Paul L.

Williams

WATYKAN ZDEMASKOWANY

Mafia, zbrodnie, pienidze

Przeoy Andrzej Dominiczak
Instytut Wydawniczy Ksika i Prasa

Tytu oryginau: The Vatican Exposed: Money, Murder and the Mafia Wydanie pierwsze 2006

Spis treci

Wstp. Od pucybuta do milionera .................................................................................................... Rozdzia 1. Dar Mussoliniego ........................................................................................................... Rozdzia 2. Cud, jaki sprawiy pienidze .......................................................................................... Rozdzia 3. Triumf mamony.............................................................................................................. Rozdzia 4. Bank Watykaski............................................................................................................ Rozdzia 5. Katolicka Chorwacja i nazistowskie zoto...................................................................... Rozdzia 6. Szczurze cieki.............................................................................................................. Rozdzia 7. Niezmierzone bogactwa ................................................................................................. Rozdzia 8. Rowy papie ............................................................................................................... Rozdzia 9. Wir Montiniego .............................................................................................................. Rozdzia 10. Wejcie rekina .............................................................................................................. Rozdzia 11. Tajne stowarzyszenie.................................................................................................... Rozdzia 12. Nowe czasy, nowe zbrodnie ........................................................................................ Rozdzia 13. Koci faszerzy .......................................................................................................... Rozdzia 14. Krach Spki Watykan.................................................................................................. Rozdzia 15. Papie musi umrze ...................................................................................................... Rozdzia 16. Afera Banco Ambrosiano ............................................................................................. Rozdzia 17. Po burzy........................................................................................................................ Rozdzia 18. Wszystko po staremu.................................................................................................... Rozdzia 19. Niezdobyta forteca........................................................................................................ Epilog................................................................................................................................................. Przypisy: ............................................................................................................................................

Jeli kto naucza inaczej i nie trzyma si zdrowych sw Pana naszego Jezusa Chrystusa oraz nauki zgodnej z pobonoci, jest nadty, niczego nie pojmuje, lecz choruje na dociekania i sowne utarczki. Z nich rodz si: zawi, sprzeczka, blunierstwa, zoliwe podejrzenia, cige spory ludzi o wypaczonym umyle i ktrym brak prawdy - ludzi, ktrzy uwaaj, e pobono jest rdem zysku. Wielkim za zyskiem jest pobono wraz z poprzestawaniem na tym, co wystarczy. Nic bowiem nie przynielimy na ten wiat; nic te nie moemy [z niego] wynie. Majc natomiast ywno i odzienie, i dach nad gow, bdmy z tego zadowoleni! A ci, ktrzy chc si bogaci, wpadaj w pokus i w zasadzk oraz w liczne nierozumne i szkodliwe podania. One to pograj ludzi w zgub i zatracenie. Albowiem korzeniem wszelkiego za jest chciwo pienidzy. Za nimi to uganiajc si, niektrzy zabkali si z dala od wiary i siebie samych przeszyli wielu boleciami.

1 List do Tymoteusza 5: 1-12, Biblia Tysiclecia

Wstp. Od pucybuta do milionera

Jezus, widzc tumy, wyszed na gr. A gdy usiad, przystpili do Niego Jego uczniowie. Wtedy otworzy swoje usta i naucza ich tymi sowami: Bogosawieni ubodzy w duchu, albowiem do nich naley krlestwo niebieskie. Bogosawieni, ktrzy si smuc, albowiem oni bd pocieszeni. Bogosawieni cisi, albowiem oni na wasno posid ziemi. Bogosawieni, ktrzy akn i pragn sprawiedliwoci, albowiem oni bd nasyceni. Bogosawieni miosierni, albowiem oni miosierdzia dostpi. Bogosawieni czystego serca, albowiem oni Boga oglda bd. Bogosawieni, ktrzy wprowadzaj pokj, albowiem oni bd nazwani synami Boymi. Bogosawieni, ktrzy cierpi przeladowanie dla sprawiedliwoci, albowiem do nich naley krlestwo niebieskie. Bogosawieni jestecie, gdy ludzie wam urgaj i przeladuj was, i gdy z mego powodu mwi kamliwie wszystko ze na was. Cieszcie si i radujcie, albowiem wasza nagroda wielka jest w niebie. Tak bowiem przeladowali prorokw, ktrzy byli przed wami. Ew. Mateusza 5: 1-12, Biblia Tysiclecia

28 padziernika 312 roku n.e. zdarzy si cud. Dwch centurionw wywloko drobnego, niepozornego mczyzn imieniem Milicjades z kryjwki przy jednej z bocznych uliczek w rzymskiej dzielnicy Trastevere. Pojmany - niemody ju czowiek - mia wszelkie powody, by sdzi, e trafi wprost do lochu. By przywdc wsplnoty chrzecijaskiej - ruchu wyznaniowego uznawanego w cesarstwie za religio illicita 1 . Spodziewa si aresztowania, rozprawy przed sdem i publicznej egzekucji. Przecie lud rzymski powinien na wasne oczy ujrze, jaka kara czeka tych, ktrzy odmawiaj skadania ofiar oficjalnym bogom Cesarstwa Rzymskiego. Milicjades, ktry nosi tytu biskupa Rzymu, przez wspwyznawcw zwany by ojcem. Wedug tradycji, pierwszym biskupem Rzymu by aposto Piotr, ktrego sam Jezus wyznaczy na zaoyciela Kocioa - widzialnego krlestwa boego na ziemi: Ty jeste Piotr [czyli skaa], i na tej skale zbuduj Koci mj, a bramy piekielne go nie przemog. 2 Piotr zaoy w Rzymie gmin chrzecijask. Apostoa ukrzyowano w 64 roku n.e., za panowania Nerona. Jego nastpc zosta Linus, ktry rwnie zmar mczesk mierci. Milicjades by ju trzydziestym drugim biskupem Rzymu. Niewielu spord jego poprzednikw zmaro we wasnym ou. Jednych rzucono na poarcie dzikim bestiom, innych powieszono, a jeszcze innych ukrzyowano i spalono, by jako ludzkie pochodnie owietlali miejsca zabaw ludowych. Milicjades uczyni znak krzya i pomodli si. Prosi Boga o odwag, bez ktrej nie zasuyby na koron mczennika. Centurioni zawiedli go przed oblicze cesarza Konstantyna, stojcego w penym socu w otoczeniu setek onierzy. Cesarz prezentowa si okazale. By rosym, blisko dwumetrowym mczyzn o kwadratowej twarzy, bkitnych oczach i byczym karku. Tak jak jego onierze i konie uwalany by botem i zaschnit krwi. Tego ranka przy Mocie Mulwijskim stoczy

zwyciski bj z wojskami Maksencjusza, swojego rywala na Zachodzie, po ktrym przybra tytu augusta i obj wadz nad Itali. Konstantyn wierzy gboko, e zwycistwo zawdzicza wietlistemu krzyowi z napisem in hoc signo vinces (pod tym znakiem zwyciysz), ktry ukaza mu si przed bitw na porannym niebie. Jego onierze wyjanili mu pniej, e by to znak Chrystusa - boga chrzecijan. Cesarz nie zaku Milicjadesa w acuchy. Obj go serdecznie i okry purpurow szat, odebran jednemu z pogaskich kapanw. Pojmany nie wierzy wasnym oczom. Wydarzenia tego dnia zdaway mu si zbyt niezwyke, by mogy by prawdziwe. Na jego oczach zderzyy si dwa wiaty: do historii przechodzio Cesarstwo Rzymskie z jego potg, splendorem i przepychem; nadchodzi wiat Chrystusa - wiat suby Bogu, wiat ubstwa, wyrzecze i przeladowa. Osupiay Milicjades przytakiwa, gdy cesarz plt co o wielkim krzyu na niebie, ktry mia odtd by rzebiony na tarczach cesarskich onierzy. Milcza rwnie, gdy cesarz pomyli Jezusa Chrystusa, ktry zbawi czowieka przez swoj mier na krzyu, z Solem - rzymskim bogiem soca. Konstantyn zapragn ujrze miejsce, w ktrym pogrzebano szcztki Piotra - pierwszego nastpcy Chrystusa. Milicjades poprowadzi cesarza i jego legionistw na cmentarz za miastem, gdzie pord innych grobw chrzecijaskich, przy drodze via Kornelia po wschodniej stronie Wzgrza Watykaskiego, znajdowa si grb apostoa. Konstantyn pad na kolana i przysig zbudowa w tym miejscu wielk bazylik. Milicjades obruszy si, jednak nic nie powiedzia. Bazylika nie bya chrzecijaskim miejscem kultu. Bya to budowla pogaska, urzdowa, w ktrej posgom cesarzy oddawano cze jak bstwom. Okrelenie bazylika chrzecijaska brzmiao w jego uszach rwnie absurdalnie, jak kwadratowe koo. wiat stan na gowie. Po powrocie z cmentarza Konstantyn zaprowadzi Milicjadesa do paacu cesarzowej Faustyny na Lateranie. Odtd rzek cesarz - paac ten bdzie domem Milicjadesa i wszystkich nastpcw bogosawionego apostoa Piotra. Zmiany w Rzymie nastpoway z prdkoci wiata. Wraz z paacem Milicjades otrzyma tytu najwyszego kapana - pontifex maximus - dotd zarezerwowany dla samego cesarza. Tych, ktrzy pomagali mu odprawia naboestwa, nazwano kardynaami, od aciskiego sowa cardinalis, czyli zawiasowy, od cardo cardinie - zawias. Od XI wieku, gdy wiara chrzecijaska umocnia si i upowszechnia, kardynaowie tworz kolegium, ktre od 1179 roku wybiera nowego papiea podczas konklawe. Niemal z dnia na dzie, sprawujcy obrzdy kapani chrzecijascy przywdziali pogaskie szaty liturgiczne, a do oczyszczenia moralnego i odpdzenia zych mocy zaczli uywa wody wiconej i kadzide. Synkretyczne praktyki atwo zakorzeniay si w obrzdach i ceremoniach nowej wiary. Pogascy konwertyci, wychowani i uksztatowani w kulturze politeistycznej, coraz czciej traktowali chrzecijaskich witych i mczennikw jak pbogw i modlili si wprost do nich. Proces czenia si tradycji pogaskiej i chrzecijaskiej nasili si wraz z upowszechnianiem si nowego kalendarza liturgicznego, w ktrym rzymskie feriae, dni odpoczynku, powicone bstwom pogaskim, zostay zastpione przez wita chrzecijaskie. Starzy bogowie, tak bliscy pogaskim sercom, byli odtd czczeni jako wici chrzecijascy. Bogini zwycistwa Victoria staa si w. Wiktori, a patroni rycerzy, Kastor i Polluks, rozpoczli nowe ycie w legendzie o witych Kostnie i Damianie. Poboni chrzecijanie, uznawszy, e ich wiara zostaa skaona, kierowali skargi do

samego papiea. Pogascy przechrzci - pitnowa nowe obyczaje biskup Klaudiusz z Turynu - nie odrzucili starych bokw - oni zaledwie zmienili ich imiona. Jednak na nic zday si skargi wiernych literze Pisma. Zmiany usankcjonowa cesarski edykt. Milicjades umiera w krlewskim ou w otoczeniu suby i najbliszych wsppracownikw. Na Piotrowym tronie zasiad po nim Sylwester, ktry panowa przez blisko 22 lata. Podczas jego pontyfikatu umocnia si wiecka wadza papiea. Za herezj lub bdne nauczanie, czyli kade nauczanie sprzeczne ze stanowiskiem Kocioa rzymskiego, heretykom i innym odstpcom grozia odtd nie tylko kltwa, ale i kary wieckie, takie jak uwizienie, wygnanie lub mier. yjcy w przepychu, w otoczeniu suby gotowej na kade ich skinienie, biskupi Rzymu stawali si coraz bardziej wynioli. Zeraa ich pycha. Kady, kto chcia si do nich zbliy, musia pa na posadzk i ucaowa ich stopy. Papie Leon I (440-461), zwany Wielkim, gosi, e bez znaczenia jest, jak niemoralny lub nieudolny jest czowiek zasiadajcy na papieskim tronie, jeli tylko jest prawowitym nastpc w. Piotra. W tym samym czasie Koci ubogich wielokrotnie pomnoy swj majtek. Hojnie wspomagali go bogacze i arystokraci, ktrzy porzucili dawnych bogw dla Chrystusa; szczodrze obdarzali go cesarze, od ktrych otrzyma ogromne majtki ziemskie. U schyku VI wieku imponujce rozmiary osigny dobra ziemskie Kocioa w rejonie Rzymu, Neapolu, Kalabrii i Sycylii. Roczne przychody z tych dwch ostatnich regionw przekroczyy 35 tysicy florenw. W roku 764 papie Pawe I przyj wiecki tytu duxplebes (przywdca ludu), a zwracajc si do wspwyznawcw jako pierwszy uy nazwy Pastwo Kocielne. Ziemska potga Kocioa rzymskiego wzrosa niepomiernie dziki sawnej donacji Pepina Maego z 756 roku. Pepin, krl Frankw, przekaza Stolicy Apostolskiej ziemie odebrane Longobardom. Papie Stefan II obj w posiadanie rozlege terytoria: obwd rzymski, egzarchat raweski o obszarze 4542 mil kwadratowych oraz pooony we wschodniej Italii region Pentapolis o powierzchni 3692 mil kwadratowych. Koci katolicki sta si jednym z najwikszych posiadaczy ziemskich w historii.

Rozdzia 1. Dar Mussoliniego

Jeszcze raz wzi Go diabe na bardzo wysok gr, pokaza Mu wszystkie krlestwa wiata oraz ich przepych. I rzek do Niego: Dam Ci to wszystko, jeli upadniesz i oddasz mi pokon. Na to odrzek mu Jezus: Id precz, szatanie! Jest bowiem napisane: Panu, Bogu swemu, bdziesz oddawa pokon i Jemu samemu suy bdziesz. Ew. Mateusza 4: 8-10, Biblia Tysiclecia

W pierwszych dniach 1929 roku nad Kocioem katolickim zawiso widmo bankructwa. Nowy papie, Pius XI, bogosawi wprawdzie tumy, jakie gromadziy si pod balkonem Bazyliki w. Piotra, jednak w gbi serca czu si winiem Paacu Lateraskiego. Zaog wieckich pracownikw Watykanu zredukowano do garstki lokajw, ogrodnikw i gwardzistw. Niemal wszystko w paacu wymagao pilnej naprawy. Grne pitra przeciekay. Pokrywaa je gruba warstwa odchodw tysicy gobi, ktre uwiy sobie gniazda na poddaszu. W piwnicy, w pomieszczeniach kuchennych, w salach recepcyjnych, jadalniach, a nawet w komnatach papieskich wybuchay poary spowodowane awariami instalacji elektrycznej. Ojciec wity sysza szczury przemykajce przez dziury w cianach. Gryzonie zajy rwnie inne budowle kompleksu watykaskiego, w tym Bazylik w. Piotra. 3 Pogryzy nawet szcztki papiey zoone w szklanych trumnach w bocznych otarzach. Z powodu szczurw niebezpieczne stao si wystawianie konsekrowanej hostii podczas uroczystoci Adoracji Najwitszego Sakramentu. Na sam myl o tym, e wite ciao Chrystusa miaoby sta si karm dla gryzoni, gospodarze Watykanu wzdragali si ze zgrozy. Opatek, ktry kapan unosi ku niebu, okadza i bogosawi przy wtrze dzwonkw, staje si rzeczywistym ciaem Zbawiciela z chwil, w ktrej ksidz wypowiada po acinie formu: Hoc est corpus meum - To jest ciao moje - sowa, ktre protestanci zoliwie przekrcaj na hocus pocus. Opatek to wito najwysza, kada jego czstka reprezentuje cao, kady okruch jest komuni. 4 Na myl o tym, e nieuwany ksidz mgby nie uprztn okruchw hostii z otarza, papie krzykn z przeraenia: Szczury!. W drzwiach komnaty pojawi si gwardzista. - Czy Wasza witobliwo dobrze si czuje? - zapyta. Papie oddali go skinieniem doni. Zgodnie z protokoem wprowadzonym przez Leona XIII nie wolno mu byo odzywa si do suby, nawet do czonkw Gwardii Szwajcarskiej. Szczury w Paacu Lateraskim i Bazylice w. Piotra! Koci nie mg sobie pozwoli na wynajcie szczuroapa! Brakowao pienidzy na zabezpieczenie przed pleni bezcennych malowide i gobelinw. Nie byo czym zapaci za najpilniejsze naprawy, za przeczyszczenie rur kanalizacyjnych i zaoenie centralnego ogrzewania, eby ludziom prowadzcym interesy Spki Watykan zapewni minimum wygd. Zabrako pienidzy na rodki czystoci, nie mwic ju o zapacie dla sprztaczek i pokojwek, kosztach naprawy zepsutych mebli i wymiany zjedzonych przez mole draperii. Sowo ratti, aciskie okrelenie szczura, byo take nazwiskiem rodowym nowego papiea, ktry urodzi si w Mediolanie jako syn dyrektora fabryki jedwabiu. Chopcu nadano

imi Achille. Po przyjciu wice kapaskich pracowa w bibliotece watykaskiej jako paleograf i archiwista. W 1919 roku papie Benedykt XV wysa go do Polski, gdzie wyrni si talentami dyplomatycznymi. Rattiego mianowano arcybiskupem Mediolanu w 1921 roku, a kilka miesicy pniej uzyska godno kardynaa. Nie min nawet rok, gdy zasiad na Piotrowym tronie jako Pius XI. By mczyzn niskim i przysadzistym, o wysokim czole i przenikliwym spojrzeniu. Odznacza si byskotliwym intelektem i wielkim zamiowaniem do scholastycznych dyskusji. 5 Jeden z praatw opowiada, e przygotowania do spotkania z Ojcem witym nie rniy si wiele od podejcia do trudnego egzaminu. 6 Papie przepytywa swoich rozmwcw bez adnej taryfy ulgowej i okazywa swj gniew kademu, kto nie umia, czy te nie chcia udzieli zadowalajcej odpowiedzi. Wielu dostojnikw kocielnych obawiao si go i nienawidzio z caego serca. W wieku 71 lat Pius XI wci imponowa sprawnoci fizyczn. W modoci by wytrawnym wspinaczem. Stan niegdy na szczycie Monte Rosa. Innym razem spdzi noc na skalnej pce podczas alpejskiej burzy. Barczysty, o szerokiej, rumianej twarzy, w niczym nie przypomina ascetycznych watykaskich biurokratw. Nie cieszy si popularnoci wrd ksit Kocioa. Jego zwycistwo w konklawe byo moliwe tylko dziki temu, e kardynaowie podzielili si na zwolennikw ultrakonserwatywnego kardynaa Merry del Vaia oraz stronnikw liberalnego, wybitnie uzdolnionego kardynaa Gasparriego, watykaskiego sekretarza stanu. Kandydatur Rattiego zaproponowano jako kompromis midzy zwanionymi stronami, a mimo to trzeba byo a pitnastu gosowa, aby zostaa ona przyjta. 7 Jako papie Pius XI by surowy i wymagajcy. Jego yciowa dewiza brzmiaa: Pokj Chrystusa w krlestwie Chrystusa. Papie uwaa, e Koci nie powinien izolowa si od spraw tego wiata, lecz aktywnie uczestniczy w yciu publicznym. Zaangaowanie w sprawy ycia spoecznego i politycznego uwaa za tym bardziej niezbdne, im bardziej roso zagroenie ze strony ateistycznego komunizmu i jego atrakcyjno dla uciskanych ludw krajw chrzecijaskich. Pisa o tym w encyklice Divini redemptoris z 1937 roku. Jego arliwa nienawi do komunizmu w opinii czci teologw katolickich usprawiedliwiaa zawarcie konkordatw z dwoma najokrutniejszymi przywdcami faszystowskimi XX wieku: Hitlerem i Mussolinim, i poparcie dla trzeciego - hiszpaskiego caudillo, generaa Francisco Franco. Od pierwszych dni na Piotrowym tronie Pius XI okazywa wielkie zaangaowanie w dziaalno misyjn i tego samego wymaga od swoich podwadnych. W 1926 roku udzieli wice biskupich pierwszemu rodowitemu Chiczykowi, a w roku 1927 - pierwszemu Japoczykowi, co niektrzy hierarchowie ze Stanw Zjednoczonych i Europy uznali nawet za zniewag. Podczas jego pontyfikatu czna liczba ksiy pochodzcych z krajw objtych prac misyjn wzrosa z trzech do ponad siedmiu tysicy. Pius XI uczyni niemao dla sprawy ekumenizmu. Nawoywa do zjednoczenia z Kocioem prawosawnym i uczyni wiele dla zblienia z Kocioem unickim Jego denie do porozumienia nie objo jednak kociow protestanckich. W encyklice Mortalium animos z 1930 roku zakaza katolikom udziau w ekumenicznych konferencjach, synodach i naboestwach z udziaem duchownych protestanckich, bez wzgldu na wyznanie.

Od swoich poprzednikw odrnia si rwnie tym, e popiera rozwj nauk przyrodniczych i innych dyscyplin akademickich. Zmodernizowa Bibliotek Watykask, powoa do ycia Pontyfikalny Instytut Archeologii Chrzecijaskiej i obserwatorium astronomiczne w Castel Gandolfo. Tego wszystkiego dokona w oparciu o skromny budet w wysokoci 1 miliona dolarw. 8 Mimo oszczdnoci, skpo zasilany skarbiec wreszcie opustosza. Tymczasem banki stanowczo domagay si spaty zalegych poyczek. Ratii zrozumia, e musi zaj si szczurami w zupenie nowy sposb. Jeszcze przed obchodami Dnia Obrzezania Chrystusa zda sobie spraw, e porozumienie z Mussolinim trzeba zawrze tak szybko, jak to tylko moliwe. Mia wreszcie zrobi to, co powinien by zrobi ju dawno: podpisa pakt z szatanem i przywrci Kocioowi dawn potg i bogactwo. Przez 1200 lat - od wydania przez Konstantyna w roku 313 tzw edyktu mediolaskiego, do roku 1517, gdy Marcin Luter ogosi swoich 95 tez, papiee byli najpotniejszymi wadcami na wiecie. Cesarze i krlowie klkali u ich stp, by otrzyma papieskie bogosawiestwo i pocaunek pokoju. W 1215 roku sobr lateraski IV proklamowa, e biskup Rzymu sprawuje wadz absolutn nie tylko w sprawach duchowych, ale i w yciu doczesnym. Pan Bg powierzy Piotrowi - ogosi Papie Innocenty III - nie tylko wadz nad Kocioem, ale i nad caym wiatem. 9 Przez dugie stulecia uwaano, i papiee maj prawo pozbawi tronu kadego krla i uniewani kade prawo wieckie. Koci rzymskokatolicki powsta jako monarchia absolutna, w ktrej wszystkie nici wadzy prowadziy do papiea lub od papiea. Udzielona kademu ksidzu parafialnemu moc odpuszczania grzechw pochodzia od biskupw diecezjalnych, a ci czerpali j wprost od biskupa Rzymu, ktry panowa jako Wikariusz Jezusa Chrystusa. 10 W wiecie chrzecijaskim wszyscy ksia, mnisi, zakonnicy, opaci, biskupi, arcybiskupi i kardynaowie byli zjednoczeni w jednej wielkiej duchowej armii pod najwyszym zwierzchnictwem Biskupa Rzymu. Papiee sprawowali rwnie wadz wieck w Pastwie Kocielnym. W jego skad wchodziy regiony, prowincje i miasta o rnym statusie, obejmujce wiksz cz rodkowej Italii o powierzchni ok. 16 tys. mil kwadratowych. Poza Pastwem Kocielnym w redniowieczu papiee sprawowali wadz nad niemal caym terytorium Portugalii, w hiszpaskich prowincjach Nawarry i Aragonii, w Anglii, Irlandii, na Korsyce, Sardynii i w Krlestwie Sycylii. Wszystkie te kraje miay status pastw wasalnych i paciy gowie Kocioa doroczn danin. 11 Biskupi Rzymu zarzdzali take wielk armi biurokratw, ktrzy administrowali podlegymi im wsiami i miastami, sprzedawali wiadczone przez Koci usugi i pobierali podatki. Wielkie bogactwa napyway do papieskiego skarbca ze wszystkich zaktkw wiata chrzecijaskiego. Nastpcy w. Piotra byli bogatsi ni wspczeni im sutani i monarchowie. Mieszkali w paacach w otoczeniu tysicy sucych, gotowych na kade ich skinienie. Nosili wspaniae, zdobne szaty i gronostajowe stuy, a ich gowy zdobiy tiary z trzema koronami symbolizujcymi Trjc wit i potrjn wadz papiea - wspanialsze i bardziej cenne ni krlewskie korony. Na ich yczenie organizowano trybunay inkwizycyjne, wyprawy krzyowe i pogromy, tworzono floty i zwoywano wojska, ktre z zapaem tumiy rebelie oraz oczyszczay wiat chrzecijaski z heretykw, nadmiernie ambitnych parweniuszy i wszystkich innych, ktrzy podawali w wtpliwo absolutn wadz Biskupa Rzymu.

Po reformacji majtek i potga Kocioa (odtd ju nie katolickiego, gdy sowo to oznacza powszechny) znacznie si uszczupliy. Ustay wpywy z podatkw, danin, darw i opat lennych z wikszoci krajw Europy Pnocnej. Zakaz lichwy sprawi, e Koci nie inwestowa w koloniach i nie angaowa si w handel zagraniczny. Ponadto, jak wikszo instytucji feudalnych, Koci odnosi si nieufnie do postpu technicznego. Papiee odmawiali korzystania z takich wynalazkw jak silnik parowy lub krosno napdzane energi wodn, ktre zrewolucjonizoway produkcj przemysow. Gospodarka w Pastwie Kocielnym popada w stagnacj, a w papieskim skarbcu zaczo przeziera dno. W roku 1700, w pierwszych dniach pontyfikatu Klemensa XI, Koci zaduony by na 15 milionw skudw (jednego skuda mona w przyblieniu uzna za rwnowarto jednego dolara amerykaskiego). W roku 1730 dugi wzrosy do sumy 60 milionw skudw, a trzydzieci lat pniej signy niebotycznej kwoty 100 milionw skudw. Jednak prawdziwe kopoty miay dopiero nadej. 2 listopada 1789 roku, po wybuchu rewolucji francuskiej, cay majtek Kocioa we Francji oddano do dyspozycji narodu. Zgromadzenie Narodowe w Paryu zakazao francuskim biskupom wysyania pienidzy do Rzymu. Sytuacja Kocioa we Francji ulega dalszemu pogorszeniu po objciu wadzy przez Napoleona. Cesarz zada od Pastwa Kocielnego dorocznej daniny w wysokoci 21 milionw skudw. 12 Gdy papie nie wypaci danej kwoty, Napoleon wysa do Rzymu wojsko, ktre zupio paace, kocioy, katedry i klasztory ze zota, srebra i kamieni szlachetnych. Zrabowano take dziea sztuki: rzeby, obrazy, gobeliny, rkopisy i cenn ceramik. Bogactwa te wywieziono do Parya. Oblubienic Chrystusa doszcztnie okradziono i zgwacono. Po upadku Napoleona, na Kongresie Wiedeskim zdecydowano si zwrci Kocioowi cz zagrabionych bogactw i wypaci odszkodowanie. Jednake, cho przywrcono integralno terytorialn Pastwa Kocielnego, dni jego doczesnej chway zdaway si dobiega koca. Ostatni papie-krl, (U Papa Re), Pius IX (Giovanni Maria Mastai Feretti), panowa w latach 1846-1878. Jak jego poprzednicy, nowy papie, zwany przez lud rzymski Pio Nono, potwierdzi, e terytoria wchodzcego w skad Pastwa Kocielnego s Stolicy Apostolskiej niezbdne do zachowania duchowej niezalenoci. Gdyby najwyszy zwierzchnik Kocioa by zwykym mieszkacem ktrego z krajw europejskich - wywodzi Pio Nono - jak mgby si uchroni przed lokalnymi naciskami? 13 Porywczy, chory na padaczk, Pio Nono sprzeciwia si wszelkim prbom zjednoczenia Woch i przyznania mieszkacom Pastwa Kocielnego praw wyborczych. Nie popar take wszcztej przez woskich nacjonalistw wyzwoleczej wojny z Austri. W odpowiedzi zwolennicy niepodlegoci Woch wezwali do obalenia wadzy papieskiej. 15 listopada 1849 roku rozwcieczony tum zamordowa hrabiego Perigrino, jednego ze wieckich ministrw Pastwa Kocielnego. Nazajutrz republikascy rewolucjonici zaatakowali i zdobyli Paac Kwirynalski. Papie w przebraniu zbieg z Rzymu do Gaety nad Morzem Tyrreskim, skd zwrci si o pomoc do wadcw pastw katolickich. 14 Na jego apel odpowiedziaa Francja. 29 czerwca 1849 roku jej wojska przywrciy papiesk kontrol nad Rzymem, jednak sam Ojciec wity powrci do swej stolicy dopiero 12 kwietnia 1850 roku.

Nie na dugo jednak. Mimo kul karabinowych, wybuchw i grb, Pio Nono nie by w stanie utrzyma wadzy nad terytoriami Pastwa Kocielnego. Jedna po drugiej odczay si i ogaszay niepodlego kolejne prowincje. W 1860 roku do Pastwa Kocielnego nalea ju tylko Rzym. W reakcji na te dramatyczne wydarzenia papie ogosi Syllabus errorum (Wykaz bdw), w ktrym potpi nowoczesn cywilizacj, wolnomularstwo, racjonalizm, liberalizm i ide postpu. Za bd (nr 77) papie uzna m.in. pogld, w myl ktrego w naszej epoce nie jest ju celowe, by religia katolicka miaa status jedynej religii pastwowej z wykluczeniem wszystkich innych wyzna. Numerem 80 natomiast opatrzy bdne jego zdaniem twierdzenie, e papie rzymski moe i powinien pogodzi si i pojedna z postpem, liberalizmem i cywilizacj wspczesn. 15 Dc do utrzymania swej pozycji najwyszego wadcy na Ziemi, pomimo utraty terytorium Pastwa Kocielnego, Pio Nono zwoa I sobr watykaski, ktry mia umocni jego wadz duchow nad ludem boym. W przyjtej wwczas konstytucji dogmatycznej De ecclesia Christi, ogoszonej bull Pastor aeternus, sobr uzna, e papie ma najwysz i pen wadz nad Kocioem powszechnym zarwno w sprawach wiary i moralnoci, jak te w sprawach dyscypliny i zarzdzania Kocioem na caym wiecie. Wadza ta czytamy w dalszej czci dokumentu jest zwyka i bezporednia nad kadym bez wyjtku Kocioem i nad kadym bez wyjtku kapanem i wiernym, niezalena od jakiejkolwiek wadzy ludzkiej. 16 Sobr ogosi take dogmat o nieomylnoci papiea: [...] Trzymajc si wiernie tradycji otrzymanej od pocztku wiary chrzecijaskiej, ku chwale Boga, Zbawiciela naszego, ku podwyszeniu religii katolickiej i zbawieniu chrzecijaskich narodw, za zgod witego soboru nauczamy i definiujemy jako dogmat objawiony przez Boga, e Biskup Rzymski, gdy mwi ex cathedra - tzn. gdy sprawujc urzd pasterza i nauczyciela wszystkich wiernych, sw najwysz apostolsk wadz okrela zobowizujc cay Koci nauk w sprawach wiary i moralnoci - dziki opiece Boej przyrzeczonej mu w osobie w. Piotra Apostoa posiada t nieomylno, w jak Boski Zbawiciel chcia wyposay swj Koci w definiowaniu nauki wiary i moralnoci. Tote takie definicje s niezmienne same z siebie, a nie na mocy zgody Kocioa. 17 20 wrzenia 1870 roku wojska zjednoczonych Woch po symbolicznej potyczce zajy Rzym. Papieowi pozostawiono obszar wielkoci przysowiowego znaczka pocztowego: 44 hektarw na Wzgrzach Watykaskich. Pozbawiony ziemskich majtnoci papie nie uzna aneksji, odrzuci proponowany przez krla Wiktora Emanuela II akt gwarancyjny, a na znak protestu ogosi si winiem Watykanu i suwerenem Pastwa Kocielnego. Swojego wizienia nie opuszcza nawet po to, by pobogosawi wiernych. Pio Nono zmar 7 lutego 1878 roku. Kilka miesicy pniej jego zwoki przenoszono poza mury Watykanu, do grobowca w kociele w. Wawrzyca w San Lorenzo. Gdy kondukt aobny znalaz si przy mocie w. Anioa, na Tybrze, na trumn i na pochd spad grad kamieni, po czym rozlegy si okrzyki: Al fuime il porco! (do rzeki z t wini!). Tylko interwencja karabinierw zapobiega zbezczeszczeniu zwok Piusa IX. Jego nastpca, ospay i chudy jak szczapa Leon XIII (Vincenzo Gioacchino Perci), zwany przez amerykaskich biskupw workiem koci, dy do odbudowy Pastwa Kocielnego i doczesnej potgi Stolicy Apostolskiej. W tym celu zakaza katolikom udziau w wyborach do wadz republiki i potpi amerykask koncepcj rozdziau Kocioa i pastwa.

Utrata majtkw ziemskich musiaa oznacza zmniejszenie wpyww z podatkw. W 1900 roku roczny budet Watykanu spad do okoo 4 milionw dolarw. Stolica Apostolska z trudem wizaa koniec z kocem. 18 Do tradycji zainicjowanej przez Pio Nono nawiza jego nastpca Pius X (Giuseppe Sarto), ktry bogosawi wiernych z wewntrznego balkonu Bazyliki w. Piotra, okazujc w ten sposb demonstracyjnie, e papie pozostaje winiem rzdu woskiego. 1 wrzenia 1910 roku, dc do umocnienia katolickiej solidarnoci, Pius X ogosi motu proprio list papieski Sacrorum antistitum, nakazujcy duchownym zoenie przysigi przeciwko modernizmowi - reformatorskiemu ruchowi, ktry w Watykanie okrelano jako amerykanizm, syntez wszystkich herezji. A oto tre przysigi, ktr zobowizani byli zoy wszyscy kandydaci do wice wyszych, spowiednicy, kaznodzieje, proboszczowie, kanonicy, beneficjanci, przeoeni zakonni, profesorowie w seminariach i zakonach, urzdnicy kurii biskupiej, sdw kocielnych i kongregacji rzymskich: Przyjmuj niezachwianie, tak w oglnoci, jak w kadym szczegle, to wszystko, co okreli, orzek i owiadczy nieomylny Urzd Nauczycielski Kocioa. Najpierw wyznaj, e Boga, pocztek i koniec wszechrzeczy, mona pozna w sposb pewny, a zatem i dowie Jego istnienia, naturalnym wiatem rozumu w oparciu o wiat stworzony, to jest z widzialnych dzie stworzenia, jako przyczyn przez skutki. Po drugie: zewntrzne dowody Objawienia, to jest fakty Boe, przede wszystkim za cuda i proroctwa, przyjmuj i uznaj za cakiem pewne oznaki Boskiego pochodzenia religii chrzecijaskiej i uwaam je za najzupeniej odpowiednie dla umysowoci wszystkich czasw i ludzi, nie wyczajc ludzi wspczesnych. Po trzecie: mocno te wierz, e Koci, str i nauczyciel sowa objawionego, zosta wprost i bezporednio zaoony przez samego prawdziwego i historycznego Chrystusa, kiedy pord nas przebywa, i e tene Koci zbudowany jest na Piotrze, gowie hierarchii apostolskiej, i na jego nastpcach po wszystkie czasy. Po czwarte: szczerze przyjmuj nauk wiary przekazan nam od Apostow przez prawowiernych Ojcw, w tym samym zawsze rozumieniu i pojciu. Przeto cakowicie odrzucam jako herezj zmylon teori ewolucji dogmatw, ktre z jednego znaczenia przechodziyby w drugie, rne od tego, jakiego Koci trzyma si poprzednio. Potpiam rwnie wszelki bd, ktry w miejsce Boskiego depozytu wiary jaki Chrystus powierzy swej Oblubienicy do wiernego przechowywania, podstawia... twory wiadomoci ludzkiej, ktre zrodzone z biegiem czasu przez wysiek ludzi ~ nadal w nieokrelonym postpie maj si doskonali. Po pite: z wszelk pewnoci utrzymuj i szczerze wyznaj, e wiara nie jest lepym uczuciem religijnym, wyaniajcym si z gbin podwiadomoci pod wpywem serca i pod dziaaniem dobrze usposobionej woli, lecz prawdziwym rozumowym uznaniem prawdy przyjtej z zewntrz ze suchania, moc ktrego wszystko to, co powiedzia, zawiadczy i objawi Bg osobowy, Stwrca i Pan nasz, uznajemy za prawd dla powagi Boga najbardziej prawdomwnego. 19 Przed swoj mierci, kilka miesicy po wybuchu I wojny wiatowej, Pius X pozostawi dyspozycje dotyczce postpowania z jego zwokami. Ojciec wity nie yczy sobie, aby jego ciao zabalsamowano, co miao opakane skutki dla pomiertnych szcztkw zarwno jego samego, jak i przyszych papiey: Piusowi XII odpad nos, twarz Jana Pawa I

zzieleniaa, a uszy Pawa VI stay si cakiem czarne. 20 Balsamowaniu poddano tylko Piusa XI, co zreszt nastpio w bardzo tajemniczych okolicznociach. Rozkad Kocioa rzymskiego postpowa dosownie i w przenoni. Jego ucielenieniem wydawa si nastpny papie, Benedykt XV (Giacomo Della Ciesa). Wskutek wypadku, jakiemu uleg we wczesnym dziecistwie, Jego witobliwo mia tylko jedno oko i jedno ucho, garbi si i utyka, a jeden bark nosi znacznie wyej od drugiego. Papie by bardzo niski i chudy jak szczapa, a jego cera miaa sinawe zabarwienie. Przykre wraenie podkrelay wskie, fioletowe usta. Zoliwcy nie nazywali go inaczej, jak picoletto- maluszek. 21 W 1919 roku wydatki Watykanu po raz pierwszy byy wiksze ni dochody. Papie musia sign do oszczdnoci. Przed kilku laty zainwestowa pokane sumy w wysoko oprocentowane obligacje imperium otomaskiego. Jednak po wybuchu I wojny wiatowej, w przededniu upadku imperium, papiery te znacznie straciy na wartoci. Sytuacja Kocioa bya coraz trudniejsza. Benedykt XV nie mg izolowa si od wiata na wzr swoich bezporednich poprzednikw. W I wojnie wiatowej ycie stracio ponad p miliona Wochw, a wielu innych popado w ndz. W nadziei na popraw swego bytu ludzie ci coraz czciej zwracali si ku partii komunistycznej. Sam Ojciec wity przez jaki czas pozostawa pod wpywami marksizmu i chwali rewolucj bolszewick jako triumf nad tyrani. 22 W kocu jednak zda sobie spraw, e komunizm stanowi zagroenie nie tylko dla demokratycznych Woch, ale take dla Stolicy Apostolskiej. Komunici nawoywali do zniesienia wasnoci prywatnej, sprawiedliwego podziau dbr i odrzucenia religijnych dogmatw (w tym dogmatu o papieskiej nieomylnoci), gdy czyniy one z ludzi niewolnikw pogodzonych z wyzyskiem i nieznonymi warunkami egzystencji. W rok po zwycistwie rewolucji, w Rosji wiziono biskupw i ksiy, pldrowano kocioy i przeksztacano je w muzea ateizmu, a komunistyczna prasa prowadzia bezpardonow kampani propagandow przeciwko Kocioowi katolickiemu i prawosawnemu. 23 W 1919 roku, chcc oddali czerwone zagroenie, Koci powoa do ycia Katolick Parti Populistyczn. W cigu kilku miesicy staa si ona drug co do wielkoci parti polityczn Woch, dziki czemu gos Kocioa sta si ponownie syszalny w salonach wadzy. Jednak komunici w dalszym cigu cieszyli si znacznymi wpywami wrd robotnikw fabrycznych, ktrzy nawoywali do wyczania linii montaowych; wrd chopw, ktrzy odmawiali przystpienia do niw, i wrd radykaw, ktrzy wdzierali si do kociow, by z ambon gosi swoje manifesty polityczne. Koci okaza si zbyt saby, by skutecznie chroni swoje witynie przed krzewicielami bezbonych nauk. W styczniu 1922 roku, po mierci Benedykta XV, roczny budet Watykanu obcito do poziomu 1 miliona dolarw. Stolica Apostolsk zmuszona bya zacign poyczki, w wikszoci w bankach niemieckich. 24 Nowy papie, Pius XI, postanowi wydoby Koci z kryzysu. Pojawi si na balkonie nad placem w. Piotra, skd wygosi uroczyste ordzie Urbi et orbi (Miastu i wiatu), czym da do zrozumienia, e zamierza powrci z dobrowolnego wygnania, na jakie Pius IX skaza siebie i swoich nastpcw, i przywrci Kocioowi nalene mu miejsce w yciu publicznym. Zebrany na placu w. Piotra tum wznis okrzyk: Viva Pio Undicesimo! Viva Italia! (Niech yje Pius XI! Niech yj Wochy!). 25 W swoim pierwszym posuniciu papie przystpi do rozwizywania tzw kwestii rzymskiej, w tym przede wszystkim problemu reparacji za dobra utracone przez Koci w 1870 roku w wyniku przyczenia Rzymu do zjednoczonych Woch. Zwrci si w tej sprawie

do woskiego parlamentu i wystosowa apel do krla Wiktora Emanuela III. Wielokrotnie telefonowa te do krlewskiego doradcy, generaa Cittadini. Na prno jednak. Wochy, tak jak Koci, znalazy si na progu bankructwa. Ludzie yli w biedzie, szalaa inflacja, nisza tylko od niemieckiej. Niemal codziennie wybuchay nowe strajki, a praca sub publicznych ulega zaamaniu. Jednak w caym tym nieszczciu papie dostrzega wiateko nadziei. Benito Mussolini porywa masy swoimi operetkowymi oracjami, wygaszanymi w caym kraju na miejskich placach i w gminnych salach zgromadze. Wzywa w nich do cakowitej reformy ustroju politycznego. Nasz program jest prosty - gosi. - Chcemy rzdzi Wochami. 26 e nie s to czcze pogrki, dowodzi, kierujc swoje bojwki przeciwko komunistom w caym kraju. W kolejnych miastach podpalano socjalistyczne casa delpopolo, a miejscowych prefektw, ktrzy usiowali uy policji przeciwko faszystowskim condottieri, zmuszano do rezygnacji z urzdu. 27 Komunici odpowiedzieli na fal przemocy wezwaniem do strajku generalnego - bez powodzenia jednak. Co gorsza, ich klska przyczynia si do dalszego umocnienia pozycji faszystw. Mussolini najwyraniej rs w si, z ktr naleao si liczy. W odrnieniu od nieudolnych przywdcw utworzonej przez Watykan w 1919 roku Katolickiej Partii Populistycznej okaza si czowiekiem czynu, ktry potrafi zmiady czerwone zagroenie buciorami oddanych sobie bojwkarzy. Z Mussolinim wiza si jednak pewien problem. Duce nie zawsze by wiernym synem Kocioa. Wrcz przeciwnie. W 1910 roku opublikowa broszur pt. Bg nie istnieje oraz sensacyjn powie pt. Kochanka kardynaa. Demonstrujc pogard wobec tradycyjnych wartoci katolickich, y w konkubinacie z Donn Rachel, by marksistk, ktra urodzia mu gromadk dzieci. Duce dzieci nie ochrzci, nie bra udziau w ceremoniach religijnych i publicznie chwali si posiadaniem 136 kochanek. 28 Z czasem jednak wrogo, jak ywi wobec kleru i religii, ulega zagodzeniu. Zrozumia wreszcie, e Koci katolicki mg si przyczyni do umocnienia jego wadzy. Katolicyzm, jako jedna z najwaniejszych si narodowych, poprawia nasz pozycj w stosunkach z innymi pastwami - tumaczy swoim wsppracownikom. 29 Kierownictwo Katolickiej Partii Populistycznej prbowao zapobiec przejciu wadzy przez Mussoliniego, zawizujc koalicj z socjalistami. Szeregowi czonkowie tej partii spotykali si z duchownymi katolickimi i zabiegali u nich o poparcie dla nowego sojuszu. Od Genui na pnocy kraju do Neapolu na poudniu, w salach parafialnych organizowano wiece, podczas ktrych katoliccy deputowani przysigali, e nie dopuszcz do utworzenia pastwa faszystowskiego. W odpowiedzi Mussolini zoy wizyt kardynaowi Pitro Gasparriemu, watykaskiemu sekretarzowi stanu. W nastpstwie tego spotkania Watykan wystosowa do woskich hierarchw list, w ktrym zakazywa im udzielania poparcia Katolickiej Partii Populistycznej i nakazywa zachowanie neutralnoci w sprawach politycznych. 30 Tre pisma z 2 padziernika 1922 roku wierni czonkowie partii przyjli z najwyszym zdumieniem. Na jego mocy bowiem Koci katolicki rzuca swoje owieczki na poarcie faszystowskiemu wilkowi. Cztery tygodnie pniej, 28 padziernika 1922 roku, Mussolini poprowadzi marsz 25 tysicy czarnych koszul na Rzym. Na ulice miasta wylego ponad 100 tysicy osb, aby okaza swoje poparcie dla faszystw. Nazajutrz stary krl Emanuel powierzy Mussoliniemu misj utworzenia nowego rzdu. Nie uczyni tego jednak, jak sugerowaa wczesna

propaganda faszystowska, pod wraeniem siy i popularnoci faszystw. Marsz na Rzym zorganizowano ju po porozumieniu w tej sprawie pomidzy krlem i wodzem. Mussolini obj stanowisko ministra spraw wewntrznych, spraw zagranicznych, kolonii, korporacji, wojska i robt publicznych. W cigu kilku miesicy wyranej poprawie ulega sytuacja gospodarcza Woch. Wzrosa produkcja przemysowa i spada inflacja. Skoczyy si strajki i protesty robotnicze. Zamilkli nawet komunici. Mandaty poselskie utracili skorumpowani czonkowie parlamentu. Nawet pocigi jedziy punktualnie. Katolicyzm gosi nowy dyktator - jest wielk si moraln i duchow. Wierz, e pomidzy Watykanem i pastwem woskim bd odtd panowa prawdziwie przyjacielskie stosunki. 31 By udowodni szczero swoich intencji, Mussolini zakaza dziaalnoci wolnomularzom, udzieli bankrutujcemu Kocioowi finansowej pomocy ze rodkw publicznych i zwolni ksiy katolickich od podatkw. Watykan odwdziczy si, wydajc w dniu 9 czerwca 1923 roku zakaz dziaalnoci Katolickiej Partii Populistycznej. Gdy kilku czonkw tego ugrupowania odmwio podporzdkowania si poleceniu, papie zagrozi im ekskomunik i wezwa duchownych czonkw partii do natychmiastowego wystpienia z jej szeregw. W roku 1925, ogoszonym przez Piusa XI rokiem witym, Mussolini podj zdwojone wysiki na rzecz popularyzacji swojej koncepcji pastwa faszystowskiego: Wszystko w ramach pastwa, nic przeciw pastwu i nic poza pastwem. Pastwo faszystowskie, o jakim marzy, miao kontrolowa ycie swoich obywateli we wszystkich dziedzinach: w moralnoci, gospodarce i polityce. Faszyzm mia by zorganizowan, skoncentrowan i autorytarn demokracj utworzon na silnych podstawach narodowych. 32 Jednak dla urzeczywistnienia swojej antyutopii Duce musia podbi serca rodakw. Podczas spotka z przedstawicielami innych pastw twierdzi, e wadz we Woszech sprawuje bez przymusu, za zgod ludu. Chcc dowie, i jego rzd cieszy si poparciem szerokich mas, wezwa do przeprowadzenia plebiscytu narodowego, w ktrym zwykli Wosi mieli dokona wyboru pomidzy rzdem parlamentarnym w starym stylu a nowym pastwem faszystowskim. Mussolini doskonale zdawa sobie spraw, e warunkiem zwycistwa w referendum byo poparcie Kocioa. Jego rodacy byli w wikszoci przywizani do wiary katolickiej i posuszni papieskim wskazaniom. Wszelkie wygaszane z ambon zarzuty odnoszce si do ateizmu, antyklerykalnej przeszoci czy moralnoci Duce, musiayby doprowadzi do zwycistwa demokratw i politycznego upadku czowieka, ktry uwaa si ju za nowego cesarza. Chcc pozyska wzgldy Stolicy Apostolskiej, dyktator zawar lub katolicki z Donn Rachel, w dni witeczne uczestniczy w naboestwach, ochrzci dzieci i jak kady bogobojny rodzic lubowa w kadym swoim uczynku walczy z szatanem. Wprowadzi te podatek od bezdzietnoci oraz surowe kary za cudzostwo lub zaraenie syfilisem. Gono potpia noszenie krtkich spdnic i nieskromnych kostiumw kpielowych. Wszystkich prawdziwych Wochw wezwa do odrzucenia murzyskich tacw importowanych ze Stanw Zjednoczonych. 33 Przemiana, jakiej uleg, bya tak gboka, e przy rnych okazjach cytowa synne sowa papiea Grzegorza VII: Ktokolwiek godzi w papiea, musi umrze. 34 Skontaktowa si take z kardynaem Pietro Gasparrim, ktremu przedstawi ofert wysokiego odszkodowania za straty, jakie Koci katolicki ponis w wyniku upadku Pastwa Kocielnego. Pius XI nie lubi Mussoliniego i nie ufa mu. Dobrze wiedzia, co kryje si za mask pobonoci i poz oddanego syna Kocioa. Prywatnie nazywa go szataskim pomiotem 35 , a jednak nie opar si pokusie. Zdecydowa si usankcjonowa pastwo faszystowskie w

zamian za dobra doczesne. By moe Chrystus mg odrzuci tak ofert, ale nie on - jego namiestnik. Odmowa oznaczaaby ostateczn ruin Kocioa. Papieowi przedstawiono wanie wyniki kontroli finansw Stolicy Apostolskiej. Nie mogy by gorsze. Dzienne koszty utrzymania Watykanu przekraczay 7000 dolarw, podczas gdy datki na Koci spady w cigu jednego roku o blisko 20 procent. Wierni coraz rzadziej wskazywali Koci jako swojego spadkobierc, a poyczkodawcy, a wrd nich niemiecki Reichbank, twardo domagali si spaty zalegych patnoci. 36 Co gorsza, papiescy doradcy finansowi przewidywali dugotrwa depresj w gospodarce wiatowej. Finansowy krach Watykanu, odraczany od blisko pidziesiciu lat, zdawa si nieuchronny. Ojciec wity wezwa do siebie kardynaa Gasparriego i arcybiskupa Pacellego (przyszego Piusa XII), eby omwi z nimi ostateczny ksztat porozumienia z Mussolinim. 78-letni Gasparri by chory i osabiony Jego donie dray, a sylwetka, z powodu artretyzmu i osteoporozy, bya tak zgarbiona, e idc patrzy wprost pod nogi. Liczcy sobie pidziesit dwa lata Pacelli wyglda majestatycznie. By wysoki i szczupy, a jego due, czarne oczy wyranie rysoway si za szkami w zotej oprawie, spoczywajcymi na orlim nosie. Palce jego doni byy dugie i szczupe, zakoczone starannie opiowanymi paznokciami. Mia wysoki, ostry gos, ktrym posugiwa si z nadzwyczajn starannoci, akcentujc wybrane sowa tak dobitnie, e niektrym wydawao si, i arcybiskup si jka. Jednak tym, co najbardziej uderzao w jego wygldzie, bya popielata karnacja. Wyglda jak czowiek chory, ktry cae ycie spdzi w zaciemnionej sypialni. Papie poleci swoim doradcom, by pracujc nad projektem umowy z faszystami uwzgldnili przygnbiajce wyniki kontroli finansowej przeprowadzonej wanie przez Kamer Apostolsk. Pacelli przypomnia, e we wstpnej rozmowie Duce obieca Kocioowi 50 milionw dolarw w obligacjach pastwowych, a ponadto wiele innych korzyci, wrd ktrych szczeglnie wane byo uznanie suwerennoci Watykanu. Papie stwierdzi jednak, e poza wpat do skarbca watykaskiego trzeba bdzie zada przekazania pewnej kwoty do jego prywatnej szkatuy. 37 Pius XI wyrazi take swoje obawy o dochody Kocioa w dalszej przyszoci - w cigu nastpnych piciu i dziesiciu lat. Na zakoczenie poinformowa swoich doradcw, e kardyna Mundelein z Chicago zacign poyczk w wysokoci 1,5 miliona dolarw pod zastaw diecezjalnego majtku. Pienidze zostay wydane, a nad lokalnym Kocioem zawisa groba licytacji. 38 Papie powiedzia take swoim wsppracownikom o spodziewanym zaamaniu si gospodarki Woch, przed czym przestrzega Bernardino Nogara, doradca finansowy Watykanu i szef administracji Midzysojuszniczej Komisji Reparacyjnej. Porozumienie musimy zawrze bezzwocznie - mwi - jeszcze przed Wielkim Postem. Pniej, w okresie wyrzecze, tego rodzaju negocjacje byyby rzecz niestosown. Po zakoczeniu narady papiescy doradcy wysali do Mussoliniego piln wiadomo nastpujcej treci: Dla dobra obu stron, Pastwa i Kocioa, kwestia watykaska musi by rozwizana przed najblisz rod Popielcow. Mussolini bez wahania przysta na te warunki. Ceremoni wyznaczono na 11 lutego 1929 roku w Paacu Lateraskim, w bliskim ssiedztwie komnaty, w ktrej Leon III koronowa Karola Wielkiego na cesarza Rzymu w roku 800 n.e. Na kilka dni przed uroczystoci Pius XI przyj Mussoliniego na prywatnej audiencji. Papie nie zamierza koronowa dyktatora, udzieli mu jednak bogosawiestwa. Przyodziany

w tiar, z pastoraem w doni, przyj Mussolini ego w pozycji siedzcej. Nie powsta, by w ten sposb okaza szacunek przybyemu, cho czynili tak jego poprzednicy, gdy wizyt skada im go w randze gowy pastwa. Jednak Mussolini zdawa si nie dostrzega lekcewaenia. Dyktator pad na kolana, by ucaowa piercie i obnaone stopy papiea, ktry udzieli mu swojego bogosawiestwa: Benedicat te omnipotens Deus, Pater, et Filus, et Spiritus Sanctus. Gdy Mussolini powsta z klczek, papie dostrzeg zdumiewajce zmiany, jakie zaszy w jego wygldzie. Na ysym czole dyktatora wyrosa ogromna cysta. Przez dusz chwil Ojciec wity nie mg opanowa dreszczu odrazy. Przypomniaa mu si przepowiednia z Apokalipsy w. Jana: Sudzy Bestii otrzymaj znami na praw rk lub na czoo (13,16). Nie koniec na tym. Na tustym, wydatnym podbrdku dyktatora pojawi si pokany, ciemno zabarwiony pieprzyk, a midzy jego zbami w kolorze koci soniowej widoczne byy szerokie szczeliny, co w miecie rodzinnym papiea uwaano za wiadectwo zego charakteru. 39 Mussolini robi, co mg, by oczarowa swego gospodarza i okaza mu swoj dobr wol. Jednak w papieu budzi wstrt. Odraz budzio jego zachowanie i jego wygld, najbardziej za jego blade, pozbawione ycia oczy - jak si pniej wyrazi Pius XI - oczy wa. 40 W dniu podpisania traktatw lateraskich w Rzymie pada ulewny deszcz. W imieniu rzdu podpis zoy sam Duce, w imieniu papiea za, odziany w purpurow szat w redniowiecznym stylu, kardyna Gasparri z nieodcznym arcybiskupem Pacellim u boku. Ceremonia, ktr zaplanowano na kilka godzin, trwaa zaledwie trzy kwadranse. 41 Przedstawiciele Watykanu umiecili dokument w aksamitnej szkatule ozdobionej na brzegach adamaszkiem. Na jej pokrywie widnia papieski herb. Wiadomo o podpisaniu porozumienia obwieciy wiatu dzwony rzymskich kociow. Ze wszystkich zaktkw globu napyway depesze gratulacyjne. Przewodniczcy brytyjskiej Izby Gmin wyda owiadczenie, w ktrym stwierdzi m.in., e , jest zachwycony rozsdnym kompromisem, jaki signor Mussolini zawar z Ojcem witym. 42 Wochy byy naprawd zjednoczone. Koci zawar przymierze z pastwem. Nowe cesarstwo rzymskie, wymarzone przez Mussoliniego i jego bojwkarzy w czarnych koszulach, stawao si rzeczywistoci. Pod oknami papieskich komnat zebra si tum zwolennikw sojuszu Kocioa z pastwem faszystowskim. Ludzie ci mieli nadziej, e papie udzieli im bogosawiestwa, jednak srodze si rozczarowali. Okna watykaskiego paacu pozostay zamknite. W Berlinie Adolf Hitler z zadowoleniem przyj wiadomo o podpisaniu traktatw lateraskich. 22 lutego 1929 roku w antysemickim brukowcu Vlkischer Beobachter ukaza si artyku, w ktrym przyszy kanclerz stwierdza: Fakt, i Koci zawar pokj z faszyzmem oznacza, e nowe ruchy polityczne ciesz si wikszym zaufaniem Watykanu ni liberalne demokracje, z ktrymi nigdy nie mg znale wsplnego jzyka. Nawizujc do sytuacji w Niemczech, Hitler pisa dalej: Nauczajc, e utrzymanie demokracji jest w dalszym cigu w najlepszym interesie niemieckich katolikw, Partia Centrum pozostaje w konflikcie z duchem traktatw podpisanych przez Stolic Apostolsk. To, e Koci katolicki zawar konkordat z faszystowskimi Wochami wiadczy bez wtpienia, i idee faszyzmu blisze s chrzecijastwu ni ydowski liberalizm i marksistowski ateizm, z ktrymi tzw. Partia Katolicka Centrum czuje si blisko zwizana na szkod chrzecijastwa i narodu niemieckiego. 43

W historii Kocioa katolickiego niewiele byo dokumentw wagi porwnywalnej z pakietem porozumie, ktre przeszy do historii pod nazw traktatw lateraskich. Skaday si one z trzech odrbnych aktw prawnych. Na mocy pierwszego z nich, zwanego waciwym traktatem lateraskim, powstao suwerenne Pastwo-Miasto Watykan (Stato Della Citt del Vaticano). Strony uzgodniy w nim, e nowe pastwo kocielne pooone bdzie na powierzchni 44 hektarw na Wzgrzach Watykaskich. Na jego obszarze znale si miao 30 placw i ulic, Bazylika w. Piotra i dwa inne kocioy, Paac Lateraski, koszary Gwardii Szwajcarskiej i zesp innych budowli. W dniu podpisaniu traktatu Watykan liczy sobie 973 mieszkacw, z ktrych wikszo stanowili yjcy w celibacie duchowni. Stolica Apostolska otrzymaa ponadto kilka obiektw i posiadoci eksterytorialnych: trzy bazyliki na terenie Rzymu (Santa Maria Maggiore, w. Jana na Lateranie i w. Pawa), kilka budynkw biurowych, letni paacyk w Castel Gandolfo (ok. 20 kilometrw od Rzymu) i kilkanacie posiadoci na obszarze rozcigajcym si od Mediolanu na pnocy Woch, do Reggio di Calabrii na poudniu kraju. W zamian za przyznanie suwerennoci Watykan zrzek si wszelkich roszcze do terytoriw, ktre zostay przejte przez krlewskie wojska w 1870 roku, i wyrazi zgod na ustanowienie stosunkw dyplomatycznych z rzdem woskim. Traktat drugi, nazwany konkordatem, przyznawa Watykanowi peni wadzy nad wszystkimi organizacjami katolickimi na terenie Woch. Organizacje te, okrelone w umowie mianem korporacji wyznaniowych, zostay zwolnione od wszelkich form opodatkowania i kontroli finansowej. Ponadto Watykan uzyska niczym nieograniczone prawo tworzenia dowolnej liczby nowych organizacji wyznaniowych, ktre rwnie miay by zwolnione z obowizku podatkowego. Na mocy konkordatu katolicyzm zosta uznany za oficjaln religi pastwow. Zakazano take wszelkich form krzewienia wyzna protestanckich. Nauczanie religii, przygotowujce do przyjcia bierzmowania i penego czonkostwa w Kociele katolickim, miao by prowadzone we wszystkich szkoach publicznych i prywatnych. Na mocy trzeciego z traktatw, tzw konwencji finansowej, Watykan otrzyma 750 milionw lirw w gotwce 44 oraz dodatkowy miliard we woskich obligacjach rzdowych (oprocentowanych w wysokoci 5 procent rocznie) jako rekompensat za utracone terytoria Pastwa Kocielnego. 45 Ponadto rzd woski zobowiza si do wypacania pensji ksiom parafialnym we Woszech i do przekazania pewnej, nigdy nieujawnionej sumy, wprost do prywatnej szkatuy papiea. Jednym pocigniciem pira Watykan z bankruta przedzierzgn si w krezusa i zapewni sobie uprzywilejowan pozycj na midzynarodowych rynkach finansowych, gdzie miaa si wykuwa przyszo wiata w XX wieku. Dziesi lat pniej, po inwazji Hitlera na Polsk, Koci katolicki by ju jedn z najbogatszych i pod wieloma wzgldami najpotniejszych instytucji na wiecie.

