiem legis sancl* Gbri- Domiao, consolans eam, et multos Ghristianos pausti (93). Ubi tunCj inilQ consilio cum bealo Pio epi- peres suis facultatibus reficiebat, et ministrabat
scopo, in eodem titulo seoundum normam antiqui- Granibus de facullatibus suis iu honorem ejusdera
9
noster et amicus, Yocera autem apostolorum vel,

cxpungendam, vel ex Aringo et ms. Vaticano addendam ei vocem c cullor interpunctione cor
yecta.
(91) Pauli nomen i a Pii commutamus, ob raliones jam diclas: nec enim Pauli nomine puto hic
posse intelligi ejus epistolas, quarum lectio Pudenti
ei Timolheo pro roagisterio fuerit: et Pius, etiam
diu aDtequam anno 446 episcopus consecraretur,
poluit adbnc presbyter utrumque instituisse, et
lotius famibae fuisse paler spirilualis. Nisi velimus
opinari, aliquem revera Paulum, apostolum, sed
presbvterum, uno post illum saeculo florui3se, qui
farailiaiu catechizarit et baptizarit. Res liquida
foret, si labs presbyteri aliquod alibi reperirelur i n dicium.
(93) Ms. Bodecenge : Quos paganos associaverunt fidei; t sed vox c pagauusiu bac signiiicatione
xoulto posterior esl aeUle Pastoris.
(94) Ms. idem, c coiicludens se 42 annis, sed
suspectus est numerus alibi seraper cxprcssus ad
)ongum, boc autem solo loco litleralitcr: niagis etiaju
displicet reclusio intra veljuxta ecclesiam, q u x vereor u l possit ea aelate usurpala credi; et danique
nihil est causae cur formidemus adeo lenera aeiate
monuam dicere.
Kalendas Junii.iSed polius dicenda esset depositio.
(96) Hinc incipiunt Acla S. Praxedis in variis
mss. D O C modo : c Virgo venerabilis Praxedis b a bitabatinTilulosupradicto,> aliis: cln Titulo palris
sui Pudentis; > a u t : c in Titulo Laleranensi.
(97) Colitur S. Novatus 20 Junii, etiam Martyrologio Romano ascriptus, et dicilur c filius S.
Pudentis senatoris et frater S. Timolhei presbyteri,
ot sauctarum Christi virginum Praxedis et PudenUanae : qui apostolis eruditi sunt i n flde, > quorum
nibil probaraus, praeler fraterniiaiem Timolhei.
Dies autem 28 quibus supra annum u n u m a sepultura Pudentiana;, ex Actis nuntialum est aegrotare
Novatum, raulavi i n 25, ut baberenlur mox nominaii dies 8, quibus infirmo aulequam morerctur
Pius et Praxedis asiilerunt.
4025
APPENDIX AD S. HERMA&t.
virginis Pratedis, petens ut oralionibus sois indul- i

geiiliam mereretur; qui et vos frequenter bealissimo
Pio e piscopo, ad altare Domini accessuro, commendabat. Accidit posl bsec post annum et dics viginli
tres, u l a?gritudine detentus Novatus, absens esset
a couspeclu beata? virginisPraxedis. Pio itaqueepiscopo cogitante de omnibus Cbristianis una cum
virgine Praxede, requiritur inter eos et Novatus :
dequo cum auditum fuisset quia ttgriiudine delineretur, coniristati sumus omnes.
6. Tunc dicit B. Praxedis ad patrem nofttrum sanclum Pium episcopum: < Jubeat sanctitas vestra ut
eamus ad eum, si forte visitationa nostra et orationibus veslris salvet eum Domtnus. Quod diclum
ctimpTacimset omnibusnobi3,et noctesurgentesper- | }
rexissemus ad eum; videus vir Dei Novatus nos omnes
Congregalos ad se venisse, gralias agere coepit Deo
quia meruit a sancto Pio episcopo, et virgine Domini una cum nostra devotione visitari. Et fuimus
in domo ejus diebus ac noctibus octo. Tn quibus
diebus placuit ei, ut nobis ac beatae virgini omnem
eubstantiam suarn derelinqueret. Hoc ita ordinalo,
tertio decimo die migravit ad Dominum. De quo
facto litleras hujus tcxtus ad vos direximus, una
cum anctoritale beati P i i sedis apostolicre episcopi
et virginis Christi Praxedis; ut quod vobis placuit
de substanlia germani vestri nos faciatis scire: quaterius ordinatio vestra in oninihus custodiatur. Missa
per Euscbium Romanse Ecclesiae subdiaconum (98). ,
Rescripla Timolhei presbyleri.
7. Timotheuspresbyter sancto fratri Pastori pre, sbytero, et sanctissimae sorori Praxedi, in Domino
salutem. Famulatum vobis ubicunque nostri i n d i gueriiis libentissime exhibentes, oramus sanctitatem vestraro, ut et nos humilcs comrorndare dignemini memoriae sanclorum aposlolorum, sanctoque
Pio sedis apostolicae praesuli, et omuibus sanclis.
Ego humilis gaudio replelus sum magno, audiens
quid mihi scribere dignati eslis. Unde noverit sancliias vestra, meam in hac re pro qua scripsistis
volivam esse conscientiam : et quod germano roeo
placuit, placet et nobis famulis vestris; hoc est, ut
4024
in arbitrio tuo sit el sancta virginis quidquid dereliquit; etsecundura quod vobis placuerit dispeusare ea, polestatem habeaiis. >
Hac epistola gaudio repleli sumus : et tradidimus cam legendam sancto Pio episcopo. Qua iit&
lccia gratias egit Dco.
8. Eodem tempore virgo Domini Praxedis accepta
potestate rogavil beatum Pium episcopum, ut thermas Novati, quae jani tunc in usu non erant, ecclesiam consccraret ;quia aedificium magnum in iisdeia
et spatiosum esse. vidcbalur. Quod et placuit sancto
Pio episcopo, tbermasque Nofati dedicavit ecclesiam, sub nomine bealae virginis Poienlianae (99)
(in vico Patricius. Dedicavit autem ct aliam suh
nomine sanctce virginis Praxedis) infra urbem Romam, in vico qui appellatur Lateranus, ubi congtiluit et titulum Romanum; in quo lococonsecravit
baptisterium sub die Idus Maii. Post duos annoa
facta persecutio magna Chrislianorura : et multi
martyrio coronaii sunt. Quo iempore virgo Domini
Praxedis mullos Christianos occultabat in prafato
tilulo, quos et cibo pascebat et Dei verbo. Tuno
divulgatum est Anlonino (100) imperatori, quod
conventus iierent (hrislianorum in titulo Praxedis.
Misilquc slaiim et lenuil roultos ex i l l i s ; inter quoa
tenuit Simetrium presbylerum cum aliis viginli duobus; et eos sine audienlia gladio puniri prsecepil.
Quorum corpora noclu beata Praxedis collegil, et
in ccemeterio Priscilloe sub dic \n Kalendas Junii
sepelivii ( l ) . Deinde virgo Domini, nimia corporis.
afllictione constricta, cum intimis suspiriis ad Dominum ingemuit, el ut ex hoc mundo tuiius auferrl
mereretur, oravit. Cujus orationes el lacryma3 pervencrunt ad coelum. Nam post dics quinquaginta
quinque (2) passionis praBdictoram sanctorum , die
\idelicel xu Kalendas Augusli, migravit ad Dominum. Cujus corpus ego Pastor presbyter sepeavi
juxla palrem Pudentem, via Salaria, in coemelerio
Priscillae. * Ubi florent orationes eorum () (usque
bodie); prseslanle Domino nostro Jesu Christo, cut
eil bonor et imperium per aeterna saecula sa?culorum. Amen.
(98) Hactenus epistola Pasloris ad Timotbeum: J > ) Tn mss. Romanis apud Aringbum ita legilur:
c Quorum corpora noctu B. Praxedis colligeni, sanquse sequuntur deiridc ipse etiam Pastor ad posteguinem quoque spongia, q u a baclenus exstat, de
rorum nieraoriam adjunxit.
pavimento exhauriens, eepelivit juxla patrera suum
. (99) Alia mss. Praxedis : sed utramque nomiac sororem in coemeterio PrisciUae, eub die vu K a liandam fuisse jam docuimus.
(100) Antoninum bis inlelligimus: eumdem qui
lendas Junias; qoo die memoria corura celebra> eupra Piuro, non vero ejus tilium Marcum Aure- tur.
]ium Antoninum (qui ab Eusebio in Chronico el an(2) Totidem scilicet dies numeranlur a 26 M a i i
tiquo Caialogo pontificio in Eleulherio etiam Antoad 21 J u l i i ; idcoque correxiinus mss. in qnibaa
ninus simpliciter vocatur, et siib quo gravem persolum legebanlur triginta quatuor.
g^culiooem motam esse constat anno ejus- 7, Cbristi
(3) Si lola clausula ab signo* non estaltcrins a u 408), et hoc quia nullam mulati iroperii vel ponticloris, quod suspicor; Pastoris cerle non esl illutl
ficatus roentionem facit Pastor; quod tamen hic
usquebodie, longiorem pra;tcriti temporis inlerlocus exegissel, si post utriusque mutationem mota
capedinem denoians.
primum esset persecutio, de qua sermo esi.
TESTAMENTAIIIPATRMCHARl.
V E T E R U M TESTIMONIA
(GALLARD., Veterum Patmm Bibliotheca, 1.1, p. 241, Venetiis 1765, in-fol.)
I.
ORIGENES homil. xv iit Josue. Ex edit. noviss. BB. Paris. 1735, lom. //, pag. 435 C.
Sed et in aliquo quodam libello, qui appcllatur Tettamentum duodecim patriarcharum, quamvis non
liabealur in Canone, talem lamen quemdam sensum invenimus, quod per Singulos pcccanles singuli S a laiiae inlclligi debeant. Teslam. i , Ruben cap. 5.
II.
PROCOPIUS Comment. in Gene$. cap. 58.
t
Ille (Judat), uxore defuncla, quarebat eobolem. In Testamento (aiunl) attcstatur ei Deus, quod did
eam (Thamarem), cum adbuc esset virgo, Judas habuerit : luxilque iniquitatem ejus. Vide Tettament.
Judce, capp. 10 el 12.
III.
ANASTASICS SIRAITA Anagogit. Contemplalt. in Hexaemerun lib. Vii, ex edit. Biblioth. PP. Lugd. tom. IX
pag. 895 D.
Unde Ilebrxi ex libro qai non est redactus in Canonem, qui quidem dicitur Testamentum protopltutorum,
dicunl quadragesiina die ingressum esse Adam in paradiao, sicut eliara videtur cuidam hislorico cbronographo Pyrrboni, el quibusdam expositoribus.
DISSERTATIO
De libro qui De duodecim Patriarcharum testamentis inscribitnr.
(D. LB NOORET, Apparatus ad Bibliolh. max., t. I, p. 255.)
ARTICULtJS PRIMUS.
. . . , . ....
Analysts nuius librt.
^ conslantissime perseverent. Deniqueex libro Enocb

futura eorum peccala, et Chrislnm Yenturum pra?.1
nunliat.
In boc libro exbibentur ultima duodecim p a Levi tradil se a Deo duabus donatum fuisse v i triarcbarum, liliorum Jacob, verba, quae ipsi jarajam
sionibus, quarum prima coelos, in quibns justi proemoriluri ad filios, atque ex eisdera nonnuHi, nimimiis, injusti vcro suppliciis afficientur, se vidisse
runi Ruben et iosepb ad fratres quoque suos ba- profitetur : in secunda se sacerdotalibus veslibus
buisse dicuntur. In bis aulem Ruben major naiu, indutum et sacerdotem in aetemam constitutum
omniom prtmus testamenlum suum a confessione
fuisse declarat. Posthaecex libro Enoch filiis suis
incesti, quod ipse cum tiala, concobina patris sui aununtiat in quae lapsuri essent peccata, pluraque
commiserat, ordilitr. Tum deinde oslendil quas de Christo, ac de eorumdem liliorura soorum disinde poenas Deo dederit, et quam ad eluendum sce- persione, exsilio et captmtale praedicit.
lus suum egeril poenitentiam. Quaraobrem
filios
Judas narrat quanturo valuerit corporis viribns
suos ad mulierum aspeetum vitandum, et fugienac robore, et quam prapclara in pracliis facinora
dam fornicationem adhcrtaiue, nonnulla de Chiislo ediderit. Addit Esau in proelh) a Jacob occisum, el
venlaro obiler perstringit.
se non sotum curo Thamar noru sua concubuisse,
Simeon vero aperit quanta in Josepb fratrem
venrm uxorem qooque duxisse Ghznansetm : at
smim exarserit invidia, quantumque idcirco fuerit
elriusque criminis egisse peenitenliaro. Inde iilio
puniius,ac peccali sui ipsum poeniiaeril. Eapropier commonefacit, ut fugiant ebrietatem e l fornicatio-*
admonet fllios suos, ut ab invidia sedulo caveant,
nem, eisque subinde narral quo pacto angelica v N .
atque in simplicilale cordis, et fralerna cbaritate
sione didicerU,quautura multeres viris essent noxi#
1027
TESTAMENTA I I I
PATRIARCH.
10
Postremo ipsis qeae peccalurl essent, et futurum et futuram tribolationem, el Cbrisiam tore venturura haud dubitaoter asserit.
Cbrlsli adfenlam dedarai.
Postremo Benjamin hortatur filios suos, tat JoscPoslquam Issachar plura de nativilate sua edisp h i , viri saBCti, insistant yestigiis, Oetita limeaiil,
aemit, se ila et in simplicitate ambulasse el coluisse
diligant proxiroum, praecepiis Dei obediant, ac p u agriculluram fatetur; ut nullura unquam peccatum
ad mortem admiserit. Quapropter filios suos ad
rara et immaculalam coneervent suam mentero.
simpliciutem et agriculturam plnrimum adhoru- Illis autem ipsis ex libro Enoch predicit futura
lar.
eorum crimina, Christuiri venturum, velum templi
s&ndendum, omnes a mortuis eicilandos homtues,
Zabalon se etiam non peccasse asserit, et plura
dc vcnditiorie Joseph commentus, ostendit se venet in judicio universali sistendos. Denique sicut ct
ditionis illius, et peecati fralrum suorum non fuisse alii patriarcbae filiis suis raandaveranl, ita et ille
suis praecipit ut ex iEgypto in Hebron ossa sua,
reura. Subdit vero se priraum fecisse tcapham navigare in mari, atqae ex variis, quos ipse ceperat, quae ibi cum patribus suis sepelianlor, asportent
piscibue se egenis siipem erogasse. Quamobrem
et condant in tumulo,
filios suos eicilat ad misericordiam, concordiam,
ARTIGULUS II.
et perfectani inter se cbaritateni. Tandem fulura Demonstralur hunc iibram tuppositum e$$e et admeorum scelera, ei futuram Christi Doraini incarnaterinum.
tionem, adductis ex libro Enoch pluribus leslimoHic liber, nullius aucloris nomine inscriptus
niis, annuntiat.
proscribitur ab omnibus, asseriturque eum figmenDan fatetar se de vcnditione et morle Joseph, cui lis, fabulis erroribusque plenum esse, et scaterire
manus afferre voluerat, gaudio fuisse perfusum.
mendaciis. 0uin imo plut-a cum sacro Scriptur
Idcirco docet Olios ab ira esse cavendum, alquc textu pugnantia in illo deprehendimus.
ibi nonnulla de mendacio fugiendo leviler atlingil.
Primum enim id textui divino adversatur, qttod
Denique quae ipsi perpetraturi essent scelera, et
Ruben de suo cum Bala, et Judas cum Thamar
fore ut Christus bomo lieret, ex libro Enoch vati- incestu fabulantur. Illud item quod de quorumdam
cinatur.
patriarcbaruro, Simeonig, verbi gralia, et Zabuloois
Nephthali multa quidem de parenlibus Balae fa- statuitur aetale. Ea denique quae Simeon el Levl dc
bulatur; ac fllios suos deinde monet, ut Beum co- pcenis, quas ob Dinae sororis suse raptum a Sicbilant el in bono perseverenl. Ex libro autera Enocb, milis repeiiere, et quae Gad de vendilione Joscpb
alque ex visionibus suis praedicit fore ut in peccaia Q flnxisse legimus.
ipsi prolaberentur, coorireuturque tempestates, ac
Praterea omnes fere patriarcb ibidem inducunChristus tandem assumpu bumana carne nascetar apocryphura librum Enoch, euraque corroptiim
reuir.
cilantee. Augustino enim fidem si habeas, codices
Gad ubi plura de venditione Joseph commentitia
libri Enoch duplicis generis fuerunt, alii veri et
tradidit, conAtelur se eum odio habuisse tam i m genuini, alii corrupli et adulterati. Atqui auclorem
placabili, ut ipsi necem consciecere voltierii, sed
Dostnim in bos taotummodo incidisse neroini cerle
de hie et poenituisse et luis&e poenas. Quocirca
dabiitm videbitur, qui haec dc iisdem audierit A u fllios suos ad odium fugiendum, et fovendan fraguatini v e r b a : Scrip$U*e quidem nonnulla ditina
lernam charitalem incilat, ac nonnullas demum de
Enoch, iltum teplimum ab Adam negare non pcstuChristo fundil valicinationes.
mut cum hoc in Epistola canonica Judas apo$tolu$
Aser filios suos duas esse vias docet, unara boni,
dicat. Sed non frmtra non tunt in eo canone Scriptumali alleram; hanc relinquendara, illam carpenrarum, qui servabatur in templo HebraH populi, $ucdam. Testatum deinde facit, se In illa boni via
cedentium diligentia sacerdotum; nisi qnia ob aniisemper ambulasse, aique lilios suos ut Idem iler
quitatem stupecicefideijudicala $unt nec utrum hmc
ineant, serio commonet. Denique bis annunlial fore D
essent, qum ille scripsUset, poterat inveniri... Unde
ut ipsi peccarent, ac dispersi vagarentur, Ghristuset illa qnm $ub ejut nomme proferuntur, et contineni
que postea veniret.
isia$ de gigunlibu fabula*, quod non habuerint Josepb explicat quo pacto a fralribus suis, qui mines patres, recte prudenlibus non judican'ur
eum perdere decreverant, sit venditus, et postrao- ipsiut esse credenda; *icut muita sub nominibu* aliodum emptus a Puliphare. Ponit etiara ob oculos rum prophetarum, et recentiora sub nominibus apoquamis artibus, blanditiis, minisque, ante et post- stolorum ab h&reticis proferuntur. Auctor quippe
quam in carcerem fuisset conjeclus, uxor Putiphari noster islas de gigantibus fabuJas, mira Qducia
caetitatem ejus leiitaverit: quanta denique suis serael atque ilerum tanquam verum quid el certum
ipse frMribue etiam post Jacobi mortem impertive- profert et venditat. Hinc ergo et illum corruplos
rit bona. Filios iUque suos ad sobrietaiem, caslilibri Enocb codices cilasse, el librum ejus falsum
u t e m , longanimitatem, el fraternam dilcctionem
ease et suppositum non obecure colligilur.
plurimum excitat, actandem ex somniorum visis
9
L i b . XY De cfoit., cap. 23.
4029
PROCJEMIA
1060
ART1CUUJS .
ARTICUMJS IV.
De antiquitate huju$ libri* et utrum quodam CkriDe huju$ libri, Gnece primum scripli, eodicibus,
stiano $criptore profectut $it.
versione et editionibu*.
Constat ilaque opus illud adulterinum esse, et
Hic liber Graece primum scriptos est, alque i n
ab ignolo parente, qui nomen suum edere ausus
bibliotheca Regia doo iUUis codices Graeca raanu
non est, in vulgus emissum. Porro autem illud anexarati asservantur. Horum alter pergamineus est
liquissimum censeri debet, si ab Origene, ut qui~
ab annis 500 vel 600 descriplus; alter papyracena
dam arbitrantur, bis verbis laodetur : In libello
priore longe recentior.
qui appellatur Tettamentum duodecim patriarchaRoberius vero Grosta Testa, vulgari Hngua
ram, quamvis ncn habealur in canone, talem quemdam
Grokede, episcopus Lincolniensis, bunc librum circa
tensutn invenmw, quod per peccantes tinguli Satana
inteiligi debeant. E l rursus circa inilium saeculi annum 4242 Latine reddidit. Hujus antem versionis
sexli a Procopio Gazeo citalur * : Testamento, aiunt, codicem manuscripkira invenimus io bibliolheca
Colbertina, sed recenti manu exaratum. Alium qttoatteslatur ei Deu$ quod diu eam, cum adhue esset
que ibidem offendimus, In quo fragmenta ejusdem
virgo, Judat habuent, luxeritque iniquUatem ejui.
1
At porro opus tania antiquitaiis notbum esse ct
* * exhibentur: Hatc tunt uttaspurium nulli certe roirum videbitur; quandoqui- menta XII patriarcharum, in quibut *unt apertitdem ab antiquissimis temporibus, ut paulo ante ex ttmm atque pulckerrima prophetiw de Chritto, quat
transtulii magister Bobertus, diclus Gro$$a Testa, vel
Augustino* vidimus, exstiterunt male feriali s c n Gronum caput, Lincolnieruis epUcoptu, de Graco
plorum librommque corruptores et adulteratores.
in Latinum. Post haec autem Latina illa versio typis
Illud autem a Christiano quodam compositum
esse ea plane evincunt, quae singuli fere omnes pa- excusa est anno 4544, et rursus Parisiis apud MartinOm Juvenem anno 4549, atque iterum ibidem
triarchae de Chrislo venturo, bumana carneinduendo,
anno 4575, 4589 et 4640. Basileae vero, anoo 4550,
ei pro hominum salute cruci affigendo pradicant.
ac tandem in omnibas Patrum Bibliothecis. Utram
Gaelerum scripior ille librum hunc non ea solubi
autem
Uber ille ex typographia Graece prodierit,
mente coniposuit, ut Cbristura celebraret: sed in
nobis
incompertum.
Et cerie id scire parum aut
primis ut lectores suos ab iis peccatis in quac panihil interest, cum hujuscemodi libri iigraentis f a iriarchas lapsos esse dicit, omnino delerreret, atquc
balisque anilibus, ac Scripture sacrae contrariis
eos ad omnem eorumdein patriarcharum commemoratie a ae viriulibus dandam operam adhorla- C oppieti, in luceio nunquam emitti debuerint, t e l
retur.
perpetuis tenebris sint damnandi (4).
, i b r i
u b
h (
l i
u l
GALLANDII
DE EODEM LIBRO DISSERTATIO PROOEMIAUS.
(Vet. Patr. Biblicth.,
I, Proleg., p. LI.)
I. Horum Testamentorum auctor Chrisltanu* fuisse, D lur, ut ipsum tantum non diglto monstrare nosca-
illaque Grace tcriptisse demonstralur,

t u r ; eaque de sacris Novi Teslamenii liiteris passtm
Haud mihi profecto incomperlum nonnuUos exiprofert, quae scriptorem Chnslianorum mysteriis
siimasse Judaeum, non Gbristianura fuisse borum
initiatum luculenter evincunt. Hinc Haque minus
Tettamentorum auctorem; neque illa Graece, sed recte conjecisse videulur e siylo aliisque de causis,
Hebraice primitus esse perscripla; nullum denique Grabius (3) et Sgambalus (4), Hebraico primum
idiomale scriptum fuisse opusculum; deinde Graece
istinsmodi opusculo pretium statuendum : quae itaredditum atque a Christiana manu ioterpolalum.
que omnia si constent, immerilo enim vero illud
.Quamvis enim, ut apposite WolfiusJ(5),scribendi
inter vetusta Ecolesia; monumenia locaretur. In
ratio quae in Graeco contextu observatur, multos
aliam tamen sententiam alii complures erudili viri
referat Hebraismos; inde tamen non magis eflecejure abiisse perhibenlur. Et primum quidem, Cbriris, Hebraice primura exaratum esse libellum, quam
stiatium fuisse auctorem multa palam produnt,
idem de codiee Novi Testamenti ad Hebraismum
Warthono (4*) polissimum c l Nourrio (2) notata :
adeo namque aperte ac perspicue de Christo loqui- proxime accedenle, temere affirmaris. > C a i quidem
1
Homil. 45, m Jotue. * Comment. in cap. xxxvm Genes Loco cit.

%
(3)
(4) De hoc aspero nimis D. Nourrii jadicio vide
(?) Gi
Grab. Spicil. SS. PP., tom. I, pag. 454.
Sgamb Archiv. Vel. Tcst., lib. u , lit. vi pag.
quae adnotat Gallandius, infra, col. 4054.EDIT.
(4*) Warth. Auciar. Hitl. dogmat. Jac. Usser., 206 seq.
cap. 2, pag. 324 seq.
(5) VVolf. Bibl. Hebr., tom. I, p. 250.
.(2) Nuurr. Appar. ad bibl. P P . , lom. I, p. 238.
TEStAMENTA PAtftlARCIi:
1051
1052
eententiae de horum Testaroeniorum Cbristiano au- conjecturis expedieitda s i l , iios cum Dodwello (11)
in primis, Woltio (12), Ruchato (13) aliisque cenctofle, snbscripsisse quoque Joannem Clericura poslea
intellexi (6).
semus, sceculo desineute scriptorem floruisse; qui
Oppoeltae autem opinioni ansam prsebuiase videnimirum Hellenislicura plane slylum adbrbuerit,
tur Matthaeos Paris, qui de hujusmodi opusculo
qualis ineunte saeculo n in desuetudinem abiisse
erba faciens, haee babet ( 7 ) : lpsh quoque tempo- comperitur: licet Mazochius V . G. paulo aliter senribus (ann. 1242) episcopus Lincolniensit Bobertus,
serit (14). Neque alia praelerea desont argumenta,
vir in Lalino el Grteco peritissimus, Teslamenia duo- el ipso Grabio suggerente (15), quibus sententia
deeim patriarcharum de Grceco fideli interpretatione hujusmodi magis adhuc confirmari queai. Scilicet,
transtulit in Latinum. Quce per muiia iempora inco- non anle annum serae vulgaris 52 Tesiamenta baec
gnita et abscondila fuerunt per invidiam Judceorum^
elucubrata fuisse perbibentur, quo Epistolam I ad
propier prophetias de Salvalore in eis contenlas. Sed Thcssalonicenses fuisse scriptam existimant
Grwci, omnium scriptorum diligenlissimi
invesliga- eruditi, Pcarsonius (16), Millius (17), alii : hacc
tores, primi in noliliam illius scripti deveuientes,
enim in testamento Levi leguntur (18): Bl
illud de ilebraco in Grcocum transtulerunt, el penes ' . Venit autem ira
eo$ usque in noslra tempora reservarunl. Nec lem- ^Domini super eos in finem : quae quidem Yerba conpnre beati Hieronymi vel alicujus sancli inlerpretis tra Judseos prolata, ex laudata Thessalonicerisibus
ad notitiam Chrislianorum, machinanle Judccorum inscripla Epislola (19) desumpta fuissc noscuntur.
antiquornm malitia, potuil quomodolibet devenire.
Neque ante, annum 64, quo liber Actnuin aposlolllum igitur gloriosum tractaium, ad robur fidei
lorum fertur a sancto Luca litteris consignalus (20),
ChrkliatuB el ad majorem Judceorum confusionem,
opusculum illud exarasse auclorem cx iis conslat,
transiuUt piene et evidenler cpiscopus memoratus de quibus iniagincm aposloli Pauli ex iisdem Actis
Grteco, verbo ad verbum, in Latinum, coadjuvante grapbice dcscriptam exbibet (21), Bcnjaminum ita
magistro Nicolao Graco, clerico abbatit Sanai A/- loquentcm inducens : Et non amplius vocabor lupus
bani. Haec ille. Qui quiJcm locus paulo aliter i m - rapax
Et susciiabitur ex semine meo in extrcmti
mutatus, in nonnullis sivc mss. sive edilis antiqua*
temporibus dilectus Domini, audiens vocem ejus,
versioms exemplaribus ad calcem babctur, ul v i cognilione nova illuminans omnes gentes, fucem ccdere est ex Thomae Tenisonit Gantuaricusis arcbi- gnilionis accendens Israeli in salutem, et rapieus ut
episcopi notis mss. ad llistoriam Cavci lUterariam^
lupus ab ipsis, et dam synayoyce geniium : el utqne
quae sub finera voluminis II cjusilem Historia nnper Q
consummalionem MBculorum erit in synagogis
evuigaUE comparenl pag. 1. Sed lum Maitbaei Paris gentium et in principibus eorum, sicut musicum menarrationem quam iisdem pene verbis repelit infe- ios in ore omnium : et in libris zanclis erit inscririus idem scriplor hisloricus (8) ad annum 1252,
pius, et opus el sermo ejus : opus quideni, ut oplime
lum qnae in tine quorumdam exemplariura ex ipso Grabius, in Actis aposloioruni; scrmo autem, tum
excerpta verba leguntur, merilo ridet Simonius (9),
in iisdem A c t i s , lum in ipsius Pauli Episiolis : ut
qui el ea deesse in ms. codice Colberiino testatar: proinde post omnes etiam Paulinas Epjslolas, id est
ut proinde nibili ducenda sit inscriptio allerius post anmim 67 scripsisse auclor \ideatur.
ccnlicis ms. bibliotltecae Bodleianae a Grabio reQuintrao post annum 70 Teslamenia illa fuisse
lata (10), bisque verbis expressa : Testamenta duo- composita, ea satis produnl quae de Hierosolymodecim patriarcharum filiorum Jacob, secundum rum excidio, deque calamitatibus in ca^dis Christi
Iranslaliouem Joannis Chry&ostomi de Hebrcco in poenam Judaeis inilictis, loquitur auctor his verGrwcum : salis enim sivc cx baclenus diclis, sive bis (22) : Virum renovaniem legem in virtute Altisex mox dicendis refcllitur.
$imi impo&torem appellabitis; et in fine, ut otslimabitis, occidctis eum, nescientes ipsim resurrcctionem.
II. Ipsitts cctas inqmritur, ejusque scriptionis conti- D .
innocentem sauguinem in malitia super capita veHum paucis aperitur.
itra recepturi. Et propler ipsum erunt sancla vestra
Quo autero lempore Teslamenta baec scripscrit
deserta, usque ad pavimentum profanata. Et paulo
Chrislianus auctor anonymus, baud ita exploratum
ante : Propter hccc, templum quod ultque eliget />
habelur, ut ea de rc iirmi aliquid statul posse v i - mbiue, desolabilur in immundilia; et vos captiti
deaiur. Verum si qua2stio admodum implexa ex eritis in omne* genles, et abominatio inler cas ; et
i n
(6) Cleric. Hht. eccL, ad ann. 191, 2, p. 796.

(7) Mattb. Par. HitU major, ad ann. 1248, p.
628 edir. Lond. 1686.
(8) l d . ibid. pag. 720 scq
(9) Simon. Btbl. crt(. tom. II, pag. 286 seq.
(10) Grab. Spicil. SS. P P . , tom. I, p. 145.
(11) Dodw. aptid Grab. Spicil. SS. P P . , lom. 1,
p. 152.
(12) Wolf. Bibl. Hebr. tom. I, p. 250.
(15) Ruchat. Lettre* de trois Peret apottoliques,
lom. 1, f>agg. 155,194.
%
(14) Mazocb. Comment. invet. marm. Kalend^

vol. I, p. 247; et vol. II, p. 556.
(15) Grab. 1. c , paffg. 158, 140.
(16) Pears. Annal.Paul.
inter ejus opp. p o s l h . ,
pag. 12.
(17) filill. Prolegom. ad . . Gr., 4.
(18) Testam. xu Patr., cap. 5, 6.
(19) / Tlieu. i i , 16.
20) M i U . l . c . 118.
(21) Testam. X4i patriarch., cap. 11,12.
15 et 16.
(22) Ibid. cap. 5,
y
MUXfWA.
055
1034
atcipUtis opprobrium et conf*$ionem umpiternam eumentis patriarcbas duodecbn Alio* Jacob loqneojusto judicio Dei. Hutc quidem abo detorqoel Gra- les inducit; qui jamjam mortturi, e( futura pnebius, iniersertaque palriarcbarum Ttseiameiuis a nuiitient, et optimis ingtilutis fllios ac uepoies
cujusdam Christiani raaiiu sub srculi finein vel erHdianl. Pradiclioiies qiitdem Messlam poussimum
sub iniiium insequentis existrmal (25); at v t r i i a ae statum Synagogae et Ecclesiae genlium sub Novo
crilicom locU allatis vim iuferre, qeo suani de Testaroento respiciunt: in biKloria vero patriarcbaJadao scriptore siabiliat bypotbesin, nemo non rum, plura de bis enarrantur quse in Geiiesi aliisve
dixerit qui rem penitiu* introspiciat: loca enim canonicis libris haud o c c u r n n l , sed ex apocrypbis
quaj ad Novum Teslaroeirtum spectant, de Chrisli desumpla censeutur: eorum lamen pleraque neque
divinilate deque aliis Cbrislianee religiouie copiti- iftcongrua veriuti, neque fortasse ad sacra bistobus, si e medio tollaniur, eoncidat opuaculum illod riae illustrationem inutilia esse videnlur.
Yerura magis interest huc aflerre insiguia pro
necesse esU Qukl quod ab una maim omftia in boc
opere perscripta esse vel ide liquet, judioe Si~ Christi divinilate leelimonia, qiwe contra (Jnilarioe
raonio (24), quod eadem slyli ralio ubique spiret* ex his Testamcntie collecla eidom V . C. alibi s i concuque UDO tenore aquabiliicr fluant? Inelat stere placuit. Steigitor ille(28) : In Teslamento S i insuper idem vir erudUua (25), aliqua in his Tesiaiuenlift occufrere, qme ab hominc Gbristiano tradita
LiUeria fuisse, absontiro videur. uaiid equidem
repMgoaverim : at nibil m i r u m , si more Jvdaico
subinde loquatur acriplor iste GhrisiiMea; quem
opus suum eo consilio coofecisee constal, quo Judi facilius exctperent qiuo de Cbrisio e)sque do-

legimus verba (29): ,
, ,
. Dominus, DEUS MACNU&
hrati, apparebil in terra ut homo, el talvabit in ipto
Adam. Et mox (50) : , \
, . DEUS corpus
assumsm, ei comtdens cum hominibut talvatii eo$.
Paucisque iuterjectia (34), Measiara vocat xal
, DEUM et homintm.
c In Testamenlo L e v i , patriarcham istuni angclus hia alloquilur vefbte (52) :
,
. Per te et Judam apparebit
Dominus in hominibus, salvans in iptit omne enu*
i n
o n i
ctrina passim iuculcat.
Verom ne in bia diutius immoremnr, ad u i e m

scriploris hujus quod atlinet, unus adhuc feudieii<kis Gaveiia. Eaisiimat iile nimiruro (26), fleri v i i
potuisse quin aliqvis aniiquorura anie Origeoem
ejus operis memiimset; adeoque sca!o aposiolicO
haad esse ascribendum opiiiatur. HBBC taoien ftcrupulum st evelli tibi ex animo poslulet, id uoum ^ . Deinde Levi aU (33), infernum spoliaium
subdimus, tit alia prffitereamus, scriplorum eccle* i r i \ , in pauione A/iiseimt.
siasticorum monumeBta qui doobu6 primia eeculit
c In Tesiamenlo Judae mentio flt (34)
flortmre, maximam partem esse deperdiu; nobUque ex etnnm operibas, paueie exceptis, aliqva , adventus DEI juttilw; ul
lantnm superesse fragm^nta : ut propterea, illorum fallor, ex Jerem. x x u i , 6, et , 46 Et paulo
poat de Mesaia dicitqr (55): 6
Tetusttasimortiiii Patmm eHentium immerito nabie
. Hic est germen DEI aUissimi: ex Isaia?
objtciatur.
iv, 2.
III. Operis pretium expendltnr: ex quo in primis
c In Teetamento Zabulon (56): \
Vrabio deprompla pro wra Clirisli deitat* U*timonia describunlur. Uinc sententia d$ scriptore , *\
Ghristiano iterum confirmatur.
5 . Et posl hmc orieJam vero prcliuro operis atque ulilitalem expo- tur vobis ipte Dominus, iux jnslilice,... et videbiti*
nere praastat, preeunle maxime Grabio qui eo mu- DEUM in forma hominis.
r
nere rlte perfuacius comperiuir. Primura itaque

omnium observat vir erudilus (27), Jacobum pa- D
Iriarchara aliosque eanctoe homiaeii, mocti proximo8, sive fulurorum prsesagia sive egregia vito
bene agend moniu edidiaae: qiaa proinde naagno
in pretio haberi ab aodieftllbus Utteriaque mandari
consiMveriiBi. Hunc igitur morem initalue aucior
nosier, non lam aninio decipieodi, quara Jiubeoe
religione ac disciplina imbucndi sludio, in im Te(23) Grab. 1. c , pagg. 459, 440,
(24) Simon. Bibl. crtL, tom. II, p. 228.
(25) Grab. I . c p a g . 435.
(26) Gav. Uist. litlet., tom. I, . 5 .
(27) Grab. I. c. pagg. 429. 441.
(28)
" 8 ) Grab. Annot. ad G. Butii Defent. fid.
scci. u , cap. 3, pag. 64.
(29) Te^tam. wiPatriarch^ cap. 2, 6.
PATROL. GR. II.
i ln TesUraeeio Dan (37): *U , * ,

* ,
, *
. umpliu$ tu$tinebit HUruiaiem desotatioMm, neque captivu*
ducetur hraei; quoniam Dominus erii in medio ejus.
cum homnibm conversalus, ei Sanctut hrael regnauA
super ipsos in humilitale $l paupertate.

(50) tbid. S 6.
51> Ibrd. cap. 2, 7.
(32) Ibid. 3, $ 2.
(33) Ibid. 4.
(34) Ibid. cap. 4, 22.
(35) lbid. 2 4 .
(36) lbid. cap. 6, 9.
(57)Ibid. cap. 7, { 5.
33
135
T E S T A M E f l T A XII P A T R I A R C H A R U M .
4056
c In Tcstamento Nepblbalim (38) : tis citare. Excerplis deinde produclis quae supe , - rius recitaviraus, sententiam suam clatidit his ver . bis : c Hac clariora et expressiora sunt, quaro ut
, ,
detorqueri possint. Quod si assula et insincera d i . Per Jndam orietur salus
ceni (adversarii), non esl quod cum eis litigeraus.
hrael, et in ipso benedicetur Jacob. Per tceplrum Sic enim scriptores omnes eccicsiaslicos eludere
enim ejus apparebit DEUS, habitans inter homines in licebit. Nulla enim btc styli varielas, nulla rcrum
terra, ut salvet genus hrael.
aut verborum discrepanlia, nibil non simplex et
t In Testamento Aser (39): " - unius formac. Yidelur autem iste scripior, consilio
, \ ,
ilte quidem non malo, sed fraude non laudabili,
\ , \ haec valicinia palriarcbis ubjecisse, ulJtidaeos suos
' .
ad fidem albceret, et magnum illud nasceutis Dei
, inysterium a quo abborrebant, in ore duodecim
. ALTISSIMUS vistlabii terratn; el
patriarcharum minus eis invisum acciderel. Huc
ipse veniens ul homo, cum hominibus manducan* et usquc Maranus V . G. Ex quibus.liquel nimis ab*
bibens, et tilentio conteren* caput draconis per & jeeie sensisse Nourrium ejus sodalem,Yirum caeaquam. Hic salvabii Israel et omne* gente*, DEIIS in tera doclum, cum de bis Testaroentis illud pronunvirum abscondilus.
l i a v i t : c in lucera nunquam emitti ea debuisse, vel
c Denique in Testamenlo Benjamin (40) : perpetuis tencbris fuisse darananda (42) : quo
\ , \ ,
quidem uomine vel ab ipso Simonio notatur (43).
, \ IV. De variit m*t. exemplaribus Grcecit, deque anli $ () quu Roberti Lincolniemn episcopi ver$ione ooitur.
. Tunc cl $ resurgemus, unu$qui$que in sceptrumnotlrum, adorantet regem coelorum,qui in terra
apparuit in forma hominis (bumanae) humilitatis.
Moxque addit Israelilas judicandos, :
quoniam advenientem D E U M in carne liberatorem
non crediderunt.
Ecce Ghristum, Dominum, Deum, magnum
Dcutn, Altissimum, Sanctum hrael, e t c , appellaliim. > Hactenus eruditus Grabius : a quo baec eadem contracta mutualus est Prudeiuius Maranus in
praestanti opere inscripto : Divinitas D. N.J.
C.
manifetta in Scripturis el haditione (44). Gujus viri
doctissimi judicium de borum TestamentoruiD auctore in medium proferre libet, quo magis illa l i r mentur quae de ipsius opere disseruimus. Hunc
scriptorem , inquit, Judaium fuisse declarat plurimus Judaicarum fabularum usus: Gbristianum
vero, niraium aperla? de Christo praedicliones,
quani ut ex eventis fictae non fueriut. Seniorem
ssecuio n nonnuili faciunl, ncmo juniorem, quippe
cum ab Origene bomil. xv in Josue citatus fuerit.
Grabius hunc librum olim a Judaeo scriptum ante
Ghristi ortom, eta Ghristiano eaecuio exeunteaut
ineunie interpolatum patal. Sed hxc eruditi virt
opinio levissimis conjecturis nititur. Nibil enim in
hoc opere insincerum et inierlititm apparet, nibil
quod non proposito conducat. Quare non est cur
verearour haac Testamenta pairiarchis supposiia,
ut germanissimum opus Judsei in Ghrislum creden(38) Testam. xn patriarch., cap. 8, 5 8.
(39) Ibid. cap. 40, 7.
(40) Ibid. cap. 42, 40.
(44) Maran. Divin. D. iV. / . C. lib. n , cap. 4,
4. p. 203.
'
^|42) Nourr. Appar. ai bibl PP. tom. I, pag.
F
(43) Simoo. hibl. cnr., lom. II, p. 225.
Hujus operis varia circumferuntur mss. exemplaria Gneca, viris eruditis laudata, Montfauconio
(44) in priinis, Nourrio, Simonio, Warlbono II. cc.
aliisque. Ms. Canlabrigiensis meminit Fabricius
(45) , ejusque titulos seu capitum summaria Graece
reciiat, nibil tamen ab edilo Grabiaoo diversa. De
codicibus auiem Anglicanis mox infra, ubi de editione Oxoniensi. Primum vero Gracum exemplar,
si fides Mattbaeo Pavis (46), detectum ita fuisse pesbibetur. Magnler, inquit, Joanne* de Basingetlokes,
archidiaconus Legrice, vir in trivio et quadrimo experientistimus, Graci* ac Latinis litteri* ad plenum
erudiius,....
intimaverat episcopo Lincolnienti Roberto, quod quando studuit Athenis, viderat et audierat ab peritis Grcccorum doctoribus qucedam Latinis
incognila. Inter quw reperit x n Putriarcharum, filiorum videlicet Jacob, Tesiamenta: qua constat
e$se de substantia bibliothecce ; sed per invidiam Judceorum dudum fuisse incogniia, propler manifestas
qum in eitdem patent, de Chritto prophelias. Vndt
idem episcopus misil in Grceciam; et cum ea habttttset, translulit de Grwco in Lalinum sermonem.Hsx
Hle moiiachus Anglus, ubi nibil de textu Hebreo ,
ut alibi, quem etiam superius vidimus enarrantem,
ab eodem quidem Lincolniensi episcopo haec Testamenta e Graeco Latine fuisse reddila, coadjuvanu
taineu magutro Nieolao Grwco , clerico abbatis S.
Albani. De ulroque inlerprete dislinclius agit Baleus (47).
(44) Montf. Bibl. bibl'wth. tom. I , pag. 44 , 683,
685, eic.
(45) Fabric. Cod. pseud. . T . , tora. II, pag.
84
(46) Matth. Par. Hi$L major, ad ann. 4252 p .
720 sq.
(47) Bal. Hist. de script. Britann., cenlur. x u i ,
p. 33.
%
1057
TESTAMENTUM RUBEN.
V . De editione Crabiana hic typi* expre$$a.
Hanc autem Roberli antiquam versionem L a l i nam subinde typis fuisse consignalam norunt eru d i t i ; dignamque in primis exislimaraot viri docii
quae in veteruin Patrum Bibliothecis locum obtineret. Veruni in omnibiis editionibus quae ab ann.
1483 usquead aunum 1677 in vulgus prodierunl,
tot tantisque mendis foedata est aniiqua istbaec versio, ut sxpe vix seusum extundere valeas. Quod
secum reputans Joannes Ernestus Grabius, collatis editis curo duobus bibliothecae Bodleianae mss.
codicibus, plurimos suslulit errores, corrcctis quoque aliis pene innumeris ab interprele ipso commissis. Hanc itaque versionem sic emacuialam,
cum lexlu Graecu ad duos codices exaclo, allerura ^
Academiae Gantabrigiensis , bibliothecae Bodleianae
allerum, publici juris fecitOxonii 1698in voluminel
Spicilegii SS. Pairum. Exinde vero edilionem suam
recensens idein vir eruditus, lextuin Gracum iterum
contulil cum duobus mss. collegii Trinilatis Gan-
1038
Ubrigiensis. Latinam quoque Roberli Liiicolnieiurift

versionem perpeiuis emendalionibus limavit; aliis
quidem quas e duobus mss. bibliotbecae Bodleianae hauserat et prius ad oras paginaruro posuerat,
in textum assumptis; aliis vero a se ipso adjunclis :
ut ex prefalione ad secundam Spicilegii Oxoniensem
editionem anui 1714 colligilur.
Prtorem Grabianam secutus est Fabricius in Co*
dice pseudepigrapho Veteris Testamenti, vol. I , semel iterumque typis excuso Haroburgi anii. 17131722, quanquam meraoria lapsus aliler alicubi (48)
asserat: quod utique, ut cactera omitlamus , con>,
pertum flel, secunda Grabianae notam p. 224 c u n
secunda item Fabriciana p. 687 confcrenli. No
vero posteriorem Oxoniensem, uti par e r a l , sele^
gimiis : editoris adnoutiones quae textui ciuendandu
inserviunt, reliutiimus : alias longiores contraxi
mus, paucis interim additis quae aucloris menleft
in primis respiciunt.
. '
TESTAMENTA
DUODECIM PATRIARCHARUM
FILIORUM JAGOB
D FILIOS SUOS
INTERPRETE ROBERTO LINCOLNIENSI EPISCOPO.
(GALLAWD., . Patr. Biblioth., 1,195.)
'.
<
& ' .
'. ,
, \ , )
) .
, |&
\ .
*< , , -
C A P U T I.
Testamentum Ruben, de ttt qucs moriturus in
menle (49) habuit.
I. Transcriptum testamenti Ruben, qoscunque
mandavil filiis suis, priusquam moreretur, in 425
aonovitae ipsius.Postannos duos mortis Josepb, ad
aegrotantera congregati sont, ut visitareiit eum, filii
et filii flliorum ejus. E l dixit eis : Filioll mei, ego
morior, et vado viain patrum meorum. > Et videns
(48) Fabric. Cod. pseud. V . Testam. tom. U , p . ciante, habet Robcrtus cpiscopus Lincolniensis.
84.
GRAB.
(49) In mente. In mente spiritu prcegno$lioo 41-
1059
TESTAMENTA XII ATRIARCH ARU .
1010
illic Judain, el Gad, ct Asro\ fralrcs euos, d i x i l e i s : ^ 6 . ,

c Erigiic mc, fralres, u l dicam fralribus meis et fi- , , ,
c , \,
liis meis, quaecunque babeo in corde meo abscontii, \ , !)
la : jam euim deficio. E l erectus osculalus esl eos,
c i p l o r a n s d i x i t : c Audtle, fratres mei et filii, auri- (50).
bus percipile Ruben patrom vestrum (51), qiuecun- , \
que mando vobis. Ecce, testiGcor vobis Deum coeli , , (52)
bodie, ut uon înbulelis in ignoranlia juvcntutis, , (55) .

ct fornicalioue in qua efftisus sumego, ct inquina , \
vi lectuin palris itici Jacob. Dico enim vobis,
quoniam percussil rae (Dominus) plaga magna in , fj (54), \
iliis meis per meuses septem; et nisi Jacob patcr . ,
(55)
noslcr orasset pro me ad Dominum, voluit Domi * nus occidere rae. Eram enim annoruro triginta,
,
quando feci hoc malum coram Domino; et seplcm
. * ,
mensibus infirmatus sum usque ad mortem; el cx
\ proposito animse meae septem annis poenitui coram
\
Domino. Yinum et siceram non bibi, et caro non
.
inlravit os meum; c l omuem panem desiderii non
(56) , \
guslavi lugens pro -ccalo meo, magnum ettimerat.
(57) ,
Et ne ilal in Israel ita.
\ x|J , .
.
' \ , ,
II.Et nunc audilc m e , tilii, u l manifeslem vobis
(59)
(58), q u vidi de septem spiriiibus erroris in
poenitentia mca. Seplem spirims dati sutit adhrersu* .
,
bomtiicm a Beliar; ei ipsi sunt capet opernm juven \
t m i s : et septem spirllus dali snnt ei in crcalione,
\ , ut sit in eis omne opus homiuis. Primus spiriuis
ost viUR, cum qua consistentia crcatur. Secundus ^ . , '
spirilus est visus, curr. quofixdesiderinm. Tertitis (60) . , '
spiritus est audilus, cum quo iit doclrina. Quartus . , '
. , *
spiritus est olfactus, cum quo est gustus dalus in
attraclionem aeris c l spirationis. Quinlus spirilus -. (61)
est locutionie, cum qua fiicognitio. Sexiue spiritts . , '
. " , '
est guslus, cum qtio iit cibatio comeslibHittni et
polabilium, et fortiludo in ipsis creatur; quoniair. (02), \
in cibis substantia cst foriiiadints. Septimus spiri- .
lus est seminis et coitus, cum quo cofngreditur per " 4 , ' .
concupisceutum voluptalis peccaturo. Propter Ju>c
ulliinus esl crcalionis, et primus juvenlulis, quo- , \ ,
, (65)
tiiam ignoranlia plenus est; et ipsa juniorem ducit
\ , \ ut caicum in foveam, ct ut jumentuni inprsecipitium.

I .
III. Iu omnibus bis octavus spiritus somni est, '
. ^
(50) $ dxd rvr. 3, juxta L X X :
. G R A B .

(51) Huben palrem vestrum. Verba Ruben Palris
, \
vettri. Prior Grabit edilio, aptul FABRIC.
jwu. ID.
(52) . Addendum, \ . GRAB.
^57) . mclius. ID.
(53) " . " . roelius.
(58)
// manifeslem vobit.
,
Ouiissa soiiL I b k l .
Ibid. apud FABRIC.
apud F A B R K : .
(54) . Haec conveniunt cum ulti(59) . Yide quae de s p i r i mis patriarchae Jacebi vcrbis, quae de Ruben protibus erroris, et d%iuoiiibiis viliorum erudile, u l
lulit, Gen. X L I X , 4. GRAB.
solet, congessilGolelerius in Nolis ad llenuaelib. II^
(55) ^ ^ Jamandat. 2. GRAB.
^ .' \
60) . . .
. IDEM.
61) . . ID.
(56) , . . . Idcm tninporc
62) . \ pGLMiileiuiae snae fecil Ruben , quod propbeta Daniel
. .
dc seiuclipso iUdem fere verbis tostalur, cap. x, f
(63) . . ID.
t
4041
TESTAMENTUM R I B E N .
1012
\, ' (64) ! , \ -U
. - l
(05) .
\ .
.
.
\ ,
. , (66), \ . "
, , \
\ . , ' \ ,
.
.
\ ,
cum quocrc
crcata esi exstasis nalura, et imago nwrtis. His spiritibns commiscelur spirilus crroris. P r i
mus foniicaiionis Sn natiira et scnsihus insidel. Secundus spirilus insatiabilitatis in ventre. Tcrtius
spiritus pugnae in bepate ct bile. Quarlus spiritus
placentke el imposturae, uiper supcrfluitalem decoms apparcat. Quintus spiritus superbia, u i moveatur, et magiia sapiat. Sextus spirilus meedacii, in
perdilione et zelo flngendi sermoncs, eosqne celandi a genere ct familiaribus. Septimus spirilus inju stitiac, cum qua llunl furlum et disloriiones, ul faciat concupiscenliam voluptatis cordis sui. Injusti
tia enim cooperatur reliquis spirilibus pcr doli assumplioncin. In oninibus his spiritus somni, octavus
spirrlus, copulatur crrore el pbantasia. Et ita perit
, (67) \ . \ mnis junior, obtencbrans mcntem a verilate, et
, non inlelligens legem Dei, neque oltcdiens doclriiire
,
patrum suorum, quemadmodtim et ego passus sum
, , in juventute mea. E l niinc, H l i i , verilatein diligil.e,
.\ , ,
el ipsa cuslodict vos. Doceo vos, audite Rubcn pa , \ .
Irein vestrum. Ne altcndatis visioni inulieris, ne , ' . que in secrelo sitis cum femina quae cst sub viro,
(68),
nequc circumscrulcmini operalionem mulierum.
,
Nisi cnira vidissem Ballam balncantem in cooperlo
. loco, non incidissem in miquilalein magnam. Con , cipiens enira mcns mea muliebrem nudilalcm, nou
.
sivit me dormire, donec opcratiis sum abomiualio, , nem. Absente enim Jacob palre nostro apud Isaac
.
p&lrcm suum, exislenlibus nobis iu Gader, propc
, ,
Epbrala domus Bclblebem, Ballacral cbria, el dor0
(69) (70), C
reê-tala
jJiiMil. in oubiilo s e o Iniiwlieme.
, et videns nuditatem ipsius, operaltis sum impie , . \
lateni, et derelinquens cam dormicntem, egreesus
, ^,
sum. Et confestim angelus Dei revelavit palri meo
, .
Jacob de impielalc mea; ct veniens lugebat super
\
me, non amplius tangens eam.
\ ' , .
IV. Ne igilurattendatis pulchritudini mulierura,
'. , - neque cogilctis operationcs eanim ; sed ambulatc
in simplicitatecordis, in timore Domini, ct labor^n , , \
tcs in operibus, ct exercilanles (71) (vosmet) in lit, \ ,
teris, et in gregibus vestris, donec Dominus del vo , ,
, , . " (72) - bis conjugeni quani ipsevult,ut non paliamini sicul
^ - ) ^ 8 * U&que ad mortem patris noslrinon babebam
fiduciara aspiciendi in faciem Jacob , vcl loquendi
, ,
alicui fratrum, propter opprobria. Et usque nunc
. \
conscientia mea cruciat me dc peccalo mco. con \ .
solalus csl me pater ineus, quoniaia oravil pro uic
, 8
(64) &. . .
(65) . melius. I D .
66) " . . ID.
67) ."0 . ID.
68) . . ID.
(69) Haec ex Gen. xxxv, 21, seqq. narranlijr : autejn mentio iit pracedenli v. 19,
ubi llebrxus lexlus de ea ait : O r f t n U xVl.Hatc est
Belhlehem. Similiier L X X : . Sed
ct Demetrius apud Eueb. lib. rx Prceparal. evang.,
cap. 21,consentil his verbis :
' , . Indcque ipse Eusc-
bius lib. Demonsiratioms evangel., pag. 347, cx

allegato loco Geneseos idem docel. Gonlra auclor
Tesiumeuti Ruben in citalis vcrbis vidclur basc duo
distinguere, ct Epbralain facere domum in nrbc
Betblebem : nisi 1'orle aliquis ad inargincni intcrprelalionis gralia ascripserii , et prior
vox inde in lexlum irrepserit, quain corrrciurus
postea, sive explanaturus is qui Oxonieiisein codicem sciipsil, loco p<uil. ID.
(70) OUov . . ID.
(71) Exercilantes. In Gra?co erranles. 1D.
(72) "- . l u .
1043
TESTAMENTA I I I P A T R I A R C H A R U M .
i044
ad Dominum, ut transeat a me ira Domini, stctit ptov, ' ,

. (75) ,
ostendit milii Dominus. co igilur tempore cusloditus sara, et non peccavi. Propter hoc , filii mei, . , , ,
costoditeomniaquaecunque mando vobis, et non pec- , \ . "
cabitis. Perdilioenim animae est fornicatio, dividens (74), ,
a Deo, et appropinqnare faciens idolis; quoniam \ , ipea in errorem ducit intellecium et mcntem, etde- \ , \
ducit jtiyenes ad infernum ante tempus (74*) ipsorum. & .
Nam mullos perdidit fornicalio; quoniam elsi sit , ,
aliquis senex, ve! nobilis, opprobrium ipsnm facit (75) , \
.
apud Reliar et filios bominum. Quiaenim custodivit
, \ seipsum Josepb ab omni muliere, et cogitationes pur
,
gavit ab omni fornicatione, mvcnil gratiam coram
Domino et bominibus. Etenim inulla fecit ei jEgy- \ . \
plia, el roagos advocavit, ct pbarmacaei obtulii; et ^ , \ , \
\
non suscepit consilium antmae ejus desiderium per .
niciosum. Propler hoc Deus patrum meorum eruit
0
cum ab omni visibilt et abscondita morle. Si enim
.
non pra3valeat fornicatio roenti, neque Beliar prae (76), *
valebit vobis.
V . Perniciosae sunt mulieres, filii m e i ; quoniam non babenles poteslatem vel virtutem super
bominem , dolose agunt in formis, quoroodo eum
ad ipsas attrahant; et quem per foriiludinera non
possunt vincere, bunc per decep;ioncm vincunt.
Quoniam et de eis dixil mihi angelus Dei, et docuit
me, quod mulieres vincuntur a spiritu fornicationis
eupra bominem, et in corde macbinantur adversus
bomines, et pcr omatum errare faciunt primo e o -
'. , ,
, , , ' . "
\ , ,
, \ -
, \
rum mcnlcs, et per visum vonenum ineerunt, et , \
tunc opere capiivant : non enim potesi mulier ho- , \
mincin cogere. Fugite ergo fornicitionem , filii mei, et pracipke mulieribus vestris ct filiabus ut . , , \ non ornenl capila et visus earum ; quoniam o m - , \ ,
nis mulicr dolose agens in bis, in punitionem sa?- \
culi reservala est. Iia enim seduxerunt Vigiles anle (77), , ,
diluvium; et ilii assidue vidciues cas, affecti sunt .
desiderio ad iuvicero, el concepertint nienle opera-
tionem, et iransfigurali aunt iu bomiues, et in ,
coitu virorura suorum coappai nerunt c i s ; et illas , \ , \ desiderantea mente imagiuaiionea eorum, pepcre- ,
runt giganles. Apparuerunt enim eis Yigiles nsque , ,
ad coeluiu auingemes.
D . (78)3
.
VI. c Custodile igitur vos a fornicalione; ei si
Cj". c *
voltis purgari menie, custodile eensus vesiros ab ,
omui femina. Et illis etiam praccipite non commu- . '
nicare cum horoinibus, ut et ipsaepurgentur menle.
, I. Cor. v i , 48. M T i m . n , 8, 9,

(73) ovv. . GRAB.

(74) . , ..
(74 )TexlusGraecus bal>el: nonin , rcerus
hcbraismus, DTO 71, ut Eccles. , 48 : mor
rian$ in temvore non tuo. OBACB.
(75) " . . .
(7G> Ti\rbrroiar. . ID.
(77) ' addit. In.
(78) . De Egrcgons plura ex Gcorgio,
Syncello describil Grabitis hic, in Nolis ad tom. I

Spicileg. pag. 347, seq., ex <oqe Fabricius in Cod.
Pseud. Vel. Te$t. toni. 1, pag. 479, seq. De Egre
goris item in scriplo quodam ) Henochi patriarchae commemoraiis, erudilam instituit
disquisitionem Jo. Henricus Schulzius cap. 4 . / i t sioria! medicmc? rerum iniiio ad annum urkis Homm
DXXX V dducta^, rdilac Lipsiac472S.
10*5
TESTAMENTUM SIMEONIS.
. A i ,
, ,
, \
. Atd
(79),
, ' .
, .
, \
, ' , , \ ,
\ .
, , \
\ (80)
, , .
, \ (82)
,
. \
. \
, , \
. >
'. \ ,
, , ,
, .
!04
Continua enim consortia, et si non peracta fuerit

impielas, tameu ipsis sunt aegritudo insanabilis, vobis vero opprobrium Beliar sempitcrnum; quouiam
fornicalio neque tntellectura neqne pietatem babet
in seipsa , et oninis zelus babital in desiderio cjus.
Propter hoc invidebilis filiis Levi, et quaeretis
exallari super eos, sed non poteritis. Deus eiiim
faciet vindiciam eorum, et moricmini morle perniciosa. Levi cniro dedit Dominus principatum et
Judae, cum his et mibi et Dan el Joseph, ut essemus
principes. Propter hoc mando vobis audire Levi,
quoniam ipse noscei legem Domini, et dividet j u dicia (81) et sacrificia pro omni Israel, usque ad
consummalionem temporum principis sacerdotum
Christi, quem dixit Dominus. Adjuro vos per Deum
coeli, iit facialis veritatem unusquisque proximo
suo, et ad Levi appropinquate in bumiliiale cordis,
ut recipiatis benedictionem ex ore ipsius. Ipste enini
benedicet Israeli et Judae; quoniam eum elegit
Dcus regem (83) super omnes populos. Et adorabitis semen ipsius (84), quoniam pro vobis morietur in bellis visibilibus et invisibilibus, et erit in
vobis rex saecolorum. >
VII. Et morluus est Ruben, cum precepisset

baec filiis suis; et posuerunt eum in theca, usquequo referentes euro ex Mgypte, sepelierunt tn
Hebron in spelunca duplici. ubi patres ejus(dormieruni).
'.
(
CAPUT II.
& , .
Testmnenlum Simeoni$, de invidia.
'. ' ,
I. Transcriplum verborum Simeon, quae locuius
, ' est filiis s u i s , antequam morereiur centesimo
, . * vicesimo anno vitac suae, in quo mortuus est Jo ^ \ - seph. Veneront enim visitare ipsum aegrotanlem :
, \ , et enixus sedit in lecto.etosciilatus esleos,et dixit

els:
II. AiifHle, fllii, audile Simeonem patrem ve'. , ,
, . - strum , quaecunque habeo in corde meo. Ego geni , \ tus sum ex Jacob patre meo (llius secundus; et
, Lia roater mea vocavit me Simeonem, quoniam au . , divit Doroinus oralionem ipsius. Potens effeclus
, sum valde; non formidavi operationem , neque t i . , \ mui ab omni re. Cor enim meum erat durum, et
, \ * * hepata mea imroobilia, et viscera mea non compalientia; quoniam et fortitudo ab Allissimo datur ho . \ - minibus in animabus et corporibus. Et in lempore
, juventutis invidi Joseph, quoniam dilexlt eum pater
* \ ' noster; el firmavi super eum bepata mea ad occi , , dendum etim, quoniam princeps erroris, mitlens
spiritum zeli, excaecavit mentem meam, ut non at , , tenderem ei sicut fratri, nec parcorem Jacob palri
,
. '' , \ meo. Sed Deus ejus et Deus palrura ejus, mit , , tens angelum suum , eruit eum ex mambus
(79) , etc. ftespicii
ad rebeUionem Dathan, Abiron e l Hon, alque poenam iis infliciam. de qua Num. xvi, 1, seqq. GRAB.
(80) , . ID.
{81) Dividel judicia. Discernct in judicium. ID.
(82) .
. .
(83) EUgit eum Deus ngem. In co elcgit Dominug
regnare. li>.
(84) Semen iptitu. Ipeum. ID.
1047
r E S T A M E N T A III PATRIARCII A R l M.
meis. IH eDim EGO JERAM in Sicbimis AFLCIRE

ungueniom gregibus, ei Ruben in Doibaim ubi
eranl neccssaria nobis et oronis penus, Judas fraier uieus vetidhlit eum Ismaelilis. veniens R o ben tristatus est; voluit enim ipsum salvuro reduccre ad palrem. Ego vero iratus eram Judae, queniam vivenlem ipsum dimisit; et fui iqenses quinqoe iratus e i ; impedivjt autem me Deu9, et probiboit a nie operationero naapuum, qiionjam manqs
inea dextra semi$icca erat per dies seplem. E i cognovi, iilii, quod propler Joseph hoc roibi accidit;
et pceniiens flevi, et oravi Dominum ut restitueret
manum meam,el abstinerem ab omni iiiquiRauiemo
el iuvidia, et ab omni insipientia. Cognovi enim
quod perniciosaro rem cogiiaveram corara Pomino
c l Jacob palxe meo, conlra Joseph fratrero meum,
iuvidens e i .
104S
^. '0 , , \
, , \
,
. .
,
' *
, \ '
* *
\ JLa\ , ,
* %\ , \
, ,
\ , \ ,
. " ,
,
, ,
.
III. c Et nunc, filii, cu*todite vos a spirilibus
. \ , ,
erroris et invidiae. Elenim invidia doipioatur oratu \ .
iqtelligemia? hQwimig, ( IIOQ patitur eum vel co- , \
medere, vel bibere, ve( facere aliquid b o n i ; aed
, ,
aemper suggerit occidere euro, cui iovidelur; et
*
iovidiosus semper floret, invidens vero marcescit.
* \ , (
Per duos annos dierum in liraore Dotnini punivi .
auiraam meam jejunio ; et cognovi quod solmio i n -
vidia3 pcr timorem Det eilicitur. Si quU ad D<um- .
uum refugiat, aufugit perniciosus apirims ab ipao,
\ ,
et efficilur ment levie; et jam compaiitur invidioso,
' , \ \
et non reprebendil dHigeMes ipsum, et ita quiescil g , \ ab invidia.
(85) ,
B
.
'. c \ ,
, \ * c
. ,
. \
, \ ,
, \ .
, \ , x\ , ,
\ , .
, , \ , \
, ,
(86), \
ei *obis Deus gialiam, el gloriara, et benedictioneui D Q ^ V O , \ ,
guper capila vestra, sicut videiis in ipso. Omnibus , ^ .
diebus nwi exprobravit DOU de verbo boo, sed dile \ ,
x U PQ* u i anioiam suam, et supra iilios $uos glori- ,
flcavil QOS ; e( djvitias* el pecora, et Cructus onuii- , , \ ,
bus QQbis largiius est. E i vos ergo, iilii mei dtlecti, \ . ,
diligiê unusquisque (ralrem suum in bona corde, ,
et araovete a VQbis spirUum iovidias, quoniam ule , \ '
agresiem facit aniioam, et corrumpU cerpus , in * , ,
iram et bellum venit consilium, et in aanguiiiem
\ ,
(caedes) exacuit, et in exstasin ducil mentem , et (87), ,
non sinit intellectum in bominibos operari; sed ct
, \ |
IV. < Et iaterrogabat paler de me, quoniam Vidil

me tristera, ei diceham: < Hepata mea doleo. T r i slabar enimsupra oruDes,quoniam ego eratn causa
veoditionis Josepb.
Et quando dcscendinua in
Algyplum, et ligavit me velut ezploratorero, cognovj
quodjuete patiebar, etnon sum contrisiatus. Jogepb vero erat vir boous; ei habens Spirituin
iii seipso, misericors el clemens, non recordaliie
esl faeere malum mibi, $ed ei dilexit me ut alios
fratres. Custodite igitur vos, lilii oiei, ab omni zelo
ei iuvidia, el ambulale in simplieiuie aaimae et iu
bonocorde, cogilantes frairem patris vestri, ut del
(85) ov rwr . - omissa Mint in ms. cod. Oxon. Io.

. GRAB.
(87) Tt dku6cvMcr. . *.
(86) rdr . Hxc
TESTAMENTUM SMBONlS.
40410
1050
* \
(88), ,
*
, \
, \
, , \
\ ,
.
'. c ,
,

. , ,
,
, \
\ . \
*
, , \ . ,
' ,
(. '' , ,
, \ * \
(89) , \
(90).
aomnnm auferl, et turbationcm tribuit anirria-, el

tremorcm corporf; quoniam et in sonuio aliquis
zclus maliliae imaginalioni insidens ipsum corrodit,
et spirilibus perniciosis eonturbat antmam ipsins,
et expavescere corpus facil, et conlurbatione excllari menlem *, et sioul spirUum pemiciosum et venenum fundenteoi habens, Ua apparet homimbtts.
Cp. t ,
.
' , \ , (& (91) ,
\ , \
, \
,
.
, \ ',
\ , \
.
, \ .
Y l . Ecce prsedixi vobis omnia, ut jiislificer a

peocato animarttm vesirarum. Si anlem aoieralis a
vobis mvidia ei oamen cervicis dariiiem, ut roea
fiorebuRl ossa mea in Israel, et ut llliom caro mea
iu Jacob; et eril odor metis sicot odor Libanl, et
multipticabuntur u i cedri, sancti ex roe uaque in sacubun, et rami eorum usque in longtlndinero dierum
ennrt (92). Tiwcperibktemeii Gbanaan, et residuum nonerit Amalecb, et peribant omnes Gappadocea, et omnes Geihaei perdentur. Tunc deficiet
tcrra Gbam, el omnis populus peribit. Tunc rcqtitescet omnis terra a perturbatione, et omnis qux sub
V . < Propterca Josoph eral pulcber facie et decorus aspectu, quoniam non babilavii in ipso quidquam pernlciosum; conturbationcm enim spirilue
ficiee manKestat. E t n u n c , filii mei, benigna facite
corda veslra coram Domino, el rectas facile vias
vestras coram bominibii9, et invenielis gratiam coram Deo et boininibus. Et cavele, nc forniccmini;
quonfam fornlcalio maler cst omniuni nialorum,
dividcne a Deo, et appropinqitarc lacicns ad Beliar.
Vidi enim in charaelere sctiplure Enoch, quod (ilii
vestri vobiscum in fornicatioiie corrumpenlur, et
Levi iqjnaiiiam facSt2n4 in gtadio. Sed non pravalebunt canira Lovi, qaoniam bellum Domini bellabit, et vinctt a w i e castrum vestmm, et eruni pauciBsimi divisi in Lavi et Juda; et tni e vobis dux,
quemadmodiwn paVer neus Jaeob prophetavit in
benediciionibys.
(88) ' , flaec oroissa

giensis et Roberli Lincoloiensis praferre vellet,
Sitnt ms. cod. Oxon. ID.
juxta quam Simeon aflirmavit, ex posteris ejus
(89) ". iwbliMioi est, quod sensnmpror- fore ducom ; neque hunc sensum ex ultimis Jacobi
siis oontrarimn faciu Virfe notain seqiieiue-q. ID.
verbis, Gen. XLIX , elicere, nec facilo cum pnece(90) Ev . Dum hic de posteris Simeodentibus in Simeoiiis Teslamento verbis conciliare
nis dicitar: Ka\ ,
poteril. 1D.
\ , alludilur ad vaiiciniiiro Ja(91) (>6 , . . . Respicobi de tribu Simeoii, Gen. x u x , 7 :
eil forlasee atictor ad Eccli. XLVI, 14:
, .
: 0*$ eerum
Quod in Simeone impletum esse patet ex Josue xix,
justorum) pullulent loco IUO. Ubi vir summti9
f l l Paralip. i v . Sequeuiia quod altinel: KaV
acobus Bemgnus Bossueliis hsec adnolat: c Ossa
(uti recle in codiceOxo- eorum puUulenl, formuia bene approcandi morluis,
niensi legilui), diflicilius est conjeclare, quibu$ Jaut patet infra XLIX, 42 : cobi verbis ista intimentur. Dicereni anctorem re- :
apexisse b c Jacobi verba : Ccelui eorum non jun- duodecim propfietarum $$ pullulenl de loco suo.
gatur gloria mea id esl in Iribu eorum non existat Quasi diceret: Eoriim memoria reflorescal. Alludit
regnum Israelilicum, si aliquem ex veteribus pro aulem ad consueiudincm collocandi sepulcra in
hac exposilione adducere possem. Verum bi longe
amoenis et virentibus locis, pula bortis (IV Reg.
diversnm boruin verborum sensum tradunt; ideoxxi, 18,20), Ghrisii quoque monumento in borlo
que dicendum, vel citalionem benedicliooum Jacobi ouodam posilo (Joun. x i x , 41). Gredo ad commenad ha?c non pertinere, sed ad ea quae preccsserunt;
cbndaiu pioruiB pcrennem ac semper vironiem roevel auclorem Testamenti Levi non allegasse beiieinoriam ac spem resurreclionis: qui borli cum v i dicliones Jacobi in canonico libro Geneseos descrirescerent, ipsa ossa de loco suo, id esi de sepulcro
ptas. sed apocrvpbura Jacobi lesiatnentum inier
veluti gernunare, et suo quodam modo rcviviscere
, quarum nientionem ct
videbanlur. Neque aliud lnouere videlnr bic S i ego in prafat. ad baec Teaamtnla f e c i , el ipse meon, ad menlein aucloris homm TeHameniorum.
nostcr aucior in Teslamenlo Benjamiii x, injecit.
(92) Erunt. Id est, latisekQc se diffoudciit. G R A B .
C x i c i um si quisquam lcctionem codicis Cantabri
%
4051
T E S T A M E N T A 1 PATRIARCHARUftf.
W5S
codo est, bello. Tunc Sem gloriGcabilur, quando

Dominus Deus Magnus Israel apparebit in lerra ut
bomo, et salvabil in ipso Adam. Tunc dabuniur
omnes spirilus erroris in cuuculcationem, el bomines regnabunt super perniciosos spiritus. Tunc resurgam in laetilia, ei benedicam AUissimo in mirabilibus ipsius ; quoniam Deus corpus assumcns, et
comedcns cum bominibus, salvavii eos.
, \
. ' ,
\ (95)
(94), \ .

, \
. ,
(95)
* , \
, .
'. \ , , , \
VII. c Et nunc, filioli mei, obediteLevi, et in Juda
liberabimiui; el ne efferamini super duae tribus \ \
bas, quoniam ex ipsis orielur vobis salus Dei. Sus- ,
.
cilabit enim Dominus ex Levi pontiiicem, et ex
, (96),
Juda regem, Deum et bominem. Uic salvabit orones
genles, et genus Israel. Propler boc omnia mando \ . ,
. (97)
vobis, ut et mandetis falais vestris , ut custo , \
diant illa in generaliones eorum.
, ,
'. \
VIII. Et Simeon consummavit sermones, quos
mandavit liliis suis, et dormivit cum patribus stiis, , ,,
ciini esset cenluni et viginti annorum. Et posuerunt *. \ ,
eum in tbecam Jignorum non putrescentium, ut re- . \ ducerent ossa ejus in Hebron. Et reduxerunt ea .
clam in bello iOgypliorum. Ossa enim Joseph custo- (98) . "
diebant jgyptii in airariis regum. Dicebant enim
eis incantalores, quod si deportenlur ossa Josepb, \,
lorent in omni iOgyplo lenebrae et caligo et plaga , \
magna valde iEgyptiis, tit cum lucerna quoque non ,
.
cognoscal unusquisque fralrem suum.
*. \ \
IX. Et fleverunt iilii Simeon patrem suum secun \
dum legem tristitiae; et erant in iEgypto osque ad
' (99)
dies exitus eorum ab iEgypto in manu Moysis.
\ (400).
B
C A P U T III.
Testamentum Levi, de sacerdolio et tuperbia.
I. Transcriplum verboriim Levi, quaecunque disposuit iiliis suis, secundum omnia quae facient, et
quaecunque contingent cis usque ad diem judicii.
Sanuserat, quando vocavit eos ad scipsum: praevidebat enim quod roorilurus erat. Cum autem congregati essent, dixit eis :
II. c Ego Levi in Cbarran conceplus sura, et natus
i l l i c ; etposl bacc veni cum patre in Sicbima. Eram D
vero junior quasi annorum viginti, quando fecicuia
Simeone vindiclam sororis nostrae Dinae de Emmor.
Ut aulcm pavimus greges in Abelinaul, Spirilus i n tellectus Domini venit super me, et videbam omnes
homines occulianlcs viam suain , et quod muros
aediOcavit sibi ipsi injusiitia , et super tiirrcs i n i 7
.
> .
\ ,
, , \
. , ,
. " ,
\ ^ , \ , \
. " , \ (4) %

. (2)
, *
, \
, \ ,
' P s a l . u v , 44, 42.

(95) , ) . Q u
l|ic ct paolo post, de magno Deo in forma bominis
super lerram apparenle et cum hominibus comedente dicuntnr, non Judaci, sed Christiani hominis
sunt verba. GRAB.
(94) . Omissa sunt. Id.
(95) . . ID.
(96) , ) . .
, . .
(97) . . ID.
(98) . . ID.
(99) \ . .
(400) . . . ID.
(1) . Omissum. ID.
(2) . .
1055
TESTAMENTLM LEVI.
1054
\ \
\ , ,
. ' , \ * (5). \ , \
, . \
,

. (4)

. * c ; \
,
\
,
, \ ,
, \ \
^ \
\ ; ,
\
, , ,
, \ .
quilas sedit; el tnsialus sum degenere bominoin.

et oravi Dominum ut salvarer. Tunc cecidit super
me soronus, et contemplalus sum montemexcelsum:
hic est inons Aspidis in Abelmaul. Et ecce aperli
sunt coeli, et angelus Dei dixil raibi: Levi, ingrederc. Et ingrediebar de primo coelo in secundum,
ct vidi illic aquam suspensam in roedio bujus et
illius. E l vidi terlium coelum multo lucidius quam
duos; etenim altiiudo eral in ipso inlinita. E i d i cebam angelo : c Propter quid ila? Et dixil angelus m i b i : i N e mireris iu h i s ; aliosenim qualuor coelos videbis clariores et incomparabiles,
cum ascenderis illic; quoniam tu prope Dominura
slabis, el raiuister ipsius eris, et mysteria cjus annuniiabis horoinibus, et de venluro liberare Israel
pradicabis; et per te el Judam apparebit Doniinus
intcr homines, salvans in ipsis orone genus boioi n u m ; et ex parle Domini eril vila tua; et ipse erit
tibi ager, vinea, fruclus, aurum et argentum.
*. " \ .
,
.
, , ,
, *
(5)
.
, (6) -
IU. < Aodi ergo de septem coelis: Inferius proptcrea tristius est, quia istud juxta omnes injustilias hominum est. Secundum habet ignem, nivcm,
glaciem, parata in diera praecepti Domini, injusto
judicioDei; in ipso sunl omnes spiritus retribulionum in vindiclam iniquorum. In lerlio sunt v i r l u tes caslrorum, ordinaUe in diem judicii, ad faciendum vindictam in spiritibus erroris et Beliar.
"
quoniam in
, \ .
supremo omnium babitat magna gloria in Sanclo
*
sanctorutn, supra omnem sanclilalem. In boc an ' , .
geli $unt factei Oei, minietranles et propitiantes
(7) ,
apud Dominura in omnibus ignorantiis juslorum.
\ \
Oflerunt vero Domino odorem suavitatis rationa .
lem, et sine sanguine oblationem. In eoauiem quod
(8) , \
subtus est, sunl angeli qui ferunt responsiones an. \
gclis faciei Domini. In eo vero quod post boc esl,

sunt tbroni et poteslates, in quo hymni semper Deo
. ' , , ,
offeruntur. Quando ergo respexeiil Dominus super
\ . "
nos, cojninovemuT omnes nos; et coeli, et lerra, el
(9) ' , abyssi, a facie magniludinis ejus commoventor: filii
* \ , , ,
aulem bominum in his exislentes insensibiles pec (10)
^ cabunt, et irritabunt Aliissimum.
\ , \ , , ".
IV. c Nunc ergo cognoscite, quod faciet Domimis
'. c ,
\ , , judiciaro super filios bominum, quando petris scissis, et sole exstincto, et aquis siccatia, et igne tre, , \
mente, el omni crealura turbala , et invisibilibus
, ,
spirilibus liquefactis, et inferno speiiato in passiooe
,
c
(5) ...
. .
Uxc
omn.a omissa sunt, procul dubio per iiicuiiain
scr.bx*. ID.
'
(4; . addilum. ID.
(5) . De bis Ecclesiastici xxxix, 55.
, d . ID.
(6) . ^. 1D.
(7) . ' . ID.
(8) . Ila ipsc arcbangc-
5 u p e r i u
h i s
s a n c l i
s u n t ;
lus Raphael, Tob. xii, 1 5 :

',
, , . Confer. S.
Joannis Apocalyps. , 5, seq. 1>.
(9) " ovv , elc. Respcxit
ad propheliam Habacuci , 6 : ", , , . ID.
(10) . . ID.
1055
TESTAMENTA X U PATRIARCHARUM.
1056
Altissimi % homincs non credenles pcrmanebunt - ,

,
*
. "
, , \
, \ , \
.
, \ \ .
\ , \ ,
(11).
' , (11*)
. \ \ ,
*
, .
injuslilia : proplcr uoc in punilioncm judicabuntur. AuJivit igitur Altissimus oraficncm luam, ut
sopararet le ab injuslilia, et ut eflicereris ei filius,
et famulns, ct ministcr faciei ejus. Lumen cognitionis iltummans iliuminabis in Jacob, ct ut sol cris
omni scmini Isracl, tibique dabilur benediclio ac
onuii semini tuo, usquequo visitet Deus omnes
gentes in visceribus misericordiae Filii cjus oeque
in saeculum . Verumlamen filii toi injicieat inanus
in ipsum, ad cruciQgendum ipsum. Et propter boc
datum cst libi consilium et intcllectiis, ut nolum
facias filiis tuie de ipso; qnoiiiam qui benedicit
ipsi, benediclus erit; qui vtro malelicunt ipsi, peribunt.
9
V . c E l aporuit niihi angclus portas coeli; et vidi

lempltim sanolum. c l in llirono gloriae Allissimvm.
E l dixit m i b i : c Levi, libidedi beuedicliones sacerdolii, usqiicquo venicns babitabo in medio Israel.
Tnnc duxil ipe angelus in lerram, etdedit mibi scutum et gladium, et d i x i l : c Fac vindktam in Sicbero
pro Dina, ct ego ero tecum, quoniam Deus misit
me. > Et occidi in lempore illo filios Emmor, sicul
soriplum est in labulis coelorum. Dicebam auiora
c i : Oro, Domine, dic mibi nomen tuum , ut invoc c m l c i n d i e Iribulaliouis. E l d i x i l : < Ego sum
angelus cxcusans genus Isracl, ut noii perculialur
ixi fincm *, qhoniam omnis spiritus perniciosus ei
iusidialur. Et post hxc velul ex sonmo excitalus, Q
benedixi Allissimo, el angelo excusami genus Israel,
et omncs juslos.
'. \ , \ \
. \ , \ ,
(12) ,
\ , \ \
^ (15), \
, ,
. \
,
\ (14).
, , ,
. , , (15)
, \ , (16)
, ", \ , \
.
VT. t Ubi vero vcni ad patrcm meum, invcat

aspidem scncum, unde eliam nomen monii est
Aspis, quoniam propc Gebal est, a dextris A b i l a : et
conscrvavi sermones bos in corde mco. Ego suasi
patri mco et Ruben fratri roeo, ut dicerent filiis
Einnior, ulcircumciderenlur;quoniam zelo movebar
proptcr abominationem, quam feceranl in Israel.
Et ego inlerfeci Sicbcm in primis, et Simeoo E m mor. E l poslea venientes fratrcs percusserunt civilatem in ore gladii. E l audivit patcr, ct iralus est,
$t conlristaius est, quuniam stisceperanl circuinci-
\ ,
, \ ",
, \
. \ ,
,
, ,
. , \
. \
(.
\ , \ , ,
Coloss. n , 15.
L u c i , 78.
1 0
Dan. x n , 78.
(11) " . . GRAB.

(1 ) . Lcg. . DRACU.
(12) . . GRAB.
(15) " . Ila quoquc Juditb in oraiione sua cap. i x , vers. 2 :
<j ,
, cic ID.
(14) . Ad hunc locum
Ulustrandum exbibet bic Gra)dus llcnr. Dodwelli
prolixam aeque ac erudilam Disserlationcm De talulti coelorum, quae in bisce xn palriarcharum
Testamentis pas&itn iaudaniur. Cujus viri sagacissiini scnlcnlia slalim paict ab iniiio . his vcrbis cx%
pressa : < , inquit, non aliud ,

opinor, deitolanl, quam legem tn ealis archetypam.
Lex enim Mosaica tabulis lapideis a Deo ipso exarala esl. Quae quidem Tabula:, '. appcllanlur in sacris Htteris, pro sermone apud Ht*lIcnistas receplo, qua quidem opponunliir \
. Legique cordibus biimanis inscriplae (II
Cor. u i , 5). llajc aliajae plura vir doctus. In
aliam aulein senientiam uac de re abiit celebris
crilicus Ricbardus Simonins jn Bibliolh. criliq.
lom. II, cnp. 15, pag. 254, qucro consulas vclioi.
(15) . Ormssuni. GRAB.
(16) ". Omissum. 1D.
TESTAMENTUM
4057
LEVI.
40
, \ - sionem, et posl hoc mortui sunt; et in benedtclio \ . - nibus alilcr fccit. Peccavirous enira, quoniam pra>
, ter coiisilium ejus boc fecimus; et infirinatus est
. '' in die illa. Sed ego novi, quod semeiilia Dei erat
, \ - in mala super Sichima; quoniam voluerunt Sarae
^ , facere, quemadmodum feceiunl Dinae sorori no \ strse: et Doroinus prohibuit eos. E i sic persecuii
. \ sunt Abraliam palrem noslruiu, peregrinum e x i , , \ sJentem, et conculcaverunt gregcs ejus, lurgidos
(17)" ' \ - existentes apud ipsum; et Jeblai, in doiiio ipsin
geniium, valde verberaverouL E i ila faciebant in
, , .
(48), omnes pcregrinos, vi rapienles uxores eoiura, et
, \ in exsilium impellentes cos. Veuit autem ira Do~
fiaem.
. " ' . mini super eos in
'. , ,
VII. Et dicebam p a l r i : c Ne irascads, domine,
1
' ' " '
\ , \
,
.
, ,
(49) . \
, (20) .
'. c ,
, * (21). \
, <
, \
, \ , \
, \ ,
, \ . t , C
, \ "
, \ . \
(22) *, \ 0 . ,
\ (25) \ , " (24),
\ \ .
, . '
, .
.
.
, \ ,
.
, \ (25) - ^
, \ .
. ' ,
quoniam in le ad nihilum rediget Deus Cbananaeos,

et dabil tcrram ipsornm tibi, et seiuini tuo poel
te. > Erit enim ab boc die Sicbem dicia civitaa
stullorum ; qooniain ut quis deridol faiuuin, Ua derisimus eos; quoniam insipientiam operati suni in I$rael, inquinantes sororeni nostram. accipienlesitlinc sororem noelram, auferentcs veniraus iu Bellrcl.
VIII. c Et ibi rarsus videbam rem, quemadmodum prius, postquam feci dies septuaginta. Et vidi
aeptem homines in veste alba, dicenlea m i b i : E x surgcns, indue stolam sacerdotii, el coronam jnsiitiae, et rationale intelleclus, et poderem verilatis,
et petalum Qdei, et mitram signi, el epbod propbetiae. > Et unusquisqite ipsorum unuinquodque por imposuermil uiibi, el d i x e r u n l : < Ab boc
lcmpore eslo sacerdos Domini, tu et senien tunrn
usque in saeculum. > Et priraua wixii me oleo sancto, ct dedit mibi virgam judicii. Secundus lavit
me aqua munda, et cibavil (daus) patiem ct vimirn,
scilicet SancU sanclorum, et circuradedit me stol*
sancta et gloriosa. Tertius byssina me indutt, simili
epbod. Quartus zonam mibi circuropo*uk, similem purpura. Quinius ramum oliv.e tnibi dcdilpinguedinis. Sexlus coronam capiii meo circumposuii. Septiuius diadema capiii meo sacordotii c i r cumpdsuit, et impkvit manus meas Ibymiamate, u i
sacerdotio lungerer Domino. Dixerunl autem m i b i :
i Levi, in tria prhrtipia dividetur semen tuum, in
signam gloriac Domini superveitiemis; et qai cre
diderit, prima sore eril, et major super ipsum non
fiet. Secundus eril iu aacerdotio. Tertiu^, ei vocabitur nomen novum, quoniam Rex ex iuda exsttr-
l a n l e s
(17) . , nimiis labori- Doraino, fiebanl Sancla sanclorum, cedebanique in

bu$ defatiaarunt, sive confecerunt. GRAB.
usum sacerdotum et levitaium. Neque aliler sane
18| . . ID.
sensisse auciorem Tcsiamcntorum puto, dnro hic
19) . . ID.
Levi sic loquentem inducil. Rccle fonsidcranli
20) . , ms. Oxon. Sed le- baec visio poiius vidclur referri ad chrislianuiu c l
gendum pulo . ID.
divinum aliaris sacranicntum sub ulraqne spccie;
121) . Inserla?. sunl duae voces .. cujus el binc qiioque primxva Odes conira huircticos
22V . addilum. ID.
Protcstantes comprobari polcsl. DRACH.
125) . . ID.
(25) . \ , ita u l
(24) " . Minus placent quse in hunc novam incbocl periodum. GRAB. Graeca
locum adnotat Grabius; ea enim in alieuum sn- verbo lenus ila sonant : El qui crediderit, magua
swm detorta videmur. " occur- sors erii, el mngnus super ipsum non fxel : boc csl
rnut passim in sacris litit-ris, in priinis vero Levit. nemo major ipso.
respoudentquc iis prx^cipue, qua* sponlc oblala
TESTAMENTA PATRIARCHARU .
get, et faciet sacerdoiiam novam, gecandum typom
gealium, oranes gentes. Adventus autera ipsius
ineflabelif, u l propbelse Altissimi ex scmine A b r a bain patris nostri. Omne desiderabile in Israel tibi
erit, el semini t u o ; et comedetis omne pulchrum
visu, et mensara Domini distribuet semen tuum, et
x ipsU erunl ponlifices et judices, et scribae ; quoniam in ore eorum custodietur sancluw. Et expergefactus iiitellexi, quoniam boc simile illius esl.
Abscondi vero hoc in corde meo, et non annunliavi
hoc cuiquam homini in lerra.
1060
, , , ^
, .
, (26)
.
, *
, , \
, \, (27) . \ ,
.
,
.
IX. c Et post duos dics ascendimus ego et Judas
*, \ ' \
ad Isaac cum paire nosiro; et benedixil mihi pater
\
palris mei, *ecundum sermones visionum mearum 8 ^ 6 ,
quas videram; et non voluit ire nobiscum in Bethel.
, \
Ut aulem venimug in Belbel, vidit pater meus Jacob ' . ' ,
in visione de rae, quod futurus essem eis sacerdos ,
ad Deum. Et ex&urgcns mane decimavit omnia per
.
rne Domino. E l venimus in Hebron ad habitandum; (28) ' .
et Isaac vocavil me conlinuo, ul raemorarel raibi , *
legem Domini, sicut monstravil mihi angclus Dei.
(29)
E l docuit me lcgem sacerdoiii, saeriiiciorum, bolo, . \ caulomatum , primjliarum, voluntariorum, saluta- , , ,
rium. Singulis diebus docuit me intelligere, ei per- , , . * severabalin me coram Domino.El dixil mihi :iCave,
, \
fili, a spiriui fornicationis; bic enim permancbit, et . ,
per semen tuum inquinabil sancia. Accipe ergo tibi (30), *
uxovem, adbuc juvenis exislens, maculam non ba- ^ , \
beniem neque inquinatam, nequedegenere alienige . , ,
naruni vel genliuin.El antfequam ioires in sancta, la- , ,
vare; el in sacriiicando, lavare; et complens sacrifi- . \
cium, rursus lavare. Duodccim arborum semper ha- , \ , * \ bentiuiu folia (fruclus) offer Domino, ut eliam me , .
Abrabam docuit. E l omnis animalis mundi, et vo- ,
latilis mundi ofler sacriticium Domino. E l omuis . ,
primi germinis tui et vini offer primilias, sacrifl- .
cium Doroino; ei omne sacrilicium sale consper- , \ ,
gee.
\ .
. Nunc igitur custodite, quaecunque mando
. , ,
vobis, filii; quoniam quaecunque audivi a patribus * ,
meis, annuntiavi vobis. Innocens sum ab omni i m - .
pielate vestra et iransgressioue, quam facieds in
, \
consummatioue saeculorum in Salvatorem mundi ^ ,
hnpie facienles, seducenles Israel, et suscitantes ei
, \
mala magna a Domino. Et inique facietis cum Israel,
. ,
ut non suslineat se Jerusalera a facie maliliae ve-
straa; sed scindalur velum templi, ut non veletde- ,
formilatem veslram. Et dispergemini captivi in gen . \ libus, et erilis in opprobrium, et nialedictionem,
, \ (31)
et conculcaiionem; domus enim quam eliget Domi, \ , \ *
nus, Jerusalem vocabilur, qucmadmodum coniinet
, , Liber Enoch justi.
, (32).
(26) ", . , . GRAB.
27) . . 1D.
28) . . b .
29) . . ID.
(30) . . ID.
(31) . addilum. ID.
.
Jam supra i a
(32)
-
'
Teslauiento Simeonis , cilaverat aliqua ex , el jara in Tesiamenlo L c t i
4001
FESTAMENT13M
LEVI.
X I . < Quando igitur accepl uxorem, eram anw>'. " , ' ,

rum 28, cui nomen erat lielcha. Et concipiens pe . \ ,
() - perit (filium), et vocavit nomen ejus Gersam ; quo .
niam in terra nostra advenae eramus; Gersam
\ , . \ enim incolatum signitical. Sciebam aulem dc
, ipso, quod non eril in primo ordine.Secundo Kaalh
. , - genitus est, in tricesimo quinto anno, ad orientem
.
solis. Videbam autem iu visione, quod medius io
, , , \ excelsis stabat omnis synagogae. Propter boc vocavi
. \ \ - nomen ejus Kaal, quod est, principium magnitudi . \
nU, et instructio. E l tertio peperit mibi Merari qua- , (54), , dragesimo anno vilae mea. Et quia diificulfer pepe * . - rit mater ejus, vocavit eum Merari, quod est, ama6 * (55)
ritudo mea; quoniam et ipse morluus est. Jochabed
.
vero sexagesimo quarto anno nata est in jEgypio :
gloriosus vero eram tunc in medio fratrura meorum.
*. , \
X I I . c Et accepit Gersam uxorem, et peperit ei
\ (56), \ . \ \
Lomni, el Semei. Et filii Kaatb; Abram, Isaar, Gbe (57), (58), , . \\ bron el Oziel. Et filii Merari; Mooli, et Omusi. Et iu
(59) \ . nonagesimo quarto anno meo, accepit ;Abram Jo ' cbabed liliam meam sibi in uxorem; quoniam in
- una die nali sunl, ipse et lilia mea. Octo annoruin
. eram, quando ingressus sum lerram Ghanaan; et
, \
oclodecira annorum, qtiando interfeci Sichem; et
, \
novera decim annorum sacerdoiio functus sum ; et
(40)' \ , viginti octo annorum, acccpi uxorem;et qtiadra* , ginla annorum, iiigressus sum in iOgyptum. Et
. \ , , . eece, filii mei estis, lerlia gcneralio. Joseph cenlesi* ^ mo et decimo octavo anno seialis meaR mortuus est.
.
XIII. Et nunc, tilii mei, mando vobis ut tuneali
. (41), , temporis aulem contrarius quidem est auctort nostro R. Saloino Jarcbi, qui eam vull natam inter
muro$ in ipso ingressu in JSgyplum : ast aniea coacepiain, adeoque iitler triginta tres animas numerat, quae cum Jacobo iOgyplum ingressai dicuntur
(Gen. XLVI, 15). Quam opinionem eliam aliis rabbinis placuisse testatur Manasses Gonciliat. qumt.
62, in Genesin. Yerum merito bis conlradixit Abenezra, urgens hac ralione Jocbabedam fuisse cen1D.
tum e l triginta annorum, quando Moyson peperit;
(35) . Eodem, quo Levi primogenilum
cum tamen Scriplura miraculi instar referat, S a lllium vocavil uomine , ei Moyses' pronepos Levi
primam prolem appellavit, et ob eamdem raiio- ram iionagenariam peperisse Isaacum. Quapropler
nem. Nam uii boc loco dicilur de iilto Levi : Ka\ existimat ipsum Jacobum inter istos Iriginta ires
numerandum, Jocbabedam aulein diu posi in igy
plo nalain esse. Eademcum Abenezra R. Levi Ben
- ita quoque de iilio Mosis scriptum
Gerson et Abarbanelem senlire, referl Manasses
esl (Exod. , 22) :
, , , utt D loco citato. Atque sic eliam noster auctor, qui i n super annum aelalis Levi quo Jocbabed nala est,
versio 0' sonal, qui tamen Gen. XLVI, 11 posuedesignat, recciUioribus rabbinis plane ignolum. 1D.
runt , non , adeo ut utrovis modo
(.56) . . ID.
recte dicatur. Vilio autem librarioruin meriio a l (57) . Sive aucior Te$tameniorum s\\e
tribuit aliam bnjus noniinis leciionem Origenes
l o m . VIU Comment. in Joan. p. 152 : scriba in Apographo erravil, dum ' posuit
, , pro ', commulatis perpcram litteris et ;
sicut et paulo ante pro scripium est.
, ,
, Cseterum de his nominibue posieroruin L e v i , tola , queejus genealogia lege Exod. v i , 16, seqq., unde
. Unus filiorum Levi, primut, tn auctor nosier sua descripsisse videtur. ID.
pluribus exemplaribm Geson nominatm est pro eo (58) . . ID.
quod e$t Gerson, ejusdem nominis existens cum prt(39) . . ID.
mogenito Moysis, nomine apie utrisquc impo$ilo, quod
(40) . add. ID.
genili fuissent in terra aliena. ID.
(41; , . . . Hunc locum, sed pamm
emendate, recilat ex ms. archiepiscopi Gantuarien(54) . . ID.
(55) 7f * sis, Heiuicus Wharlonus iu Auctario lihlorice do. Hunc IOCUIII nalivilatis JocbabednR assignavil gmatkce J. Usserii De Scripturi* et sacris vernacucap. 2, pag. 522.
iose ejus filius Moyses (Num. xxvi, 59;. Hatione
non soluni hoc x, sed et poslea xiv et x v i , sub

iiltilo et allegat: in Teslamenlo Jud&
aulem xviu, in plurali numero
quaedam adducit. ln Zabulon ,
appeilat : in Nephthalim ,
vocal juxta codicem Gaiilabrigienseui, quamvis in codice Oxon. vox s i l omissa : denique
i n Benjamin i x , memorat.
4003
TESTAMENTA X U PATRIARGHARDM.
4064
Domlnum Oeum noelrom 6x loto corde; et arabu-

\
.
,
, *
, , ,
, .
, \
\
. , ,
\ , - \
,
. ,
\ .
*
, \ , \ , \ , , \ ,
,
\ * \ ,
\ \ \, \
. ,
, \
.
late in simplickaite cordis secundiim omnem legem

ipeitis. Docele autem et vos filioa veslros litleras, u i
habeanl inldlecUim in omni viia eonim, tegeotes
indeainenter tegem Dei; quoniam omnis qui cognoecii legem D r i , honorabiiur el non e>it peregrinus,
quocunque vadit. Amicos quoque multo plure* auis
gcniloribus habebit, et desiderabunt niuHi homiiwm servire e i , aiqne audire legem cx ore ipsiue.
Facite justiliam, iilii mei, iu terra, ut invcnialis in
cojbs; et seiuiuale iu animabus veslria boua, nl knveniaiis ea in vita! veslra. Si enim semiueiis mala,
omixmi lurbalionem ct tribulaUonem metdi*. Sapietitiam poeaidele in iimore Dci cum atndio; quoniam si fiat caplivitas, et civilaies dUperdanlur, et
rcgioitcs,et aurum, et aigeulum, el omnis possessio
pereat, sapientis sapientiam nullus potest auferre,
nisi ca?cilas impielatis et obcaccaiio peccali; quo~
niain erii ei ha?c el apud hostes clara, et in lerra
aliena patria, et in medk> immicorum inienietur
aniicue. Si dooeat ba*c et faciat, sedcbii in Ibroao
cam rege, sicul ei Joscpb fraier uoster.
XIV. Et nunc, filii, cognovi ex Scripiura Enoch

quod in fine impie agelis, iu Dominum maotia iiijicientes iu oinni roalilia; c l confundeiUur vobis
fralres vealii, et cmnibus genlibos flel illu&io. E l enim paler nosler Israel mundus eril ab impielato
'. , , ,
\ , , '
\ , \ * (42)
. 6 "
^
"
**
, Salvatoreni muudi. Mundum cst coeluin supra ler \ >
raro, et vos estis luminaria coeli, ut aol ei lmia.
. (43) \
Quld facieut omnes genles, si vos obtenebrescatis
(44), \
Impietate, el inducatis maledictionem auper genus
. ,
vesirum, super quos (exortnm est) lumen mundi,
, \ \
dalum in vobis ad illuminationera omnU bominis?
, (45) ,
hoc volentes exslingaere, contraria mandaia docen ;
tcs Dei jiistillcationibus, oblationes Domini lairoci (46),
nabiinini, et de partil>us ipsius furabimiai; el anle ,
quam aacrificclis Doniino, assumetie electa; et iii
\ (47)
contemptu comedentes cum merelricibus, in a?ari, \
tia mandala Domiiii docebilis; eas quae sub virig
,
sunt, coinqoinabitis; et virgines Jerusalem violabi*
tis; et meretricibua etadulteris copulabiraini; fllias
, geulium accipielis in uxores, purillcaolea cas puri* , ,
ficalioiie iniqua; et eflkietur mistio veslra ut So ,
doma ei Goniorrha tn impielate, et inflabimini in
, \
gaccrdoiio, adversus bomines olaii; ncceos solum,
^^ , \
(42) . , fietis, rectius. GRAB.