Rozdzia 2. Cud, jaki sprawiy pienidze

Daj kademu, kto ci prosi, a nie dopominaj si zwrotu od tego, ktry bierze twoje. Jak chcecie, eby ludzie wam czynili, podobnie wy im czycie! Jeli bowiem miujecie tych tylko, ktrzy was miuj, jaka za to dla was wdziczno? Przecie i grzesznicy mio okazuj tym, ktrzy ich miuj. I jeli dobrze czynicie tym tylko, ktrzy wam dobrze czyni, jaka za to dla was wdziczno? I grzesznicy to samo czyni. Jeli poyczek udzielacie tym, od ktrych spodziewacie si zwrotu, jaka za to dla was wdziczno? I grzesznicy grzesznikom poyczaj, eby tyle samo otrzyma. Ew. ukasza 6:30-34, Biblia Tysiclecia

W dniu ratyfikacji traktatw lateraskich Pius XI podj dwie decyzje, ktre na dugie dziesiciolecia umocniy pozycj Kocioa katolickiego. Po pierwsze postanowi powoa do ycia Administracj Specjaln dla Dziaa Religijnych przeksztacon pniej w Administracj Dbr Stolicy Apostolskiej (APSA), a przy niej sawetn Sekcj do Zada Nadzwyczajnych, zwan w skrcie Sekcj Nadzwyczajn. Jedynym celem tej instytucji miao by roztropne gospodarowanie rodkami pochodzcymi z daru Mussoliniego. Majtek Kocioa mia by odtd chroniony przed apetytami wsppracownikw i przyjaci watykaskich dostojnikw. Zadaniem nowej instytucji byo take dopilnowanie, by nie roztrwoniono go na pomoc ywnociow dla godujcych biedakw lub na budow schronisk dla bezdomnych. Decyzj drug papie mianowa dyrektora nowej Sekcji Nadzwyczajnej i powierzy mu pen kontrol nad jej poczynaniami. Szefem agencji zosta Bernardino Nogara, ydowski geniusz finansowy, ktry wsawi si udan reorganizacj Reichsbanku. Nogara zgodzi si obj nowe stanowisko pod warunkiem, e do Sekcji Nadzwyczajnej nie bd zatrudniane osoby duchowne. Ich obecno uniemoliwiayby realizacj podstawowych zada nowej sekcji: wypracowanie najwikszych moliwych zyskw, przywrcenie Kocioowi dawnego bogactwa i odbudow jego potgi politycznej. 46 Osobistym asystentem Nogary zosta markiz Enrico de Maillardoz. W sekcji zatrudniono take czterech ksigowych z wiodcych woskich instytucji finansowych. Zgodnie z watykaskim protokoem papie ustanowi komitet ad hoc w skadzie trzech kardynaw: Pietro Gasparrie-go, Donato Sharretty i Rafaela Merry del Vaia, ktrzy mieli nadzorowa dziaalno nowej agencji. W rzeczywistoci jednak penili oni funkcje, ktre mona okreli jako dekoracyjne. Zasiadajcy w komitecie purpuraci nie mieli prawa podwaa decyzji Nogary. W caej historii Kocioa katolickiego niewiele byo postaci rwnie wpywowych jak Nogara. Z pewnoci mona powiedzie, e by to waciwy czowiek na waciwym miejscu. Kocioowi przysuy si nie mniej ni w. Augustyn, w. Franciszek z Asyu lub w. Tomasz z Akwinu. Po jego mierci w 1959 roku kardyna Spellman powiedzia: Zaraz po Jezusie Chrystusie najwspanialsz rzecz, jaka przydarzya si Kocioowi katolickiemu, by Bernardino Nogara. 47 O tym wybitnym finansicie wiemy jednak mniej ni o niejednym na wp legendarnym, witym redniowiecznym. Urodzi si i dorasta w Bellano, nad jeziorem Como we woskich

Alpach. W rodzinie Nogarw troszczono si o religijne wychowanie dzieci. Trzech jego braci przyjo wicenia kapaskie, a czwarty zosta kuratorem Muzeum Watykaskiego. Od wczesnego dziecistwa Bernardino uczestniczy we mszach, adoracjach, nowennach, drogach krzyowych i innych naboestwach. W poudnie przerywa prac, by odmwi Anio Paski, a wieczorem, przed zaniciem, recytowa wszystkie 15 tajemnic racowych: pi radosnych, pi bolesnych i pi chwalebnych. Jego wsppracownicy byli przekonani, e Nogara jest ksidzem. W kilku ksikach bdnie przypisano mu tytu mon-signore. W rzeczywistoci nigdy nie przyj wice kapaskich ani nie przystpi do adnego z bractw skupiajcych osoby wieckie. Z wyksztacenia Bernardino Nogara by mineralogiem. Przez wiele lat peni funkcje kierownicze w kopalniach Anglii, Grecji, Bugarii i Turcji. Koledzy z pracy zapamitali jego staranny ubir, niezwyky talent lingwistyczny (mwi pynnie w omiu jzykach) i sztywne maniery. Wielkie wraenie na wsppracownikach robia take jego fotograficzna pami. Potrafi wyrecytowa z pamici cae rozdziay z Boskiej komedii Dantego, a rachowa szybciej ni jakakolwiek maszyna liczca w jego czasach. Karier finansisty rozpocz w Banca Commerciale Italia na stanowisku wiceprezesa i szefa filii tego banku w Istambule. Dziki swoim talentom wkrtce pozyska zaufanie zarwno brytyjskich si okupacyjnych, jak i nacjonalistw z ruchu modotureckiego, dcych do utworzenia nowej republiki tureckiej. Jego starania o cignicie do Turcji zachodnich inwestorw przyniosy mu saw w wiecie midzynarodowej finansjery. Zaproszono go do zarzdu Midzysoju-szniczej Komisji Reparacyjnej, ktrej przedstawiciele brali udzia w powojennych negocjacjach pomidzy Austri, Bugari, Wgrami i Turcj. Jego talent wybitnego finansisty w peni ujawni si w latach 1924-29, gdy powierzono mu zadanie zreorganizowania Reichsbanku i ustabilizowania sytuacji finansowej Niemiec po I wojnie wiatowej. W tym okresie dokona wielu zrcznych operacji, z ktrych cz uznano za prawdziwe finansowe cuda. W jednej z tych transakcji z samych opat za poyczk w wysokoci 800 milionw marek uzyska niebotyczn sum dwch i p miliarda marek. 48 Podczas pobytu w Niemczech Nogara zawar znajomo z arcybiskupem Eugenio Pacellim, nuncjuszem apostolskim w Republice Weimarskiej. Nogara doradza eminencji w sprawie tzw kwestii rzymskiej. Nazw t okrelano konflikt pomidzy papieami i pastwem woskim, powstay w 1870 roku, po zajciu Rzymu i przyczeniu Pastwa Kocielnego do zjednoczonych Woch. Nogara przekona Pacellego, e Watykan nie powinien domaga si odzyskania rozlegych terytoriw Pastwa Kocielnego, lecz dy do odbudowy potgi gospodarczej Kocioa poprzez umiejtne inwestycje zagraniczne. Tylko w ten sposb twierdzi sprytny finansista - mona odbudowa presti Kocioa i zmusi wiatowe mocarstwa, by znowu liczyy si ze Stolic Apostolsk. Pacelli przekaza t opini Piusowi XI, ktry poprosi Nogar o pomoc w pracach nad projektem traktatw lateraskich. Gdy zaproponowano mu objcie kierownictwa Sekcji Nadzwyczajnej APSA, Nogara przyj ofert pod warunkiem, e otrzyma woln rk w sprawach zatrudnienia, e bdzie mg samodzielnie decydowa, co kupi i co sprzeda, oraz e bdzie w peni niezaleny od innych watykaskich instytucji. Biuro Sekcji Nadzwyczajnej urzdzono na czwartym pitrze Paacu Lateraskiego, w ssiedztwie prywatnych apartamentw papiea. Dziaalnoci nowej agencji przypisywano tak

wielk wag, e Nogara by jedynym urzdnikiem watykaskim, ktremu przyznano niczym nieskrpowany dostp do Ojca witego. Gdy wiat pogry si w wielkiej depresji, pierwsz decyzj Nogary jako gwnego finansisty Watykanu byo wykupienie pakietu kontrolnego Banco di Roma - w owym czasie przedsibiorstwa o niewielkiej wartoci giedowej. 49 Nastpnie Nogara przekona Mussoliniego, by wczy ten bank do tworzonego przez faszystowski rzd Instytutu Odbudowy Przemysu. Zadaniem tej instytucji pastwowej byo dokapitalizowanie przedsibiorstw przemysowych i pobudzenie rozwoju gospodarczego Woch. Dziki wsparciu rzdu, warto akcji Banco di Roma znaczco wzrosa, a jego gwny udziaowiec sta si wacicielem fortuny w wysokoci 632 milionw dolarw. Historycy Kocioa nie powicaj wiele miejsca transakcji z udziaem Banco di Roma, cho w jej wyniku w Kociele katolickim dokonaa si prawdziwa rewolucja teologiczna. Koci rzymski zaangaowa si w lichw, ktr do niedawna uwaano za jeden z najciszych grzechw, jakich mg si dopuci chrzecijanin. Lichwa - pisa w. Ambroy - to jest wicej wzi, ni si dao. Gracjan wykorzysta t definicj w swoim projekcie prawa kanonicznego. Zakaz uprawiania lichwy odnawiano i potwierdzano na wielu soborach: w Arles (314 r.), w Nicei (325 r.), Kartaginie (345 r.), Aix (789 r.) i Lateranie (1179 r.), gdzie postanowiono, e lichwiarze nie mog by dopuszczeni do komunii i nie maj prawa do chrzecijaskiego pochwku, a ksia nie mog przyjmowa od nich jamuny. Benedykt IX w synnej encyklice Vix perrenit z 1 listopada 1745 roku potpi lichwiarzy jako heretykw. Poniewa jednak encyklika skierowana bya tylko do biskupw, 29 lipca 1836 roku wite Oficjum wydao owiadczenie przypominajce katolikom, e zawarte w niej potpienie lichwy odnosi si do caego ludu boego i e ta fundamentalna zasada kapitalizmu powinna by przez ludzi prawdziwie wierzcych traktowana jak inne praktyki, na ktre naoono kltw. Wydajc zgod na zakup akcji Banco di Roma, Pius XI zerwa z wielowiekow tradycj, co miao dalekosine skutki dla dogmatw i innych aspektw doktryny Kocioa katolickiego, a w przyszoci doprowadzio do aggiornamento - procesu modernizacji w Kociele, ktrego pierwszy etap dokona si podczas II soboru watykaskiego. W przeszoci, zanim zaniechano przestrzegania surowych nakazw prawa kanonicznego, Koci gosi, e jego nauki s niezmienne, dziki czemu wyznawcy Chrystusa mog poda w yciu jasno wytyczon ciek. Jednak wraz z utworzeniem Sekcji Nadzwyczajnej dokona si przeom - niezmienne okazao si zmienne, a praktyka, ktr potpiano jako najciszy objaw niepohamowanej chciwoci, zostaa usankcjonowana przez Koci - nie dla dobra wiernych wszake, lecz dla jego wasnej korzyci. Za pienidze pochodzce ze sprzeday akcji Banco di Roma Nogara kupi na wolnym rynku duy pakiet papierw Instytutu Odbudowy Przemysu, dziki czemu Koci sta si najwikszym we Woszech udziaowcem w firmach, ktre korzystay z gwarancji rzdowych. W najbliszych latach przynioso mu to grube miliony z samych dywidend od posiadanych akcji. Wrd firm, nad ktrymi Watykan przej pen kontrol, znalazo si midzy innymi przedsibiorstwo Italgas, wyczny dostawca gazu naturalnego do wielu woskich miast 50 , oraz jedno z najstarszych woskich przedsibiorstw budowlanych Societ Generale Immobiliare, 51 ktre wkrtce przeksztacio si w midzynarodowy konglomerat zamieszany w spiski antyrzdowe i machinacje giedowe, prowadzce do chaosu na rynkach finansowych i skandali, w ktre wpltany by rwnie Koci katolicki.

W przededniu wybuchu II wojny wiatowej Watykan by wacicielem pakietw wikszociowych w zakadach przemysu tekstylnego, stalowego, metalurgicznego, spoywczego, drzewnego i ceramicznego. Posiada kopalnie, tartaki, zakady telekomunikacyjne i fabryki makaronu. Lista tych przedsibiorstw zajmowaa ponad 70 stron w ksigach finansowych Stolicy Apostolskiej, a dziaalno kilku z nich bya sprzeczna z nauczaniem Kocioa katolickiego. Wrd tych ostatnich wymieni naley przede wszystkim zakady przemysu zbrojeniowego: fabryki bomb, amunicji i czogw oraz wytwrnie rodkw antykoncepcyjnych. 52 Okazao si, e to, co ksia potpiaj z ambon, doskonale nadaje si do mnoenia dochodw Kocioa. W 1935 roku, gdy Mussolini potrzebowa wicej broni do podboju Etiopii, znaczna jej cz pochodzia z zakadw zbrojeniowych, ktre Nogara zakupi dla Stolicy Apostolskiej. Po przejciu kontroli nad wiodcymi firmami woskimi Nogara wybra grup zaufanych ludzi, ktrzy mieli zosta dyrektorami tych firm i obj stanowiska kierownicze w kontrolowanych przez Watykan bankach. Wielu z nich pochodzio z krgu tzw. czarnej szlachty, jak okrelano czonkw rodzin arystokratycznych, ktre byy przeciwne zastpieniu Pastwa Kocielnego demokratycznym pastwem woskim. Czarna szlachta popieraa rzdy klerykalne sprawowane przez papieskich przedstawicieli, zwyczajowo odzianych w czarne szaty. Nogara zwrci si do takich arystokratw, jak Massimo Spada, ksi Enrico Gellazi, Carlo Pesenti, Antonio Rinaldi, Luigi Mennini, Ligi Gedda, hrabia Paolo Blumenstil i hrabia Francesco Maria Odesso. 53 Zatrudni take przyjaci i krewnych arcybiskupa Eugenio Pacellego, a wrd nich jego brata Francisco i siostrzecw, Carlo, Giulio i Marcantonio Pacellich. 54 Poprzez tych nominatw spord ludzi Kocioa Nogara mg wpywa na kluczowe decyzje zarzdw wszystkich posiadanych przez Koci firm, dziki czemu stanowiy one zgran druyn, dc do realizacji wsplnych celw. Chcc unikn wszelkich podejrze, Nogara zadba, eby jego nazwisko nie wystpowao na listach czonkw rad i zarzdw firm kontrolowanych przez Watykan. 55 W najtrudniejszych latach wielkiego kryzysu we Woszech Nogara zacz skupowa grunty w Rzymie i poza jego granicami. W 1935 roku w jego posiadaniu znalazy si ziemie o powierzchni ponad 400 hektarw, co czynio papiea najwikszym poza pastwem wacicielem ziemskim we Woszech. Jednak gwnym polem inwestycji Nogary pozosta sektor bankowy. Wraz z niebywale dochodowym Banco di Roma zakupi dla Watykanu grup niewielkich bankw rolnych na poudniu Woch oraz pakiety kontrolne w takich liczcych si instytucjach finansowych, jak Banco Commerciale Italiana, Credit Italiano, Banco Provinciola Lambada i Banco Ambrosiano. 56 Nogara dobrze rozumia podstawow zasad rynku kapitalistycznego, w myl ktrej gwarantem sukcesu przedsibiorstwa jest uzyskanie kontroli nad przepywem dochodw. Poprzez banki Nogara mg kierowa gotwk do firm bdcych wasnoci Watykanu poza jakkolwiek kontrol ze strony konkurencji. To przede wszystkim dziki tej uprzywilejowanej pozycji Koci katolicki dobrze prosperowa, a nawet rozkwita w chudych dla biznesu latach trzydziestych XX wieku. Sumy, jakie w tym okresie wpyway na konta Watykanu ze wszystkich zaktkw kraju, byy tak wielkie, e Nogara mia coraz wiksze trudnoci z ukryciem ich przed opini publiczn. Pienidze napywajce do APSA nie byy ju inwestowane w prywatne przedsibiorstwa ani lokowane w kontrolowanych przez Watykan bankach. Nadwyek

finansowych nie kierowano do watykaskich firm (cho byy one wolne od podatkw i nie podlegay kontroli finansowej), lecz na konta w bankach szwajcarskich, dziki czemu cieki, ktrymi wdroway pienidze, prowadziy niezmiennie do niejawnych ksig finansowych i niejawnych kont. 57 Odtd prawda o majtku Kocioa rzymskiego bya znana tylko papieowi i garstce jego doradcw. Wszyscy inni skazani byli na domysy. Jednake dar Mussoliniego i finansowe cuda, jakie czyni Nogara, stanowiy tylko jedno ze rde ogromnego majtku Kocioa. Drugim, rwnie lukratywnym rdem, by inny faszystowski dyktator, Adolf Hitler, nowy kanclerz Niemiec, odkd w 20 lipca 1933 roku ubi interes z arcybiskupem Pacellim, przyszym papieem Piusem XII.

Rozdzia 3. Triumf mamony

Nikt nie moe dwom panom suy. Bo albo jednego bdzie nienawidzi, a drugiego bdzie miowa; albo z jednym bdzie trzyma, a drugim wzgardzi. Nie moecie suy Bogu i mamonie. Ew. Mateusza 6:24, Biblia Tysiclecia

W padzierniku 1929 roku, tydzie po zaamaniu si nowojorskiej giedy, arcybiskup Eugenio Pacelli otrzyma wezwanie do Rzymu. Mieszka wtedy w Berlinie, gdzie peni funkcj nuncjusza apostolskiego. Niedawno, w nagrod za wkad, jaki wnis w podpisanie traktatw lateraskich, przyznano mu kardynalski kapelusz. Po ordynacji Stolica Apostolska ogosia, e nowy purpurat zastpi kardynaa Gasparriego na stanowisku watykaskiego sekretarza stanu, drugim co do rangi najwyszym stanowisku w Kociele katolickim. Z chwil objcia nowego urzdu Pacelli sta si kluczowym autorem i wykonawc watykaskiej polityki wobec Niemiec. Wrd ludzi Kocioa to on w gwnej mierze przyczyni si do wyniesienia Adolfa Hitlera do wadzy. W latach 1928-1930 w Niemczech ponad dwukrotnie wzrosa liczba czonkw NSDAP Biskupi katoliccy wystpowali przeciwko rozprzestrzenianiu si nowego pogastwa, wydajc ca seri zakazw: (1) katolikom zakazano wstpowania do partii nazistowskiej i uczestniczenia w organizowanych przez ni zgromadzeniach; (2) czonkowie partii nie mogli przyjmowa sakramentw i nie mieli prawa do katolickiego pochwku; (3) nazistom zakazano grupowego uczestnictwa w pogrzebach i innych uroczystociach kocielnych. Zakazy te uzyskay poparcie katolickiej partii Centrum i wielu redaktorw prasy katolickiej. 58 Poczytny tygodnik Der Gerade Weg (Prosta cieka) zamieci artyku redakcyjny, w ktrym napisano: Narodowy socjalizm oznacza wrogo w stosunkach z ssiednimi krajami, despotyzm w sprawach wewntrznych, wojn domow i wojny midzynarodowe. Narodowy socjalizm oznacza kamstwo, nienawi, bratobjstwo i niedol bez granic. Adolf Hitler gosi prawo oparte na kamstwie. Padlicie ofiar oszustw obsesyjnego despoty. Przebudcie si! 59 Hitler doskonale rozumia wag ustanowienia dobrych stosunkw z Watykanem. W Mein Kampf czytamy m.in., e Niemieccy katolicy zjednoczeni w ramach katolickiej partii Centrum skutecznie przeciwstawili si prowadzonej przez Bismarcka polityce Kulturkampfu, podjtej w reakcji na ogoszenie przez Piusa IX dogmatu o nieomylnoci papieskiej w kwestiach wiary i moralnoci. W ramach Kulturkampfu pastwo podporzdkowao sobie nauczanie religii, z kraju wydalono jezuitw, komitety osb wieckich przejy kontrol nad majtkiem Kocioa, a biskupw i innych dostojnikw kocielnych, ktrzy sabotowali nowe przepisy, skazywano na grzywny, wizienie lub wygnanie. Jedynym skutkiem tej polityki byo umocnienie si katolickiej opozycji wobec rzdw Bismarcka, co ostatecznie doprowadzio do utworzenia partii Centrum na przeomie roku 1870 i 1871. W swojej celi wiziennej, podczas pracy nad Mein Kampf, Hitler zrozumia, e musi pojedna si z Kocioem, gdy w przeciwnym razie moe on zniweczy jego marzenia o Trzeciej Rzeszy. Partie polityczne - pisa - nie maj nic wsplnego ze sprawami religijnymi, o ile nie szkodz narodowi, podwaajc etyk i morale rasy. Jednoczenie organizacje religijne nie powinny si miesza w tworzenie partii politycznych. 60 W 1927 roku Hitler

owiadczy, e wszelkie negatywne wypowiedzi na temat religii s zakazane ze wzgldw taktycznych oraz e narodowi socjalici nie powinni si da wcign w nowy Kulturkampf. Kardynaowi Pacellemu rwnie zaleao na zblieniu z Hitlerem. Ten zrczny polityk zdawa sobie spraw, e rzdy prawicowe w Niemczech mogyby zapobiec szerzeniu si komunistycznej zarazy i pomogyby zadba o majtek Kocioa. Przymierze z Hitlerem powinno take doprowadzi do zawarcia korzystnego finansowo konkordatu - podobnego do ukadu z Mussolinim. Podczas dugich lat, jakie spdzi w Niemczech, penic urzd nuncjusza apostolskiego, Pacelli nawiza blisk znajomo z Ludwigiem Kaasem - ksidzem i deputowanym do Reichstagu z ramienia partii Centrum. To dziki zabiegom nuncjusza Kaas otrzyma tytu praata i zosta przewodniczcym partii. Siostra Pasqualina, gospodyni Pacellego, 61 opowiadaa pniej, e obaj duchowni byli sobie nadzwyczaj bliscy: Kaas towarzyszy Pacellemu w wycieczkach, uwielbia go, darzy najczystsz mioci i by wobec niego bezwarunkowo lojalny. 62 W 1930 roku, dziki zabiegom Kaasa, doszo do spotkania przyszego papiea z Heinrichem Brningiem, wysoko postawionym czonkiem partii Centrum, ktrego wybrano kanclerzem nowego rzdu koalicyjnego socjalistw i katolikw. Podczas spotkania w Watykanie Pacelli tumaczy Brningowi, e zapewnienie Adolfowi Hitlerowi wysokiego stanowiska w rzdzie pomoe doprowadzi do zawarcia konkordatu pomidzy Niemcami i Stolic Apostolsk. Wszak Hitler urodzi si i wychowa w rodzinie katolickiej, uczszcza do szkoy przyklasztornej i nawet wyrazi pragnienie zostania ksidzem. Gdy Brning odnis si z rezerw do jego propozycji, Pacelli wpad w zo. Grozi, e odmowa zmusi Kaasa do ustpienia ze stanowiska przewodniczcego partii Centrum, w wyniku czego nowy kanclerz straci swojego gwnego sojusznika. Przed poegnaniem Brning wyrazi nadziej, e stosunki Watykanu z Hitlerem uo si lepiej ni z nim - pobonym katolikiem. 63 Trzeba pamita, e Bruning powici niemal cae swe ycie sprawie katolickiej partii Centrum i umacnianiu wpyww religii katolickiej w Niemczech. Na tym nie skoczyy si naciski, jakie wywierano na katolick parti Centrum, by dosza do porozumienia z Hitlerem. W 1932 roku stanowisko kanclerza Rzeszy obj Franz von Papen, kawaler Orderu witego Grzegorza i czonek partii Centrum. Pod naciskiem Kaasa Papen przekonywa prezydenta Paula von Hindenburga, by ten powierzy Hitlerowi misj utworzenia nowego rzdu. Hindenburg gardzi nazistami, jednak wreszcie, cho niechtnie, przysta na t propozycj i 30 stycznia 1933 roku Hitler zosta kanclerzem Rzeszy. Jego pierwsz decyzj byo mianowanie von Papena wicekanclerzem. Nazici, dziki potajemnym knowaniom Watykanu, przejli kontrol nad rzdem. W tym okresie Hitler cigle jeszcze nie by dyktatorem. Peni wadzy mia uzyska dopiero po przyjciu przez Reichstag ustawy o penomocnictwach nadzwyczajnych. Do jej uchwalenia potrzebne byy gosy dwch trzecich deputowanych. Socjaldemokraci pozostawali w opozycji, dlatego Hitler nie mg si oby bez poparcia ze strony katolickiej partii Centrum. Chcc je sobie zapewni, kanclerz zawar robocze porozumienie z Pacellim. Kardyna przyrzek uy swoich wpyww dla pozyskania poparcia katolikw dla ustawy o penomocnictwach, za co Hitler obieca mu podpisanie korzystnego konkordatu ze Stolic Apostolsk. Pod naciskiem Pacellego monsignore Ludwig Kaas zacz nakania czonkw partii katolickiej do poparcia dla ustawy o penomocnictwach. Przekonywa swoich partyjnych

kolegw, e spenienie udzielonej przez Hitlera obietnicy podpisania konkordatu z Watykanem oznaczaoby najwikszy sukces, jaki udao si osign w jakimkolwiek kraju przez ostatnie dziesi lat. 64 23 marca 1933 roku Reichstag przyj ustaw o penomocnictwach nadzwyczajnych przy penym poparciu partii katolickiej. Dwa dni pniej rzd Hitlera zosta formalnie uznany przez niemieckie kocioy protestanckie. 26 marca biskupi katoliccy, ktrzy wczeniej potpiali program narodowego socjalizmu, ogosili wasn deklaracj lojalnoci wobec Trzeciej Rzeszy. W owiadczeniu czytamy m.in. Nie wycofujc si z potpienia okrelonych bdw religijno-etycznych, jakiemu dalimy wyraz w naszych wczeniejszych owiadczeniach, episkopat wyraa przekonanie, e rzeczone oglne zakazy i przestrogi mona uzna za nieobowizujce. Nie ma potrzeby napomina katolikw, dla ktrych gos Kocioa jest wity, aby byli lojalni wobec legalnego rzdu i wiadomie wypeniali obywatelskie obowizki, odrzucajc z zasady wszystko, co niezgodne z prawem i wywrotowe. 65 Nazistowska prasa uznaa deklaracj biskupw, mimo jej wieloznacznoci, za gos jednoznacznego poparcia dla polityki Hitlera. Wraz z oportunistycznym owiadczeniem biskupi wydali zgod, by katolicy wstpowali do NSDAP, a czonkom partii nazistowskiej zezwolili na przystpowanie do witych sakramentw - rwnie w grupie i w penym umundurowaniu. Tydzie pniej, w artykule redakcyjnym w jednym z czasopism katolickich, praat Kaas stwierdzi, e Niemcy weszy w proces ewolucyjnego rozwoju, ktry wymaga wyrzeczenia si niezaprzeczalnie zbyt daleko idcych swobd charakterystycznych dla Republiki Weimarskiej, dziki czemu moliwe bdzie utworzenie silnego i bezpiecznego pastwa. Katolicka partia Centrum musiaa si wczy do tego procesu nie tylko jako wierna cra Kocioa, ale take jako siewca przyszoci. 66 W reakcji na te przejawy poparcia i dobrej woli Hitler zaproponowa Stolicy Apostolskiej zawarcie konkordatu na warunkach, o jakich Pacelli nawet nie mg marzy. Umowa, ostatecznie podpisana 1 lipca 1933 roku, przewidywaa, e niemieccy katolicy bd zobowizani do przestrzegania nowego prawa kanonicznego, e katolickie inicjatywy socjalne bd otrzymywa wsparcie od pastwa oraz m.in., e zakazana bdzie publiczna krytyka doktryny katolickiej, zwaszcza w szkoach i innych instytucjach owiatowych. Ponadto konkordat obiecywa pomnoenie majtku kocielnego dziki wprowadzeniu tzw. Kirchensteuer, czyli podatku kocielnego, ktry mia by naoony na wszystkich praktykujcych katolikw w Niemczech. 67 Ten zapis w konkordacie mia przynie Kocioowi miliardy marek. Inaczej ni w przypadku podobnych obcie z przeszoci, nowy podatek mia by potrcany z wynagrodzenia na tych samych zasadach co podatek dla pastwa i mia wynosi od 8 do 10 procent podatku dochodowego. Ta ogromna przysuga miaa przynie Stolicy Apostolskiej dochody znacznie wiksze ni inwestycje Nogary mimo jego finansowego geniuszu. Podatek kocielny wraz z milionami od Mussoliniego mia stworzy mocne polityczne i gospodarcze podstawy dziaalnoci Watykanu, dziki czemu kardyna Pacelli, gdy zosta papieem Piusem XII, mia wiksz wadz ni Innocenty III u szczytu papieskiej chway w latach 1198-1216. Wkrtce okazao si, e nowe przywileje przyniosy nowe oczekiwania ze strony nazistw. Hitler zada rozwizania katolickiej partii Centrum. Jego polecenie przekaza Pacelli w formie poficjalnego owiadczenia. Zwracajc si do przedstawicieli partii, kardyna oznajmi: Determinacja kanclerza Hitlera w deniu do rozwizania partii katolickiej jest w

peni zbiena z polityk Watykanu. Stolica Apostolska pragnie zerwa wszelkie zwizki z partiami politycznymi i ograniczy dziaalno publiczn katolikw do tych form, w ktre angauje si Akcja Katolicka, poza jakkolwiek parti polityczn. Wezwawszy dziaaczy partii Centrum do rezygnacji, Pacelli stwierdzi, e odtd lojalno wobec Kocioa polega powinna na okazywaniu lojalnoci wobec partii nazistowskiej: W zwizku z wyczeniem si katolikw zrzeszonych w partii politycznej z ycia publicznego Niemiec, konieczne jest, by pozbawieni politycznej reprezentacji katolicy, znaleli w traktatach pomidzy Stolic Apostolsk i rzdem narodowosocjalistycznym gwarancje, ktre zapewni im utrzymanie wysokiej pozycji w yciu narodu. Stolica Apostolska dostrzega t konieczno i wzywa niemieckich katolikw, by przyjli na siebie odpowiedzialno za jej uznanie. 68 Fhrer zaproponowa wczenie do projektu konkordatu nowego przepisu (art. 16), ktry przewidywa, e katoliccy biskupi w Niemczech bd zobowizani do zoenia przed flag Trzeciej Rzeszy nastpujcej przysigi: Przysigam przed Bogiem i na wit Ewangeli, oraz obiecuj, jak przystao biskupowi Kocioa katolickiego, by lojalnym wobec Rzeszy Niemieckiej i wobec pastwa. Przysigam i obiecuj szanowa rzd konstytucyjny i zadba o to, by szanowali go podlegli mi kapani. 69 11 lipca 1933 roku, podczas posiedzenia gabinetu, Hitler przedstawi krtko trzy wielkie korzyci, jakie Rzesza miaa odnie z konkordatu ze Stolic Apostolsk. Wedug protokou z tego posiedzenia, w opinii Hitlera za wielki sukces naleao uzna: e Watykan w ogle zdecydowa si przystpi do rozmw w sytuacji, gdy wikszo hierarchw, zwaszcza w Austrii, uwaaa narodowy socjalizm za ruch niechrzecijaski i nieprzyjazny wobec Kocioa; e udao si przekona Watykan do nawizania dobrych stosunkw z narodowym rzdem niemieckim. Jeszcze niedawno on sam, kanclerz Niemiec, nie uwaa za moliwe, by Koci chcia zobowiza biskupw do lojalnoci wobec tego pastwa. Fakt, e udao si do tego doprowadzi, mona uzna za rwnoznaczny z uznaniem obecnego rzdu; e wraz z zawarciem konkordatu Koci wycofa si z dziaalnoci w stowarzyszeniach, partiach politycznych oraz m.in. w katolickich zwizkach zawodowych. Tego on, kanclerz Niemiec, rwnie nie uwaa za moliwe jeszcze kilka miesicy temu. Rwnie rozwizanie partii Centrum mona uzna za ostateczne dopiero teraz, po zawarciu konkordatu, gdy Watykan wezwa ksiy do bezterminowego wycofania si z dziaalnoci w partiach politycznych. 70 Na zakoczenie posiedzenia Hitler stwierdzi, e konkordat przyczyni si do wytworzenia klimatu zaufania i poparcia dla Trzeciej Rzeszy, co bdzie miao ogromne znaczenie w walce z midzynarodowym ydostwem. 71 Konkordat zosta formalnie podpisany w Sekretariacie Stanu 20 lipca 1933 roku. W imieniu rzdu niemieckiego podpis zoy Franz von Papen, w imieniu Watykanu za kardyna Pacelli. Po ceremonii strony wymieniy si darami. Pacelli otrzyma Madonn z Mini, von Papen - papieski medal, a Stolica Apostolska - 25 tysicy lirw przekazane przez ambasad niemieck w Rzymie. Hitler by zachwycony. W licie otwartym z 22 lipca 1933 roku, skierowanym do czonkw partii nazistowskiej, napisa: fakt, e Watykan zawar porozumienie z nowymi Niemcami oznacza uznanie pastwa narodowo-socjalistycznego przez Koci katolicki. Podpisanie konkordatu wiadczy niewtpliwie, e kierowane pod adresem narodowego socjalizmu oskarenia o wrogo wobec religii s zwykym oszczerstwem. 72

Zadowolona bya rwnie Stolica Apostolska. Arcybiskup Cesare Orsenigo, papieski nuncjusz w Niemczech, odprawi uroczyst msz dzikczynn w katedrze w. Hedwigi w Berlinie. Na zakoczenie liturgii, wrd powiewajcych sztandarw nazistowskich i flag katolickich, zebrani odpiewali oficjalny hymn ruchu narodowosocjalistycznego Die Fahne hoch (znany rwnie jako Horst Wessel Lied). Sowa tego marszu piewanego na melodi starej szwedzkiej piosenki O Store Gud, brzmiay nastpujco: Chorgiew wznie, szeregi mocno zwarte SA to marsz, spokojny, rwny krok A rozstrzelani przez komun i reakcj S pord nas, i dumny jest nasz wzrok Wic wolny szlak brunatnym batalionom Wic wolny szlak przed tym, co niesie grom Na hackenkreuz z nadziej patrz ju miliony I dzie wolnoci wstaje nad nasz dom Ju trbka gra, to apel nasz ostatni Do boju gotw jest ju kady z nas Hitlera flagi wion wkrtce ulicami Dawnej niewoli ju si koczy czas Chorgiew wznie, szeregi mocno zwarte SA to marsz, spokojny, rwny krok A rozstrzelani przez komun i reakcj S pord nas, i dumny jest nasz wzrok. 73 Dziki nowoczesnemu nagonieniu pieni wysuchay tysice ludzi, ktrzy zebrali si przed katedr. Pienidze z podatku kocielnego zaczy napywa szerokim strumieniem do papieskiego skarbca. Miao to zapewne pewien zwizek z obojtnoci Kocioa wobec nasilajcych si przeladowa ydw, ktre Pacelli uzna za wewntrzn spraw Niemiec. Jego sprzeciwu nie wzbudziy nawet egzekucje wybitnych dziaaczy katolickich, a wrd nich Ericha Klauznera, przywdcy Akcji Katolickiej, dr. Edgara Junga, rwnie czonka kierownictwa tej organizacji, oraz dziaacza modziewki katolickiej, Adalbera Probsta. Fritza Gerlicha, redaktora Der Gerade Weg, uwiziono i wysano do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie zmar kilka miesicy pniej. 74 Do aresztowa i egzekucji doszo noc z 29 na 30 sierpnia 1934 roku, podczas akcji, ktra przesza do historii pod nazw nocy dugich noy. W jej wyniku ycie stracio kilkuset przywdcw SA (Sturmabteilung), tzw. sztafet szturmowych, ktrzy omielili si wyrazi obawy co do kierunku, w jakim toczyy si sprawy w ojczynie. Tej samej nocy zamordowano wielu politycznych przeciwnikw Hitlera, a wrd nich wyej wspomnianych wieckich dziaaczy katolickich, ktrych nazwiska znalazy si wczeniej na licie osb niepodanych w Rzeszy. 75

Kilka lat pniej, w styczniu 1937 roku, trzech niemieckich kardynaw (Adolf Bertram, Michael von Faulhaber i Karl Josef Schulte) i dwch biskupw (Clemens August von Galen i Konrad von Pressing) przybyo do Watykanu, eby zabiega u Piusa XI o wystpienie z protestem przeciwko przeladowaniom Kocioa katolickiego w nazistowskich Niemczech. Polegay one na likwidacji lub paraliowaniu dziaalnoci katolickich stowarzysze (wrd nich kek parafialnych) oraz na restrykcjach nakadanych na katolick pras. Ojciec wity przyj delegacj w sypialni. Papie, ktry cierpia na cukrzyc i niewydolno minia sercowego, przez wikszo czasu pozostawa w ku. Czonkowie delegacji opowiadali, e trudno byo go pozna; by blady i wychudzony, o nienaturalnie wyostrzonych rysach twarzy, a jego opuchnite oczy byy na wp zamknite. 76 Schorowany papie postanowi ogosi encyklik o trudnym pooeniu Kocioa w Niemczech. Dokument zatytuowany Mit Brennender Sorge (Z wielk trosk), przygotowany przez Faulhubera i ostatecznie zredagowany przez Pacellego, po raz pierwszy odczytano z ambon w caych Niemczech w Niedziel Palmow 14 marca 1937 roku. W jego pierwszych sowach czytamy: Z wielk trosk i ze wzrastajcym zdziwieniem patrzymy od duszego czasu na udrczenie Kocioa i na wzmagajce si uciemienie dochowujcych mu wiernoci katolikw w kraju i w narodzie, ktremu kiedy w. Bonifacy przynis radosn wie o Chrystusie i Krlestwie Boym. W ocenie autorw encykliki, w Niemczech, w miejsce prawdziwej wiary w Boga, dokonano deifikacji rasy, ludu i pastwa. Biskupi Kocioa Chrystusowego powinni czuwa, by nie zakorzeniy si wrd wiernych takie zgubne bdy, za ktrymi id jeszcze zgubniejsze praktyki. Jest ich witym obowizkiem pasterskim uczyni wszystko, co moliwe, aby przykazania Boskie byy zachowywane jako obowizujca podstawa ycia prywatnego i publicznego, moralnie uporzdkowanego, a prawa Majestatu Boego, imi i sowo Boe nie byy bezczeszczone. Cho encyklika ta jest czsto wskazywana jako wiadectwo krytycznego stanowiska Watykanu wobec Trzeciej Rzeszy, nie potpia ona wprost antysemityzmu ani nie wskazuje po imieniu winnych zu, jakie dziao si w Niemczech: ideologii narodowego socjalizmu i przywdcy tego ruchu, Adolfa Hitlera. W krgach rzdowych Rzeszy list papieski przyjto z gbokim zaniepokojeniem. Jednak nie trwao ono dugo. Pacelli przyj jednego z niemieckich dyplomatw, wysucha go, i umiechajc si szeroko, zapewni, e normalne, przyjacielskie stosunki z Hitlerem i rzdem nazistowskim bd przywrcone tak szybko, jak to tylko moliwe. 77 Tym razem jednak niewiele brakowao, by obietnica zoona przez kardynaa nie zostaa speniona. Latem 1938 roku Pius XI poleci przygotowa projekt encykliki pod roboczym tytuem Humani generis unitas (Jedno rodzaju ludzkiego), potpiajcej hitlerowski rasizm. Papieem nie powodowaa nagle odkryta mio do perfidnych ydw, lecz raczej doniesienia o konfiskatach majtkw kocielnych i klasztornych w Niemczech prowadzonych przez wadze w odpowiedzi na zarzuty molestowania seksualnego dzieci, stawiane wielu kapanom i zakonnicom. O przygotowanie projektu encykliki poproszono amerykaskiego jezuit Johna LaFarge. 78 Papie zna go jako autora gonej pracy potpiajcej segregacj rasow w USA, zatytuowanej Interracial Justice. Zakonnik zaprosi do wsppracy dwch jezuitw, Niemca Gustava Gundlacha i Francuza Gustava Desbuquois. Praca nad now encyklik prowadzona bya w tajemnicy. Papie zobowiza LaFarge'a do dyskrecji w obawie przed reakcj reimu hitlerowskiego. Jezuici pracowali intensywnie i w cigu trzech letnich miesicy sporzdzili

trzy wersje jzykowe tekstu (angielsk, francusk i niemieck) oraz wersj oficjaln acisk. Gdyby La Farge'a nie poproszono o przygotowanie roboczej wersji Humani generis unitas, by moe nigdy bymy si nie dowiedzieli, e encyklika powstaa i bya gotowa do druku. Na szczcie zakonnik okaza si namitnym zbieraczem, gromadzcym wszystkie zapisane kartki papieru, cznie z notatkami z wykadw na Harvardzie. W jego archiwum zachowaa si m.in. francuska wersja projektu encykliki i tajemnicze notatki, w ktrych Pius XI nazywany jest Rybakiem 1, a Pius XII - Rybakiem 2. Po mierci LaFarge'a w 1963 roku Thomas Breslin, kleryk z jezuickiego seminarium, przegldajc zapiski swojego nauczyciela, natrafi na projekt encykliki. Wiadomo o odnalezieniu zaginionego dokumentu ukazaa si w National Catholic Reporter w 1972 roku. W odpowiedzi Watykan wyda owiadczenie, w ktrym ogoszone przez amerykaskie czasopismo rewelacje zostay uznane za oszustwo. 79 Watykaskie dementi zostao przyjte z nieufnoci. Skrytykowali je midzy innymi dwaj Belgowie: benedyktyn Georges Passelecq i historyk ydowski, Bernard Suchecky ktrzy w oparciu o notatki La Farge'a przystpili do poszukiwa zaginionej encykliki. Odnaleli j dopiero w 1997 roku - w osobistym archiwum kardynaa Eugenio Tisseranta - za pontyfikatu Piusa XI dziekana witego Kolegium Kardynalskiego. Po mierci kardynaa, 21 lutego 1972 roku, jego archiwum przeniesiono z Watykanu do Szwajcarii, gdzie ukryto je w skarbcu jednego z bankw. Uczyniono tak na wyrane yczenie kardynaa, ktry zwierza si przyjacioom, i w jego papierach znajduj si sensacje, ktre mog wstrzsn posadami Kocioa. Jedn z nich by z pewnoci egzemplarz encykliki, ktra wedug oficjalnych rde w Stolicy Apostolskiej nigdy nie powstaa. 80 Rewelacje na temat zaginionej encykliki wzbudziy sensacj w krgach kocielnych i akademickich. Doprowadziy take do rewizji pogldw na temat stosunkw midzy Watykanem i Trzeci Rzesz. Wielu uczonych, wrd nich Thomas Breslin, odkrywca roboczej wersji encykliki, doszo do przekonania, e jej ogoszenie mogoby uratowa setki tysicy, jeli nie miliony istnie ludzkich. 81 Badacze ci utrzymuj, e gos potpienia ze strony Ojca witego pozbawiby narodowych socjalistw politycznego poparcia rzymskich katolikw, ktrzy stanowili jedn trzeci spoeczestwa niemieckiego. Zmniejszyby take grono sympatykw Hitlera w innych krajach, co mogoby skoni Hitlera do ponownego przemylenia planw politycznych i uratowa miliony ludzi od mierci w obozach koncentracyjnych. Encyklika gosia potpienie walki o czysto rasow, wymierzonej przede wszystkim w ydw i uznawaa ich przeladowanie za rzecz pod kadym wzgldem karygodn. Cho jzyk, jakim napisano wersj robocz dokumentu, nie by wolny od antysemickich przesdw, na przykad, e ydzi s ludmi zalepionymi przez marzenia o sukcesie i korzyciach materialnych, to jednoczenie encyklika wzywaa do zwrcenia uwagi na ich tragiczny los: Niewinni ludzie s traktowani jak przestpcy, nawet jeli skrupulatnie przestrzegaj praw obowizujcych w ich ojczynie. Nawet ci, ktrzy w ostatniej wojnie walczyli dzielnie za swj kraj, nazywani s zdrajcami, a dzieci tych, ktrzy oddali ycie za ojczyzn, s wyjte spod prawa tylko z powodu swego pochodzenia. Wedug kardynaa Tisseranta Pius XI zamierza ogosi now encyklik 12 lutego 1939 roku. Orygina rkopisu zoono na biurku papiea, gdzie oczekiwa na jego podpis, podczas gdy kopie drukowano w watykaskiej drukarni, skd miay by rozesane do biskupw i

ksiy katolickich na caym wiecie. 82 W ramach przygotowa do tego wanego wydarzenia, a take z okazji 10 rocznicy podpisania traktatw lateraskich, na 11 lutego zwoano posiedzenie woskich hierarchw. Zmiana stosunku papiea do Hitlera prawdopodobnie nie wynikaa tylko z doniesie o przeladowaniach Kocioa w Niemczech. Szykany nie byy surowe, polegay w wikszoci na utrudnianiu dziaalnoci stowarzysze katolickich, ktre uwaano za organizacje w istocie polityczne, co czynio je nielegalnymi na mocy postanowie konkordatu. Katolicka prasa poddana bya cenzurze, ktra zatrzymywaa krytyczne artykuy o Trzeciej Rzeszy; jej publicystw oskarano 0 wzbudzanie niepokojw. Pius XI postanowi ogosi now encyklik, gdy pragn potpi siy za - siy, ktre sam pomg wyzwoli. Wedug relacji Tisseranta na dwa dni przed mierci papie baga swojego lekarza, by utrzyma go przy yciu: Chc przestrzec katolikw na caym wiecie, by odmwili poparcia Hitlerowi i Mussoliniemu. Tylko w ten sposb mog powstrzyma wybuch wojny. Pom mi przey jeszcze 48 godzin! 83 Kardyna Tisserant odnotowa w swoim dzienniku, e kilku watykaskich dostojnikw, wrd ktrych znalaz si midzy innymi kardyna Pacelli, byo gboko zaniepokojonych planami opublikowania encykliki i przypuszczalnym wpywem tego wydarzenia na stosunki Watykanu z Trzeci Rzesz. Najbardziej obawiali si tego, e w ramach retorsji Hitler zniesie podatek kocielny, ktry przynosi Stolicy Apostolskiej roczny dochd w wysokoci 100 milionw dolarw. Jednak encyklika nigdy nie ujrzaa wiata dziennego. Pius XI zmar 10 lutego, w przeddzie planowanego spotkania z episkopatem Woch. Nie ma wtpliwoci: papie by stary i ciko chory na serce. Jednak jego mierci towarzyszyy tajemnicze okolicznoci, ktrym kardyna Tisserant powici sporo miejsca w swoim dzienniku, i ktre day pocztek domysom na temat moliwych politycznych przyczyn nagego zaamania si stanu zdrowia Ojca witego. Dzienniki Tisseranta s obszerne i - podobnie jak zaginiona encyklika - dopiero od niedawna i w niewielkich fragmentach znane opinii publicznej. Autor powica w nich sporo miejsca dr. Francisco Petacciemu, od lutego 1939 roku osobistemu lekarzowi Piusa XI. Od chwili objcia tego stanowiska Petacci niechtnie przyjmowa propozycje zaproszenia innych specjalistw na konsultacje. Stanowczo domaga si, by mg by obecny, gdy inni lekarze badali papiea i odrzuca ich zalecenia co do sposobu leczenia Ojca witego. 84 W pierwszych dniach lutego, mimo jego protestw, przy papieu pozostawao niemal bez przerwy czterech lekarzy i dwch pielgniarzy. Pod opiek tego zespou specjalistw stan Ojca witego poprawi si do tego stopnia, e uznano go za zadowalajcy. 85 Jednak pomidzy 8 i 9 lutego papie znowu poczu si gorzej, a Tisserant i inni kardynaowie usyszeli, e maj si przygotowa na najgorsze. 86 Wieczorem 9 lutego stan papiea uleg poprawie. Okrelono go jako dobry. Tisserant i inni kardynaowie odetchnli z ulg, majc nadziej, e papie zdoa ogosi now encyklik. Ponownie podjto przygotowania do spotkania z biskupami, planowanego na 11 lutego. 87 10 lutego o 5.30 rano papiea uznano za zmarego. Wszystko zdaje si wskazywa, e umiera zupenie samotnie. Nie byo wiadkw jego mierci, nikt nie czuwa przy jego ou. Jedyn osob, ktra w tamtych dniach miaa dostp do papieskich apartamentw, by osobisty lekarz Ojca witego, dr Petacci.

Zdaniem Tisseranta to wanie on, na polecenie kardynaa Pacellego, wyda polecenie zabalsamowania ciaa. 88 Decyzja ta staa w sprzecznoci z tradycj. Papiey dotd nie balsamowano - nawet tych, ktrzy umierali w rodku upalnego lata i ktrych szcztki ulegay daleko posunitemu rozkadowi jeszcze przed pogrzebem. O godzinie 6.19 kardyna Tisserant stan u drzwi do papieskiego apartamentu. Gdy zapyta o zdrowie papiea, powiedziano mu, e stan Jego witobliwoci znowu si pogorszy. 89 W swoim dzienniku Tisserant odnotowa, e specjalnie zwrci uwag na dokadno tego zapisu. Nieco pniej zrozumia, e w chwili, gdy mu powiedziano, e stan papiea si pogorszy, Pius XI nie y ju od 49 minut. Zrozumia take, e podczas gdy w towarzystwie innych kardynaw siedzia w korytarzu przed papieskim apartamentem, modlc si o jego powrt do zdrowia, wewntrz czyniono ju przygotowania do zabalsamowania zwok. Tisserant utrzymuje, e przez nastpne dwie godziny do papieskiej sypialni weszy tylko dwie osoby: dr Petacci i kardyna Pacelli. Gdy wreszcie do sypialni zaproszono take innych kardynaw, Pacelli, penic obowizki kamerlinga (kardynaa zarzdzajcego sprawami Kocioa w okresie wakansu papieskiego), wygosi oficjaln formu, stwierdzajc, e papie nie yje. Nastpnie, zgodnie z tradycj, ucaowa czoo i donie zmarego papiea. W swoim dzienniku Tisserant odnotowa, e twarz Piusa XI bya wykrzywiona grymasem, a na ciele wida byo dziwne, niebieskawe plamki. Kardyna zauway take, e jak si zdaje, plamki te byy pokryte cienk warstw biaego pudru, przez co mogy si wydawa mniej niebieskie. 90 Tisserant zaproponowa przeprowadzenie sekcji zwok, jednak Pacelli puci jego prob mimo uszu. Jako kamerling to on odpowiada za postpowanie z ciaem zmarego papiea i przebieg uroczystoci pogrzebowych. W dzienniku Tisseranta znajdujemy na ten temat tylko kilka sw, zapisanych w jego rodzinnej francuszczynie: ils l'ont assassine - oni go zamordowali. Kim wedug Tisseranta byli zabjcy papiea? On sam podejrzewa oczywicie Pacellego i Petacciego, zwaszcza gdy dowiedzia si, e crka lekarza miaa na imi Claretta i bya kochank Mussoliniego. Kardyna przypuszcza take, e w spisek zamieszany by monsignore Umberto Benigni, sekretarz Pacellego. Ju po wojnie okazao si, e by on funkcjonariuszem tajnej policji faszystowskiej OVRA i regularnie przekazywa informacje na temat sytuacji w Stolicy Apostolskiej. 91 W pniejszych latach, w rozmowach z zaufanymi ludmi, Tisserant wielokrotnie powtarza swoje oskarenia. Dzieli si rwnie obawami, e po jego mierci suby watykaskie mog przechwyci jego dziennik i zniszczy go, likwidujc tym samym najwaniejsze rdo rewelacji na temat zaginionej encykliki i tajemniczych okolicznoci mierci Piusa XI. 2 marca 1939 roku Kolegium Kardynalskie wybrao na papiea Eugenio Pacellego, ktry przyj imi Piusa XII. Konklawe trwao tylko jeden dzie - najkrcej od trzystu lat. Pacelli uzyska wymagan liczb gosw ju w drugim gosowaniu, ale poprosi o trzecie, aby nie byo adnych wtpliwoci, e ten wybr jest w peni zgodny z wol kardynaw Tisserant do koca gosowa przeciwko jego kandydaturze.

Rozdzia 4. Bank Watykaski

Nie gromadcie sobie skarbw na ziemi, gdzie ml i rdza niszcz i gdzie zodzieje wamuj si i kradn. Gromadcie sobie skarby w niebie, gdzie ani ml, ani rdza nie niszcz i gdzie zodzieje nie wamuj si i nie kradn. Bo gdzie jest twj skarb, tam bdzie i serce twoje. Ew. Mateusza 6:19-21, Biblia Tysiclecia

Instituto per le Opere di Religione (Instytut Dzie Religijnych - IOR), znany lepiej pod nazw Banku Watykaskiego, jest jedn z najbardziej tajemniczych instytucji na wiecie. Jego siedzib jest tzw. wiea Mikoaja V, stanowica cz paacu papieskiego. Chcc tam dotrze, naley przej przez bram w. Anny do prawego skrzyda kolumnady Berniniego, nastpnie przej obok kocioa w. Anny i omin koszary Gwardii Szwajcarskiej. Budowl wzniesiono blisko 650 lat temu jako cz umocnie, ktre miay chroni Stolic Apostolsk przed republikaskimi powstacami. Prawo wstpu do banku maj tylko nieliczni; budynek jest niedostpny nawet dla wysokich funkcjonariuszy Kocioa katolickiego. Wejcia strzeg gwardzici szwajcarscy. W ostatnich dekadach Bank Watykaski by zamieszany w midzynarodowe skandale finansowe. Naduycia sigay miliardw dolarw, a ich sprawcy nie wahali si przelewa ludzkiej krwi. Bank by tematem wielu sensacyjnych artykuw i ksiek, z ktrych cz trafia na listy bestsellerw. Wytoczono mu setki procesw sdowych. Z pozwami wystpiy midzy innymi rodziny ofiar Holocaustu, ktre zarzucaj tej instytucji bezprawne przejcie tzw. skarbu nazistw, udzia w zorganizowaniu szczurzych cieek (siatki ewakuacyjnej dla uciekajcych z Europy nazistw) oraz pranie pienidzy pochodzcych z machinacji przestpczych. Jednak bank, wystpujc jako agenda rzdowa suwerennego pastwa, okazuje si cakowicie odporny na pozwy i oskarenia o dziaalno przestpcz. Nikt nie potrafi go zmusi do wypaty odszkodowa ani do naprawienia wyrzdzonych szkd - nawet w przypadku najbardziej drastycznych narusze prawa. Jedynym sposobem na to, by w bank mg by skutecznie cigany w drodze postpowania sdowego, byoby uznanie Watykanu za pastwo zbjeckie - IOR zyskaby wtedy miano zbjeckiej instytucji. Wymagaoby to jednak wykazania, e Koci katolicki jest organizacj przestpcz, co z kolei umoliwioby ciganie go w USA na podstawie ustawy Racketeer Influenced and Corrupt Organizations, uchwalonej przez Kongres Stanw Zjednoczonych w 1970 roku w celu skuteczniejszej walki ze zorganizowan przestpczoci. Formalnie rzecz biorc, wbrew twierdzeniom oficjalnych przedstawicieli Kocioa, Instytut Dzie Religijnych nie jest organem Pastwa Watykaskiego; jest cakowicie niezaleny od kongregacji, komisji, rad i innych dykasterii Stolicy Apostolskiej. Znajduje si pod bezporednim zarzdem papiea. Ojciec wity jest jego jedynym akcjonariuszem i sprawuje nad nim wyczn kontrol. 92 Bank Watykaski nie podlega adnym kontrolom finansowym. Jego ksig nie badaj audytorzy wewntrzni ani zewntrzni. Wielko jego majtku pozostaje w sferze domysw

nawet dla czonkw Kolegium Kardynalskiego. W innych biurach i urzdach Kocioa, nawet w instytucjach zarzdzajcych finansami kurii, nie znajdziecie nawet skrawka papieru z informacjami na temat jego aktyww i prowadzonych przez niego kont. W 1996 roku kardyna Edmund Szoka, audytor wewntrzny Stolicy Apostolskiej, w rozmowie z dziennikarzami przyzna, e jego uprawnienia nie obejmuj Banku Watykaskiego i nie ma nic do powiedzenia na temat jego dziaalnoci. 93 Za szczegln osobliwo trzeba ponadto uzna fakt, e raz na dziesi lat Bank Watykaski niszczy wszystkie zgromadzone w archiwach dokumenty. Opinia publiczna nigdy nie pozna szczegw jego dziaalnoci. Bankowe procedury dotyczce przepywu dokumentw s nadzwyczaj skomplikowane. Kr one pomidzy trzema odrbnymi zarzdami. W skad pierwszego wchodz kardynaowie; w skad drugiego - wybitni bankowcy, a w skad trzeciego - watykascy finansici. Dokumenty te rwnie nie podlegaj kontroli - pozostaj na zawsze tajemnic suwerennego pastwa. Dostp do nich mona uzyska tylko za specjalnym zezwoleniem Ojca witego. 94 Watykan pilnie przestrzega obowizku publicznego ogaszania sprawozda finansowych. Wydaj si one w peni wyczerpujce. Wraenie to umacnia szczegowa lista ujtych w nich, w wikszoci niewielkich, przychodw i wydatkw wszystkich organw i agencji Stolicy Apostolskiej - wszystkich poza Bankiem Watykaskim. Nazwa tej instytucji nie pojawia si nigdzie, w adnym z bilansw rocznych. Ci, ktrzy si z nimi zapoznaj mogliby pomyle, e taki bank nigdy nie istnia, a Koci katolicki jest instytucj dobroczynn, utrzymujc si z drobnych datkw. W 1990 roku na przykad Watykan wykaza deficyt w wysokoci 78 milionw dolarw. 95 Podajc t hiobow wiadomo do wiadomoci publicznej, rzecznik Stolicy Apostolskiej przeoczy drobnostk, za jak uzna zapewne dochody z kapitau zainwestowanego w Bank Watykaski, szacowane na ponad dziesi miliardw dolarw. 96 Dziennikarze, historycy lub inne osoby pragnce przeledzi bieg spraw w Stolicy Apostolskiej prdzej czy pniej musz zabrn w lep uliczk. Wszystkie dokumenty i owiadczenia zawieraj klauzule wyczajce je ze standardowych przepisw lub procedur. Znajdujemy tam takie zapisy, jak: respektujc specjalny status IOR, z wyczeniem IOR, lub z poszanowaniem prawnego statusu IOR. 97 Nawet najwysi dostojnicy kocielni nie mog rzuci okiem na skarby zgromadzone w bankowych sejfach. W 1967 roku papie Pawe VI utworzy w Watykanie wydzia ksigowoci pod nazw Prefektura ds. Gospodarczych Stolicy Apostolskiej. Jej gwnym zadaniem byo przygotowywanie dorocznych sprawozda finansowych obejmujcych aktywa i zobowizania Watykanu. Szefem nowego organu zosta jeden z najbliszych przyjaci papiea, kardyna Egidio Vagnozzi. On rwnie nie mg uzyska informacji na temat operacji finansowych i majtku Banku Watykaskiego. Dostp do nich mia tylko Ojciec wity. Kardyna Vagnozzi skomentowa to nastpujco: Trzeba by poczonych si KGB, CIA i Interpolu dla uzyskania chocia pobienej informacji o tym, ile jest tam pienidzy i gdzie s ulokowane. 98 Niejawny charakter dziaalnoci banku powoduje, e na jego kontach mona skada miliony dolarw podejrzanego pochodzenia, ktre nastpnie, w dowolnej chwili, mog znikn w przepastnych skarbcach bankw szwajcarskich. aden bank nie potrafi si lepiej zaj faszywymi obligacjami, pienidzmi mafii lub nazistowskim zotem. Pocztki IOR sigaj roku 1939, gdy na tronie papieskim zasiad kardyna Pacelli, ktry przyj imi Piusa XII. W odrnieniu od swoich poprzednikw Pacelli yczy sobie, aby

uroczysto inauguracji nowego pontyfikatu odbya si z wielk pomp w Bazylice w. Piotra, a nie w Kaplicy Sykstyskiej, gdzie ceremonia musiaaby mie skromniejszy charakter; poleci take, eby nowo utworzone radio watykaskie przeprowadzio transmisj z uroczystoci. Po naoeniu paliusza gow papiea ozdobiono tiar - koron skadajc si z trzech diademw, z ktrych jeden symbolizowa Koci walczcy, drugi - Koci cierpicy, a trzeci - Koci zwyciski. Koronacj przeprowadzono w loggii nad placem w. Piotra, przed zebranymi na placu tysicami wiernych i przy wtrze pieni: Korona zota na twojej gowie, piewanej przez wielki chr. Nikt z obecnych nie wtpi, e powrciy dni papieskiej wietnoci i imperialnych aspiracji Kocioa. Przepych ceremonii wiele mwi o mentalnoci i osobowoci nowego papiea. Pius XII by czowiekiem o wielkiej charyzmie. Ci, ktrzy mieli okazj go spotka, urzeczeni byli jego sympatycznym sposobem bycia i niewymuszonym umiechem. Jak opowiada watykaski korespondent Gerrado Pallenburg, skra jego twarzy bya zadziwiajco przejrzysta, jakby od spodu podwietla j zimny, biay pomie. 99 Angielski pisarz, James Lees-Milne, wspomina, e papie emanowa agodnoci, spokojem i witobliwoci, jakiej dotd nie widzia u nikogo. Zakochaem si w nim od pierwszego wejrzenia - zwierza si Lees-Milne. - W jego obecnoci byem tak wzruszony, i mwic, nie mogem powstrzyma ez i czuem, e dr mi nogi. 100 Jednake pomimo wielkiego uroku osobistego, Pius XII wymaga od podwadnych absolutnego posuszestwa. Watykascy urzdnicy mieli obowizek odbiera telefony od papiea na klczkach. Pontifex jada samotnie, a usugujcy mu podczas posiku lokaje musieli zachowa bezwzgldne milczenie. 101 Gdy papie wybiera si do ogrodu na przechadzk, sprztacze i dozorcy ukrywali si w krzakach. Nikomu nie wolno byo podawa w wtpliwo jego opinii i nikt nie mia prawa podwaa jego punktu widzenia. Gosem papiea - tumaczy pracownikom kurii - przemawiaj stulecia, przemawia wieczno. Pius XII nie uwaa si za zwykego miertelnika, lecz za nieomylnego nastpc Chrystusa, wybranego przez Boga, by sprawowa wadz nad Kocioem. Dc do jej umocnienia, ogosi m.in. dogmat o Wniebowziciu Maryi Panny, ktra zostaa niepokalanie poczta i nigdy nie umara, lecz z dusz i ciaem wzita zostaa do chway niebieskiej. Dogmat ten nie ma adnego uzasadnienia ani w Pimie witym, ani w tradycji chrzecijaskiej. Jego prawdziwo uznano wycznie w oparciu o autorytet Najwyszego Kapana Kocioa Powszechnego. Poza Piusem XII jedynym papieem, ktry wykorzysta dany mu od Chrystusa dar nieomylnoci, by Pius IX w 1854 roku. Pius XII utrzymywa, e otrzymuje specjalne wiadomoci wprost od Boga, dajc tym samym do zrozumienia, e nie jest zwykym miertelnikiem. Zapewnia take, e kilkakrotnie podczas przechadzek po ogrodach watykaskich, by wiadkiem cudu doliny fatimskiej: Widzia soce wznoszce si i opadajce, jakby byo zawieszone na promiennym jo-jo. Soce wirowao i trzso si, przekazujc papieowi niem, lecz wielce wymown wiadomo z nieba. 102 Cud podobno powtrzy si trzykrotnie: 30 i 31 padziernika oraz 1 listopada 1950 roku. Giovanni Stefanori, papieski sekretarz, ktry towarzyszy mu podczas spacerw, zwierzy si po latach, e on sam niestety nic nie widzia. 103 Dwa lata pniej Ojciec wity powiadomi swoje otoczenie, e kilkakro sam Jezus Chrystus goci w jego komnatach z porann wizyt. Pierwsz rzecz, jak nowy papie zrobi po mszy inauguracyjnej, byo wysanie listu do wybitnego czowieka, Pana Adolfa Hitlera, wodza i kanclerza Trzeciej Rzeszy. Wkrtce,

chcc jeszcze bardziej umocni wizy czce Koci z Trzeci Rzesz, mianowa arcybiskupa Cesare Orsenig papieskim nuncjuszem w Berlinie. 20 kwietnia 1939 roku, na polecenie papiea, Orsenigo uda si na przyjcie wydane w Berlinie z okazji pidziesitych urodzin Hitlera. Nuncjusz przekaza kanclerzowi najgortsze yczenia od Ojca witego i zapewnienie, e katolicy w caych Niemczech bd si arliwie modli za fhrera i Trzeci Rzesz. 104 Nastpn spraw, ktr musia si zaj nowy papie, byo zbadanie dziaalnoci Bernardino Nogary i kierowanej przez niego Sekcji Nadzwyczajnej przy Administracji Dbr Stolicy Apostolskiej (APSA). Watykan wprost trzs si od plotek na ten temat. Mwio si, e Nogara roztrwoni majtek przekazany Kocioowi w darze od Mussoliniego, podejmujc nietrafne decyzje inwestycyjne, e dba tylko o wasne interesy i e spiskowa z wrogami Kocioa, wrd ktrych wymieniano jedn z tajnych l masoskich. Papie utworzy komitet ad hoc w skadzie trzech kardynaw, ktrzy mieli starannie przeczesa archiwa Sekcji Nadzwyczajnej, przesucha jej pracownikw, wiadkw, a nawet samego Nogar. 105 Papie powoa take zesp dochodzeniowy, ktry mia si przyjrze yciu osobistemu Nogary, jego kontaktom i zwyczajom. Dochodzenia przyniosy zadziwiajce wyniki. Bernardino Nogara okaza si przysowiowym panem celofanem. W jego yciu nie byo adnych tajemnic. Waciwie nie mia ycia osobistego ani adnych szczeglnych zainteresowa. Mieszka w skromnym rzymskim mieszkaniu i prowadzi regularny tryb ycia. Czyta czasopisma fachowe i kilka dziennikw midzynarodowych. W niedzielne popoudnia zwyk by chodzi do kina. Lubi amerykaskie filmy z Tyronem Powerem i Rit Hayworth. Nie miewa przygd seksualnych i nie czytywa spronych pism; szczodrze za to wspomaga katolickie organizacje dobroczynne, a jego oszczdnoci nie sigay nawet 5 tysicy dolarw. W cigu dnia kontaktowa si niemal wycznie z wybitnymi finansistami z caego wiata. Jego najbliszym przyjacielem by Giuseppe Nogara, jego wuj, ktry piastowa godno arcybiskupa Udine, prowincji na granicy wosko-jugosowiaskiej. Przyjani si take z kilkoma czonkami czarnej szlachty: Massimo Spada, ksiciem Enrico Galleazim, Antonio Rinaldim, ksiciem Paolo Blumenstilem i baronem Francesco Mari Oddasso. 106 By najwierniejszym z synw Kocioa. Nigdy nie opuci porannej mszy ani naboestw popoudniowych. Na stoliku przy jego ku lea msza i egzemplarz Boskiej komedii Dantego. Czowiek, ktrego zwano watykaskim gnomem 107 , okaza si czysty jak kryszta. Rwnie zdumiewajce byy wyniki prac komitetu ad hoc. Nogara pobiera niewielk pensj, ktra umoliwiaa mu tylko zaspokojenie podstawowych potrzeb (poniej 2 tysicy dolarw rocznie). Nie mia adnych powiza z wrogami Kocioa katolickiego, a ju z pewnoci nie z loami masoskimi. Z kwoty 90 milionw lirw, ktr pierwotnie powierzono jego opiece, powstaa fortuna w wysokoci ponad 2 miliardw. Watykan stwierdzili trzej kardynaowie - nigdy w swojej historii nie by w lepszej kondycji finansowej. Ma come? - Zdumia si papie, gdy raport komisji trafi w jego rce. - Jak on to zrobi?! Kardynaowie w milczeniu pokrcili gowami: - Zrozumielimy wszystko od A do B - powiedzieli - jednak Nogara zna cay alfabet, a my jestemy tylko prostymi kardynaami. 108 Pius XII ju nigdy nie powtpiewa w opinie i zalety charakteru Bernardino Nogary. W maomwnym bankierze dostrzeg ziemski odpowiednik siebie samego: czowieka, ktry robi

wszystko, co mg, by umocni pozycj Kocioa rzymskiego. Odtd pracowali rka w rk. Nogara zarabia miliony na swoich przemylnych inwestycjach, a Pius XII pozyskiwa je z podatkw diecezjalnych, a w szczeglnoci z podatku kocielnego z nazistowskich Niemiec. Ponadto do Watykanu szerokim strumieniem pyny pienidze od woskich biznesmenw, ktrzy przekazywali swe dochody do bankw szwajcarskich lub gdzie indziej, po to tylko, by unikn pacenia podatkw we Woszech. Te wpywy uzmysowiy Nogarze potrzeb utworzenia w Watykanie nowej agencji finansowej, ktra mogaby inwestowa lub w inny sposb zarzdza funduszami instytucji kocielnych, a take - za odpowiedni opat wiadczy specjalne usugi swoim zaufanym przyjacioom. Nogara zapozna Ojca witego ze swoim projektem. Nie wiza si on z adnym ryzykiem. Sekcja Nadzwyczajna, opywajca w pienidze pochodzce z Woch Mussoliniego i z hitlerowskich Niemiec, moga bez trudu sfinansowa to przedsiwzicie. Co wicej obiecywao ono papieowi uzyskanie ekonomicznej niezalenoci rwnej tej, jak jego poprzednicy cieszyli si w czasach, gdy papiestwo byo wiatow potg o rozlegych terytoriach. 27 czerwca 1942 roku 66-letni Pius XII i 72-letni Nogara podpisali umow powoujc do ycia Instytut Agencji Religijnych. Jego statut przewidywa, e celem nowej instytucji byo przejcie zwierzchnictwa i zarzdzanie rodkami kapitaowymi, ktre miay suy do finansowania agencji religijnych. 109 Uyte tu sowo agencja rozumiano bardzo szeroko, jako kady podmiot, ktry suy interesom Stolicy Apostolskiej, nawet gdyby owe interesy miay polega wycznie na czerpaniu zyskw. Prezesem Instytutu mianowano monsignore Alberto di Jorio, asystenta Nogary z Sekcji Nadzwyczajnej. Jednoczenie wyniesiono go do godnoci kardynalskiej. Dwch ksiy mianowano jego asystentami, sam Nogara za uzyska specjalny status i tytu delegato wraz z uprawnieniami do nadzorowania wszystkich operacji nowej instytucji. 110 Prezesem tego kocielnego przedsibiorstwa zosta oczywicie sam papie - absolutny wadca suwerennego Pastwa Miasta Watykan, najwyszy przeoony Kurii Rzymskiej i najwyszy arbiter w sprawach wiary. Papie nie odpowiada i nadal nie odpowiada przed nikim, nikt nie moe podway jego autorytetu i nikt - nawet sobr powszechny - nie moe usun go z urzdu. Koci rzymskokatolicki jest monarchi absolutn, w ktrej wszystkie nici wadzy biegn do papiea lub od papiea. Kady jego funkcjonariusz - kady kardyna, biskup, praat, a take kady bankowiec i urzdnik - jest mianowany przez papiea. Ich uprawnienia do zarzdzania sprawami Kocioa pochodz wycznie z najwyszych uprawnie papiea jako namiestnika Chrystusa na ziemi. Jednym skinieniem rki moe on zwolni kadego pracownika i kadego kapana. Nawet Bernardino Nogara z ca swoj wiedz o inwestycjach i sprawach midzynarodowych pozostawa jego wasalem -dworakiem na jego rozkazy. Pius XII mia nieograniczon wadz, ktr mg wykorzysta do realizacji dobrych lub zych zamiarw. Nie mg ju wprawdzie powoa pod swoje rozkazy armii i zwyciy swych wrogw na polu bitwy, mg jednak zgromadzi potn fortun i zmusi przywdcw Zachodu, by padli na kolana przed tronem w. Piotra.

Rozdzia 5. Katolicka Chorwacja i nazistowskie zoto

C bowiem za korzy odniesie czowiek, choby cay wiat zyska, a na swej duszy szkod ponis? Albo co da czowiek w zamian za swoj dusz? Albowiem Syn Czowieczy przyjdzie w chwale Ojca swego razem z anioami swoimi, i wtedy odda kademu wedug jego postpowania. Ew. Mateusza 16: 26-27, Biblia Tysiclecia

Zapewniwszy Kocioowi ogromne i regularne wpywy finansowe z pastw faszystowskich, Pius XII zacz upatrywa we wsppracy z nazistami szansy na rozszerzenie swoich wpyww na Bakanach. 6 kwietnia 1941 roku wojska Hitlera wkroczyy do Jugosawii. Niemcy zbombardowali Belgrad, zabijajc kilka tysicy osb i ranic kilkakrotnie wicej. 10 kwietnia, po zajciu przez Wehrmacht Zagrzebia, Hitler zarzdzi podzia kraju. Od prawosawnej Serbii odczono Chorwacj, ktrej wikszo stanowili rzymscy katolicy. Nowej Chorwacji zapewniono status aryjski i niepodlegy byt pod rzdami Ante Pavelicia i jego armii zbirw, ktrzy okrelali si jako ustasze. Ustae to w jzyku serbsko-chorwackim powstacy. 14 kwietnia arcybiskup Alojzije Stepinac, chorwacki prymas, spotka si osobicie z Paveliciem w Zagrzebiu, by pogratulowa mu zwycistwa. Rozdzwoniy si dzwony kocielne, obwieszczajc narodowi radosn wiadomo. Tego samego dnia w jednej z katolickich gazet ukaza si taki oto pean na cze Pavelicia i Hitlera: Bg, ktry kieruje losem narodw i rzdzi sercami krlw, obdarowa nas Ante Paveliciem i wezwa przywdc naszych przyjaci i sojusznikw, Adolfa Hitlera, by uy swoich zwyciskich wojsk, rozproszy naszych ciemiycieli i umoliwi nam utworzenie Niezalenego Pastwa Chorwackiego. Chwaa niech bdzie Bogu! Okamy wdziczno Adolfowi Hitlerowi i bezgraniczn wierno naszemu wodzowi - Ante Paveliciowi. 111 Niewiele wydarze mogo bardziej uradowa serce Piusa XII. Chorwacja bya pastwem wyjtkowym, jedyn nadziej, e wreszcie speni si wielkie marzenie redniowiecznych krzyowcw i na Bakanach powstanie krlestwo katolickie. Na tronie nowego pastwa zasiad ksi Spoleto, ktry obj wadz jako Tomisaw II. Papie przyj krla w przeddzie koronacji, po czym odby kilkugodzinne spotkanie z Paveliciem. Pobogosawi chorwackiego premiera i pozostaych czonkw ustaszowskiej delegacji, wrd ktrych znajdowali si czonkowie Bractwa Wielkich Krzyowcw, ktrych powoaniem byo nawrcenie na katolicyzm prawosawnych Serbw. 112 Wadz w faszystowskiej Chorwacji sprawowali wsplnie ludzie wieccy i duchowni katoliccy. 28 czerwca w katedrze w Zagrzebiu odbyo si uroczyste naboestwo, podczas ktrego arcybiskup Stepinac pobogosawi Pavelicia i obwoa go wodzem odrodzonego narodu: Pozdrawiajc Pana serdecznie jako gow Niezalenego Pastwa Chorwackiego mwi arcybiskup - zanosimy baganie do Boga w niebiosach, by udzieli Panu swojego bogosawiestwa jako wodzowi narodu. 113 Sowa te w ustach oficjalnego przedstawiciela Kocioa katolickiego mona uzna za zaskakujce. Paveli nie by ani agodn owieczk, ani rozmiowanym w pokoju szefem rzdu. Jugosowiaskie i francuskie sdy skazay go in absentia na mier za udzia w zamachu na jugosowiaskiego krla Aleksandra I, podczas ktrego zgin take francuski minister spraw zagranicznych Louis Barthou,

Z arcybiskupem u boku Paveli przystpi do oczyszczania narodu chorwackiego z wszelkich religijnych i genetycznych zanieczyszcze. Jego celem byo stworzenie idealnego pastwa klerykalno-faszystowskiego w wersji katolickiej. Dziaalno wszelkich organizacji politycznych, spoecznych i gospodarczych musiaa odtd by zgodna z duchem i liter prawa kanonicznego. 25 kwietnia 1941 roku Paveli ogosi dekret zakazujcy wydawania jakichkolwiek publikacji napisanych cyrylic. Miesic pniej uchwalono rasistowskie przepisy zakazujce maestw ydw z Aryjczykami (takimi jak chorwaccy katolicy) i wprowadzajce antysemickie i antyserbskie czystki w urzdach, wielu grupach zawodowych i na wyszych uczelniach. 29 kwietnia pierwszych winiw serbskich, ydowskich i chorwackich wywieziono z Zagrzebia do obozu koncentracyjnego w Danicy koo Koprivnicy. 114 W tym samym czasie politycznych przeciwnikw ustaszy: komunistw, socjalistw i liberaw skazywano na wizienie lub na wywzk, likwidowano zwizki zawodowe i woln pras, ktra przeksztacia si w tub propagandow reimu Pavelicia. Zakonnice i ksia prowadzili lekcje musztry wojskowej dla dzieci i uczyli je salutowania po faszystowsku przed wizerunkami Pavelicia, Hitlera i Mussoliniego. Doktryna katolicka staa si przedmiotem obowizkowym w szkoach wszelkiego typu. Jej podstawowe zasady obowizyway take w instytucjach rzdowych. ydzi musieli nosi gwiazdy Dawida naszyte na ubraniu, a prawosawnym Serbom zakazano pracy w urzdach, nauczania w szkoach, a nawet pracy w fabrykach. W bramach wejciowych do parkw pojawiy si napisy: Serbom, ydom, Cyganom i psom wstp wzbroniony!. 115 Jednak ustaszom wci byo za mao. Ich zdaniem utworzenie wymarzonej Chorwacji wymagao podjcia bardziej radykalnych krokw. Naleao wymordowa wszystkich niepodanych, czyli kadego, kto nie by ani Aryjczykiem, ani katolikiem. 2 czerwca 1941 roku minister sprawiedliwoci Milovan Zani owiadczy: To pastwo, nasza ojczyzna, przeznaczone jest tylko dla Chorwatw i dla nikogo wicej. Nie ma takich rodkw i nie ma takich metod, po ktre nie signiemy, eby uczyni nasz kraj naprawd naszym, eby oczyci go ze wszystkich prawosawnych Serbw. Wszyscy, ktrych przodkowie przybyli do naszego kraju 300 lat temu, musz std znikn. Nie ukrywamy naszych zamiarw. Taka jest polityka naszego pastwa i tak dugo, jak bdziemy j prowadzi, bdziemy cile przestrzega ustaszowskich zasad. 116 Minister kultury, owiaty i spraw wyznaniowych Mile Budak oficjalnie potwierdzi zamiar wprowadzenia ludobjczej polityki, mwic: Cz Serbw wybijemy, cz wygnamy, a reszt - ktra musi przyj religi katolick - wchonie ywio chorwacki. 117 Plan przeprowadzenia czystek etnicznych zakrojony by na szerok skal. W skad nowego pastwa wchodzio wiele grup religijnych i narodowociowych, ktre ustasze chcieli wyeliminowa. Na ogln liczb 6,7 miliona mieszkacw, chorwackich katolikw byo 3,3 miliona; prawosawnych Serbw - 2,2 miliona; muzumanw - 750 tysicy, a ydw - 45 tysicy. 118 W cigu kilku miesicy pen wydajno osigny obozy koncentracyjne: Djakovo, Stara Gradika, Kraje, Gradina, Brdce i Velika Kosutarica. Od grudnia 1941 roku do lutego roku 1942 w cieszcym si wyjtkowo z saw obozie Jasenovac zamordowano okoo 40 tysicy Serbw. Latem tego roku obz jeszcze zwikszy wydajno: midzy czerwcem a sierpniem 1942 roku umiercono tam 66 tysicy Serbw, w tym 2 tysice dzieci. Krematoria w Jasenovacu pracoway dniem i noc, a ustasze w morderczym zapamitaniu wrzucali Serbw do pieca ywcem. Nie trwao to jednak dugo, gdy winiowie, gdy tylko domylili si, co

ich czeka, zareagowali bardzo gwatownie: Ludzie przeraliwie krzyczeli, a niektrzy w desperacji rzucali si na stranikw - wspomina jeden z ustaszy. -Chcc unikn takich scen, postanowilimy, e bdziemy ich najpierw zabija, a dopiero potem pali. 119 Ustasze utworzyli specjalne obozy mierci dla dzieci. Wymiemy tylko dziewi z nich: Loborgrad, Jablanac, Mlak, Brocice, Ijstici, Star Gradik, Sisak, Jastrebarsko i Ciornj Rijek. Na procesie komendanta obozu w Starej Gradice, Ant Vrbana, straniczka z tego obozu, Gjordana Diedlender, przedstawia nastpujce zeznanie: W tamtym okresie do obozu Stara Gradiska codziennie docieray nowe transporty kobiet i dzieci. Ktrego dnia Ante Vrban zarzdzi, eby wszystkie dzieci oddzieli od matek i umieci w jednej celi. Dziesicioro stranikw miao je tam przynie w kocach. Dzieciaki czogay si po pododze celi, a jedno z nich woyo nog i rk pomidzy drzwi i futryn, take nie mona byo zamkn drzwi. Vrban wrzeszcza, eby dzieciaka wepchn do rodka, a gdy nie wykonaam jego polecenia, z rozmachem zatrzasn drzwi, amic dziecku nog i rk. Nastpnie chwyci je za drug nog i uderza nim o cian a przestao dawa oznaki ycia. Potem powrcilimy do znoszenia dzieci do celi. Gdy pomieszczenie byo ju pene, Vrban wrzuci do wntrza pojemnik z trujcym gazem i zabi wszystkie maluchy. 120 Wrd komendantw i czonkw kadry oficerskiej obozw byo wielu duchownych. Franciszkanin Mirosaw Filipovi-Majstorovi, zwany przez winiw bratem szatana, by komendantem obozu Jasenovac. Trzech innych zakonnikw franciszkaskich, bracia Zvonko Brekalo, Zvonko Lipovac i Josef Culina, oficerw armii chorwackiej, pomagao mu w organizowaniu i prowadzeniu masowych egzekucji. 121 W 1944 roku Paveli udekorowa brata Brekal Orderem Krla Zvonimira za wybitne zasugi dla Nowej Chorwacji. Gdy krematoria pracoway pen par, ustasze pldrowali i niszczyli serbskie miasta i wioski, mordujc wikszo mieszkacw. ycie stracio tysice ludzi. Ofiary wiartowano piami i siekierami, cinano kosami, zakuwano widami lub palono ywcem w cegielnianych piecach. Ich czaszki miadono motami. 122 Wzdu ulic, na prowizorycznych szubienicach, wisiay ciaa powieszonych. Cz ofiar ukrzyowano; wrd nich m.in. Luk Avramovitcha, byego posa do parlamentu Jugosawii, i jego dziesicioletniego syna. W jednym z tych dramatycznych zdarze ustasze otoczyli 331 Serbw, zmusili ich do wykopania sobie grobw, po czym posiekali ich siekierami. Pewnego prawosawnego duchownego zmuszono do odmwienia modlitwy za zmarych, podczas gdy na oczach ojca wiartowano jego syna. Nastpnie popa poddano torturom. onierze wyrwali mu wosy z brody i z gowy, wyupili oczy, a na koniec ywcem obdarli ze skry. 123 Chcc si popisa odwag, ustaszowscy bandyci chtnie pozowali do zdj. Ocalae fotografie przedstawiaj umundurowanych ustaszy odcinajcych Serbom gowy siekierami lub piami. Na innych widzimy umundurowanych zbrodniarzy, paradujcych ulicami Zagrzebia z gowami ofiar zatknitymi na kijach. 124 Zakonnicy nie tylko zachcali do rzezi; rwnie chtnie brali w nich czynny udzia. Franciszkanin Tugomire Soldo by gwnym organizatorem wielkiej masakry Serbw w 1941 roku. Ojciec Bozidar Bralov znany z tego, e nie rozstawa si z pistoletem maszynowym, wykona taniec triumfalny przy ciaach 180 Serbw zamordowanych w Alipasin Most. Inni zakonnicy, stojc na czele ustaszowskich band, zabijali, podpalali domy, upili wioski i pustoszyli boniack ziemi. 125

We wrzeniu 1941 roku woski reporter wojenny donosi, i jeden z franciszkaskich zakonnikw nawoywa ustaszy do wymordowania mieszkacw serbskiej wioski pooonej na poudnie od Banja Luki, potrzsajc gronie krucyfiksem. Okruciestwo ustaszy oburzao nawet oficerw hitlerowskich, nieznanych dotd z nadmiernej wraliwoci. Niemiecki genera Edmund Glaise von Horstenau w raporcie dla Hitlera stwierdzi m.in., e ustaszy ogarn sza. 126 Najbardziej wstrzsajce okruciestwa nie byy na og popeniane przez ludzi prostych: chorwackich robotnikw i chopw, lecz przez katolickich intelektualistw. Pod tym wzgldem szczeglnie odznaczy si franciszkaski prawnik, Petar Brzica. Gdy 29 sierpnia 1942 roku w obozie koncentracyjnym Jasenovac wydano rozkaz przeprowadzenia masowej egzekucji winiw, by zwolni miejsce dla nowego transportu, zaoga obozu urzdzia sobie zawody, w ktrych rywalizowano o to, kto w cigu nocy zabije najwicej Serbw. Zwyciy wanie Brzica, ktry noem rzenickim podci garda 1360 winiom, za co obwoano go krlem podrzynaczy garde i nagrodzono zotym zegarkiem. Z tej okazji w obozie wydano przyjcie, podczas ktrego podano pieczone prosi i szlachetne wina z piwnic zakonu franciszkaskiego. 127 Masowe ludobjstwo przynioso Kocioowi ogromny majtek. witynie, klasztory prawosawne i domy osb tego wyznania zostay ograbione, a wszelkie wartociowe przedmioty przewieziono najpierw do franciszkaskich klasztorw, a nastpnie do Watykanu. 128 Chorwacki Holokaust przynis Kocioowi rwnie inne poytki. Tysice prawosawnych Serbw zostao nawrconych na wiar rzymsk. Konwersje przeprowadzano na og w sposb niewyszukany, metod szczegowo opisan przez ksidza Dionizia Jurija, osobistego spowiednika Ante Pavelicia: Kady Serb, ktry odmwi przejcia na katolicyzm, powinien by skazany na mier. Z bagnetem u garda, tysice Serbw stawiao si przed ksimi katolickimi, by odrzuci sw bdn wiar i otrzyma sakrament pokuty. Nie za darmo jednak. W wielu wioskach i miastach opata za przymusowy sakrament sigaa 180 dinarw. W miejscowoci Jasenak, podczas jednej ceremonii masowych nawrce na katolicyzm, franciszkanin Ivan Mikan zebra 80 tysicy dinarw. 129 W cigu jednego roku ponad trzydzieci procent Serbw nawrcio si na now wiar, ratujc w ten sposb swe ycie. Pienidze za wiadectwa konwersji zoono na koncie franciszkanw w Banku Watykaskim. Nazwiska nawrconych publikowano w diecezjalnych biuletynach. List Katolicki archidiecezji zagrzebskiej, w numerze 31 z 1941 roku, zamieci notatk, w ktrej czytamy: W wyniku nawrcenia si wszystkich mieszkacw wsi Budinci na wiar katolick we wsi utworzono now parafi, liczc sobie ponad 2300 dusz. 130 Ksia katoliccy zmuszali nawrconych Serbw do wysyania pism gratulacyjnych do arcybiskupa Stepinaca. Listy te rwnie drukowano w kocielnych biuletynach i gazecie codziennej ustaszy Nova Hrvatska. Na przykad w numerze z 9 kwietnia 1942 roku zamieszczono cztery takie listy, wszystkie zaadresowane do arcybiskupa. W jednym z nich czytamy: 2300 osb, pochodzcych z miejscowoci Pusina, Kraskovic, Prekorecan, Miljani i Gjristic, ktre przyjy dzisiaj ochron Kocioa rzymskokatolickiego, przesya swoje przepojone najgbszym szacunkiem pozdrowienia Gowie Kocioa chorwackiego. 131 W cigu kilku najbliszych miesicy na katolicyzm nawrcio si 30 procent zamieszkaych w Chorwacji Serbw.

Nawrcenie i opata 180 dinarw za wiadectwo konwersji nie zawsze gwarantoway osobiste bezpieczestwo. 14 maja 1941 roku, w miejscowoci Glina, setki Serbw spdzono do kocioa na msz dzikczynn za now konstytucj Niezalenego Pastwa Chorwackiego. Za nimi do budynku weszli ustasze uzbrojeni w noe i siekiery Oddziaem dowodzi opat klasztoru w Gunie, ojciec G. Casimir. Serbom rozkazano, by przedstawili wiadectwa konwersji. Tylko dwie osoby miay je przy sobie i te zwolniono. Nastpnie, po zamkniciu drzwi, ustasze dokonali rzezi pozostaych zatrzymanych. Masakry dokonano przy wtrze modw odmawianych przez ojca Casimira. 132 Do koca wojny sprzeda wiadectw przyniosa Watykanowi i rzdowi Nowej Chorwacji wpywy liczone w milionach dolarw Drugie tyle uzyskano z majtku zagrabionego w cerkwiach prawosawnych i skonfiskowanego Serbom, ydom i Romom. Kierowane do papiea protesty okazay si daremne. 14 sierpnia 1942 roku przewodniczcy Zwizku Spoecznoci Izraelskiej we woskim miecie Alatri przesa watykaskiemu sekretarzowi stanu Maglionemu prob w imieniu tysicy chorwackich ydw, mieszkacw Zagrzebia i innych chorwackich miast, ktrych aresztowano bez powodu, pozbawiono mienia i deportowano. W licie czytamy: Sze tysicy ydw wywieziono na jaow, grzyst wysp i pozostawiono tam bez wody, ywnoci i dachu nad gow. Innych zamknito w obozach koncentracyjnych, gdzie pracuj przymusowo przy oczyszczaniu ciekw i masowo umieraj. Ich ony i dzieci wysano do innych obozw, gdzie przebywaj w rwnie cikich warunkach. 133 Kopia tego apelu zachowaa si w archiwum syjonistycznym w Jerozolimie, nie zamieszczono jej jednak w jedenastotomowym zbiorze dokumentw z okresu II wojny wiatowej, wydanym przez Watykan w 1995 roku. Watykan nadal nie chce si przyzna, e wiedzia o ludobjczych praktykach chorwackich katolikw. Prawda tymczasem jest taka, e papie nie tylko wiedzia o chorwackiej zagadzie, ale udziela jej sprawcom swojego bogosawiestwa. Pius XII by na bieco informowany o wydarzeniach w Chorwacji przez swojego przedstawiciela w tym kraju, monsignore Ramiro Marcone, ktry przekazywa nu informacje o masakrach, obozach mierci i przymusowych nawrceniach. Marcone uczestniczy w wikszoci oficjalnych i poficjalnych uroczystoci, podczas ktrych publicznie bogosawi ustaszy, pozdrawia ich faszystowskim gestem i zachca by pozostali wierni Stolicy Apostolskiej, ktra przez stulecia przeciwstawiaa si wschodnim barbarzycom, 134 czyli Kocioowi prawosawnemu i Serbom. Regularne raporty przesya take do Watykanu arcybiskup Stepinae. Na przykad w oficjalnym dokumencie z dnia 8 maja 1944 roku arcybiskup powiadamia Ojca witego, e ku jego wielkiej radoci ju 244 tysice Serbw powrcio na ono Kocioa. 135 Pius XII korzysta take z innych rde informacji. Wrd nich wane miejsce zajmoway audycje radia BBC, ktrych skrupulatnie sucha, przekadajc mu ich tre, Francis D'Arcy Osborne - brytyjski ambasador w Watykanie. W programie z 16 lutego 1942 roku podano na przykad nastpujc wiadomo: Do najgorszych zbrodni dochodzi w diecezji arcybiskupa Zagrzebia (Stepinaca). Bratnia krew pynie tam strumieniami. Prawosawnych si nawraca si na katolicyzm i nie sycha gosu oburzenia ze strony tego hierarchy Doniesienia mwi za to o jego uczestnictwie w nazistowskich i faszystowskich paradach. 136 Dwa tygodnie wczeniej, 8 lutego 1942 roku, Prvislav Grizogono, byy minister Krlestwa Jugosawii, wysa do Piusa XII oficjalny list, w ktrym przedstawi w najoglniejszym zarysie okruciestwa ustaszy. Na zakoczenie minister skierowa do papiea nastpujcy apel:

Dlaczego kieruj ten list do Waszej witobliwoci? Ot dlatego, ze nasz Koci katolicki uczestniczy w tych wszystkich bezprecedensowych zbrodniach, gorszych nawet ni pogaskie. Czyni to na dwa sposoby: po pierwsze, wielka liczba ksiy, zakonnikw i czonkw organizacji modziey katolickiej czynnie braa w nich udzia; po drugie - i budzi to jeszcze wiksze oburzenie - wielu duchownych zostao komendantami obozw zagady i dowdcami ustaszowskich band. Na ich rozkazy lub za ich przyzwoleniem poddaje si okrutnym torturom i organizuje masakry tysicy ochrzczonych ludzi. adne z tych okruciestw nie mogoby si zdarzy bez przyzwolenia ze strony biskupw, a gdyby wyjtkowo zdarzenie takie miao jednak miejsce, jego sprawcy stanliby przed sdem kocielnym i zostaliby wydaleni ze stanu kapaskiego. Poniewa jednak jak dotd nikt nie stan przed sdem, oznacza to, e biskupi udzielaj swego przyzwolenia na te nieludzkie praktyki, a przynajmniej im si nie sprzeciwiaj. 137 Pius XII nigdy nie potpi obozw koncentracyjnych, masowych rzezi i przymusowych nawrce. Nawet po zakoczeniu wojny, gdy dobrze udokumentowane raporty na temat udziau zakonnikw franciszkaskich w ludobjstwie ukazay si w prasie wielu krajw, papie zachowa milczenie. Nigdy nie zada wyjanie od adnego z franciszkaskich zakonnikw: ani od ojca Miroslava Filipovicia, ani od ojca Zvonko Brekali, ani od innych komendantw obozw mierci. adnego z nich nie potpi: ani ojca Bozidara Bralova, ktry organizowa masowe egzekucje, ani ojca Casimira, ktry dowodzi ustaszami podczas rzezi w Glinie. Po wojnie arcybiskupa Stepinaca aresztowano i oskarono o udzia w zbrodniach wojennych. Przed sdem w Zagrzebiu kilkudziesiciu wiadkw zeznawao, e katoliccy duchowni, uzbrojeni w karabiny maszynowe, przymusowo nawracali i mordowali prawosawnych Serbw. 138 wiadkami byli w wikszoci chorwaccy robotnicy i chopi. Arcybiskupa skazano na szesnacie lat wizienia. Dowiedziawszy si o wyroku, Pius XII wyda okrzyk oburzenia i ekskomunikowa wszystkich, ktrzy mieli cokolwiek wsplnego z procesem. Prasa katolicka przedstawiaa Stepinaca jako herolda i obroc wolnoci religijnej przed bezbonym komunizmem. Raporty na temat okruciestw popenianych w katolickiej Chorwacji uznawano albo za wytwory komunistycznej propagandy, albo za wymysy gestapa Watykan zainicjowa utworzenie midzynarodowego ruchu w obronie umczonego arcybiskupa. Kampania ta zakoczya si powodzeniem. W grudniu 1951 roku, w odpowiedzi na apel wystosowany przez Organizacj Narodw Zjednoczonych, Stepinaca zwolniono z wizienia i osadzono w domu parafialnym w Kraiciu. 12 stycznia 1953 roku, gdy arcybiskup przebywa w areszcie domowym, Pius XII wynis go do godnoci kardynalskiej. 3 padziernika 1998 roku papie Jan Pawe II uda si z pielgrzymk do Chorwacji, gdzie dokona beatyfikacji sugi boego, kardynaa Alojzija Stepinaca. Beatyfikacja jest pierwszym stopniem do witoci; oznacza zaliczenie w poczet bogosawionych, umiowanych przez Chrystusa i godnych czci religijnej. Podczas ceremonii w sanktuarium Marija Bistrica papie stwierdzi: Bogosawiony Alojzy Stepinac nie przelewa krwi w dosownym sensie tego sowa. Przyczyn jego mierci byy dugie cierpienia, jakim poddano go po wojnie. Ostatnie pitnacie lat jego ycia byo nieustannym pasmem udrk, pord ktrych nie lka si on naraa wasnego ycia, aby da wiadectwo Ewangelii i jednoci Kocioa. Mwic sowami psalmu, kardyna Stepinac zoy swoje ycie w rkach Boga. 139

Wydarzenia w Chorwacji znalazy si w cieniu doniesie o nazistowskich okruciestwach w wielu krajach Europy. Jednak dane statystyczne odnoszce si do okresu, w ktrym wadz w Chorwacji sprawowali ustasze, s tak wstrzsajce, e niemal trudno w nie uwierzy. Pomidzy rokiem 1941 a 1945 w Chorwacji zamordowano cznie ponad 500 tysicy Serbw, 80 tysicy ydw i 30 tysicy Romw. Jeli uwzgldnimy stosunkowo niewielk liczb chorwackich faszystw, oznacza to najwiksz liczb masowych morderstw na gow sprawcy w XX wieku.

Rozdzia 6. Szczurze cieki

Wtedy Judasz, ktry Go wyda, widzc, e Go skazano, opamita si, zwrci trzydzieci srebrnikw arcykapanom i starszym i rzek: Zgrzeszyem, wydawszy krew niewinn. Lecz oni odparli: Co nas to obchodzi? To twoje sprawa. Rzuciwszy srebrniki ku przybytkowi, oddali si, potem poszed i powiesi si. Ew. Mateusza 27: 3-5, Biblia Tysiclecia

Zaprzedawszy dusz diabu w umowach z Hitlerem i Mussolinim, Koci katolicki uzyska wszystko, czego potrzebowa do prowadzenia swoich ziemskich interesw. Wielkie korzyci przyniosy mu zarwno przedwojenne sojusze, jak i pniejsze zaamanie si faszyzmu we Woszech, upadek Trzeciej Rzeszy i klska Nowej Chorwacji. Pod koniec lutego 1945 roku partyzanci jugosowiascy przy pomocy komunistw wyzwolili stolic Chorwacji, Zagrzeb. Ustasze za wszelk cen chcieli zatrzyma dla siebie zrabowane podczas wojny bogactwa. W jednym z klasztorw franciszkaskich w centrum Zagrzebia Ante Paveli, w porozumieniu z arcybiskupem Alojzijem Stepinacem, zakopa trzydzieci sze skrzy, w ktrych ukryto dwie pene ciarwki srebra i zota w postaci piercionkw, biuterii, zegarkw, protez i plomb, wyrwanych ze szczk wymordowanych ydw, Romw i Serbw. 140 Gdy jugosowiascy onierze przystpili do poszukiwania czonkw ustaszowskich band, Paveli zbieg do Austrii, gdzie wkrtce wpad w rce onierzy amerykaskich. Aresztowano go i osadzono w twierdzy pod Salzburgiem. Przed zakoczeniem ledztwa w jego sprawie, gdy przywdca ustaszy mia stan przed Trybunaem Norymberskim, nastpia cudowna interwencja i postpowanie umorzono. Korzystajc z porednictwa arcybiskupa Salzburga, Pius XII zaatwi Paveliciowi zwolnienie z wizienia i transport do Watykanu, gdzie dyktator uzyska azyl. Kilka tygodni pniej, chcc unikn skandalu, papie zapewni Paveliciowi bezpieczny wyjazd z Watykanu. Przez nastpne trzy lata pohlavnik przenosi si z jednego klasztoru do drugiego, zwykle w przebraniu franciszkaskiego zakonnika i pod rnymi nazwiskami; najczciej jako ojciec Benares lub jako ojciec Gomez. 141 Wywiad amerykaski zna te nazwiska i kolejne kryjwki Pavelicia, nie kwapi si jednak do aresztowania zbrodniarza. W poufnym raporcie z 12 wrzenia 1947 roku William Owen i Louis Caniglia, specjalni agenci korpusu kontrwywiadu armii amerykaskiej, zanotowali: Kontakty Pavelicia sigaj tak wysoko, a jego zbrodnie s tak kompromitujce dla Watykanu, e jego ekstradycja musiaaby zada ciki cios dobremu imieniu Kocioa katolickiego. 142 W tym czasie skarb ustaszy zosta przewieziony z klasztoru w Zagrzebiu do Rzymu, a stamtd do Neapolu, gdzie zoto i srebro, pod nadzorem specjalistw z mafii, przetopiono na sztabki. Z Neapolu ludzie mafii przewieli je wprost do Watykanu, gdzie szacowany na ponad 80 milionw dolarw skarb znikn ostatecznie w przepastnych sejfach Banku Watykaskiego. 143 Wkrtce potem do Watykanu trafio wicej kosztownoci z Chorwacji. 7 maja 1945 roku z Narodowego Banku Chorwacji i Skarbu Pastwa podjto 288 kilogramw zota w sztabkach. Wedug raportu z 21 padziernika 1946 roku, sporzdzonego przez agenta Biura Sub Strategicznych (OSS), Emersona Bigelowa, na granicy z Wochami onierze brytyjscy zdoali skonfiskowa zoto o cznej wadze okoo 150 kilogramw. Pozostae 138 kilogramw

trafio do Stolicy Apostolskiej, gdzie zoono je w Banku Watykaskim - dla zabezpieczenia. 144 Poza zotem z Chorwacji Watykan wzbogaci si o dalsze miliony pochodzce ze sprzeday faszywych paszportw zbiegym przestpcom wojennym oraz dziki utworzeniu sawetnych szczurzych cieek - siatki przerzutowej dla uciekajcych z Europy nazistw. Korzystajcy ze szczurzych cieek czonkowie najwyszego dowdztwa ustaszy zdoali przedosta si z Triestu do Rzymu, a potem do Genewy i innych pastw neutralnych, przede wszystkim za do Argentyny, gdzie nikt nie zamierza ich ciga. 145 Gwnym organizatorem szczurzych cieek by frater Krunoslav Draganovi, franciszkaski zakonnik i czonek najwyszego dowdztwa ustaszy. Pewnego razu przemyci on 50 kilogramw zota z Chorwacji do Rzymu w dwch skrzyniach. 146 W 1943 roku, po masakrach ludnoci serbskiej, ktrymi kierowa, zakonnika odwoano do Rzymu, gdzie mianowano sekretarzem kolegium San Girolamo Delii Illirici. Pooone w Rzymie, utrzymywane przez Watykan seminarium byo niegdy miejscem, w ktrym ksztacili si chorwaccy kandydaci do stanu kapaskiego. Z czasem jednak, w drugiej poowie lat czterdziestych XX wieku, kolegium stao si gwn siedzib powojennego podziemia ustaszy. 147 W raporcie z 12 lutego 1947 roku agent amerykaskiego korpusu kontrwywiadu, William Gowan, zanotowa: W kolegium San Girolamo wprost roi si od ustaszowskich agentw. Kady, kto chce wej do klasztoru, musi podda si przeszukaniu i identyfikacji. Okolic patroluj uzbrojeni modziecy w cywilnych ubraniach, ktrzy wymieniaj midzy sob faszystowskie pozdrowienia. 148 Ksidz Draganovi przedstawia si jako pracownik Midzynarodowego Czerwonego Krzya, jednak wedug wywiadu amerykaskiego jego prawdziwym zadaniem byo zorganizowanie i kierowanie dziaalnoci siatki przerzutowej dla nazistw. W tajnym raporcie kontrwywiadu z 27 lipca 1950 roku czytamy e Stany Zjednoczone zgodziy si na to, by Draganovi organizowa szczurze cieki, gdy wysokim urzdnikom watykaskim zaleao na udzieleniu pomocy antykomunistycznym informatorom, wrd ktrych znalaz si midzy innymi Klaus Barbie, szef gestapo w Lyonie, czowiek odpowiedzialny za torturowanie i wymordowanie tysicy ydw i czonkw francuskiego ruchu oporu. 149 W latach 1946-47 Barbie przebywa w San Girolamo pod opiek Draganovicia, gdzie obaj panowie wsplnie spoywali obiady. W latach pidziesitych Draganovi pozostawa na licie pac tajnych sub USA. Akta CIA nie pozostawiaj co do tego wtpliwoci. W 1958 roku, po mierci swojego protektora Piusa XII, Draganovi musia opuci kolegium San Girolamo na polecenie watykaskiego Sekretariatu Stanu. Nie przeszkodzio mu to w dalszej wsppracy z CIA, dla ktrej werbowa chorwackich najemnikw do udziau w wojnie przeciwko Dominikanie i komunistycznej Kubie. Zaoona i kierowana przez Draganovicia watykaska siatka przerzutowa okazaa si bardzo wydajna. Uciekajcym faszystom udzielano tymczasowego schronienia w Watykanie, gdzie otrzymywali now tosamo. Niewielki, ale bardzo sprawny zesp watykaskich urzdnikw wytwarza dla nich nowe wiadectwa urodzenia, wizy, paszporty i inne niezbdne dokumenty. 150 Do wsppracy w tym przedsiwziciu zaproszono czonkw mafii sycylijskiej, wyspecjalizowanych w produkcji wszelkiego rodzaju falsyfikatw. Wrd nich znajdowa si m.in. Licio Gelli, byy Oberleutnant SS we Woszech i oficer cznikowy elitarnej dywizji SS Hermann Gring. 151 W latach powojennych, poza udziaem w organizowaniu watykaskich

szczurzych cieek, Gelli by jedn z kluczowych postaci tajnej operacji CIA o kryptonimie Gladio, w ramach ktrej utworzono we Woszech i w innych krajach NATO sie zakonspirowanych komrek, ktre miay prowadzi antyrzdow dziaalno sabotaow i terrorystyczn, gdyby do wadzy w tym kraju doszli komunici. Wielu wysokiej rangi hitlerowcw znalazo schronienie w Watykanie i w letniej rezydencji papiea w Castel Gandolfo. 152 Wielu innych zamieszkao w rodzinach katolickich, ktre chtnie, za niewielk opat, przyjmoway w swoich domach goci Watykanu. Jeszcze inni ukrywali si w klasztorach w przebraniu zakonnikw lub ksiy Od roku 1946, gdy w przybytkach mskich zabrako ju miejsca, uciekajcych nazistw kierowano do klasztorw eskich, gdzie ukrywali si w przebraniu zakonnic. Okoliczni mieszkacy wspominaj, e w tamtych dniach zaobserwowali nagy wzrost liczby mocno zbudowanych sistr zakonnych, o twardych, zdecydowanych ruchach i wyranych ladach po zarocie. Zauwayli take, e w latach 1945-48 liczba zakonnic w klasztorach katolickich rosa lub malaa w regularnych odstpach czasu. 153 Jak zanotowa jeden z brytyjskich doradcw politycznych, dla wszystkich stao si jasne, e wielu przestpcw wojennych otrzymuje schronienie pod skrzydami Kocioa katolickiego. Ekspert ten przewidywa take, e w tej sprawie niewiele da si zrobi, jeli nie namwi si Watykanu do wsppracy. 154 Jednak cena, jak nazici pacili Watykanowi za pomoc w ucieczce, nie bya wcale niska sigaa zwykle od 40 do 50 proc. posiadanych przez nich oszczdnoci. Jednak pacili bez protestu. W Watykanie byli zupenie bezpieczni. cigajcy przestpcw wojennych alianci nie chcieli narusza suwerennoci Stolicy Apostolskiej, dziki czemu papieskie sakwy pczniay od wpacanych przez faszystowskich uciekinierw dolarw. Lista watykaskich goci robi niemae wraenie. Poza wspomnianym ju Klausem Barbie znajdowali si na niej tak wpywowi nazici, jak Franz Stangl, komendant hitlerowskich obozw zagady w Sobiborze i Treblince, Adolf Eichmann, jeden z najwierniejszych wsppracownikw Hitlera i gwny architekt Holokaustu, Eduard Roschmann, komendant obozu mierci w Rydze, Walter Rauff, wynalazca ruchomych komr gazowych, Gustaw Wagner, komendant obozu w Sobiborze, oraz Jzef Mengele - Anio mierci z Auschwitz. Dziki wyprodukowanym w Watykanie faszywym paszportom ludzie ci przedostawali si bezpiecznie do Ameryki Poudniowej, Australii i Stanw Zjednoczonych. cznie, dziki pomocy Kocioa katolickiego, sprawiedliwoci uszo ponad 30 tysicy hitlerowcw. Wszyscy ci zbrodniarze kupili sobie wolno - wspomina pniej agent Goran - gdy w Rzymie panowaa taka bieda, e trudno byo znale cokolwiek do zjedzenia. 155 Wedug dokumentw odtajnionych przez amerykaski Departament Stanu w 1998 roku ksidz Draganovi wietnie zarabia na tym procederze. Otrzymywa 1500 dolarw za kady paszport i dalsze 650 od kadego zbiega. Sumy te nie obejmuj zapaty, jak za pomoc w ucieczce pobiera Watykan. 156 Wedug niepotwierdzonych doniesie wielu nazistw, a wrd wielu czonkw organizacji byych oficerw SS Odessa i Pajk, udzielao Watykanowi pomocy w finansowaniu dziaalnoci szczurzych cieek. Ante Paveli, jako umiowany syn Kocioa, cieszy si specjalnymi wzgldami ksidza Draganovicia, ktry nie tylko zapewni mu faszywy paszport Midzynarodowego Czerwonego Krzya, ale osobicie towarzyszy dyktatorowi i dwustu wyszym oficerom ustaszowskim w podry do Buenos Aires. Przed swoim powrotem do Rzymu Draganovi

zapewni Paveliciowi opiek argentyskich biskupw i przedstawi go wielu najwyszym urzdnikom pastwowym, midzy innymi samemu Juanowi Peronowi. W cigu kilku miesicy Pavelic nawiza kontakty z ustaszami na emigracji i wsplnie z nimi utworzy organizacj pod nazw Hrvatska Drzavotvorna Stranka, ktrej celem byo oywienie idei katolickiej Chorwacji. W 1959 roku, podczas wizyty w Hiszpanii, Pavelic dozna ataku serca. Na ou mierci czowiek zwany rzenikiem Bakanw otrzyma ostatnie namaszczenie i specjalne bogosawiestwo od papiea Jana XXIII. 157 23 listopada 1999 roku rodziny ofiar chorwackiego ludobjstwa wystpiy do sdu, oskarajc Watykan o zagarnicie skradzionego przez ustaszy zota oraz o udzielenie faszystowskim przestpcom wojennym pomocy w ucieczce do Ameryki Poudniowej. Pozew, w ktrym poszkodowani domagali si odszkodowania w wysokoci ponad 1 miliarda dolarw, uzyska poparcie Ukraiskiego Zwizku Ofiar i Winiw Nazizmu oraz Organizacji Bojownikw Antyfaszystowskiego Ruchu Oporu. Amerykaski adwokat Jonathan Levy powiedzia dziennikarzom, e ostateczna wysoko odszkodowania moe by rwnie wysoka jak w przypadku ydowskiego pozwu przeciwko bankom szwajcarskim. W rzeczywistoci jednak mog tu wchodzi w gr znacznie wysze sumy. 158

Rozdzia 7. Niezmierzone bogactwa

Wwczas Jezus spojrza wokoo i rzek do swoich uczniw: Jak trudno jest bogatym wej do krlestwa Boego. Uczniowie zdumieli si na Jego sowa, lecz Jezus powtrnie rzek im: Dzieci, jake trudno wej do krlestwa Boego tym, ktrzy w dostatkach pokadaj ufno. atwiej jest wielbdowi przej przez ucho igielne, ni bogatemu wej do krlestwa Boego. A oni tym bardziej si dziwili i mwili midzy sob: Kt wic moe si zbawi? Jezus spojrza na nich i rzek: U ludzi to niemoliwe, ale nie u Boga; bo u Boga wszystko jest moliwe. Ew. Marka 10: 23-27, Biblia Tysiclecia

Pod koniec II wojny wiatowej Wochy popady w skrajn ndz. 159 Inwazja aliantw, niemiecka wojna obronna i spustoszenia dokonane przez partyzantw doprowadziy do zniszczenia drg, linii kolejowych, mostw, tuneli, zakadw przemysowych, targowisk i domw mieszkalnych. Dla Watykanu, ktry wikszo dotacji od Mussoliniego zainwestowa we woski przemys, oznaczao to ruin finansow. Wikszo woskich przedsibiorstw upada, a wielkie koncerny przemysowe znalazy si na skraju bankructwa. Co gorsza, w latach powojennych jedyn dobrze zorganizowan, zasobn i aktywn politycznie parti polityczn we Woszech byli komunici. Jej szefem by Palmiro Togliatti, ktry prawie ca wojn spdzi w Moskwie jako go Jzefa Stalina. 160 Togliatti zamierza przeprowadzi nacjonalizacj tych zakadw przemysowych, ktre podczas wielkiej depresji byy finansowane przez Instytut Odbudowy Przemysu -tych samych, w ktre Nogara zainwestowa wikszo kocielnych rezerw finansowych. Pius XII poblad z przeraenia na sam myl o takim rozwoju sytuacji. Chcc pomniejszy komunistyczne zagroenie, papie zapewni politykom chadeckim fundusze konieczne do przywrcenia do ycia Partii Chrzecijasko-Demokratycznej pod przywdztwem Alcide De Gasperiego. Gasperi zwyk mawia o sobie: Jestem katolikiem, Wochem i demokrat - w tej wanie kolejnoci. Przez cae ycie, kadego poranka, uczestniczy we mszy witej i przyjmowa komuni. Owiadczajc si listownie swojej przyszej onie, Francesce Romani, napisa: Osobowo niemiertelnego Chrystusa przyciga mnie, zniewala i napenia otuch, jakbym by dzieckiem. Przyjd do mnie, pragn, by razem ze mn poddaa si tej sile, ebymy razem pogryli si w tej wietlistej otchani. 161 Za modu De Gasperi by zagorzaym przeciwnikiem faszyzmu, czym zasuy sobie na wrogo Mussoliniego. Postawiony przed faszystowskim trybunaem broni si, mwic: Nie mog i nie potrafi zaakceptowa podstawowych zasad pastwa faszystowskiego. Istniej przecie prawa naturalne, ktrych nie wolno depta adnemu pastwu. 162 W 1927 roku trafi do wizienia Regina Coeli. Prawdopodobnie, tak jak jego przyjaciel Antonio Gramsci, nie przetrwaby wieloletniego uwizienia - na jego szczcie jednak podpisanie w roku 1929 traktw lateraskich umoliwio Piusowi XI uzyskanie dla niego zwolnienia. Powierzono go

papieskiej opiece. Przez nastpne 15 lat pozostawa w odosobnieniu w murach Biblioteki Watykaskiej. W roku 1946 Piusowi XII trudno by byo znale lepszego kandydata na przywdc Partii Chrzecijasko-Demokratycznej. W wieku 65 lat De Gasperi by czowiekiem penym godnoci, dobrym mwc i oddanym wsppracownikiem Ojca witego. By te, dziki swojemu wieloletniemu odosobnieniu w bibliotece, politycznie bez skazy. Watykan przekaza ze swojej kasy miliony lirw na rzecz Chrzecijaskich Demokratw, korzystajc z porednictwa wieckiej agencji pod nazw Akcja Katolicka, zarzdzanej przez Bernardino Nogar. 163 Dziki temu, formalnie rzecz biorc, Stolica Apostolska nie naruszya warunkw konkordatu, zakazujcego Kocioowi mieszania si w wewntrzne sprawy pastwa woskiego. Dysponujc takim majtkiem, Partia Chrzecijasko-Demokratyczna moga zaoy w caych Woszech blisko 20 tysicy tzw. komitetw obywatelskich, wzorowanych na komrkach partyjnych Partii Komunistycznej. 164 Komitety zajy si pozyskiwaniem nowych czonkw dla partii. W okresie 12 miesicy poprzedzajcych wybory Stany Zjednoczone przekazay Wochom 350 milionw dolarw w formie pomocy gospodarczej oraz na cele polityczne. Powan cz tej kwoty, okoo 30 milionw dolarw, otrzymaa Akcja Katolicka na przeciwstawienie si grobie powstania komunistycznego rzdu we Woszech. 165 W Stanach Zjednoczonych kardyna Spellman stan na czele wspieranej przez Watykan kampanii wzywajcej amerykaskich Wochw do wywierania nacisku na swoich krewnych w kraju, aby gosowali przeciwko komunistom. Los Woch zaley od najbliszych wyborw, od tego, jakie rozstrzygnicie przyniesie konflikt komunizmu i chrzecijastwa; czy zwyciy niewolnictwo, czy wolno - pisa Spellman w broszurze rozprowadzanej w parafiach i kocioach we wszystkich zaktkach Stanw Zjednoczonych. 166 W dniach poprzedzajcych wybory, Wosi bombardowani byli przez radio apelami takich saw, jak Frank Sinatra, Bing Crosby i Gary Cooper, nawoujcych do poparcia dla Chrzecijaskich Demokratw i przeciwstawienia si komunizmowi. 167 Na Sycylii Partia Chrzecijasko-Demokratyczna wykorzystaa watykaskie dotacje do zawarcia sojuszu z mafi. W zamian za pienidze i prawo do obsadzenia czonkami mafii czci kierowniczych stanowisk w partii mafia zgodzia si da nauczk komunistom. Jeden z mafijnych bossw, Salvatore Giuliano, wraz ze swoim kuzynem Gasperem Pisciott, poprowadzi oddzia zabjcw do miasteczka Porta della Ginestra, gdzie komunici odnieli polityczne zwycistwo. Bandyci zastrzelili kilkanacie osb, ranic dalszych 50. W miasteczku przeprowadzono ponowne wybory i tym razem Chrzecijascy Demokraci, w otoczeniu swoich nowych przyjaci, odnieli zdecydowane zwycistwo. Po wielu latach Gaspere Pisciotta otrzyma zlecenie zamordowania swojego kuzyna. Schwytano go i postawiono przed sdem. Podczas rozprawy, zeznajc w sprawie masakry w Porta della Ginestra, powiedzia: Stanowilimy wtedy jeden organizm: bandyci, policja i mafia; jak Bg Ojciec, Syn i Duch wity. 168 Z upywem lat porozumienie chrzecijaskich demokratw z mafi zaowocowao powstaniem tzw. wielkiej mafii, czyli mafii politycznej. Odtd powizani z rodzinami mafijnymi politycy kontrolowali prawicowe skrzydo Chrzecijaskiej Demokracji, doprowadzajc z czasem do skorumpowania woskich elit politycznych i przeniknicia dobrze wyksztaconych mafiosw - jak Michele Sindona - do gospodarki i przemysu Woch.