1ilQ$ (sacriflcium, de quo prdlixus ibi scrmo) Me
(4?) . .
extpirart feci*ti$. Scio jam in codice Masorctico ppo
44) . , b .
>1TIM me legl T P I X illud, auasi ad iacrificium, noti ad
45) Qv. . I D .
Dium referauir. Sctl JudaBorum doctores nn trans46) , etc. Paulo ante dixerat
formasse iu TIN, ipsc R. Salomo Jarchi commt-iiItidaeos manus vioientas illaluros iu Oominum Sal- tans super btinc locuro faietur: c Ista, iuqoii,
valorem mundi; el jam iterum re|>etens quod ctfdem
est una . diclionibus corrcctionis scribarum.
ejus sint facturi, aliud jungit crimen, nempc quod
Scripluiu e> a i : *TtH 2 . El exspiran {
sacriikia Deo baud debile shit oblaluri. Ob utrum- me; sed scnptura scribaruni pro TPilH nu posuit
que siinul Jtida:os rcprebendit quoqae Ocus per os in*lN ipsum. Gonf. idem Rascbi siiper Habac. ,
Malacbhu i . 15, bis nolatu dignis vcrbis : **1
**. I D . Gf. Masoraui a l Ps. c v i , 20. D R A O I .
\m Orrem . Etdixistis, eece qualh vi(47) . . C I U B .
106$
TESTAMENTUM L E Y I .
4066
\ , - *ed el adversus mandata Dei inflati, Hludetis sancta,

, \
in contemplu derideules.
, (48),
.
X V . Propter haec tempbim quod utique eliget
' . < , ,
, Dominus, desolabitur in immundilia, et vos captivi
(49) , \ eritis in omnes gentes, et abominatio inter eas; et
, \ \ accipielis opprobrium et confusionem sempiter \ - nam a justo judicio Dei; etomnes qui viderint vos,
fitgient a vobis. Et nisi esset propler Abraham,
' .
, \ , \ , Isaac et Jacob , patres nostros, unus ex semine
, meo non relinquerelur in terra.
.
X V I . Et nunc cognovi in libro Enocb, quod scICp. \ , ptuaginta bebdomadas errabiiis, et sacerdotium i n , \
, \ , \ quinabitis, ei sacrilicia polluetis, et legem exterminabilis, et sermones propbelarum conteronelis, in
, \ ,
, \ perversitate persequemini viros juslos, et pios odio
, , \ habcbilis, veracium sermones abominabiroini, et
Yirum renovantem legem in virtuie Allissimi, i m , \ , , - postorero appellabitis; et in One, ut aestiniabilis, oc , , cidetis eum, nescientes ipsius resurrectionem, inno \ - centem sanguinem in malitia super capita vcstra
. \ ' , receptiiri. Et proptcr ipsum erunt sancta veslra de seria, usque ad pavimenlum profauata; et non erit
, ' \ locus vester mundus, sed in genlibus eritis in ma , ,
ledictionem et in dispersionem, donec ipse rursus
\ visilabit, et miserens recipiel vos in fide et aqua.
.
' . \ \ * , ^ X V I I . c Et quoniam audistis de sepiuaginta bebdomadibus, audile etiam de sacerdotio. Secundum
\ . *
. \ - unumquemque enim jubilaeum erit sacerdolium. In
, primo jubilaeo primus unctus in sacerdotium magtui*
\ * erit, etloquetur Deo ut p a t r i ; et sacerdotium ipsiu3
\ plenum erit cum timore Domini; et in die gaudii
. ipsius in salule mundi ipse resurget. In secundu
jubilaeo unctus, in trislilia dilectorum concipielur,
, \ , et erit sacerdotium ejus bonorabile, et apud omncs
\ . glorificabitur. Tertius vero sacerdos in tristitia as
. \ sumetur. E l quarfus in dolore erit; quoniam appo ' \ net super ipsum injustilia in muliitudinem : et
\ omnis Israel odio habebit unusquisque proxiinum
. * suuni. Quinlus in leiiebris comprebendetur : simi \ , \ . liter el sexlus et septimus. In septimo vcro erit
;, , aborainatio, quara non possom dicere, coratn Do *
mino el hominibus; quoniam ipsi cognoscent, qui
. , \ Cacient ea. Propler hoc in captmtale et in dire* , \ - ptione eruiit;ei lerra et eubslantia eorum exlermi. \ nabitur. Et in quinla bebdomade reverienlur in
, \ terram desolationis ipsorurri, ct renovabimt domum
. Domioi. In septima vero bebdomade venient sacer, , , , dotes idololatranles, bellatores, avari, superbi, i n i , , , .
qui, impudici, puerorum corruptores, pecorum cor1'.*\
ruptores. .
X V I I I . Et postquam facta fuerit vindicta ipso-
(48) .
. 1D.
(49) . Judaeorum placilia adversa onuuno videtur prxdiclio caplivitatis
atque afflictionis tempore Messian, sub quo omitia

sibi prospera pollicentur. Attamen priscos rabbinos
male geiili sua3, etiam post advenlum Messi. ominalos eese, ex tradilionibus eorum cunsial. I D .
PATROL.
GR.
H.
34
TESTAMENTA X l l PATRIARGHARUM.
1068
runi a Domino, deflciel sacerdolium; el lunc susci- * * P * , \

tabil Dcus sacerdotem novuni, cui omnes sermowcs , Domini reVelabuntur; el ipse faciel judicium veri- \
talis in terra in nniliiludine dierum. Et orielur \ .
(50), ,
astrum ipsius in coelo, sicut rex, illuminans lumen
cognilionis in sole diei; el iagnificabilur in orbe
lerrarum, usqtie ad assumplionem ipsius. Ipse re- , .
splendebil sicut sol in lerra, el toHet omnes tene- , \
' , \ .
bras quae sunt eub coelo, et erit pax in omni terra.
Coeli exsullabunt in diebus ipsius, et lerra gaude- ,
bit, ct nubes ketabuntur, el cognilio Domini fun- , \ ,
\ ,
detur in lerra, ut aqua marium ; el angeli gioria et
\ \
faciei Domini gaudebunt in eo. Corii apcrieutur ,
el cx templo gloriae vcniet super illum sanclificalio . \ , \ '
curo voce palerna, sicut ab Abrabam patre Isaac
M
gloria Allissimi super ipsum dieetur, et Spirilus ^ ^ ,

. \ ' inlellectus et sanctilicationis requiescet super ipsnno
, \ \
in aqua . Ipse dabil magiiificeriliam Domini filiis
' * suis iu Ycrilate in sxculum; et non erit successio

ipsi in generationes el generaliones usque in saecu
lum. Et in sacerdotio ipsius deGciei omne peccatuia,
el iniqui requiesccnt in raalis ; jusli vero requie- . KaV \ (51)
ecent in ipso. ipsc aperiet porlas paradisi, sta- , luetque (55) minaniein gladium adversus Adam, et >
dabil sanctis coracdere de Hgno vila?, el spirilus . ,.
aanclificaliouis erit in eis. Et Beliar ligabilur ab \ (52) ^
, \
ipso, et dabil poteslalem filiis suis ad calcandum
, \ ' .
super perniciosos spiritus. E l lactabitur Dominus in
biiis ejus, el acquiescet Dominus in dileclis ejua \ , \ *
tisque in ssecula. Tunc exsullabit Abrabam, et ^ \
.
Isaac, et Jacob; et ego gaudebo, ei onmes sancti
,
\ \
induenlur laetilia.
. ,
\ , \ , \
(54).
X I X . < Et ftuuc, fllti n e i , emnia audistis : eli'. , , gile igilur vobismelipsis vel leuebras vel hicem,
, /
tel lcgcm Domini vcl opera Bcliar. > E l reapondi- . >
wus nos p a l r i , dicentes : c Goraiu Domino ambu- \, iabimiis, secunduni legem ipskis. > Et dixil pa, . \
ler nosler : c Testis esl Dooiinus et tesles angeli
, \
ejua, el teslis ego ei Usles vos <ie sermoiie oria , , \ :
veslri. > dixiinus : c Testes (sutntis). > Et sic . > \
requievit Levi, hacc mandans Oliis suis, el exlendit
. KaV , pedes suo*, et apposiius est ad patres suos, enm ^ ,
vixissel cenlum cl iriginta scptem armos. E l poaoc- , \ , ruiii euiM in ibeca; el poslea aepeHeruut etun in
' . \ \
Mebron, juxla Abrabain, et Isaac, e l Jaeob.
, (55) "
, , \ .
Mattb. xvii, 5. Matfcb. m , 16,17; Luc. , 22.
1 S
11
(501 " . Hisce auctoris

noslri verbis gemina scripsii S. lgnatius aliiqae
Patrcs, quorum verba recilavil Peaisonua, parl. H ,
Vindic. Epizt. Ignalii, cap. 10. GRAB.
(51) rrjc. x. v> . Hic i;cerla. iunt sequeiitia in Gantab. exemplari, ob eadem ferba 'mi. t:alia per iitcunam scnba oraissa : \
i
, \

, . ID.
(52; . '.
(55) Staiuetque. Stare faciet, habet ulerque m a nuscriptiis codex in Biblioih. Bodl, Ilaqtieque G. C .
G. adeo ut vix dubium s i l , Roberlum tti versione
gua bunc 9ensum expressisse , eo quod in Graeco
legerei , uli habel codex Ganlabrigiensis. V e rumbtec leciia, indequenaia versio, anlecedeniibu
pariler ac sequenlibns verbis, ipsique rei naluras
repugoal. Oplimc vero cuncta sibi invicem c o n s o nant, si ex Oxoniensi codice. Graeco reponas
, \\ amovebii. ID.
(54) . . B .
(55) . . Io
%
-
1
wm
T E S T A M E N T U M JUDJE
10 '.
CAPUT
IV.
& ,
, .
Tnlamentum Judce, fortitudme > ataiitla, et

fornicaiione.
\ ,
.
, <
, \
(56) , , \ .
\ , \ \
(57) , \
. \ , (58), \
6 (59),
, .
I. Transcriptum sermonum Juda, quaecunque

loculus est jGHis suis, antequam morerelur. Congregati venerunt ad ipsum, ei dixit eis : < Quartue
fllius effectus suiu patri meo, et mater mea vocavii
me Judam, dicens : Confitcor Domino, quoniara
dedit raibi et quartum filiura. * Yelox eram et studiosus in juventute mea, et obediens patri meo secundum omne verbum ; et benedicebara matri meae,
et sorori malris meae. Et factum est, ut efiectus
sum v i r , et pater meus Jacob oravit super me,
dicens : Rex eris, prosperalus in omnibus.
*, \ ^ , , \ . '
(60), , \
, .
, \ , , . , >.
(61) \ , \
. "
,
, ' , ,
. ' ,
, .
\ \
, , \ ^
. - C
vov (62) , \ , \ , .
H . c E l dedit mihi Dominus graiiam in omni

bus operibus meis, et in agro el in domo. U l v i debam, quod concurrebam cervae; et apprehen*
dens ipsani, fcd cibum patri meo. Capras superabam per cursum, et omne quod erat in campis >
capiebam. Equam agrestem capiebam, et apprehendens mansuefeci; et leonem interfeci, et cripiebam haedum ex ore ejus. Ursum Capiens per pedeni,
volvebara in praecipUium ; et omnem feram, si reversa 6st in me, dilacerabam eam, ut canis. Porco
silvestri concurrebam, et preeoccupans in currendo, dilaceravi eum. Pardalis in Hebron insiluit super canem; et apprehendens eam per caudam, abjiciebam eam, et dirupta esl in terminis Gare.
Bovem silvestrem in regione pastum tenui cornibus, et in circulum volvens et oblenebrans, jaciens
occidi eum.
. c \
111, f Et quando veniebant duo reges Cbananaeo*
\ , \ ' rum loricati euper greges, et mullus populus cum
, \ ,
ipsis, et ego solus currens in regem Sur, confjnui
(65) , \ \ ,
eum et in libias percutiens, prostravi, et ila occidi
, \ . \ eum. Et alium regem Taphue, sedentem in equo oc , \ ,
cidi, atque ita omnem populum dispersi. Achor re , (64)- gem, virum gigantum, sagiltantem ante et retro, in
. ' , , equo apprebendens, lapidcm sexaginta librarumcon \ , ' torquens, projeci in equum, et ipsum inlerfeci. Et
, , expugnans Acbor horis duabus, occidi eum, et dis \ . \ secans clypeum ejas, conscidi p* des ejus. In exuendo
' \ , , \ ^ jm^m jus thoracem, ecce oeio viri, amici ejas in*
,
ceperunt pugnare adversus me. Invulvens er#>
. ,
stolam meam in manu mea, lapidibus e funda per , , cuticns ipsoe, qualuor eonim occidi; caeteri autem
. fugerunl. Et Jacob pater nostcr occidit Beelisa, re , ,
gem oranium regum, giganlem fortitudiiie, cubito . rum duodecim. Et cecidil super ipsos tremor,
, cessaverunl pugnare contra nos. Propter hoc secu , , .
rus erat pater meus in praeliis, quoniam ego eratu
' , \ cum fratribus mets. Vidit enim in visione de m e ,
e
(56) . . .
(57) . ..
(58) '. . b .
(59) . . .
(60) . . .
(61) ,
. Desunl. ID.
(62) . . .
, . ', . Ia,
j
. . >
'
TESTAIIENTA X l l PATRIARGHARUM,
1068
rum a Doniino, deflciel sacerdolium; et lunc susci- * * P * , \

tabil Dcus sacerdotem novuni, cui omncs sermoiies , Doroini reVelabuntur; et ipse faciet judicium veri-
tatis in terra in muliiludine dierum. Et orietur \ .
(50), ,
aslrum ipsius in coelo, sicut rex, illuroinans lumen

cognilionis in sole diei; et ipagnificabitur in orbe
ierrarum, usque ad assumptionem ipsius. Ipse re- , .
splendebil sicul sol in lerra, et tollet omnes lene- , \
' , \ .
bras quae sunt eub coelo, et erit pax in omni lerra.
,
COBII exsullabunt in diebus ipsius, et terra gaudebit, et nubes lfttabunlur, el cognitio Domini fun- , \ ,
detur in lerra, ut aqua mariura; el angeli gtoria? ct ,
*\
faciei Domini gaudebunl in eo. Corii apcrienlur \
. 01 \ el ex lemplo gloriae veniet super illum sftnclificalio

, \ '
cum voce paterna, sicul ab Abrabam patre Isaac
E l gloria Allissimi soper ipsum dicelur, el Spirilus
,
. \ ' 0intellectus el sanclilicationis requiescel super ipina
,
\ \
aqua
ipse dabil maguiGcenliam Domini filiis
' . suis iu verilale in saeculunr, et non eril successio
ipsi in generaiiones el generationes usque in saecu-
\
lum. E l in sacerdolio ipsius deuciel omne peccatuua,
el iniqui requiesccnl in malis : jusli vero requie- . KaV (51)
icenl in ipst>. E l ipse aperiel porlas paradisi, sta- , *
luelque (55) minaniein gladium adversus Adam, et
.
,
dabil sanctis comfcdere de ligno vita?, el spirilus
aancliflcaliouis eril in eis. Et Beliar ligabilur ab (52)
, ?
ipso, el dabit poieslalem flliis suis ad calcandum
tuiper perniciosos spirilus. E l laclabilur Doininus in , ' .
ttliis ejus, el acquiescel Dominus in dileclis ejua \ ' , \ *
usque in saecula. Tunc exsullabil Abrabam, el ^
. \ \
Jsaac, et Jacob; el ego gaudebo, ei omiies sancli
, \ \
induenlur laeiilia.
. ,
\ , \ , \
(54).
X I X . < Et m i i i c , fllii mei, enrnia audistis : eln
'. e K a l , , gile igilur vobismetipsis vel lenebras vel tacem,
,
tel legem Domini vel opera Bcliar. E l respondi- . > \
wus nos p a l r i , dicenles : c Coiain Domino ambu- \, iabioius, secundum legem ipskis. > E l dixil pa- , .
ler uosler : Teslis esl Dooiinus et lesles angeli , \
jue, el lesiis ego el lestes vos de sermoiie oria , \ , \
ve&lri. E l diximus : c Tesles (sumns). > Et sic . \
requievil Levi, hacc mandans iiliis suis, el extendit
. > , pedes suo*, ei apposiuis esi ad patres suos, eum ^ , vixissel ceulum el trigiiila scptein arinos. E l pogac"
, \ , ruiu eum in ibcca; el poslea sepelicriwt eiun in ' . \
Mebron, juxla Abrabam, el Uaac, el iaeob.
, (55)
, , .
Matili. xvu, 5.
Haifcb. nt, 16,17 ; L u c . , 2 2 .
B
111
11
11
(50| " . Hisce auctoris

nostri verbis geinina scripsii S. lgnaiius aliiqae
Palres, quoruin verba recilavit Peaisonua, parl. H ,
Vindic. Epitt. Ignatii, cap. 10. GRAB.
(51) , . . . Hic b;cerl* aunt sequcnlia in Ganlab. exemplari, ob eadem rerba i n i . l:alia per iitcuriam scnbai oraissa : \
i ^
, \
, \ . b .
(52; . . b .
(53) Staiuetque. Stare faciet, habel ulerque manuscripius codex in Biblioih. BodL Ila queque C. G.
G. adeo ut vix dubium s i l , Roberium iti versione
ua bunc 9ensum expressisse, eo quod in Graeco
legerei , uli hal>et codex Ganlabrigiensis. Verumhffic fectia, indeque nala versio, aiilecedenlibu
pariler ac sequenlibns verbis, ipsique rei naiune
repugoat. Oplime vero cuticla sibi invicem conso
nant, si ex Oxouiensi codice Graeco reponas
, abscedert faciet, amovebit. b .
(54) . . B .
(55) . , b .
1069
T E S T A M E N T U M JUDA)
'.
CAPUT
,
, .
1670
IV.
Tebtamentum Judm, de fortitudine > avatiiia, et

fornicaiione.
'. ,
.
, \
, \
(56) , , \ .
\ , \ \ \
(57) , \
. \ , (58), \
(59),
, .
I. Transcriplum sermonum J u d , quaecunque

loculusest filiis suis, antequam raoreretur. Congregali venerunt ad ipsum, et dixil eis : c Quartug
filius effeclus sum patri meo, et maler mea vocavii
me Judam, dicens : < Gonfiicor Domino, quoniam
dedii mihi et quarium filium. Velox erara et studiosus in juventute mea, et obediens palri meo secundum oroneverbum ; et benedicebam matri meae,
et sorori matris mese. Et factum est, ut effectus
8um v i r , et pater meus Jacob oravit super roe,
dicens : c Rex eris, prosperatus in omnibus.
\ c ^ , , \ . '
(60), , \
, .
, , , . , >.
(61) \ , \
. "
,
, ' , ,
. , \
, .
\ \
, , ^
. - G
(62) , \ , \ , 0 .
II. c E l dedit raihi Dominus graiiam in omni

bus operibus meis, et in agro et in domo. U t t i debam, quod concurrebam cervae; et appreheo*
dcns ipsani, fcd cibum pairi meo. Gapras superabam per cursum, el omne quod erat in caiiapis
capiebam. Equarn agrestem capiebam, et apprehendens mansuefeci; el leonem interfeci, et cripiebam haedum ex ore ejus. Ursum Capiens per pedeni,
volvebam in praecipitium ; et omnem ferara, si reversa 6st in me, dilacerabam eam, ut canis. Porco
silvestri concurrebam, et praoccupans in currendo, dilaceravi eum. Pardalis in Hebron insiluit super canem; et apprebendens eam per caudam, abjiciebain eam, et dirupta est in terminis Gaaae.
Bovem siWeslrem in regione pastum tenui cornibus, et in circulum volvens et obteaebrans, jaciens
occidi eum.
. \
\ , \ '
, \ ,
(65) , \ \ ,
, \ . \
, \ ,
, (64). , ,
\ , ' , ,
\ .
III. c Et quando veniebant duo reges Chananaeo*

rum loricati super greges, et multus populus coiu
ipsis, et ego solus currens in regem Sur, confjnui
eum et in tibias percutiens, proslravi, et ita occidi
eum. Et alium regem Tapbue, sedentem in equo occidi, atque ila omnem populum dispersi. Achor regem, virum giganlum, sagiltanlem ante et reiro, in
equo apprehendens, lapidcm sexaginta librarumcontorquens, projeci in equum, et ipsum interfeci. Et
expugnans Acbor horis duabus, occidi eum, et dissecans clypeum ejas, conscidi pedes ejus. In exuendo
' \ , , \ ^ t e ejus Ihoracem, ecceocto v i r i , amici ejus In ,
ceperunl pugnare adversus me. Involvens er#>
. ,
stolam meam in raanu mea, lapidibus e funda per*
, , culicns ipsos, qnaluor eorum occidi; caeteri auiem
. fugerunt. E l Jacob pater noster occidil Beelisa, re , ,
gem oranium regum, giganlem fortitudine, cubilo . rum duodecim. Et cecidit soper ipsos treroor, et
, cessarerunt pugnare contra nos. Propter hoc secu*
, , .
rus erat paler meus in praeliis, quoniam ego eratu
\ ' , \ cum fralribus mets. Vidil enim in visione de m e ,
a u
(56) . . b .
(57) . . ID.
(58) '. . b .
(59) . . b
(60) . . b .
(61) , ^
. Desunl. b .
(62) . . b .
(65) , .
*, . b .
^
(64) . . b
x
07!
TESTAMENTA XII PATRIARGHARUM.
1072
qiiod angelus virtulie sequebaiar me in omnibus, ' .

ul aon viiicerer.
,
. \ , , .
'. \ *
IV. < Etadaustrurm factOm est nobis prxiium majus, quam quod in Sichimis ; et inslruclus in acie *
, , xol .
cura fralribus mtis, perseculus sum inille viros,
, \ .
etoccidi ez eis ducentos viros, el qualuor reges.
' \ ,
Et ascendi super ipsos in murum, et alios duos
\
reges occidi: ei ila liberavimus Hebron, et abdu , \
ximus omnem regum capiivilalem.
.
V . c Et postero die abivimus in Aretam, civita'. c \ ',
tem potentem et muratam , el nobis inaccessibi- \ , \ ,
. \ *lem, mortem minantem. Ego igitur et Gad adveuimus ab oriente civilatis; Ruben vero el Levi ab * \
occidente et aualro. Et existimantes qui super mu- .
ros erant, quod nos soli essemus, aitracti sunt in , ,
nos; et ila latenies fratres mei ex utraque paue * \ (65) , \
paxillis ascenderunt morum, et intraverunt civitatcm, ignorantibus ipsis. cepimus eam in ore , . \
, \
gladii, el refugientes in turrim, incendenles eam,
cum ipsis cepimus. Et cum recederemus, viri Tba- , ,
phne invadebant predam nostram ; et <cum acce- . ,
pissent eam cum iiliis nostris, congressi snrons cum , eis usque ad Tbaphue; eosque occidinius, et civi- (66) ,
tatem incendimus, postquara omnia quae in ipsa (67) , \ ,
crant, spoliassemus.
.
VI. c E l ut crara in aquis Cbuzeba, i i qui a Jo \ \ , *
bel, veniebant adversus nos in pralium; et con- ^ * gressi sumas cum eis, ipsosque occidimus, eosque
(68), * \
qui a Selon auxiliarii ipsorum erant; c l iion dedi- * \
muf ets egressum, ut venirent ad nos. E l qui sunl , .
a Mechir supervencrunt nobis quinio die, ut capii- ,
vo$ abducercnl, ct agressi eos forti pugna invasi- * \
nius, quoniam erant muUiludine polentes; et oc- ,
cidimus eos, antequam ascenderunl ascensionem.
Ut autem veaimue ad civitatem eorum, mulieres
. *,
eoruni volvebant super nos lapides a veriice montis, , '
in quo eral civitas. Et lalitanieg ego et Simcon a
, .
tergo, apprehendimus excelsa, et totam civitaiem
\ , perdidimus.
, \
VII. < Et sequenti die diclum est nobis, quod c i '. \ ^ ,
vitates duorura regum cum populo gravi venirent ^ (69) (70)
rfd nos. Ego igitur et Dan , fingentea nos Aroor . \ , *rbseos, ut auxiliarii veninius in civitatem eorum.
^,
Nocte autem profunda venientibus fralribus ape- . (71)
ruimus portas, et omues eos perdidimus, et omnia (72), \
, \ ,
qtia eorum erant, dcpraedantes, Ires muros eorum
prostravimus. E l Tbaimiw appropinquavimus, ubi .
erat omne refugium bcllainium reguiu. Tunc tnju- , (75)
r.am passus iratus s u m , ei impcium feci in ipsos . ,
(05) '. . GRAB.
(66) .
. ID.
(67) " . . ID.
(68) .
. ID.
(69) .
. 1D.
(70> ". . ID.
(71) ' .
. ID.
(72) . . b .
(75) . . ID.
&*
!075
T E S T A M E N T U M JUDJE.
4074
YA\ ' \ super verliccm : et illi fundis jaciebant super me

' \ lapides, el jaculabajilur arcubus ; et nisi Dan frater
, .
meus suppeiias mihi tulissel, inlerfecissent me.
' ,
Superveniauis igilur ipsis cura Curorc, et omiiee
4 \ * ,
fugeruni; et transeuntes per ajtaro viam depreca , ' banlur palrem meum, et fecil pacem cum eis, ct
(74), \ , *
non fecimus eis quidquam m a l i , ged data ilde,
, \ recepimus eos in societalem, el reddidimus eis 011
. \
nes caplivos. Et aediiicavi ego Thamnam, el pator
, '.
meus Rambahel. Viginti annorum eram,quandp
, *
factum est istud bellum; et Cbananaei limuerunl.
, .
me, et fratrea meos.
'. c , VIII. Eranl aalein milii et pecora multa, et bau ' , bebam printipem pasionjra Iran Odolamiiem; ad
(75) . \
quem cum veni, yidi Barsan regem Odolam. E l
\ - f i t nobis convivium, el deprecajis detlit mibi
. 5 (75*),
liliam suam Bessue in uxorem. Haec peperit mibi
(76), \ Her, et Aunan, et Silora; q u o r u m duos sine flliis
, *
occidit Dojninus; Silom enim v i x i l , et lilii ejus vo^
.
eslis.
'. ,
I X . c Octodecim annis fecimus p a c e m , pater no; , , \
ster et nos, cum fratre ejus Esau, et fllii ejus no~
',
biscum, poslquam veniraus ex Mesopoumia a
. \ Laban. Et impletis oclodecim aunis, iu quadrage ,
simo anno viia3 mea3, supervenit nobis Esau frater
, , ,
patris m e i , i n populo gravi et forti; et cecidit i u
\ (77) arcu Jacob, et Iatus est mortuus iu montem Seir (79)
(78), \
No& aulem persAcuti surous filios Esau. Erat auten
^ (80) .
eis c i v i i a ^ , et murus ferreus, et port aereae, et
\ .
non poluijnus intcare in eara, obsidentes vero con, \ , C clusimus eos;et cum non a p e r i r e n i , post dies v i , \ ginti, videniibus eis, a d d u x i scalain, et clypeum
% . ,
super capqt nieum; et ascendi, accipiens lapides
, , ,
usque ad pondus lalentorum t r i u m ; et cum asccn\ \ \
d i s s e m , occidi q u a l u o r potentes ex ipsis. Et die
sequcnti iutranles Buben et Gad occiderunt alioa
(81) . \
sex. Tunc peliverunt a uobis conditiones paris; et
\ (82).
ducti cousilio patris nosiri recepimus eos tributa
rios. Et dederunt nobis frumenli coros ducenlos,
, et olei Bes quingenlos, vini mensuras mille e i
. \ %
quingenias, donec descendimus in jEgypluui.
(85) *, ', .
X . < Post boc Her filius meus duxil uxorem Tba. c
mar ex Mesopotamia, filiani Aram. Erat aulem
, . ^
Her perniciosus, et dubitavii de Thamar, quoniam
, \ \ ,
non erat ex lerra Ghanaan. Et angelug Dominl oc . \ ^
cidit
eum tertia die in nocte, el ipse non cognovit
, \ ,
eam,
per asiuliam Biatris suae; non euim voluit

habere filios ex ipsa; et hic in nequitia mortuue

esl. ln diebus tbalami dedi ei \irum A u n a n ; et iste
.
e c
(79) Montem Seir. Addilur in Graco textu, v i (74) . . .

liose : et vadens tuper lramna, mortuu* e*t. ID.
(75) . . ID.
(80) ' >. . .
(75*) Septuag. ". D R A C H .
(76) Avrar. Origenes, lom. Comment^ in (81) . . , propler simililudiJoannem, p. 452. " - nem voris praBcedentis incuria scriha3 omissum. ID^
(82^ ". , ms. Coll., T r i n . , Gamab. ku
, '
(85) . Suspicor legendum . ei.iui
. Judce secundu* (filius) apud no$ quidem Aunan
$* dicitur, apud Hebroeog vero Onan. G R A B . csii mensura liquidorum, ut docet Josopli. Ub. An?
iiquit. Jud. v i u , cap. 2. b .
(77) . . .
(78) 0. add. to.
1075
TESTAMENTA XII PATRIARCHARUM,
in malitia
4076
cognovil eam, \Wens curo ea annum. & *

, .
Et quando minaius sum ei, coivit quidem cum illa,
semen rero corruit (85) in terram, secundum roan- , ,
datum malris siwe; el bic in malitia mortuus est. \ , (84)
Volebam autem et Silom dare e i , sed uxor roea . \
Bessue non permisit; malitiosa enim erat in Tha- , '
* ,
mar, qaoniam non erat ex flliabus Cbanaan, sicut
, .
ipsa.
'. c , ,
X I . c Et ego sciebam, quod peruiciosum erat genus Cbauaan, sed consilium juventutis exc&cavit (86)
cor meum. Et vidcns eain vinum fundentem, in . \ ,
ebrielale vini deceplus suin, et concidi ad eam. , \ . ,
, , \
lpsa, me absenle, abiit, et accepit Silom uxore-n cx
. ,
lerra Chanaan. At cum cognovissem quid fecerat,
;
inaledixi ei in dolore animae meae : el ipsa uiortua
* .
est in malilia filioruni suorum.
*. ,
XII. c Post bos autem sermones (87), vidua exiglenle Thamar, post duos annos audiens, quod , ,
ascendo londere oves, ornata sponsalibus ornamen- , ,
tis, sedit ante civilatcm ad porlam. Lex eniiu Amor- .
rbaeorum est, nuplam praesidere in fornicatione per ^,
sep em dies juxia porlam. Inebriatus igiiur ego in . \
aquis Cbozeb, non agnovi eam prae vino; etdecepit ,
mc pulcbritudo ipsius per formam ornalus. Et de-
. \ ,
clinans ad ipsam, dicebam : Ingrediur ad le. Et dixit
m i b i : Quid mibi dabis? Et dedi ei virgam meam, . * \ ! c
et zonam, et diadema regni : et cum coirem cum ; * \ ^ , \
, \ illa, concepit. Ignorans aulem quid fecit, volui
occidere eam; ipsa auiem mitlens in abscoudito , . ,
pignora, pudore sufifudit me. Vocana vero eam, ,
audivi el mysticos sermoues, quos locutus sitm,
. , \
dormleus cu.ni ea, in ebrietate mea; et non potui , , ,
occidere eam, qaoniam a Domino erat. Dicebam
\ ,
autem : Ne forte dolo mecum agat, ab alia accipien . pignus. Sed ncque appropiftquavi ei amplius usque , ^.
ad morlem meani, quouiam abominationem feci
'' , hanc in omni Israel. Et qui erant in civitatc, dice- \ .
bant non esse in civilale desponsatain; quoniam ex , alio loco venicns ad breve tempus sedit in porta; (88)
el existimavit, quod nulLus cognovit me intravisse \ (89),
ad eam. Et post haec venimus in igyptum ad Jo- , . \
seph propler famem. Quadraginta sex aimoruiu
*
eram, et sepluagiota tres annos vixi illic.
, \ * .
XIII. Et Dunc quttcunque ego vobis mando, au . c \ , ,
dtie fllii roei, Judam patrem vestrum, et custodile D , , \
omnes sermones meos, ad faciendum oiniies justi- ,
, \ . \
Ucatioiies Domini, et ad obedienduoi mandalis Dei.
Et nori ambuletis posl desideria vesira, ueque in , cogttaiionibus consiliorum vestrorum, in superbia
, .,
cordis vesiri, ei ne gloriemim in operibus furtitudi- \ ,
(84)
''
. *
,
. , ,
, . HaiC
Oxoniensi codice mule suni omissa : exslant
vero eo sequouiia :
}) quac iu CaaUbiigieusi de&uul. GIVAE.
(85) Corruit. In Grseco, comipit. I D .

(86) . \ . ID.
(87) Post hos autem sermones. Potthwc. h>.
(88) . . ID.
, non esl desponsato, ut reddit i n tepres Latine, sed $cortum. Semel legiiur in S.
Scripi. de scorto inasculo. Deuter. x x i u , 18. A l e x . :
. DfUCH.
(89) . . GEAB.
4C77
TESTAMENTUM JIDJE.
.
,
,
\
\
\,
, \
. c
,
. '
. \
\ ,
, . \
\ , \ . \
uis juveolulis vestra?, quoniam et boc e$t perniciosum in oculis Domini. Quia enim el cgo gloriaius
sum, quod in bellis non decepit me facies mulieris
formosae, probro afleci Ruben frairem meum de
Balla uxore patris m e i : el spiriius zeli et fornicalionis consiiiit in me, donec iucidi in Besstie C h a - .
naiueam, et in Thamar nuplam filiis meis. E l dice
bam socero meo : Persuadebo pairi meo, ci i i a
accipiam filiaiu luam. Et ostendil mibi numinc fiiia
suae auri roulliludiiicm infinilam; eratenim rex. E t
cum ornaseel eam auro et margariiis, fecil nobis
vinum effundi in coena, in pulchritudine mulierum.
E l vinum pervertit oculos meos, et obscuravit cor
metim foluptas. Et desiderans eam concidi,
transgressus sum mandalum Doniini et maudalum
, \ , \ palruin meorum, et accepi eam in uxorem. Et se
, \ . \ cundum consilium cordis mei retrtbuil mibi Domi nus, quoaiaro noo lattatus euni in filiis ejus.
, .
XIV. c Et nunc, filii mei, ne inebrieniini v i n o ;
'. \ , , *
quoniam
vinum avertit inlellectum a veritaie, et*
, \
(90) , \ - imiuillil iram desiderii, et ducit in errorem ocutoa.
Spiritus enim fornicatioms vinom u l minislrum att*
.
, "voluplates habet menlis; quoniain et duo baec ai>
ferunt potentiam hominis. Si enim aliquis biberit
. , vinum in ebrieiatem, cogiiaiionlbus sordidis conturbat intellectum in fornicationem,et accenditcor ^
pus ad mistionem ; el ei adest desiderii causa, ope, \ ^ \
, ratur peccalum, etnon suffundilur pudore. Taleesl
vinum, fllii mei, quoniam ebritis nibil erubescil.
(91), \ . ,
, . C cce enim et me errare fecit, u l non erubescerem
^
ob multitudinem in civitale; quoniam in oculis om ,
nium declinavi ad Tbamar, et feci peccatum ma\ , \ gnum, el revelavi velamen immundilije liliorum
. , - meorum. Curu biberem vinum, non vcrecundatus
, \ - sum mandatum Dei, etaccepi uxorem Chananaeam.
Propler quod iolellectu opus habet, qui bibit v i . , *
, num, fllii mei; et isest inlelleclus viui potalioni,
, ut quandiu habel erubescenliam, b i b a l ; si vero
Iranseai terminum bunc, immittil in iotelleclum spi , \
riUim erroris, qui facil ebrium lurpia loqui, el i n i ^, \ ,
, ' , - qua agere, et non verecundari^sed et gloriari in
ignomiuia, exisliroantem esse bonura.
.
X V . c Qui fornicaUir, et nudatus regno, egredi'. , \ -
(92), (93), , ry tur, servus effectu^ fornicalioui, sicatet ego nuda . " 0 , tus sum. Dedi enlm (aliis) virgam mearo, boc est,
, \
firinamcnturoraeaetribus; el zonam mearo, hocest,
, , \ . , ,
poleuliani; el diadema, boc est gloriam regui mei.
. \
Et pcenileus de bis, vinuro el carnes non as&umpsi
, \ , \ usque ad senectuiem, et omnem lxtitiaoi nescivi.
.
E i ostendii iuihi angelus Dei quod usque in saecu , , , ,
l u m , et regi, et pauperi, mulieres dominabuntur; et
, \
regis quidem tollent gloriam el \irilis poientiam, et
, , \
pauperis pauperlatis minimum flrmaincnlum.
.
4
(90) . Suspicor legendum ,
impelum.
GRAB.
(91) . . ID.
(92) .
, \ . .
, . .
(95) . . .
4079
TESTAMENTA I I I P A T R I A R C H A R I M ,
X V I . c Cuslodite ergo, filii m e i , tenpiiium vini.

Sunt cnim in eo quatnor spiritus perniciosi; concupiscentix, inflammalionis, luxuriae, et turpis l u c r i . Si bibatis vinura in la?tilia, cum limore Dei
erubescentes, vivelis. Si enira bibalis non erubescente*, et recedat Dei timor, jam eulciiur ebrietas,
ei subintrat inverecundia. Si vero neque omniiio
bibeiis (95), u l non peccctis in verbis contumeliae,
et pugnae, et calumnia?, et transgresstonig mandalorum Dei, et pereatis ante tempus vestrum. Nara
niysieria l>ei el borainum alienis revelat vinera (itt
ct ego mandata Dei et mysiena Jacob palris mei revelavi Chananilidi Bessoe) quibtjs vetuit Deus r e v o
lare. Sed et beili el conluibationis causa efficitur
vintim.
XVII. c Mando igilur vobis, filii mei, ut non d i - R
llgatis argentum, neque inspiciatis in pulchriUtdinem mulierum; qnia et propter argenluro et formoeilatem erravi in Bessue Gbananxam. Novi enim,
quod propter duo haec eril genus meum in nequitia;
quoniam et sapienles viros flliorum meorum alienabunt, et regnura Judae minuent, quod dedit mihi
Dominus in obedientia patris. Nuuquara enim contristavi verbum patris mei Jacob, quoniam omnia
quse dixit, faciebam. Et Abraham pater patris mei
benedixit mibi, ut regnarem in Israel; et Isaac benedixit mlhi simili modo. Et ego novi, qticd ex nie
Slabil regnum.
40M>
ICp. f , , *
. "
, , , .
, , . , \
, , . (94),
, , \
, \ , \
.
\ (

)
. \ \
.
'. , ,
,
' , \ '
. " ,

, \
,
.
(96) , ,
, .
, "
. , .
XVHI. c Et legi in tibris Enoch justi, quanta mata
'. *
facietis in extrerais diebus. Cavete igitur, filii mei,
^ . *
a fornicatione et avaritla; audite Judam patrem ^ , , \ vestrum, quoniam ista separant a lege Dei, et excab- ,
cant consiliura animae, et superbiam docent, et eon $ , \
paliuntur bominem misericordiam exbibereproximo , \ , \
suo, privantanimara ipsius oinni bonilate, et conti- ,
nerit ipsum in laboribus et doloribus, et amovent , \ ;
\ , , somnum ab eo, consumunt carnes ipsius, et sacrificia
Dei tmpediuut, et benediciiones non memorant, et $ , \ ,
\ (97), \
propbcta? loquenti non obediunt, et verbo pietatis
, . \
offfendunlur. Duabus enini passioiiibus conlrariis
maudalis Dei serviens, Deoobedire nen potesl,quo- , ,
niam exca?caverunt animam ejus, et in die, aicul iu
, \ , , .
noete ambulat.
*. , ,
X I X . < Filii mei, avarilia ad idola dttck, quoniam in errore per argentum, eosqui nonsaut, deos ^ ' Tiominanl; el facit habentem eam in exstasin inci. At' ,
dere. Propter argenlum (98) ego perdidi fllios meos;
et nisi poenilentia carois meae, et bumiliias aniuaai ,\
, \ \ ,
ineae et orationes Jacob patris mei (obstilissent), sine
tiberis uicrercr. Sed Deus pairum meoruni, raiseri- . ''
, \ ,
corsetclemens, cognovitquud in ignorantia feci. Ex. , \
caecavil enim uie princeps erroris, et ignoravi, sicut
boino, et sicut caro, iu peccatis corruptus. co- , , \ (99), (94) . Corrige ex Oxoo.
cod. , ' . GRAB.
(95) Si vero neque omnino bibelis. Quid vero d i cam? ne omnino bibat:*. ID.
(96) .
. .
(97) . . .
(98) Propter argentum. Duo verba isla ad p r cedenlem periodum sunt referenda, si Graeeuin lcxlumsequi velimus, in cujus ulroqucexemplari, tam
Oxon. quam Canlab. post6i* cstpanciuia;
melius vero, juxta hanc versionera. h>.
<^). OmidSUin. lo.
1081
T E S T A M E N T U M JUDiE.
10^
. \ , gooscebam tandem mei ipsius hifirmilalein, qni
<> .
existimassem me inexpugnabilem esse.
K\ (100), ,
X X . f Cognoscile igilur, filii mei, quod duo spi , , \
rilue vacant homini, spiritus veriiatis, el spirilus
\ \ erroris; et medius est spiritus intellectus mentis,
, . , \ cujus est, quo vult inclieare. Et quae sunt veritalis,
, \ et quae sunt errons, scripla stHitstiper pectus b o m i . \
nis " , et unumquodque eorum cognoecil Dommus.
, , E l non est tempus, in quo poteruiit laierc hoimnunv
.
opera; quoniam ea in peclore ossium inscripta sanl
, \ coram Domino. E l spiritus verilalis teslimonium
, p e r b i b e i de omnibus, et accusai omnia; et adustug
, \
eet qui peccat ex proprio corde, et levare faciem
.
non polestad judicem.
'. < \ , , ,
X X I . Et nunc, filii mei, diligite Levi, ut perma \ ' ,
.
. \ perealis. Ifihi enim dedit Boroinus regnum, et illi
, , \
sacerdotium, et subjecil regnum sacerdoiio. Mibi
. \ , dedit quae in lerra; illi vero, quae sunt in coelis.Ut
. supereminet ccekim terrae, ita supereminet Dei sa, \ cerdotiuro regno quod est in terra. Etenim ipsum
(1). sopra le elegit Dominus appropinquare ipsi, et cora , , \ edere mensam ipsius, el primiliag deliciarum fi * \ - lioram Israel : et eriseis ut mare. Quemadmodum
(2) . "
enim in mari justi et injusti hiemanl, bi quidem
\ , ,
captivi facti, bi vero ditati: ila et in te omne genus
* \ - bominom, hi quideia periclitanlur in capiiviiaten
, , acti, hi vero ditaniur rapientes. Quoniam qui re . " ,
gnani emnt sicut eete, deglotienles bomines velet
N E A L I S
, , * \ ,
, , , \
, \
\ .
\ ,
,
\ < *
, \ ,
\ ,
,
,
, \ . \
. "
,
E L N
N E F F E R A M I N I
S U P E R
4 P S A M
U L N 0 F |D I &
p e s : f l l i a s e l filios liberos in servitutem redigent;

isC
domos, agros, greges, pecunias rapient; el multarum carnibus injusle corvos et ibices salurabunt,
et proficient in malum in avaritia exallali. fit
erunt ut procella? pseudoprophetae. et*omnes justo*
persequentur.
X X I I . c Iaducet aulem eis Domimis divisiones

inter se, et bella continua erunt in Israel, ei in
abenigenis consummabilur regnum raeum, donec
euiet salutare Israel, usque ad advenium Bei j u 8iili&,utquiescai Jacob in pace, et omnes gentes.
E l ipse custodiet polesiatem regni mei usqtie in
Sttculum. Juramenlo enim juravii mibi Dominus,
uon defecturum regnum meum e eemine meo, om , , . 0 nibus diebus, usque in saeculum.
. , ,
X X l l l . c Multa autem tristilia mihi esl, filii mei,
\ , \ ,
propler impudicilias, et sortilegia, et idololatrias,
, ,
quas facielis in regnum , ventriloquos sequentes,
(3), \ . divinatioBes et dxmonas erroris. Filias vestras
\ , \ - canlalrices et publicas facielis, et immiscebimini
' abominationibus gentium; pro quibus ducet Domi4' , \ 0, nus saper vos famem et pestileniiam, moriem et
, \ , \
gladium, ulcisceniem obsidionem, e l canes in d i , \ ()
lanialionem, inimicorum et amicorum opprobria,
Rom. , 14, 15.
(2) Kai . Add.
(100) ovr. Omissa inlegra bsec perio. GRAB.
dus. >D
(5) , . ,
(1) . , '
, \ , addit onussa sequenli vnce . ID.
(4) ,
kyfipwr ~
1083
T E S T A M E N T A XII PATRIARCHARUM.
perdUionem et tabem oculoruni , puerorum occi-

sionem, et utorum ablationem, possessionum ra~
pinam, terr desolationera, iempli Dei incendium,
vestri ipsorum eervitulem in gentibus; el exaciiidenl e vobis eunuchos uxoribus suis, donec re-iertamini ad Dominum in iniegro corde, poenitenies,
et ambulantes i n omnibus mandati* Bei, el visitei
vos Dominus in misericordia, et reducat a capiivilaie inimicorum vestrorum.
X X I V . Et posi baec orietur vobis astrum ex
Jacob in pace , et cxsurget bomo ex semine meo,
ui sol jusliiise, ambulans cum liliis bonoimira i n
man&ueiudine et juslitia, et quidquam peccati nou
invenietur in eo. Et aperientur super ipeum coeli
ad eflundendum S p i r i t u m , benediciionem Patris
sancti: et ipse effumtet apiriUim graliae super vos,
ei eriiis ei filii in veriiate , et ambulabilis in praee?ptis illius primis el ultinjis. B i c esl germen Dei
A U i s s i m i , et bic est ions in vitam omnis carnie.
Tunc refulgebit sceptrom regni mei, et a radice
vestra nascelur propago; et in eo ascettdet virga
justitue gentibua, ut judicetet aalvet omnes mti*
cantes Dominum.
, , \ , ( 5 ) , , mi
, i&vw
xal ^
, ttkk
, , \
, \ (
, \ (6) w
.
'. \
*6 , \ '5
, , x*U, b
. \ ' \,&
, * \ sr/al
' , \ *
, &
\ (7). 9e*>
, \ . Tfc
(8) , 4 i;
0 \ 6*
, \ *
.
'. f \ ",
X X V . c E l post haec reeurgel Abraliani, el baac,
, \ , \ , \ 4Wet Jacob in viiam; ct ego, el fralros mei principes,
ceptrum vestrum in lsrael erimus. Levi primus,
, (9) ^*
aecundus ego, lerlius ioseph, quarlus Benjaroin,
. %, , Iwet?
quinlus Simeon, sexius Isachar, ei ita deinceps , ,
omnes. Et Dominus beuedixit L e v i ; angelus faciei Q \ . \ ^
m e ; viriutes gloriae Simeon ; ccelara Ruben; l s a *
char terra; mare Zabulon; inontes Joseph ; taber- * * *
naculum Benjamin; luminaria Dan; deljciae Ne *
phthalim; sol Gad; oliva Aser : et eril unus populus
* *
Oomiiii, el lingua una; et nou erit ainplius spiritus tto Wi"
crroris Beliar, quoniam miitetur in ignem in saecu- * , ^
lum. Et qui in tristitia morlui sunt, resurgem in \ ^
gaudio; el qui in paupertale propter Bominum, d i , \ 8&*
labuntur; el qui in inopia, saturabuMur; et qai in \ *
IniirmUate, fortiticabuntur; et qui propler Domi\ Ota , ^ ^
num morlui sunt, evigilabunt in Tila. Et cervi Ja- , , \ |,
cob current in cxsuliatione, et aquil* Israel vola, \ ^*
bunt in gaudio; impii vero tristabuntur, ct pecca . \ *
tores lugebunt, et omnes populi glorificabunt Domi , \ \ ^
< im in sa3cuia.
D $ , \ afiep^
, \
.
X X V I . c Cusiodiic igitur, lilii mei, omnem legem
<7*. , ,
Domini, qiioniam spes est omnibus dirigentibus ,
viam ejus. Et dixit eis : c Geotum decem ei no?em
. \ * ^**
annoruni cgo morior bodie in oculis vestris. Nemo . &^^
ine scpcliat iu preiiosa veste, vcl ventrem meum , ^ **
t
Jtjv , . Deaiint oronia, et

loco sequeutis vocis posita vox .
GKAB.
(5)
. DesunU ID.
(6) . , aua2 lectio multo melior
esi, altera prorsus vitiosa. Neque enim
Ubpiam alibi legitur; ncc sequens ad aliquam
Yuccm prxcedcnlcro refcrri poicsl. .
(7) ^
. Desunl iu Oxoniensl
vero pro , legenduro pluraliler
, ut seqaentia verba indicant. .
,
(8) . Omissa oronia s q * i
, sive usque aJ i ^ *
seouenlis paragrapbi. ID.
(9) . Lego potius . Ip.
1086
T E S T A H E N T U M 1SACHAR.
1085
, . rescindat, quoiiiam bac facturi aunt regnantes. Et
' . \ reducite me in Hebron vobiscum. E l cuni haic
d i x i s s t t , obdonnivit Judas; et fecerunt filii ejus
,
\ , , \ secundum omnia quae mandavit eis, et sepelierunt
. eum in Hebron cum patribus suis.
*.
&\ , \ .
'. .
, , ,
, (10) .
", . (11)
(12) , \
(15).
CAPUT V .
Tettamentum Isachar, de iimplicitate.
. Transcriptum verborum Isachar. Cum vocasset
ti.ios suos, dixil eis : Audite fllii Isacbar pairem
vesirum, auribus percipite verba dilecii a Domino.
Ego sum nalus quintus fllios Jacob, in mercedc
mandragorarum. Ruben enim atiulii mandragoras
ex agro, et praeobvians Racbel accepit eas. Flevit
auiem Ruben, e i in voce ipsius exivfl L i a mater
, \ mea. Mandragorx autem eranl ma!a odorifera, quse

producil lerra Aram in excelso sub valle aquarum.
. (14), &
Dixil autem R a c b e l ; Non dabo haee tibi, quoniam
. c oot , - erunl mibi pro flUis. Erant aulem mala duo.
dixit Lia : c Sufficial tibi, quoniam accepisti viruin
\ . > . \
, virginitalis meae; num el haec acripiea? Iila vero
; d i x i t : c Ecce, s i l Jacob tibi nocle bac pro matt , dragoris filii tui. > Dixit autem ei Lia : Ne jacteg,
. ei ne glorieris; meus enim esl Jacob, et ego uxor
, \ juventulis ejus. > Racbcl vero d i x i l : Quid igiiur?
, quoniam mihi priroo copulalus est, el propter mc
- ; (15) ,
eervivil palri nostro annis qualiiordecim. Quid libi
\ * \ \ faciam, quoniam muUiplicatns est dolus el asmtia
, \
bominum, et dolus procedii in terra? Si auiem
, ; secus essel, non uiique tu videres faciem Jacob;
, G non enira uxor ipsius lu e s s c d in dolo pro nie
, ' * .
Inducta es. seduxit me pater meus, et transfe\ , \ rens me nocte illa, non permisit me videre; quo
, ,
niam ai fuissem illic, non factum fuissct hoc. > E l
. > \ * (16) dixit Racbel: c Accipe unam mandragoram, et pro
, \ \ (17) una in mercedem do tibi eum in una nocte. > Et
$ . \ , \ - cognovit Jacob L i a m , et coocipiens me peperit; ei
. propter mercedem vocatos nm Isachar.
*, , ,
II. f Tunc apparnit Jacob augelus Domini, d i , cens, quod duos filios Racbel pariet, quoniam re, . \ spuil coitum v i r i , et elegit continentiam. niî
, Lia mater mea pro coilo reddidisset <hio mala, oclo
, filios pariiura fuissel; propier boc sex peperit, duos
, vero Rachel, qooniam in mandragoris visilavit
. , eam Doininus. Scivit e n i m , qnod propter filios
" , \ . \
.:
cum Jacob,
-- des*deriuro
-
voluit coirc
ei non propier
, \ voluptaiis. Apponens enim et in crasiino reddidil
(18). Jacob, ut acciperct et aliam mandragoram. Pro (19) ,
pter boc in mandragoris exaudivit Dominus Ra (20), , ' c h e l ; quoniam ei desiderans eas, nou comedii, sed
|10| . . GRAB.
^
'/*. : et quidem recie, unde et
Laiinam versionem correxi. Io.
(12) . . .
ei , nominum inslar simpticium in o$ desinentium; sed paulo inferius leges
el . lo Vel. Test. et
apud profanos scriptorcs solummodo (
\ vel lnvenilur.
tnde hoc in loco corrigeoaum pulo:
et ;. Diucu.
r
(15) . . GRAB.
(14) . \
. ID.
(15) . . ID.
(16) . . ID.
(17) . . .
(18) . )^ ~
. .
(19) . . .
'20) . . Sic ct paulo posi. 1.
iflg7
TESTAMENTA XII PATRIARGHARUM.
1088
reposuit eas in domo Domini, offerens sacerdoii , , .

Ahissimi, qui erat in tempore Hlo.
. " , , l y
III. c Quando igltur factus sum v i r , fHii m e i ,
anbulavi in rectitudine cordis, et factus sum agri- , \
, ,
cola patrum meorum, et fratrum meorum, et attuli
fructas ex agrig secundum tempus eorum, et bene- , \
, . \
dixil mihi pater meus , videns quod in simplicttate
apbulabam. E i non eram perscrulalor in actibus ,
(21) oieis, ncque perniciosus et invidens proximo meo;
oblocutus sum a l i c u i , neque viluperavi vilaqi , ,
bomiois ambulans in sitnplicitate ooulorum. Pro- . (22)
pter boc trigiula annorum accepi mihimet uiorem, , \ quoniam labor devoraveral forlitudinem meam. Et
animadvertebam voluptalem mulieris, sed p^r , , \
laborem somnus meus circunidedit m e , et semper \ .
gavisus est in simplicitale mea pater meus. i , (25),
quid enim laborabam, omqem frucium et orone priraum germen primum per sacerdoiem Domino , , . \
offerebam , deimle palri m e o , el tunc ego (24). Et .
Dominus duplicavit bona in manibus meis. Scivii " \ ,
aulem et Jacob, quod Deus cooperaiur simplicilati \ \
.
meae : oroni enim pauperi el omni afllicto tribuebam
lerrx bona in simplicilale cordis.
I V . c Et nunc audiie m e , fllii, el ambulale i n
aimplicitaie cordis, quoniaro novi in ipsa omne
beneplacitum Domini. Simplex aurura non concupiscil, proxiroum non circumveoit, cibos varios
Don appetit, vestem diversam n o n vult, tempora
looga sibi uon praescribit vivere, sed solum recipit
volunlalem D e i ; et spirilus erreris nil valebunt Q
adversus eum. Non enim novil recipere pulchritudinem mulieris, u l non in perversione coinquinet
xoentem suam; non zelus in cousiliis ejus superveniel; non invidia liquefacit animam ejus, neque
lucrura in insaiiabililate excogilat; sed ambulat iii
reclitudine vilae, et omnia vidcl in simplicitate,
recipiens oculis malignitates ab errore mundi,
ut non videal perverse aliquod mandatorum Dei.
Y . c Cuslodile igitur, filii m e i , legem D e i , et
simpllcitatem possidete, et in innocentia ambulate,
nou nimis curiose scrulanles mandala Domini, et
proximi actiones; sed diligite Dominura et proxiI D U O I , pauperis et infirmi miseremini. Supponiie
dorsum vestrum ad agrum colendum, el laboran<lum in operibus terrae, secundum unamquamque jy
agricuhuram dona c i m graliarum actione Domino
offerenles; quouiaro in primis germimbus fructuum
ieme benedixil tibi Doininus, sicui benedixil omllbus sanciis, ab Abel luque ad boc lempus. Non
tnim datnr libi alia pars, quam pinguedinis lerrae,
cujus i n doloribu* sunt fruclus; quoniam et pater
noster Jacob in benedictionibus terr el primiiiaram fructuum benedixil mibi. Et Levi et Judas
(21)
^22)
(25)
(24)
. . GRAB.
. , add. GRAB,
. ". .
Et tunc ego. Hic aliquid dcesse \ideiur.
'. \ , ,
, . ,
, , ,
,
(25) .
, *

, (26)
(27), \
$ ,
,
(28) .
'. , , ,
, ,
,
' ,
\ .
, \ , '
'
, ,
" . pW ,
\
. \
. \
, \
(25) . . ID.
26) . |. .
27) . . ID.
28) . Aiecrf
). .
TESTAMENTUM ZABULON,
1989
iooo
, . , gloriflcati sunt a Domino in Oliis Jacob. Elcniin

\ Deus haereditatera assumpsit ex illis; et huic qui\ dem dedit sacerdotium, huic vero regnum. E i s
ergo obedite, et in simplicitate pairis vestri arobu .
lale; quoniam et Gad datum estperdere tentationes
supervenientes Israel.
q \ t . , *
VI. c Novi vero, fllii mei, quod in extremis tem \ (29) , - poribns derelinquent fllii veetri simplicitalem et
, adbaerebunl avaritioe; et dimitlentes iDDOcemiam,
, \ (50) appropinquabunl malignilati; et derelinquentes
, \ mandala D e i , adhaerebunt Bebar; et dimitlcntes
, agriculturam, sequenUir perniciosa consilia sua, et
, \ , dispergeniur iu genlibus, et servient inimicis suis.
\ . \ E l vos igilur haec dicite flliis veslri^ ut si peccent,
, , * velociier revertantur ad Dominum; quoniam rai (51), - sericors est, el eripiet eoe ut revertanlur ter \, \ , ram suam.
(52).
'. c * \ '
VII. c Centum viginli duo annorum sum ego; e l
. , non cognovi super rae peccaium in mortem. Prae ler uxorem meam, non cognovi aliam; non forni - calus sum in elatione oculorum ; vinum in aberra lionem non b i b i ; omne desiderabile pruximi non
* . desideravi; dolus non factus est in corde meo;
\ , \ mendacium non ascendit per labia mea. Omni ho . mini dolore cruciaio congemui, et pauperi dedi pa , nem meum. Non comedi solus; terminum non
, \ (55). * solvi; pielalem feci in omnibus diebus meis, et
, verilatem. Dominum dilexi i n tota fortitudine mea;
(54) . \ ,
similiter et oranem hominem dilexi, ut filios meos.
, \ ' C Ba?G el vos facialis, filii m e i , e l omnis spiriius
, \ Beliar fugiel* vobis; et oronis actio perniciosorum
\ , bominum non dominabitur vobis; el omnem agre ' * - stera feram servituti subjieietis, habenles vobiscum
, \ - Deum coeli; ambulantes cum hominibus in simpli , , citate cordis. mandavit eis, ut reducant cum
in Hebron, el illic eiim sepelianl in spelunca cum
. \ , \ palribos suis. E l exlendit pedes suos, et mortuus
(55) , , est quinlus (Glius Liae), in senectute bona, orane
.
membrum babens sanum, et poiens dormivit soiunum perpetuum.
'.
,
.
CAPUT VI.
Tettamentum Zabulon, de commiseraiione el miu~

ncordia.
'. , ^ I. TranscHptnra Zabulon, quod disposuit flliis

(56) \
suis centesimo decimo quarlo anno vilaB soae, posl
, . duos annos mortis Joseph. E t dixit eis : < Audite
\ < , \ me, filii Zabulon, attendite verbis patris vestri. Ego
(29) . puto legendum, uti Robertus
legisse videiur; licei Oxoniensis pariier ac Cantabngiensis codex habeat . .
(50) . . .
(51) '. . ID.
(5i)Tov ...
(55)
, . ,
. ID.
(54) '. . .
(55) . Deest. ID.
. (56) . legendum, licet
tam in Oxoniensi, quam Canlabrigiensi codice h a bealur , quamvis in iiio ullima para
bujus vocis deleta s i t , quod error chronologicus
deprehenderetur. Rnben enim fraier nalu maxiinus,
eodem ouo Zabulon anno, eecundo scilicet posl
mortem josepbi, defuncius dicitur supra TeUam.
1, 1. Atqui is ibidem morluus dicilur 125 anno
viiaB ipsius. Non igiiur Zabulon, fraler junior, annum
450 atiingere poiuit, sed ulique 444 anno moriuua
est, ul Lafini codices, manuscripli pariter ac i m pressi, babent. Sed in bis inale 32, pro duobua aunis positi sum. li>.
1001
TESTAMENTA X l l fcATRIARCHA M.
gmn Zabulon, dalio bona genitoribus mcis. Cum (37), 0 &. -^

, (38) .^
eiiim geniius essem, valde auctus est pater noster
et gregibus et arnientis, quando in variis virgis ha- ^
, \ , , ta;
buit sortem. Non novi, filii m e i , quod peccavi in
^ . ,
dicbus meis, praelerquam mente; neque recordor,
, , ;
quod iniquiiatem feci, practer ignorantiam quam
, , m
feei in Joseph, quoniam cclavi cum fratribus raeis,
, \ , (1
ut non dicerem patri meo quod factum erat. Et
\ ,
flevi multura in abscondito : timui enim fratres
meos, quoniam conspirabant omnes simul, ut si . \ >
(40) ,
quis revelaret mysterium, occiderent eum gtadio.
, , ;&
Verumtamen, quando volebant occidere eum, mulia
. , am
tesliflcatus sum eis cum lacrymis> ut non facerent
,
iniquitatem hanc.
.
II. c Venerunt enim Simeon et Gad in Josepb,
ut occiderent eum; et cadens saper faciem Josepb,
dixit eis : c Misereniini mei, fratres m e i , miaercniini viscerum Jacob patris nostri. We injiciatis in
me manus vestras, ad effundenduin sanguinem i n nocentem, quoniam non peccavi In vos. Si vero
peccavi, in disciplina erudite m e ; manum aitem
vestram ne inferalis propter Jacob patrem nostrum. Ut atttem dixit verba haec, miseraliune
commotus sum, et incepi flere, et hepala mea resoluta sunt in me, et omnis subsistentia viscerum
lueorum laxata est super aniroam meam. Flevit
autem et Joseph, et ego cum ipso, et inlremuit cor
meum, et junclure corporis mei expaverunt, et
'. \ \ V*,
\ \
* c , , oix-wj .
1?
' , !
, . ! -*,
;
. ' GrjfEa
, ,
, \ * ,

. \ , fc^
\ , \ '
, \ . &
non potui stare. Et videns me flentem cum eo, et Q , * fcilios supervenienles ad occidendum eum, refugil
, , r^post me, deprecans ipsos. Exsurgens autem Rubeu
,
tas*
dixil:c Fratres, ne occidainus eum, sed projiciamns
, ( wv
cum in unum lacuum horum siccorum, quos fode ,
runt patres nostrl, et non inveneront aquam. Pro- \ . KJp*
, *^
pler boc enim prohibuit Doroinus ascendere aquam
. ,
in eis, ut fieret protectio Joscph. Et fecit Dominus
.
ita, donec vendiderunt eum Ismaclitis.
III. c Etenim in prelio Joseph ego non commu
. (41) **
nicavi (42), filii; sed Simeon, et Gad, et alii sex
, , , \ ,
fratres nostri accipietites pretium Josepb, emerunl \ (43) ^
calceamenta sibi ipsis, et uxoribus suis, et iiliis
, , 1
suis, dicenles : < Quoniain prelfum saoguinis est , \ , '
fralris noslri hoc, ne comedamus ipsum, sed conc " , oi
culcalione conculccmus ipsum, pro eo qutd dixit, D
^***
se regnaturura super nos; et videamus quid por
, ' (44) ' |'*
tcndant sonmia ejus. Propter boc in scripturis
, . > |
legis Eaoch scriptum cst, nou volenti euscitare (45), *
1
(37) Yloi . add. GRAB.

(42) Communicavi. Id est nullam partcoi ej **
(38) . AUudit ad verba malris Liae, ccpi. ID.
quae protulisse dicitur, qaando eum enixa erat, Ge(45) . . ID.
nes. x x x , 20 : Bonam Oorlionem largitu* est mihi
(44) . " . ID.
Deu$ : etiam hac vice habilabit mariiusmeug mecum
(45) . *
to quod ei sexfilio$: el iacirco appellavit
legilur Deuieronomii xxv, 7 eea. ac proimte &
notnen eju$ Zabulon. Gousule interpretes in bunc lotanda convenientia inter tegem Moyeis, et eaaM^
cum. ID.
Enocho auctori ascripta est. Caelerum quod ^
(39) . . ID.
elus de circumcisione dixit Joan. , 23, eaiB *
kxXauoY
xoXAa
ir
'
(40) Kal
ex Moyse, sed ex patribus esse, id de P " ^
. '' \ quoque suscitandi fralri seminis veruin esse c*^
\ . ID.
gitur exGenes. x x x v m , 9 ; adeoque necrtrt ^
(41) . . .
absimile ritum calcci delraheudi et .<*
1
11
1095
TESTAMENTulI ZABULOfr.
, (46)
, \ .
(47)
*
(48). ,
,
(50). ,
,

.
.
1094
semen frairi aoo, aolvendntti calceam^ntam, et

conspuendum in iaciem. E i fralres Joeeph Tion
voluerunt vilara frairis eomm : ei Dominws a o b i i
eie calceamentum Joseph. Eienim venlenles i n
jEgyplura, soluti snnl a pneris Joseph anie portani (49), ei ila adoraverual Joseph, secundtim
lypum Pbaraonis. Non solum autcm adomeruot
eom, sed eliam consputi sunt, confestim procidenteg coram e o : et sic confosi sunt coram iEgyptiis.
Post basc enim audierunt JSgyplii onnia mala quae
fecirous Joseph.
'. c .
IV. c Posi h c appoeoerunt Hli (fraires) cibum,
\ ,
ut conederent. Ego enim per duos dies et doas
. - noctes non gu*ta?i (cibum), migmtus Joseph. E t
* , ,
Judas non comedit cum e i s ; intendebat aatem
. in lacum, quoniam timebat, ne reeiHenies Simeow
\ ,
et Gad iitferflcerent eum. Et videntes me non coroo*
, . deniem, posueront me custodire ipeum, quoasque
, vendites est. Fuit autem in lafcu trteg dteg t trea
&. ,
noctes, ct ila vendiies est impastbs. E l audient
, , *
Ruben, quod venditus esset abeenie eo, circum ; scissus plorabat, dicens : Qnomodo videbo faciero
, (51) , Jacob pairte niei ? Et accipiens argentum cucurril
(52) * ** ad mercaiores, et ncminem invenit : dimiUente
, (55) enim viam magnam, ambulaverunt pcr asperos
* (54) sintis in via compendiaria ; et non comtdit Ruben
. *
panem in die illa. Accedens igitur Dan dixit e i :
, *
Ne Oeas, neque tristeris; inveni enim quid dica , (55) ^ ,
mus palri noslro Jaoob. Occidemtis bircam capro , \ * Q r n m , et linganus lanicam Joseph, et dicemus:
, (56)*
Cognoso.e, si lunica (iYti lui sii isia ; > tunica enim
palris noslri exuerent loseph, cum vendiluri esftenl
, eum, el indnerunt eera vesiimenlum velue servi*
.
Tunicam vero haboit Simeon, ei nohiil dare eam,
, , ( volens gladio seo Aiscindere e a m , iratus quod
, , ,
viverei, et nen occidisael eura. Exeurgenies aulem
. ' adversus eum omnes eirotil diximus: Quod ei POQ
, c " , ,
des, dicemus^ quod tu solus fecisti hoc malum i n
(57). >
lerael. > E i Ua dedil eam; ti feceritnt, sicut dixit
, , Dan.
.
. Et nunc, filii m e i , afintifitio vobis cuslodire
'. c , ,
, mandaia Domini, et facere misericordiam in prolifflum, et viacera eommiaeralionig ad orones b a & , \ ,
, . |) bere, non solum ad boraines, sed et ad irralioBalia.
Proptef hfc enim benedixit mibi Dominus, e l ,
, ,
omnibu fralribus meis aBgrotantibug, ego gine
, '
8!gritudine evasi; iiovit euim Domiuug uoiuscujug .
, , que propositum. Habete ergo migericordiam
, vigceribva vestria, fibi m e i , quoraiam ut aliqui
faciem ejus, qui fratris nonnen propagare rccusaverii, jaro elim ugiiatum (uisse; sicui alia excalceatio, qoa propinquue akeri guo cedebai, mee
afttiquug in Israel fuisse dicilur, Ruth. iv, 7. ID.
46) . male. I.
47) . Oinigsnm. .
48) . "
. ID.
(49) Portam. Atrium, Josepbi scilicel; boc enim
vox denoiat. ID.Vide nolam sequeolem.
(50) . Adde exOxon.
, \
. 1D.
(51) . . .
(52) . Forle , quamvis et Oxeniensi
codex habeai . Ms. T r i n . . ID.
(55) . . ID.
(54) " '&. , omisso
. I.
(55) . add. b .
( . Add. \ . .
(57) '. . 1.
ftW
TESTAMENTA XII PATfttARCHAIUJM
faciei proiiroo stfo iia el Dominus faciei ei. Etenim

fratrura meoram grottdianl, moriebanlur propler Josepb, quoniam non feceruot misericordiam
in vieceribus suis; fllii aulcm roei einc OBgriludine
custodili sunt, sicut novistis. E l quando eram in
Cbanaan, in litlore venatus sum venalione piscium
iacob palri meo; et muilis suffocalis inari, ego
illsesus permansi.
VI. c Primus ego feci scapbam in mari navigare,
quoniam Dominus dedit mihi intellectum ct sapientiam in ipsa : et demisi lignum posl ipsam, et
velum exlendi in ligno recto, in medio; et in ipsa
perambulans l i l l o r a , piscabar pisces domui patris
mei, usquequo venimus in iEgyplum : et ex venatione mea omni homini peregrino miseratus dabam.
St vero erat pere^rinus, vel groians, vel senex,
coquens piscee, et bene ea (cos) apparans, secundum uniuscujusque neceesilatem afferebara omnibas, colligens el compaliens. Propier hoc ct Dominus mollos pisces fecit me venari. Qui enim Iribuit
proximo, accipit mulliplicala a Domino. Quinque
annis piscalus sum, omni bomini quem videram
tribuens, ei omni domui patris mei suQiciens. In
aestale piscabar; in biemc autem pascebam gregcm
cum fralribus meie.
t
. \ ! !\ 4&>
, , ^
*
, . \
(58) , 6fsa
(59) * &*
, .
u
*, (60)
,

\ *
, ob
, \ ^*
;
. , , , ^;
, , xatitfr
, }
. \
$,
.
\ , , , xe\ awa
%
pu.
VII. c Nupc annuntiabo vobis qua? feci. Videbam

affliclum in nudiiale bierois; ei ipsius misertus,
furatus veslimentum ex domo mea abscondite,
dedi afflicto. E l \os igilur, iliii mei, ex bis q u
tribuil vobis Deiis, indifferenter omnium miseren- G
les, misericordiam facite, et tribuile omni bomini
in bono corde. Si vero non babetis in occasione
dare indigenli, compatiaraini in visceribus misericordiae. Novi quod manus mea non invenit in praeaens tribuere indigenli, et amplius septem sladiis
ambulans cum ipso, flebam; et viscera mea versa
sunt super ipsum in compaseionem.
. VIII. c vos igilur, filii mei, babete tiscera
compassionis in omnem bominem in misericordia,
ut et Deus vobis propitius misereatur vestri, quoniam et in extremis diebus Deus miilet misericordiam snam in lerram : et ubi inveneril viscera
misericordiae, in ipso habitabit. Quanlum enim
homo miseretur proximi, lanlum Deus ipsios.
Qaandoenim descendiraus in jEgypium, Joseph non
recordatus est mali in nos; me vero videns, m i serlus esl. In quem inspicientes et vos, immemores
malorum efficiainini, filii mei, et diligile vosraet
invicem, et ne animadverlalis unusquisque mali-
'. (61), & .

, ^\ ' , olm
, . \ ouv, tta
, ,
(62), ss^
. sffc
, ^!
. ^
, \ i r i
, * \
(65) '
.
'. \ , ,
, \ *
* xefc
' ffsuy
\ , \ /va
, . " 4
I> , ;
. " , *?
, . ,
, , , %
(Wf
58) . GRAB.
nominarunt. E x quibus palebit, Zabulone antiqeb*
|9|
, . .
rem esse artem naulicam, cjusque originemad^
(60) . Zabulon i l a - saltem referendam esse. ID.
que connumerandus variis beroibus, qui se inven(61) Nvr . Haec omnia oeisa
tores arlis nauticae fuisse iaclarunl, vel ab aliis
6unl in codice Oxoniensi osque ad isia seqw
tales crediti s u n l ; et addcndus iis, quos Polydorus paragraphi verba : tocvvtor avtor*
Vergilius lib. m De inventoribus rerum, cap. 15, (62) . Ms. . ID.
Salmuihus in Pancirolum l i i . De Pyxidecula
(65) . Legendum . b .
namica, et Gornelius a Lapide aliique commenla(64-) xaxlar actllores in Sapientiw Salomonis cap. , . 1 seqq. , etc. Idem moniiuua Uermc daN^
lh
1087
TfiSTAMfflTUM DAN.
, \ tiam fratris s u i ; quoniam hoc dividU unilatera,

, (65). ' et omoem consanguinUatem dispergit, et antmum
.
perturbal. Memor enim mali viscera misericordi*
non habel.
*. (66), \
IX. Auenditc aquis, quoniam cum simul movenlur, lapides, ligna, arenam delrabunt; si vew>
, , , (67)*
in multas dividaniur, terra exlerminat eas, et fiunt
, ,
neglcclx. E t vos, si dividamini, erilis i l a . Ne sciij . , ,
. , damiui in duo capila, quia ooine quod fecit Deue,
6 , . caput unum babet. Dedit duos bumeros, pedee,
, , * $ manus; sed omoia membra uni capili obediunt.
Novi in scriplura palrum raeorum, quod in uUimis
. ,
diebus recedetis a Domino, ei diyisi eritis in Israel,
,
\ (66), \ \ - et duos rcges sequemini, et omnem abominationem
facietis, et omne idolum adorabilis, e l captivos ab , \ ,
, \ - ^
, (69)
, , \
. \ , \
, \ , \
\ ,
, ,

.
(70), , \ \ \ .
, \
*
* \
ducent vos iuimici veslri, et scdebilis iu naiionibus

iii oinnibus iniirmiiaiibus, et iribulaliombus, et doloribus aniirue. E l post hsec recordabimini Domini,
ct resipiscetis, et convertet vos, quqoiaui ctaiieBe
est et misericors, non impulans maliliam iiliis boirtinum; quoniam caro sunt, el spiritus erroHs seducunt eos in omnibus aclionibus suis. Et posl
beec orielur vobis ipsi Dominus, lumen jusliliae, e i
sanitas et misericordia in pennis ejus. Ipse redimct
oronem caplivilalem flliorum hominis a Beliar, ct
omnis spiritus erroris conculcabiluf; et convertii
omnes geotes in semulationem ejus; et videbillb
Deum iu forma boroinis, quem elegerit Dominus ;
lerusalem nomen et. rursus in malitia sermonum
, , ^ veslrorum ad iracundiam provocabitis eum , ei ab (71). Ka\ jeeli erilis usque ad tempus consumroalioim.
, ^ .
. , , ,
X . c Et nunc, fllii m c i , ne conlrislemini, quo , , .
iiiam morior ego; neque concidalis, quoniam i*e
, linquo vos. Resurgam cnim in medio vesiri, veiul
, \ dux in medio filiorum suorum, et kclabor in
mrdio tribus nieae, quolquol cusiodierunt legem
, ,
. \ Domini, et mandata Zabulon pairis eorum. SUJXT
impios vero inducet Dominus ignem seternum, ct
,
perdet cos usque in generationes. Ego in requiem
. ,
* meam confugio, sicui patres mei : \os aulem timele
Do:ninum Deum vestrum, in oroni forlitudine, om , ,
nibus diebus vitse vestrae. Et cum baec dixisset,
. \ , ,
\ \ D dormivit somno bono, el posucrunl cum filii cjus in
Iheca; postea vero reducentes eum iu Ilebron, se ,
pelierunt cum pairibus ejus.
.
'.
, .
\ ,
' . ,
C A P L T VII.
Testamenlum Dan, de ira mendacio.
I. Transcriptum vcrborum Dan, quae dixii filiis
suis in ullimis diebus suis. Centesimo vicesimo
quinlo anno vilae suae vocans tribum suam, dixit :
Yisione , 5, his vcrbis : Tu autcm, Ilcrnia,

noli meminisue injuriarum lilioram tuorum. -ia enim injuriarum mortem operatur, oblivio vei
earum \itam aelernam.>Giue.
(65) . , addil
eodex Oxon. l o .
(66) . add. ID.
(67) . , b .
(68) . . ID.
(69) . . ID.
(70) , e l c Alludil
ad Malacbiae , 2. ID.
(71) Jai
.
\ , \
, bnbot cOJex
Oxon. mullo concisius. .
PATROL.
G R . 11.
:i5
4099
TESTAMENTA XH PATlilARCIIAHUM.
c Audiie, tilii Dan, iermones meos, attendite ver~

bis oris palris vesiri. Probavi in corde meo et in
omni vila mea, quod res bona esl et Deo grata,
veritas cum jusla actione; et quod perniciosum esi
mendacimn, et ira, quoniam omnem malitiam hominera edocent. Confiteor vobis hodie, iilii mei,
quod in corde meo laetatus sum de morie Joseph,
viri veracis et boni, et gaudebam in vendilione Josepb, quoniam supra nos pater eum diligebat. Spiritus enim zeli vl elationis dixit m i h i ; Et tu es
filius ejus. > Et unos spiritouin Beliar cooperabalur niibi, dicens : Accipe gladium kunc, ct cum
eo occide Joseph ; el diligel lc paler ttius, mortuo
eo. Hic est spirilus irae, suadens mihi, ut sicut
pardalis devorat ha?dum, ita devorarem Joseph. Sed
Deus Jacob patris mei non imraisit eum in manus
meas, ut invenirem eum solum; neque permisit
iniqiiitatem hanc facere, u l (73) solvanlur duo sccptra in Ierael.
, eîtsV' , \ ,*
, ^ .
, ])
, &
* \ , \ 6 .
(72). , , -' f&
\ , oy>
\ , \ 7?.
. 5
\ - .
. > \
, , xa\k
, h &
, . ^
, , ;
, . \* 1

, * , (74u
II. c Et nunc, filii mei, ego morior, el in verilate
. \ , , , h
dico vobis, qtiod si non custodiatis vosnietipsos a , i o w
spiriiu mendacii ei irae, et diligaiis veritatera et
, !
longanimiialem, disperibilis. Caecilas est in ira, lilii
\ , m
roei, et nenio iracundus videl faciem in verilate; . , ,
quoniam scu patcr, sive mater s i t , ut hostibus at (74*)
tenditcis; si s i i fraler, non novil; si propbeia Do- , \,
mini, non obedit; si juslus, nou aspicit; amicum
, *
noii cognoscit. Gircumponii eiiim ei spiritus irae , * , *
relia erroris, el excaecal nalurales oculas ejus, et Q .
per mendacium obtenebrat meuiem ejus, ct pro , \
priam visionem tribuit ei. In quo autem circorapo- , \
nit oculos ejus ? In odio cordis, et dat ei cor pro- ,
prium adversus fratrem in invidiam.
. dm>:
, \ &'
.
1U. < Pcrniciosa est i r a , filii m e i ; elenim ipsi
. , , \
anima3 ipsa i i l anima; et corpus quidem iracundi (75) * \
proprium sibi facit, animae aulem dominaiur, et
(76) , xew*
iribuit corpori potentiam propriam, u i faciat om, \ , ^
nem iniquilatem; et cum jam operata fuerit anima,
\ )
justificat quod operatura est, quia non videt. P r o , . ?<
pter hoc qui iratus est si quidem sit potens, t r i - , , **
plicem babet potentiam in ira : unara quidem per
*
potenliam et auxilium ministrantium; secundam ^ (77) *
autem per divitias, persuadens et vincens in inju- , \
stilia; lertiam naturalem habens corporis, et per , \ ' *^
seipsum operans malum. Si aulem debilis sil qui .
irascitur, duplicem habet poleslalem, preier eam
' fofi
quae est nalurae; adjuvat enim eis ira scmpcr in ini- . ^
(72) , xaxlar . , omisso ,
el , sive polius . GRAB.
(73) (Jt. iVe,poliiis lecendum juxia Gra;c. Oxon.
ID. Iliiic loco lux amindilur in nol. 3 ad Clementis Roiu. Epist. I, cap. 51. Palrol. Gr. 1.1 col.
271.
(74) . add.
GBAB.
(74*) Quid est hoc , videns [-
ctem ? Hebraice diciiur ' faciem pro hmWiv^

ler et amice, aut submisse, aliquem adir<\ vel
eo colloqui. Cf. lext. Hebr. Gen. XXXII, 21, &
senii Thesaurum ad vocem
n 1, h. D m *
(75) %\ ^-"
omissa sunt. GRAB.
(76) . . .
,.
(77) }, - 4*
. .
1
1102
TESTAMENTUM D A N .
1101
\ quilale. Hic spirilus semper cum mendacio a dexiris Satana; arabulat, ut in crudelitale e l meudacio
, \
Jiant actus ejus.
.
IV. c Quapropler iutelligite polenliam irae, qoo'. ,
niam vana esi. In sermonc enim exacerbal primum;
. ) (78)
(79), \ deinde in operibus foriiiicai stimulatum, et in da (80) muis araaris conlurbat consilium ejus : et ita exsu scilat in ira magna animam ejus. Quando igitur l o . " * , quiiur aliquis adversum vos, ne moveamini in i r a m ;
\ ei si quis laudei vos ut bonos, ne elevemini, neque
transniuiemini vel in delectalionem, vel in rigorem
(81), , ,
, (82). valtus. Primum enim deleclat auditum, e l ita exa , \ , cuil mcntem, ut intelligal quod exprobratum e s t :
\ - el tunc iratus exislimat juste irasci. Si in jacturam
. ] \ aut perdilionem aliquam inciderilis, fllii, ne tumulT>
i --ir-v
~r
1 T
( 8 5 ) , , ,
. (84) , - .
, ,
\ ,
,
[' , \ .
'. < , ,
, \ *
, ,
. (85) ' {
,
, ' ,
'
tuemini; quoniam bic spiritus concupiscere facit

quud perdituuj est, u l irascatur per desiderium. Si
autero jacturam paliemini voluntarie, ne conlristem i n i ; a tristitia enun suscitaiur ira cti.pi mendacio.
Est aulem malum duplicein habens faciem, ira cum
mendacio, et colloquuniur muluo, ut conturbeni
cnnsilium : turbala autem aniraa conlinue rccedit
Dominns ab ipsa, el dominaturei Beliar.
Y . c Guslodite ergo, filii m e i , mandata Domini,
et legem ejus servate; recedite autem ab i r a , et
odio habeie mendacium, u l Dominus habitet in vobis, e l fugiat a vobis Beliar. Veritatem loquamini
uuusquisque ad proximum suum, et non incidelis
in iram et turbationes; sed eritis in pace, habeiites
, \ (86) C Deun pacis; et noa pravalebit adversum vos b c l . " , lum. Diligite Bominum in omni vila veslra, et vos . , met invicem in veraci corde. Novi enim, quud in
, \ - ullimis diebus recedetis a fromino, et offendelis
, \ - Levi, el Judae resistelis; sed DOD soperabilis eos.
' . " Angelus enim Domini ducit ulrosque, quoniam in
, . ipsis slabit Israel. Et cum rticedetis a Domino, in
, omni malitia ambulabilis, facienles abominalionea
, , - gentium, scortantes cum muiieribus iniquorum, et
, in omni malitia spirituum erroris operantium in
. '- vubis. Legi enim in libro Euocb justi, quod prin , ceps vesler est Satanas, et quod omnes spiriius for , \ nicalionis et superbiae Levi obedlent, u l insidientur
\ - filiis Levi, et faciant eos peccare coram Domino.
, , filii mci appropinquanl L e v i , ei simul peccant cum
. \ D i s in omnibus : et filii Judae erunt in avaritia, ra , \ - pientes aliena ut leooes. Propter boc abducemini
- \ cum eis in captivitatem, et illic recipieiis orones
, . plagas iEgypti, et omnes pravitales genliuro : el ita
, revertentes ad Dominum miserictrdiam conseque , \ raini, et ducet vos in sancliiicaiionem ejus, clamans
\ vobis pacem. E l orielur vobis ex iribu Juda et Levi
,'., , saiutare Domini : et ipse faciel adversus Beliar
, . \ prselium, et nltionem victorte dabit terminis vee
(78) . . GRAB.
(79) . . 1D.
(80) . . .
(81) . . .
(82) . '. .
(85) . . .
(84) . Besunl oiunia usque ad
flnem bujus paragrapbi. ID.

(85) . Hinc in Oxon. ei Gantab. codice
clausula deesse videtur. 1D.
(86) Kal . Omnia in Ox. cod.
dcsuni uscpie ad isla seuuentis paragrapbi vcrba :
. It.
*Hfc
TESTAMENTA XII
PATRIARCHARUM.
IIW
stris. Et animas sanclorum caplivas Hberabit a Ro- \ \\ \

Ifar, et convertet corda incredula ad Dominum, ct
,
dabit invocantibus eum pacem acternam , et requie . \ .
scent in Eden sancii, el in nova Jerirsalem laelabun ,
turjusti, quae erit in glorificationem Dei usque in
, \ %
saecuhim. Et non aniplins sustinebit Jerusalem de , *
solationem, neque captivus ducelur Israel; quoniam
, \ 7^
Dominus erit in medio ejus, curo hominibus con- , fcc!
versatus, et sanctus Israel rcgnans super ipsos in
. \ "^
bumilitate et paupertale : et qui credit i n eum, rc- , , RtJp;
gnabii in veritate in coelis.
, ^ (87), \ ' \ '
.
V I . Et nunc timele Dominura , iilii mei, et at- R
Cp. \ , , :
tendite vobismetipsis a Satana el spiritibus ejus.
, \ *
Appropinquale antem Deo, et angelo excusanli vos; . , \ &>%
quonram bic est mediator Dei et hominoro , in pa-
cem Israel. Conlra regnum inimici stabit; quapro- , , ;
pier sfudet inimicus subverlere omnes invocantes

Dominum. Novit enim, quod in qua die credideril

hrael, coAsummabilur regnum inimici. Ipse angc- . , (88) ',
lu pacis forliflcabil Israel, ne incidat in tiiiem ma . ^lorum. In tempore auiem iniquitaiis Israei recedel
,
ab eis Dominus, transibit posl facicntera volunla- . " ;
lem ipsius, quoniam nulli angclorum ertl ul c i .
' , prc*
Nemen ejus erit in onini loco Israel et ia genlibus , ociwSaivator. Conscrvate igitur vosroeiipsos, iilii mci, \ . fvopeefo
ab omni opere pemicioso, el abjicile iram et unitm , \ , 5*
t
r - - r
mgndacium, et diligile verilaleni el loiiganimilatem, * , ,

c l quae audivislis a palre vcstro, Iradile e l vos itliis , ^ d
vcslris, ut recipial vos Palcr genlium : erii enim ,
, \ Ouk
verax el longanimis, mansuelus c l humilis, el do \ , tifrp
cfens per opera legem Dei. Discedile ergo ab omni
ta\ *
injustilia, el adbaerelc juslili legis Domini. Et se, \ , \ ^^
pclite rae prope patres ineos.
. , \ } VOJWJ
. \ (89) . >
u
'. \ , ,
VII. cum haec dixisset, osculalus est eos, et
, \ ( >
dorraivit somnum perpetuum. E l scpclicrum eum
fdii ejus; el post hasc reduxerunt ossa ejus prope \ eOtou
Abrabam, leaac et Jacob. Quemadmodum vero pro- , ^, \ .
, * $
pbclavit eis Dan, quod legem bei $ui neglecluri es , \ )
sent, el abalienali forenl a lerra ba3redilalis ipsorum, el a genere Israel, el pairia ipsorum; iia e l f l , , , ovw;
\ (91).
faclum est.
CAPUT VIII.
'.
Tettamenlum Nephthalim, de nalurali bonilate. } ,
I. Transcripium lcslaincnli Nephlbalim de his,
'. ,
quae disposuit in icmpore linis sui, in anno cente- , ' (#|
simo tricesimo \ilac suae. Convenienlibus liliis suis *
in sepiimo mense, quarla die mensis, ipso sano (93) , , i&P
exsistente. fccil coenam ipsis c l potum lnagniAcum. . (87) cvravac. Sic
(89) . \ " *
Baruch, u i , 58. \ , \
, addil cod. Oxou. >
: Vulg. Posl hwc itt
(90) deesl. ID.
t*rrh ti$u$ e$l, et cum hominibut conversalus est.(91) . \
Quo sanc horuiu TeHamentorum auctorem respc- , omissis . b .
. ^
xisse nibil dubilo.
(92) . add. in ms.lrii.^
(88) . Addc . GRAB.
<(93) . . ID.
u
4105
TESTAMENTUM NEPHTHALIM.
1106
$, , '- Et postquam exchalus esl sorano maue, dixil i U

lis : t Morior : et non crediderunt ei. Et benedi \ . \ ,
ceos Domino, confirmavit, quod pest besternam
, cceoam moreretur. Incoepit igiiur dicere filiig suig :
. " " c
, , \ \,
Audiie, filii mei, fllii Nepblbalim, audite sermoncs
. patris vestri. > Ego nalus siun a Balla : et quoniam
, \ ' astute fecit Rachel, et dedit pro seipsa Ballaip Ja , \ \
cob, et super femora Rachel peperit m e ; propter
(94). \ hoe vocalus sum Nepblbaliin. Et dilexit me Racbel,
, \ quoniam super femora sua natus suni; et specie
* \ , *
ttnerum exsislentem osculala est m e , dicens :
c " . c Videam fratrem tuum ex venlre mco secuodura
" \ ,
te. Unde et similis mei erat in omnibus Jo&epb,
(95) . , - secundum pethiones Bacbel. Maler autem mea est
(96), ^ (97), BaNa, filia Rutba&i, fratris Debora, nulricis Rebec * ,
q
Ralla in una die nata esl, in qua el Ra*\ . (98)
chel. Ruibaeus vero ex genere Abrabam erat, Chal, . , \ .
dseus, Deum venerans, liber et nobilis. E l cum esscl
\ \ captivus, emplus esl a Laban; el dedit ei Enam aa *
crtlam suam in uxorem; quae peperil filiam, ct vo , \ , '
cavit eam Zelpbam, cognomine castelli in quo ca , (99). \ ptivus erat. Deinde peperit Ballam, dicens : Noviler
,
fistinans filia mea. Confestiin enim nata fcstinavit
. lac sugere.
(100).
U 3 e
'. \ \, - ^
\\. Et quia pedibus levis eram, u i cervus, ordi, uavil me patcr meus Jacob in oninem missionera e l
\ (1) , .
annuntiationem ; et ut cervo mihi benedixit. Quem , , admodum eniro figulue novit vas, quanlum capil, et
\ ad ipsuro fert l u l u m ; ila et Dominus ad similitn , \ diuem spiritus (acil corpus, el ad poientiaui corpo , \
ris spirilum imponil, et non cst jam una terlia ex
(2) (5) uno capillo; pendere enim el mensura et regula *\
\ \ omnis erealura Allissinii (consistii). Et sicut novil
. \
iigulus uniuscujusque usum, quibus rebus sufficere
, * \ q u c a t ; ila el Dominus novit corpus, usquequo
, ,
sufliciat in bono, el quando incipit in malo. Quo . " , \
niam non esl ulla crealura, nec ulla cogilalio, quam
,
non cognovit Dominus ; omnem enim hominero
' . , creavit ad imaginem suam. Sicut fortitudo ejus,
\ * \ ,
ila el opus ejiis; et sicut mens cjus, ita et opus
* , \
cjus; el sicul praeelectip ejus, ila et acius cjus;
* , \ sicut cor tjus, ila el os cjus; sicul uculus ejus, ita
* , \
ct somnu! ejus; sicut aniuia ejus, ila et sermo ejus,
* , \ , ^ vel in lege Domiki, vel in lege Beliar. Et sicul d i , . visum est intermedium lucis el tenebrarum, visus
, \ *
el audilus : ita divisum est iqterinediuoi viri et
\ , \
i r i , et intermediuni mulieris el mulieris; c l BOD
* ,
est diceudum, quod ulla io re facici vcl similium
18
1 6
" Sap. x i , 21.
1 5
Sap. xv, 7.
i e
Ilebr. iv, 15.
(94) . Peculiarem rationem

nominis Nephtbalim assignai auclor noslcr, diversam ab ea quae a Moyse, Genes. xxx, 8, traditur, ac
proinde haud approbandam. Genuinutn aulem sensum bujus iiominis, et verborum Moysis de eo,
dabunt commenlatores in cilatum locum GcneSeOS. .
(95) . . ID.
(96) '. . ID
(97) . . .
(98) '. . 1
(99) ^. . .
(100) ^' .
> dcsiuU. H.
(1) omissa. b .
(2) \outor. . .
(5) . Omnia omissa usque ad
. ID.
TESTAMENTA
XII
PATRIARCHARUM.
quid praestet (4). Omnia enim in ordine fecit Deus \ , (31

(6) ";
hona : quinque sensus in captte,et collum copulavit
capili, et capillos ad gloriam
deinde cor ad prti , \ ow4dentiam, ventrem ad secretionem stoniachi , ca (7) , (8)
lamum ad sanilalem, hepar ad iram, fel ad amari , .
udinem, ad risum splenem, renes ad astatiam,
(9) (10), , Iumbos ad virtutem, costas ad posilionem, spinam
, , ;
ad fortitudinem, ei quae deinceps. Ua igitur, fifii
, , 0*
mei, in ordine silis in bona, iu limore Dei
et
, . , ,
nihll inordinatum facite in conlemptu, neque exira
(11) (12) fcw.
lempus suum. Quoniani si dicas ocalo, audire non
\ ,^
p o l e s t " : ita neque in tenebris pocerilis facei-e opcra
, , (15) =;
bicis.
, (lit
.
1
III. c Ne igitur featiiiate in avarilia corrumpere

actus vestros, vel in sermonibus vanis seducere
animas vestras, quonlam tacentes in munditia cordis poterilis voluntatem Dei tenere, et abjicere volantatem diaboli. Sol et luna et stellae non mutant
ordinem suum : ita et vos ne mutetis legcm Dei
in inordinatione actuum veslroruro. Gentes errante3
et derelinquentes Doroinum , mutavcrunl ordinem
suum, et secuti sunt lapides et ligna, sequentes
spiriius erroris. Vos aulem non sic, filii m e i , cognoscentes iu flrmamento, in terra, et in mari, et
in oronibus creaturis, Dominum qui fecit haec orania, ut non efficiamini sicut Sodoma, qua* immulavil prdincm natune s u
Similiter auiem et
Vigiles immulaverunt ordinem naturse tpsorum,
1 1
.
,
, ^
aroj&fen
. " \ xaii^ \ ,' $
^ .
" , ^
, \ \>
. ;
, * , , ^
, \ , TV.
, ,* . (15) tsM
(16) (
quibus malcdixil Dominus in diluvio, propter ipsos Q , */1>

ab habilatione et fruclibus ordinans terram inhabi- \ $
tabilem.
(18).
I Cor. , 7.
Eccle. , 5, seq. " Cor. , 40.
, 5 5 ; Jer. xxxi, 35.) " Judae v, 7.
I f
Ift
Cor. , 16, seq.
t l
Jadic. , 20; ^
quam Georgius Syncellus, R * C . scriplor,

(4) UUa in re faciei vel similium quid prceilet. Iia
suam Chronographiam pag. 11 seqq.,el24 se^
gonal anliqua vcrsio Roberti, quam bic loci nefas
oplimae edilionis Jacobi Goar, verbo tentis iransfiest emendare. GRAB.
lit, amplissimis duobus fragmenlis reciuiis. PfoJ
(5) ". Hic Graecus lexlus est corruplus, et
autem bic indieare plures, qui hanc pseiido-Eoock
unum akerumve verbum deesl. ID.
seuteriliam de angelorum cum muiieribus commer(6) . . . . . Haec orania usque ad \
cio amplexi siinl. Accipe clarissima nomina Jmteo*
, in Oxoniensi codice transposiia sunt et
rum, Philonis l i b . De gigantibus, el Josephi hb.i
sequunlur posl . I D .
Antiq. Jud. cap. 4, nec non Chrislianonim, JestjJ
(7) . . .
Marlyris Apol. 1 (mi vulgodicilur), p. 44, A.eiAfw(8) . \ \
II
revera. fuit prima), p. 55, D; Athcni^
\ \ . I D .
in Legatwne pro Chnstiar.i8,p. 27el seq.;Clem^
(9) , . ,
. ID. - Minime placet allera hac D Alex. lib. Slromat., p.450, D , c i lib. P;*!T;
" '
; Tertulliani lib. OeWoio/a/rta,cap. 9 ; De
lcctio ms. aliler distincta ac ea quam pra3 se fert
muliebri, cap. 2 ; De cuitn (eminarum, cap. 10;
textus Gracusa Grabio exbibiius. Optime vero illam
se habere puto, quam prx oculis habuisse Rober- velandis virginibus, cap. 7, et lib. advtrsni
eionem, cap. 18; Cypriani Hb. De discipliM el *'
lum, indicat ejus versio. Nimirum , non ad
biluvirginum,M,
elc. ID. Leclorem sunm^
prattedentem voccm , sed ad sequenlem
bius hic remiuiiad pag. 547 seqq. ubi ex ediiw*
, u l recteJegit Grabius, referendus.
Goari emendaU el illuslrnia rccitat fragmeou
(10) . L. . GRAB.
duo libri pseudo-Enocbi, qu;e posterifab Syn^
(11) . . .
lus servavit. Nos brevilati sludenles ea ton^
ID.
pneterimus. Adeal lector, si placel, Grabium '-jj(12) ". . ID.
vel Fabricium qui ea ex Grabio descripsit in
(15) " deest. .
pseudepigr. Vei. Test. lom. I, pag. 179 seq.Qe*
(14) . , add. ID.
addasvelim observala Rich. *
(15) " .
tom. II, p. 229 seq.
. . .
desunl. ID.
(17) . * *
(16) . Jam supra horura mentionem
fecilauctor in $ Ruben v, per cos i n - GRAB,

(18) AC
lelligens angelos: de quibus quae ulroquc loco dixit,
. Desunl. ID
ex libro I Enocbi ei isia quiaem parte desumpail,
1
01
*9
4440
, , , I V . c HJBC dico, filii mei, quoniam legi in Scrt (19) , ptura sancta Enocb, quod et vos recedelis a Do, , \ mino, ambulantes sectindum omnem malitiam gen .
lium, el facielis secundum omnem tniquiiatem So , \ domorum. Et iiiducel vobis Dominus capdvitateBi,
, \ \ - et servieiis illic intmicis veatris, et omni poena el
(20), . tribulalione comprebendemini, usquequo consumal
, Dominus omnes TOS. Et postquam pauci efiecli
\
fucrilis et minorali, reverlemini et cognoscetis Do\ , rainum Deum vestrum; et convertet vos iii- lerram
. , * veslram, secundum multam misericordiam suam.
, , \ ,
E l eril, cum veuerint terram palrum euortim,
\ \
rtirsus obliviscentur Domini, et impie agent, et d i , , sperget eos Dominus super faciem universae leme,
, \
usquequo veneril mlsericordia Domiiii,faomo iacieos
, (21).
^ jusliliaro et faciens misericordiam io omnes, qui
longe sunl, et qui prope sunl " .
'. ) ,
Y . c In aono enim quadragesimo vilae mese, vidi
(22) (23) , iu moiitibns olel versus orientem Jerusatem, quod
\ . \ ol el luna steterunt . E l ecce Isaac paler pairls
* mei dicit nobis: c Accurrentes lenele unusquisqie
* \ secundum virlotem suam; et apprebendenlia erit
\ , \ - sol et luna. > E l omnes simul accurrebamus; et
\ , \ Levi lenuiisolem, et Judas praeveniens appreben dii lunam; et exaltati suut ambo cum eis. E l cum
. , esset Levi sicut sol, juvenis quidam tradidil ei r a , \ - mos palmarum duodecim: ei Judas erat splendens
, , \ ul.Iuna, et sub pedibueejus erant 12 radii. Et ac ' . \ currenles ad se invicero Judas et Levi, tenueruot
\ , . \ g seipeos. E i ecce taurus in terra, babens duo cor \ , , \
nua magna, etalas aquilaB in dorsoejus; et rolea \ \
les apprehendere eum, non potuiroue. PraeveDiene
, .
aolem Josepb cepit eum, el ascendit cum ipeo i n
, \ . \
excelsum. Et vidi (quoniam aderam illic), e l ecoe
Scriplura sancta apparuil nobis, dicens: Assyrii,
( ) \
, *, , , - Medi,Pereae, Elyrnsni, Gelachaci,Gbaldaei,Syri,bteredilatem oblinebunl in capiiviute 12 sceptra Urael.
(24), (25), , , ' ,
Cp. t \
VI. c E i rursutt posl menses seplcm vidi patrem
1 , (26)
nosirum Jacob, slanteni in mari Janme ; et nosfilii
\ . \ - ejus cumeo. E t ecce navis venil velificans, pleua
, ,
siccis carnibus, sine nautis el gubernalore: inscri , . \ bebalur autem, Navis Jacob. E l dixit nobis paler
<
noster: < Ascendamus in navem nuslram. U l a u . , , 9 iem imravimus, facU est lempcstas vehemeus, et
\ , (27) turbo venli raagni; ct avolat pater nosier a nobig,
1
tk
" E p l i e s . . 17.
" Habac. , I I .
(19) . Vox non lcgitur iu ms. Can- babel: InmariJamnue. Hinc conjicil vir
, b:rc Tettamenta scripta primum fuisse Gballabr. GRAB.
daice; vox enim Jamma Cbaldaica est, idemquc
(20) . . ID.
(2lj ....
'. Omissaom- soual quod Gra3ce, ei mare Laiine. At, in
quics, si haec ila se babeant, erit auctor
nia. ID.
nosler. U l quid enim scripseril
(22) . Add. , . 1D.
, cum Jamma idem sit ac ? Quidm vero,
(25) . . ID.
inquam eao, in lextu scripserit auctor;
(24) deesl. .
aliusque deinceps nanc vocem exolicam explicatii(25) . . .
rus, niargini adleverii: quod poslea glos(26) . . .Richardus Simonius,
qui baec Testanunia conlulit cum ms. bibliotbecae senia in lexlum lrrepseril? Huclenus Simonius.
Hegiae, teslatur Bibliolh. cril. lom. I I , pag. 231, Videsis Bocbartum in Geograph. tacr. lib. i , cap.
codicero exbibere . Sed 55, pag. 654 seq.
(27) . Lege , sed in cod.
>rsâl,inquit, lepcre : sic cnim proculdubio
!egit cpiscopus Linrolnieusis, cujus versio ila se Oxon. est . G R A B .
II! 1
TESTAMENTA XII P A T R I A R G H A R U M .
III!
tenene gabernacula. Et noe tempestate quassatt in ' , . \

\ * \ irJ^
pelagus ferebamur; el IuiplcU esl navls aquis, pro , ^*,
cellis undiquequassata, ila ut contrita essei. Josepb
. \ iuixsik
aatem in cymba fugil; dividimur auiem et nos in
\ \ u
tabulis decem. Levi autem et Judas erant insimul.
\ \ .
Dispergimur igiiur omnes, usque in lerroinos. Levi
, . *autem indutus sacco, pro omnibus nobis deprecabatur Dominura. Ut autem quievit tempeatas, sca- , \ ^%.
, \
pba altigit terram, velul in pace. E l ecce venlt pa,
. rarh
ler nostcr Jacob, et unammiter exsuhavimus.
, \ .
V H . Haec duo somnia dicebam palri meo; et d i x i l roihi: c Oponet bc impleri secundum tempus
ipsorum, crnn raulta Israel sustinaerit. Tanc
dixit pater meus: Credo, quoniam vivit Joseph: g
video cnim semper, quod Dominus connumerat eum
vobiscum. Et flens dixit: Vnris, Josepb fili m i ,
ct non te video, el tu non videe Jacob, qui genuit
ta. > Fecit aulem et nos lacrymari in his sermonibas. E l accendebar in visceribus, u l palam facerem,
qood veuditus esset; sed timui fratres nieos.
'. * xah:^
c eiwi.
. srfe
, dhr.cn,
' . U
, , ^
, \ . > Ks
\ ;
\
' .
\ , , ;3VIII. c Ecce, fllii mei, ostendi vobis tempora cx,

.
trema, quoniam omnia tient in Israel. E l vos igi , : *
Iur maudate liliis veslris, ut uniantar Levi et Judse.
Per Judam enim oiielur salus Israel, el in ipso \ .
, \ : >
benedicetur Jacob. Per sceplrum enim ejus appa.
rebit Deus, babilaus intcr bomines in terra, ut
salvei genus lerael; et congregabit justos ex gen- \ , *
lk&>
libus. Si operemini bonun, lilii mei, benedicent
C
, ,
vobis el bomines et angeli; el Deus gloriticabttur
\ , \ ' ^'
per vos in genlibus, el diabolus fugiet a vobis, el
' , \
bestioe dmebunt vos, ct angeli suscipient vos. Sicut
' , \ ^
cnim si qnis filium nutriat bene, perpetuo gratus
, . *^
et memor esl : iia el in bono opere memoria esl
apud Deum bona. Qui vero non feceril bonum, buic , ofo*
\ \ bpty
maledicunt el angeli ei homines, et Deus coulume (28) , : w
lia afficietur per ipsum in geniibus, et diabolus sibi
, \ , \ h
vindicat hunc tanquam proprium vas, et omnis
' , &
beslia dominabilur c i , et Dominus odio babebit
(29), \
eu*n. Elenim mandata Icgis duplicia sunt, et cum
, \ . \ d
arte implentur. Terapus enim est coeundi cura
>. , \ ; uxore sua , et tempus abstinendi ab ea ad oralio. (50),^
nem suam
Et duo mandaia sunt, quae, nisi fiant
in ordine suo, pcccalum tribuunt. Ua cst et in reli- . W
\
quis mandalis. Efficiamim ergo sapientes in Deo
. \ wv &
et prudentes, scienles ordinem inandalorum ejus, et
(51). \
leges omnis rei, ui Dominus diligal vos. >
, , \
, 6 ^
'. \ , ,^'
IX. E l cuin mulia tatiaroanda<meteis, precatus
, tk
rst, ut iransferanl ossa ejus in Hebron,ct sepelianl
, \
eum cum pairibus ejus. comedens et bibcns in
\ \ , wrWi*
bilaritate. animae, velavit faciem suani, et roortuus
v r i r
" Eccle. m , 5.
* I Cor. v n , 5.
(28) . ". GRAB

(t9) . ,
. ID.
(50) deest. b .
. &
(51) Jlcix**r ^
desitnt. ID.
rwur
1113
TESTAMENTUM AD.
tlU
, \ . esi. E l fecerunt filii ejus secundam O B I D M , quae , ciiDqoc mandavit eis Nepbthalim paier eortwi.
.
\
CAPUT IX.
, .
Testamentnm Gad, odio.
' . , 1
I. Transeriptom tesiamenli Gad, quaecunque locu, ' . (55) tas est llliis suis in anno centesimo vicesimo septi , \ \ mor(52) viue suae, diecns : c Septimus filius natus
. \ , ftum Jacob, eteram fortisin grcgibos.Egociistodiri
, , , in node gregem; el qoando venit lupus, vel leo, vel
(34) , , \
pardus, vel ursus supergregeni,persequebar eam,et
, , apprehendens pedem ejus tnami meaetingyrum vol\ , .
vens obtenebrabam, ei projiciens eum duo stadia,
> * ', ita inlerficiebaro. Joseph igitur pascebat grcgem no\ , (55) rj biscum ci/citer dies triginta; el cum lener esset,in\
Annatus est ab scslu; et reversus est in Hebron ad
\ , - palvem suum : el reclinavit eum juxta se, quo . \ ,
niam diligcbat eam. Et dixii Joseph patri nostro,
\ \ , quod Glii Zelpbae et Balae maclanl bona, et devo^ , \ . rant ipsa, insciis Juda et Ruben.Sciebat enimquod
agnum eruebam ex ore ursae, et illam interfeci, et
, , \ ,
agniim mactavi, (de quo contrislabar, quoniam non
(\ , ),\ - potuit vivere) et comcdebamus ipsuni : etdixilpatri
\ \ (36). - nostro. Et molesle fercbam istud verbum Joscph,
> , usque in diem venditionis cjus in iEgyptum.
. \ spiritus odti erat in me; et uolui Josepb aut audiro
* \ , aut videre. E l coram facie noslra redarguit nos,
' , ' . \ quoniam sine Juda comedimus pecora: el omnia,
,
quaicunque dixit patri, pcrsuasil ei.
\ , - C
\, .
II. < Confiteor nunc peccatom meum, filii, quod
&. , ,
saepe volui occiderc eum, quoniaiu usque ad aui , , \ mam odio babui em, et omnino non erant in mc
(37). viscera misericordiae crga ipsum. Et propter som, \ , nia ipsiu concepi odium, et volut ipsum delingere
(38).
e terra vivenlium, quemadmodum delingtl vilulus
\ (59) - herbas a lerra. Propter quod ego et Judas vendidi ' (40) * - mus eum Ismaelitis triginta aureis; el decem abs, * . \ condentes, viginti ostendinius fralribas nostris. E l

iia avaritia animum in caedem ejus obitrmaveram.
. ^ Deus autem patrum meornm eripuit eum de mani , . bus meis, ut non facerera iniquilatem in Israel.
(52) Vicesimo uptimo. Sic exslal in titroquc codice D
Lalino. Scd ulerque Graecus babet ', adeoque in
alterulro est vilinm. Diflicile autoin est diccre, in
quo; ac parumreferi.llaGrabiusapud Fabricium.
(35) ". " babel codex Oxon., sed
male, ut ex Genes.xxx eonstat. ID.
(54) , . Dcsunt. .
(35) . , babet Oxoniensis codex.
Cui licet quoad priorem vocem prafercndus videatur Cantabrigietisis, in quo cst : quoad
posleriorem lamen ipsc mihi magis placet.
quippe signilical forinalem morbum , fcbriiu
scilicet ardenleiu, in quam Josepbus incidissc dicitur. lo.
(56) . Declarat auclor bis
vcrbis, qua de re Joscphus fralres apud palrem
accu&averit: accusasse euini cxpresse ait Scripiura
Genes. xxxvn, 2 ; sed capita accusationis non desi*
gnat. llnde variai Rabbinorum conjcclurse. Conirarius esl nostro auclori R. Saloino, dum non
filios Balae el Zclphae, sed Leae, a Josepbo accusalos
fingil, el quidem ob devoratum inerubrnm dc vivo
animaule; quod erat contra legem Dei Noa? dalam,
Gen. i x , 4. Sed nolo bisce incerlis immorari. GRAB.
(57) Kul
. Desuut. 1D.
(58) Or
. O.nissa sunl. ID. Alludit ad iexlum
Num. x x i i , 4: ()
, \
. DRACU.
(59) . perpcram babet cod. Oxon.
m
GRAB.
(40) . Aureot dicit auctor ex versine

Grxca *. Triginta nunicratrum Latino vulgalo
iulerprelc, juxia quasdam cditioncs; in ulroque
tm
TESTAMENTA
XII P A T M A R C H A I U J M .
1096
faciel proxtmo suo, i U el Dominus faciet c i . Elenim . K d l \

iilii frairura nieorura aegrotabant, moriebantiir pro- , ,

pter Jo&eph, quoniam uon fecerunt misericordiam
, . \
in visceribus suis; filii auiem roei sine xgriludine
custoditi sunt, sicut novislis. E l quando eram in (58) ,
(59) * \
Chanaan, in litlore venatus sum venatione piscium
Jacob patri meo; et muilis suffocatis iu mari, ego , .
illsesus permansi.
\ (60)
VI. c Primus ego feci scapbam in mari navigare,
quoniam Dominus dedit mihi intellectum et sapien- ,
tiam i n ipsa : et demisi lignum post ipsam, et * \ ,
veltim extendi in ligno reclo, in medio; et in ipsa \ >
perambulans l i l l o r a , piscabar pisces domui patris ,
mei, usquequo venimus in iEgyptum : et ex vena- , \
tione mea omni homini peregrino raiseratus dabam. ^ \
Si vero erat pere^rinus, vel grotans, vel senex, . , , ,
eoquens pisces, el bene ea (cos) apparans, secun- , ,
, \
dura uniuscujusqiie necessilatem afferebara omnibos, colligens el compatiens. Propter hoc c l Domi- . \
$,
nus mullos pisces fecit me venari. Qui enim Iribuit
proximo, accipit mulliplicata a Domino. Quinque . ,
annis piscalus sum, omni homini quem videram , , , \
tribuens, el omni domui palris mei sufliciens. In ,
aestate piscabar; in bieme autem pascebam grcgem \ .
cum fratribus meie.
VII. c Nunc annunliabo vobis qua? feci. Videbam
affliclum in nuditale hiemis; et ipsius misertus,
furalue veslimentum ex domo mea abscondiie,
dedi afflicto. Et vos igilur, fllii raei, ex his quae
tribuit vobie Deus, indiflerenter omnium miseren- C
tes, mi&ericordiam facite, et tribuite omni bomini
in bono corde. S i vero non babetis in occasione
dare indigenli, compatiamini in visceribus misericordiae. Novi quod manus mea non invenit in praeaens iribuere indigenti, el amplius septem stadiis
ambulans cum ipso, flebam; et viscera mea versa
sunl super ipsum in compassionem.
'. (61), ,
, :\ ' ,
, . \ ,
, , *
(62), >
.
, .
, \
, * \
(65) ' .
. VIII. c vos igitur, filii mei, babete vlscera
'. \ , ,
compassionis in omnem bominem in misericordia, , \
ut el Deus vobis propitius misereatur vestri, quo- \
niam et In extremis diebus Deus roiitet misericor- * diam snam in lerram : et ubi inveneril viscera \ , \
misericordiae, in ipso habilabii. Quanlum enim , . "
homo miserelur proximi, lanlum Deus ipsius. D ,
Quando enim descendimus in jEgyptum, Joseph non . " ,
recordatus est mali in nos; me vero videns, m i - , sertus est. In quem inspicientes et vos, immemores . ,
malorum efficiamini, filii mei, et diligite vosmet , , \ , \
invicem, et ne animadvertatis unusquisque mali- (64)
(58) . . GRAB.
(59) . . ID.
(60) . Zabolon itaquc connumerandus variis beroibus, qui se invenlores ariis naulicae fuisse jaclarunl, vel ab aliis
tales crediti s u n l ; et addendus iis, quos Polydorus
Vergilius l i b . m De iuvenloribus rerum, cap. 15,
Salmulhus in Pancirolum lit. xi De Pyxidecula
nantica, et Cornelius a Lapide aliique commenlalores in Sapientia Salomonis cap. xiv, . 1 seqq.
nominarunt. E x quibos palebil, Zabulone antiqui>rero esse arlem nauticam, ejusque originem ad Noe
sallem referendam esse. ID.
(61) Nvr . H c omnia oroissa
sunt in codice Oxonieusi usque ad ista sequeniis
paragrapbi verba : . B .
(62^ . Ms. . ID.
(65) . Legendum . B .
(64)
, etc. Idem monilum Ilermae dabalur
1097
TESTAMJNTUM
DAN.
098
, \ tiam fratris s u i ; quoniam hoe (KvidU unilatera,

, \ (65). ' et omnera consariguinUatem dispergit, et ammam
.
perturbat. Memor emm uiali viacera misericocdi
non habel.
\ (66), \
IX. t Atlendile aquis, quoniam cum simul mo , , , (67)*
venlur, lapides, ligna,arenam deirahunl; si vero
, , in raulias dividantur, lerra exterminat eas, el fiunl
. , ,
negleclae. Et vos, si dividamini, erilis ita. Ne sciu . ,
damini in duo capila, quia omne quod fecii Deus,
, . " capul unum babet. Dedil duos bumeros, pedee,
, , * $ manus; sed omnia raembra uni capili obediunt.
. ,
Movi in scriplura palrum meorum, quod in ullimts
,
diebus recedetis a Domino, et diyisi eriiis in Israel,
(68), \ \ - et duos rcges sequemiui, el omneni abominalioncm
, \ ,
facielis, c l oinne idolum adorabilis, et caplivos ab , \ - B ducent vos immici vestri, et scdebilis io nalionibus
\ , (69) . iu omnibus iniirmilatibus, et iribulatiouibws, e l do , \ , \
loribus aniirue. E i post hsec recordabimini Domini,
. \ , \
et rcsipisceiis, el converlet vos, quuoiain cleroeas
. \ , \
est et misericors, non imputans malitiam iiliis bo\ ,
minum; quoniara caro sunt, et spiritus erroHs se , ,
ducunt eos in omnibus actionibus suis. Et posl
$ \
baac orielur vobis i p s i Dominus, lumen justitiae, et
.
sanilas et misericordia in pennis ejus. Ipsc redimet
(70), , \ omnem caplivitatem filiorum bominis a Beliar, ct
\ . omnis spiritus erroris conculcabitur; et convertci
, \ onmes gentcs in aemulationem ejus; e l videbilU
*
Deum in forma bominis, quem elegerit Dominus ;
\
Jerusalem nomen ei. Et rursus in malitia sermonum
, , Q vestrorum ad iracundiam provocabilis eum , et ab (71). - jeeti eritie usque ad tempus consuBimaiiorm.
, \ ^ .
. < , , ,
X . c E l nunc, filii m c i , ne conlrislemini, quo , , .
iiiam morior ego; neqiie concidalis, quoniam i*e
^ , linquo vos. Resurgam enim in medio vcslri, vehit
, \ dux in medio fdiorum suorum, et totabor in
, , \ medio tribus mese, quolquol cusiodierunl legeni
Domini, el mandala Zabulon palris corum. Super
. \
impios vero inducet Dominus ignero aeternum, et
, \
pcrdel cos usque in generalioues. Ego in requiem
. ,
mcam confugio, sicul palres mei : \os aulem timele

Dominiim Deum vestrum, in omni fortitudine, om , ,
. , , nibus diebus viiae veslra. Et cum liaec dixissel,
\ \ D dormivit somno bono, el posucrunt cum filii ejus in
tbeca; postea vero rcducenles euiu in Hebron, se ,
peliemnt cum palribus ejus.
.
'.
, .
'. ,
* . ,
CAPUT VII.
Testanuntum Dan, de ira mendacio.
I. Transcripluin vcrburum Dan, qiKB dixit iiliis
suis in uUimis diebus suis. Centesimo vicesimo
quinlo anno vilae suse vocans tribum suam, dixit :
Yisione , 5, his verbis : Tu autcm, Iterma,

noli meminisse mjuriarum liliorum tuorum. -ia enim injuriarum morlem operaiur, oblivio veio
earum \ilarn aelernam.>GiuB.
(65) . , addit
codex Oxon. .
(66) . add. 1D.
(67) . , b .
(68) . . ID.
(69) . . b .
(70) ' , etc Alludit
ad MalacbiaB , 2. ID.
(71)
.
\ , \
, bftbct CbJcX
Oxon. nnillo coucisius. .
PATROL. G R . .
:5
1099
TESTAMENTA X l f P A T M A R G H A l i U M .
(100
t Audiie, fllii Dan, sermones meos, atlendile ver- , ejitey

, \ ,
bis oris palris vestri. Probavi in corde meo et in , ** ^ .
, , \
omni vita raea, quod res l>oiia est el Deo grala,
veriias cum justa actione; et quod perniciosum esl , mendaciom, ei ira, quoniam omnem maliliam bo- * , \ ,
(72). imncm edocent. Gonflteor vobis hodie, lilii mei,
, , ' quod in corde meo la3tatus sum de morte Joseph,
\ ,
viri veracis et boni, et gaudcbam in vendilione Josepb, quouiam supra nus paler eum diligebat. Spi- \ , \ ,
rilus euim zeli ot elationis dixit m i h i ; c Et tu es .
fllius ejus. > Et unus spiriluum Beliar cooperaba- \
. > \
lur milii, diccns : < Accipe gladium bunc, et cum
eo occide Josepb; ei diliget (c pater iuus, morluo , , \
eo. > Hic est spirilus irae, suadens mihi, ut sicut , \
pardalis devorat ba?dum, ita devorarem Joseph.Sed , , . >
Deas Jacob patris mei non irtimisit eum in manus , , Ipt, . ''
meas, vt invenirem eum solum; neque permisit
iniquitatem hanc facere, ut (73) solvantur duo scc-
, plra in Israel.
, (74).
II. c Et nunc, fllii mei, ego morior, et in veritate
'. < \ , , , \
dico vobis, quod si non cuslodiatis vosmetipsos a ,
spirilu mendacii et irae, et diligalis veritatem et \ , \
longaniraitalcm, disperibitis. Gxcilas est io ira, filii , roei, et nenio iracundus videl faciein in veritate; . , ,
quoniam seu patcr, sive mater s i t , ut hoslibus at- (74*)
l e n d i i c i i ; si sit frater, non novit; si propbela Do- , \,
mlni, obedii; si jaslus, nou aspicit; amicum ,
noii cognoscit. Circumponit eirim ei spiriius irae , * , *
retia erroris, et excaecal naturalee oculos ejus, et ^
per mendacium obtenebrat mentem ejus, et propriam visionem iribuit ei. In quo autem circuroponit oculos ejus ? Ia odio cordis, et dat ei cor proprium adversus fratrem in invidiain.
III. c Perniciosa cst i r a , filii m e i ; elenim ipsi

aniinse ipsa i i l anima; et corpus quidera iracundi
proprium sibi facit, anim aulera dominalur, et
iribuit corpori potentiam propriaro, ut facial on>
nem iniquitatem; et cum jam operata fuerit aniraa,
juslificat quod operalum esl, quia non videt. Propter hoc qui iratus est, si quidem sit poiens, t r i plicem habet potenUam i n ira : unam quidem per
271.
(74) .
add.
GfiAB.
(74*) Quid est hoc , videns fu-
, \
, \
,
. :
, \
.
. , , \
(75)
(76) ,
, \ ,
\ , , . 4
, ,
*
D ^ (77)
potentiam et auxilium ministranUum; secundam

autem per divitias, persuadens et vincens in injuslilia; tertiam naturalem habens corporis, et per
seipeum operans malum. Si auiem debilis sil qui
irascitur, duplicein habet poteslalem, prajier eam
qua?. est naturae; adjuval enim eis ira sempcr in ini(72) ,
. , oinisso ,
et , sive polius . GRAB.
(75) Ul. iVe,polius leeendum juxta GraiC. Oxon.
ID. Hnic loco lux amindilur in not. 5 ad Clemenlis Rom. Episl. 1, cap. 31. Pairol. Gr. i. 1 col.
^ { .
, *
, \ *
. ,
* !
.
ciem? Hebraice diciiur videre faciem pro familiariter et amice, aut submisse, aliqucm adire, vel cum
eo colloqui. Cf. lext. Hebr. Gen. xxxn, 21, el Gesenii Thesaurum ad voccm o*as n 1, h. DRAXB.
(75)
omissa sunt. GRAB.
76) . . .
! 77) .
. .
1
4101
TESTAMENTUM D A N .
1102
\ quitate. Hic spirilus semper cum mendacio a doxiris Salanaj ambuiat, ut in crudelitate et meudacio
,
fiant actue ejus.
.
IV. Quapropter intelligite polentiam irae, quo'. ,
niam vana esi. In sermonc enim exacerbal primum;
. (78)
(79), \ deinde in operibus fortilical stitnulalum, et in da
(80) * mnis amaris conturbat consilium ejus: et ita exsu scitat in ira magna aniroam ejus. jQuando igitur lo. " * , qukur aliquis adversum vos, ne moveamini in i r a m ;
\ et si quis laudet vos ut bonos, oe elevemini, neque
transniuieraini vel in delectationem, vel in rigorem
(81), , ,
, (82). vultus. Pcimum enim delectat audilum, el ita exa , \ , cuit mcntem, ut inlelligai quod exprobratum est:
\ \ - el tunc iratus exisiimat jusle irasci. Si in jacturam
aut perditionem aliquam incideritis, filii, ne turaul. ] \
(83), , - tuemini; quoniam bic spiritus concupiscere facit
, quod perdiluuj est, ut irascatur per desiderium. Si
. (84) , - aulem jacluram patiemini voluntarie, ne conlrisle * . m i n i ; a tristitia enim suscitatur ira cum mendacio.
Est aulem malum duplicem habens faciem, ira cum
, ,
\ , * ' mendacio, et colloquuntur muluo, ut conturbcnt
consilium : turbata autem aniroa continue recedit
,
Dominus ab ipsa, et dominatur ei Beliar.
[', \ .
V . Custodile ergo, filii m e i , mandala Domini,
'. c , ,
, \ * et legem ejus servate; recedite aulem ab i r a , et
, , odio habeie mendacium, u l Dominus habitet in vo . (85) [ bis, el fugiat a vobis Beliar. Veritatem loquamini
, unusquisque ad proximum saum, et non incidelis
in iram et turbationes; sed eritis in pace, habeiites
\ , * ,
, \ (86) C
pacis; et non praevalebit adversum vos b d lum. Diligite Dominum in omni vila vcslra, et vos. ,
. , met invicem io veraci corde. Novi enim, quud in
, - ultimts diebus recedelis a fromino, et offendeiis
, * Levi, el Judae resislelis; sed noo superabkis eos.
* . " Angelus enim Domini ducil utrosque, quoniam in
, .
ipsis slabil Israel. E l cum rtcedelis a Domino, in
\ , omni malitia ambulabilis, facienies abominationea
, , - gentium, scortantes cum mulieribus iniquorum, et
, \ in omni malitia spirituum erroris operantium in
. - vobis. Legi enim in libro Euoch justi, quod prin , ceps vester est Satanas, el quod omnes spiriius for , \ nicalionis et superbiae Levi obedient, ut insidienlur
\ - filiis Levi, et facianl eos peccare coram Domino. Et
, ,
filii mei appropinquani L e v i , el simul peccant cum
. \ D i s in omnibus : et filii Judae erunf in avanlia, ra , \ - pienles aliena ut leones. Propter boc abducemiui
* (\ cum eis in capiivitatera, ei illic recipietis omnes
, . plagas iEgypti, et omnes pravitales geniium : et iia
, revertentes ad Dominum misericwdiam conseque , \ mini, et ducet vos in sancliiicalionem ejus, clamans
\ vobis pacem. Et orieiur vobis ex tribu Juda et Levi
,-., , \ salutare Domini : el ipse faciet adversus Beliar
, . \ pneUum, et uUionem victori dabit termiuis ve
(78) . . GRAB.
(79) . . ID.
/80) . . ID.
(81) . . .
(82) . . ID.
(83) . . .
(84) /. Uesunt oninU usque ad
flnem bujus paragrapbi. b .

(85) . Hinc iu Oxon. ei Canlab. codice
clausula deesse videlur. ID.
(86) . Omnia in . cod.
dcsuni usque ad lsla seuuenlis paragrapbi vcrba :
. .
4!<fc
TESTAMENTA XII PATRIARCHARUM.
stris. Et animas sanctorum captivas liberabit a Rc- \ Aeut \

llar, et converlet corda incredula ad Doniinum, c i
,
dabii invocantibus eum pacem acternam , el requie- .
scenl in Eden sancii, et in nova Jerirsalem laelaban , \
tur jusli, quae erit in glorificalionem Dei usque in
, \
saecuhim. E l non aniplins sustinebil Jerusalem de , \ solationem, neque caplivus ducelur Israel; quoniam
,
Dominus erit in medio ejus, curo hominibtrs con- ,
versatus, et sanctus Israel rcgnans super ipsos in
. \
humililate et paupertaie : et qui credit i n eum, r c - , ,
gnabit in veritate in coelis.
, (87), ' \ '
.
Cp. \ , , \
. c E l nunc liaiete Dominum , filii mei, el at-
,
tendite vobismetipsis a Satana et spirilibus ejus.
Appropinquate aotem Deo, et angelo excusanti vos; . ,
quonram bic est medialor Dei el hominum , iri pa- * \
cem Israel. Contra regnum inimici stabit; quapro- , \
*
pier sfudet iniraicus subvertere omnes invocantes

Dominum. Novit enim, quocl in qua dic erediderit
hrael, cortsummabilur regnum iiiiimci. Ipse ange- . , (88) ,
.
lii pacis forlificabil Israel, ne incidat in finem ma ,
lorum. In tempore autem iniquitatis Israel recedel
. "
ab eis Dominus, transibil posl facientem volunla
lem ipsius, quoniam nulli angelorum eril ut ei. ' , Nemen ejus eril in onini loco Israel el in gentibus , Salvalor. Conscrvale igitur vosraetipsos, lilii mci, .
ab omni opere peroicioso, el abjicile iram el umne \ , \ , n^ndacium, et diligile v^rilaleni el ioiiganimilatem, ^ . , , c l quse audivislis a palre vesiro, tradile e l vos filiis , ^ \
vestris, ut recipial vos Paler genlium : erii enim , \ \
verax e l longanimis, mansuelus c i bumilis, el do- , \ ,
\ ,
ctens per opera legem Dei. Discedile ergo ab omni
* \ injustitia, el adbaercte juslilis legis Domini. sc, \ ,
pclite me prope patres meos.
. , \
. \ (89) .
'. \ , , \
VII. cum haec dixisset, osciilaius esteos,et
. \ \
dormivit sonuium perpetuuni. E l sepclierunl euin
fllii ejus; et posl haec reduxerunl ossa ojus prope * \
Abrabam, leaac el Jacob. Quemadmoduro vero prd- , \ ,, \ .
phclavit eis Dan, quod legem bei sui ueglecluri es- , (90)
, \ sent, et abalienali foreni a terra hseredilalis ipsorum, el a genere Israel, el patria ipsorum; iia et |) , \ , ,
\ (91).
faclum esl.
CAPUT VIII.
'.
Teitamenlum Nephlhalim, de naturali boniiale. , .
I. Transcriplum tcstamenli Nephlbalira de his,
'. \,
quae disposuil in lcmpore linis s u i , in anno cenle- , ' (92).
simo tricesimo vila? sure. Convenienlibus (iliis suis \,
in sepiimo mettse, quaria die mensis, ipso sauo (95) , ,
exsistente. fccil coenam ipsis ct poluni magnificum. \ . \ (87) .
Sic
(89) .
Barucb, , 58. \ , \
, addil cod. Oxou. ID.
: Vulg. Posl hcuc in
(m deesl. 1D.
t*rni ihut est, et cum hominibu$ conversalu* est. (91) .
Quo sane horum Tcslamentorum auctorem respe- , omissis \ . .
xisse nibil dubilo.
(92) . add. iu ms. T r i n . 1
(88) . Addc . GRAB.
^95) . $. ID.
4105
1406
, , * c '-
* . ,
, . " * c
, , \,
. \
', \ '
, \ \ '
(94). \
', \
, *
c " .
" \ ,
(95) . , ' (96), ^ (97),
E l poslquam eicitalus est a somno maue, dixil i U

lis : f Morior: et non crediderunt ei. Et benedicens Domino, confirmavit, quod pesi besternam
cceuam moreretur. Incoepit igitur dicere filiie euis :
f Audiie, fllii mei, filii Nepblbalim, audite sermoncs
patris vestri. > Ego nalus sum a B a l l a : e l quoniam
astute fecil Rachel, et dedit pro eeipsa Ballam Jacob, et super femora Rachel peperit m e ; propier
hoc vocalus sum Nepblbalim. E l dilextt me Racbel,
quoniam super femora sua natus sum; et specie
tenerum exsislenlem osculala eai m e , dicens :
c Videam fratrem tuum ex ventre meo secundum
te. Uiide et similis mei erat in omnibus Joseph,
sectuidum petilioncs Racbel. Mater autem mea est
BaNa, GUa Ruthaa, fratris Debore, nulricis Rebec * , ^ .
Balla in una die nata est, in qua et R a '. (98) . chel. Ruibaeus vero ex genere Abrabam erat, Chal, . , .
dseus, Deum venerans, liber et nobilis. Et cum essel
\ \
captivus, emplus esl a Laban; et dedit ei Enam an *
ciilam suani in uxurem; qua3 pcpcril filiam, ct vo , \ , '
cavit eam Zelpbam, cognomine castelli in quo ca , (99).
ptivus erat. Oeinde peperil Ballam, dicens : Noviter
,
fVstinans filia mea. Confesliin cniin nala feslinavit
. lac sugere.
(400).
q u a e
\ \ \, - ^
, ' (1) , .
, ,
\
, \
, \
(2) (5)
\
. \
, * \
, ,
. " ,
,
* . ,
\ * \ ,
\ , \
* ,
* ,
* , \ ,
, . \ \ , >\ *
\ , \
* ,
e >
" Sap. x i , 21.
Sap. w , 7.
, e
\\. E l quia pedibus levis eraro, u i cervus, ordinavit me palcr meus Jacob in omnem missioncm et
anDuntialionem; et ut cervo mihi benedixit. Quemadmodura enira figulus novil vas, quantum capit, ct
ad ipsuro fert lutum; ila et Dominus ad similimditiem spirilus iacil corpus, e l ad poientiam corporis spirilum imponit, ei non cst jam una leriia cx
no capillo; pendere enim el mensura et regula *\
omnis crealura Altissinii (consislil). E l sicut novlt
iigulus uniuscujusque usum, quibus rebus sufficere
qucat ; ila el Dominus novit corpus, usquequo
sufllcial in bono, Pt quando incipit in malo. Quoniam non esl ulla creatura, nec ulla oogitalio, quam
non cognovit Dominus ; omnem enim hominero
creavit ad iinaginem suam. Sicut forliludo ejus,
ila et opus ejus; ei aicul mens cjus, ita et opus
cjus; ct sicul praeelcctio ejus, ila el actus cjus;
sicut cor i jus, ila el os ejus; sicui oculus ejus, i u
ct somnub ejus; sicut anima ejus, iia et scrmo ejus,
e l in lege Bomiui, vel in lege Beliar. E l sicut d i visum est inlermedium lucis el tenebrarum, visus
et audilu : ita divisum esl iQlertnedium viri et
i r i , el inlermedium nnilicris el muUeris; c l HOD
est diceuduin, quod ulla in re facici vcl similium
1 0
1 6
Hebr. iv, 15.
(94) . Pectiliarem rationem

nouiinis Nepblhalim assignal auclor nosler, diversam ab ea quae a Moyse, Genes. xxx, 8, Iradilur, ac
proinde haud approbandam. Genuinum aulem sensum hujus nominis, el verborum Moysis de eo,
dabunt commentalores in citatum locum Gcneseos. G I U B .
(95) . . ID.
(96) '. . ID
(97) ^. . .
(98) '. . .
(99) . '^. .
(100) '
.
' dcsuul. H.
(1) omissa. 1D.
(2) . . .
(5) . Omnia ornissa usque ad
* ID.
TESTAMENTA XII
PATRIARGHARUM.
1108
qwd praesiet (4). Omnia enim in ordine fecit Deus \ , (5).

(6)
bona : quinque sensus in capite,et colluni copulavit
capiti, et capillos ad gloriam ; deinde cor ad p n i , \
dentiam, ventrem ad secretionem stomachi , ca (7) , \ (8)
lamum ad sanilatem, hepar ad irani, fel ad amari- , ,
udinem, ad risum splenem, renes ad nstutiam,
(9) (10), , Inmbos ad virtutem, costas ad positionem, spinam
, ,
ad fortitudinem, et qu deinceps. Ua i g i l u r , titii
, , ,
mei, in ordine sitis in bona, in limore Dei * , et
, . , ,
nihil inordinatuin facite in conlemptu, neque extra
(11) (12) ,
lempus suum. Quoniam si dicas oculo, audire non
\ ,
potest": ita neque in lenebris poterilis facei*e opera
, , (13)
lucis.
, (14)
.
1 T
III. c Ne igitur fealinate In avaritia corrumpere

actus vestros, vel in eermonibus vants seducere
animas vestras, quonlam tacentes in mundilia cordis poteriiis voluiUatem Dei tenere, et abjicere volantalem diaboli. Sol et luna et stellae non mutant
ordinem suum : ita et vos ne mulclis legcm Dei
In inordinatione actuum vcstrorum. Genles errante3
et derelinquentes Dominum , mutavcrunt ordinem
suum, et secuti sunt lapides et ligna, sequentes
spiriius erroris. Vos aulem non sic, filii m e i , cognoscentes iti flrmamento, in terra, et in mari, et
in omnibas creaturis, Dominum qui fecit haec omuia, ut non efficiamini sicut Sodoma, quae immulavil ordinem nalura3 s u
Similiter autem et
Vigiles immulaverunt ordinem naturse tpsorum,
quibus malcdixil Dominus in diluvio, propter ipsos Q
ab habilattone et fructibus ordinans terram inhabitabilem.
1 1
.
,
, \ ^
. " \
\
.
, , \ \ .
, * , ,
, \ ,
, ,
. (15) \
(16) (17),
\ , '
(18).
I Cor. , 7.
Eccle. , 3, seq.
I Cor. , 40.
xxxvnt, 55; Jer. xxxi, 35. " Judae v, 7.
I f
1 9
1 0
1 Cor. , 16, seq.
t l
Judic. , 2 0 ; Job
(4) Ulla in re faciei vel timilium quid prcesiet. Ita quam Georgius Syncellus, aaec. VIII scriptor , in
gonat anliqua versio Roberti, quam hic loci nefas suam Chronographiam pag. 11 seqq., et 24 seqq.
optimae edilionis Jacobi Goar, verbo tenns transluest emendare. GRAB.
lit, ampltssimis dnobus fragmenlis recitatis. Placet
(5) . Hic Graecus textus est corruptus, et
aulem bic iudieare plures, qui banc pseudo-Enochi
unum alterumve verbtun deest. ID.
seuteritiam de angelorum cum mulicribus commer(6) . . . . . Haec omnia usqne ad \
cio amplexi snnl. Accipe clarissima nomina Judneo , in Oxoniensi codice transposiia sunt et
rum, Pbilonis l i b . De gigantibu$ et Josepbi lib.
sequuntur post . .
Antiq. Jud. cap. 4, nec non ChrbUiaiiorum, Juslini
(7) . . .
Marlyris Apol. I (uli vulgodicilur), p. 44, A , clApol.
(8) . \ \
II (quae revera, fuit prima), p. 55, D; Athcnagorae
\ . .
in Legatwne pro C7instianis, p. 27 et seq.;Clemenlis
(9) , . ,
. ID. Minime placet allera hiec D Alex. lib. ni Slromat., p.450, D, et lib. v, p. 550,
B ; Tertulliani \\\). Deidololalria,ca\>. 9 ; De habilu
leclio ms. aliler distincia ac ea quam pra3 se fert
muliebri, cap. 2 ; De cultn feminarum, cap. 1 0 ; De
textus Gracus a Grabio exhibiius. Optime vero illam
se habere puto, quam prae oculis habuisse Rober- velandis virginibus, cap. 7, et lib. adversus Marcionem, cap. 18; Cypiiani lib. De dhciplina et halum, indical ejus versio. Nimirum , non ad
biluvirg\num,% 54, eic. ID. Lecloren> suum Graprascedentem vocem , sed ad sequentem
bius bic remiuilad pag. 547 seqq. ubi ex editione
, ut recte legit Grabius, referendus.
Goari emendala et illustrua recitat fragmenta illa
flO) . L . . GRAB.
(11) . . . duo libri pseiido-Enocbi, qu:e posteruati Syncellus servavil. Nos breviiali sludenles ea consullo
ID.
pralirimus. Adeal lector, si placel, Grabium 1. c.
(12) . . ID.
vel Fabricium qui ea ex Grabio descripsit in Cod.
(15) " deesi. .
pseudcpigr. Vet. Test. tom. I, pag. 179 seq. QuSbus
(141 . , add. ID.
addas velini observala Rich. Simoiiio Biblioih. Crii.
(15) " \
.
tom. II, p. 229 seq.
desunl. ID.
(17) . Omissa.
(16) . Jam snpra horura mentionem
GRAB.
fecU auctor in Teilamento Ruben, v, per cos i n (18) AC
lelligensanêlos: de quibus quae ulroquc loco dixil,
. Desunt.
ex libro I Enocbi el isia quidcm parte desumpsil,
%
09
Hlo
'. , ,
IV. c Haec dico, filii mei, quoniam legi in Scri (19) , ptura sancta Enocli, quod et vos recedetis a DO, , \ mino, ambulantes secundum omnem malitiam gen .
lium, el facielis secundum omnem tniquiiatem So , domorum. Et inducel vobis Dominus capiivitaten),
, \ \ - et servielis illic inimicis vestris, el omni poena ei
(20), .
iribulalione comprebendemini, usquequo consumai
\ , Domiiius omnes vos. Et postquam pauci effecti
\
fiieritis elminorali, reveriemini et cognoscetis Do\ , immim Deum vealrum; et convertet vo3 in lerram
. , ' veslram, secundum mullam misericordiam suam.
, , \ , E l eril, cum veuerini in terram palrum euorum,
\ \
rtirsus obliviscenlur Domini, et impie agent, el dt , , spergel eos Dominus super faciem univers lerrae,
usquequo venerit mlsericordia Domiui,bomo laciens
,
jtistiliara et faciens misericordiam in omnes, qui
, \ (21).
longe sunl, et qui prope sunt **.
'. ,
V . c In anno enim quadragesimo vilae m e , vidi
(22) (25) , in monlibus olei versus orientem Jerasalem, quod
\ . \ ol et luna s l e t e r u n l . Et ecce Isaac pater pairis
* niei dicit nobis: Accurreniee tenele unusquisqie
secundum virlotem suam; et apprebendenlis erit
\ . > - sol et luna. > Et omnes simul accurrebamus; et
\ , \ Levi lenuil solem, el Judas praeveuiens apprehen \ dii lunam; et exaltati suut ambo cum eis. Et cum
. \ , esset Levi sicul sol, juvenis quidam tradidit ei r a ', \ - mos palmarum duodecim: ei Judas eral splendens
, , \
ul.luna, et sub pedibusejus erant 12 radii. Et ac ' . \
currentes ad se invicero Judas el Levi, tenueriiDl
\ , . \ Q seipsos. Et ecce taurus in terra, babens duo cor \ , , \
nua roagna, et alas aquike in dorso ejus; et volen \
tes apprehcndere eum, non poiuimue. Praeveniens
, .
autem Josepb cepit eum, el ascendit cum ipeo in
, \ . \
excelsum. E l v i d i (quoniam aderam illic), el eece
(ort ) \
Scriplura sancta apparuil nobis, dicens: Assyrii,
, * ', , , - Medi,Persae, Elyrna-i, Gelaoha?i,Cbaldaei,Syri,haire (24), (25), , , ditatein obiinebunt in captivilate 12 sceptra Israel.
' .
B
tk
\ \
, (26)
\ . , , \
* , JtJLotor . \
<
. , ,
\ , , (27)
" E p b e s . , 17.
VI. cEt rursus post menses seplem vidi patrem

oosirum Jacob, slanteni in mari Jamne ; et noafilii
ejus cumco. Et ecce navis venit velificans, pleua
sicciscarnibus, sine naulis et gubcrnaloie: inecribebatur autem, Navis Jacob. E l dixit nobis paler
noster: c Ascendamus in navem nuslram. U l auicm iiUfaviraus, facla est lempesias vebemeus, et
turbo venli raagni; ct avolat pater nosler a nobis,
" Habac. , I I .
babel: Inmari Jammos. Hinc conjicit vir

, hivc. Tetlamenta scripla primum fuisse Cbaldaice; vox eiiim Jamma Cbaldaica esl, idemquc
(20) . ' . ID.
(21) ....
'. Omissaom- sonal quod Gra3ce, ei Latine. A t , i n ijuics, si h&c Ua se babeanl, eril auclor
n i a . .
nosler. Ut quid enim scripserit
(22) . Add. ;), . ID.
, cum Jamma idem sit ac ? Quidnt vero,
(25) . . ID.
lnquam ego, in lextu scripseril auctor;
(24) deesl. ID.
aliusque deinceps nanc vocem exolicam explicatu(25) . . .
rus, margini adleveril: quod postea glos(26) . . ID.Richardus Simonius,
' baec Testamenta conlulil cum ms. bibliolbecae senia in lexlum lrrepseril? Huclenus Simonius.
Uegiae, testatur Biblioth. cril. lom. I I , pag. 231, Videsis Bocbartum in Geograph. sacr. lib. i , cap.
codicem exbibere . Sed 55, pag. 654 seq.
(27) . Lege , sed in cod.
>rsl,at,inqiiit, le^cre : sic cnim proculdubio
Oxon. esl . G R A B .
egit episcopus Linrolniensis, cujus vcrsio ila se
(19) . Vox non lcgilur in ms. Can-
labr. GRAB.
1H2
1111
TESTAMENTA XII PATRIARCH ARU .
tenena gobernacula. Et nos tcmpesiate quassati in ' , . \
pelagusferebamur; elimplcia est navls aquis, pro- \ -q I
, (&,
cellis undiquequassata, ila ut contrila essel. Joseplt
\ . \
aatem in cyniba fugU; dividimur auiem ei nos in
* \ .
Ubulis decem. Levi auiem et Judaserant insimul.
Dispergimur igitur omnes, usque in terroinos. Levi \ \ .
autem indutus sacco, pro oranibus nobis depreca- , .
batur Dominum. Utautem quievit tempestas, aca- , ,
" , \
pbaattigit terrain, velul in pace. Etecce venilpa, .
ler noster Jacob, et unaniniiter exsultavimus.
, .
\ \
Y H . c Haec duo aomnia dicebam patri roeo; et d i * ,
xit m i b i : Oporlet bsec impleri secundum tempas
ipsorum, cwn mulia Israel sustinuerit. Tunc .
dixit paier meas: cCredo, quoniam vivit Joseph: ^ * , ,
' . > \
video cnim semper, quod Dominus connumerat eum
, ,
vobiscum. > Et flens dixit: V i t i s , Josepb fili m i ,
, \ . > \
ct non te video, et tu non ridee Jacob, qui genuit
to* Fecit aulem et nos lacrymari in bis sermoni- \ .
bas. Et accendebar in visceribus, ut palam faeerem, ' .
quod veuditus esset; sed timui fralres meos.
'. , ,
VIII. c Ecce, fitii mei, ostendi vobis tempora extrema, quoniam omnia Uenl in Israel. Et vos igi- , .
lur maudale liliis veslris, ut uniantnr Levi et Judae. ,
Per Judam enim oiielur salus Israel, et in ipso \ .
, \
benedicetur Jacob. Per sceptrum enim ejus apparebit Deus, babilans intcr bomines in terra, tit . ,
salvei genus Israel; et congregabit justos ex gi>n- \ ,
\ .
tibus. Si opercmini bonum, filii mei, benedicent
vobU et homines et angeli; el Deus gloriticabttur C , ,
per vos in gentibus, et diabolus fugiel a vobis, el \ , \ \
bestiee limebunt vos, ct angeli suscipienl vos. Sicut * , \
cnim si qais filium nutriat bene, perpetuo gralus ' , \
, \ .
et memor esl : ila el in bono opere menioria est
,
apud Deum bona. Qui vero non fecerit bonum,buic
\
\
.
maledicunt et angeli et homines, et Deus contumelia afficietur per ipsum iu geruibus, et diabolus sibl (28) ,
vindicat bunc lanquam proprium vas, ei omnis , \ ,
beslia dominabitur c i , et Dominus odio habebit ' , \
eu*n. Etenim mandata Icgis duplicia sunt, et cum (29), \
, \ . \ arte implentur. t Tempns enim est coeundi cura
uxore sua
et tempus abstinendi ab ea ad oratio- \ , \
nem s u a m " . E l duo niandala sunt, quae, nisi (iant . (30), \
iii ordine suo, pcccalum Iribuunl. Ila cst et in reli- . \
quis mandalis. Kfficiamini ergo sapientes in Deo ,
. \ \ \
et prudenles, scientcs ordinem tnandalorum ejus, et
(51). \ \
legcs omnis rei, ut Domimis diligat vos. >
, , \
, .
\ \ , IX. E l cuin mulla lalia roandasvel eis, precalus
,
rst, u l iransferant ossa ejus in Hebron,cl sepeliant
, .
pum cuni palribus ejus. comedeos el bibens in
liilaritate. animae, velavii faciem suam, et mortuus \ \ ,
" Eccle. m , 5.
I Cor. v n , 5.
(28) . ". GRAB

(i9) . ,
. .
(30) deest. ID.

(31)
destint. .
1113
TESTAMENTUM CAi).
1!U
, \ . ot eel. ( fecerunt iilii ejus secundvm omnfe, quae , cunque mandavit eie Nepbtbalim paier eoram.
\
\
CAPUT IX.
, .
Tettamentnm Gad, odio.
'. ,
1. Transcriptum testamenli Gad, qu&cunque locu, ' . (55) tus est rtliis suis in anno cenlesimo vicesimo septi , \ \ m<r(32) vitae suae, dieens : < Septimus filius natus
. \ , ftum Jacob, et eram forttsin grcgibus.Egocnstoditi
, , , in nocie gregem; el qnando venit lupus, vei leo, vfel
(34) \ , , \
pardus, vel ursus supergregem,persequebar euro,et
, \ , apprehendens pedem ejus tnanu meaetingyrumvol\ , .
vens obtenebrabam, et projiciens euni duo sladia,
> ' ', ia interficiebaro. Josepb igitur pascebat grogem no\ , (35) biscum circiier dies Iriginta; et cum tener essel, i n \
Armatus est ab acslu; el reversus est in Hebron ad
\ , - palrem suum : et reclinavit cum juxta se, quo . \ ,
niam diligebat eum. Et dixil Joseph patri nostro,
\\ \ , \ quod fllii Zelpbae et Balae mactanl bona, et devo , \ . rant ipsa, insciis Juda el Ruben.Sciebat enimquod
agnum eruebam ex ore ursae, et illam interfeci, et
, , , agnum mactavi, (de quo contristabar, quoniam non
( , ),\ - potuit vivere) et comcdebaraus ipsuni : ct dixil patri
\ \ (56). - nostro. Et moieste ferebam istud verbum Joscph,
\ , usque in diem venditionis cjus in iEgyptum.
. \ spiritus odii erat in me; et uolui Joseph aut audiro
\ ,
aut videre. Et coram facie nostra redarguit nos,
* , ' . \
quoniam sine Juda comedimus pecora : et omnia,
,
quiccunque dixit patri, persuasit ei.
, - C
, .
II. < Confiteor nunc peccatum meum, fllii, quod
. c , ,
saepe volui occidere eum, quoniam usque ad ani , , \ \ roam odio babui enm, et omnino non erant in nic
(57). viscera misericordi erga ipsum. Et propter som, \ , uia ipsius concepi odium, et volui ipsum delingere
(58).
e terra viventium, quemadmodum delingit vitulus
\ (59) - berbas a terra. Propter quod ego et Judas vendidi ' (40) - mus eum lsmaelitis triginta aureis; et decem abs, * . \ cundentes, viginti ostendimus fratribos nostris. Et

ha avaritia aniraum in caedem ejus obitrmaveram.
. ^
Detis autem patrtim meorom eripuit eum de mani , . bus meis, ut non facerera iniquilaiem in Israel.
(32) Vicnimo . Sic exstat in uiroquo codice D gnat. llnde variae Rabbinorum conjcclune. ConLalino. Sed ulerque Gracus babet ', adeoque in
irarius est noslto auclori R. Salomo, dum non
alterutro est vitinm. Diflicile auTem est diccre, in
filios Balse et Zelpba3, sed Lea3, a Josepbo accusatos
quo ; ac parumreferi.liaGrabiusapud Fabricium.
fingit, et quidein ob deyoratum Jiierubriim dc vivo
(53) ". babel codex Oxon., sed
animaiile; quod crat contra legem Dei Noae dalam,
male, ut ex Genes.xxx constat. In.
Gen. lx, 4. Sed nolo bisce incerlis immorari. GRAB.
(34) H , . Dosunt. 1D.
(57)
tr
(35) . - . Desunt. 1D.
, babet Oxoniensis codex.
(38) *Or
Cui licet quoad priorem vocem praferendus videa . O.nissa sunt. 1D. Alludit ad (exlum
tur Cantabrigiensis, in quo est : quoad
poslcriorem tamen ipse mihi niagis placct. Num. x x i i , 4: ()
) , \
quippe signiiical formalem uiorbum , fcbriin
scilicet ardentem, in quam Josepbus incidissc dici- . DRACH.
tur. ID.
(39) . perperaiu babet cod. Oxon.
(36) . Declarat auctor bis GRAB.
verbis, qua de re Josepbus fralrcs apud palrcni
(40) . Aureos dicit auctor ex versbme
accusaverit: accusasse euim cxpresse ait Scripiura
Gracca '. Triginta nunieratrum Lalino vulgaio
Genes. xxxvu, 2 ; sed capiia accusaiionis non desiInterprctc, juxia quasdam cdiiiones; in utroque
m
4146
. , ,
III. c Et nunc audite, fllti niei, sermones verlta, , \
tis,ut faciatis juslitiam,et omnem legem Altiesimi;
\ ,
et ne erretis spirilu odii, quoniam malus est in
\ .
omnibus actibus hominum. Omne quodcunque fe
, "
cerit (homo), qui odit aborotnatur; si faciat legem
, ,
Domini, non laudat eum; si limeat Domimim, et
\ ,
vclil jusia, bunc non diligit; veritatem viluperat,
d/,
,
dirigenli prospere rcs suas invidet, obtrectationem
,
$
ampleclitur, arrogantiam amat; quoniara odium
,
exca?cuvil anitnam ejus, sicut et ego respiciebam
(44).
in Josepb.
4145
'. c , , ,
IV. c Cavete igitur, filii mei, ab odio, quoitiaui
' .
in ipsum Dominum iuiquitaleru facit. Non enim
\
vult audire verba mandatorum ejus de dilectione
, \ .
proximi, el io Oeum peccat. Si eniin delinquat frater, stalim vult annunliare omnibus, et festinal ut (42) ,
judicetur pro boc delicto, et punitus niorialur. Si
, \ , \ ,
aulem fuerit servus, accusal eum apud dominum
. ,
ejus, et in om: i tribulatione aggreditur eum, si
, \
quo modo inlerficiat eum. Odium enim operalur
' , (45).
cuin bomieidio, etsecundum bene operanilum profe (44) , (45), \ ctum, audiens aut videns semper languescit. Quera , ,
adniodum enim dileciio etiam mortuos cupit viue
. "
rcsiituere, et illos qui sunl in sentenlia mortis,
, \
vtilt a morte rcvocare : ita odiuro vivenles vult

occidere, et eos qui paululum quiddam peccave, \
vinl, indignos vita ju-dicat. Spiritus eniiu odii per
. pusillauimitatem cooperatur Satatiae in omnibus in
$
mortem bominum : spirilus autem dilcctionis in
longanimilate cooperalur legi Dei in salulem homi- 0
num.
.
V. < Malura est odium, quoniana permanet con'. c ,
tinuc cum mendacio, loquens adversus verilalem, , , \
el parva magna facit, tenebris iucem adbibet,dulce , (46),
amarum dicit, et calumniam edocet, et bellum, et
, , \ injuriam, et omnem abundantiam malorum, et
, , , \
veneno diabolico cor implet. Haec edoctus experien (47).
tia dico vobis, ul fugiatis odium, et adbserealis
(48),
dilectioni Domini. Juslitia ejicit odium, humilitas
. occidit odium. Jusms enim el bumilis erubescit
, .
facere injuste, non ab alio reprebensus, sed a pro ,
prio corde, quoniam Dominus prolegil (49) consi- ,
lium ejus. Non obtrectal viro, quia tiiuor Allissimi
, (50)
vincit odium. Ttmons enim non offendit Dominum;
. (51),
non vult omnino, ne cogitatione quidem, iajusta ]D .
facere adversus bominem. Haec ego uliirno co * (52),
gnovi, posteaquam poenitui de Josepb. Quae enim
, .
(
auien discodit ab Ifcbrceo texlu , qui habel viginti
(42) . . ID.
(45) ' , .
mum lanien in Qucett. Hebraic. lom. II, p. 540, A , , . ID.
edil. Paris., versio anliqua prae se ferebat, viginti
44) . . ID.
aureis. Yulgala autem nova viginli argenieis. Hinc 45) . , invidia, ins. T r i n . ID.
ipsemet Hieronymus in Mallh. , loin. IV, pag.
46) . Desnnt. ID.
426, F : Joseph, ait, ui mulli puianl juxla
47) ,
L X X Interprcics , viginti aureis vendilus est; sed
. Oini&sa siinf. b .
juxla Hebraicam veritatem, viginti argenteis. Qtia
(48) .
de re Ambrosius lib. De Joseph, cap. 5, pag. 488 : . .
ldeo, iuquit, alibi v i g i n l i , alibi viginli el quiu49) Protegit. Itupicii juxla Ox. Gr. ID.
que aureis, alibi iriginla inveniiuus einptum Jo50) . reciius. Ip.
s c p h . Ita hic quoque diversitas: vel viginli, vtl
51) . add. .
triginta aureorum vcl argenteoruro, etc.
(52) Kaff . . .
(41) " .. . Omissa. GRAB.
argenteos, Gen. XXXVII, 28. GRAB. A p u d Hierony-
1117
TESTAMENTUM GAD.
1113
* \ . secundum Dcum est vcra poenUciUia* ', occidit - bedientiam, el fugat tenebras, et illuminat oculos,
(53), , \ ei cognitionem tribuit animae, et ducit consilium
, , \ ad satulem; et quae non didicit ab hominibus,
, novit per poenitentlam. Induxit enim mibi Deus
, . (54) segritudinem hepalis; et nisi oraliones patris mei
, \ \ Jacob pravenissent, parum abfuit quin desiisset \n
, (56) ' me (55) spiritus ineus. Per quae enim bomo peccat,
. ' (57) , per illa et punitur*. Quia igitur disposiia erant
* \ . \ bepata mea immisericorditer adversut Joseph, m
,
bepate paiieus immisericorditer, judicium perluli
, \ , per menses undecim, secundum tempus i n quo
* , - insidiabar Josepb, usque dum venderetur.
(58).
1
Cp. c \ , ,
, , , \ ,
.
(59), \
,
, \ ,
'. (60) \
, ,
,
\ ,
, ,
, .
, \
*
: (61), , -
. , \
, (62), .
,
\ , \ , \
. , \
, , \
.
'. c ,
\ , .
" * \
, , ,
. , <
. D
II Cor. , 10. Sap. x i , 47.
T
diligite unusquisque frasuum, et auferte odium a cordibus vestris, d i ligentes vosmet invicein iu opere, el sermone, et
cogitatione anima?. Ego enim corara facie patris nofttri pacillca loquebar ad Josepb ; ct excunle me,
spiritus odii obtenebravit intellectum meum, etturbavic animam meam, ad occidendum eum. Dtligtie
igitur vosmet invicem ex corde; et si peccet in te
(aliquis) dic ei in pace " , exterminans venenura
odii, et in anima lua ne teneas dolum : et si coniitens pceniteat, remitle e i ; elsi negat, ne coniendas
cum eo, ne quando jurante eo, dupliciter pecces.
Ne audiatalienus in conlentione secreium vesinim;
ne odiens te inimicetur, et magnum peccatum opcretur adversus te; quoniam mulloties dolo loquetor
tecum, vel perscrulabitur (e in malo, accipiens a te
venenum. Si igitur neget, et erubescat redarguttis,
et quiescat, needucas euni.Negans enim resipiscit,
ut non amplius delinquat in te; sed et honorabilte,
et timebit, et paciflcus eriu S i vero inverecundtis
est, et instat malitise; et ita remiltc ei ex corde, tt
da Deo vindiclam * .

n u n c
' VII. c Si quis plus quam vos prospcraiur, ne contristemint; sed etorale pro ipso,utperfccte prosperetur. Forte enim vobis expedit iia : et si plus exaltatus fuerit, ne invideatis, recordanles, qtiod omnis caro morietur. Domino autem hymnum offerle,
tribuenti bonaetutilia omnibus hominibus". Scru-
Matth. x v m , 45; Luc. x v n , 3.
(53) . ". GRAB.

(54) .
additcodex . Quae alium prorsus sensum faeiuni, quasi ba?c verba ad Deuin esscnt rcferenda ;
sed praefero lectionein Ganlabrigiensem. ID.
(55) Dcsiisset in me. IMssonuissel me. Grapca
vox occurrit, Exod. xxiv, u ; Jos. , 14, etc.
(56) . , add. in cod.
Oxon. ID.
(57) ' , . . . Hanc senteniiam exscripsit
auctor ex Sap. , 47, ubi ipsissima pene vcrba occurrunl : ' ,
. V u l g . : Per q%im quis peccat, hoec el torquetur.
(58) * ,
. Dcsunt. GRAB.
(59) . MOUCS , Genes. , . 1, dc fratiibus Joscpbi ait : Oduunt
m e i
t r e i T 1
" Roin. x n , 19.
1 1
Isai. i , 5
eum. nee poterant quidquam pacifice ad eum loquu

Auciorvero Teslanunlorum hajc verba non universe
inlelligi voluil, sed ad colloquia fratruin imer se
restrinxil, iudeque Gaduin coram patre Jacob paoiflta cum Josopbo vcrba niiscuisse dixit. ID.
(60) , . . . Omissa omnia usque ad
. ID.
(61) Legriidum pulo ,
idque Laline reddcndum dolo occidei le. Id quippe
signilicat verbum , non auleni dolose ioqui, u l Kobcrtus Iransiulit, legcns forle ;
uuain lamenvocem in nullo auclore legisse raemini.
Accedit, quod ccedes per dolum fucta antccedentibus magis congruat, qiiam colloquium dolotum :
quippe grandis peccati mentio facia eral, qualeest
ulique hoiuicidium. ID.
(02) .
Hic inscrcndura vidctur .
1119
1120
tare judicia Domini, et ila dimitlet (64), et quiescet (63), \

(65) . \
consiliani luum Si vepo et ex malis quis ditatus
, ,
fuerit, sicut Esau frater palris mei, nolileaemulari;
.
tcrmiuum enim Domini suscipietis. Vei enim auferl
, ,
baic in malis, vel pocnitenlibus dimiltit, vel impoe .
niienti servat inseternum (66) pumlionem. Nam
pauper, ct invidia carens (67), in oranibus Domino , \ , \ ,
, gralias agens, ipse apud omnes ditatur, quoniam
nou babet perniciosam depracdalionem (68) bomi- .
mini. AuCerte igitur odium ab animabus vestris, el , \ .
diligile vosmel invicem hi recliludine cordis.
'. c \ ,
VIII. c Dicite aulem c l vos baec iiliis veslris, ul
* bonorenl Judam et L e v i ; quoniam cx eis orielur
vobis Dominus, Salvator Israeli. Cognovi eniinquod , .
\ (69) '
in line recedent filii veslri ab eis, et in ouini per
_ ,
nicie, et malignilate, et corruptione erunl coram

Domino. E l paululum quiescens, rursus dixil eis :
Filii mei, obeditepatri vcslro, el sepelile me prope
palres meos. > Et elevans pcdes suus, dormivit in
pace. Etpost quinqueannos reduxemni eum, et posueruol eum in Hebron cum palribus ipsius.
CAPUT X .
(70), \ , \ ,
') . \ , * ,
,
. ,
. \ , \

(71).
.
Testamentum Aser, de duabus faciebus malitios el

virlulis.
1. Transcriptum testamcmi Aser, quae loculus
est filiis suis cenlesimo vicesimo anno (72) vitae
suae. Adbuc sanusexsislens, dixil eis : cAudile, iilii
Aser, pairem veslrum, et omne recium coram Deo ,
ostendam vobis. Duas vias dedil Dominus flliis ho- '
iDinum, duo consilia, el duos aclus, el duo loca, et
duos lines. Ideoque omnia duo sunt, unum contra
unum.Viaeduae, boniet mali; in quibus sunt duo consilia in pecloribus nostris, dijudicautia cas. Si igilur
anima velit in bouo, [ad bonum ducitur liomo] (75*),
oinnis actus ipsiusesi in juslilia ; el si peccet, illice
resipiscit. Juslaenim cogitans,cl abjiciens liialitiam,
slatim everlit malum, eteradicat peccatum. Si vero
ad malum declinal consilium, omnis actus ejuscsl
in nialilia, et repellens bonum assumil malum; et
constilulus sub doiuinio Reliar, elsi bonum aliquod
operelur, in nialiliam hoc converlil. Cum enim i n ceperil quasibonum faciens, lincni aclionis ejus in
malum opus pcrducit. Qutalhesaurus diaboli vcncno |)
,
.
'. ,
' .
, , ",
, \
.
, , , \
, \ . \,
(73). \ , \
,
. ,
, ,
. , \ , , \
.
, ,
,
, ,
. "
,
perniciosi spirilus implelus esl.

II. c Dicil igittir anima ipsius, bonum supra malum csse, el fineiu rei in maliliam ducil. Est boino,
(74). , (75) .
'. " , ,
, \
(63) . Forle . GRAB.

(64) Dimittet. Add. le. ID.
(65) . Fone . 1D.
(66) swculum babenl codiccs mss. In.
(67) Et invidia carens. E l qui csl abundans 02.
Alqui vox babel quidein banc signiiiealioneui; verunilamen propria ejus uolio bic niagis
locum habet, eaque reddenda polius videlur Invidia carens qualis cbaracler pauperi oplime conven i i . ID.
(68) Deprcvdatiovem. Di&traclionem, qualis cx
mendicorum iinpoi lunitale oritur. ID.
(69) . babet Oxon. b .

(70) . . .
(71) .
, omissis ultiniis. ID.
(72) Anno. Addenda vox sexlo, si Grrceiim cotlicem lam Oxon. quain Gantab. seqtii velimus; qus
lamen dcesl in ms. Grac.,GoU.,Ti-in.,Cantab. ID.
(75) . Desunt. In.
(75')Uncinis inclusa desunt in Graeco. Eo. PATI.
(74) .
. >.
(75) . <. .
TESTAMENTUM A S E R .
m i
1122
. " (76), - qui miseretur minislranlisei in roaluni; et boc

duplicem faciem habel, sed totum perniciosum est.
,
. \ E l cst homo diligens malignanlein, simililcr esl in
,, * nialitia; quoniam et mori desideral in malo propler
ipsum. Et dehoc manifestum, quod duplicis faciei
\ '. \
est; totum vero,malus actus est. amor exsistens,
\ , ,
malilia esl, abscondens malum; sicut est nomine
. , ,
quasi bono, linis vero actus venit iit malum. Alius
\
furatur, injuste agit, rapit, avarus exsistit, ei mise, ^ .
retur pauperum; duplicem quidem faciem habel et
" , , , , \
boc,
totum vcro perniciosum est.Qui defraudat pro \ ,
. - ximura, ad iracuudiam provocalDeum,etper AUissiinum falso dejerat, et pauperis miseretur; prece , \ ,
plorem legi Domini spernit et exacerbat, et paupcrem requiescere facit; animaiii inquinat, et cor \ , (77)
, \ pus splcndidum reddit; multos occidit, et paucorum miserelur; et boc quidem duplicis faciei est.
, \
Alius adulleratur, et fornicalur, et abslinei a cibis;
. , , \
et jejunans malefacil, et potenlia et diviliis multos
\ , \ ,
(78), , misere vexat, et ex lumida malitia facit mandala.
. \ Et boc duplicis faciei cst, tolum autem malum esl.
, . (79) Tales u i sues sunt et lepores, quia ex medieiate
(80), \ , suni mundi, revera autem sunt immundi. Etenini
Deus in labulis coelorum dixit ita.
.
.
'. , , *
111. c Vos igitor, filii mei, ne efflciamini secun , \ dum ipsos duplicem babemes faciem , bonitalis el
,
malitise; sed bonitati soli adhaereie, quoniam Dens
requiescii in ipsa, et bomines desiderant cam ; raa,
(81), Q litiam autem fugite, occidentee diabolum in bonis

vestris actibus; quoniam qui duplicis faciei sunt,
, ,
non Deo, sed concupiscenliis suis serviunt, ut Bc , \ liar placeant, et sknilibus sibi bourinibus.
.
'. \ , \ ;
IV. c Boni enim v i r i , et qui sunt unius faciei,
,
eisi exislimentur ab eis qui duplicis faciei sunt,
.
pcccare, jusli sunt apud Deum. Multi enim occi, , (82),
dentes perniciosos, duo faciunt opera, malum pro .
pter bonum, totum vero est bonum ; quoniam qui
, \ (83)
malum eradicavit, perdidit illud. Est aliquis, qui
\ (84) \
odit misericordem , et injuria afficit adulterum et
,
latronem; et boc est duplicis facici; sed totum
,
opus bonum est, quia imitatur Dominum, non ac .
cipiens quod videtur bonum cum vero malo. A l
, (85), \ D ter non vult dicm bonum videre cum luxuriosis,

,
nt non maculel os, et inquinet animam; et boc
, \ - duplicis facici esi, toium autem bonum est, quo , nlam tales capreolis et cervissimiles s u n l ; quoniam
* , in consuetudine agresti videntur imroundi esse, ex
(76)
....
. Omuia
pulam quidem flndit, scd non ruminat, etipsa proinde immunda. Talibus ilaque animantibus merilo
77) .... . Desunt. ID.
ab auctore nostro comparantur bomines
, id est, ex parte boni, et ex parte m a l i , in
! 78) . , .
quibus mislura est virtutum e l vitiorum, ult Taci*
(79) ". Inlerpres legit . ID.
lus loquitur.
(80) . Hanc vocem aucior a L X X l n terpretibus mutuatus est, qui eam Levii. x i , 6 et
(81) . . GRAB.
Deut. xiv, 7, usurparunt; illic pro cuniculo, bicpro
(82) . . .
. Utrumque aulem animal raundum ex parle,
85) . . b .
ex parte iramunduiu apud Judaeos babebatur; raun(84) . . .
ckim quateDUS ruminabal qutdem, sed immundum
(85) . . 1D.
quaienus ungulam non findebat: uti contra, sus un-
omissa. GRAB.
U2S
1144
loto aufem mundi s u n l ; qnoniam in zelo Dei aro- , \ 6

lnilant, abstinentee ab bis a quibus Deus pcr man- ,
data odio babens prohibel, arcens maluni a (86).
bono.
V . r Videte igttur, (Uii, qualiter duo sunt in oranibus, unum contra tmum, et unura sub uno abs~
conditur. Vitse mors succedil, glori* ignorainia,
diei nox, et luci tenebrae; omnia vero sub die
Runt, et eiib vila quaejusta s u n l ; proplerea el morlem aelerna vila praslolalur; et non licet dicere
verUalem uieiidacium, neque juslutn injustum " ;
quoniam omnis verilae sub luce esl ; quemadmodum omnia sub Deo. IIxc omnia probavi in
vita mea, et non erravi a veritate D o m i n i ; et mandata Altissimi exquisivi, secundum omnem fortitudinem meam ambulans secmidum unam faciem
'. , , , \
, \ .
(87) ,
, (88)'
, \
\
,

.
, \
, \ ,
%
1 8
in bonum.
VI. c Attendite igitur et vos, ffiii mei, mandatis
Domini, secundum nnara faciem sequenies veritatem; quoniam qui duplicis laciei suoi, dupliciier
puniuniur. Spiritus erroris odio babele, adversus
bominera cootendenies. Legera Doroini custodile,
et ne aitendile roalo, u l bono ; sed in vere bonum
respicite, el oliservale illud in omnibus mandatis
Domini, ad eum reversi, ct in co quiescentes (quoiiiam lines bominum oslcndunl jusliliam eorura),
cognoscenles angelos Domini el Salanae. Quando
enim lurbata auima abit, lorqueiura pernicioso
spiriui, cui ei servivit in concupiscenliis et operibus pcrniciosis; si aulem quiele i a gaudio cognof it
* *

.
Cp. \ , , ,
(89).
,
(90) .
, \ , (91) *
,
, ,
\ (
),
, \ . " ,
a.,g<lum pacis, congolabitur eum i vita.
" I s a . v , 2 0 . " Joan. w , 21.
"Maufa. x i , 19.
*^<
*****'
(86) . Desunt.
GRAB.
(87) . ,
, , add. cod.
Oxon. b .
(88) . Omissa sunt. .
(82) . " \ ,
, add. codex Oxon.
.
(90) .
, . .
(91) , . , .
.
(92) . . .
(95) " ,

i h >
* * V* *
m
**
, (92)
.
'. c , , ,
, (95).
, , \
\
(94), \
, \ , , , \ ,
\ , \ 6 * .
, \ ,
(96).
. '
VII. c Ne efficiamiui, fllii, ut Sodoma qua? ignoravit angelos Doinini, ct periit usque in saeculum.
Novi enim, quod peccabitis , et trademini in mauus
iniinicorum vestrornm; et tcrra veslra desolabitur,
et vos dispergemini in qualuoranguios lerrae,eteritisindispersionedespecti, velulaqua inulilis, usquequo Altissimus visitaveritterram; et ipseveniens ut
bonio, cum hominibus manducans el bibens
et in
sileniio conlerens caput draconis. Per aquam (95) hic
salvabit Israel et omncs gentes, Deus in viruin abscondilus * . Dicite igiiur haec iiliis vcstris, ut credanlin eum. Legi euim in tabulis coeiorum, quod
increduli non credetis in eura, et impie agenies im
>
Isa. XLV, 15.

. Desunt. ID.
(94) . , add. cod. Oxon. ID.
(95) Per aquam. Duae isUe voces in codice 75, finem prsecedenlts periodi faciunt, non vero novam
incboanl, ut in Gra^co codice. !o.
(96) . Resunt. H.
Wartbonus tamen in Auclar. Hisior. dogmat J.
Usserii, pag. 522, hoc verba legit in ms. arcbkp.
Cantuar. eaque sic r e c i l a l : '
\ ,
. Hinc Robeni versio conftrmalur, apod
quem duabus istis vocibus, per aquum, nova perio*
dns inchoalur, ut modo monebal Grafeiti*. Neque
praelereundut censeo, quod apud Simouiua oc-
HiSt
TESTAMENTUM JOSEPH.
HiC-
, (97) , pie agetisin euni, nonalU3ndenteslegiDei,sed man ,

dalis hominum. Propler hoc dispergemiui, u l Gad
, ' . et Dan, fralres mei, qui regiones eoruin ignorabuni,
, \ , ,
et Iribum e* linguam eorum. Sed congregabil voa
! ,
Deus in iide propter spem raisericordiae suae, pro
. ' ' pler Abraharo, lsaac el Jacob. >
, ", \ ,
\ ,
VIII. c cum baec eis dixisset, mandavit eis,
'. \ , ,
dicens : c Sepelitc nie in Hebron ; > et mortuus est,
c \ ,
somno bono dormicns. Et post hsec fecerunt iilii
) .
ejus, sicut mandaverateis; ei reducentes eum, se\ , , \
pelicrunt cum pairibus ejus.
, .
CAPUT XI.
'.
Teslamentum Jouph, de castitale.
, .
I. Transcriptum testamenti Josepb. Gum moritu'. .

rus esset, vocans iilios suos et fratres suos, dixit
, [ ,
eis : c F i l i i mei et fraires, audite Josepb, dilectum
\ ,
ab Israel; auribua percipite, filii, patrem vestrum.
\ \, ,
Ego vidi in vila mea invidiam et mortem, et noo er* , , .
ravi in veritate Domini. Fraires mei isti oderuni
,
nie, et Dominus dilexit me : isti volueruM occidere
.
me,
et Deus pairum meorum custodivit me. In U , \ \
cum me demiserunt, et Altissimus reduxit me. Veu , \ ditus sum in servum, et Dominus liberum me iecii
. , \
. , \ - In captiviutem assumptus sura, et fortis manus ejug
adjuvit me. In fame detentus sum, et ipse Domi . , \
nus nulrivit me. Solus eram, ei Deus consolalus est
. , \
me. In iniirmilate eraro, et Altissimus visilavit me.
. , \
. , \ C * carcere eram, et Salvalor keliflcavit roe (99); iu
. , \ - vinculie, et eolvil me; hi accusalionibus, et prolexit me (100); io verbis jEgyptiorum amaris,
(98) * , \ et liberavit me ; in invidia cum dolis, et exallavit
, *
me.
, \ ^ , \
(1).
'. c \ (2), (5)
, . KaV (4) ' . ' (5)
. ,
, (6) \
.
,
(2) . . .
(3) . Vocem banc auctor ileruiii
accepit ex L X X Iulerpretum versione Genes. xxxvn,
36. Noianda vero observalio Hieronymi in Tradilionibus Hebraicis ad bunc locum : < In plerisque locis
arcbimagiros, id est, coqeorum principes, pro magistris exercilus Scriplura commcmorat; quippe Gi-seceinlerprelatar occidere. Venditus
est igiUirJJoseph principi exercitus et bellalorum.
Mihi maxime placei Targum Jonalban el Hierosolymitanum, quse ambo reddideruot, knthp^D
21
Principi speculalorum. Quae vox occurril quoque
Marc. v i , 27. ID.
(4) . habet codex Oxon.
Sed mallem legi . ID.
(5) . . ID.
(6) ,
. ,
. Desunt.
oniisso . ID.
currit Biblioth. crit. tom. II, . 232, ms. scilicetbibliolhecwRegix, pro bic exhiberelo*, mendose
procul dubio, nulloque plane sensu. Quid enim boni
extundes tex hac lectione , si eam cum pwecedenlibus eonteras Arguit
Sbidem ipse Simonius tanquam minus recte Latine
teddila ab episcopo Lincolniensi, q u statim sequuntur : Dicite, e t c , jure ne autem , an i n j u r i a ,
post emendationem Grabii, viderinl eruditi.
(97) . , quae genuina est
lectio. G R A B .
(98) ,
. Omissa suitf. i i .
(99) Lwtificavit . Gbarum me eibi habuit, sive
gralia sua roe complexus est. Neque eiiim derivatur a , sed a . ID.
(100) Protexxi me. Idesi, causam rneam egit. ID.
\i)
II. Et ita Pholimar, princeps coquorum Pharaonis, credidit mihi dornum suam. E l luclatus
san>coutra mulierem inverecundam, soUicitantem
rae, ut iniqua agerem cum ipsa. Sed Deus Israel
patris mei custodivit me a flamma urente. In carceremconjectas, verberibas caesus, subsannatus s u m ;
et fecil Dominus, ut misericordia commotus eesei
erga me cuslos carceris. Non enim derelinquet DoD
1127
TESTAMENTA XII P A T R I A R C H A R I M .
1128
minus limenles cum, non in lenebris, nec in v i n - \ , , ,

,
cuiis, ncc in liibulalionibiis, nec in nccessitalibtis.
Non enim ul bomo confunditur Deus, ncc ut fi- (7) , ,
iiui bominis fonnidal, neque ut lerreuus infirma- * (8) ,
lur, vel repellilur ; in omnibus vero locis praesens ; (9) , est, et in modis differenlibus consolatur, in brevi
6 .
recedens ad probandmn auiraac consilium. In decem , tenlationibus probalum me monstravit, et in omni- *
bus bis longanimis f u i ; quoniain magna medicina
, \ .
est longanimitas, et multa bona dat sustinentia.
J U . c Quoties jEgyptia minataest raibi mortem?
'. ,
quotics poenis tradens revocavit me mulier, et
(10) ,
ininala est niilii, cum recusarein rem habere cum
\ (11); "
ea?Dicebat autcm m i h l : Dorainaberis mibi et < \ ,
omnibus quae mea suot, si tradideris leipsum m i - , b i , et eris sicut dominalor nostri. Ego igilur re- .
, \ , cordaius sum sermonum patrum palris mei Jacob,
, ,
ei ingrediens in cubile adoravi Dominum, et je ;,
juuavi septetn annis illis, et apparui iEgyptio quasi
in deliciis vivens; quoniam propter Deum jeju~
. nanles faciei graiiam accipiunt. Cumque dabatur
mihi vinum, non bibebam; et in triduano jeju- (12) , \ (13)
uio accepi meam disetam , et tribui eam egentibus , \
et infirmis. Et mane evigilavi ad Doihinuin, et flevi \ . \ , \
pro Mempbitica )gyptia, quoniam \alde indesi- \ (14) ,
nenler raolesta erat m i b i ; el iioctu intravil ad me, * \ \ ,
quasi quae ine invisere velletjet priroo quidem, * \ (15)
quoniani filius masculus non erat ei, Gngebai ha- ,
bere me ul iiliura. Et oravi ad Dominum, elpepe- . , \ .
" rit raareni. Usque ad hoc terapus ut iilium me amplexa esl; etego ignorabam; denique me ad for- C * (16) (17).
iMcationem attrabebat. Et intelligens tristatas sum \ \
usque ad morlcm; e( exeunle ipsa redii ad mei- , , \ \
psum , el irislabar illius causa per dies multos, ,
quia cognovi dolum ejus et crrorem. Et dicebam ei . \ ,
verba Allissimi, si forle averterctur a concupiscen-
.
tia sua perniciosa.
'. IV. c Quolies ut viro sancto in verbis blandila
,
est rotbi, cum dolo per verba laudans castilalem
meam coram marito suo, volens seorsum supplan- , (18);
tare me ? Gloriiicavit uie ul castum in maoifeslo ,
et in abscondito dixit m i h i : c Ne timeas viruin , *
ineum; nam persuasum est ei de casiilale l u a ; adeo * u l quamvis dixerit aliquis ei de nobis, non crc- \ \
derct. Propier hsec omnia in lerra jacebam ego , , . > (19), \ , 0sacco indulus, et deprecabar Dominum, ut liberarel me ab /Egyptia. Ut vero nihil valtiit, rursus sub . ,
pratextu instructionts capiendae venit a d m e , u t \ ,
disceret verbum Domini; et dixit niibi : Si vis * ,
, (20) ' \
irt relinquara idola, obteropcra m i b i ; et iEgyplium
persuadebo recedere ab idolis, et in lege Domini ,
(7) '. babet cod. Oxon,
GftAB.
(8) . . ID.
(9) . ;. 1D.
(10) . , subintell.
. .
(11) ,
. '' ^
..
(12) . Ms. . .
(15) . Deest. ID.

(14) . Omissum est. Ia.
(15) desunt. b .
(16) ". " habel cod. Oxoo. quae lectio
metior ntibi videlur. h>.
(17) .
. h.
(18)
. Desunt. .
(19) .
add. .
(20; &. . b .
T E S T A M E N T I M JOSEPH.
. (21)
c (22)
, . > ( 2 3 ) (24)*
. \ ,
[ ' .
'. c , , \
(25) . ,
, ^, ,
, , \
,
<
. , ,
\ , (26) , \ .
CJ . \ . \ ,
, ,
. \ , . \,
, , ,
.
, , \
, ; c "
. \ ,
, (27);
7
1130
I>i tui ambiilabimus. His ergo respondi: lit iminunditia non w l i Dominus esse venerantes ipsuni,
neque in adulierantibus bene placittim est ei. > Et
iJla siluit, desiderans explere concupisceniiam
suam.-Et ego addidi jejunium et orationeui, ut l i beraret me Dorninus ab ipsa.
V . c Rursus vero alio tempore dicit m i b i : Sr.
adulterare non vis, ego occidara jEgyplium, et
ila lege accipiaro te in viruin. Ego igitur, u l
audivi hoc, scidi stolam meam, et dicebam : Mulier, reverere Deura, et ne facias hanc pcruiciosam rem, ut non dispereas ; qtioniam et ego a n nunttabo cogilattonem impieiatts tuae omnibus. >
Timens igitur illa, rogabat, ui nulli aiinumiarein
maliliam ejus;.et receesit, lentans me donis,et
ut.ttens mihi omnia, quac sunt in usum OtiOruui
Jwuimim.
VI. t misit mihi cibum incantatione commistum. E t u t venii eunucbus ferens i l l u m , respexi,
ei vidi virum terribilem, tradentem mibi cuui
aisco gladium. E l intellexl, quod baec curiosa sedulilas in seductionem csset animae meae. Et cgreso eo, flebam, neque illum, neque alium ciborum
ipsius (inulieris) gustans. Posl unum igilur dieni
ipsa veniens ad me, cognovit cibum, ei dixil mihi :
t Quid boc est, quod non comedisli de cibo ?
dicebam e i : f Quoniam implesti illum morlc. Et
quoniodo dixisli, quod non appropinquo idolis,
sed Domino soli ? Nunc igilur cognosce, quod Deue
, ' Q patrie mei per aiigelum revelavit roihi maliliam

, \ tuam, ei servavi cibum in redargutionem tui, st
, .
forie videns illum poenileas. Ut vero discas, quod bis
, qui in castilate Duminum venerantur, non prvalet
, - roalilia impie agentium, > accipiens coram ipsa co, t , \ medi, dicens : Deus patrum meorum, et angelus
' . Abraham, erit inecum. lUa vero cecidil in facieiii
1\ , \ * \ ad pedee meos, et flevit: el erigens illam adnio*
n u i ; et promisit se non esse facluram aiuplius
.
Iinpieiaiem hanc.
\ " (28)
, \ (29)
(30). , c
; c
, \
. \ -D
. ,
, \ ", ,
p ,
(51) . \ ,
(32) , ,
" \ , -
VII. Adhuc vero cor ipsius in me cxarscral

ad adultcrium, et ingemiscens cccidil. Videns vero
eam iEgypitus, dicit ei : Quid concidil facies
tua ? llla vero dixil : < Dolore cordis ego doleo,
ei geniilus spirilus mei consiringunt me. cura-
(21) . . GRAB.
(22) . , recle legUcod. Oxon. b .
(25) . , quod plaue conlrarium sonat. ID.
(24) . . ID.
(25) . . ID.
|26) . Lege . ID.
(27) . Ex venelicio idolorum cuUum
colligil josepbus. Idololalria quippe el magia ge-
minae sunl sorores, ut atii ante me nrolixe per

exempla docueruni. Ipse Spirilus S. Babeli uua
cum idololalria iiicaiilaiioues ascribit ct veneiicia,
PATROL. G R . 11.
bat eam non agrotai.tem. Tunc insiluil ad me,

adhuc ioris exsislente viro suo, et dicii mihi: Suffocor, vel in p u l e u m , vel prxcipilium projicio
roeipsam, nisi mibi obtemperaveris. > E l imelbgens, quod spirilus Beliar ipsam conlurbat, orans
Dominum, dixi ei : c Quid lurbaris el luiuulluaris,
in peccati* excaBcala ? Meoiento qaod si occidas le-
lsaiaB XLVII, ei Apocalyps. xvm. IB.

(28) ". . ID.
(29) . Deesl in ms. T r i n . b .

(50) . . ID.
(51) . . ID.
(32) . . ID.
4.31
1132
ipsam, Selbon, concubina viri l u i , rivalis lua, cola- ; , (33),

, , phos infrmget liliis luis, et perdet memoriam tuam
(54) ,
de terra. > Et dicit m i h i : c Num igitur diligis me?
. \
suflicil milii solum, quod prolegis vitam nieam, et
; , (55)
iiliorum meorum ; ct liabeo exspeclationcm potiuii, \ * di desiderio meo. Et non cognovit, quod propter
. \ ,
Deum meum ita dixi, ei non prupter ipsam. Si
enim aliquis passionrsuccurabat desiderii pernicio- , \ \ * .
,
si, el buic servus efficiatur, u l et illa ; etsi bonum
aliquid audierit, in passionem qua vincitur, accipit , * ,
(56),
illud ad dcsiderium perniciosum.
.
'. , , \ ,
VIII. < Dico vobis, fllii, quod bora erat quasi
' sexla, qoando exivit a me; et ego genu fleqleng
<oravi) ad Dominum totum diem, ct lolara noctem ^ , \ ,
\ conjungens, circa diluculum surrexi lacrymans,
ct petens liberalionem ab iEgyplia. In fine igitur .
,
apprehendit mea veslimenta, violenter allrahens
.
me ad concubitum. Ut igitur vidi quod insaniens
lenuit vestimenla mea, nudus effugi. llla vero , . calumniata est me apud virum suum : et injecil \

me in carcerein qui erat in domo sua iEgyptius;
,
et sequenli die, cum flagellasset me, misU roe in
carcerem Pbaraonis. E l cum vinctus jacerem in (57). 1 ,
compedibus, iEgyptia infirmata est dolore, el au- , \ ,
,
scullabat mibi,qualiler hymnis laudabam Doininum
,
in domo tenebrarum, et bilari voce gaudens glorili .
cabam Deum meum solum, quod per (banc) occasioiiem amovebar ab JBgyplia.
IX. c Multolies misU ad me, dicens : c Digneris C
*, c , implere desiderium (meom), ei liberabo le a vin- , (58)
culis, et eripiam te ex tenebris: el nequc usquc
, \
ad cogitaliones inclinavi ad eam. Oiligit enim Deus \ . *
eum jnagis, qui in lacu tenebrarum jejunat in ca- (39)
stitate, quam eum qui in cellis penuariis opipare , (40)
luxuriatur. Qui aulem m castiiate vivit et vult
.
gloriam , et si noverit AUissimus, quod expediat, , \ , ,
iribuit ei et haec, quemadmodum et roihi. Quolies,
\ (41), . ,
quamvis infirmaia, descendit ad me iramature, et
, ,
audivit vocem mei orantis? intelligcns vero ego
;
suspiria ejus, silui. Etenim cum eram in domo , . \
ejus, nudavit brachia sua, el pectora, et tibias, ut ,
inciderem in eam : valde enim erat pulchra, ma- , \ , ,
ximeque ornala, ut me deciperei. Et Dominus cu- ,
stodivit me a conalibus ejus.
. \
.
X . c Videle igilur, filit m e i , quanla operatur
. , ,
suslinenlia, c l oratio cum jejunio. E l vos igitur, si
, . \
sobrielaiem et castitalem transeatis m suslinentia , \
et buinilitate cordis, Dominus babilabil in vobis, \ ,
quoniam dilexit sobrielatem. Ubi vero habitat A l - , . "
lissimus, etsi atiquis incidat in invidiam, vel ser- , ,
(35) . Omis. GRAB.

34) . , pugnos iropinget. h>.
(35) " . '. ID.
13U) . Deesl. ID.
(37) Tr\r , lia emcndo, ex
ms. cod. Oxou. pro qutbtis aniebac lcgebatur iterura : '. . .
Emendatio minimc forle admillenda, si cum iis

quae de jEgyptia slalim subduniur, conferalur.
(58) . . GRAB.
(59) . perperam babel
cod. Oxon. 1D.
<40) . add. cod. Oxon. .
(41) . . Ip.
1135
T E S T A M E N T U M JOSEPIT.
1134
), (42), ; - viluiem, vci calumniam, Dominus qui in ipso babilat, propter castilatcm non solum a roalis libe,
r a l , sed et exaltat et glorificat ipsum, sicut et me.
, \ , , .
, ), , Omnino enim bomo, vel in opere, vel in verbo,
vel in cogUatione continetur. Cognoscunl fralres
(43). ,
" \ mei, qualiter dilexit roe paler meus: et non exal , tauis sum in corde meo; quamvis puer exsistetis,
babebam tiroorem Dei in mente mea. Scivi enim,
* ,
quod omnia iransibunt, et moderabar meipsum,
, \ , \
. \ el honorabani fralres mcos; el propter timorem
, eorum sibii vendiltis, ut non dicerem Ismaelitis
genus meum, quod filius essem Jacob, viri magui
, ,
\ .
ei potentis.
'. \ (44)
, \ .
, *
.
, ,
, .
,
>
. , .
, \ ,
.

, . \
; ,
\ . \
, \
X I . < Et vos igitur habete in actu vestro Dei l i morem, ei bonorate fratres vestros. Omnis enim
qui facit legera Dei, diligclur ab ipso. Veniens i g i tur ad Indocolpitas cum Ismaelitis, interrogabant
mc : et cgo dicebam, quod servus essem ex domo,
ut non confunderem fratres meos. Dicit vero niibi
major eorum : Non es servus, quoniam et aspectus tuus ostendit de te; et minatus est imhi
usque ad mortem. Ego vero dice.bam, quod servue
ipsorum essem. Ut aulero venimus in iEgyplum,
de me decerlabant, qnis addens ihesaurum acciperet me. Ideo placuit omnibus, ut essem in JSgypto apud negotiatorem negotiationis ipsoruro, usquequo reverterentur ferentes negolialionera. E l
Dominus dedit mibi gratiam in oculis negotialoris,
et credidit mihi domam suam. Et benedixil ei Do \ \ ' C uiinus in manu mea, et implevit eum argenlo et
, \ .
auro; ct eram cum ipso mensibus tribus, el diebus
quinque.
XII. c Secundtim illud lempus transivit Mempbitica mulier Petephri cum gloria inulta, et injecit super me oculos suos; quoniam dixerant ei eunuchi de me. Et dicit viro suo de negotiatore,
quod ditatus esset in manu juvenis cujusdani Heb r a i : dicunt vero, quod furto furali essent eum
de terra Cbanaan. Nunc ergo fac cum eo judicium,
et aufer juvenem in dispensatorein tuum: et benedicet tibi Deus Hebrseorum, quoniam graiia ex coelo
est in ipso.
. (48)
111. c Petepbris vero persuasus verbis ipsiue.
, , jussit adduci negotiatorem, et dicil e i : Quid baec
* t , ^ audio, quod furaris animas ex terra Hebraeorum,
(49) (51); in pueris vendendis (50) ? Gadens igitur negolia \ , tor in faciem suam, precabatur dicens: < Precor le,
, , . > domine, non iiovi quid dicis. Ille vero a i l : c Unde
c ; > \ igitur libi puer Hebrxits? E t dixit : c Ismaeliiaa
c , commendaverunt mibi ipsuni, usquequo reverlanI F . ' , (45) \ (46) ,
\ *
\ . \
\ , \
- , \
.
' , \ (47) \
, ' .
(42) " . , addit cod.

Oxon. omissis sequenlibtia a usque
nisi quod loco \ babot. In.

(47) . . ID.
48) . . .
(43) . ms. Trin. .
(49) . . ID.
(44) .
(50) ln pueris vevdendh. In pneroe vendens, id
. .
c s f i n scrvos sivc famulos. ID
(45) . \ * .
(51) .
rectius legitnr
in cod. Oxoi). Neque enim verbum iu

(46) . Ita is, qni in Hebr.eo dicitur Po- ullo scripiorc legisse memini. ID.
tiphar, vocalur a L X X juxia cxemplar Valicanum,
. GRAB.
1135
TESTAMENTA XII PATRIARCIIARUM.
1136
l u r . Et non credidit e i ; sed jussit nudum fla- . \ * '

getlari eum. Suelinente vero eo, dixii Petepbris:
.
f Adducatur juvenis. > Et induclus supplicavi prin- , * (52) 6
cipi eunucboruin; tertius enim eral in dignilate
, \ \ *
,
apud Pbaraonem, princepg omnium eunucborum,
babens uxoree, et coucubinas, et fllios. E i cum me , , \ , \
Seorsum duxissel, dixit : Servus es, an liber ? > . \ ' , * <
c i dicebam : Servus. Et dicit m i h i : c Cujus es el, ; > * c , \
c ;
s e r v u s ? i E t d i c o e i : lsmaelitarura. E i r u r s u s
. *
dixit m i b i : c Qualiler ipsorum factus es servus ? >
; \ * t "
Et dicebam : c-Qtioniam ex terra Cbanaan emerunt
. , ,
me. >IUe vero DOD credidil, diceos : c Mentiris;
\ .
et nudum jussit me flagellari.
X I V . c Memphitica vero vidit per fenestram
' .
, ,
me flagellalum, et mittit ad virum suum, dicens
< Injusium esl judiciura l u u m , quoniain ct furlo & c ,
, . 2
abrcptuin liberum p u n i s , u l injuste agentenu >
, Ubi aulem non ooramulavi verbum flagellalus,
(53) , , \,
jussit cuslodiri me, usquequo veniani, ait, domini
. \
pueri. E l uxor ejus dicit e i : c Propter quid detines
,
captivum nobilera puerum, quem oportuil magis
, ; >
solvi, et famulari tibi? Voluil enira me vidore in
$ * \
desiderio peccaii; et ignorabam de omoibus bis.
. *
llle vero dixit Mempbiiicse: c Non licei apud
,
ifigyptios, ante eelensiouem auferri aliena. > Hoc
, \ ,
dixit de negotialore,; el de me, quoniam debui in, (54) .
clusns teneri.
XV.Posl viginti vero et qualuor dies veneruni
IsmaeliiaB; et quia audiverant, quod Jacob pater
iseos irisialur de me, dixerunt roibi: c Quid est,
quod dixisti teipsum aervum esse ? et ecce cognovirous, quod filius esviri magni i n terra Gbanaan;
et tristatur de te paler tuus iu sacco > E i rursus
Tolui lacrymari, et continui meipsam, o l non
oonfunderem fralres meos. E l dixi : c Ego islud
non novi; servus sum. > TUHC tnibant consilium
vcndendi m e , ue invenirer in manibus eorum.
Tiiimerunt enim Jacob, ne faceret in eis vinditan periculi. Audilum esi enim, quod magnus
sset apud Dorainum el homines. Tunc dicit negoliator e i s : Solviie me a judicio Petepbri.
Accedenles igitur pelebant me, dicenles: Dic
quod argenlo emptus es a nobis, el ille abeolvet
i*os.
'.<
* \ ,
, * t
,
, ; ,

. > \
(55), ,
. \ * c *
. ,
. ,
.
, .
<
. ,
* , (56) ,
(57) .
X V I . Memphilica vero osterrdit viro suo, ut Q ICp. , cmeret n i e : < Audio enim, ait, quod vendunl eum. * , \,
. > \ E l misit eunucbum ad Ismaeliias, (e.l) peliil me in
(58), (59) *
vendilionem; ei non yoleus facere cum eis (60),
52) . . GRAB.
(53) .
. ID.
(54) "Oru God. Oxon. bic inserik: \
. h>.
55) . >. .
56) '. , vendilus ee. .
57) &.
. .
! 58) . Slatuil auclor nosier, Jose~
pbum Piiliphari ab Ismaeliiis vendilum esse. Conira R. Salomo Jarchi Josepbum vull gaepius venditum, primum lsmaeruie, inde Madianilis, et ab bis
Undem Puiipbaro. Verum a partibus nostri aucto-
ris slal Moyses, Genes. xxxix, 1. Rascbi aatem

ferravil,diim lsmaelilas el Madianilas ambos, Geaes.
xxxvn, 28, nomiiiatos, dislinclos a se invicem populos fuisse pulavil, quos eosdera, diversis
norainibus, appellalos hiisse, ex Judic, vui. 24*
bcne probavil Abenezra in locum cit. Geneseos. I.
(59) . .
. )D.
(60) Cum
Subinlellige contractem eropuonis, ob magnitudinem scilicel pretii, quod IsmaewW
poposcerunt. l o .
%
TE8TAMENTUM JOSEPH.
H58
' , ( 6 1 )
. ,
.
, c \
, (62), ,
-, (64) . \
* (66) ' ,
* . \ ,
(67) .
reversus est eunuchus cum teutasse! eos; ostcndil'

autem dominse, quod ingens petant prelium pro
paero. Illa vero misit alterum eunuclium, diceus:
r Etsi duas minas auri peliverint, vide ne parcas auro (63); lantum emens puerum , duc ad
me (65). > Ule vero dedit ocloginta aureos pro i n e , .
centum dicens JSgyptiae datos esse pro me. E l
videns ego s i l u i , \it non cxquireretur (68) eunuchus.
'. f , , ,
XVII. Videte, filii roei, qtianla sustinut, u l non
* . \ confunderem fratrcs meos. Et vos igitur diligite
vosmet invicem; in longanimilale abscondile alii
* . $ \
aliorum defectus. Deleclatur euim Deus in concor, \ dia fratrum
et in electione cordis probati in
(69). dileciione Quando autem venerunt fratres raei in
, iEgyptum, postquam cognoverunt. quod reddidi
, x t l ,
argenlum eis, et non exprobravi; sed ei consolatus
(70), \ sum eos, et post taortem Jacob abundantius dilexl
, , (71), eos, et omnia quaecunque jussit (72), feci abundan , .
ler, et admirabantur. Non cnim permisi eos affligi,
(73) , . usque ad parvam rera. E l omne quod erat in manu
- , , . 01 mea, eis dedi.Filii eorum,filii mei, (apud me babiti
, , ,
sunt); et filii mei, u l servi eorum. Aniraa eorum,
. , ^ * auinia mea; et omnis dolor eorum, dolor meas;
, * \ et omnis infirmitas eorum, inQrmitas mea. Terra
, . , * m e a , terra e o n i m ; consiliura meuro, consilium
, * eorum : et non exaltavi meipsum in eis in super , - bia, propter mundanam gloriam meam, sed eramin
{ , *
ets sicut unus mimmorum.
(74).
XVIII. # S i igitur et vos ambuletis in mandalis

'. \ , , (75), Domini, filii mei, exaltabit vos hic, et i>enedicel
\ . \ in bonis iu K e c u l a . Et si voluerit quis malefacere
, vobis, vos in benignilate orate pro e o ; ei ab omui
* \ mak> liberabimini per Dominuni. Ecce enim vide . (76) , tis, quod propier longanimitatem, etiam filiam
, \ (77) doroinorura meorum accepi iu uxorem; et centum
%
laleota a u r i mibi dala s u n l c u m e a ; quoniam eo&

* \
(76). Dominus mihi servire fecit. E t pulchritudinem
* Ecdi. xxv, 2.
(75) . . ID.
(74) 7 f ,
, omis&a
sunt. ID.
(75) . Deest. ID.
(76) . Desunt omnia usque ad
. 1D.
c l u m . GRAB.
(77) . Ex bis verbis palet,
(62) . . ID.
(63) Vide parcas auro. OaU < nec pareite auctorem noslrum per Pulipbarem, cujus filiam
Asenath Josephus in uxorem accepisse dicitur, Geauro, e l c , juxla Graecum Oxon. ID.
ns. XLI, 45, inlellexisse ipsum Putipharem, qui
(64) . . b .
Josephum emerat, adeo ut ex servo gener ejus
(65) Duc ad me. Adductte. ID.
(66) . ti factus fuerit. l n qua sententia etiam fuit ex Judaei*
(V. Salomo Jarcbi; ex Ghrislianis Hieronymus in
. ID.
b. I. Ast recentiores cominenlalores quos legisse
(67) . , . .
(68) Exquireretur. Flagris cajderelur, juxla Gracc. niibi conligil, omnes fere Pulipbarem soceruni Josepbi, a Puliphare domino ejus, diversum fuisse
Ox. ID.
volunl. Mibi jam non vacal accuralins inquirere,
(69) . , b .
cujus tilia fueril virgo Ascnalh uxor Josephi, quia
(70) . add. .
ad aliam magis neccssariam adnotalionem rite
(74) .
. Lege Genes. L , 16
vocat melioris nolae virgo, B. Maria maler Doiuini,
xeqq., ethaec benc intelliges. b .
eujus Josephus in eadem pagina mentionem facit.
(72) Jussit. Scilieet paler Jacob. Sed si Gra3cum
b.
Oxon. sequamur, \oco jussil rcponeoduiu voluerunt,
'78) . Lege . ID.
iieiupe fratres. 1D.
(61)
.
babel cod. Oxon. omisso , ita u l periodus non i a duo cola distinguatur. Q u * leclio
roelior est, prseserlim si punclum post poiiatur, ut in Oxon. pariter et Canlab. codice fa-
1139
TESTAMENTA XII PATRIARCHARITM.
4140
doJiimilii,ulflorem supra pulchros Israel :etcuslo- * ,

livilmeusquead scneclulem inroboreet in puicbrilu* \
dinc, quoniam ego similis Jacob iu omnibus eram.
\ , .
X I X . c Audite, filii mei, et quae vidi somnia.
'. , , \
Duodecim cervi pascebantur, et noveni divisi erant
. , \
et dispeisi in terra : similiter et tres. Et vidi, quod * \ (79) (80) * \
ex Juda nala esl virgo, babens stolam byssinam; . \ ,
el ex ipsa prodiil Agnus iinmaculatus, el a sini- , \ slris ejus, ut leo : et onines bcstiae impeluni fece- (81), ,
runt adversus cum, et vicit eas Apuus, et perdidil * ' ,
eas in conculcationeni, E l gaudebanl in eo angeli, , \ (82) &el lioinincs, ei omnis tcrra. Haec aulem fleut in . \ ' (85) ,
lemporo suo, in ullimis diebus. Vos igitur, iilii , \ .
mei, custodite mandata Domini, et honorale Judam , . ,
et L e v i ; quoniam ex ipsis orieiur vobis Agnus Dei,
, ,
gratia salvans omnes genles, et lsrael. Regnum \

enim ejus regnum acternum, quod non commove- , ,
bilur. Meuro vero regnum in vobis consummatur, (84).
ut pomorum c u s l o d i a " , quoniam post messem uon , -^.
apparebit.
, (85),
.
X X . c Novi, quod post mortem meam jEgypdi
'. c ,
tribulabunt vos; sed Pcus faciet ultionem vestrani,
* ' et inducet vos in promissionem patrum vesjrorum.
(86), \ ,
Sed comporlate ossa mea vobiscum, quoniam re- .
duclis ossibus pieis, Dominus in luce erit vobis' , ,
cum, et Beliar in tenebris erit cum Êgypliis. Et
\ ' (87),
Zelpbam malrem veslrara reducile, et prope Ballam
.
juxla Hippodronium, proximam Racbel, ponite , \ ,
eam. Et cum haec dixisset, extensis pcdibus suis, Q , . > ,
, .
dormivit soranum perpeluum. Et planxerunt euiu
* Psal. Lxxviu, 4.
7
xal. Desunt. GBAB

. . ID.
(81)

. Haec nativiialein Messiae ex virgine spectare, quitibet videt. Ad redarguendos auleni cav
ros Judaeos, qui hanc lanquam ansurduin rejiciunt,
Turcis eam admittentibus pejores, mnllum facit
illuslre diclum Rabbi Berachiai, in R. Moysis Hadarscban Bereschiih Rabba, sive Commenlarto super
Genes. xxxvn, 22 (ubi de ipso Josepbo male a fratribus suis traclalo agilur) ciiatum, quod est hujus
tenoris : < Dixit Deus sanclus benediclus Israel:
Vos dixistis coram me : Pupilli facii suinus siae
patre. Redemptor quoque quem ego excitabo ex
vobis, sinc palre erit, sicut dictum esl (Zachar. v i ,
12) : Ecce v/r, germen nomen cju$ ei de sub $e
germinabit. Et sic dicit (lsai. L I I I , 3) : El ascendet
sicut virgullum coram eo. Super illo David quoque
dicit
c x , 5) : Ex malrice anlc auroram libi
ros juventuiis lace. > ID.
(82) .
add. ID.
(85) . . ID.
(84) ...
. Haec verba ex cod.
Canluar. recilat quoque Whartonus iu Auctario
saepe laudalo. Ubi adnolare prajstal, auctorem noelrum, postquam modo dixissel quud ex Juda nata
est Virgo (Maria), nunc docere, quod ex Juda et
Levi orietur Agnus Dej. blemque clarius adbuc
superius docucral, cap. 2, Te&tam. Sinteon., 7,
Dominmn susciiaturum ex Levi Pouiiiice.m, el ex
Juda Regem. Deum et bominem. ltlud eliam inculcai, cap. 5 Testam. Levi, 2 bisce verbis : Per
(Levi) et Judatn apparebit Oominus inter liomines,
wlvans, elc. Sic ct cap. 7 Teslam. Oan 5: Orict
tur vebis ex tribu Juda et Levi salutare Dominl

At parum sibi constans, cap. 3 Testam. Levi, $ 8
reclius ita s c r i b i i : Bex ex Juda exiurgtt, et fnciet
novnm. Et cap. 4 Teslam. Jud&, 14:
Exsurgel homo ex semine tneo, ul sol juslitiw. Haud
me lalet quidem plerosque ex antiquis scriploribus,
ex eo quod Maria cognata esset Elisabelh quae erat
de filiabus Aaron, credidisse Mariaio fuisse quoqoe
de genere sacerdotali : adeo ut juxta Matlligi genealogiain, e regibus slirpis Davidicae orlus iuerit
Jesus; e sacerdotibus vero juxla Lucam. Hanc lainen ouaesiionem solvil ipsemet Aposlolus scnbens
ad Hebraios v n , 14 : Manifestum $, iuquil, q*od
Juda ortu$ sit Dominus nosier, in qua tribu nihil
de sacerdolibus Moyses locuius *.
(85) . Dcsumpta hac phrasts
e psalin. LXXVIII, 1 : :
in pomorufn c*
ttodiam. ld esl llieronyroo Episl. ad Sun. inlerprete : c Palatiis ipsaquc urbe velut iu luguriuin
versa.
(86) . Desunt usque . .
(87) ' . lnirodoiil
auctor Josephuin, deporlalioni ossiuin suorum boc
quasi pnemiuin promiUenlem, quod Ueus dux itineris eoruni in luce sil futurus. Cujus assertiom?
occasionem cepit, uli conjicio, e\ Exodi xm, j!
versu 19 dicitur : Tuljl quonue Moyses osta JtMP*
secum, quod adjurassel filios hrael, dicen$: r<sitabit vot Deu$, effem ossa mea hittc vobiscu**
inox vers. 21 addilur: Dominus autem pracedew
eo* ad ostendendam viam.perdiemin columia r/ew
et per noctem in columna ignis, ut dux itineri* esscl
utroque tcmpore. h>.
1
1141
T E S T A M E N T U M BENJAMIN.
1142
\ , \ - omnis Israel,'et omnis iEgyptus, plsnctu magno.

Etenim etjEgyptiis, ut propriis membris, compas
, . \ ,
bus est, et benefecit, orani opere et consiKo et re
, , \ ,
assislens.
, \ , \ .
'.
C A P U T XII
, .
Teslamentum Benjamin, de mente munda.
'. ,
I. Transcriptum verborum Benjamin, quae dis , * (88). \
posuit ftliis suis, vivens annos cenlum viginti. Et
, osculans eos, dixit : Sicul Isaac centesimo anno
. \
naius est Abraham, ila et ego Jacob. Quia igiiur
, . - Racbel mortaa est cum pareret me, lac non babui.
. ,
Ballam igitur ancillam ejus suxi. Rachelenim, postr , \ - quam peperit Joseph, duodecim annos sterilis fuit;
\ el oravit Dominum cum jejunio duodecim diebos;
. et concipiens peperit me. Valde enim pater noster
, \ '
. ,
(89).
\ c " , \
,
, ; ,
, \
, ,
\ . \
, ,
, , \ ,
.
, , \ . \
,
^
dilexil Rachel, et oplavit duo9 lilios videre ex ipsa*

Propter hoc vocatus sum filius dierum, qtiod esl
Benjamin.
II. < Quaiido igitur intravi in jEgypturo, et recognovit me fraier meus Joscph, dixil m i h i : Quid
dixerunt patri meo, quando vendiderunt m e > Et
dtcebam ei, quod consperserunt tunicam tuam sanguine, et miltentes dixerunt : Gognosce, si lunica
filii tui est ista. Et dicit mibi : c Eliam fraler.
Elenim quando accipiebant me Ismaelitae, unus ex
eis, exuens me tunicam, dedit mihi perizoma, et
flagellans me dixit, ut currerem. Cum vero abiret
ipse, ut absconderel vestimentum meum, occurrit
ei l e o , et occidit eum. Et ita parlicipcs limcnles
veiidunt me sociis suis. >
III. E l vos i g i l u r , filii m e i , diligile Dominum
Deum coeli, ei cuslodite mandata ejus, imilantes
bonumet sanctum virum Joseph. Et sitmens veslra
in bonum, ut et me nostis. Qui habet mentem bonam, omnia videt recte. Timele Dominum, el diligile proximum; et si spiriius Beliar in omnem roaliliara tribulationis sollicilavcrint vos, non dominabitnr vobis omnis malilia tribulationis, sicut ncc
Joseph fralri meo. Quam mulii horoines voluerunt
occidere e u m , et Deus prolexit eum ? Qui enim
timet Dcum, et diligit proximum suuro, ab acreo
spiritu Beliarnon potest vulnerari, proteclus timorc
Dei; et ab insidiis horoinum aut besliarom non
potest subjngari, adjutus Domini dilectione quam
?
. \ , ,
, \ ,
\ . \
, (90)
. ' ,
. , \
\
,
,
.
, ;
, \ ,
, * \
, , - D âbel erga proximum. Etenim deprecatus sum patrem nostrum'Jacob, ut oraret pro fratribus nostris,
, ,
. (91) u l uon imputaret eis Dominus quod excogitaverunl malum de ipso. Et ila clamavit Jacob : <
, \ (88) *. Cod. Oxon. habet, '. GRAB.
(89) . Auctor Benjaiuin intcrpretaiur / i /iuro dierum, quia a Jacob jam cenlenario genilus
erat; quae interprelalio coniirmari videtur Genes.
XLIV, 20, ubi Benjamin vocalur filiu* nneciulum.
Rejicit tamen eain llieronynius in TradUionibus
Uebraicis ad h. I. scribens : E r r a n l , qui pulant
Beujaniin filiuin dieruiu inlerprelari. Gum enim
dexfera appelletur Jainin el finialur iit n lilteram,
dtes quidcm appcllantur et ipsi Jamiin, sed in m
lilleram lerminalur. Si jain interpreialionem aucloris Tcflamenli Benjamin defoiideitdam suscipwetn,
rcbponderem Jamin pro Jamim acceptuiu csse dia-
lecto Syriaca, qua Jacobus modo e Syria adveniens

bene uli poleral. Scd non est tanli buic rci immo rari.lD. Quod perperam impugnel S. Hier. i n lcrprelalionem auctoris nostri, palet e lexiu meie
llcbraico cap. x n , vers. u l l . libri Dantclis, ubi
expresse legere est, absque variatione codicum :
p3\T ypS. DRACH.
(90) . Desunt, usque ad . GRAB.