Wsppraca chadecji z mafi doprowadzia ponadto do wmieszania si Stolicy Apostolskiej w nieczyste interesy kraju. 169 Podczas kampanii wyborczej 1948 roku 300 biskupw potpio z ambon Togliattiego i innych komunistw. Arcybiskup Genui, Giuseppe Siri, pouczy wiernych, i niewzicie udziau w wyborach jest grzechem miertelnym, a gosowanie na komunistw jest sprzeczne z wiar katolick. Nakaza take spowiednikom, by nie udzielali rozgrzeszenia nikomu, kto zignoruje jego pouczenie. 170 W tym samym czasie 25 tysicy ksiy w caym kraju zaczo odwiedza swoich parafian w domach i przekonywa ich do wstpienia w szeregi Akcji Katolickiej. W krtkim czasie liczba czonkw tej organizacji wzrosa z trzech do okoo piciu milionw. W przededniu wyborw woskich katolikw zaproszono na plac witego Piotra, gdzie papie udzieli im swojego bogosawiestwa. Historyk kocioa, Alden Hatch, opisa to wydarzenie w nastpujcy sposb: Tum szczelnie wypenia ogromny plac, mosty na Tybrze i nabrzee po drugiej stronie rzeki a do alei Vittorio Emmanuela. Ojciec wity, w biaozotym ornacie, z ktrego bi blask boskiego urzdu, przemwi do zebranych jak przywdca krucjaty, a jego arliwe sowa wlay nadziej w serca i podniosy na duchu wszystkich, ktrzy go suchali. 171 Antykomunistyczna kampania zakoczya si sukcesem. Chrzecijascy Demokraci objli wadz w czerwcu 1948 roku, gromadzc 48,5 proc. gosw przy 90-procentowej frekwencji. Front Ludowy komunistw i socjalistw uzyska jedynie 31 proc. gosw. Zwyciska chadecja sprawowaa wadz we Woszech przez nastpnych 20 lat. Nowa republika staa si szanowanym czonkiem umiarkowanej politycznie Europy: wesza do NATO, Rady Europy i Europejskiej Wsplnoty Wgla i Stali. Objta take zostaa amerykaskim programem odbudowy gospodarczej Europy, znanym jako plan Marshalla. W zwycistwie nad komunizmem Pius XII dostrzeg pierwszy promyk wiata w mrocznym wiecie powojennej Europy. Prezydent De Gasperi odwdziczy si Watykanowi za poparcie, zatwierdzajc warunki zawartego z Mussolinim konkordatu. Watykaskie przedsibiorstwa we Woszech nie podlegay urzdom tego kraju i nie musiay paci podatkw. Nic z tego, co boskie, nie miao by oddane cesarzowi. Miliony dolarw z amerykaskiej pomocy dla Woch trafiay do Watykanu z przeznaczeniem midzy innymi na odbudow zniszczonych zakadw przemysowych, takich jak Italgas i Immobiliare. Ponadto rzd prezydenta Trumana, korzystajc z porednictwa kardynaa Spellmana, kierowa do Watykanu powane sumy na finansowanie antykomunistycznej dziaalnoci w Europie Zachodniej. 172 W jednym ze swoich raportw Spellman podkreli wag zachowania najwyszej poufnoci w sprawie milionw dolarw spywajcych do skarbca Kocioa rzymskokatolickiego. Informacje na ten temat - pisa kardyna - mogyby posuy niektrym wywrotowym organizacjom w USA jako wygodny pretekst do atakw na rzd amerykaski. 173 Majc takie poparcie we Woszech i za granic, Watykan sta si gwnym beneficjentem il miracolo economico, woskiego cudu gospodarczego. Pomidzy rokiem 1953 a 1958 woski produkt narodowy brutto wzrs o 150 proc, osigajc warto 70 miliardw dolarw. Z istniejcych w tym kraju 180 instytucji finansowych: bankw, kas oszczdnociowokredytowych i towarzystw ubezpieczeniowych, poowa znajdowaa si pod kontrol Watykanu. Do najwikszych wrd nich naleaa La Centrale, udzielajca rednio i dugo terminowych kredytw na inwestycje w dziedzinie rolnictwa, hydrotechniki, przemysu

cikiego i grnictwa. W roku 1968, gdy Chrzecijascy Demokraci utracili wadz, majtek La Centrale wynosi 107 milionw dolarw w gotwce i dalszych 227 milionw w rodkach zainwestowanych w inne przedsibiorstwa. Roczne zyski netto tego funduszu inwestycyjnego wynosiy okoo 16 milionw dolarw. 174 Inna z kontrolowanych przez Watykan firm, Italcementi, pokrywaa 30 procent woskiego zapotrzebowania na cement. Bya take wacicielem holdingu finansowego Italmobiliare, waciciela omiu bankw, ktrych czne aktywa sigay 512 milionw dolarw, a rezerwy kapitaowe dalsze 22 miliony. Holding kontrolowa take Banca Provinciale Lombarda i Credit Commerciale di Cremona, ktrych depozyty przekraczay cznie 1,2 miliarda dolarw. W roku 1968, gdy dobre czasy dla Watykanu dobiegy koca, przeprowadzony w Italcementi audyt wykaza czysty zysk w wysokoci 5 milionw dolarw. 175 W tym samym okresie Watykan sta si gwnym akcjonariuszem trzech wielkich bankw: Banco di Roma, Banca Commerciale Italiana i Credit Italiano, oraz 76 innych mniejszych bankw w caym kraju. Najbardziej prestiowym spord nich by z pewnoci Banco Ambrosiano z siedzib w Mediolanie. Watykan zakupi take dwa due towarzystwa ubezpieczeniowe o cznym kapitale w wysokoci 30 milionw dolarw oraz 9 innych mniejszych, o cznej wartoci okoo 10,7 miliona dolarw. 176 Dziaalno gospodarcza Kocioa nie ograniczaa si do wiadczenie usug finansowych. W przemyle Watykan kontrolowa midzy innymi Italgas, zaopatrujcy w gaz ziemny 35 miast. W 1968 roku Italgas dostarczy ponad 680 milionw metrw szeciennych gazu, a warto netto koncernu wynosia 59 milionw dolarw. Watykan wszed take w posiadanie giganta telekomunikacyjnego pod nazw Societ Finanziavia Telefonia, gwnego dostawcy usug telefonicznych i telegraficznych we Woszech, ktrego zyski przekraczay 20 milionw dolarw rocznie. 177 Jednym z pierwszych powojennych nabytkw Watykanu by kombinat hutniczy Finsader, waciciel lub wspwaciciel takich przedsibiorstw, jak wczesna chluba woskiego przemysu motoryzacyjnego Alfa Romeo, towarzystwo holdingowe Finmeccanica, zrzeszajce 35 firm specjalizujcych si w przemyle maszynowym i nowych technologiach (w tym w produkcji broni jdrowej), pasaerska linia eglugowa Finmare, producent wyrobw stalowych Terni oraz Italsider, producent rur, wlewek i innych wyrobw stalowych. Innym nabytkiem Watykanu by koncern Montedison, w ktrego skad wchodziy firmy przemysu maszynowego, grniczego, energetycznego, farmaceutycznego i wkienniczego. W 1968 roku obroty Montedison sigay 854 milionw dolarw, a zysk netto 67 milionw. 178 Jednym z najbardziej dochodowych przedsibiorstw byo SNIA-Viscosa, wielki zakad wkienniczy, ktrego warto w 1968 roku szacowano na 90 milionw dolarw, a roczny zysk na 15 milionw. 179 W skad ogromnego majtku Kocioa wchodziy tysice firm i przedsibiorstw - maych i duych. Byy wrd nich zakady jedwabnicze i przdzalnie, wydawnictwa, fabryki makaronu i zabawek, biura podry, a take sklepy i domy towarowe. Za niektre z nich Koci musia si wstydzi. W 1968 roku, gdy papie Pawe VI ogosi swoj synn encyklik na temat planowania rodziny (Humanae vitae), Watykan by wacicielem wielu firm farmaceutycznych, a wrd nich przedsibiorstwa Sereno - producenta piguki antykoncepcyjnej pod nazw Luteolas. 180

Jednak per w koronie watykaskich inwestycji pozostawaa Societ Generale Immobiliare, gigantyczny konglomerat i najwiksza we Woszech firma budowlana. Za porednictwem Immobiliare Watykan wszed w posiadanie takich prestiowych hoteli, jak rzymski Hilton, Italo Americana Nuovi Alberghi, Alberghi Ambrosiani, Campagnia Italiana Alberghi Cavalieri oraz Societ Italiani Alberghi Moderni. Za porednictwem koncernu Watykan wkroczy na rynki innych krajw zachodnich. We Francji wybudowa biurowce i sklepy przy Polach Elizejskich nr 90, Rue de Ponthieu nr 61 i Rue de Berry 6. W Kanadzie zakupi Stock Exchange Tower, siedzib montrealskiej giedy, luksusowy apartamentowiec Port Royal Tower z 224 mieszkaniami oraz due osiedle mieszkaniowe w Greensdale pod Montrealem. W Meksyku Immobiliare nabya cae miasteczko Lomas Verdes na obrzeach Mexico City. W Stanach Zjednoczonych do holdingu naleao kilka hoteli i biurowcw w Nowym Jorku, pi wielkich kompleksw budynkw w Waszyngtonie, a wrd nich hotel Watergate, a take 130-hektarowe osiedle domw jednorodzinnych w Oyster Bay. 181 Podanie penej listy nalecych do Watykanu nieruchomoci wymagaoby opublikowania oddzielnej ksiki. W 1968 roku Watykan by take znaczcym udziaowcem takich amerykaskich gigantw, jak Shell Oil, Gulf Oil, General Motors, General Electric, Bethlehem Steel, IBM i TWA. Wpywy Stolicy Apostolskiej na amerykaskiej giedzie byy tak due, e Pius XII i Bernardino Nogara nierzadko inicjowali zwyki lub spadki kursw akcji wielu notowanych tam spek 182 . Cho inwestycje zagraniczne przynosiy Kocioowi wysokie dochody, to jednak wikszo jego majtku pozostawaa we Woszech, pod starann ochron rzdu. We Woszech zyski z dziaalnoci gospodarczej Kocioa byy zwolnione od podatkw, a urzdnicy pastwowi i dziaacze Partii Chrzecijasko Demokratycznej gotowi byli na kade skinienie Ojca witego. Gdy Koci pracowicie gromadzi swj ziemski majtek, Pius XII coraz wyraniej sposobi si do roli witego. Nie sypia duej ni cztery godziny na dob, odmawia sobie najprostszych przyjemnoci (jak picie kawy) i spdza niezliczone godziny na rozmowach z Bogiem, jakby zamieszkiwa na grze Synaj. W pniejszych latach papie opowiada, e w jego sypialni goci sam Jezus Chrystus. Chcc dowie swojej witoci, Pius XII zamwi film dokumentalny o samym sobie, ktry mia by wywietlany w kinach caego wiata. Zatytuowany Pastor Angelicus (Anielski pasterz), film przedstawia codzienne ycie papiea oraz to, w jaki sposb jego pontyfikat wypenia przepowiedni irlandzkiego mnicha Malachiego, wedug ktrej 262 nastpca w. Piotra mia by wanie anielskim pasterzem. W pierwszej scenie widzimy Piusa XII nioscego w ramionach zbkan owieczk. 183 W nastpnych papie przemierza marmurowe korytarze Watykanu ubrany w bia szat, jak Duch wity. Podczas spaceru napotyka biskupw i kardynaw w rwnie wytwornych, fioletowych i czerwonych szatach, ktrzy klkaj przed nim i oddaj mu pokony. W inne scenie widzimy czonkw woskiej rodziny krlewskiej - samego krla i ksiniczki - ktrzy padaj do ng Ojca witego, by ucaowa Piercie Rybaka. Gestem tym podkrelaj jego wyszo nad wszystkimi innymi krlami i wadcami. W jednej z dalszych scen papie bogosawi grup dziewczynek przystpujcych do pierwszej komunii. Dzieci ciskaj w doniach race i biae lilie. Obraz Piusa XII w olniewajcej biaej sutannie w otoczeniu dziewczt w nieskazitelnie biaych sukienkach

niesie czytelne przesanie: Ojciec wity, Pastor Angelicus jest rdem wszelkiej czystoci. Aur witoci, jak emanowa Ojciec wity, potgowa szczeglny zapach, jaki roztacza wok siebie. Pisarz John Guest w nastpujcy sposb opisa swj zachwyt woni unoszc si wok papiea: Nie by to zapach w ziemskim tego sowa znaczeniu, nie by sodki ani podniecajcy, ale chodny i czysty. By rozkoszny i delikatny jak wo porannej rosy, jakby nagle znikny wszelkie inne zapachy. Moe by to produkt mojej wyobrani, moe zudzenie wynikajce z najwyszego pobudzenia innych zmysw, moe jednak naprawd by to najczystszy i autentyczny zapach witoci? Guest najwyraniej nie wiedzia, e Matka Pasqualina, papieska opiekunka i gosposia, regularnie przemywaa papieskie donie rodkiem odkaajcym, aby ochroni go przed zaraeniem si podczas kontaktw z innymi ludmi. 184 Chcc zaimponowa wiatu swoj wielk wiedz, czy moe naleaoby powiedzie wszechwiedz - Pius XII raczy swoich licznych goci improwizowanymi wykadami na rne tematy. Ze znawstwem wypowiada si w sprawach higieny ustnej i procedur dentystycznych, rozprawia o gimnastyce, lotnictwie, historii kina, psychologii, psychiatrii, filozofii, rolnictwie, technikach masowego przekazu, a nawet o ginekologii. Kiedy w roku 1948 przyjecha do Watykanu na prywatn audiencj synny poeta, Thomas Stearns Eliot, papie wygosi przed nim wykad o najnowszych trendach w literaturze wspczesnej. 185 Pius XII pragn uchodzi za poliglot. Wyuczy si w tym celu na pami kilku krtkich, wykwintnych przemwie po angielsku, dusku, holendersku, szwedzku, rosyjsku, hiszpasku i portugalsku. Recytowa je jak papuga w obecnoci zagranicznych goci, cho tak naprawd potrafi pynnie rozmawia tylko po wosku i po francusku, a w podstawowym zakresie rwnie po niemiecku. Przez dugie lata tre tych oracji nie ulega adnej zmianie, nawet gdy na audiencji gocili powtrnie ci sami gocie. 186 9 padziernika 1958 roku Pius XII rozsta si z yciem i przenis si do wiata wiecznej szczliwoci. Reporter L'Osservatore Romano nazwa jego pogrzeb najwspanialszym w dugiej historii Rzymu, przymiewajcym nawet pogrzeb Juliusza Cezara. Gdy trumn ze zwokami wystawiono na widok publiczny w Bazylice witego Piotra, pojawiy si ju pierwsze oznaki rozkadu. Oblicze Piusa XII przybrao najpierw szarozielony, a potem sinofioletowy kolor. W jesiennym cieple szybko postpowa rozkad wntrznoci zmarego. Z jego ciaa wydobyway si nieprzyjemne, bulgoczce dwiki, a odr by tak nieznony, i jeden z wartownikw zemdla. Na domiar zego, na kilka godzin przed pogrzebem zmaremu sczernia i odpad nos. 187 Dla niektrych by to wyrany znak od Boga. Oto ciao Chrystusa, reprezentowane przez jego Namiestnika, obrcio si w proch. Dopenieniem dramatu bya mier Bernardino Nagary ktra nastpia kilka tygodni pniej. Odejcie watykaskiego finansisty nie wzbudzio wielkiego zainteresowania prasy Niewielu dziennikarzy wiedziao, jak rol peni w Watykanie i jaka bya jego pozycja w hierarchii. Niektrzy uwaali go za wpywowego praata. Niewielu wiedziao, e by osob wieck, architektem z zawodu, i e jego najwikszym dzieem nie by aden most ani majestatyczny budynek, lecz imperium finansowe powszechnie znane jako Spka Watykan.

Rozdzia 8. Rowy papie

Jeden duch i jedno serce oywiay wszystkich wierzcych. aden nie nazywa swoim tego, co posiada, ale wszystko mieli wsplne. Apostoowie z wielk moc wiadczyli o zmartwychwstaniu Pana Jezusa, a wszyscy oni mieli wielk ask. Nikt z nich nie cierpia niedostatku, bo waciciele pl albo domw sprzedawali je i przynosili pienidze uzyskane ze sprzeday, i skadali je u stp Apostow. Kademu te rozdzielano wedug potrzeby. Dzieje Apostolskie 4:1-37, Biblia Tysiclecia

Wielkie osignicia Piusa XI i XII oraz Bernardino Nogary zostay niemal zniweczone przez wybr na papieski tron Angelo Roncallego - papiea Jana XXIII. w syn dostawcy obornika reprezentowa - jak to wyrazia crka radzieckiego premiera Nikity Chruszczowa idea prawdziwego socjalisty o chopskich doniach. 188 W 1892 roku jedenastoletni Angelo wstpi do seminarium w Bergamo, a dwanacie lat pniej otrzyma wicenia kapaskie. Po I wojnie wiatowej, podczas ktrej suy w wojsku jako sanitariusz i kapelan, zosta wykadowc historii Kocioa na Lateraskiej Akademii Papieskiej. Z uczelni usunito go za sympatie lewicowe i modernistyczne, w tym za poparcie dla mieszanych maestw katolikw z przedstawicielami innych wyzna. Zwany odtd rowym ksidzem, Roncalli zosta kopist w dziale korespondencji Kongregacji dla Kociow Wschodnich przy Stolicy Apostolskiej. W 1925 roku Pius XII mianowa go wizytatorem apostolskim w Bugarii, co wizao si z nominacj na biskupa tytularnego. 189 Pod koniec 1944 roku Pius XII mianowa biskupa Roncallego nuncjuszem papieskim w Paryu. We Francji przyszy papie zaprzyjani si m.in. z prezydentem Vincentem Auriolem, przywdc komunistw, Mauricem Thoresem oraz z Edouardem Herriotem, czoowym dziaaczem Republikaskiej Partii Radykalnej. Thores wysa do Stalina entuzjastyczny raport na temat watykaskiego dyplomaty Z naszego punktu widzenia Roncalli jest ksidzem idealnym - pisa - Myli prawdziwie po marksistowsku i gdyby tylko partia komunistyczna nie popieraa wojujcego ateizmu, byby najlepszym chrzecijaskim towarzyszem w Kociele rzymskim. 190 Gdy Pius XII potpi i rozwiza parafialne kka robotnicze, Roncalli zaprotestowa podczas prywatnej audiencji u Ojca witego, a potem zachca lewicujcych duchownych, aby dalej prowadzili swoj dziaalno - z tym tylko, e powinni to robi mniej otwarcie. W 1948 roku, gdy Pius XII zagrozi surowymi karami praatom okazujcym sympati dla komunizmu, Roncalli, ktry peni wwczas obowizki pierwszego w historii staego obserwatora Watykanu przy Organizacji Narodw Zjednoczonych, nawiza bliskie stosunki z Palmiro Togliattim i innymi czonkami Woskiej Partii Komunistycznej. Koci nie mg duej przymyka oczu na spraw rowego ksidza, zwaszcza gdy okazao si, e Togliatti powiadomi Rosjan, i jego zdaniem Roncalli jest znakomitym partnerem do wypracowania roboczego kompromisu pomidzy Kocioem i partiami 191 komunistycznymi.

W 1954 roku hrabia Della Torre, redaktor naczelny L'Osservatore Romano, ostrzega Piusa XII przed Roncallim jako jawnym sympatykiem komunizmu. Podobne obawy wyraali rwnie inni czonkowie czarnej szlachty. 192 Rowym ksidzem zainteresowao si amerykaskie Federalne Biuro ledcze i Centralna Agencja Wywiadowcza. Informacjami zgromadzonymi na jego temat obie agencje wypeniy wkrtce grube teczki. Rwnie starannie zbierano informacje na temat innych postpowych ksiy, wrd ktrych znajdowa si midzy innymi praat Giovanni Battista Montini, pniejszy papie Pawe VI. Za namow amerykaskiego sekretarza stanu Johna Fostera Dullesa oraz dyrektora CIA, Allana Dullesa, kardyna Francis Spellman z archidiecezji nowojorskiej spotka si z Piusem XII, aby przekaza mu poufne informacje na temat Roncallego i poprosi papiea o usunicie rowego ksidza z Watykanu. Uzgodniono, e wydalenie biskupa powinno si odby w biaych rkawiczkach. Tak te uczyniono. Pius XII wynis go do godnoci czonka Kolegium Kardynalskiego i oddelegowa do archidiecezji weneckiej w nadziei, e kopotliwy siedemdziesiciodwulatek spdzi tam reszt ycia, cakowicie powicajc si pracy duszpasterskiej. 193 Spotkanie Spellmana z papieem zawayo take na losach praata Montiniego, ktrego zwolniono z funkcji sekretarza w Watykanie i powoano na stanowisko arcybiskupa Mediolanu, co znacznie zmniejszyo jego szanse na otrzymanie kardynalskiego kapelusza. Papie Pius XII wyznaczy na swojego nastpc kardynaa Giuseppe Siriego. 194 Siri by nieprzejednanym antykomunist, tradycjonalist w kwestiach doktryny i sprawnym biurokrat. W tajniki watykaskich finansw wprowadza go sam Bernardino Nogara. Siri cieszy si poparciem grupy kardynaw okrelanych jako Pentagon. Do tego grona naleeli kardynaowie Canali, Mucara, Ottaviani, Mimmi, Pizzardo i Spellman. W tym samym czasie doszo do powstania innej - postpowej i niechtnej kardynaom z Pentagonu - grupy kocielnych dostojnikw, w ktrej skad wchodzili: prymas Wyszyski, kardyna Garcias z Indii oraz dwch kardynaw francuskich, Lercaro i Roncalli. Postpowych hierarchw niepokoi przede wszystkim autorytarny styl rzdw Piusa XII oraz skupienie peni wadzy w rkach samego papiea. Martwia ich rwnie jego niech do wprowadzenia jakichkolwiek reform, a take zacieky antykomunizm, ktry musia prowadzi do pogbienia si przepaci pomidzy Wschodem i Zachodem. W 1958 roku, gdy kardynaowie zamknli si w Kaplicy Sykstyskiej, aby wybra nowego papiea, mia miejsce cig zagadkowych wydarze. Wedug rde FBI w trzecim gosowaniu Siri otrzyma wymagan liczb gosw i zosta wybrany na papiea. Przyj imi Grzegorza XVII. 195 Nad Kaplic Sykstysk pojawi si biay dym, zwiastujc wiernym wybr nowego Ojca witego. Radosn wiadomo podao radio watykaskie w serwisie informacyjnym o szstej rano. Spiker mwi: Dym jest biay, nie ma wtpliwoci. Papie zosta wybrany. 196 Stra paacow i Gwardi Szwajcarsk postawiono w stan pogotowia. Gwardzistw wezwano z koszar, polecono im uda si do Bazyliki w. Piotra i tam czeka na ogoszenie imienia nowego papiea. Wielotysiczne tumy zebray si pod Paacem Apostolskim w oczekiwaniu na bogosawiestwo nowego Ojca witego. Jednak nowy papie nie ukaza si na balkonie. Zebrani na placu w. Piotra nie wiedzieli, co o tym myle. Czy dym rzeczywicie by biay? Moe jednak szary? Chcc rozwia te wtpliwoci, praat Santaro, sekretarz konklawe, wyda dla prasy komunikat, w ktrym stwierdzi, e dym istotnie by biay i nowy papie zosta ponad wszelk wtpliwo wybrany

Czekanie wyduao si. W wieczornym serwisie informacyjnym Radio Watykan podao, e wynik wyborw pozostaje niepewny 27 padziernika 1958 roku w dzienniku Houston Post z Teksasu ukaza si artyku pod tytuem: Kardynaowie nie zdoali wybra papiea w czterech gosowaniach. Przyczyn faszywych doniesie byo nieporozumienie co do koloru dymu. 197 Jednak doniesienia nie byy faszywe. Wedug rde FBI w czwartym gosowaniu Siri ponownie uzyska wymagan liczb gosw i faktycznie zosta wybrany na Biskupa Rzymu. Jednak francuscy kardynaowie uniewanili wynik, tumaczc, e wybr Siriego wywoa rozruchy i moe doprowadzi do mierci wybitnych biskupw za elazn kurtyn. 198 Pod wpywem tej argumentacji uczestnicy konklawe postanowili wybra kardynaa Frederica Tedischiniego jako papiea tymczasowego. Tedischini nie przyj jednak tej godnoci ze wzgldu na stan zdrowia. W kocu, w trzecim dniu konklawe, Roncalli uzyska wymagan liczb gosw i obj tron jako Jan XXIII. Konserwatywni czonkowie konklawe udzielili mu swojego poparcia w przekonaniu, e liczcy sobie wwczas 78 lat kardyna jest ju za stary, eby wprowadzi zamt w Watykanie. Wybrano go jako papiea tymczasowego, do nastpnego konklawe. Ju wkrtce miao si okaza, jak bardzo te rachuby okazay si mylne. Pierwsz decyzj nowego papiea byo wyniesienie do godnoci kardynaa arcybiskupa Giovanniego Batisty Montiniego, kolegi z postpowej frakcji, wygnanego przez jego poprzednika do pnocnych Woch. Nastpnie papie nominowa dwudziestu trzech nowych kardynaw, chcc w ten sposb zapobiec odzyskaniu wpyww przez ultrasw, jak nazywa czonkw starej watykaskiej gwardii. Wrd nowych kardynaw wikszo znana bya ze swoich lewicowych sympatii, inni reprezentowali kraje Trzeciego wiata. 199 Powrciwszy z konklawe, kardyna Spellman wyrazi swoj pogard dla nowego papiea sowami: To nie aden papie. On powinien sprzedawa banany. 200 Jan XXIII musia si pozby z Watykanu osb blisko zwizanych z Piusem XII. Na pierwszy ogie posza Matka Pasqualina, ktra opiekowaa si Piusem XII przez ponad 30 lat. Zakonnica otrzymaa polecenie opuszczenia swojego mieszkania w paacu papieskim w cigu kilku godzin. Niewiele wicej czasu nowy papie potrzebowa na wydalenie jezuitw, tych jak mwiono w Watykanie - roznoszcych zaraz szczurw. Podczas dziewitnastu lat pontyfikatu Piusa XII ich wpywy w Watykanie stay si wrcz legendarne. Hrabia Della Torre, redaktor naczelny Osservatore Romano, zosta zwolniony ze stanowiska i przeniesiony do Biblioteki Watykaskiej, gdzie spdzi reszt ycia wdrujc bez celu wrd pek z ksikami jak duch potpieca. Dwaj bratankowie Piusa XII, penicy funkcj dyrektorw Banku Watykaskiego, musieli przej na wczeniejsz emerytur. 201 Jan XXIII podj dialog najpierw z socjalistami, a potem take z komunistami, zapewniajc ich o swoim poparciu dla reform spoecznych. Ju wkrtce jego sowo czynem si stao. W maju 1961 roku papie ogosi swoj synn encyklik Mater et magistra, w ktrej omwi rozwj doktryny spoecznej Kocioa od Leona XIII do zimnej wojny. Jednym skreleniem pira wskaza Kocioowi miejsce po stronie lewicowych reformatorw. Mia si on odtd znale w awangardzie si dcych do zmian spoecznych i reform gospodarczych. Ku oburzeniu tradycjonalistw papie popar proces socjalizacji, nawoujc jednoczenie do obalenia rnic klasowych, do sprawiedliwego rozdziau dbr i do likwidacji wasnoci prywatnej. 202 Encyklik obwoano katolickim Manifestem komunistycznym. Nowojorski prawicowy publicysta William E Buckley artowa: Mater tak - Magistra nie.

Dwa lata pniej Jan XXIII wyda jeszcze bardziej radykaln encyklik Pacem in terris, w ktrej nawoywa do zblienia pomidzy katolikami i komunistami oraz do wprowadzenia dialektyki marksistowskiej do doktryny spoecznej Kocioa. 203 W duchu swojego wasnego nauczania zaprosi do Watykanu Nikit Chruszczowa, a potem udziela audiencji wielu radzieckim oficjelom, wrd ktrych znalaz si midzy innymi redaktor naczelny Izwiestii. Skutki tych poczyna day si odczu na caym wiecie. W Ameryce aciskiej zblienie chrzecijastwa z marksizmem zapocztkowao ruch znany jako teologia wyzwolenia, ktry zagraa istniejcemu porzdkowi spoecznemu we wszystkich krajach na poudnie od Stanw Zjednoczonych. Podczas jednej z konferencji prasowych Jan XXIII otworzy okno swojego gabinetu i oznajmi dziennikarzom, e zamierza zwoa sobr ekumeniczny, aby do zatchych wntrz Kocioa wpuci troch wieego powietrza. 204 Zgromadzenie, ktre przeszo do historii jako sobr watykaski II, podjo wiele doniosych decyzji: zerwao z niektrymi, pochodzcymi jeszcze ze staroytnoci zwyczajami i praktykami, rozlunio sztywny gorset prawa kanonicznego, a acin jako jzyk liturgii zastpio jzykami ojczystymi. Wszystkie te zmiany wprowadzano w imi tego, co stary papie okrela jako aggiornamento -odnow w Kociele. Nie jestemy przecie kustoszami jakiego muzeum, nie po to si urodzilimy wyjania podczas spotkania z pracownikami kurii rzymskiej. - Urodzilimy si, aby uprawia rozkwitajcy ogrd ycia. 205 Rewolucja, jak zapocztkowa w tymczasowy papie, wstrzsna Kocioem tak gboko, i jeden z wybitnych klerykw katolickich lamentowa: 400 lat historii, wszystkie dokonania soboru trydenckiego, unicestwiono w cigu zaledwie 4 lat. 206 Przypuszczalnie jedn z najbardziej dokuczliwych reform Jana XXIII bya jego odmowa finansowania woskiej Partii Chrzecijasko-Demokratycznej. Z dnia na dzie zacza si zmienia struktura woskiego systemu politycznego. Chcc utrzyma wadz i sprawowa rzdy w obliczu rosncego zagroenia ze strony Woskiej Partii Komunistycznej, chadecy utworzyli koalicj z socjalistami. Manewr ten nazwano apertura alla sinistra, a wic otwarcie na lewo. 207 Otwarcie to zaowocowao powstaniem rzdu Aldo Moro, nowego przywdcy Chrzecijaskich Demokratw, ktry mianowa swoim zastpc Pietro Nenniego, starego przywdc Partii Socjalistycznej. W 1963 roku rzd Moro musia sformowa kolejn koalicj, tym razem z Luigi Longo, liderem woskich komunistw. W ten sposb Koci katolicki utraci kontrol nad woskim rzdem. Warunki konkordatu Watykanu z Mussolinim poddano krytycznej analizie. Zmiany byy ju tylko kwesti czasu. Ze wszystkich reform wprowadzonych przez Jana XXIII na przyszoci Spki Watykan najbardziej zaciya odmowa dalszego finansowego Chrzecijaskiej Demokracji. Wymusia ona na rzdzie otwarcie na lewo i zapocztkowaa proces, w ktrego wyniku doszo do grzechu najciszego: mariau Kocioa katolickiego z mafi.

Rozdzia 9. Wir Montiniego

Wtedy faryzeusze odeszli i naradzali si, jak by podchwyci Go w mowie. Posali wic do Niego swych uczniw razem ze zwolennikami Heroda, aby Mu powiedzieli: Nauczycielu, wiemy, e jeste prawdomwny i drogi Boej w prawdzie nauczasz. Na nikim Ci te nie zaley, bo nie ogldasz si na osob ludzk. Powiedz nam wic, jak Ci si zdaje? Czy wolno paci podatek Cezarowi, czy nie? Jezus przejrza ich przewrotno i rzek: Czemu Mnie wystawiacie na prb, obudnicy? Pokacie Mi monet podatkow! Przynieli Mu denara. On ich zapyta: Czyj jest ten obraz i napis? Odpowiedzieli: Cezara. Wwczas rzek do nich: Oddajcie wic Cezarowi to, co naley do Cezara, a Bogu to, co naley do Boga. Ew. Mateusza 22: 15-21, Biblia Tysiclecia

Jan XXIII zmar wieczorem 3 czerwca 1963 roku po dugich zmaganiach z nieuleczaln chorob. W ostatnich latach ycia nie szczdzi stara, by zapobiec przejciu rzdw w Kociele przez reakcjonistw. Kolegium Kardynalskie obsadzi postpowymi kardynaami, zwolennikami wikszej kolegialnoci, przez co rozumiano wsplne sprawowanie wadzy przez biskupw i papiea. Roncalli wyznaczy te swojego nastpc. Mia nim zosta arcybiskup Mediolanu, Giovanni Montini. Montini nie robi wraenia radykaa. By miy w obejciu, rozwany, uprzejmy i wyjtkowo pilnie wypenia swoje obowizki. Jako papie przyj imi Pawa VI. Jego pontyfikat przebiega pod znakiem podry, podczas ktrych wygasza niekiedy nawet dziewi przemwie dziennie. Przyjmowa blisko milion pielgrzymw rocznie. Spotyka si z kadym, kto o to prosi, nie pomijajc przedstawicieli prasy. Chtnie odpowiada na trudne pytania, nawet te, ktre dotyczyy jego seksualnoci. Pewnemu dziennikarzowi wyjani na przykad, e nie jest homoseksualist. Po mierci Jana XXIII pogoska, i jego nastpc ma by Montini, wprawia star watykask gwardi w przeraenie. Popoch zapanowa rwnie w amerykaskim Departamencie Stanu. Za prezydentury Eisenhowera Alan Dulles, szef CIA i brat sekretarza stanu, Johna Fostera Dullesa, zgromadzi na temat Montiniego grub teczk dokumentw, oznaczon dwoma kolorami: czerwonym i czarnym. Czerwony znaczy, e nowy papie jest sympatykiem marksizmu i stanowi powane zagroenie dla rwnowagi si. 208 W aktach CIA znajdowaa si midzy innymi informacja o tym, e Montini, jako papieski podsekretarz, wysa potajemny telegram do Jzefa Stalina. Jego treci nie ujawniono i nikt nie wiedzia, czy sekretarz dziaa samodzielnie, czy te na polecenie Piusa XII; jednak sam kontakt z radzieckim dyktatorem uczyni go przedmiotem szczeglnej uwagi amerykaskich wadz. 209 Obawy te nasiliy si po mierci Stalina, gdy Montini z wasnej inicjatywy wysa list do przewodniczcego czerwonych Chin, Mao Zedonga. Nie koniec na tym. Montini popiera komunistw podczas wojny domowej w Hiszpanii, a wedug plotek ostrzeg take kremlowskie wadze o planowanej przez Hitlera inwazji na ZSRR. 210 W 1954 roku jego polityczne sympatie doprowadziy do wydalenia go z Rzymu. Na wygnaniu w Mediolanie sprawowa urzd arcybiskupa, nie majc wiele sposobnoci do mieszania si do polityki Watykanu, ani wielkich szans na wyniesienie do godnoci

kardynaa.Zwrot nastpi, gdy na Piotrowym tronie zasiad Jan XXIII. Rowy papie odwoa go z wygnania i przyzna mu kardynalski kapelusz, ktrego mu przedtem odmawiano. Obawiajc si o wyniki konklawe, Centralna Agencja Wywiadowcza prbowaa forsowa kandydatur kardynaa Siriego, ktremu przypisywano nastawienie proamerykaskie. Dzisiaj wiemy ju z ca pewnoci, e jeden z amerykaskich kardynaw otrzyma na czas konklawe miniaturowy nadajnik radiowy, przez ktry relacjonowa przebieg wydarze w Kaplicy Sykstyskiej. 21 czerwca 1963 roku wiadomo o wyborze Montiniego na papiea dotara do kwatery gwnej CIA zanim jeszcze z komina na dachu Kaplicy Sykstyskiej unis si obok biaego dymu. Konklawe byo na podsuchu. 211 Obawy CIA nie byy bezpodstawne. Pawe VI (Montini) okaza si bardziej radykalny i bardziej postpowy ni jego poprzednik. W encyklice Populorum progressio nowy papie potpi system kapitalistyczny i nieskrpowane rzdy wolnego rynku, stwierdzajc: Nadwyki pienine z bogatych krajw powinny by oddane krajom najuboszym. Zasada, ktra dotychczas nakazywaa czyni dobro najbliszym, musi by rozcignita na wszystkich potrzebujcych z caego wiata. Nie zapominajmy zreszt, e w wyniku tych zmian to wanie oni, najbogatsi, skorzystaj najbardziej. W przeciwnym razie swoj chciwoci nieuchronnie cign na siebie gniew Boga i gniew biedakw, ktrego skutkw nie potrafimy sobie nawet wyobrazi. 212 Papie potpi take dz zysku oraz sam koncepcj wasnoci prywatnej, ktrej jego zdaniem nie mona rozumie jako absolutnego i bezwarunkowego prawa. 213 Autor komentarza w The Wall Street Journal uzna te pogldy za odgrzewany marksizm. 214 Innych gorszya hipokryzja autora encykliki. Jeli kraje zamone maj si podzieli swoim bogactwem z najuboszymi, to dlaczego nie miaby tego uczyni Koci katolicki? Co z milionami przechowywanymi w skarbcu Banku Watykaskiego? Czyny Pawa VI budziy jeszcze wiksze kontrowersje ni jego sowa. W pierwszych latach swojego pontyfikatu jawnie faworyzowa Fidela Castro; popiera take marksizujcych ksiy i zakonnikw w Europie, w Ameryce i w Afryce. Jednoczenie odmawia wystpienia w obronie przeladowanych katolikw na Litwie i winiw politycznych na Kubie. Nie wypowiedzia take ani sowa protestu wobec antyreligijnej nagonki na Wgrzech, w Rumunii i w Czechosowacji. Jego yczliwo wobec komunizmu wyraaa si take w jzyku, jakim gosi swoje nauczanie. Kocioa nie nazywa ju krlestwem boym, lecz ludem boym. To nowe okrelenie zdawao si sugerowa, e Koci rzymskokatolicki nie jest ju Jedynym prawdziwym Kocioem Jezusa Chrystusa. Sankcjonowao take ide pluralizmu religijnego, porzucenie prozelityzmu i dziaalnoci misjonarskiej. Umocnio take przekonanie, e ludzie mog samodzielnie decydowa, w co wierzy i jak wierzy. Koci jako lud boy mia im tylko nie pomoc w zaspokajaniu ich spoecznych i fizycznych potrzeb. Jednak Pawe VI nie by rewolucjonist jak jego poprzednik, ktry podejmowa szybkie decyzje i wzywa do natychmiastowych zmian. Nowy papie rozwaa sprawy dugimi tygodniami i nierzadko rezygnowa z podjcia konkretnych krokw. Jego brak zdecydowania ujawni si na przykad w stanowisku, jakie zaj wobec kryzysu teologicznego w Niemczech lub wobec konfliktu na Bliskim Wschodzie. W krgach watykaskich coraz czciej nazywano go papieem hamletycznym. 215 Pawe VI nie by rwnie monolitem. Czsto popada w sprzecznoci. Z jednej strony

stworzy koncepcj Kocioa jako ludu boego i popiera lewic, z drugiej opowiada si za autorytarnym modelem sprawowania rzdw w Stolicy Apostolskiej. Odmwi na przykad zreformowania Kurii Rzymskiej poprzez zniesienie paragrafu 1917 prawa kanonicznego, ktry oddawa ca wadz w Kociele w rce papiea. Osabi tym samym lub wrcz sparaliowa proces demokratyzacji wadzy w Kociele. Watykascy obserwatorzy nie mogli poj, w jaki sposb Ojciec wity moe by jednoczenie tak postpowy w sprawach politycznych i tak zachowawczy - w administracyjnych. Sprzeczno ta ujawnia si szczeglnie wyranie wraz z ukazaniem si encykliki Humanae vitae w 1968 roku. Pracujc nad tym dokumentem papie nie konsultowa si z nikim - nawet z czonkami komitetu utworzonego przez Jana XXIII w celu przestudiowania zagadnienia kontroli urodze. Wszystkie sporne kwestie rozstrzygn sam, jakby sobr watykaski II nigdy si nie odby. W nowej encyklice potpia nie tylko aborcj i sterylizacj, lecz take wszelkie dziaania podjte przed, w trakcie lub po stosunku seksualnym z intencj zapobieenia prokreacji - bez wzgldu na to, czy s one rodkiem do celu, czy te celem samym w sobie. 216 Papie nie spodziewa si, e encyklika wywoa tak gniewne reakcje. Angielski Guardian okreli j mianem jednej z najbardziej brzemiennych w skutki pomyek czasw wspczesnych. 217 The Economist zamieci komentarz, ktrego autor stwierdzi m.in., e: cho encyklika jest obiektem zaartych kontrowersji, intelektualnie jest ona - ju w dniu ukazania si - przestarzaa. 218 Nawet katolicki tygodnik The Tablet domaga si wyjanie: Gdzie jest ta pogbiona refleksja, ktr papie obiecywa Kocioowi? 219 Mogo si zdawa, e przeciwko papieowi sprzysigo si cae pieko. Pawe VI, ktry gosi koncepcj Kocioa jako ludu boego, gdzie wszyscy maj rwny gos, musia stawi czoa biskupom, ktrzy domagali si autonomii, zakonnicom, ktre domagay si prawa do wice kapaskich, ksiom, ktrzy pragnli zakada rodziny, wieckim, ktrzy chcieli odprawia sakramenty, teologom, ktrzy domagali si wolnoci myli i bada naukowych oraz homoseksualistom i rozwiedzionym, ktrzy domagali si penej akceptacji. Lud boy przypuci atak na stary Koci, a papie nie mia nic na swoj obron. Coraz czciej reagowa paczem. Wtedy, w roku 1969, zdarzyo si co, przy czym dotychczasowe zmartwienia Kocioa wyglday na zwyke bahostki. Koalicyjny rzd Woch, w skad ktrego wchodzili chrzecijascy demokraci, socjalici i komunici, postanowi wypowiedzie konkordat z 1929 roku, w ktrym Mussolini zwolni Koci od obowizku podatkowego na obszarze caego kraju. Odtd Watykan mia by traktowany jak kade inne przedsibiorstwo lub instytucja finansowa. Na sam myl o nowej regulacji Pawe VI obla si zimnym potem. Jak szacowano, zobowizania podatkowe Kocioa miay sign 720 milionw dolarw. 220 Watykan sta nie tylko w obliczu kryzysu duchowego, ale take ruiny finansowej. Ojciec wity nie mia wyboru - musia sign po rodki nadzwyczajne. Skontaktowa si wtedy z Michele Sindon, bankierem mafii sycylijskiej. Pawe VI pozna Sindon przed laty gdy peni obowizki arcybiskupa Mediolanu. W 1959 roku zorganizowa w tym miecie zbirk pienidzy na budow domu starcw. Potrzebne byo 2,4 miliona dolarw. Wtedy pojawi si Sindona i dostarczy potrzebn sum w cigu jednego dnia. Pienidze pochodziy od mafijnego biznesmena, ktry chcia nawiza wspprac ze Stolic Apostolsk oraz - co osobliwe - z CIA. Informacje na temat zaangaowania CIA w sprawy wewntrzne Kocioa rzymskokatolickiego czerpiemy od

byego agenta, Victora Marchettiego, w ktrego notatce czytamy: W latach pidziesitych i szedziesitych CIA wspierao ekonomicznie wiele dziaa prowadzonych przez Koci katolicki, od sierocicw po misje. Do rk ksiy katolickich trafiay miliony dolarw od amerykaskiej agentury Do beneficjentw tego programu nalea midzy innymi kardyna Giovanni Battista Montini. Nie mona wykluczy, e kardyna Montini nie wiedzia, skd pochodz pienidze - by moe sdzi, e od przyjaci. 221 Gdy pewnego wiosennego wieczora 1969 roku Sindona pojawi si w prywatnym gabinecie papiea na czwartym pitrze Paacu Apostolskiego, ten niski, szczupy, pynnie wysawiajcy si gangster ubrany by w starannie skrojony garnitur, bia koszul ze zotymi spinkami i jedwabny krawat. Wydawa si wypoczty i pewny siebie. Papie siedzia na jednym ze swoich obitych satyn krzese. By gboko pochylony i sprawia wraenie chorego. Ojciec wity nie poda Michelowi piercienia do ucaowania. Przywitali si uciskiem doni, jak starzy przyjaciele. Mamy powany problem - powiedzia papie, majc na myli uchwa parlamentu pozbawiajc Watykan przywilejw podatkowych. - Jeli rzd woski opodatkuje dochody Kocioa, inne kraje pjd za jego przykadem i majtek Kocioa przepadnie raz na zawsze doda. 222 Sindona zaproponowa przesunicie - za porednictwem sieci korporacji w rajach podatkowych - aktyww Watykanu poza Wochy, na zyskowny i wolny od podatkw rynek euro-dolarowy. Posunicie takie nie tylko objoby interesy Watykanu zason omerty zasady, ktr Koci ceni sobie nie mniej ni mafia - pokazaoby take si i determinacj Kocioa i uzmysowio rzdom innych krajw, e mieszanie si w jego sprawy moe spowodowa dramatyczne konsekwencje dla gospodarek narodowych. 223 Sindona proponowa gigantyczne przedsiwzicie, ktre daoby temu sycylijskiemu finansicie niemal pen kontrol nad aktywami Administracji Specjalnej i Banku Watykaskiego. Wysuchawszy propozycji, papie wrczy Sindonie przygotowan zawczasu umow, ktra przyznawaa mu penomocnictwa znacznie szersze, ni mgby si spodziewa lub omieli zaproponowa. Na jej mocy otrzymywa tytu Mercator Senesis Romanam Curiam - gwnego bankiera Watykanu - a wraz z nim pen kontrol nad krajow i zagraniczn polityk inwestycyjn Watykanu. Umowa przewidywaa, e Sindona bdzie cile wsppracowa z biskupem Paulem Marcinkusem, niedawno mianowanym prezesem Banku Watykaskiego, i kardynaem Sergio Guerrim, gubernatorem miasta Watykan. Jednak obaj hierarchowie mieli by tylko doradcami Sindony; umowa oddawaa watykaskie miliardy do jego wycznej dyspozycji. Przestudiowawszy uwanie cay dokument, Sindona podnis wzrok na Ojca witego i umiechn si. Papie ju wczeniej umow podpisa i opatrzy swoj pieczci, co byo oznak najwyszego zaufania, jakim Nastpca Chrystusa mg obdarzy zwykego miertelnika. Po zoeniu swojego podpisu Sindona uklk przed papieem i przycisn do ust Piercie Rybaka. W odpowiedzi Pawe VI udzieli mu swego bogosawiestwa. W Kociele katolickim rozpoczy si rzdy szatana.

Rozdzia 10. Wejcie rekina

Nie wprzgajcie si z niewierzcymi w jedno jarzmo. C bowiem ma wsplnego sprawiedliwo z niesprawiedliwoci? Albo c ma wsplnego wiato z ciemnoci? Albo jaka jest wsplnota Chrystusa z Beliarem lub wierzcego z niewiernym? Co wreszcie czy wityni Boga z bokami? Bo my jestemy wityni Boga ywego - wedug tego, co mwi Bg: Zamieszkam z nimi i bd chodzi wrd nich, i bd ich Bogiem, a oni bd moim ludem. 2 list do Koryntian 6: 14-16, Biblia Tysiclecia

Po uzyskaniu w 1942 roku dyplomu z prawa podatkowego na uniwersytecie w Messynie Michele Sindona byskawicznie doszed do duych pienidzy, handlujc na czarnym rynku. Kupowa ywno i inne towary kradzione z amerykaskich kantyn wojskowych w Palermo i przemyca je do Messyny gdzie sprzedawano je godujcym ludziom z ogromnym zyskiem. Po zezwolenie na powadzenie swoich interesw Sindona zwrci si do arcybiskupa Messyny. Hierarcha przedstawi go wtedy Vito Genovesemu, ktry powrci na Sycyli, gdy w Ameryce oskarono go o udzia w zamordowaniu drobnego oszusta, Ferdinanda Boccii, zwanego Cieniem. 224 Genovese, znany jako Don Vitone, by jedn z najwaniejszych postaci w gangsterskim wiatku. Jako podwadny Lucky'ego Luciano (Salvatora Lucani!) kierowa nowojorskim rynkiem handlu kobietami i narkotykami. Wraz ze swoim szefem Genovese zaplanowa i wykona wyrok na Joe Masserii, capo di tutti capi amerykaskiej mafii. 225 Wsppraca ukadaa si doskonale. Sindona paci Don Vitone pewien procent od swoich dochodw, a ten zapewnia modemu przedsibiorcy pen swobod dziaania, chronic go przed innymi gangsterami. Sindona nie by wyjtkiem. Wszyscy w mafii, od capo, po najdrobniejszego piciotto, zbijali majtki na czarnym rynku. Niemal wszystko, co Wosi jedli, palili, w co si ubierali i czym jedzili podczas alianckiej okupacji, pochodzio z amerykaskich baz wojskowych. Jak zgromadziem majtek? - Zapytywa retorycznie Don Lucciano Leggio, gdy wiele lat pniej stan przed sdem. - Podczas wojny i po wojnie robiem interesy na czarnym rynku. Prosz tylko pomyle! Kwintal zboa mona byo kupi w Farm Board za 2000 lub 2500 lirw, a potem odsprzeda na czarnym rynku za 15 000. 226 Don Luciano Leggio by nie tylko mafijnym capo, ale take przywdc Anonima Sequestri, parafaszystowskiej organizacji z Palermo. Leggio zaprzyjani si z Sindona i przyj go do swojej mafijnej rodziny. Dziki niemu Sindona pozna ojca Agostina Coppole, ktrego pniej oskarono o zaplanowanie morderstwa i porwanie kilku wpywowych ludzi z krgw woskiego biznesu i polityki. Ojciec Coppola nie by jedynym katolickim ksidzem w mafii sycylijskiej. 227 Wielu duchownych utrzymywao regularne i bliskie kontakty z mafijnymi rodzinami. W 1962 roku czterech mnichw franciszkaskich oskarono i skazano na 13 lat wizienia za przynaleno do tajnej organizacji, wymuszanie haraczy i zabjstwa. 228 W 1978 roku ojca Fernando Taddei, proboszcza w katedrze San Angelo w Rzymie, aresztowano za wykupywanie pienidzy z okupw za 70 proc. ich nominalnej wartoci i pranie ich w watykaskich instytucjach finansowych. 229 Operacje takie byy

konieczne, gdy pienidze z okupw byy znaczone i atwe do wykrycia. Od pierwszych lat swojej kariery Sindona traktowa katolickich duchownych nie tylko jako przewodnikw duchowych, ale take jako wsplnikw w przestpczej dziaalnoci. W 1946 roku Michele przenis si do Mediolanu, gdzie podj dziaalno gospodarcz jako doradca podatkowy. W warunkach cudu gospodarczego De Gasparriego i Chrzecijaskiej Demokracji, gdy do Woch napywa szerokim strumieniem amerykaski kapita, Sindona doradza inwestorom jak przebrn przez meandry woskiego prawa podatkowego. Da si pozna jako czowiek utalentowany, ambitny i przekupny, a dziki bliskiej znajomoci z Genovesem zrozumia take, jak wane jest cise przestrzeganie omerty. Inny z jego przyjaci, Don Luciano Leggio, przekona go z kolei, e dla prowadzenia interesw na wielk ska niezbdne jest utrzymywanie bliskich kontaktw z Kocioem katolickim. Za porednictwem swoich wsplnikw w Mediolanie Sindona zaprzyjani si z praatem Amleto Tondinim, wysokim urzdnikiem Kurii Rzymskiej. Pniej okazao si, e siostra praata byo on jednego z jego kuzynw. Tondini przedstawi go Massimo Spadzie, czonkowi tak zwanej czarnej szlachty, wywodzcej si z arystokratycznych rodw, ktre w XIX wieku sprzeciwiay si obaleniu Pastwa Kocielnego przez Garibaldiego. Spada by przedstawicielem Banku Watykaskiego, gdzie pracowa pod bezporednim kierownictwem Bernardino Nogary. 230 Dziki niemu Sindona pozna postpowego kardynaa, zesanego ongi przez Piusa XII do Mediolanu. Kardyna ten nazywa si Giovanni Batista Montini. Pod koniec wojny, gdy wszyscy wiadkowie zabjstwa Ferdinanda Cienia Boccii zniknli bez ladu, Vito Genovese powrci do Ameryki. Wraz z przebywajcym na wygnaniu Luckym Luciano (deportowanym na Sycyli po wyroku za handel kobietami), Genovese zacz mordowa swoich konkurentw do tytuu szefa szefw. To on by odpowiedzialny za mier Williego Morettiego w 1951 roku, Steva Fransa w 1953 roku i Alberta Anastasii gwnego cyngla mafii - w 1957 roku. Dc do umocnienia swojej pozycji i przejcia kontroli nad midzynarodowym rynkiem handlu narkotykami, Genovese nawiza wspprac z Carlem Gambino, powszechnie szanowanym capo rodziny Gambino z Nowego Jorku. Przez dugie lata Genovese pozostawa w kontakcie z Sindon, ktrego nazywa Rekinem. 2 listopada 1957 roku Rekina zaproszono na obiad w restauracji Grand Hotel des Palmes w Palermo. Przez dwanacie i p godziny czonkowie mafijnych rodzin jedli i rozmawiali w wydzielonej sali z widokiem na morze. Podczas tego obiadu, przy wiecach, dobrze schodzonym winie, smaonych rybach, spaghetti z sardynkami, rodzynkach i orzeszkach piniowych, powoano do ycia La Cosa Nostr, dosownie Nasz Spraw, midzynarodow organizacj rozproszonych dotd rodzin mafijnych. W obiedzie uczestniczyo wielu mafijnych luminarzy z obu kontynentw: Lucky Luciano, Joseph Joe Bananas Bonanno, Carmine Galante, Tommaso Busceto, Frank Costello (reprezentujcy rodzin Gambino) oraz przedstawiciele nowojorskich rodzin Lucchese i Genovese. Ze Stanw Zjednoczonych przyjechali take Antonio, Giuseppe i Gaspare Magadino z Buffalo oraz John Prizziola z Detroit. Don Giuseppe Genco Russo przewodzi grupie sycylijskiej. Razem z nim do stou zasiado kilku mammasantissima (synw najbardziej witobliwych matek), a wrd nich Salvatore Ptaszek Greco, czonek potnej rodziny Greco, Calcedino Di Pisa (prawa rka Greco) oraz bracia La Barbera. 231 Rozmawiano o utworzeniu midzynarodowego rynku narkotykowego. Sycylijczycy mieli zaj si przemytem heroiny z krajw Zotego Trjkta - Birmy, Laosu i Tajlandii - do

zakadw przetwrczych w Turcji i Bugarii oraz do portw morskich we Woszech, Polsce i Portugalii. Amerykanie zobowizali si zorganizowa sie dystrybucji w obrbie poszczeglnych terytoriw w Stanach Zjednoczonych i pobiera prowizj od narkotykowych dilerw. 232 W obliczu przewidywanych ogromnych zyskw Cosa Nostra potrzebowaa bankiera, ktry mgby przelewa due sumy pienidzy do Woch i poza Wochy, nie zakcajc spokoju policji skarbowej tego kraju. Organizacja potrzebowaa take kogo, kto mgby inwestowa dochody mafii w szanowane przedsibiorstwa na caym wiecie - kogo, kto zapewniby ich legalizacj. Bankierem powinien by Sycylijczyk zwizany ju z mafi - osoba znajca si na biznesie i prawie, zorientowana w zawiociach bankowoci i finansw. Nadesza godzina Michele Sindony. Kilka tygodni po mafijnym szczycie Sindona zaoy w Liechtensteinie za pienidze mafii grup kapitaow pod nazw Fasco AG. Nowa firma zakupia mediolaski bank Banca Privata Finanziara, znany jako BPE Nabya take Banca di Messina na Sycylii i Banque de Financement w Lozannie, zwany w skrcie Finabankiem. Sindona sprzeda pakiety swoich akcji w tych bankach innym bankom, midzy innymi Hambros Bank of London, Conitinental Illinois i Bankowi Watykaskiemu. 233 Bankowy interes Sindony rozkwita, gdy miliardy dolarw pochodzce z handlu narkotykami szerokim strumieniem pyny z Sycylii do Szwajcarii. Rekin nauczy si ju, e najlepszym sposobem okradzenia banku jest jego zakupienie. Gdy Carlo Bordoni, czowiek blisko zwizany ze wiatem przestpczym, majcy za sob lata dowiadcze w operacjach bankowych, zapozna si w 1966 roku z dziaalnoci BPF, by wstrznity ujawnionymi nieprawidowociami. Dwanacie lat pniej, w zeznaniu zoonym pod przysig w szpitalu wiziennym w Caracas dla mediolaskiego sdu czytamy: Kiedy latem 1966 roku zaczem zapoznawa si z BPF, gboko poruszy mnie chaos panujcy w rnych jego wydziaach. By to niewielki bank, ktry swoje przetrwanie zawdzicza tylko rnicom zyskw osiganych - oczywicie w odpowiednio zamaskowanej formie - za pomoc licznych przestpczych operacji przeprowadzanych przez BPF na zlecenie Credito Italiano, Banca Commerciale-Italiana i innych bankw pastwowych. Te nielegalne operacje dewizowe i zakrojony na szerok skal nielegalny eksport kapitau odbyway si codziennie i chodzio przy tym o wysokie sumy. A zamieszane w to byy wane osoby. Stosowana metoda bya jednoczenie najbardziej prymitywna i najbardziej przestpcza z moliwych. 234 Bordoni wykry liczne przekroczone konta bez adnych gwarancji. Suma winien znacznie przekraczaa ustawowo wyznaczony limit jednej pitej kapitau wasnego banku. Odkry te powane kradziee. Urzdnicy bankowi podejmowali niebagatelne kwoty z kont klientw bez ich zgody. Pienidze te przelewano na konto Banku Watykaskiego, skd pomniejszone o pitnastoprocentow prowizj - trafiay na konto Sindony w Finabanku w Genewie. Jako posiadacz tego konta figurowa niejaki MANI. MA pochodzio od Marco; NI od Nino. Marco i Nino byli synami Sindony. 235 Gdy jaki klient BPF skary si, e wystawiony przez niego czek okazywa si bez pokrycia lub e nie zgadza si stan jego konta, radzono mu, eby si przenis do innego banku. Jeli skary si dalej, pojawia si dyrektor i mwi: To tylko pomyka w ksigowaniu, ktr zaraz naprawimy. Jeli mimo to klient grozi, e powiadomi odpowiednie wadze, ostatnie chwile swojego ycia spdza pywajc z rybami.

Rwnie jece wosy na gowie praktyki Bordoni odkry w szwajcarskim Finabanku. Jego dyrektor przez cae lata spekulowa na giedach papierw wartociowych, na giedach dewizowych i dostaw terminowych. Zyski zapisywa na swoje konto, straty za na konto klientw. Bank Watykaski by wacicielem 29 procent udziaw w tym banku. Posiada w nim rwnie wiele kont. Bordoni dozna kolejnego wstrzsu, gdy odkry, e przez te konta dokonywano gigantycznych operacji spekulacyjnych, ktre przynosiy kolosalne straty. 236 Straty te, tak jak straty wszystkich innych uczestnikw tej gry, ponosia fikcyjna spka pod nazw Liberfinco (Liberian Financial Company). Przeprowadzona przez Bordoniego kontrola tej firmy wykazaa straty w wysokoci 30 milionw dolarw. W 1973 roku, gdy do sprawy wczy si szwajcarski nadzr bankowy, jej straty wzrosy do 45 milionw dolarw. Szwajcarzy postawili Sindonie i jego partnerom ultimatum: albo zlikwiduj oni Liberfinco w cigu 48 godzin, albo oficjalnie ogosi si bankructwo Finabanku. Za rad jednego ze swoich wsppracownikw Sindona otworzy w Liberfinco nowe konto na sum 45 milionw dolarw, wyrwna saldo banku, po czym natychmiast go zamkn. Jednoczenie utworzy now fikcyjn spk pod nazw Aran Investment of Panama, ktrej konta od samego pocztku obcione byy deficytem w wysokoci 45 milionw dolarw. 237 Wykrywszy tak grube oszustwa w bankach Sindony Bordoni postanowi zerwa wspprac z Rekinem. Najwyraniej nie zdawa sobie sprawy, z kim ma do czynienia. Sindona zagrozi, e jeli Bordoni odejdzie, on powiadomi Bank Woski o prowadzonych przez niego nielegalnych transakcjach. Bordoni nie mia wyboru. Nie odszed z firmy i zaangaowa si w nielegalne operacje midzynarodowej firmy maklerskiej pod nazw Moneyrex. Sindona utworzy Moneyrex w 1964 roku. W cigu blisko dziesiciu lat swojej dziaalnoci firma nawizaa wspprac z 850 bankami na caym wiecie, a jej roczne obroty przekraczay 200 miliardw dolarw. 238 Dziki Moneyrex najbogatsi i najbardziej wpywowi Wosi mogli nielegalnie i bez adnego ryzyka przelewa ogromne sumy do zagranicznych bankw. Sindona wiadczy te usugi za prowizj w wysokoci od 15 do 20 procent. Prowadzi take tajny rejestr tych operacji i osb korzystajcych z usug Moneyrex. Lista ta miaa ocali mu ycie, gdyby eglujcy po wzburzonych wodach okrt jego korporacji zacz ton. W 1969 roku Sindona by ju najpotniejszym bankierem we Woszech i najwaciwsz osob, jaka moga zwrci si do rzdu z prob o pomoc w rozwizaniu problemw Watykanu. Grupa Sindony obejmowaa sze bankw w szeciu krajach, midzynarodow sie hotelow C1GA, Libby Foods i okoo piciuset innych firm. Sindona mia decydujcy wpyw na notowania akcji na giedzie w Mediolanie. Osobicie kontrolowa czterdzieci procent akcji, ktrymi obracano tam kadego dnia. Jego wpyw na sytuacj finansow Woch by tak przemony, e byy premier Giulio Andreotti obwoa go zbawc lira. 239 Amerykaskie i sycylijskie rodziny mafijne uznaway Sindon za czowieka honoru. Powaanie, jakim si cieszy, sprawio, e otrzyma zaproszenie do cile tajnej organizacji masoskiej pod nazw Propaganda 2. Jej wielkim mistrzem by najzrczniejszy praktyk w sztuce szantau we Woszech, Licio Gelli, zwany Krlem Marionetek.

Rozdzia 11. Tajne stowarzyszenie

Niegdy bowiem bylicie ciemnoci, lecz teraz jestecie wiatoci w Panu: postpujcie jak dzieci wiatoci! Owocem bowiem wiatoci jest wszelka prawo i sprawiedliwo, i prawda. Badajcie, co jest mie Panu. I nie miejcie udziau w bezowocnych czynach ciemnoci, a raczej pitnujc, nawracajcie [tamtych]! O tym bowiem, co u nich si dzieje po kryjomu, wstyd nawet mwi. List do Efezjan 5: 8-12, Biblia Tysiclecia

Licio Gelli stwierdzi niegdy, e drzwi wszystkich sejfw bankowych otwieraj si na prawo, przez co chcia powiedzie, e wielkie koncerny najchtniej finansuj takie prawicowe przedsiwzicia, jakie on sam organizowa i jakim sam przewodzi. Podczas wojny domowej w Hiszpanii by dowdc batalionu Czarnych Koszul, walczcego po stronie generaa Franco. Podczas II wojny wiatowej suy jako oficer cznikowy w elitarnej niemieckiej jednostce SS pod dowdztwem feldmarszaka Hermanna Gringa. Do jego zada naleao tropienie partyzantw woskich i wydawanie ich w rce niemieckiej policji politycznej. 240 Gelli zgromadzi pokany majtek podczas stacjonowania we woskim miecie Cattaro, gdzie podczas wojny ukryto skarb pastwowy Jugosawii. Depozyt w postaci zotych sztab nigdy nie powrci do prawowitych wacicieli. W 1999 roku woska policja natrafia na 150 spord z tych sztab w donicach i wrd begonii zdobicych dziedziniec willi Gelliego w Toskanii. 241 Ich czn warto oszacowano na ponad dwa miliony dolarw. Niemae dochody przynioso mu take zorganizowanie i prowadzenie wsplnie z ojcem Krunoslavem Draganoviem siatki przerzutowej dla nazistw - tak zwanych watykaskich szczurzych cieek. Gelli pobiera 40 procent opaty wnoszonej przez kadego ratowanego szczura, a pozostae 60 procent trafiao do skarbca watykaskiego. W efekcie, ich faszystowscy podopieczni docierali do Argentyny lub innego neutralnego kraju bez grosza przy duszy. Jednym z najbardziej znanych, uratowanych szczurw by Klaus Barbie, zwany rzenikiem z Lyonu. Watykan ukrywa gestapowca przez kilka miesicy zanim powierzy go opiece Gelliego. Koszty jego przerzutu pokry Wydzia Kontrwywiadu Stanw Zjednoczonych, dla ktrego Barbie pracowa jako informator do lutego 1951 roku. 242 Podczas zimnej wojny Gelli zosta kierownikiem Gladio, utworzonej przez CIA tajnej organizacji dywersyjno-sabotaowej, majcej na celu powstrzymanie rosncych wpyww komunizmu. W 1972 roku, gdy Gelli zawar znajomo z kierownikiem personelu Biaego Domu i byym szefem NATO, Alexandrem Haigiem, dla organizacji Gladio pracowao ju okoo 15 tysicy agentw na caym wiecie. Wedug rde wywiadu amerykaskiego Haig zatwierdza wydatki w wysokoci wielu milionw dolarw na dywersyjne dziaania pod kierownictwem Gelliego. 243 Chcc speni swoje marzenie o odrodzeniu porzdkw faszystowskich we Woszech, Gelli postanowi szuka pomocy w ruchu wolnomularskim. Jak na ironi, czowiekiem, ktry wprowadzi zakaz dziaania l masoskich, by jego umiowany wdz, Benito Mussolini. W oczach duce loe byy pastwem w pastwie. Jednak po wojnie demokratyczny rzd Woch

zezwoli wolnomularzom na wznowienie dziaalnoci i loe zaczy wyrasta w caym kraju jak grzyby po deszczu. W listopadzie 1963 roku Gelli wstpi do loy tradycyjnego typu. Wkrtce osign trzeci stopie wtajemniczenia, dziki czemu mg obj kierownictwo wasnej loy. wczesny Wielki Mistrz Giordano Gamberini zwrci si do niego, aby skupi wok siebie krg wpywowych osobistoci, ktre mogyby si przyczyni do rozwoju wolnomularstwa w caych Woszech. W odpowiedzi Gelli utworzy lo Propaganda 2, znan rwnie jako Raggruppamento Gelli P-2. 244 Cele tej supertajnej komrki w onie tajnej organizacji znacznie wykraczay poza przywrcenie faszystowskiej formy rzdw we Woszech. Loa P2 miaa ambicj wprowadzania ultraprawicowych rzdw na caym wiecie. Plan Gelliego mg si wydawa dzieem szalonego autora scenariusza szpiegowskiego dreszczowca lub wrcz parodii filmu sensacyjnego w stylu Austina Powersa. A jednak plan ten okaza si zadziwiajco skuteczny, a sam Gelli ju wkrtce sta si bogatszy i potniejszy ni gwny przeciwnik Jamesa Bonda - Ernst Stawro Blofeld i jego organizacja SPECTRE. W roku 1969, gdy do loy przystpi Sindona, P-2 chlubia si takimi czonkami, jak przywdca Woskich Si Zbrojnych, Giovanni Torrisi, szefowie wywiadu Giuseppe Santovito i Giulio Grassini, naczelnik woskiej policji finansowej Orazio Giannini, dr Joseph Micheli Crimi, naczelny chirurg departamentu policji w Palermo, genera Vito Micili z SID, genera Raffaele Giudice ze Stray Finansowej, penicy obowizki szefa Najwyszej Rady Administracyjno-Sdowniczej Ugo Zilletti, urzdujcy ministrowie, politycy ze wszystkich stronnictw politycznych oprcz komunistw, trzydziestu generaw, omiu admiraw, wpywowi dziennikarze prasowi i telewizyjni oraz ludzie biznesu. 245 Jednym z najwikszych sukcesw werbunkowych Gelliego byo pozyskanie Carmela Spagnuolo, znanego mediolaskiego adwokata, a w pniejszych latach prezesa woskiego Sdu Najwyszego. 246 Z bratem Spagnuolo w swoim gronie loa P-2 moga by pewna, e wymiar sprawiedliwoci zawsze stanie po jej stronie. Aby wzmocni wpywy loy P-2 i pozyskiwa nowych czonkw, Gelli ucieka si do rnych sposobw. Do najbardziej niewinnych naleao wprowadzanie nowych kandydatw przez starych czonkw loy. Najchtniej jednak mistrz Gelli siga po inne, mniej delikatne metody, takie jak szanta. Kady nowy czonek loy P-2 na dowd swojej lojalnoci musia zoy u niego dokumenty z informacjami, ktre mogy by niebezpieczne nie tylko dla samego zainteresowanego, lecz take dla innych, ktrych uwaano za potencjalnych kandydatw na czonkw loy Znajc grzeszki tych ludzi, mona ich byo bez trudu zwerbowa. W ten sposb pozyskano na przykad Giorgio Mazzantiego, prezesa ENI (Ente Nazionale Idrocarburi), woskiego koncernu petrochemicznego. Gelli dowiedzia si, e ENI otrzymao od Arabii Saudyjskiej wysokie apwki. Gdy przedstawi Mazzantiemu dowody tych korupcyjnych praktyk, ten wola si przyczy do loy P-2, przekazujc jednoczenie dodatkowe informacje o kompromitujcym charakterze. 247 W cigu dziesiciu lat od swojego powstania loa P-2 utworzya oddziay w Argentynie, Wenezueli, Paragwaju, Boliwii, Francji, Portugalii, Nikaragui, Niemczech Zachodnich i Anglii. Jej czonkowie w Stanach Zjednoczonych wywodzili si z rodzin mafijnych Gambino i Luchesse. Dziennikarze ledczy, badajcy powizania mafii z przedsibiorstwami zajmujcymi si skadowaniem odpadw przemysowych, odkryli w 1996 roku, e kilku wacicieli skadowisk w Pensylwanii i New Jersey miao powizania nie tylko z nowojorskimi rodzinami mafijnymi, ale take z P-2.

To dziki Gelliemu do wadzy w Argentynie powrci Juan Peron. Jego wpywom przypisuje si take dojcie do wadzy generaa Anastasia Somozy w Nikaragui oraz utworzenie szwadronw mierci w Argentynie, Kolumbii i Brazylii. W Ameryce Poudniowej Gelli utrzymywa bliskie zwizki z Klausem Barbie i wsppracowa z tym byym szefem lyoskiego Gestapo przy tworzeniu w Boliwii grupy Narzeczonych mierci, odpowiedzialnej za zamordowanie socjalistycznego przywdcy Marcela Quirogi i dojcie do wadzy generaa Garcii Mezy. Z bogosawiestwem boliwijskiej junty Gelli i Barbie wzili si do porzdkw w wiatku handlarzy kokain. Eliminowali z gry drobnych dilerw, dziki czemu wiksi hurtownicy - ci, ktrzy wsppracowali z mafi mogli w krtkim czasie przeobrazi si w potnych baronw narkotykowych, dysponujcych prywatnymi armiami. 248 Gelli i Barbie zajli si rwnie zakupami broni dla Boliwii i innych ultraprawicowych reimw w Ameryce Poudniowej. Potrafili nawet - rzecz, w ktr trudno uwierzy - sprzeda kontyngent najnowoczeniejszej broni Izraelowi. 249 Wedug CIA swoj dziaalnoci we Woszech P-2 chciaa za wszelk cen zapobiec temu, co uwaaa za najwiksz katastrof: wygranej komunistw w demokratycznych wyborach. Niedawno ujawnione dokumenty CIA wskazuj, e loa Gelliego bya zamieszana w przygotowanie takich aktw terrorystycznych, jak wysadzenie w 1969 roku pocigu Italicus z Rzymu do Monachium, w ktrym zgino 12 osb, a 48 zostao rannych, i zamach bombowy na Piazza Fontana, w ktrym ycie stracio 16 osb, a 88 dalszych odnioso rany. W pniejszych latach P-2 bya take zamieszana w zamach bombowy na stacji kolejowej w Bolonii, gdzie zgino 85 osb, a 182 odnioso powane obraenia, w zabjstwo woskiego premiera Aldo Moro oraz w zamordowanie sdziego Vittorio Occorsio. 250 Ta strategia terroru okazaa si w znacznej mierze skuteczna. Odpowiedzialno za zbrodnie spada na Czerwone Brygady i inne ugrupowania lewicowe, co doprowadzio do zaamania si wysikw na rzecz tzw. historycznego kompromisu pomidzy komunistami i chrzecijask demokracj. Jednoczenie Gelli systematycznie rozszerza krg swoich znajomych i przyjaci. W roku 1981 jego pozycja bya tak silna, e otrzyma specjalne zaproszenie na inauguracj prezydentury Ronalda Reagana. 251 Nawiza te liczne znajomoci w krgach Kocioa katolickiego. Do grona jego przyjaci nalea midzy innymi enigmatyczny kardyna Paolo Beroli, ktry rwnie pochodzi z Toskanii. Poprzez Beroliego Gelli pozna kardynaw Sebastiana Baggia, Agostina Casaroliego, Uga Polettiego i Jeana Villota. Dziki porednictwu tych ksit Kocioa Gelli uzyska seri prywatnych audiencji u papiea Pawa VI, ktry by tak oczarowany nowym znajomym, e mianowa go kawalerem maltaskim i rycerzem Grobu witego. 252 Powoaniem tych zakonw jest troska o bezpieczestwo Ojca witego. Najwidoczniej papie nie zdawa sobie sprawy, e Gelli nie jest rzymskim katolikiem, a tym bardziej masonem. W latach wietnoci Gelliego wolnomularstwo byo przez Koci katolicki objte ekskomunik. W kodeksie prawa kanonicznego z 1917 roku istnia kanon 2335, ktry

stwierdza, e kady, kto zapisuje si do sekty masoskiej (...), podlega ekskomunice. W kodeksie z roku 1983 kanon ten zosta wykrelony i zastpiony kanonem 1374, ktry oglnie formuowa zakaz przynalenoci do wszelkich organizacji dziaajcych przeciw Kocioowi, bez wyranego wskazania sankcji, jakie za to gro, oraz wyszczeglnienia tych organizacji. Jednoczenie, w przeddzie ogoszenia nowego kodeksu prawa kanonicznego, ukazaa si deklaracja Kongregacji Nauki Wiary (kierowanej wwczas przez kardynaa Josepha Ratzingera), ktra jasno stwierdzaa, e wszystkie formy ruchu masoskiego zaliczaj si do kategorii stowarzysze dziaajcych przeciw Kocioowi i w zwizku z tym: Wierni, ktrzy nale do stowarzysze masoskich, s w stanie grzechu cikiego i nie mog przystpowa do Komunii witej. Papie Jan Pawe II zatwierdzi t deklaracj i nakaza jej opublikowanie. Obowizuje ona do dzisiaj. Pomimo tak jednoznacznego potpienia ogromn wikszo czonkw P-2 stanowili rzymscy katolicy, ktrzy widzieli w organizacji zarwno okazj do przeciwdziaania szerzeniu si socjalizmu i komunizmu, jak i narzdzie do pozyskiwania obiecujcych koneksji. Mimo to jednak detektywi prowadzcy ledztwo w sprawie dziaalnoci przestpczej loy P-2 byli wstrznici, gdy odkryli, e wybitni dostojnicy watykascy, liczni biskupi, arcybiskupi i kardynaowie byli czonkami l masoskich, nierzadko powizanych z P-2. Ich nazwiska stay si znane, gdy rzd woski zatwierdzi ustaw, zgodnie z ktr nazwiska osb nalecych do tajnych stowarzysze, takich jak loe masoskie, powinny by podane do wiadomoci publicznej. W 1976 roku Bulletin de l'Occident Chretien opublikowa list czonkw l masoskich wrd osb na wysokich stanowiskach w Kociele katolickim wraz z dat wstpienia, masoskim numerem kodowym oraz - jeli byo znane - imieniem masoskim. Poniej zamieszczamy list tych nazwisk, podan za Katolick Apologetyczn Sub Czasw Ostatecznych:
Alberto Abiondi, biskup Livorno; data wstpienia (d.w.) 5 VIII 1958; #7-2431. Pio Abrech, czonek Kongregacji ds. Biskupw; d.w. 27 XI 1967; #63-143. Gottardi Alessandro, genera Zgromadzenia Ksiy Marianw; d.w. 14 VI 1959; ALGO. Fiorenzo Angelini, biskup Messenel w Grecji; d.w. 14 X 1957 57; #14-005. Augustyn Bea, kardyna, watykaski sekretarz stanu za pontyfikatu Jana XXIIII i Pawa VI. Sebastiano Baggio, kardyna, prefekt Kongregacji ds. Biskupw; d.w. 14 VIII 1967; #85-1640; SEBA. Kardyna Baggio by watykaskim sekretarzem stanu za pontyfikatu Jana Pawa II. Salvatore Baldassarri, biskup Rawenny; d.w. 19 II 1958; #315-19; BALSA. Cleto Belluci, biskup pomocniczy Fermo; d.w. 4 VI 1968; #12+217. Luigi Bettazzi, biskup Ivery; d.w. 11 V 1966; #1347-45; LUBE. Franco Biffi, rektor Papieskiego Uniwersytetu Lateraskiego i prywatny spowiednik Pawa VI; d.w. 15 VII 1959; BIFRA. Gaetano Bonicelli, biskup Albano; d.w. 12 V 1959; #63-1428; BOGA. Alberto Bovone, zastpca sekretarza witego Oficjum; d.w. 30 III 1967; #254-3; ALBO. Mario Brini, arcybiskup, watykaski sekretarz do spraw Chin, Orientu i pogan oraz czonek Komisji

Pontyfikalnej ds. Rosji; d.w. 7 VII 1968; #15670; MABRI. Annibale Bugnini, arcybiskup, autor zreformowanej liturgii katolickiej Novus Ord Mass; d.w. 23 IV 1963; #1365-75; BUAN. Michele Buro, biskup, praat Komisji Pontyfikalnej ds. Ameryki aciskiej, d.w. 21 III 1969, #140-2, BUMI. Agostino Cacciavillan, czonek watykaskiego sekretariatu stanu; d.w. 6X1 1960; #13-154. Umberto Cameli, dyrektor w Urzdzie Spraw Kocielnych Woch ds. Edukacji w Nauczaniu Chrzecijaskim; d.w. 5 IX 1957; #21-014; GICA. Agostino Casaroli, kardyna; d.w. 28 IX 1957; #41-076; CASA. Kardyna Casaroli by watykaskim sekretarzem stanu za pontyfikatu Jana Pawa II od 1979 roku do odejcia na emerytur w 1989 roku. Flaminio Cerruti, dyrektor administracyjny Uniwersytetu Studiw nad Kocioem; d.w. 2 IV 1970; #76-2154; CEFLA. Luigi Dadagio, biskup i nuncjusz papieski w Hiszpanii; d.w. 8 IX 1967; #43-B; LUDA. Enzio D'Antonio, arcybiskup Trivento; d.w. 6 XII 1969; #3214-53. Donate De Bous, biskup; d.w. 24 VI 1968; #321-02; DEBO. Aldo Del Monte, biskup Novary; d.w. 25 VIII 1969; #32-012; ADELMO. Giuseppe Ferraioli, czonek Rady Publicznych Spraw Kocioa; d.w. 24 XI 1969; #004-125; GIFE. Angelinin Fiorenzo, biskup, wikariusz generalny szpitali rzymskich i komendatariusz Santo Spirito; d.w. 14 X 1957. Vito Gemmiti, wita Kongregacja Biskupw; d.w. 25 III 1968; #54-13; VIGE. Carlo Grazinai, rektor Watykaskiego Seminarium Mniejszego; d.w.23 VII 1961; #156-3; GRACA. Antonio Greganin, czonek Trybunau Beatyfikacyjnego; d.w. 19 X 1967; #8-45; GREA. Pio Laghi, nuncjusz papieski w Argentynie; d.w. 24 VIII 1969; #0-538; LAPI. Za pontyfikatu Jana Pawa II arcybiskup. Od roku 1991 kardyna Laghi jest nuncjuszem papieskim w Stanach Zjednoczonych. Giovanni Laiolo, czonek Rady Kocioa ds. Publicznych; d.w. 27 VII 1970; #21-1397, LAGI. Angelo Lanzoni, szef biura Watykaskiego Sekretariatu Stanu, d.w.24 IX 1956, #6-324, LANA. Virgilio Levi (alias Levine), wicedyrektor oficjalnej watykaskiej gazety L'Osservatore Romano, d.w. 4 XII 1958, #421-3, VILE. Za pontyfikatu Jana Pawa II mons. Levi zosta kierownikiem rozgoni watykaskiej. Lino Lozza, kanclerz Rzymskiej Akademii Religii Katolickiej im. w. Tomasza z Akwinu, d.w. 23 VII 1969, #12-768, LOLI. Archille Lienart, kardyna, biskup Lille, Francja, Wielki Mistrz loy masoskiej, d.w. 5 X 1912. Kardyna Lienart reprezentowa obz postpowy na soborze watykaskim II. Pasquale Macchi, kardyna, honorowy praat i prywatny sekretarz Pawa VI, d.w. 23 IV 1958, #5463-2, MAPA. Francesco Marchisano, honorowy praat papieski oraz sekretarz ds. seminariw i uniwersytetw, d.w. 4II 1961, #4536-3, FRAMA. Salvatore Marsili, opat klasztoru benedyktynw w Finalpii; d.w. 2 VII 1963; #1278. SALMA. Antonio Mazza, arcybiskup Velii i sekretarz generalny Roku witego; d.w. 14 IV 1971; #054-329; MANU. Dino Monduzzi, regent Domu Pontyfikalnego; d.w. 3-11-67; #190-2; MONDI. Marcello Morgante, biskup Ascoli Piceno; d.w. 22 VII 1955; #78-3601; MORMA. Teuzo Natalini, zastpca przeoonego Archiww Sekretariatu Watykaskiego; d.w. 17 VI 1967; #21-44d.

NATE. Carmelo Nigro, rektor Papieskiego Seminarium Studiw Wikszych; d.w. 21 XII 1970; #23-154; CARNI. Virginio Noe, przewodniczcy witej Kongregacji Dzie Boych; d.w. 3 IV 1961; #43652-21; VINO. Vittorie Palestra, radca prawny Roty Rzymskiej; d.w. 6 VI 1943; #1965; PAVI. Salvatore Pappalardo, kardyna i arcybiskup Palermo; d.w. 15 IV 1968; SALPA. Michele Pellegrino, kardyna i arcybiskup Turynu; d.w. 2 V 1960; #352-36; PALMI. Kardyna Pellegrino zosta przez Pawa VI obwoany obroc Kocioa. Mario Pimpo, wikariusz Sekcji Spraw Oglnych; d.w. 15 III 1970; #793-43; PIMA. Pio Vito Pinto, audytor Trybunau Roty Rzymskiej, profesor Papieskiego Uniwersytetu Urbanianum; d.w. 2 IV 1970; #3317-42; PIPIVI. Ugo Poletti, wikariusz diecezji rzymskiej, kardyna; d.w. 17II 1969; #32-1425; UPO. Kardyna Poletti by take przewodniczcym Dzie Pontyfikalnych i Zachowania Wiary oraz przewodniczcym Akademii Liturgicznej. Mario Rizzi, praat honorowy Ojca witego oraz czonek Kongregacji Kociow Wschodnich; d.w. 16 IX 1969; #43-179; MARI albo MONMARI. Fiorenzo Romita, czonek Kongregacji ds. Kleru; d.w. 21 IV 1956; #52-142; FIRO. Pietro Rossano, czonek Kongregacji ds. Religii Niechrzecijaskich; d.w. 12 II 1968; #3421-a; PIRO. Aurelio Sabbatani, arcybiskup Giustiniany Primy, proprefekt Trybunau Sygnatury Apostolskiej i proprezydent Watykaskiego Trybunau Apelacyjnego; d.w. 22 VI 1969; #87-42; ASA. Francesco Santangelo, Zastpca Generaa Rady Obrony Prawnej; d.w. 12 XI 1970; #32-069; FRASA. Pietro Santini, zastpca czonka Trybunau Wikariatu Diecezji Rzymu; d.w. 23 VIII 1964; #326-11; SAPI. Gaetano Scanagatta, czonek Kongregacji ds. Duchowiestwa i Kardynalskiej Komisji ds. Papieskich Sanktuariw w Pompei, Loreto i Bari; d.w. 23 IX 1971; #42-023; GASCA. Mario Schierano, biskup tytularny Aridy i gwny kapelan woskich si zbrojnych; d.w. 3 VII 1959; #14-3641; MASCHI. Domenico Spemproni, czonek Trybunau Wikariatu Diecezji Rzymu; d.w. 16 IV 1960; 00-12; DOSE. Mario Giuseppe Sensi, arcybiskup tytularny Sardi w Azji Mniejszej i nuncjusz papieski w Portugalii; d.w. 2 XI 1967; #18911-47; GIMASE. Leo Suenens, arcybiskup diecezji Malines-Bruxelles i prymas Belgii, odpowiedzialny z ramienia Stolicy Apostolskiej za odnow charyzmatyczn w wiecie; d.w. 15 VI 1967; 21-64; LESU. Dino Trabalzini, biskup Rieti we Woszech i biskup pomocniczy Rzymu Poudniowego; d.w. 6 II 1965; #61956; TRADI. Antonio Travia, arcybiskup tytularny Termini Imerese i dyrektor szk katolickich; d.w. 15 IX 1967; #16-141; ATRA. Vittorio Trocchi, sekretarz Papieskiej Rady ds. wieckich; d.w. 12 VII 1962; #3-896; TROVI. Roberto Tucci, dyrektor generalny radia watykaskiego; d.w. 21 VI 1957; #42-58; TURO. Piero Vergari, Szef Protokou Sygnatury Apostolskiej; d.w. 14 XII 1970; #3241-6; PIVE. Jean Villot, kardyna i sekretarz stanu za pontyfikatu Pawa VI; JE-ANNI i ZURIGO. Za pontyfikatu Jana Pawia II kardyna Villot peni funkcj kamerlinga.

Opublikowanie listy doprowadzio do aresztowania kilku osb pod zarzutem udziau w nielegalnym spisku (aresztowano m.in. Gelliego, ktry jednak uciek z wizienia, przekupujc stranika) oraz do ustpienia dwch czonkw gabinetu i ministra sprawiedliwoci Woch

Adolfo Sartiego. Sartiego nie byo na licie, ale dokumenty znalezione w domu Gelliego wskazyway, e minister sprawiedliwoci zadeklarowa ch przystpienia do loy. 253 Gdy Michele Sindona w roku 1964 wstpowa do loy P-2, stan przed Wielkim Mistrzem Licio Gellim i zoy nastpujc przysig: Przysigam wszystkim tu obecnym, przysigam wszystkim, ktrych imiona s zapiecztowane w sejfach Propaganda Due, a w szczeglnoci przysigam Tobie, Czcigodny Mistrzu - Naja Hannah (Kobra Krlewska masoskie imi Gelliego) - e bd wierny naszym braciom i naszej sprawie. Przysigam na t stal (tu Gelli wrczy Sindonie wczni), e bd walczy z komunizmem i liberalizmem o ustanowienie rzdw prezydenckich. Przysigam pomaga moim braciom i nigdy ich nie zdradzi. A gdybym zawid, gdybym mia zdradzi samego siebie, niech moje ciao zostanie pocite na czci (w tym momencie Gelli podar zdjcie Sindony i wrzuci je do ognia) i spalone na popi jak ten wizerunek. 254 Wkrtce po inicjacji Sindona zaprzyjani si z Paulem Marcinkusem, wpywowym ksidzem z Chicago. Rodzice Marcinkusa byli litewskimi emigrantami, ktrzy sabo znali angielski i z trudem wizali koniec z kocem. Jego ojciec my okna, a matka pracowaa w piekarni. Podczas nauki w szkole redniej, pomidzy rokiem 1936 a 1940, mody Marcinkus by zamiowanym futbolista, budzcym popoch wrd przeciwnikw. Mia dwa metry wzrostu i way ponad sto kilogramw. Po maturze oferowano mu stypendium sportowe, ale postanowi zosta ksidzem. wicenia kapaskie otrzyma w 1947 roku. W 1952 roku, po kilku latach suby w charakterze ksidza parafialnego w Chicago, dziki wstawiennictwu kardynaa Samuela Stritcha, Marcinkusa oddelegowano do pracy w biurze watykaskiego sekretarza stanu. W 1964 roku, podczas wizyty na przedmieciach Rzymu, Pawe VI znalaz si w niebezpieczestwie. Grozio mu zadeptanie na mier przez rozentuzjazmowany tum. Z pomoc przyszed mu Marcinkus. okciami i piciami biskup utorowa drog przez tum skulonemu ze strachu papieowi. Nazajutrz Pawe VI mianowa go papieskim doradc i nieoficjalnym osobistym ochroniarzem. Odtd w krgach kocielnych zwano go Gorylem. Marcinkus podrowa z papieem-pielgrzymem do Indii, Portugalii, Turcji i Stanw Zjednoczonych. Podczas wizyty Pawa VI na Filipinach ocali go od mierci z rk zamachowcw. By z natury otwarty i szybko nawizywa znajomoci. Nie gardzi dobrym trunkiem lub cygarem, a w golfa gra lepiej ni niejeden szkocki prezbiterianin. Nic dziwnego, e hierarchowie, nie wyczajc samego Ojca witego, widzieli w tym uroczym niedwiedziu z Chicago urodzonego biznesmena. W 1964 roku zosta konsekrowany na biskupa, prelato d'onore, i mianowany asystentem kardynaa Alberto di Jorio. W 1967 roku przystpi do loy P-2, gdzie pozna Michela Sindon, ktry peni ju funkcj finansowego doradcy Pawa VI. Spotkanie obu wolnomularzy okazao si prawdziwie opatrznociowe. Po kilku dniach biskup Marcinkus zastpi kardynaa Vagnozziego na stanowisku prezesa Banku Watykaskiego. Z punktu widzenia Sindony Marcinkus by idealnym kandydatem na to stanowisko. Nie mam adnego dowiadczenia w sprawach bankowych - przyzna otwarcie dziennikarzom papieski Goryl. 255

Rozdzia 12. Nowe czasy, nowe zbrodnie

Zapyta Go pewien zwierzchnik: Nauczycielu dobry, co mam czyni, aby osign ycie wieczne? Jezus mu odpowiedzia: Czemu nazywasz Mnie dobrym? Nikt nie jest dobry, tylko sam Bg. Znasz przykazania: Nie cudzo, nie zabijaj, nie kradnij, nie zeznawaj faszywie, czcij swego ojca i matk. On odrzek: Od modoci przestrzegaem tego wszystkiego. Jezus syszc to, rzek mu: Jednego ci jeszcze brak: sprzedaj wszystko, co masz, i rozdaj ubogim, a bdziesz mia skarb w niebie; potem przyjd i chod ze Mn. Ew. ukasza 18: 18-22, Biblia Tysiclecia

Gdy rzd woski postanowi opodatkowa ogromne kapitay i dochody Watykanu, pierwszym krokiem do przelania ich za granic bya sprzeda Societ Generale Immobiliare, firmy budowlanej, ktra przyniosa Kocioowi katolickiemu fortun, odkd w 1934 roku, w czasach wielkiego kryzysu, naby j Bernardino Nogara. W 1969 roku akcje Immobiliare sprzedawano po 350 lirw. Michele Sindona zakupi od Watykanu 143 milionw tych papierw po cenie dwukrotnie wyszej od rynkowej za pienidze, ktre przelano nielegalnie z kont jego klientw. 256 Sindona gotw by zapaci o wiele wicej, ni akcje byy warte, aby pozyska wzgldy Stolicy Apostolskiej. W ten sam sposb Rekin naby wikszo watykaskich udziaw w Condotte d'Acqua, woskiej spce budowlanej specjalizujcej si w inynierii wodnej, oraz w firmie chemicznoceramiczej Ceramica Pozzi. 257 Chcc uchroni Ojca witego od zarzutu hipokryzji, Sindona zakupi take Sereno, watykask firm farmaceutyczn wytwarzajc doustne rodki antykoncepcyjne. Transakcje te prowadzono z zachowaniem najwyszej dyskrecji. Ani sprzedajcym, ani kupujcym nie zaleao na wzbudzaniu czujnoci woskich organw podatkowych. Akcje Immobiliare na przykad przeniesiono najpierw do Paribas Transcontinential of Luxembourg, filii Banque de Paris et des Pay Bas, a potem dopiero do grupy kapitaowej Sindony, czyli do Fasco A.G. w Liechtensteinie. Jednak do prasy przecieky strzpy informacji na temat tych transakcji. Dziennikarze zadali od Kocioa wyjanie. Rzecznik Pawa VI zoy w imieniu papiea nastpujc deklaracj: Nie dymy do sprawowania nad naszymi firmami tak cisej kontroli, jak to si dziao w przeszoci. Chcemy podnie zyskowno naszych inwestycji, oczywicie w zgodzie z zasadniczo konserwatywn filozofi inwestycyjn. Nie moemy jednak pozwoli sobie na to, eby przez niemdre spekulacje zmarnowa zainwestowane pienidze Kocioa. 258 Dziennikarze domagali si od Sindony szczegw tych podejrzanych machinacji. On jednak odmwi, zasaniajc si obowizkiem poufnoci w sprawach dotyczcych jego klientw. Wkrtce potem przystpi do sprzeday posiadanych nadal przez Koci udziaw we woskich firmach takim nabywcom, jak Hambros Bank of London, Continental Illinois i

amerykaski konglomerat Gulf & Western. 259 Zyski z tych transakcji inwestowa przede wszystkim w takie amerykaskie koncerny, jak General Foods, Chase Manhattan, Colgate, Standard Oil, Westinghouse, General Motors, Procter & Gamble oraz Dan River. 260 Przeprowadzony przez Rekina transfer watykaskich kapitaw mia katastrofalny wpyw na gospodark Woch. Gwatownie zaama si kurs lira, wzroso bezrobocie i zwikszyy si koszty utrzymania. Oszczdnoci milionw rodzin wyparoway w cigu niemal jednej nocy. W tym samym czasie Sindona nawiza cis wspprac z Charlesem Bludhornem z Gulf & Western. Nowi przyjaciele zaangaowali si w obrt bezwartociowymi akcjami, na przemian sprzedajc je i kupujc po nominalnej cenie, czym wywoywali sztuczny ruch na rynku. W 1972 roku amerykaska Komisja Papierw Wartociowych i Gied zadaa od nich natychmiastowego zaprzestania tej nielegalnej gry giedowej. 261 Rwnie w tym czasie koncern Gulf & Western, za porednictwem nalecej do wytwrni filmowej Paramount Pictures, wyprodukowa Ojca chrzestnego - imponujcy portret z ycia mafijnych rodzin. Wacicielem Paramount Studios w Hollywood, gdzie film nakrcono, by gigant budowlany Immobiliare, ktry Sindona niedawno kupi od Watykanu. 262 Dziki umowie z Bludhornem zyski z epopei Francisa Coppoli trafiay do bankw i firm Sindony razem z milionami pochodzcymi z handlu narkotykami. ycie naladowao sztuk. Sindona nawizywa wiele nowych znajomoci. Zaprzyjani si midzy innymi z Roberto Calvim, koleg z loy P-2 i prezesem Banco Ambrosiano w Mediolanie, oraz z Davidem Kennedym, pierwszym sekretarzem skarbu prezydenta Nixona i prezesem Continental Illinois National Bank and Trust Company. Za porednictwem tego banku Sindona zakupi dla Watykanu pokane pakiety akcji wielu amerykaskich przedsibiorstw. Continental Illinois naby z kolei 20 procent mediolaskiego Banca Privata Finanziaria, 263 a David Kennedy zosta dyrektorem Fasco International, jednej z grup kapitaowych nalecych do Sindony. Kilka lat pniej rzd woski skierowa przeciw niemu pozew, w ktrym domaga si 54 milionw dolarw odszkodowania za przeprowadzon wsplnie z Sindona nielegaln transakcj sprzeday korporacji Talcott nalecej do Banca Privata Finanziaria - grupie biznesmenw ze stanu Utah. 264 Sindona zetkn si take z samym Richardem Nixonem, z ktrym spotka si kilkakrotnie na lunchu. Przyszy prezydent zachca pniej swoich klientw i wsppracownikw do korzystania z usug bankowych i porad inwestycyjnych Sindony. 265 Rwnie chtnie jak z wpywowymi politykami i biznesmenami, Sindona spotyka si z modymi i piknymi kobietami. Jego kochank bya midzy innymi sodkooka gwiazdka filmowa Lana Turner, ktra wyznaa pniej reporterom, e Michele by jedynym mczyzn, z ktrym nigdy si nie nudzia: On by cudownie odwany - mwia. - By krlem ycia i wspaniaym kochankiem. By take bardzo uprzejmy dla swoich przyjaci. Z drugiej strony czsto zachowywa si tak, jakby by bogiem. Robi po prostu, co chcia. Nie przestrzega prawa ani zasad moralnych, obowizujcych innych ludzi. Czemu miaby przestrzega?! By ponad nami wszystkimi, jak ksi z bajki. 266 Do roku 1970 Michele Sindona przej kontrol nad mediolask gied i raz po raz wykorzystywa swoj pozycj dla osobistej korzyci. Mg niemal dowolnie powodowa lawinowy wzrost lub spadek kursw akcji wielu firm, gdy jako makler lub bezporedni waciciel kontrolowa 40 procent obrotw na tej giedzie. 267 W ten wanie sposb naby

ma firm garbarsk Pacchetti, ktr postanowi przeobrazi w konglomerat na wzr Gulf & Western. Pachetti jednak, inaczej ni jej amerykaski pierwowzr, nie kupowaa udziaw w studiach filmowych, firmach wydawniczych i liniach lotniczych. Firma Sindony nabywaa nierentowne huty i fabryki sprztu gospodarstwa domowego, stajc si wkrtce czym w rodzaju kosza na rynkowe odpadki. Jednak wrd swoich aktyww posiadaa jeden papier o niepodwaalnej wartoci - bya to opcja na zakup prestiowego banku katolickiego, Banca Cattolica del Veneto. Sindona kupi j od biskupa Marcinkusa. 268 Na kontach Banca Cattolica przechowywali swoje oszczdnoci tyle poboni, co zamoni mieszkacy pnocnych Woch. Bank by take wacicielem wielu cennych nieruchomoci. Siedziby wikszoci z jego oddziaw mieciy si we wspaniaych, redniowiecznych paacach. Roberto Calvi, trzeci partner Sindony w nielegalnych transakcjach, zgodzi si ustalonego dnia kupi od Rekina spk inwestycyjn pod nazw Zitropo Holding. Umowa ta umoliwia Sindonie przeprowadzenie jednej z najwikszych gier spekulacyjnych na mediolaskiej giedzie. W 1971 roku warto giedowa firmy Pacchetii wynosia 250 lirw za akcj. Sindona poleci wydziaowi transakcji giedowych w Banca Unione, ktrym kierowa czonek loy P2, Ugo de Luca, wykupi wszystkie dostpne jeszcze akcje Pacchetti. 269 Akcje te zostay nastpnie sprzedane po zawyonej cenie kilku posiadanym przez Sindone instytucjom finansowym. W nastpstwie tego kroku ich cena wzrosa jeszcze bardziej, osigajc w cigu kilku miesicy 1600 lirw. W marcu 1972 roku, wkrtce po wykupieniu przez Calviego Zitropo Holding, firmy Sindony nagle pozbyy si swoich akcji Pacccheti i zaczy nabywa ogromne udziay w Zitropo, firmie, ktra posiadaa opcj na zakup Banca Cattolica del Veneto. Wzrost popytu musia doprowadzi do raptownej zwyki cen tych papierw, z czego korzy odnis oczywicie jej nowy waciciel. Sindona, ktry sfinansowa ca operacj fikcyjnymi gwarancjami, nie dokonujc adnych transakcji gotwkowych, zarobi na tej operacji ponad 40 milionw dolarw. Z tej sumy zgodnie z umow odda 6,5 miliona dolarw: 3,25 miliona Calviemu i 3,25 miliona biskupowi Marcinkusowi. 270 Kardyna Albino Luciani, patriarcha Wenecji, domyla si, co kryje si za transakcj sprzeday katolickiego banku Calviemu. Instytucja, ktra od dziesicioleci suya dziaalnoci charytatywnej, miaa si odtd zajmowa nabijaniem kabzy chciwemu mediolaskiemu biznesmenowi. Luciani wybra si w tej sprawie do Paula Marcinkusa w Banku Watykaskim. Biskup wysucha go uwanie i udzieli mu nastpujcej porady: Eminencjo, czy nie ma pan dzi nic lepszego do roboty? Prosz robi, co do pana naley, a ja bd si zajmowa tym, co naley do mnie. Mwic to, odprowadzi kardynaa do drzwi. 271 W przyszoci Marcinkus mia poaowa swoich sw. W 1978 roku Luciani zosta papieem Janem Pawem I, a spotkanie z Marcinkusem tkwio mu gboko w pamici. Pienidze, ktrych uyto do zawyenia wartoci akcji spki Pacchetti, pochodziy od klientw bankw Sindony cho wikszo z nich nigdy nie upowania go do tej transakcji. Kilku z nich - midzy innymi czowiek o nazwisku Jacometti, ktry straci na tej transakcji ponad 500 tysicy dolarw -zoyo w prokuraturze zawiadomienia o przestpstwie. Jednak adna z tych spraw nie trafia nigdy do sdu. Cz skarg wycofano po rozmowach, jakie

ludzie Gelliego odbyli z poszkodowanymi, a pozostae umorzono dziki jego dobrym kontaktom z woskim wymiarem sprawiedliwoci. 272 Do 1976 roku, dziki swoim powizaniom z Sindon, Calvi zgromadzi ponad 50 milionw dolarw, ktre zoy na czterech tajnych kontach w Union de Banques Suisses i w Credit Bank of Zurich. Byy to rachunki o numerach 618934, 619112, RalrovlG21 oraz rachunek Ehrenkranz. 273 Majc na wzgldzie doczesne dobro Kocioa, Sindona zachci Marcinkusa do zainwestowania pokanej czci watykaskich aktyww w nalecy do niego Banque do Financement z siedzib w Genewie. W ten prosty sposb Watykan do spki z Sindon i jego kompanami sta si wacicielem najwikszej pralni mafijnych pienidzy. Inwestycja ta przyniosa Kocioowi wysokie zyski przede wszystkim dziki temu, e Sindona wykorzystywa ten bank do tak zwanego podwjnego fakturowania. Na temat tej praktyki Carlo Bordoni powiedzia pniej wadzom: Byo to mniej lukratywne ni zyski z nielegalnego wywozu brudnych pienidzy, ale wci bardzo dochodowe. 274 Praktyka podwjnego fakturowania w wydaniu Sindony bya prosta. Na fakturach wystawianych na eksportowane towary wykazywano sumy znacznie nisze ni rzeczywiste. Importerzy pacili za towar na podstawie tak spreparowanych dokumentw. Powiadczenia tych wpat przekazywano do woskiego urzdu podatkowego, dziki czemu podatek za transakcje naliczany by od zanionych sum. Reszt zapaty importerzy przelewali wprost do banku Sindony, dziki czemu jego firmy wykazyway straty, co przynosio mu dodatkowy dochd w postaci kredytu podatkowego udzielanego przez woski rzd. 275 Przez cae lata Rekin korumpowa politykw i urzdnikw, dziki czemu mg bez wikszych przeszkd prowadzi swoje nielegalne operacje. Skonno do dawania apwek staa si jego drug natur. Podczas kampanii prezydenckiej Richarda Nixona chcia podarowa walizk z milionem dolarw Maurice Stansowi, czowiekowi odpowiedzialnemu za gromadzenie funduszy na kampani. Stans odmwi jednak przyjcia dotacji, gdy darczyca chcia pozosta anonimowy, a nowe przepisy federalne zakazyway przyjmowania prezentw wyborczych z niejawnych rde. 276 Gwiazda Sindony janiaa coraz mocniejszym blaskiem. Gdy w 1972 roku przenosi si z Mediolanu do Genewy, by jednym z najbogatszych ludzi na wiecie. Mg kupi wszystko i speni kad swoj zachciank. Mia wiern on i cay zastp kochanek. Jego potni przyjaciele i wsplnicy gotowi byli speni kade jego yczenie. 17 lutego 1972 roku The Wall Street Journal nazwa go woskim Howardem Hughesem, jednym z najbardziej szanowanych finansistw na wiecie. W styczniu 1974 roku John Volpe, ambasador Stanw Zjednoczonych we Woszech, podczas ceremonii w rzymskim Grand Hotelu nazwa Sindon czowiekiem roku, a Giulio Andreotti, premier Woch, ucaowa go w rk i obwoa go zbawc lira. Dobra passa nie trwaa jednak dugo. Ju w padzierniku tego samego roku informacje o jego machlojkach dotary do opinii publicznej. Za Rekinem rozesano listy gocze, a Watykan po raz kolejny skompromitowa si udziaem w aferze finansowej.

Rozdzia 13. Koci faszerzy

Nie dawajcie psom tego, co wite, i nie rzucajcie swych pere przed winie, by ich nie podeptay nogami, i obrciwszy si, was nie poszarpay. Ew. Mateusza 7: 6, Biblia Tysiclecia

29 czerwca 1971 roku Vincent Rizzo, zastpca capo mafijnej rodziny Genovese, wybra si w podr do Londynu, gdzie mia si spotka z austriackim oszustem Leopoldem Ledlem. Ci przedsibiorczy dentelmeni mieli rozmawia o sprawie, ktra wzbudzia wielkie zainteresowanie Matteo Lorenza, zwanego take Wujaszkiem Martym, trzeciego z kolei capo tej rodziny, po Charlesie Luckym Luciano i Vito Genovesem. 277 Wujaszek Marty by niskim, pulchnym mczyzn o okrgej twarzy, z ktrej nigdy nie znika umiech. Wyglda na nieszkodliwego, sympatycznego faceta, ktry mgby sta za lad pobliskiego sklepu spoywczego. W rzeczywistoci jednak Wujaszek Marty nie by ani sympatyczny, ani nieszkodliwy. Pochodzi ze slumsw dolnego East Side, gdzie w latach czterdziestych i pidziesitych, jako mafijny onierz, bra udzia w wojnie gangw. By specjalist od przemytu, faszerstw i poyczek na lichwiarski procent. Nie by typem czowieka, ktrego chciaoby si spotka na swojej drodze. Wujaszek Marty nie przestawa si umiecha, wydajc wyroki mierci i zlecajc ich wykonanie. Michele Sindona, cieszcy si wielkim szacunkiem w rodzinach Gambino i Genovese, zdradzi Wujaszkowi Marty'emu, e Koci katolicki chce naby przez umwionego porednika miliard dolarw w sfaszowanych papierach wartociowych. Rekin chcia wiedzie, czy rodzina jest zainteresowana wykonaniem tego zamwienia. Na sam myl o tym, e Koci katolicki miaby si miesza w takie sprawy, Rizzo potrzsn z niedowierzaniem gow. Wujaszek Marty otrzyma jednak zapewnienie, e sprawa jest czysta, czyli pewna, a on z pewnoci nie mg podwaa decyzji gowy rodziny ani tak szanowanego jej czonka, jak Don Michele, papieski bankier. Rizzo by ponurym typem, uprawiajcym lichw pod egid Columbia Civic League Club, instytucji dostarczajcej gotwki biznesmenom, restauratorom i innym pierwszoligowym poyczkobiorcom z Manhattanu. Aby zapewni sobie terminowy zwrot poyczek, Rizzo zatrudnia druyn uzbrojonych po zby zbirw. Lista przestpstw, o jakie go oskarano, zajmowaa kilka stron duego formatu; obejmowaa kradziee samochodw, transport kradzionych obligacji, napady rabunkowe, nielegalne posiadanie broni oraz seri zbrodniczych napadw z uyciem kijw baseballowych i broni palnej. Federalne Biuro ledcze i Interpol podejrzeway take, e Rizzo kierowa siatk przemytnikw broni, organizowa dystrybucj heroiny i handlowa faszywymi obligacjami. 278 Czowiek, na ktrego spotkanie wyprawi si Rizzo - uprzedzajco grzeczny i wyrafinowany Leopold Ledi - by rwnie dobrze znany amerykaskiej policji. On take zamieszany by w przemyt broni, narkotykw i faszowanie papierw wartociowych. Ten austriacki milioner mg si ponadto pochwali doskonaymi koneksjami wrd woskich przedsibiorcw. Do grona jego przyjaci zaliczali si midzy innymi: Mario Foligni, samozwaczy Ksi San Francisco i dyrektor firmy ubezpieczeniowej pod nazw Nuova

Sirce; dr Tomasso Amato, mediolaski prawnik i oszust, ktry specjalizowa si w handlu faszywymi obrazami, dokumentami i papierami wartociowymi, oraz Remigio Bcgni, ceniony rzymski makler giedowy, znany midzy innymi z tego, e nie przejmowa si zbytnio ani pochodzeniem, ani przeznaczeniem sprzedawanych przez siebie papierw. 279 Poprzez Foligniego, ktry szczyci si honorowym stopniem naukowym z teologii, Ledl zawar przyja z wieloma kocielnymi dygnitarzami, wrd ktrych warto wymieni kardynaw: Giovanniego Benelliego, asystenta sekretarza stanu za pontyfikatu Pawa VI; Edigia Vagnozziego, szefa Watykaskiego Urzdu do Spraw Gospodarczych; Amleta Giovanniego Cicognaniego, emerytowanego sekretarza stanu, i Eugena Tisseranta, dziekana Kolegium Kardynalskiego. 280 Dostojnicy ci gocili regularnie na obiadach w posiadoci Ledla, w malowniczym podwiedeskim lasku. Na pocztku roku kardyna Tisserant zaprosi Ledla do swojego biura w Watykanie, eby omwi z nim pewn bardzo piln spraw. Tisserant - jak Ledl relacjonowa przebieg tego spotkania agentowi FBI Richardowi Tamarro i nowojorskiemu detektywowi Joe Coffey'owi rozwodzi si nad katastrofalnym stanem finansw Watykanu, za co wini biskupa Marcinkusa i jego nieprzemylane inwestycje, ktre kosztoway Koci miliony dolarw. Kardyna zapyta Ledla, czy nie ma on jakich pomysw lub sugestii, jak poprawi sytuacj finansow Kocioa. Ledl owszem, mia wiele pomysw, jednak nie takich, ktre mgby przedstawi ksiciu Kocioa, czowiekowi godnemu najwyszego szacunku. - adnych pomysw, mj wiedeski przyjacielu? -Upewnia si Tisserant. - Czowiek z paskim dowiadczeniem i powizaniami musi zna jaki sposb na zdobycie pokanej liczby papierw wartociowych, ktre pomogyby Watykanowi wybrn z trudnej sytuacji. Ledl zapyta, jakie papiery kardyna ma na myli. - Oczywicie najwyszej klasy odpar Tisserant. - Wielkich amerykaskich firm. - Takie papiery bd drogie i trudne do zdobycia - powiedzia Ledl. - Nawet, jeli bd podrabiane? - Ironizowa Tisserant. - Jak sum Wasza Eminencja ma na myli? - Dopytywa si Ledl. - Myl, e okoo miliarda dolarw - odrzek kardyna. Chodzio mu dokadnie o 950 milionw dolarw - Czy Watykan nie obawia si, e sprawa wyjdzie na jaw i wybuchnie skandal? - Zdumia si Ledl. - Co innego, gdy w awantur tego rodzaju wdaje si czowiek interesu - jak ja sam - albo jaka dua korporacja. Gdyby jednak na handlu faszywymi papierami wartociowymi przyapano Koci katolicki, doszoby do wstrzsu, ktrego skutki trudno sobie wyobrazi. - Prosz si nie obawia - uspokoi gangstera kardyna Tisserant. - Rzd Stanw Zjednoczonych nigdy nie omieli si oskary Kocioa o handel faszywymi obligacjami. Sama myl o postawieniu takich zarzutw wydaaby si Amerykanom nie do przyjcia. Zreszt gdyby nawet si okazao, e Watykan jest w posiadaniu faszywych papierw, wadze tego kraju uznayby z pewnoci, e Koci pad ofiar oszustw i zaproponowayby swoj pomoc. - Ile Watykan gotw jest zapaci za taki towar? - Zapyta Ledl. - Szedziesit pi procent wartoci nominalnej, czyli 625 milionw dolarw powiedzia Tisserant. Jedna czwarta tej sumy miaby przypa jemu samemu i arcybiskupowi Marcinkusowi jako pomysodawcom przedsiwzicia. Tym samym Ledlowi i jego wsplnikom pozostaoby do podziau 450 milionw dolarw. 281 Powiedzie, e oferta bya kuszca, to stanowczo za mao. Bya nie do odrzucenia. Koci zawar umow z mafi, a Ledl bezzwocznie zabra si do jej wykonania. Najpierw skontaktowa si z Manuelem Rickym Jacobsem z Nowego Jorku, ktry przedstawi spraw

rodzinie Gambino. Jednoczenie Sindona spotka si z Wujaszkiem Martym i zapewni go, e zamwienie na sfaszowane papiery nie jest mistyfikacj, 282 na dowd czego Ledi mia wkrtce dostarczy odpowiedni dokument sygnowany przez wysokiego dostojnika Stolicy Apostolskiej. Sindona doskonale rozumia, e taki dowd by konieczny. Realizacja zlecenia wizaa si z powanymi wydatkami na papier, matryce, druk i honoraria dla grawerw. Poza tym ani Wujaszek Marty, ani nikt z rodzin Gambino i Genovese nie zna wczeniej Leopolda Ledla. 283 Richard Hammer podaje w swojej ksice The Vatican Connection, e na spotkanie w apartamencie hotelu Churchill Ledi przyby ze swoim tumaczem, Mauricem Ajzenem, a Rizzo - w towarzystwie trzech mczyzn: Ricky'ego Jacobsa, czowieka, z ktrym Ledi po raz pierwszy skontaktowa si z propozycj ukadu z Watykanem, syna Ricky'ego, Jerry'ego modego, ambitnego gangstera, oraz niskiego, otyego mczyzny, ktrego Rizzo przedstawi jako dr. Greenwalda z Los Angeles - wsplnika w interesach. 284 Po wymianie grzecznoci Ledi wydoby z teczki dokument, ktry otrzyma tego samego ranka w Rzymie. Tekst umowy (dostpnej obecnie w archiwum FBI), spisanej na papierze firmowym z nagwkiem Sacra Congregazione Dei Religiosi, brzmia nastpujco: Do wszystkich zainteresowanych: Po naszym spotkaniu, ktre odbyo si w dniu dzisiejszym, stwierdzamy, co nastpuje: Wyraamy gotowo zakupienia partii towaru o wartoci 950,000,000 dolarw. Uzgodnilimy nastpujce terminy dostaw kolejnych partii towaru: 9 marca 1971 r. - 100 jednostek; 10 wrzenia 1971 r. - 200 jednostek; 10 padziernika 1971 r. - 200 jednostek; 10 listopada 1971 r. - 250 jednostek; 10 grudnia 1971 r. - 200 jednostek. Strony uzgodniy take, e dwie ostatnie partie towaru bd najprawdopodobniej dostarczone cznie, nie pniej ni 10 listopada 1971 roku. Ze swojej strony gwarantujemy, e towar nie zostanie odsprzedany przed 1 czerwca 1972 roku. Z powaaniem (podpis nieczytelny) Rzym, 29 czerwca 1971 r. Rizzo przestudiowa umow, a nastpnie pokaza dokument dr. Greenwaldowi, ktry skin gow i umiechn si z aprobat. Tak, to bya gwarancja, jakiej oczekiwali. Rizzo powiedzia wtedy Ledlowi, e jego wsplnicy wezm si bezzwocznie do roboty i uczyni wszystko, co w ich mocy, eby dotrzyma uzgodnionych terminw. Doda ponadto, e rodzina gotowa jest zapaci jeden procent kary - czyli 9,5 miliona dolarw - gdyby dostawa miaa si opni. Obiecana kwota miaa by dowodem dobrej woli i zaufania mafii do Kocioa. 285 Ledi uprzedzi Rizza, e Watykan chciaby zbada prbki towaru, by upewni si, e jest on najwyszej klasy. Prbne falsyfikaty powinny by wykonane jak najszybciej. Rizzo znowu spojrza pytajco na dr. Greenwalda, ktry skin gow na zgod.