(91) . Statnit auclor nosler, ut ex boc
loco patet, mala Josepho a fralribus illala, Jacobo
palri landem delecta esse, quod et Genos. L , vers.
10, claris vcrbis asscrilur, au proinde a Hambam
uiab: nogalur.
TESTAMENTA PATRIARCHARUM.
m
Joseph, vicisii viscera Jacob palrie tui. Et am- , , (92)
plexans cum; per duas boras osculabatur eiim, d i . \
cciis : c Adimplebitur in tc propbelia coeli dc Agno
c Q (95),
Dei et Salvatore muiidi, quod immaculatus pro i n i - . \
quis iradetur; et qui sine peccaio est pro impiis , , c
niorielUr in sanguine Teslamenti, in salutera \ ' ,
laracl et genlium, et deslruel Beliar et minislrarUes \ ,
ei. >
, , \ " \ , \ (94) \
.
'. < , ,
IV. < Videte,, G l i i , boni viri finem; imitamini

in bona mente inisericordiam ipsius, ul et vos coronis glorius induamini. Bonus bomo non babel te- , \ .
nebrosum oculum; wiseretur enim omnibus, etiamsi *
eint peccatores, quamvis inierint consiliu de ipso , ,
\ (95) . |
mala. Hic benefaciens vincit malum, prolectus a
,
(96) * 61
bono, justos vero diligit, ul animam euam. Si quis
, . glorificatur, non invidet; si quis ditatur, non zelo

movetur; siquis fortis est, himc laudat; caslum cre- , ,
deus, laudat; pauperi miseretur; iniirmo compa- , ,
(97) (98)'
titur; Deum laudat; eum qui babet Dei tiraorem,
(99) ,
protegit; diligenli Deum cooperalur; reprobantem
*
Altissimuin , admoncns converlit; et babenlem
graliam spiritus boui, diligit secundura animam ", *
,
suara.
.
V . c Si babeatis bonam mentem, filii, et mali
*, , , \
hoinines pacificabuntur vobis; et luxuriosi reveren- , \
tes vos, convertentur in bonumjet avari non solura , , \
recedcnt a passione, sed quae superabundant, da- < ,
bmit aflliciis. Si benefacialis, et immuudi spiritus (100) .
fugieut a vobis, et ips beslia? timebunt vos. Ubi
,
enim csl bouorum opcrum timor (1) in mente, te- * , \
nebrae fugient ab eo. Si enim injuria afliciat quis . " (2)
sanctum virum, poenilet; miseretur eniin sanclus , (5).
iujuiio, et silet. Et si quis animam justam prodat,
,
etjuslus oransad modicunibumilietur, postca mulio , \ . *
clarior apparel, qualis faclus est Joseph fraler , \ meus.
, ' ,
(4).
VI. c Consiliunj boni viri non est in manu spiQ". t
ritus erroris Beliar. Angclus eniin pacis ducit ani- .
mam ipsius, Non aspicit cum affectu corruptibi- .
lia, neque congrcgat divitias in desiderium volupia- (5),
l i s ; non deleclatur voluptaie, nou contristat pro- , , ximum, non impletur cibo. non errat in elalionibus (6), *
.
oculorum; Dominus eniin pars est ejus. Bonum
\ , \
consilium non recipit gloriae et dedecoris boroinum,
et ullum dolum vel mendacium, pugnam vel conlu- (7), \
T
(92) ".
". GRAB.
(93) . . .
(94) . , b .
(95) Deest. ID,
(96) . . ID.
(97) , *
, . Desunt. b ,
(98) . Desunt. ID.
(99) . Omissa sui.t omnia usque
ad iincin buiiis pcriodi. ID.
(100) 7tf.Tfoivbabei cod. Oxon. qua; vox signiiicat pocnam; adco ut sccuitdum lstam lectioneiu
hic significetur,avaros,iibi poenituerint, in poenam,

sive ut voce eccicsiastica utar, satisfactioiiem, pro
pristina habendi cupidine eleemosynas erogare.
(1)
(2)
(5)
(4)
(5)
(6)
(l\
Timor. Luwen, juxta G r a * . Oxon. ID.

. in Oxon. melius. b .
. ' addituni. ID.
.,. . Desunt. b .
. , b .
. . b .
W .... . Dcsunt. b .
1115
TESTAMENTUM BENJAMIN.
1146
, \ - ineliam non n o v i l ; Dominue enim 1n eo habitftl, et

, \ \ . illuminat aaimam ejus, et gaudet coram oinnibus
, \ iii omni lempore. Bona mens non habel duas l i i i , , , guas, benedictioois et uialediciionis, conlumelia et
, (8), bonoris, Irisliti etgaudii, quietis et lurbalionis,
\ simulationis et veritatis, inopiae et divitiaruiu; sed
. , *
unam habet circa omnes sinceram et puram diipo , , , ,
silionem. Non habet visum, neque audiiura dupli , cem; in omni enim quod facit, vei loquiUir, vel
, \ videt, novit quod Deus visitat animam ejus, et pur , gat aniinum ejus, ut nou reprebeudalur a Deo el
\ (9).
bominibus; sed omne opus Beliar duplex eat, c i oou
babet siniplicitaiera.
'. c , ,
VII. c Propterhoc, iilii mei, fugite malitiaui Be , .
liar, quoniam gladium dat obedieniibus ei. Gladius
. - aulem sepiem malorum maler esl.Primum concipit
. ,
meiis per Beliar. Est autem primuro, invidia; ae , , , cundura, perditio; tertium, iribulalio; quaipiiro,
, , - captivilas; quintum, indigentia; sexlum, turbatio ;
, (10). \ - septimum, desolatio, propler boc ei Caiu seplem
(11) . vindiclis tradiiur a Deo. Nam eecundura cenluro
. annos unam plagam iuduxii ei Dominus. Duceatis
, - aunis paliiur, et noogentesimo UDJIO desoiatur io
\ (12) diluvio propter Abeljuslum fralrem ejus. In septin . (15) gentis amiis Gain judicabatur, Lamecb vero
(14), - septoagies septem; quooiam usque in sa&culum
assiinilaii Gain iu invidia inodium fraternum,eadem
,
punilione judicabuntur.
(15).
'. \ , , - ^ VIII. F Et vos igitur, Clii mci, fugite maliliam,
, \ , \ invidiamque et odium fraternum, et adbaereie bo ., nilati et dileclioni. Qui babet mentera puram in
,
dilectione, lion videt mulierem in fornicaiionem :
,
non enira babet inquinationem in corde, quoniam
. " requiescit in eo spiritus Dei. Quemadmodum eniui
\ (16), sol non inquinatur altingens stercus vel gurgitem,
, \ scd magis ambo siccat et abigil fetorera; ita ei pura
\ - mens in inquinationibus terrae delenta magis aedi , , ii<5at, ipsa vero noo inquinalur.
\ (17) .
IX. c Intelligo autcm et actiones in vobis non b o
\ F
, . nasfore, a sermonibus Enocb justi. Fornicabimioi
, , enim fornicatione Sodemorura, et peribilis usque ad
\ (18), \
breve (pnucos), et rcnovabitis in mulleribus motus
* ^ inordinatos, et regnum Domini non erit.in vobis;
. quouiam confestim ille accipiet illud. Verumtamen
(8) ,
. Besunt. GRAB.
(9)
. ,
omiseis reliquis usque . .
(10) .... . "
, , ,
, , , . .
(11) . .
*.
(12) . Desunt, et quidem
roerilo. .
(15) . , omisso .
.
(14) Katr . Cum eis quse auctor noster
dicil, satis couveniunt velcrum ct recenliorum quo*
rumdam Judacornm sentenliae, de quibus vide F a gium, Gartwrigbinm, aliosque in Genes. iv, 45.
Sed bene Gartwrightus nolavit Scripturam loc. cit.
aperte loqui de peena, non ipsi Gaino, sed ei qui
euni occiderit, mfligeiida. Graiidis quoque est error
chronologicus nostri aucioris, diluvium ad aiinum
nongenlesimum Gaini referenlra, duinmodo ipsemet
ita scripserit; nam voces \ in
Oxoniensi exemplari Graeco haud legunuir, ut modo
notavi. 1D.
(15) ".... . Desunt. ID.
(16) . . ID.
(17) , . ,
. ID.
(48) .
Desuot. ID.
1147
TESTAMENTA XII P A T R I A R C H A R U M .
1148
parte vestra fiet lemplum Dei, et glofiosuni erit , \ (19). "

iii vobis. Quoniara ipse Dominus accipiet regnum,
(20),
et duodecim tribus illic congregabuntur, et omnes
, \
gentcs; usquequo Altissimus mittat salutare suum
(21) , 3
in Ytsitalione Unigcnili. E l ingredietur in primum
(22).
leniplum, et illic Dominus injuria afficielur, et con (25), \ , (24), \ \ .
temnetur, et ligno exaltabitur. Et erit veluro lem , \ pli scissum, et descendet Spiritus Dei super geiiles,
(25),
nt ignis effusus. ascendens ex inferno, ascendet
a terra fn coelum. Cognovit aulem quam fuerit h u - . . , milis in terra, et quam gloriosus in coelo.
, \ .
X . F Quando autem Josepb erat in jEgypto, desiderabam videre speciem ejus, et formam aspectus
_ _ orationes Jacob palris mei vidi eum,,
ejus; et per
die vigilaris, secundum quod erat omnis species
ejus. Cogno3cite igitur, filii mei, quod morior. F a cite igitur veritatem et justitiam unusquisque cum
proximo suo, et judiciuin in fldei operatiouem, et
legem Domini et mandata ejus custodite. Haec enim
vos pro omni hceredilate doceo. Et vos igitur date
baec liliis vestris in possessionem sempilernaui.
Hoc eninr fecerunt Abraham, lsaac et Jacob. Omnia
haec dederunt nobis haereditalem, diccutes: C u slodite mandata Dei, usquequo^ revelei Doniinus
salutare suum omnibus genlibus. Tunc videbitis
Euoch, Noe, el Sem, et Abrabam, et Isaac et Jacob
rcsurgentes a dextris ih exsultalione. Tunc et nos
rcsurgemus, unusquisque in sceptrura noslrum, adr
. " ,
>
'
, '
, , .
OJV x i l
, (26), \ ;
.
\ .

. ", ,
\ . ,
c ,
&
. , , \ *,, xol
, \ , ix
. (27) \ -
orantes Regem coelorum, qui in terra apparuit in Q , ,

fonua humansebumilitalis. Etquotquot credideruulei , \
iuterra,congaudebunt ei,quandoct omnesresurgcnt,
(28). ld \ , , (29)
hi quidem in gloriam, isti vero in ignominiam. Et
\ , ,
judicabit Dominus in primis lsrael, de ea qua3 in
. \ ,
ipsum, injusiitia, quoniam advenientem Deum in
carne libcratorem non crediderunt. E l tunc judica- \ ,
. bit omiies gentes, quotquot non crediderunt ei in
, \
tcrra apparcnti; et arguet in eleclis genlium lsrael,
qucmadaiodum redarguit Esau in Madinxis, sedu- \
, ,
ccntibus ui frater eorum fieret per fornicationera et
idoloiatriam; et abalienati sunt a Deo, excidentes (50)
, \ \ ab haeredilate filiorum, qui non liment Deum (31).
. , , Vo3 autem si auibuletis in sanctificatione secundum
(19) . add. cod. Oxon. ^

GRAB.
(20) " . Desunt. h>.

21) '. ". l d .
(22) . add. cod. Oxon. ID.
(25) . non de lempore,
sed loco est explicanda ; neque eniin auclor templuiu primum a Salomoue conditum hic inlelligere
potuit, sed ad primain partem lempli quae dicebatur Sanctum, digitum iutendUse videlur. Cedam
tamen hac exposilione, ubi aliam mcliorem ailatain
videro. ID.
(24) . Desunt in Graeco
Oxon. b .
(25) ^ .
Imiuit auclor verbo , fore u i Spiriltis
sanclus a Synagoga Judajoium auferatur, et dclur
Ecclcsix geutium. ID.
(26) .Om\s& ^ t
(27) ....
f^
, ,
1 '*
. Ultima verba desumpla sunt * Jf 5!/'
2, quibus hanc in rcm ciutis quoque in Mutras; ia*
lim super paaim. x c m , v. 2, idem de resnscitalionc
mortuorum per Messiam docetur quod aucior DUsler dixil Verba ibi se habent sequentera inwr
dum : < Futurum est ut nasci faciat ( ^ , ' , , ^ .
nes dormientes in pulvere. Dixit R. ^ ' ^ :
Dormientes iu pulvere suntmorlui.siculdiclwneN.
E l multi de his qui dormiuni in lernB puivere, ^
s
ntt
aD,
1 8
ID.
(28) . Deesl. b .
(29) ". ms. T r i n . ID.
^
(50) '^.' habeltou.w
0
'(51) Excidenl$ ab hwreditate filioruw,
no*
1449
TESTAIIENTUM
-
,
*
.
'. \ , .
, ' ,
.

, (32) , (33)
, (34) , \
' \
,
\
BENJAMIN.
4450
faciem Domini, rursus habitabitis im spe in jue;

61
congregabitur omnis lsrael ad Dominum.
X I . c non amplius vocabor lupus rapax, pro~

pter rapinas vestras, sed operator Doiuini, tribaens
cibum operantibus bonum. Et suscitabitur ex semine tueo in extremis temporibus dilectus Domini,
audieus vocem ejus, cognitione nova illuminang
omnes gentes, lucem cogniiionis accendens Israeli
in salutem, et rapiens u l lupus ab ipsis, et daus Syngogae gcntium; el usque iu eonstimmalioueni saeculorum erit in synagogis genlium, et in prhicipibus earum sicut musicum melos in ore omuiuin; el
in libris sanctis erit inscriplus, et opus, et sermo
, \ , ^ j u s ; e i erit electus Dei usque in saeculum: et pro pter ipsum instruxit me pater meus Jacob, dicens:
* ,
c Ipse replebit defectus tribus l u * . >
t
.
'. ,
XII. Et ut implevit sermones suos, d i x i t : < Mando
, , vobis, fdii mei, referte ossa mea ex jEgypto, et se , \ peliiemeinHebron prope patres meos. Et mortuus
. \ ' , est Benjamin centum viginti annorum et quinque
, \ (35). in senectute bona; et posuerunt eum in (heca. E l in
\ (56) uonagesiroo primo anno ante exilum filioruin lsrael
, ,
ex jEgypto, ipsi el fralres eorum reduxeruiit ossa
, patrura suorum iu abscondito, in locura dictuiu
(57) Chanaan; ct sepeliverunt eos in HeDron, juxta pe, . Q des patnim suorum. Et ipsi reversi sunt ex terra
\ , \
Cbauaan, el habUaverunt in iEgypto usque ad diem
,
exilus eoruin dc terra iEgypli.
.
a
'
timenl Deum. c Facti non filii in parte limcntium

Dominum, babet uterque codex ms. adeo ut R o berlus pro , quod in Graeco Oxon. habetur, legisse videatur (ul legitur in ms. cod, Trin.) cuntiaque hsecverba ad prascedenlem periodum retule~
rit. Sed in Graeco codice Oxon. a voce
nova incipit periodus, eujus primum colon ila L a tine esl reddendum : Eslis itaque, fllii, in parte l i uieiitium Dominum. GRAB.
(52) . add. in ms. Trin. ID.
p 5 ) . j)
, add. cod. Oxon. .
(54) . . .
(55) . . h>.
(58) Finis Testamentorum filiorum Jacob*

(36) . Ms.
Xrin. . Haec autem bene correxit doctissimus Dn. Dodwellue. 1D. ln Tabulis
scilicet chronologicis, ad mentem auctoris exaralis, quas consulat lector, si lubet,
apud ipsum Grabium Spicil. tom. I, pagg. 366
seqq. Easdem labulas coutraclas exbibet Fabriciu*
Cod. Pseudepigr. . $. lom. I, pagg. 749 seqq.
(37) . . ID.
(38) codice 62 baec ad fiHem sunt ascripta :
Expliciunt Testamenta xn patriarctiarum $
iranslativncm domini Roberti Grosietette, Lincoln.
ephcojd. ID.
USH
CHRONOLOGIA T E S T A M . XII P A T R I A R C H .
1153
TABULA CHRONOLOGICA
Ad superioris libri illustrationem a viro clarissimo Dodwello adornata.
(GIUM,
Spicileg. SS. Patrum, edit. 2, Oxonie 1714, in-8% L I , p. S66.)
Anni Patriarcherumnatalitii pro mente auctoris XII Ttstamentorum designandi $unt, ae

proinde ineuntes intelliyenai. QuapropUr ftnes annorum semper in numeris seque$tibus qucerendi sunt.
\z
l
459
460
461
462
165
464
165
166
167
168
169
170
171
472
473
474
175
176
177
478
179
180
181
182
185
184
185
186
187
<
i l
^< c fi8a- G
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
404
7
8
9
40
41
42
13
44
15
46
17
48
19
20
S l^>u 5 ^ g
aS
1
2
3
4
6
4
7
8
9
40
41
12
13
14
15
16
T7
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
2
3
4
5
6
7
8
9
40
11
12
15
14
15
16
17
15
19
20
21
22
23
24
25
26
5 Z ;&
lb
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18*
19*
20
21
22
23
24
1
2
S
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20*
21
le
3
4
5
6
7
8
9
40
44
42
43
14
15
16
17
18
19
Cnm annum servitutis VII absolvisset Jacobus,

tum demum Liam duxit uxorem. Recte ergo tibus
primogenllus ad annura sequentem refertur, qui
erat servilutis VIU.
b V i l l anno Levi ingressi sunt in Canaanem,
Levi 12. Atqui boc cum anno X X servilutis facium
esse constet, Levi boc anno ex menle Auctoris
natus est.
c Hoc anno natus videtur Issacbar, minor Juda,
et inajor Zabulone. Notam autem anni nullam exhibet Auctor.
Nephlfialim major Josepbo, Nephthal. i .
e Gad, licet pro ordine borum teslamentoram sit
filius , ct talis in codice Graeco Oxoniensi
dicatur, ordine lamen Natalium lilius fuisse
videtur, uti dicitur in Gneco Canlabrigiensi, ct
Latina Roberti versione.
Zabulon cum nasceretur ( ,
inquit) Jarobus auclus est gregibus sortc virgarum
Zabul. . Uudc constat, ex roente aucloris ualivir
si
4
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
46
17
48
1
2
!<*
2
3
*>
5
6
7
8
9
40
41
42
13
44
15
16
47
18
19
5
6
7
8
9
40
11
12
13
14
15
46
17
48
19
3
4
3
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
46
47
48
49
4
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
46
17
48
1
2
3
4
5
6
7
8
9
40
44
12
43
14
45
16
2
3
5
6
7
8
9
40
41
42
15
li
2
3
latem Zabulonis uni istoram ascribendam ei

anfiorum, quibus Jaoobos Labani propler mercedem ex pecore servivit, nou illis, quibas propier
filias servitutera obiit.
* Josephi annus natalis ex menie bajoe aueiens
incidit in X X annum servitutis, ultimum P^Pjj*
pecora,quem tamen sacreliitera ad fmem annt
servitutis propter fllias referunt, cum nondum **
cedem e pecore pactus essei,Genes.XXX, *5
seqq.
.
* Levi anno XVIII aetatis occidit Sichem, U T I >*Ex quo loco explicandus et delerminandus e*
laxior numerus 2, ubi Levi dicit se \
fuisse, quando banc caedem feciL
^
i Levi anno aetatis , Leyi 1" v
sacerdos factus el edocius rituro sacriticiorum
avo Isaaco, tunc adhuc superstile.
i Benjamin natus anno Jacobi C, nempe exp*"
Benjam. i . Proinde anno Jacobi Cl labenU?.
k Judae anno X X . BcIIuoi in Gananaws. Jiw- '
dl
Be
<
233
254
235
405
106
407
108
109
110
114
112
413
414
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
151
132
133
134
135
136
137
138
139
140
144
442
143
444
445
146
147
30
31
32
33
34
35
36
57
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
$5
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
75
74
75
tn
sr
<
(A
<o
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
53
34
35
36
57
38
59
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
65
64
65
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
58
59
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
50
6i
62
63
64
s
4
00
-3
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
59
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
25 22*
26 23
24
27
28* 25
26
29
27
30
28
31
32 29
30
33
31
r
32
35
36 33
34
57
35.
38
36
39
40) 37
3P
44
39
42
40
43
41
44
42
43
43
46
44
47
45
48
49 46
47
50
48
54
49
52
53 50
51
54
52
55
53
56
54
57
55
58
56
59
57
60
58
61
59
62
60
63
64P 61
65 62
63
66
64
67
65
68
66
69
67
70
W
Hoc setalis suae anno X X X Ruben Batlam poll u i i . Rub. i . Morbo per menses VII multatus, poeniienliatn egil per annos VII ibid. Tum Jacob apud
leaacuin pairera fuit, Rnb. 3. Supererat Isaacus ad
annum Jacobi C X X . Gen. X X V , 26, X X X V , 28,
*> Judae 22, incipiunl iuducias cum Esavo annorum XVIII. Jud. 9.
Josephus boc anno vendiius, a cujus fine inciiunt forte anni VII, quibus Poiiphari servivit,
osepb. 3.
<* Levi annos natus XXVIII, uiorera duxit Melcbam. Lev. 11,12, priraus ejus filius Gerson dictus,
ibid.
* Expletis annia V l l Josepbus in carcerem coojicitur.
' Levi ann. X X X V natus iilius secundus Caatb.
Lev. 44.
Issachar anno X X X duxit uxorem. Issacb. 3.
* Hoc an. aocios habuit captivitaiis Josepb pincernam Pbaraonis el pisiorem.
* Post duo* annoa in graliaro Pharaonis receplus
Joeepbus anno setatis X X X . Gen. X L l , i . 46.
) Levi anuo X L oalus litius lerlius Mcrari. Lev.
c
* JudieXL. Bellum cum Esavo,quo cccidn Esavus
<
ZABULON.
Ss
4154
CHRONOLOGIA T E S T A M . X i l PATRIARCM.
1153
B-
a21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
59
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
54
52
53
34
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
S
u
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
58
59
4041
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
53
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
5
a
<
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
58
59
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
fa3
<
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
Cfi
17 ca 5
18
6
19
7
20
8
21
9
22
10
23
11
24
12
25
13
26
14
27
15
28
16
29
17
30
18
31
19
32
20
33
21
34
22
35
23
36
24
37
25
38
26
39
27
40
28
41
29
42
50
43
31
44
32
45
33
46
34
47
35
48
36
49
37
50
38
51
39
52
40
53
41
54
42
55
43
56
44
57
45
58 46
59
47
60
48
61
49
62
50
Jacobi, Jnd. 9. Jacobi menlio fit Gen.

X L V I H , 22. Sed in Amoriias, non Idumseos. Judae
nondum in jEgypio, ib. Imo sequitur annus unus
qno vixefit cum Tharoare Annan. Tum anni duo
viduitatis, antea quam rem cam ea baberei Judas,
cap. 11, 12.
Zabulon an. 38, vel 39 piscari coepir, V annis
ante quam descenderunl in JEgyptum Zab. 6.
Nephthalimi somnia, anno ejus X L , quae euro
adhac in Palsestina fuisse suppouifnt, noodum m
jEgyplo. Nepbth.5. . Nephilu
6. Post veaditionem Josepbi, c l lamen autea quam
descenderent in iEgypluni. Ncpbib. 7.
Deacendil Levi in iEgyptum anno aet. X L . Levi
42. Sed deest numerus supra XL. Juda enim Levi
junior annum lunc acebat X L V I . Jud. 42. Levi
ergo an. absolverat X L I X , qui in annura Jacobi i n currebat G X X X , q u o dcscenderunt in iEgypiam.
Gen. XLVII, 9.
Juda X L V I , descensio in iEgyptnm. lnde per
annos L X X I H , vixit in iEgypto. Jud. 12.
Levi anno LXIV nata Jocbabed. Et qaidem in
iOgypto. Lev. 11 < Eodem die naius maricus cjue
Amram, Lcv. 12.
CA
256
76
257
77
258
78
259
79
?40
80
241
81
^42
82
45
83
244
84
245
85
246
86
247
87
248
88
249
89
250
90
251
91
252
92
255
95
254
94
255
95
256
96
257
97
258
98
259
99
260 100
264 101
262 102
205 105
264 104
265 105
266 106
267 107
268 108
269 109
270 110
271 111
272 112
275 113
274 114
275 115
276 116
277 117
278 118
279 119
280 120
281 121
282 122
285 123
284 124
285 125
286
287
288
289
290
291
292
295
294
GS
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
85
84
85
86
87
88
89
90
91
92
95
94
95
96
97
98
99
100
101
102
105
104
105
106
107
108
109
110
111
112
115
114
115
116
117
118
119
120b
td
c\
>
71
72
73
74.
75
76
77
78
79
80
81
82
85
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
115
114
115
116
117
118
119
120
121
122
125
124
125
126
127
128
129
a
ITHAL.
CHRONOLOGIA T E S T A M . P A T R I A R C B .
1155
<
5
J
<
e5
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
95
94
95
96
97
98
99
100
101
102
105
104
105
106
107
108
109
110
111
112
115
114
67
68
69
70
71
72
75
74
75
76
77
78
79
80
81
82
85
84
85
86
87
88
89
90
91
92
95
94
95
96
97
98
99
400
101
402
105
104
105
106
107
108
109
110
111
112
115
114
115
116
117
118
119
120
121
122
125
124
425*
)
-
68
69
70
71
72
75
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
95
94
95
96
97
98
99
100
101
102
105
104
105
406
107
108
109
110
111
112
115
114
115
116
117
118
119<
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
t Levi anno XCIV, nupsii Jocbabed Amramo.

Lev. 12.
b Siraeon mortuus ann. v i l . C X X , eodem quo
mortuus est Joseph. Sim. 1, 8. Josephi ossa custoriiebaui jfigypiii, quo minus deporiarciUiir in Ilcbron, cum scpelifelur Simcon. Sim. 1. Hinc etiam
constat, eodem anno utrumque niortuum essc, pio
liujus aucloris ralionibus.
* Anno Levi C X V U l niortuus Joscpbus. Lev. 12.
* Ruben mortuus anno viue C X X Y , post duos
annos a morle Josepbi. ttub. 1.
66
67
68
69
70
71
72
75
74
75
76
77
78
79
80
81
82
85
84
85
86
87
88
89
90
91
92
95
94
95
96
97
98
99
100
101
102
105
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
416
117
118
119
120
121
122
123
124
<
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
85
84
85
86
87
88
89
90
91
92
95
94
95
96
97
98
99
400
101
102
105
104
105
106
107
108
109
110
111
112
115
114
115
116
117
118
119
420
121
122
125
124
65
66
67
68
69
70
71
72
75
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
95
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
125
liK
3C
CW
U3
<
63
64
65
66
67
68
69
70
74
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
105
104
105
106
107
108
109
110
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
Zabuton mortuus an. CXIV Lat.; m G"**

\ IneplCf Pro xa . Vicissim reclius . "
2 annis post morlem Josepbi, quam i Lalinoa..

' Judas mortuus anno CXIX. Jod. 12, 26. Po*t

Rubenem. Rub. 1.
.
Issacbar mortuus anno setat. CXX" * J~
b Dan mortnus anno a?tatis _CXXV. I* * *
.
7
w r
4137
GHRONOLOGIA T E S T A M . PATRIARGH.
1158
88-_
fi.Q
ju
<<
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
150
151
132
135
134
135
136
137*
_
u
55
<
<
s
u
.o.a
^
<
125 125 124 110

126
125 111
127
126b 112
128
113
129
114
150
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
425
'
311
312
315
514
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
526
^<
3-27
328
329
330
331
332
353
534
335
336
357
358
339
540
Situm patriarcbarum plerorjnmque ex anno emortuali Josephi elicuimus. Joscphi autem natalem didicimus e nalali Renjamini, et quo paclo fuerit cum Jacobi setate, promissionisque a Deo Abrahamo facue
aera commiUendiis. Haic iimcem collala docent quem situm patriarcbae illi teneant in annis 450 a promissione illa numerandis. Si minus vere, at saltem pro hujus auctoris bypolhcstbus. Desunt aulem, fateor, in aliis patriarchis nola3 lemporum accurata, et in harum defecta raliociniis indulgendum est, q u
tamen e propriis ejusdem rationibus arcessenda sunt. Sic fuerit neccssario Issacharis nalalis ad annum
aliquem medium inter Judae Zabulonisque oatales refcrendus. Est autem obscurissimura, quid senscrit
noster de illiis ancillarum. Sic autem sunt collocandi, ut juniores fuerint Juda, et Josephum tamen omnes
aelate superarinr. Nam post natum Judam Racbel ancillam marilo dedit, suo tamen ipsi nomine parititram ; cum scilicet Lia parere desiisset. Genes. X X I X , 55. Innuit profeclo Liam uno saliem anno partum
intermisisse. llaque illo ipso anno, quem interniisit L i a , primum lilium Rachcl e Balla su$ceperit, nempe
Danem, et sequenti sccundum Nepbtbalimum. Sic duos habuerit Racbel filios eo spatio qno uniciim
pepererit Lia Issacbarem. Inde gloriatur viciam a se in puerperii lucla illa sororem. lamen sororig
exemplum semulata L i a , ipsa quoque Zelpbam ancillam manlo collocavit; adeo ut ille primus Zelphae
filius Gadus in eumdem cum Nepblbalimo annuin concurrerit, sic lamen, ut fueril Nepblbalimo paulo
unior. Referentur ad sequentes annos Aser et Dina, quos Josepbo majores fuis*e docct lcxius Geneseos.
iec ullus supererit hiatus inter Judam et Josepbum. Sic annum egeril Dina, cum raperetur, XIII, ctnn
Levi frater ageret, pro noslri Auctoris nientc, X X . Uno nimirura anno major aetate nubili, pro more
Romanorum. Sic incidet mors Gadi in aooum Promissionis GGXCV. Anniim scdicet anle reliquiarum
iranslalioneni X L V . Credidit enim Auctor, posC monem Josepbi, reliquias Josepbi, ne iiaiisierrentur in
Hebronem, ab jEgyptiis luisse custodilas, propter quoddam, quod comminiscitur, Oraculum : riec inde
licuisse Patriarcbas alios, qui post illum obierunt, Hebrone sepelire. Sic legimus in Teslanicnlo S i ineonis, c. 8. Patriarcbas ergo illi supersliles thccis reconditos luisse ait, donec otium esstt ab iEgypliis, quo 03 liceret in Hebronem deporlare. Sic in Testamento Rubenis, cap. uh.:El posuerunl eum tn
thecam, usque quo referentei eum ex JEgyplo, upelierunt in Hebron in spelunca duplici, ubi patres cjus
dormierunt. Et in Siroeone, cap. 8: Et posuerunt eum in Ihecam lignorum, qucc non pulrescunt, ul redu
cerent ossaejutin Hebron. In Lcvi c. ult.rEf posuerunl eum in theeam, et postea sepelierunt eum in hebron eic. Videmus hic uuam eamdemque operam fuisse in plurium Palriarcharum funeribus procurandis*
Ilaque hinc inlelligenda sunt aliorum Testamenioriim loca, in quibus idem tnnuilur, sed obscurius. Temms doceniur in Tesiamenio Benjaniini, quo Palriarchas omnes, exceplo Josepbo, in Hebronem transtuerint lsraeliiaB: nempe annum luisse ante exitum filionim Israel ex iEgypio nonagesimum. Sic eniin
Codex ulerque Graecus. Male ergo codices Lalini, qui unum preierea addunt annuin. Est enim sane verisimillimum, Robertum Lincolniensem non alio usum esse codice ad versionem suam coociunandam, quain
anlabrigicnsi, vel qui ei admodum similis fuerit. Sed vicissim e Lalinis corrigenda Graeca :
\ . Legendum . Annus ille anle Exodum nonagesimus, idem erat a Promiagioue Abrabamo facla et quadragesimus. Tum ergo translatae fuerint, si buic Auclori fides, Patriarcba-
Gad mortuus anno a&t. G X X V . Gad. 1. At juxta . beri e conjugio Amrami cum Jocbabed , pro hujus
codd. Lat. C X X V U ; vixit autem certe,. pro noslri
auclorishypothesibus. Ne quidemnala Miriam, quae,
auctoris rationibus, post Joscphum. Monet enim ille
cura nasceretur Moses, erai adolescenttila.
morieus de Zelpba matre, prope Ballam el RacbeBenjamin mortuus anno vitae G X X V . Benj. 1,
lein sepdienda, Zelphae, ut videtur, lilios, lam Ga12. Gr. Oxon. Deesl in Lalinis codicibus numerus
dum quam Aserum. lmo eliam post Rubenem vixit. postremus loco tanlummodo priori.
Ulrumque enim alioquilur moribundus. Rub. 1.
Anno promissionis 540 Patriarcharumreliquias
Morluus Aser anno vit. GXXVI Gr. As. 1. Nec
in Hebronem translulerunt IsraeliUe, praelerquam
enim iidendum exemplari Roberti Lincohi. qua d i - Joscphi : Pro hujus nimirum auttoris ralionibus.
screpal a cod. Canlabrig. Gerle post Josepbum et
Moses nalus cslamioPromissionis350. Nam annutu
Rub^ncm vixit, ut ex supra diclispatet.
egit 80 anno promissionis 450, quo disceÛ ex JENepblhaliminortuus annoGXXX Graec. Oxon.
gyplo. Sic fuerit Amramus annorum 121 cum naC X X X I l . Ms. Trin.Neph. 1.
sceretur Moses, pro hujus aucloris ralionibus. Alia
Levi morluus anno vitaB GXXXV11. Lcv. 19.
omnia de Amramo Detnetrius, et profeclo veriuiExod, VI, 16. Adhuc postcri ejus teriiae duniaxat
miliora.
geueialiouis eraiit, Lev. 12, Noudum ergo naii l i 6
4159
01 VIRI A P O S T O U C l
1160
rum reliquiae. Revcr*08 enim e Ganaam Israelilas habitasfre tradit in iEgypto usque ad diem exitus eorum. Ita Testamentum ejusdem Beniamiiii. Tum bello aliquo occupatis iEgypliis, occasiunem captasse
refert Israelilas. Palriarchas suos ad Hcbroncm transferendi, opera lamen, u l vel ila iEgyptios lalerent,
clancularia. lta Test. Simeonis loc. cil.:Ec reduxerunt ea clam in bello jEgyptiorum. Hunc anouro com
anno a morte Gadi V comroittit illius Testamentum. Sic enim habet : \
. Ila seotire ne quidem potuit Auctor. Sic enim nalus fuisset post venditum Joseplium,
quem tamen noster facit Josopho infensissimum. Facile inde constal, deesse uumerum majorem. Restribendum ergo , , vel, ' . Ila procedunl omnia, pro noslris calculis,
rectissime. Obierilenim Danaimo Promissionis 225, qui erat anniis ante reliquiarum deporlalioDem XLV.
Inde situs ille, quem Gado assignavimus, minficc coniirmatur. lia ergo sensit noster Auclor, si quid senserit sibi consenianeum. Non taoien proinde pro vero mox babendum est, quod veruni ipse credideril. Id
polius colligerem, Gbronologiani illam de bis lemporibus omnem, quae sacio Textu non nililur, vel e
raiiociniis bominum, vel fide mala oriundam esse. Noster cerle alia oronia sentit a Demelrio apud Eusebium lib. ix De prceparat. evanget. c. 21. Quod sane fieri vix potuil, si fuerint utrivi coaeva, quae nescimus, prseter saxras btteras, monumenta. Hoc itaque operam dedimus, ut Auctori, qualescunque fuerint,
suae saltcm consiarent raiiones; non autem, ut pro illis fide nostra juberemus. E r i l autem ne quidera
boc inulile, ut intelligaiitur veteres, noslro tamen juniores, si qui forte venerandis Patriarcharum nomiinbus hallucinaii illum secuti fuerint, eiiam erranlein. Est aulem admoduro receptus apud nuperos Chronologos error, errorumque aliorum fons, quod ne quidem in veleribus satis accurale dislftiguant Historica de rebus sibi exploratis Testimonia ab eorundcm velerum coojecluris alque ratiociuiis. llaec enim
si internoscerentur, non quaelibel effuta pro Hisloricis baberent Testimouiis.
ANONYMI
VIRI APOSTOLICI
EPISTOLA AD DIOGNETUM
DISSERTATIO PROCEMIALIS
(GALLAKD., Yet. Patr. Biblioth., I, Proleg., LXVIU.)
cinnala; cujus tandeni exemplar quinque po*t

I. De Anonymi viri apottolici Epistola ad Diognelum,
cnjut ediiiones enuntiantur. Minus recte Justino
annos, sed roious emendate, Veoeta expreseiuqo*
M. ascripta ccnselur. Idque variU argumenti*
proinde poslbabita, nostram ad praecedentis norevincilur, e tcriptoris charactere, lemporum nola^
mam exegimus; eaque insuper suis locis reslituitione ac styli discrimine sumptis.
rous, quae sive addenda sive emendanda moouerat
Dum Epistoto Ignatianae prelo commiUebantur,
doctissimus editor.
mentera subiit cogilatio de insignis Episiola? ad DioQuamvis aalem eamdem Epistolam complures
gnetum auctore, qui saeculo floruisse comperitur.
haod incelebres scriplores, 3d3culo in primis supeTerum cum ab Ignatii societale neque Polycarpus neque Papias essent omnirio disjungendi, Anonymo de- riore, S. Justino absque ulla baesitatione adjudictmum viro illi aposlolico locum dare saltem postsan- rint; non defucre tamen alii, neque pauci, cum inctum Hierapolitanumepiscopum, opporlunum duxi- genio tum doctrina praestanics viri, qui ejus aoctorem Justino roullo anliquiorero esse exislimainus.
Prseslantissimam itaque hanc Epislolam primu3 runt. Hos inler primas tenet Tillemonliue (1);
Graece iu lucem extulit, Laline vertit nolisque i l - quem deinde secuti sunlNourrius(2), Baraterius(3)
et nuper demum Orsius (4), vir et litleris et dignilustravit Henricus Stepbanus anno 1592, qua? deinceps S. Justini M . operibus addila, prodiit in edi-B U i e conspicuus.
Neque sane levia esse videntur, quae ad baoc
tionibus Heidell>ergensi 1595, Parisiensibus 1615
scDtentiara astruendam in roedium proferuniur *ret 1636, Coloniensi seu Witebergensi 1686, atque
guraenta, e scribentis potissiraum cbaraclere, ac
in nupera Parisiensi 1742, omnium sane luculentistemporum siylique discrimiue elicita.
sima, opera et studio V . G. Prodeniii Marani con(1) Tillera. . ecct., tom. II, pag. 493, not. 1,
sur fa persacut. dc Neron.
(2) Nourr. Appar. ad Bibl. PP. tom. 1, pag. 445
oqq.
9
(3) Barat. Disquis. chron. cap. 6, { 4, pag*

seq.
<4)Orei, hlor.cccL
lib. u 26, U>fl>.P^*
37882.
EPISTOLA AD DIOGNETUM. PRCKEMIA.
1161
1162
Et primQifi quidem tttie aperte prodit auctor(5), \

apostolorum disciplina3 sese addixisse, eoromque
exstitiaae auditorem. ,
. Gum fuerim apostolorum
discipulus, fio gentium doctor. Quod sane noo nisi
adnodum tmproprie de Jastino quis dlxerit.
Deinde Christianam religiooem reeens exortam
eaepius inculcat noster Anonymus. Alloquens enim
Diogtetum sub initium Epislobe (6) : c Video te,
ioquit, acerrimo studio teneri discendi, quis sit
divinus Christianorum eultus, et tnr norum hoc
genus aul institutum in consuetudinem venire nunc
copperit, et non prius*..
,
. E t raox in earadem genientiam ( 7 ) :
Postquam factus fuerls, telut ab lnkio, novus ho*
mo, utpote sermonie noti, sicat et ipse eonfessus
es,audilor fulurua.... . Nonnulljsque interjectU, clarlus adhuc ldem
confirmat his verbis (8): c Cam superiori lempore
Deus nos convicisset, non posse tllam consequi na*
luram nostram, DUDC aoiem Servatorem osleodissei, qui servare posset ea etiam quae servari non
poterant, etc. , \ , . . . Et paulo post ( 9 ) :
Hic qui semper, bodie Filius habitus, per quem
Ecclesia ditatur. > 6 \,
' . Qua quidem
omnia rile perpensa, stati Justini quadrare vix ac
ne vix quidem putaverim.
pla (41); ot proinde argumentum illud quod ex eo

Clementino loco ad temporia notationem deflnien
dam snperius eraimus (12), idem quoque, ad noetri
Anonymt aetatem quod attinet, urgendum videatur:
adeoque ipsius Epistola ut roaxime Cbrisli anno69,
illiganda, aut ocius etiam fortasse, quod magie
placet, ut ex mox dicendis compertum fiet.
. Aliud insuper, et meo quidem animo, baud leve
indiciam 6uppetit ex eadem Epigtola, nemini quod
sciam hactenus animadversum, quo conjectura proposita de ipelus auctore viro aposioUco magis roagieque astruittir. Belli nimirum quod tunc temporis
Judaei simol et Gneci adversus Cbristianoa gerebant, meminit noster Anonymus hisce verbis (13):
,
*
ot * c Adversas eos (Cbristianoe) lanquam alienigenas Judaei bellum gerunt, et
Graci eos persequuntar : et osoree eorum causaan
lnlmlcitiarum dicere nequeunt. > Paucieque interpoeUis(U): (6#) ,
, ;
^, ,
; Non vides objeclos feris; ut abnegent Dominum, et non vinci? NOD vides, quo plures qoi
suppliciis afficiunt, eo majorem aliorum esse nume
nitp? > Quibus in verbis duo potissiraum notanda
putaverim. Et primum quidein loquitur auctor de
Christianis exjudaeis, sive de iis qoi postquam
exiisseoi ad Jesum extra castra, improperiura ejus
Quid quod, teroplo Hieroeolymitano adbuc stante, ^

faanc ab se scriptam Eplstolam aactor haud obscure
declarat? De Judsis oaroque verba faciens, eosque
cura ethnicis conferena etChristianis, haecbabet(lO):
t J u d x i . . . . qui per sanguinem et nldorem et holocaosta, faeere se Deo sacriCda pntant, nihil mihl
differre yidentar ab ils, qul sensu carentia eodem
bonore studiose proseqauntur. Subditque s U t i m :
At eorum clrca efbos mellculosam cautionem et
euperstitionem circa Sabbata, ei jactantiaro de circumcisione, et quae de jejunio ac noviluniis simulant, quae ridicula snnt et relatu indigna, te a me
discere necesse babere non arbitror. Mox vero :
Gommani igitur(oen/ittm)vanitale et impostura, et
Judaeorum cnriositate atque jactantia, jure C h r i -
etianos abslinere, ie abunde didicisse arbitror.
... ... ....
... .... . Viden' bic omnia ita efferri, ut eo tempore
qoo scribebat Anonymus, cultus Judaicus adhuc
viguisse oportuerit? Loquiiur enim baud secus ac
Clemens Romanos in Epistola I Corinthiie inscri-
portabant, ut pbrasi utar P a u l i n a : testatur nara

que, adversus eos tanquara alienigenat a Judau
bellum geri. Scilicet, Inquit, qui cxagilantur Chrietiani, /e6ro?t sunt Uratiiim sunt, $emen Abrahm
$uni\ eodemque sanguine sati quo e i eorura persecutores Judaei; qui tamen eos insectaDtur ac bello
lacessunt, perinde ac si alienigenw, , eseent.
Et hoc saue sensu illam aactoris nostri sententiaro
esee accipieadam, nemo,ot equidem opinor, inCciai
ierit. Hic jam quaero, quid aliud iis verbis innuissc
putandus nosier Anonymus, preierquam turbas
illas ao seditiones quas ab Ecclesiae incunabulis
adversus fideles ex circuiocisione ciebant incessanter Judsi quemadmodum tum ex Aciis apostolorura passim , tum ex Apocalypsi piane constal;
quas item deinceps nonnunquam excilasse perhibentur, ut ex EcclesiaB Smyrnensis epistola in p r i mis liquet (15)? Harum igitur Judaicarura persecutionum scriptor ipsemel apostolicus, ea
litteris consigoavit quae roodo retuliraus; quaeque
proinde baud equideui intdligaqua ratione Juslini
temporibus aptari possint.
II Gor u , 22.
Hebr.xm,
13.
* Apoc. n , 9 ; m , 9 .
ft
PATAOL.
GR. U .
* Act. x n i , 5 0 ; xiv, 2 ; x v m , 42; , xxu , x x m , x x i v , xxv.
(5) Anon. Epist. ad DiogneL, cap. 11

(6) ., cap. 4.
(7) lbid. cap. 2.
(8) lbid. cap. 9.
(9) lbid. cap. 11.
(10) lb\d. capp. 3 e U .
9
11) Glem. Ept*(. / ad Cor., cap. XLI.

) Prolegoot., cap. 4, $ 9.
13) Aoon. EpUt. ad Diognel., cap. 5.
14) lbid. cap. 7.
Eccl. Smvrn. Epist. de S. Polucarp. martyr.,
15)
cap.1'2,13, 17.
87
9
VII I APOSTOLICl
4*63
H64
Allerum vero duobos in locis allatis notttu d i - { atiribui. Enimtero posl divinoa acrlptoree, a quibus
gnum illud occurrit, quod eodero temporequo Judaei, ganclo afflanle Spiritu edita gunt sacra Scriplurarum volumina, ingenio quisque induUit suo, atque
Gratci qooque adversus Ghrietianos pugnabant;
quos et feris objeclo$ asserit Epistolae auctor, ei eo lucubralioues suas stylo alii eiegaiitiori, alii simpticiori exararuut. Falendum tamen est, eos sspiui
mejerem illorum e$$e numerum pronuntiai, quo plures qui eot suppliciit afficiunt. Ecquis porro perse- simplicilali studuisse; nec auctor noster absque
cuiionem Nerouianam bis cbaracleribus apprime gravi aliqua causa, fortassis ut veritatem Diogoeto
facilius persuaderet, his eloquentiae artificiis atqut
designalam non videat? Priraum siquidem eamdem
ornameotis usus fuerit. > Hactenug vir eruditus.
persecutionem respiciens Hermas, scriplor aller
apostolicus eademque tempesiate florens qua scri- Qua de re pleraque babes, solerlissimo Fabricio
psiase censetur noster Anonymus, ut superius osten- scite observau (22).
dimus (16), eorum meminit (17) quijam meruerunt
II. Nonnullis Objeclioinbus octunitur.
Detim, et pasii sunt causa nominii eju$ feras bestias,
Quse autem buc usque animadvertimus, si cui
flagella, carceret, crucei. Oeinde ex Tacito erudiaequo animo expcndere libeat, vix dnbito quin eomur (18), religionein Cbrislianara sub eodem Ne- rum senlentiara ainplectatur, qui bujue episiobe
rone quo magis vexatam, eo majora in dies incre- ' auctorem Justino M . multo yetustiorem esse deSraenta cepisse. Repre$ta, inquit, in prasens exitia-niunt. Nonnullis quidem viris criticis ex iis locis
biti* tuperttitio, rurtus erumpebat, non modo per
unum tel allerum aliter accipere placet, quo Joetioo
Judceam originem hujut mali, sed ptr Urbem etiam,
epistolam asserant; sed vim inferre verbis videnquo cuncla undique atroeia aut pudenda confluunt
tur,ut ea sensum illum effundant quem intendunt;
celebranturque: ut proinde locutus esse de illa ipga cum contra aequabilius fluam omnia, ubi ad ea repersecutione jure ac merito existimetur Epistol ferantur tempora quae ex ipso contextu extudiraus.
auctor.
Neque demum quis jure sibi persuadeat Juslinum
;
Hisdemum accedit ejusdein Epistolae stylus, mullo floridior eo et eleganiior, quo S. mariyr in suis
quotquot circumferuntur sinceris operibus usus
comperilur. De stylo siquidem Justini suramus c r i ticus Photius iia censuit (19):

. \ ^
, \ , !\ ,
\
. Rethorico artificio, inquit, nativara pbilosopbfce suse pulchritudinem colorare nihil
pensi habuit. Quamobrem etiam ejds oratio, pollens
alioqui ac valida, scientiflcuroque senrans stylum,
rhetorica illa condimenta non spirat, nec illecebris
et blandiroentis vulgus auditorum altrabit. Quod
sane judiclum si quis conferre velit cam illa praestanti elocutione qua utilur auctor Epistola?, quamvis fortasse reliqua deessent argumenta, illam tainen Justino abjudicandam vel invitus fattatur
oportet. E l hac quidem difficuitate adeo permotus
fuit doetus editor Benedictinus, ut inler certissima I
S. roartyris opera eaiodem epistolam eo loco baud
cbllorarit, quero alLoqnin ipsi assignasset, nisi
dubitalio pectore infixa viro clarissimo .haesissei(20).
t Neque vero, ut optime Nourrius (21), indeconlinuo quis arguat, stylum tanto siudio elaboratum,
ab sumraa orationis apostolicae gimplicitate magis
abborrere, quam ut alicui eorum discipulo pogsit
M . aut alium quemvis ipso recenliorero, eam loqiiendi rationem in tota illa epistola usorpare TOluisse, quae ultimam antiquitatera eapiat, ut viris
eruditis recte notatum (23).
At euim auctor, tacito nomine Pauli, anlonom?stice Apostoli tiluloipsumdesignat, quononnisi pos(
priora Ecclesiae saecula insignitus fuisse comperiior.
Quam facultatem, (24)inquit, cum perspexiuet Apt
/ttt, ....dicit: Cognxtioinflat, dileello
autem ctdificat. Atqui ad hanc difftcullateni lollendam aon eo sane ular eflugio, quo extremam Epistola3 partem, ab his verbis ' ad
finera usque, ab alio fortasse assutam com Siepbano et Sylburgio (25) suspicer. Leve namque ad
modum illud est quod praetexunt, Epistolx auctori
rem nun fuisse cum Chrisliano, qui
penetrare posset; sed cum Diogneto, Cbristianae doarina3 adbuc rudi. Siquidem
viro illi Christiana3 religionis cognosceodse cupidissimo, pleraque iis afliniaquae sab Epistote fincm
occurrunt, in supenoribus proponii auctor: cojusmodi sunt ea, quod Deus non rem creatam miserit,
sed proprium F i l i u m ; quod sero missus fuerit Filins,
quo cognoscerent bomines ex peccatis suis se viu
iodignos esse; quod in alio quam in Christo juslifieari homo non poterat, e t c , ut proinde hujusmodi
mysteria edocius Diognetus, illis quoque ipsum unbul baud incoDgruum erat, quae sabdililia graus
existimantur.
His itaque missis, illad potius cumjriro docto di-
(16) Prolegom. cap. 2, 4.

(22) Fabr. Salut. tu* Evang. cap. 9, f W
(17) Herm. Patt. lib. i , vis. 3, oapp. 4 et 3.
pag. 192.
(18) Tacil. Annal. lib. xv, cap. 44.
(23) Barat. Ditouis chron. cap. T I ,
(19) Phot. BibU, cod. 125.
Orsi htor. eccl. bb. , I 26, lom. 11, p. 584.
<20}Naran. Praefat., part. ni.cap, 3, 5 , p a g . 7 5 .
24) Anon. Epist. ad DiogneL cap. 12.
(21) Nourr. 4ppar. ad bibl. . , tom. I. pa<?. 446.
25) Siepb. io not. et Svlburg. in adnot.,paf.ti%
1165
EPISTOLA AD DIOGiNETUM. PROOEMIA.
1160
cendum putaveriin (26) < quod cum in tota E p i -

stola varii occurrant biatus variaeque lacunae, aliae
breviores, longiores a l i ; propterca non ita cerlo
definiri potest, quaenam ibidem desint, quae aliorum
mss. ope polerunt aliquando suppleri. E l ibi
forsitan abrasa, vel omissa est, tut evanuit
Paulnit qu omnem procul dubio solvit bujusce
difiicullatis nodum. > Quibus addas maxiroe velim,
curdemwnaritonomasia illa ati baud potuerit noster
Anonymus?Quod posterioribus Palribus Ecclesiseque
scriptoribus sive licuit sive libuit, quidni et viro
apostolico? Denique quid obstat quominus ejasmodi
loquendi morem ab eo primum invectum reliquos
usurpasse putemus? Vere namque ac sapienter
Chrysostomus (27) : " ,
,
ven$ spirilu loquebatur, et docebat UUigenter ea qua>

$un( de Dotnino.... qui... conlulit multum hit qni credt*
derant... VehenienlerenimJudwo* redarguebatpublice,
ottendent per Scripiurat e$$e Christum Jetum. Itaque si tantus vir erat Apoilo, cum adhuc solis C h r i stianae fidei rudimentis esset irobulus, et Joannis
baplismate duntaxafintinclus; quantusporro evasisse pulandus, postquam deinccps altioribns religionis mysteriis a discipulie Domini, atque in p r i mis ab ipso gentium doctore fuit insliiutus? De eo
sanc testatur Aposlolus , *Ecclesiam Corinlbiacatn
a seplahtatam, illum copioso sapientfce aceloquentiae suae imbre adeo inrigasse, ut uberrimam segetem referens, schismatis occasio fuerit, Corinthiorum aliis dictitantibos : Ego quidem sum Pauli;
aliis vero : Ego autem Apollo. (Juidni ergo luculentissimam scripserit epistolam vir Alexandrinus,
. Quando Apostolum dixeris,
eloquenty polent in Scriptunt, (erven* $piritu et viam
statim omnibus ille (Paulus) in mentera veuit :
quemadmodum si Baptistam, slatim Joannem intel- Domini edoctus? Quidni vir ille apostolicus, scienligunt. > Quid quod Apottolum sinapliciter norai- tia, ffde ac pielate praestans; qui ea diligemtr docebat qua sunt de Domino, per Scripluret ottendent
nat Aibenagoras De Resurr. xvm,pag. 53.
iptum esse Chriitum; quique erat
< eloquens rigatordiscipuloruui
III. Quit ejuidem Epistolm auctor fuerit, inquiritur.
An Clement Romanus? Fortasse potiut Apollo,
Christi ut S. Nili verba usurpem (29); sublimia
rtr Alexandrinus, eloquen$ ac di$ertu$: cujus in
illa raysteria de Filio Dei edisseruerit, quae suavisActis aposlolorum et in Epistolis Paulinis fresimo eloquio Diognelura ea in epislola edocet (30) ?
quent mentio. De Diogneto cui Epistola inscribitur, deque ipsiiu Epiuolm prce$tantia obwvatio.
Apollo enimvero caetera omnia congruunt, qua? modo
ex ipsius Epislolae conlextu deprompia illusiraviHaec vero de quibus bactenus edisseruirous, animus; iliudque poiissimum, quodPaulum suppresso
mum alliciunt et quodammodo impellunt ad inquirendum, quisnam sit auctor Epislobe : quo semel Q omine Apostolum simpliciier appellaril; quem
unum scilicei Epbesi conveniens cum eoque amiforte deiecto, jam dictis lux major accedet. Unus
cissiroe
agens, illius solliciludinem omnium EccletiaRaraterius Clementem Roraanura hanc perscripsisseconjecit (28), eo potissimum nomine, quod rum* probe tenebat.
Neque illud omitlas velim ad temporis notatioille iis temporibus viUra egisse comperlum sit,
quibus floruisse perbibetur noster Anonymus. Ve- nem magis adbuc astruendam virum bunc apostolicura in vivis egisse anno 64(31), vel potius, 65, dercor tamen, ut Ulud satis iirmum ratumque sitquod
sinente
(52), quo suam scripsit Paulus ad Titum
censuit vir erudilns, epistotam nempe qua de agimus, siylum Paulinum ila referre ut Pauli esse v i - Epislolara : in ea enim dat ipsi mandalum deApollo
Creta Nicopolim prsemitiendo, ubi biemare statue
deatur; aileoque Glementem auclorem pre seferre,
rat; ut proinde ineunte anno insequente 66, cocujus slylum cum Paulino raagnam babere aiRnimitem sese adjunxerit apostolo ipsemet Apollo,
latem plane constat. A l ego, si quid sapio, in eam
adeoque suam Diogneto Epislolam sub idera tempotius sententiam iverim, Apolloejus scriptorem
pus aut paulo serius inscripserit.
esse agnoscendum, de quo haec Lucas in A c l i s :
Quis porro fuerit Diognetus ille, plane incomper..,. ... t
. ,
Neque enim, si quid pretii babeaot qua3 modo

\ , ) \ expendimus, fuisse is existimandus qoem apud
\ .... ... 11. Aurelium Antoninum plurimum valuisse testatur
.... - Capilolinus (55). Id unum novimus cx Epistota
auctore (54), illura fuisse virum , prce , ,
. //... vir eloquem... polem stantmimum, qui magno Chrislianse religionis cognoscendae desiderio flagrabat. Et plures quidem
in Scriplum. Hic erat edoctus viam Domini, et ferAct. x v i n , 24-28
I Cor. i , 42 ; m , 4-6.
l Cor. x v i , 12.
II C o r . x i . 2 7 ; T u . , 1"
(26) Nourr. Appar, ad bibl. P P . , lom. 1, pag. 446.

(51) M i l l . ProUgom. ad N. 7., 122, p. U
(27) Cbrysosl. Hom. LV %n Acla, opp. uov. cdit. (32/ Pears. Annai. Pau/.,p. 22, et Opp. |K)silium
tom. IX, pag. 415.
p. 77 seq.
yib) llarat. Ditquit. chron., cap. 6, . 5,pag. 77.
(35) Capitol. in Anlonin. vit cap. 4.
(29) N i l . , lib. , epist. 45, pag. 140.
(54)Anon. Ephi.ad Dioanet., cap. 1.
(50) Auon. Epist. ad Diognet., capp. 7 12.
tJ
1168
ANONYMI VIRI A P O S T O U C l
1467
cjuedem nominis vlros iUustres exsiitisse, ex veie-
Cieienim plurimi ducenda potissimum bacc Epi*
stola, quod ejus auctor
quisquis
demum
fuerit,
nim monumentis perspicuum s i l , ut videre eel i p u d
.
.
.
Fabriciinn (35); quibus etiam alii duo addendi co- complura loca omni observatione dignissima prognoraines, Archontes Albenienses, c l . Corsinio me- ferat, quibus baud pauca Cbrislianae fidei summt
capita tradat, illuslret atque conGrmet; u i v.ris
morati (36). Sed nullum uspiam adbuc deiegere
licuit, cui tempora et reliqua euperius adnolata doctis, Nourrio in primie (37) et Bulio (38), aoimadr
versuni.
congruere noscantur.
/
ANONYMI
V l R l APOSTOLICI
EPISTOLA AD DIOGNETUM.
Ex interpretatione Henrici Stephani, pluribus locis emendata.
(GALLAKD.,
Vet. Patr. Biblioth.,
1,520.)
C A P . 1. Occasio Epittola. Diogneti quastionet proponuntur: 1. In quo Deo tcilicet fiduciam habenlet CAriHianiy mundum et mortem conlemnant. 2. Cur Gracorum et Judaeorum sacris abjectit, novam reHgionem sectentur. 3. Vnde ille amor, quo $e mutuo protequunlur. 4. Cur lam uro m orbem terrarum induclum sit hoc institutum.
Quandoquidem video t e , Diognete, vir praeslan-
lissime, acerrirao siudio teueri discendi quis sit
divinus cultus Ghrislianorum, ac valde aperte aceurateque percoutari de i l l i s , in quo Deo fiduciam collocanles, et quam religionem colentes, et
mundum ipsum aspernentur omnes, et mortem
contemnant; ac neque eos qui a Graecis dii existimantur, pro diis babeant; ncque Judxorum superslitionem observent, et quis sit ille amor quo
se mutuo prosequuntur, et cur novum boc genus
aut instilutum in consuetudinera venire nunc coeperit, ac non prius; acceptum babeo tuum hoc
desiderium , et peto a Deo, qui el loquendi el audiendinobis facullalem suppedital, ut ab eodelur,
mihi quidem, ita verba facere ut in primis conlingat, te, postquam audieris, meliorem evadere ; C
et tibi, ita audire, ut iristilia non afficiatur is qui
verba fecerit.
C A P . II. Exponit auctor Epittola,
, ,
(39) ,
\ \ ,
, \ ,
(40) , \
* \
, *
\
,

, \ , \
, ,
, (41)
* , , .
cur Chritttani simulacra non colant, ut Grceci.
Age igilur, postqnam teipsum a cunctia cogitationibus mentem tuam praoccupantibus purgaveris, el consuetudinem quae te decepit, tanquam i m -
" , , \
, \ -
(55) Fabric. BibL G r . , tom. 11, pag. 226.

(56) Gorsin. Fait. Attie., vol. 111, p. 146, 1IV,
p. 88.
(57) Nourr. Appar. ad bibl. PP. t o m . l , pag. 447.
(58) Bull. Defens. U. Nic, sect. u , cap. 4, 8,
et sect. , cap. 2, $ 4,pagg. 09, 188.
(59) .
Anie hanc vocero legebatur in Beureri exemplari, quod u i prorsus
iautile, videlur Stephanus expunxisse.
(40) . Mallet Stephanus
. Sed haud scio an operam ludat do-
ctissirous grammalicus, dum in hoc scripto emendando sic versalur, quasi Platonis esset aut Oc*
mosthenis opus.
(41) <*.- Legil Slephan. , ei
paulo post turo ipse lujn Sylburgius U pro .
Non tamen repugnal illud , et miror Sie*
phano displicuisse. Mihi quidem ita deiur loqui, ut
audiam ttt primit te e$te factum. bimilis
prccatio in exordio Coho-tationit Justini ad Cr*~
cot.
4169
, , ,
AV ( )
, \ ,

. , ,
; ' , \ , ;
6
, ; ,
, (43),
; ,
; , ,
;
;
; , , , ,
; \ (44)
,
;
'
, I , (45); ' , *
; ;
; ; ; ;
; ;
, , ( 4 6 ) . . . *
, .
\ ,
; \
; \ (47),
\, \
, .
, ,
, ,
\ * '
;
;
(
) * !.
(48)
. t
42) . Vertit Stephan. subsittentioe;

melius, opinor, rcddidisset, subttantia. Paulo
post recte dici contendit, videlicet ab
; quo quidem de themale disseruisse se monet
in Thesauro suo.
(45) . Sic posnit Stephanus pro eo
quod erat in cod. mss. .
(44) \, etc. Sie lomm hunc locum immulat Slephanus : \ \,
_ ,
\ .
Sed prorsus inutile videtur lot voces addere et i m muiare, ubi unius litlerae emendaiio commodam
affert sentenliam. Nam si legas pro
, sic locus reddi p o l e r i l : Nonne prius quam
horum artibut in hat format ef/ingerenlur, unumquodque ab unoquoque urtifice variit modii, idqve
ctiam kactenw, tmmutabatur? Videbantur simola-
1170
pedimentum tUqnod , rejcceris, ti faetuti fneris,

velut ab inilio, novus homo, ulpote sermonis novi
(sicut et ipse confessus es) auditor fulurus; vide
non solum oculis, sed eliam prudenlia , cujus sint
subsianliae, aut cujusfonnae, ii quos vocatis el
existimatis deos. Nonne eorum alius quidem est
lapis, ei qui calcatur similis ? alius aulem est acs, nihilo melius quam quse in usum noslrum fabricata
suntvasa? alius lignum, et quidem eliam pulridum?
alius, argenlum, cui opus est homine custodituro,
ne furio auferaiur? alius, ferrum mbigine corruplum? alius teeta, nibilo speciosior ea quae ad abjectissimum ministerium focla est? Nonneex uiateria corruptioni obnoxia suntbaecomnia?noDiieferri
et ignis ope fabricata? nonne eorum aliud sculplor
lapidum,aliud faber seraiius,aliud argentariua faber, aliud figulus finxit? minimeque in talem formam unumquodque mulatum crat, priusquam arie
alicujus horum h i c impressa ci fuisset? Nonoe
qune nnnc eadem e materia sunt vasa, similia bis
reddi queant, si eosdem artiiices nanciscantur?
nonnc hsec quae a vobis adorantur, ab bominibus
vasa reliquis similia fleri rursum possint ? nonne
snrda suntomnia ?nonne caeca ?nonne inanima ? nonnesensus omnis expertia? nonne immobilia? nonnc
omnia puirescunt? nonne omnia cor.rurapunlur ?
Hscc deos vocatis, bis servitis, haee adoraiis; et
oninino similes islis reddimini. Idcirco sunt vobis
odio Chrisliani, quoniam hos esse deos non arbitrartur. Atqui vos qui esse deos.nunc existimatis, annon multo roagisquam illi contemptui habetis? annoo multo magis quam i l l i , irridctis et injuria afficitis ? dum lapideos quidem et testaceos veneraroini, custodibus carenies ; argenleos autem el aureos includitis noctu, ac interdiu cuslodes apponitis, ne furto auferantur. Et vero illis bonoribus quibus vos prosequi eos existimalis, potius supplicio
afiiciLis,8iqaidem sensu praedili sunt; sin expertes
sunt sensus, (bujus rei) convincenles, sanguine et
nidoribus eos colitis. Quis vestrum haec sufferat ?
quis haec sibi fieri patiatur? sed nullus quidem bominum hocsuppliciumnisi invitus,patietur; (sensu
enkn et ratione est praeditus : ) at lapis patilur,
sensa enim caret. Quamobrem illos sensus expertes
cra stabiluatem quamdam, utpote diis consecrata,
acquisivisse. Quare observat auclor epislobe hoc
beneficium esee artificum, quibus quandiu caruerunl simulacra, tandiu iisdem muiationibus obnoxia fuerunt ac aliae res eadem ex maieria conslanles.
(45) .
Stepbanus legendum monet
. Quod quidem minime necessarium existimaverim.
(46) . In Beureri apographo additur
; aique Ha legit Slephanns. l n eodem Beureri exemplari alia roanu legebatur .
(47) .
1 Beureri apographo .
(48) .
In Beureri apographo
. Conjicit Slephanus scriptum fuisse,
.
1171
ANONYMI VIRI APOSTOUCI
4171
esse convinciti9. Ac de eo quod Ghristiani diis b u - ^ , \ eljusmodi in servitutem addicli sunt, tnulla qui ^* 6 \ .Idcm el alia habeam quae dicam; si cui lamen vel
, \ (49) hsec ipsa sufftcere non videantur, supervacaneum
.
arbitroret plura dicere.
CAP. III. Negat xpioz etiam Judicos 8vr>erstitione immunes esse, dum iit Deum indigere putant, qw
elhnici rebus sensu carentibus donabant.
, \
Deinceps aulem de eo quod non est illis idem
, .
cultus divinus qui J u d x i s , te maxime cupidum
esse audiendi puto. Judaei igitur, quamvis absti , \
neant eo de quo verba feci cullu, et Deum unum
(50)
venerari, Doimnumque omnium exislimare velint;
si lamen eodein quo ii de quibos diclura est modo, , *
cullu illo eum prosequuntur, in errore versabuntur.
Nam quae Graeci sensus expertibus et surdis offe-
renies, demenliae dant argumenium; bi dum se , * ,
Deo praebere ea cogitant, lanquam iis indigenti,
(51) ' , .
stultiliam potius quam cuUum divinum merito
\ , \
existiment (id quod faciunt.) Qui enim coelum et
terram, alque omnla quaj in iis sunt condidit, et , ,
nobis omnibus ea suppedilai quibus indigemus,
fieri non possU u l ullo eorum indigeat quae ipse .
tis praebet qui se illi dare existimani. At i i qui per ' \ \
, \ sanguinem et nidorcin ct holocausta facere se illi
,
sacriiicia putant, atque his eum bonoribus or
(52) nare, mibi videnlur, dum putant se aliqua pra>
bcre ei, qui nullius rei indiguus est, nibil diflerre , , (55)
ab iis qui seusu carentia eodem bonore studiose
.
prosequuntur, quae percipere boaorem hunc non
possunt.
CAP. IV. Cmtera Judcvorum instituta aptiora ad Deum colendum evincit.
A l eorum circa cibos meticulosam cautionem ,
et superstitionem circa Sabbata, et jaciantiam de
circumcisione, et quae de jejunio ac noviluniis
simulant, quae ridicula sunt el relatu indigna,
le a me discere necesse habere arbitror. Nam
eorumquae a Deo in usum hominura creata sunt,
alia quidem tanquam recte creata admittere; alia
vero ut inutilia et supervacanea, recusare, quomodo fas est ? De Deo autem boc mentiri, eum velaro aliquid quod honeslum sit facere die Sabbati,
quomodo impium uon sit? jam vero et de carnis
iraminutione, tanquam electionis teslimonium s i t , 9

, *,
(54) , \
,
\ , *
. , , *, \
, , (55) ;
,
, ; \ -
(49) . Hanc vocem addit Beureri apograpbnm, sicque legendum vidit Slepbanus ex liiteris
<* , quarum vestigia Ln cod. mss. supererant.
(50) . Post banc vocem aliquid deesse
existimat Stepbanus, vel tiguram esse quae vocalur
. Sylburgius addendum pulat
. Sed nihil desiderabiimis si illud
eodem modo accipiainus, ao *, quamvis,
ut in inlerpretatione emendavimus. Similem habemus verborum constructionem initio Apologiae
primae Justini. lbidem pro malunl
Stephanus, et Sylb. . Sed boc loco idem
est ac .
(51) . Legendum censet Slepbanus
vcl rbidem pro Iegcndum conjicit.
Scd hjcc uiinime necessaria.
(52) . Hanc prsposilionem addendam monent Stepbamis, Beur. ei Sylburg. Paulo

post lependum , ut iidem mouent,
et .
(55) . Frustra liic lacunam suspt;
cantur Slepbanus ei Sylburgius. Satis est lcgere
, vel subaudire anle baec verle,
quorum is est sensus : aeque slullum csse, rebus
sensu carenlibus sacrificia oflferre, et Deo qwi nulla
re indiget, putare se aliguid praebere. Ipse Siophanus fatetur legi posse , baec verba conjungendo cum jmecedeniibus.
(54) . Slepbanus addenuom
existiraat vel > .
(55) . Dclet Stepb. veJ K-git W.
Uli
1174
ptov (56) , - gloriari, el tanquaro eam ob rem Deus eximio Uh>s

, ; amore proseqnalur, quoinodo subsannalione oon
\ - sit dlgnum ? Quinetiam eos, (tanquam) assidentes
(57) - aslris et lunae, observationi mensiura et dierum de, \ ditos esse, et Dei oeconomias ac tempestatum rou (58)
, , (aliones ad ea accomraodare ad qua mcntes su pro , , * pensae aint, alias quidem ad festos dies, alias vero
ad luctus; quis divini cullus et non dementias mnllo
; \ , \ magis indiciura exislimabil? Coramuni igilur vanitate et imposlura, et Judaeorum curiositate atque
\
, jactanUa, jureChristianos absiinere, te abunde d i . [ dicisse exislimo. Sed divini cullusillis proprii my sterium ne le ab homine ullo doceri posse speres.
.
CAP. V. Christianorum moret graphice depingit.
, , B
.
, \ ,
\ \
(59) (60)
*
, *
,
, \ (61) \
,
.
, * * , , * . , C
* , .
, * ^
. , ' (62)
Chrisiiani enim neqve regione, neque sermone,

neque poliiicis vitae instilutis a caeteria homiDibus
sunt disiincli. Nam neque proprias civitaies incolunt, neque sermooe utunlurquiab aliorum sermone differat, neque vitar genus habent quod de rc
aliqua eibi peculiari sit notabile ; neque aliquid a
curiosi* bominibus excogiialum proponunt sibi di*
scendum : neque ancui dograali bumano patrocitianlup, sicui nonnulli: sed incolentes partim Graecas, partim barbara civiiates, proui cujusque sore
lulit, et indigenarum inslituta sequemes in yestilu
vicluque, el caeteris quae ad vitam perlinent, mirabilem et baud dubie incredibilem suae poliliae staUim eculis nostris proponunt. Palrias proprias babitant; sed tauquam inquilini. Omnia cum >liis
communia habent, tanquam cifea ; et omuia paliunlur, tanquam peregrini. Omnis peregrina regio,
patriaeet eorum; et orania palria, est peregrina.
Uxores ducunt, ut omnes, et liberos procre\i;
. \ , '
sed non abjiciunl fetus. Mensam communem appo . , '
nuut; roinime vero cubile. In carne sunt; eed non
. secundum carnem vivunt. In terra degunt;) sed
, .
in COBIO poUliam guam habeni. Obsequuntur legibus
' , \ > .
quae sancii sunt, et suo vitaegenere leges superant.
, \ , , \ Amant omnes, el omnes illos persequuotur* lgno * (65), \ ranlur el condemnaotur ; moiie afficiuntur et vivi. , \ ficantur. Mendici sant,etmullos ditanl. Rebus omui1
(56) . Iu cod. ms erat tantum - D

, quemadmodum etiam p a u l o p o s ^ . Uiramque
vocein explevit Slcpban. legendo et
.
(57) . Sic pro Stcpbanus, Beur. ei Sylb.
einendanL
(58) . In apograpbo Beureri erat psiv. Legit Sleph. ; additum ex
Slepbano et Beur. Mox Judaeorum curioshas intelligenda est : Curiosum sludium varia ad Dei cultum,
quvlem $ibi fingebant perlintnlia acervandi; sic ipse
cxplical Slepbanus.
(59) . Iidem iegunt , et paolo
ost pro . Non displicel Sylurgio , electum. Legendum crediderim
. Hlud ortum vidclur ex s i niili casu vocum praecedentium.
(60) \ Lcgcndo ,
mlcgendum monui, sic rcddcndus bic locus : iVc-
que invtstigationc quadam et hominum euriosorum

sollicitudine hcec disciplina ab ei$ invenia. HARAM.
in Emendandh.
(61) . Delel Slepban. prseposiUonem.
(62) ' A X t \ . . Stepbanus et Beurerus legunt *
. Mallel Sylburgius '
vel ' . Sed frigida pror&ns baic ejusdem vocis repetitio, et boc perpolilo scriptore
rorsus indigna. Quamobrem, ni fallor, legendum
' : mensam cotnmunem apponimus, at
cubile nequaquam. Quibus verbis et iniauos de .
Christianis ruraores repellit, el quantum ab ethnicorum moribus discreparent, demonslrat. Simili
rorsus sententta TertulUanus: Omnia, inquit Apol.
9, indiscreia tunt apud>no$ prceter uxores. In nto
solo comortium solvimut, in quo solo caleri nomine$ consortium txercent.
(63) . Dicere matim de Christianis :
Pauperet sunt et muttot ditant, quam, u l reddidit
S
?
4175
ANONYMIVIRI APOSTOLICI
ii7f
ftas iodigeiU, et omnia illis redandaDl, Dedecoran- . *, \ 6tvr, et inter dedecora gloria afficiuniur. Eorum fama
* , *
laceraiur, et jusiiiise eorum lestimonium perbibe* , * , \ l u r . Malediclis ac conviciis incessunlur, et bonie
. , verbis prosequuntur. Injuria afflciuntur, ei bonore , .
proeequuDtur. Cum se gerani ut probos decet, lan- ,
quam improbi puniuntur: dum puuiunlur, gaudent
* *
tanquam viviAcentur. Adversus eos, tauquam alie
nigenas, Judaei bellum gerunt,et Graeci eoe persequunlur; et osoree eoruro causam Inlmicitiarum dicere nequeunt.
C A P . VI. Vetul animam in corpore, Christianos t* mundo versari probat.
Atque ut semel omnia complectar, quod est in
* , ,
corpore anima, boc sunt in mundo Christiani. JJ .
Dispersa est per omnia corporis membra anima;
, \ et Gbristiaui per roundi civitales (dispersi sunt.)
.
Habilat quidem in corpore anima, sed non est , *
e corpore : (tic) et Gbrisiiani in mundo babilant, \ ,
eed e mundo non s u n t . Invisibilis aniroa in .
visibili corpore, tanquam in presidio, constiluta

est : ($ie) et Ghristiani cognoscuntur, dum i a
(64) ,
mundo commorantur; sed inrisibilis est eorum
. , ,
cultut divinus. Odio prosequiUir animam c a r o , , *
et bellura ei movet nulla affecta injnria, quod
,
voluptatibus frui prohibealur : odio proeequi- * .
lur el mundus Gbristianos, nulla aflecius inju- , *
r i a , quoniam voluplatibus repugnant. Anima car- .
nem amat, quae ipsaui odit, et (amat) membra:
, *
($ic) eliam Chrisliani amanl osores. Inclusa q u i - C ,
dem est anima corpore, sed ipaa corpus conserval: * (65) . *
($ic) et Chrisliani deiinentur quidem iu mundo, * tanquam in euslodia, sed ipsi mundum conser?ant. * , ^
lmmortalis aoima in morlali tabernaeulo b a b i u t : .
ei CbrUtiaui ilia q u corruplioni sunt obnoxia ,
lanquam inquilini iucolunt, iucorruptibilitalem xoO' , .
coeleslem exspectantes, Anima, diim cibo et potu
,
male traclatur, fii meuor: et dum Gbristiaoi sup- .
plictis afficioniur quolidie, numerus eoruni crescii, Deus illos tam insignem ienere locum yoluit, qoem
illi nefas est defugere.
9
CAP. VII. Hvc religio Deo imtituta, qui non rem creatam, ud proprium FUium misit ut salvaret homines.
Manifesta FUii adveniu$ indicta.
Non enim terrenum, ut dixi, inventum hoc illis D , , *

iraditum est; neque mortalis est commentatio,
,
quara adeo accurate custodiendam sibi censent;
'
neque bumauorum mysteriorum oeconomia illis
, '
commissa est; sed ipse vere Deus, qui est omnipolens, et omnium conditor, ac inviaibilis, e coe- (66)
jis VeriUtem ei Verbum faciaro ac incompreben* , * ,
tibile inter homines locavit, et in cordibns eorum
, , *
firuiain babere sedem v o l u i l : non, quemadmodum
, , ,
aliquis conjicere poasit, misso hominibMS miniatro
9
4oan. XVII, I I , 44,
46.
Stepbanus, Mendici tunt, MAKAN. ibid. Haec soribens auctor epislol respexit ad II Gor. v i , 40 :
, : quae verba Vulg.
interpree ita reddit: Sicut egentes, multos aulem
locupletanles. Sic mox infra prae oculis babuit idem
nuctor 1 Gor. iv, 1 2 , , ;
Maledicimur, et benedkimin.
(64) . Stepb. mavult .

.
(65) .
Eadcm habemue in
(66) Tor . Monet Siephanus m cod.roevix aliud quam primam bujus vocia Utte* ^
prebendi.
77
117$
i v - aliquo, aut angelo, aut principe, aul aliquo eorum

, * \ qui lerrena gubernant, aut quopiam eorum quibus
* , commissa est rerum i n ccelis administrandarum
* cura; sed ipso opifice et creatore omnium; quo
* * coelos condidit, quo mare suis lerminis conclusil;
(67) * cujus mysteria fldeliter ab omnibus elementis ob * servantur, a quo certa spalia diurnorum corsuum
, (sol) observanda accepit, cui paret luna, jubetui
\ , eam lucere nocti : cui astra oblemperanl, lunae
\ 4 , \ , cursuin sequenti; a quo omnia disposiia SUQI, et
\ * , , guis limitibus circumscripta; et cui sunl supposila
, , . c a l i et qua3 in coelis sunt, terra el qua3 in terra
, , sirtit, mare et quae in m a r i ; ignis, aer, abyssus;
, \ \ qiitt io alliludinibus, quae in profundilalibus, quae
in medio (locala sunl). Hunc ad eos inisit: ai\, ut
; , - , (68)
* ^ aliquis bominum cogitare possit, tyrannjdis exer , , rends et lerrorera incutiendi causa ? Minime vero;
* , $cd in clementia, in lenilate, lanquam rex miilen&
. , * ftUum regem, misit; lanquam Deum misit, l a n , . quam ad homioes misit, tanquam serfans roisU:
, \ - tanquam cum obsequentibus agens, non tanquam
(69)
violenliam adbibens; violentia enim Deo non inest.

Misitutvocans.Ron persequens; misiljul amans, non
, tva judicans; mitlet enim eum condemnaturum; el quii
Non vides objectos
, \ ; $, tjus advenlum sustinebii?
(70), ; feris, ut abnegent Dominum, el non vinci ? Non
(71) , - vides, quo plurcs qui suppliciis afliciuitl, tanto
luajorem alioruro esse numcrum ? Haec non vident3r ab bomine fieri, bsec aunt Dei polentia, h*c
.
^ adventus ejus sunl indicia.
m
>
CAP. VIII. Quam miser hominutn ttotus anie Verbi adventum.

( '
, ;
; (72)
( \, )
, ot , . *
, * \
. "
\

. f>
Nam quis ex omnibus hominibus norat quid

esset Deus, priusquam ipee venisaet ? A n vana ei
nugacia dicla illorum fide scilicet dignorum pbiloaophorum approbas? quorum aliqui ignem esso
Deum dixemnt (id ad quod profecturi sunt ipsi,
Deuro vocanlea); alii aquam, alii aliud ex elemenlis quae a Deo sunt creata. Alqui si horum dictorum aliquod approbatione dignura est, poesiot et
caelerarura rerura quae sunt crealae, unamquamque
girailiter pronunliare Dcum esse. Verum hi aerluones sunt prodigiosa mendacia et irapostura3
praestigiatorum; ac bominum quisquam ueque v i -
(67) . Poal banc vocetn vel posl zU

non dubitat Stephanus qain vel
a librario omissum fueril. boc loco non
qualuor elemenia, sed astra intelligi debent, quae
poslea enumerantur, nimirum, sol, luna et slellae.
Vid. not. in Theophili Hbrum, num. 44
(68) . Siepbanus observat addendum
eese .
(69) .
Peratiliqua haec lacuna; eiquidera librarius, a quo scriptum exemplar tepliani, ad marginem monet se eam in antiquissiroo
codice invenisse. Non pauca decsse puiat Stephanas, qoibus et prawdens sermo flniebatur, et alius
inchoabalur. Legendum puiat $ . Hujus loci sensum explere potest decerpia
cx Jtistini dialogo, num. 421 seniemia, ubi S. martyr, rx eo quod inglorio et informi et detpecto
thriMi primo adventu tantut fuerit illius tpleudor
et ianta potentia, ut nulla in gente ignorelur et e

omni genere homines pctuUenliam agant, concludil
quanta sit futura secundi adventus majestas.
(70) . Observat Sylburgius minus
commode dici posse . Quo plures $upplicia
afficiuntur.
(71) . Delel Stephanus , et sic resliluendum bunc locum exislimal: Hoec videntur ab
hommibus fien? Necesse non videtur quidquaiu
mulare. Haec quoque in eorum numerum veniunt,
qua* Justini aenienliis gemeila s u n i ; simitiima enim
occurrunt Apol. II, niim. 10.
(72) Qr ol . Nulla erat in Beureri apo
grapbo lacuna, sed Siepbanus ait nonnullas liiie*
ras in ros. exemplari ante ulliroam vocem legi noo
poiuisae. Quapropter ecriptum fuisse putat
. Mox Siepbanus legit * .
1179
A N O N Y M I VIRI AP0ST0L1C1
1180
dit ipsum, neque aliquam ipsius notitiam habuit; 6

aed ipse scipsum ostendil. Ostendit auiem per \ ,
fidem, cui soli Dcum videre concessum c s i , nam
\ ,
Dominus et opifex omnium Deus, qui omnia fecit , \ . '
et suc quaeque ordine disposuit, uon solura bominum
\ , \ , , \ amaior, sed paliens etiam fuit. Sed bic fuit qui- (73) \ \ \
dem semper talis, eslque, et erit, benignus et bo- \ ,
nus, et iraeexpers, ac verax, et solus bonus; . concepit auiem mente aliquid magnum et ineffa- \
bile, de quo cum solo Filio communicavit. Quan- , *
diu igitur suura prudens consilium in mysleri^ (74) , \
retinebat, negleclui nos habere, nullamque nosln ,
curam gerere Yidebalur; at poslquara per dilectum , \ ,
Filium revelavit et palefccit quae jam inde ab \ (75)..... .
initio erant praparata, omnia simul prebuit ; ' * nobis : et frui suis beneficiis, el videre. Quse .
quisnam nosirum exspeciavisset ? Oninia igiiur apud se sciebat una cum Filio, oeconomica so*
scientia.
4
CAP. IX. Fiiius
$ero missus, qnia oportebat nt kouiinet ex peccalh tuU cognotcerem u

etu : nec tn alio quam in Filio Dei juitificari po$u.
viia indigMt

CaUerum usque ad supcrius tempus sivit nos
pro libilo incerlis motibus agitari, dum a volu- ,
plalibus el cupidilalibus transversi raperemur; \
non quidem quod ullo modo peccatis nostris gaq- , *
deret, sed ea tolerans; neque illud quo injusiitia , voCv
exercebalur leropus approbans, sed mentem j u - (76)
slitiae creaps : ui cuin eo teraporc convicti esse- ^
mus e propriis operibus, vila esse indigni, nunc C \
Dei benignitas nos ea dignarelur ; et cum nianife- '
sium fecis&emus, non posse ex eo quod iaoobis , situm cst regnum Dei ingredi, per potentiam Dei \ . \
nobis id posse darelur. Curo autem ad cumuluni , \ (77)
malilia nosira pervenissei, et pleue manifestum , \ * ;
factum foret, mercedera peccati esse supplicium,
ct mors exspectarelur : advenissetque tempos a \ , . . . (78)
Deo praestitutum ad &uam deinceps benignilatem
,
ac poientiam declarandam, el quomodo prae i m - , . ',
meoso quo bomines proscquilur amore, nos odio , (79),
non habuerit, neque rejeccrit, neque improbilatis *
nostra memorem se oslenderil, sed patienter eam
, ,
tulerit ac susiinuerit; ipse peccata nosira susccpit,
, ,
proprium ipse Filium prelium redemptionis ppo , .
Dobis dedil, sanctum pro iis qui legem iransgressi D
(73) . Has voces expangendas putat

Slephanus, quia roox sequilur \ ,
&ed, u l observal Sylburgius, nihil mulandum.
(74) .
regioue borum verborum ascriplum eral ad marginem ms. codicis:
*

.
(5) . Beurerus legil .
Meliue cum Sylburgio legemu? . Ibidem
Beureri apograpbuin , el inox
.
(76) ' ror rovr
. Sed jmtitm creuru. Id esl, praeparane
lllam justitiam, quas non liltera eed spirilu continetur, quaRque est iusiiiia Dei (ut ait Apostolus
Hom. , 22) per fidem Je$w ChrUii in omnes et
super omnet oui credunt in eum. MARAH. in
Addend.
(77) . Addit Stephanus ,

aed melios in apograpbo Beureri
nempe injuslitiae, de qua paulo aute locutus est
auclor Epislolae.
(78) . . . . .
LegU Siephani

, melius auam Beuren apographon,
Libenter legereni
.
(79) . Videtur boc verbum additam fwe
ab aliquo exiatimante verba Isaiae cilari ex cap.
L I I I . Sed roanifeslum est non de Filio bic agi, *
de Paire, qui peccaia nosira ipse snscepisse tbcilur, miniie accurate id quidem, sed tameo eo seo**i
quod Filium suum pro nobis tradendo, ipse nobu
Tictimam suppedUavit qa peccata noalra expif
renlur.
1181
118!
; (80) eranl; nihil minus qeam malum pro ipalts, \ , stum pro injualis, corruptionis nescium pro ob ; , noxiis corruptioni, immortalcni pro mortalibue.
, Quid enim aliud peccaia nostra potuit tegere quam
ejus justilia? in quo alio nos iniqui et impii j u !
stificari possumus quara in solo Dei Filio? dul, .
cem permutatiouem! imperyestigabile artificium!

beoeficia exspeclationem omnero superanlia! u l
,
iniquitas quidem nraltoruin in justo uno abscon , \ ,
- datur, justilia autem unius iaciat ut mulli injusli
, , , ju&tificentur. Gum igilur superiori lempore (bujus)
nos (rei) convicisset, iion posse nosiram naluram
*!, , , , , , , , * \ \ f ilain consequi, ounc auiem Servalorem ostendis.
86t, qui servare posset ea etiam quae servari non
polerant; utrinque IIOS benignilati suae ildem babere yoltiit, ipsura exislimare allorem, pareutem, magistrum, consiliariuni, medicum, meatem, lucem, faonorem, gloriam, robur, vitam : de vestilo
et viciu sollieilos oon esse.
CAP. X .
Dwgneto ostendit uclor, quot el quanla ad
etim
ventura *int bona, *i pdem su$cipiat.
llujus etiam tu fldei ei desiderio tenearis, et illam

(81)
accipias, primum quidem cognosces Pairem. Dcus
, (82)
enim homines dilexit, propter quos mundum crea, . vit, quibus omnia subjecit qua?inmundo s u n t ,
, * ,
quibus rationem, quibus mentem dedit, quibus so . . . . . ,
lis ad ipsum ocalos aUollere permisit, quos ad ima (83) $
giiwm suam formavit, ad quos Filium suum unige

nitum misit, quibus coeleste regnum promisit, et

dabit, quod ipsuro dllexerint. Postquam autem II , \ .
lum cognoveris, quanta le implelum iri laetiiia exi , ;
stimas? aut quantum diliges eum qui priur te ita
; , * dilexerit ? Cum aulem diligere coeperis, imitator be , C nignitatis ejus eris. Ac ne mireris posse bominem
. , . esse imiiatorcm Dei. Polesi, eo volente. Non enim
iropcrium in proximos obtinere, neque velle potio ,
* \ rc condilione essequam i i qui sunl iniirmiores, neque divilem esse, et vim inferre inferioribtts, est
, *
bealum esse : neque in bis Deum imitari quisquam
*
(84) . '' potest; sed baec exlraejus majcslalem sunt. At qui
proximi onus in se recipil; qui qua iu re superior
,
esl, alium qui est inferior, beneflcio vull afDcere:
,
, , - qui qusccunque babet, a Deo accepla, ea indignis
suppedjlans, Deus l i i eorum qui accipiunt; is Dci
, *
est imiiaior. Tunc perspicies, i n terra degens,
.
Deumincoelis mundum, vclut aliquam reropubli , (85) *
cam, gubernare , lum mysleria Dei loqui incipies;
\ , tunc eos qui puniunlur quod abnegare Deum no
lini et diliges e i rairaberis; tuoc imposturam
\ * mundi ei errorcm damnabis, cum vere in coelo v i , *
vere didiceris : cum ejus quac bic mors esse cense , - l u r , contemplor csse; et mortcm, qua?. revera eft
(Sfi) . Salis aple ad CaWiniana com- aut . Habcbal apograpbon Beiireri.
menta reddiderat Stepbanus, pro justit haberi : et (84) AJJla , . . Sed hccc exlra
paulo pojsl }, facial ut praJH$li$ habeanlur.ejus majestatem tuni. ld esl,contraria illiusdilissim;e
(81) . Dubilat Slepbapus ulrum lcgaUir in
bcncficenlia;, quam iuiilari debcmus. MABANUS, in
ms. , an .
Emendandis.
(82) '.' Addit Sylburgius
(85) *Er . l n hac voce librarios lapsos
. Mox Slcpbanus vel
esse pulat Slepbanus ob scriplurae simililudiiiem,
vf5- Sylburgius ' .
ct legcndum . Nani brcvilalis causa
(85) . Posl hanovocem cral in ms. codiec
scribi solcl pro .
Muera, quatu SlephaJiusiniUuiTi cssepulat vocisavu)
118
01 VIHI APOSTOLICI
11*4
m o r i , formidare coeperis, q u seryatur iis qui ad ^ ,

,
ignem lernura damnabuntur, qui eibi tradilos affi *
ctet supplicio ad finem usque. Tunc admirationi
(86) ...
tibi erunt qui pro justitia iguem patiunlur; tunc
.
beatos praedicabis, cum ignem illum cognoveris.
CAP. X I . Quanti $int momenti ea cogno$cere qua Verbum incarnaium docuiu
t
Non facio vcrba de rebus percgrinis, neque sc ,

cus quam rationi consentaneum sit, quaro;sed
,
cum aposlolorum fuerim discipulus, fio genliuro
doclor; quae tradita sunt (mihi), subininist.ro iis

qui discipuli flunt digni veritate. Quis enim recte
, '(87) (88),
edoctus, et ab amico Verbo generatus, non studei
discereaperte qua? per sermonem clare oslensa sunt ,
discipulis, quibus declaravit sermo conspicuus fa ^ , ,
ctus : libere loquens, cum ab incredulis non intelli- (89)' geretur, sed discipulis enarrarei: qui fldeles ab eo ' , (90). 05
cxisiimali, cognoverunt Patris mysteria. Cujus rei , ? ,
gratia sermonem misit, u l a mundo conspicerelur;
, \,
qui a populo contempiua, aposlolorura praeconio . ' , promulgatus, a gentibus eel credilus. Hic ab iniiio (91), \
(92), \
eral, qui novus apparuil, e t . . . inveruus, et sero- . 05per novus in sancloroin cordibus nascens. Hic qui
\, '
semper, bodie Filiue babitus; per quem Ecclesia d i - . , talur; ei gratia expansa, in saociia incremeutuui , ,
accipii, prabens ment^m, patefaciens mysleria, an- , , nuntians tempora, gaudena super lidelibus, quaeren
, (93)
tibus donans; quibug limiles fldei non perfringun- ^ , . lur, neque limites patrura Iransiliuntur. Deindenie- f, *
Uis legis decantatur, ei prophetarum gralia cogno, , \
eciiur, et Evangeliorum tides slabilitur, et aposlo- ,
lorum tradilio custoditur, et Ecclesiae gratia exsul- |. " , 4
tat. Quam gratiam molesiia non afllciens, cogno- ! , ' , .
sces ea de quibus serjno instruit, per quos vult
,
curo ei libet. Qua?cunque enim voluntate jubentis
, *
sermonis excitati sumus ad eloquendum, cum l a
bore, ex dileclione eorum quae revelata sunt nobis
sunius vobiscum participes.
CAP. XII. VeJiementer inlerest hominibus veram tcieniiam percipere, qum in Eccletia non tine v
charilaie comparatur.
Quae cum legerilis et audieritis studiose, scicii*
, ,
qinecunque praebet Deus diligentibus recte; facll & <paradisus deliciarum, lignum genus omne fructus , ol (94) , *(86) . Ad oram codicis, quo usus est Sle- , yapiv : Cofpnn*pbanus ascriptum e r a l : runt Palnt mystena, nimirum qua de causa tfrine. Sic emendat Slephamis, nem mi$erit. MARAN. ibid.
(91) dx' j . ^

gere malim, ' , . *
, etc Legere mallet Sylburgius sine
iransposilione, qui ab initio erat, novu$ apparuit. MARAN. ibid.
(92) . Legit Slepbaims
.
. Beurerus . Mallem ^
87) . Sic habebal Beureri apographon:
quia spatium erai in ms. inter . et et, , et in tempore invenius, aut aliquid siniile,
quod naiurae divinae aelernitati opponalur.
addenduin putat Sylburgius .
(93) : Verli etiam possel, donata w
(88) . Legi eliam posset
. El Verbo amicu$ faclus. MARAN.observat Slephanus.
(94) 01 . Miror doctissimuro inlerpre^
in Addend.
tem Stephanum reddidisse, qui fuinis, et mox 9*j
(89) . Scriptum fuisse putat Slepbaproduxittis, cura nibil magis sententwe contranum
nus in codice ms.
esse possiu Haec enim ad gentiles dicooiur. o
(90) " , . . . Sic
incominode deleretur articulus ante .
eliam videtur scribi c l intellfgi posse :
1185
EPISTOLA A D DfOGNETBM.
118*
xapnov , , ' - ferens, bdle germinans, in vobis ipsis producen, . tes, variis fructibue ornati. In boc enim loco lignnm
\ - coguilionia et lignum vitae plantatum f u i l . Verum
* ' (95) , ' nonquod est cognitionis, id estquod emedio tollit;
. sed inobedienlia c medio lollit. Neque enim ea suut
, ' obscura quae scripta sunl, Deum ab initio ligrium
, *
vitae in medio paradisi plantasse, per cognilionem
' , vitam ostendeniem; q u a cum pure usi non essent
. qui ab inilio f u e r u n l , impostara serpeniis nadaii
, .
fueruDt. Neque enim vita sine cogniiioue, neque
. * cugnitio tuta sine vita vcra. Ideo in propinquo
(96), ulrumque planlalum fuii. Quam facultatem cuin
- perspexisael Apostolus, reprebendens cugnitiouem
, , ol- quae sine veritale mandati in vitara exercetur, d i . ' c i t : Cognitio inflat, dileclio autem adifical *. Qui
, , enim puurt se. scire aliquid sine cognitione vera et
(97) , (98) cui teslimonium perhibelur a v i t a , non cognoacit,
. , \ , aserpenie decipilur, quia vitamnon dilextt. A t q u i
' , . cum limore cogniiionem est adeptus, et vitam quae, , , '
rit, in &pe plantal, fruclum exspecians. Eeio libi
, (99). , cor, cognilio : vita aulem, gertno verus qui r e c i \ * pilur. Cujus ligiium ferens, et f r u c i u m , perctpies
, * eemper q u apud Deum desideranlur, quae serpeng
(99*), , non attingit, neque impostura se illi applical; ne , \ , qne Eva corrumpitur, sed virgo creditur; et Salu , \ \ (100) tare ostendilur, ei aposloli inlelligentia inslruunlur,
, \ * \ et Domini pascha ptogreditur, el chori congre * ' . (f ganlur, et decentcr ordinanlur : ac doeent sanctot
. .
eermo laetarur; per quem Paler gloriOcatur. Gui
C gloria in ssecula. Amen.
(95) *AJX , . . . Sic reddendum crediderim : Verum non cognilionis tignum

occidit, $ed inobedunlia. MARAN. in Emendutid.
(96) Hv . ld e s t :
cum perspexissei Aposlolus quam vim habeat illa
utriusque ligni, nempe cognitionis et vilae, oonjunctio. Obscara Stephani inierpretatio : Quam facultalem cum $$$ Apo$totus. MARAN. ibtd.
(97) . Preniitlit Beurerus.
(98) . lia Beurerus el Sylburgius :
posterior litiera bujus voculae legi non potuil in
IDS. codice, sed lanltim . Slephanue reddidil ob
amorem viut. Mox idem Beurerus
m
(99) . Stepbanus et Bearertis

. Mcliue Svlburgius
*.
(99*) . Clarior erit inlerpretalio, sisic reddamus: Ubi neque Evacorrumpitur.
MARAN., ibid.
(100) . Vox corrupta, nec evidentcr lecla in

ms. codice. Non sanabitur vulnus, si legamuscum
Sylburgio . Sed si ponamus , nibil puio
snperfulurum difficultalis. Siepbanus vocessequentes sic reddit, et cum mundo coaplatur. Yidetur legendura .
PRESBYTERORUM DIACONORUM
ACHALE
EPISTOLA DE
M A R T Y R I O S. A N D R E J E
APOSTOLI
VETERUM TESTIMONIA
(GALLAND., Veterum Potrwn Bibliolh.,l. I. Venetiis, 1765, in-fob, p. 145.)
I.
DAMASUS, vel quisquh auetor tit, Carm. iv, ex edit. Sarazanii, Romw 1658.
Andrea, Ghristi apostole,
Hoc ipso jam vocabulo
Signaris isto nomine,
Decorus idem mystice.
Quem crux ad alta provebil,
Crux quem beata diligit,
Gul crux amara prxparat
Lucis fulura gaudia.
In te crucis mysterium
Cluit gemello gtigniate,
Dum probra vincis per crucem,
Crucisque paudis sanguinem. Epist. cap. x.
II.
HIEBONTMUS, episl. LIX al. CXLVIII ad Marcellara, num. 5, tom. I, pag. 528, edit. Yeron. 1754.
In oranibus locis versabatur (Jesus): cum Thoma in India, cum Petro R o m i , cum Pauloin I l l y r i c a ,
cuni Tilo in Creta, eum Audrea in Acbaia. Cap. n , etc.
DL
GAUDENTIUS B r i x . , in urm. habito in Dedicat. eccles.
Joannes in Sebastena urbe provinciae Palsesiinae, Tbomas apud Iudog, Andreas et Lucas apud Palfcts
Acbaiae civitatem, consumuiali referuniur. Cap. x u .
IV.
PAULINUS NOLANDS, de S. Felice, Natal. , vert. 406, pag. 657, edit. Veron. 1756.
Heic pater Andreas, heic qui piscator ad Argos
Missus, vaniloquas docuit mutescere linguas :
Qui postquam populog ruptis erroris iniqui
Rettbus explicuit, traxitque ad retia Ghristi,
Tbessalicas fuso damnavit sanguine Patras. Cap. x.
IDEM, Md.,
Notal. x i , vert. 76-556, pag. 449, 468 et 659-
Sic Deus et reliquis tribuons pia rounera terris,