Ledi i Rizzo uzgodnili, e pierwsza partia podrabianych obligacji opiewa bdzie na 14,5 miliona dolarw. Kurierzy mafii mieli dostarczy przesyk Ledlowi i jego wsplnikom do hotelu Cavalieri Hilton w Rzymie. 286 Po uzgodnieniu wszystkich szczegw Ledi zaprosi gangsterw na obiad - ci jednak wymwili si brakiem czasu. Tumaczyli, e chc jak najszybciej wrci do Stanw i zabra si do pracy. Wymieniono poegnalne uprzejmoci, po czym zamwiona limuzyna zabraa amerykaskich goci na lotnisko. Ledi promienia. Wanie ubi interes swojego ycia. W cigu kilku miesicy austriacki oszust mia zarobi 250 milionw dolarw. Nigdy si nie dowiedzia, e tajemniczym dr. Greenwaldem by sam Matteo de Lorenzo, Wujaszek Marty, przebiegy, stary capo rodziny Genovese. 287 Po powrocie Rizza do Nowego Jorku prace ruszyy pen par. Louis Milo przygotowa matryce w swojej drukarni przy Dwunastej Ulicy w nowojorskiej Maej Italii. Pomaga mu Ety Lubin, mistrz drukarski, ktry przez lata wsppracowa z faszerzami z drukarni przy Melrose Avenue w Los Angeles. Ostatnie poprawki nanis William Benjamin z Filadelfii, gwny faszerz rodziny Genovese. Partia prbna skadaa si z 498 obligacji American Telephone and Telegraph o wartoci nominalnej 4,980,000 dolarw; 259 obligacji General Electric o wartoci 2,590,000 dolarw; 412 obligacji Chryslera o wartoci 2,060,000 dolarw i 479 obligacji Pan American World Airways o wartoci 4,780,000 dolarw. 288 cznie faszywe obligacje opieway na kwot 14,410,000 dolarw. Gotowe prbne falsyfikaty dostarczyli Ledlowi kurierzy Wujaszka Marty'ego. Ledi z kolei przedstawi je do oceny Tisserantowi, ktry papiery starannie obejrza i uzna je za satysfakcjonujce. W oczekiwaniu na dostaw waciwej partii towaru biskup Marcinkus postanowi si upewni, e sfaszowane obligacje nie wzbudz podejrze urzdnikw bankowych. Pod koniec lipca 1971 roku poleci Mario Foligniemu zoy prbny depozyt w wysokoci ptora miliona dolarw w Banku Handlowym w Zurychu. Ku chwale faszerzy rodziny Genovese falsyfikaty zday egzamin bez zastrzee. 289 We wrzeniu tego samego roku Marcinkus poleci Foligniemu zoy drugi depozyt - tym razem w wysokoci 2,5 miliona dolarw - w Banco di Roma. Jako beneficjenta wskazano Alfio Marchiniego, waciciela hotelu Leonardo da Vinci, bliskiego przyjaciela i emisariusza biskupa Marcinkusa. W banku papiery zbadano i powiadczono ich autentyczno. 290 Problem pojawi si dopiero wtedy, gdy urzdnicy obu bankw wysali prbki obligacji do zbadania w Nowym Jorku. Tamtejsze Stowarzyszenie Bankierw orzeko, e papiery zostay podrobione. Zawiadomiono Interpol. Foligni zezna od razu, e kupi je od Ledla, ktry okaza si rwnie mao dyskretny, wydajc policji wszystkich uczestnikw afery: Rizza, czonkw rodziny Genovese i kardynaa Tisseranta. Rizza i Ledla aresztowano, osdzono i skazano wraz z Rickym i Jerrym Jacobsami, Williamem Benjaminem, Tomassem Amato, Remigio Begnim i Wujaszkiem Martym. Ciao Louisa Milo, mistrza faszerskiego rodziny Genovese, znaleziono w baganiku jego samochodu. Foligni uszed sprawiedliwoci, owiadczajc, e dziaa jako przedstawiciel watykaskiego sekretarza stanu, wic przysuguje mu immunitet dyplomatyczny. Podczas ledztwa zmar kardyna Tisserant. W tej sytuacji prowadzcy dochodzenie William Lynch, szef Wydziau ds. Przestpczoci Zorganizowanej Departamentu Sprawiedliwoci, oraz William Aronwald, szef nowojorskich policyjnych si uderzeniowych

postanowili przesucha biskupa Paula Marcinkusa. Upyn rok, zanim pokonali biurokratyczne przeszkody i mogli wreszcie wkroczy do witego wntrza Banku Watykaskiego. ledczy rozpoczli przesuchanie od pyta na temat Sindony. Michele i ja jestemy dobrymi przyjacimi - powiedzia Marcinkus, zacigajc si cygarem. - Znamy si od lat. Moje transakcje finansowe z nim byy jednak bardzo niewielkie. Jest on, jak panom wiadomo, jednym z najzamoniejszych przemysowcw woskich. W sprawach finansowych nie ma adnych problemw. Zapytany o swoje niewielkie transakcje z Sindon, Marcinkus odpowiedzia: Naruszanie tajemnicy bankowej, nawet w obronie wasnej, nie wydaje mi si waciwe. - Czy Wasza Eminencja byby gotw, gdyby okazao si to konieczne, zeznawa przed sdem amerykaskim? - Zapyta Lynch. - Waciwie tak - powiedzia Marcinkus - jeli to bdzie absolutnie konieczne. Lynch przystpi wreszcie do rzeczy: Czy Wasza Eminencja posiada konto numerowane na Bahamach? - Nie posiadam - odpar Marcinkus. - A zwyke konto imienne? - Take nie - powiedzia Marcinkus, tak jakby to byo zupenie oczywiste. - Nie posiadam. - Czy jest pan tego absolutnie pewien, ksie biskupie? - Naciska Lynch. - Na wyspach Bahama Watykan prowadzi swoje interesy finansowe, ale s to zwyke operacje, podobne do wielu innych, w jakie angauje si Stolica Apostolska. Nie su one indywidualnym korzyciom finansowym jakiejkolwiek osoby prywatnej. - Rozumiem - cign Lynch - nas jednak interesuj Pana osobiste konta. - Nie posiadam adnych osobistych kont ani na Bahamach, ani gdzie indziej - stwierdzi kategorycznie Marcinkus. 291 Prowadzcy dochodzenie musieli wiedzie, e wszystko, co zezna biskup, byo kamstwem. Od 1971 roku Marcinkus by czonkiem zarzdu Banco Ambrosiano Oversees w Nassau, regularnie bywa na Bahamach i by wacicielem omiu procent akcji tego banku. Musieli take wiedzie o jego prywatnych kontach w bankach Sindony w caych Woszech i o maej fortunie, jak dziki interesom z don Michele zgromadzi na koncie w genewskim Banque de Financement. 292 Po przesuchaniu Marcinkusa amerykascy funkcjonariusze rozwaali moliwo postawienia biskupa w stan oskarenia. By przecie obywatelem amerykaskim i podlega amerykaskiemu prawu. Stany Zjednoczone mogy zada jego ekstradycji. Byoby to w najwyszym stopniu uzasadnione. Ponad dziesi milionw dolarw w podrabianych papierach wartociowych znajdowao si nadal w posiadaniu Watykanu. Nie mona take wykluczy, e Koci zdy odebra kolejne partie falsyfikatw o znacznie wikszej wartoci. Administracja Nixona nakazaa jednak umorzenie postpowania wobec Marcinkusa. Sprawa bya delikatna i moga wywoa gwatowne reakcje amerykaskich katolikw. 293 Zdecydowano, e lepiej zapomnie o milionach dolarw, o mafii i o biskupie Marcinkusie. Rzd USA nie mg przecie wysa do Watykanu policjantw uzbrojonych w nakazy rewizji, kajdanki i pistolety automatyczne. Nie chcielimy beztrosko wydawa pienidzy podatnikw

- tumaczy pniej Aronwald -zanim nie uzyskamy niepodwaalnych dowodw przeciw jego eminencji. Ostatecznie zamiar postawienia watykaskiego dygnitarza przed sdem porzucono jeszcze przed zamkniciem ledztwa - jak podano w oficjalnym komunikacie - z powodu braku wystarczajco wiarygodnych dowodw potwierdzajcych suszno zarzutw. 294

Rozdzia 14. Krach Spki Watykan

Kadego wic, kto tych sw moich sucha i wypenia je, mona porwna z czowiekiem roztropnym, ktry dom swj zbudowa na skale. Spad deszcz, wezbray potoki, zerway si wichry i uderzyy w ten dom. On jednak nie run, bo na skale by utwierdzony. Kadego za, kto tych sw moich sucha, a nie wypenia ich, mona porwna z czowiekiem nierozsdnym, ktry dom swj zbudowa na piasku. Spad deszcz, wezbray potoki, zerway si wichry i rzuciy si na ten dom. I run, a upadek jego by wielki. Ew. Mateusza 7: 24-27, Biblia Tysiclecia

Gdy biskup Marcinkus objania amerykaskim oficerom dochodzeniowym tajniki geniuszu Sindony, przedsiwzicie finansowe Rekina zaczynao si sypa. Defraudacja duych sumy pienidzy z banku stwarza w jego finansach luk, ktrej nie sposb zaata ksigowaniem fikcyjnych zyskw. Zlikwidowa j mona tylko zastrzykiem twardej gotwki. Gdy takie luki pojawiy si w obu gwnych bankach Sindony, Banca Unione i Banca Privata Finanziaria, usiowa on rozwiza problem, czc obie instytucje finansowe w jedn gigantyczn firm pod nazw Banca Privata. Zamiast dwch duych dziur, w finansach ziaa teraz jedna ogromna luka, ktra nie moga uj uwadze nawet najmniej spostrzegawczych kontrolerw nadzoru bankowego. W lipcu 1974 roku nowy bank Sindony wykaza strat w wysokoci 200 miliardw lirw. 295 Rekin zdoa jeszcze przekona dyrektorw Banca di Roma, by utopili kolejne 128 milionw dolarw w jego Banca Privata, aby mu pomc w zaataniu fatalnej luki. Ta taktyka okazaa si jednak nieskuteczna. Pienidzy byo za mao, by uratowa bank od bankructwa. We wrzeniu 1974 roku, niecae trzy miesice od swojego powstania, bank zosta postawiony w stan upadoci, wykazujc straty w przyblionej wysokoci 300 milionw dolarw. Na progu bankructwa znalaz si take Banca di Roma, ktry ponis ogromne straty spieszc z pomoc upadajcemu imperium Sindony. Watykan, wedle wasnego owiadczenia, straci na tym bankructwie ponad 27 milionw dolarw, a ponadto sumy, ktre zainwestowa w Banca Unione i Banca Privata Finanziaria. Wedug szacunkw szwajcarskich czne straty Kocioa przekroczyy 240 milionw dolarw. 296 Inni oceniali je na blisko miliard dolarw. 297 W tym samym czasie, w wyniku oszustw Rekina pojawia si olbrzymia luka w finansach Franklin National Bank, instytucji, ktr Sindona naby w 1972 roku. Wystpienie deficytu byo zupenie niewytumaczalne. Franklin National by osiemnastym co do wielkoci bankiem w Stanach Zjednoczonych i jednoczenie jednym z najlepiej zarzdzanych. Jego rezerwy wynosiy 3,3 miliarda dolarw. 298 Jednak Sindonie wystarczyo dwa lata, by oprni sejfy tej potnej instytucji finansowej. Rzd Stanw Zjednoczonych, obawiajc si, e bankructwo banku z Long Island moe doprowadzi do nowego czarnego pitku, zapewni Sindonie niemal nieograniczone poparcie. Od wrzenia do padziernika 1974 roku do kasy Franklin National wpyn miliard dolarw z rezerw amerykaskiego Banku Centralnego. Rzdowa pomoc okazaa si jednak daremna. 8 padziernika Franklin National zbankrutowa, co pocigno za sob ponad 2 miliardy dolarw strat dla amerykaskiego ubezpieczyciela

wkadw bankowych. By to najwikszy krach banku w historii Stanw Zjednoczonych i pierwszy od czasw wielkiego kryzysu. Badajc dokumenty pozostawione przez bankruta, amerykascy urzdnicy bankowi odkryli, e w przededniu katastrofy Sindona zdy jeszcze okra wasny bank na 45 milionw dolarw. Sum t nastpnie roztrwoni, handlujc walut i maskujc straty poniesione w innych operacjach. 299 Bankructwo Banca Privata i Franklin National, najwikszych przedsiwzi finansowych Sindony wstrzsno wiatem europejskiej finansjery. W cigu kilku tygodni upady kolejne banki: Bankhaus Wolff z siedzib w Hamburgu, koloski Bankhaus Herrstatt i zuryski Amincor Bank. 300 Straty powstae w wyniku zaamania si imperium Rekina sigay wielu miliardw dolarw. Woskie wadze wyday nakaz aresztowania Sindony On jednak opuci Szwajcari i uda si do Nowego Jorku, gdzie zamieszka w eleganckim Hotel Pierre przy Pitej Alei i zosta doradc finansowym firmy G&G (Gambino i Genovese). 301 Za rad Davida Kennedy'ego, byego sekretarza skarbu za kadencji prezydenta Nixona, Sindona wynaj firm prawnicz Mudge'a, Rose'a, Guthriego i Alexandra, ktra miaa odeprze zoony przez wosk prokuratur wniosek o ekstradycj. 302 Zatrudni rwnie specjalist od public relations, ktry zorganizowa mu seri wykadw na czoowych uniwersytetach. Na uniwersytecie stanowym w Pensylwanii Sindona, wymachujc amerykask flag, przemawia jak ekonomiczny idealista. Swoje wystpienie rozpocz, mwic: Celem tego krtkiego wykadu, celem by moe zbyt ambitnym, jest przekonanie Amerykanw, aby odzyskali wiar we wasny sektor gospodarczy i finansowy. Chc wam przypomnie, e wolny wiat potrzebuje Ameryki. 303 Podczas wykadu na uniwersytecie Columbia, zaledwie kilka dni po skazaniu go in absentia na trzy i p roku wizienia za defraudacj, Sindona podkrela wag przestrzegania wysokich standardw moralnych i odpowiedzialnoci fiskalnej. Jeli transakcje handlowe prowadzone s z naruszeniem prawa, gdy chodzi tylko o nielegalny zysk, stanowcza reakcja pastwa jest niezbdna. Ukarane powinny by obie strony: skorumpowani i korumpujcy. 304 Mgby kto pomyle, e opowieci o Sindonie wygaszajcym umoralniajce pogadanki w najbardziej prestiowych uniwersytetach pochodz ze stronic magazynu Mad (wir). A jednak dziao si to naprawd. Finansowy capo mafii sycylijskiej wykada studentom elitarnych uczelni, przyszym liderom amerykaskiego biznesu, zasady etyki biznesu, strategii finansowych oraz tworzenia idyllicznych kosmokorporacji. We wrzeniu 1975 roku, gdy w midzynarodowej prasie ukazay si zdjcia Sindony w towarzystwie burmistrza Nowego Jorku Abrahama Beame'a, we Woszech, jak kraj dugi i szeroki, rozlegy si gosy oburzenia. Woski dziennik Corriere della Sera grzmia: Sindona, przebywajcy w Ameryce jako uchodca, a moe jako wygnaniec, nadal wygasza owiadczenia, udziela wywiadw i obraca si w wyszych sferach. Jak si okazuje, przepisy i zasady ekstradycji nie s jednakowe dla wszystkich. Kto, kto ukradnie jabko, moe gni w wizieniu przez dugie miesice, lub nawet lata. Pracujcy za granic gastarbeiter, ktry otrzyma kart powoania do wojska i nie stawi si na czas w jednostce, zostanie sprowadzony si i postawiony przed sdem wojskowym. Tym ludziom niedostpne s biurokratyczne wybiegi i kruczki.

Gosy oburzenia i lamenty spyway po Sindonie jak woda po kaczce. Johnny Gambino i inni mafiosi z Nowego Jorku traktowali go jako uomo rispettato, czowieka godnego najwyszego szacunku. Nazywali go Don Michele i urzdzali na jego cze bankiety. Nino Gambino, syn Johny'ego, wspomina wiele lat pniej, e czonkowie rodziny czsto pytali si o Sindon, a na jego widok woali: Don Michele, jeste najwikszym ze wszystkich Sycylijczykw! Jestemy z ciebie dumni! Pozwl, e pomoemy ci w kopotach. Powiedz tylko, kogo mamy zabi! Powiedz, kim s ci ajdacy! Zrobimy to dla ciebie, bo ci szanujemy. Nie chcemy adnych pienidzy, Don Michele. Zabijamy tylko dla przyjaci. 305 Niewykluczone, e Sindona dostarczy im tak list, gdy piciu woskich oficerw ledczych, ktrzy badali spraw papieskiego bankiera, pado ofiar zabjstw w mafijnym stylu. 306 To samo spotkao wielu innych, ktrzy zgodzili si zeznawa przeciwko Don Michele. Gratiziana Verzotto, byego sekretarza regionalnego Chrzecijaskiej Demokracji, postrzelono w Palermo, wkrtce po tym, gdy opowiedzia w prokuraturze o apwkach, jakie wrcza mu Sindona. Verzotto przey, ale wzi sobie do serca nauczk, jakiej udzielia mu mafia, i wyjecha do Bejrutu 307 . Inni, jak Giuseppe Di Cristina, ktry wiedzia niejedno o powizaniach Sindony z handlarzami heroin, nie mieli tyle szczcia. Przy jego zwokach policja znalaza czeki wystawione w kontrolowanych przez Sindone szwajcarskich bankach. 308 We wrzeniu 1976 roku wadze woskie zdoay w kocu doprowadzi do aresztowania Don Michele w Nowym Jorku. W otoczeniu swoich przyjaci i zwolennikw Rekin wyrazi oburzenie, zaskoczenie i gbokie rozczarowanie, e Stany Zjednoczone zdecydoway si wszcz procedur ekstradycyjn: Chc podkreli, e zarzuty, ktre postawiono mi we Woszech, s cakowicie bezpodstawne. Sindone przewieziono do nowojorskiego sdu karnego, osadzono w areszcie i nastpnego dnia zwolniono po wpaceniu kaucji w wysokoci 3 milionw dolarw. Sindona i jego przyjaciele z rodziny Genovese wykorzystali wszelkie dostpne im rodki, aby odroczy ekstradycj. W nowojorskiej Maej Italii prowadzono zbirki na pokrycie kosztw obrony Rekina. Jednak kwestujcy gangsterzy nie przekazali prawnikom wszystkich pienidzy zebranych podczas obiadw i bankietw Za przysug policzyli sobie napiwek w wysokoci blisko 50 procent zgromadzonych kwot. 309 W obronie Rekina wystpio wiele wybitnych osobistoci. Carmelo Spagnuolo, prezes Sdu Najwyszego w Rzymie, zezna pod przysig, e zarzuty przeciwko Sycylijczykowi byy wynikiem komunistycznego spisku, ktry mia doprowadzi do upadku najwikszych woskich przemysowcw. Zdaniem sdziego spisek uknuli lewicowi ekstremici w aparacie sdowniczym, a Sindona - ten wielki przyjaciel klasy robotniczej -mia by zamordowany, gdy tylko stanie na woskiej ziemi. 310 Rewelacje Spagnuoli popar Licio Gelli, ktry zezna przed sdem: Nienawi komunistw do Michela Sindony wzia si std, e jest on antykomunist i zawsze opowiada si za systemem wolnorynkowym w demokratycznych Woszech. 311 Michele Sindona mg by cigany przez wosk prokuratur i podejmowany po przyjacielsku przez mafi w Ameryce, jednak spiowe wrota Stolicy Apostolskiej byy ju przed nim zamknite. Gdy woskie suby ledcze ujawniy jego powizania z Watykanem, Pawe VI sta si przedmiotem drwin i szyderstw. Wedug doniesie prasowych na ciemnych interesach z mafi Koci mg straci nawet miliard dolarw. Jezuici zarzucili papieowi, e

wtrca si do polityki i e za jego spraw Koci znalaz si w szponach szatana. Tradycjonalici, z francuskim arcybiskupem Marcelem Lefebvrem na czele, domagali si nawet jego abdykacji. W lutym 1973 roku katolicki tygodnik The Traditionalist opublikowa szczegowe omwienie machinacji Sindony i nazwa papiea zdrajc Kocioa. Przesuchano take biskupa Marcinkusa. Prokuratorzy pytali go interesy z Sindona zarwno te, ktre prowadzi we wasnym imieniu, jak i te, w ktre zaangaowa si w imieniu Watykanu. Biskup zachowa si tak, jak od niego oczekiwano. W kwietniu 1973 roku powiedzia amerykaskim oficerom ledczym: Michele jest moim dobrym przyjacielem. Znamy si od wielu lat. W roku 1975, w wywiadzie dla tygodnika L'Expresso, mwi natomiast: Prawda jest taka, e Sindony nie znam. Jak wic bym mg z jego powodu straci jakie pienidze? Pawe VI wpad w panik. Sta si zupenie nieobliczalny. Swoim zaufanym doradcom mwi, e zastanawia si nad rezygnacj. Upiera si jednak, e najpierw powinien naprawi straty, na jakie narazi Koci. Zamierza wyznaczy swojego nastpc. Domaga si take uniewanienia pochodzcego sprzed czterystu lat dekretu, zakazujcego papieom wystawiania stanowiska namiestnika Chrystusa na sprzeda. Powierzenie biskupstwa Rzymu temu z kardynaw, ktry zapaciby najwicej, pozwolioby mu odzyska dla Kocioa fortun rwnowan tej, jak roztrwoni w swoich interesach z mafi. 312 Jego witobliwo skary si na bezsenno. Wczesnym rankiem bka si korytarzami Paacu Lateraskiego, alc si napotkanym wsppracownikom, e w Watykanie zagociy ciemne siy. W Kociele rozniosa si wo pieka! Szatan kry wok otarza 313 powtarza. W kocu jednak odzyska panowanie nad sob. Poleci biskupowi Marcinkusowi, aby zawar nowy, lepszy ukad, w ktrym miejsce Sindony, finansowego capo mafii i skarbnika loy P-2, zaj mia Roberto Calvi, prezes Banco Ambrosiano. Calvi nie marnowa czasu. Wpltywa Watykan w jeden szemrany interes za drugim. 19 listopada 1976 roku naby w imieniu Banku Watykaskiego 53,3 proc. udziaw we florenckim Banco Mercantile. Krtymi drogami akcje te zawdroway 17 grudnia na mediolask gied maklersk Giammei, ktra czsto realizowaa zlecenia Watykanu. Za pomoc kilku sprytnych transakcji dokonanych na papierze akcje te jeszcze tego samego dnia znalazy przysta w Banku Watykaskim. Poniewa na odpowiednim koncie Watykan nie mia wystarczajcej sumy, eby za nie zapaci, utworzono nowe konto o numerze 42801, na ktrym w cudowny sposb pojawi si kredyt dyspozycyjny w wysokoci 8 miliardw lirw (ponad 10 milionw dolarw). P roku pniej, 29 czerwca 1977 roku, firmy Giammei i Credito Commerziale w Mediolanie wsplnie odkupiy akcje od Banku Watykaskiego. Zanim to jednak nastpio, zyskay one na wartoci, przynajmniej na papierze. Pierwotnego zakupu dokonano po 14 tysicy lirw za akcj. Kiedy w czerwcu 1977 roku akcje wrciy do Giammei, wyceniono je na 26 tysicy lirw. 30 czerwca 1977 roku Credito Commerziale sprzeda cay pakiet firmie Immobiliare Calviego. W tej transakcji Bank Watykaski osign zysk w wysokoci 7 724 378 100 lirw. W rzeczywistoci Calvi zapaci Bankowi Watykaskiemu 800 milionw lirw za zezwolenie na wykorzystanie jego nazwy i stwarzanych przez bank uatwie. Bank Watykaski lea na terytorium niezawisego tworu pastwowego, jakim jest Watykan, poza zasigiem i moliwoci interwencji woskiego nadzoru bankowego. Sprzedajc sobie samemu nalece do siebie akcje za cen dwukrotnie wysz od pierwotnej ceny zakupu, Calvi spowodowa znaczny wzrost wartoci ksigowej

Banco Mercantile i tym samym w oszukaczy sposb sta si bogatszy o 7 724 378 100 lirw. Pniej sprzeda swoje udziay w Banco Mercantile swej mediolaskiej konkurentce, Annie Bonomi, za 33 miliardy lirw. 314 Spekulacja akcjami Banco Mercantile bya tylko jedn z wielu nielegalnych operacji Calviego. Za swj udzia w tych machinacjach Bank Watykaski by sowicie wynagradzany, a papieskie szkatuy znowu wypeniy si po brzegi. Jednak w sierpniu 1978 roku strumie gotwki nagle wysech. Papie Pawe VI zmar w Castel Gandolfo na atak serca, a jego nastpca, Albino Luciani, ktry przybra imi Jana Pawa I, ogosi wezwanie do reformy.

Rozdzia 15. Papie musi umrze

We, plemi mijowe, jak wy moecie uj potpienia w piekle? Dlatego oto Ja posyam do was prorokw, mdrcw i uczonych. Jednych z nich zabijecie i ukrzyujecie; innych bdziecie biczowa w swych synagogach i przepdza z miasta do miasta. Tak spadnie na was wszystka krew niewinna, przelana na ziemi, poczwszy od krwi Abla sprawiedliwego a do krwi Zachariasza, syna Barachiasza, ktrego zamordowalicie midzy przybytkiem a otarzem. Ew. Mateusza 23: 33-35, Biblia Tysiclecia

Przed swoj mierci Pawe VI wystawi Kolegium Kardynalskie na cik prb. Wydane przez niego przepisy okrelajce zasady wyaniania nowego nastpcy Chrystusa czyniy proces wyboru tak wyczerpujcym, jak to tylko moliwe. Chcc zapobiec wnoszeniu na konklawe urzdze podsuchowych, 315 papie poleci, by wszyscy jego uczestnicy pod grob ekskomuniki zoyli uroczyst przysig, e nie wyjawi nikomu wynikw gosowa i nie bd ich omawia z innymi ksitami Kocioa. Na wypadek, gdyby ktry z osiemdziesicioletnich dygnitarzy chcia si jednak wymkn z obrad, wszystkich wej do Kaplicy Sykstyskiej, gdzie odbywao si konklawe, i wszystkich jej okien pilnowali czonkowie Gwardii Szwajcarskiej. Przybyli na konklawe, przyzwyczajeni do luksusu kardynaowie musieli zadowoli si skromnymi celami bez wygd. Przed powrotem do miejsca noclegu poddawani byli rewizji osobistej przez gwardzistw poszukujcych urzdze podsuchowych i nadawczych ukrytych w odziey, dugopisach i notatnikach dostojnikw. 25 sierpnia 1978 roku 111 uczestnikw konklawe w milczeniu przeszo do kaplicy. Przewodniczcy kolegium kardyna kamerling sprawdzi obecno, po czym rozkaza zebranym uklkn i bijc si w piersi zaintonowa aciski hymn Veni Creator Spiritus. Wielu czonkw tego witobliwego zgromadzenia poddawao si nowemu reimowi z niechci, by nie rzec z oburzeniem. Nie traktowano ich jak ksit Kocioa, lecz jak winiw w zakadzie karnym o zaostrzonym rygorze. 316 Co gorsza, konklawe odbywao si podczas fali nieznonych upaw. Temperatura w Rzymie przekraczaa 35C w cieniu. Przy szczelnie zamknitych drzwiach i oknach we wntrzu kaplicy musiao by nieznonie gorco. W tych warunkach nikt si nie zdziwi, gdy okazao si, e kardynaowie konserwatywni i postpowi osignli byskawiczne porozumienie i w cigu zaledwie jednego dnia (26 sierpnia o godz. 18.05) wybrali nowego papiea. Zosta nim syncy z pogody ducha i agodnego charakteru Albino Luciani. Byo to jedno z najkrtszych konklawe w historii. Nowy papie ucieszy czonkw Kolegium Kardynalskiego, obierajc dla siebie imi Jana Pawa I: Jana - przez wzgld na Jana XXIII, i Pawa - ze wzgldu na Pawa VI. Purpuraci uznali t decyzj za gwarancj utrzymania dotychczasowego kursu w polityce Watykanu i przejaw roztropnej troski o jego ywotne interesy. Ju wkrtce miao si okaza, jak bardzo si pomylili. Zaledwie jasny dym z komina na dachu Kaplicy Sykstyskiej obwieci wiatu, i wybrano nowego papiea, woska prasa zacza nakania go, by przywrci w Stolicy Apostolskiej

ad i porzdek moralny. Jedno z gwnych woskich czasopism gospodarczych II Mondo ogosio list otwarty do Jana Pawa I, w ktrym postawiono mu kilka obcesowo sformuowanych pyta: Czy jest rzecz suszn, by Watykan dziaa na rynku jak zwyky spekulant? - Brzmiao pierwsze z nich. Czy jest waciwe, e Bank Watykaski pomaga w nielegalnym transferze kapitau z Woch do innych krajw? Czy bank powinien pomaga swoim klientom w uchylaniu si od pacenia podatkw? W dalszej czci listu dziennikarze II Mondo domagali si wyjanie dotyczcych wsppracy Stolicy Apostolskiej z takimi bezwzgldnymi spekulantami, jak Michele Sindona: Dlaczego Koci toleruje inwestycje w firmy, pastwowe i midzynarodowe, ktrych jedynym celem jest zysk? Dlaczego jego partnerem s korporacje, ktre - gdy tylko uznaj to za waciwe - gotowe s podepta podstawowe prawa milionw biedakw, zwaszcza w Trzecim wiecie, ktry jest tak bliski Twojemu sercu? W licie podpisanym przez dyrektora finansowego czasopisma znalazy si rwnie zoliwoci pod adresem biskupa Marcinkusa, prezesa Banku Watykaskiego: To jedyny biskup, ktry jest jednoczenie czonkiem zarzdu pewnego banku wieckiego - banku, ktry utrzymuje fili w jednym z rajw podatkowych wiata kapitalistycznego. Chodzio o Cisalpine Overseas Bank w Nassau na Bahamach (przeksztacony pniej w Banco Ambrosiano Overseas). Korzystanie z rajw podatkowych nie jest wprawdzie zakazane przez prawo ziemskie i aden wiecki bankier nie moe by postawiony przed sdem za wykorzystywanie moliwoci, jakie stwarzaj - czy jest jednak zgodne z prawem boskim, ktrym powinno by natchnione kade dziaanie Kocioa? Chrystus gosi rwno. Czy najlepszym sposobem jej zapewnienia jest uchylanie si od pacenia podatkw, z ktrych pochodz rodki wykorzystywane przez pastwo wieckie do upowszechniania tej samej rwnoci? 317 Wziwszy sobie do serca t krytyk, nowy papie zdecydowa si naprawi bdy i przeksztaci spk Watykan w Koci wierny tradycji apostolskiej Piotra i Pawa. 27 sierpnia, w drugim dniu swojego urzdowania, Jan Pawe I powiadomi kardynaa Jeana Villota, watykaskiego sekretarza stanu, o swoim zamiarze wszczcia ledztwa w sprawie finansw Stolicy Apostolskiej. Nie pominiemy adnej dykasterii, adnej kongregacji ani adnej sekcji - stwierdzi Ojciec wity. 318 Po tygodniu w jego rkach znalaz si wstpny raport na temat dziaalnoci Banku Watykaskiego. Bank, ktry utworzono po to, by wspiera dziea religijne, prowadzi czysto wieck dziaalno. Z okoo 11 tysicy prowadzonych w nim kont mniej ni 1650 suyo sprawom Kocioa. Pozostae 9630 byo przede wszystkim rdem rodkw na apwki lub inne osobiste wydatki takich specjalnych przyjaci Watykanu, jak Sindona, Calvi, Gelli i Marcinkus. 319 7 wrzenia kardyna Bonelii przynis papieowi jeszcze gorsze wiadomoci. Narodowy Bank Woch wszcz dochodzenie w sprawie powiza Roberto Calviego z Banco Ambrosiano i Bankiem Watykaskim. ledztwo obejmowao przeprowadzon przez Calviego transakcj zakupu Banco Cattolica del Veneto, a take manipulacje akcjami florenckiego Banco Marcantile. Inspektorzy kontroli bankowej przygotowali raport wstpny na temat stwierdzonych nieprawidowoci i przedstawili go sdziemu Emilio Alessandriniemu. Dowiedziawszy si o zawartych w raporcie pokontrolnym zarzutach, papie poblad. Wyniki ledztwa mogy doprowadzi do postawienia w stan oskarenia nie tylko Calviego, ale rwnie takich watykaskich dostojnikw, jak biskup Paul Marcinkus i jego bliscy

wsppracownicy, Ligi Mennini i Pellegrini de Strobel. Sprawa dojrzaa do podjcia stanowczych decyzji. Papie - co do tego nie ma wtpliwoci - nie zdawa sobie sprawy, e kto ju podj w tej sprawie decyzje i wcieli je w ycie. Informacje o dochodzeniu i raporcie dotary do Licio Gelliego i Roberta Calviego, ktrzy signli po - jak to okreli Sindona - woskie rozwizanie. Piciu uzbrojonych bandytw zastrzelio sdziego Alessandriniego, gdy zatrzyma on swoje Renault na czerwonym wietle przy via Muratoni w Rzymie. 320 Rozwizanie okazao si skuteczne. Dochodzenie w sprawie Calviego i jego zwizkw z Bankiem Watykaskim zostao z dnia na dzie zamknite. Dalsze bulwersujce wiadomoci dotary do papiea we wtorek, 12 wrzenia, gdy zasiad przy swym biurku, na ktrym znalaz egzemplarz serwisu agencji informacyjnej L'Osservatore Politico. Publikacja zawieraa m.in. artyku pt. Wielka loa watykaska z list 121 wybitnych duchownych i wieckich katolickich, ktrzy mieli by czonkami l masoskich, powizanych z Licio Gellim i synn lo P-2. 321 Gdyby potwierdzio si, e lista jest prawdziwa, papie musiaby w tej sprawie podj radykalne kroki. Czoowi biskupi i kardynaowie utraciliby swoje tytuy i urzdy. Podlegaliby take ekskomunice. Sprawa musiaaby doprowadzi do pogromu watykaskich papabili - najbliszych wsppracownikw Ojca witego. Rzuciwszy okiem na opublikowan w biuletynie list, papie dozna kolejnego wstrzsu. Na jednym z pierwszych miejsc znalaz nazwisko watykaskiego sekretarza stanu, kardynaa Jeana Vi Ilota, vel Jeanni, numer czonkowski 041l3, przyjtego do loy zuryskiej 6 sierpnia 1966 roku. Chcc si upewni, e lista jest wiarygodna, papie zwrci si z oficjalnym zapytaniem do odpowiednich wadz, korzystajc z porednictwa swoich bliskich przyjaci, kardynaa Pericle Feliciego i praata Giovanni Benelliego, ktrych nazwisk nie znalaz na licie. Poniewa - jak ju wspomnielimy wczeniej - woskie prawo nakazuje tajnym stowarzyszeniom rejestracj nazwisk swoich czonkw we waciwym urzdzie pastwowym, uzyskanie listy woskich czonkw zuryskiej loy masoskiej nie byo trudne. Dokument potwierdza, e Jean Villot zosta przyjty w poczet czonkw zakonu wolnomularskiego. Na licie znalazo si rwnie nazwisko asystenta Villota, kardynaa Sebastiana Baggio, vel Seba, numer czonkowski 85l1640, przyjtego do loy zuryskiej 14 sierpnia 1967 roku. I tym razem papie uzyska od odpowiednich wadz potwierdzenie, i Baggio rzeczywicie by czonkiem tego tajnego stowarzyszenia. Papie by w najwyszym stopniu zaniepokojony. Z upywem dni na jego biurko trafiay kolejne dokumenty potwierdzajce czonkostwo w loach masoskich innych dostojnikw watykaskich. Znaleli si wrd nich: arcybiskup Agostino Casaroli, papieski minister spraw zagranicznych, kardyna Ugo Poletti, wikariusz diecezji rzymskiej i praat Pasquale Macchi, zaufany sekretarz Pawa VI. Czonkiem loy okaza si take biskup Paul Marcinkus, ktry sprawowa piecz nad majtkiem Kocioa. 322 Kilka dni po tym, gdy Licio Gelli dowiedzia si, e lista czonkw tajnych stowarzysze dostaa si w papieskie rce, redaktor naczelny biuletynu, Mino Pecorelli, zosta zamordowany przed swoim biurem przy Via Orazio. Zabjca wepchn luf pistoletu gboko

w gardo ofiary i dwukrotnie nacisn spust. 323 W ustach zamordowanego policjanci znaleli kamie. W jzyku mafii oznacza to, e zastrzelony dziennikarz ju nigdy nie ujawni tajemnicy. W nastpnych dniach na biurko papiea zaczy napywa wyniki dochodzenia w sprawie Banku Watykaskiego. Dokumenty zawieray informacje o nielegalnych transakcjach importowych i eksportowych, obmylonych przez Sindone, o spkach wydmuszkach, utworzonych przez Calviego, o oszustwach w obrocie papierami wartociowymi i o praniu miliardw dolarw pochodzcych z prowadzonego przez mafi handlu narkotykami. Dzie po dniu na wiato dzienne wychodziy kolejne ciemne sprawki spki Watykan. Marcinkus zrozumia wreszcie, e jego dni w Stolicy Apostolskiej s policzone. Co mi si wydaje, e ju wkrtce bdziemy musieli si poegna - powiedzia jednemu ze wsppracownikw z Banku Watykaskiego. Marcinkus nie by jedynym dostojnikiem watykaskim, ktry znalaz si w opaach w wyniku energicznych dziaa nowego papiea. Liczba papierosw wypalanych dziennie przez kardynaa Villota najlepiej wiadczya o stanie nerwowego napicia, w jakim si znajdowa. Od intronizacji Jana Pawa I wypala przecitnie od 60 do 80 papierosw dziennie. W ostatnich dniach wrzenia kadego poranka sprztaczki znajdoway w jego popielniczce ponad 100 niedopakw. 324 W sobot 23 wrzenia Jan Pawe I zosta biskupem Rzymu. W swojej pierwszej homilii papie zwrci si do Marcinkusa i innych wysokich urzdnikw Banku Watykaskiego w te sowa: Mimo e jestem ju od dwudziestu lat biskupem, najpierw w Vittorio Venetto, a pniej w Wenecji, musz przyzna, e jeszcze nie opanowaem tego rzemiosa. W Rzymie udam si na nauk do witego Grzegorza Wielkiego, ktry pisze: Pasterz powinien z penym wspczuciem by blisko kadego ze swoich poddanych. Zapominajc o swoim miejscu w hierarchii, za rwnych sobie powinien uwaa tych, ktrzy postpuj waciwie; jednak wobec zych nie powinien si cofa przed korzystaniem z praw, jakie mu daje jego urzd. Pod surowym spojrzeniem papiea Marcinkusowi i innym witobliwym aferzystom zastyga krew w yach. 325 Pogoski o rychej czystce w Watykanie rozniosy si po caym chrzecijaskim wiecie. Amerykaski Newsweek donosi, e Jan Pawe I poleci kardynaowi Villotowi sporzdzenie wyczerpujcego raportu na temat stanu finansw Kocioa. Poczyniono take pierwsze kroki zmierzajce do usunicia biskupa Marcinkusa z Banku Watykaskiego. 28 wrzenia papie przystpi do porzdkowania watykaskiej stajni Augiasza. Wczesnym rankiem wezwa do siebie kardynaa Sebastiana Baggio i oznajmi mu, e wie o jego przynalenoci do loy masoskiej i e zamierza odesa go do Wenecji. Baggio wpad w furi i zacz krzycze z wciekoci. Papie zachowa spokj. 326 Po poudniu Jan Pawe I pi herbat w towarzystwie kardynaa Villota. Rozmow rozpoczli od sprawy Banku Watykaskiego. Papie zapowiedzia bezzwoczne zwolnienie Marcin-kusa ze stanowiska prezesa banku i wydalenie go z Watykanu. Mia si uda do Chicago i obj tam obowizki biskupa pomocniczego. Inni czonkowie kierownictwa banku, ktrzy mieli powizania z Marcinkusem, Sindon i Calvim, rwnie mieli by zdymisjonowani i przeniesieni na podrzdne stanowiska poza Watykanem. 327 Luciani powiedzia nastpnie, e cho Baggio odrzuci urzd patriarchy Wenecji, on mimo wszystko zamierza go tam posa. Wenecja nie jest mikk poduszk. Potrzebuje silnego

czowieka, takiego jak Baggio. Chciabym, ebycie z nim porozmawiali. Powiedzcie mu, e teraz wszyscy musimy ponosi ofiary. By moe powinnicie mu przypomnie, e ja nie yczyem sobie tego urzdu. 328 Jan Pawe I dostrzeg wreszcie siedzcego z nim przy stole, drcego ze strachu kardynaa Villota. Poleci mu, by do koca dnia zoy rezygnacj ze swojego stanowiska w sekretariacie stanu i bezzwocznie powrci do swej rodzinnej Francji. Kardyna mia ju 72 lata i by sabego zdrowia. Kontemplacja w klasztornym ustroniu powinna zapewni mu spokj i warunki do modlitwy o spokojn mier. Jego nastpc mia zosta bliski przyjaciel Jana Pawa I, kardyna Giovanni Benelli. 329 Gdy Villot zaoponowa przeciwko tak surowej karze, Ojciec wity przypomnia mu, e Pius X nie waha si usun z urzdu kardynaa Rampolliego, sekretarza stanu za pontyfikatu Leona XIII, gdy dowiedzia si, e by on czonkiem loy masoskiej. Jan Pawe I bra tylko przykad ze swojego witego poprzednika. Przed rozstaniem papie zapewni jeszcze Villota, e wszyscy jego przyjaciele z masonerii zostan usunici ze Stolicy Apostolskiej i obejm nowe obowizki w parafiach, gdzie bd pracowa pod nadzorem biskupw i praatw, ktrzy s prawdziwymi katolikami. Spotkanie zakoczyo si o 19.30. Ojciec wity odmwi modlitw wieczorn i przyczy si do swych sekretarzy, ojcw Johna Mageego i Diega Lorenziego, w ktrych towarzystwie zamierza spoy kolacj. Jego zaufana gospodyni i kucharka, siostra Vincenza, podaa zup, cielcin, wie fasol i saatk. Po kolacji papie obejrza wieczorne wiadomoci, po czym uda si do swojego gabinetu, by raz jeszcze przejrze notatki. O 21.30 poegna si ze swoimi modymi asystentami i gospodyni: ,J3uona notte. A domani. Se Dio vuole . (Dobranoc. Do jutra. Jeli Bg pozwoli.) Wydawa si by w doskonaym nastroju. Nastpnego poranka okoo godz. 4.30 siostra Vincenza jak zwykle zapukaa do drzwi papieskiej sypialni, a na stoliku w korytarzu postawia dzbanek z kaw. Gdy p godziny pniej powrcia przed drzwi sypialni, dzbanek sta nietknity na stoliku. Sdzc, e papie nadal pi, zakonnica ponownie zapukaa do drzwi jego sypialni i zawoaa: Ojcze wity! Ju pno!. Nie byo odpowiedzi. Coraz bardziej zaniepokojona, otworzya drzwi i zawoaa raz jeszcze: ,Buona serra, Papai W pokoju nadal panowaa cisza. Vincenta podesza do oa i zapytaa: Czy wszystko jest w porzdku? Czy Ojciec dobrze si czuje? Papie siedzia nieruchomo z okularami zsunitymi do poowy nosa. W rkach ciska plik dokumentw. Wicej kartek rozrzuconych byo na kodrze. Na jego widok siostra Vincenza cofna si w panice. Usta jego witobliwoci cignite byy w bolesnym grymasie, odsaniajc nagie dzisa. Wytrzeszczone nienaturalnie oczy zdaway si wypada z oczodow. 330 Zakonnica krzykna z przeraenia i pocigna za dzwonek, by wezwa na pomoc ojca Mageego. To prawdziwy cud, e nie umaram z przeraenia - powiedziaa pniej brytyjskiemu dziennikarzowi Davidowi Yallopowi. - Mam sabe serce. 331 Gdy Magee wszed do sypialni i ujrza niedajcego znaku ycia papiea, natychmiast zatelefonowa do kardynaa Villota, ktry zajmowa jeden z apartamentw w Paacu Lateraskim. Wedug rde watykaskich, w reakcji na tragiczn wiadomo Villot zawoa po francusku: Mon Dieu, c'est vrais tous ca? , po czym zada modemu ksidzu zdumiewajce pytanie: Czy kto jeszcze wie, e Ojciec wity nie yje? Magee odpar, e nikt poza papiesk gospodyni. Villot poleci mu wtedy, by nikomu, nawet siostrze Vincenzie,

nie pozwoli wej do papieskiej sypialni i doda, e on sam, jako kardyna kamerling, zajmie si wszystkim, gdy tylko przybdzie na miejsce. 332 Kardyna zjawi si po krtkiej chwili. Ku zdumieniu Mageego by starannie ogolony i ubrany w odwitne szaty, jakby wanie mia wzi udzia w jakim publicznym wystpieniu. Bya pita rano. Przed udzieleniem zmaremu ostatniego namaszczenia Villot przystpi do pakowania przedmiotw z papieskiej sypialni do przyniesionej ze sob torby. Zabra midzy innymi ampuk z lekarstwem przeciw niedocinieniu, ktre stao na nocnym stoliku, rozrzucone na ku kartki i plik dokumentw, z trudem wyrwanych z martwych doni. Nastpnie otworzy szuflad biurka i wyj z niej terminarz, list planowanych nominacji oraz testament papiea. Spakowa take papieskie okulary i nocne pantofle. Przedmiotw tych nie widziano nigdy wicej. 333 Skoczywszy uprztanie sypialni, kardyna zatelefonowa do watykaskiego lekarza, dr. Buzzonettiego, i dopiero wtedy udzieli zmaremu ostatniego sakramentu, namaszczajc jego czoo i donie witym olejkiem. Odprawiwszy obrzd, Villot nakaza Mageemu natychmiastowe odesanie siostry Vincenzy do macierzystego klasztoru w Wenecji, by nie mogli si z ni kontaktowa dziennikarze. Doktor Buzzonetti dotar na miejsce kilka minut przed 6 rano, dokona pobienych ogldzin zwok i owiadczy, e zgon nastpi midzy godzin 22.30 a 23.00 poprzedniego wieczora. Przyczyn mia by zawa serca. Lekarz doda take, e papie nie cierpia przed mierci. 334 Jednak wytrzeszczone oczy i przeraajcy grymas na twarzy zmarego zdaway si opowiada zupenie inn histori. Villot wydoby ze swojej purpurowej szaty niewielki, srebrny moteczek, uderzy nim w papieskie czoo i zapyta: Albino Luciani, czy jeste martwy? Powtrzy t czynno trzykrotnie, po czym wypowiedzia formu oficjalnie stwierdzajc zgon papiea. Na tym jednak nie skoczyy si tajemnicze wydarzenia tego dramatycznego poranka. Wkrtce po odejciu lekarza do papieskiej sypialni przybyli dwaj balsamici, Ernesto i Arnoldo Signoracci. Byo kilka minut po szstej. Villot musia ich wezwa od razu po telefonie od papieskiego sekretarza, okoo pitej rano, jeszcze zanim zadzwoni do lekarza zanim na wasne oczy przekona si, e papie nie yje. 335 Cho ciaa zmarych papiey tradycyjnie prbowano chroni przed rozkadem, nigdy nie czyniono tego w takim popiechu i w taki sposb. Stosujc si do instrukcji Villota, balsamici wstrzyknli formalin do naczy krwiononych zmarego. Dotd procedur balsamowania rozpoczynano od upuszczenia krwi, tym razem jednak od razu przystpiono do wprowadzania rodka konserwujcego, co miao uniemoliwi przeprowadzenie autopsji i dokadne okrelenie przyczyny zgonu. 336 Balsamici nastawili take wykrzywion szczk zmarego, usunli z jego twarzy wyraz udrczenia i zamknli mu oczy. Gdy ciao papiea poddawano zabiegom, Villot nakaza osupiaemu Mageemu, by przedstawi wiatu nieprawdziw histori wydarze tego ranka. Mody ksidz mia powiedzie dziennikarzom, e to on, a nie siostra Vincenza, znalaz martwego papiea. Mia za to nie wspomina o kartkach rozsypanych na papieskim ou i o przedmiotach, ktre Villot spakowa do torby. Ponadto, aby nada tragicznemu wydarzeniu odpowiedni klimat duchowy, Magee mia powiedzie, e papie zmar, czytajc O naladowaniu Chrystusa - wielkie dzieo mistyczno-ascetyczne Tomasza a Kempis. 337

Bya 6.30 rano, gdy Villot przekaza wiadomo o mierci papiea kardynaowi Confalonieriemu, dziekanowi Kolegium Kardynalskiego, praatowi Agostino Casaroliemu, szefowi watykaskiego korpusu dyplomatycznego i sierantowi Hansowi Rogganowi z Gwardii Szwajcarskiej. O 6.45 sierant Roggan natkn si na biskupa Paula Marcinkusa. Byo to zdarzenie zupenie wyjtkowe. Marcinkus mieszka w Rzymie, dwadziecia minut drogi od Watykanu, i nigdy nie pojawia si w swoim biurze przed dziewit rano. Na widok hierarchy sierant wypali: Ojciec wity nie yje! Znaleziono go martwego w ku! Marcinkus spojrza na niego niewidzcym spojrzeniem i nie odezwa si ani sowem. 338 Pniej, gdy proszono go o wyjanienie tego osobliwego zachowania, biskup tumaczy si, i pomyla, e Roggan oszala. 339 Wreszcie, o godz. 7.27, blisko trzy godziny po tym, jak siostra Vincenza znalaza ciao martwego papiea, radio watykaskie nadao nastpujcy komunikat: Dzisiejszego ranka, dnia 29 wrzenia 1978 roku, okoo godziny 5.30, sekretarz osobisty papiea, nie napotkawszy Ojca witego w kaplicy nalecej do jego prywatnych apartamentw, uda si do papieskiej sypialni, gdzie znalaz Ojca witego martwego, siedzcego przy zapalonym wietle w ku, jak kto, kto zabiera si do czytania. Sprowadzony natychmiast lekarz, dr Renato Buzzonetti, pospieszy do sypialni i oficjalnie stwierdzi zgon, ktry nastpi przypuszczalnie poprzedniego wieczora przed godzin 23.00. mier przysza nagle, przypuszczalnie wskutek zawau minia sercowego. Mimo wysikw Villota uwani obserwatorzy szybko odkryli luki w sfabrykowanej historii mierci Jana Pawa I. Problemy zaczy si od Naladowania Chrystusa. W watykaskich apartamentach papiea nie odnaleziono nalecego do niego egzemplarza tej ksiki. Wkrtce okazao si, e wraz z wieloma innym rzeczami osobistymi ksika pozostaa w Wenecji, gdzie Luciani peni urzd patriarchy. 2 padziernika Watykan zmuszony by przyzna, e papie przed mierci nie czyta Naladowania Chrystusa. Ojciec wity trzyma w doniach plik kartek zawierajcych jego osobiste zapiski, szkice homilii i przemwie, przemylenia i inne notatki. Dopiero 5 padziernika, pod wpywem nieustajcych naciskw dziennikarzy, Stolica Apostolska przyznaa, e na kartkach, ktre znaleziono w zacinitych doniach papiea, znajdoway si zapiski dotyczce pewnych nominacji w Kurii Rzymskiej i woskim episkopacie. Nastpny problem powsta w zwizku z prac balsamistw. Prawo woskie zakazuje balsamowania zwok przed upywem 24 godzin od mierci bez zgody sdu. Ponadto wielu obserwatorom podejrzane wydao si natychmiastowe wstrzyknicie pynu zapobiegajcego rozkadowi, niepoprzedzone usuniciem krwi. Mnoyy si gosy dajce przeprowadzenia sekcji zwok zmarego papiea. 1 padziernika, na pierwszej stronie mediolaskiego dziennika Corriere Della Sera, ukaza si artyku pod tytuem: Dlaczego nie ma zgody na autopsj? Jego autor wzywa do ujawnienia wszystkich faktw zwizanych ze mierci papiea. Na zakoczenie stwierdzi: Koci nie ma si czego obawia, nie ma nic do stracenia. Przeciwnie, mgby na tym wiele zyska. Wszyscy mamy prawo wiedzie, dlaczego papie nie yje. Prawda na ten temat naley do naszej wsplnej historii i w aden sposb nie zagraa duchowemu wymiarowi tej tajemniczej mierci. Ciao, ktre opuszczamy po mierci, mona podda naukowemu badaniu; nasza dusza podlega wtedy, a moe zawsze podlega, innym prawom, ktre nie s z tego

wiata i dlatego nie moemy ich pozna. Nie czymy z tej tajemnicy zasony, za ktr maj si skry nasze ziemskie sprawki; uznajmy ich mao. Nie nazywajmy witym tego, co nie jest wite. 340 Gosy wzywajce do przeprowadzenia autopsji nasiliy si, gdy osobisty lekarz Jana Pawa I powiedzia, e papie cieszy si dobrym zdrowiem. Ojciec wity nie mia adnych objaww choroby serca - stwierdzi dr Carlo Frizzerio. - Poza tym mia niskie cinienie, co powinno, przynajmniej w teorii, zabezpieczy go przed ostrym atakiem serca. Tak naprawd papie wymaga pomocy lekarskiej tylko jeden raz, gdy zapad na cik gryp. 341 Diagnoz t potwierdzi w rozmowie z dziennikarzami dr Giuseppe Da Ros, ktry bada Ojca witego w sobot 23 wrzenia: Non sta bene, ma beone - On nie czu si dobrze, lecz bardzo dobrze. 342 Dobry stan zdrowia papiea przypisywano jego zdrowemu stylowi ycia. Luciani regularnie wiczy, nigdy nie pali, alkohol pi tylko wyjtkowo i przestrzega zdrowej diety. Wielu wybitnych kardiologw z caego wiata, a wrd nich dr Christian Barnard z Republiki Poudniowej Afryki i dr Seamus Banim z Londynu, uznao postawienie diagnozy zawau serca bez przeprowadzenia sekcji zwok za bzdur i niedorzeczno. 343 Komentarze tego rodzaju zmusiy Villota do wymylenia innej historii. Oznajmi on kilku kardynaom, ktrzy domagali si przeprowadzenia autopsji, e tak naprawd papie nie umar na serce. Ojciec wity - tumaczy - zay niechccy mierteln dawk Effortilu, swojego lekarstwa na niedocinienie. Jeli zgodzimy si na sekcj zwok, nie unikniemy podejrze, e papie popeni samobjstwo. 344 Gdy jednak i to wyjanienie nie uciszyo gosw dajcych autopsji, Villot stwierdzi, e prawo kanoniczne wprost zakazuje poddania zmarego papiea takiemu badaniu. Owiadczenie to zrodzio kolejny problem. W rzeczywistoci bowiem prawo kanoniczne ani nie zakazywao, ani nie zezwalao na sekcj zwok papiey - wcale nie regulowao tej kwestii. Co wicej, dociekliwi dziennikarze odkryli, e sekcji poddano ciao Piusa VIII w 1830 roku. 345 Wkrtce dziennikarze dowiedzieli si take, e to nie ojciec Magee, lecz siostra Vincenza jako pierwsza dowiedziaa si o mierci papiea oraz e zakonnic odesano do klasztoru, by zapewni sobie jej milczenie. Wybuchy pogoski, e Jan Pawe I zmar w wyniku otrucia. Spekulowano, e do lekarstwa, ktre stao na nocnym stoliku przy ku papiea, dodano mierteln dawk Folium Digitalis, lekarstwa z lici naparstnicy stosowanego w leczeniu niewydolnoci serca. Spoycie obu tych specyfikw musiao wywoa wymioty, co tumaczyoby fakt usunicia przez Villota okularw i nocnych pantofli papiea. Watykan wyznaczy dat nastpnego konklawe w najbliszym moliwym terminie 14 padziernika - i wyda komunikat dla prasy, chcc uciszy gosy krytyki i ostatecznie pooy kres wszelkim spekulacjom: Zanim min dni aoby, szef biura prasowego Stolicy Apostolskiej chciaby wyrazi sw stanowcz dezaprobat dla wszystkich, ktrzy w ostatnich dniach szerzyli zdumiewajce pogoski - niesprawdzone, faszywe, majce niekiedy charakter obraliwych insynuacji, gronych w szczeglnoci ze wzgldu na reperkusje, jakie mog wywoa w krajach, ktrych mieszkacy nie przywykli do tak niedbaego stylu wyraania myli i pogldw. W ten sposb ukrcono eb sprawie zabjstwa Jana Pawa I. Ani wtedy, ani nigdy potem opinii publicznej nie przedstawiono wiadectwa zgonu ani wyniku sekcji zwok.

Z papieskich apartamentw, ze wszystkich dziewitnastu pomieszcze, usunito wszelkie oznaki, ktre mogyby wskazywa, e Jan Pawe I kiedykolwiek tam zamieszkiwa i panowa jako najwyszy zwierzchnik Kocioa rzymskiego. Kolegium Kardynalskie popenio bd, wybierajc go na papiea - bd, jakiego wicej nie popeni. Podczas nastpnego konklawe uczyniono wszystko, co w ludzkiej mocy, by nowy papie nie przeszkadza Spce Watykan w prowadzeniu interesw w starym stylu. Czas by najwyszy, by na Piotrowym tronie zasiad Karol Wojtya z Polski, ktry przyj imi Jana Pawa II.

Rozdzia 16. Afera Banco Ambrosiano

Nie udcie si: Bg nie dozwoli z siebie szydzi. A co czowiek sieje, to i bdzie: kto sieje w ciele swoim, jako plon ciaa zbierze zagad; kto sieje w duchu, jako plon ducha zbierze ycie wieczne. List do Galatw 6: 7-8, Biblia Tysiclecia

Wiadomo, e najwyszym zwierzchnikiem Kocioa katolickiego wybrano Karola Wojty, tysice oczekujcych na placu w. Piotra przyjy z niemaym zaskoczeniem. Wierni spodziewali si raczej, e papieem zostanie ktry z wybitnych czonkw biurokracji watykaskiej: postpowy kardyna Benelli lub konserwatysta Siri. Nazwisko Wojtyy wprawio ich w zakopotanie. Nawet dziennikarze pytali si wzajemnie: Kim jest ten Wojtya? - To Polak - odpowiadano i nikt nie umia powiedzie nic wicej. Co innego, gdyby wybrano syncego z niechci do komunizmu kardynaa Wyszyskiego. O Wojtyle jednak nie sysza nikt. Kim by? Jak temu modemu kardynaowi udao si zasi na Piotrowym tronie po niespena dwch dniach gosowa? Zaskakiwa nie tylko wynik konklawe. Uwag zwraca rwnie wygld nowego papiea. Brakowao mu delikatnych rysw Jana Pawa I, Pawa VI lub Piusa XII. Mocna budowa ciaa i prostackie maniery nowego papiea wydaway si obserwatorom zaprzeczeniem delikatnego wdziku i wyrafinowania poprzednich zwierzchnikw Kocioa. 346 Niechtni mu ludzie wspominaj, e brak obycia i nieokrzesanie szczeglnie rzucay si w oczy podczas jego pierwszego publicznego wystpienia. Wojtya podszed wtedy do grupy amerykaskich reporterw i skadajc rce w gecie skruszonego grzesznika, prosi ich, eby byli dla niego dobrzy. W chwil pniej, chcc si przypodoba przedstawicielom prasy, papie zwin donie w trbk i gromkim gosem pobogosawi kbicy si na placu przed bazylik tum jak czonek zespou dopingujcego podczas meczu futbolowego. Wizerunek Jana Pawa II jako pozbawionego taktu prostaka umocniy woskie tabloidy, publikujc zdjcia na wp nagiego papiea, zaywajcego kpieli sonecznej. Licio Gelli pokaza je przywdcy woskiej Partii Socjalistycznej, Vanniemu Nistico, mwic: Sam pan widzi, jakie trudne zadanie maj tajne suby. Jeeli moliwe jest zrobienie takich zdj papiea, to moe pan sobie wyobrazi, jak atwo byoby go zastrzeli. 347 Z upywem czasu wiat dowiadywa si coraz wicej o przeszoci nowego Biskupa Rzymu. Jak si okazao, w modoci Wojtya nie zamierza zosta ksidzem, lecz aktorem. 348 Podczas okupacji niemieckiej pracowa w kombinacie chemicznym. W pniejszych latach wsppracowa z partyzantk komunistyczn, gdzie nawiza bliskie przyjanie z wieloma kobietami. Krya nawet plotka, e z jedn z nich si oeni. Gleb, na ktrej rozwijay si pogoski i domysy, bya midzy innymi tajemnicza luka w jego oficjalnym yciorysie z lat 1939-1944. 349 Do opinii publicznej codziennie docieray informacje rzucajce nowe wiato na przyczyny wyniesienia Wojtyy na papieski tron. Wiele wskazuje na to, e jego sukces by w znacznej mierze wynikiem kampanii zainicjowanej i przeprowadzonej przez kardynaa Villota i innych masonw z kolegium elektorskiego. Po wygranej Wojtyy kardynaowie nie witowali

zwycistwa swojego kandydata, piewajc hymny na jego cze lub odmawiajc oficjalne modlitwy. Zorganizowali za to galowe przyjcie, podczas ktrego papie osobicie napenia szampanem kielichy kardynaw i zakonnic, podpiewujc przy tym swoj ulubion pie: Gralu, czy ci nie al?!. 350 Jan Pawe II nie przeprowadzi zmian zaplanowanych przez swojego poprzednika. Spka Watykan miaa powrci do interesw w starym stylu. Villota ponownie uczyniono sekretarzem stanu, a biskup Marcinkus odzyska stanowisko prezesa Banku Watykaskiego. Stolica Apostolska odnowia take i umocnia wizy z Roberto Calvim i Licio Gellim. Bez ich udziau nie mogoby doj do najgoniejszego skandalu w historii midzynarodowej finansjery - afery Banco Ambrosiano. W latach siedemdziesitych Bank Watykaski nawiza blisk wspprac z mediolaskim Banco Ambrosiano, gdzie Calvi by dyrektorem zarzdzajcym. Biskup Marcinkus by czonkiem zarzdu jednej z filii tego banku na wyspach Bahama. 351 Banco Ambrosiano mia obsugiwa katolickie rodziny i organizacje dobroczynne. Zgodnie z jego statutem aden z akcjonariuszy nie mg posiada wicej ni pi procent jego akcji. Dziki temu mediolaski bank wietnie si nadawa na pralni pienidzy dla mafii i loy P-2. Naleao tylko przej nad nim kontrol i wyprowadzi powane sumy, nie budzc podejrze policji i zarzdu. Calvi rozwiza oba problemy przy pomocy swego przyjaciela biskupa Marcinkusa i Banku Watykaskiego. Bank, ktremu szefowa, zacz udziela ogromnych poyczek omiu fikcyjnym spkom. Dla zwikszenia wiarygodnoci tych firm pienidze byy najpierw kierowane na konta Banku Watykaskiego, co mogo sprawia wraenie, e w transakcjach uczestniczy Stolica Apostolska. 352 Sze spord omiu spek miao swoje siedziby w Panamie. Byy to: Astrolfine S.A., United Trading Corporation, Erin S.A., Bellatrix S.A., Belrose S.A. i Starfield S.A. Sidma, Manic S.A., zarejestrowana bya w Luksemburgu, a sma - Nordeurop Establishment - w Liechtensteinie. Fikcyjne spki przeznaczay wielomilionowe poyczki na realizacj nastpujcych celw: po pierwsze, na zwikszenie osobistego majtku Calviego i jego mafijnych kompanw; po drugie, na sfinansowanie nielegalnych operacji Licio Gellego i po trzecie - na zakup kolejnych pakietw akcji Banco Ambrosiano. Proszeni o przedstawienie zabezpiecze dla poyczek szefowie panamskich spek przesyali wiadectwa zakupu akcji Banco Ambrosiano wraz z faszywymi danymi na temat majtku swoich firm i przewidywanych ogromnych zyskw z handlu zagranicznego. Dc do podwyszenia wartoci akcji banku, Calvi oferowa jego akcjonariuszom wysokie dywidendy i prawo do zakupu nowych akcji po cenie znacznie niszej od nominalnej. Chtnie opowiada te bajki o wietlanej przyszoci banku i jego planach ekspansji w Ameryce aciskiej. Fikcyjne firmy kupoway coraz wicej akcji Ambrosiano i przedstawiay je jako zabezpieczenie dla kolejnych, jeszcze wyszych poyczek, za ktre znowu kupowano akcje, dziki ktrym poyczano jeszcze wicej pienidzy, i tak dalej, i tak dalej. Zaangaowane w te machinacje spki nigdy nie paciy odsetek od zaciganych poyczek. Dodaway po prostu nalene z tego tytuu sumy do swoich zobowiza, zabezpieczanych wiadectwami zakupw kolejnych pakietw akcji Banco Ambrosiano. W ten sposb, krok po kroku, Calvi przejmowa kontrol nad zarzdzanym przez siebie bankiem. Jedn z panamskich spek wydmuszek, Bellatrix, utworzy osobicie Calvi z Marcinkusem i trzema innymi czonkami loy P-2: Licio Gellim, Umberto Ortolanim (ktremu papie Pawe VI przyzna tytu Dentelmena Jego witobliwoci) i Bruno Tassanem Dinem, dyrektorem wydawnictwa Rizzoli. 353 Spka Bellatrix przeznaczya

niema cz ze 184 milionw dolarw, jakie wyudzia od Banco Ambrosiano, na zakupu rakiet Exocet dla armii argentyskiej, przygotowujcej si do wojny o Falklandy z Wielk Brytani. Bellatrix uzyskaa tak wielki kredyt zabezpieczony akcjami Banco Ambrosiano, dysponujc zaledwie 10 tysicami dolarw kapitau wasnego. Takim samym stanem konta moga si pochwali inna panamska spka, Astrolfine, ktra wyudzia z Banco Ambrosiano poyczki na czn sum 486 milionw dolarw. 354 Na tych samych zasadach dziaay wszystkie fikcyjne spki - adna z nich nie dysponowaa kapitaem przekraczajcym 10 tysicy dolarw, a mimo to udao im si poyczy setki milionw dolarw. Te nielegalne operacje doprowadziy do powstania gigantycznej bankowej fatamorgany, mitycznej potgi finansowej, ktrej majtek zainwestowany by w wikszoci w poyczki dla fikcyjnych spek. Ju wkrtce ten mit o potdze mia prysn jak baka mydlana. Machlojki z udziaem Banco Ambrosiano zwrciy wreszcie uwag inspektorw z woskiego Banku Narodowego. Zadali oni szczegowych informacji na temat dziaalnoci tajemniczych spek, ktrym Ambrosiano tak chtnie udziela ogromnych poyczek. Calvi wyjani, e spki te utworzy Bank Watykaski, aby za ich porednictwem prowadzi handel dewocjonaliami. Jako dowd wskaza fotografi dyrektorw Banco Ambrosiano Overseas w Nassau na Bahamach, na ktrej widoczny by biskup Marcinkus. Ten osobliwy argument zadowoli bankowych inspektorw. Kime byli oni, szeregowi urzdnicy pastwowi, by podawa w wtpliwo legalno charytatywnej i gospodarczej dziaalnoci Kocioa rzymskokatolickiego. Tak wic na razie bankowe machinacje mogy by kontynuowane niemal bez przeszkd. Z Banco Ambrosiano przelano ponad 1,3 miliarda dolarw na konta Banku Watykaskiego, skd przekazywano je dalej, do Panamy, Luksemburga i Liechtensteinu, pomniejszone jednak o wysokie opaty za porednictwo i denominacj walut. Niewiele osb zauwayo, e pobieranie tych opat byo zupenie nieuzasadnione, gdy bank mediolaski mg dokonywa niezbdnych operacji bez porednictwa innej instytucji finansowej. Kryzys zaostrzy si w 1979 roku, gdy Banco Ambrosiano mia wypaci swoim klientom odsetki od depozytw. Problem by tym wikszy, e pod koniec dekady lat siedemdziesitych stopy procentowe w bankach na caym wiecie znacznie wzrosy. Wreszcie, w roku 1981, czonkowie kierownictwa banku zadali od Calviego niezbitego dowodu, e Watykan faktycznie sprawuje kontrol nad zaduonymi firmami. Jednoczenie woska policja skarbowa wszcza ledztwo w sprawie tych transakcji. Chcc uchroni Koci przed konsekwencjami udziau w nielegalnych operacjach, woski minister skarbu Beniamiono Andreatta spotka si z ministrem spraw zagranicznych Watykanu kardynaem Casarolim i zada od niego natychmiastowego zerwania wszelkiej wsppracy z Calvim. 355 Casaroli przedstawi spraw Ojcu witemu. Jednak pienidze z Banco Ambrosiano nadal napyway szerokim strumieniem do papieskiej szkatuy, tote zignorowa on ostrzeenie woskiego ministra. Wraz z umacnianiem si kursu dolara w stosunku do lira ptla zaduenia coraz silniej zaciskaa si na szyi Roberta Calviego. W lipcu 1980 roku inspektorzy Guardia di Finanza odkryli nieprawidowoci w przepywach pieninych pomidzy Banco Ambrosiano a fikcyjnymi spkami z rajw podatkowych. Raport w tej sprawie przedstawiono sdziemu Lucce Mucciemu, ktry pozbawi Calviego paszportu i nakaza wszczcie przeciw niemu dochodzenia. 356 Kilka tygodni pniej Dailo Abbruciati, patny morderca na usugach mafii, zastrzeli w Mediolanie Roberta Orsona, czonka zarzdu Banco Ambrosiano. Dopiero po