Sparsit ubique loci magnas gua membra per urbes.
Sic dedit Audream Palrig
tunc Andream devexit Achivis.
V.
PETRBS GBETSOLOOHg , Wfffl. CXXXHI.
Gruceni quam relugcrant (Petrus et Andreas), postea conjunclis viribus ardenlcr invadunt. - Pctrus
namqtic crucem, arboreui couscendit Andreas. Cup.
1489
P R E S B . E T DIAC. A C H A L E EPIST. DE M A R T . S. ANDREjfi. - PROCEMIA.
1190
VI.
ADCTOR lncertus, /tf. De vera et falga poenitentia, cap. 8, num. 22, in Append. ad tom. \\ Opp. S. A t i guslini, pag. 236, edti. BB. Paris. 1685.
l a hoc desiderio erat Andreas, qui in cruce positus a Doraino requirebat: Tempus e$t ut commendes
terrw corpus meum. Volebal enim eum plebs de cruce deponere. Ipse auiem coepit Dorainum rogare : Ne
me penniiias, Domine, descendere vivum, sed tempus est ut commende g lerrae corpus meum : landiu
e a i m jam poriavi, landiu super commendatum vigilavi, quod vellem jam ipsa obedientia liberari, et
isto gravissimo indumento eispoliari. Recordor quantum in portando onerosum, in fovendo infirroum,
In coercendo laetum, in domando superbum laboravi. Scis, Domine, quoties a puritate conteroplalionis
me retrahere conabatur, quolies a dulciesimae quietis somno me exciiare coniendebat, quaulum el quoties dolorcm ingerebat. Qui igilur landiu, Pater benignissime, pugnanli restiti et tua ope superavj, a
t e p i o et justo remuneratore posco, ne mihi ultra commendes, ged depositum reddo. Gommenda alii quem
i l l a d ultra non impediat, e.t resurreclurum servet et reddat, ut et ipsum quoque meritum sui laborig
recipiat. Terrae me commenda, ut me amplius vigilare non oporteat, el libere ad te fontem indeficientis
gaudii tendere anxiantem roe DOQ retrabat, nec impediat. Cap. .
VII.
Ex lib. Sacramentorum, inter opp. S. GREGORII M . lom. III, pag. 145, edit. BB. Paris. 1705.
Adeet nobis (Pater omnipoteos) diee magnifiei votiva mysterii, qua venerandus Andreas apostolus
germanum se gloriosi apostoli tui Petri, tam prsedicaiione Ghristi tui, quam conversatione monsiravit:
ut i d quod libera praedicaverat voce, uec pendens taceret in cruce. Cap. x.
Videsis et Librum Resporualem, sive Antiphonarium, inter opp. ejusdem S. GREGORII M . lom. III, pag*
Ex Miasali Gotbico apud Mabillontum Liturg. Gallic. lib. m , num. 47, pag. 221, 222
Dignum et juglum est, aequum et justum est, pietatl tuse ineflfabiles graiias referre, Omnipotens, gempiterne Deus, et inaestiraabili gaudio passionem tuorum praedicare sanctorum, per Ghristuro Doroinum
nostrum. Qui beato Andreae in prima vocalione dedit fldem, et in passione donavii vfcioriam. Acceperat
haec utraque beaius AnJreas; ideo babebat el in praedicalione constaniiam, et in passione toleraniiam.
Qui post iniqua verbera, poet carceris sepla, alligatus suspendio se purum gacrificium tibi obiulit Deo.
Extendit mitissimus bracbia ad coelos, ampleclitur crucis vexillum, defigit in osculis ora , Agni cognoacit arcana. Denique dunj ad patibulum duceretur, in cruce suspenderetur, carne paliebatur et spiritu
loquebalur. ObHviscilur crucis tormeuta, dum de cmce Ghrisiuni praeconat. Quantum enira corpus ejus
In ligno extendebatur, tanium in lingua ejus Ghristus exaltabatur: quia pendens in ligno, sociari se ei
graiulabatur. Abeolvi ee non patiiur de crace, ne tepescat cerlamen m tempore. Turba circumspicit,
et lamentat; demitti a vinculo cupit, quem Reparatons mentem inlelbgit. Laxari postulal jusium, HO
pereat populus boc delicio. lnierea fundit mariyr gpiritum, possessurus gempiterni Judicig reguum.
Capp. , , , x i i .
IX
VENAKTIUS FORTUNATUS, Carmin. Hb. YII, De genatu curiae ccelestis. Ex Biblioth. Patrum. ParU. tom. VIII,
pag. 847, E .
Gulmen aposiolicum radianti lace orascum,
Nobilis Andream mittii Acbaia suum.
X.
GREGORIUS Turon., De gloria martymm, lib. n , cap. ,'. 754, edit. Parh. 1699.
Andreas aposlolus magnum miraculum in die solemniiatis suae profert, hoc eal manna in modam
farinae, vel oleum curo odore neciareo, quod de tumulo ejus exundat. Ha>c autem aguniur apud proTinciam Achatam in civiiaie Patras, in qua bealus apostolus sive martyr, pro Redemptoris nomine crucifixus, prseaentem vitam gloriosa morte flnivit. Cap. x.
XI.
AUCTOR iNCERTCS, Hb* De miracuUs B. Andreae apoaioli, cap. xxxvi/m Append. opp. GREGORU TURON.
pag. 1264.
Post baec comprehensus beatus apostolus ab Egea proconsule, positus est io carcere, ad quem omnes
conveniebant ut audireni verbum salutis. A l ille non cessabat praedicare nocte et die verbum Dei. Paucis
vero diebus iiiterposilis, educius de carcere et gravissime cassus, cruce guspensus est: in qua cum per
iriduum vivens penderel, uon ceesabat praedicare Dominum Salvatorem, donec teriia die populis flenlibus
spihtura exhalaret: quod lectio Passionis eliam ejus plenissime dectarat. Gujus beatutn corpus Maxioiilla
accipieus, conditura aromatibus recondidit in sepulcro : assidue autem saper iUum deprecans Domiuum,
ut ejus beatus apoetolae memor es&et, exorabat. Capp. YII, , , XII, XIII.
Libellug De miraculis sancii Andreos laudatur in Chronici FonianeUemis cap. xiv.
XII.
HENOLOGIUM GRiECORCM, justu Baiilii imperatoris Qtmu editum, ad d. xxx Novembris. Paru , pag. 221,
edit, Urbin. 1727.
' \ '&, .
Certamen sancii et clarissimi apogloli Andre,

fralris magni Petri.
4191
PRESBYTERORUM ET MACONORUM A C H A L f i
, '
, , , , \ .
. .
* xal .
1192
Hic gerroanug magni apogtoli Petrl, post Agcengionem Donoini nostri Jesu Christi, praedicant in
tola marilima ora Bitbyaiae, P o n t i , Tbrariae e l
Scytbiae: deinde magnaui Sebaslopolim lusiraYiL
Poeiremo Palras Achaiae in Peloponnesum m U
gravit, ubi ab iGgea proconsole in crucem soblalus est : atquc ila morlem obiiL Capp. \\,
, .
XIII.
ETHERIUS Uxamensis et BKATDS presbyter, lib. i , advergas Elipandam arcbiepiscopum Toletanam.
Biblioiheca Patrum Parisiensi, tom. IV, part. n , pag. 526, A .
Ex
Agnus iste praedam qoam tenebas, exciissit, et arguroentationes philosophiae tuae, simplicilaus gnae
Snnocentia omnino delevit. Iste est Agiius immaculatus, qui quotidie, ul bealus Andreas a i l , in aliare
crucis sanclilicalur : Cuju$ carna potteaquam omnis populus credentium manducaverit el ejut tangum
biberit, Agnus qui tacrificatut eii, inieger perttverat el vivus : el cum vere sacrificatut $U, et vere car
ejus sint manducatce populo, et vere $angui$ eju* sit htmitut; tanun, ut dixi, inUger matul, et tata
culutus, et vivus* Cap. v i .
xrv.
FLORUS, tn Auciar. ad Martyrolog. B E D * . EX Actis Sanctorum Bolland. Mart. tom. II, pag. XL.
In Achaia, civitate Patras, passio S. Andreae apostoli: qui crucifixus pro Cbriati uoraine, gutim complevit mai tyrium. Cap. x.
XV.
MILO, monacbua Eloonensia, in Vita 8 . Amandi episc. Traject. lib. i , cap* 1. Ex Bolland. Febr. tom. I,
pag. 874.
Hinc petit Andreas properando virilis Achaiam,
Ac nomeu proprium patrando viriliter implei.
XVI.
WALAFRIDCS STRABO, Carm. de S . Andrea. Ex Thesauro Caniaii tom. U , part. n , pag. 258.
Prolinug Andreas comptnctus Toce Tonantis,
Credidit aeurnum salvantem saecula regem:
Pendula capturae conlemnens reiia spreiae,
Et dicto citius Christi pr&cepta facessit.
Quig numerare valet populosis oppida lurmig
Hliug eloquio, quae fana profana fricabant,
Credula pandentes regi praecordia Chrigto ?
Nempe vicem Domino solvebat calce cruenia,
Dum cracig in patulo suspeugus giipite martyr
Uliima morlalis clausit gpiracula vitae,
Purpureag sumeos Chrigto regnante coronaa.
XVII.
RHABAKCg, in Martyrol. ad d . 50 Nov. Ex Tbegaaro Camsii iom. II, part. u, pag. 548.
Natale sancli Andreas apogiolL Hic pnedicavit Scylhiam et Achaiam, ibique iu civitale Palras craci
guspensug occubuit. Cap. x.
xvm.
DtUARDOg, in Martyrologio tdd.ZQ Novemb., pag. 495, edit. BB. Parit. 4718.
In civitate Patras provinciae Achaiae, natalig sancti Andre apoatoli, qui etiam apud Scylhiara pnedicavit. Hic bealig&imui ab Egea proconsute comprebensus, primo in caroere est claugug, ac deiode grsyiggime cxsug; ad uliimum vero in cruce appeasus, biduo inibi gupenrixlt. Capp. v i n , i x , x, XJI.
XIX.
RuiK2iDg, monachug AnTigiODORKKSig, Commeot. iu psahnum x x i . Exttat tn Bibiiotheca Patrum LugdiPnengi, lom. X V I .
Quamvis hoc gacramenlum a pluribu aocipiatur, non Umen, ut videtur, in partes eat divisum, ged
tolum gingulig esl indivisum, Andrea apostolo sic tesUnte: Agnu$ quanquam tacrificatus est> inUftr
ptnevtri et vivu$. Cap. v i .
9
XX.
JoANimg EUCHAITENSIS, tfi Poematibug, pag. 70, edit. JElona, 4610.
'.
Tres simul vin cracitigtfiit Andream
03
EPISTOLA D E MARTYRIO S. A N D R E J E . PROOEMIA.
1194
XXI.
MABTTROLOGIITM metricum Ecclesiae Graecae, ad d. 50 Nov., exedit. Siberi, Lipsioe, 1727.
' ,
\ , , .
Anlistrophae lixus cruci fuit Andreas,
Sacerdos Christi verus, nou umbratilis.
XXII.
LA.NFRANCCS arcbiep. Cantuar , lib. De corpore et sanguine Domini, cap. x, pag. 259, edit. Paris., 1648.
Estigitnr sacramentum et res sacramenti, id est corpus Cbrislr. Christus tamen resurgens ex nwrtuit
jam non morilur, mors illi ullra non dominabitur {Rom. v i , 9). Scd sictttdicit Andreas apostolus :Cum vere
tii terris earne$ ejnt tint comestm, el vere sanguis ejtts sit bibilus;, ipse tamen u$que in Umpora re$titutwni$
omnium, in coeiestibus ad dexteram PatrU inleger perteverat et vivui. Cap. v i .
XXIII.
WoLPHELnns abbas Brunwillerensis in Epitlola ad Meginhardum abbutem Gladebaeemcm, de s&cramento
Eucharisiice coutra errores Beretigarii. ExUal apud Mabillonium saeculo , Bciiedicl. part. n ,
pag. 682.
Hoc autem eorpus, post explelam more catholtro commnnionem, sanum et incohime, \ivnm et iniegruin se reeipit ad Palrem. Sic eniin leslatur Ecclesia Achaiae, beaium Andream aposlolum dtcere:
Posiquam omnit populus credeniium carnem comederit et tanguinem biberit, Agnut qui tacrificatui
e$l, integer perseverut et vivnt: et cumvere $acrificttu$ sit, el vere carne* eju$ comesite populo, et vere
sanguis ejms $it bibitus, tatnen, ut dixi, et integer permanet, et immaculalus, et vivus. Cap. vm.
XXIV.
Ivo GARROTEKSIS Serm. De convenienlia veleris et novi sacriftcii. Ex Biblioth. Patrum Paristensi, tom. X ,
pag. 806, A .
Ecce ad memoriam veniunt verba beali Andrtte apostoli, quibus asserit et in corlis esse corpus Domini, et de altari posse sumi corpus Domini: Cujus, inquit, carne$ cum $mt camcitct in terri* ycpulo*
et sanguit ejus bibitus; ipse tamen usque in lempora restitulionit omnium, in eoeUstibu* ad dexieram Pairh inieger pcrseverat et vitms. Gap. v i .
XXV.
BERXARDUS abbas Clara-vall., Serm. in Vigilia S. Andrae apostoli, num. 3, opp. voL I, pag. 1064,
edit. Parn. 1719.
Andreas bomo eral similrs nobis, passibilis, et tam vcbcmenti ardore spirilus crucem sitiebal, lam
rnandilo asaeculis gaudio tripudiabat,ut cam paraium sibi eminus patibulum conspexisset: crux, inquit,
dru detiderala, et jam coneupiscenli animo prmparala! Securus et gaudem venie ad (e, Ua ul et tu exsuU
tan$ tuscrpias me. E( pdo post, num. 4: Terrendum eum pulat iEgeas, crucis supplicium njiuilans:
sed nen esi ila. AecendHur magis in verbo boc, et libere clarmat: Ego si patibulum cruch expave$cerem
crucii gloriam neri pradicarem. At ubi parratum sibi lignimi intuitus est, ex hoc jam plane lotus ignescens
applaudebat, et btandiebalur ilYi ama4a? suae, officiosisaime salutabat, devotissime auscipiebat, magniflce
aitollebat eam, el in ipsius praeconio gloriabatur, clamaes magis afifectione qiiam voce: Salve, crux pretiota, qux decorem et puUhrkudinem de meinbrit Dominich accepitti! Salve, crux, qua* in corpore Christi
deduaia et et ex tnemkris ejus tanquam ntargariiis ornata. Capp. v u i , xf
HfLUy
sernu , \n feslo S. Andrcar, num. 4, pag* 1065.
Cimtdueerefiiripsebeatus Andreas ad cruGem,popoiu qui ssmctum et justum dolebat mjusle damnart,

prohibere voluit ne pnniretiir; m\ margis ipse instautissima prece prohibuil eos, ne non coronaretur, imo
ne paienjtur. Desiderabaf siqtrioVm diasoivi, ct cwn Gbristo esse sed in cruce quam semper amaverat : deaiderabat regnam inirare. sed per patibulem.] Quid enim dicii illi amatae su^? Per te inqult, me
recipial quip$r
ie me rrtfVmti. Cap. ir.
r
, wrm.
, num. 3 ibidtm, pag. 1069.

r
Aiidistfe certe, com perrenlsset beatu Andreas ad locum ubi cruxparala erat, quomodo confortalus si$
in Dmnino; et per Spiritum, quem una cmn ca;teris apostolis in igneis lingnis acceperat, verba vere ignc*
loqiieretur. Ex abundantia cordis os locutuin e s i ; et charilas quae fervebal in corde, qoasi sciotillas.
quasdam atdeniisfrimas emiltebat voce. Quid enim beatus Andreas cum sibi paratam, ut dixi, crucem
cinvnus eerneret, loquebaturT crux, inquii, dm desiderata, et jam concupiscenli animo preparata! Securus et au<kn$ v$nio ad te; Ua ut el tu exsultatu su$apia* m*, disciptdum eju$ qui pependil in te : quia
Mmaier lmu$ smpir /w, el detidtravi ampketi /*. Gap. x .
, $erm, x v i , de diverais, num. 6;ibidem.
pag. 1122.
Nunquid non svpra nalurambeaius iste Andreas apostolus, cujus solemnitas p r manibvs est, trarwi*lkrat, qui dieebat: Obttw rux di* desideraia, etjam concupiuenli animo prceparata! Securut et gaudens
tento ad u. Gap. xv
f
FATROL.
GR.
II.
38
II9S
PRESBYTEKORU ET DIACONOKUM ACIIAT>E
119*
XXVI.
GAUFRIBITS abbas, in Dectamal. LVIII, cxst. in volum. II Opp. S. BERNARDI, pag. 324
A.
Gaudium sane non modo in spe glorhe, sed eliam inlribulationibus.Ilsec virtus ex alto, quae Andrcam
fecil amplecli crucem. Cap. x.
XXVII.
NICOLAUS Clarrc-vallensis, $erm* fcslo S. ANDRE*:. Exsiat in
pag. 728, A .
Do/um. II Opp. S.
BERNARDI,
Dominus noster, cnj.us schola est in lerris et calhedra in coelo, ex bis omnibus quos elegit et praclegxt,
Andrcam elegil apostohim, rtrjus solemnitalem et vocibus et cordibus inclamamus. dulcis aposlolus,
el primiliva vocalio Doniini Salvaloris : cujus passk) tanla spjritus> dcvoltone distillat, ut roenies
audiciilium adipe ct pinguedine replere videatur. Unde non immerito in singularem auclorilaiis arceua
suscepU est, quam qui viderunl tcripserunt orto, et ministri fuere Mrmonis. Cap. i~
Uic sermo, quem Mabillonius aliique Iribuonl NICOLAO ClartB-vatlensu occurrit etfam inter seruioaes
B. PETKI DAIIIAW, estque . LYIII, lom. II, pag. 438, edit. Paris. 4642.
XXVHI.
PETRUS BLESENSIS. term. iv, ia fcsto S. Andrcsc, pag.
edit. Paris. 1657*
Andreas quasi euse conditionis oblilus, summopere predicabat suavitatem et dtilcedinero erucis.
Prae nimio ardore iidei el aiuoris, cruceni salutat, el dicil : Seturus e\ gaudem veiiie ad te. Andreas pracfipuam reputat volupialcm, si dimiualur in paiibulo, douec in eo consummeiur : etquod omnem fortitt*dinem faculialis hitmaiue iranscendit, quasi jam a corpore peregrinaus cruciatum in eruce non senliL
Andreas clamat: Salve, crux speciosal Securus el gaudens ad te venio : suscipe dncrpulum ejus qui pep
in fe mafjUler meus Chri$iu$. Ardentissime affeciat Amlreas ascendere crucem : ut intra eam mundiim
el principem munJi despicial; ui inde quasi de emineniissiina turre jacula inimici securus excipiaU
Cap. x.
XXIX.
AIICTOR inccrdis, tib. Soliioqniorwm aniina* ad Deum, cap. x x u . Jn Append. Opp. S. Auguslinu
lom. VI, pag. 95.
Ibal Andreas seeiini3 ad crticcm cl gainlcns, quoniawi ard wani dulcedincm propcrabat. Cap. x.
XXX.
LiCAsTudcnsis, coiitra Albigenses lib. \\\,cap. x x i . Jjc Bibliotb. Patrum Parisiensi, tom. I\, pari. n
pag. 710, B.
Quamvis mallos marlyruin legamus in sua passione gaudere, ut legilur de beato aposlolo Andrca, qui
cuui dticeretur ad mortctn, dicebal : Securut el gaudens venio ad te; boc de gaudio spiritus iiitelligendu
sl, neii degaudio corporco. Cap. x.
XXXI.
TBOMAS AQUINAS, serm. u , de S. Aiidrea. Ex edit. Romana 1570, tom. X V I , *ubfinem pag.48
f
Septem sunt gradus asccndendi in palmam, id est in crnccm. Primus gradus, persecutoris aggressus.
Secundus, rfevola martyrii crocessio; de his duobus, in vita sua (S. A n d r J . Tertiua, detoia de cruce praedtcatio; in Legenda, ibi : si $ciret virtutem cruei! etc. Qnartus, carceris toleratio, ibi : Jtmit eum i*
earcerem deirudi. Quinitu, populorum cuin libcrare voleiilram probibilio, i b i : Nolite sancium, eic.
Sextus, funium procelbtio, ibi : Jutsit eum funibu$ ccsdi. Septimus, devoia ut pali mereretur o r a t i o ,
H)i : bealu crux. Circa passionem notandum quod passus esl desideranter, i b i : Jam concupiscenii
cnimupraeparata; confidenter, ibi : Securus; ltanlcr, ibi r Gaudens venio ad te ; constanter, quia n u n quain a pnedicalione cnssabat; longanimiter, i b i : Biduo; gratanter, graliae agendo; perseveraoter, qia
imnquam nm luortuus descendere voluit. Capp. , , , , , x u .
XXXII.
BONAVNTURA, * i r M . H , de S. Andrca apostolo. Ex ejus Opp. edil. Lugdun. 1668, tom. Ht.
pagg. 225, 224.
Beaitis Andreas, sicut ejtis Legenda dicil, matcrialem cruccm in corpore passus fuit. Sic cunr erncmi
ascenderct, banc bumiliiatem sanctus aposlolusse babereostendit.cuiii igea3 de cruce sic ait ; Etocrucii
Christi servus sum, el crucis tropceum diligere poiius debeo quam timere. llnde dicitur in Legenda, qu
ex&poliavU ic, et veslimenta $ua iradidii carnificibus. Quod apostolus dum altendil, mori pro Chrislo
non tiinuil, scd pleno gaudio cordis ad ciuceiu accessit. Undc videns crueein non limuil, non fugil, wm
ocutos ab ea averlit, sed exclumavil ct d i x i l : 0 bona crux, diu de$ideruta sollicile quwula elideo CMCMpiscenti animo praparara ! twtus et gaudem venio ad tf, / ut tu gaudem su&cipia* me, dUcipulumeju
pependit in te. Salva me, inquit, crux preliosa, elc. Capp. n , x.
t
IDEM, $erm. m . ibidem, pag. 225.
Hac compaseione fraterna transfossus apostolu dicf^bat JEgest: Ege de tuo interitu doleo, non de mea
pastione eonturbor. Meut enim dolor unius diei, vel duorum, vel trium; $ed tuut interitus nec per miltia m
morum poterit pervenire adfinem.Cap. i x
r
1197
EPISTOLA DE MARTYRIO S. A N D R E i f i . PROOESIIA.
ll9
XXXIII,
SOPDRONIUS, ut fertur, De vitis apostolorain, cap. i . Apud Fabricium i Bibliolh. Eccles. pag. 424.
, -
Andreas frater hujus (Simonis Petri), ut majore* ,
, \ nostri prodiderunl, Scylbis, et Sogdiams, e l Sacci*
, praedicavil Evangetium Domini ftostrt Jesu Christi,
\ , \ et in Sebastopoli praedicavit quae cognominatur
' 6 , fttagna, ubi est irruptio Apsarf, et Phasis fluvius r
ol , illic iucolunt jEthiopcs interiorcs. Sepullusest a n , - lem Patris civitate Achaiae, criici suffixus ab iEgeai
&.
praffecto Edessenorura.
Eadem ferme habet Anonyinus apud OECFMENIUII in Acta apostol. et Epistola* Panli: apud quem laraen
postremaverba reciius sic se babent : 6
XXXIV.
nippOLtTtrs, teu quUquit tit auctor, De duodccim aposlolis. Apud Combefmum* Auciar. nov. tom. II
pag. 831.
, , ,
, \ *
Andreas, cum Scylhis ac Tbracibus pradtaasset,

cruei atikxus est Patris in Acbaia, rectiw ii>olea
arbore, ibiqire sepelitur. Cap. x.
XXXV.
PSEUDO-DOROTHEUS Tyrius, ttt Synopsi, etc. Ex edit. Fabricii De vila et morte Meysis, pag. 471.
Andreas... sepultos est Patris Achafo irrbe, com

ab iEgeaic in crucem aclus ftfisset. Cap. x.
Quibvs addesis pseudo-Abdiam hi Histor. apostot. lib. , num. 39 et seq. pag. $07, edit. J . A . Fabricii
in Cod. apocr. Nov. Tett. toro. II, el ISIDORUM HISPALENSEIT Juniorem, u l perbibent, apud taudatum Fabrw
cium De vita et nwrte Moysis, pag, 545.
Consulendufr item NIGETAS PAPHLACO, Orat. in S. ANDREAH, apud Combefi$iuto, UHi. 1 Auctor. novm.
pag. 53o,
XXXVI.
IfiCB>HoHts, Hist. Eccles. lib. n , cap. xxxix, pagg. 199 c l 200 edit< Paris. 1030.
4 ....
\
, , *
, ,
.
Andreas, corypbiei Petri frater, . . . aproconsule

ASgeato in crucem quoque est actus :' illo ei crimine
objeek), quod conjugem ejus MaxiQiillam fratremque Slratoclem, hnpietatem ejus detestari docuisset, el ad hristi fldem adduxisset. Cap. x.
XXXVH.
LAVRENTIBS fcsTiiiiANus, $emt.fcifeslo Sv Andreae aposfoli, ex edit. Venet. 1600, pag. 294, coi. 4
Magnanimitatem hujus robuFtissrmi ducis, importerrilam mentem, passionis desiderium, spiritualeque
lumen ipsius, ex sermonibus ejos ailende. Cam enim duceretur ut crucis inrtponeretur palibulo, eaiiidem a
longe prospiciens exclamavit, dicens : bona crux,diu desiderata, et jam coneupiscenti animo prctparata t
tecurut et gaudens venio ad te, ita ut tu exsultans $uscipia* me, discipuium eju$ qui pependit m te. $alte bonacrvx, qn<e m eorpore Chrhli dedicala es et et ejus membris tanquam margariiis ornala, accipe *
ab hominibu*, e% redde me magittro meo, ut ptr te rrtt recipiat, qui per te me redemit. Cap. x.
DIONTSICS qooqjie CARTausumis, serna. el i v dt laudibus S. Andrea, plura describit ex Epitiola prt*
$byterorum et diaconorum Achata.
9
1199
P R E S B Y T E R O R U M E T DIACONOBUM ACIIAIJE
rm
GALLANDII PR J5FATIO
In Epistolam Presbyterorum et Diaeonorum Achai de marlyrio S. Andre.
[Vet. Pa/r. BiWioi/i., I, Proleg., p. xxxvm.}
SYNOPSIS.
I. Cur huic Ephlolce inter vetusta Eiclesia* monnmenta toeut a$sigmlu$.

II. De variis eju$ edilionibus, Mombritiana polissimum et Lipomaniana.
III. De nntiqua ejusdem Epistolas versione.
'
IV. Huju$ Epistolte sincerilas variis nominibns agnoscenda videtur. Chrtpo$tomi tocus expensus
V . Solvitnr objeclio, ex voee desnmpta, quam fuisse usurpatam tertio, auin el ucundo $w
etnncitur ex Patrum vetu$ti$$imis tum Gracis tum Lalinii.
VI. Objeclus locus de procetsione Spiritus $ancli expenditur. Eadem phra$i$ in Grmca Dial
8. Gregorii versione, cujus auclor Zuchurias papa. Samucl Basnagius nolatus.
VII. Quasiio de JEgea memorato in epistola Ecelesia Achaicw discu&sa. Locus Sophronio a*cr
vinduaiur. Eju$ inlerpres Erasmus defendiiur. Duplex Edessa di$linguenda; quarum aliera recent
Osrhoenica, antiquior atlera Macedonica, primitust JEgea dicta : cuius nominis occasione nonnulia
proconsule, m fertur, Achaia, propGsiia conjeclurce.
VIII. De tempore quo scripta censeiur Epiitola : simulque varia de Vespasiano persecutore^
, .
I. Quod superius in pcsefatione gcnerali anti- nibus dislinclum, baud incongruum putanvjs, ex et
fcpisloke nostrae inilium bic describere, ul qiotl
quilalum eccleaiaslicarum slodiosis recepimus,
Acla marlyrum ivos esse eollecturos, pro lempo- a reliquis editis, quin et ab ipso Graeco exeroplari
rum ralione digerenda ; id quidem praeslare nunc aKquantulum discrepal. Sic autem se habei:
PASSIO BEATl A ^ D R E i E APOSTOLl.
iucipiintis, Epistolam encyclicam presbyterorum e%
Diaconei ecctesiarum Acakie (sic) scrtptimut xtdiaconorum Achaxcedc S. Andrece apo$loli martgrio,
iii mediuRi proferentes. Licct cnim inter Acla raar- tersis Ecciesm, quce tunt in orienle et occidenle, et
tyruro sincera, virorum erudilOFum judicio haud meridie et seplentrione in Chritti nomine consli
tutcc : Pax vobis el univer$i$ qui credunt in WHtn
fuerit bacienus ha3c Epistola recensita; eam lamen
oronino praelermiltere religioni babuimue : sive eum (1. Deum) et in Trinitatem perfectam : urum
quod ab antiqujs temporibus Eccleste catbolic* Palrem ingenHum, el verum Filium uniqenilum,
sentenlia, digna fueril exislimala quae in divinis el verum Spirilum sanclum, procedenlem tx Paire
oflfciis cekebrandis publice usurparetur; quod in et Filio : et hoc es$e unigemium Filium, quod etl
primis specUndum erat : sive quod nuper demum et ille qui genuil. Hancfidemdidicimm, etc. Ubi
roeminerit leclor borum verborum , procedentm
in lucem prodieril lexlus Graecus, quo roagis magisque veluslisstma versio, Ecclesiae jamdiu pro- tx Patre el Filio, dc quibus inferius disserenduii.
bata, confirmalur : sire quod (andem viri eruditt
Sificulo postero xvi currenle, eamdem EpisloUm
sludio quamyis a calholica coinmunione alieni,
iierum evulgarii Aloysius Lipomanas episcopus
eadem Epistola paucis abhinc annis Grace ac L a Veroneosi&, in opere Vitarum sanctorum pmcof**
tine in vulgus cmissa, velut sincerus sacra? anti- Pairutn; sed alio a Mombriliano exemplari usos,
quitalis felus fueril propugnata. Quod si vero banc ad Epistola? initium sallem quod atlinct. Eslqae
Epietoiarct minos recle inter Acta martyrum nobis bojusmodi (I) : Passionem saneli apoMtoli Andres
repesilam quis arbilretur; illam saltem tanquam quam ocuiis ne$tris vidimns, omne$ pretbifteri tt di
yetustum opus ecclesiasticura esse habendara, haud cones Eccle&iarttm Achaice, $cribimu$ unhertis Ecc
icrit inlicias ' adeoque vel eo nomine in noslram
quce sunl in oriente et occidente, ei meridiano
bibliotbecam jure inferendam exietimavimus.
$epientrione in Christi nemine con$iitulit: Pax tobu
II. lliam autera primus io lucem eraisisse comet universis qui credunt unum Deum in TriniM
peritur Boninus Mombritius pairicius Mediolancn- perfectum,.... verum Spiritum sanctum, proeede*sis, in Vitit sanciorum, sub tinem saeculi xv lypis tem ex Patre, in Filio permanentem, ut o$tendaW
consignatis; loci enim ac temporis nola nuspiam g unu$ Spirilus etse inPalre el Filio; ethoc e*st,
comparct. Quandoquidem vero imer rarissima
Oinnia peiie ad Graeci coniextus amuasim.
recenseler opus ejusmodi, duobus in-fol. voluraiEodem sxculoxvi, Laureniius Surius Cartbusia*
f
(I) Lipom. Vit. 5 S . , lom. VI, pag. 197, a tergo

*dil. Venet. 1581, fol. qua ulor. Primae aulem ediiionis, quam etiam prae manibus babeo, sed mutiiam, quinque priora volumiua i n - 4 , prodicrc i t i -
dem Veneliis ad signum spei ann. 1551-1556, Iria

vero posleriora Roraa* apud Antonium BlaoSiui,
a n n . l 558-1560.
1201
EPISTOLA DE MARTYRIO S. A N D R E i E . P R O C E H A .
420*
t i u s , i n suis colleciig undique l*m ex m$$. codici- Gracla pressius iiihaererc comperitur. Nypen ed+>
toris notas textum in primia respieienies telegi*
rous,
prolixioresque contraximus; quibus etiam
V i i t i , ot fert operts ingcriptio, atqae per anni
teriem digestis, editionem Lipomanianam secutus nonirallas observationes aliexuimus, plures fortasse
81 (2). Eantdem quoque typig dernceps consigna- baud conlemnendas addiluri, si opportunhig codivit post medium inseqventis saeculi xvn, Aodreag cera ms. nobis evolvere licuisset, quera sero tau*
dn Sauesay eptscopus Tuftenatg, in opere haud dein deiexiinus. Est auten codex Grsecns Bomby*
obvio ita ingeriplo : Andreat frater Simonit Petri; cbwig ntim. CLXXV, 4, g&culo xiv exaraius, lnscriptusqo* : Heorteiogia, $eu Sermones tl homilw in
teu De gloria S. Andrecc apostoli libri (3).
annua
(e$ta; quem nobis suppeditavk locuplea
Neque tantum Episioiam noslram exhibutt scriptor
Bernardi Nani senatoris quoudani ampliseimi b i Gallus, ut rebqui praecedenies editores, sed eam
insiiper c tam paienter assertam dedii, quam accu- bliotfteca*.
hus quam ex ediii$ aucloribus, probatu sanctorum
rate vindicatam adversus varias novalorum argutaliones; quas congessil et auxit Edinundus Aubertiuug in libro Genevae anno 1633, Gallice edito, cui
lilulus est: Ettckaristia veteris Ecclesicc. Sic in
fronte operis auctor.
Tam vero saculi cunrentig anno 1731, eamdem
Epistolam Roma3 recudendam curavit Ludovicug
Andruzzi Santandrea (4); qui Lipomaniano exem|)Iari preieriui, Mombritianum describere maluil:
quln et Saussayum plerumque asscctatus, c Episiolae sinceriutem gravissimis iestioioniis compro*
bavit(5).t
III. Jam vero ut de antiqua hjus Epistoke versione veiba faciamus, nuilus profecto suppetit
cbaracter satis firmus, quo rite delinire possimns,
quam dudum fuerit illa confecla. At eam esse vetustiorem quam u l vulgo censeatur, qaisque argvere valet ex scriptoribus ecclesiasticis, quorura
testimoiiia Epistolae ipsi praenusimus. Alii enim ex
ea vel locum passionls vel genua morlis eruisse
baud obscure videntur. Alii vero locum aliquem
verboteuos describunt, slve ipsaro Actoium bistoriam excitantes, sive etiam quandoque lacito cjus
noraine ad illam respicienles; quod scilicet lanquam certum el exploratum monumcntum passim
haberetur, ut recle Saussayus (6). Neque taincu
iuficiari velim, nonnullos ex alialis scriploribus
Graecum potius lexturo quam veterem ejus Inlerprelein consulere poluisse. Sed, utut est, eoruin te-
Quinque atilem hactenus recensitis edilionibus

Laline tantum evulgatig, sexta demum accessitG.
L . quae aimo 1749 Garoli Gbristiani Woog cura
el stadio Lipsiae lucem aspexit. Textura Graccum
descripsil c l . editor e codice Huntingdoniano 457,
bibliothecse Bodleianse; cura quo item Grabius G stimonia jara inde a saeculo iv usque ad xv, conMartyrium S. Theclce conluleral, ejusque ope ciiris tinuo teinporis ordine servato deducia, sive ad veiecundis perpoliverat, ut ex anonymi pracfalione sionis autiquitalem sive ad ipsius Epislolae einceriad novam Spitilegii SS. Pairum Oxonieoscm edi- latcm astrueudam, haud paruni conferre existiiionem erudiiriur. hoc porro egrcgio sacrae anli- mautur.
IV. De auctoritale autem bujus Epistolx, varias
quilalis monucoento edcndo atque adornando, aedulaiii operam sibi adbibiUm proliletur vir erudi- esse virorum eruditorutn sententias nemo nescit.
tus. Nimirum, ne liuerae quidcm apicem muiavit, Alii uanique velut supposititiam alque conlictaiu
tilsi ubi diceridorum nexus, librarii oscitantia, et prorsus rcjiciunt; aiii vero ejus auctoritatem iu
recla construendi scribendique raiio id exposluia- dubium revocanl : alii denique lanquam sinceruiu
r i t ; ubi vero vocabulum aliquod unius alteriusve sacrae anliquilalis felum agnoscuiit. Piura sunt
liltcra. rautatione, adjectione vel delractiune cor- cnimveiO, neque levia, quae ad infringendam ejus
ruptuui Invenii, suas emendaliones in textum i n - objici solent. Poliora lamen buc ad
Uilit, omnes tamen ms. codicis lecliones meiidosas exanieu revocare animus e s l ; eaque potissiinutu
subjiciens. Textui Graeco novaui versionem appo- j ^ quae ab alits vel omnino piaelermissa. vel uiolli
euil, ipsumqne nolis uberioribus illuslravii. Reli- bracbio discussa noscunlur.
Primuin itaque, an re vera in Acbaia et in Paqua oraiuimus reccnsere, qua V . C. sive in operis
trarum urbe martyrium passus fuerit S. Aodreas
limine, sive in calce reposuit; ea siquidem ad
aposlolus, dubitalionem movit Florentinius (7);
noslrym institulum haud spectant. Hanc itaque
Joannis Chrysostomi nimirum aucloritatc penuoLipsiensem edilionem potissimum secuti sunius.
Noyo interpreli veterem adjcciinus, non Mombrilia- lug, apud quem sic legimus (8): Petri quidem, et
Pauli, ct Joannis, c l Tltomtt manifesta suntsepulcra;
num quidera, sed Lipomaniauum, qui profeclo
v
(2) Sur. Vit. S5., lom. VI, pag.635, Colon. 1618.

Hiec esl tertia editio Goloniensis, omnium optima ;
prima eniin prodiit ann. 1569, fol.
(5) Saussay, De gloria S. Andr., post pag. 676,
Paris. 1656, .
(4) Amlruz. Stater. verit., pag. 170.
(5) Id. ibid., pa^. 190 *eqq.

(6) Sauss. De glor. S. Andr., sub fin. fn Vindic.
pag. 25.
(7) Flopent. Vet. occid. Eccl.martyr.,
pag. 117.
(8) Joan. Cbrys. in Epist. ad Hebr., liom. 26,
2, opp. toin. XII, p. 237.
EdiUo nostra novam el auctiorem lexlus Ar.lorum S. Andre recensioneni exbibet quana Lipsi nuper ex codittbus mss. evulgavit vir cl. ConsUutinus Tischendorf; sed cum Griece UIIIUOJ bc AcU ediderit, Nersionem talioao
^ v recenaioia accommodandam curaviinus. KDIT. PATA.
4265
P R E S B Y T E R O R U M E T DIAGONORUM ACHAUE
1204
altorura autem cum sint tam multi, nusquam sunt rum splendida suut etiam aepulcra, t quse urbcra
jiola. > Hinc vero quis conjeotaret, inquit vir eru- praestantissimam ac regiam occuparint; et dies noU
ditus, feitum Andrex apud Patras fuisse potiiis atque clari, qui festi a toto orbe celebrentar... Atejus praedicadonis memomm, seu episcopatus iu~ que id non Romae solum fieri quispiam viderit, sed
atitutionem aut nataje, quam ejusdem marlyrii eiiam Gonstantinopoli. Nara etbic quoque Consuih
celebritateih in eadem urbe consumraali; eiquidem
(inum Magniim tilius ( C o n e U D i i u s ) iiademuminAndreae sepulcrum, quod adeo pervulgatum esset in genti honore ae affecturum existiraavit, &i eura in
Achaia, ignorare potuisset Cbryeoslomus, qui piscatoris (Andreae) vestibulo cooderet; > m vestiuon lougius a Graecia posiius, imo Grascorum fue* bulo scilicet ecdesiae Apostolorum, ubi sanetorom
r i l patriareha. Hacc Florentinius, cujns profecto Andres, Lucae ac Timothet corpora recondiu perdubitaiio si vim aliquam babeat, corruat pepitus bibentur. Quo saue respiciens velustus auctor boEpistobfi nostra auctoritas necesse cst.
iliae in illud, In principio grat Verbum, inter
Hanc aulem difQcultatem quam Tillemontium in ipsius Ghrysostomi (15), babilae ut videttir anno
591, hacc habet: c Trinitas apostolorum (Andrese,
prirais ac Woogum praeteriis&e mjrari subit, facili
Lucae ac Timotliei) testis est coelestis Trinilatis.
negotio tolli existimavit Lequienius (9), si dicamus,
'
'
Andreae cujus corpus a Gonslantio imperatore iue- Eodem plaue sensu atque in eamdem senlentiam,
rat Conslantinopolim translatum, proplerea men- Gregorius quoque Nazianzenus (16):
tioneiu haud fecisse Gbrysoslomum, quod ulique
Movror ' , artypor.
non urbe regia, sed Anliochiie habue.rit homilias
" .
jn Epislolam ad Hebraos. Verum minus apposite
Ac mihi duntaxat mansit dolor atqtie itnecm
id conjecisse vir doclus videtur, adeoque viget admolesta.
huc objectio. Has enim homilias Gonslantinopoli
Heu mea tria$.
babuisse Chrysostomum, cum jam esset episcopus, Qui et alibi (17), ad eorunidem sanctorum corpopost THlemonlium (10) Monlfauconius evincil (11), rum translationem digitum intendens, elegauler
fSxistimamus iiaque potius vel locum esse eorni- dlxit: f Valete, apostoli, praeclara colonia certamiptuip, vcl memoria lapsum sanclum dociorem. Et
nis mei magistri. Qua3 cum ila sint, quis ergo
prior quidepi conjectura in eo innititur, quod eav riie dixerit ignorasse Chrysostoroum, quod Gregodem bomilia?, , ex noti* eductae, post
rius Nazianzenus, quod Paulinus,quod Hieronymps,
Qbitum demum Gbrysostomi fuerint evtilgalae ; qnod reliqui anliqut scriptores ecclesiastici, de S.
, inquam, seu ex duclibus calami breviori - C Andreae apostoli corpore, Patris Achaiae in urbem
bus, quibus \Qces ei verba tachigrapbi describeregiam translalo, litteris tradiderunt? Superesligibant, ut nqrunt eruditi; ex quibus ejrgo notis plano tur, quod modo dicebamus, ut suspicemur vel mendosum esse locum nobis objectum; vel si inavis,
et vulgari modo litleris iraditura opus, in lucem
exinde fuit prolatum. His accedit, varia fuisse ba- memoria lapsum sanctum dociorem, dum ea verbt
rura bomiliarum exeniplaria, in quibus colligendis e euggestu proferret.
deecribendisque alii tunc lemporis feliciorem quam
V . Inter objecftones vero gravioris momenli tf
Constantipus operam posuisse ferunlur; qua de potior existimatur, quae ex foce desurailur
re plura doctissiinus Chrysostomi operuin edi- sub Epislolffi initium occurrente; quam, ioquiunt
tor (12) : ut proiqde baud absona videalur suspi- censores, rn vetusiissimis ecclcsiasticis monnmenvio, textum allaiuro librariorum culpa in nicndo lis vix ac ne vix quidem forlasse invcnias; perincubare; eo in prirais nomine, quod de Pelri qui- de ac si omnia scripta nobis superessent, qu* scridem et Pauli et Joannig sepulcris dubilet nenio; de ptores aposlolici aut sevo apostolico proxiiui, PaThomae au^cm sepulcro non ita certum, ut ad eum pias, Quadratus, Aristides, Agrippa Castor, Aristo
Pella?us aliique lilteris tradidere. Alqui anliquius
Ipcum rccte adnotal Montfauconius.
1
Quod si cui sententia tstbaic minus arrideai, D

inemoria bic lapsum S. Patrcm opiuari fas eril :
cujus rei exempla in abis ejus operibus baud raro
depreheqdas (13). Qua? quidein conjectatio magis
placet. Quomodo enim Andreac apostoli scpulcrum
potuil ignorasse Chrysosloraus; quem nimirum corporis ejus translationem ex Acbaia Consta,iuiuopolim a Gonstanlio anno 357 peraclam, baud latuisse
demum liquet? Sicenim ille (14): < Chrisli scrvo-
est noinen , quam ut passira existimetur;

lertio enim, quin et secundo Ecclesiae saeculousurpalum comperitur; quod sane. miror fugisse Svicerum ( 1 8 ) . Dionysius Alexandrinus (19):

\
. Sic quidem indiwtbilem unilatem in Trinitatem dilatamus; cl Tnnii**
Um ilerum quce imminui nequit, tii unituUm co*-
(9) Lequien.; Or. CArtif., tom. II, p. 954,

(10) Tillem. Mim. eccl., tom. X I , p. 378.
(11) . Pricfat. ad opp. C/in/s., loin. XII,
p. 5, 9.
(12) fbid., | 5 seqq.
(13) Montf., Prcef. ad tom. X , 5 ct alibi.
(14) Chrys., boni. 26, in epist. II ad Cor., n. 5,
l o m . X , p. 625.
(15) Cbrys. opp. tom, XII, p. 421.
(16) Greg. Naz., carm. 9, lom. II, p. 79.
(17) Id. ora|. 52, ôin. 1, p. 527.
418) Sviccr., Thes. eccl. lom. II, p. 1288.
(19) Apud Atban., Ephl. de $(nt. />iowy*.,toiu.,
p. 255.
1205
EPISTOLA DE MARTYRIO S. A N D R E i E . PRlXJEMlA.
1400
4rahim*t. Quo insupervocalwlo apud Basiliuui (20) cum Danicle Ires pueros in ftde fortes el u captiviUle victores, borain lertiaro, se\laiu,noiiam; sacraiterum atque iterum utitur idem Diunvsius. lluic
-episcopo Alexandriuo Gregorius Neocae- lento scilicel Trinitalis, quae in novissimis leinptvribus manifestari babebal. Quibus dcmum addere
sariensts (21) : , \ \
libet aliud illuslre lestimonium ex Aclis sinceris
, , . , . Trinites perfecta,
quce gloria et aternUate ac regno non dividiiur, l c . sanctortim luarlyruiu Frucluosi, Augurii ei Eulogii,
aevo Cypriani memoriae iradilis. Sic a.utein se b a 4)rigenes utroque antiquior (22): (
bet (29) : c Similes Ananiae, Azariie et Misaeli ex , ,
atilerunl, ut etiam iu illis Trinilas divina cerncny
,
lur. t
,
- , "
Habes igiiur tum Grxcos, mm Lalinos Ecclesia*
. StquiPatres qiiibus vocabulura jara inde a s*cu>
dtm procuHtataseamdem fortasse ralionem habet ad desineiite, ueurpalum compei ilur. Quod si adJiuc
xilam beatarum quarumdam poleUatum, quccque ge- superareal veiusliorum scriplorum moiiumenia,
niti$ compUribut collata, superioret hi$ evaurunt
adTbeophilisoium aul Terlulliani jelatem, sed alliu*
<qiue infrn rerum omnium moderatricem Trinitatem etiara assurgendi nobis fortasse iacullas suppelerel,
potita iunt; quam humana vila dies ad totum tem- ad aniiquiorem ejusdem vocis usum asserendum.
ptu ratiomm habet, ad quod hominit vita progredi
VI. Jam vero ad Grieci lexius iiiiegrilalem
potesL Neque bic solum, sed alibi quoque vocem astraeudam, illud quoque objcclioiiis genus expenamdera ab eo subinde usurpatam videas (23). Ve- dere iiileresl quod ex verbis sub iniliuui Epistoh^
iusltor adbuc Origeiie Gleoiens Alexandrinus (24) : conslituUs repelilur, prout exstant in versione L U
) , - pomaniana qua3 bic exbibelur, ubi de sancli Spiri* , * Uis processione professio enunlialur. Locuin supc , , ' rius 2 prolulimus. Magnusquidcm Baronius liaiid . Equidem i$ta nisi de sancta TYi- quaquam rem acu tetigisse videtur, dum conjecitin
niiate accipio : et terlii quidem nomine, Spiritum (50) illam versionem Graecismum irrepsisse de Spisanctum; tecundi vero, Filium inlelligo, perquemex
ritu sancto, procedente ev Patre ei tn Filio perma-.
Patrh voluntate facta $unt omnia. Glemenlmuin hunc nente; adeoque ei praferendam esse Mombriliana?
tacum exscripsit item Eusebius (25). His denique edilionis lectionem, qua cfferlur Spirilus saoctua
accedat Theophilus Ajiliocheuus, qui caeleros setate
procedere ex Patre et Filio. Verum banc iu sentenanteit (20) : [] ^ liam profecto non descendissct eximius Anualium
, , ecclesiasticorum parens, si oculie lustrare ipsi l i , \ , .
cuisset duo illa quorum supra meuilninius Graeca;
Similiter ire$ illi die$ qui ante luminaria fuervnt, exemplaria, Hunlingdouianum c l NaniaMum, quaj
imagotunl Trimlatu; Dei, ejus Verbi, ejusque Sabocloci corrupla el vitiata,ut asserainus, nullanopkntict.
bis ratio suppelit. Porro ulrumque istud exemplqr
Lipomanianam leclionem firmal, exbibens Spirilur:)
Qnid vero prohibei qoin Ecclesiae Graecae scriptosanctum, , \
ribus bactenus receusitis, duos eliam Latinoruin
. Quod si Mombrilianae lcclioni vetusla exeniPalrwn vetuustissimos adjungamus ? Terlulliajjus
(27): c Castodiatur oeconoiuiaj sacraiuenlum, quae plaria, eodem Baronio tcste, astipulanlur, non dcunilalem in Triuitaiem disponit, tres dirigens, P a - sunt saoe, qqibus e l Lipomaniana inniuLur. E x trem e i Filium et Spirjtiun sanctum... Numeruin et sUt enimvero in nQst.ra bibliotbeca, (51) inîgniscodex membranaceus, eleâjitissiiê descriptus, atquo
disposiliooem Trioilalis, divisioneoi pra^sumunt
uuitatts : quaudo junitas ex semelipsa derivansTri - auro piclurisque affabre delineatis exornatus : esU
uitatem, nou desiruatur ab illa, sed adioinislrelur. D que Breviariuni secwpdupi tonsueludinem Romaw%
Paucisque iulerjeclis: c Trinitas per consertos et . In eo autcm post mediuni, ubi ineipiunfc
connexos gradus a Patre decurrcns, et monarcbiae (estivitates sanctorutn, in festo S. Andrex aposloli
nibil obstrepit, et oeeonombe statum protegil. E n sex lecliones babenlur, ex ^pistola Eeclcsix Achaiallertim Ecclesue Africana? ltimen, Gyprianus (28) ; ca3 vcrbotenus desumpiae; in quarum prima, lectio
i In oraiiooibus celebrandis ioveuimus observasse Lipomaniana occurrit,
(20) Basil. lib. De Spir. S., cap. 29. Opp. tom. III,
Euseb., Pmp. evang., lib. x m , cap. 13 , p.
p. 61, edit. noviss.
67J
(21) Greg. Neoc, Expos. fid.,p. 1.
(26) Theopb., ad Aniol., lib. u , ^ 1 5 .
(22) Origou., Comment. in Mati.n, lom. x,v, n .
(27)
Prax., capp. 2, 3, 8.
(8 TerluII.
~ adv.
' ~
31, edit. noviss., tom. m , p. 698.
(28) Gypr., lib. De orat. Dom., pag. 214,215, ed.
(^3) Idem, bom. 9 i Exod. n. 5, bom. I I in noviss. Paris.
Num. n. 8, in psal. CXLIV, c l lib. , in Canl. canl. .
(29) Ruinart., Acta marlyr., pag. 192, 4.
Vid. Opp. toin. , p. 105, 510, 845, et iom. ,
(50) Baron., ad Ifarlyr. d. 50 Nov., not. A .
p. 84.
(54) Bibl. P P . Congr. Orat. Venet., ptut. V,, H Q ^
(24) Gleoi. ., Strom., lib. v, p . 7 t 0 , r d l l . .
E,2.
15.
9
1207
PRESBYTERORU E T DIACONORLM ACHAlifc
Quidqa&rig? Lectio iglbaec sensum ganum om-

niiio et catholicura babet; quippcquae Umelsi L a liiium de sancti Spiritus pFOcessione a Patre et F i lio dogma non exprimat; attamen neque Gnecorum
errorem de Spiritu sancto a solo Patre procedente
Uo paclo insinuat. Quamobrem Patres Graeci complures ejusdem modi aut afilni loquendi ratione usi
quandoquc comperiuniur, quomm testimonia pleraque congessit in sis Epigraphis ioannes Veccug
(32). Neque aliter Graeci orthodoxi receniiorea, ut
ex GonstaiUini Meliteniotac Orationibus vel roaxime
in promptii est colligere (33). Quin et notinulli PatresLalini locutionem eamdcm usurpasse nogcuni n r ; ut inler caeleros Gregoriue Magneg, qui Dialogorum lib. n , c a p . 38, juxta Graecam Zacharisepa-
BOS
jutigat Spiritum a Filio nunquam recedere; otco.

genlanea sil illatio, videtur omnino dixigge Spirilum manere in F i l i o ; velut niminim lib. m Jfora(, n . 92, ubi loquUur de modo quo Sptritug san*
cios in juslis habiiat, eonchidendo a i l : DiuimilUir
ergo tn Ulo (Filio) ma*et qmo per naturem non re
cedit. Quocirca dicendo in Dialogis, Spiritum exPitre procedere et in Filio maoere, nullatenog dissengerit a Vigilio Tapsensi, qni l i b . xi De Trinit., kuee
omnia complexug fuerat: Ego eredo Filium ix P i tre, inquit, tl Patrem tit Filio; Spiritum qmoqueumctum Paracietum qui procedil Patre et Filii ew
el Palri*, quia et Filio precedii. E t paulo post:
Quod idem Spiritus FilH tf, muilis Scripturirm
testimoniit probtvimus, el quod totu$ mMmeai in Fipst vergionein sic ait : , - ^ Uo; *t *icut procedit Deo Paire, Ua procedUa '%
, \ ihj ut tota Trinitas unus credatur beus. Hacte&M
. Id egt, si verbum verbo reddatur : vir doctiggiinug.
Monifestum est igilur qued Paracletm Spirihu VII. Age nunc, ad unam adhoc digrediamur difPatre procedil, ei in Filio permanet. Qux est ipsig*-flcultatem enodandam, guper /Egeaeofficio ac digniftima Epistolae Acbaicee sententia, de qua agimug : tate ingtituiam : qua deroum excussa, de reliquis
quod quidem nemini hactenug animadversum.
levioribus leclor eruditus judicium feral. Scribit
Sophronius (37), ut ferlur, S. Andream cruci fui*se
Neque vero ullo raodo audiendug hic esi (ut id
obiler moneam) Jacobug Basnagius, qui Zachariaiu guffixum ',
pontilicem Lalina Gregorii I Graece reddenlem, de- JEgea praefecto Edesunorum, interprete Erasmo.
Scaliger, quanlug v i r ! miratur (38), ifigeam prscessoris sui senteniiam penilus immulasse contend i t ; quique, quod gravius adbuc est, ipsum eliain, consuleni Edeggenorum regem Sophronio dkium,
si diis placet, Graecorum contribulium suorun opi- magisque miraiur prgefeetuni reddi ab En
gmo. Blondellug item in omnimodfie anliquilatis
iiionem de gancli Spiritua a solo Patre proceggione.
Gregorio Magno contra ejus mentem adjudicagge ag- c iiMkgtUone rimaior acerrimug, gatig Ildenler so|severat (34). At quis demum de sanctissimo pontt- gillat auciorem, quem etiam aliud agens puiatesie
fice atque gravissimo, sibi hoc in animura indueat ? Pscudo-Dorotheum, dum scribil (39) ipsora nugari,
Illud potios dicendum foret, si re vera Grseca ejug Andream Patrig ab iEgea Edesgenorum rege (quasi
versio a Latino Gregorii lextu discrepaeset, eara a ex ultimo orienle in Acbaiam momenio transvuU*
Graecoruui aliquo fuigse olim corruptam; praeserliru verii) crucifixura. Scaligero adbaRgit etiam accortcum eo noniine Joannes diaconas jam dudum con- tissimugTillemontius (40) : eoque nomine Woogis
queslus esse noscatur (35). A t verisimilior mibi v i - insuper eumdem Sophronium ridet (44). Caetero* li
detur hac de re c l . fcequienii sententia, cujus proin- qui gunt, idem genlienleg, praHerimug.
deverba hucafferreoperap preliumduco (56): < Quod
Oolet eninivero viros eruditissimog alia mulu
gpectat, Snquit, ad Gregorii locom, qui habeiur cum animo agitanteg, illud demum quo de agimas,
lib. Dialog. cap. 58, sincerus dicam, magis arridere
adeo perfunclorie expendisse. Nimirum, una tan*
lectioneni qtiam praeferl Graeca translaiio. Latinus tum Edessa Mesopolamiae urbg, baud longe ab
conlextus babet: Cum enim constel, quia ParacleEuphrate sita, ipsis obversabatur; ut prouide Solus Spiritus Patre semper procedat et Filio; cur pbronium de illa fuisse loculum existimariot;
$e Filiu$ recessurum dicit, ul ille veniat qui Filio ^ neque altenus Edeggs meminere, Macedoni* regan
nunquam recedit ? Greca vero translatio : sepulcris clarae, celebrataeqae in primis Joannl Gan , tacuzeno (42). De ulraque pltira prae exteris Spait , \ . Conttat
hemius (45)* Lequienius (44) et Bayerus (45).
igilur quod Spiriim Paracletu* ex Paire procedit
Vetustior est auiem, salleni nomine lenus, Miceel in Filio manet.Cum Gregoriusmox inferendo gub- donica Edessa : ex hac enim uuneupata fuit altera
9
(59) Blond, Lib. de epi$c. et prcsb. apud Fabr.0*

(52) Vecc. apud Allat. Gmc. ., tom. II, pag.
vii. ei mort. Mousis, pag. 496.
550 et geqq.
(40) Tillero. . eccL, tom. 1, pag.520, nol.I.
(55) Meliten.,
. 78 scqq.
(41) Woog. exercit. , pag. 401.
(54) Bagnag., in Observ. ad Canisii Thes., toin. II,
(42) Gantac. lliti. lib. i . cap. 54, lib. IT, ca^
part. i , p. 88.
19 et alibi.
(35) Joan. D i a c , V i i . S. Greg. P/., lib, , cap.
(43) Spanh. Deprmt. ntimum.. tom. 1, cap. 127,
75.
128.
(36) Lequien., Distert. Damasc. I, 25, . i l .
(44) Lequien. . CAr., tom. II, wgg. 79, 955.
(37) Sopbr. apud Fabric. Bibl. ecclei., pag. 225.
(45^ Bavci*. M$t. OsrUoen., pag. 13 scq.
(58) Scalig. Animad. in Chron. Euseb. ad ann.
MMCCCLXXIV, pag. 256.
EPISTOLA DE MARTYRIO S. A N D R E i E . P R C H C M U .
1209
1210
iu regione Osrhoenica posita qnse, lestePlinio (46), ^ vocavit. Justino concinit PHiiius, apud quera
occurrit (51): c oppidum AEge, iu quo mos sepeliri
quondam Antiochia dicebatur, atque a fonte perlucidis undis ilHc fluente, Callirrhoe : nonienque reges > Macedonum. Edessam ilaque baberous in
Edessae inditam eidem fuisse perhibetur a Macedoni- Macedonia sitam, primitusque vocalam jEgeam.
touspostquamabAlexandriM. lemporibussuntilla po- Qua? quidem urbs, Yossio monenie (52), scriplorit i t i . Non estigitur cur in uliimum oriemem cum Bloii- bus Grsecis dicitur 1\, et : unde
dello transmigrare cogamur, ut Sophronii AEgeam
est , vel . H c vero dum
Edessenonim regem invisamus. Discimus enim ex
recoio, variae mihi subortae euspiciones. Gum eniin
Tacito (47) Acbaiam et Maoedoniam imperio pro- noverira proprium proconsulis nomen sub quo pascousulari fuisse subjectas. Hinc itaque mirari baud
sus perhibetur S. Andreas, diversimode apud Ecclesubit ASgeam, qui fertur proconsul Achaiae, censert
ftiae scriptores efferri; aliis namque vocalur
et Edess* Macedonic regem; adeoque ab bac urbe (55), aliis vero . (54): quid demum
digressum, Patras Acbaeas perrexisse, t perbibet
ea de varieiate augurabar dicere lubet. Sopbronium
Epistola noslra. Proconsulis namque sedes Edessa
nimtrum, sive scriptorem velusliorem quem ipseforlasse fuerit eamque respexerit Sopbronius;
met secuins fuerit, nomine proconsulis proppio
Ecclesia vero Achaica in Epislola, non sedis qui- praelerito, hojusmodi verba,
dem locutiL, sed muntis quo et in Achaiae proviucia
, tantummodo litteris primo tradidisse
fungebalur proconsuL, altenderit.
putabam; quem quidcm locum ne quis accipcret de
Neque vero quis putel anxio axiimo nos csse aiii Osrhoenica Edessa, vir aliquis erudilus codicis Sosollicilo, quod jEgcam Sopbronius appcllct.
pbroniani one alleverit vetus urbis nomen ,
Haud enim una esse bnjus vocis signiiicalio comiudeque forroatum gentile -quorum uiium
perilur; neque ilia demuin abuluntur velusti scri- alterumve postea librarius indoctus e texlu exciplores, quo regem constanler exprimere velint,
disse conjiciens, adeoque ipsi inlexendum exisliut ex antiquis Lexicograpbis liquet. Hesyclrius :
nians, exscripserit suoque exemplari inseruerit :
, * ,
atque Ua deinceps velut proprium prafecti urbis
krarz . Ad quem lonomen habitunn a reliquis deinceps scriptoribus
cuni plura eruditc ioannes AJberli (48). Pbavorifuerit subinde usurpalum; unde tandem in noslrx
iius ilem :
quiK|ue Epistolue Achaic exemplaria dimanarit.
\ . ot
At hoc demiim est Jiariolari. Illud polius forlasse
, '
^ dicendum, iEgeam quideoi fuisse vocalum qui
. Quae quidem Homeri verba (49)
Edessa? ac Palris praefuerit; verumtamen non ideo
loco de quo agimus, raire quadrare uemo non v i stalim eolligas velim ipsura gente fuissc GraBctim,
det. Eamdetn in senlenliam Haussacus quoque ad
non Romanum; adeoque proconsulis aut consuiis
flarpocrationem . , unwn e nomunus eidem rite conferri baud potuisse. Romanos
vem magislralibus Alheniensibus fuisse
enim quaudoqueab urbibus et populis nomina usurvocalum, se lalius docluruni prouiiserat vv. passe, neque eliam a cognominibus Grsecis sibi
6 , quod tauien sui oblilus, haud asciscendisabhorruisse, viri doctissimi Ursiuus (55),
prastilit. flinc ergo liquido apparet imroerilo argui
Panvinius (56) et Sigonius prodiderunt: uiproinde
Erasmum eo nomine, quod Sophroiiii prm- ab JEgta sive ab Alqeaui, Macedonicorum Edessefectum reddideril.
norum urbe ac populo, iEgcas item noster appellari
Yerum in isto Sopbroniano loco enucleando i m - poluerit. Si quis vero euin fuisse origine Grar.um
inorari adhuc parumper liceaL Nobis nimirumdis- cortlendat; quod sane fratris ejus nonien qui Slracutientibus Sopbronii verba, deque Macedonica
iocles audil, suadere videtur; haud equidem r t p u Edessa illa esse accipienda probe iutelligentibus,
gnaveriiu. Neque enim demum insolens urbium
illud etiam Trogi Ponipeii apud Jiistiuum (50) op- D regimen et Graecis tradidisse Romanos, ut enummis
portune succurrit : c Garanus, inquit, cum magna
amiquis liquet : e quibus discimus (57) Aristarraultitudine Graecorum, sedes in Macedonia responso
chuin Damonis, Metrodorura Meneclis, Nicosiralum
oraculi jussus quaerere, cum in Einathiam vcnisset,
Gallistrati el iEschrionem Lysia? fdios, Palrensiuni
urbem Edessam occupavit. llanc auteni urbem ob
pretores fuisse. Qui ergo praeerai Edessae noster
raemoriam muoeris, JSgeas; populuni, JDgeatas
iEgeas, Palranim quoque prafectus fuerit, nou
(46) Plin. fftsf., l i b . iv cap. 24.

(47) Tacit. Annal. \\\>. i capp. 76, 80.
(48) Alb. ad Hetych., lom. I, pag. 699.
(49) Hom. Ody$s. A , 594.
(50) Justiii. Hist. \ih. v n . cap. 1.
(51) Plin. Hhi. lib. iv, cap. 9.
(52) Voss. ad Pomp. Mel. lib. , cap. 5, pag.
140, edit. 1.
153) Sopbroii., apud Fabric. Bibi. cccles., pag.
v
225, alii.
(54) Menol. GTCCC. Ba$il. part. i , pag. 2 2 1 ;
Pseudo-Dorolb. apud Gang., Chron. Pasch. pag.
455; Niceph. fli$t. eccl., lib. n , cap. 39.
(55) F. Ursin. DefamiL Bom., v. Pinariam genl^
toni. VII Thet. Aniiqq. liom., pag. 1297.
(56) Panv. et Sigon. De nom. Rom. lom. II,
The*. Antiqq. Uom., pagg. 976, 1015.
(57) Hard. Opp. iW<*cl.,pag 152.
t
11
P R E S B Y T E R O R U M DIAGONORUM ACHAIiB
1212
digmlale proconsulari, scd consulis titulo insigni- agenlc dispensalione id accidisse poiuerit; ut scilitus, ul cx nostra Epistola conslat; ubi non cel Evangelii praedicaliolalius patcret iu dies,Chrisiianaque fides in animis credentiura altiores ageroi
, ed taiUum vocalur : quo quidem
radices, alque ila demum nascenii Gbiisci Eeclesiac
iiomine viri primarii et proceres quandoque desisalis coiisullum foret.
gnantur .: Iiisque passim, maxime urbium el civilalum praefectis, consuJaris dignitas ab imperatoriNeque magis urge.t aliera objeclio, ab hnperio
bus concessa legitur, ut videre eet apud Cangiuin
Vespasiani nomini Gbrisliano haud infesio petiu.
Nullum quidem in Ecclesiam ab eo lalum edictuiu
in utroque Glossario (38). At de bis baclenus. Caeuspiam occurrii, acccdeule in primis lesie locuplelera enimleviora quae sive ad niinuendam Epislolae
tissimo Terlulliano (63) : Qtialcs, iiiquil, leg
uostra aucloritalem, sive adejus iulegrilalcni everlendam objici solent, coiisulio praeterimus; ne sci- istac quas adversus DOS, soli exsequuntur impii?....
quas nullus Vespasianus, quanquam Judaeorom
licet minutiora persequi, neve nibil oniiilere velle
debcllalor... impressit? > quo sane sensu accipievideamur : si quis autcm ea nosse cupit, nupcrum
dus eliam videlur Eusebias, ubi scribit (64) c Ftcdilorem Lipsienscm adeat.
VIII. Quod supercst, in lcmpns inquisiluris quo spasianum ' animo agitatu.*
scripta iuit ba?c Epislola Ecclesise Achaicae, nobis Hinc lamen baud colligendum arbilror nunquini
infenso atque iniraico animo in Ghrislianos fnissc
primum esset definienduro, quo deinum anno B.
Vespasianum, neque ulla omnino injuria eos aliAndreas aposidhis niariyriuin passus censeatur; hoc
eoim scmel cxplorato, illud etiam levi negoiio quaudo aflecisse. Goitlrarium docet Hilarius (65):
Annc, a i t , . . . P a u l u s . . . Nerone se, credo, Vespastatui posse iiuelligiturrsiquidemex eadctn Epislola
siano atil Dccio palrocinantibus luebatur, quorum
oonelat ab Acbaia? presbyleris et diaconis illam
in nos odiis confessiodivina?prajdicationisefflorui(?i
fuisse perscriplam, qui sancti aposloli certamini
Ililario aslipulatur Tbeodoritus (66):
spectalores Inlerfuisse perliibentiir. Verum definentibus penitus solidioris antiquitatis monumeu- \ ,
, ^ '
tis, conjecluris lanlum rem Iransigunt criticorura
*
\ , ;
filii. Alii siquidem (59) anno xras Christianae 6 6 ,
aut 70B. Andreani passum existimant. AIH vero(60) * xxl
anno imperii Vespasiani priino, vel saltcm ipso '
, , , adhuc imperanlc. Alii demum (61) sub Domitiano.
Guin autcin oiimino incxplorata res habcatur, re- , \ , ' , centioresque pro animi arbiirio buic vel illi seiiten- ^ . IJ esl : Piscaiorm
autem et publicanorum tcnloriorumque $utom
lia adbaercaut; nos itaque, donec in obecuro i r a leges, non Caius, non Claudiu* dissolvere potuerunl,
mite dux tulior praecat, cunclabundi licel, circa
Gbrisli annum 80 crucr aflixum S. Andream aposto- neque illomm successor Nero : hic enim tameui
duos optimos lcghlatore* sustulerit; Peirum namqnt
luui martyrium consummasse, adeoque inox fuissc
perscriptam circiimlataroque Ecdesia*. Achaicsc E p i - ac Puulum interficijussit; al cerle ieges cum Ugidar
teribui haud sustulit. Non Vespasianus, non Ti/,
stolam exislimamus.
non Domitianus; quanquam multis ac omnigeniiMMirabitur fortasse quispiam nos vel longius quam
chinatwnibu* eas oppugnare conlenderit.
par sit B. apostoli vium proirabere, vel potius
Nequedemum pules laudalos Patres sibi invicem adipsum imperio Vespasiaui dosinenle, mariyrio sublatura asserere, quem tamen Gbristiauorura per- versari; convenienteniiu, ut recte Havercampus (67),
seculoreoi fuisse nemo dixcrit. Ad primum vero si dixeris id quod res est, Ecclesiae persecutores ib
quod atlinet, objectioni occurrimus magnum Baro- Hilario ac Tbeodorito memoralos, tccte quidem
omnes, non vero aperta v i , ut Nero, u l Domilianu*,
nitiiu asseclati; qui dc novissimo lusiro, et quidem
sub Vespasiano pcraclo verba faciens (62), locum D fuisse grassatos. Ad Vespasianum sane quod aUi
net, magis adbuc in ea sententia conArmor ei
ex Plinio recital ex quo plane comperimus, bis ipsis
Hcgesippo; qui apud Eusebium teslatur (68), eomleniporibus compluies ultra centesinium annum
vilam duxisse; ul proinde pro monstro baberi ne- dcm imperalorem < posl expugnaiam Hierosolymorum civiutem, eos qui a Davide geiius ducerewt
queat, si ea lempesialc nonnulli cx aposlolis, ul
pcrquiri jussisse, ne quisquam apud Judaeos ex rcgia
de Joauue evangelisla deque aliquot aposiolorutn
slirpe superessel, eaque ex causa gravissinu
discipulis salteni liquet, longaeva a?late decessissc
rursus perseculionem Juda?is itlalam fuisse. Quod
dicaiiiur : eo in primis nomiiie, qtiod divina etiam
(58) Cang. Glos, Grmc, . ", et Latin. v.
Hyvaitt*.
(59) Tillrm. llem. eccl. lom. I, pag. 593.
(60) Baill. Vics des Saiuls, tom. I l l , pag. 4 6 i ;
Woog., exercit. n, pag. 109.
(01) Florentiit. Vet. occid. eccL Martnr., pag.
119.
(02) Baron. ad ann. 70, 2.
9
(65) Terlull. Apohg., cap. 5.

(64) Euseb. Hist. eccL, lib. i u , c a p . &7.
(65) Hilar. lib. conir. Ariun., n. o.
(66) Theodor. Grwc. afjecu curau, dial. , ^ *
IV, p. 611.
(67) Uaverc. Ad Tertull. Apolvg., pag. 6 i ,
30.
(68) Euscb. Wst. c a / . , lib. , cap 13.
,
421*
E P l S T O l A D E MARTYRIO S . A N D R E i E . - PRO0EMIA.
1214
quiilem iterum atque ilerum a DomUianoaique T r a - nim rkoum conservator fuerii appellatus; atiameii
jauo laciitatuin scribil idem Eiisebius (69). Cum tantum abest ut saxum koc ad Gbrisdanos haud
respiciat, u l polius ob eamdera causani propter
autem perseculio contra Judacos sub his duobug
poslream imperaloribus, in Gbristiaiios etiam i n - quam et Neroni et Diocletiano iropaea poaila t u m ,
vaserit; quidni porro in Yespasianea quoque id ac- ob conservalionem nimirtim stiperslitioei numinnni
ciderit ? In primis vero si altendas, tunc temporis
culius, insculpturo illud esse definiaro.Haec aliaque
ei deinceps, Judaeorum nomine fuisse vocatos qui
plura in eamdem seelentiam Y . G . Quae quidem
Cbristiana professione censerentur. Quibus addas
roagis magisque conflrinat isle sepulcralis lapis, a
maxime velim, Vespasianum proplerea de Davidis
noslro Aringo evulgattis (74):
progenie tollenda cogilasse, ut cum Baronio l o SlC PREMIA SERVAS V E S P A S I A N E D I R E
qar (70), quia ex Josepbo aliisque resciret, oraClVITAS UBI CLORIE TUE AUTORI
eulis prophetarum fuisse praedictum, ex illius regis
PREMIATUS ES MORTE GAUDENTI LETARE
familla bomineni regnalurum, cujus imperium esset
PliOMlSIT 18 D A T K R I S T U S
aeternam. Hijic ergo sibi suisque prospiciens idem
QlJI AMUM PARAYIT THEATlfuil IH CELO.
impecalor, x Davidica slirpe prognatos fuit persecutus: adeoque ne apostolis quidem qui ex Judaea Ubi coneulesis eruditum edilorem. Neque fortasee
alienum erit, aliud in hanc rem lestimoniura pelere
erant, quique Ghrisium regem a prophetis praenunab
Aclis S. Apollinaris, non illis quidem iulerpoliatuni praedicabanl ubique, ipsemet pepercisse pu>
lalis
aut confictis, sed iis quae medio sxculo v n ,
tandus.
Manrus
arcbiepiscnpug Ravennas laminis argenleia
Quid quod nonnulla in vetustis monumenlig s u inscribi curavit, u l referl Agnel(us(75). Rem enarpersunt adhuc vesligia, unde conjicere jure liceat,
rat anonymus auctar Spicilegii Ravennatis hhtonx
a Vespasiano aliquando in Chrislianos saevitum ?
liisce verbis (76): c Dua3 in eodem scpulcro inveExslalapud Gruterum (71) iuscriplto bujusmodi :
niuntur argenleê laminac (anno 1175 delectae).
IMP.
VESPASIANO. AVG. PONT. MAX. TRIB. POT.
In prima legebantur
I. Gog. VIII. DESIG. VIII I. .
BEATUS APOLLINARIS.
$ACRARYM AEDIVM
EST.
DlUTIUSSUPER PRUNAS STETIT N L D I S PEDIDUS. E Q U U L E O
RE8TITVTORI
APPENSUS, DENHO V E R B E R A T U 8 , SUPER P L A G A 8 AQUAN
. RITVVM . ANTIQVOR
RECEPIT FERVIDAU.... D E F U N C T U S EST SUB \ E S P \ S I A N O
GONSERVATORI
SODALES . T l T l I
ista : . ORTUS AB A.NTIOCHIA

IItC FUSTIBHS CiESU8
CESARE AUGUSTO x KALENDARUU AUGUSTARUM. I
Ilaud equidem uescio Mamacbium V . G. cum

Huic geroime ibidem albe duae occurruitt (72). apud Hilarium loco superius adducto, turo in bis
$ Quarum inscriplioiium geotentia ut pateat, verbis S. Apollinaris Actis, Vespasiani vocabulo Doiniulor erudili Walcbii (73), probe gciendum egt, ve- tianum designatum censere (77); quem quidem
teres plurium numinum cullores eam polissimura persecutorem fuisse, non item Yespasianum couob causam de strage crueuta Ghrigiianorum glo- siat: eo vel maxime, inquit, quod in antiquis monumenlis Domiiianus quandoque Yespasianug etiam
riatoa fuisse, quod illa patriain religionetn oplime
vocitelur, ut patelex inscriptione apud Hermolaum
congervari aibi persuadebaot; u l , gi majorum gacra
ab injuria e l coiiterapui defendere eorumque d i - Barbarum Ad Plinii prccfai., quac sic se h a b e l :
IMP. C A S . DOMITIANUS. VESP. AUG. GERM. JOVI. V I gnitalem tueri quis vellet, id sine Gbrislianorum
oppressione eorumque religionis everaione, nullo CTomi. Ejasdem item senteniiae seclaior fueral Arigus, titulum sepulcralem mo.lo allaium cxponens.
modo rite fleri pogget.... Haec vero cum ita sint,
Quid loqtiar ? Eslo : patris noiucn assumj^serit
qui non videat, arbitror, fore neminem, aaxa in
suoque addiderit Doiniliauus, adeoque Domilianus
quibus propler conservalionera anliqui numinuiu
cullus, graii imperatoribug ea lempegtate per- D Vespasianus fuerit aliquando appellalus ; quod
sane tum ex marmoribus, lum ex numinig de Tilo
acue suut, ab illts quae diserte de deleto noroine
ctiam liquet. Verura u l rem landem conOciat vir
Ghrisliano loquunlur, quaienus eorum argumeniuin
doclus, vimque auctoritatum atque inscriptionum
ac genientiam cogilamus , nulla ralioue diverga
quas in mediura raodo prolulimus prorsus infringat,
fuigge; quoniam ipsa baec profanae religionis demonumentum aliquod ineo quidem judicio excilet
fensio, in oppugnatione Christianae niaxime posita
necesse esi indubilanler Doiuitianeum ; quo niuiierat. - r - Quare licei Vespasianus in lapide modo
rum compertura fial Domitianum, proprio nomine
adducto non Gbristiaiioruin boslis, sed antiquo(75) Agnell. Lib.pontif. inter Scriptor. rer. /lo/.,
tom. II, part. , . 4 .
(76) Spicil. Ravenn. hist., ibid., lom. I,
(72) Ibid. p. CCLIV. inscript. 7, et p. CCLXX, i n - parl. , p. 541. Videsis quae de Vcspasiani jussione
script. 2.
refcrt idem auclor. I. c. pag. 555.
(73) Walcb. Explan. persec. Neron., cap. 3, 5 6, (77) Mamach. Origin. et anliqa. Cnrist tvM, I,
pej?. 77 soqq.
p. 421, IIO^. 6,
(74) Aring. Ropt. subterr., I. m , c. 22, p. 102.
(69) Euseb. Hist. eccl., lib. n , capp. 19, 22.
(70) Baron. ad ann. 75, x i .
(71) Grut. p. CXXLIII, inscripi. 5.
PHESBYTERORUM DIACONORUM A C H A L E
1215
1216
omisso, Vcspnsiamim siinpliciicr fuissc vocatum. , sua veritas constel; nibil nos cogit, ol ad
Domitiani usqoe lempus excurramas . inio tero
lnlcriiii Tcroiloncc id pritslct, Yespasianum patrciu
nibil
nos probibet quin eadem verba sive de Yeallatis in locis acetpcrc nobis i>er ipsum Hceal.
Vix dum liaec scripseram, cuin elcganlcni Lau- spasiano ojusque iiliis Tito et Domiltano accipitreutii Pataroli epistolam legcrc coutigii (78), qtia m i i s ; qunriim hic tisquc ab anno j69 imperio Csevir ertidiius singularc numisma illustrans bujus* garco exornaiug, illc vero ann., 71 imperii coltega
motli inscriplione gignaUiin , fueral ronuntiatus; quosque preterea junctim inter
persecutores a Theodorilo receneitos enperius vUB, Tilo Ycspaniaiii filio ipsum aascrit.
mus
: sive illa, quod fortasse inagis placet, de praAlitcr lamcu stalucral doclissimug Ilarduinug, qui
feciis
in urbe intelligamus, quorum suroma ent
prinius idem nuiuisiua vulgavit (79); cautius vero
Vradicliius, vir in re nummam facile princeps (80). anctoritas. Qua de re locus exstat insignis apud CleYeriim ulcunquc dcmuin rcs se babeal, bujusce mentem Romanum (84), qui Paulum apostolum *1
miiiiismnlis auctorilaie neque scnicniiani noslram martyrio sublatam raemoriae trade Cbiistianorum pcrseculorc Vesptfsiano everti, didit: licet ex vetustis mnnumentis eum sub Nerone passum certo constet. Neque aliter S. Cyiicque oppositam Mamacbii conjecluram fuiciri
cnio nou vidct : stquidcni in monumentis quae prianus (85): c Huic, inquit, persecutioni qootidw
allulimus, nullus cbaracler nulbqHe peculiaris insistunt prafecti in urbe, ut si qui sibi obhti
fuerint, animadvertantur, et bona eorum flsco adnola pcrbibetur, ul bic sane vox
cujus vi alium a Yespasiano. palro agnoscere jure judicentur. Quibus iosuper addere libet Dionis
Verba, digna plane quae in eamdeni sententiam
cogamur.
Scd ecce tibi alium obicem , huuc ipsum locum pensilenlur. Sie autem ille (86) : );
attingenieni dc quo aginms, baud sane pra*tergre- diendtinÔbservat nimiruin Florentinius (81), quem , \ . Yiden' Helium sive sumniJ
dcindc secutus est Tillemontius (82), vEgeam pro- polestate, sive nominis dignitale Neroni comparacoiisnlcui ila sapctum aposlolum fuisse allocu- tum? Quorsum vero h a c , inquies? Nimirum, ul
tu!ii (85): c Tu es Andreas , q u i . . . . suades bomi- evincamus, ex Epislolae uostrae verbis, homati
nibus supcrsliliosam illara seclam quam nuper de- principcs jusierunt, minus recle colligi Neronem et
Domitianum iis necessario indicatos, cum eipraefecii
loclrm Komani principos exlerminari jusserunl?
lludc viro crudilo verba illa in oumero mullitu- urbis in priniis signiQcari posse videantur; qui?ei
dinis Romani principes, Domilianum respicere om- C ab uno imperatore de vexandrt Chrisiianis laus
nino vidcnlur, qui secundam post Neronem pcrse- legcs edictis suis exsecutioui niandandas indicerenl, vel novas ctiam ferendi polestatem sibi suculionem movit: cumquc baud verisimile censeat
ad tani longaevam slaiem pervenisse sanciuni apo- merenl, ut de Helio compertum. Caeiera prsetetimus
quae alias prsesto essent ad serfleniiara nosiram
sfolum,ut sapculo exjunte, sub eo imperatore
magis magisque astruendain; ne videlieet Tulliapassus cxislinietur: binc Epigtolae Ecclesiae Achaicae
num
illud nobis jure fortasse quis objiciat (87):
sinceriiaicni in dubium revocandi occasioncm
caplal. At islbxc demum objcclio lanti non cst, ut Utilur in rc non dubia testibus non neccssariis. >
ticgotium nobis faccssere videatur. Quo enhu ver- Et haec quidem de Ecclesiae Achaicae Bpisiola sain
sunlo.
bis iliis Romatii principcs, sive ui in textuoi 4pf
EXCERPTUM
Ex Prafatione clarissimi viri Constanlini
TISCHENDORF.
{Acta apestoiorum apocryplia, Lipsis 1851, in-8.)
Denova reccnsione lcxius Aclorum sancti Andrecc.

Vluxil cdhio noUracx duobm polistimum codicibus Gr&cis Parisientibus. Aller (qui nobis e%t A) Regi**
iiuttc nationalis, iium. 88 i , taculi undecimi, fol. 282-^91; aller (apud nos est B ) Cimlmkm
num. 121, unno 1545 ernpins, fo/. 57-41.
IIuc turedii tertius (nobii est C) codex Raroccianut num. 180, quem ex Woogio, qui eo solo usutw*
hausimus. Quanto vrro opere codicum nostrorum Parisiensium lexiu$ Oxoniensi codxci Woogii prmtil, nemw
(78) Diar. crud. haL, tom. X X V M , pag. 510
6eqq.
(<9) Itard., llist. Aug. inler opp. tel., pag. 755.
(80) Frujl. Quat. uniam. Dissertal. de uiilil. rei
numm. vet. cap. 5, pag. 15.
(81) FIorenUVe/ne/. occid. Eccl. Marttjr., pag. 119.
f
(82)
(85)
(84)
(85)
Tillem., MSm. eccl., tom. 1, pag. 591.

Epist. presb. AcA., cap. 2.
Clcin. R. Epist. 1 ad Cor., cap. 5.
Cypr. epist. 80, pag. 238, edil. Oxco. Iw*
(86) Dio lib. LXIII, pag. 720.
(87) Cic. De offic., iib. n , cap. 2.
4317
E P I S T O L A DE MARTYRIO S. ANDREJS.
42lfc
votat dubinm e$se: quod cnm de toto libello, tum maxime de vltimis partibut valct, quarum in eo codice
tmprfecli**ima
ratio est. Qua in re videndutn e$t ne qui$ faltatur brevitale textus in eod. Barocciano con*
tpicua.
lilud enim plerumque in huju$ generis scriplis accidit ui pleniore iexiu, in quo hcemieee originis
requentiora vetligia esse solenl, ad breviorem procederet cutholicorum emendatorum studium. Prceterea
Voogius Grceco suo textni versionem Lalinam se factam addidit, subjectis iusuper in fine extremis iis qum
apud Surium tegunturinde rerbis : Etsubinde aliiet alii ingerenlee se, quippe quibusin Grcecit iui$ nihit
plane re$pondere vidUtet. Commentariu$ hisioricus crilicu$, quem prmpotuit editioni $uoB earegie facit ad
cognotcendas atque illustrandas tradiliones qncc de Andrea apostolo apud antiquos circumferebantur. Explanavit vero etiam ipsum textum adnotatioue uberrima varii generis.
Denigue ad editionem nottram adhibuinius Latinum lextum Laur. Surto editum, apud quem leqitur itr
VUis S S . Colon. 1617, tom. VI, pag. 653 %qq. addiem 50 men$. Novembris (88); nec non ex P$eudoAbdim hinioriit cvntulimus, li quid apte cum Grvcis componi polerat. Ibidem prwterea plura inde $eclione X X X V (apud Fabric. God. apocr. I I , p. 502), atiqueni cum nostrcrum Actuum hisloriis nexum
habent.
(88) L a u r . Surius (primum prodiil opus Hus 1569, quartum 1617) secutus est Alo. Lipomannum iit
Y i i i s S S . 1551 sqq. tom. I, . i , pag. 567. Editio vero princeps Latini lexlus debetur Bouino Mombiilia
i n Legendario 8. Actis SS. 1474.

*
ACTA MARTYRIUM S. ANDREJS APOSTOLI
(TISCDEM>ORF, Acia apost. apocr., Lipsiae 4851, in-8, p. 405.)
"* '
Q**& oculis nostris vidimus omnes presbytcrl el
xa\ * diaconi Ecclesiaruro Acbaiae, scripsimus cunctis Ec
,
clesiis in oriente et occidcnte, in aeplenlrionali et
* fv
meridionali plaga, in nomine Chrisli constilutis
\ , \ .
Pax vobis el omnibus qni credunt in unum Dcum,
\
perfeclam Trinilalem, veruin Palrcm ingenituin,
, *,
- verumFilium unigeniuim,verum Spirittim sanctum
, , procedentem ex Patre, et in Filio permaneniem, ut
\
monstrelur, unum essc Spirilum sanctum in Patre , " et Filio in veneranda divinilale. Hanc regulam lidei
\ \ * .
didicimus a beato Andrea, apostolo Domini nostri
Jesu Cbrisli, cujus passionem, quam aslantes v i d i
" roos,pro posse noslro scriptis rccolere non baesiU , ** - vimus.
'

k
1 1
11
1 4
t S
, e
Y A R L f i LECTIONES.
Ila ; : (sic) \ . C :
. D : Passio S. Andrea: apottoli, per pretbyterot et diacono* Eccleaarum AchaitR
tcripia.
"" A B j C A . cumAB (itcniLeoneAllalio);C .
cum ;
; C . : BC . cum sed add. \ . C .
. . : add. . . . : h. I. cum ;
BD (tn Chriiti nomine tonttitutti) post . C post . habel . * : BC om. ;
: C , |), . Praeierea C praem. ,
.
\ cura B C D ; om. . ** ( .) . cum . CD , m
Irinilate perfeclum. ** ler : C bis , leftio loco .
(D ingenitum) : C
, .
usque (AC -vov):C \ .
, C .
( , C ) (C <im.) . \ ( add. ) ,
(codex-) . . cem . BCD \ (C , D hoc) ( .)
( -) \ (D quod est el UU qui genuit; C
LvYoogemcndat ]). : CD .
.
: G . BGD om. sequens.

cum 1> {pa$tiouem) : G .
. usque
cum : . . : C : D quam coram w>titi vidimus. ** ' uaqae : * : C (VYoog
tertittii annmam tommemQm*nem)x<x\ :( po$9umu8 (Woog bis expressum putai)
txplicamus.
1
1 1
1 1
1 1
1 6
17
t f
f l
1 1
1 1
I2*J
PRESBYTERORUM ET DIAGONORUM A C H A I A
Proconsul ilaqm iEgeates, Patras civilalem i n -

g r m u s , coepit compcllere credentes Cbristo ad sacrificia idolorum. Cui occurrens beatus Andreas
dixit : Oportebat ut t u , qui judex esse hominum
eomprobari, judiceiri luiim qui est in coelo cognosceres, et agniium coleres; et colendo eum qut
verus Dcas esl, ab bis qui veri dii non sunt, animum revocares.
tm
* *.
'

, \ e*i ,

.
Cui jEgeas dixit : Tu es Andrcas, qui dcsfruis
tcmpla deorum, ei suades bominibus illura cullum,

quera nuper exortam Romani principes extermi- \
nare jusserunt ?
** * * * ;
B*atus Andreas dixit : Romani principes iran paquam cognoverunt veritatem; et boc pro sarlute ,
boniinum veniensDeiFiliusmanifestedocuUJstasci
licet idoia non soluni deos non esse, sed esse da?mo- , (
iiia pessima et inhnica buinano gencri; qwc hoc ", \
docent boniiues, unde offendatur Deus, u l , dtim , offcusus fueril, averlatur et non exaudial: et oum , $aversus fuerit et non cxaudierit, habeanlur a dia- \ '
bolo ipsi caplivi, el adeo eos deludat, ut, quanJo \ exierittt de corpore, invenianlur de9erli et nudi
\ , \ \
uibil secum praler peccala portantes.
, , * , *
.
AEgcates dixit: Ista superflua ct vana verba sunt.

" \
Jesus enim vcster dum lalia pratdiearet Judaeis, i l . ' "
Inm crocis palibelo aflixerunL
, C .
,
97
9 8
11
84
8 7
8 8
9 9
44
45
4 7
48
8 9
8 8
54
88
57
58
5 5
5 1
99
55
6 5
67
68
V A R L E LECT10NE8.
' * usque cum ; C (secl alibi semper )
. D Proconsul itaque Mgeat Patras civitatem ingressus. ,
: C \ .
C . .
. . cirm : . .
: C . . : D sacriftcia idolorum.
: CD .
:
9 8
9 7
9 9
91
8 9
1 1
5 9
-).
: C oiiw
. cuin ; (comge ) ";
. .
usque num ; C . ** . ff.
( ) cum ABD (animum revocares) : G .
( , D cni)
. (jEgeas) . cum ABD : C .
.
: C .
. . . ctim CD (templa deorum) : .
:
C . \ . . cuin ; C ; D superstiliosam illam lect.m:
*rtjy .
( -) cum ; C .
cnm AD [deteclam) :
: C om.
C '. .
(C ) . eum ABCD; si
9 8
9 9
4 6
4 9
4 9
4 4
4 5
4 9
4 5
4 9
5 9
5 1
, ilem D sed om. . C \ .

C , .
: BC om. .
t , ( .) . .
. .
cum : C . . : (corrige ' ?)
.
CUIII : : C .
(uterqite codex ) usqne cum : G * ]^ ]
.
usque cuui (R per incuriam onu): G \ \ *)
.
. ( , ) . cum ; C (Woog
emendat .) .
( -) cum : G (Woog einemUt
-ftj).
usque cum : BC ' (G ) (G ) \ , iidem postea . D sic : hla idola soium deo$ etse, $ed tiu dmm**
peuima et inimka humano generi: quce hoc docent hominet unde offendatur Deus, ut, dum ofentui (u$ril
avertatur et non exatidiat; et eum avertns fuerit et non exaudierit, habeanlur diabofo ipsi repftrt, 4
diu eos deludat quandiu de corpore exeanl rti el nwdi, eic.
: CD .
. .
. , G 0. . .
( ) . JA ) C0
AB(D); C .
G .
G (D)
5 5
5 9
9 7
5 8
5 9
99
9 1
9 9
9 9
9 4
9 9
9 7
8 9
9 9
8 9
1221
EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREiE.
^
Bcatus Aridrcas respondtl : Q si vclfes scirc niy.
,
slerium erncis, quam ralionabili cbarilale aucfor
> - vitae huiuani generis pro restauratione nostra boc
crucis patibukim iion ivite, sed sponte auscepit!

\ '
;
70
71
7 9
7a
74
7 8
77
7 8
79
'

\
\
,

;
iCgcales dixit : Cum iraditus a sm> dtscipulo, et

a Juda?is tentus praesidi adduclus sit, et ad petitionein Judsourum a mililibus prasidis crucifixus :
quomudo tu dicis eum sponte crucis susceptsse
palibulum?
'
* \ - JJ
,
.
" * ,' **.

, , **
- .
\
,
, *
. * '
.

, , Q
Sanctus Aodreas dixit : Ideo epfo dico sponte,

quoniam simul cum ipso fui, cdm a suo disciputo
81
89
88
84
8 8
87
88
8 9
90
91
99
98
94
97
99 190
%u
traderetur; anteqiram enim traderetur, dixit nobis

quod tradendus esset, crucifigendm pro salutfe
homiiium, et die tenia resurreelurum se este pncdixit *. Cui fraler meus Petrus dixh:
Propitiu*
erit tibi, Domine; non fiet isiud ; el indignatus sic
ail Pciro : Vade retro, Satana, quia non tapu ea
qum suut Dei . ut plcnius demonstraret quod
sponte passionem susciperet, dicebai nobis : Potesiatem habeo ponendi animam meam, el potestalem hubeo iterum sumcudi . Ad ulliinum, dum
ccenartt uobiscum, dixit : Unus vestrum me tradvturus est; igilur ad islam vocem cum omnes contrisiaremur, til suspicio omni dubio vacaret, revelavil,
dicens : Cui dedero panis fragmenlum manu mea,
ipse esl qui iradit me . Cum igilur dedissef uni ex
coudiscipulis nosiris, el futura quasi jain pralerita
b
Maltb. xx. 17, 18; Marc. x, 52, 3 3 ; Luc. x v i u , 31, 32. *> Matth. x v i , 22, 2 3 ; Marc. v m , 33, 33.
Joann. x, 17.
Maltb. xxvi, 2 ; Mare. xiv, 18 ; Luc. xxu, 21 ; Joan. x m , 21, 26
d
VARIiE LECTIONES.
: C , D om.
(C om.) : .
cum A D ; add.
, t .
. cum . .
(U ) (D
quam rationabili) cum A B D ; C [, ut videtur] .
. ( B o m . . .)
cum ; C , D auclor.
C .
. ( )
cum ; C : D wstauraltom nostra. " ,
C . C (hi marcine ) * .
(cum ; C
; ) : add. oot , C : sed AD nil add.
' :
CD . usque ex : *
\
: C
\ \
]* : Cum Irudiius asseratur suo dhcipulo, etc.
( ) : C .
: C (codex
) .
. . ( ) : C nil uisi .
ciim
*1>; om.
: C .
( ) . : C ' .
. ( -, corrige -*,) . . ( ) (- ). \
isic ; . D et anlequam) . : C (codex -) \ , .
C . . .
. . . , .
. . . . cum (D) : . .
. : C .
: qmvt.
om^
.
ruin ; (sic).
. .
. .
C post
sic pergit : (eodex ) ,
, .
: .
cum BCD : add.
.
. ( add. ^) ( add. ) cum ; . .; D ut pltniu*
HOS imlruerel; C .
( ) : C .

cum A B D : G pram. .
: i U ABC.
: C .
( prami. ) , D
' ullimum ; C .
. : C .
: \ .
BC om. .
. . : C \
.
. . . cum ; (sic corrupte) . . ; D $&$$ cogitali*
trucidarel: C oin.
. cuni ; : C \ */.
7 9
7 1
7 9
7 8
7 4
7 8
7 9
7 7
7 8
8 9
8 1
8 8
8 i
8 8
8 8
87
8 8
8 9
9 9
91
9 1
9 8
9 8
9 #
9 9
9 7
1 0 9
11
19
1 9
PRESBYTERORUM ET DIACONORIM A C H A L E
H!U
|2SU
narraret, docuil se voluntarie iradcndum fore; cam , kcrtir xapa Iradilorem fugiendo descruit, scd in k)cum ubi
.
\ ilium sciebat e*se, veiiiens periuansit.

, ' .
iEgeates dixit : lliror le prudenlem v i r u n i ,

, islum velle quocmique pacto l u e r i ; sive eniin
", ,
spoiile sive invUum, cruci tamen conQteri affixuui.
.
18
l4
18
1 8
99
18
8 1
11
99
1 4
88
88
8 8
" *
, , \

, .
Beattis Andreas dixft : Hoc est, quod d i s i , si

jnm memores, nenipe quod magnom est mysteriam
crucis; quod si forle volueris audirc, resume mecuin.
88
81
88
88
84
88
,
iEgeates dixit : Mysteriom non polesi dici, sed
* .
eupplicium.
88
Beatus Andreas dixit : lpsum suppliciuni, mysferiuin rcdemptionis bumanae, si paltenler audias,
comprobabis.

- , .
JSgeales d i x i l : Ego quidem palienter te audiam:

sed iu si nie obiemperanter non audicris, ipeum
crucis myslcrium in te ipso excipies.
*
.
87
88
88
4 8
41
4 8
44
48
48
48
Bealus Andreas respondit: Ego si c.ncis patibulum expavescerem, crucis gloriam fton praedicarem.
* *
* * ,
.
7
18
88
iEgcates dixil : Insanus sermo tuus, quia pra? ^

,
licas crucem non esse supplicium,et per audaeiam, \
poBiiam morlis non tiines.
C
*.
Sanclus Andreas dixit : Non per audaciam, scd
\ per tidem, poenam non liiiie* moriis; mon ciwro ,
8 8
5 8
88
8 7
V A R L C LECT10NES.
usque ( ) : C ' ,
om. . .
(\ ) . vt(Badd. ) . : G om.

. . cum ; ^ ; C .
(G ) cum B C D ; Apraem. .
. . ( . . ) : G .
cum ; ; C .
. (sic); C . .
C * .
. , G . .
C .
: CD . ka ubique.
( ) . cum () > : cppovuxov .

. . ( ) .
sic ; ) cum ; D islum velU sectari : G .
C .

.) . . : C \ .
. . . ,;
3 . .
GD om. .
: BD .
.
usque cum ; BD . . (Hoc $ quod etiam dixiue jam
rettnes); .
BC (D; om. .
C . .
asquc
cum (D quod si foru vjluerit audire, retesam) C (; Woog ) ,
.
: C .
: C : D .
(uteFqae codex )
(Ipsum mpplicium) cam ABD : C .
usque ( i -) ( -, -) ( .) cum : C , (Woog emendat , ).
D mtjsterium retlaurationh humanm, patienter audias, comprobabis.
. .
: C (codex ).
: .
C (ila Woog; cndex
) ,
(sic).
. .
cum ;
C -.
: C : D om.
. : C .
C , Woog emendat (scribe ).
C .
( -): C .
h. I. cum B C ;
ajite .
C * .
usque . . . cum (sed ponit .
. .) : \ , , . .
r G ,
: D prcedicat gloriam tupplicii, qui per audaciam pcenam non linws mortit.
: GD
oui.
: . * C .
18
8 4
18
,8
17
18
1 9
8 0
a t
8 1
8 8
8 4
9 8
8 8
8 7
8 8
88>
8 9
8 1
8 8
8 8
89
8V
8 8
87
8 8
89
4 9
4 9
4 4
4 8
4 7
48
8 9
8 8
4 1
4 8
81
4 8
4 9
8 8
8 4
8 8
8 8
8 7
12
EPISTOLA DE MARTYRIO S. A N D R E i E .
* d peccatorum, pe$*ima . Et ideo-aadire te voiocrucis

\

rnysterium, ut agnilum forsitan credae, e i credens
* , ' " ad restauraitouem ,tua aniiwe quocunqtie modo
^,
pcrtingas.
~ .

iEgeatcs dixit : Rcstauratur hoc, quod pcriisse
. docetur : nunquid anima mea pcriit, i i l ad cjus me

restaurationem venire facias per fidem ncscio qua & ,. , .
letn, quam Ju asseris ?

Beatus Andreas respondit: Hoc est, qiiod lc d i 6 * , & ,
scere desiderabam, quodque docens denionstrabo
frct animas hominum perditas per mysterium crucis
. esse reparandas. Priuitis enim bomo per Hgni pra>
- varicationem mortcm induxil : et necessarium boc
* erat generi bumano, ut per Hgni passionem, mors
quae ingressa fuerat in mundum, peileretur . Et
quoniam de immaculata terra factus fuerat bomo
xa\ primus, qui per ligni pravaricationem mnndo mor - tem intulerat: necessarium fuit, ul de imraaculaia
votov , Virgine nasceretur, perfectus homo, Filius Del,
- viiam qeteruara quam per Adaraum perdiderant
, homtnee, repararct,ac per lignum crucis lignum
- concupiscentiae excluderei ; suspensus in cmcc
immaculaias manus extendit, pro manibus incouti nenter extensis; pro suavissimo cibo arboris ve \
lilae, escam, felUs aopcpil; et in se suscipiens
, morlalitalem noetram, suam oobis imiQQrtaJilalem
C dooavit.
88
88
7 8
71
7 8
78
74
78
77
78
78
80
81
88
88
84
, ,
.

^geates d i x i t : Ista vefba illis narrare potcris
88
8 7
Psal. xxxiii, 22.
* Gen. m , 1 9 ; Rom. v, 12, 1 4 , 1 7 , 2 1 .

usque cum ; BC . ( add. ) : D

enim juitorum pretiosa esl, mor$ tero peccatorum pes$ima.
G oro. .

.
et . .
' : A o m . (sed postea babet et et ); G .
., . . .
. : C (Woog ) . .
.
C om. . . ( ) . : ) Retlauralur lioc
quod periisu docetur.
: .
. , el post pergit corruple
( corrupte).
G . .
; D pemt ut ad ejus me retlaurationem venire per fidem
nescto quam tu a$sera$ ? : CD ora.
. : .
C * (Woog ): D
muod teditcere.
^ cum :
, : G (ila vel- Woog. codex )
: D ttt rfnm perditasânin\as hommum docuero,
htam rettaurationem earum per crucis my$terium pandam.
G ., D per lignum
pravaricationi*.
: C om. . cum B G ; ; D induxU.
G
, D et necessarium hoc erai gcneri humttno ut per lignum po$ioni$.
(codex -) ; G : 1> mor$ qum
ingretta fuerat pelleretur.
... ( ) ., . . . ( .)
( ), . . usque ( . .
. ) cum () : G
, ,
: D et quomodo de immaculata terra factus fueral homo primus,
qui per tignum prmaricationi* mundo moriem intulerat, necessarium fuii ut de immacutata Virgine natus
Chrutits perfeclus homo qui est Dei Filius, qui primum hominem fecerut.
BG . .
G
.
.
, C , D repararet.

( ) : G ' .
G , .
(sic)
. : C
.
... . )... (
) cnm : C .
| : C .
cum : : G *
: reparuret... excluderet... paaderet... acciperet... offerrtl.
M
8 1
8 1
8 8
8 8
8 8
8 4
8 8
8 8
8 7
6 8
7 8
7 1
7 8
7 8
74
7 8
7 8
7 7
7 8
8 8
8 1
1 9
8 8
8 8
8 4
8 8
8 8
8 7
P A T R O L . G R . II.
39
122?
PRESfeYTERORUM ET DIACONORUM A C H A L C
1228
qui tibl credent : railii autem nisi hoc consenlias, \

tjt sacrillcium diis omnipotentibus offeras, in ipea
Cruce quam laudas, tc iustigatum afligi pracipiara.
,
.
Beatus Andreas dixit : Oinnipotenti Deo qui so Itis verus est, ego omni die oflero bosliam, non " tburis fumum, nec taurorum mugrentium carnes,
*, ec hircorum sanguinem, sed immaculatum agnum
*
quotidie in altarc crucis sacriiicans; cujus corpus
, ' '
posleaquam omnis poputus credenlium inandaca verit, et ejus sanguinem biberit : agnus qui sacri*
ficalus esl, integer perseverat et vivus. Vere igitar \ ,
sacriflcatur, et vcre corpus ejus manducatur a po~ \ - ;.
pulo, et sanguis ejus similiter bibitur; tamen, ut
* , \ dixi, inleger permanet, el immaculatus, et vivus.
, \
,
\
Augeates d i x i t : Quomodo potest boc
fteri?

;
BeatusAndreas d i x i t : Si visdiscere, assurae foF niam discipuli, ot possis doceriquod quaeris.
,
* .
jfigeates d i x i t : Ego a le tormentis exigam bujtts
rei notiiiam.
.
Beatus Andreas regessit : Miror te hominem
'
prudentem, eo usque insipientiae delapeam eese, ut
credas te mihi per tua torroenta persaadere posse ut libi exponam divina sacrificia. Audisti mysteriam
.
crucis, audisti myslerium sacrificii. Si credideris
* " ,
in Chrislum Filium Dei qui cruciflxas est, pan- . dara tibt quo ordine occisus vivat agnus : qui C ,
eum tacriflcatus fuerit et comescus, inleger tamen
\ et immaculalus in suo regno pcriuanet.

.
88
88
91
98
94
98
99
19
11
18
18
14
18
18
1 7
18
l l
8 8
98
94
98
98
VARIJE
LECTIONES.
usqite : C . (codex )
cum ; D nisi hoc consentiat ul : . C (codex )
et pcrgit .
C .
' : C : D om.
. 6 * .
. . . : C . . .
. ( ), e l c . :
. . .
' .
' .
(C om.J . ciim BCD: om. C . . .
: C .
- usque \ cum . : corrupte
, . . :
, (codex )
. bcuju$ carnes posteaquam omnit populut credenlium manducaveril et eju$ sangttinem biberil, agnu$ qui
tacrificaiut esl mleycr perseveral el vivus. usque (et eum vere tacrificatr
8 8
9 9
9 1
9 9
9 8
9 4
9 8
9 7
9 8
9 8
( -) . cura ; C .
( ) ( -) cnm ; CD
.
: C .
cum ; ; C (Woog - ); D
tormenli*. . . . . cum ; C (Woog ) . ; . . .
; Oexigam hujus rei noiitiam.
: C : D om.
. ;
; G .
C . " : .
( ) . :
(codex ).
. usque . cum ; .
. .,0 ; D Ergo fu
lormentit puta* tne divwa libi pandere mysteria? . . cum AD : BG oro. C
. .
( p w m . , corrigc ?) . . ( . ..,
cum ; C . .
:
BCD add. (C add ) (C-) .
oot cum o ; C ; D pandam tibi: (conupte) nil bab*it.
( 2orruple ) : C
.
^ \ . \ <>.
^ , (addil ?) . ,
\ . . , C (codex ) (Woog 1 0
1 1
1 9
1 8
1 4
1 8
1 8
1 8
1 9
90
9 1
9 9
9 8
9%
9 8
9 8
1229
r
EPISTOLA DE MARTYRIO S.
1:50
ANDREJE.
iEgeatcs dixit : Cum sit occisus, el ab omni po-

pulo, u l asseris, devoratus, quomodo agnus integer
\ , , ;
perseverat regno suo ?

Beatus Andreas dixit : Si credideris ex loto corde
, , discere poteris; si non credideris, penilus tn
, - nunquain ad imagincm hujus verilalis attinges.
.
Tunc iratus Êgcates jussit eum in carcerem rc **
trudi. Ubi cum esset clausus, vcnit ad eum mulli
tudo populi pene ex lola provincta; ila ut iEgeatera
- vellenl occidere, et beatum Andream apostolum fra, ctis januis carceris liberare.
.

0
Quos beatue Andreas his Yerbis admonuil : Nolite
quietem Domini nostri Jesu Cbristi in sediliosum et
- diabolicum tumultum excitare. Nam traditus Domt . - nns mcus cum oinni patientia s u s l i n u i l : non con\
tendit, neque cUmavit, neque in ptateii aliquit eum
, , * clamantem audivit t . Habete ergo et TOS silentiuni,
* ".
quielem et pacem : ct martyrium meurn nolite i m \ , \ pedire; sed potius vos ipsos quasi alhletas Domini
, \ ,
praparate, ut vincatis minas Intrcpido animo, pla \ gas auiem per lolerantiam corporis superetis. Tem , poraneum enim hoc exitium non limendnm est, sed
, - illud timere oportet quod finem non babet : nam
* humamis timor futno similis est; et subito com ex citalus fuerit, evanescil. Et dolores Hli sunt formi* . *0 - dandi, qui nunquam flniuntur. Isti eniin dolores
, aul leves sunt, et lolerabiles; attl graves sunt, et
, . C cilo aniniam ejiciunt. Illi autem dolores, acterni
.
s u n l ; ubi est quoiidianus flclus, et mugilus, et l u 17
18
88
, 8
81
88
88
88
8 7
8 8
88
4 9
41
49
48
44
4 e
48
48
8 8
81
88
88
84
88
88
87
88
8,
88
e Isa. XLII, 2.
) \ \ . . (Woog -). D vivai agnu*
. . . , .
cum : BG (-).
cum A C ;
p r a m . ; D nunquam.
... . : ( . .): G
. D tu ad indaginem ( imaginem, ) liuju$ veritali* atlinge*.'
C
, .

(iu) . . . : C (inepte ediluin est , )
.. . : D ubi cnm %%% clanstu, venit ad eum muUitudo
totius provinctce.
( add. ) A l j . (-) . ( ),
... . . . ( ) . cum , iteni D (tla ut jEgeatem vellent
cccidere, Andream apost. fractis januU linrure): G . .
. (emenda . ut jam Woogio videbalur) .
; CD .
: BD .
^ : C .
, C
.
. \ ( om.) . . ( om.) cum (); G (Woog. : < fone ) ; D m ieditionem diabolicam.
C .
C , \
(corrige ) .
, G . .
C .
( add. ) . . ( om.) cum (A)BCD.
.
. (C ^) cnin B C D : .
: C .
GD .
8 1
8 8
8 8
8 4
8 8
8 8
8 7
8 8
8 8
4 8
4 1
4 8
4 8
4 4
4 0
4 8
4 7
4 8
4 8
... ( i l a B ; -) cum ; C ^ . .
. ( om.) ) . . ( o m . ; supplevi) . ( ) ...
( , , , ) cmn (>; G ,
8 7
; D ii timendus esl, ilte $ utique Hnundut qui pnem non habet.
8 8
. . cum : BG ! .
, ... :
C , \ \ (Woog ) . \ (. . plevi) ... cum ; \ ;, ~
; C \ , ; D f dolores
8 9
timendi mrU, illi$unt formidandi guisic incipiuni ut nurtquam finiantur.
1231
PRESBYTERORUM E T DIACONORUM A C H A L E
m$
ctus, et sine fine cruciatus; ad quos proconsul , ifigeales ire limel. Eslolc ergo magis parati ad
, ^
boc, o l per Iribulaliones tcmporalcfe ad aelcrnaro
* .
quictem perlingalis, semperque florealis et CUIP
, \ \
Cliristo rcgnetis.
\ \ *%
,. * ,

.
Hacc et his similia sancto Andrea apostolo per lo- \
,
tam nocteni populum admonente, dum lux dici in
, inatutino prorumperd, misit jEgeales, ct adduci ad

se bealum Andreain jtissit, ac sedens pro tribunali,
, \ \
ciixit: Exisliniavi te nuclurna cogilatione rcvocare
animum a bluUilia, et a Cbristi toi laude cessare, ut *
poitsis nobiscum esse ct non amitlere gaudia vilae; , \
stuUum est enhn, ultro vellc ad passionem crucis ,
ire, et pcenis ac flammis se ipsura pessimis destinare.
' \
- \ \
.
1
8 8
Sanctus Andreas respondit : Gaudia tecum baberc potero, si credens Cbrislo dimiltas culluras
idolorum. Cbristus cnim me misit ad istam provinc i a m ; in qua non parvum populum ei acquisivi.
iEgeates dixit : Ideo te sacrillcare compelio, ut
isli qui per te decepti suul populi, relinquanl vanilatcm tiME doclrina?, ct ipsi diis offerant grata Ubam i n a ; nulla enim remansil in Achaia civitas, in
qua templa dconim derclicla rion sint et deserla.
Munc ergo per le reslituantur cullurae deoruin, ut
"
\
.
,
.
' *
,
*
*
71
... cum . corraptissime sic : * \ \ \ . C
\ , \ . D isti enim dolores aul leves $unt ei toleranlur, aut graves sunl el cito nnimam ejiciunl. " ai . (-) . ( )
( add. ) . ( ) \ (- ) . ( , i . e. ) .
( - ; ) . . . cum ( ) : ('. , \ \ (Woog
) \ . : D illi autem dolores ceierm sunt, ubi etl quotidianus fletu$ ef
mugitut et luctui el $ine fine crurialu*.
. . . : G >
. C . ... (R , D gaudia) .
cum A B D : G . . . rby . (codex cor)... . cum . , , . ^ , , \ . . D u6t semper lateminu
semper floremis semperoue cum Chnito regneti*. ... . ( . .)...
(ira ; xht ;D dum lux diei in matutino prorumperet) . cumAB(D):
C 6t' . . , \ .
.,. cum ; CB \ . \ , etc.
-... ( add. )... cum . G (W>og
) . 6~
D Extslimavi te noclurna coQilatione revotare ammum tuum stuliitia et Christi tui lakde cetsart.
( ) ^.. \ ( B o m . . . . ) . . . (haec corrupta in
. ) ( ) . . . ( [codet ]
) . . ( ).. (codex-oro^) . ( . ^ . cum A i .
G(D) ' (codex ) . (codex ) (D stuitum est enim ultro vetie)
\ \ (ita Wnog ; codex ;) (D et ignibui ac
flammis te ipsum pessimis deslinare.)
D oin.
.

. ... . ... ! ... : G . (- Woog )
, . , (Woog )
: D Gaudia tecum habere potero si credent Cnrislo dimittas culturas idolorum, Christus enim...
acquisivi. . . (cx B sumpslom. )..
.. (ex sumpsi, om. ) . : C . . . . *
. ... . : D Ideo te $acrificare compello ut ts/i per tt
decepli sunt populi reimquani vanilatem tua> doctrin<B et ipsi diis offerant grala libamina.
. .
(UC . .) . (G post . ponil) . ( ., G ) ( .) . . JJ ( Jji
6 1
67
6 8
7 0
7 t
7 1
7 8
7 8
1233
EPISTOLA DE MARTYRIO S. A N D R E A i .
4231
. - et dii qui contra te irali sunt placari possint, et tt*
" , ol , - eorum amiciliam noslramque possis rettiperare.
, \ Sin alias, diversa pro ullionc dcorum patieris sup pltcia; ct post orania, crucisquam laadasti palibulo . , suspensus deficies.
,
.
', Sanctus Andreas dixit : Audi, fili mortis,et sti pala seternis parata incendiis, audi me servum Do ,
mini et apostolum Jesu Cbrtsti; nunc usque mitius

tecum egi dc Yeritate fidei, ut rationis capax ct ve \ ,
rilatis defensor efleclus, idola vana contemnercs, ct
, - g Deum qui in coelis est adorares ; sed quia in impu, \
dentia tua perseveras, et putas pcr minas luas~ter
rere me, si quid tibi videtur in suppliciis majus,

boc mihi inflige. Tanlo enim meo Regi ero ac , - ceptior, quanto pro confessione nominis ejus in
, . - mentis constanter perseveravero.
, )
*.
78
78
78
8 6
8 1
8 8
88
88
88
8 7
88
88
81
88,
88

Tunc iratus proconsul iEgeales jussit apostolum
.
tormenlis affligi. Extensus igilur et per septem ter \ uiones mttilum violenler verberatus, elevatuscet at , que adductus coram impio ASgcate. Qui dixii i l l i :

Audi me, Andrea, et ab effusione sangiiinis tui con", ,

silium revoca : quod si mihi oblemperare nolueris,

crucis le faciam intcrire patibulo*
,
\
V A R L E LECTlONES.
. ... ( ) ( cumAB(D) : C fWoog -)
. ... (-) cum AB(D): C male om. debebalenim
ila fere scribi (vide quae modo ex C alktta sunl).. .
.
... ( om.) . . ( .) ( om.) ; cum :
C . . .
... cum :
, \ C ,
: D placari possint, et in noura possi$ amieitia permanere.
(C om.) cunV
BCD : .
... . ( -) . (
. .) cum AB(D) :' C .
C \ .
( , add. ) cum A B C ; C quam laudasii. * . (C ) (
-): Dsuspensus deficies.
: D om.
: BD .
C " ._
. ^. ,. (aternis parata incendm) cum B D : .:

. ( {>) . . . ( ). *, Aadd-
) . . cum : C : D audi me servum Domini et aposlolumJetuChrisli.
. . (eodex corruple ) ... cum :
: C \ : f>
nunc usque mittus tecum egi censura fidci.
... cuin : (corrige ) ) . : C ,
, : D ut rationis capax el verilalH
dejeusor effectkt idola vana contemneres.
\ ... cum ABD : C
.
... \ (codcx ) ... . cum : '
(?. ?) -
(codex ), : C ' \
, : D $ed quia in impudentia lua
perdurant me putas minas tuas posse formidare, qmdquid tibi videtur in suvpliciis majug, excogita.
* ... (codex add. ) .... ciim :
, (codex add. ) . G
(Woog ) . . , . . : D tanto enim meo regi ero acceptior, quanto pro eiu$ riomine fuero permanens in lormentit
$onfe$*or. . . . ( . .) . ( add. ).. ( , corrige ). ( .) . . . (. ) . . om.) .,
. ( add. ) () . ( . ) cum : CD
] (flagellU cwdi exlensum: Woog mavull ),
[Qui cum septem terniones tran$i$set),
. .
: .
. cum : : CI>
.
cuin B4]D: add. .
: C .
.
. (C .): : D consilium.
C : : D revoca.
8 8
88
88
87
88
188
7 8
7 7
7 8
7 8
8 8
8 1
8 8
8 8
8 8
8 8
8 7
8 8
8 8
8 0
8 1
8 4
8 8
95
8 8
8 7
8 8
8 8 , 1 8 8
fACONORUM ACHAI.E
litt
Sanctus Andreas dixii : Ego crucis Clnisti ser
,
\
*
vus s u m , et crucis tropaeum optare potius debeo,
quam liiuere; libi autem cruciatus xiernus reser- \atur, quem poteris evaderc, bi postquam probave- \ , \
ris perseverantiam meani, credideris Chrislo meo.
Ego eniro propler tuum interitum angustior : non , .
de mea paesione conturbor. Passio enim m e a , aut \ , \ \
wiius diei epalium occupat, aut duoram ut multum: .
UIUH autera cruciatus, per inflnita eaecula non acci-
piet terminum. Unde detine jam miserias tuas au-
gmenlare, et ignem aHernum libimetipsi accen- . "

dere.
Tunc indignatus iEgeates, cruci beatum A n - .
dream afligi praecepit.
Ille autem, omuibus relictis, ad cruccm venit,
eamque sic est voce magna allocutus : Salve, crux,
" .
quee in corpore Christi dedicata es, et ex membru
rum ejug quasi raargariiis ornata. Equidem prius *
quam te ascenderet Dominus meus, timorem ma-
gnum terreDum habebas : modo vero coelesli \
*
amore plena erectionis luae desiderium excilasli.

Didici enim a credentibus, quanlas i n le gratias * , ; babeas, quanta munera praparala. Securus er- .
go et gaudens venio ad te iia ut et l u exsul- ,
tans suscipias i n e , discipulum ejus qui pependit
.
1235
PRESBYTERORUM
1 9
1 1
I S
>s
1 9
1 7
19
9 9
91
9 9
9 9
VAR1AE LECTIONES.
. . . cum : ^ , : C ,
^ : ' D quod si nOnfeceii$
crucit te faciam interire patibido.
G . . .
\ . . . . (codexTO )... (codex
) (codex ) curo : . .
(corrige ): G \ . . .
. . .
. cum : (corrige ) . (sic) ,
(codex ) : G , .:
> libi autem crucialus wternus qui debetur, poieris evaderesi poslquam probavtrit per$everantiammeam vtt
sic crediderU Chrislo.
. . . \ ( , )... ( .) cum
: G : D ego enim de tuo interitu timeo, non de mea passione eonturbor.
C om. .
( ) cum : C . "
.
. . . cum : (sic) (sic) :
G : D nec per millia annorutn polett pervenire ad finem.
. . . > (codex , sic) \ . . . cura :
jsic) . . . : C (scribe ? ) \
: 1) unde desine jam miseria$ tua$ augmentare, et tgnem ipu tu libi wternum eceendere noli.
... ( ) . . . cum : GD
(D indignatus) . Posi ba?c CD, in quibus
etc. ad seclionem nonam lrahuntur,sicpergunl: isic codex;Woog < velxiv ) \ , (codex ) Woog-), .'
, \ \ ;

<. (wandan* hoc qucettionanh ui ligalis pedtbus el manibu
quasi in equuleo lenderetur, ne clavis affucus cilo deficeret sed cruciarelur polius longo cruciaiu. Cumque eum
carnifice$ ducerent ui crucifigeretur, ccncur$u$ faclus e$t populorum clamanlium: Justus homo et amkt
Dei quid feeit nt ducatur ad crucem? Andreai vero rogabat populum ut non impedirent passionem eju$. Ga*
dens enim etexsultan* ibai el doctrinanon cetsans.) Apud Abdiaro lib. III, X L . (Fabric. God. apocr. \
p. 520 sq.) simiiiler sic legitur: Sic procontul septem eum teraionibus flagellorum cmtum crucifigi precipi^
mandam nominatim quwttionariis ut liqatis manibuset pedibus et non clavii aftxu$ suspenderetur, quo di*iino cruciaiu deficeret.
. ( ) ( add. ) ...
om.) cum : GD (iucipiunt h. 1. sectionem 10) (ad locum ubi) ^
, (voce magna dicens).
: > (sic).
( - ) cum : C .
G* .
*
. . . ( )... ( - , - ) : C \ .
.
.
. . (C .) cum A G : . .
cum ; D pro voto susciperh; G (> (Woog ) (Woog-); ^

*^^ .
... cum ; C (scribe ?)
, ; D sciris enim credenlibus quanta; elc.
t
1 9
1 9
19
1 8
1 8
8 9
1 8
9 1
19
9 9
9 8
iftH
EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREAS.
l<fc*
, \ te; quia fidelis mihi semper fuisti, et desideravi

amplecti le. bona crux, quae decorem et pulcbri* \ , \

ludinem de raembris Domini suscepisti, diu opmta,

Q ,
sollicite desiderata, sine intermissione quacsita, et
\ aliquando jam concupiscenti aoirao praeparata!
" , \ \ Suscipe me ab hominibug, et redde nie Magistro .
\ ", \ - meo, ut per te me recipiat, qui per le redeiuil

,
me.
, - ,
.
\ 6 \
Cura haec dixissel beatus Andreas, stans oculis in
\ crucem deilxis, exspoliavit se, et vestimenla sua
, \ ,
tradidit carnificibus; fralres discedere hortalus, ut
- carnifices venirent facerenlque quod jussi fueranl:
\ longe enim steterant. Qui accedenlcs, levaverunt
. eura in crucem; et extendentes funibus corpusejus,
Pdes ejus tantum ligaverunt, non fregeruut auteni
, ipsius genua : sic enim praeceptura fuerat a procon , - sulc, qui eum etiam cnicifixum torqueri volebat, el
- P*r noctem vivum a canibus devorari.
, \
.
8 4
48
4 7
4 8
88
81
8 4
8 8
8 8
8 8

\ , \
\ \
o l , *
. \
- ,
, ;
, .
" * , C
,
'
;
4 8
4 1
48
48
4 4
4 8
4 8
4 7
4 8
Astabat autem multtludo inagna fratrum, quasi

Yiginii milliura, qui cum aniiuadvertisstnl carnitices abscedere, nihil horum in beatum perpetrantes quae cruciiixi pali solent, aliquid ab ipso
rursus audire sperabant; equidem crucifixus caput
movebat subridens. Slratocles aulem interrogabat
euro, dicens : Qaid subrides, serve Dei, Andrea?
RUus tuus lucium nobis et gemitum parit, quia te
orbamur. Gui bealug Andreae respondil: Quomodo
non rideam, fili mi Slratoclee, malitiam iEgealis
qui nos punire credit? non ab ipso peudeuius,
neque sumus insidiis ejns obnoxii. Non potesl me
VARIAS LECTIONES.
:C. (- :C prem. .
C , .

., C ,D ejusqui pependUin te. \ cum
: :0 (omissum?) : D amatorluussemperfui.
. . .
: C .
\ , C
, D decorem et pulckritudiuem.
.
. . . (
) cum (D) *. C (.
" , D et aliquando jam concupiscemt antmo prceparata: C o m .
: Cix.
8 4
,8
4 8
48
4 8
8 8
8 1
8 8
8 8
8 4
8 8
sus.
.... ( ).... . add. ). . . ( . . .)
. . . . . ( )* ( -) . . . ( )
( om.) .... . . ( . . .), . . . . ( . .
) cum : CD (D exspoliovit *e et vestimenta sua tradidil) (D carnificibu*)- (D levaverunt)
, >. , , .
. . . ( .).. \ ( ) . (.) ..
( om.) . cum : CD .
Pro tola scctioiie 11, queraadmodum ex exscripsi, CD haec babent eaque ad sect. 10 Irahunt: (Astanles vero erant turbcu
ad viginli millia hominum), < , \ (qui timul
clamabal) * (injusto judicio tanclum virum hoc pali). ,
(Sanclus vero Andretu confortabai menles credeniium Chrislo) (et hortabalur) . (ad toleranliam temporalem),
(codex ) (sic; D docens nihil etse dignum pawonh
ad a'lernamremunerationis compentalionem). Apud Abdiam 1. 1., sectio X L I , sic incipit: Aitante vero turba
ingenliy viginli ferme millium hominum, inier quot eliam stabai (raier jEgealis Stratocles.
: .
. . \ . ,
^-.
\ : . .
: .
: .
(corrigo
.).
: om.
: .
: .
8 8
89
4 0
4 1
4 4
4 8
4 7
4 4
4 8
4 8
4 8
4 8
12
121
P R E S e T T E R O R U M E T W A a W O R U M ACHAL-E
andire; ti ettim aodire pOfttf, intdligerct, fadisqoe * . Axooctv-
disceret ftoppiicia niftil posse in Jesu Cbrisli homiocrn.
8 8
" ,
.
His dictis, eermonem ad omnes astanies cony e r t i t : conearrerant enim popnli de ioiqaa sonientia jEgeatis indignabundi : vos, inquit, qui
me circurasiatii, v i r i , femina, pueri, senes, liberi,
m i , et quiconque me aodire TUUIS, oro TOS, qui
propter me lioc convenisiis, omnibuft, vitae prascntis valedicite, ct festinate animam meam susciperfe
ad ccelesiia tendcnlem, unirersa omnino temporalia couiemnite, confirmantes proposilura credenlium Chrislo. Et exbortabaiur omnes pradicans
quod non sunt condignae passionesbujustemporali*
v i t a , t i ad relributionem fnturam seleniao vitac
conferanlur *>.
^
\ *
\ *

, -
, \ \ ,
, \
8 8
8 8
, \ *
*
,
*,
.
8 4
8 8
Populas autem, vcrba ejus excipiens, non recedebat, beatasqoe Andreas pluribas eos alloqui
salagebat, sermonibusque ejus tanta inerat gratia
el iublirailas u l , tribus diebus totidemque noctibus praeterlapsis, imtlus fatigates absfesscrii.
Qtiaria antem die, admiraitles martyris fortitudineiD, inflexara volunlatera, roiram eloquentiam,
exhortationes salutaree, animutii adeo conslantcm,
prudenlem, firmam, siriCerumque sermonem, subito
in iEgealem ira atoenel, unaniroi impetu procont u l i i iribunal orones iuvadunt, in quo oum sedcntem clamoribus iitipemnt, dicenies : Qualis est
ienteiitia loa, proconsot? male judicaili, scelesium
est tuuni tribiinal. Cujus iniquitatis reas est vir?
01
8 7
8 8
8 8
'

. *

, \
. '
71
, \ \

74
\ \
7 4
\ , \
"
quid rnali fectt? coniurbaia fest civitas, omnes nos C , ; ,

affligis. Noli civilalis Qwarianai (ieri traditor,con . ; ;
dona Acbivia viruin juslum , condona nobis virura * *
Dci cultorem, cave ne virum amicum Dei oecidas.
.
Qualriduauus in cruce sospensus Tivit; nibil ipse
, ,
* Roro. v i i i , 18.
: .
: .
: .
. . . :
(sic).
. , omiss. . . .
:
.
: .
\ . .
\ .
: * .
. . : . . .
(-): II.
: *.
: .
. : .
om. .
(corrige ) .
usque ex . Comparanda cum eissunt qu*e in CD ineunte sectione
X I , sic leguniur : \ \
(Interea vadil... ad domum JEgcalce, et omnes pariter clamantes dicebant) ', (codex ), , (I) add.ptum, viodestum, rationabilem),
, * ( hoc debere pad, $ed debere) ,
(tn cruce po$ilu$)xhv . Apud Abdiam I. 1. X L I confer
bajc: Sequenti igitur die videntes ejut loleranliam el animi constanliam , denique spirilut prudentiam et
menlis robur, venerunt turbw ad JEgeatem, ae sedenteeo pro tnbunali vociferantes dixerunt: Qua> isla tua
e$t tam crudelis tententia, procomul, ut hominem probum, qui nikil triali commisit, crucis supplicio velis
condemnari f Perlurbata e$t tota civitas, ei timul cum eo omnet perimus. Qumsumus te ne Cmaris tam celebrem perdas civiialem. Concede nobis hominem juslum, redde nobis hominem sanctum, ne interficiai hominem Deo charum, ne perda$ hominem mantuetum et pium. Biduo enim susptntus vivit, quw re$ miractUu
noncarel, el, quodplut *ef, loquitur udhuc et no$ sermonibut reficil. Quare rtddai nobis hunc virum, i nwrmu$; solve pudicum, el omnes patnm (Patrae? patria?) erunt in ttace.
: - .
: .
usque : (corruple)
. .
\ .
: .
om. \
. . .
. .
. . (sic ; ) ex : , , .
.
\ , , .
. *
' '.
7
7 7
7 9
5 0
8 1
8 8
8 8
8 8
8 4
8 7
8 8
8 0
8 4
8 8
8 8
8 8
8 1
8 4
8 8
8 7
6 8
8 8
7 0
7 1
7 8
7 4
7 8
7 8
7 7
m\
EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREJ2.
1212
2 *.
comedens saturavit. Tolle dt crucc virum kuiic.
Cjj'
ct omnes sapieutiam amplectimur; aolve illtun, ec
, universa Achaia misericordiam conaequetur. Non
, \
- debct lalia paii vir qoi in cruce suspeneus verila ,
tem pnedicare non cessat.
.
,
Proconsule auiem talia negligente, mamique
,
turbsc innuente ul discederel, grassabalur in eum
, - audacia mullitudinis; erant enim vigmii millia ho. \ minum. Quos aniraadvertens proconsul quasi f u , , - rore insamenles, limuit ne quid mali paterelur,
surgensque e tribunali exivit sequens illos pro ,
'. mitiensquese beatum Andream libcraturum. Quidam
, igilur precurrentes ad apostolum veocrunt, causam advcnius sui aiguiflcantes.
' .
Exsuliabaul igitur turba de futura liberatione
, *
beaii Andrear ; adveniente aulem proconsule e t .

OBMibus fralribus cum Maximilla gaudeniibus,
, cum baec audissrt beatus Andrcas, fralribus astanii - " bus d i x i i . Quod oportet me illi dicere, abcuntem
, ,
ad Doniinum, boc dicam. Quamobrem iteruni venit
. , ;
ad nos, jEgeaies? Ad quid, tu a nobis alienus, ad
;
nes accedis? quid novi ausurus, quid machiiiaia , ; .
rus? Dic. Veuisne solvere uos quasi resipiscens?
; * neque sic libi conciliabor, ceu sincere poenitenli;
, . ' - non tibi credereu, etiamsi le mihi araicissimum
, . , diceres. Num me vinclum solvis, proconsul? m i , ; *
nime. Habeo cnim cum quo ero in perpetuum, ba ,
beo cum quo conversabor per infinita sxcula. Ad
* ,
illum vado, ad itlum propero, qui te mibi lioluta
, ,
fecit, qui mibi d i x i l : Nihil te exlerreal ferus ille
* |* homo; non credat te qui meas es, a se vincendum;
.
tibi enim inimicalur. Te igitur per illuin cogno
scens, luam poteslaiem eflugio. Si lamen Chrislo
. , crcdere velis, patel l i b i , sicut jam pollicitus sum,
, , *
misericordiae via. S i autem ideo sobim vcnieti ut
, me solveres, te scire velim me ex hac cruce viven
tem in corpore lolii uon posse* Ego euim et pro .
xiroi mei ad palriam noslram feslinamus, te esse
, t l \
finentcs qiiod cs, circa teipsum caecutiens. Jam
. " enina regem meum vidco, jam adoro, jaro iu con
, ,
spectu ejos adsum, ubi exsistunl angelornm cbori
,
unanimes, ubi ipse solus supremus Domitialor re , ,
gnat, ubi lux est sine nocle, ubi flores nunquam
84
81
8 8
8 8
84
8 8
, - D marcescunt, ubi dolor semper ignoratur, neqae

, ipsum moeroris aadilur nomen, ubi laetilia et exVARIÊ LECTIONES.
: add. .
.
om.
nsoue .
: om. .
- .
. Iia plerumque habet.
usque uttima ex .
CD cum prioribtis . . confer q u
i l l a : > oj , excipiunt. Suntaulem hiec: (codex ), (sic; viliose). Tunc
Afgeate* pavescen$ populum et promitlens $e eum deponere simul cotpit tre. Apud Abdiam I l.,incunte
sectione A L I I , confer haec : Hit comnwtus proconsul, cwn et minat ac htmuttum populi metueret, surgetu
de tribunali Andream sotvcrc cogitabat: profeciutque ad locum crucis, Imto populo quod famulus Dei liberaretur et frequenti comtiante,tri$ti$ et facta pmnitens Andrea suspenso appropinquabai. . . .
( . . . posl . ) . . . ( om. . .) . . . . ( .
* et add. )... ( add. ) . . . ( \).
^ )... ( ), . ( .) . . . . ( . .
), . ( add. ) .' ( add. ) . . . (
) . . . (\ add. )... ( -).
T 8
8 8
8 8
8 8
8 8
8 1
8 4
9 8
1*243
PRESBYTERORUM E T DIAGONORUM A C H A L E
!*4i
sullalio sempilerna. beata crux, sine l o i amore ,

nemo ad illam palriaro pervenit. Sed miseriartim
. Q ,
tuanim imsereor, igeales, quia libi instat aelerna

peraicies; cuire igltor pro te ipso, miserande,
* , , donec potes, ne lum velie qaando jam DOD po ,
teri*.
. , ,
,
Cum auletn proconsul ad cracem accedere ausus

esset, bealum Andream soluturug, quia tnta civitas
,
illumconturbabat,tuncTOceroagna sanctus Andreas
, 'dixit : Ne permittas, Domine, me Andream ligno
viiiclum, ; noli me, mysterii tui partici- ' , pem, impuctenti iradere detractori; Jesu Christe, me ^ ,
propler te cruciiixum initnictts tyus oon s o l v a l :
. , Pater, illuiR qui cognovit magniiudinem tuam, rai- - , *
rser ille uon Immiliet. Mittentes autem manus ad
,
cruceni carnitices, non polerant penitus contingere
.
cum. E l subinde alii et alii ingerebant se nt soWe- .
rent eum, et nullus poleral pertingere ad eam :
,
Slupebant enim bracbia eorum.
* r
8 8
.
Tum beatus Andreas, conlesfans populum, d i x i t :

Deprecor vos, fratree, nt sinatis roe unam Domino * , ,
meo supplicalionera offerre, deinde solvite me. Sic
*
igitur conleslanti obtemperans populue, quievit. . Tum bealus Andreas, magna voce exclamans, dixit:
.
Non permiltas, Domine, famulum tuum ex hac hora ^ , ,
a le separari. Temptis enim cst ut corpus meum
*
terrae reddatur,me autem ad lc venire jubeas. Do- ,
mine, vita? aeternae dispensator, Magistermeos quem
. ,
dilexi, quem in hac cruce confiteor, quem novi ,
,
8 8
. . . (. .). . . . . ( cornipte . .
). . . ( .) . . ( . . . ) . . . ( .)
. . . ( add- ). . ., . ( . ) .' usque ( corrupte ) * usque (pro
bis , ) . . . ( add. ,
;) ( .): usque ( )*/
( -) . . . . . ( om.). . . ( ). . .
(sic de conjeclura scripsi. , ).. ( -).. .
. ( . ) . . . . . (
). . . . ( ) -) . . ( ). . ( ). . .
( om.) . . . ( . .) . . ( ) . . . (
). . > ( -). . ( om.) . . ( ). . . . . (
). Cuni posterioribus in CD confer (praecedk , ccepit ire}:
] (D add. Andreax) (Quid tu) ;
(Si vi$ credere) , (codex )
(via indulgentw). (codex ) ,
(ego peniiu$ hinc de hla cruee) ^ ( poiero).
(jam enim) , . ''
, (quia paruius u extpectat)
, , , (incipias vclle) {poteri*\.
Pauciora ex Abdia I. I.,buc quadrant. Pergil is posl appropinquabat sic : Ad quem illc : Quia ad wos, tnqttit, $, venisti ? nunquid sohere me cupis et poinUentia ductut (corrige credere)
mtAt, crede pertnadebts ul ex ista crtice recedam.
Toia seclio 44, cx AB siimpla est.
'
( ) . . ( o m . ) . . (de onjeclura addidi: om. ) . .
(. . .) . . ( -) ( add. ), . . . ( .
usqoe ) . . . ( ). . (uterque codex ) . . ( ). . . . . ( ) ( , 3). .
( om.) . ( om.) . . ( ) ( ) ( ] . .
. Ad hxc tpectanl quae iu CDsic leguulur (post , *):
. Mitlentes autem manus ad crucem (armfices non potcraut
prnitu* contingere eum. Et subinde alii et alii mgeretile$ te ut $olverent enm, et nuUut poterat pertimgerc a4
eum. Slvpebant enim brachia eorum, quicutwue exlendinet ad tvlvendum cunu
y
8 8
8 8
IW5
EPISTOLA DE MARTYRIO S. A N D R E i B .
m
, , , , - quem possideo, suscipe me, Domine; et quia i f o ,
, , - confessor tuus libi oblemperavi, ideo banc oralio - , \ nem meam exaudi, el anlequaiu corpus meum ab
,
hac cruce deponatur, suscipe me apud le, u l per
, - meum exilum, consanguineis meis, qui mulli sunt,
, - via sbrnatur ad te, sub protectione magniludinia
.
tua* quiescentibus.
,
Et cum baec dixisseC, in conspectu omuium gau xa\ - - dio et exsultatione repletua apparuil. Splendor enim
nimius sicut fylgur de coelo veniens illaroinavit
, \ eum, atque ita circuindedit, ut penitus prae ipso

gplendore oculi eum bumani non possent aspicere:
. permaneil aulem splendor dimidiae horae spaiio.
> . e l - Cumque ille sic orastet, Dominum valde gloriacans,
\ , - abscedente lumine, eraisit spiritum, el cum ipso
, \ splendore ad Doniinum abiit, inter gratiarum aclio - ne$.
.
*
Post exittim Tero bcatitsimt Andreae apostoli,
, Maximilla potenlissima inler nobiles feiuinas, quie
\ ,
inlereosqui ad martyrem concurrerantpermanae - r a l , statim i i l cognovit apostolum perrexisse ad Do,
minum, accessil ad crucero eura Slraloclc, ciroupv
, - stanlium praesentiam nihil curans, corpusque bea, \ ' lissimi apoatoli de crnce cuni o:nni reverenlia depo . '
suil. Vespere autem faclo, suprema illi ofiicia exbi
bens sepelivil, cum aromatibus eximiis, el in pro , \
prio sepulcro deposuit. Adfersala enim AEgeati
. f l v propler efleratum illius animuui el iniquam agcndi
\ C rationem, Cbristo autem cbaritate vebemenler ad, \
hsrens, vitani quietam et aasleram feliciter inter
,
fralres agebat.
.
VAR1AS LECTIONES.
ex
(ita) 4 ), . . ( ) . . & ( ) . . ( ) . .
. . ( . .) . . ( , , ), . . .
( , ). . ( add. , ), ( , .
. . . oot ( . \ ), . . . ( ) . . 6( ) . .
( om. . .), . . ( add'. \ ) . . . ) . . ( ), v.(B add.
) . . . Ad nc cf. D qui posl soivenaum eum sic pcrgil : Tunc voce magna *ancius
Andreat dixii: Nepermitlas, Domine Jetu Chrisle me (amulum tuum qui propter nomen luum pendeo iix
cruce solvi; nec permiilas eum qui jam per crucem tuatn cognovil magnitudinem luam ab Mgeale homine
corruptibili humiliari; ted suscipe me Cu, magister meu$ Cnritte, quem dilexi, quem cognovi, quem confileo
auem cernere desidero, in quo sum quod $um. Sutcip*. DomineJe&u Chrt&le, spiriium meurn in pace ; qui
jam temput est ut veniam, desiderans te videre. Sutcipe me, Domine Je&u Chrnte, magisler bone, et jube m
deista cruce non deponi, nm priut spiritum meum $u$ceperi$. lu G vero iiilitl ejusmodi lcgiiur. Apud A b diam 1. 1, XLII, (posl recedam) haec buc pertinent : El cum Oopulu* ut tolveret hominem juberet, suncius
Andreas excUmavit voce magna et dlxit: NepermiUas famulum tuum, Dowine Jesu Clnnle, qui propter
nomen inum pendei in ligno solvi; neqne permitlas, atuEto, Dettt miicricori, secreiis tuis inhajrentem (c
supra) humanii amplius convenatiombus tradi. Sed sutcipe tu magisler me, quem dilexi, quem coguovi,
quem relineo, quem videre desidero, tn quo svm auod sum. Sutcipe exilum meum, Jetu bone el muericors
* ' . ( - ) . . ( om. .). . ( ). . \
. . ( . . . . .) . . ( ) . . usque (
om. . usque &.) ( -) . ( add. ) ( praem. ) . . ( ) . . Cum istis latilum non conveniunl qua3 posl
sH*ceperi$ babel: El cumhwc dixi*$et, videniibus cunciis splendor nimiu$ sicut fulgur de eorlo veuiem ita
cireumdedit eum ut penilui prm ipso spfendore oculi eum humani non pos$ent aspicere. Cumque permansine
splendor fere dimidice horm spatio, abscedente lumine* emiiit spirilum, simul cum ipso lumine pe.rgem
hominum, cui esi honor et gloria in scecula iwculorum. Amen. C vero brevissiine sic p e r g i l :
^ , , . llem Alujiae
1. I.: Et livcdtcentt diuimime uomhium clanficans ei gauden$, nobh flcnabm, reddidil spirimm. * Ha*c
quoqu<: sectio pelita cst tota ex codicibus A B . Pluia consimilia babel Laliuus ; iieui aliqua Abdi;e
Uiblona; paucissima coJex
" . . ( -) . . ( om.) . . , (
,
1247
12
PRESBYTERORUM E T DIACONORUM A C H A L E EPlSTOLA.
Uuam Ageates logtantcr sollicilans, ipsana om-

H V \ 5nium qiue possidebat dorcinam conslituUinim pollicilus esi. C u aulem iltani seducere non valcret,
,
vehementer iratvs, etiam conira populuro dispoue- Lal conteelationem pubticam facere et ad Casarem
\
accusalioocm contra Maxiuiillam ei populum desti- .
nare. Atverointer liaecruacbinandaînconspectuoffi ;
c i i sui, media nocle surgene, suis oranino insciis, a
, \
diabolo correplus, ab excelsiseiino loco preciptia- ,
ius est, et in medio foro civiUlis volulatus exspi- , \ ravil.
\
NunliaUim esl hoc fralri ejus Straiocli, qui misit
' ,
servos suos dixUque eis ut ioler biothanatos sepeli- \
renl eum. Ipse aulem de facullatibas ejas nibil
.
qtKBftivil, dicens : Non mibi perroittat Jcsue C b r i - ^ ^ , *
elus Dominus meus, cui credidi, ut cgo de bonis
fratris roei aliquid 'conliiigam, ne polluat me c r i - , ,
men cjus, quia apostoluin Domini aasus est occi- ,
dcre.
,
.
Ilaec autem gesta sunt apud Acbaiam provinciam,

civifate Patras, pridie Kalendas Dccembris, ubi

eUaui praestaiUtir ejus bcneflcia usque in praesentem

ikem ad gloriani ellaudem Domini nostri Jesu C b r i - \ ,
sti, cui gloria in sacula saeculorum. Amen.
. .
T
add. ). . . . ( om.) ( ) ( add. ) . , .
( B a d d . ) . ' ( ) . . . . . ( . . . .), (
.) . ( .). . ( ) . . . . ( . ), . . usque (
,
). . ( ) \ { ). . ( ) .
( ) . . ( - ) . ( ).. . Islorum loco sic baoet : Quttdam
vero [emina, nomtne Maximilla, senatrix, in specu potita, diligens pudicittam et sanctiiatein, $taiim a*
cognovit apostolum perrexiste ad Dominnm, acce$$U ad crucem, et snorum tolaliocum omni reveretttiadeposttit corpns, et condivii aromatibu$, etin loco quo se constiiuerat sepeliendam, illic eum septlivit. Item A b dias I. \.:Cujus corvus Maximilta proeonsulU uxor accipiem conditum aromatibus cel$bri in loco $epelmt ei
ex illo tempore pudicitiam et castitatem servans, in fide quoque accepta consians permansit. ** Hv
. . . ( \ .) . . ( om. . .) (sic utcrque) \( om. . .
. . . . ( .) \ . . . ( om. . . .
.) . (-) . . ( add. ) ( ). . ( add. ) . . ( ) . . ( \ ) . . )
. . ( - ) . D sic : Atgeate* vero tralus contra populum disponebat contestaiionem publicam fucere et ad Ceesarem accusationem conira Maximillar.i et poptdum dettinare. Sed dum 01
rfiiai, in compeclu officii $ui diabolo arrepiu est et in medio foro civiialit volutaius exspiravit. Item Al
dias 1. 1.: jgeate$ vero maritus illius, arreptus ea nocte d<emonio, de loco allo se pracipitatit et morlmns
esL llem C (praetergresais illis , ) :
^ . (corrige - )
. '.. ( ) ( om.).. (ulerque .).. .(
^), ( ) ( ).. ( add. ) .
Cum islis conseoiil 1) bunc in modimi : Nunltalum esl fratri eju$, cuinomenerat Stratoclet, et mtstf atrvos tuos dixilque eis ut inter biothanatos sepelirent eum. Ipu autem de facultalibus ejus nikii <ju<B*mt, d i cens : Non mihi permittat Dominus meus Jesus Chnstm, cui credidi, ut ego oV bonu fratns met alianid conlingam, ne pollnat me.crimen ejus, quia apo$lolum Domini ausu$ fuit pro amore pecunice occidcre. C i . Abdias
1. I., qui sic babet . Stratocles porro fraler ejus cum haec audivi**et, de bonis proconsutis nihil contingerc
twtuit. dicens: Qu<e tua tunt, tecum pereant; mihi tufficit Dominus Jt$u$, quem cognovi per famttlvm ejns
%
\ \ \) . . . . . Exeum bac acta in D : Hcec autem gesla $unl apnd Achaiam prorinciam civilale Patras pridie Kalendas Decembris ; ubi etiam pmUaniur gioriosa eju$ beneficia usque i*
prcesenlem diem. Tanl*$ autem iirnor invasil omnes ul nullns remanerel qui non crederet Salvuiori nostto
Deo, qni vnlt omne* salvos fieri et ad cogniiionem veruaii* venire. Ipsi gloria in swcula sitculornm.^ Ameu.
C ila babel :
. ', , .
. Apnd Abdiam uenique bic aclorum finis e s l : Est aulem patsus venerabili$ cl sanctut Oei Andrtas
apohtolu* apud Achuiam tit ciritate Patris sub JEgeale procontnle pridie Katenda* Decembris , regne*U
Domino Jesu Christo, cui *it qloria in icccuia swculorum. Amcn.
INDEX ANALYTICUS
RERUM ET VERBOBUM
In S. Clementem
Romanum et
alios apostolicos Patres quorum scripta hicce tomus II

coraplectitur.
Prior numerus tomum, posterior cokimnas edilionis nostrce signifxcat.
Aaron cbrlsmate onctas ad sacerdotlum, H, 295, 806.

Aaron, figura episcoporum, et ftlii ejift, sacerdolum,
II, 806.
Abel. istius nominis signiflcatio, cjtis et poslerorimi
Yirtoles, II, 127.
Aborlio severe probibetor, 1,999.

Accusaliones potios a spirilu luvidte, quam charitalts
procedunt, II 794.
Accusalor bus oranibus credendum est, I, 690.
Quantum sit crimen accusandi falso sacerdotes, II, 792,
795.
Adultera impceoitens dimiUalar a viro sno; sed vir non
ducataliam, 11,919.
AduUeiium, criraen horrendum, 1,270,987.
Adulterii consectaria, I, 467; II, 171.
Adventus Chrisli uecessarfos erat ad ertOrera e nrando
depellendum, 1,1215. Sine vero prupheta, impossibile
eral philosophis delegere veritatera, II, 83. VHU Jesus
Garisius.
iEdiQcalio. Debemas fratribos noslrls et ethnicis bono
exemplo esse, I, 432, 434.
jgyplii. ifigyptiorum errorescircaDivioiUtem, 1,1339.
iEraulatio (sciiicet iovidia). lsllus effecUis : eiTecit ut
Cain occideret Abelem; ut Joseph a fralribus suis venditus
fuecit. Invidla perdidit Dalban et Abiron. Davidem lienigenis ei eliara Saulereddidit invisum. Invidia luil causa
ersecuttonum contra Cbrislianos, 1, 218. Prtncipium est
ivisioDia inter coojuges, et gentiurasubvereioole, I, 222.
Ad mortem ternam duclt, I, 227. EDumeraatur etfeclus
invidi* tierura, II, 1017,1050.
iEooes. De iEonibus, juxta Simooem Magaro, I, 934.
jEquanimitas. Cum aquanimltate gaudel Spirilos eanCtus H,923 t26.
iEvum. Yocatur femina vom pra3serw;mas norolnatur
revum fularum, 11,87.
Agapes primoruni Cbristianorum. Qualis ordoservandua
ta agapibus, I, 674.
Allegori qudamgentiltam, 1,1441.
AlLercationesinter&rislianos vtUndas sant, 1,706,707.
Amon tristis exitus, I, 651.
Anacletas. Anacleli papa) epistola?, 11,790. Bjosdera duo
decreta de accusatfonibu epbcopofum et de eorumdem
peregrinatiooe ad limiaa SS. Apostoloram Pelri ei Pauli,
II, 817,818.
Andreas, nons ex daodecim Apostolts, inlerrogationem
subit, et cum Christi doclrinam abnegare renuit, ad mortem daranatur, et cruci affigttur, II, 1226.
Annubion philosopbus, discipulus Simonis Magi.II, 162.
Antiocfato civee primumdecepli a Siraone Petrom cum
gaudio suscipiunt, 1, 1452. Plusqaam decem millla bominuro a S.Petro Antiochiv bapltxanlur, 1,1455. Antlochiae,
discipuli Cbristi primum Cbrisliani appellanLur, II, 8 U .
Vid Petms.
Apostasia magnura crimen, 1,834, 835, 838.
Apostolorum doctrina contra primos h*relicoe plane
exponilur, 1,935, 938. Expertesartis dtalectic, slrapliciter qaa viderant, q o aodierant, expooebant apostoli, II, 66.
Appion, Jndatonnn osor, fit discfpulns Slmonis llagi,
II, 162. Plures libroe oontra Jados cooscribit, II, 175.
(Jooraodo per allegoiiam, ex nominibus, gestfs, origine
deorum explicabat creaLioaem, II, 195.
Aqua. Ex anliquis philosophis virtus aqliae, T, 1385.
S. Clemens, quod ex aquts omnia prorenlrent, opioabatar, I, 504. l)e benedictione aqu, I, 1126. Vtd. BapUsmos.
1
(1) tyoodam dtfiDiU erat ab Eccleaia docir&oa opposiu.
Aqoila. Qaomodo cum fratre Nicopta eroilur a vidaa

Svroph(enissa, a Domino sanala, el Simonis lil auditor,
l< 91. Vid. Clemens.
Arbtlrlum libemra. DefinHur tiberuro arbilrium, I,
1293. Homo fruitur llbero arbilrio. I, 1353; quod constal
ex legibus instilutis apud omnes populos,ex ageudi modo
Dei. qui remunerat virlutem el peccatura punit, 1,1415,
U t 6 . Istinsce veritalis negatiouis conseclana. 1,1.92.
1293,1294.
Ascensio Domlni. De lempore et modo bujus feali ceIcbrationis, I, 895.
Aser lestamenlam, II, 1119. Kedargnlt bomlnes duplicis factel; ad operandum recte et in Simplicitate boouro
horlatar lllios, II, 1119. 1122,1123. Pneaunliat suorum,
crimina,capliviiatem lsrael, adventuro Jesu Christi, incredulitalem et ad coDSummatioiiem saeculi, conversiooeni
Judsorum, II. 1124, 1126. Blonlur cesle^mo vfeesiiuo
anno vitae, II, 1126.
Aslroluffia. Aslrologorum falsa esl et deceptrlx scientia, 1,1426,1427. Conslal ex diversis populorum monbus
qui non sequantur illa quae a consiellalione sb qiia nail
suni, inspiranturj qui moessuos sub eadera constellationo muiant, qui sub diversa mores aoliquos servani,
1,1405,1408.
Alhenodoras, O D U S e primis baeretlcie, Slmooi adhe
rens, II, 162.
Aufldiamis pra?ees mUtitur ad Cbereonem; martvriiim
S. Clementfs jubet, II, 595.
Auguriom etdivinalia problbt-nlnr, 1,1005.
Avantia damnattir ln plttiibus Scrtpiura? locis, f, 559
Eifectus avariU, I, 559; II, .1079. De avaro, 1,810.
f
Baptisnras necessarius est ad aalolem, sive joatis, sive

fojustis,!, 504, 505, 1242. 12U, 1352, 1355. Non differendusesi baplismos, 1,950. Marlyrio supplelur baptirSIDUS,I, 838. Necessaria esi ad baptisaaum praeparalio, \
1368. Quin*iin sontadmillendi ad bapti#mtnn,THiinam sunl
arcendi, ei S. Paulo, 1,1127,1130, 1131, i 134. Yneparatio proxkna ad baptlsmum, 1,1011,1014* 1311. De admioW
etraliooe baptismi primis s-eculte, 1,493. Baptismu*, nec
alia sacramenla a malieribos adeinistrari debeei, 1, 782,
783, 786,787; sed a aolis episcopis et presbyteris, 1,787.
Suscipere baplismum ab ba?reticw non licet; baplisraus
isle oullus esl, 1, 947 (1). Rebaplizare non licet, I, 947.
Baptinmi caBreroouto, 1, 798,1011,1311; earuio signilicatio, 1,799,1000. Signiflcatioaqufembiplismoadbibitre.
I, 504, 503, 1352, 1403. Aqua baptiemi 5pe iu vater
lege prsenuoUaU, II, 755,758, 759.
Barnabas. liaraaba? pradicatio. I, 1210, 1211,1212.
S. Baruaba? epielola calttolica, II, 727.
Basilides, unus e prirais ba?relicis, 1,926
Beneftda, tum naturalia, lum superuaturalla Domini
ereanos, 1,330, 551.
Benjamin testameatuiD, U, 1142. Hortaturftlioead imitandum caslum Joseph; dicit puram menlem niuil mali
excogitare, nibil mall concipere, II, 1142, 1143, 1146.
PraDuntial soonim fornicatioaes, adverilum, passiooeoi
moriem, et resurrectionem Filii Dei, SpiriUim sanciuin
descendeBtem, carnis resurreclionem, judicium ulumuin,
II, 1146, 1147. Morilur anno ceiilesirao viecsirao vit
sua3,11,1149.
Benjamin adjutorcreaiur Zaochxo, eplscopo Osareaa a
S. Petro inslilulo, 1,1312.
Bereoices suscipit Tyri Clemenlem et duos fratm, qoJ
ad obeerraiidam Simoaem veiiiebaat, II, 139,162.
f
1251
INDEX ANALYTIClJS.
Kestialites erfmen Piseeratfltim. 1,985,999.

Bomnn. Est aliquid intrioseee bonum, 1,1124. Orone
booum venil a Deo, l 1595.
f
Ca-remoaia. Qoomndo celebrabanUir tempore S. Cle-nenli* eacrae Oremooia?, I, 725, 726.

Oaio, primu* bofuicida, II, 126, 127. Istius nomiois t4gnifteaifc. II, 127.
Calunjirialor. Calnmnfalori quaeoam est impoaeoda
ptroa, 1,699. Fitf*. DelraHio.
Cajxv eral lypiw Cbrhti. II, 745, 746. 747.
Caro qui de carne esl, caroalia loquiLur, carnalia lacit,
e.i W)0 e*t booum in carne, I, 398. De ofnni caroe utenduniesl, I, 1011. Sensus spirilaalis leffnm Moysis qoibus
ejns qaorumdam aoiraaliuin prohibebatur, II, 731, 754,
Casugatio. Castigaliooie et discipHoa? fnieUw, si quis
fom fn culpam indderil, I, 322, 325,526.
Oslitaft. Debemus castura corpus servare, quia vocati
ttiiBus in canie, et veoiemus in caroe, 1,512. Ca*litas
commeiidatiir. I, 505, 506, pnesertim uxoribus, I. 2i5;
euinibus, 1555,1354. Caiitiooes adhibendae ad servandam
caslitatefn, I, 422, 424, 426, 450.1570- CastiUs servatur
jrjunio et oralionibas, II, 1150,1151. Ca*liUtis remuneraiio, 1, 1570. Vid. Virpinilas.
Calechumeni, quae scire debebant, antequam ad baplisnium accedereul, 1,1031). Qu ediscere dpbebant,immediale aotequam baplizarenliir, 1,1059. Couscienliam suam
prius emeodare debebaut, 1, 1042. Formula renuoliatioitis damonibus et ascriplionis ad Cbristum, a calecbuoieuis pronuQliaoda, I, 1042. Vari caeremoniae adbibeod*
\u bapUsaio cjlecbumeiiorum, I, 1043, 1046, 1047. Cum
calecbumeois, vel cum haerelicis commanicalio cibis
UOQ permiltebalur, I, 1181, 1182,1567
Charilas erga Deum, excelleniia cbaritatis, I, 311.314.
Necessaria esl ad salulem, I, 474 Characleres et elTectus
cbaritatis ergaDcum, 1,310. Qui cbariiatem Dei babel,servatraandata,1,310.Fruclus cbariuUs Chrislierga nos, I,
511.
Charitas erga proximum in qua conswtit: primum ut
careat la*Jere secundo ut bonum prsslet, I, 474. (Juae
cuiique aliquis sibi desiderat boiia, alleri indigenli pariier iribuat, J 1,278. Necessaria est ad salulem cbaritas erga
proximtim, I, 474. Exempla charitatu desumpla turo e
acripliira sacra, lum ex aonalibus geuliain, I, 315, 318,
519,322. Nosmelipsos invicetn adjuvemus, 1, 285, 467.
Commendaliir ordo in cliariuie erga proxbnum, I, 408.
Kleeraosynae pigro, ebrioso, voraci uon sunt prajbeod,
1,599 Hnmaniuicm inler etcharitalem discrimen. 11,322.
Ceriolbus, unus e primis heretkis, I, 926.
Cerlamen. Brevis adhortatio ad cerLamen spirituale susUneodum, et punitio eorum qui rorliler illud non eusliliuerunl, 1,338, 339.
Cbristbuii. Christianorura raores : Non, qaoad res homauas, ab alteris suot dUUncti, , 1174. Legee regtoots
in qua vivunt, obeervanl, omnes amant et ab omnibus
abhonvntur, et osores eorum non possunt indicare cauaro invidia?, II, 1174,1175. Sunt in niundo, ut anfma in
corpore, II, 1175. Creatore ipso, a Verbo, a Sapieniia
edocli fueront Christiani, II, 1175, 1178. Circumcisioni
Judaorum eubstilullur circumciek) auris et cordis, 11,750,
751.
Claves. Data fiiit polesus clavium Petro et successoribu% 1,464.
Cieroeoa. Natus e matre Mattbidia, qua3 erat de familia
Osaiia, et e palre Faustiniano, 1,1359. Quomodo MatIhidia, cam duobus euls geminis, ad Athenas missa fuit,
I, 1359,1366. Quomodo pater, ad illos qua?rendos, relicto
Oemente sub procuraloribos, profectus fuil, 1,1359,1360.
Studel Roma3 philosopbiae : ejus dabia et Ouctoatfcmes,
I, 1207,1208,1209. Apud se docit et avdll Baraabara,
1,1212. Enavlgal in JiKbeam, I, 1*215. Vel juxta aliam
verslonem appullt Alexaiidriara ubi Barnabe occurril, II,
65. Hte eontra philosophos liarnabaro prolegil, II, 67.
Oecurrlt Barnab et Peiro, 1,1213. Kdocetor a S. Petro,
de Deo, de vero propheta, de creatiooe, de diluvio, de
idololalrla nascenle, de vocatione Abraharol, de Moyse,
de veleri lege, de historia populi Dei, de advenlu ChrisU,
de elecliooe apostoiorum, de prodicaUooe veiitalis, de
Judfforum induratione, de ooctione sacerdoiali, de duplici adventu Jesu CbrisU, de errore JudsBoruro, de
viia a?lerna, de salutc vivenlium ante Cbristuro, de dispulatione aposlotorum cum Judaeis, de seditione orU
poet praxlicationem Jacobi Hierosolymae, et de aliis reftgionis vehUiibns, 1,1214. Clemens conscribit librum de
vero prophela, 1,1216. S. Pelrus declaral Clementem
f
I2.V*
semper apod se remattsarinHu I, 1512. inbeale Petro,

Clemem cooscribk qaa* Pelms Cz-area; docebaU I, 1314.
QoaeisU l i b d cooUnebant, I, 1311, 1515, 1516. Qe
bapiizalar S. Petro, 1,1355. Can Soncto Petro
scitor Aotiocfaiam, 1,1353,1356. Juxta aliaaa ?en
Tynim proDciscitur, ubi cum Appiooe dispratal, II, 165]
Coofaodii Gnecorum opinkMieai rirca DifioiUlPiB; dictt
etbnicos exemplis deorum ad slopra indtari, et extoliit
unum Detim remuneratoreni Tiriutis, et crimints Ttndicem. II, 167... Deiodp seqaitar S. Petrun gresses diri
gentero ad Sidooem, ad Berylom, ad BybhMD, ad Tripolim... Vid. Petrus. Qoomodo oaaler Ueroeiitis MaUhw
dia io iosala Arado a ancto Pelro invrDilor; oaofragu
malris relatk), 1.1361,1562. 1563. Affnoscsniiir qooqoe
fralres S. Qemeotis. I, 1566, 1567. Ofjomodn a flaetftms
Ivi tacti sonl: eorum rita elcooversio; baptizatormater
S. Clemenife, 1,1570. LaodiceaB reperitur paier S. Cteroeniis, II. 347. S. Clemeos ona cam nutre et suis fratrtbus recogooseunt palrem, 1,1419. Clemens cum M C I O
1'eiro AoUochi* sascipiUir a civibus, I, 1452. Coosulaiitor Rom* episcopus a S Petro, II, 575, 578.
l>e zelo, de cbariUle S. Oet-Aemis. episcopi R o r a , ,
582, 583. i issidias pooit Siseonios, et rult eua captlvum ducem, II, 586, 587. In urbe Roma orilar nediiio
conira Clememen sub doee PubJk) Tarqnitiauo, II, 591.
Clemens Irans PooUim ablegatiir, jubeote Trajano et hoc
ailveniens mille Chrislianos reperit in manDoris lapidictnb, II. 594. Quomodo bic TivebaDt, II, 594. 595. S. U e mens fooiem aqea? detegit, II, 595. Invidbm cootn se
ipHum movet multis coiiveraiooibas, II, 593. AofldUoqs
prasses miuilur ad Cbersooem et jubet Clemeoleoi in
niare projici, II, 595,598. Miracola qua? ad lumeJoam S.
ClemeDtis fiebaot, II, 598.
Cieobius, unus e primis ha?reticU, 1,923.
Clerici, omnes sinl onius oxons, I, 956,958. Oend im
euo ordine 5Ure debeol, 1,1150, 1151, 1154,1155. <:rimea et puoilio eorum qui stipehoris grsdus funciiooes
usarparunt, 1,1151,1154,1155. Vid. Lpbeopos, -Preabyter, Diaconus.
Ccelus infidelium fugiendi, I, 750, 751. Ca*os fidellam
cum episcopo commeDdaoUir; puniiio eorum qol eos ne>
gligunt, II, 155.
Comrounicatio com sceleraLis prohibetor, 1.831: cani
InOdelibus, I, 959,962.
Comiuunio, necessaria est ad salutem parUcipatio corporis et sangulnis Christi, 1, 1242. Cum qua revcrenlia
suscipienda est communio, I, 484. Ad communioaefD noa
sunl omnes admiltendi, 1,1019.
Communis viU utilis esl ad perfetUonem, I, 506,507.
Tempore aposlolorum omnia erant communia inier fide*
Jes, I, 507.
Complexusimpudlci Yltandi sont, I, 270.
Coucordia ioier fratres commendaUir, I, 471.
CoDCupfscentia. Eliam concuplscenlia tnnlieris ioler-Jtcilur el ul peccatum impoUtur, 11,893, 894, 918.
Coodilionum diversitas est necessarla el probat aapieo
tiam Dei, 1.1402, 1403.
Coodonalio injuriarum coramendatur, I, 715, 718, 998.
Coufessio peccalorum Deo jucanda, I, 315.
Coofessores non usurpent funcliooes ecclesiaslicas, I.
1119.
Coofirmatio. Ad confirmationem recipiendam bortatio, I,
505. Agitor quoque de coDfirmatiooe, I, 695, 922.
Conjugalio. Conjugationis doclrioa: Kx isU doctrina,
mundo iuanimi pnora meliora sunl, posteriora aulem dr^
teriora; homioibus autem, pejora sunt priora, et meliora
posteriora; sic S. Peirus probat Simonem decepioreto
esse, qoia venit prius, se aulem esse legalam teri p i .
pheta3, quia poslea reail, II, 87, 88, 100.
Consuetudo. Discrimeo iater coiieoeiuitinffni et fcrite*
tem, 1.165.
Cootenpnts. ImpradeoUa eorum qalex Gontempm
peccant, 1,650, 651.
Couteniiones deviientur: axor prasertim ciun manio
conienliones deviiet, 1, 587.
CoDiroversia. Vitent fldeles conlroversias cum infidelibos, 1,706.
Coovicia omnibus probibenlur, I, 794.
Cor. Non iiiduremus cor nostrura, sed potius coofitearour de peccatis : Indurati cordis puoiUo, 1,314,315.
Cornelius, d&scipolus S. Clemenlts, II, 598:
Comelius centurio efllcit ut AnLiochiam fugiat Siaoii
Marua, 1, 1447.
Corpus servelar muDdum, quia templom est Spiritas
sancti, II, 963, 964.
Correplio. Diversus raodus conipiendi et admoDendi,
1, 615, 616. Ordo servaodus in correpiionibus ex S o v
plura, 1,690, 691.
1253
INDEX ANALYTir.LtS.
Oeaifo. Omnla propler bominero creala suot, , 505,

1351. Quomodo Deus polueril creare eos qnos previdebat
peccalnros, 1,1321. Creationis varielas probat potentbm
t sapienliaro divinara, If, 151,134. Toia crealin sese exlollilcontra tiominemlngratianimi ergaDenm, H, 282,285.
Crux in etert lege mult figurai crucis, et Cbrisli ab
ea pendentis, II, 759, 762, 763.
Cultus. Deiis exigit tum cultum tnternum, tom enltom
xternum, I, 331. Quod ingrali sunt, qui noo Deo cultum
prebenl, 1,1551. Cultus idolorum infanda defleodaque
consectaria, II, 287.
Cupiditas. Duplex est ctipidtlas, boni et mali, , 946.
(Jtriusque effectus, II, 947. Cupiditatis bonae opera faciamus, et mal opera fugiamus, II, 9 VI, 950.
Divortiiim condemnatnr, I, 946, 917.

Doctor. Falsorum doclorum doclrinai vanitas, 1, 406.
Falsorum doclorum condemnatio ex Scriplura; judiciuin
durissimum fiet eis, 1, 406.
Doctrina. Necessitas doctrinam Chrfcli edisceodi, 1,
493. IJt ediscatur, doclrina Christi, ordo servandus esf tr
quspslionibus. 1,129,1298 Jesus Chrisliismisitaposloloead
gentesdocendas, II, 390. Oportetdocerequas Jesus (.hrittns
docuit; sine eorum scienlia, nulla cbarilas, nulla vita, II,
1183,1186. Kvidentia doctrina? Cbrieli, I, 1216, 1217. Effeciusdoctrina3C.hrisli,in hominibusbuna? volunlaiis, 1,1355,
155>. Curi ut doctrina luafidelibiminserviat, I, 408. Qui
malas doclrinas docent.duplicem condrmoationpm patientur, I. 513. Juvenlus qua? in mala docirlna alitur, corrumpitur, etdiflicile ad meliores mores redit, 11, 170.
Dominns scrulalor cordis, I, 258 Sustinet juslos, peccalores flagellat, I, 258. Oflicia domioorum erga famulos
et vice versa, I, 825, 1007.
Dominiram diem celebrare dcbemus, I, 906. De modo
istam diem celebrandi, 1,1022. In veteri legc pra?nuntiabalur Sabbalo Dominicam diem subslilueodam esse.
II, 771.
Dosilbaeui, II, 92, 96.
Dsetnon. Doctrina singularis circa originem dsemonuro,

11, 238. Cur daemones iolrare corpus horainum gaudeant, II, 247, 250.
Dao. Testamenium Dan, II, 1098. Ir et mendacii effcctus asslgnal, II, 1099, 1102. Pneounlial iribus sua?
scelera, cum thbu Levi et Judae luctationem, caplivitalem Israel et adventura Filii Dei, qui in omni loco regnabil, II, 1102, 1103. Moritar tnno vll suae cenlesimo
vicesimo qainto, II, 1105.

Dapes communes inier fldeles commendanlur, 1,467.
Ebrietas vitanda, II, 1078, 1079. Effectus ebrielalis, ,
Decimae. Clerici ex decirois a fidelibus oblatis vivere
1078,1079.
debent, et reliquias pauperibus distribuere, 1,659, 662,
Ecclesia vocatar sponsa Christl, I, 467. Comparatur
G65,666. De obligatione solvendi decimas, I, 682, 685.
navl, 1,469, 470, 471. OfOcia episcopomm, preabyteroDe beoedictione decimarum, 1,1126.
rum, diaconorum in hacce navi, 1, 469, 4"0, 471. Kcclesia
Deus nnus est, ingeiiitus, creator, judex,1,1265,1267,
comparatur lurri a3diflcata3 in medio canqrf, super portam
1268,1269, 1270,1285 ; II, 375, 378, 379. Quoseusu auet petrara, sex virgintbus cuslodiUe, ab innumerabilibus
dienda sunt hc verba : Faciamu* hominem, 11,574. 375.
operariis aslructa?, montlbus duodecim circuOfdat. Vir
Deus est immensus: de immensitate Dei magnifica deexcelsus aedificalionem dirigit cum aliis viris sublimibos.
scripiio, II, 391, 394. Deus noo tantura esl bonus, sed ut
SigniQcatio turris, pelrae et p o r t : qua3 sunt sex virjustus agnosci debet, I, 1299. Plaroe evolvilur doctrina
îue?; qui sunl operarii, qui est vir excelsîs, subliioes
juslillaj Dei, l , 84, 87; II, 404, 406. Si Deus non esset
mter viros : sigaiGcatiu moolium et lapidum juxia coiojustus, non essel boous, 1, 1299. Deos est dominus ccell
rem et rormam, II, 981. Extra Kcclesiam oulla saius obiiet lerraa, I. 1336. Quonam sensu, illud quod vult Deus,
neri polest, II, 222.
est, 1,1293. Deus solus est adorandus, I, 1537, 1358,
Eleemosyna. Commendatur eleemosyna, I, 683, 766,
1359. Incommunicabile est nonien Dei,1,1340, 1341. Ne767, 819, 822; II, 915,1011. Quomodo fadenda esl elecino In carue polest videre Deom, II, 599. Non indiget
roosyoa, I, 791. Eleemosynamm dispensalio credatur
laudibus noslris, sed eas exigil ad oos rettaendum in bocpiscopis, 1, 686, 671. quibusdam peccaloribuspublicis
na via, 1,1345; 11,1171. Non slalim punil post peccaluro,
eleemosynee non sunt accipienda?, 1,811, 814, 815, 818,
xspectans peccalores ad pwniteoliam, et quia tolleret
819. Melius est ecclesiam perire, quaro recipere ex laliliberuni arbilrium, I, 1542. Non suggerit menll omnia
bus dona ; dona isla miitantur ad carbooes, 1, 819, 822.
< cogitat, 1,1342. Si quis vult iovenire Deum, necesse
Eleemosynae remuoeralio, I, 766, 767.
s l ul primum juslitiam quaerat, I, 159tf. Sine vero proHleaieula mundi non possunl esse Deus, II, 215.
pheta, nullus potesl cognoscere Deum, I, 1399. Nallum
Ephrairo, Chersonis archiepiscopus, mtracula ad tumumalura de Deo aflirmaripotest, f l , 106,107. Deus formnm lum S. Clementis palrata teslalur, II, 634.
habet ex Sciipturis, sed noo polest comparari cum loco
Episcoporum et diaconorum antlquissiraa inslilalio, I,
ln quo residet, II, 590. 391. Tribus modis Deus quis dici- 291, 294. ApostolUradunl ordinem successionis in epilur, 1,1268,1269, 1539.
scopatu ut vilentur cooleotione^, I, 298. C*remoniffi a<l
hibendffi in ordinalione eplscoporum, 1, 1070,1071,1074,
Deorum gentilium origo ridicula, 1,1130,1431. Stultitia
1125. De ordinalione episcoporum ex Anac.elo, II, 802
eorum qui lalibus diis veoerationem praebenl, I, 1434,
ordinenlur nisl a Iribus episcopis, II, 807. Non ad
1456. Genliles adoraliODem prebebanl eliam bominibos,
quasi diis, quosroortalescognoscebaat, et quorum se- modicam civitalera episcopus ordinari debet, II, 812.
Prima sedes episcoporum erat sedes Romae, secunda,
pulcra monstrabanlur, i , 1454, 1435. Dli gentiiim perAlexandriaB, terlia, Antiocbiae II, 812. Episcopus debe*
spe crant bomines, lempore vilae su magia? dediti, II,
esse monbus irreprehenstbilis, doctus, serroonis perilua,
214. (Juod si homines falsos deos initali fuissent, aut
1,594, 595. Oniari debet omoibus virlutibus Chrlslianls,
legibue leruporalibus ea tribuissent q u * diis impuUbant,
etsapiens esse administralor, coojux UBIUS qxorie, I,
supplicium solvissent, II, 215. lasanus deorum cultus :
598, 605. Non sit iracundus, avarus, 1, 599. Sil Juslue,
1, 1435, 1436. Delractionis malitia, II, 815,816. delrasobrkis, clemens, assiduus leclorScriplora, I, 602, liber
cliouibvsabslinendum est, et viundi sunt detractores, II,
ab oranibus curis siecularibus, 1,602, 605. Kpiscopus non
816, 817, 915. Detractio cum palieiitia ferenda .est, 11,
debel muneribus corrompi, 1,608, 610. Laicis seditiosis
793, 794.
non adbaereal, 1,622. Ut possit peccalores casligare, sine
Diaconus. De ordinatiooe diaconoram, ex conslitutione
peccato ease debet, I, 627,628. Non ignoscat facilius pecPhilippi, 1,1115. DigniUs diaconi, I, 678. Qaales esse
catori, I, 610, 611. Et tame\ misericorditer tractet pecdebenl diaconi, 1,794,802. Submittantur in omoibus epicatores, I, 615, 617. Cum qua diligeolia debet popidum
ecopls, I, 678, 679. Diaconorura oflictum, I, 468, 469,
curare, tum justos, tura peccalores, I, 650. Qaalitates
492,667, 703,1126. Resumilur oAlcium diaconoruro
episcopi enumeranturin tolo librosecundoCoosliiulioauai
minislrando, I, 802. Cuni quali zelo officio yacare debeot,
apostolicaruro.
Jesum Cbristom imiUntes, 1, 802, 803.
Episcopomm dignitas et potestas, 1,611,615, 678,679,
Diacooissa. De constitutione diaconiss, ex Bartboloraaeo, 1,1115. Diaconissa oilicium, 1,667, 795, 798, 1126. 1125. Soot claves ecclesije, I, 478. Episcopi sunt lax
aiundi,
1, 478. Vocantur Thronus Dei, 11,155. Locum teDilatio. Ne difleramus conversionera nostram, 1, 487,
nenl duodecim apostolorum, 11,806,807. OfTicia episoo488, 1347,1348. Nec seoes, nec iuvenes converaiouera
porum, I, 470 et in tota prima epislola S. Clemenlis, I,
differaot, I, 1442, 1443.
631, 635, 638,639,652, 663,66f, et passim in lolo libro
Diluviuro ad puniendas bomioum iniquitates evenit, I,
secundoConstitulionum aposlolicarum, 1, 1123. Oflicia
1320. Syslema circa causam et modum corruptioois hoepiscoporum indicantur, II, 151, 151. Cum qiiibus ca?reminum anle diluvium, II, 231. 234, 235.
mouiis celebrare debet episcopus, II, 795. /96. Quales
Dissensiones vitandae, I, 468. Qui dissensionibas favet
eje debwit qui sacrificio inlersuot, U, 196, 797. Onus
Inler fldeles, distrahit membra Christi, I. 306. Dissensiograve episcoporum, I, 606, 651; II, 151. Qualem raliones inter fratres suot causa ruinas, II, 1098. Puuilio honem deposcetur a oegligeolibus episcopis, I, 631, 634.
minis dissensioDibus favenlis, 1, 306.
Indigni episcopi punientur, I, 1067,1070. NOD accusandl
Diviiias temporales negligaraus, ut coelestium caram
SUQI eplscopi, sea judlcium eorum Deo relinqueodum esl*
babeamus, II, 952, 954.
125*
1NDEX ANALYTICtJS.
II, 863,814, 805. QoU Deos ut pupillam oe1i eos considerat, H , 805.
Ethnicoriim vitandura coramerdum, I, 471, 487. ln dte
iodicK vlrlutibus suis oos coiidemnabunt elbuici, 1, 500;
II, 298. Blbnicis annuniiandum erat verbura Oei, II, 539.
Multispropbeiiisc veleri lege desumplis, pnenaotiabatur
eihaicos, non Judaeos, hseredee futuros novi fcederis, II,
766. ElhntcoTum couversio, praxKela a prophetis, I, 915,
918. Vocalio geolilium figuraU, I, 959, 941
Exemphun sanctorum poeQltefttium iu nobis spem iajicit. I, 612.
F.xhoriaiio. Qnomodo debemusexhortari fralres, 1,418.
Exorcismus. Quoroedo exorctsml fieri debenl, I, 410.
EiordsUe non ordiaantur, sed simpliciter eligunlur, I,
1122.
Facies. Doplicis fcctei arguuntar homioes, , 1122,
1125.
Famem pxperiuntur homiues, at ad artes sese coovertaal, I, 1402.
Fausliaianun, pater S. Clementis edocetur a filiis sois
et a pQlro, I, 1450. Juxta allam vereiooem Slmoo dispulat cura S. Pelro coram f ausliniano, et iste rooviocitur
audiens, II, 367. Arte Simonia Mari ejus facies vertitur
in Caciera Simools, 1,1446. Antiocbiam proficisdtor cum
suauxore, geminis flliis, eub specie Slmonls, 1, 1450.
Antiocble clvlbus persuadet se esse Simonem et decepto
rem, Petrum vero missum fuisie a vero propheta, I,
i 451, 1452. Recuperal suam Cadero et bnpltzaiur a S. PeIro, I, 1455. FaustioiaDus. imperanle Tiberto, ad Romam
pergit, ctmi oxore sua; bie hoooribus camulalur, et longo tempore pie vivit, 11, 573.
Femioa, lota^seducUo, II, 127. Eemtne d>li id caplendos homlnee, II, 1043.
Festurura observatio conraendatur, I, 853. Qaales dies
festi observari debenl, 1, 1134, 1135.
Fides ex Deo venit; libere non per vlm infnnditur, I,
1420, 1421; II, 227. Ratlo finnat fldem, I, 1280. Fides
fulurorum datur ex his qae jam gesta sunt, 1,1295. Pnedeslinatis semper prabet occasiooem acquirend fidei
Deus, 1,1421, 1422. Fides in Deum Patrem, lo Deum
Filtum, necessaria est ad salutem, 1, 473. Fldes nostra
ennaslt io Dei promlssionibus, 1,343,346,1007. Quisnam
in fide slt ordo, 1,1215. Melbodus lestimonii, non Inqoieitioiris adhlbenda est in flde, II, 83, 84. Qaalb feliciUs
bis qui susdpianl fldem, II, 1182,1183.
Filiorura erga parenies offlcia, I, 1007.
Firmamentum, cur factam fueril a Deo, 1,1295. Cur
resolyendum sit, 1,1295.
FOHJUS. Novom frdus a propheUs prsdictaro faerat,
l i , 738, 739, 742, 743. Fcedus novum nobis esl ad salulem, Jodadi ad ioteritam, II, 733, 734, 735,736, 758.
Gad testamentnra. Odiom soom revocat contra Josepb,

II, 1114. Delestatur odium, ejus enuraerat efTectue, el
liberos soos ad fugleodum odium hortalur, II, 1115,1118,
1119. Praeituntial silvatoris natiritatem ex Juda. Morilur anno vlue s a a cenlesiroo vicesimo septimo, II, 1119.
Gamaliel aliauatenus comprimit furorem Judaeorum
adversu.s apostolos, 1,1211. Secrcto inservit apostolis, I,
1213,1214, 1246.
Generatio. Quid sit lo Deogeneratio, 1,1286,1287.
Genius. Duo suot ia homine genii, genius a3quilatis et
gcnius iniqoilatis... Cujuscuuque suggestiones, II, 927,
Gfgantes, 1,1223. Ex quibus naU, II, 234.
Graecorum, drca originem deorum el formalionem hominis, varia systemata, I1438,1439.
Grali irum actionls formula, I, 1015, 1018; post communiooem, 1,1016.
Heresis. Hsreses vftand snnt. I, 910; qaia, qoamYis

interpedifferemes, una ad etersionem morum tendunt,I,
927, 975,978. Haercseon qaisnam fuerit pater, I, 919,
922,925. Tempore S. ClemenUs bsreses, I, 918, 919,
927, 975,978.
Helena, femina, qaa In maglfs utebator Simon Magos,
11,95.
Hermas. Herroa), flrl apostolici, Pastor, II, 891.
Hesiodus. Hesiodl systema circa creationem ronndi,
formationem bomitds etoriginem deorum, 1,1457.
Hierarchla ecclesiamtica, ut nunc est inter no% insliluU , 1, 475, 476; II, 807, 08.
HonDiddium. Tria simt homlcidia: proprie d t e t n ; detracuo; tium, I, 480. HOIDO Slullae opioi)ne8 philoeopboram drca creallonem hominis, 1, 1429. HomiDis slrurtura demoaslrat Del
providentiam el sapientiam, I, 1386, 1587. Io bomloe
coleoda est imago Dei, 1,1341; II, 579. Homo foctos ad
imagioero Doi debel eun imiuri, et ab ro onaaia exspeciare, II, 797, 798, 799. Homo debet agere id ad quod
destinatus fuil, et non mutare ordinemdivinum, II, 1106,
1107. Homo est parTus in alio muodns, 1,1386. Uoawis
reaeueralio a Chrislo, II, 742.
Honor. Commeodalur honor erga seotores, I, 255.
HospiUiiUs. Quomodo colebatur bospitalitas lenipore
S. Clenieoiis, I, 420, 422. Hospiialitaiis frucius : proplcr
h<epita!ilatem Rabab merctrix servatur, I, 2-1.
Humiliutix detioilio ex Spiritu sancle, I, 255. Comnaendatur humililas iis praeserlim quibus Deus largitur dooa,
1, 243. 246. Qoo raaor quis esse videtur, bumilitfr, I,
510. Huroiiiuiis exempla ID Abrahaino. Moyse, Job. Davide, I, 243,246, in adventu, lo laboribus, in moite Jese
CbrisU, I, 259, 242.
I
Idololalria. Impielas est idololatria et maxima imp eta%
I, 854; II, 242. iBipoienUa idola sunt, 1,1537; II, 1170;
[tioniam neqae 838, neque aqaa, neque ignls Deus snnt,
, 505, ergo absurda est, 1,1536; II, 267, 270, 271, 274.
Deus permisil ut idololatria fuerit absarda, ut faci ius
homiues ab ea averterentur, I, 1440. Ingrati sunt erga
Deuro idoloruno cultoreg, 1,1345. Quotnodo in idololaIriam prolapai sunl horolnes, 1,1319. Quomodo post cfiiuvlum denuo in Idololatriam prolapsi sunt horaines, II,
245, 246. Aslra el iguis fuerunt prima idoh, I, 1327.
1328. Apostoli missi sunt ad evertendam idoiolalriam, I,
1320, 1521. Cultai Idolorum dediti /aerunt bominoA ,
propter feslorum ludos et ebrielates, V, 1320. Insan^
caBremonla) cultos Idolomm, I, 1345. Coltus ido orum
prava consectaria, 1,1345, 1546, 1529.
Idololatria confunditur, I, 505. Idololalri van puniUones, 1,1319.
Idololhytfo abstinendum est, 1,1011.
Ignalius (S.) a S. Petro Autiocbia? eplscopos constitoitar, 11,814.
lgnorantia qoid sit, I, 494. Triptfcis generis ignoraoU?,
1,1416. Effcctus ignorantiae, 1, 494, 1333, 1334. Esl fbus
omniemali, 1,1333. Per e pernidoaa et cansa daiDDaUoins.
I, 1338. Ioier ignorantiam et eirorem discrimeD, 11,259.
Imagiriationis phanlasiaB et vana3 ficliooes eradicaudas
801,1,1278.0mnequod concipitur absolute possibile esl,
eed DOD existH semper, 1, 1279.
Immorlalitas aiiimaB probatur a jastilia Dei, 1, 1500.
DoctriD opposit oonsectaria sont omnium perturbatio
el moroni evrsio, 1,1501.
Impietas esl uDlca malorum quae io moodo ereDlsnt
Causa, I, 1393,1394.
Impias. ElemenU mandi adversas hnpioe tndlgoanUir,
1,1243. Persaspe impii in boc mundo non pOBianlur, quia
ad ignem eternam r e s m a D t a r . 1,1406. Pooitlo iaipii in
Iropietate morientis, I, 1243.
Infirmitates, roorbi, mora sabiU ex Intemperantla bomioum proveniunt, 1,1403,1401.
Inimlcos diligere debemns, I, 562; eis ignoseere et 11benter lerre eorum lajuiias, quia qul nobis nocet potlus
sfbl tpsi noeet, II, 558, 362. Quomodo Deus condonatlonem injariarum remunerat, II, 1138.
lntenlio. Ad Talorem et impalationem aclos requirilw
iotentio, II, 537.
InvoIunUrium non coiDqaioat hominem, sed aola implelas, I, 979, 982.
Ira Del, quomodo josta est, 1,1444. Iram contra se Ipaos
concipere debent qui lo peccatls et Iffnorantla diu versali
sunl. 1,502. Ira quate esl peccatum, II, 1099. Ine conseclarla, II, 1099,1102. Ira fugat Splriium saoctom, II, 922.
Irrlsor. Arguuntur irrisores, I, 414.
Issacbar lestamenlum, II, 1086. ReTocat naliTilatis
snm circumslaoUas, II, 1086. Didl se semper in s i m p l i cilale vlxisse el sine peccato; praenuDtiat peccafa suaa
genlis; slmplfcem vitara laudat et moritur in anno > R
sua? cenlesimo vicesiroo secundo, U, 1087,1090.
;
Jejunium prêsertlm consistlt in abstinenlia a mak), e l

1n bonis operibr.s, II, 957.958. Jejanium boofs operibos
et eleemosyna comiletur, II, 731. Jejunium <juadragesimale commendatur, I, 859, 862 ; io quo consistebai I,
862,891. Jejunium Paschale comroendatar; in quo eoo~
sistebat, I, 867. De modo illud obsenaodi, I, 890, 891.
1*57
128
INDEX A K A L t T l C U S .
Octavo die post Peotecosten, novom commendatur jejuniura, 1,902. Jejuniura suadetur feria quarta et sexta et
diversis diebus, l , 904,1014.1015. Afferuutur exfempla
jejunii, 1,902,905.
Jeeus Christus. Cur vocattrr Christas, 1,1235,1254.
Goesecratio Christi multo melior est qaam coneecratfo
Aaronis. 1,1234. Jesus Christus oalus et genitus a Patre,
I, 1234. E k Messias> quod probatur propbetiis de lemtore adventus, de vila, de roorte, in illo adhnplelis, et
miracalis ab ipso fatUs, I. 886, 1243, 1534, 13.5. Jesn*
Chrlslus coelum lpsum reddit teslimonium, 1,146. Yarias
propheU BQtestate, de misericordia Jesu Chrisli,
1,885,898JHu;propD6tis multis prsedicla fuerat passio
Jesu ChrtflH 758, 739. Narratnr passio Jesu Chrieli, I, 874,
879. Jesus Christus passus esi pro
oostra salate, et etiam ot ad exemplum ejus siniilia patiamur. I i , 123. Doctrina Jesu Cbrisli drca veteres scripturas, U, 143, 146. 147. Jesus Chrislus non citius apparuk, ut bomines intelligerent, se non posse conseqoi verllalem, sioe ejus praesidio, 11,1179, 1182.
Josepb testamentum, , 1126. Revocat vlue sua? praedpuos evenlos, l l , 1126... Sollidtaliones uxoris Putiphar
ad fornicaliooem, II, 11-27,1130, 1131. D i d l se castitatem servavisse orationibus et jijunio, II, 1150, 1151.
Meraorat jomnia qu sustinuit ut non confuoderet fratres
Buoa, II, 1154,1135, 1138. EUignovit, postquam eos reoognovisset, II, 1158. Prsnantiai agnum oriturum esse
ex Juda, fortem ut leo, et orones ferasdevoranlem.agnum,
gnodlum omnfo lerrae, II, 1139. ProdiduEgypliorum pcrseculiooem el moritur, II, 1139.
Josue nomine sao praenunliabat Christum, II, 763.
Judaei,ex prophetiis. post Jesum Christum jaui non
populusbei remanere debebant. 1,915, 918. Deflenda est
Judaeorum obca3catio et pro eis precandum, I, 883, 886.
Judaef a Romanis oppressi, 1,974,975.
Jud testamenlum, II. 1070. Corumemorat fbrtitudinem
saam, pradla quae sustiniiit, matrimonium cnm Bessue, e
na sascepitSilonJ, II, 1070,1071, 1074. Loquitur de Her,
e Aunaa, de Thamar, et eorum deleslalur scelera, II,
1074,1075. Deflet incestura suum cum Tharaar, II, 1075.
Kbrietatis consectaria assignat, II, 1078; avariliam CODdemnat, II, 1079. Praenumiat principatum iribas su et
1 evi sacerdotium, posterorum abomiuaUones, II, 1082.
Advenlum Filii Dei praiditit et doclrioae ejas propagaiioiem, et moritur ceatesimo decimo nono aniio viue sua,
Jt, 1083,1086.
Judas qai et Barsabas, ad Ecdeslam Antiocbls mllti1ur, 1,913.
Jodidum. Qaisque ex actibus suis judicabitur, I, 622,
623. In judiciis non d^bet esse acceplio personarum, I,
711,713. Severi jodldi requiretur ralio, 1,640, 612. Injusti iudidi irisies effectus 1,659 De judiclls ecdesiasiicis, II, 799; 800. Cum qua prudentia ferenda Suot judicia
eccleeiasUca, 1,658,659, 710, 711. Caus difudles ad S.
Sedem ultimo referenda? suol, II, 800,801,815. Jodicium
temerarium prohibelur, I, 489,687,690. Judtdi generalis
fgnoratur tempus, I, 546. QIUB praecedent judidum generale, 1, 1022, 1023. JudiciJ ultimi memoria cupidilales
compriraU, 1,1406. Peccant homiDes, qoia judidum ultimum nD limeol, II, 451.
^Jupiter. Ejus flagitioaa acta, 1,1430,1451, 1432, 1433,
Juramentum prohibetur, I, 858. Formula Juramenti

pronunliata ab iis qul libros prjedicalionum apostolohim
acdpiebant, II, 50.
Justiflcationem non pernosmetipsos obtinereposeumos,
eed per fidem et kona opera, 1, 271.
Justus tn terra sspe ab injusto non polest secerol, II,
935, 956, sed in.veatuto saaculo agnoscenlur, II, 956,957,
958.
Lectores. De ordinalione lectorum, ex coosUlttUone S.

HatLhiEi, 1,1118.
Levi testamentnm Yisio quam habult de eacerdotio
liibus 8u et de prindpalu Judaa, II, 1054. Ordo seplem
ooelornm quos Vidit Le\1, II, 1051. PraMioaUalorelsemen
suum illuralnationem esse Israel usquedum veniat Filius
Dei: tonc in illom JudaBi manus injident II, 1055, 1063,
1066. Revocat. iruddationem filiorum Emtnof, propter
Dinnam, II, 1055. Quomodo per visioQem Leviconsecratus
fuit eacerdos, II, 1058,1059. Prasnuntlat impietatem et
dispersionem JudsRorum, II, 1059. Iudicat nepoies, aonos
sacerdotii, II, 1069. Tribus suse omuia nefanda praeounUat, II, 1063, 1066. Prophetat dfe sacerdotio usque ad
adrentaqi Chfisli, JI, 1066; captivitalem Judwonim et
avcrsionem templi pra?dicit, II, 1066; novi saccrdotii con*
PATROL.
<in.
stitotionem per lotam orbem.II, 1067. MoiKur centesinio

tHceiilesimo septimo anno vil euaa, II, 1067.
Lex Legi naturali praecepla posidva, ritus et caeremonm addita ftierunl a Dco, ad idololatriam. et impieialenl
pra?veniendas. 1, 963, 966, 967, 1320. Legl tDtiqu Jesus
Christus reddidit testiraooium, I, 963. Jesus Christua
legem antiquam, quoad ritualia et iudidalla, abolevit ut
perfectionem slabiliret, 1,971, 974. Lex Dominl comaralur arborl maguaB qum legit omnem terram, II, 971,
72, 973, 974, el cujus quisqoe fidelis accepit ramura;
slgniflcatio cujusque rami proot redditur, aul viridis,
aut aridus, aut scissus, aut Integer, ant ferens fhiclum,
aut ferens, II, 971....Sdenlia completa legis resumitur in cogDitioiie Moysis et Jesu Chrisli, II, 230.
Libri. Cum qua cauiione tradendi eraot libri pra?dicatio^
nom a[)ostoloruni, H, 26 27; et servandi ab his qui eos
accep rant, 11,30. Abstmendum a libris genlitiom qul
delrabunta fide, I, 570, 571. Ca?endl libri apocryphi, l
950,951,951, 955. Pustquam Moyses trddidisset libroe
legisfrpiuaginta electis, scripla lex recipere poluilqua?dam falsa contra Deum, II, 103,406. In librisveteris legis
Jesos Christas admittit quaxlam esse falsa, II, 143.
Lilurgia S. Clementis, II, 606...
Loquadtas reprehenditur in uxore Hermse, , 898
Lux. De luce incomprehensibill a Simone Hagoadmissa,
I. 1271, 1272. Absurda est isU doctrlna, 1, 1274,1273,
1276, 1277.
k
Magia. Mesraira,filiusCbam. post dilnvlOtu tmdit dlsciplinam artis maeicaB, I, 1326. Sic magia fuit exordtum
idololatnaB, I 1525. Ma1a oondemnalur, J, 999. Artis
magica3 iujuslitia, II, 178.
Malum. Eet aliquid Intrinsece malum, I, 1424. fifaltim
non venlt a Deo, , 1397, nec raalaehominuracogiutioneay
II, 279. Malum ab homine provenil, 1,1393,1594. 1505.
De origiue mali, II, 455, 438 . QuomodoDeus in utilila*
lem vergil malum, 1,1324, 1325. Jesus Clirislus docuit
malum esse diabolum, II, 423. malis aclibus absliiieudumesl, II, 951,934,955.
Mamertinus, pfaafectus Romae, vult Cleraentem indu
ccre ad sacrificandura dils, II, 594.
Manasses rex in Deum peccat; eius capUvilaa, coovet*
8io et liberalio, 1,642,645, 646,647, 650.
Mansuetudo coinmendatur, II, 1099.
Marcus, unus e primis hmrelids, 1,926.
*
Maro ordinatur Tripolis episcupus, 1, 1356.
Mariyrum dignitas et saoctiUs, I, 827, 830. llartyres
honore apud noe eint, 1,854. x subslaotia nosira nwr*
tyribus subvenire debemus, 1, 830. Eis subveniendum est
eiiam cum periculo vitaB, 1,832,834.
Mairimonium est legitimuin, I, 986. Yaria regula3 drca
coramerdum viri cam femina. I, 986. Juveoes roalrimo*
nium contrahant ad viiandam rornicaUonera. II, 154.
Menander, unus e prirois basreiicis, 1,926.
Meodacium essentiallter malum, impossibile Deo, I,
267. Quale sit peccalum meudadum. II, 918.
Mendadi consecuria, II, 1099,1101.
Meretrids falladaa Umendse ei viuods SUDI,!, 575,578.
Mesraim fllius Cham ex quo desceudunt ig}'piil,Babylouii, Persai, II, 245.
Bffelamorphoseon stultltia, 1,1455.
Methodue. De m^lhodo adhibenda In lnquisitiooe verltatiscirca Christum, 1.1264,1265.
Ministri Ecclesia3. Adhibendai sunt cauliones In eligendisminislris Eccleslaj, 1,487. Vid. episcopus, presbvtcr,
diaconus, dericus... Subjidanlur eplscopis io omDibus,
I,
Ecclesi ministri fugere debeut feminarum frequentationem, I, 486 Yarto dispoeilioaes circa miuislros
conjugaios, 1,486.
Miracula. Omnes non babent donum mlraculorum, 1,
1062,1063, 1066. Propler quam causam Deus concedit
donum miraeulorum, 1,1062; NUQ oporlet sese exlollere,
ob boc donuni acceplum, 1,1066, 1067, 1070. Modus secernendi vera a falsis miraculis: falsa nolll proeuot, vera
bominlbus prosunt, I, 1508; II, 100, 102.
MLsericordiacommeodatar, I, 258. Miscricordl laudf s,
1. 1027... Misericordia) Domini erga peccalorcs, I, 654,
655, 658. Hisericordi fhictus, II, 1094,1095.
Missio. Jesue (iristus mlasus a Patre; apoateli missl a
JesuChrislo, I, 291.
Modestia commendatar, 1,575, praerUm mulieribas,
1,586,587.
Morum corraptie lmpedit quin converlat cor ad verliatem, 1,1298,1500.
Aloyses erat flûra Cbristi, II, 810.
Muudltia exterlor commendatur, 1,505.
Mund IS non esi tcrnu, 1, 1376, 1577, ergo demoo;
II.
INDEX ANALYTICUS.
1*59
strat Cooditoris existenllam, 1, 1579. Vari opiniones

philoeophoram circa principh raundi, 1,1579. Non potutt
formari, occurreniibus atomis, I, 1579.Syslemataphilosopborani circa slnicturam mundi, 1,1579,1580,1581,1429.
Muoera a pravfe nou sunt aedpienda, l 779,782.
Munia eeclesiaslica quale sitcrimen usurpandi, 1,670,
871,787.
Myftieria. Ad celebranda sacra mysteria coostitatio
JoanuU, fratris ZebedaH, 1,1091...
liGO
Pascha. De modo el tempore celebralionii Pasdue, I.

887,894.
Pareules. Offida parenlum erga 6lins, 1,825. Edacandi
sunt et casligandi nati, II, 895, 896, Saepe pro filiis caslw
ganlur palres, II, 970, 971, 972. Quod affeclio parenlun
DOD debetnos arcere a seventate disciplinae, 1,1370.
Paslores Ecclesia? sludio Scripturae el docirina? vacare
debent, I, 466. Fideles debeot pasloribus praebere
victum, II, 155, 158. Fugiendi sunl paslures Calsi, l ,
466. Vide Episcopas, Presbvler.
Paulus perseculor, 1,1246.

Paaperes, quaodo eleemos/nam redpiont, "Crealori
Ifatar nomen sspe pro Deo accipitur, 1,1358. Natora
gralias
agere debenl, et orare pro benelactoribu. 1,
talsa prophetisea depingilur, U , 126 Dicilor propheda
810, 811. Paoper divitem oratiooibus adjurat, 11,955.
ejus femioea, II, 126.
Pax. Dominua est Deus pacis, 1,1261, 1262. Evolvitur
Necessariis cooteDtos vlrere debel Chrislianus, 1,1558.
Nepbthali teslameotuin, II, 1103, natu ex Balla quam doctrina pads a Jesu Cbrislo slaMlitae, 1,1262,1263.
per fraudem Racbel Jacob imposuk, II, 1106. Dicit omuem Quo scnsu Cbristus ad pacem perturband m feoit, 1,
Aomioem a Deo accepisse destioatiooem a qua noo rece- 1348. Infer fideles pax regoare debet, 1,1541
Peccatores. Jesiis Chrisiusvenitadvocandos peccatores,
dere licet, II, 1106,1107. Pramantiat tribus sus criI, 554. Qui convertere volunt ad Dominum adjuvandi SUDI
mina, captlvitalem, eacerdoliura Levi, et principatam
peccaiores, I, 622, 694. Peccatores, qpamvis iterum
Jude, cjdamilaies qoibus probabunlor Judsei, adveotura
Filii Dei, II, 1110,1111. Morilur aimo vit soa ceutesimo peccaverint, non sunt arcendi, I, 694. Quomodo ad
popnitentiam recipicndi sunt peccatores, I, 693,698,
tricesimo, II, 1111.
Nicseta, frater S. Omentft, emltur a vidoa et flt Si- 699. Cum peccatoribus sermonum commanicatio non
prohibetar, sed tanlum actuum, I, 618, 619, 622. Noo
monis auditor, II, 91. Vide Aquila ei Clemeos.
Uroen cam peccatoribus publicis frequeDUndum esL L
Nicolaitae. Quaenam fuit eorum doclrina, I, 927.
959, 962.
Ninus vel Nemrod arti majgica? deditus, 1,1327.
Peccati originalis conseclaria, I, 1519. Fogiendum est
Noe e diluvio propler jusuliam satvus, I. 1520.
Nuptiaa secoud cooredebantur, lertiae coodemoabta- peccatom, I, 615, 617.
Peotecostes dies celebrari debet, in bonorem Spiritus
lur, 1,762, 763.
saocti, super aposlolos descendentis, I, 889.
Perfectio. Ad perfectlonem teodere debemos, I, 1336.
Perjuril coDdemnatio, I 1002.
Obedfentia. Obediendam est volanUti divin, 1,283,
Persecutio. Ab injastis semper ieu\t persecolio,
1313. Obedtentis cbaracler quam Deus a nobis exigit, I, I, 304. Persecutionum commoda, I, 607. Beati eslis, quia
1313. Qula obedivenmt Deo,Enoch traasfertur adcoelam, propter Cbristum perseculionem paumlni, I, 831. Sicut
ffoe conseralur, Abraham vocalnr, I, 227, 250. Lol eai- Chnslus, persecutionem et tormenta patl debemus, I,
vus.evadit, I, 251. Coraraendatur obedicntia efga eplsco- 834, 855 ; II, 791, 792. Sub flgura magnaj beslia? persepos,1,471, 498; 1U utqaisque ioimicam habeal qui detra- caliooes apparent Quid sigoificant quatuor culores,
liit episcopo, II, 816 ; erga sacerdotes, I, 482, 488, 492; nigrum, sanguinolenlum, aureum et albam, istius beslia
erga praeposilos temporales, 1,255; erga superiores gene- capitis, II, 911,912.
rallm, I, 477.
Petrus mittitur Caesarearn a Jacobo, ot confandat SiObcaecatio eomm qoi anteponunt voloptates mundi, monem, I, 1247. SusdpiUir a Zaccbaeo, I, 1247,1248.
promissionibus Chrteli, I, 345.
Sese praparat ad dispulandum cum Simone, 1,1256,
OblaliODum constilulio, 1,1019, 1022.
1257,1258. Disputatio Petri contra Simonem, 1,1259
Obtrectatio viteiur, I, 270. Severe redarguunturobtre Mitlit disdpulos Petrus ad observandum Simonem, I,
ciatores, I, 478.
1512. Decem millia bominum Osarea3 bap'lzat, 1,1514.
Oittum prohibelar, I, 718.
Tripolim proliciscitur, I, 1514. Tripolim advenit cuni
OfBcbjm laicorum erga episcopos, 1,654, erga omnes stils adjutoribus, et civibus gaudeutibus euscipitur, I,
nrinistroe Ecdesl, 1.682, 685. De vespertino offlcio, ex
1515.1516. Populura alloquitur, 1,1519.... Anliocniam
Jacobo, fralre Domini, 1,1158. Olei signiGcalio, et quo- profidscitur, I, 1556. In plurimis locis, Petrus sanat
modo beoedici debet, 1,1126.
infirmos, vexalos a daemonibus liberat, I, 1296, 1518,
Op*ra necessaria suntad obtineodam benediclionera
1547,1445. 1451, 1452,1455. ln insula Arado paralyticam
Pel, I, 271 ; ad salutem, I, 334, 335, 484, 505, 1259; 41, sanat, I, 1561. Laodicsam advenit: quod aclum esl in
227, 230. Hortatlo ad bona opera faclenda, exemplo Dei
ista urbe ; sanat filiam bospilis a daemone vexalam, I,
qni totet lanta creavll, etexsultal in operibus suis, I,
U20. Demum Antiochiam langil, I, 1451 JuxU aliam
274. Opera (aciamus, quia reddit unicuique Deus, juxta
versionem, sic S. Petri ordinanlur peregrinaUones el
opera sua, 1,275; II, 735, 754. Opera nostra booa sunt
praedicationes. Tyrum petU et popidum istiusce urbia
lux qua* nos In boc mundo illumiuat, et fralres nostros, alloquitur. Liberat quosdam a morbis, in epulis cum
582,384.
Simone contractis, docet veritatem, multos bapllzat;
Operarii. Quaenam eint dotes operariorum messis Do- Tyri consliluit episcopum, et adSidonem dirigit gressus,
aiinf, I. 416.
II, 219. Hic eadetn fadt et Berylum profidscilur ; fugal
Orailo. Ad orandnm, oportet esse pnins.I,1010. Qoa> Simonem bic rum suis commorantem; s>nat, docet,
naro esse debei oralio Odelium, 1,1015. In orando, non
baplizat mullos, coosliluit episcopum, adit Bybluin,
mulloloqoio utendum est, II, 810. Orandum est sirie dudeinde ad Tripolim procedil, vesligia Simonis sequens,
bitalione, firma flde, et accipietur quod petilur, II, 955,
II, 225, 226. Deinde perglt ad Anlbaradura, II, 502. Ex
958. Orationls vari , 1. 1025; I, 1055,10)8; I, Antbarado ad Laodicaeam vadft, ubi cum Simone Mago
1158. Qua hora precandum est, 1,1155,1158. Pro parenagit dispulationem, II, 368. In tola fere disputalioDe,
tlbus ioHdelibus orandum est, I, 505. Orationis virius, I,
agilur de origlne mali, II, 368.... Deinde Antiocbiam
478.
advenit, II, 467. Ex Aoliocbia, urbibus UniliraLs peraOrdinatto antiqolssimis temporibns ositata, a Jesu Christo gratis, ad Romam dirigit gressus, ingeolique ad vcram
religionem adducla mulliludine, morle sua prsedicta,
instituta, I, 47$. Tempore apostolorum, ordinalio tiebat
unctione, L 492. Solis episcopis fieri debel, I, 788, 790, conslituit episcopum Romae ClemeDtem, II. 575, 578.
805, 806. Episcopi ordinentur tiibus, aut saltem duobus Ulllma S. Petri sermo ad popubim, II, 578, 579. S.
Pelrus vocatur fundamentum seu basis Ecclesiaa. II,
episcopis, 1,803. Qaalitales ordinaodorum, 1, 1022.
34. Ejos jurisdiclio et successorum per lotum orbem
OrnaroeDta eccleslastica. Cum qua Teverenua habendi
aperte dcclaralur, U, 55. De prlmatu S. Petri, et cpiscosunt Teatee, et vaea sacrata, etiam antiqua, I, 485.
Ornatos vilandi sunt ex Scriptura, , 865, et miilfer- poruro Rom, II, 814.
calis relioquendl, I, 566, 567, quia ad hixuriam trabuot,
Pbilosophorum anliqnoraro vana et Incerta doctrlna, I,
1, 365. Occasio scandali proxlmo sunt, 1,563.
1207,1208,1209; drca Deum, 11.1178,1179. Philosophi,Tel
negando
provldentiara, vel Dci exisleotiam, vel ascriOrpbanos qaomodo considerare debemus, T. 667. Orphanos colligere est opus Deo gratura, I, 807. Curent bendoomniafalo,velcultum falsorum deorum iotroduceodo.mores snstuleruot, I, 1444. Philosophi nonpasauntad
orpbano* episcopi, I, 807.
Orphei syslema circa creationem nrandl el formationem virtnlemlncitareanimas, quiadoctrinamde remuneratione
etde poenlsnonproOtentur, 1,1445,1444. Fabuliscircaoribominis, 1, 1456, 1457.
ginem elfactadeoram philosophipraebehant fidem. 1,1 49.
Otiosilas fugieoda est; gressus oliosilalis scquitar
Qucd si,ad vcram originem rcrum tegnulani, phitesophiet
sterilitas, 1,754, 755, 758.
t
INDEX ANALYTICUS.
1261
apienles anliqal, deornm, per allegoriara, sapposuernnt

nginem ridfculam, et immania f*et* " potius morum
010.
undi, 1,1581.
lvit homines
^cessaria est
prenilentiam,
observato in
&, I, 642,
I pcrnilentiae,
ilapso poeniU perilcilur
')
1521,1522;
251. Cansa
2. Quomodo
gloriandum
escriptio et
lavinillse, in
rogant paui , et in boc
onagiula et
m sexdecim
etsmeterio
vit suae
vat, 1,474
secepta Dei
i quis ullra
mputabitur,
negligunt
>t, I, 1569.
)oslitutione
)ter: locum
807. Predere omnes
droinislrare
;ri indigni
verilatis
prcpheta?,
t propheta,
, .
i l , II, 84.
l|isUn|Ountur veri a falsis prophetis, spiritu ei operibus,
v
Pseudopropheta venient ad consuramalionem saeculi,

1,962. k pseudoproplreiis et falsis doctoribus cavendum
est, 1,1550; II, 751,752, 755,751,801.
Purgalorium. Oratioproderuncliscofnmendatur,!, 481.
Oratio pro morluls, 1,1145. lu quibus diebus elquomodo
^>orieal moriQorum facere conimemorationem, l , 1146,
Puriflcaliones extern commendantor, ut signum puinternae, 1, 1555. puriflcatioiiibus ei obscr*anliis vanis Judaeorum t pagatiorum abslioeudum esl,
I, 979, 982, 990.
Tificationis
Qua?$tio. Abstinenduin est a vanis qua?slionibus, I,

1299; praeseulm circa Deum, 1, 1398,1599.
R
Ralio. Qund sola ratione veritales circa Deum, circa
cultom et mores uon digooeci poesunt, I, 1599, 1100,
1401.
Regni ccelorum posaessio acquiritur fideet operibos, I,
382. Duo regna suot, unura lerreslre, alterum coeleeto,
II, 450. Qui regl terrestri obediuut, peribunt, qui vero
cuelesli, vitam lernam consequeatur, II, 450.
Religio. Vana excusaiio eorura qui dicunl se lenere
parentum religioiiem, II, 290, 291.
Remuneratio. Ad obtinendam remonerationem vitaa
tern, devitanda viiia, colendaeque virlutes, 1,278.
Resurrectio insiuuatur die et nocle sibi invicem succedentibus, I, 259 ; seminaliooe grani, quod germfoat, I,
262; resurreclione quadam avis. qus vocatur phoenix, I,
2S5, 845, ex librts sybil!, I, 843. Probalur Scripluraj
d iversis locis, miraoulis el ralionc, I, 266. Jesus Christus

est pignus resurrecllonis nostrae, I, 894. Qualitates corporum post resurreclionem, I, 859.
Reverenlia erga parenles commendatur, I, 488. Erga
episcopos et sacerdotes etiam malos, I, 471, 476, 478,
479, 480. Erga proximum generatim, 1, 414
Rltus Judaici,post JesuCbrisli adventum,jam non obligaiit, I, 959, 942, 945.
Ruben testameutura, II, 1038. Deflel peccata et ?serlim iticeslum, fornicalionem deleslalur, II, 1013.
Filiis coromendat ut audiant Levi, ut subjicianlur
Judae, cujus principatum praenuniiat, II, 10*6. Morilur anoo centesimo vicesimo quinto vit su, II, 1046.
S
Sacerdotes. De ordlnattone sacerdolum ex Anacleto,
II, 805. Sacerdoles praeseferre debent scienliam et
bnnam vilam, 1, 471. Debenl edocere populos legem
Domini, I, 491, 492, corripere fideles, 1,488, adhorlari
peccatores, I, 625, 626. Sacerdotum laudes, 1,479. Cotitra
sacerdoles non insurgendum esl etiam malos, sed polius
Deo iudioium eorum relinquendum est, II, 81?, 816.
Vid. Presbyteri.
Sacerdoiiura. Quomodo sacerdotium in tribu I.evi stabililuio fjiit, I, 295.
Sacrificia aniiqu legis, jam ante Christum Deo odiosa.
abolevlt Jesus Cbrislus ut cor mundum repeteret, 1, 967,
970,971; 11,729, 750. NOVSB legis sacrificia a recte ordlnaiw, et locis ab episcopis permissis soluromodo offerri
debent, 1, 498. Siue sacerdolibus, nullum sacrilicium
offeratur, I, 675.
Sadducaei negabant resurrecUonem, I, 1257.
Salus. Per Jesum Christum ealvi sumus, I, 279, 282;
Saiulem consequimur per exercidum boooruin operum, I,
533, 538.
Saroarilaoi negabaat resnrrectionem, 1,1237.
Saluminus, UDUS e primis ha?reticls, I, 926.
Scandalum. Cavendum est ne seaiidalizeutur infirmi,
vel viu nostra, vel verbis, I, 428, 430. Scandali pcona.
I, 478. Quooam sensu audleoda suul verba: Si oculu*
tutii dexler... 1,1370.
Schisoiata. Auclorem habent schismata spiritam nequitia?, I, 918. Fugienda SUDI schismata, I, 910, 1006. Aclores scbismaUim vitenlur, 1,915. In Veieri Tesiaraenlo
puniliones scbismalictirum, I, 910, 911,914. Puniuntur
[ui sese insurgunt adversus lemporalem poieslalem, a
ortiori, qui coulra ecclesiasticara, I, 911.
Scienliam universalen bumo non habet, I, 1427,
1428.
Scriphirani sacram oportet legere, I, 570, 571,571,
57. est expiicauda juxla seosum uniuscujnsquc,
srd ex traditioiie, 1, 508, 1441, 1442. Sunt ln Scripturis
quiedam obscura, ui, qui ingraii qurunt veritatem, uon
inveDiani,Scriptura3 aulem sunt >atis clara hominibus
bon volunlaiis, II, 118, 374. Loca Scripturarum qua3
aliquara iu Deo imperrectioDem suppouunl, falsa sunl,
II, 159.
Sermones Impii severe redarguuntur, I, 478.
Serpenlls anliqui sedltlonea, I, 1358. Persuadet bomiui oi non quarat ve.iiatem, I, 1338 ; ul colal plures
deos, I, 1341,1342. Vid. Spirilus immundi, Dasmon.
Servi. OITicla servorum erga dominos suos, 1,1007.
Verus servus Oei a roalis liberaiur, 1, 1346,1547. Cur
aliquando aervus Dei a Deo probatur, I, 1546. Quod.
exemplo Christi, non debemus rubescere fralrum seni
esse,l, 13>8.
Servitium. êrviamus Deo qui nos populam fecit e!ecllonis sua?, I, 270. Servilium Dei praeferenduta serviiio
bominun, I, 270.
Silas miititur ab apostolis ad Eccleslam AnliochiaB
regendam, I, 943.
SimeoiiisteslameDtum,II, 1346. PunituraDeo propter
invidiam erga Josepb, fratrem soum: delestatur invidiam,
II, 1047, 1050. Prasdicit flliorum luclatlonera contra
lilios Levi, desuuclionem Chanaoirorum et aliorum populorum, Chrisli adventum, et idotoialriaB eversiooem,
I ovi sacerdolium, el Judae priocipatum, II, 1050,1051.
Moritur anoo viUB SUJB ccittesiino vicesirao, II, 1051.
Simon Magus primus liiereticus, I, 922,923. Confunditur a sancto Petro, 1,1258. Simon orator, diaieciica
uutrilus, magus, 1, 1250; sceleratus, 1251. Kjus vita,
errores et crimina, 1,1251....: 11,91,92,95,96, ^
100, 218. Simonis haeresis, 1,1216, 1247,1305 ; II, 91,
92, 95, 96, 99, 100. Simonis Magi errores erga Deum.
Romam proliciscilur et suorum scelerum ofncniain in
roare projicit, I, 1510. Per proviuciam Romanam Siuiouis prdicalio meiidax, I, 1514. Astante Petro,
1*59
INDEX ANALYTICUS.
slral Conditoris extstentlam, I, 1579. Vart opinioues

pbilosophoram circa principh mtindi, 1,1579. Non potuit
formari, occurrentibus atomis, I, 1579.Systeraata philosopborum circa structuram mundi, 1,1579,1580,1581,1429.
Munera a pravts nou sunt accipienda, I, 779,782.
Munia ecclesiaslica quale sit crimen osarpandi, I. 670.
671, 787.
Mysieria. Ad celebranda sacra mysteria coaslltatio
Joaunis, fralris Zebeda?!, 1,1091...
liGO
Pascba. De modo el lempore celebrallonia Pascha?, I.