latach wyszo na jaw, e na kilka tygodni przed swoj mierci Orson zada od Calviego zoenia rezygnacji ze stanowiska dyrektora Banco Ambrosiano. Majc w dalszym cigu nadziej na uratowanie kwitncego interesu, Calvi wynaj wpywowego gangstera Flavio Carboniego, ktry obieca doprowadzi do umorzenia ledztwa. Mafioso stosowa wobec urzdnikw i inspektorw bankowych stare, wyprbowane metody perswazji: groby i apwki. W 1984 roku, gdy afera dobiega wreszcie koca, inspektorzy woskiej policji finansowej ujawnili, e z peruwiaskiej filii Banco Ambrosiano na jedno ze szwajcarskich kont numerowych Carboniego przelano w tamtym okresie ponad 30 milionw dolarw. 357 Jednak mimo wysikw Carboniego dochodzenie nie ustawao. Calvi nie mia wyboru, musia szuka pomocy u biskupa Marcinkusa. ledztwo - tumaczy swojemu witobliwemu wsplnikowi - nieuchronnie doprowadzi do ujawnienia, e fikcyjne spki byy kontrolowane przez Watykan. Marcinkus speni oczekiwania Calviego, dopuszczajc si tym samym jednego z najwikszych oszustw w historii Kocioa. Biskup wyda Calviemu list patronacki, w ktrym stwierdzi, e zaduone spki s godne zaufania, a ich cele i zadania znane s i popierane przez Stolic Apostolsk. List napisany by na papierze firmowym Watykanu i datowany na pierwszego wrzenia 1981 roku. Jego tekst brzmi nastpujco: Szanowni Panowie, Niniejszym potwierdzamy, e bezporednio lub porednio kontrolujemy wikszo udziaw w niej wymienionych firmach: Manic S.A. z Luksemburga; Astrolfine z Panamy; Nordeurop Establishment z Liechtensteinu; United Trading Corporation z Panamy; Erin S.A. z Panamy; Bellatrix S.A. z Panamy; Belrose S.A. z Panamy; Starfield S.A. z Panamy; Potwierdzamy take, i znany nam jest fakt zaduenia wymienionych firm wobec Panw w wysokoci wynikajcej z zaczonego wykazu sald na 10 czerwca 1981 roku. Zaczone salda wykazyway, e zaduenie tylko wobec filii Banco Ambrosiano w Limie sigao kwoty 907 milionw dolarw. List podpisa arcybiskup Marcinkus i jego dwaj asystenci, Luigi Mennini i Pellegrini de Strobel. 358 Umowa z Marcinkusem obejmowaa jeszcze jeden list, ktrego adresatem by Bank Watykaski. Calvi zapewnia w nim, e z faktu zaangaowania si IOR we wspprac z fikcyjnymi spkami nie wynikn dla niego adne zobowizania, ani nie poniesie on w przyszoci adnych szkd lub strat. 359 W swoim komentarzu na temat listu patronackiego Michele Sindona powiedzia dziennikarzowi Nickowi Toschesowi, e za wydanie go Calvi zapaci Watykanowi 20 milionw dolarw. 360 21 stycznia 1981 roku grupa mediolaskich akcjonariuszy Banco Ambrosiano, obawiajc si, e caa prawda o nielegalnych transakcjach wyjdzie na jaw i posiadane przez nich akcje stan si bezwartociowe, wystosowaa list do Jana Pawa II, w ktrym zwrcia si do niego o przerwanie podejrzanych powiza pomidzy Marcinkusem, Calvim, Ortanim i Gellim oraz o zbadanie przepyww wielkich kwot do spek pozostajcych pod patronatem Watykanu. W licie, ktry napisano po polsku, eby papie mg go przeczyta w swoim ojczystym jzyku, czytamy: IOR nie jest jedynie zwykym akcjonariuszem Banco Ambrosiano. Jest cile

powizany interesami z Roberto Calvim. Jak wykazuje rosnca liczba postpowa sdowych, Calvi jest gwnym ogniwem czcym wolnomularstwo najgorszego rodzaju (P-2) z mafi. Rwnie ta dziaalno odbywa si przy wspudziale osb popieranych i chronionych przez Stolic Apostolsk, na przykad Ortolaniego, ktry podtrzymuje kontakty pomidzy Watykanem i potnymi grupami midzynarodowego podziemia przestpczego. 361 Jan Pawe II nigdy nie zaszczyci mediolaskich akcjonariuszy odpowiedzi na ich uprzejmy list. Zamiast tego, jakby na przekr, postanowi nagrodzi biskupa Marcinkusa za wiern sub Stolicy Apostolskiej, mianujc go przewodniczcym Komisji Pontyfikalnej ds. Miasta-Pastwa Watykan. Tym samym Marcinkus zosta kim w rodzaju gubernatora Watykanu, pozostajc w dalszym cigu szefem Banku Watykaskiego. Jednoczenie uzyska godno arcybiskupa. Niestosowno tego awansu bya tym wiksza, e nastpi on 28 wrzenia 1981 roku, dokadnie w trzeci rocznic mierci Jana Pawa I - papiea, ktry zamierza usun go z urzdu. Jednak nawet jako arcybiskup Marcinkus nie mg uratowa przed upadkiem wzniesionego przez Roberto Calviego domku z kart. Roberto Rosone, dyrektor generalny i zastpca prezesa Banco Ambrosiano, da od niego ustpienia ze stanowiska dyrektora i zwrotu przekazanych Watykanowi pienidzy. Calvi poskary si na niego Flavio Carboniemu, ktry skontaktowa si z Danilo Abbruciatim, przedstawicielem mafii sycylijskiej w rzymskim pwiatku. Rosona zastrzelono rankiem 27 kwietnia 1982 roku, gdy wychodzi z budynku, w ktrym miecia si siedziby Banco Ambrosiano. 362 31 maja 1982 roku w pimie skierowanym do zarzdu Banco Ambrosiano Narodowy Bank Woch zada przedstawienia penej dokumentacji kredytw udzielonych omiu fikcyjnym spkom. Stosunkiem gosw 11:3, pomimo gwatownych protestw Calviego, zarzd postanowi speni danie banku centralnego. W tej sytuacji jedynym ratunkiem dla Calviego byo pokrycie miliardowego deficytu poyczk z Banku Watykaskiego. Poyczka taka, jak utrzymywa bankier, byaby w peni uzasadniona, gdy brakujce miliony trafiy w wikszoci do Watykanu, ktry by faktycznym wacicielem fikcyjnych spek. Koci powinien wywiza si ze swoich zobowiza, sprzedajc cz majtku kontrolowanego przez IOR. Jest to ogromny majtek. Wyceniam go na dziesi miliardw dolarw. Aby pomc Banco Ambrosiano, IOR mgby zacz sprzeda swoich aktyww w ratach po miliardzie dolarw. 363 Sowa Calviego naley traktowa powanie. Jeli ktokolwiek w roku 1982 mg mie pojcie o majtku Banku Watykaskiego, to wanie Calvi, czowiek, ktry by jego wsplnikiem w setkach mniej lub bardziej nielegalnych operacji. Warto take pamita, e podana przez niego szacunkowa kwota nie uwzgldniaa stanu posiadania innych watykaskich instytucji: Administracji Dbr Stolicy Apostolskiej (APSA), miasta-pa-stwa Watykan i Kongregacji ds. Ewangelizacji Narodw. Pomimo naglcych apeli Watykan odmwi udzielenia poyczki Calviemu. Co wicej, przesuchiwany przez woskich inspektorw skarbowych Marcinkus zaprzeczy, jakoby mia cokolwiek wsplnego z jego machinacjami i z omioma fikcyjnymi spkami. Bank Watykaski - tumaczy inspektorom Marcinkus - by po prostu miejscem, w ktrym organizacje religijne mogy bezpiecznie przechowywa swoje pienidze. Doda take, e nie warto sobie zaprzta uwagi bankiem, ktrego aktywa nie przekraczaj kilku milionw dolarw i ktry nie moe si nawet rwna z jakkolwiek wieck instytucj finansow.

Calvi postanowi wyjecha z Woch. Pakujc walizki, powiedzia jednemu z czonkw swojej rodziny: W razie potrzeby ujawni rzeczy, ktre wstrzsn posadami Watykanu. Papie bdzie musia zrezygnowa. 364 W dniu, w ktrym Calvi znikn wraz ze swoj czarn dyplomatk wypenion dokumentami, Graziella Corrocher, jego 55-letnia sekretarka, wypada czy te zostaa wyrzucona z pitego pitra siedziby Banco Ambrosiano w Mediolanie. Ciao kobiety z guchym oskotem spado na ramp prowadzc do podziemnego garau. Policja nie zdoaa stwierdzi, jaka bya przyczyna wypadku i nikogo w zwizku z nim nie aresztowaa. Ciao Roberto Calviego znaleziono 17 czerwca 1982 roku wiszce pod Mostem Czarnych Mnichw (Black Friars Bridge) w Londynie. Bankier ubrany by w jasnoszary garnitur, na nadgarstku mia kosztowny zegarek firmy Patek Phillipe, a w portfelu ponad 20 tysicy dolarw w rnych walutach. Zegarek i pienidze wiadczyy, e nie pad ofiar rabunku. W jego kieszeniach znaleziono ponadto cztery pary okularw, faszywy woski paszport i pi cegie. 365 Okolicznoci tej mierci natychmiast wzbudziy podejrzenia. Czonkowie wielu l masoskich we Woszech nosz czarne szaty i zwracaj si do siebie per bracie jak zakonnicy; wolnomularzy we Woszech nazywa si potocznie Czarnymi Mnichami. Wymowny wydaje si rwnie fakt, e w kieszeniach zmarego znaleziono cegy, kamienie ociosane symbolizujce wtajemniczenie masoskie wysokiego stopnia, oraz to, e powieszono go nad wod przed godzin przypywu, a tak wanie kar przewiduje dla zdrajcw przysiga masoska. Po upywie trzech tygodni ledczy przydzieleni do wyjanienia mierci Calviego zawyrokowali, e popeni on samobjstwo. Ich orzeczenie jednak uniewaniono, a zesp dochodzeniowy w innym skadzie nie potrafi rozstrzygn, czy bankier popeni samobjstwo, czy zosta zamordowany. Dopiero szesnacie lat pniej, w roku 1988, w wyniku uporu syna Calviego, ktry nigdy nie uwierzy w samobjstwo ojca, ciao ekshumowano, a medycy sdowi uznali, e na bankierze dokonano mordu. W jaki czas potem Francesco Di Carlo, znany lepiej jako Franek Dusiciel, szef gangu handlarzy heroin zwizany z mafi sycylijsk, przyzna si do zabjstwa, zeznajc, e popeni je na rozkaz Pippiego Calo z rodziny Corleone. Zlecenie na zamordowanie Calviego wydano jako kar za zdefraudowanie milionw nalecych do mafii. Wedug Di Carlo Licio Gelli wrczy Calviemu du sum pienidzy, ktre miay by wyprane w jego banku. Tymczasem Calvi uy tych pienidzy do pokrycia deficytu powstaego w wyniku udzielania poyczek fikcyjnym spkom. Dowiedziawszy si o tym, Gelli spotka si z gangsterami z rodziny Corleone i pomg im odnale Calviego w Londynie. Pomg im take zaplanowa zamach na bankiera. W jaki czas potem ledczy dowiedzieli si take, e w naradzie Gelliego z czonkami rodziny Corleone uczestniczy jeden z wybitnych watykaskich finansistw. 366

Rozdzia 17. Po burzy

A Jezus wszed do wityni i wyrzuci wszystkich sprzedajcych i kupujcych w wityni; powywraca stoy zmieniajcych pienidze oraz awki tych, ktrzy sprzedawali gobie. I rzek do nich: Napisane jest: Mj dom ma by domem modlitwy, a wy czynicie z niego jaskini zbjcw. Ew. Mateusza 21:1-46, Biblia Tysiclecia

mier Calviego nie pomoga wierzycielom w odzyskaniu nalenego im miliarda dolarw. Majc nadziej na uratowanie choby czci pienidzy poyczonych Banco Ambrosiano, banki upieray si, i gwnym rozgrywajcym w aferze by Watykan, przedstawiajc w charakterze dowodu list patronacki, w ktrym Stolica Apostolska przyznawaa, e jest wacicielem omiu fikcyjnych spek. W maju 1982 roku, miesic po mierci Calviego, inspektorzy Banku Narodowego pojawili si w Watykanie, by zbada, jak rol w nielegalnych transakcjach odegra biskup Marcinkus. W odpowiedzi na zarzut wspuczestnictwa w przestpstwie biskup przedstawi list od Calviego, w ktrym stwierdza on, i z samego faktu zaangaowania si IOR we wspprac z fikcyjnymi spkami nie wynikn dla Banku Watykaskiego adne zobowizania. W ostatnim akapicie tego listu, podpisanego przez Calviego jako dyrektora banku, czytamy, e bez wzgldu na to, czy interesy z omioma spkami, o ktrych mowa w licie patronackim oka si korzystne, Watykan nie poniesie w przyszoci adnych szkd ani strat. Po okazaniu listu Marcinkus wskaza bankowym inspektorom drzwi, pouczajc ich jednoczenie, e uprawnienia kontrolne woskiego Banku Narodowego nie obejmuj terytorium witego miasta-pastwa. 367 Jednak rzd woski nadal domaga si wyjanienia roli Kocioa w aferze. Rzd owiadczy po spotkaniu z Marcinkusem minister skarbu Beniamino Andreatta - oczekuje, e Bank Watykaski w sposb jednoznaczny uzna swoj odpowiedzialno za straty, jakie ponis Banco Ambrosiano. 368 Gdy minister cierpliwie czeka na odpowied Watykanu, prasa woska rozpocza seri publikacji na temat zwizkw Watykanu z mafi sycylijsk i lo P-2. Na amach rzymskiego dziennika La Repubblica zacz ukazywa si komiks w odcinkach pod tytuem Przygody biskupa Marcinkusa. Chcc uciszy gosy oburzenia, nowy sekretarz stanu Agostino Casaroli zaproponowa rzdowi utworzenie komisji ledczej w szecioosobowym skadzie: trzech jej czonkw miao by wyznaczonych przez Watykan, a trzech nastpnych przez woskiego ministra skarbu. Rzd wyrazi zgod. Jednak - jak mona si byo spodziewa - wyniki pracy komisji okazay si niejednoznaczne. Przedstawiciele Watykanu uznali, e Koci w aden sposb nie by zamieszany w dziaalno omiu spek i nie ponosi za ni adnej odpowiedzialnoci; przedstawiciele ministra skarbu natomiast doszli do wrcz przeciwnych wnioskw. 369 Niezadowoleni z wynikw pracy komisji wierzyciele Banco Ambrosiano domagali si zawarcia ugody z Watykanem. Rzd nakaza prokuraturze podjcie ledztwa i przystpi do poszukiwania dowodw, e Watykan faktycznie by wacicielem spornych spek. Starania te zakoczyy si powodzeniem. Dowody odnalazy si w archiwach szwajcarskiego Banca del

Gottarda. W pimie z 21 listopada 1974 roku jeden z watykaskich dygnitarzy zwraca si do banku z prob o utworzenie w imieniu Stolicy Apostolskiej spki pod nazw United Trading Corporation z siedzib w Panamie. 370 Z czasem odnaleziono wicej dokumentw ujawniajcych oszustwa, w jakie zamieszana bya Stolica Apostolska. W rce policji wpady na przykad dowody, i 16 padziernika 1979 roku Bank Watykaski przyj od Banku Andino z Peru dwa przelewy, kady na sum 69 milionw dolarw, ktre zoono w depozycie terminowym. W 1982 roku, po upywie terminu lokaty, peruwiaski bank poprosi o zwrot pienidzy, jednak Bank Watykaski odmwi, stwierdzajc, e pienidze znajduj si w posiadaniu spki United Trading Company w Panamie, nad ktr Bank Watykaski nie ma kontroli. 371 Jednak Peruwiaczycy potrafili udowodni, e w rzeczywistoci Watykan jest wacicielem tej spki. Dopiero wtedy Stolica Apostolska zdecydowaa si odda zoone w depozycie pienidze. Po ujawnieniu tej prby oszustwa Watykan nie mg si ju duej ukrywa za mask witoci. To przede wszystkim z tej przyczyny, a nie w akcie dobrej woli, Jan Pawe II zdecydowa si wypaci wierzycielom Banco Ambrosiano 250 milionw dolarw, nie uznajc swojej winy wynikajcej z gwarancji, lecz w wiadomoci wspodpowiedzialnoci moralnej. 372 Po dugich przetargach w genewskiej siedzibie Europejskiej Organizacji Wolnego Handlu, w lutym 1984 roku banki wierzycielskie zdecydoway si przyj watykask ofert. Porozumienie genewskie zapobiego uwikaniu si Watykanu w dugi i kompromitujcy proces sdowy, nie zakoczyo jednak afery Banco Ambrosiano. 26 lutego 1987 roku inspektorzy prowadzcy dochodzenie w tej sprawie stwierdzili, e Watykan by przykrywk dla nielegalnych transakcji Calviego, e posiada znaczcy pakiet akcji Banco Ambrosiano, by wacicielem omiu fikcyjnych spek i ponosi w znacznej mierze odpowiedzialno za wyudzenie miliarda dolarw. Wydano nakaz aresztowania trzech dostojnikw kocielnych ze cisego kierownictwa banku: arcybiskupa Paula Marcinkusa, Luigiego Menniniego i Pellegrino del Strobela. Jednak aden z nich nigdy nie trafi do aresztu. W obronie dygnitarzy Watykan powoa si na artyku 11 traktatu lateraskiego z 1929 roku, ktry regulowa stosunki pomidzy Stolic Apostolsk i pastwem woskim. Artyku stanowi, e wadza, jak sprawuje rzd woski, nie rozciga si na centralne instytucje Kocioa katolickiego. Woski sd najwyszy uzna prawomocno tego postanowienia i orzek, e ani Marcinkus, ani jego wsppracownicy nie mog by we Woszech aresztowani i postawieni przed sdem. Trzej watykascy bankierzy mogli si czu cakiem bezpieczni w obrbie murw suwerennego miasta-pastwa. 373 Pomimo nakazu aresztowania oraz oskarenia o oszustwo, wyudzenia i udzia w spisku przestpczym, Marcinkusa pozostawiono na stanowisku prezesa Banku Watykaskiego, a jego pozycja bya rwnie silna jak przedtem. Jego zwizki z Janem Pawem II stay si nawet blisze. Papie umieci go na pierwszym miejscu wrd kandydatw do godnoci kardynalskiej, jednak doradcy Jana Pawa II zdoali go przekona, by nie obdarza Marcinkusa kapeluszem kardynalskim, gdy wywoaoby to oburzenie w midzynarodowych krgach bankowych i zaszkodzioby pozycji Stolicy Apostolskiej. Kilku watykaskich dostojnikw, midzy innymi kardynaowie Benelli i Rossi, otwarcie zabiegao u polskiego papiea o wydalenie Marcinkusa z Watykanu. Jednak Jan Pawe II niechtnie sucha wrogw swojego litewskiego przyjaciela. Przeciwnie, dawa wszem i wobec do zrozumienia, e krytykowanie go jest le widziane i dranice. 374 Przez nastpne cztery lata Marcin-kus nie wychyli nawet

nosa poza watykaskie mury, wiedzc dobrze, e gdyby tylko postawi stop na ziemi woskiej, natychmiast by go aresztowano i wtrcono do wizienia. Jan Pawe II nigdy nie odpowiedzia na oskarenia, jakie wysunito pod adresem watykaskiego bankiera, ani na dania, by odda go w rce sprawiedliwoci. Marcinkus korzysta z azylu w Watykanie a do roku 1991, gdy przenis si do Sun City w Arizonie. Przez cae dziesi lat wadze woskie przekonyway urzdnikw amerykaskich, by wyrazili zgod na ekstradycj biskupa do Woch, gdzie mia stan przed sdem. Bezowocnie jednak. Chroni go paszport watykaski. Marcinkus utrzymywa, e nie jest obywatelem Woch, lecz suwerennego miasta-pastwa. W Sun City zosta czonkiem prestiowego klubu, nawiza nowe przyjanie polityczne, dziki ktrym bez trudu przedua swoj wiz pobytow, grywa w golfa i pali najdrosze cygara. 375 Wspudzia Jana Pawa II w aferze sta si oczywisty po odkryciu nowych dowodw. ledzc przelewy pomidzy fikcyjnymi spkami i bankami szwajcarskimi, inspektorzy bankowi odkryli, e pienidze przepyway nie tylko do Licio Gellego za wsparcie, jakiego loa P-2 udzielaa juntom wojskowym w Argentynie, Urugwaju, Peru, Wenezueli i Nikaragui, ale take do biura zagranicznego Zwizku Zawodowego Solidarno, na czym szczeglnie zaleao papieowi. Gwnym beneficjentem tego gigantycznego szachrajstwa okazaa si Solidarno, ktra otrzymaa ponad 100 milionw dolarw na walk z komunizmem. 376 W pierwszych dniach 1982 roku Calvi rozmawia o zaangaowaniu Jana Pawa II w pomoc finansow dla Solidarnoci ze swoim zaufanym przyjacielem Flavio Carbonim, ktry jak przystao na solidnego masona - potajemnie nagrywa jego sowa na tam magnetofonow: Marcinkus musi uwaa na Casarolego, ktry jest przywdc grupy opozycyjnej. Gdyby Casaroli spotka kiedy w Nowym Jorku jednego z tych finansistw pracujcych dla Marcinkusa i wysyajcych pienidze dla Solidarnosci, z Watykanu nie pozostaby kamie na kamieniu. Z drugiej strony, gdyby w rce Casaroliego wpad choby jeden ze znanych mi dokumentw - wwczas egnaj Marcinkusie, egnaj Wojtyo, egnaj Solidarnosci. Wystarczyaby tylko ostatnia operacja na sum 20 milionw dolarw. 377 Mniej szczcia mia Michele Sindona, stary przyjaciel arcybiskupa i jego wsplnik w dziaalnoci przestpczej. 27 marca 1980 roku ten mafijny don zosta uznany winnym defraudacji wielkich sum, oszustw i krzywoprzysistwa, za co skazano go na grzywn w wysokoci 207 tysicy dolarw i dwadziecia pi lat wizienia. 1 wrzenia 1981 roku Sindona napisa dugi list do prezydenta-elekta Ronalda Reagana, w ktrym prosi o uaskawienie. List dostarczy do Biaego Domu David Kennedy, byy sekretarz skarbu za prezydentury Nixona i wieloletni przyjaciel Sindony. Trzy miesice pniej mafioso otrzyma odpowied od Freda Fieldinga, doradcy prawnego Reagana. W licie czytamy: Dzikuj za list i zawart w nim prob. Pozwoliem sobie przekaza Paskie pismo Davidowi Stephensonowi, penicemu obowizki prokuratora ds. uaskawie. 378 Nie mogc si doczeka odpowiedzi, Sindona wysa list do biura byego prezydenta Richarda Nixona. Przypomnia w nim Nixonowi o spotkaniu, jakie miao miejsce podczas kampanii prezydenckiej w roku 1972 i o hojnej ofercie, ktr wtedy zoy kandydatowi na prezydenta. Teraz ja zwracam si do Pana o pomoc - pisa Sindona. Jednak znowu nie doczeka si odpowiedzi. Napisa wtedy do Rudolpha Gutheriego, byego partnera Nixona z firmy prawniczej, ktrego poprosi o wstawiennictwo u byego prezydenta. Ten jednak powiedzia Gutheriemu, e jakakolwiek prba pomocy Sindonie co najwyej jeszcze bardziej zaszkodziaby jego reputacji. 379

Sytuacja bankiera Pana Boga stawaa si coraz gorsza. 7 lipca 1981 roku wadze woskie oskaryy go o zlecenie zabjstwa Giorgio Ambrosoliego, szefa bankowej ekipy dochodzeniowej, ktry w znacznej mierze przyczyni si do ujawnienia powiza Watykanu z mafi. 25 stycznia 1982 roku w Palermo na Sycylii Sindona stan przed sdem wraz z siedemdziesicioma picioma czonkami rodzin Gambino, Inzerillo i Spatola. Zarzucono im handel heroin o wartoci okoo 600 milionw dolarw. Dwa lata pniej przeniesiono go do wizienia w Mediolanie, gdzie stan przed sdem i zosta uznany winnym oszustw bankowych i zabjstwa. Tym razem skazano go na doywocie, ktre mia odsiedzie w wizieniu Voghera na obrzeach Mediolanu. 20 marca 1986 roku o 8.30 rano Sindona podnis si z pryczy w swojej izolatce, by odebra niadanie. Plastikowy talerz i styropianowy kubek z kaw byy jak zwykle szczelnie zamknite. Sindona z kubkiem kawy w doni wszed do toalety Kilka minut pniej wyszed stamtd na chwiejnych nogach. Na jego twarzy malowao si przeraenie, a koszula powalana bya wymiotami. ,Mi hanno avvelenato! - wyjcza. - Otruli mnie! 380 Tak brzmiay jego ostatnie sowa. Przewieziono go natychmiast do pobliskiego szpitala, gdzie stwierdzono, e zapad w nieodwracaln piczk. W jego krwi wykryto obecno miertelnej dawki cyjanku potasu. Po kilku godzinach wezwano ksidza, ktry udzieli umierajcemu ostatniego namaszczenia. Po czterdziestu omiu godzinach Michele Sindona czowiek, ktrego zwano bankierem Boga - by martwy. Nikt nie potrafi wyjani, jak mona byo otru winia w izolatce wizienia o zaostrzonych rodkach bezpieczestwa. W maju 1981 roku, gdy o aferze Banco Ambrosiano byo ju gono na caym wiecie, do domu Gelliego wkroczya woska policja. Podczas przeszukania znaleziono dokumenty wskazujce na uwikanie Gelliego, Sindony i innych czonkw loy P-2 w przestpstwa finansowe i inne, popenione na terenie Woch. Odkrycie listy czonkw loy P-2, na ktrej znajdoway si nazwiska 48 czonkw parlamentu i czterech czonkw rzdu woskiego doprowadzio do upadku czterdziestego rzdu tego kraju po II wojnie wiatowej. 381 Gelliego oskarono o szpiegostwo, udzia w oszustwach, antyrzdowych spiskach i w organizacjach przestpczych. Unikn jednak aresztowania, uciekajc do Argentyny. 13 wrzenia 1982 roku powrci do Europy, by podj w jednym z bankw szwajcarskich 50 milionw dolarw, ktre wpyny na jego konto z jednej z filii Banco Ambrosiano. Zatrzymano go w Genewie i osadzono w areszcie tymczasowym, skd mia by przewieziony do Woch. Jednak przebiegy mistrz neofaszystowskiej loy masoskiej zdoa uciec z wizienia, przekupujc stranika wiziennego. W 1987 roku Gelli odda si w rce dyplomatw szwajcarskich w Ameryce Poudniowej, twierdzc, e znalaz si u kresu si i e cierpi na cik chorob serca. Tak naprawd jednak podda si dopiero po uzgodnieniu warunkw, na jakich mia by przekazany wadzom woskim. Uzgodniono, e zostanie oskarony tylko o udzia w nielegalnych transakcjach finansowych. Po odsiedzeniu zaledwie dwch miesicy Gelli poskary si na pogarszajcy si stan zdrowia i zosta warunkowo zwolniony. W 1992 roku skazano go na 18 lat wizienia za rol, jak odegra w aferze Banco Ambrosiano. W wyniku apelacji wyrok zmniejszono do 12 lat. 382 Przez nastpne sze lat Gelli pozostawa w areszcie domowym w swojej luksusowej willi w Toskanii. W 1998 roku, gdy policja przybya, eby go przewie do wizienia, okazao si,

e aresztant znikn. W jego domu funkcjonariusze odnaleli sztaby zota o wartoci przekraczajcej 14 milionw dolarw, ktre Wielki Mistrz ukrad rzdowi Jugosawii jeszcze w latach czterdziestych, gdy pomaga organizowa watykaskie szczurze cieki dla uciekajcych z Europy faszystw niemieckich i chorwackich. Zdaniem dziennikarza Danielo Gulbiniego i wielu innych krytycznych obserwatorw woskiej sceny politycznej fakt, i Gelli spdzi w wizieniu tylko dwa miesice, cho zosta skazany za tak cikie przestpstwa, jak midzynarodowe oszustwa bankowe, akty terroryzmu i zabjstwa, stanowi najsurowsze oskarenie woskiego wymiaru sprawiedliwoci. 383

Rozdzia 18. Wszystko po staremu

Dlatego podobne jest krlestwo niebieskie do krla, ktry chcia rozliczy si ze swymi sugami. Gdy zacz si rozlicza, przyprowadzono mu jednego, ktry mu by winien dziesi tysicy talentw. Poniewa nie mia z czego ich odda, pan kaza sprzeda go razem z on, dziemi i caym jego mieniem, aby tak dug odzyska. Ew. Mateusza 18: 23-25, Biblia Tysiclecia

Za pontyfikatu Jana Pawa II spka Watykan powrcia do prowadzenia interesw w starym stylu. Jak wic naleao si spodziewa, ju wkrtce na wiato dzienne wyszy nowe skandale. Jeden z nich mona uzna za amerykask wersj afery Banco Ambrosiano. Plan malwersacji obmyli niejaki Martin Frankel z Ohio. Frankel, ktry wzorowa si na Calvim, postanowi utworzy przy pomocy Banku Watykaskiego imperium ubezpieczeniowe, ktre jednak nie miao wypaca nikomu adnych odszkodowa. Pierwszym krokiem do realizacji tego celu byo pozyskanie do wsppracy Toma Bolana wspwaciciela firmy prawniczej i partnera Roy'a Cohna, zwanego biczem na komunistw, zaoyciela Partii Konserwatywnej Nowego Jorku, doradcy prezydenta Ronalda Reagana i senatora Alfonsa D'Amato, ktremu Bolan pomaga w przygotowaniu nominacji sdziowskich. 384 18 sierpnia 1998 roku Tom Bolan przyby do Watykanu, gdzie mia si spotka z praatem Emilio Colagiovannim, emerytowanym sdzi Roty Rzymskiej, praatem Gianfranco Piovano, wysokim urzdnikiem watykaskiego sekretariatu stanu, oraz z biskupem Francesco Salerno, sekretarzem Sdu Najwyszego Stolicy Apostolskiej. Spotkanie zorganizowa ojciec Peter Jacobs, nowojorski ksidz z rzymskimi koneksjami. 385 Bolan poda si za przedstawiciela ydowskiego filantropa nazwiskiem David Rosse (alias Martin Frankel). Zamierza on zaoy fundacj, ktra miaaby przekazywa setki milionw dolarw na rne cele religijne. Watykascy dygnitarze byli wniebowzici. Dlaczego Stolica Apostolska miaaby odrzuci tak wspaniaomyln ofert? Wszystko jedno, kto j zaoy: yd czy nie yd, jeli tylko chce i moe wystawi czek na tak astronomiczne sumy. Propozycja wydawaa si zbyt dobra, eby moga by prawdziwa. I rzeczywicie nie bya. Szczegowy projekt umowy, przedstawiony przez Bolana Watykanowi 22 sierpnia, przewidywa, e Rosse utworzy fundacj w Liechtensteinie. Zasady jej dziaania mia okrela poufny statut. Fundatorem i pierwszym darczyc mia by Rosse, ktry zobowizywa si przeznaczy na ten cel 55 milionw dolarw. Pienidze miay by przelane na konto fundacji z jednego z bankw szwajcarskich. Z sumy tej 50 milionw miao by przekazane w imieniu fundacji na amerykaskie konto maklerskie Rosse'a. Pozostae 5 milionw dolarw miao trafi na konta Watykanu. 386 Ta zdawaoby si szczodra oferta zawieraa jednak pewien haczyk. W naszej umowie stwierdzi Rosse w licie do Bolana - Koci powinien si zobowiza do udzielenia mi pomocy w zakupie towarzystw ubezpieczeniowych, wyraajc zgod na to, eby w razie potrzeby ktry z dostojnikw watykaskich powiadczy, i rodki przeznaczone na utworzenie fundacji pochodz z Watykanu. 387

Propozycja, jak Frankel przedstawi watykaskim dygnitarzom, w istocie nie rnia si niczym od ukadu, jaki Sindona i Gelli zawarli z Marcinkusem. Watykan mia zosta pralni brudnych pienidzy w zamian za dziesi procent kwot, jakie Frankel zdoa wyudzi od amerykaskich instytucji ubezpieczeniowych w imieniu Kocioa. Gdyby wsppraca z Frankelem miaa przynie Kocioowi tylko te marne 5 milionw dolarw, jego przedstawiciele prawdopodobnie odeszliby od stou konferencyjnego z wyrazem witego oburzenia na twarzach. Jednak Bolan, w imieniu Frankela, oferowa znacznie wicej. Ze swoich 90 procent zamierza on kupowa coraz wiksze towarzystwa ubezpieczeniowe i w ten sposb, krok po kroku, stworzy imperium warte wiele miliardw dolarw. Frankel sprawowaby kontrol nad fundacj, ktra korzystaaby z rekomendacji Watykanu i formalnie byaby wacicielem wszystkich towarzystw. Zarzdzaby take ich aktywami za porednictwem domu maklerskiego pod swoj kontrol. Watykan mia cznie zarobi ponad 100 milionw dolarw, udzielajc swojego imprimatur dla tego gigantycznego oszustwa. Przed zoeniem podpisw pod umow przedstawiciele Kocioa poprosili swojego nowego partnera o przedstawienie dokumentw powiadczajcych, e posiada on rodki niezbdne do jej wykonania. Frankel poda im prywatny numer telefonu szwajcarskiego bankiera, Jean-Marie Wery'ego, dyrektora naczelnego Banque SCS Alliance. Wery zapewni Stolic Apostolsk, e Frankel jest bardzo majtnym czowiekiem i z pewnoci sta go na wprowadzenie w ycie projektu o wartoci miliarda dolarw. 1 wrzenia 1998 roku praaci Colagiovanni i Piovano oraz biskup Salerno skontaktowali si z Bolanem, aby potwierdzi poparcie Ojca witego dla idei utworzenia nowej fundacji kocielnej z Davidem Rossem jako jej prezesem. Powiadomili go take, e moe otworzy prywatne konto w Banku Watykaskim, co jest nadzwyczaj rzadkim przywilejem. Miesic pniej watykascy dostojnicy przedstawili Bolanowi wasn wersj przedsiwzicia, ktra miaa zabezpieczy Koci przed zarzutami kradziey i udziau w zwizku przestpczym, gwarantujc jednoczenie nie mniejsze korzyci. Wedug tej koncepcji Frankel mia powoa do ycia wasn organizacj pod nazw Fundacja w. Franciszka z Asyu dla Pomocy Biednym i dla Zagodzenia Cierpie, ktra nie miaaby adnych jawnych zwizkw z Watykanem. 388 Nastpnie Fundacja w. Franciszka miaa si poczy z inn fundacj, pod nazw Monitor Ecclesiasticus, znajdujc si pod bezporedni kontrol papiea. Praat Colagiovanni napisa do Frankela list, w ktrym zapewni go, e wszelkie fundusze i dotacje dla Fundacji Monitor Ecclesiasticus bd podlega tym samym rygorom poufnoci, ktre stosuje si wobec kadego innego podmiotu zwizanego z Bankiem Watykaskim. Tylko Ojciec wity osobicie - pisa praat - moe ujawni szczegy jakichkolwiek dotacji lub lokat. 389 Poprzez Monitor Ecclesiasticus, fundacj, ktra publikuje min. przegld prawa kanonicznego, rozprowadzany wrd kardynaw i biskupw na caym wiecie, Stolica Apostolska zapewniaa Frankelowi stay, bezporedni kontakt z Watykanem, dziki czemu ten amerykaski kanciarz, dziaajc pod paszczykiem witobliwego patrona najuboszych, mg wyudzi miliony dolarw od amerykaskich instytucji ubezpieczeniowych. Frankel zacz kupowa towarzystwa ubezpieczeniowe w rnych zaktkach USA. Podczas negocjacji na temat zakupu Capitol Life, firmy ubezpieczeniowej z Colorado, prokurator Kay Tatum zapyta go, skd Fundacja w. Franciszka ma pienidze na sfinansowanie tej transakcji. Frankel wyjani, e pienidze pochodz ze Stolicy Apostolskiej,

ktra przekazaa jego fundacji 51 milionw dolarw za porednictwem wydawnictwa Monitor Ecclesiasticus. Tatum zatelefonowa do praata Colagiovanniego w Watykanie, od ktrego dowiedzia si, e Monitor Ecclesiasticus rzeczywicie jest kocieln fundacj, a rodki, ktrymi dysponuje, pochodz od Ojca witego. 390 Wielebny Colagiovanni kama. Stolica Apostolska nie podarowaa Fundacji w. Franciszka ani grosza. Watykan nie angaowa si finansowo w grube szwindle. Kapita zgromadzi sam Frankel. Watykan po prostu pobiera opaty za pranie brudnych pienidzy. Chcc umocni wiarygodno swego wieckiego wsplnika, praat Colagiovanni podpisa owiadczenie, w ktrym stwierdza, e Monitor Ecclesiasticus wykonuje yczenia i wol najwyszego administratora, czyli papiea. Kilka dni pniej Frankel rozpocz rozmowy z Metropolitan Mortgage & Securities w sprawie zakupu firmy ubezpieczeniowej w Spokane, w stanie Waszyngton. Prezes Metropolitan Mortage & Securities, C. Paul Sandifur wysa do Watykanu list, w ktrym prosi o informacje na temat fundacji w. Franciszka. Fundacja ta - pisa Sandifur utrzymuje, i dziaa w imieniu Stolicy Apostolskiej i zamierza przeprowadzi transakcj na sum 120 milionw dolarw. Jej prezes twierdzi ponadto, e zaoycielem fundacji jest wydawnictwo Monitor Ecclesiasticus, ktre rwnie reprezentuje. Po upywie dwch tygodni Sandifur otrzyma odpowied od arcybiskupa Giovan-niego Battisty Re, jednego z najwyszych urzdnikw Watykanu. Arcybiskup nawet sowem nie wspomnia o Fundacji Monitor Ecclesiasticus i jej roli jako oficjalnego wydawnictwa Kocioa katolickiego. Ograniczy si do jednozdaniowej wypowiedzi w sprawie Fundacji w. Franciszka z Asyu, ktra brzmiaa: Fundacja pod tak nazw nie dziaa pod auspicjami Stolicy Apostolskiej i nie jest zarejestrowana w Watykanie. 391 Zaniepokojony Sandifur pokaza odpowied arcybiskupa prokuratorowi Tatumowi, ktry ponownie skontaktowa si z Colagiovannim w Watykanie i raz jeszcze uzyska od niego faszywe owiadczenie. Tym razem praat stwierdzi, e Monitor Ecclesisticus przekaza Fundacji w. Franciszka jeden miliard dolarw oraz e pienidze te pochodziy z katolickich organizacji charytatywnych. 392 Po wykupieniu siedmiu firm ubezpieczeniowych w piciu stanach Frankel zacz inwestowa zyski w rajach podatkowych. Na Brytyjskich Wyspach Dziewiczych zarejestrowa na przykad spk Jupiter Capital Growth. Firma ta nie posiadaa adnego majtku ani nie prowadzia adnej dziaalnoci - uczestniczya jedynie w grze pozorw. Wgld w jej w transakcje daje pewne pojcie o zasadach, na jakich prowadzono te nielegalne operacje. W grudniu 1997 roku na konto tej firmy w Merrill Lynch wpyno 51 milionw dolarw. Miesic pniej 40,34 miliona z tej sumy przelano na konta Frankela we Woszech i w Szwajcarii. 5 lutego 1998 roku na konto firmy ponownie wpyno 40,38 miliona dolarw, a 19 dni pniej t sam kwot z jej konta przelano za granic. 14 kwietnia tego roku na jej konto wpyno 90 milionw dolarw, a dwa pniej 90 milionw z jej konta wypyno. 28 kwietnia wpyno kolejne 50 milionw, ktre wypyno 10 dni pniej. 393 Frankel wydawa pienidze na rezydencje, luksusowe samochody, zoto i diamenty W jednej ze swoich posiadoci w Greenwich, Connecticut, zaoy gwne biuro swojej firmy Zainstalowa w nim satelitarn sie komputerow z osiemdziesicioma terminalami. Na co dzie w pracy pomagao mu 100 asystentek zwerbowanych poprzez ogoszenia w internecie i w gazetach codziennych. Zatrudnione przez niego kobiety opowiaday pniej, e szef chodzi po domu w piamie, jak synny zaoyciel Playboya, Hugh Hefner. W weekendy Frankel

odwiedza nocny klub dla sadomasochistw, The Vault, w Nowym Jorku. 394 Z archiww sdowych dowiadujemy si, e Martin Frankel, zaoyciel Fundacji w. Franciszka z Asyu, mia obsesj na punkcie astrologii i perwersji seksualnych. Szczegy ycia osobistego Frankela wyszy na jaw 8 sierpnia 1997 roku, gdy na tyach jego rezydencji znaleziono ciao dwudziestodwuletniej Frances Burge, jednej z rezydentek w jego posiadoci. Dziewczyna poznaa go, odpowiadajc na ogoszenie towarzyskie w The Village Voice. Frankel skary si, e jego zwizek z Burge by od pocztku peen napi. Frances nie wygldaa tak, jak si spodziewaem - powiedzia policjantom po jej mierci. Bya mi, cho troch za tust dziewczyn. Tego wieczora Frances zrzucia ciuchy i chciaa si ze mn kocha, ale jej odmwiem. 395 Jak wikszo kobiet z domu Frankela, Frances Burge miaa niewielkie obowizki. Swojej matce powiedziaa, e jest asystentk biurow wielkiego finansisty. Podczas rewizji w jej pokoju policja znalaza kasety video i ksiki na temat takich praktyk seksualnych, jak krpowanie i biczowanie. Policja znalaza take kartk z odrcznie napisanym tekstem ogoszenia: Moda kobieta poszukuje specjalnego zwizku z mionikiem perwersyjnych zabaw seksualnych. 396 Oszukacze machinacje Frankela przebiegay zgodnie z oczekiwaniami a do dnia, w ktrym George Dale, czonek Komisji ds. Nadzoru Ubezpieczeniowego w stanie Missisipi, odkry olbrzymie przepywy pienine z kont rezerwowych trzech towarzystw ubezpieczeniowych nalecych do Fundacji w. Franciszka. Dale zorientowa si, e pienidze przelewano na konto nowojorskiej firmy pod nazw Liberty National Securities. Wystarczyo kilka rozmw telefonicznych, by przekona si, e Liberty National nie bya niczym wicej ni skrytk pocztow z automatyczn sekretark. Przyjrzawszy si bliej dziaalnoci Fundacji w. Franciszka, komisarz stwierdzi, e nie suy ona Kocioowi i nie ma nic wsplnego z dobroczynnoci. O fundacji mona byo powiedzie tylko tyle, e dokonywaa przeleww wielkich sum pienidzy na konta w bankach woskich, szwajcarskich i watykaskich. 397 Gdy komisarz Dale zwrci si w tej sprawie do Stolicy Apostolskiej, otrzyma z Kurii oficjalne pismo, w ktrym zapewniono go, e ani Monitor Ecclesiasticus, ani Fundacja w. Franciszka nie podlegaj jurysdykcji Watykanu. Byo to ju trzecie faszywe owiadczenie, jakie Koci przedstawi w tej sprawie. Zanim wydano na niego nakaz aresztowania, Frankel zajrza do swego astrologicznego poradnika i przekona si, e ukad gwiazd jest dla niego niekorzystny. Pospiesznie spakowa walizki, wynaj odrzutowiec i polecia do Europy w towarzystwie dwch przyjaciek. W padzierniku 1999 roku wielka awa przysigych oskarya go o sprzeniewierzenie 200 milionw dolarw nalecych do siedmiu towarzystw ubezpieczeniowych. Dwa miesice pniej aresztowano go w Niemczech za posugiwanie si faszywym paszportem i prb przemycenia przez granic diamentw o wartoci 5,35 miliona dolarw. W maju 2000 roku funkcjonariusze Federalnego Biura ledczego skonfiskowali wycenion na 3 miliony dolarw rezydencj Frankela w Greenwich. Wacicielowi zarzucono, e w jego domu prowadzono pralni brudnych pienidzy i inne oszustwa finansowe na wielk skal. Jednoczenie skonfiskowano drug posiado Frankela w Greenwich, gdy zakupiono j za pienidze skradzione z funduszy ubezpieczeniowych. 398 Miesic pniej w Hamburgu Frankel przyzna si do prby uchylenia si od zapacenia 1,2 miliona dolarw ca za przemycane diamenty. Przyznanie si do winy odsuno w czasie

ekstradycj oszusta do Stanw Zjednoczonych. Przed wejciem do sali sdowej Frankel powiedzia, e wolaby odbywa kar Niemczech, gdy warunki w amerykaskich wizieniach s nieludzkie. Niemiecka konstytucja - wyjani dziennikarzom - zawiera przepisy, ktre umoliwiaj rehabilitacj skazanego, a ja jestem sdzony w oparciu o prawo niemieckie. 399 Skazano go na trzy lata pozbawienia wolnoci i 1,6 miliona dolarw grzywny. W marcu 2001 roku, zdajc sobie spraw, e ekstradycja do USA jest ju bliska i nieuchronna, Frankel podj rozpaczliw prb ucieczki z wizienia w Hamburgu. Przy pomocy kawaka drutu prbowa przeci kraty w oknie swojej celi. Nie wiedzia, e jego wysiki byy obserwowane przez wiziennych stranikw za pomoc umieszczonej w celi kamery. Nie mino dwa tygodnie, gdy stan przez sdem w USA, gdzie oskarono go o kradzie wielkiej wartoci, udzia w zwizku przestpczym, oszustwa i pranie brudnych pienidzy. Oskarony nie przyzna si do winy. W maju 2001 roku komisarze nadzoru ubezpieczeniowego z piciu stanw wytoczyli Kocioowi katolickiemu spraw sdow. W pozwie stwierdzono, e Watykan dziaa jako przykrywka dla przestpczej dziaalnoci Frankela. W pozwie czytamy: Najwysi watykascy dygnitarze autoryzowali plan, w ramach ktrego Monitor Ecclesiasticus zobowiza si ukry fakt, e pienidze przekazane Fundacji w. Franciszka na zakup instytucji ubezpieczeniowych pochodziy w rzeczywistoci od Frankela. W pozwie zadano odszkodowania w wysokoci ponad 200 milionw dolarw. Jednak nadzieja na uzyskanie choby grosza od Watykanu, ktry korzysta ze statusu suwerennego pastwa, jest znikoma. Podczas gdy Frankela skazano za najwiksze oszustwo ubezpieczeniowe w historii Stanw Zjednoczonych, Koci katolicki po raz kolejny udowodni, e - jako to uj Richard Behar w swoim artykule w Fortune - jest najwiksz i najlepsz w wiecie pralni brudnych pienidzy. 400 Rola, jak Koci odegra w malwersacjach Frankela, pokazuje czarno na biaym, e Watykan nie wycign adnych wnioskw z afery Banco Ambrosiano. Nadal chtnie wchodzi w konszachty, ktre mog mu przynie wielkie zyski. Podpisujc traktaty lateraskie, Koci katolicki wkroczy na drog, z ktrej nie chce lub nie potrafi zej. Idc t drog Koci podpisa konkordat z Hitlerem i przyczyni si do utworzenia faszystowskiego pastwa chorwackiego oraz do stosowanego przez to pastwo ludobjstwa. W pniejszych latach zorganizowa szczurze cieki, prowadzi podejrzane interesy z Sindon i sycylijsk mafi, zamieszany by w zabjstwa na zlecenie, handlowa podrabianymi papierami wartociowymi oraz przyczyni si do bankructwa setek firm w wielu krajach i utraty oszczdnoci tysicy osb prywatnych na caym wiecie. Koci w peni dotrzyma warunkw paktu z diabem, jaki Pius XI zawar w 1929 roku.

Rozdzia 19. Niezdobyta forteca

Lecz On odwrci si i rzek do Piotra: Zejd Mi z oczu, szatanie! Jeste Mi zawad, bo nie mylisz o tym, co Boe, ale o tym, co ludzkie. Wtedy Jezus rzek do swoich uczniw: Jeli kto chce pj za Mn, niech si zaprze samego siebie, niech wemie krzy swj i niech Mnie naladuje. Bo kto chce zachowa swoje ycie, straci je; a kto straci swe ycie z mego powodu, znajdzie je. C bowiem za korzy odniesie czowiek, choby cay wiat zyska, a na swej duszy szkod ponis? Albo co da czowiek w zamian za swoj dusz? Ew. Mateusza 16: 23-26, Biblia Tysiclecia

W 1982 roku Roberto Calvi oddzieli aktywa Banku Watykaskiego od majtku Kocioa katolickiego. Po tej operacji warto aktyww IOR szacowano na okoo 10 miliardw 401 dolarw. Nikt nie zna tajemnic tego banku rwnie dobrze jak zwizany z mafi czowiek, ktry przeszed do historii jako boski bankier. Dzisiejsza warto majtku Banku Watykaskiego pozostaje nadal w sferze domysw. Eksperci finansowi szacuj wprawdzie, e w okresie prosperity w latach osiemdziesitych i dziewidziesitych musiaa ona wzrosn co najmniej trzykrotnie, ale s to tylko hipotezy. Nikt nigdy nie widzia adnych dokumentw lub choby nieformalnych zapiskw odnoszcych si do jego tajemnic. W Banku Watykaskim nie prowadzi si niezalenych kontroli finansowych. adne wewntrzne ani zewntrzne sprawozdania finansowe Stolicy Apostolskiej nie odnosz si do jego wynikw. Kady, kto powici troch wysiku na badanie tych sprawozda, nieuchronnie natrafia na stwierdzenia, takie jak: nie naruszajc specjalnego statusu Instytutu Dzie Religijnych; nie uwzgldniajc aktyww IOR; lub bez naruszania niezalenoci IOR. 402 Bank Watykaski jest podmiotem gospodarczym cakowicie niezalenym od pozostaych instytucji i urzdw Stolicy Apostolskiej i cakowicie od nich oddzielonym. Maria Kocioa ze wiatem finansw, do ktrego doszo wraz z utworzeniem spki Watykan, przyczyni si do przyspieszenia upadku moralnego i duchowego Kocioa katolickiego, w wyniku czego w pierwszych latach XXI wieku doszo do najbardziej ohydnego skandalu nowego typu: epidemii naduy seksualnych wobec dzieci, ktra przyniosa setki oskare o pedofili praktykowan przez ksiy katolickich. Problem po raz pierwszy dostrzeono w 1985 roku, gdy ksidz Gilbert Gauthe z Lafayette w stanie Luizjana przyzna si do molestowania seksualnego jedenastu chopcw, a po jakim czasie do napastowania kolejnych kilkudziesiciu. 403 Ksidza Gauthe skazano na dwadziecia lat wizienia, a z ofiarami zawarto ugody i wypacono im wysokie odszkodowania. Ju wkrtce okazao si jednak, e przypadek ksidza Gauthe nie jest odosobniony. Uwaga, jak prasa amerykaska powicia aresztowaniu i skazaniu ksidza, wyzwolia ca lawin oskare. W cigu dwch lat, tylko w tej samej diecezji zarzuty postawiono dalszym dziewitnastu duchownym, a Koci wypaci poszkodowanym miliony dolarw, chcc za wszelk cen unikn rozgosu. Jednak pienidzmi nie mona ugasi poaru; skandal byskawicznie zatacza coraz szersze krgi. W 1985 roku, wkrtce po tym, gdy ksidz Gauthe trafi za kratki, ojciec Thomas Doyle, znawca prawa kanonicznego z Waszyngtonu, rozesa do amerykaskich biskupw poufne pismo, w ktrym opisa trzydzieci kolejnych przypadkw naduy seksualnych z udziaem

blisko stu modych mczyzn. Autor pisma ocenia, e w cigu najbliszych dziesiciu lat amerykaski Koci katolicki bdzie musia wypaci odszkodowania w wysokoci co najmniej jednego miliarda dolarw. 404 W 1989 roku, po raz pierwszy w historii Stanw Zjednoczonych, zarzut molestowania seksualnego dziecka postawiono biskupowi katolickiemu - Jzefowi Ferrario z Hawajw. Sd wprawdzie umorzy postpowanie wobec hierarchy - nie z braku dowodw jednak, lecz z przyczyn formalnych - oskarenie zoono zbyt pno. Biskup Ferrario, ktry nie przyzna si winy, przeszed na wczeniejsz emerytur w 1993 roku. 405 Z miesica na miesic Koci popada w coraz wiksze tarapaty. W 1990 roku ze stanowiska musia ustpi ojciec Bruce Ritter, popularny kierownik sieci schronisk dla modziey, ktremu zarzucono, e napastowa seksualnie swoich podopiecznych. Gdy ojciec Ritter odrzuci zarzuty, na policj zgosili si kolejni uwiedzeni przez niego chopcy. Chcc uciszy gosy oburzenia, przeoeni ojca Rittera z zakonu franciszkanw przenieli go do Indii. 406 W cigu nastpnych dwch lat o molestowanie seksualne dzieci oskarono w USA ponad czterystu ksiy, a Koci amerykaski wypaci ofiarom odszkodowania w cznej wysokoci 400 milionw dolarw. Nikogo ze sprawcw nie wydalono ze stanu duchownego ani nie skierowano na leczenie psychologiczne. Wikszo duchownych przeniesiono po prostu do nowych parafii w innych diecezjach. W ten sposb rak, jaki toczy Koci katolicki, ogarnia nowe obszary, przerzucajc si w niekontrolowany sposb z miejsca na miejsce. W 1997 roku awa przysigych w Dallas wysuchaa zarzutw przedstawionych przez jedenastu chopcw, ktrzy padli ofiar pedofilskich skonnoci ksidza Rudiego Kosa. Sd uzna win duchownego i skaza go na trzykrotne doywocie. Jednoczenie w procesie cywilnym zasdzono dla ofiar sum 119 milionw dolarw. Sum t obniono ostatecznie do 23 milionw, mimo to jednak wadze diecezjalne musiay zacign poyczk w banku i sprzeda wikszo kocielnych nieruchomoci, by zgromadzi t kwot. Rudiego Kosa wydalono ze stanu kapaskiego. Dwa lata pniej biskup J. Keith Symons z Palm Beach na Florydzie sta si pierwszym amerykaskim hierarch zmuszonym do rezygnacji z powodu molestowania dzieci. Jego miejsce zaj Anthony O'Connell - rwnie biskup. Jednak nie min rok, gdy i on musia ustpi po ukazaniu si w The St. Luis Post Dispatch artykuu, w ktrym ujawniono, e w latach siedemdziesitych miewa kontakty seksualne z jednym ze studentw seminarium duchownego z Missouri. Poszkodowanemu wypacono rekompensat w wysokoci 125 tysicy dolarw. Z upywem lat stopniowo wychodzio na jaw, jak ogromna jest skala naduy seksualnych w Kociele katolickim. Oto biskup, ktremu powierzono zadanie uzdrowienia sytuacji w diecezji, sam okazuje si przestpc seksualnym. 407 W 2002 roku ksidza Johna Geoghana uznano winnym i skazano na 10 lat wizienia za molestowanie 130 dzieci z archidiecezji Bostonu. Kardyna Bernard Law spotka si z ostr krytyk mediw, gdy okazao si, e zamiast wydali Geoghana ze stanu kapaskiego, po kadym ujawnionym przypadku kontaktu seksualnego z dzieckiem przenosi go do innej parafii, gdzie ksidz pedofil mg bez przeszkd kontynuowa swj haniebny proceder. Do koca roku 2002 zarzut molestowania seksualnego dzieci postawiono szeciuset duchownym amerykaskim. Skandal przybra tak zatrwaajce rozmiary, e Jan Pawe II

zaprosi grup amerykaskich kardynaw do Watykanu, aby omwi z nimi problem i wsplnie poszuka rodkw zaradczych. Narada przyniosa rozczarowanie. Z powszechn krytyk spotkaa si przede wszystkim postawa polskiego papiea, ktry nie zada od kardynaw wydalenia pedofilw ze stanu duchownego. 408 Jego milczenie w tej sprawie porwnywano do milczenia Piusa XII w sprawie nazistowskiego Holokaustu. Wysocy dostojnicy Kocioa wyjaniali dziennikarzom, e Watykan postanowi zdystansowa si do kwestii naduy, by tym bardziej podkreli, e jest to problem partykularny, dotyczcy tylko Kocioa amerykaskiego. Jednak prawda bya zupenie inna. Kryzys mia prawdziwie katolicki (tj. powszechny) zasig, a przypadki pedofilii wrd ksiy odnotowano niemal we wszystkich diecezjach cywilizowanego wiata. W ojczynie Ojca witego o molestowanie seminarzystw oskarono arcybiskupa Juliusza Paetza z Poznania. Ksidz wprawdzie nie przyzna si do winy, ale odsunicie go od funkcji biskupich zdaje si wiadczy, e zarzuty nie byy bezpodstawne. Sprawa arcybiskupa daa pocztek caej serii doniesie o naduyciach seksualnych w polskim Kociele katolickim. 409 W Austrii, pod wpywem presji publicznej, na wczeniejsz emerytur przeszed kardyna Hans Hermann Groer, arcybiskup Wiednia, ktrego oskarono o utrzymywanie stosunkw homoseksualnych z chopcami i modymi mczyznami z seminarium duchownego. Kardyna Groer zaprzeczy zarzutom, ale jego nastpca, kardyna Christoph Schonborn, potwierdzi ich prawdziwo i oficjalnie przeprosi w imieniu Kocioa. 410 W Irlandii hierarchowie Kocioa katolickiego zgodzili si wypaci ponad 110 milionw dolarw odszkodowa tysicom ofiar molestowania seksualnego, jakiego dopucili si ksia i zakonnice prowadzcy katolickie szkoy i domy dziecka. Do wrzenia 2002 roku we Francji postawiono przed sdem 30 ksiy katolickich, ktrych oskarono o molestowanie seksualne dzieci. Jedenastu spord nich trafio do wizienia. Biskupa Pierra Picana z Bayeux-Lisieux skazano na trzy miesice wizienia w zawieszeniu za to tylko, e nie zoy wadzom pastwowym doniesienia o przypadkach pedofilii, do ktrych doszo w jego diecezji. Podobnie jak jego amerykascy koledzy, francuski biskup przenis po prostu niepoprawnych ksiy do innych parafii. 411 Wielu amerykaskich prawnikw, ktrzy chtnie podejmowali si takich spraw, traktowao Koci jak dojn krow, zarabiajc miliony dolarw dla swoich klientw. Diecezje atwo godziy si na zapacenie odszkodowa, majc nadziej na uzyskanie pozytywnego oddwiku spoecznego i choby czciowe zagodzenie oburzenia wywoanego skandalicznymi praktykami. Od roku 1985, gdy ujawniono pierwszy przypadek pedofilii w Kociele, do roku 2002 amerykaski Koci wypaci ofiarom zboczonych duchownych ponad miliard dolarw. Sumy te - zdaniem Rodericka Mac Leisha, bostoskiego prawnika, ktry prowadzi ponad sto spraw przeciwko pedofilom w sutannach - to tylko wierzchoek gry lodowej, a odszkodowania sign wielu miliardw, zanim fala procesw opadnie. 412 Niewiele osb omielio si poda w wtpliwo trafno tych przewidywa. W maju 2002 roku archidiecezja Bostonu wycofaa si z ugody z 86 ofiarami pewnego ksidza pedofila, twierdzc, e olbrzymia suma uzgodnionego odszkodowania uniemoliwiaby wypacenie rekompensat kilkudziesiciu innym ofiarom. W Los Angeles do prawnika, ktry w 2001 roku uzyska dla swojego klienta odszkodowanie w wysokoci 5,2 miliona dolarw, w cigu zaledwie szeciu tygodni zgosio si stu nowych klientw. 413

Milionowe odszkodowania stworzyy realne zagroenie dla dalszego istnienia wielu prowadzonych przez Koci szk, szpitali i instytucji dobroczynnych. W 2002 roku diecezje w caych Stanach Zjednoczonych wykazay ogromny deficyt. Archidiecezja bostoska na przykad wykazaa strat w wysokoci ok. 5 milionw dolarw, a nowojorska - 20 milionw. Jednak Watykan pozostaje guchy na problemy Kocioa amerykaskiego. Jego konta pozostaj zamknite dla ministrantw zgwaconych przez parafialnych ksiy. Watykan jest niepodlegym pastwem, a niepodlege pastwo nie moe by pozwane do sdu. Miliardy zoone w depozytach bankowych nadal bd przynosi miliony rocznego dochodu, nawet jeli wpywy od wiernych zmalej do zera. Biskupi sprawujcy zarzd w 194 diecezjach Stanw Zjednoczonych otrzymuj wadz z rk samego papiea. S od niego uzalenieni tak jak redniowieczni wasale byli uzalenieni od pana feudalnego. S mu winni poddastwo i hod. W redniowieczu hod lenny nie ogranicza si do niezachwianej lojalnoci, obejmowa take zapat daniny w wielkoci proporcjonalnej do uytkowanego majtku. Papie, jako suwerenny wadca Kocioa katolickiego, ma prawo do pobierania daniny na kade swoje yczenie. Ma rwnie prawo do skonfiskowania majtku kadej diecezji, jeli tylko tego zapragnie. Do jego dyspozycji jest cay majtek Kocioa powszechnego. 414 W praktyce Ojciec wity daje biskupom woln rk w sprawach zarzdu diecezjami, pod warunkiem oczywicie e terminowo wpacaj nalene sumy na rzecz Stolicy Apostolskiej. Poniewa pienidze zawsze pyn do Watykanu, a nigdy w przeciwn stron, trzy tysice parafii w USA musi samodzielnie zdobywa rodki naprowadzenie swojej dziaalnoci, w tym na utrzymanie szk parafialnych. Parafie peni w naszych czasach rol chopw paszczynianych w systemie feudalnym. S zobowizane do regularnego przekazywania pewnej czci dochodw - zwykle od 10 do 20 procent - na rzecz diecezji. Diecezje przeznaczaj te pienidze na utrzymanie kurii, szpitali, hospicjw, jadodajni charytatywnych, seminariw duchownych, schronisk i innych placwek opiekuczych. Poza wpywami z parafii diecezje czerpi dochody ze zbirek dobroczynnych, dotacji, zyskw, zapisw spadkowych, inwestycji i darw od filantropw. Jedne diecezje s bogate, inne klepi bied. Jedne publikuj swoje sprawozdania finansowe, inne ukrywaj swoje przychody i rozchody Jednak wszystkie, raz na pi lat, musz przedstawi szczegowe rozliczenie Ojcu witemu. Skandale seksualne doprowadziy na skraj bankructwa 194 amerykaskie diecezje, w wikszoci te najubosze. Na przykad w 1999 roku diecezja Santa Rosa musiaa ograniczy swoj dziaalno duszpastersk, zarzuci swoje projekty budowlane i zapoyczy si na 6 milionw dolarw w innych diecezjach. W ostatecznym rozrachunku za naduycia nie pac ci, ktrzy s im winni - powiedzia New York Timesowi R. Scott Appleby z Cushwa Center for the Study of American Catholicism przy uniwersytecie Notre Dame. - Brakuje nam pienidzy na dziaalno dobroczynn, na czym najbardziej cierpi najbiedniejsi. 415 W 1995 roku diecezja Santa Fe musiaa sprzeda swj dom rekolekcyjno-wypoczynkowy prowadzony przez dominikanki, by mc wypaci odszkodowanie w kwocie znacznie przekraczajcej sum wypacon jej przez firm ubezpieczeniow. cznie na korzy ofiar zasdzono 30 milionw dolarw. W 1997 roku diecezja z siedzib w Dallas zmuszona bya zastawi budynki kurii, kilka pustych dziaek i inne zabudowania, w ktrych miecia si midzy innymi szkoa podstawowa, by zacign poyczk na odszkodowanie dla ofiar

molestowania. Gdyby nie ta poyczka - owiadczy wysoki urzdnik kurii, Bronson Harvard - musielibymy ogosi upado. 416 W 2002 roku kardyna Francis George z archidiecezji Chicago zapowiedzia, e by moe bdzie musia sprzeda swoj wart 15 milionw dolarw rezydencj, eby pokry biece zobowizania wobec ofiar naduy. Firmy ubezpieczeniowe zareagoway na fal skandali seksualnych, podnoszc skadki, zmieniajc zasady polityki wypowiadania umw i wyczajc spod ochrony ubezpieczeniowej przypadki naduy seksualnych popenianych przez ksiy. Nie ma ju ubezpiecze od pedofilii - stwierdzi Michael Sean Quinn, wykadowca prawa ubezpieczeniowego na uniwersytecie stanowym w Teksasie, ktry wystpowa jako adwokat Kocioa w sprawach o molestowanie. 417 Do koca 2002 roku sze firm ubezpieczeniowych odmwio wypaty odszkodowa za uwiedzenia, do ktrych doszo w Stockton, w Kalifornii, powoujc si na postanowienia tzw. ustawy o dziaaniu umylnym, dotyczcej zachowa sprzecznych z prawem, ktrych sprawca, a jednoczenie posiadacz polisy, ma wiadomo, e jego postpowanie moe prowadzi do sprawy sdowej. Ubezpieczyciele argumentowali, e przywdcy Kocioa nie powinni lekceway dokumentw wskazujcych, e wymienieni w nich ksia stanowi zagroenie dla ministrantw. W wyniku afery radykalnie zmniejszyy si sumy wpacane na rzecz Kocioa - zarwno datki od rodzin robotniczych, jak i dotacje od wielkich filantropw i fundacji katolickich. Koci powinien wreszcie otworzy swoje ksigi rachunkowe - powiedziaa Erica E John, dziedziczka fortuny krla piwowarw Millera i prezeska prywatnej fundacji, ktra wpaca okoo 5 milionw dolarw rocznie na dziaalno Kocioa w Milwaukee. - Koci nie jest przecie tajnym stowarzyszeniem. Jestemy ludem boym i domagamy si wikszej przejrzystoci. 418 Odwoujc si do koncepcji Kocioa jako ludu boego, pani John nawizywaa do nauczania Pawa VI i konfliktu, jaki musia przeywa w papie, pomidzy swoj sympati dla socjalizmu a pragnieniem powikszenia majtku Kocioa katolickiego, co doprowadzio ostatecznie do afery Banco Ambrosiano i 9665 dni pontyfikatu Jana Pawa II. W ocenie wybitnego pisarza i socjologa A. Greeleya skandal seksualny w amerykaskim Kociele jest by moe najgbszym kryzysem w historii religii w USA i w historii katolicyzmu od czasw reformacji. 419 Kryzys ten przynis bardzo gorzkie owoce: doprowadzi do skurczenia si kocielnych dochodw, do ograniczenia wiadcze dla najbardziej potrzebujcych, do zamknicia wielu misji katolickich i bankructwa kilku diecezji. Jednak Koci rzymski pozostaje guchy i lepy na te problemy Jego majtek jest poza zasigiem sdw amerykaskich. Watykan nie zachowuje si jak instytucja religijna lub dobroczynna, lecz jak potna, midzynarodowa korporacja. Koci podbi cay wiat, lecz czynic to, straci dusz.

Epilog
Biada wam, uczeni w Pimie i faryzeusze, obudnicy! Bo podobni jestecie do grobw pobielanych, ktre z zewntrz wygldaj piknie, lecz wewntrz pene s koci trupich i wszelkiego plugastwa. Tak i wy z zewntrz wydajecie si ludziom sprawiedliwi, lecz wewntrz peni jestecie obudy i nieprawoci. Ew. Mateusza 23: 27-28, Biblia Tysiclecia

Po roku 1978, gdy papie Jan Pawe II zasiad na Piotrowym tronie, mafia sycylijska nasilia swoj dziaalno w Polsce, czsto we wsppracy z organizacjami przestpczymi z Rosji i Czeczenii, wsplnie z ktrymi z powodzeniem rozwijaa swoje globalne interesy. W Polsce komunistycznej narkomania i handel narkotykami niemal nie istniay. Jednak po roku 1989, w cigu zaledwie trzech lat, kraj ten sta si jednym z gwnych orodkw handlu tym przynoszcym krociowe zyski towarem. Ponad pitnacie ton heroiny napywa kadego roku do Polski z niewielkiego tureckiego portu Sofii, gdzie sycylijscy porednicy kupuj narkotyki od handlarzy tureckich, tzw. babas. Nie chodzi tu o niskiej jakoci towar, nadajcy si tylko do palenia, ktry przewaa w dostawach z krajw Dalekiego Wschodu. Do Polski sprowadza si heroin najwyszej jakoci, wietnie nadajc si do wstrzykiwania, pochodzc z tzw. Zotego Trjkta: Iranu, Pakistanu i Afganistanu. 420 W Sofii heroin aduje si na statki i przez Morze Czarne przewozi na Ukrain, skd trafia do Polski. Trudno o lepszy szlak przerzutowy. Polska pooona jest pomidzy Europ Wschodni i Zachodni, a jej granica z Ukrain jest sabo chroniona. W Polsce kwitn rwnie inne dziedziny biznesu narkotykowego. Z tego kraju pochodzi okoo 40 proc. amfetaminy, ktra trafia na rynki Europy Zachodniej i Stanw Zjednoczonych. Tu ulokowano gwne europejskie siedziby magnatw narkotykowych z Ameryki aciskiej (dziki powizaniom z Licio Gellim i lo P-2). W Polsce poudniowoamerykaska kokaina jest oczyszczana i poddawana wstpnej obrbce. 421 Kwitncy biznes nie pozostaje bez wpywu na ycie Polakw. W 1978 roku liczba zaywajcych kokain lub heroin nie sigaa nawet piciu tysicy. Dwadziecia cztery lata pniej ich liczb szacowano ju na okoo dwiecie tysicy, z czego co najmniej poowa bya od narkotykw uzaleniona. 422 W ostatnich dekadach Polska staa si rwnie wanym orodkiem handlu broni i amunicj sprzedawan wielu dyktatorom i organizacjom terrorystycznym. Organizacja Wyzwolenia Palestyny niemal cae swoje uzbrojenie zakupuje w Polsce. Na targowiskach w Warszawie i Krakowie wybr broni jest imponujcy. Bez trudu mona tu naby miny ldowe, granaty, noktowizory, dziaa, rakiety ziemia-powietrze, helikoptery Kobra i niemieckie czogi Leopard. Inn dziedzin nielegalnej dziaalnoci zarobkowej, ktra si doskonale rozwija w Polsce dziki obecnoci mafii sycylijskiej, jest handel ywym towarem. Kobiety i dzieci s porywane

i przewoone do Mediolanu oraz innych woskich miast, gdzie sprzedawane s bogatym biznesmenom z krajw arabskich. Jednak najwiksze zyski, jakie mafii przynosi jej dziaalno w Polsce, pochodz z nielegalnego skadowania toksycznych odpadw przemysowych. W Polsce mona bez trudu pozby si substancji, ktre nie mog by skadowane w adnym innym kraju: odpadw medycznych i sanitarnych, toksycznych substancji z fabryk chemicznych i promieniotwrczych odpadw z elektrowni atomowych. Odpady i ich skadowanie stay si w ostatnich latach gwnym obszarem dziaalnoci mafii sycylijskiej w Europie i w Stanach Zjednoczonych. Mafijne organizacje: nowojorskie rodziny Genovese, Gamb ino i Lucchese oraz dziaajce na Sycylii rodziny Inzerillo, Busceta i Greco ograniczaj handel broni na rzecz handlu odpadami. W 2002 roku amerykaskie Federalne Biuro ledcze szacowao, e Camorra, organizacja przestpcza z Neapolu, starsza nawet ni mafia sycylijska, zarobia od 3,5 do 8,5 miliarda dolarw na nielegalnym skadowaniu toksycznych odpadw w Polsce. 423 Trudno si dziwi, e ludzie interesu i ustosunkowani czonkowie mafii nie ustaj w poszukiwaniu nowych terenw nadajcych si na nielegalne wysypiska. Jesieni 1996 roku dwaj dziennikarze, Mitch Grochowski i autor tej ksiki, spotkali si z Renato Marianim, wacicielem Empire Landfill, jednej z najwikszych amerykaskich firm zajmujcych si skadowaniem odpadw przemysowych. Wkrtce potem Marianiego skazano za udzia w nielegalnym finansowaniu kampanii prezydenckiej jednego z kandydatw. Podczas spotkania Mariani opowiada nam o dziaalnoci swojej firmy i o planach utworzenia ogromnego wysypiska pod Krakowem. Chwali si, e ma w Polsce znakomite dojcia dziki pewnemu bogatemu biznesmenowi, powizanemu z organizacjami przestpczymi z Nowego Jorku i New Jersey. w czowiek interesu, ktry prowadzi dziaalno ze swojej siedziby w Polsce, peni do niedawna funkcj nieoficjalnego ambasadora Polski w Watykanie, gdzie cieszy si nieograniczonym dostpem do samego papiea. Mariani wyjani nam, e prowadzc interesy w Polsce, nie stara si nawiza kontaktw z politykami: ani z komunistami, ani z demokratami. Jego polscy wsppracownicy pouczyli go, e prowadzenie dziaalnoci na szerok skal jest w tym kraju moliwe tylko pod opiekuczymi skrzydami Kocioa. - W Polsce nie mona niczego osign bez papieskiego poparcia - przekonywa nas Mariani. Powizania mafii sycylijskiej ze spk Watykan pozostaj nienaruszone. Pontyfikat Jana Pawa II nie przynis ani postpowych reform w stylu Jana XXIII lub Pawa VI, ani powrotu do tradycyjnych form kultu i nauczania. Przyczyni si za to do umocnienia pozycji Watykanu jako instytucji finansowej i politycznej. Podstawowym celem tej instytucji nie jest zgbianie i szerzenie wiedzy duchowej w wieku niepewnoci, lecz ochrona wasnych interesw finansowych. W ich obronie Koci siga po intrygi, faszerstwa i kradziee, a jeli sytuacja tego wymaga, nie brzydzi si nawet rozlewem krwi. Jan Pawe II nie by aktywnym czonkiem rodziny Cosa Nostra ani neofaszystowskiej loy P-2. Co do tego nie ma wtpliwoci. Jednak polski papie nie sprzeciwi si, gdy masoni z otoczenia mistrza Gelliego zachowali swoje stanowiska w Watykanie i nie zdecydowa si przerwa powiza Kocioa z mafi. Przeciwnie, umocni je i odmwi wprowadzenia jakichkolwiek zmian w zasadach dziaania Banku Watykaskiego. Ponadto, z jakiego

tajemniczego powodu polski papie przez dugie lata chroni arcybiskupa Marcinkusa przed wymiarem sprawiedliwoci, a nawet prbowa wynie tego skompromitowanego watykaskiego bankiera do godnoci kardynaa. Faktem jest, e podczas swojej podry na Sycyli w 1993 roku Jan Pawe II wypowiedzia si krytycznie na temat zorganizowanej przestpczoci. W wygoszonej podczas tej pielgrzymki homilii papie zwrci si do czonkw mafii w te sowa: Nie zabijajcie. aden czowiek, adna ludzka organizacja, nawet mafia, nie ma prawa decydowa o ludzkim yciu. To najwitsze z praw naley wycznie do Boga. 424 Papie potpi take zabjstwo o. Giuseppe Puglisiego, przysigego wroga zorganizowanej przestpczoci na Sycylii. Jego sowa nie brzmiay jednak w peni wiarygodnie, gdy w dalszym cigu prowadzone byy nielegalne transakcje pomidzy Watykanem i rodzinami mafijnymi. 3 padziernika 1999 roku, trzy lata po ogoszeniu przez Jana Pawa II zamiaru beatyfikacji ojca Puglisiego, w Palermo aresztowano dwudziestu jeden czonkw mafii sycylijskiej pod zarzutem udziau w internetowym oszustwie bankowym przeprowadzonym we wsppracy z Bankiem Watykaskim. Antonio Orlando, mzg tej operacji, wyudzi z bankw w caej Europie 264 miliardy lirw (okoo 115 milionw dolarw). Pienidze przelano na konto niejakiej Emilii Romagni z pnocnych Woch, skd powdroway dalej na konta w Banku Watykaskim. 425 Na krtko przed aresztowaniem Orlando i jego ludzie przystpili do realizacji planu wyudzenia 2 bilionw lirw (okoo 1 miliarda dolarw) z Banku Sycylii. Wedug Giuseppe Limiego, szefa woskiej komisji do walki z mafi, aresztowanie sprawcw pokazao, jak niebezpiecznym narzdziem sta si w rkach mafii internet. 426 Pomimo schwytania i pniejszego skazania sprawcw usiowania oszustwa woscy ledczy nie mogli zbada tych wtkw sprawy, ktre wizay si z dziaalnoci Banku Watykaskiego. Nie zezwala na to suwerenny status Watykanu. Kolejne dowody prowadzenia przez Watykan za pontyfikatu Jana Pawa II nielegalnych transakcji finansowych przedstawi szanowany dziennik londyski The Daily Telegraph. 19 listopada 2001 roku w gazecie tej ukaza si artyku, w ktrym Bank Watykaski (wraz z bankami z takich krajw jak Mauritius, Makau i Nauru) zaliczono do najwikszych na wiecie pralni brudnych pienidzy. 427 Jan Pawe II w cigu ponad 26 lat swego pontyfikatu pozosta zadziwiajco odporny na wszelk krytyk. Cho afera gonia afer, a skandal nastpowa za skandalem, wielu reporterw i komentatorw politycznych uchylao si od krytyki papiea nawet wtedy, gdy zezwala zwykym cinkciarzom na handel na terenie wityni. Tez t doskonale ilustruje biografia polskiego papiea pira Carla Bernsteina i Marco Politiego pt. Jego witobliwo Jan Pawe II i nieznana historia naszych czasw. Ju sam tytu zdradza uniony stosunek autorw do polskiego papiea. Na stronach tej grubej ksigi autorzy, powszechnie szanowani dziennikarze, nawet nie prbuj zadawa niewygodnych pyta na temat tak zwanych zagubionych lat z papieskiej biografii, nie wspominaj o Sindonie, Calvim i Gellim, nie domagaj si wyjanie w sprawie afery Banco Ambrosiano ani w sprawie powiza arcybiskupa Marcinkusa i Banku Watykaskiego z sycylijskimi rodzinami mafijnymi. Informacje na temat nielegalnych transakcji Watykanu, ktre zamieszczamy w tej ksice, nie s w niczym przesadzone. Nie zostay take ubarwione z myl o masowym, akncym sensacji czytelniku. Przedstawiamy tylko dobrze udokumentowane przypadki. Sfilmowano je i zarejestrowano jako dowody w laboratoriach kryminalistycznych, aktach policyjnych i muzeach Zagady. Gromadzili je i opracowywali tacy wybitni historycy i dziennikarze, jak

Richard Hammer, David Yallop, Claire Sterling, Nick Tosches i John Cornwell. Byy omawiane w reportaach i programach informacyjnych w wielu krajach na wszystkich kontynentach. Takich informacji nie wolno pomija jako rzeczy bez znaczenia. Wywary one wielki wpyw na wszystkie dziedziny ycia spoecznego, moralnego, duchowego, politycznego i gospodarczego na progu XXI stulecia. W roku 1977, tu przed mierci, papie Pawe VI powiedzia: W kociele rozniosa si wo pieka. Szatan kry wok otarza. 428 Kiedy szatan wkroczy i zadomowi si na terenie wityni rzymskokatolickiej? Od kiedy niebiosa nie potrafi uchroni przed nim swego ziemskiego przedstawicielstwa? Jedni twierdz, e nastpio to 11 lutego 1929 roku, w dniu podpisania traktatw lateraskich, inni powiadaj, e stao si to znacznie wczeniej, w soneczny, padziernikowy poranek 312 roku, gdy Milicjades, wty, zgrzybiay biskup Rzymu pad na kolana przed rzymskim cesarzem Konstantynem, od ktrego otrzyma tytu Pontifex Maximus i obietnic niezmierzonych bogactw.

Przypisy:
1 2

Religi nielegaln (przyp. tum.). Ew. Mateusza 16: 18, Biblia Tysiclecia. 3 Refleksje kardynaa Johna O'Connora, ktrymi podzieli si z autorem niniejszej ksiki podczas rozmowy w 1983 roku. 4 Nauka o transsubstancjacji staa si ostatecznie dogmatem Kocioa rzymskokatolickiego. W kanonie I soboru trydenckiego (1545-63) czytamy: Gdyby kto zaprzecza, e ciao i krew wraz z dusz i boskoci naszego Pana Jezusa Chrystusa, a zatem caego Chrystusa, nie s naprawd, rzeczywicie i istotnie zawarte w sakramencie Najwitszej Eucharystii i powiedziaby, e On jest tylko w nim jako znak, albo jako figura, lub w skutku, to taki czowiek niech bdzie przeklty" (przyp. tum.). 5 John Cornwell, Papie Hitlera: Tajemnicza historia Piusa XII, Da Capo, Warszawa 2000, s. 126. 6 John Cornwell, Papie Hitlera: Tajemnicza historia Piusa XII, Da Capo, Warszawa 2000, s. 126. 7 John Cornwell, Papie Hitlera: Tajemnicza historia Piusa XII, Da Capo, Warszawa 2000, s. 126. Por. take: Richard R McBrien, Lives of the Popes, Harper, San Francisco 1997, s. 39.
8 9

Malachit Martin, Rich Church, Poor Church, G.P Putnam's Sons, Nowy Jork 1984, s. 23. Will Durant, The Age of Faith, Volume II, The Story of Civilization, New York, Simon and Schuster 1950, s. 762. 10 Paul L. Williams, Everything You Always Wanted to Know about the Catholic Church but Were Afraid to Ask for Fear of Excommunication, Doubleday, Nowy Jork 1990, s. 39. 11 Martin, s. 114. 12 Martin, s. 114. 13 Papie Pius XI, cyt. za McBrien, s. 345. 14 Papie Pius XI, cyt. za McBrien, s. 345. 15 Sylabus of Errors, cyt. za Thomas Bokenkotter, A Concise History of the Catholic Church, Garden City, Nowy Jork, Image Books 1979, s. 324. 16 Pastor aeternus, cyt. za McBrien, s. 346. 17 Dogmat o papieskiej nieomylnoci w brzmieniu przyjtym na I soborze watykaskim. Cyt. za McBrien, Lives of the Popes. 18 Martin, s. 22. 19 Sacrorum Antistitum, cyt. za McBrien, s. 354. 20 Sacrorum Antistitum, cyt. za McBrien, s. 356 21 Cornwell, s. 79. Por. take: McBrien, s. 354. 22 McBrien, s. 357. 23 Cornwell, s. 141. 24 Martin, s. 23. 25 Martin, s. 23. 26 Benito Mussolini, cyt. za Paul Johnson, Modern Times: The Word from the Twenties to the Nineties, Nowy Jork, Harper Perennial, 1992, s. 99. 27 Benito Mussolini, cyt. za Paul Johnson, Modern Times: The Word from the Twenties to the Nineties, Nowy Jork, Harper Perennial, 1992, s. 28. 28 Benito Mussolini, cyt. za Paul Johnson, Modern Times: The Word from the Twenties to the Nineties, Nowy Jork, Harper Perennial, 1992, s. 96. 29 Mussolini, cyt. za John Cooney, The American Pope: The Life and Times of Francis Cardinal Spellman, Nowy Jork, Times Books, 1984, s. 44. 30 Bokenkotter, Concise History, s. 401. 31 Mussolini, cyt. za Cooney, s. 44. 32 Mussolini, cyt. za Johnson, s. 101. 33 Cooney, s. 44. 34 Mussolini, cyt. za Martin, s. 27. 35 Mussolini, cyt. za Martin, s. 27. Por. take Cooney, s. 43. 36 Mussolini, cyt. za Martin, s. 28. 37 Mussolini, cyt. za Martin, s. 28.

38 39

Mussolini, cyt. za Martin, s. 28. Johnson, Modern Times, s. 96. 40 O'Connor, rozmowa z autorem. 41 Antonio Cortesi, Pope Becomes a Ruler of a State Again, The New York Times, 12 lutego 1929 r., s. 1. 42 Martin, s. 29. 43 Hitler, cyt. za Cornwell, s. 144. 44 Wedug Davida Yallopa suma ta stanowi dzisiaj rwnowarto ok. 500 milionw dolarw (przyp. tum.). 45 Martin, s. 31. 46 Ron Czernow, The House of Morgan, Simon and Schuster, Nowy Jork 1990, s. 285. 47 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I , Da Capo, Warszawa 1993, s. 152. 48 Malachi Martin, Rich Church, Poor Church, G.P Putnam & Sons, Nowy Jork 1984, s. 25. 49 Yallop, s. 146. 50 John Cooney, The American Pope: The Life and Times of Francis Cardinal Spellman, Times Books, Nowy Jork 1984, s. 46. 51 Martin, s. 40. 52 Martin, s. 40. 53 Martin, s. 39. 54 Martin, s. 39. 55 Yallop, s. 146. 56 Martin, s. 41. 57 Martin, s. 41. 58 John Cornwell, Papie Hitlera: Tajemnicza historia Piusa XII, Da Capo, Warszawa 2000, s. 139. 59 Der Gerade Weg, nr 37, 11 wrzenia 1931 r., s. 1. 60 Adolf Hitler, Mein Kampf, Nowy Jork, Houghton Miff lin Company, 1999, s. 49. 61 W rzeczywistoci siostra Pasqualina (prawdziwe nazwisko Franciszka Lehnert) bya w yciu Pacellego kim znacznie waniejszym ni gosposi. Bya dla Piusa XII tym, kim dla Jana Pawa II by Stanisaw Dziwisz, cho jej wpyw na papiea by dalej idcy, ni ten, jakim cieszy si don Stanislao. Pacelli by gow kocioa, ona za bya gow domu papieskiego. Przez jej wpyw na to, co dziao si wok papiea, i na niego samego, posdzano ich o co wicej ni tylko subowe stosunki. Zwano j La Popessa, czyli papieyca. Od czasu przeprowadzki do Monachium towarzyszya Pacellemu przez wszystkie szczeble jego dalszej kariery kocielnej, czasami amic przyjte dotd w kociele obyczaje, jak choby w przypadku konklawe odbywajcego si po mierci Piusa XI. Ot Lehnert bya pierwsz kobiet, ktra zostaa dopuszczona na konklawe - jako osoba towarzyszca Eugenio Pacellemu. Zgody udzieli sam zainteresowany, gdy po mierci Piusa XI peni funkcj kamerlinga Kocioa. Przeamanie tradycji nie przynioso mu pecha, gdy wyszed z konklawe jako Pius XII (przyp. tum.). 62 Cornwell, s. 175. 63 Cornwell, s. 171 64 Gunter Lewy, The Catholic Church and Nazi Germany, Da Capo Press, Nowy Jork 2000, s. 68. 65 Cornwell, s. 171. 66 Cornwell, s. 171. 67 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I , Da Capo, Warszawa 1993, s. 148. 68 Avro Manhattan, Catholic Imperialism and Word Freedom, Warrs and Co, Londyn 1952, s. 252. 69 Avro Manhattan, Catholic Imperialism and Word Freedom, Warrs and Co, Londyn 1952, s. 252. 70 Levy, s. 78. 71 Levy, s. 78. 72 Manhattan, s. 252. 73 Tumacz nieznany (przyp. red.). 74 Cornwell, s. 203. 75 http://www.historyplace.com/worldwar2/holocaust/ 76 Cornwell, s. 203. 77 Cornwell, s. 225. 78 Cornwell, s. 231.

79 80

Jim Castelli, The Lost Encyclical, The National Catholic Reporter z 15 grudnia 1972 r., ss. 14-20. George Passelecq and Bernard Suchecky, The Hidden Encyclical of Pius XI, Harcourt Brace, Nowy Jork 1997, ss. 1-23. 81 George Passelecq and Bernard Suchecky, The Hidden Encyclical of Pius XI, Harcourt Brace, Nowy Jork 1997, ss. 1-23. 82 Avro Manhattan, Murder in the Vatican, Ozark Books, Springfield 1995, s. 84. Jako reporter ledczy pisma Metro oraz jako konsultant FBI, uzyskaem wgld do dziennika kardynaa Tisseranta, usunitego z Watykanu po jego mierci. Zapiski Tisseranta w peni potwierdziy informacje podane przez komentatora BBC, Avro Manhattana, w cytowanej tu ksice. 83 Avro Manhattan, Murder in the Vatican, Ozark Books, Springfield 1995, s. 81 84 Avro Manhattan, Murder in the Vatican, Ozark Books, Springfield 1995, s. 89 85 Avro Manhattan, Murder in the Vatican, Ozark Books, Springfield 1995, s. 89 86 Dziennik Tisseranta. Por. notatka nr 24. 87 Manhattan, s. 89. 88 Manhattan, s. 89. 89 Dziennik Tisseranta. 90 Manhattan, s. 90. 91 Manhattan, s. 92. 92 Thomas J. Reese, Inside the Vatican, Harvard University Press 1996, s. 205. 93 Thomas J. Reese, Inside the Vatican, Harvard University Press 1996, s. 205. 94 Jonathan Levy, Vatican Bank" w: Everything You Know Is Wrong, The Disinfomedia Company, Nowy Jork 2002, ss. 18-22. 95 Paul L. Williams, Everything You Always Wanted To Know About Catholic Church But Were Afraid to Ask for Fear of Excommunication, Doubleday, Nowy Jork 1990, s. 266. 96 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 451. 97 Malachit Martin, Rich Church, Poor Church, G.E Putnam's Sons, Nowy Jork 1984, ss. 76-77. 98 Kardyna Vagnozzi, cyt. za Yallop, s. 163. 99 John Cornwell, Papie Hitlera. Tajemnicza historia Piusa XII, Da Capo, Warszawa 2000, s. 9. 100 Lees Milne, cyt. za John Cornwell. 101 Lees Milne, cyt. za John Cornwell. 102 Avro Manhattan, Catholic Imperialism and Word Freedom, Watts and Company, Londyn, 1952, s. 41. 103 Avro Manhattan, Catholic Imperialism and Word Freedom, Watts and Company, Londyn, 1952, s. 423. 104 Avro Manhattan, Catholic Imperialism and Word Freedom, Watts and Company, Londyn, 1952, s. 275. 105 Martin, Rich Church, Poor Church, ss. 41-42. 106 Martin, Rich Church, Poor Church, s. 39. 107 John Cooney, The American Pope: The Life and Times of Francis Cardinal Spellman, Times Books, Nowy Jork, 1984, s. 46. 108 John Cooney, The American Pope: The Life and Times of Francis Cardinal Spellman, Times Books, Nowy Jork, 1984, s. 42 109 John Cooney, The American Pope: The Life and Times of Francis Cardinal Spellman, Times Books, Nowy Jork, 1984, s. 45 110 John Cooney, The American Pope: The Life and Times of Francis Cardinal Spellman, Times Books, Nowy Jork, 1984, s. 45 111 Avro Manhattan, Catholic Imperializm and World Freedom, Watts and Company, Londyn 1952, s. 445. 112 Avro Manhattan, Catholic Imperializm and World Freedom, Watts and Company, Londyn 1952, ss. 447-448. 113 Avro Manhattan, Catholic Imperializm and World Freedom, Watts and Company, Londyn 1952, s. 446. 114 John Cornwell, Papie Hitlera. Tajemnicza historia Piusa XII, Da Capo, Warszawa 2000, s. 304. 115 David Crowe, A History of Gypsies of Eastern Europe and Russia, St. Martin's Griffin, Nowy Jork 1994, s. 105. 116 Milovan Zanitch, cyt. za: Avro Manhattan, The Vatican Holocaust, Ozark Books, Spriengfield 1988, s. 48. 117 Mile Budak, cyt. za: Vladimir Dedyer, The Yugoslav Auschwitz and the Vatican, Anriman Verlag, Freiburg 1988, s. 30. 118 John Cornwell, Papie Hitlera. Tajemnicza historia Piusa XII, Da Capo, Warszawa 2000, s. 304. 119 Manhattan, Vatican Holocaust, s. 54.

120

Memorandum w sprawie przestpstwa ludobjstwa popenionego na ludnoci serbskiej przez rzd Niezalenego Pastwa Chorwackiego podczas II wojny wiatowej, padziernik 1950. 121 Manhattan, Catholic Imperialism, ss. 453-457. 122 Mark Aarons and John Lotus, Unholy Trinity: The Vatican, the Nazis, and the Swiss Banks, St. Martin's, Nowy Jork 1997, ss. 70-87. 123 Cornwell, Papie Hitlera, s. 306. 124 Scott and John Lee Anderson, The League, Dodd, Mead and Company, Nowy Jork 1986, s. 120. 125 Cornwell, Papie Hitlera, s. 308. 126 Cornwell, Papie Hitlera, s. 308. 127 Manhattan, Catholic Imperium, s. 453. 128 Manhattan, Catholic Imperium, s. 453. 129 Manhattan, Catholic Imperium, s. 455. 130 Manhattan, Catholic Imperium, s. 454. 131 Manhattan, Catholic Imperium, ss. 456-457. 132 Cornwell, Papie Hitlera, s. 306. 133 Cornwell, Papie Hitlera, s. 312. 134 Manhattan, Vatican Holocaust, s. 92. 135 Manhattan, Catholic Imperializm, s. 463. 136 Cornwell, Papie Hitlera, s. 311. 137 Manhattan, Catholic Imperializm, s. 464. 138 Aarons and Lotus, Unholy Trinity, ss. 237-38. 139 Cyt. za Manhattan, Catholic Imperialism. 140 Avro Manhattan, The Vatican Holocaust, Ozark Books, Springfield 1988, s. 110. 141 Mark Aarons i John Lotus, Unholy Trinity: The Vatican, the Nazis and the Swiss Banks, St. Martin's, Nowy Jork 1997, ss. 75-78. 142 Korpus Kontrwywiadu Armii USA, Oddzia w Rzymie, 12 wrzenia 1947 roku, sprawa nr 5650-A. 143 John Cornwell, Papie Hitlera. Tajemnicza historia Piusa XII, Da Capo, Warszawa 2000, s. 322. 144 Susan Headen, Dana Hawkins and Jason Rest, A Vow of Silence, US News and World Report, 30 marca 1998, s. 34. 145 Raport Departamentu Stanu USA, TheFate of Wartime Ustashi Treasury, czerwiec 1988. 146 Manhattan, Vatican Holocaust, s. 110. 147 Notatka subowa dla Harolda Glassera, z Directory of Monetary Research przy amerykaskim Departamencie Skarbu, sporzdzona przez Emersona Bigelowa, agenta Biura Sub Strategicznych (RG226). 148 Notatka subowa sporzdzona przez agenta Williama Gowana z oddziau rzymskiego korpusu kontrwywiadu armii USA, z 12 lutego 1947 roku. 149 Cornwell, s. 323. 150 Manhattan, s. 142. 151 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I , Da Capo, Warszawa 1993, s. 175. 152 Cornwall, s. 324. 153 Aaraons and Loftus, ss. 75-78. 154 Aaraons and Loftus, ss. 75-78. 155 Raport Departamentu Stanu USA, The Fate of the Wartime Ustashi Treasury 156 Raport Departamentu Stanu USA, The Fate of the Wartime Ustashi Treasury 157 Manhattan, Vatican Holocaust, s. 162. 158 Patrick Goodenough, Vatican Faces lawsuit for Alleged Nazi-Era War Crimes, http:llwww.cnsnews.com, 23 listopada 1999. 159 Malachi Martin, Rich Church, Poor Church, G.E Putnam & Son, Nowy Jork 1984, s. 47. 160 Malachi Martin, Rich Church, Poor Church, G.E Putnam & Son, Nowy Jork 1984, s. 47. 161 De Gasperi, cyt. za Paul Johnson, Modern Times: the World from the Twenties to the Nineties, Harper Parennial, Nowy Jork, 1991, s. 578. 162 De Gasperi, cyt. za Paul Johnson, Modern Times: the World from the Twenties to the Nineties, Harper Parennial, Nowy Jork, 1991, s. 579. 163 Martin, s. 48.

164 165

John Cornwell, Papie Hitlera. Tajemnicza historia Piusa XII, Da Capo, Warszawa 2000, s. 329. John Cooney, The American Pope: The Life and Times of Francis Cardinal Spellman, Times Books, Nowy Jork 1988, s. 157. 166 John Cooney, The American Pope: The Life and Times of Francis Cardinal Spellman, Times Books, Nowy Jork 1988, s. 157. 167 John Cooney, The American Pope: The Life and Times of Francis Cardinal Spellman, Times Books, Nowy Jork 1988, s. 161. 168 Gaspare Pisciotta, cyt. za Ligi Di Fonzo, ST Peter's Banker: Michele Sindona, Nowy Jork, Franklin Watts, 1983, s. 33. 169 Gaspare Pisciotta, cyt. za Ligi Di Fonzo, ST Peter's Banker: Michele Sindona, Nowy Jork, Franklin Watts, 1983, s. 33. 170 Kardyna Sin, cyt. w Cornwell, s. 330. 171 Haich, cyt. za Di Fonzo, St. Peter's Banker, s. 33. 172 Cooney, American Popes, s. 161. 173 Cooney, American Popes, s. 161. 174 Martin, Rch Church, Poor Church, s. 50. 175 Martin, Rch Church, Poor Church, s. 50. 176 Martin, Rch Church, Poor Church, s. 51 177 Martin, Rch Church, Poor Church, s. 52 178 Martin, Rch Church, Poor Church, s. 52-53 179 Martin, Rch Church, Poor Church, s. 52-53 180 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana awa I, Da Capo, 1993, s. 54. 181 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana awa I, Da Capo, 1993, s. 151 182 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana awa I, Da Capo, 1993, s. 151 183 Cornwell, s. 383. 184 Cornwell, s. 383. 185 Cornwell, s. 421 186 Cornwell, s. 422 187 Cornwell, s. 433. 188 Avro Manhattan, Murder in the Vatican, Ozark Books, Springfield 1985, s. 29. 189 John Cooney, The American Pope. The Life and Times of Francis Cardinal Spellman, Times Books, Nowy Jork 1988, s. 260. 190 Departament Stanu, tajny raport pt. Jan XXIII z 20 listopada 1958 r., odtajniony 11 listopada 1974. Por. take Manhattan, s. 29. 191 Departament Stanu, Tajna biografia Jana XXLII, odtajniona: 15 lutego 1974. Por. take: Manhattan, Murder in the Vatican, ss. 29-30. 192 Departament Stanu, Tajna biografia Jana XXILL, odtajniona: 15 lutego 1974. Por. take: Manhattan, Murder in the Vatican, s. 31. 193 Departament Stanu, Tajna biografia Jana XXLII, odtajniona: 15 lutego 1974. Por. take: Manhattan, Murder in the Vatican, s. 32. 194 Cooney, s. 259. 195 Departament Stanu, tajny raport pt. Jan XXIII z 20 listopada 1958 r., odtajniony 11 listopada 1974. Informacje dotyczce tego tajemniczego wydarzenia przecieky do dziennikarzy zagranicznych, a wrd nich do Louisa Remy, ktry pniej napisa artyku pt. The Pope: Could He Be Cardinal Siri?" Artyku ten ukaza si w Sous La Banniere 6 lipca 1986 roku. 196 Sowa spikera ukazay si drukiem w The London Tablet 1 listopada 1958 roku. 197 The Houston Post z 27 padziernika 1968 roku, s. 1 i 7. 198 Departament Stanu, tajny raport pt. Kardyna Siri, odtajniony 28 lutego 1994 roku. 199 Manhattan, Murder in the Vatican, s. 37. Richard P. McBrien, Lives of the Popes, Harper, San Francisco 1997, ss. 371-372. 200 Spellman, cyt. za Cooney, s. 261. 201 Manhattan, Murder in the Vatican, ss. 37-38. 202 Mater et magistra, [w] Renewing the Earth: Catholic Documents of Peace, Justice and Liberation, pod redakcj Davida O'Briena i Thomasa A. Shannona, Image Books, Garden City 1977, ss. 50-116. 203 Pacem in Terris, tame, ss. 125-170.

204 205

Jan XXIII, cyt. za Manhattan, Murder in the Vatican, s. 373. Jan XXIII, cyt. za McBrien, Lives of the Popes, s. 373. 206 Manhattan, Murder in the Vatican, s. 44. 207 Harry Herder, Italy. A Short History, Cambridge University Press, 2000, s. 259-260. 208 Centralna Agencja Wywiadowcza, teczka Giovanni Montini", opatrzona klauzul cile tajne"; wytworzona 20 lipca 1953, odtajniona 28 lutego 1975. 209 Centralna Agencja Wywiadowcza, teczka Giovanni Montini". 210 Avro Manhattan, Murder in the Vatican, Ozark Books, Springfield 1985, s. 50. 211 John Cooney, The American Pope: The Life nad Times of Francis CardMnal Spellman, Times Books, Nowy Jork 1984, ss. 280-281. Wedug rde CIA urzdzenie podsuchowe wnis na konklawe kardyna Francis Spellman. 212 Populorum Pogressio In Renewing the Earth: Catholic Documents on Peace, Justice and Liberation, pod redakcj Davida O'Briena i Thomasa A. Shannona. Garden City, Nowy Jork, 1977, s. 330. 213 Populorum Pogressio In Renewing the Earth: Catholic Documents on Peace, Justice and Liberation, pod redakcj Davida O'Briena i Thomasa A. Shannona. Garden City, Nowy Jork, 1977, s. 332. 214 Peter De Rosa, Vicar of Christ, Crown Publisher, Nowy Jork 1988, s. 293. 215 Peter De Rosa, Vicar of Christ, Crown Publisher, Nowy Jork 1988, s. 304. 216 Peter De Rosa, Vicar of Christ, Crown Publisher, Nowy Jork 1988, s. 307. 217 Peter De Rosa, Vicar of Christ, Crown Publisher, Nowy Jork 1988, s. 307. 218 Peter De Rosa, Vicar of Christ, Crown Publisher, Nowy Jork 1988, s. 307. 219 Luigi Di Fonzo, St. Peter's Banker: Michele Sindona, Franklin Watts, Nowy Jork 1983, s. 9. 220 Wywiad z Victorem Marchettim, byym agentem CIA, Panorama, Mediolan, czerwiec 1972. 221 Di Fonzo, s.11. 222 Di Fonzo, s.11. 223 Di Fonzo, s.12. 224 Luigi Di Fonzo, St. Peter 's Banker: Michele Sindona, Franklin Watts, Nowy Jork 1983, s. 25. 225 Federalne Biuro ledcze, akta Salvatore Luciana, alias Charlesa Lucky'ego" Luciano; cile tajne. Odtajniono 11 listopada 2001 r. 226 Federalne Biuro ledcze, akta Vita Genovese; cile tajne. Odtajniono 12 stycznia 2001. 227 Di Fonzo, St. Peter's Banker, s. 6. 228 Di Fonzo, St. Peter's Banker, s. 6. 229 Di Fonzo, St. Peter's Banker, s. 6. 230 Di Fonzo, St. Peter's Banker, s. 6. 231 Di Fonzo, St. Peter's Banker, s. 86. 232 Claire Sterling, Octopus: The Long Reach of the International Sicilian Mafia, Simon and Schuster, Nowy Jork 1990, ss. 82-96. 233 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawia I, Da Capo, Warszawa 1993, ss. 167-168. 234 Bordoni, cyt. za Yallop, s. 171. 235 Bordoni, cyt. za Yallop, s. 172. 236 Bordoni, cyt. za Yallop, s. 172. 237 Bordoni, cyt. za Yallop, s. 172. 238 Sterling, Octopus, s. 191. 239 Giulio Andreotti, cyt. za Sterling. 240 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 176. 241 Serwis Reutera, Rzym, 13 wrzenia 1999 r. 242 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993 r. s. 176. 243 rda CIA, notatka pt. Gelli" z dnia 5 padziernika 1982 roku. Por. take: Dzia Akt cile Tajnych, Operation Stay Behind" (Gladio), z dnia 20 lipca 1953 roku; odtajniono 29 lutego 1975 roku, oraz cile tajn notatk, Operation Stay Behind" z dnia 25 kwietnia 1967 roku. 244 Yallop, s. 178. 245 Luigi Di Fonzo, St. Peter's Banker: Michele Sindona, Franklin Watts, Nowy Jork 1983, s. 73.

246 247

Di Fonzo, s. 68. Yallop, s. 180. 248 Yallop, s. 181. 249 Yallop, s. 181. 250 Yallop, s. 187. 251 Di Fonzo, St. Peter'sd Banker, s. 259. 252 Yalop, s. 185. 253 Associated Press, International News, PM Cycle, 23 V 1981. 254 Di Fonzo, ss. 73-74. 255 Yallop, s. 163. 256 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 193. 257 Luigi Di Fonzo, St. Peter's Banker: Michele Sindona, Franklin Watts, Nowy Jork 1984, ss. 86-87. 258 Yallop, s. 193. 259 Yallop, s. 194. 260 Di Fonzo, s. 87. Por. take: Malachi Martin, Rich Church, Poor Church, G.E Putnam & Sons, Nowy Jork 1984, s. 65. 261 Di Fonzo, s. 87. 262 Nick Tosches, Power on Earth: Michele Sindona 's Explosive Story, Arbor Mouse, Nowy Jork 1986, ss. 113114. 263 Di Fonzo, s. 10. 264 Di Fonzo, s. 261. 265 Di Fonzo, s. 261. 266 Di Fonzo, ss. 109-110. 267 Yallop, s. 194. 268 Rupert Cornwell, God's Banker: An Account of the Life and Death of Roberto Calvi, Victor Gollancz Ltd, Londyn 1984, ss. 60-61. 269 Di Fonzo, s. 88. 270 Yallop, s. 195. 271 Yallop,, ss. 270-271. 272 Di Fonzo, s. 88. 273 Yallop, s. 196. 274 Bordoni, cyt. za Yallop, s. 196. 275 Bordoni, cyt. za Yallop, s. 197. 276 Poufna notatka amerykaskiego Departamentu Stanu pt. Sindona", wytworzona 25 czerwca 1974 roku, odtajniona 7 padziernika 1998. 277 Akta FBI (58-7146), Vito Genovese", odtajnione 12 stycznia 2001 r. Porwnaj take: Richard Hammer, The Vatican Connection, Charter Books, Nowy Jork 1982, ss. 40-41. 278 Hammer, Vatican Connection, s. 41. 279 Hammer, Vatican Connection, s. 216. 280 Hammer, Vatican Connection, ss. 217-218. 281 Hammer, Vatican Connection, ss. 217-218. 282 Sindona przekaza te informacje swojemu kompanowi z celi, a jednoczenie tajnemu informatorowi w wizieniu federalnym w Otisville, stan Nowy Jork. 283 Sindona przekaza te informacje swojemu kompanowi z celi, a jednoczenie tajnemu informatorowi w wizieniu federalnym w Otisville, stan Nowy Jork. 284 Hammer, Vatican Connection, ss. 224-225. 285 Hammer, Vatican Connection, ss. 224-225. 286 Hammer, Vatican Connection, s. 227. 287 Hammer, Vatican Connection, s. 225. 288 Hammer, Vatican Connection, ss. 229-232. 289 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa l, Da Capo, Warszawa 1993, s. 71. 290 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa l, Da Capo, Warszawa 1993,

s. 71. David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 77-78. 292 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, ss. 78-79. 293 Hammer, The Vatican Connection, ss. 300-302. 294 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 81. 295 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 207. 296 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s.,208. 297 Malachi Martin, Rich Church, Poor Church, G.P. Putnam & Sons, Nowy Jork 1984, s. 67. 298 Richard Hammer, The Vatican Connection, Charter Books, Nowy Jork 1982, s. 266. 299 Richard Hammer, The Vatican Connection, Charter Books, Nowy Jork 1982, ss. 266-267. 300 Claire Sterling, Octopus: The Long Reach of the Lnternational Sicilian Mafia, Simon and Schuster, Nowy Jork 1990, s. 192. 301 Claire Sterling, Octopus: The Long Reach of the Lnternational Sicilian Mafia, Simon and Schuster, Nowy Jork 1990, s. 193. 302 Luigi di Fonzo, St. Peter's Banker: Michele Sindona. 303 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa L, Da Capo, Warszawa 1993, s. 147. 304 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa L, Da Capo, Warszawa 1993, s. 148. 305 Claire Sterling, Octopus: The Long Reach of the Lnternational Sicilian Mafia, Simon and Schuster, Nowy Jork 1990, s. 191. 306 Hammer, Vatican Connection, s. 267. 307 Di Fonzo, St. Peter's Banker, s. 213. 308 Di Fonzo, St. Peter's Banker, s. 238. 309 Sterling, Octopus, s. 191. 310 Claire Sterling, Octopus: The Long Reach of the International Sicilian Mafia, Simon and Schuster, Nowy Jork 1990, s. 149. 311 Claire Sterling, Octopus: The Long Reach of the International Sicilian Mafia, Simon and Schuster, Nowy Jork 1990, s. 149. 312 Di Fonzo, St. Peter's Banker, s. 213. 313 Malachi Martin, The Decline and Fall of the Roman Church, G. P Putnam & Sons, Nowy Jork 1981, s. 278. 314 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, ss. 218-219. 315 John Cooney, The American Pope: The Life and Times of Francis Spellman. Times Books, Nowy Jork 1984, s. 281; por. take akta FBI I tajne memorandum CIA, Francis Cardinal Spellman, datowane na 6 czerwca 1963 r., odtajnione 5 lutego 1980 r. 316 Uwagi kardynaa Spellmana kierowane do kardynaa Johna O'Connora, przekazane autorowi ksiki w rozmowie prywatnej w padzierniku 1983 r. 317 Paolo Panerai, Your Holiness, Is It Wright?", list otwarty opublikowany w II Mondo z 31 sierpnia 1978 r. 318 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 137. 319 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 236. 320 Rupert Cornwell, God's Banker: An Account of the Life and Death of Roberto Calvi, Victor Gollancz, Londyn 1984, ss. 96-97. 321 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 269-270. 322 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 269-270. 323 Nick Tosches, Power on Earth: Miechele Sindona 's Explosive Story, Arbor House, Nowy Jork 1986, s. 195.
291

324 325

Avro Manhattan, Murder In the Vatican, Ozark Books, Springfield 1985, s. 134. David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 306. 326 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 318. 327 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 321; por. take tajne memorandum Departamentu Stanu datowane na 11 grudnia 1978 r., odtajnione 17 sierpnia 1998 r. 328 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 323. 329 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 323. 330 Manhattan, Murder In the Vatican, s. 155. 331 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 331. 332 Manhattan, Murder In the Vatican, s. 156. 333 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 333. 334 Owiadczenie dr. Buzzonettiego ukazao si w oficjalnym serwisie prasowym Watykanu na temat mierci papiea. 335 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 336. 336 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 345. 337 Manhattan, Murder in the Vatican, s. 158. 338 Manhattan, Murder in the Vatican, s. 221. 339 Manhattan, Murder in the Vatican, s. 221. 340 Carlo Po, Why Say No to an Autopsy?", Corriere della Sera, 1 padziernika 1978. 341 Dr Carlo Frizzerio, Venice physician 's letter, cyt. w David Yallop, s.374. 342 Dr Carlo Frizzerio, Venice physician 's letter, cyt. w David Yallop, s. 376. 343 Dr Carlo Frizzerio, Venice physician 's letter, cyt. w David Yallop, s. 368. 344 Manhattan, Murder in the Vatican, s. 171. 345 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 360. 346 Avro Manhattan, Murder in the Vatican, Ozark Books, Springfield 1985, ss. 215-216. 347 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 483. 348 Carl Barnstein i Marco Politi, Jego witobliwo Jan Pawe II i nieznana historia naszych czasw, Da Capo, Warszawa 1999, ss. 41-47. 349 Manhattan, Murder in the Vatican, s. 216. 350 Manhattan, Murder in the Vatican, s. 216. 351 Rupert Cornwell, God's Banker: An Account of the Life and Death of Roberto Calvi, Victor Gallancz Ltd., Londyn 1984, ss. 208-209. 352 Malachi Martin, Rich Church, Poor Church, G.P Putnam & Sons, Nowy Jork 1984, ss. 68-69; por. take: Paul L. Williams, Everything You Always Wanted to Know About the Catholic Church But Were Afraid to Ask for Fear of Excommunication, Doubleday, Nowy Jork, 1990, ss. 263-264. 353 Yallop, W imieniu Boga, s. 433. 354 Yallop, W imieniu Boga, s. 433. 355 Yallop, W imieniu Boga, s. 436. 356 Cornwell, God's Banker, s. 126. 357 Yallop, W imieniu Boga, s. 471. 358 Cornwell, God's Banker, s. 250. 359 Yallop, W imieniu Boga, s. 444. 360 Nick Tosches, Power on Earth: Michele Sindona's Explosive Story, Arbor Books, Nowy Jork 1986, ss. 247-48. 361 Yallop, W imieniu Boga, s. 448.

362 363

Cornwell, God's Banker, s. 175. Yallop, W imieniu Boga, s. 451. 364 Manhattan, Murder in the Vatican, s. 256. 365 Cornwell, God's Banker, s. 198. 366 New Tests Say Calvi Was Murdered", BBC News, 19 kwietnia 2002. 367 Nick Tosches, Power on Earth: Michele Sindona 's Explosive Story, Arbor House, Nowy Jork 1988, s. 246. 368 Nick Tosches, Power on Earth: Michele Sindona 's Explosive Story, Arbor House, Nowy Jork 1988, s. 246. 369 Malachi Martin, Rich Church, Poor Church, G.E Putnam & Sons, Nowy Jork 1984, s. 71. 370 David Yallop, W imieniu Boga. ledztwo w sprawie zamordowania Jana Pawa I, Da Capo, Warszawa 1993, s. 461. 371 Laura Colby, Vatican Bank Played a Central Role in Fall of Banco Ambrosiano", Wall Street Journal, 27 kwietnia 1987 r. s. 1. 372 Malachi Martin, Rich Church, Poor Church, s. 75. 373 Wilton Wynn, Keeper of the Keys: John XXIII, Paul VI and John Paul II - Three Who Changed the Church, Random House, Nowy Jork, 1988, s. 172. 374 Avro Manhattan, Murder in the Vatican, Ozark Books, Springfield 1985, ss. 267-269. 375 Skolnick Report, 28 stycznia 2002. Por. take poufne memorandum dla Biaego Domu, pt. Marcinkus", z dnia 25 lipca 1979 r., odtajnione 23 lipca 1993 r. 376 Yallop, W imieniu Boga. s. 471. 377 Tama z nagraniem rozmowy Calviego z Carbonim, cyt. w: Yallop, W imieniu Boga, s. 472. Por. take: akta CIA Vatican Bank, Calvi" z dnia 1 padziernika 1986 roku. 378 Tosches, Power on Earth, s. 254. 379 Tosches, Power on Earth, s. 255. 380 Tosches, Power on Earth, s. 277. 381 Associated Press, International News, Justice Minister Quits in Scandal over Masonic Lodge", PM Cycle, 23 maja 1981 r. 382 BBC World Service, Report in Calvi Autopsy Returns Spotlight to Vatican Bank Scandal", 16 padziernika 1998 r. 383 BBC World Service, Report in Calvi Autopsy Returns Spotlight to Vatican Bank Scandal", 16 padziernika 1998 r. 384 Richard Behar, Washing Money in the Holy See, Fortune, sierpie 1999 385 Richard Behar, Washing Money in the Holy See, Fortune, sierpie 1999 386 Informacje pochodz z akt sprawy karnej wytoczonej Watykanowi przez Mississippi Department of Insurance przed sdem okrgowym Poudniowego Mississipi. 387 List Frankela, cyt. za R. Behar, Washing Money in the Holy See". 388 Mark Morris, Missouri Regulators Sue Vatican", Kansas City Star, 11 V 2002. 389 Richard Behar, Washing Money in the Holy See". 390 Richard Behar, Washing Money in the Holy See". 391 Richard Behar, Washing Money in the Holy See". 392 Richard Behar, Washing Money in the Holy See". 393 Richard Behar, Washing Money in the Holy See". 394 Frankel Played Benefactor to a Gaggle Women", Court TV 13 lipca 1999. 395 Frankel Played Benefactor to a Gaggle Women", Court TV 13 lipca 1999. 396 Frankel Played Benefactor to a Gaggle Women", Court TV 13 lipca 1999. 397 Racheli Bell, Martin Frankel: Sex, Greed and $200 Million Fraud, Crime Library, Dark Horse, Nowy Jork 2002, s. 180. 398 Racheli Bell, Martin Frankel: Sex, Greed and $200 Million Fraud, Crime Library, Dark Horse, Nowy Jork 2002, s. 185. 399 Frankel, cyt. za: Rogue US Financier Pleads Guilty to Tax Evasion, Court TV 16 VI 2000. 400 Richard Behar, Washing Money in the Holy See". 401 Richard Behar, Washing Money in the Holy See, Fortune, sierpie 1999 402 Richard Behar, Washing Money In the Holy See", Fortune, sierpie 1999. 403 Jason Berry Lead Us Not Into Temptation: Catholic Priests and Sexual Abuse of Children, University of Illinois Press, Chicago 2000, ss. 34-66.

404 405

CBS News, Catholic Sex Scandal", 23 kwietnia 2002 r. CBS News, Catholic Sex Scandal", 23 kwietnia 2002 r. 406 Berry, Lead Us Not into Temptation, s. 45. 407 CBS News, Catholic Sex Scandal." 408 Ks. Andrew Greeley, ze wstpu do: Berry, Lead Us not into Temptation, ss. vii-xii. 409 As Scandal Keeps Growing, Church and Its Faithful Reel", World News, kwiecie 2002. 410 As Scandal Keeps Growing, Church and Its Faithful Reel", World News, kwiecie 2002. 411 As Scandal Keeps Growing, Church and Its Faithful Reel", World News, kwiecie 2002. 412 Roderick MacLeish, cyt. za William C. Symonds, The Economic Strain on the Church", Business Week, 15 IV 2002. 413 As Scandals Keep Growing". 414 Paul L. Williams, Everything You Always Wanted to Know about The Catholic Church but Were Afraid to Ask for Fear of Excommunication, Doubleday, Nowy Jork 1990, ss. 30-31. 415 R. Scott Appleby, cyt. za Sam Dillion i Leslie Wayne, As Lawsuits Spread, Church Faces Questions In Finances", New York Times, 13 VI 2002, s. A36. 416 R. Scott Appleby, cyt. za Sam Dillion i Leslie Wayne, As Lawsuits Spread, Church Faces Questions In Finances", New York Times, 13 VI 2002, s. A36. 417 Miechael Sinn Quinn, cyt. za: Sam Dillion i Leslie Wayne. 418 Erica E John, cyt. za: Sam Dillion i Leslie Wayne. 419 Greeely, ze wstpu do: Berry, Leas Us Not into Temptation, s. xi. 420 Paul. L. Williams, Al-Kaida - bractwo terroru, Studio Emka, Warszawa 2002, ss. 164-166. 421 Robert Young Pelton, The World's Most Dangerous Places, Harper Resource, Nowy Jork 2000, s. 147 422 International Crime Assessment" - raport przygotowany w ramach pracy nad prezydenck strategi na rzecz kontroli przestpczoci midzynarodowej przez FBI, CIA, Drug Enforcement Administration, USA Customs Service i USA Secret Service w maju 1998 roku. 423 International Crime Assessment" - raport przygotowany w ramach pracy nad prezydenck strategi na rzecz kontroli przestpczoci midzynarodowej przez FBI, CIA, Drug Enforcement Administration, USA Customs Service i USA Secret Service w maju 1998 roku. 424 Catholic News Service", 28 padziernika 1993. 425 Xinhua News Agency, 3 padziernika 1999. 426 Xinhua News Agency, 3 padziernika 1999. 427 Michael Becket, Gangester's Paradise, The Daily Telegraph, 19 XI 2001, s. 31. 428 Pawe VI, cytat za Malachi Martin, Fall of the Roman Church, New York, G.P Putnam 1981 r., s. 281.