887, 894.
Pareutes. Ofllcia parentum erga filios, 1,823. F.docandi
sunL et castigandi nati, II, 895, 896, Saepe pro flliis castigantur patres, II, 970, 971, 972. Quod afleclio parenlum
DOD debetnos arcere a severilate disciplinse, 1,1370.
Pastores Ecclesi studio Scripttirse et doctrins vacare
debent, I, 466. Fideles debent pasloriJ)iis pra?bere
Tictum, II, 155, 158. Fugiendi suul paslores alsi, I,
466. Vide Eplscopus, Presbvler.
Paulus persecutor, 1,1246.

Pauperes, quando eleemos/nam recipiont, 'Crealori
Natur nomen saepe pro Deo acclpitor, 1,1558. Natura
gralias
agere debent, et orare pro benefacloribus, I,
felsa prophetissa depingitur, U , 126 Dlcilor propbetia
810, 811. Pauper divitera orationibus adjuvat, 11,955.
ejos femiaea. II, 126.
Pax. Dominue est Deus pacis, 1,1261, 1262. Evolvitur
Necessariis contentas vivere debet Chrislianas, 1,1558.
Nephthali testamentum, II, 1103, natas ex Balla quam doctrina pacis a Jesu Cbristo staidlilae, 1,1262,1263.
Quo sonsu Christus ad pacem perturband. m venil, I,
per fraudem Rachel Jacob imposuit, II, 1106. Dicitoranem
kominem a Deo accepisse destinalionem a qaa non rece- 1548. Iriter fideles pax regnare debet, 1,1541
Peccaiores. Jesus Christusvenitadvocandos peccatores,
dere licet, II, 1106, 1107. Prajnuoliat irlbus su* criI, 554. Quiconvertere volunt ad Domiuum adjuvandi sunl
mioa, captivilatem, eacerdotium Levi, et princlpalom
peccafores, I, 622, 691. Peccatores, quaravis Iterum
Jud, calamiiales quibus probabunLur Judaei, adveotum
Filii Dei, II, 1110,1111. Moritur auno vita3 suae centesimo peccaverint, non sunt arcendi, I, 69. Quomodo ad
p<nUentiam recipiendi suot peccatores, I, 695,698,
Nicaela, fraler S. Omentit, emltar a vidoa et flt Si- 699. Cum peccatoribus sermooum commonicalio non
probibelar,
sed taalam actuum, I, 618, 619, 622. Non
monis audtlor, II, 91. Vide Aquila et Clemeos.
lamdn com peccatoribus publicis frequeotandum est, I,
Nicolait*. Quenam fuit eorum doclrioa, I, 927.
959. 962.
Ninus vel Nerarod arti magice deditus, 1,1327.
Peccati orieinalis consectaria, I, 1519. Fogiendum esl
Noe e diluvlo propter jusutiara salvus, I. 1320.
Noptis secuud concedebanlur, terlise coademoaban- peccatum, I, 615, 617.
Pentecoetes
dies celebrari debet, in bonorem Spiritus
Uir, 1,762, 763.
saocti, super apostolos descendentis, I, 889.
Perfectio. Ad perfectionem tendere debemus, I, 1356.
Perjurii coodemnalio, 1.1002.

Obedientia. Obediendum est volontati divin, 1,283,
Persecutio. Ab injuslis semper fenH persecatio,
1313. Obedientis cbaracler quam Deus a nobis exigit, I,
I, 504. Perseculionam commoda, I, 607. Beati estis, quia
1315. Quia obediveruot Deo.Enoch traasfertur ad coelam,
propter Cbristum perseculionem patiraini, I, 851. Sicut
ffoe conseratur, Abrahara vocattir, I, 227, 250. Lot eal- Chnstus, perseculionem et tormenu pati debemos, I,
vus evadit, I, 251. Commendatur obedieotia efga episco- 854, 855 ; II, 791, 792. Sub figura magnae bestiae pereepos,1,471, 498; ita utquisque inimicum habeal nui detra- ciiLiones apparenL Quid signiflcant quatuor colores,
liit episcopo, U, 816 ; erga sacerdotes. I, 482, 488, 492 ;
nigrum, sanguinolenlaro, aureum et albom, istius besliaa
erga prsposilos temporales, 1,255; erga superiores geoe- capilis, II, 911.912.
ralim, I, 477.
Petrus mlttitur Oesaream a Jacobo, ot confuudal S i Dbcacatio eornm qoi anteponont yoluptates moodl, monem, I, 1247. Suscipilur a Zacctaa, I, 1247,1218.
promissionibus Chrteti, I, 343.
Sese preparat ad dispuLaDdura cum Simone, 1,1256,
Oblatiouum coostitutio, 1, 1019, 1022.
1257,1258. DispuUlio Petri contra Simonero, 1,1259. . . .
Obtrectatlo viletur, I, 270. Severe redarguunturobtre- MittiL discipulos Petrus ad observandum Simonem, I,
clatores, I, 478.
1512. Decem millia hominum Desareae bap'lzat, 1,1514.
Tripolim proflciscilur, I, 1514. Tripolim adveoit CUDI
Odlam prohibetar, I, 718.
Offlcium laicorum erga episcopos, 1,634, erga omnes suls adjuloribus, el civibus gaodentibus suscipitur, I,
1515,1516. Populum alloqultur, 1,1519.... Auliocoiani
nrinfelros Ecclesiae, 1,682, 683. De vespertino officio, ex
Jacobo, fralre Domini, 1,1138. Olei signiflcalio, et quo>rofldscitur, I, 1556. In plurimis locis, Petnis sanat
modo benedicl debet, 1,1126.
nfirmos, vexalos a daemonibus liberat, I, 1296, 1518,
Op<*ra necessaria suut ad obtinendam benedictionem
1547,1445. 1451, 1452,1455. In insula Arado paralyUcam
J>el, I, 271 ; ad salutem, 1, 334, 335, 484, 505, 1259; 41,
sanat, I, 1561. Laodlcsam advenit: quod aclum est
227, 230. Horlatio ad bon* opera facienda, exemplo Dei
Isia ;rbe ; sanat filiam bospilis a daemone vexaUm, I,
qni tot et tanta creavlt, ei exsultat in operibus suis, I,
U20. Deraum Anliochiam langit, I, 1451 JuxU aliam
274. Opera (aciamos, qula reddit unicuique Deus, juxta
versionem, sic S. Petri ordioantur peregrinaUones el
opera sua, 1, 275; II, 735, 754. Opera nostra booa sunt
praedicationes. Tyrum petlt et populum isliusee urbia
lux qaffi nos in boc mundo illumiuat, et fratres noslros,
alloquitur. Liberat quosdam a morbis, in epulis cum
Siraone conlractis, docel veritatem, multos baptizat;
Operarii. Quaenam sint dotes operariorum messis Do- Tyri conslituit episcopum, et adSidonem dirigit grcssus,
anini, I, 416.
II, 219. Hic eadem facit et Berylum proflciscilur ; fugat
Oraiio. Ad orandum, oporlet esse pums,1,1010. QuaeSimonem bic rum suis commorantem; snat, docet,
Dam esse debet oralio fldelium, 1,1015. In orando, oon
baptizat muHos, constiuiit episcopum, adit Byblum,
mulloloqoio utendum est, II, 810. Orandum esl sine dudeiode ad Tripolim procedit, vesugia Simonis sequeos,
bitatione, firma fide, el accfpielur quod petitur, II, 955,
II, 225, 226. Deinde pergit ad Anlbaradum, II, 302. Ex
958. Orationls vari formulje, 1. 1025; I, 1055,10>8; I,
Antbarado ad Laodicaeam vadit, ubi cum Simone Mago
1158. Quataoraprecandum est, 1,1155,1158. Pro parenagit disputalionem, II, 568. In tola fere disputaUone,
tfbus iDlidelibos oraodum est, I, 505. Orationis virius, I, agilur de origine roali, II, 368.... Deinde Antiocbiam
478.
advenit, II, 467. Ex Anlioohia, urbibus Unitirats peraOrdinatio antiquisslmislemporibas usitata, a Jesu Cbristo graiis, ad Romam dirigit gressus, ingenllque ad vcram
religionem adducta rnultiludine, morle sua pnedirta,
iostituU, I, 47$. Tempore aposlolorum, ordinalio liebat
conslitail episcopum Romae Clementem, II. 575. 578.
unctiooe, L 492. Solis episcopis 6eri debet, I, 788, 790,
UUima S. Petrf sermo ad populnm, II, 578, 579. S.
805, 806. Episeopi ordinentur liibus, aut saltem duobus
Pelrus vocatur fundamentum seu basis Ecclesise. II,
episcopis, 1,803. Qaalitates ordinandorum, 1,1022.
34. Ejus jurisdiclio et successorum per lotom orbem
Ornamenta ecclesiastica. Cum qua Tevereniia habendl
aperte declaratur, 11, 35. De primalu S. Petri, et episoosunt restes, et vasa sacrata, etiam antiqua, I, 485.
Ornatua vltandi sunt ex Scriplura, I, t$65, el mnlfer- porum Roraae, II, 814.
colis relinqoendi, I, 566, 567, quia ad hjxuriam trabuot,
Pbilosophorum anliquorom vana et incerta doclrina, I,
I, 565. Occasio scandali proxlmo sunt, 1,563.
1207,1208,1209; circa Deum, II, 1178.1179. Pbilosophi.vel
negando
provldentiam, vel Dei cxisleoliam, vel ascriOrpbanos quomodo cousiderare debemus, I. 667. Orbendoomniafalo, velcullnm falsorum denrum iotrodaceophanoe colligere est opus Deo gratum, I, 807. Cureot
do.mores sastulerunt, 1, 1444. Pbilosopbl non possunt ad
orplianos episcopi, I, 807.
virtr.iemincitareanimas, quiadoctrinamde remuneralione
Orphei sysiema circa creationera muodi et formalionem
etde poentsnonproGlenlur, 1,1443,1444. Fabuliscirca ori^
bominis, 1, 1436, 1457.
ginero elfactadeorom philosophiprajbcbant Cdem. 1,14>9.
Otiosilas fugieoda est; gressus oliositatis scquiUir
Qacd si,ad veram originem rcrum legf"udara, phile$cq>hi et
sterilitas, 1,754, 755, 758.
INDEX ANALYTICUS.
1261
sapienles ajrtiqui, deornm, per allegoriam, supposuenint

origiuem ridimlam, et immania facla, sunt polius moruui
eversores, quam sapientes, If, 210, 211.
Phcebus, discipu us S. Cleraentis, II, 598.
Pieias. In pietaie pereeverandum est, 1,1010.
Platunis testimonium circa creationem mundi, 1,1381.
Poena accommodata slt culpae, I, 710.
PuDitentia. In omni lempore, Deus vocavit bomines
ad poenitentiam, I, 718, 722. Absolute necessaria est
enitenlia ad salatera, II, 115. Agamus pnmitentiam,
dum vivimus, I, 342. De modo pcenitentise observalo in
Kcelesia primitiva, I, 626. Exempla popnitenliae, I, 642,
643, 646.647, 692, 694. EflTectus el fructus ptrnilentiae,
I, 226, 612, 643, 646. 617,650. Peccatori relapso poenitenlia diflidlllma, II, 919. Non unoiustanti periiciLur
poenitentia, II, 970, 971, 972.
Possessio daemorus, quomodo evenit, I, 1321,1322;
H, 217, Possessionis varise species, II, 250, 251. Causa
Bossessionis est infldelilasel peccalum, 1,1532. Quomodo
fugantur dsmones, I, 1321, 1522. Non ideo gloriandum
est quod a nobis fugantnr dsmones, II, 258.
Poieniiae et sapientla divinae magniQca descriptlo et
laudes, I, 247.... f, 1026.
Potentiana et Praxes, 1111 Pudentis et Savinlllae, io
castitale et leee divlna erudlta, bona sua erogant pauperibue, II, 1021. Fonlem baptismi dedicant, et in boc
foale, ia die sanclo Pascnae, bapiizantur nooaginla et
sex, II, 1022. Migral Poteuliana ad domiuum sexdecim
anrios oata, II, 1022 Ejus corpuslraosfertur in ecemeterio
Priscilla?, via Salaria, II, 1022. Reliquum vitaa su
tempus in pielale transigii Praxrs, II, 1022.
PraBcepturo. Qul diligiiDeum praceptaservat, 1,474
Minima praecepta servuii !a sunt, I, 512. Praecepta Dei
:ion sunl impossibilfa , II, 947, 950. Quod sl quis ullra
jra?cepu facitquid bonladperfeclioDem,ei computabitur,
Praeeidium spirituale. Noceutes sunt qul negligunt
prabere pnesidta spiritualia, bis quoe diligunt, I, 1369.
Prsesumptio quale sit vitium, 1,1533.
Presbyteri quomodo ordbiantur, ex conslitutione
Joatinis a Domino dilecti, 1,1114,1115. Presbyter: locuin
tenent septuaginta duorum discipulorum, II. 807. Preebyleri debent servare castitalem, I, 466 ; colere omnes
virtutes, 1, 492 ; edocere populum, I, 492; adrainistrare
eacramenta, I, 466, 467; II, 151. Presbyteri indigul
punleo'ur, I, 1067.
Principibus obedire oportet, I, 826.
Prindpium unura est DOD duplex, l , 1285.
Propheta verus. Onrnia nos edocuit circa verilalls
asDitloaem, I, 1399, 1400. (baracteres veri prcphetae,
II, 80, 83, 119,122,123. FacMs invenlu est propheta,
II, 83. Quando inveiiitur, ei credeudum est, II, 84.
liistiuguunlur veri a falsis prophelis, spirilu ei operibus,
11, 943, 911.
PseudoprophetaB yenient ad consummalionera saxuli,
I, 962. bseudoprophciis et falsis docloribus caveodum
est 1,1550; II, 751,752, 755,751,801.
Purgalorium. Oratioprodefimcliscomraendalur,I, 481.
Oratlo pro morluis, 1,1145. Iri quibus diebus elquoraodn
<n>orieat moriuorum facere conimemorationem, 1.1146,
1117.
Puriflcationes exlern commendantur, ut signum pufiflcatioois internae, 1,1555. puriilcatioiiibus et observmiiis vanis Judseoram t pagauorum abslioeiidum est,
I, 979, 982, 990.
Qoa?stio. Abstkiendura est a vanis qua?slionibus, I,

1299; prsserlim circa Deum, 1, 1398,1399.
R
Ralio. Qiwd sola ratlooe veritales circa Deum, ctrca
cultum et mores IIOD diguosci pussuut, I, 1599, 1400,
1401.
Regni ccelorum possesslo aequiritur fideel operibus, I,
582. Duo regna sunt, unum lerrestre, alterum coeleste,
II, 450. Qui regi terreslri obediuut, peribunt, qui vero
OBlesli, vitam aeleroam consequeotur, II, 450.
Religio. Yana excusalio eoruia qui dicunl se lenere
parentum religlonera, II, 290, 291.
Remuoeratio. Ad obtinendam remonerationem vitaa
tern, devllaoda viiia, coJendaeque virtutes, 1,278.
Resurreclio iusiuuatur die et nocle sibi invicem succedentibus, I, 259 ; seminatione grani, quod germloat, |,
262; resurreclione quadam avis. qu vocatur phoeoix, I,
255, 843, ex libris sybilia, I, 845. Probatur Scriptur
4202
diverais locis, miracolis el rallone, I, 266. Jesus Chrislus

est pignus resurreclionis nostr, I, 894. Qualitates corporum post resurrectionem, I, 859.
Reverentia erga pareoles coramendatur, I, 488.. Erga
Erga
episcopos et sacerdotes etiam malos, I, 47"
78,
479, 480. Erga proximun) generalim, I, 414
Rllus Judaici,post JesuCbrisU adventumjam non ob!igant, I, 959, 942, 945.
Rubeo testameutum, II, 1058. Deflet peccala el pra?sertim iuceslum, foruicalionem deieslalur, II, 1013.
Filiis commendat ut audiant Levi, ut subjicianlur
Judae, cujus principaium pra?nunliat, II, 10*6. Morilur aiioo centesimo vicesimo quiolo vita* suae, II, 1046.
Saterdotes. De ordinatione sacerdotum ex Anacleto,

, 805. Sacerdotes praeseferre debent scieaiiam et
bnnam v i l a m , 1, 471. Debenl edocere populos legem
Domini, I, 491, 492, corripere fideles, 1,488, adhorlari
peccatores, 1,625, 626. Sacerdotum laudes, 1,479. Coiitra
sacerdoles non insurgenrlum esl etiam malos, sed potius
Deo iudicium eorum relinqueodum est, II, blif, 816.
Vid. Presbyleri.
Sacerdolium. Qnomodo sacerdotium in tribu I.evi slabiJilura fjiit, I, 295.
Sacriflcia aotiquaB legis, jam ante Cbristum Deo odjosa,
abo.evit Jesus Cbrislus ut cor mondaro repeteret, 1, 967,
970,971; 11,729, 730. legis sacrifida a recle ordinalis, el locis ab episcopis permissis solummodo offerri
debent, I, 498. Siue sacerdotibus, uullum sacrilicium
ofleratur, I, 675.
Sadduca?! negabant resurrectionem, I, 1237.
Salus. Per Jesum Cbrislum salvi sunus, I, 279, 282;
Salutem cooseqaimur per exercilium bonoruin operum, I,
535, 538.
Samarltani negabajit resnrroclionem, 1,1237.
Saluminus, UDUS e primis ba?reticLs, 1, 926.
Scandalum. Cavendura est ne seaudalfzentur iofirmi,
vel viia nostra, vel Terbis, I, 428, 430. Scandali pana,
I, 478. Quooam sensu audieoda suul verba: Si oculus
tuu* dexler... 1,1370.
Schisoiata. Auclorem habeot schismata sptritom neqnitia?, I, 918. -Fugieoda suol scbismala, I, 910, 1006. Auctores scbismalum vitentur, 1,915. In Veleri Teslameoto
punitiones scbismaticorum, I, 910, 911, 914. PuniunUir
|ui sese Insurgunt adversus leroporalem poieslalem, a
ortiori, gui conlra ecclesiasticam, 1, 911.
Scieiuiam universalem bumo non babet, I, 1427,
1428.
Scripturam sacram oportet legere, I, 570, 571,571,
575. Non est explicauda juxla sensura uniuscujusquc,
sod ex tradilioiie, 1, 508, 1441, 1442. Sunt iu Scripturis
qua3dara obscura, ut, qui ingrali qujeruni veritatem, non
iiiveniani,Scriplurae aulem sunl >aiis dara bominibus
bonaa voluntaiis, , 118, 374. Loca Scripturaruni qi.
aliquam in Deo imperrectioneni appouunt, (alsa sunl,
II, 139.
Sermones irapii severe redarguuntur, I, 478.
Serpenlis anliqui sediliones, I, 1538. Persuadet homint ot non auiecat ve.iialem, 1, 1338 ; ul colal plures
deos, I, 1341, 1342. Vid. Spirilus imrauodi, Dsmon.
Servi. Olticia servorom erga dominos suos, 1,1007.
Verus servus Del a malis liberalur, 1, 1546, 1347. Cur
aWquando servus Dei a Deo probalur, I, 1546. Quod,
exemplo Christi, uon debemos erubescere frairum servi
esse,l, im
Serviiliim. êrviamus Deoqui nos populum fecit elecllouis sua?, I, 270. Serviliutii Dei prêferendunn serviiio
bomiuun, I, 270.
Silas mittitur ab apostolis ad Ecclesiara Anliocbi
regendam. I, 945.
Sbneouis testamentum, II, 1546. Punkur a Deo propter
iiwidiam erga joseph, (ratrem suum: detcstatur invidiam,
11, 1047, 1050. Pr<edicit tiliorum luclationem contra
lilios Levi, destructionem Chanana?orum et aliorum populorura, Chrisli adventum, et idoloiatriffi eversioDem,
I evi sacerdolium, et Jud principalum, II, 1050, 1051.
Moritur anao vitx su ceulesimo vicesimo, II, 1051.
Siraon Magus primus htereiicus, 1, 922, 925. Confooditur a sancto Pelro, 1,1258. Simon orator, dialeciica
uutnlus, roagus, 1,1250; sceleratus. 1251. Kjus vita,
errores et crimina, 1,1251....: 11, 91,92,95,96,
HK), 218. Simonis haBresis, 1, 1216, 1247,1505 ; II, 91,
2, 95, 96, 99, 100. Simonis Magi errores e r g a Deuin.
Romaiu proliciscilur el suorum scelerum oDicinam in
mare projicit, I, 1510. Per proviuciam Romanam Siuouis priedicalio meudax, I, 1314. Astanle Peiro,
INDEX ANALYTICUS.
1*59
stral Conditorls existentiam, 1, 1579. Vart opiniones

pbilosophoram circa principia nuindi, 1,1579. Non polult
fbnnari, occurrentibus alomis, l , 1579. Systemata philosopborum circa structuram mundi, 1,1579,1580,1581,1429.
Munera a pravis nori sunt accipienda, I, 779,782.
Munfa ecclesiaslica quale sit crimen usurpandi, I, 670,
671, 787.
Mysleria. Ad celebranda sacra mysteria cooslitutio
Joaunis, fratris Zebedaei, 1,1091...
Natune nomen sacpe pro Deo accipitur, I, 1558. Natura

falsa prophetissa depiogilur, II, 126 Dicilor prophetia
ejos feminea, II, 126.
Necessariis cootentas vivere debet Oinsliaous, 1,1538.
Nephlhali testamentum, II, 1103, nalus ex Balla quam
per fraudem Racbel Jacob impnsuit, II, 1106. Dicitomuem
nominem a Deo accepisse destinationem a qua non recedere licet, II, 1106,1107. Praenunliat tribus su crimioa, captivilatem, eacerdolium Levi, et principatum
Jud, calamilales quibus probabunlur Judaei, adveotum
Filil Dei, II, 1110,1111. Moritur anno vita suae centesimo
NicaHa, frater S. Clementis, emltur a vidoa et flt Simoois audilor, II, 91. Vide Aquila et Clemens.
Nicolaitas. Qusnam fuit eorum doclrina, I, 927.
ffinus vel Nerarod arii magice deditus, 1,1327.
Noe e diluvlo propler jusuMam salvus, I, 1320.
Nuptie secuud concedebantur, teriiae condemnabantor, 1,762, 763.
1i60
Pascba. De modo el tempore celebrationie Paschae, I.

887, 894.
Parentes. Ofiicla parentum erga filios, 1,823. F.ducandi
sunL et casligandi oati, II, 893, 896. Saepe pro filiis castigantur palres, II, 970, 971, 9/2. Quod affiectio parentum
non debetnos arcere a severitate disciplinae, 1,1370.
Pastores Ecclesi studio Scripturae el docirins vacare
debent, I, 466. Fideles debent pasloriJ)us prebere
Tictum, II, 155, 158. Fugiendi suul pastores Calsi, I,
466. Vide Eplscopus, Presbvter.
Pauperes, quando eleeraosynam recipiant, 'Crealori
gralias agere debent, et orare pro benefactoribus. I,
810, 811. Pauper divitem orationibus adjuvat, 11,955.
Pax. Dominua esl Deus pacis, 1,1261, 1262. Evolvitur
doctrina pacis a Jesu Cbristo staMlitae, I, 1262,1263.
Quo sonsu Christus ad pacem perlurband m veQit, I,
1548. lnfer fldeles pax regnare debet, 1,1541
Peccatores. Jesus Christusvenitad vocandos peccatores,
1, 554. Quiconvertere voluot ad Dominum adjuvaodi suol
peccatores, I, 622, 691. Peccatores, quamvis Iterum
peccaverint, non sunt arcendi, I, 694. Quomodo ad
pocnitentiam reciplcndi sunt peccatores, I, 695, 698,
699. Cum peccaloribus sermooum communicalio non
probibetar, sed taolum actuum, I, 618, 619, 622. Non
tamgn cum peccatoribus publicis frequeotandum est, L
959. 962.
Peccati originalis consectaria, I, 1519. Fagiendum est
peccatum, I, 615, 617.
Pentecostes dies celebrarl debet, io honorem Spiritus

saocli, super aposlolos descendentis, I, 889.
Perfectio. Ad perfeclionem leodere debemos, I, 1556
Perjurii condemnatio, L 1002.
Obedlentia. Obediendum est voluntatl divin, 1,283,
Persecutio. Ab iDjustfs semper ênit persecatio,
1313. Obedientis cbaracler quaro Deus a nobis exigit, I, I, 504. Perseculionum commoda, I, 607. Beati esus, quia
1315. Quia obediveruol Deo,Enoch Iransfertur ad ccelum, propter Cbristura persecutionem patiraini, I, 831. Sicut
Noe couservatur, Abraham vocalur, I, 227, 230. Lot eal- Chnstus, persecutionera et tormenu pati debemus, I,
vus.evadit, I, 251. Commendatur obedientia erga eplsco- 834, 855 ; II, 791, 792. Subflguraraagoaebesliae persepos,I, 471, 498; ita utquisque ioimicum habeal qui detra- culiooes apparent. Quid signiQcant quatuor colores,
hil episcopo, U, 816 ; erga sacerdotes. I, 482, 488, 492; Digrum, sanguinolenlum, aureum et album, istius besliaa
erga prepositos temporales, 1,255; erga superiores geoe- capitis, 11,911,912.
ralim, I, 477.
Petrus mltlitur Caesaream a Jacobo, ut confundat SiDbcacatio eornm <joi anteponunt voloptates mundi, monem, I, 1247. Suscipllur a Zacchax), I, 1247,1248.
promissionibus Cbristi, I, 545.
Sese preparat ad disputandum cum Simone, 1,1256,
Oblatiouum cooslitutio, 1, 1019, 1022.
1257, 1258. DispuUtio êtri contra Simonero, 1,1259. . . .
Obtreclatio vileiur, I, 270. Severe redarguunlurobtre- Millit discipuios Petrus ad observandum Simonem, I,
clalores, I, 478.
1512. Decem millia homiuum CaBsarea? bap'tzat, 1,1514.
Tripolim proficiscitur, I, 1514. Tripolim adveoit cuni
Odlam probibelar, I, 718.
OfBcium laicorum erga episcopos, 1,634, erga omoes suis adjuloribus, et civibus gaudentibus susctpilur, I,
1515,1516. Populum alloquKur, 1,1519.... Aiiiiocbiam
nrintelros Ecclesiae, 1,682, 683. De vesperlino officio, ex
Jacobo, fratre Domini, 1,1138. Olei significalio, et quotrofidscitur, I, 1356. In plurimis locls, Petrus sanal
modo benedici debet, 1,1126.
nfirmos, vexatos a daemonibus liberal, I, 1296, 1318,
Op<*ra necessaria suntad obtineodam benedictionera 1347,1445, 1451, 1452,1453. In insula Arado paralylicam
I>el, I, 271 ; ad salutem, 1, 334, 535, 484, 505, 1259; 41, sanat, 1,1561. LaodicaBam adveoil: quod aclum est
227, 230. Hortatio ad bon* opera facienda, exemplo Dei ista urbe ; sanat flliam bospilis a daemooe vexataro, I,
qni tot et tanta creavlt, ei exsultat io operibus suis, I,
1120. Demum Aiiliocbiam langit, I, 1452. JuxU aliam
274. Opera faciamus, quta reddit unicuique Deus, juxta
versionem, sic S. Petri ordioantur peregrinatiooes et
opera sua, 1, 275; II, 735, 754. Opera nostra bona sunt praedicationes. Tyrura petlt et populum istiusce urbia
lux quse nos boc muudo iilumiuat, el fratres nostros. alloquitur. Liberat quosdam a morbis, in epulis cum
382, 384.
Simone contractis, docet veritatem, multos baplizat;
Operarii. Qaseoam sint dotes operariorum messis Do- Tyri conslituit episcopum, et adSidonem dirigit gressus,
snini, I, 416.
II, 219. Hic eadem facit et Berytum proficiscilur ; fugat
Oratio. Ad orandum, oportet esse purns.1,1010. Quae- Simonem blc rum suis commorantem; sûat, docet,
nam esse debet oralio fidelium, 1,1015. In orando, oon
baplizat muUos, consliluil episcopum, adit Byblum,
multoloquio utendum est, II, 810. Orandum esl sine dudeinde ad Tripolim procedit, vesligia Siraonis sequens,
bitatione, firma fide, et accipieiur quod petitur, II, 953,
II, 225, 226. Deinde pergit ad AnLharadum, II, 302. Ex
958. Orationls varbe formulae, 1.1025; I, 1055,1058; I,
1158. Qaa hora prccandum est, 1,1155,1158. Pro pareo- agit dispuUUonem, II, 368. Io tola fere disputalione,
Ubus inlidelibus orandum est, I, 505. Orationis virius, I, agilur de orlglne mali, II, 368.... Deinde Antiocbiam
478.
aavenit, II, 467. Ex Anliochia, urbibusfluiliraisperaOrdinatio antiquissimistemporibns asitata, a Jesu Christo gratis, ad Romam dirigit gressus, ingentique ad veram
institula, I, 47$. Terapore apostolorum, ordinalio tiebat religionem adducta mullitudine, morle sua prsdirta,
vnctione, L 492. Soli.s episcopis 6eri debet, I, 788, 790, conslituit episcopum Romae Clementem, II. 575, 578.
805, 806. Episcopi ordinentur tiibus, aut saltem duobus UKima S. Petri sermo ad popubim, II, 578, 579. S.
eplscopis, 1,803. Qualitates ordinandorum, 1,1022.
Petrus vocatur fundaraentum seu basis Ecclesiae. II,
Ornamenta ecclesiaslica. Cum qua Tevereniia habendl 34. Ejus jurisdictio et successorum per totam orbem
aperte dcclaralur, U, 35. De primata S. PeLri, el episcosunt vestet, et vaea sacraU, etiam antiqua, I, 485.
Ornatus vitandi sunt ex Scriptura, I, 563, el mnlier- porum Romae, II, 814.
colis relinquendi, I, 566, 567, quia ad taxuriam trabunt,
Pbilosophorum anliquorum vana et Incerta doclrlna, I,
1207,1208,1209; circa Deum, II, 1178.1179. Pbilosophi,vel
Orpbanos quomodo conslderare debemus, T. 667. Or- negando providentlain, vel Dei exislealiam, vel ascriphanos colligere est opus Deo gratum, I, 807. Curent bendoomniafalo,velcultnm falsorum deorum inlroduceodo.mores sustulerunt, 1,1444. Pbilosopbl nonpossuntad
orpjiano* episcopi, 1, 80/.
Orphei systema circa creationera muodi et formalionem virtulemincitareanimas, quiadoctrinamde remuneratione
etde poenlsnoiiproOlentur, 1,1443,1444. Fabulis circaoribominis, I, 1436, 1457.
ginem etfactadeorom philosophipraebcbant iideni. 1,14>9.
Otiosilas fugienda est ; gressus ollosilatis sequitar
Qucd si,ad vcram originem rcrum legriidaii],phi!osophiet
sterilitas, 1,754, 755, 758.
INDEX
1261
ANALYTICUS.
saptenles ajJtiqul, deoram, per allegoriara, supposuernnt

ongiiiem ridiculam, ei imraania facta, sunt potius moruui
erereores, quam sapientes, 11,210,211.
Phoebus, discipu us S. Clernentis, II, 598.
Pietas. In pietaie perseveraudum est, 1,1010.
Platunls testimonium circa creationem mundi, 1,1381.
Pcena accommodata sil cuipae, I, 710.
PuniteoUa. In onmi lempore, Deus vocavit bomines
ad poealtentiam, I, 718, 722. Absolale oecessaria est
euitenlta ad salatero, II, 115. Agamus pa>nitenliam,
dura vivimus, I, 542. De modo poenitentiae observato in
Eoclesfa primitiva, I, 626. Exeropla poDuitentiae, I, 642,
643, 616. 647, 692, 694. Eifrclus el fructus fxroileotiae,
I, 226,612,643, 646. 617,650. Peccatori relapso poenitenlia diflicillima, II, 919. Noo UDO iosUnU peMicilur
poeidlentia, II. 970,971, 972.
Possessio daemonis, quomodo evenit, I, 1321,1322;
H, 217, Possessionis varise specles, II, 250, 251. Causa
Bossessionfs est infldelilasel peccalum, 1,1532. Quomodo
rugantor daemones, I, 1321, 1522. Non Ideo gloriandum
est quod a nobfs fugantar dsmoaes, II, 258.
PoienUae et sapientia divios magDiflca descriptio et
laudes, I, 247.... 1,1026.
Potentiana et Praxes, filiaB Pudentis et Savinlllae, in
castitale et leee diviua erudlt, bona sua crogant pauperlbus, II, 1021. Foulem baptismi dedicant, et noc
foole, in die sancto Pascbse, bapiizaotur nooaginla et
sex, II, 1022. Migrat Potealiaoa ad domiuura sexdecim
aanos oata, II, 1022 Kjus corpuslraDsferlur in ctBmeterio
Prisclll, via Salaria, II, 1021 Reliquura vit su#
tempus pielale transigit Praxos, II, 1022.
Praeceplum. Qui diligiiDeum prc**pta servat, I, 474
Minima praxepta serva la stiot, I, 312. Prscepta Dei
non sunt impossibilia , H, 917, 950. Quod si quls ultra
raecepU iacitquid booiadperlectiouem,ei computabitur,
1, 939.
Praeeidium spirituale. Nocentes sant qal negligunt
prsebere pnesidiaspiritaalia, his quoe diligunt, I, 1369.
Pnesumptio quale sit vilium, 1,1333.
Presbyteri quomodo ordinaotur, ex constitutione
Joatinis a Dombio dilectl, 1,1114,1115. Presbyter: locura
tenent septuagiota duorum discipulorum, II. 807. Presbyleri debent servare caslitalem, 1, 466 ; colere omues
virtutes, 1, 492: edorere populum, I, 492; admiuistrare
sacraroenta, I, 466, 467; II, 151. Presbyteri Indigui
punien<ur,I, 1067.
Piincipium unom esi non duplex, 1,1285.
Propheta verus. Omnia nos edocuit circa verHalls
azoitiooem, I, 1399, 1400. (haracteres veri prcphcta?,
II, 80, 83, 119, 122,125. Facilis iaventu est propheta,
H, 85. Quando invenUtvr, ei credeadum est, II, 84.
j|U|uanlur veri a falsis propfaetis, spiritu el operibus,
PseudopropbebB yenient ad consummationem saxuli,

I, 962. pstudopropbeiis et falsis docloribus caveodum
est 1,1530; II, 731,752, 755,731, 801.
Purgalorium. Oratioprodefuucliscommendatur,!, 481.
Oratto pro mortuis, 1,1143. Iu quibus diebus elquomodo
<ôrteat morluorum facere commemoralionem, 1,1146,
1117.
Puriflcationes extern commendanlur, ut signom puTiflcationis internae, 1, 1355. puriflcationibus ei observmiiis vanis Jodaeorum t pagafiorum abslioeudum est,
1, 979, 982, 990.
1202
d iversis locis, miraculis el ratione, I, 266. Jesus Chri^liiH

est plgnus resurrectionis nostr, I, 894. Qualitales corporum post resurrectionem, I, 859.
Revereotia erga parenies commendatur, I, 488. Erga
4/9, 480. Erga proximum ffeneralim, I, 414
Rltus Judaici,post JesuCbrisli adveoium, jara oon ob!igant, I, 959, 942, 945.
Ruben testameutum, II, 1038. Deflet peccata elpra?serlim iuceslum, foriiicationem delesUiur, II, 1015.
FUHs commendat ut audiant Levi, ut subjicianlur
Judae, cujus priocipatum pra?nunlial, II, 10.6. Morilur anno cenlesimo vicesimo quinlo wtae suae, 11, 1046.
Sacerdotes. De ordinatione sacerdotum ex Anacleto,

, 803. Sacerdotes praesefenre debent scieoiiam et
b^nam viiam, 1, 4 7 1 . Debeol edocere populos legem
Domiai, I, 4 9 1 , 4 9 2 , corripere fideles, 1 , 4 8 8 , adhortari
peccalores, I, 6 2 3 , 6 2 6 . Sacerdotum laudes, 1 , 4 7 9 . Coiilra
sacerdoles non ineurgendum esL etiam malos, scd potius
Deo iudidum eorum relioqueodum est, II, 81?, 8 1 6 .
Vid. Presbyteri.
Sacerdolium. Quomodo sacerdotium tribu I.evi stabilitum Oiit, 1, 2 9 5 .
Sachflcia antiqua? legis, jam ante Cbristum Deo odiosa,
abolevlt Jesus Cbrislus ul cor raundum repeteret, 1, 9 6 7 ,
9 7 0 , 9 7 1 ; 1 1 , 7 2 9 , 7 3 0 . Novaa legis sacrificia a recle ordinalis, el io locis ab episcopis permissis solummodo offerri
debent, I, 498. Siue sacerdolibus, uullum eacriticium
ofleratur, I, 6 7 5 .
Sadduca?! negabant resurrectionem, 1 , 1 2 3 7 .
Salus. Per Jesum Cbristum salvi sumus, I, 2 7 9 , 2 8 2 ;
Salotem cooseqaimur per exercidum bonorum operum, I,
533, 5 3 8 .
SaraariUoi negabantresnrrecUonem, 1 , 1 2 3 7 .
Saturninus, uous e prirois haereticLs, I, 9 2 6 .
Scaodalum. Cavendura est ne seandalizenlur iofirroi,
vel viu noslra, vel Terbis, I, 4 2 8 , 4 3 0 . Scandali p<roa.
I, 478. Quooam sensu audleoda suul verba: Si oculus
tuu$ dexler... 1 , 1 3 7 0 .
SchisDiata. Auctorem nabeat schismata splritum nequitite, 1 , 9 1 8 . -Fugieoda suul scbismata, I, 9 1 0 , 1 0 0 6 . Aticlores schismatum vitenlur, 1 , 9 1 5 . In Veleri Teslameulo
puailioues scbismaliciirum, 1, 9 1 0 , 9 1 1 , 9 1 4 . Puniuatur
qui sese iosurguut adversus teraporalein poieslalem, a
fortiori, qui conlra ecclesiasticam, 1, 9 1 1 .
Scieatiam uuiversaleoi homo non habet, I, 1 4 2 7 ,
1428.
Scripturam sacrara oportet legere, I, 5 7 0 , 5 7 1 , 5 7 1 ,

5 7 5 . Non est explicauda juxla seasum uniuscujnsque,
8^d ex traditiorie, 1, 508, 1441, 1442. Sunt In Scripluris
quasdam obscura, ui, qul ingrali quierunl veritalem, uon
inveaiaai,Scnplura3 autem snnt >aiis clare bomitiibus
bona) voluntaiis, H, 118, 374. l.oca Scripturarum quas
aliquam in Deo imperfectioDem suppouual, (alsa sunl,
II, 1 3 9 .
Sermones impli severe redarguuntur, I, 478.
Serpentis anliqui sedilioaes, 1, 1 3 3 8 . Persaadel bominl ot oon guiecat ve.iiatem, I, 1338 ; ut culat pluree
deos, I, 1311, 1342. Vid. Spirilus immuodi, Daemon.
Servi. OflScia servorum erga dominos suos, 1 , 1 0 0 7 .
Verus servus l)el a maliji Uberaiur, 1, 1 3 4 6 , 1547. Cur
aWquando aervus Dei a Deo probaliir, I, 1546. Quod,
exemplo Christi, uon debeinus erubescere frairum ser\i
esse, 1, 13^8.
Qua?stio. Abslkiendum est a vanis quaralionlbus, I,

1299; prsserlim circa Deum, 1, 1398,1399.
R
Ralio. (Jund sola ralione veritates circa Deum, circa
cultum et mores digooeci possuul, I, 1399, 1400,
1401.
Regnl ccelorum possessio acquiritur fideel operibus, I,
382. Duo regna suat, uaum lerrestre, alterum coeleste,
II, 450. Qui regl terreslri obediuut, peribunt, qui vero
C4jeleeli, vitam asleroaoi coosequentur, II, 450.
Religlo. Vana excusatio eorum qui dicunl se tenere
parentum religionem, II, 290, 291.
Remuneratio. Ad obtinendam remnnerationem vit
tBtern, devilanda vilia, colead&que virtutes, 1,278.
Resurrectto iusiuoalur die et nocle sibi invicem succedenlibus, I, 259 ; seminaliooegranl, quod germloat, I,
262 ; resurreclione quadam avis. qus vocatur phoenix, I,
255, 845, ex libria sybiliai, I, 843. Probatur Scriptur
Serviiiiim. êrviamos Deoqui nos populum feclt e!ecllonis stia?, I, 270. SerYiUuoi Dei prêferenduni serviiio
bomiiiu, I, 270.
Silae miititur ab apostolis ad Ecclesiara Anliochias
regendam, I, 9 4 3 .
SlmeonistestameDtum,II, 1346. Punitur aDeo propler
invidiam erga Joseph, fratrem suum: detostaUir iavidiam,
II, 1047, 1050. Praedicit tiliorum luclaUonem contra
tilios Levf, desuuctionem Chanaoa?orum et aliorum populorum, Cbrisli advenlum, et idoloialriaB everslODem,
I evi sacerdotium, el Jud principatum, II, 1050, 1051.
Moritur anao vitae SUJB cenlesimo vicesirao, II, 1 0 5 1 .
Sirooa Magus primus bareiicus, I. 9 2 2 , 9 2 3 . CoofaD<
ditur a saocto Pelro, l 1258. Simon orator, diaieciita
nutritus, magus, 1, 1 2 5 0 ; sceleratus, 1 2 5 1 . Kjus vita,
errores el crimloa, 1 , 1 2 5 1 . . . . ; 11, 9 1 , 9 2 , 9 5 , 9 6 , B-J,
1 0 0 , 2 1 8 . Simonis hseresis, 1, 1216, 1 2 4 7 , 1 3 0 5 ; II, 9 1 ,
9 2 , 9 5 , 9 6 , 9 9 , 100. Simonis Magi errores erga Deutii.
Romani proiiciscilur et suorum scelerum obiciuain in
mare projicit, I, 1510. Per provtuciam Rooiaoam Simoids pradicalio meudax, 1, 1314. Aslante Peiro,
?
1*59
INDEX ANALYTICUS.
stral Cooditorls exlstentlam, I, 1579. Varl opiniones

pbilosophoram circa principii mundi, 1,1579. Non potuit
forroari, occurrentibus atorms, I, 1579.Systemata philosopborum circa strticturam muudi, 1,1579,1580,1581,1429.
Munera a pravis nou suni accipienda, I, 779,782.
Munfa ecclesiaslica quale sitcrimen usurpandi, I, 670,
671, 787.
Mysteria. Ad celebranda sacra mysteria coasiitatio
Joaonis, fratris Zebedsi, 1,1091...
1S60
Pascba. De modo el lempore celebralionis Pascbae, I.

887,894.
Pareutes. Ofilcia parentura erga filios, 1,823. Educandi
sunL el castigandi oati, II, 895, 896. Ssepe pro flliis casliganlur patres, II, 970, 971, 9/2. Quod aflecUo parenlum
DOD debetnos arcere a severitate disciplinae, 1,1370.
Paslores Ecclesia3 sludio Scripture et docirin vacare
debent, I, 466. Fideles debent pasloriJ)us pra?bere
T i c t u m , II, 155, 158. Fugiendi suiil paslures felsi, I,
466. Vide Episcopus, Presbyter.

Pauperes, quando eleeraosyoam recipinnt, 'Crealori
Natune nomen sacpe pro Deo accipllur, T, 1558. Nalura
ralias agere debent, et orare pro benefactoribu*. I,
falsa prophetissa depingitur, 11, 126 Dlcilur propheda
10, 811. Pauper divitera orationibus adjuvat, 11,955.
ejus feminea, II, 126.
Pax. Dominus est Deus pacis, 1,1261, 1262. Evolviiur
Necessariis contentos vlvere debet Christianas, 1,1538.
doctrina
pacis a Jesu Christo stabilitae, I, 1262,1263.
Nepbthali testameDttim, II, 1103, natus ex Balla quam
per fraudem Rachel Jacob imposuit, II, 1106. Dicilomuem Quo sonsu Christus ad pacem perlurband m veail, I,
hominem a Deo accepisse destinatioaem a qua non rece- 1348. Inter fldeles pax regnare debet, 1,1341
Peccaiores. Jesus Christusvenitad vocandos peccatores,
dere licet, II, 1106,1107. Praenuntiat trlbus sua criI, 354. Quiconvertere volunl ad Domiuum adjuvandi SUDI
mioa, captivitalem, sacerdotium Levi, et principatum
peccalores,
I, 622, 691. Peccatores, quamvis iterum
Judae, calamiialcs quibus probabunlur Judaei, adveotum
peccaverint, non sunt arcendi, I, 69*. Quomodo ad
Filil Dei, II, 1110,1111. Moritur aimo vit su ceotesimo
pocnitentiam recipiendi suot peccatores, I, 695, 698,
Nic&la, fraler S. Clementis, eroltur a vidoa et flt Si- 699. Cum peccatoribus sermonum communicalio IIOD
probibeiur, sed taniam actuam, I, 618, 619, 622. Non
inoDis audilor, II, 91. Vide Aquila et Clemens.
tamdn cam peccatoribus publicis frequeotandum esL 1.
Nicolaitae. Quffioam fuit eorum doclrina, 1, 927.
959,
962.
Ninus vel Nerarod arti magice deditus, 1,1327.
Peccati originalis consectaria, I, 1519. Fogiendum est
Noe e dlluvio propter justitiam salvus, I. 1320.
Nuptiae sectiuda concedebantur, tertlae coudemoaban- peccatum, I, 615, 617.
Pentecostes dies celebrari debet, in bonorem Spiritus
Uir, 1,762, 763.
saocti, super apostolos descendentis, I, 889.
Perfectio. Ad perfectionem lendere debemus, 1, 1336.
Perjuril coodemnatio, 1.1002.

Obedientia. Obedlendum est volantatl divin, 1,283,
Persecutio. Ab injusiis semper ênit persecolio,
1515. Obedientise cbaracler quam Deus a nobis exigit, I, I, 504. Perseculionum commoda, I, 607. Beati estis, quia
1513. Quia obediverunt Deo,Enoch transfertur adcoelam, propter Cbristum persecutionem patiroini, I, 831. Sicut
Noe cotiservatur, Abrahara vocatnr, I, 227, 230. Lot eal- Cbnstus, perseculionem et tormenta pati debemos, I,
vus.evadit, I, 231. Comraendatur obedientia erga episco- 834, 835 ; II, 791, 792. Sub figura magnae bestiae pereepos,I, 471, 498; ita utquisque inimicum babeal nui delra- cullones apparent. Quid signiQcant quatuor colores,
liil episcopo, 11, 816 ; erga sacerdotes, I, 482, 488, 492; Digrum, sanguinolenlum, aureum et albam, Istius bestiae
erga prspositos temporales, 1,235; erga superioresgeoe- capitis, II, 911.912.
ratira, I, 477.
Pelrus midilur Osaream a Jacobo, ut confundat SiDbcacalio eornm qoi anteponunt yoluptates muodl, monem, I, 1247. Suscipitur a Zacchseo, I, 1247,1248.
promissioDlbus Christi, I, 343.
Sese praBparat ad disputandum cum Simone, 1,1256,
Oblatiouum constitutlo, 1,1019, 1022.
1257,1258. DispuUtio Pelri conlra Simonem, 1,1259. . . .
Obtrectatio vitelur, I, 270. Severe redarguunturobtre- MiLtit discipuios Petrus ad observandum Simonem, I,
etatores, I, 478.
1312. Decem millia hominum Csesareae bap'izat, 1,1514.
Odiura probibelur, I, 718.
Tripolim proficiscitor, I, 1314. Tripolim advenit cum
Ofikium laicorum erga eplscopos, 1,634, erga omnes suis adjuloribus, et civibus gaudeutibus suscipilur, I,
nrinfetros Ecclesiae, 1,682, 683. De vespertino officio, ex
1315,1516. Populom alloquitur, 1,1519.... Anliocbiani
Jacobo, fralre Domini, 1,1138. Olei significalio, et quo>roflciscitur, I, 1356. In plurimis locis, Petrus sanat
nfirmos, vexatos a daemonibus liberat, I, 1296, 1318,
Op<ra necessaria suntad obtineodara benedictionem
1347,1445. 1451, 1452,1453. In insula Arado paralyticam
Pei, I, 271 ; ad salutera, ], 334, 335, 484, 505, 1259 ; 41,
sanat, I, 1561. Laodica?am advenit: quod actum est in
227, 230. Hortatio ad bona opera facienda, exemplo Dei
1sta *:rbe ; sanat flliam bospilis a daemone vexalam, I,
qni tot et tanta creavlt, et exsultat Io operibus suis, I,
1120. Demum Antiocbiam langit, I, 1452. Juxta aliam
274. Opera faciamus, quia reddit unicuique Deus, juxta
versionem, slc S. Pelri ordioaolur peregrinalioues el
opera sua, 1,273; II, 735, 754. Opera oostra booa sunt
praedicationes. Tyrum petU et populum isliusce urbia
lux quaa DOS in boc mundo illumiuat, et fralres nostros.
alloquilur. Liberat quosdam a morbis, in epulis cum
382, 584.
Simone conlractis, docel veritatem, multos baptizat;
Operarii. Quseoam sint dotes operarioram messis Do- Tyri corisllluit episcopum, et adSidonem dirigit gressus,
Hiim, I. 416.
II, 219. Hic eadem facit et Berylum proficiscilur ; fugal
Oraiio. Ad orandum, oportet esse purusj, 1010. Quae- Simonem hic nim suis commorantem; soat, docet,
Dam esse debet oralio fidelium, 1,1015. ln nrando, oon
baplizat multos, consliluit episcopum, adit Byblum,
mulioloquio titendum esl, II, 810. Orandum eslsine dudeiode ad Tripolim procedit, vcsligia Simonis sequens,
bitalione, firma lide, et accipietur quod petitur, II, 955,
II, 225, 226. Deinde pergit ad Anlbaradum, II, 302. Ex
958. Oralionls vari formul, 1. 1025; I, 1035,10.38; I,
1158. Qna bora precandum est, 1,1155,1138. Pro parenagit disputalionem, II, 368. In tola fere disputalione,
Ubus inlidelibus oraodum est, I, 503. Orationis virlus, I,
agilur de origlne roali, II, 368.... Deinde Antiocbiam
478.
advenit, II, 467. Ex AnUocbia, urbibusfiuilimisperaOrduiatioaDtiqulssimistemporibns asitata, a JesuChristo gratis, ad Romam dirigit gressos, ingentique ad veram
institula, I, 47$. Tempore aposlolorum, ordinatio tiebat
religionem adducta mulliludine, morle sua pnedirta,
unctione, L 492. Selis episcopis debet, I, 788, 790, conslitait episcopum Romas Clementem, II. 575, 578.
803, 806. Episcopi ordinentur trlbus, aut saltem duobus
Ultima S. Petri sermo ad popubim, II, 578, 579. S.
eplscopis, 1,803. Qualitates ordinandorum, 1,1022.
Pelrus vocalur fundaraentum seu basis Ecclesiae. II,
OrDamenta ecclesiaslica. Cum qua Tevereniia babendl 34. Ejos jurisdictio et successorum per totam orbem
aperte declaratur, II, 35. De primalu S. Pelri, et episcosunt Testet, et vasa sacraU, eliam anliqua, I, 485.
Oroatua viUndi sunt ex Scriptura, I, 563, el ranlier- porum Romae, II, 814.
colis relinquendi, I, 566, 567, quia ad luxuriam trahunt,
Pbilosophorum anliquoruro vaoa et Incerta doclrina, I,
1207,1208,1209; circaDeura, II. 1178.1179. PbiIosophi,vel
Orpnanos quomodo considerare debemus, I. 667. Or- iiegando providenliam, vel Dei exisleoliam, vel ascriphanoe colligere est opus Deo gratum, I, 807. Curent
bendooraniafalo, velcultnm falsorum deorum introduccoorphanos episcopi, 1, 80/.
do.mores sustulerunt, 1,1444. Pbllosopbi nonpostuntad
Orphei systema circa creationeraraundiet formationem virtulemincilareanimas, quiadocrrinamde remuneratioDe
etde poenlsnonproOtentur, 1,1443,1444. Fabults circa oribominis, I, 1436, 1457.
ginem elfacladeorom philosopbipra3bebanl Gdeni. I, t i>9.
Otiosilas fugienda est; gressus ollositatis scquilur
Qacd si,ad veram originem rcrum legciidam, philesophiet
stenlitas,I,754, 755, 758.
1261
INDEX A N A L Y T I C U S .
1202
diversis locis, miraculis el ralionc, I, 266. Jesus Chri<;tus

napieoles antiqui, deoram, per allegoriaro, supposuerunt
est pignus resurreclioois nostrs, I, 894. Qualitates cororiginem ridimlam, et immania facta, sunt potius moruui
porum post resurrectionem, I, 859.
ercrsores, qoam sapieotes, Jf, 210, 2)1.
Revereotia erga parenles commendalur, I, 488. Erga
Phaebus, discipu us S. Clernealis, II, 598.
Pieias. In pietaie perseverandum est, I, 1010.
479, 480. Erga proximum generatim, I, 414
Platoais testimonium circa creationem muodi, 1,1581.
Rilus Judaici,post JesuCbrisli adventumjam oon ob'iPoena accomraodata sit culpae, I, 710.
Puoiteolia. In omni tempore, Deus vocavit bomines gant, I, 959, 942, 945.
Rubea teslameutum, II, 1038. Deflet peccala el prspad pcenitentiam, I, 718, 722. Absolute necessaria est
euitenlia ad salatem, II, 115. Agamus pwuiteollam, sertim iucestum, foruicaUonem deteslatur, II, 1015.
Flliis
corameodat ut audiant Levi, ut subjiciantur
dum vivimus, I, 342. De modo pcenilemiae observato in
Judae, cujus priocipatum pra?ouoliat, II, 10i6. MoriKrelesia prlraitiva, I, 626. Exempla pirnitenliae, I, 642,
lur auno centesimo vicesimo quiulo viu suae, II, 1046.
643, 646. 647, 692, 694. Eflectus el fructus ptrnitentia?,
I, 226, 612, 643, 646. 617,650. Peccatori relapso poeoiteolia dinicilllina, II, 919. Noo unoiustanti peMicilur
poenitentia, II. 970,971,972.
Possessio daamonis, quomodo evenit, I, 1321,1322;
Sacerdotes. De ordinatione sacerdotum ex Anacleto,
H, 217, Possessionls varise species, II, 250, 251. Causa
, 803. Sacerdotes prasefenre debent scieoiiam t
Bossesslonfs est infldelitaset peccalom, 1,1532. Quomodo bnaam viiam, 1, 471. Debeol edocere popuios legem
fugantur demones, I, 1321, 1522. Non ideo gloriandum
Domini, I, 491, 492, corripere fideles, 1,488, adhortari
est quod a nobis fugantar dsmooes, II, 258.
peccalores, I, 623, 626. Sacerdotum laudes, 1,479. Coiilra
Potentiae el sapieotla divins magniflca descriptio et
sacerdoles non iosurgendum esl eliam malos, scd potius
laudes, I, 247.... 1,1026.
Deo iudicium eorum relioqueodum est, II, 81?, 816.
Potentiana el Praxes, filia Podenlis et Savinillae, io
Vid. Presbyleri.
castitate et lege divtna erudlta, bona sua crogant pauSacerdoliura. Qiiomodo sacerdotium io Iribu I.evi staperlbus, II, 1021. Fouiem baptismi dedicant, et in boc
bililura Oiit, I, 295.
Ibiile, die sancto Paschae, bapiizaatur iionaginla et
Sacrificia aotiqua? legis, jam ante Cbrlstura Deo odjosa,
eex, II, 1022. Mijrrat Potenliana ad domiuum sexdecim
abolevlt Jesus Cbrislus ut corrooudumrepeleret, 1, 967,
annos oata, II, 1022 Kjus corpustraosfertur eoemeterio 970,971; 11,729, 750. Novas legis sacrificia a recle ordinaPriscilla?, vta Salarla, II, 1021 Rellquum vitaa sua3 tls, el locis ab episcopls permissis solummodo offerri
lempus io pielate traasigit Praxrs, II, 1022.
debent, I, 498. Siue saceruotibus, uullum sacrilicium
Praeceplum. Qul diligitDeum prsecfpla servat, 1,474
offeratur, I, 675.
Miniraa praecepla servau la suot, I, 312. Praeccpta Dei
Sadduca?! uegahant resurrectionem, 1, 1237.
nno sunt impossibilia , H, 947. 950. Quod si quis ullra
Salus. Per Jesum Chrislum salvi sunys, I, 279, 282;
raece.pU facitqtdd booiadperiectionem,ei computabitur,
Saiutem cooeeqaimur per exercilium booorutn operum, I,
i , 939.
535, 538.
Prseeidium splritoale. Noceutes sant qul negliguot
Samarltaoi negabant resurrecUoaem, 1,1237.
prabere pnesidia spiritualta, bis quoe diliguol, I, 1369.
Saturuious, uous e primis ha?reticLs, 1, 926.
Presumptio quale sit vitium, 1,1335.
Scandalum. Cavendura est ne seandallzentur iofirroi,
Presbyterl quomodo ordinantur, ex constitutione
vel viu noslra, vel verbis, I, 428, 430. Scandali pana,
Joannis a Domino dilecti, 1,1114,1115. Presbyier: IOCUUD I, 478. Quooam sensu aodleoda suut verba: Si ocutus
leue nt septuaglata duorum discipulorura, II. 807. Pre- tuu$ dexter... 1,1370.
ebyterl debent servare castitalem, 1, 466 ; colere omnes
Schisoiata. Auctorem habent schlsmata splritum nequivirtules, 1, 492: edoeere populum, I, 492; admiuistrare
tite, I, 918. -Fugienda suol scbismala, I, 910, 1006. Ausacramenta, I. 466, 467; II, 151. Presbrteri indigni
clores schismatum vitenlur, 1,915. lo Veleri Testaracnlo
punieotur, 1, 1067.
punitioues schismalicurum, I, 910, 911, 914. Puniuntur
|ui sese iosurguat adversus leraporalein poiesialem, a
Principium unuro est ooo duplex, l , 1285.
ortiori, qui contra ecclesiasticam, 1, 911.
Propheta verus. Orrrnia nos edocult circa veritatis
Scteatiam uuiversaleoi humo non babet, I, 1427,
agaitloaem, I, 1599, 1400. (haracteres veri prcphel,
1428.
II, 80, 83, 119,122,125. Facilis ioventu est prophela,
Scriptnr.tm sacraro oportet legere, I, 570, 571,571,
II, 85. Quaado iavenitiir, el crerieudnm est, II, 84.
575. Noa est explicatida juxta sosum uniuscujnsque,
||KUii|uualur veri a falsis prophetis, spirilu eioperibus,
s^d ex iradilione, I, 508, 1441. 1442. Sunt Scripluris
qujedam obscura, ul, qui ingrati qurunt veritatem,
Pseudopropheta yenient ad consuramalionem saxuli,
inveniani,Scriptura3 aulem suut >lis clara bomtbibu9
I, 962. bseudoproplieiis et falsis doctoribus caveodum
bonaa volunlaiis, II, 118, 574. Loca Scripluraruni qua?
est, 1,1530; II, 731,732, 755,731, 801.
aliquam Deo imporfectioDeni auppouunt, (alsa sunt,
Purgalorium. Oratioprodefuacliscommeodalur,1,481.
II, 139.
Oratio pro mortuls, 1,1143. lu quibus diebus elquoraodo
Sermones impli sevcre redarguuatur, I, 478.
iporteat mortuoram facere commemorationem, 1,1146,
Serpentls aaliqui sedilioaes, I, 1338. Persuadet bo1117.
mioi at quserat ve. iialem, I, 1338 , ul colal plurcs
Puriflcationes externae commendantor, ut signom pudeos, I, 1311, 1342. Vid. Spiritus immuodi, Demon.
iiflcationis internse, 1, 1355. puriilcatioriibus ei obserServi. OflScia iervorum erga domiao suos, 1,1007.
âaiiis vanis Judaeorura et paganorum abslioeudum est,
Veros servus l)ei a malis liberalur, 1, 1546,1547. Cur
I, 979, 982, 990.
aliquando aervus Dei a Deo probatnr, I, 1546. Quod,
exemplo Christi, uoo debemus erubescere fratrum ser\i
csse, I, 13^8.
Servitium. Serviamus Deoqni nos populum feclt e!eOuapstio. Abstkiendum est a vanis qua?tliooibus, I,
clionis sua?, I, 270. ServiUuoi Dei prêfereaduoi serviiio
1299; praeserlim circa Deum, 1, 1398,1399.
humtuuin, I, 270.
Silas mkititur ab apostolis ad Ecclesiam Antiochia?
regeadam,
I, 943.
R
Simeouiste3lameDtum,II, 1346. Punitur al)eo propter
invkiiam erga Joseph, fratrem suum: detestalur iavidiam,
Ratio. Qiwd sola ratlooe yeritales circa Denm, circa
II, 1047, 1050. Pra3dicit illiorum luclationem contra
cultum et mores diguosci pussuul, I, 1399, 1100,
tilios Levi, destructionem Chaaaajrorum et aliorum po1401.
pulorura, Cbrisli adventum, et idoloialriaB cversiooem,
Regni ccelorum posste&sio acquiritur fideel operibus, I,
I rvi sacerdotium, et Juda? priocipatum, 11, 1050,1051.
382. Duo regaa sunt. unura lerrestre, alterum coeleste,
Moritur aooo vilae su3 ccniesimo vicesimo, II, 1051.
II, 450. Qui regi terreslri obediuot, peribuat, qui vero
Siraon Magus prinius biereiicus, 1. 922,923. Confaocuelesll, vitam aHeraam coasequeatur, II, 450.
ditur a saacto Pelro, 1,1258. Simon oralor, diaieciica
Religlo. Vana excusatio enrum qui dicunl se tenere
uutritus, magus, 1, 1250; sceleratus, 1251. kjus vita,
errores et criraioa, 1,1251....; 11, 91,92,95,96,
Remuoeratio. Ad obtinendam remoneratiooem vitaa
100, 218. Simonis haresis, 1, 1216, 1247,1305 ; II, 91,
tern, devilanda vilia, coJendaeque virtuies, 1,278.
92,
95, 96, 99, 100. Simonis Magi errorea erga Deuin.
Resurrectto iusiaoatur die et nocte sibi iovicem succellomam proliciscilur el suoruoi scelemm ofncmam in
dentibus, I, 259 ; seminaliooe grani, quod germloat, I,
oiare projicit, I, 1510. Per proviuciam Roajaaam Si262; resurreetlone quadam avis. qus vocatur phoeDix, I,
monis praedicalio meudax, I, 1314. Astante Peiro,
255, 845, ex libria sybil!, I, 843. Probatur Scriptur
1*59
INDEX ANALYTICUS.
slral Conditorls existentiam, I, 1579. Vart opiniones

pbilosophoram circa principii mundi, 1,1379. Non poiuit
rormari, occurrentibus alomis, I, 1379.Systemata philosopboruro circa strtieturam muiidi, 1,1579,1380,1381,1429.
Munera a pravis nou sunt accipienda, I, 779,782.
Munfa ecclesiaslica quale sitcrimen osorpandi, 1, 670,
671, 787.
Mysteria. Ad celebranda sacra mysteria coaslltatlo
Joaunis, fratris Zebedsl, 1,1091...
1*60
Pascha. De modo et tempore celebralionis Paschae, I.

887, 894.
Pareutes. Ofllcia parentum erga filios, 1,825. Fdocandi
sunl et casligandi nati, II, 895, 896, Saepe pro flliis castigantur palres, II, 970, 971, 972. Quod affieclio parenlum
DOD debelDos arcere a severitate disciplinse, 1,1370.
Pastores Ecclesiae sludio Scripturae el duciriose vacare
debent, I, 466. Fideles debent paslori))iis pra?bere
Tictum, II, 155, 158. Fugiendi suiil pastores ialsi, I,
466. Vide Episcopus, Presbvter.

Pauperes, quando eleemosynam recipiunt, 'Crealori
Natur nomen 8pe pro Deo accipltar, 1,1338. Natura
gralias
agere debent, et orare pro benefactoribus, I,
falsa prophetissa depingitur, U , 126 Dicitor prophetia
ejus feminea, U, 126.
Pax. Dominue est Deus pacis, 1,1261, 1262. Evolvitur
Necessariis contentas vivere debet Christianus, 1,1338.
Nephthali teslameDtum, , 1103, nalue ex Balla quam doctrina pacis a Jesu Christo stalllilae, I, 1262,1263.
per fraudem Rachel Jacob imposuit, II, 1106. Dicitomuera Quo scnsu Christus ad pacem perlurband. m veail, I,
bominem a Deo accepisse destinalionem a qua non rece- 1348. lnter fldeles pax regnare debet, 1,1541
Peccatores. Jesus Christusvenitad vocandos peccntores,
dere licet, II, 1106,1107. Praenuntiat tribussu criI, 554. Quieonvertere voluot ad Domlnum adjuvandi suol
mina, captivitatem, eacerdoiium Levi, el principatom
peccatores, I, 622, 691. Peccatores, quamvis iterum
Judae, calamilaies quibus probabunlur Judsei, adveotum
peccaverint, non sunt arceodi, I, 694. Quomodo ad
Filii Dei, II, 1110,1111. Moritur auno vita su centesimo
pjjcnitentiam recipicndi suot peccalores, I, 695,698,
Uiccsimo, II, 1111.
Nic83ta, frater S. Clementis, eroltur a vidoa et flt Si- 699. Cum peccatoribus sermooum communicatio
probibeiur,
sed tanlum actuum, I, 618, 619, 622. Non
inonis audilor, If, 91. Vide Aquila et Clemens.
laraen cum peccatoribus publicis frequeotandum est, I,
Nicolaitae. Qaenam fuit eorum doclrioa, 1, 927.
959, 962.
Ninus vel Nemrod arti magice dedttus, 1,1327.
Peccati origioalis consectaria, I, 1519. Fogiendum est
Noe e diluvlo propter jusuUam salvus, I, 1320.
Nuptie secuudae concedebantur, terliae ccmdeninaban- peccalum, I, 615, 617.
Peniecostes
dies celebrari debet, io honorem Spiritos
Uir, I, 762, 763.
saocli, super aposlolos descendentis, I, 889.
Perfeciio. Ad perfectiooem lendere debemos, 1, 1336.
Perjurii condemnatio, I 1002.

Obedtentia. Obedlendum est voluntati divin, 1,283,
Persecutio. Ab iojuslis semper ênit persecolio,
1313. Obedientis characler quam Deus a nobis exigit, I,
I, 504. Perseculionum commoda, I, 607. Beati estis, quia
1313. Quia obediveruot Deo,Enocb Iraasfertur adcoelum,
propter Cbristum persecutionem patiroini, I, 831. SicuL
ffoe couservatur, Abraham vocatur, I, 227, 230. Lot sal- Cbnstus, persecutlonem et tormenta pati debemos, I,
vus evadit, I, 251. Commendatur obedicnlia efga episco- 834, 835 ; II, 791, 792. Sub figura magna? besliae persepos,l, 471, 498; ita utquisque inimicum habeal qiii detra- culiones apparenL Quid signiQcant quatuor colores,
liil episcopo, U, 816 ; erga sacerdotes, I, 482, 488, 492 ;
Digrum, sanguinolenlum, aureum et album, istius bestia
erga prepositos temporales, 1,255; erga superiores geoe- capiUs, 11,911.912.
ralim, I, 477.
Petrus mltlilur Osareara a Jacobo, ut confandal SiDbcacatio eoram qui antepoDtint yotaptates mondl, monem, I, 1247. Susdpilur a Zacchaso, I, 1247,1248.
promissionibus Cbrisli, I, 345.
Sese praparat ad disputandum cum Simooe, 1,1256,
Oblatiouum constitutio, 1,1019, 1022.
1257,1258. DispuUtio êtri contra Simonero, 1,1259. . . .
Obtreclatio viletur, I, 270. Severe redarguunlurobtre- Mitlit discipulos Pelrus ad oKservandum Simonem, I,
1312. Decem millia hominum Desarea? bap'lzat, 1,1514.
ciatores, I, 478.
Tripollm proOciscitur, I, 1514. Tripolim advenit cuni
Odlam prohtbetar, I, 718.
suls adjuioribus, et civibus gaodentibus euscipitur, I,
Offlcbjm laicorum erga episcopos, 1,634, erga omnes
1515,1516. Populnm alloqultur, 1,1519.... Amiochiam
nrinistroe Ecclestae, 1,682, 683. De vesperlino omcio, ex
proficlscitur, I, 1356. In plurimis locis, Petrus sanat
Jacobo, fralre Domini, 1,1138. Olei significalio, et quolnfirmos, vexatos a daBmonibus liberat, I, 1296, 1318,
1347,1445, 1451, 1452,1453. ln insula Arado paralylicam
Opera necessaria sunt ad obtineodam benedictionera
J>el, I, 271 ; ad salutem, 1, 334, 535, 484, 505, 1259 ; 41, sanat, I, 1561. Laodica?am advenit: quod aclura est in
1sia
;rbe ; sanat flliam bospilis a dsmooe vexaUun, I,
227, 230. Hortatio ad bona opera facienda, exemplo Dei
1120. Demum Antiocbiara langit, I, 1452. JuxU aliam
qni tot et tanta creavlt, e i exsultat in operibus suis, I,
versionem, sic S. Petrl ordioanlur peregrinalioDes et
274. Opera faciaraus, quia reddit unicuique Deus, juxta
praBdicationes. Tyrum petU et populum istiusce urbia
opera sua, 1, 275; II, 733, 734. Opera oostra bona sunt
alloquilur. Liberat quosdam a morbis, in epulis cum
lux qaa) nos iD boc mundo illumiuat, et fratres nostros,
Siraone contractis, docel veritatem, multos baplizat;
582,584.
Operarii. Qaasoam siot dotes operariorum messls Do- Tyrl consliluit episcopum, et adSidonem dirigit gressus,
snini, I, 416.
II, 219. Hic eadein facil et Berylura proficiscitur ; fugal
Oraiio. Ad orandam, oportet esse pnras.1,1010. QuSimonem bic rum suis coromorantem; suat, docet,
oam esse debet oratio 6delium, 1,1015. ln nrando, non
baplizat muhos, conslituit episcopum, adit Byblum,
mulloloqoio utendum est, II, 810. Orandum esl sine dudeiode ad Tripolim procedit, vesligia Siraonis sequeos,
bitatiooe, firma tide, el accipietur quod petitur, II, 935,
II, 225, 226. Deinde pergit ad AnLharadum, II, 302. Ex
958. Orationls variaa fbrmulie, L 1025; I, 1055,1058; I,
Anlharado ad Laodicaeam vadit, ubi cura Simone Mago
1138. Qaa bora precandum est, 1,1155,1138. Pro parenagit disputalionem, II, 368. In tola fere disputatione,
tfbus loHdelibus oraodum est, I, 503. Oratioais virius, I, agilur de origlne mali, II, 368.... Deinde Anliocbiam
478.
advenit, II, 467. Ex Anliocbia, urbibusfinilimisperaOrdinaUoaDtiquissimis temporibns usitata, a Jesu Cbristo gratis, ad Romara dirigit gressus, ingenlique ad veram
religionem adducta multiludine, morle sua pnedicta,
iostituU, I, 47$. Tempore apostolorum, orditialio tiebat
conslituit episcopum Romaa Clementem, II. 575, 578.
unctione, L 492. Solis episcopis fieri debet, I, 788, 790,
Ultima S. Petrf sermo ad popubim, II, 578, 579. S.
803, 806. Episcopi ordineotur iribus, aut sallem duobas
Pelrus vocalur fundamentum seu basis Ecclesiae. II,
episcopis, 1,803. Qaalitales ordinandorum, 1,1022.
34. Ejus jurisdtclio et soccessorum per lolam orbem
Oroameota ecclesiastica. Cura qua Teverenda habeodi
aperte dcclaratur, 11, 35. De primatu S. Pelri, el episcosant vestes, et vaea sacrata, etiam antiqoa, I, 485.
Ornataa vitandi sunt ex Scriptura, I, & 5 , el mnlfer- porum Romaa, II, 814.
colis relioquendi, I, 566, 567, quia ad hjxuriam trabunt,
Pbllosophorum antiquoram vana et Incerta doclrina, I,
1207,1208,1209; circa Deum, II, 1178,1179. Pbilosopht.vel
OrpbaDOs quomodo considerare debemus, T. 667. Or- negando providenllam, vel Dei exislealiam, vel ascribeudoomniafalo, velcultnm falsorum denrum introduceophanoe colligere est opus Deo gratum, I, 807. Curent
do.mores sustulerunt, 1, 1444. Philosopbi nonpossuntad
orpliano* episcopi, I, 80/.
virtutemincitareanimas, quladoclrinamde remtineralione
Qrpbei systema circa crealionemmandi et formalionem
elde poanlsnonprofltentur, 1,1443,1414. Fabulis circa oribominis, I, 1456, 1457.
ginem etfactadeorum philosophiprabebant iidem. 1,14>9.
Otiosilas fugienda est; gressus oliosilatis scquiUir
Qacd si,ad veram originem rcrunUegriidam,phiiesophiet
sterililas, 1,754, 755, 758.
1261
INDEX A N A L Y T I C U S .
aaptenles ajitiqul, deoram, per allegoriam, supposuerunt

originemHdiculam, et immanla facta,sunt polius moruiu
eyersores, quam sapientes, 11,210,211.
Phoebns, dtecipu.us S. Clernenlis, II, 598.
Pleias. In pietaie pereeverandum est, 1,1010.
Platunis lestimonium circa creationem muodi, 1,1581.
Poena accomraodata sit culpae, I, 710.
Puniteutia. Jn omni lempore, Deus vocavit homines
ad poenitentiam, I, 718, 722. Absolute oecessaria est
euitenlia ad salatem, II, 115. Agamas poenitentiam,
dum vivimus, I, 342. De modo poenitenti observato in
Koclesla prlmitiva, I, 626. Exempla pocnilenlis, I, 642,

643, 646. 647, 692, 694. Eflectus et fruclus pcpnilentiae,
I, 226,612,643, 646. 617,650. Peccatori relapso poenitenlia dinicilllma, 11, 919. Non unoiustanti peMicilur
pcenitentia, II, 970,971, 972.
Poseessio daemorus, quomodo evenit, I, 1321,1322;
H, 217, Possessionis varije species, II, 250, 251. Causa
Bossesstonfs est infldelilasel peccatum, 1,1532. Quomodo
fugantur dsroones, I, 1321, 1522. Non ideo glorianduro
est quod a nobis fuganlur dsmones, 11,258.
Poientie et sapientto divinae magDitlca descriplio et
laudea, 1, 247.... 1,1026.
Potentiana et Praxes, filiae Pudentis et Savlnillae, in
castilate et lege divina erudltae, bona sua crogant paupcribus, II, 1021. Fotiiem baplismi dedicant, et io boc
Ibule, in die saocto Paschse, bapiizaotur iionagiula el
ftex, II, 1022. Migrat Poteiiliaoa ad domiuum sexdecim
aonos oata, II, 1022 Ejus c o r p u s t r a D s f e r t u r in ccemeUrio
Prisclll, via Salaria, II, 1021 Beliquum vitae su
tempus In pletale iransigil Praxes, II, 1022.
Praeceplura. Qui diligitDcum praeopta servat, 1,474
Minima prascepta servau la sunl, I, 512. Praeccpla Del
non sunt impossibilia , H, 917, 950. Quod si quis ullra
raecepU facitquid boniadperreclionem,ei computabitur,
1, 959.
Prasidium spirituale. Noceotes sant qul negltguot
prabere pnesidia spiritualia, bis quoe diliguot, I, 1369.
Pnesumptio quale sit vitium, 1,1535.
Presbyteii quomodo ordinantur, ex constilutione
Joatinis a Domino dilecti, 1,1114,1115. Presbyter: locura
tencDl 8epluagiota duorum dlscipulorum, II. 807. Prebyteri debent serwre castitalem, I, 466 ; colere omues
virtules, I, 492: edooere populum, I, 492; adrainistrare
sacramenta, I. 466, 467; II, 151. Presbyteri indigtii
punien<ar, I, 1067.
Principibus obedire oporlet, I, 826.
Principium unum esi non duplex, l , 1285.
Propheta verus. Omnia nos edocuit circa verilalis
aznitioQem, I, 1599, 1400. (haracteres veri prcphcta?,
II, 80,83, 119,122,123. Facills inyentu est propheta,
II, 83. Quando mveiiitur, oi credeudum est, II, 84.
1 |isUii|uunUir veri a falsis prophetis, spiritu et operibus,
4202
diversis locis, miraculis etratione, I, 266. Jesus Cbrklu*

est pignus resurreclionis noslr, I, 894. Qualitales corporum post resurrecUooem, I, 859.
Reverentia erga parentes coraroendatur, I, 488. Erga
479, 480. Erga proximum generalim, I, 414
Rltus Judaici,posl JesuCbrisli adventumjam oon o b i gaut, I, 959, 942, 943.
RubeD lestameulum, II, 1058. Deflet peccata et pra?sertim iucestum, foruicationem deleslalur, II, 1015.
Flliis commendat ut audiant Levi, ut snbjiciaiilur
Judaa, cujus principatum pra?nunliat, II, 10*6. Morilur anno centesirao vicesimo quiolo wt suas, II, 1046.
S
Sacerdotes. De ordinatione sacerdotom ex Anacleto,

, 803. Sacerdotes prsseferre debent scieniiaro t>i
bonam viiam, 1, 471. Debenl edocere populos legem
Dominl, I, 491, 492, corripere fideles, 1, 488, adhorlari
peccatores, 1,623, 626. Sacerdoturo laudes, 1,479. Cotitra
sacerdoles non insurgendum esl etiam malos, scd potius
Deo iudicium eorum relinquendum esl, II, 81?, 816.
Vid. Presbyteri.
Sacerdoiiura. Quomodo sacerdotium in tribu I.evi stabililura fjiit, I, 295.
Sacrifkia aotiquae legis, jam ante Christuro Deo odiosa,
abo.evit Jesus rjjnstus ul corraundumrepeteret, 1, 967,
970,971; 11,729, 750. Nova? legis sacrificia a recte ordiiialis, el io locis ab episcopis permissis solummodo offerri
debent, I, 498. Siue sacerdolibus, uullum sacriUclum
offeratur, I, 675.
Sadducaei uegabant resurrectionem, I, 1237.
Salus. Per Jesum Cbristum salvi sunus, I, 279, 282;
Saiute.m conseqaimur per exercilium bonoruin operum. I,
533,538.
SamariUni negabanf resnrrecUonem, 1,1237.
Saluruinas, unus e primis ba?relicLs, 1, 926.
Scaodalum. Cavendura est ne eiandallzeulur infirroi,
vel viu oostra, vel verbis, I, 428, 430. Scandali ptrna.
I, 478. Quooam sensu audieoda suut verba: Si oculus
tuu$ dexler... 1,1370.
Schisoiata. Auctorem habent schismata eplritom neqnlti, 1,918. -Fugieoda suot acbismata, I, 910, 1006. Atictores schismatura vitentur, 1,915. In Veleh Teslameoio
puoitiones schlsmatici>rum, I, 910, 911,914. Puniunlur
qui sese insurgont adversus teraporalem poieslalem, a
lortiori, qui contra ecclcsiasticam, I, 911.
Scientiam uuiversalem bomo noo habet, I, 1427,
1428.
Scripttiram sacraro oportet legere, I, 570, 571, 571,
575. Non est explicanda juxla sensum uniuscujusque,
sod ex traditioiK?, 1, 508, 1441, 1442. Siint In Scriplurls
quaBdaro obscura, ui, qui ingrati quierunl veritatero, non
Pseudopropbeta yenient ad consummalionem saxuli,
btveniauL,Scriplura3 aulem sunt >lis clara bomibibu9
I, 962. pseudoproplieits et falsis docloribus caveodum boiiaB voluntaiis, II, 118, 374. Loca Scripturarum qi.33
est, 1,1330; II, 731,752,755,731, 801.
aliquam in Deo imperfcclionem suppouunt, falsa suni,
Pnrgatorium. Oratioprodefuncliscomraendatur,I, 481.
II, 139.
Oratio pro morluls, 1,1143. In quibus diebus etquoraodo
Sermones impli severe redarguuntur, I, 478.
iporteat mortuorum facere coiumemorationem, 1.1146,
Serpenlls aniiqui sedilioiiea, I, 1338. Persuadet bo1117.
mini m nou aua^rat ve.iiatem, 1, 1338 ; ul wlal pluree
Purificallonea exlern commendantur, ot signam pudeos, I, 1341, 1342. Vid. Spiritus iminuadi, Lhemon.
riflcationis Interna?, 1, 1355. puriAcatiouibus ei obserServi. Ollicia 5ervorum erga dominox suos, 1,1007.
\\\\\9 vanis Judsorum l pagatioruiQ absUoeudum est, Verus servus Dei a mali liberaiur, 1, 1546,1547. Cur
1, 979, 982, 990.
aliquando aervus Dei a Deo probatur, I, 1546. Quod,
exemplo Christi, uon debeinus erubescere frairum servi
esse.l, 13^8.
ServUium. êrvlamus Deoqul nos populum fecit eleQua?stio. Abstkiendnm est a vanis qua?ilionibus, I,
cliouis sua?, I, 270. ServiUum Dei prêferenduin servitio
boroinun, 1, 270.
Silas mittitur ab apoetolis ad Ecclesiara Anllocbia)
regendam
I, 943.
R
SimeouistesiameDtum,Ii, 1346. PunituraDeo propler
itwidiam erga Joseph, fratrem suum: detestatur invidiam,
Ratio. Qund sola ratiooe veritates circa Detim, clrca
II, 1047, 1050. Praedlcit Oliorum luclalionem contra
cultum et mores noo digooeci possuut, I, 1399, U0O,
tilios Levi, deuuctionem Chananirorum et aliorum po1401.
Regnt coelorum possessto acquiriturfideel nperibus, I, pulorum, Chrisli advcnlum, et idoloiatriffi eversloDem,
I evi sacerdotium, et Jud phocipalum, II, 1050, 1051.
381 Duo regna sunt, unum lerrestre, atterum coeleslo,
Moritur anno vita3 Rua3 cenlesimo vicesimo, 11,1051.
II, 450. Qui regl terrestri obediunt, peribunt, qui vero
Siroon Magus primus liaereticus, I. 922, 923. ConfaDctjeleeli, vitam aeieroam consequentur, II, 450.
ditur a sancto Pelro, 1,1258. Simon orator, diateciita
Religlo. Vana excusallo enrum qui dicunl se lenere
uutritus, magus, 1, 1250; sceleratus, 1251. Kjus viia,
errores et criraina, 1,1251....: 11, 91,92,95,96, ^
Remuoeratio. Ad obtinendam remonerationem vitaa
HH), 218. Simonis bseresis, 1, 1216, 1247,1305 ; II, 91,
tera, devitanda vitia, colendsque virtutes, 1,278.
92,
95, 96, 99, 100. Simonis Magi errores erga Ueum.
Resurrectk iusinuatur die et nocle sibi invicem succeRomam proiiciscilur et suorum scelerum ofuciuam in
dentibus, I, 259 ; seminalione grani, quod germloat, I,
mare projicit, I, 1510. Per proviuciam Romanam Si262; resurreclione quadara avis, qua3 vocatur pbcenix, I,
inouis prsdicatio meudax, I, 1314. Astaole Peiro,
255, 843, ex libris sjbil!. I, 813. Probatur Scriplur
1*59
INDEX ANALYTICUS.
slral Conditoris existentlam, I, 1579. Vari opiniones

pbilosophoram circa principb mundi, 1,1379. Non potult
formari, occurrentibus alomfe, l , l579.Systemataphilosopborum circa structuram mundi, 1,1579,1380,1581,1429.
Munera a pravis nou sunt acciplenda, 1,779,782.
Munia ecclesiaslica quale sit crimen usurpandi, I, 670,
671, 787.
Mysteria. Ad celebranda sacra mysteria coostitatlo
Joaunis, frairis Zebedaei, 1,1091...
1S60
Pascba. De modo et lempore celebrallonis Pascba?, I.

887, 894.
Pareutes. Oflkia parentum erga filios, 1,823. Fdocandi
sunl et casligandi nati, II, 895, 896, Ssepe pro filiis casliganlur patres, II, 970, 971, 972. Quod aiTectio parenlum
non debetnos arcere a severitate discipliuae, 1,1370.
Paatores Ecclesiae studio Scriplura3 et docirinas vacare
debent, I, 466. Fideles debent pasloribus prsr'bere
Tictum, II, 155, 158. Fugiendi suul pastures ialsi, I,
466. Vide Episcopas, Presbvter.
Paulus perseculor, 1,1246.

Pauperes, quando eleemosynam recipiant, 'Creaton
Natur nomen saepe pro Deo accipitar, 1,1338. Natura
gralias
agere debent, et orare pro benefacloribus, I,
falsa propbetissa deplogilur, II, 126 Dlcilur prophetia
ejus femiaea. II, 126.
Pax. Dominu* est Deus pacis, 1,1261, 1262. Evolviiur
Necessariis contentus vivere debet Christianus, 1,1338.
Nephlhali testamentum, II, 1103, naliut ex Ballaquam doctrina pacis a Jesu Cbristo stabililae, I, 1262,1263.
per fraudem Rachel Jacob imposuit, II, 1106. Dlcllomuem Quo sonsu Christus ad pacem periurband. m venil, I,
bomioem a Deo accepisse deslinationem a qua noo rece- 1348. lriter fideles pax regnare debet, 1,1541
Peccaiores. Jesus Christusvenitadvocandos peccatores,
dere licet, II, 1106,1107. Praenuiitlat tribus su* criI, 554. Quiconvertere volunt ad Domlnum adjuvandi sunl
mina, captivitatem, sacerdotium Levi, et prindpatum
peccafores, I, 622, 691. Peccatores, quamvis iterum
Jud, calamilales quibus probabunlur Judsei, adveotura
Filii Dei, II, 1110,1111. Moritur auno vit suae centesimo peccaverint, non sunt arcendi, I, 69. Quomodo ad
Pjjcnitentiam recipicndi suot peccalores, I, 695, 698,
Uicesimo, II, 1111.
Nicela, frater S. Clementis, eroitur a vidoa et flt Si- 699. Cum peccatoribus sermonum commonicalio
probibetur,
sed taotum actuum, I, 618, 619, 622. Non
ttionis audilor, II, 91. Vide Aquila et Clemens.
tam^n com peccatoribus publicis frequeolandum est, I,
Nicolaitae. Quenam fuit eorum doctrina, I, 927.
959. 962.
ffinns vel Nerarod arti magice dedilus, 1,1327.
Peccatl originalis consectaria, I, 1519. Fogiendum est
Noe e diluvio propter jusutiara salvas, I, 1320.
Nuptie secuud concedebaotur, tertise coiidemnaban- peccatom, I, 615, 617.
Pentecostes dies celebrarl debet, in honorem Spiritus
Uir, 1,762, 763.
saocli, super apostolos descendentis, I, 889.
Perfectio. Ad perfectionem teodere debemos, I, 1336.
Perjurii condemnalio, 1.1002.

Persecutio. Ab iojuslis semper ênit persecotio,
Obedientia. Obediendum est voluntati divin, 1,283,
I, 504. Persecutionum commoda, I, 607. Beati estis, quia
1313. Obedlenti cbaracler quam Deus a nobis exigit, I,
1313. Quia obediverunl Deo,Eoocb Iransferlur ad cceltim, propter Cbristum persecutiooem patimini, I, 831. Sicut
Noe couservatur, Abraham vocatur, I, 227, 230. Lot eal- Cbnstus, persecutionem et tormenta pati debemos, I,
vus evadit, I, 251. Comraeodatur obedicnlia erga episco- 834, 855 ; II, 791, 792. SubfiguraraagnsebesUa? pereepos,I, 471, 498; ita ulquisque ioimicum habeal nui delra- culiooes apparenL Quid signiflcant quatuor colores,
lilt episcopo, 11, 816 ; erga sacerdotes, 1, 482, 488, 492 ; oigrum, sanguinoleDlum, aureum et albam, Istius bestias
erga prepositos temporales, 1,255; erga superioresgene- capiUs, U, 911,912.
ratira, I, 477.
Petrus mlilitur Osaream a Jacobo, ut confundal S i Dbcaacatio eonim qoi antepoDunt Yoloptates mondl, mooem, I, 1247. Suscipitur a Zacchax), I, 1247,1248.
promissionibus Christi, I, 345.
Sese pra3parat ad dispulandum cum Simone, 1,1256,
1257, 1258. DispuUtio êtri contra Simonem, 1,1259. . . .
Oblatiouum constilutlo, 1, 1019, 1022.
Obtrectatio viteiur, I, 270. Severe redarguunlurobtre- MHlil discipulos Petrus ad obsemndum Simonem, 1,
1512. Decero millia hominum Desarea? bap'lzat, 1,1514.
elatores, I, 478.
Tripolim proficiscitur, I, 1514. Tripolim advenil cuni
Odlam prohibetur, I, 718.
OfBcium laicorum erga eplscopos, 1,634, erga omnes suls adjutoribus, el civibus gaudentibus suscipilur, I,
1515,1516. Populum alloquitur, 1,1519.... Anliocbiani
mlntslroe Ecdeslae, 1.682, 683. De vespertlno omcio, ex
Jacobo, fralre Domini, 1,1138. Oiel significalio, et quo- profidscitor, I, 1356. In plurimis locis, Petrus sanat
lnfirmos, vexatos a daBmonibus liberat, I, 1296, 1318,
modo benedlci debet, 1,1126.
1347,1445. 1451, 1452,1453. In insula Arado paralylicam
Op^ra necessaria sunt ad obtlneodam benedictiooem
sanat, I, 1561. Laodicam advenit: quod actum esl io
J>el, I, 271 ; ad salutem, 1, 334, 335, 484, 505, 1259; 41,
isia
*:rbe ; sanat filiam hospitis a dsmone vexaUra, I,
227, 230. Hortatto ad bon& opera fackenda, exemplo Dei
1420. Demum Antioctaiam langit, I, 1452. JuxU aliam
qni tot et tanta creavlt, et exsultat 1D operibus suis, I,
versionem, sic S. Petri ordioanlur peregrinaUooes el
274. Opera faciamus, quia reddit unicuique Deus, juxta
praedicationes. TyrumpetU et populum istiusce urbia
opera sua, 1, 273; II, 733, 734. Opera nostra bona sunt
alloquitur. Liberat quosdara a morbis, in epulis cum
lux quse nos in boc mundo illumiuat, et fralres nostros,
Siraone conlractis, docet veritatem, multos bapllzat;
582,384.
Operarii. Qusenam sint dotes operariorum messis Do- Tyri conslituit episcopum, et adSidonem dirigit grcssus,
snini, I, 416.
II, 219. Hic eadein facit et Berytum proflciscilur ; fugal
Orailo. Ad orandum, oporlet esse purns,!, 1010. QuaeSimonem hic rum suis commorantem; soat, docet,
oam esse debet oratio 6delium, 1,1015. In nrando, oon
baplizat raultos, conslituit episcopum, adit Byblum,
mulloloqoio utendum est, II, 810. Orandum est sine dudeinde ad Tripolim procedit, vesligia Simonis sequens,
bitatiooe, firma fide, et accipietur quod pelitur, II, 955,
II, 225, 226. Deiode pergit ad Anlbaradum, II, 302. Kx
958. Orationls vari forraulas, 1. 1025; I, 1055,1058; I,
Antharado ad Laodicsam vadit, ubi cum Siroone Mago
1138. Qua hora precandum est, 1,1155,1138. Pro parenagit disputalionem, II, 368. In tola fere disputalione,
tfbus iuHdelibus oraDdura est, I, 503. Orationis virius, I, agilur de origlne raali, II, 368.... Deinde Antiocbiam
478.
advenit, II, 467. Ex Anliocbia, urbibusflnitimisperaOrdinaUoaDtlquissimistemporibns usitata, a Jesu Cbristo gralis, ad Romara dirigit gressus, ingentique ad veram
religionem adducta rnultitudine, morle sua prxdicta,
InslituU, I, 47$. Tempore aposlolorum, ordtnalio Kebat
constitait episcopum Romae Clementem, II. 575, 578.
unclione, L 492. Selis episcopis 6eri debel, I, 788, 790,
Ullima S. Petri sermo ad popubim, II, 578, 579. S.
803,806. Episcopi ordinentur tiibus, aut saltem duobus
Petrus vocalur fundamenlum seu basis Ecclesiaa. II,
eplscopis, 1,803. Qualitates ordmandorum, 1,1022.
Oroamenta ecclesiastica. Cura qua revereniia babeodl 34. Ejus jurisdictio et soccessorum per totam orbem
aperte declaralur, II, 35. De primatu S. Pelrl, et episoosunt vestes, et vaea sacrata, etiam antiqua, I, 485.
Ornatua vitandi sunt ex Scriptura, I, 563, el ranller- porum RomaB, II, 814.
colis relinquendt, I, 566, 567, quia ad hjxuriam trabunt,
Pbilosopborum antiquoruro vana el incerta doctiina, I,
1207,1208,1209; drca Deum, II. 1178,1179. Pbilosophi.fel
Orpbanos quomudo considerare debemus, T. 667. Or- negando providenliam, vel Dei existeaUam, vel ascribendooraniafalo,velcultnm falsorum deorum introducôphanoe colligere est opus Deo gratum, I, 807. Curent
do.mores sustulerunt, l , 1444. Phllosopbl nonpossuntad
orpliaoos episcopi, 1, 80/.
Orphei systema circa ereationera mundi et formalionem virtr.temiiicilareanimas, quiadoctrinarade remuneralione
etde prenlsnonprofltentur, 1,1443,1444. Fabulisnrca oribominis, I, 1436. 1457.
ginem elfactadeorom philosophipraebebant iidem. 1,1459.
Otiosilas fugienda est; gressus ollosllatis scquitar
Qacd si,ad veram origincm rcrum legriidam, philosophi ct
ateriiiUs, 1,754, 755, 758.
INDEX A K A L Y T I C U S .
1261
aapienles ajHiqui, deoram, per allegoriam, supposuenint

origiiiem ridirulam, et immania facta, suot potius moruui
eversores, quam sapientes, If, 210, 211.
Phoebus, disdpu;us S. Clernenlis, II, 598.
Pieias. In pietaie pereeverandum est, 1,1010.
Platonis testimonium circa creationem mundi, 1,1581.
Poena accommodata sit culpae, I, 710.
Paoiteolia. ln omni tempore, Deus vocavit homines
ad pcenUentiam, I, 718, 722. Absolute oecessaria est
euilenlia ad salatem, II, 115. Agarous pwnitentlam,
dum vivimus, I. 542. De modo pcenilentise observalo in
Krelesia primitiva, I, 626. Exempla poonUenliae, I, 642,
645, 646.647, 692, 694. EflTectus el fructus pcrnilentiaB,
I, 226, 612, 643, 646. 617,650. Peccatori relapso poenitentia dinicilllma, II, 919. Non unoiustanti peMidlur
poenitentia, II. 970,971,972.
Possessio dmonis, quomodo evenit, I, 1321,1322;
H, 217, Possessionis varise species, II, 250, 251. Causa
Bossessionis est infldelilaset peccalum, 1,1532. Quomodo
fugantur daeraones, I, 1321, 1522. Non ideo gloriandum
esl quod a nobis fugantur dsraones, II, 258.
Poienti et sapientla dlvinae magniflca descriptio et
laudes, I, 247.... 1,1026.
Polentiana et Praxes, illiae Pudeotis et Savlnlll, io
castitate et lege divina erudlt, bona sua eroganl pauperibus, II, 1021. Foniem baptismi dedicant, el in hoc
toule, die saoclo Paschae, bapiizaatur iiooagiau et
eex, II, 1022. Migrat Potenliana ad domiuom sexdecim
annos oata, II, 1022 Kjus corpus iraosferlur in ctBmelerio
Priscilla?, via Salaria, II, 1022. Reliquum vitie su
lempus pielale Iransigit Praxrs, II, 1022.
PraBceptum. Qul diligUDeum pra?c**pta servat, I, 474
Minima prcepla servuii !a suot, I, 512. Praecepta Del
:ton sunl impossibilia , II, 917. 950. Quod si quis ullra
npcepu facitquid boniadperlecliouem, ei computabitur,
I, 939.
Praeeidlum spirituale. Noceutes sunt qul negliguot
prabere pnesidia spiritualia, his quoe diliguol, 1, 1569.
Praesumptio quale sit vilium, 1,1353.
Presbyleii quomodo ordinaolur, ex conslitutione
Joatinis a Domiuo dilecti, 1,1114,1115. Presbyter: locura
tenent septuagiota duorum discipulorum, II. 807. Preebyleri debent servare castitatem, I, 466 ; colere omues
virtutes, 1, 492: edooere populum, I, 492; admiuistrare
eacramenta, I. 466, 467; II, 151. Presbyteri indigni
punien'ur, I, 1067.
Priaclpibus obedire oportet, I, 826.
Prfocipium uaum estooa daplex, 1,1285.
Propheta verus. Orrrnia nos edocult circa verilatis
agoitiooeni, I, 1399, 1400. (haracteres veri prcphetse,
II, 80,83, 119, 122,125. Facilis inventu esi prophela,
II, 85. Quando invenitivr, ei credendum esl, II, 84.
||iHUn|uuntur veri a falsis prophetis, spiiitu et operibus,
Pseudopropbet venient ad coiisammaltonem saxuli,

I, 962. Abseudopropheits et falsis doctoribus cavendum
est, 1,1530 ; II, 731, 732, 733, 731, 801.
Pnrgatorium. Omioprodefimcliscomraendalur,1,481.
Oratio pro mortuis, 1,1143. Iu quibus diebus elquoraodo
iporieat mortuorum facere commemorationem, 1,1146,
1117.
Puriflcationes extern commendantur, ot signam pufifteationis Interose, 1, 1355. puriflcationibus et obscr*aniiis vanis Judaeorum et paganorum abslioeudum esl,
1,979, 982, 990.
Sacerdotes. De ordinatlone sacerdotum ex Anacleto,

, 805. Sacerdoles prasefenre debent scieniiam et
bnnam vfiam, 1, 471. Debenl edocere popuios legem
Domini, I, 49!, 492, corripere fideles, 1,488, adhortari
peccalores, I, 625, 626. Sacerdotum laudes. 1,479. (xrnlra
sacerdoles non ineurgendum esl etiam malos, sed potius
Deo iudirium eorum relinquendum esl, II, 81?, 816.
Vid. Presbyteri.
Sacerdoiium. Quomodo sacerdotiam in tribu I.evi stabililura fjiit, I, 295.
Sacrificia aotiqua? legis, jam ante Cbristum Deo odiosa,
abolevlt Jesus Cbrislus ul corroundomrepeleret, 1, 967,
970,971; 11,729, 730. Nov legis sacrifida a recle ordinatis, et io lods ab eplscopis permissis solummodo offerri
debeot, I. 498. Siue sacerdolibus, uullum sacriticium
ofleratur, I, 675.
Sadducai uegabant resurrectionera, 1, 1237.
Salus. Per Jesum Cbristum salvi sunus, l , 279, 282;
Salutem cooseqaimur per exercilium bonoruin operum, I,
533, 538.
Saraaritani negabaut resurroclionem, 1,1237.
Saturninus, UDUS e primis bsreticls, 1, 926.
Scaadalum. Cavendum est ne seaudalfzeutur infirmi,
vel viia noslra, vel verbis, I, 428, 430. Scandali pcpoa,
I, 478. Quooam sensu audieoda suut verba: Si ocuius
tuut dexter... 1,1370.
Schisoiata. Auclorem habeot schlsmata splritum neqnitia?, I, 918. -Fugieoda sual scbismata, I, 910, 1006. Auclores scbismatum vitentur, 1,915. tu Veleri Teslaroenio
punitioues scbisniaiici>rum, 1, 910, 911,914. Puniuntur
qui sese insurgunt adversus teraporalein poiesialem, a
lortiori, qui contra ecclesiasticam, 1, 911.
Scieniiam uuiversaleni butno non habet, I, 1427,
1428.
Sciiptnram sacrani oportet legere, I, 370, 571,371,
575. Non est explicanda juxta s^nsura uniuscujiisque,
s^d ex tradilione, 1, 508, 1441. 1442. Sunt in Scripluris
quaBdam obscura, ui, qui ingrali qujerunt veritatem,
InvenianL, Scripiura? aulem stint >>lis clarae bomitiibus
bona? voluiitaiis, II, 118, 374. Loca Scripluraruni qi.aa
aliquam in Deo ImpcrrectioDem oppouuot, talsa sunl,
II, 139.
Sermones impii severe redarguuntur, I, 478.
Serpenlis aniiqui sedillones, I, 1358. Persuadet boroini nt non aua^rat ve.iialem, I, 1338 ; ut colal plurcf
deos, I, 1341, 1342. Vxd. Spiritus immuodi, Dasmon.
Servi. Olbcia .ervorum erga dominos suos, 1,1007.
Verus servus l)el a malis liberaiur, 1, 1546, 1547. Cur
aUquando aervus Dei a Deo probalur, I, 1546. Quod,
exemplo Chdsti, uoo debemos erubescere fralrum ser\ i
csse, I, 13.^8.
ServiHum. êrviamu* Deoqui nos popalum fecit elecliouis stia?, I, 270. Serviliuni Dei praeferenduni serviilo
homiiiuu, I, 270.
Silas mittitur ab aposlolls ad Ecclesiara Antiocbia)
regendam. I, 943.
Simeoiiisteslamentum,II, 1346. PunituraDeo propter
invidiam erga Josepb, fratrem suum: deteslatur invidiam,
11, 1047, 1050. Pra3dlcit liliorum luclalionem contra
lilios Levi, dextructionem Chanaturorum et aliorum populorom, Chrisli adventum, et idoloiatria? everelODem,
I evi sacerdotium, ct Jud priadpatum, II, 1050,1051.
Moritur anno vitae su ccntesimo vicesimo, 11,1051.
Simon Magus primus liiereiicus, I, 922, 923. ConfoDditur a sancto Petro, 1.1258. Simon orator, diaiecijea
iiutritus, magus, 1, 1250; sceleratus, 1251. Kjus v i u ,
errores et criraina, 1,1251....: 11, 91,92,95,96,
100, 218. Simonis haBresis, 1,1216, 1247,1305 ; II, 91,
92, 95, 96, 99, 100. Simoiiis Magi errores erga Deum.
Romam proliciscilur el soorum scelerum ofiicinam in
mare projicit, I, 1510. Per proviuciam Romanam Simouis pra3dicalio meudax, I, 1314. Aslante Peiro,
r
Qua?8tto. Abstifiendnm est a vanis qua?alionibus, I,

R
Balio. Qaod sola rallooe veritales circa Deum, circa
cultum el mores IIOQ digoosci pussuut, I, 1399, 1400,
1401.
Regni ccelorum possessio acquiriturfideel nperibus, I,
382. Duo regna sunt, uoum terrestre, alterum coelestr,
II, 450. Qui regi lerrestri obediunt, peribunt, qui vero
cuelesli, vltam lernam consequeatur, II, 450.
Religio. Vana excusatio eorura quidicuiu.ee tenere
parentura religionem, II, 290, 291.
Remuoeratio. Ad oblinendam reraonerationem vit
tBtern, deviianda viiia, coiendaeque virtutes, 1,278.
Resurrectk) insiuuatur die et nocle sibi invicem succedenlibus, I, 259 ; seminalione grani, quod germinat, I,
262; resurreciione quadam avis. qua? vocatur pboenix, I,
255, 843, ex libris sybil!, I, 843. Probatur Scriptur
1262
diverais locis, miraculis el ralione, I, 266. Jesus Chrislns

est plgnus resurreclioDis noslrae, I, 894. Qualitales corporum post resurreclionem, I, 859.
Reverentia erga pareotes coramendatur, I 488. Erga
episcopos ei sacerdotes etiam malos, I, 471, 476, 478,
479, 480. Erga proximum generatim, I, 414
Riius Judaici,post JesuCbrisli adventumjam oon ob'igaut, I, 959, 942, 943.
Ruben testameutum, II, 1038. Deflet peccala et pra?sertim iucestum, foriiicalionein deleslalur, II, 1013.
Filiis commendat ul audiant Levi, ut snbnciatiliir
Judas, cujus principatum pra?nunliat, II, 10*6. Morilur aiioo ceotesimo vicesimo quinio vitai suae, 11, 104G.
INDEX ANALYTICUS.
23
Siroooproficiscitar Syrlam, 1.1516. Antiocbiecives advereas S. Petrura condtat, 1,1416. Joxta aliaro versionem sic
ordinantur peregrinationes Simonis : Simoo Tyri dves
adversus Peirum coodlat, et Clemens in hacce urbe S.
Pelrom prscedit curo suis geminis fralribue Aquila et
Nica?ta, II, 158,159, 162. Tyro ad Sidonem aufugit,
et e Sidone, instante Pelro ad Berylum, II, 219. Berytom relioqutt cum suis discipubs, fustibus depulsus, II,
225 et ad Tnpolim vadil, II, 226. Tripoli ad Syriam
anfugit, 11,227, et ex Aniiochia venit acf disputaudum
com S. Petrd Laodice, II, 568. Fugil ad Judaeam, II,
467. Ex Aotiochia proDciscl cogitur, I, 1447 et Judaeam
taoglt, 1, 1447. Adversus seipsum verluolur iQsidiae Simonis, I, 1419,1450.
SimpHcltas. Siniplicis vit laudes, II, 1087,1090.
Sisinmus, araicus Tiberii, a S. Clemente addudtur
ad veram religioiiem, et baptizalar cum tota sua domo, et
multis illiisirioribus dvibu Rom, II, 390, 591.
Sodomia criraen exsecrandum, 1,983, 999.
Sobrielas commendatur praBserlim clerids et omnlbus,
1, 1147, 1150.
Somnia noa suot certitudlnis regula, II, 398, 599.
Non soli justl visiooee vident, II, 399.
Spiritus uanctusftenel ab Unigenilo,qundisteabIngenito Expoeitio illius processtonis, I, 1287, 1288. Duplex
Bpirilus io bomine, malus et boous. Operibus secernendl
sunt, II, 9.46. Ex septem spiritibus homini datis a
Crealore ad opos bonum, procedunt ad opus malum
septem alii spirilus a Belial dati, II, 1039,1042.
Spiritus immundi, uoo slc a Deo creatl fuerunt, I,
1597. Deo perhiillente abquando prophelant, 1,1325,
1324 ; quia e?ppe cognoscunt quod iguorant homines, I,
1523; U , 254; sed non ideo sunt dll. Teotant bomioes,
1,1521, 1322, sed Dullam habenl potestatem in bomines,
ulsl ex eorum conseneu, I, 1330; II, 238. Non timendi
aunt, sed contemnendi, U, 930, 931, 950.
Sponsa. Homo iiluraioalus doclrina verilatis vocalur
sponsa Cbrtsti, II, 130.
SuaTitas eervitii Dominl, 1, 1445.
Subdiacoous. De ordinatiooe subdiaconorura ex constftmlone S. Tbi>m, I, 1118. Oflidum subdiaconorum, I,
1126.
Subjectorum ofDcia erga regem etroagtstratus,1,1010.
Superblam vitare deberous et vanam laodem, I, 270,
271.
Symbolom. Ad salutem coosequendum, necessaria est
fidea omnium, qui contineatur in Symbolo, articulorum,
1,472,473.
1264
Uxor debet diligere et venerari maritom, I, 578, 579,

986,987. Ornatus vanoe meretridbus relinquat, I, 582,
583. Pretium bona uxoris, I, 579, 582. Uxoris pudicae
laudes, II, 339, 342. Uxor mala quam Intolerabilis, 1,
583.
Yacca. SacriQdom vacceeerattypusCbristi.il, 747,750..

Yanitas. Yani sunt qul Deo resistunt, 1,286.
Yerbum Dei annuDtiaDdum est, I, 703; sed ab omnibua
non est explicandum neque annuntiandum, I, 667, 775.
NOD ante impios habendum est, ad devilandam profariationem, I, 499. Cum qua reverentia suscipieodum est
verbum Dei; coleodus est qui anountiat verbum divinum,
I, 1006. Accurrunt oqaues populi (ex prophelis) ad audiendum verbum Dei; sed isli soli possuut illud cum
fruclu audire qui diligunt animam suam, I, 1309, 1317,
1518. Requirilur libertas menlis ad audieodum cum fruclu verbum Dei, II, 78. Punieniur qui audiunt verbum
Dei el non aflerunt fructum, 1,1534.
Yeritas. Quam nocens est ille qui negligit Inqulrere
YeriLatem, 1,1305.
Yia. Dua) suiit vi : via vitaa, via roortis, 1, 996, 998
Qualis sit via vitae, 1,998, 999. Qualis sit via morlis, 1
1010; II, 222. Buae sunt vi : via lucis, via tenebrarum.
II, 775. Yia lucis est via boni, II, 778,779. Yla leoebrarum est via mali, II, 779, 927.
Ylduas quompdo considerare debemus, 1,667. Ouaanan
esse debeot viduse, I, 766,767,769. Noosunt admUtenda
1o gradn viduarum juniores, I, '759, 762. Peccat vidua
qua3 secundum malrimooium conirabit, I, 759. Laudes
viduilalis, 1, 762. Exaudiuolnr preces viduarum, I, 778
779. Defeclus quos viduas vitare debent, 1,775, 790,791.
Obligationes viduarura, I, 790.
Yir. Quoraodo vir debel agere CUID oxore podica, II,
542. Non Lemcre emittendum est voluro virgmitalis, I,
590, 826.ExcellenUa virgiDitatis, 1,388, 390, 400. Vocantur virgities civllas Dei, luminaria raundi, semen cuibenedixitDominus, 1,400. Jesus Chrielus prclulit viiînitalem
aliis statibus, et comraendavit ut periectiorem, 1,392,594.
Bonis operibus vacare debent virgines, I, 382, quia *me
operibus bonis ad nihil ulilis est virginilas, I, 384, 386.
Semper Deum habeat praeseniem virgo, I, 388; sit imitatrix Cbrisli, I, 392. Yirginea visitent orphaoos, viduas.
exagiutos a spiritibus malie, et generatim proximam
aliquodolore laboraturo, fraterDitalem bospitalitatemque
colant, I, 408, 410, 412. Virginitas abdicavit istud verbum : Crescite et muliipiicamim... omnes curae et cogi
tationes muudi pariier abdicavit, I, 386; coDcupisceniiaa
Templum HlerosolymiUoum destraendum erat, ut caroisa se removere debet, 1,596. Vilare debeut virgines
lniucundam Deo. Sumus Det templum, II, 774, 775. Ad freqiienlationem diversi aexos, dapee, otium, coiloquia
fddiflcanda templa compellll fideles S. Clemens, I, 489. Tana, curiositalem, I, 402, 418, 422, 436, 438, 440, 444.
De struclura lemplorum, 1,725. Templa suot a fldelibus Causa quae ruinam virginitatis procurat est Crequentatio
flrequeolaDda, I, 743, 746, 747, 750.
diversi sexus; qui lalem (requentatiouemdeviuruot, perTeniatiooes. Deos permittU bonos tentari a malis, I, aevfiraveruDl; qui neglexerunt hanc cautionem adbibere,
1306. Deus hic probal et puoit fidelee, ut deviteutur poe- virginilatem amiseruut, quod probaiur exeraplo Josepb,
D83 aeternae, IL, 287, 563. lnsidia) et leotaUones a dcjno- I, 436, 438;Sainsonis, I, 458; Davidis, I, 458, 410; Saloiribus auggeste, II, 251.
moois, I, 442; duorura seniorum qui Susannam consiuTeslamentum qood fuerat a Moyse coDlritom, reciipe- prare tentaruul, I,442.Exemplaaflerunturexvila Moysis,
ravfimos a morte Jesu Cbristi, II, < 767. TeeUmentum Aaron, Josue, propbetarum, Jesu Cbrisli et apostoioruin
duodedm pairUrcbarum, II, 1038.
desumpla, qui deviiaruut dlversi sexus persooas,el usque
Tesles. Qoales eese debeot, I, 710,711. Pro testibus ad Uuem perseveraverunt, 1, 444, 446, 450. Yirgiuiuus
no admittendi suut anlea inimid, II, 815.
remuneratio, 1, 588,590, 400.
Theodora, conjux Sisinnii, saocta mulier, marili conYoluplarius. Dupiex genus voluptariorum : priores ad
versionem a Domioo petit, 11, 587.
perniciem destinati, posleriores ad pacniieaUajn. QuoTbeopbilns Anliocldfe suscipit S. Petrum, 1,1454.
modo isii Iraciantur, II, 964, 965,966, 967.
Tlmor. Timeamob beom criminta Yindicem, 1,267,270
Yoluplas. Memoria voluptalis longas peocalorl lafligit
Nulla est voluplas quse non resecetur a Umore Dei, I, poenas, 11,967,970.
1405,1406. Timnris Domini saluUres eflectus, II. 593,
os araalodelorquet et ad bonum bnpellit, II, 930, 931.
Rejiciaiur vanus timor bominum, etsoius Deus timeatur,
1,1536.
ZacchaBus Caesarese episcopos ordinator, 1,1311.
Tribulatio. Tribulalionum commoda, 1,489. In vera
Zabulon tesuraenlum, II, 1090. Revocat circumstanti
religiooe quod ad aliquid iuserviant, 1,1360.
veiiditionis Joseph, II, 1091,1094,1095. PiscaiDr fuit, II,
Trislitla coutrislat ^pirilunt saactum ia oobis babltan- 1893. Divisiones fugiendas esse didt, qoaa suol causa
tea, 61 nibil bool inspirat, II, 939, 942,943.
ruina). Pra-nuntiat suorum scelera et conversionem, adveotum Jesu ChritU et moritur io vitaB ceulesimo decimo
quarto aono, II, 1098.
Zoroastref artem magieam docet: ooncremaUir, 1.1326.
Ultio prohlblta, I, 562. Ultionem sa?pe differt Deus, ad 1327.
Ut sidus adoraUr, 1, 1327; rf, 243.
' '
^
exspecUtndam peccalocum conversionera, 1,1441.
LNDEX G R A O T A T I S .
63
INDEX VERBORUM NOTABILIORUM

Quffi in Clementinis leguntur.
Revocalur Lector ad notas numerales crassiori charactere in textu positas.
66, 350, 405.

' 145.
5 3 , 91,102,579.
' 349.
5 4 , 7 6 , 1 0 0 , 102, 108,
183, 535, 549,563, 402.
' 45.
276, 510, 511.
' (?) 145.
' (?) 145 adnot.
modus agendi 5 , 4 , 5 , 6, 7.
expavescere 9 adnoi., 257,
conlendere 120.
* 9.
55 , 76, 99,101, 102. 520,
555, 554, 555, 565, 400.
120 adnot.
ijfrid.
- ibid.
128.
409*
285, 515.
' 145.
( ) 16L
57.
162.
590.
81.
156,161,165.
261,266, 502.
122.
^ 122,
1 5 4 , 1 7 3 , 179 , 516 , 408 , 4 1 1 ,
414.
1145.
145.
28, 59,170,556.
66, 136, 170, 198, 200,
222, 225, 505, 592.
? 145.
45.
per, ob 14, 79, 87, 112,175,
204, 209, 247 , 544 , 562 , 576,
585, 590, 592, 406.
145 adnot.
54, 542.
55.
non otocrvatus 296.
145.
45, 57, 62,119,183, 255,
281,285,289.
104.
; 9 , 1 6 , 1 2 2 , 1 7 5 , 252,
287, 289, 505, 515, 395, 410.
52, 46,57.
* 122.
. 170.
147.
145,146.
145.
105, 104.
45 aduot.
* 105.
145.
49, 155, 147.
" 145.
146.
' 145.
145.
6,178, 247.
6, 255.
271, 289, 506.
513.
' 45.
19,22,88, 92,118,236,
542.
in raemoriam revocare
555.
590.
504.
259.
550.
96.
50, 210.
132.
^ humanum genns 209
^ 57.
, avocare aliquem ad aliquid 25, 56.
500.
122, 123, 152,155,154,
135,152,155,154,167,172,175,
177, 406, 409, 411,414, 415.
98.
75.
265.
147.
150, 170.
146.
147.
' 145,146.
& 128,155.
^ 159, 165.
^ 167.
(&( 128.
^ 167.
" 162.
236.
143 adnoi. 445, 170.
130.
300, 301, 305, 414.
116.
,
14, 31, 4$, 46 335, 338
14.
negotia 13, 242.
* 145.
149.
150 adnol. 170.
145 adnol.
562.
52,254,583,596, 408.
528.
288 atinot.
127,147,150,156,162,
164, 165, 166, 170.
145.
150.
!45,163, 170.
91 *
526.
198, 200.
281.
, 52, 56, 58, 59* 48, 4.
26.
45.
119,120,122.
181.
^ 7 , 179, 181.
588.
27.
122,154,175,179,505,
506, 406, 409, 410,411, 414.
58.
4, 211.
'255, 272.
cerlare cum
aliqao 122.
142.
254, 271, 506,516,406,
407,408,412,414, 415, 416.
415.
97.
20.
70.
147.
95.
545.
54.
57.
,
288.
57 , 60 adnot. 7 8 , 164,
214, 552, 555, 552, 555.
60, 355 adnot.
50.
54.
52*
251,279.
71, 338,369.
, 5.
32.
<* ^82*
10.
145.
detinere a l i - 588.
quero alinua re 14,285
" 395.
16.
181 adnot.
"224.
$ 20281.
158.
144,146.
127, 144, 162.
1287
58.
556.
( ) .126, 298,
299, 505, 414.
89.
\ 54, 89, 107.
57 adnot.
155.
190,192.
58, 57.
58, 86, 202,274.
75, 105.
94.
77.
21.
565.
54,228, 515,554,407.
143,146.
157.
145.
221.
!46.
55.
15.
128,147, 155,162.
40, 69, 168, 598.
158,
54, 168.
4 7 5 , 9 9 , 1 0 1 , 127,218,
2 5 6 , 5 1 1 , 552 , 535 , 557 , 3 4 1 ,
552 , 5 5 5 , 5 6 1 , 565 , 564 , 5 6 5 ,
566 , 569 , 571,586 , 587.
' 301.
10, 14, 18, 20, 115, 118,
254.
5.
8.
, liber citatus 15 adnoi.
16 adnoi. 17 adnot. 19adno(.
evanescere, exslingui
208, 209, 257, 285 adoot. 285,
504.
20.
146.
147.
221.
cilattis 541 adnot.
127, 144.145, 146, 147,
150, 156,162, 170.
122.
65.
18.
128 adnot.
78, 79.
51.
59, 60.
145.
66.
122.
^ 134.
51.
129.
84.
29, 69.
(?) 128, 142.
59 adnot.
29.
6 542.
, 356.
3 , 4 , , 6 9 , 104,
356.
1 0 , 3 2 , 184, 229, 253,
126S
INDEX GIUECITATIS.
556.
111.
61 adnot.
142.
96.
(?) 145.
I 126.
40.
221, 407.
propugiiarc pro aliqua
re 26 , 4 1 , 94, 556 , 559 560,
561.
556.
82.
554, 543.
192, 245,261.
3,10, 11,15,17, 19, 23,
2 4 , 114, 115, 116, 118, 177,
179, 253, 254, 291, 351.
'144.
166.
170,
123.
123 adnot.
58, 60, 144, 146, 156.
45.
146.
48, 124, 125, 150, 152,
190, 198,255,241, 309, 315.
55, 57, 123,128, 518.
45.
527.
6.
85, 87.
357,545, 546, 552.
552.
63, 345.
235, adnot. 242 adnot.
524 adnot.
202, 204, 210,222,255,
257, 240,242, 524.
144.
89.
555, 565.
42.
4.
237, 242.
149.
22 adnot.
7.
158.
97.
255 , 407.
226.
59.
inductiones (?) 225.
referre aliquid ad
aliquem 208 , 235 , 262, .
209.
170.
appeterc aliquid 25, 234.
40.
316.
122, 147, 286.
144.
7, 8, 9, 11, 18, 20, 21,
115, 117, 177, 179, 181, 254,
416.
10.
35.
invisere aliquem
17, 19, 231, 279.
86, 220.
364.
405.
156, 165, 166.
145.
^ 144, 145, 150, 156, 1 6 5 ,
150.
(?) 145.
" 139,140,141,142,148,151.
156,166.
57, 59, 60,502,564.
20.
150.
146.
145.
143.
, 145, 146.
545.
68.
15.
85, 258.
73, 245.
268.
instruere aliqucm 4 , 1 4 ,
69, 261,527.
144.
45, 56, 67, 95, 112.115,
117, 118, 555, 557.
45.
, , 127, 128, 133,
141, 144, 145, 146, 150, 155,
156, 160, 161, 162, ,164, 168,
169,170,171.
143.
147.
198, 199.
142.
54.
" 161, 170.
58.
128,142,147, 156,161,165,
166.
128, 143,145,146, 166,
365, 366.
54.
157.
142, 145, 200.
142.
155.
130.
155 adnot.
10, 351.
146, 155.
11.
157.
79.
145.
144.
156, 164.
150.
162 adnot.
162.
150, 170.
&
56.
45.
I
54, 76,108,184,527,336,
363, 366, 402.
3, 6, 9, 24, 253,
3, 9 ;
11.
45.
1269
45 adnot.
155.
61, 206, 207, 524, 550, 554,
554.
124.
49,129, 517.
1* 227.
556.
58 252.
20.
5, 10, 11, 55, 106, 108,
122, 184, 185, 556, 557, 546,
551, 555, 556, 561, 564, 565.
20, 158.
142 adnot.
" 170.
145 adnot.
121.
27, 145.
105.
29, 51, 52, 37, 38, 286,
409,411, 415.
29,98.127,152,133,155,
152, 176, 207, 241, 286 adnot.,
7, 519, 521, 522, 527, 365,
415.
55,119,120,286.
145.
54, 108,184, 526,363.
I 348.
54.
385, 586, 587, 405.
^ 109, 522, 556, 566, 567,
viuere aliquid, intcrcsse
alicuirei52,57,62,65, 66,114,
182, 196, 221, 270, 271 adnot.,
301,318, 376.
inspeclio 263.
58, 59.
252.
349, 405.
45.
5, 106.
144.
5, 5, 11, 12, 22, 25, 24,
87, 111,115, 117,249.
55, 90,102, 579.
29, 125, 210, 211, 221 ,
227, 255, 260, 501, 504, 407,
408.
58, 42, 120,
172, 258, 286, 407.
17, 18
51,277,278,280. 66,205,259, 276adnoi., 284.
145, 145, 146.
248.
55, 66.
55.
Kapail50adnol., 170.
, 341,
542
(?) 150.
^ 150 adnot.
145.
144,146.
120.
8.
97.
ad silcntium redigire
34.
145, 119
351.
INDEX GRiECITATIS.
194.
118.
19.
150.
5,106.
4, 51, 252,253,255,551;
5, 4, 5, 6, 7, 8, 24.
144.
10,11,15, 16,19,21,24,
25, , 40,45,46, 55,62,65,70,
75, 74, 77, 79, 119, 123, 135,
154, 183, 256, 258, 269, 270,
280, 281, 296, 305, 309, 406,
412,415.
155.
162.
407.
159.
155.
170.
150.
222, 225.
145.
128, 153, 142, 150, 151,
155, 159, 160, 165, 164, 169.
145.
76, .86, 88.
145.
142.
150,170.
589.
145.
55, 34.
127
128,142,150,156,161,169.
162.
141, 143,146.
135.
45, 599,405.
144,155.
5, 78, 82,110,112,198,
219, 222, 516, 586.
181,
153,
72.
95.
144.
143.
86, 88. 388.
3, 76,103, 10, 107,108,
245,327, 392, 402; 5,
6, 66, 69, 87, 104, 105, 117,
185, 249, 554,592/401 ;
105, 184; * 556, 550 ;
104, 105,184,185,366.
105, 559.
, 218.
4.
262, 266, 272, 309.
20.
21.
261, 262 adnol. 266,
adnot, 272 adnot., 281, 309,
adnot.
198,199.
402.
28,
28 adnot.
143.
592,
164.
45, 62, 64, 65, 120,183
255, 281, 282,285,28$.
252.
15.
4, 56, 547;
21.
142.
15, 15, 92,119, 280:
13, 92, 280, 292.
76,198, 335, 565.
45, 404, 405.

14.
1147.
146.
144.
159.
255,281, 410, 414, 416.
145.
258.
, 18, 22.
170.
144, 146,171.
100.
26.
526.
78,200, 201, 206,207,227.
241.
97.
Q
145.
145.
147 adnol.
207; 1C4,
46, 115, 130, 151,247.
170.
151.
109.
226.
157.
11.20, 25, 24, 42.
175,194, 507.
170.
5, 57.
117.
5 adnot.
550.
174.
182, 186,254.
5, 5..
27.
* 170.
260 adnot., 280 adnot., 557, 545, 546.
294 adnot., 505 adnot., 413, 345, 8.
'
adnot.
254.
260, 280, 294, 503, 413. 8; 310.
53,
76.
128, 129.
170.
145, 157, 159.
198 adnot.
162, 201.
198.
*(?) 145 adnot.
^ 4.
128, 142, 155.
05 adnot.
581, 582.
89, 311, 345.
374, 378.
1272
LNDEX GBJEGITATIS.
1271
115, 118, 177, 179, 181, 185,

255, 254.
55.
' 182.
15,
( ) .
381.
143 adnol.
115.
461.
410.
461.
70.
101,268,282.
12,
281.
22.
60.
58 adoot. 5.
.
58.
256.
297,
126, 127, 153,
196.
99, 520.
155, 165.
8 , 1 7 .
78 adnot.
8.
/ 152.
(?) 145.
597.
64. 29 adnot,
castruni 211*
20.
14; - occasio, causa, adjumeo*
169.
turo, subsidium 16,^85^90,112,
(sidua Virgiois) 146,
174^198, 201, 203^244, 252,
156,165.
290, 291,292, 572.
51.
per, ob 17, 56, 71, 90,
145.
94,415,116,117,149,151,166,
largilor 218.
174, 182, 201, 205, 240,291,
(?) 143 adnot.
295, 391.
(?) 130 adnot., 170 aduot. , 6
170.
18, 41, 42, 47, 49, 54, 85,
*
84, 85, 88. 92, 107, 177, 178,
541 adnot.
187, 195, 214, 243, 276, 511,
* 317,
357, 358, 412;
44, 15.
275.
298, 299.
20, 21.
512.
45.
393.
459,
165.
54.
85.
207.
198, 199,200, 388,
27.
143, 145, 146.
# 286,
128, 144.
5, 6 . 1 0 , 3 8 , 4 5 , 66, 67,68,
71, 74, 75, 76, 77, 120, 122, 441, 445.
175, 174, 176, 177, 179, 180, >57.
182, 185, 186, 229, 257, 262, 155,155, 159, 165,
265, 264, 267, 268, 269, 270, , 18, 240.
271, 272, 275, 274, 275, 276, 170.
278, 279, 280, 281, 311, 353, 145.
384, 385, 386, 387, 588, 389, 17.
390, 391, 595, 594, 593, 396, 45.
399, 401, 403, 404, 405, 406, 25 , 30, 260, 261, 268,
407, 408, 409, 410, 411, 412,
302.
415, 414, 415, 416.
11, 32, 39,135, 155,154,
53.
262, 295, 301,302,
145, 156, 164, 165.
146 adnot. citatur 513.
.
122, 406.
106,108.
1$7, 144, 150,155,160,
38, 51,57,155,
165.
145.
95,
vita institutio 3, 48,56, 45,
502.
95.195, 212, 285, 566,
150,170.
144, 14Q.
144.
78.
97.
/561.
122,173,176,177,179,181.
165,
117.
143.
4.
268.
145.
61,
159.
() 10.
158.
( ) 38,44, 51, 54,
261, 262.
55,56, 57,59,77,120,121,122,
, 127,144, 146,150,155,
135,175,174,177,179,180,181,
160,165.
182, 183, 186,253 , 286, 287,
145.
316, 318, 319, 5<*3, 333, 337,
9 , 1 0 , 1 5 , 1 7 , 2 0 , 21,
371. 373, 585, 386, 387, 406,
66.
222.
407, 409, 410, 441, 412, 413,

414, 415,416.
27, 137,149.
, 29.
45.
259.
94, 99
251.
325.
49.
45 adnoL
|*> 45, 595, 596, 399, 400,
143 adooi.
550.
86, 88, 405.
17.
137.
21.
95, 323.
5, 48, 49,96, 510, 404.
263.
60.
40 adnol.
52, 55, 54, 55, 58,66, 85,
89,110.
89.
55,43.
21 adnot.
21,
75, 377.
82.
13
183,254, 502.
55.
coetus, conventos 30,
25D; 15.
171.
146, 146 adnot. 147,
147.
deplorare 27.
27,137,149.
22,
20.
27, 96, 128, 405.
159.
^ 84.
150.
158.
155.
150 adnot.
29,123, 260.
156.
27,137,149.
20.
42.
76,106,112,368.
58.
124,147.
258.
20.
181, 229, 254,
210, 212, 247, 283w
29;
50,*97,246, 400,401.
145.
227.
145,
119,154,154,173,176,185.
387.
145.
215, 229.
146.
145.
1273
ORDO R E R U M QDiE I f ^ I O C CONTINENTUR.
36.
289, 296, 305, 304, 402.
145.
260, 303, 304, 346, 406,
* 390.
407, 408, 409, 414.
224.
263.
455.
200, cfr. tamen adaot.
idem significans 30.
272, 473.
ac 572, cfr. adnot.
12.
() 258.
separatim existere
59.
381.
40, 4 1 , 4 2 , 43,425, adnot., 426,459, 237, 3 6 2 , ; 145.
26, 27, 44, 49, 467, 254. . 3 5 , 49,
59, 60, 424, 230, 232, cfr. 310.
4 .
237, 357.
104.
460.
140.
409.
110,119, 254.
460, 463, 474.
445.
$ 58, 92.
445.
92 adnot.
403.
443.
73.
459, 463.
327, 349.
87, 249, 355.
498.
260, 284 , 285, 296, 449, 420.
505, 504,442.
' 55, 449 adnot. 420. ad 260, 284,285,286,287,
iiot.
1*74
157.
21.
119.
19,250.
254.
221.
2ê1w2 ^
XP
* '
7
>
^ prodesce 9 1 , 9 7 , 2 4 9 ,
3, 40, 44, 42, 43, 44, 45,
20,22 ; 4 2 , 5 7 , 5 8 , 88,444, 444,
445,446,417,422,554,363,5*0.
447.
445.
145.
* 532.
20.
155.
146.
199.
199 adn.
ORDO R E R U M
QVA
HOC CONTINENTUR.
. 8. CLEUBNS i PONTIFBX UOMANUS.
CLEMENTINA.
Teslimonia veterom de Clementinis.
Diwertatio prooemlalls Gallandil de Clementinis
9
11
HOMILLE YIGINTI CLEMENTIS ROMANI nooc pri-
mum inlegra.
Monitom ad Lectorem.
19
Epistola Pelri ad Jacobum.
25
Epistola ClemenUs ad Jacobom.
51
Homilia prima.
57
Homilia II.
78
Homilia III.
112
) Homili* IV.
158
I HomiliaV.
174
'
Homilla VI.
195
HomiliaVII.
218
HomiliaVUI.
226
Homilia IX.
242
Homilia X.
259
Homilia XI.
275
Horailij XII.
502
Homtlia XIII.
350
HoroiliaXIV.
^ 546
Homilia XV.
555
Homilia XVI.
566
Homilia XVIL
583
Homilia XVIII.
403
Homilla XIX.
422
Homllta XX
.
447
EPITOHE CLEMENTIS l)fc GESTIS S. PETRL 469
LITURGIi S. CLEMENTIS ROMAM.
603
A P P E N D U AD S. CLEMENTKM.
Vartyrium S. Clementls pape Rornanl.
617
Ephraim arch*episcopi Cnersonisnarraiio de miracnlo
quod in puero factum est a S. Clemente martyre. 633
Prolegomena.
647
Testimonia veterom de S. Barnaba et eius epfelda.
647
Jodicium Colelertt de epistola 8. Barnabe apostoli
651
DisserUiio D. Le Nouny de eoisiola S. Harnab*.
673
Artlcnlu* primus. Analysis eplsiol S. Barnab.
675
Articulus 11. Hanc epiatolam eamdem esse, qu ab
antiqutslmis Eccleet Pauibus laadatur.
674
Articulus III. De auctore hu,us eplstol* antiquorura
scriptorum opiDionee.
674
Artkulas IV. Sententia recenUoram.
675
Arliculus V. Primum argomeDtam examinatur
676
Articolas YT. Secandom argameotam expendilur.
677
Articalas . Tertiam argamentam examinatur.
677
Artkalus VIII. Movnii ooDjectano dlscatlanlur.

678
Artfcalae IX. QoandoDam baec eplslola acripta eit.
679
Articalus X. ~ Ad quos h*c epistola scrlpla elt. 680
Articulus XI. De bqjus epistols fortuua, el varns
ejus ediUooibus.
681
Articalos XII. De notfai et obsemtiooibas in hane
epistolam.
682
ArtkQlas . Nov obeervatlonee ia haocepUtoUm.
683
Dissertalio Gallandii de eadem epistola.
685
Caput primum. Ntun S. Barnaba* auclor eit epistol*
qo* aiib ejus Domine circumierlur.
685
CAP. II. Poliores objecliones dilonntor, eaque potiasimum, qua bujus epblote iotcgritas impetitur. 6b9
#
ORDO R E R U M Q U i E IN HOC CONTINENTUR.
4275
CAP. III. Quo tempore ripta fuerit, inquiritar

CAP. IV.Quaate sit auctoritatis, elquanti slimaoda.
698
CAP. V. Judicium Cl. Mazochti; cojos etiaro erudiUe
observationes In aliquot tjasdem epistol loca, reliqufs
ediloribus pneterita, in mediam adducuutur.
699
C A P . VI. De variis ejusdem epistolae editiooibus ac
vcrsionibus; in primis vero de Latina velere, ubi et paucuia de cura Gallandii.
702
EPISTOLA CATHOLICA S. BARNABiE APOSTOU.
727
I. Salutatio Barnaba! ad fratres.
757
II. Sacriflcia Judaica abolila sunt.
729
III. Jejuuia Jud&orum UOD sunt vera oec Deo accepia.
729
IV. AnUchristus anle portas : ergo tugiamos enrores
judaizantium el operaraalaevi.
751
V. Novum fuL-dus, passione Cbristi fundatum, esl nobis ad salulem, Juda?is ad inleritum.
733
VI. Christi passio et novum fcedus jam et prophetis
annuntiatur.
737
VII. Jejunium et caper lypas Chrisli.
743
VIII. Yacca rubra typus Christi.
747
IX. De circumcisione auris et cordis, el de circumcisione typica Abrabami.
749
X Mandata de cibis, male a Judcis inteliecia, Chri
stianis sun aperta.
751
XI. Baptisraum et crucem Deuajam in Vet. Test.
prsmonstravit.
755
XII. Crux Cbristi sape ia Vet. Test. ^nnunliaU.
Joeue typus Chrisli.
759
XIII. Chrisliaoos, non Judaeos, foederis divini esse
bawdes, jam io VeL Test. annunliatum esl.
765
XIV. Tcstamenlum quodMoysesaccepUetcontrivit,
Dominus nobf dedit.
767
XV. Sabbatum Jud&orum DOQ esl verum; Deo acceptum Sabbatum.
769
XVI. Non lemplum Judaeorum, seJ spirituale templum Cbrislianorum Deo placuit.
771
XVII. Epilogus partis primae.
775
XVIII. De duabus vSSs.
775
XIX. Devialucis.
777
XX. De via tenebrarum.
779
XXI. Conclusio admonitoria.
779
DiciumS. Barnab apostoli, quod in ejus catbolica
epistola oon reperilur.
781
S. MATTHIAS APOSTOLIS.
Fragmenla.
785
%
S.BARTHOLOMAUS APOSTOLUS.
Sentenlia brevis.
785
ANACLETUS .
Noliiia.
EPlSTOLiE ET DECRETA.
787
789
EpMola prinia. De oppressione ChrisliaDoram et de

accusatione episcopi, de ordinalione arcbiepiscoporum et
cjeterorum, eideprimalibus et palriarchis, eoramque minlslerlo.
789
I. De iis qui sacerdoles accusant.
791
II. Ut eplscopos Deo sacrificans testes secum habeat.
794
III. De peregrinisetprovincialibusjidicibus. 798
IV. Ut oppressas judicio sseculariara appellet judicium sacerdotum, el de majoribus causis ad sedem aposlolicam referendis.
799
Episl. II. De ordinatione archiepiscoporum et reliquorum episcoporum atque sacerdotam, el de flde caHerlsque caosis.
801
I. De ordlnatiouibas eptscoporam et omnlum clerlcoram.
802
II. De accusationibus episcoporum.
802
III. Quod rainus quam a iribus episcopis episcopus
non debeat ordioari.
807
IV. In quibas eivitatibus primates. in quibus metropolitanl esse debeant.
807
Epist. III. De patriarchis et primatibns, ac reliquis
cpiscopts; el quod Romana Ecclesia cardo sit et caput
umnium eecleMarum.
810
I. De biparlito ordine sacerdotum.
812
II. De conslituUonc seu ordiualione cpiscoporura ar
presbyierorum.
812
1276
III. De discrelione episcoporora et civiiatom. 813

IV. Ut dilBciliores caus ad sedem aposlolicam referanlur.
814
V. Non adraiiteodos ad accosalionem sive ad leslimonium qui anlea inimici fuerunl, el de extremo judicio.
815
Duo derrela Anacleli pap.
I. Ouare laici in accusatione episcoporom non audinntnr.
817
II. Singulis annis apostolorura lirolna vlsileot episcopi, qui ordinatiouibus aposlolicis subjaceal.
817
SANCTUS BERMAS.
Testiroonia veierura de S. Henna.
819
Disserutio de viia et scripiis S. Hermae a D. l e
Nourry.
8">3
Articulus primos. Analysis operis S. Hennx cui l i tulus: Pastor.
833
Arliculus II. Quis Hermas auctor bujus operis; num
sil frater Pii primi, summi poolificis.*
833
Ariiculis III. Num Herroas fuerll discipulos Pauli
apostoll.
837
Articulus IV. Quo tempore bos libros scripserit.
K58
Ariiculus V. Num hi libri Gra?ce primum scripli sim.
S38
Arttculus VI. Nura versio latina sil barbara, et Aiiaslasius illius sil auclor.
859
Artlculus VII. Num sit lantum epitnme.
810
Articulus VIII. De tilulo hujusce operis.
840
Arficulus IX. De bujus operis divisione, capillbus
el capilum argumentis.
841
Ariiculus X. (juid de his Hbris antiqui Patres senserint.
842
Arliculus XI. Quanls sint utilitatis.
842
Articulus XII. Ulrum aotiqui Patres illos spreverint.
844
Arliculus XIII. Quam lemere bi libri a qoibuadam recenlioribu.s contemnanlur.
84.1
Articulus XIV.Hos libros plenos nonesse hercsibos,
ef primo quidera circa angelum bonum et malum siogulis
homioibus tributum.
845
Articulus XV. Hos libros non favere Novatlanis.
846
Articolas XVI. Eosdem libros immerilo alionna quorumdam erroram incusari.
818
Articulus XVII. De rarlis edillcmibos et notis in bns
llbros.
849
Articulus XVIII. Nov observatioDes, ac primo de
Chrisii sanctique Spirilus divinitale.
849
Ariiculus XIX. Utrum aposloliroortuipnedicaverint
nomen Filii Dei iis qut apud ioreros erant.
851
Arliculus XX. Ltrura Hegrin sit noraen angelL 853 '
Articulus XXI. Num angeli omnia creaverint. 854
Arliculus XX U. Qui doclores etprosides minisieriorum dicantur.
854
Articulus XXIII. De xeropbagils.
855
Articulus XXIV.De matrimonii vinculo Dnnqoam solvendo.
856
Articulos XXV. De libro apocrypho de Heldam rt
Modal.
859
Judiciuni Cotelerii de S. Herma? Pastore.
859
Prooemiom Gallandii ad S. Hermam.
865
CAPOT PRIMUM. Quis cuiasve fuerlt Hermas. Distingoendus lum ab Henne, Dalmatiae, ut fertur, eptecoon.
tum ab Hermete pastore, Pii I (ratre.
863
CAP. II. Opus Herma? Pastor inscriptam. De Gnecis
ejos laciniis, deque veiere Latina versione.
865
CAP. III. Qoanto tn preiio apud Palrara Tetustissimos
babitum. Valde utile jure exislimatum. Hinc inunerito a
nonnollis reprobatur. Solvunlur allqoot objeciiones, ab
aniiqoo um Patrum aucloritale petU.
866
CAP. IV. Quo tempore scripseril Herraas disquiriiur.
869
CAP. V Quid operae in ejus Pastorem DUOC denuo
evulgatum, Impensum.
870
De doclrioa S. Herma?, auctore Lamper.
871
r
SANCTl HERMiE PASTOR.

LIBER PRIMIS, qui inscribltur Vi*ione$.
Visio I. Contra turpes et elalas cogilaliones, et negligentem Hermae Uliorum caslicrationem.
8911
Visio II. Rursum dc negligeoU uxoris loquacis et - ;
liorurn libidinosorum castigaHone, ct ejus moribu. 895
Visio III. De triumphaniis Ecclesias structura, et v a riis bominum reproborum ordinibus.
899
Visio IV.Dc lcnlalionc cl iribulatione bomioibus 5upcrvcntura.
90Q
1277
ADDENDA.
ANONYMI TESTAMENTA III PATRIARCBARUM.
LIBER SECUNDUS, qui inscribilur Mandata.

Prooemmm.
915
Mandalum I. De fide in onum Deum.
913
Mandauim II. De fugienda obtrectalione, et eleeraosyoa facienda iu siniplicilale.
915
Mandatum III.JDe fugiendo meodaclo, et Hermae pne
nileolia ob siraulalionem.
917
Mandatum IV. De dimitlenda adultera.
917
Mandatum V. De iristi'ia cordis, el palientia. 921
Mandalum VI. De agboscendis uniuscojusque hominis duobus geniis, et ulriusque inspiralioDibus.
925
Mandatum V l i . De timendo Deo et daBmone non
mclueado.
929
MaiKlatum VIII. Decliaaodum est a malo, et facienda
bcna.
931
Mandatom I I . Postulandum a Deo assidue, et sine
bssitalione.
935
Mandatum X. De animi tristitia, et non conlrlstando
Spiritu Dei qui in nobis est.
959
Mandatum XI. Spiritus et propbetas probari ex operibuf, ei de duplici spiritu.
943
MandalumXII.Deduplici cuptditale. Dei mandalanon
esse impossibilia, el diabolom non melueadum credentibua.
945
LIBER TERTIUS,qui inscribitur SimilUudme*.
Similitudo 1. Nos quia in hoc mundo perraanenlera
civttatem non babemus, debere inqoirere futuram. 951
Similitudo II. f t vilis ulmo fulcilur, sic dives oratione pauperisJuvatur.
953
Simililudo III. Ut bieme virides arbores ab aridis,
sic in boc saeculo justi ab iojuslis Internosci non possunt.
955
Simililodo IV. Ut aestate arbores abaridis. fructu el
Tirentibus foliis Internoscuntur, sic in fuluro saeculo
jtisCi ab injusils bealitudine differenL
955
Similitudo V.De vero jejonio, el ejus mercede; tqm
et de corporis mtmdiiia.
957
Simlliiudo VI. De duplici genere hominum volupuriorum, et eorom morte, defeclione, et po3oarum duratione.
963
Similltudo . Poeoitentibas faciendos esse poenltenii dignos fructus.
969
SimilUudoVIII. Electorum, et poenitentinm peccatorum multa sunt genera; omnes autem, pro poenitenti
et bonorum operum suorum modo, habebunt mercedem.
971
Slmilitodo IX. iEdiflcanda militanlis et iriumpbantis
Ecclesi mysteria maxima.
979
Similitudo X. De pcenitentla et eleemosyna. 1009
Teslimonia veterura
1025
Dissertalio D. Le Nonrry.
1025
Dissertatio prooemialis Gallandii.
1029
I. Horum Testamenlorum auctor ChrisUanus fuisse,
illaque Gra?ce scripsisse demonstratur.
1029
II. Ipsius setas ioquiritur, ejusque scriptionis consilium paucis aperilur.
1031
III. Operis prelium expenditor; ex quo in prlmis a
Grabio deprorapta pro vera Cbristi deitale lestimonia describuntur. Hinc senlenlia de scriptore Chrisliano iterum
confirmatur.
1035
IV. De varlls mss. exemplaribus Graecis, deqoe anliqua Roberli Lincolniensis episcopi versione agittu.
1056
V. De editione Grabiaoa hic typis expressa. 1037
TESTAMENTA X l l PATRIARCHARUMfllioruroJacob
ad filios suos, luterpreLe Roberto Lincolniensi eplscopo.
C A P U T PRIMUM. Testamentam Ruben, de iis quae moriturus iu mente habuit.
1038
CAP. II. Teslamenlum Simeonls,de invidia.
1046
CAP. III. TeslauieutumLevi. de sacerdotio et superbia.
1051
CAP. IV. Testamentum Judse, de fortitadine, et ara
rilia et fornicalione.
1070
CAP. V. Testamenlum Issacbar, de siraplicitale.
1086
CAP. VI. Testamentum Zabulon, de commiseratiooe
et niisericordia.
1090
CAP. V l l . Testamentum Dan, de ira et mendacin.
1098
CAP. VIII. Testamentum Nepblhalim, de oalurall
bonitate.
1103
C A P . IX. Testamentum Gad, de odio.
11U
CAP. X. Testamentum Aser, de duabus faciebus malitiie et virtutis.
1119
CAP. XI. Testamentam Joseph, de castilate. 1120
CAP. XII. Teslamentum Benjamin. de meole mundau
1142
Tabula cbronologica Testam. XII palriarcharum. 1151
AffONYMI EPISTOLA AD DWGNETUM.

Gallaodil procemia.
1159
1167
PRESBYTERORUM ET DIACONORUM
ACHAIJS
EPISTOLA DE MARTYRIO S. ANDREiE.
Acta SS. Pudeutian sea Potentian et Praxedis, auXore S. Pastore presbylero. Notilia in S. Paslorem. 1011
Acta Sanctarum virgiuura PudenliaD el Praxedis.
1019
Veteram leslimonia.
Gallandii Prsefatio.
Acta et Martyriom S. Andre apostoli.
Addenda.
1187
1199
1217
1277
ADDENDA.
i.
VariflB Lectiones ad Constitutiones apostolicas, ex codicSbus mss. (1).
In codice bibliotbecx montis Sinaitici, sseculi fere decimi lertii, plura legunlur quae ad ConsiitutioAe*
ilolicas pertinent. Descripsi inde libri VUI caput 32 et quae sequunlur. Scripluram codicis ita affe.m ut quae a lextu Cotelerii quemadmodum recognovit dociissimus Ueltzenius differant, typis cursivig
lislinguain.
/- <<< ^ * .
^ ( plura praecedunt apud Cot. et Ue.)
. : (Cot. add. ^) '
>
3 [
(I) H&c, nt qujpsub nvmm. et III sequunlor, ex libro cui lilulus : Aitecdola xacra et profana ex Oriente ct
Cccidente aUata. . . Edidil Const. Tltchendorf, phil. et Iheol. Docior, elc. Lipsia; 18oo. io-4.
1279
ADDl
. *
, . 2. fj
,
I , ,
,
.
, /ieirat . 3.
, *
, , .
\ ,
^ , 0. 4. (Cot. add. )
, ,
\
, . 5. ,
(Cot. add. ) (seqinanlur plura apudGot.). \
( sic )
(codei
-) (seq.
alia apud Cot.) , . 6. , ,

, . , , , , , , ,
, , ,
,
(eic) , . . . 40. 7.
. . . . . . ci
. . . ^, 7 . . . (pro ) ,
. 8. . . . 0
. . / . . . . 9. . . . (codex )
(Cot. add. ) . . . 10. . . . . 11. . . .
. . .
, . . . . 12. Hc . . . ,
Inscriptura est \
(67).
XXXIII, 1. \ (Cot. add. )
IDA.
1280
.
, . . . ( o t . add.
) $ . . . . . . .
2. . . . (Got. add. ) . . . . . .
(Cot. add. )
. . . (Cot. add. )
. . . . . .
3.
. . . .
X X X I V , 1 (68). . ,
\ . > \ \ poôW*c. (Cot. add. )
. (Cot. , non Ue.) . . . .
5
. . . * (Cot. add. )
. . . ' .
(Cot. , Ue. om.) (CoL
add. ) . . / 2. . . . . - &
. 3.
. (Cot. add. )
, ( C o l . add. ) . . .
(ila recte etiam Ue. contra Cot. )
(item Ue., Cot. om.) . . . 4. . . *
. (ab hoc . eeriba iransiluit
ad allerum) . 5. . . . (ita recte Ue.,
Cot. ) . . . . Jara sequitur caput x u i , nullo titulo aut nota ioterpoeita. (Cot. add. ) . . . (Cot. add. xal
) \ . . . . . .
. . . .
.
4
XLIII, XfclV, 1. , . .
. . . (Col. add. )
. . . (Got. add. ) . . .
. . . (iia
etiam Ue., Cot. ) . . . olvov t l f . . .
. 2. . . .
. . . . . . . . \ ** . . . X L V .
. . . . . . ' . . . X L V l , 1.
. . . x|J . . .
, \ , . . .
, etc.
%
11.
Variffi Lectiones ad Clementis Homilias et Epitomen.
inter viros doetos constat Clementis Romani quse ferunlur Homiliarum dno lantnm bucusquc codices inventos esse. Alter est Parisinus, ad finem rautilug, desincns in Yerba Homll. X I X , 14,
(cf. ed. Dressel. pag. 383% 12). Eo solo iiiiebalur editio Cotelerii et qui totum ejus de patritras
apostolicis opns emendatius repetiit Clerici, item nupera Scbwegleri ediiio. Nuperrime autem alter acccs8it, Oliobonianus Valieanus, ab Alberlo Dressel invenius, et anno 1853 ad novam bomiliarum edilionero
J67) ProxSnras titultts in tabola () eet: *
.
(68) Nulla texlui inscriptio praeposila esl.
sniU apud nea nunerales noUe lypfa grandioribu* express quaj texlui inlermieceiHur. Eetr. PAT.
128!
4282
ADDENDA.
adhibilOT. Is et integer est nec raro lectionis bonitale Parisino pnestal. Nibilominus moUam abesl ut bie
duobus codtelbas acquiegcendum videaiur aut editione DreseeUi criticis ralionibug jaui s i i satigfactitiH.
Uabent eniai crilica circa textiim Homiliarum Glemenlinaruni siudia eo plus gravitalis quo macis nosira
aetate intellectum esi librum illum Clementis apocryphum in historia primaivai ecclesiae imlaganda maximl
faciendurn esse. Quae cum iia sint, magnopere gaudeo codices alios duo a me repertos esse, alierum
Italta, allerum in oriente Quos quanlopere sperandom sil valituros esse cum ad resliUienduin texiura
antiquissimum tum ad bietorairo ejus libri illustrandam, salie apparebit ex prioribu* primae HomilUe
emionibus locisque aliquot selectis. Dabimus auleui ipsum conlinuuni lextuin queinadmodum el in
rienlali et in Italico legitur codicc, lectiones Homiliarum ex editionibus Coielerii et Dresselii unaque
Epilomes quse plerumque dicitur texlum, ubi ad comparandum aptus est, aub lextu noUules.
Tilulus libri in orientali codice hunc )Q modum scriplue est : \ \
, ', .
Ad baec prqpius reliquis libris scriptis acccdil scripmra quatuor Epitomes codicum, in quibus est, lesie
Cotelerio : () . . . . . . . . Salig
differunt reliqui ures apud Coteleriuiu Epilomes codices, quorum unus addita haec habet :
, qua: quidem sola, quod niireris, litulo loco, prewissis duabus
epistolis, Houiiliarura codices et Parisinus et Valicanus babent.
(1)
^\ (13)
, (2) -, (Ilal. ) . II.
(3) \ \ (14) (15)
(4), \- (Ilal .)
\ (orienl. ) - ,
(16),
< .
, , (5) . \ \ ,
, \ - (17),
\ (6), - (18) (19), {|
(7) - \ \ , !
, \ \ , (8) \, \
, \ *
(9),
(20). III.
& (21) ,
, , , ,
, (10) (11) \
, \ (12) \ \ \
. \, \ , \ (22).
(orient. addit ) , (23) , , v
(1) ila cliam Epilonie; codd.

vero Cot. et Dr. ih in&cripiiooe epislolae Clementis ad Jacobum omillmit.
(2) Ua eliam unus cod. Epitomcs; texlus vero
Epit. apud Cot. . . . .
. Codd. C o l . et I)r. oiniltunt .
(3) * ita cuin Epitome; cod.
ero Cot. (absqtie arliculo); cod. Dr.
plane omiltit, quod idem ex Epitomes codice Goieleriue adnotavit.
*
(4) Xpirzou usque * haec cum E p i lome; in Cot. etDr. codicibus desunt.
^
(5) Haec prorsus conveniunt primig verbis E p i tomes; in Homiliis vero initium flt ab
, oraissis prioribus.
,
(6) Cotel. ; Dress. notat : c Scrirserim cum Ottobon. , sed obstat coDiila praecedena. Epit. consenlit in liac forraa
, sed singula verba contra Homiliarum cod.
sic collocata habet : . . Cantcrum
ab bis inde verbis Epitome discedil ab Ilomiliarum
lexlu, pergens
\ \ , \ , elc.
(7) Ita uterque codex4io&ter; Got. et Dr. .
8) Sic libri mei; Cot. el Dr. .
9) Hunc libri accenlum habent; non .
10) llal. om. . .
(11) l l a rursus cum libris scripsi; Cot. ct D.
^.
r
(12) Sic uterque nostcr cum Coleleno; ilem E p i l .

\ . Guntra Dress. .
(13) sic reclissime ulerque noster. Cot.
ora. ; cod. Otlob. \ l^.
(14) Ita omnes Homiharuin codices, contra E p i tome, per caetera satis consonans, .
(15) Ila rursusomnes Homil. codd., contra EpiC.
, \ .
(16) Consentiuut Homil. codices; ponlra Epit.
^ .
(17) irroiar in his piorsus
couveniunt Homil. et Epit.
(18) ita mei cum Cotelerio; Otlub.
. Epit. omiltit.
(19)
ita oricntalie; llalicus cum
Cot. ; Dress. .
(20) Cum hig. in qnibus consenliunt Honiil. oodicea, conferre juvat texturo Epiiomes qui sir habel : ,
^ '

\ '
, .
(21) ' ila uterque meus; Cot. et D r . oniil*
tunt. ltem Epiiome.
(22) * ' ntrsus in bis pbna
codicum Homil. consentio; Epit. vero sic : \
' . . . . . .
. \ . .
(23) ... iila rcclissime ulcr-
ADDENDA.
(orient. addit ) , . , (41) *

(Ital. ) (24) \ ,
(25), , (42) ,
(26) ' ; (45)
" (44), (ita Ital., orient. -)
(45) .
(27). (28),
(46) 5 , ;
(29). ' * (47) (48) *
, ,
,
(50), (Ual. .) .
V . (49) " .
, \ (50)
(31) ,
\ , \ \
(52),
, (55) ^ . (54) ' (51) ,
(55) ' \ (52)
(56) . IV. - \ .
[ ,
, ,
, , (53) ,
(57). ,
. (58), (orient. pra&- \
lermittk) . ' (orient. ) eijxt,
' \
; \
(orient. )
(54). "
(59) (40) (55) . ,
, - (56) que meus cum Epitome; Cot. et , Ot^
lob. .
(24) Hc praslare videntur lectioni vulgatae :
, item leclioni Epitomes (pergit
).
(25) Ita noslri codd. cum Epitome; Cot. et Dr.
omiUunt .
(26) In cod. Colelerii desunt usqne
. Noslri vero cum Ottobon. consentiuiit,
qiiorum ad scripturain prope accedit Epitome.
(27) Etiam naec, quibuscum Epit. consenlit,
omnino pnestant lectioni Cot. et Dr. quac sic habel : ' . .
(28) Er hroovr ila adbibita Rufini versione
(ted hoc tantum intelligebam) scripsijpro eo qund in
ineis codd. pariterque a Cot. in Epilome cdiluru
e s l , . In Homil. Cot.et Dr. edideruni .
(29) Hacc Epitomalor sic mutavil ul pro .
scriberel , ac pergeret \ .
' , reliqna
vero qine in Homiliis sequuntur : usque
omitlerel. Quem ad locum cf. Kulini
versio.
(50) Ita nostri, in eumdemque modum legendum
esse censuit Cotelerius; codd. vero Paris. et Vatic.
.
(51) - ita mci cum Parisino; Ottobon. "; idem
. pro .
(52) in his el iis qure sequuntur ab Homiliarum
texlu salis differt Epilome.
(55) ita nostri cum Parisiuo; Ottobon.
omittit.
(54) Sicuterque noster; Col. et Dr. .
Vide infra ad .
(55j lla noslri et Ottob.; Cot. .
(56| - ita nostri et Parisinns ; Ottob. .
(37) Ita omnes Homil. codices; Epitome .
(38) lla rursus oranes; Epiloipe voro
prc . .
(59) Hanc Homiliarum lectionem mulavil louiator huiic in modum: .

(40) ila noslri cum Ottoboruano, asaenlieiile Epilome ; Cot. vero .
(41) Ab boc iude loco ltalicum tantum teilum
exscnpsi.
(42) Mirum in modum accentus hujus nonuna
fluciuat. Seculi sumus Italicum codicem noslrum;
Cot. vero edidit , Dress. .
(45) Ita cum Colelerio; Otlobon. codex \ S >
.
(44) Ila fere cum Epitome, nisi quod pro i|
liabel. Cot. vero et Dr. sic : '
\ ; (Col.
) . .
(45) Ita codex ut passim libri scripti. Col. el Dr
.
.
(46) Cot. c l Dr. omillnnl . Epit. omitut
omnia inter (Epil. ) , el *
.
(47) Cot. et Dr. .
(48) Iia cum Parisiuo ; Otlob. om. .
(49) lta omnino ex auctorilale codicum scribenduin est ut nondistingualur post . Aliier Col.
(50) Ital. cum Ollob. addit; Par. om.
(51 Ua cuni Ottoboniaiio et codfre Epiionies. n*
risinus vero cum plerisque codd. Epiloines .
(52) Haec Epilomalor sic reddidil:
... , w;
. . .
(53) Ita cum Parisino; Oitobon. cum Epitomes codd.
(54) Hsec Epitome sic habct:
. , .
*
, ouxiti
.
(55) Ita cuni Parisino; Ottobon. .
(56) Cot. ei Dr. .
4385
ADDENDA.
1286
(57).ESte (58) [] (63) *

. \ (66),
,

, (67;
, \ ,
(59). \ (68) (69)
, (70)
(60). (71),
, ' ,
, ' - (72) (73) , (61). VI. \ (74), (75),
(62) , (76), ,
\ \ (77)
\ ,
\ , ,
(63), , \ (orient. )
.
(orient. omitlit) (64) ,
His addam e variis locis eicerpla Iiaec.
, \
I, 8. (pag. 31, apud Dress.) in cod. meo oricnt.
hsc ecripta sunt: \ \ (84) (85).
Homil. 1, 10. . (cf. ed. Dress. . 34.)
( C o l . et Dr. )
, (86) .
(78); ' , , (87) ,
(79). \ (80) - \ (81) , . ,
. ! ,
(82) ,
, ^
(83) ,
(88)

, , (89)
, \
.

(57) Epitomator baic ila expressit : C , ( .

\
(73) Cot. el Dr. addunt .

(74) . . textu omissa supplentur
.
margine.
(58) Col. et Dr. addunt , item Epil.
75) lla cum Parisino; Oltob. om. .
post .
76) Otlobon. .
(59) Ila curo Col. e t D r . , sed Epitoine : "
,77) Col. el Dr. . Eliam Epitoinc oin.
.
.
(60) E p i l . sic : \ . .
(78) Epitome sic : .
.
() Haic Epitoniator nnitnvit sic : .
(79) Pro bis Epitome : \
\ , ,
. .
\62) ila ciim Italii etiam orienla(80) Ita cum P a n s i n o ; Oltob. .
lis meus; Col. et Dr. . Epilome :
(81) Cot. et Dr. .
.
(82) lnipso codiceesl . Codd. Parisinns
(63) Epilonie : , - ct Ollob. . Jam Davisius conjecil
| , - legenduin esse.
.
(83) Parisinus (Cotclcrius conjecil (64) Ua etltal. et orienl. cnm Ottoboniano; Pari- D ), Oltobon. .
sinus . Epilome .
(84) cum Oiioboniano ; Coteler. .
(65) ita (et Ital. et orient.) cum
Etiam Epilome babet, scd ad eum locum
Parisino. Videtur post excidisse. Ollobon. jam Clcncus conjecerat.
cum Epil. .
(85) Cot. el Dr. .
(66) Ila Ital. et orient. cum Ottoboniano; Paris.
(86) ila codex nos.er pro in codd. Par.
. Hunc locum Epil. sic expressit : et Otlob. Inler variantes leciioncs ad gcniinum
\ \ .
Epitomes locum esl .
(67) Haec : u&que ex oricnlali
(87) , ila cum Epilome; Cot. vero ct Dr.
codice sunl.
.
(68) Similiter Cot. , Ottob. (88)
ita cum Parisino et Epitome; Ollob.
). Epitome : . (alii ),
.
.
(89) , ita cum Epitome, quae in iis quae
(69) - Otlobmv. omilliL
paulo ane leguntur magnopere ab Hoiniliis disee(70) Ua cum Epitome; Cot. e l D r . .
dil ( \ .
(71) ' EpUome .
. . [ , \ . . .
(72j Cot- et Dr.
, e l c ) , Paris. vcro
. Epitome sic : . . . \ . itcm ut vidclur Oliob
1*61
ADBENDA.
"\ ufotf - * * !$ ,
, , (10) \ (11).
(90) (91)
(12) *
, (92)
, (15),
, \ , * . XVIII.
(9) *
4 (94) -cfl (14). , etc.
(15) ), ,
, , Homil. 1, 12. Qn. (cf. ed. Dress. pag. 56.)
\ - \ (16) , (17) ,
(95) (96). , , , \
, (97) (18).
,
Homii. II, 1, (cf. ed. Drese. pag. 45.)
[] (98) , * \
(99), [] (1) (19) , (20),
(2). ,
(21) (22)...\
Homil. 1,14. (cf. ed. Dress. . 57.) , (25).
()'
Homil. II, 21 sq. (cf. ed. Dress. . 57.)
(4) *
, .
Qv (24) *, " .
(ced. ) * (5)
Homil. II, 27. {ci. ed. Dres*. pag. 62.)
(6), ; " , *
(7) \ .
" , (35), ,.
Horail. 1,17. (cf. ed. Dress. pag. 40.) , " (26).
Homil. 111, 40. (cf. ed. Dress. . 100.) "
\ (8) *
(9), \ * \ , \ \ , \ * \ , (ipse cod. , eed . . . ser
90) Cot. et Dr. '.

91) - ita cum Oltoboniano; apud Colcl.
oinissum est.
(92) Cot. , Dr.
" , ilcin Epit. .
(95) Ita cum Par. et Oitob. cujus in margine est
.
(94) cum Cotelerio; Dr. curn Epit.
.
(95) Cot. et Dr. .
(96) Ita ut supra; Cot. vero et Dr. rursqs .
(97) Ua cum Oltoboniano; Gotel. .
(98) "Or in noslro cod. omissum est.
(99) Ita cum Ouobontano; Cotel. .
Illud quod sequitur, nec in nusiro nec iii Teliquis codd. legitur.
(1) Colel. et Dr. .
(2) Haec omnia longe aliler Epitome hatat :

Exlrema sic : ,
<| , \
.
(5) Sic codex noster, addila nota in margine:.
. . Cot. et Dr. , sed ex Epit. assumendum esse jam Davisins monuerat.
(4) Cot. et Dr. pro .
(5) Gol. el Dr. . Ileni Epiiome XIII.
(6) phore ud allerum llbrarhi*
transilivisse videtur, si videmus textutn Colelerii
el Dresselii. Ibi enim sequitur :
\ * ,
.
(7) suprascriplnm babet . Cot. et Dr .
(8) (hoc accentu ipse codex): Got.
el Dr. (Dr. .).
(9) Cot. el Dr.
(10) lia cum Otloboiiiaiio ; IViria. oifi. .
11) Ita cum Epit.; Cot. et Dr. .

12) Noroen apud Cot. et Dr. deesl. Cf. tariantes lccliones ad E p i l . 16 notalas.
(15) fta cum Epilume; Cot. et Dr. .
(14) ita cum Epilome; Cot. t
Dr. omitlunt.
(15) lla rursus cum Epitome, nisi quod
pro u . . babet. Cot. vero et Dr. omiUunl
. . Atquc ille quidem pergit
usque ; in cod. vero loboniano pergitur -
, , . ||,
(16) Kal cum Epilome; Cot. et Or. omiuunt.
(17) " cum Epiloine ; Cot. c l Dr. oroUlunt.
(18) Cot. et Dr. . . Epilnme vero. poslquani pro noininativis , ctc , daiivog
babuit *, c l c , pergit': , & .
(19) Ila cum Oltoboniano; Parie. ,
qnod tn uostri codicia maraine in bunc niodinn
ascribilur : . \ . Etiain Epit. 20.
toetur.
(20) Cot. et Dr. omiUunl . Epit.
.
(21) Cot. et Dr. addunt (Ollob.
) . Turo jidein .
(22) Pro nis Epilome : xa\ . .
, etc.
(2) Haec admodum conveniunt cnm Epitome 20,
nisi auod ante oniittil, ("ot. vero et Dr.
ad nihil addunl prseler .
(24) C o l . et Dr. . Captennn ab liie Epiiome featis diflerl, habet enim . . . ^ , *
. \ , etc.
(25) Codex . Cot. el Dr. .
(2"\) Cf. ad haic Ep"l. 28.
ADDENDA.
cunda manu ad4ta sunl),
(27). X L I . \
. . . . . \
* (28)
,
. " . . . (XLU.) \
xat (29)

, etc.
Hom. IV, 21. (cf. ed. Dress. . 434.) "
,
, (30)
(31). XXII.
(32) ,
, (33)
(34) , xal
, \ , \ (33).
Ilom. VII, l.(cf. ed. Dress. pag. 174.)
*(56) \ (37),
\ * ' , (38), . "
,
\ (59).
ttooi. VII, 12. (40) \

, (41) *. \
, \ (27) Ita cum E p i i . 58 6n. Cot. ei Dr. ediderunl
.
(28) lla codex; Cot. el Dr. .
(29) Ita omnes Homiliaium codices; Epitome
vero .
(50) cum Parisiuo; Ottob. .
(51) Apud Cot. et Dr. post additur :
, .
XXII. .
(52) cum Otlobouiano, Paris. .
(33) cura Olloboniano, Paris. omitlil.
i54) Ita cum Parisino; Ottobon. .
(35) Haec omnia cum anlecedenlibus c l sequentibus pluribns in Epit. pratermissa sunt. Cf. epit. 51.
(36) Ita cum E p i l . 53 ; Cot. el Dr. sic : (Cot.
om.)
, (Ottob. ) .
(37) Pro his Epilome : \
.
(38) Cot. et Dr. , item Epitome.
(39) A h his sic discedtl Epitome : . . . , \ ., etc.
(40) Paris. , Oltob. . Epit. 58.
.
41) Sic cum Epitome; Cot. et Dr. .
42) l l a rursus cum Epitome. Got. et Dr. .
"
. .
(43) " Paris. et Oltob. omillunt. Epitome sic :
^ , et pergit .
\ .
(44) A i cum Parts. ct Epit. 6 2 ; OUob. omillit.
eodem modo iu Epitome ediluin e l ; apud
Cot. e l D r . .
(45) Ita codex noster. Paris. et Otlob.
(cx EpiL corrigi voluerum )
; E p i l . vero
.
P A T R O L . GR.
11.
(42), * (ipsc codex

; ) (45) \ \
, '
.
Hom. VIII, 8. (cf. ed. Dress. pag. 186.)
(44)
(45) (46) .
(47)
, (cod. )
, ctc.
Hom. IX, 19. (cf. ed. Drcss. pag. 209 sq.) K a l (48)
(49), \ (& (50) , (51)
(52) \ (55)

, ^ (54)
.
Hom. X I , 25. (cf. ed. Dress. pag. 246.) -
. (55) ,
. (56) '
* $ , (57).
Hom. X I , 26. (apud Dress. pag. 247.) "
(58), ' \
(59), \ \
(60),
(46) ita cum Ottoboniano; Paria.
addil. , quod E p i l . pramitlit.
(47) Omnino sic ; Epilome ei .
(48) cuui Kpuoine; Cot. et Dr .
(49) Ita cum Epiionie; Cot el Dr.
, addilis .
(50) k a cuin Ep.tome; Parisin. ,
Ottobon. et cowjectura Cot. .
(51) Coi. et Dr. pnciniltunl: ,
% . rum nibil cuiu nostro codice Epitome.
(52) Ita nostcr cum reliquis. Sed Epitome sic :
,
, (55) Cot. el Dr. otmtlunt; Epit. .
(54) Cot. ct Dr. " \
\
. . Epilome : \
.
(55) Cot. el Dr. omittunt. Habet vero cum nostro codice Epilome, ixa qua lotus locus sic legitur :
. ... . . .
^ ,
, , ) , (sed in var.
lect. afferunlur pra nostris prupiora.)
Cf. Epit. 18.
(56) Cot. et Dr. ontUtunt, item var. lccl. Epitomes
(5 ) Epit. . . . ,-
> , . %
. ,
(58) Ita crnn Epitome; Ool. el B r . .
(59) ' .
ita cura Epitome
Cot. el Df. .
(60) Col. el Dr. s i c : , ,
, quse vcrba onmia Epituine omiltit, c l .
18 sub iiiiem.
7
4L
ADDENDA.
I2S2
. (61). \ ^cov
,
Hom. X I , 29. (cf. apud Dress. pag. 249;) "
\ (cod.
\ ,
p (62). , ) (64) . ' , , .
(65)
\ (65).
(66);
Hom. XII, 7. (cf. ed. Dress. pag. 259).
111.
Fragmenta e i Chronico ueorgii montchi, cognomenio Hamartoli, ex Clementinis, ut tidetur, bausla.
Apud Fabriciura Harlcssiumque Bibliolhecae Graecae tomo XII, legUur c Leonis Allatii diatriba De
CeorgiUy binc inde conlracta, cum notis Fabricii et G. C. Harless. Ibi pag. 50. deGeorgio monacbo no~
mine Hamartoli claro haec scripla sunt: t Gbronicon et ipse scripsil ab exordio rnundi ad Micbaelem
Tbeopbili filium (imperio prefuil ab a. C. 841 ad 867 ), quando ipse Titam agebat, ex variis et diversis
chronographis et inlerpretibus sacris conlexlum; bistoria quidem non adiuoduin opulenlum, sed ad flrmanda Odei capita dissertationibus et sanclorum palruip auclorilatibus longiusculum. Pleraque sunt in eo
use In Cedreno, Tbeopbane, Glyca aliisque iisdem pene verbie ac EenCe-iiiis, paucissirais tamen excepii*
escripta : ex hoc autcm illos veluti e fonte suo, cum posleriores sint, hausisse nemo ambigct. Hislonam
ad aliorum scriptorum loca obscura et ardua explananda apprime necessariam nos e Graeca lingua mullis
abhinc annis vertimus in Latinam. Quae ulinara aliquando bono reipublicae litlerariae lucem vidcal! >
( Nota edilorum ad baec sic habet: Nec dum, quod dolendum, lucem vidit, neque Allatio neque atio
editore, licet manu exarata in variis bibliotbecis, ut Caesarea, apud Lambec. VIII, p. 462. >)
Ilaec quo jure dicta el adnotata sinl, apparebit ex aliquot ejus cbronici exemplis, desumptis ex codice
Coisl. 305.feaeculifere decimi (ipse cbonici auctor vixit nono saeculo), collato passim cod. Reg. sive l m per. 1706 aliqnot saeculis recentiore. Primo loco quae dabimus, eograliora theologis fore spes esl curo
uiaximain parero ex Clementinis bausta esse appareat. Couferenda autem sunl cum iis quae Gedrenus
utpole a Georgio Hamarlolo routuata babet edilionis Parisinae pag. (205.) 206 seqq. (edil. Bomi.
pag. 360 seqq.
(1706 add. ), ^ \
, & (1706 addita babet : - .
* ..
,
\ \ \ *
,
, etc.; ' , \ .
* \
\
' (1706 )
(1706 )
\ ,
. '- (1706 add. ) ."
\
'
, )
(1706 -
) . \
(1706 add. ) (1706 .) , (1706 om.) \
.
. 6
\ , , C ; .
, ,
\
, ,
* , ; . \
\ - \
, , . .
. , ; .
'
. \ , . \ \
(61) Got. et Dr. absque .

Epit. .
(62) Ita cum Oltobon. et Epit. 6 8 ; Parisinus
.
(63) Ita fcrc etiam Epit. 68, nisi quod pro
" babet. Got. vero el Dr. extrema sic ediderunt \ (Ouobon. ) .
(64) * ita cum cod. Epitomes; Paria.

f ; Ottobon. et Epit. ed. .
(65) Got. et Dr. addunt .
(66) Epitome exlrema ita habet : ;,
.' \
, , ,
.
--
93
ADDEMM.
\<m
,(1706
(70) . .
$ \ (1706 add. )
\
, (1706 \ )'. . . . (ita eliam 1706) * (1706 ) . . .
3 ), (1706 ) x e v . \ (71). , , - ^ .
(1706 add. \
) . \ , \ , , , - , \ , \, " \ \ . \ (1706 \ . . )
(-1706 .) ' * , \ , .
(1706 ) .
,
(67) \
\ , (1706 ' ,
.
\ , . \ \
. ) . ; \ \ (1706 .) . . .
(1706 . . ) . . .
(1706 om.) ,. . . (1706 ) . . . (1706 )
, ,
. . . \ (1706 ) \ * .
'
'. \ (** et 1706 .) \
; \ ,
, , (1706 ) . . .
. . . ; " (1706
, \ . ) . . . . .
, . (1706 .) \
(1706 -). \ (1706 add. )
, , , , \
1
/ \
,
" (68) . . .
. . . \
, *
. . . \ " . . .
. . . . , .
. ." . . .
* . . . \ .
.
(1706 .
)* . . .
[69 ]) . . . \
. . . . . .
(1706 ) . . . (1706 om.)
(1706 -) . . . \ D
( 1706 add. ) \ ' (1706
^m. ' .). . . .
\ , (1706 \ ) (1706
-) . . . . . .
(1706 . .) . . . \ (1706 )
. . . . . . (1706 .) .
. . . (1706 .) . . .
. . . .
(1706 om.) . . . (1706 add.

) . . . (1706-)
(1706 -) (1706 ) . (1706
- iit videtur) . . .
(nec 1706 add. ) . . (1706
add. \ ) . . . (1706 -) . . . .
(1706 .) \ (corrige ?)
(1706 . , omisso ) , ( 1706 ) "
,
. . (1706 )
(1706 add. ) . . .

, (1706 \
. . . ) . . . \ . . .
\ . . . \ * (1706 .
usque . ) . . . .
\ (1706 ) . . .
(1706 ) (1706 ) . . .
(1706 ) . . (1706 om.)
. . . ... . . . . . . . .
(1706 add. ) *|.
(67) Gf. ad haec Homil. , 38.

(68) lncipit h. 1. Homil. 111, 39. Convcnifl aulem
hjec tcxlus pars tantoperc cum Gedreni libro ut ea
lantum exscribere praeslet qiue aliquo niodo differanl vel ad corrigendum Humiliaruni texlum valore vidcantur.
(69) Cf. ad baec Homil. III, 42.

(70) Gf. ad haec Hom. 111, 42.
(71) Seqttentia usque dum est ; in Gtdreno
non legunlur; desunt eliam iu cod. Imp. 1706.
Prima : ... ciim Ifomil. I. I, conveniunt. Gjetera cf. cuni Deuter. 31,16 - 21..
m?>
AD6I fDA.
1296
(1706 ) . (4706 om.)* - , ,

(1706 .)
\ , , ,
. * (1706 .) -
, . . . \

(1706 . .
.) . . . (codex Coisl. , (1706 pro usqiie ha- ) , ( Ua 1706; Gois).
bet ) \ - -)
(1706 om. . . .) . . \ ,
(1706 ) (1706 . \ 4add. ) . . . . (1706 add. ) - ,
\ . . . [?]
(1706 ) . . . \ . , ,
(1706 om. usqnc \ .
) . . . \ " \
(1706'add. ) . . . (1706 om.)
." \ . . . (1706 add. \

) . . . (1706 om.)

(1706 add. ) \ (1706 add. . \
) (1706 add. (1706 om.)
). \ . . . , ,
, ,
(1706 om. . .)
\ ' , *
(1706 add. .).
.
' , . . . . . .
. \
. . . \ . . . .
-'
\ , (1706 , (1706 om.)
\ -
). \ \ (1706 add. ) \
(72) (1706 '
) . . . . . .

. . . (1706 ) .
,
. . (1706 add. ) . . . (1706 addii ,
. . (1706 add. ) \ ,
)
, . . (1706 add.

\ ) . . . \
\ (73) \ . \ . . .
(1706 ) . . (1706 add.
(1706
. .). . , om.) (1706 om.) .
, . . . . . .
Ista cxcipiunt ea quas apud Cedrenum statim post
(^) . . . posila sunt, ad hisio(1706 -) (1706 om.) . . .
riam de Simone Mago et Pelro pertinciilia.
. . . (1706 -)

(1706 om.) . . . (1706
, \ , - ) . (1706 .) . . .
. ,
(1706 -) . . . ^ (1706 ,
.) (1706 ) \
,
. (1706 om.) (1706
.
add. ) . . . . . . , \
(1706 om. . . .) (1706 om.) . . . (1706 add. )
,
. . . (1706 ) . . . \ . . . .

Quae jam sequunlur in chronico Georgii Hamar (1706 ).
toli, ea apud Cedrenum non leguntur.
'
\ \ .
, (1706)

' , (72) Cf. Constit. apost. VI, 7, 8, 9.
(75) Nonnulla qnae huc spectant vidc apud So-
crat. Ilht. eccl. , 22. Scd non ex uno ccrlo Sociatis loco bsec omnia exscripla suni.
1297
ADDENDA.
129$
, \ (1706 \ ." ( ab bac indc vorc cod.

. . .) 1706 omnia omitlil usque verba
, - \ ) \ (1706 -) . (cor- *
rigenduni videlur, ut apud Cedrenum editum esl, , \
aut uMo niodo locus sanmndus est) - (cod. -) Osov - , \ (74)
, '
, \ ' .
- , \
* \ , \ .
^ . \ , , .
, ,
, \ . , , , \
\ . - (sic codex) .
, \ ;
\ , ;
' , \ ; .
, *
, \ '.' (descripsi .)
\ , \ ,
\ \, \ - , \ . \ .
, , \ \
, \ (cod. -\) (73)*
. .
\ .
. ,
, \ (Coisl. - *
) \ (1706 add. ) (1706 , .
.) (1706 ) , , . * (1706 pro , e t c ,
$ .
) . "
- ,

. . Oi
,

( boc accentu). Incidunl bac

cxtrema i i : ed. Ccdreni Paria. pag. 212; in edilio \ .
nis Bonnensis pag. 373. Quae vero in codice de Ja- \ *
cobo justo seqiiuntur, ea Cedrenua paulo ante (cf.
* \ ed. Paris. p. 203 C ; ed. Bonn. pag. 360) in rem
. \
enani convertil, scriptura saepe muiata, omnibusque D *
omissis quac ex Jobi libro aliisque afferuntur. Scri*
pta vero sunt in chronico bunc in modum :
.
(1706 )
, \
, *

\ \ \
."
\ \
(ita Coisl., . 1706),
, \,
\ &\ . (76)
\ \ ,
\
,
(in marglne )
,
(74) Cf. Job. cap. XL et XLI. Tcxtus aronici

plura babet digna notalione critica,
(75) lla codcx habcl, Bcd, utdanim cst, viliosc.
lextu Vaiicano lcgilur : \ ,
(76) ) his inde nirsus cum Coislin. 303 Im>er. 1706 facit; ilum Cedienus lextus rumis cou*
crendus esl, cf. ed. Paris. pa$. 203. D.
5.
TKSWT -
1 3 *
hdksxs.
-^ Ixssdn
Xf&77-/S xsj^fxs^,
yr xac ICX-TQW
i^y-^x>a> >9>
TX r-^7 x 5 vzsStspzS-i^ \**:*
i e x x s T ivro XfBStfsukszL '&'-
. Uôt* < ?f %rtx X^c?& ^ncx^s x%f^K \
. ; ** je
i x i f * i c f c . TTG Xfira, z x l * > ^ b r s u x i v T ; e c * **
| TVS *> s> s^jo-nG. ( rzxfi<x>->-xfx x s j - * - &x ^ A s v - n u M <-' c e ? s i f p w 7 x i .
QaS&aS&s r ^ rr ^ &
-: * X ^ S X M C hLyi~rr Q w ( b o c l f C f l B * x x l
&33* l-sixyf^T. Kol EIXX * - irfrpsn >79u xx- ^.* .
** c x f c 3 >
sfeze-SotFMc, >
i-=7icf-TXJLT
^* xaA" *
* V?v> ^. Kx: *<- * Cnroox Xptrevj zxs fcvxaTr; S J O T M M ; =
bxr/ysrrr^ -. *. > ^- ** ^>>, &^ & Tpeji
- * xxt - 3, ,, > fârzrzoyxj ,
vsio * /. Kxl t O O T i ^ J t ; ^ , & fca *-<^> > > "Pr/x >-- : porjcxir * =}-, T T T O *<
* >>- l i p f c r a m i r x . 2apr.*BxsT7si
- 3 5 ; &r.i'/jj # >= *> ( 1706 )
VJ(JL-X*~
- ~* t r v - ^zy. 9& a v * > * XSTV^ - i x - zfer/ p * 7 i x w y = j y v M p i ^ m . 4 0 * .
*50 9 *> tsp-.TTL.-cv,
X d i ^ i s 7 -v^r# ^, > VJLITX^. XVTVJ- - ^, ^ tsnrc^jxrzx -LS7/J , ^ p e x p o v * s i x ^xsxvt^cîfvK^ 9c
^. , --* .^ ,
*
* /^7^>- 1*& * ^ *
5 , Tr- , % *oto ^
' -/j * vjukf .
^ . (77) (iU codex ) xxV % - - ^ * x x ^ o ; t ^ g j s t v [^>?]
& xxl * ^
* , /
% , - , -&.
^ - - ^ 4 &&*" \, .
t f V T X i .*06 6
i-ooebcvue ^ - ^ (ila),fem\
ow . " ,
. \ - *>
(sic) ,
\ ,
, \ - < \
. &
. *\ s w 3 7 ^ .
,
weni, Ckristi circaaiferebonlar, ea a Gedreao re- . '
\
lau tOBt historia GbrisU expotiu^ cf. ed. Paris.
, *
pxg. 175; ed. Boua. pag. 368. quibas cara salU
itffiem textos cbrooiei, iiatn hnoc ascribere pla , eeC, pneminis ik q n eadem^Cedrenaa alio B C X I
, /
(cf. ed. Paris. pag. 191 D ; ed. Bono. pag. 336) et
.
crifrtora passitn dtitertate de Tiberii cipca Christi
(sic)
bonoren stikifO lurrat. (boc accen- ^ \ , ocxsu
tu ipee codex) \
xatov 7 \ .
* \ ,
, , '
,
, ,
, \
^ , \
.
\ . H
, \
, >
. "
,
' .
' .
- (77) Quae ab hoc inde loco sequnntnr, apud Cc(T^) Haec rerura conjunrtio vulgatae vetfntm tradrenum excipiunt catn t|uam supra vidimus de
dilioni pamni ronvenit. Ipsum entiu ThaddseM
Ltira historiani, desinciitcin vcrbis
Christus ad Abgnruiu Icgas^c diciltir.
.
j t r * > ; vz*3*> T 7 >
1301
ADDENDA.
AHquot Joannis Henrici NOWE conjectur, emendationes, adnotationes in incerti auctoris

epistolam, quae ad Diognetum quendam data est.
Haoc epislolam bis edidit J. T h . C. Olto : prias
eam publicavil in terlio Corporis apologclar. Cbrislianor. saeculi secundi volumine a p.!56-207,d. II.
Denuo eam nimiis et saepius sat vulgaribus explicaliondbus inslructatn edidil Lips. 4852. Dc qua editione quid senliendum sit, uberius cxplicuimus in
Annal. Theolog. Vindobon. vol. VI, fasc. i , p. 150
seqq.
Col. 1168, I. 21 mala est Steph. conieclnra
. *Cf. Krueger ad Dionys. Halicar. De comp.
\crb. p. 454 seqq. et Kueh. Gr. Gr. 454 Anmcrk.
t. II, p. 129.
1. 27 emenda : ; nam h. 1. n i liil significare potest. Et cum ne bruta quidem sonos nibil significantes edere verissime alicubi God.
Hermanntis dixeril, rescribenduin est, qnod sequenti respondeat.
ibid. roale nonnulli gcnit. . ab omissa pra>
pos. repetunl: lu cf. lexica in . .
1. 30 de cum inOnit. construclo cf. Winer p.
376 ed. V . Otto pro scripsit
; iain Slepb. coniecit. Dein Hoffinannus apud Hefel. Pat. ap. xcu, cd. IV,
piena affici transfert.
Col. 11G9,1. 18 ila Boehl., Hefel., Otlo.

I. 19 Post excidisse ob homoeoteleuton
1.1. suspicati sunius; sed non opus est ea particula.
1. 28 ' restitue cx codd. Argeiu. a
Cunilzio iu Ollonis usum collalo.
1. 33 vulgo male .
1. 39 scribe : cf. Kueh. 1.1. II, p. 5(5.
Pen. cf. Kuelmeri excurs. III ad Xcnopli.
Memorabil.
Col. 1172 1. 2 pro \ recte apogr. Beur. et
cod. Argcnt.
I. 12 coniec. Hoftrrt., sed b. 1. esse iaro vidit Stepb. Glossemala esse \
posl et b. 1. diximus; pro
anle coniecit Olto.
I. 26 emendavimus I. I.
. (cf. W i ner . 236 Anraerk. ed. V.) . . ,..
(ita iam Siepb.) (hoc et Otio) etc.
1. 30 lege . . . (ita
cod. Argent.) , (quod proptcr homoeoteleulon excidisse iam vidil Slephan.) . Quod
si cui non ptocuerit, leget (qua? est particula i n terrogativa) loco et ponet posl signum
interrogationis.
1. 38 emendes nobis praeeuntibus
; quod el Ottonem coniccisse videmus.
Col. 1173, 1. 20 emendandum est ct>r\=lam excellens,egregium,pncclaruni, inquod

el van Hengel incidil.
1. 32 verissiwa est Marairi coniectura; perfrigidum et nimis longe quaesitum esl quod Olloni in
mentem venit.
C- 1176,1. 33 de Cbristianis i n terne crescentibue, sc.virtutibus, explicat Ouo.
I. 43 quod poet typograpbortim tncuria ex edilionibus excidit, ex codice Argcut. Ouo
in tcxtu recte reposuH.
1. 44 Reciius apog. Beur. ctcod. Argcnt.
exbibcnt.
Col. 1177,1. 15 rescribas cum Hcfclce.
1. 19 Quse lypographorum incuria cxciderant verba ; , recle nunc in sedem suam
rostituta sant. Dein recle coniecil Slepbanus. Mox , eodem modo, ut supra
col.1176,1. 33,exp1icare voluit Olto. Infra in inilio
cap. n ironice dictum csse rectc viderunl interpretes.
Col. 1180,1 5 , (=railis) \ .
Hoffmannum coniecisse Hefele ad b l . dixit.
h 8 loco Qtto velit scriplum esse.
1. 23 ex cod. Argent. recle rescripsit Otto, cum et Beur. apogr. habeat.
I. 25 recte Hefele rescripsit.
L 35 scribas nobiscum. . . . . . (
qiMMiiam) . . (subiectuin cst
verbi , elc.) . . ,
., . (atlendas ad polysyndeton), '
., ., vel f cf. Jusl. Expos.
rect. fld. c. 1 1 ; codd. et fedd. , male)
(attendas ad subitara slibiecti mutationem ) . . .
* ( fortassc ex anlecedcntibus male
bic repetitum) , etc.
f
Col. 1181 I. 20 ( hoc vocab.

habent apogr. Beur. et cod. Argenl.).*0 , etc.
1. 23 , ita preeunte Boclil., qui et
coniecit, lextum constituerunl Olto et Hefelc.
Mox ex errore lypograph. loco in Marani editionem irrepserat, quod iure correctum est.
I. 40 loeo iam anno 1843, cum primum banc
epistolam legissemus, , d emendandura esse \ i dimus; q u a m coniecturam nobis praecepit van Heugl, vir nobis carissimus et maxiinc aroicus. Verla
. . inoiria lyftpgraj4i. -in.edit. J l a r a n .
omissa recte in seafeni suaiff resiiluhi flint. * '*
Col. 1184 1. 2 ( babet rectc cod. Argent.)
.
1299
ADDl
, ,
\
,
>. .'
\ , \
.
\ ( hoc accentu)* \
. \ *
*
. \
. \ \ ,
.
' \ *
; (1706 )
.
(1706 - ), \
,

. \
* *
,
*
. (77)
' ,
\ \ , \ .'
> .
\
\
\ ,
. *
( .
QuaR apiid veteres de epittolis Abgan, regis Edesecni, et Chrisii circumferebanlur, ea Gedreno relaia sunt historia Ghrieti exposila, cf. ed. Paris.
pag. 175; ed. Bonn. pag. 508. quibus cum saiis
diflerat lextus cbronici etiam hunc ascribere placet, praemisais iis quae eadem.CedreniiB alio nexu
(cf. ed. Paris. pag. 191 D ; ed. Bonn. pag. 356) ei
ecripiura passim diflerenle de Tiberii circa Cbristi
bonorem sludio narrat. \ (boc accentn ipse codex) \ \
'
, , '
, >, \ \
* , \
\ \ . *
,
\ ' .
,
, \ \

.
(sic)
.

(78), / ,
,
\
, , ,
* ,
, .*.
\ \
\ . ,
\ ,
\ , \ , \
, \ / ,

' ,
.
(ita codex ) . [?]
\ *
\, . '

\, .
\ (ila),
' , . \ (sic) , \
, \ \ \ . ,
. . "
\
, *
,
,
.
(sic)
\ ,
\
\ .
\ ,
,
,
\
.
,
.
,
* .
.. (77) Qiue ab hoc inde loco scquuntur. aptid C c drenuni cxcipiunt caui quam siipra vidimus de
Lnoa historiam, desincnlcm verbis
.
(7$) Hasc rerum conjunctio vulgala vcfenmi Iraditioni pamm convenit. Ipsum cnim Tbatldxum
Cbristus ad Abgnrum legassc dicitur.
1301
ADDENDA.
Aliquot Joannis Hcnrici NOUE conjecturffi, emendationes, adnotationes in incerti auctoris

epistolam, quae ad Diognetum qucndam dala est.
Hanc epistolam bis edidit J. T b . C. Otto: prias
Col. 1173, I. 20 emendandum est eain publicavil in lcrtio Corporis apologctar. Chriour\=tam excellens,cgregium,pra3clarum, iuquod
siianor. sseculi secundi volumine a p.!56-207,ed. II.
el van Hengel incidit.
Denuo eam nimiis et saepius sal vulgaribus explica1. 32 verissima est Maratti conieclura; peiTrigitionilms inslruclato edidil Lips. 1852. Dc qua edidum et nimis longe qu&siium est quod Oiioni tn
lione quid senliendum sit, uberius cxplicuimus in
mentem venit.
Aonal. Tbeolog. Vindobon. vol. VI. fasc. i , p. 150
1176,1. 33 de Gbristianis i n seqq.
terne crcscenlibtis, sc.virtulibus, explicat Otio.
Col. 1168, 1. 21 mala esl Slcpb. conieclura
I. 43 quod poet typograpltorum i n . Cf. Krueger ad Dionys. Halicar. De comp.
curia ex editionibus excidit, ex codice Argcul. Olto
verb. p. 454 seqq. et Kueb. Gr. Gr. 454 Aiimerk.
in texm recte reposutl.
t. II, p. 129.
1. 44 Reciiusor/dptareapog. Beur. etcod. Argcnt.
1. 27 emenda : ; nam h. 1. n i - exbibent.
bil significare potest. Et cum ne bruta quidem soCol. 1177,1. \5 rescribas cum Hefelce.
nos nibil significanies edere verissime alicubi God. ^ 1. 19 Quse typograpborum incuria cxciderant verHermannus dixerit, rescribendum est, qnod seba ; , recte nunc in sedem suam
quenti xa\ respondoat.
rcsliluta sunt. Dein recle coniecil Sleibid. male nonnulli genit. . ab omissa pra> pbanus. Mox , eodem modo, u l supra
pos. repeluul: tu cf. lexica in . .
col. 1176, 1. 33,explicare voluit Otto. Infra in initio
1. 30 de cum inOnit. constructo cf. Winer p.
cap, vin ironice diclum csse reclc vide576 ed. V . Otlo pro dv scripsit
ruut interpreles.
; ia:u Slepb. coniecit. Dein Col. 1180,1. 5 ( = mida) *
Hoffmannus apud Hefel. Pat. ap. xcu, cd. IV,
Hoffmannum coniecisse Hefele ad h l . dixit.
affici Iransfert.
h 8 loco Octo velit sctiplum esse.
Col. 1169, I. 18 ila Boebl., Hefel., Otlo.
1. 23 ex cod. Argent. recle rescriI. 19 Post ) excidisse ob bomoeoteleuton
psit Otto, cuiu et Benr. apogr. ha 1.1. suspicati suiuus; scd non opus est ea parbeat.
ticula.
1. 25 rvr recte Hefele rescripsit.
1. 28 * rcslitue ex codd. Argem. a
L. 35 scribas nobiscum. . . . . . ( ^t"
Cuintzio in Oltonis usum collato.
C
qnoniam) . . (subieclum csl
1. 33 vulgo male .
verbi , c l c . ) . . ,
1. 39 scribe : cf. Kueh. 1.1. II, p, 56.
., . (attendas ad polysyndeton), '
Pen. cf. Kuclmeri excurs. III ad Xenopb.
., ., vel (cf. Just. Expos.
Memorabil.
rect. fid. c. 1 1 ; codd. et fcdd. , male)
Col. 1172 1. 2 pro \ rccte apogr. Beur. ct
(attendas ad subilam subiecti mutationem ) . . .
cod. Argcnt.
* ( forlassc ex anlecedcntibus male
1. 12 coniec. Hofftrft., sed bic repetitum) , etc.
b. 1. esse iam vidit Sleph. Glossemaia esse
Col. 1181 I. 20 ( hoc vocab.
post et h. 1. diximus; pro
habent apogr. Beur. et cod. Argeni.). , etc.
anle coniecit Otto.
1. 25 , ila praeeunle Bocbl., qui et
1. 26 emendavimus 1. I.
coniecit, lexlum constiluernnt Ollo et Ifefele.
. (cf. W i Mox ex errore typograph. loco in Maner . 236 Anmerk. ed. V.) . . ,..
rani edilionem irrepserat, quod iure correctum est.
(ita iam Stepb.) (hoc et Otio) etc.
I. 40 loco iam anno 1845, cum primum hanc
1. 30 lege . . . (ila
epistolam legissemus, , emendandum esse v i cod. Argent.) , (quod proptcr bomoeodiraus; quam coniecturaui nobis precepit van Henteleuton excidisse iam vidit Stephan.) . Quod
gel, vir nobis carissimus et raaximc amicus. Verla
si cui non ptocucrit, leget (quse esl particula i n . x . incuria tyopgrapb. -in.edit. J l a i a n .
terrogativa) loco et pooel posi signum
omtssa recte in sedem suatff restUuta ttint. *
inlerrogationis.
Gol. 1184 1. 2 ( habei recte cod. Argent.)
1. 38 einendes nobis praeeuntibus cvv
.
; quod el Oltonem coniccisse videnius.
{ x
/7
ADDKNDA.
4303
I. 4 cum in codice Argent. atiquol vocalmU

vesiigia adhac appateaftt* recie Oilo * in lexiu coltocavlt.
1. 21 ^ e( cod. Argent. exliibct.
1. uU. male cl daleturo voluit Maranus : tu transleras, quippe qui fatflsHie. Yerba : . . . .
quo nodQ . . facli sinl ostendunt; quaedux gQittefitiap participales eaueam osiendont, ex qua illud ol . . . . . procedat. Loco
Boffinanuum ( = messis) eoniecisse
refcrt ftefele.
Col. 11831.17 emcndationcm a nobis 1.1. propo-
FlNlft T O W
67*433
1304
wiani rocepit texliim Ilefele. Deniqiie*

1. 21 quod et nos olim, cum Beur. apog
exbtberel, cttmecinms, Oito qnoqve oonieclura assecutus est, qnia in cod. Argent. adbur
supcrcsse etduas lanlum Uileras ante eTanidas
csse ipsi nunliatum erat.
Ha*c pauca, quae ab bonesto et reverendo htifue
libri ediiore rogali, ipst, nonnullis in ipsa edilioiie
corrcctis in eamque additis, impriigenda tradidiinua.
in pra?sens sufliciatu. Nam quo niinus plura earnie
uberiora nunc dare possinms, inuttis aHis ncgoiiis
proltil cruiir.
SECtMW.
30
BNIV. M I C H K U *
MAY
1914
'
a u
P e l i l
< ,
UNIVERSITV OF MICHICAN
This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the worlds books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge thats often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this books long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Googles system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google watermark you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we cant offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a books appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Googles mission is to organize the worlds information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the worlds books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at http://books.google.com/

PG002

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PG002

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

I

OMNHI SS. PATRIM, DOCTOMI, SCBIPTORUQllE ECCLESIASTH ORll,

QUI AB JEVO APOSTOLICO AD JETATEM

OMNIUM Q U EXSTITERE MONUMENTORUM C A T H O L I C J E TRADITIONIS P E R DUODECIM PRIORA

CIDIC1BCS PARTICULARIBUS ANALITICIS, SIKGuLOS S I Y E TOMOS SIYE AUCTORES ALICUJIJS MOMENTI

IN QCIBUS OPEWH SUORUM LOClS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM SCRIPTURJE VERSUS,

SIMILIS, PRETII EXIGUITAS, P R J E S E R T M Q U E 1STA COLLECTiO, BNA, METHODICA E T CHRONOLOGlCA,

PATROLOGIJE GR2ECO-LATINJE TOMUSII.

BIBLIOTHECA tlNIVERSALIS, I N T E G R A , UNIFORMIS, C O M M O D A , OECONOMICA

OHMH SS. PVTRLM, DOCTORII, SCRIPTORIMQllE EC( LESI\STI( ORII,

QUI AB JEVO ATOSTOLICO

(ANN. 863) PRO GRACIS

(ANN. 1216) PRO

OMNIUM Q U J ; EXSTITERE MONUMENTORUM C A T H O L I & E TRADITIONIS P E R DUODECIM PRIORA

SCRIPSERIT, UNO INTUITU

QCIBUS OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBBORUM SCRIPTUBJE VERSLS,

ACCUR J.-P. MIGNE,

PATROLOGIM GRMCO-LATIHM TOMUSII.

GRJBCO, STRIACB LATINB TRANSUTA

S. BARNABJE APOSTOLI EPISTOLA CATHOLICA, S. HERHJE PASTOR,

ACCURANTE J.-P. MIGNE,

S. GLEMENS I PONTIFEX ROMANU&

Testamenta duodecim patriarcharum.

PRESBVTERI ET BIACONI ACHALK.

Ex Typis MMiMK, au Polil-Monlroiige.

I. B. Cotelerius e tenebris eroit, Latioe vertlt notieque illustravit

TESTfMOMA VETERUM DE CLEMENTINIS.

$ive quis alius, in Synopsi sacrae Scriplur, $ub finem.

Dicil autem de hoc (Nembrodo) Petrus apostolat

Uistoris Ecclesiasticae lib. m , tap. 18.

Rcprobat autem Eusebius Pampliili etiam longa

Sancli Petri principit apostolorum; ex Clementinis.

S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA.

sui imiiationem. Habel enim in se Patrem, el Filium, \ * ,

de Clementini prcemillU Gallandius Disierlationi tuce qum

GALLANDII DISSERTATIO PROCEMIALIS.

(1) Sozom Bist. lib. i , cap. 1.

(5) Gedren., Compend. hist.. pagg. 170-173

a conlestalione , credere omissam fuisse epistolain

c idem sunt atque et

(7; Epiph., Uwr. xxx, u. 15.

S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA.

et solemne fuit, ut recte observat Colelerius. Sed '

Quicunque verura ab eo non didicerunt, b i illud ^

et hominis, mauifesle bonus est: quod autem vere

. Ad FUium cceli et urrm

|} * \ - justus. llnuui el eumdcni cultum sanctissimne Tri . <, ,

(16) Jiistin., Diat. cun. 47.

(18) Augusl., lib. De hmret.

S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA.

eeote et pradicantc, conceplis vcrbis legantur ?

Caeterum Gotelerii edilionem typis excudendaiu

(19) MHI., Prolegom. ad . T. G r . , 670

LIBRARL4S DIETKRICHIANJE. MDCCCLI1I,

Ott. Codex Ottobonianus 445.

CLEMENTINA. EPISTOLA PETRI AD JACOBUM.

EPISTOLA P E T R l AD JACOBUM (21).

InHoniliarumcodiceBiblioibecsOttoboniana^xqae atque incod. Cotelerii prior prooemii pars inscribt-

S. CLEMENTIS I ROM. PONT. OPERA DUBIA.

CONTESTATIO PROIIS QUILIBRUM ACCIP1UNT.

Marc. , 51; Matth. , 18.

Terlullianum inilio Operis adversus Valentinianos;

CLEMENTLNA. EPISTOLA PETRI AD JAGOBUM.

el religioso, quique docere voluerit, ac sii fidelis

maiidatis, singtilorom annorum allocutioues et ac- , \